POESIS DRAMATICA, Pars III.Machine-readable textAvancini, NicolaiNicolai AvanciniXML version, markup prototype, December 1999Jolanta WiendlochamarkupCamenahttp://mateo.uni-mannheim.de/camena/avan4avancinidramatica3.htmls001.htmlavancinidramatica3.xmlavan4/jpghtmlKöln: Joh. Wilhelm Friessem, 1679
Regeln fuer die Texterfassung 03/2001
not necessary
March 2004Jolanta Wiendlochamarkupnew TEI header; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - Morpheus spell check
SIDRACH, MISACH ET ABDENAGO. Sive ANANIAS, AZARIAS, et MISAEL. Ex Tancredo
Cottono Soc. IESU.
ARGUMENTUM.
DIvinitatis ambitiosus Nabuchodonosor erigit sui nominis statuam, in qua se ab
omnibus sub poena ignis adorari praecipit. Detrectant id et sanguine et pietate
nobiles tres adolescentes, SIDRACH, MISACH, et ABDENAGO. Rex cum hos amaret,
dissimulare connititur. Instant potentiores regni, ut suus stet decreto vigor:
instant popae et omnis populus. Rex metu rebellionis eo flectitur, ut demum
iubeat tres illos adolescentes in fornacem
ignis coniici. Cum aurem videret ignem eis parcere, eductos ex fornace
amplectitur, et solemnes ei plausus decernit.
INTERLOCUTORES.
Idololatria.
Mercurius.
Balthassar.
Daniel.
Sidrach.
Misach.
Abdenago.
Nabuchodonosor Rex.
Asphenez Praepositus Eunuchor.
Malezar Praefectus Ephoeborum.
Arioch Capitaneus.
Melsar Chaldaei.
Temnar Chaldaei.
Megaers.
Nuntius.
Chori.
ACTUS I.
SCAENA I.
Idololatria Mercurium constituit, ut per ductam fraudum telam tres pueros ad
Deorum et statuae cultum inducat.
Idololatria. Mercurius.
ERgo inquietus anguis, atque audax draco,Genus Israelis, toxico inflatum caputCristasque tollet? Semper obluctans novosFluctus silebit Regis in probrum sui?Adhuc Gomorrhae tecta (quam nuper meisIurata sacris!) tecta Sodomaea impioFumant ab igne; regii plorant laresInfame bustum; templa Divorum, meoDicata honori, cinere congesto iacent,Adhuc cruenta sanguine Assyrio tepentFora Solymaea, et sparsus in vicis cruorIn ultionem fulminis flammas vocat.Sed veniet hora, veniet; et, sero licet.Scelere impiatos urbis eversae laresAget in ruinam, quique stant caelo pares,Meo sepulchrum sanguini augustum dabunt,Et tu cadentis strage Pharaonis mareConta minatum, caede foedatum DucumAegyptiorum, militum clade horridum,Scelus renarra, et impii sceleris modum.Sed vetera querimur, quaeque iam antiqui satisFlevere Patres quod mihi cordis sinum,Animamque gravius verberat, praeiens malum est.Ergo Babylonis tota concussis tremitCardinibus aula? debiti pridem mihi,Diisque honoris Regia eversis iacetInhonora sacris? Ergo pietatis caditVetus tributum? Numini ignoto calentIncensa thura? Numini numquam editoSe liberali munera affundunt manu?Nec ulla posthac victima ad veteres DeumProcumbet aras? nullus ascendet mihiFumus ab acerris? nemo adorabit novumNumen, Nabuchodonosorem? O probrum Deum!Nulloque mundi saeculo auditum scelus,Nullo audiendum! Tres adhuc primo labraSucco madentes, Numinum ignari moventHaec bella Ephoebi. Tanta iam pueros iuvatAudere scelera, audere quae metuant senesSed quid querelis aureum obfusco diem.Da tela caelo Iupiter, et ignes graviElide nube pande Neptune horridosAequoris hiatus, quodque se iactat scelusImpune terris, fluctibus ponti obrue.Et tu severe criminum vindex, StygisCrude Imperator Pluto, succensae picisGemina furores, sulphuris totam exsereMolem in nocentes, quique debentur tibi,Non desituris exede aeternum focis.At tu meorum fide votorum comes,Et ad minister Mercuri, alata expediObsequia; quaeque precibus a magno Iove,A Rege pelagi, a Dite poscentem asperoIam me audisti, in nubibus, ponto, et stygeExsequere, semper fide mihi Atlantis nepos.Sed quid paramus? machinis tantis opus,Roboreque tanto, imbellis ut iuvenum triasCultum reponat debitum nostro Iovi?Tentanda primo mollior nobis via.Age tu per omnes, Mercuri, fraudum vias,Dolos per omnes ducte, facunda potensLingua magister, arte, qua polles dolosMille implicandi, sensa iuvenilis sinusEverte, et iterum patrios flecte ad Deos.Quodsi obstinatum marmor obducant fibris,Flectique renuant; tum procellosis vocaTrisulca tela nubibus, pelagi excitos.Convolve fluctus; ipsa, disrupto solo,Averna pande.Mer. Sancta magnorum DeaParens Deorum, cuius ad nutus meaeAlae explicantur; cuius imperio obsequi,Est tibi Diisque debitum cultum dare:Accipio iussa: sensa Ephoeborum meaExperiar arte, quodque puerilis soletAetas amare, gaudia, illecebras, rosas,Mera mella fingam Deinde proponam gravisTitulos honoris, laudis excelsum decus,Auri coruscum pondus, argenti uberesVenas fluentis, astra gemmarum, aureasCapitis coronas, purpurae augustas notas,Si dura perstent marmora, et flecti inscia,Omne admovebo robur armorum, faces,Et tela, et ignes, et NabuchodonosorisIram movebo in omne tormenti genus.Idol. Novi sagacis mentis astutam facem,Novi efficacis robur activum manus,Coeptaeque per te spero successum rei.Age imperata Mercuri; ego sacras DeumReverto ad aras, templa, et incensos piiNubes odoris.Merc. Tua ego ad imperia evolo.
SCAENA II.
Nabuchodonosor accepto Senatus consensu, mandat sibi colossum erigi, ab omnibus
coli; et in detrectantium poenam fornacem accendi.
Nabuchodonosor. Senator I. II. Asphenez.
Arioch. Malazar.
Nab. QUid ait Senatus? nostra decreta accipit?An erigendam nomini nostro probatStatuam? an resistit? an dubius haeret meoFavere honori?Sen. I. Voce communi omnium,Et explicatae frontis arrisu, et sacroDecreta plausu accepta sunt. Numen novumOmnes adorant.Nab. Causa consensum omniumQuaenam impetravit!Sen. Debitum obsequium suoRegi, voluntas Principis, mores patrum,Exempla veterum, mentis excelsae vigorTuae, tuumque robur, et belli aleaProbata virtus, grandis humerorum nota,Divina species oris; augustae tenorFrontis, Deorum dignus in censum adlegiStellasque inambulare; cui paria nequitTerra invenire sceptra, nec capiti paremReddere coronam.Nab. Fine sed quonam putant,Decreta mentis Regiae haec populo dari?Sen. I. Duplicem, piumque, et consonum menti DeumSpectasse finem sacra Maiestas tuaEst visa civi. Primus, ut magnum adderesCalcar ad honestum Regibus, et aetas sequensTuae per omnes gloriae passu pariGraderetur ausus: alter, ut amoris lupos,Reverentiaeque debitae frenos tuisImponeres, et perfidos regno graviLoro timoris flecteres; quod et exteraeGentes paverent.Nab. Penitus ad votum tenesMea sensa Civis. Laudo consilia, proboIn nostra sensum vota communem trahi.Hoc ergo Regi fidus Asphenez age,Medio ut colossus aureus prostet foro.Huc multa agatur victima; hinc nubes odorThuris Sabaei invadat, hic clangant tubae,Hic Musicorum mulceant aures chori,Omnisque populus Numini applaudat novo.Asphen. Parata votis omnia. Ad nutus tuosStant imperatae victimae, et sistra et chori,Populusque prompta.Nab. Tuque militiae meaeDux fide, Dux invicte, dispositos meoLudos honori digere et pompam ordina.Lux ista nostros prodit in plausus facem.Quos me professus caelitem populus dabitStantem ad colossum.Ar. Prompta sunt cuncta ad tuosRex magne nutus: prima cum plausus noviVocabit hora, debitum obsequium dabunt.Nab. Quodsi protervus quispiam, et rigida nimisCervice durus, prima cum dederit tubaCanore signum, renuat inflexo meumNumen vereri poplite, et statuae suosDeferre honores; sceleris ultricem manumSentiat, et igne emolliat durum gelu.Haec tua Malazar cura sit: in Aetnae modumFornax ab igne ferveat, seque aestuansFavilla in auras spargat, et nubes tegatArdente nimbo.Mal. Sola subdatur pyraeScintilla; Averni more flammabit focus.Nab. Hinc a recessu Regiae auspicium daboNostris triumphis. Omnia ut certo fluantOrdine modoque, vester est reliquus labor.
SCAENA III.
Mercurius narrat a se audita trium iuvenum consilia, se a cultu Statuae
subducendi: Hinc Mercurius se in partem
fraudis contra eos texendae adscivisse Deorum Sacerdotem; statuitque varias
formas induere.
Mercurius.
IAm tensa laxant retia infraudes sinum;iam praeda primum posuit in casses pedem.Ubi villa medio nemore condensis latetVallata ab umbris, seque vernantes DeaeRamis coronant arborum, est vario viaErrore secta; laurea hinc cingens latus,Et inde fago, Daedali artifice manuPer implicatas semitas ductus labor,Quique architectum fallat. Hic grato fluuntAquae cadentes murmure, et circum nemusBlande allocutae, temperant aurae iocos.Locus hic Ephoebis notus ubi crebro diesEgere amoenos Partee Labyrinthi ultimaReconditaque considet iuvenum trias,Dumque ambulantis forte garritus aquae,Auraeque lenes sibili praestant fidemSecuritatis, cordium quisque alteriArcana pandunt; quaque condictam queantVitare pompam fraude, quo cultum impioFugere recentis Numinis possint dolo.Aderam (nec umquam a latere puerorum trahor)Aderem, videri at impotens, tenui fluensAurae figura: mixta consilia latensNube audiebam: Sed quid, aiebam, iuvatAudire solum? Fraudis inventae tota.Nihil hinc movetur. Ergo (me numquam doliArtesque fugiunt) Numinum Mystam advoco,Statuoque silvae parte, qua arcanas bibatVoces loquentum, lumine adverti tamenNequeat videntum. Constitit sede, audiit,At sermo grande vulnus impressit fibris.Arsit, momordit labra, concussit pedes,Laceravit ungue verticis sacri comas,Caelo vocavit tela, violenti impetusVix frena passus. Ante non illi gravisHaec plaga cordis in cicatricem fluet,Quam per vorantes ignium et flammae globosTrias haec ad orcum transmeet. Initio tamenTentanda molliora sunt: hoc ultimaeNecessitati serviat Nobis fluetMaioris inde gloriae et honoris seges.Si obtemperare iussibus magni Dei,Flectere colosso poplitem, nubes sacriAdolere thuris, melle verborum pio,Sermone placido, nectare affatus, graviPromisso honoris, gratiae, ac largarum opumPersuadeamus, Ista iuveniles trahunt,Versantque mentes. Nescius fraudis puerMagis illa sequitur, quae voluptati favent.Avidamque sensus blandius inescant famem.Ergo Asphenezen induam et Malazaren,Istos amicus Regis amplexus fovet,In hos amoris explicant pueri sinum.Hinc certa spes affulget, haud longa moraVincenda iuvenum corda, et matri DeumDandum levamen. Ibo, quo fraudes vocant.
SCAENA IV.
Sacerdos enarrat, quae vidit, et audivit a iuvenibus. Melsar lente cum iis
procedendum suadet; quod forte mollibus flectedos speret.
Sacerdos. Melsar Chaldaeus.
Sac. NIhil ambigendum est, ipse spectavi reos,Dictata Ditis ipse consilia audii.Mels. Licetne tantae pandere arcanum rei?Sac. Quod est voluptas dicere, hoc dici petis.Et forte dubiis rebus auxilium dabis.Mels. Si poscet id necessitas, factum dabo.Nimium obligatum sentio memet Diis.Ad promovenda iura sacrorum, et focosAris alendos, quodque nunc curae est magis,Ad promovendum publicum Regis decus.Sac. Hic ubi virentum Regia hortorum pater,Levibusque miscent arbores auris iocos,Trias scelesta parte Labyrinthi ultima.Scaena latebat frondium, ignara arbitri,Et exsecranda pectorum sensa alteriProdebat alter. Taceo, nam tempus vetatIniurias, calumnias, blasphemias,In sacra, Regem, Numina, et acerbae procaxLinguae venenum, quo celebrandum noviDei impetivit nomen, et iussa impieAbominata est. Prima secretam in fugamConsilia abibant: dumque vestigant modum,Tum difficultas patuit, et modica reiSpes extrahendae. Namque per regni sinus,Omnesque fines, oris ac frontis color,Vultusque species, tractus humerorum, decensComae fluentis unda, noscuntur: deinPatria remota est, qua petant patriam, viaIgnota pueris: Regi ubi patuerit fuga.Multus satelles terga fugientum premet.Sensa ergo variant; iste consilium ingeritCaute latendi, seque condendi specu,Qui denegaret Cynthii accessum faci.Sed in propinquo nullus ad votum suasFauces hiatus aperit. Ergo alter putatFingenda subito membra tentari malo,Languere vires, corpus occulto exediFurore morbi, quando adorandus foroStabit colossus. Multa sed visa ardua,Minusque tuta. Tertius ferrum et facesDiscerptiones artuum, infamem necemPotius ferendam suadet, accenso novumQuam colere thure Numen, et flexum genuCurvare statuae. Placuit hic sensus tribus,Et obstinata mente decretum negantDeferre honorem Numini.Mels. Tantum nefasAudent scelesti, perfidi, in Deum impii?Sed lente agendum estimentis inconstans tenorIuvenile vitium est, Nostra si properum nimisIn ultionis fulmen erumpat sitis.Fors blandiore Regis affatu, aut metuInstantis ignis, mentis eiecti statuIn grande nos discrimen adducent. LevisSaepe iuvenile pectus evertit timor.Exinde toto pondere in nostrum ruetProcella collum Fraudis, et structi doliRei arguemur. Adde: Rex pueros amat,Blanditur, ornat, aestimat, laudat, probat.Nosti, quid iste possit affectus, semelSi cor tenuerit Ergo, quod tutum est magis,Reprimamus iram, donec erumpat scelus,Seque probet ipsum: nulla tunc miseris sugamSemita recludet; nulla vis Regis graviEripiet irae, chalybis incensi furor,Et aestuantis flamma fornacis dabitDocumenta pueris saeva, quid spreti Dii,Quid Rex Deorum honore cumulatus queat.Sac. Sublime mentis laudo consilium: proboTua sensa. At ecce pompa regalis sonat,Et destinatum prodit in forum Deus.Ad vasa sacra, ad victimas, ad aromata,Quae praeparata tempori et loco dedi.
SCAENA V.
Aperitur, et a tota aula colitur statua Nabuchodonosoris Regis.
Sacerdos. Chorus. Nabuchodonosor.
Sac. REx, proborum norma Regum, Improbrum fulmen idem; Rex. Deorum digne honore, Siderumque luce comi, et Assidere Cynthio.Chor. Tu potentis igne ferri, Fulminisque Martialis Eminente vi protervas Frangis iras impiorum, Arma Regum subiugas.Sac. Tu benignitate frontis, Liberalitate dextrae, Aequitate, senitate, Ore blando, lege molli Corda civium occupas.Chor. Qui trisulca tela iactat, Qui tridente terret aequor, Qui gubernat antra Averni, Iura discant imperandi Regis a peritia.Sac. Numinis novelli amandum Aureaque gemmeaque Cinge verticem corona:Chor. Aureumque gemmeumque Sic fatere Principem.Sac. Huic rubente de pyropo, Et virente de smaragdo Gloriosa trade sceptra:Chor. Ista fortis, atque prudens Rex meretur flectere.Sac. Sparge thura, balsamique Halitu verere Numen.Chor. Te Sabaei nube odoris. Magna Numinum propago, Numen esse plaudimus.Sac. Flecte poplitem verendo Numinis recentis auro.Chor. Te veremur, te fatemur Esse numen, flectimusque Colla, corda, poplites, Vive Numen, o Deorum Digne devehi ad Senatum! Digne stellis imperare, Digne thure, digne sacris, Mille digne victimis.Nab. Haec prima nobis debiti est cultus nota.Populus secunda subeat, ac inter tubaeFestos canores, plausuum ac inter chorosFrequens honorem victima in nostrum cadit,Nostroque populus Numini inflectat genu.Chor. Vive Numen, o DeorumDigne devehi ad Senatum!Digne stellis imperare, etc.
CHORUS.
Docet caecos esse, et mille periculis involvi eos, quia vero unoque Deo recedunt.
CAecae o mentes hominum! quo vosPerfida Superis trahit impietas?Qui sine vero Numine graditur,It ad interitum. Qualis tenuiDefluus alveo rivus euntisUndae argento ludit, et oculosPrope spectantum recreat lusu,Gratoque aures murmure prensat,Si tamen ille a proprio longeFonte recedat, seseque suaVena abscindat; desinit ire,Siccumque sinum deserit alvei:Talis, vero quicumque DeoMale deserto, Numen adoratFictile, proprio a fonte recedit,Sensimque sui fluit in nihilum.Quid male mentem quaevis in illo,Qui suprema a mente revulsusMersit opacis animum tenebris?Caecae o mentes hominum! quo vosPerfida Superis trahit impietas?Qualis in aestu calido MartisDucis a nutu regitur miles,Et nunc dextrum cornu aggreditur,Nunc laevum urget, tentatque aciem,Retrahitque pedem; rursusque premit,Donec amatam referat laurum:Si duce miles tamen abscedat,Libituque suo, qua citat ira,Sine lege furat, praeda sit hosti,Saevoque cadit victima ferro?Talis, ad animi quicumque suiFigmenta, Deos sibi molitur;Duce deserto proelia miscet,Turpis Averno victima dandus.Caecae o mentes hominum! quo vosPerfida Superis trahit impietas?Illi densis natat in tenebrisAnimi sensus, qui iustitiae aSole recedit. Deus est Ignis:Mens riget illi, qui fugit ignem,Deus est solus Tiphys in orbe,Idemque regit Cynosura ratem:Si sine Tiphy navita sulcasPelagus vitae: si CynosuramDeseris oculo; mille charybdes,Milleque Scyllas navis inibit,Aut ad scopulos fracta crepabit,Aut naufragio sorpta peribit.Deus est unus, sibi sufficiens,Omnibus idem: qui sibi pluresFingit, ab uno procul abscedit:Nullumque facit, dum negat unum,Caecae o mentes hominum! quo vosPerfida Superis trahit impietas!
ACTUS II.
SCAENA I.
Mercurius narrat, se in assumpta trium iuvenum specie amorem Regis in eos
conciliasse, ut per amorem ad cultum statuae inducantur.
Mercurius.
HUmana facta cardines binos habent,Quibus rotantur? commodum, et amorem. DuoVel esse crede centra, vel geminos polos,Quibus quiescit cordis humani fuga.Nec ista tantum pectus ignavum trahunt,Sed et ferenum sanguinem afficiunt. EgoMeas per artes membra puerorum induiSpeciemque vultus, perque confictos modos,Gestus, tenorem vocis, et gratas vices,Veneresque, gratiasque sermonis, graveScientiarum specimen, et tota sinusCulti Minerva regio cordi facesSubieci amoris. Unde iam totum caletAmore pectus; iam sui oblitus fluitTotus in Ephoebos, totus ingentis speiEscam medullis hausit, ut si sors Diis,Suaeque statuae, Numini mundi novo,Cuius in honores prodigo sumptu fluit,Curvare flexum poplitem nolint, furorAttemperatus facile clementem migretAnimi in favorem. Modica si accedat fociPrimae favilla, et commodi spes non minor,Impos regendi pectoris, totum suoExtinguet ignem corde, nec magnum probrumSui aestimabit nominis, tantum scelusNegligere; vel, quos diligit pueros, suaEximere lege. At absit. Haec gravior graviEst culpa scelere. Tanta Mercurius nequitTolerare probra. Plurium et amorum seges,Et commodorum plurium spes in fibrasEst in gerenda: Dignius si quid venitAmore, amoris machina prioris perit.Si commodorum panditur scaena amplior,Se commodorum scaena leviorum tegit.Necessitas si poscat, aliorum mihiMateria amorum grandior praesto est, daboQuod Regis animum blande in obsequium trahat;Quo, quidquid ante mentis obsedit sinum,Rapuitque amores, rursus eiectum sinuOdium reportet. Ecce praecipite graduHuc sese Ephoebi promovent. Luci huic egoSubduco memet. Audiam sensus. RatimSecundioris Aeoli, afflatu regam.
SCAENA II.
Tres iuvenes gaudent de suis periculis, seque invicem ad ea subeunda animant.
Sidrach. Misach. Abdenago.
Sidr. O Millies dilecta sociorum fides,Fratres amati! Nomine hoc dignos facit,Amoris illud vinculum, quo nos DeusSancte obligavit. Millies, cari o sinus!O nos beatos! venit optatus dies,Qui nos ab isto carcere solutos, piisTranscribat astris; postque superatas brevisPugnae procellas statuat aeterni decusNobis triumphi.Mis. Prospero sane graduFortuna vehitur. Quando sed tanti tamenDies triumphi veniet, ut ad astra ultimamTam glorioso fine recludat viam?Abden. Quantam Israeli parimus invidiam? putasNon quisque sortis aureae fluxum suaeMutaret ista sorte, quae nobis fluit?Equidem coronas, regna, sceptrorum decus,Regalis ostrum purpurae, quisquis sapit,Huic posthaberet.Sidr. Infremat, quanta potest,Tyrannus ira; pectus in nubem minisGravidam coarctet; ore metuenda vibretFulmen procella; saeviat in artus faceFerroque; quidquid ira crudelis potestIngerere, promat: pectore est maius mihiDolore robur: promptior vitam exuam,Quam tollat ille: si tamen dici potestSublata vita morte, quae mortem exuit,Veramque vitam vivere in caelo incipit.Mis. Misceat amoena fronte simulatos dolosFallax tyrannus: explicet blanda iocosSerenitate; risibus fictis trahat,Promissa cumulet; quidquid opulento sinuArabia fundit, spondeat; sceptrum ingerat,Diadema lateris purpuram Regni notas;Nullam haec reperient semitam ad mentis sinum,Quem iam supernis opibus implevit Deus,Quid mihi palustris potus infelix aquae,Cum fonte puro bibere divinae licetNectar voluptae?Abd. Fraudibus arenam instruat,Nunc blandiatur molle, nunc saevam attrahatFrontem in procellas fulminum; spinis rosas,Tormenta melle misceat; quidquid furorVeneresque dictant, suggerat; eodem mihiStabit tenore pectus, et constans vigor:Qualis stat inter bella ventorum graviFundata saxo turris; aut qualis marisExaestuantis scopulus irridet minas.Sidr. Grates bonorum nobili venae, DeoEt trino, et uni cuius a scatebris fluitTam grande mentis gaudium.Mis. Et tantus vigorAnimi, et voluptas, ac inextinctus calor.Abd. Equidem minores gratia a nobis fluentIn liberalem Numinis largi sinum,Quam deus ab illo profluant: illi tamenPlacet voluntas. Quando, quod debes, nequisReddere, voluntas sola reddendi fat est.Sidr. Unum hoc dolore pectus arcanum exedit;Quod quidquid irae saevit in nostrum caput,Erit dolor Balthassaris, ius candidiHoc est amoris, facere communes cruces.Mis. Commune fiet gaudium, si nos idemTempus dolore solvat, et trepido metu.Sidr. En prodit ipse.
SCAENA III.
Intervenit Balthassar, qui mire eorum constantia exsultat.
Iidem, et Balthassar.
Sidr. - - v - u Numen e caelo suosAuget favores. Quando te nobis refers,Nostros timores excutis, Nam nos magisTui doloris cura stringebat metu,Quam destinatum vertici nostro malum.Balth. Mihi semper ille mentis infractae calor,Roburque vestri cordis intrepidum deditSpem non inanem; quidquid admoveat furor.iuratus hostis Numinis veri suamVim perditurum: qui tamen vestri mihi estAmor in medullis, corda tentavit metu,Modicaque cura. Saepe constantes timorInfregit animos.Sidr. Ignis accendet nivesAnte, ante flammas frigoris stringet gelu;Quam vel ad unguem, Numinis nostris fidePectove revulsa, saxeos flexis DeosGenibus adorem. Firmius duro mihi estAdamante pectus.Mis. Ante nocturnis diesIbit tenebris decolor, nox in diemMigrabit ante, nostra quam sese inquinetThure exsecrando dextera, et statuae DeoInstruat acerras Durius duro mihiEst chalybe pectus.Abd. Ante descendent poloIn averna sidera; ante Furiarum facesCaelum occupabunt; patria quam me fideCessisse Phoebus videat. Est pectus mihiSolidius aere.Balth. Quanta dulcedo meumIncessit animum! quando vos video DeoHaerere fixos, nullus ut poenae metus,Nec ulla blandientis illecebrae queatSpes amovere. Vix capit tantam sinusAnimi voluptam. At ecce, clangorem tubaeDedere; populi ad Regiam turbo volat.Rex in propinquo est Danda furiali moraEst regis irae. Tempore remittit furor,Elanguet ira tempore, et rursum subitPietas medullas, seque restituit amor.Sic saepe mane pontus in fluctus tumet,Quiesque medio inambulat eundem die.
SCAENA IV.
Mercurius, pro prima in tres iuvenes machina, statuit admovere promissiones
regiae gratiae, opum et honorum.
Mercurius.
TAndem recessit stirpis invisae genus,Odium Deorum, nominis nostri lues,Hominumque probrum! Hic experimentum diesAnimi obstinati capiet extremum: diesHic edocebit, sanguini an cedat rigorAdamantis; ense quando de vestris fibrisCruor haurietur. Firmior num sit sinusEt chalybe et aere pectoris vobis, diesIste edocebit. Illa, quae distant proculSupplicia, mentem lenius tangunt metu:Quae sensus experitur, haec urunt magis,Et obstinatum molliunt mentis gelu.Distantem ab oculo Carpatum, clivum putas,Quem facile superes: si prope admoveas pedem,Demum gigantem montium immanem vides.Remota ab oculis poena censetur minor,Admota terret. Vela iam vento dedi:Feramur illo; donec optatam ratisTeneat arenam. Prima mihi cura est, opesOculis, honores, gratias, veneres dare.Ad has et aeris cedet, et chalybis rigor,Nec solidus Adamas stabit. At Rex huc gradumInfert superbum, tollo me ex oculis; tamenUmbrante tectus nube, quos produnt sinu,Observo sensus.
SCAENA V.
Accusantur apud Regem a Sacerdote
tres iuvenes. Rex in eos amorem prodit. Curam lenibus cum iis agendi committit
Asphenez et Malazari.
Nabuchodonosor. Sacerdos. Temnar. Melsar. Asphenez. Malazar.
Nab. - - v - - Ordinem ac seriem iuvatAudire sceleris.Sac. Vernum ubi pandunt sinumAugusta Tempe, seque Labyrinthi viaeIn varia scindunt, arborum fidis comisTecti latebant, seque securos rati,Nec inter umbras posse spectari, nequeInter strepentes fluminis euntis sonos,Interque motus frondium audiri, meiIndicia nulla hausere.Nab. Sed quae te viaQuis genius illuc intulit, et iterum extulit?Sac. Suspensus ipse dubito, nec satis viam,Ducemque teneo: quisquis is genius tamenFuit, involutas qui mihi ostendit vias,Illum faventum munere Deorum reorVenisse ab alto.Nab. Sequere concepti maliSeriem, ordinemque stringe; nam paucis queuntPatere multa.Sac. Hic ergo sacrilegum in DeosVomuere linguae toxicum, in legem tuam,In sancta iura Regis, in stantem foroStatuam recentis Numinis, Avorum in sacra,In templa et aras. Horreo dum horum subitMemoria menti, et sanguis in venis stupet.Deos vocarunt, montis excisam iugoMassam, vel auro fusilem, mutos, sineSensu, sine anima, mentis expertes, stygeprogenita monstra, et ultimam Acherontis luem.Quae deinde legi probra dixerunt tuae?Vanam, superbam, mentis insanae satum,Indignam, iniquam, perfidam, invisam polo.Nab. Hyperbolarum monstra confingis.Sac. MinusScelere patrato protuli.Nab. Paucis reiConstringe nervum.Sac. Prima consilia fugamSuasere ab urbe: consili nullus modusSuccurrit animo: deinde per fictum sacraVitare morbum, et Regii imperii sacrumLudere vigorem: denique hoc firmo stetitAdamante fixum mentibus; totum priusOpum apparatum, gratiam Regis, caput,Vitam, ac honores perdere, ad nostras manumQuam tendere aras, debitum et statuae tuaeDeferre cultum thure, vel flexo genu.Sua quisque demum in sacra iuravit fidem.Non ficta narro, testis hic oculus rei est.Haec testis auris. Per sacrum Regis caput,Genuaque culta Regibus, per quos tuoDicasti honores Numini, per tot Deos,Quos inter exstas, iuro.Nab. Naturam tuam,Mentem, fidemque nosco. Sed saepe evenit,Ut, quod vovemus mente, vel calido nimisAmore sequimur, noctis effingat sopor,Et dormientem ludat. Haec credo tuiLudum soporis. Mitte, quas animo meiCuras honoris suscipis. Pueri meoiurati honori grande documentum dabuntConstantis animi.Sac. Caelites faxint soporLuserit amantem! facta sed verum probant,Et clara Superi sceleris indicia exhibent.Victima resistit, calcitrat, sacram fugitTimida securim; vique retracta aut iacet,Aut in furores acta sacrorum PopasCornuque ferit, et calce. Si demum cadatPercussa ferro, viscera exsangui natantSepulta tabo, palpitant fibrae metu;Cruor est adustus, pallidus, densus: iacensCor, et gelatum frigore hiberno iecur.Nab. Expone facinus.Sac. Steterat innumerus foroTurbo populorum, Princeps mixti gregi,Cives Toparchis: quisque, cum sonuit tuba,Prono reveritus corpore recentem Deum,Submissa genua posuit, et acerris deditSacrata thura: sola puerorum triasUt dura cautes constitit, rigida caput,Rigidaque durum poplitem, nullo DeumVenerata cultu.Nab. Testis oculatus trahisHaec ad tribunal?Sac. Testis oculatus, DiisPar, magne Princeps.Nab. Credo patratum scelus;Ut tamen agatur causa iudicio, decetFactum probari testibus. Lex id petit,Et forma iuris.Sac. Testis id populus palamSpectavit omnis: testis id Temnar proba,Id Melsar edic.Nab. Estne tam rigido triasDurata saxo, debitum ut nostro abnuatDeferre honorem Numini, et curvo genuAccidere statuae?Mels. Durior saxo stetit.Si fallo, magne Numinum consors Deus,Caput hoc trisulco Iupiter telo petat.Nab. Verumne Temnar?Tem. Verius vero est malum.Si fallo, Rex Auguste, diducto solumMe voret hiatu, postque Avernales lacusSub ima Ditis antra damnatum premat.Decreta Regis sancta sunt: si quis sacraeAusu scelesto legis infringat decus,Poenam crepantis igne fornacis luat.Mels. Constare debet Regium verbum suoFirmum vigore: publicis chartis tamenInesse maius roboris pondus decet.Est aequa causa: tangitur cultus Deum,Vigor sacrorum rituum, et acerrae, et foci,Novique gravius laesa maiestas Dei.Esto ipse iudex sceleris, et vindex tui,Rex magne, honoris, Regis haec tela in caputFeruntur, et si parcis, exemplo trahuntGraviora regno vulnera. Innocuis nocet,Impune quisquis praeterit nocuos. ScelusUnum irrevulsum, mille post tergum trahit.Nab. Quid possit aetas ista? quid iuvenum trias?Sac. Sed sunt sagacis ingeni.Nab. Ingenium sagaxAetate in ista limites certos habet.Sac. Iuvenilis animus magna non raro coquit.Nab. Sic aestimante plebe.Sac. Popularis favorIncendiorum causa magnorum fuit.Nab. Nihil nocere flamma, quae premitur, potest.Sac. Scintilla pressa in gravius erumpit malum.Nab. Sollicita mentis studia, et ardentem fibrisCommendo amorem Numinum et honoris meiCuras calentes. Vivet hic semper recensSub corde Regis fervor, et dignum feretSuo calore praemium. Sed nunc metusCurasque pone. Mentis inconstans tenorPlerumque iuvenes distrahit: nolunt, volunt;Odere, amantque per vices, quod nunc placet,Mox displicebit. Unde iam credo suumPosuisse iuvenes marmor, et rursus piumLunare Superis poplitem. Quodsi tamenGelu rigerent pristino, Asphenez tua,Et tua Malazar cura sit, molli manuTractare vulnus; risu, et illecebra, et ioco,Et amore pueris sana consilia dare.Ingenua lenes indoles mores amat,Trahiturque amore; ad dura difficilem induitMentis rigorem, gratiae quidquid valent,Huc admovete. Fateor immunes velimPoena; sed ante sceleris immunes volo.Asph. Mentem tenemus. Quidquid est Charitum in labris,In ore quidquid mitis alloquii, egeram.Nab. Spondete et omnem gratiam Regis. iuvatNil praeterire; ut quos amo prohibeam mori.
SCAENA VI.
Mercurius, formam Asphenez indutus, proponit iuvenibus voluptates, ut a
proposito detectat; quas illi constanter respuunt.
Mercurius. Sidrach. Misach. Abdenago. Balthassar.
Mer. PRaedam fugacem persequor. Dum me tegitAliena larva frontis, atque oris color,Incauta nostros forsan in casses ruet.Habitu sub isto vivus Asphenez probor.At ecce voti praeda in amplexum venit.Vos ego, meorum cura votorum, diuiam quaero iuvenes.Sidr. Hactenus quales tuoSemper paratos nutui, Asphenez, habes.Mer. Mihi nulla causa propria huc gressum citat;Sed causa vestri. Quantus internis mihiAmor medullis ardeat, quanti aestimemEt decora vestrae stirpis, et avorum genus,Et profluentem sanguinem puro alveo,Gestusque, mores, indolem, ingenium sagax,Prudentiaeque pondus, ingentis boniAnimum capacem publicae quondam reiImmane fulcrum, (vetera si lubeat sequiIndicia amoris) mentis in vestrae sinuCerti tenetis.Mis. Indoles nobis memorGratumque pectus contulit: merita tuaIn nos, et animi pronus affectus, vicesSuas reposcunt. Unde quam nostris diuCalidi cruoris guttula in venis fluet,Memoria semper nominis vivet tuiInfixa cordi, et nutibus promptos paterNatos habebis.Mer. Filii (quando patremMe nominatis, patrii cordis vicesLubens rependo) filii, ingenti ruitFortuna vestra pondere, et grande imminetCapiti periclum: fama, fortunae, ac honorHucusque lectus: ipsa quin vita obiacetMorti paratae, nostra consilia nisiArripitis animo. Nemo sibi prudens satis,Dum causa pendet propria, est: nemo sibiDux, advocatus esse, vel consul potest.Alienus oculus purius spectat tuiErroris umbras. Noscitis, quam sit grave,Quod perpetrastis facinus, audaces magis,Quam contumaces. Laesa maiestas DucisPer vos, Deorum laesa maiestas quoque est.Neque hoc latere facinus, aut condi magis,Quam Sol sereno pendulus caelo potest.Decreta sceleri poena suspendi nequit,Ubi iusta causa legis est, firma decetManu teneri, Liberos reges quoqueNecessitas haec stringit, ut si quid iubent,In facta cogant, quando communis DiisEst causa legis istud et ratio exigit,Et Superi, et homines. Ergo si legis suusVigor exseratur, ille florentis virorAetatis, ille vernus annorum decorVultusque Maius ille momento ruet?Iam vernat ore purpura, iam rident genisLabrisque sparsae gratiae, et blandae sedentIn fronte veneres, pulchra maiestas gravesAccendit oculos, deflua per humeros comaImitata radios ludit, et toto nitetCorpore venustas. Haec tamen (vertat DeusOmen sinistrum) haec purpura atrocem induet?Illae iacebunt gratiae? hae veneres suaFronte exulabunt? illa maiestas cadetProscripta vultu? deflua per humeros comaCalvum relinquet verticem? hic totus decorFluet in cadaver? Et potest vester rigorHaec dona Superum spernere? et formam, et decus,Clarumque patrum sanguinem, Hymenaeo parem,Una peremptum luce in interitum dare?Video futura, nostra nisi vestros tenentConsilia sensus, purpura haec pallet, caditVultus venustas, oris elanguent rosae.Abd. Pulchri venustas oris instabile bonum est.Nihili aestimatur temporis spolium brevis.Mer. Pretium apud omnes nobile venustas habet,Natura cui fecunda non dedit parem,Et quae vigorem floris in senium trahit.Sid. Sed haec venustas saepe meliorem opprimit.Merc. Haec forma frontis parere meliorem potestEt adhuc lubebit gaudia, et dulces iocos,Quos per sequentis circulum vitae in sinumAget Hymenaeus, Pallas, et Bacchus, Ceres,Diana, Apollo, Iupiter, et omnes DiiInter superbas regiae pompae domos,In sumptuosis dapibus, harmonicis modis,Scaenis, theatris, gratiis nemorum, iocisHortensis aurae, purpura, atque auri notis,Inquam, haec lubebit gaudia superbis dareCalcanda pedibus? Si quid Asphenez amorPrecesque possunt, libeat aetati suasLaxare habenas, gaudiis libeat frui.Redeat in animos, quanta laetitia obeatPassim per hortos regios, primum quibusAffundit ignem Phoebus, et grato illinitColore flores, perque radiorum halitumSirenas alti nemoris a somno excitat.Redeat in animos unda cristallo fluens,Quam fictus arte Phidiae duro evocatPegasus ab antro, deinde per varias viasDivisa leni garrula argento sonat,Circumque lauros lambit, et Regum educatFronti coronas. Quantus insurgit propeNumerus cedrorum, seque per fusum aeraLoquitur odore! Quanta se fagi soloInsinuat umbra! Lilii quantus decor!Quantus rosarum risus, et Aprilis, forumColorum, odorum fertile, in merces suasAllectat oculos, perque commixtos iocosApollini spectaculum, et Musis facit!Quid deinde memorem mutuos Echus sonos,Quos reddit avibus rupium ficto e sinu,Dubiasque fraude ludit, ut credant sibiPer mille voces mille responsa exseriVolucres ab alto montis? Hinc lapsus sonusDocet lapideum Apollinem et Musas loqui,Durumque plectri marmor in cantum excitat.Si singularum chromata Dearum premam,Reliquasque verni gratias memorem loci,Dies peribit ante, quam finem assequar.Sid. Quam levia gravibus gaudia figuris crepas?Merc. In quod feruntur omnium vota, id leveTibi aestimatur? saecula quod annis fugat,Breve iudicabis? Pauca sapientes amant.Concludo paucis. Quidquid est dictum hactenus,Affectus ille mentis extorsit sinu,Quo vestra semper commoda, et vitae salusMihi tenuere pectus. Hinc gravior subitDolor in medullas, vestra quod tantum ad meosRigeant amores pectora. At nondum speiDepono vela. Cordis est vobis sinusPrudens, capaxque mentis excelsae vigor.Exigite mente grande momentum rei:Consulite rebus. Fata vicinam trahuntVobis ruinam: fusa Parcarum brevemHunc effluentis horulae occasum trahent;Et mox recident stamen: in foribus mori est.
SCAENA VII.
Tres iuvenes mirantur putati Asphenez
propositas fraudes, maiusque inde robur ad constantiam capiunt.
Sidrach. Misach. Abdenago. Balthassar.
QUantum alius hodie visus Asphenez mihi est?Quam verba fraude miscuit, ut animos suaSede emoveret? Frangere, at mentem quibusDolis volebat, robur adiecit. CuiCor ante simplici aere munitum fuit,iam triplicato cingitur.Mis. Quidquid dolisMovere potuit, movit. Eloquium addiditTorrentis instar: constitit firmis tamenImmotus animus basibus.Abden. Occlusum abditisIgnem medullis prodidit. numquam magisHaec flamma patuit. Cuius accessu strepitCardo revolutus? Estne Balthassar? Pater,Ades ad tuorum vota! venisses prior,Liquidum occupasset gaudium mentis sinus.Balth. Vel sic voluptas pectus incesset nova,Si vestra detis gaudia in apertum, breviComprensa verbo. Haec hora non patitur moras,Quam multa poscunt.Sidr Stringimus paucis, diemQuae postularent. Quantus Asphenez ruitTorrente linguae! Qualis Atlantis neposOmnem eloquentis oris exseruit favum,Aut qualis Orpheus dulce modulatus melos,Tentavit arte flectere inflexum hactenusAnimi vigorem: at irritus cecidit laborcaelum impetentis. Unde sperabat fibrasMollire nostras; inde maiorem bibiFlammae calorem.Mis. Qualis ubi modicis aquaDefluit in ignem guttulis, magis excitatFlammae furorem; talis illapsu fuoFacundus oris sermo maiorem meoAccendit ignem pectore, et vires deditDivina amandi, et illa, quae caelo fluunt,Gaudia sequendi.Abd. Spiritus fervet mihiNovus per alta viscera, et mentem crematVivace flammam: temporis quaevis moraLongum videtur saeculum, tanto ardeoAmore mortis; postque depositum breveSpolium fluentis temporis, memet chorisDivum inserendi.Balth. Quanta suggeritis meae,Quam liquida menti gaudia, o nati mei!Dum tot procellis undique impulsi paremPoenis ferendis cordis invicti statumMihi probatis, quamque constanti DeumMente teneatis. Regium hinc vestrae genusStirpis relucet, Vera si noster mihiAddicit animus; ibitis lauro inclitiPer alta caeli templa. Divorum additaTrias coronis. Sanguinem saevus priusFirmo tyrannus cordis exsuget sinu,Quam vestra frangat pectora, et fidem eruat.Cedamus irae paululum, dum non licetSponte in periclum ruere. Spectemus DeiNutum iubentis, cuius in dextra est necisVitaeque cardo Tempus optatum prope est.Aptetur animus interim in vitam et necem.
CHORUS
Docet fallaces esse voluptates.
PRosperae numquam nimium triumphaSortis afflatu: perit illa nulloTurbinis pulsu; graviorque mollem Aura flagellat.Explicat frontem in veneres tyrannus:Crederes blindo patrium liquarePectore affectum; rigido recondit Corde leaenam.Crederes blandis Zephyrum adiocariGratis ponto, facilemque navimIre per fluctus: inimica Nereum Excitat ira.iamque te cernis scopulis propinquumInter aut Scyllam, aut variam Charybdin,Undique instantis pavida rigere ad Fulmina mortis.Crederes auras melico sonareSuave concentu; cave! sunt dolosaPlectra Sirenum; male cautus ibis Victima ponto.Instruit mensas epulis tyrannus:Crederes omnem Iovis apparatum,Aeris pompam, peregrina ponti Dona Britanni.Abstine mensis; latet anguis herba;Toxicum in suavi bibitur Lyaeo:Accubat tecum draco, et apparatam Toxicat escam.Instruit currus tibi Rex tyrannus,Et triumphales iubet ire plausus,Poplites flecti, populisque leges Ferre subactis.Crederes curru simulare pompamSolis, et iam te per amoena caeliSidera augusto radiantis auri Lumine duci.Heu cave! excelsis gravior ruinaImminet. Quo te propiore gressuAdmoves Soli, magis aestuantem Ferris ad ignem.Icari lapsus animo revolve:Fabulam vatum licet esse credas;Veritas in te dabitur, futura - - Aetate canenda,Ibis, ut raptis Phaethon quadrigisDevium caeli male iter secutus;Teque et insanos animi tumores, Igne cremabis.Ergo, si ridet facilis tyrannus,Sperne si invitat, fuge si iocaturAbstrahe auditum. Necst ille blandis, Mollibus urit.
ACTUS III.
SCAENA I.
Sacerdos exponit Arioch Capitaneo et in aula, et in compitis passim Deos sperni,
et thura iis negari.
Sacerdos. Arioch Capitaneus.
Sac. FLamma invalescit; et nisi extinguas, graviInvadet astra incendio, ac stellas supraExaestuantis ignis undabit vapor.Ario. Expone, quis tumultus in populo fremit?Sac. Non sola plebis ira (sit quamvis satisHaec ipsa, grandi fluctuum mole inclitumSepelire regnum, et Regio capiti graveStruere periclum) Sola non plebis caletIra in tumultus: nobilis sanguis quoqueMalo hoc laborat; iamque nec Divos pudetInvadere ipsos. Publicis passim viisQuivis lacessit Numina, et ficti vocatPartus Poetarum ingeni, aut rupe eruta,Auroque fusa; quemque deserimus DiisCultum, cachinnis sequitur, ac unum canitTota urbe Numen, cuius artifice manuStetit ista rerum machina, et pulchra fluensLege universum; cuius arbitrio fidemElementa servant; cuius ad nutus meant,Lucentque caeli flammulae, ac varia viceVeniunt, migrantque; cuius unius fidesSolum beatas pandit astrorum fores.Arioch. Ridenda narras Nam quis insanae putetFigmenta mentis publico assensu excipi,Colique plausu? Scurra iucundi ingeniForsan iocosam fabulam vulgo dedit;Vulgusque rursus fabulam risu canit.Sac. Utinam sit istud ludicrae plebis iocus!Nec pone reptans veritas regnum opprimat.iam, crede, et aulam penetrat hic rumor: nequeNarratur aliud Regios inter choros,Quam pristinorum Numinum exilium, et Dei,Cultus recentis.Arioch. Mentis extinguunt iubar,Amor odiumque. Quisquis affectus tenetAnimum, serenum ferre iudicium vetat.Rem saepe parvam pingit affectus gravem.Sac. Rem saepe magnam pingit affectus levem.Arioch. Adeamus aulam: veritas illic rei,Si quae est, patebit. Ecce sed nostris favetMonarcha votis. Si quid est tecti doli,Haec hora pandet.
SCAENA II.
Intervenit Nabuchodonosor, credit
fabulam esse; iubet tamen rei veritatem explorari.
Nabuchodonosor. Arioch. Sacerdos.
Nab. - - v - - Robori an constant suoDecreta nostra? Redditur honoris meaeStatuae tributum?Ar. Magne Rex, populus tuumHactenus adorat Numen: at posthac minorCultus timetur Numinum, statuae, et tui.Aliquid sinistrae mussitat famae sonus.Nab. Quidquam sinistri cuditur? neque id ad measPertingit aures? Opprimi ita Reges solent.Aula silente.Ari. Magne Rex, Regum Deus,Habes fideles Numini servos tuo.Hac sede, et hora pando, quae Divum mihiNarrat Sacerdos: serpere tumultum palam,Metui Deorum cultui; Numen novumPatriis abolitis plebe ab incauta coli:Id iam patere Regios inter choros.Sed quia Monarchae maximi hoc aures fugit,Credi facetae mentis inventum potest.Nab. Ridenda sunt haec somnia, At par est tamenCavere ab omni parte. Suspicio sat estPericulorum, ut obvies. Malo magisCautus videri, negligens ut sim minus.Gliscentis ergo fomitem explora mali,Tecumque miles spargat in cives metum.Si frena poscat impetus vulgi, iniiceFrenum rebelli. Quidquid acciderit, fideMihi nuntietur integra. Regum hoc bonum est.Rescire cuncta. Perge: res grandis moramNon patitur: aras interim visam Deum:Redux probabo exempla virtutis tuae.Ario. Rex magne, quidquid imperas, factum scies.
SCAENA III.
Mercurius assumpta Malazaris persona tres iuvenes honorum spe a proposito
avocare nititur.
Mercurius. Sidrach. Misach. Abdenago.
PRimo voluptas spiculo fecit viamPer dura iuvenum pectora; secundam paroSagittam honoris. Vulnere haec pectus subitPatentiore; perque laceratas fibrasAdusque cordis intimum evadit sinum.Credar Malazar esse: sic oculos, manus,Sic ora, gestus ille, sic fingit modum.Quo propria nequit forma, peregrina influet.At ecce, fati munere, hoc una in forum,Solique veniunt: qualis optatam venitPraeda in sagittam; seque, ubi metuit minus,Sistit paratam vulneri. Votum meumAnte occupatis, obvio adducti gradu.Me cura vestri huc impulit: caelum deditVos obtinere. Quantus affectu stuatIn vos Malazar, quanta me vestri cremetUratque cura, noscitis, nati mei:Vos ego paterno prorsus amplexu ambii,Ego vos amantis more nutricis tuli,In vos calente matris affectu suiFovi, educavi, enutrii, leges dediNormamque vitae, moribus cultum addidi,Et undequaque regula in dubiis fui,Dux ad favores Regis, et praesens decus,Clipeusque in omni sorte.Sidr. Quae narras, memorGratusque recolit animus, et numquam excidet,Dum per calentes bulliet venas cruor.Mis. Tuis onusti gratiis trahimus gravemOneris catenam. Stringimur tanto magis,Quanto referre paria concessum est minus.Abd. Cum merita donum superat, affectum ligat,Habes Malazar pectorum obstrictos sinus,Unusque vivis in tribus.Mer. Candor placetVerbis professus, verba si fundent opus.Amor probatur opere. Quae dedimus, sequiConsilia placeat. Sileo, quam vosmet gravisIllaque et error, criminis quanti notaAnimum impietis. Est locus veniae tamen,Nisi obstinatum pectus accessum vetet.Regis paratae gratiae, et fontem rigorObstruat amori. Pauca, sed magno seroLibrata verba pondere: Monarchae viceLegatus adsum: Vestra si pictas piaeLegi obsequatur, quemque adorendum DeumA cive statuit, genibus affusis colat;Non larga tantum venia commissi reosSceleris sequetur, longa sed honorum quoqueVeniet catena Namque per capitis notas,Per sancta regni iura testatur Deos,Cumulare merita gratiis, vestris dareUrbes regendas legibus; sceptro manumDecorare, latera purpura, lauro caput,Integraque regna subdere, ac vestris suumIugulare thalamis sanguinem. Hinc olim diesAdveniet orbi gemmeis purus rotis,Qui vos videbit Regii heredes throni,dominosque mundi, quoque non maius queatPraesagus animus dicere, adlectos DeosDeum in Senatum.Abd. Regius nostros amorConfundit animos, nosque devotam trahitIn servitutem. Mille si nobis DeusVitas dedisset, mille pro Regis fideVitas daremus. Quidquid is iubeat; DeusQuod non prohibeat, sanguine id constet licet,Habet obsequentes. Experimento graviFides probetur.Sid. Hora si praesens negatProbare mentis subditae affectum, diesFors melior olim pandet optatum piisVotis theatrum, grande quo liceat direFidelitatis specimen.Mis. Affectu quoqueTuo Malazar stringimur, Gratos iubetNos esse pronus patriae mentis favor;Excessus esse cogit ingratos tamen.Merc. Cor vulneratis filii, atque animam propeEx corde trahitis. Ista sed nondum reorDecreta mentis ultima. At tempus fluit;Nisi hora praesens sana consilia exprimat,Una videbo caede confusum triumNatare tabum, capita demessa, et vagisDispersa campis membra, et in vestra neceOmne veteranae stirpis excisum genus.Turpique demum funere extinctum decusNobile parentum. At rata quod sequitur malum,Est morte gravius; generis aeternum probrumAeterna sero fabula nepoti, et iocus.Ite hinc amati filii, et amantis patrisLenite vulnus. Vivo, si subeunt sinumMeliora sensa: dura si glacies gelatIn ista mentem sensa, moriturus cado.
SCAENA IV.
Mercurius obstinatam iuvenum duritiem detestatur, et aliam fraudem machinatur.
Mercurius.
O Nata caute pectora, et duro fibraeAdamante scissae! o cordium obstipum gelu!Ita nullus animo sensus affectum movet.Quod restat unum, fraudis extremae dolusEst admovendus. Plura conatu irritoInere tela: pharetra sed nondum mihiFurore vacua est: restat invictum, horridum,Immane telum, cuius ad iactum graveSensere vulnus saepe constantes viri.Vidi obstinata corda, quae admotis minisNequiere frangi, fracta ad exemplum suiCessisse socii, quodque rationis gravePondus nequivit, vicit exempli valor.Conficta vultus ora Sidrachi induam,Frontemque, et oculos, et supercilii notas,Habitumque totum corporis: fingam improbiSceleris dolorem, iamque superatum manusDedisse victas Regis imperio. DolusHic facile franget alterum. Exemplum allicit,Quo trahere vis non potuit. Uniti in geluStringuntur acre; lene divisi fluent:Quamque alter alteri ingerit mentem, cadet.Quodsi tot artes, totque tentatos dolosDudum obstinati cordis evincat rigor,Orcum movebo sede, et Eumenidas stygeTraham nocentes, monstra pallentum eruam,Omnemque Averni ab ignibus Ditem exciamIn ultionem sceleris. At factum vocat.
SCAENA V.
Subtimentem Idolorum Sacerdotem de occulta aliqua contra Deos coniuratione, et
iussam adorari statuam despectu,
animat Arioch Capitaneus, et vanum esse timorem docet.
Arioch. Sacerdos.
MEtum remitte: nimius exemplo nocetStant Numinum arae, thure congestoCalent acerrae, gentium affluxu sacraTempla superantur. nemo mandatum negat Diis Superis honorem; nemo non curvat genuStanti colosso Regis, et honorat pioOdore Numen. Tanta religio sacroDum fervet aestu, si metum prodas, noces.Saepe metus ipso maius est malum malo.Nam commovetur vulgus, et grandem putatNubem malorum colligi; aut Regis minasIre in severum fulmen, ac grandem manuParare caedem. Cum viri illustres timentCarique Regi, nemo se tutum aestimat.Hinc aestuare vulgus in fluctus solet,Mulcere turbas, fremere, et accendit impiaRebellione, Quisque, quod magni timent,Sibi timendum cogitat. Quantum trahisTimore damnum, Numinum interpres, vides.Et si subesset causa, quod metuis, mali,Simulare te deceret, et timidum arduaErigere vulgus mente.Sac. Non fello. LatetFavilla cinere: gliscit et tacitis gravatViis furorem Si merum prohibes, iubesProdire tuta scelera, quae sese hactenusTexere tenebris, Quisque, qui tantum nefasDesignat animo, nosque metuentes videt,Timidus in ipso est scelere; vel pressum diuScelus patere credit, et scelere abstinet.Non vana mentem, crede, suspicio rotat,Metusque inanis. Civium, et plebis vagusPer ora sermo grande quid sceleris notatNondum patentis, quod viam forsan sibiAut per ruinam Numinum, aut nostrum exitumRumpet in apertum.
SCAENA VI.
Chaldaei ex deprehenso affixo programmate ominantur gliscentem occultam
coniurationem in apertum prodituram.
Melsar. Temnar.
HAec sunt? character iste confusis dabitLucem tenebris: iste speluncâ eruetVulpem latentem, et publicum in Solem feret,Qui clam struuntur; fraudis intextae dolos.Temn. Spe vivo eadem, Semina sed auget spei,Quod ipse ductus lineae auctorem indicat.Est nota penna, notus est pennae stylus.Mels. Si res sit ipsa, capta sub cultro est sera:Suspicio si sit, ipsa suspicio viamAd veritatem pandet. In magnis iuvatSuspicio rebus, Quin locus, tempus, modus,Quo fixa charta parieti est, magna exhibentMomenta fidei.Temn. Tela sed nondum reiDetecta tota est, Quod latet, gravius puta:Et hoc trahendum est luois in apertum diem,Illuc sequamur, quo Sacerdotem et Ducem,Avidos Deorum vindices, spes et metusRapuere, clarum Regiae ad limen domus.Hic sunt novarum nundinae rerum; hic meaSuspicio verum discet ex certis notis.
SCAENA VII.
Mercurius sub persona Sidrachi fingit se mutasse consilium, et Misachum ac
Abdenago ad idem agendum hortatur.
Mercurius. Misach. Abdenago.
SApientis animi est, sana consilia sequi,Nec ire eadem semper ad metam via.Mutanda mens est.Mis. Ratio si in melius vocat.Mer. Meliora ratio suggerit. Non est viri,Mentem obstinare in peius, ubi melius micat.Radius subivit purior mentis sinum,Qui pectus ussit, meque restituit mihi.Errasse fateor. Hoc quoque immensi graveDonum est Tonantis, noscere errorem. O mihiCari Sodales, quos amor caros iubetFratres vocare! Saepe librata est mihiFortuna mente, quae trucem nostro paratCapiti ruinam, forte si illaeso DeoQueat amoveri. Subiit extremum piaFraus, qua severum Regis edictum simul,Simulque magni constet imperium Dei.Simulare libeat Numinis cultum novi,Lunare poplitem, thura succensis dareCremenda flammis. Crimen hic nullum est, suusDum cultus animo redditur clauso Deo.Hinc quae futuris semita aperitur bonis!Sinus patebit Regius. At istud parum est,Nisi erigamur altius. Regis sinuFluent perennes gratiae. Hoc etiam parum est,Per gratiarum semitam crescent opes.Neque hic meorum meta votorum sita est,Potentiam lucrabimur: multos trahetHaec in sequelam, Forte, si aspiret Deus,(Nec vana spes est) iura vel populis dare,Vel ferre leges dabitur. Hinc quae spes micatEliberandi regna fictilium impioiugo Deorum? patriam asserto DeiCultu tuendi, quaeque funestam in stygemAnimae ruebant, patrii ad caeli viamRursus trahendi? Pulcher o patriae color!Quem mente video, quemque sacrosancto DeusPer nos reponet nomini!Mis. At nullum est nefasSimulare ficti Numinis cultum?Mer. DeusAvertat istud pectore a nostro scelus,Ut innocentis indolem aetatis meoIn sceleris aliquam semitam exemplo trahant,Res ipsa loquitur: fingere aliquando licet,Consulite sacras paginas: David pius,Deoque carus, Regio sceptro inclitus,Vates futuri praescius, non hic suaSe mente motum finxit, atque impos suiSaltare vilus? non et Isacides senemLusit parentem. quando sub ovino doloSimulavit Esau fratris hirsutas manus?Quin ipse magnus Abraham nostrae parensAuctorque gentis, quam maritali sibiNexu fideque iunxerat, dici suamiubet sororem, Pluribus res non eget,Dum clara constat veritas, nullo modoPer fictionem iura violari Dei.Hoc mihi liquavit mentis antiquum gelu,Animumque dubium Regis in iussa impulit.Exempla tutis vetera sectari licet.Mis. Exempla video; sed sequi ratio vetat.Abd. Quandoque vultum falsitas veri induit,Et fronte prima ludit apparens color.Merc. Quod ruminavi mente, quod mecum diuDeliberavi, frontis id primae nequitColor vocari. Dicite, quid animum sequiExempla prohibet?Mis. Quod petis, tempus dabitBoni magister consili. numquam decetMutare mentem quando discrimen subitHonor Tonantis.Abd. Lance suspensa haereantResponsa, donec sana consilia ingerat,Et verba linguae dictet, et verbis modumBalthassar.Mer. Ite, sana consilia senisExigite: nostra ponderet momenta, idemPrudens reponet. Ite: non patitur moramRes ducta ad horam. Spiculum iactum fibrisAdhaeret imis, et facit plagae locum.
SCAENA VIII.
Interveniunt Sidrach et Balthassar: agnoscitur Iarvae dolus. Balthassar
argumenta dissolvit.
Misach. Abdenago. Sidrach. Balthassar.
Mis. QUae forma mentem ludit? an iste est Sidrach?An finxit alter?Abd. Iste, Balthassar cuiLatus ambit, iste verus est Sidrach.Mis. PriosErgo fuit ille larva, et Acheronte erutumMonstrum profundo, Sidrach es? vel nos tuiImago fallit? Caelites! ipse es Sidrach,Es ipse frater. Ergo quod spectrum tuiStetit ante vultus?Sidr. Ipse sum Sidrach: meiQuae vos fefellit umbra? quod monstrum adstititMendace vultu, et pectori incussit metum?Abd. Superi! quis ille, cuius in vultu SidrachTotus refulsit? Larva, quae struxit dolum?Sidr. Quae spectra? quaeve monstra? quis subitus timorVos inquietat? Ego ego sum vester Sidrach,Balthassar hic est.Abd. Ille, qui coram stetit:Qui Sidrach ore finxit. et fronte, et comaTotoque tractu corporis, quanta gravisMole rationis ursit, ut mentem ad novosRitus moveret! Nempe damnabat geluAnimi obstinati. Posse coniungi duoCredebit ista, ut corde teneatur Deus,Palam colossus ficti adoretur Dei:Obtemperare posse nos Regi simul,Simulque posse Numinis legi obsequi.Sibi id statutum mente: se vinci sacrisOraculorum sensibus, mendaciumNullum esse crimen, iura non laedi DeiVoce simulata.Mis. Pondus exemplis dabat.Simulasse David, quando demotam suaStatione mentem finxit, et visus levisEst scurra plebi: membra mentitum patriFraterna iacob: Abraham nostri inclitumGeneris parentem, quando Pharaonis stetitAnte ora Regis, voce mendaci suaeNomen sororis coniugi Sarae dedit.Balth. Quid vos ad ista?Abd. Poscere hunc nodum moras,Decere iustum lenta consilia virum;Nec ante nos exempla trituros sua,Quam tu audiaris.Balth. Cauta suggessit DeusResponsa linguae. Fraude quam sancta dolumTexit scelestus! Crusta verborum potestFictio putari; nucleus rerum latensMendacii nil continet. Abraham DeoDictante didicit, extimescendum nihil,Quod coniugalis iura violaret tori.At si colosso thuris incendas dapes,Si genua curves, voces si inclames deum,Simulacro honores aureo haud ficte dabis,Quos ferre vero Numini, ac soli decet.Hinc in videntes robur exempli meat,Et non videntes. Namque quod gerimus palam,Hoc in remotas orbis aufertur plagasNarrante fama; fitque multorum via,Quae trita ab uno est, cuius ingenium sagax,Sapiensque pectus, mentis illustrem facemPopulus veretur. Nec reliqua fuco vacant,Intus refellam singula, et pandam dolos.
SCAENA IX.
In capita seditionis varia suspicione indagant.
Arioch. Sacerdos.
QUod evenire posse non rebar malum,Est in propinquo.Sac. Sed tamen verbis fidemMeis negabas.Arioch. Credidi vanum metum.Sac. Verum experiris. Multa formidem licet,At spero plura. Signa, quae prodant scelus,Aperta habemus. Nostra nisi torpet manus,Opprimere fas est, antequam erumpat malum.Primum hoc agendum est, principes tantae reiUt detegantur. Vana nisi fallit meamSuspicio mentem, Summer et Maloch scelusHoc ordiuntur, promovent, urgent, regunt,Uterque mentis providae est, foetum caputUterque magna consili mole erigit,Auctoritate uterque non modica valetIn plebis animos. Vetera quid memorem oditPerque impeditas ambitus longi viasExasperatum cordis arcani sinum?Antiqua saepe plaga sentitur magis.Sac. Ex altiore mugit hoc fulmen loco.Balthassar haud est innocens, et quos fovet,Geminus Sacerdos. Quidquid id demum rei est,Quaecumque grande parturit damnum mora,Praeoccupanda damna sunt, quando est gravisCopia maligni seminis, Quantus fremitHac urbe populus gente de Hebraea satus,Si coeat, urbs et Regia in cineres abit,Tumulantur arae Numinum, et Hebraeus DeusAgit triumphos, Illa puerorum trias,Meri Sinones, vulpium ingenia, dolisAssueta capita, docti per fraudes gradi,Scelerum architecta, parte non minima vacatMali latentis.Arioch. Ista serpentis doliEst prima vena, toxici primum caput.Erravi. Origo est altior, praestat tamenIsthaec silere. Sileo! sed pectus graviAgitur procella, seque per fluctus rotat.Ergo (quid urges improbe medullas dolor!)Ergo peregrina, ignota puerorum triasSimulare docta, astuta, adulatrix, vafra,Primos favores Regii affectus trahatPrimos honores rapiat? et frena imperiTractet? pudendum! Bella qui gerimus, caputRegis tuemur, hostium arcemus minas,Defendimusque capite venali Deos,Nos turba vilis erimus, et stantes supraPueros colemus?Sac. Video, quo tendant tuaeArioch sagittae. Forsan et fingit doloMonarcha amores. Ista sed melius siletCompressa lingua. Nemo, quod reges agunt,Notare tentet: sint proba, aut sint improba,Aeque probare cogimur. Sed sint rei,Sint vena Ephoebi prima; non soli tamenHoc moliuntur crimen.Arioch. Hebraeum premiA Rege populum nemo non noscit. SolentHinc tacita crescere odia. Nam quisquis gravatPopulum tributis, pectoris amorem sugat.Adiunge mores dispares, ritus sacrosAlios, et aliud Numen, et genium alium;Haec certa nostri sanguinis odia excitant,Hinc si facultas par voluntati foret,Et ipsa tecta regia, et regnum, et DiiTraherent ruinam, templaque arderent suoCinere obruenda. En Melsar et Temnar.Sac. NovoDamnanda coepta forsan indicio probant.
SCAENA X.
Interveniunt Melsar et Temnar, ex quibus intelligunt serpere Hebraeorum
conspirationem.
Iidem. Melsar. Temnar.
Arioch. QUo res meatu graditur? an nondum doliAperta scaena? robur an forte impiiFractum est tumultus?Tem. Caelites istud velint!Graviora nobis imminent. Crescit malumTorrentis instar, quando se caelo tepensInfundit aura, perque montanas nivesGrassata tepido iugulat afflatu gelu,Unoque vallem in subditam lapsu ruunt,Imbremque nubes addit, et molem gravatRuentis undae. Arioch Fama maiores capitVires eundo.Tem. Lucis in clarum diemNondum venenum prodiit: certum tamenMaius per urbem murmur audiri palam:Plures scelestae machinae pandi notas,Id quod nocere plurimum hoc statu potest,Est lentitudo. Facile, dum gliscit suoSub cinere, premitur ignis: ubi rupit viam,Et tecta, et urbem, et regiam in tumulum dabit,Gliscente quaevis scelere rumpenda est mora.numquam obfuere remedia ingentis maliCelerata.Ari. Tardas ergo rumpamus moras.
CHORUS
Docet fortunam et vulgus semper mutari.
NUlla felici mora longa sorti est,Ille qui surgit radiante cinctusPurpura Titan, avidusque ferriLuce inoffensa per aperta caeli;Vix subit clari medium theatri,Obviant nubes, rutilumque frontisInvolant aurum: perit ignis oris,Purpurae risus, radius serenaeLucis obscuris tumulatur umbris.Nulla felici mora longa sorti est.Si diem puro stetit in theatroSol inoffensus, tamen ille demumFessus occumbit, medioque mergitNereo currum; subit atra noctisCaecitas furva cycladara pulla.Rursus aurorae redivivus instat,Et brevi caelos spatio pererrat:Nascitur, semper venit, occiditque.Nulla felici mora longa sorti est.Illa mortales rotat inquietoTurbine eventus: recreat secundis;Asperis terret: levat inter astra,Deprimit rursum! simulat favores,Mox novercales migrat in furores.Nulla felici mora longa sorti est.Vidimus stantes Pario colossosMarmore Heroum gravidos trophaeis,Verticem summis sociare stellis;Vidimus turres memores, priorisVindices aevi, decimis canendaSaeculis Regum memorare facta:Fulmen elisa cecidit procella,Quaeque sub nubes abiit superboAmbitu moles, iit in ruinam,Et repentino tumulata casu est.Nulla felici mora longa sorti est.Quisquis assurgit, mediumque HonorisOccupat currum, graviori ad imaLapsui sese parat, et cadendiDebitum portat. Tumor in ruinamOmnis inclinat vitium hoc superbisRebus adnatum est, subito perire.Nulla felici mora longa sorti est.Lenis aspirat Zephyrus, iocosqueNereo miscet; fugit omnis undaSolis ad primos venientis ortus;Si lacessitus sua flabra contraEurus impellat, fugit omnis undaPhoebi ad occasum, sequiturque ventiQua rapit victor gravioris aestus.Nulla felici mora longa sorti est.Mobile est vulgus, dubiaeque fluctusPlebis inconstans: modo fervet ira,Moxque blanditur: modo laudat acta.Improbat rursum. Brevis hora grandesMiscet affectus, quibus entheatumVulgus insanit, varioque semperTurbine fervet.Nulla felici mora longa sorti est,Vos, quibus praesens minitatur horaProximam maesto capiti securim,Ponite abiecti timidas procellasCordis, et laetum revocate risumSolis in frontem: fugiunt frementisTela fortunae, redeunt faventisMunera, et blandi subeunt amores.Nulla torquenti mora longa sorti est.At quibus dulci fluit amne nectar,Seque inoffenso pede vota trudunt,Turgidos mentis cohibete sensus:Nulla felici mora longa sorti est.
ACTUS IV.
SCAENA I.
Mercurius iratus, quod tot suarum machinarum conatus in irritum ceciderint,
Eumenidas vocat, ad inflammandum cor Regis in tres iuvenes.
Mercurius. Megaera.
EXacta credunt bella sacrilegi, impii,Diis rebelles, urbis atque orbis probra,Et iam triumphos apparant fisi pioMonarchae amori, quemque dat plausum sequensPopularis aura. Nempe sint acri licet,Cultaque mentis indole, at nondum videntEventa rerum dubia, et incertas vices.Nec marmor amor est Mutat hic vices suas,Quo maior arsit, maius offensus semelVertitur in odium, et sede depulsus suaRedire nescit. Scaena sed nondum meaeSuprema patuit artis. Elusae hactenusFraudes amicae gravibus aperiunt viam.Quod saepe blandi ratio monitoris nequit,Id ferrum et ignis exprimit. Quidquid meisPrecibus negatum est, vincet Eumenidum furor.Quidquid profundo est conditum Acherontis specuTerribile, dirum, pestilens, triste, horridum,In hanc fluentis extraham lucis diem;Ut in Monarchae pectus aconiti tenaxSpiret venenum, et ossa corripiat furor:Nec ante fibris mota tempestas cadat,Quam viva flamma, Numinum vindex, reosAgat in favillam. Pandere Acherontis domus:Audi Megaera sontibus dirum caputCrinita colubris; sulphure armati manusAudite Manes vota Mercurii, iovisAudite iussa.Meg. Sede ab infausta stygis,Et diffluentis sulphuris nigra domo,Quid me has in auras Mercuri rursum vocas,Auras malignas, infero invisas Iovi,Mihi exsecrandas? Iussa facturae adsumus,Si iusta mandas. Expedi imperia, GravisEst ista nobis regio, et invisus diesLucis meantis. Expedi, ut poena exuas,Qua nos micantis Solis aspectus premit.Merc. O Diva, cuius nutibus parent furor,Irae, et timores: cuius imperiis amorExpunctus animis cedit invidiae locum,Si quid veneni, si quid in taeda est picis,Quo toxicari Regium pectus queat,Ut mente motus frendeat, spumet, fremat,Sitiat cruorem, funera, et caedes paret;Id Diva totum Regis in fibras vome,Ut in rebelles saeviat; quique impioFurore honorem Numini nostro negans,Potentiorem sentiant Orci manum.Succende flammam, qualis in Sodomam poloDelapsa quondam qualis in cinerem laresEgit Gomorrhae Flamma si desit polo,Qua vota nostra satiet, inferni facesMundo inferantur.Meg. Mercuri, voces tuasVelocitate vincimus. Sociae manusAudete facinus, vestra quod posci fides,Quod vestra dictat indoles, quod filiasDeceat Averni.Mer. Populus huic etiam facesAdmoveat igni. Sunt, quibus nutat fides,Quibus in Monarcham pulsus e corde est amor:In hos furoris impii, et saeva aggeramDiscordiarum semina, ut tentent iugumExcutere collo Regium. Si fors amorTenet furentem, reddet insanum timor.
SCAENA II.
Balthassar tres iuvenes animat ad constantiam.
Balthassar. Sidrach. Misach. Abdenago.
COnstantis animi robore infusam poloFidem tenetis usque, nec mentem suaSede emovere potuit instantis gravisFuror tyranni. Nempe stant fixa intimisPraemia medullis, quae parat caelum. Leve estEt vile magno pectori, quidquid potestDonare tellus. Decipit fallax honor;Perimit voluptas; timidus est auri nitor:Omnia vel aestum mentis insanum excitantPace interempta, vel levi intereunt fuga.Sed et capacis ingeni animosus vigorHaerere vos non patitur ambiguo ambituTot quaestionum. Dubia, quae fallax movetRex in ruinam, mentis extersae valorFacile ante vertit. Deinde, quam prono DeusAdsit favore, quando discrimen graveImminet amanti; quantus in mentem indigisVeniat serenae radius e caelo facis,Quam prompta linguae verba, quam constans calorSubveniat animo, scitis. Hinc sidit timor,Et multa vobis gaudii messis subit,Ut pro Tonantis gloria optetis mori,Certi quod inde manet aeterni inclitumDecus triumphi.Mis. Non nego taciti metusAliquid subisse pectus, et mentis sinum.Exhorruisse, quando tam Sidrach graviSermone fictis addidit pondus dolis:Sed firma semper ratio constantis sinumObtinuit animi.Abd. Fingat astutus, dolietScelerum architectus anguis, et vana induatCommenta fuco, pectus hoc numquam suaSede emovebit; nullaque a lusis semelResponsa rebus digna confictis feret.Sidr. Balthassar omnem cordis affectum rapis.Per te involucra nubium ex animis cadunt,Et veritatis bibimus illustrem. facem.Atque inde natus vota succendit calor,Si causa, resque postulent, toto sinuEbulliendi sanguinem in causa Dei.Per ferrum et ignes, per revellentes rotasMortem oppetendi, et carcere hoc putris fimi,Per amputata membra, perfectos pedesManuumque nexus, per renodata ossiumVincula abeundi.Balth. Spiritum vestra hunc mihiPridem spopondit indoles. At quod loquar,Ne vos timore sauciet. Patrium geroIn vos amorem: partus hic sermo est meiIn vos amoris. Tota commotis fremitRegia procellis, turbines plebis calent,Et vestra capita mortem in extremam petunt.Subtrahite primo fluctui innocuum caput,Ego subibo Regiam, ut sistam malum.Erigite mentem: cetta divinae manusSperare tanto in turbine auxilia licet:Et certa venient. Quando deficiunt malisHumana media, Numen extendit manum.
SCAENA III.
Properant, qui missi sunt ab Arioch Duce, ut nuntium ferant Nabuchodonosori de
excitata rebellione, et proximo periculo.
Sacerdos. Melsar. Temnar.
CUm res sub ictu est, media properari iuvat,Si distulisset Aula vel medium diem,Et templa, et arae, et Numinum augusti tholi,Et urbs, et omnis Regia, ac regni statusSuo sepultus cinere in aeternum nihilRepente iisset.Mels. Nulla tempestas Noti,Insaniensque fluctuum allisus movetTot bella ponto; nulla tot sorbet ratesCharybdis ore, tamque praecipiti impetuRapit in profundum; nulla tot nautis facisPericla Syrtis; quanta momento impiaeExempla triados plebis in animis creant.Quis credidisset? Lenta progressu luesSemper timendos exitu casus parat.Temn. Sed quid movere questibus ventos iuvat?Properemus una, iussa quo Ducis vocant.
SCAENA IV.
Mercurius suos dolos eo deductos esse, ut ad optatum finem spectent, laetatur:
solum submetuit Balthassaris obstituram prudentiam.
Mercurius.
NUnc et triumphos impii, et Poean canant:Nunc laureata fronde redimitum caputSub ipsa caeli sidera attollant. StatusHuc usque rerum venit, ut flammis priusSint consecrandi, nostra quam tela exituSit constituta. Sola me incertum tenetBalthassaris prudentia, sagacis senis,Et in omne telum providi; nullum cuiTam tortuosum aenigma, vel gryphus doloTam tectus esse potuit, ingenio ut suoNon explicaret: detegit, quidquid latetSub veritatis larva, et occultum eruitRerum colorem: Robur insignis MagusNil metuit orci: Victa Tisiphone caditIn omni arena: toxicum nullum efficaxVel trahere vitam corpore, vel animum entheaNube aggravare. Quin tenet Regem suiAmore vinctum, colitur, auditur, potensSuadere quidquid libuit, et nostri doliAtterere vires Regis en stipat latus.Quin fulminatis astra! Sed praestat tegiTantisper iras. Arbitro quando vacatTempus locusque, solus et solum fricat,Hic ex recessu facta spectabo, et sonosVenabor aure. Fraudis intentae laborQuousque sese adurserit, forte eruam.
SCAENA V.
Balthassar occasionem nactus cum Rege privatim loquendi, ostendit unitatem
Dei. Flectitur nonnihil Rex: sed ob regni non amittendi causam permanet in sua
perfidia.
Nabuchodonosor. Balthassar.
Nabuch. LOcus, remoto teste, secura est meoDolori arena. Quanta, Balthassar, meiAmoris in te flamma sit; quam te colam,Tuoque honori deseram, nosti: tamenAnimum moveri sentio, quando subitMemoria probri, quo lacessuntur Dii,Quo nostri imago ductili ex auro, omniumVeneranda cultu, spernitur, nec se coliGenu recurvo, aut thure adorari videt.Et haec inultus probra Babylonis DeoPatiar inuri? Solus a populo DeusTuus coletur? Numina iacebunt meaDespecta, trita, inhonora, calcata, obruta?Balth. Religio vero vera debetur Deo.Nabuch. Vera ergo nostris debita religio est Diis.Balth. Si sunt Dii, debetur.Nabuch. At honorat Deos,Deos fatetur orbis, atque omnis genuPopulus recurvo, et igne veneratur sacro,Thuris que nube.Balth. Populus is credit Deos,Divinitatis ficta quem species movet.Si vera sit divinita, cur Rex tuisResponsa clara somniis nequeunt dare?Nabuch. Non aequa dotat singulos virtus Deos,Non aequa vis potentiae. Plures habetMagnus minores. Eminet summus, cuiHomines Diique ceteri parent.Balth. DeusEst aliquis, ergo subditus magno minor?Nabuch. Divinitatis poscit id summae status,Ut alia sit divinitas ista minor,Quae iussa summae faciat.Balth. Id poscit magisDivinitatis titulus, ut liber, suus,Aeternus ac immensus, omnipotens, nihilNon comprehendens, optimus, et omni carensPerfectionis limite sit, interminus,Nulli obligatus, eminens, nullo indigens,Actusque purus, entium vertex, suoContentus ipse, et ipse sufficiens sibi,Quo cogitari, aut esse nil melius queat.Si plura statuas Numina, assignas suaCuique, sed non omnia. At nequit DeusEsse ille, cui deest aliquid, atque alter sibiProprium reposcit. Adde, sint plures Dii;Et hunc et illum liberum arbitrio dabis:Quod ergo nolet unus, hoc alter volet,At cui resistit alter, hic non est Deus.Haec Numinum pluralitas est nullitas:Deumque tollit, qui Deos plures colit.Quodsi deinde numerus hic tantus DeumFluxerit ab auro, aut marmore excisus manumSteropis gravarit, arte vel sectus fabri,Aut rigida ab orno, aut quercino a trunco suosHabuerit ortus; ergo Deitatis DecusEst partus artis. Adde, cur dicis DeumMarmor, quod arte duxit in Statuam Myron,Vel aes, quod igne fluxit in magnum tuaeFormae colossum: at Numen id marmor negas,Et aes, quod arti superat, artificis labor,Ex quo chelydrum format, aut monstrum stygis?O misera gens mortalium, quam vos graviDolo implicatis, nobile imperium animiAeri, vel auro, aut marmori, aut ligno datis,Et servitutis sponte miserandum iugumCollo subitis! Usibus vestris DeusServire voluit ista, qui nihili e sinuCuncta evocavit. Forsan hoc victus doloVel aes, vel aurum, aut marmor, aut lignum putasIllum esse, cuius iussibus caelum stetit,Fluxitque in orbem, sidera arserunt, diemDispersit ore Phoebus, astrorum chorisLuna imperavit, aura spiravit, caputiuga sustulerunt montium, viridi agmineStetere silvis arbores, trepidis aquaeIvere rivis, flumina in vastum marisSinum irruere, pelagus emotum suasAd litus iras frangit, et ponit minas?Nab. Balthassar, aulae limitem excedis: nimisEffundis ista libere. Sed non vacatMiscere rixas. Istud extremum accipe:Sunt, et fuere mille sapientes viri,Et mille mille per tot annorum exitusVixere, docti, sacra qui nostris DiisThura obtulere: est numerus innumerus super,Qui pronus aris accidit, donis colit,Veretur igne, victimas caedit, DeosVeros fatetur. Sit tamen vester Deus,Sit ipse solus, alia lex Reges ligat,Veteresque cultus prohibet everti novis.Balth. Iniqua lex est, si qua rationem opprimit.Nabuch. Non illa vili plebis ingenio venit,Mutare ritus, vertere est regni statum.Quid vertere inquam? perdere est sceptrum manus,Capitis coronam, purpuram lateris, decusSoli, potentis omne, quod regnum vocas.Ternos Hebraeos, culpa quos fecit reosStatuae negati honoris, ad meritam in forumVocare poenam distuli (hoc iussit meiAffectus animi) quantus hinc turbo fremitExasperatae plebis, et Regi suasMinatur iras! Forte per capita quoqueMaiora iisset, nostra coleritas nisiPosuisset obicem turbini, atque irae modum,Scintilla magnum incendium parva excitat.Dum parco sceleri, censeor partem impiiHabere facti, sique non veteres DeumMutasse ritus penitus, haerere ad minusUtrosque cultus inter, et dubium animoPendere, qua me parte religio trahat.
SCAENA VI.
Adfertur nuntium tumultuantis plebis. Rex in tres iuvenes minas fulminat.
Asphenez. Nabuchodonosor. Balthassar.
Asph. VErende Regum terror, infelix movetAulam procella.Nab. Turbo, me Rege, in meamSe volvit aulam?Asph. Caecus est plebis furor,Nec dignitatem respicit.Nab. Fare ocius,Quae me procella?Asph. Vulgus excedit minas,Iramque apertam prodit, et plenis ruitIn arma cuneis, legis exemplum voluntStatui in nocentes.Nab. Nonne dicebam tibi,Aliquo frementis turbine procellae meumCaput requiri? Sentient Regis manum,Iraeque iufti fulminis poenas dabunt.Balth. Quam res sit ipsa, maior est rumor rei.Nabuch. Quando periculum imminet, fama est minor.Remitte verba: nostra quos clementiaNon mitigavit, opprimat iustus furor.
CHORUS
Docet, quos virtus tegit, semper esse sui securos, deplorat tamen infelicem
sortem trium iuvenum.
REtia frustra tendimus Aquilae,Libera dum se iactat in auras,Et vaga caelo librat aperto.Labor est cassus, quicumque dolosSiderum amanti construit animo.Volat ille polo liber aperto,Ridetque iaci spicula cassoVulneris ictu. Quin, qui iaculoPetit insontem, saepe fit ipseMet sagittae, et retro volutusImpetus irae ferit auctorem.Ubi Sol medio pendulus axeUtrumque pari radio mundumDespicit, atrae procul aufugiuntTenebrae noctis. Labor est cassusQuicumque doli flectere mentemErrore parat, cui Deus imoIn corde sedet, puraque sinumLuce irradiat. Quos fraude studesTegere errores, ille revelat,Qui mera lux est, purusque dies.Nimis infelix mortale genus,Quod neque tangit pulcher honestiNitor, aut urit virtutis amor,Nec sacer horror vitii terret.Hinc malesuada fraude rotatumRuis aeternis ignibus escaNon rediturum: nec valet ullaSemel impulsus ratione gradusRetro reflecti. Tantus in animisMale consulti est amor erroris.Licet at semper sua virtutemGloria maneat, semperque suoSplendore micet; tamen a tergoTrahit obscuras odii tenebras.Trias o iuvenum, nobilis aeviGloria nostri, gemma aetatis,Virtutis honor, norma iuventaeRigido (heu!) monstri dente perempti,Licet innocui, in funus abitis.Plangite, quotquot gremio virtusEducat almo, quotquot votisSupra humanas tenditis arces,Magna futuri sidera olympo.Plangite, et aequae fulmina NemesisIn vindictam mortis iniquaecaelo extrema voce vocate.Barbara pietas! Furor immanis!Ira immitis! rapit extremoFunere iuvenes, dignos PyliosSuperare dies. Barbara pietas!Plangite quotquot vis exempliTrahit Heroi et fulmina NemesisIn vindictam mortis iniquaecaelo extrema voce vocate.
ACTUS V.
SCAENA I.
Dum iuvenibus suam pro Deo patiendi sortem gratulatur Balthassar, adest Arioch,
a quo ad carcerem abstrahuntur.
Balthassar. Sidrach. Misach. Abdenago. Arioch. Asphenez. Nuntius.
EQuidem invidendus sortis est vestrae mihiCursus Sodales; cura sit Regis licetStudiumque prorsus patrii affectus, neciVos imminenti eripere. sed vestra est tamenFortuna melior. Itis (hic caeli est favor)Itis, secundo Numine, in causa DeiSpargere cruorem, et morte mercari inclitamCaelo coronam: plebis exundans furorIn haec dolentis Regis invitam trahitDecreta mentem. Sanguinem o socium dareMihi si liceret! et pari fato caputDeo immolare! nulla sors posset mihiSpirare melior. Caelitum o sociae animae,Et iam beatae?Sidr. Quando tot votis diesAderit petitus! Hora quaecumque interest.Longa est amanti.Balth. Quam voves animo diemHoramque Sidrach; ipsa, qua loquimur, tuoEst destinata funeri. iam vos vocantTenebrae profundi carceris, et atri specusNox hospitalis.Mis. Inde non perdam diemAnimi serenum.Balth. Quanta mihi vestro venitSensu voluptas! quando tam prompta in necemVideo paratos mente, cruciatus nihil,Nihilque timidos chalybis, aut flammae et rotae.Balth. At ecce votis facta succedunt. Moraiam nulla mortis Arioch, Asphenez, reaeSortis minister, quidquid adportant, ferum est.Haec hora vestrae gloriae laurum dabit.Sidr. Age, incitemus obvium morti gradum.Ari. Sidrach Misach, Abdenago, urbanus locumSi subeo, Regi obtempero, officium piamVeniam meretur. Lege vos iubeor graviCustodiendos ducere in turris cavum.Vobis, mihique dura lex: par est tamenUtrosque prompte Regis imperio obsequi.Asph. Ut temperetur plebis iratae furor,Motumque fluctu vulgus, haec Regi dareMandata placuit. Longa non ibit mora,Iterum sepultos eruet.Nunt. Tempus monet,Decreta adurgent. Ite, quo leges vocant.Balth. Parce impedire nobiles ferro manus:Ibunt volentes.Mis. Gaudio et pleni. iubeVel anteire, vel sequi gressus tuos.Balth. O digna caelo pectora! innocuae animae!
SCAENA II.
Mercurius datos in custodiam iuvenes laetatur: submetuit Balthassarem. Sed et
hunc vincendum sperat.
Mercurius.
SUbiere casses perfidi; nec se priusArctis resolvent vinculis, quam ignis liquetFerrum et catenas, ossaque in cineres eant.Sed quod fatigat pectus, et mentem movetMulta extimentem, est ille versutus MagusBalthassar, ille Regis illusi Deus,Rex ipse Regis, cuius arbitrio iubetVetatque, cuius nutui obsequitur, reisHis parcit, illos plectit, ad honoris gradusHos tollit, illos deprimit: quidquid volet,Rex obsequetur. Omnia est Regi hic senexTruncare solus fraudis hic telam potest,Et arte magica evertere ingenii dolos.Sed non feremus. iuro fulminei IovisLibrata tela! seu velit, seu non velit,Meo furori lauream obtritus dabit.
SCAENA III.
Insanit Sacerdos in tres iuvenes: invocat Deos vindices: Intelligit ex Capitaneo
iam captos esse iuvenes, mitigatur nonnihil. Satuit ad ulteriora Regem urgere;
Capitaneus interim tumultum sedare.
Sacerdos. Arioch.
O Tempora! o portenta! sic torpent DiiLenti, supini, desides, rerum rudes,Quas sub vidente Sole mortales agunt?Haec illa sacris debita est templis fides,Arisque pietas? illa religio haec Deum,Ut pro Sabaeo thure iaciantur probra,Pro laudibus calumniae? O caelum! o Dii!Hodie ergo cernam pedibus attritos Deos,Delubra fracta, Numinum excisas domos,Statuas diremptas, et profanatas piceSacrorum acerras ignium? hoc ergo diePer templa pascet ignis ardentem famem,Atrumque fumi ad sidera volumen dabit.Deciduus unde crescet in montes cinis,Fusumve late exhauriet ponti sinum?Hodie ergo ducta a patribus, et longis retroReligio culta saeculis turpi cadetInhonora fine? Cernitis tantum nefasSuperi, et siletis? Ulla si vestros poloVocavit ignes, perque disruptum aeraVolare tela, pluere fulmineas faces,Mugire tonitru, nubibus volvi neces,Haec hora poscit. Ista dissimulas Deus,Lentusque pateris? Forte lassatus SteropsVacat labore fulminum, et Siculo siletVulcanus antro? Tuque, qui pontum regisTridente Nereu, pande non solitis viamOmnem procellis, limitem obstantem excute,Totumque late fluctibus inunda solum,Ut parte se quacumque subducant rei,Mari involuti funus Acheronti cadant.Quod si tepentis ira languescit Iovis,Lentusque fluctus ire Neptunus vetat,Tuarum Averne partium est, tanto maloStatuere finem, postibus fractis morasFrange ustulati cardinis, totam stygisEvolve flammam; saeva Furiarum phalanx,Et monstra, et angues, quidquid et tetro sinuAlis malorum, furve Rex, nostro inferatMundo furorem, lividum, implacabilem.Ebulliente sulphure sequatur reosCocitus ardens, teneat, immergat, coquat,Iterumque coctos regerat ad vitam in novaSupplicia: semper enecet, semper novet.Si Rex et ipse sceleris in partem venit,Primus trisulcam sentiat teli facem,Primus in Averna perfidis rumpat viam.Ari. Quo raperis ira? quis furor mentem coquit?Vel quis virile pectus affligit timor?Sac. Non ira cruciat, non timor causa meiAffligit; ira cruciat atque horror tamenCausa Deorum: templa concisis ruuntDiis in sepulcrum; sancta religio Patrum,Pietasque Avorum; cultus, et ritus sacerSorbentur uno turbine.Ari. Irarum sat est,Sat est timoris impetum cordis preme.Fortuna melior rebus aspirat. ViaPraeclusa sceleri est Perfidi turris cavoiacent sepulti. Nullus est metui locus,Et nullus irae. Coepta sed series tamenRei premenda est. Regis in pueros piumTu verte amorem. Ne quid emotus furorPlebis tumultus exciat, praesens meaAuctoritate vetabo.Sac. Sic placeat Diis,Ut haec medela tollat a fibris malum.
SCAENA IV.
Praefectus Ephoeborum placatum iuvenibus Regem existimat: negat Balthassar ob
regni periculum placandum.
Malazar. Balthassar.
Malaz. UT ira magnos Principes longa haud decet,Sic mitigatam spero, vel penitus fibrisEliminatam, iamque pietatem suaeSedi reponi, patrium et rursus sinumPandi iuvenibus.Balth. Dubia pro veris canis.Non sic furores Regii excandent, breviUt sopiantur tempore.Mal. Affectus priorSolet redire.Balt. Causa, quae affectum abstulit,Si sit remota. Plebis est idem furor,Idemque pectus regium tundit metus.Filia timoris ira non sidet prius,Quam det quietem pectori elisus timor.Mal. Si quando torrens monte declivem caditIn vallis urnam, mugit, et rauco fremensMurmure per omnes impetum exsercet sinus,Et quidquid est obstaculi, secum rapit.Deinde sensim lentus incessu fluit,Demumque siccus omne denudat solum.Sic ira Regum fervet, erumpit, ferit,Quodcumque primum occurrit: at tandem suasFrangit procellas. Ira ceu pontus tumet.Sed vim procellae mollis ad litus iacensArena frangit.Balth. Falleris, quando statusCursus secundus publici Regem trahit,Vel insecundus; ratio rationum movet.Tum nulla lex est, nullus est ritus Dei,Deusque nullus. Quidquid haec ratio iubet,Licitum sacrumque est: quid quid haec prohibet, gravisNota laborat sceleris.Mal. At iuvat tamenSperare, quamvis et spei subsit metus,Suspicio ne te Regis involvat. TibiQuo plura Rex concredit, hoc cautum magis,Et esse parcum convenit. Facile trahitSuspicio quidvis noxium in sensum. Cave.At prodit, ecce. Huc flecte Balthassar gradum,Ut misceamur fluctui intrantis chori,Ne, si duorum videat affatum simul,Aliqua sinistra opinio in Regem cadat.Conditio Regum est suspicax hominum genus.
SCAENA V.
Dum Rex spe placendae plebis se cum iuvenibus recreat, corripitur a Sacerdote,
Et nuntium accipit, grassari malum.
Nabuchodonosor. Sacerdos. Malazar.
NEscio, quis ater semper in sceptrum meum,Soliumque, et alti capitis augustum iubarTurbo ferocit Forsan invidiae sumusMateria Superis, quando nos populus colitEt thure et igne? Quisquis at rabido DeumLivore pectus ringitur, per me licet,Ringatur usque, frendeat, fremat, furat,Et aestuantes laniet invidia fibras;Deus colemur. Turbo, qui plebem movet.Deponet iras: at nisi actutum cadat,Vos, me gemente, nobilis iuvenum trias,Fornace viva plebis accensam facemRursum opprimetis, cuius in nostrum caputIram incitastis. Flamma sic maior benePremitur minore. At tristia Hippotades feratMare in remotum: laeta succedant magis,Libet experiri, quanta sit iuvenum animisVirtus vigorque, quantus in Martem calor.Facile ille vulgi publicos cultus emit,Studium et amores; fama quem magni praeitNuntia vigoris.Mal. Quod iubes. Princeps, agunt.
Pyrrhica saltatio, vel aliud armorum exercitium.
Sac. HOc est, quod animus saepe dictabat, maliPraesagus augur. Magne Rex Regum, et Deus,Tu, tu malorum causa, quae plebem excitant:In te Tonantis ira satiabit suiFuroris aestum.Nab. Quid mali narras, sacerDeum minister?Sac. Caece! direptos Deos,Delubra fracta, dirutas aras, pedeTrita simulacra Numinum nondum vides?Iamiam videbis corripi flammis DeumAugusta templa, perque diffusum aeraIncendiorum turbines ire, et poliTerrere stellas: et nisi occurris malo,Iam Rex fuisti, iam Deus: iam non eris.Nab. Huc usque saevus porrigit fluctus minas?Sac. Huc usque; et ultra perget, Augustae nisiOpponis obicem dexterae.Mel. Cultus patrum,Rex magne, teritur: Regiae extremum imminetA plebe bustum.Nab. O monstra! quid caelum parat?Occurre miles. Impii! ingrati! feriPueri! aestuantis ira vos flammae manet,Quicumque turbo est plebis, est vestrum scelus.
SCAENA VI.
Mercurius properat ad concitandam plebem, ut non acquiescat decreto per Regem
iuvenum exilio, sed ignem urgeat.
Mercurius.
IAm tela decta ad ultimum nodum venit,Hunc non resolvent. Unicus restat dolusFrangendus arte. Fraude persuasus putatSatis este Princeps, ultimam in Thulen proculAbire pueros exules, quo vel nihilAdferre fama nuntii, aut rediens nihilReferre possit. Apta consilia suoSunt haec amori, quo impios pueros fovet;Sed non furori, dente qui mordet measAnimi medullas. Quidquid est actum hactenus,Pati necesse est, tela ne nostrum petantRetorta collum. Fraudis inveni modum.Fovenda flamma est plebis. Huc praeceps volo,Ubi maior ignis aestuat, et oleum ingero.Flammam, favillam, incendium, ac bustum volo.
SCAENA VII.
Arioch et Sacerdos augurantur decreto iuvenibus exilio satis suum Diis et aris
honorem vindicatum iri.
Arioch. Sacerdos.
Arioch. IAm dissipatur ignis, et tenuem caditFuror in favillam; qualis ad Solis facemNix eliquatur; qualis aut ignem fluitCera ad propinquum.Sac. Scelera si iuvenum exigas,Equidem merentur igne subiecto opprimiRegi rebelles, impii in patrios Deos,Inobsequentes legibus, magna in nefasExempla vulgo. Sint tamen, quod Rex iubet,Sint procul ab oculis, finibus regni procul:Satis hoc dolori est Patrio eiecti soloSimul exuuntur iure regnandi, simulOmnem procellam civium secum auferunt,Metumque nostrum. Qua gradum impellent, retroSequetur angor: hinc vetus honoris furor,Illinc egestas turpis, aerumnae graves,Vitaeque triste taedium, ac durus labor.Nec ista levior poena supplicio rogi est.Unius hoc est horulae; at longam fluitIlla in senectam semper augente acriusDolore sensum. Ferre miserias leve est,Diu ferre, gravius: sensus accrescit die.Ari. Quin ergo iussa Regia, abrupta mora,Denuntiamus perfidis patriae ac Diis:Regique ferimus nuntium fracti impetus,Et blandiore pace compositi maris?Hoc mihi futurum loquitur internus Deus.Sac. At victimarum sanguis, et trepidae fibraeHoc non loquuntur: ille suffuso fluitAtroce mixtus; pallidus in istis colorSinistra dictant omina; nec aris volatSincera thuris flamma, quam fumi tegitAtrum volumen.Ari. Sanguinem purum, fibrasSinceriores, thuris ardentis facemSereniorem spondet hic animo dies.
SCAENA VIII.
Balthassar spem omnem vitae iuvenum succisam dolet: solatur eum Asphenez, amorem
Regis praevaliturum.
Balthassar. Asphenez.
Balth. OMnis benignae clausa pietati est via.Asph. Erras: amoris flamma non facile cadit.Rex ipse legis poenitens maeret, gemit,Et mitigare legis horrorem cupit.Malaz. Satis esse poenae credit exilium. SolentDecreta ferri rigida: sed Reges tamenNon obligantur legibus. Si quem vocetLex ad securim, vel laborantem rogum,Donare vita lenitas Regis potest,Soletque, quando merita commendant reum,Vel ars, vel altae mentis excelsus vigor,Vel stemma avitum, et nobilis sanguis patrum,At esse pueros indole excelsa, satosPrincipe parentum sanguine, et stirpe inclita,Pulchrae per omnes gloriae ductos vias,Virtutem in omnem flexiles, animo graves,Prudentia et scientia excultos, boniOmnis capaces, nullus in dubium vocat.Balth. Tuum haec amorem cordis, Asphenz, probant:At spes inanes fulciunt. Nullus furorRatione regitur: exulat mentis iubar,Ubi res aguntur impetu: ad ferrum et facesSemel excitatus provolat Regum furor.Asph. At lenitas in corde Regali sedet.Balth. Ut in natantis Aeoli regno quies.Asph. Serenitatis propria est aer domus.Balth. At hic procellas saeva tempestas agit.Clementia undae est similis, atque igni furor.Asph. Sed flamma ab unda extinguitur.Balth. Flammam quoqueAccendit unda. Perditus locus est spei:Expunxit omnem regius amorem furor.Si quid labante spe tamen superest spei,Id a benigna Numinis veniet manu.Hic Regis iram vertere in amorem potest,Piumque rursus pectori affectum dare.Sed en Sacerdos cum Duce huc infert gradum.Hinc ego recedo: vos mihi eventum reiPostea referte.
SCAENA IX.
Intervenit Capitaneus, intelligit populum non acquiescere decreto exilii, sed
ignem postulare.
Arioch. Sacerdos. Asphenez. Malazar.
Arioch. - u v v - u Pestilens populus hydra,Est mille capitum. Vix secas unum, luesIn dena rursum pullulat.Sac. Flammis hydraeFecunditas retunditur. Flamma cadetPopuli tumultus, quando tergeminum fameVorace monstrum recoquet, et pueros levemAget in favillam.Asph. Non cadunt fluctus adhuc,Post quam paterno statuit extorres soloRex in remotas trudere a regno plagas?Arioch. Nondum residit impetus: plebis furorEdicta stare regia poscit fide,Et lege fixa busta decerni reis.Iam cana procerum capita, concilium patrumCoetu soluto regiam Augusti subit,Statumque rerum exposuit: et credam breviDecreta fulminata tranquillum reiDatura cursum publicae? Haud longum potestAbire tempus, ultimam flammam impiisRex intonabit. Pergimus, quo nos vocat,Processus aulae.Mal. Pergite; sequemur gradum.
SCAENA X.
Asphenez narrat intellecta Balthassari; hic rem desperatam dolet; ille adhuc
sperat.
Asphenez. Balthassar. Malazar.
MOra nocet omnis, quando res toto impetu,Fluit in ruinam. Pauca concedit locusTempusque. Flammam plebis insanae sitis,Flammam reposcit; iamque subiturus forumRex properat aula cinctus, insontes reoDaturus igni.Balth. Falsa non equidem mihiPectus locutum est: Regiam ubi mentem subitTimor coronam et regna perdendi, DeiPeriere leges, aequitas iuris perit.Malaz. Sed adhuc salutis radius affulget mihi.Cecidisse demus mente pietatem; tamenRedire pictas, unde submota est, solet,Reduxque ademptas integrat vires amor.At ecce Regem. Submove hic retro pedem.
SCAENA XI.
Nabuchodonosor inter iram et amorem in iuvenes luctatur: sisti eos sibi imperat,
ultimam decreturus sententiam.
Nabuchodonosor. Senatus. Maiores populi. Sacerdos. Arioch. Asphenez. Chaldaei.
Malazar. Temnar.
CUi vile caeli Numen est, vilis quoqueSit ille nobis. Aequitas poscit: DiisQuicumque pugnat, omnia oppugnent eum.Supplicia gravitas taxet. Hac culpa nequitGravior patrari: poena ne culpa minorStatuatur, aequa iuris exposcit Themis.Decreta nostra robori constent suo.Senat. Hoc turba poscit, iuris hoc poscit rigor,Hoc ipsa caeli Numina, et ritus patrum,Religio, verbum Regis, et regni salus.Cons. Hoc esse Regem est, esse iustitia pium,Pietate iustum; Numinum ulcisci probra,Et vindicare scelera, queis sacris honorAdimitur aris. Istud est stirpi suaeAsserere regni purpuram, et sceptri decusSuo obtinere sanguini, ac Superis paremMereri honorem.Nab. Sistite huc magni Iovis,Et dignitatis regiae spretos reosNostrum ad tribunal. Fateor, ingenuus amor,Quo digna sorte capita meliore aestimo,Et eminentem spiritum, et mores graves,Ductam per omnes indolem recti vias,Sagax acumen mentis, et honesti sitimSuspicio, grande vulnus infigunt fibris.Video iuventae nobilem florem, decusGrande Babylonis, criminis tanti reum;Ut sit necesse morte suprema maloPonere remedium, et legis imperium sequi,At cogi amantem, ut oderit, quantus dolor!Quod odi amare, odisse quod amo: quid hoc rei est?Idem esse cogor carnifex, idem pater.Amor parentis indit affectum fibris;Odium, tyranni. Rursus affectum patris,Expellit odium; at hebetat armatas amorCarnificis iras. Sed rei in scaenam gradumFerunt supremum. Fingere, et fingi iuvat.
SCAENA XII.
Sistuntur Nabuchodonosori iuvenes: vacillat Rex inter amorem et iram: tandem
quod in Religione constantes perseverent, in ardentem fornacem coniiciuntur.
Iidem, quibus accedunt tres iuvenes.
Nab. QUod crimen horret animus hoc vestrum caputContaminatum fama per vicos canit.Credamne ritus patrios, cultos avisDeos, et aras Numinum a vobis petiFrequente probro? Numini nostro aureoNegari acerras? Regis edictum iocoLudoque haberi? Fuerit hoc vestrum nefas.Nunc si remoto errore decretis meisCernam obsequentes, quando clangorem tube,Citharaeque, sistra, et tibiae harmonicum melosDabunt ad aram; et poplite inflexo meumNumen coletis thure; redivivus favorRegis priore maior, et toto sinuFluent perennes gratiae, ingentes opes,Primique honores. Vestra si steterit geluMens obstinata, et Numini nostro dareCultum abnuetis Lachesis in foribus sedetSuccincta flammis, aestuat fornax neciParata vestrae. Quod nequit Regis favorCorrigere, iustus ignis exuret scelus.Quis vos Deorum Regis eripiet manu?Sidr. Nec gratiarum flumina, nec ignis crepans,Nec fulgor auri, nec tyrannorum metusSuadebit aliud Numen Insontes potesDamnare ad ignem: at ille, quem flexo genuDeum veremur; ille, cui puro damusE corde vota, turbine frementis potestEripere flammae, si lubet: si non lubet,Aeque veremur unicum et verum DeumPoli, solique: nec tuos colimus Deos,Nec thura statuae, aut marmori, aut saxo damus.Nabuch. Et ista Regi? mihi? novo in terris Deo,Parique Superis? Ite, succensis crepetFlammis caminus: ardeat, et ipsis vaporMinetur astris. Tollite rebelles Diis,Regi infideles, noxios patriae, impiaExempla civi. Tollite; ac collum, pedes,Manusque vinctos pabulum flammis date.Misach. Si quod patratum crimen est, sancto palamTeste est probandum. Perfidus dici nequit,Quem vera vero Numini adstringit fides.Abden. Imo hic fidelis solus est. Deitas ubiEst ficta, vera degere religio nequit.Nab. Audi innocentes! Sacra qui rident Deum,Qui gloriosum in sanguinem Regis furunt,Divinitatem denegant, regnum gravant,Hi sunt fideles, sancti, et innocui, et pii.O capita digna Tartari exuri foco!Sidr. Risisse fateor sacra, queis ficti maleDii coluntur: aliquid in Regis caput,Iniuriosum in sceptra tentatum, nego.Mis. Hunc nostra semper studia spectarunt scopum,Ut gloriosus nominis splendor tuiMaiore semper luce radiaret, tuaRegna ampliatis finibus, terrae et marisDescriberentur terminis. Dicta id probant,Et acta nostra.Nab. Non nego. Robur suumSit veritati. Quidquid est actum hactenus,Fidelitatis specimen, et veri fuitExemplum amoris: Sceptra adornarunt, meoLucem dederunt nomini; regno utiliStudio adstiterunt. Perdere hos iuvenes, meaeiactura magna sortis est: columen peritVirtutis altae, nobilis morum tenor,Exculta Suada nectare, excelsa indoles,Natura facilis, vivus ingenii vigor,Porrecta frontis gratia, impavidae manusAd arma Martis, animus instructus graviScientiarum mole, prudentis sinusPectoris, et omne gratiae humanae genus,Isti in favillam concidant? Sed quem mihiRogum parabo? Vivet in mentis sinuVenusta species oris, atque imas focoUret medullas; inde carnifice dolorPopulatus ungue corda me merget styge.Sed quis furentis pectores extergit minas?Quis aequitatis semita abductum proculAd iniqua torquet? Capita sacrilega dolos Struxere Regi, patriae interitum, Diis Exilia. Non hic plecto, quaecumque est meiiactura capitis: laesa maiestas Deum est:Hanc vindicari regia dextra decet.Abd. Sed quae rigenti marmori, aut auro potestInesse Deitas? Nil videt, loquitur nihil,Nil se movet, nihil sapit, nihil potest.Nab. Libet experiri. E turbine ardentis picis.Docete Regem, vindicet an sint Dii,An quid per ignes laesa maiestas queat.Abripite, flammis mergite nefandum genus.Excedo scaena. Saeva quae statui, nequitAmor videre. Cordis o tormentum! amor.
SCAENA XIII.
Tres iuvenes in camino ignis solatur Angelus: illi laudes Deo decantant.
Temnar. Melsar. Angelus. Tres iuvenes.
Temn. HAbent. Peractum est. iusta supplicia reosTandem assequuntur, bella qui Superis movent.Mels. Quem diis negarunt, ignis hic ignem luit.
Canticum Puerorum.
Angelus. FIde caelo flos iuventae,Non peribis. InnocenteArdet ater ignis ira:Gloriosos in triumphos Haec favilla promicat.Non peribis. Laude NumenInvidenda tolle caelo,Cuius arte vis adempta estIgnibus, teque innocente Flamma lambit osculo.Tres iuvenes. Solis ignes, astra caeli,Aeris volantis aurae,Nubium sinus liquentum,Imbrium vis defluentum Laude Numen tollite.Vis corusca fulget rorum,Fulminumque decidentumIra grandinis procella,Gemmeique roris imbres Laude Numen tollite.Frigus, aestus, nix, pruina,Bruma, verni flos decoris,Lustra, montes, arva, fontes,Fontiumque garrulae undae Laude Numen tollite.Ambulantis unda rivi,Fulminumque grandiorumTurba, pontus, et procellae,Fluctuumque lis sonantum, Laude Numen tollite.Quidquid ignis, terra, pontus,Quidquid ambitus polorumCirculo natante cingit,Nox tegit, diesque pandit, Laude Numen tollite.
SCAENA XIV.
Intervenit Rex, admiratur cantantium melos, advertit quartum; videt illaesos;
agnoscit Dei potentiam; educi iubet tres iuvenes, eorum Deum honorari; ac iis
honores decernit.
Nabuchodonosor. Senatus. Aula. Arioch. Tres iuvenes.
Nab. QUis ore ductus melleo e flammis sonusTitillat aures? Mentis o captae stupor!Portenta rerum! Melior humano sonusDivinioris aliquid artificis sapit.Quid video rursus? nonne tres tantum meaDamnavit ira? nonne tres solum furorVester liquentes ignium in flammas dedit?Senat. Ternos, nec ultra.Nab. Nulla quae vidit diesOstenta, video. iuvenis in medio rogiQuartus, humerorum grandior tractu, Deus.Et dignitate corporis, et oris nota,Totaque fronte. Sidrach! Abdenago! MisachDilecta soboles Numini, vivum rogoEfferre gressum.Sen. Nulla violentae pyraeVis laesit artus.Cons. Nullus est capite pilusAmbustus igne.Ari. Nullus in amictu est odorFlammae superstes.Nab. Solus est vester DeusHonore dignus, cuius imperio stetitAngelus in igne medius, et servos suosExaestuantis iure fornacis tulitVivas in auras. Solus est vester DeusHonore dignus, cuius incensum datisSabaeum ad aras; cuius ad leges meaDecreta iure spernitis, cuius suaIntegritate cultus ut staret, neceBene prostituta sanguinem, et vitam dareForti iuventae placuit. Hic solus Deus,Soli crementur thura. Si quisquam audeatIn hunc vel atrae bilis eructu impiaiactare probra, aut voce blasphema sacrumViolare honorem, pereat infandum caput,Caelo exsecrandum. Rex iubet: pereat: nequeNomen superstes tertius sciat nepos,Nisi ut recente semper extinguat probro.Quidquid Deorum est hactenus cultum, mera estDeitatis umbra: solus ac verus DeusEst, qui innocentes eruit flammae rogo.At vos, amica capita, complexum date,Nostroque dulcis sarcina a collo paresPendete natis Plausuum quidquid meoIussum colosso est, gloriae vestrae fluat.Huc regiarum frontium augustum decus,Huc sceptra manibus, purpuram huc lateri date.Quos sic honorat Numen, a nobis quoqueColi merentur.Sidr. Gloriae hunc plausum DeoDecerne soli, debitum soli. DecetIllum referre, qui prior munus dedit.Misach. Non est facultas hominis, undantis rogiInfringere aestum: tota vis caelo venit.Huic Rex honorem defer.Abd. At rursum tuosNos esse patere. Viximus prompti dareVenis cruorem: vivimus rursum tuiStudiosi honoris, vindices famae, domusRegnique servi.Nab. Vestra perspecta est fides:Fidei referre praemia at Regem decet.Accipite vestrae gloriae testes notas,Nostrique amoris. Discat id mundus: DeumNon esse Regem: at esse regnantis DeiFidum ministrum; cuius a dextra fluuntIn promerentes praemia, et virtus suosRefert honores.
Coronatio inter cantus.
INclita pubes, nata herooSanguine, nostri gloria regni,Dignaque regnis, vive, perenna.Cui bene culto in pectore virtusAnimi blandum tenet imperium,Loroque regit breviore feraeIurgia mentis; qui sibi legesIuraque dictat, Rex ipse sibiCivisque simul, quique potenteCivem et proceres ad virtutemTrahit exemplo, praefertque facem;Ille meretur radiante tegiLatus ac humeros muricis ostro.Inclita pubes, nata herooSanguine, nostri gloria regni,Dignaque regnis, vive, perenna,Cui sapientis Palladis arteSinus est cultus, cui gravis oreSedes eloquii copia in omniFortis arena, et grandia linguaConsilia fluunt, quibus aut iuvenumStudia accendat Martis amore;Aut sensa senum in commoda patriaePlacido ducat pacis amore:Ille meretur tanta ornatamPallade frontem cingere gemmis,Inclita pubes, nata herooSanguine, nostri gloria regni,Dignaque regnis, vive, perenna.Cui dextra potens arma rotare,Frangere quidquid furor hostilisMarte minatur; rumpere fluctus,Quos capitali damno in patriam,Sive per ignes, sive per armaBellona vehit: cuius in armisSedet invictae gloria gentis,Regisque salus, regnique decus:Ille meretur regia dextra,Populi legem, sceptra rotare.Inclita pubes, nata herooSanguine, nostri gloria regni,Dignaque regnis, vive, perenna.FINIS.