20 April 2001 Rüdiger Niehl
line tags added


page ?1a, image: s001

OPERUM POETICORUM NICODEMI FRISCHLINI, BALINGENSIS, COM. PAL. CAES. POET. LAUR. Doct. Orat. et Philosophi clarissimi. PARS EPICA: CONTINENS SEDECIM HEROicorum carminum libros, partim ad imitationem Virgilii, Ovidii, Valerii Flacci, partim Statii, Claudiani, Lucani et similium scriptos; qui nunc demum coniunctim in filomou/swn gratiam eduntur opera et studio M. GEORGII PFLUEGERI, ULMANI. His DE TRIBUS MONARCHIIS ACESserunt Elegiae decem antehac numquam visae, et alia quaedam, quorum catalogus in fine librorum occurret. Cum Gratia et Privilegio Caes. Maiest. ARGENTORATI. Excudebant heredes Bernh. Iobini. ANNO, M. D. XCVIII.


page ?2a, image: s002

ILLUSTRISSIMO ATQUE GENEROSISSIMO PRINCIPI AC DOMINO D. [Abbr.: Domino] Augusto, Iuniori Brunsuicensium et Luneburgensium Duci, etc. Domino suo clementissimo S.P.D. [Abbr.: Salutem Plurimam Dicit]

DE causis calamitatum et miseriarum in Repub. [Abbr.: re publica] infelicique eius administratione multum diuque, AUGUSTE, princeps illustrissime, Domine clementissime quaesitum fuit: nec immerito quaesitum fuit. Siquidem illud infitiari nemo potest, tum melius cum privatis agi, cum fortunata Republica est: eadem contra eversa et vacillante, singulorum quoque bona everti et periclitari: adeoque in illius salute, omnem subditorum incolumitatem esse positam. Cum autem multa egregia ab iis, qui sapientiae nomine claruerunt, hac de re sint disputata; tum haud scio, quicquamne excellentius, verius, melius et verisimilius sit prolatum ab iis, quae a duobus sapientiae humanae sideribus, Platone et Aristotele dico, litterarum monumentis sunt consignata.

Invenias quosdam, qui ignoro quo superstitionis genere fascinati, etiam nostra hac aestate, in tanta omnium rerum luce et veritate, ad ficticium Fortunae numen recurrunt: Invenias contra, qui nescio, quod fatuum fatum ab omnibus piis et orthodoxis mentibus dudum explosum, ab inferis quasi revocant, omnesque; hominum actiones et casus ad id, tamquam ad Marpesiam cautem alligant. Reperiuntur etiam, et quod


page ?2b, image: s003

dolendum est, inter Christianos reperiuntur, qui in coelum et astra huius rei causas coniiciunt: homines certe et in astra ipsa iniurii, et in Deum Optimum Max. [Abbr.: Maximum] blasphemi, ipsisque Ethnicis longe superstitiores.

vero Plato Philosophus post homines natos longe optimus, neque fortunam neque fatum, et astrorum positus, sed, th\n tw=n a)rxo/ntwn a)paideusi/an omnium calamitatum et miseriarum in Republica causam: quemadmodum contra th\n tw=n )en a)ciw/mati pai/deian verum felicitatis fundamentum esse scribit, ut videre est lib. 5. et 6. de Repub. [Abbr.: re publica] Et in Epist. [Abbr.: Epistola] 7. ubi pulcherrime divinus vir nos docet, non prius desiturum humanum genus in malis versari quam aut homines recte vereque philosophantes gubernationem adepti fuerint, aut hi qui gubernant, divina quadam forte vere philosophentur. Neque ab hac sententia praeceptoris sui alienus est Aristoteles in libris suis politicis, in quibus passim, praesertim vero lib. [Abbr.: libro] 8. cap. [Abbr.: capite] 2 multis demonstrat, eos qui aliquando ad Reipub. [Abbr.: rei publicae] clavum sunt accessuri litteras accurate cognoscere debere: utpote quibus et tyrannides auferri, et seditiones in Repub. [Abbr.: re publica] averti, atque extingui possint ut est lib. [Abbr.: libro] 5 cap. [Abbr.: capite] 5. Possem hoc loco in eadem sententia consimilia Isocratis, Plutarchi, Ciceronis aliorumque sexcenta loca adducere nisi et haec iam ante C.T. [Abbr.: Celsitudinem Tuam] , nota esse scirem, et vero ipsa experientia omniumque aetatum et saeculorum exemplis iamdudum confirmatum


page ?3a, image: s004

esset id, quod in Epistolis Seneca affirmat: philosophiam vitae legem ac bonum consilium esse: huic acceptum ferendum quod bene vivamus. Pulchrum est, inquit poeta, eminere inter viros illustres:

Consulere patriae, parcere afflictis, fera
Caede abstinere, tempus atque irae dare
Orbi quietem, saeculo pacem suo.

At quomodo praestabit hoc is? qui a litteris alienas, aversus a Musis, nulla humanitate imbutus, neque doctos fovet, neque ipse doctrina plurimarumque rerum scientia animum instructum habet. Neminem plura scire quam ducem belli debere Vegetius affirmat utpote cuius doctrina non uni sed omnibus profutura sit: quod si ego ad magistratus et Dynastas transtulero, non adeo, ut mea quidem fert opinio, aberrabo. Quantum enim damni dederint, non solum sibi ipsis, sed totis regnis et imperiis, principes et Imper. [Abbr.: Imperatores] ii, qui litterarum ornamentis non exculti fuerunt, docent exempla Caracallae, Licinii, Caroli VIII. Galliarum regis et aliorum. Quantum contra emolumenti iisdem attulerint principes qui vel ipsi docti fuerunt vel doctos et litteratos in pretio et honore habuerunt testantur exempla Augusti, Trajani, , Iustiniani, Caroli m. aliorum.

Quodsi itaque litterae tantam vim habent, ut iis excoli homines ad humanitatem, ad sapientiam et iustitiam erudiri, effingi ad fortitudinem possint, nemo opinor improbabit,


page ?3b, image: s005

quod eos qui aliquando ad Rem publicam gubernandam accessuri sunt, eandemque florentem expetunt e philosophorum schola perpoliri oportere pronunciavi.

Quae enim eiectis iis non occuparet hominum animos immanitas? quae non passim sese offerret audacia? Quae non libidinum turpitudo nasceretur? quae non malorum lerna exsurgeret? Videmus certe non inter rubore digna censuisse, vel celebratissimos reges et monarchas, philosophorum scholas frequentare, ab iisque tum publicae tum privatae vitae instituendae ratione petere, crebroque cum iis de optima Reipub. [Abbr.: rei publicae] forma sermonem conferre. Eat aliquis et tam Graecorum quam Romanorum historias percurrat, inveniet hercle quantum prisci illi heroes philosophiam amarint, quantos sumptus quantosque labores, in ipsa etiam senectute constituti, ut vel aliqua saltem ex parte fructu eius perciperent, sustinuerint. De Dione Syracusano litteris proditum est, eum quamvis sub Dionysio tyranno pessimis moribus imbutus erat, audita tamen Platonis doctrina animum ita mutasse ut praeceptis eius non solum ipse diligenter auscultarit verum etiam Dionysium permoverit ut per ocium Platonem admitteret et audiret. De Publio Scipione Pontanus ex Plutarcho refert, quod etiam in mediis difficilimi belli periculis bonarum artium studia non neglexerit. Quid de C. Pompeio dicam? qui ut auctor est Gellius lib. [Abbr.: libro] 14. cap. [Abbr.: capite] 7. et


page ?4a, image: s006

Aelian. 7. Variar. [Abbr.: Variarum] Historiarum consul iam designatus, Commentarium de administranda Repub. [Abbr.: re publica] a M. Varrone emendicatus est: belloque Mithridatico confecto Rhodum profectus omnes liberalium artium professores audivit: Singulis talentum dono dedit: Posidonium Stoicae sectae philosophum ex morbo decumbentem visere non dubitavit. Sed ut ad propriora accedamus, et ex recentioribus etiam aliquid adferamus: Quis est qui Caroli m. Caroli IV. Ludovici XII. Gallorum regis amorem in litteras litteratosque nescit? Quis Frider. [Abbr.: Friderici] Ducis Saxoniae assiduitatem in annotandis Gnomis et sententiis celebrioribus? Eduardi junioris Angliae regis, ingenii excellentiam, iudicii dexteritatem, felicitatem intellectus ignorat? Omnes nimirum hi viderunt, quantum ad exstirpandam mollitiem, exsuscitandam contra virtutis indolem philosophia, lectioque veterum sapientum conducat. Optimam et felicissimam Reipublicae administrationis formam procul dubio omnes homines optant. At unde eam requirent? ubi invenient nisi in scholarum prytaneis et litterarum monumentis? Hic tamquam in tabella videre licebit, Dinarchias deletas: imperia eversa aut mutata: principes vel insidiis aut aperte e medio sublatos: bella infausto sidere suscepta: alia quae latere et decipere eos solent qui nullam praeteritorum rationem habentes praesentia solum norunt. Hic licebit disserere cum Catone et Themistocle de moderatione


page ?4b, image: s007

civitatis cum Solone et Lycurgo deliberare de ferendis legibus: de frangendis Antoniis et Catilinarum seditionibus dissipandis loqui cum Cicerone: consulere Caesarem de belli administratione: de militari stratagemate audire Hannibalem: cum Socrate de domandis affectibus conferre.

Atque inde fere est, cur doctorum non solum ingenio de rebus gravissimus, sed etiam opera et consortio ad res feliciter gerendas utamur.

Sic Dio Platonis, Athenodori Cato, Pericles Anaxagorae, Panaetii Scipio, Iasonis I.C. [Abbr.: Iuris Consultus] Ludovicus XII. Galliae rex, alii aliorum consilio et institutione usi sunt. Quod tanto magis hodie etiam necesse esse videtur, quanto periculosiora sunt tempora, et quanto plura, quae illorum qui ad gubernacula Reipub. [Abbr.: rei publicae] sedent, molestias curas et labores augent: quae sane esse plurima in tantis seditionum, tumultuum, bellorumque procellis omnes videmus.

Neque tamen haec eo AUGUSTE illustriss. [Abbr.: illustrissime] princeps clementiss. [Abbr.: clementissime] disputo, tamquam deessent Tibi elegantioris disciplinae ornamenta: sed potius ut hoc in genere C. T. [Abbr.: Celsitudinis Tuae] admirandam et cunctis paene saeculis inauditam facultatem efferam valdeque praedicem. Eduardum Angliae regem, cuius ante mentionem fecimus tanto ingenio, tanta doctrina, et eruditione fuisse scribunt, ut si diutius ipsi inter vivos agere licuisset, ipsum Salamonem aequaturus fuisset: Adolescens siquidem XVIII. annorum quattuor linguis claruit, et in artium et scientiarum cognitione


page ?5a, image: s008

eo progressus fuit, ut cum Cardano de variis et non nisi subtilissimis Mathematicorum quaestionib. [Abbr.: quaestionibus] accuratisime disputaret. Consimile quid Annales iactant de Impp. [Abbr.: Imperatoribus] M. Antonino qui ob Philosophiae insigne cognitionem philosophus fuit appellatus: Alexandro Severo, qui Mathematicarum scientiarum peritissimus fuit: quae quidem rara magnaque sunt, et merito ab omnibus praedicantur. At non minor Tua, Illustris. [Abbr.: Illustrissime] princeps laus est: neque dubito certe Te iis si non anteponere, attamen aequiparare. Excellis enim non modo feliciss. [Abbr.: felicissimi] laude ingenii, sed multiplicis cognitione doctrinae, ita profecto, ut in iis qui illustri familia nati sunt, et eiusmodi adhuc in aetate constituti, ampliorem numquam cognoverim. Quod si me tacita cogitatione aliquis refellat, excitabo illi non pagum, non urbem, non regionem, sed universam Germaniam nostram, quem iampridem laudum Tuarum cumulo intumescit. Excitabo illi celeberrimas Germaniae nostrae Academias, in quibus C. T. [Abbr.: Celsitudo Tua] ita ante hac versata est, ut infinitos doctrinae et virtutis suae testes reliquerit. De Homeri natalibus et patria septem nobiliss. [Abbr.: nobilissimae] Graeciae urbes olim certarunt. At quid de Te? quem duae clariss. [Abbr.: clarissimae] Germaniae Academiae Rectorem sibi unanimi omnium Professorum consensu advocarunt. Laudatur ab Aenea Sylvio Carolus IV. Imp. [Abbr.: Imperator] quod philosophorum disputationib. [Abbr.: disputationibus] interesse dignatus fuerit: Commendatur a Suetonio


page ?5b, image: s009

Iulius Caesar quod composita civili seditione per M, Lepidum mota, Rhodum profectus, Apollonio Moloni, optimo tum dicendi magistro auscultavit. Celebratur a Pontano Alphonsus Calabriae dux senior, quod licet arduis et gravissimis regni negotiis subinde interpellaretur, horam tamen lectioni bonorum auctorum destinatam numquam auferri sibi passus fuerit: ab aliis alii hoc nomine in caelum extollentur. Tuam igitur Cels. [Abbr.: Celsitudinem] non laudemus? non commendemus? non in caelum extollamus? quae ita bonarum artium studiis addicta est, ut nihil prius nihil antiquius habeat, quam iis disciplinis animum exornare, quae, ut praeclare Cicero, adolescentiam alunt, senectutem oblectant, secundas res ornant, adversis perfugium ac solacium praebent, delectant domi, non impendiunt foris, pernoctant nobiscum, rusticantur peregrinantur; et omne id tempus quod nonnulli intempestivis conviviis aleae, pilae, aliisque rebus ludicris tribuunt, ad haec sola recolenda sumere.

Rara profecto haec in viro principe merx: rara haec in mediis ales intervolat aulis. Quare macte animi, AUGUSTE generosiss. [Abbr.: generosissime] macte nova virtute perge ut coepisti, illustriss. [Abbr.: illustrissime] generis splendori, doctrinae, pietatis, ceterarumque virtutum lucem adiungere. Patria et saeculum Tibi contigit id, quod amplam ad exercendam virtutem campum, latum ad laudem et gloriam cursum habet. Quamquam quid opus est admonitione mea vel cuiusque alterius


page ?6a, image: s010

ei qui Ephoros Domesticos non minus nobilitate, quam omnium virtutum et disciplinarum cognitione clarissimos habet: quorum quasi e/k perit=/s= quotidianae hortationes accedunt. e/k perit=/s= accedere dico, quia virtutibus omnibus iis quae in sui amorem homines pelliciunt C. T. [Abbr.: Celsitudo Tua] ornata, omnes admonitiones antevertit: sponte facit id, quod facere eam omnes boni et docti gaudent et admirantur. Quae omnia dum ego tacite mecum perpendo, incredibile dictu, quantum afflictae Germaniae de tanto principe gratuler, quae procul dubio si Deus Opt. Max. [Abbr.: Optimus Maximus] ardentissimis nostris precibus annuens, diuturnam Tibi vitam concesserit, fructus virtutum Tuarum percipiet uberrimos. Atque hinc est etiam ut cum Epicae huic operum poeticorum Nicodemi Frischlini, parti omnino praepotens patronus quaerendus esset, sub Tui incliti nominis auspicio, lucem aspicere, eam voluerim. Quod eo libentius feci, ut non solum de lumine C. T. [Abbr.: Celsitudinis Tuae] lumen aliquod mutuaretur suum: sed imprimis ut observantiam meam erga C. T. [Abbr.: Celsitudinem Tuam] hac qualicunque prosphwnh/sei demonstrarem: testatum publice redderem quid sibi patria nostra de Te polliceri deberet: alios etiam excitarem qui haec omnia latius diducerent. Si enim Academiarum Rostochiensis et Tubingensis Professores (viri qui et quanti?) virtutem, eruditionem, prudentiam, omniaque in Te praeter aetatem vere augusta, AUGUSTE Augustissime admirantur et suspiciunt: quid me? quid


page ?6b, image: s011

alios homunciones qui illis multis parasangis inferiores sumus, facere decet? Erunt fortasse et erunt procul dubio non pauci, qui meum hoc propositum sinistrem sunt interpretaturi, improbaturi id: quod ego homo novus nullis vel generis vel litterarum ornamentis commendatus tantum Heroa compellare ausus fuerim, qui munere longe maiore et praestantiore dignus sit. Quibus quidem ego non usque adeo refragor sed ultro accedo. Enimvero sic AUGUSTE Princeps illustris. [Abbr.: illustrissime] statuo nullum esse posse donum quod virtutis Tuae indoli respondere: nullius tantum flumen et vim orationis quae C. T. [Abbr.: Celsitudinis Tuae] laudes ex merito persequi queat. Quid igitur? num propterea resiliam? Ita sane videatur aliis: mihi non irem. Adeo enim me virtutes illae Heroicae quas in T. C. [Abbr.: Tua Celsitudine] instar splendidissimi sideris elucescere video, ceperunt ut factum hoc meum, licet audax fortasse et impudens, immutare tamen non possim. Et quid immutem? Si enim rex ille etiam de manu rustici vel paucas aquae guttulas hilari fronte excepit: cur ego de T. C. [Abbr.: Tuae Celsitudinis] clementia in hoc munusculo litterario si non meo at Frischlini nomine accipiendo addubitem. Et quamquam omnino C. T. [Abbr.: Celsitudinem Tuam] nobiliori munere dignissimam iudico: spero tamen non plane nihil fore in isto libello quod aliquo modo eam oblectare valeat. Ut enim nihil dicam de ipsius auctoris, Frischlinisc: dignitate et doctrina, quem etiam illustris. [Abbr.: illustrissimae] C. T. [Abbr.: Celsitudinis Tuae] parens, liberaliter dum licuit Brunsuigae fovit: non


page ?7a, image: s012

certe omnino nihil sunt hoc in Opusculo comprehensa, quae tamen aut nullum aut alium quam me laudatorem requirunt. Ea enim ego sic a summis viris approbari vidi ut ad veterum laudem pervenirent.

De bonitate vero et Celsitudinis Tuae clementia eo minus despero quo certior atque exploratior eius est naturae et ingenii indoles et plena humanitatis ac pietatis voluntas quae tam incredibili litterarum studio et ardore flagrat. Cum enim omnes artes et disciplinae quae ad humanitatem pertinent, habeant quoddam commune vinculum et quasi cognatione inter se contineantur, non dubium est quin C. T. [Abbr.: Celsitudo Tua] cum in ceteris tanto amore versetur, etiam hanc Poeticam dico singulare favore complectatur, cuius nomen omnium saeculorum temporibus sanctum et venerabile fuit: Et merito certe fuit cum, primo, ab ea paene omnium artium fundamenta et mysteria manaverint. Quae enim est disciplina? quae est scientia quam poetae non primitus vel invenerint vel inventam ad posteros elegantissimis numerorum modulis transmiserint.

Historica scripserunt: Prodicus Phocaeus, Policritus, Homerus, Pisander Alexandrinus, Q. Ennius, Hostilius, A. Licinius, Virgilius, Lucanus, Clemens, Silius. Physica: Pronopides, Xenophanes, Empedocles, Eratostenes Cyrenaeus, Heraclitus, Lucretius. Mathematica: Thales Milesius, Aratus Solensis, M. Manilius. Medica: Musaeus, Andromachus Cretensis, Nicander, Aemylius Macer. Ethica: Orpheus, Draco Atheniensis,


page ?7b, image: s013

Pittacus Mitylenaeus, Solon, Hesiodus Pythagoras. Pastoricia et ad Agriculturam remque familiarem pertinentia: Hesiodus, Theocritus, Oppianus et alii. Theologica: Moses, David, et multi ex recentioribus. Deinde cum ceterarum rerum studia omnia, et doctrina et arte et praeceptis constent: Soli poetae, ut a summis eruditissimisque hominibus accepimus, natura ipsa valent et mentis viribus excitantur et quasi divino Spiritu afflantur. Quae cum ita sese habeant: non raro mirari contigit, fuisse, hodieque esse nonnullos qui poesin eiusque cultores parvi pendant, atque etiamsi Diis placet, nec in scholis iuventuti proponendos nec in bene constituta Republ. [Abbr.: Re publica] ferendos poetas contendant.

Eiiciemus ergo, quos THEOPNEU/ KAI E(RMHNE/AS KAI\ U(PHRE/TAS Deorum, sapientes vocant? Damnabimus qui, Aut prodesse suis aut delectare Camenis: Aut iucunda volunt aut idonea dicere vitae? Repudiabimus, et ad Sauromatas remittemus.

Quos non ambitio, quos non amor urget habendi,
Et quorum ad mores ars facit ipsa bonos
Quique ducum fuerant olim regumque voluptas
Praemiaque antiqui magna tulere chori?

At fabulas, inquiunt, meras tradunt: fabulis autem quid inanius? Nec autem hi intelligendo faciunt ut nihil intelligant, dum ex suis ingeniis beaceis, ceterorum ingenia metiuntur, quaeque ipsis obscura sunt, etiam reliquos non videre putant. Quamquam haec suspicio merito a nostris poetis abesse debebat, qui fabulis istis


page ?8a, image: s014

magna ex parte suis auctorib. [Abbr.: auctoribus] relictis, non nisi vera et utilia sacraque tractant. Quin potius ita statuamus ut quemadmodum in vite, luxuriantibus foliis et palmitib. [Abbr.: palmitibus] fructus occultantur: ita etiam in poematibus, luxuriantibus figuris et fabulis multa cognitu utilia occultari. Sed quid haec apud Principem et Principem eum? qui veterum sapientum monumenta, et inter haec cum primis poetarum, adeo diurna nocturnaque manu terit, ut hac in parte priscis illis Ptolomaeis, Augustis, Scipionib. [Abbr.: Scipionibus] aliisque comparari possit: cuius rei omnibus iudicio esse possunt disertissimae orationes illae ab eius C. [Abbr.: ?] praeterito semestri in publicum emissae, in quibus et ipsum Davidem inter poetas numerat et orationes illustrium poetarum sententiis non secus atque gemmis exornat. Nunc itaque quod solum reliquum videtur, submisse et qua par observantia C. T. [Abbr.: ?] AUGUSTE illustr. [Abbr.: illustrissime] Domine clementiss. [Abbr.: clementissime] oro, obsecro, obtestor ut solita humanitate levidense hoc quidem et exiguum si offerentem: Si auctorem vero et materiam respicias non adeo contenendum munus accipere digneris. Deus Opt. Max. [Abbr.: Optimus Maximus] C. T. [Abbr.: ?] propitio suo numine in Nestoreos annos ad illustriss. [Abbr.: ?] paterni generis dignitatem et totius Reipubl. [Abbr.: rei publicae] Christianae emolumentum clementer regat, tueatur et conservet.

Scripsi Argentorati 14. Calend. Septemb. Anno Christi 1598

Illustriss. T. C. [Abbr.: ?] subiectissimus M. Georg. Pfluegerus Ulmanus.


page ?8b, image: s015

EPIGRAMMA IN POEMATA NICODEMI FRISCHLINI POST eius obitum edita.

Quem quondam INVIDIAE fera vis oppressit, et atro
Funere ad Elysias trusit iniqua plagas,
Ecce redit superas vates FRISCHLINUS ad oras:
Vivet et ingenii per monumenta sui.
Frendeat impia ATE; ferrum meditetur et ignem:
Et moveat cultis bella cruenta libris:
Nil tamen efficiet, nova surget fama Poetae:
Is maiore sui parte superstes erit.
Vis vitam eripuit: non sic abolebit honorem
Ingenio nescit gloria parta mori.

Iosephus Langius Caesaremontanus P.L. [Abbr.: ?] RECTOR ACADEMIAE ARGENTINENSIS MELCHIOR IUNIUS WITEbergensis, Eloquentiae Professor Studiosis S.D. [Abbr.: Salutem Dicit]

Venit aliquot ante menses ad nos Clarissimus et doctissimus vir, D. NICODEMUS FRISCHLINUS, Rector quondam Scholae Labacensis, qui, ut suum hanc nostram in Academiam testatum amorem faceret, de Natali IESU CHRISTI filii DEI carmen scripsit, quod cras hora octava recitaturus est M. IOSEPHUS LANGIUS. Itaque omnes adolescentes studiosos hortamur, huic recitationi frequentes ut intersint propter Auctorem, Poetam insignem, propter carmen ipsum elegans et eruditum: propter denique recitatorem, qui suam hactenus diligentiam, modestiam, eruditionem, industriam probavit. Valete. 30. Decemb. Anno M.D.XXCIV.