30 November 2001Susanne MussmannmarkupTEI header added14 June 2002Susanne Mussmannmarkupcorrecting structural tagging, suggestions: include speaker names (only partly included so far)
NICODEMI FRISCHLINI BALINGENSIS, HEBRAEIS. CONTINENS
DVODECIM LIBROS: QVIBVS TOTA Regum Iudaicorum, et Israeliticorum historia,
ex sacris literis ad verbum desumpta, carmine heroico Virgiliano
describitur. Opus posthumum, ante hac nondum visum, nunc demum post multos
labores in lucem prolatum. Ductu, et auspicio MARTINI AICHMANNI IC. ET in
aula Wirtembergica Cancellarii. Opera vero, et studio VLRICI BOLLINGERI
P.L.O. illustris Scholae Bebenhusanae Rectoris. SAPIENTIA CONSTANS. Cum
Privilegio et Gratia singulari. ARGENTORATI Ex officina Typographica
Iobiniana. ANNO MDXCIX.
ILLVSTRISSIMO PRINCIPI, AC DOMINO,Dn.MAVRITIO, Hassiae
Landtgrauio, Comiti in Catzenelnbogen,Dietz, Zigenheim,et Nidda etc. Domino suo Clementissimo.
SI quid umquam votis obtineripotuisset, Illustrissime Princeps, Domine
Clementissime,optandum sane fuisset, eam sortem contigisse Nicodemo Frischlino, ut in tranquilliore vitae statu
libros hos-ce duodecim, quibus universam de Regibus Iudaicis, etIsraeliticis historiam complexus est,non solum
elaborare, sed etiam in lucem proferre potuisset. Hac enim ratione
opus ipsum absque dubio prodiisset multo limatius, et omnibus numeris
absolutius,quam quod nunc e cineribus ipsius maximis laboribus recollectum
in manus hominum evulgatur: quamvis ne sic quidem videre queam, quid huic
operi deesse possit.
Sed haec fortuna Frischlino hac in parte cum
Principe Poetarum P.Virgilio Marone, quem unice
sibi in hoc volumine imitandum proposuit, communis fuit:qui licet meliore
conditione extremum diem vitae morte confecisse scribitur, quam Frischlinus,
Aeneida tamen suam ante
obitumnon omnino, ut voluit, absolvit, sed imperfectam reliquit. Quam, ut
rem non emendatam, testamento comburendam esse
se cavisset, nisi Tucca, et Varusrestitissent, qui praeclarum hoc opus ab interitu
vindicarunt, iussu, et mandato Divi Augusti
Imperatoris excitati: quo nomine perpetuam apud omnem posteritatem
laudem consecuti sunt vindices illi ut
accerimi, sic iustissimi.
Idem ne Frischlini eveniret
Hebraeidi, saepius mecum perpendenti, quae via ineunda
esset, ut opus, quod Authoris manu, litera non admodum legibili,
conscriptum, multisque lituris inductum erat, in mundum redigeretur, rem
tandem cum Vlrico Bollingero illustris Scholae
Bebenhusanae Rectore contuli, qui hortatu meo
opus hoc alacriter agressus est, nec describendo destitit,
donec ad umbilicum perduxit, sublatis undequaque mendis, et lacunis expletis. Id quanto
labore perfecerit, ego testari possum, qui autographon saepius in manus sumpsi, et deprehendi
quanta difficultate legi potuerit: ac mihi astipulabuntur omnes, quibus
manus Frischlini nota fuit.
Postquam Bollingerus opus exegit, mihique
remisit, denuo perlegendum esse existimavi, animadversurus num quid
inesset, quod cuiusquam famam, et existimationem arrodere posset: ut si
posset citra bonorum virorum offensionem in publicum emitti, de edendo
tanto securiores essemus. In qua relectione cum nihil compererim quantum
ego quidem deprehendere potui, quod non aequo, et candido Lectori gratum
esse queat, et acceptum: non amplius differendum esse negotium ratus sum,
sed in eo strenue elaborandum esse duxi, ut opus quam primum Typographo
transmitteretur.
Quo vero melius Lectori constaret de methodo, qua Author in efformandis
his-ce ad imitationem Virgilii libris
Hebraeidos usus est, monitu meo Bollingerus subsequentem praefationem adornavit, in
qua Lectorem de structura totius operis fideliter et abunde erundivit: quem
ea propter admonitum velim, ne libros hos perlegat, quam praefationem illam
prius diligenter
evolverit: tunc enim gratior erit lectio quando viderit, quo digitum
intenderit Frischlinus.
Quod autem, Princeps Illustrissime, Domine Clementissime, hos libros
Hebraeidos C.T.
inscribere, et dedicare volui, ut pro innata sua clementia consilii mei
rationes patienter audiat: ea, qua par est, et decet, submissione humilime
oro.
Ex principio operis patet Authorem Hebraeiden suam
Illustrissimo quondam Principi, et Domino, Domino Wilhelmo LAndtgravio Hassiae et c. C.T. Parenti omnium saeculorum memoria
celebrando destinasse, quam dubio procul Celsitudini ipsius nuncupasset,
si non morte praeventus Frischlinus publici eam
iuris fecisset, priusquam Celsitudo eius e vivis excessisset.
Verum utroque rebus humanis exempto, iure velut hereditario nunc opus ad
C.T. devolvitur, quam iniquum esset
eo defraudari, quod Illustrissimus Dominus Pater tantopere expetivit, ita
ut vel ob solam eius memoriam non carissimum esse possit. Proin sicut C.T. amplissimas rerum paternarum facultates
ex successione est consecuta: sic libros quoque hos sacros quasi per manus
traditos, et postliminio revocatos clementer accipiat, prosfwnh/ses illa ad defuncti Domini Parentis
Celsitudinem olim directa, nunc ad C.T. accomodata: quam Bollingerus
paucis immutatis in hunc modum eleganter expressit:
Tuque o Cattorum decus immortale tuorum
MAVRITII Ducis excelso qui nomine gaudes
Huc ades, et mecum Reges mirare vetustos
Per longam feriem Francis qui Regibus ortum
Landtgravius ducis, veterumque imitator avorum
Laudibus, ac veris animum virtutibus ornas,
Illustris Princeps doctus que fideliter artes
Ingenuas, Graiae doctus commercia linguae
Psalmographi Regis cytharamque fidesque
canoras
Sic te tractantem stupuere Visurgis, et Albis.
Causam, quae Frischlinum ad prosfw/nhsin illam impulit, reperio fuisse hanc inter
reliquas praecipuam quod C.T. Dominus
Parens cum ipso egerit, ut eiusmodi opus sacrum moliretur. Volebat enim
Celsitudo illius pro singulari sua pietate, sapientia, et eruditione, qua
pollebat, historiam Regum Hebraeorum aliquo
illustri carmine tractatam, et exornatam
videre. Quod sane prudens consilium fuit, quo princeps literatissimus
Christianis scholis optime consultum voluit, in quibus sacra longe maiore
cum fructu, et emolumento leguntur, quam profana Ethnicorum Poetarum
figmenta. Nam praeterquam quod fides historica in libris his-ce
omnemdubitationem excludit, quae a profanis historiisnon omnino abesse
potest: sunt certe in sacra historia pietatis, et omnium virtutum exempla
multo illustriora, quam in aliis rerum gestarum scriptoribus. Et sicut
praemia vituti proposita: ita et poenae atroces atrocitati delictorum
nusquam alibi magis, quam in sacris istis annalibus conspiciuntur.
Commodum vero accidit laudatissimum Principem in Vatem egregium incidisse,
q Celsitudinis ipsius desiderio piissimo examussim
satisfacere, omnium optime potuit: atque utinam Deus vitam utrique
tantisper prorogasset, ut ambo editionem huius operis oculis suis
contemplari, et semet ipsos oblectare potuissent. Sed quia divinae ipsius
voluntati, aliter de rebus nostris disponenti, sic visum fuit, aequo animo
feramus id, quod in hac miseriarum valle amplius immutari non potest, et
contenti simus doctissimishis-ce reliquiis, quae ita comparatae sunt, ut
merito eas gratis animis excipere debeamus.
Ego certe mihi gratulor, et magnae
felicitatis loco pono, ut quemadmodum C.T. Dominus Parens Frischlino huius
praeclari operis primus author extitit: ita mihi obtigisse occasionem hanc
minime aspernandam offerendi hos libros Hebraeidos C.T. quae me ab aliquot nunc annis eo clementiae favore
prosecuta est, ut iam pridem cogitarim, qua nam ratione C.T. debitam animi gratitudinem declarare
possem. Hoc cum dedicatione horum librorum me praestaturumomnino
confiderem, eos C.T.in testimonium
meae erga illam humilime reverentiae offerre placuit: cum sciam C.T. studiis poeticis quam plurimum
delectari, et sicubi a gravioribus negotiis oppressa recumbit,
ex iis semet ipsam quodam modo reficere, et confirmare.
Id quod C.T. editione Psalterii vario
Carminis genere redditi (cuius Bollingerus in
versibus supra commemoratis kat' e)coxh\n
meminisse voluit) palam testamentum fecit: cuius exemplar cum ex C.T. munificentia, et liberalitate Cassellis ad me transmissum acceperim, me eidem ad
a)ntidwron aliquod, maxime in eodem argumenti
genere obligatum esse ipsa naturalis aequitas postulare videtur: a cuius
obligationis nexu me exhibitione horum librorum nonnihil liberare volui:
quos ut C.T. laeto, et sereno vultu
accipiat, et me, meumque Bollingerum sibi
clementercommendatos
habeat etiam, atque etiam oro.
Deus Opt. Max.
C.T. in hoc turbulento rerum statu
contra omnes imminentes calamitates paterne tueatur, ac eidem salutarem, et
tranquillam tribuat gubernationem ad nominis sui divini gloriam, et
inclytae domus Hassiacae commodum, et
emolumentum. Datae Studgardiae in festo
Pentcostes Anno reparatae salutis MDXCIX.
Illustrissimae Celsitudini Tuae deditissimus. Martinus
Aichmann V.I.D. et in aula Wirtemberg. Cancellarius.
VLRICVS BOLLINGERUS Lectori aequo, et benevolo,
S.
Posteaquam superiore tempore, Lector humanissime, Magnificus Clarissimus et
Consultissimus vir, MARTINVS AICHMANNVS LL. Doctor celeberr.
Cancellarius Wirtemberg. dignissimus etc.
HebraeidenFrischliniam duodecim his libris comprehensam, mihi
evolvendam communicavit, hoc consilio, ut au)to/grafon manu intricata scriptum, et nonnullis in
locis vitiosum, subincudem revocarem, exemplum transcriberem, et ad
editionem appararem: praeterquam quod huius viri, qui tanto studio erga rem
Poeticam et humaniores litteras tenetur, honestissimis iusis parere aequum
erat, ipsa huius operis dignitas et excellentia singularem aliquam
alacritatem animo meo iniecit.
Ego enim sic existimo, nec veterum, nec recentium Poetarum quemquam,
quisquis ille fuerit, adeo sollicite observare Virgilium, sive ordinem rerum sive maiestatem
orationis spectes: est ingeniosa inventio,
accurata dispositio, gravis et perspicua elocutio, nec est ulla virtus
carminis, quam auctor praetermiserit. Verumenimvero video propositum fuisse
Frischlino in his libris optimi Poetae, optimum
opus exprimere, quod tanta quidem cum felicitate praestitit, ut non Frischlinum sed Virgilium,
non Hebraeidem sed Aeneidem (nisi quod
diversae sunt materiae) tibi legere videaris, itaque et librorum numerus
numero, et ordo ordini quoad eius fieri poterat respondet.
Quoad ad inventionem, Virgilio quidem unus Aeneas pro scopofuit, in quo decantando et ornando vires
ingenii exercuit: Frischlino autem, non unus
fuit Davides, cuius laudes pertexeret, et in cuius morte quiesceret,
sed et successores et qui illum antecessit Saulus fuit celebrandus. Non enim minores res gessit
Salomon in pace, quam Davides in bello, nec minorem pietatis laudem
merentur Iosaphatus, Ezechias, Iosias, quam
vel Salomon vel Davides.
Deinde Virgilio multa licuit affingere, multas
admiscere fabulas, ad delectandum et movendum Lectorem accomodatas
de Polyphemo,de Harpyiis,
de Circe, et similibus nugatoriis: at Frischlino res gestae erant describendae, quibus nihil
addendum nihil adimendum. Habuit tamen et hic Polyphemum, GoliamPhilistaeum, et Circen,
feminam illam magicam, quae simulacrum Samuelis more Pythonum
evocavit.
Quare in rebus quidem toto Caelo discrepat Hebraeis ab
Aeneide, numerus tamen et ordo dicendique character plane
idem.
Quod vero ad dispositionem, textum quidem biblicum sic tractat Frischlinus, ut totam historiam quatuor librorum de
Regibus Iudae et Israelis, omnibus patribus integram describat, suis
pariter in locis insertis illis, quae in duobus libris Paralipomenon
habentur: sed methodo Virgilianae perquam
artificiosae, ubique insistit, quod equidem multis verbis in apertum
producerem, nisi metuerem molestum id esse auribus tuis, Lector aequissime,
quamobrem persingulos libros, summam rei, paucis ostendam.
Sicut Virgilius non incohat suam Narrationem ab
excidio Troiano, et Aeneae exsilio, sed a naufragio Siculo, quo ille vi
tempestatis fuit reiectus in Africam ad Didonem: ita Frischlinus non
a Samuelis historia, quam in librum septimum
reservavit, neque a Saulo de quo libro
secundo, neque a Davidae fuga, quae libro
tertio tractatur: sed ab hospitio Achidis, quod
barbarus illeDavidae exsuli concessit, suam
telam orditur: et sicut ibi narratur Sichaei
interitus a Pygmalione occisi, quae caedes occasio
fuit transmigrationis, quam Dido relicta Tyro in Africam suscepit: ita
hic libro primo, narratur tragicus exitusSauli, quae res Davidae
occasionem praebuit, Siclagium deserere, in
redire patriam, et in urbe Hebrone novi regni
auspicium facere.
Deducitur hic liber primus per quatuor et decem capita, facto initio a
vicesimo septimo capite libri primi Samuelis,
usque ad caput decimum libri secundi. Hic etiam bona pars Psalmi
centesimiquinti inseritur, nec non catalogus sociorum Davidae, conscriptus e vigesimo tertio capite libri
secundi Samuelis ad imitationem Virgilii, de Turni Ducibus,
libro septimo Aeneidos.
Eodem modo apud Virgilium in convivio Didonis, verba facit Aeneas
de excidio
Troiano, de interitu Priami, de suo exsilio,tum de variis periculis et
calamitatibus, toto libro secundo et tertio: Sic Davides libro secundo in convivio regio
introducitur, qui personam dicentis suscipit, et exponit Mephibosae filio Ionathae
(ut MenelausHomericusTelemacho, de
patreVlysse) initia regni Iudaici, ad cuius gubernationem Saulus asinas quaeritans quaeritans vocatur, et deinde
occasio Agago, genteque Amalechitica prorsus extincta, palmam refert ab
hostibus: Haec omnia deducit Davides pernovem
capita, ab octavo usque ad decimum septimum libri primi Samuelis.
Libro tertio Davides in medium profert bellum
Palaestinum, et suum cum GoliaPhilistaeo
duellum, quibus injurias et persecutiones addit a Saulo illatas: et hic passim decantantur Psalmi
tempore illo calamitoso scripti, ut sunt, quinquagesimus secundus,
quinquagesimus quartus, quinquagesimus sextus, sexagesimus tertius etc. Continuatur hic liber per decem capita
biblica, usque ad caput vigesimumseptimum libri primi Samuelis, ubi Davides
dicendi finem facit.
Porro, sicut Virgilius commemorat libro
quarto Aeneidos, quomodo Aeneas
inciderit in amorem Didonis, et quae sint clades
secutae: ita Frischlinus libro quarto
Hebraeidos exponit, quam rem habuerit Davides cum Bersabea, et
quae miseriae domesticae mox irruerint, stuprata Thamare ab Amnone
fratre, et hoc ab Absolone fratre occiso,
rursumque per hunc patre eiecto, et regnis pulso: extenditur hic liber a
decimo capite libri secundi Samuelis (hic enim
supra libro primo substitit Poeta noster) usque ad caput decimum nonum,
habetque Psalmos in istis aerumnis compositos quinquagesimum tertium.
Ceterum quinto Aeneidos describit Virgilius ludos funebres ad tumulum Anchisae celebratos, et incendium classicum a feminis
excitatum: huic argumento cum nihil respondeat in libris Regum, Frischlinus
describit ea, quae intra caput decimumnonum libri secundi Samuelis,et caput secundum libri primi Regum
continentur. Verumtamen sicut AeneasVirgilianus post mortem Anchisae parentalia exsequitur: ita Davides constituit omnia, quae post obitum fieri
vellet: Ibi Anchises
in somnis filium hortatur, ut descendat in Elysium, hic autem Davides suum filium Salomonem ex oraculo monet, ut templi Hierosolymitani structuram perficiat. Hic vero in
margine adnotavit Frischlinus Psalmos
inserendos, decimum octvum et centesimum quadragesimumquartum, illi cum non
exstarent in au)togra/fw auctoris a me sunt
adjecti, ut infra docebo.
Sextus liber Hebraeidos a medio secundo capite usque ad
decimum libri primi Regum methodo Virgiliana
pertractatur. Ut enim sexto Aeneid: Sibyllinum oraculum consulit Aeneas, mactatisque hostiis Deos inferos veneratur: ita
Rex Salomon veri omnipotentis DEI responsum capit, eique multas hecatombas facit.
Septimus Hebraeidos totus artificosus est, partim e priore
Regum septimo, quarto, et sexto, partim e priore Samuelis secundo, quarto, quinto et sexto, partim
rursus e priore Regum undecimo concinatus, videtur similitudinem aliquam
habere cum primo et octavo Aeneidos: ibi Aeneas novam Carthaginem
perlustrat, et convivio Didonis interest, hic
Regina Sabaea nuper conditam domum Salomonis, et
regalem convivii luxum miratur. At enim ut libro octavo
Aeneid. Rex Evander hospitem Aeneam sacris Herculeis
adhibet, eumque causas et ritus sacrificii edocet, locaque nobiliora
demonstrat: ita Salomon circumducit Sabaeam in templi penetralibus eaque praesente
victimas offert, simul et deritibus Mosaicis
deque divina Arca quaerentem instruit.
Octavus Hebraeidos,a divisione regni Israelitici incipit, et per octo capita biblica
procedit ordine naturali, a duodecimo ad vigesimum caput libri primum
Regum, ubi ea quae ad historias regum Hebraeorum spectant, e libris Paralipomenon huc
etiam referuntur. Hic enim Imperium Rehabeae,Abiae, et
Assae Regum Iudae, item Ierobeae,
Nadabi, Baesae,
Ellae, et Amrii,
Regum Israelis ob oculos ponitur. Non inepte
comparatur libro septimo Aeneidos, ubi repudiato Turno, profugus Aeneas in regni
Latini societatem recipitur, quae res occasionem
dedit maximis bellis: ita hic Ierobeas filius
Nebathi, olim servus, contra Rechabeam, a quo decem tribus defecerant, rebus
Israelticis praeficitur, unde successores
distracti regni, perpetuis armis inter se pugnaverunt.
Liber Nonus Hebraeidos, cum praecedente cohaeret, a vigesimo
primi Regum, usque ad sextum libri secundi pertextitur, ubi rursus e
Paralipomenis, quae huc pertinebant immescentur. Hic enim Reges utriusque dicionis, Iosapha, Achabus cum
uxore Isabella, item Ahasias et Ioras
versibus illustrantur: Affinis est hic liber septimo et octavo
Aeneidos: ibi Amata, hic Isabella turbas excitat, ibi Aeneas ab Evandro hic Achabus ab Iosapha
auxilia impetrat.
Decimus iterum liber, a sexto usque ad decimumquintum libri secundi Regum
est expressus, multa tamen e Paralipomenis desumit, quae ad eas historias
requiruntur: hic enim quaedam Elisae miracula,
et stirpis Achabicae internecio, saevo et
festino gladioper Iehum confecta habetur,
postae qui huic succeserunt, Ioacha , Ioras, etIerobeas suo
loco ponuntur. Item Hierosolymitani
gubernatores, Ioras, Ahasias, Ioas et Amasias versibus mandantur.
Convenit cum librodecimo Aeneidos, in quo magni Rutulorum acervi, Aeneia
dextra iugulantur, hic duo Reges, cum Regina et omnes Belicolae Sacerdotes mactantur.
At vero libro undecimo res gestae, Asariae,
Iothae, Achae, et
Ezechiae Regum Iudae: nec non Ierobeae, Sachariae,
Sallumi, Menoemi,
Pecajae utriusque, et Hosaeae, Regum Israelis
inveniuntur, depromptae e secundo libro Regum, et Paralipomenon, ubi ista
omnia copiosius leguntur. Usque ad vigesimum primum caput libri secundi
Regum pertingit hic liber, et potest conferi cum undecimo
Aeneidos, ut Venulus et Drances ibi coram Rege Latino,
suadent societatem et con foederationem cum Aeneas; ita contrario modo ThartanetRabsacis,
legati Assyrii hoc in loco, Regem Ezechiam ad deditionem hortantur.
Denique liber duodecimus reliqua quinque capita libri secundi Regum
absolvit, et multas conciones, e vaticiniis Ieremiae, vicesimi secundi, sexti et septimi,
tricesimiquarti, sexti,septimi, et octavi, item quinquagesimi secundi
capitis accersit: commemorat Imperium Manassis,Ammonis, Iosiae, Ioachae, Ioachimi, Iechaniae et
Sedechiae, adeoque omnium Regum, qui usque ad eversum regum excidiumque urbis Hierosolymae, sibi successerunt. Quadrat autem hic
liber ad duodecimum
Aeneidos, ubi sagitta vulneratur Aeneas, etTurnus pactum foedus
rumpit, Ardea in ignes considit:hic vero Iosias
iaculo figitur, Sedechias periurium committit, et
magnifica illa Hierosolyma ferro et flamma
vastatur. Hoc tamen incendium ad imitationem conflagratae Troiae libro secundo Aeneidos, auctor
scripsisse videtur. Haec series, hic ordo duodecim librorum
Hebraeidos compositionem Virgilianamluculenter
prodit, quod magis evidens est, si quis observet Maronem singulos fere libros Aeneidos,
alicuius, herois aut Tyranni morte claudere, Frischlinum similiter aliquo casu tragico his libris
finem imponere.
Accedo ad tertiam vitutem huius Poematis quae in Elocutione consistit, qua
in parte hanc operam dedit auctor ut imprimis nativam rerum mentem
explicaret, verbis propriis et perspicuis, praesertim in Narrationibus.
Deinde, ubi opus erat grandiore utitur genere dicendi, et metaphoras
adhibet poeticas, sed nihil affectantes nihil innovantes, verbis recte
cohaerentibus,et phrasi elegantissima quod ipse auctor alicubi de septimo
libro Hebraeidos affirmat, se istuc congessisse omnem thesaurum latinitatis,
per annos viginitiquinque
comparatum. Sunt hic descriptiones personarum, locorum, temporum: sunt
comparationes et similitudines: sunt doctrinae et sententiae morales: sunt
epitheta appositissima: sunt ingeniosa et absoluta cetera omnia. Habes
insuper hoc in opere continuam quingentorum annorum historiam sacram, quam
regum libri quatuor, et uterque Paralipomenon complectuntur, insertis
Psalmis et Propheticis vaticiniis, quae omnia pulcherrimis ornamentis
poeticis illuminantur, adeo ut mihi persuadeam, eiusmodi poema
ecclesiasticum, ab eo tempore quo donum linguarum cessavit, in manus
hominum non venisse. Quare me quidem operae non pinguit, in his libris
emaculandis insumptae, quam tamen non sine labore mihi constitisse,
Lectori paulo altius repetam, quem rogatum cupio, ut animum reficere velit.
Antequam primam manum aponerem, necessitas postulabat, semel atque iterum
revolvere et relegere omnes libros, idque propter asteriscos et obeliscos,
quibus omnia satis confuse ipsius Frischlini
manu exarata fuerant, intricatissimis litteris, quod virisdoctis familiare
est qui o)rqogra/foi quam kalligra/foi haberi malunt.
Interea non minore diligentia ipsa folia numeranda, et spatia singula
accurate inspicienda fuerunt, ne quis defectus obrepat, nobis labore
describendorum versuum ocupatis, ubi in ceteris quidem nihil deprehendi,
sed in medio libro quinto, auctor monuerat (praefixo signo *) duos
Psalmos inserendos, quos suo loco collocavi,stilo ad
imitationem Poetae composito, addito tamen ad marginem nomine meo, ut ne
sic quidem habeat Lector, quod desiderare possit.
Sollicitiam pariter curam requirebat textus biblicus, in observandis
concordantiis, quas vocant: sic enim libri Pegum et Paralipomenon sibi
respondent et subserviunt, cum quibus vates Ieremias nonnullis in locis coincidit, ut auctor
nunc ex omnibus integras Regum historias
conscripserit pulcherrima harmonia: non aliter quam citharoedus aliquis
peritus, nunc unam, nunc duas, nunc omnes chordas simul tangit. Qua propter
non me piguit, ad marginem annotare horum librorum capita et versiculos,
unde primo intuitu Lector cognoscere, ubi locorum versetur, et solutum
textum cuiuscumque linguae,
cum Poeta conferre possit: ubi manifestum erit, Frischlinum hac in parte oculos satis acutos habuisse.
De meis Argumentis et Monostichis, non est ut multa verba faciam, de quibus
Lectori iudicium relinquo, quem nonnihil adiutum volui, ut summam omnium
librorum brevibus perciperet: motus exemplo Herennii
Modestini, qui hoc ipsum in AeneideVirgiliana praestitit.
His omnibus perfectis, altera vice exemplum mea manu scritum examinavi, et
ad orthographiam revocavi, sublatis litterarum erratis, quae si hactenus
renata sunt, ut olim capita Ecetrae, hanc
oscitantiam Typothetis potius mihi asscribendam
scias: interim tamen aequo animo amplector Ovidianam hanc sententiam:
Et veniam pro laude peto, laudatus abunde Non fastiditus si tibi Lector ero.
Quod si tamen viri boni hoc meum studium commendabunt, non tam mihi,
quam dignissimo Domino Cancellario Aichmanno,
gratiam habere meminerint, cuius felici auspicio haec sancta
Hebraeis e
tenebris emersit: quod certe aequissimum erat, ut qui nobis alter Virgilius, suum etiam Tuccam et Varum inveniret,
qui hoc carmen ab interitu vindicarent. Qua in re Magnificus Dominus Aichmannus sacrae Poeticae Studiosos omnes sibi
devinxit, aeternam famam meruit, et divini nominis gloriam promovit. DEVS Opt. Max. hunc Rei publicae litterariae et politicae
vindicem, in plurimos annos, salvum et superstitem nobis esse velit.
Dixi. E Schola illustri BebenhusanaWirtenbergica Anno post natum Christum1599.
NOBILI, MAGNIFICO ET AMPLISSIMO; Domino MARTINO
AICHMANNO I.V.D.
consultissimo Aulaeque Wirtembergicae Cancellario
dignissimo: clarissimo item et litteratissimo Domino Vlrico Bollingero illustris Scholae Bebenhusanae Rectori industrio, viris humanissimis et
doctissimis fautoribus et amicis suis unice colendis S.P.D. M. Georgius Pfluegerus
Vlmanus.
QVamquam viri nobiles et clarissimi ea est praesentis operis
HebraeidosVirgilioFrischlinianae dignitas et praestantia; ut ei ex
aliorum commendatione, vix quicquam addi, adimi vero non nihil facillime
posse existimem: maxime ubi in laudatores incidit tenuiores, quam, quos
gravitas rei sustinere possit:tamen nihil me, praeter decorum facturum
plane confido, si, non quidem ipsius Hebraeidoslaudes multis
percenseam, sed breviter tum vobis ipsis, tum etiam toti Rei publicae
litterariae, de tam laudatis et sanctis laboribus, publice gratuler. Ego
certe, utut vel parum, vel plane nihil hic praestiterim; tamen singularis
beneficii, ac felicitatis loco, et habeo, et agnosco quod id ipsum opus
meae fidei committere, eiusdemque e)rgwdiw/hten me esse voluistis. Quid itaque
vobis cogitandum? aut quae vobis debebuntur gratiarum actiones: et
acclamationes viri laudati et praeclari?
qui opus ipsum non solum, non supprimere, sed suppressum, in lucem
proferre, multisque difficultatibus involtum, publicum hominum conspectum,
non sine maximis sudoribus, dicam etiam sumptibus producere voluistis. Qua
in re certe perpetuo vobis devinxistis, omnes scholas et Ecclesias Christianas. Neque dubito
quin id ipsum, omnes sani, et aequi rerum aestimatores, ultro agnituri
sint, adeo ut laborum, quos in huius operis restauratione, pene
incredibiles sustinuistis numquam paenitere vos possit. Est enim ea operis
huius maiestas et necessitas, ut non tantum bonos et candidos, ad summas
laudes armare debeat: verum etiam ipsos Zoilos
et Momos, in summam admirationem adducere
possit, sive iam eum, quem imitatus est auctor
noster, sive ipsum imitatorem, sive denique res et verba,
structuramque inspiciamus. Enimvero is, quem auctor
noster, in hac Hebraeide sua conscribenda imitatus
est, non est quispiam de fece poetarum, sed
eiusmodi poeta, quem Seneca vatem maximum; Quintilianus omnium Graecorum nostrorumque proximum, LactantiusLatinorum
primum; D. Augustinus omnium poetarum praeclarissimum atque
optimum appellat: quem Augustus Imperator Divum,
Alexander SeverusPlatonem poetarum nominavit, quem I. Caesar Scaliger
Aquilam, omnesque eruditiores
omnium vatum Solem vocant: in cuius denique laudibus investigandis, Macrobius et Pontanus
integra conscripsere volumina.
De imitatore vero qiud multa dicam? promiserat iam ante, se demonstraturum
quomodo omnia Virgiliana ad nostrum transferre
possint usum, ita ut Virgilius, non sibi, et
Romanis suis, sed nobis omnibus
Aeneida suam conscripsisse videri possit. Id vero quam
feliciter, in hoc ipso opere Frischlinus
effectum dederit, iudicent eruditiores Ego sane, pro mea iudicii tenuitate,
non dubito, in hoc genere imitationis omnibus illum tam veteribus, quam
recentioribus anteferre. In hoc namque opere, non tantum verborum aut
ornamentorum Virgilianorum est imitatio, sed et
sententiarum et structurae, aliorumque quae a prudenti litteratoque
observari imitatore et solent et debent, viva imago et expressio. Ipsas
vero res quod attinet, sunt illae non fabulosae, aut de aliis rebus
ludicris, in quibus plerosque veterum sudasse videmus, sed sacrae, et ex
limpidissimo Israeliis fonte haustae,,
nostrisque temporibus maxime accomodatae, necessariae et salutares.
Strucutra denique, et verba ipsa, pene tota sunt Virgiliana, ubi hoc potissimum singulare est, quod,
admirandam rerum varietatem,
verborum varietate exaequat, orationis copia amplificat, vocum splendore
illustrat, et pulcherrimis figuris exornat: adeo, ut ipsis verbis haec
Hebraeis, quibus VirgiliiAeneis alicubi a Frischlino
ornatur, commendaripossit. Plerique Hieronymum
Vidam, et I.
Maiorem, hoc saeculo, proxime ad Maronis
grandiloquentiam accedere existimant, quibus ego Franciscum MaurumHispellatemMinorida,
fortassis non immerito adiunxerim. Sed quid his ipsis concedat Frischlinus noster, videre nondum potui. Varii etiam,
sunt interpretes et imitatores alii Virgilii, de
quibus, praeter alios alicubi non immerito conqueruntur Macrobius, et Cael. Rhodiginus, utpote quod litterarum tantum
apices, et verba sectantes, reliqua omnia relinquant, quae tamen, poeta
potissimum in sua Aeneide proposita habuit, et quorum
expressam mentionem facit, in sua, ad Augustum Imp. epistola cuius meminit Macrobius lib. I. Saturnal. cap. ultimo, sed de his
fortassis alias dicendi locus erit.
Tametsi vero, viri clarissimi, hoc ipsum opus, ea ingenii sollertia et
industria elaboratum est, ut maiori in eiusmodi materia, et nominum
asperitate non possit, tamen procul dubio non deerunt Frischlino mastiges, alienae laudi, plus quam par est,
invidentes. Expertus
est hos ipsos Virgilius. Caligula eius scripta et imagines, parum abfuit, quin
ex omnibus
Bibiothecis amoverit: AdrianusEnnio postposuit: Paro quidam, duas eius ecclogas in
Bucolicis, sed ridicule et insulsissime , derisit: Carbilius Pictor, Marcus
VipraniusPerilius Faustinus, Octavius Avitus quae non carptim notarunt in eodem?
Quid itaque mirum? si eandem fortunam experiatur haec
HebraeisFrischlini. Ego certe ut
omnium zoilorum morsus, viri nobiles et
praeclari, nihili faciendos duco: ita illud imprimis, quisquis es benevole
lector, deprecor, ut si quae occurent errata graviora Typographica,
cuiusmodi sunt pag. 2. ubi pro Hierosolyma legendum Hirsolyma, pag. 3. pro
proprium propriam,pag. 73 pro portabant
probabant pag.76. pro vati fati et si quae sunt
simila, illa pro candore et aequanimitate tua, non authori, aut Tuccae et Varo nostro, sed
potius festinationi Typothetarum ascribas: ita in consimile re, consimilem
humanitatemde nobis tibi promittes.
Vos vero, viri Amplissimi et doctissimi, postremo id unice, et qua par est
observantia, rogatos volo, ut quod, nunc in HebraeideFrischlini, feliciter coepistis, id ipsum etiam in
reliquis Frischlinianis, si quae cum fructu legi
possunt, postmodo pertexere et strenue urgere velitis,
ita magis magisque Rempublicam litterariam vobis devincietis. Valete viri
clarissimi et amici colentissimi.
Script. Argentinae festinante calamo ex
Musaeo meo. Anno. 99.19. Iunii.
EPIGRAMMA IN HEBRAEIDA NICODEMI FRISCHLINI.
En modo, quae blattis iacuerunt obvia, lector, Carmina, de domini funere rapta sui, Aichmanni ductu, Bollingerique labore, Aspiciunt, vultu candidiore, diem.O sanctos animi nisus, o laude vehendos Perpetua! o ipso carmina digna Deo:Cedite Graiugenae, diversa per oppida,
vates. Nescio quid maius nascitur Iliade. ??PRoperz
zititert??Cedite Romulei vates, cocedite, vestra
hic, Nescio quid maius, nascitur Aeneade.Iohannes Vlricus SchadVlmensis F. Argentinae
IN DVODECIM LIBROS HEBRAEIDOS, NICODEMI
FRISCHLINI:
P.Laureati.
Argumenta VLRICI BOLLINGERI, WANGENSIS.
In Librum primum.
Maximus Isaides abiens ex Achidis aulaSic lagium tenuit, dumque Achidis exit in
arma:Heu, procul exusta cives ducuntur ab urbe.Liber at hos iterum rediens cum divite praeda,Regnat Iudaeum post Sauli fata per orbem,Restituit laetus divini foederis arcam,Ponere delubrum parat, et sibi subiugat hostes:Hinc quaerit reliquos Sauli de semine
Regis,Demandansque suis Mephibosam accumbere
mensis,Dicere fata parat IonathaeSaulique furentis.
In Librum secundum.
Conticuere viri tunc invictissimus heros,Fata recensebat. sic prima ab origine regni:Abiectos Samuele satos, Regemque petitum,Regia iura, virum patrias dum querit asellasDelectum Regem Cissaeo e sanguine SaulumProdigiumque polo missum domitosque PhilistosAudaci dextra Ionathae solius, et omnesExtinctos Amalecitas, non Rege peremto.Hinc Saulo demtas, Genius quem dirus
agebat, Oblatasque sibi regni (spem praeter) habenas.
In Librum tertium.
Hinc a se victum monstrosa mole GoliamInvidiam Regis soceri, tum foedus amiciConstantis Ionathae, scelus et crudele
Doegi:Defensamque urbem priscum cui Chegila
nomen:Erroresque suos, et tot discrimina vitaeSiphaeos inter cives, in Maonis ora,Engeddeque solo: sed grata pace
reversumVndique tonsuramque ovium, et stultique NabalisOratas epulas, stolida sed mente negatas,Insidiasque novas Sauli: atque hic deinde
quievit.
In Librum quartum.
Vindicat Isaides legatos, vimque SyrorumContundit, Venerisque gravi Rex carpitur
igne,Dat letho Vrian: monitus sed numine
poenasIam luit, et resipit. Vitium fert Amno
sorori,Vindice quem dextra obtruncat, nil tale timentemAbsalomo, qui tres annos a caede
peractaDelituit, sed deinde redux movet arma parenti,Et regno pellit, muloque sub arbore vectusImplicitusque comis terram miser inter et auram Pendet, et heu, vitam multo cum sanguine fundit.
In Librum quintum.
Comprimit Isaides maestum sub corde
doloremIgnoscitque viris, Solymamque remigrat in
urbem:Amasa, fraude cadit, poenas dat SebaIoabo,Poscitur ad laqueum Sauli de stirpe
propago.Isaides paeana canit, populosque
recenset,Sceptrigerum Solomona locat, disponit et
aptamIn sortem proceres, et sacri plurima templiCondendi dat iussa viris, et munera poscit.Hinc grates solvit profertque novissima verba,Membra rogo, mentem Caelo, dat nomina famae.
In Librum sextum.
Protinus AdonianSalomo, reliquosque nocentesTollere caede iubet, regnum ut munimine tirmet:Et responsa DEI capit: et sua iura
ministratMartibus, et Tyrios nulli docta arte secundosAdvocat artifices, et sacram perficit aedem.Consecrat hanc precibus multis, et pinguis ad aramHostia multa cadit, Caelo delabitur ignis,Atque iterum in somnis apparet Rector
Olympi.Hinc quicquid Regi suadebat amica
voluptasCondere, magnifico surgebat id omne paratu.
In Librum septimum.
Advenit Solymam terrae regina SabaeMota viri fama regali condita sumptuOmnia miratur, lautaeque cibaria mensaeEt promos condosque viros, vocemque canentisNethaniae, tum magnifici fastigia
templi:Et stupet ornatus varios, et Rege
docente,Mosaeos discit ritus arcanaque sacra,Et divae voces Arcae:tum munere multoAucta suam redit in patriam: Rex numina
vanaDum colit, adversos hostes sibi sentit, obitque.
In Librum octavum.
Iam denas regni partes Salomonia prolesAmittit, quas Nebathides sibi subdit, et
arasExtruitet vitulos: quamvis hoc saepe prophetaeArguerint immane nefas: Rex Sisacus orae,
Niliacae spoliat templum: succedit
avitoRex Abias regno, multum pugnante
tyrannoNebathida: post Assa capit moderamina
rerum,Restituitque pios cultus: tum divus AchaboFata canit vates,Thesbites civis Elias, Et miranda facit, sociorum et sibi iungit Elisam.
In Librum nonum.
Bis RegemSyriae bello devincit Achabus, Possidet occiso Domino vineta Nabothi:Hinc iterum movet arma Syro, tum rector
IudaeIosapha, religionis amans, se iungit Achabo, Atque redux sine vi spolia ampla ex hoste reportat.Achisiae fera flamma Duces absorbet Olympo.Thesbites rapitur, numenque relinquit Elisae:Vincitur in bello (sic vate canente) Moabus.In vitam puerum revocat divinus Elisa,Atque lepram pellit, ferrum dat nare per undas.
In Librum decimum.
Occaecat vates Syrios, belloque famequeOppreso Regi solatia certa profatur:HasaelemSyriae, Regem IsraelisIaehumDesignat: genus hic natum de sanguine AchabiBelicolasque omnes tollit: IudaeusIoasRestaurat templum, et gemini cadit ense ministri:Iam moriens ventura canit praesagus Elisa.Amasiae virtute feri superantur IdumiSed non Samarius (bello qui maior)Ioas:Occubat Amasias natoque relinquit
habenas.
In Librum undecimum.
AsariasIudae
moderatur frena, MenaemusSamariam regit: hinc regni moderamen IothasAccipit Hebraei, post quem nequissimus
AchasImperat, et frustra Assyrio se iungit
amicum:Vltimus HosaeasSamareae sceptriger oraeImperium amittit, peregrinos tractus in agros.At pius EzechiasSolimaea Rector in urbePascha vetus celebrat, Sanheribo salvus ab
hoste, Incidit in morbum: certae sed signa salutisIsaida monstrante capit ter quinque per
annos.
In Librum duodecimum.
Impius imperii suscepit frena ManassesCaptus ab Assyrio, mox et dimissus ab
illoRestituit sacros cultus: huic filius Ammo,Successit breve tempus: ab hoc octennis IudaeRex fit Iosias, Beli qui destruit aras,Et festum paschale colit, seque ingerit armisNiliacis, ictusque cadit: sed Ioacha natusImperium capit, et fatis Ioachimus iniquis,
Quae toties cecinit Ieremias omnia
surdis:Donec Sedechias rapitur Rex ultimus
orae.
FINIS ARGVMENTORVM Vlrici Bollingeri.
IN HEBRAEIDA NICODEMI FRISCHLINI EPIGRAMMA GEORGII PLUEGERI.PH.
ET ARTIUM M.
QVae quondam rapidis aboleri carmina flammis Iusserat, Andini gloria prima soli.Fallor? an harc nostro revirescunt denique saeclo Carmina! de domini funere rapta pii.Scilicet haec etiam manes delira senectusVirgilios nobis, Ovidiosque refert.Virgilium superare nefas, aequare Deorum Munus et Aonii gratia rara patris.Tu tamen hos ipsos, si non Hebraeide vates Exsuperas, aequas Nicaodeme tua.