HEROUM HELVETIORUM EPISTOLAE. LIBER TERTIUS. DE Helvetiae miscellaneis.

De Urbis Salodoranae Obsidio.

CE de DEO Princeps, contraria omitte Minerva
In Salodori unum, vertere tela, sinum.
Niteris iratas nequicquam illidere calces
In stimulos magni, DUX generose, DEI.
Caelica ni pressam custodia protegat urbem,
Excubiarum omnes stant sine fruge vices.
Dia lacessitam si dextera fulciat urbem,
Fulmina si iacias plurima, bruta iacis.
Ille exercituum Rex atque corona, proteruo
Depopulabundas ridet in hoste manus;
Ridet Achillea fretos virtute lacertos,
Et Briaree tuas seditiose minas.
Ingenium, Stimulus, sapientia, machina, virtus,
Plurimum, ubi Domini flaverit aura, valent,
Consilium, ratio, robur, prudentia, nervus,
Ni conspirarit Numinis aura, iacent.
Excitus ista tuo posses agnoscere damno,
Consilii infidam ni sequerere fidem.
Dum Salodoranos caepisti [Reg: coepisti] incessere muros.
Iam decies septem praeteriere dies.
Praeteriere dies, quin et LEOPOLDE labores,
Suscepti invitis, praeteriere, Diis.
Sors Tibi successus si concessisset amicos.
Fluxissent placito si tua vela Noto.
Urbs nostra, Iliaci muris aequaeva Quirini,
Incustodito iam foret aequa solo.
Obsidio vallos, acies acerrima Cives.
Turbavere omnem tela inimica larem.
Stat tamen incolumis Trevirorum haec aemula Turris,
Stant instar firmae, moenia salua, petrae.
Absit ut hoc nostris animi tumor arroget armis;
Numinis est purum cunctipotentis opus.

Nonne vides fauces ut ludificarit hiantes?
Fecerit ut nihili caepta [Reg: coepta] superba, DEUS?
Ingeniosa novum struxit tibi fabrica pontem,
Tutius obsesso quo potiare loco.
Arula sed subitos crescensque furensque per imbres,
Pontem aciemque suis, turbidus, hausit aquis.
Turba Tibi irata quam multa perisset in unda
Urbs nisi maturam nostra tulisset opem?
Urbs tibi nostra suam quanquam [Reg: quamquam] minitantibus armis
Undique pressa foret, suppeditabat opem.
Hostiles cuneos (qui fluminis impete raptos,
Vix tuiti fuerant a Phlegethonte, pedes)
Traximus e mediis, conscensa nave procellis,
Arulaque extinctis fluctibus, Ara fuit.
Vix a jurato sperare licebat amico,
Praestitit obsessi quod Tibi cura loci.
Praesidium si nosse cupis; sunt civica nobis
Pectora, in undenas dinumerata Tribus:
Sunt quadringenti, quos Ursa heroica Bernae [(printer); sic: Berna] ,
(Mutua ne lateat foederis arrha) dedit.
Parua quidem series, si armatae Principis alae.
Spectentur numeri si, Leopolde, tui:
Parua sed unitis stat constantissima neruis,
Prompta per armiferas, qualibet ire, manus.
Exigui numero, sed aperta Martis arena,
Ut crepuit lituus, vivida turba sumus.
Praecipuum sed enim quis in isthoc puluere pilum,
Aut quis in excubiis nomina prima gerat;
Ipsa Tibi claris monstrarunt Sidera signis,
Sidera Cretensem non habitura fidem.
Intimus ille tuae, solersque Notarius aulae,
Qui vigili totum lumine versat opus;
Ille Tibi primos, caelo assignante, Camillos,
Ille potest nostros insinuare Duces.
Insinuare potest; fidoque haec nuper ab ore
Dum Tibi signa dedit, non Tibi verba dedit.
Rem paucis repeto. Tuus ille fidelis Achates,
Ut posset summae certior esse rei,
Saepius obsessam, sed cautus, obiverat urbem.

Cum vaga nocturnis luna niteret quis.
Ibat, ut excubias vafer exploraret, et omnem
Circumvallata nosset in urbe statum.
Audiit egregio munitos milite muros,
Principis infestas nil metuente minas.
Audiit Helvetico crepitantia tympana ritu,
Atque irritantes Martia corda tubas.
Pervigil insomnes tenuit Custodia cives,
Inque alacri trepidus non fuit urbe metus.
Cum conjurata Salodorum scilicet Versa,
Marte flagrante, omnem dedidicere metum.
Viderat Heroum generosam hic ipse phalangem,
Rite observatas urbis, obire, vias.
Prodigiosa cohors. Cataphracti corpore toto,
Splendebant radio nobiliore, Viri:
Excubiasque simul telluris et Urbis agentes,
Obsidio cincto circumiere lares.
Circuiere omnem signis radiantibus Urbem,
Crista inter tremulas luxuriante comas.
Terribilem visu referebat quisque nitorem,
Quantus ab humanae non micat igne genae,
Attoniti sic ante oculos, atque ora Suevi,
Omnia vel terror vel grave fulgur erant.
Unus in hac serie, gravitate heroica et armis
Cultior, ac primum visus habere gradum,
Maiestate omnem tulit excellente triumphum,
Tantus erat frontis, tantus et oris, honos,
Clarior humana radiaverat indole vultus,
Formaque caelestis plena nitoris erat.
Fulserat ignivoma, cataphracta argentea, flamma,
Per gyrum insolitas eiaculata faces.
Thoracem, ac medium Crux ambiit inclita pectus,
Candore hybernas [Reg: hibernas] visa praeire nives.
Haec Indi gemmis et puro clarior auro,
Splenduit Eoae non minus igne rotae.
Celsior ipse Heros reliquisque augustior, omnem
Pro patriae subiit prosperitate vicem.
Magnanimam prior ipse aciem ducebat; ab uno
Dependebat ibi tota caterua Viro.

Cuncta adeo explorans, Saldori in maenibus altis
Visus erat vigilem constituisse Pharon.
Ista quidem nocturna tui sunt visa NotarI.
Inscribi cedrinis visio digna notis.
Ter generose Heros, validis qui nomen ab armis
Et decus a claro quaeris habesque fago:
Desine Symmistam hunc, tam lucida signa profatum,
Dicere de volita proditione reum.
Quae tibi, quaeque tuo sunt demonstrata ministro,
Parce in noctivagas visa referre stryges.
Audisti factum; cape nunc mysterium et almo,
Si dubitas oculis credere, crede DEO.
Nobilis illa cohors, et prodigiosa Virorum
Copia, conspectis tam peregrina stolis,
Quae supra humanum rutilansque micansque tenorem,
Illustri tantas evibrat ore faces;
Cui cataphracta ambit fortes nitidissima lumbos,
Pectore quae niveam fert radiante crucem;
Quae velut e specula totam circumspicit urbem,
Ut Salodorenses servet ab hoste focos.
Non sunt mortales, terrestri ex ordine, cives.
Quos videt illa dies vivere, et ista mori:
Agmina siderei sunt invictissima regni,
Iam pridem Elysiis associata choris.
Thebaea fortes sunt e Legione Sodales,
In Patriae vigiles emolumenta Patres.
Ausonio quondam Gens serviit ista Tyranno,
Horrida cum in Francas duceret, arma, plagas.
Serviit Imperio: septemplicis ostia Nili,
Et Pelusiaci pinguia regna soli,
Atque adeo patrias, spreta Mareotide, sedes
Deseruit, Latium rite secuta Ducem.
Olim, inquam, Imperio; nunc nobiliore corona,
Imperii Domino, seruit amicta, DEO.
Celsior ille Heros, qui Maiestatis et oris
Supremum meruit nobilitare gradum,
Militiae primus reputatur jure Tribunus,
Iure inter Socios fert diadema suos
Tutelaris hic est Patriae, fortissimus: URSUS,

Gloria Thebaeos inter, honosque, Duces.
Protegit ille suam curis ingentibus urbem
Martia belligeros dum ciet Hydra globos,
Tutatur pressos, ceu turris ahenea, cives,
Queis exoratam Numinis addit opem.
Ad triginta ipsos agitur millesimus annus,
Si lubet elapsos enumerare dies:
Cum sacer ille URSUS, Phariis qui duxit ab aruis
Undecies senos, in Legione, viros,
Numinis effundens roseum pro lege cruorem,
Egregie hanc nostram nobilitavit humum.

Nobilitavit humum non solo sanguine; totum
Lipsana nobilitant hic tumulata Solum.
MAXIMIANUS enim domiturus milite Celtas,
Fracturusque novo Gallica regna iugo,
Iusserat, ut Legio peregrina e Mempheos ora,
Lecta in Thebaeis, castra iuvaret, agris.
Lecta fuit Legio, comitataque Caesaris alas,
Sectata est Iovios, Herculeosque Duces.
Iuverat Imperium, sed ad aras: credita natis
Alcena et Maia, non fuit ara, diis.
Caesar ad obsessi fines, dum mandat, Agauni,
Impia Tarpeio tura litare Iovi:
Turba colens veri, nomenque fidemque Tonantis,
Unanimi infamem deierat ore Iovem.
Abrogat invisam, pro cultu Hermetis, acerram,
Dedignans flexo Numina muta genu.
Tura decent Dominum, qui torquet Numine Caelum,
Qui styga, qui terras, qui moderatur aquas.
Sacrilegos, quos terra amens, quos Caesar adotat,
Dignamur iusso nuspiam honore, Deos,
Dixit Thebaeus: tonat ergo repente, furitque,
Et fremit insani more, Tyrannus, apri.
Bassaridumque fero, Thyadumque agitatus ab oestro,
Invocat anguicomas, ore minace, deas:
Iraeque impariens, Legionem invadit; et acri
Plectere mox decimum praecipit ense virum.
Procubuere alacres. MAVRITIVS ipse secandum
Obtulit, ingenti strenuitate, caput.

Pertulit enormem Legio fortissima stragem,
Quique mori optarant, VICTOR et URSUS erant.
Illi, ut dilato Salodoria tecta subirent
Martyrio, arcanis edidicere notis.
Nutu igitur Superum, Turritam Solis ad Urbem,
Undecies seni dum coiere Viri;
Ordinis electi coryphaeus et arbiter URSUS,
Iam pridem diae fonte renatus aquae,
Ludicra fictilium spernens simulachra [Reg: simulacra] Deorum,
Helveta salvificam spargit in arva fidem;
Liberiore unum profitetur pectore Christum,
Numina turicremis privat ahena sacris:
Ac veterana inter Salodori maenia, primam
In vera statuit relligione basin.
Verum ubi Caesareas nequicquam praedicat iras
Hirtacus, insanis plenus agyrta minis:
Egregiam Thebaea refert constantia palmam,
Nec flamma gladii, nec tremefacta rogi.
Magnanimi, praeeunte URSO, cecidere tribuni,
Carnifici promptum subiciendo caput.
Ille ut barbarico penetrarat guttura ferro,
Mergere Lethaeis cuncta parabat aquis.
Ceruices sacras, et corpora trunca iubetur
Arulae in infernos praecipitare sinus:
Sorbeat uda Thetis, queis [Reg: quibus] Mulciber igneus ante
Noluit accenso claudere fata rogo.
Sic ait, inque vagos dum proicit omnia fluctus,
Quod ratus est barathrum, conspicit esse vadum.
Nam ratio succrevit aquae. Sentina Tyranni
Ferre ubi Thaebeos noluit, unda tulit.
Ordine quam miro ceruicem quisque resectam
Suscipit, inque ipsis fert, quasi vivus, aquis!
Attonita quam pulchre acies spatiatur in unda!
Quam scite liquidas calcat in amne vias!
Ense necate cohors, ac lethi victima, quinam
In mutilo tantum corpore robur habet?
Supplicat, atque oculis caeli convexa tuetur
Rhomphaea avulsum, qua ratione, caput?
Fluminis ad ripam, statuens sibi quisque sepulchrum,

Flectit ad effusas quam pia genua preces!
Turba preces fudit semi-ipsam intenta per horam,
Caelo, hei, quam gratas fuderit ipsa preces,
Dicere deposito potuerunt corpore. Terrae,
Quae dedit hic requiem, praebeat axis opem.
Cuncta adeo humanas opera excedentia vires,
Quid nisi in auctorem sunt referenda DEUM?
Urus hic, et Victor coryphaeo primus ab URSO,
Turbaque quae nostram sanguine tinxit humum.
Corporis exuviis patriam dum purpurat urbem,
Iure etiam patrios seruat ab hoste lares.
Excubiae, Vigiles, loricae, balthea, cristae,
Armorum series, lux, cataphracta, cruces,
Clarior humanis spectata corona figuris,
Visio Thebaei sunt manifesta chori.
URSUS, et Ursi acies, praeclaro munere Divum,
In Salodorensi procubuere solo.
URSUS et Ursi acies, dum fulminat hostis in urbem,
Pro Salodoranis stantque flagrantque focis.
Congere belligeras, numero quocumque, phalanges,
Tutante hoc Urso maenia, puluis erunt.
Pannoniae vires, ipsumque accerse Gradivum;
Iunge lacertosis agmina Sueva Quadis:
Experiere isthac raros ex urbe triumphos,
URSUS ubi excubias, castra ubi VICTOR habet.
Dextera si quassam, Domini, custodiat urbem,
Mittimus in rapidos irrita tela Notos.
Ergo agedum, o Princeps, alto qui a sanguine regum
Nactus es, ingenti nobilitate, genus.
Si Salodoranis mens est succedere tectis,
Atria si tutum figere in ista pedem:
Austriaci primum Labari praemittito signum,
Sic poteris pandas urbis inire vias,

Iunge tibi comites, sacramque evectus ad AEdem,
Grata offer Superis munera, grata Deo.
Laetior inde tuos, graviorque revise Suevos,
Signa tamen memori visa reconde sinu.
Terrarum varias varius decor evehat urbes;
Haec scutum nivei syrmate pingat equi.

Aureus hinc aries gemino sua moenia cornu
Protegat: immanis fulguret inde tigris.
Taurum alia, aut colubrum, caprumue, aquilamve bifrontem
Aut humero alatam, iactet, utroque Leam:
Cuique suae gazae, sua, sint insignia: Nobis
Supplet abunde omnes palmifer URSUS opes.

De Foedere Austriaco, sive Haereditario.

SIste Gradive pedem, lituosque et bellica ab alto
Fige trophaea tholo. Pax jucundissima rerum,
Dulcor amorque hominum, quae tanto tempore salsos
Haesit apud Gyaros, iam serta virentis olivae
Explicat, et nostras optata revertit in oras.
AUSTRIA Martipotens, Alemannae gloria terrae,
Et basis Imperii, compluribus hactenus annis
Plus satis infesto, nobiscum exercita, bello,
Hostiles furias, bacchataque atrocius, arma
Deierat, ac stabilem poscit, cum Foedere, pacem.
Rara salus bello, lauro licet ubere, et auro
Helvetiam, spoliisque simul ditarit opimis:
Rara salus bello est: ferit oppida, diruit urbes,
State vetat Cererem, laetum populatur Iacchum,
Sternit humi, fundoque simul fortissima adequat
Maenia, Torquatos eviscerat, enecat Iros:
Vana perinde sacris, et sacra perinde profanis
Miscet, et Elicii plus pisa Veiovis ira
Fulminat, afflicti pestis deterrima mundi.
Terrigenis, Pax, dulce bonum, pulcherrima caeli
Filia (quae Cereri, quae papula grata Lyaeo
Porrigit, et blando complectitur omnia nexu)
Sex centis merito venit anteferenda triumphis.
Belli elementa ruant, quando inclinantibus astris
Excubat ad patrios, Pax et concordia, postes,
Ille Monarcha potens, aequo moderamine Francum
Qui regit imperium: quem virtus Helveta nuper
Terruit, ingentes cum armatae Galliae aceruos
Rauriacas, trepidante solo, duxisset in oras:
Ille, inquam, Helvetiae Rex LUDOVICUS amicam
Ferre paratus opem, cura septemplice dudum
Discordes animos, et longi taedia belli
Nititur a nostris, satagitque avertere tectis,

Ille decor Regum, cuius prudentia caelos
Voluit, et omnigeni penetrat mysteria mundi,
Foedere perpetuo Nobis celeberrimam adunat
Austriam, et a tanta venturos stirpe Monarchas.
Ille SIGISMUNDI consensum Principis, ille
Austriacae iam pacta Domus, mentemque fidemque
Obtinuit, studiisque animi solertibus [Reg: sollertibus] , omnem
Pro tam magnifico stabilivit foedere normam

Nos modo consilium ni detrectamus amicum,
AUSTRIA perpetuo nobiscum foedere juncta est.
Illa augusta Domus, quae nomina Caesarum avito
Explicat e solio: quae tanquam uberrima mater
Imperio fortes hoc tempore praebet Atlantes,
Teutoniaeque Duces: illa omnibus obruta gazis,
Omnibus aetheriae [(transcriber); sic: aethereae] donisque bonisque Pronaeae
Austria, Suiceris iam aeterno foedere nexa,
Dissidii insanos permutat amore tumultus.
Hei quantum famae, quantumque parate decoris,
Per tam praecipites, effuso sanguine, dextras
Utraque Gens poterat! Quantos captare triumphos,
Iam bis vicenis bella haec exercita lustris!
Threicios penetrare sinus, terrere feroces
Sauromatum populos: per Atlantidos arva Calypsus,
Per Syrtes Libycas, Gens haec unita, per ipsas
Eridani spumas extendere jura, sibique
Subdere Parrhasii sedes potuisset Euandri.
Iam quoque si socias gens coeperit Helveta bello
Pannonas, unito poterunt proferre secures
Robore, ad extremam, trans ponti caerula, Thulem.
Atque, immaturos ne quis praeiudicet actus,
FOEDERIS hic tenor est. Ut caepta [Reg: coepta] utrinque secundet
Numinis alma Trias; divina petatur ab illo
Gratia Principio: quod dirigit omnia solo,
Per mare, per terras, per Tartara, et aethera, nutu:
Quo sine nil validum, nihil est durabile, cuius
Erigit humanas reprimitque, potentia, sortes.
Illius, ut fas est, augendo semper honori,
Mutua belligerae coeant in foedera gentes,
Austrii et Heluetii: Pars approbet utraque pacem;

Utraque livorem, bellique praeambula vitet
Iurgia; legitimum teneat concordia clavum.
Pristina sic facies rerumque hominumque, simulque
Libera per tutas vigeant commercia terras.
Alterutram partem si rancor, et orta simultas
Acrius irritent; in apertam neutra feratur
Bellonae rabiem: stent coram Iudice causae,
Dicaturque dies, adeat pars laesa tribunal,
Urbibus a geminis, dabit aut CONSTANTIA pandum,
Aut BASILEA forum: sacram fovet utraque mitram,
Utraque juris amans, Rhadamanthi praesidis urnam
Porriget, et motam dirimet sine sanguine litem.
Bella Sigismundum si fors inopina fatigent
Principem; ad Austriacae, quantum decet, aera crumenae,
Natio Suitiadum sataget, die jure petitas
Mittere suppetias; et lecto milite laesum
Proteget Archiducem: verum hic seruetur honesti,
Iustitiaeque tenor. Nobis dabit ipse vicissim
Auxiliatricem, si poscant tempora, dextram.
Praedia, rura, arces, pagi, castra, oppida et Urbes,
Et quicquid terrae, quicquid ditionis, et agri.
Hactenus Helveticae sibi subiecere secures.
Pareat Helvetiis. Sua quondam hic jura, resignat
Austria. Suitiadum rata sit possessio, et istas
Pacifico, per secla [Reg: saecula] regant, moderamine, terras.
Instrumenta tamen, tabulaeque authenticae, ad usum
Principis erectae (nostro quae nempe nec obsunt,
Nec Statui prosunt) Dominis reddantur avitis.
Exteram et Austriaco natam sub Principe plebem
Associare sibi tutela, foedere, tecto,
Aut numerare suos, aut inter scribere cives:
Helvetii caveant: caveat Dux ipse vicissim
Allicere Helvetios: salua nisi pace prioris
Principis aut Domini, veterem mutare tabernam
Indigenae, atque alias malint inquirere sedes.
Hosti subsidium, tectumque, laremque, stipemque,
Et cum securo victum praebere meatu,
Foederis ordo vetat. Quocirca aut tendere dextram,
Aut capre hospitio, victuve, penuve, manuve.

Aut quacumque alia demum ratione tueri
Hostiles acies, et iisdem clamve palamve
Mittere suppetias, quia res censuraque juris
Publica non tolerat, nec foedera nostra probabunt.
Excitet armatos ne res insueta crabrones,
Sollicitent neutram nova vectigalia gentem.
Nec tricae insolitae, portoria, feuda, tributa,
Alterutri addictos onerentue, graventue colonos.
Praeteritum quaecumque tulit fastidia bellum
Austriae et Helvetiae, rancores, funera, luctus,
Tamque graves irarum ignes, vitaeque charybdes,
In fumos abeant, submersave Nereus imo.
Occulat in barathro. Mutetur amore simultas,
Dissidiique ommnes, tam turbido in aequore, tricas,
Trans vehat Hesperiam veneranda amnestia Calpen.
Si vero extinctos iniuria quaelibet ignes
Suscitat, in vererem concordia laesa furorem
Ne rursum erumpat: caveat pars quaeque calenti
Addere ligna foco: tollatur causa, peribit
Ilicet effectus. Maesonica scommata, sannas,
Et sine honore jocos, et non sine dente cavillos
Utraque gens prohibe. Si quid fortuna propinquo
Contulit eugenio, stultus ne incessat Amyntas.
In paruis etiam solet indignatio dentes
Addere et a salsis procedunt verbera verbis:
Verbera sopitum revocant ad tympana Martem:
Mars acuit choleram, cholerae nec Mempheos alti
Frena dabunt muri: Babylonem, Pergama, Thebas
Sternit, et aerias, facto impete, perforat Alpes.
Hisce quidem pactis geret utraque Natio morem;
Utraque consensum, falsi sine schemate fuci,
Sponte suapte dabit. Contra haec (cum incerta teramus
Saecula) foediftrago si quisquam impegerit actu:
Ne rursum armisonae Marti laxentur habenae,
Extra sanguineam conventio fiat arenam.
Atque ita propositas, talique tenore refertas,
Ad LUDOVICI matura arbitria Regis,
Condidimus leges. His me praesente, nec ullam
Pro Patriae fructu remoram patiente, sereno

Annuit assensu, pace omni ac foedere dignus,
Dignus et Euboici transcendere pulueris annos,
Ipse SIGISMUNDUS; fixasque, ratasque, probasque
Censuit, ac firmas iubet annis esse futuris.
Quin ut legitimum sua seruet pondera foedus,
Austriacam DUX ipse Domum, gentemque, genusque,
Et descensuros a tanta Stirpe Nepotes,
Ut pacti socios, sic Foederis esse tenaces,
Egregio feruore, iubet. Sint foederis arrha,
Thessera sint pacis, quos nostra exinde quotannis
Spondet, et Helvetiis fixos dabit AUSTRIA nummos.

Dixit, et augusto rata reddidit omnia vultu.
FOEDERIS haec summa est, quam paucis hisce retextam
HENRICO offerimus; quem prudentissima rerum,
Palladis ac Martis vocat, experientia, pullum:
Quem Tigurina suos inter Respublica cernit
Fulgere Patricios: et quae virtute refertos
Euehit heroes, heroum ex ordine censo,
Iure suo meritas impertiit Urbis habenas.
Pactarum interea lex atque decentia rerum
Exigit, ut tanto memorati regis amori
Helveta perpetuas exsoluat natio grates.
Ipsius auspiciis, curaque ingente, sepulti
Sunt animorum aestus; jucunda pacis oliva
Marspiter, et foedum mutatur Foedere bellum.
Vivat, et optatos sua sceptra propaget in annos
Ille decor Regum, qui Lilia Franca potenti
Protegit imperio: qui tanti Foederis auctor,
Arbiter et caput est: cuius virtute ministra,
AUSTRII et HELVETII socio sunt foedere nexi.
Vivat, et invictis quanquam [Reg: quamquam] sit prosper in armis,
Par Laertiadi sit acumine mentis Ulyssi:
Hic tamen, o utinam, Rex tantus et ipse, perennem
Austriaco posthac statuat cum sanguine pacem.

III. ARGUMENTUM.

De Pace perpetua, et Foedere Gallico.

INter Aventini turres ac tecta FRIBURGI,
Quod secat obliquis SANA recuruus aquis,
Nuper ab excelsis repetita tonitrua pinnis,
Unde ferunt ipsos contremuisse polos:
Et stridor lituum, clangorque canorque tubarum,
Perque simul sparsus compita quaeque fragor:
Iubilaque Ausonios, ac pompa imitata triumphos,
Quique fere tota plausus in urbe fuit:
Qualia portendant rerum mysteria, nostris
Pacemne attulerint, an fera bella plagis;
Scire laborantem, modicae Te pagina chartae
Instruet, ad placitum pagina scripta tuum.
Gallia FRANCISCO iam Rege, et Achille, beata,
Quae vires regni vix capit ipsa sui;
Helveticos iam experta animos, experta secures,

Et nimis infestas. Marte furente, manus,
Pristina contendit renovari foedera, magno,
Francigenis quondam Regibus icta, bono.
Iungere amicitias, Lethaea quaesiit unda
Bellonae ardentes exanimare faces.
Quaesiit Helvetios sibi reddere rursus amicos,
Nesciit armatis quos superare globis.
Inde Friburgiacam Legatio vecta per urbem,
Exposuit pulchro regia sensa stylo.
Regia sincerum contestabantur amorem,
Plenaque multiplicis sensa favoris erant.
Martia parturiit stabilem discordia pacem,
Digna magis celeri, pessima, prole Parens.
Iussimus antiquas ad Caspia caerula rixas,
Inque cavernosos Mempheos ire specus.
Mutuae amicitiae, quae terram, atque ipsa serenat
Sidera, perpetuum iussimus esse locum,
Foedera cum Francis quon dam composta Monarchis.
Fixa, implorato, iussimus esse, DEO.
Hinc fragor, hinc mixtus volitare per aethera plausus,
Hinc dare nitrati murmura rauca globi.
Hinc nova laetitiam testari jubila; Pacem
Saluere hinc lituis iussimus, inde tubis.
Inter Francigenas miraris, Foedera Reges
Cum tam diverso pacta fuisse statu?
Desine mirari. Sanctum et venerabile semper
Audiit, electae nomen Amicitiae.
Usus amicorum pretiosis nonne Smaragdis
Praevalet, et fuluas fert caput inter opes?
Nonne tibi a fido vox siqua refertur amico,
Suavior Orphea creditur esse lyra.
Ni virtus animae fuerit superaddita, corpus
Quid nisi concretum dixeris esse lutum?
Corpus es absque anima, si destituaris amico;
Si tibi Nisus erit, spiritus alter erit.
Dogmata quae toti quondam aurea protulit orbi
Graecia, divinis pene referta Sophis,
Vicinos quanquam [Reg: quamquam] non diceret esse petendos
Celtarum, populos, in regione, satos:

Asserit illa tamen, verbisque fatetur Achivis
(Quae dicas Clariam promeruisse fidem)
Galliae amicitiam studiosius esse petendam,
Prae mundi reliquis, asserit ipsa, plagis.

Nos, quia vicini tetigerunt Helveta Galli
Limina, ab hinc ipsas Deucalionis aquas.
Ducti consiliis, ac fida oracla secuti,
In Pandionia non male docta schola:
Condidimus pacem cum Franco Rege, fidemque
Partibus unitis iussimus esse ratam.
Scire cupis leges, decisaque pacis amicae
Pragmata? Rem primis en tibi pando labris.
Interrupta diu Pax et Concordia, festos
Restaurent, caelo propitiante, dies.
Debacchata diu lis et discordia, Erinneis
Exilio mulctent conveniente suas.
Dissidiorum amplas, quas belli iniuria telas
Texuit, armigeri cornibus icta Dei,
Iurgiaque, elapsos coxit quaecumque sub annos
In Phlegethonteo, livor et ira, foco:
Condat in abstruso trux ipse Trophonius antro,
Gente sub hac nullum post habitura locum,
Compescat veteres Pax sic stabilita querelas,
Et Zephyri, tragicos, leniat aura, Notos.
Alterutri si justa tamen querimonia parti,
Cum necdum fureret Martia flamma, fuit:
Standum decretis [(printer); sic: decertis] , quae cum Cantonibus olim
Condidit Helveticis Rex Ludovicus, erit.
Capti in praeteritis, tractique ad vincula, tricis,
Cujuscumque sient ordinis, atque tribus,
Liberi, et absque ullo, remeent e carcere, lytro,
Semitaque ad proprios [(printer); sic: propios] detur amica lares.
Militum ab Helveticis si quisquam prodeat oris;
Regia cui necdum fecerit arca satis:
Debita proposita, poscat stipendia, praeda
Ut poscit merito vivere quisque suo.
Municipes quoscumque suos Res publica scripsit:
Helveta, Civilem contribuendo gradum:
Libertate rata, nullo aduersante, fruantur,

Adscribantque suis civica jura bonis:
Si tamen Helvetiae sint intra limitem, et isti
Ni contradicant altera pacta, thesi.
Ut Mercatores et amantes lucra propolae
Composita possint sic quoque pace frui:
Libera Francigenum quondam indulgentia Regum
Quae motu Helvetiis liberiore dedit:
Integra, citra ullas vigeant, indulta, lituras;
Continuetque suam gratia facta viam.
Helvetiae sumptus in Gallia utraque profusos,
Franco- ubi-Suicerus miscuit arma furor,
Regius exoluet [Reg: exsoluet] praesente numismate fiscus,
Et suffecturas sumptibus addet opes.
Inter abundantes stomachanti sanguine Partes,
Parturiat bellum ne recidiva novum:
Si refricet veterem gens illa vel ista favillam,
Pronaque bellicrepas evomat ore minas:
Praesto sit assumptis Hermes caducifer alis,
Placetque offensas aurea virga manus.
Qua gravis O Ebaliae circumsonat ira Maleae,
Effundant rabiem bilis et ira suam.
Alterius, pars neutra, hosti sit amica; meatum,
Tecta, larem, aut vescos det quoque neutra cibos
Sed neque scripto ullus foveatur milite Princeps,
Qui ferro alterutram turbat et igne plagam,
Hostica quin imo sectantes castra, vocandos
Et culpae et paenae [Reg: poenae] dicimus esse reos.
Mutua ne gentis [(printer); sic: causa] pereant commercia, purae
Sint imposturis insidiisque viae.
Quilibet alterius sit tutus in urbe, feratque
Compita inoffensum, per sua quisque, pedem.
Nec Gallo-Helveticas, nova vectigalia, merces,
Nec prius insuetum, quemque fatiget, onus.
Atque ut munificum gens praedicet Helveta Regem,
Neu paci reputet Punicam inesse fidem:
Cantones tredecim, San-Galli Principem et urbem,
Quaeque Sedunensis oppida Vallis habet:
Et Mullhusinos, et amantes foedera Rhatos
(Membra sub Helvetico nobiliora statu)

Annua non modicis recreabit Pensio nummis,
Ordine per Francas distribuenda manus.

Nec petet Helvetios in apertam haec Pensio nassam
Trudere, nec visci hic fiscus ad instar erit.
Nec vires minuet, nec ab isto pensilis hamo
Patria, squamigeris quondam erit esca lupis.
Tessera pacis erunt haec Regia dona, nec atram
Pristina Libertas contrahet inde notam.
Provisum satis est, ne Libertatis honorem
Fallat Arachneo, pensio Franca, dolo.
Panicus hic metus est. Labyrinthi evadere technas
Docti, Theseo iam sumus absque glomo,
Urbs Bellizonae, Vallis Madiana, Locarnum,
Luganique amplum, Mendrisiique solum,
Iuribus utantur, quibus olim est usa, fuisset
Cum Mediolani subdita terra Duci.
Stat penes Helvetios, placitoque suopte valebunt
Vel mutare istas, vel retinere plagas.
Nempe coronatum ter centum milia, Regis,
Non interposita suggeret arca, mora:
Si pro Lugano, Madiana valle, Locarno,
Nummorum oblatas Patria malit opes.
Si vero Italicas dominari malit in arces,
Uniat imperiis Oppida dicta suis.

Istud amicitiae, pacisque perenni statutum,
Decisum placidis, Gente ab utraque, Diis,
Stabit, eritque ratum, Iurassus donec apricus,
Sequana ab Helveticis dividet arva iugis:
Dum Rhodani rapidus, spumanti vortice, gyrus
Sese in Tyrrhenas exonerabit aquas
Pace ita firmata, magnum pars utraque foedus,
Post longas tandem composuere, moras.
Idem utriusque tenor. Collimant omnia ad unum,
Subscripta adicias si quoque pacta, scopum.
Foederis intuitu, Gens laesae illaesa studebit
Auxiliatrices ferre repente manus.
Extera Francigeno quoties taratantara regno
Cernet et hostiles, Rex, inhiare greges:
Seu Trans-montanam, seu Cis-petat hostis arenam,

Dummodo Francorum sub ditione sitam:
Milia sena Virum si rite petantur, habebit.
Exquisitorum milia sena Virum.
Parcior haud esto numerus. Si mittere plures
Consultum fuerit, copia maior erit.
Decretum tamen est, si milia sexdecim ab aruis,
Rex ipse Helveticis duxerit, esse satis.

Qualis hic et quantus-sit-cumque Exercitus, omnem
In Patriae ac Regni commoda junget opem.
Indole magnanimum stabit pro Rege leonum,
Nec trahet injussos e statione pedes.
Regis ad obsequium durabit, ut Helveta cautes,
Grandine compositi non subigenda nitri.
Seruiet, ac patrio penetrabit acinace turbas,
Dum belli pandas viderit esse seras.
Olli regalis dabit aequa salaria census,
Ut primum e patriis perget ad arma focis,
Symbola quin etiam tribuetur cuique trimestris,
Bello ipso octavum non superante diem.
Hic ne divisas valeat quandoque cohortes
Perdere vel numerus, vel superare dolus,
Non nisi coniunctae coeant in praelia turmae,
Compositusque suos audiat ordo duces.
Viribus unitis sic virtus Helveta neruos
In quocumque dein exeret, hoste suos.
Militiae sit terra locus: nec Nerea sulcet
Helvetus, in salsum nec ferat arma fretum.
Saepe triumphali, terrestris adorea, lauro
Vidit Suiceras emicuisse comas.
Durante emissas bello revocare phalanges,
Nec ratio tolerat, nec decor ipse probat.
Intestina tamen, seu Gentis nescio qualis
Turbarint patrium, si quoque bella, solum:
Publica res poterit secum retinere petitos,
Vel peregre stantes mox revocare, Viros
Bellica quin etiam tormenta, agilesque sarissa [Reg: sarisa] s,
Et maturatam Gallia mittet opem.
In belli neruum, spatio quocumque trimestri,
Viginti aureorum milia quinque dabit.

Si salis haec inter fuerit penuria, Francum
Ocyus emittet regia cura salem.
Aurea laurigeris si Pax veneranda capillis
Intret Francigenas arma inhibendo plagas.
Celtica cumque suo si caeperit hoste pacisci,
Gens etiam consors Helveta pacis erit,
Ut quoque regalem tellus haec nostra favorem
Comprobet; ac magnum ne quis inane putet,
Altera succedent regalibus aera talentis:
Haec pacis peragent, Foederis illa vicem.
Perpetuos Pax ista quidem durabit in annos.
Optato o utinam, perfruitura bono!
Foedus erit fixum, donec sua stamina Regi
Cernemus triplices continuare deas:
Et solida perstabit adhuc trieteride, postquam
Cunctis calcandam triverit ipse viam.

Siqua tamen fuerint aevo iam pacta priori,
Seruabunt vires Foedera pacta suas.
Signatis etenim Gens eximit utraque verbis
Sedem Romanae, Pontificemque Petrae.
Eximitur Caesar, sacrique verenda potestas
Imperi, in Augusto non violanda throno.
Inde Status alii, quos esse ac scribere Amicos,
Foedera iusserunt iam veterana, suos.

Iussimus imprimis (Graecos nos forte Sinones
Ne quisquam in sera posteritate vocet)
Iussimus Helvetii, validum seruare vigorem,
Austriacos inter, Foedera pacta, Duces.
Haec meminisse satis. Sed quod tam nobile Faedus
Sanximus, allecti commoditate sumus.
Nonne sitibundi, Suiceri, sanguinis, hostes
Circundant [Reg: Circumdant] nostras sole ab utroque plagas?
Insidias Nobis struit Auster, et Arctos; et acres
Bacchari hinc furias cernimus, inde minas.
Sic ergo affectis, generosa peritia belli,
Mille lucra Helvetiis, mille trophaea dabit.
Floret ubique Viris, et abundat terra colonis,
Otia queis [Reg: quibus] nullum sunt paritura lucrum.
Inter belligeros, poterit vel judice Phoebo,

Aurea Libertas tutior esse, Viros.
Fortius instat Atlas, si caeli a pondere fesso
Alcides sociam non remoretur opem.
Dicere nemo ausit, Cum imbelli foedera regno,
Aut cum barbaricis, nos iniisse, Scythis.
Franca est, quam petimus, Superis gratissima tellus.
Naturae egregiis nobilitata bonis.
Messe ferax, mansueta Viris, jucunda racemis,
Grata et amica mero, blanda et amaena [Reg: amoena] solo.
Nec torrens nimio, velut India decolor, aestu:
Algida Hyperboreo nec, velut Ursa, gelu.
Aura tepet, Zephirosque fovet, mitisque Favon I
Non nisi fecundos gratia, reddit agros.
Laeta ibi, pro sterili, florescit Oliva, glabreto:
Pro fastiditis, aurea mala, rubis.
Iurares, campos illuc migrasse Caystros,
Fundique e Francis pura Falerna cadis.
Tabifico nusquam tellus est languida caelo,
Thessala nusquam ullus fert aconita locus.
Tristia nec pariunt deserti absynthia campi.
Ut solet in duris Pontica terra Getis.
Sed neque pestifero, velut arva Libyssa, veneno
Pullulat: Armenias nec capit illa feras:
Non erit, ut miles vel de salsugine terrae,
Vel populi possit de feritate queri.
Optima temperies, ut terque quaterque beatum.
Sic amplectendum praedicat esse, solum.
Nec dubitant aliqui Regnum hoc, et Balsamon orbis,
Et mundi celebrem nominitare Rosam.

Una haec Euphrosynen, dabit omnem haec terra leporem,
Palladaque e gremio promet utramque suo.
Imbuet Helvetios [(printer); sic: Helveticos] simul arte ac Marte: vigorem
Ubertim in summo callet utrumque gradu.
Haec quanquam [Reg: quamquam] AEGIDIUS (patriis qui lucet in oris.
Iaspis ut Helveticas inter, Eoa, plagas:
Cui Pimpla et Pindus, cui Castalis Attica, largo
Hippocreneas, imbre, profudit opes)
Haec, inquam, AEgidius licet haud ignoret, ab isto
Non aliena tamen sum ratus esse scopo.

Terrarum dominam si quondam haec GALLIA Romam,
OEnotriae vastas si superare plagas:
Si populos Asiae, si fortes quivit Iberos,
Si Macedum Franco subdere regna iugo:

Unita Helveticis, ac foedere juncta, lacertis
(Soli etiam invictos qui domuere Duces)
Quam celebres olim sit [(printer); sic: sic] portatura triumphos,
Credere, qui gentem norit utramque, potest.

De meritis Helvetiae ac Galliae in Ecclesiam Romanam.

MAgne Parens, quem cura Deum, quem Purpura
E Capitolini venerando colle Palatj,
Terrigenum condire gregem, Christique sequaces Patrum,
Pascere iussit Oves: sacrae cui tempora frontis
Infula tergemina cingit redimita corona.
Quod Tua Majestas trabeati tecta Quirini,
Ac Vaticanae tam augusta palatia Sedis
Helvetios intrasse videt, reverentia Summo
Debita Pontifici, candorque, fidesque, favorque,
Iuraque Tarpeiae faciunt assueta Cathedrae.
E septemgeminis Patriae Cantombus isthuc,
Ad septemgeminis decoratam montibus Urbem.
Per Lepontinas, Legati accessimus, Alpes:
Perque lacus varios, perque amnes Arulae et Ursae
Venimus optatas ad amaeni [Reg: amoeni] Tibridis undas.
Venimus Helveticae mandato ac nomine gentis,
Ut Tibi Magne Parens, ad summi culmen honoris.
Ad Petri claves, Urbisque arbitrium et Orbis,
Ordine Nobilium simul applaudente Quiritum
Legitime evecto devoti pectoris arrham
Terrarum domina, simul offerremus, in aula.
Helveticos apices, Appenninique recuruos
Scandimus anfractus, claramque faventibus astris,
Visimus Ausoniam (quod plebiscita, frequensque
In septemgeminis decrevit Curia Pagis)
Ut ritu veteri, verosque imitando Clientes,
Pontificum capiti, magno telluris Atlanti,
Pastorique Orbis, Dominoque, Patrique perennem,
Quod faciunt Tyrio [(printer); sic: Tyrso] fulgentes murice Reges,
Poplite submisso contestaremur amorem.
Nulla, Beate Pater, nulla unquam [Reg: umquam] oblivio nostris

Eruet ex animis, quae quondam aetate parentum
Helveticis Pagis ultro exhibuere priores
Munera Pontifices: seu Libertatis avitae
Confirmatus honos, seu nobilis ille Galerus,
Principibus sacras qui supplet in orbe Tiaras,
Seu Labaris spectata suis insignia, et alti
Spectentur Tituli: Manet alta mente repostum
Sedis Apostolicae studium, quae fontis ad instar
Iugiter undantis, condito nectare plenos,
Currere per Patriae iussit viridaria, rivos.
Tu quoque, qui leges Divumque hominumque gubernas,
Blanda cui pulchrum tribuit Clementia nomen,
Tu Tibi devotos, Antistes summe, Clientes,
Optime Pastor Oves, Pater acceptissime Natos,
Pontificum solita non dedignabere cura.
Quae Latio quondam Saraceni militis atram
Expulit illuviem, fractosque horrore Quirites,
Obsidione, metu, rerumque vorace rapina
Reddidit eximios: gratam iam paene labanti
Quae tulit Italiae, pulso procul hoste, salutem.
Pristina stat Patriae, stabitque interrita virtus

Teutonicas acies, et nostro cognita seclo [Reg: saeculo]
Praelia quae domuit: quaeque altae moenia Romae,
Caesariana suum cum effunderet ira calorem,
Fortiter asseruit; pro hac ipsa Sede tuenda
Fixa stat Helvetiis, stabitque acerrima Virtus.

Nunc si cura Tui, dulcissime Pastor, ovilis,
Si Tibi cura gregis: gratantes fronte serena
Dignare Helvetios: Gentemque Ecclesiae amicam,
Tergeminae toties insignia sacra coronae
Tutari solitam, perge his complectier ulnis,
Queis Tibi juratum studiose amplecteris Orbem.
Foederis Helvetici, quorum haec Legatio, fidos
Protege Cantones: et quod praestare suescit
Maxima Tarpeiae majestas arcis, eosdem
Tu quoque munifica Charitum perfunde sagina
Iam mihi (quod tanti deposcant principis aures)
Attica si Alpestrem mulceret Suada Thaliam
Si sapor ambrosius, Latiique medulla [(printer); sic: medula] leporis,

Manasse augusti qui fertur ab ore Quirini,
Ex Arolae potas condirent gurgite lymphas,
Fas mihi, conceptam, foret hic, pertexere telam.
Plura etenim fandi tribuit contermina grandem
GALLIA materiem, quae nunc feralibus armis
Obruta, post decumas, quas sustinet aegra, procellas,
Ipsa sui absimilis, veteremque exuta nitorem
Fluctuat, ac miserae nimis est vicina ruinae.
Gallia pestifero iam paene absorpta barathro
Te patiente, meum iubet hic protendere cursum,
Subsidiumque petit: quod ni Romana ministrer
Curia, et Ausonii prudens Clementia Papae,
Quomodo grassantem poterit compescere flammam?
Christiadum toto celeberrimum in agmine regnum
Gallia, quae gratos tibi, sancta Ecclesia, flores
Instar Paestani pulcherrima protulit, horti:
Nunc ubi bellivomae gustavit pocula Circes,
Degener hirsutos, inamaeno [Reg: inamoeno] pignore, sentes
Parturit, et crebris patet, ut Gaetulia, monstris.
Aurem, igitur, Pater alme, dabis, si supplice voto,
Si rudiore labro, Patrii decreta Senatus
Eloquar, et Franco precer adjutoria regno.
Quod petimus, Pax est: pacem deposcere Francis,
Foedus amorque iubent. Vulcano urgente propinquus
Si flagrat Ucalegon; paries si proximus ardet,
Serio et ipsa suos curat vicinia postes.
Gallia si periit, fortuna salusque propinquae
Occidit Helvetiae: tanti nam accita charybdis
Imperii, amicitia Nobis ac foedere juncti,
Certa simul nostrae dabit incrementa ruinae.
Hactenus electo vicinos milite Gallos
Fovimus, et grandi sedare incendia nisu
Conati fuimus: generosum Exercitum ab oris
Duximus Helveticis: alieno denique nostras,
Sumptibus heu quantis! oneravimus aere crumenas.
Pro Regni auspiciis, pro Relligione tuenda,
Pro sartis tectis, pro Rege, arisque focisque,
In dubium tractae pro Majestate Coronae,
Movimus una omnem, non segni Marte, rudentem:

Ut vel belligeri compescere limina lani,
Vel Paci optatas possemus pandere valuas.
Sed quia maiores res tam petit ardua vires,
Praesul Aventinus, Christique vicaria Roma,
Tam male confusis cataplasma imponere rebus,
Ac desolato poterit succurrere regno.
Consilium, fatoque hominis prudentia maior,
Et modus, et ratio, mundique Pronaea supremos
Stipant Pontifices: vertendi cardinis aequas
Papa gerit claves: et quam solertia terrae
Reddere non potis est, dabit unam haec Petra medelam.
GALLIA (quod magnae non nescit gloria Romae,)
Innumeros iam paene fuit reputata per annos,
Christiadum neruus, melioris dextera mundi,
Robur Apostolicae, fulcrumque haud debile Petrae.
Donec compositas rexit Pax aurea gentes,
Grande ornamentum. Si pulchro Ecclesiae in horto
Effera fulmineas acuerunt bella secures,
Nobile Subsidium. Si fluctibus atque procellis
Turgida, Petre iam quassarunt aequora navem,
Portus et hospitium. Latia si pulsus ab aula
Papa peregrinas Exul [Reg: Exsul] migravit ad oras,
A furiis tutum fuit incessanter Asylum.
Iam mihi si veteres sermonem flectere in actus,
Ad dere si flores roseo, mens esset, Hymetto,
Francigenum quam clara forent encomia Regum!
Scit tua Majestas, quantis defuncta periclis
Gallia; divinae pro culmine et arce Sionis,
Quanta per Insubres, per et omnes Ausonis oras,
Praelia pertulerit: tantosque exinde Monarchas
Quadriiugo quoties vectarit Gloria curru.
Sacrilegos, terraeque simul, caeloque molestos,
Una haec quam celebri domuit virtute Tyrannos!
Haec quoties profugos, faevique furore Gradivi
Exilio intrusos, iamque hinc, iamque inde repulsos
Fovit Pontifices! Haec pompa aequante triumphum.
Quam saepe exceptos, quantisque favoribus auctos
Figere Liligera sedem praecepit in aula:
Donec magnificis, bacchante Tyrannidis oestro,

Profligato armis, comitatu ingente repostos
In Vaticana, vidisset Roma, cathedra!
Ecquis Aistulphos Desideriosque, feroque
Nomine Luitprandos, Romani Antistitis acres
Quondam mastiges, iam tecta superba Quiritum,
Pontificumque sacras ausos incessere claves
Ense triumphavit? Quis tam praesentibus armis,
Tanta animi flamma, quanta horum purpura Regum
Perdomuit reliquam Lombordo e sanguine faecem?
Constat Amorrheos, Athimosque; inimicaque caelo
Nomina, deletis ingenti funere Mauris;
Trans Libyae fines, et adustos solibus Afros,
Gallorum egregiis ejecta fuisse lacertis.

Dexteritate pari, tam perniciosa quis unquam [Reg: umquam]
Schismata? tot falsos in relligione prophetas
Quis Regum oppressit? Quis tantis, obsecro, Sectis,
Tot fidei monstris immunem reddidit Orbem?
Nosti [Reg: Novisti] , o magne Pater, nosti [Reg: novisti] haec et pluria quondam,
Grandi opera France patrata fuisse Coronae.
Hic Martelle tuum ne desit Carole nomen,
Contra hostes fidei, Virtus quoque praestita, mandat.
Barbara gens Arabum, Mabometis prodroma pestis,
Auspice Martello, memoratu perpete dignum
Pertulit excidium. Saraceno sanguine Franci
Immaduere agri: pugna unius una diei,
Ter centena Arabum septuagintaque peremit
Milia: Francigenum sic rursus acinace Regum.
Expirasse [Reg: Exspirasse ] feras Ecclesia vidit Erinneis.

Fallor, in immensi si quisquam cardine mundi
Munera Apostolicae dedit uberiora cathedrae.
Si Spoletinas, quas vendicat Umbria, terras,
Si pinguem AEmiliam, si puppibus Adriae amicam
Visimus Anconam: si lumina candida mentis
Vertimus ad reliquas Piceni nobilis urbes
Manare a solis profitebimur omnia Francis,
Insula Sardiniae, contermina Corsis, opimum

Trinacriae regnum, florensque Hetruria, faustis
Gallorum auspiciis, nutuque manuque potentis
Caroli, ut Imperio, sic rerum pondere Magni,

Suscepere, tuos Romana Ecclesia, fasces.

Liligeros certe, quos Gallia nobilis orbi
Progenerat Reges, non casso agnomine suescit
Scribere Primigenas, haec ipsa Ecclesia, Natos.
Dicite Calixti, Paschales, atque Gelas I,
Urbani ac Stephani, Clementes, atque Anacleti,
Dicite Gregorii, vosque o generosa Leones
Nomina, ab augustis Gallorum Regibus, olim
Dimanasse omnem Papaeque Urbisque salutem.

Impetuosa etenim vesani murmura Ponti,
Ausoniae quoties insultavere carinae;
Cura vigil Regum firmis considere transtris,
Soluere vela iubens, terraque marique coactam
Acceleravit opem: stridentes Tethyos iras
Leniit, atque tuum placans Neptune tridentem.
Praecipites Austrique minas, Eurique furores,
E patria ascitis Zephyri compescuit alis,
Donec ad optatum sua ferret carbasa portum.
Digna adeo poterit, sanctissime Praesul, haberi,
Gallia, quae toties, superatis Alpibus, almam
Reddidit Hesperiae pacem: quae barbara mundi
Monstra Europaeis generosa fugavit ab oris:
Quae mundi dominam, Latio cum Antistite, gentem
Reddidit antiquo, per mille pericla, vigori:
Quae dextram profugis, quae praesens semper asylum
Praestitit exulibus [Reg: exsulibus] . Tantarum in turbine rerum,
Digna, inquam, poterit celeberrima Gallia dici,
Cui, stimulante Tua, Pastorum o maxime, cura,
Porrigat optatam caducifer Arcas olivam.
IULIUS ille tuae caput olim ac gloria Romae,
Urbis et Orbis apex, infando saepe relatu,
Et iactabundis audebat spargere buccis:
Caesaris auspicio (praeter civilia Magni
Praelia, terribilem quae glutivere cruorem)
Amplius undecies hominum centena perisse
Milia, Tartareas se praeside missa sub umbras.
Caesare digna quidem, sed vox indigna supremo
Flamine. Tu melius, Tu Clementissime Princeps,
A Cajo afflictam qui nunc dominaris in Urbem,

Auspiciis Pax alma tuis, medicinaque belli,
Francorum eximio fuerit si reddita regno:
Quos titulos, proh quanta feres encomia! Olympe
Heu quam augusta tuas aequabit gloria laudes!
Amplius undecies hominum centena beabis
Milia, quos belli vel cruda voraret [(printer); sic: vocaret] orexis.
Vel Libitina cava, ferrove ignive peremptos,
Conderet in fovea. maiorem Caesare laurum
Orbe ab utroque feres: CLEMENTI Gallia plures
Conservata dabit, quam CAIO oppressa triumphos.
Marco Antonino, quem Augustum Roma Piumque
Dixerat, aeternae vox haec fuit unica laudi:
Malo equidem unius vitam defendere civis,
Fulmineo quam mille hostes aut perdere ferro,
Aut dare supplicio. Vox ac sententia summo
Digna Magistratu. Votum hoc, o Marce, perennem
Si peperit iam tanta Tibi per saecula famam:

Clementi Papae quantus gratabitur olim
Terrarum applausus, si tot seruaverit Unus
Inter Christiadas, animarum milia, cives!
Quare age, Magne Pater, quem cura salusque regendi
Iure trahit secli [Reg: saeculi] ; Ne schismatis orgia in illo
Bacchentur regno, quod florentissima semper
Lilia, et ambrosios orbi produxit odores:
Quod celebri fama, quod relligione suorum
Ac studiis Regum Viginti trina subegit
Schismata. Ne tragicis dum Gallia scinditur armis,

Exanimet Scissura Fidem: ne sacra Tonanti
Dum sese assiduis eneruant regna duellis,
Intumeant lunatae acies, nostraque ruina
Fortior, Odrysius prorumpat in arma Tyrannus:
Utere jure tuo, vagina condere ferrum
Impera, et indigno Panaceam porrige tabo.
Sollicitis quod nostra rogat Legatio votis,
Helvetus unanimi quod postulat ore Senatus,
Sume patrocinium turbatae Galliae, et auream
Paci sterne viam. Si stabit Gallia, stamus:
Si perit, occidimus: curata Francia, et ipsos
Curasti Helvetios. Exhausta aeraria, nummi

Largiter est usi, Legio generosa strategum,
Copia clara ducum (patriis quae nuper ab oris
Excita, dum validos pro sceptro et Rege lacertos
Exerit, ac magno propugnat Lilia sumptu)
Pharmaca sollicitant curandis apta crumenis.
Ut Tibi (qui claro superans vel Lyncea visu
E Latia totum Specula circumspicis orbem)
Esse queat liquidum, quod Nos profitemur et ipsi,
Verti etiam nostram praesenti in cardine caussam.
Ad dere plura nefas. Tu Maxime et Optime Pastor;
Si totidem caelo, quot Iulius intulit orco,
Conserues animas: Tibi Pacis amator et auctor,
Praemia Stelligera quam larga refundet ab aula!
Pontificum Princeps, Ter maximus ille Sacerdos,
Qui Tibi, qui reliquis Tarpeii in sede locatis
Pascere commissos, in Petro, praecipit agnos,
Pascere mandat oves: e gazae divitis arca,
Centuplici tantam pensabit munere curam.
Nos quoque, si florem, si fragrantissima regni,
A tam barbaricis, tuearis Lilia, spinis:
Quam Tibi sublimes utrinque seremus honores!
Gloria praeclari quam stabit vivida facti!
Tempora Pontificis placidam apportantis olivam,
Unanimes in plebe preces, encomia, grates,
Tergemina rursum satagent ornare corona.
Te Patriae verum super evehet aethera Patrem
Gallia, et ad sacras hecatomben offeret aras.
Imo de auratis argentea Lilia iunctim
Porriget e calathis. Plebs, Curia, Clerus, et ampli
Nobilitas Regni, partam a CLEMENTE salutem
Inseret aeterno, patriis, adamante, tabellis.

C. Ita aequi rerum Scriptores.

V. ARGUMENTUM.

De prodigiosa vita F. NICOLAI a Flue, Eremitae Under valdensis.

VEcta columbinis, ad stagna Acronia, pennis
E Subsilvana, littera, tende plaga:

Perque lacus patrios, per amaena [Reg: amoena] , per hirta viarum,
Extimum in Helvetico limite quaere lacum.
Quaere palatinas, positis anfractibus, aedes,
Servantemque, pedum Pontificale, domum:
Sive Marisburgum, seu te Constantia captet.
Quaesitos pandet postis uterque lares,
Magnus ibi Princeps, et magni pastor ovilis,
Protegit illustres cui sacra mitra comas,
Qui sibi commissum, sit quanquam [Reg: quamquam] extensio juris
Maxima, clementi pascit amore gregem;
Te quoque munificio [(reading uncertain: reading uncertain)] non dedignabitur aula
Virtuti haec clausas non habet Aula fores.
Nobile virtutis portas insigne: benigno,
Intuitu eiusdem, constituere loco.
Materies ut digna viro, sic digna relatu.
Debet nosse suam si quoque Pastor ovem
NICOLEOS de RUPE hic est, quo sanctius uno
AEtherii nobis nil tribuere Dii.
Quem natura sagax, quem mundus, Olympus, et Orcus
Quondam inter patrios obstupuere rubos.
Cui gula, cui luxus, vasti cui gloria mundi
Sive minus nihilo, sive fuere nihil.
Qui lustris quatuor, doctus mysteria caeli
Desuper, humanum non tulit ore cibum.
Huic licet Arpinas, totusque applaudere Pindus,
Et genus Ascraei debear omne chori;
Tu tamen Helveticae nata inter robora silvae,
Parnassi hanc ipsam fungere, Musa, vicem.
Tu patriae tam illustre jubar, cedroque perenni
Iure inscribendum carmine pange virum.
Clara virensque suis terra VNDERVALDIA pratis.
Almaque silvani SAXULA vicus agri,
Nicoleo primas, felici sidere cunas,
Atque adeo patriae tecta dedere domus.
Nec genus indecores habuit, sed origine claros,
Saecula plus quatuor stirpe vigente [(printer); sic: vigenti] patres.
Ver erat, et placidi clementior aura FavonI
Iam fragrante novum mulsit odore solum:
Phryxaeusque Aries sua cornua protulit, almam.

Cum mira haec proles tangere caepit [Reg: coepit] humum

Prodigiis hic cuncta scatent. Infantulus usum,
Clausus adhuc utero, iam rationis habet.
Editus in lucem, simul ac caeleste lavacrum,
Et baptismalem vertice sumit aquam,
More novo geminos, cum Baptizante, Patrinos
Noscit, et una ipsum cum Genitrice, Patrem,
In puero puerile nihil: speculi instar, in aevo
Praetulit insignem, lubriciore, facem.
Ingenui mores, castique modestia vultus,
Usque per impubes emicuere genas.
Nulla isthic levitas: referebat semper adultum
Seu ratione Virum, seu gravitate Senem.
Usque adeo, ante alios, Veri studiosus, ut ullos
Mendaci nusquam sparserit ore logos.
Virtute Obsequii (cui viva voce frequenter
Sub luna nullam dixerat esse parem)
Omnibus anteibat, monitis parere Parentum
Impiger, absque ulla suetus ubique mora.
Firmior ingenuis cum sensim adolesceret annis,
Intulit exosae praelia prima gulae.
Feria sexta prius, mox illum et Feria quarta
Vidit concessis abstinuisse cibis;
Hisce diem Saturne tibi, tibi Cynthia sacrum
Addidit, et solitas iussit ab esse dapes;
Prodiga quin etiam pertaesus prandia, Comum,
Et Comi socios fugit ubique sales.
Atque adeo stomachi summa in certamina, dio,
Praefixit talem, percitus igne, basin.
Turbae obtrectanti, cui tot jejunia, et arctus
Vivendi, nimium displicuere, modus,
Pulchre dissimulans, Sic suggerit Arbiter, inquit,
Omniparens, hominem qui replet, atque feram.
maiorum arbitriis (a quorum scilicet ore
Flectere nec latum sueverat ipse pedem)
Connubii socias, prae vita caelibe; taedas
Suscipit, et sacri fert quoque vincla iugi.
Sanctius hoc uno nil vidit terra marito,
Nulla fuit casti noxa luesque tori.

Nam veterem vitae retinensque augensque rigorem,
Conjugii caeptum fert sine labe statum.
Alter in alterius conspirat commoda conjux,
Liber et ipse suo seruit, et ipsa DEO,
Hic et concubiam crebro interrumpere noctem
Cernuus inque statas cogere genua preces,
Virtutique omnem confertim impendere curam,
Nulla inculpatum lite gravante torum.
Ipsa quidem Conjux decimo, ceu vitis abundans,
Pignore, Nicoleon fecerat esse patrem:
Par proli sexus; sed maior cura parentum,
Haeredes [Reg: Heredes] caelo, quam genuisse solo,
Consulis ad fasces per, plebiscita vocatus
Liber ab oblato maluit esse gradu:
Maluit ipse suos agitare inglorius annos,
Ne mentem infidi verteret aura fori.
Forte altercantes agitabat curia lites,
Ille suam causam dixerat, iste suam.
Iudicis ambigua decisio stabat ab urna,
Integer in votis iam Rhadamanthus erat.
Verum ubi, suscepto corruptus munere, Iudex
Cogitat insontem voce vocare, Reum.
Ignea nummivora surgens e fauce favilla
Sensim sulphureas ejaculare faces,
Nicoleos solus tam horrendam cernere flammam,
E reliquis pyrios nemo videre globos.
Territus hoc monstro, iam ardentius astra tueri,
Et prae mundano, caepit, amare, luto.
Conjugis ergo suae consensum inquirit; eundem
Dat precibus cupidi sponte lubensque viri;
Consiliumque probat: sed iniqui livor Averni
Mille viro insidias, retia mille parat.
Ipse sed insidiis., et toto fortior Orco,
Subsidium quoties expetit, astra ferit.
Quinquaginta ipsos aetate expleverat annos,
Cum vitae austeram laetus inire viam,
Altera iam spreto cum indicere praelia mundo,
Et nihili cunctas pendere caepit [Reg: coepit] opes.
Abiciens ergo veterem cum veste nitorem,

Obtegit hirsuta corpus inane toga:
Induit endromidem, levis armat scipio dextram,
Et caput, et nudos praecipit esse pedes.
Hac pompa attonitis, sexus utriusque, propinquis
Supremum blando personat ore, VALE,
Divumque auspiciis commendans patriam, et omnem
Cum consanguineis, conjuge, prole, larem,
Impigra ad Alsaticas vestigia destinat oras,
Verteret instabilis ne pia vela Notus.
Et mox Iurassi superato culmine, sentit
Retrahi ad Helveticum se, quasi fune, solum.
Obsequitur, paretque DEO; iamque humida noctis,
Claudere Phaebeam [Reg: Phoebeam] coeperat, umbra, rotam;
Cum bonus in tenuem nutans Asceta soporem,
Caelitus emissam cernit adesse facem,
Perfundique suos, velut ictu fulminis, artus,
Torserat unde gravis viscera tacta dolor.
Indoluere artus, sed post id temporis ullam
Nec stomacho esuriem, nec tulit ore sitim.
Undervaldiacas exinde regressus ad Alpes,
Introit abstrusam, qua via nulla, specum:
Principiumque novae, lustra inter inhospita, vitae,
Nulli hominum cupiens cognitus esse, facit.
Aula fuere vepres, salebrosum culcitra saxum,
Languida qui lectus membra foveret, humus:
Alta Larix aestus, Titane flagrante, diurnos,
Et pluvias caeli praepediebat aquas.
Conscia caelestum, iugis meditatio, rerum,
Unica jeiuno fercla fuere Viro.
Sic adeo inpransus, sic incaenatus [Reg: incenatus] adegit,
Indelibatis viribus, octo dies.
Nam velut Haebreos, lentes Babylonis, Ephebos,
Plus quam regales, quondam aluere, dapes:
Sic ipsum Assyria meliusque magisque sagina,
Gratia divinae nutriit Ambrosiae.
Displicuit stygio res portentosa colubro,
Nec poterat tanti ferre trophaea viri.
Ergo suos versare dolos, intendere casses,
Mille nocendi artes, mille parare vias.

Clandestina prius tentantur bella; iubetur
Ultra naturam non catus esse suam.
Nimirum Angelico poteris, temerarie, ritu
Annonae expertes semper habere dies?
Desipit, humanum qui vult invertere cursum,
Quique ultra metam non sapit, ille sapit.
Quid iuvat Icario caelum affectare volatu?
Ut gravis ascensus, sic quoque lapsus erit.
Sic quondam cecidit, qui Lunae ad concava vectus,
Ducebat patrios non bene cautus equos.
Tu mage nosce hominem: peccas improvide, diam
Consimili tentes si ratione manum.
Tartareus sic saepe quidem latrare molossus,
Sic stygio tinctos spargere felle sales.
Quin et finitimi, patriaque domoque propinqui,
Nicoleo tales ingeminare strophas.
Ima namque specu quamcumque latere volentem
Prodit, venantum [Reg: venantium] sedula turba canum;
Admiransque hominem plebs Undervaldia, suadet
In sua, desertis, tecta redite, feris:
Suadet, inhumano nec vitam abrumpere cursu,
Nec Lachesis diras accelerare manus.
Atque ait; Humanam tu eludere solus orexin?
Nulli hominum tritam solus inire viam
`Utere concessis. Scelus est tentare Tonantem:
Sis Custos vitae, non homicida, tuae.
Respuit imbelles pugilis constantia tricas,
Prosequiturque suum, quo pede caepit, opus.
Nec consanguineis animus, nec carne movetur:
Nec prece, nec vafris flectitur ipse dolis.
Sed nec aperta timet Sathanae fastidia, suffert
Terrorem, insultus, verbera, flagra, minas.
Iam speciem Libyci praesentat bestia monstri,
Terrificatque omnem subdola larua specum:
Mox ululans totam, frendensque, fatigat eremum:
Mentita Arcadicam, iam rudit, ore seram.
Iam coram aggreditur, tunditque, trahitque, feritque,
Gyratque arreptis, per nemus omne, comis.
Durat magnanimo miles generosus in ausu,

Et patiendo, omnem fertque domatque Stygem.
Ne tamen ipse suos, audiret, velle corymbos
Citra imploratam, nectere solus, opem;
Intima susceptae placuit mysteria vitae
Consilio docti tandem aperire viri.
Is fuit Osvaldus, divini semine verbi
Iussus Kernensem pascere Mysta gregem.
A puero exactos olli submissius annos,
Propositumque animi significare sui:
Et tot jejunio productos corpore menses,
Et non infestam marcido in ore famem:
Hanc, superum nutu, se suscepisse; paratum
Hanc nutu superum, perpetuare viam.
Ne tamen extra omnem videatur vivere rhombum,
Et maiora suo quaerere velle statu;
Eius ab arbitrio totum se stare, probatam
A Pastore velut stare deceret ovem.
Territus, Angelicum mirari mysta tenorem.
Et toto, insolitum, corde stupere, virum.
Arbiter ergo rei, vultumque, oculosque manusque,
Brachiaque et nudos rite probare pedes:
Collumque et cunctas scrutari in corpore fibras,
Et cautam medici [(printer); sic: modici] caepit [Reg: coepit] obire vicem.
Pallidiora videt crispata corpora buxo,
Et macie tostas extenuante genas.
Et nimis angusta contractos pelle lacertos.
Vixque cohaerentem, quae tegar ossa, cutem.
Et sine purpureo, gracilentum, sanguine, vultum;
Et sine carne manus, et sine carne pedes.
Chasmataque et fissas hinc inde dehiscere rimas,
Prae nimia, in siccis, ariditate, labris.
Membra requisito caruere exanguia succo,
Formaque praesentis plurima mortis erat.
Nec tamen exsucco deerant in corpore vires,
Membraque sufficiens rexit obesa vigor.
Iudicii magnos sub inani [(printer); sic: inani] hoc carcere neruos,
Ac latitare aliam, Curio sensit, opem.
Continuare igitur tam fausto fidere caeptum.
Hortatur, caelo suppetiante [(printer); sic: suppetitante] , modum.

Entheus ipse novas, inter spineta, latebras,
Et magis obstrusos poscit inire sinus.
Hosce requirenti, perque avia lustra meanti
Prodigio monstrat lucidiore, DEUS.
Quattuor e summo vidit descendere caelo
In loca vepreti deteriora, faces.
MARGO loci nomen, silvestribus undique dumis
Aspera, et hirsutis faeta crepido rubis.
Laetior has salebras, hanc Numinis indice doctam
Introit, absque ullo se comitante, specum;
Introit, ac Domino fretus ductore, frequentat
A populo structam commiserante, casam.
Suppetit hic eadem quae visa erat ante, suppellex,
Quamque unam toto legit in orbe, Nihil.
Captabat modicum, duro super assere, somnum;
Cervicalis erant plumulae, acuta silex.
Sobrius hic inter lacrimas Asceta profusas,
Inter et ardentes linguae animaeque preces,
Nescius humanae, sensu tamen integer; escae,
Numini ad extremum serviit usque diem.
Serviit; atque statis, ad mystica sacra, diebus
Non detrectantem protulit inde pedem,
Nempe DEI famulo divini pabula Verbi,
Numinis excelsam mens meditata trabem,
Sumpta Salutiferae, quot mensibus, hostia Cenae,
Scitamenta, penus, nectar, Hymettus erant,
Tanta quidem movere vagos mysteria scrupos,
Famaque multiloqui non erat aequa fori.
Lecti igitur vigiles scitis communibus, arcta
Invasere omnes obsidione vias,
Accessum nulli, nulli tribuere recessum,
Copia suspecti ne foret ulla doli.
Integrum in excubiis tenuit Custodia mensem,
Non subiisse ullum testificata penum.
Quin etiam Thomas, Hermanni [(printer); sic: Hertmanni] Praesulis olim
Perfunctus sacras, Praesul et ipse, vices,
Ut sibi certa novae foret experientia famae,
Nicolei obscuram venit ad usque casam:
Comique alloquio, Virtutis uterque decorem

Euehit, humanam damnat uterque luem.
Praesule, Quae tandem Virtus sit prima? rogante,
Omne, inquit, punctum, Qui bene OBEDIT habet.
Approbat, atque dari sibi morem Antistes, et aurem,
Ac bolum panis mandere dente, iubet.
Liber ab hoc uno, mandante Antistite, iussu,
Submissas inter dum nequit esse preces:
Tentat in insuetas Cererem demittere buccas,
Bucca sed ingratum nauseat aegra cibum.
Tandem ut conscissas in frusta minuscula micas:
Glutiat, omnem operam gutture et ore locat.
Ringitur insolito turbatus ab hospite venter,
Nec potis est panem, nec tolerare merum.
Praesul in extremum conversus paene stuporem,
Dum videt offensae praelia tanta gulae:
A tam morigero veniam obtestatus Alumno,
Fama, ait, o tanto quam canit aequa Viro!
Sacramenta igitur mirari exotica, habere
A prava immunem suspicione fidem,
Unanimesque Deum pergunt celebrare, patrantem
Prodigia in feruis, non imitanda, suis,
Interim Eremitae, toti fit cognitus orbi
Rumor, et affines excubat ante fores.
Naturae stimulus, Bacchique gulaeque triumphus,
Omnium in ore crepant, omnium ab ore volant,
Huc velut ad Tripodem, Cariique oracula Phoebi,
Currit ab omnigenis, sexus uterque, plagis.
Helvetiae Sidus, summique Tonantis amicum,
Claustra inter modicae conditum opaca casae,
Certatim innumerus satagebat visere coetus,
Passus ab inculta taedia nulla via.
Repperit hic certum quivis afflictus asylum,
Et non frustratam tristis et aeger opem.
Seruus enim prudens, fidusque Athleta Tonantis,
Cui dedit aetherius [(transcriber); sic: aethereus] plurima dona, polus;
Occultas hominum mentes penetravit, et imos
Subtili inspexit cognitione sinus:
Visentum [Reg: Visentium] que suam, penitissima pectora, cellam,
Atque animi totum resciit, ante, statum,

Saepius eventus praesagiit ipse futuros,
Fatidicis pandens abdita quaeque labris:
Quaeque dedit populis, divino percitus aestro [Reg: oestro] ,
Verba, Sibyllinam promeruere fidem.
Illum inter reliquas visit quoque Ganeo turbas,
Qui spurio infamem reddidit igne torum.
Ille verecundum simulans adstare Iosephum,
Integra ab Idaliis sit cui vita sacris,
Nicoleo ad Melcham, comitante, adducitur amnem,
Ipse sui vivum cernat ut inde typum.
Continuo geminas, laruis crudelibus, umbras
Prodire e mediis, cernit adulter, aquis:
Cernit eas viva magis excandescere pruna,
Et vomere ignitos, fauce flagrante, globos:
Monstroque attonitus, postquam Cocytia spectra
Visu terribiles exhibuere modos;
In Lamia expressas agnovit utraque Corynnas,
Quas sibi comixtas noverat ante lupas.
Iamque pavescenti Viden, o temerarie, formas,
Quas miser in lenis quaeris amasque tuis!
Corrige, sis, Paphiae malesuada incendia tedae,
Perditus Orcino ne cruciere rogo.
Dixit Nicoleos: correxit ganeo mores,
Doctus ab hoc uno, caelum Erebumque viro.
Sexcentos taceo. Lanione patebit ab uno
Noverit arcanos qua ratione sinus.
Ille quidem pecori coemendo assuetus. in istas
Saepe tulit loculo fulua metalla, plagas:
Et Dictatorem latitare hic nescio qualem,
AEmula Thesbitis qui gerat ora senis.
Praeteritum, praesens, qui praesciat atque futurum,
Qui sicco nullum glutiat ore cibum,
Dum semel atque iterum, sparsis rumoribus audit
Ipse rei testis, dixit, et augur ero.
Faeno igitur replens pendentem e fune crumenam.
Gestare Attalicas, histrio fingit, opes;
Cornuaque attollens, ac ficto turgidus auro,
Introit hirsuti lustra casamque viri.
Praescit Nicoleos, fastumque ut sedet inanem,

Pone, ait, o laruam pone miselle tuam.
In vacua quid fingis, opes, aurumque crumena?
Ad cultum loculi non facit herba soli.
Ne simula Craesum, tua te constantia, fili,
Cum passim soleat nominitare Codrum.
Rectius incedes, si cures esse, quod audis:
Centoculum nulla luseris arte DEum.
Erubuit, Vatemque stupens. fucumque resorbens,
Confusum retulit, vanus Agyrta pedem.
Qui flammam Veneris, qui fastum extinxit, eundem
Vulcani ardentes extimuere faces.
Corripuere ipsam furibunda incendia Sarnam,
Flammarum rapidis perniciosa globis;
Iamque supra tostos caeperunt [Reg: coeperunt] tecta penates,
Inter et ambustas tigna crepare trabes.
Nil populi accursus, nihil udi in plebe lacerti.
Nil gravis affusae profuit imber aquae.
Auxerat accensas Vulcani insania vires.
Contiguas late depopulata domos:
Cum celer ad notae currit penetralia cellae!
Nicoleique piam, Nuntius, orat opem.
Ipse malum miserans, ascensi e culmine clivi
Prospicit ignivomos lege carere globos.
Sed Crucis extensum formando per aera signum,
Iam desperatae fit medicina rei.
Flamma Patri vix visa fugit, sensim interit ignis,
Deserit invasos Mulciber ipse lares.
Deseruere omnem sopita incendia pagum,
Virtutem orantis nescia ferre Senis.
Plura recenserem; sed omittere plurima, suadet
Trita haec Magnatum tessera, sermo brevis.
Addere de miro lubet hic quoque paucula visu,
Euasit tantus, quo radiante, sophus.
Apparere olim rutila, sibi vidit, in aethra,
Schemata mirificae prodigiosa Rotae.
Fulserat e media facies clarissima sphaera,
Undique lucentes eiaculata faces.
Mitra coronatam decorabat regia frontem.
Qualis Caesareas ornat amatque comas.

Enituit tot Majestas caelica vultu,
Et transformati mystica imago DEI.
Seni inerant radii, quos luce auroque coruscos
Distinxit variis, mira figura, modis.
Ex oculis radius prodiverat alter; habebat
Alter in aure suas, alter in ore bases.
Ista quidem nimiam dum evibrat machina lucem,
Stravit humi attonitum, machina visa, senem,
Perstringensque omnes macilenti corporis artus,
Scintilla tactas laesit hiante genas.
Laesit; et in vultu, ceu quondam in vertice Mosis,
Conspicuam cunctis reddidit inde notam.
Ista Rotae facies, et dictae schema figurae.
Nicoleum Actaea plus docuere schola.
In graphica certe cuncta haec expressa, tabella
Ante oculos voluit semper habere suos.
Crebrius affirmans, missam hanc a Numine sphaeram,
Purum divini Pneumatis esse librum:
Dogma sacrae Triados, Fidei mysteria, caeli
Abdita, in hac una se didicisse Rota.
Ebrius id circo divini a fonte Lycei,
Quid mirum, humanam si renuebat opem?
Ipsa viri sedes, et amatae angustia Cellae,
Sicut odor pleni quae redolebat adri,
Tam suavi ambrosia fragrabat saepius, ac si
Cum vernante omnem Chloride [(printer); sic: Cloride] ferret Hyblam.
Iamque in spelaeo vicenos circiter annos
Egerat, elusae malleus iste gulae.
Cum placuit purum jejuna e corporis arca.
Spiritum ad aetherios [(transcriber); sic: aethereos] associare choros,
Lustra aerumnoso bis septem agitabat in aevo,
Primaque gliscentis tempora veris erant:
Cum super assueti decumbens assere tigni,
Iam praelibato, per pia sacra, DEO,
Immortalem animam, mortali e carcere, plenus
Misit ad Empyreos, speque fideque, thronos.

Sic moritur, sic regna petens caelestia Iustus,
Marginem, et electae deserit antra casae.
Mors preciosa [Reg: pretiosa] nimis, si caeli jubila spectes;

Si mundi gemitum, mors lacrimosa nimis.
Rumor enim spargens defuncti fata prophetae,
In querebundo udas reddidit orbe genas.
Indoluit iam priva suo plebs omnis asylo,
Ereptum hic medicum fleverat, ille patrem.
Luxerat amissum silvania tota Patronum,
Thesaurum patrii delitiumque soli.
Rituque eximio, iam mortis lege solutum,
In Saxellensi condidit AEde, virum.
Conditur, ut dia posthac recreetur ab esca,
Nesciit humanus quem recreare cibus.
Quemque suis Natura epulis, quem Massicus humor,
Quemque Syracosiae blanda libido gulae
Allicere haud poterant, meliore allectus olivo,
A dio cunctam nunc replet ore famem.
Quam vero haec fuerit caelestes inter Ephaebos,
Inter et Elysias mors celebrata plagas:
Plurima morborum docuit farrago, medelas
Funeris ad capulum qui reperere suas.
Excivere omnem Iusta haec funebria plebem,
Deseruere suos, dives inopsque, lares.
Quisque repente miser, caecus, surdaster, et aeger,
Ad sacra sollicitos, busta, tulere gradus;
Quorum ubi praesentes coluit reverentia Manes,
Praesentem caeli vidit adesse manum.
Sepositis iam claudus agens vestigia fulcris,
Plus solito abiegnos, plaudit, abisse pedes.
Alteri anhela gravis dum torret viscera febris,
Cedere quartanam gaudet et ipse luem.
Quique Machaonias nequicquam inhiabat in herbas,
Quique Epidauream sollicitabat opem,
Vivum funerea sentit Podalirium in urna,
Sentit adesse suo pharmaca quisque malo.
Hic vero innumeram si exilis Epistola tabem,
Si persanatas enumerare febres:
Ad Subsilvanum miracula visa sepulchrum,
Tentaret solitis si memorare metris:
Cogere in angustam, tentaret Epistola, fossam
Hellespontiaci stagna profunda freti.

E signis aliud meminisse, aliudque trecentis,
Vix patitur curtae finis et ordo rei.
Capti oculis aliqui qui concavo ab orbe tueri
Lumina Phebeae [Reg: Phoebeae] non potuere rotae,
Ad Saxellensem, caelestia Numina, tumbam,
Ut visum acquirant, supplice corde rogant:
Reddita lux oculis, perhibebat ad astra profusas,
Numinis assensu non caruisse, preces.
Ducebat surdam Mater nimis anxia natam
Ad tam mirifici lustra casamque viri.
Introit haec cellam, precibusque fatigat Olympum,
Curata, ad patrios mox redit, aure, focos.
Praesul in Helvetiis, Benedictus nomine, claudos
Flectere Apollinea, dum nequit arte pedes:
Surgit, et ascenso per saxa, per arva, per undas,
Prodigiosa Viri lipsana quaerit equo;
Quaerit, et inventam, dum vota exoluit, ad aram,
Calcis utrinque tumor, cedit utrinque dolor.

Transiit Arctoas haec emphasis Helveta gentes,
Danumque hanc ipsam traxit ad usque casam.
Claudus erat, nassaque prius solitabat et hamo
In sua squamigeros cogere lucra greges,
At pedis invisos perpessus et ipse dolores
(Dum supplent tremulum lignea fulcra gradum)
Sacra, profana, suis quaerit medicamina talis;
Cura sed in patrio non iuvat ulla solo.
Compostellam igitur, terrasque invisit Iberas;
Nec tamen exorat, quam miser orat, opem:
Caelestique suam Cosmo tardante medelam,
AEger in Hesperiis marcet, ut ante, plagis.
Interea somni post sparsa papavera, Morpheus,
Dum videt in tristi languida membra toro.
Surge, ait, inque aliis tibi quaere Machaona terris;
Ostia Teutonici sunt repetenda soli.
Helveticas inter Chiron tibi suppetit Alpes
Inde manet plantam cura salusque tuam.
Nicolei manes illic venerare: medetur
Dextra Dei cunctis, eius ad ossa, malis,
Paret, et Ascetae per in hospita tesqua sepulchrum,

Per loca centuplici plena labore, subit.
En tibi portentum! Quod compestella, quod omnis
Dania, quod medicae non tribuere manus,
Saxula dat Cimbro. Sacram vix repit ad aedem.
Nicoleum et magnos vix vocat ore DEOS:
Planta repente gravem cum persanata tumorem,
Eque medulla omnem sentit abisse luem.
Exilit [Reg: Exsilit] ingeminans divina charismata Cimber,
Suffigit medio fagina fulcra tholo:
Prodigiumque ingens mundo admirante, revertit
Velo, ad Codanum, prosperiore, sinum.
Turba frequens hominum letho iam proxima, cymban
Hoc quoque ab iratis auspice saluat aquis.
Praecipiti puero, procera ex ilice lapso,
Trajecere acres intima colla sudes.
In lecto teneram, suppressus pusio, vitam
Perdidit, ac mortis non nisi praeda fuit.
Haesit in occlusa, buccella imperuia, bucca,
Horrente invisum gurgulione cibum;
Iamque epiglottis erat secluso, visa, meatu
Perdere velle ipsam, cum comedente, gulam.
Partem aliam torrens rapido suppressit in alueo:
Obstruxit fauces huic grave rheuma suas:
Altera congeries, laxatus AEoli habenis,
Cernit in irato fata suprema lacu.
Parturiens, comitante suo, creberrima, faetu [Reg: foetu]
Funeream visa est, velle subire scrobem.
Verum ope divina, cum tot languoribus aegri
Nicolei sacros aut adiere lares,
Aut veteri sese commendavere Parenti,
Falcibus armatas impediere Deas.
Suffocativus cessit cum rheumate branchus,
Praecipiti agrestes nil nocuere sudes:
Fugit ab obstructo buccellae injuria collo:
Reddidit immunem fluctus et unda ratem.
AEolus horrisonos mulctavit carcere ventos,
Versa est in tutum barbara Scylla vadum.
Atropos, incaeptum [Reg: incoeptum] iam prona abrumpere filum,
Seruavit nomen, parcere iussa, suum.

Calculus, atque acres Dysuria, et hernia, pestes,
Tam sibi praesentes nusquam habuere DEOS.
Testantur reliquas suspensa anathemata febres,
Ad tumulum magni quae cecidere Viri.
Herculei hic certe cecidit contagio mori,
Sive Epilepsis erat, sive phrenitis erat.
Anne igitur mirum, si vulgi vocibus audit,
Morborum requies publica, certa salus?
Salue stelligeri Iaspis pretiose Palati,
Gloriae inaurata iam redimite stola.
Helveticae Tu gentis honos. Tibi patria festos
Instituet, memori semper amore, choros.
Perge, age, certantem mundani in puluere circi,
Pastori aeterno conciliare, gregem,
Sermo sed hic tanti ne Principis obruat aures
Longior, imposito, Littera, fine, tace.

De admirandis quibusdam actibus Helvetiorum.

TU quoque nostrorum traheris virtute parentum?
Tu proavorum actus, et belli turbine partos,
Alite Castalio, gestis audire triumphos?
Dulce vies operum: dulce est meminisse peractos,
Otia nunc inter patriae secura, labores.
Tam varia sed enim mixtam farragine telam
Quis tibi pertexat? Certe tot bella vetustis
Bellata Helvetiis, tot nobilitata trophaeis
Praelia, concessam toties a Numine palmam,
Fusosque e patriis tam saepe penatibus hostes.
Nucleus angustae nequeat comprendere chartae.
Iliadem exaequant Bellonae monstra, vel unam
Sparsa per Helvetiam; quorum iam pleraque dudum
Nacta fuere suos, vario scriptore, cothurnos.
Sempacum canitur; celebratur opima Morati
Laurea: defensae virtus heroica Laupae,
Palmaque Morgarti, Donaci praeda, per omnes
Cantantur plateas. Stat vulgi animosus in ore
Tellius: elati funesta tragaedia [Reg: tragoedia] passim
Caroli, et Helveticae resonant praeconia famae.
Pridem habuere suum Suicera epinicia praelum.
Magnanima patrata tamen compluria dextra
Acta tibi ut memorem, quod amice praecaris amicum,
Pauca ex innumeris, summatim expressa, capesse.
Si paritatem, ullam reperit natura, videtur
Helvetus Herculeum gestis aequare vigorem.
Ille flagrans Heroum oculus, cum praecoce facto,
Parvulus in teneris etiamnum pusio cunis
Insidiatrices elideret ungue cerastas;

Terruit una omnes tam nobili adorea, et orbi
Amphitryoniacos praesagiit inde triumphos.
Prognosis, primo rata si spectetur ab aevo,
Inclita et a nostris praesagia sume pusillis.
Altero abhinc seclo [Reg: saeculo] , cum suevica bella per agros
Orta forent patrios; chorus ecce infantium, aprico
Addictus sabulo, consueta crepundia circum
Ludere, et in sicca considere coepit arena.
Lusus erat pueris, cum proximo ab hoste, repente
Exonerata gravem, cum ingenti murmure, glandem
Balista evomuit; quae raucis stridula bombis
Irruit in blandi gremiumque sinumque puelli.
Suscipit ignivomam cordatus pusio sphaeram.
Et manibus versando rotat: vivaceque demum
Indole, nil digitos, nil membra tenellula laesus
Abicit insuetum, ceu pondus futile, monstrum.

Si tanti teneros reputantur gesta sub annos.
Omen et istud habe: confer Tirynthia nostris
Robora cum pueris; te praevia signa docebunt.
Nec tonitru pyrio, nec fartis sulphure sphaeris,
Nec ballistarum reboanti fulmine, fortes
Terreri Helvetios. Hac indole praeditus olim
(Ignea ubi saevam iam ursere [Reg: urserunt] tonitrua pugnam)
Centurio Suicerus ait; Si quispiam in isto
Tela gerit campo, cui tam furibunda paventem
Iniciant tormenta metum; Vel si quis asylo
Defensare suam cupit hoc in puluere frontem;
Me petat intrepidus: titubanti hic cuique licebit
Quaerere, pone meum, sua propugnacula, tergum:

Vir plane, armisonus quem nil movet impetus, hic stat.
Martia si nostri memorare trophaea FRIBURGI
Mens foret, Heroes efflarem uno ore trecentos,
In mediis quorum vox haec fuit unica telis,
Helvetus, armicrepus quem nil movet impetus, hic stat:
Quae Patrum arbitrio, Cantones inter et Urbes
Eminet Helveticas, etiam hic Res publica primum
Obtineat TIGURINA locum. Numeraverat orbis
Saecula iam tredecim post prolem ex Virgine natam;
Cum Tiguri Canto, brumam intendente Decembri,

Armatorum aciem Badenae misit ad urbem.
Turba quadringentum fuerat selecta Virorum,
Plus animi quam plebis habens; quae Marte secundo
Thermopoli egrediens, dum nullum somniat hostem,
Insidiarum amplos Detuillae offendit aceruos.
Quattuor Austriadum latitabant milia, quorum
Rexerat armigeras dux Ellerbachius alas.
Dux aberat nostris; Christo tamen auspice freti,
Et solitis neruis, animisque ingentibus usi,
Teutonicum expugnant, pugnando viriliter, agmen,
Algor et ardor erat; facta antiperistasis illic
E Suicera omnem deduxit pube calorem.
Insidiatrices exenterat illa cohortes,
Inque fugam redigit, septingentisque necatis.
Tam vafro eximium deportat ab hoste trophaeum.
Ni parui pendas, quod milia quattuor, uno,
A quadringentis sint fusa heroibus, actu.
Quadraginta ipsos acies Tigurina reliquit.

Quando legis toto divisos orbe Britannos,
Egregie quondam nostra tellure fugatos,
Ictosque Helveticis reminiscere viribus, Anglos.
Buttisholzensem postquam hic exercitus agrum
Vastare occaepit [Reg: occoepit] ; Lanionum animosa repente
Cerdonumque manus, nervisque animisque potentes
Luceriae cives, rarique e rure coloni,
Pertaesi illuviem prae vipera et angue Britannam,
Stare loco nequeunt; praeter decreta Senatus,
Arma sudesque legunt, atque acrius impete facto,
Dum sine lege graves bacchantur in hoste bipennes,
Fata Caledoniis, lethumque immane tribunis
Accelerant: praedaeque avidos, nec patria rursum.
Praedia, nec celeres patiuntur inire triremes.
Horum etiam densas simul ac Fraubrunna, phalanges,
Caenobio spectata, tulit; clarissima ferrum
(Saevirent mediae quanquam [Reg: quamquam] horrida frigora brumae)
Corripit Arctopolis: peregrinam milite lecto
Aggreditur gentem: numeroque tot hostibus impar,
Usa tamen solidis, maiorum more lacertis.
Plus octingentos, trans Anglica caerula natos,

Ad stygias detrudit aquas: Satrapasque, Ducesque,
Plebeiosque ferit, Labarisque potitur, et amplas
Captat opes, donec generosa exterrita turba
Sentina Albionum, grandique repulsa ruina
Praecipitante alias inquireret agmine terras.
Quattuor aut quinos amisit berna strategos.

Digna cedro res est, cuneis tam ingentibus hostem,
Quem decies septem fuerant comitata virorum
Milia, quem vasti metuebant oppida Rheni,
A tantilla acie tanta periisse ruina.

Hoc etiam seclo [Reg: saeculo] , cum brumam pellere verni
Caepissent [Reg: Coepissent] Zephyri, calthas [Reg: caltas] que thymumque recentem
Chloris, et egelidos retulisset terra tepores;
Cantones socii Clarona ac Suitium, ab acri
Pene incredibilem retulerunt hoste triumphum.
Ad iuga Nepheliae, ter milia quinque virorum,
Austria, belligerum saevis produxerat armis,
Depopulando omnem late vastantia terram.
Quinquaginta igitur quantocius, atque trecenti
Confluere Helvetii, rapere arma, rotare machaeras,
Arreptare sparos, et telum quisque propinquum
Tollere, Germanosque unita invadere dextra.
Pugna repente acris; quodque admirabile dictu,
Viva quod Aonii meruit praeconia Piandi,
Ter centum Helvetici, quinquagintaque coloni,
Bellipotentum hominum sub caelo Teutone cretum
Quinque decemque simul profligant milia; denis
Augentur Labaris; hostes bis mille, cruento
Quingentosque necant gladio. pars multa profundis
Mersa expirat [Reg: exspirat] aquis, cum respirare relicti
Vix possent profugi. Tam prodigiosa vicissim
Militia, e nostris viginti quinque peremit.

Digna quidem virtus, quam nunc Clarona quotannis.
Excitura suos ad facta heroica cives,
Commemoret, festosque dies, ritusque celebres,
Grata DEO, instituat; partique insigne triumphi,
Tamque sibi dextrum generosa celebret Aprilem.
Qua transalpinum Vallis Livinia monstrat
Iornicum in Uraniae visendum margine pagum.

Patriae inauditam tribuit Lombardia palmam.
Dux, cui parebat Mediae- provincia. lanae,
Bello finitimas id temporis obruit oras,
Et iam quindecies Italorum milia, fines
Misit in Helveticos, qui mox evertere dictum
Iornicum, et ingressi penitus delere studebant
Agmina praesidii. Sexcentos oppidum habebat
In statione viros, illuc per summa Gothardi
Culmina transmissos. Hi raptis ilicet armis,
More recusantum [Reg: recusantium] vincla inicienda leonum,
Excipiunt Italos neruisque ingentibus usi,
Insubrumque [(printer); sic: Insubriumque] acies iterumque iterumque probatis
Viribus aggressi, memoranda strage profundas,
Mille quadringentos abigunt, Plutonis ad umbras;
Cetera quaeque fugant vallemque simulque sinistram
Ticini ripam, Lombardo sanguine complent.
Conflictu in tanto non occidit Helvetus unus.

Si perpetratos Elicurti in finibus actus
Hic etiam repetisse iuvat, res gesta docebit,
Sequana ab Italicis non sicordare trophaeis.
Millia produci iussit tricena, ferocum
Dux Burgundionum: processerat ipse Rotundo
Magnicrepus de monte Comes, formidinis heros
Terrorisque expers, ac pronus in Helveta castra
Clamque palamque omnes effuderat undique vires.
Stabant innumeris tormenta aduecta quadrigis,
Fulmineas minitata pilas: replebat arenam
Acer, et omnigenis pollens exercitus armis.
Freta tamen Superis, animosque induta viriles
Helvetica de gente phalanx, ingentia promit
Robora, Burgundas propulsat ab aggere turmas,
Clara trophaea refert, spoliis ditatur, et hosti
(Milia sanguineus cui bina voravit hiatus)
Vade, ait atque alias posthac inquire tabernas.
Liba lacessitae non dant meliora popinae.
Conflictu in tanto non occidit Helvetus unus.

Gransonii notam cum pugna flagraret ad urbem,
Usa indefessis fuit et Basilea lacertis.
Plus octingentos mittebat ab urbe tribules,

Helvetiae immanem qui luctarentur in hostem.
Luctantur, feriunt, certamina grandia certant,
Hedua discurrunt per castra, per agmina: et ecce
Conflictu in tanto nec Rauracus occidit unus.

Forte Brigantinum iam decedentibus annis
Gens Alemanna lacum cum trans-armata-fretasset,
Et Patriam insidiis ferroque ignique petisset;
Incidit in Scyllam, dum aduerso Marte, voracem
Helveticae plebi studet objectare Charybdim.
Namque ut flavicomos pubes Turgoica Suevos,
Instructamque feris Legionem conspicit armis;
Tela simul, vix iussa, rapit, ferrumque manumque
Conserit, atque initam tam dextero acinace pugnam
Expedit, ut facta Sexcentum clade virorum;
Teutonico immensum portarit ab hoste trophaeum.
Serius haec legio (dum trans Acronia stagna
Degere non segnes vidit quoque Martis alumnos)
Serius optavit, vel non intrasse carinam,
Vel ferro Helveticas non irritasse secures,
Certe ubi sexcentos animam exhalasse Suevos
Praecipiti feruore videt? patriamque, lacumque
Clamat, et aduectas volucri petit impete puppes.
UNICUS e nostris vitalem perdidit auram.

Iusserat Hippotades alterno turbine Ventos,
A conjurati quatuor regionibus Orbis,
Turbare Helvetiam. Post Austri praelia et Euri,
Post Cori furias, Boreae quoque flatus ab axe
Vectus Hyperboreo, violentis saeviit alis.
Dornacum audisti, quod denso examine pressum,
Caesarianorum cum plus quam terna vorasset
Milia, in Helvetico vix perdidit agmine centum.
Uberiorem autem petit isthaec laurea vatem.
Pauca his subiciam, sed quae memorare latinus
Vix patitur calamus. qua divitis ubere glebae
Eximios fecunda parit Sundgovia campos,
Parturiit nobis famam Oxenfelda celebrem.
Helvetiorum acies Mulhusii agebat, et hostem
Illic grassantem crebris compescuit armis.
Quadraginta igitur, iussi comitare quadrigas

Annona gravidas, Tauriscum forte per agrum
Ibant Suiceri, duro latus ense revincti.
Hos simul atque hostis, velut inter retia, structis
Vidit ab insidiis; cum in toto exercitu inanem
Lusisset persaepe operam; Iam praeda petitos
Incidet in casses; Iam bubulus, inquit, aceruus
Mugiet, et nostras cadet hostia caesa sub aras:
Offeret Helveticos haec Oxenfelda iuvencos.
Ergo Alemanni Equites, rapidi velut aura, trecenti,
Quadraginta istos, ferroque, ignique, manuque
Urgent Helvetios. Quid ad haec tam dispare Marte
Turbula? quid tanto circumdatus aggere caetus [Reg: coetus] ?
Perstat, ut in clauso flavescens bellua circo,
Et patrias, de more vibrans agitansque secures,
Teutonicam nunc dextra acie, nunc parte sinistra
Impetit orchestram; iamque hos, iamque impiger illos
Demetit, ac tanto feruore fatigat, ut omnem,
Ni procul aufugiant, reputent periisse salutem.
Pars igitur profugit; pars defalcata caballis
Desilit; effuso pars innatat icta cruori.
Quod superest, celeres superat currendo capellas.
Sicque Lucerna tuos insignis palma tribules,
Sic satyra Alsaticos excepit, digna, Thrasones,
UNICUS e nostris vitamque animamque profudit.

Bruderholzi eadem facta est prolusio. Stabant
Caesarianorum simul octo milia. Nobis
Vix octingentum praesto fuit ala Virorum,
Missorum Arctopoli, Salodoro, atque urbe Lucerna.
His consulta quidem suasit Basilea, caverent
Muta in vicina latitantia milia silva
Germanorum acres huc confluxisse phalanges,
Grex contra Helveticus: Procul, o procul absit, ut ullum
Iniciat nobis acies Alemanna tremorem:
Caeptum [Reg: Coeptum] agitamus iter. Quod si contraria Nobis
Amina, et e toto seges obuiet aerea Rheno.
Stabimus: ac solito nil deficiente vigore,
Et segetem et vasti penetrabimus agmina Rheni;
Gustabit nostras seges haec quoque ferrea falces.
Quod dictum, factum. Prurigo acerrima luco

Prosilit, ac nostris inhiat truculenta cateruis.
Stant tamen unanimes. Concurritur ordine prorsus
Impare; quot nobis hominum centena, tot illis
Milia: sed modicus dum cedere nescit aceruus,
More leonino nunc insultantia truncans
Agmina, nunc sellas et turgida ephippia sueto
Sessore evacuans, Satrapamque Ducemque frequentem
Macrone exanimans; pulcherrima laurea nostros
Transit ad Helvetios: Gens hostica namque suorum
Territa caede Ducum, per plana, per aspera praeceps,
Per loca quaeque fugit, tortoque simillima telo
(Octoginta ipsis nostratium acinace caesis)
Transuolat una omnes, pavitante examine, campos.
UNICUS e nostris hostilibus occidit armis.

Parua ubi vitiferos disterminat Harda Rheguscos.
Nobilis hoc ipso Victoria fulsit in anno,
Tendebat noster cautis Exercitus armis,
Quaerebatque suum, per inhospita lustra viarum,
Perqui vepres medios, iam pugnae avidissimus, hostem;
Ipsius e castris procedunt mille, fugantur:
Dena Alemannorum succedunt milia, et acrem,
Qua face, qua ferro, qua accensi turbine nitri,
Instituunt rabiem; pugnantque, fremuntque, boantque,
Turpiaque obscaena [Reg: obscena] iaciunt convitia lingua,
Experta Helveticas necdum in certamine dextras.
Verum ubi despicimur, subit ecce inopina salaces
Naenia [Reg: Nenia] Tritones, plexitque haec scommata planctus:
Vix tormentorum Germanico in agmine stantum
Absoluere suos, crepitantia murmura, bombos,
Tormenta Helveticos cum nacta fuere magistros.
Inde actus gravior; qui dum vehementius hostem
Urget, et AEaciam creberrima mittit ad urnam
Funera, projectis fuga fit subitanea telis;
Tanta quidem, ut patrios iam pene oblita penates,
Pars urbem Augustae, pars ultra aufugerit Ulmae.
Plurimi ubi fugitant, Navesque impensius implent,
Mortem haud effugiunt: queis [Reg: quibus] telum ac mucro perpercit,
Hos lympha extinxit. Numerantur millia quinque,
Quos Thetis etc Mavors, spoliarunt lumine vitae;

Mense cui sacrum tribuerunt Februa nomen.
TRES solum Helvetios tam pugna cruenta peremit.

Subticuisse tuum, scelus est, Frastentia, bellum.
Suevo Exercitui (qua summos Rhaetia montes
Explicat) Helveticas placuit gustare bipennes.
Bina olli Legio, tormenta curulia vastis
Grandia ponderibus, locuples annona, paratus
In bella eximius: quorum sibi singula certam
A parte hostili poterant promittere laurum.
Sed solidi quid bella ferant? mutatur in omnes,
Carpathium Mavors imitatus Protea, formas.
Urania Henrici genitrix Vollebii, ad isthaec
Helvetiae egregium concessit bella Cononem.
Hic sibi commissam, dum ingenti ducit et ornat
Dexteritate aciem, duodenaque milia lectis
Aggreditur sociis; velut ipse Polymnius heros.
Pugna cui aeternam generavit Leuctrica famam
Occidit, inque suo clausit sua fata triumpho.
Occidit, at poenas inimica a gente recepit.
Helveta namque cohors ignita glande peremptum
Fortiter ulta virum, facto ilicet agmine, stantem
Icit adorta hostem, campo duodena fugavit
Milia, lethaeas misit ter mille sub umbras,
Yllo submersos numeravit mille trecentos.
E chalybaea acie (quingentis mille colonis
Ex Athesi missis) bombardiferisque Suevis
Ter centum numero (quibus ipse Gradivus in una
Omnium erat lingua) vix evasere ducenti,
Tormentorum ingens cataphractarumque paratus,
Cum quinis Labaris, quingentis ordine sclopis,
Tantillo insignem tribuere in tempore praedam.
UNDECIM in Helvetica mortem oppetiere caterua.

Suaderlocensem petit haec quoque pagina stragem,
maiorum egregiis exercitam in hoste lacertis,
Necdum sedati post praelia tanta fuere
Germanorum animi, membrana ac marmore dignos
Mens erat Helvetica de gente referre triumphos.
Plus duodena Virum Constantia ab urbe, fluebant
Milia, diversas in bellum ascita per urbes.

Iamque animis absorpta fuit Turgovia; iamque
Helvetiae extremum est minitata Alemannia fatum.
Ermatinga quidem primam concesserat hosti
Lauream et omnigenum tam milia multa phalangum
Ausa fuere Viros incessere quadringentos!
Verum ubi flammigero lux postera fulsit Eoo.
Respexit victrix nostras Tritonia partes.
Mille quadringentos animosa licentia ferri
Exciit Helvetios: Hos postquam ad Suevica castra,
Rara per occultos deduxit semita calles,
AEterno dignam pugnarunt marmore pugnam.
Nam licet horrificas hostilis machina sphaeras
Mitteret, ac totam tonitru confunderet aethram,
Terrore Helveticam nequiit confundere pubem.
Illa suas, ausuque alacri, virtuteque grandi,
Circumagens frameas; illa ensibus, illa sarissis [(transcriber); sic: sarisis]
Fortiter aggrediens aciem praepostere ovantem,
Instituit tanta praeludia bellica flamma,
Ut nimis incautos laniena asperrima Suevos
Fregerit; ac modicae, bis milia sena, cohorti
Monstrarint tremulos, fugitivo examine, talos.
Praeter balistas, quas amisere, curules,
Mole sua immensas, ac vastis quercubus aequas;
Bis quoque milleni, quadringentique Charontis
Intravere nigram, post tristia funera, cymbam:
VIGINTI e nostris lethaea obiere ruina.

Ad ripam undivomi, seclo [Reg: saeculo] anteriore, Lemanni
Fama per affines crevit quoque nostra Sabaudos.
Commodiore loco quingenti ac mille steterunt
Armati Allobroges: visi his cum forte fuissent
Quindecim ab Helvetica, quadrigentique, caterua,
(Quorum quisque fere Iurassi erat accola) opimam,
Hercle, aiunt nobis dabit haec Orchestra merendam,
Vixistis miseri! Vobis nec quippe Genevae
Tecta, nec in patrios dabitur remeare penates.
Concurrunt, feriunt, ferro certatur et igni:
Plus quadringenti quadragintaque Sabaudi
Efflavere animas; reliquique fugacibus alis.
Deseruere cavo tentoria fixa Lemanno,

SEPTEM ex Helvetica, mors abstulit improba, turba,
Occidit et mulier, sed non prius occidit, imum
Quattuor Allobroges quam praemisisset ad Orcum.

Si memoraro [Reg: memoravero] actus, quos irrequieta cis Alpes
Gallia sortita est; paradoxa exotica, dices,
Ac supra humanum memorari praelia rhombum.
Quid potuit pugnis generosius esse duabus,
Quas decimo quinto Mariagna Insubrica seclo [Reg: saeculo] ,
Et quas pugnari iam obsessa Novaria, nostris
Viderat a Proavis? Gallorum exercitus ingens,
Ticini immensam qui pene aequabat arenam,
Hinc secum AEtneos reputabat et inde Cyclopes,
Aut terra genitos certamen inisse Gigantes,
Helvetiorum octo non plusquam milia (quorum
Armatura levis nullos sortita caballos,
Nec catapultarum metuenda tonitrua) caedunt
Celtarum innumeras, Alemannorumque phalanges,
Quadrupedantum aciem, peditumque ingentia fundunt
Agmina; fulmineo plus milia dena trucidant
Ense, fugantque feros Italis e finibus hostes.
Vidit, et obsidio iam exempta Novaria, caras
Suiceri populi transvexit ad astra, cohortes.

Quis modo, quis scribat Mariagnae ad rura patratos
Helvetiorum ausus? Mavortius ipse Monarcha,
Francigeni qui sacra tulit diademata regni,
Quinque Virum decies produxit milia, et omnem
Militiae neruum: ducto tamen agmine, nostris,
Vix quinquaginta defendit milia, ab armis.
Solus ad occasum primo pugnabat ab ortu
Helvetus, et noctis vix passus abire tenebras,
Horrida Sanguinei repetit taratantara belli,
Ac nisi tanta tuas, Rex invictissime, turmas.
Copia munisset; quanquam [Reg: quamquam] insuperabilis, armis.
Gallia, ab Helveticis foret hic superata colonis.
Vidit, et obstupuit dux ipse TRIVULTIUS. altum
Ausonia de stirpe genus: tandemque machaeris
Territus Helveticis, Caeli, inquit, sidera testor.
Quaecumque haec gens est, Heroum sanguine creta est.
Heroum hic animus, tota est heroica virtus,

Octodecim egregias, iam castra secutus et ipse
Pugnavi pugnas, ubi grandis utrinque refulsit
Belligerantum [Reg: Belligerantium] ardor: quibus hanc si confero luctam,
Inde meros homines, hinc mecum dicere cogor
Diis genitos certasse viros, rhaetique Pholique,
Brachia sortitos; quorumque acerrima virtus
Tela nihil Tarpeia timens, caelumque, Iovemque,
Sideraque, et magnos ausa est invadere Divos.

Sed nec Ibera acies, vis quanta sit Helveta, nescit.
Grande rei specimen, ne exemplis pluribus utar,
In Pedemontano, Cerasulae inclaruit, agro.
Germano- Hesperias, quas Vasti Marchio duxit
In campum turmas, numero ipso et robore grandes.
Agmina funesta superarunt Franca ruina,
In bellum ascitis e nostra gente cateruis.
Vix alibi tanto sudavit Celtiber aestu.
Davalus erupit; perierunt milia Iberi
Agminis octodecim; rem tormentariam, et omnes
Perdidit hostis opes. Quidni Victoria digna
Principe Borbonio? Digna est adamante perenni
Laurea. Sanguineae sed qui spectator arenae
Marte flagrante fuit; poterit vel judice Franco,
Dicere; Supremos palmae tam illustris honores,
Et decus, et parti caussam [Reg: causam] que caputque triumphi,

Post caelum, Helveticis jure adscribenda lacertis.
Helvetiorum opera Saracenos saepius audis
Italia pulsos; Latiumque, urbemque Quiritum,
A tam sacrilego divini nominis hoste
Olim defensam. Redierunt tempora nuper,
Ut rerum Dominae Romano a Caesare pressae,
Auxiliatricem ni protinus Helveta tellus
Transmisisset opem (Francas moderante phalanges
Principe Guisiadum) trabeati tecta Quirini,
Templaque Tarpeiae periissent funditus Urbis:
Restituit pressam virtus tamen Helveta Romam.

Quando Equites nigros, importunissima Gallis
Monstra, subinde audis; oculo scrutare recentes
Celtarum historias: Te res bene lecta docebit,
Infinita hominum, quos protulit Orbis et Orcus,

Quos Alemanna imis tellus collegit ab antris,
Agmina, Liligeri cladem sitientia regni,
Viribus Helveticis ad regia classica ductis,
Non secus ac tenuem mox expirasse [Reg: exspirasse] vaporem.

Absit, ut haec memorans, Satyra mordace propinquis
Insultem populis, Martisque e casside natos
Arbitrer Helvetios. Sua cuique est tessera, virtus:
Quemque suum facinus, sua quemque industria laudat:
Qui tamen acta patrat; quae nemo patraverit alter,
Iure suo altisonum monumenta illustria varum,
Famaeque emeritos capit applaudentis honores.
Quis VVinckelriedos non tollat ad aethera? quorum
Alter ut hostili portaret ab agmine palmam,
Robore inaudito, nimiumque andacibus ulnis,
Una aciei omnes in se unum attraxerat hastas.
Alter ubi immanem patriis in saltibus hydrum
Audiit horribiles quanquam [Reg: quamquam] ipse attolleret iras,
Pestifero stygium distundens ore venenum,
Mittit in arma manus, vocat in certamina monstrum.
Sibilaque, flammasque acres. sulphurque vomentem
Montique aequalem, necat ausu ingente, Draconem.

Claronae civis, Ioannes VVallius, actu
Claruit egregio. Multa hunc iam vulnera passum,
Sanguineque aspersum sentina invasit equestris,
Viginti Austriadum. Ioannes ergo sarissa [Reg: sarisa] m
Arripit; armatos incessit et ipse caballos,
Aggrediturque viros; turmamque hinc inde recuruos
Flectentem gyros, tam scita intercipit hasta,
Ut tribus enectis, reliquisque e puluere trusis,
Victor in attrita solus perstaret arena.

In bellis Italis silvania terra stupendum
Protulit Heroem, Iordani nomen habebat,
Dignus ferre suam Iordanis ad ostia famam.
Hic, ut materies semper generosa patrandae
Esset virtutis; viso procul hoste, reclusas
Esse urbis portas pro vallis stare sarissas [Reg: sarisas]
Iusserat, atque ipsos ultro invitaverat hostes,
Nec solum in lingua stetit illi Marspiter, ori
Dextra fuit concors. Assueta hic forte bipenni

Munitus steterat; cum ferrea turba repente
Prosilit, et magnis Iordanum insultibus urget.
Feria nulla Viro, comprensat utroque bipennem
Pollice, et haud vanis ferit hunc, ferit ictibus illum.
Donec ad infernam Viginti denique cymbam
Mitteret, ac reliquos sentiret abisse Daretes.

Ultima in Helvetico quae nunc est Foedere tellus,
Dissona ab heroo nequaquam est corpore, et inter
Ultima magnanimas non fert subsellia gentes.
APPENZELLA haec est: quae quanquam [Reg: quamquam] finibus arctis
Clauditur, et paucas armato efferre suescit
Milite centurias; animi tamen igne, calentum [Reg: calentium]
AEmula Spartiadum, virtute, ac robore supplet,
Quod numero defit; pridemque ingentibus ausis
Nunquam [Reg: Numquam] delendae meruit praeconia famae.
Ipsius exiguas, cum armatum quina virorum
Milia, fulmineo penetrassent impete terras;
Excita magnicrepo, sed nil exterrita, nimbo,
Non exspectatos avidissima currit in hostes,
Et ferit, et mutilat, sternitque, atque obuia truncat,
Et populabandos mucrone, bipenne, sarissa [Reg: sarisa] ,
Sic ruit in cuneos; ut praeclarissima ternis
Laurea cum Labaris, et iugi carmine dignus
Appenzellana steterint ex parte triumphus.
Deserit ergo initam farrago superstes arenam,
Adque lacum positas remigrat properanter in urbes.

Infremuere hostes, auctisque repente maniplis,
maiori numero, furia asperiore, ferocem
Rursus in hos ipsos aciem duxere colonos.
Nil hosti deerat, peditumque equitumque potentes
Exhibuit turmas; loricae, et ahenea moles
Muniit armatos: sed mox acerrima paucis
Appenzella viris, nec quadrupedante paratu,
Nec cataphractarum ferreis circundata [Reg: circumdata] vallis,
Currit in arma pedes: facit ardor et ira valentem;
Centuriis insultat ovans. hostilia docto
Castra quatit ferro; defalcat acinace stantes
Nobilitatis equos: quadringentisque cruento.
Enectis gladio, rursumque potita duobus

In stadio Labaris, furibundum exterminat agmen.

Talio ab irato mox quaeritur, hoste, sed ipsum
Egregie exceptum, totidemque quot ante peremptis,
Pellit ad affines, pubes generosa, Rheguscos.

Insequitur profugos, per et aspera montium, et altas
Marte animante, vias, non segni milite Rhaetos,
Vindelegosque petit: Ceretisque, Athesique propinquis
Bellum infert populis: et mox ultricibus armis
Quinquaginta arces, ac ternas subjugat urbes,
Ancipitemque sui parit omni ex parte timorem.

Forte per has ipsas, petulanti milite, terras
Bacchata est Legio, technis nequissima belli,
Caelum Erebumque movens, et iniqui more Procustae
Fanda, nefanda struens; quam fama ferebat, agrestum
De grege Myrmidonum, vel ab ipsa Colchidis ira,
Duxisse auspicium. Nihil hac atrocius una,
Nil erat alperius: nec duri miles Ulyssi,
Monstra Lycaonidum nec erant tam saeva ferarum.
Olli vesano [(printer); sic: vesaneo] volitante per aera signo.
Sacrilegis inhiare strophis, hominesque Deosque
Irritare ausi, maledicti Acherontis alumnas
In sua castra Striges, totamque immitis Averni
Colluviem, buccis vocitabant saepe nefandis.
Impia Vexilli fuit haec inscriptio; Nobis
Tartarus et Phlegethon, Nobis Cacodaemonis irae,
Et conjurati praesto sit myrias Orci.

Hanc hominum scabiem, tam insigni praeside ductam
Tot Geniis auctam, simul ac melioribus armis
Appenzellanae praesentem habuere cateruae;
Sistite monstra gradum, neu campo erumpite, clamant,
Sistite, et in tragicum nobiscum intrate duellum.
State Viri, et vestris si tanta est laurea telis,
Tela quoque ac nostros hodie tentate lacertos;
Finem barbarico praesens dabit hora furori.
Horrida mox pariter commiscent praelia, et acres
Utraque turba manus: ferit arduus aethera clamor;
Feruor utrinque ingens, atque ilicet exerit omnem,
Effera gens illinc hinc Appenzella calorem,
Ista suis furiis, validis haec freta lacertis

Styx tamen et Phlegethon, et Tartarus omnis, et Orcus,
Atque imploratae Legio scelerata Megaerae,
Victricem Helvetiis non eripuere coronam.
Illi sacrilegum scelerati e faucibus hostis
Extorquent Labarum; multisque ad Averna redactis,
Exiguo totam pessumdant agmine pestem,
Accumulantque novis encomia parta trophaeis.
Verba mihi desunt eadem tam saepe probanti,
Iamque gravare tuas paradoxis pluribus aures
Fastidit calamus. Tiguri solius avitos
Quis canat Heroes? Quis facta ingentia Bernae?
Praelia Luceriae memoret? Quis carmine matrem
Foederis Uraniam? Quis cordatissimum adumbret
Suitium? in exhaustos tulit olim haec inclita tellus,
Fertque hodie Entellos. Generoso nomine profert
Belligeraturos Thuregum illustre Leones,
Berna potens Marios, ac semper ad ardua pronos
Germinat, ingeniis nequaquam agrestibus Ursos.
Luceria, ut belli coryphaeos gignit Atridas,
Sic Libertati redivivos Uria Brutos.
Suitia Marcellos, parit undervaldia Scaevas.
Tugium alit Pyrrhos; fortis Clarona Cimones
Educat; AEmiliis floret Basilea; Camillos
Germinat impavidos praedonum virga Friburgum.
Et quod Thebaeo Salodorum claret ab Urso,
Fert quoque Scipiades, nutritque acerrima belli
Fulmina [(printer); sic: Fulmine] ; praestantes extrema Scaphusia nobis
Largitur Fabios; fovet Appenzella, tulitque
Hactenus egregios, animi virtute, Metellos.
Cantones Tredecim, Sociique, ac nobile corpus
Foederis Helvetici, quod simplicitate sagaci,
Quod pietate viget; quod tam praestantibus actis
In sua supremos allexit foedera Reges;
Iuris et Astraeae, bellique domique tenaces,
Martisque eximios enititur undique pullos.
Quos ego, ne forsan Crispini scrinia Lippi
Compilasse puter, prudens transmitto coaevis,
Quos alit uberior Permessidos unda, Poetis.

VII. ARGUMENTUM.

De Yurensi pugna, et HENRICi Magni excellentia.

ILle, Iacobe, tuos Laurentius inter amicos.
Qui tibi Pirithoo Theseus alter erat;
Regia liligerae sectatus castra coronae,
Bellaque Francigenis non adamata plagis:
Qui valeat? quo Marte acies Salodoria pugnet?
Helduetici quidnam nominis agmen agat?
More ducum proprio scitari diceris, ex quo
A bello in patrios es revocatus agros.
Pone, Iacobe, metum. Francis Laurentius armis,
Fulmineos inter cinctus ubique tubos,
Vivit, et arma gerens turbati in puluere regni,
Hactenus invitis non tulit arma diis.
Egressi patria mecum tellure strategi
Signa gerunt contis inviolata suis,
Gallia respirat, cujus suspiria nubes
Credimus, atque ipsum iam penetrasse polum.
Rex ille Empyreus, rutilis qui praesidet astris,
Qui regit invicta sceptra thronosque manu;
Terrificas, quas Franca tulit discordia, flammas,
Ipsaque, succensas, inter Averna, faces
Sensim restinguens, tam afflictae vota coronae,
Ac populi cassas noluit esse preces.

Livida Persephone, turbatrix improba mundi.
Pandere bellicrepas, lex cui prima, seras;
Posset ut invicti virtutem infringere regni.
Quam timuit gemino subdita terra polo,
Exciit anguicomas Stygia de valle Sorores.
Perpete gaudentes seditione deas.
Paruit una omnis Furiarum insania, et orbem
Perculit infestis sanguinolenta flagris
Heu nimis atroces, quas Gallia sensit, Erinneis,
Gallia ad extremam paene redacta luem!
Credo ego, Tartaream simul effudisse Megaeram
Toxica quaeque suis, quaeque venena cadis.
Plurima cum fortes exornet eparchia Celtas,
Mars ubi non fremuit, natio nulla fuit.
Transiit assines truculento turbine Belgas,
A Pyrenaeis, perdita flamma, iugis.
Attigit Allobroges, penetravit ad usque Britannum,
Undique collectis viribus, Oceanum.
Multis suspectum dum nempe Bearnia regem
Protulit, huic flammae pabula amica dedit.
Exciit inde novos fortissima Francia Brennos,
Praecipueque suum Stirps Cenomanna Ducem.
Et Latium, et socios in bellum ascivit Iberos,
Belgarumque omnes accumulavit opes.
Regia Francigenum ne ferret sceptra Navarrus,
Primus erat furiae, militiaeque, scopus.
HENRICUS contra, regnis iam proximus haeres,
Propugnare suas coepit et ipse vices.
Hinc cruor, hinc rabies; hinc ruptis [(printer); sic: raptis] , Gallia, frenis
In fera sanguineas excitat arma manus.
Arma Europa frequens, arma Italus, arma et Iberus,
Arma Britannus atrox, arma Alemannus amat.
Tympana dispersas strepuere [Reg: strepuerunt] canora per urbes,
Audiit omnigenas mobilis aethra tubas.
Ferre Navarraeum nequiit dum Gallia regem,
Tranquillum nequiit Gallia ferre statum.
Vere hic ambiguis, visa est Victoria, pennis
Celtarum attritas peruolitare plagas.
Iam tulit Henricus [(printer); sic: Henrico] celebres ex hoste triumphos,

Iam stetit a Franca, laurea curta, LIGA,
Una tamen cunctis praecelluit YURIA pugnis,
Hei nimis ardentes Yuria passa Duces!
Hic ubi victorem decoravit palma Navarrum,
Agmina mox docuit cetera, ferre iugum.
Conflictum memorare iuvat. Iam vere rubenti
Pingebat tepidam provida Chloris humum:
Cum vigilans, cautusque suis Henricus in armis,
Post modica pressas obsidione Trecas,
Castra locasse ferum, conjunctis viribus, hostem
Yuriae in apricis, non procul, audit agris.
Audit et unanimes in arena stare phalanges,
Et DUMENAE omnem bella parare manum,
Ergo suas in pugnam acies, in tela maniplos,
In conflictum alacres praecipit esse duces.
Duxerat insomnem Regis vigilantia noctem,
Praevenitque ipsum, cuncta animande, diem.
Caelo igitur gelidam simul ac dimoverat umbram
Lucifer, Eois iam redivivus equis.
Impiger, ac summos Rex tantum acclivis in actus,
Nulla sibi indulgens otia, nulla suis,
Belligeraturum quo tutior iret in hostem,
Qui numerum exploret, velitem obire iubet?
Audit ab hoste suum superari exercitum, in armis
Milia lectorum stare bis octo virum.
Glandifera instantem minitari fulmina Martem,
Classicaque auditas iam cecinisse tubas.
Nil numerum Henricus, nil milia tanta pavescens,
Corda gerit tacito nil tremefacta metu:
Componitque aciem, miraque celerrimus arte,
Stare iubet fixis cornua quaeque locis.
Hinc peditum cuneos, gentem inde exercet equestrem,
Hunc aliam, istum aliam mandat obire vicem.
Regis ab intento pendebant singula nutu,
Solus hic instructor, regula, ductor erat.
Foverat ipsa acies Francorum e sanguine florem,
Clara perinde domo stemmata, clara sago;
Heroumque alacres, Comitumque, Ducumque cohortes,
Dictosque a prima nobilitate PARES.

Et tamen in tanta Procerum, cinxere corona
Helvetii ac Rhaeti, Regis utrumque latus.
Ipsius imperio dextram Salodoria habebant
Agmina, praecipuo nobilitata loco:
Clarona, et juncti Suicero foedere Rhaeti
Ad laevam signis emicuere suis.

Rex aciem prior ante omnem (quem cornua cristae
Candida, Pegaseus quem decorabat equus)
Dispositis ut primo hostem conspexerat alis,
Iam quasi Victorem cernere mente Iovem:
Lumina, ad astriferi convertere lumen Olympi,
Inque salutares quemque monere preces:
Tum sic affari. Vos o fidissima regni
Membra, per undantes amne cruoris agros,
Tela per et gladios, per aperta pericula vitae.
Per mala, quae tellus, quae parit uda Thetis,
Per tot fulmineas iaculata tonitrua glandes,
Per Furiarum omnes, Eumenidumque minas,
Perque sitibundi discrimina mille Gradivi,
Usque in praesentem me comitata diem:
Magnanimas, quod quisque potest, quod quisque solebat
Hactenus, instantis quod iubet ordo rei.
Magnanimas, si fata vocant, effundite vires,
Rituque intrepidum surgite in arma virum.
Optatus micat ecce dies, qui vindice caelo
Offeret in nostras signa inimica manus
Asseret iste dies, quam demum cingere frontem
Debeat, et quales regia mitra comas:
Cominus astantem dum cernit quilibet hostem,
Quisque putet praedam cominus esse suam.
Fortunam accumulat cumulatior hostis, eritque
Sicut castrorum, maior aceruus opum.
Praelia pro Franca sunt belligeranda corona,
Henrico aduersos non habitura Deos.
Ius Regni violat, generis post fata VALESI,
Deberi Nobis qui diadema negat.
Qui iubet aeternae defendere jura Themistae.
Debitaque, et meritum reddere cuique suum.
Qui vetat Astraeae justam violare bilancem,

Ipse dabit vires auxiliumque, Deus.
Vos modo, vos socii meliore propagine creti,
Inclita Borbonicae fulcra, basisque domus;
Stringite ferrum alacres: vocat hostis et alea; Segnem
Rumpere nunc ratio, nunc iubet hora, moram.
Helvetico-Francos mecum una intendite neruos,
Et praecessurum me comitate ducem.
Primus ego librare meum non terreor ensem,
Fortes sors metuit: qui timet, ille perit,
Britones arreptis quas quondam [(printer); sic: quodam] , ac Vascones armis,
Quas sensere suo, Santona castra malo:
Quas cum vicinis, Normandia vasta, Picardis,
Quas Arar ad ripas, quasque Garumna suas:
Has hodie frameas, hos exercete lacertos,
AEternaeque parens YURIA laudis erit.
Strenua praeclaro turgescet pugna triumpho,
Praeque coronatis vos celebrabit equis.
Laudis erit; pro Rege suas acuisse machaeras;
Compensare olim haec omnia, Regis erit.
En praeo, praeeuntem animis sectamini, et armis:
Quae caelum statuet, praemia quisque feret.
Dixit, et accensis tribuit nova pabula flammis:
Certamen pyrii primum habuere globi.
Principium fervens, grandique effundere nisu
Incaepit [Reg: Incoepit] vires, agmen utrumque, suas
Ventilat ergo hostis, miscetur puluere campus;
Qui prior exibat, Velitum aceruus erat.
Illum insultantem, iaculisque immane furentem,
Regia nervosa conterit ala manu.
Inde repente omnem tempestas ferrea molem
Obicit, et saevo turbine rura quatit.
Prosiliunt plenis examina densa maniplis,
Seu peditum cuneos, seu numeremus equos.
Terribiles visu ipso acies, queis [Reg: quibus] nomina lecti
Europae e gremio, contribuere, viri.
Certe ita dispositam telis infringere et armis,
Nulla putabatur machina posse, LIGAM.
Tam validis sed enim connexa ligamina spiris,
Quemque putet nodum Gordius ipse suum,

Prospera Borbonii ruperunt tela Camilli,
Robore Pellaeum tela imitata ducem.
Heu, Pelusiacos cur non petiere Tyrannos?
Cur non Odrysias agmina tanta plagas?
Saevit in insontem cur sic Bellona cruorem?
Quae sceleri tantum jura dedere locum?
Bosphorus effrenis, sociaeque Propontidos orae,
Pressaque Bistonio barbara regna iugo,
Si sociata tuas sensissent, Gallia, vires,
Ante tuos poterant procubuisse pedes.
Caecus amor ferri est. Ut bello classica signum,
Et balistarum monstra dedere sonum:
Ipsa extemplo omnes, Majestas regia, turmas
Anteit, utque ingens Mutius, agmen agit.
Stare tamen fixo Laurentium in ordine; et omnem
Militis intrepidi mandat obire vicem.
Visa fuit medios penetrare interrita nimbos,
Bellerephonteo ceu veheretur equo.
Dux erat, et miles. Quod Regis lingua cohortes
Iusserat, id dextra praestitit ipse sua.
Induperator erat, Martem clamante tumultu;
Seria ut intonuit buccina, miles erat.
Miles erat, quem nulla operum, quem nulla laborum,
Quem ferri, ac pyriae nulla pericla pilae,
Nulla fatigarent discrimina Martis, anhelam
Seu comitata famem, seu conitata sitim.
Haec quanquam [Reg: quamquam] [Gap desc: Greek word] tibi narrat epistola, forsan
Difficilem multis est habitura fidem.
Dimidiam Rex ipse fere pugnaverat horam
In medio, paucis agmine, cinctus equis:
Fulmineumque rotans neruis gliscentibus ensem,
Perque acres cuneos, agmina perque ruens,
Funera magnanima secit creberrima dextra,
Terreri armisonos nescius ante globos:
Nescius objectas seu formidare sarissas [Reg: sarisas] ,
Sive minabundis vertere terga Tubis.
Scanderbegi harpen poteras reputasse, vel ipsam
Hic Scanderbegi belligerasse manum.
Victor ubi rediit, respersam sanguine frontem,

Sanguine perfusas vidimus esse genas.
Purpureus toto manabat acinace rivus,
Immaduitque ipsum rore rubente sagum.
Crista cruorifluas stillabat et ocrea guttas;
Nec tamen ulla sui gutta cruoris erat.

Funera vulneribus Rex accumulavit, in ipso
Non habuere ullum [(printer); sic: ullam] vulnera, Rege, locum.
Integer a tragica, salvusque, redibat arena,
Telaque regalem non subiere sinum.
Et tamen armatus cristarum pondere conus,
Quaeque supra volucrem penna nitebat equum,
HENRICVM e tota poterant discernere turba,
Majestate hominem nuspiam habente parem.
Caenea Perrhaebum, qui laedi nesciit armis,
Fama erat Yuraeas peruolitasse plagas.
In tam praeclari bona nempe perennia Sceptri,
Munierit CHRISTUM, dia Pronoea, suum.
Nos ubi tam forti certantem pectore Regem,
Cernimus, armatas nil metuente manus:
Tela citi unanimes aciemque movemus, et omnem
Pro debellando quaerimus hoste, viam.
Praeliaque exorsi funesta acerrima pugna,
Vulnera suscipimus, vulnera plura damus.
Conserimus fervente alacres in puluere dextras,
Nulla armis superant otia, nulla viris.
Ter socias conata fuit penetrare phalanges,
Ter retulit victas, UNIO caesa, manus.
Constitimus pariter, ceu saxea in aequore moles,
Frustra indignantis fluctibus icta maris.
Sic vero immotam dum respicit UNIO molem.
E statione suos ipsa movere pedes,
Helvetico. Francis laurum concedere turmis,
Ac desperatum verrere calce solum.
Ibant, qui poterant; emergere quippe nequibant,
Abscidit atra suam queis [Reg: quibus] Libitina viam.
Horum ingens numerus. Peditum pars pleraque, nostram
Praeter eos, ultro qui petiere fidem.
Ter quingenti equites. Flos primus in hoste: Tribuni
Ortu ac progenie nobiliore sati.

Eminet in turba hac [(printer); sic: haec] Comes ipse Egmontius, aurei
Velleris, ac rarae dexteritatis, Eques.
Inclitus ille heros belli Induperator, et inter
Belgarum illustres Praetor et alpha duces;
Regis, in affines, late dominantis, Iberos.
Dum coryphaeon agit, tristia fata subit.
Hanc quoque fert Nemesin Dux Brunsuicensis, amaram
Qui cum alii atque alii sustinuere necem.

Cetera, ne totas laniaret Parca cohortes,
Agmina pennigerum sunt imitata deum.
Perstitit una phalanx, erectis strenua signis,
Pieridum clara crescere digna tuba.
Haec cuneis deserta suis, deserta maniplis,
Utraque cum celerem carperet ala fugam.
Mercurium pertaesa stetit; stetit instar ahenae.
Machina quam nusquam terreat ulla, petrae.
Agnovi popularem aciem. Contraria Regi
Duxit ab Helveticis, arma virosque, iugis:
Decrevitque simul, potius teterrima mortis
Spicula, quam faedae nomina ferre fugae.
A profugis Rex ergo redux, Quid nominis isti,
Tam graphice stantes e regione, Viri?
Unde domo haec acies? num scirpi in arundine nodum,
Inquit, et in sicco pumice quaerit aquam?
Sola haec compositi servatrix ordinis, ausit
Regiam in armisono causam agitare foro?
Pectora non hominum, sed pectora habere videntur.
Qualia Massylas constat habere leas,
Hic ego praecisim, Magnorum o gloria Regum,
Curru Tarpejos scandere digne lares;
Haec in sanguineo stans imperterrita campo.
Veste peregrinum turba professa gregem,
Helveticis nobiscum una processit ab oris,
Galliae ut oratam sedula ferret opem.
Gens eadem, sanguisque sumus; plebs utraque Regni
Ut Majestatem protegat, arma parat.
Haec licet a cunctis stet desolata cateruis,
Nulla etiamnum animi signa paventis habet.
Celtiber erupit, fecit divortia Flander,

Terga dedit pronis, Teuto Italusque, lupis:
Excessere omnes, aut procubuere cohortes,
Qui tenuere animam, non tenuere pedem,
Helvetus in saeva solus perdurat arena,
Solus inassuetam nescit amare fugam
Indole stat patria. Nobis quos mutua jungunt
Foedera, qui fratres gente et amore sumus,
Absit, ut affinem maculemus sanguine stirpem,
Pro regno ut pugnent, Gallica jura iubent.
AEquales hodie si conjurata Metellos
Francia, in Yuraeis, nacta fuisset, agris:
Staret in ambigua tua forsan laurea libra,
Quam Tibi nunc aequi jure dedere Dii.
Rex curtim; Helveticae vivantque, abeantque cateruae,
Vita decet tantos, non laniena, Viros.
Regia Suiceram non obruet ira phalangem,
Quondam etiam nostrum proteget ipsa caput
Virtuti vitam, pretium constantiae, honorem
Indoli, et omne decus, quod meruere, damus.
Quae Fama Helvetios nullis trepidare periclis.
Nec nisi sola Iovis tela timere, canit;
Saepe licet tanta nostras oppleverit aures
Buccina, hyperbolicis non fuit usa tropis.
Vivat, et a toto monumenta perennia regno,
Natio tam fortes, tam generosa, ferat.
Dixit, et admirans tam fertilem ab hoste triumphum,
Tot spoliis fartos. quos peragrabat, agros,
Ac tot balistas, tot stantes rure covinos,
Tot vexilliferis suppara adempta suis;
Caeli, ait, hoc opus est: sit gloria prima Tonanti,
Qui palmam ac dignas Rege paravit opes.
Vos quoque legitimi jus propugnantia sceptri,
A Rhaeto- Helveticis agmina missa plagis:
Vosque o magnanimi Francorum e stirpe tribuni,
Martium ab Hectorea posteritate genus:
Vos favor HENRICI, vos non moritura manebunt
Praemia, dum solitis Sequana curret aquis.
Gallia liligera dum surget ad astra corona,
Helvetico. Gallum surget ad astra decus.

Haec pugnae series, ubi Rex dum perdidit hostem,
Iste sibi interitum condidit, ille thronum.
Hic tibi, ne reliquae stet inanis pagina chartae,
Ad dere de tanto Principe pauca libet,
Bello maiorem, generosa Lutetia, Regem
Autumat ipsa suos vix subiisse lares.
Pauca ex innumeris si commemoraro [Reg: commemoravero] , putabis
Saecula Pancratium nulla tulisse parem.
Vidi ego (nam chari [Reg: cari] me amplectitur instar Achatis,
Pene sibi nullo passus abesse loco)
Vidi ego divinas hic elucescere dotes,
Vidit in Augustis quas neque Roma suis.
Pullulat hic Magni majestas Caroli: abundat
Virtus Martelli, gratia Lotharii.
In Duce Borbonio, clarum florere Pipinum,
Gallia tot palmis nobilitata, videt.
Cernit et ipse altis Rex LUDOVICUS ab astris,
Virtutum eximias in pronepote faces.
Ingenii summo praecellit acumine, quantum
Vix ego Telemachi credo fuisse Patri.
Nestora judicio, rationis flore Thaletem,
Indolis egregiae laude, Bianta refert.
Graiugenum nec scita adeo sapuere [Reg: sapuerunt] Sophorum,
Ut promanantes Regis ab ore sales:
Ut nullus dubitem, tam miro aspersa lepore
Gnomata, quin plenos sint paritura libros.
Concilium magnis quoties de rebus initur
(Quaestio seu belli, sive sit orta fori)
Vota licet gnari promant arguta Synedri,
Consilio iuvenes Rex praeit, atque Senes.
Hactenus illa animi solers [Reg: sollers] prudentia, punctum,
Utile dum dulci miscuit, omne tulit.
Fulminet arreptis quam prosper et acer in armis.
Gallia suscepto sat probat ipsa iugo.
Cette inter lituos est alter rebus agendis
Hannibal; AEmilius robore, mente Conon.
Instar Alexandri, praeit impiger ipse, per undas.
Per iuga, per gelidas, agmina fessa, nives.
Solus in objectum, ceu Cocles Horatius, agmen

Irruit utque leo saucius ungue, furit.
Herculis invictam reputares seruere clavam,
Henrico frameam circumagente suam.
Marte suo victos toties calcavit aceruos,
Armatam quoties protulit ense manum.
Ensis ei spolium, cassis cristata trophaeum,
Certamen laurus, pugna triumphus erant.
Romulidum electus quid ni cum Caesare neruus,
Itala dum Gallis intulit arma, stetit?
Ipse tamen denis certavit, et amplius annis,
Ante triumphales quam meruisset equos.
Dicere Borbonio queat hic de Principe: Magnos
Olim parturiit Roma, Navarra parit:
Gallia dat sceptrum, Verum haec qui ponderat, aiet,
Talia quae potuit dextera, dia fuit.
Omnigenas legionum alas Dux fudit egenus;
Fregit et arma hostis tam locupletis, inops:
Rex absque Imperio, sine belli robore Princeps,
Citra castrenses Induperator opes.
Sic tamen abjectus, quam prodigiosa peregit
Praelia quam miris nobilitata modis?
Quadraginta ipsis interfuit ordine pugnis,
Nec nisi victrices rettulit inde manus.
Castella enumerant, urbesque hucusque trecentas,
Victae ad regales quae cecidere [Reg: ceciderunt] pedes.
Pauperi et extorri, sine regno et milite Regi.
Submittunt acres iam sua genua Duces.
Hoc Victore tamen, quam plurimi in agmine victi,
Sub Iove conclamant mitius esse nihil.
Iuratos hostes compensat amore, refertque
Supplicium meritis regia dona reis.

Haec nihil esse ratus, celeberrimum in orbe triumphum,
Sese ipsum potuit dum superare, tulit.
Extitit [Reg: Exstitit] ergo sui, qui vicerat omnia, victor,
Introiitque illam, quam scidit ante, ratem.
Introiit Petri, celebrem de numine puppim,
Pectore Romanam fassus, et ore, FIDEM.
Victori tanto suprema haec laurea pluris,
Quam Lernae Excetram si iugulasset, erat.

Gallica si pergant tam magnos, Lilia, Reges
In tam florigero progenerare solo:
Si tam felices tulerit stirps ista Nepotes,
(Quod sperare orbem publica jura iubet)
Quid Regno hoc poterit, vel Majestate, vel armis,
In mundi omnipara clarius esse plaga?
Terribiles quacumque fremant ex parte Leones.
GALLUS hic ut cantum coeperit, horror erit.
Hostibus horror erit: Nobis quos mutua jungunt
Foedera, magnificus non nisi Tutor erit.

De Helvetiorum Politia, et disciplina Bellica.

PRaecipe, non ora. Mandandi semper amico
Copiam amicus habet. Quamquam id, quod amice rogasti,

Largius ipse tua possis depromere, ab arca.
Helvetiae te ducit amor, Te flosque decusque
Telluris patriae: normam inde typumque basimque:
Foederis, et pactas maiorum tempore leges,
Comprensas modica satagis cognoscere charta:
Ut liquidum fiat, quibus olim condita fulcris
Patria, tam laevo bacchantes turbine nimbos,
Tot furias, tot ab hoste minas, tot ab orbe paratas
Luserit insidias: vel quanto numine Dium
Continuare suum Reipublica nostra vigorem
querit, ad quarti tam turbida tempora Secli [Reg: Saeculi] .
Haec, CONRADE, tui licet aduersaria possint
Promere Musaei: legem nihilominus almae
Forsan amicitiae ne me violasse queraris,
Seruiat ista tuo dignanter Epistola voto.
Ne tamen ingrata veterem lolligine crambem
Ipse tibi recoquam, vocemque intendere dicar
In melos Archilochi, curta te absoluo sinopsi.
Cum nimis elatas tumefacta Superbia cristas
Tolleret, atque humili submissa Modestia vultu,
Ludibrium solenne foret: donante supremo
Numine, cui certum est nunquam [Reg: numquam] placuisse superbos,
Displicuisse humiles; calcato syrmate fastus
Caeperat [Reg: Coeperat] Helveticum vires acquirere foedus
Tollere ceruicem, violentum e finibus hostem
Pellere, et egregiis virtutem extendere factis.
Propositi fuit Alpha DEUS, semperque cupitae
Semita Iustitiae. Nihil hac antiquius unquam [Reg: umquam] ,
Nil potuit nostris jucundius esse colonis.
Floruit? et dulcem fortita est Patria pacem?
Iustitiae cunctam rexit reverentia plebem.
Usta fuit flammis, et acerbo Patria bello?
Astraeam insonuit; pro fulmine Martis, olivam
Obtulit: et blandae cupidissima pacis, amicam,
Iudicis arbitrio studuit componere causam.
Foedera composuit? Iuri conformia semper,
Ac Themidi decreta tulit. Defensio rerum
Mutua, et oppressi tutela, salusque popelli,
Helveticas in tela manus, in bella lacertos,

AEgrius adduxit. Si pacta et foedera primis
Discutias jurata Viris; cum saeva libido
Iura daret nostris etiamnum exotica terris,
Repperies pravae tunc solum indicta fuisse
Praelia nequitiae; nostrosque hoc tempore Patres
Romano Imperio, Satrapisque a Caesare missis
Gessisse obsequium, solosque odisse Tyrannos,
Dum nimis intensus subsistere nesciit arcus.

Foedera si repetas, Cantones inter et Urbes,
Et cum finitimis, diversa aetate, Dynastis
Condita: prorumpes in talia denique verba,
Cepit [(printer); sic: Caepit] ubique DEUS primas, ASTRAEA secundas,
Pressit et hostiles defensio iusta furores.
Multa quidem Patriae miraris bella, stupesque
Vaginae toties productum e carcere ferrum:
Detestata, tamen, quin imo coacta videbis
Arma, per Helveticos vibrata fuisse colonos,
Indignis quando plebs concita restitit ausis.
Austriam et ALBERTI genitos e stirpe Camillos,
Egregia virtute Duces et ad ardua natae
Indolis Heroes, quam saepe allecta studebat
Patria, pacificis a bello avertere pactis?
Iudicis arbitrium, definitivaque Iuris
Decreta amplecti, profugamque reducere pacem,
Hei quam sollicito petiit submissa precatu?
Cassae abiere preces: annis fremuere ducentis
Contra Suiceros, Alemanna tonitrua, Pagos.
Bello importunum, Burgundae gentis Achillem
Carolum, ab armara famosum Heroa Minerva,
Nonne perhumanis Legatio seria verbis,
Atque refundendi promissio libera damni,
A tam praecipiti studuit revocare phrenesi?

Hercle ubi tranquillam Regesque Ducesque, quietem
Sunt aspernati, lateque furentibus armis
Helvetiam aggressi; comitata incommoda Martem
Sunt etiam experti. Iuvat hic memorare statutas
A Proavis leges, quas addictissima juri
Patria ad aeternam seruari iussit amussim.
Pax mundi Euphrosyne Pax gratum hominique Deoque

Semper delicium [(printer); sic: delicum] , non infringatur ab ullo
Cantone Helvetico: fera nullus praelia condat,
Nullus in arma ruat. Martique repagula laxet:
Iuris iurandi ni sacramenta, supremos
Ante Magistratus sancte trutinata, probatam
Reddiderint causam; rerumque examine facto,
Publica legitimum dicant suffragia bellum.
Alter in alterius tutelam ac commoda spiret
Helvetus: iste suum sibi nanciscatur Orestem,
Ille sibi Pyladen: habeat Patroclus Achillem:
Sit Pythiae Damon, sit fratri frater: amicas
Non detrectabit, si res desideret, alter
Addere suppetias: pellem pro pelle, cruorem
Pro socio det quisque suo: sit nescia fuci
Gratia, supremas maneatque fidelis ad aras.
Venalem quisquis, seu cymba, sive quadriga
Vexerit annonam (sive hic oriundus ab ipso
Sit patriae gremio: sive hospes, et advena) saluum
Circumagat quacumque pedem: sit ab hospite tutus
Institor, et cupidae sine damno, ac fraude crumenae,
Securum peragat, citroque ultroque, meatum.
Helvetiorum ullus nec sit, nec fiat amici
Pignus et arrha sui. Collatis denique signis,
Pugnam in sanguinea simul atque indixit arena
Praetor, et alternae coiere in praelia turmae;
Dimicet Herculeo gens conterranea ritu:
Det virtus sua cuique animum: speque ubere lauri
Nemo Virum titubet: popularem nemo colonum
Deserat, et calido Bellonae in puluere stantem
Sive ope destituat, seu campum verrere tenter.
Durandum Helvetio est, seu Mars truculentus aperto
Fulminet in campo: seu vis et ahenea belli
Machina, munitos vallo septemplice muros
Impetat, aut celsas balistis arietet arces.
Tessera talis erit: Duranti fama perennis,
Nutanti aeternum dabitur per saecula probrum.
Quin etiam accepto si vulnere fiat, et ictu
Saucius, ut laesos ultra exercere lacertos
Miles, et assueto nequeat contendere ferro:

Incaeptae [Reg: Inceptae] quanquam [Reg: quamquam] sit corpus inutile pugnae,
Non tamen erumpet, nec sponte suapte, calentes
Destituet pugiles: donec crepitantia cessent
Tympana, et inflato tubicen canat ore receptum:
Id quoque, seu stantes exercitus acer in hostes
Ventilet; obsessam seu ferro territet urbem.
Nec spoliis inhiet, nec visam invadere praedam,
Intempestiva, pubes temeraria, flamma,
Cogitet: assensum donec concesserit ultro
Praetor, et obtentam conclamet adorea palmam,
Publica quo praedae divisio fiat, in unam
Et spolii et lucri fiat congestio massam.
Templa, DEOque sacras ne quis contaminet AEdes,
Lex Rhadamanthea districtior imperat urna.
Helvetiorum ergo quiscumque sit ordo, cavebit
Caenobiis ne damna struat, ne sacra prophanet
Atria: in expositum ne, clamue palamue, Sacellum
Irruat; aut pravo stimulante Mimallonis oestro,
Caelo auctoratas [(printer); sic: auctoritas] petulanter polluat aras.
Hostica ni forsan, tali sub schemate, turba
Caenobiis templisque inhiet, furtimque sub istis
Quaerat Asyla locis: Poterit sic nempe prehensam,
Helvetiorum acies, facto moderamine, turbam
Flectere, et armatas armis compescere dextras.
Nulla tamen sacrisue adytis, Divumue Sacellis,
Nulla usquam augustis fiat pollutio fanis,
Pestis et ira deum est: terramque axemque, Stygemque,
Iapetique omnes, vindictae in tela, nepotes,
Numinis aeterni cum majestate, lacessit,
Sacrilegas quicumque manus in limina Divum
Inicit et Superis devotam exaugurat AEdem.
Ille quidem Phlegyaeque trucis, nimiumque scelesti
AEmulus Autolyci, tibi quondam erit, AEace, dignus,
In lare Tartareo Tityi qui semper edacem
Viscere pascat avem: pondusue volubile saxi
Sisyphio squalore rotet: vel perpete poena
Voluat Avernalem, misero cum Ixione, Sphaeram.
Tutus ab armigero sit milite, et impete, sexus
Femineus; vertatque sibi quicumque supremo

Helvetus opprobrio, genus hoc imbelle, vel armis
Laedere, vel foedo violare ferociter ausu.
Ergo, Hymenaee, tuis seu iam sit dedita sacris
Femina, Virgineum recolat seu corpore florem,
Militum ab insanis sit salua et libera technis.
Tentet in infirmum quid Virtus Helveta sexum?
Si tamen arreptis imitetur Amazonas armis,
Si quoque tela manu, silicesue, facesue capessat;
Si struat insidias, si tendat subdola casses
Feminei sentina gregis: Si porrigat hosti
Auxiliatricem nutuve, oculove, manuve,
Quod vafra novit, opem: Vel si clamore molesto
Prodere nostratem cupiat, seu perdere, coetum:
Flagitii delicta luet; poteritque nocentem
Pro gravitate rei, Rhamnusia plectere pestem.
Contemerare istas si quisquam effraenibus [Reg: effrenibus] ausis
Praesumat leges (seu sit de stirpe Menalcae.
Seu lixa e trivio, sive ex [Magnatibus ipsis
Publius aut Tacitus) gemino si teste probatum
Constiterit facinus: fortunam protinus omnem
Perdidit, et vitae iacturam fecit et aeris
Cuncta Magistratus sibi dicet propria, sontem
Pro meritis ad rostra trahet, sumetque decentes,
Pro perpetrato flagrionis crimine, poenas.
Et quia vita hominis, fortunae obnoxia telis,
Ancipitem versare rotam, magnaeque videtur
Aemula militiae: dum ferrea secla [Reg: saecula] perennes
Progenerant rhonchos; dum rara est gratia fratrum,
Vix gener a socero, vix hospes ab hospite tutus:
Inter et Helvetios si quondam jurgia Pagos
Dissona prosiliant, Gensque invictissima bello
In sua, teligera, conspiret viscera, dextra,
Exemplo Ausonidum: nascenti pabula flammae
Ocyus, ante, suas quam tollat [(printer); sic: tollet] ad aethera vires,
Subtrahat ingenua Patriae prudentia cura:
Ne populum invicta qui non nisi victor arena
Externae toties iam contudit ora Medusae,
Intestina suo perimat Medea veneno.
Ista quidem gracili sic declarata Camena

Regula quam patrius sanxitque tulitque Senatus,
Donec ab armifera fuit observata caterua,
Concomitantem habuit, per tot discrimina rerum,
Cunctipotentis opem; meruitque hinc inde celebres,
Quos vel Melpomene tragico suffulta cothurno
Personet, et Phoebo canat insufflata, triumphos.
Tempora si pacis trutines, quid honestius unis
Obtigit Helvetiis? Quae gens studiosior aequi?
Gratior in Superos, rectique tenacior usquam?
Scintillat teneris fomes pietatis ab annis,
Et cum materno potatur lacte, decorus
Iustitiae succus. Vesana superbia, et hydrops
Tristis avaritiae, fervorque insulsus habendi;
Livensque ambitio, fastusque tumorque vetustos
Nesciit Helvetios: amor hosce timorque Tonantis,
Et sine fraude fides, et prudentissima cordis
Rexit simplicitas. Modico contenta paratu
Mensa dapes tribuit, quae crimine et arte careret.
Condiret patrii quam lexque saporque salini;
Quae luxus Siculos, et quae Sybaritica nunquam [Reg: numquam] ,
Fercula quaesisset: quod patria rura, gregesque,
Quodque Ceres operosa dabat, supplevit opimas
Sicaniae caenas [Reg: cenas] , ac prandia stulta Neronis.
Et tamen hospitio peregrinum excludere, magni
Instar erat sceleris: secura hodieque Viator
Compita, et humanos sortitur ubique colonos.
Vix terram invenias, quanquam [Reg: quamquam] ultima Bactra peragres.
Cura peregrinis ubi tanta ministret egenis.
Quaeve magis foveat tectos centonibus artus.
Iupiter humanae rursus sub imagine formae
Si mutare larem, socioque Hermete pararet,
Pauperis assumpta Mopsive Codrive lacerna,
Visere Terrigenas: quanquam [Reg: quamquam] Cereremque, stipemque,
Hospitiique sacrum caperet vix uspiam honorem;
Helveticas certe si demum inviseret oras,
Baucis ubique frequens, et creber ubique Philemon
Exciperet blando sacra mendicabula vultu.
Ut mirum non sit, si, qui coluere, colantur.
Helveticae si in templa casae, vepretaque in hortos

Hispida, et illustres caulae mutentur in aulas.
Haec populi lex est; Dare dextram cuique, sinistram
Nemini, et ad rectum disponere cuncta tenorem.
Degenerem sed enim merito nunc jure Mimesin
Odimus, et nostri cacoethen carpimus aevi.
Quod nisi deposita vigilans solertia larua
Passim irrepentes exauctoraret abusus;
Exueret veteres hodierna Lubentia laudes.
Frugales Curios, et parci fercla [Reg: fercula] Zenonis,
Portentosa nova tentant abolere sagina
Prandia Luculli. Pretiosa resurgit Apici
Lautia, et Assyriae fumant hinc inde culinae,
Lentulus aut Cicero, Fabiusque aut I'iso, frequentes
Non onerant quadras. Auri renovatur orexis,
Pullulat Ambitio: paulatim et candor avitus
Nigrefit, ac Virtus, quae compertissima nostris
Arrha fuit Proavis, iam in pube senescit et alget.
Incircumcisi passim tolerantur Hebraei:
Simplicitas antiqua labat: vilescit amictus
Pristinus, ac ludens nimium bacchatur ineptis
proteus in caligis: et quidquid futile demum
Experta est alibi iam castigata Mimesis,
Approbat, ac stabiles pedetentim vertit in usus.
Hoc, inquam, patrio gliscens cacoethes in horto,
Ne profecturas possit, venientibus annis,
Figere radices: solidum ne extinguere [Reg: exstinguere] florem:
Neve illaudatos tolerando licentius ausus,
Sternere damnosae fulcrumque basimque ruinae:
Cura Magistratus, veterum reparatio morum,
Tuque, Tuique pares, clavum, CONRADE, tenentes
Lege etiam clamante cavent: nisuque virili,
In sibi commissa quivis tellure, cavebunt;
Ne sua deformi desint cataplasmata psorae;
Extera ne perdat genuinum excetra decorem;
Calcato Grassus ne jure evisceret Irum;
maior inhumano ne glutiat ore minorem;
Improba pestiferum ne gestet abusio sceptrum
Utque statutarum custodia seria legum
Augeat HELVETIAE veneranda encomia, sicque

Laudemus veteres, ut eorum utamur et annis.

C. Insinuantur haec decreta a Simlerol. 1. F. 183. Recensentur vero singula in Chron. Capit. Hafneri: quae quidem a Civitatibus Helveticis statute fuere Anno Christi 1939.

De Paraenesi eiusdem, facta ad Helvetios Stanzii congregatos etc.

ILle ego dumosae grandaevior incola silvae
Infimus Helvetici vermis et umbra soli:
Quin et projecta terrarum vilior alga,
Dignantur nimiis quem tamen astra bonis.

Ille ego NICOLEOS, cui quondam agnomina Rupes
Ac gentilitiae, clara, dedere petrae,
Helvetiis sincera omnem cum pace salutem.
Ac semper placidum, desuper opto, DEUM.
Gratius in prima quod possim optare tabella,
Undervaldiacas nil datur inter opes.
Qui cupis aetheria [(transcriber); sic: aetherea] vesci felicius aura,
In Domini firmam fige timore basin.
Ille [(printer); sic: Illa] Parens rerum, geminos qui succutit axes,
Quem tremit Empyreas turba beata plagae:
Cum sit principium nostratis, et alpha, vigoris.
In quo motamur, vivimus, atque sumus:
Promeret aeternum mortali a semine cultum,
Seruitiique omnes, orbe in utroque, vices,
Lubrica divinum nec inertia tollat amorem,
Nec vaga mundani sollicitudo fori.
Haec habeat primas, ferat altera cura secundas,
Nec tamen a vero deviet ulla scopo.
Felices nimium, quos haec solertia, summi
Ut primo inquirant regna Tonantis, habet.
Divitias, palmaeque amplos victricis honores,
Donaque fortunae prosperiora ferunt.
Et Vos Helvetii, Vos terque quaterque beati,
Viveret indultis si sibi quivisque bonis.
Nunc quia non levium lis ac decisio rerum
Inter conscriptos, est agitanda, Patres,
Si vacat exiguae dare tempus et otia chartae,
Pauculaque inculti Verba notate Senis.
Mandat amor Patriae, quae me mihi charior [Reg: carior] , orto
Heu nimis infidam, tollere ab igne, facem.
Mandat et angustae nemoroso e Margine cellae,
In bona, sollicitum, publica, ferre pedem.
Unicuique sui si incumbit cura propinqui,
Cura super patrio stat mihi justa solo.
Fallerer, e nostro si quid praescribere, si me
Auderem tantis aequiparare viris.
Quam vacuam sit grande mihi, quam curta supellex,
Quantaque venturae mortis imago, scio.
Helvetiis sed enim quam fastidita simultas,

Quamque inconveniens sit quoque rixa, Scio.

Vos importuno; fidissima pharmaca, morbo,
Et febri medicam non renuetis opem.
Heu nimis infida consanguinitate ligatas,
Virtutem in terris, Invidiamque, deas!
Enituit Virtus in apertis vestra periclis
Hactenus, indomitos edomuitque Duces:
Et palmam spoliis, famamque decusque trophaeis
Addidit, et partas multiplicavit opes,
Quis modo Virtuti Livorem annectere? vestrum,
Quis iubet, ut nigricans occulat umbra jubar
Tam graviter partae, divisio mutua, praedae,
Num modo fraternae scissio pacis erit?
Carolus ille lui, fama celeberrimus, aevi
Scipio, Burgundae gloria summa Domus,
Nesciit Helvetios dum vivus perdere; fluxi
Nunc irretitos, perdat, amore lucri?
Intempestivas animis sedate querelas,
Argumenta gravis perniciosa luis.
Tollite scissuras: ortae victoria rixae
Praecellet multis cuncta trophaea modis.

Quid iuvat, externo tot ab hoste capessere palmas,
Victorem interni non tamen esse mali?
Credite Filioli: paruas Concordia vires
Erigit, et summum tollit ad usque gradum.
Credite Filioli: summas Discordia vires
Supprimit et certam mergit ad usque stipem.
Foederi, et Helvetico, concors symphonia, flori
Afferet augmentum, quae tulit ante basin.
Proxima diviso quod sint sua funera regno,
Vox incarnati praedicat ipsa Dei.
Illa tot ac tantis celeberrima Roma triumphis,
Arduum in edomito quae tulit orbe caput,
Nonne intestinis attrita emarcuit armis,
Quando hic maiorem nauseat, ille parem?
Machina, ab Assyrio quae iussa est surgere BELO,
Condita sidereas, Turris, ad usque plagas,
Crevit in horrendam, fausto conamine, molem,
Dum labii unius quisque colonus erat:

Verum ubi divisas, Arx haec Babylonica, linguas,
Hincque altercantes sensit, et inde, fabros:
Desiit incaepti [Reg: incoepti] culmen mirabile muri,
Et discors totum lingua diremit opus.
Sic in prodigiis res primum censa, probrosum
Post in ludibriis coepit habere locum,
Alloquor expertos. Pulcherrima [(transcriber); sic: Pucherrima] foederis icti
Fabrica, discordes donec abesse manus,
Donec in Helvetico beneconsona barbita plectro,
Et conspirantes viderit esse choros:
Stabit, ut in solida rupes Atlantica petra,
Gradivi nullis excutienda minis.
Prodromus excidii si vero rancor, in istum
Obliqua invidiae semina spargat agrum:
Libera pestifero succumbet Patria tabo,
Livoris comitem nescia ferre luem:
Prodigiumque isto quod nunc reputatur in aevo,
Mutato fiet nomine, Ludibrium.
Parturit omne bonum, rerum Concordia custos:
Dissidium terris parturit omne malum.
Fasciculum persaepe cati meditare Sciluri,
Helvetiae saluum qui cupis esse statum.
Frangere connexos sociali foedere fasces,
Nec poterit vafris Daedalus ipse dolis:
Nec famosorum toties cantata gigantum
Dextera, centimani nec furor ipse Gygis.
Si secus; exutos concorde ligamine fustes
Disrumpet modica, pusio quisque, manu,
Lesbium ab emerito pulsetur Arione sistrum,
Destruet una omnem, dissona chorda, lyram.
Plus, o Helvetii, plus est seruasse receptum,
Quam belli studiis obtinuisse, decus.
Inclita LIBERTAS sors optatissima Dium,
Quae vero Helveticas est caput inter opes
Hei quam terrificis suit olim asserta periclis;
Innumero quantum cepit ab hoste malum!
Hanc ne Taenariae mutilentve, adimantue sorores,
queis tegit hirsutas multa cerasta comas:
Foederis incaepti [Reg: incoepti] non ultra extendite sepem,

Quam bene discussae postulet ordo rei.
Neve peregrinis vos ultro intrudite caussis,
Ne vitiet puras pix aliena manus.
Nec sine delectu stabilite exotica vobis
Foedera: prudentem res petit ista moram.
Sic humanarum pulcherrima et optima rerum,
Tutior in cunctis, Pax erit alma, locis.
Sit procul oblatum, quo Patria venditur, aurum;
Quamlibet occultas quod reserare seras,
Fulmineo quod saxa potest pollentius ictu,
Maeniaque arcanis quod penetrare viis:
Libertati, inquam, contraria munera, quae vos
De patriae reddant proditione reos,
Lethifero [Reg: Letifero] censete magis vitanda colubro,
Vipera, nec vestrum vellicet ista sinum.
Et quia per vastum Respublica quaelibet orbem
Praeponi reliquis debet avetque lucris,
Temnite avaritiam; plusque incessanter habendi,
Trans Nabathaea, avidam pellite, Bactra, sitim.
Pergite sollicitam Pupillo tendere dextram,
Eiusdemque ratas esse iubete preces.
Nec date difficilem Viduae clamoribus aurem,
Introeat vestrum Causa utriusque forum.
Sic humiles, censique tribu de paupere, pergent
Vos patriae veros nominitare Patres.
Sic qui pupillos viduasque inopesque tuetur,
Uberiore istam reddet amore vicem.
Helveticos inter, generosa o nomina, cives,
Libertatis ubi grandis habetur honos,
Undique terrarum, nolite adscribere, pulsos,
Aut quacumque vagos e regione viros.
Ac [(printer); sic: At] licet egregiis firmati in praelia neruis
Nulla sciant iuvenes otia, nulla senes.
Vos tamen illato ne quemquam offendite bello,
Occlusas Iani nec reserate fores.
Candida puniceo Pax anteserenda cruori,
Libera per tutas stetque meetque vias.
Causa tamen vestras si extorserit aequa secures,
Exita, non segnes, vertite in arma, manus:

Arma fugate armis: vim vi propellite: ferre
Hostica ab invasis fundite tela focis.
Pro Patriae flammis aequas intendite vires,
Subdique indigno ne tolerate iugo.
Inculpata tamen sint praelia vestra, nec aequum
Vel gladio excedant, vel feritate, modum.
Ante tamen reliquas, primum lex unica punctum
Obtinet, estque rei summa, TIMETE DEUM.
Quaeque homini vastum simul obseruanda per orbem
Dogmata, cunctipotens ille Monarcha dedit,
Fixa tenete animis: latumque, cavebitis, unguem
Extra legitimae currere septa viae.
Quamuis centoculus nec lumine percipit Argus,
Auris meninga nec caput ulla sua:
Terrigenum nemo penetravit corde, refundat
Praemia quanta Timor, quanta Tonantis Amor.
Presbyteris (quos esse Dei scit quisque ministros,
Qui cymbae clavum nobilioris habent)
Conveniens reddatur honos: substare notetur
Lubrica, compositae, si quoque vita, togae.
Quaeque supersolitam clamantque, docentque, cathedram,
Vos in morigerum, quisque, referte [(printer); sic: referre] sinum.
Inde Sacerdotum si quis fortassis honesta,
Intret aberrantes, a ratione, vias:
Doctrinam exosis praeponite moribus: auri,
Perstat et in medio, visque, valorque, luto.
Frigida, per cupreos, manans e fonte, canales,
Non minus humanam temperat, hausta, sitim;
Fistula currentem, quam si vehat aurea, lympham:
Quod dedit hinc aurum, porrigit inde cuprum [Reg: cyprum]
Sic in dispositas, divina charismata, mentes,
AEternus vivae fons et abyssus aquae,
Per leviorem aeque potis est infundere Mystam,
Ac fama insignem candidiore virum.

Foedere adhuc vestro (Sic vos exhortor, et oro,
Nec feriat nostras ulla repulsa preces)
Dignari geminas non detrectabitis Urbes,
Quas sana. et vitreis Arula lambit aquis;
Iungite belligero Solodorum illustre Friburgo,

Et conjuratos inter habete locos.
Heroum hic flos est: hic Palladis utraque virtus.
Stirps ibi praestantum [Reg: praestantium] fulget abunda virum [Reg: virorum] .
Hactenus in vestro Cantones octo vigebant
Foedere: Cantones iam numerate decem,
Numinis haec mens est. Urbs proderit utraque vobis,
Utraque praeclaram suppeditabit opem.
Helvetiae, quod certa monent praesagia, stabit
Grandis ab hac Turri, grandis ab Arce, decor.

Ad calcem propero. Paucos numerabitis, annos
Cum mea iam gelidum texerit ossa solum;
Terra feret mixtas in Relligione Chimaeras,
Et contra solidam bella cruenta Fidem.
Et scissura frequens, et pugna acerrima mentis,
Et metamorphosis plurima gentis, erit,
Ancipitem divisa feret Respublica sortem:
Illa quidem sentes eliget, ista rotas.
Vos genus Heroum, vos aemula rupis ahenae
Pectora, ab AEolio non agitanda Noto:
Vos mea sollicitis hortatur epistola votis,
Et monet, atque iterum Vos iterumque rogat:
Discite justitiam, sincero insistite calli,
In bivio rectam providi inite viam.
Spiritui (qui multa vago dictare susurro,
Multa solet vanis illa queare strophis)
Praecipitem ne cuique fidem concedite: ab almo,
Quaerite, num veniat spiritus ille, DEO.
Nequitiam fraus multa tegit: dum saepe decorum
Lucis in aligerum vertitur ipse Sathan.
Omnia maturo trutinate examine, pravis
Ne seducantur Curia, plebsque dolis.
Sic emersuras hac tempestate procellas,
Et conjurati turbida monstra sali,
Laeta salutiferis superabunt carbasa Ventis,
Stabit et in tuto vestra carina vado.

Stabit in optato Libertas aurea portu,
Ipsius auctorem si meminisse DEUM,
Tollere caelestem si pergat ad aethera dextram
Patria, tam miris nobilitata modis.

Si tam magnificas haec Helveta natio dotes,
Quas vix in terris altera, nacta fuit:
Si victrix, inita, toties contrivit, arena,
Qualibet instructos machina et arte globos:
Horribiles bellantum [Reg: bellantium] acies si saepe coegit,
Deserto trepidam puluere, inire fugam:
Si patria invisos repulit de sede Tyrannos:
LIbera ab externo si colita arva iugo:
Si modico immensas pessumdedit agmine turmas:
Si spolia, et largas accumulavit opes:
Ardua si crebris penetravit sidera palmis,
Omnigenoque gravem fecit in hoste metum:
Respicite Authorem [Reg: Auctorem] . Decus omne, trophaea, triumphos,
Quicquid et obtinuit, NUMINE freta tulit.
Prudens simplicitas, tumidosque exuta cothurnos,
Conscia mens recti, nuspiam amica doli,
Dira hostis quoties arma infremuere, Tonantis
Praesentem toties obtinuere manum.
Olli (seu pulsis oriatur Phosphorus astris,
Seu Tartessiacas Hesperus intret aquas)
AEternum, HELVETII, Paeana, aeternaque laudum
Munera, post gratas, ingeminate preces.
Ipsius in vestram, quanta heu benedictio, terram,
Et quam munificae defluit imber aquae!
Aerias natura dedit, pro moenibus, Alpes.
Moenia nec ferro, nec penetranda nitro.
Sed neque tam forti vallatos aggere muros,
Prodigio Babylon annumeranda, tulit.
Pinguia montanas ludunt armenta per herbas,
Tondentque in summis pascua laeta iugis.
Prata suos, hinc inde, bibunt uberrima rivos,
Efficiuntque ipsum luxuriare solum.
Alma Ceres largas diffundit in horrea messes,
Praebentque exculti nobile foenus agri.
Ornat Iaccho hilares creberrima vinea colles,
Faetuque eximium dant locuplete merum.
Squamigerum vitreis genus omne resultat ab undis.
Ne facile est amnes, nec numerare lacus.
Dulcior haud usquam est Acheloius humor, et ipsi

Paene Choaspi aequas advena potat aquas.
O grati latices: ex imis lympha cavernis,
Limpida ab excelsis prosilit unda petris
Corporibus suaves dant terrae viscera thermas:
Protegit imo ipsus viscera vestra polus,
Quaesitae toties, sub opaca silentia, caedes,
Saevaque nocturnis arma parata dolis,
Tentarunt vestras si evertere funditus urbes;
Obuia si immani dedere quaeque neci:

Detectas insidiae, patefacti civibus hostes,
Nox caeca in rutilum paene redacta diem,
Quam clare perhibent, iam tunc placidissima caeli
Numina pro vestris invigilasse focis.
Hanc Superum curam nulla unquam [Reg: umquam] oblitteret aetas.
Mergat Letheas nulla charybdis aquae.
Fons ille omniparens, ac dia uberrimus unda,
Indelibati viva scatebra Boni,
Gratiae abundantem qui ex aetheris arce saginam
Impluit, et vestram sic benedixit humum,
In sibi grata suos derivat corda liquores:
Stabit in ingrato Gratia rara sinu.

Finis Libri Tertii.