October 2004 Ruediger Niehl
new TEI header; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - Morpheus spell check

DEI BONITAS DE HUMANA PERTINACIA VICTRIX: SIVE ALPHONSUS DECIMUS, LEGIONIS ET CASTELLAE REX Pertinaciter blasphemus, clementer a Deo emendatus.

ARGUMENTUM.

ALphonsus X. Legionis et Castelle Rex, quam singulares acceperat a natura dotes, tam improbe iis abutebatur. Ingenium, et iudicium supra ceteros sui saeculi mortales sortitus, illud ad ceniuranda [(perhaps: coniuranda)] sugillandaque Dei opera sacrilege erexit;


page 467, image: s473

ausus et sentire, et dicere: Si ipse in prima mundi molitione Deo Creatori consiliarius adfuisset, futurum fuisse, ut complura melius ordinarentur. Dum hoc in plurium, qui non arridebant, eventuum occursu repeteret, excitat Deus monitores, tum e vicina silva Anachoretam, tum in aula Petrum, ius filii magistrum: sed uterque risum tulit, et indignationem. Corripit igitur fulmen Deus, et dum aulam repetitis ictibus verberat, metum simul, et saniorem mentem Regi incutit, ut humanam arrogantiam divinae sapientiae subiceret. Praeclaro documento; Deum lente clementerque punire. Rod. Sant. 4. p. Hist. Hisp. c. 5.

Data Passavii, 1666.

PERSONAE.

Alphonsus Rex.
Manuel filius Regis.
Rodericus Praefectus Aulae.
Petrus Praefectus filii.
Elphegus Anachoreta.
Consul.
Tribunus.
Angelus.
Cives.
Venatoren
Satellites.
Umbrae.
Chori.


page 468, image: s474

ACTUS I.

SCENA PRIMA. Elphegus Anachoreta, dum precibus apud Deum agit, ut grassantem Castellae pestem mitiget, videt Regi Alphonso intentas e caelo minas.

Elphegus. Genius Alphonsi. Nemesis. Superbia. Duo Angeli.

QUis me silente nemoris excitum specu
Genius in urbem revocat, et veteres iubet
Repetere turbas? Magne moderator poli,
Cur bene relictam nobili pompam fuga
Sequor profundae rupis emissus cavo?
Patriaeque species urbis in mentem redux
Sollicitat animum, meque tranquillo erutum
Solidae quietis littore in fluctus rapit?
Sentio medullas spiritu impelli abdito,
Et increpari voce taciturna fibras:
Elphege, in urbem. Quae novae rerum vices
Mihi subeundae? Blanda me hic recreat quies;
Liquida voluptas Caelitum, placidi flatus
Tranquillus animi, gaudii purus tenor;
Et hinc migrandum est? Repetit arcano sono:
Elphege in urbem. Quo? unde discessi semel
Fastum perosus saeculi? huc rursus pedem


page 469, image: s475

Deo vocanti inobsequens, nocuus mihi,
Non profuturus ceteris, plebi iocus,
Vilisque pueris ludus, Elphegus feram?
Quid inchoasse proderit? Rursum audio:
Elphege, in urbem. Nempe ubi tabo natat
Merum cadaver, et superfuso patre
Putent sepulti filii: huc caro vocor
Redux ab antro? Forsan ut cumulem tuam
Castella cladem, et funus aggestis novum
Funeribus addar? Forsan ut trepidum eximam
Pavore populum? Quidquid id fuerit, meum
Repetitus animum semper impellit sonus:
Elphege, in urbem. Mortis, et vitae arbiter,
Miserere populi, qui super modicus gemit,
Gravibusque poenis debitum agnoscens caput
Reus, dolensque genibus accumbit tuis.
Culpam fateri primus ad veniam est gradus,
Odisse crimen, alter. Humanae nota
Est vilitatis, cadere: Divinae decus
Benignitatis, supplicii veniam dare.
Te fulminantem mundus agnoscit, Deus:
Est quod vereri possit; at, quod amet, petit,
Frange insolentis igneas leti minas,
Et pervicacis elue veneni malum.
Sed quid repente cardines caeli movet?
Secreta Superum rupis ex antro legam.
Gen. I volantis penna venti,
Alitisque mens superbi,
Pone me sub astra; mundum
Aequiore lege flectam.
Multa casus, et fluentis


page 470, image: s476

Sortis ordo temperat.
Illa certa lege currunt,
Quae perita mens regentis
Ordinem tenere cogit.
Quae meant regente caelo,
Saepe caeca, saepe curva
Lege eunt in devia.
Nem. Siste gressum frons superba,
Et tumentis cordis aestum.
Quo volatum tendis, inde
Lapsus instat. Insolentis
Iste finis est laboris,
Se ruina perdere.
Gen. Evolabo. Nem. Te retrudam.
Gen. Te repellam. Nem. Te retundam.
Gen. Te revellam. Nem. Te refringam.
Gen. Me levabo. Nem. Te domabo.
Gen. Me locabo. Nem. Te necabo.
Uterque. Te revolvam in Tartara.
Nem. O superbe frontis ardor!
Gen. O minantis imbecilla
Vis furoris! Nem. Vis perire?
Gen. Vis tuo solum cruore
Inquinare? Nem. Vis Averno
Spiritum demergere?
Gen. Arma prode: quid minaris?
Vanus est furoris ardor,
Absque viribus minari.
Nem. Arma prode: sero disces,
Esse Numen, esse tela,
Quae scelestos fulminent,


page 471, image: s477

Superb. Tela nost a sume dextra.
Editura tela stragem.
Perge: certus est triumphus.
Tunde laevam: frange dextram.
Cede; cede: nil verere;
In sinum delaberis.
Nem. Disce tandem iam vereri
Numen, ore quod scelesto
Impetebas. Ni refrenes
Exsecrandae mentis aestum,
Ibis exul sede Divum;
Ibis orco victima.
Angeli. Lege caeli iam statutum est:
Deleatur Rex superbus:
Cuius os prosanat astra,
Et cavillis Numen afflat,
Deleatur Rex superbus,
Cedat orco victima.
Sic peribit, ni redibit,
Quisquis audet acta caeli
Improbare; quisquis ore
Impio Deum lacessit.
Lenta quamvis, certa crimen
Insequuntur fulmina.
Elph. O triste satum! scena funesti parens
Metuende leti! quo meos luctus trahis!
Hoc est, quod intus monuit arcano sono:
Elphege, in urbem: vel pari ut peream nece
Cum cive; vel solamen ut civi ultimum
Addam cadenti. Grande lucrum est unica
Anima redempta. Pereat Alphonsus, licet,


page 472, image: s478

Si vult perire, nec manum medicam pati:
Sed tot cadentum spiritus vivant Deo.

SCENA SECUNDA. Alphonsus dolet sortem sui populi per pestem afflicti: hanc a Deo decretam improbat. Salubrioris aurae captandae gratia venationem parari iubet.

Alphonsus. Rodericus.

Quid me rotare sceptra? quid pronos iuvat
Calcare populos? purpurae quid vel rubor,
Vel eminentis verticis prodest iubar?
Orbi imperare dicimur. verbum grave,
Fucata res est. Invidus semper polus
Imperia nostra turbat, et fluctus ciet.
Currunt, recurrunt mobiles sortis vices,
Reciprocante fluctuum motu, et subit
Semper priore peior in scenam furor.
Sceptri o voluptas noxia! o fallax bonum!
O regni amara suavitas! quantum tegis
Dulcore modico toxicum! et amaris tamen.
Quid iuvat amica pace Castellam frui,
Si vi maligna pestis imperium vorat,
Et strata late corpora effusis iacent
Inhumata campis?
Rod. Magne Rex, mente hic opus,
Qua sortis olim deviae semper graves
Casus tulisti. Quisque cum regnum silet,
Scit imperare; at arduis rebus gravis
Servatur animus.


page 473, image: s479

Alph. Nostra si tangunt parum
Me damna, damna civium affligunt magis,
Lacerantque pectus.
Rod. Quidquid adversum tibi est,
Fortuna Regni est publica Minatur Deus,
Sed parcit aeque. Fulmen in populum vibrat,
Sed tu cadentes sustines caeli faces
Indemne scutum.
Alph. Nempe sic nutu regit
Sapiente mundum. Culpa quae fecit reum,
Ut strage tanta civium haud fiat fatur?
Quae parvulorum damna, quos mundo dies
Hesterna genuit? Scelera si plectit patrum,
Cur innocentes filios telo obicit?
Lex haec honesti est? Discat, humanis praeest
Quicumque rebus, sanguinis atrocem sitim
Pascere suorum necibus, ac poenâ pari
Et innocentes tollere, ac scelerum reos.
Rod. Rex, nimium honoras sortis imperium asperae,
Si vel dolore tela, vel casus tuâ
Dignaris ira. Sternere infestam potes,
Et tibi benignam facere fortunae manum.
Servet te olympus, stabit et regni salus,
Alph. Servabo memet, quando non servat fidem
Invidus olympus. Aura me melior iuvat,
Purusque caeli afflatus in silvas vocat.
Rod. Est Regis animo digna venandi sitis,
Ut aut odorem putris evitet luis,
Aut mole regni pectus oppressum levet.
Alph. Aurae salubrem spondet afflatum polus.
Roderice, casses instrui et canes iube:


page 474, image: s480

Lubet vagantes petere venatu feras.

SCENA TERTIA. Elphegus ex visu afflictus, quid agat incertus, docetur ab Angelo, blasphemiam Regis esse causam publicae calamitatis; iubeturque eum monere, latam esse a Deo sententiam, nisi resipiscat.

Elphegus. Angelus.

Quod ante maestis vulnus impressum est fibris,
Adhuc dolentem cruciat, et crescens metus
Attonita pigro membra constringit gelu.
O luctuosae Regis Alphonsi vices!
Ergo ille posthac aureo expunctus libro,
Indignus astris, Caelitum indignus choro,
Miserandus, exspes, dedecus mundi ultimum,
Abominanda polluet Avernum nece:
Cur me sinistris casibus regni Deus
Servas videndis? quin iubes lachesin prius
Mihi fila vitae scindere, aut vivum hoc caput
Condi sepulchro? Iam satis vitae mihi
Indulsit aether: iam satis Solis faces
Luxere misero. Quidquid est vitae super,
Hoc morte dura gravius Elphegum premit.
Ang. Elphege in urbem.
Elph. Fallor? an vox, quae prius
Arcana sensus tetigit, haec rursus sono
Manifesto in aures funditur? an astris venit?
An quis per ista tesqua deludit senem?


page 475, image: s481

Ang. Elphege, in urbem.
Elph. Auditis? at nemo mies
Occurrit oculis. Pande te, quisquis ioco
Dubium fatigas, vel bene latentem iubes
Urbi reponi. Quis peregrinus subit
Haec hospes antra, nec viis sectum nemus?
Ang. Elphege in urbem.
Elph. Fallor? an Stygio venis
Tentator igne? Repete funestum chaos,
Feta antra flammis. Egone desertos bene
Repetam tumultus urbis, et mundi graves
Subeam procellas; unde fruiturus Deo
Nuper migravi? Christe me prohibe dolo
Stygis implicari. Cede ad aeternos rogos
Ardentis orci: Ang. Nullus est fraudi locus.
En signa, quae me fraudis immunem probant.
Elph. Hunc ego salutis veneror auctorem meae.
Ang. Hunc ego profundae adoro domitorem stygis.
Elph. Divinioris aliquid hic genii latet.
O quisquis altis siderum emissus plagis.
Ades, timori parce inassueti senis
Vocibus olympi, et fronte sub pulchra dolos
Metuentis animi: parce si ignotum impius
Iussi sub ipsos Tartari mergi lacus.
Ang. Assurge: id ipsum sceleris innocuum probat.
Elph. Quid ergo mandas?
Ang. Siderum exsertus furor
Regi ruinam, et fulmina, et Avernum parat.
Elph. Hoc est, quod ante vidimus. Strictum Deus
Suspende fulmen: patris affectum exsere
Mitis, piusque genitor! Ang. At frustra preces


page 476, image: s482

Decreta caeli fixa sunt. Elph. Sed quod scelus
Facit nocentem? Ang. Tumidus invadit Deum.
Et acta Numinis ore sacrilego improbat.
Tuum est paratum fulmen ab iniqui Ducis
Prohibere capite. Rumpe torpentes moras
Elphege, et urbem repere, et Augusto ultimam
Describe cladem. Sequitur haec propero gradu,
Nisi veneretur Numen, et vitam sequens
Damnet priorem.
Elph. Quis ego, qui vultum audeam
Regis subire? Ang. Dignitas magna est Ducum,
Maior Tonantis. Elph. Audiet agrestem senem,
Multaque ruga, et frontis illuvie obsitum?
Ang. Audire, non audire ad arbitrium potest.
Si pronus audit, concidit caeli furor;
Si pertinace mente violatum Deum
Adhuc lacessit, fulmen in collum trahit.
Elphege, propera: hic unicus vitam interest
Mortemque Phoebus. Propera medicina est malo
Propero admovenda. Nisi cito occurris, perit.
Vindicta ad horam laneo incedit pede,
Deinde celeres fulminis pennas citat.
Elph. Si quaerat; unde? quis polo has tulerit minas?
Quem te fatebor? qua fidem eliciam nota?
Ang. Caelo adfuisse nuntium Regi refer.
En astra subeo patria Hinc, quis sim, scies.
Elph. Volante penna raptus invasit polos.
Agnosco [(transcriber); sic: Agosco] : Numen aliquod Elphegum vocat,
Et de quiete ad regias turbas citat.
Fateor, timores pectus urgebant prius,


page 477, image: s483

Et ante vultum Regis errabat furor,
Praesensque mortis horror: at cum se probant
Aperta caeli iussa, nil pectus minae,
Periculorum tela nil mentem movent.
Qui mandat, indem tollit ex animo metum.
Sonuere silvis bella venantum cohors:
Tegamur umbris interim exesi specus
Fors tempus istud Regis affatum dabit.

SCENA QUARTA. Dum venatio fervet, incidit Anachoreta in Rodericum; indicat, quae Regi imminent: sed contemnitur.

Venatores. Rodericus. Elphegus.

Ven. 1. Lustrare silvas canibus, et reti nemus
Cingere frequenti, Regis imperium iubet [(transcriber); sic: ibet] .
Parata iam sunt singula; et plagae, et canes [(transcriber); sic: cnes] .
Ven. 2. In varia nemoris spatia divisos iuvat [(transcriber); sic: uvat]
No sire; et alta montium, et cava vallium
Cornu increpare
Ven. 1. Magna pars Regi comes
Infusa silvae est. Ven. 3. Pestis ut Regem cremet,
Cui vita saltus inter est dulcis, mihi
Laboriosa. Noctibus iungit dies:
Nec pace nocte, nec frui licet die.
Ven. 2. Remitte curas. Aula dum profert moras,
Nobis amoenis interim fas sit iocis
Lassare arenam. Parte tu laevâ Ducem


page 478, image: s484

Attende: dextra parte tu observa: mone,
Si se propinquo portet in silvam gradu.
Saltus Venatorum.
Ven. 4. Adest: silete. Ven. 3. Dente distractum voret,
Aut ursus atrox, aut ferus rictu leo.
Rod. Ubi Rex? Ven. 1. Propinqua in lustra sociorum manum
Traxit sequentem. Rod. Visus ingentem sequi
Venabulo aprum, nemoris abstrusi aviis
Se mersit umbris: dumque praeeuntem sequor,
Oculos repente ludit, et solum cavis
Deserit in umbris. Ite qua saltus patent,
Qua scabra surgunt culminum, et valles hiant,
Regem sequamur, praeda ne forsan suae
Praedae ipse fiat. Ven. 1. Siste: quod monstrum specu
Se prodit antro? Rod. Tu retro tergus preme;
Meumque trepidam belluam in ferrum incita.
Elph. Magnanime Princeps.
Rod. Vocis humanae est sonus.
Elph. Audi precantis verba.
Rod. Quid petis? Elph. Alloqui.
Rod. Quem? Elph. Te. Rod. Quis es?
Elph. Silere cupientem rogas.
Rod. Fare. Elph. Cupientem proloqui enervat metus.
Rod. Assurge: nil verere. Elph. Quod dici iubes,
Siluisse cupies. Rod. Qui iubet dici, parat
Audire dicta. Elph. Saepe sed poenam luunt
Expressa verba. Rod. Placidus eloquium audiam.
Elph. O quisquis aulam sequeris, et Regi frequens
Obsequia praestas, fata Castellae aspice,


page 479, image: s485

Strictoquo caeli fulmini scutum obice.
Rod. Quidquamne possim?
Elph. Plurimum. Rod. Obniti Deo?
Elph. Dei iubentis obsequi imperio. Rod. Refer.
Quid ille mandat? Elph. Scelera iam incestant polum,
Et expeditas Numen in flammas vocant.
Rod. An scelera populi? Elph. Regis. Hic menti dies
Restituat illum, parta medicina est malo,
Auramque rursus astra meliorem dabunt.
Si pertinacem crimina in seriem trahat,
Idem hic Tonantem coget in poenam dies.
Rod. Qua tripode promis ista?
Elph. Qua loquitur Deus.
Rod. Quam facile credit somnia hoc hominum genus!
Age hic quietos, incola antrorum, dies;
Quid moliatur aula, quid Reges agant,
Curare mitte. Si minus credas tibi,
Magis quietos exiges silvis dies.
Quod turbat animum, fictio est mentis. Vale.
Vos item mecum, quaerite errantem Ducem.
Elph. Sic aula ludit serios sensus poli,
Superumque monita. Spernimur: sed non Deus
Elphege, in urbem concita fessum gradum,
Ibi parata tela communi prece
Averte capite Regis, aut iram excipe
Tuo ipse capite. Summa sic poscit rei.


page 480, image: s486

CHORUS. Docet vindictam divinam severiore poena abstinere, cum potest sceleribus frenum inicere. Nemesis, sub schemate Dianae.

Attributa Dei, et Virtutes. Theodynamis. Theosophia. Euphrosyna. Theophobia. Eromena. Alphenus. Faunus.

Nemes. Adsum nemesis, toties precibus
Lassata tuis o Theodynami,
Totiesque tuis, o Theosophia.
Parcite lentae. claudos iubeor
Tardare gradus; nec praecipitem
Nimis in fulmen laxare manum.
Ira Tonantem suspensa decet
Lentusque furor. Qui cito plectit,
Amente parum distat. Theo. Sed qui
Prohibere potest, patiturque tamen
Regna everti scelerum peste,
Peccante parum distat. Namque
Impune scelus cumulat scelera.
Theos. Si tu pateris devota Deo
Regna everti; quis prohibebit?
Quaecumque micat spes bona rerum,
Succisa cadet. Nem. Mitte querelas,
Turba Dearum. Venio immane
Vetitura scelus: sed non torta
Fulminis ira. Euphr. Sic ergo ibit
Impune scelus, quo populatur


page 481, image: s487

Nemora Alphenus. Nem. Non, non ibit
Cum pono manu fulmina, iura
Mihi silvarum vendico. Nemesis
Exuo vultum; tota Dianam
Induo amictu. Quid me petitis?
Theod. Ultrice manu fulmina mitti.
Nem. In quem? Theo. Caeca es? non vidisti,
Quae cuncta vides crimina mundi,
Non vidisti tibi carorum
Vulnera nemorum, nostrumque probrum?
Nem. Etsi videam, non vidisse
Simulo tacita sed mente noto.
Erom. Cadit interea gloria nemorum
Scelere Alpheni. Nem. Poena parata est.
Non qua perimam, sed qua emendem
Eu. Nempe docebis balare lupum,
Ridere tigrin Nem. Pretium grande est
Sanguinis. Absit fundere; quando
Servare potes, totumque tamen
Tollere crimen. Non ego perimam;
Sed frenabo. Cingite silvam
Cassibus; omnem prohibete viam:
Ista tantum pateat parte
Semita eunti. The. Studium sociae
Urgete Deae: huc iungite casses.
Erom. Ista irrita tu parte feram,
Reliquae fidis lateant umbris,
Donec ab antris sese in apertum
Proferat hircus, latro silvarum.
The, Bestia capripes: caput hircinum!
Homo caprinus: nec capra, nec homo!


page 482, image: s488

Al. Haec probra inultus ferat Alphenus?
Quin ego? Th. Quid tu? Al. Caput infringam.
Th. Cornibus hirci, quae fronte geris.
Decoque vanum stulte furorem.
Ne. Scelerate latro. Al. Quod mihi fulmen
Perculit aures? Ne. Tempus in iras
Monet: insidias aperite Deae.
Th. Hirce graveolens! Al. Quae me insidiae
Undique cingunt? nec patet ulla
Parte effugium. Eu. Larvate caper.
Putride cucumis. Al. Non sum nocuus;
Non sum, qualem creditis esse,
Ferus, immitis, saevus et atrox.
Non sum nocuus. Eu. Tu scelerate.
Non Theosophiae saepe illudis?
Al. Quodnam scelus est ludere? Lusum
Excipe lusu. Th. Non Theodynamin
Saepe irrides? Al. Ridere scelus
Sanguine dignum est? Th. Non et regno
Saepe laboras nos eicere?
Al. Nondum eieci. Quid vero nocet
Niti incassum? Ero. Nonne Theotimam
Modo crudeli fuste petebas?
Al. Estis placidae ne morum Divae!
Nem. Sed tu ferus es nemorum latro.
Al. O Diva, tace: tu sola metu
Animum enervas. Ne. Iam diu tacitum est.
Tempus in aequas hoc vocat iras.
Al. O Diva, sile: quidquid posces,
Dabit Alphenus. Ne. Dabis et vitam.
Al. Mitte furorem. Magnos animos


page 483, image: s489

Sanguinis expers vindicta decet.
Ne. Ergo capistrum hoc indue. Al. Dura
Lex metuenti sed subeunda.
Eu Ponere saevum crude tyranne
Disce furorem. Ne. Disce benignam
Nemesis dextram. Sternere potuit,
Maluit ori imponere frenum.
Quando tolerant crimina frenum,
Parca Severas exigo poenas,
Fulmenque manu vindice pono.
Th. Frenum excussit. Superi! fugit.
Ne. Currite Divae, parteque ab omni
Obvia tendite tela scelesto.

ACTUS II.

SCENA PRIMA. Petrus Manuelem Regis filium suae curae commissum, instituit.

Petrus. Manuel. Ephebus.

Manuel, paternae stirpis augustum decus,
Columenque regni, prime flos generis tui
Fecunde quondam fructibus, clari recens
Aurora Solis; quam facis magno patri
Spem sceptra quondam et regna flectendi, pari
Industria aequa. Magna consilia impiger


page 484, image: s490

Labor iuventae gignit. A verna fluit
Aetate virtus omnis Auroram dies
Purus serenam sequitur. Hac eunt senes,
Qua coepit aetas prima.
Man. Qua pandit viam
Sapiens Magister. Nemo se solo mali
Declinat ansam: quisque praeeuntis viam
Tenet Magistri. Pet. Semita in dubia duce
Opus est! perito. Man. Sorte me hac faustum reor,
Quod mihi favore Numinis talis datus
Vitae institutor. Pet. Atra nox tenebris diem
Nondum explicavit: pulchra suspensis micant
Sidera der axem flammulis. Genium indolem,
Nomen situmque siderum, et cursum refer.
Man. Hac it Bootes, et pigro secum gradu
Septem gubernat Arcades. Pet. Quali influit
Fax illa genio? Man. Frigido, et terras gelu,
Glacieque fluvios induit. Pet. Causam nota.
Man. Procul remotam solis ardente a face
Tenet Bootes semitam. Pet. Sed qua via
Lentus vagatur? Man. Stella, quae tangit polum,
Est ursa: pone sequitur Arctophylax. Brevis
Est cursus illi, sed piger. Quanto dies
Spatio per omnes aetheris campos meat,
Tanto ursa circum vertitur punctum poli,
Pet. Redde rationem.
Man. Nescio. Pet. Rotam aspice.
Nonne axis iste circulo est toto minor?
Man. Minor est.
Pet. Tamen rotantis ad motum, suum


page 485, image: s491

Non ante cursum peragit, quam peragat rota.
Quo sphaerica magis corpora a centro fluunt
Moventur hoc velocius. Man. Quae fax polo
Cadit sereno? Pet. Sidus hoc forte aestimas?
Man. Par flamma certe est sideri. Pet. Non est tamen
Man Quis ignis ergo? En alterum Sidus ruit.
Pet. Est fatuus ignis. Quando sublato ambiens.
Pugnat calori frigus, et circum obsidet,
Arctatus in se accenditur: tum qua trahit
Linea vaporem, sequitur; ut flammam vides
Sparsum volare per nitrum: quando abstrahis
Flammae voraci pabulum in nihilum perit
Ignis meantis impetus. Man. Gravior micat
E nube fulgor. Pet. Causa par illum creat.
Si copiosus nube stringatur vapor,
Abit in trisulca fulmina, et terras ferit,
Rupesque frangit. Man. Tanta vis igni est? Pet. Nihil
Impune tangit. Arborum reges sua
Radice vellit; montium rumpit iuga,
Ferrum in favillam redigit, in cinerem domos.
Rigidumque marmor: ossa pervadit cute
Intaminata: carnibus parcit, face
Absumit ossa: vasa comburit merum
Sine vase in aura pendet: exhaurit merum,
Stant vacua vasa.
Man. Mira, quae narras. Pet. Tamen
Probata saepe. Man Pulchrior sensim dies
Se reddit orbi, siderum illustris chorus


page 486, image: s492

Exstinguit ignes, noxque discedens sinum
Retegit olympo.
Pet. Cura nos ergo vocat
Ad solita pensa Palladis. Eph. Sedes patet,
Monetque tempus.
Pet. Agite: quae memori data
Mandanda menti, exprome. Ep. Qua sese levent
In alta lege gravia, qua mediis natent
Suspensa in auris.
Man. Cernere exemplum libet.
Eph. En ista moles quanta! versatur rotat
Se partem in omnem; verticem inclinat, levat
Se rursum in auras; nutat in dextrum latus,
Et in sinistrum; nec tamen centro excidit.

SCENA SECUNDA. Alphonsus invisit scholam: audit, quae a Petro doctus est filius. Negat sapienter omnia a Deo facta esse: repetitque idem tibia offensa.

Alphonsus. Manuel. Petrus. Rodericus.

Exploro Sobolis indolem. Et Regem iuvat
Audire docta. Petre, quae prodit meus
Indicia, Manuel ingeni? quantae sinum
Capacitatis? quam probae mentis facem?
Pet. Aurora prima aetatis augustum diem
Promittit olim: mentis est amplus sinus,
Aeque et sciendi cupidus. Auditum semel


page 487, image: s493

Quodcumque fuerit, marmori infixum putes,
Sic haeret animo: nec minor sequitur labor
Capacitatem; gustus illi unus, diem
Discendo fallere.
Al. Regis afflicti unicum
Hoc est levamen, filius dignus patre,
Dignusque regno. Nullus est sceptri labor,
Vel facilis ille, quando bene culta indoles
Par est labori, Regiae mentis placet
Facere periclum. Ma. Nulla, mi genitor, mora est.
Al. Quid ista primam machina, et medio puer
Puncto locatus denotat? Ma. Cum sors rotat
Per tragica regnum damna, cum saevit ferox
Fortuna, ad omnem sortis adversae impetum
Animo eminere, et stare rationis iugo.
Al. Bene est, At istud artis exemplo doce.
Ma. Versa, reversa: verticem inclina. Vides,
Ut hinc et inde nutat, et constans tamen
Stat puncto in uno? Stare sic Regem decet.
Quando minantur omnia ruinam ultimam,
Stet puncto in uno.
Al. Quod notas punctum? Ma. Deum.
Nullum Tonante nixa mens casum pavet.
Al. Sit animus ipse regius fulcrum sibi.
Qui centro in isto sistit, ad nullam pavet
Sortis procellam. Quid globus circum ambitu
Redimitus aureo Ma. Tuta quo sedeat loco
Corona, monstra. Al. Tuta quo sedet loco?
Ma. Quo dimovere nullus impulsus potest.
Inverte molem: mitte. Subigendam putes
Motu coronam. Rursus everte. En pater,


page 488, image: s494

Et firma constat, et globo toto eminet.
Alph. Quod atte ab ista nate documentum capis?
Ma. Debere niti Numine coronas Ducum.
Alph. Quicumque mente spiritum excelsa gerit
Sibi ipse magnum numen est. Ista decet
Fundare frontis regiae augustum iubar,
Sceptrumque populi regulam. Haec absit, cadit
Nolente caeli regula, invito Deo,
Auctoritatis regiae splendor, metus
Amorque populi, quidquid et Regem facit.
Mittamus ista. Nate, quis regna optime
Princeps gubernat. Ma. Lege qui caeli regit,
Iuste pieque. Sceptra, quae metuunt Deum,
Diu vigebunt. nesciunt aevum Duces,
Quibus esse vilis Numinis cultus solet.
Al. Quidcumque flectat astra, curarum ultima est,
Qui dicit orbi iura, qui terras regit,
Ipse sibi dura fata in obsequium trahat.
Invita cogere astra mens grandis potest.
Quid tunc agendum, quando decumanos ciet
Mavors tumultus? quando metuendos agit
Bellona fluctus? Ma. Bella fortunat Deus,
Idemque palmam versat alterna vice.
Hic consulendus, Ille si mandat, venit
Ab hoste laurus: ille si prohibet, cadit
Fortuna Martis. Al. Ille si prohibet, traham
Martem obsequentem. Petre quid aniles doces
Ad sceptra natum fabulas? Istud doce
Virtute niti propria, proprio ali quid
Audere Marte, ment e fundari ardua,
Suoque genio. Cuncta qui adscribit Deo,


page 489, image: s495

Est vilis animus, sortis ignarus suae.
Nihilne possit pulchra scintilla aetheris,
Animusque plebe maior? Hic sortem premit,
Quacumque parte turbines motos ciet;
Et servituti subicit fati vices.
Abiectus hebetem, celsus invictum facit.
Talia parentis Regis heredem doce,
Est vis in animo, multus est mentis vigor
Aetate in ista, et dignus imperio calor.
Pet. In quam malignos venimus saecli dies!
Al. O pestis Erebi! tibia offensa est. Vide.
An vulnus aliquod hiet, an assurgat tumor.
Equidem creanti sidera, et terras Deo
Ego si adstitissem, multa meliori modo
Condita stetissent. Tibiam decuit tegi
Obstante sura. Ro. Magne Rex, nihil est mali.
Al. Sic est: creassem plura melius, quam DEUS.

SCENA TERTIA. Petrus ex blasphemia male ominatur Alphonso.

Petrus. Manuel.

Ad quos tyrannos venimus? quodnam solum?
Quae regna? quasnam barbarae gentis plagas?
Quod clima mundi incolimus? O regna impia,
Blasphema, caelo invisa, Lethaeo satu
Enata regna! digna Lethaeis caput


page 490, image: s496

Sepelire in umbris! Vivimus? In ultus Deus
Patiensque toleras ista? nec flammis pluis?
Nec fulmen urges? nec sinu evolvis maris
Omnem procellam, nosque cum regno opprimis?
Nec terra hiatus pandit, aut ruptum solum
Cum rege regnum absorbet? O Manuel patre
Meliore digne! sanguinem quamvis trahas
A patre, tantum trahere sed nefas cave.
Vae! vae! impiato pectori, quod se diu
Felice iactat scelere; quod tacita poli
Impune transit ira! Si lento venit
Pede poena, tandem Nemesis impellit gradum,
Certumque librat ultor a tergo Deus
Ictum in scelestos. Fulmen ad tempus silet,
At tandem a cuta loquitur elisum face.
Si tamen et alia mitius tolerat Deus,
Scelus arrogantis pectoris gravius ferit.
O nate, patre sanctior, quantum tui
Me cura tangit! Ma. Ne patris mores traham?
Pe. Exempla patrum pondus in soboles habent.
Fluere parentum crimina in natos solent.
Ma Ne metue Petre: maior hanc mentem Dei
Timor coercet. Sanguinem in natum pater
Transfudit; at non impiae nato ingeret
Vitae tenorem. Mente stat fixum, prius
Per mille mortes ire, per ferri minas,
Ignisque flammas, scelere quam indigno ream
Mentem inquinare.
Pe. Manuel, o quantum mihi
Solamen addis! Quidquid in mitem Deum
Violentus ore peccat incesto pater,


page 491, image: s497

Pensabis olim. Vive, quo vivis modo.

SCENA QUARTA. Elphegus Civibus denuntiat horam supremam Regis, hortaturque ut per eos moneatur Rex ad resipiscendum.

Elphegus. Cives.

Iussu Tonantis, rupis excitus cavo,
Peregrinus Urbem subeo. Sed Regis lares
Subire decuit. Decuit: at vultu Ducum
Arcemur umbra vilior. Regem iubent
Superi moneri. Praestet hoc tetri incola
Incultus antri, an civis; id refert parem.
Quin monita multa civium a turba trahent
Immane pondus. Hora suprema imminet
Castella! Cives, hora suprema imminet:
Audite cives: hora suprema imminet:
Ci. 1. Quae fata nobis tristis occentor canis?
El. Funesta, dira, proxima, imminentia.
Suspensa ad horam perbrevem; irato polo
Decreta. Ci. 2. Post tot pestis invisae lue
Corpora sepulta? post tot aggestas strues
Olentium cadaverum, superest adhuc
Peius priore clade, quod clades sequens
Eripiat urbi? Ci. 1. fare; quod malum imminet?
El. Immane, crudum, flebile, exsecrabile.
Ci. 1. Dilatione pectora excrucias: refer,
Quae tragica tandem fata nos miseros manent?


page 492, image: s498

Fl. Vox fauci adhaeret, verba consumit dolor.
Ci. 1. Resume mentem; quod Deus fatum tonat,
Prompti feremus. El. Dira, quae caelum mihi
Dedit videnda! dira, quae cecinit mihi
Aliger ab astris missus. Ci. 1. Et species viri,
Cultusque vitae incultus, et frontis rigor,
Habitusque vilis facile persuadent, Deo
Docente scire abscondita.
Ci. 2. At quid sit, refer.
Cuinam flagello destinat cives Deus?
El. Miseretur omnium: unicum in poenas vocat,
Regi statutus ultimus vitae dies
Hic ipse. Ci. 1. In aulam pestis irrumpet lues?
Et capita quae iam civium imminuit, malo
Non abstinebit, donec et Regem opprimat?
El. Premit haec minora capita: maiori Duci
Gravius ab axe fulmen intentat Deus.
Ci. 1. peribit ergo? El. Nisi suum era dat scelus.
In vos severa detonat caeli manus;
Sed scelera Regis luitis. in cives fluunt
Supplicia Regi debita: at certam quoque
Feret ipse poenam. Si tamen resipit, Deus
Et pestem ab Urbe, et fulmen a Rege amovet.
Ut mitis ante nuntiat poenam et minis
Mutare mentem poscit; ita iustus quoque
In pertinacem Fulmine eliso tonat.
Quisquamne tantum pectore vigorem gerit,
Regis ut ad aures portet imperium Dei?
Ci. 2. A Cive Rex monendus est?
El. Cives pii
Hoc agite, si vos Regis et regni salus,


page 493, image: s499

Vestrique tangit. Civ. 1. Ibimus, nam quid vetat
Aulam subire? Elph. Publicum hoc urbis bonum
Cardine rotatur. Audiet? pestem amovet
A cive; capite fulmen avertit suo.
Non audiet? pestem auget, et vorax malum,
Rigidumque proprium in verticem fulmen trahit.
Una medicina duplici adhibetur malo.
Sic ite cives: publicae exitium rei,
Regisque poscit. annuet coeptis Deus.
Ego relictos nemoris umbrosi lares,
Antrumque amatum repeto. - -

SCENA QUINTA. Cives dubitant, an vi, an precibus Regem aggrediantur.

Cives.

Civ. 1. - - Nos vero decet
Librare mente, qua via errantem iuvet
Revocare Regem; vine et armatis minis?
An obsecrando? Civ. 2. Nulla vis civi potest
Tuta satis esse. Pectoris marmor prece
Mollire praestat. Est suus miti locus
Orationi, robur est precibus suum.
Adde: obstinata vulnera immiti manu
Tractanda non sunt Facile distringi potest
In arma dextra; facile sed frangi quoque.
Ambigua semper alea est Martis. Quid est,
Quod Marte petimus? Regis evelli scelus,
Servare Regem. Totus hic cardo rei est,
Neutrum per arma evincimus, Regum ferox


page 494, image: s500

Animus ferocit civium assultu magis,
Et impotentem sumit a fluctu impetum
In sensa mentis propria. Si rigidus fuit,
Magis obrigescit Deinde quis Regem, furor
Ubi intumescit, servet? Insana ruit
Plebs omnis ira, nec capit modum calor.
Precibus agendum censeo. Hoc civem decet.
Hoc regis urget dignitas.
Civ. 3. Numquam vacat
Discrimine aestus civium. Sumptis semel
Rex cedet armis: longa sed trahitur mali
Catena nostri. Tempori aptabit fidem,
Sed tacitum in imis toxicum fibris alet.
Erumpet istud, quando metuemus minus;
Nec providentes opprimet. Vulnus grave
Tegit cicatrix saepe, non sanat: Furor
Regum abit in annos; tuncque vindictam evocat,
Cum prima flammae occasio locum facit.
Simulare prima est indoles Regum. Undique
Seu vincat ira nostra, seu vincat Ducis,
Discrimen urget. Mollior cauto via
Tenenda civi est.
Civ. 4. Flectere immitem grave est.
Periculosum frangere.
Civ. 1. At si non sinant
Se dura flecti corda, quid agendum est super?
Ci. 4. Media tenenda est semita: et minae et preces
Saxo applicandae. Si preces locum obtinent, mora
Minae cavendae: Si locus non sit preci,
Minae admovendae, Civ. 1. Longa non superest
Nec scelera tolerant tempus: haec debet dies
Regi salutem, Civibus vitam dare.


page 495, image: s501

CHORUS. Docet vindictam de caelo per hominum scelera violenter trahi.

Blasphemia. Arrogantia. Vindicta. Genius. Pertinacia.

Bl. Ar. Scelus ad summum pertigit apicem:
Vindicta veni, Sua cuiusque
Crimina funes sibi contexunt;
Quibus in terras saeva Tonantis
Ira trahatur. Vindicta veni.
Vind. Venio Nemesis: sed violentis,
Testor Superos, tracta catenis.
Quis me caelo trahit invitam?
Pressâque ira grande volentem
Transire scelus rapit in terras?
Blasph. Ego blasphema docui voce
Violare polos. Arr. Ego deliri
Caeca tumoris documenta dedi.
Utraque. Ille magistram vincit utramque.
Gen. Audio. sed quid, nescio. Tacitus
Terror in imum penetrat pectus,
Mentemque gelat. Vin. Conscia sibi mens
Pavida est semper. Per. Nate quid horres?
Vilior animus timeat Superos:
Tu ipsos Superos terrere potes.
Gen. Audio quiddam dirum, insolitum,
Terribile, atrox! Pert. Non, non audi,
Nate, huc aurem. Ne tibi caeli
Murmur ad imum penetret pectus,


page 496, image: s502

Bombyce aurem claudo utramque.
Bl. Ar. Vindicta veni! scelus in summo est.
Gen. Nihil auditum iam mihi turbat.
Sed tamen oculos plurima terrent.
Video, video; trepidatque animus.
Pert. Quid nate vides? Gen. Pavor instantis
Fati exanimat. Pert. Verte huc oculos,
Ne vel crebri fulguris ignes,
Vel monstra oculos tibi confundant,
Praetendo peplum. Bl. Ar. Quid Diva moras
Languida nectis, fulmenque, vetas
Ire volante in crimina penna?
Gen. Nihil auditum, nihil aspectum
Amplius urget larva horroris.
Bl. Ar. Vindicta veni! scelus in summo est.
Gen. Nihil auditum iam mihi terret:
Nihil aspectum iam mihi turbat.
Bl. Ar. Satis est. Ego me subtraho scenae,
Suadere nefas operae nostrae est.
Cum iusta venit poena, severum
Ferat ille flagrum, qui scelus egit.
Gen. Libet ire via, qua semel ire
Coepimus, Vin. Adsum. iam nihil audit,
Adsum. Frustra est clamor in aures.
Adsum. Frustra est. exsero flagrum
Tergusque ictu verbero Gen. Quis mi
Terga flagellat? Vind. Perfide Superis,
Invise Deo! Gen. Desine, quisquis
Mihi terga feris. Desine, satis est.
Vind. Nondum satis est, donec ademptum
Numini honorem crude reponas.


page 497, image: s503

Gen. Desine, satis est. Vind. Nondum satis est.
Sic ego moneo, sic ego flagris
Increpo mentem. Discite tumidos
Animos poenae frenare metu,
Si corda metus non satis arcto
Limite stringat, venio rursum, et
Scelus extremo fulmine perdo.

ACTUS III.

SCENA PRIMA. Alphonsus ex Roderico intelligit in populo conciri rebellionem: cuius componendae onus suscipit Rodericus.

Alphonsus. Rodericus.

QUid ais? timenda plebis incensae manus?
Magis timenda Regis irati est manus,
Rod. Manus imperantum populus est. Quidquid valent
Reges, per ipsas Civium vires valent.
Al. Est umbra Regis, quem facit sortem suas
Civis. Rod. iacere neminem tantum puta,
Quin, si furore exaestuet, in ipsos queat,
Peiora reges. Al. Non amant? metuant suum
Regem scelesti. Rod. O Rex, metus non est bonus
Regni minister. Al. Sed bonos cives facit.
Rod. Etiam timendos Regibus. Al. Quibus tepet
In corde sanguis. Rod. Et quibus nimium calet.
Nec vilis hominis ira spernenda est. Iacet


page 498, image: s504

Quandoque sceptro oppressa, sed tandem timor
Diuturnus animos addit, et caecam rapit
In arma turmam.
Alph. At unde? quae nostrum caput
Procella poscit? Rod. Ira communis ducem
Non patitur: unus impetus cunctos rapit.
Al. Primum furoris prode communis caput.
Rod. Ubi quisque primus, nemo non primus fuit.
Saepe sine capite plebs simul ferrum rapit,
Simulque saevit. Al. Ergo per cunctos ruam,
Promiscuoque funere exstinguam malum.
Rod. Male ferrum et ignes admoves, quando malum
Lenem medelam postulat. Plebis furor
Gravior in iras surgit, ubi ferrum obicis;
Benignitate vincitur. Al. Non est meum
Precario imperare. Rod. Sed Rex, hoc tuum est.
Cives habere, ut imperes. Al. Etiam meum est,
Demetere capita, quae pati imperium abnuunt
Regem. - - Quid aeris iste concussi sonus?
Rod. O Rex, procellam turbo vicinam impulit.
Nunc. Alphonse, capiti consule: in ferrum ruit
Popularis unda; Consul ardentem praeit
Turbam, Senatus aestuat, vulgus fremit,
Furor it per urbis compita. In Regis caput
Hic turbo fervet. Al. Fervet in Regis caput?
Sine me furorem solus in medium ruam,
Feriamque capita sontium, aut insons cadam.
Rod. Cave, o, furori regium obtendas caput.
Al. Sine me. Rod. Ministri prohibet hoc constans fides.
Al. Perimam nocentes. Rod. Ipse non nocens cades.
Al. Sine me perire. Ro. Cede tantisper malo:


page 499, image: s505

Cedendo franges. Al. Regium hoc magis puta,
Frangere cadendo. Ro. Si quid Augusto fides
Probata, si quid merita Roderici valent,
Subtrahe furori plebis invictum caput.
Al. Quis sistet ignem? quis rebellantum manu
Excutiet arma? Ro: Mitte Rex curas; ego,
Ego incitatas leniam plebis minas:
Nec ante sacrum Regis attinget caput,
Quam nostra se per pectora enervet furor,
Al. Frenemus iram: plebis emotae impetum
Tu siste. At astra iuro.
Rod. Se turbo huc rotat.
Occurro inermis. - -

SCENA SECUNDA. Componitur a Roderico tumultus populi.

Rodericus. Consul. Tribunus plebis.

- - Talis hoc limen subis?
Hanc Consul aulam? Con. Tempus id praesens iubet,
Pietasque civi debita. Rod. Sed hoc non iubet
Iurata pietas, et sacramento fides
Promissi Regi. Con. Quando rex caelo fidem
Frangit, meretur civium frangi fidem.
Trib. Insiste coeptis Consul: accensum mora
Placat furorem. Rod. Siste: Pietati dabo,
Quodcumque poscit. Sana non suadet furor,
Remittite arma. Vultis hoc pelagus pio
Transire remo? Trib. Civium sistet salus,
Et vita populi. Rod. Stabit. hoc pacto mei
Sancio cruoris. Consulem sit fas mihi


page 500, image: s506

Solum alloquendi. quidquid est voti, seres.
Con. Abscede modicum. Ro. Consul armatam manum
Video tuorum civium; at nondum tamen
Causam furoris video. Nil humile arbitror
Quidcumque sit. quod dextris ferrum ingerit,
Con. Vides ruentem patriam, atque urbis statum
Misere cadentem, quodque violentum imprimit
Animis dolorem, fata misceri, rapi
Iuvenes, senesque, filios maesto patri,
Maestumque patrem filiis: causam tamen
Nostri doloris postulas? Rod. Quisnam Deo
Statuere leges possit? Arbitrio vices
Mundi hic gubernat: iam salutifero solum
Amica caeli sidera influxu beant:
Iam gravis, et ater incubat mundo vapor.
Sed et meremur siderum invisas faces
Per nostra scelera.
Cons. Non grave est unquam pati,
Quod quis meretur scelere supplicium suo
Sed scelera regis populus immeritus luit.
Rod. Regis? quis ista finxit? Est iustus Deus,
Rigidus nocenti, mitis innocuo pater.
Cons. Sed iustus idem ac mitis, in populo expiat
Delicta regum. Rod. Labe si populus caret,
Deus minace fulmine in populum abstiner.
Cons. A Rege culpa ducta sceleratum facit
Populum. Rod. Tonantis aequitas istud vetat.
Quod quisque peccat, hoc luit.
Cons. Verum est: reum
Supplicia poscunt; est tamen Regis sui
Pars magna populus. Inde cum Regum Deus


page 501, image: s507

Delicta punit, magna pars poenae cadit
In non nocentes. Rod. Culpa si Regis facit
Civem nocentem; culpa, quam civis patrat
Civem innocentem faciet? Cons. At saltem minus
Faciet nocentem. Rod. Nemo sine culpa gravi
Arma violenta Regis in vitam tulit.
Cons. Regia potestas, est potestatis Dei
Pars aliqua. Desinit esse Rex, qui non regit
Populum Tonantis lege. Si hoc nomen cadit,
Iam vindicandi iura me stringunt.
Rod. Dei est
Statuere Reges: tollere, hoc quoque est Dei.
Cons Quandoque Reges Numen expungi sinit,
Rod. Ut reliqua scelera, quae tamen et idem vetat.
Cons. Ergo feremus impii Regis iugum?
Abi: statutum est: ibit in Regem furor,
Quo stante sexus omnis ac aetas ruit.
Rod. Meliora Consul. Causa si constet. nihil
Coepta remorabor: Causa dum nondum patet,
Cautius agendum est. Cons. Ore veridico Deus
Edixit ista: Populus immeritus luit
Delicta Regis. Ista restatus palam
Incola propinquae rupis Elphegus, cui
Arcana saepe pandit e caelo Deus.
Rod. Adverto fraudem. Consul, excelsae tene
Mentis tribunal: pondera et dicta, et virum.
Quae somniavit dormiens, vigilans putat
Decreta caeli. Durus hic morum vigor,
Haec silvicultrix vita plerumque obiacet
Illusioni. Demus haud modicum notae
Prudentis animi, levia si credis. Tamen


page 502, image: s508

Fac esse caeli verba; prudentem virum
Prius decet librare, quam statuat, modum.
Examinemus unde? quo fonte? hauriat
Elphegus ista: vera si constet sides,
Si verba Superum, iussa si caeli probet;
Ego, ego ipse tecum in arma, et in flammas ruam.
Co. Constabis ista mente? Ro. Dum constat polus.
Con. Adeste cives propius. Hoc vestras manus
Compulit in arma; scelera quod Regis petant
Iugulum innocentum civium?
Trib. Hoc iustos vocat
Populi furores. Con. Istud Elphegus, poli
Interpres, animis indidit? Tr. Et aequum fuit
Audire Caeli verba. Con. Quis vero a Deo
Haec iussa tulerit, lance matura satis
Non ponderatum est, Dixit Elphegus: statim
Fides secuta est. Tr. Credidimus. Con. At par fuit
Credenda lanci appendere. Hinc dandam moram
Rodericus irae suadet, ut constent prius
Indicia caeli, ne dolo inductus furor
In paenitenda proruat. Tr. Id aequum reor.
Sed hoc periclo obnoxium est, tanto impetu
Tentasse cives regiae incursum domus.
Male inchoatis raro stat finis bonus.
Rod. Impunitatem spondeo, si res dolo
Conficta fuerit: vera si fuerit, meam
Et ipse dextram in arma vobiscum dabo.
Tr. Placet, placet? Civ. Placet. Con. Male armatus furor
Ea iam resedit. ponimus ferri minas
Dum veritatis veniat in apertum dies.


page 503, image: s509

SCENA TERTIA. Intelligit Rex incentorem tumultus esse Anachoretam, quem iubet carceri mancipari.

Rodericus. Alphonsus,

Quam saeva populus bellua, atque audax fera est!
Quae cum furori frena laxaverit semel,
Aegre domatur. Multiceps hydrae genus
Vice rationis impetus primos habet,
Sequiturque: qualis fluctus in fluctum ruit
Agente Borea. Sidit aliquantum calor:
Sed prima vis repressa vim saepe alteram,
Et saeviorem concitat. Cardo strepit.
Al. Roderice fluctus concidit? vel res loco
Periculoso vertitur? Rod. Non est levis
Procella, populus asper, atque irae impetu
Exasperatus. Sed tamen mentis furor
Remittit aestus. At nihil tutum puta:
Brevis hora mentem mutat, et veterem coit
Ira in procellam. Causa tollenda est mali,
Incendiumque pabulo abstracto cadet [(transcriber); sic: eadet] .
Al. Quae causa flammae?
Rod. Si iubes, dicam. Al. Volo,
Iubeoque. Rod. Vano tota tempestas furit
Errore nixa; culpa vel tota est tua.
Al. Mea culpa tanti sceleris?
Rod. Hoc velum impiae
Audaciae praetenditur. Regis scelus
Se luere populus autumat. Quod se ferox


page 504, image: s510

Libitina iactet; quod simul cadant patres,
Patribusque iuncti filii. et pueris senes,
Crebraeque circum funera exsequiae gemant,
Tuis sceleribus imputant. Al. Cur non Deo?
Quod gemimus, ipse patrat; atque hominum neces
Videre gaudet. Ille consilio suo
Mundum gubernat: quamlibet, si res meo
Placito ageretur, multa meliori darem
Fluere meatu. Fateor, hoc vulnus grave est,
Quod luctu in ipso luctus oriatur novus,
Alterque trudat alterum. Sed quis iubet?
Quis inquietat publicum cursum rei?
Si praesiden di rebus humanis mihi
Esset potestas, melius et terrae vices,
Et astra regerem. Sed quis Alphonsum facit
Reum? quis imputare Regi audet scelus?
Rod. Fortuna nullum sede tam celsa locat,
Quo non sinistra plebis inveniant viam
Iudicia. vilis nemoris abstrusi in cola
Elphegus, actus mente non sana (licet
Pietate fors maiore) per medios choros
Plebisque, civiumque raptus, sic ait:
Delicta Regis populus immeritus luit.
Hinc ille turbo concitus ferro sacrum
Regis petebat verticem. Al. Elphegus? ferax
Pestis malorum! Elphegus? O fallax Sion!
Annosa vulpes! rigidus hoc vitae tenor!
Hoc ficta pietas? hoc supercilii gravis
Agitabat arcus? Crede iam fronti piae,
Vitae rigori crede, qui tantos coquit
Movetque fluctus Iuro per regnum meum,


page 505, image: s511

Non ante Phoebus iste in occasum ruet,
Quam pestis illa victima inferno cadat.
Roderice nemoris antra, et umbrosos lares,
Omniaque late lustra perquiri iube.
Scelusque ab antro, carceris ad antrum trahi.
Cui lingua nimis est libera, catenas ferat.

SCENA QUARTA. Elphegus in sua eremo Deum pro Rege deprecatur.

Elphegus.

Castella, regnum nuper augustum, modo
Vix larva regni! Strage iam late edita.
Cadaverumque strue, nihil tui amplius
In te reperio. Cecidit antiquum decus
Et forma regni: vasta successit lues
Chaosque rerum! sed quod in pectus fluit,
Et dente acuto viscerum fibras vorat,
Nos, nos sceleribus fecimus caelum nocens:
Nos impiata sidera in tristes faces
Per ausa nostra accendimus. Non est Deus,
Ut arbitratur vulgus, inclemens, minax,
Amansque saevi fulminis: sed nos bonum,
Mitem, quietum, et indole benigna pium,
Nos inserenum facimus, immitem, asperum.
Nos fabricamus tela, queis [Reg: quis] nostrum petat
Severus ultor verticem. At quod est caput,
Si scelera populi transit, in Reges tonat,
Hinc immerentes poena communis ferit.
O magne caeli Rector, vitaeque arbiter,


page 506, image: s512

Vindexque Numen; quem tibi Alphonsus negat.
Hunc tribuo honorem. Cuncta sapiente ordine,
Modo, tenore, lege statuisti: omnia
Sapiente pariter ordine, ac modo regis.
Sed tibi potestas cordium est: si vis, potes
Mutare Regis indolem, et honoris tui
Ingerere amores Istud, ut porro velis,
Valeat profusus sanguis, et merita tui,
Et mors acerba filii. Tanti haud leve est
Pretium cruoris. Unicam impende, o Pater,
Regis saluti guttulam: quantus fremit,
Tantus Tonanti serviet.

SCENA QUINTA. Elphegus ex media oratione in carcerem abducitur.

Satellites. Elphegus.

Sat. 1. Hic ipse est. Sat. 2. Sile.
Venemur aure verba. Elph. Prociduam Deus
Populo salutem redde: Non meritus luit
Delicta Regis. Si quod in regem cadit
Facinus, id esse patere materiem tuae
Clementiae. Eadem causa clementem facit,
Iustumque te. Non ardet in poenas manus,
Si scelera desint: nomen amittis pii,
Si nemo peccet: parcere est proprium tibi,
Plectere alienum.
Sat. 2. Commodus fraudi est locus,
Et urget hora.
El. Parce, mi Deus! Sat. 2. Irrue.


page 507, image: s513

Sat. 1. O machinator fraudis! o mundi lues!
Et vile terrae pondus, in casses venis.
Sat. 2. Age, quid olympus possit, exemplo doce.
Precare, caelos rumpe singultu, Dei
Aures fatiga: nemo te nostris dabit
Hinc ire manibus liberum. Sat. 1. Quis me pavor
Retro coercet? Sat. 2. Perage meditatum scelus.
Et me timoris nescium invadit gelu.
Sat. 1. Repetamus orsa Coepta texuntur bene,
Male licet inchoata. Da vinclis manus.
Da colla resti. El. Vinculis nihil est opus
Animo innocenti Sponte, quo vultis, grave
Urgebo senium. Sat. 2. Pone simulatum modum,
Larvamque vitae: scena iam mentis patet
Et virus animi. El. Iura si sequeris, forum
Concede causae: iura si nolis, lubens
Poenas in omnes innocens pectus dabo.

CHORUS Docet saepe a Clementia vindictam Dei sustineri, ne feriat.

Vindicta. Clementia.

Vind. ite tela. venit hora
Iam suprema. Fulminandum est:
Ite tela. quid moramur?
Crimen auget omnis hora.
Ite flammae vindices.
Rex negat malo medelam:
Blanda ridet, saeva spernit;
Verba ludit, flagra damnat:


page 508, image: s514

Spes adempta est. Ite tela:
Hora venit ultima.
Clem. Parce Diva, fulminisque
Vim coerce. Vind. Quid moraris?
Venit hora: mitte fulmen.
Regis impii ut rebellem
Eruamus spiritum.
Clem. Est benignus Rector orbis.
Vind. Estque iustus. Clem. Sed benignum
Indoles facit. Vind. Severum
Cogit esse perfidorum
Indoles mortalium.
Clem. Fac severum semper esse,
Detonare, ac fulminare
Semper igne: quisnam amabit?
Dissolutus in favillam
Totus orbis occidet.
Vind. Fac benignum semper esse,
Nec minari, nec vibrare
Tela dextra; quis timebit?
Orbis ibit in ruinam
Criminum licentia.
Clem. Desinet pater vocari.
Vind. Desinet iustus vocari.
Clem. Lenitatis laus iacebit.
Vind. Aequitatis laus peribit.
Clem. Mitis est. Vind. Et aequus est.
Clem. Lenitate se fatetur
Esse Numen. Vind. Aequitate
Imperare gaudet orbi.
Clem. Saepe parcit Vind. Saepe punit.
Clem. Mitis. Vind. Ultor imperat.


page 509, image: s515

Clem. Siste fulminis fragores.
Vind. Mitte me. maturat hora:
Crimen urget. Clem. Spem recidis?
Vind. Spes recedit Clem. Spes doloris
Pollicetur lacrimas.
Vind. Pono fulmen, si resurgat.
Clem. Pone fulmen, ut resurgat.
Vind. Pono fulmen. Viraque. Ira differt.
Rex inique, surditatem
Pone duri pectoris.
Nil morari suadet hora:
Vita fallit finis instat,
Mors minatur, orcus ardet,
Rex inique, surditatem
Pone duri pectoris,
Numen advocat morantem,
Numen adiuvat volentem,
Gratiamque dat cadenti.
Rex inique, surditatem
Pone duri pectoris.

ACTUS IV.

SCENA PRIMA. Petrus iis, quae in Choro acta sunt, per quietem visis, territus, docetur ab Angelo esse minas Dei in Alphonsum, iubeturque eum admonere.

Petrus. Angelus.

QUis me soporis sede tranquilla excitum
Vocat tumultus? Somnium? an vates fuit


page 510, image: s516

Haec scena veri? Numen, heu! rigidum procul
Averte fulmen! Mens stupet, animus riget,
Et adhuc per ossa gelidus exerrat pavor.
O mitis, inae parcus, et poenae abstinens,
Facilisque veniae, Nemesis invitae Deus!
Suspende lenta fulmen accensum manu.
Siluere caeli, posita tempestas minas
Abstersit. At non semper haec caelo quies:
Non semper iram Numinis lentus sopor
Tenet sepultam. Languet ad tempus: tamen
Aliquando flammae vindicis torquet faces.
Si tardat ictum, gravius hunc quondam exserit,
Et saeviore clade compensat moram.
Aliquid minatur Diva, quae sceptrum manu.
Audace fregit; aliquid allisum solo
Decus coronae, et laurea in ventos data.
Sed quid? Peribit huius augustum decus
Et forma regni? periit. in civem lues
Plebemque saevit: nulla funeribus dies,
Nox nulla vacua. Quod supervivit, mera
Est larva vitae. Namque qui nondum necis
Colore pallet, pallet assiduo metu.
Superi! quid ultra poscitis? cui me malo
Caelum reservas? Quis repercussis fragor
Sonuit ab astris?
Ang. Petre. Pet. Te veneror: iube.
Ang. Deus parentis lege moderatur solum,
Et occupare pectora aggestis amat
Muneribus. At si pertinax mentis rigor
Cervice dura pugnet, intorto minax
Flagro pavores ingerit. Si nec minae


page 511, image: s517

Prosint, flagellis erudit. Verber flagri
Si corda nondum conterat, tandem admovet
Sceleri supremum fulmen. Alphonsi stupor
Hucusque venit. Crimina invitum Deum
In ultionem provocant. Quae se tuis
Oculis dederunt spectra, sunt minae ultimae.
Nisi resipiscat, occidit. Stat iam Deo
Fixum scelestum perdere, atque una scelus.
Pet. Concede Numen aliquid oranti Ang. Nihil.
Pet. Aliquid benigno nomini patris. Ang. Nihil.
Pet. Aliquid tuae clementiae.
Ang. Nihil, nihil.
Pet. Tuo cruori aliquid. Ang. Nihil. Prece abstine.
Matura nullas fulmina admittunt preces.
Abi, et supremas nuntia Alphonso minas.
Si scelere mentem revocat, et Numen suas
Deponit iras: scelera si cumulat, Deus
Severus ultor antecedentem premet.
Quam quisque serere gloriam aut poenam volet,
Hanc a benigno, aut vindice severo metet;
Abi; hora restat unica. Hoc Regi refer.

SCENA SECUNDA. Haeret Petrus, quid agat.

Petrus solus.

Quae me rebellem fulmina ad Regem pater
Deferre mandas? Gravior imperio heu labor!
Abi, et supremas nuntia Alphonso minas.
Quis? cui? superbus ille monitorem audiet?
Heu! triste nimis Elphegus exemplum dedit,
Adhuc sepultus nocte tenebrosi specus.


page 512, image: s518

Sed quid patravit criminis? Regem fui
Sceleris moneri iussit, et culpam elui.
Par culpa nostra comparem poenam feret.
Si scelere mentem revocat, et Numen suas
Deponit iras. Sceleris agnoscet notam?
Umbramve culpae? Mentis hoc glacies vetat,
Rigidumque marmor. Qui semel mentem obstinat.
Aegre monetur: Si scelera cumulat, Deus
Severus ultor antecedentem premet.
Probatus ante terror obstipum nihil
Commovit animum: tetra mercedis loco
Elphegus antra inhabitat. At caelum iubet
Regem moneri, veterem ut exosus viam
In sanctiorem flectat errantem gradum.
Abi, hora restat unica. Hoc Regi refer.
Quid est agendum? scopulus utrinque obviat;
Et nolle, velle, proelium alternum cient.
Quidquid agimus, nihil agimus. Monitor luet.
Monita iacebunt. Sed tamen caelum iubet:
Huic obsequendum est. Petre, cui gaudes magis
Parere? Regi? an Numini? Dubias agis
Animo procellas? Quid times, quando Deus
Iubet? Ille verbis robur, et nervum dabit.
Etiam meare lympha de saxo potest
Tangente caelo. Si cadant verba irrita,
Equidem dolebo; non meam sortem, at Dei
Elusum honorem. Tela si iactet furor
In innocentis colla; qui imperium dedit,
Idem paterna reprimet ferrum manu.
Si sit cadendum, causa honestabit necem.
Est grande lucrum pro Dei causa mori.


page 513, image: s519

Sic constitutum est. Qui iubes, praesens ades.
Sed ecce Rex. Occasio in votum fluit.

SCENA TERTIA. Petrus, ut ab Angelo iussus, Regem monet: iubetur aula exesse, Manuele frustra deprecante.

Alphonsus, Manuel. Petrus.

Ne crede, nate, fabulas vulgi levis.
Sapiente stare lege caelorum faces,
Cursus, recursusque ire sapiente ordine,
Pendere terras, aerem fluere, mare
Ire, et redire non nego: naevo tamen
Suo notavi plurima, ut condi queant
Meliore lege, et ordine, et forma, et modo.
Hoc, nate, crede; multa consilio potes
Sapientiore, quam Deus, quondam dare,
Sint multa numeris condita expletis, tamen
Ratione si rem ponderes, multis quoque
Perfectionis adici multum potest.
Man Aliquem praeesse rebus humanis Deum,
Genitor fatemur.
Alph. Quis negat? At istud nego:
Hoc Numen ipsum cuncta sapienter satis
Aut condidisse, aut regere.
Petr. Funestum heu scelus?
Al. Petre, mitte puero fabulas canere. Hoc doce
Qua lege regna temperet, cives domet,
Populos gubernet, pacta constituat, metus
A se repellat hostium pacem colat;


page 514, image: s520

Vel si gerenda bella, quo gerat auspice,
Qua sede, milite, Duce, tempore, et loco.
Arcana Regem haec scire perfectum decet.
Figmenta reliqua trade plebeio gregi,
Pet. Ars temperandi regna sumenda a Deo est.
Hoc quisque melius sceptra moderatur, Deum
Quo propius aemulatur. Al. Haec vetulis cane;
Graviora Regi. Pet. Sapida si fari haud licet,
Proficua dicam. Magne Rex, grandem trahis,
Molem pericli Parce: non ego sum ea
Praesumptionis indole, ut Regis velim
Arguere dicta: sed tamen cogor prece
Humili rogare. Parce blasphemo pium
Scelerare Numen ore. Al. Quod Numen? meo
Quod erudiri forte consilio queat?
Pet. Dabisne veniam, arcana si caeli loquar?
Al. Edic aniles fabulas. Pet. Testor Deum,
Non me: sed ipsa sidera haec Regi loqui.
Tibi supremus imminet caeli rigor.
Al. Quis? cui minatur? Pet. Maior e caelo Deus
Premit minores Principes. Al. Veneror Deum,
Qua promeretur parte. Pet. Sed ab omni coli
Meretur ille parte. Al. Num solus sapit?
Pet. Collata mens mortalium menti Dei,
Stultitia pura est. Desipit quisquis putat
Se sapere. Fecit cuncta sapiente ordine,
Sapiente cuncta flectit.
Al. Est falsum. Pet. Hinc minas
In te Tonantis provocas. Al. Steriles minas,
Fatuumque fulmen. Pet. Scelera si cumulas, Deus
Severus ultor antecedentem premet.


page 515, image: s521

Sunt verba nuntii. Al. Premat: et ego
Premam sequentem.
Pet. Rex, prope est poenae dies,
Imo hora restat unica. Al. Quid ulula crepas?
Pet. Rex, hora restat unica. Exemplum dabis,
Quid provocatus possit in poenas Deus.
Al. Malefauste bubo, larva Cocyti, stygis
Feralis echo. Man. Parce, mi genitor! fidem
Imploro natus Regiam. Al. Exemplum dabo,
Quid provocatus possit in poenas Deus!
Et astra salli, teque mentiri scies.
Pet. Iussa expedivi verba: nil addo amplius.
Al. Sed ego profundae victimam te addam Stygi.
Ma. Genitor, furori parce. Al. Sine. sparso solum
Cruore inundem, Man. Parce mi genitor. Alph. Mihi,
Non ominosae parco Cocyti strigi.
Sed hinc recede, laribus Augusti procul
Avolve pestem. Man. Grande, mi genitor, decus
Et magna meritum submoves aula virum.
Al. Peiora meritum. Ma. Nam quid admisit nocens?
Al. Quod traxit auram, maximum crimen puta:
Quod aula honores addidit, scelus alterum est.
Man. Commune primum est, alterum est genitor tuum.
Al. Commune tolero; quod meum est poena expio.
Man. Te per ego lacrimas oro, per quidquid sacrum est,
Amande genitor. Al. Amove a genibus manus.
Man Immerita petrum poena non sontem ferit.
Al. Insons scelestus? cuius ululatu parens


page 516, image: s522

Post horam armata victima Inferno Iovi
Male destinatur? Degener sanguis Patris,
Ut hic superstes vivat, extrema patrem
Nece vis perire? Quin tibi elisum solo
Dispergo cerebrum? pestis augustae domus!
Ite hic uterque; postque sepositas procul
Mundi latebras condite scelestum caput.

SCENA QUARTA. Petrus valefacit suo Manueli, et ultima documenta ingerit.

Petrus. Manuel.

Manuel quid agimus? Man. Petre, quid agimus? Petr. Pater
Exesse ab aula iussit. Ma. Innocuum tamen,
Scelerisque purum. nullius culpae reum.
Pet. Solamen hoc est unicum, et solidum; innocens
Purusque labis animus. Excedo lubens
Regalis aulae limine, ubi numquam, nisi
Coactus egi. Fateor, invito tamen
Tu mihi voluptas unica, et grandis mei
Merces laboris, digne meliore patre
Princeps fuisti. Me ille virtutis capax,
Cupidusque tenuit animus, et puro indoles
Infusa caelo, pectus adnatum Deo,
Olim per omnes gloriae fausto impetu
Gradus iturum. Man. Hoc laudis est punctum tuae.
Tu me parentis impii infaustum genus,
Caelo advocasti Pet. Numini hoc tribue, et tibi.
Si quid tamen salubre traxisti Petro


page 517, image: s523

Docente, Manuel; istud in seros tene
Aetatis annos: hocque supremum cape
Monitum: verere Numen, huic toto sinu
Animoque adhaere. Regula haec prima est boni.
Tum fuge vel umbram sceleris. Hoc solo Deum
Procul fugamus pectore. At quando reges
Populos et urbes, patrio affectu rege.
Nil tam potenter vicium affectum exprimit,
Quam si paternum Civis affectum colat.
Concede populo plura, quam rapias. Nihil
Aeque in ruinam regna cum populis trahit,
Quam Rex avarus: sed nihil magis quoque
E subditorum pectore affectum rapit,
Quam liberalis, mitis, innubis, pius,
Clemensque Princeps. Rarius fulmen vibra,
Quam dona spargas Sic Deus mundo imperat,
Parcus severi fulminis, et amplo in bona
Profusus amne. Scelera si leni queant
Tolli medela, sanguine et ferro abstine.
Hoc pretio amicos civium affectus emes:
Sociusque tecum sceptra moderatus Deus
Felicitatem perpetem regno dabit.
His te supremum veneror. O superis caput
Terrisque amandum Manuel, extremum vale.
Ma. Quocumque pergis Petre; me tecum trahes.
Pet. Privata Petrum vita, te sceptrum vocat.
Ma. Privatus esse Regius sanguis potest.
Pet. Non absque probro.
Ma. Ut grandius vitet probrum.
Cum Patre vivo Tartaro tecum Deo.
Pet. Absiste nate. Ma. Si negas, animum ultimo


page 518, image: s524

Vulnere cruentas. Pet. Nisi negem incertam necem
Utrumque rapio. Ma. Nisi sinis, certam necem
In me revolvis. Pet. Ergo vis una duos
Perire, meque, teque? Man. Non pater hoc volo.
Sed si cadendum est, cadere ego tecum volo.
Pet. Est nocua pietas, quae simul secum trahit
Alium in ruinam Ma. Innocuus est amor, licet
Nocitura poscat,
Pet. Manuel, abeundum est. Vale.
Ma. Non valeo sine te Si nihil possunt preces,
Concede lacrimis aliquid,
Pet. O vulnus grave!
Amare, et abigi. - - -

SCENA QUINTA. Manuel per Rodericum a Petro iussu Regis revocatur.

Rodericus. Manuel.

- - Manuel, hic ante situs,
Haec forma prolem Regis Augusti decet?
Quid vero poscunt lacrimae?
Ma, Ereptam mihi
Fleo salutem. Rod. Caelites tantum malum
A capite sobolis Regiae avertant procul.
Forte ira patris vulnere inflicto premit?
Man. In innocentem saevit
Rod. Est patrius furor.
Si quando saevit iste, mox animo redit
Paterna pietas. Esse non patitur diu
Saevum ferumque: monitor internus iubet


page 519, image: s525

Patrios redire rursum in amplexus, prius
Qui iussit ire patrio ab aspectu procul.
Ma. Simul redire et alterum iubeat patrem.
Ro. Quem? Ma. Quem innocentem et nullius culpae reum
Furens abesse iussit. Rod. An Petrum? Ma. Virum
Amore dignum, gratia ac meritis gravem:
Quem sola virtus Regiae invisum facit.
Rod. Manuel, parentis indolem nosti: Furit
Repente; sed repente compositus redit
Furor in amores. Exulem quem hodie iubet,
Cras advocabit. Manuel ad patrem redi:
Sic imperavit. Man. Redde Manueli Petrum.
Rod. Quem prima rapuit hora, posterior dabit.

SCENA SEXTA. Petrus aula eiectus vitam aulicam detestatur, privatam laudat.

Petrus solus.

Confide Regum gratiae, et fallax bonum
Venare mente; quisquis ignoras, male
Felicitatem splendido inniti vitro.
O male locatos optimae aetatis dies,
Quos servitutis regiae absumpsit rigor!
Parum est, merentem negligi, augeri bonis
Minus merentem; gratiam infidis dari,
Fidis negari; pendere obsequia, et grave
Odium referre; multa promitti, at nihil
Dari fruendum; multa sperare, at sibi
Tandem perire: grandius malis malum est,
Sic occupari Principum obsequiis, Deo


page 520, image: s526

Ut non supersit hora. Quam fallax bonum!
Quod vera mentis damnat exilio bona.
Aulam vocamus; carcerem dicam: ubi
Sepulta virtus clauditur, et arcem tenent
Soluta vitia; luditur honestus pudor,
Laudatur effrons Veneris impurae nepos;
Doli tribunal obtinent, premitur fides
Pietas necatur, omnis improbitas placet
Et omne late spargit in vulgus nefas,
Sed iam theatrum teneo; iam fas est meae
Vacare menti, Numine et toto frui.
Valete pulchra nomina, infames lares,
Spelaea scelerum, lustra mendacis poli.
Et quidquid aula dicitur. Iam sum meus,
Idem mihi imperator, et civis simul,
Et iura dico, et iura dictantis fero.
Valete. Vixi Regiae; vivam Deo.

CHORUS: Umbrae Maiorum terrentes Alphonsum decent, deum prius terrores et signa immittere, quam ultimo plectat.

Genius Alphonsi. Umbra Ferdinandi Regis.

Gen. Heu! quae fidis me tegat umbris
Latebra? E caelo trepidum Phoebe
Devolve diem Quae mihi circum
Monstra minantur? Nox, caligo,
Chaos antiquum sepelite orbem.
Umb. Nate infelix. Gen. Fulmen in aure est
Vox ista mihi. Umb. Nate infelix,
Cur te genui, labem stirpis,


page 521, image: s527

Maculamque mei nominis? At non
Docui sanctum scelerare Deum
Gen. O vox, gravior fulminis ictu!
Umb. Scelerate, tui conspice generis
Circum attonitos Manes. Scelerum
Exempla stupent dira tuorum,
Ante hac generi non nota suo.
Ego te genui: nate infelix!
Ego te, donec sapias iterum,
Armata minis insequar Umbra.
Ite severae Maiorum umbrae,
Ite, minaci terrete oculos
Undique flamma. Gen. Saeva o facies!
Triste theatrum! Quo? quo fugio?
Quo me verto? quo sceleratum
Caput abscondo? Latus hoc flammae
Tergusque premunt, frontemque urunt.
Qua parte fugam tento, in gravius
Discrimen eo. Umb. Cingite adauctis
Undique flammis latus, et frontem,
Tergusque rei, stringite, in arctum
Cogite. Gen. Superi! si tamen estis
Superi, mundum qui ratione,
Mente, et recta regitis lege,
Non, non estis. Mea me virtus
Eripe monstris. Umb. Non effugies.
Gen. Propria mihi mens Deus est. Aude
Scelere assuetum cumulare scelus.
Non habet una satis in culpa,
Qui plura dedit documenta sui.
Umb. Satis est una scelerasse polos


page 522, image: s528

Culpa ut pereas. Est elapsus:
Non tamen omnem poenam effugiet.
Nulla est sceleri tuta latebra.
Gen. Astra subibo Numenque ipsum
Frena docebo tractare orbis,
Meliore modo, legeque rerum
Condere seriem. Umb. Non tolerabo.
Gen. Heu! heu! Umb. Domitus disce superbam
Ponere mentem Non ante Draco
Te dimittet, quam tu Superum
Numen adores.

ACTUS V.

SCENA PRIMA. Icitur fulmine Alphonsi aula, et turbatur. Nactus occasionem Rodericus Alphonsum monet.

Alphonsus. Consul. Tribunus. Rodericus.

QUis saevientum nubium elisus sinu
Fragor, propinquo regiam, et Regem sono
Percellit? Aliqua parte violati lares
Trahunt ruinam. Sonitus indicium mali est.
Iterumne noster invido caelo status
Sortisque fluxus displicet? Co Princeps fuge:
Perimus omnes. Alph. Quis fugam Regi intonat?
Cui vilis anima corde sub trepido sedet,
Ille incitatos vertat in fugam pedes:
Me non moveri, quidquid immineat, decet.
Trib. Rex, aula flammis undique infestis crepat.


page 523, image: s529

Violensque sese noxa per tectum trahit.
Excede laribus. Alph. Quod tibi suadet metus,
Regem timere dedecet. Co. Non est metus:
Res ipsa loquitur. Icta fulmineo impetu
Pars magna turris corruit pars altera
Lapsum minatur: ignis impune exserit
In texta vires: omnia in cineres eunt,
Et in favillas. Cede, ne labens domus
Uno sepulchro semet, et Regem tegat.
Alph. Non cedo; tecta corruant, crepet domus,
Suoque Regis opprimant lapsu caput.
Rod. audis tonantes desuper caeli minas,
Et convolutum murmure irato polum,
Repetita perque fulmina in Regis lares
Ignem volantem? Cede dum Princeps potes,
Coacta in istos ira conspirat lares.
Alph. In quem tonantis ista tempestas poli
Distringit iras?
Rod. Impetu caeco volant
Elisa tela: iamque sublimes domos;
Iam tecta auguri vilis incendunt facis
Vorace flamma.
Alph. Nempe sapiente ordine
Omnia reguntur. Rod. Magne Rex, non sunt ioci,
Non sunt aniles fabulae quae vel senex
Silvae inquilinus, vel Petrus caelo data
Denuntiavit monita. Alph. Quid? iusto Deus
Rodine, modoque temperat mundi vices?
Exempla nempe cernimus. Nam quid domus
Peccavit ista? scelera si plectit, caput
Petat scelesti. quid domum frustra quatit,


page 524, image: s530

Et innocentem, fulmine; Hoc fixum est; Deo
Si socius orbem flecterem, rebus darem
Meliore lege currere. Rod. Heu! Regem prope
Afflavit ignis fulminis. Propius tonat,
Suumque honorem vindicat, quisquis polum
Deus gubernat, et vices mundi rotat.
Alph. Quae me procella afflavit? aut quae me solo
Afflixit ira? Rod. Fulmen: ut credas, Deum
Amabilem indole esse; per nostrum scelus
Fieri severum. Quanta peccamus? tacet,
Dissimulat, ire patitur ad tempus nefas;
Retrahit amice, lene adhortatur, monet
Blande, minatur eminus, deinde et prope
Sua tela mittit: cuncta pertentat, reum
Ut flectat animum. Cuncta si prosint nihil,
Demum coactus fulmen extremum iacit.
Auguste, mente repete, quae Numen tibi
Ingessit animo monita. Per cives lues
Grassata late sustulit florem optimum
Iuvenum, senumque: monuit Elphegus polo
Iubente: monuit Petrus, et tui inclita
Propago generis Manuel innocua prece
Patrem rogavit, debitum magno dare
Tonanti honorem. Deinde ceciderunt minae
Fulminis in aedes; propius et telum tuos
Afflavit artus: saeva tempestas adhuc
Plures pavendo murmure in poenas furit
Haec sunt Tonantis monita. Iam tandem voca
In tuta sensus, antequam iratus Deus,
Quod inter atros nubium volvit sinus,
Elidat igne fulmen, et Regem opprimat.


page 525, image: s531

Alp. Roderice, quantus pectori incumbis meo,
Et pene frangis! Da locum soli, et moram.
Abi insolentes ignium ut sistant minas.
Impelle studia civium: si quod tamen
Discrimen instet gravius. Alphonsum mone,

SCENA SECUNDA. Alphonsus ponderat animo accepta monita per Elphegum, eumque sibi reddi mandat.

Alphonsus.

Quo me superbae mentis abstraxit furor.
Caelo rebellem, Numini infidum, gravem
Patriae, mihique! Mentis o durum gelu,
Rigidumque cordis marmor! Audivi rigens
Ferusque, et atrox monita veracis senis:
Delicta Regis, populus immeritus suit.
Vidi veneno pestis exstingui viros,
Iuvenes, senesque; funerum ingentes strues
Agi in sepulchra; quotque pene horae fluunt,
Tot ire cives triste Libitinae ad forum.
Audita caeli fata, quod sceptrum vorax
Letum per urbem iactet, et late imperet
Mors virulenta civibus, nostro hoc malum
Crimine parari. risimus caeli minas,
Vel in furorem mentis erupit calor.
Hinc in catenis vinctus Elphegus gemit
Antri sepultus nocte. Civilis furor
In arma visus ruere, et excidium face
Ferroque in aulam fundere: at duro stetit
Animus rigore contumax, caelo impius,
Deo rebellis, Petrus auditus loqui


page 526, image: s532

Tonantis ore: Scelera si cumulas, Deus
Severus ultor antecedentem premet.
Linguae procacis creditus, iussus mea est
Aula exulare. Quodque supremum addidit,
Horrore demum pectus attonitum quatit:
Haec hora restat unica. O monstrum ferax
Alphonse scelerum, quo ruis? caelum tonat,
O, hiat Averni, terret ex alto Deus
Severus ultor, tela non patiens morae
Mors ultima acuit: hora suprema imminet;
Haec hora restat unica. Et demens tumes?
Tuumque Numen ore blasphemo increpas?
Brevis hora, rapidaque mora! qua condes caput
Alphonse latebra? quo trahes tutus loco
Animam furori proxime obiectam Dei?
Undique pavoris horror, et timor, et tremor
Mentem flagellant; undique occurrit mei
Sceleris imago torva, terrifica, horrida,
Animumque laniat. Quis mihi. Elphegum dabit
Carcere solutum? Fida famulorum manus
Adeste: ferro liberum Elphegum volo.

SCENA TERTIA. Eripitur igni Manuel Alphonsi filius.

Rodericus. Alphonsus. Manuel. Civis.

Adhuc ferocit ignis. E tecto intimos
Sese in recessus egit, et rupto obice
Per ipsa regni pretia bacchatus, famem
Gemmis et auro satiat. Al. Alphonso hoc leve est
Tolerare pondus: plura promerui. Rod. Deus!
Alphonsus ista loquitur? Al. Absumat domum,


page 527, image: s533

Qua praepediti industria humana nequit.
Gemmas et aurum, pretia regnorum voret;
Meruimus ista. Ro. Credat hoc quisquam, gelu
Illud rigentis pectoris spatio brevi
Potuisse frangi? Al. Pereat hoc, quidquid leve est.
Servate gemina decora Manuelem meum,
Ferri et solutum pondere elphegum Duo
Sunt omne regnum, et omne regnorum decus,
Quodcumque voveo. Ubi Manuel nostri salus
Futura regni? Ro. Credidi socium suo
Adesse Patri. Al. Caelites! meus mihi
Manuel superstes vivat. Ma. o Genitor! Al. Mei
Vox ista nati est. Ma. Genitor! o genitor! tuo
Succurre nato. Al. Frangite obstantes moras.
Quis mihi feroce pignus ex flamma eruat?
Aurum et favorem spondeo Ro. Hac audax viam
Rimare parte. Ma. Flamma me circum undique
O genitor ambit. Al. Sinite, Manuelem meum
Medios per ignes eruam. Ro. Princeps tuam
Oro salutem! Regis obsequio mea
Debetur anima. Liceat extremo fidem
Testari in apice. Ma. O genitor! auxilium impera
Meae saluti. Al. Nate! quam rigido fodis
Vulnere parentem! Sinite me medios viam
Rumpere per ignes. Civ. Abstine, Princeps, tui
Capitis periclo; tutus est Manuel tuus.
Al. Propera salutem. Video te Manuel!
Ma. Pater
Te video. Al. Dulcis nate, quam pectus gravi
Timore solvis! Ma. O pater! quam cor mihi


page 528, image: s534

Amore satias! Al. Vivimus fili! Levis
Iactura reliqua est. Pereat hoc, quidquid potest
Semel perire, aut debet. Aeternum nihil
Fortuna caeca Regibus terrae dedit.
Servemus illa. quae eripi numquam valent.
Ma. Ita Pater: illa propria natura et Deus
Virtusque faciunt: reliqua fortunae obiacent.
Al. O nate, patris grande solamen tui,
Quantum parentis indolem excedis tua!
Ma. Petro Magistro. Al. O Petre! confusi dolor
Secundus animi! quanta regalem quies
Mentem teneret. Verba si Petri meo
Penitus bibissem pectore! At nondum integram
Felicitatem teneo: et Elphegum volo.
Et Petrum adesse. Magna pars sortis meae
Erunt uterque. Sero virtutem aestimo,
Quam vel profundo carcere insanus tego,
Vel in remotas exulem mundi plagas
Abire iussi. - - -

SCENA QUARTA. Alphonsus veniam precatur ab Elphego. Resipiscit: se, sceptrum, et coronam Deo dedicat.

Elphegus. Alphonsus.

- Ad ultimum leti innocens
Ducor theatrum? Al. Elphege, da veniam precor
Tuo latroni. El. Caelites! Regem meis
Accidere genibus? Surge, cui par est mihi
Lunare poplitem. Surge. Al. Da veniam Pater.


page 529, image: s535

El. Peccas precando. Al. Sceleris admissi dolor
Iubet precari. El. Sceleris admissi dolor
Vetat precari. Grande sit quamvis nefas
Quodcumque Regis, sceleris amittit notam
Per vim doloris. Una sat lacrima est gravi
Culpae eluendae. Poplitem terra leva,
Quem regna adorant. Al. Ante non genus erigo,
Quam me reponas gratiae. El. A laeso hoc pete.
Al. A te petendum est; cuius in collum probra,
Ferrum, catenas, vincla, conieci impius.
El. Quodcumque fuerat crimen, hoc culpa vacat.
Al. O me scelestum Principem! augusti luem
Probrumque regni! scelera praecipitem ema
Quo me tulerunt! Estne spes veniae super,
Quae me nefandum reddere Tonanti queat?
El. Sinus apertos gratiis Numen gerit.
Quas in volentes nube munifica pluit.
Al. Quis occupandae gratiae Alphonso modus?
El. qui cuique prostat. Al. Limitem nullum Deo
Tot scelera figunt? El. Fateor immani polos
Scelere impiasti. saepe (quod grande est nefas
Vel cogitare) conditis rebus sua
Inesse vitia; lege meliore et modo
Potuisse condi, voce blasphema furens
Pronuntiasti. Tacuit ad tempus Deus;
Deinde vindex aeri infudit nocens
Pestis venenum, magna pars urbis malo
Hoc expedita est. Al. Populus immeritus luit
Delicta Regis. El. Monita suggessit calor
Tumultuantum civium, et plebis furor:
Non audiisti! Monita repetivit meo


page 530, image: s536

Ab ore in urbem sparsa Rodericus tuus:
Non audiisti. Monita repetivit Petrus;
Non audiisti.Denique elisa face
Mollivit animum, quodque glaciatum gelu
Pectus rigebat, gratiae inflexit calor.
Redde ergo. quidquid ore sacrilego Deo
Tulisti honoris: parta iam venia est reo.
Al. Quam lenitatis grande documentum Deus
In me dedisti! Iustus es, clemens tamen
Magis. Ego, saevum et Tartaro dignum caput,
Dignumque mille distrahi poenis! Ego,
Pudet prosari, scelere non uno reus
Totum sub uno pectore Acherontem tuli.
O parcum in iras Numen! o magni Deus
Potens amoris! Quidquid est per me tibi
Ereptum honoris, reddo, qua possum. Meo
Utinam cruore reddere liceret! Tibi
Regni coronam consecro; sceptrum tibi.
Laterisque nostri purpuram; o Numen dico.
Quidquid cruoris bullit in venis tuum est;
In corde quidquid spiritus. ardet, tuum est.
El. Assurge Princeps. victimam accepit Deus:
Et se redonat. Al. Fide tu posthac meo
Elphege laceri socius incede, et comes,
Idemque monitor Regis, et culpae reo
Decerne poenas. Vita, quam traham, tuo
Stat arbitratu. Petrus ad nostram redux
Vocetur aulam. Medius incedam duos
Princeps Achates inter, et certam legam
Viam salutis Nate, quem! laesit nimis
Abominande sceleris exemplo parens;


page 531, image: s537

Meliore vitam semita innocuam trahe
Documenta Patris abice, et Petri tene.
Demum remotus discat hoc mundus: Dei
Dare signa poenae; plectere benignâ manu;
Nec amare nostra damna; sed reduces suis
Sceleribus arcto stringere affectu patris.
EPILOGUS. Docet Deum dare signa imminentis poenae, et clementer punire. Umbra
Ferdinandi Regis. Genius Alphonse. Clementia. Vindicta.
Sapit Alphonsus. Meus est iterum.
Iam pono minas; exuo spectrum,
Vultuque trucem detraho larvam,
Et simulatos, patris affectu
Muto furores Sapit Alphonsus:
Quodque sacrilego contudit ore
Numen, amanti corde veretur.
Tu quoque patri sancta minanti
Sat famulatus Draco, quem rictu
Patulo hausisti, redde Alphonsum.
Meus Alphonsus, meus est: redde.
Dicite posthac: Deus est iustus;
Deus est clemens Etiam quando
Contrahit axem, et saeva minatur
Flumina terris, mundumque omnem
Tonitru terret; Deus est clemens.
Satis est tonitum; satis in pectus
Ivere faces. Ego succedo


page 532, image: s538

Patrio caelo Tu Draco repete
Veteres silvas. Gen. Deus est iustus,
Clemensque simul. Terret amaris,
Dulcia prodit: perdere fingit,
Servare cupit fulmina mittit,
Non ut perdat; sed meliore ut
Imbuat animo. Fulmina facile est
Vitare Dei; si terrorum
Praevia series animos tangat.
Semper poenas praeit indiciis,
Datque sequentis signa furoris.
Cle. Meus Alphonse es. Vin. Meus Alphonse es.
Cle. Meus es. Vin. Meus es. Cle. Tibi divinos
Pando amplexus. Ades Alphonse!
Vin. Tibi pacatas depono faces:
Ades Alphonse! Utr. O ades Alphonse!
Cle Meus es. Vin. Meus es. Utr. Iam tibi amicus
Panditur aether iam meliore
Cursu imperium; iam continuo
Ibit honorum semita fluxu.
Alphonse veni; propiorque subi
Tibi placati Numinis ora.
Cle. Ego sum Bonitas. Vin. Ego sum Nemesis:
Sed deposito fulmine pia sum.
Ego terrores animo admovi.
Cle. Ego, terrores ut penetrarent,
Mollivi animum. Gen. Deus est iustus,
Deus est clemens. Utr. Mens communis


page 533, image: s539

Studiumque unum fuit utrique;
Terrere minis, parcere poenae.
Gen. Deus est iustus, clemensque simul.
Dicite mecum Deus est iustus,
Clemensque simul. Om. Deus est iustus,
Clemensque simul. Lentus in iras,
Parca severae fulmina Nemesis
Iacit ex alto. Sepe minatur
Fulmina; raro fulmina torquet.
Si quando tamen scelus humanum
Vindice cogat saevire manu;
Prius ignavo murmure nubes
Undique cogit, crebroque igne
Oculos stringit; prius in deminas
Nemorum quercus tela exonerat,
Quam sceleratum caput intorto
Fulmine feriat Perdere fingit,
Perdere non vult. Semper poenas
Praeit indiciis, datque sequentis
Signa furoris, queis [Reg: quis] meliorem
Suadet animum. Signa attende,
Domitumque stude meliore via
Ducere sensum; poena repressa est.
Deus est iustus, Deus est clemens.


page 534, image: s540