ARTAXERXES Persarum Rex, aeque infelix ac fecundus quatuor filiorum pater, Darii, Ariaspis Arsamis, et Oci, per eos periit, quibus vitam dedit; sed et ipsi fraterna caede periero. Primus designatus in Regno successor, perfraudem ultimi eo deductus est, ut a parente ad carcerem, et mortem damnaretur. Ultimus, natura ferox et ambitiosus, cum adverteret se et Regni legibus, et paterna voluntate solio, ad quod adspirabat, probiberi; in duos superstites fratres, quibus vivis non patebat sibi ad Regnum aditus, extrema molitur. Arsamen per fraudem in necem ducit. Adest Ariaspes exprobrator, et ultor; ac Ocum iam regno potitum ad duellum provocat, et conficit, ac Rex ipse Persiae acclamatur.
Numquam recedit sola: si cedit tamen,
Una in ruinam, quidquid est Sanctum, trahit.
ARAS:
Qui gaudet armis, facile rationem invenit,
Quae honestet arma. Iniuria, et quanquam levis,
Est pulchra belli larva.
ART:
Sed nulla est data,
Quae vindicantem provocet Thracis manum.
OC:
Genitor, amorem ponere in fratrem decet,
Natura cum me debiti in patrem monet.
Genitor, Darium mete; vel nullum tibi
Crede imminere turbinem
ART:
Natum meum?
Meum Darium?
OC:
Nulla tempestas tibi,
Nisi ab hoc, paratur.
ART:
Candidae mentis tenor,
Pius in parentem affectus, et constans amor
Meliora suadent.
OC:
Parce, si quidquam rea
Lingua elocuta est! Ille, quo Regem colo,
Patremque veneror, ille, quod metuo, palam
Facere coegit. Forte nec vanus timor,
Sit vana quamvis causa, mihi mentem ferit.
ART:
Causam timendi (nulla sit quamvis mihi)
Expone, Nate.
ARAS:
Principem quaenam queat
Movere causal, ut Marte violento petat
Regnum, quod ante iura fecerunt suum?
Non iam vovente Persia, annutu tuo.
Plaudente populo, voce solemni, tui
Est dictus haeres Imperi? nonae et genu
Persia recurvo, testibus Solo, et solo
Fidem obligavit?
ART:
Pondere immani opprimis,
Quidquid Dario suspicax mentis pavor
Affingere porest.
ARAS:
Unicum hoc hrmat satis
Fidem ambigentem: sanguine enatus tuo est,
Te Patre Darius. Quando generosus Leo
Genuisse vulpem visus est? quando emicans
Aquila sinistro noctuam partu edidit?
OSM:
Sed audiendus Ocus est, quamnam sui
Causam timoris adferat. Nulla est levis
Suspicio, quando Regis aut vita, aut decus
Periclitatur.
ART:
Audiam. quaenam mei
Fidem Darii causa suspectam facit?
OC:
Aspasia.
ART:
Rege Thraciae patre edita?
OC:
Hanc coniugalis vinculi obstringi fide
Sibi Darius poscit; impatiens morae
Thrax urget ipse,
ART:
Petiit afsensum meum,
Constans negavi. Iura sic patriae volunt,
Sic iura caeli. Si Mithram Caius colit,
Et Caia spernit; nulla constabit fides.
Religio discors non bene innodat duos.
Hinc sancta Regni iura coniungi vetant,
Quicumque Numen thure diversum colunt.
OC:
Hic ipse denegatus assensus magis
Flammam excitavit. In suum probrum trahic
Non impetrasse. Semper est Regi grave
A Rege quidvis petere. sed gravius tamen
Non obtinere. Atque inde (sim vanus, precor,
Augur futuri) utrumque sors movit dolor,
Ut, quod negasti Marte coniuncto velint
Exprimere, postque coniuges geminos tuo
Inferre solio, sive te vivo suis
Armis subacto, sive per funus tuum.
OSM:
Non vana certe causa suspectum tibi
Reddit Darium: forte qui toties meant
Bizantium usque Nuntii tantae rei
Mali ministri, fascinant Regem dolis,
Ut in arma cogat militem, et regno tuo
Populoque ferrum, et vindicem flammam ferat.
ARAS:
Quisquamne tantum facinus affingat tuo
Rex magne, nato? Quin minas, si quas ferus
Cequeret Tyrannus Thraciae, integra fide
Tibi prodidisset, et patrem, obiectu sui
Capitis, ab hostis sulmine, et ferri minis
Tuitus fursset.
ART:
Sufficit. Iam se satis
Consilis produnt, vestra queis pietas meae
Studet saluti: nota sednobis quoque est
Pides, amorque filii, quae me vetant
Velsuspicari, hoc mente meditari scelus.
Hinc et Darium militi nostro volo
Ducem praesse; forte siquisquam suis
Invadere armis Persiam, et regni audeat
Turbare pacem. Iamque revocavi alterum
Fratrem Cairo, classe qui tabulet mare,
Omnemque tutoaa littore inimicum arceat.
ARAS:
consilia Rege haec digna sunt: si se ingerat
Pelago procella Martis, obiectu paris
Arcere Matris.
OSM:
Sisua steterint fide
Lecti cohortes militis, palma est suo
Iam parta Regi. Cedere e campo aut mari
Si renuat hostis, ultimum impulsum dabit
Haec contumaci dextera, ut quo stat loco,
Illo peremptus iaceat.
ARAS:
Et nostram fidem,
Si causa poscat, vulnera, et fusus cruor
Regi probabunt.
ART:
Et studia vestra, et fidem,
Animosque laudo. Dum rei praesens status
Partes in omnes Regias curas vocat,
Vade ad Darium Osmane: quam genitor colat
Integritatem filii, fidus refer.
Hinc martis a me Regii imperium suae
Fidei remitti.
Habita, paratis clausit auditum dolis,
Ne quam paternus animus in Natum suum
Conciperet umbram. At calle si coepto exitum
Desideratum sortis adversae labor
Invidit Oco, calle meliori viam
Ad sceptra quaeram. Prima fraus fraudi alteri
Ad vota sternat semitam Si non licet,
Quo mens anhelat ire per fraudes, licet
Per ferrum et arma. Honestus ad solium est gradue
Calkatus hostis.
ARM:
Comprime furorem sinu
Iramque simula.
OC:
Flamma quae tegitur nocet.
ARM:
Vis nocet aperta. gravius.
OC:
Hoc est, quod volo,
Gravius nocere.
ARM:
Gravius at Princeps, tibi
Tua nocet ira.
OC:
Dummodo Darium simul
Eadem procella fluctui involvat pari.
ARM:
Erras. Superstes vive tu; frater cadat.
OC:
Hoc est furentis pectoris votum.
ARM:
Mora
Ergo calori est danda. Quod primus negat
Dies, secundus adferet. Quis se sonus
Insinuat auri? Vox, nisi illudor, tui
Est ista fratris. Perge: secretum locum
Haec causa poscit. Huc refer. Prrinceps, gradum
DARIUS. ARSACES. supervenit OSMANUS
DAR:
QUamvis amoena rideant sceptra, et decus
Illustre solii, cuius in sedem vocat
Parens Darium, nisi mihi assideat thoro
Aspasia eodem, vilis est solii color,
Et vile sceptrum. Quid coronari rosa
Rubentis ostri Regium prodest latus,
Si spina acuta saucium pectus vorat?
Quid eminente stare me solio iuvat,
Si non codem sedeat in solio me,
Vita et voluptas? quid iuvat multa caput
Radiare gemma, si animus obscuris gemit
Oppressus umbris? Ah pater 'iam non pater,
Sed prope Tyrannus! Exteri Regis manus
Me liberali munerat dono: Pater
Hoc invidente dextera donum vetat.
Et hanc amantis indolem patris reat?
ARS:
Quod prohibet ille, lege prohibetur. Patresi
Vetue e iungi coniugi Persam, cui
Resigio non est una, neque eidem fides
Deo obligata.
DAR:
Rexsupra legem est: neque:
Se patitur ullo iure Maiestas capi
Sed obligari demus: at quando ramen
Commune poscit commodum, fines licet
Transire legum. Liceat Aspasiam mihi
Iungere manito vinculo parta est quies.
Et pax amica Persiae, qua nec Dii
Donare maius commodum regnis queunt.
OSM:
Opto secunda semper in votum tuum
Decurrere astra; quaeque castrorum tibi
Imperia defert genitor, aeterno regi
Caeli fa vore. Hoc imperi signum tui
A patre per me recipe, et invictus rota
Contra Tyrannum Thraciae, ac pacem refer,
Sub cuius umbra populus, et regnum aureae
Tranquillitatis hauriat amoenos dies.
DAR:
Munus paternum veneror, Osmane hoc meo
Refer parenti; quam fidem pater exigit,
Quod robur animi, quamque virtutem manus,
Hanc vel relata ex hostibus palma, meo
Vel prostituto capite testabor patri.
OSM:
Pareo iubenti.
DAR:
En Arsaces, quo me ioco
Fortuha ludit! munere ingrato colit,
Spernitque eodem tempore Darium. At procul,
Aspasia, vertat Numen hoc fatum, ut tuam
Gentem lacessam Marte. Si votum hoc suum
Volet expeditum genitor, alienam manum,
Non hanc rigente muniat ferro.
ARS:
Cave,
Princeps parenti obsistere. Ingratus patri
Dicere, regno infidus, et populo parum
Tuo favere.
DAR:
Dicar: at laudes mihi
Aspasia dicet, Aspasia, Numen meum:
Fortuna tanto neminem dono beat,
Ut placeat unus omnibus. Si non licet
Placere Patri patriae, ac populo simul,
Dummodo placere liceat Alpasiae, sat est.
Amor videndae, me pereginum tua
Prohibet abuti gratia: id gratum tamen
Rescire fuerit, muneris quid sit tui,
Quis gradus in aula? ne minor gradui tuo
Pendatur a me cultus.
ARS:
Haud equidem decet
Laudare nostra: quo tamen studio meo,
Si sit necesse, libere utaris, tuo
Voto obscundo. Gratiae Regis mei
Me militaris consulem faciunt rei.
At cum vigeret melior aetatis vivor,
Regis Dario praefui: hunc cura ad patris
Sceptra educav: quodque me tandemsenem
Delectat, operae grande momentum tuli.
Nam culta virtus Regia in fronte emicat.
Meritisque sese Persiae regno probat.
Unum dolendum est; imparem sortem suis
Meritis Darius patitur. Est illud vetus:
Fortuna saepe melior indignis favet,
Graviorque dignos opprimit.
ASP:
Pridem ultimeo
In fine nostri climatis laudes suas
Cecinit canora Fama Sed (veniam meis
Concede precibus) quae procelloso impetu
Eortuna tantam Principis mentem premit?
ARS:
Amat puellam Regiastirpe editam,
Cuius Hymaencos poscit, hi pacem darent
Regno, et quietem pectori: at durus rigor
Iniuriosae sortis hanc Iuveni negat
Felicitatem.
ASP:
Sed quid opponit?
ARS:
Pater
Sypili rigentis durior saxo vetat.
ASP:
Quid ad haec Darius?
ARS:
Saepe convulso eiicit.
E corde gemitus, saepe in ardentes abit
Irae calores. sidera et solem vocat
Testes, iubentis nutui sese patris
Non posse morem gerere, sit regno licet
Renuntiandum.
ASP:
O pectoris amantis fidem,
Fideique constans vinculum! At nimium tua.
Abutor usque gratia dumte vocant
Curanda regni commoda.
ARS:
Ex oculis licet:
Aufarar, in imo corde te mecum aufero,
Ut qua iubebis, serviam promptus. Vale.
ASP:
Viximperavi gaudio, ne cor mihi
Sinu exiliret, meque manifestam darem.
CON:
Recisa tandem verba sunt? Quantum meo
Cordi timorem sermo tamlongus deditli
Incauta, nescie inter insidias tuam
Verti salutem? patria extorres sumus,
Et inter hostes agimus. Inimicas tuus
Huc genitor artes urget ut regnum eruat:
Et tu timoris nescia, hic tuto pede
Te inambulare existimas? Quid si tui
Quis signa prodat?
ASP:
O fidem, nulli paremi:
An tu, Conimbri, sensa tetigisti senis,
Quae de Dario prodidit?
CON:
Nostra hoc nihill
Aspasia refert.
ASP:
Durior saxo pater.
Potesne tanto Principi votum suum
Negare?
CON:
Quo mens errat? Ad sanum redi
Aspasia sensum.
ASP:
Onesciam rumpi fidem!
CON:
Insanit, et me reddit insanum simul
Aspasia, si te detines, vitam tuam
Mora constat ista.
ASP:
Quin loco vitam meam
Praestolor isto, Si inde submoveo pedem,
Mea vita periit.
CON:
Quomodo? non huc amor
Istam videndi Regiam ex patriae sinu
Te curiosus compulit? visa est satis
Persepolis omnis, Regia et splendor Ducum.
Quid restat ultra?
ASP:
Luminum nece dum satis
Expleta aviditas, plura cor istud petit.
Fatebor animi vota: quae pressi diu,
Meumque pectus in tuum evolvam sinum.
CON:
Evolve, quidquid condis:
ASP:
Audisti senex
Quae de Darii amoribus, deque inclita
Virtute dixit? quodque regalem ambiat
Connubiali foedere ad lege thori
Sibi puellam iungere?
CON:
Audivi.
ASP:
Haec ego
Sum, quam beatae sortis aspectus facit
Amore tanti Principis dignam. Haec ego
Sum, quae vicissim Principis tanti ardeo
Succensa amore.
CON:
Operditum Conimbrium!
Quod acre vulnus, filia, infligis seni?
Mihi visa semper hactenus prudens, sagax,
Sensusque honesti Nympha, tam turpi tuam
Credet parente Rege? quis hoestam? cui
Dominatur aestus improbi affectus, sua ut
Patria rehcta, veste mentita latens,
Per tanta terrae spatia dissepti in sinum
Veniat amantis? Caelites! sensus stupet
Haec cogitantis. Estne vel sensus tibi?
Vel dignitatis ratio? vel generis tui
Respectus? Estne patris, aut tui, aut Dei
Reverentia? prius aspice ad finem, pedes
Quam sede moveas: provide quo te feras,
Ne, dum inchoaris currere in praeceps eas.
ASP:
Praevisus ante finis est, quam me domo
Patria moverem. me quod huc traxit, fuit
Amor Darii: inventus est: toto frui
Nunc licet amore, et lege connubii fidem
Iurare utrinque. Nam quid obsistat! Pater
Me distinavit nuptui: caelum favet
Deusque amanti: sponsus haud impar mihi est,
Et stirpe natus Regia; et dignus patris
Tenere solium: denique et nostros amor
Animos utrimque mutua stringit fide.
Quid tibi videtur? quantus est error meus,
Quod fine tam laudabili huc gressum ruli?
CON:
Aspasia, honestus finis inhonesto male
Meido tenetur. Staius est castam mori,
Quam taminari. Quando malesanus tuum
Affectus animum strinxit, an potuit procul
Positos ligare?
ASP:
Cominus amoris faces
Aisere in ignem, cominus data est fides.
Meminisse poteris temporis (nondum integrum
Titan obivit balteum) quando ad meum
Patrem Darius venit, et menses duos
Moratus: Illud tempus, hic locus fuit,
Qui gemina strinxit pectora aeterna fide.
CON:
Aspasia, pereo: in ossa se fundit gelu,
Stuporque in artus. Regiae at cardo strepit:
Moveamus, intus tutius seriem rei
Prodere licebit. Quid pede attonito stupes?
Sequere Conimbrum.
ASP:
Iussa nolentem thrahunt.
Tolerare nescit. Ergo, quod solum rei
Prodesse poterit publicae, a Marte abstine,
Certamque laurum a filio expecta domi.
ART:
Id suadet ipsum languidae aetatis mihi
Rigor, nivesque capitis; et nolens licet
In vestra sensa pertrahor. Prius tamen
Subire culmen turris excelsae iuvat;
Ex qua patentes oculus in ca mpos potest
Late evagari: gustui id cedam meo,
Ut inde nostri signa Mavotis, viros,
Et arma spectet. Arsames, curae tuae
Urbis quietem defero, vicos obi
Cinctus cohorte militis; ne quis dolus
Cives in arma concitet, prudens cave.
ARS:
Facio imperata genitor.
Incumbet ista.
OC:
Semitam necdum mei
Aspicio voti.
ARM:
Genitor, audisti, iubet
Obire vicos Arsamen cinctum latus
Cohorte Martis, turbo nesorsan vocet
In arma cives.
OC:
Audii.
ARM:
Liceatruis,
Qui te paternum provehi ad solium vovent,
Simulare rixam. Frater, ut praeceps solet,
Huc advolabit. Unus, ac idemferox
Suaequive vitae prodigus, propius gradum
Admoveat, et se supplici fingat prece
Rogare veniam: moxque sortitus sui
Occasionem vulneris, ferrum imprimat,
Celeremque pavidus vertat in fugam pedes.
Placetne?
OC:
Forsan ille, qui vulnus parat,
Prior recipiet: Forte captivus suo
Remanebit hosti, quodque consue vit sequi,
Tormento adactus, proditor nostri doli
Evadet ipse.
ARM:
Laeva si casum hunc ferat
Fortuna, ut audax caedis exactor suo
Teneatur hosti; noster accurat, necis
Simulat dolorem, Principem extinctum gemat,
Ferroque veluti vindice auctorem petat.
Sic iste funus funeri adiectus dolos
Non prodit ulli.
OC:
Sana consilia probo.
Texenda nunc est tela, quae coepta est semel.
Si ferro obarmes, iure si Martis tuum
Tueare populum, patriam, regnum, et patrem?
DAR:
Decrevit animus: abstine verbis: cadit
Oratio omnis irrita: est farmo mihi
Adamante fixum, ponere has bclii notas,
Martisque sceptrum, et quaerere latebras soli.
Quas nulla fama penetret, aut regni, aut patris.
Sic forte frangam iura fortunae impiae,
Ut verberare desinat, quem non queat
Reperire in ictum.
ARS:
Quo gradum infaustum trahes
Infauste princeps?
DAR:
Te nihil chare Arsaces,
Velim latere. Veste mentita solum
Latium subibo, quodque nunc unum est super
Solacii animo, iure regnandi procul,
Procul parente, patria, et amicis procul:
Ignotus aliis exigam vitae dies,
Donec sinistra sidera tenorem suum
Meliore mutent, vel satigatum malis
Tandem suprema morte deponam caput:
Nihil, Arsaces obsiste; ne obsistas Deo,
Cui vota dixi. At ista se cretum petunt,
Tu corde in imo conde. et extremum vale.
ARS:
Dari, vel unum sustine verbum; Dari,
Fidelitatis veteris, et amoris mei
Notas supremas excipe! At quo cum loquor?
Abiit fagitta citior, et vento ocyor
Hinc avolavit. Nominis quam me tui,
Tuaeque vitae cura solicitum tenet,
Infauste nimum Iuvenis! infelix Dari.
Animi vigore: robore audacis manus
Darius, omni sortis eventu asperae
Te nosse credo: at Thracio ut Regi obiva
Opponat arma, nullus in corde est vigor.
ARM:
Etunde tanta vilitas mentem occupat,
Alias ferocem?
ARS:
Pectus ereptum sibi
A Thrace queritur.
ARM:
Capio quod dicis malum.
Aspasia, Thracis filia, enervat sinum,
Odioque ponit frena, quo patrem sequi
Selimum deceret.
ARS:
Tanta vis freni est quoque,
Mut, ne per arma moveat in Thracem manus
Virosque, sponte elegerit patria procul
Sede exulare.
ARM:
Hoc, Arsaces, mentem tibi
Dolore acerbat: Erro, nisi grande hinc bonum
Licet augurari, et Principi, et Regno simul.
ARS:
Forte augurari liceat, haud liceat frui.
ARM:
Adverte mentem. Fama cum tulerit patri
Fugam Darii; qua patent, qua non patent
Abdita viarum, persequi Nati fugan
Mox imperabit, retrahi, et patris sinu
Rursum foveri. Sic mihi affectus tener,
Amorque spondet, qui patrem nato afficit.
Amans amantem abesse non tolerat diu.
Ergo reducto filio, quidquid volet,
Concedet ultro; quasque coniugii facos
Durus negavit ante, mollitus dabit.
Sic vota sua Darius, et pacis bona
Regnum hoc habebit. Arsaces, crede id mihi,
Vel hic Darii finis excipiat fugam,
Vel ipse votis fallor illusus meit.
ARS:
Velint secunda id astra. Sed rigidi patris
In corde molli sensui non est locus.
Flectenda precibus astra sunt. Gressum huc fero.
Ubi templa Divum thure Panchaeo trahunt
In vota superos.
ARM:
Precibus evicti Dii
In vota veniant! Certa spes suadet, Deos
Mihi adfuturos: Precibus namque haec fuga
Grandem inchoatis fraudibus pandit viam.
Rex facile credet esse suspectam fugam,
Et obligaram Thracio Regi fidem
Suo a Dario: hinc actus in flammas, rsum
Rebellionis, patris oblitus, suum
Natum ipse crudus Carnifex morti dabit.
Supsectus iste est: intus abstruso magis
Pandere licebit; res ubi toto impetu
Sagacis animi agetur. Huc Princeps gradum.
Errore mentem, et ipsa blandiris tibi.
Satis ego coepi dicta; satis illi fugam
Scivere certam.
ASP:
FAbulam vulgi reor,
Quam refugit animus credere. Augusto in finu,
Excelso in animo, nobili in mente, arduo
In corde tam proiectus, et honesti incapax
Queat hospitari spiritus: Non, non potest
Fugisse. At unam gratiam Aspasiae tuae
Praesta Conimbri.
CON:
Sola lex mihi est, tuae
Princeps voluntas: ista, quocumque imperas,
Feret Conimbrium, lege nisi honesti veter.
ASP:
Honesta sunt, quae posco: veloci gradu
Revertere illuc, unde funestum mihi
Huc attulisti nuncium: explora rei
Non dubia signa; et inde, quod tuto queam
Credere, reporta.
CON:
Aspasia!
ASP:
Non aliud volo.
CON:
Aspasia!
ASP:
Iussa renuis? Et vade, et tace: Se cum.
CON:
Est obsequendum denique Imperiis tuis,
Aspasia, prompte pareo. Adventum meum
Tantisper isto sustine, Princeps, loco.
ASP:
Affixa sedi haerebo revolatus tui
Suspensa voto. Iniuria est tanto fides abit Con.
Adhibita sceleri, Non potest, non, non potest
Generosus ille mentis excelsae vigor,
Cor illud, ille genius augustae indolis,
Et pectus illud nobili accensum face,
Esse infidele. Si tamen verum est, fugam
Coepisse, reditum spero. Quis contra hic gradum
Advertit? Iste forsitan, gnarus rei.
Adportat aliquid. Audiam, si quas notas,
Aut signa prodat.
Cum patre vivat?
DAR:
Hora non longa est, domo
Avulsus, alias dicitur in horas gradum
Vertisse, patre nescio.
ASP:
An scire id potes,
Quo calle pergat.
DAR:
Hoc scio, dici palam:
Cupido Iuvenem subiit Europae ab sitas
Plagas videndi, Regias aulas, modos,
Moresqui, populi.
ASP:
At quando speratur reduxt
DAR:
Anesciente hoc postulas: credo tamen
Non ante reducem in patrium Regnum fore,
Quam saepe Titan signa percurrat poli.
ASP:
Nulla alia Iuveni causa persuasit fugam?
DAR:
Non constat alia. At parce, me domus meae
Negotia vocant.
ASP:
Hoc adhuc unum refer.
DAR:
Effare.
ASP:
Quam, tot inter, adeundam prius
Sibi destinavit Regiam?
DAR:
Quam undis prope
Allambit Ister, qua que Romanum rotat
Sceptrum Imperator. Plura non possum. Vale.
ASP:
Amans ad ipso usque taciturnisequar
Istri natatus. At spolium opimum nimis
Tuo triumpho, perfide, Aspasia foret:
Crudelis! atrox! barbare! At nimis sibi
Aspasia vilis esset. Optarem tamen
Obtemperare affectui, qui me iubet
Sua exprobrare scelera, perfidiam, dolos,
Lusumque amorem: post: Quid ambigua haereo
Suspensa mente? Suppleat linguam manus,
Nam quo venire non licet voci, licet
Penetrare charta: dextra, quae fidem dedit
Meum fideli in pagina affactum exprimat,
Lusique amoris vulnus; ut rupta fide
Violata iura paginam fida manu
Nuntius ad Istrum perfido in promptu ferat.
Sic sic agendum est, omnia inpromptu ad notas
Suat exarandas, pagina, et penna, et manus.
Crimen fugacis ultor atergo premat.
Ite, ite, patri filium: non, non patri,
Reum severo Iudici: dixi parum;
Iam iudicatum lege, Carnifici date,
Ut in minuta membra concidam, sua
Cor sede vellam, sanguinem ferro haviriam,
Imoque gratam victimam Acheronti immolem.
Osmanne fide semper, hic rursus tuam
Fidem reposco: qua impius adurget fugam,
Vestigiorum indicia non lento pede
Insequere. Vivum siste, si possis, mihi,
Ut ipse sceleris digna supplicia exigam:
Si non, cremandum mitte ad immitem stygem.
OSM:
Auguste.
ART:
Magna scelera non tolerant moram.
Abrumpe verba, et vade.
ARAS:
Rex sanguis tuus,
Tuus est Darius filius. Praeceps nimis
Effulminas sententiam, et forsan nimis
Sero dolebis. Sana consilia furor
Dictare nescit. Impetum frena: patrem
Te cogita esse: quem reum damnas? Tuum,
Tuum ipse natum, nobilem partem tui.
ART:
Non est meus, quicumque per fraudes meo
Colludit hosti.
ARAS:
Forsan erratur. Reus
Est audiendus.
ART:
Ubi scelus nondum patet.
Non audiatur.
ARAS:
Si Patrem mitem exuis,
Induere par est Iudicem iustum: exige
Causam ad tribunal
ART:
Nolo, quid frustra impium
Pietate crimen protegis? et in me impius
Esse haud vereris? Abstine verbis. Satis
Pro scelere filii est peroratum: moras
Nec ira suffert, nec scelus patitur. volo
Iubeoque meritas exigi poenas. Prius
Si quis Darii Regio vidit caput
Radiare ab auro, purpura cingi latus,
Fulgere sceptro dextram, et haeredem mei
Regnis futurum credidit; videat quoque
Illas retortis vinculis stringi manus,
Illam cruore purpuram tingi suo,
Illud revulsum corpore a trunco caput,
Discat que nostra sceptra ab haerede impio
Non posse adiri.
ARAS:
Sic inauditum, tuum
Columen, decusque stirpis?
ART:
Outinam pirus
Didicisset ista in fulmen accendi manus!
Plagam minorem pectori hic casus daret,
Minusque nostras ipse damnarem moras.
ARM:
Auguste, mentem multa dubitantem mihi
Suspicio versat.
ART:
Fare.
ARM:
Secretam petit
Hic sensus aurem.
ART:
Nemo non Regisuo
Fidelis hic est: dicere id tuto potes.
ARM:
Criminis Arastus complicem sese probat,
Dum sic Darium protegit.
AR:
tantum mihi
Quisquam imputare?
ART:
Araste.
AR:
Rex nutus tuos
Adoro, et irae tempero. At si me vetas
Loqui in favorem filii, saltem sonos
Paterni amoris excipe, et fari tuam
Sine pietatem, quae tibi vellit sinum,
Aeremque poseit.
ART:
Veltace, vel hinc meis
Abscede aboculis: corde pietatem exui.
Et me priorem patris augusto feret
Solio sedere? obnitar? in vanum cadet
Conatus omnis. Parva amicorum manus
Me sequitur, illum exercitus; cuius fidem
Habet obligatam.
ARM:
Vana suspicio tihi
Has fingit umbras. Ille cum vastis adhuc
Luctatur undis. Sique me radius spei
Non fallit, et secunda non vertit suos
Fortuna cursus, antequam ripae labrum
Proiecta mordeat anchora, in solio patris
Iam tu sedebis. Erige asluetum arduis
Generose Iuvenis pectus, et mentem excita
Dignam futuro Rege! Quo genii vocant
Tui calores, perge: generosis adest
Fortuna coeptis: fata fortunam adiuvant.
Hinc tu propinquam littori Ormunde ad plagam
Excurre prompta militum accinctus manu,
Campumque cautus obside: frequens equos
Ripas oberret, ne quis admota anthora
Mordeat arenas hostis, et campum suo
Inundet omnem milite. Ad culmen redi
Sed tu Caliphe turris, et vitro procul
Rerum sitarum iudice explora notas
Quas vela produnt; Solis an speciem gerant
An picta Lunae cornua; et quidquid tibi
Speculator oculus dederit indicii, ocyds
Mihi renarra. At interim, magni Duces,
Exercitati Martis exemplum date:
Educite omnem militem, aspectu sui
Qui mihi paratam sponde at victoriam.Fit pugna umbratilis [(reading uncertain: print washed out)] .
Pratris propinqui: quin refert, Ducem arduas
Trahere catervas militum, vastam quibus
Tenuit Cairum. Et ecce non vanum metum
Arminde nostrum; iam que regnandi meae
Spes dissipatae, turbini fumi pares
Ivere in auras,
ARM:
Debilis nimium tibi
Vis est in animo. Nulla generosimihi
Adhuc procella pectoris frangit sinum.
Spero superesse tramitem, quo me calor,
Per densa quamvis arma, victorem ferat:
Sique moriendum fuerit Armindo tuo,
Tamen imperabis; patria securus potes
Sperare sceptra; sitamen patem spei
Manum admovebis Melior impavidas amat
Fortuna mentes, dexteram pavidam sugit.
OC:
At ecce cardo Regiae insenuit: pater
Suo e recessu laetus exportat gradum.
ARM:
Quin et Philetes: quid novi ad patrem ferat,
Est audiendus:pestea antiqua side
Consilia fana suggeram, per quaetibi
Desiderato liceat eventu frui.
PHILLTES. ARTAXERXES. ARSACES. Ocus-ARMINDUS. OSMANUS, ASPASIA.
PHIL:
NOn ante Phoebus litora Hesperii maris
Fesso subibit lumine, ante oculos tuos
Illum obsequentem iussibus cernestuis.
ART:
Brevis hora longa spacia confecit maris.
PHIL:
Rexmagna, vix dum paginam augusta patris
Libavit oculis natus Ariaspes, sine
Mora cohortes convocat. Multum suis
Ordinibus agmon confluit, et equitum globi
Peditumque turmae, et asperi ferto Duces,
Equi et Cameli; et antequam auratas sequens
Aurora portas Cynthio aperiret, suum
Iter auspicatus, militi nullam dedit,
Aut sibi quietem.
ART:
Vota praevenit mea:
Hinc expeditum laudo parendi genus.
At forte iam se miles in littus dedit,
Reduxque nostram Regiam Ariaspes subit.
Huc ecce miler properat.
OC:
Osmannum reor.
ARM:
Est ipse; et una vinculis strictum reum
Adducit.
ART:
Utinam filius iniquus foret!
OSM:
O REX.
ART:
Darium Osmanne constrictum trahis?
OSM:
Non est Darius: est tamen, qui, siexptimes,
Quid de Dario referet, et poterit suas
Narrare fraudes. Liberam miles viam
Scrnde venienti. Hac sede stet vinctus reus.
ART:
Quis iste?
OSM:
Paucis eloquar. Nutus tuos
Facturus ibam, fronde qua multa nemus
Clivum propinquum recreat, si sors meis
Sese Darius manibus offerret: procul
Audio, gementis, nescio cuius, sonos,
vocesque lamentabiles; tacito pede
Vocem gementis insequor; nec me sono
Delusit error. Pectori adpressa manu
Stabat hic utraque, et lumen affixum solo
Immobilis tenebat, atque ipso situ
Prodebat altum pectus adversis agi
Et huc et illuc fluctibus: tacitum pedem
Admoveo propius: ille post altam velut
Animi solutus extasin, primum gemens
vocat Darium; moxque quam tenuit manu
Relegere coepit paginam: accurro ocyus
Tentoque chartam rapere: non timidus meis
Resistit ille viribus; donec videns
Periclitari paginam, hanc ori admovet
Manditque partem dentibus: facto hoc mihi
Suspicio crevit: inde, quam potui, manu
Ex ore partem: rapio fors animi fagax
His de reliquiis integrum sensum trahet.
OC:
Si charta plenum deneget sensum, trahent
Tormenta abore.
OSM:
Forsa haec plura exprimet,
Quam mihi licuerit. Varia quaesivi: aut nihil
Respondit: aut responsa confusus nimis
Involvit umbris; unde non aliud sinu
Eruere potui, quam quod a Thracum ultima
Regions veniat.
ARM:
Istud indicium grave est,
ART:
Arminde, relege paginam: siquid deest,
Quaeretur inde. Arm Epigrapha truncatum refert
Nomen Darii. Magne Rex, serae vide
Regis sigillum Thracii impressum.
OC:
Satis
Hoc perduellis fratris eloquitur scelus.
AR:
Miserande Princeps! quos Dari in fluctus cadis!
ART:
Arminde, num quid charta non dubium refert?
ARM:
Lacerum minutal colligi vix dum potest,
Ut eruatur sensus: hae partes tamen
Aliquem patenter prodere videntur.
ART:
Lege,
ARM:
Legit.
Promissa si constiterit in facto fides,
Commune mecum Thraciae sceptrum geres.
Quid clariora signa venamur? satis
Haec cloquuntur proditum a nato patrem.
OC:
Commune spondet Thraciae sceptrum, fide ma
Si servet: Ergo, Auguste, de via tua,
Vel de corona mutuis pactis agunt.
Quodcumque fingas aliud, excedit nimis
Promissa merces gratiam.
ART:
Huc vinctum trahe.
Ut probat ipse, quidquid occultum est doli.
OSM:
Huc trahite vinctum milites.
ART:
In quodnesas
Cupido regni pectus humanum rapit!
Nec iura legum, iura nec divum valent
Frenare iniquas filii in patrem manus.
OSM:
Siste; et recurvo poplite Augustum cole.
AR:
Sublime quiddam frontis excelsae tenor
Exspirat oculis. Fare, quae charta eft tuae
Erepta dextrae? cuius auctoris? cui
Est destinata? cur minutatim tuo
Lacerata studio? quosve continuit dolos?
Iubere abire: est innocens. Pro huius reas
Ego falute vinculis palmas dabo.
ART:
Quis tu salutis prodigus propriae, tuum,
Ad vindicandam mortis alienae aleam,
Caput immolast; et
CON:
Servus aeternam fidem
Huic obligavi.
ART:
Et ille?
CON:
Qui pacem queat
Revehere regno, quam gravis clangor tubae
Martisque fluctus, et procelloso ruens
Populus in arma turbine expulsam fua
Quiete turbat.
ART:
Vana, quae Regnisenex
figmenta narras: Pande, quem sensum tegis
Verbis subistis.
ASP:
O mihi adventum tuum
Inauspreatum!
CON:
Veritas tandem rei
Patere debet. Ista, quam Iuvenem putas,
Aspasia, Regis Thraciae est soboles.
ART:
Dii!
Aspasia, Thracis filia est?
CON:
Ipsa est. Nihil
Hic fingo: sique fingo, me vindex polus
Ictum urbrato fulmine in flammas agat.
Aspasia Regis filia est; quae inde huc.,
ASP:
Tace,
Meque sine causam prodere adventus mei.
ART:
Tune ergo Thracis filia es?
ASP:
Selimus, tuae
Iuratis hostis Persiae, est genitor meus.
ART:
Quae causa in istas te peregrinam plagas
Oriente traxit?
ASP:
Ut situm Regni, et viror,
Viresque et arma cernerem, et patri viam
Infirmiorem panderem, qua se suis
Infundere armis posset; et totum face,
Ferroque regnum perdere.
CON:
O Regum decus!
Quaecumque loquitur fingit affectu.
OC:
Sile
Quid impudente rursus obgannis sono?
Nisi insolentem reprimis linguam, sua
E sede ferro spiritum impurum eruam.
ASP:
Sed quia, sinistrae sortis occursu, mea
Sunt lusa vota, et exitu adverso feror,
Quod mihi probrosum est decus, te illud precor,
Ut hoc probrosum dedecus iubeas meo
Sanguine lavari. Malo mihi vitam erui
Quam viva ferre nominis tantum probrum.
Si dici amica mereor, Auguste, hanc meis
Concede precibus gratiam, ut possim mori.
Inimica sisum, Regium quidquid potest
Odium, furorque, et laesa maiestas tua,
In me experire.
ART:
Mentis excellae est, dare
Facilem puellae Regiae auditum preci.
Favebo votis, quam petis mortem, dabo.
ASP:
O me beatam!
CON:
Filia o misera! o magis
Miser Conimbri! tene miserandus senex
Cogar videre mortuam? supplex tuam
Pietatem adoro, si iubes illam mori,
Prins recidi stamen invisum mihi
Auguste manda; iura naturae id petunt,
Ut iuniorem praeeat ad mortem senex.
ART:
Quod poscis, impetrabis, invanum haud sinam
Preces abire supplices. Regem scies,
Qui iusta nulli vota polcenti negat.
Osmane!
OSM:
Princeps!
ART:
Turris atratum in specum
Trahe hos nocentes, quique merucrunt mori,
Morique poscunt, gratiam mortis ferant
Eantque ad imos Tartari ardentis lacus,
ARM:
Sapientis illa Iudicis sententia est,
Qua poena, quae decernitur reo, et favor,
Et in rigore Iudicis clementia
Maior videtur, quando inossensa Themi,
Quamcumque poscit gratiam, refert reus.
OC:
Auguste genitor, antequam ferrum cadat
In haec reorum capita, non dignum putas,
Examinare, an complices tantae rei
Aliqui supersint. Grande, quodcumque est, scelus,
Non facile in uno sistit: ad plures malum,
Quod praeparatur Regibus, semper meat.
Non et latentes paginae illius libert
Eruere sensus?
ART:
Suggeris summam rei.
Ebullientis sanguinis praeceps calor,
Et concitatus pectoris moti furor
Turbavit animum, ne satis rerum memor
Ageret agenda. Vade, minate, et necis
Iam constitutae iusta suspendi iube
Decreta, donec omnis occulti mali
Vis eruatur.
Tua vela ventus! quanta tempeftas movet
Mare inprocellas; quae supersuso tuam
Mergat salutem turbine O Regum vices
Aulaequive fraudes. Nullus hic tutus potest
Suae esse famae:nemini splendor sui
Non saepe nocuit nominis Si quem evehit,
Dignoque lucis publicae in solro locat,
Hunc nubis atrae livor obvolvit sinu
Ollm patebat aula virtuti, Themis
Cum iusta mundum regeret, et starent sui
Meritis honores. Aula nunc scelerum est domus,
Legum pulchrum, iuris extincti specus,
Curia Draconum, saeda Serpentum schola,
Hic livor innocentibus claudit fores,
Nocentibusque pandit; hic mendacium
Fuligine atra nominis honesti diem
Obscurat: hic se luxus ostentat: furor,
Hic saevientes excitat flammas: doli
Omnisque fraudes generis hic sedem suam
Posuere: nemo conscius recti hic potest
Securus esse nominis, famae, sui.
Oquam te abesse Regiae tantis velim
Dari procellis! sed status praesens rei
Aliud requirit. Carcer Aspasiampremit,
Et innocenti mortis incumbit metus:
Quintua laborat fama, quam morsu atterit
Canina rabies: Ergone Aspasia occidat,
Ne te calumnia opprimat; nesistuae
Inimicus ipse gloriae, aut hostes tui
Nimium triumphent fraude satiati sua
Tibi redeundum est, Illico hinc fida manu
Dabo imminentis nunciam chartam mali,
Suo ut Darius consulat capiti redux.
Radiare sceptris; illa, tot lusis procis,
Soli Dario sponsa, servili pedes
Onerata ferro vinculis collum, manus
Resti implicata, carceris in antro gemit?
Et hoc Darius languida dextra serat,
Pigroque ferro? verus in flammas amor
Ensesque et arma prodigus vitae ruit.
Concede miles semitam, ut rumpam fores.
Quae pertinace pessulo insonti diem
Claudunt puellae.
CUST:
Regio haec iussu latet
Inclusa turri. Regias nulli licet
Violare leges.
DAR:
perfide, audebis meis
Obstare votis? Pessuli obiectas moras
Aut rumpe velox, vindice aut ferro tui
Rumpo medullas pectoris.
CUST:
Vim armis cave
Inferre iuvenis.
DAR:
Quod meis precibus negas
Manu impetrabo.
CUST:
Ad arma, ad arma milites
Exit manipulus militum ad custodiam turru
Mendace verbo, perfide pacta fide
Toties peremisti?
DAR:
O Dii! quod me ferit
Ex arce fulmen? quam video formam.
ASP:
Vides
Illam scelesto luminum aspectu, cui
Sua brevis hora lumina eripiet nece;
Quaeque inde saevis unguibus vindex tuos
Harpyia in oculos irruet.
DAR:
Superi! meam
Eripitis animam pectore! infelix Dari,
Quod fulmen audis? Unicum hoc doleo...
ASP:
Doles
Quod me sub istoturris infamis specu
Gravem catenis aspicis, sed nontua
Manu revinctam? Ah! perfide! hoc forsan doles.
Quo cruda patris ira, et immanis furor
Atrocitatem barbaram hoc facto sui
Praeoccupavit filii!
DAR:
Aspasia! O Dii!
ASP:
Diitonante fulminum occursu, tui
Sacrilegia oris, fraude iuratam fidem,
Fictos amores, vera crudelis sinus
Odia expiabunt. impie! immanis ferox!
DAR:
Amor dolori p ugnat, et amori dolor.
Tormenta superant: impos abripior mei,
Aperite amori iniurias nostrofores.
CUST:
Adarma, ad arma milites. Hinc tu celer
celus insolentis Iuvenis ad Regem refer.
DAR:
Absiste cursu: nuntii me huius decet
Subire munus. Regias arues patris
Ego repoico. Siste: me par est doli
Telam explicare; qua male opprimitur sui
Fides Darii, et innocens fictum luit
Aspasia crimen. Audiat amantis Pater
Defensionem silii, ac innoxiae
Integritatem amantis. Huc propero mei
Honoris actus nomine, et amoris fide.
Aspasia, veltu, libera catenis, mihi
Iungere; vel Darius in sortem parem
Coactus, ista turre iungetur tibi
Educta nubes aream frontis tegit?
Effare causam. Sanguinis iure est mihi
Commune fatum, quo vel adversans premit,
Vel fausta te fortuna, mi frater, levat.
OC:
Haec ipsa causa, quae sacit nostrum aibi
Commune fatum, pectus in fluctus agit.
AR:
An forte fratrem cernere Ariaspen grave est?
OC:
Imo hoc molestam pectori plagam imprimit,
quod non licebit forte te diu frui.
AR:
Unde iste pavor est?
OC:
Turbo, qui capitituo
Propius minatur, hunc mihi incussit metum.
AR:
Adeone vilem pectore sub isto putas
Animam hospitari, cuius in sinum furor
Metum refundat Thracius? Si sors petat
Meam experiri dextram, ferro sciam,
Quod vilitatem nescit, inimicae manus
Hebetare vires, perque calcata nostium
Capita triumphum ferre.
OC:
Sed metuo tamea
Gravia Ariaspi damna; non quibus fremit
Externus hostis, sed quibus tectae domi
Fraudes struuntur.
ARM:
Mente quaevolvat Pater
Consilia, nescis. Ille post fatum suum,
Paterna regna, purpuram, et solium Arsami
Decernit uni: teque, quod iniquum aestimo,
Haereditate patrii sceptri exuit.
Aperegrina narras
ARM:
Falsa quae vellem! Rei.
Addisce seriem sratris ex ore, et tuae
Consule saluti.
OC:
Genitor, ut nosti. sui
Fluere in Darium voluit Imperii notas
Prioritatis iure, quod leges iubent,
Veteresque mores patriae, ut natu prior
Prior imperaret Persiae. Quin, ut forat
Solennis actus, et Sacramento fidem
Iuraret omnis populus, indictus dies
Atque hora fuerat.
AR:
Ipsesum testis rei
Et ipse praesens adfui.
OC:
At facti tamen
Post poenitudo subiit; atque animo Arsamem
Complexus, hnuc ad iura regnandi eligit,
Et esse sceptri patrii haeredem iubet.
AR:
Prius at Dario iura natura favent.
Qui prior in auras venit, ad regnum Patris
Prior vocatur.
ARM:
Quando commotis tumet
Animus procellis, mensque sab densa latet
Sepulta nube; non facile Legum nitor
Penetrat ad oculos.
OC:
Vana suspicio, leve
Fingentis animi somnium, fallax color
Excogitatisceleris, offensi patris,
Et dignitatis regiae, huc mentem trahit,
Ut a paternis iubeat exclusum bonis
Reum Darium; et noxium dirae caput
Subdere securi. Namque (quod credi vetat
Darii amabilis indoles, recti tenax
Virtus, et altus mentis heroae vigor)
Arguitur arma Thracia in nostrum dolo
Traxisse regnum: cumque comm ssum scelus
Torqueret animum gravius, arreptafuga
Tentasse tanto turbiniregni caput
Subtrahere.
AR:
Verbis pauculis grandis latet
Comprensa moles; quaeque, nisi frater, tuo
Venitet ore, posset, arbitrio meo.
Dolus putari. Sed sit, ut credit Pater
Reus Darius, trax t rupta fide,
In Persiam arma Thracia: at quonam mode,
Salvis parentum legibus, quarum vigor
Natu priorem patris ad solium vocat
Haereditatis iure, quonam, inquam, modo
Me iuniorem genitor ad regnum potest
Fratrem vocare?
OC:
Tangis, Ariaspes, mei
Causam timoris. Hinc mihi in pectus subit
Non una cura, hinc frontis extinguit iubar
Inducta nubes. Regios nam si Arsami
Consert honores (falsa nisi lusus mihi
Praesagit animus) multa confundet furor,
Et merta fratris fulmini Ariaspes erit.
ARM:
Suspicio non vanat nec levia hanc mihi
Indicia produnt.
OC:
Forsan hic finis fuit
Te de remota, et dissita toto mari
Plaga advocandi. Si sapis frater, cave
Laqueis volentem involvere paratis pedem.
ARM:
Consilia fratris sequere, quae dictat fides
Germana fratri. Donec hic turbo suos
Ponat furores, Regiae accessu abstine,
Tutoque positus littore undantes maris
Specta procellas. pendula, o Princeps, diu
Consilia versas. Sortis hic punctum est tuae,
Tuae et salutis.
AR:
Quidquid adfertis, mera est
Suspicio, et umbra; cuius obiectu haud decet
Inobsequentem filium fieri patri.
Aulae subibolmen, ut spectem prope
Suspecta caeli signa. Si gravis notent
Iram procellae, consulam rebus meis,
Dubioque nantem Nereo ad tuum sinum
Navim reducam. {* Abit.}
ARM:
Sed repentino, cavo
Ne quae procella turbine involvat ratem.
Oc Arminde, res est perdita, et nostri labat
Fortuna voti.
ARM:
Grandior mens est mihi.
Quam quae ruenti sponte se dedat malo.
Consilia tempus rebus ambiguis dabit.
A me parenti iure iurando, et diis
Regnoque dictam. Summe tu rerum parens,
Cui, quidquid oculos effugit bostros, patet
In luce clara; tu mei causa Deus
Loquere patronus, meque non nocuum tuo
Protege favere.
ART:
Mutus ad gemitus tuos
Dum silet olympus, te reum loquitur fuga
Tentata per te, adventus Aspasiae, doli
Testis character; teque et Aspasiam simul,
Scelere retecto, morte damnari iubent.
Cervice prona, ut filius, et ut subditus,
Obtemperabo In Principem, et tanto satam
Sanguine puellam, iura quam praebent tibi
Auctoritatem? ut morte tam misera queas
Eripere vitam innoxiae? Quodnam scelus
Facit nocentem? Filium forsan tuum
Temere adamavit? Hocne tam dira nefas
Morte expiandum? non nocens culpae est amor,
Quemcumque amarit.
ART:
Facilis affensu tuam
Probo rationem, et dedo me victum tibi.
Amantem amavit: hoc fatest: par est suo
Voto potiri. Fine ne careat suo
Affectus iste mutuus, iungi duos
Rex iubeo amantes, hosque confortes volo,
DAR:
O me beatum!
ART:
Osmane.
OSM:
Rex.
ART:
(Propera ocyus,
Ut ante dixi. Regium thalamum pata:
Studio Hymenaeus iste celbretur tuo:
fac gemina eodem vinculo stringat fides
Connubialis pectora. Huc propius gradum
Regina. Sponsum cerne. Sit faussus tibi,
Tibique Hymenaeus. Ite, quo fatum vocat.
DAR:
Heu! capio tectam fraude verborum dolum.
DARIUS. ASPASIA.
DAR:
ASpasia!
ASP:
Et audes nomen impura meum
Scelerare lingua? Corde cui cecrdi, cadam
Etiam scelesto ab ore; nisi prius tui
Me oris veneno cadere, quam ferro velis.
DAR:
Quae dura frontis scena? quod amato cadi
Ex ore tonitru? Quae tuos nubes tegit
Regina vultus? Unde tempestas tonat
In innocentem, quique adoravit tuos
Constans amores?
ASP:
Perfide!
DAR:
Aspasia tuo
Isthaec Dario? cuius aequali stetit
Tenore semper integrae mentis fides?
Ergo ego nefandus proditor? Nisi me tui
Amor teneret, nullus his laqueis manus
Strinxisset unquam: nulla praesentem in statum
Sors impulisset, vertici ut meo incubans
Fatum timerem. Quid loquor? Fatum meum?
Non istud horret animus: at fatum tuum
Regina plango.
ASP:
Fata si capitis mei,
Et hoc sinistraesortis aspectu tibi
Cor vulnerari crederem; casus meos
Gaudens subirem: hic ipse cruciatus foret
Pars ultionis. perfide! at poenas meas.
Meaequive sortis ultimos casus amas;
Quos hunc ad spicem mortis et vitae impio
Doloreduxisti.
DAR:
Umbra quam tetrain meos
Se fundit oculos, mensque confusis iacet
Sepulta tenebris; unde vox migrat labris,
Solumque ciliis lacrima exundans cadit.
OSM:
Eripior ipse mihimet, et mixtus stuper
Pietate me catenat, et prohibet loco
Pedem moveri. At Regios ultia vetor
Differre iussus. Principes, tempus monet
Urgere gressus; non licet moram amplius
Hac trahere in aula.
DAR:
Osmane, pietatem tuam
Imploro supplex: ultimum officium esso
Non denegabis Principi: duris manus
Laqueis puellae Regiae exsolve, et meis
Superadde manihus: precibus hoc dona meis
Osmane; laqueis libera innocuas manus,
Tantaequive gemmae stirpis affectu pio
Concede vitam.
ASP:
Milites, vestram fidem
Adiuro tectae precibus his fraudes latent:
Ite, ite, quo vos Regis imperium iubet,
Mori volentem ducite. Odiosum nimit
Mihi foret auras trahere, si vitam mihi
Hic impetraret, Ite: me libeat sequi,
Praevolo morantes.
OSM:
Quanta soemincae viget
Conftantia animo.
DAR:
Ah! sentio ex ima mihi
Cor sede velli, et spiritum e venis trahi!
Ut in cruorem mutuum dextra impia
Mergatis enses? iubeo, panatis manu
Immite ferrum. Rex iubet. Nemo meis?
Nemo imperatis Regiis morem gerit?
Hac parte miles impetum armatum preine:
Tu parte ab ista medius in ferrum rue,
Immitte telum iurgiis. Ipse irruo,
Et ense seindo semitam. Pacem impero.
Eheu! cruente proditor! vulnus viam
Animae exeunti fecit. heu! pereo.
ERN:
At ego
Vivo, et triumpho! iactus ibi teli stetit,
Quo detinavit oculus, et rexit manus,
et quod stupescit animus, ex tanto grege,
Immane nemo dextera advertit mea
Venisse telum: militum totus globus
Fugientis instat tergori. Nimium mihi
Fortuna favit! Istud est unum super,
Ut, quod patratum est, resciat Princeps meus.
Huc verto cursum, Qualis accipiet necem
Fratris perempti? qua voluptate audiet
Iamsibi patere Regium ad solium viam!
Me quoque beatae sortis aspiciet favor.
Meus ipse Princeps, sanguim immersus suo
Iacet peremptus! spirat? Heu! tota e sinu
Migravit anima! sed ubi servorum manus?
Ubi est suorum militum cohors? ita
Vel miles ipse Principem occidit suum,
Velinter hostis arma deseruit, fuga
Elapsa tuiba; quid mihi auxilii est super?
Frustra est: adempta vits revocarinequit.
Id restatunum, ut unicum tantae rei
Maestum ad parentem deseram, et sceleris reus
Meritas peracti criminis poenas luat.
Quod sisecundo sortis inceprae gradu
Cursus feratur, praemii compar erit
Mensura facto. At quomodo tanta tibi
Felicitate cessit audacis manus
Tentata vittus? Nemo venienti obstitit?
Nemo imprimentem velnus advertit? tut
Manu cadentem nemo spectavit? fugam
Nemo imperavit?
ERN:
Tele successu stetit
Facinus peractum, quale conceptum fuit.
Hic ficta nostros inter est rixa, et furor
Simulatus irae: dumque ferverent manus,
Ferrique sonitus, Arlames velox gradu
Advolat, et iras ponere, ac ferrum iubet:
Nemo obse cundat. Ille commotus, suos
Propius adurget milites: instant, manu
Eripere tentent arma. Dum retro Arsames.
Hortator instat, tacitus a tergo gradum
Admoveo, et ictum signo, mox lateri imprimo
Ensem sinistro. Serviit votis favor
Sortis secundae. Vulnere excepto cadit,
Vix bina verba fatus: heu! pereo! et perit.
Dum nostra coepit turba simulatam fugam,
Omnis fugacem miles insequitur; retro
Nemo revolvit lumina, extremum sui
Casum ut videret Principis.
OC:
Quome beas
Erneste fato!
ERN:
Sponte quae votis tuis
Fortuna sese infudit, haec meum quoque
Facinus benignae fiontis arrisit ioco,
Discrimnique mortis eripuit caput.
ARM:
Etneste! quem te dixerim? Etneste, omei
Unica voluptas cordis! Erneste, o tui
Columen, salusque Principis! perte cui
Diadema partum, et strata ad augustum via
Solium parentis.
ERN:
Eigo quid nectis morasus,
Lentoque partum graderis ad regnum pede
Auguste Princeps? stringe fortunae comam,
Quam tibi saventem porrigit. Quando savet,
Est occupanda, Cuisemel seseobtulit,
Si negligatur signius, nunquam redit.
OC:
Obex secundus ante rumpendus mihi est,
Quo praepedita remanet ad regnum via.
ERN:
Quid restatigitur, quodtuis gravias queat
Obsistere ausis?
OC:
Arsames equidem iacet
Eoedum cadaver: dexterae hoc Ocus tuae
Erneste debet: fraudibus nostris iacet
Eriam Darius, vel prope imperio Patris
Dolo involuti, nullius culpae reus
Iacebit cat adhuc vivit Ariaspes, cui
Diadema leges afferunt; forte et favet
Patris voluntas.
ERN:
Mentis heroae vigor
Qualis calente in corde tibi, Princeps, sedet,
Non debet umbra retrabsvani merus,
Quando coronae Regiae invitat iubar.
ARM:
Consilia Princeps, arripe Ernesti. Nihil
Iter occupabit, si audeas. Aue ax manus
Fortunae euntis, quo volet, fiectet rotam.
ERN:
Qui te sequuntur, viribus, et armis valent,
Ut te locare Regionm solio queant,
Et, si occupare quispiamtentet, suis
Devolvere armis.
OC:
Ergo peragendae modus
Excogitandus fraudis est. Loco pedes
Hoc subtrahamus, ne qua suspicio dolum
Nostrum aucupetur.
ERN:
Si quis insidias tuo
Capiti parabit, sta removebit manus.
ARM:
Quaecumque te fortuna versabit, comos
Ibo tuis periculis.
Fili! mearum prolium maesto patri
Pars magis amata! sare, quisnam ille impius
Tui sacrilegus proditor, cuius manu
In latus adactus ensis exhausit tuum,
Meumque, Nate, sangumem?
ARS:
Natus tuus
Meusque frater Ocus.
ART:
An narras vigil
Haec, nate, Patri?
ARS:
Vigilo, migenitor, nihil
A mente aberro: Frater has costas mihi
Perrupit ense: frater in fratrem alterum,
In innocentem nocuus, in pium impius,
Tuum in Darium fraude confinxit scelus,
Quod morte saeva, patris imperio luat,
Ur fusa per cadavera ad regnum viam
Sibi praepararet.
ART:
Filii infaustr! at magis
Infauste genitor!
ARS:
Fata subiturus, pater,
Id rogo, supremas silii exaudiprecces:
Siperdis unum filium, serva alterum.
Moriatur unus Arsames, sed innocent
Vivat Darius, seque bis patrisuo
Suamque vitam debeat,
ART:
Vivat, modo
Adempta nondum vita sit. Quod me aspicit
Crudele olympo sidus, et rigidis pluit
In me sagittis? Hotreo, et totis meat
Rigor medullis: deficit membris calor,
Et cor fatiseit, Tu gradu celeri vola,
Mei et Darii fata suspendi iube.
EPH:
Ad iussa propero,
ART:
Vos pia officia meo
Praestate nato. Heu! Ergo numerosa polus
Me prole fecit ante felicem, ut meae
Felicitati illuderet? Fine hoc dedit
Columina stirpit Regiae, ut maesto Patri
Eriperet eadem? Quanta mortales tenet
Illusio animos! Credimus nostram pede
Felicitatem stare firmato: cadit
Momento in uno. Vivimus, morimur, ubi
Dulcedo spirat, noxium virus later:
Ubi forma verna floris invitat manum,
Ibi toxicatum dextra serpentem tenet.
Non dum vocatum iniura? inauditum? Dii?
Quis ista duri pectoris Scythes probet?
ARS:
Hoc iura poscunt, patriae hoc leges iubent.
Iudicia nisi sint gravia, suspendi daeet
Fatale tonitru iudicis Quamvis tamen
Vetante iuris ordine, hac genitor via
Processit, at non aequitas laesa est. Sua
emper voluntas, iuris et recti tenax,
Aequa pependit lance.
ARI:
Quid demum patrem
Ad ista traxit, inde moffensam putas
Servasse Themidem?
ARS:
Lingua, proh? quantas haset
Iniqua vires, fraude ut insontem opprimat!
Calumniator sedulus in aurem patris
Conficta mille crimina, et totidem notas
Contra innocentem filium ingessit: fidem
Fecere patri indicia.
ARI:
Sulpicio mihi
Alia suboritur. Forsan ex alio fluunt
Calumniae ipsae fonte. Simentem meam
Nonfallit error, Arsamem ut solio locet,
Parens, laborat: iure cum nequeat, dolo
Iniqua vota promovet, et aequam Themin,
Legesque regni, et iura naturae impiat.
NUNTIUS. ARIASPES. ARSACES.
Nun:
O Me dolendi nuntium castis! ferox!
Et crudus animus! barbarae ferrum maenus!
Infauste Princeps! genitor infelix magis!
Qui perdidisti stemmatis tantum tui
Columen decusque!
ARS:
Si timor nullas mihi
Effingit umbras, iste miserandum refert
Fatum Darii. Pectus ambiguum suos
Amat dolores scire: sed metuit tamen
Quaerere, quod horret. Causa quae tantas tibi
Pectore querelas evocat?
Nun:
Fatum gemo
Crudele, magni Principis; fatum polo,
Soloque detestabile; heu! fatum impium!
ARS:
Miser ergo Princeps occidit, nec me mei
Rumpunt dolores?
ARI:
O inhumanus Pater!
Cui dulcenomen patris immanem exprobrat
Crudelitatem! NuN. Sed quid admisit Pater
Atrocitatis, cuius accusas reum?
ART:
An forte non est barbarum, insontem necis
Damriare natum et rapere, quam vitam dedit?
Quaetygris, aut quis par dus in catulos suos
Sic efferatur? NuN. At suum in natum pater
Nihil egit atrox
ARI:
Nempe non hoc est atrox,
Ferro Dariumtollere? Infelix Dari!
Miserandefrater! NuN. Non ego Darium fleo,
Sed innocentis Arsamis diram necem.
ARI:
Quod rursus animovulnus a tonito imprimis?
NuN. Quod ergo vulgus locuitur, Ariaspen fugit?
Lethale vulnus Arsami fregit latus,
Fusoque mixtam sanguinivitam ebibit.
AR:
Sed unde lapsum vulnus in costas iit?
NuN. Ignotus istud ensis, ignota et manus
Impressit; at, quod patuit, occulto dolo
Fcatris minoris empta.
AR:
Quid monstri refers?
NuN. Libido Regni quodlibet tentat nesas.
Amor imperandi cordis accendit sinum.
Hinc texta ab illo tela, qui voluit manu
Praeripere sceptrum.
AR:
Perfide! ac nimium Diis
Invise Iuvenis! Ergo vel nescis nece
Arsame perempto vivere Ariaspensuper,
Qui iure caeli, iure naturae, patri
Succedit haeres? vel meo capiti parem
Quaeris ruinam? nunc video, cur nie procul
Abscedere aula voluit. NuN. En Princeps patrem
Dolore mersum: Cerne, quem immirem, serum,
Crudum vocabas; quantus ex oculis amor
Illi, doloris lacrima mixtus fluit.
Prolis reliquiae, sed tamen chara patrit
An tu minoris fratris audisti impium
Crudumque facinus? An, quod effari horreo,
Flendam innocentis Arsamis fratris necem?
AR:
Heu, genitor! atrox nuntium, attonitum mihi
Stupefecit animum.
ART:
Vive.
AR:
Sed melior mei
Pars est perempta. Si prior dextram hanc calor
Adhuc super stes animat, immane hoc scelus
Non erit inultum: hic ensis immersus fibris
Dabit ultionem.
ART:
Longa iam mihi est mora,
Quam trahit Ephoebus, iussus imperio meo
Sistere Dariifata.
ALIP:
Nisi species rueos
Deludit oculos, ipse quem voves adest,
Sociusque Custos carceris.
ART:
Rigidum gelu
Invadit artus. Horreo, et vovco tamen
Audire, quae mens refugit. o utinam mihi
Non sit dolendae sortis augurium hic rigor!
Mortis ministri Quid ministrorum manus!
Incuso demens? Sanguinem exhausit meum
Meus ipse sanguis. Fruere iam votis tuis
Scelera e fili; fruere: et Imperii sitim
Exple croore fratris: at fiat tibi
Cruor ille Avarni toxicum, et sulphur stygis.
Fraternased quidrursus ambitio in scelus
Mihi vocatur? Innocens esset, nisi
Faceret noccatem Patris insanus suror.
Suspicio, timor, et ira, tergeminae mei
Eumenides animi, in fata iurarunt tua,
Minate! sed non amplius diei meus
Debes, potesve. Si fui, non sum Pater:
Sed innocentis carnifex. Quid iam tui,
Mi nate, superest? euius invictam manum
Timuere Thraces, integram cuius fidem
Coluere cives; cuius exemplo stetit
Virtus in aula? nate, te genitor tuus,
Tuusque frater (pacis et amoris duplex.
Sed inane nomen) genitor et frater tuus,
Te fraude, et ira, et ambitu regni, et metu
Dedere morti vict mam, Hoc meum est scelus;
Ego te peremi: poena debetur mihi:
Nihil recuso: Mortis iniustum tuae
Tu plecte morte iudicem. Sed qui neci
Mei adfuisti filii, seriem mei
Refer doloris. Cusr. Sisinet, qui cor mihi
Dolor exacerbat, sunus in luctum efferam.
Postquam profundae turris extractus cavo
Ac medius inter arma et aratos viros
Atro in theatro funeris sui stetit.
Cir cumque flexit lumina horroris, nihil
Subiit serenae frontis augustum iubar,
Nihil timoris regium pectus: sui
Similis, amoenus ore, ridenti labro
Circun. cohortes regium lumen vibrat,
Silentioque affabili visus suis
Vale supremum dicere. Hic blandi gravis
Aspectus oculi militum adstantum fuit
Grandis medullis plaga, quosuas cui
Vovere dextras, cuius exemplo inclitas
Saepe retulere ex hostibus victis patri
Regno que palmas, cernerent ferro gravem
Vinctum catenis, morte damnatum, sua
Iam iam daturum colla carnificis manu
Resecanda. Luctus inde communem sinu
Gemitum evocavit, lacrima communem frequens
Gemitum secuta est. Stupuit in rigidam petram
Visus migrasse carnifex; nec iam iui.
Potens, rigabat ipse suffuses genas
Cadente lacrima. Mollis haec pietas, metu
Centurionem perculit; ne, quam fidem
Tibi spopondit, illa naufragium in piis
Lacrimis subiret, iussit abrumpi moras,
Sic nostra pietas impium fecit magis.
ART:
Inobsequentem iussibus mallem meis
Fuisse! nullam a subditis suis fidem
Genitor meretur, cuius imperio impio
Talis peremptus natus est. Ah! mi Dari!
Saevum parentis; erro; necsum, nec fui
Tam nobili unquam filio dignus pater:
Saevum Tyranni vindica infamis nefas.
An et Darius lacrimas vestras suis
Cumulavit? an, quod decuit, ultricesnseo
Capiti impre catus fulminis torti faces?
CUST:
Nec in ora cecidit lacrima, necin oculis minax
Flamma ultionis. Antequam innocuum caput.
Sub iceret ensi: Vade, dicebat, meum
Propera ad parentem
ART:
Siccine hoc dixit, meum
Nec me negavit esse genitorem suum,
Qui filium esse nolui? elinguis dolot
Silere cogit. Ergo secretas voret
Totus medullas: quasque violentus coquit
In corde lacrimas, tacitus et secum gemens
Bino canali luminum in vultum efferat.
CUST:
Vade inquiebat, quemque spectabis meae
Vitae exeuntis terminum, patri meo
Ordine recense. Quod mori genitor iubet,
Morior libenter; cuius imperium mea
Morte venerari gestio. Hoc unum mihi
Animi dolentis acrius pungit finum,
Quod me, innocentem, laesa suspectum fides
Faciat parenti. Credidit nimium Pater,
Nimis ego amavi. Iussibus quod me suis
Inobsequentem reddidit, non id, fides
Violatafecit; Regiae at constans amor
Coniugis habendae: quam meae tandem necis
Comitem fupremum video. Tum blando intuens
Vultu puellam: Cernis, aiebat, tua
Quem te malorum adterminum duxit fides,
Amorque constans. Me, licet miserum, tamen
Fidelem amasti. Nulla perfidiae reum
Me noxa fecit; malui causatui
Miserandus esse, quam fide extincta dies
Vivere beatos. Ecce, quam nobis Hymen
Sortem spopondit, quando constrinxit duos
Amoris uno vinculo: est cippus, thorus;
Funis, monile est aureum; mors proxima,
Est coniugalis pronuba; haec est Regia,
Quam tibi spopondit, sortis insaustae iocus,
Olim Darius; cuius innocuus amor
Te de remota Thracia, per tot minas
Exaestuantis Nerei, per tot soli
Ignota duxit spatia, nunc tandem tenes
Portum furoris ultimi, quo te impio
Invidia iactat turbine, et morti obicit.
Ego sum charybdis illa, quaemisere tuam
Sortem rota vi esyrtis ego rabida, tuam
Quae pertinace verbere allisit fidem
Ad ista saxa: ego causa, quod morti innocens
Aspasia in aula Persiae vitam immolet.
ART:
Quot actu in uno crimina scelesto patri
Nati modestia exprobat! poenas tui
Fert ille sceleris; tu feres paria suae
Supplicia poenae. At sequere miserandi patris
Lamenta acerba.
CUST:
Postubi haec dixit, dolor
Silere linguam iussit, atque imum insinum
Sese re duxit: unde violento impetu
Petivit arcem cordis; ut iam se ferae
Morti coacta vita captivam daret,
Nam mors gelata dextera, aut sors in sinum
Reducta amoris slamma, detersit genis
Vernam rosarum purpuram, et totum imbuit
Sudore vultum frigido: ex anguis rigor
Insedit oculis, pallor in frontem, in labpa
Livor meavit, sanguis in venis stetit,
Nec ulla cordis systole, aut diastole
Vitam indicavit. Quis satis digne queat
Referre, quantus angor Aspasiae intimum
Pectus subierit? Clamor, ac ira, et furor,
Lamenta, et indignatio, et vehemens amor
Inte, in Darium, in se, impetu alterno, e sinu
Ebulliebant: voce se inc aeutam nimis,
Te nimis atrocem conquerebatur tygrin,
Fidum Darium aiebat, infaustum licet,
Tenacem amoris, patrio oppr essum dolo.
Post multa, statuae similis, affixo stetit
Vultu in Darium; et animus interno in sinu
Collectus inse, nescio an pacem suo
Dederit dolori; an ipse suc cumbens magis
Suo dolori cesserit. Solum hoc scio:
In maesta linguam officia revecatam sonos
In hos resolvit: Sic, Dari. Aspasiam tuam
Nimis insecunda deseris rursumsuga?
Nectibi supremo licuit affatu fidem
Testari amanris pectoris? Fragilis mihi
Ponenda vita est, nec prius fasest, mei
Veniam obinere criminis, cuius gravis
Culpa expiarimille per mortes nequit.
Ego temeraria ausa candorem tui
Contaminare amoris, et vanis fidem
Lacessere umbeis: ah, nimis vanis! quibus
Mens perenni nocte tumulatur dies,
At si, patrato ut crimini veniam neges,
Dari avolasti, quid prohibet animam tuam
Fugitiva per vestigia ad manes sequi,
Donec fugacem consequar, et error meus
Venia tegatur, tuque reddaris mihi,
Ego tibi, et umbras inter arctem ur fide
Constante amoris, Ecce te sequor, Dari!
Ah crude! quid fugis? Dari, expecta meam
Venientis animam. Nominis sui sono,
Volut sopore excussus, ubi circum tulit
Oculos natantes lacrimis, tristem sui
Scenam doloris vidit, Aspasiam solo
Stratam in Darium lumine intento, at vitro
Mortis sepulto, dextera appressa ad sinum;
Veluti tacens notaret, ubi vulnus suit,
Quo mors subivit pectus, et vita exiit.
Ubi destitutam sensibus, rigidam artubus,
Totoque vultu pallidam, immotam, et gelu
Vidit rigentem, millies sese impium
Damnavit ipse, millies vilem sui
Testatus ignem amoris exclamat, sibi
Vellacte pastas tygridis Armeniae fibras.
Velduriorem marmore Oebalio sinum
Riguisse nimium! ac inde ad atroces suae
Mortis ministros versus, indiciis pii
Animi, pioque luminum nictu petit
In se, puellae Regiae indignum fide.
Stringi bipennem, et vincula resolvi, quibus
Se praepediri sensit, aspasiam ut sequi
Minus valeret. Annuit miles preci,
Fertumque strinxit. Ille, non iussus, caput
Subdit securi, et mortis extremum suae
Expectat ictum. Plaga vix facit locum
Animae exeunti, flebili voce edidit
Suprema verba: Te mea Aspasia sequor.
Verboque in ipso spiritum exhalat.
ART:
Sequor
Ego quoque ad umbras. Claustra Pallentum ultimas
Aperite abyslos; umbra non minor venit
Umbris Averni, filii immittis sni
Rex parricida: pandite Acherontis lacus,
Et me profundae mergite procellis stygis.
Non vilis ista spiritus magni imbuit
Animi calore. Milites, vestram side
Haec causa poscit. Saepe testatam fidem.
Et dura per pericula, per armae, et faces
Exercitatam Marte generoso manum
In hac arena exerite. Non una est mihi
Per vos relata palma; non una est super
Per vos ferenda. Si cui antiquus calet
Sub pectore animus; ite, quo iustus vocat
Furor Ariaspen, rapite ab indigna manu
Regale sceptrum, fronte ab indigna iubar
Mihi coronae debitae. Hoc Regnisacrae
Leges reposcunt, iura naturae hoc petunt.
MIL:
Si cingat illa tempora Augusti Iovis
Circumque fulmen saeviat; si se inserat
Plutonis atri vertici; sisit manu
Rapienda mortis unguibus: nullus pavor
Subibit ista pectora: ad nutus tuos,
Dignosque mente Regi affectus manus
Istae volabunt. Eia, quos animat fides
Debita Ariaspi, queis adhuc bullit cruor
Amans honesti, tendite ad ferrum manus,
Quo reprimatur, quisquis Ariaspi sua
Iura involabit.
ARI:
Vestrast constat fides,
Virtusque vestra milites, cuius calor
Tot mihi per acies hostium, per tot minas
Volantium inter tela fatorum, inclitam
Lautum paravit, ista me demum quoque
Ad gloriosum Persiae regnum feret.
MIL:
Rumpatur ergo, quidquid obsistit morae.
Non decet inertes esse, quos curae vocant
Regni parandi.
ARS:
At unde properantem pede
Osmanus adfert? Multus in vultu pavor,
In fronte nubes, in superciliis sedent
Curae et dolores.
ARI:
Quid novi in scenam ferat
Audire par est: postea audace impetu
Ad destinata impellere licebit gradum.
Utrumque lumen haesit, et visus suum
Volvere dolorem mente: dum tandem iubet
Vacare sedem testibus, fors ut sopor
(Sic suspicari licuit) optatam daret
Requiem dolori. At metuo, ne longos quies
Eat ista in annos, atque hic in totam fluat
Aeternitatem somnus,
ART:
Auguria refers
Funesta nimium. Et unde? Quae narras, brevi
Constringe verbo, Siiaci in pectus meum
Fatale telum credis, hoc cautus vibra,
Ne, quod paratur pectori vulnus, sui
Dilatione crescat.
OSM:
At forsan voles
Nescire, quod iam scire tam cupidus ames.
Quae vulnere animum sauciant, nunquam nitni:
Sero sciuntur.
ARI:
Gravius at mentem afficit,
Diutimere vertici incumbens malum.
OSM:
Narrabo paucis. Arbitrio quando locum
Vacare vidit, admovet ferro manum,
Stringit, tremente dextera cordi applicat,
Tantoque adurget impetu, ut, si ictus manum
Secutus esset, turba servorum irritam
Opem tulisset, nec tamen tantam attulit,
Ut impediret sanguinis nimbo viam,
Tenuemque aperti pectoris in aegro sinu
Retineret animam.
ARI:
Cruda! funesta! impia!
Avara sidera funerum! Et nondum mei
Cumulo doloris vestra satiatur sitis?
Non ergo, gemino fratre sublato, satis
Fusum est cruoris? Non sat unius fuit
Pretium coronae, quam mihi eripuit, suam
Ut avara fortis ira sedaret famem?
Quid egenus ultra potuit Ariaspes dare
Fortunae in escam? Post meos fratres nece
A parricida fratre sublatos, Pater
Thesaurus omnis fuerat Ariaspi: hunc sibi
Fortuna poscit pabulum!
ARS:
Frustra reples
Auras querelis; pone lamentis modum,
Et quid parenti debeas, Princeps, vide.
Dum vita tenuis spirat, Ariaspes, gradum
Urge ad parentem, ne prius lethum senis
Extingat Oculos: perge, et extremum imprime
Animae migranti basium, quae de sinu
Est pulsa nigido totaque inlabris sedet,
Piique amoris ultimam expectat notam.
ARI:
Libido regni cedat, et superet [(printer); sic: saperet] amor,
Quem debeo Patri.
Fortuna adaptat! unus imperium dare
Neptunus undis videor, ac unus polos
Terrere telo Iupiter. Certe solo
Menemo maior Persiae imperium regit.
ARM:
Quam sceptra honestant dexteram! quantum decus
Addit corona vertici! Solers tibi
Natura Princeps, regias dotes dedit
Et ad imper andum flexit animosam indolem.
OC:
Natura parea nil mihi ad regnum dedit.
Quin imperandi iure me exclusum impia
Natura voluit, quando me minimam dedit
Sobolem parenti. Sedteneo sceptrum tamen
Hac invidente. Debeo hoc totum mihi
Meoque genio, et dexterae Armindi mei.
Etiam invidente fratre. Vel frontem meo
Inflecte sceptro, ut subditum Regi decet;
Vel iste lateris ensis obstipum caput
Flectet sub ictu.
ARI:
Inique, si hanc causam lubet
Dirimere ferro iudice; en parem manum.
Credis timeri, latere quod pendet tuo,
Imbelle ferrum? agnosco ventosum impio
In ore martem. Oc, In dextera disces quoque
Calere, quando victima in ferrum cades.
Venerare Regem, iusta quem caeli vocant
Fata ad coronam.
ARI:
Fata? Periure, impie,
Etramne trahere fata in obsequium tuae
Feritatis audes? Oc, Fata Regnorum Dii
Suo arbitratu dirigunt.
ARI:
Iusto tamen.
Oc, Hoc iusta poscit aequitas, sacram ut regat
Dextra illavirgam, cui datur.
ARI:
Sed si dari
Sacra iura poscant, lexque naturae exigat.
Oc, Lex est in armis.
ARI:
Impium hoc animum sapit.
Oc, Ferro ministro ad regna pandenda est via.
Sceptrum teneri regium hac dextra decet,
Quae fortiore brachio ferum vibrat.
ARI:
Natura, leges, iura, et aeterni Dii
Natu minores filios regno vetant,
Dum adhuc superstes vita maiori favet.
Oc, Abolenda ferro et sanguine est Lex impia
Et iniqua iura. Si prius forte est tibi
Concefla vita. Persia priorem vocat
Me ad sceptra regni, mihi prius populus sidem
Suam obligavit, et sacramento ultimum
Devovit animae spiritum.
ARI:
Nempe inclito
Thracis puellae funere, duorum nece
Fratrum superbo, caede non faussti patris
Insanienti, qui tuae ferrum manus
Suo antevertit.
OC:
Militum fidae manus
Distringite arma.
OSM:
Ad arma generosi viri,
In parricidam ruite, sceleratis comis
Vellite coronam, et spiritum intami sinu
Eruite.
ARI:
Miles abstine ferro manum,
At tu superba mente si statuis mihi
Sceptrum involare, parce civili locum
Contaminare sanguine, et mecum veni
In singulare praelium. Victor, patri
Succedat haeres Persiae, et sceptri, et thori.
Si non tumente in pectore, est vilis tibi
Anima, in arenam provoco, prodi, manus
Cum fratre frater consere.
OC:
Nec horret manus
Nec trepidat animus; sanguinis nec sum mei
Tam parcus, ut me pigeat hoc regnum meum
(Meum aio, quod tu perfida invadis manu)
Asserere ferro. Pono regales notas,
Diadema, sceptrum et purpuram. Haec victor feret.
Recede miles, pateat ad pugnam locus.
Fit duellum.
OSM:
Vivat Ariaspes! iura vicerunt, Dii
Favere legi. Vivas Ariaspes diu.