Amphitheatrum Sapientiae, Quae Ex Libris Hauriri Potest: Cuius Decem Libri Puris Choliambis Scripti nunc primum prodeunt.Machine-readable textCaspar von BarthBarth, Caspar vonXML version, markup prototype, December 1999Susanne MussmannmarkupCamenahttp://mateo.uni-mannheim.de/camena/barth4barthsapientiae.htmls001.htmlbarthsapientiae.xmlbarth4/jpghtmlHanau: Biermann, 1613.
Regeln fuer die Texterfassung 03/2001
not necessary
February 2005Jonas Goehlermarkupworked in corrections supplied by G. Burkard. Editorial description: typed - structural tagging complete - no semantic tagging - spell-check complete
TARRAEI HEBI AMPHITHEATRI DE SAPIENTIA LIBER VII.
CARMEN I. Somnus.
IMago mortis ut prementis exstaret,Sopore iussit alligare nocturnoDeus refecta membra, nobilem somnum.Alacritate duplicatur in vitamLabor quiete diditus refotrice,Simul moneret ut levis caducarumImago rerum inesse mortuis vitam.Quis exputaret, (ut minus siet notum,Cottidiana quod modo indicant facta)Sopore vinctum, et artuum omnium ignavum?Redire posse munia ad sua integrum.Supinus ille lectulum incubat tergo,Hiatque semimortuus modis miris,Nec artium diurna pompa custodit.Eum hostis hicce pronus opprimet prensum,Ruina si mala imminebit, exsensumCaput teretur: ille, qui vigil planta,Achilleo volabat ocior dio,Stupet ligatus, inque compede stertit.Tamen reversa cum dies levi flammaPolum notabit, excitatus irrisorSui laboris, enovatus incedit,Imaginesque querqueras figurarumQuibus quiete lusit in sua, ridet.Nec ante acta flore frangitur rerumNotata summa: Summa crescit in somno.Tenere si qua semper aut diu mens est,Ea impetente iam Sopore condisce,Ita ut trabalis ille fixerit clavus,Manebit irremota vis tuos sensus.Pericla saepe priva sic mihi instruxi,Heri recepta mane carmina exactoTenebam in ungue: nec deinde ponebam.At haec soporis obvia omnibus summaImagine ut nitente, mortis alludit,Feroce, regna, dissipata cum sceptro.Per omne momen aequa sunt rudi somnoNisi diutiore quod premunt nocte.Caro sed illa quae putrisque fetensque,Scatensque futili ulcere induit terram,Ea absque labe surget in perennes spes.Uti minuta puncta seminis parviCatus parente rusticus tegit terra,Ea ut putredo solvit, et gravis lentor,Reclusa terra denegabit, ut cepit,Sed imbre cum marita facta profusoRefundit omne creditum altero tanto.Quid altero? refundit unicum seno.Ita est necesse, corpus obsitum naevis,Pigrumque, sensibusque fetide obtusis.Eat parentis in sinum sacrum antiquaeIbique computiscat, ut ferat fructum,Et e sepulchro inaniterque suspensisNecis redire faucibus Deo possit.
CARMEN II. Scaligeri.
UTi cottidiana vita, sermoneParum nitente, quicquid utile est, profert,Nec erogata consulit magistellos,Statera ut omnia adque pensiles ductusCate exigenda, more pensitet lancis,Ita hocce grande carminis genus puriEgo Lepore, natus ut cluit, como.Quod interesse cumque disciplinarumVidetur e nota priore, id omne sepono.Nec alligatur uspiam cui sectaeCapace mente si quis omnia exhaurit.Mihi Poeta priscus omnis apprimeColenti amatur, inde mutuor verba.Deus dat esse rebus entheis doctas.Recentiore de grege unus arridet.Eum, vetusta saecula inter, ardentiSubinde lectione votus evolvo.An ille nomine est mihi recensendus,In ore quem colente gestito semper?Deum propago, Summa, Scaliger, rerum.Cui Ata nomen inter inclutos vatesHonore tradit aestimabili aeternum.Ave suprema summa gentis humanae,Poetico Galenus auctor in censu,Medentium in Grege unicus Maro nobis,Cui esse cuncta traducis dat exsorteApollo semine, unus omnium virtus.Ave exeuntis ipsius sui vires,Serenitate cum vigente, NaturaeApex venustus, ipse magna naturaeFaventis Aura, quae deam maritavit.Deinde quando Militis sacrum fulmen,Et elegantis aureum decus DivaeCui ligata, Gratiae comes triga,Apollo frater, atque proditus Maia,Gradivus acer, et Maro et Venus salsa,Sophique nomen, undequaque perfecti,Vocabuli unius sonore mactandum estEritve porro, Scaliger, canant, Caesar.Eum labore praeterire laudandoAdhuc potesse nullas adfatebatur.Patrem ingenii vigore natus excedit.Avete, par mihi Deorum amicorum.Is eruditus atque maxime excultusCui aestimatur optime optimo haec biga,Perennitatis alligata torrenti.Natatili ista vincit impetu Famae,Reversa saepe eo unde saepe descendit,Rotantis omnia ordines vagos aevi.Enim omne, quod lubescit, efficit Scala.Quod alteri labore vendit ingrato,Huic habere donat arbitrix Rerum.
CARMEN III. Foenerator.
DUobus omnis exstat apta praeceptisPropheticae obsequela legis et Moschyi.Amato proximum ut tui ipsius corpus.Deum colente mente totus amplectensEum timore praefer omnibus Sancto.Patrem putato, Natus ipse florebis.Loqui. Deus ne debitum ferat cultumLocus monebit alter: iste componitHemonem Hemoni et inde iudicat vitam.Quis est negotii usque quaque mundani,Ita imperitus atque prorsus ignarus,Cui videre non sit integrum pridemSupina, cruda, monstra foeneratorum?Iis recepta pridie Iduum summa,Locata frangit omnibus modis Idus,Et in secunda puncta sole conversoSua ipsa mater exstitit, parit seseDiurna, crescit exsulando, nocturna,Ferox, inanis, impii latro census,Heri cluebat Irus, omnibus CrassisDie hoc minatur, ambulator ansatus.Bono petita pauperum bona obtextuHirudo panticem in suum trahit dira.In hocce faecis omne momen urbanaePerinde convenire tendit, atque sentinam.Ei Kalendae in horridis cubant spebus,Simul die clamore fulserit summo,Perit nisi ante, debitor, fores pulsat.Cui unguibus superbus iste LamisciTogatus instat ore vultur obscaeno,Rotare saxa Sisyphi valet ritu,Aquamve Tantali, aut iecur Promethaeum.Poeta cuncta saeva fingere insanusSibi videtur: haud potest luem talem.Enim quid est Chimera? quid triceps OrciIn aere si putetur hocce latrator?Eam retundit unius viri parma,Canem offa placat. Ora foeneratorisTacere posse, id impetrabile est nulli.Et Herculi quidem, ille sit lacertosusLicet, dometque quicquid attigit clava:Tamen labore foenus in duodenoHabet locator atque oburget Eurystheus.Tyrannis omnis exsuli effugi fertur,Sequi exsulatum avebit iste corrosor.Genus deinde nuspiam est Mali tanti.Tyrannis orbe regnat ista sub toto.Ut inquieta sanguisuga suspenditAb ulcere ora, donec undique oppleta est:Ita impudicus helluo iste portatur,Eo unico notatus hacce differre,Quod iste, quicquid ingeris, vorat pridem,Nec expiare nec replere suspensamFamem laborat: exstitit parandarumParata causa: Non quies, fugit somnus.Diu ambulat misellus, atque centoneLatus natesque semiamictus obscuro,Hiante donec ore glutiat praedam.Ubi illa porro devoraverit hamum,Superbus instat omnibus modis captor.Vorat vorantem et imminet scaro praedaeVirens odore prodit horrido aerugo,Manus notata pallet utraque argento.In hoc sepulta criminum omnium est summaUbi triparricida proximitatis,Referre Sanctimonias parat vultu.Preces minatur omnibus palam divis.Crucem otiosa non labella suspensamVident, vetusta fragmina aut sacri trunci.Genu reflexit in via palam saepe,Et ora torsit arrogantibus dictis.Viderier vel unus audet antiquo.Homo superstes e grege aurei saecli.Domi interim inque corde lurido sortemSuam undiquaque, dirus, exprobrat divis,Eosque ridet, et faventibus foenusPudoris orbus insolentis, obtruditPrecum: quotannis ista natio augescitDeum necesse nomen esse perlentum,Cui stetisse totiugem scit usuram!In ipsa sacra, cogitationumqueReposta sensa vis lucrosa surrepit,Subitve semper enovata de duplo.Sibi suisve si quid hostis impendit,Id imputare debitor suus debetSibi, atque lene cogitare foenusclum.Nisi ista summa iam tibi esset elataCavere damna quibam ego ista: sic aequum estTuae ista parva portio lui cedat.Nisi obsecundat impio miser, stridet,Quod antecepit exigit domo pignus.Necesse solvat ille, quod cupit dirus:Vel omne fundat antequam dies adsit.Ita horna Cura proximi refrigescitAb ave ducta: cetera omnia expandamMori necesse taedio foret si qua.Et ista cernit Almus, et moram nectit!Nisi perenne suppetant cui lucrum,Deum timere deputat mero damno.Negotiator, imminens viae fanumTabernam habebit, intrat, exit, insanus.Parum otiosus ad preces, viam grandemNecesse devorare crastina luce.Redire forte si pote hac; satis censetVenire tempori, hoc, iubet Deum, exspectet.Ita impeditur a negotiis quisque,Agenda ne facessat, actitat plura.In otio occupatus impote incedit.Deum timeto, quicquid est opus, sponteVela pluente suppetet datis caelo.Perenne qui dat, hic caduca detrectet?Abi scelesta, turpilucrimendica.Opum Cupido: Serva noxiae aeternae,Tibi implicata turpibus perit spinisPerennitatis omnifertilis Cura.Caduca quisquis ambitu petit magnoParata perdit, incubatque quaerendis,Fruitionis usus exsul abscedit.Miser, fruatur aut relinquat, insanit.Daturus aut breve ipse gaudium heredi,Vel ultra habenda more sese habendorumVoravit ante, perdiditque perdendo.Ita Alphius supinus, Irus abscessit.Apicii apta ab omnibus bonis funemEo pependit artifex gula, et CentumRelicta tempsit, helluator argutus.Ut exiisse dives aestimaretur,Sua e culina adactus aridam in tumbam.Apicius coquendo nuspiam vixit,Ubique coxit inficeta vivendo.
IV. Fides.
LUcerna qualis absque flore manantiOlivitatis, orba lumine, occisa est,Nec umbilicus aut polita frons lychni,Tuentium iuvabit indidem obtutus,Quod aere comta, fictili vel argento,Tenellum in igne lumen aureo ludit.Sed apta quando Pallados pium humoremPudica flamma pascitur, levem stuppam,Refusa lambit, evomitque fulgorem,Loco altiore fixa, in aedibus totis.Modo hoc (beata comparare si me aequum estIneptiisque transeuntium rerum,Et inde momen obtinere doctrinae:)Fidem requirit in Deum, quod ignitaPlacere mente vult opus Deo gratum.Bonum omne, mortuaria ut mala exponitSequela carnis in rudes nimis gestus.Nihil proinde dictitat bonum, ni quodNitebit aptioribus modis extra,Trahitque vela, Solis horret adspectum,Suo igne dicit esse se satis claram.Secus beata iudicat Dei norma,Fidem intuetur, aestimat fide cuncta.Amussis illa, qua probantur insignesDeo lapilli, et omnia arma gemmarum.Corona si qua virginis manu plexaDeo dicatur, hancce flore in sacroFides perenniviva comat, ingrata est.Ubi ista regnat, insequuntur extemploBene acta cuncta, caritatis ignitaeSerena flamma, Maximae spei regnum,Patique docta Gratia, absque conquestu.Ea imputatur Abrahamico Heroi,Salutis ut sequestra; dum fidem integramDeo reservat, esse creditur iustus.Ita is meretur esse iustus aeterno.
CARMEN V. Princeps, Deus.
ASellus, ore livido impetens doctos Videbat hisce me libelluliscastis Deum unicum venire concelebratum. Duo esse dixit ora Tarriovati, Cui unici Beata nominis Pompa Palam alteri daretur, aestima,Scalae, Deum vocare quem videbat argute Iambicantis impetum metriclaudum. Mihi esse quisquis ora bina contendis, Ulysseique more,duplicem linguam Mihi imputare, aselle vane, conaris,Tibi ipse dico ne unicam quidem mentemSuperstitem manere criminum bullis,Cui relicta dent negotia in privaDomo ire publica absque lege curatum.Sed ille magnus inclutum PoetarumTibi favere desiit honos pridem,Modo ille desiisse iure dicendusCui nec ordium esse nec potest finis.Ita ipse prorsus in luem tenebrarumDomesticam putrescis, ignis ignarus,Sacraeque lucis, et proinde rumoris.Eone nomine impudice, delire,Ferox aselle, mercimonium flagri,Tibi involare doctiusculos aequeVideris, ipse quod catum tenes nilum?Satisne factionis hoc asellorumPium esse deputatur, impium scitum,Quod ipse nomen haud habes, habentem sedPotes videre quempiam, bonae frugis,Et assequi negatur? impiis sannisRevellere orbus a Pudore, conare.Ita ille quando doctus exserit nomenSimul superba tute vestra coniungesPari vel impares cluebitis fama.Ita educatur horna messis auctorum,Nihil videre lautiusculum muscaeQueunt, coacta quin petant palam turma,Sed hoc vetusta cantilena decoxit.Ad ista quae mihi hocce frigus obiecitReversionis ordior viam: Sed quidOpus labore me impotente defendi?Asellitatis huius impetus crudosRemitto, sacra Biblia ut domi evolvat.Ibi videbit, esse principes divos.
VI. Emptio favoris.
FAvor superbus et parum fide dignus,Emente quisquis altero, alteri venumVenit: Tyrannis apta turpibus donisGravi labore Conscientiae, si quemMale acta cernit adnotare, munuscloManum illi adire, re recente, festinat.Bene ille dixit, esse plebis in RomaProfusa congiaria auream pestem.
VII. poll' oi=d' alw/pex all' echi=nos he\n me/ga.
LEvis, perinde, ceu venit, fugit motus,Laboriosa saepe dignior vita est.Quod alta Cura gignit, imprimit mentiNec exit inde, ni refixerit docte.Ita exstat inter optima hoc quoque antiquum,Tenere multa mobilem quidem vulpem,Echinum at una, sed probata commenta.
VIII. Futura time.
FUtura quisquis aestimat, sapit belle,Colore saepe proditur latens anguis.Cucullus olim ineptus ales ad praeda,Aves videbat undiquaque palantesSuo pavere, devolare ab adspectu.Rogavit ergo, quid sibi istud insaniMetus creare tenderent? refert Ceiris,Quia est futurus, ut docet color, circus.Sagax futura re notare praesentiMetus fatetur, atque discit ex usu.
IX. Constantia.
BOnum tuere, quicquid aptus, ad finem,Nisi ille, gesta fortiter, coronaritPari nitore, posteri omnia ignorant.Sub imperantis Adriani erat sceptroVir ipse dignus, inclutum genus, TURBO.Vacatione muneris data ultro, illeRecusat, atque iungit auream vocem.Probata cuius, Adriane, sub RegeAdepta testimonium bonum est virtusEum decebit in loco mori stantem.
X. Ex Athenaeo.
AMoenitate maxime omnium florent,Mari ambulatio propinqua constrato,Humoque navigatio virescenti.
XI. Umbraticus.
INers querela rebus ardet accisis,Ad incitas redacta futili massa,Serenioris obsidem aetheris mentemSuae alligare se impotentiae poscit.Ego hunc super beata saecla Crassorumvoluptariumque pono regnantum,Cui pudica vivitur sibi vita.Ut est, eritque, sustinet, nihil questus.Deo relinquet inficetias CuraeProcul querela, vivit, hospes acceptus.Satur recedit aptus ultimam finem.Nihil laboris ille de suo impendit,Satis superque dat Deus, rudi in vita.Palam aestimabit omnia in suo censu.Quid est pericla condere in sinu privo?Suus mehercle carnifex homo quisque est.Dei Timore condere aureos soles,Suoque cuncta deputare censituPotens, homo vocatur, est Dei germen.Arena calce trita, sustinet tignum,Nisi laboris in pericla suffundasNitentiore de modo, albidos Soles,Miser perire pro gravi cupis voto.Eo inficetiae profectus est natusHomo parente deside atque distorto,Suae esse quisque tortor appetit vitae.In omnium ordine ista secta delirat,Vel unice vel omnibus magis dure,Libris dicata quae nihil nisi librosPotest sonare, regnat in perenni umbra,Et exsul usibus reficta de cunctis,Potest nitente disputare sermone.Huic videre lumine altero integrum est,Nihil sibi ipsa relliquum facit sanctiNisi legendo si quid adsequi promptum est.Et ista natio superbit ignorans,Pati nequibit usibus viros doctos.Sibi videtur esse quippe doctrinaVel ipsa, vel peritior quoque ipsa illa.
XII. Aurora Musica.
SOpore quando solvitur sacro, regnat,Originique proxima est suae, virtusRefotae mentis, itque ceu manumissa.Dies subinde candicans recentaturAquisque purus exit aureis Phoebus.Minervae amica Apollinique TithoniRubentis uxor; expeditior sensusModo vigore cum refectus ardenti est,Diem impedire da negotiis mundiTibique proximoque fidus inservi.Quod ante lucis ordium vides tempusDeo dicato: Sic cubilia adscende,Uti Soporis ipsius pote exstareTui obsequela. Cum Deo petas somnumQuod ebriata si feroce vi BacchiCubare corda cogis in suo coeno,Habebit alta porro Nox resurgentem,Negotiisque saepe propriis dormies,Ubi impedire quattuor dies totosPotae unius supina crapula et potus.
XIII. Quies convicio impetiti.
AMabili canore macte, Taubmane,Mera entheata dicta nobili plectroApollini sororibusque succentans.Tibi tenere laudis invidet summam,Ferox, petulcus, inscius vetustatis,Furens Asellus inficetiis ruris,Agreste nomen, ille asellus obscaenus.Cui, olim in ora congregis sui morbiMalis notata versibus tuum in Nomen,Nequit sat esse dicta tum profudisse,Venit modo, atque cuncta carmini diroNovata vulgat orsa, pluria adcudit,Sibique doctus Histrioniam exercet,Ita ut theatra nuda solus implerePotissit actor, exsulantibus cunctisQuibus suo aere nuper auxit Orchestram,Locum deinde quattuordecim in scamnisDedit bubulcitantibus viris secum.Eine tu referre, quam meret PoenamPolitula eloquentiae cupis penna?Cave istud inde quispiam, Pater, credatCui ante nota vis tuae aureae Musae.Refrixit illa iam diu PoetastroCaloris orba frons, suo lupanari.Rubore nullus ille porro suffundiPotest, caninus actor, ora palloreNotatus atra; qualis inter antiquasCruces reperta larva, iam cute orbataMero albet osse, carnis obtinet nilum.Tuone nomine hocce digna delirumCaput piacla solvet: Optime tetrumMeretur omnia ultima illud ostentum,Sed esse tu mihi videris indignus,Luto tenace te tuosque conspergiFaventiore proditos Deo versus.Honoris ista crimina haud queunt vestriVel ultimo attigisse dicta contemptu.Proinde si quid optimo tuo credisParens secunde, sustine a luto dextram.Perire sub minis tibi vel extremisHuicce vota germini omnia attollunt.Erit iuventus ista forte tam pugnaxUt impudicus ille mulus abscedatTuo a nitore: nonne quam doces tantaeOnus subire poscat hoc sua sponte?Ego quidem abstinere eatenus possumUt omnia arma iam parata constipem,Deinde si quid ausus ille mutireFeretur, ut meretur, obsitus virgis,Libidinem mala ingerendo quoi serviit,Eam male audiendo prorsus amittet.
XIV. Ebrietas.
SEmel referre crimen, unico verbo,Cui supinus orbis iste versatur,Lubido cepit? ebrium virum dicas,Parum ille curat omnia in Vetustate,Nova ipse fingit: altero die auditaSibi nec ipse disputator accredit,Nec ante visa iurat, aure vel capta.Bis ille victus atque ter iacet stratusCui dolosa vis meri caput cepitSepulchra sensuum intima impie incestat,Vigore ludit in palam revellendo.Ita aureus nitente flos iuventutePerire suevit: eque criminum prorsusAtrocitate maximo, data est virtus,Pholi hausta pocla, pocla magna CentauriDecus parare nunc queunt AchillaeumNisi amphoram potesset unico ductuModo ebibisse, surdus esset Alcides,Labore nil referret a duodeno.Is Herculis meretur esse successor,Cui orca magna cessit unico exhaustu.Ita irrigatur haec palaestra viventum,Ita et patratus ipse nunc Pater vivit.Eoque nomine istud unico obtingit,Quod inter ipsa Liberi sacra et cultus,Rapina, furta, caediumque et incestiVocabula impia obtinent merum Regnum.Heri cruentus ipse et ebrius iudex,Remittit omnia audiendo patratumAb ebrio, Scelus, furente sub Baccho.Ita ille divus inter ipsa ChristianiSacraria alma perditos habet cultus.Cottidianus ordo sic cluit morum,Quid helluationis impiae exemplaDiebus ore proferam sub addictisDeo? nisi hocce more festa constupret,Nequire se valere dictitat turba.