Veteribus, cupio coniungere, siquidem per vos licet.
nasu:
NA. sapis;
Nam si tu mecum occasionem arripere hanc, quae obvenit, studes,
Triumphum maximum una mecum paries et mihi, et tibi,
Suevisque et Teutonis; toti denique nostrae Germaniae.
Sin autem occasioni huic tempus sese subterduxerit,
Numquam licebit postea albis quadrigis apiscier.
ario:
AR. Ut se res offerunt, Nasua, non sunt omittenda temere
Quae mox repeti non possunt.
nasu:
NA. non prudenter istuc feceris;
Tum vires minueris tuas; inimicorum animos auxeris.
Ego quod in me est, numquam tibi defuero copiis meis.
ario:
AR. Dii immortales, si unquam, quemquam esse voluistis vestra ope
Adiutum, tum me servatum vultis, et exstinctum Caesarem;
Cum talem adiutorem dedistis mihi, tam generosum Ducem,
Tam exercitatum in armis militem. Nam quo diutius
De clade Helvetiorum cogito, hoc animus magis ac magis
In pectus emicat. Scio enim, quae Caesaris sit ambitio, quae cupiditas
Regnandi; quod studium armorum, qui ardor animi, quae spes sua
Pomeria proferendi latius. Neque enim absistet prius
A bello, quam cum nostram hanc omnem sibi subiciat Galliam.
Quare omnia ut maturius agantur, belli cura stimulat.
nasu:
NA. Sapientis est, quicquid homini accidere potest boni aut mali;
Id praemeditari, omnino ferendum esse modice, si evenerit.
Maioris est consilii, providere, ne quid accidat
Adversi: sed animi non est minoris, ferre fortiter,
Si evenerit.
ario:
AR. Imo, ut ne quid praeterea nobis mali accidat,
Id cautio est. Nam multa incommoda huius belli sentio,
Amissis nuper vectigalibus atque commeatibus.
nasu:
NA. Si ob oculos sibi ponant Carbones, si Longinos Cassios,
Si Cepiones Manlios, et quinque exercitus simul
Fusos; eosque consulares omnes, facile demiserint,
Quas erigunt cristas.
ario:
AR. si saperent. Nam noster miles veteranus est:
Illi tirones sunt: nostrum agmen expeditum et mobile est:
Illud recenti praeda onustum, et impeditum, ac debile.
Sed hic quis est, Nasua, qui huc tam magnifice fert gradum? mane.
Saluus sis hospes.
proc:
PR. salue plurimum, mi homo.
nasu:
NA. Quid hic tu tam insolens?
proc:
PR. Ariovisto mihi
Rege opus est convento.
nasu:
NA. quid tibi togate, sit rei
Cum Rege?
proc:
PR. pauca mandata habeo a Caesare.
nasu:
NA. Mandata, quaenam?
proc:
PR. hic narrandi non est locus.
nasu:
NA. Mane, referam illi.
proc:
PR. facis, ut te decet. Edepol
Paucos invenias hodie in hac terra aulicos,
Benigno verbulo hospitem qui impertiant.
Neque ego credo homines esse iam magis asinos
Animis, canes linguis, leones dentibus:
Quam sunt Regum atque principum satellites.
nasu:
NA. Accede Regem.
proc:
PR. Ubi is est.
nasu:
NA. illic solio insidet.
ario:
AR. Quid vos affertis huc, legati a Caesare?
proc:
PR. Rex Arioviste, Caesar a te postulat
Ut medium aliquem locum colloquio deligas
Se velle de summis utriusque negotiis,
Et de Republica tecum agere.
ario:
AR. Si quid a Caesare mihi
Opus sit, ad eum venero: si quid forte ille a me velit,
Illum itidem ad me venire oportet. Praeterea ego neque sine
Exercitu in eas partes Galliae venire ausim, in quibus
Est Caesar: neque sine commeatu et molimento exercitum
In unum contrahere possum Iocum. Permirum autem mihi
Videtur, quid in hac Gallia, quam bello vici, aut Caesari,
Aut omnino populo Romano sit negotii?
proc:
PR. audies;
Nam quia tanto populi Romani et Caesaris beneficio
Affectus, cum rex atque amicus a Senatu, et Caesare
Consule, sis appellatus, hanc ipsi populoque gratiam
Refers, ut in colloquium invitatus venire gravere iam;
Neque de communire dicendum et cognoscendum tibi putes.
Haec porro percipe, quae nos Caesar tibi referre iusserat,
Quaeque a te postulat. Primum, ne quam hominum multitudinem
Trans Rhenum in Galliam transducas amplius; dein obsides,
Si quos habes ab Aeduis, reddas: tum Sequanis item
Permittas, ut quos illi habent, voluntate tua reddere
Illis liceat: neve [transcriber: Aeduos] lacessas ulla iniuria;
Neve his, sociisue eorum bellum post hac inferas, si ita
Fecisses, sibi populoque Romano perpetuam gratiam,
Et amicitiam tecum futuram, dicit: si non impetret,
Quoniam Marco Messala, et Lucio Pisone Consule
Senatus censuisset, uti qui Galliam provinciam
Obtinuisset, quod commodo facere possit Rei publicae
Defendat [transcriber: Aeduos], et ceteros populi Romani ibi
Amicos, se Aeduorum non neglecturum esse iniurias.
ario:
AR. Ius belli est, ut, qui vicerunt, iis quos vicerunt, pro ut
Lubet imperent. Item populus Romanus victis gentibus.
Non ex alterius praescripto, sed ad suum arbitrium, puto,
Consuevit [(printer); sic: Censuerunt] imperare. Si ego populo Romano et Caesari
Non praescribo quemadmodum suo iure uti debeant,
Cur me a populo Romano oportet in meo impedirier
Iure? Aedui, quoniam fortunam belli tentarunt, mihi
Facti stipendiarii, duobus victi praeliis.
Magnam igitur facit iniuriam Caesar, qui vectigalia
Suo adventu mihi facit deteriora: Quod scito: Aeduis
Ego obsides non reddam: neque iis, neque eorum sociis dehinc
Iniuria bellum inferam, si in eo, quod conventum est, manent,
Stipendiumque quotannis pendunt: si id non fecerint, iis
Longe fraternum nomen populi Romani oberit. Quod mihi
Caesar denuntiat, Aeduorum se non esse iniurias
Neglecturum: nemo hactenus contendit mecum sine sua
Pernicie, cum voluerit, congreditor. Intellecturus est
Quid invicti Germani, exercitatissimi in armis viri,
Qui intra annos quattuordecim tectum non subiere, patria
Virtute possint.
proc:
PR. Nos referemus haec in consilio, Vale.
ario:
AR. Abiit hic: quid nunc agendum nobis autumas, mi Nasua:
Ne quid levi agamus brachio?
nasu:
NA. tute ipse certius omnia
Prospicis.
ario:
AR. Imo etiam tu, quae consulis mihi, recte consulis,
Nam haec ego festive odorabar: et hunc praegustabam nuntium.
nasu:
NA. Ego censeo debere te transire, et aliquo progredi:
Quodque in speciem, famamque belli sit satis, omnino velim,
In interiori parte Galliae habere copias.
ario:
AR. Mihi
De Gallia certum est, concedere homini nato nemini.
nasu:
NA. Semper penes eum agri possessio est, qui plus armis potest.
ario:
AR. Vesontionem cogito occupare, copiis meis:
Et aliquantum, a meis finibus discedere.
nasu:
NA. Idem et ego faciendum censeo. Nam semper est consultius
Bellum in alienis sedibus gerere, Arioviste, quam suis.
ario:
AR. Utique: Nam hoc consilio misi Harudes modo
In [transcriber: Aeduos] populatum terras hostium:
Ut illos bello distineam, priusquam huc eant
nasu:
NA. Sapienter: laudo.
ario:
AR. quin etiam obsides, datos
Ab Aeduis, remisi.
nasu:
NA. Et hoc factum bene.
ario:
AR. Nunc ingrediamur: et, quae reliquae sunt mihi,
Rationes belli persequamur.
nasu:
NA. Ilicet.
Nam approperandum, ne post bellum, quod dicitur,
Suppetias: neu post tempus praesidium parem.
Mirorque adeo, qui habitus animorum fuerit audientibus.
caes:
CAE. Nusquam tuta fides Considi.
cons:
CON. videlicet;
Cum legati ab Aeduis et Treviris,
Eodem hoc tempore veniant, iniurias
Questum.
caes:
CAE. sic est. Nam Harudes, qui in Galliam
Nuper sunt transportati, fines Aeduos
Populantur, ipsi ne obsidibus quidem datis
Pacem Ariovisti possunt redimere; Treviri
Item centum Suevorum pagos dictitant
Ad ripam Rheni consedisse, qui ilicet
Rhenum transire conentur.
cons:
CON. Quid audio?
caes:
CAE. Iis praeesse Cimberium atque Nasuam,
Fratres, CON quid ergo consilii habes in animo?
caes:
CAE. Quid? ego maturandum nobis existimo,
Ne si nova manus Suevorum cum veteribus
Se copiis Ariovisti iungat, minus
Facile resisti possit. Itaque celerrime
Re comparata primum frumentaria,
Magnis contendam ad Ariovistum itineribus.
cons:
CON. Ita quidem opus est facto. Nam quemadmodum intelligo,
Ariovistus cum copiis suis omnibus
Ad occupandum Vesontionem, ex itinere
Quod Sequanorum longe maximum oppidum est,
Contendit, triduique viam a finibus suis
Processit.
caes:
CAE. Istud Dii vetent. Nam ne accidat,
Magnopere praecavendum nobis, Considi.
Namque omnium rerum, quae sunt bello usui,
Facultas summa fertur esse in eo oppido:
Idque loci natura sic munitum undique:
Ut magnam dare possit facultatem hostibus,
Ad bellum ducendum.
cons:
CON. Si est mehercule.
Nam flumen Aldubis, uti quodam circino
Circumductum, pene oppidum totum, alluit:
Reliquum spatium, quod non est amplius pedum
Quingentorum, qua flumen intermittit: hoc,
Inquam, mons continet magna altitudine:
Ita ut radices eius montis, quod sciam,
Utraque ex parte ripae Aldubis fluminis
Contingant. Hunc murus circumdatus efficit
Arcem, et cum munito coniungit oppido.
caes:
CAE. Magnis diurnis nocturnisque itineribus
Contendere huc propero: occupato ut oppido
Illic praesidium collocem: sequere huc.
cons:
CON. sequor.
lydu:
LY. Siccine me abs te scorto contemni, virum stratioticum?
tusn:
TU. An nullos praeterea habes bigatos, quos in aleam
Deponas?
lydu:
LY. Dii te perdant meretrix.
tusn:
TU. ecquid te pudet,
Hominem te sine argento inveniti, quasi cassam nucem?
lydu:
LY. Nisi mulier esses praerancida, machaerae te huic obicerem.
tusn:
TU. Nisi tu esses coquus, vilissimum mancipium, hic in luto
Te vacuum provoluerem.
lydu:
LY. mediam te diruptam velim.
tusn:
TU. Et ego te iam sublimem suspensum.
lydu:
LY. stimulorum seges.
tusn:
TU. Carceris custos.
lydu:
LY. Flagri gymnasium.
tusn:
TU. lixa compedum,
Et catenarum colone, sycophanta, verbero,
Leno, homo Graeca fide.
lydu:
LY. Prostibulum populi, militum
Pernicies, quae abundas ficis, et mariscis Gallicis.
tusn:
TU. Sic certe: num et tu vis ficorum horum portiunculam?
lydu:
LY. Dii te perdant: cuius ego tres noctes non redimam mihi
Vel teruncio.
tusn:
TU. neque ego tam vili vendidero tibi.
lydu:
LY. Nauteam malim bibere, quam te semel oscularier.
tusn:
TU. Et ego lasano praeoptarim pangere, quam tibi, suavium.
lydu:
LY. Capram oles.
tusn:
TU. et tu hircum.
lydu:
LY. quid ago? hostimentum pro pecunia.
tusn:
TU. Sic ut sementem feceris, ita et metes.
lydu:
LY. iacuisti heri
Inter milites quinque.
tusn:
TU. Incestasti [(printer); sic: Incestati] tu matrem tuam.
lydu:
LY. Edepol faciam, ut quae sies scias. Tu: Sat novi ego, quae siem:
Set tu, qui sies, adhuc nescis. Quare indicio meo
Opus erat.
lydu:
LY. Nihil efficio: abi directe in malam crucem.
tusn:
TU. Ibi tu nunc quidem es: qui perdidisti omnem pecuniam,
Abeo. Nam satis mihi fortunatus hic des fuit.
lydu:
LY. Quaere alium, quem posthac in transennam ducas, improba.
Dii male faxint Thrasymacho, qui hanc pestem huc introduxerit.
Iam isthaec alienum cenabit: iam gustabit de meo.
Cui homini Dii sunt irati, hunc tali obiciunt bestiae
Erit ubi ulciscar Thrasymachum, quam primum huc redierit.
Ibo intro: et quod decessit hodie, pensabo in crastinum.
Sed hoc velim ex te scire, qui nam prae reliquis ita trepident.
labi:
LA. Qui nam Caesar? tribuni militum, praefecti, ceteri,
Qui te huc ex urbe amicitiae causa secuti in Gallias.
Non ita magnum in re militari habent usum.
caes:
CAE. non falleris.
labi:
LA. Itaque alius alia causa illata, quam sibi dicat, hodie,
Ad proficiscendum esse necessariam, petit, ut bona tua
Voluntate liceat sibi discedere, domumque revertier.
caes:
CAE. Hoc illud?
labi:
LA. nonnulli pudore adducti, ut declinent sui
Timoris suspicionem, remanent. Hi neque vultum fingere,
Neque interdum lacrimas tenere possunt: quin imo abditi, aut
Fatum suum queruntur, aut cum familiaribus suis
Commune periculum miserantur. Et quid verbis est opus?
Vulgo totis castris testamenta obsignantur.
caes:
CAE. Papae.
labi:
LA. Atque horum vocibus ac timore [(printer); sic: timorem] paulatim etiam nunc, ii
Qui magnum in castris usum habent, centuriones et milites,
Et qui praesunt equitatui, omnes perturbantur.
caes:
CAE. proh DEUM
Immortalem, quaenam ista mollities animi? quae timiditas?
labi:
LA. Qui se ex his omnibus minus timidos existimarier
Volunt, non se hostem, sed itineris vereri angustias,
Et magnitudinem silvarum, quae inter eos atque Ariovistum
Hic intercedunt, aut rem frumentariam: ut sat commode
Possit supportari.
caes:
CAE. Quam bonus est artifex timor: omnia
Qui fingere potest. Nam de hac re sors viderit, aut si quispiam est,
Qui curet haec Deus.
labi:
LA. nonnulli etiam tibi huc renuntiant,
Cum castra movere, ac signa ferre iusseris:
(Senarius)
Non fore dicto audientes, neque laturos signa.
caes:
CAE. Sat habeo.
Tu praeco signum da tuba, et concilium propere convoca,
Adductis omnium ordinum ad me centurionibus. Volo
Ego periculum facere, quid virtus possit [(printer); sic: poterit] , quid metus.
Huc sedero [(printer); sic: sedere] : dum conveniant, quos convocare iusseram.
Aliter, quam censuere ipsi, fiat, modo non ducem belli
Atque Imperatorem suum, veluti dicta die, accusent:
Quis, quaeso, aequo ferat isthaec animo? Nam quid obsecro est tandem:
Quod aut quam in partem, aut quo consilio milites in hanc urbem
Ducamini, id vobis quaerendum, aut cogitandum censeatis?
Ariovistus me consule cupidissime populi nostri
Amicitiam appetivit: cur hunc tam temere putet quisquam
Ab officio discessurum? Mihi quidem plane persuasum est,
Meis postulatis cognitis, atque aequitate perspecta
Conditionis, Ariovistum neque meam populive Romani,
Repudiaturum gratiam. Quod si furore correptus
Amentiaque impulsus, forte inferat bellum:
Ecquid veremini tandem? aut cur de virtute vestrapte,
Meave diligentia desperatis? Periculum factum
Est huius ipsius hostis, patrum nostrorum memoria: cum
Cimbris et Teutonis, a Mario pulsis, non minorem,
Exercitus laudem quam Marius Imperator, in pugna
Meritus esse videbatur. Factum etiam nuper in Italia hostis.
Periculum, in tumultu servili: quos tamen aliquis usus,
Ac disciplina, quam a nobis acceperant, levarat.
Ex quo perfacile iudicarier potest amici,
Quantum [(printer); sic: Quem] in se habeat boni constantia: propterea, quod armatos
Vicimus, ac victores, quos ante aliquamdiu sine causa
Inermes timuimus: Denique idem sunt hice Germani:
Quibus cum saepenumero Helvetii aperto Marte congressi,
Non solum in sedibus suis, sed etiam in finibus illorum
Plerunque superarunt: qui tamen nostro pares esse
Exercitui non potuerunt. quod si has helveticas gentes
Ob id vicimus: ut Germanis tradamus imperium nostrum:
Agite ad penates, ad parentes, ad matres revertamur:
Et decus a maioribus acceptum, barbaris relinquamus.
labi:
LA. Isthuc Dii magni prohibessint.
caes:
CAE. Nunc si quos proelium adversum,
Et fuga Gallorum movet, hoc si quaerant reperient, belli
Diuturnitate defatigatis Gallis, Ariovistum,
Cum multos menses castris, ac paludibus, latebrisque
Se continuisset, neque sui ullam fecisset potestatem,
Desperantes iam de pugna, et dispersos subito adortum,
Magis ratione ac consilio hostem, quam virtute fecisse,
Cui rationi contra homines barbaros, atque imperitos
Locus fuit, hac non spero capi nostros exercitus posse.
Scelere habes partum [(printer); sic: habet] in Gallia regnum, latrocinio, caede,
Iniuriis in populum Romanum, direptione agri
Sociorum, contra foedus: quae omnia quam invisa sint Diis,
Sentiet in exitu rerum suarum, Rex Ariovistus:
Favet adhuc pietati, ac fidei nostrae Deus, opifex mundi:
Per quem populus Romanus ad tantum fastigii crevit:
Ut iam vires Latinae totum complectantur orbem.
Et quanto maiores Philippi olim, Antiochique opes Regum,
Non sunt maioribus populi Romani copiis, fractae?
Si qui timorem in frumentationis difficultatem
Angustiasque itineris conferunt, hi faciunt arroganter,
Cum aut de officio Imperatoris desperant, aut mihi audent
Praescribere. Haec mihi sunt curae, frumentum Sequani, Leuci,
Et Lingones dabunt. Iamque in agris sunt matura frumenta.
De itinere iudica bimus brevi post tempore. At vero
Quod non fore audientes dicto vos, neque signa laturi
Dicimini, nihil hac re commoveor. novi enim quibuscumque
Exercitus dicto audiens non fuit, aut re male gesta
Fortunam defuisse, aut etiam aliquo facinore comperto
Auaritiam esse coniunctam. Meam innocentiam ostendit
Vitae perpetuae curriculum: rerum felicitas bello
Helvetiorum perspecta est. Itaque, quod fueram in longiorem
Diem collaturus, repraesentabo: et proxima nocte,
De quarta vigilia, castra movebo: ut quamprimum animadvertam,
Utrum apud vos pudor, atque officium an timor praepolleat. Quod si
Praeterea nemo sequatur, cum sola tamen legione ibo
Decima: de qua non dubito mihique ea praetoria cohors esto.
labi:
LA. Decima legio tibi princeps, per Tribunos militum, Caesar,
Mirifice gratias agit: quod iudicium optimum de se
Fecisti: seque esse ad bellum gerendum prae omnibus longe
Promptissimam confirmat. Tum legiones ceterae, atque harum
Tribuni, et centuriones, sese purgatos volunt omnes.
Numquam dubitasse se, neque timuisse, neque suum scire
De belli summa iudicium esse, sed sui Imperatoris [(printer); sic: Imperatoribus] .
caes:
CAE. Ite ergo, et ut quisque suos manipulos educat instructos,
De quarta noctis vigilia, dent operam singuli.
labi:
LA. fiet.