21 November 2003 Ruediger Niehl
tagging added; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check


image: s004

JURIDICA VOCABULA.

Quorum et si quaedam in Indicis Alphabetica serie reperiuntur, placuit tamen huc potiora sub unum aspectum apponere.

A.

ABintestato, da kein letzter Will verhanden.

Abolitio criminis, extinctio Accusationis.

Accepta sententia, genehm Urtheil.

Acceptilatio, Apocha, Schein/Quitantz/ Schuld-Vergnugung/ antapocha, Gegenschein oder Quittung des Schuldners/ dass er den Glaubiger bezahlt.

Accipere judicium, litem contestari, den Rechtskrieg befestigen.

Accipimus manu alterius, nostra vero auctoritate capimus.

Acervatim res uno pretio emptae, durch Pausch kauffen.

Acta judicialia, Gerichts-Abhandlung.

Actio, Anspruch/Forderung fur Gericht/ Rechtshandel/ actio pecuniaria, Geld oder Schulden Klag/ pignoratitia, wege eines Pfands/ inertiae, wegen eines ungeschickten Artzt/injuriatum, Schmachklag oder Handlung.

Actio, responsio, Red und Widerred.

Actio capitalis criminalis, peinlich/ Gericht / peinliche Anklag / Malefitz- oder Halsgericht. Non capitalis seu civilis, Burgerlich Gericht oder Rechtfertigung.

Actionem seu causam, litem, ex juris formula concipere, componere, ein Rechtliche Schrifft aufsetzen actor, Klager / accusatio, Klagschrifft.

Actus servitus actus, die Tribs Gerechtigkeit.

Addicit praetor litem, causam, spricht fur einen aus.

Adductio ad cadaver occisi, Baarrecht.

adjacentia, adhaer entia, pertinentia, accedentia. Vulgo accessoria et pertinentiae, Quae fundo domuive cohaerent, was zu dem Gut/ Grund/ Haus gehorig ist.

Adigere quempiam jur ejurando, vel ad jusjurandum, einem einen Eyd auftragen.

Adjudicare causam, litem, den Handel zu recht sprechen/ adjudicare, absprechen.

Adscriptitii coloni. Qui censibus adscripti et addicti, ut inde se movere non possint. Alias, homines proprii, servi glebae, Leibeigene / non tamen mancipia.

Adventitia dos, Heurath-Gut so nicht von den Eltern/sondern anderwarts herkommen/ adventitia bona, fortuito, vel aliunde advenientia.

Adversarius, der Gegentheil.

Advocatus. Qui jus in judicio suggerit, in jure adest, alterius causam agit, defendit, suscipit. Advocationem praebet, JC. Fursprecher.

Advocatio, advocati actio, nempe postulatio, accusatio, defensio, patrocinium,

Aerarium sacrum, Gottskasten / Gottsschrein / Zechschrein / Kirchengeld.

Affirmatio vel negatio per fidem gentilitiam, bey adelichen Ehren.


image: s005

Affectum beneficium. Ad quod Clericus ex praesentatione jus habet.

Ager vectigalis, tributarius, consualis JC. Zinsacker/emphytenticus, Erbgrund / ecclesiasticus, colonicus, Widumbacker/fructuarius, ususfructuarius, der verliehen um die Nutzniessung/ non subactus, brach/ limitatus (in centurias dimensus) metatus, (divisus et assignatus) restibilis, quot annis satus, farrarius (fruges producens.) Agere, forum, jus reddere, causas audire, cognoscere, cognitionem instituere, Gericht/Gehor halten.

Alienatio, juris, dominilque translatio, Verhandlung/ Verwendung des Guts.

Alimenta, Speis / Kleider / Wohnung/ alimentarii JC. quibus alimenta legata sunt.

Allodium, barbare, proprium cujusque libri hominis patrimonium, frey/ eigen Gut/frey Erbgut/Cic. praedium mancipii: cen sui censendo optimo jure possessum.

Alluvio, Zufluss.

Alternatio, per vices successio.

Ambactus, mercenarius servus: vel qui se nobis in servitutem dicavit, Coes.

Ampliare judicium, auf- oder verschieben/ampliari, quorum damnatio differtur.

Anacampsis, pensio, quae praestatur, novi possessoris in feudum vel emphyteusin admittendi et suscipiendi causa, Anfall/Auffahrt.

Angatia, ab
[Gap desc: Greek words]
, cogere, Scharwerck/ Frondienst/ operarum agrestium praestatio.

Antestari aliquem, einen zum Zeugen nehmen.

Antigrapheus. Gegenschreiber.

Antipherna, pl. sunt donationes, quas maritus facit uxori propter dotem. Antidorum dotalitium, Niderlag.

Antiquare legem, abrogare, abthun.

In Antliam condemnatus, zum Wasser schopffen.

Apparitores, Gerichts-Amtleut/apparitio, apparitura, ihr Amt.

Apprehendere maleficum, apprehensio, nach dem Ubelthater greiffen/ ihn setzen.

Aquaeductus molaris, molendinarius JC. Wasserfall zum Mulwerck.

Arbitrum postulare, statuere, dare, capere, ad arbitrum adigere, ein Schidmann/Schidrichter von Obrigkeit setzen / oder selbst erwahlen. In arbitrium compromittere. Arbiter ex comprromisso.

Arbores vento dejectae, Windwurff.

Arca, pila, munitio, chelae (excurrentes in fluvium aggeres ad excipiendum aquarum impetum) Arch oder Wehr im Wasser.

Archivum, tabularium dicasterii, Registratur/ tabularius, Registrator.

Argentarius, nummularius, mensarius, Wechsler.

Arrha sponsalitia, arrhabo, Hafftgeld / servitii, Drangeld / zu dienen/ emptionis, Leykauff / arrha aliquem devincire, JC. subarrhare.

Arrugia, cuniculus subterraneus, e quo effoditur aurum, Goldgrub.

Articuli, positiones ab actore propositae, quibus tenetur reus respondere, Artickel/ Rechtliche Fragen.

Ex asse haeres, Universal-Erb.

Assessores, Beysitzer des Gerichts.

Auctio, subhastatio, Vergantung/


image: s006

auctionarius ordo, Gantprocess/ auctionariae tabulae, Gantbrief/ in auctionis serie priores, posteriores, Vor- oder Nachzug/Stell in der Gantordnung / auctionis diem edicere, denuntiare, den Ganttag ansetzen/ ansagen/ ausschreiben/auctione et pignore aliquid capere, mit Gant und Pfand etwas erhalten.

Aversa charta, Ruckblat des Papirs.

Aureus vett. Rom. centum sestertiis, juxta JC. aestimabatur, seu denariis aut drachmis 25. nempe centussis, 3. fl. 20. kr.

Aurum coronarium, gut Cronen Gold/ a coronis aureis, quae Imperatoribus Rom. olim missae dono.

Authenticae litterae, tabulae, Original-Brief.

B.

Balivus, Gallic. vocab. Judex, rector loci.

Baluca, Hispan. vocab. balux, ucis, palacra, auri massa vel particula, fere pura; qualis in arrugiis, aut puteis invenitur, aliis, Goldsand/Prompt.

Beneficiarius clientelaris fundus, praedium, feudum JC. Erblehen.

Beneficiarius cliens, Vasall. der das Erblehen hat.

Beneficii concessio, feudi collatio, Erbtheilung des Erblehens / beneficia et concessiones Principum, Privilegien/ Gnaden.

Bona adventitia, die anderwarts als von dem Patrimonio herkommen. Caduca, so verfallen/ avita, Stammguter.

Bona fide, sine fraude et dolo, bonam fidem praestare, getreulich und ohn Geferde.

Bucolica, Senucrei oder Vichzigl.

C.

Cadere in commissum, etwas verwurckt/ verfallen haben.

Cadere causa, den Handel verliehren.

Caducum feudum, praedium, so dem Lehenherrn heimfallt/ fisco, dem Fursten.

Caducitas emphyteuseos ob neglectam praestationem canonis vel pensionis. Jus caduci, Recht zu dem verfallnen Gut.

Caedua silva, Hauwald.

Cambium mutatio unius pecuniae sortis cum altera. Item pecunia trajectitia peregre, Wechselbrief.

Canon, pensio annonaria, pecuniaria, Gilt/ Stifft/ Dienst/ Traid/ Geld / anniversaria pensitatio, collatio, praestatio canonis. Canon emphyteuticus, Lehen/Gilt/ Stifft/ canon secundarius, Nachstifft oder Steuer.

Canonica institutio, legitima collatio beneficii ecclesiastici, vulgo, investitura.

Capitis diminutio, Ambts oder Wurden Entsetzung/ capite diminutus.

Capite censi, die man nach dem Kopf schatzet / capitatio, Kopf-Schatzung.

Capitalem fraudem admittere, ein Malefitz begehen / capitalium rerum praefectus militaris, Profos.

Capitulares, qui jus ferendi suffragii habent in Collegio (vulgo Capitulo) Canonicorum.

Captator testamenti, haereditatis, haeredipeta, der listig sich um ein Erbschafft bewirbet.

Castrense peculium, Geld und Gut/ das im Krieg erworben.


image: s007

Casus fortuitus, Zufall/ der durch menschliche Nachsinnung nicht hat konnen vor gesehen werden.

Catalogus contributionum Imperii, provincize, Matriel des Reichs oder Lands-Anlagen/ Schoss oder Steuergeld.

Causa, actio, Rechtshandel/noxalis, Klag um zugefugten Schaden/ damni dati etc. v. actio. Causidicus plebejus, vulg. Procurator, Fur- oder Vorsprecher bey dem Gericht.

Cavere pignore, praedibus, praediis, Pfand/Burge/ Gut versetzen.

Cautio, cautela, Juristen Griffel oder Stuckel / cautio, fidejussio, tabulae, obligatio, chirographum, etc. Versicherung mit Burgen/ Briefen / Schuldverschreibung / Verbindnuss/ Schein etc. indemnitatis, fur den Schaden aut seyn/ jurata (juratoria) juramento firmata, de non vindicando, Urphed / cautionem praestare, Versicherung thun.

Cedere bonis, cessio bonorum, abtretten von Haab und Guter/die Guter den Glaubigern uberlassen.

Cedere foro Bauckerot spielen/ fallirn.

Cedere legibus, gehorsamen.

Cessio juris, vom Recht abstehn.

Census, Zins/interesse, renuntiabiles a debitore, die der Schuldner kan aufsagen/ aufkunden/Census crescunt, die Zins geschwelen auf/ censuales litterae, Zinsbrief.

Censor, probator monetae, Wardein.

Centena, ae, JC. was hundert Stuck in sich halt/ sexagena, was 60. vicena, was 20. quindena, was 15. Cibaria, pl. Speis/ Nahrung/ nicht Wohnung noch Kleider.

Circuli Rom. Imp. Crais oder Landgezirck des H. Rom. Reich. Circulorum collecta, Crais-steuer/ conventus, Craistag/Principes, Craisfursten.

Citare, citatio, fur Gericht bieten/ beruffen/ laden.

Clientela, juramentum fidelitatis, vulgo, homagium. Item Schirms-Vogtey. Item Lehens-Schuldigkeit. Clientelare praedium, Lehengut/ clientelaris institutio, vulgo, investitura Vasalii Clientelaria servitia, Rittersdienst/ clientelaria jura, Lehenrecht / Cliens fiduciarius, beneficiarius, Vasal/ Lehenmann.

Climacterici anni, scalares, gradarii, scansiles, die siebner und neuner Jahr des Alters.

Codicilli, schrifftliche Verordnung eines letzten Willens / doch ohne Einsetzung des Erben. Codex, in quem praedia vectigalia, reditus Principum ac Procerum referuntur, Saalbuch/a Saal seu aula.

Cognatio spiritualis, geistliche Gevatterschafft/ lustrica, lustralis.

Cognati, von Weibern her befreund/ agnati, von Mannnern/ quod tamen discrimen fere non observatur.

Cognitio, cognoscere, Gerichtliche Verhor. Item quod vulgo instantia apud varia tribunalia, cognitor, Richter / Rechts-Verhorer oder Aussprecher.

Cohaeres, Mit-Erb.

Collaterales dicuntur, qui inter se cognati sunt ex transverso, Verwandte auf der Seiten her.

Collatio beneficii, officii, Aufnehmung in einem Ambt.


image: s008

Collegium Cathedrale, Hochstifst.

Collecta Turcica, Turcken-Steuer. Expeditiones Romanae, Romerzug/Hulssgeld.

Colonus, proprie qui agrum certa mercede conductum colit, der einen Acker in Bestand hat. Dominicus, qui colit agros Principis. Partiarius, der um halb baut das Feld. Curionis, Wittumbauer/ item, colonus, eingefuhrter Burger/ colonia, Ort solcher Innwohner.

Comitatus, territorium et districtus, cui Comes praeest, vel quem possidet, Graffschafft.

Commissa haereditas, feudum, hypotheca, die Erbschafft / Leben / Pfand ist verfallen / commisso tollere, verwirckt haben.

Commissor negotii, Gewaltgeber.

Compascuus ager, compascua, pl. gemeine Weid / gemeiner Trib und Weidbesuch.

Comparere, comparitio, vor Gericht erscheinen.

Compendiaria, sc. via, kurtz Weg und Weis.

Compensatio debiti et crediti, geht gleich auf.

Comperendinare reum, vel litigatores, den Beklagten / oder die Parthey auf den dritten Tag verschieben/ comparendinatio, vid ampliatio.

Competens judex, legitimus, ordentlicher Richter.

Compositio amicabilis, gutlicher Vergleich/ Vertrag. Componere litigantes, einen Vergleich machen.

Compositores fastorum, Cic. Calendermacher.

Componere, perscribere causam, actionem juridice, ex juris formula, eine Rechtsschrifft aussetzen/ perscriptio juridica causae.

Compromittere, compromissum, veranlassen auf willkuhrlichen Entscheid/ compromissarius judex, JC. ex promisso sumptus.

Compulsoriales literae, JC. quibus compellitur judex inferior, a quo appellatum, ad edenda acta, cum refutatione.

Condictio, actio in personam, Gerichtliche Anforderung/v. g. indebiti. Cum reperitur pecunia soluta, quae non fuerat solvenda, Caussa dati. Si quid datum ob causam, causa non secuta, etc.

Conditionis, in quas jurat electus, Princeps aut Praesul. IC. dicuntur capitulationes.

Conducere et locare ambigua sunt JC. verba. Nam conducere aliquando est, pretio utendum aliquid accipere. Ut conducere domum, ein Haus sttifften. Aliquando pretio alicujus operam emere, einem etwas andingen. Sic conductor operarum, der Arbeiter bestellet. Conductitia domus, conductitii equi. Sicarii, Meuchelmorder/vulgo assassini. Nonnunquam vero est pretium accippere pro re aliqua facienda; seu redimere, verdingen/ communiter relativum est locationi. Nam locator dicitur, qui conductori suam domum utendam locat, verstifftet. Aut qui operam suam locat, id est, mercede aliquid faciendum suscipit. Ut sutor locat operam in faciendis calceis, conductum opus avertere, die angefrimte Arbeit abwerben.

Locarium, Varrone, quod pro taberna, stabulove persolvitur, Stand/ Stallgeld/ Stallmut.


image: s009

Conceptis verbis jurare, Rechtlichen End ablegen.

Conferre beneficium, sacerdotium, officium, dignitatem, collatio beneficii, ein Amt oder Gut verleihen. Conferre, comparare exemplum cum autographo, authentico, originatio, vulgo calcioniren.

Confinia silvae, extrema silva, Vorholtzer.

Consanguinitatis gradus, Siptzahl.

Consequentia haereditatum, sunt commoda et onera.

Conserere manum in jure. Aliquem ex jure manu consertum vocare, Cib. einen fur Gericht laden.

Consignare tabulas, consignationes, mit Sigill verfertigen.

Consilium, ein Raht/ item, Rahtgeber/ item, Rahtort.

Consiliarii ex munere, wurckliche Raht/ ex titulo, Titular-Raht.

Consistorium JC. Dicasterium Ecclesiasticum, geistlich Gericht.

Consoceri, JC. quorum alterius filia alterius filio nupsit.

Consponsores, Cic. Mitburge.

Constituere judicium, diem, quaestionem, judices, arbitros, recuperatores, commissarios, JC. ein Gericht-Tag ansetzen.

Commissari, verordnen. Constitutio judicii, est controversia ante litem contestatam, cum nimirum judex prius constituitur.

Constitutiones Imperii, decreta, sanctiones, ordinationes, vulgo Recessus, Reichs-Abschied. Constitutiones provinciales, Landrecht/ pacis publicae, Landfried.

Contractus dicitur quodlibet pactum aut conventio, ein Vertrag/pignoratitius, Pfandschafft/ Pfandschilling.

Contumax dicitur, qui peremptorie citatus non comparet in jure, aut ei non obtemperat. Contumacia, Halsstarrigkeit.

Couturbare, absolute; aut conturbare rationes dicitur, qui se non potest extricare aere alieno, mercatores cum pecuniam et fidem decoxerunt, vulgo, tallirn.

Convenire in manum alicujus, ein Mann nehmen.

Convenitur, qui in jus vocatur. Conventio judicialis, Gerichtliche Furforderung/ conventio, consensus in negotio quovis contrahendo. Conventiones gentilitiae, Erbaustrag / pacta gentilitia de successione, Erbeinigung.

Copia, Copey / was von einem andern abgeschrichen.

Coquina publica, Garkuch/ Sudelkuch.

Corporalis possessio, quae corpore tenetur, wurckliche Besitzung.

Corporale juramentum. Solenne, quod fit tactis sacrosanctis Evangeliis.

Corruptores testamentorum, aut aliarum scripturarum, paena falsi tenentur.

Corruptela est perversa consuetudo, sacris canonibus inimica.

Cotoria vena, unde cotes exciduntur.

Credentiarius vulgo, Suetonio praegustator, qui est principi a dapibus praegustandis, Credentziren.

Creditor est, qui mutuum dat, Glaubiger/debitor, qui accipit, Schuldner. Creditor incumbit suo pignori, illud acriter conservat, der Glaubiger halt sich an sein Pfand.

crimen, Bezeug/Auflag/ crimen laesae


image: s010

majestatis, perduellionis, Verletzung der hohen Obrigkeit / Schendung.

Crimen falsi, Brief-Verfalschung.

Culpa est deviatia legis dispositione.

Culpa est triplex, Lata, est omissio ejus diligentiae, quam passim homines ejusdem conditionis adhibere solent, Levis, quam diligentiores adhibent, Levissima, omissio diligentiae, quam diligentissimi habent.

Cum refusione expensarum, mit Erstattung der Unkosten.

Cum populo agere, est rogare, seu interrogare populum, quid suffragio suo vel vetet, vel jubeat.

Curator, Versorger/ Treuhandler/ Vorstehender/Beystehender/Pfleger / curatio, vulg. curatela, est munus administrandi ejus bona, quibus ipse vel ob aetatem vel aliud impedimentum praeesse non potest. Curatores dantur puberibus; eorumque officium dcsinit anno clientis 25. Tutela vero an no 14. nam Tutores tantum impuberibus constituuntur. Rationes curatoris, Pflegsrechnung.

Curatores annonae, viarum, etc. Commissarii, Verordnete etc.

Curia, Rahthaus. Item curiae, triginta partes populi Romani. Curiales, qui ejusdem curiae, curiones magistri curiarum, Item curio, ein Pfarrherr.

Curtis, villa, ein Mayerhof.

Curules magistratus, olim dicti a curuli sella; quod curru in curiam solebant vehi.

Cultos Ecclesiae, cui ea, quae ad ecclesiam pertinent, custodienda committuntur.

Custodia libera, ein Arrest.

D.

Damnum infectum, quod nondum factum, sed futurum timemus, Schad so nicht geschehen/ aber zu forchten.

Damnum sine injuria vocatur JC. pauperies.

Damni infecti promittere, (scil. causa) gut fur den Schaden seyn.

Damnatus indicta causa, qui ad judicium vocatus non adfuit, absensquiue sententiam passus est. Damnatus repetundarum, der um vortheiliger Ampt-Irrung verurtheilet worden.

Dare, facere: dari, fieri, formula vetus juris, cum petitur aliquid dari aut fieri.

Dardanarius JC. qui frumentum comprimit, Cic. ein Furkauffler.

Dare hypothecae, pignori, zu Pfand einsetzen. Dare vindicias secundum servitutem, A libertate in servitutem. Contra libertatem, einen zur Dienstbarkeit verurtheilen/Dare vindicias secundum libertatem, vel a ser vitute in libertatem, vel contra servitutem, einen von der Dienstbarkeit ledig sprechen.

Datus Judex, latinis, vulgo delegatus.

Debiles personae, quae propter infirmitatem, vel perpetuo aliquo modo rebus suis praeesse non possunt. Inter eas feminae et pupilli connummerantur.

Decessor, qui functus magistratu, accedente successore, decedit.

Decretum, edictum, statutum, Befehl/ Verordnung. Decernere. Decreta Imperii, Reichsschluss.

Decidere, transigere cum aliquo.


image: s011

Decisio, transactio. Item litis decisio, est sententia Principis aut Judicis, Richtlicher Entscheid/ Rechtsatz/Abschied/ Endurtheil/ Entscheidung der Hauptsach. Decidere causam de simplici et plano, Sumarischen Process fuhren.

Decimare, decimae, decimatio, Zehenden/ decimator, decumanus, Zehenter/ decumanus ager, Zehent Acker/ decumanus merges vel manipulus, zehent Garb.

Deductis expensis, wann man den Unkosten darvon abziehet/ oder mit rechnet.

Defensio illicita dicitur, cum offensio licita censetur. Defensio et depulsio accusationis, Schirm / Ablainung der Klag/ purgatio.

Deferre juramentum, einen Eyd auftragen.

Deferre aliquem ad judicem, anklagen/ delatio, delatores, Aufstecher/ Verleimder/ falsche Angeber.

Defalcare. Vide detrahere.

Defecta senectus, gar alt.

Degradatio vulgo, exauctoratio, desecratio Clericorum, geistliche Absetzung/ Entweihung.

Delegare, mandare et committere. Delegatus Judex, cui causa committitur terminanda vel exequenda, abgeordnete Commissarii.

Denuntiare litem, einen fur Gericht laden/ denunciatis criminis, Anzeigung der Misshandlung.

De plano indicare. Sine libello, mundliche Rechtfuhrung.

Depositum, was einem vertraut wird zu versorgen. Depositarius JC. cui res aliqua custodienda committitur.

Deportatus, deportatio, der in Band und Eisen auf ewig in Elend verschickt wird. In insulam aliquam relegatus.

Depositiones testium, enuntiationes, attestationes, der Zeugen aussage.

Deputati v. g. statuum Provincialium ad Collegium Provincialium der Landschafftherren Mitverordnete. Contributionum provincialium, Stenereinnehmer.

Derelictum, quod in nullius potestate est.

Derisorium magis, quam utile legarum, ein unnutze Erbvermachung

Descriptio bonorum, Ulpiano Inventarium, Fundbuch.

Describimus proprle, quorum exemplum accipimus, subnotamus, cum quasi inventarium conficimus, Recognoscimus, cum scripta religamus.

Designatus, id est, electus.

Destituere dicitur, qui quod promisit, non praestat, Cic. destituitur testamentum, cum non additur haereditas.

Desuetudo opponitur consuetudini. Detrahere JC. defalcare, abziehen.

Determinatum pretium rerum vendendarum, Tarordnung.

Devirginata, Petron. violata virgo.

Diarium, quotidianns victus Ulpian. alias libellus, in quo quotidiana acta perscribuntur.

Dica judiciorum dea et praeses: quandoque juro sumitur, saepius pro actione. Dieam alicui scribere, einen anklagen.

Dicere pro testimonio, bezeugen. Dictio causae, Gerichtliches Anbringen.


image: s012

Dicasterium, tribunal Fcclesiasticum, vulgo, Consistorium, Dicasterium Imperiale, Reichs-Kammer zu Speyer/Povinciale, Landgericht.

Didactron tyrocinii mechanici, Lehrgeld/Aufdinggeld.

Dies fatalis, terminus fatalis, JC. fatalia. Certum tempus, intra quod aut appellandum, aut causa cadendum.

Dies exit, cedit, procedit, verlaufft sich.

Diaecesis, Gezuck des geistlichen Gebiets.

Diffamationis lege teneri, straffmassig verleimden.

Dilatoria exceptio, Ulp. quae differt actionem. Peremptoria, quae omnino tollit.

Dimissoriae litterae, vulgo Apostoli, quibus causa ad eum, qui appellatus est, dimittitur.

Diploma, vulgo litterae parentes, item, Gewaltsbrief. Item litterae Pontificiae, vulgo Bullae.

Disceptator, judex vel arbiter, qui controversiam dirimit vel componit.

Districtus, Gebiet / ubi quis imperium et jurisdictionem habet districti juris, rigidi.

Disquisitio judicialis, Richtliche Anfrag. Judex disquirit assessorum sententiam, last die Frag umgehen.

Dispensatio, est provida juris relaxatio.

Dispositio, est ordinatio juris.

Distractio pignorum, Verkauffung der Pfand.

Dividitur sententia, cum de rebus singulis refertur seorsim.

Divinatio, est judicium, quo duo pluresve de accusatione sibi deferenda contendunt.

Divortium, Ehescheidung.

Documenta, alte Brief.

Dolus malus, fraus est et fallaeia, Dolus bonus, pro solertia explicatur.

Doli mali species sunt. Calumnia, falsa crimina intendendo. Praevaricatio, vera crimina abscondendo. Tergiversatio, in universum ab accusatione desistendo, Cavillatio, falsis disputationibus alteri imponendo.

Doli capaces jure Pontificio censentur, septenni majores. Jure civili masculi decem annorum, feminae novem.

Dominium directum, est jus in re. Utile, jus in usufructu. Dominium, Herrschafft/ Eigenthum.

Dominus fundi, Grundherr/ feudi, Lehenherr.

Donatio inter vivos, cum donum a vivente in viventem transfertur. Donatio mortis causa, quae non nisi morte donator is confirmatur: Donatarius JC. cui aliquid donatur. Donativa, sunt largiones ab Imperatoribus in milites collatae.

Donatio propter nuptias. Antidorum dotalitium, Widergab.

Donatio sponsae a sponso facta, nuptialis, sponsalitia largitas, pretium virginitatis, Morgengab.

Dos, est patrimonium mulieris, Heuratgut Ehesteuer/

Dotalia, connubialia instrumenta, tabulae, pacta, Heuratsnotel/ Brief/ Vertrag/ Geding.

Ducatus, ducis dignitas, Sueton. in Tiberio, Dupla JC. Ableinung der Replic.


image: s013

Duplicatio, triplicatio, andere und dritte Red / und Widerred / duplica, triplica.

E.

Ecclesia parochialis, primaria, Pfarrkirch/ Mutterkirch/ secundaria sen filia, JC. filialis, einverleibt der Pfarr.

Eculeus seu equuleus, Folterram.

Edere actionem, monstrare, quid in judicio dicturi simus, editio actionis, edere judicem, eligere et nominare judicem, Editius judex, Cic. quem una pars elegit.

Edicimus, quod fieri jubemus; interdicimus quod fieri vetamus. Edicta Praetorum, Principum, mandata, leges Befelch/ Gebot/ edictum peremptorium, ohne Widerspechung.

Edicere diem judicii, auctionis, edictum auctionarium, den Tag ansetzen/ Rechtstag/ Gandtag.

Effractores, Nachtdieb / nachtliche Einbrecher.

Ejicere, est immaturum partum parere, edere, maturum.

Ejecta navis, in vadum illisa, an Strand gejagt.

Electores Rom. Imp. Churfursten/ Electoralis dignitas, Electorale collegium, Electoralium munerum substitutio, Erb-Aempter des Rom. Reichs.

Elidere exceptionem, die Ausflucht und Aus nehmung zu ruck treiben/ zernichten.

Eluscare. einem das ander Aug nehmen.

Emancipatio, emancipare, Vatterlichen Gewalts entlassen/ dicitur de liberis, at deservis, manumittere. Flius emancipatus, freyge? lassener Sohn. Item emancipatus, alicui Domino, est ei obnoxium esse, Leibeigener/JC. homo proprius emancipatio praedii rustici, Ubergab des Guts / pater filio emancipat praedium, emancipatio nobilium epheborum, Wehrhafftmachung der Elen Knaben.

Emanere, diutius extra castra vagari. Emansoresdiutius extra castra vagantes.

Emptio cum susceptione periculi, uberhaupt kauffen / ungesehen / plura simul emere.

Emptio, ventio, cum pacto de retrovendendo.

Emptio, redemptio redituum ad dies vitae, auf Leibgeding etwas bestehen.

Emphyteusis, Erbrechtgut/ Erbzinsgut / ager vectigalis, praedium beneficiarium, clientelare. Ephyteuta, JC. vasallus, cliens beneficiarius, fiduciarius, Erbrechter / Lehenmann / perpetuarius conductor. Gratiano Dominus, Patronus emphyteuticus, Erbrecht-Verlasser / Lehnherr / ejus substitutus, Lehentrager / emphiteutieum jus, Erbrecht / pensio emphyteutica, Lehenreich.

E
[Gap desc: Greek word]
, aequitas, convenientia, was recht und billich.

Equites saltuarii, Uberreiter.

Ercisco, vel ercisceo, Prisca lingua, dividio, zertheilt erciscunda haereditas, so zutheilen.

Errones, fahrende Gesellen/Fluchtige.

Error juris, cum nescitur aliquid constitutum, error facti, cum quod actum est, nescitur factum, aut quod non factum, putatur factum.


image: s014

Evidens quod celari aut negari non potest. Evidentia facti, JC. notorium.

Evictio, Gewehrschafft/ Schadloshaltung wegen des verkaufften Guts/ rechtliche Einforderung dessen/ so einer mit gutem Titel hat/ doch unser ist/ Anspruch. De evictione cavere emptori, Gewehrschafft leisten.

Evincere, das kauffte oder verkauffte Gut ansprechen.

Exactio, Anforderung/vectigal vini, frumenti, Umgeld/ Accis, JC. gabella.

Exarmare, exarmatio, Wehrlos machen/ Exauctorare militem, abdancken.

Exceptio, Ausszug / Ausrede / Ausflucht/ Behelff/ protractoria, JC. dilatoria, verzugliche Einrede / peremptoria perpetua, welche die Hauptsach abstellet und abschneidet / exceptio opposita, widerholte Klag/Gegeneinred/ exclusio exceptionis, Abschneidung der Ausred/exceptae personae, parentes, liberi, uxor, nurus.

Excipit qui dictata scribit, exceptor (Notarius, vulgo Protocollista, Copist / exceptio, das Protocollirn.

Ex animi sententia, sine dolo, sincere, ohne falsch.

Ex asse haeres, omnium bonorum, universalisi

Ex bono et aequo facere, getreu und ohne Gefahrde.

Exedra, Capitelort.

Executor, Vollzieher / qui rei judicatae vigorem ad effectum per ducit. Item punire, ulcisci. Executio sententiae, Vollziehung / executor testamenti, ultimae vo luutatis executoriales JC. Zwang-Brief / Vollziehungs-Brief/ quibus decernitur executio.

Exemplum, Copey/Abschrifft/item, ein schwere Straff andern zum Beyspiel / exemplum in aliquem statuere, in aliquem fieri.

Excrcere quaestionem, einen penlich fragen/ exercitio quaestionum.

Exhaeredare, exhaeredatio, exhaeres, des Testaments beraubt.

Exhibere reum, exhibitio reorum, Darstellung der Schuldigen.

Ex jure manu consertum vocari dicitur, cui lis intenditur, einen fur Gericht fordern.

Eximere diem, est prolongare, verlangern den angestellten Tag / actionem. Eximitur de reis, cujus nomen delatum inter reos deletur, freygestellet.

Exempti, exemptio, so allein dem Papst unterworffen.

Exemptile argentum, das man ausschraufen und ausnehmen kan.

Exit, e potestate, der unsinnig ist.

Exit dies actionis, agendi potestas sublata est, der Rechtstag ist verwichen.

Ex nunc, prout extunc, jetzt und dann/ nunc, ut tunc.

Expeditio, Kriegszeug / Expeditio literarum curialium, decertorum, diplomatum, Ausforderung der Cantzleybrief. Expeditor.

Expensae proprie sunt sumptus voluntarii, et non necessarii, hoc tamen discrimen fere non observatur.

Expensum ferre, die Ausgab schrifftlich verrechnen/ acceptum ferre, die Einnahm/Fortunae omnium feruntur expensa omnia accepta, aller Gewinn und Verlust wird dem Gluck zugerechnet.


image: s015

Experiri jus, jure, actionem intendere in judicio, fur das Gericht fordern.

Expilata haereditas, Erbtheil/so gar geplundert.

Expositi dicuntur infantes, qui a parentibus abjiciuntur, Findelkind.

Expostulare cum aliquo, querelam apud eum ipsum deponere, qui fecit injuriam, sich bey dem Thater wegen der Unbild hart beklagen.

Expraefectus, exconsul, exquaestor, des getragenen Amts entsetzet/entlassen/ der nicht mehr in Amt ist.

Ex praescripto agere, vulgo, juxta instrumentum, nach gegebener Instruction, Mass und Anordnung.

Expromissor, der fur einen andern Burg ist. expromittere.

Exsolutio, vollige Bezahlung.

Extorris, Vogelfrey.

Extrahere judicium, prorogare, proferre, producere; von Tag zu Tag aufschieben/ extractum, was aus einer Rechtsschrifft kurtz ausgezogen und abgeschrieben.

Extranei haere des, die mit einer Sippschafft dem Erbsassen verwandt / extraneus miles, ausser des Lands beschrieben.

Extra ordinem fit, was wider den gemeinen Gerichtsbrauch geschicht.

Extraordinaria poena, die hochste Straff/ cognitio, ungewohnliche Rechtsverhor / extraordinarium auxilium, id est, restitutio in integrum. Vide suo loco. Extraordinaria crimina, deren Abstrafung dem Richter uberlassen. Extraordinaria judicia: In quibus conceptiones formularum non observantur. Extraordinaria tributa, etc.

Extravagantes, sunt sanctiones principum, juris libris nondum insertae.

F.

F. C. fideicommissum denotat; vel fiduciae caussa, vel fraude creditoris, vel faciundum curavit. F. D. fides data, vel fide data. F. E. fides ejus. F. F. filius familias, vel fidem fecit. F. F. F. ferro, flamma, fame. F. I. fieri jussit. F. M. I. fati munus implevit. F. N. C. fidei nostrae commisit.

Facere judicatum, facere id, quod sententia continet.

Facit litem suam judex, cum dolo malo in fraudem legis sententiam dicit.

Facere nomen, aesalienum contrahere.

Facit paria, qui tantum accepit, quantum expendit, geht gleich auf.

Facere reum, anklagen bey Gericht.

Facere syngraphas, vulgo obligationes dare/ Schein geben.

Facti quaestio, cum quaeritur, quid sit factum aut non factum, juris, quid sit justum, quid injustum.

Factio testamenti, Aufrichtung des Testaments.

Factiones, Factiosi, concitatores discordiae et seditionis.

Falcidia lex, a P. Falcidio Trib. pl. lata, Juxta hanc portio liberis debita in bonis paternis, est quarta pars, der vierdte Theil alles Vermogens/ nempe legitima.

Falsarius JC. commissor falsi, Briefverfalscher/ falsi poena, die Straf darauf.

Familia herciscunda vel erciscunda, Erbschafft/welche soll getheilet werden/ familiare sepulchrum, des Geschlechte Begrabnis.


image: s016

Famosus libellus, carmen, Lasterschrifft.

Fanatici, unsinnige Menschen.

Fatalia. Vide, dies fatalis.

Fecialis, Herold/Kriegs-und Friedsbott.

Felonia, Schelmerey / perfidia vasalli in dominum; aut hujus in illum injuria.

Fenebris pecunia, Zins-Geld / auf Zins ausgeliehen/fenerare pecuniam, auf Zins ausgeliehen.

Feudum, Lehen-Guter/ vocabulum Longobardicum, JCtis a fidelitate seu fide dictum. Feudum caducum, so dem Lehen-Herrn heimgefallen / gentilitium, Stamm-Lehen/feudum proprium, conceditur gratis, emphyteusis vero pro annua praestatione canonis vel pensionis. Feudum plerumque tantum ad masculos transit; emphyteusis etiam ad feminas, et heredes extraneos. Est autem feudum, genus clientelae, quo vel dignitas, vel vectigal, vel praedium aliquod ea lege alicui da tur, ut et ipse, et ipsius posteri atque haeredes, auctorem beneficii perpetuo agnoscant, et quasi pro patrono colant: ejusque caput, existimationem, et fortunas tueantur. Proprie feudum conceditur nulla temporis aut servitiorum determinatione; improprie conditionibus vel obsequiis nominatim definitis est alligatum. At emphyteusis est concessio quaedam perpetua, ad usum, utilitatem, et culturam rei, efficiens utile dominium: ita ut Domino proprietatis annua pensio persolvatur, salvaque sit rei substantia. Feudum regale, quod ab Imperatore vel a rege conceditur. Nobile, quod accipientis personam nobilitat, vel nobilem ostendit. Ignobile, quod a plebeis vel privatis personis dari solet.

Feudatarius, JC. qui feudum seu praedium clientelare a patrono sibi commissum accepit, latinis beneficiarius dicitur.

Feudum cum pertinentibus et accidentibus juribus, mit aller Zugehor/feudum urbanum, Burglehen.

Feudum pecuniarium, pecuniaria praestatio ex fundo clientelari, Beutel-Lehen.

Feudalium causarum praepositus, magister scripturae, Lehenprobst. Scripturarius, scriba feudalis, Lehenschreiber/fidelitatis juramentum, Lehenpflicht / feudalia jura, Lehenrecht/clientelaria.

Fidem suam adstringere, se obligare, sich verpflichten.

Fide sua jubere, sponsorem se constituere, periculum in se suscipere, Burg dafur seyn / fidejussor, praes, vas, Burg/fidejussio, Burgschafft/ fidejussor succedaneus, Ruckburg/indemnitatis, Schadlos-Burg/Gewehrschafft-Leister/ debitor vero, selbs Gelter.

Fideles, Liebe/Getreue/subditi jurejurando alicui adstricti.

Fide nobili, auf adeliche Treu.

Fideicommissum, fiduciaria haereditas, praedium, quod fidei alicujus ita committitur, ut illud alteri restituat. Fidei commissio, fiduciarius possessor, JC. fideicommissarius, der solches Fideicommiss besitzet/ undkan es nicht verhandlen/ versetzen/etc. fideicommissum familiae, Stammguter/ so einem zu besitzen vertraut.


image: s017

Filius spurius, nothus, illegitimus, Bastardt/JC, naturalis, qui extra matrimonium susceptus,

Fimbriae et taeniae, End und Bendt.

Fiscus, aerarium principis, Kammer Geld/fisci reditus, Kammer-Guter/fisci procurator, advocatus, vulgo, Fiscalis.

Flagellare, strangulare annonam, fruges horreis clausas tenere, das Traid/vertheuren.

Flagrans crimen, in quo quis deprehenditur.

Fomes carnis, Canon. jur. languor naturae, qui appellatur concupiscentia carnis.

Forma judicii, Gerichts-Proces forma formatio instrumenti, Einrichtung der Brief/ forma, formula, formulae juris, Form des Rechts/ vulgo, formalia. Ex formula, praescripto, norma juris inire contractum, etc. ordentlich.

Formatae JC. glaubwurdige versiegelte Brief.

Forum, Marck/ Marckfleck/ Gerichts-Ort / forum indicit, agit praeses, qui civitates vocat, et de earum controversiis cognoscit. Foro interdicere, einen des Advocat-Ambts entsetzen/ forum competens. Legitimum, Gericht/ dem man schuldig zu gehorsamen/ rechtmassig / foro cedunt argentarii, aliique, qui deserunt negotiationem suam. Gallis, faire banqueroute.

Forenses actiones, civiles, Burgerliche/Geldhandel/forenses disceptationes etc.

Fratres patrueles, sororesque patrueles dicuntur, qui, quaeve duobus ex fratribus progenerantur. Fratriae, duorum inter se fratrum uxores dicuntur. Fratruelis, materteraefilius. Fratrueles etiam consobrini.

Fraus, Betrug/ opponitur fidei. Item frustratio malitiola, dolus malus. Fraudator. Fraudatio vectigalis, qui merces non profitetur. Fraus capitalis pro crimine capitali. Ne hoc mihi sit fraudi, id est, damno. Fraus sit legi, constitutioni etc. cum salvis verbis circumvenitur sententia.

Fraudulentus usurpator, malae fidei possessor.

Fructus naturales, qui beneficio naturae proveniunt. Industriales, sive elaborati, qui hominis diligentia et industria acquiruntur.

In pecudum fructu est lac, pilus, lana.

Fructuarius seu usufructuarius ager. Vectigalis, Zins-Aeker/vulgo censualis fructuarius fundus, in quo usumfructum habemus. Idem fructuarius, cujus est fructus, Nutzniesser.

Frustrator, frustratio. Qui in judicio deest, betrigliche Ausbleibung bey Gericht.

Fundus est ager cum villa, Haus und Acker/item, Grund und Boden/ fundus dotalis, dotalitius, Grund des Heurahtsguts. Fundus cum villula uno equo arari solitus, Solde/bigis arandus, ein Hueb/ oder halber Hof/ Vett. Allemann. Mansus vel Mansum. Fundus cum villa, quadrigis arandus, ein gantzer Hof.

Funerale jus curionis, Seelengeraid. Funeris funeraria collustratio, Beleichtung und aufsteckung der Kertzen. Funerariae impensae. Leich- und Begrabnuss-Unkosten/


image: s018

funesta familia, die Klagzeit/ funerare, begraben.

Fungi officio suo, vulgo, facere suum debitum.

Fustigatio, fustibus castigare, bruglen.

G.

Gabella, latine portorium, vectigal, Maut- und Zoll-Geld.

Gener, maritus filiae, Eyden/ Tochtermann/ Progener, des Eydens Vatter. Generationes stirpis, seu Lineae paternae, maternaeque quatuor, vier Ahne von vatterlichen und mutterlichen Stammen.

Gentilis, qui ex eodem Genere seu stirpe natus. Jus gentilitatis et agnationis. Jus gentilitium, Adelithes Herkommen/Freyheit/verwandt/befreund. Item pro barbaro, ein Heyd. Gens, series majorum.

Gestores negotiorum, curatores, procuratores, Geschafft-Verwalter/Verrichter.

Glans caduca, abfallend Eichel/ Glandatio, Dechel oder Ackerau. Sues in glandationem immittere, die Schweine in die Eichel schlagen/lassen lauffen.

Glebae adscriptitii, qui cum fundis mancipantur et abalienantur. Alias, servi glebae, Leibverbundne/ verpflichte Unterthanen.

Glos, gloris, Manns Schwester/ Geschwey.

Glossa, glossema, atis, Auslegung/ Erklarung.

Gradus, sunt or dines cognationum, die Siptzahl. Item ordo successionis in haereditate vel auctione. Gradus arctissimi dicuntur: Primus, secundus, tertius. In Primo sunt pater et mater; infra, filius et filia. In secundo supra avus, avia: infra, nepos et neptis: ex transverso frater, et soror. In tertio supra, Proavus, proavia: infra, pronepos, proneptis: ex transverso, fratris, sororisque filius et filia, et convenienter patruus et amita, avunculus et matertera.

Grammatophylacium; latine Tabularium, Bucher/ Schrifften-Bahaltnuss/Registratur.

Grassatores, praedones, Freybenter/ Strassenrauber/Grassati, grassatio, grassatura. Sueton.

Gratiam legis facere, mit einem dispensiren. Gratiose, per gratiam et favorem. JC.

Gravamen, difficultas causam aut jus alicujus gravans, implicans.

Guardia pro custodia Vetus vox Germanica, quasi bewahren oder verwahren.

Guerra seu Werra, vox Longobard. Latine bellum Quiddagium. Pedagium barbare, vulgo salvus conductus. Latine tessera securitatis, commeatus fides publica, etc.

Gubernator urbis, Vicarius Principis, Praeses dicasterii Provincialis, Stadthalter/Vicedomb/etc.

H.

Habitatio viduae constituta per pacta dotalia, Wittib-Sitz.

Haeredium, praedium parvulum haereditate relictum, klein Erbgutlein.

Haeredes necessarii, qui in potestats testatoris morientis fuerunt. Extrauei, qui testatoris juri subjecti non sunt. Haereditatis aditio, Erbnehmung/haereditas ab intestato, ohne Testament/haereditaria vel gentilitia pacta, Erbverbruderung/ Erbeinigung/ Erbvertrag. De successione.


image: s019

Holographum testamentum, das von dem Erblasser mit eigener Hand geschrieben.

Homagium seu hominium, barbare, Huldigung/Verpflichtung/ obsequiorum et obedientiae promissio jurata. Juramentum fidelitatis.

Homines proprii, Leib - verpflichte Leut.

Hospitatio militum, Einquartierung/Aetzung/Serviz der Soldaten/Immunitas hospitandi seu hospitationis, der Quartier befreyt.

Hypotheca, cin Unterpfand/ consistit in rebus immobilibus; Pignus, Einsatz/in mobilibus. Hypothecae obnoxia bona, unterpfande Guter/JC. hypothecata, Hypotheca tacita, stillschweigende Verpfandnuss / expressa, ausdruckliche / hypotheca chirographica, verschriebenes Pfand/ Hypothecarius creditor, JC. qui sub hypotheca pecuniam credidit. Hypothecaria actio, quae datur creditori in pignus obligatum.

I.

Jacet haereditas, quae non aditur, um die sich keiner will annehmen/ jacent pretia praediorum, Cic. quae vili veniunt, um die man wenig gibt.

Jactura, Auswerffung der Guter aus dem Schiff/Schaden.

Jactus retis, Wurff des Netzes.

Igni et aqua interdicere. Interdictio ignis et aquae, Vogelfrey machen.

Ignominiosa missio, ein Ehrloss- abgeschaffter Soldat / mit Schand Abschaffung.

Imaginaria dicuntur in jure, quae dicis causa fiunt; Item, imaginaria solutio, est acceptilatio, Schein und Quittung.

Imaginum jus, Schild und Helm dorffen fuhren.

Immittendi tigni (in parietem vicini) servitus, jus, Traumrecht.

Immissio in possessionem, immittere / einem das Gut rechtlich einraumen.

Immunitas Ecclesiarum, Kirchen-Freyheit.

Immunitatis gratia instrumenta, Freyheit-Brief.

Impensae funebres, was auf den Todtsfall gangen/ impensae litis, Gerichts-Unkosten/Abschiedgeld/ carceris, Einschluss/Aetzung/Losgeld/ impensa ob scripturam et obsignationem, Schreib- und Siegel-Geld / impensae voluptariae, nur Lustshalber / utiles, wegen der Nutzbarkeit.

Imperium, est potestati coercendi et periendi facinorosos. Dicitur Merum, cum a jurisdictione secretum est, scil. jus gladii, Gewalt uber Malefitz - Person / vocatur mixtum, quando adjuncta est jurisdictio, ein Gerichtbarkeit / gerichtliche Bottmassigkeit / et se extendit non tantum ad causas capitales, sed etiam civiles et privatas, ut bonorum possessiones dare, pupillis tutores, litigatoribus judices constituere, etc.

Impertinentes positiones (articuli, interrogationes assertiones) Fragstucke oder Aussag/ die zur Sach nichts dienen.

Impubes dicitur mos annis 14. semina 12. minor.

In bonis est, quod superest, deducto aere alieno.

In continenti, JC. stracks / in vestigio, in eo temporis articulo

In fide alicujus, idem, quod feudum tenere, Vasall seyn.


image: s020

In litem jurare, respondet aestimationilitis, wann der Klager schworet/wie hoch er den strittigen Handel und Gerichts-Unkosten schatze.

In rem praesentem venire. In rem praesentem ventio, Augenschein einnehmen.

In solutum dare, bezahlen.

In solidum teneri, in integrum, fur die gantze Summa schuldig seyn.

In tutelam venit mas, vel femina, cum pubes esse incipit.

Inauditus, den man bey Gericht nicht last zur Verantwort kommen.

Inconcesse, quiete et sine inter pellatione, ohne Streit und Widerred.

Incubare, mala fide possidere: incubatio, incubator, sich ohne Recht eines Guts bemachtigen.

Indebitum, was man nicht schuldig ist.

Indemnitatem alicui promittere, de indemnitate cavere, Schadlos zu halten verheissen / indemnitatem praestare, gut fur den Schaden seyn.

Indicare, die Wahr bieten / liceri, daraufschlagen.

Indicare quempiam, einen gerichtlich anzeigen/ indicium ipse delationis actus.

Indictio, der Romer Zinszahl von 15. Jahren zu 15. Jahren.

Indicere operas, angarias, an die Scharwerck bieten.

Induciae, ampliationis judicii, Stillstand/Aufschub des Gerichts.

Indicere, durchthun/ ausloschen.

Inductio, immissio in possessionem, Einsatz in die Guter.

Inficiari, laugnen was man schuldig ist.

Informatio judicis, Bericht.

Ingenuus, freygeboren.

Ingurgitatio, et ebrietatis luxuria, Saufferey.

Injicere manum alicui homini, vel rei, vulgo arrestare, arresiiren/ injectio manuum, quando vel homo abire, vel res moveri prohibetur.

Inquisitio, investigatio delictorum, strenge Nachfrag.

Insistere rei, sich der Cassen besitzlich annehmen.

Instantia, exercitatio judicii a litis contestatione ad sententiam usque, sein Recht vollsuhren.

Institutio in officio, dignitate, munere, vulgo investitura, Einsetzung.

Institutus haeres, qui primario succedit in haereditate; substitutus, qui secundario.

Instruere actionem, vel accusationem, vel litem, est literis ac testibus, caeterisque ad probandum necessariis eam adornare, die Klag oder den Rechts-Handel recht einfadlen.

Instrumenta dicuntur literae publicae, hoc est, quae vel a persona publica, veluti scriba aut tabellione magistratus scriptae sunt. At litterae vocantur privatae, veluti Rationes, breviaria, codex accepti et expensi, syngraphae, cautiones a patrefam, conscriptae.

Instrumentum primitivum, JC. originale, Hauptbrief / instrumentum emptionis, venditionis, Kaufbrief/ instrumenta aratoria, Schiff und Geschirr.

Intentio JC. pro actione usurpatur, rechtliche Anklag/ intentio in jure fundata, der sein Recht kan aus den Gesetzen beweisen/intentio etiam libellus actionis.


image: s021

Intercedere, fidem suam pro alio obligare, die Rechts-Schrifft. Ita Cic. epist. 14. lib. 1. ad Attic. Accersivit ad se, promisit, intercessit, dedit. Item inhibere, vetare. Item interponi, interseri.

Interdicere aqua et igni, einen verbannisiren.

Interdictum, interdicere, Verbott/ verbieten von Gericht aus/ interdictum ecclesiasticum, Kirchensperr / Verbietung und Aufhebung der Geistlichen Aembter.

Interloqui dicitur praetor vel judex, cum quid interea pronuntiat, dum principalis causa plene disc eptetur, hinc sententia interlocutoria, JC. Beyurtheil.

Inter pellare judicem, den Richterersuchen/ um sein Ambt zu thun/ interpellare possessionem, usu capionem, est interrumpere, die Verjahrung unterbrechen. Item, einem einreden.

Interpolare, est poliendo in aliam formam mutare, umwenden/ausbutzen und erneuern.

Interpretatio legis benigna, gutliche Auslegung des Gesetzes / opponitur subtili juris regulae, ist zuwider der spitzfindigen scharffen Rechts-Regel.

Intimare, denuntiare, usus hoc verbo Plin. et Apul.

Interrogare legibus judex dicitur, cum auctoritate legis aliquid interrogat.

Interrogationes, positiones, JC. interrogatoria, Fragerkickel des Richters.

Intervertere, callide surripere. Item subvertere, evertere. Intervertere haer editatem, boswichtig die Erbschafft entziehen.

Interversores sunt administratores, qui dolo malo dilapidant rem, pecuniamve fisci, die den Fursten in Seckel greiffen.

Intestabilis, untuchtig ein Zeug zu seyn / oder ein Testament zu machen/ testabilis, tuchtig.

Intestatus, der gar kein Testament/ oder kein Rechtes gemacht.

Intrusus, welcher sein Wurde/Amt etc. nicht ordentlich / und nach ausweis des Rechts erlangt.

Invaliditas, Aufhebung des ungerechten Urtheils.

Invecta, illata, quae ab inquilinis in aedes conductas inducuntur et importantur, fahrende Haab.

Inventarium, JC descriptio bonorum, des Verstordnen Haab und Gut von Stuck zu Stuck besuchen.

Investitura JC. institutio legitima, ordentliche Einsetzung in ein Amt/ Gewalt/Gut etc. investitus, also eingesetzt.

Judex compromissarius, willkuhrlicher Schiedmann / arbiter, judicis officium apud Romanos tribus verbis continebatur. Do, Dico, Addico. Do actionem, Dico jus, Addico, transfero possessionem rerum ab uno ad alium. Index requisitus, requisitio judicis. Ersuchung-Brief.

Judicatum facere, solvere id quod sententia continet, bezahlen/auslegen/ abstatten/ was Recht und Urtheil vermag / dem Urtheil nachkommen.

Judicia criminalia, quibus judex capitalia delicta, hoc est, injuriam Reip. factam ulciscitur. Civilia, quibus civium privatam et propriam injuriam persequitur, Malefitzurtheil/ Burgerlich Gericht.


image: s022

Judicium turpe, Cic. quo damnatus infamia notatur.

Judicium militare, Standrecht/quia judices stantes judicant.

Judicium rescinditur, cum laesus in integrum restituitur.

Judicatio, Rechtfertigung.

Judiciarius ordo, judiciorum ordo, Gerichtsprocess/ wolhergebrachter Brauch der Rechten / vulgo stylus curiae, judiciarii ordinis, actionis continuatio, Fortsetzung des Process/ Gerichtshandels.

Jurare in litem, eydlich bezeugen/ wie hoch die strittige Sach geschatzt werde.

Juramentum calumniae, Eyd/ Bosheit zu vermeiden.

Juramentum solenne, vulgo juramentum corporale, leiblicher Eyd.

juramentum officii, Dienstpflicht/ subjectionis, fidelitatis, der Treu/ Unterthanigkeit/ Praestitum naturali domino, Erbhuldigung.

Jurisdictio, Gerichtbarkeit/Vogtey/ Bottmassigkeit/ Gerichtszwang.

Jus naturale, Ulpiano, quod natura omnia animalia docuit. Jus gentium, quo gentes utuntur, eidem, jus civile, determinatio juris naturalis. Jus civile dividitur in quatuor libros principales, scil. Digesta, Codicem, Institutiones, et Novellas Constitutiones, quae vocantur Authenticae, quibus adduntur libri Feudorum, Vide in apparatu cap, 76. Iterum jus quatenus ad formandos hominum mores attinet, dividitur a JC. in naturale seu divinum, in Positivum sive humanum; jus naturae etiam dicitur jas gentium, et consistit in notitiis a natura, hoc est a Deo, hominum mentibus inditis.

Jus antiquum quod ex legibus XII tabularum descendit.

Jus canonicum, sunt constitutiones ecclesiasticae, et dividitur in Decretum et Decretales etc.

Jus emporii, freye Niderlag/ emporii vinarii, Weinlegstatt.

Jus gladii, potestas est animadvertendi in facinorosos, Halsgericht/ Stock und Galagen.

Jus cladii ferendi, tribuere, wehrhafft machen.

Jus caedui ligni, Holtz-Schlagrecht.

Jus pascendi, Weidgerechtigkeit.

Jus patronatus, seu patroni, quod alicui in ecclesia acquiritur, eo quod ipse, vel ejus majores ecclesiam posuerint, aedificarint, suis opibus auxerint.

Jus primogeniti, vulgo, majoratus, Einsetzung in alle Vatterliche Guter.

Jus protectionis, Schutz- oder Schirmherrns-Recht.

Jus possessorium, das Recht um die Besitzung/ petitorium, um das Eigenthum.

Jus postliminii, das Recht dessen / welchen man vermeynt todt zu seyn/ und dannoch lebt.

Jus supremi dominii, vulgo superioritatis, Landsfursiliche Herrschafft / Obrigkeit. Jus patronatus, est nominare vel designare aliquem pro beneficio ecclesiastico.

Jus in te habet, qui jus proprietatis habet, dem die Sach eigen ist. Jus ad rem, cui pignori opposita est, usufructuarius, colonus etc. dem die Sach verpfandt / oder in den Bestand verliehen.

Jus strictum, summum, das strenge hochste Recht.


image: s023

Jus trium liberorum, der drey lebendige Kinder hatte / war bey den Romern vieler Burgerlichen Burden befreyet.

Jurisconsultus, ein Wohlerfahrner des Rechts.

Justum matrimonium, wann beyderseits kein Ehehaffter Mangel ist.

justus dolor, metus, billicher Schmertz/Schrecken.

Justa praebere, einem sein Gebuhr reichen.

Justa funebria, Leichbegangnus.

Justitia est duplex. Distributiva, die einem jeden nach seinem Verdienst und Person Belohnung oder Straff ertheilet/ commutativa, welche ohn alles Ansehen der Person gleich um gleich gibt.

L.

Latrunculatores, so die Strassen bereiten/ rein halten.

Laudemium, pars quinquagesima, quae praestatur pro tenoratione emphyteutica.

Legatum, ein Erbgemacht / legatarius JC. dem etwas im Testament vermacht wird.

Legulejus, ein Gey-Procurator / schlechter Jurist.

Lexrogatur, cum fertur. Abrogatur, cum tollitur. Derogatur legi, cum pars ejus tollitur. Subrogatur, cum aliquid adjicitur. Prorogatur, cum differtur. Irrogatur, cum aliquem proprie fertur. Lex Salica, Saal Recht/ vetat succedere feminas, Lex Felonia, Lehensverwirckung.

Lege agere, est, quod lege aliqua constitutum est, rite et solenniter peragere. Juxta legis formulam agere.

Leges aedilitiae, Bauordnung/ vestiariae, Kleiberordnung / convivales, Speiss- und Tranckordnug/ incendiariae, Feuerordnung/rerum capitalium, Halsordnung. Lex municipalis, Stadtrecht.

Legitima verba, Form des Rechts. Legitima impedimenta, Ehehaffte Verhinderung/ causae.

Legitima, scil. pars bonorum, nempe tertia seu triens, cum quatuor aut pauciores sunt liberi; olim quarta, vide Falcidia lex. Dimidia, cum plures, Nothgeburnus.

Libellus, Klagschrifft/supplex, Bittschrifft / Supplication, famosus, Schmachschrifft / Lasterschrifft / Pasquil/Ehrverletzung. Item libellus valvis ecclesiarum affixus a libellis, ein Supplications-Meister. Item libellus accipitur pro epistola assertoria, quam vulgo credentiam, vel certificationem vocant.

Libellorum magister, Cantzler.

Libellarium, Cic. cista, in qua libelli servantur conditi,

Liberalis causa, quae in se continet actionem libertatis. Liberale judicium, in welchem gehandelt wird von einem freygebornen Menschen / so mit Dienstbarkeit unterdruckt.

Liber, ein freyer Mensch/libertus, \so aus der Dienstbarkeit gefreyet worden/libertinus.

Librarii, scriptores librorum, contractum, pactionum.

Licentiati vulgo dicuntur, qui 4. annis in legum studio consumptis, quasi licentiam et missionem e scholis impetrarunt, Graecis
[Gap desc: Greek word]
id est, solubiles, Alii nomen deducunt a Licentia, Doctoris insignia et munus capiendi.


image: s024

Libra nummaria, vernacula, ein Pfund Pfenning/ nostratibus est florenus unus, cum octo crucigeris, hoc est, sestertii triginta quatuor; cujus triens seu quarta pars sunt octo cruciferi cum dimidio ein Schilling.

Libra nummularia, Goldschmidtgewicht/est VIII. unciarum, hoc est, semiunciarum, Loth / XVI. drachmarum, Quinte/XXXII. vulgo dicitur marca, continetque florenos nostrates decem, crucigeros viginti sex,

Limes, Schied oder Marck/limitanei termini, signa, lapides, Marckstein / limitati agri, mit Marck unterschieden. Limitanei milites, Grentz Soldaten.

Linea, eine Schnur / trajecta per globulos aut margaritas, pertusa, ein Rosenkrantz/oder Perleschnur. Linea sanguinis dicitur, quam cognati inter se cohaerent, Stammlein.

Liquido jurare, de re liquida et perspicua jurare.

Lis, Rechtskrieg/ Rechtsstreit/Gerichtshandel.

Litis aestimatio, Schatzung dessen / um das man streitet.

Litis contestatio, Kriegs bevestigung.

Litis impensae, Gerichtsunkosten. Litem dirimere, decidere, den Streit entscheiden.

Litem addicere, fur einen aussprechen/lite cadere, den Handel verliehren.

Litem suam facit judex, wann er der andern Parthey zu viel anhangt oder zulegt.

Litigatores, die strittige Gerichts Partheyen.

Litterae commedatitiae ad aliud tribunal, vulgo promotoriales, Furderbrief.

Literae dimissionis, JC. dimissoriae ad alterius jurisdictionem.

Literae induciarum solvendi, JC. induciales, Anstandsbrief / Eisenbrief zur Verschiebung der Bezahlung.

Litterae securitatis, Pass oder Vergonnbrief.

Literatas significat etiam literis inustum infamibus, mit Zeichen gebrennt.

Locarium, Varroni, Stadtgeld / Stallgeld.

Locuples testis, ein stattlicher Zeug.

Locuples haereditas, quae opes adfert cumjonere. Opulenta, quae caret incommodis.

Logographi, rationarii, qui rationes publicas, hoc est, tributorum perscribunt, Steuerschreiber/ Steuereinnehmer.

Longum tempus dicitur decennium inter praesentes; vicennium inter absentes; longissimum. 30 aut 40 annorum, JC.

Lucrum cessans, damnum emergens, usitatae voces in censibus, denn wer sein Geld ausleihet/ der begehrt deswegen einen Zins davon/ weil er mit solchem Geld hatte konnen eine Frucht schaffen/ und ehrlichen Gewinn erhalten / so er solches auf andere Weis angewendet hatte.

Ludificatio, frivola dilatio, JC. ein gesuchte und liederliche Ausred und Aufschub.

Luere JC. losen / luere pignus, das Pfand losen/ luitio, Losung.

Lugubria sumere, deponere, die Klag anlegen/ ablegen.

Luminibus alterius officere, einem das Liecht verbauen.


image: s025

Lusorie agit, qui cum adversario colludit. Vide colludere.

M.

Macula, infamia ignominia, dedecus, ein Schand / Schandfleck / Unehr.

Magister epistolarum, libellorum, gheimer Cantzler/Grosscantzler.

Magister aulae, curiae, admissionem magister, Marschalck/Obrist Hofmeister/ Obrister Cammerherr.

Magna mora, sex mensium dicitur. Magnum tempus, quadriennium accipitur.

Magna negligentia, culpa est: magna culpa, dolus est, JC.

Major patruus, avi et aviae patruus. Major amita, avi et aviae amita.

Majores appellantur omnes, ex quibus orti sumus: proprie autem ii, qui suut supra tritavum, nec aliud nomen habent. Minores vero, qui ab illis descenderunt.

Major causa, criminalis: minor, civilis dicitur.

Majoratus. Vide jus Primogeniti.

Maleficus, Verbrecher / Ubelmissthater / maleficium, Ubelthat / maleficium nancisci, apprehendere, den Ubelthater betretten.

Manceps dicitur, qui manu capit, mancipare, verkauffen/eigen machen. Mancipium, quidquid manu capi potest, ut homo, equus, ovis. Mancipi res, sunt proprie possidentium, et de quibus tributum non pendendum, Guter/Vieh etc. so gantz frey von Steuer.

Mancipio vendere, dare, est Ciceroni, res, quae mancipi (hoc est, proprii juris sunt) ita vendere ut evictionis periculum praestetur, auf Gewehrschafft verkauffen.

Mandata, praecepta Principum, Befelch. Mandator dicitur, qui aliquid mandat alicui, ut sibi, vel alii aliquid faciat. Mandatu meo, privati hominis; mandato Principis. Mandatarius JC. qui mandatum suscipit, adimplendum.

Manifestum, est publica, vel clamosa proclamatio, ex certa scientia, et certis auctoribus proveniens.

Manifesti rerum capitalium, dixit Sallust. in Catilina.

Manifestum erimen, in quo quis deprehenditur.

Manifestarium pignus, ein ungezweifletes Unterpfand.

Mansiones, sunt diversoria militum, expeditionis tempore mansiuncula JC. etiam pro villa accipitur.

Mansus et mansum Cassiodoro, et aliis, ager vel fundus certi modi et mensurae, ein Hueb oder Solden.

Manus, Handschrifft/ manus armata, mit Gewalt/ Gewaltthatigkeit.

Manu brevi, ohne Umschweiff / manu longa, mit langer Hand / und durch andere.

Manum injicere, vide injicere.

Manus mortus, Possessio immortalis. Cum res nunquam ad priorem Dominum revertitur, dicitur ad manum vel manus mortuas venisse.

In manum viri mulier convenit, quando nubit.

Manumitere, manumissio, der Dienstbarkeit entlassen/ frey stellen und machen.

Manutenere, manutentio, Handhaben/ Handhab/Handhabung.

Marschalcus, verus vox Germanica, Magister equitum, Gallis Connestabulus, secundus a rege.


image: s026

Matertera, est matris soror. Matertera magna, aviae soror.

Matrimus ac patrimus dicuntur, quibus patres ac matres adhuc vivunt.

Matrix ecclesia, dicitur cathedralis, Hoch-Stifft-Kirchen.

Matricula, catalogus, descriptio, index. Matriel/Namen-Verfassung der Burger/ Soldaten/etc.

Matricularii, matriculae curatores, JC.

Matruelis, ex matris meae fratre natus.

Medianus, ad. verbum architectonicum, accipitur pro medio. Medianae columnae ab angularibus distinguuntur; Vitruv.

Mediastinus mancipium vilissimum, quod mediis in aedibus stat, ut ad cujusvis jussa atque imperata praesto sit, Hausbub.

Meliorare, JC. rem meliorem et fructuosiorem efficere. Melioramenta, meliorationes, reductiones fundorum ad meliorem frugem, Verbesserungen.

Membrum aedificii, ein Stock des Gebau.

Menianum, ein Ercker/ infame, der Pranger / menianum, opus pergulis extra aedificum projectis factum.

Mensarius, qui nummarium negotiationem exercet, Wechsler/ Wucherer/mensularius, nummularius. Mensor, Feldmesser.

Meritoria taberna, Wirthshaus / Taffern / meritorium balneum, coenaculum, so bedingt.

Metari, aus machen/ ausmessen/metata diversoria, pass. metator, Feldmesser / Furier / Quartiermeister/supremus, Obrist Quartiermeister.

Metropolis, dicitur ea civitas, unde colonia deducta est. Mater urbium. Metropolitanus episcopus, qui in tali loco habitat.

Migrare dicuntur inquilini, cum exacto locationis tempore, et habitatione, cum suis rebus illatis, inductis discedunt.

Militare dictum, quod quis ut miles admittit.

Militaris via, Landstrass.

Minister, nudus, merus executor est.

Minor dicitur, qui annum aetatis vigesimum quintum nondum explevit, vulgo Minorennis. Postea aetas legitima incipit. Jure Longobardico minor dicitur, qui decem aut octo annis minor est.

Minores, et pupilli damno affecti, duplex habent remedium, videlicet, ut aut restitutionem petaut, aut curatores, tutoresque negligentiae accusent.

Miserabiles personae dicuntur, perpetuo morbo detenti, senes, valctudinarii, mente capti, viduae, pupilli, orphani.

Mittere in possessionem praetor dicitur, cum alicui rerum custodiam mandat, non ut possideat, sed ut in possessione sit, donec probaverit rem esse suam.

Missio seu dimissio militis est triplex. Honesta, quae emeritis stipendiis, legitimoque militiae impleto tempore indulgetur ab Imperatore bellico 2. Caussaria, cum quis animi vel corporis vitio, militiae laboribus solvitur. 3. Ignominiosa, cum quis propter delictum sacramento solvitur.

Mobilia bona, fahrende Haab/immobilia, ligend/mobilia et immobilia, Haab und Gut.


image: s027

Moderamen inculpatae tutelae, Nohtwehr.

Modica coercitio, levis castigatio.

Moduli aquarii, Wasserstefften/moduli, verjungter Schuh.

Moneta currus, gaugbare Muntz/ JC. etiam usualis.

Monitorium JC. Ermahnungsschrift an den Richter. Memoriale.

Monopolium, eigensichtige Verkaufferey/ Gewerbschafft.

Moratorium JC. Aufzug/Verlangerung/Verschub des Gerichts/auf Begehren der Partheyen.

Mora, est frustratio debitoris non solventis, creditoris non accipientis, vergebliche Aufhaltung / Aufziehung der Bezahlung / moram purgare, rechtmassige Entschuldigung wegen des Verzugs.

More majorum quod fit, recte ac de center fit, ist loblich / was nach altem Gebrauch geschicht.

More malo, malitiose, dolo malo, boslich.

Morganatica, barbara vox; Germanice, Morgengab Livio, munus nuptiale, quod sponsus die nuptiarum mane sponsam salutans, do nabat, sponsalitia largitas JC.

Mortis causa donatio. Vide Donatio.

Motu proprio, ex certa scientia, de plenitudine potestatis. Sunt prae gnantes clausulae.

Muleta, poena pecuniaria, Straffgeld/ Peenfall/Geldstraff/Straffall / Busgeld.

Mundus muliebris, Weiber-Geschmuck.

Munus, spectaculum gladiatorium. Munerarius, qui tale exhibet, seu exhiberi curat.

Municipale jus, privatum cujusque civitatis, Stadtrecht/ Marckrecht.

Municipium, forum, Marckfleck / municipales magistratus.

Mutuatio, sumptio mutuae pecuniae, Geld-Aufnehmung/ mutui datio, Geldleihung.

N.

Nancisci, ertappen.

Natalibus restituere, ehlich machen/ legitimiren.

in natura rei, Korn um Korn / Sals um Saltz; nicht Korn um Geld.

Naturaliter possidere dicitur, cum quis corpore possidet, usumque rei apprehensae percipit. Quod si quis vero rei non insistit, neque usum percipit, is per interpretationem legis, civiliter possidere dicitur.

Necessarii sunt, aut cognati, aut affines, quippe in quos necessaria officia conferuntur. Necessitudo pro cognatione aut affinitate.

Negligentia, socordia Advocatorum, Saumsal der Advocaten.

Negotium alicui dare, mandare; committere, schaffen / befehlen.

Nexus dicitur, der wegen der Schulden einen verpfandt und verstrickt ist in nexu esse, schuldig seyn.

Nobiles Romae dicebantur, quorum partes aut majores magistratum curulem gesserant, et novis hominibus opponebantur.

Nobile officium judicis dicitur persecutio, seu remedium extraordinarium, quod adversus eos datur, quibuscum nobis de stricto jure nulla est actio, sed qui interim ex sola aequitate, et quod dicitur, de bono et aequo nobis obnoxii sunt. Nobiles foederati, commune cacastrum


image: s028

securitatis caussa posidentes, dicuntur Ganerben. Arx plurimum nobilium famliis communis, Ganerbhaus.

Noctambulones, Schlaffganger.

Nocere noxam, dicunt JC.

Nomina tacere, contrahere, Schulden machen / nomen bonum, ein guter Schuldner.

Notare, pro reprehendere, Straffen. Notati dicuntur, quibus aliqua macula adhaeret ex judicio publico.

Notarii proprie, qui excipiunt verba dictantis, per notas et compendia scribendo. Item Notarius seu Tabellio, est persona publica, quae tabulis seu instrumentis in fidei testimonium suam manum et sigillum addit. Protonotarii Apostolici, a summo pontifice ad id officii constituti.

Notorium JC. quod omnibus constare potest, nec probatione indiget. Manifestum quod allegari, probarique oportet

Notorium triplex, praesumptionis, Juris, et Facti Liquidum quod judici ex actis liquet. Clarum haec omnia comprehendit.

Novellae constitutiones, quae post Codicem Justiniani et Theodosii editae.

Novi homines dicebantur Romanis, qui nullis majorum imaginibus et nobilitate commendabantur.

Noxa JC. est ipsum corpus, quod nocuit, v. g. servus, pecus. Noxia maleficium, veluti furtum, damnum etc. Noxae dare, est noxae nomine dedere, ad noxam, in noxam, v. g. animal, vivum pro peccato tradere.

Nuda conventio, nudus consensus, sine traditione aut litteris, aut stipulatione. Nuda pollicitatio, sine scriptura.

Nuda promissio sine fidejussore, aut jurejurando. Nudus, usus, sine fructu.

Nummarius judex, der sich mit Gelt bestechen lasst.

Nummularii, collybistae, permutatores nummorum, nummariae tesserae, Wechselbrief.

Nuntium olim mittebant et remittebant conjuges, cum libellum repudii mittebant, Ehescheiden/ Ehe auffunden.

Nunc upativum testamentum, quod fit sine scriptis, coram septem testibus viva voce.

Nuncupare haeredcm, est palam nominare.

Nuptiale munus, Morgengab.

Nutritia, pl. dicuntur nutricis merces, Ulp.

O.

Obligatio JC. est juris vinculum, eine Verbindnus.

Obnoxius alicui. Vasallus dicitur.

Obrepere judici per acta vel libelli inter pretationem. Est falso se insinuare et praetextum facere, vulgo obreptio, est mendacium fraudulosum. JC.

Obscuro loco nati, ignobili schlechtes Herkommen.

Obsignare, signi impressione signare, Perschirben.

Obstruere luminibus, einem das Liecht verbauen.

Obstringere res suas, est verpfandten/ zu Pfand geben.

Obterere jus alicujus, est Livio laedere.

Obventiones JC. allerley Nutznissung


image: s029

von Menschen/ Vieh / Grund und Boden.

Occupare pecuniam, exercere, otiosam non relinquere, das Geld anlegen. Occultor ad hominem; Receptator ad locum refertur.

Oeconomi, dispensatotes, curatores aerarii, seu pecuniae sacrae, Kirchen-Probst.

Offert se liti, qui nihil ad se pertinentis causae actionem suscipit, der sich unnothig in eine fremde Strittigkeit einlasst/ eindingt/ immiscet.

Officii judicialis expeditiones, Gerichtshandlungen.

Officiales Beampte / vox Ulpiani.

Ope et consilio. Consilio et ope. mit Rath und That.

Opem fert, der zu dem Diebstal hilfft.

Operas edere, exhibere. Operarum editio, exhibitio praestatio, Scharwerck leisten.

Oppigneratio omnium fortunarum, Haab und Gut verpfendten / versetzen.

Optimo jure possessa domus. Quae nulli obligata est, vel pignerata, vel ullon nexu tenetur, frey eigen.

Opulenta haereditas, quae affert opes sine vexatione, locuples, quae etiam vexationem habet.

Opus probatur, wauns von den Verstandigen fur Recht gehalten wird.

Operarii servi JC. Handwercks Gesellen.

Ad opus damnari, dari, in opus tradi, zu dem Graben/Schantzen etc. verdammen.

Orbi dicuntur, die keine Kinder haben.

Ordo juris et legum. Ordo legitimus judicii, Gerichtlicher Process. Ordinarium judicium, ordentlicher Process/ juxta formulas judicialcs.

In ordinem redigere, unter die Gemein absetzen/

Ordinator litis, Seneca Advocat Schrifftsteller / ordinati libelli, concepti, compositi, gestellte Schrifft.

Ornata jumenta, gesattlet / gezaumt / etc.

Ornatrices, Aufwarterin/Cammer-Jungfrauen / oder Dienerin.

Ostensionales milites, Lamprid. qui ostentui modo habentur in urbibus, non bellicae rei caussa, zu dem Prangen / nicht zu dem kriegen.

Otiosa pretiosa, das Geld so feyret / nicht angelegt ist.


[Gap desc: Greek words]
, neque omnia, neque quovis tempore, neque ab omnibus, Usurpatum ab Ulpiano de xeniis accipiendis. Nam valde inhumanum est a nemine accipere, passim accipere, vilissimum; ab omnibus, avarissimum.

P.

Pabula, sunt animalium sumptus, ut annona hominum.

Pactum et pactio est duorum, plurium ve in idem placitum consensus. Dicitur contractus, quod ex eo contrahatur obligatio, Vertrag.

Pacta conventa, vel pacta et conventa, alles was untereinander vertragen worden.

Pactum retrovendendi. Jus redimendi fundi venditi.

Pacta composita, uberlegte Sach / dotalia, Heuratgeding.


image: s030

Pacis violatae poena, mulcta, Frevel und Bus.

Pagus cum simplici jurisdictione, Hofmarch.

Palatini, Hofleut.

Palliare, tegere turpe factum, verblumlen.

Pandectae, JC. der alten Romer Gesetz. Latine Digesta.

Pannarii, JC. pannorum venditores, confectores, Tuch- und Zeugmacher/Verhandler.

Pariare, paria facere, wo kein Restuberbleibt/und es an Ausgab und und Einnahm gleich aufgeht/ pariatio, solche Rechnung/pariator, dem kein Rest uberbleibt / cui opponitur reliquator, reliquatio, Rest. Ciceroni dicuntur rationes quadrare.

Parabolani, Krancken warten der Unheilbaren/mit der bosen Sucht behafften.

Paragraphus dicitur, quidquid sub una sententia clauditura JC. in masculino usurpatur: a Graecis in feminino, nam subaudiunt
[Gap desc: Greek word]
.

Parapherna, vulgo paraphernalia, quae sunt extra dotem, uxoris constituta.

Pararius, Senec. qui nominibus faciendis intervenit. Item conciliator, intercessorque inter emptor em et venditorem. Proxenata, Unterkauffer/Unterhandler/ proxenetica, sein Lohn.

Pares curiae dicuntur, qui sunt ejusdem patroni clientes. Pares de domo.

Pars mulieris, der Spindeltheil/pars viri, ein Schwerdtheil/pars seu portio prolis, Kindstheil.

Partes litigantes, Gerichts-Partheyen / Pars adversa, adversaria, der Gegentheil/Pars causa cadens, causae vel litis abjudicatae, der verlustigte Theil.

Partiarius colonus. Vide colonus. Partiaria pecora, quorum foetus, certis portionibus inter dominum et villicum dividuntur, partiarii fructus, um halb.

Partus sequitur ventrem, i. e. quoad statum, sequuntur conditionem matris: quoad honores et dignitatem, sequuntur patrem.

Pascua et prata communia, Allmendt.

Patria potestas, vatterlicher Gewalt/ jus patris in filium, aut avi in nepotem. Opponitur, sui juris esse.

Paterfamilias, qui in domo dominium habet, etiam impubes.

Patria duplex est, una Originis, quam germanam vocat Tullius, altera domicilii. Communis dicitur, quae gentis est ejusdem.

Patricii, patrum Conscriptorum seu Senatorum progenies olim. Item, quorum parentes curulem magistratum gesserant. Novi homines; qui primi ex sua stirpe magistratum curulem erant adepti.

Patrimonium quod liberis paterna haereditate relictum. Patrimoniale fundi JC.

Patrocinium, Schutz und Schirm / Gerichts-Vertheidigung/ Hulff/ Beystand/Fursprechung.

Patronus, qui alterius causam et defensionem suscipit, Advocat/Fursprecher. Patronus, qui feudi auctor, seu Dominus, Lehenherr. Patronus, qui alios in fidem suam suscipit, Schutz- und Schirm-Herr. Patronus in praediis ecclesiasticis,


image: s031

qui jus sibi nominandi beneficiarii, et apud Episcopum producendi retinuit. Hinc jus patronatus.

Patrueles, Geschwistriget/fratres et sorores a patruo prognati. Con sobrini, ex avunculo et matertera geniti. Amitini, ex amita. Solent tamen consobrini confundi, dicique pro quibuslibet fratrum ac sororum liberis.

Paupertas, est ipsa pauperis conditio. Pauperies, damnum sine facientis injuria datum, ut cum bestia damnum intulit, das Vieh hat Schaden gethan.

Peculatus, Depeculatio, gemeines Seckel Raub / peculator, gemeines Seckel Dieb.

Peculium, eines Kinds eigen Gut oder Geld/das es selbst erworben/ castrense, was im Krieg erhalten/ quasi castrense, was durch Herren-Dienst eroberk/praefectitium, was mit Hand-Arbeit oder Fleiss erworben / adventitium, was ihme von Freunden oder andern geschencket oder vermacht worden.

Pecora locare, Vieh einstellen oder einschlagen.

Pedagium JC. sicher Gelaits-Geld/ vectigal ob praestationem securitatis (vulgo salvum conductum) transeunti datum.

Pedaneus judex, Richter uber schlechte Handel.

Pedarius Senator, der schlechteren Raths-Herren einer / vel quod pedibus in curiam itabant, vel tacendo in alterius sententiam transibant.

Pedestre iter, vulgo terrestre, Reis zu Land. Ulpiano.

Pejorare, vulgo Rem deteriorem facere.

Sub Pellibus agere, degere, in Zelten wohnen.

Pellex, Kebsweib/ pellicatus, solche Schand.

Pendere conditio, diesve dicitur, cujus adhuc eventus exspectatur.

Pendent fructus, quamdiu solo cohaerent, et terra continentur. Hinc pendentes fructus, fundo cohaerentes.

Pensio, fere dicitur pecunia, quae ex praediorum locatione percipitur. Pensio ex fundis, emphyteutica, Grund-Zins/Boden-Zins. Pensio, canon fundi beneficiarii, clientelaris pensio, Lehenreich / ob emphyteutae decessionem, successionem, Anfall und Abfahrt. Pensio tabernarum nundinalium, Standgeld.

Per chartam, vel chartae beneficio possidere, est testamenti jure, et secundum tabulas possidere.

Per manus tradi dicitur, quod successione quadam ab aliis ad alios devenit.

Peragit litem, qui eam ad exitum deducit. Peragit reum, qui eum usque ad damnationem persequitur.

Peraequatores, qui inspectis praediis, num censu relevanda, num gravanda. Nobis, comissarii.

Perduellis, perduellio. Crimen laesae majestatis, Reipublicae.

Perendinus dies; cum lis in triduum profertur; hinc lis et res comperendinata dicitur.

Perfecit aedificium, qui consummavit. Perfunctorie, schlecht/ obenhin.

Perfusorie, J. C. subobscure, non diserte.


image: s032

Perimere disceptationem, est, ultra non pati adversarium tergiversari, Peremptorium edictum, perimit disceptationem inter litigatores. Peremptoria citatio, Endliche Furforderung/ Ladung zu Gericht/peremptoria exceptio, die dem Handel ein End macht / Einred / die unwidertreiblich ist.

Pertisu legum et juris, ein wolerfahrner Rechtsgelehrter/non legulejus aut rabula forensis, nicht nur ein schwatzer.

Permutatio est generale nomen, et significat contractum innominatum. Permutare libros cum libris stechen.

Perpetuus lacus, ein See/Weiher/so nicht austrucknet.

Perpetui usus causa dicuntur in aedibus posita, quae ut ibi permaneant, collocata sunt, was Nagel und Band hebt.

Perpetua locatio, Graecis Emphyteusis, Erbrecht / agri in perpetuum locati. Perpetuarium jus, Emphyteuticum.

Perpetuarius conductor JC. qui fundum certo canone in vitam suam habet conductum: vel etiam ea lege, ut ad alios transferre possit, der ein Gut zu nutzea hat auf Leibgeding: einen oder mehr Leib. Et sic distinguitur ab emphyteuta. Dicitur autem perpetuarius, qui totam vitam includit.

Perpetuatur res per suceessionem, vel subrogationen, durch nachkommen und nachwohlen.

Perscribere, est in tabulas publicas et acta referre. Perscriptio, in tabulas relatio. Perscriptio bonorum defuncti. Ulpian. Inventa rium, Beschreibung verlassener Haab und Guter. Perscriptor, qui formulas concipit tabularum, tabellio.

Persequi, est judicio aliquid petere vel postulare.

Persecutionis verbum differt ab Actione: est enim Persecutio genus, cujus altera species actio, altera generis sui nomine persecutio appellatur. Est autem actio, in qua legitima formularum conceptio observatur, qua de causa, juris ordinarii esse dicitur, ordinari-Gerichts-Process oder Gerichtshandlung. Persecutio vero est. cum praetermissio legitimo agendi ordine ac formularum ritu, apud magistratum experimur: qua de caussa extraordinaria nominatur.

Persona publica, est tabularius seu Notarius, Vet. JC. Servus publicus appellabatur. Est enim persona publica, magistratus.

Personalis actio dicitur, quae in personam fit, quae nobis est obligata ad aliquid dandum, vel faciendum. Personalia beneficia certis personis concessa.

Pertinentia, vulgo pertinentiae et accessoria, seu accessiones, was einem gut anhangig ist.

Pervenisse ex haereditate dicitur, quod est remansurum coeteris detractis, was den Erben uberbleibt.

Perversus judex, corruptus, vel sinistro affectu abreptus, Richter/ der mit Geld bestochen/ oder sonsten parrheyisch ist.

Petitorium judicium est, quod res, seu Dominium rei perpetuum vindicatur. Possessorium in quo contendimus de possessione vel


image: s033

adipiscenda, vel retinenda, vel recuperanda.

Petitor in rem, Actor in personam agit.

Petitori incumbit probatio juris sui.

Piger incipiendo, tardus perficiendo dicitur, trag und faul zur Arbeit: langsam in der Arbeit.

Pia caussa, was man den Kirchen / Spitalern/ Clostern/Wittwen / Waisen etc. verschafft.

Pignus, ein Pfand/ differt ab hypotheca, Unterpfand / quia haec in re immobili, illa in mobili consistit.

Pigneratiria actio, wegen des Pfandes/ pigneraticius fundus, eingesetzt zum Pfand.

Pignerationes JC. vel pignorationes, Gegen-Pfandnehmung/Gegendruckung / repressio iujuriae, damni, vulgo Repressaliae.

Pignus capere: pignoris captio, ablatio, Pfandnehmung.

Pignora eluuntur, man lost das Pfand wider. Pignoris relutio, Wiederlosung.

De plano cognoscere, interloqui, discutere, significat ex plano et aequo loco cognoscere, hoc est, ubivis. Opponitur, pro tribunali cognoscere.

Plebs a populo differt, ut species a genere; nam in populo omnes civitatis ordines continentur; in plebe autem non insunt patricii. Plebiscitum est lex, quam plebs, non populus accipit.

Plebeji magistratus, dicti Tribuni, quod plebem in libertate sua defenderent adversus potentiorum injuriam.

Plenum dominium, plena proprietas, a qua ususfructus non est. Plenum jus rei, quae oppignoratae non est.

Poculenta et esculeuta licet judicibus recipere. I. plebiscito D. de offiic. Praesidis.

Plena pabertas, integra et absoluta.

Poena delicti coercitio. Poena capitis vel capitalis, Leib unnd Lebeus-Straff/ poena corporis, Leibes-Straff.

Poenalis (Plin.) lex Poenalis actioqua duntaxat exigitur, ut adversarius punitatur.

Politia, legitima ordinatio reipublicae.

Pontifex Maximus, quod maximus rerum, quae ad Sacra et religiones pertinent, judexsit, vindexque contumaciae privatorum, magistratuumque Festus. Pontificium. ejus potestas.

Popularis status, Endgenosschafft.

Portorium, vectigal, quod in portu, vel transitu pontis pro exportandis mercibus solvitur. Portitor, seu curator portorii, Mautner.

Portus navium et ratium, Lendstett.

Poscimus imperiose: postulamus jure: petimus precario: rogamus per amicitiam, obsecramus per sacra: flagitamus multo verborum strepitu.

Positio, thesis, situs, regio, Vorsatz/ Gegend/ Landschafft/positiones, Satzstuck / quas accusator sumit probandas, probationes, argumenta, demonstrationes, Beweis-Artickel / Beweisungen.

Possessor, Innhaber / Besitzer / detentor litterarum, tabularum, instrumentorum.

Possessio civilis dicitur, quae apprehenditur jure Dominii. Naturalis,


image: s034

quae folo corpore. Possessio fiduciaria. Fide commiss. Posses sione capere, usu capere, durch Verjahrung einziehen oder besitzen. In possessionem immittere. Einantwortung thun. Possessor bonae, malae fidei, mit Recht oder Unrecht.

Possessores cum praediis principis juris dictioni subjecti, Landsass.

Posthumus, Nachwais.

Postliminium, Widerkunfft eines vermeinten Todten / postliminio reversus, einer so wiederkommt/ der da todt gesagt war.

Postulare, ad tribunal vocare, beklagen / postulatio damni infecti, Rechtfertigung wegen Verhutung eines zukunfftigen Schadens.

Potentarius, Caesari, Livio, Gewalt/ Herrschafft.

Praebendae, Latinius g. n. praebenda, was man einem Chorherrn zu reichen schuldig ist.

Praecipua dicuntur in haereditate, et praeceptio, quae alicui proprio nomine deputantur; voraus vermacht/ vulgo praelegatum.

Praecones olim leges pronuntiabant, tribus citabant, designatos magistratus renuntiabant: judices, reos citabant, audientiam faciebant: oratores dixisse, pronuntiabant; in auctionibus, rei pretium indicabant.

Praedes dicuntur sponsores, qui pro aliis fidejubent. Item satisdatores prore, de qua apud judicem lis est.

Praedium urbanum, non tam ob locum, quam ob materiam: ut aedificia, horti, etiamsi in villa sint. Praedium rusticum, a solo fundo nominantur, Ackerbau/Feldgrund.

Praedium serviens, quod debet servitutem, Dominans, cui debetur servitus.

Praedium clientelare, beneficiarium, fiduciarium, quod fiducia nomine obtinetur, Lehengut.

Praedia solitaria, einsichtige Guter. Praedium immune subjectionis, frey reichs Gut/ praedium in auctione ad dictum, auf der Gand eingethan.

Praediatorium jus. Praediatoria jurisdictio, Edelmanns Freyheit. Praediatorius eques, inspector, Uberreiter.

Praedfectus territorii, Landvogt / Landrichter / Pfleger.

Praejudicium, exemplum ex re judicata, Vorurtheil. Citra praejudicium injuriae, auf Hofrecht.

Praeposterae stipulationes dicuntur, quae obligationem ante conditionis eventum constituunt.

Praescriptio, praescribere. Latine usucapere, Verjahren/ Verjahrung/ Versitzung.

Praestatio juris funeralis, Reichung der Seelgeraid.

Praesumere, Praesumptio, JC. Mutmassung/existimatio ex verisimimilibus, argumentis et conjecturis ducta.

Praeteriti liberi dicuntur, qui a testatore neque haeredes instituti, neque, ut oportet, exhaeredati sunt.

Praeteriti Senatores a censoribus, id est, loco moti.

Praetextus, Schein/ color quaesitus.

Praetor, qui praeit jure et exercitu. Praetoria cohors, custodia corporis praetoris.

Praetorium, villa urbana; aedificium a villici habitatione disjunctum, item, Richthaus.


image: s035

Praevaricari, vera crimina abscondere, et falsas excusationes recipere. Praevaricator, der dem Gegentheil hilfft / und seine Parthey verlasst.

Praeventio est, cum ex duobus legitimis judicibus, alter cognoscere prius incipit.

Pragmaticae sanctiones, sunt principum rescripta. de majoribus negotiis, ex consilii sententia.

Pragmaticus dicitur, peritus juris, quod in ordine judiciorum, cautionibus, et formulis versatur.

Precarium dicitur, quod precibus conceditnr tamdiu, quamdiu is, qui concessit, patitur.

Pretium, Kauf-Geld / Kauf-Schilling / pretium rerum venalium, Pfennwerck.

Primicerius, protonotarius, der Oberst unter den Kaiserlichen Schreibern.

Primogenitura JC. jus et praerogativa primogeniti, vulgo majorat.

Jus privatae vindictae, jus militate, Faustrecht.

Privilegium, est jus singulare, et in certae personae, vel causae gratiam, favoremve datum. Item est praelatio quaedam et praerogativa. Privilegiarius Ulp. cui privilegium concessum.

Pro der elicto aliquid possidere, quasi rem abjectam a dominio.

Pro rata parte, seu portione, id est pro cujusque partis ratione.

Probatio, est rei dubiae per argumenta ostensio.

Probatio plena dicitur, quae fidem facit ad dijudicandam controversiam Semiplena, quae non omnino facit. Probatio, seu fides judici est facienda, non adversario. Probabile dicitur, quod omnibus videtur, vel plurimis, vel sapientibus.

Processus est ordo judicii quidem legitimus, secundum quem controversiae causarum cognitae diffiniuntur.

Procurator est, qui aliena negotia mandatu Domini administrat, sive in judicio, sive extra judicium. Unde ille procurator litis, hic negotiorum administrator et gestor dicitur, Gewalthaber / Anwald. Item Procuratores, seu Curatores, vectigalium sunt ab Augusta Caes. constituti, in iis Provinciis, in quibus Proconsules non erant. Deinde iidem, Praesidis provinciae partibus fungebatur.

Prodit legem, qui praevarieatur, et ab accusatione inchoata desistit.

Profectitia dos, quae a patre profecta est de bonis ejus. Adventitia, quae a quovis alio, vel ex ipsius mulieris bonis data est.

profiteri, censum, indicare quantum in fortunis possideat. Profiteri natales, parentes dicuntur, cum diem aetatis liberorum edunt. Professio natalis, Geburts-Brief. Profiteri merces, est cas apud publicanos seu telonas indicare, tributi pro his debiti exsolvendi causa. Profiteri vota religiosa. Nuncupare.

Profugium, actus ipse transfugiendi ad hostes.

Progener. Vide socer magnus, et prosocrus.

Programma, proscriptio, scriptura in loco ubi ab omnibus legi possit, proposita latinis edictum.

Projiciendi servitus, jus est, extra tectum meniana projiciendi seu


image: s036

producendi, ein Ercker machen. Projectum, et protectum, ein Vordach/Altan/podium pensile.

Proletarius, der nichts hat als Kinder / proletarius sermo, gemein und schlecht.

Prolytae, Licentiati juris, quasi soluti magi strorum scholis

Promatertera, proaviae soror.

Promereales res dicuntnr, quae ut divendantur pluris, fuerunt emptae, vel quas praeter usus suos paterfamilias habet venales.

Pollicitatio ad nudam promissionem; promissio etiam ad sponsionem refertur. Promissio deseritur, cum ei non fit satis. Promittere damni infecti, gut fur den Schaden seyn/so erfolgen mochte.

Promus, qui promit e penu (Dispensator.) Condus qui in penu recondit.

Promotoriales dicuntur JC. litterae commendatitiae ad judicem. Fordernussbrief / Vorschrifft.

Pronubus annulus, quo sponsae digitum vir oppiguorat, Brautring.

Pronunciatum, sententia judicis, Abschied/ Pronuntiare, ferre sententiam, das Uttheil fallen.

Proprium, sive proprietas. barbare allodium, est Dominium cum usufructus. Dominium plenum. Proprietas nuda, qua usumfructum non habet, distinctionis caussa dicunt JC.

Proprii hominis, eigene Leuk / und der Dienstbarkeit unterworffen.

Propulsatio injuriae, propulsator, der unrechten Gewalt wehret.

Proscribere, in die Acht thun / proscriptio, die Acht/ proscripti, relegati, capitis damnati, verbannisiret.

Profocrus, mihi uxoris meae avia est, ego sum illius progener.

Prospectus et luminis servitus sic differunt; quod in prospectu plus quis habet, ne quid ei officiatur ad gratiorem, ac liberam oculorum emissionem. In luminibus autem, ne lumina cujusquam obscuriora fiant. Item prospectus etiam ex inferioribus locis est; lumen ex inferiore loco esse non potest.

Prostituti corporis feminae, unchrliche / unzuchtige Weiber.

Protelare litem, protrahere, producere, aufziehen / aufschieben.

Protestatio, est animi declaratio juris acquirendi, vel conservandi, vel damni depellendi causa, facta. Contestatio est, cum actor, quid mentis suae sit, petendo explicat, contrareus diffitetur. Unde et litis contestatio dicitur.

Protocollum, vel Protocolum, Protocoll/ ist das Buch/ dar inn allerley Gerichtshandlungen verzeichnet / und darnach erst abgeschrieben werden.

Provocare, ab inferiore judice ad superiorem litem transferre.

Proxenetica, Belohnung des Unterhandlers / aliis proxeneticum, proxeneta, Unterhandler / Unterkauffler. Proxeneticae arrhae, quae sponsum et sponsam inter se conciliant, Hefftegeld oder Ring etc.

Proximus pubertati, est puer, qui non procul abest ab anno aetatis decimo quarto: puella d. duodecima. Pubertas tamen plenior reputatur in masculis, anno 18. in feminis, 14.

Publicani, dicebantur olim, qui publica, hoc est, Populi Rom. vectigalie


image: s037

conducebant, et administrabant.

Publicum crimen, quod ad omnium pertinet injuriam, Publica vis, quae armis committitur. Publiea fide venire, vulgo, salvo conductu. Violare fidem publicam, est contra illam aliquid committere Publica monumenta, manu publica, hoc eo tabellarii seu notarii descripta et munita, Publica persona. Notarius. Publicae honestatis justitia, est propinquitas ex sponsalibus proveniens, Publica via, gemeine Landstrass.

Publicare bona, idem, quod confiscare einziehen. Publicarii, qui ob facinus aliquod in aerarium defe runtur. Item verganten. Publicatio bonorum.

Pupillus, Waise / impubes, qui in patris potestate esse desit, aut morte, aut emancipatione. Pupillaris aetas. 14. anno terminatur. Pupillares tabulae, testamentum, id est, impuberis filii.

Purgare, sich entschuldigen / purgatio. Verantwortung/oder Ablainungsschrifft. Olim purgare se solebant suspecti de crimine, alias duello, alias ferro candenti etc.

Purpurarii, negotiatores purpurae, die mit Purpur handlen.

Pura laux, caelatae opponitur, die glatt ist / ohne Zierrat.

Pura stipulatio, cui neque conditio adjecta est. Pura obligatio, quae sine satis datione est, cui fidejussor vel pignus non accessit.

Pura charta, ungeschrieben / Pura hasta, ohne Eisen. Pura substantia, deducto aere aliena.

Puteus. Brunn. Omnis puteus fons, non omnis fons puteus est, puteos aperire, id est, excavare, Brunn-Graben / puteal, Deckel des Brunns.

Q.

Quadruplatores criminum publicorum delatores, qui pro delationis proemio, quartam partem in bonis delatorum consequebantur. Quadruplica JC. Hintertreibung der Replic.

Quaerere verbum, est proprie rerum capitalium, pro cognoscere. Hinc quaerere legibus dicebantnr, qui criminum quaestiones exercebant.

Quaestio est tormentum, ad eruendam veritatem a reis scelerum. Hinc auqestionibus subjicere, recken an der Folter/in die Strengfrag fuhren. Item quaestiones, sunt judicia publica de sceleratis. Quaesitores, qui quaestionum judicia exercent.

Quaestor, qui pecuniam publicam tractat.

Quaestores militares, hodie commissarii.

Quaestorium, quaestoris tabernaculum.

Quaestus fundi, sunt reditus, das Einkommen von dem Gut. Quaestuarius, qui quaestus gratia ludicram artem exercet Quaestuaria corpora, quae quaestum corpore faciunt.

Qualitas praedii, bonitas, salubritas, amplitudo.

Quanti ea res erit, tantae pecuniae judicium recuperatorium dabo, ich will erkennen uber die Sach / so viel sie werth und zu schassen ist.

Quarta Falcidiae est, quam haeredes beneficio Falcidiae legis retinent ex legatis, si forte amplius dodrante


image: s038

(mehr als der vierdte Theil) in iis consumptum est a testatore. Itaque tametsi plures legatarii sunt, non tamen amplius eis, quam dodrantem licet attribuere. Vicissim autem non universi haeredes, sed singuli quartam ex sua cujusque parte retinere possunt, quae vocatur legitima. Quadrans haereditatis. Quarta liberorum. EA quarta autequam detrahatur, aes alienum, funer is sumptus etc. detrahenda sunt. Quare si pater familias interstato decessit, saltem quadrans haereditatis ad liberos perventura erat. Hodie vero, cum quatuor sunt filii, vel pauciores, triens seu tertia pars est bonorum paternorum: cum plures extant liberi, dimidia.

Quo jure, quave injuria, proverbiale est, quasi per fas et nefas, velis, nolis.

Quod sine fraude sua, aliorumve fiat. Salvo suo, alienoque jure, mit Vorbehalt eines jeden Recht.

R

Ratpus, violentum stuprum, raptor, abductor virginis. Rapina ad rem, raptio ad personam refertur. Rapina violenta rei ademptio.

Ratam rem habere, est comprobare.

Pro rata parte, pro contigente portione.

Ratae preces, exauditae.

Ratihabitio, approbatio ejus, quod cum eo gestum est, qui egit procuratorio nomine JC. ratificare vulgo, actum approbare.

Ratio aeraria Cic. Geldhandel / in was Muntz zu zahlen / ad denarium rationem conficere, mit Zehner auszahlen. Rationes referre, Rechnung thun/ subscribere, unterschreiben. Rationales Lamprid, Rent - Pfenning-Meister. Rationarii codices, Rechnungbucher/ Steuer Register etc.

Rationes, argumenta, Beweis Artickel.

Raudus, sive raudusculus, assem significat, Raudum aes, imperfectum.

Realia JC. dicuntur, quae ob rem conceduntur, nec personam respiciunt.

Reatus, status est et conditio reorum, hoc est, habitus demissus, pannosus, squallidus, misericordiae aucupator.

Rebelles dicuntur, qui principi non obtemperant circa ea, quae ad imperii majestatem spectant.

Receptio in civem, Verleihung des Burgerrechts.

Receptator, furum et latronum susceptor.

Receptum dicitur, quod a plerisque prudentium approbatum est.

Recitatur testamentum, cum aperitur coram testibus.

Recognoscere feudum, est beneficii sui auctorem agnoscere, nomine fidem illi et obsequium deferre.

Reconventio. Mutua actio. Conventio actoris est, reconventio rei, mutua petitio, Gegenklag.

Recte ad justitiam; rite ad sollennitatem et ritum refertur.

Recte atque ordinc, recte ac sapienter.

Recuperatores, judices dati, delegati, commissarii recuperatorium judicium.

Redhibitio, Zuruckgebung / cum venditor cogitur recipere, quod vitiosum est.


image: s039

Redemtor vectigalium, conductor, emptor. Item redemptor, qui certo pretio opus aliquod faciendum, suo periculo conduxit Redemptura, Livio, Conductio, redemptio publicorum operum. Vide, Conducere.

Reditus dicitur, quidquid ex re aliqua obvenit et redit. Reditus praedii, proventus, qui quotannis redit, Zins/ Rennt / Gult. Reditus pecuniae, usura. Dicitur u - sura quincunx, cum ex centum redeunt quinque, ut in Germania usitatum.

Referendarii Cassiod qui referebant Principi supplicum desiderja, et ejus mandata judicibus insinuabant.

Referre de re aliqua, proponere. Controversiam aliquam adductis rationibus explicare. Inde Relationes.

Refugae, qui se poenae subducunt.

Refugia, abscessus sunt aedium, et interiora loca.

Refusio expensarum, Erstattung des Unkostens.

Refutatio, redargutio, exceptio, replicatio, rechtmassige Einred darwider.

Refutatorii libelli, quos Judex a quo provocatum, tanquam opinionis suae exemplum litigatoribus dat, et acta edit.

Registra, Vopisco, sunt acta, tabulaeque publicae, quasi regesta.

Regulae juris, sunt notitiae quaedam semper firmae, et immutabiles,

Regulariter secundum regulam JC.

Regia, regalia jura, jura Principis singularia, Furstliche Hochzeiten/ Freyheiten / Herrlichkeit/Lands-Hochzeit.

Relegatio ad triremes, auf die Galeen verdammt /ad latomias, zum Ertz und Steingraben / ad ergastula, zum Zuchthaus.

Reliquari dicitur is, apud quem supersunt pecumae, nitis subductisque accepti et expensi rationibus. Reliquatio, reliquorum debitio, was im Rest uberbleibt. Reliquatores qui reliqua traxerunt, welche den Rest zu sich gezogen / oder welche den Rest schuldig bleiben.

Relocare, est alii artifici denuo opus faciendum locare.

Remittere causam ad alium Judicem, den Handel einem anderu Nichter uberlassen.

Renuntiabantur magistratus, qui voce praeconis declarabantur suffragio populi designati.

Renuntiare sponsalibus, dem Heurats-Versprechen absagen.

Reparatio et foecundatio praedii, vulgo melioratio.

Repertorium Ulp Suchbuch.

Repetundae, unredliche Amtsverwaltung/ aversio pecuniae publicae in ministerio publico.

Repignerare, est luere et liberare pignus, das Pfand losen.

Replicatio, vulgo replica, Gegenred des Auszugs.

Repressaliae, vide Pignerationrs.

Repromittere, vicissim promittere. Qui suo nomine cavent, repromittunt: qui alieno (scil. fidejustores) satisdant.

Repudium, diremptio, divortium, Ehescheidung.

Repulsio injuriae. JC. Retorsio, Widerheimschiebung der mundlichen Schmachred.

Requisitus judex, ersuchte Richter. Requisitoriae, litterae, quibus


image: s040

judex requiritur, Ersuchung-Brief.

Re integra, von der noch nichts gedelt worden.

Resgeri dicitur, lite contestata, wann der Krieg befestiget worden/ fangt der Gerichts handel an.

Res in nullius bonis esse dicuntur. 1. Per naturam, ut ferae silvestres. 2. Quae pro derelictis habita. 3. Propter reverentiam, ut res sacrae. 4. Temporis diuturnitate, ut thesaurus.

Rescindere, aufheben / venditionem, judicium, matrimonium.

Refervatio juris, Vorbehalt / JC. salvo jure meo sine mea fraude.

Refcripta Principum, Furstlicher Bescheid oder Befehl.

Residuae pecuniae, reliquae, der Rest.

Resignare, signatum aperire. Resignare vulgo, abdicare se magistratu, officio, munere.

Restipulari, entgegen versprechen und verheissen.

Restituere, restitutio in integrum, widerstellen in vorigen Stand. Restitutio, reditio ablati. Restitutio natalium, Ehelichmachung der Bestallten.

Retractare. Revocare, quod gestum dictum.

Retractus gentilitii jus, cum propinquis conceditur, alienata praedia, oblato intra legit imum tempus pretio, recuperare, Einstand Recht.

Retrovenditi pactum. Cum venditori conceditur ab emptore, restituere pretium pro re vendita, eamque repetere, Ausnahm des Rucksverkauffs.

Reus dicitur, a quo aliquid judicio petitur, Beklagter / Antworter.

Rigor juris, non jus, sed excessus juris et austeritas est, facta ad terrorem et exemplum.

Rivales qui ex eadem aqua rivum ducunt, metaphorice, Mitbuler.

Rota poenalis, das peinliche Rad.

rota Romana. Duodecim virorum Romae consilium. Sacrum auditorium. Judices sacrarum cognitionum, vulgo Auditores Rotae. Sacri cognitores Romae.

Rudes parietes, mit Martel nicht verworffen.

Rudus, eris, lapidum frusta, et ruinarum materies. Novum rudus materia pavimenti est, uti saxa de novo contusa, seu testae contractae cum calce. Vetus rudus, materies ex dirutis aedificiis, Urbau.

Ruinosae aedes, ruinam minantes, Baufalligkeit / Abschlaipf.

Rusticellus, tenuissimus villicus, qui uno tantum arat equo, ein Soldner.

Ruta, caesa; quae neque aedium, neque fundi sunt, was sich wegtragen last/ quibus opponuntur fixa, junctaque, was Nagel und Band halt.

S.

Saccarius, bajulus, qui saccos defert, Sacktrager/ saccaria negotiatio, mit Sacken handeln.

Sacer esto, soll verflucht seyn.

Sacrarium, locus, in quo sacra reponuntur, Sacristey.

Sagarius, sagorum venditor, hinc sagaria negotiatio, der mit Kriegesrocken handelt.

Sacerdotium, dignitas et munus ace dotis Priesterthum / item, sein Pfrund und Einkommen Beneficium JC.


image: s041

Saevitia, inconcessa castigatio, Ulp. Levis duntaxat permittitur docenti.

Salarium, annua merces et stipendium, quod ob liberalem artem praestatur, Jahrliche Besoldung. Salariarius Ulp. cui salarium solvitur.

Salgama pl. vocantur herbae, quae conditae sale, in vasis asservantur. Apud JC. Salgamorum nomine venit oleum, sal, butyrum, et hujusmodi esculenta ad condiendum. Item culcitra, ligna, oleum, quod transeuntes milites exigebant, vulgo Servitz.

Silinae, Saltzgrub/Saltzpfasi. Salitor. qui salis tributum colligit. Cic.

Salica lex, denominata a Sala flumine, quod Franci Orientales accolebant.

Saltuarius, saltuum custos, Banwart / Forster / saltus permeabilis, Banforst.

Sanctius aerarium, der Gottskasten / item, darvon man nicht heraus nimmt.

Sanctio pragmatica V. pragmatiea. Sanctiones sunt constitutiones poenarum adversum delinquentes.

Sanctuarium, secretius Principis tabularium, geheime Cantzley Plin. Item adytum, ein heimlich Ort des Tempels.

Sata tecta, integra, gantze Dachung.

Sais accipit, cui cautio praestatur, atis acceptio Satisdat, qui sponbrem, aut fidejussorem dat. Sa???s datio. Cavet qui chirograpaum duntaxat dat; satisdat, qui sonsorem seu fidejussorem dat. Stisdato debere, datis sponso ???us debere, Cic. Satis exigere, fasdationem exigere.

Satisfacere dicimur ei, cujus desiderium explemus. Solvit, qui pretium numerat; satisfacit, qui pignus, expromissorem, fidejussorem praebet. Satis facere, est tantum facere, quanntum satis sit irata ad vindictam. Satisfactio, est pignoris vel fidejussoris exhibitio.

Satispetit, qui caveri sibi postulat.

Satura lex, multis aliis conferta legibus olim dicebatur.

Sciscere, statuere, decernere, jubere. Unde plebiscita, statuta plebis

Scribae curiales, Cantzleyschreiber/ Cantzelisten. Scribarum magister, Cantzley / Stadtschreiber.

Scribere alicui dicam, fur Gericht laden / scripto causam agere, schrifftlich einkommen bey Gericht.

Libellum judicialem scribere. Scriptum judiciale facere Liv. lib. 9. ad sinem, ein Rechtschrifft machen/ stellen.

Scriptura accipitur pro vectigali, quod e pecore colligebatur. Hinc scriptuarius ager, idem qui publicus, in quo ut pecora pascantur, certum aes tribuitur. Causa hujus significationis, quae publicanus scribendo conficiebat rationem cum pastore.

Scrinia, capsae, loculi, in quibus Principum acta asservantur. Scrinia sacrarum largitionum, Allmosenkasten. Scriniarii scriniorum praefecti.

Sectio, bonorum publicatio, auctio, subhastatio, Vergantung. Sectores, qui bona condemnatorum auctionabantur, welche die Guter auf der Gand einthun.

Secundus haeres, qui haeredi instituto substituitur.


image: s042

Securitatis praestatio comparendi in judicio, et recedendi, sicher Gelait zu dem Recht / und von dem Recht.

Semel ut semper, einmal fur alle mal.

Senatus confultum, Rathschluss.

Sententia; Ausspruch des Richters. Decretoria. Endbeschied.

Sententia interlocutoria JC. quae non de summa controversia, sed de rebus ad eam definiendam pertinentibus pronuntiatur. Et potest a judice etiam stante ac procedente pronuntiari. V. Interloqui. Sentential Definitiva, quae summae controversiae per condemnationem aut absolutionem finem imponit.

Sequi nomen alicujus, aut fidem, sich auf eines Treu und Glauben verlassen.

Sequester, Plaut. proprie est custos depositi, a pluribus ei commissi, dem etwas vertraut und hinterlegt wird/ Treuchandler. Item ej us rei custos, de qua controversia est Sequestrare Symmach. JC Sequestratio, Hinderlegung der strittigen Guter.

Sequior sexus, Ulp. das Weibliche Geschlecht.

Servorum varia olim fuerunt ministeria, et officia: Dispensatores (quibus pecunia Domini curatio mandata) et atrienses, aestiarii, ministratores, obsonatores, cubicularii, nomenclatores, calculatores, rocarii, coci, lecticarii, cursores, tonsores, scoparii, saltuarii, diaetarii (Tischdiener) aquarii, topiarii, textores, tabularii, villici.

Servus fundus, qui servitutem debet; liber, qui est ab ea immunis. Servitus fundi, Grund-Dienstbarkeit.

Servitus duplex, una de hominibus, altera de rebus. Illa est conditio, qua quis Domino aliena naturam subjicitur. Haec est jus, quod quis vel in re, vel ex re sua, alteri constituit; Estque triplex, Per sonalisveluti ususfructus, usus, habitatio. Realis, veluti servitutes praediorum urbanorum et rusticorum. Mixta, aliquid ex utraque habens.

Urbanorum praediorum servitutes sunt in aedibus, veluti altius tollendi, et officiendi luminibus v - cini, aut non extollendi: iten stillicidium avertendi in tectun, vel aream vicini, aut non aveitendi, Traiffrecht etc. Rusticorun praediorum servitutes sunt, itel, actus, (Viehtrieb) via, aquaeductus, haustus aquae, pecoris ad aquam appulsus, pecoris pascen di, cretae eximendae, calcis coquendae etc.

Servitium, munus obsequii eliente laris. Lehenpflicht / Lehendienst.

Si sciens fallo. Formula jurisjurardi antiqui; nam lapidem projicendo, se feriendum dicebat a Jve, si fidem falleret. Hinc Joven lapidem jurare.

Sicarii, Meuchelmorder.

Signatae tabulae, Sigel und Brie

Sigilli jure praeditus, Sigelmassie

Silvam excidere, ausstocken / five caedua, Schlagholtz.

Simonia, geistlicher Wucher ver Kaufferey.

Simpliciter, sine fraude dolode, meo, tuoque, ohne eines Entelt.

Simplicitas legum, significat aquitatem legis, et opponitur sutilitati juris.


image: s043

Singula, sunt sing ulariae litterae, ut A. Gellius loquitur sine coagmentis syllabarum; quae deinde sig la dicta per syncopen.

Socer, viri pater, uxorisque, Schweher / magnus socer, uxoris avus. Major socer, uxoris proavus, etc.

Societas, est contractus bonae fidei, de alicujus vel rei, vel negotiationis communione sic institutus, ut ejus et quaestus, et damnnm ad unumquemque communiter pertineat,

Sodales, sodalitium, sodalitas, Zunfftverwandte.

Soldata, videtur a Germ. Gold. dictum.

Solidus, ut ait Volusius Maetianus idem est, quod libra, quandoque dicebatur aureus, continens centum sestertios solidus etiam 40. denariis aestimabatur.

In solidum teneri, schuldig das gantze zu bezahlen.

Solenne significat anni versarium, legitimum, ordinarium.

Solennia judiciorum, testamenti etc. quae certis legum institutis observantur. Solennes actiones, certis formulis conclusae, Solennes feriae, statae et certae, et quotannis recurrentes.

Solenniter cavere, est satisdatione ordinaria et usitata cavere Solennis obligatio.

Solvitur legibus, cui aliquid contra leges facere permittitur,

Solutum dicitur, cum naturaliter, seu vere est pecunia numerata Satisfactum, cum civiliter, id est, non pecuniae numeratione, sed verbis, quibus creditor est contentus.

Soluta praedia Coc. nulli obligata.

In solutum, vel pro soluto datur, accipitur, quod pro liberatione debiti in creditorem transfertur.

Solvere dicimus alicui (nempe debitum) non aliquem, einen bezahlen.

Sordes, pro pecuniaria corruptione. Sordide. praeparce, avare. Sordida munera.

Sors, summa, caputpecuniae, das Capitel / die gantze Summa des Gelds.

Sortilegium, divininatio per creaturam JC. Sororius, cui soror mea nupsit. Item sororis filius.

Spathae Veget, gladii majores; semispathae, (minores.

Spolium.

Sponsio, spondere, wetten/ versprechen / sponsores, Burge

Sponsalia, promissio nuptiarum, Verlobnis/ Heuratsversprechen. Sponsalitia largitas, IC. Morgengab.

Spurius, qui matre certa, patre incerto natus.

Stabulum, stabularius, Baurenwirth. Qui tecto viatores excipit, et jumenta apud se stabulari permittit. Locarium Varroni lib. 4. de Ling. Lat quod datur pro stabulo aut taberna, Stallmut.

Stallus, vocab. I. C. an locus Canonistarum in choro.

Stativa non tantum significat castra fixa, sed etiam mansiones seu diversoria publicorum eursorum seu veredorum.

Stationarii milites, qui in portuum praesidiis collocati.

Status, caput causae, seu principalis quaestionis.

Statutum, idem quod lex civilis, vel municipalis.


image: s044

Stata aetas, firma et perfecta, nempe 25. annorum.

Stellionatus, fraus omnis, crimen, dolus, impostura, quae propriam significationem non hahet, allerley Betrugerey / Schelmerey.

Sterilis pecunia, quae usuras non parit, otiosa.

Stipendium aes militare, Kriegs-Sold / implevisse stipendia dicentur, qui legitima militiae tempora expleverunt.

Stipendiarii populi, Cic. qui stipendium pro militibus pendebant. Vegetio stipendiarii milites, qui aes militare accipiunt.

Stipulari, stipulatio, est verborum conceptio, quibus is, qui interro gatur, daturum, facturumve se, quod interrogatus respondet, augeloben / stipulator, est tam qui interrogat, quam qui interrogatus promittit.

Subarratio, annuli datio, etc.

Subhastatae res, auctioni expositae, subhasta distracta praedia, (nam hasta in foro posita signum erat auctionis) Subhastatio, Vergantung.

Subjecti Principis territorio cum Domiciliis, Landfassen.

Subinvestitus, est vasallus vasalli. Clientelam in alium transferre, Alium clientem loco suo substituere, Observandae hic loquendi formulae. Quod JC. dicunt, dare: Concedere feudum, Dicebant Romani, dare mancipio fundum, in fidem suam accipere clientem. Nostri, auferre feudum, aperire feudum. Romani, iujicere manus praedio clientelario. Nostri feu dum accipere, investiri de feudo. Rom. Mancipio accipere praedium, fidem patroni sequi, in fidem se conferre, Nostri, servitutem facere Domino. Rom. Clientelam exhibere obsequium praestare Domino. Nostri, vendere feudum. Romani, obsequium vel clientelam exuere alienato praedio. Nostri. Vasallus non vult servire, derclinquit Dominum. Romani, Cliens non vult Dominum agnoscere, inficiatur clientelam, facit sui controversiam. Nostri, feudum paternum, feudum antiquum. Romani, Jus gentilitium. Nostri, investituram facere, Juramentum fidelitatis recipere. Romani, Osculo in fidem recipere, in verba et ritus solennes clientem adigere, Sacramento adigere. Nostri, Instrumentum fundale vocant: Romani Instrumentum, tabulas admissae, receptae clientelae. Nostri Salvo jure cujuscunque clausulam apponunt. Romani. Quod fine fraude sua, aliorumque fiat, mit Vorbehalt eines jeden Rechten. Nostri, Feloniam contra Dominum exercere, feudum amittere: Romani. Praedium beneficiarium commitere. Nostri, culpam remittere, Feloniam non persequi: Romani, manum injectam tollere, manus injectionem remittere. Nostri, feudum improprium vocant, quod temporale: Romani, Precarium clientelare dixerunt.

Subseciva dicuntur, quae Sutor de materia praecidens, quasi supervacanea abiit. Item Subseciva, quae in divisione agrorum non efficiunt centuriam, hoc est, jugera ducenta. Item subsecivae


image: s045

horae, quae subsecantur et susecantur a nec essariis, Neben-Stund.

Subsellia erant sedes minora judicia exercentium, qui non in tribunalibus aut sellis curulibus considebant. Ut tribuni, trium viri, quaestores. Erant et subsellia Judicum eorum, qui publicis judiciis disceptandis operam dabant, Schrancken der Richterstuhl

Subsistere, pro haerere et dubitare.

Substantia accipitur a JC. pro bonis et facultatibus.

Substitutio, est secundi haeredis appellatio, quasi subinstitutio, Nachsetzung des Erben.

Substitutio Domini Emphyteutici.

Substitutus, Lehentrager /Anwalt / suffectus, suffectio,

Suffragia emendicare nundinari, die Wahlstimmen erbetteln / erkauffen / suffragiorum nundinatio.

Suffugium, locus ad evitandum imbrem aut tempestatem.

Submittere pecora, matribus alenda supponere: vel in locum demortuorum capitum substituere.

Submittere, supponere accusatorem, delatorem.

Submovetur actor per exceptionem, cum eam repellere non potest.

Summum jus, nimis callida juris interpretatio, Cic. inimicissime et infestissime contendere, duriter, praefracte, asperrimo, vehementissimoque judicio persequi.

Summa Summarum, Plaut. in Truculento, cum in rationibus multa nomina et capita in unam summam rediguntur.

Summarium, narrationis breviarium.

Superamenta materiarum, Ulp. Ab schnitz / Trummer.

Superexactores, unbillige Erpresser.

Superfoetatio, Secundarius conceptus praegnantis.

Suplicare, est benignitatem superioris appellare.

Suppositi partus, pro falsis et adulterinis.

Supprimere testamentum, vertuschen das Testament / malo animo celare.

Suprema ordinare, Testanent machen. Supremae tabulae, Testament.

Surda testimonia quae ferunteur per tabulas.

Subrepere, vel surrepere aut obrepere. Obrepimus, cum tacendo aliquid impetramus, quod exprimendum erat. Subrepimus, cum per falsam narrationem aliquid a principe impetramus. Subreptio, Obreptio.

Suspensa bona dicuntur Senecae, quae venalia pendent in tabula proscripta.

Suspendiosus, Plin. den man gehencket hat.

Sua morte decedere, id est, naturali. Senec.

Sycophantae, Sycophantati, injuste aliquem judicio venare.

Syndicus, defensor causarum alicujus communitates Latinis, Actor.

Syndicatus, ejus officium.

Syngrapha, instrumentum emptionis Kauffbrief.

Synopsis brevis bonorum descriptio. Inventarium aut Repertorium Ulpiano.

Synthesis, est plurium vestium conservatio. Turnebus etiam de una veste elegantiore interpretatur.


image: s046

T.

Tabelliones, publici contractuum scriptores, Notari.

Tabellarius, Brieftrager.

Tabularii, qui praesunt tabulario civitatis, dicasterii, Principis, Registrator / Buchhalter.

Tabularium Actorum Imperii, Reichs-Cantzley / Registratur. Censoriae, Tarbucher / Register.

Tabulae nuptiales, testamenti, Heyraths/ Testamentbrief etc.

Talio, par vindicta, Aug um Aug.

Taxatio, vulgo taxa, Satz / Tar. Censores, taxatores panarii, cerevisiarii, piscarii, Brod-Bier-Fisch-Fleischbeschauer und Setzer. Taxare, pretio aestimare, setzen.

Temeritas accusatorum tribus modis detegitur; aut enim calumniantur, falsa crimina intendendo: aut praevaricantur, vera crimina abscondendo: aut tergiversantur, accusatione penitus desistendo.

Temerarius litigator dicitur, qui nec intentionem suam probat, neque allegationum causam habet.

Tempus motae litis dicitur, quo lis contestata est.

Aliud est tenere, aliud possidere. Tenet, qui corpore possidet, etsi non jure.

Tergiversatio judicis, ungebuhrlicher Verzug des Richters.

Terminus, ter ninalis lapis, ein Marckstein.

Terminos agri, sepis etc. transilire, uberackern/ uberzeunen.

Terminus litis, Endbescheid. Sententia definitiva. JC.

Terrena via, fabulosae opponitur.

Territorium. Locus seu ager, in cujus fines magistratus terrendi, seu submovendi jus habet, Gerichtszwang/ Bottmassigkeit.

Testes, omni exceptione majores, wider welche man nichts ausnehmen kan. Testes adigere, advocare, die Zeugen beschneiden / dare, verschaffen/producere, aufbringen. Testium productio, Eroffnung der Zeugen. Testimonium, urkundt / Zeugnus / Erfahrung/ Kundschaffft. Testimoniales litterae Veget. Kundtschafftbrief.

Testabilis, cui jus testimonii dicendi.

Testato conventus, coram testibus, hat Zeugen zu ihm geschickt.

Testamentariae tabulae, Testamentbriefe Testator, Erblasser. Testamentum, letzten Willens Verfassung. Holographum, das mit eigener Hand des Erblassers geschrieben. Nuncupativum, mundliches Testament.

Testamentarius, testamenti scriptor. Ulp. Item executor ultimae Voluntatis, Vollzieher des letzten Willens.

Thesaurarius, thesaurorum praepositus, custos.

Titulus bonae fidei, facit justam possessionem. Titulus coloratus.

Torquere jus, per interpretationem pervertere, dem Recht ein Nasen drahen.

Tortura JC. quaestio, die strenge Frag.

Trabes proprie sunt duo tigna, aedificii gratia simul compacta; Nam cum simplicia sunt, non trabes, sed tigna dicuntur.

Traditio, est datio possessionis.

Trajectitia pecunia dicitur, quae trans mare periculo creditoris vehitur.


image: s047

Transcribere jus suum, est in alterum conferre.

Transigere, convenire cum altero.

Transactio proprie apellatur cum aliquo dato, vel retento, vel promisso, timore, praesentis vel futuri judicii, in re dubia conventum decisumque est, ein gutlicher Vergleich / Vertrag.

Transjungi jumenta dicuntur, quae in quadrigis loco mutantur.

Transvectio equitum, Musterung der Reuterey.

Transumptum, vulgo Vidimus, ein glaubwurdige Abschrifft von dem Hauptbrief.

Treuga, barbara vox, induciae, securitas personis et rebus praestita, bello nondum finito.

Tribunal, ein erhochter Richtersitz.

Tribu movere, aus ein Zunfft austhun Verbrechens halber.

Tribunorum milltarium duo erant genera, inquit Pedianus in Verrin. 2. Rufuli, qui in exercitu creari solebant. Comitiati, qui Romae Comitis designabantur.

Tributum, Landsteuer/ Schatzung/ Zins/Tributio, Steuerreichung.

Tritavus, patris et matris atavus.

Trinum edictum, trina citatio, quae et Peremptoria nominatur.

Triplicatio, secunda actoris defensio, duplicationi opposita, vulgo Triplica, oder Widersetzung der Duplic.

Tristis litera
[Gap desc: Greek words]
mors. condemnationis.

Turbata cera, aut signa tabularum, das Sigill ist verletzt worden.

Turpes personae, ist est, infames. Turpes conditiones, inhonestae, et contra bonos mores. Tupris arbiter, pecunia corruptus.

Tutor, quasi tuitor et defensor pupilli, Vormunder. Tutorum assignatio, vormund, Satzung. Tutela pu;illaris. Tutelaria eura, Plaut. Vormundschafft. Tutelam reddere, tutelae rationes reddere, Vormundschafft Rechnung leisten. Tutelaris eaussa, quam tutorpupilli nomine intendit. Tutela auctoritatis, Beystand/Aunwalt der Waispersonen / Wittiben. Tutela est potestas in libero capite ad tuendum cum, qui per aetatem seipsum defendere neuqit.

V

Vacat pecunia, quae non occupatur. das man nit anlegt. Vacant bona, wo kein Besitzer ist. Vacat haereditas, die man nicht antritt. Vacat domus, das nicht bewohnt wird.

Vacatio munerum publicorum, Aembter/so ledig seynd.

Vacuus fundus, den niem and besitzt. Vacus pecunia, otiosa, inutilis, infructuosa, so nit angeleget wird.

Vagabundi,, fahrende Schuler/Landstertzer / Gurt- und Herrn-lose Knechte.

Valetudinarius, qui frequenter aegrotat. Valetudinarium, Krancken-Zimmer.

Vadimonium, sponsio constituto die in judicio se sistendi, aut comparendi, ein Gelobung oder Verburgung bey Gericht / auf bestimmten Tag zu erscheinen. Vas, vadis, ein Burg/qui pro altero vadimonium obit.

Vadari reus dicitur, cum vadimonio obstringitur, praestituta die se in judicio affuturum. Actor vadatur reum cum acceptis vadibus, eum ad comparendum in judicio adstringit. Vadimonium deserit,


image: s048

der nach seinem Versprechen nit erschein bey Gerichte.

Vasallus, latine cliens, beneficiarius, Dienstimann/ Lehenmann.

Vectigal, generaliter dicitur, quiquid fisco vel reipubl. inperii nomine praestatur, Zoll / Umgeld / Steuer. Vectigal vinarium, Wein Aufschlag. Vectigal in focos; censio, pensio focorum, Herdrecht / Feuerstatt. Vectigal ponderationis, Waggeld. Vectigal fluviaticum, Wasserzoll. Vectigalium administri, Umgelder. Aufschlags-Einnehmer. Vectigales, Zinsbare Leut. Vectigales agri, seu emphyteutici, Erbrecht-Grund. Vectigalia pecora, locata, Zins-Vieh / im Bestand / eingeschlagen. Vectigal agrarium; Bodenzins.

Vectigal emigrationis, immigrationis (e ditione, vel jurisdictione) Jus detractionis, Abzug / Nachsteuer/Auf- und Abfahrt. Jus emigrationis, immigrationis persolvere.

Venatio principalis, Wildbahn. Venatie major um ferarum. Jus venandi majores feras, hohe Jagbarkeit. Venatio minorum ferarum, klein Waidwerck. Venandi jus precarium, Gnaden-Gejaider. Venatorium instrumentum, Gejaidzeug.

Versum in rem dicitur, quod in patrimonium redactum est, vel Domini aut patris facultat es amplificavit.

Versuram facit, qui aes alienum ex aere alieno solvit, der eine Lucken aufbricht / damit er die ander zumacht.

Vicinales viae, Dorff-Weg / exitum hab ent in militares, sie gehen auf die Hauptstrassen.

Via lignaria, Holtzweg.

Viaticum, sumptus itineris, viaticulum, Ulp. Weg-Zehr-Geld.

Viatores dicti, qui e villa in Curiam Senatores accersebant. Item apparitores, qui vocabant homines magistratum ex agris, Gerichtsbott / tabellio dicasterii, Fronbott/ Gerichtsdiener/ viator militaris judicii, Waibel.

Vicarius, qui vicem alterius obtinet. Vicaria opera, an statt eines andern Dienst leisten.

Vicendominus, qui Domini vice res ipsius administrat, eique vicariam operam praestat.

Videri fecisse, formula, qua veteres in sententiis utebantur.

Vicus, Dorff/ viculus rusticus, trium aut quatuor domorum, Weiler.

Villa, ein Baurenhof / Mayerhof / Schwaig/Villa triplex est. Urbana, quam sibi Dominus, qui urbem incolobat, aedifica vit. Rustica, quae villico; procuratori, instrumentisque rei rusticae destinata. Fructuaria, quae frugibus condendis parata. Villicus. Mayer/Schwaiger etc. Villa parochialis, Wittumb-Hof/ Dominica, Herrnhof/ censualis (Lat. vectigalis) Zinshof / servillis, Ding- oder Renthof/ Kelenhof / villa cum fundo, bigis (duobus equis aut bobus) araneo. Hueb/ Halberhof.

Vindicare, est jus aliquid, vel Dominium sibi asserere. Vindicatio, proprietatis assertio, vindiciarum postulatio. Vindex, assertor, Freymacher/Beschirmer/vindiciae, affertiones, Freymachung/ Errektung / vindicias fert, qui rem decreto,


image: s049

sententiaque obtinet: Dicit, qui adjudicat, der es frey spricht/ vindiciae secundum servitutem, zur Dienstbarkeit erkennen / secundum libertatem, frey erkenen.

Vindicta, erat virga, quam lictor capiti servi manumittendi imponebat, Freystab / Item ultio, Rechnung.

Vir bonus, qui facit alteri, quod sibi vult fieri.

Vis armata, Gewalt mit Wehr / publica, offentliche Gewalthatigkeit/Vis major, quae humano consilio neque provideri, neque vitari potest.

Vitium faciunt aedes, vitia aedium, Baufalligkeiten.

Vitalitium, debitum cum vita extinguendum.

Vocare in jus, judicium, voeatio, Ladung fur Gericht / Furforderung.

Voluntas ambulatoria, usque in momentum mortis. Donatio mortis causa testamentum, etc.

Voluptariae impensae, Unkosten nur Lusthalber / ut viridaria, salientes, picturae etc.

Urbana praedia, Urban-Guter / omnia aedificia vocantur, et horti, etsi in illa sint. Rustica vero fundi.

Usura centesima est, cum pars sortis centesima singulis mensibus solvitur, zwolff von hundert / usura bessis, acht von hundert/ usura quadrans, vier von hundert/usura quincunx, funff von hundert/usura semis, sechs von hundert/usura triens, drey von hundert. Usuraria peeunia dicitur, quae sub usuris debetur. Usurarium debitum, eujus usurae debentur, ist zu verzinsen / usurarius debitor, Zinsmann.

Usualis, JC. was brauchlich und ganglich ist.

Usuarius, qui usum habet; fructuarius vel usufructuarius, qui fructum.

Usus et habitatio, Gebrauch der Guter und hausliche Wohnung.

Usucapere, usucapio, vulgo praescriptio, Besitzung / und Zueignung eines Dings / durch ein lange Niessung / Besitzung / Verjahrung/ usucapio currit, procedit, hat ihren Gang. Dicitur, quod per usum aliquid capiat, et auferat.

Ususfructus, est jus alienis rebus utendi, fruendi, salva earum substantia, Nutzniessung/usufructuarius, fructuarius, Nutzniesser. Usus est jus utendi re quapiam, quatenus ei. cui conceditur, necesse est. Ususfructus est jus utendi, fruendi re aliena, quidquid inde emolumenti, etiam ad voluptatem, percipere poterit.

Uxorio nomine, an statt des Eheweibs.