Invide cur acuis ringendo Zoile dentes?
Cur sulcat vultus ruga maligna tuos?
Sed tu Maeonidem ridebas Zoile vatem,
Et similis numquam desinis esse tui.
An non est iuvenum iuvenilia condere scripta?
Si capitur studiis ipsa iuventa suis.
Ut Cereri grata est peragendis messibus aestas,
Bacchus in autumno dulcia vina bibit.
Sic matura dabit posthac maturior aetas,
Interea hoc placida perlege mente, precor.
ANIMADVERTI olim iuxta argumenti, et imitationis naturam et tractationem tria fuisse poetarum gener ausitatissima, quorum primum fuit utile, quod aut ad erudiendos et expoliendos animos adolescentum conducebat, ut quod honestatem, eiusque semina et decora, cum singularum per diversos circumstantiarum ordines officiis continebat h)qiko\n dictum, aut ad rerum naturae cognitionem et diiudicationem plurimum faciebat, fusiologiko\n antiquitus appellatum. Verum in priorem classem et sacrarum literarum poemata referenda sunt, cuiusmodi per quam multa a poetis Germanis summa laude nostra memoria decantat, et prelo excusa florent. Alterum est duntaxat animi oblectandi gratia expetitum quod etsi nihil, vel quod cum virtute coniunctum esset, vel quod ad rei natur alis indagationem, atque proprietatem conferret, vel quod ad pietatem vitae cum civilis, tum Christianae conduceret, probe docuit, canoras tamen nugas et ludicra interdum
nimis obscoena diligenter promovit. Tertium est eorum, quibus non tantum curae est voluptas, sed etiam utilitas. Delectant quidem, cum hilariores animi affectus concitant. Utiles vero sunt, cum ingenia propter certarum vel arcanarum, vel humanarum cognitionem informent, de quibus sic Horatius ad Pisones cecinit:
Aut prodesse volunt, aut delectare poetae,
Aut simul et iucunda, et idonea dicere vitae
Verum sicut Primum, etsi non sit utile, tamen aliquanto durius, tamquam seniorib. Catonib. aptius censetur. ita proximum cum non parum animos humanos oblectet, mollius est, et iuventuti magis accomodatum. Ultimum autem utrique aetati convenit, totique theatro satis appositum. Id enim non tantum docet, sed et uno labore, unaque opera mirifice delectat. Quare id genus poemata cum venalia passim exstabunt, vel in regionib. longius positis, cum ex horum venditione librarii non parum pecuniae facient, tum vero non interitur a sunt, sed vivacissima tamquam seu Apolline, seu cedro digna perdurabunt, et consistent. Id quod et Horatius his versibus voluit:
Omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci
Lectorem delectando, pariterque monendo.
Hic meret aete liber Sosiis, hic et mare transit
Et longum noto scriptori prorogat aevum.
Quibus cognitis, non difficile erit de quibuslibet
poetis propter materiam iudicium facere, idque exquisitum. Nam si Aristoteli Empedocles, cui nihil praeter metrum cum Homero commune est, non sit poeta, sed cum propter rerum naturae tractationem susceptam utilior esse exoptabat, potius fusiolo/gos, iudicatur de quo tamen Lucretii praestantissimum elogium memoriae proditum est hoc modo:
Nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se
Nec sanctum magis, et mirum carumque videtur
Carmina quin etiam divini pectoris eius
Vociferantur, et exponunt, praeclara reperta
Ut vix humana videatur stirpe creatus
Quid nam quaeso quis iudicii de Lucretio proferet? cuius opus etsi nobis hodie mutilum sit, multis tamen luminibus et ingenii, et artis praestare quadam ad Q. fratrem epistola Cicero pronuntiavit, et a Cicerone eosdem libros emendatos D. Hieronymus ex Eusebio testatur. Est ne diversum statuendum de Varrone Attacino Narbonensi? Hic enim non minus atque Lucretius Empedoclis exemplum secutus est. Ad hunc modum Lucanum esse oratorem, quam poetam, cum simplicius citra ulla voluptatis illectamenta suam historiam cecinerat F. Quintilianus mavult, Mirum igitur est, cur Aristoteles in comoedia solam voluptatem quaesierat. Nam illi est hoc dramatis genus imitatio improbiorum, non tamen ad omnem malitiam, sed turpitudinis ridicula particula. Primum hic to\ faulote/rwn etsi
ambiguum sit, tamen ad personas certis rationibus referre cupio et contendo. Sentit enim in hoc poemate inferioris sortis atque ita iuxta vulgi sententiam deteriores et viliores esse histriones, qui tamen non sunt ad extremum flagitiosi, quales in tragicis facinoribus, ut plurimum esse consueverunt.
Deinde argumentum est cum turpitudine coniunctum, quod tamen non magnopere pios spectatores neque offendit, neque corum mores corrumpit. Scriptum enim reliquit philosophus a)i/sxos a)nw/dunon kai\ ou) fqartiko\n quod est, turpe est argumentum, atta men doloris expers, et sine magna honestorum morum corruptela. Eius vero exemplum a ridicula facie subiecit, quae etsi turpe et perversum quiddam sit, non tamen protinus dolore quempiam afficit. Postremo eius finis statuitur to\ geloi=on quod ridiculum, et risum voluptatemque moveret. Quod si quis illam descriptionis naturam mordicus sequi efflagitaverit, vix quempiam comicum poetam salutabimus. Fatemur quidem in Aristophanicis comoediis (is enim Aristotelis memoria ab omnibus comoediae poeta dictus, atque philosopho circiter sexaginta annos maior fuit) plura esse ridicula, quam seria, eaque pia, et honesta, quae tamen bona exparte satyrica iuxta eius temporis consuetudinem esse apparent.
Nonne in equitibus cernitur, at Cleonem tribunum plebis tamquam peculatorem
perstrinxerat, adeo ut ipse faciem suam minio oblitus (reliqui enim illius potentiam formidabant) personam egerat? Nonne et Niciam summum ducem, utique mitem, et liberalem tamquam desidem et agricolam in fabula, quam Gorgiam auctore plutarcho inscripsit, gravius taxaverat? Nonne in nebulis, quas Dionysio Siciliae tyranno formam reipub. Atheniensis petenti platonem misisse scribitur, absque controversia magis propter opus et ornamentum Atticae linguae absolutum, quam propter crimina, quibus per meteora gravissime Socratem philosophiae patrem precio et impulsione Anyti et Meliti adductus, insectari contenderat? Nonne in Vespis Philocleonem propter iudicii affectationem, et ambitum insimulaverat? Nam vespae iuvenes iudiciorum desiderio tenebantur, sed senes suis stimulis exstimulabant. Quid multis? pauca sunt quibus docet et eadem sunt ceu pa/rerga quod genus sunt in Pluto de paupertatis et opulentiae collatione, ita et in pace pacis commoda prosuit, ut eandem Graecis iam bello defatigatis suaderet. Proinde Aristotelem ad priscam comoediam magis respexisse arbitror, et censeo, cuius usus sub id tempus (Nam Tragoediae protinus successit) frequentis simus fuit. Quatenus autem mores quorundam civium deridendo et traducendo taxaverat, non parum reipublicae profuit, Multi enim sibi cavebant,
ne spectaculo ceteris esset, atque domestico probro. Verum cum nimiae licentiae fenestra aperta esset, lege lata sanctum erat, ne quis carmen infame pro poneret. Quod et in caussa est, cur nova comoedia surrogata sit, argumento communi omnib. hominibus mediocris fortunae, nimisque amaritudinis habens. Itaque spectatoribus plus delectationis adfert, quia argumento concinna est, quia consuetudine congrua est, quia sententiis utilis est, quid metro praesertim trimetro apta est. Quapropter recentiorum Graecorum comoediae finitio et nostro tempore gratior erit ut quae sit privatae, civilisque fortunae sine vitae periculo comprehensio. Donatus idem quoque agnoscit, sed a)ki/ndunon exponit, et addit, qua comoedia discitur, quid sit in vita utile quid contra evitandum, non aliter atque in ethicis fieri solitum est, quibus et expetendorum et fugiendorum est professio. Est igitur Livio Andronico comoedia cottidianae vitae speculum, quem Cicero secutus eam esse pronuntiat imitationem vitae, speculum consuetudinis, imaginem veritatis. Quod genus exempla in Terentianis fabulis manifestissima sunt, in quarum aliis modo vaga libido damnatur, et coniugii honesti laus confirmatur, modo in aliis nuptias non esse legitimas, nisi parentum consensu factas dilucide adumbrat, modo in aliis dissidium inter socrum, et nurum perpetuum esse ostendit, modo alia atque alia certa quadam thesi comprehensa
argumenta fusissime explanantur, et actione quasi in speculo commonstrantur. Ad hunc modum nostra aetas multos comicos velut ex equo Troiano effudit, non ita infelices, quorum opera rerum et profanarum et sacrarum spectacula quam illustrissima nobis exhibita sunt, atque nuper Christophorus Stummelius iuvenis mihi perquam carus, studiorum meorum socius apud nos tamquam in patria comoediam dexterrime lusit, manqa/nontes aut studentes inscriptam, qua discipulorum iam in Academiam unam aliquam excolendi ingenii gratia commigrantium mores depinguntur, cuius protasis scholastico more proposita est, ut post datum nomen gymnasiarchae sese malis condiscipulis adiungant, ut omnia labore parentum parta et vino et alea concoquant, ut sub nullius praeceptoris, et pii et honesti ferula vivere exoptent. Mox epitasis subditur, propter multarum turbarum, quas dare ebrii consueverunt, tumultum, propter frequentem in aedes privatas incursionem, et propter alia multa incommoda. Sed catastrophe istorum ardelionum vitam sic corrigit, ut ad meliorem frugem redeant, ne cepas, sicut Germanis est proverbium, pro alliis domum reportasse videantur. Hanc vero comoediam recens compositam tibi nostrae Academiae haud paenitendo alumno de meliore nota commendatam cupio. Quod si non cuncta ad vivum Aristarchis resecuerit, aetati, et
tempori perturbatiori imputabitur. Nos autem maximam de eius ingenio, et indole spem concepi mus, iam id aetatis flores accipe, bonique consule, postea dulcissimos fructus percipies.
Verissime dictum est humanissimi patres,
Nescio qua natale solum dulcedine cunctos
Ducit, et immemores non sinit esse sui.
Nam etiamsi Ovidius procul ab Italia et Paelignis focis inter rigidos et immanes Tomitas Vitam ageret, tamen saepenumero animadverti omnibus hominib. singularem quendam amo rem genitalis loci insitum et impressum esse. Cuius rei evidentissimum exemplum ex Ulysse haberi potest, qui Ithacam suam asperrimis saxulis tamquam nidulum affixam, immortalitati anteposuit, ita ut etiam optaret fumum de patriis posse videre focis. Atque cum de hac re cogito, eius amoris semina in me quoque reperio. Quis enim extra naturam positus, seu plane a)/storgos aliter sibi in animum induceret? Proinde saepissime mihi in animo fuit, amoris in patriam perspicua
vestigia relinquere, quod commodissime nunc fieri posse existimavi, cum praeludia ingenii mei in lucem suasu et consilio doctorum virorum edere decrevissem, ut hunc laborem vobis humaniss. patribus, qui ad gubernacula patriae meae sedetis, nuncuparem. Nam merito patria studiorum meorum fructum a me repetere debet, ut a qua hoc beneficii acceperim, si aliquo in literis progressus essem. Sed hic dicet aliquis, quam utilitatem poterit patria ex Comoedia percipere? Huic Cicero pro me respondebit, qui de dramaticis scriptis ita loquitur: Etenim haec conficta arbitror a poetis esse, ut effictos nostros mores in alienis personis, expressamque imaginem vitae quottidianae videremus. Hic docentur pattes quod ad cultum ingenii in liberis spectat, non esse parcendum sumptibus, nec tamen ad luxuriam profuse largiendum. Illud enim currentes moratur, hoc vero a studiis penitus avertit. Videndum igitur, ubi et quando dandum sit Poterunt etiam filii vestri, sodales mei, qui partim nunc coaetanei sunt, partim procedente tempore succrescent, salutarem inde doctrinam haurire. Nam gnaviter, dandam esse operam literis Comoedia docet, vitanda prava consortia, amori non indulgendum, quorum utrumque a Musis abducit, et viam adeundi intercludit. Quod experientia docemur, cum non raro bonae spei adolescentes, qui nimis pravo sodalicio adhaeserunt, alieni a studiis facti spem et exspectationem paren tum fefellerunt Scio etiam multos amori operam dantes, femineis blanditiis ita illectos esse,
ut turpiter praeter voluntatem parentum matrimoniali copula devincti sint. Reperias enim nonnullos, qui pulchras domi alunt filias aucupium exercere, ut adolescentes parum cautos inescent, perinde ut aucupes, qui in area canoram avem collocant, ad quam cum ceterae colludentes advolitant, tamquam omnia essent tuta, reti operiuntur cum magno vitae suae peri culo. Ita etiam quibusdam adolescentibus evenit, ut colludendo turpiter capiantur. Sed tamen Matrimonium non insector, imo hoc volo, ut honeste, aperte, cum consensu parentum utriusque partis contrahatur. Quare humanissimi patres, hoc levidense munus meo labore in gratiam vestrorum liberorum excultum aequo animo suscipite, bonique consulite, et Musarum cultoribus, ut facitis, favete: ne studia apud vos, quae ubique ruinam minari videntur, in praeceps eant. Satan enim hoc exulceratissimo saeculo in ultima mundi senecta illud unice molitur, ut scholas, sine quibus puritas Christianae doctrinae conservari nequit, dissipet.
Valete.
V. H. addictiss. Christophorus Stummelius F.