Numquam fidelis cum potente societas.
Quum reliquae litterae proavorum memoria e monumentis veterum excitatae surgerent, etiam fabulae Aesopiae honestissimo ingeniorum certamine nituerunt: ut adeo ante Fontanum, quem aliqui unum ferunt, essent homines docti non pauci, qui ostenderent, quo pacto optime narranda fabula esset. Attamen, si formam huius argumenti propius intueare, velisque scribendo impletam fuisse illius mensuram, desideresque legere fabulas facetas et commodas, valdeque, ad imaginem vetustatis, Latinas, in arctum copiae coguntur. Nam qua paucos aestimamus scriptores, qui optime in eo genere versati sunt, ut Camerarius, ut Faernus: ad rectam puerorum institutionem, cui rei unice eos studuisse constat, ferme satis: ad reliquas fabulae Aesopiae virtutes, si quaedam non multa exceperis, parum
praestiterunt. Amplius nimirum illi vitam humanam praeceptis instruerent: viros etiam quadam faceta elegantique urbanitate, dum pueros informabant, tenerent: adderent interdum copiam, rebusque parvis dignitatem. Ista intuitus argumenti naturam, neque iniquus iudex, iuxta mecum putabis. Nisi quaevis undique congesta, eaque narrata pure, verbisque, quam fieri potest, paucissimis, fabulam esse protinus Aesopiam, quae probari debeat, existimes. Hoc propositum fuit illis ingenio ac virtute primariis viris, adstricta insigni brevitate argumenta fabularum quamplurima tradere. Sed narratio mollis et iucunda, quae illis rebus, tamquam animae corpus suum, circumdatur, copiam nonnullam festivam poscit: non istam tenuitatem paene siccam. In ubertate satietas vitanda est hactenus, ne deficiat animus legentium, pascendus ille proventu quodam elegantiae urbanitatisque iuxta fabulam sitae. Illi plerumque scriptores velut ossa ingenii Aesopei, carnes ac nervos repraesentare non sunt ausi. Qua in re ille quoque, suspectus mihi merito suo Phaedri sub nomine poeta, falsus fuit, dum, quas periochas fabularum invenerat, novo verborum compendio arctiores plerasque, quam erant praebitae, videtur fecisse, sola brevitate munda mensus fabulae virtutem. Hanc autem dari mihi veniam hac in re postulo, ut liceat tantisper, dum omnia liquidius apparuerint, quinque Phaedri libros,
quales sunt editi, saltem ex parte, graves ob causas suspectos habere, idque cum integra eorum, qui nostra legent, gratia. Amant enim eum aut assuetudine a pueritia ediscendi, aut iudicio, multi, et sensi eos aegre ferre libertatem sententiae meae. Est vero facetus subinde ac nitidus, candorisque veteris Latii aemulus: labat in aliis, quae fugiunt plerosque, aut reliquis eius virtutibus donantur. Accedit cognita ac spectata illius, qui primus edidit, fides: praecipua eorum, quorum quisque ingenii ac litterarum sua aetate, suo in populo, facile princeps esset, auctoritas testata: publicus expetendis repetitae toties editionis exemplis favor: alia eiuscemodi. Sed obstant his, praeterquam quod res et verba sunt prodita in libris illis quinque multa, quae cum temporibus, personis, institutis, sententiisque Romae veteris aperte pugnant, testimonia certa fide dignissimorum hominum, ac monumenta librorum aliorum. De quibus equidem commentando traxi notas atque animadversiones plurimas, quarum vi coniuncta sic ille arguitur urgueturque, ut monstri sit simile futurum, si tamen esse verus, tot rebus abludens et mancus, vincatur. Inter tanta tamen operis contaminati, mentientisque saeculum et nomen alienum, signa, nullum mihi videtur maius esse, quam forma quaedam narrationis disertae, quam prope ubique veteres, ille, si paucissimas exceperis fabulas, prope nusquam recte tenuit.
Idcirco mihi visus sum, hanc amplexus partem, operae pretium facturus, si meis his fabellis, quarum argumenta et verba quoque alique e libris eis petita sunt, e quibus puto qualemcumque Phaedrum profecisse, quid posset in his narratione meliore fieri, experimento tentarem. Curavi autem, ut ad hos propemodum redactae numeros, ad haec verba, ad has facetias, fabulae viderentur prodire, quibus rebus olim scriptas fuisse trimetris, ante Phaedrum personatum, ab aliquo poeta vetere, veri simillimum est. Non omnis earum forma, mea quidem sententia, quamquam in epitomen concisae sint, sic interiit, ut ne pleniora saepe melioraque Phaedrinis exire sic quoque in publicum, vetustorum librorum e vestigiis, posse crederem. Istud si sim assecutus ingenio, iudiciis aliorum aestimandum lubens permitto. Putavi vero, sumendam esse mihi hanc operam, etsi gratuita sit futura: dummodo vera exemplo ostenderem, ac rectissima quaeque vel hoc lusu docerem: simul Phaedri nomen, suspectum mihi, falsisque quibusdam rebus circumdatum, nudarem. Aesopias inscripsi fabulas, non modo eius exemplo, qui pro Phaedro fertur, verum etiam quia bonum ac traditum a veteribus vocabulum esse reor, ut fabulae, quae ad similitudinem earum, quas Aesopus tradidisset, velut imitando eum, fierent, Aesopiae: reliquae,
ab ipso inventae, Aesopi, aut Aesopicae, non Aesopiae, vocarentur. Ipse certe, quem pro Phaedro legunt vulgo,
Quas Aesopias, non Aesopi, nomino,et mox deinde,
Usus vetusto genere, sed rebus novis.ac rursus,
Aesopi nomen sicubi interposuero, Auctoritatis esse scito gratia.Hanc autem verbi formam, tamquam mundiorem, soni causa potius retinui, producta quidem altera a fine syllaba, quam ut Aesopeas dicerem: utut hoc quoque rectum sit, atque etiam casu, aliterque inflexo vocabulo, nitidius altero. Ut vicissim sonantius cadat ac melius, de Aesopeis memorare, quam de Aesopiis. Scio tamen, me non ubique, quas praescripsi in titulo, Aesopias praestare, sed in quibusdam paucis Aesopi fabulas. Mihi enim per eos, quos secutus sum, retinere aut relinquere quas vellem, integrum non fuit. Sed ille, qui pro Phaedro habetur, posuit primum non paucissimas fabulas, quae, ipsius arbitrio ac finitione, Aesopiae non sunt, sed Aesopi: quas ipse, nolle attingere, professus fuerat. Res ipsas vetustas narrat saepe, non modo vetusti generis, quod ait, argumenta. Aesopi
non nomen solum, ut scribit, auctoritatis gratia: sed ingenium eius subinde, et res ab eo petitas, interponit. Deinde narrationes quoque ac facetias aliquas pro fabulis, quae ne fabulae quidem. Postremo fabulas, quae nullo pacto Aesopiae, sed, si quid sunt, Sybariticae fortassis, aut aliquid eiusmodi, erant dicendae. Quibus rebus omnibus suspectus videri eruditis hominibus debet. De eo fabularum opere Aesopiarum, quas ille, qui conscripsit, profitetur potius, quam praestat, quid sentirem, nuper libro publicato ostendi. Accedunt alia multa praeterea suspecti operis argumenta, quae nos tunc, ne molesti videremur, omisimus. Nunc unum eorum ut accurate mecum considerent, qui ad ista legenda accedunt, rogo: et est operae pretium, quid sit, cognosse. Habentur in bibliothecis codices vetusti, quorum operum scriptores qualescumque oportet ante quadringentos aut quingentos ad minimum annos vixisse. In eis libris leguntur fabulae Aesopiae, atque aliae utcumque facetiae, oratione de carminibus soluta, eaque semilatina, non compositae ingenio, nam nihil hic neque rerum, neque verborum, ex eorum copiis est, qui effectores epitomarum vetera describebant: sed fabulae igitur temere contractae, atque in unum congestae. Non est, qui coegit,
homo unus, neque opus unum, e quo petitae: nihil coloris unius. Epitomae sunt inscienter artatae scriptorum veterum aliquanto meliorum, quam id cognosci facile ex hac misere depravata eorum specie potest. Sed illa nimirum interciderunt. Haec verborum elegantiaeque omnis compendia, erroribus potius et inscientia relinquendi optima, substituendi prava, quam ullo bono suo, censenda sunt. Eorum, ut iudicare iam omnes possint, qualia sint ista, publicando copiam fecit adolescens eo tempore egregius Ioh. [Abbr.: Iohannes] Federicus Nilant Gronovii maioris e filia nepos. Anni sunt prope quadraginta ex quo liber eius Lugduni Batavorum prodiit. Bona pars est epitomarum, quales etiam in aliis codicum membranis, ad eum modum de fabulis Aesopeis factae, leguntur. Tanti vix erit, ut aliquis otio suo male consulturus porro conquirat. attamen, si quis curet, si quis inde quoque, quidquid inerit boni succi, studio ad fabulas redigat, possit aliquod non spernendum nostris corollarium adiungere. Ego interea istis ab Nilantio publicatis ideo quoque contentus fui, ne non cuivis erudito, quid, quibus exemplis scripserim, facile appareret. Ille, quarum copiam editione fecit, Fabulas Antiquas a(plw=s2, et mox errore, ex Phaedro esse, quando ex his potius Phaedri fabulae: deinde inscripsit alias, nihilo illis deteriores, Romuli fabulas Aesopias. Ante illum in libris indiscretae reperiuntur laudari indicarique modo
Aesopi, modo Romuli, modo Rimicii, modo Phaedri, a Gudio quidem, aliorumque, falsis partim nominibus, modo nullo nomine. Nam Rimicium certe, corrupto per errorem nomine, non alium virum intellegi debere, quam qui se Rynucium Thessalum operi fabularum praescripsit, veri simillimum est: idque fuit alio tempore a nobis disputatum. In ea Nilantina fabularum congerie proposita inveniuntur ac descripta argumenta non pauca earum fabularum, quae etiam in Phaedri libris, ac praeterea alia item simillima illorum, sed non tradita in his, quae esse Phaedri putantur. Quicumque igitur fabulas tales congerere olim aggressi ista commentaria fecerunt, nihil aliud pensi habuisse operibus arguuntur, nisi ut carmina, quae reppererant, orationis alioqui pedestris, fabulisque convenientissimae, simplicitate candida concepta, demitterent etiam ad ineptam humilitatem, ac solverent, truncarentque, et contraherent omnia. Omnia videlicet instituti sui et incepti bona metiti unica illa tenui ac sicca sermonis barbari brevitate. Procrustae more dicas ad modulum ac pedem ingenii sui omnia exegisse, resecuisseque quidquid extare ex facultate sua, et superare infantiam videbatur. Eneruem verbis paucis, ac saepe nec verbis, vocem narrationis pro sermone, hoc tantum consilio, ut tempori, et curae, et membranis parcerent, edebant. Hi tales tamen, qui brevitatem solam unice sectabantur,
qui de suo addere aliquid, duntaxat sanum, si maxime cuperent, non possent, ubi in easdem fabulas, in quas item qui pro Phaedro scripsit, incurrerunt, verba, quae ipse, et numeros subinde eosdem, referunt, atque insuper non vocabula modo commoda, ac facetias interdum mundas, verum etiam trimetros totos frequentant haud malos, quorum omnium in eisdem saepe apud Phaedrum fabulis nullum vestigium est. Quid, quod illis commentariis, brevitate frigida vitiosis, brevior adstrictiorque in longe plurimis fabellis Phaeder est. Verba saepe bona, earumque fabularum propria, sententiasque veras ac splendidas, quae in semibarbaris earum reliquiis insertae leguntur, omisisse ille, comparandis inter se dictorum similitudine libris, arguitur. Hoc unde natum dicas: has res unde illi peterent, defecti omnibus, non modo ingenio: nisi fuissent in eorum manibus fabulae veteres trimetris Latinis scriptae, diversae ab his, quae dicuntur Phaedri, atque eis aliquanto ampliores facetioresque? Ex his nimirum, quae interciderunt, intelleguntur ingeniorum isti Procrustae suas epitomas fecisse: atque post deinde qui pro Phaedro habetur, aut de illis trimetris alio compendio pauciores peioresque, tamquam in hosticum delatus, et inde cum istis in commune praedas agens, aut, quod est potius, multoque dictu proclivius, ex his solutarum oratione prosa ac tenui fabularum
epitomis, numeros qualescumque delegisse, qui ad trimetros libris quinque fabularum explicandos redirent. Illos autem versus, quia e reliquiis agnoscebat olim scriptos fuisse, tamquam si restitueret Iambis saepe non bonis, ut visum fuit, refecit, digessitque ex parte aliter pro arbitrio fabulas. Nam istos certe epitomarum scriptores plurima sat bona atque splendida non ex illo sumpsisse, verum ex alio, manifestum est. Non igitur potest fieri, ut reliqua, quae in eadem cum illis alienis argumenta saepe concurrunt, ex eo sumpserint. Aliunde habent suam, Phaedri dictione subinde pleniorem, rebusque praeter eius verba commodis interpolatam, infantiam. Ille potius brevitatem suam fabulis horum exemplo circumdedit. Neque est credibile eum, si e vetustiore poeta profecisset, pauciores peioresque trimetros de trimetris facturum fuisse. Praeterquam autem verba, et res, et numeros epitomarum, quae omnia frequenter meliora Phaedrinis, eum arguunt, ordo quoque fabularum nondum totus convulsus in epitomis quamvis temere descriptis, plus rationis, quam in Phaedro, habet, et quaedam sua vetustatis vestigia, eoque ostendit, ex his eum, non hos ex illo, sua repetisse. Adde prooemia, quae item similiora hic veris convenientibusque operum principiis, quam qualia apud Phaedrum exstant. Horum enim illa si ex eo essent, breviora omnia exissent, non, ut sunt pleraque, ampliora:
neque aliae apparerent, quam apud illum, initio operis fabulae, illaeque praecinctae melioribus principiis, quibuscum rectius concinunt, quam cum suis Phaedri dicta. Testantur etiam ipsi, qui fabularum epitomen scribere conati sunt, poetam eum, e quo profecerunt, cuius disiecta inter verba eorum membra apparent, in principio operis sui posuisse fabulam de Gallo gallinaceo et margarita. Nilantii certe Romulus ibi, Aesopus, inquit, hanc primam fabulam dicit. Aesopus nimirum appellatur ab eo, more temporum illorum, quivis fabularum scriptor, tamquam communi multis, non proprio nomine, ille ibi, e quo sua sumpserat. Namque mixtim, neque ullo discrimine, quaecumque erant in manibus fabularum talium opera, Aesopos vocabant. Si e Phaedro Romulus petiisset, quae concideret, is scilicet ei Aesopus esset. Non autem e Phaedro sua derivasse, hoc argumento sine exceptione evincitur, quod non primam eam fabulam, ut ait Romulus, sed tertii libri duodecimam, qui pro Phaedro habetur, posuit. Graeculi quoque olim in fabularum, quae Aesopi inscribuntur, congerie duplici, aut si Pseudobabriam illis adiectum censeas, triplici, nusquam hanc primam ediderunt: ne forte suspiceris Graecis litteris, aut omnino commentariis Graecorum, adiutum Romulum fuisse. In Anonymo Neveleti, qui subinde a me, ne aliquo nomine careret, Accius vocitatus est,
prima haec quidem fabula legitur. Sed nisi vetustatis argumento ante hunc Anonymum vixisse Romulus, quisquis est, probaretur, in huius epitome iambicorum versuum numeri et fragmenta apparent, non item saepe dactylici generis, quo est scriptus Anonymi liber. Non igitur ex eo quidquam, neque e Phaedri opere, petiit Romulus. At enimvero vel hoc indicio est, exstitisse poetam vetustum, qui fabulas Aesopias, partim alias, alio ordine, quam Phaeder, copiosius item ampliusque iambis Latinis conceptas, litteris prodidisset, non Phaedri, sed alio quocumque, quod ignoratur, nomine. Ex eo arguuntur vel ordine fabularum hausisse suarum pleraque incertus primo Antiquarum, ut Nilantius eas vocat, descriptor: mox Romulus uterque prosa et vorsa fabulas edidisse intellectus fortasse potius errore multorum, quam traditus: dein Anonymus Neveleti. Ex his postremo diversis epitomis profecisse argumentis multis vincitur, quicumque, animadversis inter verba eorum semilatina ac deprehensis multis veteris poetae trimetris, invento item Phaedri alicuius olim fabularum scriptoris in Aviani epistola nomine, putavit restituere se hunc poetam ex epitomis posse, eumque Phaedrum, quem Avianus laudaret, videri. Idcirco aggressus est plerasque earum fabularum, quae in quinque libris leguntur, ex illis commentariis refingere, ante trecentos propemodum annos, mea quidem sententia,
Perottus. Traditum ille fabularum ordinem pro arbitrio turbavit: omisit multa: addidit quaedam e vetustis ingeniorum monumentis aliis, quorum ad nos neque reliquiae pervenerunt, neque aliud ullum vestigium, praeterquam quod ille, qui pro Phaedro fertur, stilo suo fecit. Quod si contra illi omnes, quod quidem factum fuisse censent ac propugnant viri multi doctissimi, e Phaedro profecissent: qui potuit evenire, ut tanto intervallo reiectam ab illo de gallo gallinaceo fabulam ex compacto primam operum suorum omnes facerent? Quae esset causa, cur Romulus etiam testaretur, se in libris principio scriptam invenisse? Exstant etiam alia, ut dixi, ordinis turbati signa. Nam in alio vetusti operis volumine ante hanc fabulam videtur posita fuisse una de ranis regem petentibus cum prooemio suo: aut hanc fabulam de ranis, tamquam partem prooemii, miscuit Romulus cum principiis libri, neque ullo in numero singulatim ut fabulam, ne computaret, habuit: quo factum est, ut alteram de gallo, quum haec de ranis prooemium ipsum eius opinione esset, primam appellare posset. Huius quoque rei mihi visus est idem indicium facere initio libri, ex quo initio prooemium veteris illius, quem dixi, poetae amissi, rectius simpliciusque expressisse me, et quodam pacto restituisse puto, quam id, qui pro Phaedro est, fecit. Is enim hoc ipsum operis totius, non
unius fabulae, principium, sine ratione, atque, ut mihi quidem videtur, perperam, post primam fabulam lupi et agni collocavit. Illis propterea, de quibus hactenus dixi, fabularum epitomis semibarbaris, ad hunc modum ego in praesens usus sum, ut eadem ferme, quae in Phaedri libris tractata sunt argumenta, ex Antiquarum et Romuli commentariis, ad verba antiqua, ut mihi videbantur, et proba, ad sententiam veram, quae fere ubique luxata fuit, ad facetias nonnullas semper ab illis aut relictas, aut inquinatas, ad numeros et metrum iambis fabularum debitum, ab scopis, ut aiunt, dissolutis revocarem. Feci istud sepositis interea Phaedri qualiscumque libris, neque puto accidisse, ut frequenter admodum in eius verba, et numeros, et sententiam scribendo incurrerem, eademque, quae ille quoque, saepe ponerem. Nam ne quidem inde memoriter me tenere multa, ut vel imprudenti se ingererent, puto: posteaquam olim me non modo cepit, sed ne morata quidem est aliqua specie illius facundia scriptoris: solent autem iucundissima lectu, quae mireris impense, obhaerere in animo: quae levi studio tetigeris, non item. Attamen, quia eadem uterque e communi velut fundo messuimus, debuit sane contingere, ut interdum eadem mihi, quae ei, verba, eidem numeri, eaedem sententiae, in eodem argumento subnascerentur. Quae neque
requisivi, neque sponte oblata, tamquam si occupata ab alio essent, repudianda ob id putavi. Quaerimus enim, non quid ego possim, non quam varie verbis aliis expediri fabula possit: sed quid ille vetus videatur scripsisse, quem, quicumque pro Phaedro sua edidit, voluit item, ut ego, reddere. Verum tamen ea cura, dum antiqua, aut antiquorum gemina similitudine, restituere conor, maius aliquanto negotium mihi exhibuit, ne non redirent commissuris suis haec hiulca ad aliquem carminis Latini nitorem, quam si de non inventis nova omnia fecissem. Quare eodem in loco habendae sunt hae duobus libris nunc in publicum emissae fabulae, utut sint, argumentis, et verbis etiam nonnullis, quas equidem esse inscripsi, veteres, atque si totae meae essent. Quia, praeterquam quod ferme argumenta sola, atque ea quoque corrupta misereque saepe habita, nobis praebebantur, e tenuissimis plerumque vestigiis divinandum fuit, non modo quid restituendum, quid addendum inventis videretur, verum etiam deprehendendum, quid ex quo corruptum depravatumque esset. Nam illi ad reliqua tardi, dum resecant ac relinquunt optima quaeque, prava vocabula pro bonis, tamquam breviora expeditioraque, et eorum certe animis planiora apertioraque, nobis obtrudunt: ac praeterea in aliquos quoque saepe numeros casu deveniunt, idque faciunt adeo latenter, ut diligentia opus sit multa in illis
velut scrupis amovendis. Eo sit, ut diversi hoc idem aggressi opus diversissima scribendo extuderint. atque idcirco erat nobis nonnulla cum libertate honesta, neque anxie, in illa re, quoad licuit, versandum. Sed est causa, cur hoc pacto scriptionis nostrae istius quantulaecumque rationem edamus minime iactabundi, ne quis vel illam necessariam ingeniis libertatem elevare velit, vel operam nostram, tamquam in alieno, praebitis, unde ista fierent, utcumque occupatam. Inventis enim facile est, inquiunt, addere quae velis. Verum est istud. Sed his tamen inventis tam laceris difficilius fuit addere integra ac sana dicta, ut aliqua facies decora operis utilissimi exsisteret, quam si nova omnia commentando, neque ullo praescripto operis fine aut modo, fecissemus. Sed mittemus iam nunc ista. Quoniam exhausi eam lubenti animo, utcumque erat, molestiam, quo certius planiusque appareret, quales sint in manibus fabulae Phaedri, et quales erant propemodum futurae, velut archetypo poeta restituto, si antiqua et veriora earum exempla apparerent. Coniunxi autem in restituendis fabulis utrumque commentarium, Antiquarum qui inscribitur, et Romuli. Iste enim bona quaedam saepe habet, quae ille brevitatis studio omisit. Religio tamen mihi non erat, quo minus adderem subinde, quae neuter posuerat: mutarem, quae uterque. Nam formam potius spirantesque animas fabularum,
quales olim viderentur fuisse, quam verborum quasdam reliquias me repraesentaturum, intellegebam. Satis mihi visus praestare, si ampliora hactenus, qua nitescere de relictis vellent, redderem: haud absurda in loco verba adiungere. Hoc enim, ut dixi, vitiosi illi ingeniorum Procrustae, hoc vitiosus quicumque pro Phaedro scripsit, quod inscite contrahunt omnia, omittunt facetias, ac velut parerga fabulis debita, simul aliquid reconditius spirare illa visa sunt. Potest fieri, et est veri simile, ut ille, qui restituere Phaedrum fabulis instituisset ad numeros redigendis, quia multiplicis figurae hae dissolutae in prosam orationem Aesopiae variis voluminum contextibus feruntur, amplioribus ac saepe melioribus libris sit usus, quam quidem ego Nilantii beneficio. Ad eius enim copias propemodum redactus fui. Ex illis libris plenioribus ac diversis partim, sive Perottus, seu quisquis ante Perottum hoc idem conatus credi potest, mox Phaeder inserto ac praescripto nomine futurus, aliqua sane bona dextre sumpsit, atque aliqua fortassis ipse quoque, ut erat ingeniosus, nova fecit, quorum in libris nullum vestigium esset. Paucas idem fabulas utrique nostrum communes potuit quibusdam rebus, ac verbis fortasse, mundiores edere, aut alio, quam nos exemplo, cum diversum sonantibus libris uteremur, ornatiores extundere. Nobis novare omnia integrum non erat, neque propositum, cum isto
velut alternis certare. Non tamen facere ille potuit, quin corrupta fassus et manca fabularum in libris, e quibus scriberet, argumenta, deficeret in multis, quae parum recte apud eum explicantur, aut frigida brevitate adstricta iacent. In quibus spero equidem, dum antiquis ingeniorum vestigiis pressius insisto, ac veritati litterarum, quantum licet, servio, meliora, quam ille, me repraesentare multa. Versuum quoque iambicorum ratio et figura, quam tenuit poeta vetus, ante hunc persona Phaedri facetum, a me, nisi me omnia fallunt, liquido deprehensa est, atque carminibus his expressa. Non erat illa perspecta neque servata sive Perotto, seu quicumque Phaedri figulus est. Potuerat igitur poeta vetus senariis legitimis expedire Aesopias totas: sed abstinuit, fecitque sapienter. Nam pes ille sui similis toto libro decurrens, nimisque incitatus, rapere lectorum studia, non ducere velut amoenis viarum spatiis, videretur: nimiumque haberet operae, ferretque, tamquam si delicias in re parva facturus scribas, taedium profecto sui. Trimetris ille usus est summa cum ratione talibus, quales, recessuros ab epigrammatum propera ac festiva levitate, mediosque inter gravitatem tragoediae comoediaeque humilitatem discinctam, argumentum fabulae plane poscebat. Cavit enim prudenter, ne senariis comicorum fabulas scriberet, aut ne
eorum licentiam ullo pacto admitteret: in quo mihi videtur reliquam illius saeculi diligentiam, quae rara in Phaedro, retinuisse atque expressisse. Nam causa, quae Comicis Latinis suasit, ut iambicos suos aut trochaicos infra omnem saepe numerorum suspicionem abicerent, quo rectius pedestrem familiaremque sermonem referrent, ea nulla est in fabula Aesopia. quae, utut familiariter, aliqua tamen cum cura, aliqua cum arte, a maioribus aetate fere solet narrari his, quos admonere illi volunt minores. Potest igitur pati mixtam facilitati quandam sententiarum gravitatem: quod etiam in comoedia secus est. In eo autem mihi videtur peccasse Fontanus, qui multas suarum fabulas sic narrat leviter, tamquam si aliquis festivus aretalogus, qui risum captaret, in circulo aequalium ista memoraret: gravis aliquis vir in magistratu constitutus, aut inter suos paterfamilias, has his verbis fabulas frequentare non auderet. Quamquam sic iudicio videatur instituisse nitidissimas alioqui fabulas: quia illis litteris, quibus usus est, incertum habetur, si ullo tolerabili modo expediri rerum narratio minutarum, sine tali veluti delicias inepto ioco facientium levitate nonnulla, possit. Inserta enim sunt interdum illa non linguis modo populorum, sed saeculo quoque et moribus ita, ut, quae aliis trita ac levia, his decora videantur, sintque inventi, qui etiam historiam sic scribere conarentur,
quique Etrusci sermonis formae hoc vitio darent vicissim, tamquam si proclivior ad ioci figuram alludendo sit constitutus. Sed profecto Latina fabula Aesopia ut admittit facetias, ita caritura iocis ineptiisque rectius expeditur. In Comoedia sermones porro quia agebantur ad tibiae modos, quae innumeros horum versuum numeros mirifice adiuvabat, quia Aesopiae fabulae recitabantur in scholis otiose, facile apparet, quod alteri generi decorum sit, alteri ut item sit, fieri non posse. Epigrammatum numeris propiores Aesopiae fiunt: non Comoediae. Quod autem inter senarios ac trimetros fines aliquos regundos esse arbitror, et ab utroque distinguo tertium genus, senarios Comicorum, qui tam diversi sint a senariis privo vocabulo dicendis, quam a trimetris separandi trimetri iambei, facio, nisi fallor, cum ratione, fidemque secutus et auctoritatem veterum. Terentianus, cuius magni apud me aliosque, propter doctrinae constantiam, verba fiunt, diligenter ac perspicue, quid interesset, exposuit:
dein post pauca:Vides, ut icta verba raptet impetus,
Brevemque crebra consequendo longula,
Citum subinde voluat ARCTIUS [Reg: ARTIUS] sonum
Iambus. ipse SEX enim locis manet,
Et INDE nomen inditum est SENARIO.
Sed TER feritur: HINC trimetrus dicitur,
Scandendo binos quod pedes coniungimus.
Sic fit trimetrus, qui fuit senarius.Priores ille horum versus usque ad quintum exempla senariorum praebuerat, iambis sui similibus senos ictus reddentibus: sextum et septimum versum, qui spondeos admiserunt, exempla trimetrorum, quo de genere praecepta edunt, non iam pedibus sui similibus sex, sed metris videlicet tribus censendos. In senario non metra copulantur: nam non est opus duos hic coniungi pedes, ut genus appareat, quod initio statim proditur. non exspectandus est pes secundus, ut metrum, quod sit, dicas. Quo pacto vero Terentianus hos versus numeris suis praeceptorum sententiae respondentes fecit: ita quoque quem singularem posuimus, quia partim trimetrum memorat, partim senarium, divisit: ut prior de trimetro pars trimetrorum legibus esset composita: altera, qui fuit senarius, senarii legem servaret. Possit aliquis malle apud eum rescribere,
Si ter feritur, hinc trimetrus dicitur.Sed sic quoque, ut edidimus, satis certa sunt omnia. Longo ante tempore Cicero, dum
senarios dicit, atque cum eis Hipponacteos, id est, scazontas [(perhaps: scazontes?)] , componit, facile intellegitur, non alios, nisi totos iambis senis incitatos, dicere, tamquam similiores scazontibus: non quosuis maiore licentia fusos trimetros, quos diligentia oratoris vix umquam cavere posset: nedum ut oratio comicis versibus prope innumeris similior, si qua forte exsisteret, vitio verteretur. Senarios vero et Hipponacteos, inquit, effugere vix possumus. Magnam enim partem ex IAMBIS nostra constat oratio. Puros ac perpetuos ad versum concludendum putat. Nam, si Comicorum senarios diceret, potius scripsisset, non possumus: nullo pacto possumus: neque tum ex iambis constare orationem fateretur: sed etiam ex eorum pedum vicariis, spondeis, tribrachis [(perhaps: tribrachys?)] , dactylis, anapaestis, qui frequentius in Comico genere sparsi apparent, quam iambi. Quod autem dixi, comicorum similes versus in oratione Latina prosa caveri nullo pacto posse, cum notum est his, qui utrique rei studium operamque aliquo tempore dederunt, compositioni oratoriae puta ac versibus pangendis: tum id maxime hic suo, ut saepe, exemplo Cicero probat. Nam proxime ante illa verba tetrametrum catalecticum, qualem Comoedia admitteret, effudit,
Sed non attendimus, neque exaudimus nosmet ipsos.ne illud, quod ista sequitur, urgeam:
Partem ex iambis nostra constat oratio.Hoc, quam parum absit, quo minus in trimetrum scazonta [(perhaps: scazonte?)] recte modulatum exeat, qui sentiunt numeros, vident. Non igitur qualescumque licentia comica versus, qui non possunt, sed vix caveri senarios veros, iambis sui similibus senis, ait. Verum quod idem paullo ante,
Comicorum senarii, inquit,
propter similitudinem sermonis sic saepe sunt abiecti, ut nonnumquam vix in his numerus et versus intellegi possit: eam sine dubio vim habet, ut iuncta verba, Comicorum senarius, longe aliud significarent, quam si privo vocabulo Senarius indicaretur. Prorsus ut Horatius iunctis item verbis Trimetros iambeos appellari scripsit, qui aliquid amplius essent quam trimetri: hoc est, senarii.
Iussit iambus,inquit,
quod est senarii proprium, non trimetri, qui tres ictus reddit.trimetris adcrescere nomen
iambeis,
- - - cum senos redderet ictus:
Primus ad extremum similis sibi.quod est manifestum, atque senario soli conveniens, non trimetro. Itaque apparet trimetrum ab eo vocari, sed iambeum, quem Terentianus finit senarium esse, non trimetrum. Quid, quod mox Horatius Accii atque Ennii trimetros dicit, qui certe nullo pacto erant trimetri
iambei, aut senarii, e sententia grammaticorum appellandi. Illi enim Accii Enniique trimetri, non modo dextris locis, qua trimetris licebat, verum etiam sinistris, vel Horatio teste, nisi fragmenta apparerent, rarum iambum habebant. Quare prorsus necesse est, interesse aliquid, veterum sensu, inter senarium ac trimetrum. Senarii, si me audis, exemplum optimum est, Latini quidem, in Phaselo Catulli, in quibusdam Horatii odis, in paucis praeterea veterum epigrammatis. Trimeter alius communis erat, qui interdum in oda locum habebat, dein epigrammati, fabulae Aesopiae, aliisque talibus poematiis debebatur: alius Tragicorum, qui ampliores, quam ille prior, in dextris locis pedes iambi vicarios amaret. Sequitur Comicorum arte potius, quam licentia, abiectus ad imaginem sermonis meri senarius: qui nil nisi nomen senarii habet, intellegi ac censeri sex pedibus, nedum iambis, saepe vix potest. Quamobrem doctum laboriosumque volumen de comicorum versuum licentia non recte Senarium privo verbo inscripsit in Britannis Chr. [Abbr.: ?] Wase: debebat, Senarium Comicorum. In eo quoque olim falsus fuit Perottus, aut quicumque Phaedri sub nomine fabulas edidit, quod putabat, illos abiectos Comicorum numeros non modo in scena, verum etiam in schola, recte frequentari, valereque aeque in
aliis quibuscumque carminibus eius licentiae figuram. Proinde in trimetris, quos esse putabat, suis, non modo imparibus locis spondeos, et quicumque spondei vicem funguntur pedes, sine ullo discrimine posuit, verum etiam paribus, ultimo tantum excepto loco. Ob id recte ut incuriosus ac neglegens metri, quod Aesopeis deberetur, a doctis viris non paucis reprehenditur: nam inscientia non fuisse ab eo peccatum, ostendi. Neque purgat eum, quod ait Hogstratenus in praefatione ad eius fabulas, et est verum; saepe poetam hunc aliquos sex aut decem valde pulchros numerososque trimetros reliquis parum modulatis interposuisse. Tanto ille enim peior poeta. Debebat autem, si semel comicam quandam licentiam discincto metro professus erat, similem sui numerorum figuram per totum opus custodire, non varium illud, velut maculis exstantibus, et pantherinum, ut in Plauti comoedia servulus alludit, facere. Quod si ad exempla vocari malis, nusquam in Comoedia, quod sciam, Terentius, aut in mimi prologo Laberius, frequentaverunt trimetros ordine plures teretiores inter reliquos comicae figurae versus. nihilo illi quidem magis, quam epigrammatum scriptores contra comicorum senariis similiores versus. Unus interdum trimeter numerosior in Comoedia singillatim, aut ad summum uno cum comite, positus lucet: multi simul uno in loco non item. Veram nisi fallor, atque unicam trimetrorum eiusmodi,
quibus Aesopiae scribi debent, rationem tenuit vetus poeta, quem Antiquarum scriptor et Romulus consciderunt. Illius hi versus, quales ex oratione istorum erutos inveni, plus ponderis, incitationis operaeque paullo minus, quam senarii legitimi, habentes, tam absunt a gravitate tragici metri, quam ab effusa comicorum licentia. Quod quale sit, quando ego quoque hoc exemplum secutus sum, edam. Simul in Antiquis Nilantii, aut in Romuli oratione hiulca, trimeter aliquis totus deprehenditur, quod sit subinde, non est talis, quales sunt, qui in libris quinque Phaedri leguntur plerique. Verum ille sic deprehensus locis paribus, qui et sinistri, iambos suos, ut iubet lex carminis, habet: imparibus ac dextris, cum iambo aut spondeo aliquos certos, non quoscumque spondei vicarios, pedes. Dextris locis, tertio, numquam anapaestus: quinto, numquam dactylus exstat: iambus ac tribrachus omnibus peraeque, etiam quinto loco, in quo tamen ego ob causas rarissime posui, permittitur. Qua in re tota multum a tragicis abest. Sed Phaeder qualiscumque tam licenter his abusus est, ut non modo tertio loco saepe anapaestum, quinto saepe dactylum poneret: verum etiam sinistris, id est, paribus locis, excepto ultimo, merum frequentissime spondeon, ac spondei vicarios: quod soli Comoediae Latinae permissum, rationem trimetrorum, ac paene naturam carminis evertit. Contra deprehendi nuper, cum exempla conquirerem,
Faernum quoque in Aesopeis olim ferme servavisse meam, de qua memoravi, non Phaedri, quem dicunt, formulam. At illa mea sine dubio antiqua et vera est. Veniamus ad vestigia metri, quae impressa sunt in Antiquis a Nilantio publicatis. In nona continuo eius editionis fabula legitur trimeter totus teres, et ad illam legem probandus.
Idem versus exemplum est tribrachi in quinto. Alium ponemus ex oratione prosa fabulae XV exceptum, item recte tornatum, qui praestat spondeon in quinto,
Duo sequuntur sumpti de fabula XXI, quorum prior exemplum est iambi in quinto:
Rursus ibidem anapaesti in quinto exemplum:
Ponemus item alios similes versus ex oratione soluta voluminis Antiquarum passim delectos.
Qui tamen versus contaminatus, ut multi, videtur. Labascit enim quarto loco metrum. Meliores isti,
Hi versus omnes ex oratione prosa Antiquarum nullo negotio delecti, atque alii eorum similes, quos inde suapte opera, quisquis abuti otio voluerit, conquirere, si sit opus, potest: aut partim in nostris fabulis, conferendo Nilantii libro, repetitos invenire: hi igitur versus omnes, quoniam plane ad eam trimetri legem, quam supra scripsi, numeris suis respondent, numquam temere factum dicas, ut hic maxime, neque alii multo plures abiecti solutioresque metro licentiore, quales in Phaedri libris plurimi sunt, in hac quoque epitoma frequententur. Sed sunt hi velut aliqui canones numerorum, quibus fabulas vetus ante Phaedrum poeta adstrinxisse deprehenditur, simul argumenta non sinceri operis Phaedri, quod hinc ortum, cum ostentet sumptos de epitoma trimetros frequentes, et praeterea multos eorum dissimiles scabros atque abnormes, qui in epitoma in litteras non
sunt relati, numeris ac verbis distinguit vetusta ac vera ab adulterinis. Qui enim fieret, si ille poeta vetus hos etiam scabros usurpasset, ut non hi quoque in oratione soluta frequentes apparerent? quod non usuvenire [(perhaps: usu venire?)] , si quis adspiciat, manifestum est. Possis fortasse aliquos paucos eiusmodi, quodam errore intellegendi, inde item eruere. quod equidem dissimulandum non puto: atque adeo id prae me fero, ut infra in Commentario aliquos tales ipse producam. Verum, si propius eos intueare, temere ad eum modum natos potius in epitoma describenda, quam compositos a poeta vetere, agnoscas. Facile enim fraus in metro eorum intellegendo latuerit, cum verbum pro verbo alio ponentes, qui epitomen faciebant, aut loco moventes aliqua, possunt speciem qualiscumque senarii comici reliquisse falsam; veros, quos invenerant, trimetros saepissime evertisse. Non ideo temere versus, qui apparent in eorum oratione, sinceri ac traditi a poeta omnes sunt habendi. Casu revoluti ad aliquos numeros, non arte facti subinde insunt: quos equidem diligenter adspiciendo mihi secernere a veris visus sum. Eorum quibusdam deceptum etiam Perottum puto: deinde horum exemplo alios item scabros neglegentius adiunxisse illis, cum sibi recte aemulari Comoediae licentiam Latinae videretur. Ego, ut modulatiora edere omnia sum conatus, ita, si Latina etiam pleraque, et faceta prae illis fecerim, si Musis Gratiisque, quod concupivi quidem, hac opera suscepta litaverim,
aliorum iudicum esto. Hoc etiam videndum est, quando honestissimorum virorum prolixe de ingenio nostro existimantium cura, dum operis suis ac machinis librariam scripti negotiationem optime exercent, tam belle nitideque, formis atramentisque tam bonis, certante cum praelis clarissimorum artificum elegantia, opus nostrum qualecumque exscriptum publicatur: ut ei diligentiae laudandae nonnullus quoque in rebus, in sententiis, in verbis situs nitor respondeat, victurumque et gratum eruditis hominibus volumen reddat. Cuius rei nonnihil si videbor assecutus fuisse, ut non soleo certe oscitanter ac somniculose omnia scribere, recte positum, quidquid est operae, putabo. Eas vero animatas ferme alio spiritu reddo fabulas, quas Nilantius Antiquas appellavit, neglectis paucis, de quibus, nitescere ingenio verbisque commodis posse, desperabam. Accedunt Romuli nonnullae. Sed in qualicumque Phaedro leguntur aliquae praeterea minime Aesopiae, nec illae, meo quidem animo, probandae. In his nostris quoque frequentamus earum aliquas paucissimas, quas recte inventas non putamus. Quod si mea sponte invenienda mihi argumenta essent, non reddenda vetera, alia eas figura refectas lubentius dedissem. Habet istud fabula Aesopia, ut cuique animanti sit oratio tribuenda secundum eius naturam convenientissima, ut, quidquid agere solet ac moliri in silvis fera, aut sub tectis pecus, sermo eius ostendat. Qua in re saepe miris modis peccant nostri hodie canticorum vulgarium
scriptores. Omnia debent illic velut arte nulla sub vestigio exsistere naturae ac vero simillima, ac sueta in rebus, praeterquam verba mutis data. Idcirco, qui delphinum silvis numquam appinget poeta bonus, nihilo magis leporem in fabula faciet, animans minime streperum ac minime vocale, fletus, ut in Phaedri ac nostris fabulis, edentem graves: aut ovem cum leone venatum profectam, Orpheo silvas ducente non inferior. Eiusmodi fabularum quasdam sum praeteruectus: posui, ut memorabam, paucissimas. Tamen ista, quae putavi relinquenda, tolerabilia sunt prae quibusdam Phaedri. Quas ille videlicet, qui Phaedrum composuit, atque praeterea nonnullas item bonas, quas nos, quia epitomarum exempla defecerant, non tetigimus, sumpsit ab epitomis aut carminum libris aliis, quorum codices hodie non comparent. Nam aliae contra fabulae, quas libri epitomarum veteres habent, neque tractavit qui Phaedrum restituit, multis antiquae litteraturae vestigiis ingeniosissime fictae sunt. ut illa libro altero de Leone et Simia, ubi utrumque, quod narrat fabula, animae leonis grave virus, et simiae comestae morbo remedium, Aristotelis Pliniique e monumentis translaticium videtur. Ornat autem ingenium fabulae, si narrationis quidam fundus in veritate naturae et in litteris veterum est. Videntur illi codices quadam copia fabularum, et verborum quoque saepe, ampliores fuisse eo, quem Nilantius versavit. Expressit enim ex illis suis libris is, qui pro Phaedro est, quaedam
sane munda ac faceta. In aliis argumentis, qua adstrictiorem copiam epitome praebebat, ipse quoque vitio brevis est aut mancus. Est quoque, ubi vitia librorum ac describentium peccata recepisse in trimetros suos ferme arguitur, qui ne verba quidem plurima scriptor invenisset, sed referret. Quas vero illi in suis membranis defuisse, allectas a me de Nilantii copia, fabulas prodidi minime malas, earum aliquas corollarium Phaedri, cum publicarent, grammatici fecerunt. Eas periisse de Phaedri corpore putant. Ego vix inducor, ut credam periisse. Sed non infuisse has in epitomis fabularum, quibus Perottus uteretur, autumo. Earum una in Perotti libro ipsius, qua Epitomen fabularum versibus scriptam profitetur, non olim est inventa, simillima reliquarum: at hane quoque se fecisse eo libro, ac tantum non chirographo, ait Perottus. Una in trimetros qualescumque non satis luculenter redacta a Gudio V. [Abbr.: ?] C. [Abbr.: ?] , quem etiam alias multas ad metra, quae putabat, revocasse fides est: sed intercidisse illum commentarium aiunt. Multas harum fabularum Nilantius quoque deterius, nitide Burmanus expressit, de quibus infra in Commentario nostro quaedam. Meas ego non ex illorum ingeniis, verum ex oratione Antiquarum et Romuli, ea feci ratione, de qua supra edisserui. Apparebit inde, quid diversis visum sit, quid licuerit in commune venientibus. Si modulatiora aliqua ex his, si vincta magis, aut sententiis ampliora: bonum scilicet poetam oportet fuisse illum veterem, e quo ista
tam varie petita sunt. Nam hoc subeundum est discrimen, ut mea cum Phaedri libris comparentur, non modo cum illis recentibus Burmani atque aliorum. Potest sane accidere, ut ille vincat in quibusdam, ubi alios meliores libros secutus, aut ingenio forte usus est rectius. Sed in reliquis obtenturum me apud aequos iudices spero: aut hoc saltem fore, ut ostendisse videar invictis argumentis, neque prorsus bonum atque utile illud fabularum libris quinque opus, neque omnino sincerum, neque totum antiquae notae, putandum esse. Quod autem verbis adeo multis longaque praefatione tempora eorum, qui legent ista, moratus, etiam Commentarium fabellis in fine voluminis adiunxi, non eo consilio factum est, quod haec nostra egere interprete, aut omnino tanti esse, dignaque enarratore aliquo poemata, censeam: nedum ut ipse meorum grammaticus et interpres fiam, eorumue institutum probem, qui sua scholiis ipsi venditant. Sed ille primo nomine commentarius, re adversaria, in diem paratus, nihil magnopere enarrat, omittique salva fabularum sententia porest, aut lectus in transcursu, quo pacto facta ad usum negotii adversaria rebus transactis solent, conscindi. Nihil inde fabulae, si quid sunt tamen, detrimenti passurae. Nam et ille commentarius, et haec longa praefatio scripta fuit, non ut commendarent illustrioresque redderent ulla lege versiculos meos, verum necessitate imposita, ut innocentissimas nostras pro republica vigilias lucubrationesque
ab obtrectatione defenderent, honestatemque ac simplicitatem candidam propositi operosius, ac per partes eundo, aperirent. Liceat vero extollendo litterarum honore, augendo per fas et aequum doctrinae fine, officium fecisse: quoniam ea conditione vivimus, ut, si quid utiliter conamur in artibus praeclaris, non de fructu laudis, nedum de ullo compendio, in praesens cogitandum sit, sed contentis posteritatis iudicio, et conscientia facti, paranda advocatio beneficiis verbosa, ne pro crimine apud multos ingenium sit. Quid erat enim, per sanctimoniam artium bonarum, certe numinis divini praemium, quid habebat periculi, aut fraudis in quemquam, de poetae cuiusdam temporibus, de verbis illius, de Phaedro denique, quaesivisse? Sed quam multos, quam iniquos, quam remoto ab humanitate animo homines, ea re offendimus? Quam honestum porro, cum ingeniis vel veterum, vel qui putantur veteres, certare? Attamen, quam hoc quoque nulla nostra culpa male animatis invidiosum, si adprobo fabellas meas: sin non adprobo, vincitque bene meritum obtrectatio, quam illis ineptum videbitur vel voluisse certare? Factum tamen spe futuri periculum est. Voluntas certe optima. prodesse literis cupimus, diligentia ac fide summa in qualicumque opere versati. Vide de his fabellis, quicumque legis, ne quid temere. hoc tibi praestandum est. quae mei erant muneris peregi, ut eo nomine possim adquiescere securus.
In quo laborat omne nomen fabulae,
Ut sermo pectus hauriat salutifer,
Figura mentem tecta multiplici petit
Agitatque fraude, tenue discrimen mali,
Quod saepe fallit, apta tradere ac boni.
Nunc utriusque noxiae, mali ac boni,
In homine fons est. Munus ergo viris bonis
Propriae feruntur fabulae, malis malae.
Ita comparamus. Pluribus malae malis,
Raris dabuntur hominibus paucae bonae
Uterque noscat copiae vicem suae.
Plerumque multi praemiis rectum putant
Diversa vitant exitus mali metu,
Et vera discunt segniter, qua lex iubet
Sed qua poetae muniunt anfractibus,
Viaque veri carminum insidias locant,
Exempla quivis arripit celerrime.
Quibus adiuvande scilicet, promptus parum,
Exstante vitae in bestiis imagine,
Natura quae relinquat, aut petat, vide.
Hac fine paucis iuvit edere fabulis
Me nunc terentem semitas minime novas
Relata falsis facta vera vultibus.
Latina reddo e turbidis, qua nunc minor
Favet Albulae meatus, ac vati venit
Musam secutus lenis Egeriae liquor.
Tu gesta credes tradita Aesopi fide,
Qui Graeca quondam, laude dignus plurima,
Dedit ampliora. Rapuit haec oblivio,
Et fortium ruina tempus invidum.
Formas ferarum prodidit loquentium,
Chorique vulpem fecit inventi ducem:
Ut sub figura redderet mores suos,
Vocesque, stultae civium superbiae,
Variosque casus, ac brevis vitae vices.
Nam fabularum discito natas strophas,
Ut inveniret pronius verum fidem
Fallace falsi conditum sub illice.
Ut ficta rerum mollius mentes petant,
Nudata quam si dicta veris asperes.
Falso ille creber recta lecturos monet,
Monstratque honestis additam calumniam
Ab improbis, et gloriae laqueos, viris:
Et plena fraude miseriisque fora omnia.
Virtutis inter ista sed constantiam,
Dum res superbo vana consilia excutit,
Praebere firmum pauperi quamvis statum.
Mactare veri stricta fulmina denique
Meliore vitam, blanda quam laus,exitu.
Sollers figurae regula, ac ratio boni
Specimenque moris, quae ferarum vocibus
Ingenia vatum docta reddunt optime.
Hos inter aliquis Phaedri habetur nomine,
Non ille durus: nam facetum existimo;
Sic veterem, ut edidere docti, non puto.
Quare ipsa, quae novarat, eruo e libris,
Quibus usus ille, cuncta per vestigia
Et verba prima, et res, et ingenium viri,
Ut salva duret litterarum veritas,
Sequor ac refingo. Magna si non protinus
Ac scitiora reddo iniquus omnia:
Antiqua certe, et optima, ut fuerant, fide
Sincera praesto. Quo, quid ille omiserit
Boni, patebit, et, quid addiderit mali,
Sua dum paratis dicta miscet fabulis,
Saepe idem Iambi celeris haud veros modos.
Sed qualecumque reddimus, quia candide,
Nec te malignum carpere invidia decet.
Pueros virosque frugis augemus bonae
Saltem libellis. pagina sumes brevi
Quo commeatu Sortis eludas minas,
Clypeoque recti tecta gestes pectora.
Vives solutus, purus admissi, metu,
Inimicum in animo, quod pavescas, nil habens.
Aequis Athenae temperatae legibus,
Servare certae mutuas iuris vices,
Ratione potius rem tenebant, ac metu:
Animique patrum recta civili modo
Ad vota facti, nunc regebant omnia,
Nunc se regendos deferebant civibus,
Quos lex praeire iusserat, vel mox sequi.
Hanc aequitatem sustulit potentia
Paucorum, ut omnes regna iam mallent pati.
Iam voce multa flagitabantur dii,
Ut mitterent, qui vi malos compesceret.
Exsistit unus, plebis ille primum amor,
Mox magnus aeque terror optimis viris
Nec iure factus, atque iure pessimis.
Utrinque poenas exigit, praedas agit.
Non ille morem saevus ultra regium,
Sed quatenus res omnis insuetos gravat,
Athenienses angit in miserum modum.
Languent priorum cuncta laude temporum.
Aesopus illos inter ista creditur
Solatus hisce, quas citabo, fabulis.
Ranae vagantes liberae in paludibus
Clamore regem flagitabant ab Iove,
Qui cuncta sub ius unus acciperet suum,
Ac dissolutis moribus legem daret.
Vulgi innocentis stulta risit Iuppiter
Lusitque vota. truncus exesae arboris
Rex est, tigillum: quod cito accidens, gravi
Motu sonoque terruit pavidum genus.
Limo sepultae cum laterent ceterae,
Metu una victo tacitum aquis effert caput,
Visoque, mirum, rege, cunctas evocat.
Illae timore posito item omnes adnatant:
Mirantur: audent tangere: is nihil movet.
Quid istud? Edas voce, si quid vis, rogant.
Ubi, quidquid unda iactet, immotum vident,
Petulante lusu plebs ducem supra sedet.
Omni tigillum turba contumelia
Conculcat: ultro paenitet legis datae,
Poscuntque regem protinus Iovem novum.
Iratus ille, quale contumax furor
Studiumque vulgi segnis exemplum meret,
Pacata mutat regna, dum Iento gravem
Suffecit hydrum. Dente rex acri breves
Ranas in altis facile corripiens aquis,
Vesci parata saevus incipit dape,
Et pinguiorum rapta corpora carpere.
Fugitant inertes, voce praeclusa metu,
Nec iam malorum talium effugium vident.
Mandata furtim lata Mercurio ad Iovem:
Desistat ille. nos perimus scilicet.
Concessa quando non bona audetis pati,
Modice feretis missa pro meritis mala,
Ne peius instet porro nec sperantibus.
Haec Iuppiter consultus ac divi undecim.
Dum gallus escam forte gallinaceus
Sibi, farra, quaerit, unguibus limum petens,
E sterculino margaritam proruit.
Miratus addi sordibus cum stercore
Decus id, capillo virginali debitum,
Bona res, in isto quid iaces, ait, loco.
Non dignus hic te splendida: frustra nites.
Si te inveniret cupidus, auferret lubens,
Tua forma honori redderetur pristino.
Ego nactus escam scilicet, non te, peto.
Nihil repertae prodero: nil tu mihi.
Valet in superbum vatis illa fabula,
Concessa quisquis dona non intellegit.
Ad rivum eundem fertur agnus et lupus:
Ut in remota parte deponant sitim,
Diversa quisque spatia per ripam tenent.
Supra lupi vis: longe at inferior stetit,
Ut biberet, agnus. Huic ut hostis litiget
Quibus ciendae cumque rixae vocibus,
Perturbat, inquit, ille aquas puras mihi.
Respondet agnus, Qui queo, inferius bibens?
Decurrit abs te per meos rictus liquor.
Non cedit ille veritati. Tu mihi
Maledicis, inquit, mensibus sex his modo.
Sed natus illo tempore, agnus, non eram.
Nisi tu, male ergo dixit ante tuus pater,
Rabidum scelesta fauce concitus intonat,
Sive aiat istud crimen ille, seu neget,
Fatum innocenti triste venturus lupus.
Iras potentum nostra tangit fabula,
Qui lite ficta saepe tenues opprimunt.
Tumens inepta graculus superbia
Pennas pavonum, quae ceciderant, sustulit,
Ac pectus inde texit, et pedes, sui
Contemptor ortus, splendidi gregis aemulus,
Intra pavonum septa, qua falsus color
Adiuvit, et persona, paene pavonem agens.
Illi insolenti sumpta detrahunt avi
Gestamina, urguent, morsibus nudum petunt.
Hic veste rapta mancus, haud propriae potens,
Euasit aegre, seque reddidit suis.
Nec ius probavit publicum postliminI
Mulcatus isto civibus propriis modo,
Timidusque poenae, sponte nudatus sua,
Domo reiectus, alteram subiit notam.
Tunc unus horum, quos prius despexerat,
Contentus aptis si fuisses cultibus,
Natura quidquid dederat ut posses pati,
Ferres nec illam nempe contumeliam,
Nec in hac repulsae miseria, dixit, fores.
Non appetes sic, invide, alterius bona,
Ut ne tuis te vivere iuvet amplius.
Viator amnem fors natatu transiens
Ferebat exta rapta dentibus canis.
Umbras profunda dum repercussas aqua
Speculo dearum conspicit, formam sui,
Aliamque praedam ab altero ferri putat,
Eripere voluit. unde capta avidi fames
Dimisit offam, nec tenuit umbram levem.
Sic saepe, quisquis alteram captas opem,
Vacuus parata, luderis specie levi.
Ovis, et capella, et vacca, quodam tempore
Commune pactae cum leone in saltibus
Ius, atque talem foederis socii fidem,
Aequis ut esset partibus venatio.
Ingente cervum corpore aggressus leo,
Deiecit, in commune proponens ferum,
Fecitque partes omnium in praesentia:
Sed praestitisse lege tali traditur.
Ego posco primam partibus de quattuor,
Quia iure credor nobilior ac vos, leo:
Posco secundam nempe vobis fortior:
Operam sequetur commodum, sors tertia,
Qua plus cucurri: nemo quartam denique
Tetigerit, aut se norit affici malo.
Hac voce doctus, o tenuis, magnos cave.
Numquam fidelis cum potente societas.
E publico fur et decus, et amplam sibi
Rem fecerat, dum lege plebem agraria
Stultam beabat. Collocavit filiam
Fur maior illi: magna gratulatio
Pervasit urbem de tribuni nuptiis.
Inventus aliquis inter haec prudentior,
Percipite cives vestra, dixit, gaudia.
Fit Sol maritus. orbis at convicio
Rogatus, auctor ut veniret nuptiis,
Negat favere Iuppiter tantis malis.
Sol unus aestus, en, videtis quos habet:
Natura ut omnis unius face deficit?
Quid erit, ubi ille procreabit filios.
Non gratulandum temere rebus in novis,
Os devoratum faucibus sedit lupi,
Modisque miris belluam aegram exercuit.
Tandem dolore victus, implorans aves,
Mucrone rostri tantum ut extraherent malum,
Proposuit ingens praestitae operae praemium.
Persuasa sancto iureiurando lupi,
Credensque colla longa Cerbereae gulae,
Discrimen aditura medicam grus fert opem.
Cui, quando pactum flagitabat praemium,
Ingrata, dixit, ore quod nostro caput
Incolume servas, pretium habebis scilicet,
Ne postulare plura cures insuper.
Qui pretia meriti ab improbis desiderat,
Bis peccat: adiuvare primum dum malos
Inceptat, et qua deinde poscit eos bonum,
Natura quorum rumpitur, nisi dat malum.
Oppressum ab aquila, fletibusque gravem suis
Leporem admonebat passer. At pernicitas
Ubi nunc tua? leves ergo cessabant pedes?
Tricare nimium, ignave. curras, dum potes.
Hoc te subire fecit insidias avis.
Necopina frustra est passeris sapientia.
Namque ipse cautor capitur. Accipiter rapit,
Questuque vano clamitantem interficit.
Lepus ista vidit, mortis et solacia
Nonnulla cepit inde, qua monitor levis
Errore in illo prensus est, quem corrigit.
In damna nostra lusit importuna avis:
Simili querela fata nunc ploret sua.
Plerumque cautor additus recte alteri,
Ubi fraus in ipsum vertitur, parum cavet.
Ne te ista damnet culpa, stans etiam vide.
Furti dolosam vulpem avarus arguit
Sumpsitque simium arbitrum raptor lupus.
Sedet ille: stantes, vera dicant, admonet.
Agit petitor, ac ream urguet acriter,
Forique ritu plurimum excipit rea,
Negatque factum. Velle denique simius
Proferre causam tali ait sententia:
Tu non videre perdidisse, quod petis:
Te credo sustulisse, quod pulchre negas.
Si fraude pravi vita claruit semel,
Mox, vera quamquam dicat, amisit fidem.
In fonte cervus cornua adspexit bibens
Magna, ac timendum vertice arduo decus.
Laudare coepit: crura tenuia temnere.
Mox hausit auribus vigil venantium
Voces virorum, et cornuum mixtos sono
Gravi minantium saeva latratus canum:
Praecipiteque abiit culta per et agros fuga.
Et hactenus beneficio tutus pedum
Silvas petivit. Quas, ubi intrat, ilico
Properantem in arctis usque ramis arborum
Morantur alta ac prodidere cornua.
Hic imminens a morsibus fatum ut videt,
Pedum salubrem gratus effert sero opem,
Decus exsecratur capite pestiferum suo.
Habet omnis illam vita nostra fabulam:
Solemus, acti turbine erroris gravi,
Humanitati qualis infirmae nocet,
Ancipitibus gaudere, vera spernere.
Positum canistro corvus aufert caseum,
Sedetque rapto usurus alta in arbore.
Rem conspicata vulpis, ac praedae appetens,
Daturaque illi verba, sic coepit loqui:
O quis tuarum, corue, pennarum vigor?
Si vocem haberes ampliorem, non foret
Te praepetium vel oscinum ulla avium prior.
Vocem ampliorem gestit expedire avis:
Sed ab insolente praeda rictu decidit:
Simul hanc dolosa vulpis adsilit occupans,
Ac denique oscen fraude captus ingemit.
Quicumque ineptus laude ducitur levi,
Sapit ille stulta sero paenitentia.
Calumniator dixerat canis haec ovi:
Tu debitum refunde libi mutui.
Debere quidquam mutui innocens ovis
Negat. profecto se dedisse ait canis.
Ad iudicem itur. ille testes exigit:
Habere testes actor hunc et hunc ait,
Ducens sodales miluum canis et lupum.
Debere liba uterque iuratus refert
Ouem. dedisse se canem praesentibus.
Sic illa falsis victa testimoniis
Accepta numquam liba reddere cogitur.
Sed, unde solvat iudicatum, non habens,
Vestem coacta velleris nivei unicam
Instante brumae misera vendere sidere.
Sic undecumque divitum calumnia
Nudam relinquit pauperum innocentiam.
Instante partu nixibus rogat canis
Suem cubile. Scrofa de suo locum,
Qua parte tuto feta deponat suos,
Concedit. illa tempus amplius rogat,
Dum firmiores viribus catuli exeant.
Etiam hoc roganti praestat. At, longa est mora,
Nec migrat illa. denique haec repetit locum.
Canicula magno irata cum stomacho refert:
Nobis molesta quid venis? Quod si mihi
Meisque pugnans esse par catulis potes,
Cedemus aliquo, cum libebit, tempore.
Nimis benignos admonebit fabula,
Ne largiantur impudenti audaciae:
Scelus aliorum nutriant damnis suis:
Neu sint, egentes ipsi, eis ludibrio.
Inuncta sueti saepe lora mandere,
Depressum in alto flumine corium vident,
Atque, ut celeriter extrahant, properant canes.
Sed rostra multum detinet fusus liquor,
Ne possit ullo mersa res tangi modo.
Igitur bibendo quidquid urguetur super,
Removere tentant spem retardantis aquas.
Sed ante ruptis turba pereat lactibus,
Quam rem petitam absumptus exhibeat latex.
Quisquis negatis vanus inceptis manus
Maiore viribus opere graves inserit,
Nil praestat: aliis luditur: perit sibi.
Desectus annis, destitutus viribus,
Leo iacebat spiritum extremum trahens.
Gesturus illi bella dentis fulmine,
Et par recepto redditurus vulneri,
Venit aper: ursus unguibus fidens venit.
Depulsus aptis saepe fremitu pascuis
Hostile taurus cornibus fodit latus.
Ignavus illa facta asellus dum videt
Impune sic abire, miratus redit,
Strictis tremendum calcibus regem petens.
Leo ingemiscens denique indigne tulit.
Natura, dixit, tale nobis dedecus
Ergo parabas, ultimis ut sim iocus!
Dum salva virtus, omnium steti metu,
Et vasta fecit cuncta circum opinio.
Quibus peperci, quasue contempsi feras,
Hae nunc quoque ipsae laedere aegrum gestiunt.
Qui me tegebat cessit ex animis metus.
Haec vana monstri turbulenti oratio
Benignus ut sis, quisquis es potens, monet.
Mustela murem fugere properantem capit,
Homo hanc vicissim. Capta, Parce mihi, rogat:
Per me molestis muribus caret domus.
Respondet, Id si gratia faceres mea,
Gratum putarem: redderem veniam tibi.
Nunc ipsa mures, ut cito haurias, necas,
Atque insuper quascumque reliquias domi,
Quas omnis illa turba murium mihi
Vix leviter est rosura, totas devoras.
Noli imputare, stulta, beneficium irritum.
Ad hos refertur sermo, qui faciunt sibi,
Ultroque nobis imputant meritum malum.
Hominis beati in tecta nocturnus parat
Fur aditum, et offam panis obicit cani,
Quae fidi agebat liminis custodiam,
Ut pasta sese ac tacita parcat prodere.
Gratis ne panem porrigis, dixit canis,
An hoc volebas, ut minor domino meo
Et laesa donis nostra militet fides?
Haec offa vocem nempe praecidet mihi,
Pro rebus illis ut sonet submissior,
Meaque nunc tu fraude compares lucrum.
Nam panis aliter praebiti ut reddam vicem?
Sed finge, si factura: num posthac mihi
Praestabis eadem cuncta, ne moriar fame,
Quae semper ille, cuius excubias ago?
Neque te daturum, nec vel alios, censeo.
Hunc deserenti nemo credet postea,
Meruit herili qui meam cibo fidem.
Pro munere, fuge urguere, perfidia vicem
Non redditura, nostra nolo prodere.
Fulgens repente grata liberalitas
Stultis videtur, sed peritis irrita est.
Vix rana viso pascere ad lacum bove,
Livore tantae tacta magnitudinis,
Tumuit retento viscera intra spiritu.
Mox visa profecisse flatibus suis,
Exempla natos poscit ut modo conferant,
Dicantque matri, si sit altior bove?
Illi negabant. amplius tendit cutem,
Rursumque quaerit, Altior ne sic quidem?
At bos, fatemur, maximis superat modis.
Dum nititur differre membra valdius,
Perit effluente rupta misere spiritu.
Exempla cautos ista reddant infimos,
Ne cum potente sumptibus certet minor.
Imitatus illos rumpitur plerumque inops.
Vulgata habetur litteris opinio,
Qua Nilus alta labitur tumens aqua
Crocodili avari semper anxiis metu,
Possint ut acrem belluae exire impetum,
Canibus bibendum perpetim currentibus.
Ita dum cucurrit margine immodestius,
Coepitque dulcis admovere haustus aquae,
Admonita quondam fertur a monstro canis:
Noli vereri: at otiose, dem lubet,
Quacumque parte fluminis propior bibe:
Turbabo nullo praebitos latices dolo.
Respondet illa, Quod iubes, facerem, ac lubens,
Nisi te caninae crederem cupidum nimis.
Apertus hostis prava consilia applicans,
Et ludit operam, et luditur damno suo.
Cenam datura vulpis est ciconiae.
Vocata postquam, quo solet, venit gradu,
Disco in patente iura sorbitiunculae
Invenit, oris unde mucro buxei
Ac tenta longe rostra nil caperent sibi.
Positum istud, et nil postea in cena brevi.
Auis esurire irata: mox pudens abit.
Vulpem Ciconia, mora parui temporis
Cum transiisset, lege non alia vocat.
Positum in lagona praebet, ac sumit cibum
Prior ipsa: vulpem hortatur, ut rostrum inserat.
Dolosa vulpis invicem carens cibo.
Iniuriae ipsa sensit ingenium suae.
Auis addit istis, Ecce, quae dabas, habe:
Aut parce, si indignaris, exemplo tuo.
Derisor usque quem libet ludos face:
Debere sed te cuique ludibrium puta.
Tumulo ut sepulcri mixtum humo cinerem ruunt,
Hominisque nudant ossa, vultur et canis,
Inventus est thesaurus ingens, Manibus
Non aequa laeso iure cogitantibus.
Ex hoc scelesta cupiditas auri cani
Obiecta, moto ut penderet poenas sacro.
Dum servat aurum sedulo, oblitus cibi,
Defecit inedia. Illius comes haec ait:
Insana vota, qui iaces, merito luis,
Quia concupisti regias animis opes,
Trivio creatus, educatus stercore.
Auare, te, te tangit hoc. Peris prius,
Quam possidendi cesset impius furor.
Vulpina tentans antra, vulpis extulit
Catulos cubili matris, unguibus suis
Gestura pullis aquila promissam dapem.
Suppliciter illam mater orat, ut suos
Reddat sibi: immortalem eam fore gratiam.
Contempta tandem, genere et inferior loco,
Gravi dolore vincitur, facem petens
Ardentem ab ara, ut arborem flammis cremet,
In qua rapinam et prolem avis habebat suam:
Mixtura damnum hostile proprio sanguine.
Attonita donec tanto avis discrimine,
Incolume vulpi dum summe reddit genus,
Communione pestis eximit suos.
Vir dives iram pauperis lentam cave.
Adhuc columbae saeva bella milui
Praecipite saepe vana reddiderant fuga,
Exilio agrorum redimere assuetae necem.
Stricto sub ungue saepe lapsae fugerant,
Salute pennae celeritati debita.
Ubi vidit armis genus inerme non capi,
Consilia raptor vertit ad fallaciam.
Sollicita semper turba cur, inquit, ducem
Creare cessas impigrum, ut vos unice
Defendat? et vel me create, si lubet:
Iniuriae vos omnis immunes dabo.
Miserae fidem addunt dicto, et audent miluo
Se credere. Ille imperia saevis unguibus
Exercet, arripitque civium optimos,
Facturus, aliquo iure, deditas aves
Herilis aulae nempe legitimam dapem.
Hine una, Cladi subsumus merito novae,
Dem sponte, ne fugiamus, accipimus malum,
Monstro sub isto tenuem agentes spiritum.
Hac lege, quisquis credit hostibus metu,
Auxilia quae putabat, exitium invenit.
Strepitu fugatus cervus insidiantium,
Ut arte saevos praecaveret impetus,
Quos vel virorum tela, rostra vel canum
Factura, tergis imminebant, ocius,
Qua proximam se villa praebuerat locis,
Trepido in bovillis tecta prosiluit pede.
Narrare causam bubus arreptae fugae
Instituit, ac, ne se indicent, rogat miser.
At bos, Vel hic te prodis ad certam necem,
Si forte nescis. Silva seruet rectius,
Vel si patentis ante plurimos canes
Deserta campi celere carpas ungula:
Hic, hic future inemptus homini iam cibus.
Tamen ille supplex, Me brevi modo tempore
Celate: noctu tutus ibo quo libet:
Pavidumque in alte corpus abdidit strue.
Stramenta, foenum, ervum, omne pabuli genus,
Bubulci in unam forte iecerant struem.
Huic plura portant vesperi: cervum haud vident.
Quum se recepit in boville villicus,
Lustravit omnia: et abit inviso fero.
Hoc ille gaudens bubus agere gratias,
Laudare, tutam quod darent misero fugam.
Tunc unus, Euasisse te cupimus quidem.
Sed ille, qui rem curat unus, qui videt
Luminibus ista centum, ne videat, vide.
Post verba dominus illa venit, et qui boum
Neglecta nuper non probaret corpora,
Culpat bubulcos, excutit praesepia.
Haec ut vacare, et pabuli contra videt
Positos aceruos, tentat iratus locum,
Sumpturus ipse frondis, ut bubus ferat:
Simul intuetur celsa cervi cornua.
Miratur. Hunc nos unde nacti? interrogat
Servos vocatos. Quisque iurat, nil sibi
Liquere. Non quaesita gaudens invenit,
Agitque laetos inde cum suis dies.
Hinc disce, dominum sapere rebus in suis,
Non serva certe corda, ne, quod ipse agas,
Mandare suetus talibus, male rem geras.
Vigilant sibi hi plerumque: nobis dormiunt.
Si deinde cervum sic perisse etiam doles:
Servatur sorte quisque, non merito suo.
Silvis amicus factus obviam cani,
Ut pastus omni pelle curata nites?
Corpusculum istud unde, frater? ait Lupus.
Respondet ille, Divitis custos domus,
Contra dolosos nocte fures excubo:
Si quis propinquet, voce fida nuntio.
Ob ista multus administratur cibus,
Et reliquiarum quidquid in tota domo,
Seu carne superet, sive inunctis ossibus.
Familia fautrix omnis atque blandiens,
Dum copiam fastidit, obicit mihi.
Nam diligor: nec defit ullo tempore
Lentum bibenti aqua bona: sub tectis cubo,
Atque otiosus unice vita fruor.
Contingat o si talis otii mihi
Usura, frater, praebita ut satier dape,
Ac tutus intra tecta vivam, ait lupus.
Canis, At licebat, inquit, et mecum veni
Audacter, in meum cubile: ne time.
Una ambulabant. In via collum canis
Socius notavit a catena tritius.
Interrogabat, Istud in collo, quid est?
Nihil id quidem est, reponit alter acrior
Quoniam videbar, alligant interdiu:
Vagor solutus nocte, quantum animo libet.
Ad quae, Valebis, ille, et uteris tuis
Dapibus revinctus. at mihi est nil his opus.
Ego malo liber quidquid acciderit pati:
Errare campis. Non catena, nec metu
Vetabor, ut ne mille per silvas viis
Cenatus ovibus auferar, ludam canes.
Tu suetus isto more: sed vivam meo.
Non regna quaevis merear, ut ne sim meus.
Miser profecto, sit, licet, ditissimus,
Qui liberum esse velle, quantum sit bonum,
Et posse se expedire, non intellegit.
Ut scruta vendat, properat institor in via
Onusto asello sarcinis, ad nundinas:
Neu sine lucello septa calfaciat fori,
Fuste ac flagellis caedit ignavum male.
Hic morte saltem optaverat finem mali
Quassatus invenire dudum: denique,
Cessante numquam fuste, plagis occidit.
Sed nec malorum terminus vitae modus:
Necatum iniqua consequuntur verbera,
Fatique dura imperia post funus gravant.
Nam cribra fiunt, ac sonora tympana,
Et quidquid incessante quassum verbere
In manibus ullo sine modo ac pausa ingemit,
De pelle miseri, cuius aeger spiritus
Plagis recessit: vapulare vita erat.
Vox ista fati dicta mortali viro:
Pugnare noli legibus sortis tuae,
Ne, quo volentes duco, nolentem traham.
In officinam lapsa cuiusdam fabri,
Dum quaerit escam, qua iuvetur, vipera,
Coepit iacentem forte limam rodere.
Arridet illa, et, Quid tibi improba vis, ait,
Meos ne dentes laedere, an minui tuos?
Nam sueta ferrum rodere: aut, si quid magis
Durum, asperumue, lene reddo, dum frico.
Vix angulosa terga paullum torsero,
Statim patebit, utra mordeat magis.
Ex ore dentes, vulnerare quibus meum
Frustra laboras horridum stilis latus,
Nullo labore, stulta, decutiam tibi.
Malus malum si fraudibus petit virum:
Iniquo iniquus, durus instat ferreo:
Non vincit: atteruntur ambo: beant bonos.
Formica patiens operis, et musca irrita
Pensi movendi ullius omnes in dies,
Certare verbis, utra nobilior genus,
Coepere. Musca est orsa dicere hoc modo:
Potes meis te comparare laudibus?
Degusto prima, ubi immolant, libamina:
Ebur curule rex: ego regem premo:
Matrona quaevis nostra sentit oscula:
Re qualibet, si libeat, ad summam fruor.
Contingit inde rusticae nihil tibi.
Formica contra, Nempe laudes, pessima,
Quas ipsa memoras, indicant mores tuos:
Ut invocata accedis, et gravis omnibus.
Optata tu non ora regis attigas,
Matrona nec te roscidis circumferat
Turpem labellis: ni sine venia ac modo
Facias. At unicuique es invisa: undique
Te flabra pellunt, publicam molestiam.
Aestate sola si vales, hieme occidis.
At me laboris providam tenet modus
In opere duro frigus autem qua subit,
Utor paratis, laeta vivere de meo.
Vices laborum dia mutant otia.
Sapis, instituti parce laudator tui:
Facile obloquatur, rectiora qui sciat.
In capite calui musea iam diu gravis
Nudam capillo morsibus tundit cutem.
Non parcit ille, perdere incautam volens,
Alapa frequenti plectere immeritum caput.
Inflicta ridet verbera ales improbus.
Me propter in te, insane, saevi qua libet,
Ait, et reflexa vertici insultat fuga.
At calvus, Offers te, inquit, exitio, mala:
Nam facile mecum, si tetigero, in gratiam,
Decies vel ictus, redeo: sed si te semel
Contingo, nulla es, ac peristi funditus.
Audacis ista fabula arguit viri
Gravem immerenti saepius petulantiam.
Evertit ipsum, quidquid alteri nocet.
Officia semper grata praestiterat suo
Domino canis venator. hunc anni gravant
Aetate tardum: dentibus nullus vigor:
Nec naribus vis, quae sagax iuveni fuit.
Leporem secuto morsibus luctans lepus
Illaesus exit irritis, ludens canem
Longa per arva defatigatum fuga.
Iratus obiurgabat herus: at hero canis,
Aetate vires deserunt. animus mihi,
Qui fuerat, idem. dentibus negor. fui.
Sed quia recentis use quondam viribus,
Quod eram probabas: alterum, ut possis pati
Quod sum, vel haud sum, posco. denique, sis memor
Vitae prioris, integra mihi gratia.
Ne iuniores fortium aetatem gravem
Spernant virorum, fabulose mones canis.
Benefecit olim nunc pati, quia deficit,
Adversa, durum est. Tu quidem parces, tua
Si quis probatus usque senuit in domo.
Mures, leone dormiente in saltibus,
Lusu ac licenter qualibet dum cursitant,
Unus quietae colla transiliit ferae,
Non sponte. at uncis sentientis unguibus
Obhaesit. Ergo supplici veniam prece
Rogat, et venire non putantem, nec dolo,
Impune reliquis hoc idem ludentibus.
Nec deprecari, tale si quid postea.
Leo cogitabat ista apud animum, Quid est?
Si tam pusilli elido vilem spiritum,
Crimen futurum, nulla facti gloria.
Dimisit igitur. Altero idem mox die
Foveae dolosae pronus in laqueos cadit:
Magnaque captus voce mugitum edidit.
Ad vocem amici mus cucurrit sedulo,
Vidensque factum, Nunc timere mitte, ait,
Nam redditurus venio beneficii vicem,
Quod praestitisti nec mora, furialium
Ingenia coepit artium, ac nodi caput,
Arrodere exit vinculis liber leo,
Ingente parui redditus silvis ope.
Nemo innocentis tenuitatem spreverit:
Nam parvus, etsi sit sibi plerumque inops,
Magno subinde maximis vivit bono.
Facta securi fossor arbores rogat,
Sibi de sua vi ligna, quae firmissima,
Concedere haud graventur ad manubrium.
Oleaster hanc praebere iussus copiam,
Illis dolandos usibus ramos dedit.
Homo impetratum ferreae manubrium
Aptat bipenni, nec moratus, robora
Ingentia omnium usque caedit arborum.
Permota damnis quercus infit fraxino,
Exempla iure tanta perpetimur quidem.
Armavit hostem nostra contra nos manus.
Quid praestiturus pessimis, etiam vide.
Auae fluenta brevia tutius natans
Ut transeat, mus parvus auxilium rogat
Ranae procacis. Illa vectoris sui
Ulva reperta crure deligans suo
Post se alterum tractura suspendit pedem.
Emensa sic, et ille, fluminis vadum
Prope medium scelesta, mutata fide,
Abit in profundum. foricis miserum trahens
Per horrida loca spiritum, leto dedit.
Consulta saeve certa Nemesis opprimit.
Nam dum dolosa, caelum ut adspiciat, redit,
Muris perempti funus innatans aquis
Propter volantis praeda lucet milui.
Is, mure rapto, nexibus ranam trahit
Ulvae tenacis, qua ligaverat pedem.
Sic ipsa tristes, arte quos fecit mala,
Ad aequa Fatis arbitria vocantibus,
Comiti perempto iussa pendere exitus.
Hac saepe lege fraudis inventor perit.
Cum fratre gallo nempe gallinaceo
Certare gallum semper, ac vinci, piget.
Ulcisci at acrem tendit adversarium,
Flagrantis irae vindicem accipitrem rogans,
Staturus ab se ut alterum male iudicet.
Causam lucelli suscipit spe, quod solet:
Hoc aestimat, non iure, captus arbiter:
Rapturus undecumque litis praemia.
In ius venitur. Praetor actorem arripit.
At litigator, fallere, o bone: sum tuus.
Illum ocius vero alterum rape, qui fugit.
Tu sis, an ille, nil, ait, refert mea.
Utere iure, quod statuis in alterum.
Sic saepe, laqueos civibus quisquis struit,
Incautus arte capitur et merito suo.
Dum se per herbam promovet lento gradu,
Speculi in metalla tarda cochlea incidit,
Quod forte, mundum dum suum gerit in via,
Sprevit relictum pulchra ruri femina.
Splendore viso, leve quem argentum dabat,
Amare coepit lucis haec miracula.
Orbe igitur omni luridum trahens latus,
Amata delet inquinando amplexibus
Quaecumque vidit. Omnis ilico improbae
Sorde ac salivis vultus argento perit.
Haec iure sentit ille, dixit simia,
Calcare si quem talis hunc talem potest.
Stulti paranda virgo nuptiis viri,
Aut vir protervam id praecave ducture anum.
Grus atque cornix iunxerant sociam fidem,
Ab hac ut illa pelleret quascumque aves:
Cornix vicissim, ne pericla clanculum
A versipellis consilio hominis ac dolo
Illi venirent, abditum praediceret
Sortis futurae. Uberrimum delegerant
Circumvolantes omnibus locis agrum,
Ut inde natas vellerent radicitus
Herbas, et omne semen excussum in via,
Superante pastum copia, relinquerent.
Cui cura dudum credita eius est agri,
Quid agatur istic villicus videt, ac dolet,
Dicitque, Lapidem da, puer, subito mihi.
Praesentit illa, quid futurum, tempori:
Cornice iactum praemonente grus cavet.
Hac lege tale villicus quoque postea
Telum parabat: admonet cornix gruem.
Intellegit postremo, aitque, Monet gruem
Divina cornix scilicet futuri avis.
Mutetur ergo fraudis ingenium meae.
Quum dico, Crusti porrigas offam, puer,
Puerum admonebat clanculum, lapidem dabis.
Sic instituta fraude percussit gruem.
Haec vulnerata, At nunc ubi auspicii tui
Promissa, cornix, inquit, hoc nisi praevides?
Respondet illa, Haud irrita ars, at maior est
Aliud ferentis ore, aliud animo, dolus,
Duplexque magnis causa consilium malis.
Promitte, et idem redde, quod tua in manu.
Sed, si quis amplis fecerit verbis fidem,
Tu spe supina prosequi dictum cave.
Arare terram, lina conserere incipit
Homo: et haec videbat multa avis saepissime:
Sed nulla, quorsum coepta pertineant, videt.
Ad se quid attinere? nauci non putant.
Sentit futurum fida ruris incola
Ad istud usque tempus, et sola adspicit,
Capitale hirundo sola praecavet malum:
Dicitque cunctis alitum conventibus.
En lina. quorum quando creverit seges,
Genus in volantum nulla pestis acrior.
In membra nostra non videnda vincula
Nec sentienti compedes duras habet.
Quare eruamus omnibus semen modis,
Prius atque radix lenta glebas prenderit.
Cessatis? at vis nulla franget postea.
Ridetur. Illae, Timida inepte, quid putas?
Hoc tenue semen scilicet culmen feret,
Quercus quod altas atque vincat populos?
Ab aetheris nos sedibus quod detrahat?
Nec erit volatus ulterior, et montibus,
Ut nunc, relictis ad Iovis tendens domum?
Ita cauta hirundo, quod negatur, ne suis
Derisa praestet omnibus, praestat sibi.
Neu lina pedibus metuat insidias suis,
Fidelis hospes hominis in fidem venit,
Sibi pacta amica tegulis nidum in domo.
Aliae dolosis semper haerent retibus.
Monitum salubre quisquis audit providus,
Cum sors iniqua cecidit, adspicit et cavet.
Guttata perdix, altiore sedens loco,
His lusa, subrepente vulpe, vocibus:
Quae forma membris, quam decens facies tibi!
Quam crura cerea! osque curalium velut!
Dormire si liberet, esses pulchrior.
Factura dictis, ne parum placeat, fidem,
Dormitat illa: vulpis ilico arripit.
Vigilavit illa mortis in discrimine,
Permixta verba fletu et ista prodidit:
Per te tuarum quaeso virtutem artium,
Meum ante nomen ede, dein me devora.
Facunda vulpis editura, quam vocet,
Diducit ora rictu, at ales evolat.
Sic lusa fraude simili et artibus suis,
Quid erat, quid, inquit, nunc opus captae loqui?
Quid ora pacto dissuenda ullo mihi?
Quid immo nostra rettulit, perdix ait,
Dormire, quando iusseras vigilem vigil.
Insulsa certe sermo tangit pectora,
Quibus lubido, quando non opus, loqui:
Dormire, quando maxime vigilare opus.
Plerique inepte laudibus patimur capi.
Ibant sub uno asellus atque bos iugo,
Ruri trahentes plaustri iniqua pondera.
Cessabat ille. Bos rogabat, Adderet
Gradum. levato pariter instemus iugo.
Consortis ullo viribus levamine
Succurrere hic negabat. Aegris cornibus
Multum gravatus, ac iugo immiti, ultimum
Taurus laborans denique oppetit diem.
Dum spectat istud, nec viam pro re invenit,
Non aliud ullum remedium solis locis,
Asinum bubulcus carnibus onerat bovis.
Sic ruptus inter verbera ille item cadit,
Pressusque pondere media exspirat via.
Volucres rapaces additae praedae monent,
Dares precanti mitiorem te bovi,
Nec nos cadaver ante tempus pasceres.
Silvis oberrans, multa venatus, leo
Humi iacentem forte calcat surculum.
Praeacutus alte stipes in laesum pedem
Penetrat, sedetque. vulnus intus colligit
Saniem. dolore manca claudicat fera,
Quaeritque medicos. Omnibus late fugam
Suadet rogando. Nemo belluae fidem
Habere, nemo ferre sustinet huic opem.
Tandem in reducto, qua nec effugium, loco
Pastore viso, blandius fremens adit,
Caudaque signa certa supplicis dedit.
Timere noli, dicit, auxilium rogo.
Non esca petitur, cura sed medicae manus.
Simul reponit vulnere tumentem pedem
Gremio stupentis ista pacatus viri.
Animo recepto pastor hunc intellegit
Magni doloris remedium deposcere.
Incidit ulcus leniter novacula,
Doctaque apertum vulnus exprimit manu.
Pus atque morbi spina causa effunditur,
Leoque acerbo se statim sentit malo
Totum levari. Callidas viri manus
Velut osculatus mulcet ac lingua fovet,
Et gratus aliquo tempore medico assidet:
Mox, nil vetante vulnere, in silvas redit.
Post captus idem traditur caveae miser,
Et pastor incusatus, haud meritum scelus
Falsi piare criminis iussus nece,
In proximis ad bestias ludis datur.
Emissae arena temere discurrunt ferae,
Et praeter alia monstra servatus leo
Facit impetum in pastorem. at agnitum statim
Defendit, atque voce, rictu, plausibus
Caudae, pedumque, more adulantis canis,
Beneficio testatus integram fidem,
Circum tuetur, ne qua forte taetrior
Infrendeat fera medico pridem suo.
Illum veretur blandus, illius cubans
Pacata rursus arma manibus inserit.
Haec, et vicissim blanda bestiarium
Audere notae colla complecti ferae,
Iam populus omnis undique elatis videt
Laudatque manibus. Causa quae mirae rei,
Quae tanta, quaerit, belluae ac pietas viro.
Miratur eadem, et cuncta discit editor.
Tam pulchra, tam non ante visa in munere,
Laetatur: et, quod civibus vertat bene,
Novitate facti motus et miraculo,
Parci imperavit iure mansuetae ferae,
Redire medicum illius incolumem ad suos.
Noli vereri, gratus ingratos tibi
Recte merendo quando saepius facis,
Ne pereat omnis rebus hominum gratia.
Merebor. Etsi rarius remeat viam:
At pulchrius nil gratia, si qua redit.
A culice taurus provocatur viribus:
Certamen ingens populus ut spectet, venit.
Culex rotundus delitens tauri toris,
Satis, inquit, habeo quod venis; hoc factus es
Mihi par, revisque et ipse iudicio tuo.
Hic se per auram sustulit penna levi,
Lusitque populum, omnesque destituit minas
Rivalis arduum usque iactantis caput.
Sed, ni fuisset molis immemor suae,
Cervicis altae, et frontis armatae, et pedum,
Non gloriae tam stulta materies levi,
Culicis pudendi verba bos contemneret.
Detrahere famae quisquis ipse vult suae,
Certare laesus tentet indignis viris.
Horrens polito ac diviti phaleris equo
Asellus arctis obviam sit semitis,
Ac transeunti tardius dedit viam,
Malo frequenti lentus atque sarcinis.
Brevem gravatus ille cedentis moram,
Contineo vix me, calcibus quin te obteram,
Et hic lutosis proruam foveis, ait.
Reticuit asinus, multa testatus deos,
Non voce, verum debili gemitu tamen.
Mox ille cursu ruptus in parva mora
Detrusus est in villam, agrestibus viris
Mercede parva redditurus hordei
Pretium parandi tergo. Onustum stercore
Ut vidit asinus, talibus risit modis:
Quid, gloriose, profuit quondam tibi
Phaleris poliri? Tanta iactabas, miser,
Rediture ad ista rerum? ut hac superbia
Miserior esses, quanto eras conspectior.
Fortuna si qua blandius favet, cave,
Ne te, futura quae dies vehat inscium,
Superbia agitet fratris incumbens malis:
Neu sponte tristes ad vices iniuriae
Miseri iacentis adde contumeliam.
Pugnabat omni cuncta quadrupes avi
Ancipite rerum sorte et armorum statu,
Ut victa saepe vicibus incertis, prior
Acies futura superiorque, vinceret.
Mynieis anceps, exitus rerum timens,
Alata quod erat, et quoque ipsa quadrupes,
Incerta, quid sequatur, et neutri favens,
Ut superior pars forte, ad hanc se contulit.
Quadrupede primo mota multitudine,
Aciem secuta est. deinde, cum Mars adfuit
Auxilia ducens aliti Iovis: ilico
Auium adiuvare visa victricem manum.
In pacem utraeque cum redissent pristinam,
Utraeque castris noscerent socios suos,
Mynieida ales omnis, omnis quadrupes
Dubiam vocaret, atque crederet suam,
Generi huic et illi fraus pudenda apparuit.
Damnata porro non ferendi criminis,
Spolitata plumis, coetibus pulsa omnium,
Exosa lucem, noctis atrae velum amat.
Qui fluctuando partibus se venditat
Duabus, ambas denique infestas habet.
Tum si quid egit sponte, nulla est gratia.
In rebus illis scilicet consultius
Hostem fateri, quam non vinci eis modis.
Ouis lupusque quando inibant proelium,
Ouis, fideli tuta praesidio canum,
Non victa. Falsa pace legatos lupi
Mittunt petitum rebus aequis obsides,
Dedique belli causam inutiles canes,
Pugnam cientes efferis latratibus.
Rem convenire posse firmo foedere
Incauta fraudi corda, lanigerum pecus,
Dum credit hosti, praesidia tradit canum.
Post, pace parui temporis mora irrita,
Vitae priori redditus raptor lupus,
Nudata defensore corpora arripit.
Carpuntur illae: sera consilia improbant:
Miserantur omnes: nemo captis subvenit.
Quisquis secundis rebus auxilia abicit,
Frustra requirit, sorte post mutata, opem.
Canibus citatus Martius silvis lupus,
Instante venatore, per campos fugam
Tenet, inque noti forte pastoris fidem
Venit occulendus arte. Non gregis tui
Agnam vorabo; aut ulla quondam corpora,
Ni me indicassis. per ego te oro spes tuas.
Securus, inquit, esto, pastor, et locum,
Ubi fallat hominem, ostendit. Advenit cito
Venator, et, Nostine, quo abierit lupus?
Ait ille, Vidi. sed sinistra longe abest.
Simul oculis, quo se abdidisset, innuit.
Homo innuentis fraude nec visa, ilico
Pergit sagaces incitare alio canes.
Tunc pastor, extricante se latebris lupo,
Feliciter celavi, ait: quae gratia est?
Est magna linguae: sed oculis fallacibus
Iam caecitatem maximam datam volo,
Respondet, ac post verba se silva abdidit.
Nec blanda verba in ore, pectus perfidum
Credes gerenti: nec scelesti gratiam
Sperabis ullam, si qua merueris, fore.
Quum iura quondam et fas vererentur ferae:
Bonum esse, ab uno posse, credebant, regi.
Iovem precatae, regis igitur ut daret
Arbitria summa, et improbis certos metus,
Ille, inquiebant, rem caducam legibus
Firmabit, ille comprimet licentiam,
Coget rapinis abstinere mutuis,
Et recta tradet. Annuens votis deus
Permittit, Ipsae, quem velint, regem eligant.
Visus potenter iura suasurus gravi
Leo pavore, vita quo sit tutior,
Creant leonem, hac lege, ne quondam cita
Rabie feratur, ponat illos spiritus:
Tum, ne cruentas civium appetat dapes.
Promittit ille nempe. Sed spatio brevi
Taedebat arcti prandii, ac fidei datae.
Ad sueta fraude pabula adfectat viam,
Victurus aliquo semper haustu sanguinis.
Vocat ille quasdam, ut more consilii, feras
Secreto, et unamquamque sic interrogat:
Os tenue longam propter abstinentiam
Putet ne? Sed quid? eia, dic mihi, anne olet?
Ieiuna, si qua ait, ora putent scilicet,
Fera, lancinata est. Tune opinantis male
De rege sis exemplum? At est, quae, Recte: olent
Nihil illa tetri, dicat: actum est. ilicet
Laceratur. At tu mentiare hero tuo!
Par causa: poena dummodo illum nutriat.
Absumpsit istas. Simiam novissime
Vocat, et requirit eadem. At illa cautior,
Vel cinnamomo suavius, dixit, mihi
Olet, ac deorum quale sancta altaria.
Hic fraude tali tactus, erubuit tamen,
Sic mentientis caede pollui palam.
Invenit artem. fingit aegritudinem.
Visum profectis bestiis, medici ruunt,
Venamque tentant. paret, insolito cibo
Affecta regis posse refici viscera.
Propemodum et ipse quid sit opus, ait, scio:
Sed non puto esse fas: nec ausim poscere.
Tibi, inquiunt, fas quod lubet. ius regium
Commune. cuncta audacter, ut vis, poscito.
Sanabit, inquit, me comesta simia.
Haec ducitur, repente convaluit leo.
Natura lege non bene exuitur fera,
Quare in fideli tutior silentio
Procul potente vita pauperi viro est.
Hunc si ferocem blanda consuetudine
Sibi servientis lingua reddidit viri,
Tu, seu loquare vera, laedere, seu tacens
Et cautus, incuseris idem prodere.
Sed, qui veretur vindicem deum, tenet
Praescripta legum, talis imperium ducis
Si cui secunda sorte contigit, bene est.
Homo leoni certat, uter audacior:
Natura sit ne fortior hominis, an ferae?
Quaerensque verbis testium certam fidem,
Monumenta monstrat, in quibus sculptus leo
Elisus assectantis amplexu viri.
Mirata doctae specimen artis bellua,
Nempe istud, inquit, hominis est fallax opus:
Leo si dolaret signa, vinceret leo.
Specie relicta, rerum adi mecum fidem,
Ubi facta monstrat non color, sed veritas.
Arena circi testium praebet vicem,
Ubi per leones occidunt multi viri.
Animum coloris quid movent mendacia?
Quid verba? rebus crede. Qua praestes fidem,
Praecedat acti luce certa veritas.
Delapsa cornix tergori mansuetae ovis
Gravis imminebat, unguibus saevis petens,
Multumque tundens ore colla corneo.
Dum perseverat prona, nec modum facit,
Acri dolore denique illa victa ait:
O si molossum sic lacesseres, mala!
Nec sustinere illius irati queas
Vocem tremendam, quando leviter increpet:
Certare nedum ut audeas morsu tuo,
Ignava forti: inermi et immeritae gravis.
Cornix, Tace, inquit: perfer olim debita,
Quae sors iniqua poscit omne ovium pecus.
Ego, colla quorum morsibus petam, scio,
Certoque forti saepe et ignavo, ut libet.
Antiqua ab annis, improba innocentibus,
At asperis amica: malefica si putor,
Animata tali lege sum, iubentibus,
Ut cuncta, divis: facta non tuo modo.
Natura cuique, censeo, recta est sua.
Non corrigendos pessimos verbis, putes.
Formica brumae de caverna tempore
Aestate lecta farra promit, et secat
Dente impigro. Sed flebile ad latus adstitit
Orans cicada, copiae partem daret.
Formica ad illam, Aestate quod fecisti opus,
Ne ipsi liceret comparare tibi cibos.
Tum non vacabat, inquit: errabam levis
Segetes per omnes carmen ingratis canens.
Formica ridet, ac recondens farra, ait,
Quia tum canebas, iam, decet, salta ad modos:
Nam non futura pinguior tu de meo.
Amare munus utile operae discito.
Operis honesti studium, et ipse labor, iuvant.
Habet arte vita nostra dulcius nihil,
Aut otiosi inerte durius otio.
Hoc in tua re sequere. sic vives bene,
Regnare visus, dum quidem es nulli gravis.
Equum rogabat asinus hordei parum.
At hic, Libenter, inquit, istud, si queam,
Pro dignitate, largiar, et hoc amplius.
Simul erit ad praesepe ventum vesperi,
Non ista, plenum farre folliculum dabo.
At asellus, Haec tam parva qui negas modo,
Post illa cur te magna facturum putem?
Praestato parva, qua necessitas, viro
Tacente, poscit, ne data spe differas.
Neu fac superbum pollicendo maxima,
Qui voce largus insolente, re tenax.
Defectus annis traditur morbum leo
Finxisse. Visunt accubantem bestiae:
Quas ille edebat clanculum hac fallacia.
Post illa vulpes, sed, nec ausa intra specum
Venire, regem sic salutat eminus.
Ait ille, Quin prope adveni, vulpecula,
Intro, in domum. Verum, inquit, haud licet mihi,
Quid fiat expiscata vulpis, et cavens.
Venientium quae plurima hic vestigia,
Abeuntis autem nulla, quid faciam, docent.
Damnis priorum nostra se munit salus.
Domus potentis mille saepe aditus habet:
Quam si lubente semel es ingressus gradu,
Tardum est, ut ullos inde tentes exitus.
Dorso cameli sarcinas supra culex
Moratus, ut se forte demisit locis,
Descendo vector nunc ob hoc, ait, ocius,
Ne trita pondus onere terga meum gravet.
Camelus, Est gratum, inquit: at pondus tuum
Sentire nulla lege compositum queam,
Neque me, benignus ut quidem levas, leves.
Iocus esto, qui te comparas magnis minor.
Capella partum feta sollicita ob suum,
Sciensque, pecorum ut stabula circumdent lupi,
Ne forte aperiat ostium, natum admonet.
Sic, rebus illi traditis, exit foras.
Cum voce matris advenit simulans lupus,
Et blandus, intro ut haedus admittat, petit.
Percepit, et, Matris prope audio meae
Vocem, inquit, intus. at videre tu tamen
Fallax, et illa voce nostrum sanguinem,
Non mater, acer generis hostis, poscere.
Praecepta matris recta, vel patris, puer
Qui servat, esse salvus; indomitus nequit.