image: s001

OPERUM POETICORUM NICODEMI FRISCHLINI POETAE, ORATORIS ET PHILOSOPhi, pars scenica: in qua sunt, COMOEDIAE QUINQUE, REBECCA, SUSANNA, HILDEGARDIS, IULIUS REDIVIVUS PRISCIANUS VAPULANS, TRAGOEDIAE DUAE, VENUS, DIDO. Ex recentissima auctoris emendatione. [Gap desc: illustration] Cum Privilegio Caesareo. Apud Bernhardum Iobinum. Anno 1585.

PIETATE, PRUDENTIA, ET VERA NOBILITATE ORNATISSIMIS viris: Ulmae, civitatis Imperialis, Coss. et Senatoribus, Dominis suis colendis. S. P. D. Nicodemus Frischlinus.

aut fortuito fuisse consociatos: sed certo sapientissimi Dei Patris consilio, suum se inivisse matrimonium. Nam haec cogitatio, omnes labores, qui piis hominibus subeundi sunt, leviores reddit: haec omnes molestias lenit: omnes dolores mitigat: haec omnium aerum gnarum, quae piis conjugibus occurrere possunt, dulcissimum condimentum est. Recordantur enim pii homines, se in eo vitae genere versari, in quo Deus ipsos versari voluerit, atque etiam iusserit. Itaque in aduersis rebus ad solum Deum, huius ordinis auctorem confugiunt: et ab eo solo opem atque auxilium petunt: in quo solo omnem spem, fidem fiduciamque collocant. Equidem gratum esse Deo, matrimonii statum: filius ipse DEI, servator et propagator humani generis, multis argumentis testatum fecit. Quomodo enim suam ille in hac re, [Gap: Greek text] , melius potuisset ostendere: quam quod Adamo, primo homini Evam suam, quasi pronubus adduxit: et quod Isaaco Rebeccam suam, ductu angeli, per manum serui Eleasari, copulavit: et quod Tobiae Saram suam, ministerio Raphaelis Archangeli, connubio junxit stabili, propriamque dicavit? quod denique

nuptiis Canae, in Galilea ipsemet interesse, easque miraculoso quodam dono honorare voluit? Neque est, ut Ethnicorum ac profanorum hominum conjugia mihi obiciat quispiam: quasi et illa Deo fuerint perinde grata, uti conjugia piorum et Sanctorum hominum. Nam quibus illa plerunque coeperint auspiciis, quibus artibus creverint: quos sortita sint exitus: annon praeter historias, etiam poetarum fabulae ostendunt? Aut enim meretriciis amoribus suas nuptias Ethnici conglutinabant: aut easdem adulteriis polluebant, aut levi de causa matrimonii copulam rursum divellebant. Et quamquam Terentius Plauto, in hac parte praeferri solet: quod honestiores introducit meretrices, quam ille. (Terentianae enim meretriculae copiam sui non omnibus, sed uni tantum faciunt, et ea quidem lege: ut vitatae ducantur in matrimonium: et hoc modo in integrum restituantur: quemadmodum fere omnes Terentianae Comoediae in nuptias desinunt) tamen hanc rationem contrahendi matrimonia, Deo vehementer displicere: ut qui sexto praecepto Decalogi, omnes vagas libidines vetat, nos quotidiana exempla, quae ob oculos

versantur, clare id docent. Sunt enim eiusmodi conjugiorum successus plerunque infelices, atque inauspicati: et perpetuae inter tales conjuges rixae, simultates, discordiae, perpetuaque jurgia. Quare nullam meretur excusationem Terentius: quod honestiores facit meretrices et scortatores, quam Plautus: et quod colore matrimonii, amores pingit meretricios. Longe honestiores sunt nuptiae, quas Spiritus sanctus in sua Ecclesia copulat. Nulli enim hic sunt lenones, nulli parasiti, nulli supparasitantes servuli, nulli senes irati, nulli placabiles. Hic angeli sunt paranymphi: hic filius Dei pronubus: hic sponsi et sponsae, pientissimorum parentum pientissimi [(transcriber); sic: pientismi] liberi. Quod cum ita sit, neminem [(transcriber); sic: niminem] ego fore arbitror, qui mihi vertat vitio: quod ego in meis comoediis [(transcriber); sic: comaediis] , Hebraeorum exemplo, spoliavi Terentium, et Plautum sua phrasi: eamque in meliorem et sanctiorem usum conuerti. Nam sicut Hebraei Aegyptios auro spoliarunt: idque in terram Cananaeam secum abstulerunt: ut aurea vasa exsillo conflarent, in usum divini cultus: ita nos Christiani Ethnicis sua dona, quae Deus olim illis concesserat: et quibus illi nequiter abusi fuerunt: rursum

auferre, atque in pium usum conferre debemus. Quod autem vobis viri Nobilissimi, Coss. prudentissimi, senatores amplissimi, hanc Rebeccam dedicare: et vestre, Reipub. Sempiternum deinceps monumentum esse volui: causae non sunt obscurae. Nam certo mihi cognitum atque perspectum est, cum omnia literarum studia vobis curae esse, tum inprimis ea, quae cum eleganti doctrina etiam pietatem habent conjunctam. Nam quid ego multa dicam de cultu religionis in vestra Ecclesia: de sacris doctoribus et pastoribus, viris tum piis, tum religiosis, tum doctis, tum disertis? quid de vestro senatu: in quo viget justitia, floret aequitas, regnat beneficentia? quid de vetustissimis familiis, de Craftiis, de Schadiis, de Ehingeris, de Hartliebiis? quid de schola, in qua liberi vestri ad studium pietatis et optimarum artium linguarumque pulcherrime efformantur? et tam discipuli, quam magistri liberalissime foventur ac sustentantur? quid de tot Iuris peritis, de tot medicis dicam, viris clarissimis, et ad Rem pub. regendam et conseruandam natis, non factis hominibus? Satius profecto est, de his tantis rebus omnino tacere,

quam pauca verba facere. Dies enim mihi ad narrandum ea, quae ego in vestra Repub. non semel vidi, non erit mihi satis. Unum hoc oro vos, ne avaritia inductum fuisse cogitetis, ut a pristino patrono, cui mortuo jam Rebecca haec tradita et commendata olim fuerat, eam ad vos nunc transferam. Sordidorum hominum hi sunt mores, ut novis praefationibus novum argentum, non novum patrocinium quaerant. Mihi vero longe aliud consilium est: longe aliud propositum longe alia sententia. Si enim meae Comoediae, quas profero,, eandem apud vos inveniant gratiam, quam invenere iam pridem apud Memmingenses, meum ego finem probe me assecutum fuisse exsistimaro. Valete, viri nobilissimi et prudentissimi.

Deus OPT. MAX. vos vestramque Rem pub. saluam esse velit. Argentorati. Cal. Octob. Anno 1584.

PERIOCHA COMOEDIAE.

Senex Abrahamus metuens filio Isaco,
Ne Chananaeis inuolueretur nuptiis,
Servum atriensem domus suae Eleasarum,
Iuramento obstrictum, mittit procul a Chana:
In Mesopotamiam: ut petat uxorem filio,
De familia et cognatione Bathuel.
Ismael interim operam dat venatui:
Et plagis multat agricolas patris Abrahae:
Eleasarus profectus Charras [Reg: Carrhas] , pervenit
Ad urbis puteum: ubi reperit miro Dei
Ductu, ex improviso quaesitam virginem
Rebeccam, Bathuelis huius filiam.
Domum deductus a Laban, exorat patrem,
Bathuelem, ut illam uxorem spondeat Isaco.
His propere confectis [(transcriber); sic: coufectis] rebus cum virgine
Rebecca, Eleasarus servus domum redit,
Eamque forte occurrenti sibi in via
Hero suo, praeter spem tradit Isaco.

PRincipio vos saluto, qui hic estis boni:
Nam pro bonis merito omnes vos agnoscimus:
Nec quemquam adesse iudicamus hic malum.
Aut si adsint nonnulli mali atque malevoli,
Eos rogatos volumus ut se meminerint,
Nec metui a nobis, nec magni aestimarier:
Cum odii sui causam hic nullam prorsus habeant.
Mihi quidem invidet, qui volet, et quam diu
Volet. Haud enim cuiusquam causa malevoli
(Ne forsan erretis) ego disrumpar hodie.
Sed, ut dixi, vos qui venistis huc boni,
Iam primum a principio, viros uti bonos,
Salvos et incolumes omnes esse volumus.
Nam vestra freti benevolentia et fide
Nihili improborum facimus contumelias.
Quod enim nonnulli dictitant, rem esse facilem
Et expeditam, Drama scribere Comicum:
Iis hoc responsum damus, olim quod malevolis
Suis dedit Terentius: in medio omnibus
Palmam esse positam, qui artem tractant Musicam.
Quod si quis nobiscum inre simili fecerit
Periculum, eum subinde novis nos fabulis
In Musicum hoc certamen provocabimus,
Nam hac tempestate flos poetarum viget.
Et si illos etiam vos Poetarum loco
Numerari vultis, qui in triviis sua carmina
Nullo labore facta, disperdere solent:
Sane Poetarum hodie quaedam lerna erit:
Qui vel ducentos versus, aut etiam amplius,

In uno pede stant es conficient; ut vetus
Ille et lutulentus iactabat Lucilius.
Sed his neglectis, alio nunc me conferam,
Ac primo vobis nomen huius eloquar
Comoediae: ut sic argumentum facilius
Quod sit futurum, intelligatis initio.
Deinde paucis, quid veniam, et quid vos velim,
Ostendam: ut aequanimitatem vestram impetrem.
Vos, si aures vacuae sunt, huc animadvertite.
REBECCA nomen est huic Comoediae:
Nam in ea Rebecca Bathuelis filia,
Gnato Abrahae nuptum locatur Isaco:
Opera et fide atriensis serui Eleasari:
Qui missus in Mesopotamiam procul a sene,
Eam herili filio secum adfert coniugem.
Sed quia pater omnia tradidit Isaco:
Iratus Ismael tumultus excitat:
Et agricolas premit venationibus.
Is ad fratrem hodie non veniet, neque ad patrem:
Poeta noster noluit: nec Bathuel
Huc in Chanan veniet: neque eius familia,
Praeter Rebeccam, quia loci isti sunt nimis
Remoti: quod vos scire primum voluimus:
Ne quis miretur, cur nulla Abrahae, aut isaco
Cum Bathuele sint colloquia. nam tribus
Locis peragetur hoc totum negotium.
Senex hic Abrahamus est: hic Isacus:
In illisce una qui cum patre habitat aedibus,
Haec silva est Pharan, ubi venatur Ismael:
Haec civitas Charrae [Reg: Carrhae] Mesopotamiae erit,

In quibus habitat pater Rebeccae Bathuel.
Anni quidem elapsi sunt ab eo tempore
Quo nuptias istas celebravit Isacus,
Ter nulle quadringenti [(printer); sic: quadraginti] , quinquaginta novem:
Annis puta ante Christum e virgine editum
Mille octingentis, octoginta quatuor.
At nos eas hodie iterum celebrabimus
In hoc proscenio, siquidem per vos licet,
Et vos vestro favore nos iuvabitis.
Nunc argumentum ne a me expectetis rei,
Puer qui primus huc veniet, lotum aperiet,
Remque omnem in verba conferet paucissima.
Vos vero maximo unum hoc oramus opere,
Benigne ut operam detis ad nostrum gregem.
Curas et aes alienum, quod vestra inopia,
Et divitum avaritia conflastis, paululum animis
Eicite: nemo flagitatorem suum
Formidet. nam qui exegerit hic pecunias,
Eum Ismael male multabit venabulo.
Poeta noster hanc potestatem ei dedit.
Quando alia agetur, sceptrum amittet denuo,
Et forte, qui nunc Ismael est, tunc Syrus erit,
Aut rusticus, aut mendicus, aut lorarius,
Aut quicquid denique eum poeta fecerit.
Quod reliquum est: iam nunc operam date et aduertite:
Nobisque adeste aequo animo per silentium.

NIC. FRISCH. REBECCA. ACTUS I.

Scena I. Abrahamus, Eleasarus.

VOs ceteri rus [(printer); sic: ceterius] hinc abite, Eleasare
Adesdum: paucis te volo. El. Dictum puta:
Nempe ut curentur recte haec. AB. imo aliud. EL. quid est?
Quod ubi mea ars efficere hoc possit amplius?
AB. Nihil istac [(transcriber); sic: istaac] opus est arte, ad hanc rem, quam paro:
Sed his, quas semper in te intellexi sitas,
Fide et sedulitate. EL. expecto quid nam velis.
AB. Ego, postquam Sara fato defuncta est, memor
Humanae fragilitatis, et aevi lubrici,
Paucos ante dies, ut nosti, rem familiae
Constitui: ut lites inter liberos meos
Caverem: cum sciam plerumque maximas
Solere hodie simultates exsistere
Et fratrum gratiam, haud raro, ob patrimonium
Dirimi. El. Ita est. Ab. Hoc malum ut, antequam moriar, domi
Praeverterem: modo testamentum condidi.
Nam bona, quae possedi, legavi uni Isaco
Omnia: nempe agros, vineas, praedia, domos,
Pecudumque greges, et ancillas, et servulos
Quandoquidem ad hunc solum promissio pertinet
De fatali promissione Chanaae.
Reliquis vero, quos DOMINUS a terrae istius

Hereditate exclusit: neque latum pedem
Tenere hic voluit: auri solum munera,
Et argenti, ut nosti, dedi donaria.
EL. Scio factum, et non parum hinc odii natum tibi.
Nam Isaco postponi aegerrime tulit Ismael.
AB. Nihil hunc moror, nec quicquam eius odia. nam Dei
Amore est omnium hominum praeponendus odio.
EL. Ita est. AB. Sed sine me pervenire, quo volo.
Nam bene cum istuc successerit negotium:
Unus adhuc restat scrupulus, qui me male
Habet, et dies noctesque pungit, ac nimis
Male vellicat: eumque animo evellere iam diu
Laboro, El. Quis nam ille est, here, scrupulus, cedo!
AB. Id audies. Nam ad eum eximendum tua opera
Mihi ac fide usus est. Itaque te maxime
Rogo, ut in ea re mihi morem geras. EL. Tuum
Here Abraha, in me Imperium est. non in te mihi.
Promparatus sum exequi, quicquid iubes.
AB. Nunquam te aliter, atque es, animum induxi meum.
EL. Quin ergo, quicquid est, id imperas, here?
AB. Haud magna res est, quam te facere nunc velim.
EL. Eo minus molesta, aut gravis erit mihi.
Sed quaenam est? AB. Rem omnem nunc a principio audies.
Eo pacto et meum consilium facilius
Cognosces, et, quid facere in hac re te velim,
Melius intelliges. EL. Ausculto perlubens.
AB. Postquam Isacus ex ephebis excessit meus:
Et aetatem virilem iamdudum attigit:
Nunc rebus, ut volui, compositis omnibus,

Hoc superest unum: ut de uxore illi commoda
Prospiciam, dum vivo: ne olim me mortuo,
Retia tendantur ei per matrimonium:
Ut nunc mos hominum [(transcriber); sic: hominim] est maxime. EL. Sic est. AB. Nam ea
Quorumdam perfidia nunc est, ut, quos student.
Perdere, nec iustam habent causam, illos nuptiis
Inuitent, illaqueent, irretiant: dein
Tanquam in cavea quadam praeclusas aviculas,
Iugulent, mactent, trucident infando modo:
Quod nuper admodum a Galilaeis aliquibus
Hic factitatum vidimus: quos neque fides,
Neque ius commune gentium repressit, neque
Reflexit, ut immane hoc non auderent scelus.
EL. Equidem vera memoras: nam fama huius rei
Nunc per totum terrarum orbem percrebruit [(transcriber); sic: percrebuit] .
AB. Hoc uti periculum caveam, nunc tempus est,
Dum vivo: modo tu morigerum te praebeas.
EL. Quin tu uno verbo dic: quid est, quod me velis.
AB. Ita faciam. Hoc primum in hac re praedico tibi:
Quod grandes hominum factiones non moror:
Cuiusmodi sunt harum in Chanaa gentium.
EL. At, quaeso, affinitates istae non placent,
Quas Chananaei tibi sponte sua destinant?
AB. Minime. EL. Nec Ephronis Hettaei, qui te suum
Ut scis, dominum vocat, sibique gratiam
Tuam dono nuper conciliare studuit?
AB. Nihil hunc moror, neque quicquam eius donaria
EL. At neque Abimelechum et Phicholem tibi foedere

Et summa amicitia obstrictos: summos viros?
Quorum nemo est, qui filiam suam tuo
Uxorem deneget gnato. Ita sensi tibi
Hos omnes benevolos. Ab. Imo haec dudum mihi
Illorum subolet benevolentia: ac nimis
Metuo ne filio tendantur retia.
EL. Cur hoc metuis. AB. Quia nuptias istas ego
Malo effugere, quam alii forsan adipiscier.
EL. Quamobrem obsecro? AB. quia non possum cum his hominibus
Affinitatem colere. EL. Quae res vetat:
AB. Quia novi ego mores huius saeculi malos.
Nam hodie in uxore ducenda, non qua fide
Aut religione, sed quibus pecuniis
Instructi sint homines, spectarier solet.
EL. Non satis intelligo, quo tendas. AB. Non? EL. Non satis,
AB. Nempe ergo apertius vis me loqui? EL. Ita volo.
AB. Primum Chananaeos nosti homines esse impios,
Et cultores imaginum stultissimos?
EL. Novi. AB. Et multos habere deos. EL. Nae plurimos.
AB. Nec spem ullam ponere in promisso semine?
EL Nullam prorsus. AB. Nec circumcisos? EL. Neutiquam,
AB. Neque foederis memores, quod mecum iniit Deus?
EL. Novi isthaec, here, quae dicis, et ut dicis, animum
Induco: et te hoc mihi cupio credere. AB. Quomodo
Igitur cum gente, exitio devota a Deo,
Affinitatem contraham, aut sobolem meam

Permisceam: nisi relligionem quoque
Et divinum cultum abiciam, profanaque
Sacris, et caelum terrae confundam? EL: An fore id
Credis? AB. Cur non credam? EL. Quia is nihilominus
In mente sua, patriam religionem, et fidem
Potest habere sartam tectam et integram:
Etiamsi Chananaeam nactus sit coniugem.
Imo futurum spero, ut hoc connubio
Animum soceri lucretur atque coniugis.
AB. Istuc in filio fieri periculum
Grave est. EL. Quid ita? AB. Quia enim heredem ipsum habeo unicum,
Ad quem promissio DEI de SEMINE
Illo venturo, et terrae istius hereditas
Pertinet: omnibus hic prospiciendum mihi modis,
In cultu ut religionis maneat firmiter:
Nec usquam a pietatis declinet semita,
Neve improborum perdatur consortio.
Solent enim bonos etiam mores malae
Contaminare haud raro consuetudines.
Tum inprimis, si quis uxorem nactus siet
Superstitiosam, illiberalem, incommodam,
Superbam, petulantem prophanam et impiam:
Magnum imminere solet, non tantum dominii,
(Cuius iactura levior: sive uxor regat
Virum, sive vir uxorem: modo domestica
Res curetur bene) sed fidei periculum:
Cuius qui semel in vita naufragium fecerit,
Is nunquam post facile pietatis anchoram

Apprehendet: neque in portum optatissimae
Vitae appellet. EL. Miserum me, qui haec nunquam hactenus
Ita expendi. Sed perge, ut coepisti, loqui.
AB. Nunc, quantum in hac re mulierum praepolleat
Astutia, ut a religione abducant viros:
Quanta Satanae fraus sit: quanta harum gentium,
Quas inter aetatem nunc ago, versutia;
Evam exempla prioris vitae me commonent.
EL. Quaenam obsecro? AB. Audies, ausculta EL, Operam hanc tibi
Dico. AB. filium meum maiorem, qui hic habet
In Pharan, Ismaelem nostin? EL. Optime.
Ab. Et matrem eius Agar? El. quidni? Ab. Et eius coniugem
Aegyptiam, a matre ipsi [(transcriber); sic: ipfi] desponsam? EL. probe.
AB. Quid? Lothum filium fratris mei Charan?
EL. Tanquam te. AB. Nunc audi, quid ambobus mali
Ex matrimonio, et mulierum fraudibus
Evenerit. EL. Dic, obsecro. AB. Ismael technis
Aegyptiae suae a religione et fide
Patrum suorum tam longe recessit, ut
Circumcisi praeputii parum memor:
Et foederis, quod mecum iniit iam olim Deus
Promissionumque irrisor nequissimus,
Osirim et Isidem honore honoret maximo,
Deos Aegyptios; tum praesertim Isidem,
Quam aliae gentes Dianam nominant, colit
Impendio: quod haec Dea creditur feris,
Et venatoribus praeesse, quasi aliquod
Numen. EL. Profecto res apparet: nam Isidem

Plus iusto ab illo honorari, ostendunt ferae,
Queis [Reg: Quibus] nimium studet: et agrestium querimoniae,
Quas passim divulgant de ipsius iniuriis,
Et ferme quotidie novas huc perferunt.
AB. Quod si hoc idem periculum alteri meo
Contingat Isaco, nolim in lucem editum.
EL. Istud Deus prohibeat. AB. Sic spero fore
Sed fratris filium, quid ego dicam tibi.
Quem filiae vino madefactum, proh pudor,
Ad incestam impulere consuetudinem.
EL. Novi factum: et profecto illius me pudet.
AB. Quid ipsum Adamum, primaevum patrem omnium,
Qui Evae blanditiis illectus, malum sibi
Vetitum male gustavit: mandatoque DOMINI
Temere admodum neglecto: cum uxori fidem
Haberet: et se, et posteritatem in miseriam
Et hanc lacrimarum vallem, adeoque in luridi
Barathri aeternam praecipitavit voraginem.
Adeo potens res est, muliebris in viro
Seducendo fallacia: praesertim in fide
Erga Deum, et religionis negotio.
EL. Istuc sapere est, res lam olim praeteritas sibi
Pro disciplina et praeceptis habere: et hinc
Casus futuros longe prospicere, et velut
Ab excelsa quadam specula, periculum
Venturum providere. AB. Tu ergo Eleasare
Serua, quod in te est, filium, et me, et familiam:
Ne forte talibus se inuoluat nuptiis.
Nam ego haud quemquam fideliorem habeo, neque
Cui plus credam, nec qui magis ex sententia

Mihi sit: neque adeo cui meum concreduim
Filum hodie, quam tibi, Eleasare, audacius.
EL. Here mi, ego hoc tibi pro servitio debeo,
Conari manibus, pedibus, noctesque et dies:
Capitis periculum adire, dum prosim tibi,
Tuoque gnato, atque adeo toti familiae.
Proin impera, quod vis: effectum tibi dabo.
AB. Amo te, et merito te semper feci maximi:
Neque unquam veritus sum abs te, ne faceres idem,
Quod uulgus seruorum solet, ut deluderes
Me consutis dolis. EL. Egon istuc in animum
Inducerem? id me magnus prohibeat DEUS.
Nam ut adhuc locorum feci, faciam sedulo:
Ut maxime, quod in rem conducat tuam,
Id agam, id persequar animo, corde atque viribus.
AB. Da mihi manum tuam, optime. EL. Non manum modo,
Sed omnem operam, fidem, ipsum quoque animum meum:
Qui qualis in te sit, notum tibi arbitror.
BA. Eleasare, ego non tribuo hoc auribus tuis:
Novi, qui vir sies, et quam paucos tui
Similes habeas. Nam hodie, qui in aulis Principum
Versantur, et consilia rei dant publicae,
Multi non domini, sed sua commoda promovent:
Quippe, quibus nil praeter pretium dulce est. EL. ita est.
AB. Tu vero omnia tua posthabes meis commodis:
Neque unquam ulla in re tua mihi defuit fides.
Nam saepe ego res multas commendavi tibi
Dubias, egenas, inopes consilii boni:
Quas tu sapienter, docte, candide, ac bene
Mihi reddidisti effectas hic opera tua.

Tum filium meum, fidei, ac fiduciae
Tuae mandatum, curasti probe et bene,
Pudiceque educasti ingenium illius, in
Artibus, in honestis literis, et moribus.
Nam ceteri, quod faciunt, plerumque aulici
Magistri, ut principes suae concreditos
Fidei, a studiis ac literis ad ocium
Retrahant, et philosophos contemnere, et viros
Doctos ridere assuefaciant: quasi principe
Indignum esset, vacare literis bonis:
Et satius, ut corpus venando exerceat,
Quam animum, praecipuam partem hominis, studio artium,
Et literarum expoliat. Horum tu nihil
Eum docuisti: sed ea tantum, quae pium,
Sapientem, laudatumque principem decent.
Quibus pro benefactis fateor deberier
Tibi, praeter libertatem, qua te lubens
Iam olim donavi, multas gratas gratias.
EL. Here, si quid facio, aut feci, quod placet tibi: et
Id gratum fuisse aduersum te, habeo gratiam.
Nam merito haec evenerunt a me tibi. Si enim
Ego item memorem, quae tu locasti in me bona,
Nox diem adimet. fecisti enim, ut nunquam tibi
Dignas referre gratias possim satis:
Perinde, ut tu promeritus de me et filio.
Quod enim maius potuisses beneficium mihi
Praestare, quam nullos cum haberes liberos,
Quod filio meo voluisti omnia tua
Bona legare? AB. Memini factum, nec paenitet.

EL. Sed et nunc omnibus praefecisti bonis:
Ut omnia sub mea manu reposita sint:
Ipsumque filium magisterio meo,
Et fidei subdidisti, et meae fiduciae.
AB. Haud muto factum EL. Quid multis verbis opus?
Ex seruo herum fecisti; aliaque in me bona
Innumera contulisti: pro quibus omnibus
Nunquam potero dignas rependere gratias.
AB. Imo poteris: et nunc adest occasio.
EL. Quomodo? AB. Si rem geras erga me fideliter.
EL. Cedo quid vis faciam? AB. Id audies, sedeamus huc.
EL. Sede. AB. Chananaeam filio me non dare, Id iam tenes? EL. teneo. AB. [(printer); sic: ] Nec ullam gentium,
Inter quas habito? EL. Sic dixti. AB. Nunc percipe,
Quid consilii capiam. EL. Ausculto quid me velis.
AB. Meministi, quid mihi ante paucos huc dies
Renuntiatum ex Mesopotama siet?
EL. Memini: de fratre tuo Nachor. AB. Planissime.
EL. Et de huius filio Bathuel. AB. Videlicet.
EL. Et filiabus ipsius. AB. Rem omnem lenes.
EL. Quid ni teneam? AB. Nunc ergo pone manum tuam
Sub femore meo. EL. Cur? AB. Quia iurandum iam est tibi.
EL. Quid iurem? AB. Quod iubebo. BL. Quid iubes? AB. Volo
Ut ad terram meam, et ad cognationem ibi
Meam pergas, et capias uxorem Isaco.
De familia mea. EL. Facilius hoc, here,
Praecipitur, quam efficitur. AB. Quamobrem? cedo. EL. Quia

Uxor quid faciat, in manu non est mea.
AB. Intelligo. EL. Qui enim tu scis, an me sequi
Velit puella? Nam dulce est patriae solum:
Nec cuiusuis est hominis, pede profugo et vago
Hinc inde errare. AB. Imo ubi virgo intellexerit,
Cui nubat: sequetur animo promptissimo.
EL. Qui sic? AB. Quia nubet populari suo et sanguinis
Propinquitate coniuncto sibi. EL. Esto ita:
Connubium suo gentili non abnuat.
Quid vero, si in patria manere postulet,
Nolitque sequi me? quid tum agam? num filium
Reducam in terram, unde huc olim migrasti, here?
AB. Cave sis, ne hoc faxis: neu in animum inducas tibi,
Meum ut reducas illo filium. EL. Obsecro
Quamobrem? an non videtur hoc duobus ex
Malis optatius gnato uxorem dare,
In patria terra, piam atque commodam [(transcriber); sic: commmodam] :
Quam hic inter ignotos et peregrinos cum,
Vel uxorem ducere malam atque incredulam
Deo: vel omnem aetatem exigere caelibem?
AB. Imo neutrum mihi placet, et tu quod times,
Frustra times. EL. Qui sic? AB. Quid hoc negotium
Non a voluntate humana pendet, neque in
Nostra situm est manu: sed unius DEI
Opus est. Ad hunc nostri oculi avertendi. EL. Bene:
Sed qui tu scis, an ita placeat Deo, an secus?
AB. Eho, tu ne, Eleasare, dubitas hoc? Dominus Deus
Caeli et terrae, qui me e domo patris Tharae,
Et e terra natalis eduxit soli,
Et locum in hunc statuit: tam crebro pollicitus est,
Ac iureiurando confirmavit mihi:

Quod Chananaeam terram mihi atque posteris,
Ex Isaco daturus sit. Et id saepius
Iam repetivit: eamque ob causam factum puto, ut
Me ex tot laboribus, tot ex periculis
Tot exiliis eluctatum, hoc demum loco,
Inter Chananaeos voluerit quiescere.
Huic ego fidendum, in hunc respiciendum puto,
Neque committendum, ut hinc recedat filius,
Aut illo redeat, unde olim migravimus.
Atque haud dubito, quin angelum suum tibi
Quasi pronubum, concessurus in hac resiet,
Ut eius opera uxorem capias filio.
EL. Ita ne fore credis? AB. Quid nin credam, qui angelos
Toties mihi adiutores in periculis,
Et rebus aduersis vitae habuerim meae:
Multisque pridem hoc documentis cognoverim?
EL. Sin autem res secus, quam spes est, ceciderit,
Numquid iuramentum mihi obfuerit mihi?
Nihil prorsus, duntaxat filium meum
Ne illo reduxeris. EL. Cavebo hoc facillime [(transcriber); sic: facilime] .
AB. Quin ergo manum ponis sub femore. EL. Utut lubet
Arbitratu tuo iusiurandum dabo,
En pono: quid nunc? AB. Recte sane: aduerte nunc
Animum, et praeeuntem verbis me sequere. EL. Lubens.
AB. Deus caeli et terrae, te inuoco testem mihi.
EL. Deus caeli et terrae, te inuoco testem mihi.
AB. Quod Abrahami heri mei filium Isacum.
EL. Quod Abrahami heri mei filium Isacum.
AB. Ex hac terra in patriam nolim reducere:
EL. Ex hac terra in patriam nolim reducere:

AB. Neque uxorem illi Chananaeam, aut similem dare:
EL. Neque uxorem illi Chananaeam, aut similem dare.
AB. Sed eam, quam iubeor, pro virili quaerere:
EL. Sed eam, quam iubeor, pro virili quaerere:
Et sine fraude ac dolis. EL. Et sine fraude ac dolis.
AB. Sic me DEUS adiuvet. EL. Sic me DEUS adiuvet.
AB. Nunc acquiesco et defaecato abeo animo.
EL. Nihil ergo me vis aliud here? AB. prosus nihil.
Quia meus nunc animus in portu navigat.
EL. Sed numquid causae est, here, quin proficiscar hodie?
AB. Statim ne? EL. Sic. AB. Iam? EL. Sic prorsum. nisi quid morae est.
AB. Utut lubet: nam in me nihil erit tibi morae,
EL. Eo nam prius animo otioso esse haud queo,
Quam tibi gnatoque tuo rem omnem perfecero:
AB. Recte. EL. Sed dum nimium propero, paene fueram
Oblitus, quod vel maxime iam ab initio
In hac re scitari volui. AB. Quidnam? cedo.
EL. Utrum tuus etiam filius huius rei
Est conscius? AB. Cur id rogas? EL. Merito: quia
Cavendum, ne invito obtrudamus coniugem.
AB. Ne sis sollicitus. nam tali ingenio meus
Est filius: ut eadem illi placeant, quae mihi;
Eadem displiceant, quae mihi. EL. Novi quidem
Ingenium eius, quale sit in rebus ceteris:
Sed in re uxoria nondum perspectus est
Mihi illius animus. Nam hoc mercimonium
Proci nostrates caecis oculis non emunt
AB. Quiesce. Istanc rem ego recte videro domi.
EL. Sed dum absum, quis meas geret interim vices?

AB. Syro hanc dedi provinciam, ut rus hinc eat:
Nostrosque observet servulos: dum tecum ego
Hoc transigerem negotii. Proin animo
Tranquillo es Eleasare, et de rebus interim
Nostris in utramvis aurem quiescito.
EL. Sed nullosne mihi comites adiungam viae?
AB. Imo ut voles: nam reperies intus domi
Pro arbitratu tuo. EL. Sat habeo, bene vale
Et felicem mihi reditum a DEO impetra:
Namque una precatio tua plus mihi commodi
Feret, quam omnis labor meus. AB. Bene ambula.

ACTUS I. Scena II. Abrahamus.

VErissimum id esse, uulgo quod dici solet,
Re ipsa nunc demum experior: si quis bonum
Et frugi nactus sit seruum ex sententia:
Eum non postremum hac in vita commodum
Adeptum esse, velut ego hunc habeo Eleasarum.
Nam is in me herum matura solet capessere:
In se sera: et, quod iubetur, citius citis
Quadrigis properat persequi Tum quas ego
In seruo puto virtutes longe maximas,
Fidem ac taciturnitatem: has rebus omnibus
Adhibet, et quod rarum in seruo est, contumelias
Nullas, nulla maledicta in quemquam hominem ingerit:
Pietatis insuper tanto obseruantior

Est ceteris: quanto illi ad saeva crimina,
Et conuicia se habent fere proclivius.
Itaque mihi dubium non est, quin angelus
Dei eum huc reducturus sit fatis propitiis:
Idque ut fiat, DEUM immortatem [(transcriber); sic: immorlalem] unice precor.
Nunc proximum est, ut conveniam natum meum:
Et eum de consilii nostri sententia
Certum faciam. Nam is solus nunc restat mihi
Monendus, ut si eveniat, quod volo, nihil
In ipso sit morae. Et spero sic fore.
Nam nulla inre prius unquam immorigerum habui.
Ibo intro, ut quae constitui, peragam sine mora.

ACTUS. II.

Scena. I Ismael.

EXite, agite, ite ignavi: vos male conciliati, male habili.
Ite otiosi. quidnam restitatis? Iamdudum iubar
Clarum solis obortum est: et omnes syluae luci peruiae.
Et vos adhuc ignavi stertitis? Excutiam hercle inertiam,
Hanc vobis, si vixero. Quamquam ita animatos vos esse video,
Ita negligentes, ita deperditos, ita ingenio improbo,
Ut duritia tergi me vincere cogitetis. Nam ego fere,
Semper prius pulsando, quam vos vapulando, per Iovem,
Fatigari soleo. neque crediderim sane hic homines magis

Unquam asinos procreatos esse, quam estis vos plagipatidae.
Quid enim hesterna mea profuit increpatio? quid verbera?
Quid innumerae plagae, quibus costae vestrae etiamnum calent?
Nunc adeo edictionem istanc meam omnes animo aduortite.
Nisi centum lepores hodie, totidemque capreas cepero:
Omnes nos ego domum abripiam, atque ibi loris ad necem operiar.
Atqui heri praedixeram omnibus, dederamque eas provincias
Hic singulis: ut alii vestrum adducerent vegetos canes
Secum: quos illis per hiemem educandos tradideram: alii
Sepes diruerent: et ceruis omnes agros et vineas
Patefacerent: alii syluam Pharan septo circumdarent:
Alii plagas et retia conficerent, et venabula emerent:
Et hoc omnes ageretis, rebus vestris omnibus domi
Intermissis, ne liberum quidem memores et coniugum.
Sed officium non facitis, nisi malo commoniti atque flagris.
Quin nunc assistite contra me omnes, et quae loquar, aduortite.
Tibi nequam et scelerum caput, mandari dudum iusseram,

Ut rete conficeres, ubi habes? i, affer: ni iam affueris hic
Statim, tuis ex virtutibus a me probe exornaberis.
Quid tu vero? quid respectas? hoc sis vide: hoc age, verbero
Huc animum aduerte: huc adhibe aures. Tibi mandatum fuit, canem
Ut tecum adduceres. Ubi est? quid mussas nebulo? quid taces?
Proh Iupiter, quae haec oscitantia est? quae negligentia?
Itane ad mandata claudi, caeci, muti, manci ac debiles
Estis? nihil ut recte facere in animum inducatis, nisi malo
Et damno multati aliquo? Ego edepol vos accipiam modis,
Quibus digni estis, miseris? ut memineritis vestri et mei.
Chamum optime. Ex hoc iam sciam, quid istuc sit negotii:
Quod omnes tam remisso ingenio, tam vecordibus animis
Estis, tam futiles, tam denique nullius pretii homines:

ACTUS II. Scena. II. Chamus, Ismael.

Quicunque vel ligone, vel arato, vel falce, aut sarculo
Philosophantur. Dispereant, inquam, pessimis omnes modis:
Nam horum nunquam cuiquam quidquam, in mentem venit, ut recte faciat.
Modo egressus domo, ut futurae venationi operam darem:
Et quae necessaria sunt praepararem: vix unum in Pharan
Reperi, suo qui fungeretur officio recte et probe,
Omnes stare, oscitari, ronchos ducere: denique nec malis
Neque bonis verbis, nec verberibus quidquam moverier,
Sed certum est mihi, si herus illo advenerit, impune haudquaquam ferent.
Nunc conuertor domum ocius. IS. Vocabo. Heus Chame. CH. Quis vocat?
IS. Ausculta. CH. Emere oportet, quem tibi oboedire velis. IS. asta, mane.
CH. Satis pro imperio, quisquis es, IS. ego sum, Chame ad me respice.
CH. Proh Deum herus est. non videram, obsecro te hercle, ignoscas mihi.
Nam alium esse censui, ac es. IS. Erga alios sis, ut animo lubet:
Dum modo mihi recte morem geras; sed quid agunt rustici?
CH. Isti ne? IS. non: sed quos tecum eduxisti in desertum Pharan.

CH. Nihil recte. IS. Neque hi scelesti verberones quicquam agunt,
Nihilque omnino eorum persecuti sunt, quae iusseram.
CH. Credo facile: ut est ingenium omnium agricolarum a venatoribus.
Alienum. Nam quales sint isti, modo quos in nemus Pharan
Eduxi: id malo te coram videre, quam verbis meis
Prolixius doceri. IS. Ego de illis post in agro videro:
Nunc aliud agendum restat: cuius gratia huc vocaveram.
CH. Quid illud? IS. Audies. An non dederas huic rustico canem
Saginandum? CH. Imo. IS. ubi est? CH. Heri mortuus est. IS. Mortuus? fame arbitror.
CH. Fortasse. IS. Sed an non huic etiam dederas canem? CH. factum here.
Atque eccum. IS. sine videam. Tene interim hoc meum, tu furcifer,
Venabulum. Proh Iupiter: proh magna Diana, non pudet
Te, hunc strigosum canem in meum conspectum producere,
Qui ossa atque pellis totus? Ita cura macer? quin exta ei
Vel vivo etiam in sole inspicere licet. Ita pellucet [Orig: perlucet] , quasi
Laterna Syriaca. CH. ita agilem fore credidit, ut qui abdomine
Pingui, non impediretur. IS. At ego tres passus curriculo.

Emetiri non posse, certo scio: nam totus est macer:
Totus cura famelicus. Sed cur cibum non praebuit:
Quid negligentia hac promeritum censes, Chame? CH. quid? crucem
IS. Hem sic datur, si datur, si quis hero morem non recte gerit suo.
I intro. Sed ubi nunc alter, quem rete afferre iusseram?
Hic adstat quidam cum reti. IS. sine videam: proh Iupiter:
En rete hoc ad lepores capiendos factum. CH. Ad ursos forsitan.
Nam ita laxum est, ita rarum: ut ursi atque alces penetrent sine
Omni remora. IS. Quaeso hercle, homo hominum omnium deterrime,
Cur ausus hoc facere? cur officium tuum sic negligere?
Quid meritus est? CH. Quid? pro una pessima plaga, centum optimas.
IS. [(printer); sic: ] Pol, haud erras, Chame. Sed quid tu respondes mihi? quid stas lapis?
Hem verbero plagas tibi centum optimas, pro una mala:
Hem, vapula, nequissime; vapula: meritoque vapula tuo.
Atque audi: si posthac vel te, vel alium negligentem ita
Deprehendero: ad id redigam miseriarum, ut semper sis miser.
Sed age, Chame, exploremus nunc etiam illorum venabula.

ACTUS SECUNDI Scena III Syrus, Ismael, Labrax, Chamus.

PRoviso ubi sint agricolae: quod nusquam comparent domi.
Nam biduum reor, ex quo non redeunt ex syluis domum.
Mirum profecto, nisi genio suo indulgent, aut crapulae:
Ita ut fit, Domini ubi absunt. IS. Tuum ne Labrax, hoc venabulum?
LA. Meum vero: meo qui illud habeo coemptum peculio.
CH. Satis superbe. LA. Satis moleste. CH. Confidentiam vide
Hominis rustici: ut os sibi distorsit carnifex. LA. Omitte me.
IS. Nunc sine: venabulum tuum cedo, ut videam penitissime.
LA. En cape. IS. Quid hoc? Iupiter ut te perdat cum isto venabulo,
Quod totum aerugine obsitum est, totum exesum rubigine.
Credin te, Chame, hac cuspide aprum posse unum configere?
CH. Egone? murem si confodere iubeas isto venabulo,
Nihil efficiam. IS. Quid meritum censes? CH. Labraci uti labra
Discindantur. Sy. Perquirere prius non desistam, quam alicubi

Eos reperiam. Sed quis hic in proximo clamor oritur?
LA. Obsecro populares, ferte misero atque innocenti auxilium:
Subvenite inopi. SY. Proh Deum [(transcriber); sic: Doum] , quid video? nostrum ne servulum
Hic verberat: quid sto? quid cesso? cur opem illi non fero?
Quid hoc turbae? quid tibi, venator, erga nostros tactio est?
IS. Quid tu hominis es? quid tibi mecum negotii, ignavissime?
SY. Imo quid tibi negotii cum seruis nostris in tuis
Venatibus? Cur illos ab operis suis, rure abstrahis?
IS. Quia sic libet. SY. Sed non licet. IS. Qui scis? tibi ne ego teneor
Reddere rationem, stimulorum seges? SY. Si mihi non reddere.
Teneris, reddes alii. Est in caelis Deus, qui quae mala
Nos facimus, audit et videt. IS. Quis te sacerdotem mihi
Constituit? ego haec plus millies, a patre audivi cum taedio.
Sy. Iniurius certe es, miseros qui et innocentes verberat.
CH. Siccine tu responsas hero meo? cave sis, nescis cui
Maledicas tu viro. SY. Quid nesciam? quid mihi te. cum est rei?
IS. Sceleste, si nihil tibi rei nobiscum est, cur non abis?
Cur non hinc ocius facessis? SY. Agricolas dimittier
A te volo. Hoc si feceris, discedam: nam ruri hic eos
Operis vacare oportet: hoc herus iubet. IS. quis herus iubet?

Neminem ego herum mihi agnosco. SY. Eho, num tu regnum hic possides?
IS. Irrides furcifer. Accede huc Chame, et propter mastigiam hunc
Assiste: nec mora sit, si unum ei contra me exciderit verbulum,
Quin pugnus continuo in mala haereat. CH. libenter obsequor:
Neque ad ceruos aeque cursim procurram, ut conficiam manu.
SY. Cave sis, ne me attingas scelus. CH. quid? tetigi ne? num dolet?
SY. O facinus indignum [(transcriber); sic: indigoum] . IS. Geminabit, nisi caves. SY. Hei misero mihi.
IS. Quid clamitas? abi hinc. SY. Dispeream [(transcriber); sic: Despeream] , nisi ego istanc iniuriam [(transcriber); sic: niiuriam]
Nobis illatam, ad iudices deferam. IS. Imo mihi gratias
Debes, quod tam leniter actum est tecum, nec uti promeritus es:
CH. [(printer); sic: ] Eo hinc. IS. Si dudum iisses, non hic vapulasses carnifex.
Sed quid nunc agimus? cur non imus? sequimini me hac rustici.

ACTUS II. Scena IIII. Syrus.

DEum immortalem, quae huius venatoris est
Iniquitas? quae iniuriam in hos innoxios
Et immerentes agricolas? Itan homines
Pecudum ritu tractare istis Satyris licet?
Quasi vero miseri in hoc nati sint rustici,
Venaticos ut alant canes: quibus domi,
Quod ipsi edant, nihil est. Nam liberos fame
Experiuntur non raro contabescere.
Quae vero miseria est, tot flagris affici,
Sic vapulare? sic ad quemuis aulicum
Nutum intremiscere, nec contra audere hiscere?
Emortuum ego me mavelim, letho malo:
Quam non illi dem hodie insidias Chamo,
Qui me tam indignis immeritum habuit modis.
Sed interea domum rursus concessero,
Dum illi a venatione sese huc recipiant.

ACTUS II. Scena V. Abrahamus, Isacus.

Commemini omnia pater: nempe uxorem mihi
Daturum te aiebas. AB. Recte, fili Isace.
Nam ea nunc gratia produxi te foras,
Tecum ut loquar ea de re familiarius.
IS. Ausculto, quid velis me hic amplius pater.
AB. Equidem hunc videre saepius optavi diem,
Cum ex te esset aliquis, qui te appellaret patrem:
Et ad quem terrae huius cederet hereditas:
Quandoquidem divina ad te et posteros tuos
Pertinet, exclusis fratribus, promissio.
Sed hactenus, ut voti huius fierem particeps,
Nunquam sese obtulit sperata occasio,
Nunc itaque (quae res bene vertat mihi et tibi,
Adeoque toti familiae et nepotibus)
Hodie uxorem ducas volo, me vivo patre,
Priusquam moriar, et e corpore migrem meo.
Nam propterea tibi nunc omnia bona tradidi:
Ut propriam tibi constituas familiam.
IS. Sed vereor ut possim. AB. Cur? IS. Quid matris Sarae
Memoriam et luctum animo nondum eieci meo:
Necdum annus quartus exiit, cum diem obiit;
An igitur non absurdum erit, me operam dare
Tristem iam nuptiis: et cum flere addecet,
Ridere? AB. Imo sat lacrimis datum reor.
Neque enim lamentari nos mortuum decet,
Ut Chananaei faciunt: quibus adempta spes
Alterius vitae est, nec se redivivos fore
Unquam credunt. IS. Sic est. AB. Quin mater hoc idem
Scio te facere vellet, ego quod te volo:

Si viveret. Nunc quod obiit, id non est novum:
Quia morti omnes debemur, quotquot vivimus.
Proin istam omitte vanam sollicitudinem,
Et da te hodie mihi, ac noli adversarier,
IS. Sed aetas non videtur immaturior?
AB. Deus bone, aetas qui sit immaturior?
Annos quadraginta natus es: et ducere
Uxorem, te aetas prohibet? Quid statuendum erit
De iis, qui priusquam medium contingant tuae
Aetatis, ante annum haud raro vicesimum
Uxores ducunt, liberos ut procreent,
Aut potius ut suam voluptatem expleant:
Cum sint ipsimet plus quam infantes [Gap: Greek text] IS. Faciant, quod lubet, alii: mea sic sententia est.
AB. Quod aliorum dissimilis esse moribus
Studes: in hoc te laudo. Sed tuam mihi
Aetatem frustra infers, quae et confirmatior
Est, et vitet suae habere iam modum potest.
IS. Age, mitto aetatem: mitto et maerorem meum.
Sed unde tandem uxorem invenies commodam,
Et moribus ac religioni parem meae?
Qualem omnino esse oportet eam, quam duxero.
Nam in his terris haud ullam talem reperies.
AB. Ne sis sollicitus: sed responde, quod rogo.
IS. Quid est? AB. Si virgo, quam repperero, pia et proba
Tuisque accommoda si moribus, vin ducere?
IS. Ego te puto et aetate, et benevolentiae
Plus scire, ac providere, quam me ipsum, mihi.
Proinsi ita aequum censes, aut facto est opus,
Age fiat, mos geretur. AB. Facis, ut le decet [(transcriber); sic: decct] ,

Cum istuc quod postulo, impetro cum gratia.
Nunc tu, quod reliquum est, hosce per dies, domi,
Ut sis, vide: et rem familiarem bene gere,
Dum redeat huc eleasarus. IS. Quonam ille abit?
AB. In Mesopotamiam, ad cognatos nostros, domum
Bathuelis, filii Nachor, fratris mei.
IS. Quid illic acturus? AB. Rogitas? Cognatae ibi [(transcriber); sic: ibt]
Puellae ambibit nuptias, e patria
Domo. Nam ut hoc faciat religione fidei,
Et iureiurando obstrictum dimisi. IS. Itan
Pater? AB. Sic. IS. proh Deum nunc demum intelligo.
Unde initium duxerit, et quo tendat tua
Oratio: nam haec mihi primo absurda admodum,
Et insolens visa est: cum antehac de uxorio
Negotio nullum fecisses verbulum:
Sed credis ne adducturum secum virginem
E patria? AB. Ita spero quidem: sed spes humana ita
Est comparata, ut nisi precibus foveatur, et
Fide in deum, insperata saepius accidant,
Quam quae speres. IS. ita est. AB. Proin votis Deum
Ardentibus roga, ut hoc secundet illi iter:
Et angelum suum adiungat ei pronubum.
IS. Ita faciam. AB. Nam opes, agros, pecunias,
Et similia parentes relinquunt liberis:
At uxor honesta a solo provenit DEO.
IS. Vera memoras. AB. Abeamus ergo intro et bona
Spe freti expectemus, dum tandem redeat huc
Eleasarus cum sponsa tua. IS. Praei, sequar.
Quid hoc negotii? an hoc non est patrem pium,
Sapientem, intelligentem esse: mihi tam bene.

Rebusque meis, et fortunis qui prospicit?
Nam proh DEUM, quae haec est illius cautio?
Quae in filium pietas? quae providentia:
Ne quid detrimenti, aut damni capiat mea
Domus: neu insidiae dentur ab incolis mihi
Per matrimonium: ut nunc mos est maxime.
Itaque adeo magnam curam iniecit mihi
Cura sua: ne forte imprudens hic agam,
Quod nolit. id sciens cavebo. nam decet
Esse audientem dicto patris filium
Bonum; qui recte sapit: itidem, ut ego sum patri.
Cui si quid volupe est, mihi voluptas maxima est.
Nunc intro concedam: ut, quae iussus sum, exsequar:
Ne mora forte meis nuptiis egomet siem.

ACTUS III.

Scena I. Eleasarus.

HI sunt loci, atque hae regiones, quae mihi ab hero
Sunt demonstratae, ut rationem capio oculis.
Nam civitatem hanc esse Charras autumo:
Ubi ille habet patruelis heri mei Abrahae.
Itaque nimis velim dare mihi obuium
Hominem, qui certum me faciat, ubi Bathuel
Habitet: cui ab hero nuntium apporto meo,
Ut filiam eius ambiam, erili filio.
Sed annon ego sum compeditus et miser:
Cum nemo hominum est, qui se mihi ferat obuium:

Nec gnarus sum loci: neque unquam hic fui:
Nec quemquam in his hominem novi regionibus?
Nunc quam facile sit peregrinis mihi in locis
Ignoto incertas nuptias sectarier,
Quivis, tacente me, sponte sua intelligit.
Quid ergo acturus: cui neque gutta consili
Certi parata est, neque nunc quid faciam, scio,
Neque exordiri primum, unde occipiam, habeo:
Neque ad texundam [Reg: texendam] telam certos terminos?
Quid si hic eos imiter, qui inuestigant mare?
Nam qui viam nescit, qua veniat ad mare,
Eum oportet amnem quaerere comitem sibi.
Ego in hac re commodiorem nescio viam:
Nisi ut hunc puteum, quem hic conspicor, gradu petam.
Nam haud dubie homines huc confluent ex oppido,
Ut aquam hauriant: quando ita diei tempus est:
Et serus declinat dies in vesperum.
Et certe sic agam: nam hic puteus nunc mihi
Amnis erit. Hunc certum est sequi. Sed proh Deum
Quod hoc offertur tam lepidum spectaculum
Mihi? quae istae tot mulieres, huc cum hydriis
Ad me viam affectantes? utinam fas mihi
Deum rogare, ut ex his feminis, quae aquam
Modo haurient, ipse unam uxorem destinet
Herili filio: meumque in re satis
Confusa et perplexa, animum pro arbitrio meo
Confirmet ac certum reddat. nam in his malis,
Quae me repente circumuallant, nullum erit
Auxilium tutius, nullumque remedium
Praesentius: quam supplicem fieri Deo:

Ut propitio is nomine suo nos adiuvet:
Qui in nesciis rebus spe nescia sumus.
Equidem PRECES pium, nunquam sunt irritae:
Neque quidquam iis est uspiam efficacius:
Quoniam hae solae fidelium arma sunt, quibus
Caelum expugnatur, et aduersa in vita superantur omnia: (Octonarius.)
Solae, quibus dubii confirmantur animi.
Solae, quibus ieiuna spes hominum alitur.
Ad te igitur venio, spem, salutem omnem expetens.
Qui solus fons salutis es, solus auxili
Copiam habes, DOMINE DEUS Domini mei Abrahae,
Te obtestor, teque oro et quaeso, ut ne dare operam
Hodie mihi te pigeat, quod te orabo: sed
Et misericordiam fortunis Abrahae
Heri mei impertiri clementer velis:
Et me seruum respicere digneris tuum.
Ecce ego sto, iuxta fontem hunc, et iam virgines
Ex oppido egrediuntur ad hauriendam aquam,
Sit ergo puella, cui dixero: Cedo hydriam
Tuam mihi, ut bibam, et ipsa morem gesserit.
Ac mihi potum praebuerit, et meis insuper
Camelis comiter ac benigne obtulerit: haec
Sit, inquam, ego quam petam uxorem domino meo
Isaco, ac si mihi abs te de manu in manum
Esset data. Et hinc facili ratione colligam,
Quod misericordiam hero meo tu adhibueris.
Nam ego, frustra huc, illuc circumspicio, o DEUS:
Frustra meo labore, meaque industria,

ACTUS III. Scena II. Rebecca, Eleasarus, Cario.

DOmi manete vos reliquae. Ego hinc exeo.
Ut aquam hauriam, mox adero: vos focum interim
Construite, ut igni luculento luceat,
Et cena paretur, dum revertar huc domum.
At quae audis Pardalisca? vide ne olusculum
Igni admoveas propius: neu exuras rapula:
Id quod eri tua commissum est negligentia.
Profecto nunquam ego pedem domo effero
Sine cura ac sollicitudine rerum, quae domi
Geruntur ab ancillis. Adeo nostrae nimis
Sunt oscitantes: adeo ignavae ac desides:
Ut vix unam videas memorem officii sui.
Itaque maturandum mihi est, ut sine mora
Cum aqua revertar. Sed quid hoc est obsecro?
Quos ego homines hic esse ad fontem conspicor?
EL. Cuius hominis nox mihi ad aures huc aduolat?
RE. Obsecro, quos ego viros hos dicam, vestibus
Peregrinis, ignota facie? Pol haud scio,
Quid mihi animus meus praesagiat. Sed oculos
Quid hic circumfero, quasi iam nihil siet,

Quod agam? EL. Certe vocem audire mulieris mihi
Visus sum. CA. Here proh Deum, quae huc femina feri gradum?
Quam liberali facie? quam aetate integra?
EL. [(printer); sic: ] Ubinam est, Cario? CA. Nae ego pulchriorem Eleasare
Nunquam vidi prius. EL. Quin commonstras eam
Mihi Cario? CA. Si hanc aspicias, delebis procul
Omnes de hinc ex animo Canaae mulieres.
Nam, prae ista, nostrates mihi pithecia,
Et spinturnicia esse videntur. EL. Enecas
Me nugis tuis: Quin tu tandem monstras eam
Mihi, quonam abierit, aut ubi sit? CA. Eccam, here,
Huc redit e puteo. Viden ipsam? EL. Video, sed heus.
CA. Quid est? El. Camelum serua tibi meum: dum ego
Redeam. CA. Quo ibis? EL. Procedam virgini obuiam,
Ut alloquar, priusquam hinc abeat longius.
Equidem certum mihi est hic exsperirier,
Utrum haec illa sit, pro qua Deum modo
Precatus sum, et utrum ipse hoc fortunaverit iter.
RE. Ad me tendit hic homo. EL. Puella salue. RE. Salue et tu, mi homo.
EL. Gratiam habeo tibi. Sed est quod te oratam volo, nisi tibi
Molestum est. RE. prout oraris, dabitur opera et in negotio.
EL. Haud magnum est, quod te orabo. RE. quid est?
EL: Hydriam tuam mihi cedo, ut [Note: (dimeter)]

Bibam. RE. Lubens: cape et bibe, Domine mi, quantum vis. EL. Gratiam
Habeo. REB. Bibe amplius, siquidem id gratum est tibi. (Senarius.)
EL. Gratissimum. Sed ego bibi satis. REB. Quin etiam si placet.
Tuis camelis hauriam. diem se potu satiaverint.
EL. Magnas merito tibi gratias ago, cum istam mihi copiam
Tam prompto offers animo: Ac certe mihi officium gratissimum
Praestiteris, modo non sit molestum tibi. REB. Molestum hoc sit mihi?
Cur obsecro, gravarer, aquam vobis, quam hostis hosti commodat?
Adducite vos camelos huc propius ad hunc canalem: Ego hinc
Aquam ex hydria mea infundam omnibus. EL. Dii immortales, quid hoc
Dicam esse negoti, mihi quod tam subito, nec opinanti, accidit?
Nam quid ego in hac potissimum re laudem? quid potissimum
Admirer? quid primum aut postremum praedicem? num virginem
Quae tam benigna et comis est in me hospitem? an vero Deum,
Cuius nutu reguntur haec omnia? Equidem totus animi
Pendeo, nec quid prius hic agam certus sum: nisi ut experiar, an

Deus hoc iter fortunarit. Nam huius ego providentiae
Omnia committo: cum sine hac nihil rerum geri queat.
Haec illud cornu copiae mihi est, ubi inest, quicquid volo.
In hac consilia insunt omnia: in hac thesaurus sapientiae:
In hac rei exitus prosper: in hac uxor herili filio.
Poetae fortunam Deam faciunt, caeloque collocant:
Ut quae humana arctet [Reg: artet] et fingat, pro libitu, omnia. Ceteri homines,
Cum quid bene evenit, suae plerumque adscribunt industriae.
Nam bene ubi quid consilium discimus accidisse, catum hominem
Eum esse declaramus: stultum autem illum, cui vertit male.
Stulti haud scimus, frustra aut scimus, cum sapienter aliquid dari
Petimus nobis: quasi quod in rem sit, possimus noscere.
Ego certe divinae providentiae hoc negotium
Totum fero acceptum: in cuius manu et nos et sapientia
Nostra omnis, et omnes sermones sunt. Nam profecto sic erit.
Centum doctorum hominum consilia sola devincit Dei
Provisio, qua administrantur mortalium in vita omnia.
Sed eccam virginem, quam celeriter ab opere huc se recipiat.

REB. Ad te revertor domine mi, posteaquam cameli omnes tui
Biberunt: Numquid vis me aliud? EL. Nihil, nisi ut bene sit tibi.
Et ego ut gratum me ostendam: atque adeo munusculum tibi
Dem pro tuo in me beneficio. RE. Non est opus: feci lubens,
Et sine molestia. EL. Sine me. Nam me tibi benigne itidem addecet
Bene merenti. bene ferre gratiam. Atque en tibi munusculum.
Cape hanc inaurem tibi. REB. Nimium est munus: nimio vobis aqua haec
Constabit precio. EL. Haud quaquam nimio, quia longe maiora de
Nobis promerita es. Quin etiam manus porrige. RE.
Quid cum iis ages?
EL. Ambas his armillis exornabo aureis. REB. Absit procul
A me iste luxus. nam bono ingenio me ornatam esse voluit
Pater, non auro. EL. Intelligo. Sed hoc dic mihi, virgo, nisi
Molestum est, quis tuus est pater? REB. Cur sit molestum? mihi pater
Est Bathuel, si nomen etiam audivisti ante hac uspiam.
EL. Quis est ille Bathuel? cuiusnam filius? cedo. RE. Filius
Nachoris est ex Milca. Proh Deum, quid audio?
RE. Res quod est.

EL. Pater tuus est Bathuel? REB. Sic EL. Et avus tibi fuit Nachor?
RE. Omnino. EL. Et mater Bathueli Milca fuit? REB. Planissime.
EL. Nunc tibi, supreme IOVA, gratias ago, quam maximas
Possum animo concipere, quod misericordia tua mihi,
Heroque meo Abrahae, non defuisti: meque per eam viam
Deduxisti, qua pervenirem ad cognatos heri mei
Abrahami. RE. Papae, quid audio? Quemnam tibi herum esse ais?
EL. Abrahamum. RE. Abrahamum? EL. Ita dico. RE. Fratrem Nachor?
EL. Ita loquor. REB. Aui mei? EL. Omnino, siquidem pater tuus sit Bathuel.
RE. Eum ne dicis, obsecro, qui procul hinc in Canaa habitat?
EL. Eum ipsum, nisi tu alium Abrahamum noveris. RE. Dic obsecro
Mi vir, quae via huc te perduxit [(printer); sic: produxit] ? EL. Non est hic narrandi locus:
Nam serus, ut vides, iam iam componit hesperus diem.
Sed si in domo patris tui pernoctandi locus dari
Potest, domi tuae intus post dicam. RE. imo non tantum locus
Pernoctandi: sed pabuli et straminis apud nos affatim
Erit: ac proin eo, ut hanc rem nuntiem domi. EL. Mane. RE. Quid est?
Iam non abibis, nisi prius has armillas indueris. RE. Si ita

Placet tibi, accipio. EL. recte: facis quod te decet. RE. abeo.
Tu ut tempus est diei, vide ne quo abeas longius. EL. Bene
Mones: bene ambules modo. (Dimeter.

ACTUS III. Scena III. Eleasarus.

ILla abiit. Proh Deum, quis me est felicior?
Quis me hominum in terris vivit fortunatior?
Qui ex improviso adveniens, inveni hanc modo
Puellam, qua cum volo, et ut volo heri filium
Iungi: et eam de genere summo, et cognato heris
Meis: modestam, ingenuam, studiosam rei
Domesticae, sine sumptu, sine mundo, sine
Omni fastu: et plane dissimilem virginem
Nostrarum virginum: quae in deliciis domi
Aetatulam exigunt: et quas fere sui
Officii pudet ac piget. Ego hanc laboribus
Assuetam arbitror. At nostrae virgines nimis
Sibi placent, nimisque dant operam, ut suis
Placeant amantibus. Itaque noctes ac dies
In omni aetate semper ornari solent:
Semper lavari, tergi, pingi ac fingier.
Postremo cum bene lautae, ornatae, sublitae
Pictae ac fictae fuerint, infectae sunt tamen.
In hac verus color: solidum corpus, sine

Auro: sine munditia: sine omni re mala:
Ut digna sit, Reges quam ductitent. Ita hic
Amoenitate amoena amoenus me dies
Onerat: quo ex improviso inveni virginem,
Quam ipsam hic quaerebam? Nam quod summopere dabam
Operam, ut fieret, DEUS id cura effecit sua,
Sine mea, et solus sine mea omni industria.
Satin si cui homini benefactum esse uult DEUS,
Obtingit optatum piis? quare moram
Hic nectam atque operiar, dum quis me intro vocet.

ACTUS III. Scena IIII. Laban, Rebecca, Eleasarus, Cario.

AIn tu? RE. Ita est. LA. Seruum esse cognati Abrahae?
RE. Sic. EA. Et eum hanc tibi dedisse inaurem? RE. Scilicet
LA. Et has armillas? RE. Maxime. LA. Obsecro ubi tu eum
Reliquisti? RE. Foris ad puteum. LA. Introduceres.
RE. Mei officii hoc non erat. LA. At ego ibo, ut visam, ubi
Sit, aut ubi substiterit. tu cenam instrue domi.
Proh summum aeternumque atque immortalem Deum,
Ut multa saepe praeter spem mortalibus,

Eveniunt. nam si quis dixisset mihi hodie
Seruum Abrahami huc aduenturum vesperi,
Et armillis sororem ornaturum meam:
Ego ut hoc crederem, animum nunquam huc inducere
Potuissem. sed quid sto? cur cesso currere?
EL. Ad me viam affectat hic homo. LA. Atque eccum virum
Adibo. Hospes salue. EL. salue et tu plurimum.
Sed quinam tu homo? LA. qui te saluum esse cupit. EL. quasi
Te mihi amicum dicas. LA. Imo quasi ego siem.
Sed est, quod te percontatum veni. EL. quid est?
Loquere ut voles. LA. Tune hic sorore cum mea
Modo eras? EL. quaenam est ea? LA. Quae camelis hic tuis.
Tibique ipsi potum dedit: et cui tu munera
Retulisti, inaurem atque armillas? LA. Est ea soror
Tua? LA. sic est. EL. dabis veniam mihi: non noveram
Te. LA. neque ego te, sed dic clare, quod te rogo.
EL. Quid? LA. Esne seruus Abrahae patrui mei?
EL. Is ego sum, non alius. LA. Dii te ament, tibi
Bene faciant, et consilia tua prosperent:
Ut eveniant, quae optas, et ut optas omnia.
EL. Ita faxint, ut spero, LA. quid stas igitur foris?
Ingredere mecum, vir beatissime, hodie
Tibi apud me hospitium dabitur. EL. Haud repudio
Hospitium. nam gratum habebis hospitem.
LA. Imo gratissimum: sequere hac modo. EL. sequor.
LA. Et vos omnes una. nam sat loci est domi.

CA. Ego vero perlubens, Nam diu nunc mihi crepant,
Intestina: ac dudum dentes mei cibum
Convenisse cupiunt: et per Iovem meus
Animus nunquam magis antehac fuit in poculis.

ACTUS IIII.

Scena I. Bathuel, Mulier.

PArata est, uxor, cena, uti dudum iusseram?
Mu: Sic factum. BA. Ubi Labanus cum hospite tam diu?
Nocet haec mora ferculis. Mu. Nocet certe: tamen
Hic affuturum eum mox credo, ubi prius
Lauti omnes fuerint hospites: et pabulum
Camelis exhibitum BA. longas nectunt moras.
Miror, quid rei sit. Sed quid tu obsecro, mea
Coniux inopinatum hunc aduentum servuli,
Portendere nobis autumas? MV. quid, nisi bonum?
BA. Unde autem id colligis? MV. quid dona filiae
Dedit Rebeccae, inaurem atque armillas duas:
Ut Primum audivit eam nostram esse filiam,
BA. Qui seis, an eum esse se simulet quem praedicat?
Nam, ut huius saeculi mores sunt pessimi,
Nusquam tuta est fides. Nam mille hodie modi,
Quibus in fraudem incauti perducuntur homines
Ab impostoribus. MV. Alii sint, ut volunt.
Certe omnibus diffidendum haudquaquam puto.

BA. Nimium credula es homini peregrino et advenae.
NV. At tu pol nimium suspicax. BA Nondum satis
Perspectae sunt tibi humanarum mentium
Latebrae, et mirabiles ingeniorum strophae.
Quid si hic seruus fugitivus e domo Abrahae
Cum praeda opima huc veniat, ut nobis novas
Insidias struat, et verba det? MV. Minime omnium
Speraverim: nam ea mihi de illo filia
Retulit, ut pium hominem, et suo fidelem hero
Seruum esse credam, id quod melius intelliges,
Ubi loquentem audieris, et coram aspexeris.
Nam uultus et sermo hominem totum detegit.
Atque eccum, de quo nos verba facimus modo.
BA. Ubi nam? MV. Huc fert gradum cum nostro filio
AB. Quin ergo mensam ocius insterni et fercula
Iubes apponi, ut accumbamas [(transcriber); sic: accumbamus] illico?
MV. Iam fiet. Heus puer adesdum, mensam instrue,
Et fercula infer. Tu Rebecca, sequere me.

ACTUS IIII. Scena II. Eleasarus, Labanus, Bathuel, Mulier, Rebecca.

QUid nunc agimus, Labane, postquam omnes sumus
Lauti, et cameli pasti ac poti? LA. Intro ibimus
Nam dudum nos senex operitur Bathuel

Domi, atque eccum cum matre. EL. Ubi? La. Hic ante ostium
Nos expectant. eamus: sequimini. EL. sequor.
Ba. Apparet certe gravitas in uultu illius:
Gradum contra feramus. salue, mi homo.
EL. Salue optime Bathuel. MV. saluum venire te
Ex animo gaudeo. EL. Deus tibi det, quae velis.
Ba. Sunt multa, quae ex te percontarier [(transcriber); sic: percontrarier] volo:
Sed quid iam ante moram traxistis, mensae prius
Accumbendum censeo. Cedo aquam manibus puer:
Date ei sellam propinquam, ut assidat cito.
EL. Iam non capio cibum. Ba. quid ergo, vin dare
Operam somno, ut qui lassus de via? EL. Neque hoc.
Ba. Quid ergo? vin prius bibere, quam edas. EL. neque hoc:
Sed veniam mihi dabitis, si paucis eloquar
Priusquam accumbamus, quamobrem huc venerim.
Nam nec comoedam prius, nec bibam, nec dormiam,
Quam id dixero, cuius causa adveni modo.
Ba. Loquere ergo. EL. ego sum servus domini mei Abrahae
Ba. Sic audio, El. qui procul hinc in Chanaa habitat.
Ba. Novi. El. Hominis, quem clemens Deus mirum in modum
Ditavit. nam et oves, et capras, bovesque habet,
Camelos item et apros, aliarumque pecudum
Greges, in tanta copia, ut nemo in Chana.
Tum et auri atque argenti tantum ille possidet,
Ut merito solus dici possit omnium,
Qui vivunt in terris, hominum ditissimus.

Seruos item et ancillas in tanto numero habet,
Ut eorum auxilio et vindice fretus DEI
Ope, quinque reges una strage fuderit.
Ba. istam felicitatem vobis gratulor.
Nam ita me Deus bene amet, voluptati est mihi,
Si quid ei contingit animi ex sententia.
El. Credo sane, sed date vacuas aures mihi,
Dum prorsus rem eloquar. Ba. auscultamus sedulo.
EL. Seni praeterea, annum aetatis agenti, puto,
Centesimum, mira bonitate DEI optimi,
Sara uxor filium peperit, annis ab hinc
Quadraginta: ne tot tantarumque illi opum
Haeres deesset. MV. de hac re etiam ante audivimus
El. Ei pater nunc omnia tradidit bona,
Omnem substantiam, omnes pecudes, familiam
Omnem: nec quicquam deest ei praeter coniugem.
Dona quidem offeruntur matrimonia
Splendida cum summa dote. Ba. Cur non annuit?
EL. Id audies. Negat cum Chananaeis, fide
Fiduciaque omni in Deum carentibus,
Et a sua religione alienis viris,
Affinitatem ullam posse colere. ac proin
Meam sibi iuramento obstrinxit fidem,
Ut Isaco (nam id nomen herili filio est)
Nuptam ex Chananaeis, inter quos ipsus habitat,
Nullam locarem: sed paternam irem domum,
Et uxorem gentilem deligerem. cui
Cum dicerem: quid si mulier nolit sequi.
Quid tum faciam? DEUS, inquit, cui ego parui
Per omnem vitam, mittet tecum nuntium

Suum, ut tibi secundet hoc iter tuum.
Et tu capies uxorem filio meo
E familia patris mei. BA. Quid tu illi ad haec?
EL. Lubens, inquam, hoc iter, here, perficiam: neque
Laborem ullum defugiam: sed si virgo me
Nolit sequi: num iurisiurandi mei
Religione exsolutus fuero? BA. Quid tibi
Ille? EL. Imo maxime, inquit: nam mihi fidem
Praestiteris, si tu veneris modo ad domum
Gentilium meorum, et quod mando tibi,
Peregeris. Nam sive dent tibi, sive non,
Omni religione fidei te exolueris,
BA. Quid deinde fit? EL. Quid: Ego his persuasus vocibus
Viam ingredior: et quam possum propere huc eo.
Cumque hodie ad puteum devenissem vesperi,
Locorum atque hominum ignarus: coepi egomet, ita
Ut fit, alia cogitare ex aliis: et DEUM
Precari, ut is secundaret viam meam.
Domine, inquam, Domine DEUS heri mei Abrahae:
Si tu mihi clemens ades in hoc itinere,
Da, ut hic me stante ad fontem aquae, virgo veniat
Haustura: quae mihi roganti aquam det ex
Urna bibendam: atque camelos etiam meos
Aquetur: et ego intelligam hanc ipsam esse, quam
Tu destinaveris uxorem domino meo
Isaco: ac si mihi abs te de manu in manum
Foret tradita. BA. Miror profecto, quo tua
Euadat oratio. EL. Vix cogitaveram
Haec mecum tacitus: cum subito tua filia

Rebecca egreditur, urnam super humeros ferens.
Ea ad fontem descendit: haurit aquam et redit.
BA. Quid tu ibi? EL. Scies: procedo virgini obuiam:
Saluto, respondet. sermonem copulo
Cum illa meum: peto haustum: dat mihi ocius.
Simulque aquaturam camelos se meos
Ultro recipit: quod et fecit post sedulo.
BA. Est sic factum Rebecca? RE. Sic est mi pater.
BA. Papae, quid audio? EL. Ut ad pauca redigam, rogo,
Cuius sit familiae. respondet fideliter,
Se filiam esse Bathuelis, neptem Nachor.
BA. Recte factum. Laudo. EL. Ego, gratum ut me ostenderem:
Accommodavi fronti eius inaurem, et duas
Armillas manibus: ac submisso poplite
Terrae incumbens, Deo heri mei Abrahae gratias
Ago, quod deduxisset me in rectam viam,
Ubi conciliarem filiae tuae nuptias
Herili silio: quam ego ex his symbolis
Eam ipsam esse intellexeram, quam quaererem,
BA. Haec mira sunt. MV. Certe admodum mira: et aliquid
Prodigii alunt. EL. Nunc ergo, cum Dominus meus
Huc ad vos me miserit, ut inter se atque vos,
Affinitatem conciliarem, et gratiam:
Si hanc conditionem accipitis, quam fero et peto: et
Si ex usu vestro tam erit hoc matrimonium,
Quam ex nostro, facite, ut sciam: sin vero minus,
Nihilo secius [Orig: secus] , ut insistam hic aliam viam
LA. Haec res, Pater, plane ex DEO est: neque possumus

Quicquam repugnare illi. BA. Ita apparet, Laban,
LA. Quin ergo condicionem hanc accipis? MV. Et mihi
Sententia est eadem, et volo: desponde huic.
BA. Cum affinitate me vestra arbitramini
Dignum, habeo primum vobis magnam gratiam.
Deinde, si in rem est utrique, ut fiant nuptiae.
Nolo tibi ullum commodum in me claudier.
EL. Merito te laudo et magnifacio, Bathuel.
Quin ergo, quae res bene vortat, spondes mihi
Natam tuam, ut uxor siet herili filio?
BA. Age spondeo. MV. Et ego una. LA. Et ego frater virginis.
EL. Sed in ipsa ne quid sit morae. BA. videbimus,
Et, quae eius sententia sit, explorabimus.
EL. Sic certe opus est. Nisi enim nobis consentiat,
Operam profecto ludimus. BA. Rebecca. RE. Quid
Est, mi pater? BA. qua occasione seruus hic
Ad nos devenerit, id percepisti? RE. probe.
BA. Et quidnam petat, id tenes? RE. Teneo: nempe, ut sacras
Inter me et Abrahami gnatum nuptias
Conciliet BA. Recte, modo tu etiam annuas. RE. Si ita
Vobis placet. Nam VIRGO nulla est, quin siet
Mala, quae praeter sapit, quam suis parentibus
Placet. BA. Ergo tu annuis? RE. Si vobis ita lubet.
BA. Imo ut etiam tibi lubeat, necesse est. Etsi enim
Sacra est parentum auctoritas et plurimum
In hoc negotio valet: haud quaquam tamen
Inuitam e nostris te extrudemus aedibus,
Proin dic uno verbo, utrum consentias.

RE. Si ita facto opus est ut fiat, ago consentio.
Nam cur rem auctoritate tua et vestrum omnium
Consensu bene transactam, nulla de gravi
Causa facerem irritam? BA. Facis, ut te decet.
Quid poscis tu amplius? Habes tibi natam meam
Tuo arbitratu: Eam uxorem duc Isaco,
Herili filio: sicut visum est Deo.
EL. Immortalem Deum, cui homini unquam uno die
Boni dedisti plus, qui minus speraverit?
Gratiam habeo et ago tibi DEUS; qui compotem
Omnis voti me hodie fecisti caelitus.
Nam quid ego dicam plura? Hoc confit, quod volo.
Nunc unum quod superest, pauca haec sunt munera
Sponsalia, quae vos non recusabitis: ea
Iussu Domini mei vobis huc attuli.
Tibi, Rebecca, hanc pallam, et hanc do cycladem:
Hoc vas argenteum: hunc scyphum aureum: aureum
Hunc annulum: quo tanquam arrha, digitos tuos
Orno: praeterea hunc torquem ceruici applico
Tuae. BA. Quorsum isti sumptus? EL. sine me obsecro. BA. Sino.
EL. Tibi mater et Laban, haec dono aromata,
Quae habemus apud nos pretiosissima. Vos boni
Consulite, atque animum potius, quam munuscula,
Respicite. MUL. Accipimus a vobis cum gratia,
Quamquam emeriti non sumus, EL. Imo estis maxime.
BA. Nunc postquam bene successit hoc negotium.
Vel tandem ut accumbamus, tempus est. EL. Iam ego
Nihil moror. BA. Heus famuli, lympham date manibus:

Inferte fercula: et crateras statuite:
Scyphos coronate: relinite omnia dolia.
Omnesque serias. Nam hilaris esse nunc volo,
Cum nostris hospitibus. Quin ergo accumbitis?
Tu hospes, tene hunc locum: latus tu claudito
Illi, Rebecca. Tu, uxor huic scamno inside.
Reliquis subselliis reliquos, Laban, illoca,
Et hunc gregem exhilarato. Ego hac in mensa ero
Dictator. quoniam optatus hic dies mihi
Illuxit. EL. Et mihi longe optatissimus.

ACTUS. IIII. Scena III. Ismael, Chamus.

INflate cornua et canite receptui:
Nam sole cadente sensim inclinat meridies.
Tu, Sanga, complicato retia: et sine
Mora cum ceteris subsequitur rusticis.
CH. At tu, Labrax, ne vacuus hinc ab onere eas,
Hanc sarcinam impone humeris, et consequere nos.
Quid uultum ducis, rustice, ignavum pecus.
Vin tibi demulceam caput hoc venabulo?
IS. Bene me castor processit haec venatio.
Minus iam rusticis irascor, quam antea;
Nam inertiam suam pensarunt naviter.
Neque quicquam nunc animo meo inest molestiae,
Hoc praeter unicum; quod Chamus mihi modo

Retulit. Sed ubi est Chamus? CH. praesto est, here: desine.
IS. Quid illud est, Chame, modo quod mihi dixeras?
CH. De fratre tuo? IS. videlicet. CH. Et eius nuptiis?
IS. Scilicet. CH. Est sic factum, here, quem admodum tibi
Dixi. Nam quantum ex aliorum sermonibus
Intelligo; quidam in Mesopotamiam missus est,
Ut uxorem inde petat Isaco fratri tuo.
IS. Proh Iupiter, quid audio? CH. Quod tibi loquor.
IS. Missus ne in Mesopotamiam? CH. Ita est. IS. qui uxorem petat?
CH. Etiam. IS. Fratri meo Isaco? CH. planissime.
IS. Quamobrem, mi Chame, illine? CH. Nescio, nisi quod
Chananaeas non placere aiunt fratri tuo.
IS. Quid tum? CH. sed nec Amorrhaeas. IS. quid postea. CH. neque
Hettaeas, neque Pheresaeas. IS. quas ergo? CH. haud scio:
Nisi forte pictas aut fictas. Nam cum his licet
A gere ut lubet. IS. Chame, an non palam ab his sanctulis
Irridemur? CH. Sane. IS. Quasi nulla femina
Hic potuisset reperirier tanto viro
Digna, nisi e Nesopotamia peteretur. CH. Mihi hoc
Non placet. Unum namque hominem dignum iudico
Altero. IS. Idem et ego arbitror. Sed Eleasari
Has technas esse tam scio, quam me vivere.
Nam is consiliis suis et fraudibus senem
Nostrum delirantem, quoquo uult incitat.

Magisque adeo, ut mihi talibus incommodet
Rebus, quam hero, ut recte morem gerat suo.
CH. Credo equidem. IS. Quid ni credas? cum nuper etiam
Senem nostrum impulerit, ut me primo sibi
Genitum abdicarit, et iure interuerterit
Meo: ac iuniorem praetulerit fratrem Isacum:
Tum patria bona inique ademerit mihi.
CH. Dii vestram fidem, quid audio? IS. Res quod est.
CH. Ergone exheredavit? IS. Sic. CH. Ten? IS. maxime.
CH. Tantum virum? IS. Quid ni? CH. Proh Iuppiter:
Nunc demum aduerto unde illis sint hi spiritus,
Unde hae cristae, quas nimio cum fastu erigunt.
Nam quia nos Chananaeos opibus sibi impares
Putant: ideo et affinitates respuunt.
IS. Ita est. CH. Sed quid nam culpae praetendit pater?
IS. Quid enim, nisi quod me agiliorem in studiis rei
Venaticae et aliis exercitiis videt:
Suum domi otiosum et deditum libris,
Ac modo non vitam agentem solitariam?
CH. Papae, quam inique comparatum, ut plus fere
Semper detur fucis inertibus et pigris,
Quam strenuis, negotiosis et bonis.
IS. Seni quidem minus irascor, quam ceteris.
CH. Qui sic? IS. quia nunc senex aetate desipit:
Homo plumbeus, ficulneus, betaceus,
CH. Ita est. IS. Eleasaro irascor. nam illum pater
Impulsorem ut sic ageret, certissimum habuit.
Cui ego homini, si possim, male faxim lubens.

Neque quicquam nunc est, quod malim, quam mihi dari
Hic obuium cum tota fratris familia.
Vah, quibus istum nebulonem lacerarem modis?
Sublimem medium arriperem et capite statuerem
In terram: ut cerebro et sanie dispergat viam.
Fratri ipsi, qui bona possidet scelus, animam
Exstinguerem: Sosiae oculos evellerem:
Post praecipitem e scopulo darem: Mox ceteros
Gestores linguis, auditores auribus
Ruerem, tunderem, agerem, raperem et prosternerem.
CH. Nimis praeceps es, nec te ipsum respicis, here.
IS. Quamobrem? CH. Quia, licet ii sint quamlibet crucem
Meriti, tamen indigni sunt, quorum gratia
Tu in tantum commovearis. IS. At mihi satis
Supplicii id habeam, dum illos ulciscar modo.
CH. At fungi sunt: et stipites, et caudices:
Nec digni, quis cum tantus vir litiges.
Ego seruus sum: sed omnem ipsorum gratiam
Non redimerem mihi unico teruncio.
Generosus equus non curat latratus canum.
IS. Sic est. CH. Quin tu ergo hos negligis, et te respicis?
Nam tute tua virtute dives es satis:
Ut patriis istis non indigeas bonis.
Agrorum tibi aliquot centena iugera:
Ouium, boum, caprarum mille sunt greges.
Praeterea haec terra omnis, ab Havila usque ad Surfere,
Et fines Aegypti, imperio subest tuo.

Quid adhuc patrem vel fratrem importunum times?
Quid nequam Eleasarum? Quos ulciscendi erit
Alia occasio? quin potius nunc genio tuo
Indulges: atque hanc sollicitudinem amoves?
Ac vino te reficis? Quid enim prosunt opes,
Si illarum usus de medio vitae tollitur?
IS. Recte edepol mones, Chame: et certe mihi
Nunc eadem est tecum sententia. CH. Quin imperas
Igitur seruis, ut cenam nobis apparent
Venaticam, cum hodie tot captae sint ferae?
IS. Ita faciam. Heus pueri, cenam instruite mihi,
Mensas locate intus: Tu, Sannio, tergora
Ceruis deripias: tu, Cylinder, disseces
In frusta, et verubus affigas: CH. At ego iam, here,
Congrum in aqua ludentem intus desquamavero.
IS. [(printer); sic: ] Immo aliud te volo: cuius paene fueram
Oblitus. CH. Si quid vis, manda; effectum dabo
IS. In arcem transcurso opus est. CH. Cui homini? IS. tibi,
CH. In arcem: quid eo? IS. Gastrodem illic hospitem
Babylonum, qui heri huc est vectus, conveni.
Nam vir bonus est, et perfacetus. Promove.
CH. Quid vis dicam, Ismahel? An conveniam modo?
IS. Dic nobis in cena hospes sit. Nam semper is
Aliquid novi apportat, quoties huc advenit.
Vola. CH. At non novi hominem. IS. Faciam ergo ut noveris.
Homo ventriosus, rufus, inflatus genas,
Crispus, crassus. dentes lupinus, caesius.
CH. Sat habeo. IS. curre curriculo. Nos interim

Hic exspectabimus: ne absitis longius.
CH. Memor ero IS. Vos agricolae me hic ante ostium
Operimini, dum redeam. ne amoveatis hinc
Pedem longius, ut cum opera vestra opus mihi
Fuerit, ne sitis, pro vestro more, in mora.

ACTUS IIII. Scena IIII. Elesarus, Bathuel, Labanus, Mulier, Cario.

EGo sane te laudo, Rebecca, et fortunatam iudico:
Id cum studuisti, formae mores ut consimiles forent:
Minimeque, ita me DEUS amet, miror, si te quisque expetat.
Nam mihi quale ingenium haberes, fuit indicio oratio.
Et cum ego met tuam mecum in animo vitam considero,
Omniumque vestrum, una qui hic assidetis hospites:
Et vos esse istius modi, atque hanc talem esse haud mirabile est.
BA. Eleasare, ut hi sunt hominum mores, atque isthaec tempora,
Expedit profecto nobis esse bonis: quamquam haud ita
Sumus, ut tu nos praedicas, dum nimium tribuis. EL. Bathuel,
Ego non didici assentari, aut homines in os laudare: clam

Deinde subsannare, mordere et dentibus arrodere,
Ut nunc moris est. BA. novi tuum animum: neque eo proloquor
Haec, ut tu forsan accipis. EL. Imo accipio in partem optimam.
Et ut eloquor, ita et sentio. BA. Recte haec habent. sed id mihi
Nondum animo excidit, modo quod dixeras. EL. De heri mei
Filio? BA imo EL: Utinam is cum patre praesens afforet. Ba: Hoc idem
Sane omnes velimus. sed frustra exoptantur talia,
Quorum nemo compos reddier potest. sed sic puto,
Te dixisse, Eleasare,a Abramum herum tuum senem,
Cognatum meum, quondam fuisse tentatum a Deo,
Ut suum, quem habebat unicum, immolaret filium
Isacum, iubente sic Deo EL. dictum ac factum puta.
BA. Proh Deum, quid audio? EL. Rem prodigii plenam. Ba: edepol.
EL: Nam quid aegrius potuisset evenire homini seni,
Annum aetatis egresso centesimum, si commemini,
Ac decimum quintum, quam filio orbari unico? BA. est ita,
Ut dicis. EL: quid tristius, quam talem amittere filium,
In quo nominis decus atque memoriae omnis, domusque heri
Inclinata recumbebat? Ba: profecto haud quicquam tristius.
EL: Imo, in cuius posteritate gentes omnes omnium
Terrarum beandae erant: a cuius semine totius

Mundi pendebat salus: quid; obsecro, molestius,
Quam tali puero orbarier? BA. Nihil profecto Eleasare.
EL. Quid miserius, quam morte orbari violenta? quid magis?
Durum aut atrox sit, quam fieri carnificem nati sui,
Et patrias manus aspergi occisi sanguine filii?
BA. Exhorresco certe haec audiens. Sed utrum ille: EL. quid? BA. Deo
Morem voluit gerere? EL: imo, qui rem iam eo perduxerat,
Ut manum exseret stricto ense intrepidus, iugulum filii
Verberaturus. BA. eheu. EL. quam gravi putas tum animum illius
Perculsum fuisse ariete? BA. Nae gravissimo: nam ego
Nunquam, ut hoc facerem, potuissem animum paternum inducere.
EL: Credo. sed indubia in Deum quid, obsecro, non audet fides?
Hac qui nititur, ei nihil est difficile, nihil arduum.
BA. Intelligo. sed nondum tamen audivi, quomodo nam Isacus
Sit praeservatus, ne tam tristi occubuerit funere.
EL: Ego dicam, ausculta: Deus, perspecta hac Abrahae fide,
Et voluntate animi comprobata, arietem subdidit,
Quem pro filio sibi caederet. sic praeter omnium
Spem tristissimo metu in laetum commutato exitum,
Quasi ab orco patrem et natum in vitam clementer reddidit.

BA. [(printer); sic: ] Mira narras. sed comedamus interim pauxillulum,
Ne totum conuivium istis colloquiis consumere
Velle cuipiam videamur. quamquam sermones tui
Gratiores mihi sunt, quam optima, quae apponi queunt, fercula.
Sed tu, Laban, hospites cur negligis? quin tu interim
Istos hic benigne et lepidis victibus accipis. LA. id quidem
Volo. age frontem exporrige, Cario et comede et bibe largius.
Nam verecundari neminem apud mensam decet. CA. est ita
Et tu quod mones, gratum est, quamquam opus haud fuerat: nam hercule,
Quantum ad ventris curam pertinet, nulli cedo locum,
Nisi me pugnis vicerit EL. Ut semper tui similis es: neque
Quicquam ab ingenio recedis? Bathuel, sic mores ei
Sunt: dabis veniam. BA. Mitte hoc rogare, dum nihil ipse agat
Deterius. quin etiam tu comede. EL. Istuc iam facio quidem.
BA. Comede hinc, si sapit? EL. Comedi ad placitum. BA. sane oportet hanc
Tenuitatem aequi et boni consulere. EL. sis tranquillo animo.
Nam quiduis mihi sat est. BA. Oportet esse satis, quia
Isthaec cena est popularis: nihil apparatus, nihil dapis.
EL. At tibi tanto sumptui esse, mihi molestum est. BA. Ah. tace.

In mala uxore atque inimico si quid sumis, sumptus est.
In bono hospite atque amico quaestus est, quod sumitur.
Mu. Proh Deum iam tu malam rem nullam poteras dicere,
Uxorem nisi nominares. BA. DE malis sermo mihi est.
Tu si mala non es, nihil ad te pertinet haec oratio.
Si male conscia es, responde. MV. immo bonarum de grege
Me esse profiteor. BA. sis ergo tantisper, dum nemo negat.
Mu. Imo sum, et nemo negat. BA. nisi mecum omnes. MV. mitte iocos: volo
Ego etiam scitari aliquid, vestra pace, ex hoc hospite.
Ba. Recte. Mu. Quid agit Sara? recte habet? EL. Rectissime, quia
Nec fames, sitisue, nec morbus, nec mors metuenda ei.
MV. Ergo iam mortua est? EL. sic est. MV. quando? EL. ante annos prope quatuor.
MV. Proh Deum, quid audio? BA. nihil novi. nam sic sunt omnia
Humana. mado nascimur, modo vivimus, iterum dein morimur:
Sicut est Deo visum, in cuius manu sunt haec omnia.
Quamquam Abrahami vicem doleo: quod ista tam gravi
Et praecipitata senecta uxorem suam defiderat.
EL. Nec sane immerito. nam vix credo (quod vestra dixerim
Pace) ullam ullo saeculo repertam uxorem, quae viro
Plus in rebus omnibus obsequens fuerit, quam isthaec fuit.

Ut nihil dicam interim virtutes alias plurimas:
Nihil animi atque corporis dotes innumeras: quibus ea
Praedita atque exculta fuit. BA: sic est. sed quando ita sors tulit,
Nobis aequo animo ferendum est, quidquid corrigere est nefas.
Sed dum caedimus hos sermones, tu nihil comedis et bibis.
EL. Imo curavi me molliter. BA: heus puer, mensam iube
Tolli et nova fercula inferri. EL: profecto haud opus est, Bathuel.
BA: Quin tu istam orationem hinc veterem atque antiquam amove.
Nam proletario sermone, nunc quidem hospes utere.
Nam ii solent, quando accubuere, ubi cena apposita est, dicere:
Quid opus fuit hoc, hospes, sumptu tanto, nostra gratia?
Insanivisti hercle. nam hoc idem hominibus sat erat decem.
Quod eorum causa opsonatum est, culpant: et comedunt tamen.
EL: Quin tu age, ut lubet: neque enim decet, imperiosum esse in domo
Aliena. Ba: Laudo hoc. EL. sed est tamen, quod ex te etiam libet
Quaerere, si licet. Ba: imo licet. Et: Vivuntne adhuc Thare et Nachor?
Ba. Ambo mortui sunt ante (ni fallor) quinquennium.
Sed Sem, Noae filius, atque Arphaxad, item Sale, atque Heber

Vitam adhuc inter mortales exigunt. EL. quid? Semne aduc
Vivit? Ba. Imo vivit. EL. et Arphaxad vivit? Ba planissime.
EL. Proh Deum, quam longaevi homines? Credo eos non posse mori.
Ba. Utinam non morerentur. nam hos doctores solos his locis
Diluvii testes habemus et promissorum DEI.
EL. At ubi degunt? Ba. in patria Armenia, haud procul his regionibus.
EL. Proh Deum: quanta laetitia herum meum afficiam senem,
Haec ubi ei renuntiavero? Ba. novus appositus est cibus.
Comedamus nunc paululum. EL. profecto comedi nunc satis:
Nec quidquam aliud esurio, quam lectum. Ba. num dormituris?
EL. Admodum, ut qui lassus de via. Ba. si sic lubet tibi:
Non tenebo te amplius. EL. quin ergo surgimus? Ba. Laban
Abduc hospitem cubitum. Vos huc intro mecum ibitis.

ACTUS IV. Scena V. Chamus, Gastrodes.

AGe tu. Ga. subsequor te. CH. at ocius. GA. Ut queo. CH proh DEUM tu homo
Ventriose, tuis spississimis gradibus ad insaniam
Me rediges. alii ad cenam vocati ceruos cursibus
Vincunt: tu podagrose vincis tarditate cochleam.
Ga. Sat cito, qui sat bene. CH. nugae, quin pergis? GA. obsecro, cur ita
Properas Chame? CH. obsecro, cur tu ita cessas, Gastrodes? quin cito [(printer); sic: Words misplaced at beginnig of next line]
Promoves. Ga. nequeo profecto celerius. CH. quid te vetat?
Ga. Vah rogas? an non vides, quantum oneris hic mecum geram?
CH. Quid nam oneris, cedo? annos sexaginta ferme et quatuor:
Tum praeterea hanc fartam molem. CH. quam molem? Ga. Hanc aqualiculi:
Cui ferendae vix satis sint (arbitror) decem pedes.
CH. est sane, ut dicis, sed quaeso dic mihi, quod rogo. Ga quid rogas?
CH. Quot vini mensurarum capax censes hoc dolium?
Ga. Paucarum certe, praeut olim in aetate viridi fuit.
Nam cum multa fert senectus hominibus mala, tum hoc quoque,

Ut minus potare valeant decrepiti et tremuli senes,
Quam vegeti iuvenes. CH. Vera memoras. nam idem aliis accidit.
Sed dic, obsecro, quot capiebas, cum iuvenis adhuc fores?
GA. Dicam. CH. At verum. GA. Verum equidem. CH. quaeso hercle, ne falsum mihi
Dixeris. Ga non sed sine me prius recipere spiritum:
Nam nimium properas. CH. Sino. recipe, ut lubet. Ga. Olim cum iuvenis
Essem, et adhuc aetate integra: singulis conuiviis
Mensuras capiebam. CH. quot? dic obsecro. CA. Ad minimum decem.
CH. Annon fiebas inde ebrius? Ga. Minime. CH. nec poplite,
Aut pedibus titubabas? GA. Neutiquam. CH Sed neque blaesos sonos
Proferebas? Ga. Nullos sed eram tum multo disertior
Et facundior. CH. quid oculi? annon prospiciebant parum,
Aut omnino nihil, aut pleraque gemina? Ga: Nihil horum accidit
Unquam: sed tum lynceo videbam ferme acutius.
CH Mirum hoc. Ga. Quin imo plerunque abibam a mensa sobrius,
Nec prius, quam ceteri omnes essent extreme ebrii.
CH. Proh Deum, iecur tuum in iuventute ista fuit nimis
Inflammatum. GA. Sic fuit: et proinde opus, ut restinguerem.

Nam profecto non raro accidit, ut potationibus
Etiam largioribus, ne latera quidem ab omni simul
Parte madefacerem. CH. Proh Iuppiter. GA. Quid est? quid clamitas?
CH. Metuo ecastor, ut tuae cella nostra sufficiat gulae.
Nam tu mihi videris interbibere, si vino scates,
Puteum aquae viventis et videntis. GA. Non est, mi Chame, ut
Hoc metuas. CH. Quamobrem? GA: Quia nunc poto longe parcius.
Nam alia vita: alia diaeta. atque ut maxime velim, tamen
Aetas, viriumque infirmitas me non sinit. nam id est,
Quod conquestus sum antea. CH. Quaeso igitur, quantum iam bibis,
Factus senior? GA. VAh parum admodum. CH. Quantum tamen, cedo?
Ga. Quantum? mensuras, Chame, proh dolor, non ultra sex. CH. Eho
Num parum tibi hoc videtur? GA. nae parum, prae ut bibi
Nunc olim. et profecto singulis prope annis de numero
Aliquid decedit, sic ut vehementer metuam, ne ad duas
Mensuras redigatur, antequam octogesimum assequar
Annum: nam haec fere unica cura est, quae me sollicitum tenet.
CH. Ah frustra equidem hac cura te maceras, Ga. Qui sic? CH. Quia nunquam ad id

Aetatis pervenies. Ga. Cur? CH. Quia vino temet ipse prius
Conficies. GA. Nihil minus. nam vinum senectae pabulum est.
Tu vero, priusquam annos aetatis attingas meae,
Nec Baccho, aut Veneri, nec Marti, sed carnifici praeda eris.
CH. Quid ais? GA. Dixi semel. at eadem res stulto repeti solet:
Tu si vis, repetam tibi. CH. Nolo. quin tu profers gradum
Ocius GA. atqui cursim eo. CH. Siquidem currunt et cochleae.
Ga. Mala merx es, Chame. CN. Malitia tecum certare miseria est.
Quin is ocius? aut i in malam crucem. GA. nequeo edepol:
Ita onusto sum corpore. CH. si consilium vis, faciam, ut levi
Sis, imo levissimo. GA. dic. CH. i domum ac suspende te.
Ga. Siquidem tu mecum es futurus pro uva pensilis, Chame.
CH. Nolo: alium tibi quaere huius viae comitem. Ga. neque ego hercule
Solus hanc viam ivero. CH. Age ut lubet: duntaxat hanc viam
Insiste et propera. Nam herus nos expectat sub ostio.

ACTUS IIII. Scena. VI.
Ismael, Gastrodes, Chamus.
Octonarii Iamb.
ADvesperascit: demiror profecto, ubi tam diu Chamus
Substiterit cum hospite. Nam pene hora abiit, dum illos comi moror.
Itaque egressus nunc sum, an forte advenientes alibi conspicer.
Atque adeo in ipso tempore eccos ambos obuiam mihi.
Ga. Gradum contra feramus illi. IS. contra contollam gradus.
Salue Gastrodes. Ga. Salue optime, ut es optimus, mi here Ismael.
IS. Dii te ament. sed unde tam tarde? Ga. ex arce. IS. quid ibi tam diu?
Ga. Aures pavi IS. Quas aures? Ga. curiosorum hominum. IS Qui nam ii?
Ga. Qui omnia scire volunt. nam dum illic sedeo, omnes me adeunt, copulant
Dextras, salutant, assident mihi, rogant, ecquid novi
Feram huc ex Utopia et Stygia. dum singulis respondeo,
Abit dies. IS. Num ergo fuisti in illis tu locis? Ga. fui
Sane. IS. Quando? Ga? Ante mensem puto. IS. Quid illic egeras, cedo?

G. Merces inde advexi Amrapheli hero. meo. IS. Quid mercium?
Ga. Aromata, quibus condiuntur escae. IS. Qualia aromata?
Ga. Polindrum, cicimandrum, cicilendrum, capsidem, anthymonium,
Meacidem, cataractriam, hapalopsidem. IS. Mirabiles
Escae. Ga. Mirabiles certe. nam qui illas esitaverit,
Is vel ducenos annos poterit vivere. CH. Est verisimile.
Nam ego tales escas nusquam credo reperiri gentium.
IS. At unde haec mercimonia comparantur ab istis incolis?
Gae. Unde? ex montibus altissimis, quo nulli homini adire pedibus
Licet. IS. Quales sunt ergo ibi homines, Gastrodes? Ga. Mirabiles.
IS. At quomodo? Ga. Volatici. IS. volatici? Ga. Ita dico quidem.
IS. An obsecro usquam sunt homines volatici? CH. Eho num ne dubitas
Here? IS. Quid ni? CH. At etiam hic tales reperiuntur multi, qui sine
Pennis volant. Ga. Quosdam etiam reperi, qui nullam ceruicem habent.
IS. Quid narras? Ga. Oculos in humeris. CH. Neque hoc nurum, quando etiam apud
Nos causidici quidam reperiuntur, qui nullam frontem habent:
Et oculos in manibus: tantum cernentes oculis, quantum habent

Pecuniae in manu IS. Quid ais? CH. Screavi. IS At unde victitant
Isti volatici homines, Gastrodes? Ga. Unde? e florum spiritu,
Quem naribus hauriunt. CH. Et nostri rabulae ex attactu bonae
Pecuniae, quam manibus capiunt. IS. Quid tu iterum? CH. Tussivi, here.
Ga. Imo, Ismael, si audire vis, dicam profecto tibi aliud,
Quod mirere magis. IS. Quid nam? Ga. aliqui ibi homines caninis capitibus
Reperiuntur. CH. neque hoc mirum nam apud nos ferme eiusmodi
Sunt omnes mulieres. Ga. Sed et hoc valde est mirabile, Ismael,
Quod feminae illic non ita pariunt, ut hic. IS. Quomodo igitur?
Ga. Mares ibi fetus concipiunt in cruribus. IS. proh Iupiter.
Ga. Eosque in lucem proditos feminae eorum hiemis tempore
In ventres abscondunt apertiles. CH. At ego te furcifer,
Credo a scrofa conceptum, et postea demum, ubi lucem aspexeras,
In pellem asini fuisse absconditum IS. Quo abis, Chame? CH. Praesto sum.
Ga. Quid pulices dicam? IS. Quales, obsecro, sunt istis in locis?
GA. Tanti sunt, Ismael, unus ut aequet elephantos duodecim.

CH. At te Iupiter, omnesque Dii perdant cum pulicibus tuis:
Cumque tuis istis omnibus mendaciis Ga. Quid uultures?
IS. Cuiusmodi [(transcriber); sic: Cuiusmiodi] sunt hi? Ga. Mirabiles. nam horum plerique sunt
Tribus nixi capitibus, et alis multo aucti maioribus,
Quam est velum onerariae navis. CH. Iam non contineo me amplius,
Quin sibilem. Ga. Siccine agis Chame? quaeso hercle Ismael, potin hic est
Tacere, dum meum sermonem absoluam? CH. quis: egone? optime.
Verum heus tu, lege hac tibi meam adstringo fidem: si vera sunt,
Quae memoras: taceo: sin falsum aut fictum est: continuo sibilo.
Proin tacere si vis, vera dicito. Ga. Vidi etiam ibi
Puteum quendam mirabilem. IS. qualem puteum? dic obsecro.
Ga. Si quis in eius fundum semel tantum descenderit: audiet
Protinus omnia, quae ubique geruntur in orbe. CH. Ita est. nam ego
Similem vidi. Ga. Si quis eidem mox speculum imponat desuper,
Ille omnes gentes, omnia oppida aspiciet. CH. Verisimile est.
Postes taceri hoc. IS. Quo vero potu isti homines uti solent?

Ga. Potus fere omnium est expressus in scyphum aer. IS. Quomodo?
Ga. Miro modo. CH. Postest et hoc credi. nam quales ibi homines,
Talis quoque est potus hominum. IS. Sed quibus utuntur vestibus?
Ga. Vestes nobilium sunt molles et vitreae. CH. ss. Ga. Quid sibilas?
CH. Quomodo sunt molles et vitreae? annon ibi praedurum aeque est vitrum,
Ut hic? Ga. Minime. Tu si non credis: illo rem exploratum abi.
CH. Credam tibi potius, quam eam. Ga. Quin et mercatores ibi
Reperiuntur, qui hibernam colligunt nivem, eamque domi ad focum
Arefaciunt: Arefactam pro saccharo vendunt. CH. ss. ehem.
Ga. Quid sibilas? CH. Quia non possum istis tot nugis fidem dare.
Ga. Atqui haec bona fide recito. CH. Tua bona, haud mea. Ga. Mea
Inquam fide. CH. Scio: nam Gastrodis alia est, alia est Chami
Fides. Sed hoc velim. Gastrodes te mihi clare eloqui,
Quod te rogabo Ga. Si quid vis, roga: quod scibo, caelitus
Responsum dicito. CH. Quot annos vixisti Sycolatronidae?
Ga. Viginti. CH. Quot in Utopia? Ga. totidem. CH. Quot in Asia? Ga. Undecim.

CH. Quot in Elysiis? Ga. Triginta. CH. quo anno aetatis promum e patria
Egressus es? Ga. Vicesimo. CH. Quanta ista annorum sum ma erit?
Ga. Sexaginta quatuor. CH. ita certe: rationem tenes: Ga. probe.
Ga. Atqui tantum esse oportet, neque enim plures sum natus. CH. probe:
Nosti proverbium? Ga. Quod nam? CH. Mendacem decet esse memorem.
Ga. Novi: CH. scite igitur tu memor es. IS. satis historiarum est. GA. admodum.
IS. Eamus ergo intro, quia potare mihi tecum collubet.
GA. Lubet edepol et mihi tecum: nam quod tibi, idem et mihi lubet.
IS. Eamus ergo, atque accumbamus, quoniam dudum tempus est.
Vos rustici nunc ite domum; revocabo vos in crastinum.
CH. Sed non ad prandium, neque ad cenam: ne erretis forsitan.

ACTUS V.

Scena I. Eleasarus, Cario.

HOc servi officium frugi atque boni est, facere quod
Ego persequor. Nam qui servus servire hero
Bene postulat, illum multa in pectore suo

Prudenter collocare oportet, quae suo
Placere hero praesenti atque absenti censeat.
Non somnolentus sit, non vecors, non piger:
Aut si dormit, ita dormiat, seruum ut simul
Se cogitet: et se officio exsuscitet suo.
Ego certe, dum heri studeo negotiis,
Somnum vix capio oculis, ita mecum gaudeo,
Quod omnia tam prospere heri evenerunt mihi.
Quare domum maturandum nunc censeo:
Neque pigritiae, aut somno multum hic dandum loci.
Sed ubi serui? cur nemo adhuc prodit? ubi nunc
Illos perquiram in his tenebris? Heus Sosia:
Cario: tangon hic ostium? pulsabo: ubi
Estis vos? heus, ubi estis vos? ecquis aperit?
CA. Quis tam graviter pepulit fores? EL. Hem Cario
Exspergiscere: vigila. CA. vigilo. EL. surge ocius.
CA. Quid vis tam mane? EL. surge, camelos instrue,
Ut, cum opus illis fuerit, parati sint viae.
CA. Curabitur. EL. at probe. CA. fiet. EL. satin hoc tibi
Mandatum? Ca. satis. EL. Operam quaeso, da, ne pigrum
Te, aut oscitantem inveniam CA. ne dubites, here.
EL. Ego hinc eo, reversurus iam statim. CA. abiit
Hic. Proh Deum, quid homini in mentem venit, ut
Tam subito velit ex hoc percommodo loco
Recedere? Equidem si me quicquam penes in hac
Re esset, ego mensem adhuc durare velim integrum
Adeo lauto sumus excepti heri conuivio.
Sed quid agam, nisi quod iussus sum? Mos est hero
Gerendus. Abeo, cum domum redivero,
Alto veterno has compensabo vigilias.

ACTUS V. Scena II. Bathuel, Eleasarus, Mulier, Labanus, Rebecca.

CUr obsecro, tam mane, hospes? An etiam hac nocte commode
Dormivisti? EL. Sic satis. BA. cur igitur non quieveras
Paululum diutius? EL. Non otium est: nihil hic loci
Segnitiae, aut secordiae. BA. non est segnities, debitam
Operam dare somno. EL. est ita, sed nimis homo nihili est, qui piger
Est: nimisque id genus ego male odi. Vigilare condecet
Hominem, qui sua uult conficere officia tempori. Haud enim
Illum oportet expectare, dum tandem se herus ad suum
Suscitet officium. Nam qui libenter dormiunt, sine
Lucro et cum malo quiescunt. BA. Sic est, ut dicis: Tamen
Hoc velim interim quoque cogites; frustra hominem insomnia
Semet excruciare, ubi non opus est. Quid enim causae erat,
Cur tam mane surgeres? El. Rogas? qui tanto tempore
Nunc domo absum: et quem domi summa aviditate ab hero Isaco
Exspectarier scio, quomodo otiosus sterterem?
Quid somnus prodest negotioso? mane negotium,
Si quod agere occeperis, totum deinde procedit diem.
BA. Quid tu ergo in animo habes? EL. proficisci. BA.
hodie? EL. Sic. MV. Hui tam cito.

EL. Sic mea est sententia. BA. at hospitium hic habebis quamdiu
Volueris: neque ullius sumptus me paenitet. EL. hoc scio:
Et re ipsa expertus id loquor. sed mea iam non feret
Occasio, mi hospes, diutius hic ut frustra commorer,
Et molestus sim tibi. BA. Molestus mihi? nihil minus,
Et si nobiscum maneas per mensem deinceps integrum.
EL. Utinam possem. BA. quid vetat? EL. Tempus
profecto est, ut domum
Redeam, quando bene successit hoc negotium. Proin
Dimitte me, ut vadam ad herum meum. MV. At maneat mea filia,
per decem saltem dies adhuc nobiscum; postea
Ibis, quo voles. EL. nimis longum fuerit tempus morae.
MV. At mihi nimis breve opinor. La. non iniquum postulat
Mater. Quid decem dies incommodent? quin annuis?
El. Quaeso ne retardetis me, quando Deus viam meam
Prospere direxit. Dimittite me ut ad dominum meum
Redeam. BA. si tam pertinaci, et obstinato es pectore,
Age vocemus filiam, ut videas, num hodie tecum velit
Hinc abire. Laban, i, voca eam. Nam neutra in re tibi
Difficultas a nobis erit: tibi despondimus:
Tibi desponsatam trademus, arbitratu nunc tuo.
EL. Habeo vobis gratias, et ne feratis aegrius
Festinationem hanc nostram, summis precibus vos rogo.
Sed venit Rebecca. BA. Rebecca? Re. quid me vis pater optime?

BA. Scin heri te a nobis desponsatam esse filio Abrahae,
Cognati nostri Isaco? RE. scio. BA. Et te consensisse nubi?
Re. Novi factum mi pater. BA. Vin tu ergo cum hoc hospite
Proficisci hodie in Chanaam. Re. volo, nisi quid in vobis morae est.
Ba. Prorsum nihil filia MV. Num ergo tu ibis cum illo? Re. ibo edepol.
Cur enim nulla obstante mora rem bene transactam diu
Differam? BA. Laudo. Tu coniux, ut nunc facto opus est rei huic,
Deboram illi comitem adiunge: ceterisque rebus eam
Ad iter instrue: ut cum abire volent, ne sitis in mora.
Nam novi mulierum ego mores: dum moliuntur, et
Percomuntur, annus est. Sed quo tu abis, Eleasare?
EL. Famulis quod prius dicam, habeo. Continuo hic adero. BA. probus
Hic est seruus, et frugi, cui herus in tantum curae est suus,
Ut vix quemquam illi similem reperirier posse arbitrer.
LA. Neque ego in vita unquam mea fideliorem repperi:
Cui negotia herilia plus curae sint. BA. Sane non parum
Irascor mihi, quod sinistram opinionem in pectore
Suspicaci. perperam de illo primum conceperim.
Quamquam satius est interdum suspectos habere bonos,
Quam malis et sceleratis hominibus nimium credere.
EL. Dissolui ocius me: et quia nunc omnia exegi, quae erant
Exigenda mihi: neque quicquam restat, nisi summum ut vale

Tibi dicam: proin optime Bathuel, tibi nunc et tuae
Uxori, atque adeo toti familiae gratias ago
Atque habeo summas, et immortales: tum quod herum meum
Vestra affinitate dignum iudicastis: tum insuper
Quod me erga et meos benigni, et hospitales admodum
Vos omnes fuistis. Pro quibus beneficiis gratias
Ut vobis Deus dignas rependat: toto animo precor.
Ba. Gratum est quod mihi precaris, mi Eleasare: et rogo
Ut voluntatem hanc nostram tenuem boni et aequi consulas;
Atque heris tuis salutem dicas nostrum nomine
Omnium. EL. faciam lubens, et ipsorum tibi vice
Gratiam habeo. Ba. sed quid dotis hero afferet tuo mea
Filia? nanque honeste fieri non potest, ut eam sine
Dote perpetiar transire in matrimonium. EL. Neque
Volo, nec postulo, nec censeo. BA. Sed non erit mihi
Probro, filiam sine dote nuptum collocare? EL. Non.
BA. Quamobrem? EL. quia dotem affert pulcherrimam. BA. At nondum est ei
Numerata. EL. Imo habet. BA. Quam nam? EL. Pudicitiam, Dei metum,
Et parentum amorem, et cognatum concordiam, optimas
Ac pulcherrimas dotes. Ba. Vin ergo tu istis dotibus
Esse contentus? EL. Planissime, modo propere adsiet,
Ut maturo herum reditu exhilarem: novumque gaudium
Inopinanti primus obiciam. Sed veniunt. Sosia
Adduce huc camelos, ut meum conscendam: postea
Feminis opem fer subsidiariam. RE. Pater optime

Bathuel, quibus verbis abitura gratias tibi agam
Pro paternis in me atque innumeris beneficiis? Faxit is
A quo proficiscuntur, in vita mortalium, omnia
Commoda, ut diu vivas cum matre saluus, et integer,
Et sine noxa incolumis. BA. Bene vale, mea tu optima filia:
Bene vertat Deus, quod ages: sisque decem in milia millium:
Et semen tuum obsideat tuorum portas hostium.
RE. Vale mater mea. Plura non queo. MV. vale filia optima.
Heu nequeo, quin lacrimem. BA. Fer aequo animo. MV. ultimus dies
Hic profecto illuxit: quo meam aspicio Rebecculam.
RE. Ne fleas, mater: Nam quod Deus iubet id nunquam male
Succedit. Sed et tu, frater valeas, Laban carissime.
La. soror es nostra: vale soror optima. sis in milia millium,
Et semen tuum obsideat tuorum portas hostium.
RE. Ancillae et serui omnes bene valete, beneque vivite.
Bene quaeso inter vos dicatis, et mihi, absenti tamen
EL. Iamne imus? RE. Maxime, quia nihil restat morae.

ACTUS V. Scena III. Syrus, Labrax.

Minatum, nescio quid mali? LA. dictum ac factum puta, Syre.
SY. Etiam patri suo maledixisse? LA. admodum: ut qui plumbeum
Eum, ficulneum, betaceum, delirum dixerit.
SY. O hominem audacem, et improbum. Ut nusquam dissimilis est sui.
Sed aiebas etiam inter illos agitatum conuivium.
LA. Quid ni agitatum? cum tot fuerint vocati ad cenam illam hospites.
SY. Qui nam hospites? La. rogas? Parasitus quispiam, de illo grege
Praecipuus, SY. quinam? La dicam tibi in aurem.
SY. iste ne? La. Sic, ipsissimus.
SY. Est verisimile. Nam novi hominis ingenium: cibum is solet
E flamma petere: atque adeo summum hoc censet in vita bonum,
Aliena quadra vivere. Sed nulli praeterea? La. imo Chamus
Alium quoque secum adduxerat. SY. quemnam? La.
Babylonium hospitem
Gastroden. SY. Cedo, quid istud hominis est. La. Non nosti hominem Syre?
SY. Non sane. La. Ventriosus est homo, malis praeturgidis:
Aliquantum rufulus, crassus, dentes lupinos squalidus:
Truculentis oculis: homo pol nugacissimus. SY. Dignum hercule
Patella operculum. La. An non omnia bene inter se congruunt?

SY. Apparet. nam vetus, uulgatumque est adagium, labra
Similes habere lactucas. La. ita est. SY. Sed humeri quomodo
Tui habent: La. Quomodo, nisi misere? nam pugnis me miserum Chamus
Pene occidit, vide ut labrum discidit. SY. Ego certe durius
Haud unquam vapulavi antehac. La. Neque ego, sed unum mihi Syre
Doluit praecipue. SY. Quid nam? La. Quod mihi non referire licuit.
SY. Quaeso hercle Labrax: si tibi potestas in istorum hominum gregem
Daretur: quid ageres cum illis? La. Exemplum ut essent omnibus,
Probe curarem. SY. Quomodo mi Labrax? La. Rus
hinc abstraherem eos:
Atque ibi stivae admoverem et vomeri: fumi atque pollinis
Coquendo pleni sint faxim, et molendo; tum etiam praeter haec
Meridie ipso facerem, ut stipulam colligant: tam denique
Excoctos redderem atque atros, quam carbo est. Atque utinam mihi
Hic aliquis ex illorum grege detur nunc obuiam: meam
In quem iram omnem evomam, dum haec aegritudo recens est. SY. st, tace.

La. Quid est? Sy. Procedit huc venator quispiam, viden? La. ubi?
Sy. In angiportu illo: nescio quid solus secum murmurat.
Mihi videtur adhuc ebrius ex hesterno conuivi.
Nam membra ei titubant. Sy. Obseruemus hominem. quam rem gerat.

ACTUS. V. Scena. IIII. Chamus, Labrax, Syrus.

ATat, data hercule a Gastrode verba sunt
Mihi: nimis me heri bibisse sentio.
Vicit Gastrodes: vicit vinum, quod bibi.
At dum accubabam, cyathis Gastrode prior
Potiorque futurus esse videbar, nam minus
Certe senem credebam capere, quam virum
Valentem, industrium, indefessum, strenuum.
La. Audin quae loquitur carnifex? satin tibi
Videtur magnificus? Sy. Imo etiam maleficus,
Sed tace, et hanc rem gere. CH. Verum postquam homo me sibi
Parem esse vidit: protinus ingentem arripit
Cantharum: eumque madidum vino longe optimo,
Mihi praebibit, exhaurit; rursum opplet, dat mihi.
Hunc cantharum oportuit me binis haustibus
Vacuare! usque lacrimae dum profluerent mihi

LA. Disciplinam vide venaticam. Sy. Ah tace.
CH. Ego, ne pro tanto beneficio ingratus seni
Homini videar, vicissim illi cantharum
Propino, respondet mihi fideliter.
Mox, propter commodam valetudinem heri
Mei, propinat insuper alterum mihi.
La. Qui istic novus mos est Syre? Sy. Nescis tu. Labrax?
La. Nescio me hercle. Sy. Sic solent nunc aulici.
Superis litare pro valetudine bona
suorum principum: haec vota illorum: hae preces.
Sed auscultemus exitum conuivii.
CH. Ubi etiam istum vacuavi cantharum: mihi
Adhuc videbar sobrius: at cum surgerem:
Ecce neque lingua, neque pes officium suum
Faciebat. Quare in lectulum me conferens
Dester tui in multam lucem. Sy. Exemplum vide.
Isti, dum sanitati principum student,
In morbos incidunt, podagram, cheragram, hydropem,
Dolorem colicum, et similes febres. La. Deus
Bone, an non satius fuerat esse sobrium?
Et sobrium posse inseruire principi,
Suumque munus administrare: quam pigro
Affixum lecto, nec sibi prodesse, nec alii?
CH. Hodie, cum primum e somnis expergiscerer,
Capitis tantam sensi gravedinem, ut mihi
In cerebrum migrasse cyclopas iuraverim,
Qui feriant illud alternatis ictibus.
La. Istos cyclopas citius experiere, quam

Voles. CH. Sed neque dum omnem edormivi crapulam.
La. Quod reliquum vini est, nos discutiemus probe.
CH. Nam oculi profecto mihi adhuc prospiciunt [(transcriber); sic: prospiciuni] parum.
La. At ego nunc aperiam libi his pugnis, scelus.
CH. Itaque huc exii, ut amoveam spatiando reliquum.
Sed qui sunt, quos adversum me ire conspicor?
SY. Profecto, nisi me fallunt oculi, hic Chamus est,
Qui nos heri admodum indignis habuit modis.
Certe ipsus est. CH. perii oppido, video Syrum
Et Labracem obuios. LA. Quin irruo in ipsum, Syre?
SY. Mane hic, ego adibo. CH. Pol, nisi me fallit animus.
Haud multum a me aberit in gens infortunium.
Ita in angustum redigor: nisi aliquid videro.
Quid agam? Quid comminiscar? ineunda ratio est.
Quid si hinc aufugiam? non queo. quid si sic agam?
Tantusdem. at sic opinor. fieri non potest.
Euge; simulabo, quasi eos nunquam viderim.
SY. Hem opportune. te ipsum quaerito. CH. Quid est?
SY. Rogas, flagitium hominis, nequam, ac minimi preti.
Qui modo nusquam loci comparebas mihi:
Nunc cum repente compares, peris. CH. quid hoc?
Adolescens quid tibi mecum negotii:
Qui mihi maledicas, homini ignoto insciens?
SY. Quid ais? ignoto insciens? quasi non noveris?
CH. Non edepol ego te, quod sciam unquam antehac
Vidi, neque novi. SY. non me nosti furcifer?
CH. Si norim, non negem. SY. Chame vigila. CH. alium
Me censes, ac sum. SY. quem alium? non tu Ismaelis es
Parasitus? CH. qui istic homo? SY. qui? Praeceptor tuus,

Qui te contumelias ferre innocentibus
Docuit. CH. quem tu Ismaelem, quas contumelias
Mihi praedicas? quem ego hominem sane nullius
Coloris novi. SY. Dii te eradicent scelus:
Quem haec dicere non pudet. CH. equidem vera memoro.
SY. Mentiris nebulo, qui tibi ignotum me ais.
Sed utut sit: tu si me non nosti, novi ego
Te. CH. at unde? Sy. rogas sceleste? qui me hodie modo
Et Labracem nostrum deverberaveris:
Et agricolas heri mei in venationibus
Pene ad necem tractaveris. CH. factum nego.
SY. At ego aio. Accede Labrax, nostin hunc verbero?
CH. Dii deaeque et te, et hunc male crucient. SY. Ehem
Numquid nobis etiam maledicis. Irrue
In ipsum. Labrax: et iam par pari refer.
La. Iamdudum gestiebam mihi dari obuiam
Hunc nequam, ut illatam ulciscerer iniuriam.
SY. Quin irruis ergo? quin feris? LA. Ita faciam.
Hem tibi bipedum nequissime vapula, hem tibi,
Hem sic datur, si quis insontes laeserit.
CH. Vis haec equidem est. SY. quin inuolas illi in oculos?
Rape, tunde, verbera, trahe, defige colaphis
In terram. CH. quae te mala crux agitat? quid tibi
Mecum commerci? LA. Si nihil commercii
Dudum fuisset: iam non misere vapules.
SY. Sed ecce commodum huc recipit Sagario [(transcriber); sic: Sangario] .
CH. Doleo me non habere lapidem, ut eo tibi
Cerebrum excutiam. SY. minaris? Heus Sagario [(transcriber); sic: Sangario] ades
Iuva hunc, constringite quadrupedem: discindite,

CH. Elidam tibi oculos, ut sepiis coqui
Si me attingas sceleste. La. at ego te furcifer
Proripiam nunc pedibus, quasi occisam suem.
Sagario [(transcriber); sic: Sangario] quid cessas? Iuva me. CH. obsecro vos.
La. Nequiquam hercle obsecras. Sy. Labrax feri, feri.
La. Ferio. Sy. at multum: rapite sublimem. CH. Obsecro vos.
Sy. Facite inter terram atque caelum, ut medius siet.
CH. Heu, Hei mihi. La. quid clamitas. CH. Heu, hei mihi.
La. Frustra iam clamitas. Sagario [(transcriber); sic: Sangario] , rape, trahe.
CH. Vis haec quidem hercle est, et trahi, et tundi simul.
Sy. Iura te nociturum esse hac dere nemini:
Quod tu hodie verberatus es a nobis Chame,
Si saluum te mittimus hinc. CH. Iurabo ut lubet.
Praei verbis. Sy. Diana te testor mihi:
Si cui noceam illorum, a quibus merito hodie
Sum verberatus, tunc ego oculos meos
Amittam. Sic inquito Chame, et me tangito.
CH. Tunc ego oculos meos amittam, per Iovem.
La. Si fraudassis, dicito, uti te in sylua Pharan
Leones et lupi dilanient dentibus.
Tecum hoc habeto tamen ubi, iuraveris.
Sy. Nunc sinite, i, in malam rem. CH. ibi sum quidem. Sy. imo eris:
Si posthac te prehendero. CH. cavebo istuc satis
Ne huc redeam. Sy. Si sapis. Nam ita te ornatum probe
Hinc amittemus: ut te ipsum non noveris.
Sed herus egreditur, ite intro: ne forte nos
Hic otiosos astitisse sentiat.

CH. Profecto pessimus hic mihi illuxit dies:
Cui, si liceat, oculos effodiam lubens.
Sed, erit, ubi hos nebulones ulciscar probe;
Neque enim sol omnium dierum hic occidit.
Nunc eo domum: ut hanc rem hero meo renuntiem.

ACTUS V. Scena. V. Isacus, Abrahamus.

SAtisne diu pater domi desedimus:
Eleasari exspectantes reditum? Ab. haud dum satis
Isace. IS. qui sic? Ab. nam alias nunc rediisset domum.
IS. Est hoc quidem verum: attamen absentiae
Huius morae perquam mihi molesta est. Ab. cur ita?
IS. Rogas? Profecto nunquam ille antehac abfuit
Domo diutius: atque adeo toto mihi
Anno nunc abfuisse videtur. AB. bono animo es.
Nam spero, hic eum saluum affuturum propediem.
IS. Optatius certe evenire hodie mihi
Nihil posset: quam illum videre sospitem.
Nimis hoc me discruciat: ne quid mali
Aut aduersi nunc perpessus sit in via
Eleasarus: neu frustra iter hoc susceperit.
Nam quia non rediit. proh Deum, quae cogito: et
Quibus sollicitor nunc rebus: ne aut ille alserit:
Aut uspiam ceciderit: aut aliquid perfregerit.

AB. Ridiculus es: et frustra haec times. IS. qui [Orig: quî] dum pater?
AB. Quia neque hoc tibi, neque illud sollicitudinem
Afferre debet. Est in caelis arbiter:
Hominum qui facta, mores: pietatem et fidem,
Et omnium nomina in manu signata habet.
Huic te confidere: in hunc te respicere volo.
Huius opus est connubium: hic Adae suam
Evam e costa aedificatam adduxit pronubus.
Ab hoc petendum est felix matrimonium.
Nam ab eo solo, non aliunde id proficiscitur.
Sine hoc duce, qui negotii quid suscipit,
Is operam et sumptum perdit. Quia nihil
Ei acceptum est: quod humano proficiscitur
Consilio: neque vera fretum est fiducia.
Facilius, si, qui pius est, et fide bona
Praeditus, in solum respicit mitem Deum:
Quam qui simulator est, viam inveniet sibi.
IS. Ita est, pater ut dicis. sed interim tamen
Vitio ne mihi vertas velim: si idem mihi
Iam usu veniat, quod ceteris mortalibus.
Ut civius tu rei cupidinem meo
Animo iniecisti, eius desiderio pio
Tenear: praesertim coniugis optatissimae.
Nam homo sum, nec quicquam humani alienum a me puto.
AB. Novi istuc fili mi; neque ego te saxeum
Sed carneum genui. Verum hoc scito tamen
Modus omnibus in rebus remedium est optimum:
Nimia omnia nimium exhibent negotii:

Nam tu, quod absentis desiderio pio
Iamdudum Eleasari teneris: id probo.
Sed te anxium nimis esse, et sollicitum: haud probo.
IS. Quid ergo faciendum pater? AB. in spe scilicet,
Patientiaque permanendum: et seriis
Apud Deum precibus instandum: ut is suo
Numine et iter serui, et totum negotium
Clementer dirigat. Quid enim nos a Deo
Unquam petivimus: cuius nos compotes
Non fecerit? IS. pater. AB. quid est? IS. num ergo mihi
Licet paulisper digredi. AB. quonam Isace?
IS. Rus concedam. AB. quamobrem? IS. precandi gratia.
Nam solus cum illic sum, remotis arbitris
Ardentius precari mihi videor. AB. bene est.
I, quo lubet. IS. bene vale tu interim pater.
Ego mox adero. AB. bene ambula fili mi Isace.
Ego interim, dum tu ruri hinc aberis, domi
Tantisper obsidebo, dum huc Eleasarus
Redeat. Nam quantum conicio, haud procul aberit.

ACTUS V. Scena VI. Isacus.

ILlinc hinc abiit: proh Deum, quantum in misera hac vita bonum
Adeptus est: qui sapientem a Deo sortitus est patrem.
Veluti hic meus est. Nam nunquam illum adeo: quin abeam ab eo doctior.

Modo enim ad pietatem verba tam egregia fecit, tam commoda:
Ut commodius non potuerit, sed utut sit, hoc certe nimis
Longum est mihi tempus: dum te careo Eleasare. Nam horae terminus
Quem tibi praestitueras, dudum abiit. Nimis haec res animum meum
Sollicitat: metuoque mali ne quid eveniat tibi in via:
Quod nolim: aut aegritudo, aut remora in negotio intercesserit.
Quantoque abes diutius: tanto magis desidero:
Magisque cupio. Nam verissimum, uulgo quod dicier
Solet: spes, quae differtur, affligit animum: quamquam scio
Eleasarum, spectatae hominem prudentiae, et fidei, nihil
Facturum neglegenter: sed rem herilem, absente hero suo,
Tam sedulo tutaturum, quam si ipse assiet, aut rectius.
Proin Deum immortalem summis precibus oro, et obsecro:
Ut hoc iter illi fortunare velit. Nam humana industria
Nihil confit: ubi non est praesto divina moderatio.
Nam sola haec actionibus nostris, quasi quidam lucifer
Praelucet: sola haec praestituta a nobis dirigit: sine hac
Negotium qui suscipit, laterem lavat. Id quod mihi adeo
Multis meis experimentis demonstravit prudens pater.
Eamque ob causam huc solus in rus concessi, ut miti Deo
Vota faciam, et precibus totum illi commendem negotium.
Sed quos video procul advenire homines? nisi male conspicor,

Camelis insident, et ducunt aliquot secum mulieres.
Mirum profecto, ni clemens, et propitius mihi Deus,
Nec opinanti obiciat improvisum aliquod gaudium.

ACTUS V. Scena VII. Eleasarus, Rebecca, Isacus.

CUm bene re gesta saluus conuertor domum:
Deo aeterno immortales habeo gratias:
Qui solus in patriam, ex peregrinis me locis
Reducem facit: tuque adeo herilis patria
Salue: quam nunc ego duobus mensibus
Postquam hinc in Mesopotamiam abii, video lubens.
Re. Quis nam hic vir est, Eleasare mi, quem conspicor
EL. Ubi? RE. Illic in agro, qui solus deambulat.
IS. Est ne hic seruus, de quo modo agebam, Eleasarus?
El. Est ne hic herus meus Isacus? Re. quem hunc nominas?
IS. Is est profecto. El. eum esse autumo. Re. quis hic vir est?
El. Papae, videon ego Isacum, an non? RE quem vides?
EL. Herum meum. Nam hic est Isacus, huc qui obuiam
Venit. RE. sine desiliam ex camelo, et flammeo
Faciem obnubam. El. here salue. IS. salue mi Eleasare,
Sed quis comitatus hic? EL. apporto nuntium
Cuius maxime te fieri participem cupis.
IS. Quod nuntium? satis ne sunt salua omnia?
EL. Imo omnia. Laus omnipotenti Deo; qui iter
Secundavit clementi numine, IS. gaudeo.
EL. Atque hanc tibi virginem honestissimam omnium,
Quae in terris vivunt, Bathuelis filiam,
Neptem Nachor, Rebeccam, gentilem tuam,
Uxorem destinat: tibi desponsam a patre: [(printer); sic: verse omitted]

Et tota familia: ut aetatem tecum exigat,
Et pulchra prole te laetum faciat patrem.
IS. Quid ais? te adducere Bathuelis filiam?
EL. Etiam. IS. Rebeccam? EL. maxime. IS. neptem Nachor?
EL. Planissime. IS. desponsam mihi? EL. Dixi tibi.
IS. Tibi ne ego credam? non ludis me? EL. Cur ego
Ludam? cur tu non credas? an fidem meam
Unquam expertus es, ulla in re lubricam aut malam?
IS. Atque haud eo duco, quod diffidam tibi,
Eleasare, cuius in me expertus sum fidem:
Sed quod vix fieri hoc posse arbitratus fui,
Quod tu opera perfecisti mihi tua probe.
El. Imo hoc Dei perfectum opera, num ambigis adhuc?
IS. Nihil: sed ago Deo omnipotenti gratias:
Qui me voti mei clementer compotem
Fecit: teque reducem mihi et seni patri,
Cum tanta laetitia, et tanta spe reddidit.
Deinde et Bathueli, et omni familiae,
Quae affinitatem nostram tibi non abnuit:
Tum vero praesertim tibi, castissima
Virgo Rebecca: tuo quae matrimonio
Dignum me censuisti, gratias ago:
Teque accipio lubens, te complector anime
Mi, mea voluptas, mea spes in vita unica:
Diadema vitae meae: oculus meus unicus,
Meum solacium, quod Sarae funeri,
Et luctui opponam meo. Quin detegis
Vultum? nam te pudicam esse, minime ambigo,
Re. Faciam, quod me iubes, here mi Isace: nam tua

Sum: tua volo esse: tibi semper morigera ero
In rebus omnibus: tibi do me: domine mi;
Tibi me committo: tuae me mando fidei.
IS. O fortunatum me! ut tua verba audio lubens?
Ut te, Rebecca mea, nunc conspicio lubens?
Ut prae laetitia lacrimae praesiliunt mihi.
EL. Quali tu seruo tua commendasti bona?
IS. Bono et fideli, et fido, et cum magna fide:
Qui tantam offers aduentu laetitiam tuo:
Tot commodas res affers: tot adimis mihi
Curas, quae exercuerunt me aliquot mensibus.
EL. Ego quam fideli animo in te fuerim here,
Ex ipsa, te malo intus resciscere. IS. scio:
Amoque et laudo, et vehementer te praedico.
Nam te esse erga me fido ingenio, comperi:
Tibique exopto, ut reliquam vitam transigas
Nobiscum felix, et fortunatus diu.
Nunc ite intro: nam dudum vos expectat senex.
EL. Eamus: quando bene cessit negotium
Nam non est exspectandum, dum exeant: intus (Scazon)
Res transigetur: intus desponsabitur.
Quod reliquum est, id vobis exponet Cario.
CARIO, Spectatores: Poeta noster hic novus
Daturum vobis se promittit propediem
Novam, facetam, et haud illepidem fabulam:
Cuius vos argumenti, nil simile uspiam
Videritis: verum ea lege id facturum ait,
Si vos et huic novae sponsae hymnum in nuptiis,
Et huic etiam plausum detis Comoediae.

DAVID CHYTRAEUS AD IACOB: MONAVIUM.

Nicodemi Frischlini Priscianum vapulantem, magna cum voluptate legi, nec deponere ex manibus potui prius, quam absoluissem. Non dubito eiusdem poetae Susannam, Rebeccam, et Hildegardin tibi visas esse, quibus veteris Latinae orationis puritatem, elegantiam, facilitatem, et leporem Terentianum, atque Plautinum in theatra Germaniae reduxisse, ac specimen ingenii, et industriae aliis poetis non imitabile, in comoediis illis edidisse videtur etc. 17 Martii. Anno etc. 80.

NOBILI ET CLARISSIMO VIRO, D. IOANNI FIchardo I. V. Doctori celeberrimo, et Comiti Palation: inclitae Rei publicae Francofordianae aduocato etc. Philippus Lonicerus

DOctorum virorum scripta, Vir clarissime, mirari, non iudicare soleo. Attamen ne tuae Amplitudinis petitioni minus oboedisse videar, quod de Frischliniana Rebecca meum sit iudicium paucissimis verbis declarabo. Quod ad inuentionem attinet, Comoediam agnosco elegantissimam, quam qui carpere velit: eum ipso Moino virulentiorem iudicavero. In Abrahami consultationibus et narrationibus exprimitur quaedam gravitas, qualis est in Simonis Terentiani

narrationibus. Cum Isaaco, quando pater colloquitur, videtur etiam accedere poeta ad Sophoclis elegantiam piarum sententiarum gravitate refertam. In seruorum iocis Plauti quidem Venerem imitari videtur Poeta, magna cum dexteritate, non tamen ea felicitate, qua in ceteris, dum circa graviorem materiam Terentii, et Sophoclis insistit vestigiis. Pridie Cal. Apr. Anno etc. 75.

M. BALTHASARI BIDEMBACHII ECCLEsiae Stutgardianae Praepositi: EPIGRAMMA.

SErvator queritur, suisque multum
Auditoribus exprobrat superbis,
Nos vobis cecinisse luctuosa
Scitis: vos renuisse lacrimari:
Scitis nos cecinisse laetiora
Saltatum potuisse nec movere.
Hoc et moribus his queri licebit:
Sic caelo nihil est novi sub isto.
Thesbites rigidus sumus: Ioannes
Austerus sumus aure delicatis:
Lugubre occinimus, modum sonantes
Dirum: nec lacrimas ciemus ullas.
Tu Frischline canis modos amicos,
Et laetum modularis arte carmen:
Tu misces, pia, casta, sancta, dulci:
Misces utile, suave, cum decoro.
Saltetur, peragatur, exprimatur

Ergo, fabula digna iudicatur.
Segnes sic nisi provocabis altum
Ut saltent, lapides oportet esse.
Ficti haec fabula nil refert, sed acta
Sancta a patribus piis maritis
Matronisque piis, avisque CHRISTI.
Obsceni nihil hic, nihil prophani:
Semen femineum hic, caput colubri
Calcans, virginis illa sancta proles.
Iusti conspicitur sides Abrami,
Isacique fides, fides Rebeccae.
Virtus conspicitur proci virique,
Castae virginis et decus locatae.
Distortum ingenium, soluta vita
Damnatur truculenti et Ismaelis.
Ergo ut proficias via salutis:
Mores ut simul approbes pudicos:
Ut vites vitium: bonum sequaris:
Sanctam, grex studiose ama Rebeccam:
Productam tibi comico a Poeta.
Nunquam te mihi crede paenitebit.
Doctrinae invenies satis: benignum
Pro donis variis DEUM ut celebres.
Certe si taceant mei poetae
Credo, vel lapides brevi loquentur.

HIERONYMI WOLFFII, GYMNASII AUGUstani Rectoris, hexastichon.

IOANNES POSTIUS, MEDICINAE D. Poeta L.

TEmpore quod geminas uno Frischline Rebeccas

Enixus es congratulor
Ingenio, domuique tuae: sic pergito natis

Fies brevi ditissimus.
Quos tamen ingenio producis divite fetus.

Vivaciores ceteris:
Exsistent, nomenque tuum laudesque per omnes

Orbis sonabunt cardines.

PAULUS MELISSUS SCHEDIUS POETA L. Com. Palat. etc.

Alteram peperit fidelis uxor.
Ambae te vocitant suum parentem.
Uno tempore das utrique vitam
Nicodeme, sed imparem, minusque
Aequa conditione distributam.
Ut diserinimis interesse multum
Puto: quam genuit vigor cerebri
Expers mortis erit: sed haud vacabit
Morte, quam peperit marita natam
Disparsi pater, aut vocari iniquus
Nolis in geminas tuas Rebeccas:
Immortalibus alteram aut deabus
Fac parem, aut similem suae sorori:
Qui cum perpetuos vigescat annos:
Aut si non pote, Nicodeme, saltem
Vita protrahe eatenus morando,
Ut pertaesa moraeque temporisque:
Mors velox diuturniore vita
Sinat sponte sua frui Rebeccam:
Quam tibi peperit modesta coniux.
Tanto (inquam) diuturniore, quanto
Est vivacior illa filiarum,
Vigor quam genuit tui cerebri.

NICOLAUS REUSNERUS, I. V. D. et POET. L.

COmica quae scenae vidit spectacula nuper:

Principibus placuit lusa Rebecca meis:

Atque viris placuit doctis, totique coronae:

Maximus a populo plausus ubique datus.
IOANNES LAUTERBACHIUS, POETA NObilis et Coronatus

CUm Frischline mihi Comoedia lecta Rebeccae:
Cum Susanna, movens tincta lepore iocos.

Desunt verba, quibus, Frischline diserte Poeta.
Laetitiae dicam gaudia vera meae.

Gratus erat puri sermone Terentius oris,
Ob lepidos Plautus gratus et ipse iocos.

Dramata sed postquam tua, mi Frischline relegi,
Quae mihi docta tuo nomine Musa dedit.

Sorduit en puri sermone Terentius oris:
Sorduit in lepidis Plautus et ipse iocis.

Purus es ore, iocis lepidus, pietate verendus:
Qua caruere duo dramata, solus habes.

CHRISTIANUS EGENOLPHUS FRANCOfurtensis. P. L.
E Capite orta Iovis fertur, Frischline, Minervas

Nuper et e capite est orta Rebecca tuo,
Tyndarin enixa est Leda, ex love semen adepta:

Tyndarin et peperit semine Leda tuo.
Tyndarin haec aequat facie, sed acumine mentis

Pallada: nunc gemino es Iuppiter ipse modo.
Alterius mater, pater alteriusque Rebeccae:

Quarum utraque est operae nata labore tuae.

Quivit in hac aliquid mater, nil quivit in illa

Naturaeque illic, hic erat artis opus.

PETRUS PAGANUS. P.L. VIR EQUESTRIS, PROFESSOR Marpurgensis in quodam propemptico.

QUos inter rubra pingendum censeo cera
Frischlinum, qui Phoebaeas ita surgit in artes
Impiger et felix condendi carminis autor.
Ut sit Germano longe notissimus orbi:
Quique novas avide, sed cum discrimine cautus
Ambit amicitias, veteres ita tractat amicos:
Ut nec eum veterum nec paenituisse novorum
Pactorum temere possit, quibus adde modestas
Ingenii dotes, mores sine felle, sine omni
Compositos fuco: facilesque adeuntibus aedes,
Quas utinam liceat Pagano visere vati:
Et coram uultum Frischlini atque ora tueri,
Certe illi multis potior res ista triumphis
Accideret: sed dura moram quia numina nectunt:
Tu Becker vatis Pagani nomine, vatem
Frischlinum, totamque scholam proceresque saluta:
Forsan erunt aliqui, quos haec audire iuvabit,
Et quorum poteris tibi conciliare favorem.

EIUSDEM EPISTOLA AD EUNDEM.

QUos mihi misisti scriptos ex tempore versus,

Elapsis aliquot mensibus aura tulit.
Nam Zephyris gaudens illos signarat Aprilis:

At mihi cernendos Iulia stella dedit.
Nil tamen est serum: quod amico corde profectum

Fratribus acceptum quae libet hora facit.
Hoc unum doleo, quod me nil tale merentem

Laudibus innumeris officiisque gravas.
Nam quid cum magno mihi sit commune Marone:

Cumque tua vates o Venusine lyra:
Quis mihi suppeditet Nasonis amabile carmen?

Quis mihi delicias culte Tibulle tuas?
Has igitur laudes, ut non agnoscere possum,

Sic erras nimio raptus amore mei.
Attamen integritas tua me sic afficit, ut stem,

Iudicioque cadam, sponte lubensque tuo.
Et nisi nos nimiis disiungeret interuallis:

Saepius Aonio sors inimica gregi:
Pirithoo semper quasi Theseus alter adessem:

Nec sine te mihi lux ulla quieta foret:
Aut saltem spatio distans breviore locorum

Funderet alternos, casta Thalia iocos.
At nunc, aut raro possim tibi scribere versus:

Aut tibi qui portet mox abiturus, abest.
Haec igitur de me spes sit tibi firma fidesque,

Quod sim, sive loquar, sive silebo, tuus.

Edere, si castae tentabis vincla Rebeccae:

Exornata tuo quae mihi Marte placent,
Adiciam carmen, quod iam cum mittere tempus

Non sinat, accipies, dulcis amice, brevi.
Interea repetit vestros pia sponsa penates

In medio rursus digna salire foro.
Aut uulgata typis totum volitare per orbem,

Exemplum sponsis suave futura piis.
Est eadem nobis etiam cantata Rebecca

Principe Guilelmo ius subeunte tori.
Quam quoque materno conscriptam idiomate, coram

Principibus lusit Martis in arce chorus.
Hanc tibi misissem, sed Catta voce loquentem:

Ausoniae dominas gentis adire pudet.
Nomine Germani uulgatam forte videbis

Fratris: is heredem namque laboris aget.
Interea leas cum casta coniuge felix:

Defendatque tuam caelica dextra domum.
Et tecum valeat venerandus Snepfius heros,

Quem Christi sequitur sponsa pudica ducem.
Lunaeburgenses, fidei quoque credita vestrae

Turba, Deum iuvenes Pieridasque colant:
Ut fructus aliquando domum cum foenore portent,

Denique totius floreat ordo scholae.
Hoc petit ex animo, Pagana Camena [(transcriber); sic: Camoena] , suoque

Frischlino defert omnia iura, vale.

IOANNES WAGERUS, NICODEMO Frischlino suo salutem.

VIcem tuam, vir eruditione praestantissime, pro mea in te obseruantia, non possum non dolere: tantoque magis, quod iniquorum iniuria, ne dicam avaritia, labes sanctissimis tuis laboribus aspergitur. Egimus Rebeccam tuam theatro publico, quod ultro nobis est constructum in foro frumentario, tantumque abest, ut loco simus moti, ut plausum a frequenti hominum corona reportaverimus. Sed ea ipsa actio tanto maiori nobis sudore constitit: quod exemplaria, omnino duo, nobis fuerunt. Alterum eorum, voluntatis erga me tuae pignus esse voluisti: alterum Argentina multoties nequiquam efflagitatum, Heidelberga tandem, opera D. Sebastiani Schuldtheys, Scholarchae accepimus. Crede mihi, si centum habuissem exemplaria, una hora evolassent omnia. Nunc etiam ne tibi defuisse videamur, triginta, quae apud nos extrudere cupis, ad me recipiam,

et cum primum allata fuerint, tibi satisfaciam, Interim hoc tibi solatii affero, REbeccam tuam, superatis hibernis nivibus [(transcriber); sic: inuibus] , hoc amoenissimo vere, amatores inventuram plurimos: atque ut ad comoedias animum adicias, te summopere rogo. Quotquot composueris, eodem filo, (id est ut ego interpretor) ut inter distractos religionis diversitate animos ferri possint: eas ego in theatrum producam. Vale vir clarissime. Hagenoa 27 Martii. Anno 1577.

NICODEMI FRISCHLINI SUSANNA. [Gap desc: illustration] Cum Privilegio Caesario. Apud Bernhardum Iobinum. Anno M. D. LXXXV.

NOBILISSIMIS [(transcriber); sic: NOBLISSIMIS] AC SAPIENTISSIMIS VIRIS: MEMMINGAE, CIVITATIS IMPERIALIS, CONSULIBUS, ET senatoribus, DD. suis observandis, S. P. D. Nicodemus Frischlinus.

ut esset masculus et totum femina conjugium. At hunc pulcherrimum ordinem ut confundat perturbetque, auctor omnis [Gap: Greek text] Diabolus: nihil re linquit intentatum, nihil inausum. Nam aut meretriciis amoribus nuptias inter homines conglutinat, et quibuscunque in honestis atque, illegitimis viis ac rationibus potest, amantes inter se copulat: Deo ita permittente: aut ubi viam hanc sibi interclusam fuisse animadvertit, hoc tamen agit, ut lites inter pios conjuges serat: et concordiam illorum dissipet, atque interturbet. Sed quia hoc commodius non potest consequi: quam si ordinem divinum interrumpat: deo omnibus ingenii neruis in id elaborat: ut aut maritum a fide uxoris, aut uxorem a fide mariti avertat: et vel ambos, vel si ambos non possit, alterutrum conjugem adulterii laqueis irretiat. Quomodo enim facilius possit animos conjugum divellere, quam vel utroque, vel alterutro in hanc fraudem atque perfidiam seducto? Quia vero piorum conjugum custodes sunt angeli: qui furorem Sathane ab illis prohibent: deo aliam ipse viam aggreditur. Nam quos adulterio et probro non potest implere atque dissociare: eos

calumniis, et falsis suspicionibus adoritur. Est enim calumniator [(transcriber); sic: calumniatot] Diabolus: unde etiam nomen accepit. Cuius rei tam etsi plurima habemus exempla, quae passim in omnibus omnium gentium ac populorum historiis obuia sunt: tamen omnium maxime conspicua et valde illustria sunt: Susannae et Hildegardis exempla: quae sive vera sunt, sive fabulosa: ita certe Diaboli in hac re ingenium ac studia, moresque nobis repraesentant: ut nemo pictor accuratius ea possit penicillo delineare. Cum autem utile sit mores Diaboli et sociorum eius habere cognitos: ut ex illis discamus pericula cavere: calumnias Diabolicorum hominum, qui concordiam piorum conjugum turbare volunt, probe internosse: nihil illis credere: nullas adhibere aures: iccirco duas ego Comoedias conscripsi, Susannam et Hildegardin: in quibus, tanquam in speculo, sycophantarum fraudes, calumnias, maledicta, contumelias licebit, cui libet, contemplari. Et quamquam hae ambae Comoediae, jam pridem una cum Rebecca, in hominum manus pervenerunt: ita tamen illuc pervenerunt, ut eas latuisse malim, quam sic prodiisse: non quidem mea, sed typographorum culpa.

Nam ut nihil dicam de illis, a quibus istae Comoediae primum fuere in lucem evulgatae: et qui suo magis studuerunt compendio, quam puerorum commodo: quid potuisset mihi tristius accidere: quam quod nuper admodum, e Carniola domum reversus, deprehendi hasce Comoedias, a quodam gregario typographo, me inconsulto et tum temporis extra, patriam in Liburnia degente denuo fuisse procusas: et procusas in papyro vilissima atque abiectissima: et ita procusas atque deturpatas, ut propter omissa alibi verba, omissos alibi integros versus ego memet, in quam plurimis Comoediarum locis, vix potuerim agnoscere? Quapropter operae pretium me facturum arbitratus sum, si hasce Comoedias, a mendis typographorum repurgatas, cum amicis meis, a quibus eas sciebam desiderari, meliori typo communicarem. Vobis vero, Nobilissimi, clarissimique et sapientissimi viri, alteram hanc Comoediam [(transcriber); sic: Comaediam] , novo et ipsam a me pumice expolitam iccirco dedicare, et memoriae vestre sempiternae consecrare volui: quod non modo ex humanissimi, et optimi, ac doctissimi viri Ioannis Langii, olim Paedagogii [(transcriber); sic: Padagogii]

vestri Rectoris, humanissime ad me scriptis literis, quarum exemplum subjunxi: sed etiam ex aliorum hominum sermonibus et linguis cognovi: meas Comaediolas vobis non esse ingratas: et de vestro consilio Rebeccam atque Susannam, pueritiae vestrae scholasticae, pro Terentianis proponi iussas. Quod sane judicium vestrum de meis scriptis, eo mihi gratius est: quod scio illud et a sincerissimis, et a sapientissimis animis esse profectum. Neque enim vos ii estis, qui nihil literarum intelligatis: et qui toti ab aliorum hominum arbitrio dependatis. Nam vestris oculis videtis: neque alienos utendos feris accipitis. Quid enim ego viros dicam, in vestra Rep. summos et optimos? An quisquam sit Meliore Staebenhabero, viro Consulari: aut familiae splendore, aut doctrinarum studiis, aut rerum praeteritarum exprompta memoria, aut linguae facundia, aut ullo denique laudis genere praestantior? Et quis Albano Wolfhardo, sene octogenario, sit venerabilior? quis illo prudentior, et longo rerum usu confirmatior? quis Raphaele Saetelino, quis Ioanne Cellario, viris Consularibus et scholarchis sit humanior? quis pietatis

et sanioris doctrinae amantior? quis literarum et literatorum hominum studiosior? quis omni virtutum et laudum genere ornatior? Quare non est mihi dubium quin vos eodem favore, eademque benevolentia, Susannam meam sitis amplexuri: qua suam amplexus est olim, Ioachimus: etiam adulterii, sed falsi criminis accusatam. Quod igitur restat unum, oro precorque Deum opt. Max. ut is pro sua immensa bonitate vos vestramque Rem pub. in vera fui agnitione, et in ocio vitae tranquillo, quam diutissime servet incolumes.

IOANNES LANG SENIOR NICODEMO FRISCHlino suo salutem,

linguae duntaxat elegantiam, sed etiam res praeclaras plurimum sum admiratus. Quo factum est, ut superiori anno Rebeccam utilissimam sane et iucundiss: comoediam discipulis meis interpretatus sim: et hodierno quoque die, in explicanda Susanna castissima verser. Hunc autem laborem ideo suscepi, ut pueri, meae institutioni commendati, non modo linguam puriorem, ex hoc uberrimo fonte hauriant, sed ut simul etiam sacras historias cognoscant, nec non personarum ibidem introductarum sermones, ac gestus aliquando re ipsa exprimant et repraesentent, sicque ad causas maximas in Repub: Christiana agendas paulatim informentur. Hunc enim finem Dramatis hominibus doctis propositum esse constat. Cum autem Susanna minores, quam Rebecca sumptus requirere videatur, illam prae hac, quam in coetu [Orig: caetu] publico agamus, delegimus. idque amplissimo senatu nostro, una cum clariss: Scholarchis et annuente et iubente. Ceterum dum rem ipsam aggredior, haud pauca nobis deesse video: inprimis vero Argumentum germanicum praemittendum censeo: quod ipsa promiscua, imperitaque plebs, quidnam hic potissimum agatur, aliquo modo intelligat.

Atqui vero vernaculae linguae [Gap: Greek text] etiam te praefixisse, aliaque germanica, quae magnam gratiam apud spectatores habuerunt, in media oratione immiscuisse audio. Quae omnia, si mihi a tanto viro petere licet, (cur autem non liceret?) obnixe rogo et obtestor te: ut illa nobis communices: nec non, ut peritissimus poeta, de aliis quoque non nullis, quae quamuis sunt necessaria, nos tamen in hac palaestra, minus exercitatos latere possent, literis amice admoneas, Quod si, ut spero, impetravero, tibi alioquin satis celebri, maius etiam a nostratibus decus accedet. Omnem laudem, non mihi, sed poetae, Dramatisque auctori ascribam. Priscianum iam toties promissum diu equidem desideravi, sed ex carmine Michaelis Fendii Susannae praemisso, colligere licet, ipsum vulneribus quibusdam ab imperitis forsan scholasticis inflictis, detentum domi sese hactenus continuisse: nec dum in publicum prodiisse. Qui si chirurgorum opera convalverit, quaeso, ut illi ad nos quoque veniendi copia fiat. Hoc mihi tam gratum erit, quam quod gratissimum. Vale in multos annos incolumis, et meam loquacitatem boni consule.

RAPHAEL. PROLOGUS.

NE quis miretur qui sim, primum hoc eloquar:
Deinde quid processerim, et quid vos velim,
Dicam: ut sciatis nomen fabulae, et meum.
EGO sum angelus Raphael, ex hac familia:
Unde exeuntem me aspexsistis. Hanc domum
Iam multos annos est cum possideo et colo:
Patrique avoque amicus huius, qui hic nunc habet.
Nam me piorum coniugem quasi pronubum
Deus constituit, ut sacros inter homines
Conciliem autoritate opificis nuptias.
Nam me duce optatam, per seruum Eleasarum,
Adeptus est Rebeccam nuper Isacus:
Et Tobias Sarae olim matrimonio
Potitus: ut sacrae docent vos literae.
Nunc huc processi, Susannae huius gratia,
Cuius pudori insidiantur duo senes
Nequissimi: a quibus ne violetur, opera
Mihi danda est sedulo. Num custos sum datus
Pudicitiae. Quod si acciderit quid aegrius
Per contumeliam, et per consutos dolos:
Opem, adolescentis opera Danielis, feram.
Haec est summa rei: quam ni partem maximam
Exsistimar em scire vestrum, hic dicerem.

Nunc quid Poetae nomine vos omnes velim
Oratos maxime: expediam paucissimis,
Nam cum primum is animum ad Comoediam appulit:
Id sibi negoti credidit unicum dari:
Bonis placere ut posset per quam plurimis.
Et minime multos laederet: mores malos
Sic carperet, ut tanquam in speculo vitam omnium
Proponeret: unde alii exemplum sibi sumerent.
Verum aliter evenire multo intelligit.
Nam clamitant nonnulli homines nasutuli,
Leves personas in sacris Comoediis
Non introduci oportere, sed omnes graves,
Et quas imitari possit adolescentia:
Quae plerumque ad malum siet proclivior.
Quasi vero nequam, flagitio si, subdoli,
Periuri, blasphemi, salaces, ebrii,
Idcirco in scenam producantur, ut alii
Fiant similes malis, et non potius bonis:
Quorum virtutes et pie facta videant.
Habet poeta bonorum exemplum, quo sibi
Licere id facere, quod alii fecerunt, putat.
Nam veteres Spartanos in more habuisse, ait:
Ut in conspectum liberorum servulos
Statuerent ebrios: ut turpitudine
Morum conspecta, ab isto vitio liberi
Terrerentur. Quod enim illi dictitant sacras
Contaminari non decere literas:
Faciunt intelligendo, ut nihil intelligant.
Neque enim pii tantum homines, sanctique et graves,
Illic a spiritu caelesti, sed etiam

Libidinosi, scelerati, obsceni, ebrii,
Impurati in theatrum produci solent:
Illorum exemplo alii uti sapiant rectius.
Id ita esse vosmet iudicare poteritis.
Qua propter hi senes vobis documento erunt:
Uti vagas discatis fugere libidines,
Et legitimos non conscelerare lectulos.
Hoc studium nostrum qui audet reprehendere:
Eum ut quiescat porro moneo, et desinat
Maledicere: malefacta ne noscat sua.
Favete, et cum silentio animadvertite:
Ut pernoscatis, quid sibi hi senes velint.

ACTUS I.

Scena I. Midian, Simeon. senes.

NOn mihi licere meam rem me solum, ut volo,
Loqui atque cogitare sine istoc arbitro?
Quid hoc mali obsecro, quod isthic [Reg: istic] me, quo quo eo,
Quasi umbra sequitur? Nam nunquam tam vesperi,
Neque tam mane huc venio: quin hoc ipso loco
Aut ambulantem conspicer, aut tabulam in manu
Gestantem, aut librum lectitantem, aut quippiam
Demur murantem, aut res meditantem denique,
Atque eccum modo ut incedit? vide sis obsecro,
Quemadmodum ad stitit tetrica fronte, capite
Obstipo, humum intuens, et curas cogitans?
Mirarier profecto haud immerito queam
Quae res sit, quae illum tam crebro in hunc pertrahit
Locum. quid vero si adeam, et semel ipsum alloquar?
Ita faciam. Quaeso edepolne aegre feras
Simeon, quod audacter te compello, et nimis
Forte familiariter [(transcriber); sic: familiarier] . SI. quid est? quid vis tibi?
MI. Miror, quid hic rerum geras, aut quid tibi
Negoti: quae ve tua huc tam crebra reditio.
Nam mihi videre praeter aetatem tuam
Facere, et praeterquam res te adhortatur tua.
Quid vis tibi? annos septuaginta natus es,
Aut plus: neque ullo cessas in loco: neque
Ullum remittis tempus, neque te respicis:

Perinde quasi famuli non sint, quos mittere
Hinc inde possis: ita tute hic discursitas:
Ita illorum officiis attente fungeris.
SI. Midian tantumne a re tua ocii tibi,
Aliena ut cures, eaque nihil quae ad te attinent?
Quid enim tua inter sit scire, quid ego hic agam:
Cum nondum a me rogatus sis; quid hic tibi
Negoti? MI. lubet hic esse. SI. Et mihi lubet.
MI. Sed tu non modo digredienti mihi dixeras,
Quod hinc ires domum prandendi gratia?
SI. Et tu an non dixeras mihi, quod hinc pergeres
In forum, ut ibi negoti quippiam, puto,
Conficeres? MI. confeci illico. SI. et ego similiter
Pransus sum illico. MI. Hecates hoc prandium fuit.
SI. Quamobrem Midian? MI. quia parcum et nimium breve.
SI. Tum pol tibi eadem via, quae olim Perseo fuit.
MI. Quamobrem? SI. nisi enim insedisti alicui Pegaso
Tam cito reverti non potuisti. MI. quid opus est
Pegaso, ubi amor loci pedibus alam addidit?
Sed ausim ne ego tibi eloqui, siquid velim?
SI. Audacter, nam quicquid dixeris, id dixeris
Lapidi. MI. nolo lapidi: unde mihi neque consili
Neque auxilii copiam habere in dubiis licet.
SI. Quin ergo amico dixeris, si sic lubet.
MI. Lubet edepol, sed taciturno. SI. muto, ubi voles.
MI. Promitte te taciturum. SI. Promitto edepol.
MI. Bona fide? SI. bona hercle. MI. sed pudet eloqui.
SI. Quid est, cur pudeat? quin profers. MI. pudet. SI. ita sunt

Plerique homines, quos, cum nihil refert, pudet: [(printer); sic: ]
Ubi pudendum est, ibi eos deserit pudor.
MI. Ausculta. nam tibi amico, quod volo, certum est credere.
Amo. SI. quem, meni? MI. sic: sed aliam quam te, magis.
SI. Quae nam illa? MI. animadverte: audies. SI. fiet sedulo.
MI. Susannam Ioachimi illius coniugem probi
Nosti? SI. non aliter ac te. MI. dic sodes mihi,
Bellan videtur specie mulier? SI. admodum.
MI. Equidem hercle forma luculenta. SI. sic satis.
MI. Quin etiam sine munditie et sumptu. SI. neque id
Mirum. MI. quamobrem? SI. quia virum habet eiusmodi:
Quem sumptus facere isthac [Reg: istac] re pudet ac piget.
MI. At enim si mihi (liceat, quod sentio, proloqui)
Tam formosa esse coniux: auro et serico
Curarem ac purpura, ut exornata in cederet.
SI. Quaeso hercle ego te per senectutem tuam:
Perque illam, quam domi odisti, uxorem tuam:
Ut mihi dicas, quod te rogabo. MI. quid rogas?
SI. Id quod de te ominor. MI. quid ominare? dic.
SI. Quod res est: modo tu verum fatearis MI. Quid est?
SI. Cave mihi mendacii quicquam. MI. Quin tu ergo rogas?
SI. Numquid amas hanc mulierem? MI. rectam instas viam:
Ea res est. SI. sic equidem ominabar. MI. optime.
Nam huius mulierculae causa tam creber hic
Obambulo: tam frequenter huc me recipio.

Nam ad hunc, qui in proximo est hortum, soleo fere
Plaerunque eam operiri, dum redeat domum.
Ubi aspicio, non sic amo, ut sani solent
Homines: sed eodem pacto, ut insani solent.
Amavi ego multas olim in adolescentia:
Sed ad hoc exemplum nunquam, ut nunc insanii.
SI. Inest huic homini amoris macula in pectore:
Sine damno magno quae elui neutiquam potest.
Ludificabo ipsum egregiis et salsis modis.
Miseret profecto me tui. MI. si sum domi
Foris est animus si sum foris, animus domi est.
Quid verbis opus? hanc somnio, huic vigilo, hanc loquor.
SI. Estne autem pars aequa huius amoris tibi cum ea.
MI. Id sane nescio Simeon. nam mihi nunc quidem
Restat aliud nihil, nisi oculos pascere,
Sectari, obseruare; potiundi dum copia
Fiat: ut amplectier, oscularier, alloqui
Liceat. SI. proh Iuppiter, quae te agit amentia?
Iam plenus aetatis, animaque foetida,
Senex hircosus, tu osculere hanc mulierem?
Cave ne adveniens excutias vomitum mulieri?
MI. Ah enecas. quin tu potius me opera iuvas:
Aut si opera non potes, consilio. SI. quomodo?
MI. Ut potiar. nam nihil hic nisi Susannam volo.
SI. Ah quanto satius est Midian te id dare operam:
Qui amorem hunc ex animo eicias tuo, quam id loqui:
Quo magis frustra libido incendatur tua.
MI. Obsecro te per amicitiam nostram Simeon,
Fac, inveni, finge, effice, qui Venere hac fruar.
Nisi id facis: hodie postremum me vides.

SI. Ut quaeso amore perditus est miser hic senex,
Meus collega. Sed audi: neutiquam senis
Officium puto, operas agere lenonias.
MI. Atqui videmus nostros adolescentulos,
In his rebus sibi inseruire mutuo:
Et socios esse in talibus negotiis.
Nos quoque senes est aequum senibus obsequi.
SI. At metuo, ut proficiam parum. MI. Cur obsecro?
SI. Quia honestior est Susanna, quam ut morem gerat
Dictis meis: nam tota civitas eam,
Quasi exemplum pudicitiae, depraedicat.
MI. Ah frustra hoc infers. nam ea tibi eloquentia est:
Ut vel Syriae Deae, te ut amet, persuadeas.
Itaque te Simeon, iterum atque iterum oro, ut opera
Tua mihi in hac re ne desis: ubicunque tu
Mea vicissim egebis, promptam reperies.
SI. Sane hanc conditionem accipio, mi Midian.
Nam si mihi tuam operam in simili negotio
Promittas, mea tibi nusquam deerit. MI. euge age,
Promitto. SI. at sancte MI. quin imo sanctissime.
SI. Quamcunque mulierem amem? MI. imo. SI. Cave sis Midian,
Ne ovem lupo committas. Nam si cui velim
Amorem huius mulieris copulare: cur
Tibi potius quam mihi, qui aeque illam amo, copulem?
MI. Itane? SI. videlicet. MI. proh supremum Deum:
Nunc ego verum illud verbum esse experior vetus:
Omnes sibi malle melius esse, quam alteri.
Sed obsecro, non ludificas me, mi senex?
SI. Non hercle. nam ita efflictim eius amore ipsemet ego

Depereo: ut vix quisquam antehac. Nam illa mulier
Lapidem silicem subigere, ut sese amet, potest.
MI. Nae imprudens ego: qui amorem detexi meum:
Nam postquam amare dixi, complacita est tibi.
SI. Erras manifesto. nam hic amor in me haud est recens:
Vetus est: et pol haud scio, uter nostrum, si dies,
Et crebras utriusque itiones in hunc locum
Numerare velis. vehementius Susannam amet.
Sed age bono animo es: ego te amantem haud deseram.
MI. Quid ages, mi Simeon? SI. si consilium vis, dabo.
MI. Obsecro: nam ego et me, et amorem tibi credo meum.
SI. Vides hunc hortum? MI. video. SI. et hoc posticulum?
MI. Video. SI. age, huc intremus. MI. quid acturi cedo?
SI. Susannam illuc advenientem exspectabimus.
Nam singulis diebus per meridiem
Huc ingredi: hic apricari: hic lavarier
Solet: saepe etiam hic incomitata conspici.
MI. Quid postea exsequemur? SI. rogitas? soli ubi
Cum sola erimus in horto: ibi nobis dicere
Licebit ad illam: mea voluptas, mel meum,
Mea vita, meae deliciae, mea salus, mea
Amoenitas, meum cor, meus animus, meum
Suavium, meum labellum. MI. MI. oh gestio
Hercle. SI. ibi licebit amplecti, MI. quid amplius?
SI. Licebit accubare. MI. dicis largiter.

Sed si ipsa renuat. SI. cogemus. MI. sin clamitet.
SI. Ab alio oppressam dicemus. MI. recte edepol.
Quid vero, si vir interveniat? SI. neutiquam:
Quia is nunc peregre abest domo. MI. sat commode.
Sed si res secus eveniat, aut fiat palam.
SI. Nimium religiosus tu es, nimiumque timidus.
MI. Decet sapientem omnes casus perpendere.
SI. Nimium sapere, nimia saepe insipientia est.
Sed ostium crepuit ipsa egreditur domo.
Eamus hinc ocius: atque hunc horti angulum
Teneamus, ut latitemus tuti. MI. i prae, sequor.

ACTUS I. Scena II. Susanna, Thamar, Midian, Simeon.

SYrisce cape hunc nummum aureum? quod tam laetae rei nuntio [Reg: nuncio]
Me exhilarasti; qui literas ab hero modo attuleris mihi,
Eumque saluum ad nos hodie huc rediturum nuntiaveris.
Iamque domi ut sis, vide: ne, si herus interea redeat, hominibus
Vacuas aedes inveniat. intellextin? tu focum instruas,
Phrygia, et opiparum conuivium. vos huc sequimini.
TH. Sequimur hera. SU. aestus hic magnus, et ardens Solis feruor. TH. equidem,
Maior vix possit esse. SU. pol meus sudabit in via

Maritus. TH. admodum hera, SU. properemus ocius in nostrum hortulum.
TH. Quid ages hera in horto? SU. volo, priusquam meus adveniat herus
Ioachimus, liquido intus me rore aspergere, et has sordes simul,
Cum sudore abluere. TH. quas sordes? SU. quas in uultu conspicis:
Et quas per hosce dies contraxi. TH. ah tace: ego tuas sordes mihi
Pro munditie exoptare velim. qui enim tu sis venustior?
MI. Lepidam ancillam. audin, quae loquitur [(transcriber); sic: loquiiur] ? SI. quid enim, nisi delicias meras?
MI. Ab differor cupidine. SI. ah tace: ne obturbes. MI. sine, sic amem.
SU. Mea tu, satis venusta sum, viro si placeam. Nam proba
Uxor, suo unice studet placere marito in omnibus:
Hunc solum ob seruat: ceteros negligit: huic serit uni, huic metit.
MI. Heu Simeon: haec dicta mulieris cerebrum pene excutiunt mihi.
SI. Delire credin, ex animo sic ipsam proloqui? solent
Ita pleraeque mulierculae suas fallere pedisequas:
Ne suspectae viris reddantur. Novi ego illam isthaec ioco
Dicere. neque illa mereat Persarum sibi montes aureos,
Ut istud cogitet, quod tu stulte metuis: tace sis modo.

SU. Probam itaque me dici, quam formosam aut pulchram malo, Thamar.
Nam litem cum forma pudicitiae esse quidam aiunt. TH. ita est.
SU. Equidem formosis plus tenduntur retia ab amatoribus,
Quam foedis et deformibus. SI. exemplo docebis hoc tuo.
SU. Nam Sarae, ut in sacris est legere literis, plus obfuit
Quam profuit venustas. TH. qui sic? SU. nisi enim tam pulchra et nitens
Fuisset: a Pharaone nunquam esset rapta. TH. edepol hera.
SU. Sed et Rebeccae nocuit sua formae praestantia. TH. quomodo?
SU. Nam Abimelecus illi insidias ob uultum paraverat.
MI. Atque is Abimelecus ego nunc ero tibi. SI. et ego Pharao tibi.
SU. Sed neque Isacus uxorem ipsam dicere audebat: ne quid mali,
Acciperet a Palaestinis. Ita saepe ob formosas viri
Periclitantur: qui propter deformes tuti esse poterant.
MI. Exempla haec mihi placent. SU. quamquam non
nego, quondam et probis viris
Plus arridere formosas, quam foedas: sicut Isaci
Gnato Iacobo magis placuit Rahel, quam Lea. MI. et hoc mihi placet.
TH. Istuc sapere est, exemplum capere ab aliis, tibi quod prosiet.

SU. satis verborum est. Mi. imo dudum mihi fuerat, plus quam satis.
SU. Nunc quod constitui peragam: et corpus reficiam aspergine.
Vos ite, et balsamum mihi cum smegmate afferte et oleum.
Atque audin Scapha? fac ut primo omnium niteant aedes: leves
Aranearum telas deicito de foribus, de pariete,
De valuis, de fenestris: volo fieri munditias. tu Thamar,
Lectum instrue: infer aulaea et conchyliata tapetia.
MI. Audin, ut lecti est cupida? SI. imo audio et gestio me hercule.
TH. Nimium sollicita es hera: nimium studiosa viri. SU. hem inepte, quid
Garris? tace sis: cave istuc ex te unquam post audiam thamar.
Nam nunquam uxores curare nimium possunt suos viros.
Etsi enim agant omnia, ut aequum est, et sint, quales esse addecet:
Tamen ut omnibus os obturent, ne quis maledicta ingerat,
Nunquam cavere Possunt. MI. audin, ut vafre praeoccupat [(transcriber); sic: praeococcupat] ?
Videtur certe aliquid mali in animo volutare mulier.
TH. Vin prius, hera, calceos ut pedibus detrahant? Su. non est opus.
Sed ite, et quae iussae estis, curate, ut fiant. TH. curabitur.

SU. At ostium Thamar ut sit occlusum vide. TH. quieta sis.
SU. Obde illi pessulum: ne quis spectator huc eat
Cum oculis emissiciis. Th. fiet hera. Su. at diligenter. TH. admodum.

ACTUS I. Scena III. Midian, Simeon, Susanna.

ILlae abeunt, nos soli: quid adhuc moramur? SI. exspecta, mane.
Nimium properas: sine obseruemus, quam nunc rem gerat. SU. nimis
Me torquet hic vehemens aestus, solisque feruor maximus.
MI. Dii immortales, omnipotentes, quid apud vos pulchrius?
Nam prae hac Iuno non est Iuno, Venus non est Venus.
Hanc equidem Venerem venerabor, me ut amet, ac sit propitia.
Si. Ita me dii ament, ut illa me amet malim, quam alii caelites.
Mi. scin tu quid fieri nunc optem? Si. quid? Mi. Iuppiter. Si. quamobrem? Mi. ut hac
Cum Iunone accubem illico. SI. at ego te alium hic fieri mavelim.
Mi. quemnam? Si. Vulcanum: ut me cum hac Venere catena nectas ferrea.
Su. Trunco insidebo huic, et primum me liberabo vestibus.

Si. En calceos iam soluit. quales hae videntur tibiae?
Mi. E burneae. Si. istae surae cuiusmodi? Mi. lacteolae, argenteae.
Sed quid si nunc adeamus? Si. adeas. Mi. cor tremore palpitat.
Si. Timidi in hac acie nullum constituunt trophaeum. cape animum.
Mi. Quid autem comminiscar? qua fingam adstitisse gratia?
Quibus verbis illam aggrediar? SU. quis hic loquitur? non sola sum?
SI. Quid cessas mulierem hanc adire, et blande in principio alloqui?
Mi. Quaeso, tu prior adeas: et quod te facturum promiseras,
Amorem huiusce mulieris mihi concilia verbis tuis.
Si. Immo mihi potius, quam tibi. mane, dum mulierem alloquar.
Su. Certo mihi visa sum vocem audire hominis. accingar iterum:
Ne cui inopinato nuda conspicer. Mi. ego in insidiis ero,
Quasi succenturiatus si quid deficies. Su. clamabo. Thamar.
Si. Tace sis: ego sum. Su. quis ille ego? me miseram: quem video? Si. ne time:
Amantem tui hominem, non inimicum, vides. Su. quid ais senex,
Amantem te mei? Si. immo maxime. Su. at quomodo Si. scies: sede huc.
SU. Absit, alieno cum viro ut assidam: istuc matronam haud decet.

Sed si quid me voles, domi invenies. SI. mane, obsecro mane:
Atque audi verbum unum. SU. quid audiam? SI. aliquod de te somnium.
SU. Quid somnii? SI. praeterita nocte per quietem visus est
Mihi Raphael astare ad lectulum, et his me verbis allo qui:
Simeon, inquit, Simeon evigila, quoniam immortalis Deus,
Dominus caeli et terrae, ad te mittit: ut laetum tibi nuntium
Annuntiem. Nam ex te prodibit servator populi mei,
Messias: qui e Babylonica captivitate ipsum eximet,
Et in patriam terram reducet. MI. proh Deum, quam fabulam
Inceptat hic veterator? miror quorsum isthaec oratio.
SI. Cumque angelo dicerem ego: Domine mi, ecce ego sum iam senex:
Et uxorem domi habeo vetulam, et sterilem: quomodo liberos
Ex illa suscipiam? ibi respondit mihi sacer angelus:
Tuos ut sollicitarem concubitus. SU. quid ais, homo impudens?
Meum tu sollicites concubitum? SI. imo maxime. Id enim Deus
Iussit. SU. Deus? quasi vero is leno sit, qui amores copulet
Meretricios? pudeat te cano capite, has nugas prodere.

SI. Imo te pudeat, quod nondum sacras didiceris literas.
An enim ignoras Thamarin suo concubuisse socero: et Pharen
Peperisse? an nescis Rahabem, nobile scortum Hierichuntium
Salmae eius abnepoti nupsisse, ac mox peperisse illi Boam?
An nescis Rhutham ultro ad Boam noctu venisse, ut accubet?
Atque istae omnes Davidis, e quo Messias venturus est,
Factae sunt aviae. SU. muliebribus ibi peccatum consiliis
Fuit: quae post Deo moderante successerunt non male.
Sed non sunt facienda mala, ut illinc eveniant bona.
Neque Rahabem meretricius amor conseruavit, aut vagae
Libidines: ut non perierit cum Chananaeis improbis?
Sed emendata vita, et vera in Messiam nostrum fides
Quem e populo Iudaico olim proditurum credebat. Itaque [(printer); sic: ]
Missa haec facito et hinc illico facesse. SI. ah sine, quaeso, tuos
Ocellos deosculer voluptas mea. SU. quid sinam? SI. sine.
SU. Proh summe Deus, quam tu me rere feminam? SI. quam? melleam,
Roseam [(transcriber); sic: Rosenam] , auream. aureas quaeso da mihi manus, ut osculer.
MI. Ut blandus est palpator mulierum hic senex. SI. sine obsecro.
SU. Apage. an nescis, quid Sodomitis acciderit! quos sulfure

Et igni Deus evertit, propter hoc nefarium scelus:
Nam casta mens Deus est: neque ullo scelere plus offenditur
Quam adulterio: neque ullum punivit severius. Si fabulae.
SU. Propone ob oculos tibi Beniamitas: quorum duobus proeliis
Quadraginta septem milia in acie ceciderunt: unius
Propter Levitae concubinam vitiatam. Si. gerrae merae.
Su. Propone ob oculos Davidem tibi. qui cum viri optimi [(transcriber); sic: optini]
Et integerrimi rapuisset coniugem, quam post graves
Deo poenas dedit? Si. nugae. Su. punit enim Deus atrocia
Delicta atrocibus poenis: ut nos a scelere hoc deterreat.
SI. Nimium religiosa es: nocet ista religio formae tuae.
Su. O Chanaae progenies. nihil te pudet ista senem proloqui,
Cano capite: qui iam alterum pedem in Charontis cymba habes?
Tu ne populi sis iudex? tu ne praesidium rei publicae?
Hoscene magistratum est aequum mores civibus largirier?
Ita ne praecepta et leges Mosaicas meministi? SI. ah desine
Memorare, quae scio: potiusque mihi illa dic, quae nescio.
SU. Quid nescis? Si. tuum amorem. SU. imo illum nunc expertus es. Si. at quomodo?
Su. Nam amicae officium facio: dum te a proposito dehortor malo.
Verus enim hic amor est : at quem tu quaeris, non amor est, sed furor.

Nam furiae te et intemperiae agitant. Si. sine te, amabo, a me amarier,
Meus festus dies: quaeso da suavium mihi. SU. suavium?
Id me Deus prohibeat. semper flamma fumo est proxima.
Si. At dic me saltem suavium tuum. Su. minime vero omnium.
SI. Dic igitur me tibi columbam, meumque collum amplectere.
SU. Ego ne istuc dicam aut faciam? id me magnus prohibessit Deus.
Virum habeo, quem solum amo, solum amplector, solum deosculor;
Cui soli coniugalem uti dedi, sic seruabo datam
Fidem. Si. vah stulta es, quae virum metuas, qui abest, harum inscius
Rerum: nisi tute garrias, nec quisquam est hominum qui videt.
SU. Si homines non vident; at Deus videt, quem nihil usquam latet.
Nam is vindicem habet oculum; quo periuria hominum plectere solet.
MI. Enimvero tempus nunc esse video: ut et ego amoris hic
Faciam periculum: modo Venus sit propitia: ne parem
Cum Simeone repulsam feram. Su. quis hic loquitur? non nos sumus?
MI. Adibo. quid hic agitur? SU. ah mi Midian, fer opem mihi obsecro.
Mi. Quamobrem? quid pateris? SU. vim: quam hic pudicitiae parat.

SI. Nequaquam: sed tantum oravi suavium quo recreet me senem:
Quemadmodum olim Davidem puella refecisse legitur.
MI. Quid ipsa? num renuit: SI. quid immo pessimis conuiciis
Me proscidit. SU. factum nego. sed tu mihi vim paraveras.
MI. ubi voluntas prompta est, vi nihil est opus. SU. quid ais? mi homo.
MI. Si sponte parueris roganti. nemo vim faciet tibi.
SU. Me miseram: an et tu gladiatorio animo ad me affectas viam?
MI. Non certe, sed tui amantissimo. nam verum ut tibi loquar,
Fixus apud te hic noster est animus clavo cupidinis.
SU. Iehova, quaeso da pacem propitius; serua me obsecro.
Nam ex composito uterque pudicitiam oppugnatum venit meam.
MI. Quid clamitas? tace sis: nam si hunc odio persequeris: at me ames.
SU. Amem: multo te, quam hunc minus. MI. ah tace sis. SU. omitte me.
MI. Ah sine te exorem: sine prehendam auriculis: sine dem suavium.
SU. Quid agis? quid mihi molestus es obsecro. MI. ah tam saeviter.
SU. Abscede hinc sycophanta. MI. parcius quaeso ac blandius.

SU. Abscede hinc sycophanta. MA. parcius quaeso ac blandius.
SU. Non matronarum est, sed meretricum alienis subblandirier
Viris. Quin abstines manum. MI. ah sine contrectem te modo parum.
SU. E quid te pudet, hominem senem, senatus columen, iudicem,
Clam in hortum perrepere, ut insidias mihi struas claro die?
Apage a me, apage. MI. nimium fera es. SI. reddam ego mansuetam ex fera.
Ah ne recuses animule mi, mea vita, mea festivitas,
Sunt aurei nummi complures. SU. pereas cum auro tuo.
Auro non vendam, quod redimi auro non potest. MI. ah aureus
Ocellus, amoris donum et decus, amabo faciam, quicquid voles.
SU. Volo ut abstineas manum mastigia, et hinc facessas ocius.
SI. Ingrata atque irrita esse omnia, quibus insistimus, intelligo.
Quod unum superest: quia nec precibus, neque muneribus flectitur:
Hoc nunc agam. Mulier nisi aut huic, aut mihi morem geris
Periisti iam nunc illico. SU. minis nil moveor. SI. at posthac tibi
Mali, quod potero facere, faciam; meritoque id faciam tuo.
Atque eccos nos ambos: si nobis copiam tui adhuc negas:

Adulterii suspectam te ac ream reddemus omnibus;
Nam criminabor te visam esse cum alieno oscularier.
SU. Proh deum et hominum fidem: iam non satis hoc est, vos adulterii
Esse reos, et animis scortatos: uultin tam grande hoc scelus
Alio insuper cumulare scelere, et testari mendacium?
SI. Sic erit. MI. et mihi placet idem. SU. naviter impudentem oportet hunc
Esse; verecundiae fines qui semel homo transiverit.
SI. Atque adeo iam ex isto loco te ad populum deferam: et tuo
Cum amatore adolescente amplexantem vidisse arguam:
Omnesque removisse ex horto ancillas; ne qui essent arbitri.
MI. Optime. idem et ego dicam: capitis te perdam, nisi mihi annuis.
SU. Miseram me terque quaterque cui subito tanta impendent mala:
Quae neque uti devitem scio: neque quomodo me inde extraham,
Nam si annuam vobis, adulterii et mortis fuero rea.
Sin renuam, ut est aequum: vestras tamen non effugero manus.
Quid agam? SI. Si sapis, hanc curam facere compendii potes.
SU. Ah quaeso vos, parcite meae innocentiae. SI. nihil efficis.
SU. Oro atque obtestor te, per canitiem tuam: ne hoc malum

In me compingere cogites. MI. non audi. SU. per omnia sacra,
Per immortalem vos deum precor, ab hoc immanissimo
Desistatis coepto. MI. surdi sumus. SU. hei miserae , hei miserae mihi.
Nequeon vestras ego sceleratas effugere, et nequam manus?
Sed melius est, ut innocens in hostium incidam manus:
Quam Dominum scelere offendam. Nam spero me habiturum Deum
Testem innocentiae. SI. num adhuc es obstinato pectore?
Quin irruimus in ipsam, et vi comprimimus. SU. abstine manus,
Sceleste. Nam potius emoriar, quam tuae morem geram
Libidini. SI. iuva me Midian; rape in hunc angulum: rape.
SU. Siccine agitis? enimvero mihi clamore hic opus esse video.
Heus famuli subvenite mihi, succurrite: oppressae mihi
Opem ferte. SI. sine ipsam hinc abire in maximam malam crucem.
Ego edepol te ulciscar. MI. et ego te, ut digna es, perdam scelus.
Atque ut de me merita es. SU. fugiam per apertum istoc posticulum:
Ut inde me domum recipiam [(transcriber); sic: reeipiam] . nam id solum insidiantibus
Patuisse video. SI. sequere tu Midian et posticum tene.
Atque audi sis Midian: quasi adulter e manibus cum adultera

Tibi seni elapsus sit, comminiscitor: atque a dextera
Venire te assimulato: dein ut subseruias verbis, vide.
MI. Ero memor. SI. ego ad hoc ostium concedo: et aliquem evoco foras.

ACTUS. II.

Scena. I. Susanna.

DEum immortalem, quae haec est contumelia?
Quae iniuria, matronis claro die strui
Insidias a senibus? quisquam mortalium
Credat, tam perditam in canos homines, viros
Decrepitos, effetosque cadere libidinem?
Equidem infortunio pudicitia mea
Nunquam antehac propior fuit. Quamquam metus
Nunc est: ne mihi nocere ausint mendaciis.
Quod enim facinus non audeat calumnia?
Nihil tam sanctum, nihil tam firmum atque innocens,
Quod sycophantae morsus non arrodere
Et in calumniam rapere possit. Proin
Deum aeternum precor [(transcriber); sic: preeor] : ut is innocentiam
Meam aduersus maledicos protegat senes.
Nunc propero domum; ut viro, si rediit huc domum
Haec memorem: eique de hac conquerar iniuria.
Nam post Deum hunc solum patronum mihi habeo.

ACTUS II. Scena II. Philergus, Simeon, Midian.

ABscede huc intro Thamar cum smegmate et liquoribus
Balsami: nimis diu morata es. nam nisi me mei
Fallunt oculi: video heram huc properantem. et certe ipsa est: abi
Ocius et quae iussa es, exsequere: ego isthac [Reg: istac] ibo obuiam
Advenienti hero: sed quis strepitus hic ad horti ianuam?
SI. Pandite atque aperite ianuam. PH. quis hic senex tremens,
E nostro qui huc tam repente prosilit horto? SI. heus, ostium
Quis domus aperiat ocius: nisi uultis, ut fores
Arietem. PH. hic quidem est Simeon: SI. ehem Philerge. PH. quid est? SI. mane.
PH. Quae te agitant intemperiae? SI. te te convenio opus est mihi.
PH. Quid negotii? fac sciam. SI. metuo. PH. quid metuis? SI. nec hercle hodie
Quantum hic familiarium est, omnes in maximum malum
Cruciatumque perveniatis. PH. omen avertat deus.
SI. Nescis tu fortassis apud vos facinus quod natum hic novum

PH. Quod id est facinus? SI. impudicum. PH. tute tibi soli scias.
SI. Imo et hic scit, qui huc properat collega meus senex.
PH. Mihi ne dixis, scire nolo, SI. non faciam enim quin scias.
Ubi nam est adolescens? MI. abiit, evasit, erupit. PH. quis hic
Adolescens? SI. scies: sed cur tu non retinuisti obsecro?
MI. Vah senex iuvenem, decrepitus vegetum, imbellis bellicum.
SI. Quo nam abiit? MI. Per posticum se subduxit cum adultera.
PH. Abeo. SI. serue mane. PH. quid uultis? SI. audies. PH. quid audiam?
SI. Hera tua neque liberalis, neque honestae, neque sat probae
Officio mulieris functa est. PA. quid fecit? SI. corpus suum publicat.
PH. Cui homini? an tibi seni? SI. istoc magnus prohibeat deus.
PH. Neque ego credo homini ulli publicare se, nisi seni.
SI. Quid ludos agis in re seria sceleste? vidi eam
Osculantem cum altero, nescio quo cum adolesentulo.
PH. Ubi nam? SI. illic in horto. PH. proh deum quid narras, Simeon?
SI. Vidi equidem. PH. tutene? SI. egomet duobus his oculis meis.
MI. Atque ego vidi, una osculantem, atque amplexantem cum altero.
PH. Erratis profecto: aliter negotium se habet. Nam hera
Hic intus lavit. MI. siquidem lavare, est adolescentulum

In gremio tenere: labra nusquam abducere a labris.
Nam me alia memorare, quae illam facere vidi, dispudet:
Ut cum amans manum sub vestimenta ad corpus detulit,
PH. Nugas agitis: qui innocentem arguere audetis adulterii.
Ego heram nactus sum probam et pudicam, et hisce moribus,
Quibus vestri similes uxores sunt, alienissimam.
MI. Verberonem hominem vide Simeon: quem sic maledicere
Nobis non pudet. PH. Vos pudeat, qui innocentem iniuria
Et calumnia afficitis: neque est, ut quemquam ita credulum
Fore pultetis: qui vestris mendaciis habeat fidem.
Neque enim quicquam tale de Susanna quisquam audiit.
Redeo intro: ut quid hoc rei sit intus cognoscam antea
Quam hinc pergam. neque enim possum diutius ista perpeti.
SI. Verum citius experiere, quam voles, magno malo.
Abeamus nos: et dolos meditemur docte in crastinum:
Ut, cum populus conveniet frequens in Ioachimi aedibus,
Coram omni senatu agamus adulterii ream. MI. placet.
Eo domum, nisi me vis aliud. SI. nihil, nisi ut domi sies:
Interim ego Cleopham orabo, ut cras Susannae impingat dicam.

ACTUS. II. Scena. III. Midian, Sichar.

ILlic hinc abiit. Dii immortales quid homini
Homo praestat? stulto intelligens quid interest?
Ego me non tam astutum, neque ita me callidum
Neque perspicacem esse scio. Sed hic monitor meus,
Et praemonstrator Simeon hoc praestat mihi.
In me quiduis earum rerum convenit,
Quae sunt dictae in stultum: caudex, stipes, asinus,
Ficulneus, plumbeus: in illum nihil potest.
Nam calliditas eius exsuperat haec omnia.
Peiorem equidem, magisque versute malum
Nunquam edepol quemquam vidi, quam hic est Simeon:
Nimisque ego illum metuo, et formido male.
Ne malus item erga me sit, ut erga illam fuit:
Qui ne mihi verba det, cavendum erit mihi.
Sed quis hic est, qui fert cum tabellis huc gradum?
SI. In hac habitare platea dictus est Midian:
Cui literas fero. sed quem perconter video.
Ehodum vir bone salue. MI. quid est? quid vis tibi?
SI. Hominem in his quaerito locis. MI. hominem vides.
MI. Non te, sed alium. MI. quem nam? SI. barbatum senem,
Cavis oculis, naso aquilino, tremulum, labris
Demissis, poplite varo, pendulis genis?

Tui profecto non multum absimilem. MI. cedo,
Quod nomen illi? Si, Midian. MI. dii te perduint
Scelus: qui me sic despicatui habes tibi.
Si. Ego nete? Mi. maxime: ut qui Midian is sum ego.
Si. Obsecro te hercle, mi senex, siquidem tu is es
Mihi ignoscas. namque haud te noveram, hercule:
Neque his vidi oculis unquam. Mi. sed quid nam rei est:
SI. Has literas fero: quas regi Babylonio
Per te reddi velim. MI quid in illis scriptum? prius
Memora mihi. Si. sunt duo libelli supplices.
MI. Quid postulas? SI. Auscultare mihi si vacat.
Dicam. MI. sed breviter. nam nunc occupatior
Sum: quam tibi, ut diu aures praebeam meas.
SI. Est hic quidam civis, homo fidei lubricae.
MI. Tales sunt plurimi passim. Si. notus mihi
A multis annis: et pater eius meo patri,
Auus item meo avo. Mi. quid opus his ambagibus
Dic uno verbo. SI. is cum nuper mihi sua
De egestate queritaretur: meamque opem
Imploraret: dedi illi argentum mutuo.
Nunc cum repeto, homo tergiversari incipit:
Moras nectere, petere longiores terminos.
Namque haec fere illi oratio est: cras huc redi,
Iam non vacat. MI. bonis quod bene fit, haud perit.
Et tu si amico quid benefeceris tuo,
Ne fecisse pigeat. SI. facti non paenitet,
Modo restituat mihi, quae mea sunt, cum gratia.
Nam ingrato homine nihil uspiam est impensius.
MI. Nescin tu, ut nunc sunt mores, eo redisse rem:
Si quid reddit, magnam habendam gratiam?

SI. Scio hercle, et magno cum meo experior malo:
Et te oro porro, in hac re adiutor sis mihi.
MI. Quomodo? quid vis faciam tibi? SI. hasce literas
Ut Regi des. MI. quid Regi cum tuis debitis?
SI. Non regis est ut cuique reddat, quod suum est?
MI. Cur tu non seruaras, quae tua erant? SI. quia hominis
Miseritum est: quem fame perire nolui.
Itaque nunc aequum censeo, ut reddat mihi
Quae accepit mutuo. MI. summa autem quantula est?
SI. Siclorum viginti. MI. quid vero, si neget
Habere se? SI. videat, unde acquirat. nam ego
Meum ius persequar. MI. cur non obsecro
Vides, inter vos si hoc potius cum bona
Ut componatur gratia, quam cum mala.
SI. Tentavi hoc iam pridem: sed huius qui loci
Nunc praetor est: is debitori affinis est:
Nec meae inopiae iustitia quicquam praesidii est.
Quare omnibus te precibus oratum volo:
Ut hos libellos regi tradas. nam nisi
Is me suo adiutet patrocinio: peri.
MI. Cedo literas, et nomen mihi memora tuum.
SI. Accipe: mihi nomen est Sichar. MI. iuvabo te,
Sichar pro viribus. sed scin, quid opus mihi?
SI. sciam, ubi mihi dixeris. MI. tribus argenti siclis.
Nam si nummos habes: ius exsequar tuum:
Alia ratione non licet. SI. non? MI. non licet
Hercle. Nam nemo ius consequitur hic suum:
Nisi qui perpetuat data: datque usque adeo mihi
Ut cum nihil sit, simul iurgari desinat.
SI. Videte quaeso, quid possit pecunia.

At argentum mihi non est. MI. non? SI. non hercule.
MI. Ecquid te pudet, hominis sterquilinium, dicam
Aliis scribere: nullis munitum praesidiis
Pecuniae, et absque argento inuentum, quasi nucem
Cassam? SI. nihil te mei miseret? MI. inanis advenis?
SU. Una optimarum vocum instructus copia.
MI. Vah dicta non sonant. Proin si vis ferri opem
Tibi: cum argentata ad me accedito querimonia;
SI. Proh Iuppiter, quae haec est (malum) impudentia?
Quia egens relinquor, nec quod dem habeo, negligor:
Auaritia vide, quid faciat. sed quid agam, ego
Miser: cui nummus non est plumbeus? MI. Cape
Alicunde; SI. alicunde? nihil est dictu facilius.
MI. Si nullo alio pacto, Sichar, vel foenore.
SI. Me miserum. MI. utrum velis vide, argentum dare:
An causam meditari tuam: delibera hoc,
Et cras ad me redi. SI. Vale mi Midian.

ACTUS II. Scena IIII. Sichar.

HAud auspicato, quantum video, huc appuli.
Nam pol si id scissem, nunquam huc tetulissem pedem.
Quae enim haec est iniuria? quae contumelia?
Ne illic quidem, ubi Rex Babylonis sceptrum gerit,
Sine auro adipisci posse, quod ius publicum est?
Quid ago? nisi tres siclos nunc illico affero:

De viginti aliis in dubium venio miser.
Sed potius quam totum amittam, tres mihi siclos,
Quos postulant, alicunde comparavero.
Sed quis his est? quem procul e taberna publica
Huc advenientem conspicor? est ne Hiramus hic
Vicinus meus? hercule is et: si cerno satis.
Dii boni, quam magna nobis civium
Eiusmodi penuria est: homo fide
Antiqua, et priscis moribus ac virtutibus.
Haud facile quid mali ortum ex hoc sit publice.
Iam non hunc praeterire ausim, nisi colloquar.

ACTUS II. Scena V [(transcriber); sic: IIII] . Hiramus, Sichar.

VIdi ego gabalis in Syria, et furcis suspensos fures plurimos:
Vidi cruci affixos praedones, innumeros prope, his locis.
Sed neminem illorum crucem ita meritum esse, iurare ausiem:
Ut homines quidam perfidi, qui exercent cauponariam.
Nam fures noctu, quae volunt et clam furarier solent:
At hi palam hospites expilant: praedones in aviis
Nemoribus praedantur: at illi sua intra tecta et parietes
Expoliant incautos, et miserorum hominum sorbent sanguinem.
Aduersus hos praedones et fures muniri haud possumus.

Si. Isthaec vera esse perdidici ego damno cum magno meo.
Hi. Nam specie quadam amicitiae et benignitatis [(transcriber); sic: benigitatis] hospitem
Argento emungunt: quasi ea merces pro hospitio et datis cibis
Illisce debeatur. sed quam saepe iniquum sit rei
Pretium: quam magno prava merx ab illis harpyis veneat,
Nisi essem expertus, quippe haud dicerem. nam ut de meo ordine
Tantum loquar: qui prae aliis longe habetur indignissime.
Quis nescit, quam sit inique comparatum nobis cum agricolis?
Nam ubi via lassi et multis defatigati laboribus,
Aliquam cauponam ingredimur: vix amico excepti verbulo,
Prino omnium moras trahere, et conuivarum consilium [(transcriber); sic: consimlium]
Aduentum praestolari cogimur, saepe ad tres aut duas
Horas: auram captantes famelicam. deinde ubi strenue
Est esuritum et naviter sititum: tandem rancida
Et oblita fuligine coqua, panem atrum, et per quam mucidum
In hesterno iure infert: simul ac crustula furfuracea
Bene unctis orbibus imposuit. tum vinum e cella rancidum
Et acetosum puer apportat: vappae, quam vino similius.
HI. Ita est. nam vino vapido cerebrum nolunt nobis frangere.
SI. ubi melius expoposceris: rubellum, inquit caupo, mihi est
Sed nobiles quosdam, cum praefecto huius expectat loci.
Veruntamen aliud relinam vobis. dum hoc dicit, hora abit,

Interea pecudum intestina puer mensae apponit, sordida
Et foetida: aut offam osseam: ubi plus ossium, quam carnium est.
Aut herbas infert, ut quae pecudes non edunt, homines edant:
Aut aliquam crambam importat recoctam, aut muria praeunctum olus.
Tandem caupo redit e cella: et veterum, inquit, seriarum ita
Omnes derasi limos, ut quod optimum est, promam. hoc ubi
Labris admoveris, utrum aqua sit verius, an vinum nescies.
Ita dilutum erit, ita adulteratum. sin quod detur validius,
Ita sulfuratum erit, ut ex Aethnae promanasse imis putes
Radicibus: satius multo sit naribus signa vapidae
Lagenae tangere: quam tali vino sitim depollere.
Quod si contingat, ut cibi dentur meliores, merum
Meracius: prius auferunt mensam, quam esca gustaveris:
Ut, quod de una mensa tollitur, id inferatur alteri.
SI. Ut iste cauponum mores et facta pernovit probe.
Nostri oppidi cauponibus praefectum hunc factum peruelim.
HI. Ubi ad rationes peruentum, ut detur symposio symbolum:
Nihil creta expeditius, nihil liberalius. Haec duas
Notas in mensa citius duxerit, quam unam: illic omnia
Duplo soluenda erunt pretio, saepe et triplo, aut quadruplo;

Quae caupo emit simplo. unde fit mali ut vini sextarius
Tribus vendatur a caupone gaeris, quem ipse emit bonum
Dimidia: et quatuor sicli numerentur pro uno prandio:
Quod unius aestimari assis non debuit. SI. Ita me Deus
Amet, ut ego hunc ausculto lubens, quoniam nimis vera [(transcriber); sic: urra] loquitur.
HI. Quae vero haec coniuratio est: quod omnes eadem aeque student?
Neque declinatum quemquam ab aliorum ingenio ullum reperias:
Ut quoquo devenias locorum, illic caupo assiet prior:
Quemadmodum res ista iam dudum abiit in proverbium.
Equidem mihi videntur codem edocti in ludo litterario
Omnes ad malitiam: potare, et hospites emungere
Argento, omnibus in more positum. nam nulli ut mensae assiden:
Simul omnibus assident. quia nunquam in una ita sese expleverint,
Ut uni adhuc cellae in ventre locum non reliquerint, ubi
Reliquias reliquiarum possient recondere: omnium
Licet rerum videantur saturi, SI. compellarem illum libens:
Ni metuam, ne mores cauponum commemorare desinat
HI. Sed quid opus est verbis? ipsimet quales sint, insignibus
Hederarum, quas vino suspendunt, appositissime docent.

Nam rapidos coruos alii, aut aquilas in seutis ostentant suis,
Ut sese aquilinis unguibus et coruinis digitis praeditos,
Pecuniasque ad se hospitum rapere ostendant: alii lupos
Leones atque ursos, et porcos in clypeis suis gerunt:
Ut se voraces, et rapaces, et spurcos esse doceant.
Alii ceruos et tauros praefigunt tabernis: ut suos
Praemoneant hospites, quo caveant a malignis cornibus.
Quidam olidos hircos et petulcos unicornes proferunt:
Ut ita immunditiem, et foetorem, et petulantiam prodant suam.
Quidam superbi pavones ostentant: nonnulli anseres,
Olores, gallinas, columbas: ut talibus emblematis
Se quasi quosdam aucupes esse moneant: qui loculos hospitum
Deplumare queant, non secus, ac gallinam aut anserem cocus.
SI. Deum immortalem, quam probe hic homo tenet hieroglyphicas notas?
HI. Alii pretiosos pisces, anguillas, salmones, et lupos,
Cancrosque praefigunt tabernis: ut faciant fucum advenis:
Quasi intus lautitias istas reperturi sient. at hi
Meo consilio rectius pisa et lentes, et rapula
Atque allia, et spiras inibi suspenderent: ut hi solent
Facere, qui vili lollio suos excipiunt hospites.
Nam in istis cauponis, ubi antacei scutis adhaeserint,

Raro ii culinam intrant: ut sit satis monstrasse extrinsecus.
Multi coronas, et regum diademata suspendunt, quibus
Significant, insidias se struere coronatis Regalibus.
Sunt, qui crucem extendant: qua digniores sunt ipsi fere
Quam fures thesaurarii, et praedones quidam maritimi.
Non pauci gladios, pugiones,hastas, cultros, frameolas.
Et consimilia arma exerunt: quibus crumenas hospitum
Iugulant. Solem nonnulli proferunt, quo loculos turgidos
Exsiccant, urunt, torrefaciunt: alii oves, et Angelos
Et quorum similimi sunt, callidas uulpes et simios
Fenestris porrigunt: ut nequitiam suam larua tegant
Honesta: pelle nitidi, introrsum turpes. Atque hi polypos
Imitantur, qui, ut piscatores decipiant, se affigunt petris:
Et quibus adhaerent, illorum colorem corpore induunt.
Sane ego novi istos polypos, qui ubi quicquam tetigerint, tenent:
Ipsi lupi, hospites ovium loco habentes, quas tondent probe;
Nec lucis angeli sunt, sed tenebrarum fraudumque omnium.
SI. Pictorem hunc esse conveniebat: ut cauponibus hederam
Suspenderet: HI. postremo (nam quis omnia hic percenseat:)
Equos quidam protendunt: quos olim male nummati advenae

Vice symboli sui in stabulis coacti sunt relinquere:
Cum iniquis cauponum istorum non sufficerent rationibus.
Plerique cantharos et vitra popinis appingunt suis:
Quibus in locis prope semper poculorum maior copia est,
Quam forte poculentorum esse aut esculentorum solet.
Quin imo quosdam non pudet infernum ipsum scutis indere,
Ut se vivos et corporeos declarent esse diabolos.
Quae quidem ego si huius exemplo cauponis, cuius domo
Egressum vidistis commonstrare velim: citius me dies
Quam verba deficient. SI. procedam homini paulisper obuiam.
HI. Sed eccum vicinum mihi obuiam. quid agitur hic Sichar?
SI. Nimium lubenter Hirame audivi sermones hos tuos.
HI. An audivisti? SI. usque a principio omnia. HI. numquid falsi? SI. nihil
Prorsus. nam id ipsum, quod tu conquereris, ego sum itidem hoc loco
Heri expertus. HI. credo: sed quid tu ita tristis? quid gemis?
Numquid satis ex sententia? SI. ita velim quidem. HI. quid est? SI. scies:
Modo ut iuvare velis. HI. siquidem possim. SI. ergo ausculta. HI. operam hanc tibi
Dico. SI. Midianem hunc iudicem, qui in proximo habet, nosti cedo?

HI. Plusquam velim. SI. numquid etiam tibi ante hac cum illo fuit
Negotii? HI. nae plurimum. SI. quid nam? HI. dicam, ubi prius tuum.
Cognovero. SI. is igitur, cum hodie de quadam illi queror iniuria,
Meos sermones nihili pendit:nec me respicit magis
Quam si bos sim aut asinus. HI. quae vero isthaec iniuria?
SI. Scies. quidam tribulis noster viginti siclos mihi
Debet: quos ingravescente annona a me accepit mutuo.
Nunc cum reposco, nihil obtineo, etiam ad ravim usque clamitans.
Cepi igitur tandem mecum de via meditari, qua redeam ad meum.
HI. Quanam via? SI. ipsum debitorem coram hoc accusavi iudice:
Ut is legum repagulis hominem in officio retineat.
HI. Quid iudex? SI. ait hoc effici non posse, nisi ei dem tres siclos:
Quos cum non habeam, venio nunc de sorte ipsa in periculum.
HI. Mirabar, si quicquam boni, ex hoc posset oriri iudice.
Sed tamen ista levia sunt Sichar? utinam ego non essem miserior.
SI. Levia? HI. levia quidem. SI. qui, quaeso, tibi quid peius accidat?
HI. Imo peiora peioribus. SI. obsecro quae sunt ista? loquere:

Ut tu mihi, ego tibi, quae facto opus sunt, demus consilium.
Hi. Simeonem nosti iudicem populi alterum? Si. non hercule:
Qua forma est Hirame? Hi. ego dicam tibi: cariosus est senex,
Vietus, varus, ventriosus, bucculentus, breviculus,
Subnigris oculis, oblongis malis, pandus aliquantulum;
Et nisi me fallunt oculi, etiam herniosus. Si. diram hominis senis
Speciem et cadaverosam faciem praedicas. Hi atqui hic senex
Oblongis malis mihi dedit magnum malum. Si. dic quomodo?
Hi. Huius gnatus adolescens nobilis, per vim compresserat
Mei propinqui filiam. nam id sibi licere aliqui putant,
Quod libet, ut nosti. paucis post diebus, quam ista gesta sunt,
Pater vitiatae ad nos ultro venit lacrimans, orans, obsecrans
Ne deseram: et ut pudicitiam ac famam defendam filiae.
Ut ad pauca redigam: opem promitto: ad Midianem ambo proficiscimur:
Eique de hac iniuria atque summa contumelia
Lacrimantes querimur. Si. quid Midian? Hi. audies: primo omnium
Vitiatam virginem ad se adduci postulat: ut quidnam rei
Sit ex ipsa cognoscat. nos nihil suspicati mittimus.
Ibi ille eam solam secreto, amotis omnibus arbitris

Perterret: et quando, inquit, vitium oblatum est, quod ad illum attinet
Talem, tali genere atque animo, natum ex hac tanta familia:
Vix quisquam credet. quapropter ne quam facias iniuriam
Huic adolescenti, nobili, cognato et populari meo:
Cave. nihil ipsa territa his dictis, quod factum est, lacrimans
Fatetur. verum ille fidem non habiturum subicit, nisi
Rem factam exploret: et mox vitiatam vi denuo opprimit.
Si. Est ne ita factum? Hi. imo maxime. nam cur mentiar, ubi nihil
Lucri te fallere? Si. proh Deum et hominum fidem, quid audio?
Hi. Quae vera sunt. Si. sed quid tu in animo habes? Hi. regem opperirier
Tantisper: dum occasio detur mihi, ipsum coram ut alloquar.
Si. An non Simeoni questus es Hirame? Hi. neutiquam Sichar.
Quid enim cum illis agas, qui neque aequum neque iustum sciunt?
Melius, peius, prosit, obsit: nihil vident, nisi quod ipsis lubet.
Si. Quid vero mihi faciendum censes, ut tres sic los comparem:
Sine quibus ius meum non potero persequi. Hi. pro viribus.
Enitar ut alicunde habeas, sequere me hac Sichar. Si. age sequor.

ACTUS III.

Scena. I. Ioachimus.

DEo Omnipotenti laudes ago laetus, lubens,
Et grates gratiasque habeo ter maximas:
Cum saluus in patriam redeo e Syriae locis:
Ut in domo Domini sacra offeram Deo.
Nam illic nihil videre est, praeter impios
Beli et Iovis cultus: nihil praeter turgidos
Animorum fastus. et tetram superbiam.
Optimus enim et doctissimus harum gentium
Habetur: qui Iudaeo potis illudere:
Aut literatum spernere, et doctum virum
Ridere novit. nam vix ibi centesimus
Quisque est, qui literam Mosaicae didicerit
Legis: neque aliud quicquam, praeter quam sua
Arma, quibus Iudaeo minentur, male crepant.
Itaque domum iam propero: cum rei sacrae,
Tum coniugis causa optatissimae et optimae:
Quae vel sola reducem me in patriam facit.
Nam dum absque illa absum, omnes mihi labores viae,
Fuere quos caepi leves, praeterquam ea
Quod mihi carendum erat. Deum oro maximum
Ut nulla amori incidere possit calamitas.
Nam dum inter eundum, aliam rem ex alia cogito:
Meditatus sum multis egomet mecum modis.

Et sic esse arbitror: si cui data uxor est
Marito, ut nomen possidet, nisi Deum,
Nihil ei praestare uspiam. nam res ceterae
Humana quodammodo pararier solent
Industria: at sapiens uxor a solo est Deo.
Talis cum sit mihi: laetor quoties huc domum
Conuertor. equidem hanc vitae meae prope unicum.
Habeo solacium: probam, piam, integram,
Dei timentem patrii, aetate commodam:
Tum animo et forma bona, bonisque moribus:
Non turgidam, non inflatam fastu: sine
Munditia: ut vix similem credam usquam gentium
Reperiri posse feminam. Nam proh Deum,
Quam rara merx est hodie mulier, quae proba:
Aut obsequens probo marito in omnibus.
Viris aduersas esse aeque studium omnibus:
Consimilis pertinacia est, similis furor.
Tum siqua paululum quid dotis attulit
Viro: continuo muliebri mundo studet:
Delicias quaerit, aurum, pallas, purpuram,
Vehicula, ancillas et pedisequas cupit.
Ut interim nil dicam de aliis luxibus,
Nihil de lautitiis et opiparis cibis:
Quibus illae in ocio segnes pasci: ac velut
Ocni asinae funiculum volunt arrodere:
Virosque ad paupertatem redigunt sumptibus.
Harum ego dissimilem quod nactus sum coniugem:
Beatum me iudico palam. sed hoc quid est?
Videon ego Philergum, currentem servulum

Huc advenire? is ipsus est: timeo miser,
Quam hic mihi rem nuntiet: operiar aliquantulum.

ACTUS III. Scena. II. Philergus, Ioachimus.

PRoh immortalem Deum, quae sit miseria, si haec non siet?
Tam repente quae circumuallat heram: ut inde emergier
Non possit, nisi Deus auxilium afferat huic, tanquam ex machina.
Hoccine saeculum? o scelera, o genera sacrilega. IO. vae mihi?
Quid nam est, quod sic video turbatum Philergum servulum?
PH. Quos neque aetas? neque conditio: quos neque misericordia
Repressit: neque tot preces et tot profusae lacrimae:
Cui soli indigne per vim vitium offerre auderent senes.
IO. Non intelligo quid loquatur: accedam paulo propius.
PH. Ah me miserum, vix sum compos animi: ita aegritudine
Hac premor. nam quid quaeso potuisset fieri indignius.
Quam ut cui culpae sunt ipsi obnoxii, hanc in alios trans ferant?
Ita ne comparatum esse istoc saeculum, atque haec tempora?

IO. Mirum ni me absente turbae sint datae inter servulos
PH. Hodie mali homines bonos malos esse volunt. ut sibi
Similes habeant: id ubi consequi nequeunt, odio premunt:
Et quoquo modo eis damnum inferre parant, quos ipsi oderint.
IO. Dii immortales, quid nam ego credam homini evenisse huic mali?
PH. Scelerato quodcunque in mentem inciderit, uult: nec cogitat
Pravum an rectum sit, quod agat: nec metuit, ex incommodis
Alterius sua commoda comparet seu fraudibus et dolis,
Seu calumniis et per consutas sycophantias.
IO. Miror quorsum evadat haec oratio: sed audiam.
PH. Mores nihil faciunt, nisi quod lubet: mentiri more fit,
Petere honorem pro flagitio, more fit. IO. morem improbum.
PH. Circumducere argento homines, per mendacia et dolos,
More habet licentiam: vitiare teneras virgines,
Matronis honestis vim parare, solito more fit.
IO. More pessimo. PH. struere insidias immeritis more fit:
IO. More nequam. PH. vi opprimere innocentes passim, more fit.
Mores perduxere leges in potestatem suam.

Nam hodie publicum privatum est: et privatum publicum:
Sacrum hodie profanum est, et profanum sacrum. IO. res loquitur.
PH. verum hoc omnium miserrimum est, quod isti non licet
Remedium invenire morbo. nam ita sunt homines perditi:
(Praesertim quos fortunae iocus magna ad fastigia
Ex humili evexit, rerumque admovit gubernaculis)
Ut nemo contra eos mutire ausit, nemo hiscere:
Nisi quis velit omnes mortales inimicos capere. ac proin
Omnia assentari is quaestus nunc est uberrimus.
Nam nimio pluris quidam faciunt paucorum gratiam
Hominum, quam saluti quod possit prodesse publicae,
Sed quid ista conqueror? cur non propero ut Chelciam herae
Parentem accersam? eique narrem haec omnia? IO. revocabo: mane
Heus Philerge, PH. hem quisquis es, sine me. IO. ego sum Ioachimus. PH. hem
Ubi is est? here salue: te ipsum iam diu desidero:
Te expecto: oppido opportune te obtulisti huc obuiam
Here. IO. quid est? quid trepidas? satis hic omnia ex sententia?
PH. Utinam. IO. quid ais? PH. hei mihi. IO. quid est? quid ploras? eloquere.
PH. Peiore loco res esse non potest, quam in quo sita est.

IO. perii. quare? PH. actum est. IO. quid istoc est? PH. interiimus funditus.
IO. Enecas, quamobrem? PH. non ausim dicere. IO. vah quid vetat:
IO. imperium tuum, quod in me habes. IO. quin ego tibi impero,
Ut quicquid id est dicas. PH. dicam igitur. IO. sed aperte. PH. sic. IO. cave
Quicquam me celes. PH. nihil prorsus: quando tibi sic lubet.
IO. Dic ergo. PH. ah here mi tua fama et Susannae vita in dubium
Pervenit. IO. quid? an aegrota est uxor? PH. non IO. an recte valet?
PH. Corpore quidem: sed animo male est. IO. quamobrem? PH. nescio.
IO. Quid nescis? PH. ah here mi, Simeon et Midian. IO. quid Simeon
Et Midian? PH. Susannam insimulant. IO. cuius nam rei. PH. malae.
IO. Cuius? PH. osculantem cum altero vidisse dictitant
IO. Susannam? PH. et amplexantem. IO. meam ne uxorem? PH. ita dictitant.
IO. Ubi nam? PH. in nostro horto. IO. quo cum Philerge? PH. cum adulescentulo.
IO. Perii. sed credin tu? PH. quid credam nescio: sed quod hic dies
A praetore indictus est nostrae familiae, istoc scio.
IO. Occidi. PH. adulterii ream agunt. IO. uxorem? PH. scilicet. IO. oppido

Interii. PH. sciebam aegre tibi id, ubi audivisses fore.
IO. Ego miser meis periculis sum per loca invia
Vectus, capitali periculo, per hostes plurimos
Me seruavi: saluus redii: nunc hic disperii miser.
Quid ago? quod remedium huic tam subito malo inveniam miser?
Adimit mihi animum aegritudo: Philerge tene me. PH. vis ne aquam
Tibi petam? IO. heu heu quid ex te audio? sumne apud me? aut ubi sum:
PH. Simeonis technas has esse tam scio, quam me vivere.
IO. Et ego Susannae innocentiam tam perspectam mihi
Tamque exploratam habeo, quam nomen egomet memini meum
Sed ubi est uxor: PH. intus desidet plorans, lacrimans,
Eiulans, capillo passo, discessis genis. IO. age,
Ingrediar, cetera ut intus perconter, quae volo: et simul
Ut maestam consoler: et metum, in quo nunc est, auferam.
Tu Chelciam socerum ad nos et socrum accersas illico.
Curre curriculo. dic adsint nobis absque omni mora.
Causam ubi rogarint ex te, cave eis quicquam dixeris.

ACTUS III. Scena III. Philergus.

ABiit hic intro. proh immortalem Deum,
Quam heri mei vicem me miseret optimi,
Heraeque tantum ad eos devenisse hic mali.
Illance ne mulierem in suspicionem istius
Unquam venire criminis? quae tam colens
Mariti, tam studiosa fuit in omnibus.
Equidem hoc fore nunquam credidissem. sed animus
Redit: postquam in Deum refero fiduciam
Et spem meam, Nam is vindex innocentiae est
Et castitatis assertor certissimus.
Deinde multum confirmat me heri mei
Probus, et ab omni suspitione tam procul
Remotus animus. Decet enim omnes coniuges
Suis uxoribus ut non nimium, ita nec parum
Credere: semperque in illam partem tutius
Peccarier solet. nam Sathanas coniugii
Hostis, nulla re citius divellit animos
Quam talibus sinistris suspicionibus.
Sed videon ad nos properantem cum coniuge
Chelciam? is est. mirum ni praesciverit
Aliunde, quid sit negoti: ibo obuiam.

ACTUS III. Scena IIII. Chelcias, Anna, Philergus.

QUid istoc negotii, mea coniux; quod tuas modo
Vicinas de nostra filia aliquid demurmurasse ais?
AN. Ah nescio mi vir: neque enim, quod sciebant, prodere
Volebant: omnes se excusare: omnes rumorem credere
Falsum. CH. demiror, quid siet, quorsumque evadat: sum in metu.
AN. Deum oro, ut det salutem et sanitatem nostrae familiae.
CH. Equidem nescio profecto: quid mihi animus praesagit mali.
Sed nolo rem diudicare prius, veri quam quid siet
Intelligam. Philergum huc optime. PH, ad te ibam. CH. quid nam est cedo?
PH. Herus orat, ut quam primum cum uxore tua venias. CH. quid est?
Satis ne salua sunt omnia? PH. ita spero quidem. CH. meus gener
Rediit? PH. modo. CH. incolumis? PH. etiam AN. saluus? PH. nihil in ipso mali
Aut morbi aut aegritudinis deprehendere licuit mihi.

AN. Laus sit Deo. nam quia heri non rediit: dici nequit, quibus
Ego sollicita sim rebus. sed quid hera tua, mea filia?
PH. Valet. AN. satis ne commode? PH. satis. AN. nihil morbi est. PH. nihil
Prorsum. AN. quid Beniamin, meus nepos? PH. rectissime valet.
AN. Profecto nimis anxia fui. nam nocte illa, quae proxima
Praecessit, triste somniavi ac pene insolitum somnium.
CH. Quid somnii, mea uxor? AN. duo vetuli hirci sunt visi mihi
Perrumpere caulam filiae: et capellam impetere cornibus:
Cui ego balanti cum ferrem suppetias: forte ah altero
Hircorum sic laesa fui, ut oculos pene ambos amiserim.
Nunc ad quam rem hoc dicam attinere somnium, non reperio.
Neque hodie unquam potui ad coniecturam quaerendo evadere.
CH. Neque interest multum. Nam visa nocturna ita miris modis
Ludos hominibus faciunt; pavidos animos mortalium
Vanis timoribus opplent. sed dic tu mihi, quid sit, quod gener
Nos accersi voluit. PH. nescio. CH. non frustra est, cum socerum gener,
Aut filia accersit patrem. an nullum est commissum iurgium?
PH. Cur istoc rogitas? quando enim litem inter eos natam prius

Unquam audivisti? aut quando ille ivit ad te cum querimonia?
CH. Nunquam edepol: eoque magis miror, quid sit, quid velit gener:
Cur accersat. PH. iam propemodum scies, quid nam siet rei.
CH. Fortasse propudii suspectam habet. AN. non arbitror edepol
Mi Chelcia: aut si habet, non dubito, quin aquae amarae potibus
Se liberare hac suspicione possit filia. CH. sin eam
Vitiatam dicat virginem? AN. tum pol signa hic habeo domi
Meae: quibus virginitatem eius intactam monstravero.
CH. Nisi Philergus sciat, quid sit, ego coniectura haud assequor.
AN. Obsecro te Philerge: istoc malum uti nobis facias palam.
PH. Malo ex ipsa resciscas filia. AN. Philerge mi, cedo:
Et dissolue ocius me. nam nimis diu an imi pendeo.
PH. Profecto non est narrandi hic locus. AN. paulum morabimur.
PH. Ite intro: nam ambo vos expectant. CH. sequere me coniux mea.

ACTUS IIII.

Scena I. Midian.

ENimvero Midian nihil loci est segnitici, neque
Socordiae. nam quantum ex hoc vicino intellexi modo,
Ioachimus, quem domum rediisse ait, suam uxorem studet
Defendere: neque suspicionem ullam admittit: neque credere
Cuiusquam hominis criminibus animum induxit: haec sententia est
Quae si non astu providetur, me aut socium pessumdabit.
Neque enim autoritate vel opibus, quam nos pollet minus.
Metus est, ne viribus simus aliquando inferiores reis.
Tum autem Chelciam valde timeo, providum et catum senem:
Cui verba dare difficile est. et quia crimen deferimus novum,
Atque insolens, in dubium veniet nostra, procul dubio, fides.
Nam spectatum exemplum pudicitiae est, et continentiae
Susanna: neque quisquam de ea facile hoc crimen suspicabitur.

Accedit ad hoc incommodum favor nostrorum Iudicum:
Qui saepe propter misericoridam indulgere solent reo,
Quae actori propter inuidiam adimunt. sin eo veniat, fides
Ut iureiurando obfirmanda, metuo collegam, ut male
Substet: quamquam confido fore, ut iniuratis praestent fidem.

ACTUS IIII. Scena. II. Sichar, Midian.

MErito tibi Hirame gratias ago, teque amo:
Quod voti compotem me feceris mei:
Et nummos comparaveris: quibus ego ius
Meum obtimeam. nunc huc venio: an istum senem
Midianem conspicer: eccum prehendam pallio.
MI. Quis properantem me vellicat? SI. ego sum. MI. quid est?
Si. Redeo ad te, mi Domine, sicut heri iusseras.
Mi. Vah nunc demum, ubi bonae occasiones perierint.
Cur passus? ubi eras? Si. atqui celerius tibi
Adesse non potui. Mi. vigilare oportuit:
Non in multam lucem destertere. plus obest

Negotioso, quam prodest somnus. SI. hei mihi:
Quid oportuit vigilare, qui somnum meis
Oculis hac nocte non vidi? dum enim tribus
Siclis acquirendis operam do sedulam,
Prope totum curriculo pererravi oppidum.
MI. Num comparasti ergo tres siclos? SI. scilicet.
MI. Numquid dabis pro iure mutui? SI. accipe, hem:
Lectum est: conveniet numerus, quantum petieras.
MI. Age nunc monstrabo viam: qua ius ores tuum.
Tribunum plebis nostin? SI. non hercle. MI. at domum
Ubi habitat? SI. neutiquam. MI. faciam igitur, ut scias.
Platea hac recta praeterito sursum: ubi
Eo veneris, macellum est: id ibi ad dexteram
Relinquito; et per angiportum transeas.
SI. Quo nam? MI. per angiportum: intelligis Sichar?
SI. Intelligo: ad macellum. sic puto, dixeras.
MI. Illud relinque ad dexteram. SI. sic dixeras.
MI. Et angiportum transi. SI. perge: intelligo.
MI. Ubi angiportum transieris, lata area
In proximo patebit: in hanc curre mediam:
Ibique circumspicito. SI. quid tum postea?
MI. Vicum, quem videris longissimum, pete:
Ac totum celeriter percurrito. SI. probe.
MI. Ubi finem attigeris, ad sinistram vertitor.
SI. Quomodo dixisti de longo vico oppidi?
MI. Nimium stupidus nimiumque oblivio sus es:
Putan, me eandem rem dicturum centies?

SI. De vico, quod dixti, non recte intelligo.
MI. In area, ad quam ex angiportu veneris
Longissimum quem conspicies vicum oppidi,
Eum percurrito. SI. quid dem? MI. postquam ad finem loci
Perveneris, ad sinistram te conuertito.
Illic domum videbis obuiam, rubris
Valuis et ianua viridi, ea domus erit,
In qua tribunus plebis habitat: qui tua
Negotia confecta tibi reddet hac die.
SI. Eo. MI. vide, ne somnolentus rem geras,
Neu stertas. nam si tempus commodum semel
Se subterduxerit: post nunquam adipiscier
Quadrigis albis licet. SI. Eo:vale. MI. vale.
Amovi commode hunc hominem: argento insuper
Emunxi incautum. nam verba sibi a me dari
Non animadvertit. sic tractare istos decet,
Qui lites quaerunt: et foro uti nesciunt.
Nunc ibo, ut provisam ubi meus collega sit,
Quod nusquam apparet. videon egressum foras?

ACTUS IIII. Scena III. Simeon, Midian.

UBi ego nunc Midianem requiram? aut qua viae
Insistam? nihil est, quod malim, quam ipsum obuiam

Mihi, mea ut cum illo consilia communicem.
MI. Et mihi quidem quotidie augescit magis
Tui audiendi desiderium et cupiditas.
SI. Sed eccum: salue mi Midian. MI. salue edepol
MI. Simeon; ecquid dormivisti commode
Aut somniasti hac nocte? SI. quorsum istuc rogas?
MI. Quia inusitatum sominavi ego somnium.
SI. Quod somnium? MI. a puero quodam tenellulo
Visus sum lapidibus peti in densissima
Populi turba, et nos ambos saxis obrui.
SI. Male pereas cum somnio tuo Midian.
Sed qua cum dormivisti? SI. vah, qua cum rogas?
Qua cum est animo meo lubitum. SI. non cum tuae
Ancilla? MI. minime. an enim tu me adeo stipitem
Aut truncum censes esse, qui, tot feminis
Mihi in domo mea obuiis, cum sordida
Seruorum amica in uno lectulo accubem:
Quae tibi olet stabulum et hircum, et sessibulum merum.
Cuius ego obolo [Orig: obulo] uno septem noctes non emam.
SI. Sed uxor tua quid agit? MI. anus mea foetida:
Quam nuper duxi tam locupletem viduam? SI. ea
Ipsa ut valet? MI. quid rogitas? plusquam ego volo.
SI. Bene hercle est illam tibi valere et vivere.
MI. Credo hercle te gaudere, si quid mihi mali est.
SI. Omnibus amicis. quod mihi est, cupio esse idem.
MI. Tum pol ego essem tecum spado. SI. ludos facis.
Nam haud hoc volebam, quin tu hoc mihi respondeas
Velim: tua uxor quid agit? MI. immortalis est:
Vivit, victuraque est. SI: bene hercle nuntias:

SI. De vico, quod dixti, non recte intelligo.
MI. In area, ad quam ex angiportu veneris
Longissimum quem conspicies vicum oppidi,
Eum percurrito. SI. quid dein? MI. postquam ad finem loci
Perveneris, ad sinistram te conuertito.
Illic domum videbis obuiam, rubris
Valuis et ianua viridi, ea domus erit,
In qua tribunus plebis habitat: qui tua
Negotia confecta tibi reddet hac die.
SI. Eo. MI. vide, ne somnolentus rem geras,
Neu stertas. nam si tempus commodum semel
Se subterduxerit: post nunquam adipiscier
Quadrigis albis licet. SI. Eo: vale. MI. vale.
Amovi commode hunc hominem: argento insuper
Emunxi incautum. nam verba sibi a me dari
Non animadvertit. sic tractare istos decet,
Qui lites quaerunt: et foro uti nesciunt.
Nunc ibo, ut provisam ubi meus collega sit,
Quod nusquam apparet. videon egressum foras?

ACTUS IIII. Scena IIII. Simeon, Midian.

UBi ego nunc Midianem requiram? aut qua via
Insistam? nihil est, quod malim, quam ipsum obuiam

Mihi, mea ut cum illo consilia communicem.
MI. Et mihi quidem quotidie augescit magis
Tui audiendi desiderium et cupiditas.
SI. Sed eccum: salue mi Midian. MI. salue edepol
MI. Simeon: ecquid dormivisti commode
Aut somniasti hac nocte? SI. quorsum istuc rogas?
MI. Quia inusitatum sominavi ego somnium.
SI. Quod somnium? MI. a puero quodam tenellulo
Visus sum lapidibus peti in densissima
Populi turba, et nos ambos saxis obrui.
SI. Male pereas cum somnio tuo Midian.
Sed qua cum dormivisti? SI. vah, qua cum rogas?
Qua cum est animo meo lubitum. SI. non cum tua
Ancilla? MI. minime. an enim tu me adeo stipitem
Aut truncum censes esse, qui tot feminis
Mihi in domo dea obuiis, cum sordida
Seruorum amica in uno lectulo accubem:
Quae tibi olet stabulum et hircum, et sessibulum merum.
Cuius ego obolo [Orig: obulo] uno septem noctes non emam.
SI. Sed uxor tua quid agit? MI. anus mea foetida:
Quam nuper duxi tam locupletem viduam? SI. ea
Ipsa ut valet? MI. quid rogitas? plusquam ego volo.
SI. Bene hercle est illam tibi valere et mihi mali est.
MI. Credo hercle te gaudere, si. quid mihi mali est.
SI. Omnibus amicis. quod mihi est, cupio esse idem.
MI. Tum pol ego essem tecum spado. SI. ludos facis.
Nam haud hoc volebam, quin tu hoc mihi respondeas
Velim: tua uxor quid agit? MI. immortalis est:
Vivit, victuraque est. SI: bene hercle nuntias [(transcriber); sic: muncias] :

Deumque oro, ut vitae tuae superstes suppetat.
Mi. Dum tecum nupta sit. SI. habeas, ut nactus es.
Sed sein, quid te velim? Mi. sciam, ubi mihi dixeris.
Si. Hic dictus est dies nostris perduellibus.
Mi. Certo? Si. certo quidem. nam heri Susannae dicam
Impegit Cleophas, atque hunc indixit diem
Mulieri ac toti familiae. Mi. ab mi Simeon,
Vide, ne quid committamus hodie, quod in
Nostrum caput redundet. nam Ioachimum, heri
Huc qui rediit, ut Susannae causam asserat,
Nosti: et qui vir sit, non te clam est. Si. mi Midian
Instructa sunt mihi corde consilia omnia:
Modo tu videas accusandus ne quid sies.
Mi. Ego ne? Si. etiam. MI. quamobrem? SI. quia nimis male
Metuo, ne deseras me: atque in eadem ut sies
Idem sententia. Mi: ridiculum est, Simeon,
Istuc me commoneri: quasi minor mea
Res, quam tua, agatur: si quid eveniat mali.
Quapropter neutiquam haec res libi neglectui.
Si. At si inficias ibit, iurandum utrique erit.
Mi. Sit sane. quid tum postea? Si. vah, quid rogas?
Audacia usu est nobis inuenta et dolis.
Mi. Quiesce. affirmabo constanter Simeon.
Si Si tu istam, Midian, animi firmitudinem
Nunc obtines [(transcriber); sic: obiines] , salui sumus. Mi. quid ni obtineam?
Si. Equidem nullum ego frugi aut bonum hominem censeo,

Nisi qui et bene et male facere tenet. bonum hominem,
Cui pectus sapit, ut versipellis sit, decet:
Malos ut hominum animos sic habeat cognitos:
Bonisque sit bonus, et malis iudex malus:
Utrumque, cum res ita tulerit: vin amplius?
Mi. Nihil. nam consilium mihi tuum perplacet:
Et mihi sententia est eadem plane. Si. vide.
Mi. Laudabis: sat scio. Si. siquidem constans eris.
Mi. Nae illa illud cum malo fecit suo, non meo.
Nam mihi nemo quicquam posthac credat: nisi
Ego illam exemplis perdam plurimis malis.
Si. Ego faxo, haud dicat nactam, quem derideat.
Adulterii ream agam; osculatam cum altero
Dicam, amplexatam, fornicatam: atque omnia
Confingam, quod erit mihi bonum atque commodum.
Mi. Tace sis. Si. quid est? Mi. Cleopham advenientem conspicor:
Nisi me fallunt oculi. Si. certe is ipsus est:
Ei cum ipsa Saraius nomenclator popli,
Nec non et iudices. Mi. quid nunc agemus? Si. huc
Cedemus, ad istud ostium praetorii,
Atque illic opperiemur, Ni. modo rumpant moras,
Nam nil magis opto videre, quam necem hostium.

ACTUS. IIII.
Scena. IIII.
Cleophas, Praetor, Iudices, Midian,
Simeon.
Octonarii Iambici.
Quid hoc rei esset quamobrem vos huc convenire iusserim,
Id dixi vobis Iudices: et vos meminisse adhuc probe,
Non est dubium. IV. Commeminimus omnia: nempe huius mulierculae
Susannae gratia: quae in hac habitat prope vicinia.
CL. Ea res est. IV. hanc Midian et Simeon duo collegae iudices
Propudii insimulant: eiusque hodie accusabunt ipsam in foro.
CL. Rem omnem tenetis. IV. nunc tu nostram operam requiris iudicum,
Ut in inquirendo scelere nostrum officium praestemus tibi:
Et veritate cognita malum tollamus, ab Israel.
CL. Meministis memoriter. IV. quid ni meminerimus ea, quae decet?
MI. Proh Iuppiter, ut tarde incedunt senes; vix ante meridiem

Huc advenient. SI. aetate tardiores sumus omnes senes.
MI. At ego mihi reiuvenescere hodie visus sum. SI. per somnium?
MI. Vah ludibrio me habes. CL. nunc tu Dati procurre huc celeriter:
Et Susanna ut statim assit cum marito Ioachimo, vide.
Nos interim hanc intremus curiam: dum veniant; sequimini.
IV. Ehodum Cleopha, non lictores missi sunt: qui hanc adulteram
Vinctam adducant? CL. non. IV. cur istuc? CL. quia territare nolui.
MI. Siccine oportet senes ire in rebus tumultuariis?
Si. Servile est festinantem currere, qui senatus columen est.
Mi. At hi gradus mihi videntur cribro pollinario
Succreti: adeo subtiles sunt. SI. sic mos est ferme iudicum [(transcriber); sic: iudidicum] :
Ut nemo nostrum alterius causa suos disrumpat ramices.
IV. Quid vero ages, si elabatur? CL. non puto. nam Ioachimus suam
Sese adducturum coniugem, cum socero, et socru, et liberis
Hodie promisit. IV. numnam et ille suspicatur quid mali?
CL. Nil prorsus de sua, ut audio. IV. vide ne verba det tibi
Impudenti. CL. homo probus et: nihil ab illo metuendum erit mali.

IV. Dum fraudulenter non agat, ut uxorem effugio liberet.
CL. Frustra hoc timetis Iudices: tanta est hominis fiducia:
Quam in uxoris suae innocentiam vir frugi collocat.
IV. Quid tum postea? CL. cur vi nobis agendum, ubi vi nihil est opus?
MI. Hos iudices te pridie conduxisse huc oportuit.
Nam tarditate cocleam superant, aut corbitam in mari
Placido et tranquillo. SI. nimium tu urges. MI. saltem attrepidarent parum.
IV. Sin os tibi sublinatur. CL. tum me id fiat periculo:
Duntaxat huic parcamus familiae: ne quid saevi prius,
In quemquam statuamus, quam causae fiat cognitio. IV. probe.
CL. Nam summum ius summa est plerunque iniuria. IV. verissime.
Sed hoc miramur Cleopha, unde ista viro sit confidentia.
Nam Midianes aut Simeon ut propudii insimulent quempiam
De nihilo; nobis non fit verisimile. namque ambo senes,
Ambo sunt iudices: ambo Ioachimo benevoli: nihil
In hac re dubitari potest. CL. praeiudicia mihi haud placent.
Nam pars altera ut itidem audiatur, ipsa ratio postulat:
Et aequitas iubet. MI procedamus hominibus his obuiam.
CL. Sed eccos obuios actores: contra tollamus gradum.
Ehem Midian satue. MIi salue edepol. CL. et tu bone Simeon.

SI. Et tu bone Cleopha. MI. et vos omnes saluete una iudices.
IV. Habemus gratias. sed quid agitur Midian? MI. statur fere
Ad hunc modum, et cessatur strenue? IV. cur non ingredimini
Hanc curiam? MI. non licet hodie. IV. quamobrem Midian? cedo.
MI. Quia accusatum venimus, non iudicatum maleficos.
IV. Recte. sed ubi sunt malefici? CL. mox affuturos arbitror.
SI. Et ego, nisi me fallunt oculi, eminus venientes conspicor:
Et Datis praecurrit. CL. sic equidem iusseram. MI. tardigradi
Sunt. IV. minime mirum: adeo impediti sunt: et puerorum gregem
Ducunt secum. nunc quod erit factu proximum: vos iudices
Haec occupate subsellia: ego huic puteali insideo. MI. eho tu
An non videtur peplo velata mulier? SI. immo Midian:
Vix poterit conspici. MI. at ego videndae eius cupidine
Etiamnum ardeo: quando potiundae illius copia non fuit.
SI. Ego laruam illi curabo detrahi, MI. quaeso operam des probe.

ACTUS IV. Scena V. Ioachimus, Susanna, Chelcias, Anna.

NEque tu d signi virginatis quicquam commemores velim
Mea mater: neque tu coniux de aquae amarae istis potibus
Quicquam. nam sicut incorruptam accepi iam olim virginem:
Ita hactenus incorruptam habui, meque habiturum spero. Proin
Bono animo es mea coniux. bona conscientia mille testibus
Praevalet. SU. ego certe, quae mihi sum conscia, hoc certo scio,
Neque me fecisse turpe quicquam, mi vir: neque cordi meo
Quemquam esse cariorem te coniuge meo, optimo viro.
Nam te maritum solum semper feci maximi: tibi
Morigera fui, ut scis, rebus omnibus. IO. novi isthaec omnia:
SU. Tibi meum animum, corpus, atque omnem vitam concredidi
IO. Scio: et propterea te hortor, ut quieta sis: neque trepides.
SU. An ulla de me orta est unquam querimonia? IO. nulla per Iovem
SU. Ego quam fideli animo, et benigno et morigero te erga siem

Vere memorare possum, si velim; ni te scire arbitrer.
IO. Ah quorsum isthaec? quasi tuae fidei unquam possim obliviscier?
SU. Per hanc igitur, mi vir, te dexteram oro, et per genium tuum,
Per communes hos liberos obtestor te, teque obsecro,
Ne deseras, neu me abs te segreges. IO. hem egone istuc queam
Conari? egone te immeritam sic periclitarier sinam?
Non faciam? CH. haud sane vereor; si in te solo sit situm gener:
Sed vim ut ferre queas. nam quid non audebunt filii Belial?
SU. Ah mi pater, hoc ipsum est, quod me angit maxime: licet bona
Sim conscientia suffulta, tanquam muro aheneo.
IO. Piorum perfugium omne positum est in Deo. qua, re nihil
Timeo Beliales: qui piis nihil nocent.
SU. Sperat quidem animus: sed quo eveniat, in manu
Dei est: cui etsi fido maxime: tamen
Tuae quoque me commendo et committo fidei:
Teque oro, in hac re ut adiutor mihi sies:
Te mihi patronum cupio mi vir, te patrem:
Emoriar: si non extra hanc noxam inuenta fuero.
IO. Noli metuere, una tecum bona et mala
Tolerabimus. AN. nihil rerum omnium est:
Quod malim, quam me hoc falso suspicarier.
SU. Quid suspicaris, mea mater? AN. ne idem tibi
Eveniat, quod Nabotho olim immeritissimo.

Nam et ille innocens, et ab omni culpa semotissimus:
Tamen inuenti sunt filii duo Belial: qui criminis
Insimularent falsissimi; et testarentur mendacium
Periurio. IO. meliora mater de nostris sperabimus
Hostibus; ut quos aetas et conditio a tanto hoc deterreat
Scelere et flagitio. SU. ah frustra: quando in horto se mendacium
Testaturos aperte et absque omni rubore dixerant.
IO. Testentur: at mendacio semper praepollet veritas.
AN. Imo Ioachime mi, haud raro vita et salus insontium,
In extremum discrimen ducitur, per fraudes et dolos
Unius nequam sycophantae. Nam quid summo evenerit
Sacerdoti Abimeleco propter Doegi mendacia,
Id notius est, quam ut commemorari oporteat.
Atque adeo nunc timeo misera quorsum evadant insomnia.
Nam hi duo senes, duo illi sunt hirci: qui filiam meam
In horto, ceu teneram capellam adorti sunt, sat perfide.
IO. Spes omnis in Deum revocanda est. sed properemus interim:
Nam iudices expectant: et Praetor tribunali insidet.
SU. Thamar Beniaminem meum asserua probe: et sequere ilicet.

ACTUS IIII. Scena VI. Cleophas, Simeon, Midian, Susanna, Iudices.

COncedite ad dextram putealis vos actores duo senes.
SI. Illic erimus, ubi iusseris. CL. tu Dati Susannam ad latus
Sinistrum huc sistito: ceteri extra saepta illinc maneant volo:
Nequis pedem inferat: non vocem emittat, nisi sententiam
Rogatus fuerit: qui contra fecerit, ei multa quindecim
Siclorum continuo irrogabitur? SI. unum te liceat prius
Monere tamen. CL. quid nam? SI. velamen ut auferas huic mulieri.
CL. Quamobrem? SI. quia videndum, sit ne ea, quam volumus, an quaepiam
Ancillularum ab ea subornata. CL. haud crediderim per Iovem.
MI. At ego iuraverim. nam mille sunt mulierum astutiae:
Mille artes; quibus imponunt versipelles imprudentibus.
Nec mihi dubium est ullum: quin si detecta fronte sit, statim
Ex ipso uultu crimen se prodat. age tu peplum ocius
Hinc amove: ut quae sis videamus. SU. ah quid mihi molestus es?
Matronam non decet aperto uultu versari in publico.

Mi. Ut honesta est meretrix. an nullam subornasti in tuum locum?
CL. Omitte ipsam: et tu Susanna peplum dimove. nam nihilo eris
Inhonestior. SU. age, quando ita vis praetor, fiat quod me iubes
CL. Nunc postquam reseratae sunt aures Iudicum: quod commodo
Fiat publico: et inquirendo vero conducat maxime:
Agite senes: dicite palam quid criminis haec admiserit
Mulier: sed sine fraude ac dolo actionem vestram intendite.
Si. Omnino. nam si ullibi apertus animus, certe hic requiritur.
CL. Dic tu ergo prior Simeon, et dic omissis vocum ambagibus:
More Attico. Si. dicam. sed hoc primum mihi credatis velim,
Nihil a me cuiusquam odio, nihil inuidia, sed studio rei,
Et veritatis omnia dici. CL. ita quidem fieri condecet.
Si. Hesterno igitur die, cum in Ioachimi horto per meridiem
Obambularemus, captaturi arborum umbras; forte ibi
Susanna haec cum duabus ancillis hortum intrat. nos procul
Ex angulo prospicimus: mirari quid comitatus velit:
Quid acturae mulierculae. ibi haec [(transcriber); sic: haee] continuo adornat, ut lavet:
Puellas et pedisequas removet, ne qui adessent arbitri.
Foras simul omnes proruunt: ipsa foribus obdit pessulum,
Interea dum latemus nos illic sub arbore: intervenit

Quidam adolescens forma eximia et specie bona: ut nihil supra.
Nos conspicamur eminus: obseruamus quid rei gerat.
Continuo in gremium meretricis sese recipit: manum in sinum
Inserit: illa illum amplexari, osculari. cetera prohibet
Me vestra dignitas. ubi vero de improviso mulieri
Interuentum est, illico adolescens confert se in pedes: fugam
Ornat: per posticum elabitur: nec nos comprehendere potuimus.
Nam adolescens ille erat valentior. quem cum prehenderem:
Pene exposuisset me cubito. verum qui nan esset scire non
Potuimus: neque quicquam ex adultera illa veri exculpere.
Nanque diu interrogata cum esset, nihil respondere potuit:
Ne gry quidem: sed muta et elinguis fuit. quid verbis opus?
Hoc certo scitote patres Hebraei; quicquid ego dixerim,
Pro atrocitate et magnitudine rei dictum esse id minus.
Quod igitur aequum est et iustum, petimus a vobis Iudices:
Ut exemplum statuatis in hac adultera: lex uti iubet:
Malumque tollatis ab Israel: ne nobis idem accidat,
Quod olim Beniamitis: qui probrum hoc impune reliquerant.

CL. Grave hoc est et memorabile flagitium: si vera dicitis
SI. Neque divini, neque humani quicquam mihi credatis velim:
Si huius rei mendacem inveneritis. MI. idem et ego loquor.
Nam quidquid [(transcriber); sic: quiquid] hic dixit, contestor dictum id esse verissime.
CL. Aequum tamen erit, ut ipsam quoque, quid dicat, quid respondeat,
Prius audiamus. MI. frustra. nam ut mulier perfrictae frontis est.
Negabit, sat scio. CL. videamus, quid tamen dictura sit.
Susanna, cuius probri accuseris, audivisse te puto:
Quid respondes? nam inauditum damnare oportet neminem.
Age loquere. SU. Ah mi Praetor, et vos o reverendi iudices:
Quid agam, aut quo me vertam, equidem nescio. nam praesidia omnia,
Quae reorum fuerant, actor uterque praeoccupavit: et fidem
Meam, meumque pudorem suspectum fecit. veruntamen
Quia mihi conscia sum a me culpam hanc esse procul: pauca eloquar:
Quae ut vos pari [(printer); sic: pueri]
aequanimitate audiatis: qua senes duos
Audivistis, subnixe rogo. Nam longe aliter se res habet:

MI. Hi sunt meretricum mores, ut quod sunt, nolint viderier.
SU. Principio, quod de horto dicunt, et amandatis arbitris,
Id verum est, iudices: sed eo factum esse a me, quod hi senes
Duo criminantur, inficias eo. nam meas ancillulas
Dimisi, ut mihi loturae balsamum ferrent, et smegmata.
Neque hominem quemquam vidi in horto, praeter hos senes:
Qui quomodo clausis foribus in hortum irrepserint, sane haud scio.
Sed siquis forte malitia fretus sua, insidias meae
Struxit pudicitiae: solamque opprimere per vim aggressus est:
Totiesque repulsus, mala mihi ingessit multa, et multas minas,
Nec vicit tamen: an ea culpa est nostra, an aliorum, Iudices?
SI. Ni nossem causam tam probe ac bene: crederem vera hanc loqui.
SU. Equidem si, quae ipsos dicere in horto non puduit: (nam facere meus
Non sivit pudor) hic commemorem, vix habituri estis mihi fidem.
Proin taceo. nam labem istanc apud me non reperirier
Certo scio. MI. quid ais venefica? an negas te cum altero
Amplexatam, osculatam, fornicatam? SU. certe nego senex.

Nam ista, quae neque facta sunt, neque ego unquam in me admisi, arguis.
MI. Deum immortalem, tu adolescentem vidisse hunc negas? SU. nego.
MI. Neque eum te scire, qui fuerit? SU. nego. MI. non noras? SU. enecas,
Qui me probri et dedecoris falso insimulas. MI, non te horum pudet?
SI. Sine ipsam. nam satis dilucide expedivi hic omnia,
Ut gesta sunt: nec quicquam nunc restat, nisi ut sententiis
Damnetur iudicum, prout merita est? CL. Patres amplissimi,
Quid istuc criminis siet, quod hi senes modo deferunt,
Audistis, sed quando illi aiunt, haec negat: amplius rem censeo
Deliberandam IV. quid deliberandum? nescin quod siet
Scriptum in libro legis: in ore duorum triumue testium
Est omne verum? CL. uultin ergo ut iureiurando fidem
Obstringant hi senes? IV. quod lex iubet, id fieri est aequum. MI. ah. CL quid est?
MI. Itan paruam esse apud te mihi fidem? CL. vin tu me credere?
Vin quaesitum satis nobis istuc esse? MI. haudquaquam volo.
CL. Num ergo per nomen Dei iurabit is et obstringetis fidem?
MI. Si sit opus? CL. imo maxime: nam lex ita fieri iubet.

SI. Tum sane ambo iurabimus. MI. iurabimus bona fide.
CL. At liquido. MI. imo liquidissime. SU. Deus novit culpam hanc meam
Nullam esse. MI. mulier suavis; quasi tibi iurandi sit data
Necessitas. CL. quaeso rem diligenter prius perpendite.
Nam grande scelus est hominis, et flagitium atrox, periurium.
MI. Ah quinam habemur vobis socii, o Iudices [(transcriber); sic: Iudiccs] : quorum fides
Tam lubrica et suspecta sit? SI. at ego, iudices, si quid aliud
Scirem, meam quo apud vos firmarem fidem, quam symbolum
Iuris iurandi, pollicerer utique. CL. manus ergo capiti
Imponite: et conceptis verbis iurate. SI. age iurabimus.
CL. Nos duo senes, Israelitarum iudices.
SI. et MI. Nos duo senes Israelitarum iudices.
CL. Iuramus, et supremum testamur Deum.
SI. et MI. Iuramus, et supremum testamur Deum.
CL. Deum caeli et terrae: inspectorem mentium.
SI. et MI. Deum caeli et terrae: inspectorem mentium.
CL. Quod in horto Susannam scortari vidimus.
SI. et MI. Quod in horto Susannam scortari vidimus.
CL. SI. fallimus, Deus nos nostrosque perduit.

Si. et Mi. Si fallimus, Deus nos nostrosque perduit.
Si. Et ego si mentiar, aut falsi quid proferam,
Non causa sit, quin fulmine ad Tartarum adigar.
Mi. Et ego si fallo, terra nos e vestigio
Absorbeat: sicut Dathanem olim et Coram.
CL. Grande est hoc iuramentum utrinque iudices:
Non possumus contemnere. IV. quin ergo tuam
Aut potius divinam fers e legum libro
Sententiam. CL. ita quidem facto opus est: age feram,
Quemadmodum leges et ius Mosaicum iubet.
Ita enim scriptum est: si mulier concredita viro,
Intra oppidum concubuerit cum adultero:
Uterque e porta educuntor in agrum: atque ibi
Lapidibus obruuntor: et dicat poplus
Omnis, Amen. IV. Amen, Amen. SU. O immortalis Deus,
Testis meae innocentiae: fer opem mihi
Miserae: succurre inopi mihi in his angustiis:
Nam falso me probri insimulatam scis probe.
Te mihi testem, vindicem mihi voco:
Qui cordis humani latebras inspicis,
Qui praevides omnia: et longe ante prospicis,
Quam facta sunt ecce moriundum [Reg: moriendum] est mihi hodie.
Falsi quae accusor probri ab hisce perfidis,
Periuris et vaniloquis senibus. O Deus aspicis
Haec? o iustitiae et rectorum vindex Deus.
IV. Rapiatur ad supplicium. Vos lorarii
Quid cessatis? vincite, constringite feram;
Et vos duo testes primum in illam mittite

Lapidem: sicut praeceptum est in lege Domini.
Si. Parati sumus. Mi. et ego iam dudum gestio.
SU. Ah parcite quaeso, dum prius viro meo
Valedicam, et orbandis nata parentibus:
Meisque liberis suprema dem oscula.
CL. Aequum postulat: age sinite cam lorarii.
Ah quam me huius matronae miseret, ac piget?
Utinam Deus aliquis subito eam liberet.
ACTUS IIII. Scena. VII.
Anna, Chelcias, Ioachimus, Susanna.
Simeon, Lorarii.
Septenarii Trochaici Catalectici.
Nulla, nulla sum: tota occidi: cor mortuum est metu
Omnia membra tremescunt miserae: nescio unde mihi auxilii,
Praesidii, aut opis nunc copiam parem. spes atque opes
Vitae meae iacent sepultae: sustine me Chelcia.
CH. Heu mihi ubi sum? aut quid ago? quave insisto via miserrimus?
O tristem hunc, o luctuosum, o vero funebrem diem.
Nunc fuisse, quam esse me malim: fili Ioachime ubi es?
Nam nox obuersatur oculis meis: caligo me opprimit.
IO. O dolor, supra dolores omnes. adeon esse diis
Inuisum, aut infelicem quemquam, ut ego sum: cui tot mala,

Et tanta subito eveniunt? vae misero mihi: vae ter mihi
Misero. Ut animus in spe atque in timore usque antehac fuit
Attentus: ita postquam adempta spes, lassus, anxius,
Cura confectus stupet? SU. o Deus tibi patris mei
Et matris decrepitae, familiaeque salutem et commoda
Commendo. tu liberorum, tu familiae, tu viri
Bona tuteris: ego aliam nunc adibo patriam, aliam domum.
Nam istanc civitatem: istanc vitam nunc odi pessimam.
Ubi enim mores deteriores inualescunt in dies:
Ubi pudicitiae fiunt insidiae: ubi mendaciis,
Perfidiae, periuriis locus est: ibi si regnum mihi
Detur: non siet cupita civitas. CH. heu me patrem
Infelicem et miserum: quos reseruor in casus malos?
Cur vitam mihi non licuit dudum hanc omnem abrumpere?
SU. O mi suavissime pater, vale: ego meam innocentiam
Morte testabor mea. CH. heu cor mihi dolore rumpitur:
Heu heu te immerentem, te innocentem has paenas perpeti.
SU. Satius est mori innocentem, quam nocentem vivere.
Nam ita me caelites ament, ut liceat ex isto mihi
Immundo mundo migrare in alterum nunc saeculum:
Et cum diis aeterno aevo frui: iam depascier
Morte velim. tuque adeo mater dulcissima vale, vale
Mater mea: quae me longe aliter educasti; quam senes

Hi periuri insimulant. AN, heu me miseram: miserior nec est,
Nec fuit, nec erit mulier, quam ego sum: Thamar, age sustine:
Tenebrae oboriuntur. SU. mi vir, mea vita quondam, mea salus,
Mi marite, mi Ioachime vale; tibi nostros liberos
Commendo patri: tu columen familiae. IO. hei mihi, hei mihi.
Non discedam abs te, siquidem licet. SU. vale. IO. mori lubet
Tecum: ut idem nos tumulus tegat: sicut quoque nos torus
Idem habuit. SU. nolo equidem: sed volo te superstitem [(transcriber); sic: supestitem] mihi
Et communes hos tueri liberos: hanc parvulam
Susannam, hanc Rebecculam. o vos liberi tenelluli,
Quam me nunc vestri miseret: qui mellita matercula
Vestra, sine mea, sine vestrapte culpa omni orbamini:
Cede Thamar meum mihi Beniaminem filium: sine
Postremo complectar, osculer atque basier. IO. hei mihi:
Medius disrumpor: perii, interii, occidi. Si. Lorarii
Quid cessatis?, vos inquam crassis auribus, hem quid moramini?
LO. Exspecta parum. ubi tu olim in manus nostras perveneris
Properabimus utique celerius. SI. quid ais verbero? Lo. nihil.
SI. Vin colaphum tibi impingam: LO. nolo. SI. quin ergo pergitis:
SU. Caelum superum et inferum salue et simul valet hunc diem
Postremum video. ite vos domum parentes opimi:

Tuque vir carissime: liberi ite, Deumque pro mea
Anima, ne deficiat in morte, implorate supplices.

ACTUS V.

Scena I. Daniel, Simeon, Midian.

EGon istuc perpetiar: ut quae sit innocens
Et insons, atque immerita, morte concidat?
Mori ipsemet malim: heus tu, tibi dico: tibi:
Manum abstine mastigia. SI. quid vis tibi puer?
Quid clamitas? DA. Susannam volo mihi liberam.
SI. Quid liberam? quae iudicum sententiis
Ad mortem damnata est. DA. male damnata est: male
Inquam SI. quamobrem? DA. quia falsi rea criminis.
SI. Quid ais audacule? cave caedare ferulis.
DA. At tu cave, ne falsi testimonii
Poenam subeas. SI. pergite, pergite Lorarii.
DA. Nequaquam pergetis, nisi manus sanguine
Innoxio uultis contaminarier.
MI. Atqui propudii conuicta est haec femina.
DA. Falsi, ficti, vani. MI. at verbis dedimus fidem.
DA. Perfidiam maximam. Mi. iuravimus insuper
Iuramentum firmissimum. DA. periurium.
Mi. Audaciam vide Simeon: vide obsecro
Pueri impudentiam. Si ferulas quis afferat
Huc illico, ut temeritatis poenam luat.
DA. Manum abstine: et mecum in ius ambula senex.
Si. In ius? puer suavis. DA. ita loquor silicernium.

SI. Iudicium eadem de causa non redditur.
DA. Si recte iudicata sit: sed vos male
Damnastis [(transcriber); sic: Damnastas] . Mi. cur tu immerito accusas nos denes?
Nescin maiores natu quod revererier
Decet? DA. eos, qui probi sunt, qui frugi senes.
At sceleratos et flagitiosos haud decet
Revererier. Mi. quid mirum Simeon si idem
Huic eveniat, quod pueris Elisaeum patrem
Aspernantibus, et risu subsannantibus?
DA. O Canaae progenies: longe vos moribus
Elisae dissidetis? SI. an haec ferenda sunt?
Manum iniciamus ei; quid stamus? DA. fuga.
Et clamore mihi est opus: omitte me ocius.

ACTUS V. Scena II. Cleophas, Iudices, Daniel, Simeon.

Quid hic clamoris oritur Iudices? IV. puer est. qui clamitat:
Atque ad nos accurrit propere. CL. quid vis tibi mi puerule.?
DA. Patres, ego protestor me in huius sanguinem nullo modo
Consentire. CL. Eho cuius sanguinem? DA. Susannae innoxiae.
CL. Innoxiae? quamobrem? DA. quia falsi criminis, ipsa innocens,

Accusata est. CL. istuc ne dixeris. DA. ni conscius siem,
Nolim istuc dicere. IV. qui tu, aut unde scias: qui vix decennis es.
DA. Aetatem non despicite meam: nam cani puerorum in animis
Nascuntur, non in capite: et saepe delirant viri senes.
Sed agite, quemuis mihi date arbitrum: nisi ego mendacii
Et perfidiae hos ambos senes aperte iam conuicero:
Non dico causam, quin quod merita sit, ferat. Si. proh Iuppiter
Quid hoc negotii? uultin auscultare puero senes?
CL. Lubet audire quid enim prohibet auscultare puero senes?
Si vera memorastis prius, magis elucescet veritas:
Sin falsa, vestro memorastis periculo. DA. seiungite
Ambos, atque alterum huc sistite: ut examinem probe: alterum
Abducite. CL. Simeon mane: vos Midianem seducite.
Tu vero, cui senatus iam conceditur divinitus,
Age inside tribunali huic: et tuam nobis sententiam
Explana. DA. ita faciam. CL. sed nomen quod sit tibi puer prius
Memora mihi. DA. nomen est mihi Daniel; CL. atque hoc nomen placet.
SI. Proh Deum atque hominum fidem, quid istuc? DA. ellum, confidens, catus:
Ubi faciem videas, videtur esse quantivis preti:
Tristis severitas inest in uultu, atque in verbis fides.
Si respicias animum: plenus erit fraudumque ac omnis doli.

Verum heus tu, si Susannam fornicari vidisti: cedo
Ubi videris. SI. in horto sub arbore. DA. quanam arbore? dic arborem.
Si. Quid arborem? videlicet. DA. ehem quid taces? Si. perii hercule.
Nam perdidi nomen. quasi non norim, tentatum me advenis.
DA. Si meministi, dic mihi. Si. Lentiscus est. DA. quid dixti bone senex?
Si. Lentiscus est. DA. mentiris in caput tuum, e gula tua,
Veterator nequissime, dolorum ac fraudum plenissime.
Atque en, periisti iam nunc illico. nam Deus ille arbiter
Mortalium, qui renes scrutatur, tuas sycophantias
In lucem proferet: ut omnia tua probra fiant propalam.
Multas damnasti insontes hactenus: sontes venia tua
Dignatus es: leges precio fixas, refixisti [(transcriber); sic: refixistii] pretio:
Torsisti iura, extorsisti pecunias: quin insuper
Vitiasti virgines: probis matronis insidiatus es.
Merito igitur et iure optimo poenas dabis. namque angelus
Domini te cum tua Lentisco, haud lento puniturus est
Supplicio: cumque his omnibus tuis perdet mendaciis.
Abscede iam nunc: et sententiam, quam feret in te Deus,
Exspecta. vos veteratorem alterum, nequam hominem adducite.

ACTUS V. Scena III. Sichar, Midian, Daniel, Cleophas, Simeon.

DEfessus sum ambulando: ut te sceleste Midian cum tua
Monstratione magnus perdat Iuppiter exemplis malis.
Perreptavi usque omne oppidum: veni ad macellum huius loci,
Ad angiportum, ad aream, ad vicum oppidi longissimum
Quo non? ubicunque hominem offendo obuium: rogito quibus locis
Tribunus plebis habitet: ubi domus illa, quae valuis rubris
Et ostio sit viridi: nunc redeo sicubi senem
Istum videam. sed hoc quid est? quis huc vinctus producitur
Mi. Quo rapitis me scelesti? Sich. iste quidem Midian est: proh Iuppiter
Quid hoc rei? cur vinctus trahitur? DA. sistite illum huc ad puteal.
Sich. Sequar in portam, ut quid sit, penitus cognoscam. DA. progredere huc senex,
Lepidum caput, columen senatus, praesidium populi. Mi. quid hoc
Rei? num tu puer regnum hoc loco obtines: soli ut tibi
Liceat eadem de causa bis iudicium adipiscier?
DA. Videte indices, ingentem hominis confidentiam?

Num cogitat, qui dicat: quidue roganti dicturus mihi?
Num facti paenitet: sed heus tu, responde, quod te rogo.
Mi. Hem iudices, num puero demandastis, quod vestri hic erat
Officii? quo tandem recedet ordinis huius dignitas?
CL. Omitte nunc ista Midian, et puero responde, quod rogat.
Nam sic ut fiat, visum est mihi praetori et huic senatui.
IV. Certe e uultu huius pueri aliquid apparet fatidici hominis.
DA. Age tu Midian, primum hoc abs te bona cum gratia expeto:
Si tibi placere potis es, ut mihi vel tandem respondeas.
Ain tu Susannam a te visam scortari? Mi. eho tun negas?
DA. Nego. MI. negas? DA. nego maxime, sed responde mihi, quod rogo:
Vidistin, an de auditu nuncias? Mi. egomet vidi meis
Oculis. DA. non vidisti. Mi. agedum ergo volo scire ex te puerule:
Utrum quod vidi, viderim, an tu facias, ut non viderim.
Nam ego quidem ambos meos oculos habeo, non rogo utendos foris.
Sich. Mirum ni propudii falso innocentem aliquam insimulaverit.
DA. O Canaae progenies, venustas et formae elegantia
Te decepit: tua tibi cupiditas mentem evertit malam,
Ita vero agebatis cum filiabus Israeliticis:
Quae prae metu in vestrum congressum veniebant, vos improbi
Hirci. sed non et haec Iudae progenies vestram malitiam

Perferre, nec morem vestrae gerere voluit libidini.
Sic, profecto sic est. nam ego et Hiramus saepius experti hoc sumus.
MI. Non est ita, ut dicis puer: facis nobis iniuriam.
Quis enim credat senem decrepitum nunc amori dare operam?
DA. Merito certe vacuum esse isthac [Reg: istac] aetate te noxis decet.
Sed age, si vidisti: dic ubi nam videris? MI. sub arbore.
DA. Quanam arbore? dic mihi nomen arboris. MI. dicam: sub ilice.
DA. Quanam? MI. sub ilice. DA. ilicet te perdit nunc vindex Deus.
Nam collega ille tuus Lentiscum dixit: tu vero ilicem
Probe ergo mentire in caput tuum, veterator pessime.
Ecce angelus Domini te subuertit cum mendaciis tuis.
CL. Deum immortalem, hominum fidem, quid audio? mendacium
Testati sunt ambo senes: periuri et perfidi senes.
Quid meritos censetis, mei vos iudices? quidnam? IV. crucem,
Necem, et quo falsi testes digni sunt, amictum lapideum.
CL. Reducite nunc huc alterum: ut iustam audiat sententiam.
SICH. O iudices magnam accepi ego ab hoc Midiane iniuriam.
CL. Quam iniuriam? SIC. dicam: heri conveni ipsum, questus de mutuo

Non reddito ab eo, qui iam dudum reddere debuit: rogo
Ut in meo me iure pro virili et ratione officii
Adiutet: respondit sine tribus siclis mihi nil prorsum opis
Afferre posse. hodie cum siclos, quos magnis sudoribus
Hinc inde corrogavi, apporto: honus senex accepta ea
Pecunia, mihi verba dedit, os sublevit penitissime.
CL. Facimus indignum per Iovam. SICH. tum autem collega Simeon.
CL. Quid is designavit? SICH. filium habet, qui Hirami civis mei
Et popularis cognatam vitiavit; quam contumeliam
Cum queritaretur Midiani isti, vitiatam ille virginem,
Ad se accersitam, oppressit denuo. CL. o flagitium, et scelus.
Digni ambo, in quibus exemplum statuatur iustitiae. SIM. quo rapis?
Quo me protrudis cubito? DA. huc sistite, ut iudicis sententiam
Accipiat. CL. Si quis falsum dixerit olim testimonium:
Aduersus fratrem aut proximum suum: malum, quod alteri
Inferre cogitavit, ipse ferat. oculus tuus, o bone
Iudex, nulli perfidiae parcito, nulli periurio.
Anima pro anima, oculus pro oculo, pro dente dens, pes pro pede.

Maledictus omnis qui falsum protulerit testimonium:
Et dicat omnis populus Amen. IV. Amen. DA. Amen. SICH. Amen, Amen.
CL. Anima eius deleatur e populo Dei: dicatque populus
Omnis Amen. IV. Amen. DA. Amen. SICH. Amen. SIM. ah parcite quaeso aetati meae,
Quae grandior est. DA. cur tu quaeso Susannae non peperceras,
Quae iunior est: SI. aspicite hos canos senis octogenarii.
DA. Cur tu senex non innocentiam Susannae aspexeras?
SICH. Curram curriculo, ut Hiramum compleam improviso gaudio.
SIM. At generis et familiae saltem rationem habeatis meae?
DA. Qui sunt bono genere pronati, si sunt ingenio malo,
Suapte culpa ingenium turpant: genus ex genere capiunt.
MIt. Ah parcite quaeso mihi, bene de Republica merito seni.
DA. Quid hoc? an tu, ubi, quid lubitum fuerit tibi, pro lubito feceris:
Neque huius sis veritus feminae primariae, o Canaae genus,
Quin tu novo modo ei faceres insignem contumeliam:
Venias nunc precibus lutum peccatum tuum? ecquid te pudet?

Turpe est senem in noxa esse: turpe culpam deprecarier.
SI. Vae misero mihi, quanta spe decidi? CL. vincula nunc demite
Matronae huic innocenti: et liberam dimittite ocius:
Hos autem perfidos in illius locum submittite:
Vincite, rapite, quadrupedes constringite. SI. hei mihi MI. vae mihi.
DA. Ego Susannam comitabor: vos valete interea iudices.
IV. Vale optimae indolis puer, Deus tibi salutaria
Det ingenii, et pietatis incrementa. CL, vale mi Daniel;
Dominus tecum: qui studia et vitam moresque tuos dirigat.
Profecto verum est, quod dici solet, Deum laudes suas
Perficere ore infantum, et puerorum voce, adhuc lactantium.
Sed quis vestrum putasset iudices, tam perfidos senes
Esse hos collegas? IV. nemo equidem nostrum. sed quia reperit Deus
Nocentes, iustum agnoscere debemus piorum vindicem.
CL. Sic est. IV. eamus nunc domum: quia agendum nihil restat aliud.
CL. Eamus omnes: et Deo agamus gratias, quod sanguine
Innoxio et immerenti nostras non foedavimus manus.

ACTUS. V. Scena. IIII. Lorarii, Simeon, Midian.

Quid restitas edentule? perge. SI. ah commiserescat te met.
LO. In periuros nulla est miseratio. quin tandem pergitis.
Ite ocius, aut flagris ad supplicium isthinc [Reg: istinc] abripientur.
MI. O vos senes et iuvenes exemplo meo sacram fidem
Seruare, et vera dicere per omnem vitam consuescite.
SI. O pueri a sacrilegis vagisque iam deinceps libidinum
Furoribus abstinete.nam quae merces detur amoribus
Lenoniis, nostro exemplo videbitis. SI. o miserum diem,
O in faustum. MI. o lucem maledictam, in qua natus fui miser.
SI. O exsecrandum hominem: qui patri dixit, natum me sibi
Filium. LO. agite ignavi, hirci vetuli: pergite ocius. ocius.

ACTUS V. Scena V. Susanna, Daniel.

SUpreme Deus, spectator humanarum mentium Deus,
Spem insperatam quoniam obtulisti hanc mihi, merito grates ago.
Nam ex Orco in vitam me revocasti, ope huius pueri parvuli:
Et innocentiam meam testatus es: tibi laus, tibi
Decus immortale, tibi honor sempiternus. DA. merito equidem Deo
Magnas habere atque agere gratias aequum est: quando omnia
Haec evenere nobis adeo prospere et feliciter.
SU. O Daniel, Daniel, quid ego nunc te laudem? sat certo scio,
Nunquam ita magnifice quicquam dicam: id virtus quin superet tua.
DA. Deo acceptum referre decet, quicquid gestum est bene, haud mihi.
SU. O Daniel, ut ego posthac semper tibi, quod potero, et quae voles,
Faciam et dicam, DA. benigne dicis mater. SU. sic meritum est tuum.

DA. Imo non hoc meum est, sed ipsius optimi meritum Dei:
Cui gratias ago, quod tuae innocentiae testis fuit
Tam locuples. SU. equidem vix sum apud me: ita commotus animus est metu,
Spe, gaudio, mirando hoc tanto, tam repentino bono.
Sed ubi maritus nunc est? ubi parentes? ubi mei liberi?
Eamus ocius intro: ut hunc metum, in quo nunc sunt ilicet
Adimamus: atque tristes animos expleamus gaudio.
DA. EAmus omnes. vos valete spectatores optimi:
Et si vobis Susannae castitas, Danielisque pietas
Placuit: claro signo actori plausum date.

IN SUSANNAM FRISCHLINI, IOHAN: POSTHIUS M. et P. L.

SPectabit quicumque piam, Frischline, Susannam,

Vestibus ornavit quam tua Musa novis:
Miratus rarum eloquium, miratus honorem,

Pulchrior haud, dicet, ipsa Susanna fuit.

IN EANDEM NICOLAUS REUSNERUS IUreconsultus, P. L.

QUantum viva potentior movendo
Muta vox solet esse voce: tantum
Frischline optime Nicodeme vates,
Susanna est tua gratior: referta
Comicis salibus, iocisque: quam quae
Olim scripta elegis mihi est tenellis.
Quin tandem satis hactenus politam,
In claram pateris venire lucem.

IN SUSANNAM FRISCHLINI, IOHANNES LAUTERbachius, Poeta Nobilis et Coronatus.

Desunt verba, quibus, Frischline diserte Poeta,

Laetitiae dicam gaudia vera meae.
Gratus erat puri sermone Terentius oris,

Ob lepidos Plautus gratus et ipse iocos.
Dramata sed postquam tua mi Frischline relegi,

Quae mihi docta tuo nomine Musa dedit.
Sorduit in puri sermone Terentius oris:

Sorduit in lepidis Plautus et ipse iocis.
Purus es ore, iocis lepidus, pietate verendus,

Qua caruere duo dramata, solus habes.

IDEM.

Ornatus, pietas, pudor, venustas,
Est scenae decus optimum pudicae.
His comoedia [(transcriber); sic: comaedia] dum triumphat orbe
Frischlini medio recens, venustum
Cui Susanna dedit venusta nomen.
In scena decus optimum videtur
Ornatus, pietas, pudor, venustas.

IN EANDEM EPIGRAMMA M. HIERONYMI MEGISEri scriptum ad Nobilissimum, et omni virtutum laude praestantissimum virum: D. Rupertum a Stozingen, etc. Caes. Maiest. consiliarium, et sereniss. Archiducis Austriae Maximilianum Magistrum Aulicum [(transcriber); sic: Anlicum] : Dominum et patronum suum optimum.

STozinge, Aonidum decus sororum,
Atque Heros animi sagacioris:
En, quae casta tibi venit Susanna,
Frischlini numeris tui politis
Exculta, et modulo sonantiore:
Hanc tu suscipe, nec piam repelle:
Dignare hospitio, tuoque tecto:
Et quo tu celebrem antea Rebeccam
Suscepisti animo, piam, pudicam:
Et quo tu reliquos amore fetus
Nostri vatis amas: eodem amore,
Eodemque animo cole hanc Susannam,
Maritam teneram hanc et integellam
Hac nil suavius elegantiusue est;
Haec est mollicula et tamen pudica:
Haec affert salis haud parum, et leporis
Affert lautitias politiores,
Et multam simul eruditionem,

Plautinaeque favos locutionis,
Atque omnes Latias amoenitates.
Quare suscipe, nec piam repelle,
Dignare hospitio, tuoque tecto.
Multo huic inseruit nitore et arte
Flosculos capiti elegantiores
Frischlinus, nisi opinione fallor,
Hoc aevo optimus omnium poeta:
Tantoque optimus omnium poeta,
Quanto tu optimus omnium patronus,
Stozinge, Aonidum decus sororum.

IN SUSANNAM FRISCHLINI, MICHAEL FENdius Monhemius.

REbus ut in multis aetas haec nostra priorem

Vincit: et inuentis certat ubique suis:
Sic etiam vatum superat bonitate: vetustas

Ne laude ingenii tempora nostra premat.
Ecquot Naso pares elegis, epigrammate Marsus

Iam possent aequa mente videre sibi?
Discit et Aeneis aequalem ferre: nec uni

Gloria debetur iam Venusina lyrae.
Restabat laudi solum Comoedia nostrae,

Hoc nondum scenis tempore culta novis.
At ne qua priscis hoc aevum cederet annis:

Comica Frischlini Musa ministrat opem.

Prodiit in uulgus dudum commissa Rebeccae,

Wirtenbergiacis fabula lusa toris:
Quam pretio, quam laude duces ac uulgus amore,

Et dignata boni Caesaris aula fuit.
Non minor auspiciis abitura Susanna per orbem,

Linquit inoffenso limen herile pede.
Priscus abire comes voluit: sed uulnere nuper,

Afflictum morbi continuere senem.
Post secum plures, quas iam censura coercet

Auctoris, quando venerit ille, trahet.

IN SUSANNAM D. NICODEMI FRISCHLINI, POEtae, coronati, et Comitis Palatini Caesarei, Domini et praeceptoris sui summe colendi M. Henricus Wellingius.

SI non difficilis, sed expedita
Res est, exiguaque constat arte,
Drama scribere comicum: quid obstat,
Nostra Dramaticis caret quod aetas
Scriptis: nec lepido superba socco est:
Ut nec magniloquo canit cothurno
Heroum, atque ducum, virumque gesta?
Multi carminibus typos fatigant:
Paucos edere Dramatum libellos
Videre est, et eos quidem eruditos.

Quos inter velut emicat pyropus
Gemmas inter et Indicos lapillos
FRISCHLINUS: Tubii decus Lycaei,
Quo Comoedia nunc habere coepit
Praeclaro auspice pristinos honores:
Quoque auctore eadem placere rursum
Coepit principibusque [(transcriber); sic: principibque] Regibusque.
Verum sit facile et sit expeditum
Omnibus, Tragicumue Comicumue
Drama scribere: an omnibus licebit?
Et quisquam poterit mihi REBECCAM,
Et quisquam poterit mihi SUSANNAM,
Sed talem dare, qualis illa nostri est
SUSANNA egregia, elegans, venusta,
SUSANNA ore decoreque absoluta,
FRISCHLINI bene Comici periti:
Qui cunctos superat: quot aut fuerunt:
Aut sunt: aut aliis erunt in annis:
Qui dum tam pia, sancta, casta, docta,
Scribit: utile copulatque dulci:
Ars, quae desierat prope exhibendi
Scripta comica, scenicos et Actus,
Paulatim auspiciis refulget eius:
Ut possit veteres et aemulari
Nostra aetas simul, et simul praeire.
Vivat clarus in orbe, vivat usque,
Vivat o Pyliae dies senectae
FRISCHLINUS, pater elegantiarum:
FRISCHLINUS, patriae iubar coruscum,
Et fons totius eruditionis:

Quo Comoedia nunc habere coepit
Praeclaro auspice pristinos honores:
Quoque autor eadem placere rursum
Coepit principibusque, Regibusque.
Laudetur, placeat [(transcriber); sic: plaeeat] , legatur atque
Ametur, vigeatque et usque, et usque,
SUSANNA egregia, elegans, venusta,
SUSANNA arte decoreque absoluta.

IN SUSANNAM N. FRISCHLINI P. L. COM. PALAtini Caes. Epigramma M. Matthiae Haffenrefferi, Lorchensis.

IDEM LATINE A M. VALENTINO CLESSIO Knittlingensi conuersum.

SPlendidus ut solis nitor, et fax candida Lunae,

A strigeri medio splendet in orbe poli:
Sic tua prae reliquis sacer o Frischline poeta,

Omnia mirandum carmina lumen habent.
Sic Susanna sacri nitidissima carminis haec est

Structura, ac animi lucida taeda tui.
Huius si merito quisquam praeconia versu,

Et solida tentet tollere laude decus:
is citius stellas posset numerare micantes:

Quas in circuitu latus olympus habet.
Nam quae habitu, forma vel splendidioribus ipsa

Vestibus ornari casta Susanna nequit:
Quam hoc Frischline tuo est vestita poemate docto:

Cetera quo vincit scripta nitore tua.
Hic mens Susannae casta, hic fortuna pudicae

Matronae, hic fulget laudis et omne decus.
Vive diu, Frischline vale fax splendida Vatum:

Splendida perpetuo carmina scribe, vale.

Lectori.

NICODEMI FRISCHLINI HILDEGARDIS magna. [Gap desc: illustration] Cum Privilegio Caesario. Apud Bernhardum Iobinum. M. D. LXXXV.

NOBILISSIMIS, AC PRUDENTISSIMIS, AMPLISSIMISQUE VIRIS: NORIBERGAE, URBIS IMPERIALIS, Consulibus et senatoribus: Dominis suis observandissimis, S. P. D. Nicodemus Frischlinus.

praesidio legum et juris communiat: qui agros, qui prata, qui vineas conseruet: sed cum eo hoste belligerant, qui regna evertit: qui urbes et arces diripit: qui Res pub. bene constitutas destruit: qui agros, qui prata, qui vineas vastat: qui omnia sibi ad versa, longissime latissimeque diruit ac dissipat. Nam exustis agris, abductis in servitutem colonis: vastatis circum circa agris: quid reliqui habere possunt, quo se defendant, urbes cinctae moenibus, aut arces, altissimis impositae montibus: quas ille hostis intactas relinquit? Felices nos, et terque quaterque beatos: qui ab eiusmodi incursionibus hostium immanissimorum tuti sumus: qui extra teli jactum sumus: qui iisdem periculis expositi non sumus: quibus Hungari et Croatae quotidie conflictantur. Fuit equidem et illud aliquando tempus, quo consimilis fere Germaniae fuit vastitas: immensae locorum solitudines: nullae urbes: nulla oppida: nullae arces. Nam ab eo demum tempore: quo Carolus Magnus, Romani Imperii dignitatem ad Germanos transtulit, coepit patria nostra caput efferre. Tum enim terre quae prius jacuerant, incultae, coeptae sunt coli: tum deduci coloniae, ubi nulli ante

habitabant homines: tum condi urbes amplissimae, arces munitissime, vici pulcherrimi: tum fundari monasteria: constitui Episcopatus; tum Germania nostra ad eum splendorem, in quo nunc promicat, sensim paulatimque progredi. Felices nos, inquam, felices: si bona nostra intelligamus, et alienis periculis sapere discamus: felices, si Deo gratis simus, quod is per Carolum Magnum, patriam nostram tot amplissimis ornamentis auxit: atque ad hoc summum dignitatis fastigium evexit: felices, si illorum hominum, quos tam iniquo premi jugo videmus, nos quoque misereamur: felices, si nostris opibus, nostroque auxilio illorum infortunia, et casus ad versos sublevemus.

aequare solo Croatico. Sed quorsum ista? dicet aliquis. Eo nimirum, ut intelligatis, viri Nobilissimi atque amplissimi, non frustra a me insertas esse Caroli Magni res bellicas huic Comoediae: quae alias domesticum casum eiusdem continet. Quia enim constat nobis, quod Magnus ille Carolus, rebus maximis gestis, hanc Imperii Germanici dignitatem constituit: et quod Hildegardis, uxor eius, filia Hiltebrandi, Suevorum Ducis: monasterium condidit, in Alemannia amplissimum: ut esset sempiternum monumentum domestici huius casus: ideo cogitemus, diligenter ac sedulo nobis in id elaborandum, ut his tanis Imperii ornamentis, per Carolum Magnum ac quisitis, nos recte utamur, ac perfruamur. Nam, ut cum poeta loquar.

alias quoque urbes suo dominio subjecerit. Et quot sunt familiae in urbe vestra quas ad dignitatem equestrem evexit Henricus septimus? quot illius nepos Carolus quartus? quot huius filius Sigismundus? tres fortissimi Impp: e regum Bohemicorum stirpe procreati? Ac tametsi nulla est totius Germaniae civitas: quae vel populosior sit, vel artificum operibus illustrior: quam haec vestra: tamen in tanta hominum frequentia, eam adhibetis justitiam, eam aequitatem omnibus et singulis: ut nemo civium de illata sibi a vobis iniuria merito possit conqueri. Quid hoc loco dicam de vestra Academia: quam vos maximis sumptibus Altorfii, quae una est civitatum vestrarum, nuper ante paucos annos condidistis: atque etiamnum liberaliter et benigne conseruatis? Sed praeter haec, quae commemoravi, quae testata sunt et illustria: sunt alia multa Reipub. vestrae ornamenta: quae vix verbis possum exequi. Conradus Celtes, primus Germaniae poeta, cum multas urbes Germaniae perlustrasset: in unius Norimbergae tantam pervenit admirationem: ut de ea peculiarem librum confecerit. Et quid Eobanus Hessus? Annon ille etiam luculento carmine

laudes vestras mirifice concelebravit? Nihil dicam de aliis compluribus: quorum ingenia vestre virtutes exercuerunt. Satis est mihi, quod meus Iulius redivivus, Norimbergam veteri Corintho exaequare non dubitat. Quod si haec commemoratio vobis grata est: quam ex primo percipietis Romano Imperatore, Iulio Caesare: grata sit etiam vobis haec Hildegardis, quae primi Germanorum Caesaris uxor fuit. Quam ne jure civitatis vestre prohibeatis, ipsamet a vobis suppliciter petit: vosque omnes et singulos, cum tota urbe, divinae protectioni et sempiterne Angelorum custodiae commendat.

LECTORI PIO S.

Hermingardin, alteram uxorem, quam ego puto Hildegardin nominatam fuisse: non sine magna matris Berthae indignatione, repudiatam esse. Constat Hildegardin anno eodem Monasterium Campidonense incohasse: idque sequenti anno 774. a Carolo Magno confirmatum fuisse. Etsi autem in hac Comoedia Eberthalius octavi belli Saxonici historiam, quadam anticipatione recitat: tamen quia scenae tantummodo hac ratione inseruire volui, neminem fore arbitror: qui me propterea reprehensurus sit. Talandum ex concubina natum fuisse Pipino crediderim: cum Bertha uxor Pipini Regis, et Carolomanni Carolique Magni mater, anno demum 783. tribus circiter mensibus post Hildegardim e vita discesserit. Quod si quis mecum de fide Historica rixari voluerit: eum ego ad annales Campidonenses remittam, qui contradicentem, facilius, quam ego, confutabunt. Quantum vero ad personam Caroli Magni, in hoc theatro scenico attinet: velim censores et Momos magnopere oratos: ut Theodosii et Eudociae exemplum admodum conforme huic, probe considerent. Nam iste Imperator e re longe

minori suspicionem corruptae uxoris concepit: quae nisi fuga salutem quaesivisset, nihilo mitius cum ea, quam cum Hildegardi, actum fuisset. Legant etiam, quid Othoni tertio in re uxoria acciderit: et quam praecipiti iudicio Comitem quendam Lodronensem, falsi criminis apud se accusatum, non aliter ac Iosephum Potiphar, condemnaverit, et capite etiam multaverit: ipsam quoque adulteram uxorem, tandem deprehensam, igni exanimaverit.

RUBERTUS A STOZINGEN NICODEmo Frischlino, S.

VAtes optime, et omnium virorum
Disertissime, quos solum paternum
Potens Suevia, procreavit unquam.
Quod me doctiloquis tuis libellis
Donast tribus, et referre quondam
Nitar, et meritas habere grates.
Hildgardis vehementer, ut polita est:
Sic linguae nitido Rebecca cultu
Praestat: nec gravitate, nec lepore cedit
Verborum (egregium decus) SUSANNA.
Quantus Prisciades brevi futurus
Doctis saepius a viris cupitus?
Me certe usque adeo tui libelli
Iuvant, ut violas, rosasque vernas
Tanti non faciam, aut suave odoros
Flores irrigui hortuli et venusti.
Non ver purpureum mihi tam amoenum est
Post noctes hiemis ferae atque tristis:
Non optatior aureus mihi est Sol
Post imbres gelidos, nigrasque nubes:
Sed nec frondiferum nemus, sub aestu
Dum Canicula nos fatigat ardens.
Ergo orna patriam, bonasque Musas,
Frischlini unanimi, et venusti amici
Nomen perpetuis manebit annis.

EPIGRAMMA M. HENRICI WELLINGII Tubingensis.

TArdum dicere forsitan Poetam
Audebis, bone Lector, omnibusque
Frischlinum [(transcriber); sic: Frischinum] male devovere diris:
Tanto tempore qui domi moretur
Promissam tibi saepe Priscianum.
Dictis pollicitam fidem nec addat.
Sed tardum cave dixeris Poetam,
Qui bis quinque diebus Hildegardin
Absoluit, calamoque praepedito
Permultis aliis simul gerendis.
Dudum Prisciadae manum addidisset
Supremam: misi et improbi labores
Et pene Herculei virum tenerent,
Queis [Reg: Quibus] domi, inque Schola, forisque semper
Districtus fuit hactenus: morare
Paulisper, quasi Prodromum Hildegardin
Mittit: Prisciades statim sequetur:
Quo si tu poteris tenere lecto
Risum, stipes eris pigerque truncus.
Lector interea valeto, tardum
Frischlinum et cave dixeris Poetam

Aliud, M. Hieronymi Megiseri Iunioris Stuccardiani.

PRisciades, Hildegardis, Susanna, Rebecca:

(Nostri Poetae fabulae)
Indoctos. innocentes, matronas, nurus:

Docet, iubet, uult, instruit:
Rite loqui: mala ferre pie: thalamumque tueri:

Virisque caste nubere.
Tu quisquis ergo Lector hasce perlegis

Nostri Poetae fabulas:
Barbariem vita: bene fer mala: ius cole lecti:

Moresque castos dilige.

In Iulium Redivivum Hieronymus Arconatus Leorinus

INcluta quid patriis Germania possit in armis,

Quantumque praestet artium scientia,
Sat res ipsa docet, fama volitante per orbem:

Nam cui parum sit nota virtus Teutonum?
Hoc agit insigni studio Frischlinus in isto

Pereleganti (Iuppiter) poemate,
Quam sit mira, docet rerum variatio: lingua

Romana nescit ecce gens loqui sua.
Martius ille animus, dextra illa inuicta virorum

Effeminato desierunt ocio.
Iulius et Cicero redivivi saecula iure

Mirantur ista, gaudet at Germania.

CL. V. Nicodemo Frischlino praeceptori Iacobus Agricola discip: salutem.

NON sic errore exacto laetatus Ulysses

Cum tetigit charae litora Dulichiae:
Quanta ego sub tacita percepi gaudia mente,

Praemia quod Christo summa favente refers.
Cum Laterana gravem Comitem te nuncupet aula,

Cum liceat Regum munus obire tibi.
Felix, o nimium felix Frischline poeta,

Quem tanto cumulat Caesar honore sacer.
O vatem excultum te, o terque quaterque beatum

Ambrosio cuius nectare vena fluit.
Nam tibi fatidicus donat sua carmina Phoebus,

Aoniamque libens Calliopeia lyram,
Scimus ad ingenuas cum te fert impetus artes,

Ingenii currant flumina quanta tui.
Unde tot exiguo bene natos tempore fetus,

In lucem exponis carminis arte libros.
Et te livor edax licet atro carpere dente

Sustineat: tamen hoc dignus honore venis.
Quis non miretur, vel Momo iudice carmen

Quo rite inuicti Caesaris acta canis?
An non laudetur Comoedia culta Rebeccae,

Quam socco Ausonio non sine laude ligas.
Wirtembergensem thalamum quod carmine dicis,

A sera nomen posteritate feres.

Ecquid inest, Frischline tuo sub vertice Pallas?

Tam bene, tam scite, quod canis omne canis.
Pars (mihi crede) tui libitinam maxima vicit,

Ingeniosa mori te monumenta vetant.
Illa nec annorum series, et temporis acti

Vis mala, nec Boreas, nec premet imber edax.
Sed vivent, vati famam tribuentque perennem,

Quam poterunt nulli post abolere dies.
O tua quam cupidis praecepta hic auribus hausi,

O quanto huc veni captus amore tui:
Nam tua discipulis mens est assueta iuvandis:

In quorum numero me precor esse velis.
Scribere plura libet, sed seria vestra iocoso

Carmine ne turbem: Culte poeta vale.

HILDEGARDIS MAGNA. ARGUMENTUM M. HIEronymi Megiseri.

[transcriber: Acrostich marked typographically in original]
Hildgardim fratri Carolus rex mandat [(transcriber); sic: mendat] , et
Ius regni, abiens in bellum aduersus Saxones.
Libidine hunc sed percitum nefaria,
Dolis regina mox ineludit carceri:
Emittit aduentante eundem Carolo.
Graves is innocenti feminae creat
Apud maritum turbas: huic lorarios
Rex eruant ut oculos iratus iubet:
Disturbat hos aduentus Fraedebergii:
Isti oculos, ereptos cani, Regi afferunt.
Sed Romam abit Regina, et ibi feliciter
Medicam artem exercet: cum Talandus interim
Amisso visu, illam ignotam supplex rogat
Gnaviter, et sanatur probe: innocentia
Nota huius Regi fit, redit hinc in gratiam:
At Talandus in exilium iuste pellitur.

PROLOGUS.

POeta vos ad venandum inuitat hodie
In hoc theatro scenico Nam bestias
Producturum se ait, ferasque plurimas:
Eas ut obseruetis, orat maxime.
Nam hoc studio scit vos oblectari impendio

Cum sit solenne fortibus viris opus.
Et belli quasi praeludium, venatio.
Haec sylua est Arduenna vetustissima Belgii:
In qua lupus Talandus Hildegardim ovem
Persequitur: eam Leo, maritus Carolus
Hodie canibus vorandam dat Lorariis:
Heram deplorat cerva Rosina Podmica:
Talando vulpes abblanditur Benzelo.
Illas eripiet ursus Fraedebergius:
Contectis in fugam canibus rapidissimis.
Hunc Urus Eberthalius multabit cornibus.
Ludebertus, taurus est: leonem qui impetet
A fronte et calcibus. Quaeso date mihi operam.
Si quem magis aucupium delectet, huic aves
Producemus itidem, ut sylvestres bestias.
Nam mox Talandus ex lupo fit milvius,
Qui rostro Hildegardim columbam verberat.
Turtur Rosina gemit, larus hiat Benzelo.
At rex aquila erit, qui columbam supprimet,
Et pessimis miseram deplumabit modis.
Inde aduolabunt corui, qui oculos eruant:
Verum columbam falco Fraedebergius
A coruis liberat. Ad extremum, ubi iam lupus
Ab ove, a columba erit sanatus milvius,
Iungetur ovi leo, aquilae columba: sed lupus
Et milvius poenam luent gravissimam.
Feram si quam prodire videbis foetidam,
Eam Poeta vos uult aversarier.
Vulpecularum caudas scindi postulat,
Lupos castrari; iram Leonum concitam

Leniri verbis, non incendere vos iubet.
Accipitri et milvio retia vos tendere
Vult, quia nocent hae volucres plurimum.
Aues vos esse praecipit, quae turtures
Atque columbas defendant, protegant, alant:
Coruos, laros et similes e cavea arceant.
Hoc praemonitos voluit. quod reliquum est, iam dein
Oculis venaturam facite, aucupium auribus.

ACTUS PRIMI. Scena I. Hildegardis, Rosina.

CUrate, quae intus iusseram, ut fiant probe
Et diligenter: neminem intromittite:
Aulas et ostia undiquaque occludite:
Foribus repagula, vestes, pessula obdite:
Ne quis per rimam introspectet, operam date.
Tu sequere me Rosina. RO. sequor. HI. Me miseram. RO hera
Quid est? HI. an unquam contumeliosius
Cuiquam facta sit iniuria, quam haec est mihi?
RO. Quid istuc Regina? HI. quod ego nunquam credidi
Fore, ut hoc scelus ille posset animum inducere,
Tam grande perpetrare, tamque nefarium.
RO. Quinam homo? HI. vae mihi miserae: quid credas iam, aut cui
Credas? RO. quid hoc rei est? HI. tantum in quemquam scelus
Cadere? RO. in quemnam? HI. mori me malim pessimo
Letho, quam non ulciscar hanc iniuriam.
Sed interim, dum mihi poenas dat, res eo

Redit, ut neque retinendi illius copiam,
Neque dimittendi habeam, et plane, quod dicitur,
Lupum auribus teneam. RO. quid istuc est? HI. ah, ah,
RO. Obsecro te, istuc quicquid est, fac me ut sciam:
Ne retice, ne verere, crede inquam mihi:
Aut consolando, aut consilio, aut re iuvero.
HI. Non est opus prolatu, hoc percontarier
Desiste RO. qua de causa? HI. ut ne id fiat palam.
RO. Ita me Christus amet: haud propterea [(printer); sic: a] te rogo,
Ut proferam, sed ut tacita mecum doleam.
HI. Novi istuc, neque eo dixeram: quod de fide
Tua et taciturnitate, quas in te sitas
Esse intellexi virtutes, quicquam ambigam.
Nam scio, fidelis quam sis mihi, prae ceteris.
RO. Quin tu ergo, quicquid est, id indicas mihi.
HI. Ita faciam, neque te caelabo hoc amplius:
Ausculta. RO. istuc facio. HI. Talandum Caroli
Regis germanum nostin? RO. quidni noverim?
Nam qui nothus omnibus est, qui ignotus sit mihi?
Sed eum longo iam nusquam vidi tempore:
Nam morbo detineri passim creditur.
HI. Ah non est ita. RO. non? HI. non sane. RO. ubi is ergo est, hera?
HI. Hic intus in hoc inclusus latet ergastulo.
RO Quid is fecit? HI. quid ille fecerit, rogas?
Quem neque pudet quicquam, neque metuit hominum
Quemquam, neque legem se senere ullam putat.
RO. Quamobrem? HI. scies: ausculta modo. nam rem tibi
Omnem concredere, et in tuam committere

Fidem certum est. RO. audacter. HI. postquam Carolus
Rex et dominus meus ad bellum profectus est,
Talandum hunc quasi magistrum et custodem mihi
Reliquit. RO. ovi lupum opinor. HI. tace sis, audies.
Diebus aliquot, ita ut sit, gessit rem bene
Et graviter: primus in foro, atque in curia,
Primus, ubi rebus impendebatur opera
Divinis, postremus in epulis et lectulo.
Enimvero spectatum et cognitum satis
Putabam, et magnum exemplum continentiae:
Et mihi congratulabar. RO. neque id iniuria.
HI, Verum paulo post factus quasi alius, animum
Totum immutavi penitus: negligere sacra,
Contemnere doctos, aspernari supplices,
Monitores repudiare, studiis obsequi
Adolescentum, sectari scorta, crapulae
Et genio indulgere, haec illi vita unica,
Hoc studium, hi mores homini. RO. quid fit denique?
HI. Quid fiat? est parasitus quidem, Benzelo,
Homo nequam, lurco, ganeo, confidens, catus.
Qui: Deus illi meliorem mentem suggerat.
RO. Quid is fecit? HI. domum omnem scortis per viam
Fecit, coquos conduxit, delicias novas,
Nova voluptatum genera invenit. RO. hem scelus.
HI. Quid verbis opus est? totas noctes et dies,
Commisso quodam quasi Cyclopum proelio,
Una cum illo potare coepit. RO. proh Deum,
An ille sui generis, et regii status
Rationem non habuit? HI. nullam prorsus. RO. ehem.

HI. Tum autem filiam habuit parasitus. RO. Iam nunc scio,
Amare Talandus occepit. HI. scin quam? vide,
Quo evadat, postquam cupiditate mala semel
Devinxit animum, ad me recta pergit, rogat,
Obsecrat: ut mei copiam sibi faciam.
RO. Quis homo? HI. Talandus germanus Regis mei.
RO. Hominum fidem. HI. mane: nondum audisti, quod est
Gravissimum. RO. an quicquam vero est etiam amplius?
HI. Vero amplius. Nam postquam me nego: neque eum
Aequum aio facere, qui me uxorem censeat
Esse usurariam: coepit instare acrius:
Et quod plerique omnes faciunt libidine
Perciti, homo caeco nostri amore insaniens,
Niti assiduo in vetita, negata persequi:
Neque locum, neque tempus amori remittere.
Quid hoc, inquam Talande. quaeres, quae malum
Te furiae, aut intemperiae agitant? tun fratriam
Ut uxoris habeas loco? ecquid te pudet?
Ego te affinem meum dici tantisper volo,
Dum quod te dignum est facies: sed si id non facis: [(printer); sic: ]
Ego, quod in te sit facere dignum, invenero,
Nulla adeo ex re istuc sit, nisi ex nimio ocio.
Pater id aetatis non amori operam dabat,
Nec frater Carolus: nam Longobardicam
Alter repressit gentem: alter Aquitanicam.
Uterque gloriam armis belli repperit.
Quid verbis opus haec illi dicens saepius.
Rosina, feci animi prope ut incertus foret,

Pudorin an amori obsequeretur magis.
RO. Miror, quorsum evadat tua tandem oratio?
HI. Interim ubicunque erat illi spatium solitudinis,
Ut colloqui mecum una posset: ah mea
Tu, perii, sine te amplectar, sine te exosculer.
RO. Non tu haec Reginae matri? HI. ne verbum quidem.
RO. Quamobrem? HI. quia socrum turbare nolui:
Quam aegerrime laturam hoc flagitium probe
Sciebam: sed sine me pervenire, quo volo.
Ubi meam pudicitiam me tutari satis
Non posse intelligo: coepi aegrotum animum leniter
Tractare: hem, tibi si maxime annuere velim,
Num tu licere speras facere istuc palam?
Haudquaquam hodie, inquit, ego istuc committam [(transcriber); sic: commitam] tibi:
Quin me potius in cellam aliquam conclusero
Tecum: id tutissimum est RO. At tibi Deus male
Faxit, Talande, pro isthac [Reg: istac] , ut demeritus es,
Audacia. Sed perge, ut coepisti, loqui.
HI. Postremo ad id res rediit, homo aestuans
Amore, haec audiendo magis incensus est.
Putavit me, quae vellet, serio obsequi.
RO. Quid deinde fit? EI. diebus sane pauculis
Post ipsum solum sola seduco foras,
In quoddam conclave retro, in aedibus ultimis,
Quod triplici praemunitum fuerat ostio:
Huc intro latus lectulus. RO. quid ais, hera?
HI. Ut ad pauca redeam: proco me addo comitem,
Prehendo manu: duco placide: confabulor:
Irrito. Ut mox ad tertium deinde ostium

Peruentum est, homo morae impatiens, sui immemor,
Praecurrit: et in interiorem partem domus
Irrumpit. RO. quid tu illic? HI. dicam, tace, audies.
Ut primum occasio data est, ego relicta tum
Foris ante cubile, celeriter prehendo ostium,
Recludo, pessulum obdo, abeo. RO. hominum fidem.
Ut lepide commenta es doctum, et catum dolum?
Miror, qui istuc tibi in mentem venerit, hera.
HI Qui venerit? quando alia pudicitiae meae
Tutandae nulla fuit ratio? Sed interim
Nescis tu, in quanto sim metu. RO. quonam metu.
HI. Quid enim germanus Regis est, res haec diu
Celari non potest. Nam ut primum is redierit
Domum, de fratre interrogabit protinus:
Quid ei dictura sum? RO. quid enim, nisi res quod est?
HI. Grave hoc erit mihi. Nam creare periculum
Vitae et capitis ei, qui genere est proximus,
Inhumanum et nimis atrox videtur. RO. quid igitur?
Vin tu videri ei fecisse iniuriam?
HI. Minime omnium. Sed volo animum eius, qui modo
Omni lascivia et luxuria diffluit,
Retundi, redigi, ut quo se vortat, nesciat.
RO. Consilium hoc mihi placet. HI. nam illum perfido animo,
Et perquam scelerato esse, res ipsa indicat.
Nunc hoc palam si proferatur, sat scio,
Ille inficias ibit: mea vita, et fama heri,
In dubium veniet. Quapropter, mea Rosula,
Quoquo pacto celato opus est. RO. recte mones:
Et mihi sententia est eadem. HI. modo tu bene

Dissimulare ut possis, RO [(transcriber); sic: RN] . egon? imo optume.
Sed hic quis est? HI. ubinam? RO. chlamydatus huc procul
Qui tam celerem celeriter fert gradum. HI. mane.

ACTUS PRIMI. Scena II. Eberthalius, Hildegardis, Rosina.

DI boni, boni quid porto? quot laetas res maximas,
Quot triumphos, quot opes opiparas, praelargas, dapsiles,
Quot pompas, quot opportunitates mecum huc affero?
HI. Proh Deum, quem hominem venientem conspicor? quid hoc rei?
EB. Mercurius, Iovis qui nuntius perhibetur, suo patri
Nunquam nuntium aeque lepidum apportavit, quam nunc ego
Reginae Hildegardi apporto. Ita plenus eo spei bonae:
Itaque onustum pectus affero laetitia atque gaudio.
HI. Estne hic meus Eberthalius, magister aulicus? RO. ipsus est.
HI. Haud alius est: agnosco signum in clypeo. RO. quod signum, hera?
HI. Scutum tribus insignitum ceruinis atris cornibus.
Sed quidnam ille gestiens modo venit? EB. vix ipsa herae

Regina, haec nisi sciat, exoptare a Dis ausiet.
Tantum e castris apporto bonum, tam grande affero gaudium.
HI. Miror, quam hic rem mihi denuntiet. RO. opperiamur paululum.
EB. Properato opus est; ut Reginam insperato augeam bono.
HI. Sequere: eamus obuiam. EB. nimis velim obuiam mihi.
Hanc ut laetitiam, nec opinanti, primus obiciam domi.
Hunc cursum capessam, quantum possum ad illam, cui boni
Tantum affero, quantum ipsa adipisci exoptat atque etiam amplius.
HI. Laetus est, nescio quid. RO. cur non illum properas alloqui?
HI. Lubet Eberthali, hem ades, resiste. EB. quis est homo, qui vocat?
HI. Ego sum: respice ad me, EB. ehem Regina, salue plurimum.
HI. Saluus sis Eberthali. EB, euge Rosina, salue: vos volo.
RO. Saluum te advenire gaudeo. HI. ecquid apportas boni?
EB. Nimio impertior bono, ac plus, quam speras, hera. HI. salua sum.
Numquid nam de Rege Carolo, meo Domino? EB. valet
Atque vivit. HI. ubi nam est quaeso? nam diu nunc est nihil
Cum de illo audimus. EB. non procul abest. HI. quid ais? EB. iam nunc redit
Huc domum. HI. meus Dominus? EB. Sic est. HI. redit? EB. certe. HI. meus
Carolus redit? EB. dixi. HI. mea vita? EB. venit inquam, venit.

HI. Divum atque hominum qui spectator, et rerum omnium es arbiter,
Spem insperatam quoniam hanc obtulisti mihi, grates ago.
Nam quod nunquam opinata fui, neque quisquam alius civium
Euenturum esse, ut rex tam cito conuertatur huc domum,
Bello tam periculoso impendente, id opera Dei
Contigit. Sed obsecro te, mi Eberthali, hoc primum expedi,
Quae res est, quod se tam cito domum recipit ex hostibus?
Satin omnia ex sententia? EB. imo omnia. HI. victin hostes proelio?
EB. Nullo. HI. Sed victi tamen? EB. victi edepol. HI. dic quomodo?
EB. Auscultare si lubet, dicam. HI. lubet equidem mihi.
Nam viri pugnas audire, mihi voluptas maxima est,
EB. Principio, ut cum copiis ad Alarae ripas venimus:
Qua Visurgim is influit: Rex castra ponit Carolus:
Eaque vallo munit et fossa: legiones proelii
Cupidas, atque pugnae studio ardentes, intus continet.
HI. Ubinam? EB intra vallum et munitiones: nam de Saxonum
Copiis incertum erat, quibus hae consedissent locis.
Itaque cum parua manu equitum me Rex ad castra hostium
Exploranda praemittit: non desumus negotio:
Et progressi longius locis e superioribus

Omnem exercitum hostium animadvertimus, e castris suis
Egressos, interdum, velut in acie, seruare ordines:
Nonnumquam suis locis procurrere. HI. quid sit denique?
EB. Hoc ubi Regi renunciamus: ipse sibi ratus
Pugnae tempus idoneum, castris educit copias:
Instructaque tribus horis continenter hostium
Aduentum moratur: interim circumiens, et suo
Quemque appellans nomine: et graves memorans iniurias,
Quas toties ab impia accepisset gente Saxonum:
Comprimis, quod nuper admodum, violata publica,
Et conceptis verbis iurata fide, octavum modo
Ei rebellent: et Gilonem et Adalgisum, Regis Duces:
Contra omnia iura trucidaverint. HI. factum est hoc duriter
Atque immisericorditer. EB. Sic est. Sed sine me, quae volo.
Eloqui. HI. loquere. EB. iam dispertiti erant nostri ordines,
Dispertiti erant uiri: Rex ipse in prima acie ambulans
Vota suscipit: pro se quisque ad pugnam paratus est:
Ut si qua esset Regi imposita pugnandi necessitas:
Subitos ipse adiret casus expedito exercitu.
HI. Sed ubinam hostes tamdiu? EB. exspecta: audies. nam milites
In acie dum positos rex habet: ecce, praeter omnium
Exspectationem, in castra veniunt flentes hostium
Principes. petunt colloquium cum Rege ipso Carolo.
Continuo admissi, sese proiciunt ad Regis pedes.

Obsecrant, ignoscat peccatum: fatentur perfide
Contra ipsum arma sumpsisse. in eadem tamen noxa simul
Omnes esse negant: seditiosos aiunt atque improbos:
Multitudinem terrere, ne Regi nostram fidem,
Datam in senatu, contra Vitichindi iussus Lupiae,
Asseruent. HI. audaciam vide, et summam impudentiam.
RO. Hoc nunc more vivitur: ut nusquam sit gentium fides.
EB. Unum hunc principem [(transcriber); sic: princtpem] esse commemorant: qui in Daniam modo
Ad regem Gotricum auxilia postulatum venerit.
Hunc unum pacem violare publicam, iura et sacra
Pro nihilo aestimare: unum neque iureiurando, neque
Obsidibus teneri. Orant Regem, hanc iniuriam rei
Publicae, et suum dolorem precibus innocentium
Condonet. HI. prudenter istuc factum. Sed rex Carolus
Quid respondit? EB. primum, quid in illis reprehendat, acriter
Ostendit: quae intelligat ipse, atque alii proponit: monet,
Ut reliquum in tempus fidem praestent, sibique obtemperent:
Vitichindum nova molientem deserant: nunc, si sine
Vi, sine armis, seditionum istarum auctores tradere,
Imperata facere [(transcriber); sic: faccre] , et victori velint se dedere:
Extemplo se exercitum, affirmat reducturum domum.
Hanc unam esse pacis conditionem: quam si, dum licet,
Accipiant, fide interposita, nociturum se nemini.
HI. Quid ibi Saxones? EB. fidem dant, abeunt. HI. laetin, an secus?

EB. Laetiores laetis. Nam die postero ad nos cominus
Accedunt quater mille et quingenti Saxones, manu
Supplice, armis depositis: se, divina, humana omnia,
Urbes, liberos in ditionem victoris Caroli
Atque in arbitratum dedunt. HI. quid ais? EB. Sic sine proelio,
Sine pugna omni, sine labore, Rex noster potitus est
Hostium: rebelles puniti: pax facta. HI. proh Deum,
Quam gratam rem nuncias? EB. est sic factum, atque huius rei
Gratia, huc praecurri, ut haec tibi nuntiem. Nam Carolus
Ingenti praeda huc onustus iam redit, perduellibus
Sine ut, sine bello domitis: neque illum iam procul abfore
Confido. HI. intra, et famulos iube, rem divinam mihi
Apparent. EB. eo recta via. Sed est, cuius prope
Fueram oblitus: et quod maxime volebam. HI. quidnam? EB. ubi
Quaeso Talandus est? HI. iam faxo, hic aderit: i modo
EB. Eo. HI. nunc tu Rosina animum aduorte, et quid facere te velim,
Percipe. RO. ausculto. HI. quae res animum meum angat maxime,
Id tenes? RO. teneo. nempe Talandi negotium. HI. probe.
RO. Et scelus, quod nuper intulit tibi. HI. videlicet.
RO. Quid igitur vis faciam? HI. volo Regis ei aduentum nunties.
RO. Intelligo. HI. tum harum optionum utram velit proponito:
Aut iam nunc veniam sceleris admissi a me deposcere:

Aut a Rege poenam expectare. RO. hera, dictum mihi puta.
HI. Si veniam peccati pollicetur a me exposcere:
Ostium hisce clavibus resera, emitte, atque ad me iube
Ac dudum venire. RO. intelligo: Sin autem veniam negat
Se petiturum? HI. tum non emiseris. RO. ero memor.
HI. Propera atque extemplo redi: ego interim in hoc sacello regio
Rem divinam faciam, et vota soluam. RO. eo. HI. bene ambula.

ACTUS SECUNDI

Scena I. Carolus, Rex, Ludobertus.

CUM victis hostibus, replacida facta pace, civibus
Saluis, duello extincto maximo, re bene gesta, integro
Exercitu, et praesidiis, legiones nunc reveniunt domum:
Magnas merito, Ludoberte, habemus, soli gratias Deo;
Cuius virtute solius, victa est gens immanissima.
LV. Istuc pii et sapientis est, o Rex, partam victoriam
Ei referre acceptam, a quo solo atque uno proficiscitur
Nam nostra industria nihil fit, ubi non praesto est auxilium Dei.

CA. Ego certe Deo supremo maximo, valido, omnipotenti opes,
Spes, copias, triumphos commodanti mihi lubens ago,
Et habeo gratias. Nam si unquam quemquam auxilio adiutum Deus
Voluit, me hoc bello servatum uult: cum gentem fortissimam,
Et armis inuictam, in manus meas tradidit. LV. Vera memoras.
CA. Equidem cum multis hostibus ancipiti congressus proelio,
Saepe manum conserui: sed mihi credas velim: nec Vascones
Cum Rege Hunoldo, nec Masurium pugnacissimum ducem,
Nec gentem Longobardicam, nec Saracenos efferos,
Nec Thassilonem Boium, nec Liburnos immanissimos,
Tam difficile fuit, quam Saxones hos, armis vincere.
LV. Sic est. CA. hi milites animum amittunt, priusquam de loco
Migrent: quisque ut steterit, iacebit, obtinebitque ordinem.
Primi hostem Angrivarii adoriuntur: unde et nomen obtinent:
Postremi de loco recedunt: nec nisi victis hostibus.
LV. Rex, haud falsa loqueris. CA. quid auxilia tibi dicam Danica?
Haec gens est, quae Romanum Imperium sola non extinuit: haec
Mario Triumphum imminuit: haec Vari legiones his locis

Delevit: hanc olim trepidus expavit Belisarius:
Haec Italiam perdomuit: haec Hispaniam sibi subdidit:
Haec Africam vicit: et imperium ab uno ad alterum polum
Transtulit. LV. ita est, ut dicis. CA. an non merito bonitatem Dei
Propitiam agnosco, et grata mente recolo: qui me his hostibus
Superiorem esse voluit? LV. facis ulte decet, Rex inclute.
CA. Equidem hoc de me polliceor, si Deus conatibus meis
Successus largietur prosperos; ut harum gentium
Simulacra penitus corruant: quod aedes sacras et scholas
His in locis fundaturus sim plurimas et maximas.
LV. Euge, o Rex, macte animi, istuc feceris par ceteris
Factis tuis. CA. Sed interim, mi Ludoberte, ecquam tu putas
Uxori me meae Hildegardi optatum aduenturum domum:
Quae me adeo amat: quam contra amo? LV. certe ego te illi optatum scio
Venturum: dummodo pergimus. CA. mane: prius quod militum
Tribunis et magistris equitum edicam, habeo: mox hic ero.

ACTUS SECUNDI. Scena II. Talandus, Rosina,

ITa sane, ut dixi, Rosina, quae uult, exsequar lubens.
Quaeque illam reconciliare posse confido mihi,
Ea pati, atque ad omnia descendere paratus sum: modo
Ut veteres iniurias oblita, me, indignum licet,
Antiquam recipiat in gratiam. quid stas? perge ocius.
RO. Non tu ibis mecum? TA. non. RO. quamobrem?
TA. quia non decet, hoc sordido
Corporis cultu Reginam adire. RO. quo tu ibis igitur?
TA. Vestem hic mutabo prius: postea subsequar. RO. Quid dicam herae?
TA. Dic, me iam affuturum ipsi ilico. quid haeres? i modo.
Abiit. vix a me hanc amovi mulierem nequissimam,
Quae oculos Lynceos quoque habet in occipitio pessima.
Sed quid nunc agam: postquam liber sum ab hoc ergastulo?
Ibon ad Reginam: quo me nunc iturum dixeram?
Illinc supplicabo? illamne orabo, quae me per hos dies
Aliquot tam misere habuit? illine credam, quae sit femina:
Animal varium, inconstans, et in omnes horas muta bile?

Non faciam. Sed hoc agam: ut me ex hoc eripiam crimine:
Atque in illam, omnem iram Regis derivem. nam nunc mihi
Vetus et sapientum illud dictum commode in mentem venit:
Praevenire esse melius semper, quam praevenirier.
Huic equidem consilio palmam do: hic magnifice me effero:
Qui tantam potestatem et vim habeant tantae astutiae:
Vi cum se purget mulier, maritus non credat tamen.
Ibo adeo Regi obuiam; atque ei de hac conquerar iniuria.

ACTUS SECUNDI. Scena III. Carolus, Talandus, Lubertus.

EXpedivi omnia: quae volui. TA. eccum Regem ipso in tempore.
CA. Sed ubi nunc Ludobertus antistes meus? quo se abstulit?
LV. Hem praesto sum, et te iam dudum expecto. CA. non potui ocius
Me dissoluere. TA. nunc inuenta opus est audacia et dolis.
CA. Pergamus. LV. sequor. TA. ego faxo, ne me frustra deriserit.
CA. Sed quid hoc, quod exanimatus huc Talandus cursitat?

TA. Haeccine flagitia facere illam? haeccine scelera committere?
CA. Me miserum quidnam est? TA. nam sic, ut irridere me sinam,
Satius est mihi, quovis exitio interire. LV. tristis est.
CA. Adeamus. Talande optate, salue. TA. saluum gaudeo
Te advenire; cedo tuam mihi dexteram, ubi sunt spes meae.
CA. Quid tibi est? TA. tenebrae oboriuntur, genuae inedia succidunt.
CA. Quid rei est? ocius. TA. retine me, retine tu obsecro.
CA. Viden ut expalluit, ut misere miser homo contabuit?
LV. Video sane, et miror, unde haec macies ei. TA. perii, occidi:
Os amarum habeo, dentes plenos, aridas fauces fame.
CA. Quid mali est? dic, neque me suspensum tene. TA. ah vereor tibi
Dicere. CA. quid vereris? TA. mulier quaedam me male perdidit.
CA. Mulier? TA. sic. CA. quaenam? TA. pessima: cui scilicet hanc maciem fero
Acceptam. CA. quamobrem? TA. pudet hoc praesente loqui. LV. abiero,
Si placet. TA. cedo te mihi soli solum. CA. age fiat: tu parum
Abscede hinc Ludeberte. LV. lubens. CA. age loquere. TA. postquam ego regio
Edicto morem gero, et regni administro negotia:

Video, nescio quam Rosimundam, aut Fraedegundim in intima
Esse domo: procos video: video Amelchidas et Silios:
Video Messalinam, Cleopatram, Brunhildim: conspicor
Eurydicen, Phaedram, Parisatin. quid multis verbis opus?
Nova quaedam in Talandum Sassia fuit: sed non Talandus hic
Erga eandem Melaenus fuit. CA. quas tu ambages mihi
Occinis? quas Sassias, quas Phaedras, quas Parisatidas
Profers? quin tu quicquid est, ad capita perveni. TA. mox venero.
Quaedam in illa deprehendi: quae ubi displicebant omnibus:
Coepi ei aduersari primum, obiurgari, minari mala.
CA. Cuinam homini Talande? TA. tace, mox audies. CA. sine audiam.
TA. Illa lacrumans [Orig: lacrimans] ultro ad me venit, orans, obsecrans,
Uti sibi haec facinora ignoscerem, tacerem, crederem:
Ignotum est ei, tacitum est, creditum est. Rogat ad cenam adsiem:
Relligio fuit negare. quippe nullius mihi
Culpae conscius, Ventum est, cenatum est, appoti sumus.
Ibi mulier prehendit dextram, seducit: ego nil mali
Mihi timens, ingredior ostium. Illa retro pessulum
Obdit, ianuam obserat: meque intus detinet
Pro captivo: et diris insuper vexat ieiuniis.
Hic nunc sextus est mensis, cum caeco huic inditus ergastulo
Strenue esurio, et dura fame contabesco miser.

Hodie primum, ubi illa de reditu tuo fit certior,
Me dimisit: ne quod carcer afferret periculum.
CA. Obsecro, quaenam, aut cur hoc fecit? nam scire istuc expeto.
TA Quid rogas? ne scilicet obseruare possem, quid gerat,
Neu reprehenderem, aut quas afferrem flagitiis moras.
CA. Quas moras? quibus flagitiis? quid ais? quin verbo expedis?
Odiosa est oratio, cum rem agas, longinquum loqui.
TA. Dicam igitur paucis, sed hoc prius rogatum te volo.
CA. Quidnam? TA. scin tu, qualis in Iosephum uxor Putipharis,
Absente viro, olim fuerit? CA. scio. Sed cur istuc rogas?
TA. Quia talem omnino erga me, atque alios se praebuit tua
Uxor bellatula. CA mea uxor: TA. haud alia. GA. Hildegardis? hem.
TA. Ita loquor. Ca. cave mendacium. TA. mentiri non meum est:
Nisi tu me in eo eredis esse hominum numero: qui iniuriam,
Sibi factam ultro expostulant, quam fecere ipsi, et ultro item.
Accusant Ca. non crediderim. TA. ausculta ergo, ut rem discas prius,
Quam diiudices. Ca. dic igitur. TA. ubi te absente diutius
Uxor me solum videt, remotis arbitris, adit,
Orat, compellat. Ca. quid orat? TA. quod mulier nequam, impudens.

CA. Hem, quid ais? TA. quid enim? nisi quod me oravit illa saepius,
Uno ut lectulo secum accubem. CA. proh bone Deus. TA. mane.
Nondum rem omnem percepisti. nam ubi me facturum nego,
Illa alios sibi accersit, vocat cenatum, ducit. CA. hem.
TA. Accubat, propter dormit, pudoris oblita et tui
Immemor interim me inductum fraude et muliebri dolo,
Hoc ergastulo inelusum, fame enecat: ne scilicet
Obseruem, quas res gerat: hinc ista macies, hinc pallor est.
CA. Heu me miserum. TA. faciem specta: vera locutum senties.
CA. Ah miser ego, praeter alias uxorem meam ratus
Sum frugi, castam, piam et amantem mei, quam maxime.
TA. Ego quoque hercle illam antehac mulierem sum frugi ratus.
At nunc dehinc scito illam ante omnes mortales minimi preti,
Nihili, incontinentem, lascivam, inimicam viro suo:
Fredegundi et Brunhildi consimilem, reginis Gallicis.
CA. Ludeberte, ubi es? LV. praesto sum, si quid me vis, impera.
CA. Heu me infelicem. LV. quamobrem? CA. hanccine vitam ego parsi perdere?
Nec in acie Aquitanica, aut Italica, aut Saxonica occubui?
Haccine causa ego eram tantopere cupidus redeundi domum?
Cui quanto fuerat praestabilius, ubivis gentium

Agere aetatem: aut servitium subire Longobardicum:
Quam huc redire, atque haec ita esse resciscere.
LV. Obsecro, mi Talande: quid ortum turbarum est domi? TA. audies.
CA. Nam nos omnes, quibus est alicunde aliquis obiectus labor,
Omne quod est interea tempus, priusquam id rescitum est, lucro est.
TA. At sic citius, qui te expedias his aerumnis, reperias.
CA. Incertus sum, quid agam: praeter spem hoc mihi contigit.
Ita sum irritatus, ut animum ad cogitandum nesciam
Instituere LV quid actum est? CA. Ludeberte, ego prae iracundia
Non sum apud me. LV. quamobrem? CA. ego ille Pipini sum filius,
Martelli nepos, rex Carolus, qui vici Saxones,
Hunnos contudi, superavi Auares virtute bellica?
Hem cui te, et quae habes concredas: hem cui imponas regium
Diadema: istuc ut viderem, ut ferrem has contumelias?
Prius vitam perdam, quam non hoc ulciscar malum. TA. nae ego
Inuitus tibi ista dixi. Sed pietas facere hoc iubet.
Nam vir nullus est, quin sit malus, qui reticet subdole,
Si quid peruerse fieri videt. CA. heu heu, perdis me tuis
Dictis. TA. imo te seruo, et servatum volo. nam scio,
Quanti tu illam facias CA. quanti faciam? gestio dari
Hanc mihi in conspectum mulierem, sua culpa, ut sciat,
Lenem regem illum, factum nunc esse acerrimum. TA. scio.
frisc6\frisc264
Quae tua sit facilitas: qui amor erga illam. nam quae nunc ita
Tecum iratus tute cogitas: egon illam? quae me ita?
Quae alios? quae sic? sine modo, mori me malim: iam sentiet,
Qui vir sim. haec verba, me hercule una falsa lacrimulae guttula,
Quam terendo oculos misere vix vi maligna expresserit,
Restinguet: et ultro tete accusabis, et ultro ei dabis
Supplicium. CA. o facinus indignum: quemquam animo tam futili
Aut leni putas, qui hoc fer at inultum? TA. nolim me hercule.
Atque ideo hortor, admoneo, rogo: caveas tibi: ne idem
Experiare, quod Mithridates a sua olim Laodice.
CA. Istuc, si vivo, cavebo satis nam famulis nunc domi
Edicam omnibus, obtorto ut collo trahant, atque in vada
Iulae amnis demergant. LV. quem hominem? CA reginam, uxorem meam.
LV. Obsecro, quid ea admisit? CA. ah pudet eloqui: pudet hercule,
Et piget. sed quid sto? quid cesso intro irrumpere, atque ubi
Quemquam inspexero, sive ancillam, sive seruum, occidere in aedibus?
Eo. LV. nisi aliud me vis amplius, ibo salutatum lares,
Et vota solutum in sacello hoc proximo. CA. i sane, ut lubet:
Vos sequimini me huc intro serui, manipulares mei.

ACTUS SECUNDI Scena IIII. Talandus.

ABiit uterque: ego solus adsto: quid agam?
Nisi dum regina hoc exedit: modo quod ei
Intrivi: et hae crescunt turbae: interim aliquo
Abeam, meque reficiam: nam diuturna inedia
Me propemodum confecit diebus proximis:
Neque ego ante unquam in vita esurivi fortius.
Stomachus etiamnum latrat, viscera murmurant,
Intestina crepant. quod erit mihi bellissimum,
Antiqua recolam: et hunc diem genio dabo,
Et Veneri et deliciis: et certe sic agam.
Nunc Benzelonem accersam: qui hodie prandium
Mihi apparet. nam annum illo caruisse videor.
Heus nemon huc prodit? abi Conceline, et huc
Adduce Benzelonem parasitum ocius:
Dic in popina me conveniat proxima.

ACTUS SECUNDI Scena V. Hildegardis, Ludobertus.

PRoh Deum et hominum fidem, Ludoberte, quid narras? LV. dictum puta.
HI. Itane tandem ut Rex tam in brevi spatio omnem eiecerit [(transcriber); sic: eicerit]
De me animum? LV. omnem prorsus. HI. me miseram: quodnam ob facinus? quid ego
Tantum sceleris admisi? LV. id nescio. nam scitanti mihi
Ne verbulum quidem respondit Rex: sed ira concitus,
Aedes perrupit: caedem prius interminatus omnibus.
HI. Hei mihi, quid audio? LV. quin etiam famulis edixit serio,
Ut obtorto collo te abripiant, atque in amnem hinc auferant.
HI. O Caelites: hine exspectati reditus: hine triumphi erant?
Haeccine trophaea, quae denuntiavit Eberthalius mihi?
Haccine causa tot vota solui? tot donis altaria
Cumulavi? an poenam ut capitis luerem immerito? LV.
hera, scio ego, quam grave hoc
Sit tibi, cui fit. Verum, mihi credas, ego non minus aegre
fero:

Qui quamobrem hoc supplicium luas, nescio: nec rationem satis
Capio: nisi quod tibi ex animo condoleo. HI. non dubito. LV. utinam.
Profecto meliore, adveniens modo, te exhilarassem nuntio.
HI. At nisi te sors ipsa in sacellum hoc, ubi iam divinae rei
Operam dabam, mirando casu detulisset; ego in manus
Irati Regis incidissem infelix. LV. non dubium est mihi.
Adeo properabat ille te cum familia omni perdere.
HI. Ah me miseram, quis optimum virum eo potuit impellere?
Aut quis cum illo prior me sermonem ullum contulit? cedo.
LV. Ego praeter unum vidi neminem. HI. quisnam fuit obsecro?
LV. Illum cum meditata querimonia ivisse ad Regem scio:
Verum quid dixerit, haud scio. nam solus cum solo astitit:
Ego remotus. HI. quis homo? LV. frater Regis. HI. Talandus? LV. haud alius.
HI. Heu heu malo meo isthic [Reg: istic] hodie compositis mendaciis,
Audaciae columen, consutis sycophantiis et dolis,
Praevertit Carolum Regem, Dominum meum. LV. sic autumo.
HI. At ego tam scio, quam me vivere, LV. miseret profecto me tui.

HI. Ah, ah, quid egi? cur dimisi? cur non in custodia
Detinui? hei mihi, animus me deficit: animo meo male est.
LV. Hera, lacrimas mitte: ac potius, quod ad hanc rem
opus est, porro consule.
HI. Quid consulam? quid agam? quod remedium inveniam iracundiae?
Loquarne? incendam: taceam? instigem: pungam [(transcriber); sic: pungem] ? laterem lavem.
LV. Quod consultissimum videtur, Regina, id facias velim.
HI. Quidnam? LV. aliquo aufugias: teque occultes per aliquot dies:
Dum consilescunt hae turbae, et Regis commitescit animus.
HI. Ita me facerem certissimum est. LV. veruntamen hera mea optima,
De me quicquid erit: ibo ad Regem. nam nolo mehercule,
Ex me te rescivisse resciscat quisquam. HI. fac ut lubet.
LV. Quicquid in illo reconciliando potero: id faciam hera, lubens.
Tu vero, quisquis [Reg: quicquid] sors feret: id omne aequo animo feres.

ACTUS SECUNDI Scena VI. Hildegardis, Rosina.

ILlic abiit: Deum immorialem: quonam incomitata fugiam?
Quo sola nunc me recipiam? ubi insistam misera, aerumnosa, inops:
RO. Durare hic intus nequeo: ita Rex modo tumultuans venit in domum:
Quosque obuios sternit, tundit, rapit: flagris pene ad necem
Multat: neque quid se dignum, quidue indignum, quicquam pensi habet.
HI. Sed eccam mihi Rosinam commode obuiam. RO. credo illum ego
Talando sic iratum, cuius flagitium forte et scelus
Rescivit aliqua: nunc ibo, ut visam, ubi Regina sit quod e
Sacello nondum rediit. HI. hem Rosina. RO. ellam: adsum hera. quid iubes?
HI. Conuasa intus, quae habeo, optima, et te me cum conicito in pedes.
RO. Quamobrem? HI. quia sic facto opus est. nam nisi fugiamus ocius:
Vitam ego meam vitiosa non emam nuce, RO. obsecro quid rei est?

HI. Vitae insidiantur nostrae. RO. quis? HI. vir optimus, et vir pessimus.
RO. Qui pessimus et vir optimus? HI. Rex Carolus, vir optimus,
Talandus pessimus. RO. quid ais? an ille culpam flagitii
Non deprecatus est? HI. imo ne venit huc quidem scelus.
RO. At ille se venturum, et ad omnia descen surum dixerat.
HI. At ille Regi occurrit, me praevortit: probi et propudii
Falso insimulavit. RO. eheu me miseram; quid ego ex te audio?
HI. Nunc nisi celeriter profugero, vix effugiam infortunium.
Quare properato opus est mihi. RO. quid vis faciam? HI. quod iusseram.
Abi, fer huc argentum, aurum, gemmas, ac dudum redi. RO. abeo.
HI, Sic apparata sum ad fugam, ut videtis. egomet mihi comes,
Calator, eques, satelles, apparitor: egomet mihi fero,
Quod usus est. o misericors (Dimeter)
Deus: tu quem vis cofidentem facile tuis dictis facis:
Eundem, si vis, ex confidente diffidentem facis.
Da mihi, ne in hoc tristi casu succumbam tantis miseriis.
RO. Quicquid prehendere potui, id huic vidulo indidi, atque ad te affero.
HI. Limen superum in ferumque salue: simul extremum vale.

Hunc hodie postremum extollo mea domo Aquisgrani pedem:
Usus, fructus, victus, cultus nunc istarum aedium mihi
Interfectus, alienatus, peremptus est. RO. cura te hera
Amabo. siccine immunda? HI. ah fortunas immundas decet
Squalorem consequi. Sed dum properamus: in mentem venit
Adelindis germanae: quae ubi rescierit meas has miserias,
Dolori succumbet. RO. neque id mirum. HI. quod igitur optimum est:
Te maximopere oro. RO. quid est? faciam lubenti animo, o hera,
Et quae te velle arbitrabor, ea expetam: volo esse, ut me voles:
Quin imperas. HI. velim, ut pauca ad sororem Adelindim deferas,
Eique infortunium hoc denunties. RO. quamquam te inuita, hera,
Carebo: animum inducam tamen. HI. Sed nostin viam, quae ferat
In arcem Caldariensium? RO. quidni noverim, hera: quippe ea
Arx non procul abest a Podmana arce: ubi sedes mihi patria est:
Et in arce, proxima huic loco, facile comites invenero.
HI. Ibis igitur. RO. Ibo: sed quid Adelindi sorori perferam?

HI. Nihil, nisi ut his ereptam me malis in tuto collocet:
Ego interim apud hunc Regulum, vicinum nostrum, quasi latens,
Reditum tuum exspectabo. RO. sat habeo: vale. HI. bene ambula.

ACTUS TERTII.

Scena I. Benzelo, Parasitus.

HOc vivitur nunc more morum pessimo,
Si quis sit pauper, atque haud malus, ut ceteri,
Nequam aestimarier solet: dives est,
Et malus, is frugi habetur nunc cliens:
Qui neque leges, neque aequum, neque bonum colunt,
Patronos sollicitos habent: qui foenore,
Periuriis, vi, rem locupletarunt suam,
Illi nunc primis insident subselliis.
Nam uti quique sunt magni et potentes, hunc habent
Morem: volunt amicos sibi esse plurimos:
Boni an mali sint, id nequaquam quaeritant:
Res quaeritur magis, quam amicorum fides.
Huius rei coniecturam de me capio.
Nam si vir bonus essem, si doctus Philosophus,
Si clarus Orator, si vates elegans:
Prius fame periissem, quam semunciam
Favoris apud Talandum hunc reperissem [Reg: repperissem] . id scio.

Nunc quia duas artes profiteor, quas ei
Novi acceptissimas; in magna gratia,
In magno sum numero apud istum Principem.
Eas, propter paucos quosdam ordinis mei
Socios et collegas, quos hic novi, proferam.
Una est lenonia, quam multis exercui
Annis: altera parasitica, quam aeque calleo.
Nam meus herus ita magnus moechus mulierum est:
Ut neminem fuisse, nec fore creduim,
Tum vero sectator popinae maximus.
Nam illic homo homines non alit, sed educat:
Saliares cenas dat: ita mensas exstruit:
Tantasque concinnat strues patinarias,
Ut standum sit tibi: si quid de sum mo petas.
Is quia nunc me accersit, sibi ut conuiva sim,
Nefas duxi hoc illi officium ne gare: cui
De media nocte sic seruire haud abnuam.
Nam omnes inimicitias pluris non aestimo:
Quam mensa inanis nunc si apponatur mihi:
Infamia perire malo, quam fame.
Vah ridiculos Philo sophos, de summo bono
Qui disserunt: et interim quod potitent,
Aut quod edant, non habent: mihi sententia alia est.
Ego summum esse bonum iudico: alienum cibum
Arrodere, et aliena quadra vivere.
Hoc, qui foris non credit: is esuriat domi.
Sed comprimenda mihi vox atque oratio:
Ipse egreditur meus Dictator Patinarius.

ACTUS TERTII. Scena II. Talandus, Benzelo.

PArasitus otiose cessat, prandium corrumpitur,
Sed eccum. BE. simulabo, quasi per totam urbem ipsum quaesiverim.
Age [(printer); sic: Ager] si quid agis. Di immortales, ubi conveniam nunc herum
Meum Talandum? quem per omnem urbem defessus sum quaerere:
Per ganeas, per lustra, per popinas in toto foro:
In omni gymnasio, per myropolia TA. Benzelo. BE. quis homo est,
Qui revocat? TA. ego sum. BE. O commoditas mea. TA. saluus sis Benzelo.
Be. Salue opportunitas mea, quam nunc post sextum mensem lubens
Video. sed ubi Dominus meus interim delituit tamdiu:
Quod nusquam prodiit? TA. ubi minime cupiebam. BE. ubinam igitur?
TA. Dicam post intus, ubi plus otii erit. nam ad hoc narrandum hodie
Vacuum esse me oportet. sed tu unde venis tam tarde? cedo,
BE. Quidam meorum curialium remoratus est: cui

Hodie aduocatus causam dixi capitalem clientulo.
Di perdant illum, qui mihi hunc diem corrumpit, ut adeo
Tarde adsim e curia. TA. Decuria forte volebas dicere.
BE. Sive decuria, sive e curia, parum interesse iudico.
TA. Qua tu ades e curia: qui in nullum unquam senatum veneris?
BE. Vah, qui istuc audes dicere: qui Dictaturam te cum gero
Per annos integros decem? TA. quam Dictaturam Benzelo?
BE. Ubi ego coquis, meretricibus, et scortis, tu parasito imperas.
Nam mihi popina, non popina eat, sed curia. TA. qui curia?
BE. Quia ibi consul mihi condus, praetor promus est. TA. intelligo.
BE. Doctores, coctores; qui iura proferunt in lancibus
Et patinis. ibi ego capitalis triumvir, accuso capitis
Gallinas, anseres, boves, oves, lotum altilium gregem.
Ibi culpa, pulpa: poena, cena: codex, lodex [Reg: lodix] : fabula,
Pabula: supellex, pelex: fiscus, discus: iam me deficit
Spiritus. TA. egregiam mihi profecto memoras curiam. BE. ut placet?
TA. perplacet. BE. in hac ego malim consenescere, quam in Regis foro:
Ubi obsurdescendum clamoribus, tabescendum inedia.
TA. Et ego tecum una perpetuam in eadem aetatem agere: modo

Nunc liceat, Benzelo. BE. quid prohibet? TA. eundum est hodie in proelium.
BE. Quod proelium? cedo. TA. ubi imperator, apparator: lanx, phalanx:
Ubi signum pugnae militibus dant tibia tibicinae:
Ubi proelii locus, focus: fossa, ossa: lances, lanceae,
Cristae, cistae: acies, facies: bella, labella: spicula, pocula:
Vagina, lagena: spolia, dolia: scutum, scortum: proelia,
Prandia: stratagemata, tragemata numquid placet hoc proelium?
BE. Imo optime: modo hostem aggrediamur. TA. iam fiet illico.
Sed numquid forte novi? BE. nihil, nisi quod milites domum.
A legione remissos vidi plenis ire viis. TA. quid ferunt?
BE. Iumenta secum ducunt plurima. TA. quid tum? BE. simul arma referunt.
TA. Quid mihi cum armis? quid cum iumentis? BE. pueros, virgines,
Et novicias puellas ductitant. TA. haec merx mihi placet.
BE. Tum meretricum numerus, Talande, tantus es: quantum expetas.
Hoc adeo veni, ut nuntiem tibi. TA. nimis factum bene.
Sed nullamne ex illis vidisti virginem, ego quam depeream?
BE. Imo vidi unam auratam, ornatam, ut lepide, ut concinne, ut nove?

TA. Beas me Benzelo - nam hodie genio meo multa faciam
Bona, tuo auspicio: tua ope et opera, HB. Sic faciundum censeo.
Nam iuvenis cum sis, te dum solidae vires, sanguis integer,
Voluptati, et vino operam convenit dare: olim cum senex
Fueris, et te horum ceperit satietas, tunc in ocium
Te colloces: teque ad pietatem componas. TA. dicis cate
Et dicis lepide, Benzelo. BE. quid ni dicam? offa me monet.
TA. Atqui una haec concio magis mihi placet, quam Ludoberti decem.
BE. Senectus et maeror sponte sua veniunt: frontem exporrige,
Dum licet. TA. ausculto. BE. tempus reliquum appone lucro: qui crastinum
Metuit, nunquam vivit hodie. TA. sane istuc facio, et suavia
Habeo praesentia. nam frater dissimili studio est Carolus.
Ego hanc clementem vitam, atque ocium secutus sum hactenus:
Et, quod fortunatum putant, uxorem nunquam habui. BE. scio,
Quae propria foret, sed usurarias quam plurimas, TA. in his
Me oblecto: quod praesens et suave est: solum id est carum mihi.

Ille autem contra, haec omnia: sub dio vitam agere: patriae
Fines tueri: militiam sequi: equitare, aut venarier:
Semper parce se habere ac duriter. BE. fratris tui me quidem
Pudet et piget. nam mihi crede, nimium inter vos, nimium interest.
Tu, quantus quantus es, Talande, nil nisi sapientia es:
Ille rudis, iners, futilis, ignarus huius vitae, somnium,
TA. Euge Benzelo: dono te ob hoc dictum duobus Francicis.
BE. Di te seruent, bonorum custos, decus inopum, salus mea,
Amoris deliciae. nun quid palpum obtrudo homini sic satis?
Ta. Quid agis? BE. virum te maximum et optimum hic astare conspicor.
Numquid aliud? Ta. intro ut abeas, et mecum una prandeas. BE. eo.

ACTUS TERTII. Scena III. Carolus, Ludobertus.

QUanto in pectore meo hanc rem voluto magis Ludoberte,
Tanto mihi aegritudo in animo augescit magis quotidie.

Ad hunc modum mihi verba data: sic perturbatam familiam.
Tum vero uxor, vitio, stupro, dedecore plena, me enecat.
LV. Haud mirum est, domine: si modo vera sunt, quae dicta sunt tibi.
CA. Ah veriora, quam velim. Nam ut liceat obliviscier,
Iam depacisci morte cupio: tu conicito ceterum,
Quid ego ex hac miseria capiam. LV. plus quam te capere convenit.
Nam qui alios casus pertulisti fortiter: nunc minus malum
Tam acerbo fers animo. CA. o mi Ludoberte, domestica mala gravius
Afficiunt, quam extera. LV. siquidem tam iniquo accipiantur animo.
CA. Semper tu memineris, tunicam propiorem esse ipso pallio.
LV. Scio: sed velim tamen, ne quid in hac re tam grandi, temere agas:
Neu frustra te excrucies: neu falso suspectam habeas coniugem.
Sapientem omnia magis ratione, quam ira aut odio agere decet.
Haud facile animus verum peruidet, ubi illa officiunt iudici.
CA. Eho, numnam dubitas, me absente corruptam esse coniugem?
LV. Dubito certe, et perquam vehementer. CA. at quamobrem? LV. quia tuam

Uxorem istarum esse operarum, nemo unquam credidit: novum hoc
Et inauditum crimen si percrebrescat [(transcriber); sic: percrebescat] : omnes aulici,
Omnes cives, noti, ignoti, incolae, advenae, fictum esse credent.
CA. At multae opiniones concurrunt, Ludoberte, quae mihi
Animum exaugent: locus, occasio, vir peregre absens. mulier domi
Relicta: res ipsa loquitur; ipsa in medio est: Talandus hanc
Praeterea rem novit: abi, interroga, seduce, quaere rem.
LV. At tu, quod pace tua dictum volo, nimium isti homini es credulus.
CA. At eum fidelem esse mihi invenio, cum egomet mecum cogito.
LV. Certe, quod dicendum hic sit, vidi ego illum semper perdite
Circumferre oculos, et quasque obseruare mulieres obuias.
CA. Quid tum postea? LV. quid enim? suos profecto, Dive Carole,
Domitos habere oportet oculos et manus: si quis velit
Perhiberi se probum. CA. Sic est. Sed me interim certum facit,
Ut ei credam, pallor, inedia, macies, carcer, captivitas:
Tum quia viro semper plus credier debet, quam feminae.
LV. At tantam in illam, quae sit mulier, cadere audaciam,

Non fit mihi verisimile. CA. at mihi, qui mores mulierum probe
Exploravi, probe cognovi. Nam neque eques quisquam. neque pedes,
Tanta est audacia: qui faciat [(transcriber); sic: factat] aeque confidenter, atque
Audacter, quam quae mulieres faciunt. Haec confidentia
Rosimundam amore adolescentis male prurientem perpulit,
Ut Alboinum regem nocturnis insidiis tolleret.
Hac freta audacia Fredegundis Chilpericum Franciae
Regem, maritum occidit: Sigisberto privigno suo
Letiferum exhibuit poculum: haec muliebris fraudulentia
Brunhildin compulit: ut duos fratres, ambo nepotes suos,
Ad arma concitarit mutua! donec alter alterum
Occideret: quod reliquum fecerat armorum et belli furor,
Id ipsamet avia veneno sustulit: an quicquam muliere
Peius, audacius? LV. ita isthaec esse, ut dicis, teneo memoriter:
Veruntamen omnes aestimare eodem precio, aut omnibus
Eundem, propter paucas esse, iniquum prorsus arbitror:
Praesertim ubi aetas grandiuscula et senectus advenit.
CA. Quid aetas, quid senectus in lupo immutat, praeter pilos?
Vitia mulierum cum annis crescunt: in viro senium parit

Constantiam et fidem: in muliere levitatem et periuria.
Nihil tam mobile est, quam feminae voluntas: tam vagum
Nihil nihil tam positum in lubrico, quam muliebris animus.
Quot veterum matrimoniorum facta repudia novimus?
Quam multae, quos amaverunt in adolescentia sua,
Post in communi deseruere senectute? quoties, Deus
Bone, anile vidimus divortium? quam multarum mulierum
Notus amor notiore odio mutatus est? LV. novi hoc idem:
Et ut dicis, ita animum induco meum. sed tamen nihilominus
Idem me vellicat adhuc semper scrupulus. CA. qui scrupulus?
LV. Heram reginam falsi apud te insimulatam esse propudii.
CA. Sine eximam tibi istum scrupulum. LV. qui poteris? CA. facillime [(transcriber); sic: facilime] .
Nam nisi tam audacis facinoris sibi esset conscia, nunc meum
Conspectum haudquaquam fugeret. ac nisi ego fuissem incogitans,
Iram omnem dissimulassem, dum comprehendissem ipsam adulteram:
Priusquam quoquam tetulisset pedem: sic fecissem optime.
Nunc autem ubi scelerosam inveniam? aut ubi quaeram? quanam viae

Insistam? LV. cave, quaeso, ne plus irae, quam famae consulas:
Neu plus valeant peccata aliorum apud te, quam tua dignitas.
CA. Tantamne contumeliam ut feram inultam? non possum pati.
LV. Semper ii laudem invenerunt, qui fortiter domesticos
Casus tulerunt: ut Iacobus, ut Davides, ut alii
Similes fecere. CA. invenerint sane: mea sic sententia est.
LV. Nihil me vis aliud? CA. nihil. LV. eo domum, ut salutem familiam.

ACTUS TERTII Scena IIII. Talandus, Benzelo, Carolus.

FAc ita, ut iussi, Benzelo; cenam appara: et lectulos iube
Sterni: tum scorta adduci glabra, et tuam una filiam,
Molliculam et forma lepida puellam; ego mox revertero.
Nam nimis misere cupio hunc diem in laetitia degere.
BE. Dictum ac factum puta. TA. nunc, quando omnium rerum satur

Sum, provisam, quomodo meae technae processerint:
Quid agat Hildegardis: iamne poenas soluerit viro.
Sed videon Regem? solus est: nescio, quid secum murmurat?
CA. Me miserum Regem, multoque maxime miserabilem;
Cui, cum ab ortu Solis, ad occasum, omnia domita victaque
Armis pareant: domi ocium atque divitiae affluant:
Quae quidam mortales prima putant: fuerunt hic tamen,
Qui me, remque meam obstinatis animis irent perditum
Scilicet hi triumphi sunt: quos refero a victis hostibus?
TA. Compellabo. CA. sed eccum germanum mihi commode obuium.
TA. Quo loco sunt res nostrae, frater mi Carole? CA. pessimo.
TA. Quid ita? CA. quia me uxoris discruciat meae negotium:
Et quod eam non habeam, sicut iam cupio habere in domo.
TA. Praeter aetatem et virtutem timidus es, Rex Carole.
Idne pudet? quia adulteram domi tuae tecum non habes?
CA. Pudet hercle et piget me maxime. TA. eho num nam abesse eam,
Id dolet tibi? CA. dolet vero. TA. quamobrem? CA. vah satin
Sanus es, qui istuc Togas? TA. itane cordi tibi adultera est?

CA. Tibi cordi est, qui nunc Patronus ei es. TA. egon patronus siem?
CA. Quippe qui gaudes abesse. TA. annon multo consultius
Est, ubivis gentium esse, quam tibi sic illudere?
Nam tibi Dei virtute, propter divitias tuas,
Aliam dotatam licebit genere summo ducere:
Dummodo oblatratricem nolis in domum intromittere.
CA. Non hoc iam ago: sed illam adesse malim: ut poenas det mihi.
TA. Eho, num nam illa abiit? CA. abiit, evasit, erupit. TA. Deum
Immortalem, erupit? CA. Sic. TA. quonam? CA. hac illac, ego nescio.
TA. Male cum sit sibi conscia, ideo conspectum fugit tuum
Sed cur tu cessasti illam, priusquam aufugeret, persequi?
CA. Credo ego prius illam fugisse, quam huc ego venerim. TA. male
Quippe conscia. Sed ubi sit diu celari non polest.
CA. Quid nunc author [Orig: auctor] es, ut agam: quo hanc maestitiam a me segregem?
TA. Si placet: adeamus vicinum hunc Regulum, animi gratia.
CA. Placet: eamus. pueri, insternite equos, atque huc adducite.
Quo tu abis? TA. est, quod mandem huic puero negotium:
Mox adero. CA. Tu Eberthali, reginam matrem obserua: domum
Custodi: partibus nostris fungere: ego ad huc vicinum eo.

TA, Tu Conceline, Benzilonem nunc adesse mihi, iube illico,
Ne qua in mora sit mihi: si quid eum voluero. quid stas? abi.
Nunc ad te redeo. CA. Si placet, eamus hac. TA. lubet: i prae sequar.

ACTUS TERTII Scena V. Hildegardis, Carolus, Talandus.

SI quid homini miseriarum est, quo miserescat: miser animo est.
Id ego nunc experior: cui multa in unum confluunt locum,
Aerumna, exilium, solitudo, hostis, crux, terror et pavor:
Quae mentem perturbant; neque ubi meas spes apte collocem,
Habeo usquam munitum locum: neque de sorore mea audio:
Neque Rosina huc revertitur: neque ad Regem mihi reditus
Patet: neque hospitium sat commodum neque sat tutum obtigit.
Nunc exeo huc, ut alicubi Rosinam reducem conspicer.
CA. Adeon rem rediisse, ut quae mihi carior oculis nuper fuit,

Eam nunc cane peius et angue oderim, ubi in mentem eius mihi venit?
HI. Itan ab illo divelli, quem unum exoptavi mihi virum.
Quo cum perpetuam aetatem degerem? CA. discrucior animi: ehem
Tantum mihi mali obici de improviso, ut neque quid agam,
Neque quid de me faciam, certum sit. TA. conquiesce: ex his malis
Exspediet te, quam minime speras, fortuna. CA. nihil pectore
Consilii consistit: animus dolore obstupuit. TA. sustine
Et vince animum, qui vicisti tot hostes aduersarios.
HI. Sunt multa quidem, quae me misere agitant: sed hoc mihi maxime
Dolet, ea, quae a Talando sunt facta, infecta esse scilicet:
Quae neque sunt facta, neque ego in me admisi, illorum ream me agi.
Haec rex meus ignorat: mendaciis deceptus et dolis.
At non ignorat idem vindex Deus: qui falli non potest.
CA. Quae isthaec mulier, obsecro Talande? TA. ipsa
est: lupus est in fabula.
HI. Perii: imprudens a Rege visa sum: quae mala sors obtulit?
CA. Lorarii. satellites, ubi estis vos? HI. perii, occidi:
Nisi quadrigas Eliae conscendero: quibus in caelum fuit
Subuectus: infortunium non effugero. CA. Lorarii.
Hanc vitii et probri plenam feminam hinc e conspectu meo

Abripite. HI. ab mi Rex, mi vir, obsecro te, miserere inopis mei.
CA. Vir ego tuus sim? ne me appella falsa falso nomine.
HI. Quid ego feci? quapropter isthaec dicta dicantur mihi?
CA. Id tute noveris. tu te ipsam interroga, venefica.
HI. Deum testem invoco, quod falsi apud te accusor criminis
CA. Non mihi placent, qui se prius purgant, quam eos quisquam arguat.
HI. At ego liquido iurare possum: ut extra te unum mihi virum:
Nemo mortalis corpus corpore contigit. CA. vera haec velim.
HI. Vera loquor: sed nec quisquam: quia iuranti non vis credere.
CA. Mulier es: audacter iuras. HI. quae non deliquit, eam decet
Confidenter, et animose, et audacter pro se loqui. CA. nimis
Audacter. HI. ut pudicam decet. TA. in verbis, non factis probat.
HI. Falso propudii insimulat, qui pudicitiam attentat meam.
TA Quid hoc? vin tu auscultare mulieri, tanquam aliquis Sarmata?
Quin tu igitur inter ancillas una opera tibi pensum dari
Iubes. HI. Deus, innocentiae meae testis, te puniet.
TA. Vide, ut scelesta sola secum murmurat. CA. Lorarii.

HI: obsecro, verbum unum audi. CA. nequiquam oras: non audio.
HI. At unum verbum. CA. surdus sum. Lorarii: satellites,
Inicite manicas huic veneficae; collum constringite:
HI. Me miseram. CA. in syluam educite. HI. perii. CA. rapite: eruite oculos.
HI. Interii. CA. ereptos ad me ferte. HI. vae miserae mihi, vae mihi.
CA. Talande, cura, ut haec fiant; ego huc intro me recipiam.
Nam propudiosam istam diutius ante oculos ferre nequeo

ACTUS TERTII. Scena VI. Talandus, Benzelo.

PER Deos ego, atque homines vobis edico, uti meum
Imperium sapienter habeatis curae, quaeque imperat
Rex, quaeque imperavit, faciatis: nisi vos satis diu
Vixisse arbitramini: rapite, oculos illi exeludite.
Quid statis? iam sublimem raptam esse oportuit; irruite.
Sed ubi Benzelo: BE. iamdudum hic stat propter fortem virum
Atque fortunatum, et forma regia, tum strenuum
Bellatorem, ubi pugnandum scaphis (scyphis volebam ei

Dicere) Carolus imperator haud est consimilis tui
Apparator; nec suas aequiparare queat ad tuas
Vir tutes. TA. cuius ego legionem difflarem spiritu:
Non aliter ac ventus, qui muros subruit Pampilonios.
BE. Ego periuriorem hoc homine vidi neminem: neque
Gloriarum pleniorem. TA. ubi es? BE. ibi, ubi tu esse me iubes.
TA. Pulchre aduortis et facete animum tuum, ad animum meum.
BE. Ego novi omnes temporum articulos: novi quid frons velit,
Quid oculi loquantur: quid nutus. TA. hem Benzelo, sic places.
BE. Novisse tuos me mores, Talande, meditate decet.
TA. Quaeso, quid de me homines praedicant? EB. quid praedicent? nisi
Te unum in terra vivere, fama et factis invictissmis.
TA. Non possum pati, quin tibi caput demulceam. Sine
Faciam tibi aliquid boni pro isthac re, Benzelo, ac lubens.
BE. Quin imo, plerique sic statuunt, diadema regium
Nulli hominum potius, quam tibi competere. TA. quid mihi competat?
Quin tu istuc scias velim, me, si voluissem Carolo
Regni gloriam praeripere, unum potuisse. BE. sic credo hercule.
TA. Nam ut primum pater Pipinus e vita decesserat:
Totius regni proceres ad me coronam deferunt:
Orant supplices, ut consulam saluti publicae:
Et perturbati regni negotia in me transferam.

BE. Hoc purum putum est mendacium. Sed, pace quod tua
Dictum volo; male abs te factum iudico. TA. cur mi Benzelo?
BE. Quia dum tu coronam defers alteri, et te negligis,
Res simul negligitur publica. TA. istuc audio sic queri
Omnes optimates? quibus imperii huius curae est salus.
Nam me amari ab illis certo scio. BE. et ab omnibus quidem
Curialibus, condis, promis, collegis meis; tuis
Vero inprimis legionariis, tribunis anserum,
Legatis, lixis, cuppediariis: ut pol satis
Mirari haud queam: quibus artibus favorem hunc omnium
Conciliaveris [(transcriber); sic: Concilaveris] . TA. quibus artibus? dando, obsequendo,
Largiendo. nam dum studeo singulis placere:
Facile omnes perferre: coepi his una me dedere: cum quibus
Vivebam: studiis eorum obsequi. BE. ita est, et mea quidem
Sapienter factum sententia. TA. nulli me praefero:
Neque culpanda culpo, neque laudanda laudo. BE. ita me Ceres,
Bacchus, Venus et Vesta ament, ut te ausculto, Talande, sedulo
Ac lubens. TA. tum mores in mensa didici aulicos.
Non sum disputator: non sum oblocutor alteri:
Non praeripio pulpamentum: non praeverto poculum.
Nam haeres solae hodie spectantur ab aulicis: ut tutius
Nonnulli in Deum, quam in hos mores peccari iudicent.

BE. Hoc illud opus virtutis, tacenda cum silentio
Dissimulare: mores ad venustatem componere.
TA. Veruntamen orationis iustam partem persequi,
Ubi opus est possum: possum et tacere itidem partem meam:
Cum aliena est oratio: apud graves, gravis sum: apud leves,
Sum levis: denique ut homo est, ita morem illi gero. BE. Dii caelites,
Istuc est sapere: qui, ubicunque opus, animum possis flectere
TA. Tum negotiis amicorum intentus, mea negligo,
Nihil ulli denego. BE. ubi eundum ad prandia et conuivia;
Hanc tu certe laudem apud omnes invenisti, haud iniuria:
Ac non quia ades praesens dico hoc. nam ex eorum non sum grege:
Qui aliud clausum in pectore: aliud promptum in lingua habent. TA. scio,
Qui vir sis: neque unquam aliter, atque es, animum induxi meum.
Sed scin tu Benzelo, quid ego te nunc velim? BE. non hercule,
Sed sciam, ubi dixeris. TA. hodie, volo, ut eas mecum in proelium.
BE. At ego vellem, hodie ires una mecum in curiam. TA. volo.
Nam tua mihi curia placet. BE. placet et tuum mihi proelium.
TA. Certe hoc bene cum mihi successerit negotium: volo

Tecum proeliariusque ad diurnam stellam crastinam:
Nec surgemus quoquam: donec a me erit signum datum.
BE. O Imperatorem probum, Regem hunc factum oportuit.
Sed quis hic est. qui gradum huc feri tam celerem? TA.
Eberthalius hic quidem est.
Cedamus intro in curiam: adstitisse ne nos sentiat,
ACTUS TERTII. Scena VII.
Eberthalius.
Senarii.
MEditatus egomet mecum sum multis modis:
Et ita esse reor: non esse quemquam, neque fore
Mortalium: cui non a vitae exordio
Mala obtingant quam plurima, et maximis quidem
Maxima. velut huic Regi Francorum Carolo,
Domino meo: cui tot aduersae res accidunt:
Ut mirer, quomodo eas aequo animo perfer at:
Nisi Deus illi supponat manum suam.
Tot aerumnas haud quaquam possit perpeti.
Foris bella faciunt ei Saxones, et Auares,
Hunni, Angrivarii, Chumani, Bructeri:
Novique passim exsistunt motus bellici,
Domi Hildegardis Regina probri et propudii
Insimulatur, domo eicitur, neci datur,
Nunc matrem Caroli Bertham vis detinet

Morbi gravissimi. nam postquam hunc exitum
Reginae audivit Hildegardis: illico
Conicitur ipsa in morbum ex aegritudine.
Heri neminem voluit nostrum intro admittere.
Talandus interim genio indulget suo:
Haud cogitans, in quas miserias optimam
Reginam Hildegardim suis technis coniecerit.
Sed hi sunt huius aevi mores pessimi:
Impii homines fremunt, insurgunt, perstrepunt.
At cum se vivere putant, maxime ruunt.
Vidi impium florere, ut alnum in vertice
Vogesi: post paulo transibam: nec usquam erat.
Nunc ad Regem eo, ut illum hoc impertiar malo:
Si forte morbus amplior factus siet:
Quod sane nolim, heri causa mei:
Mature consilium rebus capiat suis.

ACTUS QUARTI.

Scena I. Hildegardis, Lorarii.

VAE mihi miserae: vae mihi: quo trahor? quo abripior? quid hoc rei est?
Quid commerui? Sinite me Reginam vestram Lorarii.
LO. Ah Regina Hildegardi, nulla nostra hic culpa est, per Iovem,
Quando imperata facimus: quibus refragari nefas.
HI At nihil admisi sceleris. LO. eo peribis certe honestius

Nam qui per virtutem perit, non interit. HI. ah obsecro vos,
Regios sublinite officioso mendacio. LO. dic quomodo?
HI. Occisam dicue: et interim incolumem quaeso quaeso dimittite.
LO. Scimus nos nostrum officium. nam si Regis Caroli exsequi
Velimus imperium: tibi ereptos oportebit oculos:
Non nos simulare mortem verbis, re ipsa spem vitae dare.
HI. Si omnino obstinatis estis animis; unam hanc rem rogo,
Vosque obtestor per supremi Regis regnum, Lorarii:
Prius occidite: quam exculpatis oculos. mori me satius est,
Quam cruciatus hos perpeti. LO. at gravius est vitam perdere,
Quam oculos. HI. non est: quid enim vita affert commodi, ubi in poenam sibi
Vivitur? a morte nihil est, quod metuam, mali: mors omnium
Aerumnarum requies est: mors extrema rerum linea.
Morte nihil melius in luctu atque miseriis: occidit.
LO. Caedem iniussam perpetrare, nefas maximum. HI.
quod ego volo,
Quod ego iubeo, ego quod misere expeto, id iniussum haud committitur.
LO. Si Deus immortalis te voluit istanc aerumnam exsequi,
Decet id pati animo aequo: si id facias, labor erit tibi levior.

Mala aspera leni ingenio saepe redduntur lenia.
HI. O felicem Hiltebrandum Sueviae Ducem, patrem meum:
Quod fatis iamdudum concessit: ut haec ne persentisceret.
O felicem Regardim, Bavariae Ducem, matrem meam:
Quae in hos miseros casus reservata ad hunc usque diem non fuit.

ACTUS QUARTI. Scena II. Fraedebergius, Rosina, Hildegardis, Lorarii.

O Regem iniquum, o infortunatam Reginam coniugem.
Hanc cine mulierem in huiuscemodi suspicionem criminis
Unquam venire? RO. est factum. FR. et multari suo matrimonio.
RO. Scilicet. FR. et eiectam domo patria exulare [(transcriber); sic: exularc] , nec locum
Habere munitum: in quo spes suas collocet. RO. videlicet.
FR. Non credidissem unquam, tam inhumanum fore Regem Carolum:
Tamque atroci ira percitum in immerentem. RO. neque´ego per Iovem.

Ac proin oro te atque obsecro: ex summis opibus et viribus
Enitere: ut Hildegardis opera et ope conseruetur tua.
FR. Certum est mihi usque illam inuestigando quaerere: quoquo loco,
Quoquo latuerit gentium. neque mihi amnis, neque mons, neque
Mare obsistet. neque calorem, neque frigus metuo: neque hiemem,
Neque grandinem. ventos patiar, laborem sufferam, sitim,
Famem. non concedam, neque quiescam noctu atque interdiu:
Priusquam aut Hildegardin, aut mortem ipsam inuestigavero.
RO. Et mihi res certa est, mi Fraedebergi, eadem tecum perpeti.
Ita nos ambos rogavit Adelindis. Sed iam non procul eo
Loco absumus, unde nuper ab Hildegardi hera digressa sum.
FR. Pergamus igitur, et bonis avibus moliamur hoc iter.
LO. Nunc tu Regina, quando in hanc perducta es solitudinem:
Regis sententiam in te latam fortiter, et imperterrito
Animo sustineas. HI. o aeterne Deus, o misericors Deus,
Fer miserae et innocenti opem mihi: subveni inopi mihi.
RO. Deum immortatem, Fraedebergi: quid ego oculis prospicio meis?

Heram Hildegardim, nescio qui indignissime vinctam trahunt:
Loris ligatam misere ductitant. FR. ubinam, ubinam obsecro?
RO. Huc ad nos recta contendunt via. FR. latrones sunt: age
Tu subsiste hoc loco, atque intra haec arbusta te occulta, mali
Ne quid tibi ab his eveniat praedonibus: ego coniciam in fugam
Hos nebulones, et illam vi summa eripiam. RO. perge ocius,
Ocius obsecro, priusquam vitam illi adimant. FR. in mora haud ero.
LO. Fridoline, tu caput mulier is sic sublime distine:
Primo pupillas transfodiam, post indice digito eruam.
HI. Inuoco te misericors Deus, ut in hac lucta ne deseras:
In te omnis spes sita est mihi: te solum habeo patronum et patrem.
FR. Quid hoc? scelesti, raptores, praedones, fures, sicarii.
Hem vobis, hem tibi. quid restitas? hem vapula miser.
LO. O facinus indignum. HI. obsecro te, quisquis es, da operam mihi:
Nec in immerentem mulierem fieri hanc iniuriam sinas.
FR. Imo et operam dabo: et defendam te, et iam demam vincula:
Nunquam perire te patiar. nam me perire est aequius.

Concedite atque abscedite omnes, de via decedite:
Nec quisquam tam audax sit homo, qui illam minimo attingat digitulo.
LO. Regis dicto audientes sumus: eius iussu hic nunc adsumus.
Quamobrem te nobis magis par est decedere de via.
Nostro aequum est morigeros Regi: eius studio seruire addecet.
FR. Quid tu oblatras mihi? nisi hinc ilicet aufugias, hac lancea
Tuum diminuam tibi caput: ut cum dentibus linguam exspuas.
LO. At obsecro unum verbum audi. FR. non audio: discedite.
LO. Nescis tu, nescis hercule: ut res se habeant huius mulieris.
FR. Immo scio. LO. atqui si scires: in nos haudquaquam iniurius
Esses. FR. iniurius? quo pacto? LO. quia mandata non sinis
NOs exequi. FR. mandata? quaenam? LV. Regis nostri scilicet,
Qui hanc mulierem nobis dedit in manus: oculos effodere ei
Iussit: post effossos referre, sibique tradere serio
Mandavit. hoc nisi fiat, comminatus est necem omnibus. (Catalect.)
FR. At ego vobis edico: ut illic o hinc facessatis scelesti,
Nisi fortasse hunc diem vobis supremum illuxisse cupitis.

Nam latrones et praedones estis: qui ex rapto vivitis.
LO. Non, per Tuisconem, sed regii sumus satellites.
FR. Redite ergo ad Regem vestrum. LO. at quid illi dicemus? cedo.
FR. Quid id mea interest? vobis quod allubescit, dicite.
Duntaxat hinc confestim [(transcriber); sic: constestim] abite. LO. malo quam maximo et tuo,
Et huius abimus. HI. ah mi vir, quisquis es, obsecro te, ne in malum
Voluntarium te imprudenter conicias. FR. quamobrem HI. quia enim hi
Certo sunt regii satellites, quorum violentiae
Et caedibus exposuit me miseram rex Francorum Carolus:
Iccirco tibi cavendum est maxime: ne illi rem deferant.
Nam si hoc permanet ad regem; continuo ille aderit cum manu
Armata: nec prius inuestigare ab sistet: quam reperiat:
Ibi nos omnes una perierimus perpetuo. FR. Si est ita,
Ut dicis: ager evocemus: heus vos, consistite. LO. quid est rei?
FR. Si praedones non estis, neque vos tales iam perhiberier
Vultis: agite, si incolumes dimisero, fidem mihi date,
Quod hanc rem nulli hominum detecturi sitis. quid ringimini?
Quid respectatis vosmet inuicem? LO. fidem tibi dare
Profecto non possumus. FR. ecquid vetat? LO. quia nisi symbolum

Regi afferamus, actum erit de nobis. FR. quodnam symbolum?
LO. Exclusos huius mulieris oculos. FR. hoc vobis symbolum
A me nunquam impetrabitis. LO. nec tu a nobis silentium.
FR. Periistis ergo iam nunc illico. nam servulis meis,
Quos adstare videtis, iam iam ius vitae et necis in vos dabo.
LO. Oh mi vir, sive hic pereamus, sive domi, paululum interest:
Deum testamur, et hanc ipsam, quod nihil iniussi fecimus.
HI. Sic est: itaque te oro, fac, inveni, finge, effice, consule.
Ut salui simus omnes praesidio, ope atque auxilio tuo.
FR. Agite vos, si regi oculos referatis: quid uultis amplius?
LO. Nihil. FR. eripite ergo aut hinc, aut cuicunque, obuio vobis, cani
Oculos, atque ad Regem referte: ut sint vobis vice symboli.
LO. Bene mones: symbolum placet. FR. praestabitis igitur mihi
Silentium et fidem? LO. utrumque. FR. age promittite. LO. en promittimus.
FR. Nunc ite, quo lubet. LO. Fridoline, canem prehende, et sequere ilicet.
Verum est, cuius eram propemodum oblitus, heus tu mi vir. FR. quid est?
LO. Hanc in tuto loco velim constitui. FR. istuc curabitur.

LO. Ne in conspectum Regis aliqua perveniat. FR. hoc cavebitur.
LO. Alio qui nos perpetuo perierimus. FR. et hoc cavebitur.

ACTUS QUARTI Scena III. Fraedebergius, Hildegardis, Rosina.

Edepol nae Hildegardi tibi suppetias in tempore
Attuli. HI. Deus tibi, mi homo, quisquis es, faciat bene.
Nam absque te essem, hodie nunquam Solis ad occasum viverem.
Sed quaeso te, mi vir, unde meum nomen notum est libi?
Aut ubinam locorum tu me vidisti prius? cedo.
FR. Tam ego nomen tuum commemini, quam meum. HI. Sic arbitror.
Sed nomen tuum velim memores. FR. lubens: nomen mihi
Fraedebergio est. HI. laeti profecto nomen ominis:
Deus obiecit te mihi hodie. nam si paululum modo
Cessasses;a actum de me fuerat. FR. Sic ego praevideram.
HI. Obsecro quae via te huc tulit? FR. si dixero tibi: vix mihi
Credes. itaque malo istuc [(transcriber); sic: instuc] e comite iam nunc resciscas mea.
HI. Qua comite? FR. quae me huc adduxit. HI. ubi ea est? FR. sistam huc illico:

Heus Rosina, prodi ex arbustis: ubi latitas? quid times?
Quid trepidas? RO. tota tremo: ubi mihi latronum in mentem venit.
FR. Ne pave: coniecti omnes sunt in fugam. RO. admo dum timui
Nostris partibus. HI. Deus bone, seruas me: quam conspicor?
O Rosina: dedita opera spes mihi sancta subvenit:
Cum te mihi Deus reducem facit, cum hoc Fraedebergio.
Nescis tu, quam profuerit hodie is mihi: ex qua miseria,
Ex quanta aerumna me extraxerit. quid pavitas? quid tremis?
RO. O Regina, videon te, an non? HI. imo vides profugam, exsulem.
RO. Cedo manum. HI. accipe, aerumnosam et miseriarum compotem.
RO. Ah quam video? HI. ne fleas Rosina. RO. egon te non fleam?
Te non defleam? talem tali prognatam stemmate:
Modo supremo sublimem loco, nunc sortis ad infimae
Miseriam et calamitatem detrusam? o spes mortalium
Fallaces: o fors fortuna, ut nulli perpetuo es bona
HI. Ah Rosina, multa in hominum aetate eveniunt huiusmodi:
Capiunt nunc voluptates, capiunt miserias: flent modo
Modo rident: sicut visum est Deo. nam si quid a Deo
Praefinitum est, id ab hominibus interuerti non potest.
Fata haec me premunt. ferendum est, quicquid corrigere haud licet

In mala re, si bono animo utaris, id demum adiuvat.
FR. Animose loqueris, atque ut Reginam generosam decet.
HI. Imo ut recti consciam sibi. nam quod me accusat vir meus,
Sum extra noxam. FR. non dubium id est. HI. Nam ita me summus amet Deus,
Ut nunquam sciens commerui, merito ut caperet illum odium mei.
Nunc ita animum induxit, ut facile expurgatu hoc non siet.
FR. Nequeo satis, hoc quam mihi prave videatur factum, eloqui.
HI. Verum hoc mihi nondum dixistis, unde veniatis modo.
RO. Unde, nisi ex illis locis, in quos me miseras hera?
HI. A sorore ne? RO. maxime. HI. mea Adelindi? RO. videlicet.
HI. Ex Caldariensium arce? RO. imo. HI. obsecro te, quidnam agit?
Ut valet soror? RO. tuo casu pene exanimatur. HI. hei,
Hei mihi, huc ne perveni, ut meis maerori sim, quibus
Esse voluptati studebam maxume: sed quomodo
Alas vivit? ut valet? RO Valet, ut vidua maestissima.
HI. Ut vidua? RO. etiam. HI. quid? num Otho maritus intermortuus?
RO. Mortuus vero: qui cum tribus filiis fortissimis
Reginolfo, Berigario et Gebhardo in acie procubuit.
HI. In acie? FR. Sic certe. nam mecum una eidem proelio
Interfuere: quod cum Hunnis et Avaribus commisimus,

In Planchina valle Biberacensium. RO. Sic est hera.
HI. Heu heu, nunc demum intelligo, quam verum sit verbum illud vetus:
Cum nullam calamitatem solam esse uulgo dictitant.
Sed ubinam vivit, domi ne an alibi? RO. patrios lares
Deseruit, peplum induit, coenobium condidit, seque a grege
Hominum seiunxit, Dei totam se addixit cultibus.
HI. O fortunatam, hoc cui licuit: o miseram, cui non idem
Hoc licet: nam nunc mihi nullum remedium gratius
Obtingat: mearum aerumnarum, quam solitariae
Vitae conditio: ubi me curis istis exuerem omnibus.
RO. At nunc si sorore cum tua vis una vivere,
Poteris. nam tui quaerendae causa, nos ambos soror
Huc misit. HI. Si sat tuto latere possem illo loco:
Irem utique. RO. imo poteris: nec quisquam te hominum exploraverit.
FR. Edepol: nam coenobium id situm est in solitudine.
HI. Nulli confido loco viciniori. FR. cur? HI. quia
Nota sum nimium FR. quo tu ergo animum inducis proficiscier?
HI. Romam. FR. forte ad summum Pontificem, ut reconciliet tuo
Te marito. HI. haudquaquam Fraedebergi. FR. quid Romae ergo ages?
HI. In magna et frequenti turba hominum latitaro tutius.
RO. Sed victum unde comparabis hera? HI, ne sis pro me anxia.

Dominus providebit: in illum reiciam curas meas.
Nunc tu Fraedebergi, et tu Rosina, ad germanam meam
Hinc revertimini: nolo vos mecum communi premi
Infortunio. RO. egon ut abs te discedam? te deseram?
Hem quid ais? HI redite: ego Romam ibo. FR. et nos tecum una ibimus.
RO. Sine me comite nusquam ibis. HI. comitem pudicitiam mihi
Duxero. RO. recte: et me una comitem alteram. FR. et me tertium.
HI. Non molesta ero vobis. RO. quid ais? a pueris, una parvulae
Educatae sumus; una domi et foris fuimus: bona
Et mala una pertulimus. quapropter nitar, experiar,
Denique hanc animam potius relinquam, quam te deseram.
FR. Idem et ego faciam. nam Romam usque equis meis vos deveham:
Inde ad Adelindim revertar. sequimini me illuc. HI. sequimur.

ACTUS QUARTI. Scena IIII. Carolus.

NEmini ego credo plura prius acerba e matrimoniis
Unquam accidisse, quam mihi: neque quemquam esse, aut fuisse arbitror:

Cui magis omnes bonae felicitates aduersae sient.
Galienam Toletani Regis filiam vix biennium
Habui: cum vitam illa miseram misera mutavit cum lue.
Nunc Hildegardim plenam vitii, orbatam matrimonio,
Neci dedi: oculos illi ereptos accepi a Lorariis.
Hoc ubi Regina mater rescivit, protinus in maximum
Morbum incidit. hoc adeo propere Eberthalius accurrit nuntians.
Quod si ex hac aegritudine mors eam consequitur, quod Deus
Prohibeat: quid restat, nisi ut porro fiam miserrimus?
Somnum hac nocte oculis non vidi, dum de illa cogito.
Hodie ut vix e lecto consurgo, legati Roma advolant,
Portantes literas Adriani Pontificis: quibus ille opem
Meam aduersus Desiderium implorat, populumque Insubriae.
Nam Bertha Carolomanni fratris vidua, nescio quibus
Inducta consiliis, auxilia quaerit Longobardica:
Ut filiis corona imponatur regni Francici. Adeo
Nusquam tuta est fides: nec quid credam, aut cui credam sat scio.
Vix illis a me dimissis, Heresburgo alter nuntius
Aduentat, qui violato foedere bellum affirmat Saxones,
Undique reparatis viribus instaurare, et nova studia sequi.
An non ingenio egregie ad quasuis miserias
Natus sum? quid agam? quid nunc capiam consili?
Quod optimum est Romam ibo, quam possum itineribus celerrimis?

Ibi cum Pontifice, de summa rerum deliberavero.
Sed quid rei est? Talandum video huc ducier.

ACTUS QÚARTI. Scena V. Talandus, Benzelo, CArolus.

UT te Benzelo cum curia tua supremus Iupiter
Malis exemplis perdat pessime, atque ut de me promeritus es.
BE. Cur imprecaris mihi? TA. quia dum consector curiam tuam,
Oculos mihi fumus curialis exedit. BE. fumus? facis
Iniuriam meae profecto curiae. quin tu potius
Maledicis praeliis et pugnis tuis. Nam ubi audisti prius,
Unquam oculos amitti in curia? in acie audivi saepenumero
Exturbatos oculos sagittis: ibi mutilantur milites.
TA. Heu, heu, quam subito nec opinanti hoc accidit malum mihi?
Repente factus sum caecus: talpae me acutius vident:
Lippio cucurbitas, hem Conceline gressus dirige
Meos: necubi pedes offendam, neu titubem. CA. Deum optimum:
Quid ego illi iam dicam evenisse mali: quod manibus pueruli
Deducitur? opperiar. TA. utinam in terris nunc aliquis viveret

Mihi Aesculapius: qui huic lippitudini afferret aliquod
Collyrium. BE. facete nunc mihi, Talande, in mentem venit:
Olim quod ex te audivi dictum sapientissime. TA. quid hoc?
BE. De rege Phaone, filio Sesostris. TA. quid nam fecerat?
BE. Is cum visu esse orbatus, de oraculi sententia
Monitus fuit: ut mulieris, quae unum esset tantummodo suum
Experta virum, urina oculos elueret. nam sic saluum fore.
Quid si et tu nunc idem adhiberes oculis tuis collyrium?
TA. Tum mehercle mihi caecutiendum foret ad horam funeris,
Aut etiam post mortem, cum Tiresia. BE hem, cave istuc dixeris.
Quasi nullae in terris matronae sint incorruptae et integrae.
TA. Phao certe omnes Aegypti urbes ferme peruagatus est,
An aliquam reperiret, cuius lotio posset sanarier:
Nec ullam invenit, praeter unius olitoris mulierem;
Quam etiam recepto visu, uxorem duxit, reliquis omnibus
Igni crematis. BE. ah modestius, quaeso, de feminis
Loquere innocentibus. TA. unde haec nova religio te, mi Benzelo,
Incessit subito? BE. nescio, nisi quod de bonis et malis

Eadem loqui et sentire iniquum censeo. TA. bonas mihi
Commonstres, et loquar, ut voles. BE. lotium uxoris meae afferam TA. tuae
Uxoris? BE. scilicet. TA. siquidem ex lippo luscum, ex lusco caecum,
Ex caeco caeciorem me cupis fieri. BE. cur hoc velim?
TA. Quasi te uno tua contenta sit: quasi ego cum ea millies
Non accubuerim, te lenone, et pronubo. BE. vera memorat.
CA. Ibo obuiam: sequimini me manipulares mei aulici.
BE. Rex advenit. TA. ubinam? BE. hac tendit. TA. modo horum nihil audiverit.
BE. Non crediderim. TA. amolire te hinc parum: iam ad te revertero.
Puer i. CA. Talande, quid hoc mali est? unde haec repente caecitas?
TA. O Rex, o mi germane, nescio profecto quae haec sit, malum,
Miseria, quod tam subito diris occaecatus sum modis.
GA, Miseret profecto metui. TA. ah obsecro te mi frater, mi here.
CA. Quid obsecras? TA. medicum ostendas mihi, qui visum reddat mihi.
CA, Facilius istuc petitur, quam datur. Veruntamen,
Ut occupatus nunc sum, et propere propero, quod mihi placet:
Consilium si vis, dabo. nam auxilium polliceri non queo.
TA. Obsecro. GA. sunt medici Parisiis, sunt Papiae, in nostris Academiis:

Illos te consulere aequum est, antequam inualescat hoc malum.
TA. Prudenter consulis. CA. habet et Roma suos Aesculapios.
Quod si illo comitari me vis: paratus ut sies, vide.
Nam nunc iter illuc institui: tantum hic interuisam domi.
TA. Ibo hercle. CA. Sequere tu Eberthali cum Ludoberto, antistite sacro,
Sodali et comite tuo: confestim ad hoc iter te iam para:
Et sine mora adesto: tu me sub sequere Talande. TA. iam hic ero.
Famulis quod dicam prius habeo. ubi Benzelo? BE. assum. TA. volo hodie
Cum fratre Rege Romam abire: vin tu me comitarier?
BE. Non renuo; dum sciam modo, ubi Romae esurus siem. TA. papae,
Quasi nulla sit Romae popina, aut quasi ego impransum te famem
Velim sufferre. BE. non hercle velis: nam etsi tu maxime
Velis, ego tamen minime possim. TA. sis quietus: ego fami
Prospiciam. BE. ita velim: nam fami, quam famae malo consulas.
TA. Concoline, duc intro: tu sequere. BE. Sequor per prandia,
Per cenas, per popinas, per lupanaria, per ganeas,
Per quicquid ubique est, unde voluptas expetitur. sed audi here

Talande. TA. quid est? BE. rheda mihi opus est: nam longius
In Italiam iter est. ferre non queo. TA. tolutarium meum
Inscendas. BE. siquidem a ventre meo popa, vis illum supprimi.
TA. Veredum tibi dabo Westphalum. BE. nimio profecto pondere
Affligetur: mihi essedo opus erit. TA. sequere: curabitur.

ACTUS QUARTI Scena VI. Ludobertus, Eberthalius.

AIn tu, captum esse oculis fratrem Caroli
Regis Talandum? EB. sic aio Ludoberte. LV. quid
Illi accidit? lapsun an ictu perdidit
Visum, an morbo? EB. nil constat mihi de hac re: nise
Quod assidue illum cum Parasito vivere:
Una potare, et scortari certo scio.
LV. Quo cum Parasito? EB. Benzelone pessimo:
Quo Sol, ita me supremus conseruet Deus,
Scelestiorem nullum illuxit alterum:
Qui neque Deum metuit: neque eum respicit Deus.
LV. Dignum sane patella istuc operculum.

EB. Sed obsecro, an non tu Reginae innoxios
Oculos, quos rex praecepit erui, putas.
Hac caecitate Talandi vindicem Deum
Probe esse ultum? LV. Sic arbitror certissime.
Nam iustus est Deus, qui hominum periuria
Haudquaquam ridet: et quae pravi perpetrant,
Ea longe ante videt, quam fiunt. EB. at interim
Patiuntur innocentes, vexantur pii,
Boni premuntur: ut Hildegardis exitus
Nos docuit, proh dolor. LV. nihil prorsum interest.
Nam Deus immeritos respicit: et quos amat,
Eos castigat in hoc aevo, ne in altero
Pereant: exstinguit, enecat: rursum erigit,
Fovet: quos enecat, hi vivunt, atque sapiunt:
Quos erigit, si male sapiunt, atque tumidi
Superbiunt: male pereunt. EB. pol ita est.
LV. Nihil accidere bono viro mali potest:
Aerumna, exilium, mors, ita sunt cuilibet:
Ut est animus eius, qui ea fert: si bene,
Bona sunt; si male, mala. nam bonus in statu
Permanet, et quicquid evenit, ad suum vertit bonum.
Ut enim tot amnes, tot fontes, qui intrant mare:
Saporem illius non mutant: ita impetus
Rerum adversarum non foedat animum
Hominis pii. EB. Sapienter Ludoberte memoras.
LV. Paternum, Eberthali, Deus animum obtinet.
Ut enim patres torpere liberos, situ
Perire aut otiari non sinunt; ita
Deus, quos amat, exagitat laboribus:
Ut patiendo praelustre robur colligant.

EB. Dicis magnifice. LV. idem impios, quis parcere
Videtur, deterioribus seruat malis.
Erras, si quem futuris exceptum putas:
Veniet ad illum felicem sua portio.
Quisquis videtur dimissus, dilatus est.
BE. Mirabar equidem, quae haec Dei esset lenitas:
Neque animum inducebam haec tanta huius facinora
Talandi sic abitura esse. LV. tacito pede
Divina solet vindicta olim procedere.
Sed tarditatem poenae, gravitate acriter
Compensat. nam si quem pro scelere ulciscier
Vult Deus: ei diuturniorem, ut plurimum
Impunitatem consuevit concedere:
Ut ex rerum immutatione fortius
Doleat. EB. Talando hoc olim eventurum esse idem,
Tam non dubito, quam me saluum in caelis fore.
Sed tempus est abeundi. nam tuba datur
Profectionis signum. LV. properemus igitur.
EB. Eadem te mecum rheda velim avehi.
LV. Lubet. si grati tibi sunt sermones mei.
EB. GRAtissimi. nam nosti illud proverbium:
Viae comitem facundum, esse loco vehiculi.

ACTUS QUINTI

Scena I. HIldegardis, Rosina.

QUando hoc iter, Rosina, evenit prospere:
ET omnia lepide succedunt sub manus,
Quae ago: Deo immortali habenda est gratia.
RO. Ita est. nam video re ipsa propitium tibi
Deum: qui sic tuas fortunarit manus:
Ut medicinam facias tam bene, tam commode.
Nam quis morbus tibi obvenit: quem remediis
Tuis, non propulses? quae podagra? quae lepra?
Quae aqua intercus, quam tu medicando istactenus
Non prompte exterminaveris? miror equidem,
Unde haec tanta tibi innata siet industria.
HI. Dei praesidio atque ope, Rosina, provenit,
Quicquid boni est nam soli huic acceptum fero,
Hoc quicquid est industriae. RO facis, ut te decet.
HI. Quaecunque agimus, Rosina, in vita, ea maxime
Dei ducuntur nutibus: ipsi obtemperant
Uni: Deum spectant: Deo quod displicet,
Haud facile admittunt ceteri: quicquid Deo
Placuerit: hoc sequuntur, quae vivunt, movent,
Et sentiunt. RO. ita est: sed istuc interim
Non inficias ibis, multum experientiam
Usumque rerum profuisse tibi quae enim

Puerpera fuit, aut quae gravida femina,
Cui tu domi non obstetrix quasi fueris?
HI. Non inficior. nam siquid facio, quod hominum
Vitae conducat, ea voluptas maxima est.
Quamquam Alcuino non parum deberier
A me lubens fateor: cuius nunc olim quasi
Discipula in re medica fui. RO. novi edepol:
Et Alcuinum hoc mihi recordor saepius
Memorasse: sed dum tu aliis remedium
Paras: velim tuis quoque subvenias malis.
Nam inscitus est medicus, qui in alienis malis
Medicinae profitetur tenere scientiam:
Se ipsum curare nescit. HI. quid nam ergo mali
In me est, quod ego curare nolim aut nesciam?
RO. Vah, quid rogas? aerumnae, exilia, mors, fames,
Paupertas, inopia. HI. ne te haec sollicitent mala.
Est in telis mihi Aesculapius, Deus:
Qui medicinam his morbis adhibet, me sublevat,
Me sustentat, me recreat, reficit, fovet, alit.
RO. AT interim tuis nihilo minus hostibus
Das supplicium; qui de te exsule triumphum agunt.
HI. Nullum putandum supplicium est, quo etiam boni
Fortesque possunt affici: fati, o soror,
Haec tela sunt, non culpae: supplicium quod est,
Sceleris poena est: quae nemini accidere potest,
Nisi nocenti. RO. vera quidem memoras: sed dolet
Tamen hoc mihi interim: te immerentem sic premi:
Cum perduelles tui cristas domi erigant.
HI. Sine erigant; at exilium hoc mihi mortuae
Erit memorabile, meum me periculo

Caput praeoptavisse ponere: quam ut domi
Splendens et fortunata pudorem amitterent.
Talandum sua manet poena, sua portio.
RO. Heu cor mihi rumpitur, cerebrum finditur:
Istius hominis ubi fit quique mentio.
Ut illum Deus exemplis perdat pessimis.
HI. Thyestaea isthaec execratio est: mala
Inimico non precor: meliorem animum precor.
RO. Ah Hildegardi, hera dulcissima: quam facilis es?
Quam lenem animum obtines? HI. sic esse me decet.
Sed tu interim praecepti oblita es, quod dedi.
RO. Cuius? HI. ne sic imprudenter me nomines.
RO. Intelligo. HI. neve tuam Reginam appellites.
RO. Pol, ego si te audeam meam matrem nominem.
Nam tu secundum matrem mater proxima es.
HI. Laudo te ob hoc, et propterea te unum obsecro:
Quoniam Deus Omnipotens suum ostendit animum:
Ut heram me tibi fuisse, nunc sociam velit:
QUod antehac pro iure imperitabam meo:
Nunc oro per commune hoc infortunium,
Ne honore me secus honestes, quam par erit:
Et quae nunc sum, meminisse ut recte memineris.
RO. Ero memor. HI. nunc ingrediamur, si forte quis
Operam requirat medicam, inveniat nos domi.

ACTUS QUINTI Scena II. Talandus, Benzelo, Rosina.

NAe ego sum homo miser, qui tam longum confeci iter, neque medicum
Romae ullum invenio: qui huic malo medicinam faciat: quid rei est?
Quid hoc dicam esse Benzelo? quid censes? credam ne ego oculos
Mulieri? BE. praesagiebat mihi animus rem tandem ad mulierum
Auxilia redituram: ut postquam nihil in ceteris medicis spei
Tibi esset reliquum, exemplo Phaonis, rogares feminas.
TA. Pudet me hercle. BE. imo illos pudeat suae potius inscitiae:
Quod, cum huic morbo remedium afferre nequeunt, te ad mulierculam
Remittunt. TA. vera loqueris. BE. nam hodie ita sunt animati inscii
Et imperiti, ut quos curare nesciunt, hos transferant
Ad indoctos: ut commissa per alios suae nemo imputet
Inscitiae. TA. ex tripode hoc dictum esse reor. BE. quidam hodie perfidis

Iudaeis Christianos excruciandos committunt. TA. ita
Fit, per Iovem. BE. qui novitii sunt medici, ii periculis
Nostris discunt: per mortes experimenta sua agunt. TA. ita est.
BE. Nam soli medico homines occidere, summa hodie est impunitas.
TA. Per Manum. BE. qui peritiores aestimarier volunt
Ubi medendo peccaverint: mille effugia, mille inveniunt:
Rimas, per quas elabantur: ne culpa ipsos penes haereat.
TA. Experto credite. BE. nam aut dicto immorigerum culpant, et nimis
Pavidum aegrotum: aut ipsum morbum accusant, velut immedicabilem.
Haec enim eorum est oratio. Cur consilio non pares bono?
Cur uteris vino interdicto? aut haec: non in medici manu est
Semper, ut aegri curentur: interdum arte plus valet malum.
Nec nulla ideo medicina est, quia non omnes conualescimus.
TA. Ego pol istos sermones audivi ex medicis plus millies.
BE. Atego, Talande, nugas has omnes minoris aestimo,
Quam ancillam, quae foricam lavat. TA. videris, quod verum est loqui.
BE. Ego novi mores istorum hominum, qui cum semel aliquod malum
Sanarint: lusciniae prius defuerit cantio, quam iis
Verborum sesquipedalium iactantia. at horum operas ego
Omnes, ita me Bacchus amet, uno non redimam teruncio.
TA. Obsecro te, quando oculorum morbus aggravescit hic

Quotidie. et lepra mihi accedit insuper. quid author [Orig: auctor] es
Mihi, ut faciam? BE. fac, quod lubet. TA. censen mulierculae
Ad opem confugiam? BE. fortasse ita censeo? TA. quid hoc est dicere?
Non tu credis, mulierem tam famosi nominis, mihi
Opem laturam? BE. fortasse. TA. age igitur, pergamus celerius.
BE. At iam, quantum oculis coniectare possum, ad ostium domus,
Ubi habet haec mulier, peruentum est. nam has aedes esse iudico,
Quae demonstratae sunt mihi. puer, i, pulsa: ad fores adi.
En ut propudium pulsat. abscede, aut provoluam te in luto.
Panem cibarium comesse tres pedes latum potes,
Fores pultare nescis. TA. sine Benzelo, me adduce: ego feriam.
Heus, heus aperito aliquis ac dudum hoc ostium, pandite fores.
BE. Prodit nescio quis: concedamus huc. RO. quis ad fores? TA. ego
Sum. RO. Quem tu te esse ais? Talandum. RO. quem Talandum? TA. Caroli
Fratrem. RO. cuiusnam Caroli? TA. regis Francorum: patre satum
Pipino matre Leuburga. RO. ipsusne es? TA. profecto ipsissimus.
RO. Quae dirae huc te appulerunt? TA. caecitas et lepra, res pessimae:
Dirae execrabiles. RO. quid vis tibi? TA. heram volo conuentam tuam.

RO. Hera neminem ad se intromittit: Si quid voles, ego referam.
TA. Obsecro te, salutem ei dicas verbis meis, quam plurimam.
RO. Quid tum? TA. rogare me illam per Deos, per sacra: ut opem ferat.
RO. Quid mulier opituletur tibi viro? TA: fama illam. praedicat
Quasi Deam. RO. ah paupercula mulier est: quae admodum timet viros.
Nam a praepotentibus quibusdam passa graves iniurias.
TA. Utinam Dii illos eradicent omnes. RO. ita velim quidem.
TA. Scelestus est, quisquis mulieri tam praestanti iniuriam
Inferre non erubuit. RO. bipedum nequissimus est, furcifer,
Fur, latro est; carnifex, periurus, perfidus: matrem domi et
Patrem occidit, sororem incestavit: glores [(transcriber); sic: glotes] et fratrias
Falsis criminibus ad necem dedit: nihil fecit boni.
TA. Obsecro te, quicunque ille tandem sit, ne isthaec mihi imputet.
RO. Cui potius imputet, quam illi, qui fecit? TA. age igitur, meis
Verbis opem ab ea mihi petas: nullis ego parcam sumptibus,
Dum morbo inveniam remedium meo. i modo: refer hoc ei
RO. Mane hic: iam redeo. BE. si visum hodie recipis: quid mihi dabis?
TA. Quid? faciam, apud me primus sis: lepidis te victibus,

Excipiam festivo loco: ubi curemur ambo mollius,
Quam lippo oculi curarier solent. BE. promittis largiter.
TA. In munditiis et deliciis faxo aetatulam agas. BE. gestio.
TA. In lecto lepide strato, lepidam aliquam complexus mulierem
Ut contrectes. BE. perge obsecro. TA. vino et victu, et piscatu probo
Vitam ut colas. BE. quid tum? TA. cena dubia apponetur tibi? BE. quid hoc
Verbi? TA. ubi tu dubites, quid sumas potissimum. BE. oh fiam Deus.
TA. Ubi te conuivii pertaesum erit, comessatum [Orig: comissatum] ibimus.
BE. Sat est; mulier redit. RO. hera hoc tibi renuntiarier
Iussit: si morbo liberatum te velis, in templum eas:
Et quicquid unquam sceleris ac flagitii perpetraveris,
Cuius tibi conscius sis, id sacerdoti facias palam:
Dicas aperte, teque illo expiari cures. Hoc nisi
Fiat, iuvari te non posse. sic sententia est herae.
Nunc tu, quid acturus sis, responde mihi: ut ei renuntiem.
TA. Tametsi istuc inuitus facio: tamen illi morem geram
Potius; quam caream oculis, et leprae sic foeder contagio.
RO. Ibis igitur? TA. iam nunc ibo illico. numquid aliud? RO. nihil,
Nisi ut statim redeas. TA. licet; opinione tua prius hic ero.
I Conceline, meque in proximum sacellum deducito.
BE. At ego vos interim hic opperiar. TA, ut lubet. BE. non expedit [(transcriber); sic: expedt]

Mihi hos sequi. nam parietinas templi inde a pueritia
Timui, ne qua ruat. tum laruae simulacrorum me territant:
Gabalis affixi homines, confossi telis et lanceis,
Prunis assi candentibus, sagittis peruii,
Exsenterati, ut lepores: desquamati, ut pisces a coquis:
Radiis rotarum districti, ut apud inferos Rex Tantalus.
Locus mihi non placet: malo ego lepidas spectare feminas,
In prandio: malo accubare scorto, quam scuto. Ta, i puer.
BE. Sed eccum mihi Talandum, ut cito redit e fano? TA. ubi nunc Benzelo?
BE. Hic expectat. TA. dissolui me ocius. BE. apparet. TA. pulsa ostium.
BE. Heus vos. RO. quis est? BE. Talandus est. RO. numnam e templo iam ille rediit?
BE. Rediit. RO. mane: mox adero. BE. probus es, et paucorum scelerum homo.
TA. Ita sum. BE. qui tam cito ab illis te intus expedire potueris.
TA. Dixi rem breviter: nulla usus circuitione. BE. apparet hoc.
Sed nihil celasti antistitem? TA. quae occurrebant, dixi omnia.
BE. Etiam de Regina; scin quid velim? TA. confessus sum omnia,
Amores, cenas, conuivia: quae tecum agito quotidie.
BE. Quid opus erat me nominare? TA. sic lubuit. BE. quid vero? an is
Veniam tibi dedit: ignovit: criminis ab soluit? Ta. maxime.
BE. Bene factum: et nunc eo tecum conuivabor lubentius

Ac tutius. sed mulier adest. RO. hera hoc tibi collyrium
Dare iussit, ut oculos inungas; hoc itidem unguentum, ut cutem
Eo undiquaque perfrices. BE. heu tam parum collyrii.
RO. Sat erit. nam si semel tantum oculos illo inunxerit, statim
Aperientur. TA. beas me: sed quanti aestimas collyrium?
RO. Bonus medicus non quaerit pretium, sed salutem morbidi.
TA. Dandum tamen est, quo digna merx est, pretium: dic, quodnam dabo?
RO. Ubi convalveris, da quantum voles: redeo intro.´TA. sat habeo.
Nunc te oro Benzelo: inunge oculos mihi hoc tam pretioso unguine.
BE. sine inungam: fragrans est: numquid odoraris?) TA. certe. BE. quid olet?
TA: Nescio quid Euphrosyni: sed proh Deum; EB. quid est? TA. videon ego
Te Benzelo? BE. men vides? TA. video equidem. BE. stantem an sedentem ibi?
TA. Sedentem. BE. in scamno, an sella? TA. in sella. BE. quid gero in manu: viden?
TA. Gladium. BE. Nihil me fallis: video te videre aptissime.
TA. Ad regem mihi curso opus est, quam celerrime. BE. quid ages ibi?
TA. Hoc ei renuntiabo, et animum illius explebo novo
Atque inopinato gaudio. BE. mane. TA. quid maneam? BE. scin mihi
Quid promiseris? TA. Egon? BE. vah tam cito oblitus es? an prandium
Prius non dabis? ubi nunc cena illa dubia est? TA. abi et para.
BE. Aurum haec res poscit praesentarium. TA. dabitur: hem tibi meam

Crumenam auro tumentem: abi atque obsona opipare et largiter.
Ego ad regemin Palatium me confero; illic reperies.

ACT. V. SCENA III. Benzelo

ILle hinc abiit: mihi rem credidit pecuniariam,
Obsonare iussit pro lubitu. Deus bone, quanta larido
Labes, quanta pernis pernicies venit? quot anseres,
Quot pullos damnabo capitis: nam si alia memorem, mora est.
Nunc ibo ad praefecturam meam: ius dicam larido:
Pernas indemnatas accusabo, apud promum et coquum.

ACTUS QUINTI Scena IIII. Eberthalius, Rosina.

HOc ostium credo esse, ubi mulier habitat,
Quam ad Regem accersere modo sum iussus: fores.
Pulsabo. ecquis aperit: quis prodit: RO. hem quis est,
Qui ianuae sic insultat? EB. tun mulier es:
Quae visum reddidit hodie Talando? RO. ego
Non sum. EB. Erravi igitur a limine. quaeso da operam
Hanc mihi, et aedes commonstra: in quibus ista mulier
Habitat. RO. hae vero sunt: quid vis heram meam?
EB. Adrianus Pontifex, et Rex ipse Carolus,
Summis illi imperant imperiis, ad se ut ocius,
Absque mora omni deveniat in Palatium.
RO. Referam hoc illi. EB. noscito ego hanc? nam videor eam

Nescio ubi prius vidisse: sed diuturnior
Dies animum incertat, sin est ea, quam autumo.
RO. Hera in Palatium venire posse iam
Negat: veniam hanc dari cupit: orat, si integrum
Sit summo Pontifici, Regique Carolo,
Exspectaturam se utrumque in fano Petri.
EB. Referam istuc dominis meis. Vale. RO. bene valeas.

ACTUS QUINTI Scena V. Rosina, Hildegardis.

NUnc Hildegardis partibus timeo, meae
Dominae: quid agat, quid dicat, quid respondeat:
Si Carolus illam de suo negotio
Interroget. Sed ipsa progreditur foras.
HI. Ere nata melius fieri haud potuit, mea
Tu, quam factumst. RO. quo pacto? HI. quod scelestus hic
Ad id miseriarum redactus est, uti
Meam implorare opem necesse ipse habuerit.
Nam caecitatem hanc ei fatalem cum lepra
Fuisse, nemo sanus inficias potest
Ire. RO. edepol. HI. nunc ubi Rex Carolus meam
Fidem, Talandi flagitia resciverit:
Dubium non est, fore mitiorem, quam fuit.
RO. Sed si ille iterum praeoccupet. HI. iam non potest.
Nam mihi aderit sacerdos, cui apertum est scelus:

Aderit et Pontifex, quem ille reverebitur.
RO. Cave obsecro, ne in maius incidas malum.
HI. Bono animo es: nihil est, quod timeas. RO. sollicita sum,
Quid dicas. HI. quid enim dicam? quae patrata sunt:
Quae facta sunt: quae inique passa sum, eloquar.
RO. Tace. HI. quid est? RO. Rex egreditur: cedamus huc.

ACTUS QUINTI Scena VI. Carolus, Talandus, Hildegardis.

SUnt mira, quae narrasti [(transcriber); sic: narasti] intus mihi Talande. TA. at vera sunt.
Nam caecitas non aliter mihi depulsa est hoc collyrio,
Quam felle piscis inuenti, Tobiae visus est datus.
CA. Aliquid monstri haec alunt. HI. istuc satis docebit exitus.
CA. Nam propulsare lepram, caeco visum reddere: haec Dei
Aut divum sunt opera. quare nihil magis desidero:
Quam medicam hanc intuerier Aesculapiam. TA. idem et ego cupio.
HI. Videbis me, sed magno cum tuo malo: nisi mentior.

CA. Intremus ergo Divi delubrum Petri: quo se mihi
Nunc effuturam promisit mulier. TA. nil moror. CA. nam Pontifex
Adrianus praegressus est: sequimini me omnes. TA. praecede: sequimur.
HI. Intravit hic: o misericors Deus, nunc adsis mihi hodie:
Opem fer mihi: perhibe innocentiae meae testimonium:
Si Deus es, cui scelerate facta displicent, iniuriam
Mihi a Talando illatam vindica: meam vitam assere.
Sis idem mihi: qui Iosepho in carcere: quis Susannae tuae
In extremo periculo fuisti. Hoc te per unicum
Gnatum tuum oro, obsecro, obtestor. Quod si divina ope tua
Hodie in conspectu heri mei, Francorum Regis Caroli,
Invenero, quam spero, gratiam: voveo templum tibi:
Voveo aedes sacras: voveo animum tibi perpetuo gratissimum.
Nunc tempus ingredi: sequere me, nec recede longius:

ACTUS QUINTI Scena VII. Benzelo, Eberthalius.

BEne obsonavi atque ex sententia: puer, hanc fer sportulam
Coquo Talandi: lectulos cura nobis insternier:
Et cetera parari: fidicinae quas conduxi, hic iam erunt.
Proh Iupiter, quanta hic meretricum copia est? quot formices?
Quot prostibula? iurare ausim, omnes Veneres atque Cupidines
Romam migrasse. Vah nunc demum mihi lubet vivere: ubi tot
Lepida forma sunt mulieres, tot commoditates optimae,
Tot pompae, tot popinae, tam bene instructum cibariis
Forum. Aeson et Titonus possint reiuvenescere his locis.
Nam quod neque Phryne potuit in Xenocrate, neque tot pellices
Mithridatis in Pompeio: id possint Romanae meretriculae.
Sed quis hic homo est, qui huc procurrit tam celeriter? quid brachia
Iactat? quid ille stupet? EB. hominum fidem: quid hoc rei est: modo

Quae intus Regi obtigit: nequeo satis mirari: nec quid prius
Dicam aut posterius, sat scio: Talandi ne magis culpem scelus,
An Reginae fidem ac pudicitiam laudem. BE. meum herum istic nominat.
EB. Hoccine facinus facere ausum: ut Reginam nihil tale meritam,
In tantum Regis odium adduceret? disrumpor ira, ubi
Hoc in mentem mihi revenit. BE. quid huic homini accidit mali?
EB. Sane, ut verum fatear, haec res semper suspecta mihi fuit:
Neque unquam credere potui, Reginam in hac noxa meam.
Itaque nunc haec ita evenisse, ex animo laetor: quod Carolo
Sua uxor, liberis, sua mater restituitur. Nam bona
Haec medica, quae Talando oculos aperuit, uxor Caroli.
Inuenta est: quam nos omnes extinctam credidimus. Nunc eam
Et vivam et innocentem, praeter spem omnem et suam, et omnium,
Rex Carolus reperit. BE. quid narrat? accedam propius. EB. ubi
Primum aspexit, suam uxorem agnovit: plane obstupuit. ibi
Supplex mulier ad genua procidit: narrat periuria
Talandi, miserias et aerumnas suas: testem inuocat

Sacerdotem, cui scelera sua Talandus secreto aperuit.
Rex cognita innocentia, in fidem atque antiquam gratiam
Receptat trabeam regalem induit: capiti imponit, sibi
Quod ipse detraxerat, ornatum gemmis Diadema: omnia
Laetitiis complentur [(transcriber); sic: cnmplentur] : Rex finem amplexando nullum facit.
Adrianus Pontifex Magnam Hildegardim, ut magnum Carolum
Salutari iussit: novasque inter eos fecit nuptias.
BE. De quibus hic loquitur nuptiis? mirum ni Parasitus hodie
Vocetur ad conuivium. EB. Talandus morti addictus est.
BE. Ehem. EB. capite multabitur. BE. male pereas nugigerule.
Nam si hoc ita se haberet: ego una perpetuo perierim miser.
EB. Quis hic loquitur? BE. nolim hoc ita esse. EB. parasitus hic est Benzelo;
Quo auctore et consultore, Talandus isthaec fecit omnia,
Per tempus advenit. nam dudum iram evomere in illum meam
Optavi. heus tu: quid hic obambulas? BE. quid id exquiris tu? EB. itan
Respondes mihi? seruus ne an liber? BE. seruam operam, liberam

Linguam me voluit habere herus meus. scin iam? EB. quis herus tuus?
BE. Talandus. EB. nequam ambo estis, pessimi heri minister pessimus.
BE. Quaeso hercle, meo ne hero tu mucide homo pergas maledicere?
EB. Quid ais, flagitium hominis? tu nequam domini nequam servule.
BE. Dispeream, nisi ego illi haec maledicta deferam. EB. quid deferas?
Hem tibi cinaede calamistrate, unguentis delibute. BE. vae.
Vae mihi: sine me. EA. hem tibi pro maledictis mercedem: quam deferas
Hero tuo, tui simili. BE. ut te magnus perdat Iupiter.
EB. Etiam imprecare? abscede hinc nisi pro mortuo auferri cupis.
BE. Malo auspicio in hunc hominem infelix incidi: male pereat:
Fugiam hinc, quantum isthic [Reg: istic] meus aqualiculus non obstiterit mihi.
EB. Clamor oritur: nunc ibo ad Ludobertum, ut ei haec nova denuntiem.

ACTUS QUINTI Scena VIII. Carolus, Talandus, Hildebrandis.

EXI sceleste: homo, quantum hominum terra fovet, periurissime,
TA. Ah obsero te, mi Rex, mi germane. CA. furiae germanae tuae
Sunt, non Reges aut Principes. TA. per Deum, per communem patrem
Pipinum, per genua te obtestor, stultitiae, inscitiae
Atque imprudentiae ignoscas. CA. quasi vero ob stultitiam tuam
Fieri hanc piacularem oportuerit: orbari coniuge
Maritum, coniugem marito, liberis matrem, sua
Parente liberos: quasi haec inscitia sit, coniugum odia
Inter se mutua excitare; quasi sit imprudentia,
Falsi accusare criminis: in periculum deducere
Necis innocentem. Nam culpa, ego quam istius esse credidi,
Ea te penes est: ecquid te pudet audacissime? TA. fateor quidem
Peccasse maxime: fateor promeruisse malum maximum:
Fateor uxori me tuae fecisse iniuriam, meae
Dominae, quam colere me fuerat aequissimum: sed te obsecro:

Quanto animus tuus est gravior, maior, ignoscentior: ut meae
Stultitiae sit aliquid praesidii, nunc tua misericordia.
CA. Ratus ne sic me esse hominem minimi pretii, si ego me conscio,
Paterer uxori insignem hanc fieri apud me contumeliam?
TA. Ah ego nunc demum me insipientem factum esse fateor miser:
Cum rem agnosco. nam imprudenter hoc feci. CA. imo nequiter,
Scelerate, malitiose. sed quid verba tecum confero?
Lorarii vincite, rapite. TA. ah obsecro: si post hunc diem
Peccavero, dato excruciandum me. egomet me dedam tibi.
Nunc hoc mihi ignoscas quaeso. CA. quid faciam? nisi loco huic sacro,
Et summo Pontifici pepercissem, adeo exornatum probe,
Adeo depexum te dedissem; ut te iam ipsum non noveris;
Qui tibi me pro ridiculo delectamento putaveris.
Pergite Lorarii: TA. obsecro, obtestor. HI. da veniam istanc mihi:
Fac, quod rogat. CA. Lorarii. HI. remitte; quaeso, hanc noxiam
Mea causa. CA. aliud quiduis impetrari a me facilius sinam.
TA. Heu mihi. HI. sine te exorem: ne te obfirma. CA. huic habeto gratiam:

Quod dignas te, atque ut meritus es, non das poenas hodie mihi.
Sed ne impune auferas hoc tantum flagitium, cras amove
Te e conspectu meo: fuge in insulas usque remotissimas:
Illic tantisper exsula, dum te revocem. abscede ocius.
TA. Ah me miserum; quid egi? quid feci: cur praeceptis tuis,
Ludoberte, quae dabas, sacerrimis dudum non parui?
Nunquam me in haec flagitia ingurgitassem. heu ubi nunc Benzelo
Hortator scelerum? istan fides, amicum in rebus asperis,
Sorte aduersa deserere? ut illum dii perdant radicitus.
HI. Scin'nunc meam in te Rex fidem, an adhuc dubitas? CA. imo sat scio:
Neque opus est, ut ad integrum redeat haec eadem oratio.
Deo potius agamus gratias, quod ex his miseriis
Tantis et te et me exemit. Nam nunquam quicquam fuit animo
Meo aegrius, quam posteaquam audivi esse in hoc te crimine.
HI. Ego illud scio, quam doluerit cordi meo: cum patria
Eiecta, exul, inops inter ignotos aetatem agerem: sine
Culpa. CA. satis audivi, satis tuas aerumnas maximas.
HI. Ah quam timui male, ne nunc animo ita esses aspero:
Ut olim in me fueras. CA. mea Hildegardi, uxor suavissima,

Non licet homini esse saepe ita, ut uult, si res non sinit. Itaque
Per dexteram tuam te oro: ignosce hoc: irata ne sies.
Nam dissidium hoc nulla evenisse mea culpa, id testor Deum.
HI. Et ego scio me cavisse, ne ulla merito contumelia
In te unquam fieret. CA. explevisti animum meum: teque hoc satis
Superque crimine expedivisti. HI. ita sperat animus quidem.
CA. Hoc tantum te oro: ut sis porro eadem, quae hactenus. HI. ne dubita here.
CA. Saepe inter coniuges irae interveniunt istius modi:
Post ubi rursum inter eos reventum est in priorem gratiam:
Bis tanto amici sunt inter se, quam prius. HI. sane nihil
Est, quod ego malim, quam hoc ipsum. Nam concordi connubio
Nihil est amabilius. CA. eamus ergo intro. Vos plaudite.

NOBILISSIMIS, ET PRUDENTISSIMIS, CLARISSIMISQUE VIRIS: D. PHIlippo a Kettenheim, Praetori et Academiae Argentoratensis Cancellario: D. Carolo Lorchero, Consulari: et D. Nicolao Cniepsio, utrique quindecimviro: suis Dominis, colendiss. S. P.

referuntur, ea aut ad optimos quosque non perveniant: aut si perveniant, non perferantur eo, sine malorum hominum calumniis. Est enim huius exulcerati saeculi ea perversitas: ut quidam improbi, e bonorum et innocentium virorum contumeliis atque iniuriis, laudem se inuenturos esse confidant. Ac tametsi non sum nescius, plerosque optimatum, in hac urbe, de studiis literarum recte sentire: tamen praeteritorum annorum memoria hoc a me efflagitat: ut ego piscatoris icti morem imitari, ac damno accepto, sapere deinceps consuescam: non quod antehac quicquam a me insipienter scriptum sit, aut quod alius quicunque aliquid, imprudenter a me scriptum esse demonstraverit: sed quod ego videam, et reapse intelligam, eas calumnias, quae a malis, et malevolis proficiscuntur, etiam in aliorum hominum mentibus atque animis ita inhaerere: ut vix ulla deinceps oratione, quam libet vera, rursum evelli possint. Cumque ignotus sim ego, huius urbis amplissimo senatui, aut non ita notus (quamquam famigeratorum culpa) ut esse cuperem: nullos certe aptiores mihi comparare potui patronos, per quos hic Iulius meus toti senatorio ordini

commendetur: quam vos triumviros, homines praetoria, et consulari dignitate conspicuos: Academiae huius pulcherrimae scholarchas. Quis enim candidiori animo affectus sit, erga praeconem Germaniae, et ludum Germanicarum, quam praetor, quam consularis, quam quindecimvir, in primaria totius Germaniae Repub? quis meliorem ferat sententiam, de laudibus rei equestris: quae in hoc Iulio celebratur: quam nobilis, et princeps civitatis? quis rectius iudicare possit de libro, et de re libraria, quae itidem in hac Comedia laudatur, quam literatus, quam Academiae Cancellarius, quam scholarcha? Equidem magna, ut verum fatear, cum voluptate nuper audivi dicentem te, nobilissime et amplissime vir, Ioannes Philippe Kettenheimi, praetor huius urbis: cum tu potestatem faceres Decano promovendi magistros. Mirabar enim, te ad veterem prosapiam, et ad eam, quam a maiorib [Abbr.: maioribus] . accepisti lucem, ceterasque virtutes, quae in te praedicantur, pietatem, prudentiam, liberalitatem, iustitiam, humanitatem, etiam adiungere studia literarum, et famam doctrinae. Nec minori voluptate afficiebar, cum

post in suave illud colloquium venissem: quod mihi, et optimo doctissimoque viro, Poetae, Oratori et Iurisconsulto, D. Nicolao Reusnero, huius Academiae professori, et scholarum visitatori, tecum fuit, Carole Lorchere: vir praeclarissime, et multis nominibus mihi colendissime: cum nos a sollemni prandio, amice inter nos conuersaremur. Nam ex illo statim perspexi, vera esse, quae de tuis praestantissimis virtutibus ego iam ante, hominum fama, et literis, quam plurima acceperam. Philippi Cniepsii, quae sit humanitas, quae in Deum, et omnes bonos viros pietas, quod de optimis quibusque bene merendi studium: quis quaeso in hac est Repub. qui nesciat, qui ignoret? Et quomodo ego meliores mihi, meoque Caesari Iulio et Ciceroni parare potuissem amicos et patronos: quam vos ipsos, tot tantisque ornatos virtutibus: quantis ad meum institutum mihi opus esse video? Si enim ea velim in lucem edere: quae conscripsi: et quae tot amici a me efflagitant: si coepta velim absoluere: si absolutis ultimam manum addere: facile intelligo, quorum ego hominum patrocinio et praesidio indigeam. Et cur ego de benevolentia vel vestra, vel etiam

totius senatus quie quam dubitem? Nam quid possit ceteris huius urbis praetoribus esse, vel generis nobilitate, vel studio pietatis, vel fide vel usu rerum, vel humanitate antiquius? quid consulibus, quid Iurisconsultis, quid curialibus, vel pietate prius, vel sapientia praestantius, aut ullo denique laudum genere excellentius? Quod siqui erunt, qui argumentum huius Comoediae extenuare ausint: illorum ego animis hoc cogitandum relinquo, quanti illud sit, quod quicquid Cicero loquitur, suis loquitur verbis: quibus adhuc vivus uti solebat: quaeque etiamnum in hominum exstant memoria: et quod Caesar, quicquid loquitur: id prope omne, e commentariis suis depromptum, loquitur. In Prisciano vapulante mirati sunt aliqui, Iavellum, Nevisanum, Barberium, nihil aliud loqui, quam quod olim scripserant: et Philonium atque Lilium aliis non uti verbis, quam suis, hoc est, quae in Lilio et Philonio Medicinali passim occurrunt. Quod isti in re ridicula mirandum esse censent: idem haud dubie in re gravi et seria nequaquam culpabunt. Sed ad vos redeo, viri Nobilissimi atque amplissimi: vosque oro et obtestor:

ut quae vestra est, de literis et literatis viris, bene merendi alacritas, eam in hoc quoque Iulio promovendo usurpare velitis. Nam hac ratione, non me solum, huius Caesaris, atque huius Ciceronis patrem, sed alios etiam quam plurimos, qui reliquos ingenii mei fetus, summo cum desiderio iam diu expectant, vobis deinceps obstringeris, Christus, Deus et homo, optimus maximus: qui ante annos 1584. in hunc mundum pronatus est: vos vestrasque familias omnipotenti manu sua protegat atque gubernet.

IULIUS REDIVIVUS COMOEDIA, IN LAUDEM GERMANIAE et Germanorum scripta. Auctore NICODEMO FRISCHLINO, Poeta coronato, Caesarii Palatii Comite. [Gap desc: illustration] Cum gratia et privilegio: Argentorati apud Bernhardum Iobinum. M. D. LXXXV.

NOBILISSIMIS AMPLISSIMIS ET PRUDENTISSIMIS VIRIS, PRAETOri, Consulibus, atque senatui liberae Imperialis urbis Argentoratensis: Dominis suis observandissimis: S. P. D. Nicodemus Frischlinus P. L. Comes Palatinus Caesarius etc.

ab oculos, quos a primis vitae incunabulis aspeximus atque intuiti sumus. Equidem illam ipsam lucem, quam cum vitae exordio accepimus, patria terra nobis videtur suppeditasse: ut nihil interim dicam de vitali illo aere, quem a prima nostra aetate hausimus: et cui per omnes pueritiae annos assuevimus. Quantam enim aer iste familiaritatem cum natura cuiusque hominis habeat: id nos quotidiana experientia, et rerum omnium magister usus perdocet. Videmus enim quanto cum periculo, praestantissimae quaeque naturae, patrium et sibi congenitum aerem cum peregrino plerunque permutent. Quare nemini mirum videri debet: quod optimi quique patriam suam tanto semper amore complexi sunt: quanto fere amore liberi suos parentes prosequuntur. Nam prudentes viri, etiam mortem pro patria oppetere honestissimum esse censuerunt. Ut enim teterrimum est flagitium, deserere patriam: aut eam hostibus prodere: ita virtus est longe pulcherrima defendere patriam: tueri pacem: consulere saluti civium: nocere nemini: prodesse universis. Et quoniam ortus nostri maximam partem Patria sibi vendicat:iccirco decet omnes

mortales in id elaborare, ut unusquisque vites ingenii et corporis sui, ad utilitatem communem conferat: alius quidem laterum obiectu, vim hostium, a cervicibus suorum civium propulsando: alius salutaria Reip [Abbr.: Rei publicae] : consilia dando: alius aegrotis hominibus, ex arte medica opitulando: alius iuventutem in honestis artibus ac disciplinis instituendo: alius denique res maiorum, praeclare gestas literis illustrando: et propositis praeteritorum temporum exemplis, homines ad virtutem et honeste facta incitando. Quod cum ita sit, neminem ego tam iniquum in me futurum esse confido: qui me vituperet, aut vituperandum ob hoc esse existimet: quod ego amore patriae meae impulsus, homo Germanus, hanc de laudibus Germaniae Comoediam institui. Cum enim patria me non procrearit, aut educarit militem castrensem: neque me docuerit lacertis et armis vim hostilem depellere: sane hanc gloriam et has agendi partes lubens illis concedo, quibus natura et vitae consuetu do studium rei militaris ingeneravit. Sed quando Poetam me fecit patria: omnino decere me arbitror, ut illam munere aliquo poetico exornem. Nam si prisci vinitores

Baccho, grati animi causa, obtulerunt racemos: si veteres agricolae Cereri spicam: si venatores Dianae ramosa vivacis cornua cerui: cur nefas sit, me Poetam dare patriae meae aliquod poema? Nolo igitur pluribus verbis instituti mei ratio nem reddere: ne, si malevolorum odiis atque calumniis pedem opponam, interim bonorum virorum rectis ac sanis, de meo poemate, iudiciis videar nonnihil diffidere. Vobis vero Nobilissimi, Amplissimi et prudentissimi viri, hanc Comoediam, propter duas potissimum causas dedicare [(transcriber); sic: didicare] volui: quarum altera est honorifica, ni fallor, mentio illa huius amplissimae urbis, quam Caesar Iulius et Marcus Cicero, in scenico ludo, satis admirari non possunt. Est enim urbs haec omnium fere laudum, quas reliqua habet Germania, quasi compendium quoddam. Itaque non dubito, quin ista mentio Rei publicae vestre vobis pergrata sit futura. Altera causa, est amor ille vester et summum spectandi ludos scenicos, in vobis studium. Cui rei indicio est, magnificum illud theatrum, magnis sumptibus huius Rei publicae exstructum: in quo singulis annis ali

quot Comoediae et Tragoediae, a studiosis iuvenibus, laudatissimae huius Academiae alumnis agi, atque exhiberi solent. Quod si exterarum gentium laudes, quae in Graecis Latinisque Comoediis atque Tragoediis exstant, vos tanto cum studio, e vestris actoribus cognoscitis: minime dubitabo, quin etiam patrie nostre universe et inprimis vestras quoque laudes, ex hoc Iulio meo, et Cicerone: qui meo ingenio revixerunt, paratissimis animis sitis cognituri. Erunt quidem fortasse aliqui, quibus non satisfecero: eo quod non omnia patriae ornamenta, non omnes praeclaros heroes, non omnes fortissimos Imperatores Germanicos, non omnes literatos homines nominatim celebravi. At hoc si facere voluissem, eos imitari debuissem, qui de laudibus illustrium Germaniae virorum, integra nobis composuere volumina. Meo quidem Ciceroni mirum est, reperiri in Germania Socrates, Platones, Aristoteles, Laelios Tuberones, Trebatios, Praxiteles et Sosigenes. Qui autem isti sint, aut quibus appellentur nominibus, hoc qui nescit, is discat ex aliorum integris voluminibus. Sed ad vestrum theatrum redeo: in quo si applausum invenerit

meus hic Iulius, animum addetis mihi, ut in hoc argumenti genere maiora aggrediar. Delineavi iam olim pro Terentio isto profano: in quo pueri discunt artes meretricias: delineavi, in quam, Eunuchum, Adelphos et Heautontimorumenon, tres Comoedias novas et sacras: in quibus omnis historia Iosephi continetur. Nam in Eunucho exponitur historia Iosephi, venditi a fratribus, amati et proditi a Putipharis uxore, coniecti in carcerem, liberati a Pharaone, et constituti in principem locum, in regno Aegypti. In Adelphis negotiantur fratres Iosephi in Aegypto: Simeon luditur a Serapione, seruo Iosephi, et eiusdem, Graece loquentis, interprete: idem conicitur in vincula: adducitur Beniamin: ad extremum Iosephus summa cum gratulatione, a fratribus agnoscitur. In Heautontimoruromeno, Iacobus propter Iosephum, iam olim amissum, et propter Simeonem captivum, et propter abductum Beniaminem, se ipsum excruciat: filii, reversi ex Aegypto patrem laetissimo nuntio exhilarant: dubius pater de profectione, confirmatur a Iehova: et tandem a Iosepho et a Pharaone, senex pater summo cum applausu omnium

Aegyptiorum excipitur. Consignavi etiam Hecyram: in qua historia Ruth explicatur, et in Scenam producitur. Verum ut has Comoedias non absoluerem hactenus: fecit tum infortunium quoddam meum: et mea illa in locis peregrinis, negotii plena vita. Nam ad huiusmodi scriptiones requiritur non modo summum otium, summa vitae tranquillitas: sed etiam benigna Maecenatum liberalitas: sine qua nullum unquam ingenium praeclarum potuit vires suas exserere. Atque hae causae sunt, propter quas inceptam illam quatuor Comoediarum quas dixi, telam nunc cogor retexere, atque omnino abicere. Non enim fruor iam illa vitae tranquillitate: qua fruebar olim, cum Rebeccam, et Susanna, et Hildigardin et Priscianum vapulantem scriberem: aut cum Aristophanem Latinitate donarem. Quare consimilia illorum, quae tunc scripsi, vix a me, nisi in tranquilliori vita posito, tentari iam possunt. Quod ergo reliquum est, oro vos viri Nobilissimi et amplissimi prudentissimique ut Iulium meum, e mortuis resuscitatum, pro vestra clementia et aequanimitate benigne habeatis: meque in vestram tutelam

et patrocinium benevole suscipiatis. Etsi enim suos ubique terrarum patronos habent artes et literae: tamen meas quoque literas in hac celeberrima totius Imperii Germanici urbe, habere patronos peruelim. Equidem si respiciam memoriam praeteriti temporis: video in hac Republica semper floruisse optimarum literarum studia, earumque cultores. Quamobrem meus Cicero, quem in scenam produco, sicut et Caesar Iulius, inter alia non possunt satis admirari, tum alias Germaniae scholas, tum inprimis vestram Academiam: in qua tot summi et clarissimi viri hodie literarum studia profitentur. Fuit enim illis antiquissimis temporibus, quibus vixere Caesar et Cicero: fuit, inquam, ea Germaniae barbaries: in qua viri et feminae pariter ignorarunt literarum secreta, ut testatur Cornelius ille Tacitus. At nunc, per Dei gratiam, non Italia modo, sed etiam Graecia Alpes nostras transuolavit. De reliquo cultu patriae nostrae nihil attinet dicere. Nam is adeo conspicuus est, praesertim in magnis Imperii urbibus: ut nostra natio nulli alii videatur locum cedere. Quod si qui exstiterint, qui laudes meas dicant esse sordidas: quia sint genti

meae propri: nihil ego movebor istorum oratione. Nam non modo exempla habeo exterarum gentium: in quibus idem fecere ipsarum scriptores: sed novi etiam quod vera hic scripserim: nihilque nostris hominibus affinxerim vanae aut falsae gloriae. Atque utinam alii populi, aut minus essent nobis iniqui, dum nostris laudibus passim detrahunt: aut certe in laudum suarum praeconiis aliquanto parciores. Sed quia de illis hominibus suo loco, et suo tempore dicetur a nobis: iccirco huic Epistolae finem addimus. Deus optimus maximus vos vestrosque liberos, et hanc celeberrimam urbem, eiusque Ecclesiam et scholam, ad nominis sui laudem et decus, ad animarum vestrarum salutem, ad communis patriae nostrae emolumentum, quam diutissime conseruet.

TESTIMONIUM IN CARNIOLA LIBURNORUM datum Frischlino.

NOs infra scripti, Wolffgangus Comes et liber Dominus a Turri, et S. Cruce, hereditarius curiae Carniolanae et Sclavonicae magister, et Archimarschalcus comitatus Goritiae, S. Caesariae Maiestati, et serenissimo Archiduci Carolo, a consiliis: administrator ducatus Carniolani: et nos Carniolae satuum quadrumviri: testamur, ac notum facimus omnibus, quod nobilis, et clarissimus vir, Nicodemus Frischlinus Poeta Laureatus, et Comes Palatinus Caesareus, post impetratam nostris precibus voluntatem, et permissum Illustrissimi principis, ac Domini, Domini Ludovici, ducis Wirtenbergensis et Teccensis, Comitis Mompeligardici etc. totum biennium apud nos studia generosae, et civicae iuventutis moderatus sit, ac munus Rectoris, in Schola illustrium procerum, Lubeanae sic praeclare, fideliterque administraverit: vitam quoque adeo honestam, et decentem gesserit, atque ita sedulum in suo officio se exhibuerit: ut Carniolam proceres hac illius opera, non modo semper fuerint, atque etiamnum sint, quam optime contenti: sed etiam eadem opera, si modo res illius tulissent, porro quoque ad Iuventutem suam recte instituendam, libentissime, et benevolentissime fuissent usuri: Cogitantes apud se, quam divina in isto viro sit doctrina, et quam pervagata fama quantaque industria, et quanta in docendo dexteritas. Quoniam vero occasiones eius non ferunt, ut diutius nobiscum, (quod certe nobis optatissimum evenisset) conuersari velit: et quoniam

ob causas a se commemoratas, dimissionem a nobis petivit, nosque oravit: ut pro more alias solito, testimonium vitae apud nos actae ei impertiremus: nos certe, qui ob praeclara illius de nobis, liberisque nostris merita, iam ante ultro parati sumus, commoda ipsius magis promovere, quam quoquo modo impedire: rem iustam ei denegareneque potuimus, neque voluimus. Quapropter totius provinciae nomine, omnes homines, cuiuscunque sint status, et dignitatis maximopere oramus, ut hunc Nicodemum Frischlinum, occasione quacunque oblata, omnibus in rebus iustis, et aequis, quas ille instituerit, tum propter vitam illius, tam honeste apud nos actam, tum etiam nomine totius huius provinciae, sibi clementer, et benigne commendatum habere velint. Id quod nos, nostraque provincia, de omnibus, et singulis, pro cuiuscunque dignitate, et honore, vicissim promereri sedulo conabimur. In cuius rei stabilimentum, nos literas hasce D. Nicodemo Frischlino, nostrarum manuum subscriptionibus, et gentilitiis sigillis, nomine totius provinciae confirmare voluimus. Quod factum est Labaci 12. die Augusti, Anno 84.

NOBILI, ET CLARISSIMO VIRO D.NICODEMO FRISCHLIno, Poetae Laureato, Comiti Pala: Caesareo etc. amico obseruando. Gratiam et benedictionem a Deo patre, per Ihesum Christum.

LEgimus scriptum tuum, vir clarissime, amice honorande: quo nobis humaniter valedicis, atque pro officiis nostris quibuscunque tibi, tuaeque familiae praestitis, tam officiose gratias agis. Quae utinam tanta fuissent, quanta tu ea praedicas: quantisque tu pro excellenti tua eruditione dignus eras. Sane, non defuit animus, neque adhuc etiamnum nobis deest, de te tuisque benemerendi. Quod si voluntati promptae non semper eventus respondit, virium nostrarum defectui id ascribendum censebis. Nec minus humaniter nos vicissim tibi quoque gratias agimus, pro officiis, et beneficiis tuis, praeterito isto biennio, quo nobiscum vixisti, in nos collatis: quaeque etiam porro nobis, liberisque cognatis nostris, atque omnibus Carniolanis, tam liberaliter polliceris, sedulo operam daturi, ne in homines ingratos, ea benefacta contulisse videaris. Si qua forte offensa nostra quoque parte intervenisset (cum de nulla tamen nobis constet) similiter et nos amice eam deprecamur. Certo etiam crede, nihil quicquam nobis gratius evenire potuisse, quam si diutius nobiscum manere, et pro singulari ac rara tua eruditione (quam merito praedicamus et suspicimus), iuventutem nostram informare voluisses. Quia vero res tuae aliter ferunt, atque omnino abire certum est: piis votis Deum oramus, ut te cum familia,

custodia sanctorum angelorum munitum, saluum, et incolumem deducat: atque omnes tuos conatus, et labores, per Spiritum S. Sanctum, ad sui nominis gloriam, et Reipub: litterariae emolumentum, dirigat, gubernet, promoveat. Dolemus etiam quam fecisti iacturam rei familiaris: ac fontem omnis boni rogamus, ut damnum istud (quod ipsi facile est) maximo cum faenore resarciat: nec dubitamus, si Dominos proceres tempestive compellares, quin istam iacturam aliquo modo essent sublevaturi. Tandem optamus, cum nunc in his terris divellamur: ut Deus olim nos omnes denuo laetos coniungat, et malis omnibus perfunctos, in caelesti patria, felices, ac beatos per Christum Ihesum perpetuo faciat.

Amen. Vale Labaci. 9. Augusti Anno 84. N. Inspectores Scholae Illustrium Carniolae procerum Labaci.

[Gap desc: errata list] Pagin: cuius signum est C. col. 1. vers. 16. lege Dum paene. [(reading uncertain: reference unclear)]

PROLOGUS MERCURIUS.

SI quid salutis afferrent: qui ex inferis
Veniunt: id vobis ego principio dicerem.
Malum ne vobis imprecer, vestra efficit
Aequanimitas. Itaque quid veniam, edisseram,
Et quid rei vos velim. Nanque dubio procul
Mirabuntur aliqui, ex hac hominum copia,
Qui nostri honoris ergo assunt: quae causa sit,
Quod prologi partes mihi Mercurio sint datae,
Deo ficticio et vaniloquo, ut multi autumant:
Nam ubi res in Christiano agitur proscenio,
Locum esse negant profanis gentium Deis.
Ego vero ut me vere veracem esse doceam,
Non vaniloquum, rem veram dicam ab initio.
Mihi enim, qui nunc aliquot mille annis luridae
Mortis comes sum, facta moresque omnium
Hominum magis magisque innotescunt fere
Quotidie. quod ut verum esse omnes intelligant,
Qui assunt: quaero ex vobis quis sit vestrum omnium:
Qui hodie meditatus sit de mortis horula:
Et se vel cras posse mori cogitaverit?
Nemo est: tacetis: verax sum: vera initio
Statim dixi, uti me dicturum esse dixeram.
Quid vero, si hoc anno de morte serio
Apud vos nunquam cogitastis? hem tacent.
Verax sum. Quid si aliqui reperiantur hodie:

Qui toto tempore, quo vitae aevum transigunt.
Nunquam rationem mortis suae subduxerint?
Sat habeo. nam veracem esse ostendi palam.
Nunc quid Poetae nomine afferam huc novi,
Paucis expediam. Marcus Cicero, et Iulius
Caesar, apud Ditem patrem, regem Tartari
Meis obtinuere precibus, sibi ut duce
Mercurii virgula, liceret hanc novam
Lustrare oculis Germaniam. Nam cupiditas
Illos invasit has videndi fertiles
Terras et urbes, et homines ipsos novos.
Novi enim quotidie veniunt ad inferos
Ex hac Germania homines: quorum Iulius
similes se olim vidisse in his locis negat,
Stygia palus vix sufficit ad nimiam sitim
Illorum restinguendam. adeo misere aestuant:
Quoniam vini assiduo potu, ardorem sibi
Ipsi per venas contraxere maximum.
Sed de hoc nihil in praesenti. Nam haec comoedia
In laudem maxime facta est Germaniae.
Quod si quis est, qui quaerat, quomodo consequi
Hoc potuerim: rursus ut ab inferis meo
Ductu huc redeant incorporatae animae,
Is hunc caduceum inspiciat. Nam virgula
Hac alias animas Orci sedibus evoco,
Alias sub pallidum deduco Tartarum.
Hac morte resigno hominum oculos: hac aufero:
Hac reddo somnos: hac rapidum trano aerem.
Quantum ad Ciceronem, bene nunc ipsi conveni:
Cum Caesare nec male cum Cicerone Caesari.

Nam dissidium, quod illis in vita fuit,
Pluto composuit, mandato silentio.
Nunc, quid Poetae nomine oratos velim,
Attendite. Si quem ille vel in fabulis, vel in
Orationibus laesit malum: hunc monet,
Si malus est, ut tandem malus esse desinat:
Si honus, ut quod dictum in homines fuit malos,
Id ad sepertinere non credat. Equidem,
Reprehensiones ferre possunt, qui boni
Sunt: qui mali, non possunt. Verum haec fabula,
Ut dixi, in laudem conscripta est Germaniae.
Qui bonus est, is de virtute sua gaudeat:
Qui malus est: is laudem bonorum ad se nihil
Iam pertinere noverit. Quod reliquum est,
Animis adeste aequis, et cum silentio:
ut, quid Cicero et Caesar novi afferant,
Positis cognoscere. Ego reverter [(transcriber); sic: revertcr] in forum,
Ut illic praesim mercibus: si quis opera
Mea forte indigebit, in hoc proscenio:
Faxo ne opem meam frustra imploraverit.
Tantum est. Valete Adeste cum silentio

ACTUS PRIMI, SCENA PRIMA. Caesar, Cicero.

MAgnis diurnis, nocturnisque itineribus,
In hunc locum contendimus, Marce Cicero.
CI: Ego mehercle iam defatigatus animi,
Et corporis laboribus, cupio parum
Quiescere. Verum occurrit subin aliquid novi,
Quod me defessum recreet, atque reficiat.
Nam tot amoenissimas urbes, tot oppida
Pulcherrima, tot arces impositas montibus
Altissimis, tot vicos, tot agros fertiles,
Satis ego admirari nullo possum modo.
Sed ubinam, mi caesar, iam consistimus:
Aut quam tenemus hanc partem Germaniae?
Cae. Quicquid vides terrarum, Cicero, id a feris
Et barbaris olim tenebatur poplis.
Nam quibus ego temporibus in his fui locis,
Non praesidium, non castellum, non oppidum
Erat, non agri perculti, non vineae.
Sed maxima civitatibus laus tunc erat,
Vastatis finibus magnas undique loci
Habere solitudines. CI. Equidem et ego
Illos, qui hinc ad Germanos commeare tum
Solebant, Romae audivi dicere publice,
Quae solitudo esset in agris, quae vastitas:
Quam inculta, quam deserta, quam passim omnia

Relicta. Cae. vera memorabant. nam non modo
Urbes nullas, sed ne vicos illi quidem
In nostrum morem habebant: ut fons, ut nemus.
Ut campus arridebat, vicos et domos
Locabant: et spatio quisque suum aedificium
Circumdabat: et siluarum atque fluminum
Propinquitates plerique petebant Ci. agri hi
Et fertiles sunt, et specie amoenissimi.
Cae. Incredibile est dictu, quam densae olim his locis
Siluae, paludesque fuerint, Marce Cicero.
Perpetuam dixisses siluam Germaniam.
Ci. Miror profecto, unde hae gentes tum vixerint.
Cae. Frumenta non serebant olim, sed fere
Carnibus, et lacte victitabant incolae.
Nam apud eos pecudum numerus erat quam maximus.
Sed tu non dum dixti, qui placuerit tibi
Argentoratum: urbs maxima et validissima,
In finibus Trebocum, et in istius loci
Regione fertilissima. CI. perquam optime.
Cae. Et natura et munitionibus oppidum est
Tutum a periculo. CI. Sic apparet equidem.
Cae. Pulcherrima haec totius urbs Germaniae:
Quae et praesidio, et ornamento sit patriae.
CI. Sic arbitror. veruntamen alias quoque
Urbes vidimus, et natura loci, et manu,
Et operibus admirandis munitissimas.
Cae: Ita est; sed huius civitatis maxima est
Auctoritas, quod et tormenta plurima
Habet: et scientia atque usu rei bellicae
Longe antecedit ceteras. CI. videlicet.

Cae: Homines in ea sunt perueteris potentiae.
CI. Adde etiam industriae. nam magnos opifices
Et sollertes in ea esse artifices, huic rei
Tam magnifice, et affabre, et antiquo artificio
Caelata turris indicio est: quae se altius
E terra attollit, quam turris Babylonia.
Cae. Ita est. CI. iam vero horarium, ut mirabile est.
Cae. Perquam mirabile. Ci. ubi Sol, Luna, et cetera
Errantia sidera motus, et cursus suos
Recursusque adeo certis peragunt passibus:
Ut certiores in caelo vix peragere
Videantur. Cae. mihi sane tam doctus non fuit
Quisquam Sosigenes, annum cum restituerem:
Atque isthic [Reg: istic] artifex fuit huius machinae.
CI. Credo equidem. Non enim annum metiuntur hi
Homines populariter: ut olim, tantummodo
Solis, id est, unius astri reditu: sed simul
Lunam obseruant: quae menstruis spatiis viam
Et annuos cursus solis consequitur. Hi
Volunt, ni fallor, menses congruere, et dies
Cum Solis, Lunaeque ratione. Cae. scilicet.
Nam disciplina haec primum inuenta a Druidibus
In Gallia: post translata in Germaniam
Existimatur. CI. fortasse: sed hic quid globus
Volubilis? Cae. Archimedaeum opus, non Teutonum.
CI. Quid Gallus, expassis [(printer); sic: expansis] alis qui glocitat [Reg: glocidat] ?
Quid tibi videtur Caesar? Cae. Quid enim aliud? nisi
Columbae illius, quam Archytas volatilem
Tarenti fecit. quidam pipio postumus.
CI. Quid cymbalum? Cae. aere Dodonaeo suavius.

CI. Ego sane hanc machinam satis admirarier
Nullo modo possum: ita me oblectat varietas;
Quam ficti isti orbes veris non minorem habent.
Cae. At mihi plane novum est genus murorum, ubi
Neque propter altitudinem telum adici,
Neque saxa e catapultis iuncturas parietum
Discutere, neque tormenta traicere queunt,
Neque propter latitudinem fossae urbs capi.
CI. An non eadem forma Caesar iam olim erant?
Cae. Minime omnium. CI. quanam igitur obsecro? Cae. trabes
Directas collocabant in solo, pedes
Binos paribus inter se, in longitudinem
Distantes interuallis. Cic: paene intelligo.
Cae: Eas revinciebant extrorsus. CI: probe.
Cae: Et multo aggere vestibant: tum interualla ea
In fronte, saxis grandibus atque lapidibus
Effarciebant, et murum undique turribus
Contabulabant. Cic: At multo hodie accuratius.
Aduersus hostium vim, aedificant hi popli.
Cae: Olim casas inhabitabant, quae more Gallico
Stramentis tectae erant. nam neque cementi apud
Illos, neque tegularum usus erat: ad omnia
Materia informi utebantur, citra speciem
Aut delectationem. Cic: diligentius
Haec condita sunt tecta, in morem paene Italicum.
Cae. Ita apparet. Cicero. Sed quid visa est ubi
Augusta Vindelicorum? CI. Romam huc arbitror
Migrasse cum priscis illis Quiritibus.
Cae: Quid Noriberga? CI: Corinthus est Germaniae:
Siquidem mira artificum spectet opera quispiam.

Sin moenia, et murorum propugnacula
Consideres: haud ita facile expugnaverit
Hanc urbem Mummius: sicut veterem Hellados
Corinthum diripuit Cae: Ita est. CI. Sed obsecro
Qui nam homines habitarunt in his olim locis:
Quos iam tenemus Caesar: sat amoenos quidem?
Cae. Veterum Charitinorum quondam hae sedes erant,
Et fertilissima quaedam totius loca
Germaniae, circa Hercyniam silvam. CI. unde ea oritur?
Cae. A Rauracorum et Helvetiorum finibus,
Rectaque fluminis Danubii (quod sciam)
Regione, pertinetque ad fines Anartium
Et Dacorum. Hinc sinistrorsus reflectitur,
Diversis ab eo flumine regionibus;
Et propter magnitudinem iam antiquitus
Fines attingebat multarum gentium.
In hanc Germani, congressi acie cum hostibus
Se identidem recipere solebant ad suos:
Ac rursus e siluis in nostros impetum
Facere: Neque tum nostri victores longius,
Quam quantum adfinem gentis porrecta et loca
Aperta pertinebant, cedentem insequi
Hostem audebant. CI. Sane hoc prudens consilium erat.
Cae. Eadem haec sylua olim pro nativo pariete,
Muroque Suevis erat, aduersus efferos
Cheruscos obiecta. CI. apparet videlicet.
Cae. Magno usui mihi fuit haec loca, oppida,
Aditus cognoscere: genus perspicere hominum:
Nullum a labore tempus intermittere:
Mores, ingenia et cultum discere. CI, ego hercule

Crebris solebam usurpare hoc sermonibus:
Tot disiunctissimas terras citius tuis,
Non dicam cursibus, sed prope victoriis
Illustratas fuisse, quam alterius ducis
Peragrari passibus potuissent. Cae. hercule.
CI. Equidem res omnes exterarum gentium,
Omnia clarissimorum regum facinora,
Cum rebus a te fortiter gestis, neque
Contentionum ipsarum magnitudine,
Neque celeritate conficiendi, neque alio
Ullo modo possunt conferri. Cae: Sat habeo.
Nam in iudicio tuo, quod esse amplissimum
Novi, facile ac quiesco, mi Marce Cicero.
Sed interim dum istos sermones caedimus,
Parum progredimur. CI. Festinemus nonnihil.
Cae. Ego vitiferos colles hic prospicio. CI. Ubinam?
Cae. In hac valle obuia. Viden? CI. hominum fidem:
Quot vineae, quot colles vitiferi? cedo
Mi caesar: qui populi hic habitant? quinam incolae?
Cae. Haec loca Gallorum posteri Tectosages
Armis per vim occuparunt, atque in hoc agro
Consederunt: quae gens ad hoc tempus etiam
His sedibus se continet: summamque habet
Iustitiae, et laudis bellicae opinionem. CI. age
Vero, dic obsecro mi Caesar, quo animo sient,
Quove ingenio: qui has terras incolunt.
Cae. Longe hi sunt homines humanissimi, neque
Multum a consuetudine Suevorum differunt.
Ci. Credis ne vero, nos sat tutos fore in his locis?
Cae. Imo. quoniam hospites violare nefas putant:

Qui quaque de causa ad eos forte venerint,
Ab iniuria eosdem prohibent, sanctosque habent:
His omnium domus patent. CI. dicis probe.
Cae. Etiam victus communicatur. CI. gestio
Mehercle: nam mille et sescentos annos fame
Atque inedia conficior. Sed proh Iupiter.
Cae. Quid est? CI. qualem hominem video? quem virum?
Cae. Ubinam? CI. huc ad nos recta pergit homo ferreus,
Aut Romulus alter, aut certe ipse Mars. Cae. Nova est,
Et inusitata viri species: sine Cicero
Observemus, quo abeat, aut quam rem isthic [Reg: istic] agat.

ACTUS I SCENA SECUNDA. Hermanus, Caesar, Cicero.

proelium secundum nostri commisere alarii
Equites. Nam quinquaginta omnem multitudinem hostium
Propulerunt Cae. militem aut ducem quendam esse exercitus,
Indicio est oratio. CI. Ego Merionem illum Homericum
Esse credo, tunica cinctum adamantine. HER. pauci admodum,
De nostris ceciderunt: qui cupidius agmen novissimum
Insecuti fuerant, atque audacius subsistere,
Hostemque ex agmine novissimo lacessere coeperant,

Cae. Pristinae virtutis in hoc residet memoria, CI. planissime.
Cae. Quem tu credis esse hominem Cicero? CI. Romanum principem
Aut proconsulem: qui sorte hanc obtineat provinciam.
HE. Nunc dies est constituta, qua frumentum militi,
Detur: hoc supportari iussi ex his finitimis locis.
Cae. Adeamus. CI. lubet. HE. provisam, ubi sit res frumentaria.
Sed quinam hi sunt, quos togatos huc adire conspicor?
Cae. Salvus sis tu, quisquis es. CIC. Salue mi vir. He. cum vos mihi
Dicitis salutem, habeo pol vobis dignas gratias,
Et bene mihi precantibus, bene et ipse vicissim reprecor.
Cae. Gratias et nos tibi habemus. He. Sed quinam estis vos duo?
Aut cuius rei venistis gratia? Cae. Germaniam
Perlustrare cupimus. HE. Certe vestis isthaec arguit
Peregrinos esse: an non speculandi causa huc contenditis?
Cae. Haud quaquam. HE. Quid ergo ad nos venitis? quid rei est? cedo.
Cae. Iam diu desiderium nos tenuit visendae novae
Huius Germaniae. HE. Cuius Germaniae? Cae. istius novae.
HE. Eho dic, num non vetus haec Germania est? Cae. minime omnium.
HE. Unde id scis? Cae. quid cum ante multos annos his essem in locis:
Maximam Suevi putabant laudem, quam latissime

A suis vacare finibus agros. Itaque ex altera
Parte a Suevis circiter milia sexcenta passuum
Agri tum vacabant. HE. quando istuc erat? Cae. dixi tibi,
Quando ego in his fui locis. HE. at immensus ab eo tempore
Annorum numerus defluxit: quo tanta fuit vastitas
Agrorum in Germania. Neque quisquam nunc mortalium
Vivit hodie, cuius mens spatium hoc praeteriti temporis
Possit respicere. Cae. immo ego respicio: et memoriam temporis
Illius recordor ultimam, CI. et ego similiter, mea
Memoria istuc tempus complector, quo una nos viximus,
Ego quidem Romae: ubi aliquanto post in Asia dux fui, et
Imperator: hic in Gallia et Germania boni
Imperatoris perfunctus officio. anni ab eo tempore
Usque ad hunc diem elapsi sunt mille, sescenti et prope
Viginti septem. HE. dictis me delirantibus enecas
Mastigia. nam neque tu unquam fuisti ductor militum,
Neque hic unquam imperator: neque tantum vitae huius terminum
Quisquam unquam attigit. sed exploratores estis: nova
Larva amicti, qui huc spectatum ad nos advenistis modo.
Heus lorarii. CI. ah noli obsecro. He. Ego pol ulciscar probe,
Ut meriti estis. Cae. Ausculta et noli tumultuarier [(transcriber); sic: tumultarier] .
HE. Heus vos inicite his manicas ac dudum exploratoribus.

CI. Hoc praesagiebat animus mihi, non sat tutos fore
Nos in his locis Germaniae. Cae. Quaeso hercle, quisquis es,
Ne, quod Ariovistus Marco Procilio et Marco Titio
Fecit, idem nobis facias, et cum Ariovisto intercidas.
HER. Quidnam ergo ille fecit? Cae. Vah rogitas? ambos cum Caesaris
Postulatis ad se venientes, et violato gentium
Iure comprehendit, et conantes pro se dicere
Prohibuit: mox in catenas coniecit. HE. quid postea:
Cae. Ariovistus acie victus, amisso omni exercitu
In fugam conuersus, deligatam ad ripam fluminis
Rem, naviculam nactus, ea profugit: reliquam hostium
Aciem consecuti nostri equites, omnes facto impetu
Interficiunt CI. certe, mi vir, si tu hunc nosses, manum
Abstineres haud dubie. HE. Quis tu es igitur? Cae. Si dixero,
Vix mihi fidem habebis. HER. prout dixeris. Cae. dic tu illi, mi Cicero.
CI. Hic est Iulius Caesar: fortissimus Imperator, has
Olim qui domuit gentes, immanitate barbaras,
Multitudine innumerabiles, infinitas locis,
Omni copiarum genere abundantes: cuius bellicae
Laudes celebrantur non solum nostris, sed paene omnium
Gentium linguis, et literis. HE. quis tu vero es? cedo.
CI. Ego sum Marcus ille Cicero, lumen eloquentiae
Romanae, cuius consilia non armorum, sed togae
Et pacis fuerunt socia. HER. Tibine credam ego? CI. maxime.
HER. Num tu vere es Cicero? CI. haud alius. He. et tu vere es Iulius

Caesar? Cae. Is ipse. HER. at ambo hi mortui, ante mille et sexies
Centum annos, et amplius. CI. Sic est. HE. qui igitur revixisse vos
Dicam iam nunc illico. CI. Mercurii ope, qui animas sua
Virga ex Orco revocat. HE. Quomodo istuc fieri crediderim,
Quod nemo hominum fando accepit, ut qui dudum mortuus
Sit, reviviscat nunc illico? CI. facillime. He. Quomodo?
CI. Sicut comici solent resuscitare mortuos,
In suis Comoediis [(transcriber); sic: Comaediis] aut fabulis. HE. intelligo
CI. Signa si cupis, quibus nos esse hos cognoscas, dabo,
He, Nihil opus: lorarii recedite. CI. o humeros graves,
O manus, o pectora, o terga, o lacertorum toros.
Cae. Dixeram heri tibi Marce, ingenti magnitudine corporum,
Incredibili virtute esse hic homines. CI. et quinam viri
Nunc olim fuere Caesar, quando tu bellum his locis
Faciebas Germanis? Cae. quinam? ego hoc tibi dico: milites
Nostri ne uultum quidem atque aciem oculorum ferre eminus
Poterant. CI. apparet: siquidem genus hominum decrescere
Coepit, vivo adhuc Homero: et pauciores filii
Sunt parentibus proceriores. HE. obsecro vos, duces
Militum fortissimi, siquidem huc ex inferis modo
Revenitis, di cite quid illinc afferatis huc novi?
CI. Non licet mysteria manium cuiquam proloqui.

Nam quotidie ad nos descendunt viri atque faeminae,
Qui maiorum opinione, virtutis fama, indolis
Specie, gratia atque opibus nituntur: quorum nomina
Et patriam nefas est nominare: nisi nos bis mori
Expetas. HE. non hercule expeto. Sed quanam gratia
Huc adveneritis, scire cupio. Cae. hoc tibi ante diximus.
Lustrandae Germaniae causa. Sed tu qui vir sies
Nondum dixisti nobis. HE. Si tu Cicero et tu Caesar es,
Facile, qui siem. contectura poteritis assequi.
CI, Vox sonat Romanum HE. at haec lingua, hodie totum orbem fere
Occupavit: hac doctissimi quique in Germania
Galliaque utuntur, hanc loquuntur Dani atque Hungari,
CI. Quomodo nostra lingua ad has gentes pervenit exteras?
HE. Institutione, et praeceptis magistrorum. quae enim
Vobis nativa fuit lingua, eam nos usu discimus.
CI. Proh Deum immortalem, quanta est aevi. huius beatitas?
Adeon eleganter, adeon expedite te loqui
Romana lingua, qui neque Romanus sis neque municeps.
Cae. An vero nullas Latini ad vos duxere colonias?
HE Quis Italia, aut Africa, aut Asia relicta, aut Graecia,
Peteret, informem terris, caelo asperam Germaniam?
Cae. Atqui terra non ut olim, inculta est, sed cultissima,
Et longe hodie fertilissima. HE. quem tu igitur me nominas
Caesar? Cae. Germanum te esse, statura prodit. CI. quaeso te,
Nomen dic nobis tuum. HE. ego dicam, neque nomen meum

Caelabo vos amplius. Ego sum Hermannus, dux Germaniae;
Imperator in hoc exercitu. Cae. Herminius ne ille inclitus,
Qui victas acie legiones quinque, uno quondam die
Ad nos inferos demisit? HE. Non, sed ex nepotibus
Unus sum. CI. Eius, qui Quintilium Varum adortus est
Improviso? HE. Minime. nam nos Germani hoc a patribus
Et maioribus nostris didicimus, virtute et manu,
Non dolo contendere, ac nullis insidiis nitier.
Cae. Id ego magno sum expertus malo, cum Nervios
Aggrederer. nam ipsis ne Dii quidem immortales tum pares
Esse dic ebantur, cum ego bellum his gererem in locis. HE. ego
Neminem in terris esse reliquum arbitror, quem non queant
Armis superare. CI. Satis confidenter. HE. sic ut militem
Germanum decet. Cae. Quid vero haec arma sibi volunt, cedo.
HE. Belli signa sunt. Cae. Eho, an non pacata est Germania?
CI. Heri praevideram, nos non fore tutos a periculo?
HE. Immo pacata est, nisi quod quidam exteri populi modo
In fines Belgarum iter conantur per Germaniam
Facere. Cae. Quid si transeant sine maleficio et iniuria?

HE. Hoc quidem polliciti sunt. Sed homines inimico scilicet
Animo, impetrata facultate itineris faciendi per hos
Agros, sibi non temperant. Itaque Germani cum se et sua
Non possent ab his defendere, principum Germaniae
Auxilium rogarunt: ne paterentur ante oculos suos
Vastari agros, liberos in servitutem abducier,
Oppida expugnari. Cae. quid responsum? HE. non diutius
Exspectandum principes rati, conscribunt copias,
Meque illis ducem praeficiunt, et vim prohibere hostium
Hortantur. Cae. quid factum? HE. pulsi proeliis compluribus
Hodie tradiderunt se fugae. quare nihil est mali
Aut periculi, quod tu timeas Cicero in Germania.
CI. O factum bene nam admodum timui, ne quid nobis mali
Immineret ab hoste. HE. nihil prorsus: vobisque adeo impero,
Otiosis ut animis perlustretis Germaniam.
Cae. Quo vero tu abis? HE. negotii est quiddam. Cae. at cum prospere
proelium commiseris fugatis hostibus, Armini,
Quaeso da te nobis paululum. Hae. Quid uultis? Cae. Collibet
Nobis quaedam ex te percontari. HE. non ocium est mihi.
Nam frumentum oportet hodie me metiri militi.
CI. Da negotium hoc cuidam tuorum manipularium.

HE. Malus est imperator, quisquis committit partes suas
Militi. Cae. at legato si rem commendes frumentariam:
Ubi nihil periculi est, quid hoc afferat incommodi?
HE. Nimium pertinaces estis. Cae. amor cognoscendi huc agit.
Nam nova quaedam discendi iamdudum nimia alacritas
Et cupiditas nostris mentibus innata est. HE. Quae alacritas?
Cae. Armaturam explorandi tuam. HE. contemplare, ut lubet.
Cae. Nihil unquam vidi huic loricae simile? CI. neque ego per Iovem.
Cae. Quaeso te per Deos omnes, quae armatura est haec, Armini?
HE. Solida est, e solido ferro fabricata. Cae. at olim ferreis
Hamis consertas loricas gestabant. et pellibus
Tecta scuta, manu prehendebant, maiore corporis
Parte nuda HE. alia nunc ratio est armorum, quam olim fuit,
Cum maioribus uterentur lanceis, et frameis
Angusto ac brevi ferro. Cae. paucis loricae tunc erant:
Vix uni alterive cassis aut galea. nam vidi ego,
Quod scuta ex cortice facta, et viminibus intexta undique,
Pellibusque inducta gestarent. Sed obsecro te, nihil
Impedimenti affert tam gravis armatura militi?
HE. Nil sane. Cae. at neque cedentes ex acie longius insequi,
Hac armatura, neque sese recipere e periculo,
Sat tutum est. HE. vobis quidem, staturae tantulae viris.
CI. Gravis est haec machaera. HE. tibi tantillo homini: at mihi est levis.
Cae. Semper, Cicero, Germanis prae nimia magnitudine

Corporum suorum, brevitas nostra fuit contemptui.
CI. Verumtamen immania illa corpora quo maiora erant
Caesar, hoc magis patebant gladiis et mucronibus.
Cae. Quaeso te, liceat mihi voluntate tua quaerere.
Ex te quippiam HE. ut lubet. Cae. Quod hoc est armorum genus,
In humero quod gestitas? HE. tormentum est aeneum: viden?
Cae. Video. CI. concavum esse apparet. quemnam usum in bello tibi
Praestat? HE. hoc hostem ferio eminus. Cae. quid ais? tune eminus
Hostem ferias aeneo hoc tormento tam gravi? HE. edepol.
Cae. Dic, amabo, intra quot passus consistit teli istius
Iactus? HE. Dicam equidem, sed vix credes mihi. Cae. prout dixeris.
HE. Hostem intra trecentos passus hoc possum contingere
Tormento. Cae. verum et falsum Harmini dixisti modo. HE. quomodo?
Cae. Falsum est, quod mihi dicis de trecentis passibus Harmini:
Verum est, quod dixisti, me non crediturum esse hoc tibi.
HE. At dicam tibi Caesar, quod tu magis mirabere.
Cae. Modo non falsum. HE. imo dicam verissimum. Cae. quidnam? cedo.
HE. Hostem intra trecentos consistentem passus, eminus.
Si libuerit, sic feriam hoc telo, ut aut fronti, aut pectori
Aut femori impingam. Cae. Deliras manifeste. nam ne Gigas
Centimanus quidem hoc tam grave telum usque eo conicerit.

CI. Dic obsecro, nomen quod est huic instrumento bellico?
HE. A bombo, quem edit, alii indidere ei vocabulum.
Ci. Quomodo tu vocas? HE. Sclopetum. CI. at quae causa est huius nominis?
HE. Ego dicam. buccae cum flatu oppletae fuerint, editur
Violentus sonus. CI. Sic est. HE. eum Latini nominant
Sclopum, ni fallor. CI. non falleris. nam erumpentem sonum
Ex ore, ita vocant Latini. HE. attende ergo, dum missile
Eiaculor, num sclopo aut bombo similis edatur sonus.
CE. Summe Iupiter, qui in terras devenisti caelitus,
Sis propitius mihi. quid stas attonitus Cicero? hem ocius
Cicero procumbe in genua, et adora Iovem hunc olympium.
Deus hic, Deus est, qui nos falsa voluit ludere imagine.
CI. O bone Iupiter pater, cuius nutu atque arbitrio
Caelum et sola terrae reguntur: qui solus caelo tonas,
Solus fulminas: te colo, te supplex veneror, te precor:
Sis propitius mihi. Cae. da quaeso veniam summe Iupiter
Homini incredulo mihi, qui te mendacii modo
Insimulavi, ipsus mendax, atque impudens. nam tu sola
Terrarum procul fulmine tuo caelesti concutis:
Tu multa potes caelitus pertingere milia passuum.
CI. Heu, quod nihil nobis est victimae, quod huic Iovi
Immolemus. HE. nihil opus mei amici, quin consurgitis
Ocius. homo sum, nec quisquam in me divini est numinis.
CI. Iupiter certe, aut Mars, aut Quirinus ille es Romulus.

HE. Hermanus ego sum, unus principum et ducum Germaniae,
Homo mortalis, immortali ingenio praeditus. Cae. Deus
Certe es, qui sic detonas, sic fulguras, sic fulminas.
Num Vulcanum te arbitrer, qui fulmina fabrices Iovi?
HE. Homo sum. quin consurgitis mei amici: surgite.
Cae. Age morem geramus Cicero. HE. Cur trepidas Caesar? cur times?
Cae. Nemo est tam fortis, qui non novitate aliquantulum
Perturbetur. nam hic ictus muro intremiscendus siet.
HE. Bone animo es. Cae. si Celtarum unus sim, qui caeli fulgura
Et terrae motus, et fluctus nihil pavent CI. Caesar. Cae. quid est?
CI. Ego Gigantum e posteris hunc arbitror esse: quos ferunt
Antiqui bellum intulisse Diis immortalibus.
Cae. Idem et ego statuo prorsus. HE. quid ais? num verum dixeram
De sclopo? CI. imo tu tonitru potius, quam sclopum, diceres.
HE. Quale os est, talis solet edi sclopus. CI. at os hoc aeneum est.
Cae. Imo aeneum: nam flammas eructat, et flammeos globos
Euomit. HE. cape Cicero, et quam grave sit tormentum hoc pondera.
CI. Heu nefas est polluta manu attrectare fulmina,
Et Iovis sceptrum. HE. Quin tandem omittis ista fulmina.

Nam sclopetum hoc est meum, mortali fabricatum manu.
CI. Non autem manu Vulcani? HE. Haudquaquam. CI. neque Pyracmonis.
Aut Brontae, aut Steropae? HE. Non sane. CI. nec fabricatum in Insula
Lemno? HE. minime. CI. neque item ex Aetnae eductum rapidis faucibus?
HE. Non equidem. CI. proh Iupiter, quinam ergo Telchinum auctor est
Huius sclopeti? HE. Germanus. CI. qui credam, nisi pro Deis
Habeam Germanos? H. Facillime credes. CI. dic quomodo?
HE. Huic ego dixero: nam hic maiorem olim habuit usum rei
Militaris, quam tu Marce Cicero. CI. non inficias eo.
HE. Meministi Caesar, qui funditores olim Cretici
Fuerint. Cae. commemini optime. HE. et quibus armis decertaverint?
Cae. Memini. nam fundis eiaculabantur glandes plumbeas.
HE. Recte. Cae. ter agendo fundam circa caput. HE. planissime.
Cae. Quid vero simile est fundis cum sclopeto? HE. Faxo scias.
Primum funditores glandes emittebant plumbeas.
Cae. Etiam. HE. et emittebant illas eminus. Cae. videlicet.
HE. Hoc idem faciunt et sclopetarii nunc milites.
Cae. Quomodo? HE. nam et ipsi glandes eiaculantur plumbeas;
Et quidem eminus. nam sicut illi fune stupeo
Torquebant lapides: ita nos torquemus his sifonibus.

Cae. Intelligo sane: sed nondum aduerto tamen, quo glans tua
Impulsu incitata, ex hoc tormento erumpat eminus
Nam Cretenses et Baleares funditores, brachii
Dextri agitatione, eiciebant tela antiquitus.
Tu vero manus et brachia immota tenes,
Ut qui neruo arcus, sagittam excussam ad metam dirigit.
HE. Haud erras Caesar: sed quia causam ignoras huius rei:
Ego te. si lubet cognosse, docebo Cae lubet sane CI. lubet
Et mihi HE. primum natura sic comparatum esse id tenes,
Ut quae ignita sunt, si per vim detineantur in loco
Alieno, cum summo erumpant impetu. CI. edepol Armini.
Nam aer et ignis lineis rectis, in caelum subuolant.
HE. Sic flammae in cavernam montis Aetnae subterraneae
Inclusae, imo fundo exaestuant, donec tandem exitum
Nactae erumpant, et globos piceo fumantes turbine
Exspirent. CI. Intelligo. HE. neque aliter, impulsi aetheris
Sonitu fulmen expressum, quondam per nubes emicat:
Ubi vi perrupit diem, flammamque concepit CI. probe,
Nam et vesica repleta aere, si displodatur, sonat.
Cae. At quo pacto ignem tu potes includere huic moli aeneae
Ibique per vim continere? HE. Facillime. Cae. dic obsecro.
HE. Igitur carbones atque aridam mater iam, et sulfura,
Et nitrum: quibus ignis per facile exscitarier potest:
Et quae cito flammam concipiunt. primo redigo in puluerem:
Qualis hic est, quem vides. Cae. Video. HE. postea in hanc machinam
Irroro, quantum sat est: et sic glandem ingero plumbeam.
Cae. Sed qua nam ratione puluerem inflammare potes: cedo.
HE. Perfacile. nam silicem lapidem huic impono rotae aereae,
Ac dentatae: quam primo instrumento hoc soleo intendere,

Et levi attactu huius clavis dein subito remittere.
Tunc enim scintillae promicant: quae dispersum undique
Puluerem repente incendunt Cae. pro supreme Iupiter
Quae nova atque inusitata haec est species? quae industria?
Quae tanta ingenii sagacitas? CL ego certe iam minus
Regem illum admiror Salmonea: quem ferunt flammas Iovis,
Et sonitus Olympi, et non imitabile fulmen aereo
Curru simulasse. HE. at si maiores aspicias machinas,
Quid tum dicturus sis Cicero? CI. quid? num vero etiam tibi
Sunt maiora, quam hoc est, eiusmodi tormenta bellica?
HE. Phalaridis tauro maiora. Cae. proh Deum, quid audio?
HE. Id, quod res est. Cae. At quomodo possunt gestarier
In humeris, si sunt sclopeta tantae magnitudinis?
HE. Curribus solent vectari. Cae. falcatis ne, an essedis?
HE. Bigis Caesar. Cae. Obsecro te, fac operae compendium:
Et commonstra mihi tantae sclopeta magnitudinis.
HE. Quamquam sum occupatus, et hoc tempus nunc aliud postulat,
Meque alio iubet properare: tamen tibi morem geram:
Siquidem grata res erit. Cae. imo offers mihi optatissimum
Hoc beneficium. HE. heus tu, Ariovisto legato denuntia,
Ut meas interea partes in re frumentaria

Exsequatur: atque audi, mastigiam illum, qui virgini
Obtulit vitium, in carcere iube teneri, dum illico
Redeo, Nunc tu sequere Caesar, in hoc armamentarium.
Cae. Sequor. CI. at ego vos interim hic opperiar ante ianuam.

ACTUS II. SCENA I. Cicero.

NOn expedit mihi hos sequi. nam sic timor
Prae occupaverat animum meum: uti prope
Alienata constiterim mente. o saeculum
Illud felix: quod hisce caruit machinis.
Nam si Caesar, quo tempore bellum civicum
Nobis parabat, hisce armatus machinis
Fuisset: iam pridem nihil veteris Italiae
Restaret huic aevo reliquum. Quod enim obsecro
Hoc est in illo studium armorum? qui hic amor?
Quae belli cupiditas? adhuc enim flagrat,
Ardet cupiditate triumphi. Veruntamen,
Si dicendum sit mihi, quod sentio: metus
Haec arma invenisse videtur. Cuius rei
Hanc coniecturam capio, quod postquam suum
Prope hostem nemo amplius audebat, comminus
Consistere, neque portis, facta testudine,
Succedere, et muros subruere, atque arietum
Impulsu moenia quassare: ibi demum metus
Excogitavit haec tormenta bellica.

Sed non ausim tamen hoc Germanis dicere,
Ne me suam sibi inuidere gloriam
Existiment. quis hic autem, qui fert gradum
Huc tam magnifice, cum lauro poetica?

ACTUS II. SCENA II. Eobanus. Cicero.

Quid ergo faciam. num ne ad Caesarem quidem me conferam:
In quo uno spes omnis mihi reposita est? CI. hem Caesarem
Hic nominat, quid hoc rei? EOB. qui se mihi patronum et patrem
Fore promisit, in omni fortunae vultu: eiusne prohibear
Aditu? CI. quae haec fabula est, quod convenire Caesarem hic avet?
EOB. Quod si vetor illi de acceptis coram queritari iniuriis,
Num etiam librum, quem sacratissimo dicavi numini
Caesaris, eidem offerre non licet? quae haec contumelia est?
CI. Hominum fidem, ut cito fama de Caesare percrebruit [(transcriber); sic: percrebuit] his locis:
Cui se librum dicasse hic ait? EOB. quemuis eventum fortius
Feram, quam istum dolorem. CI. demiror, quid huic evenerit
Mali, EOB. nunc huc eo, ut per hominem idoneum viam mihi

Parem: qua Caesari reddatur novus hic, quem scripsi, liber.
CI. Adibo. EO. quis hic togatus est qui se mihi fert obuium?
CI. Quem tu hominem solus inuestigas his locis? EOB. Idoneum,
Per quem liber hic meus reddatur Caesari. CI. Cui Caesari?
EOB. Romano. CI. at quid tibi Germano cum Caesare est negotii?
EOB. Nae plurimum: nisi enim liber ei tradatur, quem ego condidi:
Frustra suscepi omnem laborem meum. CI. quamobrem, aut quidnam spei
Habes in Caesare: cuius nomen inuisum est Germaniae?
EOB. Hoc Deus averruncet. nam mihi nomen tam augustum Caesaris
Sanctissime colitur. Quare nisi tu aditum monstres mihi,
Verbum deinceps tecum non commutavero. dixi tibi.
CI. Quid vero ages cum Caesare? EOB. mi vir, quod tua non interest,
Percontari desine. CI. Satis imperiosus es. EOB. sic mihi lubet.
CI. At nisi tu hoc primum exponas mihi, quid acturus sies
Cum Caesare: nunquam tibi eum commonstravero. dixi tibi.
EOB. Me miserum: an non tibi ante dixeram, quod hunc ei librum
Offerre cupiam? CI. Quem librum? EOB. istum quem vides: quem ego hic gero.
CI. Quod argumentum est libri? EOB. opus est poeticum, et numeris suis
Vinctum. CI. Papae, etiam Germanis est aliquid cum Musis sacris

Commercii? EOB. Quid ni siet? CI. et suos etiam Germani habent
Poetas. EOB. quid ni habeant? CI. Latinos? EOB. scilicet. CI. tibi ne ego
Credam? EOB. pro ut lubet. nam apud nos etiam Graecos reperies
Poetas de optimo genere. CI. lege obsecro, quid scripseris.
Nam te loquentem audire vel potius videre gestio.
EOB. Arbiter Imperii genus immortale Deorum,
Caesar ave: et vultu lege carmina pauca sereno.
Nam quia me premit insontem vis dura Poetam:
Nec mihi praesidium, nec spes est rebus in arctis:
Praeter opem pater alme tuam, certumque levamen:
Ad te confugio, et supplex tua numina posco.
CI. Deum inmortalem quam late se extendit mea Latinitas?
Quando Lucretios, et Ennios et Pacuvios habet
Germania? Quaeso te nomen mihi memores tuum EOB. Lubet.
Neque enim me nominis mei adhuc pudet aut paenitet. CI. Cedo
Igitur. EOB. mihi nomen Eobano Hesso est: qui primus in hoc patriae
Solo, Latinis versibus Homerum exposui, et Theocritum.
CI. Homerum et Theocritum? EOB. hos ipsos dico. CI. Latinis Versibus?
EOB. Ita loquor. CI. tu Germanus? EOB. ita aio. CI. natione barbarus.

EOB. Qui barbarus, qui eadem et una tecum linguae colloquor?
CI. Et hoc ipsum demiror Eobane. EOB. at quidnam tu hominis es, cedo:
Qui me ausis appellare barbarum? CI. scies, ubi dixero.
Sed prius scripturam inspicere volo, et videre manum tuam. EOB. inspice
Sodes. CI. o Dii, quae charta haec est? quam tenuis membranula?
Vix Eumenem credo, tam subtilem reperisse [Reg: repperisse] Pergami.
Sed unde papyrus haec, quam membrana ambit? EOB. e Germania.
CI. Quid ais? papyrum etiam profert vestra Germania? EOB. Quippini?
CI. Enimvero temporibus illis priscis, non nascebatur, nisi
In solis Aegypti palustribus locis: tantum prope
Nilum amnem: ubi aquae evagatae stagnant: et terram aestate obrutam
Tenent. EOB. apud nos vero papyrus ista non nascitur,
Sed arte conficitur. CI. etiam illic arte solebat confici.
EOB. Quomodo conficiebatur arte id, quod natura procreat?
CI. Si lubet audire, dicam tibi. EO. lubet equidem: dicas modo.
CI. Dicam: sed dicam verbis non meis, Eobane. EO. vah quibus
Ergo verbis? CI. Peritorum artificum. Nam quilibet artifex

In arte sua eloquentissimus est. EO. Sic est. CI. nam de proeliis
Nemo memorabit melius, quam bellator: nemo de grege
Loquetur aptius, quam pastor. EO. Ita est. Sed age, dic tu interim.
CI. Papyrus, candida frutex, longitudine est cubitum decem,
Haud amplius. EOB. Sic aiunt utique CI. lateribus triangulis
Fastigiata in gracilitatem. EO. Intelligo. CI. thyrsi modo
Cacumen includens. Eo. credo sane, etsi nunquam viderim.
CI. Segminibus utrinque amputatis, capiunt longitudinem
Papyri, quae potest esse. EO. probe. [(printer); sic: ] CI. Deinde scapum dividunt,
In praetenues philyras, sed quam latissimas. intelligis?
EO. Utcunque CI. Dicam ergo clarius. EO. age dic: quoniam ausculto lubens.
CI. A thyrso, seu scapo papyri avellunt tenues bracteas,
Sive tabulas, sive plagulas, sive cutes, sive coria, sive
Ramenta, sive schedas, sive tunicas, sive quoquo nomine
Appelles. EO. nimium copiosus es [(printer); sic: , Cicero] . CI. Sine siem: dummodo [(printer); sic: modo]
Tu pervenire me sinas, quo volo. EO. age, sino: modo tu quoque

Hoc expedias mihi quam primum: quot philyrae, seu schedae queant
Uni scapo avelli. CI. vix unquam plures, quam nicenae. EO. Et hae
Omnes ad conficiendam chartam idoneae? CI. minime omnium.
Nam quo quaequae propiores extremae cortici erunt, hoc erunt
Deteriores: et illi proximae, omnium deterrimae.
Extremum quippe papyri corium scirpo simile: ac ne quidem
Ad funes, nisi in umore utile. EO. Quid autem? ubi iam detraxerint
Tunicas? CI. Schedis supinis allinuntur transuersae schedae.
EO. Non capio. CI. Dicam apertius: aduerte animum. EO. aduerto scilicet.
CI. Quasdam schedarum avulsarum substernunt directo situ,
Perinde, ut textores stamina: quasdam autem transuerso situ
Illis superimponunt, veluti subtemina. utrum intelligis?
EO. Sic satis. CI. utrasque vero Nili aqua madentes turbida,
Coniungunt inuicem. EO. quamobrem istuc , mi vir [(printer); sic: Cicero] ? CI. quia turbidus.
Iste liquor praebet glutini vicem. EO. quid autem postea
Fit? CI. plagulas inter se iunctas praelis premunt, et humidas
Exsiccant; tum scabritiem dentibus, conchave levigant,
Aut malleo tenuant. EO. Quid si autem calamis nimia tenuitas
non sufficit? CI. ob hoc praefertur charta illa, cuius e cute

Prima, thyrsi texuntur subtemina; et e secunda cute
Stamina. EO. sin autem lentigo insit. CI. tum uulgare glutinum
E flore pollinis feruente temperatur aqua, et parum
Aceti aspersu intergeritur: postea tenuatur malleo,
Et iterum glutino percurritur: iterumque de novo
Conserta erugatur, et extenditur charta suo malleo.
EOB. Nimis operosa fuit isthaec ratio conficiendi schedas.
CI. At huius chartae usu quam maxime constabat memoria,
Et immortalitas hominum. nam priusquam chartam Aegyptii
Invenere: in foliis palmarum scriptitavere veteres:
Et auctore Herodoto, patre historiae, Phoenices pellibus
Caprinis sunt usi: inde in libris arborum scriptum fuit.
EOB. Apud nos longe est expeditior ratio. CI. dic quomodo?
Nam lubet audire. EOB. papyrum qui confecturi sunt, hi legunt
Primum lintea: eaque per octiduum madefacta imponunt solo:
Deinde frustillatim scindunt: atque in cupas ingerunt;
Ubi computrescant. Mox putrida quaternis pistillis, rota
Versatili sursum et deorsum actis, tundunt in mortario,
Aqua repleto: eamque tusionem reiterant; postea
Vase hauriunt lintea, minutim contusa, e mortario:
Atque in cortinam, aqua calida refertam, indunt. CI. quid postea?

Eo. Formam capiunt, craticulam quandam ferream. CI. Cuiusmodi
Craticulam? EO. Qua materiam e cortina hauriunt [(transcriber); sic: huariunt] . CI. Qui ferream
Eobane? EO. Non intelligis? quae ferramentis tenuibus
Contexta aquam transmittat, et lintea contusa retineat
Summa in superficie [(transcriber); sic: superficir] : quasi quoddam colum. CI. Quasi colum? EO. Edepol.
Nam aqua percolata relinquit in colo contusa lintea.
CI. Quid deinde fit? EO. Chartarius secundus de primi manu
Arripit: et formam in pannum villosum evacuat: mox altero
Panno imposito papyrum tegit, intelligis? CI. Ut qui poculum
Letaeum combibit. EO. Inuoluta folia pannis, uti modo
Dixi, et sibi a secundo tradita evoluit vir tertius:
Semperque pannos reddit alteri: ipse folia collocat:
Atque haec summa administrantur celeritate. CI. Quid ultra? cedo.
EO. Ubi volumina aliquot fuerint sic disposita: ibi qua
Viri validissimi sub motum praelo materiam premunt:
Dum pauca omnis decedit humiditas. CI. Quod autem est ultimum?
EO. Demum aere exsiccant suspensa: et exsiccata gluti
Percurrunt: glutinata levigant. CI. Desine; iam sat habeo.
Quia me non tam charta illectat, quam picturae elegantia:
Et Scriptoris manus. EO. Ah erras: neque enim haec manu et calamo solent
Scribi. CI. Quomodo igitur? EO. Praelo hi characteres et literae

Apud nos, imprimuntur paginis. CI. praelo? EO. videlicet
CI. Quomodo? EOB. non aliter ac papyrus Aegyptia praelo premi
Solebat. CI. Quo pacto? EO. auscultare si vis, dicam. CI. operam hanc tibi
Dico, ac lubens. nam nihil unquam vidi, nihil audivi uspiam,
Quod comparari cum his possit. EO. sic arbitror. ausculta. CI. hoc ago,
EO. Primo omnium figuras literarum stanno fusili
Expressas, sed easdem inuersas, et desuper exstantes habent
Quemadmodum alias literae, incisae marmoribus prominent.
CI. Intelligo. EO: hae figurae literarum seiunctae inuicem
Possunt ita iungi, ut dictionem tibi constituant quamlibet.
Nam et componi inter se, et rursum possunt a se dissoluier.
CI. Quomodo componi? EO: manibus. CI. neque enim pedibus arbitror, Hercule.
EO: Dico manibus. Nam prehendi possunt. quippe columellis suis
Incumbunt affixae, et supinae, ut dixi, inuersa facie.
CI. Cuiusmodi columellis? cedo. EO. longitudine parib.
Et latitudine: ceu pedamentis quibusdam, aut perticis.
CI. Quamobrem? EO. ut apte inter se possint componi, et ne literae
In commissura illarum dehiscant inuicem. CI. Sed quomodo
Figuras istas literarum colligunt? EO. e capsulis:
Quibus singillatim [(transcriber); sic: sigillatim] figuras omnes indunt. CI. Quomodo?
EO. Secundum literarum seriem. nam quando aliquid in hos typos

Referre volunt, eos e capsis depromunt: ac syllabas
Totasque dictiones ex typis illisce colligunt:
Et in ordinem legitimum disponunt; ac veluti milites
In aciem collocant: sed ita, ut hosti omnes tergum praebeant.
Ad extremum ubi multas, hoc positu, lineas confecerint:
Et integras operis columnas, ac latera constituerint:
Ibi demum sepimento ferreo aciem circumsaepiunt:
Itaque arcte includunt: ut ne unus quidem apex loco moverier
Possit. CI. mira memoras. EO. atque haec tamen omnia sic disposita sunt,
Ut literae inversae omnem dictionem tibi retro offerant.
CI. Sibyllae mihi videris folia describere. Verumtamen
Quid deinde fit? EO. Inclusos typos tabellae imponunt mobili,
Quasi torculari, eosque atramento oblinunt. CI. quid postea?
EO. Papyrum madefactam imponunt, et machina versatili,
Praelo submotam pressant. CI. quomodo ais? EO. pressant inquio.
Nam tunc atramentum, aeneis quod fuerat illitum typis,
Vestigia post sese relinquit in papyro. intelligis?
CI. Sic, ut qui domum apud se dimensam, atque exaedificatam animo habeat.
EO. Atque hoc modo ter mille paginae excudi quovis die
Possunt: et unico die plus operis duo praestant viri
Libris premendis, quam toto anno olim scribendis quatuor
Praestabant strenui librarii. CI. proh Iupiter pater,
Quo non acumen ingenii humani penetrat? quid uspiam
Restat generi mortalium, quod non animi solertia
Excogitarit, atque ad usum vitae accommodaverit?

Vah Daedalos, vah Praxiteles [(transcriber); sic: Praxitiles] rudes. cedo obsecro,
Quis admirandi huius operis auctor est? EO. Quis sit alius, nisi
Germanus? CI. Ain? EO. Verum est. nam primus inuentor Moguntiae
Vixit: fatale nomen adeptus Fausti. CI. O Dii, quid nos adhuc
Cadmum miramur? quem referunt primum attulisse litteras
In Graeciam? aut quid tantopere Carmentam vatem extollimus:
Quae literarum priscarum notas ex Arcadia attulit
In Latium? EO. fuit olim, fuit illa barbaries Germaniae,
Cum feminae et viri pariter secreta litteraria
Nescirent. At hodie nostri homines artem istam libraria
Docuere Gallos, et Italos, et Hispanos, et ceteras
Omnes terrarum gentes. CI. Nunc verum experior verbum vetus,
Mente nihil prae stabilius homini, a natura, aut Deo datum.
Nam quis non intelligit inuenta animo, percepta sensibus,
Adhibitis opificum manibus, nos consecutos omnia?
EO. Haud erras, quisquis es. CI. Quaeso te praesta hoc officium mihi,
Et in officinam aliquam deducito me librariam. EO. Haud vacat
Nunc mihi: quandoquidem Caesare conuento opus est mihi, quam maturrime.
CI. At is in hoc occupatus est armamentario: neque
Iam facilis tibi erit aditus ad eum. sed dum se ille expediat, lubet
Ista videre interim, quae tu commemorasti mihi de typis:

Postea deducam te ad Caesarem. EO. Age eamus ergo: sequere me.
Atque hem, nomen tuum ante dic mihi. CI. Perge: intus tibi dixero.

ACTUS II SCENA TERTIA. Caesar, Hermanus.

PRoh Iupiter, quanta haec ferramentorum copia? quantus hic
Muralium tormentorum numerus? HE. Nonne paratissimum hoc
Armamentarium et omni genere telorum ornatissimum?
Cae. Mehercule ut rei militaris ratio atque ordo postulat.
He. Quid autem visae sunt tibi nostrae murales phalaricae?
CAE. Quid censes Armini? harum unius vim nostrae omnes vineae,
Omnes plutei, omnes crates, omnes Romanae testudines
Non sustinuissent. nam tela his tormentis acta per decem,
Imo per centum cratium ordines possent defigier.
O ridiculas Balearidum fundas: o catapultas pretii
Nullius, si cum his compares: o balistas vilissimas.
Non hercle existimo Germanos, sine Deorum ope immortalium
Bellum gerere: qui tantae magnitudinis tormenta invenerint.
HE. Quam facile, censes, hostium phalangem quis perfregerit

Tali falcone? Cae. Nae facillime [(transcriber); sic: facilime] . nam tali ego ariete
Maius damnum inferam, quam mille mataris, mille tragulis.
HE. Haud erras. Cae. uno ictu omnem perterruissem hostium aciem.
Nam vineas agere, aggeres iacere, turres constituere,
Easque phalangis subiectis ad hostium propugnacula
Perducere: postremo lapidum ictu muros defensoribus
Nudare; haec tum oppugnationes reddebant difficillimas.
HE. Quid vero mortaria, quibus ignem vidisti sursum iaci?
Cae. Mihi non absimili forma glandes olim fuerant, fusili
Ex argilla feruentes: et fervefacta iacula: quae in casas
Gallorum, stramentis tectas, fundis iaciebam Creticis.
HE. Quid gesa? quid cateiae? quid veruta? quid matarae? ut placent?
Cae. Supra modum. HE. quid ea, quae ad equitatum castrensem pertinent?
Cae. Antiquitus Germani nihil poterant equitatu: neque enim ei
Rei studebant. Sed quicquid poterant, copiis pedestribus
Valebant. Nam iumenta apud eos mala erant, ac deformia.
HE. At hodie validioribus iumentis utuntur, et equis
Minime strigosis: tamque laevibus, quam Veneris sit speculum:
Et insuper torosis. Cae. etiam ephippiatis? HE. scilicet.
Cae. Olim vero nihil habebatur Germanorum moribus
Inertius, nihilque turpius, quam utier ephippiis.

HE. Eoque minus valebant equitatu, quam nunc valent.
Cae. Fortasse. HE. quin etiam variare gyros in vestrum sciunt
Morem; in rectum, aut uno flexu dextros agunt: ita orbibus
Coniunctis, ut nemo posterior sit turmis ex omnibus.
Cae. Crediderim. sed quae peditum virtus in acie est? HE. cur hoc rogas?
Cae. Quia olim singuli equites singulos ex consuetudine
Pedites habebant, quos ex omni copia delegerant
Suae salutis causa: cum his versabantur in proeliis:
Ad eos se recipiebant equites Hi, si quid erat durius,
Concurrebatn; si qui graviore accepto uulnere ex equo
Deciderant, circumsistebant: si quo prodeundum longius,
Aut celerius recipiendum: tanta erat eorum celeritas
Exercitatione, ut sublevati volucrium iubis
Equorum, cursum adaequarent. HE. etiam hodie noster pedes
Solet inter equites proeliari. Cae. Sed eadem ne, qua meis
Temporibus, animi magnitudine. HE. Imo maiori arbitror.
Nam quod praecipuum fortitudinis incitamentum est, fere
Non casus, nec fortuita conglobatio cuneum facit:
Sed familiae. atque finitimarum nationum societas.
Quippe generatim consistunt Germani in acie et proeliis.
Cae. Ego certe nisi equites, et levis armaturae olim milites
E Germanis habuissem, nunquam Aruernorum rebellium
Vicissem copias. nam illi ad munitiones hostium
Sequebantur, coniectos in fugam: nonnulli campo equis

Relictis, fossas transibant, et transcendebant macerias:
Cum res in summo esset discrimine, Germani nobis opem
Ferebant. HE. Quid vero Galli, quid Aedui? CAE. Quid Aedui?
Magno impetu Galli primo procurrunt, audacter locum
Capiunt: neque ordines suos magnopere seruant in acie:
Rari et dispersi pugnant: is premantur, terga vertere,
Pedem referre, loco suo excedere non turpe existimant.
Quod de tironibus tamen, non de veteranis dictum volo.
HE. At Germani ordines seruant, neque a signis temerario
Ausu discedunt, neque sine gravi causa quem quisque locum
Cepit, deserit. Habent enim hoc Germani avitum et patrium,
Perstare in acie; nullum frustra telum in hostem mittere:
Nusquam procedere inconsultius, nec hostem longius
Temere in sequi, tum, si quod acceptum detrimentum siet,
Celeriter sarcire. CAE. Unum est, quod maxime scire cupio, Armini.
HE. Quidnam? CAE. Quis regnum solus obtineat in Germania.
HE. Romanus imperator, quem uulgo omnes dicunt Caesarem.
CAE. Cur Caesarem? HE. Quia huius imperii fundamenta posuit
Caesar. CAE. Is ego sum: qui Pompeio victo in acie Pharsalica,
Totius orbis terrarum potitus sum. HE. Et potire adhuc.
CAE. Gestio mehercle, famam nominis mei tanto temporum
Intervallo conservatam: et ad hanc usque aetatis memoriam

Propagatam esse. HE. Ita est: neque enim Germani superiorem hodie
Agnoscunt Romano Caesare. CAE. Proh Iupiter quid audio?
HE. Quod verum est. CAE. Ergone Romani etiam hodie Germanis imperant?
HE. Non, sed Germani dominantur nunc Romanis. CAE. Non arbitror:
Siquidem Romanus Caesar est, ad quem summa huius respicit
Imperii. HE. Imo Germaniae unus principum est. CAE. Quomodo igitur
Romanus dicitur imperator? HE. Quomodo Romani Caesares
A debellatis Germanis se dicebant olim Germanicos:
CAE. Dic obsecro, quomodo Romani in potestatem devenerint
Germanorum? HE. Anni ab eo tempore, quo magnus ille Carolus
Imperii dignitatem ad nos Germanos armis transtulit,
Victo rebelli Desiderio, Rege quondam Insubriae,
Anni inquam, elapsi sunt septingenti octoginta quatuor.
CAE. Papae: tot annis imperium terrarum Germani obtinent.
HE. Haud paucioribus. Nam qui nunc rerum summa in Germania
Potitur, quintus et quadragesimus hic imperator est.
Ad hunc enim summa voluntate omnium septemvirum,
Imperii dignitas, adhuc patre vivo, devoluta fuit.
CAE. Hominum fidem, quae tanta rerum facta est commutatio?

HE. Fatales sunt, Caesar, conuersiones Imperiorum. CAE. Ita est.
HE. Nam Deus est, qui stabilit, et transfert imperia: modo hos
Modo illos supremis imperii gubernaculis, et regnis admovens.
Hic res humanas pro libitu suo dispensat: hic premit,
Hic tollit, quos uult, nam solus agit libere. Cae. Dicis probe
Et vere. Nam quantum cum in omni re, tum vero maxime
In imperio fortuna possit, id meis incommodis
Egomet documento sum. HE. Habet hunc morem Deus, huius vitae arbiter,
Ut in altum hum ana tollat, quo graviore lapsu corruant.
Nam ubi res summum atti gerit fastigium, repente decidit.
Neque Assyrii, postquam Haebreis imposuissent stipendium,
Ultra ducentos et quinquaginta annos, dominatum omnium
Rerum tenuere: neque Persae post captam a Cyro principe
Babylona, diutius regnarunt, quam ducentis circiter
Annis: neque Macedones et Graeci, post superatum proelio
Darium, praefuerunt imperio terrae diutius,
Quam annis ducentis: usque dum armis victi sunt a Mummio,
Adeo magnis imperiis denegata est aevi diurnitas [Reg: diuturnitas] .
CAE. O Germanos beatos, si exterarum gentium mala,
Pro disciplina et praeceptis habere possint: ut alios
Casus inde timeant. Sed illud interim scire cuperem,
Quinam illi sint Septemuiri, quos nominaveras modo?
He. Sunt septem principes, Germaniae totius maximi,
Atque potentissimi, qui regem deligunt suffragio,
Quem rerum summae praeficiant: quales olim Lacedaemone
Fuerunt septen: Ephori. CAE. Intelligo. HE. Eundem Romanus pontifex

Inauguratum a se salutat Augustum atque Caesarem
CAE. Qui pontifex? HE. Romanus. CAE. Quid
num maximus ille pontifex?
HE. Omnino. CAE. Praeses aruspicum? HE. Non.
CAE. Sed supremus flaminum
Dialium? HE. Nequaquam. CAE. Martialium? HE. Vah neutiquam.
CAE. Vero Quirinalium? HE. Haudquaquam. CAE.
Quis igitur? HE. Cardinalium,
Urbisque Romae summus Episcopus. CAE. Non intelligo. HE. Neque
Multum interest: quando tibi ignota est haec nostrorum religio.
CAE. Olim Germani Regem ex nobilitate sumebant. HE. Scio.
CAE. Ducem ex virtute. HE, Scio. CAE: Neque infinita quondam Regibus,
Aut libera potestas erat HE. Scio, neque hodie libera est.
CAE. Regem obseruabant principes. HE. Scio. Cae.
Principem Comites. HE. Scio.
Cae. Ut quisque princeps genere atque copiis amplissimus:
Ita plurimos [(transcriber); sic: plurmios] circum se ambactos et clientes nobiles
Habebat. He. Idem hoc etiam nostris hodie usitatum est hominibus.
Cae. Cum ventum in aciem, turpe principi virtute vincier
Turpe comitatui virtutem non aequare principis.
Nam principes pugnabant olim pro laude et victoria,
Comites pro principe. HE. Hoc idem faciunt et hodie. CAE. Probe.
HE. Nam probro sum est recessisse ex acie, superstitem suo
Duci atque principi. CAE. Nullus communis olim in pace erat

Magistratus: sed principes pagorum tunc inter suos
Suis dic ebant: HE. Idem hoc faciunt et nostro tempore principes:
Si gravior controversia inciderit, communem provocant
Ad iudicem. CAE. Quem iudicem? HE. Imperii senatum, in Nemetibus:
Quae regio totius Germaniae media habetur. CAE. Scio.
HE. Hoc in loco sacrato considunt viginti Iudices
Et quatuor: huc omnes undique, qui controversias habent,
Conveniunt, et eorum iudiciis decretisque obtemperant.

ACTUS II. SCENA IIII. Allobrox, Caesar, Hermannus.

QUE tous les diables destruissent ce meschant souldat, qui ma
Auiourdh'uy desrobe ma bourse: le traistre larron. CAE. Proh Deum
Hominumque fidem, Armini, quis Atlas ille est, qui montem gerit
Humeris. HE. Ubinam? monstra. CAE. Illic a laeva. Viden? HE. Si illum innuis,
Qui calathum gestat mercatorium, video. CAE. Illum ipsum dico, Armini.
AL. Il m'emporte dix florins: cependant quae j'estois
Couche avec sa putain. Car il m'a voulu rendre la pareille, le desloyal.

HE. Sabaudus hic est. CAE. Ubi illa sita est regio? HE. Vah, quid rogas:
Qui tanto tempore olim in Gallia bellum administraveris?
CAE. Nullam ego gentem novi, istoc nomine: dic monen vetus, Armini.
HE. Recomminiscar: non enim mihi in promptu est: dudum excidit.
AL. Dieu conioint tousiours les semblables ensemble, moy estant
Dechasse du pays, pour quelques fautes et meschancetez
Suis contrainct de mener marchandise (ou tromperie plustost)
Car ce quae les larrons font secretement, ie le fay publiquement;
Ce qu'ils font de nuictt, ie le fay de iour. CAE. Neque facies viri, neque
Vestitus Gallum esse indicant: neque oratio tam rancida.
AL. Toutesfoys ie suis certainement fort ioyeulx, d'avoir
Si secretement bayse au lict ceste femme, qu'il meine avec soy.
HE. Quo nomine, Caesar, appellabantur Lemanni olim accolae?
CAE. Allobroges. HE. Et hic est Allobrox. nam hodie Sabaudi ea loca habent.
Quae prius Allobroges possederunt. CAE. Nihil in hoc est, Armini,
Quod Allobrogem referat: ne pileus quidem, credas mihi.
AL. Illa ravie de Flandre. Car les gendarmes ne vont en ce pays la,

Sinon pour emmeiner les biens d'aultruy, piller les cofres
Vuider les maysons, ravir les femmes d'aultruy, et engrossir les filles et vierges.
HE. Sive Allobrogem dicas, sive Sabaudum, vir Gallicus est.
AL. Ils vont en guerre, non pas pour batailler de iour, mais de nuict.
HE. Quaeramus ex ipso cuias sit. CAE. Quaeramus sane, Armini.
AL. Meintenant ie m'en vay au marche, pour desploier
Ma marchandise: ie spere bien de recouvrer la le
Dommage, qui mest aviourd'huy advenu. Car il men faut trouver
Un qui me paye de dix aultres florins. HE. Scin quid dicat? CAE. Ego, ne
Unum quidem verbum intelligo. HE. Propius accede paululum.
AL. Ie n'ay pas doubte, qui ie nen trouve un, qui achetera de moy
Car i'ay apporte marchandise delicate. Cae. Quaeso te,
Quid dicit? HE. Delicatas apportare merces huc ait.
CAE. Proh Deum, etiamne hodie durat consuetudo haec in Gallia,
Ut Germanis suas importent inde merces? HE. durat maxime.
Nam multo cultior semper fuit Gallia, quam Germania.
CAE. Sane et meo tempore ne conferendus quidem ager Gallicus
Cum Germano fuit: neque consuetudo haec conferenda cum altera.
AL. Mais il me faut haster afin quae quelc autre ne se mette en mon lieu.

CAE. Oratio semilatina haec videtur. HE. Sic est CAE. Obsecro,
Unde huius linguae notitiam tu comparasti. HE. Usu fere
Quotidiano, et crebra conuersatione cum exteris,
Et nostris Gallis. Nam paucos reperias hodie principes
Germaniae: qui Gallicam linguam non iam olim didicerint.
CAE. Quam linguam? HE. Gallicam. CAE. Ah toto erras caelo, mi optime Armini.
Nihil enim habet huic linguae simile lingua Gallorum vetus.
Sed age revoca hominem priusquam hinc discedat longius.
HE. Hola hola. AL. Quae veux tu? HE. Escoute. AL. Ie suis perdu; ie croy
Certainement quae ce gendarme viendra tout a cest heure.
HE. Demeure, ou ten vas tu?. AL. l'eu par fortune une putain. HE. Quae dis tu?
AL. Quae tout ce qui a este fait na point este fait par ma faute. HE. Quoy?
AL. l'ay creu quelle fust seruante. HE. Qu'avois tu fait?
AF. Ah peu de cas. HE: Quoy donc? di moy. AL. Saches quae ie n'ay pas fait
Ceci pour amour et pour ceste cause, ie te prie pour I'amour de Dieu,
Pardonne moy ceste faute: si i'en fais iamais un autre, tue moy.
Cae Quid narrat, obsecro Armini? HE. Nebulo male sibi est conscius,
Sed quidnam admiserit, nulla coniectura satis assequor.
AL. Neque dixero tibi per Iovem. Nam et ego Latina intelligo.

HE. Amasse dicit quandam seruam. CAE. Nihil alienum a pristinis
Admisit moribus. AL. Egomet meo indicio miser, quasi
Sorex me prodo, cur non istum luod vicissim militem?
HE. Quae gringotte tu tout seul Savoyen? AL. Mon amy, di moy:
N'avons nous pas couche ceste nuict ensemble en une Taverne.
HE. Certe iamais ie ne'te uys parcy devant. AL. Helas et toy mon ami,
Nas tu pas esten en la taverne icy prochaine? HE. Nullement.
AL. Nul aussi de tes compaignons de guerre? HE. Pourquoy demandes tu
Cela? AL. Pource quon ma uvide ma bourse. HE. Quae tous les diables
T'emportent, meschant homme, qui iuges les autres selon quae tu es.
AL. Il ne peult estre quae tu n'ayes mon pillage. HE. Qu'ay ie pendart?
HE. Mon argent. HE. Va au gibet, quae tu as il y a desia long temps merite.
AL. C'est ia coustume des gendarmes,quand ils ont ravi le bien
D'aultruy, encore font ils leurs fols d'eux. HE. Marchand, ie te dis:
Si tu m'accuses de larrecin, ou moy, ou mes compaignons, ie te tueray.
AL. Or bien ie me tays, et men va. HE. Si tu es sage, mon Savoyen.

Cae. Quid ait? aut quare iratus est illi? HE. Furti me nebulo alligat.
Cae. Furti? qui dum? HE. Loculum sibi ait, hac nocte a quodam milite
Expilatum. Cae. Non novit te, atque alium quam sis, te iudicat.
AL. Haec militaris hodie disciplina est, aliis iniuriam
Inferre, bona eripere, ad necem deverberare: et insupöer
Id gratiae sibi deposcere, quod tam clementer egerint:
Ac modo non lucro apponere, quod non occisus sies.
HE. Que iases tu? Cae. Missa isthaec faciamus: et alia ex hoc homine
Scitemur. HE. Si lubet audire hominis periuri mendaciae
Et nugas, age percontemur. nam hodie vix ullum reperias
Hominum genus mendaciloquius, nugacius, periurius,
Quam sunt mercatores eiusmodi, Cae. Percontemur tamen,
Quis homo sit. HE. Quis enim alius, nisi nequam? Cae. Sed cuias? HE. Sabaudus est.
Cae. Quaere ex ipso. HE. Quaeras tute. Cae. Vereor ut Latina intelligat.
HE. Facito periculum. Cae. Age voca illum. HE. Escoute pendart. AL. Quae veux tu?
HE. Ce grand Seigneur veult parler avec toy. AL. Quel homme es tu?
Cae. Qualis homo ego sim, rogas? AL. Ouy. HE. O l'homme effronte et impudent.
AL, Pourquoy mon soudart? HE. Est ce ainsi quae tu parles avec luy?

AL. Qui est il? HE. Un tres grand roy. AL. Dieu te gard.
HE. O l'homme rustique. AL. Ie ne puis flatter. CAE. quid dicit, Armini?
HE. Negat se posse adulari. CAE. Si modo possit verum dicere.
HE. Mon amy, me pourrois tu dire la verite? AL. rien plus facilement.
Si tant seulement il mestoit licite de dire, ce quae me plairoit.
HE. Di donc mon marchand. AL. Il ne me plait pas. HE. Pourquoy? di le moy.
AL. Ie crain ta cruaute. HE. Ie ne suis de nature si inhumain. AL. Bien.
CAE. Ah longe alius fuit Gallorum veterum sermo. HE. Quomodo?
CAE. Propria ea lingua fuit, atque ab aliarum ferme gentium
Sermone, praeterquam a Britannorum lingua dissimilima.
Equidem decem annis totis, quibus ego bellum gessi in Gallia,
Linguam illam addiscere non potui, HE. Multo haec facilius discitur
Ab eo praesertim, qui Latinis tinctus fuerit literis.
CAE. Unde obsecro est haec nova Gallorum lingua, mi Armini?
HE. Ex variis mista linguis est haec sartago loquendi nova.
Nam dimidia eius pars a Romanis traxit primordium,

CAE. Apparet. HE. Galli enim subacti a Romanis, ad linguam simul
Et mores se accommodarunt. CAE. est verisimile.
Nam Gallicum genus summae est solertiae, atque ad omnia
Imitanda [(transcriber); sic: Imtanda] et efficienda, quae a quoque solent tradi, aptissimum.
HE. Tum Graecula civitas Massiliensium in multis locis,
Reliquit sermonis sui vestigia. Cae. et hoc probabile est.
HE. Demum Franci occupato regno Galliae, cum copias
Duce Pharamundo Rhenum traduxissent, et praesidia
Romanorum eiecissent: filias Gallorum coniuges
Sibi acceperunt: et mores linguamque eorum cum sua
Permiscuerunt. sed fac, ut dixi, ex ipso periculum.
CAE. Heus tu: potin es latine respondere mihi quod te rogo?
AL. Ubi lubet, possum: ubi non lubet, non possum. HE. dixin hoc tibi,
Caesar, hominem esse nequam, et peioris notae? CAE. sine sit: modo
Respondeat mihi, quod rogo. AL. Quid ergo rogitas? CAE. Primum hoc mihi
Dicas volo; cuias sis. AL. Francus sum. Cae. Quid hoc est nominis?
HE. Ita Galli hodie vocantur. Cae. at olim hi populi erant Germaniae?
HE. Etiam nunc hodie sunt populi Germaniae, quos Francos nominant:
Sed Gallia nomen Franciae a Francis accepit regibus.
Qui postremi occuparunt Galliam. Cae. eho tu. AL. quid est?

Cae. Utrum Sequanus es, an Allobrox, an Aeduus? AL. Nihil horum. Cae. Utrum
Avernus, an Lingo? AL. Haec ignota sunt hodie vocabula.
Cae. Quomodo igitur tua nominatur nunc patria AL Sabaudia.
Cae. Ubi sita est civitas isthaec? AL. Ad ripas Rhodani: ubi is e lacu
Genevensi exit. Cae. Num Geneva est? AL. Non, sed vicus proximus.
Cae. At hi populi olim dicebantur Allobroges. AL. Nomen vetus
Nescio: sed quod hodie Sabaudi dicantur, certo scio.
Cae. Olim extremum Allobrogum oppidum fuit Geneva, et proximum
Helvetiorum finibus, ad Lemanum situm. AL. Ibidem et hodie
Situm est. Cae. Pons ex oppido pertinebat ad Helvetios.
AL. Etiam hodie sunt foederati Helvetii, et cives mei.
Nam Bernates, qui pagus omnium est paene potentissimus,
Fines suos ad Rhodani ripas usque extendunt [(printer); sic: extendit] . Cae. Nemini
Dubium esse debet: nec mihi fuit unquam: quin [transcriber: Helvetii]
Totius Galliae possint perplurimum. HE. Sic autumo.
AL. Tigurinus certe pagus ultra Rhenum amnem longe suos
Promovit terminos. Cae. Etiam olim bellandi homines cupidi,
Pro multitudine incolarum, proque belli gloria,
Et fortitudine, angustos habere se fines ibi

Arbitrabantur. HE. Credo. nam hodie quoque virtute bellica
Helvetii omnibus Gallis praestant. Cae. Quem regem habent?
AL. Gens libera est: in eadem etiam libertate nunc permanens,
Quam a maioribus acceperant. Cae. Crediderim. nam olim quoque
Nostro exercitui se opponebant; ne Romano iugo
Premerentur: uti finitimis accidisse iam tum viderant
Allobrogibus. AL. Omnes homines natura libertati student,
Et conditionem servitutis oderunt. Cae. Consentio.
HE. Nihil ne fers novi tecum e Sabaudia? AL. Nihil equidem
Certi. HE. Si certi nihil, aliquid incerti comminiscere.
AL. Mentiri non meum est. HE. Imo mercatoribus est proprium.
AL. Regem ferunt in armis esse, et bellum facturum hostibus;
Germanos auxilio accersitos a Belgis: Hispaniae
Regem magnas adducere copias in Belgium. HE. Cur obsecro?
AL. Quia metuit: ne si nova manus cum veteribus copiis
Se coniungat, minus resisti possit. HE. Nugaris probe.
Cae. Est certe Gallicae hoc consuetudinis, ut viatorem inuicem
Cogant consistere in via, vel inuitum: et cupide admodum,

Quod quisque eorum de re quaque audierit, aut cognoverit,
Quaerant: et mercatores uulgus circumsistat in oppidis,
Quibus ex regionibus veniant, et quas ibi res cognoverint,
Pronuntiare cogant: atque his permoti rumoribus,
De summis saepe rebus consilia ineant improvidi
Homines: quorum ipsos paenitere necesse est e vestigio:
Cum incertis seruiant auditionibus et rumoribus:
Et ficta plerique ad voluntatem ipsorum respondeant.
HE. Vulgi est haec levitas, quam lex lata publice iam sustulit.
Nam Gallicanae civitates, quae suam Rem publicam
Commodius administrant, legibus sancitum istuc habent:
Si quis quid de republica a finitimis rumore aut vaga
Fama acceperit: uti ad magistratum continuo deferat:
Neu cum quo alio communicet; quod saepe homines temerarios
Atque imperitos falsis perterreri rumoribus: et ad
Facinus impelli, et de regno consilium capere cognitum est.
Cae. Sapienter factum; nam magna est temeritas mehercule, ut levem
Auditionem habeas prore comperta. Verum heus tu. AL. quid est?
Cae. Quis regnum nunc obtinet in Gallia? AL. hodie Gallis [(printer); sic: Gallus] imperat
Rex Christianissimus. Cae. Eho quid hoc est nominis, Armini?

HE. A religionis studio Gallorum regibus est inditum.
CAE. Semper Gallorum natio dedita fuit religionibus.
Sed quamobrem Christianissimus appellatur? HE. Communis est
Gallis et Germanis Deus hodie, qui Christus dicitur:
Eumque colunt, qui Christiani nominantur. Cae. Pro Deum
Quis ergo Hesum divino cultu prosequitur in Gallia?
AE. Nos pro Heso colimus Iesum. Cae. Sed quis Mercurio facit sacra?
HE. Mercurium soli mercatores venerantur. nam hunc itinerum
Viarumque ducem [(transcriber); sic: dueem] : hunc inuentorem credunt omnium artium:
Hunc ad quaestus pecuniae, et mercaturas vim maximam
Habere arbitrantur. Cae. Ita est per Iovem Armini. HE, quorsum tu abis
Sabaude? AL. propero ad mercatum in forum, ne qua in mora mihi
Ipsi sim. Nam sat vobis pro deridiculo dudum fui.
HE. Abi in malam rem furcifer: atque audi, probam ut mercem in foro
Exponas, da operam. nam mox illic emptorem me reperies.
AL. Curabitur, saltem id des tu operam, ut nummos afferas probos.
HE. Homo mali commatis est. Cae. Ubi autem Cicero? HE. nusquam apparet. Cae. hem:
Quonam ille abiit? HE. ignoro. Cae. mirum ni se subduxerit

In tonstrinam, aut aliquo deambulaverit. nam corpori
Curando plus iusto inseruit. HE. Fortasse. Cae. Ibo, et visam in foro,
Si forte se ad Mercurium, praesidem fori receperit.
HE. Et ego, quod manipularibus meis edicam intus, habeo:
Post eodem me recipiam: Caesar interim vale: CAE. Vale.

ACTUS III.

SCENA I. Cicero. Eobanus.

HOminum fidem Eobane: ut perculta liberis
Est Germania? EO. Numquid placet ars typographica?
CI. Oculos meos satiare non potui: intuens
Lustransque singula. nam quae haec obsecro agilitas
Manuum, qua literas e capsulis legit
Compositor? quam expedita proeli agitatio:
EO. Ego vero oculos meos satiare non queo:
Dum te Ciceronem intueor: cuius gloria,
Totum complevit orbem terrarum. CI. Ah tace.
Nam vana est, quae hoc aevo paratur gloria:
Neque inanius quicquam est, quodque in se habeat minus
Solidi, quod apprehendas, quam est studium gloriae.
EO. Dixine visurum te, quae non videras
Prius? CI. Imo vidi: et doleo, quod meo tempore
Nunc olim, haec ars non fuerit in usu inter homines.

Nam quot putas Eobane iam superstites
Tibi libros: qui librariorum summa inopia
Interciderunt? EO. plurimos et optimos
Puto, mi Cicero. CI. et quam correctos ac bonos?
EO. Haud dubie. CI. certe enim quaeque recentissima
Correcta sunt, et emendata maxime.
EO. An vero si bibliothecam Tyrannio
Tuus hodie vellet conficere: non putas
Magnam aedibus tuis mentem hinc ire additum?
CI. Sic arbitror Eobane. EO. ac ne Graeca quidem
Bibliotheca indigeres Cicero. CI. me hercule.
Nam si fuissent olim tantae industriae
Opera, nullis ego pepercissem sumptibus.
Equidem multorum nummum bibliotheca mihi
Fuit, quam confecit meus Tyrannio.
Sed nihil erat, quod cum his posset conferrier.
EO. Quid vero operis tui volumina, ut placent?
CI. Sane optime: nisi quod lacunae displicent.
EO. Da quaeso operam, ut dum commoraris hic apud
Superos, illas lacunas librorum expleas:
Et mendas, siquae olim irrepsere, detrahas.
CI. Ah mi Eobane istuc facilius peti potest,
Quam impetrari. nanque omnem veterem memoriam,
Qua conscripsi hos libros, letaeum poculum,
Quod ante multa secula bibi, apud inferos,
Oblivione delevit. EO. Verisimile est.
CI. Proin noli istuc a me precibus contendere.
EO. A quonam igitur? CI. vel a nullo, vel a novis
Antiquis. EO. quibus antiquis et novis? utrum
Ab iis, qui plura habent antiqua vocabula,

Quam antiqua nomismata? CI. haud intelligo quos velis,
EO. Ab iis ne, qui corrigendo libros, liberos
Non corrigunt: et qui nihil a se corrigi
Posse putant, sine aliorum contumeliis?
CI. Ehem. EO. qui verbis utuntur summa, puto,
Cavea [(printer); sic: Caula] dignis. CI. nescio sane, quos innuas.
EO. Ab iis, qui veteres emendant, et corrigunt
Auctores. nam isti de suo ingenio librum
Quemque, et lacunam omnem facile suppleverint.
CI. Nolo hercle: sed volo ut lacunas expleant,
Et mendas tollant, homines antiqui et nevi.
EO. Quinam illi? utrum hi, Marce Cicero: qui dant novos
Libros pro veteribus. CI. minime hos [(printer); sic: hoc] volo. Nam mihi
Credas Eobane: ut lethes poclum, quod bibi,
Omnem mihi ademerit memoriam: non tamen
Ita sim demens [(transcriber); sic: domens] , ut libros atque liberos
Adulterinos mihi patiar obtrudier
Pro legitimis. Malo nanque orbus vivere,
Quam pro spuriorum haberi patre. EO. consentio:
Sed nondum scio tamen, quinam illi sint novi
Et antiqui, qui libros corrigant tuos.
CI. Iam non vacat dicere: dicam alio tempore.
EO. Quid autem Sturmiana tibi praefatio?
CI. Perquam elegans. nam magna copia in hoc viro,
Et vis dicendi, liquidum sermonis genus,
Gravibusque verbis culta, et sapientissimis
Sententiis perquam polita est oratio.
EO. Quid Commentarii Volfii in tuos libros?
CI. Tersi, docti, sapientes, ut nihil supra.

EO. Quid eiusdem Isocrates? quid item Demosthenes?
CI. Vah quid rogas? Athenae huc in Germaniam
Commigrasse mihi videntur. EO. Quid Camerarius?
CI. Hic vobis alter Varro est, alter Theocritus,
Alter Polybius, orator grandis, gravis [(transcriber); sic: graris] ,
Et copiosus: tum Poeta commodus.
EO. Quid de Philippo iudicas Melanthone?
CI. Totius hic ornamentum fuit Germaniae
In literis, in liberalibus artibus,
In optimis quibusque studiis: quae quidem
Virum bonum atque ingenuum scire condecet.
EO. Sed quid de nuper natis quaestiunculis?
CI. Nihil illis vidi infantius, nihil stolidius,
Nihil a dicendi artificio remotius.
EO. At mirifice tamen is sibimet ipsus placet,
CI. o Dii quam ineptus, quam sese ipse amans, sine
Rivali. EO. an non polita illius oratio est?
CI. Imo arida est, ieiuna est, tota elumbis est.
EO. Quid Erasmus Roterodamus? CI. librorum helluo
Isthic [Reg: istic] fuit, ingenio summo, artibus optimis,
Doctrina singulari, linguis plurimis
Instructus, tum faciendae orationis ac
Exornandae autor locupletissimus: nisi
Quod verborum delectum, non apte adhibuit,
EO. Ciceronianum illius, qui nunc denuo
Praelo editur, numquid probas? CI. probo maxime:
Tametsi quaedam sunt, quae a me dici queant
Commodius. EO. Non dubium est. Sed quidnam iudicas

EO. Quid Crato? quid Cornarius? CI. Uterque, Hippocrates.
EO. Quid Scheccius? CI. alter Aristoteles, alter Plato.
EO. Quid Hizleri oratio de Fuxio? CI. mea.
EO. Et quid Academia haec nova? quid conuentus in
Hoc templo: quo modo frequentarunt tot viri,
Priscis imaginibus clari. atque nobiles:
Tot venerandi patres; tot praesules:
Tot sacri antistites: tot summi rhetores:
Tot homines legum, et iuris consultissimi:
Tot medici: tot mathematici: tot Musici:
Tot discipuli, genere et virtute nobiles?
CI. Ego, Eobane, mihi visus sum versarier
In medio Socratis Lycaeo, apud Atticos.
Nam qui peroravit tam splendide et dilucide,
De studiis litterariis, de literis,
De ingenuis artibus, de veterum illis scholis,
Byzantio, Athenis, Roma, Beryto, Rhodo;
Is mihi non Germanus, sed Rhodius, et
Rhodii Molonis condiscipulus visus est.
EO. Et mihi itidem. CI. iuvenes porro ipsi, de grege
Lecti, qui tam eleganter de rebus variis
Disserverunt in partem utramque. EO. quid tibi
Visi sunt, Cicero? dic obsecor. CI. quid mihi
Visi sint? in ludo educati Socratis.
EO. Quid Praetor urbanus, qui e supremo loco
Ius conferendi honorem Academicum dedit
Decano? quis tibi visus est, Marce Cicero?
CI. Quis enim alius, nisi de Trebatii, aut Scaevolae,

Ac Scipionis posteris unus. EO. quid? an
Reliqui Scholarchae non sunt tibi visi viri
De genere nobili, et perhumani, et probi?
CI. Imo equidem. Nam esse tales uultus arguit:
Qui ianua quaedam mentis est. EO. certe viri
Sunt optimi, et studiis exculti litterariis:
Tum nominis tui amatores maximi.
CI. Utinam alloquendi ipsos mihi sit occasio.
EO. Imo est. CI. ubinam? EO. in Prytaneo urbis: ubi prandium
Nunc apponetur totius Academiae
Amplissimo senatui. CI. licet autem ibi
Adesse? EO. cui libet, et Ciceroni maxime.
CI. Gestio mehercle, Eobane, Caesarem optime.
Nam hunc quoque conuivam adesse perualem.
EO. Ubinam is est? Commonstra mihi. CI. illinc advenit.
Miror, ubi interea fuerit, quod iter hac habet.
EO. Certe equidem, si quisquam est, qui magnifico epulo,
In hac urbe excipi debet, vel Iulius
Hic Caesar inprimis debet; modo mihi prius
Hominem compellare liceat, Marce Cicero:
Quam hinc abeamus in urbis Prytaneum. CI. imo licet:
Modo non tardius illo veniamus, quam decet.
EO. Sat tempori veniemus. neque enim tam cito
Discumbitur. CI. quid autem isthic [Reg: istic] secum demurmurat?

ACTUS III. SCENA II. Caesar, Cicero, Eobanus.

PErreptavi omne usque oppidum: Ciceronem nusquam: neque rei
Quid gerat, aut quo loco consistat, adhuc potui cognoscere.
CI. Mene hic nominat, Eobane? EO. imo te: quantum percipio auribus.
Cae. Neque invenire certum: ubinam remanserit: quave in domo.
CI. Adeamus propius. EO. adeamus. Cae. primum in foro piscario
Locum ascendi excelsum: unde prospectum caperem longissimum.
Ubi non apparet: omnes ganeas, omnes popinas,
Omnes tabernas ingredior [(printer); sic: ingrediens] ; an forte alicubi indulgeat
Genio. CI. quid? men hic in tabernis? EO. ita loquitur, me hercule.
CI. Eamus obuiam illi, Eobane. Eo. lubet. Cae. Nunc postquam spes fere
Omnis potiundi illius discedit mihi: ignoto loco
Inuestigare diutius summae arbitror dementiae.
CI. Vocabo. hem Caesar. Cae. quis me vocat?
CI. ego sum: quin ad me respicis. Cae. [(printer); sic: O Cicero,]
O Cicero, te ipsum quaerito. CI. Et ego te mihi tam opportune obuium
Fieri gaudeo. Cae. quid est? aut ubi tu tam diu latuisti? CI. ego in hunc

Incidi hominem Germanum, unde expedire memet tam cito
Non potui, ut volui. Cae. quid hominis est? CI. me hercle vir optimus, et mihi
Amicissimus: Harminii illius popularis. Cae. hominem probo.
CI. Nam dum te careo: mihi quae iucunda ex humanitate
Alterius, et moribus accidere possunt homini, ex hoc viro
Cuncta acciderunt. Cae. hominem laudo. CI. doctum hominem videbis,
Et optimis studiis, a puero deditum: in primis tui
Desiderio flagrantem. Cae. quanam occasione: CI. Nominis
Tui fama, quae iam dudum orbem totum terrarum impulit.
Tantus enim splendor est in laude vera: tanta dignitas
In magnitudine animi et consilii: ut in obscuro loco
Latere non possit. Quare tuo tam excellenti bono
Gaude et fruere, cum fortuna atque gloria: tum moribus,
Et natura tua. Cae Recte auguraris, mi Marce Cicero:
Atque ego cum ex re ipsa magnam capio voluptatem: tum facta
Mea sic probari abs te triumpho, et gaudeo. CI. imo hic etiam
Rerum tuarum magnitudine incitatus, gloriam et
Laudem tuam approbat. Cae. quomodo? CI. magno ingenio, et virtute. nam

Rerum tuarum studio incensus, eas mandare [(transcriber); sic: mendare] versibus
Cupit: posse arbitror: valet ingenio: habet usum maximum:
Iam pridem in isto genere literarum versatur: cupit
Satisfacere tuarum sic laudum immortalitati.
CAE. Proh Iupiter, an etiam Germani habent poetas? CI. Imo habent.
CAE. Latinos? CI. Scilicet. nam hic Hessus Romano more loquitur.
Tum, si maiorem fructum gloriae putas ex versibus
Graecis, quam Romanis te percepturum, etiam Graecos dabo.
Cae. O Dii quid audio? CI. Quid enim, nisi quod Alpes hasce Italia
Et Graecia transuolarunt. Cae. Ehem. CI. Quare hunc mi Caesar, velim
Tua omni comitate complectare, ut posthac omnia,
Quae per me possis adduci, in meos ut prompte conferas,
In unum hunc conferas: de hoc spondeo, probiorem hominem, virum
Meliorem, prudentioremque esse neminem. Cae. Quid ergo vis,
Ut praestem? CI. Huic ego neque tribunatum, neque praefecturam, neque
Ullius beneficii certum nomen peto: neque impedio quo minus,
Si tibi ita placuerit, etiam hisce eum gloriolae insignibus

Ornes: totum denique hominem tibi trado de manu in manum.
Cae. Quod nomen illi est? CI. Eobano Hesso. Cae. Ego accipiam illum, vel tua
Causa. CI. facis profecto. quod te dignum est, optime Caesar.
EO. Dive quibus caelo Caesar te laudibus aequem?
O lux Ausoniae, spes o fidissima nostrum.
Quae tantae tenuere morae? quis Caesar ab oris
Exspectate venis? ut te mitissime Caesar,
Post varios casus, post tot discrimina rerum
Defessus video? magnis sit gratia Divis,
Auspicibus tantorum operum, quod sedibus Orci
Has voluere animas ad nostram accedere terram,
Sublimes animas: iterumque ad tarda reverti
Corpora, caelorum supera ut conuexa revisant.
Eia age magne pater, Germanis reddite terris,
Sis felix, nostrumque leves pietate laborem.
CI. Hunc optimorum versuum numerum dicit hic ex tempore.
CAE. Qualia sunt igitur quae accurate scribit? CI. quid censes? ego
Sic ea probo, ut ad veterum scriptorum laudem perveniant. CAE. probe.
CI. Et hunc non diligas? non admireris? non omni modo
Exornandum putes? CAE. imo equidem. Nam poetarum [(transcriber); sic: poeterum] ingenia
Semper grata fuere Imperatoribus. CI. et merito. nam nisi
Ad res gestas accedat lumen literarum: tum omnia

Iacent in tenebris. Cae. demiror profecto, unde haec Germaniae
Felicitas in literis. Nam olim vita omnis Teutonum,
In studiis rerum militarium, et in venationibus:
Ab parvulis duritiei studebant, ac laboribus.
CI. Pol Caesar. si tu pro tuo, quod inspexisti, ut arbitror.
Armamentario, vidisses urbanum tabularium,
Et bibliothecam, et fabricam librorum: non iudices
Ita ut olim iudicasti, de Germanorum librariis.
Cae. Quas tu mihi bibliothecas, quae tabularia, quos librarios
Dicis Cicero? CI. Quos vidi his oculis. non enim utendos foris
Accipio. Cae. Quas fabricas mihi affers? CI. In quibus librarii
Libros excudunt praelo. Cae. Praelo? CI. Mehercle. Nam dum tu ambulas
In hoc armamentario: ego perlustravi, Eobano duce,
Librariam officinam. Cae. quam officinam? CI. quam? librariam.
Cae. Tibin ego credam? CI. Quin etiam in bibliotheca, una assedimus.
Cae. Qua bibliotheca? CI. quae in Lycaeo est. Cae. satin sanus es? CI. ita sum, ut vides.
Nam mox Academiam quoque contemplatus sum, longe optimam.
Cae. Academiam? pol tu homo, non es sani capitis, qui Academiam
Vidisse te dicas in his regionibus. CI. vidi Hercule:

Et eam longe illi Academiae et Lycaeo praefero. Cae. Quid ais?
Tibine ego credam? CI. Sive credas, sive non: mihi hoc sat est:
Quod vidi Academiam, vidi Lycaeum, vidi Socratem,
Vidi Platonem: vidi Aristotelem:
Vidi Aelium Tuberonem: vidi Scaevolam cum Laelio.
Cae. scio; in Plutonis regia. CI. Non: sed in his locis Germanae.
Cae Virum ergo, et illis aliqua facta est a Plutone copia
Migrandi ex inferis: et lustrandi novam Germaniam?
CI. Non, per Lethen. Nam quos modo vidi Praetores quos Consules,
Hi nunquam mortui sunt; neque venere unquam ad nos inferos:
Neque unquam venturi sunt. Cae. Delirus es, et delirantibus
Me verbis obtundis. CI. Satin tu apud te es, qui quod viderim,
Vidisse me negas? Cae, At enim prius non habebo tibi fidem:
Quam ipsusmet videam istos Germanos Platones, Socrates,
Tuberones, Aelios, Trebatios: Lycaea, Academias:
Et istos, nescio quos, praetores urbanos, et consules.
CI. Quaeso te, cur adeo paruam mihi fidem habes? Cae. Quia toties
Mihi falsum memorasti, cum adhuc ambo mortalem inter homines
Aetatem degeremus, CI. At nunc quid quaeso lucri sit mihi

Si maxime dem verba tibi: et verborum te lenocinio
Circumveniam? Cae Nihil prorsus. Ac proinde vera te loqui
Velim. EO. Vera utique dixit. Nam nos ita adhuc esse barbaros,
Ut olim fuimus, noli tu Caesar credere. CAE. Vos barbaros
Esse minime credo: quos video Latinis tinctos literis:
Sed esse Academias in Germania, id mihi non verisimile est.
EO. Unde igitur istam Latinitatem comparemus, Caesar? Cae. Ex
Italia: sicut olim veteres Itali e magna Graecia.

ACTUS III. SCENA III. Caminarius, Cicero, Caesar, Eobanus.

O Fega. Cae. Proh Deum. CI. quid est? Cae. fugimus hinc, fugiamus ocius.
Ca. O fega Cae. Vae nobis Cicero, vae nobis. Ca. O fega. CI. Hei mihi,
Quo fugiam? quo me recipiam? EO. Manete: quo fugitis viri?
Cae. Egone maneam, cui Pluto cum longa ista pertica imminet?
EO. Mane obsecro: nihil est periculi. Ca. O fega. Cae. Nihil ais esse periculi?
Ah nescis tu, nescis Eobane, quibus vapulem
Plagis quotidie: quibus aerumnis premar ab hoc pessimo

Cacodaemone. CA. O fega. Cae. Hem non audis? hortatur nos ad fugam.
EO. Cicero quo fugitas? redi amabo. CI. si lumbos mihi frangi velim.
CA. Io spazzai hoggi duoi camini: ma non ho havuto
Tanto die mercede, quanto io ho tolto per un camino
Solo, qual' io scopai hier sera, nella questa casa.
EO. Hic Italus est. Cae. Credo: ex Auerno prodiit Campaniae.
EO. Minime; sed ex partibus Insubriae. CI. Hem, quem tu illum praedicas
Eobane? EO. Italum. CI. Videlicet ex Vesuvio ortum Campaniae
EO. Non est Campanus. CI. Siculus igitur erit, ex Aetnae faucibus.
EO. Non est Siculus. CA. O fega. Cae. Iterum nos exhortatur ad fugam.
EO. Mane obsecro. CI. quid si Vulcanus ex Lemno est Insula?
Cae. Fortassis. EO. Erratis ambo: quoniam certo isthic [Reg: istic] Italus est.
CA. Vorrai che io potessi haver anco sta sera un tal camino.
CI. Caminum nominat. Cae. Quid si Lycius sit, e Chimaere [(transcriber); sic: Chimerae]
Camino eiectus? CI. fortasse. EO. erratis: quoniam hic Insuber est.
Ca. Veramente sono madonne daben, le quale recevano

Et trattano talmente li forestieri. perche al primo sta donna me lavo
Con laqua calda: poi me meno alle cena, lamentando
Ancora insieme, che il suo marito se nando nella
Guerra, et per quanto tempo sola la stette: da poi mene condusse
Al letto, vel qual dolcemente per tutta la notte
Sono restato. CI. quid loquitur? EO. non intelligis? CI. Non hercule.
Cae. Neque ego verbum unum capio. EO. atqui loquitur hic Italice tamen.
Cae. Italice? EO. imo Italice. Cae. Credin tu Cicero? CI. quidnam credam ego?
Cae. Hunc Italice loqui. CI. minime istoc crediderim: nisi tu putas
Idem esse loqui Italice, quod Sarmatice. Cae. age, subauscultemus.
Ca. Non e adunque alcun dubbio, che ritornando il suo
Marito della guerra, trovera un fanciulleto.
Ma che face io? per che lascio le mei faccende? o fega.
CI. Aueo scire, quid hominis sit. Cae. Revoca illum Eobane priusquam hinc eat.
EO. Ausculta un poco spazzacamin, i ho di dimandarti una cosa.
Ca. Dio vi salua signor mio. Cae. quid dicit? EO. Salutem mihi. Cae. salutem?
EO. Imo Cae. quaere ex ipso cuias sit? EO [(transcriber); sic: EH] . da chi luogo sei ti?
Ca. Io son un huomo daben, di Milano: un buono viro.

EO. Scin Marce, quid dicat? CI. De uno bono viro loquitur. EO. eum
Se nominat: et Mediolano oriundum se praedicat. CI. Papae.
Quid audio? huncne tu Caesar pro cive agnoscis iam tuo?
Cae. Quo cive? CI. Mediolanensi. Cae Si cives illi Vesuvium,
Et Aetnam pro domibus habent; tum Mediolanensem esse eum
Credam. Nam quaeso te Eobane, unde haec illi fuligo siet?
EO. Unde? e caminis Germanorum, quos isti homines Italici.
Perpurgant. Cae Vix habeo fidem dictis tuis. EO. certe Italus est.
CI. Obsecro te non ludificas nos? EO. non equidem. Cae. Scitare ex eo:
An non sit Siculus. EO. Sei ti un Siculo? Ca. Signor no.
Cae. Sed Lemnius? EO. Sei ti della isola Lemno? Ca. Misser no;
Ma sono un Milanese: et misser padre, e l'avolo sono stati
Cittadini di Bergamasco [(transcriber); sic: Bergomasco] : poi ambi duoi miei
Bisavoli furono spazzacamini. CI quid iam dicit obsecro?
EO. Mediolanensem se esse dicit; maiores suos
E valle Vegetia fuisse. CI. Ehem quam pannis obsitus
Est? EO. Sic omnes sunt vallis Vegetiae cives. CI. Dic obsecro,

Quaenam haec armatura eius est? quid sibi vult ista pertica?
EO. Hoc longo sarmento caminorum oppugnat fuliginem:
Hoc rutrum, gladius illi est, quo picearum sordes dissecat:
Hoc panniculo utitur pro galea. Cae. proh Deum atque hominum fidem,
Quae rerum facta est interea mutatio: dum ego Italicas
Terras deserui? EO. nae maxima. CI. num falsum tibi
Dixisse adhuc videor, Caesar, de Germanorum Academiis:
Unde illi comparent suam Latinitatem sibi hodie?
Cae. Non iam videris falsa locutus. Atque utinam Cicero, nihil
Mihi unquam dixisses mendacius, quam quod dixti prius.
EO. At enim si tu Caesar videre cupis, quod ante cupieras:
Faxo ego, ut uno in loco hos omnes, quos Cicero dixit Laelios,
Et Scaevolas, et Tuberones, et Socrates, cum Academia
Videas in Prytanaeo. Cae. nihil malim edepol, Eobane. CI. abeamus hinc
Caesar: nam ego istum hominem non possum aspicere. Eon redactam
Italiae famam? eon redisse rem Romanam: ut Italici
Homines caminos Germanorum expurgent: et tam barbare

Loquantur, ut ipsorum linguam neuter nostrum capere queat.
EO, Noli tumultuari Cicero. Non enim ita cum ceteris
Italiae populis comparatum est. nam hae faeces sunt Italiae,
Et Italorum excrementa potius, quam Itali. CI. istuc placet.
EO. Habent Itali urbes magnificas: habent viros doctissimos:
Habent Muretos, Sadoletos, Bembos, Sigonios; habent
Manutios: quos si tu audires Latina verba proloqui,
Nihil valerent Cornificii apud te, nihil Hortensii.
CI. Oh gestio me hercule: sed unde hic sermo linguae barbarae
Inolevit? EO. Ex Gothis [Orig: Gottis] et Longobardis, qui Italiam
Vastarunt: et multis annis imperium in ea tenuere.
CI. Intelligo. Ca. se ti non vuoi altro, io mene partiro. EO. va alla forca.
Cae. Sed Martia Roma, utrum ne adhuc stat incolumis? EO. non admodum.
Nam vos met ipsos in ea iam minus agnoscetis, quam in barbara
Lingua. Cae. quamobrem? EO. quia toties vastata fuit ab exteris,
Et barbaris gentibus. Cae. at sunt tamen in Italia milites
Armis exercitati. EO. sunt sane; neque multum gentibus
Aliis quibusuis cedunt. Cae. Laudo me hercule. sed qui duces,
Quae civitates, quantae in armis; quo numero hominum valent?

EO. Dies unus ad narrandum mihi non erit satis. Cae. credo hercule.
CI. Quod mihi videtur optimum factu, id dicam. Cae. dic, ut lubet.
CI. Eamus hinc in Prytanaeum: priusquam accumbant hospites.
Cae. Lubet. CI ibi erit, et huic narrandi, et nobis auscultandi locus.
Cae. Lubet. CI. simul coeptos sermones, quos importuno suo
Clamore interturbavit furuus, et fuligine obsitus
Iste caminarius: nos ibi epulantes continuabimus.
Cae. Placet. EO. Et ego librum hunc, quem scripsi de Caesaribus Germanicis,
Et rebus, quas gessere, si lubet, simul recitavero.
Cae. Lubet. Sed ubi Mercurius cum virgula? CI. eho: quorsum Mercurii
Opus sit virgula? Cae. ut ea nobis praeeat, et viam indicet.
EO. Alium hic ducem viarum habemus. Cae. quemnam? EO. qui cum argenteo
Sceptro praeire solet. Viatorem ipsum prisci nominant.
CI. Eum ne dicis, qui in conuentu Academico hospites modo
Locabat? EO. eum ipsum. CI. at iste non immerito dicetur etiam
Locarius, vel dissignator. EO. quamobrem Cicero? CI. quia locum
Dissignat hospitibus. EO. recte: et propterea nihil vobis opus
Mercurio. nam qui alios locat; vos quoque locabit hospites.

Cae. Imo Mercurio nobis est opus. Quoniam ille non modo
Vias potest praemonstrare aliis: sed etiam lyra sua
Totum exhilarare conuivium. EO. aderunt nostrates Musici.
Cae. Vix crediderim. EO. imo plurimi, et longe omnium suavissimi.
Cae. At Mercurium hunc [(transcriber); sic: hune] , noster herus addidit nobis interpretem.
EO. Qui interpretem? cum nemo tamen hic indigeat interprete:
Ubi omnes loquimur eadem lingua? CI. quid ais? eadem nos loqui
Lingua: ubi Germanae mulieres: quibus cum hic caluus Iulius
Verba lubens copularet: nihil omnino Latine intelligunt.
Cae. Et ubi Latina nemo loquitur, nisi qui didicit in schola.
CI. Et ubi Itali sic verba effutiunt: ut malint negligi,
Quam posse intelligi. Cae. Et ubi Galli semilatina proferunt,
Tanta linguae volubilitate, ut vix percipias syllabam.
CI. Galli? Cae. sic audivi, modo rediens ex armamentario.
EO. Agite, ut uultis. Cae. certe, sine Mercurio, perito interprete,
Ego tam magnificum, et opiparum epulum non constitui accedere.
CI. Neque ego, per Plutonem. Cae. neque consultum, per Proserpinam.

CI. Ubi autem substitit Mercurius? Cae. expectat nos in foro;
Unde modo digressus sum. Nam ibi praeest illatis mercibus.
EO. At illac transeundum: si velimus Prytanaeum ingredi.
CI. Poterimus ne ergo illum illo in loco prehendere? EO. nae facillime.
CI. Cur non imus igitur? EO. in me nihil morae est. CI. neque in me quicquam erit.
Cae. Eamus omnes. CI. ego vero lubens. EO. et ego lubentius,
Mi Cicero, quam Lubentia. Cae. sequere me Eobane. EO. age, te sequor.

ACTUS IIII. SCENA IV. Allobrox, Hermanus.

SIquis furinum forum dicat, nomen dederit loco
Huic aptissimum: tot enim fures insidias hic [(transcriber); sic: hie] meis
Mercibus parant, ut Argus si sim, qui totus fuit
Oculeus, satis mihi non possim cavere a furibus.
Hoc adeo Latine vobis exponendum censui,
Ut plerique intelligant, quanto hic sim cum periculo.
HE. Manipularibus quod edicendum erat, edixi ordine.
Nunc proviso, quid venum exponant Mercatores meis
Militibus. AL. redit miles: praeda haec mea est, quam portat hic

In loculo. HE. Numerari iussi singulis stipendium.
AL. Hic homo meus est: argentum habet: eum admordere nunc lubet:
Dum recens est, dum calet. HE. plerique prodigunt sua
In merces peregrinas, in luxum muliebrem. AL sic decet:
Nam secus si fiat, mihi fame moriendum erit: improbi
Me ditant, boni viri me pauperant: augent meam
Rem mali: damno mihi sunt populi strenui: pigri
Atque inertes usui sunt. HE. sed eccum Sabaudum. AL. age
Inuitabo eum voce solita ad mercaturam meam.
Spero his mercimoniis posse animum illius tetricum
Expugnare: ne rursus tantopere in me desaeviat.
Crama crama. HE. quid nam mercimonii Sabaude habes?
AL Hic omnes voluptates, omnes venustates nitent.
HE. Loricas ne venum exponis? AL. manuleatas si petis,
En tibi. HE. nolo has: sed volo ferreas. AL. non habeo ferreas.
HE. Sed machaeras attulisti et cultros. AL. Argentea
Vagina clausos. HE. nolo hos. sed ferreas volo
Laminas; volo enses, lanceas, machaeras, ocreas,
Hastas: nihil horum attulisti? AL. vah, num tu me ita iudicas
Insanire? HE. sed galeas? AL. minime, nisi has holosericas:
Quibus in proelium Veneris itur. HE. quid ais? AL. galeas tibi
Vendam holosericas. ecquid placet tibi hoc amiculum:
Haec vitta aurea: haec armilla: hoc purpureum redimiculum?
HE. Hoc illud nimirum, quod animos evertit militum:

Quod virtutem abolet veteris nostrae Germaniae:
Postquam opum populator luxus, condocefecit inertiam.
Neque sic Romana olim stravit Hannibalem potentia:
Ut Capuanae deliciae fregerunt animos militum.
Ubi enim vino, luxuria, scortis, et lustris omnibus
Marcescunt mentes: ibi vis abit vigorque: ibi corporum
Animorumque dilabuntur robora: ibi virtus; ibi
Militaris disciplina: ibi fama exacti temporis;
Ibi futuri spes exstinguitur. AL. quin tu vestem hanc tibi
Stragulam emis. HE. Maiores nostri pellibus ferarum, et his
Renonum tegumentis utebantur: ibi sagum omnibus
Fibula, aut si deerat, spina consertum. AL. rude saeculum
Tunc erat, et nullus Germanis cultus per commercia.
HE. Ideoque omnium fotissimi Germani ac Teutones:
Quando adhuc illi a cultu provinciae longissime
Aberant: minimeque ad eos mercatores saepe e Gallia
Commeabant; atque ea, quae ad animos effeminandos
Pertinent, importabant. Nam ad quos est mercatoribus
Aditus, horum animi relanguescunt: virtus remittitur.
AL. Ah quaeso te miles, abstine ab his damnosis vocibus:
Nocet oratio haec gulae tuae, nostrisque mercibus.
Non placet aliquid piperis mercari, aut aliquid saccari,
Quo cibos tibi condias? HE. Hoc vero est illud alterum,
Quod virtutem abolet, veteris nostrae Germaniae.
Nam olim quoque Romanae militiae virtus elanguit:
Postquam luxuriae peregrinae origo, ab Asio exercitu
Fuit in urbem inuecta: et psaltriae, atque sambucistriae, et
Conuivalia ludionum oblectamenta tum addita

Epulis: epulaeque ipsae et cura, et sumptibus adpararier
Coeptae maioribus: ubi cocus, antiquis vilissimum
Mancipium, aestimatione et usu, in precio iam suo
Esse: et quod ministerium fuerat, ars coepta haberier.
AL. Crama, crama: hoc optimum est crocum: mercare hoc Zingiber.
HE. Ubi sunt hodie: qui Vendos, qui Herulos, qui Hunnos, qui Saxones,
Bello perdomuere? qui imperium hoc armis victricibus
Constituere? ubi sunt Arminii? ubi sunt Magni Caroli,
Magni Othones, Magni Henrici, Magni Friderici duces?
AL. Crama, crama. hanc armillam paruo pretio vendam tibi.
HE. Num tu feminam me arbitrare esse? AL. non: sed feminae
Pulchrae amatorem. Hoc peplum non licitari lubet tibi?
HE. Proh Deum, quae haec contumelia; sic me esse huic risui?
AL. At decem noctes poteris peplo hoc emere a meretriculae.
HE. Hominem verberonem: quid ego emam mihi? AL. noctes decem
Unico peplo. HE. heus, ubi vos estis manipulares mei?
Inicite dudum manicas huic mastigiae. AL. Quamobrem?
HE. Ducite hinc in carcerem; si nolit vos sequi, rapite

Sublimem. AL. quid commerui? HE. patibulum. AL. quamobrem obsecro?
HE. Quid rogas? merces infers peregrinas Germaniae,
Quibus eneruantur animi, languescit virtus bellica.
Cessatin? quadrupedem istum mercatorem constringite:
Perniciem iuventutis: pestem veteris Germaniae.
AL. Obsecro te miles. HE. frustra me obsecras: constringite [(transcriber); sic: eonstringite] ;
Omnium, quas affert, mercium sit vobis sectio.
AL. Obsecro, si quis misericordiae locus relinquitur,
Ne necesse habeam ultimum ad supplicium progredi. HE. foras
Rapite sublimem: deverberate fustibus ad necem.
AL. O mi Mercuri, fer opem mihi mercatori propitiam.

ACTUS III. SCENA V. Mercurius. Allobrox. Hermannus.

QUis me huc evocat, e tam splendido, et lauto conuivio?
AL. Ego miser mercator, et terque quaterque misere miser:
Prohibe contumeliam huius militis immanissimi:
ME. Heus vos, quin omittitis hunc ilicet. HE. At ego vinctum volo.

ME. Quid fecit? HE. Vah quid rogas? merces peregrinas inuehit,
Piper, et saccharum [(transcriber); sic: sacccarum] , et ficos: et purpuram, et holosericum:
Armillas item, et peplum, et pretiosam sindonem: quibus
Mercibus corrumpitur Germania, marcet bellicum
Studium languet disciplina militaris: ducite.
ME. Minime istuc fieri decet. Nam nullam culpam sustinet
Mercator; quando bonis rebus adeo utuntur male,
Qui illas emptitant. HE. Imo: si enim nullas hic inferat
Merces, luxui administras: nemo eas emeret, scio.
ME. Heus ferocule, responde mihi, quod te rogo. HE. quid rogas
Chlamydate? ME. an virtus bellica Germaniae, solo pipere
Saccharoque relanguescit? HE. etiam aliis rebus plurimis.
ME. Idem et ego reor. Nam quae maior est pestis Germaniae,
Quam gulae studium, quam crapulae, quam temulentiae?
HE. Non nego. ME. at vinosius nihil est hodie, quam milites,
Nostrique equites. HE. non equidem nego. ME. quin tu ergo eadem opera
Vites exscindis, more Lycurgi. Nam excisis vitibus,
Praecides occasionem temulentiae. quid enim?
Annon omnis aetas immodico vino corrumpitur?
An non istam vinosam vitam valetudo mala

Persequitur? annon iuvenum corpora fluxa sunt:
Ut nihil mors mutatura videatur? HE. non falleris.
ME. Equidem Germanos hodie reperias, praeclaro loco
Natos, qui cubitum prius nun quam abeunt, quam sint ebrii:
Nec surgunt, nisi crapulosi: nec quicquam inceptant operum,
Nisi poti. HE. Novi sane aliquos combibones eiusmodi.
ME. Qui cyathos possunt vacuare amplissimos, hi maximam
Nunc inter suos laudem ferunt. HE. Non inficias eo.
ME. Sobrium e cena desurgere, in turpissimis habent.
HE. At nihilo melius consultum rebus est Germanicis.
ME. Militis generosi est, posse famem, posse sitim fortiter
Sustinere. at quales hi videntur in acie milites,
Qui vix unam horam, nedum diem, sine vino vivere
Possunt? ac nisi tu lagenam imponas humeris armigeri,
Quamcunque in partem illos deduxeris, occumbent siti.
HE. Non placent hi milites. ME. primum igitur vestrae crapulae
Quaeras remedium; post alias merces pelle e patria.
HE. Sane istuc facere meditor: viamque quaero commodam.
Nam veterem reparare disciplinam dudum cogito:
Et luxum caruere, et leges ferre sumptuarias.
ME. Interim hunc dimitte, et ne quam homini inseras iniuriam.
HE. Age dimitto. ME. at ego revertor hinc intro ad conuivium.

ACTUS IIII. SCENA VI. Hermannus.

SIC erit post omnibus, qui peregrinas huc afferent
Delicias, gulae, et luxus ministras. Nam si quem in foro
Mercatorem, cum istis mercimoniis deprehendero:
Auribus hunc desectis, aut oculis effossis, hinc domum
Ad suos remittam: ut reliquis documento sit: et novae
Poenae magnitudine alios post omnes perterreat.
Sin huc redeat, igni atque omnibus tormentis opprimam.
Nec minori supplicio afficiam: quicunque mercem ab his
Emerit. Si enim Lacedaemonii multarunt militem
Morte, quod panno peregrino scutum exornaverat:
Quam poenam merentur Germani: qui tamquam Aesopici
Graculi, colorem imitantur nationum omnium.
Sed puto de hac sat meos praemonitos esse milites.
Nunc ibo, ut furcifero huic, qui puellam rapuit e domo hac
Impubem, hodie centuriata habeam capitis comitia.
Vos vero ne expectetis me, dum hac domum redeam via.

ACTUS V.

SCENA I. Pluto.

Stygia palude huc exeo, e furuae Proserpinae regnis:
Ciceronem et Caesarem passim inuestigo: nusquam tamen illos
Locorum invenio: quartus hic mensis nobis abiit: ex quo
Infernas deseruere sedes, mea tamen voluntate,
Meoque permissu. Namque ubi desiderio flagrare illos
Animadverti, visendi Teutonum gentem, et novas urbes:
Tandem longorum votorum ambos illos compotes feci.
Nunc quaeritando aliquas perlustravi Germaniae terras:
An forte conspicer; nimis metuo: ne manium arcana
Mortalibus prodant: et aliquid damni dent meo regno.
Nimis insipiens fui, qui hanc illis fecerim potestatem:
Mercurii suaviloquentia, ut assentirem, huc me impulit stultum.
Haud facile quisquam hoc impetrabit a me in posterum. Verum
Percommode accidit, ut Turnesium audiverim vatem;
Qui Genesi Caesaris inspecta, mihi commonstravit ex astris
Et caeli positu, quibus illum in locis siem reperturus.
Namque augures habeo; qui multo certius mihi incerta
Praesagiunt: quam ego aliis olim ex Tripode Apollinis dixi.
Etenim Tiresias noster, interpres divum: qui numina, qui lauros,
Qui Tripodas Phoebi novit, qui volucrum mirabiles linguas

Sentit: qui siderum cursus, et Solis, ac vias Lunae
Obseruat: hic Tiresias praedicere [(transcriber); sic: praedicerc] potest, quid hic cuique
Euenturum, et quo quisque fato natus sit: quibus terris
Bellum immineat: quibus locis futurum incendium: quando
Ventura pestis; qui Reges morituri, aut Principes: et quo
Die: quae caeli per totum annum temperies futura. Hic est,
Qui quae neque facta sunt, neque item futura sunt, tamen novit:
Quid Iupiter in animo habeat, novit; quid Iuno Iovi in aurem
Sit fabulata, novit; neque enim Turnesios latet quicquam.
Vah pereat Moses, pereat Esaias, pereat Hieremias,
Pereat Solomo; et quicunque alii hanc divinandi facultatem
Tam alto supercilio despiciunt. Ego nulla arte divinos
Honores consecutus sum, quam cum futura praenosse
Me dicerem, et hominibus oracula ederem. Proinde omnes
Nunc neruos ingenii intendo, ut superi meos iterum vates,
Meos hariolos audiant: et sacros augures Christi
Illius, qui meus atrox hostis est, negligant. Nam ubi pluris,
Fiunt responsa haruspicum de, nescio quo, trigono igneo:
Quam quae praescripta sunt hominibus, sacrato Dei verbo:
Ibi meo consulitur honori, ibi stabilitur meum regnum.
Tum n: homines securi obdormiscunt, in aurem utramvis: aut
Inani turbati metu, hariolorum fulgura ex pelui
Plus pertimescunt, quam Dei caeleste fulmen: hoc quaero.

Verum de his hactenus. Nam mihi sat est, quod optimi vatis
Tiresiae (is n. sit cae cus licet: apud inferos tamen caeca
Et obscura aperit) Tiresiae inquam vatis indicio certus
Sum factus, de Cicerone et Caesare, quis in aedibus potent.
Itaque Aeacus praemisit huc quendam e meis fratribus: qui illos
Reducat. Nam sic Caesarem poetis commodare aures,
Non apparet vero consultum sedibus mei regni.
Ego poetas volo adulari, assentari civibus nostris:
Volo laudare illos culpanda: et rursus culpare laudanda.
Hoc si faxint poetae, praemium a nobis merebuntur,
Et grati erunt deinceps Satanici consortibus regni.
Sin pergant veritatem effari: et allatrare virtutes
Plutonis: et increpare meorum flagitia seruorum:
Faxo, ut vicissim vires experiantur nunc meas isti
[Gap: Greek text] poetae. Nam pro veritate una,
Quam dicunt illi: ego per meos satellites regeram centum
Mendacia in illos; ne beneficium non foeneratum post
Dicant. Nunc autem: postquam et ille non redit: ipsemet solus,
Huc venio, eos quaesitum: et eccum, quem quaero, meum fratrem.

ACTUS V. SCE: [Abbr.: Scena] II. Caminarius, Pluto.

O Fega. PL. Quid clamitat hic furvus furcifer?
CA. Vengga il cancaro, a quel hoste, con la sua
Massara; la qual sel' havera una panzza grande: io
Saro nella colpa. Pl. Hem carnifex quid murmurat?
CA. Benche sono brutti, niente, dimeno non potria
Mai amar questa creatura sozza, et sporca, la quale
Ha cosi una bocca grandissima, la guancia
Secca, denti poi guasti, et muffiti. PL. Vide
Obsecro, quid ocium faciat. Hic iussus est
Inuestigare Ciceronem atque Caesarem:
Nullumque ab hoc labore tempus uspiam
Intermittere; ne quo se illi subducerent.
At immemor officii sui Satyrum hic agit.
CA. Al giorno spazzio li camini
Sporci: li piu belli nella notte: l' altri
Nettano ad giorno libelli, poi alla
Notte scopano li brutti. pfui il camino
Di questa massare e pur horribile: niente
Di manco il suo amator' e un gentil huomo.
PL. Heus furcifer quid tecum solus murmuras?
Non iussus es, ut tu Caesarem modo quaereres:
Et Ciceronem his locis: ubi conuivium agitant?
CA. Io non intendo il Latino, parla alla Taliana.
PL. Quid nebulo? num latina non intelligis?
CA. Io [(transcriber); sic: Ia] , no so, chi ti sei: ne anchora chi ti parle.

PL. Ah mio fratello no sai ti, chi io sia.
CA. In verita no so nente. PL. Ti era messo dicercar in
Questa paese il magnifico Tullio, et poi
Il Caesare d' Italia. CA. Che mi importa?
PL. Che? non' stimiti te faccende del inferno?
CA. O Santa Maria, mantenga me. PL. o fratello
Da chi lugo e venuta a ti' sta religione nova?
CA. Son io il tuo fratello? va via appicarti;
Io sono un Spazzacamino, ti sei il diabolo.
PL. Guardati di gratia nel specchio: et vede
Chi fra noi sia piu negro. CA. pfu diabolo
Va al bordello; se ti non uvoi, ch' io
Con questa stanga, battia la tua schiena,
PL. Deceptus sum; furiae ultrices te hodie anguibus
Suis castigent Tiresia: qui me viam
Meliorem non docueris. Sed nisi me oculi
Fallunt, video Mercurium egredientem foras.

ACTUS V. SCENA III. Mercurius, Pluto.

NImis laute administravi munus meum:
Adeoque curavi me molliter hodie:
Ut nunquam a antehac vixerim delicatius.
PL. Hem Mercuri salue. Me. At tu Pluto male peri.
PL. Istuc facio, et tua quidem ope potissimum.
Me. Quamobrem? PL. qui tua me blandiloquentia
Huc impuleris, ut Ciceroni atque Caesari
Potestatem ad superos redeundi fecerim.
Nam quartum mensem iam absunt domo mea,
Neque redeunt: ut iusseram: Et per Tartarum
Subuereor, ut illecti vitae dulcedine,
Reverti ad Orcum nolint, Ita quae maximo
Per me labore parta sunt, haec pessimis
Per te rursum a me abducuntur fallaciis.
Me. Ah Pluto, nescis tu, nescis quibus in locis
Interea substiterimus. PL Nescio per Stygem:
Eoque plus irascor, quod quae tu geras
Ego nesciam. Me. at ego dicam nunc tibi, ut scias.
Primo omnium nobis appositum est prandium,
Opiparum, sumptuosum, planeque dubium,
Vicena fercula missu quolibet: cibi
Quis pascerentur oculi, quam pulcherrimi:
Bellaria multo lautissima: nihil supra.

PL. Ergo culinae detinebat te sapor,
Et ferculorum nidor: quantum intelligo.
ME. Videlicet: placenta, liba, cuppediae.
Inprimis vero citharae, sambucae, lyrae,
Chelyes, clarisonae tibiae, organa Musica;
Concentus Harmonicus sex vocum, et plurium.
Quid tibi ego multa dicam? in caelis esse mihi
Visus sum, non versari in terra inter homines.
PL. Haec res erat, quae me duabus pinguibus
Multaret praedis, Cicerone atque Caesare.
Heu me miserum, qui verbis tuis habui fidem:
Et opimam hanc praedam e manibus dimisi meis.
Nimirum hac arte res infernae promovent.
Me. Noli nimium stomachari Pluto feruide:
Nam de praeda quid actum sit nescis. Pl. age,
Age vero mitto praedam amissam, Mercuri.
Damni quantum afferat mora tua, sodes vide.
Nam primum innumerae venerunt ex Italia
Animae, ex Hispania, nec non ex Gallia,
Germania, finitimisque regionibus.
Inprimis vero, e Turcia, atque Persia:
Ubi frater Mahometes colitur pro Deo.
Atque hae miserae animae, dum tuus caduceus
Cessat, ad Orcum non veniunt: interea Charon
Pene otiosus in ripa amnis desidet.
Deinde bellum instauratur, quam maximum.
Nam Belgicos in armis esse milites:
Omnem iuventutem, omnes aetatis gravis,
In quibus aliquid consilii et dignitatis est,
Ad arma prosilire tristissíma; duces,

Ac principes, qui eodem iure, legibus
Utuntur, dissentire inter se plurimum:
Hic ad nus rumor affertur quotidie.
Praeterea Tiresias et Astrologi mei,
Ex igneo trigono bellum nuntiant,
Crudele: quod toti immineat GErmaniae,
Ab Amurathe Hunc aiunt legatos mittere
Viennam, qui iubeant, et se, suaque omnia
In Turcici Imperii fidem permittere:
Dare obsides, et imperata facere. Ego
Charontem iussi veterem cymbam reficere,
Duasque novas parare naviculas sibi,
Totidemque contos. nam una navis non erit
Satis, tot caesis transuehendis hominibus.
Quid verbis opus est? si Mathematici fidem
Merentur, mundus ultra quinque annos nequit
Durare. hoc adeo illi e trigono flammeo
Vaticinantur, ita ut iussi sunt, et spiritu
Meo afflati. Nam sicut olim orbis aqueo
Trigono periit, submersus diluvii aquis:
Ita altero hoc trigono, qui flammeus erit,
Igni peribit, et solutis orbium
Compagibus, antiquum repetent omnia chaos:
Omnia concurrent, cum sideribus sidera:
Pontum ignea petent astra; terra extendere
Iam nolet littora, excutietque fretum: diem
Sibi Luna poscet, Sol noctem: Contraria
Fratri soror: sorori frater: denique
Tota orbis machina disturbabit sua faedera.
Quae tu omnia cum scias vera esse: (non enim

Frustra auguria et caeli positum, quidque innuant
Venturi sidera, in Aegypto olim didiceras.)
Nihilo minus otioso destertis animo,
Et crapulae indulges, curasque cuticulam:
Neque id in loco sat tuto; neque nobis commodo
Apud poetam, nostris benevolum hostibus.
Me. Bono animo es. PL. qui possum? Me. facillime. Pl. cedo.
Me. Primo omnium, quam tu praedam amissam putas,
Ea tibi salua est atque integra. PL. dicA, quomodo.
Me. Ambos a prandio reduxi ad inferos.
PL. Sic factum? Me. dictum factumque puta. PL. Euge optime.
ME. Deinde tantum animarum una, cum Caesare
Ac Cicerone, numerum adduxi, quantum tribus,
Aut quatuor diebus transuehat Charon.
PL. Laudo: optime. ME. Praeterea mihi duos caduceos
Paravi ad illud bellum, quod nunc imminet:
Ut nulla in parte desim vestris commodis.
PL. Quid ergo moramur hic frustra diutius?
ME. Eamus. Vos si placuit fabula, plaudite.

LECTORI PIO ET AEQUO SAlutem.

quam ad scribendam Comoediam fuerit longe accommodatior. Turcis enim, non Christianis, deploranda fuit tum vita mea: quemadmodum te docuit Epistola quaedam mea, nuper Patavii excusa, una cum quatuor Panegyricis de victoria Sarmatica. Nam quid obsecro potuisset mihi evenire calamitosius, quam quod optime ab aliis dicta, et optime a repetita, fuerunt pessime depravata calumniando: et quidem ab iis hominibus; qui cum eam fortunam, in qua me videbant, mihi inuiderent; neque tamen causam haberent opprimendi me, arripuere eam occasionem: cuius nunc ipsos merito pudet, piget et paenitet? Quid acerbius mihi accidere potuisset: quam me opprimi in eadem causa, ab iis: qui, cum defendere me deberent, hinc occasionem sum serunt: ut et me, quem ipsi oderant immerentem: et omnes meas Comoedias: et meas in Virgilium, Horatium et Persium scriptas paraphrases, et meum Latinum Aristophanem, meumque Latinum Callimachum, et meos libros, de arte Grammatica, atque Rhetorica confectos, possent radicitus exstirpare? Ita enim suis libris, et suae auctoritati quam optime consultum putabant. Nolo iam de illis dicere: qui cum opera mea fuissent in negotio, satis noto usi, post [Gap: Greek text] accusarunt: quasi alieni quippiam a meo officio commisissem: quod publicus Academiae professor vitia taxassem, in publica oratione. Et quam tu putas acerbum mihi fuisse: quod Ecclesiae Magdeburgensis minister triginta mendacia aduersus me publice scripsit: et publico scripto omnem totius Germaniae nobilitatem, aduersus me unum, atque immerentem ausus est concitare? Carmina secessum scribentis, et otia quaerunt. Ego vero, cum hanc meditarer Comoediam [(transcriber); sic: Comaediam] : tam procul abfui ab

otio, quam prope tum affui negotio. Quare nihil prorsus mirabor, si tibi in hac Comoedia [(transcriber); sic: Comaedia] non satisfecero. Est enim cum in omni scripturae genere: tum in primis in Comico, fortuna scenica valde dubia: propterea quod nulla res sub Sole sit tam difficilis, quam scribere Comoediam [(transcriber); sic: Comaediam] : quae quidem summorum et solide doctorum hominem applausum mereatur. Atque haec causa est, quod ex tanto veterum Comicorum numero, tam pauci hodie supersunt: nempe unus ex Graecis Aristophanes, et duo Ex Latinis, Plautus et Terentius. Et quoties explosus est curn sua Hecyra Terentius? et quis ille Terentius? nonne Afer ille, cui Romae educato, Latina lingua fuit materna: et quam homines nobilissimi in scribendis Comoediis [(transcriber); sic: Comaediis] adiutarunt: non autem oppugnarunt? Quod si tamen intellexero, tibi non omnia displicuisse, quae hic afferimus: dabitur a nobis opera: ut propediem habeas meliora, atque emendatiora.

Interim vale: et da novo Poetae crescendi copiam. Argentorati. Idib. Novemb. Anno 1584.

NICODEMI FRISCHLINI PRISCIANVS vapulans.

NOBILIBUS AC VERA PIETATE, MAGNOQUE RERUM USU CLARISSIMIS VIRIS PERANTIQUAE CIvitatis Imperii, NORDLINGAE, Consulibus et senatoribus: suis Dominis obseruandis. S. P. D. Nicodemus Frischlinus.

quippe qui ultro mihi gratias agerent: quod in hoc lepido et perfaceto Dramate tam honorifice illorum meminissem. Magna quidem est et detestanda quorundam Italorum superbia: qui nos Germanos tam elato supercilio audent contemnere: ut propter paucos, e nostra gente, bestiarum similes, omnes Germanos pro bestiis habeant. Veruntamen ea rursum est multorum Italorum humanitas, praesertim solide doctorum, ut ii praestantium Germanorum ingenia non solum admirentur, sed etiam diligant: neque solum diligant, sed etiam ament. Atque hic, quem dixi, Priscianus cum iam quartum esset in lucem proditurus, et quidem praeeuntibus ipsi tribus feminis castissimis, Rebecca, Susanna, et Hildegardi: comitante autem summo, et inuictissimo Imperatore, Iulio Caesare: sequentibus vero ipsum a tergo duabus maximis reginis Venere et Didone: id ego operae mihi credebam dandum esse: ut tum emendatior exiret, quam antehac: tum eorum hominum Nomini atque memoriae consecraretur: quos sciebam hominis et saucii, et multis injuriis affecti, vere atque ex animo commiserescere: et vim manifestam, ab hominibus factiosis Grammatico immerenti

illatam, prosus virili profligare, atque defendere. Equidem intellectum est mihi, cum literis, tum ex sermonibus multorum amicorum, id vos agere: ut quam primum fieri possit, ludum litterarium, in urbe vestra aut aperiatis novum, aut veterem, ac paene collapsam denuo instauretis. Quod si ita est, gratulor vobis, de hoc laudabili et pio instituto, ita ut debeo, [Gap: Greek text] vos ecclesiae, et Reipub. vestre tam bene pro spectum, tamque probe consultum cupitis. Scholae enim, quod intelligitis, utriusque Reipub. quoddam seminarium sunt: quae nisi recte constituantur, fere maius inde damnum, quam emolumentum ad Ecclesiam Christi redire solet. Dein de vero vos etiam atque etiam oro: et si quid possum, etiam moneo: ut in schola sive constituenda, sive instauranda, primum hoc cogitetis, diligenterque cavendum vobis credatis ne ubique locorum vapulans Priscianus, novo modo etiam apud vos vapulet. Hoc cuius modi sit quaeso viri Optimi et praestantissimi, nisi molestum est paucis accipite. Reprehenduntur a me in hoc Prisciano, et in strigili mea Grammatica, aliquot libri insulsissimi, qui passim huc usque in scholis propositi sunt pueris, ad verbum ediscendi. Cum

autem illorum librorum, qui optimus est, sexcentis abundet manifestissimis erroribus: an non intelligitis, viri prudentissimi, atque Amplissimi, in hanc primam curam, vobis esse totis mentibus insistendum: ut eiusmodi libri futiles at quae noxii, ante omnia e schola vestra exterminentur. Nisi enim pueris proponantur idonei et utiles libri, unde ipsi [(transcriber); sic: ipfi] Graecas et latinas litteras addiscant: quid obsecro aliud efficitur: quam ut illi verba, et res obscuras, cumque omni latinitate pugnantes, pro verbis et rebus utilissimis atque optimis arripiant? aut quid aliud quaeritur, quam ut teneris puerorum animis ea venena instillentur, quae postea in omni reliqua vita, omnem illorum orationem defoedant, atque contaminent? Et quando e strigili, atque Prisciano meo intelligitis tot absurda, tot illatina, tot falsa, tot inutilia, toto damnosa tradi in scholis, et quidem ex istis peruulgatis libellis: nolite quaeso committere Patres optimi, uti liberi vestri in eiusmodi errorum salebras consulto praecipitentur: aut propter res nullius pretii, cum vapulante Prisciano vapulent, et ferula indoctorum, at quae adhuc docendorum hominum tam inique verberentur. Quod ut pluribus verbis vos moneam,

nihil est opus: neque mihi conveniens, ne forte videar, aut prudentiae vestrae aliquid diffidere, aut consilium dare, non rogatus. Iesuitae, qui hodie vocantur, ut studiis discipulorum suorum post hac melius consulant. jam nunc collatis sententiis, unam meditantur conscribere Grammaticen, unam Dialecticen, et unam Rhetoricen: quorum librorum deinceps communis sit usus in septuaginta Iesuitarum collegiis. Laudabile est sane hoc institutum, et consilium valde prudens, et quo uno maius illi damnum dabunt suis adversariis: quam centum annorum consultationibus et commentationibus dare potuissent. Ubi enim conjunctis viribus agitur: et ubi indoctior doctiorem audit: semperque alter alteri manum praebet: ibi fieri non potest, quin tandem in veniatur id, quod quaeritur. Quo certe magis detestanda est nostrorum hominum rabies, quod suos illi errores ne quidem volunt agnoscere, ne dum emendare, sed illos aliorum hominum una errantium patrocinio adhuc defendere: et per vim in scholis retinere. Itaque nihil tale sperandum est nobis, quantisper illae furiae in consilium Reipub. litterariae adhibentur: quale

et iam praestitum a Iesuitis vidimus: et propediem longe maius praestitum iri vide bimus. Nam ubi civitates, ubi scholae, ubi Academiae, ubi provinciae, de libris pessimis severiter admonitae, nihilominus oscitantur, suumque officium negligunt: ibi Iesuitae, homines eleganter docti, et viri prudentes recordantur suum. Sed ad Priscianum redeo: quem turpiter vulneratum, et misere saucium vobis, viri praestantissimi, Consules, et Senatores amplissimi, de meliori nota commendatum esse volo, et fore quoque non dubito. Nam ea ornati estis prudentia, ea pietate, ea fide, ea humanitate: ut ista quae dico, sicut et alia Reipub. vestrae ornamenta in vobis sint summa. Quare nihil aliud restat, quam precari Deum, ut is vos: omnes, cum uxoribus et liberis vestris conseruet, vobisque et toti civitati vestrae annum hunc octogesimum quintum jam jam ineuntem felicem, at quae auspicatum esse velit.

DAVID SIGEMUNDUS CASSOviensis Hungarus L S

et viri magni in omni facultate, Haymones, Hugones, Richardi, Ruperti inter Theologos: Fulgosii, Accursii, Panormitani, Felini, in iure: Nicoli, Forlivienses cum tota Arabia in re medica: sed hi omnes dum aduersus politioris literaturae studia, ut in speciem tenuiora, supercilium distringunt, atque adeo in maximas gravissimasque disciplinas illotis, quod aiunt, pedibus irrumpunt, incredibile dictu est, quantam in communem vitam barbariem, quantos errores et tenebras in omnes disciplinas inuexerint. Videntur profecto mihi ne id quidem novisse, quod noverant: Nam ut Pericles ait apud Thucydidem, sapiens destitutus copia disertae orationis, vecordi et incogitanti affinis est. Atque utinam hac ratione uni tantum saeculo nocuissent: nunc videmus malum latius proseminatum esse. Etsi enim haec aetas, Dei benignitate, ita omni ingenii humani laude, disciplinarum quae scientia effloruit, ut vix illis temporibus, quae Romani imperii [Gap: Greek text] consecuta sunt, hoc nomine postponenda videatur: tamen impressam a superiore aetate labem, sordemque studiorum nondum in omnes partes eluere potuit. Tantam habet vim consuetudo perversa, ubi paulo altiores

in animis hominum radices posuit. Sunt enim non parum multi hodie, qui eam studiorum viam rectissimam docent, quam a maioribus suis tritam acceperunt, omnemque Latini sermonis elegantiam, ac orationis munditiem funditus repudiant, atque adeo, si Diis placet, hoc ipso contemptu eximie cuiusdam sapientiae nomen venantur. Nam hoc est, quod passim clamitant, neminem posse sapientis numero haberi, nisi omnes Grammaticorum regulas, omnia Rhetorum praecepta, omnemque dicendi ornatum despicatui habeat. At mihi profecto videtur omnis istorum hominum ratio similis et maxime genuina esse illis Philosophis, quos proditum est antiquis temporibus paedore ac squalore horridos, pannis obsitos, muco plenos, illotos atque intonsos, illo ipso incultu ac neglectu philosophorum nomen vulgo aucupatos esse: imo hoc sunt deteriores, quod illorum multi curam colendi corporis, orationis ornandae studium nemo fere negligebat: isti vero contra, ut habitu corporis operoso ple runque utuntur: ita orationem nullo studio elaboratam Philosophiae professoribus convenire aiunt. Atque ita dissidium quoddam quasi linguae atque cordis in humanam

verborumque praeceptores habuere. Neque alio respexit Homerus parens ille et Oceanus omnis humanae sapientiae, qui, ut sempiternum naturae foedus inter has duas facultates ostenderet, Sirenibus non canendi solum suavitatem, sed etiam scientiae varietatem affinxit, ut Cicero 5. de finibus recte interpretatur. Praeterea idem Poeta, cum Oratores in medium producit, neque illis inanem eloquentiam, neque elinguem sapientiam tribuit, sed communi quasi vinculo utramque facultatem coniungens, [Gap: Greek text] eos pro contione dicere solet. Iam quanti illud putandum est, quod neminem fere ex omni scriptorum numero, qui alicuius momenti sit, reperiamus, quin idem in dicendi studio elaborandum sibi sum me putarit. Nam et Aristoteli Cicero auro fluentem orationem tribuit, et Platonem tantum dicendi suavitate valuisse tradit, ut Iovem ipsum, si graece loqui vellet, non alio quam Platonico sermone usurum esse affirmet. Medici vero Hippocrates et Theophrastus, ut de Galeno nihil dicam [(transcriber); sic: dieam] , adeo in summa rerum scientia infantes in dicendo non exstiterunt, ut hic quidem a loquendi divinitate nomen invenerit: ille cum Doricus, Ionica suavitate orationem tamquam melle

condiret, teste Aeliano, divino ore locutus esse creditur. Non commemorabo Historicos, Herodotum, Thucydidem, Xenophontem, de quorum eloquentia nemo dubitat: illud dicam, ne Theologos quidem hac laude caruisse. nam et Origenes tantum dicendo valuit, ut etiam acerrimi hostes pietatis, Porphyrius et Proclus eum hoc nomine summe commendarint: et Basilium magnum, qui inter Patres eloquentissimus ha betur, ferunt tanta cum laude Rhetoricen aliquando professum esse, ut Libanius Sophista celeberrimus, suas declamationes eius censurae submitteret. Quid dicam de Gregorio, Nisseno, Naziazeno quem quidam Demosthenem Christianum appellare non dubitarunt? Quid de Latinis Tertulliano, Cypriano, Hieronymo, Augustino, quorum eloquentiam omnes admirari, imitari pauci possumus. Sed et ipsa natura hoc ipsum docere videtur. Nam ideo ex omni animantium genere soli homini facultas rationis et sermonis a Deo op: Max: contributa est, ut non solum cogitare, quae vellet, verum etiam cogitata exprimere oratione posset. Hoc enim existimandum est, primis illis temporibus coetus hominum congregatos

esse, civitates constitutas, leges, iura, iudicia descripta, introductam honestam vitae morumque disciplina: et haec quidem omnia ideo, ut alii alios de bonis rebus erudirent, ac, mutuis consiliis communem vitae societatem tuerentur. At quaeso, quae potest esse consiliorum communicatio, quae bonarum rerum doctrina, nisi sermonis beneficio homines sese mutuo intelligant, nisi quae sentiunt explicare diserte possint? Nulla re infeliciores sunt animantes ceterae, quam quia orationis facultate deficiuntur: nulla re contra felicius est genus humanum, quam quod hoc excellenti bono [Gap: Greek text] praeditum est. Nam si ad civilem vitam conditi sumus, si homo, ut inquit Aristoteles, [Gap: Greek text] maxime [Gap: Greek text] est, nihil ne cogitari quidem miserius illo homine potest, qui id quod sentit, communicare cum aliis nequit. Quam in partem praeclare Seneca, Si, inquit, sapientia mihi offeratur ea lege, ut eam inclusam pectore teneam, nullique enuntiem, repudiem. Quanto itaque praestabilius erat naturae, et nobilissimorum auctorum vestigiis insistere, atque adeo, ut oraculum habet, [Gap: Greek text] quam infelici dissideo harmoniam optimarum disciplinarum dissoluere.

Sed non est fortasse serio agendum cum his hominibus, cum nulla sit tam firma et bona argumentatio, quae errorem contumaciae eripere valeat, ridendus est potius eorum error, et interim acerrime notandus, quo facilius ad frugem reducentur. Nam ut apud Herodotum lib: Hist: 4. legimus, Scytharum famulos, cum armis seriis nihil effectum esset, flagellis ad disciplinam revocatos: ita sepe quod accuratissimis argumentis confici non potuit, ridicula quapiam et iocosa ratione confectum esse constat, id quod etiam M. Agrippae exemplum apud Livium declarat. Quo magis laudanda est industria N. Frischlini, poetae et Comitis Palatini, viri doctissimi, qui cum omnes curas et cogitationes in iuvanda re litteraria defigat, sub praetextu superioris se culi, barbariem quorundam amoenissima facetissimaque comoedia insectatus est, quo hominum studia ab agresti illo et illiberali orationis genere ad politioris literaturae culturam traduceret. Quod in loco quantum prudentia et iudicio valeat, abunde declaravit. Ut enim sapientis medici est, austeritatem salutarium pharmacorum miti aliquo sapore temperare, ne delicatiores et insolentes talium potionum primo statim

gustu deterreantur: ita non minore prudentia in sanandis hominum vitiis opus est, ne ferociora ingenia disciplinae severitate offensa resiliant, atque omnem subito medicinam repudient. Quae causa est, quod inclementiores Satyrici, ut sunt Iuvenalis et Persius, habeant suam quidem commendationem, sed quia nimis violentum pharmacum hominibus propinarunt, minus hodie probentur, quam Horatius, lenis ille morum humanorum Aristarchus, qui vultu quodam pene Comico, et lepore amabili ita contemperavit suas Satyras, ut cum acerrime hominum vitia notet, tamen alias res agere videatur. Unde et Persius de illo.

Porro quantum in hoc genere scriptorum vir iste doctissimus excellat, argumento esse possunt complures Comoediae brevi tempore ab ipso editae, In quibus passim Plautinae et Terentianae eloquentiae vestigia impressa agnoscas, ut taceam interim saluberrimas sententias ex omni genere auctorum conquisitas, suoque loco cum summa dignitate insertas. Neque enim putandum est Frischlinum nostrum vulgari tantum isto et pervagato modo (quo vulgus Comicorum solet) in literis versatum esse: Nullus est Poeta tum inter Graecos tum inter Latinos paulo celebrior, quem ille non ad unguem legerit, nullus Historicus, quem non evoluerit, nullus Philosophus, quem non attigerit, id quod ostendunt tot annorum disputationes ex omnibus Philosophiae partibus depromptae, quibus ex instituto Clarissimae huius Academiae Tubingensis quasi [Gap: Greek text] quidam et [Gap: Greek text] summa cum laude praesidet. Iam quantum in Mathematicis valeat, quae studiosa, ut ait Cicero, summa in obscuritate et recondita quadam in arte, multiplici subtilique versantur, abunde existimari potest, vel ex unico illo opere, quo nuper artificiosam et admirabilem machinam horologii Argentinensis, accurate et sollerter

complexus est, quae ratio tota Astronomiae principiis continetur. Nihil dicam de Graecis literis, quarum singulare nuper specimen edidit, dum nobis Callimachum propemodum vetustate consumptum, labore maximo in lucem revocat, dispersum colligit, ac, quia familiam ducit, luculentissimis scholiis illustrat atque explanat. Quan quam in hoc quidem genere, quae sit eius facultas, propediem uberius intelligetur ex Aristophane, quem solum de tot Graecis Comicis reliquum habemus, et quem ille eodem genere Carminis [(transcriber); sic: Carmiuis] , quo hodie exstat, in Latinum sermonem transferre, atque adeo commentariis explicare cepit, idque brevi, si vita et otium suppeditabit, ad umbilicum deducet. Possum multa dicere de aliis eius lucubrationibus, in omne genus studiorum diffusis, quas partim affectas inchoatasque partim consummatas in manu habet, sed malo quaedam in exspectatione hominum relinquere, quam in oratione mea ponere. Accipe itaque, Lector erudite, Comoediam hanc in tanta bonarum artium varietate et copia natam, meminerisque eam auctori inter varios studiorum, munerisque sui occupationes, quibus diverse trahitur, quasi aliud agenti excidisse, dum nimirum a gravioribus

disciplinis animi levationem in his ludicris quaerit. Nosti enim illud Herculis apud Euripidem. [Gap: Greek text]

PROLOGUS

POeta postquam aduertit rumore populi,
Studiose vos expetere novam Comoediam:
Id credidit solum negoti sibi dari:
Ut re nova, et novae argumento fabulae,
Bonis placere posset perquam plurimis.
Malos enim et malevolos iampridem nihil
Prorsus moratur: ut qui tantummodo sua
Admirantur, sua praedicant, sibi placent
Solis, neque quisquam nisi quod sibi placet, probant.
Nam uulgo fit cuique suum ut sit pulcherrimum.
Sed est, quod paucis vos praemonitos hic velim,
Ut fabulae argumentum credatis novum.
Nam simile a veteribus tractatum comicis
Nusquam legitur, neque argumento, neque stylo.
Vos eritis Arbitri, qui adestis hic boni.
Nam de bonis mali non nisi male iudicant.
Qui melius inuentum scit in scenam novo
Modo novum proferre, is profer at novum.
Si id facere nequeat, det locum illi, qui queat.
Nunc nisi molestum, nomen dare vobis volo
Comoediae: sin quibus odio est, dicam tamen.
Soloecismus vocatur haec Comoedia.
Latine uult Priscianus esse vapulans.
Nam multis ille seculis misere habuit:
Passim locorum ictus, punctus et verbera
Perpessus innumera: vestras etiam manus
Satis duras expertus quam saepissime.
Is hodie uulneribus suis quaeret aliquod
Remedium a Professoribus his Artium:

Iavello praesertim indocto Physiologo.
Sed misere vapulans ad medicos mittitur
Philonium, et Doctorem ineptum Lilium.
Hic multo factus, qua in ante fuerat, aegrior,
Medicis grandem impingit apud Iudices dicam:
Ubi in hostes longe atrociores incidit.
Nam rabulae indocti et duo quidam glossarii
Ius quaeritantem excipiunt indignissime.
Quare animam agens duos accedit Theologos,
Ut ab illis capiat paululum solatii.
Ibi verbis lapideis obrutus, animam prope
Agit, animoque deficit: donec opera
Et ope Erasmi et Melanthonis restituitur.
Haec res agetur nobis, vobis fabula.
Non exquisite facta est, neque uti ceterae:
Non hic parasitus, leno est, nec ferus Ismael,
Neque suspicax maritus, neque petulans senex.
Ridicula est res: date benignas aures mihi:
Ut Priscianus quid sibi velit, ocius
Cognoscatis, quiete et per silentium.
Iustam rem et facilem esse oratam a vobis puto.
Nam iniusta a iustis impetrari non decet.
Iusta autem ab iniustis petere insipientia est.
Tantum est: valete: adeste cum silentio.

ACTUS PRIMI, SCE. [Abbr.: Scena] I. Iavellus, Franciscus.

QUID est, quod hodie et heri in manu gerit vestra Dominatio,
Ornatissime Domine Magister Francisce? FR. Est epistola,
Quam scripsit ad me unus senex discipulus, qui pronunc studet
Parisius in philosophia naturali baccalarius
Formatus ibidem ab Humanistis. IA. Quid scribit quaeso boni?
FR. De mobilitate subiectiva physicae: deque entitatibus
Formalibus materiae primae, et similibus rebus aliis
Realiter aut formaliter, aut conceptibiliter entibus.
IA. In qua via, Francisce, suas intentiones is tenet?

FR. Partim in via Thomistica, partim in via Scotistica:[Note: Phrases Iavello usitatissimae]
In quantum scilicet Scotus concordat cum Thomae via.
IA. Certe haec oratio acceptatur in nostra via. Sed dubiam
Moventur, aut responsivae conclusiones a tuo
Discipulo ponuntur? nullae distinctiones initione
Ponuntur? FR. Si vestrae Dominationi non erit grave:
Accipite et legite Epistolam. Ia. Tegat vestra dominatio.
FR. Cooperta sit etiam vestra, Iavelle, reverenda dignitas.
Ia. Aduerte, dum lego Epistolam. FR. Iamdudum intendo aduertere.[Note: Erasmus de conscrib. Epist.lib. I.]
Ia. Francisco de Maronis, septem liberalium artium
Candelabro aureo: radianti Theologorum apici: ordinis
Minorum lucifero: sacrae scripturae gazophylacio;
Haeresiarcharum malleo; virtutum Heroicarum omnium
Et non Heroicarum speculo dilucidissimonneo
Domino dignissimo: domino praeceptori, humilimus suae
Dominationis discipulus et servitor vilissimus
Oscula pedum, loco salutis. FR. Quomodo vobis haec placet
Inscriptio? Ia. Pro tanto, ut intendam relegere denuo
FR. Nolim istuc pronunc fieri. Ia. Quamobrem? FR. Quia alias nimis foret
Longum, bis legere quod pulchrum est; sed volo legatis Epistolam.
Ia. Aduerte. Illuminate Domine Doctor; vestra dignitas
Reverenda teneat, quod Studentes nonnulli Parisius
In artibus, propriae facultatis transeundo terminos,
Manifestos errores, quasi dubitabiles, nunc in scholis
Lectare et disputare praesumunt. Hoc quia relatio
Gravium personarum insinuavit: Parisiensis Episcopus
Totaliter condemnavit: eos excommunicans, suos
Qui errores dogmatisaverint, aut dogmatisare aliquo modo
De eisdem, aut defendere praesumpserint: quomodo eorum quoque

Simul audientes: processurus ad acres poenas contra eos
Pro qualitate culpae. FR. Quantum ad hoc, videtur mihi, quod hoc
[Note: Iavell. p 4. lin. IO. in phys. Anno 1567. Lugd [Abbr.: Lugdunum] . edit.]Prudenter est factum; ne in tanta locutio trahat simplices
In errorem. IA. Sed aduerte, quod ille Parisius Episcopus
Ad hanc deductionem aliam solutionem commodam
Non invenit, nisi dicere esse errores: quod non sufficit
Viro docto: sed debuit aut soluere rationes, aut eis
Ostendere, quomodo est error. Sicut nos in Thomistica
Via tenemus hanc intentionem. FR. Dico igitur ad hoc,
Mi Cordialissime Domine Magister Iavelle, quoniam
Contra loquentes natur aliter non disputatur hic,
Et in articulis condemnatis magister noster optimus
Sententiarum non tenetur; hoc factum esse aliqualiter
irreprehensibile. IA. Sit sane; sed ego non adhaereo viae huic
[Note: Id. p. 96. l 5. etc.]Post expositionem, quae loquitur ad mentem Beati Philosophi.
Nam in oppositum arguere, rationes soluere, beatum patrem
Thomam defendare et Scotum: prout concordat cum via
Thomae omnibus licet. FR. Ad istud nihil respondeo, sed volo
Quod pergatis reliqua legere. IA. Age, aduerte: quid scribat magis.
FR. Aduerto. IA. Ego igitur, gloriosissime Domine Doctor, meus
Praeceptor, in considerando mandato hoc Episcopi,
[Note: Anton. Andr. in Tractatu de tribus Princip. col. I. li. 17.]Sine disputatione, ad habendum citius et perspectius
Scientiam Philosophiae naturalis, per literas
Intendo ali qua movere dubia, et principaliter quidem
Nunc unam quaestionem de subiecto huius scientiae,

Utrum mobilitas sit formalis et subiectiva ratio
Primi subiecti physicae: an corpus naturale sit magis
Subiectum adaequatum in Philosophia naturali: Et rogo
Vestram reverendam dignitatem, quod mihi illam scibilem
Quaestionem, ad mentem Philosophi resolvatis finaliter [Note: Vide titulum Ioan Scoti, et Iau. super Metaphys.]
Cum textualibus expositionibus, ut olim maximi
Regentes Parisius mihi tradiderunt, metaphysicaliter
Determinantes. FR. Quae vestra est, Iavelle, intentio in hac via?
Nam vos estis unus Magister primus de Regentia.
IA. In hac quaestione invenio pro nunc ego duas vias
Famosas. Una tenet, quod ens mobile solum et non aliud est magis
Subiectum: de subiecto adaequato istius scientiae [Note: Iavell. p. I. lin II. Edition. Lugdunens. ann. 1567.]
Intelligendo. Alia vero tenet, quod corpus mobile
Et non ens mobile est subiectum adaequatum in Philosophia
Naturali. Primam viam Beatus Thomas meus tenet:
Ut in prooemio suo in principio primi sat patet.
Cui concordat Iandunus in primo. Secundam autem tenet
Albertus in primo. Et quoniam tenemus hanc Thomae viam
Esse ad mentem philosophi et commentatoris: ideo via
Thomae defensabitur, et rationes soluentur omnium:
Qui concordant cum Alberto, prout contra Thomae viam
Hae militant. FR. Quod igitur subiectum est pronunc ens mobile,
Quomodo probare intendis? IA. Duabus intendo rationibus. [Note: Iavell. p. I.]
prima est beati Thomae; et sic intendit arguere alibi.
Subiectum adaequatum in philosophia vel est ens mobile,
Vel corpus mobile: non secundum: ergo primum. FR. Logicaliter.

[Note: Iavell. p. 3. lin. 3. et c.]Ia. Quod non secundum: quia scientia subiectum ponit suum
Aut praesupponit, non probat. Et pro nunc supponatur itidem,
Et quomodo consequentia haec teneat: quod omne mobile
Est corpus. FR. Sed Iandunus et Egidius non concedent tibi,
Quod omne mobile est corpus: sicut qui formas, vel etiam entia
Abstracta tenent localiter moveri. Ia. Respondeo: aliqui
Moderni nomen assumentes Thomistarum, nesciunt
Defensare hanc beati Thomae rationem contra Egidium:
Inter quos Petrus Pomponatius est in lectura sua
Super libros Physicorum. Ideo Beatum Thomam dictitant
Opinionis huius non fuisse, nisi dum foret adhuc
Iuvenis. Nam tunc scripsit Thomas super octo Physicorum libros.
Deinde in aetate senili sua scripsit super libros
De Caelo: et tenuit illic subiectum esse corpus mobile:
Quasi se ipsum corrigens. FR. Verum quia Thomistae antiqui tenent
Mentem Thomae absolute ita fuisse; quod ens illud mobile,
Et non corpus mobile sit subiectum in nostra scientia
Adaequatum: quomodo Thomam defensare hic intenditis
Contra Egidium? Ia. Aduerte igitur: quod licet non sit formaliter
Idem, probare esse aliquid mobile et esse corpus: et aliquod

Corpus item mobile esse: tamen unum sequitur ad alterum,
Et si probatur unum, consequenter probatur alterum.
Nam ex hoc, quod Philosophus probat mobilitatem ipsi corpori
Competere: probat idem sic consequenter corpus mobile
Esse vel actu, vel aptitudine. Quoniam non est opus
Tenere in omni ratione sciendi actualem exsistentiam,
Sed aliquando aptitudinalis sufficit. FR. Subtiliter
Dixit vestra reverenda dignitas. IA. Haec prima fuit intentio:
Nunc quantum ad alteram, sic procedo in via Thomistica.
Supponitur in totum, quod motus sit prima rei passio:
Ex quo supposito arguitur. Idem subiectum prima passio [Note: Iau. p. 2. lin. 8.]
Habet; quod habet scientia eius, in qua talis passio
Consideratur: sed subiectum motus est ens mobile:
Ut patet ex declaratione, facit illic Philosophus:
Quando declarans diffinitionem motus in libro
Tertio exemplificat de generatione et corruptione. Cum
Ergo ens mobile sit primae passionis subiectum, illius
Ingrediens diffinitionem, consequens est, ens ut mobile [Note: Vid. Ant. Andr. p. I. col: 2. lin. ultima etc. ]
In hac scientia subiectum sit. FR. Contra. illud non potest
Formalis esse ratio alicuius subiecti scibilis,
Per quod subiectum constituitur inesse opposito scibili.
Sed mobilitas est huiusmodi. Ergo. IA. Dico ad mentem Antonii
Per distinctionem: ly mobilitas entis supponere potest,
Vel pro motu aptitudinaliter aliter vel actualiter
Sumpto. Si mobilitas primo modo: sic dico quatuor.

Primo quod mobilitas est respectus ad aliud formaliter:
Secundo, quod conuertibilis est cum subiecto passio:
Quod discurrendo inductive probatur: tertio, quod haec
Mobilitas non distinguatur ab eo, cuius est passio. FR. satis
[Note: De hac quaest. Anton. Andreas sup. citatus.] Est factum uni intento: nunc pergite legere consequentia.
IA. Praeterea disputare intendo: utrum in Physica substantia,
Materia dicat aliquam positivam entitatem realiter
Distinctam ab entitate formae: an vero conceptibiliter
FR. Haec quaestio magnae importantiae est: sed quoniam intentio
[Note: Usitatissima Iavello phrasis.] Antonii declaratur in uno tractatu de tribus
Principiis, mittam sibi librum. IA. Omnis difficultas stat in eo:
Ut videatur, quomodo compositio illa, se in rebus habeat.
Sed quia de conceptibilitatibus et formalitatibus,
Quiditatibus, realitatibus mox quodlibetaria
Agetur disputatio, protunc concludam correlarie,
Nunc pergam legere. aduerte. FR. Aduerto ego cum ambabus auribus.
IA. Haberem etiam alias argutas quaestiones plurimas:
Quas discutere vellem: utrum anima causetur ex semine hominis:
Qualiter item esse possit forma corporis, substantia
[Note: Vide Titulum.] Intellectualis: sed alias movebo dubia eiusmodi,
Rogo autem, quod mittatis mihi pro nunc Vocabularium
Ex quo. Nam quia vocabularii varii et authentici,
Videlicet Huguiton, Catholicon, Brevilogus atque Papias,
Aliique codices in comparatione sunt ita
Pretiosi, in intellectione obscuri, et in numero admodum

Multi in collectione prolixi: ut scholares pauperes
Eosdem de facili, et pro precio competenti, scilicet
Ratione eorum paupertatis habere et prospicere sibi
Non valeant, ut tamen facilius possint literaliter
Sacram Scripturam intelligere (ut Mamotrectus) imo quodlibet
Latinicale scriptum: pro utilitate collectus fuit
Vocabularius iste. FR. Sane valde utibilis est liber,
Quem quilibet fidelis meliorare tenetur, qui potest:
Ut vitam aeternam possideat: quae promittit sapientiam
Elucidantibus: pro ut octavo sapientiae dicitur.
IA. Si non habetis ex quo, mittite Variloquum. FR. Bonus et hic est liber,
Et utibilis vocabularius: qui idem vocabulum
Diversimode acceptum diverse teutonisando exprimit
Consolabile quoddam enavigium praedicatoribus: et est [Note: Vid. titulum eius libri. ]
Compilatus per venerandum Magistrum nostrum. IA. Nam quia
Multi Germani pro nunc Parisius student: intendo ego
Teutonisando una cum illis parlare interdum. Nunc nihil magis,
Nisi quod vestra reverenda dignitas diu et bene valeat.

ACTUS PRIMI. SC [Abbr.: Scena] . II.

AH me miserum: quis est mortalium, qui vivat miserior?
Spes atque opes vitae meae iacent sepultae in pecore:
Animo meo male est: male maceror: male crucior miser.
Caput dolet; neque audio; neque oculis prospicio satis:
Nec me miserior est, neque videtur magis esse ullus hominum.
Ia. Benedictus dominus, qualis hic homo est Francisce? FR. Ego nescio
Iavelle. Nam nunquam vidi illum per totam vitam meam.
PR. Neque Pentheus tam misere discerptus a Bacchis fuit: neque
Orpheus a Maenadibus, neque Hippolytus a phocis Nerei,
Neque a Medeae Absyrtus, neque Deiphobus a coniuge Helena.
Ia. Videtur mihi, quod est unus Lolhardus. FR. Per treugam meam.
PR. Membra omnia lassitudo tenet, genua propemodum succidunt
Ossa atque pellis sum misera macritudine, longa inedia.
Cutis tam varie mihi maculosa est, quam nutricis pallium.
Ia. Quid si sit unus ex trulliferis nostris? FR. Fortassis est.
PR. Nam ego sum miser ille Priscianus, qui male ubique vapulat.
Ia. Aduerte, quid dicit. FR. Nimium subtiliat, in quantum audio.
PR. Ut enim de praeteritis malis nihil dicam, quae passim
Locorum pertuli: quis tam alieno a Latinis literis

Animo est; ut uulnera et plagas non videat, quas modo hic mihi
Haeresiarcharum malleus intulit? FR. Haeresiarchas nominat.
Ia. Fortasse est unus pravitatis haereticae inquisitor. FR. est
In quantum ego iudico. PR. Nam malleo suo pene cerebrum
Excussit mihi. Ia. Mi Francisce audis, quid dicit? FR. vix audio.
PR. Nunc huc processi, ut medicum quaeram, qui uulneribus remedium
Meis paret: aut munitum commonstret locum. quocunque enim
Devenio, quoquo deferor, illic vapulo. Ia. Adeamus hominem:
Proficiat mi vir. PR. Dii te saluum velint et sospitem,
Ac tibi magis sint propitii, quam mihi. Ia. Quid est tibi mi senex?
PR. Male patior miser. Ia. Quid pateris. PR. Inediam, verbera, famem.
Ia. Fortasse nimis diu ieiunasti? PR. nimis hercle, quam velim [Note: Philon. Medic. 188. col. 4 de fame finco; pati. ]
Ia. Es ne unus Carthusianus, an Franciscanus? PR. Ego sum miser.
FR. Fortasse post aliquam aegritudinem virtutes debiles
Sunt, et stomachum multum sensibilem habes, et valde de bilem,
Ita quod nullum nocumentum sustinere famelicum potes,
Idcirco cum famescis, fies syncopizans illico:

Nisi cum cibo repareris et potu. PR. Facile est misero homini
Insultare, et iacentem opprimere. FR. Nequaquam: potius tibi
Compatior ego. Ia. et ego simul, et cupio certificari modo
Unde venias? PR. Unde homo miser. Ia. an ex militia? PR. videlicet.
Ia. Quali? PR. pulverulenta et misera; ubi punctim et caesim verberant
Me saucium, pueri et viri, et stolidi senes quotidie.
Ia. Quales sunt isti pueri, aut qui viri, aut senes? PR. vah, quid rogas?
Tu quem non puduit modo me verberare ictibus durissimis? IA. Egone te verberavi, quite non vidi prius? PR. imo, quia
Non vidisti, ideo verberasti. IA. hoc est contra omnes Thomae vias.
PR. Quin imo viis tuis, et omnibus item intentionibus
Hodie, hodie inquam, infregisti plus quingentos colaphos mihi:
Ac nisi clypei et libri huius oppositu me texissem, prope
Exossasses me, non secus ac murenam cocus. Intelligis?
IA. Neque imaginativa, neque sensitiva hoc apprehendere potest.
PR. Atqui hic collega tuus suis formalitatibus itidem
Me sauciavit pessime. FR. Dic quomodo? PR. Nam uulnera
Mihi abs te plura data sunt, quam Gothis a Belisario.
FR. Tamen hic nunquam fuisti. PR. vestra culpa istuc mihi accidit.

FR. Quare? PR. quia vos me profligastis miserum, egenum et inopem.
FR. Ego te nunquam hic vidi. IA. Neque ego, quod sciam, oculis vidi meis.
PR. Eo tractabar a vobis inclementius et durius.
Nam quo minus in conspectum devenio vestrum, hoc plus vapulo.
IA. Impossibile est, ut verberetur, qui praesenter non adest.
PR. At enim Iavelle, quod mihi hic a vobis obtigit modo,
Hoc ipsum mihi in omni passim nunc accidit Germania,
In Italia, Gallia et Hispania, Sarmatia et Dania:
Ubi indocti Typographi, pictores, scribae, statuarii,
Et quicunque illotis manibus in literarum sacrarium
Irrumpunt, innumeras mihi plagas inferunt quotidie.
Sed omnium miserrime iam iam excrucior in Graecia,
Aegypto et Asia: quibus in locis propemodum occidor nunc miser.
Ia. Tu non recte sanus es, isthaec qui praesumis sic dicere:
Quasi Corporeitas tua sit actu infinita. PR. ah manum abstine.
Ia. At est impossibile; et contra Thomae et contra Scoti viam,
Aliquam substantiam vel magnitudinem esse actualiter
Infinitam, et simul in multis locis. Discordat enim a viae
Philosophi et positionibus Aristotelis, atque interpretum.
PR. Sed non a veritate rei, nam nullus est terrae angulus,
In quo docentur literae, ubi non millies uno die
Vapulem. Ia. Homo hic ebrius est. PR. utinam ita essem, non indigerem ope
Medici. Ia. Imo opus est tibi helleboro. PR. miserrima est viro

Bono miseria, qui vera loquitur, si verum spernitur.
FR. Dic obsecro: quomodo potes hic esse et alibi, et in multis locis?
PR. Quomodo? ubivis locorum vapulando. FR. Quis te vapulat.
PR. Franciscus, Iavellus et horum similes Philosophi Barbari.
Nam modo, modo inquam, priusquam huc tetulissem miserum pedem,
Pene ad necem deverberastis me miserum, et nihil mali
De vobis unquam promeritum senem. FR. Mentiris per gulam.
PR. Utinam mentirer, nam sic non ferirer in omnibus locis
Italiae, Hispaniae, Sarmatiae, Galliae, Germaniae.
Ia. At tale subiectum non est dabile, in hac natura: et quia
Subiectum non est dabile, nec proprietas sua, quod sic probo.
PR. Ah obsecro, Iavelle, ne quid damno cum meo probes.
[Note: Vide Iavel. in Phys. Pag [Abbr.: Pagina] , 161. et 162.] Ia. Impossibile est actu infinitum corpus simpliciter dari
Nam corpora naturalia simplicia, ut elementa, sunt ad invicem
Contraria; et se mutuo alterant et corrumpunt: et id
Probatum est alibi. Et quando unum contrarium totaliter
Super alterum obtinet, aut dominatur alteri: ex tum alterat
Et corrumpit. Ad hoc autem quod non corrumpit, id ipsum prius
Debet proportionatum esse secundum virtutem suam.
Nam virtus infiniti excedit improportionaliter

Cuiusque finiti virtutem: sicut magnitudinem
Finitam finita etiam excedit improportionaliter.
PR. Proh Iupiter, quo secedam, quo fugiam ab his tot ictibus?
Ia. Iam factis his suppositionibus sic formatur mea
Ratio ad conclusionem. Pr. Per Deum te oro, Iavelle mi,
Concludas ocius: ne cum ratione tua vitam mihi
Intercludas. IA. Tace tu. PR. Satius multo erat, tacere te,
Qui cum damno meo loqueris. IA. Si corpus naturale hic datur
Simpliciter actu infinitum, esset aut elementum scilicet
Aut elementatum. Si elementatum, aut erit ex componentibus
Simplicibus unum infinitum et alia finita: aut certe ex eis
Erant plura infinita. Non primum. Quoniam corrumperet
Omnia alia simplicia componentia finita, et sic statim
Destrueretur compositum. Ad hoc quod compositum permaneat,
Proportionata esse oportet omnia componentia.
Non secundum. quoniam plura infinita corpora non erunt
Simul in hac natura. quoniam unum quodque tale cum siet
Infinitum secundum omnem divisionem (aliter enim
Non esset infinitum simpliciter) omnem occupat locum.
Et sic non compatitur extra se aliud infinitum, neque
Finitum corpus. Nam si extra se compateretur aliud
Corpus, tunc terminaretur ea ex parte, qua corpus aliud
Compateretur: et ita ex ea parte esset finitum quippiam:

Quod implicat contradictionem. Et haec est ratio philosophi
Ad destruendum corpus infinitum. Nam nunc sufficit
Contra trufatorem istum sustinere: quod nullum datur
Infinitum corpus. PR. Vae mihi misero, Iavelle, quam feris
Me duriter: quam misere saucias? nam uno ictu omnes mihi
Dentes labefecisti. Ia. Es dignus verberibus. PR. Qua re? Ia. Quia mihi
Dicis, quod ego te verbero, et ego te non tetigi: et dicis, quod in
Multis locis simul es: quod est impossibile. Pr. Vae mihi iterum.
[Note: Iavell. P 183. l. 31. etc.] FR. Aduerte Iavelle, quod hic trullifer fortasse arguere potest,
Ex multis famosis sermonibus: et prout communiter
Tractabant veteres de loco, et tractabant de loco magis
Mathematice, quam Physice. PR. Quid tu cornicaris de loco
Personate Philosophaster, qui nondum didicisti literas?
FR, Atqui tu aliter intendis, quam Scotistae et Thomistae tenent
PR. Pereas cum istis tuis intentionibus, quas perperam
Tenes. FR. Iavelle, proponamus illi unum dubium. Ia. placet.
[Note: Scot. p. 56. l. 1.] FR. Heus tu, quia praesumis arguere de loco: quaeritur utrum
Locus entitas sit respectiva, vel absoluta quidditas,
In quantitatis praedicamento, vel ubi reponibilis?
Quid dicis ad hanc Quaestionem? PR. Dico tibi ut male pereas

Cum barbaris tuis respectivis entitatibus omnibus.
Ia, Sic nunquam deveniemus ad resolutionem simplicem,
Fr. Quid tu ergo dicis ad hoc intentum, Iavelle? Ia. Secundum viam
Scoti aduerte, quod est duplex locus, ut ad propositum sufficit:
Potentialis et diffinitivus, qui nihil aliud
Est, quam potentialitas quaedam, qua aliquid formaliter
Alicui praesens. Et sic nullibi loquitur philosophus de loco.
Alius est circum scriptivus, qui non est aliud quiddam, nisi
Formalis circum scriptio: et potest dupliciter accipi.
PR. Ah obsecro te, mi Iavelle, desinas distinguere.
Nam tot tuis divi sionibus, mihi caput dividis.
Ia. Uno modo fundamentaliter, et sic est nihil aliud,
Nisi superficies circum scribens rem locatam, alio modo
Formaliter: et sic auctualis est relatio locus:
Vel potius aptitudinabilis, exsistens realiter
In conscribente locatum superficie. Haec relatio
Apellatur localitas. PR. Hei mihi, quam duriter iterum
Vapulo? totum caput verberibus tuber est: tenebrae oculis
Oboriuntur: quo fugiam, aut quem medicum adhibebo tot malis?
Ia. Heus truffator mane: quo fugis? PR. Obsecro medicum ostendas mihi
In hac urbe habitantem: qui vulneribus [(transcriber); sic: vulneribis] meis det remedium,
Et dentes excussos restituat. Ia. Hic unus quidam bonus
Habitat Chirurgicus. PR. Chirurgi haec non sanabunt uulnera.
Ia. Habitant et duo medici hic, Doctores: Lilius et Philonius.

PR. Nihil mihi proderunt medici, qui tantum uulnera cor poris
Possunt sanare: aut aegritudinem amovere pharmacis.
Ia. Quinam igitur? PR. Grammatici et boni Logici. Ia. Grammatici uulnera
Tua non curant. PR. Qualis quidem tu Grammaticus aut Logicus es.
Sed mea vulnera longe sunt alia, quam tu reris. Ia. qualia
Sunt ergo, aut a quo et ubi data? PR. a vobis et vestri similibus,
In omnibus scholis. Ia. Fortasse non es unus Realium,
Sed Nominalium. PR. quin imo unus sum verberalium.
FR. Quaenam ista nova secta obsecro? PR. Quae passim locorum vapulat.
Nam literas dum doceo, hanc mercedem a discipulis aufero.
Fr. Ubi doces literas. PR. In omnibus scholis Academicis.
Fr. Es ne unus de Regentia Magister noster? PR. Non sum ego.
Fr. Quare? PR. Quia multis verberibus a vobis excussus sum foras
Longe indignissime, nullo meo merito. Fr. a quibus obsecro?
PR. Nempe a Magistris his Regentiae, et comprimis a tuo
Andrea philosophastro physiologo, homine nugacissimo,
Maledicentissimo, vanissimo. Sed quid sto saucius?
Quid cesso pergere ad medicos? Aut cur verba cum his hominibus
Commuto; qui tot ictus inferunt mihi, quot verba efferunt.
Ia. Retineamus hominem. FR. Quamobrem? IA.

Ut prius sciamus quis sit, quam hinc eat:
Heus tu. PR. Quid est? Ia. Dic mihi nomen tuum. PR.
Mihi nomen est novum.
Ia. Novitate Moderni plurimum gaudent: dic quale sit tibi
Nomen? PR. Ego vocor Onoctonos, nam asinos occido, et ab asinis
Vicissim occidor. FR. Sine abeat in patibulum ad carnifices suos:
Ego nunc revertor in domum meam, ut rescribam ei, qui studet
Parisius. Ia. Et ego hodie disputabo quodlibetarie.

ACTUS SECUNDI

SC [Abbr.: Scena] . I. Priscianus.

Septenarii Trochaici.

PRoh Deum, qua nunc via insistam? Quod remedium his malis
Inveniam? nisi enim in medicis, qui hic habitant, spes restat mihi,
Nusquam hodie tutum a verberibus invenero locum: usque adeo
Foeda loquendi barbaries inolevit passim in omnibus
Doctrinarum studiis. Nam temporibus hisce barbaris
Solus prope Avicenna, solus Mesue in Academiis
Loquitur: atque uni plus tribuitur Rasi, quam ceteris
Omnibus. Tacet Galenus: silet Hippocrates: plinius
Plane obmutuit: Celsus situ periit: vocem libri,
Quos ego Cosroi scripsi, Regi Persarum maximo,
Omnem iamdudum amiserunt: penitusque suppressi iacent.
Quod si in tales medicos incidam, quales sunt barbari
Arabes: quid restat mihi, nisi ut porro fiam miser?
Verum enimvero quia Doctores sunt; haud dubie his erunt
philosophis Magistris multo doctior es: et simul
Culti oris sermone iisdem loquentur elegantius.
Ibo adeo: et Deo auspice conveniam monstratum Lilium.
Sed videon aliquem ante ipsum ostium cum vase vitreo?

ACTUS SECUNDI SCENA II. Corydon, Lilias, Priscianus.

HOllo hoschaho. Li. Quis clamat ante ostium? CO. Ubi est Doctor Lilius?
Li. Quid vis? CO. Estis vos Doctor Lilius? PR. Nist ego fallor oculis,
Aliquem hac domo egressum video. Li.

Quid stas? Quid verticem scabis
An te mordent pediculi, aut pessolatae [(perhaps: pessulatae)] , aut lendes, Rustice?
CO. Vestro consilio opus est mihi, PR. Certe hunc esse credo Lilium:
Nam rubeum gestat pileum, et barbam mulcet Philosophicam.
Li. Argentum vivum extinctum cum lithargyro et aceto et oleo
Permisceatur, et ungatur caput. Aut corrigia caput [Note: Vide Lilium Medicinale p. 161. lin. 6. edit Lugdunens. Anno 1559. ]
Corpusque mundetur: et interficientur omnes pediculi.
PR. Hic est profecto Lilius, quantum ex sermone colligo:
Huc concessero, ut in occulto subauscultem loco:
Ne qua in periculum me coniciam forte voluntarium.
CO. Nullos ego habeo pediculos. Li. Quid ergo brachium fricas?
Num scabies te vexat? CO. Non per Faunum. Li. Quid ergo vis tibi?
CO. Lotium fero. Li. Cuius hominis exsistit? CO. aegroti, Li. quod nomen ille habet?
CO. Tam scies, ubi urinam inspicies, quam meum. Li. neutrum scio, dic tuum.
CO. Duo iugera longum exsistit. Li. Decurta. CO. Tentabo an possiem
Ego Menalcamynthathyrsidamoetacorydonis vocor.
PR. Olim fuere longa nomina Regibus hodie sunt rusticis.
Li. Corydon, porrige mihi lotium. CO. Quaeso inspici te lotium probe.
PR. Quae haec illatina rusticitas, aliquem unum [(transcriber); sic: nnum] multitudinum
Numero alloqui? Li. Muliebre exsistit lotium. CO. Boztauset: quis hoc
Tibi indicat? Li. Qualis nam exsistit illa Mulier aegrota: an tua

Filia? an Uxor? an aliqua cognata? CO. Hoc ex urina videris.
Li. Aliud urina significat. CO. Quidnam? Li. Febrim, et quidem brevis [Note: Lili. p. 12. lin. 26.]
Omnino terminationis: quae propter nimiam suam
Subtilitatem prolongari non potest: neque patitur
Prolixitatem, neque molestationes accidentium:
Quoniam aegritudo haec est cum terribilibus accidentibus.
PR. Malo hercle auspicio in hunc medicum incidi infelix. Nam nisi mihi
Mature prospexero: mala omnia ingeminabit, sat scio.
Li. Nonne inflammatio est in toto corpore cum inquietudine?
CO. Sane. Li. Malitia tolerandi, phrenesis, vigiliae instantia? [Note: Vide Philonium Medicinae p 16. Col. 1. Edit. Lugd [Abbr.: Lugdunum] . 1535.]
CO. Sane. Li. Aliquando somnietas est, atque timorosa somnia.
Nigredo et ariditas linguae, sitis, stupor, ventris etiam
Stypticitas, ictericia, syncopis, horripilatio?
PR. Quid hoc? siccine agitur? enimvero scuto aut clypeo opus est mihi.
Nisi enim sermo sit elegantior et purior, ego impetum
Imbelli, et iam ante saucio corpore minime sustinuero.
CO. Quis vobis dicit omnia? Li. Urina indicat. Sed interim
De hoc certiorari volo: an habet etiam ventos? CO. plurimos,
Nam mea domus parietes ventis peruios habet undique.
Li. Non hoc volo. CO. quid ergo? Li. An tussit etiam ex imo gutture? CO. Supra
Et infra. Nam acetosas eructuationes valde habet.
[Note: Lil. P. 31. lin. 25]PR. Et vos ambo olidas voces: quibus hunc mihi librum tersissimum

Conspuitis. Li. An etiam habet sedes? CO. Imo quernas et faginas.
Nam filius meus est scriniarius: qui sedes plurimas
Mihi fecit. Li. Non hoc rogo: sed an assellare quoque solet tua
Patiens? CO. Eia etiam sellas domi habemus. Li. Tu nimium stupidus es.
An fluxus adest ventris, an aliqua stypticitas, et retentio
Egestionum? PR. e sterquilinio foedae voces aduolant,
Quod optimum erit: capiam hanc Grammaticam, et his opponam sordibus.
CO. Urinam inspice, nam si alia vidisti ex illa, forsan etiam
Istud videbis. Li. Nihil ago, dic hoc primum mihi Corydon,
Ubi patiens aegrotat plurimum? CO. Isthic [Reg: istic] in domo mea.
Li: Aliud respondes, ac ego volo. CO. Quid ergo vis? Li. Quonam loco
Se pessime habet? CO. In lecto. Li. Nihil ais: an non in capite est dolor?
CO. Sane. Li. Gravativus [(printer); sic: Gravatimus] ? CO. Sane. Li. Intrinseca, an extrinseca passio?
CO. Utraque. Li. Nihil dolorosum in tergo? CO. Nihil scio. Li. Nihil
Vel mordicativum, vel pungitivum? CO. Nihil equidem scio.
PR. At ego, scio, meam quid pungat Grammaticam, et quid mordeat:
Li. An nullus alius habuit eam in sua cura? CO. Chirurgicus
Noster phlebotomavit. Li. Modo non nimis: ut unus Chirurgicus
Quendam Magistrum nostrum phlebotomavit: et in nimia quidem

Extraxit quantitate in tantum, quod mortuus est: et erat is
Annorum quadraginta. PR. Hoc exemplum diphtherae iudico [(printer); sic: iudicio]
Fuisse inscriptum. Li. Sed, Corydon, nemo illi praeterea dedit
Medicinam? CO. Vicini mei uxor cum herbis plurimis bonis:
Li. Magnum est periculum, cum remediare Mulieres volunt.
[Note: Philon. p. 95. col. 2. lin. 9. etc.]Et ponam in alia passione tibi exemplum: quod in meo
Tempore alibi accidit. Unus quidam mihi notus clibanarius
Multum in radice molarium patiebatur: cui quaepiam
Indocta medica: cum multis herbis in vino fervido
Coctis aliquam evaporationem fecit, ponendo caput
Et faciem super os ollae, circum quaque cum linteamine
Cooperiendo, et in principio aliquod invenit remedium
A medica. Sed dictam evaporationem continuans bonus
Clibanarius, tantum de materia ad collum, et guttur sibi
Fluxit: quod est factus squinanticus, et mortuus est postea.
PR. Haec verba Carmentam credo suo locutam esse olim filio.
CO. At hoc faciendo, quod consuluerat mulier, se bene habuit
Li. Pro tanto est peius: et exemplificabo tibi in casu quopiam:
Quem Collega meus accidisse ait valenti cuipiam
[Note: Phil: p. ead: col: 1. lin: 38. etc.]Magistro in Medicina: qui aliquando habuit ex quodam rheumate
Inflationem circa auris radicem cum rubore, cum
Calore et cum tumore; cui tumori is motu proprio
Apponens cum modico aceto quassatum oleum rosaceum
Unus suus Baccalarius dixit: Materia talis a

Tali loco non est repercutienda: cui rursum ipse ait:
Hoc faciendo frequenter me bene habui. Quodam tempore
Illud continuare volens, materia est repercussa a loco
Extrinseco ad intra: et mortuus est squinaticus. Quia accidit
Resolutio, et pro tanto de materia ad subiectas fluit
Partes, quod interdum causat squinantiam. PR. Pro Iuppiter,
Scutum propemodum perforatum est mihi: adeo validus fuit
Hic impetus. Li. Ita saepe indoctae deteriorant mulieres,
Non meliorant. CO. Nimium diu de passione disputas:
Morietur patiens, antequam redeo domum. Li. Atque ante omnia [Note: Lil: p. 13. li: 17. ]
Sciendum est ingenium diaetandi. Dic ergo, quos cibos
Haec mulier accipit. CO. Eos, quos habet. Li. An valde nutribiles,
Et digestivos, an contra? CO. Ego nescio, quoniam non sum cocus.
Li. Certe hoc primum opus est, quod regimen accedat: et [Note: Lil: ibid [Abbr.: ibidem] : lin: 19 etc. et lin: 40 ] detur sibi
Cibus iuxta morborum particularium convenientiam:
Ut brodium cicerum, brodium paruae pullae. Nam ingrossantia
Subtilibus competere contra maleficiatos arbitror.
PR. Et ego mihi elegantiam competere aduersus barbaros
Opinor. Li. Non subtilietur, neque minoretur cibus.
Et quia adest stipicitas, clysterizetur, et cum electuariis
Confortetur, Nam valde sunt iuvativa, et habent ibi suam
Haec fortitudinem; et actualiter et virtualiter iuvant.

PR. Utinam electarium e Donato nunc depromatur mihi.
Nam barbarae hae voces propemodum cor totum exenterant.
Li. Si forte venerit syncopis, ex tunc panis intinctus in aqua
Rosarum, aut vino, vel acetositate citri detur sibi.
[Note: Lil. p. 15. li. 10.]PR. At mihi Syrupus e Cicerone si detur, saluus siem.
Li. Aut etiam lardetur et assetur gallina: et patiens eam
Odoret modicum post modicum. PR. At mihi flores e Sallustio
Promantur: et prius admoveantur male pertusis naribus,
Quam animus me deficiat. Li. Si somni adsit nimietas et stupor, [Note: Lil. p. 184. lin. 10.]
Pro tunc trahantur nares et pili: et digiti fortissima
Ligatura duplicati, stringantur in extremitatibus,
Sine omni misericordia: et fricentur cum sale, et sues
Habeantur cum porcellis coram facie eius quotidie:
Et cogantur clamare fortiter; et tubae sonent ibi, et
Campanae magnae, et Tympanum, et fera magna, quae quotidie
Percutiantur cum martello, vasa aenea terribiles sonos
Edentia. PR. Proh Deum, quid opus est suibus, quid fera aut tubis,
Ad excitandos somnolentos? Tua vox, sermo tuus, tua
Oratio barbara et dura veternum excutiat lethargico.
[Note: Lil. p. 18. li. 26.]Nam tu mihi non verba, sed lapides videris proloqui.
Li. Sin autem vigiliae adsint, pro tunc capiatur papaveris
Albi farina; et ovorum distemperetur cum albumine:
Et applicetur temporibus. Nam cum narcoticitate sua

Domesticus est papaver, ut dicit Avicenna, maximus
Medicinae discussor, et ante alios autor practicabilis.
Aut emplastretur cum rubea trochiscata inter tempora.
PR. At mihi Cataplasma detur e Terentio: aut Plinii oleum
Fronti illinatur, antequam me foetor hic prorsum enecet.
Li. Caputpurgio in hac aegritudine haud opus est: contra sitim
Confert mundare linguam, et os cum cannula et manutergiis:
Et abluatur cum melle et aceti pauco, et cum multa aquae:
Infrigidetur etiam ader, et umectetur sibi cum aqua,
Et aduertendum, quod frigida aqua potest mirabilissime
Competere. His te basibus appodia Corydon. nam satis tibi
Iam fabulavi; modo tu etiam, quae dixi, satis intelligas.
CO. Vix partem unam centesimam. Li. Quid ergo narravi tibi?
CO. Surdo narrasti fabulam. nam quomodo possum isthaec omnia
Seruare solus? opus est mihi mille capitibus. Li. Scribam tibi
Igitur appropriatas, purgativas, solutivas bonas
Aliquot receptas: et curam ordinabo secundum tempora.
CO: At ego, neque legere literas, neque scribere possum. Li. Ergo tibi
Pronunc, si vis, puerum addam, qui potest. CO. Volo maxime. Li. Prius
Pecuniam numera. CO. Quantum? Li. Pro inspectione unum bacum,
Pro consilio decem, pro scriptura totidem: puero duos

CO. Scribite igitur; ego pecuniam quaeram interim. PR. Proh Iupiter
Ut foede mihi contaminatus est Grammaticus hic liber?
Ut sordidatus, ut conspurcata omnia, ut nihil integrum,
Nihil purum remansit? en participia Nominalia,
Ut Grammatici vocant, quam foeda et barbara, quam lutulenta sunt?
En pungitivus, en illud gravativus, squinanticus,
Iuvativus, timorosus, dolorosus, nutribilis,
Extrinseca, intrinseca. tum substantiva haec barbara,
Grossities, somnietas, nimietas, stypticitas, aquositas,
Recepta, brodium, martellum, ut spurca, ut modo nata vocabula?
En evulsum Pronomen tu tuus, et vos vester sordidum.
En barbaricum suus, ut foedis contaminatum faecibus.
En sibi quam turpiter conspurcatum. quid haec verba? ut foetent male:
Odoro, causo, fabulo, remedio, assello et embrocho,
Emplastro, clysterizo, conforto, minoro, infrigido,
Subtilio, certioro. Ecce Aduerbia praepositionibus
Foedata, protanto, intantum, protunc, extunc, pronunc; Item
Adextra, adintra, defacili, Actualiter, virtualiter.
Ubi Pliniana et usitata participia nunc vigent?
En vibicem Praepositioni Cum inflictam plus millies.
Li. Cape has schedulas, et porta ad Apothecarium: sequere puer,
Et applica medicinalia. CO. Numerata est iam pecunia.
Li. Da mihi, et abi, et vide, quod omnia recte iam fiant. CO. Eo.
PR. Sed ne coniunctio quidem permansit, integre. en Quod. ut

Est sordidatum, ut male pro particula Ut positum? et quae, per Deum
Immortalem, est orationis pars reliqua, quam barbarus
Isthic [Reg: istic] non defoedavit? sola mihi nunc misero manet
Integra interiectio: qua vulnera lamentari queam.
Heu me miserum, in quos casus, quam sortem reseruor ego miser?
Ah, ah, hei mihi, vae mihi: quid querar, aut quo fugiam, proh dolor?

ACTUS SECUNDI SC [Abbr.: Scena] . III. Lilius, Priscianus, Philonius.

QUis clamor hic est, qui planctus, quae lamentatio miserabilis?
PR. Ab his ne medicis implores opem foedis et barbaris,
Qui te ad scopulose tranquillo inferant, et uulnera innovent?
Li. Bone Deus. qualis hic vir est? PR. Dii deaeque pessimis
Exemplis illum perduint [(printer); sic: perderint] , qui me hodie indignis habuit modis,
Et librum hunc conspurcavit barbaricae vocis sermonibus.
Li. Accedam. quid tibi est? quis fecit tibi? PR. Tu qui me verberas,
Et hunc librum meum foedis sermonibus contaminas.
Li. Egone. PR. Tute ergo. Li. Non est verum. quia te non ante tetigi,

Neque te, neque librum tuum vidi. PR. Hoc plus, me feris, quo minus vides
Li. Tu non es sanus. PR. Fateor, et tua culpa potissimum,
Qui me innocentem et immerentem pulsasti durissime:
Et uulnera dedisti innumera. Li. Vulnera? PR. Nae crudelissima.
Li. Ostende mihi. PR. Non ea vides, caesim et punctim mihi indita?
Li. Nulla video. PR. Adeon caecus es? Li. Sine, collegam evocabo. age
Philoni, Domine Doctor exite. PR. Ecce autem iterum me feris.
Li. Non est verum. PH. Quis me vocat? Li. Hic homo se plagatum a me ait,
Et ego, nunquam illum tetigi: et dicit, quod habet multa uulnera,
Et ego nulla video. PH. Quid ais? PR. Ah obsecro fer opem mihi:
Et si medicus es, huic, quod patior aegerrime, fac medicinam malo.
PH. Quid est tibi? PR. Animo meo male est: tot corpore sum saucius,
Et uulneratus undique. PH. Vulneratus? ubinam? PR. Non vides?
PH. Non, per Iovem. PR. at ecce hoc atrox uulnus in frontispicio SUUS
Pro eius, non conspicis? PH. Nihil. PR. Quid hoc? SIBI, pro ei non vides?
PH. Nihil. PR. Quid tu viden verbo EXSISTO fractum craneum?
Li. Nihil, PR. At hoc ulcus in humero QUOD pro ut, viden Li. prorsum nihil.

PR. Sed hanc vibicem in capite CUM, praepositionem superfluam?
PH. Si dicendum hic sit, credo quod patitur melancholiam hic homo.
Nam signa passionis huius habet multa. Li. Equidem; sed sine Volumus videre, an signa manifesto detecta sint. PH. Placet.
Li. An universalia sint quaedam, an particularia. PH. Perplacet.
Li. Audi tu: an non videtur tibi, quod in somno vides nigros [Note: Lil: p. 204 lin: 25 etc. ]
Monachos, et daemones, aut fures suspensos, aut mortuos:
Et cum hoc habes phantasmata diversa et terribilia. PR. Non: sed hic
Videor mihi duos occursare carnifices, qui me male
Crucient. Li. Audis, quid dicit? PH Habet melancholiam bona fide.
Li. An non videtur tibi, quod es Gallus, et ita moves brachia?
PR. Non hercle, sed tu mihi videre esse Cuculus: qui male
Et inepte multa garrias. Li. An non videris tibi vitrum,
Quod frangerer is si te tangerem? PR. Quid ultra frangeres:
Qui crura, qui pedes, qui brachia, qui manus mihi fregeris?
Li Futurae maniae sunt haec signa, cum aliquis imaginatur, aut
Cogitat ca, quae non debet cogitare. PR. Vah, quid cogitem?
Quid imaginer: qui tot plagas, tot abs te accepi uulnera?
PH. Atrabilarius est; nam ego nulla video uulnera. PR. Non vides?

At ecce, quae mihi inflixerit hic, antequam tu huc accesseris:
Pronunc, extunc, passio pro morbo: cura pro curatio:
Adextra, adintra, defacili, locus extrinsecus, intrinsecus,
Squinaticus, timorosus, clysteria, caputpurgia,
Squinantia, nihil conspicis? non excussum mihi cerebrum.
Cum martello tuo? non cernis hanc vibicem turgidam
Inflictam hac praepositione CUM? quam occaecatus es?
En saniem verborum e meis uulneribus profluentium:
Appodiare, assellare, remediare, appropriari [(printer); sic: oppropriari] : viden
Istud tuum prolongare, dietari. quid quaeso stupes?
En pectus mihi transfossum verbo causo pro causor? quid fremis?
[Note: Lil. p. 204 lin. 18. etc.]Li. Philoni, iam signa manifesta sunt mihi, quando dicitur
Cum ore, quod in corde concepit: et ita loquitur, quod initio
Habet stoliditatem infantilem, et profert ita verba fatua:
Quae non habent caudam, neque caput: nec prosequitur verba: nec
Reddit rationem de eis, modo superius aberrando, modo
Inferius: sicut Cucubuth facit: quod vadit super aquas
Fontium, et habet praelongas tibias: et quando ire incipit
Aduersus unam partem, antequam motus sit perfectus, statim
Incipit alterum: et ita de secundo, et ita de omnibus, PH. Euge elegans

Similitudo, melior dari non possit: sed vide obsecro
Mi Domine Doctor, signa melancholiae se ostendunt plurima:
Superflua cogitatio, et assiduatio solicitudinis,
Profundatio oculorum. Li. Et somnietas. PH. Et tenebrositas
Cutis. Li. Ructuum acetositas. PH. Et ventris quoque aquositas.
PR. Et sermonis vestri nimis illatina fatuitas. Li. Sine
Quaeso, curam aggredi volumus. Nam Avicenna noster [Note: Gatinarias p. 2 lin. 1. ] praecipit,
Quod in aegritudine hac debemus praevenire ab initio.
Quia aegritudo confirmata est difficilis curae. PH. Modo
Iste melancholicus admittat curam. Li. Rogabimus. an cupis
Sanari? PR. Nihil est, quod malim. PH. Etiam purgari? PR. Volo maxime.
Nam sanie concreta est facies, caput foedis vocabulis
Conspurcatum est. PH. Videtur, quod stomachus participat in mala [Note: Philon. p. 27 fac : 2 col. 1 lin. 43. ]
Malignitate; provocetur cum vomitiuis (sicut est
Ellebori virtus) vomitus sibi. PR. Nihil opus elleboro est mihi.
Nam quotiens barbaras tuas voces deglutio, nausea
Vomitum excitat. Li. Huic homini non satis in cura erunt duo iugera
Ellebori. PR. Tibi opus elleboro est, qui recte sapientem vocas
Melancholicum. LI. Atqui talis es per Phoebum et Aesculapium.
PR. Ah me miserum, quo nunc me vertam, aut quem medicum

quaeram? PH. Age Li. Quid est?
PH. Cornemusae instrumentum percutiamus, ut fiat hilaris.
Li. Imo, prius erit phlebotomandus de mediana. PH. Ego arguo
[Note: Philon: p: 25 col: 2 lin: 23.]Quod non. Li. Quare? PH. Quia visus est maniacus, Qui solummodo
Vana loquebatur, et phlebotomatus per indoctu, statim
Insanivit, et in tantum factus est rabiosus, quod eum
Ligari oportuit: et noluit aliquid per os insumere,
Neque cibale, neque medicinale: et finaliter est mortuus.
Li. Num ergo diaetandum erit prius? PH. Censeo. sed prius interroga,
Qualem habeat nunc diaetam. Li. Quale bibis vinum: grossum an tenue?
PR. Meram barbariem auribus imbibo. Li. Sine tangam pulsum. PH: Non erit
[Note: Gatinar. p. 20. l. 3 ]Conducibile, ut prope accedas. Aduerte ad casum, qui accidit
Matthaeo Gradi, qui cum unum visitaret atrabilarium,
Per Cameram deambulantem: et cum esset ipse in pontili, sibi
[Note: Ultra Ticinum non transibit iste Latinum,]Exivit obuiam: et ostendens eum amplecti, complexus est:
Et voluit eum proicere extra pontile, ut ait Gatinarias.
Medicus quondam probatissimus, Almansoris in Academia
Ticinensi nonum exponens, veluti Tullii eloquentia.
PR. Heu me miserum, quae ista est verborum crassities: quae barbara
Vocum sartago. nam hi mihi non Latina, sed Osca proloqui

Videntur. Li. Ecce solus secum loquitur. PH. Quid si [Note: Phil. p. 29. col. 3. lin. 6. ] sanguinem
Enare provocemus cum setone? nam curabam ego
Unum, qui continuo ridebat: et feci ipsum phlebotomarier:
Et post evenit sibi fluxus sanguinis: et e naribus quasi libram
Emisit unam: et gratia Dei bene curatus fuit.
PR. Male pereas cum flebotomia tua. PH. Et dicit Avicenna, quod
Bonum est, quod semel in mense evacuentur cum hiera pigra:
Et cum forti medicina: et semel in septimana cum levi.
Et in hoc concordant Avicenna, Serapio et Haly. Li. Valet quidem
Medicina vestra, ubi melancholia est propter materiam malam, [Note: Ibid [Abbr.: ibidem] . lin. 33. ]
Exsistentem in cerebro sed si quid provenit totius a
Communitate corporis. PR. Mihi cerie totum est saucium.
PH. Protunc stude in melancholicae complexionis sedula
Rectificatione et in evacuatione melancholiae; oculum
Semper habendo ad cor et cerebrum. PR. Dii superi, dii caelites
Quid hoc mali est? haccine ego causa medicos fugi barbaros:
Ut hic essent, qui me in Academia regali occiderent?
An non hoc est Charybdi vitata Scyllam incidere? PH. Gravem
Paroxysmum patitur. PR. ah me miserum, et quando [Note: Gatinar. p. 20 col. 2. lin: 16. ] huius miseriae
Optatus finis occurret? Li. Philoni novistis, quod hi

Melancholici secundum varietatem phantasiarum opus
Habent varia medicorum industria in cura. Quandoque enim
Oportet verberare eos, et eis minari. PR. Id iam antea
Facitis, Li. Quandoque eos applaudere et confirmare in super
Opiniones illorum: et ea dicere, quae dicunt: velut
Magistro Marliano contigit; qui cum esset proxime
Mediolani, quidam melancholicus ranas se habere in corpore
Existimabat, et medici aiebant non esse verum. ita
Nondum ipse voluit liberari. neque eis oboedire voluit.
Unde vocatus Marlianus, postquam interrogasset eum, quid
Haberet: respondit se habere ranas in suo corpore.
Et ipse dixit, verum dicis; et scio te in corpore
Multas habere ranas, sed si oboedies mihi, extraham
Eas, et ille multum congaudens curare assenserat,
Et Marlianus cum purgare eum intenderet: astantibus
Praecepit: ut cum ostenderent egestiones ponerent
Ranas vivas in vase, ut ipse videret: et factum fuit:
Et sic bono cum regimine liberatus est, censeo
Idem pro nunc faciendum vobis: et ne falsa verbera
Imaginetur sibi, veris deverberandum eum ictibus.
PR. Fugiam hinc, quantum possum, ne gemino vapulem modo.
Erit, ubi vos ulciscar: nam nunc huius illico ad loci
Praetorem et causidicos vos deferam: scribam vobis dicam:
Capitis reos agam. PH. Non suadeo tibi, ut ad illos eas;
[Note: Phil p. 24. col. 1. lin. 10.]Nisi vis, quod ibi flagelletur cum verberibus culus tuus;

Et mox ponaris in fundo turris, cum pane et modica aqua:
Donec veniam ab insania tua petas. PR. Fugiam ocius,
Ne prorsum occidar. Nam in carnifices incidere praestat mihi
Quam medicos istos, quovis Arabe barbariores barbaro.
PH. Unde est melancholicus iste homo LIli? Li. Ego. ne scio, bona fide,
Unde est. nam prius eum nunquam vidi. PH. Sine ire, quo ei placet:
Inveniet curatorem. ego redibo intro ad patientes meos.
Li. Quales habetis patientes pro nunc in cura? PH. Unum senem
Legistam, et unum phlegmaticum magistrum nostrum: similiter
Unum cornutum baccalaureum. Li. Sed qualem morbum habent?
PH. Legista habet capitis vertiginem: quam Scotomiam vocant:
Magister noster habet Lethargiam, ut vocas tu in Lilio.
Li. Recte. dicitur enim a lethes, oblivio et targos, quod est
Morbus: sicut Scotomia a scotos, id est videre dicitur,
Et mia, Id est, musca: quia sit muscarum quaedam visio.
Verum habeo et ego pronunc patientes in cura. PH. Quales? Li. Duos
Aegrotos aulicos. PH, Quam passionem habent? Li. Quam? Colicam
Et Hydropisin: quos causavit morbos intemperantia.
Sed properandum est, priusquam colicus ex punctura clamitet.
PH. Et mihi eundum, priusquam Legistam vertigo circum agat.

ACTUS TERTII SC [Abbr.: Scena] . I. Nevisanus, Corydon.

QUID tu Corydon habes agere in hac silva ubi nulla ligna sunt?
[Note: Vide Syluam Nuptialem Nevisani Lugduni edit. Anno 1556. pag [Abbr.: pagina] . 59. lin: 15. p: 173. I. 1. p. 360. lin. 25. P. 56. lin 19. p. 28. lin: 4.]CO. Ah mi Domine Doctor, quaeso nihil habeatis mihi pro malo:
Quod in hanc syluam ad vos venio. Ne.
Omnino nihil: dic mihi modo, quid cupis?
CO. Audivi, quod magnam vos experientiam habetis in locis
Silvestribus: unde fiendae sunt sagittae, durique baculi.
Ne. Quales sagittae, aut quales baculi? CO: Pro baculando mulieres
Et Clericos, et plebanos. Ne. Quosnam? CO. Quibus vita laicorum

Est passio, mors consolatio. Ne. quibus ais? CO. Qui [Note: p. 311 lin: 16. ]
Stant multum in colloquio uxoris meae: etiamsi nihil habent
Cum ea agere. Ne. Dic illos. CO. Est hic unus plebanus, qui mihi,
Adulterat uxorem. Ne. Quomodo vocatur? CO. Quodlibetarius
Nequam. Ne. Maritus non debet suspectio sus esse: ita [Note: p. 303 lin: 27. p: 302 lin: 30. ]
Ut sunt Itali, qui mulieres pro thesauris custodiunt.
CO. Qui non volunt esse in suspicione, hi non debent dare
Occasionem ad suspicandum: sicut mea fecit modo.
Ne. Quid fecit? CO. Infirmam se finxit, et ego ivi quantocius
Ad unum medicum aromatarium sive herbolarium,
Et attuli sibi lotium; pro tunc vocavit Clericum
Ad se mea uxor: et ab eo deosculata est, et statim
Sanata. Ne. Ibi vide et cogita, si ita est, et quisnam viderit
CO. Ancilla quae notificavit mihi. Ne. Or vide an illud fecerit
Dando benedictionem. nam potest praesumi Clericus, [Note: Alexand [Abbr.: Alexander] : 4 volum [Abbr.: volumen] : cons: 117 col: 3 ver: et propterea. ]
Quod faciat ex zelo pietatis, ut Alexander limitat.
CO. A tali caritate libera nos Domine. Ne. Cur? CO. Quia
Ex hoc non praesumuntur dicere Pater noster [(printer); sic: Pater] . Ne. Est bene
Verum, sed tales non praesumuntur plebani et Clerici
Tam incontinentes osculatores vestrarum mulierum.
CO. Deus meus hoc non est verum, quia ipsi uxoribus carent: [Note: p. 69 lin: 27. ]
Et sunt luxuriosi. Ne. Istuc dicit Papiensis Practicus,

[Note: p. 7. lin: 16. p. 69. lin: 29.]Qui more laicorum contra clericos passim inuehit:
Et facit unam artem de lascivis obloquendi clericis,
Cuius dicta recitare pudet: licet per hoc tanquam merus
Relator reprehendi non possem. CO. Sunt alii etiam viri:
QUi longam linguam habent contra omnes Clericos. Ne. Male faciunt.
CO. Quare? Ne. Quia Dantes post mortem damnatus fuit, quasi de haeresi:
Quia sic teneret contra Ecclesiam: refert Bartholus. CO. age
Cum pauci inveniantur sine vitio carnis, nonne melius
[Note: p: 71 lin: 30.]Esset, quod nuberent, quam scandalisare de lascivia?
NE. Bene fateor: sed quia cultrix iustitiae ecclesia non potest
Errare: Practicus melius fecisset defendere Papam
Ab his, qui dicunt eum facere hoc, ut impinguet suam curiam.
Unde his attentis, forte non inconveniens fuerit, ita
Dicere: quod lingua transiens super terram, non debet os
[Note: Bald: in l: rescripta: C: de prec: imp: offer:]In caelum ponere: dicit Baldus. CO. Hoc est derisorie
Dictum. NE. Or aduerte, cum sunt scandalosi quidam Clerici,
[Note: p: 281 lin: 1.]Si sit etiam iste Quodlibetarius: ne fiat clerico
Iniuria. CO. Si non meam uxorem adulteravit, certe eam
Cucurbitabit. Ne. Unde hoc scis? CO. Quia mentionatus clericus
[Note: p: 59:]Saepe ante personaliter cum ea loqui repertus est.
Ne. Scis autem, quid sibi dixit? CO. ego possum ad mo tum labiorum eos
Intelligere. Ne. Extunc tu similis esse potes Doctori Nelo

De Gabrielibus, quem Bartholus refert et Baveria
Resumit. CO. Ita sum. Ne. Or iterum cogita, si uxor tua est nocens.
CO. Ego non dubito de hoc. Ne. At ego. CO. Cur? Ne. Quia rusticanae simplices
Sunt, et habitu incedunt vili, non ut madonnae nobiles
Aut Curtisanae Venetae. CO. Nihil refert, nam Celestina item
Cum mantello incedebat beguinarum et longa filzia [Note: p. 309 lin. 15. ]
Pater nostrorum. Ne. Sed tua mihi videtur esse antiquior.
CO. Quid tum? Ne. Quia antiquae minus ad Venerem [Note: P. 69 lin: 15. ] ascenduntur feminae.
CO. Vetus corium multo maiori indiget adipe: et capra iuvenis
Comedit sal, antiqua vorat sal et sacculum. Ne. At deformis est.
CO. Quid tum? Ne. Quia macellariorum tabulis similes sunt ita
Deformes, ut tua est: quae nocte atque die sine custodia [Note: p. 176. lin: 37. ]
Et absque ablationis ullius periculo in suis
Plateis remanent: dicit Bustus in suo Rosario. [Note: Bust [Abbr.: Bustus] : in 1 part [Abbr.: partis] : Ros: serm [Abbr.: sermones] : 332 lit [Abbr.: littera] : o. ]
Et Clerici quaerunt meliorem panem, quam triticeus est.
CO. Etiam miles frequentius curtaldum equitat, quam sonipedem.
Et noctu sunt omnes vaccae nigrae. Ne. Or iterum adverte Corydon,
Ne tu sis in culpa, quod quaerat alium. quia si mulieri [Note: p: 295: ]
Satis non fit de vestibus et carnibus, cornibus ulciscitur,
Et adibit alium, qui format in una calida, ut aiunt, duos
Clavos. CO. Haec verba habent aliquam secretam intelligentiam.
Ne. Habent. nam aliqualiter excusantur, si exercent [(transcriber); sic: excrcent] peculium

Suum. CO. Bene fateor. sed ego adimplevi omnia mihi incumbentia,
[Note: p: 337 l: 9.]Et taliter, quod nihil adscribi mihi potest, etsi voluerit
Esse meretrix. Ne. Quid si ambo iurent per suam conscientiam?
[Note: p: 309 l. 18.]CO. A clericorum conscientia, a disputationibus
Medicorum, a cetera notariorum, a baudientibus
Duas missas omnia mane, a iurante per fidem meam,
Per conscientiam meam, tu libera me Domine, Amen.
Ne. Est una pulchra precula. CO. Sic oro fere quotidie.
Ne. Mi Corydon, quaeso te, vide, aduerte, atque cogita amplius
[Note: p. 28 et 29.]Si sit melius tacere aliquo tempore, quam sic famam tuam
In alterius manu ponere. Nam saepe melius est, bene
Tractare talem uxorem, prout medici faciunt, quando vident
Non posse curari sine magno personae periculo.
Quia protunc curant sustentari naturam: ne latius
Procedat aegritudo: donec natura se ipsam adiuvat.
CO. Quid vultin quod Parisius ducar ab uxore mea adultera
Per vicos super asinum retrogradus? Ne. Nequaquam: sed censeo
[Note: p. 280. l: 20.]In istis deliciis carnalibus esse agendum mitius.
Quoniam mulier propter suam imbecillitatem faciliter
[Note: p. 284. l. 38.]Potest corrumpi: et de facili per drogas hominis decipi.
CO. Aliam ego inveni medicinam. Nam ut primum ad notitiam meam
Res devenit, statim improperavi uxori: et baculavi insuper,
Sed vapulata ad sanguinem, nihil [(transcriber); sic: inhil] fateri ipsa voluit.

Et dixi sibi: Si te magis cum eo videro stare aut loqui,
Tum Diabolus te et clericum mecum permerdabit. Ne. Nimis
Incogitanter. CO. Quare? Ne. Quia si uxor cognovit te deeo
Aduertere, peccabit licentius. CO. Retinebo [(transcriber); sic: Reinebo] illam domi.
Ne. Catenatam tenere vix poteris: nisi facias eam [Note: P. 337. 1. 16. ]
Gestare ferreum braccherium, ut vidi fieri Venetiis.
CO. Ne sitis de hac re curiosus: sed consilium mihi date:
Quomodo nunc ulciscar plebanum. nam postquam mulier mea
Reportavit verbera, pronunc nihil magis expeto, nihil
Opto amplius, nisi ulcisci nebulonem Quodlibetarium.
Ne. hac igitur practica utere: coge tuam uxorem, unam horam dare [Note: p. 56. lin. 18. ]
Adultero, quem habes suspectum, ut veniat: et conuoca
Affines cum baculis pro eum baculando. CO. imo occidendo eu,
Nam consultius est occidere, quam verberare Clericum.
Ne. Hic ponam tibi aliquot advertentias. Primum facias ei
Denuntiationem aut protestationem per aliquem
Nuntium: ut abstineat clericus ab uxore tua, et domo tua.
Deinde facias scribi per unum publicum notarium
Denuntiationem, et ab eodem in scriptis poni roges,
Et in fine facias tres testes subscribi: et denuntiet
Notarius loquendo: prout debemus stare in terminis.
CO. Ego sum laicus, qui non potest statuere super his casibus.
Ne. Ecce huc accedit commode Barberius cum sua Practica,
Et aureo viatorio Iuris, ubi libelli in sunt quam plurimi:
Hunc consulas: hic te iuvabit optime. CO. Nisi me oculi
Fallunt, ducit aliquem secum. Ne. Age paulum. hic cum exspectabimus.

ACTUS TERTIUS SCE. [Abbr.: Scena] II. Barberius, Priscianus, Nevisanus [(transcriber); sic: Nivisanus] , Corydon.

[Note: Lege passim Bart. in viatorio Iuris.]DIcis mihi Onoctone, quod Philonius atque Lilius modo
In tantum uulnera tua non sanaverunt, quod insuper
Te colaphizarunt. PR. Admodum. Ba. Et realibus ac verbalibus
Iniuriis affecerunt. PR. Vae mihi. Ba. Tum pluribus in super
Percussionibus cum maxima cruenti sanguinis
Effusione percusserunt cum gladiis? PR. Heu mihi. Ba. Ita quod mala
Et ictus [(printer); sic: icus] etiamnum sentis? PR. Videlicet, cum te audio.
Nam ad quodlibet verbum tuum mihi omnia propemodum mala
Recrudescunt subito. Ba. Et dixisti, quod praesumis malevolos
Percussores accusare apud hunc praesidem. quod pro suis
Percussionibus nunc puniantur? PR. Ah me miserum. Ba. Et es
Acturus criminaliter? PR. Imo lamentabiliter. Ba. Age
Libellum iniuriarum quem super hoc casu in scriptis tibi
Formavi, nunc legam. PR. Obsecro te Barberi, ne mihi legas.
Ba. Quamobrem? PR. Quia metuo ne me prorsum eneces. Ba. Quomodo? PR. Quia

Tu non ita scripsisti, ut iussi. Ba. Imo iuxta Practicabilem et
Modernum curiae stylum: qui uult nos stare in terminis.
PR. Omitte me. Ba. Quaeso audias saltem. PR. Non audiam hercule.
Nam malo ego ius meum amittere, quam maiorem a te perpeti
Iniuriam. Ba. Quam obsecro iniuriam? PR. Vah quid me interrogas?
Quando tu non minus indigne tractas, quam medici Philonius
Et Lilius? Ba. Nequaquam. PR. At ecce vibices et uulnera,
Quae tu mihi modo inflixisti. Hoc falsum est; quia te non attigi.
PR. Fateor, prout attingere me debuisses. Ba. Tu truffator es.
Ne. Eamus obuiam. CO. Sequor. Ba, Sed ecce Nevisanum obuiam:
Apud hunc oportebit te dicere, si te verberaverin.
PR. Certe si vir bonus est, et veritatis amans, testabitur
Id, quod dico, esse vero verius. Ba. Tute videbis. PR. Utinam.
Ba. Habet timoratam ille conscientiam; et veritatem amat. [Note: Nevis. p. 561. lin, 20. ]
Nam conscientiam qui non habet, bonus haud dici potest:
Prout nec ille frater, si quis habet Diabolum sub capa.
Ne. Bene veniat. qui lux mundi cognominatus est: tuba [Note: Mandag. ch. 4 col. 1. ]
Iuris Canonici, doctor super omnes consummatissimus
Et optimus Legista, cum aurea sua ista practica:
Cuius lecturam apostillant moderni. Ba. Bene sit etiam ei,
Qui mens est legum, et vas electionis, qui totidem citat
Autoritates doctorum, quot verba ponit: et inter hos
Omnes glossatores obtinuit principatum. Ne. o nobilis
Et vere nobilis aduocate: cuius nobilitas bona
Circa caput est. nam aliorum declinat propemodum ad caudam: uti [Note: Nevis. p. 368. ]

Ille aiebat. Ba. Saluus sit Doctor, qui bona adducit loca,
Et experientiam habet totius practicae PR. Iam mihi caput,
Mihi os, mihi malae trepidant. nam videor mihi videre aulicum
Qui pugnum sex librarum stringat, quem nunc illico mihi
In buccam impingat. Ne. Qualem habetis hic in comitiva virum?
Ba. Onoctonus vocatur, sicut mihi modo indicavit: et
Habet causam aduersus medicos: a quibus ait non recte, et ut
Natura morbi ac uulnerum requisivit, sanatum: adhuc
Ab illis verberatum iniuriose et appensate. Ne. Age,
[Note: Neu p. 575. l. 39.]Dic hoc mihi primum, si causa haec coram ordinario
Iam ad ius apunctuata sit. Ba. Nondum: sed nunc libellum ei
Bene circumstantionatum, iuxta parlamenti stylum
Feci; et volui pisi legere: Sed non uult audire, dum lego.
Ne. Quare? PR. Quia vitiose scriptus est. Ba. Rogo vos Clarissime
Doctor Nevisane inspicite saltem, si bonus tenor
Sit. nam debita peritia excusatur, deponens iuxta suum
Ingenium, informatum ex rebus aliqualiter apparentibus,
[Note: Vide Barb. in viator. Iuris tract [Abbr.: tractatio] de judic [Abbr.: judicium] . p. 518. Edit Colon. An. 1576.]Cum discursu mentis. Ne. Igitur auscultate: ego legam. PR. Vae mihi.
Ne. Coram vobis Clarissimo, magno, et potenti viro agit, et
Dicit, ponit, et asserit; et citra onus quoduis superfluae
Neque necessariae probationis, quatenus est opus,
Intendit iustificare Lilium et Philonium,
Duos medicos Onoctonus actor, quod praelibati Rei
Praedictum Onoctonum, male verberatum ab asinis philosophis,

Et sauciatum non recte curaverunt: et insuper
In publico loco apud Templum Sophiae, praeterito tertio
Die Ianuarii, in comitiva multorum hominum: ubi Onoctonus
Pacifice se retinebat, nec cuiquam dabat iniuriam,
Supervenerunt ambo praefati Rei, Philonius
Et Lilius: et praedictum actorem per rixosas plurimas,
Iniuriosasque allocutiones verbis pessimis
Iniuriarunt in tantum: quod et bonorum nominis,
Et famae ipsius actoris, quaedam denigratoria
Et infamatoria dixerunt. PR. Hominum fidem. quale hoc chaos
Verborum? quod sermonis lenocinium? Ba. Quantam mihi facis
Guerram? tace: aut os tibi claudam. Ne. Sinite me legere. Ba. Pergite.
Ne. Neque istis verbalibus iniuriis tune contenti Rei,
Etiam ad iniurias facti venere: et in ipsius Onoctoni
Personam irruerunt; et praelibatum actorem cum pluribus
Buffis percussere in faciem: et contusiones insuper
Dedere et alias iniurias permultas fecerunt sibi.
PR. Vae mihi. Ba. Tace. PR. Heu, heu; accipiunda est et mussitanda iniuria.
Ne. Quas sane omnes iniurias praefatus actor illico
Et mox in continenti ad animum revocavit: et iterum vocat,
Nolens tales, et tam atroces iniurias, illatas sibi
Fuisse, pro summa mille librarum auri puri. PR. Vae tibi,
Qui contumelias mihi illatas auro aestimas. Ba. Tace.

Ne. Quin imo malit tantum perdidisse, quam has iniurias
Praedictas sustinuisse, vel passus fuisse. ad quam quidem
Taxationem dictas has iniurias existimat.
PR. Proh Iuppiter, qua fronte haec ausus es inserer: de quibus
Ne somnians quidem unquam cogitavi. Ne. Si mihi obloqui
Sic uultis, desistam legere. Ba. Quin tu concludis os tuum.
PR. Occluderem lubens, si aut vos muti aut ego surdus essem. Ba. Age,
Tace. nam superiori praesenti taceat inferior: interim
Vos pergite. Ne. Quare ex his et aliis ex iure resultantibus
Praefatus actor agit contra praelibatos duos reos:
Et petii ambos condemnari iuris viis et remediis:
Et alias sibi ius et iustitiam fieri uult: in omnibus
Vestrum benignum quod, quale et quantum officium vobis decet,
Etiam loco actionis, si fuerit opus, implorando. Ba. Age,
Quid amplius requiritis in tenore huius libelli. Ne. Ego
Nihil desidero: quoniam eleganter informatus est.
[Note: Nevis: p. 470 Id: p. 459:]PR. Imo futiliter, inepte, barbare. Ba. Quis hoc tibi diceret?
Qui nihil unquam gustasti de brodio iuris. Ne. Fortassis hic
Aliquantisper stetit in studio Iuris. Ba. Non per treugam meam.
Sed unus asinus plumbeus est, differratus [(printer); sic: differatus] : qui curiam
Intelligit, in quantum mula. PR. [Gap: Greek text] Bar. Haec Graica [(printer); sic: Graeica] sunt, non possunt legi. Ne. or vide mi Onoctone,

Ne quid temere arguas: quia nos loquimur intelligentibus
Leges, non hominibus grossi capitis, qui non intelligunt
Subtilia. Ba. Incapaces aures non capiunt, quae de apicibus
Iuris sunt: quia de Speculativis et subtilibus asinus
Non gustat. PR. Ah me miserum, quam malo fato in vos incidi. [Note: Nevis: p: 471 lin: II. ]
Ne. Quid vociferat? PR. Hei mihi, trucidor infelix. Ne Quid brachia
Iactitat? Ba. Exemplum valde conforme actis et gestis senis [Note: Ias: 141 Cons: circa prim. num: 7 volum [Abbr.: volumen] : 4. ]
Huius truelliferi Iason ponit de eo, qui brachia
Hinc inde iactat: et facit clamores in vico, in domo
Et in plateis, et in ecclesia, et passim vadit ululans,
Et proicit lapides contra primum obuiantem, qui nihil
Ei fecit PR. Proh Deum: quo aufugiam? Ba. Quo, nisi in unum patibulum?
PR. Ibi sum quidem, quando te audio loqui de iure et iustitia,
A sinum de cithara: Itaque malo fugere, quam ius adipisci tuum.
Ne. Fortasse cogitat de compositione et concordia. [Note: Neu: p: 563 ]
Quia non necessitatur litigare: et ideo ius suum
Vult indiscussum dimittere, ne praesumatur tanquam homo
Calumnio sus. Ba. Imo dicit, quod ego non minus male
Se tractarim, quam medici. Ne. Or cogita, ne te accuset itidem.
Ba. In quantum fatuus est, ad accusandum inadmissibilis est.
PR. Sed tu ad me verberandum admissibilissimus. Ne. Sine ampliem:
Onoctone, possumusne reguliter negotium

Tuum transigere? PR. Etiam, secundum regulas artis meae.
Ne. In propria cuasa nemo potest esse iudex. PR. Scilicet.
Ne. Facite compromissum. PR. Ah obsecro fac tu me missum, quisquis es.
Ne. Istuc facio. nam nihil habeo tecum agere. PR. Imo plus quam volo.
Nam verberando me nimium agis: vapulando ego nimium
Patior. Ba. Audis, quid dicit hic stultus? PR. Proh flagitia hominum,
Ecquid pudet vos saucium senem ferire fustibus:
Et uulnera infligere? Ne. Vulnera? PR. Videlicet. Ne. Ubi ea sunt? mihi
Ostende. PR. En vibices, en plagas; en cruorem per genas
Manantem. Ne. Heus Corydon. CO. Quid uultis her Doctor? Ne. Videsne vulnera
Aut sanguinem e uulneribus profluentem in hac facie? CO. nihil.
PR. Me miserum, quid rudis et illitteratus videat Rusticus:
Quandoquidem doctiores non animadvertunt mea uulnera?
Ne. Quid opus est eruditione aut arte, in fluxu sanguinis
Aut uulneribus tuis cognoscendis? PR. Certe hic artis opus est.
Nam uulnera mea non oculis, sed sollerti mentis acie
Dignosci solummodo possunt. Ne. Hic homo deridenda[Note: L. I. p apud et I 4 ff. de aedilit: edict:] loquitur,
More insanorum, ut ait legista, Ba. Certe aliqualis est
Praesumptio, quod homo est tali accidente perculsus: quia

Si quis derisoria verba loquitur, fatuus praesumitur,
Ut marginalis glossa notat. CO. At mihi videtur quopiam [Note: Ead. leg. 4. ]
Alio accidente correptus. Ne. Qualinam mi Corydon, cedo?
CO. Defectuositate cerebri: et herbolarius in malo
Cognoscendo erravit. ut in aegritudine uxoris meae. [Note: Nevis p. 512 ]
Ne. Videtur, quod verum est, loqui Corydon, nam nostro tempore
Mediolanensi tot medici errarunt, adhibendo remedia.
Ad hydropisin unius mulieris, quae tamen praegnans erat:
Et alibi cuidam principi, qui erat Spleneticus, prout
Compertum est ex inspectione cadaveris: et medici tamen
Credebant hydropicum: et Galenus ad Iliacam de colica
Erravit. Ba. Idem in hoc accidisse Onoctono iuraverim.
Ne. Novi ego Doctorem nescientem ibi Latine loqui: et tamen
Plures et varios curasse, a peritis medicis antea
Sacerdotibus in urbe derelictos. PR. Atqui a talibus
Latinitatis ignaris propemodum sum occisus hodie.
Ne. Et ipsi soli urinae plures portabantur, quam tribus
Ex medicis doctis. quamquam ipse imperiti more in omnibus
Morbis eandem purgationem indistincte patientibus
Praeberet. BA. Audivi et ego quendam medicum aromatarium,
Qui dicebat, quod ex urina olfaceret aegritudinem.
Ne. Olfaciant illi empirici secundum glossam in lege, quae incipit
Agaso, ad ipsum verbum olfecit, Digestis, si quadrupes

Fecisse pauperiem dicatur. Ba. Age quaeso interroget eum
Vestra Dominatio, si medici Lilius et Philonius
Errarint in cognitione aegritudinis. Ne. Quid dicis? an
Dixerunt tibi qualem habeas passionem? PR. Diversissimam
Ab ea, quam ego suffero. Ne. Qualia igitur dederunt pharmaca.
Aut quam curam adhibuerunt? PR. Nullam prorsus, quae esset idonea.
Ne. Frequenter ab herbolariis aegri decipiuntur per drogas,
Et medicamina vetera et sophistica vel misculata: ut refert
Angelus in lege Annonam, Codice de cognitionum ordine.
Et protunc, quae per imperitiam medici commissa sunt
Ei [(printer); sic: Et] imputari possunt, ut legislator determinat:
Et communis ferme Doctorum opinio tenet, alias
[Note: I. Illicitas, paragrapho potentiores ff. de off [Abbr.: officialis] . praesidis.]Casus humanae fragilitatis imputari non solet
Medico: ut glossa interlinearis appensate annotat.
Ba. Certe evidentialiter apparet, quod male curatus est:
Nam adhuc insanus est. Ne. Ego non insanum, sed fatuum reor.
Nam consuetudinarie ponunt hanc differentiam:
Quod fatuus est: ut plurimum quieta cum dementia:
Furiosus autem cum impetu et rabie, prout doctrinaliter
[Note: Bald. in I. humanit. num. 15. C. de Impub. et al. subst.] Baldus loquitur. PR. Ecquando vapulavi a vobis hic satis?
Ba. Quis plagat te? PR. Barberius, Nevisanus et alii glossarii.
Ba. Cave, ne fortis imaginatio tandem faciat tibi
Casum. PR. Fugiam hinc, priusquam occidar, aut animam penitus agam:

Nam propior morti nunquam mea vita fuit. Ba. Heus tu, prius mihi
Exbursa debitum salarium pro curiae stylo:
Aut faciam te arrestari nunc coram praeside, re [(printer); sic: ] et corpore.
PR. At nihil habeo, quod dem. Ba. Quid ad me? PR. Sum Codro mendicior,
Ba. At debes. nam ego nihil propterea emi banchum notariae. [Note: Nevis. 173. lin: 32. Idem: p: 387. ]
Ne. Hic est unus passus notabilis et lucrativus hodie.
Ba. Redde ocius, quod debes, mihi. Ne. Facias eum promittere
Quod tibi dabit, cum habebit. Ba. NOlo cum quicquam promittere [Note: Iason: in leg. I in f I. col. ff. de offic [Abbr.: officialis] . Procons [Abbr.: Proconsul] . ]
Sed exbursare. Ne. At est miserabilis: cui debes in foro
Patrocinari sine solario, ut dicit Iason. quia
Fatui, furiosi et maniaci sunt personae miserabiles.
Ba. Sed tamen illis favere non debemus ita, quod ceteris
Iniustitiam faciamus. Ne. Est bene verum. sed lex praecipit
Ut in dubiis, viam hanc teneamus in reo miserabili.
Quoniam talem tuetur infelicitas fati: ut notat
Glossa. Ba. Oh, vos partialis estis. Ne. Minime, sed tantummodo
Compassionem habeo cum eo. PR. Male pereas tu [(printer); sic: tenes] cum tuis [Note: Nevis: p: 322, l. 25. ]
Compassionibus, et personis miserabilibus omnibus
Quisquis es, homo insanissime. Ba. Hem tibi personam miserabilem.
Ne. Maniacus est manifesto. Iam non compatior ei amplius.
PR. Quovis cum alio sic compatere, dum modo me non de verberes.
Ne. Incarceretur. nam hoc remedio furiosis ire obuiam [Note: l. Congruit: ff de off [Abbr.: officialis] : praes. ]
Per Praesidem expressus textus iubet. PR. Obsecro dimittite:

Neque prorsus occidite miserum. Ba. Aliud mihi consilium incidit.
Ne. Quodnam? Ba. Ducatur ad divum hunc Anastasium: qui plurima
Miracula fecit in aliquot talibus hominibus maniacis:
Per virgatores et ribaldos, qui percutiunt hos maniacos
Quotidie ab initio Miserere usque ad Vitulos. PR. Dimittite
Me obsecro. Ba. Guardiani, rapite hunc trufatorem ad Anastasium ocius,
Eumque ligate duobus vinculis. Ne. Recte: optime: quia
Duo fortiora sunt uno, ut notatur in Authentica, itaque.
PR. Hei mihi quo rapior? quo trahor exanimis, inops, aeger, miser
Et saucius? Ba. Pergite, quid statis? Ne. Corydon, i iuva. Ba. Hunc virum
In conspectu meo ferre haud possum. Ne. Neque ego, perge Corydon.
CO. Non habeo iam ocium. Ne. Quare? CO. Quia meum quoque negotium
Fiendum est, ut baculetur aut interficiatur clericus.
Ne. Iuva hos prius. CO. Illorum sunt satis, et nunc abduxerunt eum.
Ba. Quale hic habet negotium? Ne. Grave. Ba. Est ne opulentus Rusticus?
Ne. Excellenter. Ba. Dic mihi, mi Rustice, quale est hoc negotium?
Ne. Ego dicam vobis: habet unam Mulierem veteranam et malam
Quam duxit olim viduam. Ba. Quid habet contra eam. Ne. Dicit, quod est

Ei rebellis: et obloquitur: nec retinet linguam maledicam,
Etiamsi verbera reportet. Ba. Si me habuisset consulere: ego
Suasissem ei unam pulchram Virginem. nam viduae istae suis
Maritellis de rebus obloquuntur, et improperant sibi
Primos maritos. Nam etsi primus unus fuerit Diabolus, [Note: Nevis: p. 46: ]
Tu unus sanctus, tamen obiciet tibi semper primi sui bona
Tractamenta, Ne. Audivi et ego unum ex antiquis, quod habuit duas:
Et quod, si tertio sibi nubendum foret, adhuc virginem
Capere vellet. quoniam docere hanc mores posset facilius.
Nam tritam et veteranam uxorem male est reformare. CO. At scias,
Quod domus est construenda de lapidibus, qui sese offerunt:
Et fiendae sagittae ex eo nemore, quod habemus in manu.
Verum interim de clerico, quid agendum erit? Ba. Quo clerico?
N. Habet suspectum Quodlibetarium de adulterio: dedi
Consilium, quod domi obseruet, et affines omnes conuocet
Cum baculis pro baculando eum. Ba. Consilium hoc mihi valde placet.
Ne. Sed ipse non contentus baculis intendit eum occidere.
Ait enim melius esse occidere, quam baculare clericum.
Ba. Non est mentitus Ne. Et propterea viam iuris quaerit: et ego

Dixit sibi: quod per publicum notarium in scriptis ei
Faciat denuntiationem. Ba. Prudenter. Ne. Nunc formulam
In scriptis poni cupit. Ego unam monstravi in silva mea,
Quam describere iam non possum, quia properandum erit mihi.
Ba. Quo properabis? Ne. Eundum ad choreas Ba. Etiam in carnisprivio?
Ne. Cur non? Ba. Quia edictum est prohibitorium per Episcopum:
Per quod prohibentur laici et clerici chorisare hoc tempore.
Ne. Licet hoc est terribile contrarium, quod doctorando etiam
In examine rigoroso pro puncto proponi potest;
Ego tamen dico secundum opinionem, cum reverentia,
Quod non licet tale edictum facere Episcopo irrationabile,
Tanquam non conveniens huic tempori vel consuetudini.
Ba. Quamobrem? Ne. Quia talis chorea fit ad exercitium fidei
[Note: Distinct [Abbr.: Distinctio] : 44 conui: comia: et de cons. Dist: 5 cap [Abbr.: capitulum] : non mediocriter.]Et religionis, tempore imminentis quadragesimae:
Prout late in sanctis Decretis pontificum deciditur.
Ba. Non etiam potabitis apud Mulieres? Ne. Imo, quia bonum
Vinum laetificat cor hominis, ut ait glossa. Ba. Ita certe. Ne. Amplia,
Quod vasa evacuanda, antequam necessaria sint ad aliud
Vinum ponendum, ut eadem glossa monet. CO. Hae glossae mihi magis
Placent, quam clericorum praedicationes quindecim.
Ba. Bene fateor; vinum non est effundendum per corbem, ait
Eadem glossa: sed hoc tempore tamen melius est ire in domum

Luctus, quam conuivii. Ne. Verum dicis: sed properandum est mihi ocius:
Nam fistulator utricularius iam facit unum chorum.
Na. At ego tecum ibo Corydon in domum tuam. CO. Quid statuitis
Illic agere? Bar. Ibi libellam protestationis tibi dabo
Aduersus Clericum: et simul obseruabo, si iterum veniat, ut
Possim contestari. CO. Bene nam nimis illum cupio occidere:
Et scio, quod hodie adhuc ad minimum semel est venturus mihi,

ACTUS QUARTI. SCE. [Abbr.: Scena] I. Quotlibetarius, Breviarius.

[Note: Lege Felicem Malleolum de plebanis et religiosis medicantibus.] HOra tertiarum est: sacrista in campanili supra
Templum S. Anastasii campanavit: nunc huc eo,
Ut confessiones audiam isto Quadragesimae
Tempore: et parochianis pro veteri more praedicem.
Nam huius ordinationis usus et obseruantia
Regulariter et religiose patenter omnibus
Temporibus, benigniter et pacifice continuata suit:
Nisi quod religiosi quidam cappa ti, fallaciter,
Sumentes scapulare, curatos Ecclesiasticos,
In collatione praedicationis impediunt:
Et longaevae consuetudinis ritum ordinarium,
Venerabiliter introductum, oboediunt maligniter.
Qualis est Breviarius hic, qui per dies prope singulos,
Hora tertiarum occurrit ad istum paenitentiae
Forum. Et ecce video pronunc ipsum ante Templi hoc ostium.
Br. Benedictus dominus, quid hoc? quod nemo hodie in Templum venit
Confitens mihi, aut Anastasio? Qu. Voce altisona alloquor:
Proficiat venerabilem patrem, dominum Breviarium:
Proficiat. Br. Beneveneritis: Qu. Deo gratia, quid statis hic?
Br. Imo quid vos huc venitis [(transcriber); sic: nenitis] ? Qu. Haec mea est Ecclesia
Parochialis: hic iam praedicabo parochialibus
Subditis meis ad horam tertiarum. Br. Largiter
Praedicas aliis diebus, et plus, quam possunt pati,
Si benignitatis gratia tibi faveret: nos quidem
Per novitatum talium inusitatam disuetudinem
Non perturbares; nec nostra quies pro cupiditatibus

Clerici inquietaretur. Qu. Qui sic? Br. Quia vos clerici
Curati, si ipsimet nolletis, vos non compelleret
Superioris ulla auctoritas, et vos defenderet
Disuetudinis hodie immunitas, et actus raritas.
Quia constat, quam haec hora penitus tibi discernitur,
Praedicanti extraordinaria, sed tu cum tuatibus
Et tuis sodalibus patenter lucraris tibi:
Quia quod nobis aufertur, de illo tu percipis, et tui.
Et igitur non possumus vos ferre in hoc. Qu. Ah mi bone
Frater, ne insultes mihi tubaliter: Nam clerici
Seculares iure hoc faciunt, quia oves pascuae suae
Debent pascere, ex suae fidelitatis vinculo,
Consolationis, et compassionis optimo
Usque potentatu Et igitur tibi antrorsum respondeo,
Per distinctionem: quod duplex est officium meum:
Unum proprium, alterum tecum commune et qualiter
Curatus sacramenta dabit parochiano subdito:
Quem non novit dispositum, tum praecipue in mortalibus?
Br. Psy. Qu. Salus. Br. Deo gratia. Qu. Quod si cupiditatem arguis:
Ex proprio ore iudicabo te. nam cupiditas tua
Tanta est, ut maior non possit esse. Br. Quomodo? Qu. Quia [Note: Verba cuiusdam Monachi Esslingensis in Suevia ad suos conventuales. ]
Vos fratres parum oratis, multum potatis, plurimum
Scortatis: non faciet in longum bonum. Br. Haec ad me nihil.
Nam ego sum religiosus regularis in habitu, pro ut vides, [Note: Fortalic. Fidei. ]
Male cappatus et scapulariatus: nihil habeo, nisi
Hanc cappam unicam, quam continue duco. Qu. Quid audio?

Vos fratres nihil estis habentes, sed tamen omnia
[Note: Felix Maleol.]Possídentes. quia contrarium patet ipsa in Practica.
An tibi per Spiritus sancti pinguedinem tuus
Venter impinguatus, incrassatus, dilatatus est?
Br. Ne proicias sermones meos retror sum Clerice.
Nam quod sum dilatatus, dat mihi Deus, et ego usque nunc
Atque in perpetuum pronuntiabo sua mirabilia.
Qu. Scriptum est in sudore uultus tui vesceris pane tuo.
Br. Et tibi dictum est: labores manuum tuarum domi
Manducabis, et bene tibi erit, Qu. Parochianis hoc meis
Atque hominibus Laicis dictum est: at ego sum Clericus
Secularis, et beneficiatus: et habeo meam
Praebendam bonam pro inoffitiatione Ecclesiae.
Br. Allegare inconveniens non est soluere. Verumtamen
Si dicendum est hic, quod ipsa postulat necessitas,
Non est differentia magna inter me et te, nisi quod mihi
Saccus apportatur in domum: tu vero cursitas
Cum sacco per civitatem. Qu. An enim [(reading uncertain: print faded)] saccus ducitur
[Note: Felix Maleol.]Ad te, qui tecum cubet? Br. nolite iudicare me,
Et non iudicabimini. Qu. Tantum modo te interrogo.
Verum idem tibi accidit, quod cuidam Moniali [Reg: Sanctimoniali] probae.
Nam quaedam Monialis [Reg: Sanctimonialis] praeteriens domum cuiuspiam:
Burgensis, qui habuit unam Monedulam in cavea sua
Ante fenestras, quae communiter Mulierem quamlibet
Praeterientem ibidem acclamavit meretricem: et ipsa tunc
Sursum aspexit, et inquit: quis Diabolorum tibi
Secretum meum revelavit? Br. Trabem gestas, mi Clerice,
In oculis, et vis educere festucam meam. Qu. quamobrem?
Br. Quia tu concubinarius es, et coinquinatus (ut
[Note: Idem de Anno Iubilaeo.] Te Vincentius ordinis Sancti Dominici in Gallia
Praedicator arguit specialiter) procedis ad

Aram Domini conficiendo corpus Christi, vas habens
Omnis iniquitatis. Qu. Non est contra naturae modum
Concubinam habere; quando etiam ancillam hero licet
Cognoscere carnaliter Facit hoc exemplum de Abraham,
Qui ad petitionem Sarae cognovit Agar. Br. Optime.
Qu. Quin et Episcopus hoc permittit. nam si dedero Episcopo
Annuatim centum oves, tum concubinam mihi sinit.
Br. Quid? oves annuatim das, an ova Episcopo tuo?
Qu. Inter ves et va non est ita magna differentia.
Br. Certe avaritia tua vix oves dabit. nam haec propria
Est vobis plebanis in quarto modo. Qu. Dic parcius.
Br. Uberioris informationis causa largius.
Nam meum et tuum fecit hodie Euangelicum clericum.
Qu. Omnia in nostrum rostrum, per Christum Dominum nostrum: et hoc
Nunc olim fecit statum Monasticum. Br. Audi me amplius. [Note: F. Malleolus. ]
Nonne tibi datur pecunia in Sacramento annuae
Paenitentiae aut confessionis, itemque in ultima
Unctione. Qu. Cur non detur?`Br. Nonne pro lacrimabili
Vigiliarum septimarum, item tricesimarum, item
Missarum celebratione gaudes tot specialibus
Praebendis et donis; nec te aliter excusas clerice,
Nisi in antiquae consuetudinis conservamento, habens
Vas iniquitatis? Qu. sum contentus his solutionibus:
Et habeo vestrae reverentiae pro honore gratias.
Br. Et igitur, domine plebane, volo te scire, quod hoc die
Haec potestas confitentem audire, competit mihi
In solidum: et cum frater implevit cum persona sua: [Note: Idem. ]

Non potest curatus super eodem aliquid cum eadem. Qu. At hoc
Soluitur secundum eum, ubi duo dati essent, cum fuit
Ecclesia fundata ab initio. Sed unde nam licet tibi
Confitentes quoscunque recipere, prout libet tibi?
Br. Est concessio gratiosa privilegiariter
Data, per bullas pontificum, atque indulta aliquot specialia.
Qu. Curatus datus est ab antiquo, sicut habens liberam
Hanc potestatem: sed tu frater modo advenis mihi:
Qui dari praesumeris, non ut potestas clerici
Curati auferatur, sed iuvetur. Unde ius vetus,
Et commune fortius pro curato est, iure eiusmodi
Privilegiato. Nam Papa non aufert mihi clerico
Seculari, ius meum, prout praetactum est. BR. Scilicet.
Qu. Et igitur iure communi nos praedicabimus.
BR. Non notabiliter perpendis, sed superficialiter
Tangis. Nam habeo ego alia multa, multum etiam subtilia
Argumenta, pro et contra: cum copiosis admodum
Allegationibus pronunc brevitatis gratia
Posterganda. Qu. Sum contentus de praesenti hoc modo:
Quousque fuero per peritiores de his syncerius
Informatus. BR. Per meam treugam, altricationibus [Reg: altercationibus]
Nunquam ad simplicitatem veritatis pervenies. Qu. Ita est.
BR. Quia adinventae inauditae novitatis curialitas
Generat zizaniam discordiae. Qu. Hanc horam in tui
Gratiam intermittam, atque alio pronunc divertar. Br. Mane.

ACTUS IIII. SCE. [Abbr.: Scena] II. Priscianus, Breviarius. Quotlibetarius.

QUO me rapitis miserum? quo trahitis? Br. Peregrinatores eunt
Huc et ducunt ligatum. Qu. Ubi nam? Br. Hic in occursu nostro. vides?
Qu. Video. PR. Dimittite me obsecro, et ad heros redite servuli.
Qu. Ligatus est cum vinculis. Br. Erit maniacus, qui sacro
Anastasio curandus committetur. Qu. Eamus obuiam.
PR. O populares ferte mihi opem misero atque inopi. BR. Consistite,
State parum: volo quaerere aliqua ex ipso. PR. Ah quaeso te, libera
Me ab his hominibus. Br. Dic mihi prius, qui vir es. PR. Ego sum miser.
Br. Quod tibi nomen. PR. Onoctonus. Br. Es ne imbitarius, an polyparius, [Note: Ex Malleolo et aliis petita nomina horum artificum. Vide Mall. de negot. Monach. ]
An currifex, an funifex, an abigeus, agellarius,
Lucarius, Marscalcus [(printer); sic: Marscacus] , an coriger, an scutellarius?
PR. Nihil horum sum: neque tales audivi unquam nominarier.
Br. An vero balmus, an scultetus, an scabinus quispiam?
PR. Hei mihi. Br. Num secularis es anne regularis. PR. Hei mihi.

Br. Quomodo tibi est? PR. Ah pessime: vae mihi. BR. Habe quaeso cor bonum.
PR. Nemini ego credo plura acerba unquam esse oblata quam mihi.
Br. Quis te ligari sic iussit? PR. Duo rabulae glossarii,
Barberius et Nevisanus. BR. Quamobrem? PR. Quia me saucium
Et uulneratum dixeram. BR. Quid tum? PR. Nam ubi nulla uulnera
Apparuerunt, insanire me dixerunt: et suis
Mandarunt servulis, ut pro insano in locum hunc producerent:
Et Divo Anastasio sanandum traderent Br. In quantum ego
Aduerto, non recte illi de tuis uulneribus sentiunt.
PR. MInime. Nam mea sunt occulta, et latent hic intus vulnera.
Br. Ego melius video quam Iuristae. PR. Quomodo? Br. Theologicis
Oculis. Nam video, quod anxiatus es in tot peccatis tuis,
Et vermis conscientiae te tribulat. Qu. Et ego video idem.
PR. Ah ah Phalaridis aeneo tauro inclusus mihi videor:
Ita torqueor, ita maceror: cum tua verba et vocem hanc audio.
BR. Compunctiones cordis sunt, quae vehementer te angustiant,
Et si mihi confiteri vis, absoluam te. PR. Ex his vinculis?
Br. Non ex his tantum, sed te eripiam ex aliis etiam angustiis.
PR. Oh gestio. sed quid vis confitear tibi? Br. primum hoc mihi

Dices: an habeas seriam contritionem? PR. Imo, mihi
Attrita sunt omnia membra, attritae omnes ossium mihi
Medullae: cor mihi contritum et iecur. Br. NOn male dicis: quia
Cor contritum et humiliatum non despiciet Deus. PR. Ita ego quidem
Spero. BR. Age igitur, peccata tua mihi confitere, aut clerico.
Nam si cupis exbanniri a Satanae vinculis, ante omnia
Oportet te peccata confiteri nobis singula.
Qu. Omnino oportet et totaliter: atque hoc si tu feceris,
Protunc ego te oleo ungam, et te communicabo protinus,
Et providebo te viatico, et dabo Eucharistiam,
Ut proficiat animae tuae in vitam aeternam. PR. Quinam obsecro
Vos estis barbari? BR. Qui? duo Theologi sumus: ego Monachus
Breviarius dictus. Qu. Et ego sum sacerdos Quotlibetarius.
PR. Me miserum, haccine de causa in hunc productus sum locum,
Ut etiam a Theologis prius discrucier, quam mortem oppetam?
Nonne satius erat in manibus Philonii aut Barberii
Perire, quam plagas in ipsis extremis sic perpeti?
Hei mihi, nam quid sum, nisi verberea statua, aut stimulorum seges?
Qu. Ululatu angoris penitus angustiatus est. Br. Age
Ego confessor tuus ero. PR. Confitere ergo scelera tua.
Br. Non ego tibi, sed tu mihi confiteri debes. PR. Attamen

Modo aiebas, quod confessor tute esse velles. Br. Tu male
Intelligis vocabulum. PR. Imo tu nihil prorsus intelligis.
Br. Certe confessor est idem, qui poenitentiarius.
PR. Uterque barbarus. Br. Domine Quotlibetarie, roga. te vos
Eum, et iubete confiteri vobis. Qu. Age dicas mihi,
An etiam audis Missas? PR. Fac tu me obsecro missum Clerice.
[Note: Verba Bonaventurae.]Quo. Grossum hoc peccatum exsistit; quod animam ad peccata inhabilitat:
Voluntatem deordinat: et a sanitate quod magis
Elongat. PR. Certe a me quam longissime abest sanitas.
Qu. Nunquam edisti carnes in quadragesima? PR. Imo ne quidem
Intra annum quadragesimum. BR. Probus hic vir est. dic unum mihi
Pater noster, quatuor Aue Maria, et tres Credo: et statim
Te absoluam. PR. Vae scapulis, vae lumbis, vae tergo et cordi meo.
Qu. Velletis vos illi imponere tam facilem paenitentiam?
Br. Idem fecit sanctiss [Abbr.: sanctissimus] : Dominus noster. Qu. Quis? Br. Pontifex.
[Note: Narratio petita ex Fortalitio Fidei.]Qu. quomodo? Br. Mulier quaedam remotis partibus egressa ad Papam
Venit, qui asinabat per Romam; puerulum in brachiis habens,
Et voce magna incepit ter clamare, Pater sancte, o pater
Sancte miserere peccatricis, et da paenitentiam
Mihi grandem; quia puerulum, quem hic porto, habeo a filio meo.

Et protunc Papa coram omnibus absoluit eam, et imposuit sibi
Hanc Paenitentiam, quod ieiunaret sextas ferias
Per annum in pane et aqua. Qu. Non grossa paenitentia haec fuit.
Pro. Lapides loquuntur hi homines, quibus excutiunt mihi cerebrum.
Br. Recedens tum mulier, secumque revoluens gravitatem rei,
Et pravitatem paenitentiae putavit quod Papa
Non recte intellexisset eam: et in crastinum accessit iterum:
Et Papae confessa est sicut prius et Papa imposuit sibi
Hanc paenitentiam, quod ter diceret Pater noster. Qu. Nimis
Levis haec et scandulosa paenitentia fuit. PR. Hei,
Hei mihi. Br. Recedens mulier, et revoluens paenitentiam,
Iterato ad Papam venit: et confessa est publice, ut prius.
Extunc Papa absoluit. et imposuit quod diceret unum pater
Noster. Qu. quamobrem hoc fecit? Br. quia cum post rogitaretur Papa,
Quare ita modicam sibi paenitentiam imponeret: extunc ait,
Plus ascendit dolor et verecundia, quam passa est publice
In confitendo peccatum suum, quam si omnibus suae
Vitae diebus ieiunasset in aqua et pane. ha pfy. Qu. Salus.
Br. Tu quoque dic unum mihi tantum Pater Noster: et ego iam volo
Contentus esse, sicut olim Papa contentus fuit. [Note: Similitudo sumpta ex F. Malleolo. ]
PR. Ah me miserum. Br. quomodo tibi est? dic aerumnas tuas; quia

Bonus consessor facit, ut medicus ad infirmum letaliter.
Quia medicus non superficialiter de urina iudicat:
Sed dicit: faciamus ita omnes cautelas diligentiae:
Et tangit pulsus; et plus perficit, et perpendit sanguinis
Corruptionem: et sentialiter ab infirmo discutit
Omnem distemperationem totius aegri corporis:
Sic confitens fidelis ad sacerdotem ait, ostende mihi
Quantas iniquitates habeo: et tunc confessor suum
Ad confitentem dicat: in quantum in te est, fac quantocius
Confessionem profundissimam. Qu. dictum notabile est.
Br. Contritionem habeas amarissimam. Qu. Et hoc rationabile est.
Br. Iniunctionem paenitentiae imple sincerissimam.
Qu. Hoc correlarium [Reg: corollarium] est. Br. Compensabis cuiuslibet insuper
Offensionem et indulgentiarum inquires omnium
Similiter dispensationem. Qu. Hic punctus radicalis est.
PR. Mihi vero cordis radices rumpuntur. Br. Utinam ergo Deus
Adhuc sanare animam tuam, ut purgatorii amarissimam
Poenam evadas. PR. Ah cur non morior, qui in poenam vivo mihi
[Note: Holcot. in lectione prima.]Br. Confide in Domino: Dominus petra mea et robur meum, canit
Psalmista; quibus verbis dicuntur quatuor, primo quidem
Quod Deus est munimentum Maiestatis. Qu. Et hoc notabile est.
Br. Secundo fundamentum firmitatis. Qu. Et hoc nola bile est.
Br. Et tertio complementum potestatis. Qu. Notabile est.
Br. Tandem emolumentum proprietatis. Qu. Et hoc notabilissimum est.

PR. Disrumpor. Br. primum magnificat, secundum ratificat,
Tertium fortificat, quartum dignificat. PR. Iugulor, peri mor, necor.
Qu. Recommitte Beatae te virgini, quatenus et ab hoc malo
Te liberare dignetur. PR. Ab hac aerumna nemo, nisi
Bonus Grammaticus me eripiet. Qu. Diabolus tribulat hunc virum.
BR. Videamus quid respondet, an vitam aeternam expetis? PR. Utique.
Br. Oportebit te igitur abrenuntiare Satanae et omnibus
Pompis suis, PR. Male pereas cum pompis omnibus tuis,
Et abrenuntiatione tua Satanica. Br. Quid tu ais?
PR. Dico tibi ut male pereas. Qu. Daemonium manifeste hic habet.
Br. An non vis abrenuntiare Satanae? PR. Male pereas. Qu. Homo
Ab immundo tribulatur Spiritu. Br. Ita certe: exorciza eum.
Qu. Aquam benedictam non habeo. Br. Signa te cum signo crucis.
Qu. Age signabo me ter. age nunc, veni exterius male Spirite.
PR. Ah ah trucidor. Br. Audis quid dicit malus iste Spiritus?
Qu. Exorcizo te spirite immunde. PR. Hei mihi. BR. Perge ocius.
Qu. Exorcizo te Per Deum verum. PR. Hei misero mihi, Qu. per Deum

[Note: Vide Canon. Retulerunt distinct [Abbr.: distinctio] . 4. de consecrat.]Vivum. PR. Heu, heu. Qu. per Deum sanctum. PR. Ah ah nunc vita eripitur mihi.
Qu. Adhuc te exorcizo in nomine Patria. PR. Perii. Qu. Et filia.
PR. Interii. Qu. Et Spiritua sancta. PR. Occidi. BR. Diabolus iam exiit,
Sacristae portate illum in templum intus, et sinite iacere ibi,
Donec recipiat rursus animam. Qu. Modo non sit plane mortuus,
[Note: Bebelius in facetiis.]Quod nolim. Br. Cur? Qu. quia neque oleatus [(transcriber); sic: oelatus] est, neque chrismatus, neque
Unctus. BR. Redibit, ut spero, ad se. Qu. Ego interim ibo aliam viam.
BR. quonam ibis Domine Quotlibetarie? Qu. In huius vicini domum.
BR. quid habetis illic agere? Qu. Visitabo aegrotum. Br. Pergite.
Bene proficiat. Qu. proficiat et venerabilem Patrem. BR. Ego interim
Pro misero isto homine, donec ad se redeat, collectam legam.

ACTUS IIII. SCE. [Abbr.: Scena] III. Breviarius.

[Note: Ex breviario Romano: Anno 1569. Antverpiae edito.]ORemus. praesta quaesumus Omnipotens Deus
Ut familia tua per salutis commodam
Viam incedat: et hortamenta beati tui
Praecursoris sequendo ad eum, quem iugiter

Praedixit, secura veniat, per propitium
Dominum nostrum: qui vivit et regnat Deus
In saecula saeculorum, Amen, Procedimus
In pace, in nomine Domini iugiter. Amen.
Comitetur Angelus nobiscum in hac via:
Ut cum pace, salute atque gaudio bono
Revertamur, nunc ad propria. Kyrieleison.

ACTUS IIII. SCE. [Abbr.: Scena] IIII. Barberius, Corydon, Quotlibetarius.

HIC Clericus plebanus, qui modo in hanc [Note: Vide Barb. pa. te. 3. Rub [Abbr.: rubrica] : 2. ] subintravit domum,
Sollicitat huius rustici mulierem ad matrimonium
Infringendum, ut corrumpat extra ordinarie. Et quia
Suspectum habuit de adulterio Corydon, dedi tabulam sibi
Denuntiationis. nunc deprehensum in domo sua
Luxuriantem istum clericum cum baculis tractare incipit.
Oritur clamor. Qu. Sinite me ire. CO. Hem cape tibi.´Hem tibi. Qu. Dimittite.
CO. Baculate illum serui, baculate. Qu. Vae mihi. CO. in totum occidite.
Qu. Vae mihi. CO. Baculate magis atque magis. Qu. Vae mihi. CO. In totum occidite.
Qu. Acusabo te apud meum episcopum? quod baculis me verberas,
Personam ecclesiasticam. CO. Merito te baculavi tuo.

Qu. Quid feci? CO. Quid rogas? qui luxuriose vivis publice
In scandalum parochianorum Ecclesiae tuae. Qu. Proba.
CO. Domine Barberi, ubi estis vos? Ba. Adsum CO. Plebanus iste Clericus
Vult quod probetur sibi, quod vivit luxuriose in scandalum
Ecclesiae notorium legite libellum ei modo
Quem scripsistis; tu nebulo ausculta nunc. Ba. In nomine Domini
[Note: Nevis. p. 59.]Amen. Anno millesimo atque quingentesimo
Et decimo septimo, indictione quinta, septimo die
Februarii. Ego Corydon in his meis scriptis denuntio
Et protestor tibi Quotlibetario sacellano meo,
Sicut habeo te suspectum de adulterio cum muliere
Mea. Et quia plane nihil habes cum ea agere, me inuito: abstine
In posterum, ne secum convenias, neve loquaris cum ea.
Quod si fueris ausus tentare: denuntio, contestor et
Protestor in his scriptis, quod contra te te utar remedio et viae
Et executione mihi concessis a iure. Et ut huic
Denuntiationi adhibeas maiorem fidem: hanc ego
Denuntiationem et protestationem in his scriptis ita
Poni rogavi, et per testes infra scriptos fideliter
Subsignari CO. Nunc antequam abeas, verberator amplius.
Ba. Ne puniatur ultra corporaliter. CO. Quomodo igitur.
Ba. Pecunialiter. Qu. Nihil ad me isthaec denuntiatio.
Ba. Si incorrigibilis efficieris propter scandalum notorium,
Quod ex tua fornicatione causatur notoria:
Aut degradaveris ab episcopo, aut occideris a meo
Cliente. nunc elige quod vis. Qu. Neutrum volo. CO. bacculate eum.
Qu. sinite me. Ba. Nisi pecuniam dabis, quam petimus, vilici

Huius te occident. Qu. Quid petitis? CO. Ego peto pro lascivia
Tua et suspectione mea centum florenos. Ba. Atque ego
Viginti pro libello, quem scripsi. Qu. Nimium est. Ba. At nisi tu dabis.
Continuo apud tuum te episcopum accusabo. Qu Sumite
Dimidiam partem: et omnem rem tenete cum silentio.
Ba. Promittis te daturum. Qu. promutio. Ba. Et hodie. Qu. Ita, sequimini
Mode. Ba. Veni mecum Corydon: subsequamur Clericum. CO. Sequor.
Tu Alexi una mecum veni, vos pueri este interim domi.

ACTUS QUINTUS: SCEN. I. ERASMUS, PHILIPPUS.

AIN tu? PH. Sic est. ER. Priscianum male
Tractatum a philosophastris? PH. Admodum male,
Ut quem Thomas et Scotus et Iavellus et
Similes quidam Scriptorculi insulsissimi [(transcriber); sic: insulssimi] ,
Alapis et colaphis pene dederunt ad necem.
ER. Etiam male curatum a Medicis? PH. Ah pessime.
Quoniam a Philonio et medicorum Lilio,
Propemodum enectus, occisus, peremptus est.
ER. Tum indigne defensum a nostris glossariis?
PH. Certe indignissime. Nam Barberius inops
Latinitatis, et Nevisanus ludibrio
Habitum constrinxere. ER. Etiam inique a Theologis
Elusum? PH. Iniquissime. ER. Et adhuc in vinculis
Pro insano distineri. PH. Sic Erasme. ER. Age [(transcriber); sic: Agn]
Philippe, suppetias feramus huic viro:
Et quantum in nobis est, demamus vincula,
PH. In me nihil est morae, quamquam mihi timeo
Aliquantulum. ER. Quamobrem? PH. Quia non est ita
Tutum aliquid machinari contra Theologos,
Iurisperitos, et Medicos: qui plurimum
Hodie in aulis Magnatum possunt. ER. Possient
Sane: an tu propterea amicum, in extremis malis
Et vitae discrimine versantem deseres?
PH. Non deseram, si opem ferre liceat mihi.
ER. Imo licet, modo libeat. PH. Libet quidem:
Sed metuo, ut possim: ER. Quare non possis? PH. quia

Iurisperiti et Theologi hodie praevalent
Ludimagistris: et pluris fit unus hoc
Tempore rudis medicus, quam Grammatici decem.
ER. Nihil interest. nam sic de Doctoribus
Omnes indocti iudicant quorum ego mihi
Favorem omnem uno non redimam teruncio
PH. At barbariae accusare tam doctos viros:
Ut sibi videntur: fuerit quasi piaculum.
Tum praesertim, si quis redarguere velit
Theologos, aut Latinitatem carpere.
ER. Quamobrem obsecro sic metuis foedos Theologos?
PH. Quia privilegium a summo pontifice habent.
ER. Quod illud? PH. Quod, licet per ignorantiam
Grammaticae artis aliquid vitiosum proferant:
Non ideo despiciendi sint a ceteris
Scholasticis: quia morum vitia clerico
Magis, quam orationis praecavenda sint.
Et alio Canone, Romanus ait Pontifex:
Monendi sedulo sunt et Scholastici:
Ut Christiana humilitate induti viros
Non contemnant: quos vitia morum prope magis
Quam verborum devitantes cognoverint.
Nam sic non riserint, si quos antistites
Ecclesiae aut ministros audiant Deum
Cum barbarissimis et soloecismis suis
Orare: vel verba eadem, quae pronuntiant,
Minus intelligere, aut etiam male distinguere.
ER. Nihil hoc te privilegium perterreat,
Nam commune id habent cum asinis indoctissimis
Indocti antistites. PH. Certe quid Pontifex
Zacharias cuidam Episcopo olim scripserit,

Distinctionis quartae verba nos docent
De consecrationibus, Canone sacro
Retulerunt. Quare Theologos offendere,
Grave est: cum praesertim priscianus vapulans
Adhuc in illorum potestate sit. ER. Age,
Quia facinus magnum et memorabile, non sit sine
Periculo, relinque Theologos mihi,
Docendos Tullianas elegantias.
Tu Philosophos primum aggredere: quique Logicas
Artes et disciplinas tractant barbare.
Horum ex manibus nunc Priscianum vindica.
PH. Ita faciam: et nunc iam mecum habeo tres libros
De dicendi artibus, quas pueris tradidi.
ER. Et ego librum de scribendis Epistolis:
Et de Verborum et Rerum Copiis; item
Ecclesiastem, et similes libros bonos.
Pergamus modo ad illum locum: ubi miser et inops
Animi compedibus vinctus etiam nunc iacet.
PH. Nisi me fallunt oculi, locum illum conspicor:
Qui mihi monstratus est. ER. Properemus ocius.
PH. Ego Filium Dei, [Gap: Greek text]
[Gap: Greek text] generis humane inuoco:
Et toto pectore ac votis ardentibus
Precor, ut det prosperos successus, protegat
Scholas: quae sunt hodie sedes discentium:
Pariterque docentium: colligat Ecclesiam
In genere humano: et artes conseruet bonas:
In quibus famam de se sparsit, ut inquit Plato.

ACTUS V. SCE. [Abbr.: Scena] II. Priscianus, Erasmus, Philippus.

O Me infelicem hominem: cui melius fuerat nunquam nascier:
Quam tot miserias, tot mala, tot in vita, aerumnas perpeti.
Nam quid mihi vita prodest, ubi sic vivendum, ut pene omnibus
Momentis supremum diem optes, optatum non impetres?
ER. Clamorem audio philippe. PH. Vocem hominis et ego auribus
Mihi percepisse videor. PR. Nam modo intus iacui inops, miser,
Desertus, exanimis: neque hominum quisquam est, qui me vinculis
His eximat; aut aegrum restituat, aut a morbo liberet.
ER. Quis isthic [Reg: istic] est Philippe? PH. Ubinam? ER. Qui illic in atrio ambulat.
PH. Ipsus erit, nisi me omnes sensus fallunt. nam adhuc constrictus est.
PR. Sed eccos obuios mihi alios homines. ER. Miserae huic est viro
Facies. PH. Quid mirum, si miserrimus sit qui toto accipit
Colaphos, tot alapas quolibet die patitur? Nam quot putas
Illum quotidie accipere uulnera ab indoctis Typographis?
Quot a Statuariis? quot ab Amanuensibus et Pictoribus?
ER. Innumerabilia profecto, ut mirer qui possit perpeti
PH. Ita ut vides. nam caput ei verberibus totum tuber est.

PR. Ah quinam isti tam lepido uultu homines? Specie tam amabili?
Reviviscere mihi videor, cum illos intueor. nam ceteri,
Quos aspexi hodie, ex antro prodiisse videbantur mihi
Trophonio. ER. Atque culpa haec est ludimagistrorum, qui suos
Meliora non docent discipulos. PH. Consentio. ER. Nam pro bona
Grammatica Prisciani, mala Alexandri pueris traditur.
PH. Ita fit: nam et hodie cum ego mea Grammatica prisciano opem
Ferre aggredior? eandem aliqui mihi referunt nunc gratiam:
Quam Prisciano Alexander retulit. PR. Ah quales nam viros
Istos credam? PH. nam quid ludimagistros dicam aliquos novicios?
Qui praecepta cumulant Grammaticae Graecae atque Latinae, et libros
Meos e puerorum excutiunt manibus, et substituunt
Suos: ut melius scilicet videantur sapere, quam ego sapui.
ER. Idem mihi accidit. Sed committenda res haec est Deo:
Qui ingratos cuculos et plagiarios iratus puniet.
PR. Ibo obuiam. PH. Ad nos accedit. ER. Bamus nos itidem illi obuiam.
PR. Saluete amabiles viri. PH. Salue Reverende mi senex.
ER. Salue Grammatice. PR. Habeo gratiam. Sed unde tu, mi homo,

Me nosti Grammaticum? ER. Quia tibi perforatum est pallium,
Fenestrata toga, et ventis perula, subucula perflabilis,
Et profecto vetustior quam sunt lenae pellenicae:
Caligae depiles, attriti sunt calcei: tum macra tibi
Facies, genae suppallidae, os livens, et ceruix debilis.
PR. Facile est miserum irridere. ER. Pol ego istuc haud facio, senex:
Sed ex animo condoleo, cupioque afferre remedium tibi.
PH. Et ego consimiliter. PR. Non me luditis? PH. Egone te rideam?
Te ludam? intermori me malim letho pessimo: cedo
Manus tuas. PR. Quid cum iis ages? PH. Demam has manicas tibi ocius.
Nam Priscianum liberum esse oportet, non his vinculis
Ligatum. PR. Obsecro dic mihi nomen tuum. PH. Dicam edepol:
Ego sum Philippus ille Melanthon: et hic est ille maximus
Erasmus Roterodamus. PR. Ah tu sustine me, sustine.
Nam prae laetitia concido. ER. Philippe Grammaticam tuam
Illius naribus admove: ut animales redeant spiritus.
PH. Ita faciam. PR. Proh Iuppiter quam iucundus nidor meas
Nares ferit? ER. Hae verborum et rerum copiae, ut placent tibi?
PR. Euge optime. nam vitam ereptam a Breviario reddunt mihi.
PH. Haec Rhetorica quomodo te reficit? PR. Optime. PH. Certe calor
Antiquus ille redit in faciem. vin etiam aliquid cibi?

PR. Volo maxime inam vestras elegantias et Tullii
Phrasin diu nunc esurio sed vereor ut nausea mei
Stomachi cibos admittent [(printer); sic: abmittat] . ER. Quamobrem? PR. Quia tantam deglutii
Barbariem, ut nisi prius evacuetur, omnes ego fastidiam
Cibos: nam intentionibus et viis Iavellicis,
Prognosticationibus atque clarificationibus
Philonicis, ampliationibus insulsissimis
Nevisani [Orig: Nevizani] , et tribulationibus Breviarii, meus
Ventriculus ita distentus est, ut nisi purgantibus
Medicamentis per aluum deiciantur, salvus esse non
Possim. ER. Si morem vis gerere, hoc stabulum Augiae expurgabimus.
PR. Agite ut vobis lubet. Nam me dicto audientem habebitis.
ER. Dic tu prior Philippe, quod remedium nunc tibi aptius
Videtur ad educendas Philosophastri istius nenias?
PH. Dic tu prior Erasme. ER. Alternis agemus: Deus alterna amat.
PH. Igitur contra Iavelli intentiones et Thomae vias,
Recipe Ioannis Caesarei Dialecticorum tractatus decem,
Rodolphi Agricolae de Dialecticis inuentionibus
Libros duos; Dialecticae nostrae volumina quatuor:
Quinque Peripateticorum Cisalpini [Reg: Coesalpini?] Aretini libros:
Iacobi Scheccii Demonstrationum libros quindecim,
Et Commentarios in Organon, et in Physicam atque Ethicam
Aristotelis prope universam: tum eiusdem Compendia,
E manibus puerorum excussa ingrati discipuli audacia.
His addantur, si placuerit, nostri libelli physiologi
Et Ethici: Praeterea admisce, grati saccari loco,

Colloquia Erasmi, et Chiliades, et quicquid ille unquam edidit;
Camerarii item de exercitatione Rhethorica librum
Unum; partitiones Sturmii: Rhethorica Valerii
Et Rami concoquantur in aqua fontana Terentii:
Et colentur per Livium. Colaturae addantur Cato,
Cicero et Seneca: fiat haustus. an speras te sic saluum fore?
PR. Confido maxime. Sed quomodo per aluum egeram rudes
Prognostitationes et clarificationes Lilii?
PH. Tu dic Erasme. ER. Perge tu Philippe, quoniam te audiam
Libentius. PH. Igitur cura instituatur ad Methodum et modum
Fernelii: adhibeatur venae sectio per Vesallium.
PR. Nimium exsucus sum, ferre vix potero. PH. Igitur caput
Purgetur per pilulas Brasavolae. PR. Istuc placet. PH. Quod reliquum erit
In intestinis, ex herbario Mathioli et Fuchsii
Curetur: herbae utriusque per Gesneri et Langii epistolas,
Opera Cratonis colentur: colaturae addas Plinium,
Collumellam, Celsum, Varronem, Mercurialem, Ruellium,
Et Thomae Erasti disputationes ad Paracelsicos.
PR. Euge lepide Melanthon, ut mihi grata et suavia medicamina
Commonstras. PH. Modo tu mature adhibeas: saluum te feceris.
PR. Adhibebo iam nunc illico, si modo prius ex sermonib [Abbr.: sermonibus] .
Tuis cognoscam, quo remedio dein utendum sit mihi
Aduersus ampliationes Nevisani rudissimas:
Et contra Practicam Barberii plumbeam, non auream.

PH. Hoc melius dicet Erasmus. PR. Die obsecro, mi Erasme. nam lien
Adhuc torquetur mihi tot vanis limitationibus
ER. Igitur aduersus ampliationes Nevisani; et nigras
Barberii rubricas, et glossas Accursii ineptissimas,
Sive ordinariae sint, sive interlineares, ut vocant,
Seu marginales: contra has omnes recipe Ulrici Zasii
Censuram in quosdam barbaros [(transcriber); sic: barberos] Iurisconsultos et rudes:
Qui proprietatem negligentes sermonis, spectare se
Dicunt rem ipsam; ecquid hoc iuvat remedium? PR. Sane plurimum
ER. Recipe Tiraquelli et Alciati operum manipulos quindecim.
PH. Probe. ER. Observationem Cuiatii et Hotomanni manipulos
Totidem: paratitlorum Vesebeccii libros tersissimos:
Gulielmi Budaei annotationum in Pandectas, item
Antonii cuiusdam Augustini emendationum, ad haec
Methodorum Gribaldi, Lagaei, et variorum Raevardi, item
Diatribarum Eleni libros quoscunque: Molinaei Analyticos
Tractatus omnes: tum Ferrerii Montani regulas
Iuris: librorum Viglii Zuichemi, Corasii, Oldendorpii.
Duareni, Conani, quotquot reperiri poterunt PH. Optime.
ER. Item institutionum Balduini, Hoperi, Lignii,
Mynsingeri, Vigelii. PH. et Klingii. ER. Manipulos quindecim.
Redigantur in olea: addatur cerae e Pandectis et sacro
Codice, quod satis est, fiat unguentum lienare. an putas
Dolorem desiturum esse? PR. Imo maxime: dum modo rudis
Breviarii et Quotlibetarii barbaries, mala non innovet.
PH. Contra hanc antidotum tibi dabo, quo nullum erit prae sentius.

R. Quod nam? PH. Recipe operum Augustini, Hieronymi, Ambrosii libros
Omnes: Hilarii et Bernhardi omnes: et niveo Lactantii
Lacte aliquantum dilue. permisce et tempera. ER. Lectissime.
PH. Locos item communes nostros. ER. et meum consimiliter
Ecclesiasten, et paraphrasin Euangeliorum omnium.
PH. Recte, praeterea Cyprianum, Tertullianum, Gelasium.
Redige in subtiles pulueres. ER. Sed non in Scotisticos tamen.
PH. De his mane et vesperi, ante et post cibum sumito quantum lubet.
ER. Certe hoc Antidotum etiam contra Serpentis antiqui asperos
Morsus et ictus proderit, et aduersus pestilentiam
Eiusque cathedram: et viscerum dolores mitigabit. PR. ah
Philippe. PH. quid est? PR. Urget me extrema quaepiam necessitas.
PH. Qualis? PR. Nam quia tot praebuistis purgantia medicamina,
Subito nunc vim exercere suam incipiunt. Quare locum
Commonstres, in quo ventrem exonerem: si tibi non grave fuerit.
PH. Sequere huc: est quaedam publica cloaca hic, Illyricum nominant,
Olim Pilatus dicta, in hanc te abducam ilicet.
Erasme tu interim hic operire me: revertar ocius.

ACTUS V. SCEN. III [(transcriber); sic: IIII] . Erasmus, Corydon.

ABiit uterque proh Deum et hominum fidem,
Quantum interest, mature na agas rem quamlibet,
An vero cunctanter. Nam paululum modo
Cessassemus: iam de viro optimo actum erat.
CO. Vidisti Alexi, quomodo plebanus habeat
Multam pecuniam: et tamen nihil pro ea
Facit? nihil operatur. Et vidisti item,
Quod scriba hic Barberius pro parvula scheda
Decem florenos accepit: et hic Lilius
Pro una recepta argentum accepit maximum.
ER. Quis illic est, qui huc accedit homo Rusticus?
CO. Quia igitur nunc habeo pecuniam, volo
Te ducere in scholam: ut stes aliquo tempore
In studio: et hos nummos dabo, quod discas mihi
Legere et scribere, et huiusmodi pecuniam
Mihi lucrifacere: sequere me. ER. Ibo obuiam et alloquar.
CO. Vide, quod hero tuo oboedias, et te bene
Geras, et sumas urbanum uultum tibi.
ER. Salue mi Rustice. CO. Detrahe pileum tuum
Tu nequam. Gnad Her. ER. Unde aut quo tendis viam?
CO. Quaero hic virum qui pueros docet. ER. Hic plurimi
Sunt tales. CO. Nomen eius dictum est, sed mihi
Non incidit. ER. Quod est principium nomini?
CO. Ille ille vocatus est, ille ille vocatus est:
Modo versabatur in labris primoribus,
Chididascus. ER. Neminem ego novi huius nominis.
CO. Chidalascus. ER. Neque talem novi aut vidi uspiam.

CO. Chidimascus. ER. Nihil agis. CO. Neque curo per Deum,
Satis est quod ego modo meum nomen scio.
ER. Fortassis est Didascalus. CO. Ipse est Hercule.
Deus illum perdat. ER. Quid cum illo negotii est?
CO. Puerum huc affero mecum in scholam. ER. Quid aget ibi?
CO. Si uultis auscultare mihi, dicam. ER. Prius
Nomen volo scire tuum. CO. Est longum admodum.
ER. Fac brevius. CO. Non possum: sed tentabo tamen.
Sum Thyrsidamaeta corydonis Corydon. ER. Age,
Nunc dic. CO. Postquam video quod ii qui scribere
Et legere possunt, bene vivunt, sine manuum
Laboribus; et quod nos agricolae in imbribus
Et ventis operari nunc soli cogimur:
Coepi in animo meo, sic mihi proponere:
Quod filium hunc volo posthac in studio alere,
Per annum unum aut duos: si fiat forsitan
Plebanus, aut scriba, aut Doctor. ER. Nullam prius
Scholam frequentavit? CO. Nullam: sed habet caput,
Caput inquam: non credis ER. Imo video caput
Praegrande et brassicatum, ut sic appellitem:
Sed in genium non video. CO. Tentetis igitur.
Nam bene cantare potest formosam [(transcriber); sic: formasam] Amaryllida:
Et uulgo dicunt, quod avis e cantu noscitur.
ER. O Corydon, eruditio non ita facile
Acquiritur ut tu censes. Nam quinque aut tribus
Annis vix addiscet, quod tu illum mensibus
Duobus apprehensurum speras. CO. Fimo
Onerare carrum, stabula purgare pecudum,
Et stercorare agros intra annum didicerat.

ER. Non eadem caloni apta sunt, quae Musico:
Alii mores requiruntur in his artibus.
Atque en, ut hiat ore tuus iste filius.
CO. Iam nunc contemplari et spentisare incipit.
ER. Quot annorum est? CO. Viginti quatuor: ut mihi
Sua mater indicat. ER. Non sunt alii tibi
Nati? CO. Imo; sed hic est omnium pulcherrimus.
ER. Ridiculus es. CO. Quare? ER. Quia non interrogo
De specie, sed de aetate. CO. Cur? ER. Quoniam hic
Consenuit. CO. Atqui nunc est robustissimus:
Et ad labores tolerandos aptissimus.
ER. Labores Rusticos: sed caloni tuo
Sambucam non facile adaptaveris. CO. Quid hoc
Est dicere? ER. Filium tuum esse asinum ad lyram.
CO. Non intelligo. ER. Si consilium vis, dabo. CO. Volo.
ER. Quia rusticam artem iam didicit, exerceat:
Et sorte sua perinde tu pater, siet
Contentus. CO. An non speratis eum literas
Doceri posse? ER. Asinus citius tangere fides,
Camelus saltare addiscet. CO. Veni igitur hinc
Mecum. hodie duo arabis iugera ER. Ita censeo,
Sed Priscianus ut cito expurgatus est.

ACTUS V. SCEN. IIII. Priscianus, Philippus, Erasmus.

AH mi Philippe, nunquam in mea vita cacavi largius.
Nam quicquid in me sordium fuit, id omne in foedum tuum
Illyricum egessi. PH. Mihi certe mi Prisciane, visus es
Omnia tua intestina effudisse: ut haereticus ille Arrius.
ER. Quomodo iam nunc habes mi Prisciane? PR. Bene. Nam faecibus
Per alvum deiectis, nihil mali sentio. ER. Hem optime.
Nam ego istas tibi purgationes sic evenisse admodum
Laetor, mi Prisciane. PH. Erasine dici certe non potest:
Quot ille sordidos, quot putidos libros egesserit.
ER. Dic obsecro. PH. Primo omnium, Iavellum cum omnibus suis
Intentionibus et viis excrevit: inde omnes libros
Parrisiorum Sorbonistarum: tum Mamotrectum et vetus
Catholicon. Huguiton, Grammaticam Alexandri, Gemmas item
Gemmarum, ex quo. ER. Quid postea? PH. Clarificationes Lilii,
Cum toto Avicenna et Haly et Rasi, tot barbaris scriptoribus.
ER. Nullas dominationes, nullas deiecit reverentias?
Humanitates, Magnificentias? PH. Immo turpissimas
Nam gratiarum hanc actionem antistitis, seu clerici, ut vocant,
Habitam in coetu Monachorum totam egessit. ER. Recita mihi obsecro. PH. Quod
Reverentiae atque dignitates vestrae hodierno prandio
Adesse, et reverenda ac dignissima sua praesentia id

Ornare haud sunt gravatae: pro hoc beneficio reverentiae
Et dignitatibus vestris. hi Quotlibetarii novi
Cum toto Quotlibetariorum coetu gratias agunt,
Quantas animis concipere possunt [(printer); sic: possum] maximas. ER. Haec ultima
Usu paravit. PH. Apparet; sed ausculta. Reverentiam
Et dignitates vestras valde orantes, ut reverentia
Et dignitates vestrae, tenue hoc prandium, pro temporum
Horum conditio ne tenuiter instructum: aequi et boni
Velint consulere. ER. Et hanc suam latinitatem ex usu habet.
PH. Passim bona se malis admiscent. ER. perge. PH. Quia reverentia
Et dignitates vestrae tractatae sunt adeo tenuiter:
Iuxta ignorantiam nostram. ER. Euge. PH. Quod reliquum est, reverentiae
[Note: Vide Pogg. in facetiis.]Et dignitatibus vestris totum collegium, et hi novi
Quotlibetarii, operam suam omnem vestris dignitatibus
Humanitatibusque quam promptiss; [Abbr.: promptissimam] sic deferunt:
Reverentiis et dignitatibus vestris sese interim
Commendantes. ER. Philippe, quis Gnatho, aut Colax, aut Gelasinus
[Note: Eras: de conscrib. Epist: p. 35:]Usque adeo fuit unquam impudens: aut in tantum esurist, ut haec
Verba suo regi in os ausus sit dicere? PH. Haud quisquam arbitror,
Neque ego me his si milia unquam legere memini. ER. qui plagas pati
Possunt: qui iure perfundi, qui osse peti, qui commeier
Se sustinent: tamen hoc non sustinent: ut sic a ceteris
Salutentur, quemadmodum nos Christiani etiam viris

Gravibus adulamur. PH. Vera profecto memoras. ER. Quando aut ubi
Licentiosus ille parasitorum effictor, comicus,
Talem ausus est in fabula inducere? PH. Nusquam invenies huic
Consimilem puto. ER. Nusquam per Iovem. Sed quidnam amplius:
Egessit sordium? PH. Nevisanum cum ampliationibus.
Et Barberium cum rubricis suis, et Petrum Ferrerium,
Et spurcum Lancelottum. praeterea tot glossas rancidas,
Tot feuda intra atque extra curtem Domini: tot Feuda Guardiae
Castaldiae, Ligia, illigia: tot consilia, tot barbaras
Decisiones: ut dies ad enumerandum non siet
Satis. Nam ultra triginta sedes habuit. ER. Proh summum Deum
Quid narras? PH. Theologos vero excrevit plures foedissimos,
Bricot, Holcot, Mephret, Gritsch, Biel; Hortulum animae, Breviarium,
Confessionale et praecordiale Sacerdotum, qui habent
Devote celebrare: quadragesimale novum: Lumen animae:
Fortalitium fidei: et quis posset haec percensere omnia?
ER. Miror profecto quomodo tam largam evacuationem homo
Potuerit sustinere. PH. Pene animi deliquium expertus est.
Itaque corroborantibus nunc medicamentis indiget.
PR. Certe post tam largam purgationem vires corporis
Instaurari opus est: ut cibos ingestos possim firmiter
Retinere et digerere. ER. Philippe, quod factu optimum esse censeo:
Ducamus hominem in pharmacopolium aliquod: atque ibi floribus
Poetarum corroboremus. PH. Sic equidem iam censeo.
ER. Nam melle condita iuvant plurimum. PH. Sed quod potissimum

Pharmacopolium intrabimus? ER. Frobenii. PH. Non abnuo:
Sed tamen etiam Egenolphus habet in suo Myrothecio bonas
Confectiones plurimas. ER. Etiam illic promemus aliqua
Electaria. PH. Nec non Oporinus, Voegelius, Rihelius,
Et inprimis Henricus Stephanus habet conseruas optimas;
Longolios et Bembos in literis humanioribus,
Item Scaligeros, Sadoletos, Muretos, Lambinos: item
Manutios. ER. et Stephanos. PH. et Camerarios. ER. et Linacros.
PH. Micyllos et Cordos. ER. et Moros. PH. In medicina Fuchsios,
Fernelios, Valleriolas, Andernacos, Cornarios.
ER. In iure Grempios, Ramos, Menochios. PH. iis
Certe ventriculi, iecoris, cordis, reliquorumque viscerum
Vires corroborabis optime. PR. Consentio hercule.
PH. Tum Theologorum, qui nunc eleganter scriptitant, libros
Innumeros. ER. Sic est. PH. Quin ergo illuc ibimus. ER. Eamus. PR. Sequor.
Vos spectatores, non est, quod nos expectetis hic: apud
Frobenium et Oporinum Priscianus roborabitur:
Vos autem, quia et ipsi colaphos mihi impegistis plurimos:
Nec dum veniam a me petiistis: tum demum eam impetrabitis:
Si et post graves me, atque iniurias abstinueritis manus:
Et quod postremum est condimentum fabulae;
[Note: Duo Senarii.]Mihique gregique voletis huic applaudere.

EPICEDION DE OBITU, IACOBI FRISCHLINI BALINGENSIS: Patris sui optimi: ipso die Stephani protomartyris, Anno 1566. extincti.

SICcine care Pater, viridi sublatus ab aevo
Commoreris: matremque piam, prolemque relinquis
Impubem, et teneras hoc tristi tempore natas?
Nec mihi supremum potuisti dicere maesto
Ore vale; neque nostra tui morientis ocellos
Officiosa manus patrio sub limine clausit?
Heu me infelicem, primis cui tantus ab annis
Eripitur genitor: fiducia magna nepotum,
Et nati praedulce decus, generisque paterni
Praesidium, multisque viris super orbe voluptas,
Deliciaeque hominum. Quae te mors improba nostro
Avellit gremio, tenerisque amplexibus arcet?
Ite meos circum feralia serta capillos:
Atratoque humeri tristes velentur amictu:
Et nigrae veniant ad busta paterna cupressi.
Tuque tuam depone chelyn: qua laeta virorum
Festa canis, thalamosque Ducum, magnasque Deorum

Phoebe refers epulas. Nunc tempus pollice maesto
Sollicitare lyram: qua quondam Thracius Orpheus
Eurydicen luxit: qua dura in funera mersum
Statius insignem flevit cum prole parentem.
Phoebe tuam depone chlamyn, laurosque recentes
Exue: nunc alias fas est assumere vestes:
Quando tuus fato mortali cessit alumnus,
FRISCHLINI pater ille tui FRISCHLINUS, et horti
Pieridum custos sacer, antistesque Deorum.
Te duce fas mihi sit cari deflere parentis
Funera, et exili manes celebrare paternos
Carmine; quando aliud tristi solamen alumno
Haud ullum superest. Placet officiosa parentum
Cura Deo, tenerum qui proli insevit amorem.
[Note: Balinga, Urbs Ducatus Vviurtembergici, patria Iacobi Frischlini.]Urbs iacet in plano pulcherrima rure Balinga:
Quadrato peramoena situ; quam perluit uber
Steinachius mediam: murosque allabitur unda
Dividua, et campi fecundos irrigat agros:
Zollerii quondam sceptri: nunc subdita magno
Teccigenum Domino, Vvirtembergaeque potenti.
Illius in medio sublimi vertice surgit
Turris, operta cupro, et gelida perflabilis aura.
Unde patet longe pingues prospectus in agros,
Et vicos omnes: qui moenia pulchra Balingae
Circumdant: instarque arctae cinxere coronae.
Vitiferi circum colles, et fructibus horti
Consiti, et arua, suo quae parent rite colono.
Hoc natale solum Frischlino: haec patria tellus.
[Note: pater, Ioannes Frischlinus, Dissenhovius]Nam pater helvetica Ioannes ortus ab ora,
Quo Dissenhovii rapido alluit agmine muros
Rhenus: et ingenti cumulo defertur aquarum

Schaffusiam: primum ius in civile Balingae
Ascitus fuit: et terra meliore potitus.
Ante quidem Huldrichi Teccaeam principis aulam
Sectatus, magnique Ducis per limina custos
Eximius fuerat: fidusque satelles: et aequa
Sorte Tubingaeae penetralibus additus arcis:
Ut res Tecciacas intra conclavia tectas,
Instratosque toros seruet, pictosque tapetes.
Ipse artem doctus Phrygiam, filoque Minneruae
Praesignis magnusque opifex, et acumine sollers.
Sed postquam patriis Huldrichus cesserat oris
Exul: et externae parerent omnia genti:
Castra Tubingaeae Ioannes deserit arcis,
Cumque sua repetit dilectam uxore Balingam,
Civibus optatis adscriptus, agroque potitus,
Et Metii fundo laris, et penetralibus altis.
Institor huc varias peregrinis intulit oris,
Prostituitque aequo venales munere merces,
Vir pius, et sancti conseruantissimus aequi,
Iustitiaeque colens, et relligionis avitae:
Comprimis facundi oris, comique facetus
Serone, et misero facilis largitor egeno. [Note: Henricus Frischlinus Iacobi avus, civis et senator Dissenhovensis. ]
Huic pater Henricus, quem Dissenhovia circum
Moenia viderunt, agris opibusque potentem,
Vitiferisque iugis: fulcrum praelustre Senatus,
Insignemque armis, et Gallica castra secutum.
Nam quando Insubrum populavit Carolus agros,
Carolus hic qui sese octavum nomine Regem
Gallorum, fortique animo factisque ferebat:
Tum socios duxit patria ad vexilla maniplos
Signifer Henricus, Frischlinae gloria gentis.

Adde viri fundos, vinetaque densa, lacusque
Et glebae praepinguis agros, semperque recenti
Torcular proprium vino mustoque refertum.
Arma paterna viro: galeae sua crista comatae
Flore viens vegeto, scutique insigne decorum,
Gramineo florens trifidoque in colle triphyllum:
[Note: Henrici Frischlini ex Filia Margaretha nepos, Adamus Suaner, senator et Capitaneus Dissenhovensis. Suanerorum insignia.]Margaris huic bello praesignem armisque nepotem
Filia progenuit, Suanero iuncta marito:
Cuius Olorinae surgunt de vertice cristae,
Et clypei praesigne decus, galeamque paternam
Candidus ornat olor. Sed non obscurus Adami
Serpit humi decor: et multis Suaneria bellis
Enituit virtus, duroque exercita Marte.
Nam Geticos olim Castrensia movit in hostes
Arma, sub imperio Fernandi miles: et urbem
Pannoniae Scythico Budam defendit ab arcu:
Et Mahometicolas obsesso reppulit istro.
Caesaris hinc acies, victriciaque arma secutus
Algieram Libyae, nostro procul orbe remotam,
Signifer inuasit: multos pelagique Notique
Expertus plagas. Nam quae non fata malorum
Hic adiit, duri passus discrimina Martis?
Tandem ubi sopitis cepit requiescere bellis,
Consiliis autor fuit utilis, utilis orbi
Ductores inter belli numeratus; et alta
[Note: Margarethae Frischlinae nepos. Hieronymus, Abbas Muriensis in Turegovia]Fulcra patrum, fruitur sua cum laude senecta.
Margaris haec eadem tibi docte Hieronyme praesul,
O Sacer antistes, avia exstitit, et pia mater:
Quae te saepe suo gremio complexa nepotem
Sustulit ambobus caelum ad sublime lacertis:
Atque ait, o utinam stirpis cognomen avitae

Per te florescat, viresque exaequet olympo.
Non illam augurii spes exoptata fefellit.
Nam tu Pierias annis puerilibus artes
Sectatus, studiis operam sanctaeque dedisti
Palladi: et antiqui divian volumina Mosis
Rimatus, priscae pietatis amore subisti
Coenobium vetus, et sacrae penetralia sedis:
Hic ubi sublimi stat dives Muria tecto
Relligiosa domus, veterum pro more penatum.
Tanta tibi vitae integritas sic cognita templis,
Tanta fides, studiumque almae probitatis et aequi:
Ut longo illius teneas moderamina sedis
Tempore; et Abbatis titulos et munia gestes.
Vive diu, sed vive Deo. Nam vivere mundo
Mortis opus: vita est verissima vivere CHRISTO:
Et soli seruire Deo, confidere soli, [Note: Frischlini milites praetoresque Dissenhovenses: ]
Spemque omnem in meritum crucifixi ponere CHRISTI:
Quid vero memorem Bernhardos, quidue Iacobos,
Henricosque alacres, FRISCHLINAE nomina gentis,
Militiae addictos quondam, et castrensibus armis:
Qui data per densas gestarunt signa cohortes:
Duxeruntque aciem, atque hostis repulere maniplos?
Novit adhuc veteres urbs Dissenhovia cives
Frischlinos, patrii quondam pia fulcra senatus,
Armatasque manus bello; cum posceret usus,
Tutari patriam, certaeve occumbere morti.
At neque materni genitorem stemmatis ortus
Deficit eximius, longoque insignis ab aevo
Linea maiorum. Nam docto fida Iacobo
Leutgardis mater fuit, apto nomine mater: [Note: Leutgardis filia Conradi ]
Quam vere posses populorum dicere cultum,

[Note: Metii, civis et Senatoris Balingensis, uxor Ioannis Frischlini: et Iacobi mater.]Fragrantemque herbis, et pomis mitibus hortum.
Tanta illi pictas inerat, tam gratia dives,
Tam praelarga manus, turbaeque haud aspera egenae.
Huic genitor Conradus erat, praelustre Senatus,
Et fidum columen, Betiorum stirpe creatus:
Postera quos Metios aetas cognomine dixit.
Nam bis centum annis patriam rexere Balingam,
Praetores magni, et sancti fulcimina coetus
[Note: Metii praetores Balingenses. Anno 1350.]Vivit adhuc Betii Bernhardi nomen et ingens
Gloria perpetuis chartarum inscripta tabellis,
Qui reditus olim templi, censusque sacratos
Oeconomus patria bene dispensavit in urbe.
Ecquis Bernhardos nostra non norit in urbe.
Henricosque alta Betiorum a stirpe nepotes,
Insignes proavos? quando praetura Balingae,
Seu veteri pro more hominum, seu iure locorum
Supremum regimen moderamenque urbis habebat:
Nec dum praefecti dicebant iura colonis,
Nobiliore satu et magnis natalibus orti.
[Note: Metiorum insignia Apollonia Rieberina, Theodorici Rieberi, Praetoris Ebingensis Filia: Conradi Metii uxor: mater Leutgardis Metiae: avia Iacobi Frischlini.]Illis frondenti crinitur cassis oliva,
Nigraque puniceas inter plicat infula cristas:
Et lanius clypeo culter nigricante coruscat.
Sed quo nunc referam Leutgardae carmine matrem,
Frischlinorum aviam: Rieberi sanguine cretam,
Uxorem Conrade tuam? quo persequar ore
Magnae aviae laudes: celebrat quam summus ab imo
Cive Balingaeus? Fuit Appollonia dextrae
Munificae, et capitis vere matrona pudici,
Et prudens animi: qualis Cornelia Mater
Gracchorum fuit, et facundae Laelia linguae.
Comprimis pietatis amans, et sedula divum

Cultrix, et veterum mulier studiosa penatum.
Huic Theodoricus genitor, proavusque Iacobi
Frischlini maternus erat, de patre creatus
Henrico; celebri Rieberae a Stemmate gentis? [Note: Rieberi Praetores Ebingenses, 300. annis. ]
Quae ter centum annis Praeturam gessit Ebingae,
Oppidulo in patrio, quod amoena valle beatum
Confidet: et Teccae Domino sua subicit arua,
Hic pater Henricus Praetoris munia gessit,
Sceptra loci, et patriis dixit sua iura colonis, [Note: Henricus Rieber Praetor Ebingensis. Anno 1535. ]
Urbanus Praetor: quando Germanidos orae
Frena Sigismundus divo moderamine gessit.
Huic insigne Domus antiquae et stirpis avitae
Rapum erat: ut genti Pisonum nobile pisum:
Et lens Lentuleae stirpi, et Ciceronibus ipsis
Fecundum cicer, et Fabiae faba pallida genti.
Nam fuit haec aetas, quae Praetor vomere terram
Scinderet, et posito Romam dictator aratro
Intraret: colerentque agros et rura Catones.
Filius Henrico patria in vestigia patri [Note: Theodoricus Rieber Luitgardis avus, Praetor Ebingensis: Anno 1460. ]
Succedens, capit arma manu, Theodorus et urbis
Antiquae fasces, Friderico frena tenente
Imperii: Austriacae pressit qui gentis habenas.
Non fuit eloquio maior, nec pace, nec aequi
Cognitione prior: Comiti neque gratior alter
Vvirtembergiaco, cui non ignobile nomen
Barba dedit: primique Ducis divinus honorem
Ac titulum tribuit regali pectore Caesar.
Saepe illum princeps positis accumbere mensis
Iussit, et arcanis socium sibi iungere rebus
Consuevit: sensitque fidem praetoris, et almae
Pacis opus, studiumque sacrae pietatis et aequi.

Tempore forte illo tu Westerstette fremebas
Tecciacum aduersus comitem: cui bella parabas
Efferus, et sumptis frendebas acer in armis.
Iamque Comes duri partes Mavortis agebat
In rabiem, et forti Strasbergam milite passim
Cinxerat: hocque illam Mavors e sedibus imis
Tempore vertisset: nisi Theudoricus amoeno
Eloquio laesi placasset principis iram.
Huic tum frater erat divini Balthasar oris,
[Note: M: Balthasar Rieber, Benzingensis sacellanus, fundator praedicaturae Balingensis.]Artes edoctus sacras, Sophiaeque Magister,
Et sacer antistes, qui cum taxasset abusus
Sacrorum, et falsos Christi per limina cultus:
In pedicas manicasque datus, diroque revinctus
Carcere delituit: tandem a custode solutus,
Urbe Balingaea monumentum struxit, et aram
Imposuit Templo, et censu fundavit opimo:
Unde Euangelium populo caeleste Sacerdos
Diceret, et veram monstraret praeco salutem.
[Note: Caspar Rieber Theodorici F: Apolloniae Frater, Leutgardis avunculus, Praetor Ebingensis, Anno 1500:]Iam Theodorico celsum super aethera rapto.
Filius ad fasces Caspar succedit, et urbis
Ad regimen praetor divino pectore venit:
Cum Maxaemilius, tali cognomine primus,
Arbiter imperium tractaret, et orbis habenas.
Vir fuit hic multis aliis prudentior unus:
Et fidei cultor priscae, et pietatis avitae
Eximius custos, rigidi et servator honesti.
Qualem fama refert Curium, paruoque beatum
Fabricium, et dura conspectum fronte Catonem.
Ille supergressus centum feliciter annos,
Cum consorte tori postrema ad tempora vixit:
Cana fronte senex, et fessus anilibus annis.

Qualis Deucalion, Parnasi in vertice montis
Coniuge cum socia primaevo tempore vixit:
Quo nemo melior, nemo seruantior aequi
Vir fuit; aut illa metuentior ulla Deorum.
Aut Isacus qualis, parilique aetate Rebecca
Una sunt annis iuncti iuvenilibus, una
Consenuere casa, sociamque egere senectam.
Ipse ambos vidi (nec me vidisse pigebis)
Par hominum, quales vix aurea protulit aetas.
Sed quo digredior? quo gentis amore paternae
Abripior? retraham (sic fas) undantia lora:
Adque patrem, Musa cursum revocante, revertar.
Ex his ille viris cum tantis duceret ortum:
Noluit eximios vita obscurare penates.
Ergo literulis operam Frischlinus Ebingae [Note: Pueritia Iacobi Frischlini. ]
Imposuit primam, cognatos inter amicos
Et patruos longa consanguinitate propinquos:
Post et Erythropolin, quae nunc Rotovilia fertur,
Se tulit, et primis studio maiore vacavit
Usque rudimentis: ludumque inuisit amoenae
Urbis, praeclaro doctus parere Magistro.
Inde Rotemburgum Phoebi ad penetralia venit,
Hercyniae linquens saltus: Nicrumquae secutus:
Ut studiis illic opera maiore Latinis
Incumbens, Graii commercia disceret oris.
Nanque sagax. animique erat ad praecepta capacis,
Et flore ingenii velocis et indole felix.
Hoc condiscipulum te clare Hermanne Lycaeo
Oxembacche habuit, memorem aetatisque locique
Tempore forte illo, medica clarissimus arte [Note: Studia adolescentiae: ]
Fuchsius, Aoniam stirpesque herbasque Tubingam,

Publicus interpres, magna cum laude docebat.
Cuius fama viri Frischlinum concitat, urbis
Desertire [(transcriber); sic: Deserfire] antiquae sedes, et tecta Tubingae
Visere finitimae. Nam doctam Paeonis artem!
Discere iampridem mens feruens intus agebat.
Nec mora: servitio sese submittere Fuchsi
Approperans, medicas coepit cognoscere Vires
Herbarum, et varios campo conquirere flores.
[Note: Iacob. Frischlinus CL. V. Lehonardi Fuchsii herbarius.]Nanque illo densum pingebat tempore librum
Fuchsius: et multas indebat sedulus herbas:
Quam passim e Syluis puer apportabat et agris
Frischlinus: Domino gratus suavisque minister.
Vidi ego post chartis exsucas pluribus herbas
Insertas numero ingenti; vidi ordine pictas.
Ossea quin etiam patrio sub pollice forma
Compacta, effigiem fertur duxisse timendam
Corporis humani. Tanto pollebat amore
Artis Paeoniae, vigilisque indagine mentis.
[Note: Exercitationes Iacobi Frischlini Poeticae et oratoriae.]Tum Vaio didicit Versus cantare Magistro:
Inque suos numeros Latias includere voces,
Non segnis Vates. Sed praeceptore Benigno
Rhetoricen coluit, prisci Demosthenis artem.
Multos ille Virum thalamos, et funera multa
Versibus ornavit: numeris Epigrammata multa
[Note: Iacobi Frischlini studium Theologicum:]Condidit urbanis: quae nunc ego condita seruo.
Sed quia tum studii coeptum finire laborem,
Multa patris soboles, et res angusta vetabat:
Principis Huldrichi miles stipendia sumpsit,
Atque animum sacris adiecit: et artibus altis
Sedulus incubuit: priscique volumina Mosis,
Et veterum evoluit divina oracula Vatum

Namque Lyram totum, totum percurrit amoeni
Augustini opus, et Martini scripta Lutheri,
Et quicquid sacro collegit Brentius ore.
Tum pius antistes optatae templa Balingae,
Huldrichi iussu Ducis, imperioque Senatus [Note: Iacobus Frischlinus Ecclesiae Balingensis antistes Anno. 1546. ]
Erudiit verbis, et sano dogmate CHRISTI:
Pacificus mystes, et fida mente benignus,
Non obtrectator, non ambitiosus, et irae
Prodigus: a fastu vir vere alienus, et omni
Liber avaritia falsoque Cupidine liber:
Non astu, non fraude tumens: sed cordis aperti,
Sincerique animi. Tum vero largus egeno,
Munificus inopi partem officiosus in omnem.
Addo salesque hilaresque locos, animumque facetum,
Qui totam possit lepidis sermonibus urbem,
Ingentesque hominum lingua oblectare cateruas.
Laudat adhuc illum vicinia tota Balingae,
Et decus eximium Frischlinae praedicat aedis.
Ingeniumque viri, et vitam sine labe peractam.
Iamque pater misero cum matre excesserat aevo: [Note: Iohannes Frischlinus cum Leutgarde coniuge, et reliquis liberis obiit Balingae. Anno 1543. ]
Et fratres aberant, tristi omnes morte perempti.
Orba domus solum heredem Frischlina Iacobum
Accipit, et pratis et agris florentibus auget,
Vitiferoque iugo, et densis cum fructibus horto:
Quaeque domum patriam replebat multa supellex.
Tunc sibi coniugio sociam delegit amicam,
Consortemque tori: qua cum concorditer aevum
Exigat: et caros producat in urbe nepotes:
Et genus antiquum seros transmittat in annos.
Non hic divitias, quae sivit, opesque superbas:
Non genus inflatis natalibus, et lare prisco

[Note: Agnes Ioannis Rufi Civis Balingensis filia Iacobi Frischlini uxor: Anno 1546. ducta in matrimonium.]Spectavit tumidum, non pulchri ludicra uultus.
Sed quae virgo bonis enata parentibus esset,
Et pietatis amans, et sedula rebus agendis:
Et casti seruans, cum religione, pudoris.
Protinus Agnetem sociam sibi deligit aequam
Cive Balingaeo, et sancta genitrice piaque
Enatam: ambobus castis, ambobus honestis.
Nam pater Agnetis natalis origine terrae
Ioannes erat, antiquo cognomine Rufus:
Tormentorum opifex, fabra celeberrimus arte.
Qualis Cecropidum fertur vixisse sub ora
Daedalus, inuentor Serrae, Cyclique fabrilis.
Ille suam caste primis eduxit ab annis
Progeniem: docuitque Deum superosque timere.
[Note: Adelheidis Rufa:]Mater Adelheidis: Breuningo sanguine creta,
Civis Ebingaei ruris, virtute polita
Heroina, operis, curaeque domusque focique
Applicuit natam, telaeque admovit, et artem
Palladis edocuit: lanam glomerare nitentem [(transcriber); sic: nitantem] ,
Pingere acu vestes, aurumque immittere filis.
Et teretem versare levi sub pollice fusum.
Assyrias inter qualis vixisse puellas
Rachelis legitur, divo sociata Iacobo:
Quae saepe hirsutos pavit sub sole bidentes,
Aut digitis detondit oves, repetitaque longo
Vellera molivit, nebulas aequantia, tractu,
Hac cum bis denos vixit feliciter annos
Coniuge Frischlinus, fortunae aequalis utraque:
Sive pater pluvios caelo demitteret imbres:
Sive die Titan fulgeret ubique sereno:
Dena ipsum pariter ditavit prole parentem:

Me primum genito, non infecunda marita. [Note: Nicodemus Frischlinus Iacobi ex Agnete uxore primogenitus F. nascitur anno 1547. Septemb. die 22. hora matutina 4. Leutgardis Filia I. Susanna Filia I. ]
Nam quando decimo phoebus nova cornua mense
Sumeret: et noctem aequaret iam libra diei,
Natalis primum fulserunt tempora nostri.
Altera Leutgardis nomen referebat avitum,
Orta soror, rosa virginei pulcherrima caetus:
Quam phrygias artes scires a Pallade doctam.
Proxima feminei referens Susanna pudoris
Eximium decus, aequaeve prope iuncta sorori,
Vixque anni spatio minor unius: arte trahendi
Vellera, et auratis pingendi stamina filis
Eximie praestans, et Pallade doctior ipsa,
Sed pereunt ambae vix pubescentibus annis,
Inque suae occumbunt aetatis flore: iacentque
Nunc cinis, heu patrio vicina cadavera busto.
Nomen magnae aviae tulit Apollonia felix, [Note: Apolonia Filia 3. Agnes Filia 4. M. Iacob. Frischlinus Paedagogus Waiblingensis F. secundus. ]
Maternumque Agnes: sed primo in limine vitae
Occumbunt ambae, genitricis ab ubere raptae.
Filius hinc alter patri cognominis ipsi,
Nascitur, Aonia quem frater tinxit in arte
Pupillum, auxiliis orbatum in flore paternis:
Proque suo eduxit, studiisque admovit, et almis
Artibus, inque gradus fecit pro more locari.
Scribit hic Ausonium carmen, carmenque Pelasgum:
Et nunc Vvayblingum (Gibelinae ubi semina gentis.
Et Fridericorum sedes fuit incluta Regum.
Romula Germanas qui sceptra tulere per oras)
Gymnasium regit: et pueris praecepta Latina
Instillat linguae: proceresque patresque futuros
Instruit: inque patrum vestigia ducere perstat.
Perge ite. Nam qui sese exili in munere fidum

[Note: Philipus Frisch. F. 3. Maria Iacobe Filia 5.]Exhibet: huic olim credent maiora penates:
Tertius in prima occubuit aetate Philippus,
Funera Leutgardis fera Susannaeque secutus,
Et Mariae, quae quinta fuit germana, Iacobae.
Namque illam roseo praestantem corpore Nympham
Ambrosiisque genis, uultuque decente puellam,
Mors nimium velox puerili exemit ab aevo.
[Note: Martha filia 6 Agnes filia 7. Nicodem Frischlin. Academiae Tubingensis Profes poeticus et Historicus, atque eiusdem Philosophus.]Martha tamen superest, CHRISTO servire parata:
Et quae maternum fert Agnes altera nomen.
Ambae in flore sui crescentes iugiter aevi.
Me vero sollers Academia nostra Tubingae,
Sacra per undenas nunc carmina pangere messes
Audit, et antiquos edissertare Poetas,
Et legere historias, et doctae tradere pubi.
Audit Aristotelis praecepta docere, sacramque
Rimari Sophiam et dubios dissoluere nodos:
Dramataque in claram tot scripta emittere lucem.
O utinam meus haec genitor monumenta tueri
Nunc coram posset (sit fas mihi tale precari)
Aut saltem caros hic aspectare nepotes:
[Note: Ioannes Iacobus et Fridericus Frischlini, Nicodemi ex Margaretha Brentia, coniuge, filii Anna Maria et Dorothea, Ursula Nicodemi Frischlini filiae.]Filiolos geminos, geminas hoc tempore natas:
Filiolos magni ingenii: quorum alter amoenam
Nomen avi proavique refert: fert principis alter
Montepeligardaei nomen Fridericus et omen:
A quo caelesti fuit ille e fonte levatus.
O utinam caris licuisset neptibus olim
Basia ferre suis, Mariaeque dare oscula natae
Dorotheaeque tuae: quam Vvirtembergica princeps,
Tecciaci dux magna soli, de fonte sacrato
Sustulit, et superis sollemnia [Reg: solennia] vota peregit.
En hos filiolos, has pulchro corpore natas

(Nam morte ablatas praesens in tempus omitto) [Note: Margarethae Brentiae pater Ioannes Brentius Quaestor Ducis Vvirtembergici, et praefectus. Brentiorum insignia gentilicia. Andreas Brentius Wilensis, Margarethae avus. Martin Brenti. Praetor Wilae oppidi Imperialis: Margarethae proavus. ]
Feminei diadema gregis, mea Margaris uxor,
Edidit: illustres inter numeranda maritas,
Graecia quas peperit, quas Ausonis ora creavit.
Illi quaestor erat genitor, de stemmate prisco
Ingenuoque satus, Weilanae Brentius orae,
Acer Ioannes: pietatis idoneus auctor:
Vir prudens animi, concessa sorte beatus,
Et modicis opibus: cui scuti insigne paterni
Muscetum expansis ostentat comminus alis,
Et similem galeae super alto vertice nisum,
Huic pater Andraeas, fului faber aureus auri:
Vir pius et sapiens, et magni magna Senatus
Portio: consiliisque habitus non futilis autor.
Andreae genitor Martinus maximus ille,
Wilanae Praetor, Consulque ter optimus urbis:
Cuius fama manet nullum moritura per aevum,
Ob verae pietatis opes, et nomina Brentii
Eximiae Sobolis quem scripta volumina toti
Ostentant orbi, et celsum super aethera vectant.
O utinam nurui potuisses iungere dextram
Saepe tuam pater et socer: affarique maritam
Saepe meam, et placidos illius cernere uultus.
Diis aliter visum, qui te rapuere iacentem. [Note: Iacobus Frischlinus moritur Talfingae Anno 1566. ipso die Stephani Anno aetatis 44. ]
Infectumque lue, et pestis contagia passum.
Nam cadis ante diem, completis scilicet annis
Vix quater undenis, et nunc Talfinga sepulcro
Relliquias cineresque tenet, vicinus Ebingae
Pagus, et in plana nemorum conualle reductus.
Hic ubi pascebas divinus ovilia Christi,
CHRISTi pastor oves, non mercenarius, agnos

Qui male desereret duro in discrimine sortis.
Heu mortem inuisam, quae sic inopina cruentas
Exerit orbe minas: sic importuna profanat
Illustres magnasque domos: sic funera tecta
Eximia incestat: viridi sic eripit aevo,
Quos aequum fuerat Pyliam superare senectam:
Sed tamen hoc melius. quod cum mortalibus auris
Eximimur: caeli superas hoc tramite ad oras
Migramus: morimurque Deo, cui viximus olim.
Nam quotquot Christo vivunt, moriuntur eidem:
Nec vere moriuntur humi; sed lubrica tantum
Vitae huius miserae cum caeli vertice mutant.
Hoc pater agnoscens, Christum, quem voce manuque
Indice monstrarat populis, in vota vocatum
Duplicibus palmis, ardentique ore poposcit:
Delictis veniam daret, et peccata cruore
Cuncta sui, et crimen vitae letale piaret.
Sic animum exhalans, patrio succedit olympo:
Unde prius vitae caelestem duxerat ortum:
Ingrediturque polos, et amoena sorte potitur.
Salue sancte parens, manes saluete paterni.
Ruris Talfingi cineres. me Plura querentem
Effari dolor ipse vetat, lacrimaeque cadentes
Iamdudum abrumpunt lugubris verba querelae.

RECTOR ET SENATUS ACADEMIAE TUBINGENSIS, Omnibus et singulis hasce literas inspecturis, [Note: Testimonium Anno 76. scriptum et ad Comitia Ratisponensia abeunti N. F. datum.] salutem et felicitatem in Christo Domino et Salvatore nostro, precamur.

SI honores aliquibus decernere, Vel commendare alios aliis volumus, non tam habenda est ratio eorum, qui commendantur, et laudibus evehuntur, quam eorum, apud quos in laude et honore eos positos fore exoptamus, ut ita veris elogiis aliquem exornemus. Quod utrumque Academiae nostrae Senatus omni tempore faciendum esse iudicat, ne res communem utilitatem continentes, quae publicae appellantur, fraudentur, et circumveniantur, atque indoctum et imperitum genus hominum, pro literatis, doctrina excultis, et praeclara eruditione ornatis hominibus habeatur, reputeturque. Horum consideratione habita, eximia laude ornare possumus, ornatissimum virum, ingenio, studio atque doctrina praestantem, M. Nicodemum Frischlinum, qui superioribus diebus, a nobis studiorum suo rum, vitae et laborum, in nostra Academia per integros novem annos susceptorum,

et adhibitorum, testimonium petiit. Quod ipsi pro singulari nostra in eum benevolentia et favore, quem praeclara eius eruditio atque doctrina merentur, denegare nequaquam voluimus. Cum igitur honeste et laudate nobiscum vixerit, in studiis suis tantum progressum fecit, ut primo aetatis tempore, primam et secundam Lauream adeptus sit, adeoque eruditione, scientia et lingua rum cognitione polleat, et in tantum quidem, ut sive mentis sensa et consilia, soluta oratione exprimere, sive numeris astricta ad harmoniam cantare velit, praeclare et felicissime sua sponte et [Gap: Greek text] id praestare possit. Et hoc quidem non solum Latino perelegantiomnis generis: verum etiam docto et erudito Graeco carmine. Quod sane orationibus gravissimis, verbis, sententiisque plenis apud nos publice habitis, et multis aliis editis scriptis atque monumentis, abunde et luculenter ostendit. Quamobrem etiam nominatus Frischlinus, duabus lectionibus: alteri publicae, alteri vero in Paedagogio nostro a nobis praefectus fuit: quibus hactenus bene et fideliter praefuit. Hinc sequentes praeclaros auctores in nostra academia proposuit, enarrando et explanando absoluit, Vergilianam Aeneida, Caii Iulii Caesaris, rerum a se gestarum

Commentarios, Salustium, Horatium, Doctrinam Sphaericam, et nunc Ciceronem. Praeterea disputationum publicis Candidatorum Magisterii exercitiis, per an nos quatuor et amplius ita praefuit, ut pene totam Cyclopaediam, hoc est, physiologiam et naturalem disciplinam, Moralem, Astronomicam, Logicam et Rhetoricam, ad misso opponente, de re in contrarias partes disputando explicuerit, et enodaverit. Quae cum ita sese in rei veritate habeant, omnes et singulos, cuiuscunque conditionis,l status vel dignitatis sint, rogamus, ut hunc Frischlinum tanquam hominem literatissimum, varia doctrina ornatissimum, et optimum Poetam, sibi commendatissimum habeant, et favore suo, honore, benevolentia et beneficio, quo dignus est, una nobiscum libenter complectantur. Id quod nos oblata occasione, summo studio et omni officiorum genere, vicissitudineque promereri studebimus. Ut autem haec omnia suum pondus et robur fidei, et authoritatis, magis apud omnes consequerentur, hasce literas publico nostri Senatus sigillo communiri fecimus. Quod actum est Tubingae 25. Ianuarii, Anno redemptionis humanae supra 1576.

EPIGRAMMATA QUAEDAM DOCTISSIMORUM VIrorum in Priscianum Nicodemi Frischlini. etc.

[Gap: Greek text] I.

AD PRISCIANUM SAUCIUM. II.

PRaescius an Priscus dederit tibi nomen: ab arte

Grammatica summum qui modo nomen habes:
Nescio. Sed doleo paucos, tua iussa sequentes,

Absque soloecismis barbarieque loqui.
Hoc leve. Sed grave, quod colaphis tot caederis insons:

Et non est quis quam qui tua damna levet.
Nam tua qui satagunt obducere vulnera, quid sint?

Unguis in hulceribus, carnificesque meri.

At si forte seni parere libebit amico:

Effugies medicas discipulasque manus.
Aegrotant ipsi medici: nec discipulorum

Est tibi qui sano pectore praestet opem.
Barbaries morum tenet horrida regna. Quid ergo

Te crucies, si quae barbara verba crepent.
Ambitio, Venus, ingluvies, vecordia, Mammon

Hic viget. Ah alias Prisce require domos.

III. EPITAPHIUM PRISCIANI; eodem auctore.

DIcuntur male velle Prisciano:
Et pugnis miserum senem ferire:
Qui foeda stribiligine inquinato
Eructant male sarcinata verba.
Hinc tuber caput est: et ulcerosum
Crebro uulnere corpus; ut mederi
Chiron iam nequeat, nec ipse Phoebus,
Nec serpens Epidaurius. Parentur
Ergo funera digna Prisciano:
Ut tellus tegat alma Priscianum:
Subtractum colaphis tot atque turbis:
Quis indocta movet cohors magistro.
Haec inscriptio sed notet sepulcrum.
Dum fari doceo rudes asellos:
Et dum rudere dedocere conor:
Hi me calcibus improbis petitum
Demisere neci. Cave viator.

N. FRISCHLINUS SUO HIEronymo Wolffio. IIII.

LAudabunt alios terrae de semine nati:

Unde Giganteum dicitur esse genus.
Quos mihi, si frugi sunt, legitimare potestas

A Divo nuper Caesare facta fuit.
Laudabunt illos elumbi carmine, pravis

Versibus, et miseris flebilibusque modis.
Tu mea si laudas conscripta poemata Wolfi,

Sanguinis ingenui patribus orte, sat est.
Caenoso reliqui seruoque poemate gaudent:

Qui stipula miserum carmen inerte canunt.
At tibi pro docto grates Epigrammate, librum

Quo decoras nostrum, nostra Thalia refert.

DE PRISCIANO NICOdemi Frischlini. V.

INflicta misero Prisciano uulnera

Ostendit: et medica manu
Curat eadem Frischlinus: huic merces datur

Victura semper gloriae.
Merces et auro potior haec, et omnibus

Muneribus est Regum omnium.

Iohannes Posthius Medicinae Doctor et P. L. AD NICODEMUM FRISCHLInum Poetam Caesa: et Com: Palat: VI.

PErge sacer vates Musarum promere fetus,

Quibus scatent tua pectora.
Perge inquam, curasque alias, aliosque labores

Aliis relinque: hoc unum opus
Hoc decet ingenium: caelum hoc et sidera, et ipsi

Frischline, mandant Caelites.

De Prisciano N. Frischlini Ioannes Lauterbachius Poeta Nobilis et Coronatus. VII.

COntra Grammaticam loquens amussim,
Fertur caedere fronte Priscianum.
Lingua Grammaticus quod in Latina,
Normam tradidit optime loquendi.
Quas plagas miser immerens priori
In saeclo tulerit tenebricoso,
Dum saxis, colaphis, stylis, flagellis,
Sermonem referens, parum latinum,
Illum corpore nemo non cecidit:
Frischlinus docet, inclutus [Orig: inclytus] poeta.
Lector pectore qui pio dolentis
Gaudes, commiserans vicem, mederi
Multo uulnere saucium, latinam
Omni tempore disce doctiorum
Consuetudine personarum linguam.
Caedunt barbara verba Priscianum:
Sanant verba latina Priscianum.

In Rebeccam Frischlini eiusdem.

CUm geminas vates genuisset forte Rebeccas

Uno Frischlinus tempore, Parca rogat:
Carior utra tibi, longaevior utra videtur?

Hic memor humanae sic brevitatis ait;
Carior unde tuli graviora pericula: vivet,

Longior humana quae brevitate caret.
Aegre Parca ferens responsum, fila recentis

Abrumpit natae, corpore quam genuit.
Sic ea, qua retulit graviora pericula gignens

Et pariens, laeto conspicit ore diem.
Humanos hominum patiuntur semina casus.

Quod caret humano semine, morte caret.

De eadem et Susanna Frischlini idem Lauterbachius.

CUm Frischline mihi comoedia lecta Rebeccae.

Cum Susanna, movens tincta lepore iocos.
Desunt verba, quibus, Frischline diserte Poeta,

Laetitiae dicam gaudia vera meae.
Gratus erat puri sermone Terentius oris,

Ob lepidos Plautus gratus et ipse iocos.
Dramata sed postquam tua mi Frischline relegi,

Quae mihi docta tuo nomine Musa dedit.
Sorduit en puri sermone Terentius oris:

Sorduit in lepidis Plautus et ipse iocis.
Purus es ore, iocis lepidus, pietate verendus,

Qua caruere duo dramate, solus habes.

In Susannam Frischlini, idem. VII.

ORnatus, pietas, pudor, venustas,
Est scenae decus optimum pudicae.
His comoedia dum triumphat orbe
Frischlini medio recens, venustum
Cui Susanna dedit venusta nomen.
In scena decus optimum videtur
Ornatus, pietas, pudor, venustas.

IN EUNDEM NICOLAUS REUSnerus Iureconsultus, P. L. Rector scholae Lavinganae. VIII.

ET quando bone Nicodeme vates,
O et dulcis amice, Priscianum
Clara luce videbo Vapulantem?
An nondum satis est tibi politus?
Et si Vapulat, expolire quorsum,
Tam male, et misere est opus luentem
Plagas, verbera, verberum dolores?
An nondum tibi verbero malignus
Spurcavit fatis ore sordidato
Linguae Romuleae optimum patronum?
Ohe, iam satis est, ohe modum fac
Tot plagis domitum necare prorsus,
Linguae Grammaticum bonum Latinae.
Plagis Phryx melior fit: et domatur
Plagis assiduis rudens asellus.
Plagis non opus esse luculentis
Docto censeo nempe Prisciano:
Plagis ni cupis hunc malis peremptum.

IN REBECCAM, SUSANNAM, HILDEGARDIN MAGNAM, et Priscianum Vapulantem, D. D. Nicod: F. Comoedias lepidiss: Ioannis Weidneri Lendsidelii, Schol: Hal. Sue. Moderatoris, ad Lectorem Epigramma. IX.

FRISCHLINUM decorent cur laurea serta Poetam,

Et cur Caesarei sit Comes ille Fori:
Desine mirari Lector: VIRTUTIS et ARTIS

PRAEMIA tanta bonus, Caesare dante, tulit.
Testis erit socco donata Rebecca latino,

Altera testis erit casta Susanna tibi.
Tertia nunc, rutilum decus, his connata repente

Hilgardis, vati nomina celsa dabit.
Dixeris hic Carites, castissima pectora, iunctas,

Frischlini vates quas sacra Musa canit.
Frischlinus vates metrico has ornavit amictu:

Consimili rursum dignus honore cani.
Addendus dudum tribus his, prope maximus olim

Grammaticus, PRISCUS Caesariensis, erat:
Sed quia letiferis (eheu miserabile) plagis

Immeritum laesit barbara turba senem:
Iamque Tubingiaci Doctorum cura Lycaei

Afficto medicas applicatusque manus:
Mox redivivus erit, sanatus uulnera: differ:

Haec mora parua tibi commoda multa feret.
EIA age, rumpe moram, properato tramite prodi,

Exspectate diu, PRISCE petite diu.

En tibi, Lector, adest, vitali vescitur aura,

Tot sera qui pridem uulnera passus erat.
Ergo quisquis amas non barbarus esse Latinis:

Parce precor nostro, Lector amice, seni.
Hunc quoque qui vivum, nitidoque reduxit amictu,

FRISCHLINO vati fausta precare: vale.

EPIGRAMMA. IN COMOEDIAS NICODEMI Frischlini Poetae et Comitis Palatini etc. scriptum a Davide Sigemundo Pannonio. X.

SUnt etiam nobis animi, non omnia vatum

Saecula priscorum, quae veneremur, habent.
Multa recens aetas meliora prioribus annis

Edidit, inuentis nobilitata suis.
Seu monumenta manus, animi seu pignora spectes,

Aemula seu prisci temporis acta petas.
Ingeniosa nihil non tactum industria linquit,

Apponitque aliquid proxima quaeque dies.
Sic artes crevere bonae. sic gloria rerum

Per numeros sese sustulit aucta suos:
Visa diu res est non attingenda Camenis

Comica personis reddere verba suis.
Sic tragicos multi desperavere cothurnos,

Carmina ceu nostro tempore nulla forent.
Primus iter Buchanane secas, positoque timore

Magniloquo fortes induis ore sonos.
Victricemque refers deserta per avia palmam,

Vidit, et audaces risit Apollo pedes.
Te sequitur lenta vates Frischlinus in umbra,

Exhilarans salibus tota theatra suis,
Laeta viro facies, et amicae gratia frontis,

A tergo sequitur Suada, Minerva, Venus,
Comica nemo illo natum generosius alter

Rettulit in proprios verba diserta modos.
Testis erit nuper regalibus acta theatris

Casta maritali iuncta Rebecca toro.
Testis erit mulier mediis erepta periclis

Grande puellarum dicta Susanna decus.
Testis erit prisco Regum de sanguine creta

Coniugii consors, Carole Magne, tui.
Feminei, Regina decus venerabile, sexus,

Inuictum terris numinibusque caput:
Testis et hic pugnis confusus tempora Priscus:

Fabula plena salis, fabula plena ioci.
Ingenii tanto quam lusit acumine, quanto

Comicares tantas ludere Musa potest.
Macte animo tali fortunatissime vates

Numine caelestes quem tetigere Dei.
Iam tibi, carminibusque tuis, paruoque libello

Aetatum Genius semina laeta trahit.
Longa dies Regum gemmas consumet et aurum,

At tua non ullo tempore fama cadet.

IN EIUSDEM NICODEMI FRISCHLINI, etc. HOSPITIS et Praeceptoris sui colendi, Priscianum Saucium Epigramma. HENRICI WELLINGII, Tubingensis. XI.

DII tibi dent quisquis [Reg: quicquid] iam, mi Frischline, mereris,

Et rata perpetuo, quae tribuere, velint:
Saucia Prisciadae saevis qui membra caputque

Vulneribus, medica vis relevare manu.
Scilicet ut Latiae tandem sua gloria Linguae

Detur, et antiquus restituatur honos.
Optatis potiere tuis (res ipsa probabit)

Nec tua agent tepidi per mare dicta Noti.
Iam iam Prisciaden formidant laedere multi,

Queis [Reg: Quibus] pudor est ingens barbara verba loqui.
Aetheria redeat si missus ab arce MELANTHON,

Quique olim Batavum gloria, ERASMUS, erat:
Se scriptis potuisse suis, Frischline, negarent

Curando miserum restituisse virum.
Solus Prisciadae tollis medicando dolorem:

Seruari medico debuit ille suo.
Te Germana igitur praeclaro auctore iuventus

Spirat ad antiquum, non sine laude, decus.
Vix ulli est promptae maior facundia Linguae:

Carmina sed nitido digna Marone facis.
Dignus es usque cani praestantum carmine vatum:

Dignus es aeterno semper honore coli.

M. IACOBUS GRAETER. XII.

QUidnam Prisciades feret? quid inquam
Iam nunc amplius est, quod ergo possis
Excultum nisi, prorsus absolutum,
Quod dulce et lepidum nisi, et venustum,
Et cunctis numeris celebre Drama,
Expectare? recens renata Magna,
Si bis quinque diebus, Hildegardis,

Tam modis potuit placere miris?
Cui sales nitidi, facetiaeque,
Cui perlucida, multiplexque vena
Tam cultae fluitat fluore vocis.
O omnis sapientiae Magister,
O Frischline tuus, quid ergo porro
Quidnam Prisciades feret? quid ultrae
Restat praeterea? nisi ipse tete
Vincas? ah moneo, vide, caveque.
Ne Divos, hominesque amore captos,
Ad rixam cieas, vocesque ad arma,
Et sis causa tuae, volens, ruinae
Rapti Prisciadis, potente cultu.

PHALAECIUM SCRIPTUM AD MAGNIFICUM ET NOBILISSIMUM VIRUM, D. RUPERtum a Stozingen, etc. S. Caes. Ma. Consiliarium, et Archiducum Austriae Magistrum Aulicum: Dominum et Maecenatem suum colendissimum: a M. Hieronymo Megisero Iuniore Stucardiano. XIII.

CUi quaero facilem novum patronum,
Stirpe et pectore nobili expolitum?
Prisciane tibi, tu enim medela
Et patrocinio cupis iuvari:
Dum novis iterum malis laboras,
Et sentis cumulos molestiarum:
Qui te ter miserum, sed immerentem,
Torquent, discruciant, premunt, necantque,
Et cogunt ita denuo moriri.

Mystae, rabula, plinici, asophique,
Cohors carnificum cruenta, saeva,
Dira, barbara: contumeliosa,
Atrox et male feriata: multo
Cum te verbere nuper enecassent.
Spurca barbarie, nocentiore
Telis omnibus, omnibus venenis:
Mox tibi exanimi poeta mira
Frischlinus reparavit arte vitam:
Et magno studio, labore, cura,
Te refecit amoenitate vocum.
Et iam tum poteras beatus esse,
Cum surgunt alii molestiores:
Nati sanguine nobili, sed arte
Nobiles minime: atque literarum
Osores stupidique, plumbeique:
Illi turpiter, impie, impudenter,
Te novis ita pertudere plagis,
Et tantum tibi uulnerum dedere
Ut vix hanc animam trahas relictam.
O turbam insipientem, et impolitam:
O monstra, o cerebri Cyclopas atri:
Saecli incommoda, et omnium bonorum:
Centaurosque, hominesque belluinos,
Quos mens effera, quos furor scelestus
Egit praecipites tuos in artus.
Sed quisnam ergo luem, aegritudinesque
Sanabit Clario tuas liquore?
Quis vitam tribuet beatiorem?
Fallor an Medicum scio et patronum
Nobilem, celebrem, pium, peritum:

Qui te his casibus eximet malorum,
Qui possit stygiis levare morbis
Semimortua membra, uulnerumque
Sanet Paeonia manu dolores?
Novi, novi equidem, quis ista possit
Praestare eximia fidelitate.
STOCINGA genitus domo RUPERTUS,
Illud Pieridum de cus RUPERTUS,
Doctorum columen perenne Vatum.
Patronus facilis novem Dearum:
Hic est, qui poterit tuae mederi
Fortunae miserae atque luctuosae:
Hic te sollicitum benigniori
Consolabitur allocutione:
Hic fletus, querimoniasque crebras
Et iugi lacrimas, gravesque luctus
(Heu turbam misero dolore natam)
Longe deliciis suis repellet,
Tuorum et requies erit laborum.
Ergo mine age, Prisciane, vade,
Et cito pete nobilem Rupertum.
Vix potest melior tibi Machaon
Aut peritior uspiam inveniri.
Illum namque duplex ad astra tollit
Virum nobilitas: simulque certant
Sanguis, ingenium, eruditioque.
Nil hoc suavius, elegantiusue est:
Et quantum est hominum eruditiorum,
Nil hoc doctius est, politiusue.
Nam dici meruit bonus Poeta:
Et Rhetor meruit bonus vocari

Ut linguas taceam, optimosque mores,
Meras delicias, meros lepores.
O iam te incolumem brevi futurum,
Qui nunc de numero es miserrimorum.
Non illic homines malos timebis:
Non facta impia, non graves dolores,
Risus, scommata, verberum procellas,
Probra, uulnera contumeliasque:
Non casus alios periculorum:
Sed semper tibi erit bene ac beate.
Et quod te faciet beatiorem:
Illic invenies tuas sorores,
Rebeccam roseam, piam Susannam,
Et plenam pietatis Hildegardim:
Puellas lepidas, amabilesque
Et multis salibus perelegantes.
Haec tu commoda tam beata, segnis
Noli negligere, aut putare parui:
Verum mox age, vade Prisciane:
Et cito pete nobilem Rupertum,

IN NOMEN NICODEMI Frischlini. Epigramma Nathanis Chytraei.

CUR victor populi vegetus Frischline voceris

Indicat ingenii vis generosa tui.
Indicat et corpus vegetum, sublime, decorum,

Indicat et linguae gratia grata tuae:

Ingenii certe Latias, Graiasque camenas

Historiaeque omnes vis superavit opes,
Et de devictis statuit quasi grande trophaeum,

Quod multis referunt carmina culta libris,
Quos num ero haud paucos in lucem strenuus edis.

Quis etiam doctos vincere posse doces
Scilicet hoc diae perspexit acumine mentis

Qui patria imperii sceptra Rodolphus habet.
Cum plebi exemplum lauri cum fronde locavit

Te claros inter nobilitate viros.
Macte animo populi et doctorum strenue victor,

Iam tibi sit te ipsum vincere velle labor.

IN LAUREATUM FRISCHLIni Mercurium.

QUi tibi nascenti faustis; Frischline, diebus

Felici affulsit sidere Mercurius:
Idem etiam voluit Phoebaea fronde decorus

Spectari in clypeo, magne poeta, tuo.
Quid mirum tantos tribuat si Caesar honores,

Cui fata, ac caelum, Numinaque ipsa favent?

AD PIERIDES DE FRISCHLINO Ioan. Lauterbachius Poeta L. etc.

INgenii varia decorat Frischlinus ab arte

Dum genus et patriam, magnanimumque Ducem
Non tantum iunctae Phoebo cum fratre Sorores,

Illius ornastis daphnide fronde caput:
Oscula quin etiam iunxistis suavia libris,

Dulcia quae casti mella Heliconis habent.
Quis nisi mentis inops illum non ardeat, optet?

Dat generi, patriae, dat quoque mella Duci.

Frischlino Poetae L. Et. P. C. Idem.

QUod Frischline meos princeps stas inter amicos

Inque loco sedem nobiliore tenes:
Hoc faciunt mores, Chelys hoc blandissima cantu,

Hoc donis virtus, digna favore, suis.
Nam quoties dignos considero nomine mores,

Virtutem, et blandam voce modisque chelyn.
Non toto possum tibi non ex corde favere:

Stas merito princeps nobiliore loco.

Eidem.

FRischlino, tenues mei, Poetae,
Multas Hendecasyllabi salutes
Primum dicite: tum tribus Poeta
A Lauterbachio referte verbis:
Gaude, vive, vale: sed a Podagra,
Qua multum cruciatur absolutus,
Diris quam cupit ad procul iacentes
Indos et Garamantas, ut releges,
Addens pollicitis fidem: a Podagra
Liber versibus in suis, ituque
Ut possit pedibus, frui, nec ullas
In versu pedicas ituque posthac
Multos amplius experiri in annos.

Istis Hendecasyllabi peractis
Frischlino reduces mihi a poeta,
Sed cum foenore, praepetes adeste.

Ad Illustriss: Principem Wirtenbergicum.

SIT licet eximium tibi Dux celsissime nomen:

Quod toto nemo non bonus orbe canit:
Fit tamen hoc maius, laudum Philomela tuarum,

Frischlinus Musa dum graviore canit.
Dignus quem victu, studiis, auroque poetant

Afficias, nomen cantet ut usque tuum.
Temporis absumit progressu cuncta vetustas,

Cantatum Musis nomen in orbe manet.

Frischlino Poetae et Palatino Comiti,

QUod Frischline virens tua cingit, tempora laurus

Esque Palatinus Caesare dante Comes.
Gratulor accepto, quo splendes auctus, honori:

Gaudeo te virtus quod super astra locat.
Mercurius ligno pulcher non fingitur omni:

Felix quem virtus, quem veneratur honos.

Eidem.

TU mortale mihi numen Frischline videris,

Dant immortales tot tibi dona Dei.
Mars animum, Pallas sophiam, mel Athlantius oris

Hermes, dat carites aequore nata Venus.
Laurigeri taceam doctas ut Apollinis artes,

Hic te sacra facit Pieridasque loqui.

AD NICODEMUM FRISCHLInum in calumniatores P. Melissus Schedius P. L.

QUid tibi cum genere hoc? Frischline vetabis, opinor,

Rana sub infami ne maledicat aqua:
Neu bubo ferale canat, neu pica loquatur

Garrula, neu coruum guttura rauca sonent.
Neu strix horrendum stridat, neu merdivorus sus

Grunniat, et latrent improba turba canes.
Iampridem didici vanas contemnere voces,

Iam pridem fatuos nil metuisse sonos.
Suffenus Baviusquae tuum detrectet honorem:

Maevius, hircus olens, crimina foeda crepet:
Ride. nam cumulat veterator laudis aceruum:

Per nequam atque bonos laus venit aequa bonis.

Salomon Frenzelius Vratislaviensis. P. L.

LIs de Prisciade est tuo duobus:
Alter ridiculum vocat, stupendum
Alter: remque ait approbare id ipsam,
Omnem interveniens repente litem
Diremit Clarii gregis sacerdos:
Frischlini ingenium est, ait, mearum
Sedes Pieridum: Galenus ipse,
Ipse et Bartholus, et Plato ipse (quodque
Summum est) Relligio, Dei ministra
Verax, hic habitant. Vocet stupendum,
Seu quis ridiculum, nihil morabor.
A magno ingenium datum Tonante
Dico; quod medicus Galenus ipse,
Ipse et Bartholus, et Plato ipse, quodque
Sedem Religio sibi paravit.

Idem contra virulentos momos Frischlini.

CUm noceant aliis, Frischlinum toxica sanant;

Dic, quid mome velim? laudo tuos stimulos.

Idem ad Frischlinum.

IMpallescentem quod ego te turbo camaenis,

Ignotus; stomachum si gravis ira coquit;
Ne mihi succense: tua fama merebitur iram:

Illa tuas pridem iussit adire fores.

NICODEMUS FRISCHLINUS Salomoni Frenzelio poetae L. salutem.

pessimi ardelionis, exemplum secuti, omnis generis conuicia in me immerentissimum aut ipsimet dicunt scribuntque, aut alios dicentes et recitantes cum risu et voluptate audiunt: ac non potius meam auctoritatem et famam, ut hominis de universa patria, fortasse non omnino male meriti: contra eiusmodi fures, et nequam sycophantas defendunt. Nosti illud: nemo propheta acceptus in patria. Sed consolatur me recte dictorum et factorum in omni vita mea, bona conscientia: tum inprimis aliorum quoque et meliorum hominum de me honorifica iudicia atque testimonia: quae ego hisce Comoediis, pro vindicando honore meo, ad iungenda duxi: ut et tu, et alii similes tui, iam deinceps habeatis, quod istis asininis crepitibus, quibus ego alias sublato pede oppedere soleo, possitis opponere. Nam hac ratione istos teterrimos nebulones, crucemque meritos furciferos, perfacile irridebitis.

AUCTORIS AD LECTOrem aequum admonitio.

et de rebus, quae pertinent ad universos. Qua quidem de re breviter te admonendum esse putavimus, ne quis calumniator, aut sycophanta mentem et nostram, et nostrorum verborum temerario ausu possit inuertere. Vale et Priscianum saucium pro tua virili sana et cura.

VENUS.TRAGOEDIA NOVA, EX LIBRO PRIMO AENEIDOS VIRG: [Reg: Vergilianae] AUCTORE. NICODEMO FRISCHLINO, P.L. COMITE PAlatino Caesario [Orig: Cesario] , etc. Cum Gratia et Privilegio Caesareo. ARGENTORATI. Apud Bernardum Iobinum. M.D.LXXXV.

GENEROSIS ET VERE ILLUSTRIBUS DOMINIS: D. [Abbr.: ?] CONRADO, D. [Abbr.: ?] Adelwico, et D. [Abbr.: ?] Hermanno: Comitibus a Tubingen: Dominis in Liechteneck. etc. [Abbr.: et ceteris] suis Dominis observandis. S.P.D. [Abbr.: Salutem Plurimam Dicit] Nicodemus Frischlinus.

similitudinem: et ut moneant lectorem, de rebus veris, maximeque arduis. Sed quia nos iam olim, de varietate rerum optimarum et maximarum, quae in Aeneide proponuntur, peculiarem orationem scripsimus: ideo lectorem eò remittimus. Iam enim de verbis, eorumque imitatione dumtaxat [Orig: duntaxat] aliquid hoc loco praefari [Orig: prefari] constituimus. Nam in hac re omnis virtus oratoris perfecti consistit, ut apte possit verba et Phrasin veterum auctorum imitari: et quasi consimilia quaedam opera antiquis operibus efformare. Quare in explicatione verborum primam dabam hanc operam: ut ostenderem, quid esset proprie dictum, quid figurate, quid usitate, quid Poetice. Deinde paraphrasin dictabam: cuiusmodi [(transcriber); sic: cuismodi] edita est a nobis, in Bucolica et Georgica Vergilii [Orig: Virgilij] , et in Satyras Persii et cuiusmodi habemus scriptam a nobis, in Epistolarum libros Horatii. Postremo enim hoc agebamus: ut absolutus liber in formam Tragoediae redigeretur: ita ut a me praelecta et a pueris percepta, possent in scaenam [Orig: scenam] produci. Nam hac ratione putavimus, etiam memoriae adolescentum exercendae, et aptae actioni comparandae, non male consultum iri.

Etsi autem eam grandiloquentiam non sumus consecuti, quam Seneca in suis Tragoediis, et quam Buchananus noster, in suo Iephthe: id tamen operae a nobis datum fuit: ut Phrasin Vergilii [Orig: Virgilij] retineremus: et quoad eius fieri possit, nullum aliunde verbum quaereremus. Hoc studium nostrum, cum amicis nostris probari videremus: passi sumus annis superioribus, unam illarum Tragoediarum in [(transcriber); sic: -] lucem prodire: quae Dido inscribitur: et ex quarto Vergilii [Orig: Virgilij] operis libro petita est. Hanc autem Venerem, ex primo eiusdem operis libro conscriptam Comoediam [Orig: Comaediam] , ut vobis, generosi atque illustres Comites, potissimum dedicarem, causae fuerunt non omnino nullae. Nam Iulium meum, cum is Tubingae ageretur, me adhuc extra patriam apud Carniolanos commorante, vos applausu vestro mirifice approbastis [Reg: approbavistis] : cumque is in lucem iam prodeat: volui hanc Venerem ei esse comitem: quando Venerem Poetae aliàs dicunt gentis Iuliae, ab Aenea ortae, primam parentem exstitisse. Accedit huc, quòd vos me, meamque familiam, e peregrinis locis in patriam reversos, summa humanitate exceptis: et tantis affectis beneficiis, quanto nos nullo umquam [Orig: unquam]

tempore compensare poterimus. Atque utinam coeptam in explicatione Dialecticae meae telam, licuisset mihi pertexere: quandoquidem vestram diligentiam, et studium discendi, tam ardens in vobis animadverti. Sed quia typographorum inopia factum est, ut huc proficiscerer, librorum edendorum causa: dabitis vos absentiae meae veniam: et hac Venere mea desiderium mei interim exsatiabitis [Orig: exatiabitis] . Ubi Aristophanem et Callimachum meum videro in lucem editos, Paraphrastica interpretatione, Vergilii [Orig: Virgilij] , Horatii et Persii: nec non meam utramque Grammaticen et meum Nomenclatorem, et meas omnes Comoedias, uno comprehensas volumine: ibi demum constitui meam revisere familiam. Nam his [Orig: hisce] operibus meis extremam volo addere manum: et eam, quae in corrigendis Typographorum erratis insumitur opera, ispemet mihi sumere: ut libri mei, quoad eius fieri potest, emendatissimi in lucem prodeant. Ante omnia autem huc me impulit splendor familiae et virtutum vestrarum, ut hanc Venerem vobis consecrarem. Nati enim estis ex ea familia, quae cum olim amplissimas teneret ditiones [(reading uncertain: ?)] in omni Suevia, plerasque possessiones

suas, ad cultum religionis et ad studia pietatis contulit. Nam Rudolfus, Palatinus Tubingensis, circa annum Christi millesimum octogesimum, nobile illud et opulentum monasterium fundavit Bebenhusium: et Mangoldus atque Anshelmus, Palatini Tubingenses, Blaubiriam ad fontes Blavi et Anhusium, in valle Brentiana duo amplissima monasteria posuerunt. Marquardus item si nomen recte memini, comes Tubingensis, minorem Augiam, in lacus Brigantini insula, aedificavit. Quid dicam de Hugone, Palatino Tubingensi, comite Brigantiae, Domino Ruggae et Gerenhusii? qui adversus Guelfum Bavariae ducem potentissimum, arma gessit, et vim sibi inferentem, in campis Tubingensibus, ingenti proelio [Orig: praelio] superavit? Habetis, ni fallor, praecipuos familiae vestrae heroes, a sescentis [Orig: sexcentis] annis ad hunc usque diem repetitos, atque a me consignatus: quorum virtutes, tamquam [Orig: tanquam] domesticum exemplum, vobis quotidie versantur ob oculos. Sed cum inanis sit illa gloria, quae in veterum imaginibus posita est: nisi propria virtus ad illam accedat: vos certe omne punctum aufertis, qui acceptam a maioribus vestris lucem, vitae

vestrae [Orig: vestre] actionibus adeo non obscuratis, ut eam longe, quam fuit umquam [Orig: unquam] , illustriorem redatis. Quae enim haec est pietas vestra: qui amor doctrinae coelestis: quod vos sacras contiones [Orig: conciones] non auditis tantum, sed etiam calamo excipitis? Quae ista humanitas vestra, quod viros doctos et literatos, tanto amore prosequimini? Quae istaec [Orig: isthec] discendi cupiditas, quod non modo publicas lectiones frequentatis: sed etiam privatis exercitationibus domi intra vestros parietes quotidie operam datis? Et quid ego te laudem, Conrade, aut quid te praedicem [Orig: predicem] ? Vereor certe, ne , [(transcriber); sic: ] si in os te laudem, videar inimicis meis adulari tibi velle. Sed sive ita illis videar, sive non: dicam, quod me qum\os )en\i st/hqessi [(reading uncertain: ?)] kele/uei. Etsi enim tacere vellem de tuis laudibus, tamen non sineret me tacere illa virtus tua, quam nuper admodum declaravit oratio tua, tam docta, tam polita, tam sapiens, tam graviter a te dicta: cum tu in coetu scholastico abdicares te magistratu Academico: quem praeterito [Orig: preterito] hoc semestri, summa cum dignitate et summa cum laude, gessisti. Quid dicam de meo Adelvico, de meo Hermano: duabus illustrissimis animis? Nam quoties illius conversationis

nostrae, tam suavis recordor: quoties nostrae Musicae: quoties colloquiorum: toties mihi refricatur summum illud, et vix effabile desiderium, vos revisendi. DEUS optimus Maximus, vos cum vestro piissimo, et doctissimo praeceptore [Orig: preceptore] Casparo Kantengieser: viro integerrimo et amico meo suavissimo, non modo ad reditum meum, sed deinceps quoque per omnem vitam, diutissime servet incolumes: idemque studia vestra dirigat, ad Ecclesiae suae, Reique publ. [Abbr.: publicae] utilitatem, ad civium vestrorum salutem, ad nominis vestri decus et ornamentum.

VENUS, TRAGOEDIA NOVA. EX PRIMO LIBRO AENEIDOS. ACTUS I.

IUNO.

AEOLUS, IUNO.

Imposita montis, cum parietum vinculis:
Mihi molliendi sunt animi: et irae furor
Attemperandus vocis est dulcedine:
Sceptroque moderandus furoris impetus.
Nisi faciam: terras, mariaque, et sidera,
Secum ferant rapidi, et per auras distrahant.
Hoc pertimens, fator ille rerum Iuppiter [Orig: Iupiter] ,
Molemque montesque insuper celsissimos
Imposuit: et Regem dedit: qui foedere
Aequabili sciat premere, laxasque eis
Dare iussus a Diis habenas coelicis.
Iuno: Haec Aeolia: ubi fetus [Orig: foetus] est furentibus
Austris locis: video Aeolum, regem loci.
Supplex ad istunc [Orig: isthunc] utar aequis vocibus.
Aeol: Quis maesta vultum, Iuno, molire huc gradum?
Iuno: Aeole, tibi namque [Orig: nanque] Deum [Reg: Deorum] et hominum rex pater
Mulcere fluctus: ac Notis attollere
Pelagus dedit. Gens mihi inimica navigat
Tuscum [Orig: Thuscum] aequor, Ilium et penates Troicos
In Italiam portans. Age Austris incute
Vim turbidis: puppesque submersas aquis
Obrue marinis: aut virorum corpora
Navesque disice [Orig: disijce] pelago. Sunt Aeole,
Mihi quattuordecim [(transcriber); sic: quatuordecim] puellae virgines:
Quarum venustate omnium pulcherrimam,
Tibi dicabo Deiopeam propriam:
Stabilique iungam coniugem conubio:
Omnes ut annos pro hisce meritis maximis
Tecum exigat: pulchraque prole te patrem

Faciat.
Aeol: Tuus,Regina coeli, quid velis,
Disquirere labor: mihi capessere iussa fas
Est: tu mihi hoc, quodcumque [Orig: quodcunque] regni, tu Iovem,
Tu sceptra concilias maris latissimi:
Tu me Deorum epulis dedisti accumbere:
Tu me potentem Aquilonii nimbi facis.
Atque en: cavum Regina montem cuspide
Impello conversa in latus.
Iuno: proh [Orig: pro] Iuppiter,
Quam celeriter, quâ porta data, venti ruunt?
Quanto agmine erumpunt? maria quo turbine
Terrasque perflant? quot procellis Africus
Crebescit: et quos excitat fluctus maris?
Aeol: Regina coeli nata Saturno, aspice,
Nubes ut eripiant diem, et nitidum iubar
Solis, Phrygum [(transcriber); sic: phrygum] ex oculis: ut intonent poli:
Ut promicent ignes: ut atra nox mari
Vasto incubet.
Iuno: Voces virorum exaudio.
Aeol: Etiam rudentum stridulorum murmura
Iuno: Adversa velum istud procella concutit.
Aeol: Et remus illîc frangitur, Iuno viden'?
Iuno: Avertit hîc se prora, et undis dat latus.
Aeol: Montes aquarum prospicio subito, Dea:
Aestus furit arenis: aperit fundum maris
Hiscens aqua inter fluctuum voragines.
Iuno: I nunc genus Veneris: pete per undas solum
Agri Latini: pete negatas Dardano
Sedes. Beatum ô ter quaterque filium Veneris: patrum si ante ora sub celso Ilio
Oppetere contigisset: ubi saevus iacet
Hector, ubi Sarpedon: ubi Simois rapax

Tot arma, tot galeas, sub undis contegit:
Tot fortia virorum volutat corpora.
Aeol: En Iuno, habes, quod me rogasti [Reg: rogavisti] : tres Notus
In caeca [Orig: coeca] saxa torquet abreptas rates:
Itali vocant aras mediis in fluctibus:
Immane dorsum. tres ab alto marmore
In brevia, Syrtesquae urget Eurus: et vadis
Illidit: unam, quae vehit Lycium ducem,
A vertice ingens pontus in puppim ferit.
Pronus Magister in caput devoluitur.
Illam rapidus ibidem agit fluctus maris
Circumrotatam: et naufragus vortex vorat.
Rari natantes in mari vasto procul
Visuntur, et virûm [Reg: virorum] arma, tabulaeque et Phrygum
Gazae per undas, ruinae Troicae.
Iam fortis Ilionei ratem, iam providi
Carinam Achatae: et quà senior Abas venit
Invectus, et quà venit Alethes [Reg: Aletes] grandior,
Omnes hiems adversa vicit: omnium
Latera fatiscunt, dirutis compagibus:
Imbremque rimis hauriunt latissimis.
Sed ecce turba maesta adest Nereîdum . [(transcriber); sic: ]

CHORUS NEREIDUM.

Imis stagna vadis eruta pervidet:
Commotus graviter, caerulea maris
Ex unda placidum iam caput extulit:
Disiectam tumido prospicit aequore,
Classem Dardanidûm: fluctibus obrutos
Troas: nec violens ira Deum latet,
Iunonisquae dolus plurimus asperae.
Ergo aequor tumidum non malè temperat:
Iamque ad se Zephyrum convocat et Notum:
Atque illos rigidis vocibus increpat.
An vestri generis vos, ait, haec tenet
Confidentia: iam terram ut et aethera
Permiscere, meo sic sine numine,
Ausidis tumidi? quos ego: sed mare
Commotum satius nunc mihi sistere.
Maturate fugam flabra Aquilonia,
Regique Aeolio haec dicite nuntia [Orig: nuncia] :
Non illi imperium forte datum maris,
Nec sceptrum trifidum, sed mihi contigit.
Immanes scopulos, saxaque grandia,
Vestras Eure domos, iste habet arbiter.
Hac se aula tumidus iactitet Aeolus.
His dictis Zephyros placat et aequora:
Et collecta fugat nubila ab aethere.
Triton Caeruleus, Cymothoe simul
Detrudunt scopulo Dardanias rates:
Rex Syrtes aperit ipse tridentiger:
Et sceptris validis aequora temperat:
Ac summas levibus currit aquas rotis.
Ut magno in populo cum subito exstitit

Ingens seditio: plebs animis furit
Saevis. Iamque facesque saxaque provolant.
Ira hîc arma facit: tela parit furor.
Tum si quem meritis forte gravem virum
Conspexêre, silent: et simul auribus
astant [Orig: adstant] morigeris. Ille animos regit
Dictis, ille levat turbida pectora.
Sic cunctus pelagi iam cecidit fragor:
Postquam prospiciens aequora rex maris,
Caelum [Orig: Coelum] flectit equos, laxaque provolans
Curru lora dedit, numine prospero.
Defessi Aeneadae proxima litora [Orig: littora]
Contendunt petere: et iam Libyam tenent:
Quâ perstat resonis litoribus [Orig: littoribus] locus:
Portumque acta fretis efficit insula
Obiectu laterum: quîs aqua frangitur.
Hinc atque hinc scopuli, saxaque prominent:
Quorum sub latebris aequora consident.
Tum silvis nigricans scena virentibus,
Umbrosumque nemus desuper imminet.
Dulces intus aquae, viva sedilia,
Nympharum domus. hîc vincula non tenent
Naves, non cohibens alligat ancora [Orig: anchora] .
Huc septem ratibus Dardanidûm nepos
Aeneas subit [Orig: subijt] : turbaque remigum,
Optatae potitur litoribus [Orig: littoribus] plagae,
Atque artus madidos aequore recreat.
Sed rex Troius adest cum comite optimo . [(transcriber); sic: ]

ACTUS II.

Aeneas, Chorus, Achates.

altè ferentes cornibus latissimis,
Consterno. tum reliquum omne vulgus misceo,
Telis agendo, frondeum inter hoc nemus.
Sed iam revisendi ocius sunt milites.
Tu sequere me celeri gradu.
Acha: sequor illicò.
Chor: Exprome, quod prius rogabo.
Acha: Non vacat.
Morare: dum revertar huc , [(reading uncertain: ?)] tum dixero.
Aene: ô milites socii (haud enim ignarus sumus
Vitae malorum) ó dulciora pericula
Passi: dabit Deus etiam his finem malis.
Vos et Charybdis barathra: vos Trinacriae
Scyllae latebras: Cyclopea litora [Orig: littora]
Accestis [Reg: Accessistis] . Eia animos resumite, et procul
Maestum timorem mittite: hoc quoque forsitan
Meminisse nunc olim iuvabit. Asperae
Per lubricas fortis vias: per plurima
Discrimina imus ad petitos limites:
Ubi fata sedes offerunt accommodatas.
Illîc resurget Ilium et Trois domus
Aeterna durate interim, et vosmet bonis
Servate rebus.
Acha: praeda adest: iam divide.

VENUS. IUPPITER [Orig: IUPITER] .

Quibus tot aerumnas, tot atra funera
Sine fine passis, cunctus ob Italiae solum
Orbis plagarum clauditur? certe hinc duces
Fore Romulos pollicitus es, volventibus
Annis, Phrygum a stirpe revocata: qui mare
Terrasque sub iugo tenerent perpetim.
Quae te, pater, vertit animi sententia?
Equidem ruinas Pergami, et casum Ilii
Solabar hoc, fatis rependens asperis
Meliora fata. nunc viros tot casibus
Exercitos, fortuna durior premit.
Quem das laborum, magne Rex, modum?
Antenor elapsus Pelasgorum manus
Medias, procul penetravit Illyricos sinus:
Fontemque superavit Timavi: et intimas
Sedes Liburnorum: unde proruptum [(transcriber); sic: praeruptum] mare
Novem it per ora, montium cum murmure:
Et pinguia pelago arva resonanti premit.
Hîc ille Patavi urbem locavit: et domos
Teucrorum, et arma fixit: et genti novum
Nomen dedit. Nunc pace placida conditus
Quiescit ille: nos tuae soboles [Reg: suboles] , quibus
Caelum [Orig: Coelum] annuis, classe (ob nefas) disperdita,
Unius insanias ob iras prodimur:
Italisquae longè ab urbibus disiungimur.
Hicne pietatis est honos? sic nos, pater,
In sceptra (proh [Reg: pro] pudor) reponis pristina?
Iupi: Cytherea, parce metu [Reg: metui] : manent tibi caelitus [Orig: coelitus]
Immota fata: olim videbis moenia
Lavina [Reg: Lavinia] , et urbem debitam nepotibus:

Feresque sublimem poli super ardua
Convexa filium. haud enim sententia
Me vertit, hic tibi (farier [Reg: fari] enim mihi libet [Orig: lubet] :
Quando remordet curate haec: et longius
Arcana fatorum revolvam nunc tibi.)
Hic bellum Italia ingens et asperum geret:
Populosque contundet feroces, et viris
Mores, et alta ponet urbis moenia:
Dum tertia Latio sedentem viderit,
Sceptrumque gestantem Italiae aestas: ternaque
Rutulis subactis bruma iam transiverit [Reg: transierit] .
At Ascanius Iulus, ut iam nomen est:
Ilus erat, Ilia dum stetit regno salus:
Explebit annos ter decem imperio novo:
Regnumque transferet a Lavinis sedibus:
Albamquae longam muniet vi plurima.
Hîc iam trecentas evolutis mensibus
Regnabitur hiemes, sub Hectoreo poplo [Reg: populo] :
Regina donec Ilia Sacerdos Rhea,
Prolem gemellam, Marte gravis partu dabit.
Exinde fulvo tegmine altricis lupae
Laetus paternam Romulus gentem, bonis
Excipiet auspiciis, et urbis Martiae
Nova ponet in solo Latino moenia [Orig: maenia] :
Suoque Romanos vocabit nomine.
His ego, Venus, nec terminos, nec tempora
Pono: imperium sine fine do. quin aspera
Mea Iuno: quae mare nunc fatigat et polum,
Omniaque territat metu: mox omnia
Consilia referet in melius: et Romuli

Gentem togatam, atque Dominam rerum omnium,
Mecum fovebit. Sic placet. Labentibus
Adveniet aetas temporum lustris: domus
Cum Dardani [(transcriber); sic: ,] Phthiam et Mycenas sub iugo
Premet: subactisque Danais dominabitur.
Nascetur hac Troianus ex origine
Iulius: Iulo ex Troico nomen gerens
Caesar: suum Imperium polo qui terminet,
Famamque terrae finibus non finiat.
Hunc tu virum secura quondam, ditibus [Reg: divitibus]
Spoliis onustum Orientis accipies, Venus
Caeli [Orig: Coeli] quae regnis inferes sublimibus.
Votis quoque hic, ut caelites, vocabitur.
Tum saeculum [Orig: seculum] mitescet asperum, Venus:
Pax orbe toto, bella composita omnia:
Vesta et Fides, pio Quirinius cum Remo,
Iura populis dabunt: repagulis ferae
Claudentur armorum fores: furor impius
Saeva super arma intus sedens, et aeneis
Post terga nodis vinctus, horrido fremet
Cruentus ore.
Venu: his acquiesco , [(transcriber); sic: ] Iuppiter , [(transcriber); sic: ]
Oraculis; animumque venturis meum
Nunc erigo fatis: tibique grates ago.
Iupi: Atque ecce nata: filium Maia editum
Demittam ab alto: ut Iliensibus novae
Carthaginis pateant domus: nec nescia
Fatorum Elisa [Reg: Elissa] , finibus procul arceat.

CHORUS

Quam Nilus refluo prata rigat lacu.
At tu progenies vera Deûm [Reg: Deorum] , sacer
Aenea, hunc animum rebus in asperis,
Serva: quodque facis, perfice sedulò:
Ne te deiciant [Orig: deijciant] dura pericula,
Conturbentque animum fata minantia.
Informes hiemes Iuppiter advehit,
Atque idem removet: si malè nunc erit:
Non sic semper erit: quondam etiam pater
Musam, quae tacuit, pectine suscitat:
Nec semper iaculum dirigit hosticum.
Rebus tu dubiis esto animosior:
Idem vela nimis turgida contrahes:
Cum venti nimium flant tibi commodi.

ACTUS III.

Aeneas, Achates, Venus.

Arcum: et comas ventis dedit diffundere.
Aene: Nuda est genu: collecta nodo amplos sinus.
Venu: Heus vos: mearum si sororum quampiam
Vidistis errantem via: monstrate eam.
Pharetram gerit: succincta lyncis tegmine . [(transcriber); sic: ?]
Apri prementem forsitan clamoribus
Cursum audistis [Orig: audijstis] .
Aene: nulla mihi visa est: neque
Audita virginum tuarum. Sed quid hoc?
O virgo, quam te esse memorem? namque [Orig: nanque] haud tibi,
Mortalis est vultus: nec hominum vox sonat.
Dea es, an Diana, Oreadum una sanguinis?
Sis propitia, et nostrum laborem subleves.
Et quo ab axe, quibus in oris exules
Iactemur, edoceas. Locorum nescii
Hominumque oberramus: Noto huc et fluctibus
Pulsi tibi ante focos manu nostra cadet
Multa hostia.
Venu: haud equidem, viri fortissimi
Honore me isto dignor: hic puellis Africis
Mos est, pharetram gerere, et altè desuper
Vincire purpureo Cothurno tibias.
Punica regna, Tyrios, et Agenoris
Hanc urbem, et oram litoris [Orig: littoris] Libyci: genus
Hominum potens, et bellica tractabile
Virtute. Dido urbe Tyria profecta agrum
Hunc occupavit: et loci imperium tenet:
Postquam feroces fratris effugit manus.
Longa est, atroxque iniuria ambages rei
Longae. Sed ubi me audire vobis allubet:
Hîc summa rerum persequar fastigia.

Aene: Imò libet [Orig: lubet]
Acha: libet [Orig: lubet] et mihi: modo edissere.
Venu: Erat Sichaeus huic maritus feminae [Orig: foeminae] ,
Ditissimus Phoenicum agri: suae intimo
Amore dilectus maritae. Cui pater
Primo iugarat [Reg: iugaverat] omne intactum nurum.
Sed tunc habebat Pygmalio [Reg: Pygmalion] regnum Tyri,
Germanus huius: qui sceleribus ceteros
Superabat omnes. Hos medios inter furor
Venit. Sichaeum ille impius sororium,
Amore caecus auri: ad aras barbaro
Clam superat incautum ense: securus suae
Germanae amorum. post diu nefarium
Celavit [Orig: Caelavit] hoc facinus: et aegram (plurima
Simulans malus) spe vana amantem distulit.
Sed imago coniugis inhumati se obtulit
In somno Elissae [Orig: Elisae] : os pallidum attollens modis
Miris, cruentas fratris aras, et truci
Traiecta ferro pectora, et caecum domus
Scelus retexit omne. tum celerem fugam
Arripere suadet, et Tyro decedere.
Veteres simul tellure thesauros sua
Recludit: auxilium viae, quam ceperat:
Argenti et auri pondus ignotum prius.
His mota rebus Elissa [Orig: Elisa] , socios et fugam
Parabat. Omnes, quibus odium erat, aut metus
Aliquis tyranni, exinde conveniunt: rates,
Quae tunc paratae, fortè corripiunt: eas
Auri opibus onerant: pelago avari regium
Portatur aurum parricidae. Femina [Orig: Foemina]
Dux facinoris, demum ad loca haec amplissima

Venêre [Reg: Venerunt] : ubi nova nunc videbis moenia
Carthaginis. namque [Orig: nanque] hîc solum terrae Africae
(Byrsa vocant de nomine rei, quae accidit)
Mercata Dido Elissa [Orig: Elisa] : quantum possiet [Reg: possit]
Circumdare corio bovis: festos ubi
Socios, quoad proficiscerentur, reficeret:
Corium secari iussit in tenuissimas
Partes.
Acha: Papae, quam astuta fuit haec femina [Orig: foemina] ?
Venu: Sed vos agite, qui tandem? iter quibus e locis,
Aut quò tenetis? quasve ad oras tenditis?
Aene: O Diva, si prima repetam ab origine: et vacet
Audire commentaria, ac volumina
Nostri laboris: antè componet diem
Hesperus Olympo.
Venu: Effare, dum vacat mihi.
Aene: Nos Ilio, (si fortè vestras Ilii
Nomen per aures iit [Orig: ivit] ) aequora per maris
Diversa vectos gravis hiems his appulit
Terris. Ego pius ille sum Aeneas, Dea:
Qui ex hoste raptos veho penates Troicos:
Fama super convexa caeli [Orig: coeli] cognitus:
Ab Iove genus summo: Italiam quaero patriam:
Phrygium petivi bis decem mare navibus:
Viam Dea monstrante matre commodam:
Superûm [Reg: Superorum] secutus fata, vix septem rates
De classe tanta, dirutae undis ac Notis,
Misere supersunt. Ipse non notus viris,
Inops, egens deserta Libyae pervagor:
Europa et Asia pulsus. O fors lubrica,
Ut nemini hac in luce perpetuo es bona.
Venu: Quisquis es homo, haud, credo, Deis caelestibus [Orig: coelistibus]

Invisus auras carpis aetheriis: novam
Qui tetigeris Carthaginem perge hinc modò:
Et perfer alta ad tecta Reginae gradum.
Nam tibi relatam nuntio [Orig: nuncio] classem, et viros
Reduces, et in tutum rates Aquilonibus
Versis reductam: ni parentes inscii
Docuêre [Reg: Docuerunt] frustra auguria. Cygnos aspice
Duodecim laetos, in uno hoc agmine:
Quos lapsa caelitus [Orig: coelitus] Iovis aperto aethere
Turbabat ales: nunc humum longo ordine,
Aut hîc capere videntur, aut captas humi
Despicere: ut illi lusitant reduces modò,
Stridentibus pennis, et aethera fulgido
Cinxêre coetu [Orig: caetu] : ut cantibus circumsonant:
Haud aliter et puppes tuae, et pubes tua
Aut obtinet portum, aut subit pleno ostia
Nunc carbaso. Perge modò, et hinc, quà te via
Ducit, gradum dirige.
Acha: hominum fidem: quid hoc?
Cervice ut haec rosea refulget? ut sacro
Divinum odorem vertice ambrosiae comae
Spirant? pedes ut vestis imos obruit?
Aene: Quid obsecro falsis imaginibus tuum
Sic filium ludis, Venus? cur dexterae
Hanc dexteram non iungere datur, ac sonos
Audire veros, et tibi itidem reddere?
Acha: Evanuit. paremus hinc abitum , [(transcriber); sic: ] pater,
Gressumque tendamus nova haec ad moenia.

CHORUS

Alii effodiunt: alii alta locant
Fundamenta theatris: rupibus
Excîdunt immanes alii
Decora alta columnis. Qualis apes
Aestate nova, per florentia
Rura exercet sub Sole labor,
Cum gentis adultos educunt
Fetus [Orig: Faetus] , aut cum liquida stipant
Mella, et dulci nectare cellas
Distendunt, aut onera accipiunt
Venientum, aut agmine facto pecus
Ignotum arcent a praesaepibus [Orig: praesepibus] .
Fervescit opus, redolentque thymo
Fragrantia mella. Urbs Imperii
Romani surgit sic aemula.
Heu quantas olim acies ambae
Gentes miscebunt: dum Scipio
Subverterat, quae nunc ponuntur
Venturo hîc Hannibali [Orig: Annibali] moenia.

ACTUS IIII.

Aeneas, Achates, Chorus.

Quid mente versas tacitus? aut quales geris
Animo impetus?
Aene: fastigia urbis inclutae
Suspicio: et hoc umbra nemus laetissimum
Intueor: imprimis [Orig: in primis] trabes has aereas,
Hos aereos templi gradus: haec limina
Admiror.
Acha: ingens et opulentum est nimis
Hoc templum, ut apparet.
Aene: quid autem hoc est novi?
Videóne pugnas Ilienses, bellaque
Totum per orbem sparsa iam rumoribus?
Confido melius rebus afflictis fore.
Acha: Quid gestitas?
Aene: Achate, quis locus, quaeve regio
Nostri laboris non reserta est? En meus
Hîc Priamus: hîc etiam suus honor, et sua
Virtutibus sunt praemia, atque lacrimae [Orig: lachrymae]
Rerum: piosque commovent mortalia
Animos. Metum solve: feret haec aliquam tibi
Deinceps salutem fama.
Acha: sic spero fore:
Meumque pictura animum inani recreo.
Aene: Atque en Achate, Pergama ut circum ruant
In arma Graeci: ut hâc Phryges capiant fugam:
Instetque Achilles: hâc Pelasgi terga dent:
Premat iuventus Iliaca. neque hinc procul
Tentorium Rhesi [Orig: Rhaesi] video: quod proditum
Primo sopore, Tydeo fatus patre,
Multa cruentus caede vastavit: simul
Volucres equos avertit in castra, antequam
Xanthum bibissent profluentem, et pabula
Toiana gustassent [Reg: gustavissent] .
Acha: Dea nate, inclutum

Iovis genus: quis iste, curru qui haesitat
Supinus, et lorum tenet? cervix viro
Comaeque per terram trahuntur: et rotae
Hastaeque sulcus tertius tellurem arant.
Aene: Hîc Troilus, qui disparibus armis pedem
Cum duro Achille contulit: demens puer.
Acha: Quid agmen hoc muliebre: passis crinibus
Peplum ferentem feminarum [Orig: foeminarum] ? supplices
Tristesque sunt, tunsaeque palmis pectora.
Aene: Iliades hae sunt: haec Minerva Pallas est:
Huic supplicant: sed ipsa fixos in solo
Aversa tenet oculos.
Acha: quid hunc gemitum trahis
A pectore imo?
Aene: Spolia currusque Hectoris,
Ipsumque corpus conspicio, et hosti manus
Tendentem inermes Priamum, Hic Hector est meus,
Iliaca circum raptus olim moenia:
Hîc est Achilles: exanime misero patri
Qui corpus auro vendit: arma haec Memnonis:
His Graeciae Princibus ego mistus [Reg: mixtus] fui.
Acha: Exprome, quae peltata sint haec agmina.
Aene: Hae sunt Amazonides, Achate: haec bellica
Regina Penthesilia [Orig: Pentesilia] : quae concurrere
Audet viris: subnexa mammae cingulum
Exsertae.
Acha: At istam, quae gradus huc dirigit
Stipante iuvenem grege, viden' rex inclute?
Aene: Reginam opinor huius esse limitis.

Instat operi, et regnis futuris Africae.
Acha: Subnixè solio altè residet.
Aene: hem nate mi:
Quos huc repentè maximis concursibus
Accedere video?
Acha: Cloanthus istic [Orig: isthic] est:
Sergestus ille: quos hiems nigra dispulit:
Et penitus alias huc per oras advehit,
Metuque laetitiaque aveo coniungere
Hanc dextram.
Aene: turbat animos incognita
Res: quae viris fortuna: quonam litore [Orig: littore]
Classem relinquant: quidve veniant: quos petant.

Ilioneus, Dido.

Caeca abstulit: penitusque ventis turbidis,
Perque pelagus superante salo, perque invios
Scopulos in aequore dispulit. pauci huic tuis
Adnavimus terris. Quod hoc genus hominum?
Quaeve hunc patria, tam barbara admittit, cedò, [(transcriber); sic: .]
Morem? hospitio arenae et locis communibus
Prohibemur. arma movent: vetantque litore [Orig: littore]
Consistere. humanum genus si temnitis:
Mortalia arma si negligitis: [(reading uncertain: ?)] at Deos
Sperate memores fandi et infandi simul.
Rex fuerat Aeneas, Venere natus Dea:
Quo iustior nemo pietate sacra fuit,
Nec maior armis. Quem virum fortissimum
Si fata servant: nec is adhuc crudelibus
Occubuit umbris, non metus: nec te manu
Certasse [Reg: Certavisse] paeniteat priorem benefica.
Sunt et Sicanis gentibus: quas incolunt
Urbes: et arma et Troici heres [Orig: haeres] sanguinis
Illîc Acestes. dirutas liceat rates
Subducere, et silvis legere novas trabes:
Remosque ferro stringere. Si Italiam datur,
Sociis et Aenea recepto, tendere:
Ut Italiam laeti petamus. Sin salus
Absumpta iacet: et te, [(transcriber); sic: ] pater Teucrum optime , [(transcriber); sic: .]
Libycum habet aequor: nec iam Iuli filii [Orig: filij]
Spes ulla restat: at freta Siculae plagae
Saltem petamus: et domus, unde huc modò
Advenimus: regemque Acesten, celeribus
Velis remenso [(reading uncertain: ?)] , deinde visamus, mari.
Dido: Prisci nepotes Dardani: secludite

Curas graves: metumque corde solvite,
Res dura regnique novitas me talia
Molirier [Reg: Moliri] cogunt: et Africa litora [Orig: littora]
Finesque, custode posito, tuerier [Reg: tueri] .
Quis Troicam urbem nesciat? Quis caelicum
Ignoret Aeneae genus, Iove geniti:
Virosque virtutesque, et omne incendium,
Belli nefandi? non adeò hebeti sumus animo
Poeni: nec adeò obtusa gerimus pectora.
Nec Tyria an urbe sol equos iungit adeò
Aversus: ut nos fama lateat Ilii,
Seu vos Italiam, et arva nunc Saturnia,
Sive Erycis optatis solum: et regem libet [Orig: lubet]
Adire Acesten: opera iuvabo vos bona:
Tutosque dimittam auxilio et opibus meis.
Sin vultis his mecum pariter insidere
Libyae locis: Urbs vestra erit, quam condimus.
Ergo rates subducite: Tyrii mihi
Troesquae nullo agentur hîc discrimine.
Atque ipse rex utinam Noto compulsus huc
Afforet eodem. Equidem per omnia litora [Orig: littora]
Dimittam: et extrema Libyae certos viros
Iubebo perlustrare: si quis forsitan
Eiectus illis litoribus [Orig: littoribus] , aut urbibus,
Silvisque oberret.
Acha: nate Cypria Dea,
Quae nunc tuo animo surgit hîc sententia?
Omnia vides tuta: socios et Troicas
Classes receptas. unus hinc Lycius abest:
Quem nosmet ipsi medio in aequore vidimus
Submersum aquis: materna vox ratam habet fidem.

Aene: Effare verum.
Ilio: Iuppiter [Orig: Iupiter] , pater, quid hoc?
Repentè quòd sic se aperit aether fulgidus?
Aene: O sola Troiae dirutae tristissimos
Miserata clades: quae Pelasgûm reliquias,
Terrae marisque casibus nos omnibus
Heu penitus exhaustos: egenos omnium,
Urbe et domo socias: vices rependere
Gratesque dignas solvere, haud nostrae est opis:
Nec quicquid est ubique, Dido, Dardanae
Gentis, per orbem seminatae. Dî [Reg: Dei] tibi
(Si qua modò respectant pios pia numina:
Et si qua recti conscia est mens uspiam)
Dî [Reg: Dei] digna reddant praemia. ô quae saecula [Orig: secula]
Tam laeta te tulêre [Reg: tulerunt] : qui talem obsecro
Genuêre [Reg: Genuerunt] te tanti parentes? in freta
Dum fluvii et amnes influent: dum montibus
Convexa lustrabunt nigrae umbrae: dum polus
Vehet astra: semper nomen atque honos [Reg: honor] tuus,
Laudesque florebunt locis in omnibus:
Quaecumqe [Orig: Quaecunque] me terrae vocant superstitem.
Dido: Nate Venere Dea, quis tam acerbus te ducem
Per tanta casus agit pericula? quae, malum,
Vis applicat te immanibus Libyae plagis:
Tun' ille es Aeneas Phrygum rex: quem patri
Alma Venus Anchisae genuit ad vitreas
Simoentis undas. atque ego memini equidem
Teucrum venire Tyrum, suis e finibus
Expulsum: et auxilio patris Beli novum
Regnum petentem. Tum pater Belus Cyprum
Vastabat, et victam suis ditionibus [(reading uncertain: ?)]

Tenebat. Ex illo deinceps tempore
Mihi casus urbis cognitus Troiae, et decus
Ac fama nominis tui, et Grai duces.
Ipse hostis eximis ferebat laudibus
Teucros, et antiqua domo Teucrûm libens [Orig: lubens]
Se ortum volebat. Quare agite iuvenes viri
Succedite aedibus hisce [Reg: his] . Me quoque similis
Fortuna, per multos labores improbos
Exercitam, hac voluit humo demum Africae
Consistere. haud nescia mali disco miseris
Succurrere, afflictisque opem ferre hominibus.
Aene: Achate, abi, fer haec Iulio filio:
Ipsumque tecum duc ad urbis moenia [Orig: maenia] .
Iube ruinis Ilii ereptas opes,
Et munera huc afferre: pallam divite
Auro rigentem, et plurimis gemmis gravem,
Circumque textam croceo acantho cycladem:
Vestis Achivae Helenae: Mycenis quas ea,
Cum Pergama peteret, torosque prohibitos,
Secum extulit, monumenta Ledaeae [Orig: Laedaeae] manus.
Monile praetereà, et coronam duplicem
Gemmis et auro: quodque filia Priami
Gestavit Ilione gravi sceptrum manu.

CHORUS.

Post et autumnus remeat, lacusque
Irrigat musto, et sapido liquore,
Et gravis pomis et opimus uvis.
Saepe Sol aestu nimius sereno,
Saepe nimbosis venit imber austris.
Laetus interdum movet Eurus auras:
Tristis interdum Boreas remugit.
Nempe et humani variae per orbem
Sunt vices aevi: modò res secundae:
Sunt modò adversae: modò tristiores:
Sunt modò laetae. Phrygia en iuventus
Antea duris agitata fatis:
Sorte nunc aqua fruitur, laborum
Paene [Orig: Pene] secura. At vereor prioris
Ne immemor vitae, nimis efferatur
Hoc statu rerum nimium secundo.
Nam novas artes Cytherea versat:
Ora commutatus uti Cupido [(transcriber); sic: cupido]
Pro nepote hoc Ascanio subintret:
Atque reginam Phrygiis furentem
Incitet donis: et in ossa flammam
Intima immittat. Timet illa mentes
Africae gentis dubias, fidemque
Punicae terrae, et Tyrios bilingues.
Urit et Iuno Venerem: suisque
Cura sub noctem stimulis recursat.

ACTUS V.

Venus.Cupido.

Fano recondam [(transcriber); sic: rcondam] : [(transcriber); sic: ,] ne dolos resciscere:
Neu medius occursare possit lusibus.
Tu faciem, agè, illius dolo falle, et sacrum
Pueri indue puer vultum et ora.
Cupi: quae struis,
Orsa genitrix? cur hoc agam? quid quaeritem?
Venu: Ut, cum pro Iulo te venusta femina [Orig: foemina]
Accipiet, intus regias inter dapes:
Et Liberi laticem Falernum: cum dabit [(transcriber); sic: .]
Amplexum: et oscula tibi figet dulcia:
Fallas veneno: ignemque totis ossibus
Didonis inspires.
Cupi: geram morem tuis
Cara genetrix [Orig: genitrix] dictis: et alas exuam:
Et gressu Iuli incedam.
Venu: at ego puero alteri
Placidam irrigabo, membra per mollissima,
Quietem: et ipsum in alta contollam Cypri
Iuga: mollis ubi flatibus inumbret amaracus.
Cupi: Eo mater, et tuo obsecundo influi.

DIDO. ACHATES, CUPIDO, AENEAS.

Profer gradum: ne simus in mora patri.
Dido: Iam Troes et Poeni toris discumbere
Iubentur.
Aene: en regina gentis Punicae,
Adest Iulus filius.
Dido: ne [Orig: nae] pulcher est.
Ut flagrat oculis?
Cupi: haec pater fero munera,
Ut iusseras: pallamque pictumque croceo
Velamen hoc acantho.
Dido: Ut est oratio
Blanda.
Cupi: hoc monile: hoc aureum sceptrum tibi.
Aene: Regina, pauca haec munera hospitalia
Accipe, bonique consule.
Dido: Aenea, Phrygum
Ductor, Iovis genus inclutum [Orig: inclytum] : quo pectore,
Quove ore grates tibi feram, pro talibus
Tantisque donis. Dî [Reg: Dei] tibi referant vices.
Nunc vos ministri pocla [Reg: pocula] fertis cingite:
Statuite crateras: mihique gemmis gravem
Meroque pateram date: laticum honorem, ut Iovi
Libens. Supreme Iuppiter [Orig: Iupiter] , quem ius dare
Loquuntur hospitibus: diem hunc Phoenicibus
Troumque populo sospites: ac posteros
Huius velis meminisse: ades vini dator
Iacche: ades bona Iuno: vosque Punicum
Celebrate coetum [Orig: caetum] . Largius bibe Bitia:
Vinumque circumfer. tu Iopa persona
Cithara, quod olim docuit Atlas maximus.

LECTORI S. [Abbr.: SUO]

De Venetiis.

AUt Venus a Venetis sibi fecit amabile nomen:

Aut Veneti Veneris nomen et omen habent.
Orta maris spuma fertur Venus: et Venetorum

Si videas urbem, creditur orta mari.
Iuppiter est illi genitor: sed Mars pater huic est:

Mulciberi coniux illa, sed ista maris.
Complet amore sui Venus omnia: qui Venetam urbem

Non amat, hunc numquam [Orig: nunquam] debet amare Venus.

Ad Stephanum Ursinum, Comitem Blagaium: suum convictorem et discipulum.

Domino Francisco à Scheyr.

De lacu Circnitio, ad Gasparem Godescheium Circnitianum.

QUid Deli Inopum, quid reflua flumina Nili

Mirer? Circnicium [(transcriber); sic: Cirnicium] miror, amice, lacum.
Ille lacus, vasti quem cingunt undique montes,

Nec fontem, nec habet ostia, more lacus:
Sed sursum fluit e terra, refluit deorsum:

Perque suas certas itque reditque vices.
Nam cava subtus aquam stagnantem terra resorbet:

Cum nova purpurei tempora veris eunt.
Tunc emersa virent stagnanti e flumine prata:

Seque novo viridis gramine vestit ager.
Tunc pinguem agricolae proscindunt vomere glaebam [Orig: glebam] :

Inque lacus gremio semina iacta tegunt.
Hinc feno [Orig: foeno] quae casas, et messibus horrea complent:

Hinc cum ervo et milio, pisa fabasque legunt.
Vidi ego triticea terram flavescere arista:

Quae nuper densis tecta latebat aquis.

Vidi ruricolam curvos tractare bidentes,

Qua nuper remos duxerat ille via.
Cum verò Autumni succedunt frigora messi:

Mox eadem absorptas terra refundit aquas.
Tum subitò erumpunt, velut e siphonibus [Orig: sifonibus] undae,

Et longae complent vallis utrumque latus.
Emergunt simul occulto cum flumine pisces

Omnigeni: et miro vertice pictus anas.
Atque ubi constiterant graciles aestate capellae:

Illic hiberno [Orig: hyberno] pisce natatur humus.
Quaque vago volucri modò rete tetenderat auceps:

Illic nunc lintrem navita lentus agit.
Vix equidem credar: sed cum sint lumina testes

Ipsa mihi: debent lumina habere fidem.
Vidimus in glacie pisces haerere ligatos:

Et rigido caesos saepe bidente capi.
I nunc, Inopum et Nilum tibi suspice: quisquis

Circnitii [Orig: Circnicij] nescis mira fluenta lacus.

De Marco Vagnero ad Divum Rodolfum Caesarem.

Quod mea tu lauro cinxisti tempore Caesar:

Meque Palatinum vis comitem esse tibi:
Pro tali auspicio, pro tali Marcus honore

Carnificem hortatur me lacerare rota.
Nam mihi supplicium hoc titulis pro talibus, inquit

Deberi: ut cruda, ceu latro, morte necer.
Nec fatis: infernas mihi poenas insuper optat,

Et Phlegethonteae flebile sulfur [Reg: sulpur] aquae.
Dive Rudolfe, tuo si fers super orbe superstes,

Tale nefas: reliquo tempore quantus eris [(transcriber); sic: .] ?

Ad P. [Abbr.: Paulum] Melissum et I. [Abbr.: Iohannes] Posthium poetas, de eodem Marco.

Omnes poetas Marcus iste Vagnerus
Esse helluones dicit, atque lurcones,
Virosque crapulosos, prodigosque aeris,
Et Sycophantas, nugarumque et atrorum
Mendaciorum foedos seminatores.
Melisse, si quid in te est pristinae, ut certe est,
Virtutis: et si quid tu Posthi habes in te:
Conferte vires huc vestras: et horrendum
Ac pestilens hoc monstrum contrucidate.
Sunt arma vobis: sunt et vindices dextrae:
Nec ceterorum [Orig: caeterorum] turba deest poetarum.
Nam qui poetas criminatus est omnes:
Is debet omnibus poenas dare poetis.

In Porcellum.

Os Porcelle tuum accepti sit fida tabella:

Te melior condus nemo futurus erit.
Expensi rursum podex tuus esto tabella:

Aptior haud nostro tempore promus erit.

Ad Iohannem Capilupum.

Nil mihi cum corvis: ad corvos ipse fac esse:

Cycnei [Orig: Cycnaei] pars sum quantulacumque [Orig: quantulacunque] gregis.
Nil mihi cum ranis, nisi quas e gurgite Graio,

In Latias duxi, novit ut Aldus, aquas.
Nec mihi de ranis patrium cognomen in orbe est.

Frischlino virtus nomen avita dedit.
Cur patrios laedis manes? cur laedis avitos?

Nemo hoc vixit avûm [Reg: avorum] nomine, nemo patrum.

Quaere tibi ranas sub aqua: mihi dulcia vina

Plus sapiunt: sub aqua vivere triste mihi.
Quaere, tibi circum volitantes tempora, corvos:

Frischlinum oblectat, qui bene cantat, olor.

Ad eundem.

In cruce pendentem si quando videro corvus:

Hei misere captum te lupe luminibus.
Hoc tibi corvino modulabor gutture carmen:

Cras lupe, cras caeli [Orig: coeli] tecta superna petes.
Interea pende: cras cras ad sidera tendes:

Cras lupe, cras, inquam, tecta paterna petes.

In Crassum rabulam Scazontes.

NAtura cum te procrearet informi
Ex faece [Orig: fece] terrae massulam rudem: passim
Collegit ex animalium grege occiso
Membra, apta rabulae tibi, admodum crasso,
Ergo caput suillum dedit aper, buccas
Bos Hungarus, linguam ater anguis, os porcus,
Mammosa pectus mammosum dedit scrofa,
Ventrem ursa, simius nates, elephas suras,
Penem hircus, extremo de se indidit mentem
Asellus. ô te rabulam probè instructum,
Ut innocentes oppugnes tuis armis.

Ad quendam senem.

Compta quod incedit pretiosis vestibus uxor:

Et Tyrio corpus quòd ligat apta sinu:

Ne credas illam pro te disponere crines,

Aut tenues denso pectere dente comas.
Nam iuveni cuidam studet hîc formosa videri:

Pro quo devoveat teque tuosque lares.
Nec facit hoc vitio: nam torpens frigore corpus,

Et senis amplexus femina compta fugit.

In Crispum.

Frontem cacantis durum Crispe habes: buccas
Cadaverosas: luridum caput totum.
Frontis sub atra valle nigricant parvi
Et taetri [Orig: tetri] ocelli: nasus in decem rugas
Crispatur, aptum Crispo dans tibi nomen.
Hircina foedo mento barba propendet
In lividum pectus, Hebraeo velut verpo.
Non miror invidam mentem tibi esse intus,
O Crispe, quem natura sic foris pinxit.

In Chlorin

Struma gulae est, humero gibbus, pes claudicat alter,

Alter ocellus abest, alter ocellus hebet,
Surdae aures, blaesae voces, olet halitus oris,

Et formidata venter abundat aqua.
Quid miraris adhuc, te spem non esse procorum?

Mirabor, si quis possit amare procus.

In Irenaeum [(transcriber); sic: Iraeneum] .

QUI tot bella moves, tot conferis undique lites:

Non Irenaeus tu, sed Erynnis eris.

NICODEMI FRISCHLINI DIDO. TRAGOEDIA, EX QUARTO LIBRO VIRGILIANAE AENEIDOS. [Gap desc: illustration] Cum privilegio Caesario. Apud Bernhardum Iobinum. ANNO M. D. LXXXV.

NOBILI HONESTO, ET ERUDITO IUveni, D. Othoni Rosaecranzio, Dano: nobilis ac strenui viri Georgii filio. S. P. D. Nicodemus Frischlinus, P. L. etc.

septimus ante Catalogum, recitat caedem Galesi et Almonis, octavus interitum Caci, nonus praeter occidionem Nisi et Euryali, etiam circa finem Numani casum exponit: Decimus vero morte Mezentii, undecimus nece Camillae, duodecimus caede Turni finitur. Haec cogitatio eo me impulit, nobilissime Rosecranzi, ut de Virgiliana Aeneide in Tragoedias redigenda iam olim meditari mecum coeperim. Nam eodem modo Euripidem et Sophoclem, suas ex Homero confecisse Tragoedias animadverto, quo Caecilius, Actius, Ennius, et alii sua composuerunt apud Latinos Dramata. Nec dubito, quin hisce initiis cothurnatus Seneca, ad Latinam Tragoediam scribendam nunc olim prodierit. Quorum ego exemplum imitari constituo, et quidem multo, quam illi fecerunt, liberius: dum istud consequar, quod quaerito. Volo enim iuventutem exercere in mea schola Poetica, ut primo ediscant Virgilii phrasin, et genus illud dicendi grandiloquum, ac numeris vinctum. Deinde volo illos haec eadem, quae edidicerunt, in scena recitare: ut non solum memoria illorum crebro usu acuatur: sed etiam decori gestus, et apta pronuntiatio

condoceatur. Volo denique animum accendi et excitari in tenera aetate, ut aliquando viri facti,promptius et cordatius coram aliis, praesertim in coetibus et conventibus publicis, loquantur. Hoc animi mei propositum nulli bono ac sapienti displiciturum esse arbitror. Primam vero nunc edo e quarto libro Tragoediam, in quo explicando, et paraphrasi reddendo, nunc versor. Ubi videro hanc operam meam viris bonis probari: et studiosae iuventuti non esse inutilem: idem praestabo in ceteris omnibus, quod in hoc quarto libro praestiti. Ceterum, cur tuo potissimum nomini has Tragoediarum primitias voluerim dedicare, causae sunt variae et multiplices. Primum enim, cum tu sis ex illorum grege, qui me Caesaris commentarios de bello Gallico explicantem audiunt: volo hunc ingenii mei qualemcunque fetum, meum te, tuique similes, animi esse pignus, et sempiternum monumentum. Nam meos ego auditores et amo et diligo: ut qui non modo illorum linguas eleganti oratione, ex Caesaris et Virgilii libris, sed etiam vitam et mores eorundem, propositis exemplis virtutum ex iisdem, informare studeo. Deinde, cum tu sis ortu nobili

satus, et antiquis maiorum imaginibus niteas, volo hanc [Gap: Greek text] meae in te, tuique similes, observantiae publicum esse testimonium. Omnes enim, qui genus suum praeclare factis, virtutumque et optimarum artium et linguarum studio condecorant, ex animo colo, veneror, et ab omnibus bonis coli atque observari volo et iubeo. Fuere tales apud nos, superioribus annis, tui populares, Biornones: vere nobiles adolescentes: et praeceptor illorum ipse etiam nobilis, ac vir apprime doctus: quorum memoriam nulla dies animo meo unquam eximet. Fuit talis et Frisius: nae doctus et modestus e nobilitate Danica iuvenis: cuius ego ex ore nunquam culpatam audivi orationem promanare. Accedit huc, quod Patrem tu habes GEORGIUM ROSAECRANTZIVUM virum sincere religionis studiosissimum, magnum pietate, consilio, doctrina, rerumque usu: lumen totius Daniae, et Regiae Maiestati a secretioribus regni consiliis. Huius te vestigiis insistere, et optimarum virtutum studio ad eundem scopum, quem ille attigit, tam diligenter collimare, iure optimo omnes boni laetantur, tibique prosperum negotiorum successum, et inoffensae

vitae curriculum ex animo mecum optant. Accipias igitur aequo animo, quidquid hoc est chartacei muneris: et libri huius pretium non ex mole, sed ex opere: studium vero auctoris ex voluntate, non ex facto, iudica, DEUS te, una cum praeceptore tuo NICOLAO FREITAGIO HADELENSI, viro pietatis, religionis, et omnium virtutum, seruantissimo, multaque eruditione praestantissimo, tueatur ac protegat: salvosque et incolumes ambos in patriam reducat: et omnia coepta vestra dirigat ad nominis sui gloriam: ad Ecclesiae Reique Publ. [Abbr.: Publicae] utilitatem: ad familiae ornamentum: ad salutem animarum sempiternam.

ACTUS PRIMUS.

DIDO, ANNA.

REgina caeli, Iuno, dominatrix poli:
Quod uulnus alo? quo saevo amore saucior?
Quo carpor igni? quo feror animi impetu?
Non me quies nocturna, non altus sopor
Soluere curis. Nam mihi, seu lampade
Terras Apollinea aureum Solis iubar
Lustrat; nigrave nox polum caligine
Inuoluit: humentemue amictum roscidis
Aurora bigis caelitus dimoverit:
Semper animo virtus viri: semperque honos
Gentis recursat: semper infixi obuiant
Vultus et ora, nec animo verba excidunt.
Sed en, adest soror. tacebon an eloquar.
O Anna soror; insomnia ut me territant?
Quis hic novus successit hospes sedibus?
Quem se ferens uultu virum? quam pectore
Forti, et alacribus armis. Venere natum Dea
Haud dubito. Degenerem animum arguit timor.
Sed o quibus iactatus ille est casibus?
Quae bella, quas clades canebat? Si mihi
Non ita animo fixum hoc, et immotum foret:
Ne cui velim annecti iugali vinculo:
Postquam Sychaei morte primus me viri
Amor fefellit: si maritalis tori
Non antehac taedaeque pertaesum foret:

Huic forsan uni potuerim succumbere
Culpae. O soror (fatebor hoc enim) post coniugis
Fatum Sychaei, et triste parricidium,
Sparsosque coniugis nece patrios lares,
Hic solus inflexit animum, ac sen sum impulit:
Agnosco veteris flammae aliqua vestigia.
Sed mihi prius vel terra dehiscat infima,
Vel Iuppiter adigat me ad umbras fulmine,
Umbras nigras Erebi profundum in Tartarum:
Quam te pudor laedam, aut modum violem tuum.
Qui primus abstulit amores meos, habeat sibi,
Seruetque tumulo. AN. Quid iuvat te perpetim
Lacrimare mortuum? quid animum questibus
Gravas tuum soror? an sepultos iudicas
Curare manes, sive nubas, an secus?
Quid? solane deinceps perennem lugubri
Vultu iuventam transiges: nec praemia
Veneris: nec ullos noris ex te liberos?
Esto, procorum nullus ante flectere
Aegram potuerit: non Tyro, non Africae
Despectus ille Numidae Iarbas: non duces
Alii, triumphi quos honorant Punici:
Etiamne placito amori huic ob stes soror?
DI. Sententia est. AN. annon tibi in mentem venit,
Quorum solo consederis, qui limites:
Hinc Numidia infrenis, et inhospita Syrtium
Vada: hinc siti deserta regio: hinc aspera
Gaetulia: hinc late furentes Mazages.
DI. Pudor innocentem proteget: tutissimum
Aduersus hostium arma propugnaculum.

AN. Saepe pudor armis vincitur saepe improbus
Mortalium furor probam laedit fidem.
Et ut hostium neminem habeas in his locis:
Non bella cogitas Tyro surgentia:
Fratrisque Pygmalionis atroces minas?
Equidem Deis reor auspicibus, et propitiae
Iunone, cursum habuisse Phrygias huc rates.
Quam tu dehinc urbem novam? quae surgere
Connubio tali videbis moenia?
Quantis tuum se rebus attollet decus:
Si Punicas urbes Phrygum arma protegant.
DI. Videre quod verum est loqui, modo Iupiter
Et iuno, cui iugale curae est vinculum,
Et Liber, et Ceres, benigne hic annuant.
AN. Nunc ergo, quod facto est opus, veniam Deos
Posce, et sacrum lita, et hospitibus indulgeas,
Caussamque nectas hic morandi longius:
Dum saeva hiems [Orig: hyems] pelago fremit, dum nubilus
Minatur Orion, et intractabile
Caelum mari imminet: et Phrygum quassae rates
Pelagi laborem perpeti non sustinent.
DI. Recte mones, dubiamque mentem spe foves
Certissima AN. quin ergo adimus ocius
Delubra, pacemque ibi Deorum exquirimus.

VENUS.

IGnarae hominum mentes, dubiae
Rerum: quid vota furentem, quid
Delubra iuvant: quando mollis

Est flamma medullas interea:
Et tacitum sub pectore uulnus
Vivit? Dido uritur infelix
Totaque vagatur urbe furens:
Ut cerua sagitta coniecta,
Quam pastor agens telis, inter
Cressia nemora incautam fixit:
Liquitque volatile ferrum in ea
Nescius: illa fuga saltusque,
Silvasque peragrat Dictaeas:
Lateri letalis arundo haeret.
Amor haustus totum hominem penetrat:
In uultus simul atque ora redit:
Nec placidam menti peruigili
Dat cura quietem. Cum venit
Furiosus amor; tranquilla fugit
Vita. En Regina modo Dido
Aneam per media secum
Deducit moenia: Sidonias
Monstrat eidem spectandas opes,
Urbemque paratam hospitio. Nunc
Labente die repetentem eadem
Conuivia, et Iliacos iterum
Audire labores exposcit.
Interea turres non surgunt:
Non arma iuventus exercet:
Non propugnacula tuta parant:
Non littore portus effodiunt.
Opera interrupta omnia pendent.
Ingentesque minae murorum,

Aequataque machina sideribus.
In uulgus scilicet exempla
Manant Regum: utque ducum lituos,
Sic mores sua castra sequuntur.

IUNO, VENUS.

LAudem refertis egregiam, et amplissima
Spolia, Venus, tuque et puer fallax tuus.
VE. Effare, quae animi cura te remordeat.
IV. Magnum facinus, et nomen est memorabile.
Si femina una malo duorum caelitum
Victa est dolo. VE. non est dolus, cum femina
Virum, ducem cum duce suam coniungere.
IV. Animo malo pensatur, haud facto, dolus.
Nam me nihil fallit Venus te moenia
Nostra nova veritam, habuisse suspectas domos
Carthaginis. VE. nimium hostibus confidere
Dementia est, IV. sed quis modus tandem hic erit:
Aut quorsum opus tanto mihi certamine?
VE. Tu si remittas tuum odium, remittam ego
Animi mei omnem, Iuno, diffidentiam.
IV. Quin igitur aeternam fidem paciscimur.
Habes quod omni mente petiisti Venus.
Ardet mulier, amore saevo saucia:
Traxitque virus per medullas ossium.
VE. Quid ergo censes nunc agendum? edissere.
IV. Ambos eodem copulemus vinculo:
Et paribus auspiciis regamus Punicam
Teucramque gentem: liceat Aeneae Phrygi

Seruire Tyrios, et tuae submittere
Dotale regnum hoc dexterae: liceat Venus.
VE. Quis talia, nisi forte demens, abnuat?
Quis lite tecum exoptet, aut armis velit
Contendere? modo fors sequatur prospera.
Sed dubia feror, an unam Iuppiter
Esse velit hanc urbem his duabus gentibus:
Populosue misceri probet: num foedera
Iungi velit: tu cara coniux es Iovis,
Tibi fas precibus animum viri perquirere.
Perge, sequar. IV. hic mecum dein fuerit labor.
At nunc quod instat. quodque praesens est, Venus.
Quo possit effici modo, paucissimis
Docebo. VE. fare, commodissima quae via.
IV. Aduerte. Venatum misera Dido in nemus
Ire, et simul Troianus Aeneas parant:
Primos ubi extulerit diei crastini
Ortus Apollo, clariori ex aethere:
Totumque radiis aerem lustraverit [(transcriber); sic: lustaverit] .
His ego, nemora cum cinxerint indagine,
Subito ingruentem desuper, cum grandine,
Imbrem ciebo: et omne caelum murmure
Complebo: diffugient manus equestres undique
Et nocte opaca contegentur frondium:
At Dido et Aeneas eandem protinus
Specum subibunt. Adero tum: et, si mihi tua
Certa hic voluntas, stabili eos connubio
Iungam: et tibi propriam dicabo istam nurum:
Hymenaeus hic erit. quid? annuis, an secus?
VE. Annuo equidem, pulchrumque rideo dolum.

CHORUS.

HIC dies lethi venit et malorum
Caussa cunctorum: neque enim movetur
Debita fama specieve Dido,
Impotens mentis, neque nunc amorem
Ipsa furtivum meditatur, et iam
Coniugem Aeneam vocat: hac pudicae
Voce praetexit malesana culpam.
Sed nefas istuc odiosa nescit
Fama per magnam Libyam tacere.
Fama, qua non est aliud malum ullum
Uspiam velocius: aut quod aeque
Mobili passu viget, atque eundo
Crescit. Haec primo graditur timore
Parua: mox sese levat alte in auras:
Et solo incedens caput inter astra
Condit: hanc tellus peperit, furore
Acta, postremam Encelado sororem,
Et citis alis pedibusque monstrum
Mobile, horrendum, cui quot nefando
Corpori insunt (res mihi mira) plumae,
Tot patent subter vigiles ocelli:
Tot sonant ora hic, simul et tot aures
Subrigit: noctu volat, et per umbram
Occulit sese, neque lumina alto
Turpe declinat male pigra somno.
Luce sed custos sedet aut supremo
Culmine, aut altas petit usque turres:

Tam tenax ficti simul atque pravi,
Quam loquax veri: varioque gaudens
Ore; quo gentem Libyae replevit:
Iamque et ad regem celeres Iarbam
Dirigit cursus, animumque saevis
Asperat dictis, et in ora fundit
Haec virum, venisse Phryga Iliensi
Stirpe pronatum, cui pulchra Dido
Iura dignetur sociare lecti.
Nunc diem inter se, potiore luxu
Turpiter captos, Veneri vovere.
Ecce rex amens animi, hoc amaro
Nuntio [Reg: Nuncio] accensus, graditur, Iovemquae
Ante verbenas, mediosque divos
Invocat supplex manibus supinis.

ACTUS II.

IARBAS.

PRo summe Iupiter, cui Maurusia
Pictis toris epulata gens libat sacros
Lenaei honores, haec vides? an te, pater,
Cum fulmen exeris, timemus impotem
Nequicquam [Reg: Nequiquam] ? an animos territant in nubibus
Caeci furores? numnam inania murmura
Miscentur? en nostris vagata in finibus:
Quae posuit exiguam modo urbem femina:
Cui littus hic arandum erat: cui nos loci
Leges dedimus: haec reppulit connubium

Nostrum: recepto inregna domino Troico.
Et nunc Paris hic, ah semivir, cinctus grege
Effeminato, molle caput Asio peplo
Ornatus, et flava madentem verticem
Mitra coronatus, potitur femina.
Nos quippe templis munera tuis mittimus:
Famamque inanem dein fovere cogimur.
Ego satus Hammone Iove Iarbas negligor,
Cui nympha Garamantis pia genitrix, patri
Qui templa centum condidi, et centum simul
Altaria posui: sacravique vigilem
Ignem, Deum excubias, ubi solum perpetim
Pecudum natat cruore pingui, et limina
Variis corollis enitent florentia.

IUPITER. MERCURIUS.

AGe nate, vade, voca Notos, et labere
Pennis, ducemque Dardanum, Carthagine
Qui nunc moratur, et datas fato Deum
Non respicit sedes Italiae: loquere ei,
Et dicta mea celeres per auras defer huic.
ME. Quid ergo, Iupiter supreme, huic imperas?
IV. Illum haud mihi genitrix Venus pulcherrima,
Cum bis Pelasgum vindicaret e manu:
Talem futurum prodidit. ME: qualem virum
Igitur fore hunc promisit? IV. Imperio gravem
Qui regeret Italiam, genusque a sanguine
Teucri vetusto proderet: quique in viam

Legum suarum duceret terrae omnia
Climata. ME. Ratam haec habere vox debet fidem.
IV. Si nulla tantarum movebit gloria
Rerum, nec ipse sua laborem strenuum
Pro laude molitur: paterne filio
Arces Latinas inuidet? quidnam struit?
Qua spe moratur in inimicis gentibus?
Nec prolem Italicam, nec Latinam respicit
Sedem? Ergo naviget, haec rei summa, hic mei
Sis nuntius. ME. tuis ego imperiis pater
Parere sum paratus, et nunc aurea
Talaria innecto pedibus, atque hanc manu
Virgam capiam: quo turbidum tranem aera.

AENEAS. MERCURIUS.

O Lucis alma parens Venus, tuque o bone
Cupido frater: quis potentem non amet
Hanc feminam, tot regias quae construit
Domos, tot ampla quae domorum culmina
Novat? vel hic stellatus ensis iaspide,
Tyrioquae murice laena demissa e meis
Humeris, amorem huius feminae meret.
Has illa telas fecit. atque haec munera
Discrevit auro. Sed quis hic est penniger,
Qui pedibus alatis repente hic adstitit?
Pavet animas, quid hic sibi velit. ME. tu, o bone,
Nunc alta fundamenta Punicae locas
Carthaginis, pulchramque sedem uxorius
Struis? heu tuarum oblite rerum? heu immemor

Regni Latini Rex Deorum, qui polum
Terramque numine torquet, ipse me tibi
Demittit alto clari Olympi vertice:
Ipse haec iubet mandata ferre desuper,
Celeres per auras. quid struis? qua spe teris
Hac otium terra Africae: si nulla te
Rerum tuarum gloria movet: nec super
Tua laborem laude molire, ut decet:
At filium surgentem, et heredis tui
Spem respice: cui regnum Italiae et Romula
Debentur arua. AEN. Summe Iupiter pater,
Ubi sum? quid ago? ubi isthic [Reg: istic] homo est? evanuit.
Tremo totus: arrectae comae horrent: faucibus
Vox haeret: ardeo fugam capessere:
Dulcesque terras has procul relinquere.
Sed quo furentem ambibo reginam meam
Affatu: et hic quae prima sumam exordia?
Quid si vocem Mnesthea, Cloanthumque, socios:
Classem taciti ut aptent: Phrygasque ad littora
Agant: parent arma, et novandae quae rei
Sit caussa dissimulent? ego interea loci
Quando optima mulier hos amores nesciet
Rumpi, viam tentem, modumque dexterum:
Fandique tempus quaeritem mollissimum?
Certe haec potior est omnibus sententia.

CHORUS.

AT Regina doli praescia perfidi,
Et iam tuta timens omnia: primaque
Motus excipit, et saevit inops sui,

Qualis Baccha sacris excita consciis,
Audito stimulant quam Trieterica
Lenaeo Orgia: quam noctivagus vocat
Clamor. namque loquax fama [(transcriber); sic: sama] ita detulit,
Armari Phrygias littoribus rates,
Et cursum pelago clam repararier.
Eheu, quot lacrimas illa dies dabit?
Nam quid non scelerum foedus amor parit?
Quid non ille mali conficit? heu nefas,
Medeam furor hic tetricus impulit,
Natos ut manibus perderet impiis.
Hic Phaedrae stimulos addidit asperos:
Iussitque innocuum ad stupra lacessere
Privignum, ac thalami rumpere foedera.
Hic Argis Helenam nequiter extulit,
Ut lectum peteret turpis adulteri:
Et toti Phrygiae damna daret solo.
Nam quod Dardanium corruit Ilium,
Quod tota in cineres Troia repens iit:
Quod letho Priamus rex cecidit Phrygum
Quod victoris heri serua Hecube torum
Vidit: quod iugulum triste Polyxena
Submisit rigidis ensibus hostium:
Hoc foedae vitium nempe libidinis:
Haec merces Veneri debita reprobe.
Hic ignis sacer est: credite sauciis:
Haec est flamma potens, heu nimium potens.
Qua tellus liquido cingitur aere:
Qua formosa polo sidera promicant:
Illic regna tenet fervidus ales hic.

Terrenae pecudes, aequoreum genus,
Et pictae volucres, omne adeo genus,
Intenta excipiunt tela Cupidinis:
Idem quippe feris est amor amnibus:
Hos sentit stimulos dente ferox aper,
Hos tigres rigidae: hos indomitus leo.
Dentes exacuit porca Sabellica:
Quando hoc igne furens pestifero subat.
Quid lynces variae? quid rabidi canes?
Infrenique lupi? nonne vides equos.
Ut toti trepident, quando odor attigit
Nares? non ibi eos frena virum, neque
Rupes, non scopuli, non vaga flumina,
Non montes retinent. Scilicet hic calor
Ante omnes agitat verbereas equas.
His mentem ipsa Venus largiter indidit:
Quando Potniades distulerant rotae
Glauci membra sui hoc axe Cupidinis:
Illas ducit amor trans fera Gargara:
Trans longum Ascanium: hac vi superant iuga:
Tranant flumina. Quid plura canam? Furor
Vincit regificae limma coniugis.

ACTUS TERTIUS.

DIDO, AENEAS.

ETiam nefas hoc posse dissimulari, homo
Perfide, putasti; quid? meis decedere
Tu cogitasti sedibus? nec te meus
Amor, neque data dextra quondam, nec tuae
Regina crudeli tenet te fundere

Moritura? quin etiam maligno sidere
Molire classem: et turbidis Aquilonibus
Properas per altum abire crudelis? cedo,
Si non agrum alienum, domosque Oenotrias
Peteres, et antiquum maneret Ilium
An Ilium peteretur undoso hoc mari?
Mene fugis? ego per hasce lacrimas, et tuam
Te dexteram oro (quando miserae mihi aliud
Restat mihi) per iura coniugialia,
Per auspicatum matrimonium: bene
Si quid merita sum: si fuit quid quam tibi
Dulce meum, age, miserere labentis domus:
Et (si quis est adhuc locus precibus meis)
Hanc pone mentem hunc animum tetricum.
Te propter, odere Africi gentes soli,
Te propter, infensi Tyrii: te propter hic
Extinctus est pudor mihi;, et qua sidera
Adire poteram fama prior. Heu me nurum
Inauspicatam Veiovis? cui deseror
A te hospes? hoc quoniam mihi de coniuge
Iam nomen unum restat inopi. quid moror?
An Pygmalio [Reg: Pygmalion] dum moenia mea destruat?
An captam Iarbas ducat in Gaetuliam?
Saltem aliqua de te mihi fuisset, hanc fugam
Ante, soboles suscepta; saltem parvulus
Mihi ludat Aeneas domi, qui te patrem
Tantum ore referat: non viderer undique
Deserta. AE. at ego te, quae eloquendo plurima
Numerare novisti: haud negaverim bene
Regina promeritam: nec unquam piguerit

Meminisse Elisae: dum memor vivo mei,
Dum spiritus regit hos aliquis artus meos.
Prore loquar pauca: nec ego hanc abscondere
(Ne finge) speravi fugam, nec coniugis
Praetendo taedas: non in haec eo foedera.
Me si meis pateretur auspiciis Deus
Transigere vitam, et sponte iam curas meas
Componere, urbem Troicam primum, et laris
Colerem reliquias patrii: et ter maximi
Priami manerent alta regis culmina,
Redivivaque manu condidissem Pergama.
Sed nunc Italiam magnam Apollo Delius,
Italiam Apollinis iubet capessere
Oraculum: hic amor, haec patria tellus mihi est.
Si te urbis aspectus tenet Carthaginis,
Phoenissa [Reg: Phaenissa] : si Libyae iuvat nitor tuae:
Invidia quae tandem haec erit, Teucros solo
Considere Ausonio? Equidem et nox extera
Fas regna quaerere. Me patris demortui,
Quoties operit humente nos terrae plagas
Caligine, quoties micant astra ignea,
Imago terret, inque somnis admonet:
Me puer Iulus, et capitis iniuria,
Quem regno Italiae fraudo, quem fatalibus
Spolio plagis, hic admonet. quin a Iove
Interpres ipse missus huc (testor caput
Utrumque) celeres modo per auras, seria
Mandata detulit: DEUM udi ipsemet
In lumine manifesto adire moenia:
Vocemque commonentis his hausi auribus.

Desine querelis nos tuis incendere:
Non sponte sequor Italum solum. DI. tibi nec Dea
Parens, nec autor generis ille Dardanus,
Vir perfide, sed horrens genuit hunc Caucasus
Te talem: et Hyrcanae ubera admorunt tigres.
Nam quid ego dissimulo misera? quae me ad mala
Maiora seruo? num meo ingemuit malo?
Num flexit oculos? nun. lacrimulam ullam dedit?
Num miseritum est amantis? Haec nec maxima
Iam Iuno, nec Saturnius pater aspicit?
Nusquam fides sat tuta fractum littore
Excepi egentem stulta, regnique in mei
Demens locavi parte: classem perditam
Sociosque ab ipsa morte revocavi: heu feris
Incensa Furiis differor. Nunc Delius
Apollo, nunc Apollinis nescio quod est
Oraculum: nunc missus a summo Iove
Interpres affert iussa per celeres Notos.
Is scilicet superis labor; ea scilicet
Cura est quietis. Neque ego te teneo, neque
Refello dicta. i, Sequere ventis Italiam,
Pete regna per mare. Spero mediis (si piae
Quid numin avalent) supplicia mox cautibus
Pelagi daturum, et nomine relictam tibi
Dido vocaturum. Sequar tamen ignibus:
Et cum gelida mors anima ab hac seduxerit
Artus Elisae: adero locis umbra omnibus.
Hic improbe dabis, quam meres, poenam: audiam,
Et haec sub imum fama veniet Tartarum.
AEN. Quonam fugis? quo te ex meo vultu abripis?

Miseret profecto me furentis feminae:
Cupioque solando dolentem celeriter
Lenire. Sed abiit, mihi Deorum cito
Iussa exsequenda sunt; revisam protinus
Classem, aque inibo cum meis celerem fugam.

ANNA, DIDO.

QUid hoc mali: repente quod sic littora
Feruere prospicio: mareque miscerier
Tantis video clamoribus? quis nunc tibi
Sensus soror quosue gemitus misera dabis?
DI. Scelerate amor: quo non agis mortalia
Pectora? iterum me cogis ire in lacrimas:
Iterum precari: iterum animos submittere
Humiles amori. AN. Sed soror nunc ipsa adest.
DI. Germana, toto littore vides undique
Properarier: iam carbasus ventos vocat:
Iam puppibus nautae coronas induunt.
Hunc ego dolorem si timere mea soror
Potui, etiam perferre potero. Sed miserae tamen
Unum hoc sorori exsequere: solam perfidus
Te colere, soli credere arcanos tibi
Sensus; viri aditus sola molles noveras.
I quaeso soror: hosti superbo supplica.
Non ego Phrygum urbes, cum Pelasgo milite.
Vastare iuravi; nec ad murum Ilii
Misi rates meas; nec Anchisae patris
Cineres revelli: cur negat demittere
Duras in aures dicta mea? quonam ruit?

Hoc miserae amanti munus extremum duit.
Facilem fugam expectet, Notosque idoneos:
Non iam oro coniugium, quod ille prodidit:
Nec, ut Latino careat aruo, et debitum
Regnum relinquat: inane tempus postulo:
Requiem furori: dum mea doceat asperis
Fortuna me dolere victam casibus.
Hanc oro te extremam, soror, veniam: mei
Miserere: cum dederis mihi hoc, quod flagitos
Morte cumulatum tibi relinquam largiter:
AN. At si iste nullis commovetur fletibus:
Voces nec ullas audiet tractabilis:
DI. Tenta precando. AN. Si modo valeant prece.
DI. Aures viri aperiet DEUS. AN. quid si obstruat?
DI. Annosa quercus non cadit, nisi pluribus
Percussa plagis. AN. Sed nihil eadem tamen
Movetur aurae flatibus, neque sibilo
Consternitur. DI. contunde vocibus virum.
AN. Age, ibo soror, et quae iubes primum exsequar.
DI. Conuexa caeli me piget tuerier [Reg: tueri] :
Mori volo, si non amore perfruar.

CHORUS.

EXterrita Dido compluribus
Fatis, inceptum quo peragat,
Lucemque relinquat: iam vidit,
Cum dona imponeret altari,
Dictu horrendum, latices sacros
Nigrescere: fusaque in obscenum

Se vertere vina cruorem. Sed et
In tectis templum est marmoreum
Coniugis antiqui, velleribus
Niveis et fronde revinctum. Isthinc [Reg: istinc]
Voces et verba vocantis viri
Audiri visa tenebris, nox
Cum terras obscura teneret.
Praeterea culminibus bubo
Ferali carmine saepe queri
Et ducere voces in fletum:
Multaque praedicta priorum hominum
Horrificant terribili monitu.
Agit ipse furentem per somnos
Ferus Aeneas: semperque sibi
Sola relinqui: semper longam
Ire incomitata videtur viam:
Et Tyrios quaerere deserta
Terra. Eumenidum veluti demens
Videt agmina Pentheus, et solem
Geminum, et duplices se ostendere
Thebas, aut ille Agamemnonius
Scenis agitatus Orestes, face
Armatam cum refugit matrem,
Furiaeque ultrices in limine
Resident. Et iam evicta dolore,
Concepit diras intra animum,
Atque ipsa modum et tempus secum
Exigit hic, decrevitque mori.
Spem fronte serenat, consilium
Crudele tegit uultu reprobo.

ACTUS IIII.

ANNA, DIDO.

DIxi futurum. Nam viri mens efferi
Immota permanet, nec ullis vocibus
Lacrimisque flectitur. DI. tace modo soror:
Et gratulare mihi. Viam, quae eum mihi
Reddat, vel ipso soluat, inveni, soror.
Solem cadentem iuxta, et Oceani prope
Finem ultimum inhabitatur Aethiopum locus:
Ubi maximus Atlas torquet humero Olympium
Axem, facibus aptum micantibus. Hinc mihi
Monstrate gentis est sacerdos extimae,
Custosque templi Hesperidum, et horti Punici,
Quae epulas Draconi pervigil saevo dabat,
Sacrosque ramos conserebat in arbore,
Mel humidum spargens: soporiferumque dans
Papaver. haec promittit animas, quas velit,
Carminibus exsoluere: aliis immittere
Se posse curas: sistere fluviis aquam,
Et astra retro vertere, et manes e specu
Ciere nocturnos. Videbis hic soror
Mugire terram sub pedibus, et de iugis
Altissimis descendere ornos mobiles.
AN. Regina cara, quid magica paras sacra?
Nullis amor curatur unquam cantibus:
Nullis remediis allevatur Thessalis:
Nil concitum rhombo iuvabit licium,

Ubi intimas amor medullas occupat.
DI. Germana cara testor hoc caput tuum,
Magicas ad artes non lubentem accingier.
Nunc tu pyram secreta tecto in intimo
Erige: virique arma, thalamo quae illud scelus
Reliquit, exuviasque cunctas, et torum
Una iugalem, quo misera perii, super
Impone; monumenta omnia viri pessimi
Abolere monstrat haec sacerdos, et iubet.
AN. Quorsum pyram iubet exstruere? DI. fabor tibi.
Effusa crines haec sacerdos ore ter
Centum tonat Deos, Erebum, et atrum Chaos,
Et tergeminam Hecaten, tria ora virginis
Vocat Dianae; mox toro effigiem locat:
Fontisque Averni spargit huc latices sacros:
Messasque ahenis ad Dianam falcibus,
Iam quaerit herbas, cum veneni lactibus:
Nascentis et de fronte equi revellitur,
Matrique praeripitur amor: tum femina
Exuta vinculis pedem unum, in vestibus
Adstat recinctis, et manus sursum levans,
Testatur inferos Deos, et conscia
Fati astra: demum sua precatur numina:
Queis [Reg: Quibus] sunt iniquo curae amantes foedere.
AN. Intelligo soror: sed his rebus nihil
Levare amorem poteris, et curas graves.
DI. Mihi hoc erit curae, soror: abi tu modo,
Pyramque quam iussi, sub auras erige.
AN. Si quid iuvat, paro iussa. DI. facis, ut te decet.

image: s680

DIDO.

EN, quid misera agam? num priores iam procos
Irrisa rursus experiar? an supplice
Voce Numidum Regum petam connubia,
Quos ego maritos ante dedignata sum?
Igitur Phrygum classes, et ultimos sequar
Iussus? quiane iuvat ante ope levatos mea:
Et gratia veteris beneficii bene
Stat apud viros memores? quis autem me sinet?
Quis ratibus accipiet superbis feminam?
Nescis Elisa perdita, heu nescis, neque
Dum gentis Asianae vides periuria?
Quid tum? fuga sola comitabor perfidos
Nautas ovantes? an manu omni persequar?
Et quos Tyri urbe vix revelli, rursus hinc
Agam mari? ventisque vela iterum dare
Iubebo? quin potius morere. namque merita es.
Auerte ferro istunc [(printer); sic: isthunc] dolorem. Tu meis
Euicta lacrimis soror: tu prima me
Istis malis oneras, et hostibus obicis.
Quid? non licebat degere expertem tori
Vitam absque crimine, more silvestris ferae?
Nec talibus curis, sine modo, confici?
Promissa cineri mea fides est coniugis:
Servata non est: merita supplicia luo.

image: s681

CHORUS.

AEneas in puppi residet
Riteque paratis rebus pigrum
Ibi somnum carpit. Nate Dea,
Potes hoc casu somnos ducere?
Nec quae circumstant discrimina
Cernis demens? neque iam Zephyros
Spirare secundos aduertis?
Regina dolos, dirumque nefas
In pectore versat, certa mori.
Varioque irarum aestu fluctuat.
Non hinc praeceps vel tandem effugies:
Dum praecipitare potestas datur?
Iam nunc mare turbari trabibus
Saevasque videbis toto aequore
Lucere faces: iam littora
Flammis feruere: si contigerit
Aurora morantem te his terris.
Eia age disrumpe moras: varium
Et mutabile semper femina.
Vigilare viros nunc prospicio, et
Transtris considere: vela citos
Soluere. Deus, aethere demissus
Ex alto, festinare fugam,
Tortosque incidere funes, iubet.
Adsis o placidus Reginae
Deus, et caelo iam dextra feras
Sidera, ne tristi abitu maesta

Nimis indoleat. Sed progreditur
Huc, terque quaterque manu pectus
Percussa decorum, et flaventes
Abscissa comas, et lacera genas.

ACTUS QUINTUS.

DIDO.

ERgo ibit hic? quid? ibit hic? pro Iupiter,
Meisne regnis advena hic illuserit?
Non arma iam expedient? et e toto oppido
Sequentur? et rapient rates navalibus?
Ite, agite, ferte citi faces, impellite
Remos, date Notis vela Quid loquor? ubi sum?
Quae mentem agitat insania? infelix nurus,
Nunc fata te Dido impia feriunt male.
Tum decuit, ubi sceptrum dabas. En dextera,
Fidesque quem secum penates patrios
Portare dicunt: quem subiisse humeris patrem
Aetate confectum. Non corpus abreptum datur
Divellere, et vasti maris aquis immergere?
Non navitas, non ipsum Iulum filium
Absumer gladio, torisque patriis
Apponere epulandum. Sed anceps fuerat hic
Fortuna pugnae huius. fuisset. quippeni?
Moritura quem metuo? faces in hostium
Castra intulissem facibus implessem foros,
Natum patremque, cum genere nequissimo
Exstinxem [Reg: Exstinxissem] , et ipsamet dedissem me super.
Sol, qui universa lumine illustras poli

Terraeque opera: tuque omnium horum conscia
Iuno malorum: tuque Hecate ululata per vagas
Urbes: et ultrices Eumenides Deae:
Haec accipite: numenque meritum aduertite
Nostris malis; audite, quas fundo preces:
Si fata Iovis hoc exigunt, si tangere
Portus necesse est hoc caput, si ter minus
Hic haeret, adnare Latio Phrygum ducem.
At bellica vi pressus audacis popli,
Extorris agro patrio, flagitet opem
Aliunde: quaerat auxilia: videat Phrygum
Indigna funera: neque quum sub tetricas
Leges iniquae pacis olim se hostibus
Tradiderit, ipse sua fruatur regia,
Sed ante maturum diem cadat impius,
Mediaque arena iaceat inhumati viri
Cadaver. hoc precor, hanc supremam contra eum
Effundo vocem, cum cruento sanguine.
Tum vos coloni Punici, stirpem et genus
Omne hinc futurum, odiis premite capitalibus:
Cinerique nostro munera isthaec mittite.
Populis nec ullus amor, nec ulla foedera
Sunto. Exorere aliquis ultor ex his ossibus,
Qui Dardani genus face et ferro premas
Quocunque vires huc dabunt se tempore:
Hoc littus illi littori contrarium,
Fluctusque fluctibus imprecor contrarios.
Ipsi nepotes dimicent secum inuicem.
Tu cara nutrix huc sororem protinus
Siste mihi: dic preperet aquis se spargere:
Pecudumque secum ducat huc piacula [(printer); sic: verse omitted]

Monstrata: sic veniat. Pia tu tempora
Vitta tege: ego sacra Stygio Iovi paro:
Summumque curis instituo finem addere.
Rogumque Dardanii capitis igni dare.
Abit haec. Ego adsum nunc remotis arbitris.
Quid restat, hunc nisi ut rogum, quem condidi,
Moritura conscendam, meosque finiam
Letho dolores? sic agam: dum non vetor;
Dicamque verba his vestibus novissima.
Dulces Phrygum exuviae ducis, dulces tori:
Dum fata, dum clemens sinebat hoc DEUS,
Hanc accipite animam: his precor me exsolvite
Angustiis. Sat vixi, et omnem aetatulae
Cursum peregi: magna imago nunc mei
Sub terram abibit, sed tamen mea moenia
Vidi prius: et urbem meam, quam condidi.
Quin et virum ulta, fratre ab immanissimo
Poenas recepi. Felix mulier, heu quater
Felix: carinae si Phrygum isthaec littora
Nunquam attigissent. quid moror? nonne moriar?
Sed inultane moriar, sine omni vindice?
Age moriar. sic? sic sub umbras ibimus.
Crudelis hunc oculis ab alto Dardanus
Ignem hauriat, nostraeque mortis omina
Secum ferant Laomedo, et Iulus perfidus.

ANNA, CHORUS.

QUis clamor hic it ad alta tecti culmina?
Quis hic ululatus femineus atque gemitus
Magnis resonat aether supra plangoribus,

Non aliter, ac si prisca Tyros, aut urbs nova
Carthago ruat. Hei, hei mihi miserae: quid hoc?
Quam video? quis hic ensis cruore luridus?
O soror Elisa, quid mali hoc? quis vim dedit?
Hoc illud o germana fuit: hoc mihi rogus
Isthic [Reg: Istic] parabat: hoc foci, hoc ignes sacri.
Ah quid querar primum? quid inceptem queri?
Comitem sororem spernis emoriens tuam.
Eadem vocasses me ad necis fata ultima:
Idem dolor, eadem hora utramque tolleret.
Ah me ter et quater miserrimam omnium,
Quae manibus his struxi rogum, quae patrios
Deos vocavi voce; sic Deis volentibus
Crudelis ut te posita abessem isthac [Reg: istac] domo?
Te, meque, soror exstinxti, et urbem Punicam,
Patresque Sidonios. Date ut aquis abluam
Vulnera: date, inquam, aquas; et extremus super
Si forte quispiam errat halitus, legam.
CHO. DEsiste germanam fovere amplexibus,
Atrosque vestibus cruores tergere
Mihi ultimum curae erit in hac heroide
Pietatis officium. Locum da. Nam quia
Nec morte promerita perivit, nec suo
Fato: sed ante diem misera iam concidit,
Nec dum comam illi vertice in flavo pia
Proserpina abstulit, caputque tetrico
Damnavit Orco: ego dextera crinem mea
Secabo Reginae. Igitur hunc Diti sacrum
Crinem fero, et animam relaxo hoc corpore.

NICODEMUS FRISCHLINUS VIRIS nobilissimis et clarissimis, passim in Germania, Italia, Gallia, Dania atque Hungaria degentibus, amicis suis suavissimis, S. P.

libros digessi Elegias, rerum varietate iucundas, et argumentorum novitate amabiles: eas inquam, primo quovis tempore, cum lectoribus communicem. Plerique vestrum auctores mihi sunt, ut ad paraphrasin Bucolicorum et Georgicorum Virgilii, etiam paraphrasin Aeneidos adiungam: et ad paraphrasin, quam scripsi in Persium, et Horatium, addam quoque paraphrasin in Iuvenalem. Non pauci e vobis sunt, qui suis me calamis, tanquam stimulis et calcaribus quibusdam, eo conantur impellere: ut ad Hymnorum Callimachi versionem, iam olim in Gallia editam, et nuper a quodam plagiario, mihi furtim ablatam: tum etiam ad quinque Comoedias Aristophanis priores, quas ante quinquennium verti, sex reliquas adiciam. Non desunt e vobis, qui, postquam legissent meam Strigilem Grammaticam, et octo libros, quos de hac arte, in Italia edidi, et quinque libros, quos de Astronomica disciplina confectos habeo, qui, inquam, sat bene longis Epistolis me quoti die fere monent: ut quicquid est ingenii mei, id omne ad illustrandas artes humanitatis conferam: et post recusam Grammaticen, editamque Astronomiam, mox

omnem animum, ad recognoscenda artis Dialecticae et Rhetoricae praecepta revocem. Quid? quod nonnulli vestrum, lecto eo consilio, quod nos generosae indolis puero, D. Francisco a Batthyam, Hungariae Regulo, nuper in Pannonia dedimus: subinde me hortari non desistunt: ut Nomenclaturam meam in tres libros, secundum seriem decem Categoriarum distributam, omni mora sublata, in lucem hominum emittam. Nam de meis in Ciceronem, in Virgilium, in Horatium, in Caesarem, in Sallustium commentariis: deque orationibus et exercitationibus scholasticis, nihil hoc loco vobis pollicitari audeo. Iacent enim ista omnia, adhuc in suis pulueribus: neque temporis huius iniqua conditio, manum me illis admovere patitur. At quorsum tandem, viri optimi et humanissimi tot admonitiones, tot exhortationes vestrae? Nam si vos imperitos rerum aestimatores adhibeatis in consilium: facile intelligetis, nihil opus esse meis lucubrationibus, et commentationibus: praesertim in tanta optimorum librorum copia, tantaque scribentium multitudine. Credunt enim isti homines, posteritatem, si qua est futura, tam commode

carere posse meis libris: quam commode iisdem caruit etas superior: in qua non minus docti viri exstiterunt, quam hodie exsistunt. Quasi vero ante Erasmum et Philippum, nulli fuerint viri docti et literati: aut quasi post Erasmi et Philippi praeclaras, in artibus tradendis, navatas operas istorum imitatorum, et seruarum pecudum furtivis lucubrationibus, et stolidissimis libris, haec aetas carere non potuisset: aut potius carere non debuisset. Iulius Caesar Scaliger, vir summo ingenio, summo iudicio, et quo ego solide doctiorem, multis saeculis neminem exstitisse arbitror: in libro de causis linguae Latinae scripto, ultra trecentos et quinquaginta errores demonstravit: quibus Philippi et Linacri, optimorum proximis annis Grammaticorum libri referti sunt. Ego vero in mea Strigili, adhuc alios trecentos commonstravi: quibus novi compilatores, artem istam Grammaticam turpissime conspurcarunt. Nam longe aliud est, mihi credite, artem aliquam comprehendere praeceptis: quorum adminiculo tradatur lingua Latina, aut Graeca a magistris: discatur a discipulis: et artem traditam proponere discendam pueris. Illic enim requiritur

subactum iudicium: et vernacularum causarum cognitio: quae sine exquisita Philosophiae scientia haberi non potest. Quomodo enim artem aliquam illi homines conscribant: qui solidae philosophiae micam in se non habent? Et quotus quisque est, e tanto Grammaticorum numero, qui artis huius principia intelligat: nedum ut ex iis possit idonea praecepta exstruere? Quamobrem nihil me movent imperitorum hominum de meis artibus, quas trado, inerudita et plane asinina iudicia. Quantum vero ad vos attinet, viri optimi et doctissimi, qui de meis laboribus longe aliter iudicatis: si vos putatis tantum emolumenti, quantum scribitis ad rem pub. litterariam e meis lucubrationibus rediturum: age morem ego vobis geram: et, si vos Typographum meum eo incitaveritis, ut operam suam praestet, edam omnia, quae domi conscripta habeo: et edam castigata, et absque mendis: quoad eius fieri potest. Quia enim malorum et futilium scriptorum culpa, Typographi toties in fraudem et damnum inducuntur: ideo fit, ut hodie innocentes libri pro nocentibus poenas pendant: et saepe optimorum librorum auctores, tinearum et blattarum

dentibus corrodantur: quibus eiusmodi compilatorum sutelae potius erant discerpendae atque dilacerandae. Quod si etiam Maecenatem mihi inveneritis: qui liberales in me sustentando faciat sumptus: et qui me in ocio tranquillo constituat: polliceor vobis, quod omnia, quae coepta sunt, Deo vitam et sanitatem annuente, intra biennium, aut etiam citius sim absoluturus. Haec ad plurimas vestras quas ad me dedistis literas, breviter respondere volui. Nam singulis ut responderem, paene unius mensis integri tempus efflagitaret.

Valete viri Nobilissimi et carissimi, amici colendi. Argentorati Calend. Decemb. Anno 1584.

PIETATE, PRUDENTIA, ET VERA NOBILITATE ORNATISSIMIS viris: Ulmae, civitatis Imperialis, Coss. et Senatoribus, Dominis suis colendis. S. P. D. Nicodemus Frischlinus.

PERIOCHA COMOEDIAE.

NIC. FRISCH. REBECCA. ACTUS I.

Scena I. Abrahamus, Eleasarus.

Senarii.

ACTUS I. Scena II. Abrahamus.

ACTUS. II.

Scena. I Ismael.

Octonarii Iambici.

ACTUS II. Scena. II. Chamus, Ismael.

Octonarii.

ACTUS SECUNDI Scena III Syrus, Ismael, Labrax, Chamus.

Octonarii.

ACTUS II. Scena IIII. Syrus.

Senarii.

ACTUS II. Scena V. Abrahamus, Isacus.

Senarii.

ACTUS III.

Scena I. Eleasarus.

Senarii.

ACTUS III. Scena II. Rebecca, Eleasarus, Cario.

Senarii et octonarii.

ACTUS III. Scena III. Eleasarus.

Senarii.

ACTUS III. Scena IIII. Laban, Rebecca, Eleasarus, Cario.

Senarii.

ACTUS IIII.

Scena I. Bathuel, Mulier.

Senarii.

ACTUS IIII. Scena II. Eleasarus, Labanus, Bathuel, Mulier, Rebecca.

Senarii.

ACTUS. IIII. Scena III. Ismael, Chamus.

Senarii.

ACTUS IIII. Scena IIII. Elesarus, Bathuel, Labanus, Mulier, Cario.

Trochaici Tetrametri Catalecti.

ACTUS IV. Scena V. Chamus, Gastrodes.

Troch: Octon: Catal.

ACTUS V.

Scena I. Eleasarus, Cario.

Senarii.

ACTUS V. Scena II. Bathuel, Eleasarus, Mulier, Labanus, Rebecca.

ACTUS V. Scena III. Syrus, Labrax.

Octonarii.

ACTUS. V. Scena. IIII. Chamus, Labrax, Syrus.

Senarii.

ACTUS V. Scena. V. Isacus, Abrahamus.

ACTUS V. Scena VI. Isacus.

ACTUS V. Scena VII. Eleasarus, Rebecca, Isacus.

DAVID CHYTRAEUS AD IACOB: MONAVIUM.

NOBILI ET CLARISSIMO VIRO, D. IOANNI FIchardo I. V. Doctori celeberrimo, et Comiti Palation: inclitae Rei publicae Francofordianae aduocato etc. Philippus Lonicerus

M. BALTHASARI BIDEMBACHII ECCLEsiae Stutgardianae Praepositi: EPIGRAMMA.

HIERONYMI WOLFFII, GYMNASII AUGUstani Rectoris, hexastichon.

IOANNES POSTIUS, MEDICINAE D. Poeta L.

PAULUS MELISSUS SCHEDIUS POETA L. Com. Palat. etc.

NICOLAUS REUSNERUS, I. V. D. et POET. L.

PETRUS PAGANUS. P.L. VIR EQUESTRIS, PROFESSOR Marpurgensis in quodam propemptico.

EIUSDEM EPISTOLA AD EUNDEM.

IOANNES WAGERUS, NICODEMO Frischlino suo salutem.

NICODEMI FRISCHLINI SUSANNA. [Gap desc: illustration] Cum Privilegio Caesario. Apud Bernhardum Iobinum. Anno M. D. LXXXV.

NOBILISSIMIS [(transcriber); sic: NOBLISSIMIS] AC SAPIENTISSIMIS VIRIS: MEMMINGAE, CIVITATIS IMPERIALIS, CONSULIBUS, ET senatoribus, DD. suis observandis, S. P. D. Nicodemus Frischlinus.

IOANNES LANG SENIOR NICODEMO FRISCHlino suo salutem,

RAPHAEL. PROLOGUS.

ACTUS I.

Scena I. Midian, Simeon. senes.

Senarii Iambici.

ACTUS I. Scena II. Susanna, Thamar, Midian, Simeon.

Octonarii Iamb.

ACTUS I. Scena III. Midian, Simeon, Susanna.

Octonarii.

ACTUS. II.

Scena. I. Susanna.

Senarii.

ACTUS II. Scena II. Philergus, Simeon, Midian.

Trochaici septenarii catalectici.

ACTUS. II. Scena. III. Midian, Sichar.

Octonarii Iambici.

ACTUS II. Scena IIII. Sichar.

Senarii.

ACTUS II. Scena V [(transcriber); sic: IIII] . Hiramus, Sichar.

Octonarii Iambici.