26 April 2005 Kim Barkowski (corrections), Ruediger Niehl (tagging)
editorial description: typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - Morpheus spell check

CASP. BARTHI SOLILOQUIORUM RERUM DIVINARUM LIBER XVIII.

I. DE FIDE SALVIFICA. LIBER I.

PER quem Mens hominum, sacro concussa tumultu,
Innumeris numeris divina Oracula Mundo
Dividit, arcanosque iubet cognoscere fatus:
Per quem celsa polis stat machina nixa duobus,
[Note: 5 ] Quadruplicem parili collibrans mole catenam;
Ut freta, perpetuo terras cingentia limbo,
Littoribus stent fixa suis, nec Lubricus Humor
Arida transiliat spatia includentis arenae:
Per quem flamma ferox, et nescia foederis usquam,
[Note: 10 ] Subsidit tamen, et suavem moderata calorem
Infundit, Vitasque omnem largitur in herbam:
Per quem caelestis late specularia campi
Aethereis ludunt concentibus; altus inane
Fructiferum inspirat, vitali flamine, ventus;
[Note: 15 ] Aegra dehinc molis, nullique innisa columnae,
Se tamen ipsa gerit, tellus, retinetque cadendo:
SPIRITUS ALME, veni! Nec enim tua Numina tanti
Pars ingrata operis, sed Homo, flos nobilis, oro.
Cum tua vix factum tegeret Clementia Mundum,


page 586, image: s004

[Note: 20 ] Dulce superfundens aeterni pignus Amoris,
Terrenum imposuit rebus Regemque Ducemque;
Immortalem Animam claudens exsortibus omnis
Tristitiae membris, et saevi turbine casus:
Talis ego, quamquam acta retro, meque insita pestis
[Note: 25 ] Excludant virtute mea, tua Numina posco,
Afflatumque peto, et supero me dignor honore;,{?B}
Audax nempe animi: sed vivax gratia Christi
Post mortem evictam; et fixum super hoste tropaeum,
Erigit e culpis, Fratrisque insignia Sacri
[Note: 30 ] Iussa sequi, rerumque monet disquirere causas;
Unde Salus quaerenda viris, unde aetheris alti
Iamdudum amisso redeat reparatio cultu.
Non certe infelix densis ut Cura tenebris
Sontem animum excruciet; fictaeque aenigmata Legis:
[Note: 35 ] Distortam enervent Vitam, mentemque trucident
Lucifugae pestes, aerumnaque flebilis, extra.
Consilium, iussusque Dei, qui libera poscit
Pectora; nec dubios rerum implorantia morsus,
Aut vitam in mortem vitato impendere fructu.
[Note: 40 ] Plena quidem Vitiis omnis late alea vitae est,
Et dubiis nunc huc, nunc illuc, fluctuat alis,
Momine non ullo stabilem sortita tenorem:
Hic tamen ordo Dei est; ipsa inconstantia rerum
Electos Domino firmato incedere passu
[Note: 45 ] Ipsius auxiliis monstrat; cumque omnia sursum,
Atque deorsum agitet rapido fortuna tumultu,
Nulla tamen castorum animos, sensusque piorum,
Ira quatit; Concepta vago cum Nubila pulsu
Ventorum incurrant nullis non navibus, alto
[Note: 50 ] Quae sese immittunt, velisque vaga aequora currunt,
Sola piis devota animis, non aspera ferro,
Non trabibus contexta, tamen freta saeva, carina,
Vincit, et in portum plenis cita convolat alis.
Haec Domini dat dextra suis miracula, ne vis


page 587, image: s005

[Note: 55 ] Ulla trahat Mentes retro, atque in Tartara mergat.
At scelerum ultrici sibi conscia corda flagello
Per mare, per terras, atrox infestat Erinnys:
Quippe intus turbarum animae, quippe efferus ultor
Dilacerant, nulloque insons, sons, momine vivit,
[Note: 60 ] Sic gravis ambiguo rerum Inconstantia casu
Occidit, et certis se PROspicientia fatis
Dia polo monstrat, sese agnoscenda magistra.
Hanc nonnulla mihi cura, infelicibus aegri
Corporis, ostendit, centum per tormina morbis
[Note: 65 ] Fracta: sed affectus domiti, mentisque tumultus,
Ingenuaque FIDE, Christo Duce, Gratia constans.
Haec cum infelici late conversa furore
Palaret, Satanae iam iam lapsura sub umbras,
Humani generis ratio; Deus ipse, Deique
[Note: 70 ] Aeterni soboles, patria se immisit ab aula,
Stelliferae linquens immensa Palatia Sedis,
In genus humanum, corpusque e virgine sancta
Adsciscens purum, Medium se spebus amatis
Carorum stitit indigetum, Mortemque triumpho
[Note: 75 ] Expulit in tenebras, lucem credentibus in se
Restituit, de lens omne uno in funere funus.
Quid contra Impietas propriis obnixa reponas
Obsequiis, quaeve inde potest fiducia duci?
Nonne omnis Patrum, et priscorum concio Regum,
[Note: 80 ] Fatidici monitus Vatum, egregiique togaque
Militiaque duces Domini, antiquissimus Ordo
Unius in nomen Messiae omne undique ponunt
Virtutis pretium, et venturum Numen adorant?
Non ut quisquam horum sua se in compendia iactet,
[Note: 85 ] Aut meritis speratum Animae transscribat honorem;
Ut miseri, vixere omnes, Vitam undique diris
Deformes maculis, nullo non tempore pravi:
Sed, data caelesti Sponso, Fiducia fovit
In vitam cunctos, promissoque intulit alto.


page 588, image: s006

[Note: 90 ] Nec dubium hic aliquid. Quodsi, ventura Saluti,
Proles summa Dei, castos, non moribus horum,
Verum Almae Fidei stabili servavit Amore;
Quis nunc postquam omnis vatum praedictio cunctis
Expleta est numeris, sperataque Vita reluxit
[Note: 95 ] Omnibus in terra populis; quis stultus et effrons
Ereptam Fidei, Meritis velit addere, palmam?
Cum finis sit certus opis, quam maximus auctor
Impendit lapsis mortalibus, impia vitae
Constanti damnare animo deliria priscae,
[Note: 100 ] Atque novum, capta ratione, insistere callem:
Credere nempe Deo, Christi in miracula niti,
Quae Deus, et Proceres Sancti, fecere per ipsum,
Captivum miseri qui ducit Acuminis augmen.
Sub titulos Fidei, Domini miserantis Amore.
[Note: 105 ] Namque Deo credens, caeli servabitur heres.
Haec tibi per totum, deductio longa, legenti
Salvificae textum Scripturae agit ordo perennis;
Nec contra ullius venient mysteria Legis,
Exempli species, vel captae regula Vitae.
[Note: 110 ] Certa tamen res est, nec Sanctio mobilis ullo,
Non in contextis expressa Vocabula nugis
Quaerere Velle Fidem, sonitu nec cassa volucri
Verba sequi, caecumque animi deflectere pondus:
Sed vivis constare modis, vi pectoris alti,
[Note: 115 ] Visceribus totis, et totius indole mentis,
Hanc habitare decet, quae nil non moribus, ore,
Corde, animoque ferat, fateatur, agatve, geratve,
Quod non divinis aequum Rationibus adsit.
Mortua namque Fides, exstinctaque flamma, putetur,
[Note: 120 ] Quae, sine Amore hominum, non visum Numen adorat.
Suavis Amor, Sanctaeque habitans Oracula Mentis,
Exit in effectus, et quod sibi donat habendum
Omnipotens, servatque Fides in mente fideli,
Participat cunctis, nec in ullo se excipit ipsum.


page 589, image: s007

[Note: 125 ] Sic Operum, Fidei sequitur Lux incluta, cursum;
Agnoscuntque piorum Animi, metuuntque profani,
Divinos homines, quos cum ipso Numine norunt
Colloquium sociare, et pasci Nectare divo,
Secedunt quoties turbis, SOLIQUE LOQUUNTUR:
[Note: 130 ] Persuasi ex Operum fructu, toto Ordine Vitae
Nil non rite, Deoque placens, proponere agendum
Exemplo, Doctrina, Ore et Corde undique eosdem.
At non tristis Amor Mundi, non transfuga rerum
Stultities, ullo sanabilis argumento,
[Note: 135 ] Indulget sibi se: Pars intractabilis, extra
Divinos monitus, proculcat, inane putando,
Quicquid non oculis capitur, non auribus aegris
Commodat auditus, non confert scaeva Voluptas,
Corporis illecebris fruitura, ut Numine magno.
[Note: 140 ] Scilicet omne, vagi quod alunt deliria Mundi,
Omne unum in fascem sancti dat charta Iohannis:
Nil, ait, in mundo est, praeterquam Fastus, et excors
Quicquid amat falsi, Luxus, insessor Ocelli,
Vana fides rerum fugientum, et lubricus error.
[Note: 145 ] At non hoc stolidi videt inconstantia vulgi,
Ex errore serens errorem, incerta viandi,
Haeret imaginibus rerum, stolidoque tumultu
Adfectusque vibrat, captisque in sensibus haeret.
Omnibus his una est Ratio vitaeque viaeque
[Note: 150 ] Aeternam in Mortem; spretis quod frivola sanctis,
Aeternisque caduca, optant, Animamque superbi
Corporis in luxu, sese ignorare suumque
Cogunt, unde sata est, genus, et quo momine constet.
Hi praesens adamant tempus, caecique futuri.
[Note: 155 ] Quicquid mente vident, nolunt vidisse fateri.
Ipsum adeo ambiguo, Dominum vix esse, furore.
Persuasi, exsensi exsensis suadere laborant.
Huc rapit infelix, et multis insita ab annis,
Pro lubitu vivendi, atque haud flectenda, Cupido.


page 590, image: s008

[Note: 160 ] Bacchus agit venas, Venus hepate regnat in atro,
Quottidie affundens flammis morientibus ignem,
Donec corporeo Mens immoriatur Amori.
Hi cum iudicio tangunt caelestia foedo,
Non aliter possunt crassis concludere dictis,
[Note: 165 ] Quam, si vita sequens ullo speranda favore
Numinis, hanc Meritis et Vitae Tristis agone
Solum posse dari; quia nempe Inscitia veri,
Et Vitiorum infesta seges, corda impia cogunt
Desperare boni post hanc agnoscere Vitam.
[Note: 170 ] Dissimiles isthinc morum constare suorum
Concludunt recta, sibi uti, ratione, videntur,
Quicumque aeternae capient Sacraria Vitae.
Certus in his Error docuit contraria eodem
Corda errore trahi: nempe ut sibi conscius acti
[Note: 175 ] Ad virtutis opus, praeceptaque regia, cursus,
Si qua futura dehinc, sese meruisse colendo
Ipse putet vitam, quia in hac bene vixerit ante.
Haec ratio est hominum, qui iam virtute sua se
Niti posse putant ad caeli aeterna Tropaea.
[Note: 180 ] Verum haec disparili peccant deliria cursu:
Alter abit laevum, dextro perit alter abortu;
In medio Vitae aeternae potiunda Cotona est.
Regula sola Dei verbum, quod, mente legendo,
Non satis exculta Christi per dogmata, vertunt
[Note: 185 ] Exitium in proprium, larvisque urgentibus, extra
Firma viae, vanis fugiunt trans compita Visis.
Quod te adeo hic, quicumque bono mea dicta lepore
Prodita perpetuis curas evolvere fastis,
Egregia, ut Christo credas, Pietate docebo.
[Note: 190 ] Omnia cum primo Rerum sunt condita, ab ortu
Omnia pulchra suo, nulla sub labe, vigebant.
Horum nempe salus, horum perfectio sola,
Patris Amor, nutusque erat observantia sacri;
Donec in hoc stetit, egregio fundamine nisa


page 591, image: s009

[Note: 195 ] Rerum Vita fuit, acceptaque tota Tonanti est.
Sic nusquam ingrato florem terrore remisit.
Blanda Opere in magno, faciles Concordia nexus
Stipabat numeris, et, certa favoris ab alto,
Immensa augusto laxabat gaudia cultu.
[Note: 200 ] Ipse superfundens patria sua Munera dextra,
Spiritibus puris, Vitisque nitentibus omnes
Implebat rerum partes, totumque fovebat.
Invidiae non ulla aderat vecordia, non Lis
Rebus ab externis, non falsa mente Cupido,
[Note: 205 ] Non lasciva Venus, non saevae exercitus Irae.
At postquam superos, atque incluta dona reliquit:
Infelix Satanas, modo Lucifer, aetheris alti
Princeps stella nitore, haud Sole obscurior ipso,
Nunc tenebrarum atrox, aeterna in nocte, tyrannus;
[Note: 210 ] Proditor, ipse, mali fons, Invidiaeque Magister,
Humanum informi genus in sua Iura redegit
Deinde dolo, mandata iubens excedere dia.
Ah miser, et numquam tibi tu reparabilis, Adam,
Tu genus humanum, tu milia tanta tuorum
[Note: 215 ] Unius in facinus praeceps pater induis ausi!
Hic vitae temeratus honos, Mors condita morsu
Infelix uno mali Stygialis in Orbe est.
Haec cum prima sui tetigit cunabula regni,
Omnia, quae superum blanda modo mente parentem,
[Note: 220 ] Cordis, adorabant, sperantia praemia casti;
Nunc subito hostili retro pellente tumultu,
Fida Creatoris contra mysteria nisi,
Ipsa rebellabant sibimet; nec originis almae
Iam memor ipse, fuga sese abscondebat inerti,
[Note: 225 ] Exspes et pudibundus, Adam: gens tota Nepotum
Caesa retro; Satanae se retibus involvebat,
Criminibus primi numquam exsolvenda parentis.
Hoc facinus; cum mente pia, cum corde benigno,
Aequa polo in miseros, Sapientia Dia videret,


page 592, image: s010

[Note: 230 ] Perculit egregia Dominum pietate voluntas
Patria de meritis hominem sibi reddere Poenis,
Aeternum meritis, aeterna in clade luendis,
Et Satanae frenare iras, ipsumque merentem
Praecipitem in pestem sanctis expellere castris.
[Note: 235 ] Verum uti Iustitiae fieret satis, improba certae
Debebant Morti se crimina, mors nisi et ipsa
Maiore auxilio prius interstincta iaceret.
Hic opus ingenti immensum molimine surgit;
Nec, nisi caelestis conspiret Spiritus, umquam
[Note: 240 ] Consilium aeternum periturum in carmen adibit.
Spiritus alme, veni, veni io solator ab alto,
Sancte veni, vivoque Animam hanc incende favore
Sancte favore tuo, sine quo mea mortua vita est!
Ipsa Dei proles Mediator, ut omnia priscis
[Note: 245 ] Reddita florerent vitis, successit in aegrum
Humani generis, reus ex damnante, laborem,
Sponte reus, sine labe reus, reus ipse videri,
Proque reo voluit tormenta, necemque pacisci,
Servaretur uti iam non servabilis Adam.
[Note: 250 ] Quippe inter Superum Regem, et mortalia regna,
Non iam habili inter se nimium contraria censu,
Tertius auctor opus fuerat, qui condita cuncta
Sanguine eo, amisso decori, et vitalibus astris
Redderet, et patrio mortalem inferret Olympo;
[Note: 255 ] Cuius gutta brevis, cuius vix sensilis humor,
Orbem omnem pretio, caelum omne exscenderet, alto.
Talis erat, talem caelo sese extulit almi
Proles summa Patris, Christus; mortalia sumens
Membra, uterum in gressus fecundae Virginis, ex quo
[Note: 260 ] Prodiret rediviva salus, mundumque bearet.
Hoc Pator instituit Sacrum, quo desita pridem
Gratia, sub fido velut obside, tuta rediret.
Non aliud meritum, non ulla alia orgia poscens,
Queis [Reg: Quibus] cultusve sui aut instaurarentur honores,


page 593, image: s011

[Note: 265 ] Sanguine quam roseo, qualem ipse sibi obtulit, agni,
Immaculati agni, aeternum immaculabilis agni.
Sic deleta cadunt veterum mysteria legum,
Sic ritus moresque sacri; quibus omnibus una
Succedit, rata corde, Fides, infractaque cunctis
[Note: 270 ] Fraudibus infesti Satanae, quam magnus Olympo
Pro meritis Operum Genitor, proque ordine Vitae,
Suscipit aeternae, docet ut sacra pagina, palmae.
Tali nempe Abraham virtute potitus Olympo est.
Hanc prius amplecti, dubiosque expellere tota
[Note: 275 ] Mente decet sensus, nec in ullo haerere caduco.
Quippe fides ea sola fides, ea sola fidelis,
Solaque firma sui est, quae tot subnixa Prophetis,
Tot Procerum monitis, sacrisque Dei ipsius orsis,
Non quaerit quae pone videt, protenditur ex se
[Note: 280 ] Anteriora inhians, libram Rationis, et altae
Naturae studium (quae nil nisi regula Caeli est)
Seponit dubiis: Hic vero teste fruisci,
Indubiumque licet factorum agnoscere fructum,
Non coniecturis, vel acumine Mentis abuti,
[Note: 285 ] Queis [Reg: Quibus] rerum series, Elementorumque catena
Subiacet, exque aliis alias educere perstat.
Quem campum humanis animis, quae vincula nusquam
Non connexa sibi licet, et, didicisse, iuvabit.
Iudicium hic sibi quisque potest, sibi sumere quisque
[Note: 290 ] Credendi leges, et dictae examina metae.
At quae conciliat superis humana, nec ullis
Constat in hac vita meritis, nec sensibus umquam
Subiciturve, hominisve potest accedere cura,
Sacra Fides: Quae vita trahit, quae vita reducit,
[Note: 295 ] Iustitiam ad divam, atque amissi vulnera Recti,
Nequaquam Meriti reparat fiducia magni,
Sed sola in Christi mortem Spes fixa Fidelis.
Cerne procul campos, virides procul excute cultus,
Florentes herbarum apices, sata corpora terra,


page 594, image: s012

[Note: 300 ] Queis [Reg: Quibus] sua, vi Solis, plantaris vita tributa est;
In quam, quae nequiit Satanae seducier astu,
Nulla cadit morum Improbitas, aut lucis abusus.
Nonne adeo, Natura velut iubet, et suus Ordo,
Quaeque subit sibimet, seseque in Flore relinquit,
[Note: 305 ] Sementemque suam gremio sibi sufficit apto:
Succeditque alia, atque eadem tamen, ordine miro,
Quaeque sibi mandata gerens cum faenore magno!
Semina non desunt ulli, non gratia formae,
Non liquidus, multo constans medicamine, sucus:
[Note: 310 ] Et cum tam variis vigeant per prata figuris,
Omne tamen studium florendi in momine parvo
Defluit, et nullo cum murmure vita relicta est.
Tanta Creatoris tenui reverentia in herba est!
Quodsi quadrupedumque aviumque vagantia saecla,
[Note: 315 ] Diversis formis, et pastu dispare, cernas;
Quamquam quinque omnes instructi sensibus adsint,
Non tamen horum ullo contra sua iura fruuntur:
Quamvis in ventrem declivia corpora vertant,
Non tamen obscurum mutant genus, aut sua pugnant
[Note: 320 ] In studia, adverso aut naturam pectore turbant.
Quod si avium coetus mille altivolantibus alis
Per spatia immenso late aethere nosse [Reg: novisse] labores:
Muta quidem in terram deflectunt lumina sensus,
Quadrupedes simul, et species diversa natantum;
[Note: 325 ] At volucres, liquido mulcentes aera cantu,
Officium sibi quaeque suum, se quaeque Iehovae
Approbat, et grato celebrat sua tempora plausu;
Mille canens variis grates concentibus, ut se
Condiderit Pater Omnipotens, ut nobile corpus
[Note: 330 ] Pinxerit, et caelo procul auricoloribus alis
Lumina mirari dederit caelestia, cuius
Ergo omnes uno varium modulamine carmen
Consociant, linguisque melos variabile solvunt;
Sic alia exscendens aliam, sic dulcia vibrans


page 595, image: s013

[Note: 335 ] Orgia, ut in summi concurrant laude Parentis.
His ita compositis hominum si cernere Vitam
Post casum incipias, vitiorum immanis abyssus
Ostendet sese, ut nil non damnabile cernas.
Quippe, ubi naturam et moderantis iussa Iehovae
[Note: 340 ] Simplicitas reliqui sequitur gratissima mundi,
Hic nihil in sensus, nihil in libramina Cordis
Abstrusasque venit latebras, quin Nobile contra
Principium, Dominique vias, astutia pugnet.
Gratia nulla cibi superest, non ulla bibendi
[Note: 345 ] Ad satiem, queis [Reg: quibus] corpus habet parere necessum.
Ebrietas, Gula, Luxus in ipsa exordia vitae
Imposuere pedem. Qui nondum ipse audeat infans,
Maternis furit in vitis, et lacte sub ipso
Perniciem bibit informem, et se in crimina mergit.
[Note: 350 ] Cum primum manibus niti pedibusque probatur,
Evolat, et dudum male gratae iura magistrae,
Qualicet, obculcat. Saepe ipso in Limine Vitae
Orbum se ipse facit maternis luctibus infans.
Hinc frena indomitis laxat iuveniliter annis,
[Note: 355 ] Fervidus in facinus, nullo non sidere pugnax,
Caede, Libidinibus, Luxu, sibi maximus hostis:
At piger in laudes, virtutem exosus amaram,
Omne bonum aversans; Domini intemerabile nomen
Contemerans diris, et sancta oracula calcans.
[Note: 360 ] Quod studiis si forte bonis ea gloria cessit,
Ut lubeant animum, vanis in rebus aniles
Sectatur lusus, et sese in retia blandae
Mancipium Veneris, annis flagrantibus, aufert:
Haeret in his, sequiturque tenax, iugulumque cruentae
[Note: 365 ] Quottidie infelix nudat gladiator arenae.
Quodsi opibus paullum laxata est cura paternis,
Non contentus aprica sui loca visere caeli,
Tamquam natus in alterius quoque tempora Mundi,
Deserit, infido, patriam, latus hospite credens.


page 596, image: s014

[Note: 370 ] Hic, dum prima genas pingit lanuginis umbra,
Corrumpit senium, venturosque inficit annos;
Exsucumque larem fecundi corporis olim,
Effusis temere venis, sua in arva reportat,
Pro tot thesauris, pro tantis molibus auri,
[Note: 375 ] Emungenda quibus peregre se turpiter aetas
Prostituit, sero agnoscens sua damna labore:
Aut, tenuem alterius sectatus in aere praedam,
Occubat, aut lento redit arida larva veneno.
Postquam expulsa aevi flamma, et iuvenilia cedunt
[Note: 380 ] Ausa, virum in sedem tandem detrudit iniquam.
Coniugium; hic, parti nonnumquam certus, habendi
Intabet studiis, per fas ferus omne nefasque:
Quoque minus spatii est, magis hoc sitit improbus auri
Congeriem, palletque inhians, moriturque tenendo;
[Note: 385 ] Scilicet ad manes secum ducturus avaros
Tanta sui pretia, atque Orco est egiturus in ipso
Haec privata tibi, paucis data, Vita relucet
Aerumnosi hominis, quem si per singula ducas,
Nequaquam unius res sit narrabilis anni.
[Note: 390 ] Quodsi magna tum studia infelicia cernas,
Et quibus in reliquos ius est dominabile coetus,
Nulla super lingua est, non ulla potentia fandi,
Quae minimam possit culparum attingere partem,
Atque adeo una super cunctos, quae cetera prorsus
[Note: 395 ] Voce ciere vetat: haec, scilicet, ultima norma est,
Ut Proceres norint [Reg: noverint] pravo se vivere cultu:
Sed ne quis moneat, capitali crimine cautum est.
Quodsi iam partem reliquam, si cernere malis
Corda sacrata Deo, cui non sua Curia quoquam
[Note: 400 ] Defuit, aut ullo post est delebilis, aevo.
Illa quidem multis secedunt sobria culpis,
Non tamen est labes, aut corporis ulla luela,
Unde queat penitus sese excusare vacantem
Devotus sacris, fugitansque, homo, regna popelli.


page 597, image: s015

[Note: 405 ] Quippe intus lex caeca haeret; furor impius intus
Proelia saeva movet, Patremque resuscitat Adam.
Atque, ut, prona sequi, rapiunt, animalia, pastum;
Fomes ut absentem rapit in se prodigus ignem:
Sic vitiis humana omnis Natura sequendis
[Note: 410 ] In declive furit, nec in ullo salva reperta est,
Omnia quae magni Vates, sanctissima corda,
Corda Deo propiora, suis scripsere libellis,
Posteritas uti sera, secuturi quem nores [(perhaps: ?)] ,
Exemplar tristis breve conditionis haberent.
[Note: 415 ] Quodsi certa fides, non ullo tempore quem quam
Nativo caruisse malo; contra ilicet omnes
Principio a primo vivendi, in maxima sensim
Innumerabilibus culpis se damna ruisse:
Nemo dehinc poterit talem sperare colendo
[Note: 420 ] Humanos, vitam, mores, quae sancta Iehovae
Legibus accedat, pariatque, aeterna, salutem.
Ergo alia est medicina malis, alia omnibus istis
Inquirenda via est: quam cum comprendere nemo
Viribus ipse suis valeat, nec sensibus umquam,
[Note: 425 ] Scilicet in primo corruptis lacte bibendi,
Exosisque Deum, et peccato semper amicis;
Hic licet in genium quoque, mortalisque laborem
Conspicere arbitrii, rerumque adsciscere cursus.
Non etenim usque adeo caeca est animalis in omni
[Note: 430 ] Pectore consilii vis, alto didita caelo,
Ut quod quisque suis non possit viribus aptum
Conficere, optatoque potitum tradere sini,
Non videat sibi ab auxilio maiore petendum.
Sic igitur nostrae volventes maxima Curae
[Note: 435 ] Momina, criminibus quoniam vita omnis abundat,
Nec superest ulli in meritis spes tradita privis:
Quippe ubi fons viro [(transcriber); sic: viru] fluit incurabilis atro,
Et penetralibus regnat vis morbida in hiris,
Nequiquam fluvium studeas medicare perennem,


page 598, image: s016

[Note: 440 ] Aut levibus teneros artus in volvere lanis;
Altus in immensa proavorum tabe laborat
Pallor, et infirmos macies vix sustinet artus.
Tali opus est medico, qui, cum penetralibus ipsis
Perfidiam exegit veterem, nova membra, novumque
[Note: 445 ] Restituat pectus, mentemque in pectora puram.
Hunc ubi, io mortalis homo, tristissima caeni
Proluvies, nulla a vitiis virtute redempte,
Invenies? Non quaere domi, aut fetentia priscae
Collige, vane, luis religamina, turpia visu,
[Note: 450 ] Foedorum monumenta operum; nec inania vitae
Purgamenta tuae, queis [Reg: quibus] te duce niteris in te:
Nulla medela malis, quin ulcus ab ulcere surgat,
Quin putredo rapax, ipsis suffusa medullis,
Vitales fluat in latices, nisi maior ab alto
[Note: 455 ] Cura procul veniat, sontemque humoris in ipso
Fonte necet flammam, et cunabula deleat aegri.
Haec Operum sunt facta tuorum, haec praemia morum,
Nec tibi quod placeant, necte quod tristia tecum
Delectent, prava esse minus, vel turpia, credas.
[Note: 460 ] Non tibi iudicium de te, rebusque gerendis,
Sed sibi seposuit patris Omnipotentia Magni.
Nulla igitur, quae te secedere, Regula, vulgo,
Ieiunare iubet, supra viresque modumque,
Prodere coniugium, peregre pede currere nudo,
[Note: 465 ] Mille alias tales iungens, stultissima, nugas,
Decipiat: Non ista operum sunt grana proborum,
Queis [Reg: Quibus] adolere aras, queis [Reg: quibus] suavem incendere odorem,
Mandavit Dominus: Non si, pellucida tabe,
Viscera vix toto semel anno pascere posses,
[Note: 470 ] Ista fames, sitis ista Deo, ceu iussa, placeret.
Non medicas sic ille manus, non pinguia praestat
Felicis fomenta olei. Quin lurida quamvis
Eiuret facies dominantem in viscera flammam:
Luxuries tamen intus edacibus omnia rodit


page 599, image: s017

[Note: 475 ] Ignibus, et stimulos vitiis obscura ministrat.
Usque adeo, ut, persaepe aliis quae testibus ingens
Lux vetat adversi Solis, his turpior in se
Permittat situ, et tenebris mala velet amicis,
Proritans caecis immania facta latebris.
[Note: 480 ] Ergo alia hic tentanda via est, aliisque movendum
Auxiliis, uti divinus sua munera Paean.
Explicet, et liquidis emendet vulnera sucis.
Nec coniecturis, aut simplicis omine verbi,
Expediunda via est: certo se tramite dium
[Note: 485 ] Monstrat iter, celeresque sequi iubet alta iugales.
Scilicet ALMA FIDES, nil non Rationis, iniquae
Iudicis, educit momento et sidera pinnis
Salvificis sibi nuda petit; si dicere contra
Audet, et humanas acies offerre, Sophista,
[Note: 490 ] Maxima de nihilo verborum pompa movetur,
Et redit in nihilum, numquam nectendus arenae
Funis, ubi primis nusquam postrema cohaerent.
Summa cadit, strictoque in fomite fracta necatur,
Quam, scintilla, prius vivos ascendat in ignes.
[Note: 495 ] Certa salus oblata homini est in sanguine Christi,
Illius ergo omnes laxat Clementia habenas,
Fecundoque implet credentum pectora voto.
Quod si vera Dei vox est, si credere Verae
Quisquam debet homo, quo constant nomine Vitae,
[Note: 500 ] Numquam aliam quaerent mortalia saecula praedem
Caelestis Sophiae, quam quae complexa fidele
Pectus, agit castum Domini ad praesepia ovile,
Quam si quis contra velit hiscere, pectore toto
Nec quicquam caelestis habet spirare Camenae.
[Note: 505 ] Huc etenim Vatum doctrina, huc Regius omnis
Nablia flectit Honos, psalteria mystica pulsans:
Huc exempla adigunt, huc denique quatuor alis
Singula dicta volant, quas sufficit Angelus adstans,
Quas Bovis effigies, quas blandi Forma Leonis;


page 600, image: s018

[Note: 510 ] Quas Aquilae pernix caelo decurrere vultus.
Ipsa sacrosancti dum stat super, hostia, saxi
Sacra typum, non mactantis merita ulla celebrat
Sacrifici: nec plebis agit bona facta per auras;
Sanguinis aspectu fusi, Pietate benigna,
[Note: 515 ] Omnipotens Sacrum instituit: non bruta quod illi
Aut flammis consumpta, cadavera, caesave ferro
Suave darent Epulum; sed venturi ominis ergo
Sanctificum cultris fudit, sacer ordo, cruorem.
Hic benedictus erat, saeclorum Gloria, Christus;
[Note: 520 ] Quem spes prima Patrum, quem successura sequentum,
Comprensum [Reg: Comprehensum] tenet arcta Fides. Si caeca suorum
Mens operum caeleste potest vice prendere regnum.
Quae ratio est? Quae celsa latent mysteria visu?
Quive subest, vinclis haerens immanibus, obex?
[Note: 525 ] Quod veterum Heroum tot milia, tanta relatu
Agmina, tot Proceres, non in sua quisque tulerunt
Facta salutiferum pondus? Cur poplite flexo
Quisque, suos temnens, Domini speravit honores?
Illum exorandum quaerebant mente serena,
[Note: 530 ] Supplicibus fibris animi; per sanguinis usum,
Bestia quam crebras fudit mactata per aras:
Sperantes non fusa solo, calcataque passim
Signa necis, sed venturi mysteria Christi:
Immaculatum Agnum, quem, pro pietate paterna,
[Note: 535 ] Constituit carorum hominum divaeque potentem
Iustitiae, pater Omnipotens, praedemque, Ducemque.
Hunc temerat, quoties humana industria iuxta
Sutile nectere opus, vel iniqua explere laborat
Texta manu, queis [Reg: quibus] deesse aliquid, temeraria, censet.
[Note: 540 ] Nempe Dei summum tangit blasphemia Numen,
Quae fecisse aliquid, quae constituisse Iehovam
Imperfectum, audet male sano edicere nisu.
Quid dicam, quo sit veneranda redemptio cultu
Humani generis, qua nil maiusve priusve


page 601, image: s019

[Note: 545 ] Ipsa potest potuitve dare Omnipotentia mundo?
Huic operi procul omne aliud, procul omnia cedunt,
Quae vel mens acie tangit, vel lingua profatur.
Nec tamen hinc mala sacrilegos astutia diri
Serpentis tenet assultus; quin frivola castis
[Note: 550 ] Accedat, rumpatque, superbia, spemque fidemque,
Inque labore suo quaerat decepta salutem.
Ah miseri! si quisque suae se in pectore mentis
Exigat ad Libram, et rerum deliria ponat:
Nemo umquam, quocumque modo sua facta secutus,
[Note: 555 ] Austeram qui atro vitam laceravit abusu,
Perfidus ipse sibi, nullo non sidere laevus,
Trux aliis, ceu larva volans, fugiensque sequentem,
Suffecit per se ipse sibi; quin turbidus intra
Pectora Iustitiae divae furor omnia vertat
[Note: 560 ] Munimenta Operum, velut aegri straminis umbram,
Quo non ulla potest umquam vis hostica pelli.
Et cum mente alia, cumque auxiliaribus istis,
Horrendos Satanae insultus, aeternaque credas
Poenarum meritis depelli examina vanis,
[Note: 565 ] Placarique Deum, toto qui pectore cultum
Flagitat, et fibras sequitur, mentemque profundam?
Sic Sacri sanxere Patres, sic optimus inter
Non nimium veteres, Sina de monte, Ioannes,
Nobile qui saeclis dedit immortalibus auctor
[Note: 570 ] Barlaami Monumentum, atque Indi dogmata Regis;
Quod relegens, usuque probans, mirabile contra
Divitias stolidas, et quae ludibria rerum
Mille premunt animos, fateor medicamen habere.
Atque, uti Posteritas sancti figmenta Poetae
[Note: 575 ] Concelebret melius, sensuque haerescere cogat,
Non aliis numeris, aliove exscripsimus oestro,
Quam quibus et quo omnem Christiani muneris artem,
Qua licuit, libris ter iussimus ire quaternis
Alta per ora virum; queis [Reg: quibus] et nunc, tempore tristi,


page 602, image: s020

[Note: 580 ] Non nostris sine promeritis, haec dulcia puro
Carmina concentu Fidei libamus ad aram.
Det Pater Omnipotens ut, quamvis debile, coeptum
Mens tamen ipsa probet Domino; nec fruge sine omni
Spica quoque haec sanctae succedat in horrea caulae:
[Note: 585 ] Dum maiora retro premimus sollerte notandi
Ingenio, veterum monitus, unde arduus inter
Heroas quondam, Christo gratissimus Augur,
Egregia, vates, tangam astra micantia fama.
Lurida quem terrae soboles, monstrosaque turpi
[Note: 590 ] Barbaries frustra vulgo componere certat;
Invidiae Victor, Victor saeclique suique;
Nunc etiam ille Deos, nunc sancta Oracula, praesens
Posteritatis Amor, numeris commendat amoenis.

DE FIDE SALVIFICA. LIBER II.

SAcra per insignes loquitur dum carmina ductus
Inspirata Deo, fons certae, Pagina, Lucis;
Ipsum inter reliquas Dominum dat visere formas
Sponsi habitu, thalamum cuius pulcherrimus ordo
[Note: 5 ] Virgineae veniant celebrare hinc inde Choreae.
Hae duplici censu Sponsum observare leguntur:
Pars fatuae; pars, egregia cum mente, sagaces.
Utraque, dum studio venturum exspectat amico
Prae foribus Dominum, somno sopita manebat.
[Note: 10 ] At praesaga cohors sapientum, ubi densa tenebris
Nox aderat, furvisve diem contexerat alis,
Lampadas igniferas multo saturarat olivo,
Palladio haud parcens, venturi cauta, liquori.
Altera, quae stolido tantum praesentia visu


page 603, image: s021

[Note: 15 ] Spectabat, mentemque solo depressa tenebat,
Dum studiis sensim in dormiscit inanibus, inter
Lucis et obscurae crepera obluctamina Noctis,
Oblita nullum servabat lampade sucum;
Arida sed, stipulis immortua, flamma peribat.
[Note: 20 ] Ecce autem, medio dum torpent omnia somno,
Magnus ab excelso Sponsus descendit Olympo,
Optatos thalamos aditurus ut alta suorum
Vota senum praesens votivo fine coronet.
Cum iam igitur celeri ferverent cuncta tumultu,
[Note: 25 ] Pars ea virginei, quae vivo lampadas igni
Munierat, assumpta chori est; pars altera, frustra.
Implorans harum auxilium de nocte, relicta est.
Quaeritis, o quicumque oculis caelestia rectis
Suspicitis, mentemque solo seducitis altam;
[Note: 30 ] Altam, Evangelici sequitur dum mystica Libri
Sensa procul, tenebrasque vagae Rationis abhorret:
Quid sibi vis fati velit inpenetrabilis huius?
Nempe quod aeternae reparatio viva Salutis
Non aliis numeris, alio non omine, iungit
[Note: 35 ] Mortalem Christo coetum, quam cum innuba Virgo
Coniugio Sponsum stabili sibi iungit amantem.
Scilicet haec totum est Ecclesia fixa per orbem,
Fixa Prophetarum et Regum sermone priorum;
Mox et Apostolici vestigia dogmatis intrans:
[Note: 40 ] Hanc sibi dum festis iungit genialibus auctor,
Undique ad egregios festinat coetus honores,
Non sexu, non flore aevi, non nomine compar.
Scilicet in nullo posuit discrimina Rector
Omnipotens, nisi in hoc, ut lampade regnet in aegra
[Note: 45 ] Vis olei, pollens tenebras exstingvere rerum.
Hanc qui prudenti, dum vivunt, mente pararunt,
Adventum Sponsi, secura mente, sopori
Concedant licet, obscuro quoque fidere tuti,
Exspectant: pars porro, animi delira profani,


page 604, image: s022

[Note: 50 ] Dum secura sui, nullis infesta tenebris,
Immoritur; sine pastu ignem, sine luce lucernam,
Servat, et alterius se inopem solatur olivo.
At, cum praecipiti venit hora suprema recessu,
Et Sponsum praesentem omnis chorus, aethere toto,
[Note: 55 ] Sanctorum sequitur Procerum; delira caterva,
Dum, palans animi, mercatum hinc indeque currit,
Amittit tempusque suum, finemque Salutis.
Sic stat noscendi felix sententia fati.
Ast olei quae forma, quis altae lampadis ordo,
[Note: 60 ] Quae ratio maneat, parvi ut stilla ignea olivi
Sustineat vitam, vero sermone docendum est.
Pars adeo adversans Fidei, dare prompta decorem
Humanis meritis, quamvis cum dogmate toto
Christiani pugnet, quod demonstravimus, Orbis:
[Note: 65 ] Absurdis tamen haec cumulat quoque frivola nugis,
Ut meritis iisdem, censuque operum omne bonorum
Adscribant pignus, seque hoc sermone fatigent.
Lucet ut in facili flammae flos lampade felix:
Sic operum lucere bonorum exempla necesse est,
[Note: 70 ] Ut felix iter optato quem sistat Olympo.
Sed, fatui, non de igne istic, non lumine flammae,
Sermo merus, super est oleo sententia Christi.
Ut iam expers olei non ulla in lampade flamma est:
Sic, nisi clara Fides, de puro proflua corde,
[Note: 75 ] Res Operum cernat, sordent procul omnia coepta,
Deficiunt Ratioque et Gratia, credita Christo.
Haec tenebras, media quamvis pallente Diana,
Nocturno pellit vigili; si victa sopore
Lumina declinat, custos sanctissima iuxta
[Note: 80 ] Excubat, et longam sedet in statione per umbram.
Hanc veniens sponsus, cum iam sententia certa
Damnabitque malos, castosque inducet Olympo,
Solam adeo inquirit, solam sibi poscit habendam.
Non illi sacra Virginitas, non nobile quicquam


page 605, image: s023

[Note: 85 ] Servandi postis studium placuisse refertur,
Queis [Reg: Quibus] fatuae pariter cum sana-mente-puellis
Certabant, operique bono sua iussa dicabant:
Sed pariles meritis, et Sponsi ad summa paratas
Obsequia, una Fides infesto separat actu.
[Note: 90 ] Nempe quod alterius contempto lumine flammae
Lampadibus propriis pars, orbis, credit, olivo;
Pars alia adscita servat mysteria Luce.
Lux hominum est Christus; lux altera, lucis ad huius
Quae ducit radios, Vitamque a Sole ministrat,
[Note: 95 ] Alma Fides Felix, mihi qui se credidit uni,
Ipsum ego sum Verum, Via Vitae, Norma Salutis,
Clamat Christus amans: Accedite Fontis ad huius
Dulcia, non ullo venalia, pocula, censu;
Hinc bibite aeternam, reparata Mente, salutem.
[Note: 100 ] Sic Pater Omnipotens Mundum dilexit, ut illi
Unigenam sobolem redimendo traderet, ut ne
Ullus ab Electis toto procul orbe periret,
Lex hominem in Poenam, numquam extricabilis, aufert;
Sponte cadunt merita, et veteris fuga maxima culpae,
[Note: 105 ] Christus ego, impletum tanti mysteria monstri,
Christus ego, ex alto venio: mea maxima Vita
Funesto in ligno letum miserabile obibit,
Ut quicquid sanctorum hominum est, sic vivere possit,
Censeat ut nostris sibi succursum esse medelis.
[Note: 110 ] Ille ego, quem veteris praefatio monstrat Esaiae,
Vestrum adsum scelus, et vestras purgare luelas.
Haec, quae me variis lacerant, tormenta, flagellis,
Non ego promerui divino in corpore noxis
Exantlare meis, proles invicta Tonantis,
[Note: 115 ] Vester honos, mea cassa suis iniuria culpis.
Tanta Patris summi temeratae ob crimina Legis
Iustitia est, ut, si vestros reparare reatus
Filius ipse Dei cupiam, vice iura necessum
Sit vestra subiisse crucis, mortemque pacisci.


page 606, image: s024

[Note: 120 ] At iam hominis mihi tantus amor; solia alta parentis
Deserui, Verumque latens in saecula fudi.
Stulta Superstitio dirorum altaria caeca
Spirituum infuso procul omnia lumine cedunt.
Iamque renatus homo novae in ordia nobile Vitae
[Note: 125 ] Pectus agit, sanctique capax sermonis ab alto,
Discit amare Deum, praesentia temnere discit.
Nosse [Reg: Novisse] salutiferum pignus, nosse [Reg: nosse] ardua vitae
Caelestis decora, et venturae gaudia palmae.
His iam pro meritis, pro tanta mole Bonorum,
[Note: 130 ] Nil posco, nisi CREDE mihi: nolo horrida Legis,
Quamvis caelesti quondam, iuga, condita iussu.
Sola FIDES haec dicta potest, haec prendere Dona.
Quod si non verbis pote CREDERE, CREDE meorum
Victus, homo, pretiis Operum; Miracula cogent.
[Note: 135 ] Non haec iam nudo Sapientia dia profatu
Proponit miseris, sed et alto condita iure
Iurando firmata dedit: certissima lex est.
Per Vitam tibi IuRO meam (sunt carmina Christi)
Quicumque in nostrum Nomen, Vitamque Necemque,
[Note: 140 ] Credideris, stent dicta Fide, potiere Salutem.
Interea iam ubi sunt larvalia dicta furentum:
Ibo ego praecipiti desertum saecula cursu,
Corpus ut infelix magno tortore fatigem:
Ibo ego sanctorum longe fana omnia circum,
[Note: 145 ] Omne latus Mundi nudis decurrere plantis,
Aedificabo aulas; multis proventibus aras
Augebo, sacros aditus venerabor, et ossa
Functorum Procerum, magna Pietate, novabo.
Instituam, sero quae, Regula certa, Nepoti
[Note: 150 ] Det, nostro exemplo, caeli ad sublimia cursum.
Vota Deo, Sanctisque Dei, quae nuncupo, amicis,
Posteritas ut nostra colat, sacrisque Levitis
Magnificis adsit Donis, testamine firmo
Prospiciam; moriens certa me Veste notabo,


page 607, image: s025

[Note: 155 ] Ut nequeant hostes fugientem prendere taetri.
Mille alias Operumque vias, Merita inclita Vitae,
Constituam, magnoque adero mihi ad omnia censu,
Ut felicem animam choreis caelestibus indam.
Iam qui prima Dei vidisti Oracula Christi,
[Note: 160 ] Ad sua per solam poscentis saecla suorum,
Regna Fidem, qui cetera ais non esse superbi
Insultus Satanae, et vacuae deliria Larvae?
Tune quod Omnipotens, proprio sibi sanguine fuso
In mortem, peperit, cuius pretiumque decusque
[Note: 165 ] Mille omnes mundi nequeant comprendere solo
Intuitu, nedum certa ratione tenere:
Tune, pudore carens, et nescia, Larva, salutis,
Hoc tam ridiculis, tam sub dis, rebus, ineptis,
Stultior ut quovis fatuo deliria cernat?
[Note: 170 ] Quid tua futilitas, quid corporis aestus inertis,
Quid confutarum mille improba tegmina fraudum,
Quid moles indutae auro, quid cursus in Orbem
Insanus, quid mille modis ridenda priorum
Foeda superstitio, quae manibus addit odores
[Note: 175 ] Turificos, atque Ossa, Dei pro Numine, adorat:
Quid faciant, uti mens purgata a crimine primo
Insita deponat veteris vestigia culpae?
Ah miser, et Christi nomen, gentemque fateris,
Et liquido Satanam eiurasti [Reg: eiuravisti] in Fonte tyrannum,
[Note: 180 ] Usque adeo caecus morum, Vitaeque, Tuique,
Servitium ut dirum nec in his agnoscere possis,
Quo te pura Dei, quo Gratia pura IEHOVAE
Exemit Christi? Nec in his stant Crimina culpis.
Ecce, ferox contra sensus hominumque Deumque,
[Note: 185 ] Scripturaeque omnis pondus, certasque loquelas,
Infernas inter poenas summamque Salutem,
Aedificat medios fallax conclusio postes,
Stridentes flammis, Furiisque immanibus aptos:
Huc, miseri absque Fide, mille in tormenta recentes


page 608, image: s026

[Note: 190 ] Corporis a cultu Mentes, sine lege trahendas;
Ni qua suis meritis sese, dum Vita manebat,
Dempserit e numero sontum, caeloque dicarit:
Huc, inquit, purganda animarum, huc undique cursu
Praecipiti, Natura, ruit; pro crimine Vitae
[Note: 195 ] Quaeque suos patitur manes; quaeque ignea sentit
Fornace in magna veteris purgamina culpae,
Donec, in album adeo denigro excocta colore,
Transvolet in caelum, et gremio sese inferat Abram.
At quid mentis habes, Christi, qui talia credis
[Note: 200 ] Discipulus? persvasa tibi vis dicere; sorte est
Somnia uti referas, vacuas ludentia mentes.
Namque ego vix usquam sanis cum sensibus ullum
Christicolam superesse putem, qui turpia Larvae
Ludicra Tartareae non hoc in figmine cernat.
[Note: 205 ] Dic mihi, quae Ratio Baptismatis orgia servat?
Cur peccata cuique sua, hoc in tempore Vitae
Credenti Christo, Benedictio Sacra remittat?
Cur, qui firma fide sibi pectora condita soli
Istic crediderit, totam sperare Salutem
[Note: 210 ] Post abitum, non una iubet de Codice Sacro
Lectio, sed constans totius Regula Veri?
Vitaque, quae nulla est Animae nisi corpore iuncto,
Tu tres infelix, infelicissime, condis,
Corpus ut absentem non sentiat aspera functum
[Note: 215 ] Ferre animam: quae si peccavit corpore in ipso,
Peccavitque habitans, et eidem hoc intulit irae.
Certe adeo si quid meritis morientis IESU,
Et culpam uno omnem Sponsae delentis Honore,
Adversum fingive potest, aut voce referri,
[Note: 220 ] Quod simul et cunctis se sensibus undique totum
Opponat, facile est scelerato huic tradere palmam
Figmento Satanae: qui noctescentibus almae
Cum studiis Sophiae variis sese artibus hostem
Offerret, stridensque dolis, et fulmine pugnax,


page 609, image: s027

[Note: 225 ] Sacrificis fatuis, et in unum hoc denique factis,
Infelicem auri ingluviem, fecundaque habendo
Iniecit simulacra parandi ante omnia census;
Ut vita in turpi longe thalamoque focoque,
Otia lenta libidinibus, luxuque, foverent.
[Note: 230 ] Hi miseram in plebem, nulla non arte trahendam,
Dogmata severunt, miseris ut manibus auro
Subveniant Maiorum, et vitam his aere reponant.
Scilicet ut primum sonat aeris in assere clangor,
Ilicet igne erepta sacro, purgataque noxis
[Note: 235 ] Subsiliat, certoque, Anima, hinc potiatur Olympo.
Quid scelerum indulsisse sibi Satanae improba coepta
Rite neges, siquis tot saecula talibus Orbem
Illusisse vides nugis? Quae Gratia Christi est?
Fons ubi inexhaustae Pietatis? Ubi alta cruoris
[Note: 240 ] Effusi merita? et fixum atro ex hoste tropaeum?
Scilicet haec te causa mori, tua maxima coepta
Inde adeo a facto voluit detexere mundo,
Alme Deus, Deus alme, ut, quae, reparatio gentis
Humanae, solo Christi tibi sanguine constat,
[Note: 245 ] Trudat eam in foedi Satanae lex carceris umbram;
Unde, dato exemptam, vox, asse, reducat ad astra
Sacrifici? Sic nempe tui docuere minores,
Scilicet hoc Sancti monstrant Oracula coetus,
Hoc et Apostolicae pridem docuere cathedrae?
[Note: 250 ] Hei mihi, quas tenebras, quae rerum oblivia passa est,
Non alio certe foedarum examine rerum,
Quam quod seposito se dogmate Codicis almi
Deliras dedit in nugas, Ratio; Omnia recta
Humanis sunt mersa logis, unde infima summis
[Note: 255 ] Mixta diu iacuere, Fides germana pependit
In dubio, Spes et Charis, orbae lumine claro,
Claustrales coluere situs; in messe maligna.
Verorum Christi servorum, ad tempora prisca!
Nunc quoque, eum radiis florentibus undique priscus


page 610, image: s028

[Note: 260 ] Instauratur honos, exemplaque perfida cessant;
Non tamen haec animis miserorum, haec moribus, aegris,
Evelli valet, ut penita in praecordia regnans
Deceptorum hominum, Persuasio, nectere Christi
Aeternis meritis opera huius inania Vitae.
[Note: 265 ] Vita suis numeris, ut Christi Gloria constet,
Lenis eat, facilisque, nec ulla in crimina pugnet.
Spiritus iste, cui, Christi, fervimus, ovile,
Servilis non est; sed in hoc fiducia felix,
Ut Patrem complexa Deum; quodcumque rogamus
[Note: 270 ] Utile, praesto aderit: super omnia certa salutis
Aeternae Ratio est. Utcumque hic mobile corpus
Fluctuet, afflictamque trahat per tristia mentem:
Celsa operum Regina Fides, Regina bonorum
Exactrix operum Christo probat omnia facta.
[Note: 275 ] Nempe nihil faciet, quod huic neget esse decorum,
In quo spirat amans, in quo illius optima vitae
Gaudia, iam vivens isthac in valle dolorum,
Participat, nulloque manet turbanda tumultu.
Nullus ad hanc animi penetrat variabilis aestus,
[Note: 280 ] Non Fortuna ruens, non blanda peste Voluptas.
Cuncta Creatorisque Redemptorisque potiti
Postponit meritis, et in hoc sibi vivit amato.
Ficta procul Pietas, et sordida cura laborum,
Et stricti in corpus stimuli. Satis undique laevi
[Note: 285 ] Erroris, vafer hostis, agit; nullo ordine constat
Ordo, procul rebus succedere agrestibus antris,
Eiurare homines. Bene qui sibi vivere credit,
Vivat et ille aliis, aliisque; hanc ordine vitam,
Hortando fessos, pigris instando, coronet
[Note: 290 ] Fine bono, sertumque ferat, quod maximus auctor
Ostentat caelo, numquam marcentibus aptum
Floribus, et liquida constans virtute per aevum.
Non Labor haec promissa tenet, non perfidus illis
Aspirat patricida sui: Bene maximus auctor


page 611, image: s029

[Note: 295 ] Plurima disposuit mundo, grataque fruenda
Mente dedit miseris; haec sunt capienda, nihilque
Numinis adversum sacros licet edere nisus.
Tantum etenim est, tantumque mali fert, temnere pulchrum,
Quam foedum laudare: eadem stat gratia utrique.
[Note: 300 ] At furor infelix miserorum, et, prodiga mentis,
Dira superstitio, quibus iram provocat in se
Caelestis Domini, meritis haec addere pugnat,
Et turpem assuto centonem fingere panno.
Usus inest cunctis, et dulcis gratia, rebus,
[Note: 305 ] Quae vocat in numeros animum curamque relictos,
Ut, suavi satie perculsi, ante omnia discant
Mortales miseri, tantorum operumque bonorumque
Ingentem laudare Patrem, qui mitia rebus
Lumina deflectat longa sub nocte iacentum,
[Note: 310 ] Nec tantis culpis, nec tanta mole Laborum
Excutiatve paternum animum, Curamve fidelem
Degeneris sobolis, nec in isthaec crimina factae.
Aspice quae Paullus, Sanctique uno Ordine, Patres
Instrumenti adeo faciant iubeantque recentis,
[Note: 315 ] Inde usque a primi revoluto tempore Christi.
Nempe inter vivos vivi vixere, nec umquam
Secessu populum, aut actus damnasse quiete
In venies, missos ideo, ut lux dogmatis alti
Splendorem late traheret, tenebrasque fugaret.
[Note: 320 ] Ipsa etiam Veri loquitur sic Regula, Christus:
Lux coram populo, date, luceat, indita vobis,
Illustrem ut nemo densa sub nocte lucernam
Abscondit super impositi curvamine saxi,
Sed liquidum iubar in mediis late aedibus altam
[Note: 325 ] Spargere dat lucem, et vestire patentia tecta.
Haec Fidei ratio est, quae, cum semel ardua cepit
Pectora, fructiferis floret nitidissima ramis,
Atque adeo e fructu dubiam cognoscere ius est;
Nempe uti nec spinas flavam producere aristam,


page 612, image: s030

[Note: 330 ] Nec lolium infelix uvis turgere videbis:
Sic poterit vere castis se moribus, et qui
Rite Deo placeant, nemo praeponere vulgo;
Sint nisi corda fide penitus munita serena.
Sic neque sancta Fides diris in moribus umquam
[Note: 335 ] Invenienda habitat. Non cassa vocabula rerum
Haerent in numeris; et lubrica carmina volvunt.
Fida Comes virtus operum est intrinseca, nec se
Furatur visu, aut externis distinet ausis.
Non tamen, ut strictus Vitae variabilis ordo,
[Note: 340 ] Aut rudis, et nullo non tempore tristis, imago
Curarum, exeso virtutem in corpore ponat
Salvificam: cum magna animae hic vertatur et adsit,
Non frustra quaesita, salus, non membra, nec aegrae
Eluvies cratis tantum expendenda subibit,
[Note: 345 ] Quantum mentis honos, et conscia numinis alti
Sancta Fides: quae, cum cruce caelica Vita pependit,
Astitit a latere, et, roseum bibitura cruorem,
Excepit calice insigni, quem postera saecla
Mandatum seris coluere Nepotibus, et per
[Note: 350 ] Omne colent aevum, Dominoque in fine probabunt.
Hinc tot Martyribus constans, illustre, corona,
Sidus agit caelo, atque exempla sequentibus offert.
Hunc calicem innumeri, primorum milia, coetus
Heroum, sanxere suo per tormina leto.
[Note: 355 ] Nemo operum meritis, aut surdo nisus honore,
Sed decore immenso Fidei, quae, rapta caducis
Horrentum tenebris rerum, dabat incluta caelo
Lumina: praesenti quamvis iam corpore mundo,
Non sine Luce tamen mira, mortalis adesset,
[Note: 360 ] Mens tamen in Christi, longe seducta, nitebat
Vulneribus, spretis tortoribus, et nece tempta.
Quod si inter cunctis, miracula, didita saeclis,
Unum aliquod velis excipere, et dare cetera pone,
Hoc recta ratione queas, hoc ordine certo


page 613, image: s031

[Note: 365 ] Eligere, ut reliquis mage mirum et nobile cunctis.
Quod mortalis homo, lutea compage coactus,
Auxiliis nullis, medio in terrore minarum,
Praesentemque necem, tormentaque maxima, diris
Exquisita modis, atque ingeniosa dolorum
[Note: 370 ] Instrumenta, tot artificum collata labore,
Tot saevis instructa dolis, ignique parata,
Sponte, animo egregio, non ullo turbine quassus,
Tempserit, atque ipsam properarit prendere mortem;
Saltim ut conceptae Fidei fiducia magnos
[Note: 375 ] Iret in Eventus, sperataque gaudia, nullis
Visa oculis, numquam mortalibus auribus hausta,
Tangeret acer amor. Celsi stupuere Catones,
Curiaque, augusto pollens, Romana, Senatu,
Nil tale auditum saeclis, ut corpore clausa
[Note: 380 ] Mens etiam, tamen in superos excederet aestus,
Mortem ipsam cupiens venturae nomine Vitae.
Hic confusa tacet Ratio, Virtutis amarae
Delicuere situs; quaesita Laboribus aegris,
Compositi vis magna animi, maioribus istic
[Note: 385 ] Urgeri stimulis confessa, in se ipsa recessit.
Nec gravibus placuit divinum inducere dogma
Consiliis, sed prima sacrae cunabula Sectae
Piscantum struxere chori: sed maxima Virtus
Continuo mundum, atque ipsam contemnere Mortem
[Note: 390 ] Edocuit, superante fide. Baptismate sacro,
Spiritus e celso rapidus veniebat Olympo,
Purpureas vibrans linguas et nectare Mentem
Vivo adolens: procul omne mali Geniique, Luisque,
Adventum Procerum nomen fugiebat, et atrox
[Note: 395 ] Artubus obsessis morborum exercitus ibat;
Donec in immensum, parvis oriunda latebris,
Excrevit virtus, et in ipsa altaria regnans
Dirorum Lemurum, sceptra alta auroque coronas
Sustulit insignes, Christi ad praesepia praedam.


page 614, image: s032

[Note: 400 ] Versa hominum studia, et longum quaesita per aevum
Irrita quae multis fuerat spatiisque locisque,
Paruit in Lucem generosi Regula Veri;
Non humano opere, aut ullo potiunda labore,
Sed divina trahens celsi commercia Caeli.
[Note: 405 ] Quodsi exhinc Procerum collegia Magna videbis,
Quae super exorta, firmataque undique pulchre,
Relligione Dei, normas sanxere salubres;
Non operum fixere iuga, aut vinxere fideles
Praescriptis coetus ut constent rebus agendis,
[Note: 410 ] Omnia sed Sacri scrutantes Codicis acta
Innumeris unam statuere ex moenibus arcem:
Quam Nicaea sacrans, Ter centum Patribus aptam,
Descripsit saeclis, servantque hac Lege Nepotes,
Posteritas nullis velit ut temerare sub annis.
[Note: 415 ] Hac comprensa omnis Christi doctrina tenetur,
Servat et invictum contra omnia fulmina pondus.
Hac olim ipse Oriens, hac Occasusque, Viaeque
Australes vixere Deo: post perfidus hostis
Abstraxit partem meliorem. Orientis habenas
[Note: 420 ] Dirus Arabs, monstrum fecunda immanius hydra,
Abripuit lacerans, foedisque altaria Christi
Spurcavit manibus, cui fabula mollis inertes
Instruit in Luxum Caelos; ipsumque Tonantem
Monstrificis culpis, et prodigialibus ausis
[Note: 425 ] Subdidit, incestans sanctae mysteria Legis.
Aegra superstitio, taetris innisa relatu
Criminibus, partes adeo stupefecit Eoas,
Ut vix salvifici parvas sit visere Verbi
Relliquias per tot Regna, et mille, amplius, Urbes
[Note: 430 ] Ipsum adeo Solium Iudae, montemque Davidis
Trux furia insedit, stabulisque immanibus aras
Opprimit, atque auro vendit spectacula Christi.
Parte alia in vertit Meritorum laude malorum
Hesperii partem mundi, ut vix ultimus almae


page 615, image: s033

[Note: 435 ] Doctrinae superesset apex, claustralia cuncti
Ore celebrabant Opera, effectuque probabant.
Interea quasi Victa, Fides, quasi serva sinistrae
Succubuit sorti, et se carcere texit iniquo.
Regnabant fictae, nullo sub iudice, lites,
[Note: 440 ] Et schola sub stolidis maerebat lusa Sophistis.
Illi altercantes immani murmure circum
Principia, aeterno non expediunda labore,
Impia Aristotelis ducebant dogmata Christi
In pura nixas animi Pietate loquelas;
[Note: 445 ] Ut facerent sine mente Chaos, sine lumine noctem.
Palabant artes, studii pallebat honesti
Ardor, et uno omnis langvebat tempore Pallas.
Cuius deliciis, et comptae fulgure linguae
Egregii quondam Proceres, sanctissimus ordo,
[Note: 450 ] Ambrosiusque Patens, Augustinusque Sacerdos,
Et Stridonis honos, et mille vocabula Patrum,
Pugnarant contra sectarum immania saecla.
Namque adeo haec constans divini regula fati est,
Cum tenebras sanctis inducunt nubila libris,
[Note: 455 ] Imminet et nostris Poenae nox improba noxis,
Haec primum Omnipotens studia, haec convellere saevo
Permittit Satanae, quae Libertatis honorum
Nomen habent, animosque electis floribus ornant,
Dicendique vias, et Sacra Poetica comunt:
[Note: 460 ] Lectio quae priscis tradit scriptoribus haerens
Illustratque novis, orbemque absolvere perstat.
Viderunt mihi dicta istic persaepe parentes,
Viderunt atavi, nostro quoque forsitan aevo
Imminet ista lues, scelera ut deformia crescunt,
[Note: 465 ] Decrescit Pietas, virtusque effloruit omnis.
Sic cum faece gravi purganda, Ecclesia, tandem
Centum retro annis, veteres gestiret adempto
Exuvias renovare situ, procul omnis in artes
Surrexitque Europa novas, veteresque libellos


page 616, image: s034

[Note: 470 ] Excussit latebris, et trans mare laeta cucurrit,
Hellados ut priscae, tot iam interrupta malignis
Fragmina naufragiis, veteres revocaret in usus
Hinc disciplinae, Linguaeque, et culta Poesis,
Historiaeque fides, saeclis melioribus ingens,
[Note: 475 ] Erexere caput, redivivaque nomina Romae,
Florentis quondam, Geticas fugere tenebras.
Iam cum Luce Dei, iam cum Pietate Fideque,
Omne licet doctis aevum condiscere chartis.
Quicquid, ab immenso velut atrae turbine nubis,
[Note: 480 ] Diluvium infelix veterum sinit esse superstes
Librorum, redit in Vitam, celerique notatum
Scribitur arte typis; quam, sera in saecula, certa
Seposuit pater Omnipotens ratione latendi:
Scilicet ut, cum iam rerum super ultima finis
[Note: 485 ] Immineat, restetque nihil, nisi Iudicis almi
Adventus, quem Sancta cohors super omnia poscit;
Didita voce nova, et cunctis bene condita linguis,
Ceu quondam vivo Procerum sermone docentum,
Sic Evangelii lux apta papyro,
[Note: 490 ] Nunc, iterata velut, latus omne perambulet Orbis.
Iam proprio fruitur sacrarum interprete Legum,
Quondam Barbarie, Teuto, damnatus agresti,
Nec Latii gnarus, nec Graii conscius oris:
Nunc etiam Hebraei pollens Idiomatis usu.
[Note: 495 ] Invidia Europae Gallorum aptissima cantu
Nunc Venus in dociles cogit Psalteria rhythmos;
Hispani gravitas sermonis, et Itala Pytho,
Pro se quaeque voluminibus dant tempora Sanctis.
Non Scotico sermone carent, non incluta Daco
[Note: 500 ] Scripta Dei; his iisdem gaudet Regale Britanni
Iudicium Indigetis, et nobilis aula Poloni;
Vandaliae, Hungariaeque Urbes et Principis Istri.
Atque utinam, ut studiis melioribus omnia fervent
Regna Ducum, Christoque viget sacra gloria Vatum,


page 617, image: s035

[Note: 505 ] Sic sanctae Fidei, atque Animae se cultibus addant
Decepti Reges, quorum nunc optima rebus
Portio in humanis ponit sibi nobile votum.
At non prisca virum sic saecula, maxima palma
Nominis aeterni, per quod via reddita caelo est.
[Note: 510 ] Gloria danda Deo, non in puerilibus illa est
Invenienda Operum meritis: Cum feceris omne
Quod potuisti, inquit Sapientia maxima, dic te,
Nullius servum pretii; quia feceris isthuc,
Quod facere officiique tui, poenaeque, manebat.
[Note: 515 ] Hic ubivis meritorum? ubi magni Gratia facti,
Erogat alterius quod inutilis usibus auctor.
Ut quasi mercatu caelum venale reponat?
Ah miser, et tibi non miserabilis; optima quondam
Portio factorum, faciendorumque Bonorum,
[Note: 520 ] Te studeas discasque volens, tua facta revolvas,
Mente Deum amplexa; quod huic debere tibique
Sit reliquum agnoscas, nec in isto tempore propter
Res vacuas, unoque procul tibi momine raptas,
Deserere ipsum te et Mediatorem, improbe, certes?
[Note: 525 ] Hic locus est retro redeundi, haec orbita, iuxta
Angustam quam cernis, et arcto tramite clausam.
Vita viae est, via perpetuae certissima Vitae est,
Constans Lege sua, vero subnixa, Deique
Ipsius eloquio; quicum simul omnia possit
[Note: 530 ] Fallere te nescit: contra sua maxima dona
Nil in te prorsus, nil ex te poscit habendum,
Praeterquam ut credas bene velle et posse parentem,
Factoremque tuum; quinon contentus utroque
Nomine, virgineos caelo descendit in artus;
[Note: 535 ] Factus homo est: stupet omne hominis mysteria caelum,
Indigetes Superi, Cherubin, Seraphinque, volucres
Siderei, datus aeternis exercitus astris,
Ut mandata Patris totum laturus in orbem,
Tanta tui merito tibi sit reverentia cultus.


page 618, image: s036

[Note: 540 ] Nunc te, Christe Deus, mihi homo, tibi maxima rerum
Maiestas, flexo cum poplite, pronus adoro:
Da te posse sequi, da diras fallere technas
Antiqui serpentis, et aerumnabile pulchra
Spernere mente Chaos, aerumnisque omnibus altum
[Note: 545 ] Erexisse caput; Ut quite sancta Magistro
Orgia suscepi sacri Baptismatis, in te
Inque tui mea Fata fide decurrere possim:
Ut cum iam miserum hoc, et ineluctabile corpus,
Putris humus patrium in gremium, sperataque semper
[Note: 550 ] Antra, recondiderit, menti tua maxima virtus
Adsit, et e stabulo hoc caelestem adsciscat in aulam.
Da numquam variare Fidem; da pectore laeto
Te fratrem colere, atque, tuo me sanguine nisum,
Omnia quae video contemnere; flere caducis
[Note: 555 ] Innexas studiis culpas: te gaudia viso
In nova perpetuis mentem componere dictis.
Interea, dum quottidie mea tempora mecum
Decrescunt, conorque aliquid me dicere maius,
Hoc quoque sit vestris acceptum altaribus, oro,
[Note: 560 ] Vile licet donum: Tua quod mihi gratia, per me
Exsorti, dedit, arbitrii sanctique bonique.
Alma Fides, Regina aevi, Lex alma Salutis,
Sta Vatem iuxta, atque alio iam gaudia voto
In divina fave. Non est cessare canentem
[Note: 565 ] Dum reget hos, Christi laudator, Spiritus, artus.

DE CONSTANTIA, LIBER I.

NOn ego te priscis, excitam, DIVA, latebris
Trans mare in Hesperiae ducam penetralia Musae.
Quamquam, vatis inops tot saecula, moribus ipsis,
Vix aliquod nomen nostro tibi manserit aevo.


page 619, image: s037

[Note: 5 ] Usque adeo Levitas, Urbanaque Copia fandi,
Ridiculaeque animi Choreae, caecique Tumultus,
Cum Variae vultu Sortis, cum Turbine blando
Decepere homines, utin ipso vulnera morbo
Ex aliis alia inquirant, seque omnibus addant.
[Note: 10 ] Sed mea te Pietas, nativo ut carmine primam
Intuitus coepi sanctis adscribere divis,
Depinget numeris, et Posteritatis Amori,
Suavibus acceptam dictis, in saecula mittet.
Cum primum Pater Omnipotens mortalia culpis
[Note: 15 ] Exsuere infandis voluit discrimina Vitae,
Spemque Fidemque dedit miserans, iussitque colendas
Suspicere, et spretis caelestia amare caducis;
Invictum insevit menti decus aspera contra
Tempora, quae dubiis miscere pericula iussit
[Note: 20 ] Turbinibus: secura sui ne pectora prono
In vitium abscessu ruerent, oblita futuri.
Hoc uti praecipue robur penetralibus ipsis
Concipias, et mente tua tibi in omnibus adsis;
Ne te caecus Amor pollentum ducat Honorum,
[Note: 25 ] Neve opibus credas quicquam boni inesse parandis,
Parte Voluptates alia contemnere pulchrum est,
Internisque bonis, nec ab ulla Sorte movendis
Pascere mentem animi. Quod si haec tibi regula constet
Nequaquam magni facies, si forte locatus
[Note: 30 ] Ad rerum excelsos apices, descendere laevae
Sortis ab incubitu vilem cogeris in hortum.
Haec etenim ratio est cunctorum fixa decorum,
Queis [Reg: Quibus] externa animum dementit gloria fuscans;
Ut venere, abeunt: quod si quem lurida pascit
[Note: 35 ] Ambitio, volucri rota turbine vertilis aufert;
Iamque sui oblitus turbae se moribus amens
Implicat, atque aliorum in sensibus omnia ponit.
Iam quid credibile est, ut Opinio frivola vulgi
Acceptum sapienti, aut magna mole petendum,


page 620, image: s038

[Note: 40 ] Possideat? Cum quottidie stolidissima quaeque
Succedant annis, et nil non saecula credant;
Sic tamen ut verso tandem se cardine Verum
Exsinuet, speculumque aegre morientis in umbras
Diffugiat, numquam reparandi deinde, decoris.
[Note: 45 ] Ecce autem, quem scaeva auri sitis obtinet intus
Immoritur studio pallens aeruginis atrae,
Lusca tuens; non ulla hominis vestigia diro
Invenies animo, nec Vitae Larva colendae
Utilis, in tenebris ignobile transigit aevum.
[Note: 50 ] At si divitias, si magni munera census,
Felicem te posse putas, si reddere rectae
Mentis, et in nullo variantem momine rerum:
Adspice quot contra Reges, quot nomina prisci
Endoperatorum [Reg: Imperatorum] Libri tibi dicere possint,
[Note: 55 ] Quorum opibus propriis infausta potentia pessum
Interiit! Quam magna virum se copia, ponto
Et tellure, tibi offundet, queis [Reg: quibus] dira cupido,
Ipsaque magnarum pollens possessio rerum,
Flebile pro studiis letum patravit amicis.
[Note: 60 ] Laeta Voluptatum si vis coquit improba corda,
Quam durum est, expende, animo, meliora reducto
Sub iuga, decidui se corporis addere brutis,
Ut nullam ratio servet generosa Coronam
Aethereae flammae, quae turpi subdita caeno
[Note: 65 ] Pugnat, et interius male tacta nocentia damnat.
Haec sunt atque alia, externis data, ludicra, rebus,
Assiliant uti mentem, alta sese arce tenentem:
Quae cum composito solam se robore cernet,
Difflabit nebulas rerum, quas ardua tanto
[Note: 70 ] Cura sitit, frustraque inhiat mortalis, amore.
Nam cum prima sui Constantia numinis in quem
Fundamenta locat, se celsior omnibus altis,
Mens animi erectam patrio componit Olympo,
Acceditque Diis. Hinc rerum in saecula mittit


page 621, image: s039

[Note: 75 ] Astripotentem oculum, Naturamque omnibus aptam
Perspicit, ut quid sit, quo nomine quaeque colenda,
Res, norit [Reg: noverit] penitus, nec inerret vilibus umbris,
Aut vacuo in motu, aut male titillante susurro,
Dulcibus aut visu faculis; quin omnia sensuum.
[Note: 80 ] Trans arcana videt, quid mollis opinio falsi
Assuat unicuique, et naturae intima turbet.
Hinc cum per totum sibi nil aequabile mundum
Conspiciat, sed cuncta suo data serva decori,
Utitur his ut corpus eget, ut vita volucris,
[Note: 85 ] Omnibus in punctis pretio ponenda minuto.
Sese autem, eductam Vitae squalentibus umbris,
Maiori indulget mundo, caelestia coram
Lumina contemplans, aeternaque gaudia quaerens.
Sic immobilibus nitens virtutibus in se,
[Note: 90 ] Dic mihi, quas tenebras metuat? quo turbine contra
Palleat, aut stabilis mutet fastigia Vitae?
Nec genus est Cladis, nec saevae mortis imago
Ulla, queat fixas animi quae tangere sedes.
Nempe obitus carorum hominum, nempe omnis in uno
[Note: 95 ] Fulmine versa domus, nempe in penetralibus ipsis
Vis morbi truculenta furens, nempe aspera laesi
Corporis in tormenta animum Constantia firmat;
Gnara quod horum haec sint generoso a principe fata
Quaeque suis addicta locis, et tempore fixo,
[Note: 100 ] Se vero ulterius caram Omnipotentis Amori
His exerceri monitis, hoc robore molles
Excuti ab infractae mentis virtute labores,
Quin ipsis erecta malis, ipso ordine pestis
Exsurgat melior. Quid enim? Ut male corpus et aegrae
[Note: 105 ] Peccavit cratis labes, se Spiritus ingens
Subducet coeptis, et, consentire malignis
Dedignatus, abit. Quae non meruisse videbis,
Quid timuisse velis? Superest Constantia magni
Pectoris, atque ipso se opponit denique fato.


page 622, image: s040

[Note: 110 ] Cara Deo, quod digna malis pereuntibus in se;
Cum contra Impietas infelicissima vivat
Hoc uno, quod laeta sui, quod crimine toto
Utilis, et numquam cursus aversa secundos;
Ne penitam spectare luem, aut se vertere retro
[Note: 115 ] Evaleat, tandemque aliqua Virtute beari.
Prisca virum multis se consultatio Libris
Implicuit, sapiendi aliquas ut disceret artes.
Scilicet alta virum cum pectora triste viderent
Ludibrium rerum, tum Fortunae omnia volvi
[Note: 120 ] Praecipiti arbitrio; Vacuos pertaesa tumultus,
Mentis in egregios sensim cessere recessus,
Inque suis numeris, et in immortalibus almi
Consiliis animi gratam reperere quietem,
Non sine divino afflatu, et melioribus astris.
[Note: 125 ] At non ista satis Sapientia firma, suique est
Nominis apta decus: certe defendere sese
In vacuo est, cum taetra procul vitatur abyssus
Fortunae, tutoque loco se vita receptat.
Scilicet haec prisci Sapientia dogmatis arcem,
[Note: 130 ] Humanis procul a curis, super ardua condit
Rupis, in emenso, fastigia, colle reducta.
Nec tamen hoc ulli certis licet addere dictis,
Umquam aliquem hanc arcem Stoo tenuisse labore.
Multa quidem vacuis inolescunt carmina chartis
[Note: 135 ] Admiranda, sacris vulgum doctura loquelis:
Verum impos animi longe inferioribus ardor
Cedit in exemplis, et vita moribus obstat.
Nempe quod adversis elucet mascula Virtus,
Nec potis est animi, Constantia, fingere cultum,
[Note: 140 ] Saeva nisi innumeris toleret discrimina Pugnis;
Nunc hos, nunc illos, dum ex rerum provocat usu,
Hos aliosque hostes propriis ex arcibus ultro
Deicit, atque alios audacibus exigit ausis.
Quid Cato, Fortunae Victor, melioribus armis


page 623, image: s041

[Note: 145 ] Persuasus, causaque, frui? Cum maxima mentis
Excelsae Ratio e libris sapientibus usum
Posceret, extremis tandem ostendenda periclis,
Succubuit, fugitque exoso lumine Vitam.
Vixerit ut potuit, pro libertate paterna.
[Note: 150 ] Magna sonans, aciemque potens obvertere sorti;
Quid moriens melius fecit, quam corpore turpi
Mollis Otho? Mundi dubiis qui rector habenis
Proiecit simul Imperium, vitamque merentem.
Altior hic illo, quod salvo iure recessit
[Note: 155 ] Vivendi; Comes esse fugae Victoriae visa est.
Non sic Vera docet magnae Constantia Mentis,
Gaudet in extremis, nec fulmine pallet ab ullo.
Haesit honore suo, seque, immortalibus ausis,
Perpetuam maculam, Cato, Caesaris extrahit ensi:
[Note: 160 ] Quin morere hostili ferro, vel vivere certa,
Numquam animo ingenti melioris transfuga causae.
Quod si fata iubent, fatis opponere robur
Invictum fas est, non quod culpabile quicquam
Dia ferat miseris sententia: mira sed huius
[Note: 165 ] Quod ratio, nec morte potest Clementia Divum
Censeri, aut odium, Virtus Pietasque docebunt.
Nec rigor hic excors animi, nec dira placendi
Soli cura sibi saxosis quaeritur orsis.
Ut vacuis rebus se credere, gloria nulla,
[Note: 170 ] Atque animum vanis Fortunae dotibus altum
Subicere, infandum est; ita in ipsis orbita recta
Virtutis studiis nulla non arte sequenda est;
Pallidus et multos affectans intus honores,
Duritiae, non Constan is se nomine vendat,
[Note: 175 ] Sed rigidam in cautem, aut annosi robora trunci
Faunorum veterum redeat germana propago,
Nec vita nec mente, nec exemplo utilis ullo,
Saeva sed incendens peiori fata tumultu,
Iratosque Deos stimulans, poenasque sequentes.


page 624, image: s042

[Note: 180 ] Contra compositae felix Sapientia mentis
Non vita a sensu, non sensu dissidet umquam
A Vitae exemplo, blandis sed moribus in gens
Nil metuit, nil certa cupit fatique suique;
Non levis externo percellit pectora plausu
[Note: 185 ] Ambitio, aut numeros quae torquet, Opinio, Veri,
Ad captum populi: Virosa calumnia quamvis
Perpetuis, circum lustrans illustria, tentet
Insidiis nigra fuligine tingere facta:
Non tamen excelsae tangit fastigia Vitae,
[Note: 190 ] Sed ridenda procul vacuas vanescit in auras.
Turpe malum, Mentisque lutosa haerentis in ulva
Perpetuum indicium, nulla Virtute luendum.
Namque uti quisque domi nudum se laude decora
Sentit, et ad recti non umquam nomen anhelat,
[Note: 195 ] Torquet in invidiam visae Virtutis honorem;
Dumque huic se similem nullo sperare futurum
Tempore habet, pernix odiis hostilibus instat
Subruere incautum, et tenebras offundere Soli.
Omnia, quae nostra possent Pietate caveri,
[Note: 200 ] Huic cedunt vitio, quod in ipsius intima mentis,
Virtutumque, nocens virus suffundit eundo.
Vix aliquem exsortem tantae pestisque luisque
Praeterito viguisse aevo, aut dare nomina Fastis
Invenies nostris, quin laevo lumine pallens
[Note: 205 ] Unam illi maculam latebrosus inusserit ardor.
Nec, puto, magna sui Constantia roboris usquam
Firmius extulerit signum, quam dira premendo
Lumina contemptu: Cum cuncta Calumnia possit
Noxia: fraternis animos exsolvere vinculis,
[Note: 210 ] Regibus in plebem malesanum accingere ferrum,
Et Populum in Proceres caecis armare venenis,
Turpia figmentis evolvere crimina miris,
Suspectas animis culpas invergere puris,
Discordi regna alta manu concerpere sensim,


page 625, image: s043

[Note: 215 ] Nec telis nec vi flammae expugnabilis atram
Illuviem, aut captis rursum expellenda Latebris,
Contemni tamen exhorret. Sic debilis extra
Mendicat numeros, et se in sua crimina volvit.
Hos docet alma modos Constantia. Vivere recte
[Note: 220 ] Qui studet, et nulla vitiorum inflectitur arte,
Non valet arrosus Linguae vitare, nocentis
Iudicio et ratione procul; cum scandere durae
Virtutis Fortuna gradus, coramque profanas
Intentare faces nescit, virosa subornat
[Note: 225 ] Instrumenta malorum hominum; ut dirissima pestis
Coram pulchra canat, versoque Ciconia tergo
Infandum monstret digitum. Sta fortior omni,
Mens, sermone malo, vitiis si vivere pulsis,
Et potuisti ipsas animi contemnere pestes,
[Note: 230 ] Quid trucis affultus Rumoris, et impia falsi
Latronis procul orsa times? in sibila vulgus
Turpia eat, retroque omnis te concio risu
Pone secuta premat: Celsum Constantia pectus
Non hos in stimulos, non haec in fulgura cingat?
[Note: 235 ] Cum caeli terraeque labor, cum fulmina fati,
Cum nequeant tormenta tuite corporis alto
Afflixisse animo, et tristes immittere curas,
Pulsus ab infido sonitus ferat aeris ore
In declive retro, et pugnacia pectora rumpat?
[Note: 240 ] Heu caeli terraeque pudor, mala lingua, Deorum
Quot soboles, priscisque pares Heroas iniquis
Insidiis mersos, alienis obruis armis!
Hanc si quis cladem, et dirae mala fulmina linguae
Fugerit in Vita, merito felicia nectat
[Note: 245 ] Serta suo capiti, seseque in sidera ducat.
At quo res gravior, maiorem exstincta decorem,
Maius habet laudum decus, et spem fine coronat
Hoc magis egregio, quo durior alea victa est.
Sic metuitque cupitque nihil: mala mente benigna


page 626, image: s044

[Note: 250 ] Contemnit merito Constantia, maxima quaeque
Sperat dona sibi; quin scit servata manere.
Quippe tenore suo non umquam exire reperta,
Mente potens solida, sibi frivola cuncta subhastans,
Infera maiori spatio terrena relinquens,
[Note: 255 ] Quam tremor ut rerum, aut incerti inscitia Casus,
Pauperiesve queant generosum tangere robur.
Ecce autem foedi pallens Contagio vulgi
Monstrat egestatis procul aerumnabile pondus,
Ut gravis excelsos animi, penuria, motus
[Note: 260 ] Debilitet; gracilique incestet acumina morsu.
Contra scire decet, paucis uti, larga suorum
Mater opum, Natura, bonis contenta, ministret
Divitias ubicumque suas: nil quaerit abusus
Artibus in Luxus, variique emblemate pastus,
[Note: 265 ] Turpia quae morborum irritamenta malorum
Viscera vi vitiant male dulcis laesa veneni,
Innumerasve Gulae pestes, quae turgida ventris
Ingluvies nullo non tempore prodiga fundit.
Contra Simplicitas puri gratissima victus
[Note: 270 ] Corpus habet numeris aptum Mentisque, Suisque;
Nec venale procul marin alto quaerere certat
Delicium victus, damnum censusque suique,
Naufragiis ut lauta Epulas det mensa, per orbem
Quaesitas totum, nec iam morte paratas.
[Note: 275 ] Vina nisi pelago distingvat Graecia noto,
Nil iam dulce sapit; sed in his taeterrima mentem
Deicit Ebrietas, et consuetudo Nepotum
Continuare sacros, poclis enormibus, haustus.
At Natura vigil, rivo contenta salubri,
[Note: 280 ] Obvia pandit opes Sapienti, atque ordine certo
In sua se volvens vestigia, fructibus almis
Circum tota viret: quorum nitidissimus ille est,
Qui gratis, nulloque argenti carpitur usu.
Sic cum prona Ceres, cum puri Gratia rivi
[Note: 285 ] Praesto aderit, tegmenque artus velaverit aptum,


page 627, image: s045

Tutandosque gelu fervente exemerit ignis,
Nil non, quod super est, aequa ratione recidas.
Et quid in immensos extendas cetera abusus?
Vita brevis, sine fine animi fax ardet avari.
[Note: 290 ] Quod superest, iisdem, quibus usque hac, moribus hercle
Vivere dein poteris; quod si hoc neget ordo Deorum,
Quin sequeris, nullo contristans pectora planctu!
Nempe quod Ambitio, quod vani Gloria census,
Dira quod accumulat mentis svadendo Voluptas,
[Note: 295 ] Hoc vanos torquet percepti pectoris aestus.
Scilicet in tenebris posthac, in rebus egenis,
A Veneris procul et Bacchi ducenda favore
Vita tibi est: animum hic misero miser exedit ardor,
Et non, caeca tui, Ratio, tot milia cernis,
[Note: 300 ] Et gaudentum hominum, quibus isthaec omnia nullo
Tempore visa, aevum felix tribuere carendo?
Qui neque, queis [Reg: quibus] raptis incusas numina frustra,
Aut habuere umquam, aut notis cupere potiri?
Tu tamen, ut cunctis generosior, ardua planctu
[Note: 305 ] Sidera sollicitas, incendisque aethera votis,
Ut miserum in tantis te cernant omnia rebus,
Ipsam etiam mentem trepido amisisse tumultu.
At non invicti sinat hoc Constantia rectrix
Pectoris! Ut fixo navim temone sub astris
[Note: 310 ] Nauta regit, celeris flectens vestigia cursus:
Sic animi stata Temperies, non vilibus umbris
Attendit rerum, quas fert Fortuna, refertque;
Sed cursum ut vitae certis moderetur habenis,
Dat menti Imperium. Mens ardua tempore nullo
[Note: 315 ] Pauper erit, rebusve aciem inclinabit egenis;
Quippe quod intra se sua norit [Reg: noverit] [Reg: noverit] munia, nulli
Imperio data, sola suo servire decori.
Exsilium, carcerque, et cari pignoris ingens
Mentem cura coquit, laceratque haerentia vola!
Care Pater, quid turpe tuis maioribus addis
[Note: 320 ] Exemplum, molique incestas astra querela?


page 628, image: s046

[Note: 320 ] Haec quae dura tibi magna ratione videntur,
Nempe, quod immeritum tangant, hoc fortius urunt
Nam si Poena graves premat implacabilis ausus,
Culpa tua est, meritoque tuam luere ipse fateris.
At si nec merito, nec quoquam errore maligno,
[Note: 325 ] Assultus Fortunae, ignominiosaque tela,
In te fixa vides, etiam nolensque volensque
Constabis tibimet, nam nulla iniuria tanti est,
Conscit ut egregiis deturbet pectora votis,
Edoceatque aliud, quam quod novere patratum.
[Note: 330 ] Ille tamen testis cunctos sanctissimus inter,
Pectore qui residet non exturbabilis alto,
Illius aeternos nemo pote fallere fatus;
Hoc contentus, habes reliquos ridere, per auras
Palantes vulgi, et nullo rumore nocentes:
[Note: 335 ] Hunc nemo excutere et vero sibi fingere quicquam
Seposito pote credibile, aut firmare probandum
Cetera cum fictis videas alludere nugis,
Et cursus implere suos, statione potita,
Te tibi tute tene. Non est exire supernis
[Note: 340 ] Consiliis fixos, inimici robora, fines.
Perdia Luxuries saevit ferrique luisque,
Nocte sub ancipiti furias incendit Erinnys.
Nempe quod Omnipotens cunctis hunc tristibus alta
Suffixit ratione modum, sacrumque dicavit:
[Note: 345 ] Ut cum iam plenis torrent immania velis,
Subsidant, pressoque retro molimine tendant.
Praeterea cum mutato se turbida flatu
Ingessit Fortuna nocens, lare pulsus avito
Excussusque domo, ut caelum cogare remotum,
[Note: 350 ] Usque sequi, hostili patria arva urgente tumultu,
Quid gravitas ideo constans, intende, remittat.
Tu tibi de propriis exsul palare videris,
Atque aliena sequii notissimus errat utrimque
Calculus, et specie nectit ludibria versa.


page 629, image: s047

[Note: 355 ] Te sequitur, quocumque ieris, pars maxima rerum;
Caelum ubicumque tuum est; terra quoque semper eadem
Uteris, ipse idem peregre comitabitur aer;
Nec flos deficiet pluviae, nec defluus humor.
Prospexit Natura tibi, non deseret umquam
[Note: 360 ] Te tua Prosperitas; quodcumque in corpore magno
Mundus habet, nisi tute tibi, nemo hercle negabit.
Atque ut saeva etiam Fortuna Elementa reducat,
Speluncae incluso taetrae, tamen omnia tecum
Sunt momenta tui sancto tibi pectore clausa.
[Note: 365 ] Audiat Omnipotens, et fata haec carmina dictent:
Spem fixam caelo nullis Constantia perdet
Turbinibus; non saeva fames, non ulla potente
Vis tormentorum stabilem a Virtute revellet.
Quod si omnes Leti facies, omne impia nomen
[Note: 370 ] Adsciscat, Fortuna, mali; resolubile corpus
Principiis reddet patriis, et partibus in se
Cuique redire dabit: Mentem sanctissima caelo
Asseret illustrem Constantia. Cetera quemquam
Temnere posse neges, cui mors contemnitur, exre?
[Note: 375 ] Quid parvam in sobolem pallentia lumina flectis?
Illa tuum genus est; fateor: sed maior ab alto
Fata Pater, Vitaeque regit non mobile pondus.
Tu moliris ad hoc aliquid, Vanissime, curis
Addere velle tuis, et ducere fata querendo?
[Note: 380 ] Adspice cuius in his usurpes Iura querelis,
Iniciens operi Regis tua frivola Magni,
Nempe retro, docilis mecum, reflecte volucris
Ingenium mentis, primique exordia fetus
Naturae e tenebris duc in specularia rerum,
[Note: 385 ] Teque ostende tibi, et genitoris iura nepoti.
Tu, cum concepto turgerent sanguine venae,
Femineum in corpus, genitalia viscera matris,
Fudisti perpaulum aliquid; quam longa voluptas
Tota fuit, spatium unius non perstitit horae.


page 630, image: s048

Hinc tam mente procul generandi, et nobile textum
Corporis humani complendi, et mentis in illo,
Abscesti [Reg: Abscessisti] , quam visceribus genitricis ab ipsis.
[Note: 395 ] Quod si omni studio, et summorum fine laborum,
Huc aciem una omnem mentis contendere posses,
Nil tamen efficeres, momento ut scilicet uno
Fingendae soboli Pater improvisus adesses:
Illa sed in latebris naturae, in carcere caro,
[Note: 400 ] Principiis instat caecis, miroque relatu
Intus agentem aestum sequitur, sensimque paratis,
Artubus adsciscit divam vitalibus auram.
Nescius interea tu fati, extraque laborans,
Futilis auxilii, sucos invergis olentes:
[Note: 405 ] At Pater Omnipotens nondum concepta figuris
Membra suis, suaque officiis dat membra paratis;
Vivi nam infundens animam, vegetantia ab alto
Flabra ciens, ut massa rudis, nec conscia Vitae
Ipsa suae, ignorans tenebris emergat opacis;
[Note: 410 ] Vivendique vias discat, lucemque sequentem
Mensibus introeat iustis: ne debile quicquam,
Ne sit inexpletum, aut vitali informe figurae.
Hic tibi, maternis eductum sponte latebris,
Dat Pater infantem, atque suo te nomine honorat,
[Note: 415 ] Sufficiens ultro gentiale ex! Ubere poclum
Lactifico, dum mollis adhuc gingiva futuro
Dente caret. Tu tanta videns mysteria Vitae,
Et genitorem almum, quoties sua pignora tristi
Aspicit Omnipotens facie, lugubria nectis
[Note: 420 ] Carmina, tamquam in gens iniuria tangeret ambos:
Oblitus fidei propriae, qua tu quoque summo
Progenies obstricta Patri es, qui nobile textum
Corporis humani superos fabrefecit ad orbes,
Non enarrandis involvens singula curis:
[Note: 425 ] Ut sit inexhaustae Sapientia testis in istud
Maiestatis opus, quod nulla ediscere quivit


page 631, image: s049

Hactenus, ediscetve alio reparabilis aetas
Tempore, vile lutum tanto dignatus honore,
Ut caelestem animam, vegetatricemque Ducemque,
[Note: 430 ] Artubus inclusam teneris, sub imagine diva
Iusserit erectos superis ostendere vultus:
Hunc sceleris simul infandi malus arguis auctor,
Deseruisse suum pignus, sua munera taetris
Fortunae furiis, ceu depopulanda, decisse.
[Note: 435 ] At non sic superae felix Doctrina cathedrae,
Ingentesque monent Proceres Pietatis avitae;
Non Ratio, aut certis currentia Legibus astra,
Singula quae propriis assignant corpora vitis;
Quorum perpetuos non est irrumpere motus,
[Note: 440 ] Pendentesque omnes ex causis undique causas
Sic tamen ut Pater Omnipotens sibi Iura regendis
Omnibus, arcano rerum moderamine, servet.
Huius amans contra, sanctusque interritus omnes
Curas trade, procul meritis, ne roboris expers
[Note: 445 ] Perpetui abscedas, cum caros dira Penates
In mortem clades, aut fervida vulnera, raptat.
Non tua res agitur, si caro pignora sensu
Non tua prosequeris, sed per te condita Patri
Sidereo. Sta pore sequens facta ardua mente:
[Note: 450 ] Qui tenerum in evit genitori prolis amorem,
(Qui tamen haud aliter genitor perhibeberis umquam,
Quam paucis paulo verbis monstravimus ante;)
Non te ille affectu parili, non cara tuarum
Pignora curarum, clementi mente, sequetur?
[Note: 455 ] Illius imo amor est tanto maiorque priorque,
Quanto animam mage dia videt, visamque paterno
Cura fovet studio, atque aeterno adspondet honori.
Insultas tu animae genitori, adversaque nectis
Dicta? Rubet sancto Constantia dia pudore,
[Note: 460 ] Exprobratque, monens casus servare futuros.
At tu istos etiam discas contemnere motus.


page 632, image: s050

[Note: 460 ] Et mecum, oblitus terrestria cuncta, relinquas
Inferiora tuis omni cum fulmine curis.
Sta tuo in Officio: Par est Victoria pugnae,
Par Pietas Operi, sequitur bona Vita Coronam.
Palma Bonam Vitam: Brevis est via, Vita perennis,
[Note: 465 ] Gratia Christe tibi; tua Gratia Gloria nostra est,

DE CONSTANTIA, LIBER II.

PRisca vetustorum relegens monumenta Sophorum,
Non alia invenies praesentis praemia Vitae,
Clementem statuisse Deum, (quae scilicet iisdem
Haererent spatiis, nec enim hic aeterna reponit)
[Note: 5 ] Quam seram annorum, multa cum prole, senectam,
Sic Proceres, Sanctique animo vixere potente
spernere terrestres curas, Mentemque probanti
Erexisse Deo. Sinistra haec saecula contra
Aspicias, longos pro Poenis duxeris annos.
[Note: 10 ] Ancipiti nam Cura omnis Rationis in herba
Delicuit, rapidoque ingens in pectore habendi
Flagrat Amor, stimulisque immanibus omnia turbat:
Ut quicumque, sacrae florens Pietatis Amore,
Letiferos odio fastus, culpasque nocentes
[Note: 15 ] Prosequitur, numeros, queis [Reg: quibus] se soletur in ipsa
Inveniat brevitate, hominum cui tradita vita est.
Nam tot in aerumnas, se praecipitata magistra
Infelix fortuna virum, velut undique circum
Naufragium impendens nullo non temporis horret
[Note: 20 ] Articulo; ut numeri desint immanibus actis.
Crescunt in scelerum fecundi germina sensus,
Ante venit soboles patrios in Crimina mores.
Turpe nihil, vix ulla super vestigia Recti.
Nempe, quod hoc facili Reges pietate sequantur.


page 633, image: s051

[Note: 25 ] At quo dira mali messis se crebrior infert,
Simplicitasque locis cessat melioribus haerens,
Hoc contra maiore potens Constantia Veri
Mente, tene clavum, et nullos se indulget in aestus;
Fulgoris secura sui, quem turbidus Auster,
[Note: 30 ] Nulla nec adversi quatiet rota flabilis Euri:
Sed Zephyro contenta suo, ver nobile totos
Diva, sibi constans, vivit genialiter annos.
Mulcet cuncta Lepor, mulcet Clementia Solis
Aetherei, quocumque oculos Dea flectit amicos.
[Note: 35 ] Incedunt, lateque vias, ipsumque faventis
Floribus accumulant currum, data proxima cultu
Temperies, victrixque omnis, Prudentia, culpae.
Nempe rudis vitae, et Rationis caeca Magistrae,
Improbitas hominum, miseris cum se undique culpis
[Note: 40 ] Induit, et caelestem animi fuscavit honorem,
Imperium caecis rerum quoque Legibus ausa est
Fortunae tribuisse malae, secura Tonantis,
Virtutumque Chori, quibus almi Gratia Regis
Submisit partem Curarum, adamatque colentes.
[Note: 45 ] Quod si Prosperitas, nullo turbata tumultu,
Numen habet, contraque furens Inscitia caecae
Sortis in instabiles Vitae rapit omnia nutus;
Nulla super Virtus fuerit, nisi nomine nudo.
At gravis hoc contra fatum Experientia pugnat.
[Note: 50 ] Namque uti, praecipiti turbans mortalia raptu,
Concutiat plerosque homines, Fortuna, ruendo:
His tamen haud ullam potuit terroris iniqui
Incussisse facem, aut oculos suffundere fumo,
Quos docuit Divae Constantis adesse triumpho
[Note: 55 ] Seu pia Temperies, seu lex, Prudentia, Vitae;
Altera praeveniens saga mala mente futura,
Altera non ullis illusa ab abusibus, omnes
In latus excessus dextrum laevumque cavendo.
Scilicet ut neque se blando submittat Amori


page 634, image: s052

[Note: 60 ] Futilium rerum, metuatve sequentia certo
Ordine, tela dolorum, et fixi spicula sati.
Egregio quae nunc repetam tibi carminis orsu.
Quaecumque internae turbant penetralia mentis,
Concussamque iubent ipsam percellere corpus;
[Note: 65 ] Aut intus, mala, nascuntur, quatiuntque Penates,
Ceu molita abitum, et mox eruptura sub auras,
Aut contra externis oriuntur ab, excita, rebus.
At Mens sacra hominis, nullis se legibus intus
Subiciet cuiquam, aut metuet data Iura tyrannis;
[Note: 70 ] Quippe soluta metu, sua si modo momina norit [Reg: noverit] .
Sic etenim corpus, sicque omnia subdita visu
Cultum emissa polo est, ut nullo tempore certa
Ad superos reditus membris se servet in aegris,
Non habitatricis, peregrinae at lege colonae.
[Note: 75 ] Sic nil, celsa, sui, mundo sibi ponit in isto
Corporeae famulata domui, cui sufficit ipsa
Non uti condoleat, sed uti regat aspera fata.
Spes igitur cunctosque metus Ratione magistra
Nequaquam accedunt Animi penetralia magni:
[Note: 80 ] Summa cui rerum est, non his servire sub astris;
Sed meliora sequi, et, cum Mors gravis instet in horas,
Praesentem semper, semper spectare receptam.
Haecque adeo certa est cunctis mortalibus ex se
Notitia, ut nemo queat ignorare, velitve.
[Note: 85 ] Sic interna abitus haerent mysteria magni:
Quem qui consilio sprevit meliore, secutos
Turpia facta metus, spesque huius ponere Vitae,
Cumque suis omnes culpis meritisque labores,
Iam securus habet. Sic sensibus aeger ab altis
[Note: 90 ] In mortale Chaos fugiet dolor. Extera quod si
Tristificis animam tenebris Fortuna movebit,
Haec eadem Ratio socio pro corpore pugnet.
Nempe quod haec vitae sursum, et, Rota, rapta deorsum
Nil hominis faciat veri ad moresque genusque;


page 635, image: s053

[Note: 95 ] Qui sciat hic alienum omne, at sua, credita caelo,
Perpetua bona luce, Deo spondente, fruisci,
Scilicet ut fera quaeque, animansque in corpore bruto,
Pulsat humum, volucrique ferit vacuum aethera penne,
Aequoris aut magni campis vice piscis inerrat:
[Note: 100 ] Sic vitam hic propriam dum vivit, tempore secum
Absolvit fixo, nec abhinc quid novit apisci.
Ast hominis, secura huius, Ratio, altera quaerit
Tempora; quaeque istic vivit, non ut sua transit,
Sed velut ad ventura iter irremeabile calcat.
[Note: 105 ] Ergo oneris quodcumque imponit inertia rerum,
Mente levat stabili, nec in haec declivia prona est.
Pleraque turba tamen, studio caecata supino,
Volvit in abscessus funebria corpora taetros,
Aeternisque perit poenis, sequiturque ruinam.
[Note: 110 ] At non haec ullo castos exempla tumultu
Concutiunt, svadentve eadem se in crimina vitae
Induere, atque animam mansurae immergere nocti.
Scilicet in magno regnantia pectore vota.
Composuit, quia Temperies divina, caducas
[Note: 115 ] Nosse [Reg: Novisse] Voluptates, stimulosque cavere dolosos
Rite docens, alioque habilis Prudentia passu,
Per spinasque rubosque, et sparsi muricis astum,
In sublime gradum clementi ducere calle:
Ut tandem toto; Constantia, corde potita,
[Note: 120 ] Aequlam superis in terra vivat honorem.
Sic quodcumque malo mentem titillat Amore
Abice, celsa tuens: Malus est amor omnis in illo,
Quod Gula, quod Bacchi furor, et Venus ebria svadet,
Ambitio quod laeva docet, quod Gloria gestis
[Note: 125 ] Rebus agit, procul excelso spectanda triumpho;
Quod Famae non aequus Amor, quod Robur ab armis,
Quod Furor audet opum, quod operta Potentia luxu,
Quod sitis infelix fundendi Sanguinis, et quae
Conscia cumque nova percellunt pectora Cura,


page 636, image: s054

[Note: 130 ] Dum fiunt, aliove excedunt ordine iustum.
Haec cum cuncta procul de mente exegeris alta,
Restat atrox monstrum, crudelis Opinio de te
Et virtute tua, simul hanc quoque candida temnet,
Iam propiore gradu, Constantia, tanget Olympum.
[Note: 135 ] Plurima magnorum viguerunt saecula quondam,
Et quoque nunc hominum illustri virtute feruntur,
Ut vivi intersint celebrantum laude Nepotum.
Usque adeo mores felix honor ambit honestos!
Sed vitium hoc penitis haerens immane medullis
[Note: 140 ] Pauci adeo fugere, suis quin rapta Tropaeis
Hostibus a caesis decora alta infigere vellent.
At procul hinc abiit veri Constantia census,
Gnara, quod est laetis eadem imprudentia rebus
Tollere velle caput, quae laevis plurima certat
[Note: 145 ] Tristitiam induere, et turbatam frangere mentem.
Scilicet a vera iam dum virtute recessit
In latus, et palmam merito transcribat honori,
Qui Virtute sua Famam sibi quaerit inanem,
Atque ideo peccare negat, turba omnis ut intus
[Note: 150 ] Norit [Reg: Noverit] adoptatae, non cognatae, augmina Laudis.
Sic itidem, quamvis nullo se teste locatam
Interius, Virtus, doceat sibi sola placere,
Errat, et innumeris cedit mox obsita culpis.
At cui se vero dederit Constantia cultu,
[Note: 155 ] Pectoribusque imis sedes infixerit altas,
Hac tantum ratione, hoc tantum nobile fine,
Vivit opus, virtutem ipsis penetralibus indens
Mentis, et externo procula splendore reducens,
Vivere non aliis quod possit moribus umquam:
[Note: 160 ] Sed sive atra polum nubes contraxerit, horrens
Imbribus, et crebro se stridula fulmine rumpat,
Sive serena dies radiis florentibus adsit,
Constat mente sua, se propter firmus et in se;
Nec sciat aut faciat quicquam, nisi digna suorum


page 637, image: s055

[Note: 165 ] Censu operum: Haec eadem nulla vice Laudis amatae
Corrumpenda putet; Bona quod bona norit [Reg: noverit] , ob istud
Solum agat, et nullo trahat in deliria fuco.
Si bona sunt, se propter erunt cupienda sequenti;
Sin mala, non ullo potiundi digna labore.
[Note: 170 ] At bona iam non sunt, vel non perfecta bonorum
Censibus in liquidis, si nomine prendere certas
Alterius sinis. Si recte vivere pergis,
Si Virtutem alacri perfectam mente potiri,
Quid placuisse aliis, immo et tibi, perside, summo
[Note: 175 ] Moliris studio? non hoc est frangere veros,
Et mediis alios rebus componere fines?
Si bona iam sequeris, sed ea imperfecta fateris,
Stultitia haec non mollis erit, melioribus inter
Vota aliorum illic, vero cum flore, relictis,
[Note: 180 ] Deteriora sequi, et titulo se illudere vano.
At quocumque ferox lancem inclinabit Enyo,
Extra ipsam hanc Dominam rerum, mentisque Patronam
Virtutum matrem egregiam, laudabile prorsus
Invenies nihil in Vita, et mortalibus umbris.
[Note: 185 ] Ergo illam perse, se propter, et omnibus aude
Praelatam venerari aliis. Tibi robur, et altum
Pectoris invicti, tribuet Dea maxima, pondus;
Ut gravitate tua et mentis florente vigore,
Ascendas superos, et fata morantia calces.
[Note: 190 ] Omnis ad hanc veterum nisa est schola docta Sophorum
Instabilem proferre gradum; cumque alta serenae
Immortale aliquid sponderent fulgura mentis,
In sublime vehi, Chaos aerumnabile rerum
Proterere, et virtutem atris studuere procellis
[Note: 195 ] Ereptam firmain Vitae statione locare.
Vera sed hos, oriunda polo, Lux, debita Christo,
Destituit; primaque haeserunt margine magni
Aequoris, aeternis ignari credere Libris,
Et verum amplecti de decus, et sancire potitum


page 638, image: s056

[Note: 200 ] Morte sua, Vitamque Erebi e penetralibus ipsis
Ducere, devictis poenis, et carcere clauso
Latronis diri, qui foeda in nocte tenebat
Saecula longa patrum, tandem duce prodita luci
Egregio, amissum qui sanguine reddere Verum
[Note: 205 ] Instituit proprio miseris, exsorsque luelae
Transiit in culpas hominum, scelerisque pependit
Humani nova ab infausto, Deus, hostia ligno.
Cara redit Ratio, palane mysteria sensus,
Nexilibus quae docta logis evolvere certis
[Note: 210 ] Dicta locis, struxere choros; ut prima trahentem
Iussa sub ascensum, via cogeret omnis in altos
Consentire aditus, falsumque exstingvere vero.
Hic vero aethereos aperit Constantia campos
Exercendi operis. Quid enim? cum perfidus arctis
[Note: 215 ] Insultet spatiis, nec longo tempore saevas
Extrahat in poenas damnatos, Spiritus, actus;
Degener, omne movet saxum, omne impendit acumen,
Pluribus ut captis aeternos instruat ignes.
Huic mala, nocte dieque imis, dubitatio, vibrans
[Note: 220 ] Ossibus, inservit: iuxta terrena ministrant
Orgia, non visis animum seducere rebus,
In subiecta oculis, et gaudia carpere luxu.
Mille nocendi artes, mille instrumenta dolorum
Exigit, inque suis, furor impius, ardua volvit
[Note: 225 ] Facta locis, speciem sancti mentitus honoris,
Non tot enim adversis ceciderunt pectora tolis,
Et malus, hostili in pugna, scelerum abstulit auctor.
Quot lepido obtutu, quot ficta voce fefellit,
Blanditiisque vagis et culto perfidus ore.
[Note: 230 ] Quippe ubi se taetris manifestant crimina larvis,
Nemo volet iuxta tristes adsistere formas,
Nedum ducentes sequi in aeternae infera noctis.
At cum se laeto, Mors horrida, tegmine vitae
Implicuit, suavique obrepsit prima nitore,


page 639, image: s057

[Note: 235 ] Vix omni in genio, vix omni exinde Labore
Agnoscas agni serpentem in pelle latentem.
Ut vero caveas, et ludicra retia vites,
Gratia caelestis crebro exoranda precatu est.
Hanc iuxta, atque huius nitens, Constantia, fidis
[Note: 240 ] Auxiliis, non ulla aciem in discrimina flectat:
Trux ubicumque hostis pugnas et fulmina vibrat,
Nobilis est ipsis rabies vitanda periclis,
Adversumque alto sistendum robore pectus;
Nisa Deo ut Virtus absentia dona requirat,
[Note: 245 ] Transeat humanos actus, deliria temnat
Lubrica, et haerentis mala corporis abdita solvat.
At cum Larva latens, alios mentita colores,
Induerit faciem, fulgenti luce potentem,
Blanditiisque, Lepore, Voluptatumque sequela
[Note: 250 ] In declive volet faciles devertere sensus,
Prosubigat pede praecipitem, et deformia torvo
Exuat ore Libidinibus decora abdita diris.
Ne postquam internos percepit flebilis artus
Pestis, ab auxiliis frustra post omnibus in gens
[Note: 255 ] Tentetur furor, ipsa animae in penetralia regnans.
Sic quodcumque petit male firmi corporis usus,
Non rerum luxu, aut pollentis ab ubere census,
Indulgeto tibi: Nil non alit acre venenum,
Cum nimio excedit Naturae pondere normam.
[Note: 260 ] Et quid visceribus parvis, carnisque pugillo
Exiguo, contra tot grandia robora rerum
Oppugnare venis? Quae copia suppetit, omnem
Si rapere in ventrem, et stomacho dare tendis anhelo?
Ipsa etiam, suavi rerum fructu apta, Voluptas
[Note: 265 ] Constitit in satiem, nec duros quaerit abusus,
Quos simul et laesi per aperta pericula sensus,
Ipsaque damnati vis corporis intus abhorret.
O felix, veterum soboles primaeva parentum,
Cum novus Orbis adhuc tantos nescire furores,


page 640, image: s058

[Note: 270 ] A ruditate sua pulchre securus, haberet!
Cum sitis arentis torreret viscera massae,
Purpureum ad rivum positis properare videres
Ridentes genibus. Nunc cum pallore metuque
Tristis ab immenso Bacchi violentia poclo
[Note: 275 ] Ducitur in mortem; Nil seria, ludicra nil iam
Cura potest, nisi mens horrendo flumine plena
Exsiliat primum, et Rationem e pectore pellat.
Quodque malum est gravius, tanti deliria constant,
Ut neque iam constet cerebri vis sobria, nec iam
[Note: 280 ] Ingenii vires, nisi plenis floreat hiris;
Corruptique ignes capitis, penitaeque latebrae
Spiritibus pugnent siccis, nisi in ebria nescit
Mens operari adyta, et vitam exercere placentem.
Si non aequa fames prisco se tempore cuiquam
[Note: 285 ] Ingereret; vel prompta Ceres, vel grande propinqua
Arbore detractum placabat viscera pomum.
Nunc telluris eget, contenta nec aere toto est:
Aequoris in spatiis, et Mundi in finibus ipsis
Quaeruntur fomenta gulae. Si fercula cernas
[Note: 290 ] Regia, si festis convivia condita taedis,
Vix in tot species animantum, atque extera fructus
Omnigeni genera, ipsa Elementa coisse putares.
Nunc Veneris si cui, saltatricumque Choreas,
Infamesque canam luxus; ludibria dicas
[Note: 295 ] Moribus in priscis, non rerum facta, notari.
Ipse omnes species, ipse omnia nomina nescit
Enumerare Voluptatum, Paphiosque tumultus,
Omnia qui vitiis Orco tenus apta ministrat
In vitam humanam, non ullo, saecula, censu,
[Note: 300 ] Perpetuus vitiorum auctor, stimulator et altor.
At non prisca virum sic robora, nobile pignus
Coniugii quaerebat Amor, nec, manibus haerens
Stultitiis, luxu perdebat vota iuventus:
Sacra sed addicto servant es tempora lecto


page 641, image: s059

[Note: 305 ] Caelesti sobolem doctrinae, et moribus almis,
Inde usque a primis svadebant credere cunis.
Alta sequebatur prudentum dicta parentum
Progenies, stolidis bacchantum immobilis umbris
Vi scelerum occulta, et firmo sibi pectore constans.
[Note: 310 ] Hanc utinam primis rationem ducere ab annis
Nunc quoque Cura Patrum felici tenderet ausu:
Ut constans animi Pietas, ut nobile robur
Moribus in sanctis, et gnaro pectore recti,
Ilicet infantem patriis ambiret in ulnis;
[Note: 315 ] Non tot turba virum, postquam annos addidit aetas,
Plangeret excordem male transegisse iuventam,
Et liquidam primis florem exspirasse sub annis,
Turpia sectantem foedarum signa Luparum!
Atsi non tenerum, Virtus, suffusa per aevum
[Note: 320 ] Praecipue exemplis animum componat avitis,
Ut nunc vita fluit, furor ut nunc omnia volvit
Hosticus, et vitiis regnant deliria plenis,
Raro aliquem seniorem alacris Constantia recti
Ambibit. Sic cum laxis Astutia velis
[Note: 325 ] Undique in humanis rebus dominata feratur,
Ut, qui mente pium sancta, castoque fidelem
Pectore decipiet, modo census augeat ex re;
Iam Prudentis habet decus et Sapientis, et istoc
Omnem animi titulum: Laus corporis omnis in aere est?
[Note: 330 ] Quid mirum caeci si volvant vota tumultus,
Eque aliis alii nascantur denique casus,
Iustitia ut tandem, tandem pia regula recti
Exciderit penitus, nec in ipsa vocabula Veri
Despretus descendat honos? Si vita tenenda est
[Note: 335 ] Carceris a primo gravis ad postrema labore,
Si nusquam capti amittenda est Regula sensus,
Si Pietas omni constans servanda sub aestu,
Si morum nulla flectenda est sanctio culpa,
Conscia ut internis devincunt pectora dictis,


page 642, image: s060

[Note: 340 ] Ut Ratio , ut Deus ipse iubet; quid turpia Vitae
Obsequia egregio mentis praeponitis ausu?
Quid tam quam aeternum victuri in corpore taetro
AedificI moles, et splendida marmore caro;
Moenia construitis? Quid censu opibusque parandis
[Note: 345 ] Tempora conteritis? Quid per fas dite nefasque
Nomen, onusque, iuvat? Quaecumque hoc quaeritis aestu
Omnia Fortunae, nullo sunt tempore vestra.
Et sint vestra quidem, brevis usus in omnibus istis,
Noxa sed aeterna est: Etiam hic Poena atque dolores
[Note: 350 ] Innumeri, quo maior opum vis, pone sequuntur;
Curaque non ullo stabilis pede, lubrica versans
Pectora, nocte dieque omni depulsa quiete.
Cum liceat longe a diris optabile rerum
Servitiis aevum constanti degere vultu:
[Note: 855 ] Cum liceat paucis contentum, immania retro
Pondera curarum, et pallentes ponere motus;
Proque umbris Auriatque aeris, proque impote censu
Tot miseros omnis venti sprevisse Timores.
Quodque super cuncta est, recti sibi conscia summo
[Note: 360 ] Corda probare patri; cursumque a carcere primo
Nusquam interruptum servare ad candida calcis.
Haec vera est Pietas, veri Constantia sensus;
Non quam florilegis scripserunt saecula chartis
Prisca virum, quibus est solius inertia multo
[Note: 365 ] Fortunae, Casusque, malo expugnata labore.
Nos vero, mentem studiis melioribus aucti,
Non ullo in numero, non ullo in momine rerum
Fortunae fictas acies, caecosque tumultus,
Ponimus, aut ulli Casum dare novimus ori:
[Note: 370 ] Qui minimum, nostro lapsum de vertice, crinem:
Scimus in hostiles invictum ferre catervas,
Aeternis nisi Vitae sponsoribus almae,
Quae non quaerit Opes, non Ambitione tenetur,
Non mortem morbosve timet. Stat Gratia Christi


page 643, image: s061

[Note: 375 ] Omnia perpetuas damnans portenta sub Umbras.
Hinc pia priscorum exemplis, Constantia, pollens
Militat Indigetum in terris; ut nobile textum
Caelorum, Pelagi, Telluris, et Aetheris, alti
Consilio Regis fatalis flamma resolvat;
[Note: 380 ] Ut Mors, aegra mori, putrefacta cadavera priscum
In nihilum redigat, nec ab omni sensile massa
Quicquam adeo restet; nullos Constantia motus
Admittit Fidei. Reparabile corpus in auras
Flava cinis spargat; venient cito tempora, cum iam
[Note: 385 ] Capta hominis spolia, et resolutae fragmina cratis
Quattuor in textus reddent, Elementa, priores.
Ipse dehinc, Pater Omnipotens, sibi creditum in artus
Spiritum aget priscos, opus instaurabit amatum.
Interea procul omnis abiit Violentia Vitae,
[Note: 390 ] Spretaque durities facili mutata lepore est.
Mens etenim hinc Oculos, erepta hinc lumina Cordis
Affixit superis, transque aerumnabile visu
Aeris occidui spatium, sua Vota suosque
Tradidit affectus Christo: Via corporis aegri
[Note: 395 ] Mille patet culpis, et inextricabile servit;
Noxa tamen non ulla, nec atri erroris amaror,
Spem certam, in dubiosque potest convellere plausus,
Quos, iam participans venturae gaudia Vitae,
Spiritus excelso caris praelibat Olympo.
[Note: 400 ] Hunc Pater Omnipotens, Solatoremque, Ducemque,
Ignaris tantos servare per aequora cursus,
Constituit, pignusque ratae dat habere Salutis.
Hic quoque ut aeternae gustaret praemia palmae,
Qui, Pietatis amans, Constanti Speque Fideque,
[Note: 405 ] Aurua concupiet, spernetque iacentia vota.
Vivet is ut toti iampridem mortuus Orbi,
Ad quem dira nihil Vitae fuga pertinet, ex quo
Mens rescripta Deo est: dumque inter vilia luctans
Corpora, militiae nomen non eximit almae,


page 644, image: s062

[Note: 410 ] Tantorum meritis operum Pietatis honori
Sidereae, Dominoque acceptas dicere grates
Suavibus insistit numeris: dumque aspera non est
Solari melius cum Vitae, proelia, monstris,
Fessus ut, in noctem declivi Sole, Viator
[Note: 415 ] Provocat alituum dulci modulamine Linguas;
Responsant illae caeli per caerula densis.
Cantibus, et varia data Carmina voce reponunt:
Sic mihi non aequis, nec iniquis, laudibus, auctrix
Undique propositum recinit, Constantia, Carmen.
[Note: 420 ] CHRISTE fave: hinc alias quaerit mens Enthea Musas.

DE ANIMA, LIBER I.

NUnc age, quae virtus fusas per corpora mentes
Imperio admoveat membrorum, atque ordine certo
Ad numeros doceat vitales ducere cultus,
Suavibus expediam dictis; sanctaeque recensens,
[Note: 5 ] Qua licitum, Pietatis Opes, raro ardua tangam
Dicta, sacris quae fusa libris mysteria servant:
Sed qua blanda, sui memorem, Rationis imago
Deducet Musam, non impos Originis almae,
Sponte sequar. Nec trita tamen procul orbita cursus
[Note: 10 ] Exclusit veterum, et nova nos in praemia raptat.
Iamque adeo, insignem faleris, auroque potentem
Textilibus stratum gemmis, ostroque decorum,
Fama Equitem procul Aonio de vertice monstrat:
Unde per aeternos decora immortalia casto
[Note: 15 ] Ore legam, legar ipse, annos et sidera tangam.
Vos Proceres, iuvenem senibus me admittite Fastis, [Note: Aetatis XXIII. ]
Florentem studiis, exosum ante omnia Vulgus,
Purpureo primae signatum flore iuventae,
Stirpe, animo, censu, Pietate, annisque, vigentem.


page 645, image: s063

[Note: 20 ] Quicquid in immenso rerum, Pater, ordine servat,
Conspicuumve oculis, aut mentis acum ne longa
Discendum cura, celerive ardore, tenendum
Sensibus externis, per quos Ratio exserit altae,
Signa potestatis, consertaque dedicat usui:
[Note: 25 ] Aut intellectu capienda sagace feruntur.
Namque ea quisque domi potis instrumenta videre
Apta sibi, tribuisse Deum: Quae dissita Tactus
Effugiunt, Oculis prendenda sequacibus haerent
Multa, Oculis intacta, celerrima concipit Auris,
[Note: 30 ] Humano reddenda operi: Sic sensibus inter
Mutua concordi florentibus augmina nisu,
Cuncta patent, quae Clara Pater vult summus haberi.
Ast procul his, nec pauca, enormi lege, recedunt,
Solo intellectus comprendi lumine facta.
[Note: 35 ] Atque ea, quae, prima ratione ediscite, praesto
Sunt homini, sibi quisque apto discrimine cernit:
Quippe datis vulgo, primo cum lacte, cuivis
Notitiis rerum, quas mox educito sollers
Aut monitu seniorum, aut fido discit ab usu.
[Note: 40 ] Sensus ut appositae coram sese applicat, ultro
Res patet, et quae sit, veraci examine, monstrat.
Verum quae facili semota ab acumine, quinque
Eludunt Vitae, maiori luce, magistros,
Haec ex se nequeunt cognosci, sedula quamvis
[Note: 45 ] Cura premat, doctique instet labor impiger usus.
Nempe quod haud liqueat, quae sit Natura, quod augmen,
Quae Ratio, nulla coram virtute tuenda.
Talia cum per se non possint cognita dici,
Effectus inhiare iuvat, sic quaerere circum,
[Note: 50 ] Quid faciant; quae cuique adiuncta potentia sese
Exserat, et penitas vires ostendat agendo.
Hinc adeo arcani patefiunt pondera census,
Collectoque aperit gremium Natura pudore.
Haec mihi per rerum momenta, interprete sensu,


page 646, image: s064

[Note: 55 ] Exige nunc Animam; nulla te mente videbis
Secretos moliri aditus, aut rumpere nisu
Posse, licet nullis parcas sudoribus in rem.
Ergo agedum effectus, usumque adsuesce doceri,
His rimari adyta, et latebras intrare remotas.
[Note: 60 ] Quod tibi ne casso videare audere labore,
Blandiloquis causas numeris evolvere pergam.
Mira licet Natura Anime, non sensibus ullis
Prenditur, esse tamen te Corporis Aula docebit.
Quippe, quod aeterna, Corpus, statione movetur,
[Note: 65 ] Aut intra sese motum sibi servat agendo,
Aut extra alterius vi perpetuante cietur.
Extra adeo corpus nulla ratione moveri,
Clarior est, quam quae, sententia, debeat amplo
Verborum textu vacuis illudere chartis.
[Note: 70 ] Nam si momentis quatitur pulsantibus extra
Arbitrio alterius, quae tandem causa profundis
Visceribus vegetam, sano, dat, iudice, vitam?
Unde agitur calor, et vi pectora sanguinis implet,
Aerioque aptum pulmonem verbere nutrit?
[Note: 75 ] Unde libidinibus iecur in nova gaudia fervit?
Nimirum dubio procul in penetralibus imis
Mens Animae moderatur opus. Non nobilis illa
Vis oculi est, quae visum humentibus exigit antris,
Et recipit: sed divino sata flamine Virtus
[Note: 80 ] Sensibus in cunctis, rata per moderamina rorum,
Instrumenta regit; non ut Natura per ignem
Consumptorem adigit sub materiae ordia pestem.
Nam si Naturae corpus ratione moveri,
Ad flammae censum, deliris dixeris orsis,
[Note: 85 ] Qui fit, ut ignis edax numquam, dum constet ab ortu,
Desinat a motu: Corpus sed, mente reducta,
Non solum vegetis cessat procedere nervis;
Verum etiam putri dissolvitur ilico tabe,
Ut nequeant sensus reparari momina quoquam?


page 647, image: s065

[Note: 90 ] Quare adeo neque Natura rectrice trahuntur
Corpora, perpetuo vegetanda per intima motu,
Nec possunt eadem externa vi adsciscere Vitam.
Sic Anima effectu cognoscitur, aegra teneri
Sensibus; et clara sua per bona luce videtur.
[Note: 95 ] Hic longo veterum distrita examine, contra
Veridicam Sophien, subeunt molimina Patrum.
Quippe Animae haud veriti, sine mente, adscribere corpus;
Illa pati quoniam cum corpore multa videtur,
Et similis dici rebus pote, plurima contra
[Note: 100 ] Dissimili capiens quoque imagine: Nempe parentum
Corpora, ceu natos, aequalis linea ducit,
Sic animae natorum, animabus [Reg: animis] saepe paratae
Respondent patrum, et parent affectibus iisdem.
Iam neque corporeis affectio rebus in illas
[Note: 105 ] Ducitur, exemptae pleno quae corpore iure
Mente volant pura; dein quod simile esse probatur,
Et quod dissimili rebus pote vivere censu,
Corporis esse rato concludere carmine perstant.
Quid, quod ubi laesis crudescunt vulnera membris,
[Note: 110 ] Vel quatit angor edax venas, pallore tremendo,
Mens quoque tacta dolet; pudor et pavor hanc simul urunt.
Talia multa libris veterum deducta Sophorum
Argumenta queant sollerti volvere cura
Incertae rationis opus. Sic, subdita quondam
[Note: 115 ] Sensibus humanis, diversae in turpia sectae
Secessit sacra relligio: Mens prodita secum,
Dum sua non certa primordia quaerit in Aula,
Omnibus erravit spatiis, Verumque reliquit.
Pars alia, igne Animae, struxit sibi, semina, discors;
[Note: 120 ] Pars ab aqua repetit; non nemo ex sanguine solo;
Ex atomis alii, quae sollertissima visa est.
Ignotam quinto gens materiam ordine finxit,
Nobiliorem atomis, elementorumque quadriga;
Unde ortus Dominae rerum, unde parabile divis


page 648, image: s066

[Note: 125 ] Ingenium sortitae habeant: Satus aethere solo
Hac vigor in mente est, quae despicit astra vagando,
Et magnum numeris exscribens tangit Olympum,
Cetera, quae, cernens animas alimenta per artus
Didere corporeos, et ab his pro corpore pasci,
[Note: 130 ] Subtractis langvere, effusis sciscere labem,
Augumenta dedit veterum Sapientia Graium,
Seponam numeris, et rerum exordia sectans,
Corporeo non posse Animam me subdere censu
Ostendam brevibus; nec amant longa orsa Camenae.
[Note: 135 ] Corporis in gremio diffusam vivere mentem,
Et vegetare sinus, et membra inferre movendo,
Unius invicti firmatum robore dicti est.
Nunc etiam qua sit ratione in corpore, qua non
Corporis ipsa capax, suavi tibi carmine prodam.
[Note: 140 ] Si, lapis ut lapidi, structae vel machina moli,
Artubus erectis Anima adiacet, ipsa profecto
Corporei quoque sit census: quia nempe futura est
Membrorum vel pars, vel lenta accessio; utroque
Spiritibus tollenda aliis, sursumque ferenda.
[Note: 145 ] Sed quam ridiculis iaciant dicteria nugis
Talia, veridico quivis pote prendere visu.
Nam quod erit pro certo ut turpia dicta sequantur;
Aut animatum ex se corpus, vivumque cadaver
Esse, etiam postquam vitalia summa liquit:
[Note: 150 ] Aut, anima quamvis praesente, vigentibus annis,
Exanimo torpore ignava horrescere membra:
Spiritus incassum cum parte extrinsecus uni
Haereat; aut per se corpus sine corpore perstet.
Sin alio mistam membris errore putabis
[Note: 155 ] Corporis esse capacem, et in hoc absolvere sese,
Ut gemino solidam statuat, Mens, robore molem:
Scilicet a propria longe ratione fugatam
Deicies Animae cum nomine, viribus, ipso.
Partibus hic multis nimirum disicit error


page 649, image: s067

[Note: 160 ] Simplicitate sua depulsam. Partibus atqui
Quod constat varius, idem erit resolubile certe.
Quod resolubile erit, quis non fateatur haberi
Compositum? Sed ab his Animae Natura remota est.
Non divisa etenim per membra solubile corpus
[Note: 165 ] Partibus ipsa suis regit et movet: Omnia nempe
Externis illaesa malis eadem orgia portat.
Aut ergo nulla corpus ratione feretur
Mens hominis, divisa vel in diversa recedet
Simplicitate sua; varios dicerpta per artus.
[Note: 170 ] Praeterea si animam censeri corpore pugnes;
Concedes, quodvis augeri corpore corpus
Composito, adiecto, vel eadem mole recepto.
Quod, si clarividis non vis dare sensibus, ultro
Monstrabunt oculi, testesque in scita redibunt.
[Note: 175 ] Verum Anima, Imperiis regnans vitalibus artus,
Non tumidum corpus, non reddit pondere maius,
Aut gravius: contra sed mobilitate decora
Elevat, et facili rapit in spatia ardua saltu.
Non igitur dices, quod pigra volantibus alis
[Note: 180 ] Membra aequat, factisque docet praesentibus esse
Corporeorum expers operum, sine corpore corpus.
Aut, nova per veteres sectans dispendia noctes,
Clara refutabis florentis tela diei.
Plura sed attenta super hin nunc mente notabis.
[Note: 185 ] Si perhibes animam Corpus, statuisque vocandam:
Dic, istud corpus qua vis ratione moveri?
Scilicet aut intus orietur motus in illo:
Aut extra rerum succedet ope, atque vigebit.
Extra autem non est motam te agnoscere mentem,
[Note: 190 ] Nullius impulsu visam tactuve cieri.
Ut sunt spiritibus vivisque carentia vulgo
Corpora visceribus, quae nil retinentia vitae
Intus, ab externo mendicant impete motum.
His vegetantem animam stupidum accensere notabis.


page 650, image: s068

[Note: 195 ] Iam neque corporibus potis haec eadem addita poni,
Quae movet interior vis in Vitalia sensa.
Namque isthac Animae ratione Animam addere perges.
Quod quam iudicio procula asapiente recedat,
Ipse vides: nimirum immenso circite sese.
[Note: 200 ] Usque secuturis teretes Animabus [Reg: animis] in Orbes,
Inde sequetur et hoc, alia vi mentis egentem
Vita, Animam per se delira mole, carere:
Atque adeo non iam corpus solum esse vocandam,
Turpe sed, adiecta frustra virtute, cadaver.
[Note: 205 ] Omnia sollerti quae sunt examine nobis
Indagata domi, veterum ne magna relatu
Orsa sequens meliore tui te parte lateres,
Aut fugeres, inamoena sequens exempla docentum.
His incorpoream credis, puto, vivere mentem.
[Note: 210 ] Adde quod hoc alio clarum tibi carmine dicam.
Nutrimenta vides, quibus usa Anima abicit omne
Corporei pastus studium? Ratione diserta,
Eloquioque potente, et cultae dogmate Musae,
Sancta legens monumenta vetusti, pascitur, aevi;
[Note: 215 ] Incubat his epulis, hic doctior omnibus exit,
Quae nequeunt Divum divino munere vesci.
Quis putet his corpus nutriri posse Deorum
Deliciis? vel corpus id esse, quod hisce fruisci
Indultu Superum valet, et conamine Mentis?
[Note: 220 ] Hinc adeo elucet, quae sint data commoda rerum
Spiritum humano. Quae corpore, cetera, constant,
Haec, quae corporeis sunt usibus apta, requirunt:
Ast Anima haec sequitur, quae nullo tangere pacto
Corpus habet. Quod si apta sibi, ceu diximus, ardet,
[Note: 225 ] Longe eadem a studiis animae proiecta recedunt.
Haec se iustitiae semper-florentis Amori
Dedicat, in terris caelestem vivere vitam;
Haec in Temperiem, fluxumque arctumque; coercet,
Et medio felix florendi tempore pergit.


page 651, image: s069

[Note: 230 ] Cetera quid longis opus est evolvere dictis?
Non eadem Ratio, non idem census habetur
Purpurei Regis, Regum de sanguine creti,
Imperium in magnum prima de matre per omnes
Educti laudes; qui Vulgi ignobilis, apti
[Note: 235 ] Servitio, natique imbelles trudere sensus
In declive Chaos, terrestriaque, obruta curis.
Quis domitorem, Animum, Vitiorum, oculosque ferentem
Ad superos, numeris radioque aeterna notantem
Fata Deum, scriptasque humana in tempora flammas,
[Note: 240 ] Claudet eo genere, atque illa ratione tenebit.
Queis [Reg: Quibus] sata membra luto se circumsepta fatigant,
Omnia corporeo quae nomine dedita sentis?
Unum quis Genus esse Animae cum corpore dicat
Quolibet? aut artus dignetur honore caducos
[Note: 245 ] Spirituum, solo Domino Patre nempe minorum?
Dic age cum longo sapiens Pallore Magister,
Non animata, vel ex animi sunt segnia massa,
Omnia quae per se sunt corpora, praedita membris?
Certe equidem non est ullum hinc te excludere corpus.
[Note: 250 ] Nunc, animatane Mens? Non est animata profecto,
Aut Anima haec non est, animae quia prorsus egena est;
Ut Corpus non est, quod Corporis indiget, aut fit
Rite duplex, sociumque iugo sibi copulat isto.
Ergo perspicua iam cum ratione videndum est,
[Note: 255 ] Numquam posse Animam te animatum dicere corpus.
Iam neque tam crasso sordebunt pectora caeno,
Ut vivam, Vitaeque per omnia membra magistram,
Exanimem dicas, pugnae insipientis amore.
Sic qua cumque vigil florentia lumina versas,
[Note: 260 ] Corporea absolvas Animas de labe necesse est:
Quae neque suscipiunt, quem corpora cuncta, colorem;
Quae neque suscipiunt, quam corpora cuncta, figuram.
Orta sed hinc alia est, invita Pallade, rixa,
Quam brevibus quoque finitam sermonibus edam.


page 652, image: s070

[Note: 265 ] Sitne Anima, annon sit, Substantia, disputat in se:
Esse sed, atque isto sub nomine rite notari,
Arguitur; vicibus quia quod contraria versis
Suscipit, atque eadem, praefixo fine, refutat,
Omnimodis pote veridice substantia dici.
[Note: 270 ] Namque sui retinens, natura perstat eadem,
Indocilis non esse quod est: sed plurima in usum
Admittit vitia, et Virtutibus addita servit.
Cernis ut in iustis, Animae, se moribus addant,
Contra etiam iustis: Ut Luxum in devia ducant,
[Note: 275 ] Ducanturque vicissim; Hae fixo robore servent
Temperiem: Pars magnanimo se schemate contra
Instantes furias, in victo pectore, sistant;
Pars timide paveant. Sed eaedem haec, tempore verso,
Concipiant, totaque alternae mente ferantur.
[Note: 280 ] Quare omnes merito sub nomine dixeris isto.
Praeterea fieri nulla ratione notabis,
Ut, quod sit, vitam capiat, moveatur ab illo
Quod non sit. Quin iam dominarin in corpora clarum est
Illustres animas, quei non substantia Mens sit?
[Note: 285 ] Hoc nisi quis prorsus vesano dixerit oestro,
Quod non sit, causam exsistendi tradere posse
Illi, quod claris rationibus esse probatur.
Aut quod in alterius propria vi sufficit augmen,
Esse ipsum nihil! At veterum Sapientia fallax
[Note: 290 ] Ipsa suos contra sensus delira reperta est.
Sunt alii, qui cum detracto sanguinis imbri
Defectu exanimes cernunt mortescere Vitas,
Esse animam vano proclamant carmine sanguen.
Verum etiam hi fatuo nequiquam turbine pugnant.
[Note: 295 ] Nempe eadem causa est Bilis quoque: detrahe membris
Seu flavam mavis, seu, crassi fluminis, atram;
Intereat corpus. Iam si pituita recedit,
Mors sequitur. Anima ergo hominis nunc utraque Bilis,
Nunc erit et pituita, alio tibi vulnere, sanguis.


page 653, image: s071

[Note: 300 ] Omnia deliro quae cernas ficta labore.
Namque etiam tibi multa videre est corpora vulgo
Recta suis animis animantum vivere laete,
Queis [Reg: Quibus] neque sanguinei sit gutta humoris in omni
Corpore: quae vacuum sit cuivis nota doceri.
[Note: 305 ] Iam quia aqua sine vix vitae sit degere cursum,
Esse aqueas: quod si simili ratione secutus
Explorare velis, stultum quoque cedere cernes.
Nam, sine quo non est Vitalem ducere Vitam,
Hoc si anima est, vel ab hoc animae ducenda propago,
[Note: 310 ] Certe itidem cibus omnis erit, potiusque profecto.
Nempe quod exigua longissima tempora possis
Ducere aqua; multo vix inde brevissima victu;
Nobilior longe Ceres est, quam flumina, vulgo
Obvia per patulas rivos rapientia terras.
[Note: 315 ] Atque ubi de summo sumes tibi promptior usu
Argumenta Animae; cur non sit ab omnibus aer
Hic potior, nulla poterit ratione putari.
Nec tamen aeria constant quoque origine mentes.
Quippe genus videas animantum vivere, numquam
[Note: 320 ] Quod queat aerii spiramina ducere fructus.
Hoc genus est monstris, species per mille, marinis;
Hoc insecta gerunt communi Nomine cuncta,
Orbaque quae pulmone nihil minus aera tranant.
Hinc vigil Harmoniam Graeci vult cura Magistri
[Note: 325 ] Esse Animam, quia nempe lyrae simile ardua corpus
Confinxit Ratio, moderatur consona membra
Vis Animae, seseque inter discordia ducit.
Sed tibi quali istud monstrare examine possint,
Scrutandum dico. Num, quae cum corpore pugnat,
[Note: 330 ] Harmonia est? Quis nescit, aperto saepe duello,
Contra se niti civili turbine Corpus
Atque Animam? Quod dulce illi nam displicet isti,
Et studiis vitam miserae pugnacibus opplent.
Deinde quid Harmonia est, nisi qui iam tenditur altis


page 654, image: s072

[Note: 335 ] Nisibus, idem inis sonus ut repetatur ab oris?
Verum Anima haudquaquam minor est maiorve, nec in rem
Praesentem pote distendi, aut variarier ex re.
Nempe quod esse minor nequeat mens altera, mente.
Corporis alterius. Sed ductilis impete chordae
[Note: 340 ] Harmoniae ratio, gravibus nunc miscet acuta,
Intendit modo acuta, gravi cum pressa sonore.
Ipsa quoque harmonia est maiorque minorque per artem;
Quod procul est Anima. Substantia nobilis ultra
Mens Animi: Harmonia est quod non substantia dici,
[Note: 345 ] Per se firma, queat; sed quod sub iure regatur
Alterius, extraque aliis accedere noris.
Stant alii contra, dia de gente Medentum,
Temperiemque Animam florentem in Corpore iactant.
At caeci errorum, Medica cum protenus arte
[Note: 350 ] Temperiem possint mutatam vertere sucis,
Pro lubitu: num qui mentem quoque vertere possunt,
Aut mutare Animas? Sic cetera ducere dignum est
Ex istis. Si temperies, aetate, labore,
Aut studio, aut victu variabilis, undique pendet,
[Note: 355 ] Undique mutandas animas pendere necesse
Hac fuerit ratione: Ut qui modo, blandior agno,
Innocuam nullo Vitam livore fatiget,
Iam Lupus, aut crudi procedat roboris ursus,
Nempe quod affectus cum mente in verterit apta.
[Note: 360 ] Dein, bona Temperies vegeti si Corporis est mens,
Semper ea, donec praesto mens, rite fruisci
Esse necesse vides. Sed id Experientia frangit.
Saepe etiam firmo cum corpore pessimus ultro
Innocuos superat. Quod si Mens Corporis esset
[Note: 365 ] Temperies, eadem responsent intima summis.
At neque quod iusto depensum examine servat
Extremum summumque inter librabile Corpus
Non potis est contra pugnare, aut ducere pondus.
Nil tamen, ut docili monstratum carmine supra est,


page 655, image: s073

[Note: 370 ] Usque adeo infestis sibimet concurrit in armis,
Quam vi mentis homo, atque exacto corpore contra.
Ne qua sit interea, quam possis dicere, prisca
Stultitia, intactam, dum mentem ad singula tractat,
Pars voluit puri perhiberi corporis ignem;
[Note: 375 ] Quod foveant Animae Vitali membra calore.
At, cum quottidie flammae exitialia cernas
Corporibus nullo bacchari vindice regna,
Quis vitam dare posse putet, pugnantia Vitae,
Fulmina Vulcani, nullo satianda cibatu?
[Note: 380 ] Aethereo quinti quidam de germine ducant
Florentes Animas Elementi nectare puro.
Verum ubi nos plena poterunt ratione docere,
Aetherei quae sint Elementi munia, contra
Quas habeant Animae, dotali semine, noxas;
[Note: 385 ] Unde pari porro duo dissona lege ligentur;
Praeterea quis ab aethereis deduxerit illas
Limitibus, cum pars obscena sorte trahantur
Plurima, quae dictis Sapientum, causa, repugnat:
Nos quoque quae recte contra ponenda putemus,
[Note: 390 ] Omnem extra Invidiam placido promemus ab ore.
Cassa tamen vacuis infringere brachia ventis,
Nec lepidum est factu, nec Regula poscit avorum.
Cuncta sed haec, solida retro ratione repulsa,
Vana movent Animae, non ullo, bella, periclo.
[Note: 395 ] Instat ab ostento Naturae Gloria maior,
Quem genuisse virum tanti fuit, aetheris ut se
Aequaret numeris, Divumque efferret honore;
Cui on ulla dehinc, subtili indagine rerum,
Saecla, nec ante parem, cursu volvente, tulerunt;
[Note: 400 ] Extremum conata decus, quo mentis Acumen
Exseruit divae, Ratio, insuperabilis astris.
Plura quid accumulem, vel dictis dicta retardem?
Maior Socraticis, ipsoque Platone, magistris,
Discipulus, nova bella movet, nova proelia tentat.


page 656, image: s074

[Note: 405 ] Illi triplicibus substantia viribus inter
Singula divisim propria sub lege tenetur.
Prima nihil per se nisi materia, apta creandis
Rebus, et his ortum dare idonea, quatenus aptet
Materiem, ut dictum, gignendis rebus amicam:
[Note: 410 ] Altera forma mera est, speciesque, novabile textum
Materiei per quam formatur, et exit in usum:
Tertia quae ex Specie fit Materiaque revinctis;
Haec demum est animata: Vir haec Sapientia magni est.
Inde Potestatis censetur nomine recte
[Note: 415 ] Materies; species, iubet, Entelechia vocetur.
Ipsa quidem duplex, geminis quoque viribus apta est.
Prima quidem veluti contenta, scientia, senus;
Altera Notitiae felix Speculatio captae:
Illam habitum liceat, habitus hanc dixeris usum.
[Note: 420 ] Omnia difficili quae Graiis prodita textu
Suavidicis Erato iussit me exscribere dictis,
Suavidicis dictis, quae postera Vatibus aetas
Comparet antiquis, Cedroque merentia signet.
Mens igitur perhibenda Scientia nomine primo est,
[Note: 425 ] Nempe quod est Anima, hoc ipso somnumque videbis,
Et vigilis studii florentia ducere sensa.
Iam vigilare vocat speculari. Somnus ut huius
(Non adeo fungens nunc se) respondeat usui.
Atque prior propriis quia prima scientia semper
[Note: 430 ] Usibus est, ideo prior Entelechia vocatur
Rite viro species; usum signante secunda.
Exemplis, Oculus, claris, tibi signet utramque.
Vis visus prior est, Oculus qua cernere possit,
Functio quam: species illa est, prior Entelechia;
[Note: 435 ] Functio iam visus censebitur altera recte.
Ergo dehinc, qualis, loca qui modo matris adultae
Evasit, catulus, neutram tenet Entelechiam,
Vim saltem capiendae in Vitae lumina profert:
Sic Animae capienda putat Mysteria sensu.


page 657, image: s075

[Note: 440 ] Scilicet ut, sensus cernendi, oculum acer ab Ortu
Absolvit demum: sic dum se corpore miscet
Ingenitam, Mens, sic animal quoque conficit ipsum.
Ne qua umquam sine corporeis Mens artubus adsit,
Corporei sine mente artus neque vivere possint.
[Note: 445 ] Illa etenim corpus non est, sed corporis apti
Est Anima, hoc Animae iungendum Corpus herili.
Illa nihil per se, propria vi nulla putetur,
Corpore sed iuncto demum Mens rite vocanda.
Verum adeo excludens generosae Partis honorem,
[Note: 450 ] Hanc Animae adsciscit solam argutissimus auctor,
Apta pati quae sola aliquid: Rationis, omittit
Vim male, participem. Sed enim mens tota decebat
Humanae molis sermone hoc clara reponi,
Toto equidem, non parte carens meliore, notanda:
[Note: 455 ] Futilis hinc alias argumentatio vulgo
Nascatur, si pars ignobiliorque minorque
In praeiudicium melioris tracta profane
Excludat pretium, contemptaque munia iactet.
Porro potestatem vivendi, corporis, error,
[Note: 460 ] Artubus adscribit, prius ac mens insita regnet;
Nempe potestate in sese retinere capaci
Vult vitam corpus. Quod si concedere pergas,
Hoc quoque credendum nulla ratione reduces;
Nempe potestatis quae nomine, Corpora, vitam
[Note: 465 ] Secum habeant, actu prius esse ea Corpora, quae sunt
Corpora: sed nequeunt actu quia Corpora dici
Ante, habeant formas quam, quas mens addita portat;
(Scilicet est quoniam generalis censio cunctis
Haec data corporibus, quod materiae, omnibus orbae
[Note: 470 ] Sint modulis, possunt quae QUALIA nomine dici;)
Ergo etiam nullo credendum est ordine fandi,
Quae proprio careat actu, rem, gignere posse
Ex se aliquid; quae Pierio tibi nectare pergam
Clara, recensetis veterum, contingere, fastis.


page 658, image: s076

[Note: 475 ] Tu subtilem, animo per scita sagacia sectans,
Ambrosiis, Animae, Rationem disce Camenis,
Egregium iungens Nemesi haec ad sensa libellum.
Quod si ergo corpus solo pote munere dicas
Esse potestatis, quanam ratione potestas
[Note: 480 ] Sola potestatem pote corporis intus habere
In sese vitae? Duo quae diversa recenses.
Namque Animam non est citra usum, corpus, habere;
Nulla argutandi quod possis lege negare.
Namque etiam somno dum corpora fessa recumbunt,
[Note: 485 ] Utuntur tamen hac, nec munere prodita cuncto
Mens vacat: Ergo ubi tum est, sola cum nempe tenetur
Illa potestate, ut dictum est, sed mente sinistra?
Certum exhinc non esse cui Vim posse creato,
Actum vivendi citra, quia formaque visque
[Note: 490 ] Est Animi Vita ipsa, aeterna annexa catena.
Corporibus sed adest alio non munere vincta,
Hoc nisi, participat quod vim, de mente prosectam.
Hinc modo collecta certum ratione videbis,
Nullo Animam pacto pote corporis Entelechiam
[Note: 495 ] Pugnacem monstrare Sophum: Substantia Vitae
Cum non sit corpus, nec sit nisi nobilis actu,
Hanc citra quia id exanimum est, licet artubus adsit.
Sic Anima est per se, sic Corporis orba, cui se
Inicit, haud Species, nec Forma, nec Entelechia:
[Note: 500 ] Quippe etiam privis effectibus apta moveri,
Et dare non uno contraria turbine vota;
Quod Species, quod Forma, nequit, quas cedere clarum est.
Nam specie mutata, in qua res differat a re,
Mutari ipsam rem, clara ratione videtur.
[Note: 505 ] Ast animae, ut dictum est, vitia in contraria currunt,
Virtutesque sequuntur, et in sua facta repugnant;
Sunt alia a formis igitur, Substantia per se.
Saepe quidem hac miseri perculsi corporis artus
Pertendunt niti, contra mens effera raptat.


page 659, image: s077

[Note: 510 ] Saepe etiam mens hac fertur ratione potenti,
Qua contra corpus nulla vi ducere possis.
Sic numquam. Formae subiecta in munera pugnant.
Pugnarent alias species quoque; certaque rerum
Nulla foret facies: quia, non resolubile textum,
[Note: 515 ] Discidio dubias dubio conscisceret, inter
Regna potestatis, non interitura vicissim,
Tota nisi extrema moles cum clade periret,
Tertia quam inferret victa vis maior utraque.
Praeterea corpus si posset habere, quod addit,
[Note: 520 ] Signa potestatis vivendi solius ex se,
Ut Species sero, mens, isti excederet extra
Materiae: cur non motus quoque dicere perstat
Esse potestatem, sine mentis, in artubus, usu?
Quod bene ridiculum est: Compactos scilicet artus
[Note: 525 ] Ex Elementorum compage negarier haud est.
Iam si Elementares quoque motus corpus haberet,
(Quod si habeat motum, per se sit habere necesse)
Qui posset constare? Elemento scilicet isto
In declive premente, illo rapiente per auras,
[Note: 530 ] Parte tenente alia atque alia retrahente, duello.
Quod si Elementares motus non esse putabis,
Nulli aderunt, nisi quos, facto iam corpore, mentis
Aura dabit, quae nil Elemento debeat omni,
Sed citra pugnam moveat moderamine molli.
[Note: 535 ] Iam corpus si corpus habes, immobile quamvis,
Materies non illa aderit, quae vivida vitae
Signa, potestatem vivendi nutriat intus.
Orba etenim motus est materia: hinc quoque certum est
Proposita ex primum ratione, huc usque reducta,
[Note: 540 ] Corporis ignavi species non esse docendas,
Sed per se natas vis, per se vitipotentes,
Illustres animas, diis aequiperabile germen.
Nam Species sine Materia nil esse notatur.
Materies omnis citra Speciem, sine vita est.


page 660, image: s078

[Note: 545 ] Sive potestatis peccans hanc nomine claudas,
Sive actus, quod verum antehac docuisse recordor.
Nulla potest Ratio sine motu fingere mentem,
Cuius in interitum status it; Natura repugnat.
Solis ut aeterno Natura est volvere motu
[Note: 550 ] Alipedem caeli per magna Palatia, Currum;
Nempe quod ex sese Mens vi nulla incita, semet
Et movet, et nullo potis est se sistere puncto;
Utque quod est, semper, cum desinit esse, fuisse
Dicimus, amisit quia Naturam atque recessit:
[Note: 555 ] Sci cum perpetuos Animam quoque sistere motus
Dixeris, idem illam defungi dixeris una.
Iam si Corporeis sola ratione teneri
Posse pote statis nutu perhibebis in antris,
Has prius ut damnes motu et statione, necesse est,
[Note: 560 ] Describas, idemque una Ratione, perisse.
Unde iterum nectit non eluctabile textum,
Contra scita Sophi, Sapientia; nempe potestas
Nulla quod extra animam Vitae pote corpus habere,
Census in actu animae motuque absolvitur omnis.
[Note: 565 ] His cum subtili perit Entelechia colore,
Infucans mentes, Formis, Speciebus, ut, harum
Intuitu, obscuris Natura excederet ausis.
Vita, animam citra, ceu non est ulla, ita motus
Spirat ubi mens est; Si Vita est corporis, ergo
[Note: 570 ] Non species, Anima est, constans substantia per se,
Atque orbum in corpus vitalia lumina portans.
Quae non futilibus progignitur artubus intus,
Materies quorum sit Vitae prima Potestas;
Magnus Aristoteles in quae deliria peccat;
[Note: 575 ] Nempe, quod infandum dictu, motuque carentes
Et Vita penitus, motum producere, causas,
Et Vitam: motumque, pari qui Sidera perpes
Orbe sequatur in Orbem, et cum statione recedat;
Vitam illam, sancta quae vi Rationis Olympi


page 661, image: s079

[Note: 580 ] Transeat incubitus, extraque hunc numina cernat.
Quam partem almae Animae tractans, haec, maximus Heros,
Aut speculari in se proprio debebat honore
Perfunctam, vel non caecis haec didere dictis,
Queis [Reg: Quibus] ignobilior neque vis pote rite teneri.
[Note: 585 ] Nunc aliis opus est scitis advertere mentem.
Quae Schola divinas numeris includere mentes,
Et regimen caelorum, et terrae pondera, suevit,
Haec eadem mentes hominum, ratione secunda
Absolvit numeris, et in horum Iura redegit
[Note: 590 ] Qua potuit, nova connectens deliria nugis.
Quae iuvat, ut properanti examine transita, contra
Pauca loqui, Verumque suis ostendere signis.
Non, Anima, est numerus: Numerus par pollet et impar;
Continuus non est; addendo crescere novit;
[Note: 595 ] Ni iungas alios, immobilis haeret in uno,
Natura fixus propria, nec mutat honorem
Nativum, nec se potis in contraria ferre,
Ingenium retinens sibi nec quandoque repugnans.
Vis Animae contra nec par capit esse nec impar;
[Note: 600 ] Est quoque continua, atque addi nihilum sinit ad se;
Ipsa sibi ex sese numquam non mobilis, ipsa
Motum in natura penitis vitalibus aequans,
In vitia et Virtutem, atque in contraria vota
Flexilis, et secum non una in proelia pugnax.
[Note: 605 ] Haec obscura aliis, implexaque carmine longo,
Sufficiat brevibus clare dare condita dictis:
Scilicet oppositis ut Veri gratia falsis
Emicet, et nullis vigeat fuscata tenebris.
Ut cum dura silex Chalybem ferit; ignea pulsu
[Note: 610 ] Prosilit in vacuum scintilla, et lumina portat,
Fomite cum levi, strictim breve semen in altum
Subicit, augmen agens, flammamque ad sidera volvit.


page 662, image: s080

DE ANIMA, LIBER II.

POstquam fixa solo fundamina duximus inter
Instantes furias ventorum et flabile murmur,
Clarum uti veridicis firmet Sapientia dictis,
Esse Animam, nec id esse, vagis quod dissita Vatum
[Note: 5 ] Carminibus, veteris sciscit Sententia Musae;
Verum nobilibus spectatam viribus intra
Corpus habere locum, cum sit substantia, motu
Perpetuo caelorum Orbes imitata volantes.
Illa sed haud oriunda infirmis artubus, ut sit,
[Note: 10 ] Utque capax rationis, ut aequiparabile nomen
Divinis animis, Vivae ut Deitatis imago,
Hinc tibi iucundo clarescet carmine: quisquis
Mortales contemnere opes, tua quaerere tecum
Regna cupis, felicem in se absolventia Vitam.
[Note: 15 ] Principio ratione animas florere potentes
Vita docet communis, habens inventa tuendae
Multa sibi: quae forte aut casso didita casu
Non possint dici, longo cum tempore demum
Sensibus occultis in lucem tradita migrent;
[Note: 20 ] Praeterea neque sint, quas non probet usus, inertes,
Multo exercitio et speculanti mente repertae,
Egregiae morum, et subtilis acuminis, artes.
Scilicet utilibus quae sunt data censibus apta,
Laude vehas merito; quae sunt laudanda, probabis
[Note: 25 ] Non citra Rationem in venta; notabile Numen
Mens Rationis habet, quae, laudibus apta, redegit
Usum in communem, non uno, munera, cultu.
Namque ea corporeis exponere, ferre sub auras,
Sensibus haud ulli liceat, cum regula certo


page 663, image: s081

[Note: 30 ] Fixa gradu in praesens sensus decus occupet omnes.
At longe quaerenda, et acuto lumine mentis
Indaganda diu, nec tactu prendere possis,
Nec gravis auditus affixo robore membris;
Non Oculis, licet altam, Aquilis aequabilis, aethram
[Note: 35 ] Praepete traicias visu: primordia densa
Nocte latent, Animae, solum ratione potitae,
Divina venit huc vis alite, fulgure dextro.
Haec tibi iam clara melius virtute patescent.
Septiforem vultum, totoque e corpore tactum,
[Note: 40 ] Unde adsunt sensus, distincti in tempora quinque,
Omnis odos, omnis visus, quemque imbibit alta
Aure sonus, tactuque illudit prensile momen.
Utpote tam nocuas non est distnguere vires
Sensibus herbarum, quam nobile quicquid in usum
[Note: 45 ] Communem, Natura, salubri robore gignit:
Hic nisi mens sollers aequalia dividat inter
Vulta [Reg: Vultus] notans rerum; quo sunt bona tincta colore,
Hoc etiam mala sunt; qua sunt nocitura figura,
Hac itidem bona sunt: Nec Sensibus ater ab ullis
[Note: 50 ] Prenditur aut leti stimulus, vel Gratia Vitae.
Heic indagatrix Animae vis, sin gula mira
Sedulitate probat, nunc vires discit abusu,
Nunc inopes stabilit, von iunctaque divite censu
Manca beat per se, et Vitae pretia aptat utrimque.
[Note: 55 ] Haec Ratio est, tam dira potens secernere, quam, quae
Utilia, egregiis usu sacrare periclis.
Sic adeo longe speculatrix ardua Sortem
Explorat dubiam, cum sit certissima fessis
Cedendum membris, omni molimine contra
[Note: 60 ] Nisa, fugam cavet, et dilectis artubus haeret.
Contra praecipiti corda effera saepe tumultu
In sua damna furunt, et fata morantia raptant.
Sensibus interea famulis mens utitur in rem,
Cuique aptans, natura quod aptum cuique ministrat.


page 664, image: s082

[Note: 65 ] Ipsa, gubernatrix speciosi corporis, intus
Egregia clavum Pietate per aequora servat.
Quod nisi vis maior, vel deficientia membra,
Sive adeo ipsius alta Animae depulsio, fatum
Iussa sequi, officio fraudet vel turbet adepto,
[Note: 70 ] Multiplici casus varios ratione refutet.
Sed, sibi ne placeat, deliraque somniet, utque est
Mira suae, quacumque licet, virtutis amatrix,
Imperium in superos ascenso affectet Olympo;
Corporeis aliqua morbis obnoxia, certo
[Note: 75 ] Tempore deseriturque, et tota vocantibus alto
Nutibus Omnipotentis inertia subicit ausa.
Unde exacta putans sollerti indagine contra
Aspera Consilia, et Fortem fabricare dolosam,
Saepe sua sese primam ambitione fefellit.
[Note: 80 ] In reliquum et sensus, et Corporis instrumenta
Dirigit in vitam, distinguens dextra sinistris.
Sic mentem imposuit Rectricem in munia Vitae
Mortalis, ducta ex alto Ratione potentem
Praeteriti meminisse, in praesens esse sagacem,
[Note: 85 ] Prospicere inde futura aliqua, Casusque cavere,
Omnipotens; Patrioque fovet sua dona favore
Vis Domini immensi, caeli terraeque Creatrix.
Mentem ipsa aeternis regit et moderatur habenis,
Mens summi imperii: rerum Regina minorum
[Note: 90 ] Huic famulos ultro novit submittere fasces.
Sed quia res facili patet omnibus ista notatu,
Qua Ratio sua quemque rapit, decurrere denso
Parcam cum populo; Super est intacta Coronae
Gloria, Pierio princeps quam vertice Pindi
[Note: 95 ] Purpureis carpam manibus, Christi inclitus augur.
Interea facili libamus singula cantu:
Ut Mens nempe Animam, Mentem Rationis ab alto
Relliquia caelo a brutis distinguere norint [Reg: noverint] .
His etenim in Vita fructum consumere Vitae


page 665, image: s083

[Note: 100 ] Spreta Voluptatum series de corpore monstrat.
Nos etiam quae parva, Deo servante, relicta est,
Alterius Vitae, Pietas, incendit amore;
Ne sapiamus humum, sed celsa ad sidera vultus
Conspicuum sectemur honorem. Ita plurimus auctor
[Note: 105 ] Imminet in sese suaque argumenta secutus,
Se doctore, caducarum sola putria rerum
Proicit, aethereas animo subvectus in oras.
Sic carum superis hominem, Ratione magistra,
Invenere Sophi, quamquam se nubila sensus
[Note: 110 ] Obscura, nubes, procul in caligine ludat.
Huc tamen auxilio magni delata parentis
Ascendit, ne Vitam istanc absolvere credat,
Quae se digna videt: Veteris ludibria Pagi
Detestata procul, Satanae figmenta maligni.
[Note: 115 ] Huc miserata tulit Naturae, Gratia, Curas
Caelestis, iussitque modos agnoscere fixos,
Constitit hic, nec enim penetrabile cetera pondus
Arcet, et immanes suffixa repagula postes
Obiciunt: Hinc namque orta est Adamantina Fati
[Note: 120 ] Fabula, et in triplicem Lex abstitit una sororem.
Hactenus alta patent. Sed, quae via lubrica Lunae
Secernit superis, vigilaci indagine mentis
Comprendisse licet. Non sensibus ignea parent
Sidera, nec visu distinguitur altus Horizon,
[Note: 125 ] Aure nec assidua velox concentus in Orbem
Perpetuum, sacris sese super Orbibus urgens
Discitur, aut caelos vis inclinat propinquat:
Sed Ratio excelsae mentis, flos Lucis Olympo
Associat genus, et memorem in primordia lactat.
[Note: 130 ] A Ratione adsunt arteis [Reg: artis] ; compendia prima
Ipse favens genitor miti subiecit Amore,
Cura sed exactis per debita momina metis,
Constrinxit, iussitque usu laxare revinctas.
Tradita bis denis mundi miracula signis


page 666, image: s084

[Note: 135 ] Bis iunxere duas, speculanti mente, figuras;
Nec satis Eloquium est Elementa per omnia paucis
Deduxisse notis; calamo iunxere papyrum,
Feta Pelusiaci spoliantes littora Nili,
Corticeisque novas foliis scripsere loquelas,
[Note: 140 ] Ut constent Patrum, sancta Nepotibus, orsa.
Hoc Ratio divina facit, non cura, laborve,
Non aliud quodcumque vocamina fervat ab usu;
Non, quae tresque duosque gubernant, pectora, sensus.
Plebs procul in foribus, fida statione, ministrans,
[Note: 145 ] Affectusque regens, atque improvisa caducis
Avertens oculis rerum ludibria longum.
Excubat: Ipsa caput Mentis sollertia servat.
Quae tibi non ideo bis iam repetita canuntur,
Nuda quod in numeros se pondere nomina trudant:
[Note: 150 ] Sed quia res pretii est magni, nec dicta priorum
Ingenio artificum, Latiisve exscripta Camenis.
Quid loquar in mediae descensum viscera terrae,
Turbatasque imi sedes Acherontis opertas,
Ut medicaminibus sollers industria Vitam
[Note: 155 ] Instrueret, centum pulsis e viscere morbis?
Hinc secto Naturae utero, rude, massa, metallum
In lucem rapitur, quam lentis ignibus audax
Solis in officiis Podalirius excoquit, ut, quae
Vis virosa latet, fumos desudet in atros;
[Note: 160 ] Flosque salutaris, flamma cogente, nitescat.
Haec adeo, si vera velis sine felle fateri,
Nequiquam contra stridentibus undique Larvis,
Sola Animae possint in Condita cuncta docere
Imperium, famulasque Elementorum abdere vires.
[Note: 165 ] Nempe hominum manibus terrenus agentibus Ignis
Cogitur in parvo Solis praestare catillo
Officium, et, crudo longum abscedente veneno,
Caelestem victis medicinam expromere morbis.
Adspice, cum iratis depugnant aequora ventis,


page 667, image: s085

[Note: 170 ] Et, Tempestatum vi concita, nubila tangunt:
Horret humus, pulsusque insanis fluctibus aether
Mille armat contra, diruptis nubibus, ignes:
Has tamen in furias abit, atque dolatile lignum
Opponit caelo pelagoque, homo, grandibus ausis.
[Note: 175 ] Nec caret Eventu sollertia: Praescia caeli,
Atque ipsae Luna, reliquisque sagacior astris
Argumenta capit: facies quae quando futura
Aequoris incerti, quod nec sua Numina norunt;
Aeris indiciis, volucrum clangoribus, albo
[Note: 180 ] Aut rutilo documenta notant e Sole futuri.
Ipsorum ex animabus [Reg: animis] , et haud tum turbine nato
Coniciunt ventos Zephyrorum, et mille repertos
Exscribunt numeris, gracilique in pyxide condunt:
Pyxide fatidica, longe quae immanibus antris
[Note: 185 ] Fortior, Aeolii servat tot Flamma Regni.
Ecce apicem in medio tenuem: quis viribus hic sit
Scire cupis? per utrumque polum vada caerula regnat.
Hoc duce in immenso securus Navita terrae
Ambulat Oceano, Mundoque et Sole relictis
[Note: 190 ] Novit iter reditumque in certas dicere luces;
Absint dira modo ventorum proelia et undae.
Hinc varii partes florent socialibus Orbis,
Mutuaque alternis iungunt commercia velis.
Miratur Natura parens, Clementia caeli
[Note: 195 ] Ridet, et egregiis favet omnis machina coeptis.
Quid choreas magni spectas, mirator, Olympi,
Astrorumque immensum agmen, recavumque theatrum?
Sunt homines, tibi si non haec data cura docendo est,
Qui motusque modosque, ortusque obitusque, viasque
[Note: 220 ] Effectusque apto sic mentis acumine dicent,
Ut coram experti. Radium cum pulvere iuxta,
Atque abacum tereti postium cum termite, cernis?
Hi tibi dimensi narrabunt omnia mundi
Ad numerum spatia, ut certis supera invia metis


page 668, image: s086

[Note: 205 ] Dispescat Natura solo. Pede maxima parvo
Machina censetur, digitisque tenacibus haerens,
Ad numeros magni veniet distantia Solis;
Quot Iovis a regno, quot saevi a fulgure Martis,
Quot Veneris miti stes, percontator, ab Aula
[Note: 210 ] Passibus, edicet; nec et hic errabit, amussis.
Iungere mille modos, inventaque dia liceret,
Queis [Reg: Quibus] Ratio Mentis valeat divina probari:
Blanda sed in brevibus floret mage Gratia dictis.
Hincque suos aditus ad magni sacra Tonantis
[Note: 215 ] Ipsa notare potest, cognati haud inscia caeli.
Ars siquidem cunctis ceu pendet ab artibus una,
Sic reliquas docet una omnes, et ab hisce docetur.
Nec quisquam stupidi tantum torporis hebescit
Segnitie, ut, nullis quae sensibus apta videbit,
[Note: 220 ] Sed longe potiora, ausit submittere sensui.
Sed Ratio una valet tantas comprendere moles:
Alta aeternarum subit haec speculamina rerum,
Datque aevi partem sic participare futuri.
Suavia nunc facilis nectens modulamina Musae,
[Note: 225 ] Quae sit origo Animarum, et fons sacer, unde profectae
Imperium in terras pontumque extendere norint [Reg: noverint] ,
Expediam tenui psalteria pectine tangens,
Laudibus ut Domini pars haec quoque consona cantus
Hactenus intactae celebret mysteria Pompae.
[Note: 230 ] Nempe, licet pretii non sis plane inscius, in rem
Ut venias ipsam, nec fundamenta notandae
Ignorare opus est; sed uti tibi maxima constent
Principia, et generis pateat successio longi,
Stirps noscenda venit: de stemmate gloria surgit
[Note: 235 ] Non dubitanda viris. Quamquam mens, conscia Lucis
Aethereae, nulla genitrice, parente nec ullo
Venerit in Vitam; Domino, sed, facta creante,
Non sit nata, genusve alio de principe ducat,
Ceu vetus, abnormi nectens deliria lusu


page 669, image: s087

[Note: 240 ] Argumentorum, bacchata est, haeresis, in se;
Haeresis ex alto natam quae semine iactat
Aeterni Domini, quoniam immortalis et ipsa est,
Sed gravibus Christi defensa Ecclesia dictis
Victorem egregium multa cum laude coronat,
[Note: 245 ] Hesperium Vatem, quo debellante vetustos
Roma Deos, Aramque inopem Victoria fugit.
Frendet, et hostiles acuit furialiter iras,
Eloquio pollens, et rerum, Symmachus, usu:
Prosubigit pede conculcans hunc Regula Veri.
[Note: 250 ] Salve invicte Virum; salve o invicte Deorum
Praeco, lyraeque potens, Olor o placidissime Christi,
Non solum anticipans blando tua funera cantu,
Sed gratum Superisque, virisque optabile, Carmen
Nec spatio mundi, caeli nec circite, sistens,
[Note: 255 ] Turbine nec redeuntis in extima temporis Orsa.
Principio duplex sententia originis ambit
Notitiamque Animarum, et dicta docentia pangit.
Altera de genitore venire in lumina Vitae,
Altera ab excelso missam concludit Olympo.
[Note: 260 ] Haecque placet, multis erroribus illa fatiscit.
Nam si mentem Animi cum semine sumere dices
Infantem a patribus, mortalem dicis eundem.
Si generando etenim producitur, haud fuit ante,
Incepitque ortum nascens: ita fine necesse est
[Note: 265 ] Solvatur, qui cuncta abolet quae nata probantur.
Sed regerunt, transfundi animas, non trans generari.
Sic igitur peccant. Quod transditur [Reg: traditur] , aut sibi totum
Demitur, aut ex parte aliqua. Si dicere totum
Institeris; sane qui transferet, ipse peribit;
[Note: 270 ] Non retinere potens, quod proicit. At tibi partem
Transfundi mentis quis vadet, id insimul audet
Persuadere, Animae Naturam protinus esse
Dividuam, in multasque abscedere posse minutim
Particulas, quoniam multos homo proserit unus.


page 670, image: s088

[Note: 275 ] Quod si concedes, quo tandem examine rerum
Non et mortalem statui, indoctissime, vinces?
Praeterea discindi, et plura in frusta resolvi
Quod poterit, QUANTI subeat vocemque notamque.
Verum Anima hoc procul est, nec limite clauditur isto;
[Note: 280 ] Consensu quod constituunt schola prisca recensque,
Nec poterit quaquam solide ratione negari.
Deinde patet cunctis, si mens transfunditur, actum
Sentiet hunc Genitor, cum corpora semine iacto
Afficiat non parva, Deo statuente, Voluptas.
[Note: 285 ] At nil tale pater, nil dicet candida Mater.
Cerne dehinc quam multa mali vis corpora verset,
Prolifica semente diu quandoque retenta:
Innumeri hinc veniunt morbi, caligine lumen
Fuscatur nitidum, gravis auribus incubat ardor,
[Note: 290 ] Inflantur renes, exscendit vitrea bilis,
Putrescit sanguis, horror quatit ilia caecus;
Quaeque alia hinc oriunda docet medicabile dogma
Tanta mala, ut quandoque etiam mors dura sequatur
Ergo queas animas tot dicere tantaque iusto
[Note: 295 ] Tempore, non missas aliena in corpora, privis
Visceribus patrare mala, atque affligere semet.
Adde quod humano tantum est in semine pondus,
Ut latice in iectum mox submergatur aquai,
Quod, si Spiritibus tantis, tam mente potenti,
[Note: 300 ] Fetum esset, nulla fieri ratione valeret.
Nam sincera animi Vis est gravitatis abhorrens;
Nec tenet hanc tellus, nec faex depresserit ulla.
Non magis ac radios siquis comprendere caeno.
Aut vincire loco velit, aut immer gere caeno.
[Note: 305 ] Non etenim hic Elementi aliquid, non pressile, non quod
Laxarive queat, vel stringi viribus in se.
Praeterea, cum sede sua demota veniret
In partes alias, ut opinio frivola narrat,
Nec tamen obtinuit scitis errantibus umquam;


page 671, image: s089

[Note: 310 ] Numquam etenim Verum sine defensore repertum est:
Dic mihi, magne Pater, quo pacto libera non se
Vis animae efferret procul in sublime; priusquam
In loca; quae vobis sunt huic adscripta, mearet,
In partesve alias? Certe, ratione iubente,
[Note: 315 ] Credibile haudquaquam est, ita se mutasse volucrem,
Naturamque suam simul excussisse semelque,
Maternis uti mox, veluti suffixa, maneret
In sinibus, magno ceu massa pigerrrima clavo.
Porro adeo, patrio mens si cum sanguine iunctim
[Note: 320 ] In latebras veniet genitricis; in impete iactus,
Vitales motus sentirent intima claustra
Matricis, quia nempe caret mens concita motu
Nullo umquam momento. At post rata sacra Dionae,
Ambiguum, idque diu, maternis sensibus haeret,
[Note: 325 ] An concepta sit infantis patratio, vel non.
Id vero fieri non ullo tempore certum est,
Ut simul, arrepto cum semine, vulva moveri
Spiritum anhelanti rapiens sub viscere fixum
Sentiat, aut documenta sui praesentia monstret.
[Note: 330 ] Sed longis exhinc spatiis, sed tempore multo,
Vitales genitrix tibi dicet amabile pondus
Moliri, sensimque leves extendere, motus.
Consonat hunc scito, quod, cum conceptio facta est,
Non pro homine in Mosis mox Embryo Lege tenetur,
[Note: 335 ] Sed primum tum, cum Vitam susceperit extra;
Quam ductu Naturae, et docto examine rerum,
Caesareae descripta sequi rubrica notatur.
Subiciatur et hoc, si corpore pulsa paterno
Exit, et hinc aliorsum Anima proficiscitur ex hoc,
[Note: 340 ] Aut invita excedit eo, vel sponte, volensque;
Tertia nulla potest se causa his iungere binis.
Invitam si dicis, id inde sequetur, ut ipsam
Progeniem nulla ratione potissit [Reg: possit] amare,
Restiterit patrio quodcumque in viscere mentis.


page 672, image: s090

[Note: 345 ] Quippe coacta illam cum progeneraverit, et se
Parte sui pariter spoliaverit, ut canit error.
Nempe quod haud ultro, sed vi torquente coacti,
Liber ut est hominis super omnia Spiritus ausa,
Conficimus, factum dum nolumus, omnia supra
[Note: 350 ] Odimus, et nullo affectus dignamur amore
Quod si sponte sua Mens exsiliisse putetur
Hactenus e cultis laribus, censere necessum est
Invitam hos habitasse, et iam gaudere relictis.
Utraque res ea in absurdis consistere nota est.
[Note: 355 ] Nil igitur superest, nisi et haec quod causa repugnet,
Traduce ne credas Animam cum sanguine mitti
In sedes alias; sed, solo Numine, postquam
Conceptum manet in materno viscere semen,
Atque auctum in Vitae venienti habitabile germen.
[Note: 360 ] Quod tibi mox longo narrabunt carmine Musae,
Cum iam defunctae fuerint praesentibus orsis.
Expediunda etenim est concepti regula Libri.
Porro ex corporibus si mens cum semine posset
Corpora in altera transduci, ratione volente:
[Note: 365 ] Hoc itidem sequeretur, ut exhausto semel omni
Semine, homo vacuas vitam exhalaret in auras,
Nempe eructato cum viru [Reg: viro] flamine toto.
Sanguinis ut siquis, quod habet, vi vulneris alti,
Aut alio quovis, ut sunt mortalia, casu
[Note: 370 ] Egerat, omne simul, parvove exstillet ab ictu,
Protinus hinc venis arentibus, aeger anhelans
Oppetit, et frustra vitam retinere laboret
Paeoniisve herbis, aut qualibet arte medendi.
At numquam hoc factum est, quam vis intensa libido
[Note: 375 ] E penitis latebris, virus genitale trahendo
Exspuerit, sic ut possit restare nec hilum;
Quod ter concubitus repetiti, vel quater, ultro
Veridica nisum cunctis ratione probabunt.
Non tamen infitior quosdam cum semine vitam


page 673, image: s091

[Note: 380 ] Effudisse etiam, sed rara exempla feruntur,
Atque aliis causis eadem assi gnate recedunt.
Nempe Apoplexia quod vel morbi dira caduci
Ad nimios motus letale accesserit augmen.
Huius vix denas licet invexisse labore
[Note: 385 ] Historias magno; cum quottidie accidat illud.
Scilicet in tantam rabiem veniente Diona,
Ut noviens aliquis male dulce peregerit una
Nocte nefas, et ab hoc sit Gloria parta duello,
Gyam sibi magnatum magno aere paraverit ordo.
[Note: 390 ] Nec tamen hinc vitae est initum discrimen, et ingens
Herculeis adiecta laboribus inde corona est,
Quinquaginta una gravidis quod nocte puellis
Addiderit facinus longis memorabile saeclis,
Prima harum geminos, pariter pariente suprema
[Note: 395 ] Quod nec, inops veri, frustra est commenta Vetustas
Graecia, cum Princeps Romani nominis, Heros
Belligeris, Proculus, non ignorabilis actis,
Ipse suas cantet laudes; quia victor in unda
Nocte decem exuerit captivas flore puellas
[Note: 400 ] Sauromatas, intraque dies quinosque decemque,
Ipsas centum adeo spoliarit nomine solus
Virgineo; res digna sacris accedere fastis.
Quid quod prolificae tantum virtutis in herbis
Esse sibi notum memorat Theophrastus; ut idem [Note: Aliter est in | theophra- | sto, inque Na- | talis Comi- | tis Hercule, ]
[Note: 405 ] Sustineat septem decies homo corpore firmo,
Concubitus iterare, atque inde abscedere sanus.
Proh hominumque Deumque fidem, si traduce dicas
Posse tot ex una tantillo tempore, iacta
Cum se mente, Animas nullo prodire tumultu:
[Note: 410 ] Quantum hominum vulgus, una ab radice profectum,
Inicias mundo! Sed inepta, Inscitia, veri,
Futiliora etiam vacuo commenta cerebro est.
Porro ex corporibus si mens transmissa veniret,
Haec eadem prius ex toto collecta subiret


page 674, image: s092

[Note: 415 ] Augmine testiculos, et sic descenderet ex se.
Quod quam ridiculum sit dicere, quodque repente
Mominis in parvi articulo deserta sederet
Totius reliqui compages corporis, unus
Quisque videtque animo, et sensu fateatur oportet.
[Note: 420 ] Et quanta hinc oritur series absurda notandi?
Post hinc sic statuas, si mens cum sanguine posset
Corpora in altera traduci, ratione volente,
Hoc itidem sequeretur, ut alti longa parentis
In sobolem, si non ipsa Experientia, saltim
[Note: 425 ] Dexteritas ita, et in genii prodiret acumen,
Ut numquam stupidus docti procederet ortu.
Et contra, nullo stolidi de semine pollens
Iudicii, quod utrumque palam et doctrina refutat
Et labor humani, semper variabilis, aevi.
[Note: 430 ] Praecipue Veneris cum sit tam grata Voluptas,
Cum duo conveniunt se vere pectora Amantes,
Ut penitis acies simul evibrata medullis
Funditus in genii, cum semine bulliat extra.
Hoc siquidem poterit quis sana mente fateri?
[Note: 435 ] Hoc ultra clarum est, Veneris post proelia saepe
Floridiorem hominem, excussa ceu faece notari.
Faex hominis animae sic insit, et illa gerendo
Sordibus ex spurcis prolem contaminet ortam;
Sicque genus totum, successioque integra prorsus
[Note: 440 ] Sustineat mentes, non claro e sanguine natas,
Sed turpi ex spuma, aut male olente cruoris amurca.
Haec longis late poterant protendere Musae
Carminibus, salsisque insulsa infringere dictis
Dogmata, queis [Reg: quibus] animos effert miserabile contra
[Note: 445 ] Ausa Deum contra, nullo tibicine fulta,
Erexisse caput; brevitas sed amabilis obstat.
Sunt alii, qui cum nullius origine niti
Praeterquam Domini, mentes fateantur, inerrent
Alterius laqueis, deluso pectore, sectae.


page 675, image: s093

[Note: 450 ] Namque uno dicunt Regis sermone creantis
Omnes, corporibus nondum ortis, esse paratas
In longinquum animas, ipso in terraeque polique
Principio. Sed enim tanto quid tempore dicas
Has, minime unius patientes otia puncti,
[Note: 455 ] Interea fecisse animas? An segniter ergo
Torpuerunt, cum nondum oneratae Carceris essent
Moenibus his lutei, sed libertate potentes.
Cum modo, mortalis devinctae crate sepulcri
Officio invigilent mandato, et iussa facessant
[Note: 460 ] Sedulitate Deo placita, numquamque remissa?
Atqui nil potuit mens, orba satellite cuncto
Efficere: Ergo neges in rerum stirpe fuisse;
Quippe nec officium hic nec servitia apta fuerunt
At, dicunt, si post corpus prodisse docebis,
[Note: 465 ] Florentes animas, hoc deteriore notandas
Conditione simul statues, quam corpus habetur;
Nempe quod antiquo potiori iure dictam
Nobilitas, quam quod modo prodit in ordia lucis
Hoc etiam male: Nam pretio censita vetustas
[Note: 470 ] Si potiore venit, quam quaeque recentia, certe
Nobilior Satanas humana mente putandus,
Quae tamen afflatu simul est producta Iehovae,
Effigiemque tenet, longe omni Daemone maior.
Deinde licet reputes: maiestas tanta animarum est,
[Note: 475 ] Ut nulla ratione ferant aequarier ipsas
Terrenis domibus: Quarum commissio nulla est,
Harum etiam pretium non auget longa vetustas.
Haec quoque sic collapsa fugit sententia Verum
Multa dehinc veniunt ludibria, qualibus aegros
[Note: 480 ] Somnia concipilant sensus, cerebrosaque dictat
Secta antiquorum, non unae gente, Pelasgum:
Quae, licet aerea Vox ferrato prodeat ore,
Pectoraque aeterno constent adamante, relatu
Sint tamen unius non enarranda Camenae.


page 676, image: s094

[Note: 485 ] Tangere nec tantum Camerinae futilis oras
Sit labor exiguus, nec quodam gratus ab usu.
Quare stulta, meris gravidata, Volumina, nugis,
Seria propositi non turbent scita libelli.
Scaena puellares adeat ridenda loquendi
[Note: 490 ] Naeniolas, soccumve levem, grandemque cothurnum:
Aut qua molle nitens, Milesia, mulceat aures
Fabula Semivirum, cum tristi Schemate Othonum,
Ad crepitum nummi qui fingere carmina norunt.
Tanta hodie quorum seges omni enascitur agro,
[Note: 495 ] Ut iam, non sanis par artibus, alma Poesis,
Undique in exilium, ceu femina turpis, agatur.
O Superi, quam prisca aliter censere solebant [Note: Ad Hebr. XII. ]
Saecula Magnatum, Summis queis [Reg: quibus] proxima Divis
Aequa colebantur sanctorum pectora Vatum!
[Note: 500 ] Quid mirum, sed enim, nostra hac aetate rebelles
Moribus antiquis Praeconem expellere Reges,
Rarus in his cum sit, qui, laudatore potitus,
Laudandum quid agat, castigatore remoto.
Ergo iter in vitiosa patet conamina vulgo
[Note: 505 ] Liberius. Vetus est: Laudari credit ineptum,
Qui laudanda negat facienda. Haec regula constet.
Verum postpositis Satyrae sub munia larvis,
Nunc aperire iuvet, verax quae Gratia dictat,
Nisa Dei effatis, et firmo robore rerum:
[Note: 510 ] Nempe ubi conceptus materna in viscera sanguis
Accepit formam patrii de seminis usu,
Tum demum immitti caelesti munere Mentem.
PRima quidem Sacris reverentia debita libris
Praecipue docet, atque, aeterno carmine sancit,
[Note: 515 ] Quid credendum homini, confutandumque, probetur.
Sic igitur, doctor Mundi, mysteria nemo
Caelica quem docuit, nisi solus ab aethere Christus;
Ille per Europamque Asiamque, ut Gentibus in gens
Lux data vertendis a Relligione nefanda.


page 677, image: s095

[Note: 520 ] Quae tenebris diris, et longa nocte, tenebat
Cultibus obscenis Cacodaemonium omnia late
Climata terrarum; per milia multa Deorum,
(Monstrosorum hominum, quos post tristissima Vitae
Fata malae, pro caelitibus gens caeca colebat:)
[Note: 525 ] Si Patres, inquit, nos Corporis ante solebant
Castigare pii, quo pacto obvertere Patri
Spirituum possit cervicem homo? Vera profecto
Ducitur hinc ratio, quis enim Pater audiat auctor
Spirituum, nisi qui caelum taetramque gubernat?
[Note: 530 ] Hic idem, ingentis celsissima moenia Mundi
Qui moderatur, agit sub parvi pectora Mundi
Vivificantem animam, voce et ratione potentem.
Quis neget hinc claro concludi dogmate; ceu sit
Corporum homo genitor, sic mentem caelitus indi?
[Note: 535 ] Sentit Aristotelis pariter Sapientia Magni;
Hausta ciens sanctis Emblemata plurima chartis:
Sol, inquit, et homo, faciunt hominem: illa paterni
Seminis eluvie materna in viscera fusa.
At quis Sol? Animarum auctor; ter maximus ille
[Note: 540 ] Conditor et Rector, Rex, Induperator, Olympi;
Iusttiae et Veri Sol Almus et inclitus auctor;
Omnipotens Tutor rerum, et Sapientia fautrix.
Talem etenim Solem fingebat docta Vetustas,
Fecundam caelique Animam, Mentemque perennem,
[Note: 545 ] Molis in immensae regnantem corpore toto;
Ut tibi Iuliam monstrabunt scripta tyranni.
Occupet hinc partes Salomon, stirps Regia David,
Quo sapientior, aut locupletior, haud fuit umquam.
Natus homo sacris Virtutibus, utpote qui, cum
[Note: 550 ] Dona Deus, quaecumque optata, facessere certis
Firmasset monitis, non maxima Regna petivit,
Non aliud quicquam; Solum ut Sapientia sese
Dia superveniens toto illustraret honore.
Adiecit pater Omnipotens huic inclita voto


page 678, image: s096

[Note: 555 ] Imperia; et de Stirpe viri Rex denique Regum
Prodiit, atque hominem vetito instauravit Olympo.
Hic ita, caelesti plenus Virtute, profatur: [Note: Ecclesiast. cap. XII. ]
Cum morti secedit homo, sua, terra, receptat
Semina; pulvis erat corpus, sit denuo pulvis:
[Note: 560 ] Spiritus, a Domino qui venerat, ordia sectans
Ad Dominum redit, et sua se in primordia reddit.
Quid poterat dici, quid con venientius addi?
Nempe quod, e tellure Elementorumque quadriga
Compositam, cratem revocant sua semina deorsum,
[Note: 565 ] Donec quaeque suos pars restituatur in orsus.
At qui mente Deum, qui sidera celsa videbat,
Spiritus, atque alacri Ratione per avia vectus,
Signa fatebatur praelustria Originis almae.
Tandem, terreni liber de carceris antro,
[Note: 570 ] Astra Deumque petens, sursum volat, unde profectus
Venerat huc ad tempus, et, hoc cessante, redibat.
Dicta duos sat erat testes stabilisse, sed instat
Tertius, ad geminos properans, Baracheius Heros. [Note: Zachar. XII. 1. ]
Haec, inquit, Domini vox est, extendere caelos,
[Note: 575 ] Et terram stabili firmare in sede, potentis;
Hic Animam formans hominis, Deus exstat, in ipso.
Omnibus hic testis testatior. Idem etenim qui
Spectandum plano Messiam carmine monstrat;
Nempe asino infesso spectandum, pectore miti;
[Note: 580 ] Nempe tribus decies vendendum ad funera nummis;
(Clara refragator quis contra haec dicta feretur?)
Idem, inquit: Deus Omnipotens, cui Regia Caeli
Tenditur, ut mortale solet tentoria vulgus;
Qui celso imperio pondus librabile terrae
[Note: 585 ] Momentis tenet in paribus, fundatque cadentem
Undiqvene cadat, et pendentem numine fulcit:
Hic, ait, intus eo format, redigitque fovendo
Spirituum humanorum in carnea corpora, mentes.
Ecce suis divina Oracula tradita verbis,


page 679, image: s097

[Note: 590 ] Amplectenda tibi: quid, homo, vis plura, renitens
Causari, contra temet tua munera temnens?
Non te mentito suspendet summus honore
Auctor, et afficta sub nobilitate decorum
Decipiet: Quid sectaris deliria dira?
[Note: 595 ] Ecce Operum Domini testem; ne denique dicant
Esse Animas uno simul omnes tempore cretas.
De praesente palam loquitur Deus, ore Prophetae.
Non, FORMAVIT, ait, qui tota ista agmina quondam
Spirituum, sed qui FORMAT nec nunc quoque cessans
[Note: 600 ] Scilicet, INQUE IPSO, adiciens docet intima matris
Viscera, in Officium hoc aptata a principe Vitae.
O Pietas! o magna Patris Clementia summi!
Ne quid in hac etiam nesciret parte superni
Humana Officii, gens, in gratissima, contra
[Note: 605 ] Tanta Dei merita, propriaeque rebellis ubique
Per dirum hoc pelagus pugnat dum lassa saluti,.
Omnia tam claro mysteria dogmate, vatum
Ore suorum adaperta, in clara luce diei
Constituit; numeris etiam me exscribere iussit
[Note: 610 ] Prisca virum facili Musa monumenta secutum.
In quibus est, ingens cui per miracula nomen
Crebra, prior, statuens, Ecclesia sancta professa est
Magnanimum Heroem parilem Paulique Petrique
Deberi titulis. Est et doctissimus Afer,
[Note: 615 ] Discipulum cuius dixit se Thascia Peitho.
Est Nemesi, referens Chrysippi et, scita, Cleanthis,
Exiguis chartis, sed maximus argumentis,
De natura hominis Liber, omni operosior auro.
Nec non Tulliaden Christi in praeconia vertens.
[Note: 620 ] Claudiani accedat, si non sermone perenni,
At studiis, Labor, argutis percuncta profectus
Antiquae Sophiae, velut impete, dicta, feroci.
Eteriano etiam cognomine nobilis Hugo,
Quique obscura vaga solvunt indagine fata


page 680, image: s098

[Note: 652 ] Theologi; cumque his aliisque, insigne
recentis [Note: Interpretes Nazianzeni ]
Williati, tenui magnum molimine, pondus.

DE ANIMA, LIBER III.

HAec poterant cunctis dare sufficientia verae
Argumenta viris Sophiae: Tamen improba restat
Secta vagorum hominum, qui Divum Oracula vatum
Ipsa etiam liquidis Rationibus ire probatum
[Note: 5 ] Exposcunt; quasi nil, oculo nisi praepete visum,
Credere sustineant. Quamquam hos seponere solo
Ab nutu valeat Pietas, tamen altior haeret
Error, ut his etiam nos Curam impendere praestet
Litterulis, humana quibus Sapientia pugnat.
[Note: 10 ] Ergo iuvet dictis dicenda adiungere porro;
Pauca quidem, Ratione tamen subnixa potenti.
Cetera, multa dabunt prorso sermone Sophorum
Agmina, non ullis sese absolventia metis.
Ergo animam Domini venientem agnoscere missu,
[Note: 15 ] Principiumque Deo debere, haec vorsa docebit
Concio; nunc genitis, seroque dicata Nepoti.
Omnia corrumpi, primum quae coepta, subibunt. [Note: id est, corruptionem. ]
Illuc decurrunt unde advenisse notantur
Cuncta poli quaecumque tegunt convexa superni,
[Note: 20 ] Tarda licet rerum fiat destructio, contra
Ortus agat celeri sibi debita munia cursu.
Hoc genere est corpus; cum mens excesserit alma,
Conditur in terram, in terra putrescit, abinde
Particulis Elementa suis repetita redonat,
[Note: 25 ] Ostendens, clareque docens, Ratione secunda,
Illa in principia, obscura sine clade, reverti,
Ex quibus acceptam in formam concreverat olim,
Atque alitum fuerat, tulit ut, vitae additus, Ordo.
Intervalla tamen sua res haec lucida servat.


page 681, image: s099

[Note: 30 ] Semen enim primum substernitur, inde minutim
Per partes alimenta fovent, et crescere praestant.
Suppeditant alimenta animantia: Pars quota plantis
Aut herbis pascuntur. Eae ex telluris opacis
Emergunt latebris, aliisque, rata vice, porro
[Note: 35 ] Principiis. Hinc iudicium tibi provenit aptum,
Ex elementorum fulciri corpora cuncta
Servitio; hoc etenim sublato, quodque creatum
Interit, et captae deponit commoda formae.
Hanc simul ad causam momento haud; utile, parvo,
[Note: 40 ] Esse puto, quod mens sua Corpora quaeque gubernet,
Temperet affectus in eo, premat impetis acre
Robur, et effreni det frena libidinis oestro.
Quae quia tanta, et tam sunt nobilia, omnia certe
Non facerent animae, nisi vi sibi desuper almo
[Note: 45 ] Infusa a Domino. Quod si Mens corporis ortu
Principium caperet, simituque excresceret, utraque
Imperii in vellet pars mutua regna venire,
Nec facile id soli concedant corpora menti,
Ceu nutrire solent fastidia; quae simul orta;
[Note: 50 ] Nec patitur maiorem huius pars altera honorem.
Atqui est maior honos Animae, et generosior ortus;
Nulla etenim ratione potest, cum Spiritus exstet
Nusquam compositus, quod iam de corpore dictum,
Ex Elementorum concretu condita dici,
[Note: 55 ] Nec ali iis, nec in haec ulla ratione resolvi.
Quod genere ergo omni, quod vitae tempore toto,
Quodque abitu ex rebus prorsus distare videtur,
Non erit unius censusve ortusve putandum.
Quae vero, nisi sola Dei, sine lege, potestas,
[Note: 60 ] Sublimemque adeo, tantumque obeuntia cuncta,
Cuncta supervectum quae Sensus possit apisci,
Spiritum, originibus primis donaverit, et se
Cognoscendam illi dederit? Nec Spiritus idem,
Ut corpus, generare valet; qui semina quippe


page 682, image: s100

[Note: 65 ] Nulla habeat, nec pruritus patiatur ineptos,
Vasa nec ulla sui monstrare capacia quirit
Seminii, quia cuncta Elementis ista notantur
Debita, compositisque exhinc, vereque minutim
Partilibus, sua quodque redire ut in ordia tendat.
[Note: 70 ] Materiam nam quaeque suam, parsque obtinet omnis.
At Rationalis cum nulla Creatio possit
Materia constare, omnisque immobilis instet
Simplicitate sua; maneat cum corporis expers, [Note: Hugo Eterianus c. 4. ]
Nec patiens operum, quae corpora perpetiuntur:
[Note: 75 ] Non umquam augetur, minui nec sustinet, et sic
Nec generabilis est; nec gignere, nec simul aptae.
Corrumpi; vel deterior, substantia, motu
Aut statione aliqua fieri. Non ulla propago
Concipilat totam in sese sine parte vigentem.
[Note: 80 ] Si transiret enim, transiret tota profecto,
Tota velut per mortem exit de corporis antro.
Res individua est quae materia caret omni.
Hinc age, perpendas speciatim Insomnia. Quaedam.
Illecebris functi subsistunt corporis usu.
[Note: 85 ] (Ut sunt Ebrietas, quae gignit, et helluo luxus)
Crasin et illius nota a ratione sequuntur.
Scilicet atra animo subicit loca sola, nigrosque,
Bilis, agros: cholerae vis flammam ignemque sopori
Ingerit: in cuius domina est pituita medullis,
[Note: 90 ] Et natat in somnis, fingit maria atque lacunas,
Et crasso informes muco videt ire figuras:
Sanguinei sopita adeunt praecordia caelos,
Aut fidibus, laetoque hilarant convivia cantu.
Altera sed potior species, sine faece sopori
[Note: 25 ] Tradita corda movet, docilis praenosse [Reg: praenovisse] futura.
Et levibus cernit venientia fata sub umbris.
Sancta velut docet exemplo Scriptura frequenti.
Nec minus ipsa monet Anima, ut Smyrneus Apollo
Cum canit: A IOVE SUNT INSOMNIA. Quod nisi dio


page 683, image: s101

[Note: 100 ] Proveniunt ortu mantes, unde ista subibunt?
Unde futurarum sata sit praenotio rerum,
Si cum corporeis animae sunt artubus ortae,
Inque horum mersae longum paedore senescunt?
Nempe subest Natura, Dei testata creantis
[Note: 105 ] Divinum officium, et divinitus ordia surgunt.
Adde quod haec eadem Rationis vindicat usus;
Artibus inpollens, Virtutibus inclutus omni
De genere et censu, disciplinisque sagaci
Expositis animo, vi consilii, atque potentis
[Note: 110 ] Iudicii cunctis discrimina ponere rebus.
Haec si competerent sub traduce semine mentis,
Omnibus aequa darent virtutum pondera natis;
Nempe quod ex uno tot saecula patre venirent.
Verum vera fides, proficisci a numine mentes,
[Note: 115 ] Corporeisque dari laribus; quod tanta profectis
In Vitam tribuat caelestis munera cuique,
Quanta velit, Sophiae maiora minoraque censu.
Vis etiam mea dicta ingenti teste probari?
Hunc tibi constituet sese ter acutus Aquinas:
[Note: 120 ] Qui nec avum humanae menti proavumque Iehovam,
Sed Patrem iuxta statuit, sermone soluto,
Quem nobis facili numero dant prodere Musae.
Cum duo sint modi, ait, nec plures esse potissint [Reg: possint] ,
Singula qui rerum vicibusque et viribus aptis
[Note: 125 ] Excipiunt donata; Creatio prima notatur,
Cui similis constat generatio. Porro gerendi
Vis in eis superest, quae per se nata videbis:
Qualia compositis sunt omnia condita membris,
Nempe ex materiaque impressaeque augmine formae,
[Note: 130 ] Aut quae fortuito sunt prodita,sive putatur.
Mens igitur certo legem genuisse creandi
Cogetur, cum nec fit prodita forte, quia in se
Ipsa sibi constat Substantia, nomine vero.
Nec tamen ex sese privum sibi conficit ortum,


page 684, image: s102

[Note: 135 ] Qualia compositis constare in partibus hic iam.
Dictum est; Compositis cunctis acerrima cum sit
Mens inimica hominis. Rationi huic haeret amice.
Argumentum aliud: Quaecumque ostendere semet
Naturae in magno possunt halituque, sinuque;
[Note: 140 ] Omnia sunt sortita suum subsistere, de se;
Aut aliunde tenent. Illius culmina Vitae
Sola Dei aeterni capit indeprensa potestas:
Hic etenim ex sese, per se subsistit; et in se,
Non opis externae patiens, non indigus umquam
[Note: 145 ] Auxilii alterius: Cuius constanti; servat
Esse suum, sine principio; sine fine modoque.
Alterius sortis sunt omnia, gloria quorum est.
A Deo habere ortus primordia; eique salutem.
Et debere suam sese acceptamque referre.
[Note: 150 ] Mens igitur confessa, et re convicta probante,
Esse aliunde ortam (neque sic tamen hoc aliunde,
Materie ut formas habili prodire videmus,
Officio istae etenim alterius praestante, facessunt
Munia quaeque sua: At mentis Vigor ipse suismet
[Note: 155 ] Sufficit officiis) totam componere semet
Ad Dominum tum debet, Dominique iubentis
Exercere volens monitus. Natura deinceps
Dona duo retinet, genitas quibus afficiat res.
Primum istuc, aliquid quo nunc est quod nihil ante.
[Note: 160 ] Prorsus erat: Licet hinc munus numerare secundum,
Quod subit in docilem, seseque emergit ad Actum,
Sola quod absorptum ante, Potentia, ventre tenebat.
Certe Animae Vigor, ut quam nulla Potentia caecam.
Intra sese umquam concluserit, omnia soli
[Note: 165 ] Debet dona Deo, non ullius usa magistri
Officiis hunc praeter, eo quia fonte profecta est.
Huic igitur grata grates vice solvat oportet
Perpetuas, quod non humili sit nocte latendi
Eruta per Dominum, sed pollens viribus almis;


page 685, image: s103

[Note: 170 ] Prodita, principium dextra praestante Iehovae,
Estque Creatarum sie Res celsissima Rerum,
Traduce non patrii producta e seminis actu,
Sed Sapiente Creatoris vi, numine trino.
Haec doctor doctorum, ingens lux temporis atri,
[Note: 175 ] Disciplina omnis quo dira in nocte latebat,
Humanaeque artes, et, caelo oriunda, Poesis.
Adice quod primi est qui fixus in ordine Iovae
Ordo creandi hominis, per posteritatis in istum
Saecla horam servatur, et immutabilis exstat.
[Note: 180 ] Primitus effigiem de tellure accipit Adam.
Terrigena humanam; perfecto corpore, Vector
Inflatur demum vitali Spiritus aura.
Non aliter quoque nunc genitali in viscere matris
Formatur, corpusque suis committitur horis:
[Note: 185 ] Hoc ubi sic factum est, habitare ut Spiritus intus
Aptatis valeat, mirando domate, membris.
Confestim Ratione Animam vitalibus auctor
Conspicuam infundit, Deus, artubus. Ultima primis
Fata ita conveniunt, neque Lex aeterna fatiscit.
[Note: 190 ] Immortalem animam placido nunc didere cantu
Ordimur. Commune quidem, sententia, dogma,
Quod statuisse hominum sanorum ubicumque probatur,
Testibus haud opus est, aut longa ambage, doceri.
Cum tamen a paucis nebulonibus hoc quoque quondam
[Note: 195 ] Oppugnatum antiqua canant monumenta, papiri
Tantillae expensis, placet haec etiam edere Musis.
Divinis equidem non ista expendere dictis
Aggredimur: quoniam scitum hoc dubitabile veri
Ponere, tota quatit Christi mysteria, quorum.
[Note: 200 ] Spirituale opus est animis inducere Regnum,
Nam si Animae pereunt cum corpore, nulla Salutis
Spes aderit, nullaque opus est Pietate, fideque.
Omnia pridem Abraham promissa, Isacique Nepotum
Gentibus, incassumque cadunt, et vana putentur.


page 686, image: s104

[Note: 205 ] Iam subeant in mille Deos mala Numina, Ditis
Atque Erebi gens omnis, et atri cultor Averni.
Bellua sit hominum longe felicior aevo.
Sed bene, quod summi tanta est Miseratio Regis,
Unguibus a primis pueri ut, cum lacte bibentes
[Note: 210 ] Materno verae sacrum Virtutis amorem,
Agnoscantque Deum, votisque precentur, ut adsit
Semper, et in teneras veniat Sanctissimus aures
Spiritus, unde omni se per sacra carmina in aestu
Solari possint, Satanaeque avertere technas,
[Note: 215 ] Alma sinu quoscumque Ecclesia pascit in uno.
Transeat haec igitur Scripturae dogmata sanctae
Iste labor; Ratione iuvat Rationis in arce
Compositam speculari Animam, et deprendere mortis
Expertem penitus: Domini favor orsa beabit:
[Note: 220 ] Nunc veteres audire Sophos, et condere versu
Hactenus haud ulli molimur tradita Vati.
Immortale Plato sanxit semperque futurum,
Non aliunde quod, ex ipso sed vivere sese
Posse sibi constet, propria et virtute mo veri.
[Note: 225 ] Hoc utrumque Animae est: nec vis extrinseca motat
Hanc etenim, neque ab alterius se sensibus auget.
Aeternum est, ait, hoc, quod semper rite movetur
Viribus a propriis; sed motum quod dabit ex se,
Alterius vitae; quodque ipsum aliunde cietur,
[Note: 230 ] Interit. Ut primum finem nam motus habebit,
DEficiente movente, etiam finitur ab illo
Quod pendet; sic haec concludi regula firma est.
Solum igitur, quod se movet ipsum, dico perenne;
Deseritur numquam quia motus hic in sua privo
[Note: 235 ] Commoda Marte potens, nec egens aliena morari
Auxilia, atque illis vitam exspirare negatis.


page 687, image: s105

Praeterea hoc cunctis fons est, atque ordia praestat
Principiis, quia principiorum haec ultima vis est,
Quae sese ipsa ciet, seseque absolvitur una.
[Note: 240 ] Ergo anima interitum num quam subit, ipsa nisi se
Admoveat morti cessando a principe motu;
Quod tamen haud faciet, poterit neque: nulla etenim est res
In quam perpetuus possit descendere motus,
Nobilitate sua; quod enim subit, ilico motat,
[Note: 245 ] Cum subit, atque ita se demonstrat tunc quoque vivum.
Nec se deseruit, pote quod dare motum alieno.
Hoc ita iam affirmes: Ex se quod se movet ipsum,
Se movet aeternum; facit hoc Anima Enthea; mortis
Nulla capax igitur, sed vitae est tota perennis.
[Note: 250 ] Qui tamen haec discis, his iunge sequentia scita:
Vim simitu in mentis sapiendi pectore recte
Observes, celebresque: etenim fine vi sapiendi
Par pecudum Ratio est, animantia cetera eodem
Quippe modo vivunt, et sunt obnoxia morti.
[Note: 255 ] Dius Aristoteles propter quod talia iungit
Dicta. Vides quae Mentem habeat Sollertia rerum
Inventu in liquido, celeri in ratione tenendi
Discita; mille dehinc momento volvere in uno
In partes sese valet, et variare, quod intus
[Note: 260 ] Cogitat, et multos versatum exponit in usus.
Quis genera omnigenae proponere sustinet artis,
Factorum memores sensus, gnarosque futuri,
Sola Dei quibus est dotata haec munere Nympha?
Quae penitus diversa, nec umquam sunt parianda,
[Note: 265 ] Ipsa etiam distant vice temporis: ut neque crassum
Participat Corpus, quae Natura altior uni
Attribuit menti, atque faventia Numina firmant;
Nec se corporeos Animus demittit in aestus.
Sic luteis mors est bene congrua molibus, illae


page 688, image: s106

[Note: 270 ] Quod constent variis distinctae partibus in se;
At non mens etiam, leti quam nulla figura.
Tangere, composita est quia nullibi, sustinet umquam,
Sic fugit interitum, sic immortalia durat
Temporibus spretis, et tota lege timendi.
[Note: 275 ] Multa oculos supra cum sint, quae cernere nulla.
Quis poterit ratione; eadem tamen esse fatetur,
(Ut sunt ventorum violento flamina motu,
Aera praecipiti turbantia, et aequora raptu.
Vox quoque, Odorque potens ipsam interstinguere Vitam)
[Note: 280 ] Quae voluit solo ex effectu nosse, Iehova,
Terrigenas homines: Sic ipse paratus ubique.
Ex Operum agnosci sapienti altoque decore,
Non se subiciet visu, neque luminis aegri
Arbitrio Humani; sed mens Animusque profecti
[Note: 285 ] Alta super caeli spatia, et Firmaminis Orbes
Aetherei, qua se Maiestas summa recondit,
Intendunt oculos arcana in magna superni
Principis, Omnipotens procul admirantia numen.
Lumina, quae nulli licitum est aperire profano.
[Note: 290 ] Sed gens foeda virum, brutisque immanior ipsis,
Usque adeo luteis animum est submersa tenebris,
Ut dubitare queat, regat, an non, moenia mundi
Cura Dei; quos communes excludere sensus
Cum videas, neque responso digneris oportet.
[Note: 295 ] Cuncta etenim referunt sub sensus corporis aegros,
Ignaros suimet, dira impietate, professi.
Nos vero, docti esse Deum, gnarique, videri
Hunc oculis animi ex operum nos posse vigore,
Quidni ipsam hanc mentem, quae immensi maxima Regis
[Note: 300 ] Dona capit, Numenque ipsum pote cernere sensu,
Esse immortalem merito fateamur honore?
Illa quidem hoc similis Domino quoque, nemo tueri
Illam quod potuit operum nisi praepete sensu.
Praeterea nullum est per tot diversa creati


page 689, image: s107

[Note: 305 ] Mundi, animal, spatia, aeternum quod prendere possit
Relligione aliqua Dominum: nisi solus in altum.
Erecto, sublimis homo, cum pectore, vultu.
Quaerit enim summum iste bonum status; atque tuetur
In loca, quae sursum desiderat actus adire.
[Note: 310 ] Haec igitur cum sit Natura Animae atque potestas,
Notitiam sitiisse Dei, et tenuisse sititam.
Munere divino; quis tanta adscribere possit
Spiritui perituro, Opera; inclementibus ausis?
Sic sequitur sua principia, inque Elementa recedit,
[Note: 315 ] Unde adiit Corpus, cum Mens primordia nusquam.
Inveniat, nisi sola in imagine Numinis almi.
Nunc expende animo: si sunt sua praemia Sanctis
Seposita, et pravis instat vis vindicis actis;
Hoc est, Iusta Dei recte si dicitur, atque est,
[Note: 320 ] Maiestas, et in hoc Vitae mortalis agone.
Duplicitas, dolus, insidiae, vis, plurima possunt
Iustitiam contra, quae nil nisi debile nomen.
Omnibus in visa circumferat undique larva:
Non poteris post hanc aliam praecernere Vitam,
[Note: 325 ] Libra ubi virtutem cordato examine penset,
Punitis vitiorum aeterna clade magistris,
(Non etenim fas est, post hanc, mortalia, vitam,
Saecula te sperare iterum: si regna peremptae
Namque semel mortis revirescere posse putabis,
[Note: 330 ] Non alias tenebras, in iustaque tempora rursum,
Exspectabis in his, ubi Iura aequumque premantur,
Et pariter vitiis subsit dominantibus aetas.)
Immortale nisi mens praestolatur ab alto
Immortalis opus; nova cum, statuente Iehova,
[Note: 335 ] Saecula subvenient castis, punitaque longum,
Crimina sub Furiis crucientur Morte perenni.
At qui, Iudicium veritus sublime Tonantis,
Passus in humana fuerit crudelia Vita;
In vita aeterna, iam nulli obiecta tyranno,


page 690, image: s108

[Note: 340 ] Gaudia percipiet, merito immaculabilis Agni.
Hoc etiam videre Sophi sine Lumine vero.
Pythagorae monitis ita docta locuta Theano est: [Note: Clemens A- | lex. ]
O Pueri; nisi mens statuen da est nostra carere,
Fine, nec hanc Vitam immortalis Vita sequetur;
[Note: 345 ] Vita sit haec Epulum in iustis: Qui nempe patratis.
Criminibus cunctis, felici morte recedunt,
Et scelerum cumuli diris dent lucra tyrannis.
Deinde ita concludas: Quae labile corporis augmen,
Et sine se, parvo post tempore, putre cadaver
[Note: 350 ] Sustinet in Vita studio tam cauta fideli;
Quottidie innumeris quae cladibus apta tuetur;
Prospiciens fragili medicamina commoda massae;
Non propriis adsit, Mens tam pia, tamque sagaci
Praedita consilio, studiis, suaque ipsa ministret
[Note: 355 ] Dona sibi, tota incumbens virtute parandis
Praesidiis? Certe facit haec Anima; inque suis se,
Dotibus, aeterno similem deprendit Iovae.
Si similis Domino; si nil exquirere summa.
Cum ratione potest, nisi quod mortalia temnat;
[Note: 360 ] Ipsique ex sese sua non peritura perenni
Officia ostendat cura sibi, nobile germen.
Aetheris aeterni praestans: Quis tendere contra.
Stultus homo, sibique ipse velit sua demere dona?
Stultitia hac certum est et nunc olimque supine
[Note: 365 ] Semihomines errasse, rato cognomine, porcos,
Quos sua pressit humi rapto vecordia sensu;
Sed Paucique, Malique, Indocti, Opicique, fuerunt
Iste chorus: Contra Sapientia mille catervis
Evexit caelo praelustria Lumina rerum,
[Note: 370 ] Quorum per memores si sparsa Volumina Fastos
Nominibus iubear solis producere, longas.
Implerem Iliadas; et iam excellentia quaeque.
Apta docet pueros, doctis, schola, recta magistris.
Haec Pietas Christi est, sic ultima tempora, summas


page 691, image: s109

[Note: 375 ] Cum rabit in Furias Satanae iam proxima flammis
Invidia aeternis, mactas maiore favoris
Alma Trias cumulo. Vix multis obsitus annis
Illa senex quondam, duro indagata labore,
Multo an mi poterat cruciatu addiscere, quae nunc
[Note: 380 ] Per lusumque iocumque tener comprendit Ephebus.
Quis tibi, summe Parens, dignas pote solvere grates,
Cuius ea est miseri Curatio Ovilis, in ista.
Crescentum rutuba scelerum, ut, quo copia maior
Exscendat vitiorum Erebo, mundumque profanet,
[Note: 385 ] Hoc potior surgat Virtutum, Ecclesia, cultu,
Crebrior et supero veniat Paracletus Olympo,
Instructum variis ornans Agnile priorum
Artibus, ut veteris nova Gloria floreat aevi.
Disce dehinc, quam certo Animi Natura probetur
[Note: 390 ] Et mortem fugere, et Vita sine potiri
Disce iterum ex diis effectibus, atque operum vi,
Quos et quae res nulla potest mortalis adire.
Spiritus ecce omni velocior alite, quantum
Distet ab Occasu redeuntis Currus Eoi,
[Note: 395 ] Una acie sensus, momento pervolat uno.
Nunc habet intra se Solis, Lunaeque meatus,
Absolvitque globum caelestem in pectore privo;
Mille etiam formas, et non num errabile textum
Volvit agens circum, speculantis imagine mundi.
[Note: 400 ] Nulla creatarum non huic assistere rerum
Cogitur, ut lubitum est; etiam ignotissima praepes
Assequitur rota mentis, et in sua momina cogit.
Quod Sol cumque videt, supra quod Apollinis orbem est,
Aspicit articulo simul et considerat uno.
[Note: 405 ] Sidereas choreas, Septemque errantia signa.
Constituit secum. Nunc cogitat atque tuetur,
Qua stet in effigie dominatrix maxima mundi
Roma modo; quin immo olim quo culmine gentes
Imperium in cunctas evexerit. Ipsam itidem illam


page 692, image: s110

[Note: 410 ] In pastorali potis est spectare casella,
Ut, culmo egrediens tenui, Capitolia caelo
Contulerit: Quin dia velut praesepia coram
Advehitur, quibus immensi Moderator Olympi
Factus homo in cubuit; queis [Reg: quibus] idem in vagiit infans
[Note: 415 ] Straminibus; Cum tota foris Caelestia dicat
Carmina, Militia Angelicis conscripta catervis,
Concinit his, sed enim Cherubin, Seraphinque choreis
Admittunt sociam: celsus modulamina dictat
Gabriel, et docilem superas aequare Camenas
[Note: 400 ] Instituit Michael, fidibusque adiungere vocem.
Egregiam Raphael. divino imitamine, monstrat,
Quin simul ut celsi mysteria magna Iehovae
Expendit secum, contemplaturque notando,
Imitus exsultat, genibusque et pectore flexo,
[Note: 425 ] Ignea ad auctorem mittit suspiria Vitae.
Ipse venit, praesens adigitque in carmina, donans
Ingenium, et studium tantis aequalia coeptis;
Nempe, suum ut Templum, Mentem Paracletus amico
Humanam gemitu ingreditur: Ruit ilicet omnis
[Note: 430 ] Humani procul effigies spectrumque laboris.
Cuilibet hoc sentire datur, qui lumine puro
Sidera contuitus, precibusque secutus, ovantem.
Intra se testem, canit illud amabile Christo
Abba parens. Quis abhinc fata in mortalia ducet
[Note: 435 ] Divinum hunc animum, divin orumque capacem.
Colloquiorum, et in his transcendere cuncta potentem,
Quae sub Sole videri, et quae super hunc quoque, possunt?
Quod si opus exemplo dictis praestare fidelem.
Notitiam, remque in praesentem teste veniri
[Note: 440 ] Egregio censebis opus, cui gratia Christi
Defuerit nullo sub tempore, candidus auctor
Horum, ego, versiculorum, etsi malus, inque nocenti
Nil prorsus vita per me laudabile gessi;
Sed veterum noxas, et ab ipso, crimina, Adamo,


page 693, image: s111

[Note: 445 ] Imbibi, et in longum evomui, pravissimus usum.
Idque adeo, ut, nullum toto hoc sub fornice caeli
Deteriorem ausim iurare, extare luelis
Peccatorem atris coopertum, in mille piaclis.
Hoc tamen affirmare sereno pectore possum,
[Note: 450 ] Tot mea criminibus confessa, et prodita coram.
Omnipotente Deo peccamina, Sanguine Christi
Purificante Animam, sic non nocuisse merenti,
Saepius ut lacrimis, et multa luce potentem.
Immortalem oculum mentis super alta levarim.
[Note: 455 ] Astra, puer, iuvenis, virque omni tempore dignis
Spiritui sancto donatus pectora verbis.
Nemo meos umquam concussit turbo penates,
Hinc atque hinc fremerent quam vis fera bella, deorsum,
Sursumque abreptis opibus, censuque redacto
[Note: 460 ] In nihilum; quin quottidie me sancta moneret,
Omnia solius committere nostra iehovae
Arbitrio, arcanis, speculatio, condita fibris.
Hinc Soli rescripta Deo, seque ipsa resignans,
Lectio multorum nata est, sine teste, librorum.
[Note: 465 ] Mortali: CuM SOLA Patrem mens ignea Lucis
ALLOQUITuR sentitque ereptam se omnibus undis
Oceani humani; suaque omnia vota precesque.
Exaudiri illic, quo toto concita pugnat
Pectore, ab hoc misero, proficisci, errore viandi.
[Note: 470 ] Quod superest; quoniam nunc hoc quoque, munere Christi,
Alma Trias, opus exactum tibi dedicat ardor
Ille tuus, cuius Vis omnia in omnibus auctrix,
Quae bona sunt, operatur, et almo fine coronat:
Quamquam immensa mihi vis retro sponte relicta est
[Note: 475 ] Argutarum, omni de censu condita, rerum,
Quas poterant veteres Sapientum ostendere Libri.
Scilicet implebunt longas examina chartas,
Queis [Reg: Quibus] in Aristotelis inquirunt scita, Platonis
Discipuli: Nam Stagirae ille ingratus alumnus,


page 694, image: s112

[Note: 480 ] Etsi non ulli plectendis cesserit orsis
Nexilibus, vi mira et acumine ubique timendus,
Non tamen insignem superaverit ille magistrum;
Pleraque quae MacrobI dicet tibi docta papyrus.
Ista canant alii; repetant, Gazeia Pitho
[Note: 485 ] Queis [Reg: Quibus] sapere ipsum adigit ad Christi dogma Platonem,
Devictum propriis, caelestis Palladis, armis.
Sunt inter nostri decora immortalia saecli,
Ingentes etiam Heroes, qui, cuncta vetusti
Rimantes momenta aevi, per publica noti
[Note: 490 ] Sunt monumenta, patent qua celsi moenia caeli,
Spinaeusque sagax, Fortuni et cura Liceti,
Quosque alios volucri vehit aurea fama quadriga.
Te precor, o Animae, Spes, Lux, Fiducia, nostrae,
O Pater, o Germane, et io sanctissime, utroque,
[Note: 495 ] Spiritus in Numen procedens Numine consors,
Une Deus, precor, et toto tibi pectore grates
Offero, quod tanto me tempore, tempore longo,
Ah nimium nimiumque, et in hoc rapiente tumultu
Omnia, servasti incolumen, sacroque potitum
[Note: 500 ] Fonte, tuis voluisti adiungere Vatibus; ut me,
Officium praestante meum, tua maxima facta,
Illaque non ullo Dilectio fine notanda,
Hoc etiam calamo magis illustrata, Nepotum
Consulerent studiis, et pectora sancta iuvarent.
[Note: 505 ] Sic quondam mea cum, longis obducta tenebris,
(Proxima si modo non sunt certae cuncta ruinae)
Ossa, sepulcrali in cinerem paedore redacta,
Tabuerint; tamen in meritis mea, Laurea, Christi,
Nomina cum sanctis dabit exsultare Poetis.
[Note: 510 ] Illa autem, quam nunc voluisti hoc carmine sese.
Illustrare, Pater, Mea mens, Christoque redempta,
Flaminis et Sancti puro tibi Amore dicata,
In gremium sublata Abrahae, versantia mundum
Tormina ridebit memorans: Tuque ipse natantes


page 695, image: s113

[Note: 515 ] Hactenus in lacrimis oculos nitidabis, et omnes
Abster gens maculas, redeuntia corpora ab umbris
Denuo adire Animam hanc, habitataque Luce iubebis
Induere aeterna: et tecum sine fine manentem
Hunc hominem, reparatum Animo, membrisque renatum
[Note: 520 ] Gaudia, non ullos, capere, admittentia planctus.
Tum tibi pro meritis tantis, pro Speque Fideque,
Proque harum effectu, dignis gratissima Musis
Dona canam, nulli veterum cessura Poetae.
Hic aderit tuus albus olor, tua blanda Columba,
[Note: 525 ] Perpetuae compos citharae, Prudentius, auctor
Carminis egregii, nec eo minor, inclitus ausis
Atque lyra, Heroum sanguis, Paullinus, avorum;
Seduliusque, acerque typi cantator Arator,
Alcimus, et Victor, vitiisque Orientius hostem
[Note: 530 ] Egregiis Elegis, omni sine mole, professus;
Nec non Hispanis ab avis tua facta, Iuvencus,
Christe ferens expressa ad sancti scripta Matthaei;
Ingeniique potens Venantius, horrida quamvis
Barbaries dentem pulchris impresserit Odis;
[Note: 535 ] Septimiusque Afer, patriam quoque carmine monstrans;
Cultior et dictis, et mente illustrior, ingens
Thascius, haud illo melior neque doctior ullus
Inde ab Apostolicis signavit sanguine Verum
Temporibus; Prosperque sagax evertere falsum;
[Note: 540 ] Ambrosiusque flectens in sacri nectaris hymnos,
Paullinique alii; iuncto ad praesepia Christi
Magnanimo Heroum Vati, quo sero potita est,
Sed tamen haud sprevit venientem, Ecclesia, tandem.
Iungitur huic Veterum, Chorus haud sine honore recentum:
[Note: 545 ] Virginei Praeco partus, Antistitis Albae
Virgilii affectans numeros artemque Camena.
Mille alii: quos nota vehit super aethera famae
Gloria; nos alio celebrabimus ordine cunctos,
Qua datur, olim eadem sperantes dona Nepotum.


page 696, image: s114

[Note: 550 ] Interea da, care Pater, quae pectore in isto
Munere sunt incepta tuo, studioque fideli,
Continuem bona dicta, brevisque incommoda Vitae
Devota tibi mente, optatae ad candida calcis
Decurram placide: Neque me ferus ardor habendi,
[Note: 555 ] Caeca Libidinibus dirae nec flamma Dionae
Auferat, aut Baccho dem captae frena Iuventae.
Cumque senes tandem, quod nec volo, ducere canos
Incipiam, non mens cum corpore victa senescat,
Sed doceat sese, expertem naevique dolique,
[Note: 560 ] Hoc etiam; quod, cum labentibus in sua membris
Ordia, deficiant mage quo, vi temporis, artus,
Hoc potius vigeat Animae praelustris acumen.
Namque Argumentum dat et hoc Ratio, utile contra.
Amentes, stolida cum garrulitate, Sophistas.
[Note: 565 ] Debile nam senio, iam iamque exsangue, cadaver,
Permittit maiore Animam, et sapientius uti
Consilio, cui non solum hactenus obsttit illa.
Compages male firma, sed et deverterit ipsa.
Aratione palam. Iam Libertate propinqua.
[Note: 570 ] Scilicet exsultant Mentes, divinaque longe.
Exercent melius studia, et potiuntur amatis.
Ipse ego id expertus, cum dilectissima rerum.
Pectora desererent ludibria nostra: futuri,
Ceu praesens, aevi, genitrix, lucere videbat
[Note: 575 ] Clarius omne astrum, grates pleno ore canendo,
Laetitia immensa mortalia cuncta retrorsum.
Victa iacere procul; per aperti limen Olympi
Omnipotentem, introque vocantem, oppandere Christum
Brachia: quin momentum hilari sermone notabat,
[Note: 580 ] Quo tandem ex isto proficisci posset agone,
Nondum horae unius spatio. Sanctissima salve,
O aeternum Anima, et maesto tua funera fletu
Ploraturum exin semper tua funera, Natum,
Nomina amatum isthinc, summo, super omnia, voto


page 697, image: s115

[Note: 585 ] Discupere ex cessum scito, si scire relictum est.
Nunc te extrema Operis, mea Mens, hoc carmine, fine
Compellare placet, brevibusque monere loquelis,
Maxima peccatrix cum sis, confessaque Noxas
Quottidie magis atque magis funebria patres
[Note: 590 ] Crimina; Ne cedas, sed contra audacior instes,
Tartareas contra Furias, et saecula, cunctis
Obruta, foeda, malis. Nullo non momine Vitae,
Quicquid agas, animoque, infesso rebus, omittas;
Sit tibi fixum oculis cordis, sit in intima pressum
[Note: 595 ] Pectora, quid de te dicat tibi Gratia Christi:
Sic Deus Omnipotens ho minem dilexit, ut illi
Ipsum Unigenitum daret in sua gaudia Natum,
Sanguine ut a Poenis divino elutior Agni,
Immaculati Agni, aeterno potiatur honore.
[Note: 600 ] Is sese cum isto totum, totum: omnia secum
Dat sua Dona mihi. Vitioso hinc purus ab Ortu,
A malefacto omni, quo Vita haec perdita tota est,
Liber ego, veneror tua sancta altaria votis,
Christe, tuo nostris infuso mentibus igne:
[Note: 605 ] Da firmis, meritisque tuis, nostraeque Saluti,
Viribus innitar; spatioque haec aequora, diris
Subdita suppliciis, possim haec evincere nando.
Nil tenet hic Animam hanc: Solvi desidero tecum,
Ut vivam semper, deiecto hoc carceris antro.

[Gap desc: illustration]


page 698, image: s116

PHOENIX. DE INSTAURATIONE, LIBER I.

DUm tua mortalem reduci miracla [Reg: miracula] per orbem,
Vulgamus cantu, et veterem instauramus honorem,
Spemque Fidemque, super mortalia cuncta, secuti,
Trans spatia annorum, et longi aegra obstacula saecli;
[Note: 5 ] Desitaque antiquis atavorum a moribus ultro
Dona damus, et ture focos, et termite postes
Ornamus Christi, purosque per, hostia, cultros,
Spirituale cadit. Regnum in nova tempora portans:
Dum teretes vittas retinens, longaeva Sacerdos,
[Note: 10 ] Contemptis tumulis, et saevi Legibus Orci;
Purpureos monstrat Soles, et omissa redire.
Lumina ab Elysiis mundum illustrantia campis:
Alma fave coeptis, par immortalibus, Ales,
Caelicolis, cui Vita Necem, Mors altera Vitam.
[Note: 15 ] Praestat, io aeterni proles reparabilis aevi;
Posteritasque tui, Pater ortus semine Nati,
Seque sati Patris debens Natalia flori
Filius, et genitrix, et feta parentibus uxor;
Haeres sera tui, quae cum succedere certas
[Note: 20 ] Ipsa tibi, periisse vales, ut vivere perstes.
O magni referens mysteria maxima victis
Morte Obituque, Dei, qui cum Mortalia culpis:
Exsuere infandis patrio descenderet axe,
Factus homo est, fregitque suis immania in antris
[Note: 25 ] Tartara, et Imperium caeli super omnia terrae
Extendit spatia, atque suos in duxit Olympo,
Luce amissa, homines, eversa nocte, redonans.
Sancta triumphatrix aeterni Temporis, in quo


page 699, image: s117

Cum regnes, ubi sera quies, aestusque senilis,
[Note: 30 ] Affecere aliquo pugnantia frigore membra,
Fastidis senium; iuvenique recepta calore,
Torpida membra situ, sessosque prementibus artus
Exoneras annis, reparasque exordia fine.
Te canimus, Christumque tuum Regemque Ducemque,
[Note: 35 ] Aspernati alto venientes vertice Pindi
Pierides, fugiente procul Phoebo atque Lyaeo.
Te canimus: tu digna Deo, tu fulminis in gens
Sola subibis onus, Sceptrumque atque Aegida gestans.
Sanguineos quaties scissa cervice colubros.
[Note: 40 ] Tu cum florentis Vitae confinia Morti
Instauras placidae, ducis nova saecula filo
Perpetuo, ridesque secantes stamina Parcas.
Ipsa tuo Lachesis stupuit conterrita sato,
Concisura aciem; Flos inter, amabilis, ipsa.
[Note: 45 ] Fata redit; Vitae Letum est nova causa renatae.
Interea magno Ditis fremit Aula tumultu,
Concussi manes, atque ater inhorruit Orbis,
Trux Pater Errorum Satanas, Stygiaeque tyrannus
Nequitiae, mala quo Vitia omnia et omnia surgunt
[Note: 50 ] Principe, per totum regnantia, Crimina, mundum.
Aeternas tremit immensis instare catenas
Damnato Poenis; Furit ultima, pectore diro
Sulfureum virus revomens, quo pallida fervent
Regna, novusque, atro torrente, immane veneni
[Note: 55 ] Fons procul agmen agit; fundis ex citus ab imis
Lurida mille modis incendia subicit ignis.
Aeternam frustra Volucrem exspectantia pandunt
Tartareas fauces saevi loca tristia Averni:
Aeternam frustra volucrem, quam Verus Apollo
[Note: 60 ] Emittit Casiae flammis Tua nomina functos
Imminet in numeros describere pallidus Orci
Ianitor, in centum venientes ora latratus
Frustra aperit, versatque ratem sine ponere Porthmeus.


page 700, image: s118

Tu cum sera peris, rediviva renasceris ex te,
[Note: 65 ] Eludisque Necem, et longum, modo mortua, vivis
Lege nova. Cum Vita fugit, Morsque instat in huius
Successura locum, Medio, nova, tempore nullo,
In vacuum venit, et iam rupta ex ordia nectit
Fine alio, Colus, et finem ipso in fine refutat.
[Note: 70 ] Splendidus e busto volucer, vitalibus alis
Mille redit poscens annos: Patris optima vivum,
Cura videt, servatque obitu, reparatque necando.
Omnia qui vacuo rictu populantur, Averni
Frustra inhiant functum, redivivoque alite pallent.
[Note: 75 ] Ille, triumphato sua per cunabula leto,
Iura procul Plutonis habet: Volat aureus astris,
Noctis ab incubitu generosior. Atra superbum.
Regia, et infelix nebularum turbo, tenebras
Rumpentem aeternae mortis, liventibus ultra.
[Note: 80 ] Luminibus spectare negant. Super omnia rerum.
Momina, mortiferis ales reparabilis orsis
Exscendit superos, Lunariaque astra relinquit.
It sua trans praescripta in genti tempora passu,
Immortalis avis, totiesque exusta resurgit,
[Note: 85 ] Taediferi quoties senii vult ponere Curas.
Ergo obitum in cunas nullo molita tumultu,
Transgreditur commune Chaos, ridetque, secantes
Mortalis vitae fatalia pensa, sorores.
Nempe quod Omnipotens hac sese in imagine virtus
[Note: 90 ] Ostendit, genitor natis, sua signa secutis;
Quottidieque mori aerumnis, letique subire.
Iussa iubet; tamen, immani devinctus Amore,
Non sinit in brevibus functos remanere sepulcris:
Vincla manu sed enim veloci adamantina rumpens,
[Note: 95 ] Excitat e tenebris, paullo velut eruta somno,
Corpora, ad aeternos reparata reducit honores.
Haec illa est manus Omnipotens; huic solvere grates
Pectora nostra calent, sacram mirata volucrem,


page 701, image: s119

Qua prisci calcata patres vestigia servant.
[Note: 100 ] Ales sancta Deo, fugiens deliria rerum,
Excessusque hominum, mentesque exosa profanas,
Hos venit in numeros, repetitque relicta vetustis
Sidera temporibus, seque his accommodat orsis.
Salve ales adamata Deo, miracula Christi
[Note: 105 ] Continuans; moriendo tenens primordia Vitae!
Illa favet coeptis, et Spiritus aethera volvens
Sufficit exiguo magnas in pectore vires,
Busta sibi condens, cunabula condat ut illis.
Tu quoties te, feta, paris; Natura latentes
[Note: 110 ] Tota abit in Curas, seque emolita per Orbem,
Miratur, qua vi mediae succedere Morti
Vita queat, renovante Obitu revocata per ortum.
Invenit illa novis generata exordia membris
Fatali in nido; cinerem, extremasque favillas,
[Note: 115 ] Lucem adipisci aliam, et flamma elucere recenti.
Scilicet a caelo est radius, qui, caeca meando
Per spatia, intrat opus redivivi floris ab igne.
Auspiciis Christi generatrix flamma vigorem.
Consumptorem abolet, perditque haerentia dudum.
[Note: 120 ] Semina; nil umquam cui restitit, omnia cedunt.
Fit fecunda intus, quae cuncta creata solebat
In tenuis speciem compingere pulveris, ingens
Primi vis elementi: Olim terrasque polosque
Exstinctura uno, Violentia, turbine, fetum.
[Note: 125 ] Prolifico expromit, Vitaeque inducit, ab aestu.
Inveniunt nova fata viam, retroque relictis
Legibus,ipsa suos rumpit Natura meatus.
Miratur, quae tanta sibi det Iura Potestas,
Nec sua dona capit, nec munera credit adepta;
[Note: 130 ] Aula aliquid, contra Fati legesque modosque;
Transilit humanis indultas Sensibus artes,
Ut sacram volucrem, decus immortale, necando
In gerat in Vitam, et busto sua foedera servet.


page 702, image: s120

Ceu gravidum innumeris evolvitur ignibus aurem,
[Note: 135 ] Quoque magis flammam patitur, magis uberat in se,
Ingenuum reparans pretium discrimine ab ipso,
Dum penita excoctum de faece recedat, et intus
Aetheream servet flammam, mera Solis imago:
Sic aeterna Deum volucris, dum Maximus Orbis
[Note: 140 ] Servabit numeros, praefixaque tempora vertet,
Purior igne suo semper reditura, seniles
Excoquet induvias aevi, gaudensque iuventa.
Ut positos flammis, flammis reparabit honores.
Cum taedere situs, cum turpi obducta veterno
[Note: 145 ] Visa sibi est, non vitali sua fata diesque
Sublevat auxilio! medicamen ab indole Mortis
Adsciscit timidae; dumque interit, orta resurgit.
Concupitur se, Vita, necans: Uterumque Rogumque,
Confundit, sese e cinerum paritura sepulcro.
[Note: 150 ] Ipsa torum ac thalamum, genialis moenia cippi,
Perpetua casia et beneolenti struxit amomo
Inteream Thetidosque e glaucis abdita portat
Dona vadis. Vix nota diis dat aromata tellus:
Aeriae stipantur opes: Elementa laborant
[Note: 155 ] Divitiis, studiumque sacros testantur in ignes.
Sepositis Natura cavis eventilat in gens
Thesaurorum opus, et libris intacta Sophorum.
Argumenta perennantis non cognita Vitae;
Herbasque, Fruticesque, et fundo absconsa metalla;
[Note: 160 ] Gemmasque arcanas, et non descriptile robur
Succorum, Ambrosiaeque, et nectaris aurea pocla:
Queis [Reg: Quibus] novus, e pelago rediens, Sol, splendida comit
Arma diei, Lucisque iubar instaurat honorae;
Queis [Reg: Quibus] sua Lunaris reparat dispendia Formae,
[Note: 165 ] Terrigenum, Diana, potens; sidera pascit
Mater, ubi infessas opus est reparare Choreas.
Haec ubi convenere, suo quaeque indita nido,
Defectus senio circum loca cognita Phoenix


page 703, image: s121

Metitur spatium, et tumuli iam certus amoeni,
[Note: 170 ] Stipat opes Mundi, miroque volumine textus
Egregiam aedificat molem beneolentibus auris.
Mox specula i Phoebi. vere Phoebeius Oscen,
Auspiciis Christi, Radium, clangore superbo
Implorat, laetoque incumbit corpore in aram.
[Note: 275 ] Iamque suum in letum vivis concentibus instans,
Harmoniae sobolem toto deposcit Olympo;
Compositusque animi, gaudensque in proxima tat.
Venturam in Mortem Vitam, | et nova corda salutat.
Nec mora purpureum, concusso vertice, crinem,
[Note: 180 ] Mittit in arsuri vitalia funera alumni,
Fons Lucis, Mundique Oculus; venerabile, Titan,
Corque caputque Orbis, supremaque meta Diei.
Tum demum indulgens, totis operantia flammis
Lumina constipat Vitali, Machina, busto.
[Note: 185 ] Parte alia Zephyri blandum spirabile murmur,
Immortale sonans, thalamo invariabilis Hebes
Egreditur, radiumque Dei complexa fovendo,
Spargit in Ambrosiae molis memorabile textum.
Ilicet Ignis, inexplicita ratione secutus
[Note: 190 ] Vitales latebras, divinum corpus amatae
Restituit numeris Volucris, seque Omnis in Unam,
Insumit, nataque recens in Morte relinquit.
Hunc ubi Naturae iam iam Sanctissimus Ordo
Grassantem videt in fixae Mysteria Vitae,
[Note: 195 ] Nectaris exstinguit lacrimis, secretaque vergit
Tura super, senibus saeclum reparantia divis:
Relliquiasque Animae sorbet morientis in augmen.
Natalis novitas, cunasque, vigore sequestro,
Aptat avi. Pallet vacuo Libitina feretro,
[Note: 200 ] Pallet atrox Lachesis, nec tum pote forfice cruda
Laedere mortales Fatorum regula Vitas.
Otia habent manes, nec sutilis, atra, Vitas.
Per vada plorantes Erebo transmiserit Umbras.


page 704, image: s122

Quippe avis aeternae Parcas vigor occupat omnes,
[Note: 205 ] Expugnatque Adamanta, rudem concedere caelo;
Fatorumque adyta, et scita immoritura fatigat
Saturni, proprio renovabilis, exitus, ortu,
Interea magnas ridens Amathuntia Curas
Euphrosynen vocat, et geminas, uno ore, sorores,
[Note: 210 ] Musica quin etiam genitalis Numina Cleius,
Iunoneque, toris praefectam, et candida Lunae
Cornua; dein superis medicabile sidus et imis
Mercurii, totamque iubet conducere Virgam.
Horum ope de Paphiis Panacaeam seligit hortis,
[Note: 215 ] Vivacemque Amaranton, et immortalia Cretae
Gramina dictamni, mille coloribus herbis
Instructum adiciens calathum, violaria mandat
Cypria, ad Asclepi tabulas, populare monentes.
Ipsa dehinc proprii cyathum, pleno ubere, lactis
[Note: 220 ] Immulget, suaque imponit ter suavia centum;
Haec habilem in cinnum redigit, Hyblaea, Cupido,
Mella rigans, additque meri Mareotica pocla.
Omnia quae manibus Psyches iuvenilibus unum,
In sucum redigit, spargens, Hymenaeus, Amomi
[Note: 225 ] Caelestis laticem, et servantem corpora myrtum.
Sic Dea oloriregos regna ad Paretonia currus
Torquet, et inventum magnam Paeanis ad urbem,
desuper infundit nidum Phoenicis amati.
Sentit opem cinis et vitalia, flore recepto,
[Note: 230 ] Semina subiciunt sese, Mortemque repellunt.
At prius ac radium Phoebea a lampade busto
Impetret, exsequias Volucer, moriturus in ortum,
Ipse suas explet; Mundumque canore senili
Tristitiam docet instantem. Festinat Amorem,
[Note: 235 ] nacta sui, maestoque annos fugit ore Iuventus.
Pone sed in medias flammas, cedentibus igni
Seminibus, Genium inspirat deserta Vetustas.
Saeclorum Tenor et Rota Temporis, impete victo,


page 705, image: s123

Cumque Dracone sue, trux falcifer, otia perdunt,
[Note: 240 ] Dum Sacram conantur avem, dum fallere foedus
Naturae, Vigilemque alacrem sopire Deorum.
Omnia quae vacuis dispergunt irrita ventis
Tres Radii, primum Caelesti e Sole secuti;
Quos inter, media Phoebi de fronte revulsus,
[Note: 245 ] Cor tetigit Phoenice novo, dumque hospes in ipso
Vita sui est obitu, statuit de Morte tropaeum.
Ecce Iuventa redux molitur imagine caeca,
Vivendi nova Fata, premitque ea verme novello.
Ille, rudis primo, neque gnara, neque inscia Vitae
[Note: 250 ] Massa, Patris vires redivivo e funere sursum,
Erigit, et populos avium conterret hiantes.
Haerent Regales illi, circum agmine facto
Exuvias, pronique obitum flagrantis adorant.
Quae Volucris numquam senio, morbove, luive,
[Note: 255 ] Aut rapidis fati, se perdidit, obvia pennis,
Pro sene longaevo venit in Phoenica recentem,
Iamque alasque apicemque, auratosque unguibus uncos,
Purpureamque vibrat caudam, et miratur habendo.
Mox aciem caeli genitalem, et Lampada matrem,
[Note: 260 ] Atque hilares superos, grato clangore, salutat:
Ecce ego, vester honos, magnorum ante omnia pollens
Miraclorum Anima, et Mundi redeuntis imago,
Me genitore obiens posui decermina vanae
Victa Senectutis, mihi posthumus atque superstes.
[Note: 265 ] Haeres ipse mei, meus auctor, origine fine.
Plura locuturum, (quis enim haec dixisse negabit?)
Stella sinu e magni Iovis occupat, inque Deorum,
Desertas nuper sedes, sine labe, reducit,
Florentem Fatis; hinc circite temporis acto,
[Note: 270 ] Mille per ambages, trans Anni Exordia Magni,
Mortales nidos hominum, terramque revisit;
Unde paris patitur tandem contagia Vitae,
Cumque laboriferis Mortem partitur amicis,


page 706, image: s124

Mimica dum positis fugit et subit Otia vitae
[Note: 275 ] Induviis: dixere viri, dixere Poetae,
Visam oculis volucrem mortalibus, et sua busta,
Caelestem monstrasse, aeterni sideris, Heben.
Quod si vera iuvant homines, Pereuntia si fas
Aequiparare Diis; talem me laeta iuventus
[Note: 280 ] antiquos videt, exterso paedore,
Poetas [Note: Anno Ae- | tatis XXII. ]
Restituentem aciei Solis; Unde excita Vita.
Mille alios annos recidivo flore fatiget,
Unde quoque in nostram veniant nova saecula famam.
Donum immane Dei, si quis mortalia laudum,
[Note: 285 ] Exsuperat Virtute mala, et Ratione vigente.
Prae reliquis, melos aeternis sociabile cantet
Spiritibus! Semper Christi, pro munere magno,
Hoc tribuit caris arridens, Gratia, alumnis.
At caecique operum, nec acuta mente, Sophistae,
[Note: 290 ] Vulgus inane dehinc, atque Aulica turba, Piorum,
Irrident, sanisque petunt, nugisque fatigant,
Pectora, praesenti qui nolunt credere saeclo
Spesque fidemque suam; sed Christi altaria propter
Egregium instituunt cultum, caelestia pleno
[Note: 295 ] Orgia ducentes examine. Magnus Olympo
Aspirat genitor, perque haec tristissima laetos
Tempora, perpetuae rapit ad Sacraria Vitae,
Illaesos animis: Quod si quae in crimina lapsos
Auferet infausti Labor illaudabilis aevi,
[Note: 300 ] Ipse manu relevat sacros miseratus amicos.
O felix, quem, sera licet, deprenderit [Reg: deprehenderit] hora,
His tamen in studiis: quamvis non primus Eoi
Fulgur eum in Domini fodientem offen derit horto,
Nec medii aestivum toleraverit ille calorem,
[Note: 305 ] Solis, in extremo conversus fine dierum;
Non tamen ille minus caelestia praemia verae
Accipiet Vitae! Non est manus alma Iehovae
Invida, non infractus amor: Qui retia servat


page 707, image: s125

Ultima, Venantis tamen a pietate tenebit
[Note: 310 ] Munia, sit solum mens pura, et candida servet
Pectora relligio; magnis Palatia constant
Ampla Dei spatiis, Variis opus illa ministris
Regia habet: tu pone tibi super Omnia Christi in,
Sanguine praesidium, et servum te addice vocanti;
[Note: 315 ] Eripiet te nulla manu Omnipotente potestas,
Nulla tibi e Furiis, non trux Fortuna nocebit,
Ventive immanes, tempestatesve sonorae,
Stridulave impacti tabulis luctamina ponti,
Naufragio ex ipso, caelo undique et undique caecis
[Note: 320 ] Impellente ratem sine fine tumultibus in se.
Fixa tibi constet spes in promissa Iehovae:
Omnia subsident melioribus improba votis.
Pagina prima mei docet hoc Phoenicis. Ut ipsa
Morte redux, volat hic, miraculaque alta Tonantis
[Note: 325 ] Voce palam magna totum dispergit in Orbem:
Sic nulli mala castifico vesania longum
Dira oberit satanae. Breve punctum inamabile mundi
Dissolvet textum, saevo cum Principe Noctis,
Lux nova mox orietur, et aeterno incluta Veris
[Note: 330 ] Machina gaudebit concentu, haud horrida porro
Sceptra tenebit hiems, nec mortifer aestus in auras
Austri genis virus spirabit flatibus atrum.
Perpetuus Zephyri dominabitur aethere puro
Spiritus, et mollis genitalia flabra Favon I,
[Note: 335 ] Omne procul vitium, laeto decedere caelo
Voce iubebuntur clara, morbique luesque;
Bellaque ad Imperium Domini Omnipotentis in omni
Consident rerum, renovata Pace, theatro.
Pax dabit aeternis complexa favoribus, almae
[Note: 340 ] Ad Sophiae studia, afflictas revirescere Musas.
Tum, de Morte recens, florensque nitore perenni,
Non iam clam, Volucer renovabilis, ultima rerum,
Regna ultra Gangem aut nigros habitabit Hydaspis,


page 708, image: s126

Unde incerta hominum suspendat vota, colonos:
[Note: 345 ] Sed media ille palam sub luce, sub aethere aperto,
Dulcisonum clanget, Christi ad Sacraria, carmen;
Circum omnis Regem vis praepetis aera pennae
Implebit modulis: procul infernalia Bubo
Stridebit Stygius lacerata ululamina canna.
[Note: 350 ] Gaudebunt Sancti, plorabunt rite profani.

PHOENIX. DE INSTAURATIONE, LIBER II.

AT MELIOR celso se Spes ostentat Olympo,
Quae Famae quoque fulgentis contemnere honores,
Seque sequi interius Mentem iubet, astra petentem.
Scilicet ut maculis conspersa nigrantibus omni,
[Note: 5 ] Vita modo est, haeretque atava de peste luela,
Ima notans naevis fecundi pectoris arma:
Sic pertaesa sui, mortalibus hostica culpis,
Adspirat Purae Genium, Mens Enthea, Vitae;
Infectumque Chaos vitiis, et turbida morum,
[Note: 10 ] Saecla procul spernit, nec sese agnoscit in illis.
Ergo acie insignem speculata vigente per astra,
Poscit in aerumnas Hyperionis ardua flammam;
Ut busti iam certa sui, tumulumque superstans,
Spe Vitae Reducis, Vitae melioris ab alto,
[Note: 15 ] Deponat tristem illuviem, Geniataque puro
Igne, Diis pariles subeat, sanctissima, Curas.
Sic procul aetherea e specula Phoebeia Lampas
Largitur Radium, percepto pectore qui se,
Ipsa animae penetrat penetralia in invia visu.
[Note: 20 ] Unde renata sui per funera corporis ingens
Succedat caelo sobolesque parensque suarum,


page 709, image: s127

Virtutum, Volucer. Verum Phoenica Poetae
Dixerunt Christi: quicum hic variabile tempus
Humanis colit in noxis, spe proximus astris,
[Note: 25 ] Venturam in vitam flagrantia lumina torquet;
Lumina, quae nitidos radiis elata per axes
Perpetuum cernunt decus, atque in sanguine Christi
Eminus in signem poscunt, pleno ore, Coronam,
Illa nitet caelo, seseque ostentat amicam.
[Note: 30 ] Et iam oblita sui, vanique oblita tumultus
Curarum, mea Vita, Deo super alta vocante
Astra vehi, bustoque suo sibi condere cunas
Gnara, mali contemnat opus Tortoris, et ingens
Examen facili derideat ore dolorum.
[Note: 35 ] Sic longaeva, suae tandem pertaesa senectae,
Exit in egregium, renovata per Ordia, florem,
Vita, novis constans annis, nova Tempora flammis
Evolvens mediis, Elementa per omnia cursu
Veloci translata procul. Mox corpore pridem,
[Note: 40 ] Defuncto; mirisque modis variabile textum,
Adsciscens Animae, desperatisque revinctae.
Exuviis, laeto aeternum succedet Olympo;
Tota quidem, quia totus homo, peccam ne turpi
deformis pridem, Christi sed amore renatus,
[Note: 45 ] Omnibus inspersas, vacuum per inane, latebris,
Oceanique vadis, terraeque immobilis antris,
Et Flammae radiis repetet, cunctasque reducet
Particulas priscam in molem, ut quoque corpore toto
In sese rediturus homo, pia praemia Vitae,
[Note: 50 ] Aut poenas ferat aeternas; si credere Christo
Noluit, et sanctis Oracula condita Libris
Contempsit vita in facili errorisque viaeque.
At dum lenta suis pendent mysteria metis,
Et Pater absentem praesens largitur Amorem.
[Note: 55 ] Filiolis, ne tatarum fuga, pectora, rerum,
Mobilitasque ferae Sortis, male fascinet in se,


page 710, image: s128

Spem dedit, et certo signavit foedera iussu,
Quae brevibus non est edicere carminis orsis:
Postquam Isai germen, termes rata Tempora David,
[Note: 60 ] Emanuel signavit homo; super ardua Caeli
Atria, et Oceanum, et terrae Omniparentis honores
Vivifico fervore natans, quo Maxima Mundi
Regia, et in florem Rerum venit Entheus Ordo,
Spiritus, interpres Vitae, Natique per Ora.
[Note: 65 ] Aeterno aeterni procedens flamine Patris,
Mundi Anima immensi, caelorum Ambaginis Actor,
Flamma Dei, fecunda Deo, Deus ipsemet in se,
Per tacitos artus rerum defusa, per omnes
Unica Mens Mentes, Lux unica, caeca tenebris
[Note: 70 ] Qua sine Sol volvat obscuro lumina Caelo;
Sancta Dei Triplex Maiestas, Trinus in uno
Nempe Deo Deus, et numerum super, et super orsa,
Spiritus, infusus gremio sine-labe-puellae
Spiritus Omnipotens, Natum Omnipotentis lövae
[Note: 75 ] Omnipotentem alvo parva conclusit, et illum
Conceptum aeterna, praeter primordia, Vita;
Concepitque Deum Virgo, atque hominem edidit ex se.
Quid tibi divinos, mens Enthea, condis honores,
Constipasque Animam, Miraculaque ardua versas?
[Note: 80 ] Nil opis in verbis, cum nec Natura capaci
Miraclum hoc genio, nec mens capere ausit herilis
Angelicis per sideribus, maxima coram
Maiestas noscenda datur, nec nubilus error
Subtrahit admista caeli spectacula terra.
[Note: 85 ] Summam Operis titulus, suimet mirator, habebit:
A DOMINO FACTUM HOC, OCULIS MIRABILE NOSTRIS.
Ecquid enim immenso par aut aequabile Nato,
Terra, Dei, finita gerat? Qui circite magno,
Unius in specie digiti, mare, sidera, terras,
[Note: 90 ] Aeraque amplexus totum: cui celsus Horizon,
Punctum habet argutum; subtilis imagine pomi


page 711, image: s129

Terra natat, scutulae Oceanus dat signa patellae.
Ipse super rapidorum equitans, sine remige penna,
Ventorum pinnas, Saeclique et Temporis auspex,
[Note: 95 ] Finitorque Parens, nil factum aut deinde futurum
Conspicit, in sese praesentia cuncta tuetur.
Omnia cui nihilum, cui nil sunt Omnia, nutu
Cum lubet, extremo, famulantes versat Olympi
Orbibus incinctos Orbes, sine Tempore Tempus,
[Note: 100 ] Fons Rerum, Finisque suprema, et Linea princeps.
Omnia qui infusu Vitae Florentis adoptat
In species, diribitque modos, et Tempora signat.
Omnia in Uno Omni, Triplex Unum, Unica Trini
Maiestas Domini, non Tres, sed Ternus in Uno.
[Note: 105 ] ENS ipse IMmensum, titulus cui maximus IPSE est.
Huc spes Sancta viros promissaque foedera ducunt,
Terrestres calcare Operas, superabile Morti
Fastidire genus; quocumque Superbia vecors
Vanarum se extollit opum, Mens Enthea servat
[Note: 110 ] Fixa polo, nullis exterrita, Lumina, flammis.
Donec ab aeterno felix se Sole resolvens
In bustum Radius victuri corporis, alto
Descendat, cinerique artus, et debita pridem
Membra rogo dedat: Volat e vitalibus ales
[Note: 115 ] Excidii flammis, Anima, et loca casta parentum,
Structa piis animis alti ante exordia Mundi,
Occupat: In sua sese elementa putredine, Corpus,
Restituit, vivace manens. Cum tempora circum
Iusta suis numeris absolverit Ordo refixis,
[Note: 120 ] Ilicet ut claro tuba Martia clanget Olympo,
Iudicium in commune hominum, sese omnibus idem
Evolvet latebris, qui conditus; et modo mille,
Particulis disiunctus Homo, Nomenque genusque,
Perdidit, et nullo sub pulvere tabuit in se.
[Note: 125 ] Haec meditari, his fas mentem exercere loquelis,
Dum datu, in spatium obnitens ignobile, Vita.


page 712, image: s130

Huius in exemplum doctrinae, et nobile Pignus,
Posteritas, Phoenica meum, mea carmina, Iudex
Indocilis Livoris, habe. Quae saecula volvunt
[Note: 230 ] Curasque, studiisque immortua sensa profanis,
Pono tuum ad Limen. Virosa calumnia contra
turgeat insidiis, et sese insumat in aestus
Pestiferos; stabilem mihi, Rex altissime, mentem
Siste polo. Cum Tempus edax mea corporis antra.
[Note: 135 ] Presserit in cineres, et detam mente sagaci
Relliquiae in vita nullae cernentur inani:
Tu tamen has mecum meditabere, sancta, Camenas,
Posteritas, parilique tuos Ratione Nepotes
Ad divina trahe, et mortales excute Musas.
[Note: 140 ] Quippe quod in Vita Communi, atque Ordine rerum,
Cumque viget, periturum, aberit, cum momine certo
Mors sua cuique suis haerens advenerit oris.
Spesque Fidesque Deo data, nulla sorte revulsa,
Trans cineres, putrique soluta cadavera tabo;
[Note: 145 ] Trans tenuem, in summa pallentem scilicet urna,
Pulveris egeriem, simulacraque futilis umbrae;
Trans memores fatus, trans ipsa oblivia, mentem,
Servat, et in gremium sancti comitatur Iovae.
Illic blanda Patrum promissio tradita genti
[Note: 150 ] Florebit tandem, bonaque omnia laeta tenebit,
Quae nunc per varios aestus Pietatis anhelat
Prendere mente Labor. Non haec examine duro
Dona tibi suspensa putes: Breve temporis orsum,
Praevolitans, pateris quae tristia cuncta, videntur;
[Note: 155 ] Aeternis instat tibi Compensatio metis.
Et quid ad immensi, numquam rumpenda, putabis
Temporis ista brevis connexa laboribus arctis
Munera? Cuncta Patris restant tibi praemia magni,
Thesauri ingentes, et Gloria temporis expers;
[Note: 160 ] In cuius gremium membrisque Animaque receptus,
Ridebis furias omnes, in pace perenni.


page 713, image: s131

Tute, cum cunctis Opibus, Curisque, Iocisque,
Transagis in puncto, nec et hoc pote ponere certum,
In Vita hac superesse tibi! Sanctissimus illic
[Note: 165 ] Iurat certa Deus te gaudia gavisurum,
Certa quidem, nec praepetibus iam obnoxia pennis
Temporis infesti, cuius mortalia Legem,
Cuncta timent istic. At vitae ubi redditus almae,
Iamque renatus homo, cum Christo ad sidera tendet
[Note: 170 ] Ipsius istud, agens, retrahensque modo omnia, nomen.
Temporis, haud ultra magnas protendet habenas,
Sed nec erit penitus, quia in Omnibus Omnia Christus
Solus erit, et in hoc omnes sine fine Beati.
Aeternum, aeternum, cum toto exordia fine,
[Note: 175 ] Omnia tunc aberunt; Omnis se Gratia in omnes
Nempe piorum Animas, imis largita latebris
Non alio, quam quo viget ipsa, decore beabit.
Contra triste fremens, et se sibi teste diserta.
E Libris, Sophie, mortalibus, ardua versat
[Note: 180 ] Argumenta trahens, Rationi infesta fideli:
Scilicet, unde artus repetet, tot in invia visu
Particulas momenta, novans homo? futilis ergo
Omnipotentem Operum Dominum caro sistere contra,
Infelicem aciem poterit? Quis nobile textum,
[Note: 185 ] Composuit, quod fertur homo? Quo sedibus unum,
Quodque suis duce compactum est? quis membra fluenti
Sanguine vitali, formam direxit in istam?
Quis domui arcanae pectus penetrabile fixit,
Materieque alia cerebri laquearia duxit?
[Note: 190 ] Quis pulmonis opem cavum in aera laxat hiatu?
Hepate quis roseo fontem signavit, et augmen,
Vivifici succi? Quis cetera compsit, et intus
Disposuit velut ordinibus mansura probatis?
Quis nisi quie nihilo cunctas res condidit auctor:
[Note: 195 ] Cuius ab ore means verbum, latissima vitis
Implet agens spatia immensum Terraeque Polique?


page 714, image: s132

Hic procul e venis tenuem, discrimine nullo,
Eliquat humorem patriis; quem nobile textum
Materni excipiens gremii, dum nescia vertit
[Note: 200 ] Corda parens alio, non huc intentus uterque,
Nescius immo intus sese quid agatur et extus,
Servat et occulte venturos stipat in artus.
Omnipotens genitor caecis infusa cavernis
Semina in humanum mira decus arte figurat
[Note: 205 ] Ille potens nihilo florentia moenia mundi,
Tot species rerum, tot saecla, animantia, Vitas
Condere in exscriptas; de parvae semine guttae
Egregium formare hominem: Rationis ab alta.
Arce suae Curis miserae turbatus, in uno
[Note: 210 ] Deficiet? Nec quod sparsit per inania textum,
Reddere iisdem illis poterit spatiisque modisque?
Ah quam deceptos rapiunt mortalia gressus
Per Sophiae Curas fatuae: dum celsa tonantis
Inquirunt opera, {e} causas expendere certant!
[Note: 115 ] Ille, a quo factum est quodcumque videtur et exstat,
Hoc quoque, quod non est oculis sensuque tueri,
Facturum sese iurat: stat debilis extra,
Seque in ratus homo Ratione opponit inani.
Ille iubet credas, quite quoque fecit, ut esses
[Note: 220 ] Quodcumque es, nec enim te nosti, perditus, ipsum.
Ille iubet credas, qui fons est, normaque Veri,
Insuper adiurans: tu scire et discere, et ultrae,
(Turpe) docere cupis. Cum nil foret, omnia quae sunt
Fecit is ex nihilo, qui te quoque! Credere restat
[Note: 225 ] Omnipotens Numen. Tu voce fateris, et excors
Credere mente negas, tibi quod dubitabile non est.
Sic te teste peris et iudice. Siste profanum.
Caeca pedem Ratio, rimatrix impia Veri,
Quod confessa vides: petulantia corda refrena!
[Note: 230 ] Fide Deo, Spes orta Deo. Non deseret in te.
Regula se Veri. Si perscrutabile non est,


page 715, image: s133

Scire quod ipse cupis, sic consolabere pectus.
Non te rimari, non dium ex pendere pondus,
Non numeris Arcana suis evolvere iussit
[Note: 235 ] Dia, tui miserans, Pietas: Nec enim illa tuorum,
Sunt Operum, nec eo se humana Potentia tollit.
Ergo quod in liquido est, tot rerum illustria signis
Facta Dei cernens, et te quoque, mirus in illis,
Crede, quod instanti promittit tempore Veri
[Note: 240 ] Regula facturam. Non mentem hic tristia Poenis
Percellant meritis examina, Pallor Averni,
Tartareae aut Furiae, aut torrens vi fluminis ignis;
Non te tanta Pater ducit Spectacula visum,
Quottidie, quamvis ultra merear enocendo:
[Note: 245 ] Sed te, cum castis maioribus, in Cruce Christi
Ad divina vocat mysteria perpetis aevi,
Laetus ubi aeternum cum sanctis gaudia carpas
Spiritibus, necte tangat vis ulla dolendi.
Huic tu crede modo, et Rationem in carcere sanae
[Note: 250 ] Constrictam Fidei retine, Spe celsa secutus
Iuramenta Dei, et Patribus promissa per aevum;
Omnia mille probat quae per miracula Christus.
Qualia si num quam rerum quis fecit ab ortu,
Nec potis est alius facere, aut facienda iubere,
[Note: 255 ] Discipulis: quis cuncta neget hunc posse, Deumque.
Esse, Dei virtutem in se qui monstrat adultam?
Sic quae rapta rogo nihil esse cadavera censes.
Cum rata decursis succedent tempora metis,
Flore novo priscis reparata vigoribus, extra
[Note: 260 ] Naturae captus et caeci iura sepulcri,
Cum Domino in Vitam Christo instaurata videbis,
His ipsis membris, animisque, et Mentibus iisdem,
Aeternos sese in flores, delebile numquam
Erexisse decus: Quae iam mille agmine morbi
[Note: 265 ] Pestifero exagitant, terretque infanda medullis
Mors Domina in mediis, omni moribunda tumultu


page 716, image: s134

Membra redux calor in nova ducet, origine prisca,
Incrementa, satis ut sub putredine pulla.
Seminibus forma omnis abest, resolutaque pigro
[Note: 270 ] Massa situ tabet, non agnoscenda colono.
At gravis in putri densas meditatur aristas
Tabe Ceres, sub iecta trahens in plurima late
Semina, grana uno centum paritura necato.
Talis in immensos rediens Natura recessus
[Note: 275 ] Corporis, egregium moriens, spe principe, Pignus
Deponit Vitae Melioris, et aspera Mortis
Iura semel subitura, ad puncta in stantia anhelat,
Certa suae Fidei, breve cum se advolverit Orbe,
Tempus ab Occiduo, repetita Elementa suorum,
[Note: 280 ] Restituet Christo membrorum, et flore renato,
Splendida non moriturum hominem in cunabula sistet.
Has cuncti ad Laudes, haec ad Sacramina Christi
Nascimur: Ipse etenim tali mortalia Amore,
Saecula dilexit Pater, ut caeleste luelis
[Note: 285 ] Omnibus exempturum Omnes, demitteret alto
Pignus, ut hinc nemo sese usquam excludere posset.
At pars maior abit retro, quos dira Voluptas
Praesentes ligat illecebras sine lege secutos.
Horum adeo tumulis exsurgent corpora iusso
[Note: 290 ] Tempore, sed Poenis cum Mentibus, in nece saeva,
Debita perpetuis: quae cum tristissimus atra,
Nocte semel capiet tortor, nulla illa redire,
In vitam patietur ope, aut caeleste parentis
Imperium spreti, dum Vita sub axe manebat,
[Note: 295 ] Namque istic sunt fixa bonis sua praemia nullo
Fine: malis etiam nulla spe terminus haeret,
Quin nece perpetua pereant, neque Temporis ullo
signa modis valeant Poenis in dicere finem.
Ergo igitur quicumque isthaec mea dicta Poetae
[Note: 300 ] Mente legis Christi sancta, te Examine privo
Ungvis ad astricti castos expende probatus,


page 717, image: s135

Sis genere ex utro; tecum stet Gratia Christi
Tempore in hoc, an vara retro vestigia ducens
Cum grege pullorum decus irreparabile perdas.
[Note: 305 ] Scilicet ut precibus semper pia Vota reponas,
Teque errantem agnum stabula ad caelestia prono
Restituas aditu: Quoties via lubrica trita est,
Mente redi toties, sancto delere precatu
Delicti maculas nullo non tempore certa.
[Note: 310 ] Audiet Omnipotens, nec enim peccamine quoquam
Gratia victa Dei est, modo cum studioque fideque,
Ad meliora redire, et priscos ponere naevos
De Vitae velis (ah miserae) sacer ordine mysta.
Divinorum Operum: poscant quae praemia sancti
[Note: 315 ] Spe tibi iam tu istic adscribere, Principe Christo,
Rite potes: Contemne mali consortia coetus,
Et patere in iusti foeda irritamina saecli.
Ultorem tibi pone Deum, te dilige in illo;
Cetera iacta procul nullo mirare tumultu,
[Note: 320 ] Et bene fac cunctis, etiam male qui tibi; Ut alti
sis vere soboles, et ei agnoscenda, Parentis.
Interea hoc dum triste Chaos enabis, et inter
Innumeras spinas, pulchro, Rosa, flore, nitebis,
Subicient sese Virtutum e semine parvo
[Note: 325 ] Innumerae fruges; totis exercitus alis,
Pectus in excelsum docili se sistet Amore,
Ipse suis meritis, etiam hac in valle dolorum,
Induet obstantem vitiis te Christus, et ultro
Perpetua gustum tibi de Pietate propinans,
[Note: 330 ] Purificae menti dabit haud effabile Pignus,
Spiritum ab excelso Paracletum, Gratia cuius
In veros rapiet gemitus, mundoque levatum
Ducet ad aethereas, sublimi mente, Choreas,
Saecula iam exosum terrestria pectore toto.
[Note: 335 ] Summa Boni haec Veri est, hoc cum te pignore nisum
Ad Patris immensi sistes placabile Numen,


page 718, image: s136

Et iam nil possit tibi sancta negare petenti
Maiestas, nostri memor, o carissime Lector,
Peccatorum alta foede in formidine capto
[Note: 340 ] Egregiis adsis precibus: Sic te aurea Phoenix
Ducat avis Caelo, doceat mala temnere cuncta,
Perque suas flammas noviens purgabile pectus
Rite probare Deo! Sed enim quid me agmine in isto
Me quoque, Christe, vetat precibus te accedere iussis?
[Note: 345 ] ERGO, meae Vitae Spes o certissima, IESU,
Mitibus hunc oculis, tam dira peste Laborum
Intricatum, adsis maculis evolvere Vatem.
Da Radium mea corda tuum, da Lumine vivo
Imbuere, et veteris busti atram exuere Labem:
[Note: 350 ] Ut novus Induviis, florens Pietate Fideque,
Speque tuus, tibi soli istic mea tempora donem;
Ut tua, purpureo per te recreata cruore,
Christe tuo, ah tam dem, tandem illic praemia adeptus
Perpetuis instem numeris tua dicere gesta,
[Note: 355 ] Gesta triumphato fortunatissima leto.
O me redde tibi, tam caro, Christe, redemptum
Pignore; nil ultra est, quod ego cupiamve petamve,
Tuque date et possis, et, uti stant fata Priorum
Indigetum, cupias in te ut, mea Vita, resurgam!

[Gap desc: illustration]


page 719, image: s137

BEATI PAULLI AD CORINTHIOS, EPISTOLA PRIMA.

CAP.I.

PAullus, vocatus Ore Christi Apostolus,
Deo ordinante; et Sosthenes,
Frater no amore noster: Electis Dei,
Sanctisque CHRISTI, Ecclesiae
[Note: 5 ] Corinthi Alumnis, separatis in gregem
IESU sacratum sanguine;
Cunctisque, Christi nomen invocantibus,
In eorum et hisce partibus.
De Patre Pax, de Filio sit Gratia,
[Note: 10 ] Ab utroque vobiscum Salus.
Mente irremissa Gratias Deo meo
Rependo, vestro nomine,
Pro dite dono, quod dedit plena manu
Divina vobis Gratia,
[Note: 15 ] In Christo Iesu, ut uber etis omnibus
Illuminatae partibus
Doctrinae; ita illa Veritatis Contio
Insedit alto robore,
In corda vestra, ne, indigi ullius boni,
[Note: 20 ] Spe roborati et gaudio,
Solum petatis, atque praesto semini
Adventum Iesu Iudicis.
Servante quo vos, finem in usque, candidi,
Tribunal adstetis Dei.
[Note: 25 ] Fidelis etenim est Dominus, in Christi gregem,
Qui vos vocavit filii.
Ego vos adhortor, optimi fratres, vice
Christi, uno ut ore et pectore,
tinam fidem servetis, omne dissonum
[Note: 30 ] Et schisma temnatis procul.
Coagulati opiniones spernite,
Una in loquela et pectore.
Equidem familia detulit nobis Chloe;
Vos inter esse iurgia,
[Note: 35 ] Dum dissonante hic voce Paullinus velit
Petrinus ille dicier;
Apollinaris, Christianus, alteri.
Quid? scissus ergo Christus est?
An cruce luelas sustulit Paullus tuas?
[Note: 40 ] Baptisma te Paulli lavat?
Bene me, quod unum et alterum praeter, puto
Crispum atque Gaium, neminis
Baptisma nostra cinxerit manu caput,
Ne suspicetur quispiam,
[Note: 45 ] Meo sacrasse Nomini me quempiam.
His adde Stephani familiam.
An praeter istos quemve baptisaverim
Meminisse {non} possum satis;
Quia missus haud sum praebitor baptismatis,
[Note: 50 ] Evangeli sed Apostolus.
Non in rotundam Doctor Eloquentiam,
Ne Crux Iesu evileat,
Stultitia namque est sermo, perituris, Crucis;
Divina vis nobis, Salus
[Note: 55 ] Quibus parata est. Scripta namque regula est?
Sapientium Sapientiam,
Vacuabo; reprobabo Doctrinam cati, et
Prudentium Prudentiam.
Ubi sagaces Legis, et docti dolos
[Note: 60 ] Artesque Mundanae rei?
Mutavit omne genus id Insipientia
Sapientiae Saecli, Deus.
Nam quoniam inepte mentis humanae sagax
[Note: 65 ] Doctrina non norat [Reg: noverat] Deum,
Voluit vicissim simplicis Verbi Deus
Beare credentes fide.
Miracla vult Iudaeus, it Sapientiam,
Desideratum Graecia.
[Note: 70 ] Nos nuntiamus Crucis ab Arce Gratiam
Pudentis in Vitam Dei;
Offensionem nempe Iudaeo, meram,
Insaniam Gentilibus:


page 720, image: s138

Verum vocatis ex utroque Stemmate
Sapientiam, et vim almam Dei.
[Note: 75 ] Stultitia dia maior est Sapientia
Humana, ubi summe sapit.
Virtute, dia est maior, imbecillitas,
Humana, ubi summe valet.
Considerate, vestra quae vocatio
[Note: 80 ] Sit ista, fratres o mei.
Exigua mundi portio ex Sapientibus,
Exigua de potentibus,
Exigua de Nobilibus, ad Regnum Dei
Vocatur; Elegit Deus,
[Note: 85 ] Quod mente damnat mundus, ut confunderet
Sapientiam omnem Saeculi.
Quod imbecille mundo, id elegit Deus,
Potens uti confunderet:
Ignobile atque vile selegit Deus,
[Note: 90 ] Nihilque quod plures putant;
Ut quod aliquid videtur, in nihilum trahat,
Opinione subruta.
Ne glorietur ulla caro coram Deo;
Ex quo profecti et vos, duce,
[Note: 95 ] Christo, venitis: constitutus omnibus
A Patre qui Nobis Deo
In Sanctitatem est, in Salutem et Gratiam, in
Iustitiam, et in Sapientiam.
Scriptura sie vult: Glorietur in unico,
[Note: 100 ] Qui gloriari vult, Deo.

CAP. II.

ET ego, venirem cum Salutis nuntius,
Non cum canoro carmine,
Non in cothurno aut ambitu Sapientiae,
Mysteria ferebam Dei.
[Note: 105 ] Nec enim putabam scire me quicquam, nisi
Crucifixi Iesu Gloriam,
Vos inter: Aderam cum tremore, cum metu,
Infirmitate in plurima.
Humanae abesset ut eloquentiae tumor,
[Note: 110 ] Simplex loquendi Concio.
Virtute verborum ingruebat Spiritus,
Quae Veritate vincerent.
Ne vestra mundi inaniis consisteret,
Sed Robore in Dei, Fides.
[Note: 115 ] Tamen iste Sermo pura perfectis venit
Sapientia, haud mundi quidem;
Eiusve Procerum, quos manet destructio,
Mysteria loquimur Dei
Absconsa, nostrae praestituta Gloriae,
[Note: 120 ] Quam nemo novit Principum,
Praesentis aevi; Quippe Dominum Gloriae
Non tradidissent sic Cruci.
Sed uti Propheta scripsit: Oculum neminis,
Nullius aurem contigit,
[Note: 125 ] Nec corde captum est hominis; ipsum amantibus,
Quod praeparatum est a Deo.
Per Spiritum nunc nos docet suum hoc Deus:
Nam cuncta rimatur, notans
Divinitatis etiam operta, Spiritus.
[Note: 130 ] Quis hominem enim novit, hominis
Quid sit; nisi hominis, in homine vigens Spiritus?
Ita quae Dei sint, Spiritum
Praeter Dei, novisse nemini datur.
Nos porro, non mundi quidem,
[Note: 135 ] Suscepimus sed Spiritum oriundum Deo,
Ut dona doceamur Dei.
Quae praedicemus, non decentibus logis,
Humana quos Sophie docet;
Sed verba, sancto suggerente Spiritu,
[Note: 140 ] Ut Spiritus res Spiritu
Adiudicantes; Spiritus quae sunt Dei
Animalis homo non percipit:
Stultitia ei sunt non potens intelligi,
Quae Spiritus diiudicat.
[Note: 145 ] Sed cuncta Spiritalis homo diiudicat,
Diiudicandus nemini.
Quis Dominum enim cognovit, ut sensum instruat?
Nos Christi habet Mens, nosque eam.

CAP.III.

MIhi porro fratres, non erat vobis loqui
[Note: 150 ] Dicenda Spiritualibus;
Sed, ut in Iesu parvulis, carnalibus,
Lac praebui potabile,
Non escam adultis; non enim vestrae illa erat,
Nec nunc quidem est, valentiae.


page 721, image: s139

[Note: 155 ] Quia carnei estis nunc quoque: quos distrahunt
Invidia, lis, contentio.
In perduelles mutuis, animos, bonis,
Hominem atque carnem vivitis.
dicente quodam, Paulli ego sum; alio, Apollinis;
[Note: 160 ] Negatis esse carnei?
Quis igitur iste Apollo? quis Paullus, nisi
Fidei ministri, dedit
Cuique Dominus vos docere, pro rata
Proportione muneris?
[Note: 165 ] Plantare Paulli est, irrigare Apollinis,
Vim praestat auctricem Deus.
Plantator et Rigator ambo sunt nihil,
Sed omnia Auctor est Deus.
Plantantis et Rigantis una censio est,
[Note: 170 ] Mercesque par laboribus.
Domini administri nos sumus, vos et domus
Et proprius Fundus Deo.
Ego, Architectus ut peritus, gratiam
Ad largientis illius,
[Note: 175 ] Fundamen; Alius statui: haec supra, domum.
Quid astruat quis, cogitet.
Fundamen unum est, nemo ponet alterum,
Qui positus est, CHRISTUS, mihi.
Supra istud ut quis collocabit aureos,
[Note: 180 ] Argenteos, vel gemmeos,
Vel ligneo; vel feneos, stipula aut levi
Structos paratus, omnium,
Manifesta fient opera, clarabit dies,
Ignis probabit omnia.
[Note: 185 ] Retegitur ignis omne opus vi; quod manet
Incolume, mercedem teret:
Si quod vorabit flamma, damno hominis labor
Perit; ipse conservabitur,
Tamen ut per ignem An esse vos latet Dei,
[Note: 190 ] Habitante, Templa, Spiritu?
Violare Domini qui volet Templum Deo
Perdente, pessime occidet.
Nam sancta Res est, Vos id estis: Nemo se
Decipiat ipse. Qui sibi
[Note: 195 ] Sapiens videtur saeculi in negotiis,
Vos inter, in stultum migret,
Ut sapiat apte. Saeculi Sapientia.
Stultitia mera coram Deo est.
Scriptura loquitur: propria in versutia
[Note: 200 ] Sapientiam irretit virum.
Et alia: Domino Vanitas Sapientium
Est nota disceptantium.
Nolite in homine gloriari denique,
Nam vestra sunt haec omnia.
[Note: 205 ] Paullus, Cephas, Apollo, Mundus, Vita, Mors,
Praesentia, futura, omnia
Sunt vestra; Christi vos Dei, Christus Patris.
Haec summa, vos Christi et Dei.

CAP.IV.

HUmana sic nos aestimatio putet
Christi ministros, et Dei.
Mysteriorum diribitores: talibus
Incumbit inprimis FIDES;
Ut quisque fidus parte fungatur sua.
Sed minima res mihi venit,
[Note: 215 ] Diiudicari censione qualibet
Vestra, vel humana die.
Quin ipse me nec iudico, nec conscius
Quacumque de re sum mihi.
Sed iustus ideo non ferar, quia deus est,
[Note: 220 ] Qui me sibi diiudicat.
Proin cavete iudicando praestitum,
Praecipere tempus, venerit
Dum Dominus; ille Lucem in altant protrahet
Caecas tenebris machinas.
[Note: 225 ] Consilia cordium publicabit; inde erit
Laus singulis rata a Deo.
Haec in typo vos propter, o fratres, modo
In me, atque Apollo, transtuli.
Nostra ut figura sapere diseatis sacrae
[Note: 230 ] Intra loquelae regulam;
Inflemini ne pro alius alio, mutui,
Dissensionum aculeis.
Quis, stolide, te secernit? aut quid tandem habes,
Debere quod possis tibi?
[Note: 235 ] Aliunde si ergo captum habes, quodcumque habes,
Quid gloriaris ut in tuo?


page 722, image: s140

Satiati ab omni scilicet abunde bono
Regnatis, idque haud nostra ope:
Regneris, atque o utinam; ut in regni throno
[Note: 240 ] sit nostra nobis portio.
Nam puto Deum nos, ultimos, Apostolos,
Statuisse, ut addictos neci,
Spectaculum qui simus, Hominibus, Angelis,
Mundoque, communis Notae.
[Note: 245 ] Nos impotentes, vos potentes in Deo,
Christo feremur; vos cati,
Nos fatui; et ignominia operti plurima,
Vos gloriose et nobiles.
Ad istud usque et esurimus, et siti,
[Note: 250 ] Et nuditate, plectimur
Tempus: vagamur, cedimur, alapamur, manu
Victam elaboramus sua,
Sibi quisque! dicta contumeliis bona
Dilancinati, reddimus.
[Note: 255 ] Si persequuntur, ferimus: obsecramus ut
Nos quisque maledictis petit.
Mundi retrimenta, omniumque opprobria,
Huc usque proiecti sumus.
{Non}, ut pudore vos premam, ista suggero;
[Note: 260 ] Sed moneo caros liberos.
Si paedagogos centum habere milia
Possitis in Christo, Patrem
Tamen unum habetis, ipse Iesu in Christi opus
Vos genui ad Evangelii opes.
[Note: 265 ] Precor ergo sitis aemulatores mei;
Quapropter e carissimis
Timotheum ad vos, silium, misi, meum,
Fidissimum in Christo mihi.
Revocabit ille in memoriam vobis, viae
[Note: 270 ] Quae sint ubique meae in Deo;
Ecclesiis ut contionor omnibus.
Inflata pars vestra intumet,
Venturus ad vos sim velut numquam; cito
Adero, volente cum Deo;
[Note: 275 ] Non verba, sed vim cognitum tumentium.
Etenim haud situm in verbis, Dei
Sed Regnum in alta est Spiritus potentia:
Quod vultis, ergo dicite,
Strictusne veniam examinator, Spiritu
[Note: 280 ] Mansuetus an clementiae?

CAP.V.

Non dubia vestrum lancinat Scortatio,
Scortatio et talis, gregem;
Quam nominare fas nec est gentilibus:
Uxorem ut habeat quis Patris.
[Note: 285 ] Et vos tumetis, nec vacatis luctui,
Patrator ut mali istius
Exterminetur agmine a vestro procul:
Certe ipse corpore dissitus,
Sed mente praesens, iudicavi, comminus
[Note: 290 ] Ut constitutus; crimen hoc
Qui fecit in Christi aggregatis Spiritu
Meo grege; et vestro; potens
Ut vis Iesu vult Dei; Satanae hic homo
Tradatur in carnis luem,
[Note: 295 ] Quo Spiritus salvetur in Christi Die.
Non est bonus vester Tumor.
Breve massam in amplam nonne fermentum patet
Dominari, ubi cepit semel?
Vetus ergo vos purgate fermentum, ut nova,
[Note: 300 ] Favente, massa, Spiritu.
Eo enim caretis. Pascha pro nobis quia
Iam Christus immolatus est.
Festum ergo agamus, non tumentes improbo,
Ceu massa, fermento, vetus.
[Note: 305 ] Malitia fugiat, Veritas, Sinceritas,
Dominentur hominibus novis.
Mea vos Epistola contubernio monens
Arcere scortantem iubet.
At non ut illos mundus hic censet, neque
[Note: 310 ] Idololatrarum gregem.
Cupidos, Rapaces, mundus his veniat simul
Fugiendus: istic suggero
Si, Frater, aliquis, cum volet dici, siet,
Tali notabilis lue,
[Note: 315 ] Scortator, Ebriosus, Idolum colens,
Conviciator, aut rapax,
Avarus; huius contubernium usque eo
Fuge, ne et cibum sumas simul.


page 723, image: s141

Quid enim interest mea quid agant extranei,
[Note: 320 ] Ut iudicare eos velim?
Qui intus manent, {non} iudicatis vos eos?
Extraneos Deus arbiter
Diiudicabit: criminosum hunc ergo vos
Removete de vestro grege.

CAP. VI.

[Note: 325 ] Qui lite fratrem convenire vult suum
Coram infideli persequi,
An sustinere poterit, exclusis piis?
An Universi Iudices
Mundi futuros vos later Sanctos? Deo
[Note: 330 ] Quod si istud ergo creditis,
Indigni iidem iudicare frivola
Mundi putentur iurium?
An Angelorum nos staturos Iudices
Nescitis, ut vitae brevis
[Note: 335 ] Sub Sole fugiant nos locandi calculi?
Quod si incidunt negotia
Vitae ad laborem pertinentia, vilibus
Ecclesiae membris datis
Tribunal: Ut pudore vos feriam, hoc loquor?
[Note: 340 ] Itane omnis ergo exaruit
Sapientia, ut nec unus intersit, potens
Decidere fratrum iurgia?
A fratre frater convenitur, iudice
Sedente servo Daemonum:
[Note: 345 ] Defectus iste grandis est iam, iurgia
Quod nota sunt Christi in grege!
Cur non patimini potius omnem iniuriam?
Cur damna non fertis mage?
At vos fideles quoque lacessitis malo.
[Note: 350 ] An inscii, iniustos Dei
Hereditatem penitus haud admittere?
Ne erretis, hoc scitum est Dei:
Scortator omnis, omnis Idolum colens,
Mollisque, Moechus, Subulo,
[Note: 355 ] Furax, A varus, Ebriosus et rapax,
Conviciator improbus,
Caelo exsulabit. Haec eratis; fonte nunc
Puro regeneratos Deo,
Domini vocante Spiritu Christi, Sacros
[Note: 360 ] Iustitia sancta vos manet.
Licent mihi omnia; pauca conducunt; licet
Liceant mihi omnia, ego tamen
Sub iura redigat nullius. Ventri cibus,
Ciboque Venter; at Deus
[Note: 365 ] Et hunc et illum destruet. Corpus Deo
Non perditae libidini,
Deusque corpori. Excitavit ut Deus
Dominum; potentia illius
Nos suscitabit. Vestra Christi corpora
[Note: 370 ] Sunt membra: membra Christi ego
In membra Scorti transferam? Apage! qui latus
Agglutinat Scorto suum,
In eius exit corpus: Ut Scriptura ait,
In carne erunt una duo.
[Note: 375 ] Agglutinatur qui Deo, unus Spiritu est,
Scortationem expellite.
Extra omne corpus nempe peccatum furit,
Humana quo mens vincitur.
Sed scorta qui sectatur, in corpus suum
[Note: 380 ] Atroce peccat Crimine.
An Corpora esse templa vestra vos latet
Sancti sacrata Spiritus?
Qui vos gubernat a Deo, neque esse iam
Quemquam omnium iuris sui?
[Note: 385 ] Pretio redempti maximo estis: Spiritu
Et corpore ergo gloriam,
Quoniam ambo sunt Dei, facessatis Deo
Scortatione desita.

CAP. VII.

[Note: 390 ] Ad illa, quae mihi indicastis: est bonum
homini, mulierem haud tangere.
Scortationes propter at, suum domi
Habeto quisque coniugem:
Habeto quaeque proprium sibi virum-
Vir debitam uxori, viro
[Note: 395 ] Exhibeat Uxor benevolentiam: suum
Sua in potestate haud habet,
Sed vir mulieris corpus, ipsa sic Viri.
Sese alteri neuter neget,
Nisi utriusque forte consensu abstinens
[Note: 400 ] Uterque, tempus ad statum.


page 724, image: s142

Ieiuniorum Orationumve ad dies
Hinc convenite denuo,
Ne Satanae temptemini, vestra, dolis,
incontinentia obruti.
[Note: 405 ] Concessione sed istud aio, non iubens.
Ut ipse sum, esse omnes velim.
Sed priva cuique dona largitur Deus:
Huic talia, alteri altera.
Caelibibus ergo, quique sunt vidui, loquor:
[Note: 410 ] Bonum ita manere, uti sum et ego.
Qui continere se nequit, nubat licet;
Nam melius id, quam uri male.
Coniugibus autem, voce Domini, adnuntio,
Iubentis, haud svasu meo;
[Note: 415 ] Relinquere virum non potest Uxor suum:
Quod si relinquat, caelibe in
Statu manebit, aut torum reperat suum;
Vir coniugem non desetat.
Ego ceteris, non Dominus, aio: coniugem
[Note: 420 ] Qui, Frater, infidelem habet,
Consentientem matrimonii iugo,
Ne temere eam dimittito;
Virumque pariter mulier: ille sic enim
Sanctificat istam, atque ista enm.
[Note: 425 ] Si secus hab eret, liberi nostri notam
Impuritatis ducerent.
At sancti ii sunt; Infidelis sepatans
Se, separatus permanet.
Nam servit hisce nemo frater casibus,
[Note: 430 ] Sororve; cum ad Pacem Deus
Vocarit omnes. Uxor haud novit, virum
Servare possit an suum;
Et ille an istam. Quoique largitur Deus
Ut quodque, singulos vocans,
[Note: 435 ] Ita ambulanto; sic in omnibus omnia
Ecclesiis disponimus.
Praeputium ne quaere, circumcisa gens;
Neu verpa fiat, quem Deus
Alium vocavit: Nil valet praeputium,
[Note: 440 ] Nihilque circumcisio;
Dei obsequela iussionum est omnia.
Quisque ordinem servet suae,
Uti est vocatus, functionis. Servus es?
Quiesce: Si liber potes
[Note: 445 ] Fieri, utere isto potius, in Deo tameu
Servus vocatus, est Dei
Libertus, et qui liber, est Servus Dei.
Pretio redempti maximo
Cavete, ne fiatis hominum servi. In hoc,
[Note: 450 ] In quo vocartus es Deo,
Maneto quisque. Virginum rebus super
Praecepta non habeo Dei.
Sentient iam sed largior meam, ut cui
Probata sit Fides Deo.
[Note: 455 ] Sic censeo: Esse, propter instantem omnibus
Necessitatem, sic bonum.
Es alligatus coniugi? exsolvi nega.
Solutus? haud quaeras iugum.
Si duxeris, peccare ne putes; vacat
[Note: 460 ] Et virgo nubens crimine.
Afflictionem verum habebunt carnis hi:
At parcere ego vobis velim.
Hoc dico, fratres: Tempus est breve; restitat,
Ut coniugati victitent,
[Note: 465 ] Velut iniugati; qui flet, absimilis sibi;
Gaudensque gaudenti; qui emit
Non possidentis instar; Hoc mundo frui
Volens, fruenti dissonus.
Etenim figura transit haec mundi; illius
[Note: 470 ] Vacare vos Curis volo.
Divina caelebs curat, ut placeat Deo;
Mundana Coniux cogitat,
Uxori et ut probetur: ita diversa sunt
Virgo et iugata femina.
[Note: 475 ] Divina, Virgo, curat, ut placeat Deo,
Cum Corpore atque Spiritu.
Quae nupta, curis destinetur mundi, uti
Probare se valeat viro.
Haec dico vestris commodis, non ut velim
[Note: 480 ] Inicere laqueum; sed Deo
Adhaereatis ut decenter, et procul
Distractionis a metu.
Si censet aliquis turpe quid se admittere,
Servando adultam virginem,


page 725, image: s143

[Note: 485 ] Siquidem ita oportet fieri, et usus postulat,
Is vota perficiat sua;
Non peccat elocando virginem suam.
At corde qui perstat rato,
Necessitate nec adigente vincitur,
[Note: 490 ] Victor Voluntatis suae,
Et pectore istud in suo fixum obtinet,
Ut Virginem servet suam,
Bene agit: Ratum hoc est, Elocator ut bene,
Servator ita melius facit.
[Note: 495 ] Uxor ligata est, quam diu vir vivus est,
Moriente eo, sit libera.
Nubatque cui vult, saltim id in Domino, viro.
Beatiorem sed voco
In nupta quae manebit; Et ego Spiritum
[Note: 500 ] Habere mihi videor Dei.

CAP. VIII.

Porro immolataque sacrantur Idolis,
Ut aestimans, novimus.
Notitia ut inflat, Caritatis regula
Aedificat ita te gnarurem [(perhaps: ?)] .
[Note: 505 ] Quod si videtur scire sibi quid quispiam
Nil novit, ut sciri decet.
Sed si Deum quis diligit, notus Deo est.
Quod immolata ergo attinet,
Idola scimus esse nil penitus, Deum
[Note: 510 ] Et praeter unum neminem.
Dicantur alii quamlibet Dii, in polo
Soloque, sicut plurimi
Domini et Dii sunt; Unus est nobis tamen
Deus, Universi huius Pater.
[Note: 515 ] A quo omnia, in quo nos, et unus Christus est
Dominus Iesus; omnia
Per quem, per illum nos. Sed haud in omnium est
Scientia isthaec mentibus.
Est nempe qui res consecratas Idolis
[Note: 520 ] Pro talibus putans, tamen
Edit has, et huius Conscientia laeditur
Hac ipsa in inscientia
Infirma cum sit. Esca nulla nos Deo
Commendat, ut edendo amplius
[Note: 525 ] Habeamus aliquid, abstinendo vel minus:
Videte sed fratres; licet
Vobis quod, aliis ne quid infirmis paret
Licentia offendiculi.
Etenim, scientem qui ista, te videt tamen
[Note: 530 ] In Idoleio accumbere,
Non Conscientia eius, (infirmum loquor)
Ad edenda persvadebitur
Mactata quae sunt Idolis? Scientia
Infirmus ut frater tua
[Note: 535 ] Perire possit, pro quo Iesus mortuus?
Sic ergo fratris in fidem
Peccans, in eius conscientia ferit
Atroce Christum vulnere.
Quapropter esca, fratris offendiculum,
[Note: 540 ] Si, praeter, haud sumi potest,
Ego carne in aeternum abstinere mavelim [Reg: malim]
Quam fratrem edendo offendere.

CAP. IX.

NOn liber ego sum? non Apostolus? meis
Non Christum Iesum Oculis, Deum
[Note: 545 ] Dominumque nostrum, vidi? Opus nonne illius
Vos estis in nomine meum?
Apostolus aliis non sim; at ero Vobis, meae
Nam missionis in Deo
Signaculum vos estis. Est defensio haec
[Note: 550 ] Penes meos mea iudices.
Non bibere et edere data mihi licentia est?
Non in sorore coniugem
Ut Apostolis, Petroque, Domini et fratribus
Perinde circumducere?
[Note: 555 ] An Barnabae, mihique, solis non datur
Manuum labori parcere?
Stipendiis quis militare propriis
Repertus umquam, aut vineam
Plantasse, fructus cuius haud gustaverit?
[Note: 560 ] De Lacte nec pasti gregis
Edisse? an hominem nos secundum haec dicimus;
Nec Lex idem Dei docet?
In Lege legimus Moysis, triturae opus
Dum peragit, os bovi haud liga.


page 726, image: s144

[Note: 565 ] Bovesne curat Domin? aut in gratiam
Locutus haec nostram est? ita
Sane aestimandum est. Namque arator in spem arat,
Tritura spe debet sua
Operarium mactare. Spiritualia
[Note: 570 ] Si seminavimus bona
Vobis: malane vestra temporaria
Metemus in vicem fide?
Si Iuris alii compotes vestri manent,
Qua fronte non nos aequius?
[Note: 575 ] At iure nostro nemo adhuc nostrum usus est,
Sed sustinemus omnia,
Ne cursum euntis uspiam Evangelii ita
Moriemur: an sacris vacans
Nescitur, inde ut turba pascatur? sedet
[Note: 580 ] Altare qui iuxta, ex eo
Alitur, Deus sic nuntiis sui cibum
Constituit hunc Evangelii,
Ut inde vivant. Usus haud sum tamen ego
Hoc, usque adhuc, donario.
[Note: 585 ] Nec scripsi, ut habeant ista sic; nam commori
Satius mihi, quam vivere
Parta excidentem gloria, alterius manu.
Si fungor officio meo
Apostolatus, inde nulla gloria est:
[Note: 590 ] Necessitate huc obligor.
Nam vae mihi nisi funger! ubi fungar volens
Reposita merces est mihi.
Invitus adigar? ista dispensatio
Nihil minus mihi credita est!
[Note: 595 ] Mea quae ergo merces? gratuitum ut praedicans,
Constituam Evangelium Dei!
Namque omnibus me liberum in servum dedi,
Ut ab omnibus plures lucrer.
Iudaeus inter esse Iudaeos volo,
[Note: 600 ] Acquiram ut horum plurimos.
Sub Lege qui sunt, Legis his subeo iugum,
Acquiram ut horum plurimos.
Sine Lege qui sunt, liber his Legis velut,
Sine Lege non tamen Dei,
[Note: 605 ] Christi sed intra legem agens: ut inscios
Legis frequentes attraham.
Sum factus imbecillis imbecillibus,
Ut imbecilles comparem.
Sum factus omnia omnibus ut in omnibus
[Note: 610 ] Servare quosdam possiem [Reg: possim] .
Hoc factitandum est nomine sub Evangeli
Participem ut eius munera.
Hoc nostis, omnes currere, in stadio, pede
Properante, qui metam petunt.
[Note: 615 ] Sed unus horum praemium fert; praemium
Ut vos feratis, currite.
Sunt continentes temperantque ab omnibus,
Agone qui certant suo.
Illi coronam ut apprehendant, quae perit:
[Note: 620 ] Nos ut perennem. Sic ego
Contendo, certus vincere, nec ut aerem
Feriens inani verbere.
Castigo corpus, inque servitium meum,
Instans ubique, deprimo.
[Note: 625 ] Ne praedicando alterius emendans, meo
Reiciar ipse crimine.

CAP. X.

NEscire fratres nolo vos: Omnes erant
Sub nube ea nostri Patres.
Mare transierunt nempe, Moyses mari
[Note: 630 ] Et nube cunctos abluit,
Omnes eodem Spiritali sunt cibo
Potuque pasti Spiritus.
Petra ebibebant Spiritali consequa,
Erat illa sed Christus petra.
[Note: 635 ] Plerique domino non placebant attamen;
Quos nempe Eremus abstulit.
Hi concupiscere mala nos typi vetant,
Ut concupiverunt Patres-
Idola ne ergo colite, ut hi, scriptum est velut:
[Note: 640 ] Potatum et esum considens
Surrexit inde populus ad ludendum. Ita
Nolite scortari, ut Patrum
Fecere quidam, milia una mox die
Cecidere viginti tria.
[Note: 645 ] Tentare Christum nemo velit, uti Patrum
Hac propter a serpentibus


page 727, image: s145

Periere plures: Murmurare non licet,
Ut murmurantes in Deum
Praesens cecidit perditor. Cuncta haec iis
[Note: 650 ] Sunt facta, moneat ut typus
Nos, finis in quos saeculi extremus cadit.
Qui stare se firmum putat,
Caveat ruinam: nulla vos tentatio
Tetigit, nisi humana, hactenus.
[Note: 655 ] Fidelis autem Dominus, Haud sinet supra
Tentare vir es vos malum;
Tentatione sed sub ipsa vos iuvat,
Tolerari ut exitus queat.
Caveatur ergo cultus Idoli, ut catis
[Note: 660 ] (Vos iudicatis quae) loquor,
Benedictionis ille, quem bene dicimus
Non Sanguinis communio,
Calix Iesu est? frangimus quem, corporis
Non panis, est communio
[Note: 665 ] Christi? Unus est ut panis, unum sic sumus
Qui corpore uno vescimur.
Videtis, Israel, secundum corpus: an
Altaris haud consors erit
Qui victimas edit? Quid ergo dicimus,
[Note: 670 ] Idolum an aliquid? an quid est
Quod immolatur illi? Id assero, hostiae
Quas genticus caedit furor,
Caeduntur illae Daemonum gregi, haud Deo.
Vos ergo rebus Daemonum
[Note: 675 ] Miscere nolim: Poculum nemo Dei
Et bibere Daemonum potest.
Mensam Dei, mensamque Daemonum nequit
Adire quis simul. Deum,
An provocamus? fortiores an Deo
[Note: 680 ] Nos autumamus? Omnia
Licent mihi, sed Omnia haud mihi conferunt;
Licet omne, non omne adstruit.
Alterius omnis, nemo rem quaerat suam.
Quicquid macello venditur,
[Note: 685 ] Comedite, propter nulla Conscientiam
Statuatur hic discretio.
Nam terra Domini est; plenitudo et illius;
Quod si infidelis vos vocat,
Et ire vultis: esui quod ponitur
[Note: 690 ] Comedite, conscientia
Discriminantes nil morante; si tamen
Idolothyta quis vocet,
His abstinete; conscientiam, dein
Et propter indicem. Dei
[Note: 695 ] Et terra quippe, et plenitudo est illius:
Non conscientiam tuam,
Alterius illam sentio. Quid nostrum enim
Aliena conscientia
Damnare libertatem habet? per Gratiam
[Note: 700 ] Participo si quid ego cibi
Blasphemor, ob quod Gratias egi Deo?
Si bibitis ergo aut comeditis,
Seu facitis alia, facite cuncta ad Gloriam
Cuncta benedicentis Dei.
[Note: 705 ] Offensionem fingite Iudaeum undique
Ecclesiaeque Gentium.
Quaerens Salutem plurium, haud lucrum meum,
Ut facio ego omnibus omnia.

CAP. XI.

UT Christum ego, vos me aemulamini, Mea
[Note: 710 ] Quod cuncta iugi memoria
Servetis, ut sunt tradita, hoc laudo bene:
Fratres, sciatis et hoc volo.
Caput omnis ipse Christus est viri, Deus
Christi, mulieris vir suae.
[Note: 715 ] Vir vel prophetans, vel precans, caput sibi
Velando dedecorat suum.
Nudando mulier: hoc enim tantundem habet
Ac rasa si foret. Nisi
Velatur, etiam tondeatur: quod putas
[Note: 720 ] Si turpe, veletur iube.
Capite esse tecto, non decet virum, Dei est
Qui gloria et imago; Viri
Est gloria mulier. Vir haud ex femina est,
Sed femina ex viro, neque.
[Note: 725 ] Istam ille propter, illa sed eum edita est.
Viro ergo submittat caput,
Et propter Angelos; tamen nec absque vir
Muliere, nec mulier viro.


page 728, image: s146

In Domino, Ut etenim mulier ex viro venit,
[Note: 730 ] Sic vir per illam; ambo ex Deo.
Vobis in ipsis iudicate; feminam
Orare non tectam decet?
Atqui docet Natura, dedeceat virum
Quod ire crinitum, coma
[Note: 735 ] Quod sit decora feminae, velaminis
Hanc est adepta nomine.
Contentiosus esse quis putat? sciat
Quod noster, atque Ecclesiae
Mos iste non sit: Haecce non laudans loquor
[Note: 740 ] In mutua quod, haud commoda,
Sed damna convenitis. Intra Ecclesiam
Cum congregamini; audio et
Pro parte credo, dissidere mutuo.
Oportet Haereses quidem
[Note: 745 ] Vos inter esse, quo probandi inclareant
Inter nigrantes candidi.
Cum convenitis ergo, non edere hoc erit
Cenam Dominicam: singuli
Praecipitis edere propriam; fit ebrius
[Note: 750 ] Ita alter, alter esurit.
Domos ne {non} habetis, ubi potu et cibo
Frui sit? an contemnitis
Pudore egent es, proterendo Ecclesiam?
Minime ista laude digna sunt.
[Note: 755 ] A Domino ut habui tradidi vobis: Deus
Qua est nocte IESUS proditus,
Accepit ante Panem, et, actis Gratiis,
Accipite, dixit, et edite:
[Note: 760 ] Hoc Corpus est pro traditum vobis meum.
Hoc facite, memoriam in meam.
Calicemque post cenam; Iste, dicens, est Calix,
Foedus novum in Sanguine meo.
Hoc facite quoties biberitis, memores mei,
Meique iugem in memoriam.
[Note: 765 ] Hoc Passionis est Sacramentum meae.
Hunc panem, et istud poculum,
Quoties bibetis atque edetis, nunctii
Eritis Dominici funeris,
Usque ipse donec veniat. Indignis modis
[Note: 770 ] Panem ergo quisquis hunc edit,
Bibitque calicem, corporisque et sanguinis
Est Dominici laesi reus.
Exploret ergo quisque se, Panemque ita hunc
Edat, hoc bibatque poculum.
[Note: 775 ] Indigne enim qui sumit, is sumit sibi
Iudicium, ut haud Domini volens
Diiudicare corpus: Ideo sunt gregis
Vestri imbecilles [Reg: imbecilli] plurimi,
Aegrique, multi et dormiunt. nos nostri enim
[Note: 780 ] Si essemus ipsi Iudices,
Non iudicemur: iudicamur cum a Deo,
Deo erudimur, ne simul
Mundo necesse sit perite. Ergo dein
Cum convenitis, o mei,
[Note: 785 ] Ut edatis, alterum alter exspecter, domi,
Si qui esurit, ponat famem.
Conventus ipse ne in malum vobis migret.
Cum venero, reliqua digeram.

CAP. XII.

POrro docendi Spiritalibus super,
[Note: 790 ] Scitote, fratres; donicum
Gentes eratis, mutua, ducti perperam,
Idola sectabamini.
Ideoque dico: nemo Spiritu in Dei.
Anathema Iesum dixerit,
[Note: 795 ] Nec Dominum eundem Spiritu sancto sine.
Distincta sunt Charismata,
Dator sed unus, Spiritus: Domo in Dei
Servitia disparata sunt,
Dominus sed unus. Actiones dispares;
[Note: 800 ] In omnibus agit Omnia
Deus unus idem. Cuique Spiritus utili
Exactione proditur:
Sapientiae illi in Spiritu Sermo datur,
Scientiae alteri indidem.
[Note: 805 ] Alii Fides; Sanationum Gratia,
Operatio Virtutem agens.
Alius prophetat, ille discernit, gravi
Discretione, Spiritus.
Linguis loquetur alter, exponet cata
[Note: 810 ] LIngvasque voce, non suas.


page 729, image: s147

Haec omnia Unus ille et idem Spiritus
In singulos diribens, agit,
Ut lubet agenti. Pluribus membris velut
Constare corpus cernimus:
[Note: 815 ] Sunt multa membra, corpus unum; ita Christus est.
Etenim per unum Spiritum
In corpus unum consecrati ducimur,
Baptisma per sacrum: simul
Iudaeus atque Graecus, et liber sibi,
[Note: 820 ] Aliisque serviens, homo.
Omnes in unum Spiritum poti sumus.
Nam corpus unum pluria [Reg: plura]
Sie membra faciunt. Pes, manum esse si negans
Abiudicet se corpori,
[Note: 825 ] An audietur? Auris ut se Oculum ferat
Non esse, non sit corporis?
Si corpus oculos nil facit praeter; ubi odor?
Auditus ubi deponitur?
Sunt constituta membra consilio Dei,
[Note: 830 ] In Corpus unum, singula.
Quod si omnia unum; corpus ubi sit? plurima
Redeunt in amplexum unius,
Non poterit oculus dicere manui, mihi
Non est opus opera tua:
[Note: 835 ] Caputve pedibus, usui haud estis mihi.
Immo illa quae infirmissima
Putamus esse, ducere necessaria
Membra invenimus corpori.
Honesta quae minus, ea honoramus magis,
[Note: 840 ] Ope vestientes plurima.
Decora quae minus putantur, amplior
Tribuitur his merito decor.
Honora quae ex se sunt, minus cultu indigent.
Sic temperat corpus Deus,
[Note: 845 ] Decessit ut cui, cederet honor amplior,
Ne dissiderent absone
Imparia membra; mutuae curae data
Agunt suas res invicem.
Si patitur unum, condolent huic cetera;
[Note: 850 ] Si colitur, exsultant simul.
Vos corpus estis, membra Christi ex illius
Membris; suam ille Ecclesiam
Constituit istic, hos sacrans in Apostolos,
Alios Prophetas, tertios
[Note: 855 ] Abhinc docentes. Inde Virtutes, dein
Sanationum Gratias,
Succursiones, dextera gubernamina,
Et genera linguarum omnia.
Apostoline vel Prophetae omnes tibi?
[Note: 860 ] Omnes ne Doctores vides?
Potentiasve? Sanitatum aut vindices?
Omnes ne Linguarum sonis
Variis loquuntur, Scitave exponunt Dei?
Vos altiores Gratias
[Note: 865 ] Quaeratis, hortor; et viam insignem magis
Ad summa demonstro volens.

CAP. XIII.

QUod Angelorum et hominum uti linguis loquar,
Nec Caritate exuberem,
Ut cymbalum sim tinniens, vel aes sonans:
[Note: 870 ] Si sim Prophetiae potens,
Si noverim mysteria et scientias
Omnes, et omnem habeam fidem,
A deoque montes transferentem, sum tamen,
Nisi caritatem habeam, nihil.
[Note: 875 ] Si frustulatim cuncta mea dilargiar,
Corpusque flammis mancipem,
Nec caritate sim locuples, nil iuvat.
Patiente mente est caritas,
Benigna, non superba, non est invida,
[Note: 880 ] Nil perperam audet, Caritas.
Nil indecore, nil suum in lucrum haec agit,
Nec est malo irritabilis;
Malum nec ipsa cogitat, nec gaudet hi
Iniusta quae sunt, gaudia
[Note: 885 ] In Veritatis collocat rebus sua;
Credit, tegit, fert, sustinet,
Et sperat omnia. Caritas numquam excidit
Cognitio cuncta abolebitur,
Prophetiae, et scientiae, et Linguae cadent.
[Note: 890 ] Ex parte enim cognoscimus,
Ex parte scimus et prophetamur, dein
Perfecta cum successerint,


page 730, image: s148

Exparte quod fuit, abolebitur integrum.
Dum puer eram, ut puero datur,
[Note: 895 ] Loquebar atque cogitabam, transiens
Puerilia abieci in virum.
Videmus etenim nunc, velut in aenigmate
Speculove. Tum faciem Deus
Faciei reponet; nunc seio ex parte, integrum
[Note: 900 ] Cognoscam, uti sum cognitus.
Nunc vero durant Caritas, Spes et Fides,
Tres; Maxima harum est Caritas.

CAP. XIV.

IN, Caritatis dona, Spiritus bono,
Sectamini studio gravi.
[Note: 905 ] Sed maximopere quo prophetent plurimi.
Qui lingua enim loquitur, Deo
Non loquitur homini; nemo nam audit: Spiritui
Hic succinit mysteria.
At qui prophetat, hominibus loquitur bonum,
[Note: 910 ] Hortando, consolando, eos.
Sese ipse lingua qui loquetur, promovet
Totam, Propheta, Ecclesiam.
Omnes loqui vos optitem linguis, magis
Velim prophetari tamen.
[Note: 915 ] Interpretetur nisi simul, lingua loquens
Ut aedificet Ecclesiam,
Minor propheta est. Venero si ad vos ego
Linguis loquens, quid prodero,
Nisi aut scientia aut revelatio docens,
[Note: 920 ] Vel et prophetans, additur?
Anima carentesque sonum res proferunt,
Ut cithara, lyra, vel tibia,
Distinctionem nisi tonorum conferant,
Quid cithara distet tibia?
[Note: 925 ] Incerta dubium si fremat tuba classicum,
Quis separabit proelio?
Sic lingua vobis voce nisi clara sonet,
Quis, quid loquatur, sciverit?
In aerem loquemini. Tot genera fert
[Note: 930 ] Natura, voce nil caret.
Nisi ergo vocis novero vim, barbarus
Ero loquenti, et is mihi.
Sic Spiritus vos quaeritantes, uberes
Ecclesiae quaerite bono.
[Note: 935 ] Qui loquitur ergo lingua, ut exponere queat
Quae dicit, exoret Deum.
Si lingua adorem, Spiritus adorat meus,
Sine fruge at intellectus est.
Quid ergo? Adorem Spiritu, ut et intelligar,
[Note: 940 ] Psallamque, successu pari.
Quod Spiritu si dixeris gregem bene,
Adsintque qui capiant nihil,
Amen suum qui Gratiis addent tuis,
Cum nesciant quid dixeris?
[Note: 945 ] Ita tu quidem bene gratias ages, tamen
Hinc nemo promovebitur.
Grates Deo ago, quod omnibus vobis mage
Mihi dederit Linguis loqui.
Sed quinque malim verba manifesto meo
[Note: 950 ] Ecclesiae sensu loqui,
Quam dena lingua milia effari: cave
Tibi quisque, ne prudentia
Sitis puelli; estote adulti sensibus,
Malitate pueri, Scriptum habet:
[Note: 955 ] Lex inquit, isti lingua ego populo loquar
Aliisque labris, nec tamen
Sic audient me, Dominus inquit: linguae ita
Signum infidelibus datae,
Non et fidelibus; Prophetiae secus,
[Note: 960 ] His, non propritim illis datae.
Itaque cum eodem Ecclesia omnis congruit.
Si singuli linguis sonent,
Et adsit infidelis aut Idiota quis,
Non furere vos dicent ei?
[Note: 965 ] Omnes prophetent, adsit autem quis rudis
Vel infidelis, ab omnibus
Arguitur et diiudicatur; atque ita
Manifestat ipse, quae suo
In corde clausa gestat; itaque, procidens
[Note: 970 ] In faciem, adorabit Deum,
Pronuntians verum esse nobiscum Deum.
Quid ergo, fratres, dicimus?
Quum [Reg: Cum] convenitis, quisque vestrum canticum
Linguamque, doctrinamque, habet.


page 731, image: s149

[Note: 975 ] Interpretationem habet; cuique se
Manifestat intus Spiritus.
Haec promovendae cuncta sunt Ecclesiae,
Lingua loquantur si duo
Aut tres vicissim, interpres unus adgruat.
[Note: 980 ] Si desit hic in Ecclesia,
Taceat, sibi ipse sed loquatur et Deo;
Duo loquantur tresve, eos
Reliqui Prophetas iudicent. Sedentium
Si Spiritus quem tetigerit,
[Note: 985 ] Prior taceto, nam sigillatim hoc modo
Datur prophetare omnibus.
Ita discit omnis, omne Consolatio
Ecclesiae membrum subit,
Et sunt prophetis subditi prophetici,
[Note: 990 ] Volente, Spiritus, Deo.
Non est tumultuum, auctor est pacis, Deus,
Sanctorum in omni Ecclesia.
Mulier sileto in omnibus conventibus,
Non datur huic sexui loqui:
[Note: 995 ] Sed subditae sint, Lex ut olim praecipit.
Quod si volunt quid discere,
Interrogent domi viros: quid turpius
Quam feminam in coetu loqui?
An vestro ab ore Sermo processit Dei?
[Note: 1000 ] Solove pervenit? Sibi
Si quis videtur vel Propheta, vel potes
Haec spiritu annoscat, Dei
Mandata sunt quae scribo: non intelligens,
Intelligere se non, sciat.
[Note: 1005 ] Vos ergo, fratres, quaerite prophetare, sed
Linguis loqui haud defendite.
Et cuncta fiant condetenti in ordine,
Ut mos honestatis iubet.

CAP. XV.

EVangelI nunc nuntium vobis fero,
[Note: 1010 ] Quod voce cepistis mea;
In quo manetis, per quod, ubi tenueritis
Mea dicta, salvi abibitis.
Nisi forte frustra credidistis; tradidi hoc
Largitus est mihi quod Deus.
[Note: 1015 ] Nostras luelas Morte Christum propria
Luisse, Scripturae ad sonum.
Sepultum eum esse, et excitatum tertia,
Scriptura quod probat, Die.
Visumque Cephae, et Apostolis duodecim,
[Note: 1020 ] Deinde quingentis simul
Et pluribus de fratribus; quorum modo
Pars est superstes, pars obIt.
Post et Iacobo, Apostolis et omnibus,
Demum et, ut abortivo, mihi.
[Note: 1025 ] Mihi visus, inquam, minimo Apostolici gregis,
Qui nomen indigne hoc fero,
Ecclesiam quod persecutus sum Dei.
Sed Gratia, quod sum, Dei
Id sum: quae inanis haud fuit mecum: amplius
[Note: 1030 ] Namque ego laboravi omnibus;
Tamen haud ego sed Gratia, in me habitans, Dei.
Et ego ergo, et illi Apostoli,
Sic praedicamus, credidistis vos ita.
Quod si excitatus mortuis
[Note: 1035 ] Christus probatur, quomodo vestro e grege
Quidam resurgere mortuos
Audent negare? Mortuis manentibus
Neque suscitatus Christus est.
Non suscitatus si ille, vanitas Fides
[Note: 1040 ] Sunt vestra, nostra et Concio.
Falsi invenimur nos Dei testes, ubi
Christum excitatum dicimus.
Non suscitavit ille quem si, ceteri
Numquam resurgunt mortui.
[Note: 1045 ] Qui si ita manent, nec Christus exivit necem
Illo manente mortuo,
Inanis est Fides, et haeret in suis.
Sibi quisque peccatis adhuc.
Periere, Christi dormiunt qui in nomine;
[Note: 1050 ] Christum in caduco hoc tempore
Solum sequentes, omnium miserrimi
Probabimur Mortalium.
Nunc excitatus a Deo est Christus Patre
Primitia dormientium:
[Note: 1055 ] Mors quia per hominem, per hominem Excitatio
Quoque mortuorum prodita est.


page 732, image: s150

Sicut in Adamo morimur omnes, mortuis
In Christo ita excitabimur,
Suo ordine omnes; primitiae Iesus, dein
[Note: 1060 ] Adventum in eius qui manent
Vivi, deinde finis, ubi tradet Patri
Deoque Regnum Filius.
Cum tulerit omne Principatum, Vim, Metum,
Omnem potestatem omnibus,
[Note: 1065 ] Regnare oportet Filium, pedibus Patris
Supponat omne dum hosticum.
Mors hostis evanescet omnium ultimus,
Iam pedibus omne ceterum
Subiecit eius. cuncta porro cum canit
[Note: 1070 ] Subiecta, subiciens patet
Quod eximatur, omnia, inde: Postquam ei
Subiecta fuerint omnia,
Et ipse subicietur illi filius
Qui cuncta subiecit sibi.
[Note: 1075 ] Ut in omnibus sit omnia Omnipotens Deus.
Quod si haud resurgunt mortui,
Quid facere, qui pro his abluuntur, dicimus?
Baptismate sibi quid hoc volunt?
Quid nos periclitamur horis omnibus?
[Note: 1080 ] Ego diebus singulis
Morior per istam Gloriam vestram in Deo,
Dominoque Christo, quam fero,
Hominem secundum. Bestias Ephesi iuvat
Vicisse quid me? mortui
[Note: 1085 ] Si non resurgunt, agite, edamur strenne
Et cras bibamus, frigidi.
Nolite falli: scilicet mores bonos
Consortia evertunt mala.
Excutite somnos, ut decet, noxis procul
[Note: 1090 ] Sunt nempe, qui ignorant Deum.
Habeatis ut pudorem, ita ego vos alloquor.
At dicet aliquis, mortui
Ut suscitantur? prodeunt quo corpore?
Insipide; tute quod seris,
[Note: 1095 ] Nisi mortuum sit ante, neutiquam venit
In Vitam: Et hoc quod seminas,
Non est futurum corpus illud; sed merum
Generis sui granum seris.
Largitur illi, quod placet, corpus Deus,
[Note: 1100 ] Cuique semini suum.
Non omnis eadem est caro, caro: sed differunt
Hominum, voluerunt, piscium,
Pecudumque carnes. Corpora et caelestia
Sunt corpora et terrestria.
[Note: 1105 ] Et gloriam horum gloria illorum premit.
Ut alia Soli claritas,
Est alia Stellis, ipsaque astrorum invicem
Differre lux patet omnibus:
Sic mortuorum pollet instauratio; in
[Note: 1110 ] Corruptione Semen est.
Corruptione, quod resurget, indidem
Vacabit omni. Ignobile
Quod seminatur, suscitatur nobile;
Potens, quod infirmum fuit.
[Note: 1115 ] Animale seritur, Spiritale reponitur;
Nam genera sunt haec corporum,
Scriptura ut inquit: Prior Adam creatus est
Viventem in animam, Spiritum
Posterior in vivificum; At hoc e Spiritu
[Note: 1120 ] Corpus animale non praeit,
Sed sequitur. E tellure terrenus prior,
Posterior axe est caelius
Homo, ipse Dominus. Ille qualis terreus,
Terreni et ipsi; qualis est
[Note: 1125 ] Caelestis ille, ceteri sunt caelici.
Imaginem nos gessimus
Ut Terrei, geremus ita et imaginem
Caelestis. Hoc, fratres, loquor
Hereditatem Sanguis et caro quia
[Note: 1130 ] Capessere nequeunt Dei.
Corruptio nec consequetur Dominium
Aeternitatis. Mysticum
Hoc dico vobis: Alterabimur quidem
Omnes; sed haud omnes tamen
[Note: 1135 ] Obdormiemus; oculi in uno momine
Ad ultimae sonum tubae.
Tuba canet etenim; nec mori potes dein
Simul resurgent mortui.
Superstites nos ceteri immutabimur.
[Note: 1140 ] Corruptioni obnoxium hoc


page 733, image: s151

Oportet incorruptibilem ineat statum:
Mortale non moriturum opus.
Haec ubi peracta, fiet hoc quod scribitur;
Mors moritur in Victoriam.
[Note: 1145 ] Aculeus ubi iam est mortis? Ubi Victoria
Manet sepulcri? Absorpta sunt.
Aculeus sed Mortis est peccatum, ei
Lex huius est virtus. Deo
Sit Gratia, istam qui exhibet Victoriam,
[Note: 1150 ] Per Christum Iesum, Ecclesiae.
Sic ergo Fratres, stetis immoto in statu
In Opere locupletes Dei:
Semper scientes, non inanis quod labor
Sit vester in Domino Deo.

CAP. XVI.

[Note: 1155 ] COllecta porro quae sit in Sanctos, modis
Queis [Reg: Quibus] ordinavi Ecclesiis
Galatarum, ita et vos facite curetur. Sacro
(Qui primus hebdomadis) die
Secum recondat quisque, seponens bene
[Note: 1160 ] Quod cuique visum erit dari.
Collectio ne differatur in meam
Praesentiam usque; ego cum adero,
Quos litteris probabitis scriptis, ferant,
Me destinante, Hierusalem
[Note: 1165 ] Vestrae Benignitatis haec donaria.
Si digna porro res erit
Proficiscar ut ego, mecum eant. Macedoniam
Cum transicto, vobiscum ero.
Transibo certo nempe. Vobiscum sedet
[Note: 1170 ] Manere vel brumam integram.
Quocumque vos ut prosequamini meum
Iter: neque etenim ut transiens
Vos visitabo. Sed per aliquantum, Deus,
Tempus manebo, si volet:
[Note: 1175 ] Ad Pentecosten usque ero Ephesi; nam ostium
Operosum et ingens mihi patet,
Multusque perduellis. Ubi Timotheus
Aderit, cavete ut sine metu
Versetur illic; nam facessit, idem meo,
[Note: 1180 ] Opus ille constanter, Dei.
Ne spernat illum quispiam ergo, sed bonae
Deducat in Pacis manu
Ad me profectum, ceteris cum fratribus.
Exspecto enim hic ego virum.
[Note: 1185 ] Apollo vero saepius rogatus, ut
Et ipse vos inviseret
Cum fratribus, venire plane noluit;
Venturus, erit ubi commodum.
Vigilate fortes, state mascula in fide,
[Note: 110 ] In Caritatis actibus
Cuncta exigentes. Porro vos, fratres, precor,
Stephanae familiam, ut cultibus
Addixerit se sponte Sanctorum, ut fide
Sit prima, nostis, Achaiae.
[Note: 115 ] Ita vos ministri estote sanctis invicem,
Omni et cooperanti in Deo.
Nunc gaudeo praesentibus, Stephana, simul
Achaico, et Fortunio.
Defectum enim isti explere vestrum quiverint;
[Note: 1200 ] Vestrum; meumque Spiritum
Reficere prompti; tale donum qui ferant,
Agnoscere hosce vos decet.
Ecclesiae vos consalutant Asiae.
Priscilla et Aquila, atque quae
[Note: 1205 ] Ecclesia horum est: tota vos fraternitas
Salutat, et vos invicem
Vos consalutate osculo in sancto; mea
Salutat haec Paulli manus.
Si Domi num Iesum non amat quis, omnibus
[Note: 1210 ] Anathema sit Maranatha.
Vobiscum in aevum Christi Iesu Gratia,
Et Amor sit in Christo meus. Amen.
Per Achaicum, Fortunium, Timotheum
Stephanumque PAULLI nuntios
[Note: 1215 ] Missa est Philippis ad Corinthios prior,
Dictante SANCTO SPIRITU.


page 734, image: s152

BEATI PAULLI AD CORINTHIOS, EPISTOLA SECUNDA.

CAP. I.

COnsilio IESU, Apostolus Christi, Dei
Cum fratre, Paullus, Timotheo;
Dei, Corinthi quae modo est, Ecclesiae,
Et in universa Achaia
[Note: 5 ] Sanctis. Perennis Pax sit atque Gratia
Parente vobis a Deo,
CHRISTOque Domino nostro Iesu! Sit Deus
Genitorque Benedictus Dei
Dominique nostri Christi, et idem totius
[Note: 10 ] Miserationis omnis, et
Solatii Pater: Per huius Gratiam
Aerumna in omni immobili,
Solatione qua reficimur caelitus,
Solamur afflictos simul.
[Note: 15 ] Nam passio nos densa ceu Christi premit:
Ita per eundem exuberat
in condolentes nostra Consolatio.
Sive ergo porro affligimur,
Solatio pro, pro salute vestra, item
[Note: 20 ] Solacionem aut recipimus
Quam ex parte vobis largiamur nostra; uti
Utrique toleremur bene
Afflictionum par genus, spes firma nos
Ubique de vobis habet;
[Note: 25 ] Ut quos sciamus passionum, sic quoque
Fore socios solaminum.
Nam nolumus vos esse nescios, mali
Quid in Asia nos torserit,
Supra modum viresque Vitae ut ipsius
[Note: 30 ] Discrimen esset maximum.
Mors certa fixis imminebat terminis,
Ne nostra nos fiducia
Abriperet ultra; spes sed omnes, mortuos
In suscitante, essent, Deo:
[Note: 35 ] Qui morte tanta eripuit, et nunc eripit,
Eripiet et nos postmodum;
Ut spem tenemus, adiuvantibus preces
Nostras pari vestris ope.
Ut varia nobis da na, quae tribuit, Deus,
[Note: 40 ] Variis celebrentur modis;
Omnisque generis gratias homines Deo
Iunctis reponant mentibus.
Haec nostra Gloria, testimonium bonae
Est apta Conscientiae,
[Note: 45 ] Sinceritate simplici quod in Deo;
In Gratia Sola Dei,
Non ambitu Sapientiae humanae, dies
Peregerim in mundo meos,
Et vos penes quam plurimum. Non scribimus
[Note: 50 ] Aliena vobis; cognita,
Sed lectaque ante, spe bona, in finem ultimum
Haec agnituros denique.
Ex parte pridem nostis esse gloriam
Nos vestram, et in Christi diem
[Note: 55 ] Domini Deique vos meam: Fiducia
Qua nixus, ad vos indidem
Venire volui, quo secundae compotes
Ita redderem vos Gratiae.
Transire per vos illam, et ex Macedonia
[Note: 60 ] Ad vos redire denuo,
Ad limitesque porro deduci soli
Iudaici, a vestro grege.
Cum destinavi haec, numquid usus quapiam
Levitate sum? aut, quae destino
[Note: 65 ] Ad carnis agito iussa? Num sermo meus
Fuit Etiam et Non? Sed Deum
Laudo Fidelem, nostra non fuit, nec est,
Modo hoc, modo illud, Concio.
Nam Christus, ipse filius, IESUS, Dei,
[Note: 70 ] Quem praedicante agnoscitis
Nobis, Timotheo, Me, atque Silvano, haut fuit
Est nonque: fuit in eo est merum.


page 735, image: s153

Promissiones quotquot exstant, sunt Dei,
Est unum, in illo, in illo Amen,
[Note: 75 ] Ad gloriam per nos Dei: Firmante quo
Christo in sumus et inungimur
Nos vosque, Deus est; quoque signante arrhabo
In corda Spiritus datur.
Ego in animam meam invoco testem Deum,
[Note: 80 ] Nondum Corinthum hoc nomine
Venisse, quod pepercerim vobis volens,
Cum stet sua quisque in fide:
Dominari in illam velle nos absit, cui
Sumus administri in gaudiis.

CAP. II.

[Note: 85 ] HOc constitutum est, nolle me tristem dein
Vestrum gregem revisere.
Nam vos ego si tristificem, hilarem dabit
Quis me, nisi quem tristem ego?
Quod scribo, ne, cum venero, unde gaudium
[Note: 90 ] Decet, inde maerorem hauriam.
Confisus in vos nempe, gaudium meum
Vestrum esse laetitiam omnium.
Maerore in alto, plurimas per lacrimas;
Non scribo tamen, ut indidem
[Note: 95 ] Maerere vos velim, sed Amor ut uberans
in vos patescat omnibus.
Quod si meum maerore cor quis perculit,
Ex parte tolerabo id mea,
Ne vos mea quoque vice contristemini.
[Note: 100 ] Sufficiat increpatio huic
A plurimis profecta, ut contrario
Solari eum, et ei ignoscere,
Absorbeatur ne dolendo, svaserim,
Eiusmodi in qui sit statu.
[Note: 105 ] Ut ergo Caritatem in illum conditam
Firmetis obsecro, quibus
Et finem in istum scripsi, uti cognoscerem
Oboedientiam in omnibus.
Quodcumque vos donastis, et condono ego;
[Note: 110 ] Quod si qua donavi hactenus
Donata propter vos sciatis invicem
Christi; inque cladem Satanae,
Consilia cuius nota sunt nobis satis.
Porro; cum adessem Troadem
[Note: 115 ] Christi professus nuntium, et in eo patens
Oblatum ubi esset ostium,
Remissionem mihi negavit Spiritus,
Absentiam ob fratris Titi.
His ergo dicto vale, abii in Macedoniam.
[Note: 120 ] Deo at perennis gratia,
Quo largiente semper in Christo, hostibus
Victis, Triumphus noster est,
Odorque Cognitionis eius diditur
Per nos in omnibus locis.
[Note: 125 ] Odor suavis nos sumus Christi Deo, in
Salvis et inter entibus.
His Mortis ad Mortem, alteris ad Vitam Odor
Vitae: sed his quis idoneus?
Non equidem, ut alii, nundinamur Opus Dei:
[Note: 130 ] Sinceritate sed mera,
Ut ex Deo, inque, loquimur, adspectu Dei,
Salvifica Christi munera.

CAP. III.

LAudamus ergo nosmet iterum? aut indigi
Epistolis vestris sumus
[Note: 135 ] Ad vosve missis, unde commendabiles
Reddamur? Atqui Epistola
Vos nostra cordibus estis inscripta omnibus,
Quae legitur et cognoscitur.
Clarescit ex quo nempe, nobis nuntiis
[Note: 140 ] Christi esse vos Epistolam,
Non exaratam sepia, sed Spiritu
Viventis aeternum Dei;
Nec in tabellas marmorum, sed carneum
Pugillar istud cordium.
[Note: 145 ] Per Christum habemus apud Deum fiduciam,
Non sponte nostra idonei
Quod simus etiam cogitare tale quid.
idoneum omne sed ex Deo est:
Qui fecit aptos nos ministros foederis
[Note: 150 ] Novi; docentes Spiritu
Non littera. nam littera occidit, novam
Dat Spiritus vitam viris.


page 736, image: s154

Quod scripta, Mortis administratio fuit,
Si littera in marmor, potens,
[Note: 155 ] Adeo ut ferentis intueri Moysis
Vultum nequiret Israel
Quei gloriosum non putemus Spiritus
Nobis ministerium fore?
Damnationis gloria si floruit
[Note: 160 ] Certe, administratio, magis,
Iustitiae, habebit copiosius decus,
In altiore gloria.
Nam neque quod illic gloriam accepit, potest
Huic comparari gloriae;
[Note: 165 ] Tanta ista floret: Nam quod est evanidum,
Si flore tanto splenduit,
Splendere certe aeterna maiori decet.
Hac spe vigentes, plurima
Ingruimus in Fiducia; nec condidit
[Note: 170 ] Velamine os ut Moyses,
Vultum caducum ne videret Israel;
Cor unde corum obbrutuit.
Nempe hunc adusque lectionem foederis
Velamen antiqui, diem,
[Note: 175 ] Obfuscat illis; Concio sed EvangelI
Hoc tollit in Christi fide.
Hunc, dico, adusque, dum legunt Legem, diem
Velantur horum Pectora:
Quod versa Christum corda si cognoverint,
[Note: 180 ] Tollentur haec velamina.
Is porro Dominus, Spiritus: ubi Spiritus
Domini, esse Libertas amat.
Facie retecta gloriam omnes nos Dei
Speculo intuentes limpido,
[Note: 185 ] Hinc formam in eius gloriamque ex gloria
Transferimur, afflatu Dei.

CAP. IV.

HAec administratio Dei cum tradita
Sit iussibus nobis, velut
Adsistit eius Gratia, haud segnes sumus
[Note: 190 ] Caecum abdicare dedecus.
Non ambulantes callide, aut verbum Dei
Adulterantes, sed merae
In Praedicatione Veritatis, et
Nos conscientiis Dei
[Note: 195 ] Facie in regentis comprobantes omnium
Hominum. Quod ista Concio
Si quibus operta est, est operta cadentibus
Queis [Reg: Quibus] , Infidelibus Deo,
Caecavit animos saeculi Deus istius,
[Note: 200 ] Ne Gloriae Christi, Dei
Qui vera imago est, irradiet eos, ferens
Veram Salutem, Nuntius.
Non praedicamus nosmet ipsos, sed Deum
Dominumque Christum, in Nomine
[Note: 205 ] Vestri fatemur cuius esse Servuli,
Qui dixit ut splendesceret
Lux e tenebris cordibus nostris: Deus,
Hic splenduit, scientiam
Ad Claritatis Christi Iesu in vultibus.
[Note: 210 ] Fictilibus in vasis tamen
Thesaurum habemus hunc, ut omnis solius
Potentiae sit apex Dei,
Minimeque noster; Undiquaque affligimur,
Non strangulamur attamen.
[Note: 215 ] Ob haesitamus, nec tamen ob haerescimus;
Persequitur hostis undique,
Non destituimur: Humiliamur, non tamen
Perire nos patitur Deus.
Ubique circumferimus isto in corpore
[Note: 220 ] Christi ob sequelam, usque in necem.
Ut vita Christi corporibus in his simul
Manifesta fiat omnibus,
Semper per istam tradimur vitam neci
Hunc propter; immortalitas
[Note: 225 ] Ut Christi in ista carne mortali probet
Toti suam Orbi Gloriam.
Operatur isto vita sic in vos modo,
In nostra Mors sic corpora.
Et quoniam eundem possidemus Spiritum
[Note: 230 ] Fidei; velut Scriptura ait:
Credebam, ob hoc loquebar: Et nos credimus,
Quapropter et loquimur; fore
Istud scientes, suscitemur ut ab eo
Vobisque sistamur Deo,


page 737, image: s155

[Note: 235 ] Qui suscitavit Dominum Iesum e mortuis.
Haec cuncta qui vobis facit,
Amplifica ut illa Gratia, in multis potens
In pluribus grates Deo
Operetur, eius in perennem Gloriam.
[Note: 240 ] Ipsi ergo non segnescimus.
Externus iste licet homo corrumpitur,
Internus in Diem ex Die
Renovatur; et caduca sic afflictio
Sublime, sublimi modo,
[Note: 245 ] Pondus perennis Gloriae nobis parit;
Minime ista iam spectantibus
Coram videntur quae, sed invisibilia.
Nam pupula ista quae videt,
In tempore haerent, suntque temporaria:
[Note: 250 ] Aeterna at invisibilia.

CAP. V.

ID scimus et enim, terreae hoc domunculae
Si dissolutum textum erit,
A Domino in aethere nos domum aeternam, haud quidem
Factam, esse nacturos, manu.
[Note: 255 ] Et hoc vovemus, huc anhelamus, domui
Superindui, caelo editae:
Ut inveniri nempe non nudi, sed in
Dignis queamus vestibus.
Gravati enim hac qui nunc domuncula sumus,
[Note: 260 ] Desideramus, non quidem
Ea exui, sed altera superindui,
Ut Vita Mortem ab sorbeat.
Porro est Deus, qui condidit ad hoc nos, dedit
Quique arrhabonem Spiritum.
[Note: 265 ] Stabili proinde semper audemus fide,
Haud nescii, hoc in corpore
Quoad manemus, abesse nos peregre Deo,
Non specie agentes, sed Fide.
Confisi abinde et praeferentes, cum Deo
[Note: 270 ] Esse, atque abesse corpori,
Eapse causa cui placere tendimus
Praesente et absente in statu.
Omnes enim parere oportet Iudicis
Christi ad Tribunal: Corporis
[Note: 275 ] Ut quisque iuxta gesta recipiat bonum
Malumve, quod nobis Dei
Cum terror iste dictet, ad veram fidem
Homines studemus ducere.
Deo patemus, spero nos vestras neque
[Note: 280 ] Latere Conscientias.
Non denuo nos hicce commendabimus,
Occasionem sed dare
Vobis studemus gloriandi, gloria
In nostra, ad illos assolent
[Note: 285 ] Qui gloriari in vultibus, non pectore.
Seu mente turbida sumus;
Sumus Deo; seu sana ea, vobis sumus.
No Christi enim urget caritas,
Hoc aestimantes; pro omnibus si mortuus
[Note: 290 ] Est Unus, istos mortuos
Simul esse cunctos, Christus ita defunctus est
Vice omnium, nemo ut sibi
Viventium iam vivat; omnes mortuo, et
Resuscitato horum vicem.
[Note: 295 ] Proinde iuxta carnis opus hinc neminem
Nos novimus; quod iuxta idem
Si novimus Christum, nec amplius quidem
Nunc ita. Creatio nova
Si qua orta in illo est, vetera cuncta iam novis
[Note: 300 ] Pertransierunt subditis.
Horum omnium auctor est Deus, qui in filio
Mundum ita reconciliat sibi,
Statuens ministros nos reducti foederis,
In Christo Iesu erat Deus
[Note: 305 ] Mundum reconcilians sibi; offensis ei
Simul remissis omnibus.
Cuius reconciliationis denique
Nos esse praecones iubet.
Legatione fungimur sic, nomine
[Note: 310 ] Christi, precantes vos, Deo
Per ora nostra, nomine in Christi, Deo
Uti reconciliemini.
Hac fine, qui peccata nulla noverat,
Hunc esse peccatum dedit
[Note: 315 ] Nostram in vicem, Iustitia; nos hoc protinus
Fieremus ut modo Dei.


page 738, image: s156

CAP. VI.

HUic cooperantes admonemus, Gratiam
Capiatis ut, grati, Deo.
Sic quippe dixit: Praestituto tempore
[Note: 320 ] Preces tuas exaudiam;
Die in salutis nempe succurram tibi.
Nunc praestitutum id tempus est.
Dies Salutis, ecce nunc adest: cave
Tibi quisque, ne qua Offensio
[Note: 325 ] Oriatur, unde Contumelia queat
Sermo Salutis affici.
Per cuncta famulos approbemus nos Deo
Patientia in iugi, omnibus
Afflictionibus, necessitatibus,
[Note: 330 ] In saeculi ludibriis,
Verberibus in, Carceribus, in Laboribus,
Iactationibus, fame,
Siti, et vigiliis: Castitatis purimae,
Scientiaeque ut adseclae,
[Note: 335 ] Patientiae, Benignitatis, Spiritu
Duce Sancto; in haud fictae graves
Vi Caritatis, Veritatis per Dei
Sermonem, in eius robore
Per arma utrumque Iustitiae habiles latus,
[Note: 340 ] Dextro et Sinistro, vincere;
Per Gloriam, per Dedecus, Convicia,
Laudesque: ceu plani, tamen
Veridici; ut ignoti, sed agniti bene;
Addendi uti iam mortuis,
[Note: 345 ] Sed, ecce, vivi! saepe castigabiles,
Numquam perempti funditus;
Ut maesti, at hilares semper; ut pauperrimi,
Ditare sed multos scii;
Ut possidentes nil, habentes omnia
[Note: 350 ] Dilecti, io, Corinthii,
Nostra ora vobis pandimus: confidimus
Forti potentes pectore.
Non opus habetis anxiare vos vice
Nostra; quod anxiamini
[Note: 355 ] Dilectione facitis ex mera. Meos
Ut Liberos vos alloquor:
Ut hauriatis comparem Fiduciam,
Ergaque nos gestus pares.
Ne cum infideli vos peregrini grege
[Note: 360 ] Subeatis haud vestrum iugum.
Iustitia quid enim fructuum ex consortio
Malignitatis auferet?
Communio quae Lucis et Tenebrarum erit?
Quae Christi erit cum Belial?
[Note: 365 ] Quae cum infideli sit fideli portio?
Idola quid ad Aulam Dei?
Vos viva certe Templa viventis Dei
Scriptura firmat, cum canit:
Habitabo in illis, ambulare in his volo;
[Note: 370 ] Populi hi mei, Ego sum illis Deus.
Proinde secedatis horum ab agmine:
Dominorum ita Dominus iubet.
Impura qui non tanget, arrogabitur
In filium et natam mihi;
[Note: 375 ] Egoque vobis ero parens, haec omnium
Promittit electis potens.

VII.

PRomissa nunc cum tanta teneamus, mihi
Carissimi o Corinthii,
Purgemur omni ab inquinatu Spiritus
[Note: 380 ] Et Corporis; tum fortiter
Pergamus orsa in Sanctitates, ne timor
Relinquat umquam nos Dei.
Exemplar a me capite. Laesi ego neminem,
Violare volui neminem,
[Note: 385 ] Nullum fefelli: Non tamen vobis modo
Haec iacto damnandis, meo
Quos esse clausos pectore, asserui supra,
Vitae sodales et necis.
Ad vos in altis ista gaudiis loquor,
[Note: 390 ] Fit multa vestra iactito.
Solaciis sum plenus indidem, ubero ex-
sultationibus, super
Abundo in ipsa mole maestitudinum,
Afflictionum in copia.
[Note: 395 ] Appelleremus cum Loca in Macedoniae
Nostra haud quiescebat caro;


page 739, image: s157

Cingebar undique, intus angebat timor,
Extra arma dira Litium.
Solator ast humilium erat praesto Deus,
[Note: 400 ] Unanimis adventu in Titi.
Non tamen eo uno, sed quod a vobis quoque
Ingens ferebat gaudium.
Et ipse quo gaudebat, ut vester mei
Flagraret in lacrimis Amor,
[Note: 405 ] Pietatis ut vis, Zelus ut Constantiae:
Hilarabar unde medullitus.
Nam litteris quod excitaram aliquid meis
Quod triste, nusquam paenitet.
Et paeniteret si quid, hoc exstinxerim
[Note: 410 ] Nunc ampliore gaudio.
Maerore non quod sitis offusi; sed is
Ad paenitendum quod tulit
Divinitus vos nempe tristatos reor,
Ne parte ab aliqua per meas
[Note: 415 ] Sentire damnum vos daretur litteras.
Nam maeror, oriundus Deo,
Solet ad Salutem efficere Paenitentiam,
Non paenitendam cuipiam.
Sed maeror alter Saeculi, mortem parit:
[Note: 420 ] Proinde tristitia a Deo
Quantum, ecce, fructum peperit in vobis. Timor
Hinc ille, ea Excusatio;
Illa Ira, Zelus, illa, vi desiderI
Innisa, Vindicatio.
[Note: 425 ] Certe innocentiam ita probastis omnium
Adesse vobis criminum.
Quapropter etsi scripserim vobis, tamen
NOn est id actum, ob illius
Qui laeserat, nec inde laesorum, vicem;
[Note: 430 ] Sed Diligentia ut, Deo
Operante, vestra penitus innotesceret
In nos, et erga ipsum Deum.
Solatur ergo vestra nos Solatio.
Sed, omne momentum supra,
[Note: 435 ] In Gaudio nos ubere exsultavimus
Immane gaudentis Titi.
Illius etenim Spiritus vestra vice
Recreatus, in semet viget.
Quas quippe laudes illi ego suggesseram
[Note: 440 ] Vestras, pudere non iubent.
Sed ut omne verum est, quod docebam vos ego,
Ita nec fefelli idem Titum.
In corde penito vos suos Titus gerit,
Cum cogitat vestrum decus,
[Note: 445 ] Oboedientiamque, quoque cum metu
Susceptus a Vobis fuit.
O quanta nos laetitia conceptos habet;
Quod fidere ita vobis queam!

CAP. VIII.

CErtifico vos de Gratiis, Fratres, quibus
[Note: 450 ] Ecclesias Macedonias
Dominus beavit: Gaudia harum sunt supra
Modum elevata, scilicet
Quia per pericla plurima probate, fidem
Tenuere conceptam semel.
[Note: 455 ] Quamvis egeni maxime, magis tamen
In simplici donis manu
Sua contulerunt: testor, extremis suas
E viribus dabant stipes.
Monitisque multis, fletibusque prendere
[Note: 460 ] Pepulere cunctantes bona,
Quibus adfuerunt coetui sancto, ubera
Communione munerum.
Sperare non ut nostrum erat; sed ipsemet
Se quisque primitus Deo,
[Note: 465 ] Deinde nobis, per Voluntatem Dei,
Ut admoneremus Titum,
Uti orsus esset, pergeret vestro quoque
Beneficia petere a grege.
Sed ut estis omni in genere locupletes fide,
[Note: 470 ] Verboque, diligentia,
Scientiaque et Amore nostri, Operam date,
Ut in his abundetis quoque,
Non dico, vobis quod quid imperem; modo,
Quia ceteri sunt seduli,
[Note: 475 ] Vestram probare molior fidem, bono
An cordi Amor sit deditus.
Ignota vobis quippe non est Gratia
Christi; quod omnium potens,


page 740, image: s158

Egenus ille factus est vestro bono,
[Note: 480 ] Ditaret ut vos scilicet.
Sententiam sic largior vobis meam,
Ut poscit Utilitas quoque
Anno parata vestra; non factis modo,
Sed et voluntate obvia.
[Note: 485 ] Nunc opera praesto sint precamur, indidem,
Ut vota factis consonent,
Quantum tenetis. Prompta namque Gratia est,
Si quis, dare quod animus iubet,
Dat mente prompta, non secundum, haud quod tenet,
[Note: 490 ] Sed quod habet, et potest dare.
Nec hoc fit, ut quiete ceteros frui,
Angique vos, placeat mihi:
Aequale sed sit ut omnium fortunium,
Egentium ergo, copia
[Note: 495 ] Supplere tendat vestra defectum, diu
Quam durat ista angustia.
Ut postmodo horum serviat abundantia
Vestrae vicissim Egentiae.
Paritas ut insit, utque Scriptura occinit:
[Note: 500 ] Qui multa sibi collegerat,
Non plus habebat; qui parum minus nihil.
Sed Gratiae dandae Deo,
Qui diligentia hac cor imbuit Titi:
Monitus sequebatur quidem
[Note: 505 ] Hic ille nostros; sedulus sed propria
Coactus ad vos cura iit.
Illi per omnes iunximus fratrem inclutum
Ecclesias EvangelI
Conscriptione: tota quem communio
[Note: 510 ] Munus in id ordinaverat;
Ut nomine huius esset ab eunti comes,
Capiendum ad hoc beneficium,
Laudis quod ergo vestrae, et ad Honorem Dei
Recte expeditum cernimus.
[Note: 515 ] Nostrum est cavere Fama ne feriat mala,
Tam dite, quod nostris datum est
Precibus, tributum; dein adesse, recte ita ut
Cuncta administrentur, Deo,
Coram, atque hominibus. Frater huic noster comes
[Note: 520 ] Est additus, ob industriam,
Diu probatam, nuncque laudatam magis.
Pleni sumus Fiducia
Tam nomine Titi; qui milii adiutor fuit,
Quam fratrum corum, Apostoli
[Note: 525 ] Qui sunt per alias nobiles Ecclesias,
Vos, hoc in articulo rei,
Nostrasque laudes, inestis undique,
Vestrumque Amorem strenue
Coram omnibus monstrare velle Ecclesiis
[Note: 530 ] Favente Christi Spiritu.

CAP. IX.

SAnctis parantur quae tributa, pluribus
Ea non opus describere est.
Nam prona nobis vestra mens est cognita,
Macetisque laudata haud semel.
[Note: 535 ] Achaia, inquam, iam alterum annum praestitit
Exempla munificentiae.
Tamen hosce fratres misimus, quo vestra Laus
In parte non hac falleret.
Sed ut paratos etiam in hoc negotio
[Note: 540 ] Offenderent Macetae mei,
Si qui venirent quando mecum in Achaiam
Pudore ne (non dico vos)
Confunderemur tam gravi in praeconio,
Monere fratres institi
[Note: 545 ] Ut rem decentem; convenirent ut prius
Vos patria in vestra, ut stato
Promissa tempore experirentur bona,
Avaritia ne accederet,
Mersura totum. Sentio sic, parca cui
[Note: 550 ] Sement tenui erit manus,
Messis sequetur hunc brevis: Cui largior,
Huic copiosa merx erit.
Quisque uti volenti fiet, haud coacta res
Nec vi exigenda haec ponitur.
[Note: 555 ] Deus datorem diligit laetum, cui
Ditare facile est, omnibus
Vos in beatos unice proventibus,
Ut Opera faciatis bona.
Scriptura fatur: Semina hic sparsit manu
[Note: 560 ] In pauperes muni sua,


page 741, image: s159

Iustitia perpes huius in saeclum manet.
Sic ergo concludas bene.
Semen satori qui dat, ubertim cibum
Etiam dabit messoribus:
[Note: 565 ] IUstitia ut horum laeta fructificet, bonis
In omnibus florentium.
Ut sancta vos sic simplicis Animi probet
Grates agentes, Vis, Deo.
Haec dona quippe {non} pii supplent modo
[Note: 570 ] Defectiones agminis,
Verum etiam abundat, plurimi grates Deo
Pro munere hoc vestro cum agant,
Laudentque Dominum, plena quod scientia
Evangelii vos imbuat;
[Note: 575 ] Coetusque reliquo cum sacri grege gaudeant
Haec dona propter candida;
Suasque certi sic Deo audiri preces,
Desideranter vos ament.
Queis [Reg: Quibus] tanta die sit tributa Opulentia,
[Note: 580 ] Grates agendo, Gratiae.

CAP. X.

EGo, Paullus ipse, moneo vos Christi Dei
Per Lenitatem et Gratiam,
Qui soleo praesens vilis esse, absens siti
In vos anhelo maxima.
[Note: 585 ] Sed peto, necesse ne sit, ubi veniam, mihi
Tractare vos iuxta hanc sitim:
Utique ea, quam dictitant, audaciam
Adesse nostris moribus;
Carnaliter sentire qui nos autumant.
[Note: 590 ] Nam carne quamquam inambulem,
Non pugno tamen idcirco, ut isti deditus.
Namque Arma Militiae meae
Coram Deo nil rerum habent carnalium:
Potentia sed in Spiritu:
[Note: 595 ] Domini probantis funditus convellere
Munimen omne Satanae.
Consilia sic destruimus omnis roboris,
Quod contra notitiam it Dei.
Rationem et omnem subdimus, victam ut manu,
[Note: 600 ] Sub Christi Oboedientiam,
Inoboedientiam ultione strenua
Damnare prompti, si modo
Completa vestra est recte Oboedientia.
Quid dicam, ad oculi arbitrium
[Note: 605 ] Vos iudicare? Si quis hoc fidit sibi,
Quod pertinet Christi ad gregem,
Quod, sicut ipse, nos quoque indidem sumus,
Si, praeter hoc, ultra mihi
Quid iactitare complaceret, scilicet
[Note: 610 ] Quae data Potestas a Deo
Sit corrigendis, subruendis non item,
Vobis mihi, nil mentiar.
Haec indicare volo, putetis ne meum
Terrere velle vos stilum.
[Note: 615 ] Re, nempe dicunt, sunt graves Epistolae,
Sed corporis praesentia
Est vilis, Eloquentia aspernabilis.
Qui talis est, certum sciat,
Ut Epistolis fuerimus, ita praesentia
[Note: 620 ] Nos esse posse praegraves.
Non his enim adcensebimur, quibus placet,
Laudare sese ipsos domi.
Sed cum suo mox metiuntur nos pede,
Ut aestimant se maximi,
[Note: 625 ] Nihil scientes, nos suo censent modo:
Nil gloriamur nos tamen
Contra scopumve, regulamve, Deus
Nos subdidit, sed iuxta eos,
Quorum ordo vos quoque attinet, nec limitem
[Note: 630 ] Nostrum supra opus extendimus,
Quas: nulla nostra tangeret vos contio,
Quos docuimus certe omnia,
A Christo adepta Evangeli mysteria;
Nec evagamur limitem,
[Note: 635 ] Aliena ut opera vindicarentur mihi,
Hac strenui in fiducia:
Cum vestra iam se bene fides subiecerit,
Me regulae ad scitum meae
Ultra profectum, Veritatem habitantibus
[Note: 640 ] Terris remotioribus
Posse indicare, gloriari nec per haec,
Aliena quae operata est manus.


page 742, image: s160

CAP. XI.

QUi gloriatur, glorietur in Deo:
Haec gloriandi regula est.
[Note: 645 ] Non praestat ideo quis, quod ipse sibi placet:
Sed quod probatur a Deo.
Utinam mihi vecordiae vos paullulum
Ignosceretis! Sed puto
Facietis istud, namque divino scatet
[Note: 650 ] Zelo cor, in vestrum decus.
Ut pura Virgo traditi a me ostis Viro:
Vir ille vester Christus est.
Sed vereor, Evam ut angvis avertit dolo,
Sinceritate vos mihi,
[Note: 655 ] Ne a Christiana prorsus avertamini.
Nam si quis adventor novus,
Evangelium, Iesumve, Spiritumve quam
Nos praedicavimus, daret
Alium, putarim mente vos aequa id pati.
[Note: 660 ] Nunc censeo celsissimis
Apostolorum me minorem nuspiam.
Impar loquendo quod si ero,
Nequaquam ero idem tenuior scientia,
Cognitio quam parit Dei:
[Note: 665 ] Ut undiquaque notus ad vos polleo.
Aut hoc inerravi modo,
Quod humilio me, vos ut exaltemini?
Gratis enim me Veritas
Patefacta vobis praedicante est: ceteris
[Note: 670 ] Sum namque mercenarius,
Aliisque rapui Ecclesiis stipendium,
Ut vos docerem plenius.
Praesensque vobis, atque egenus, nemini
Tamen molestus exstiti.
[Note: 675 ] Defectuum sed tum meorum copiam
Explebat e Macedonia
Veniens caterva fratrum, ita ut vobis mea
Ex parte nil fuerit grave.
Idemque porro factitabo. Veritas
[Note: 680 ] Quam vere in hoc corde est Dei:
Tam laus mihi ista Achaiae per oppida
Nullatenus erit ademptilis.
Quapropter hoc? quasi nempe vos non diligam
Hic testis adsit mihi Deus.
[Note: 685 ] Quod facio, quodque destinatum est exsequi,
Ideo futurum est, fitque nunc,
Ut absicetur gloriandi occasio
His, velle quos nobis paris
Auctoritatis esse novimus, sient
[Note: 690 ] Cum falsi Apostoli, et dolo
Se transfigurent, nullius Operarii
Boni, in Laborantes Deo.
Neque mira res est, ipse se cum in Angelum
Mutare Lucis sueverit
[Note: 695 ] Satanas: proinde nil novi, famulos suo
Audere, hero suo pares,
Praeferre Christi debitam Praeconibus
Mendace, formam, schemate.
Merces futura par sed horum est Operibus.
[Note: 700 ] Ego dicta dicam denuo;
Ratione abuti ne putemur indidem,
Quod vera iactamus palam.
Sin focus, et ausit aestimare quis mea
Desipere dicta simplicis;
[Note: 705 ] Patiamini me gloriari paullulum
Nam quae profabor hic, erunt
Ut fatua dicta, nata de cerebro meo,
Non iussa Sancti Spiritus.
Quoniam redacti sumus eo, ut paucis iuvet
[Note: 710 ] Iactare nostra munera.
Sint plurimique qui suae carnis decus
Efferre nobiscum velint.
Vos etiam ineptos saepe, Sapientes viri,
Feratis, ut ferre assolent.
[Note: 715 ] Sic grandiora ferre vos quoque novimus.
Aliquando servili in schema,
Bonis adesis, constituta in debitum
Exactione, turpibus
Alapis petitos insuper; reponimus
[Note: 720 ] Quae cuncta, ceu passi simul.
Sic igitur audax si quis, (ut fatuus loquor)
Et ipse me audacem fero.
Sunt illi Ebraei? Nos quoque. Israel genus?
Et ego. Abrahae semen? Et ego.


page 743, image: s161

[Note: 725 ] Sunt servi IESU? (fatuor et hic paullulum)
Plus etiam ego esse glorior.
Quin plus labor avi omnibus: plus verberum
Captivus hausi pluries.
Saepe in pericla Mortis abiectus, tuli
[Note: 730 ] Vicena decies verbera,
Dematur unum si modo, a Iudaeidos
Carnificibus. Ter corpore,
Lassata sunt hoc flagra: Lapidatus semel;
Naufragia trina pertuli.
[Note: 735 ] Noctem diemque fui in abysso marmoris;
Saepe peregrinatus male.
Exhausi amara per mare et terras mala
Pericla Iudaea a manu,
Manu a Latronum, Idololatrarum a manu:
[Note: 740 ] Mihi milia exantlata sunt
Pericla in urbibus, inque de sertis locis,
Pelagoque; Falsorum undique
Fratrum in malitia, sub labore, et lacrimis,
In vigiliis, fame et siti,
[Note: 745 ] Ieiuniis, algore, nuditatibus,
Innumera memini me pati.
Minuta parco dicere, ut quottidie
Fatigor, incursor, premor
Curis, laborans omnibus pro Ecclesiis.
[Note: 750 ] Quis aeger est, nec ego simul
Aegresco? quis torquetur, ego ne inardeam?
Quod gloriari si iuvat
Vel est necesse: Infirmitatis me meae
Vice gloriaturum assero.
[Note: 755. ] Deus Paterque Domini IESU, laus, honos
Cui sint in omne saeculum,
Seit hic nihil me fingere, vero addere:
Sed cuncta gesta, uti. loquor.
Miles teneret sub Tribuno cum Aretae
[Note: 760 ] REgis Damascum, sisteret
Ut me prehensumque et catenis obrutum
Per celsa murorum iuga
In corbe sum demissus ex fenestra, uti
Stationis effugerem manus.
[Note: 765 ] INutile esse gloriari haec nos, scio,
Deveniam eo tamen hoc loci;
Ut visionum Ostenta Domini proferam.
Homo notus est quidam mihi
In christo IESU, quatuor et, abhinc, decem
[Note: 770 ] Annis; fuerit in corpore,
An Corpus-extra, hoc nescio: Novit Deus
Hic raptus usque tertium
In Caelum: Ego hominem novi eum; sed denuo
Dico, extra an intus corporis
[Note: 775 ] Ignoro; novit Dominus: hic raptus fuit
Paradisi in Arcem lucidam,
Et audiit ibi verba ineffabilia, opis
Humana quae nequit eloqui.
Hoc gloriabor: Sed mei nihil efferam,
[Note: 780 ] Infirmitatem nisi meam.
Quod gloriari si placeret, non tamen
Fatuarer, ipsius quia
Vim Veritatis loquerer. At omittam haec quodve
Ne cui aestimemur altius,
[Note: 785 ] Quam quisque cernat me intuens, aut audiens
Mei profectus muneris.
Et, Visiones propter has ne me efferam,
Harum altitudini intumens,
Datus est mihi intus qualus in carnem meam,
[Note: 790 ] Nempe Angelus Satanae, ferens
Mandatum, ut in me saeviat quottidie
Colaphis, superbiae in fugam.
Hacpropter, ut me tanta desereret lues,
Dominum ter oravi ardide.
[Note: 795 ] Respondit ille: Gratia ut sua forem
Contentus, alta in humilibus.
Ideoque gloriabor in mea, omnium
Infirmitate potissimum.
Ut robur habitet corde in hoc maius Dei.
[Note: 800 ] Hinc vivo securus, mala
Per omnia idem; in plurimis defectibus,
Angore, contumelia,
Necessitatum, Persecutionum, amans,
Ubique per Christi Fidem.


page 744, image: s162

[Note: 805 ] Ubi sum imbecillis, fortis exsisto indidem.
Stultitiam adegit ad meram
Expressa vobis ista gloriatio.
Laudari enim a vobis meum est.
Quia nempe nullo sum ex Apostolis minor,
[Note: 810 ] Par immo eorum maximis.
Quamvis nihil sun. Signa certe Apostoli
Sunt facta vobiscum mihi, in
Patientia omni: Signa, cum Miraculis,
Et Facta divinae manus.
[Note: 815 ] Quid igitur est, quo minores quis ferat
Ecclesiarum ceteris?
Nisi hoc, quod Ipse {non} fui vobis gravis.
Peccamen hoc ignoscite.
Nam tertium nunc adero vobis, nec tamen
[Note: 820 ] Molestus ero cuipiam.
Quia quaero vos, non vestra: thesauros decet
Stipare Patres filiis,
Parentibus non filios: Equidem bona,
Me pro offeram vobis, fide;
[Note: 825 ] Ultroque vestris offerar pro animabus [Reg: animis] , ut
Qui vos Amore amein probo;
Quamvis vicissim diligar sat frigide.
Sed sinite sic res acta sit.
Gravis esse vobis nolui, quia callide
[Note: 830 ] Vos aucupari adveneram,
Ut sum dolosus, Numquid ullius manum
Adii? lucellum aut quaesii?
Per destinatos ad gregem vestrum meos
Cum fratre misi uno Titum.
[Note: 835 ] Numquidnam et iste vos fefellit? unius
Non Spiritus fuimus duo?
In non iisdem venimus vestigiis?
An iterum habetis conqueri,
In nostra agamus quasi negotia callide?
[Note: 840 ] christum ante, loquimur in Deo.
Sed cuncta vestris serviunt profectibus,
O omnium carissimi.
Nam metuo, ne cum venero tales queam
Vos invenire, qualibus
[Note: 845 ] Adesse cupio, Livor, Ira, Calumnia,
Seditio, Murmur, Tumiditas,
Ne parte ab aliqua vos retrorsum traxerint.
Ut opus sit iterum scilicet
Coram Deo me vestro ab affligi malo,
[Note: 850 ] Lugere quin ob plurimos,
Qui facta dira cum antea commiserint,
Non Paenitentiam egerint,
Impuritates ob suas, Libidines,
Et foeda cetera crimina.

CAP. XIII.

[Note: 855 ] SI venero ad vos tertio, in duum [Reg: duorum] aut trium
Vertetur ore Veritas.
Praedixi id ante, nuncque repeto denuo,
Et loquor, uti praesens, stilo,
Absensque scribo his, ante qui egerunt male,
[Note: 860 ] Ut omnibus quoque ceteris.
Ubi adero denuo, haud agam iam leniter
Nec parcere alicui potens.
Nam quaerere hoc mihi videmini, semel
Doceamini ut vim Numinis,
[Note: 865 ] In me loquentis, nempe Christi, qui potens
Vos inter est, non debilis.
Crucifixus ille est quamlibet humili in statu,
Vi vivit in Dei tamen.
Nos etiam in illo ut debiles simus, tamen
[Note: 870 ] Virtute vivimus in Dei,
Illum tenentes. Vos probate quilibet;
Qua stetis in, firmi, fide.
Scrutamini vos. Vel nec ita vos noscitis
Quod Christus in vobis viget?
[Note: 875 ] Si modo nec estis non idonei Deo;
Confido verum id scire vos:
Non esse nos inidoneos. Sed deprecor,
Ne quid male patretis, Deum.
Non quo augeatur nostra nobis dignitas,
[Note: 880 ] Sed ut patretis vos bonum.
Et nos minus fecisse videamur licet,
Nos Veritatis vim nihil
Contra valemus, strenui pro hac milites;
Gaudemus, infirmi ubi sumus,
[Note: 885 ] Et vos potentes; hoc vovemus, omnibus
Perfecti ubi sitis modis.


page 745, image: s163

Quare etiam id absens scribo, ne necesse sit
Rigore praesenti utier;
Ut est potestas tradita a Domino mihi
[Note: 890 ] Vestro profectui, hanud malo.
Ad ultimum, Fratres, adhortor, gaudiis
Ut perciti decentibus
Perfecti eatis, mutuo in solatio;
Unaque mente praediti,
[Note: 895 ] Pacisque amantes. Sic Amoris, et Deus,
Concordiae vobiscum erit.
Salvete, vosque consalutate invicem
In Osculi amplexu sacri.
Salvete sanctis a sodalibus meis:
[Note: 900 ] Dominique IESU Gratia,
Amor Deique, Spiritusque sit Sacri
Praesto omnibus Communio.
Missa a Philippis, Civitate Macetiae,
Posterior ad Corinthios,
[Note: 905 ] Titum per et Lucam. o serena Trinitas
Iunge huic Choro animam interpretis!
Idw\n to\ te/rma tw=| qew=| xa/rin di/dou.

VI. Recessus.

PERENNITATIS in profunda perspicax
Profecta mentis Indoles,
Amata quotquot optimo legit Patri
[Note: 5 ] Libris vacasse Nomina,
In his secuta Magna portio Duces
Ad ultimum Bonos diem,
Moras dicavit imminentis exitus
Apollinis Sacri choro?
[Note: 10 ] Et expedita turbidis Sororibus,
Novena queis [Reg: quibus] strepit Chelys,
Ovile Valle struxit in Ierusalem,
Vireta Iosaphat colens.
Minerva vera, sancta Dux Gregis fuit
Serena Conscientia;
[Note: 15 ] In Omne, quod placere noverat Deo,
Volente mente congruens.
Quietis haec recessit in sinum suae.
Abinde cuncta respuens,
Caduca iura termini verentia,
[Note: 20 ] Sacrata perpetim sibi.
O et mei dicata vota suscipe,
Cohors beata, pectoris!
Hic Annus instat octies mihi prope
Volante sextus orbita,
[Note: 25 ] Ter ut iugentur indidem duo: Fui
In Orbe tamdiu malo;
Mulumque praeter, extudi nihil; studens
In hoc, ut inde pessimus,
Et otiosus a meis laboribus,
Et occupatus his, forem.
[Note: 30 ] Modo, senecta cana cum nova nive
Colorat occiput nigrum,
Libido vix remittit uspiam, mali
Cupido nil minus furit.
[Note: 35 ] Proinde quicquid hactenus sodalium
Fuitque Praeducum mihi,
Latusque cinxit, eminusque gressibus
Pedem locavit in meis,
Facessat hinc: relicta sunt placentia
[Note: 40 ] Ad hunc diem mihi omnia.
Recedo ab Orbe Sole sub vigentium,
Meaque nocte me tego:
Ut hoc, quod hincce restat ad rogum viae,
Mei potitus unius,
[Note: 45 ] Sub imperante transmeem Deo Sacer.
Eremus haec placet mihi:
Ubi Libellus unus, alter, et super
Sit omne quod legam, duo;
Nec admovere pallido manum stilo,
[Note: 50 ] Licet velim, dein queam.
Camena quicquid entheata suggeret,
Nitente voce concinam:
Tamen papyrus haut sit ulla, litteris
Notare carmen impetrans;
[Note: 55 ] Sed in poli profecta lucidi domos,
Ab ore rite, Cantica
Deo probare Mens suo queat, piam
Labri placentis hostiam.


page 746, image: s164

Ut hinc beatus, ut serenus, omnium,
[Note: 60 ] Caduca vota Principum,
Ut Arciumque, Moliumque, rideam
Laboriosa culmina!
Metalla flava, candidasque laminas,
Luto parare calleam!
[Note: 65 ] In Unionis exspuam, rubro mari
Petita; mercimonia;
Virore nil Smaragdino, nihil premar
Iaspidis thalassino;
Nihil colore purpurante me levet
[Note: 70 ] Lacon Ephebus, enitens;
Nec ebrii vocabulo luem cavens
Lapis, lepore blattei
Meum tenebret aeris cor: aut micans
Supra omne gemmeum genus,
[Note: 75 ] Tui cruoris osor, hirce foetide,
Nec ictibus domabilis.
O Alme Rector, aetherisque Conditor
Facesse vota servulo
Tuo; Redemptus a malo sibi semel,
[Note: 80 ] Et hactenus sacer, senex
In haec relinquat orsa deditus, viae
Quod est super, pericula,
Ad atra sevocantis ausa saeculi:
Et unico datus tibi
[Note: 85 ] Pudicus et pius, serenus et sacer,
Dies sibi colat suos!
Libido regnet, imperetque turpium
Venus Magistra turbinum,
Per omne ventris et gulae nefas rapax
[Note: 90 ] Flagrare mentis ignibus;
Opum nefanda quod iubet Licentia,
Patrare prorsus efficax.
Adulteris nihil sit ignibus nimis
Vel arduum, vel invium:
[Note: 95 ] Ut ipse temperare fulminis Iovis
Ab ultione nesciat.
Paratus in patris cubile scandere,
Atrox furoris Absalon,
Palam senile pignus enecet, suae
[Note: 100 ] Locum parans cupidini,
Stuprosa mens, redempta nullibi malis
Scelesta corda moribus,
Hiante semper imbibit novum labro,
Quottidie recens, nefas.
[Note: 105 ] Pudica nulla pusa praeterit domum,
Videnda nec sacro loco,
Superbus ille quin pudoris hanc Iatro
Decore subruat suo.
Abinde mille construuntur abditis
[Note: 110 ] Dolis parata retia
Emuntur aureis monilibus stupra,
Emuntur, ut parent, anus.
Quod ipse daemon, et mali negent Genii,
Id audet improbum genus:
[Note: 115 ] Nec ulla tam reperta dira factio est,
Anile quam horreat secus.
Huic Averna, Taenari patent iuga,
Nihilque claudit Aggeron.
Stygis fluenta mente peierant levi,
[Note: 120 ] Sciuntque Cerberi sonos.
Nihil Megaera clam malas aves habes,
Sororque toxici duplex:
Venena cuncta Colchici coquunt iugi,
Iberiaeque pharmaca.
[Note: 125 ] Patent, marita virum modis necet,
Quibusque Coniugem viri;
Ut exsectanda verset atra carmina,
Noverca filii in caput;
Uti superstes exeat rogum soror
[Note: 130 ] Flagrante fratre perfida.
Poeta nemo tot canore nomina,
Sequetur usque Musico,
Anus quot una criminum patret, pretii
Ubi quid esse sentiat.
[Note: 135 ] Lutetiae quis integram putet fidem
Ab his manere pestibus?
Caveto quisquis es cavere callidus,
Is ipse cardo vertitur,
In hoc volutus orbis ipsemet gravis
[Note: 140 ] Revertitur periculi.
Iuventa quidquid improbae movet rei,
Dolisque vique carpitur.


page 747, image: s165

Amator omne conficit solens vigor
In hoc eoque ludere.
[Note: 145 ] Lues sed ista pessimis in artibus,
Malaque mente dedita,
Nihil relinquit, ut nocere cum lucro
Amantibus suo queat.
Et ista pars pusilla sit tumultuum,
[Note: 150 ] Quibus Diona futilis
Agitque fertque vota perditi gregis,
Humi morantium in diem.
Quid altero Gradive turbines tuos
Ab axe fervidos canam?
[Note: 155 ] Cruore quid sodalis esse vilius
Libidini putat suae
Homo, venire cum per hunc valet sui
Ad augmen arduum status?
Quottidiana bella quanta funera?
[Note: 160 ] Domestici quot aggerunt
In eloquenda mille linguis mala
Cupidines potentiae?
Quid Aula servat, et Superbia tumor,
Genus per omne, criminum?
[Note: 165 ] Minoris hostis est perenniter, cui
Valentiora brachia;
Sagaciorque simplicem premit magis.
Triplexque duplicem fugat.
Dolositate quisquis uberat, levi
[Note: 170 ] Labore candidum enecat;
Ubique nulla conscientiae super
Relicta cogitatio est:
Aves ut, alta quae volant per aera,
Rapina plurimas alit.
[Note: 175 ] Nec ulla disciplina restat uspiam
Per universa climata.
Ut aequor, absque termino rotans aquas;
Tenere regulam nequit:
Ut aegra continere; vel refringere
[Note: 180 ] Semel datam licentiam,
Ruina devorantis ipsa Mulcibri
Metalla, cum palam ingruit:
Eo cupido more Magnitudinis
In igne flagrat ambitus,
[Note: 185 ] Ut unius reperta saepe sit viri,
Cupisse, quod Poli regunt;
Et hoc potita, mens, nequisse raptibus
Manum abstinere plurium.
Ita ille nempe subiugator unius.
[Note: 190 ] Dolebat improbe, audiens
Creasse mille cardines Deum alteros;
Adire quos homo haud queat.
Reapse vera fertur haec profatio.
Probatque rem sequens tenor.
[Note: 195 ] Repletur amnis, et vorago maximi
Maris, sua usque littora,
Nec illa transmeare sustinet loca.
Sui esse quae scit ambitus:
Cupido sola mentis impotem virum
[Note: 200 ] Supra omne fert, quod est prope
Proculque conspicabile, et sibi capit
Ubique nomen et modum.
Quid usus atque fructus exigant, nihil
Iuvat vacatve pendere.
[Note: 205 ] Abhinc proinde longa nascitur seges,
Et educata, criminum,
Latus per omne fructibus scatet nigris
Quadri voluta climatis
Negotii nihil, nihil parabile est
[Note: 210 ] In otii artibus boni,
Pecuniae quos alta cura foetidae
In ipsa non sui ordia
Secuta, mille strangulet strophis, hians
Metalli ad aurei iubar.
[Note: 215 ] Huic geruntur absque, bella, termino.
Minerva filium timet
Atlantis: Eius ad lucrosa fulgura
Gradivus in genu cadit.
Asellus auro onustus urbis in iugum
[Note: 220 ] Venire cuius est potens,
Ea, ut suprema tangat arce nubila,
Tyrannidi manum dabit.
Chalybs polita servet aere moenia,
Serisque mille, vectibus
[Note: 225 ] Ter alta mille claustra ferreis sonent
Equum movenda viribus;


page 748, image: s166

Meros vomente fulminum supra globos
Ubique, Mulciber, tono
Polique humique, et aeris fremat, vetus
[Note: 230 ] Reducere in chaos Deos:
Tamen superba machina omnis, et sacer
Liquescet in nihil labor;
Draconibus parata cum nitentibus
Movere contra militem
[Note: 235 ] Pecuniae studebit alma copia
Gemente Fortitudine.
Ut ipsa servet agmen, et tegat, Salus,
Nihil minus fugabitur.
Quod hocce Numine, hoc quod Idolo, caret,
[Note: 240 ] Nec ense nec manu valet,
Nec ignis huic, nec horror utilis sclopi est,
Nec hasta, nec volans lapis.
Gigas vetustus ille, Terreum genus,
Humoque fossus e cava,
[Note: 245 ] Manusque mille; perduellis aetheri,
Imos Tonantis evibrans:
Rotator ille montium, ille centiceps
Chelydricrinis Angvipes;
Vetusta quale germen Africae sola
[Note: 250 ] Tulere, sicca per iuga:
Nihil fuere monstra tanta talia,
Chimaera nil fuit, nisi.
Potente, Nummus Imperans, per omne, vi,
Apollinis quod Os obit.
[Note: 255 ] Venena cuncta mentium atque sensuum,
Moneta Iuno temperat.
Proinde iuris optimi vicem fugit
Pericla, Cor, pecuniae,
Quod ad Deum recedit, eque sordibus,
[Note: 260 ] Levatur ad polum, luti.
O Alme Rector Universi, o Arbiter
In Unitate triplici!
O Imperator omnium; tui gregis,
Amore perpeti, Pater:
[Note: 265 ] Cruore quique filii tui unici
Salute nos nova beas,
Nocere nulla possit ut utis lues,
In omne porro saeculum.
O inter ista dum fugacis impetu
[Note: 270 ] Pericla volvimur maris,
Avara pestis, atque nuspiam satur
Cupido nos lucri, suis
Licet decora, quamlibet ter aureis,
Tenere nesciat, plicis!
[Note: 275 ] Quid ille fulgor, et corusca Gratia,
Ad igneum iubar meae,
Deum colentis, inque vi mera Dei,
Ad Astra, Mentis, ignea
Supra caduca se levantis omnia,
[Note: 280 ] Sacro favente Spiritu?
Abi profana, cum cuis Libris, Caro!
Abi Libido, Nox abi!
Abite Curae, abite foeda gaudia!
Ut illa prisca natio
[Note: 285 ] Recessit in Deum, in Deoque perstitit
Abire per dies suos:
Sacri potens Vigoris hoc modo meum
Maritat Aura Spiritum,
Nova potentia imbuens, ut ab neget.
[Note: 290 ] Caduca quae videt, sequi;
Sed expedita, nullibique commorans,
Sub orbe Solis arduo,
Penetret alta; Christin in ipsius sinum.
Profecta, dormiat bene:
[Note: 295 ] Perenne donec ad decus vocans eam
Tuba excitabit ultima.
Ut aggregata Patribus, Paris Spei
In Igne dormientibus,
Simul semelque caelites Dei choros.
[Note: 300 ] Adire principis queant.
Sequela prompta mentis, at caro pigra est.
Iuva o Beata TRinitas!

VII. Quatuor Adventus, et Nativitas.

Quem mitemque Humilemque vides, phalerisque carentem
Omnibus, obscuro vectum, Spectator, asello,


page 749, image: s167

Palmiferas inter frondes, oleisque revulsa
Fragmina ramorum, portis bipatentibus Almae
[Note: 5 ] Succedentem Urbis: Rex ille est maximus, ille est
Promissus terris, longis, Servator, ab annis;
Ille Deo genitus Deus est, Deus ille Deorum,
Factus homo; moriturus homo; moriturus ut Orbis
Viveret aeternum, redivivaque saecla sepuleris
[Note: 10 ] Defunctorum hominum, caelo reparata, redirent.
Ne te Sacra Quies, contemptaque Pompa sedentis
Vili in iumento, quam nunc Ecclesia laudat,
Hoc turbet, Sacer Ordo, die: Prima ista notatur
Gloria, contemptrix humani maxima Honoris.
[Note: 15 ] Illam porro vide, quae post cantabitur octo
Ingens Pompa dies; Venientis imagine caelo
Iudicis in censum; quotquot vixere, paratae
Innumerorum hominum. Posthinc Praeconis amici
Fatidici monitus, Vatem quo femina nullum
[Note: 20 ] Feta viro maiorem umquam genuisse probatur.
Bis totidem luces memorantur in Ordine quarto;
Ipse venit Puer in saeclum, quem machina mundi
Nulla capit, quem mille Orbes, quem elimata numquam
Infinita queant amplexu stringere Regem.
[Note: 25 ] Omnis, io, Omnis io, magni te Regia Mundi
Rite para, ut tanto sistas vota obvia Regi.
Insiliant choreis blande exsultantibus ultro
Astrorum sub lege Chori, sua sidera servent
Orgia: quicquid habent terrae, pelagique profundique
[Note: 30 ] Aeris ingentes spatiis, Elementa per Orbes,
Prona Creatori veniant latura triumphum.
Ipse puellari in gremio, modo proditus infans,
Visceribus Genitricis adest, sine semine natus
Humani Patris, Patre Omnipotente sine aevo
[Note: 35 ] Aeternum genitus, Deus; uno Numine constans
Spiritui Sancto, tres nec tria, Sabaoth unus.

VIII. EPITAPHIUM.

HIc situs est nivei Rex pectoris, unicus aevi
Non doctrinave, ingeniove, nec alite mentis
Magnanimae raptu, non Sorte, aut Fortis honore,
Sed candore mero, merito cognomine, Phoenix:
[Note: 5 ] Exemplum humani, paucis imitabile, Saecli,
BARTHIUS, aerumnis tandem mortalibus, inter
Amentes Satyros, Larvasque, Umbrasque, relictis.


page 750, image: s168

IX. SYMBOLUM APOSTOLICUM.

CRedo Deum in Patrem, Dominum rerum Omnipotentem,
Atque Creatorem Caeli, Terraeque, Marisque.
Credo Deum in Christum, Natum Patris Omnipotentem,
Et Dominum nostrum, et, conceptu Flaminis Almi,
[Note: 5 ] Virgine de Maria genitum, cum Pontius oras
Pilatus Iudae curaret, Principe Roma,
Affixumque eruci, leto functum, atque sepultum.
Hic idem Stygium Victor descendit ad Orcum,
Tertia abunde die Mortis surrexit ab Umbris.
[Note: 10 ] Hinc Caelum ascendit, dextram assidet Omnipotentis
Nunc Patris; inde aderit functis vivisque supremo
Imperio Iudex, Poenasque et praemia portans.
Spiritum item credo in Sanctum, sanctamque piorum
Ecclesiam, data cui Fidei Communio Rectae;
[Note: 15 ] Peccatique omnis veniam, almo in sanguine IESU.
Corporis e tumulo reparandum credo vigorem,
Aeternamque brevi Vitam. Quae sanciat Amen.

X. NATALI DOMINICO.

PEr mille caelorum globos,
Per mille milia millium.
Mundi figuras triplicis,
Totidem per intermundia;
[Note: 5 ] Qui nuper, absentem velut;
Ratione nulla prensilem,
Sine mente quaerebas Deum
Adire supplici prece:
O massa mortalis luti,
[Note: 10 ] Homo, moriture vel hoc die.
Quid vota tendis irrita,
Supra tuam potentiam?
Quid sensibus, quid acumine
Contendis acris ingenI
[Note: 15 ] Proficisci, sit alto in aethere
Videre Numen praevalens?
Huc huc ocellos dirige,
Huc flecte mecum pupulas:
Hoc comite diversorium
[Note: 20 ] Subito pastorum grege.
His nempe cum pastoribus
Tibi Angelorum exercitus
Ostendit infantem Deum
Praesepe in istud conditum!
[Note: 25 ] Quae monstra, quas nugas mihi,
Portenta, fatue, quae canis?
Ratio, inquit, et Sapientia
Humana, se magni aestimans.
Quem caelici non cardines,
[Note: 30 ] Non aetheris volumina,
Non spatia Naturae omnia,
Non ipsa capiunt Numina:
Inepte quid quaeras ibi,
Stabulatur ubi vecors pecus;
[Note: 35 ] Asivi, boves, oves, equi,
Horum et magistri rustici?
Absurda blateras, puer,
Quae nemo credat bimulus,
Nedum libris vir deditus,
[Note: 40 ] Prima ab, senex, infantia!
Humana quid strepis absonum
Sophie, quid incassum tumes
Voluminum tot Lectio?
Claudenda sunt hic Lumina.


page 751, image: s169

[Note: 45 ] Aperito nunc aures modo,
Et pectori, et menti sonum
Immitte vocis astricae
Canit Angelorum quem chorus!
Hoc nempe Canticum est idem,
[Note: 50 ] Quod ante trina milia,
Patriarcha Iacob, caelitus
Afflatus, annorum extulit.
Quod tot Prophetae postmodum
Regesque mille et Principes
[Note: 55 ] Cecinere Hebraei stemmatis;
Adamum ipse quod docuit Deus.
O Angelorum concio,
O aliger Christi chorus,
O statio missa ex aethere
[Note: 60 ] Isti tuendo infantulo!
Quid ergo, quid portas novi
In terram ab aethere carminis?
Effare, si eruditio
Nequit, capesset hoc Fides.
[Note: 65 ] Sequimur vocantes rusticos
Staminea sub mapalia,
Ut concinentes Angelos
Prono audiamus poplite?
Sic iste cantat Gabriel,
[Note: 70 ] Sic accinit hic Michael,
Sic succinit dux Raphael,
Sie mille concinunt chori.
Eia, timonem abspellite,
Nova gaudia, eia, adsciscite,
[Note: 75 ] Haec Luxin omne gentium
Nova gaudia apportat genus.
Commune mundo gaudium
Mortalitatis haec dies,
Felice portat sidere,
[Note: 80 ] Natus hodie est HOMO DEUS.
Hodie ille natus est PUER,
Mortale qui fidelium
Conciliat examen Deo:
Beatus haec credens erit.
[Note: 85 ] Honor sit Almo in Aethere,
Et Gloria auctori Deo,
Pax cuncta terrarum regat,
Sua in Salute, Homo, gaudeat.
O cantio, exsultatio,
[Note: 90 ] O plena nuntiatio
Beatitatum iugium!
O Hilaritas intermina!
Quis tristis esse nunc velit?
Aerumna quem cruciet sua?
[Note: 95 ] Quis non perenni in iubilo
Mortale transeat chaos?
O saeculi allator novi,
Nove sol, novella Lux, Puer,
O Gaudiorum conditor
[Note: 100 ] Non ante captorum, Puer,
Tune ille Messias venis?
Tune ille Siloh? tu omnium
Ablator Heros Noctium,
Pressere quae nos hactenus?
[Note: 105 ] O Stirps Iessae nobilis
Aeterna ab aeterno Patris
Soboles Dei, Deus, iaces
In rudibus his mapalibus!
Tuguria rurestris casae
[Note: 110 ] Regem omnium Regum tegunt,
In straminis lecto cubat
Qui temperat nutu polos!
Quid ergo, quid' poscit sibi
Tanta ista summi Principis
[Note: 115 ] In hoc barathrum abiectio?
Speciesque servilis Dei?
Nil ille quaerit hic sibi,
Qui cuncta solus Regio
Moderatur imperio, cui
[Note: 120 ] Famulatur omne quod uspiam est.
Hominis Salutem perditi
Sitiebat in tantum Deus,
Ut introiret Viscera,
Matris future, Virginis.
[Note: 125 ] Processit hinc hodie puer,
Mox, dogmatis tuba novi,
Suum advocaturus gregem,
Ab usque rerum finibus.


page 752, image: s170

Praesepi ab isto prodiens,
[Note: 130 ] Salus sonabit perpeti
In omne tempus carmine,
Salvifica per mysteria.
O summe rerum Conditor,
Servator o hominis tui,
[Note: 135 ] Nativitatis a tuae
Humilissimae primordio.
Et hunc, beate pusio,
Hunc Respice Poetam tuum.
Ab usque iam denis tuam
[Note: 140 ] Lustris canentem Gratiam.
Peccator ille est maximus,
Cunctis parentibus suis
Maiorque longe et turpior,
Fatetur ipse quod tibi.
[Note: 145 ] Tibi ille peccavit, tibi
A lactis haustu primuli
Canos ad usque et aridam
Deliquit ad calvariam.
Nunc ille cum sacro choro
[Note: 150 ] Caelestium te praepetum
Veneratur ad cunas iacens
Tuae parentis Virginis.
Procul relictis milibus
Census profani Te libris
[Note: 155 ] Adorat ille, Simplici
Pastorum in agmine advena.
O Rector immensi aetheris,
Pro me quoque in cunis iacens,
Et me tuorum carminum
[Note: 160 ] Tibi Poetam vindica.
Innumera criminum seges
Terrere me tuum nequit:
Haec eluisti sanguine,
O Christe, quinque vulnerum.
[Note: 165 ] Haec ultima est, (ut sit precor)
Natalis allocutio
Tui, isto in Orbe, Barthii,
Post sexies denam ulcem.
Cum Sol reflecter Orbitam
[Note: 170 ] Sequentis anni in hunc diem,
Iacebo, cum Patribus, meis,
Meo inditus cubiculo.
Ob scelera damnasti mea
Vitam Orbitate tam senem;
[Note: 175 ] Quod nuper exortum, brevi,
Pignus, recepisti tibi.
Filiola suavis haec erat.
Agnisula Emerentia,
Senile pignus, ah mea;
[Note: 180 ] Breve gaudium, et longus dolor.
Sex illa menses vixerat,
Ad te reducta est Septimo;
Ah, corde dirupto meo,
Mediam mihi animam haec abstulit.
[Note: 185 ] Nec ulla me posthinc dies
Immemorem amatae viderit
Laetum figurae, aut conscium
Ullius exhinc gaudii.
Sed quid diurnis fletibus
[Note: 190 ] Nocturna continuem mala?
Satis est, soporis impotem
Quod Luna semper urgeat.
Ad ultimum; hoc solatium
Mihi est eritque maximum,
[Note: 195 ] Venturus ipse quod brevi
Eo sim, ubi nunc filia est;
Et quod Voluntas facta sit
Communis utriusque Heri.
Prior Creatoris simul
[Note: 200 ] Quod causa, quam parentis, est:
Potior deinde Gratia
Perfectioris vindicat
Dilectionis, quam tepens
Humana, pusam nobilem.
[Note: 250 ] O Pusa delicatula,
Fasne alloqui tuum Patrem,
Post fata propera, te suam,
Caelo receptam, filiam?
Filiola ter carissima,
[Note: 210 ] Ultra omne quod nomen tenet,
Quae rapta es antequam unicam
Proferre posses voculam.


page 753, image: s171

[Note: 185 ] balli recentes admodum,
Et captui graves novo,
Non semper arrisum tui
Gratum ciebant osculi.
Poteras tamen discernere
[Note: 190 ] Matrisque personam et Patris,
Gerulaeque, et isti qualibet
Irata tergum obvertere.
Sed plura quid iuvet cibum
Exaggerare planctibus?
[Note: 195 ] Domini Voluntas sit rata.
Factum est quod iste maluit
Tu suaviter suavissima
Interibi dormi, pusula,
Donec parentem mollibus
[Note: 200 ] Illic tenebis ulnulis.
Erepta mille tristibus
Vexationum milibus,
Quae vita terrestris vehit,
Mero in triumphas gaudio.
[Note: 205 ] Rosae tenellulum tibi
Natae recens stipant gradum,
Merumque nectar floribus
Amaranthus exhalat novis.
Ambrosia viva ex halitu
[Note: 210 ] Spirat fragrantis animulae,
Non illa pallida est tibi
Facies, sepultis quae solet
Ferunt tamen, roseum genas
Fulsisse candentes iubar,
[Note: 215 ] Et labia purpureo aerem
Sparsisse flatu proximum.
Namque ipse praesens non fui,
Nec sustinere satis eram
Sine mentis excessu gravi
[Note: 220 ] Tua intueri funera.
Composita nunc sis optime,
O ter patri carissima:
Senile pignus, attamen
Filiola, carior Deo.
[Note: 225 ] Misertus hic vere tui,
Tibi contulit, quae, gaudia,
Mortalis haud quibat, licet,
Genitor, mori pro te volens.
Placuisse te sciens Deo,
[Note: 230 ] Frenare planctum, et lacrimas
Compescere audebo, tamen
Nullis tenendas viribus.
Donec latus iuxta tuum,
Quod unice fieri volo,
[Note: 235 ] Et ipse componar, decem
Post sexies annos viae.
Viae profecto verius,
Quam nominis, Vitae, sui;
Mortale quam vulgus vocat,
[Note: 240 ] Ad omne divinum rude.
O Christe, tua nativitas
Quem prolis orbavit suae
Gratissima praesentia,
Miserere plangentis patris.
[Note: 245 ] Miserere tandem, ut terminus
Felix sequatur, omnibus
Domestico ex hoc vulnere
Orban, senectam, gaudiis.
Da perpeti quod interim
[Note: 250 ] Tua me voluntas imperat
Patienter omne sufferam,
Votum omne rescribens tibi.
Nec vilis iracundia,
Nec durus in latus dolor,
[Note: 255 ] Me semita a tua auferat,
Aeternus ut vivam tibi.

Audiit et hic Omnipotens, quae ego petere non audebam, Factus enim Ter exinde pater sum, et manebo, ut confido Deo - sine vulnere nominis huius.

XI. Pro custodia Angelicae.

QUI meae Sanctos Genios Salutis
Esse custodes voluisti, et usu
Deditos casto, Lemurum impiorum
Pellere turmas:


page 754, image: s172

[Note: 5 ] O Pater caelestis, o alme Iesu,
Spiritus Sanctissime, Michaelem
Principem istorum mea regna manda
Rite tueri.
Notior vis est mihi Pravitatis,
[Note: 10 ] Intus in me aegros operantis aestus,
Notior est Stygii Latronis
Mille figuris;
Quam cui possim propriis, homo impos
Omnium, me opponere; nec vocantem
[Note: 15 ] Ulla me virtus procul audit alta in
Nocte sepultum.
Ni tuae pollens, radius Diei
Mente perculsa tot amara taetri
Daemonis conata repellat, acto
[Note: 20 ] Turbine retro.
Mille me cingunt plagia, et recingunt
Retia, in nullum mea Vita tuta est
Momen, armatur super unum in uno
exercitus ingens.
[Note: 25 ] Mille terrores inimica versant
Castra me contra, furit ipse mille
Milliens pugnax Belial maniplis,
Et Styge tota.
Sed bene; insanit furiosa plebes
[Note: 30 ] Carceris foedi memor, imminentem
Quae scit aeternis prope adesse poenis,
Iudice Christo.
O bene, o plus quam bene, quod sub isto
Militem tantillus ego ducatu!
[Note: 35 ] Tota vis Orci Ducis huius una
Voce fatiscit.
Crux simul se nubibus expeditam
Lumini ostendet supero, peribunt,
Ut Noto difflante vorago fumi,
[Note: 40 ] Hostica signa.
Iam triumphatrix acies piorum
Rapta de dudum vacuis sepulcris,
Ingruenti alto Domino obviabit
Agmine vivo.
[Note: 45 ] Ipse praefectus Vigilum cohorti
Michael sanctos vice separabit
A malis stricta: repetentur atrae
Tartara genti.
Lucem in aeternam Sacer evehetur
[Note: 50 ] Coetus, atque illic sine fine consors
Angelorum alto canet agmini almum in Saecula Regem.
Digna tum tantorum operum Camena
Mille concentu fidium sonoro
[Note: 55 ] Facta sublimis celebrabit Agni
Aethere toto.
Gaudio ingenti pia turba plaudet
Gratias Christo, cui credidit, dum
Sole sub tristi vaga vita quassa est
[Note: 60 ] Mille periclis.
Dirus obscenos coquet horror imo
Vortici immersos Phlegetontis, et vis
Saeva tormentorum aciem innovabit
Momine quovis:
[Note: 65 ] Cum procul spretos feritas videbit
Tot, probos, olim: sine fine donis
Caelicis mactos, Patre cum Iehova,
Vivere in aevum.
Qualia in terris neque cepit auris
[Note: 70 ] Ulla, nec visu licuit potiri,
Mente mortalem minus assecutum
Noscere quemquam.
Qualia in Christo mihi praeparavit
Et mihi, (dico, mihi) praeparavit
[Note: 75 ] Cum choro toto, Omnipotens, Suorum, in
Sanguine Christi,
Hei mihi, hoc tempus quod adhuc remotum est!
Quam libet iuxta est, tamen et remotum est,
Hoc mihi tempus: quia Vota me illuc
[Note: 90 ] Fervida raptant.
O meae Spes, Spes animae, Fidesque
Certior certa, unice mi Redemptor
Da brevi hanc lucem has tenebras fugare
Sidere fausto;
[Note: 85 ] Ut tuae totam Seriem, omne punctum
Impleas iunctim Fidei, ratosque
Rite promissus semel adseveret
Exitus ingens.
Interim custos, nitida cohorte,
[Note: 90 ] Michael Dux aliger, hos tueri
Perstet, e mundi tibi quos redemptos
Faece sacrasti.


image: s173