APPARATUS ERUDITIONIS TAM RERUM QUAM VERBORUM PER OMNES ARTES ET SCIENTIAS, Instructus OPERA ET STUDIO P. MICHAELIS PEXENFELDERI, Societatis JESU Sacerdotis. Cum Indicibus I. Capitum. II. Rerum potiorum. III. Verborum difficiliorum Germanice redditorum cum auctario locuplete. IV. Modorum Antonomasticae locutionis capite nonagesimo octavo. NORIMBERGAE, Sumptibus MICHAELIS et JOH. FRIDERICI ENDTERORUM, An. MDC LXX.
AD offerendum hunc Serenissimis oculis APPARATUM, complures animum addidere caussae, Serenissime Princeps, Clementissime Domine: Inprimis, quod PUBLICO Juventutis BONO scriptus, videbatur Juventutis et Gratiarum omnium
Principi, quem in SERENITATE VESTRA vererabundi suspicimus, dedicandus.
Deinde Indoles SERENITATIS VESTRAE artium omnium, Heroo dignarum anguine, Musas nostras excitavit, ut sese hoc in libro, velut Iliadem in nuce clausas, devoverent in obsequia demississima; quantoque rerum scitu utilissimarum praesidio ad felicitatem Reip. cujus gubernacula a Deo SERENITATI VESTRAE destinata, sit opus, indicarent.
Habet SERENITAS VESTRA Majorum Serenissimorum praeclarissima exempla, quibus curis et impendiis Ingenuas Artes et Scientias propagarint. In oculis sunt Musarum Domicilia, diversis
per BOICAM locis constituta, in quibus Adolescentes ad Morum juxta et Literarum Humanitatem informantur. Ingolstadiense vero LYCEUM quantis sublimiorum Disciplinarum incrementis efflorescat, argumento sunt tot Viri Doctrina et Honoribus Academicis insignes, ex illo Athenaeo velut ex Umbra in Solem prodeuntes. Felix tellus, in qua Ceres arva, Pallas excolit homines. Alterum Praesidium Vitae est, alterum Virtutis. Utrumque suorum Curae Principum et Sapientiae Patria debet.
Quid jam dicam de aliis Artibus atque Scientiis, quibus BOICA est exornata? Politicam profecto et Militarem scientiam quantum excoluerit et provexerit Serenissimus MAXIMILIANUS Elector,
felicissimae memoriae Avus SERENITATIS VESTRAE, toti Europae inclaruit, quam Nominis sui gloria implevit.
In Artibus vero Manuariis, quos Artifices undique conquisierit, Serenissimus Abavus, WILHELMUS piissimae recordationis, testantur hodieque Opera, faberime elaborata, magnificeque constructa. Quid, quod, SERENITATIS VESTRAE Parentis Serenissimis auspiciis, Textilis etiam bombycum labor et Tinctura, in Patriae commoda, est invecta.
Atque ut ad SERENITATEM VESTRAM redeam; teneris ab unguiculis Ipsa festinat Armis praeludere, quae validis aliquando unguibus vibraturus est LEO. Neque Martem tantum in manibus;
sed Paelladem quoque in lingua gestat, summa cum Bonaum Artium et Scientiarum exspectatione plausuque; quarum diversas ut voces SERENITAS VESTRA accipere, ita etiam reddere felicissime discit.
Quod si de Ennio,{† A Gellius.} Poetarum Romanorum Patre, memoratur, tribus ipsum Cordibus praeditum fuisse, quod Latine, Graece, Osce loqueretur; quanto praestantiore laude quatuor SERENITATEM VESTRAM corda, tot enim linguis imbuitur, possidere dicemus? nisi, quod de Scipione Nasica{* Plinius.} olim ferebatur, unum potius CHARITUM CORCULUM SERENITATEM VESTRAM appellare malimus.
Exemplum SERENITATIS VESTRAE
Dynastarum filii; qui nisi peregrina Idiomata cum Latino et Vernaculo conjunxerint, non satis sibi ad Aulicam Culturam et Munia instituti videntur.
Quapropter si eam ob caussam Exterae Linguae merito sunt in pretio habendae, maximam profecto aestimationem et cultum Latinae sibi promeretur. Illae quippenec quorumvis locorum nec sunt temporum; haec ad omnes gentes se extendit, illasque conjungit et consociat; haec ad cunctas scientias spectat; eique Sacratissima Religionis nostrae Mysteria tradita sunt et explicata. Unde jure quam optimo dicitur inter Linguas dominari et imperium summum obtinere.
In Reginae hujus Aerarium locupletissimum
cum alii atque alii suas inferant opes; putavi et ego de censu paupere aliquid contribuendum. Quocirca hunc qualem, qualem Eruditionis Latinae Apparatum instruxi, secure spectandum in luce, si a Serenissimis Oculis clementissimum radium acceperit. Eum ego ad SERENITATIS VESTRAE genua, tanquam ad Aram Honestarum Artium et Scientiarum, submississime depono. DEUS Ter Opt. M. SERENITATEM VESTRAM, in maximas Patriae Romanique Imperii Spes, quam diutissime servet incolumem. Ita mecum Collegium Soc. JESU Landishutanum enixissime vovet, ita recatur.
Landishuti VI. Feb. Ann. a pariente Virgine cIo Ioc LXX. SERENITATIS VERSTRAE devotissimus cliens, Michael Pexenfelder.
EGo Jacobus Rassler, Societatis JESU per Superiorem Germaniam Praepositus Provincialis, pro potestate a Patre Nostro Joanne Paulo Oliva, Societatis universae Praeposito Generali, accepta, librum inscriptum Apparatum Eruditionis tam Rerum quam Verborum, etc. opera et studio P. Michaelis Pexenfelder, Societatis JESU Sacerdotis, instructum, et a Patribus ad id deputatis censum atque approbatum, typis vulgari permitto; simul ac Dominis Michaeli et Joanni Friderico Endter, Bibliopolis Norinbergensibus, Jus Caesarei privilegii ad quinquennium usurpandi indulgeo, quo Typographis et Bibliopolis omnibus, vulgatos a Societatis JESU Patribus libros, sine Auctorum et Superiorum consensu adimitur copia imprimendi, vel intra S. R. Imperii et Provinciarum Caesareae Majestati haeredit ario jure subjectarum fines import andi. Datam hanc facult atem manu mea et officii sigillo firmavi Landishuti 29. Januarii 1670.
L. S.
Jacobus Rassler.
ALiquammulti lapsi sunt anni, ex quo, industria quorundam e Societate nostra, Hibernorum natione, tum temporis in Hispania, in Collegio Salmanticensi degentium, ratio est edita compendiaria Linguae addiscendae Latinae; cujus usitatiora vocabula, sententiarum centuriis omnino duodenis comprehensa, eo sunt disposita modo, nullum ut ex iis (exceptis vulgaribus nectendi particulis) iterum recurreret.
Quae inventio primo ab Anglis arrepta avide, sermonis est vernaculi additamento aucta, typisque mandata circa annum Chr. 1615. Mox ad eam Lingua accessit Gallica; et ad hanc versio Germanica, ea ubivis commendatione, anno ut decimo nono supra millesimum, sexcentesimum, diversis octo Linguarum idiomatis instructa prodierit in lucem: factumque sit, ut, quae initio nuncupata fuerat Janua Linguae Latinae, jam Janua diceretur Linguarum.
Anno dehinc hujus seculi trigesimo primo, Joannes quidam Amos Comenius animum et manum adjecit ad Januam hanc Hibernicam sive magis dedolandam, sive novis adornandam parergis. Intra quam ne profanus quispiam et Musarum Sacris haud dum initiatus pedem inferret, vestibulum praestruxit, quod, pro sua elegantia, Lexicaelem Verborum Contexturam appellavit; deinde id egit, ut per Janualem (ita loquitur) textus interpretationem viam aperiret in Latinitatis Atrium.
Quem in modum sive ornata sive aucta Janua cum varias fatigasset operas typographicas, neque tamen desiderantium cupiditati fieret satis, eadem, anno salutis reparatae millesimo, sexcentesimo, quinquagesimo sexto, Schaffhusii in Helvetia, typo et luci est reddita; iterumque anno sequenti Francofurti et Hamburgi recusa, studio et opera cujusdam Joannis Docemii, novum auctarium addentis. Nec defuerunt anno 1660. typi Norimbergenses, quibus praedicta Janua denuo procusa, vel, ut rectius loquar, asciae subjecta, mutata inscriptione, dicta est: Orbis Sensualium pictus, hoc est, (sunt verba tituli) omnium fundamentalium in mundo rerum, et in vita actionum Pictura et Nomenclatura.
In reformanda Janua prae ceteris operam suam dilaudat, quem dixi, Docemius, quippe quam prae Hibernica longe elaborationem reddiderit et absolutiorem; imprimis desiderari in Janua illa Hibernorum magnam optimarum vocum partem; Vocabula multa inesse Synonyma, plus caliginis quam lucis, Linguae Latinae tironibus offundentia; non paucas inibi sententias memoriae mandandas referri, Tropice tantum et obscure intelligendas: ignoscere se tamen Patribus illis id Linguae Latinae compendium primo tentantibus: errataque condonare benigne; caeterum se inventis et plura adjecisse et meliora: Denique optare, ut quispiam, uberiore ingenio doctrinque instructus, accepto suis e laboribus stimulo, prodeat ad amplius aliquid in his coeptis audendum. Et quia nec inscriptio Januae Jeluiticae, ut ait, satis in rem convenit, malui: eam Seminarium Linguarum et Scientiaram omnium appellare.
Denique cum jum typis committendum Apparatum hunc nostrum absolvissemus, exurgit Joannes Jonstonus, qui in Praefatione Polymathiae suae Philologicae (quae Francofurti et Lipiae anno seculi hujus sexagesimo septimo in lucem data) gloriatur,
Januam Linguae Latinae (nempe Jesuiticam) ex Germania advectam, anno 1617 magnis naevis laborantem; esse suo monitu a Comenio reconcinnatam, et eleganti methodo donatam: neque tamen hunc ipsum fecisse satis, quippe vulgatiora tantum et pueris legenda afferentem; se vero, laboribus Comenii et Ursini usum, operam dare conatum, ut in gratiam Juvenum, Academias meditantium, totum Rerum, si non Vocum, exhauriret Oceanum. Enimvero grandi Promissor hiatu; qui tam Rerum quam Verborum partim Graecanicorum, et in Latio nunquam auditorum, nedum receptorum: partim Graeco- et Latino - barbarorum farraginem tam densam corrasit, ut non modo a limine Januae Latinae, sed ab ipsis etiam Linguae Latialis finibus, sit proscribendus. Id quod cordatus lector facile deprehendet; qui meliora, quae invenerit, ea ex Janua Comeniana translata, et hanc, ex prima illa P. nostrorum Hibernorum Janua, concirnatam digestamque meminerit. In quo um Labores (usque adeo multos Penelope aec Procos, aut, rectius loquendo, Janus haec fabros habuit) etiam Gaspar Sciopp us, seu Schoppius, famosus, et a multis vapulans Grammaticus,
manum injecit, dum ex Janua illa Hibernica Mercurium efformavit, primo Bilinguem, in Italia impressum, sub nomine inverso, Pascasii Gosippi; postea Quadrilinguem, seculi hujus anno trigesimo quarto Basileae editum; unde tantos concepit spiritus, ut in Paedia sua, impressa Patavii, quam Divinarum et Humanarum Literarum nominat, Latinitatis se Mystagogum profiteatur tam felicem, ut quem nactus sit discipulum, etsi rudissimum, et qui nullum omnino verbum Latinum intelligat, uno doceat anno, quamcunque Ciceronis epistolam Marte suo interpretari; omninoque rationes certius et expeditius reddere, quam alius queat triginta annis in Linguae Latinae studio et exercitio versatus. Cujus hominis impudentem jactantiam cum Laurentius noster Forerus in Grammatico Proteo, tum ficto quidam nomine Eugenius Lavanda, in suis ad Paediam illam Scholiis et Annotationibus, acri lixivio perfricuit.
Caeterum, ut redeamus ad orbitam, fama Januae illius Comenianae et Seminarii Docemiani, ad meas etiam pervenit aures; deinde liber ad manus. Vidi, pervolvi,
consideravi, laudavi multa; nec pauca tamen erant, quae reprehenderem. Industria visa est multum commendabilis et labor; non item promiscua vocum, phrasium et rerum turba, quam admissam intra suam Januam, et velut animantia in Arcam Noe congregatam, ac introductam gloriatur Amosius: quas quidem inter animantes haud paucae apparebant cornutae, et Prisciani ferula mactandae.
Accessit, quod complura cum Latinitati Castae tum Religioni officiebant, et Publico nostrae Juventutis bono. Etenim quod Acatholici in aliis suis, ut vocant, Dictionariis, Vocabulariis, Nomenclatoribus, Lexicis, Thesauris, Farraginibus, Silvis, Phraseologiis, Cornucopiis, Polyantheis, Anthologiis, Florilegiis, Repertoriis, etc. facere solent; id in hac quoque haud omiserunt; cui, pro opere vermiculato, erronea sua dogmata sparsim inseruerunt, Lectorem vel imperitum, vel incautum haud sentientem in transversum acturi.
Quibus ita praemissis, propius nos admoveamus ad Januam, et susceptae hujus consilium lucubrationis explicemus, quod
aliud non fuit (sancte affirmo) quam religiosa parendi voluntas; cui accessit studium ardens juvandi numerosissimam Juventutem, quae toto Orbe Catholico in nostris Scholis non minus ad veram Christianamque virtutem, quam ad bonas litteras a nostris hominibus labore magno fructuque non poenitendo educatur; quam videbam non iis subsidiis abundare, quae sunt discentibus necessaria, ut sincerae haustus doctrinae puris e sontibus hauriant.
Aliquamdiu mens ea insederat, manumque movebat et calamum; cum, ecce, tanta qua demendi, qua addendi objecit sese mihi copia, animum ut abjicerem prosequendi laboris; praesertim cum amicorum quidam occinerent, quid actum agerem: oleum et operam perderem in Janua tot dolabris et dolabellis vexata, quae nisi de integro exasciaretur, nihil in ca profectum iri, praeter inanem vocabulorum, eodem in cardine stridorem; aliam ornarem Spartam: relinquerem hanc Suffarcinatis Ravisiis, Juniis, Frischlinis, Decimatoribus, Frisiis, eorumque contribulibus, qui in morem veterum Gabaonitarum
damnati essent ab Apolline ad ligna securi Grammatica caedenda, et aquas in Musarum templum comportandas: varios scilicet Lexicorum et Nomenclatorum codices congerendos et condensandos; adhaec rem esse aleae non minus periculosae quam plenam fastidii, velle in tanta vocularum multitudine, spuriae sint, an legitimae: cives Romanae, an barbarae: in dimicationem cum Sciolis, quos vocant, et Criticis descendere, aliis eas jure Latiali donantibus, aliis in ultimam Thulen proscribentibus; quibusdam amplissimos Linguae Latinae fines ad solas Nizolii Observationes metientibus: non paucis pro Delphico Oraculo Calepinum suum adorantibus; multis scopas intentantibus ad everrendum, quidquid Tullianam ad coticulam, tanquam ad Lydium lapidem, minus elimatum sit, perpolitum et probatum; praeterea, esse hoc Grammaticorum senticeta ingredi, quorum ariditas cum nulla fere liberaliore doctrina irrigari queat, idem me facturum in iis foecundandis, quod elicientes aquam e pumice.
Quid facerem? inter cultrum haerebam et Saxum: inter calamum et chartam:
hinc absterrebat impositae difficultas provinciae, inde urgebat demandantium auctoritas, et privatum quoque meum in rem literariam studium. Haerentem in hoc bivio, magis etiam in partem omittendae operae trahebat prima frons Januae, quae Latina inscribitur; nam quomodo nomen hoc tuebitur, cum pleraeque artium et scientiarum appellationes ex Graecia sint oriundae? quas si quis evitare velit, necesse est, ut vel exprimat barbare: vel non nisi
[Gap desc: Greek word]
et cum circumscriptione. Quin aliud quoque obstaculum ad ipsum Januae limen objicitur. Quid enim? PLurima rebus necessariis significandis idonea vocabula intromissionem non obtinent, quia capite censa jus Suffragii apud Quirites non habent. Etenim si Plinius Major, quorundam judicio, parum Latinus est, quis non videt, ipsum ab his postibus exclusum iri? Id si fiat, non jam Janua, sed ostiolum Latinitatis aperietur. Non mea, sed virorum doctissimorum vox est, Plinii Opus merito posse Thesaurum Linguae Latinae appellari. Nisi enim (Vir eruditus profatur) tot rerum appellationes nobis reliquisset, de
multis necessariis vitae communis partibus Latine loqui non possemus. Testis gravissimus Caelius Rhodiginus: Absque Plinio, inquit, Majore si esset, jejunam haberemus Latinitatem. De eodem Hermolaus Barbarus, nisi extaret, ait, Plinius, actum esset: Tonderemus aquam omnes; profligata spes esset omnis Linguae Latinae constituendae. Is igitur talis et tantus, si hinc excluditur, quid agemus? Et vero, praeter Plinium, quam multi stabunt foris? prensabunt aditum Suetonii, Taciti, Quintiliani, Vitruvii, Martiales, Apuleji, multique alii. Quid hic atriensis a Nizolio constitutus? ne audiet quidem, aut unico certe offensus verbulo, jubebit ab ostio facessere.
Praeterea, cum nomina sine rebus sint cortices sine nucleo; qua, quaeso, ratione per has fores ingredientur, qui in tanta artium et scientiarum varietate, et quadam quasi Encyclopaedia, non plus intelligunt quam anseres in Capitolio strepentes? Ecquis ille Myrmecides, qui navim tam multiplici eruditione refertam apiculae pinnulis abscondat? Quis fabricator Enipeus Philologiam latissime diffusam huic Januae velut Equi Trojani ligneis
textis includat? Et quid respondendum quibusque, artem suam profitentibus, in eaque sibi credendum unice postulantibus? Quid, aliis alia carpentibus, et multa negligenter omissa, multa imperite allata arguentibus? Quis causam omnibus reddet; apologiam et dicam scribet? Adde, quod Latinarum vocum longe plurimae a communi usu valde remotae aliis indigeant vocabulis, iisque a vernacula petitis, quibus explicentur. Sic nodus duplicabitur nodo, et unus Nomenclator pariet alterum; qui ut intelligantur, iterum erit opus vel digito in rem intento: vel penicillo in ejus adumbrationem ducto.
In his angustiis constituto, et exitum quaerenti, nescio, quis Apollo vellicavit aurem, et haec advoluta Januae Latinae impedimenta facile dimovenda putavit. Nam quid? ad Januam toties circumdolatam, et jure primo nostram, cur manum dubitarem admovere, qui aliquot stipendia inter Musas Humaniores meruissem? Nomenclatoribus ne terrerer, et Grammaticorum sentibus, qui longe meditarer amoeniora; et si quid spinarum esset, didicissem eas calcare; et docuissem
alios. Neque Aristarchos morarer, quibus tantundem possem habere fidei, quantum ipsi adhiberent mihi, pariter auctoritatibus instructo. De Plinio Majore, securum me probae Latinitatis esse, jubere Viros mitiore literatura excult issimos; inter quos Schonslederus noster in Praefatione Apparatus sui: Plinius, inquit, pomoeria Linguae Latinae extendit, et ex angusto in spatia liberiora eduxit: Umbram timent, qui eum suspectae Latinitatis arbitrantur; illo enim aevo nemo voluit, nec ausus est, barbare scribere. Suetonium Lipsius defendit, et Juventuti commendat, quippe pura, tersa, propria verba adferenti. De Apulejo (ut de pluribus taceam) Turnebus et Pontanus noster asserunt, Auctorem esse non malum, praesertim cum lasciviae ingenii non indulget, nec ludum sibi permittit. Et quis Columellam, Varronem, Catonem in argumento rustico non audiat, aut ex rure in forum non admittat? Quis in re architectonica Vitruvium doceat? in Medica Celsum? in coquinaria Apicium? in militari Vegetium? in Grammatica Festum, Nonium, Asconium? At quaedam vetustate rancida, incerta et obscura proferunt.
Ideo habendus delectus, cum Auctores saepe sua sint meliores aetate. Perinde peccant, qui ex Auctoribus Classicis rariora venantur vocabula et corradunt; quam qui obsoletis utuntur et antiquatis; qui ex arcula tantum Tulliana et Liviana depromendum censent, quam qui ex trivio colligunt. Medium tenuere beati; quod quale sit, necdum Dictatorem agnoscimus.
Atque, ut exemplis agam; an ideo non licet uti voce: ambages; quia Cicero circuitum dixit? an profliganda sunt, unanimis, pauperies, adagium, rebellio, refocillare, resuscitare, sigillare, decollare, quia Tullius dicere maluit: concors, paupertas, proverbium, secessio seu defectio, reficere, suscitare, obsignare, capite plectere? Quam multa prolaturus fuisset, si occasio tulisset? quam protulit multa, quae interciderunt? In uno Scipionis somnio legimus, extimum globum, stelliferum coelum, immobilem terram, lunarem cursum, nunquam reperturi, nisi hoc fragmentum superesset ex sexto illius libro de Republ.
Monebant insuper, de vocabulis Graecis ne laborarem, aut religiosius ab his foribus excluderem, cum ipse Romani eloquii parens Soritem maluerit, quam acervalem argumentationem appellare. Latinis porro merito accenseri Graecanica, quae (ut Archias, quondam Poeta Graecus) in Latio seu Latinis Scriptoribus domicilium aliquando habuissent. Quod si qui vel in Astronomicis, vel Medicis, Juridicis, Architectonicis, Historicis, vel in alio quopiam ordine offensum quid esse putarent, scirent ipsi, meum scopum non esse, de rebus ut praecipue et per se agerem; sed ut docerem loqui Latine. Quare si quid in his peccatum foret, id juxta Aristotelem haberetur tale, quale in Poetis est
[Gap desc: Greek words]
, in altera scilicet facultate, non in propria commissum, atque ideo ignoscendum promptius. Posse autem illos quoque ipsos falli, qui suo tantum pede metirentur artem, quam didicissent plures. Neque esse, quod rerum me copia haberet sollicitum, denas Stagirei Philosophi Categorias considerantem, suo sinu, quidquid in disputationem cadere posset, complectentes. Neque
necesse esse, minutiae ut omnes velut in censu equestri sub oculos traducerentur; pictores potius imitandos, qui imaginum quasdam soleant expingere totas: aliquarum tantum dimidios ostendere vultus, aut artus pectore tenus expressos: aliquas etiam pentitus in umbram recondere; non omnia, quae objecta visui, subjicienda obtutui; Latinitatis campos esse carpendo, non tondendo obeundos.
Jam quod attineret ad eos, qui per hanc Eruditionis Januam pedem inferre, artesque et scientias lustrare vellent, non ut figlinam simii: in ea re similitudinem tabernae institoriae attendendam, in qua aliae aliis arrideant merces; quarum qui usum et pretium non intelligant, velut
[Gap desc: Greek words]
mandare oculis, et transire inemptas; vidisse quibus sit satis; Aliis ex visu admirationem oriri, et ex hac aestimatinem amoremque habendi: redire, consistere, contemplari, licitari, emere, aut certe empturire. Multa non desiderari, quia nesciantur: multa non aestimari, quia luci non exponantur. Athenis olim pueros circa omnis generis officinas circumductos, ubi gradum stitissent,
ibi argumentum praebuisse, ejus se artis cupiditate teneri; idem omnino in Linguae Latinae lustratione contingere: ex qua qui minus possent res, saltem referrent nomina: quaeque non satis perciperent ipsi, consulerent alios: pulchrumque ducerent rebus affici pulchris, et quae per aetatem non capiant, cupere tamen; quod si scientiae comparentur fontibus, unde riganda ingenia, quibusdam datum esse iis aspergi, aliis tingi, aliis penitius imbui. Neque de sensu et significatione rariorum vocum tantopere curandum, cum non solitariae, et quasi per deserta, vagentur, sed certis limitibus septae et classibus distributae circumscribantur; nec Lexica deesse, in quibus inquiri: nec indiculos defuturos, qui interprete sermone patrio notitiam faciant ignotiorum; oculis autem velle subjicere, quae vel in conspectum non cadant: vel suis abstrusa receptaculis, aut inclusa officinis, in omnium sensus protrahi non queant, id quidem esse hominum nimis oscitanter Musas colentium; nam, feram ut capias, agitandos canes: et ut res earumque nomenclationes percipias,
cogitatione et scitatione indagandum. Ita Apollo, vel Apollines illi.
Mihi interea mentem in diversa versanti denique sententia stetit, scalprum et asciam applicare Januae, vel resecando et rescindendo, quidquid in ea minus esset factum affabre: vel addendo, quae ad ejus ornatum pertinerent, multiplici coagmentatione, conjunctione, insertione, commissura, concinnatione. Quae dum ago, (ut dicam paucis,) ex Janua prope est facta Porta. Et quia sedula tum optimorum Auctorum pervolutatione; tum operoso variae doctrinae studio plurima conquisivi et comparavi, quae ad universalem ingenuae Cognitionis eruditionem facere videbantur placuit, abolito Januae nimis jam protritae titulo, libro huic nomen Apparatus indere; sive hanc vocem quis ad solum gustum, sive ad ceteros sensus; mentem quoque et intelligentiam referat; in quorum gratiam exquisitum undique, collectum, arcessitum, comportatum est, quidquid mundi hujus ambitu continetur; multum ad eam rem adjumenti conferente tam PP. nostrorum, quos
dixi, Hibernorum, quam Amosii Comenii opera; id quod lubentes gratique profitemur.
Quem quidem laborem meum Bono Juventutis Litterariae, cujus institutioni aetatem jam ante consecravi, ut publicum facerem, visum est iis, quorum ex judicio voluntateque religiose pendeo. Quod si eruditiori cuipiam palato ista degustare placuerit, jam nunc ut hospitem benevolum humaniter invito, Januam pando, occurro, excipio, introduco, et quod apparavi, appono, rogoque, ut siquid minus faciat ad stomachum, ei pro condimento benevolentiam aspergat suam. Sin' putarit, hic non nisi nuces inferri et recoctam cramben, jubeo eum valere bene et abire. Ego vero destitutus hospite, omissis Januae angustiis, exspatiabor liberius, apparatioris eruditionis causa; comitem viae accipiam, cujuscujus insederit animo cupiditas,
Tendendi in Latium per tot discrimina Vocum,
Et Rerum; unde venit Linguae culturaque Menti.
Ipsum interea nominabo Desiderium,
eique, quae praefari longum esset, per intervalla in aurem dicere, inque oculos ingerere studebo; nova spectabit et vetera, nosseque discet, et appellare; quaeque Viri exquisita eruditione celebres, longiore visenda circuitu dederunt; ipse multum contracto perlustrabit spatio. Sermone utemur simplici, familiari, claro; ut per nota explicemus ignotiora; si quae uno videbimur praeteriisse loco, alio commodius lustrabimus, ut amplum denique Eruditionis Latinae Apparatum absolvamus. Haec habui, quae praeloquerer; plura cum Desiderio meo in hac Via Latina collaturus, et quae objici possent, Crises praeoccupaturus; Itineris levandi causa, Proverbia inspergemus aliaque, quae antiquitate et eruditione commendentur. Caeterum ita procedemus, ut, dum peregrinamur per Latium, non tamen peregrini in Latio fuisse videamur.
Errores typi, amice Lector, Auctori ne imputa; librum suum alienis commisit oculis. Tu ne inter offendicula vel cespites, vel identidem fastidiose restites, semel exhauri molestiam et tabulam mendorum in calce libri appositam, antequam huc pedem inferas, percurre; sique alia quoque menda videris, uti videbis, cum caeteris, condona homo homini.