10 January 2004 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check
10 May 2006 Katharina Meiszus
errata-list worked in - orthographical standardization and MORPHEUS spell-check performed
NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).


image: s001

HENNINGI ARNISAEI Halberstadiensis. DE SUBIECTIONE ET EXEMPTIONE CLERICORUM. Item de POTESTATE TEMPORALI PONTIFICIS IN PRINCIPES: et denique de TRANSLATIONE IMPERII ROM. Commentatio Politica Opposita Scriptis eorum, qui in his controversiis contra Sereniss. Regem M. Britanniae, et Florentiss. Rem publ. Venetorum disputarunt, potissimum vero libris ROBERT. BELLARMINI. FRANCOFURTI Impensis Johannis Thimii, Typis Andreae Eichorns. Anno 1612.


image: s003

ILLUSTRISSIMO PRINCIPI ac Domino DN. GEORGIO RUDOLPHO, IN SILESIA LIGNICENSIUM ET Bregensium Duci Domino suo Clementissimo.

SI quis olim apud Romanos precarium et vertente anno in manus populi resignandum magistratum, sive assidua circumitione eblanditus, sive vetulae vesica [Orig: vesicâ] beatae, quam optimam processus formam vocat Iuvenalis, admercatus, nonnumquam etiam virtute, sine interprete, sine sequestre, sine distributore, ut de suo consulatu gloriatur Ausonius, promeritus fuisset, non solum

Tusci turba impia vici,
Ambubaiarum collegia, Pharmacopolae,
Cum scurris fartor, cum velabro omne macellum,

lecticam cum novo honore domum tendentis comitabantur, creati magistratus favorem sibi quisque pro viribus demereri festinantes: Sed idem officii exhibere non pudebat principes civium, et qui vellent videri omnium primi, partim ut studia sua submissa salutatione testata facerent, partim, ut piis votis felicem toti Rei publ. successum exorarent. Cum Pompeio per legem Gabiniam imperium contra Piratas confirmaretur, tanto strepitu applaudentium divulsus legitur aer in ipsis comitis, ut per eum corvi in medium theatrum proni delaberentur.

Eius consuetudinis, quam longa series annorum ad Imperatores ipsos usque traduxerat, et postliminie quasi revocavit populus Rom. cum publica voce acclamaret Carolo Augusto, a Deo coronato, Magno et pacifico, Imperatori Rom. his diebus


image: s004

admonuit me, Illustriss princeps, Celsitudinis tuae ad capessenda avita sceptra reditus, quem licet multis precibus remoratum cuperet Electoralis nostra Academia, heu tua [Orig: tuâ] et Illustrissimorum cognatorum praesentia [Orig: praesentiâ] nequiquam huc usque superba, invidere tamen subditis, iamdudum iure suo te reposcentibus, non debet. Ego vero etiam, ne inscitae ingratitudinis notam contraherem, vererer, si tuae Celsit. non aliquod tam privati, quam publici affectus monumentum ponerem, et Silesiorum tuorum vota praevenire laborarem. Caninio, Diali Consuli, gratulandum per ludibrium sibi putabat Cicero, licet properare comites iuberet, ne abiret magistratu, antequam limina salutaturis liceret contingere. Magistratuum enim honor exspirabat fere cum anno, et qui surgente a Sole ad eum, quem Vespertina tepet regio, omnia armis nuper tenuerat, Regibusque ipsis iuxta se sellam, non nisi magni beneficii loco, attribuerat, revoluto anno ad Idus Martias, exercitum dimittere, fasces successori tradere, et privata toga, ad rationes Domino suo reddendas, comparere cogebatur. At cui Domino? quem Atheniensis ille caupo Demostheni exprobrabat, cum is tabernam ingredi verecundaretur, Dominus tuus, inquiens, quottidie intus cenat. Tu vero Illustris. princeps, hinc te recipis non ad precarium, sed avita [Orig: avitâ] lege tibi debitum imperium: Tu

Non sumis aut pones secures
Arbitrio popularis aurae:

Nec est, quod post annum timeas tribuni alicuius arrogantem prehensionem, aut minas illas: Privatum redditurum rationem, si princeps noluisses. Tanto maior gratandi tibi causa nobis nascitur, quanto et principatus tuus ad regiam potestatem, unde effloruit, propius accedit, nullius, nisi Dei et Regis arbitrio obnoxius, et Augustae vestrae familiae diutius regnatus fuit. Nec vero tibi tantum, de tanto principatu, sed et Rei publ. de tanto, tamque populi sui amante principe gratandum video. Si


image: s005

enim amicitia conservat omnia, et quasi tenaci glutine adunat non tantum dissitas universi regiones, sed et dispares hominum animos, ecquo lentiori vinculo connecti potest compages Rei publ. quam mutuo amore principis et populi? Qui enim se mutuo amant, sibi mutuo benefactum cupiunt, nec vitam ipsam dubitant profundere, dummodo iactura amicus laetetur. Amorem vero in principe excitat promptitudo subditorum, in horum animis, illius benevolentia et in Republ. moderanda assiduitas, quam qui putat aliunde hauriri posse, quam ex disciplina et usu, meo quidem iudicio, ab eo, quod res est, non prope abest. Experiendo quippe discimus, et post ictum fimus cautiores: Ceterum, qui sine suo periculo ex aliis exemplum capit, sibi quod ex usu siet, is omne fert punctum, et, ut ait Diodor. didaskali/an e)/xei a)/peiron <BetaCode: didaskali/an e)/xei a)/peiron> . Hunc autem fructum suis cultoribus referunt literae, ut quae ab aliis gesta sunt, vel cum laude vel cum probro, quasi in illustri posita monumento contuenda offerant et exemplum inde praebeant, nunc quod imitentur, nunc quod fugiant.

Nonne vides, Albi ut vivat male filius? utque
Barrus inops? magnum documentum, ne patriam rem
Perdere quis velit.

Symmachus recte, Omnia, inquit, exempla, quae mox remota didicistis, vobis vitanda sunt: quae vero aequo Dei arbitrio diu et feliciter floruerunt, ad imitationem prompte trahenda Tiberius, sumpta boni principis persona, nihil prius habebat in votis, quam Augusti felicitatem simulata virtute mereri. Traianus in quinquennio Neronis perfectum principem quaerebat', Alexander Severus in gestis Alexandri, nisi quod luxuriam et temeritatem iracundam in amicos unice detestaretur. Senatus Rom. solebat Imperatoribus D. Augustum et Tiberii prima tempora obloqui: post etiam Antonini utriusque nomen et felicitatem apprecari. Nec nunc tot passim prodigi Resp. et in alienam venundari servitutem experiremur, si principes horum vitas reipsa


image: s006

magis, exprimere, quam solo in ore habere, et illud Platonis, ex auctoritate M. Antonini imis reponere sensibus vellent: Tum demum felices fore Res publ. si vel principes prudentiae studeant, vel prudentibus patientem accommodent aurem. Solis enim literatis principibus in memoriam ante se gestorum retrogredi, et illic, quasi in speculo, imitanda iuxta ac fugienda, contemplari licet. Reliquos perpetuo pueros vocat Cicero, qui tantum, quae ante pedes sunt, vident, et eo vergunt, quo a male feriato aliquo assentatore impelluntur. Alexander Seu. miseram dicebat esse conditionem principum, quibus cognoscendi mensura praefiniretur a stipatoribus. Altius sese effert literis probe excultus princeps et ex mortuis sibi ipsi occinit, quod verentur subicere vivi. Demetrius Phaleraeus Ptolomaeum eo argumento induxit ad instruendam bibliothecam, quod libros diceret non erubescere, nec gratiae aut favori quicquam dare. Idem Atheniensibus annona pressis vectigalia non prius remisit, quam sibi autographa Sophoclis, Euripidis, et A Eschyli traderent describenda, nec dubitavit XV. talenta pro iis oppignorare: Et cum sibi porrigerentur libri sacri aureis literis scripti, in lacrimas fertur prae gaudio diffluxisse. Alexander M. reperta, inter impedimenta Darii, pretiosa arcula, dubitantibus amicis, quid tanto receptaculo dignum inveniri posset, Homeri Iliadem, cui et indormire solebat, illic reponi voluit, nihil ea [Orig: eâ] pretiosius penes se esse indicans. Quid referam Asinii Pollionis, qui primus, si Plinio credimus, bibliothecam Romae exstruxit, quid Luculli, quid Iulii Caesaris, qui negotium conquirendorum librorum Varroni dedit: Item Octavii, qui Octavianam, Traiani, qui Ulpiam, Gordiani, qui Gordianam bibliothecam reliquit, quid denique Iuliani, ab ineunte aetate librorum cupidine sese arsisse in Epist. scribentis, quid referam aliorum studia et in congerendis bibliothecis diligentiam: quorum vestigia tu quoque, Illustriss. princeps, relegere cepisti, et presso pede, si perrexeris, videris assecuturus.


image: s007

[Note: Est qui et lascivos amores Est, cui cor subsilit,] Motus doceri gaudet Ionicos,
A tenero meditatur ungui.
Seu visa est catulis cerva fidelibus,
Seu rupit teretes Marsus aper plagas.

Est quem commessatio in seram distendit noctem, aut seriis avertit insidiosum opus aleae. Tu tibi a Iuliano dictum puta: Turpe esse sapienti, cum habeat animum, laudem captare ex corpore. Nosti principibus quaedam indulgeri ad voluptatem, non aliter attingenda, quam Canem dicunt bibere e Nilo et fugere: quaedam incumbere ex necessitate, nec sine summo opprobrio obmittenda, quo cum te ducat diligens librorum relectio, quis dubitet de fururo successu? et non potius ex acclamatione Taciti Imp. dete, signa non incerta secutus, sic ominetur: Quis melius, quam literatus imperet? Haec voti sit summa mei, quam ut fortunet, qui unus operatur omnia in omnibus, ego quidem, iuxta cum iis, quorum interest, seriis votis contendam: Tu vero, Illustriss. princeps, reipsa efficies, virtutem ex provis verumque laborem, Fortunam ex aliis capiens. Nullum enim numen abest, si sit prudentia: et quem Deus dispensat eventum, nostris virtutibus, suae quisque fortunae faber, plerumque promereri solemus.

Simul vero cum hoc voto accipiet Tua Cels. commentarium hunc pro auctoritate et iurisdictione Principum, a me quidem tamquam partem Politices, iam ante scriptum, nunc vero cum augmento disputationis contra Cardinalitia Bellarmini tonitrua, publici iuris primum factum, in eum finem, ut abiturae ex hospitio Academico Celsitud, tuae comitem se praeberet, et auctori suo locum in ordine Clientum tuorum, submissa commendatione aperiret, quod si, ut spero, obtinuero, est, quod felicitati meae gratuler, tuae vero Celsitud. ad maiora me humiliter obligatum profitear. Scriptum Francofdie 13. Febr. 1612.

T. Celsitud. Subiectiss. Henningus Arniseus d. et Prof.


image: s008

DUm rotat ancipitem Pestis Romana machaeram,
Iura Soli minitans, qua [Orig: quâ] petit atque poli:
Ecce fugax acies, nodorum inflexa tenaci
Robore, conatus [Orig: conatûs] irrita damna gemit.
At Pater Ostrinus temeratae cuspidis acrem
Iacturam assidua [Orig: assiduâ] cote polire parat,
Ne qua dein cupidos eludat opimior ictus [Orig: ictûs]
Praeda, iugo Ausonii subicienda Lupi.
Angeris heu frustra miser: en Rhomphaeaque Cosque
ARNSAEI invicto dissiliunt calamo.

Ioann. Gavvron Sil.

POntificis Sacer Ordo, manu construxerat ingens
Pyramidis, turres exsuperantis, opus;
Aurea LIBERTAS Regumque Ducumque catenis
Huic [Orig: Huîc] annexa olim maesta gemensque stetit;
Sed iam parte una [Orig: unâ] resoluta, et libera facta,
Altera pars vinclis, quae redimenda, subest;
Ut redimi possit, commonstras, iura recludis
Pontificis, Regum regia iura doces,
Iura Ducum, Vir Clare, doces; ostendis, an aequum,
Quod Princeps Latio det sua colla iugo?
Nil quod habere datum Romana [Orig: Romanâ] sede sedenti
Aufers Pontifici; sit modo iure datum;
Nil quoque Principibus, quod iura sacrata recusant,
Atribuis, sed, quae sunt data, iura probas.
Perge, decus Patriae, Viadrini gemma Lycei,
ARNISAEE, tuus gloria sit stimulus;
Nil cures, Romae quid cantet Clericus: Insta,
Et Regum et Patriae iura tuere Ducum:
Deicies doctis tumidum pythona sagittis,
Diceris [Orig: Dicêris] iustis alter Apollo Viris.

M. Ioannes Muccius Bresla-Sil. Iatrophilus.


image: s009

UTRUM, QUOUSQUE, ET QUO IURE CLERICI, QUOAD PERSONAS ET bona, sint subiecti Iurisdictioni saeculari.

CAP. I. De distinctione duplicis Iurisdictionis.

Summaria.

1. Duo esse fora in mundo, Ecclesiasticum et Politicum.

2. Utrumque dependere immediate a Deo, nec unum subici alteri, nisi secundum quid.

3. In quo differant duae hae iurisdictiones, et quo respectu, et quatenus altera subordinetur alteri.

4. Sacerdotium apud plurimas gentes cohaesisse regno.

5. Causae, cur haec duo apud Christianos coniungi nequeant.

6. Non licet Clericis se miscere rebus bellicis, nec expeditiones iis bene cedere solent.

7. Non sufficit unius hominis ingenium ad sustinendum officium tam Ecclesiasticum, quam Politicum.

8. Refutatur error Bovii, et explicatur officium Augurum et Pontificum apud Romanos.

ANte omnia in hac controversia [Orig: controversiâ] admittendum est, quod nec ii negare possunt, de quorum auctoritate hic [Orig: hîc] praecipue disputatur, videlicet duas esse distinctas Iurisdictiones, temporalem et spiritualem, gl. Abb. Dec. et Dd, ad c. novit. de iudic. ut et duae sunt vitae, carnalis et spiritualis, c. nisi § poen. de renunc. duo, genera militum, Ecclesiae et saeculi, c. Clericum 50. dist. duo fora


page 2, image: s010

Papae et Imperatoris, Driedon. lib. 1. de libert. Christ. quorum tanta est distinctio, ut unum non possit misceri cum altero, sicut Bernhard. lib. 2. consid. ad Eugen. dicit. Si utrumque simul habere voles, perdes utrumque. Et Henricus Imp. de Hildebrando recte scripsit ad Episcopos: Unus cum utrumque sibi vendicavit, utrumque dissipavit: nec in uno profuit, qui in neutro prodesse voluit, nec potuit. Abbas Ursperg in Chron. Matthi. Flac. in Cata. testi. Veri: Sicut enim miles prohibetur [(transcriber); sic: prohibetut] se ingerere in causas civiles, l. militares C. de re milit. l. repetita 40. C. de Episc. et Cler. ita multo probabiliori ratione miles spiritualis ab iisdem abstinere debet, arg. c. repraehensibile 23. q. 8. non tantum ne iurisdictiones distinctae confundantur, quarum confusione nihil datur inordinatius, aut quieti et in hac consistenti saluti Rei pub. magis contrarium: sed etiam ne alterutrum officiorum negligentius obeatur. Quod enim ad alia officia confertur, hoc religionis cultui divinoque officio decerpitur, ait Ambros lib. de fug saeculi c 2. c. cui portio 12. q. 1. Hanc rationem tangit Apostolus, 2. Tim. 2. quando dicit: Nemo militans Deo implicat se negotiis secularib. ut ei placeat, cui se probavit, id est, ut satisfaciat muneri suo ad beneplacitum Imperatoris. Non posset autem id facere, si operam suam rebus tam diversis addiceret, cum duobus dominis sit simul servire impossibile, et causae saeculares longe discrepent a divinis, c. celebritatem dist. 3. de. con: maleque sonet Psalterium cum cithara, secundum Ferr. in for. libell Respon. rei convent. gl. 18. n. 1. opprobriumque sit clericis, si se peritos ostendere velint rerum forensium. l. consulta divalia. C. de testam. Maxime diversa sunt, Crucifixus et summa potestas: miles et Sacerdos: Imperator et pastor: regnum et patibulum: corporalia et spiritualia: arma et sacra: bellum et pax:Caesar et nuntius: princeps et minister: Dominus et servus, ut scripsit Ludovicus Imperator in edicto publico contra Iohannem 22. Avent. lib. 2. Ann. Boi: Unde Nicolaus Papa ad Michaelem Imperatorem recte scripsit: Quoniam [Orig: Quonîam] Christus sic actibus


page 3, image: s011

propriis et dignitatibus distinctis, officia potestatis utriusque discrevit propria, volens medicinali humilitate hominum corda sursum efferri, non humana [Orig: humanâ] superbia [Orig: superbiâ] rursus in inferna demergi, ut et Christiani Imperatores pro aeterna vita Pontificibus indigerent, et Pontifices pro cursu temporalium tantum modo rerum Imperialibus ll. uterentur, quatenus spiritualis actio a carnalibus distaret incursibus, et ideo militans Deo minimem se negotiis saecularibus implicaret, ac vicissim non ille rebus divinis praesidere videretur, qui esset negotiis saecularibus implicatus. In longa ista Epist. ad Michaelem, quae incipit Proposueramus cuius multos paragraphos Gratianus transtulit inter Canones c. Quoniam dist. 10. c. ubinam c. denique c. cum ad verum dist. 96. Idem repetiit Carolus Calvus in Epist. Apologetica, quam contra Adrianum II. scripsit: § Quod et nos iuxta 23. Haiminsfeld. tom 1. constit. Imper. ita ut haec duarum iurisdictionum distinctio etiam iure Canonico receptissima sit, c. novit de iudi. c. Adrianus c. Valentinianus 63. dist. c. quaesitum 23. q. 4. c. solitae de maior. et obed. c. si duobus §. Denique de appella. c. causam 2. qui fil: sint legit. etc. per venerab. Eod. gl. in Nov. 6. verb. conferens generi gl. ad c quoniam dist. 10. Hostiens. in sum. qui fil. sint legit. § quis et a quo Hieron. Balb. in lib. de coron. Alber. ad l. bene a Zen. C. de quadr. praescript. Tom. Michae. in disput. de iurisdictione Rom. Imp. in gl. th. 4. Butri. in c. venerabilem de electione. Martin. Lauden. in tr. de princip. q. 1. et Driedo: lib. 1. de libert. Christ. Barcl. de potest. Pap. c. 2. Dd. ad. d. c. novit, quam et Iustinian. approbat Novell. 6. in princip. inquiens: Maxima sunt in hominibus dona Dei, a superna collata clementia, Sacerdotium et Imperium. Et paulo post: Ex uno eodemque principio utraque procedentia humanam exornant [Note: Neutra potestas pendet ab alia.] vitam, ex quibus verbis aliud [(printer); sic: aliquid] quoddam magni ad institutum nostrum momenti colligimus, quod sc. harum potestatum, cum dependeant ab eodem principio, de concept. ff. §. 1. una ab altera non effluat, quia una determinatio respiciens duo determinabilia, aequaliter videtur determinare, l. quamvis C, de Imp. et aliis


page 4, image: s012

substit. l. iam hoc iure § fin. ff. de vulg. et pupill. et in separatis, quorum separata est ratio, non infertur de uno ad alterum. l. si maritus C. de donatione inter vir: et uxor: Muscor. tract. de iurisd. n. 1. Idque non [Note: Potestas principum a Deo.] solum ex iure civili constat: sed et canonico, c. Duo sunt dist. 96. et divino. Ita enim sapientia loquitur, Sapitent. 6. Ad vos ergo reges sunt hi sermones et c. quoniam data est vobis potestas a [Orig: â] Domino, et virtus ab altissimo. Et Paulus ait: Quicumque resistit potestati, Dei ordinationi resistit, ubi divinitus potestates constitui testatur. Nam, dicente Cunero Episc. c. 5. de offic. princ. Si ex sola in principem consensione populus ei subesse teneretur, iam non oboediendo, foederi quidem et pacto, sed non proxime, ac directe Dei ordinationi resistere diceretur, quam Paulus in resistendo proxime et immediate violari significat, quoniam potestas, cui resistitur, a Deo ordinata est, sic ut rebellio iam non contra hominem, sed contra Deum censeri debeat. Covar. part. 2. rel. c. peccat. § 5. u. 3. de R. I. Unde et eis tentemur oboedire propter conscientiam, quo in Constitutionibus mere humanis locum non habet: Sicut Bellarm. lib. 3. de membr. Eccl. milit. c. 11. implicite in rat. 1. et 3. concedere cogitur, et expresse sic praesupponit. in rat. 5. et 7. Navarrus in c. novit. de iudic not, 3. ex lege naturae, quam pro iure divino multi agnoscunt, idem probat, quia inquit, Deus indidit hominibus rationem naturalem, qua [Orig: quâ], concludunt, in hominibus debitam esse talem potestatem. Atque hoc docuerat Irenae. lib. 5. advers: Haeres. Valent. his verbis: Ad utilitatem gentilium terrenum positum est regnum a Deo. Cuius enim iussu homines nascuntur, huius iussu et reges constituuntur, apti iis, qui in illo tempore ab ipsis regnantur. Et Tert. in Apolog. Inde est Imperator, unde et homo, antequam Imperator: inde potestas illi, unde et spiritus. Et paulo ante: sciunt scilicet Imperatores, quis illis de derit imperium, sciunt, quis homines, quis et animas: sentiunt Deum esse solum, cuius


page 5, image: s013

solius in potestate sunt. Et maxime necesse est, ut suspiciamus Imperatorem, ut eum, quem Dominus noster elegerit, ut merito, dixerim, noster est magis caesar, ut a nostro DEO constitutus.

[Note: Et quidem immediate.] Bellarm. tamen lib. de summ. Pontif. ca. 7. lib. de translat. Imper: c. 9. in respons. ad 8. propos. pro caus. Venet. prop. 1. Covar. pract. quaest. c. 1. n. 6. negat reges immediate a Deo suam habere potestate, quia succedunt, aut lege hereditatis, aut electione, aut donationis, aut belli iure, qui sunt tituli humani et non divini. Sed Marsilius in respons. ad dict. § recte obiicit: Quandoquidem et Papa eligitur a collegio Cardinalium, an propterea eius institutio secundum Bellar. non est immediate a DEO? quod is tamen mordicus defendit, nec adducit locum scripturae, quo probet, Papae, sum potestatem immediatius communicari, quam Regibus. Nec valet, quod obiecerat, quia debuisset distinguere inter potestatem, quae concessa est principibus a Deo sine medio, et modos eam potestatem acquirendi, qui sunt humani. Ita Spiritus S. datur electis ad ministerium sine medio, sed impositione manuum humanarum accedente. Matthiae Apostoli vocatio procul dubio immediate erat a Deo: sors tamen interveniebat perinde, ut in Electione Saulis, quod exemplum obicit Apologia Magni Regis, et ex ea. Iohan. Bed. c. 1. de droict des Rois. Proinde licet nobis concludere, recte a Philippo Galliarum Rege dictum fuisse, et a [Orig: â] Ludovvico Bavaro constitutum: Iuris utriusque testimonia manifeste declarant, Imperialem dignitatem et potestatem immediate a Filio Dei ab antique processisse. et paulo post: Declaramus itaque, quod imperialis dignitas et potestas est immediate a solo Deo. in constitu. de potest. Electi Imperato: quod et Fridericus I. non semel ad Papas scripserat. Sigon. lib. 9. hist. Ital. Et Card. Cusan. lib. 3. Concord. Cath. c. 5. affirmat, quod Imperatoris Cels. sit independens [(printer); sic: inde, pendens], quoad sui naturam, primo et supremo distincta a Spirituali, habens dependentiam immediatam a Deo.


page 6, image: s014

Nec puto facile inventum iri, qui declaratam distinctionem negare velit, cum et Pontificii, Soto de iust. et iur. lib. 4. q 4. art. 1. Bellarm: cont. Barcl. c. 2. eam ultro praesupponant, sed in ratione distinctionis et differentia membrorum difficultatis nodus [Note: 3. In quo differant hae duae iurisdictiones.] maxime consistit. Generale est, quod Hosius dixit Imperatori; Tibi Deus imperium, nobis autem ea, quae sunt ecclesiae, Christus commisit, in Epist. Atha. ad eos qui solitariam vitam agunt. Item quod Duaren. lib. 1. de sacris Ecclesiae minist. c. 1. Una, ait, Potestas in corporibus: altera in spiritibus occupata est, quam phrasin desumpsit ex c. Valentinianus dist. 63. ubi Imperator ait se laetaeri, quod DEUS animorum curam ei viro tradidisset, cui ipse antea corpora commiserat, loquens de Ambrosio, qui ex praetore factus erat Episcopus. Theodor. lib. 4. c. 7. Sic et C C. c. te quidem 11. q. 1. c. suscipitis, dist. 10. et gl. in c. omnes de mai. et obed. distinguunt has potestates per nomina, Spiritualis, divina, terrena, et humana, et temporalis, sed ea interpretantur ad libitum, sicut gl, ad d. c. suscipitis per spiritum interpretatur, constitutionem Ecclesiasticam, per carnem, legem saecularem, ut quia ibi legitur, cedat spiritus carni, Gratiam. § Ecce inde colligat, quod constitutiones principum Ecclesiasticis legibus sint postponendae, cum tamen totus canon non aliter tolerari possit, nisi de potestate vere spirituali, quam mox declaturi sumus, explicetur, Ita Bonifac. 8. in c. unam sanctam ext. com. de maior. et obed. quando adducit dictum: Spiritualis homo iudicat omnia, ipse autem a nemine iudicatur, spiritualem hominem interpretatur unumquemque, qui seruit Ecclesiae, indeque evincit neminem horum posse a potestate temporali iudicari, sed potius omnes reliquos ab his: quod si recte colligeretur, non tantum sequeretur, ut Bonifac. infert, quod sola suprema potestas Ecclesiastica esset exempta iudicio humano, sed et quod spiritualis minor, quia de omni homine Spirituali loquitur dictum citatum. At Bonifacius dicit: Si seviat Spiritualis minor, a suo superiori: sivero suprema, a solo Deo, non ab homine poterit iudicari.

Cum igitur concessum sit, iurisdictionem


page 7, image: s015

Ecclesiasticorum in spiritualibus consistere: principum in terrenis et temporalibus, ut verum distinctionis fundamentum patefiat, quid per utrumque intelligere debemus, paucis videndum est, idque Hugo de S. Victo. lib. 2. de sacr. fid. part. 2. nos abunde docere potest, qui cum c. 3. distinxisset duos ordines Ecclesiae et dixisset: Laicis Christianis fidelibus terrena possidere conceditur: Clericis vero spiritualia tantum committuntur, quae sint illa spiritualia, subicit, ca. 5. dicens: Omnis Ecclesiastica administratio in tribus consistit, in sacramentis, in ordinibus, inpraeceptis, quod et Iohan. Damasc. orat. 2. de imag. ex parte annuit: Regum est, ait, civilis administratio: Ecclesiastica vero constitutio, pastorum et doctorum. Et Cardell. disput: 1. contra protest. Papae peculiare munus est, a peccando homines avertere, animorum tranquillitatem procurare et constituere ac studio pietatis homines inflammatos ad aeternam vitaem, sedes mentium beatarum impellere. Eiusdem explicationis argumentum praebet Imperator Novell. 8. dum officium sacerdotii desaripturus dicit, illud divinis ministrare et Deo pro Repub. supplicare. Officia Sacerdotis sunt, ait Hieron, in Lev. c. 8. aut aliquid a Deo discere, aut populum docere, aut orare pro populo. c. fi. dist. 37. l. addictes C. de Epis. avid: Nam quia potestas utraque est, a DEO, talis censeri unaquaeque debet, qualis a Deo praescripta est. Atqui Deus porrexit discipulis claves regni caelorum, non terrarum, et potestatem ligandi adiunxit et solvendi, non pro terra, quamquam in illa, sed pro regno caelorum, et cum omnem sibi potestatem datam protestatus [Note: Circumferi ptio potestatis Ecclesiasticae.] esset, ex ea iubet discipulos ire, docere omnes gentes et baptisare in nomine Patris, Filii, et Spiritus Sancti, et docere eas servare omnia sua mandata. Ita ut omnis Ecclesiasticorum potestas circumscripta sit hoc fine, quod dirigatur ad vitam aeternam obtinendam, quod et Nicol. docet in d. Ep. quando Imperatores ait indigere pontificibus pro vita aeterna. Quaecumque igitur ad hunc finem non faciunt, ad potestatem Ecclesiasticam


page 8, image: s016

referri non debent. Quandocumque enim res quae piam destinatur adfinem, ea, quae ad finem non faciunt, ad illam rem essentialiter non pertinent, ut pater in Metaphysicis. E contrario cum finis potestatis politicae sit salus Rei publ. quicquid huic fini per se non inservit, nec id ad potestatem politicam revocari debet. Et propterea Ozias percussus fuit lepra [Orig: leprâ], quod niteretur adolere incensum super altare thymiamatis, nec audiret Azariae Sacerdotis admonitionem: Non est tui officii, Ozia, ut adoleas incensum domino, sed Sacerdotum filiorum Aaron etc. 2. Paralip. c. 26. Unde Hosius ad Constantium: Tibi, ait, Deus imperium commisit, nobis, quae sunt Ecclesiastica, concredidit: et quemadmodum, qui tuum imperium malignis oculis carpit, contradicit ordinationi divinae, ita et tu cave, ne, quae sunt Ecclesiae, ad te trahens, magno crimini fias obnoxius. Date, scriptum est, quae sunt Caesaris, Caesari, quae sunt Dei, Deo. Neque igitur fas est nobis, in terris imperium tenere: neque tu, thymiamatum et sacrorum potestatem habes Imperator. In Epist. Athanas. ad solita: vit. degentes. Atque hoc non tantum recte declaratum fuit ab iis, qui in controversia Venetorum et regis Angliae contra Papam scripserunt, M. P. Paulo nolle sue considerat: Fulgent. Bresciano nelle confirmat. Nicol. Carss: in Antiparaen. ad Baron. Fulgent. Thomas in responsio: ad Philoth. Ventura Vincent. in consil. Antonio Quirino nelli suis avisi. Hieron: Vendrame: in controv. Barclai: in tot. libr. de potest. Pap. Roger. VViddrington. in Apol. Bellarm. Ep. Cicestr. in Tort. Tor. et in Apol. Rob. Burhilli pro tort. contra Beoan. sed et post patres, ICtorum multi ausi sunt profiteri, sicut Navarr. in repet. ca. novit de iud. not. 3. expresse dicit: Pontificem nudum ab omnibus donationibus nullam habere potestatem Laicam, neque summam, neque mediam, neque infimam, neque actu, neque habitu, quo inclinat etiam Covar. in tr. de restitut. part. 2. § 9. n. 7. citans Turrecrem lib. 2. de Eccl. cap. 113. cum seqq. Pro eadem sententia Anton. de Rosell. in tract. de Pot. Pap. et Imp, in pr. papam, ait, ex suo officio nullam


page 9, image: s017

Iuris dictionem temporalem habere, nec actu nec habitus sed eam penes Caesarem esse a spirituali distinctam. Sequitur Almain. in tr. d. pot. Ecclesiastica et Laica et li. de domin. Natur. Ludovv Molin. tr. 2. de instit. disput. 29. concl. 1. Iohan. Paris: de Pot. reg. et Papal. (quos contra manifesta auctorum verba Bellarmin. in suam citat sententiam) una [Orig: unâ] cum ceteris, quos recens congessit Haiminsf. [(printer); sic: Haiminst.] de Monarch. etc. Sotus lib. 4. de iust. et iur. q. 4. a. 1. ait. In temporalibus non habet iurisdictionem, nisi indirectam, in ordine ad finem spiritualem: id quod non aliter licet interpretari. Nam ut liceat repetere, quod Bonifacius dicit d. c. unam sanctam, quae sunt a Deo, ordinata sunt: non autem ordinata essent, nisi gladius esset sub gladio, et tamquam inferior reduceretur per alium in superiora. Iam ordo est sub alternatio plurimorum ad unum primum per unam regulam seu directionem. Non cadit autem in hos duos fines eadem directio, nisi secundum quid. Ideoqueve; nec subalternantur, nisi secundum quid et potestas Ecclesiastica nequit dirigere saecularem, nisi quatenus haec tendit ad illius finem, qui est vita aeterna, nec haec potest immisceri illi, nisi quatenus in vita praesenti eget eius patrocinio et defensione.

Unde iam facile deteguntur sophismata Bellarm. in tract. de Pot. Pap. contr. Barclai. c. 2. quando distincta quidem concedit esse dominia ecclesiae et Politiae, et tamen illi attribuit cum maiori dignitate, superius imperium. De dignitate confitemur et nos, Spiritualium patrum nomen et auctoritatem, Ecclesiae pastoribus nemo mortalium detrahit: sed Sophistice infertur a dignitate ad potestatem, ut lib. 1. de iur. Mai. c. 1. demonstravimus. Potestates enim distinguit Barcl. et alteri negat in alteram ius aliquod competere, quod Bellarm. ex allegatis a Barcl. capitulis sequi inficiatur. Cum tamen in c. cum ad verum dist. 96. Nicolaus aperte dicat, Actus proprios utriusque ordinis distinctos esse. Actus autem proprius principum est, dominari, uti gladio, et audire: Clementissimi Domini, quo Salvator homines de


page 10, image: s018

Ecclesia prorsus interdixit: Vos autem non sic. Hunc autem actum involat et violenter usurpat Pontifex, quando reges deponit, et pro clavibus Petri cum Iulio II. alligat gladium Pauli. Addit idem, Nec Imperatorem iura Pontificatus arripere, nec Pontificem nomen Imperatoris usurpare. Id autem qua via apertius fieri potest, quam quando supra Imperatorem se constituit Papa, imo supra omnes Reges et principes, ut ait Victor. de Pet. Eccl. rel. 1. q. 5. prop. 8. et omnia posse dicitur ab eodem, quae principes saeculares possunt. Si enim eadem potest Papa, quae Princeps, iam actibus propriis, ut demonstrat Aegid. de pot. Eccles. potestates amplius non sunt secretae. Respective vero tantum subicit Nicol. unam potestatem alteri, quod Gelas. in d. c. due sunt. sic interpretatur, ut auctoritas sacra in sacris maneat penes Pontifices: regalis potestas pen es reges. Potestas enim pontificum in Spiritualibus consumitur, illique Spirituali Imperio omnino subiciuntur reges et principes, quatenus sunt membra Ecclesiae, et ad communem finem cum fidelibus tendunt: Ceterum quod inde inferte Bellarm. pag. 39. Ergo superior est potestas Pontificum, et per cons. potest reges deponere, praecipue, quia etiam rationes reddere tenetur pro regiminibus hominum. Sin. inquit, rationes reddere debet, de bet ea regimina corrigere, si forte deviant, et in viam reducere id minus recte infertur. Nam I. Si propterea superiorem [(printer); sic: superiore] facere potest Bellar. potestatem Ecclesiasticam, quia in Spiritualib. superior est, e contrario [(transcriber); sic: cotrario] ex eodem c. cum ad verum. superior potest constitui potestas Politica, quia utrumque affirmat Nicol. Pontifice indigere Imperatorem, pro vita aeterna, et legibus Imperialibus subici Pontificem, pro cursu rerum temporalium Ecclesiasticos autem teneri ex L. L. Imperialibus, Bellarminus non concedet, cum tamen nos concedamus Imperatorem teneri ex lege Ecclesiae, quando pomaeria suae iurisdictionis non transgreditur. Nam 2. potestas Ecclesiae Spiritualis est et huic subicitur tota politia: Quod si vero ultra progrediatur aliquis de Ecclesia, et regna vel sibi


page 11, image: s019

usurpet, vel pro arbitrio aliis dividat. quod pontifici licere tradit Victor. d. prop. 8. ia oritur confusio Iurisdictionum, et ultra iurisdictionem iubenti impune non paretur. Tenetur sane doctor Ecclesiae rationem reddere de quibusvis actibus suarum ovium, sed si clamaverit, et ipsae aures perrexerint obstinate obturare, liberavit animam suam: Nec ad ferrum et ignem ipsi devenire licet, quia talia remedia Ecclesia prorsus abhorret. c. his a quibus 23. q. 8. c. inter haec. 33. q. 2. cum sim. Fac enim politiam subici absolute et dependere ab Ecclesia, falso dixit Nicol. actibus, officiis, et dignitatibus utramque distingui, quia in subordinante semper plus est potestatis et dignitatis, quam in subordinato, ut recte obicit Bozio Barclaius et perperam solvit Bellarm. d. ca. 2. quando duplicem distinguit subordinationem, alteram, quando potestas subordinati derivatur a subordinante, ut in Vicario, legato, iudice: alteram, quando diversae artes sibi subiciuntur, ratione finium, quemadmodum equestri ars conficiendi frena, Politicae artes quaecumque. Nam, quod nunc negat, priori modo dependere potestates Politicas a pontificia, ante aliquot annos plurimis argumentis non sine stomacho propugnabat, et inter haereses Illyrici condemnabat. Binis enim integris libris demonstrare nititur, imperium ad Germanos translatum esse, Pipinum regem Franciae constitutum, Electores creatos, auctoritate Pontificia, nec nunc Imperatorem agnoscunt, nisi coronatum a Pontifice, quod potestatem Imperat. a manu Pontificis profluere censeant. Repugnat etiam hac concessione, tum sui ipsius, tum eorum assertioni, quos in 1. cap. tamquam fulcra Ecclesiae laudarat [Orig: laudârat]. Iure quippe divino Papae asserunt competere tamquam Christi successori, ius in universum mundum, ut illud tradat, cui visum fuerit, quod mox sui oblitus c. 3. exemplis Christi et Pauli, qui de rebus mundanis pro iure suo disposuerunt, affirmat. Quod si igitur pontifex tradit principibus regna et potestatem, ut nominatim audet Bozius asserere, quod ut beneficia, ita omnia regna Papae sint manualia, certe reges priori modo subiciuntur Papae, et


page 12, image: s020

recte eam assertionem ad contradictionem redegit Braclai, de. 2. Sed credamus paenitenti Bellarmino, cui familiare est, in singulos annos mutare opiniones, quemadmodum Polypus colorem pro natura subiecti lapidis, et cogitationes posteriores praeferamus prioribus, non potuisset causae suae iugulum vel propius petere, vel crudelius transfodere, quam hac responsione. Verum quippe est, duo haec regimina sibi mutuo subici, respectu finium. Finis vero Ecclesiasticae gubernationis est vita aeterna, iis mediis procuranda, quae a Deo sunt praescripta, praedicatione et exhibitione sacramentorum etc. Egregius praedicator dicit: Argue, obscra, increpa in omni patientia et doctrina. Nova vero atque inaudita est illa praedicatio, quae verberibus exigit fidem, ut ait Gregor. lib. 2. Ep. c. 1. dist. 45. Nam qui vitam aeternam periuriis et iniustis lanienis, quibus fenestram aperiunt illi, qui subditos iuratos praecipitant in miserrima bella contra legitimos principes, acquiri posse putant, novum oportet habere Evangelium, in quo haec legant, una cum donatione Constantini. Ambros: cum Imperator Ecclesiam peterer, fletu et precibus se armabat: Aliter, inquiens, nec volo, nec possum pugnare. Spiritualibus enim armis propagatur et defenditur vita aeterna, et his oboediunt omnium Christianorum principum vota. Sed quando politica arma sibi deripiunt pontifices, ordinem prorsus invertunt, et pro subordinatione inducunt meram potestatum confusionem, perinde ac si sapientiae, quae subicitur Ethicae, respectu boni publici, ut patet ex c. pen. 6. Eth. Ethica praescribere vellet, quid docere deberet, vel non. Quoad haec enim non exaudit imperium Ethicae sapientia, nec Imperatoria Ecclesiasticae, quando quaestio est de condendis legibus civilibus, regendis subditis, constituendo principe vel deponendo, quia haec mere sunt politica, et actibus propriis a Spiritualibus officiis distincta. Nil moror strepitus eorum, quos agminatim, quasi in acie pro se disponit Bellarm. d. c. 1. cum non sint nisi testes domestici, et una cum Bellar: depositione regum, et absolutione a iuramentis errent posse


page 13, image: s021

procurari vitam aeternam, quod non aliunde, quam ex verbo Dei pontificio, id est, ex ore pontificis didicerunt.

Quae proxime dicta sunt evincunt efficaciter, quod Ecclesiastica potestas in se nihil temporale nec temporalis quicquam Ecclesiasticum includat, sed non videntur obstare, quo minus amice possint inter se in una persona conspirare.

[Note: 4. Sacerdotium apud Ethnicos saepe coniunctum fuit regno.] Testatur enim Nicol. Pontifex in d. Epist. ad Mich. Imp. et Isid. c. Cleros dist. 21. antiqua consuetudine eundem fuisse et Regem et pontificem, quod colligitur etiam ex c. de capitulis dist. 10. nisi intericiendam putes coniunctionem: Et: inter haec duo verba: Pontificum prae de cessorum. Quin et Diotogenes apud Stobaeum dicit, a)na/gka to\n te/leion basile/a, sratego/nte a)gaqo\n e)men, kai\ dikash\n kai\ i(ere/a . Si velimus oculos parumper in historias conicere, id ita apud plerasque gentes observatum fuisse videbimus. Aegyptiorum mos erat, Philosophos et Sacerdotes suos constituere reges, ut ex Platone notat Marsil. Ficin. in praefat lib. Trisine: unde apud Tertull. advers. Valent. Hermetem legimus appellari, et maximum sacerdotem et maximum regem. Nec prorsus falsus est Iust. lib. 36. dum scribit. Mos erat apud Iudaeos ut eosdem et reges et sacerdotes habeant. Nam Melchisedech talis erat. Et de tota Syria et Palaestina refert Dion. libr. 37. quod Rex summi pontificis nomen habeat. quo argumento utuntur tum Bellar. 5. de Pont. 6. 9, tum Haiminsf. in praes. 3. 10. Const. Imp. In Aritia regnum erat concretum cum sacerdotio Dianae, sicut multi Poetarum testantur, praeter Strabo lib. 5. Sueto. in Calig. Id innuit Ovid. lib. 1. art. amand.

Ecce suburbanae templum nemorale Dianae,
Partaque per gladios regna, nocente manu.
Item Flaccus lib. 2. Argonaut.
Et soli non mitis Aritia regi
Et Mart. lib. 9.
Qua triviae nemorosa petit, dum regna viator,
Octavum Domina marmor ab urbe legit

In Cappadocia regnum quoque adhaerebat templo Bellonae,


page 14, image: s022

Hirtius in bell. Alexand. et Mida Rex Phrygiae inauguratus legitur sacris Orphei. Iustin. lib. 11. In Zela penes sacerdotem erat suprema dignitas cum auctoritate. Strab. lib. 12. Apud Malabarenses Indos, reges gerebant simul officium Bramanum. Ferdin. Lopex lib. 1. hist. Ind. cap. 14. Aethiopes reges suos deligebant ex numero sacerdotum. Diodor. lib. 3. c. 1. Apud Lacedaemonis rege. praecipua sacra faciebant, Xenoph. de Repub. laced. Herold. lib. 6. Sicut et Persarum reges principes ceremoniarum, vocat Cic. de divin. Et Cambyses Cyri Pater sacra facit, eademque filio facienda commendat, Xenoph. lib. 8. Cyro: et Alexandrum M. saepe ipsum sacrificasse Q. Curtius testatur. Apud Athenienses quoque, qui ceremoniis praesidebat, regis titulo gaudebat, Demosth. contr. Neaer. perinde, ut Romae post eiectos reges, Rex sacrificulus creabatur ad faciendum ea sacra, quae nisi a rege fieri non poterant: Liv. lib. 2. Halyc. lib. 5. in princ. Gelli. 10. cap. 15. Cui tamen, ne omnino ullam regiae potestatis suspicionem praeberet, interdictum erat, magistratum ullum subire, sive in pace, Plutar. probl. c. 63. sive in bello. Halycar. lib. 2. Nam, ut Luc. Fenestell. ti. de sacerd: cap. 5. scribit, Flaminem Dialem primus Numa Romae instituit, divisitque, curam sacrorum cum collegiis sacerdotum a se creatorum, Halycarn. lib. 2. cum antea Reges pontificum regumque promiscue munia obirent: et de Priamo et Aenea (notante Serv. lib. 10. Aeneid. super illud: vigilasne Deum [Orig: Deûm] gens? Aenea, Vigila) et Anio apud Virgilium cernimus, qui ait: Rex Anius rex idem hominumque Deumque [Orig: Deûmque]. Aeneid. 3. Unde et Halycar. lib. 2. scribit Romulum vovisse prw=ton i(erw=n kai\ qusiw=n h(gemoni/an e)/xein, kai\ pa/nta di) e)kei/nou tra/ttesqai ta\ pro\j tou\j qeou\j o(/sia . Idque a minoribus, ait Fenest. deinceps a C. Caesare, D. Augusto, multisque postea principibus, quos pontificatus magni titulis insignitos videmus, observatum est, ut ex Marmoreis inscriptionibus et picturis nos certos facit Barthol. Marlianus de Antiq. urb. Roman. Augustus, ait Sueto. in Aug. c. 31. Pontificatum maximum, quem numquam, vivo Lepido, auferre sustinuerat, mortuo


page 15, image: s023

demum suscepit. Titus Vespasianus Pontificatum maximum ideo sese professus est accipere, ut puras servaret manus. Suet. in Tit: ca. 9. Traianus, ait Plinius in Panaeg. stetit ante consulem sedentem, ipse Consul, Pontifex Maximus, princeps etc. Heliogabalus etiam Phaenicum sacerdotem se tulit in longa purpura auro intertexta, coronaque aurea gemmis interstincta. Herod. lib. 5.

[Note: 5.] Ceterum, ut hae Ethnicorum consuetudines minime nobis praeiudicare possunt: Iohan. Bed. c. 3. de droit des Rois ex Nicol. Ep. 8. ita et dissimilis subest ratio, cum reges isti non nisi paucis certisque quibusdam sacris assisterent, quod a cura, quam Reip. debebant, [Note: Non convenit dignitati Ecclesiasticae iudicare terrena.] eos non abstrahebat. Nam, si quis rationes in principio propositas paulo attentius velit considerare, facile videbit, nec convenire dignitati Ecclesiasticae, nec profuturum vel Ecclesiae vel Rei pub. si quis utrumque officium promiscue usurpare velit. Quid ni contemnant, ait Bernh. lib. 1. c. 5. consid. ad Eugen. iudicare de terrenis possessiunculis hominum, qui in caelestibus et angelos iudicabunt? Et paulo post: Quaenam tibi maior videtur dignitas et potestas, dimittendi peccata, an praedia dividendi? sed non est comparatio. Habent haec infima et terrena iudices et reges et principes terrae. Quid fines alienos invaditis? Quid falcem vestram in alienam messem extenditis? Non quia indigni vos; sed quia indignum vobis talibus insistere: quippe potioribus occupatis. [Note: Praerogativa Flaminis Dialis.] Et Flamini Diali apud Romanos religio erat classem procinctam extra pomaerium, id est exercitum armatum videre. Idcirco, ait Fabiius Pictor. lib. 1. rarenter flamen Dialis Consul creatus, cum bella Consulibus mandabantur. Idem locum in quo bustum erat, non ingrediebatur: Fenest. de sacerd. c. 5. mortuum numquam tangebat: Gell. lib. 10. c. 15. ex Masurio Sabino. Imo [Note: Pontificis Max.] Pontifici Max. non licebat quidem aspicere. Ioseph. antiq. 3. c. 10. nec manus sanguine inquinare, Liv. 3. dec. lib. 10. qua de causa Titus pontificatum sibi sumpsit. Suet. in Tit. c. 9. idque ob hunc finem, ne dignitas Pontificia ulla [Orig: ullâ] re profana [Orig: profanâ] inficeretur. Unde et Greg.


page 16, image: s024

Papa lib. 7. Epist. 1. scribit: si in morte Longobardorum me miscere voluissem, hodie Longobardorum gens nec regem, ne duces, nec comites haberet, atque in summa confusione esset divisa. Sed quia Deum timeo: in mortem cuiuslibet hominis me niscere formido. c. si in morte 23. q. 8. et Nicolaus scribit: Repraehensibile valde esse, quod Episcopi suni una in acie contra Piratas, cum militum Christi sit Christo servire: militum vero saeculi saeculo. c. Repraehensib. q: ead, et ex hac causa Albertus Rex Polonor. cum Creslaus Curo Zvanzius Episcopus Uladislaviensis, multa apud eum dissereret de revocanda expeditione in Turcam, iure illum repraehendit, Episcopum iubens suarum partium meminisse, quae consistant in sacris faciendis, non in gerendo bello. Crom. li. 21. Quis enim probare possit Eusebii illius insolentiam, quem scribit Theod. lib. 4. c. 13. militari ornatu et thyara capiti imposita Syriam circumeuntem presbyteros et Diaconos creasse instar sacerdotum Pantheon, quos et iudicium in controversiis civilibus tulisse et exercitus duxisse testatur Diod. Sic. lib. 6. c 10. aut Valentis illius superbiam, qui in concilio Aquiliensi sub Damaso Papa I. ab officio deiectus est, quod in exercitum torquatus, brachatusque: prodiisset: Aerod. rer. iud. liv. 1. tit. 4. c. 8. cum Paulo Samosateno, vel illud vitio datum referat Tripartita, quod instar politicorum magistratuum epistolas per vias eundo legeret. Richardus Rex Angliae, cum Philippus Episcopum Bellovacensem, qui contra exercitum suum militem duxerat acie captum detineret eumque, tamquam filium suum Pontifiex dimitti iuberet, Romam misit arma, quae Episcopus in acie gestarat, petiitque considerari: an haec esset tunica filii, anque filii Papae talem amictum gestarent. Unde Papa ita erubuit, ut eius gratuitam liberationem ulterius non postularet. Helinsh. in Chron. Rich. I, Recordatus est enim eius, quod in Concilio Meldensi legitur: c. 37. Non possunt simul Deo et saeculo militare: Aut quod Zacharias papa ad Episcopos Gallicanos venationibus deditos, et in militiam proficisci solitos


page 17, image: s025

scribit: Sacerdoti, qui pastor est, arma non ferre, nedum quemquam bello occidere licet. Avent. lib. 3. Annal. Boior. Id quod utinam in memoriam etiam venisset Iulio II. qui cum exercitum Roma [Orig: Româ] trans Tiberim in Gallos educeret, quando inquit, nobis claves petri nihil prosunt, age gladium Pauli distringamus. Arnold. Ferron. in Annal. Gall. Eum enim recte admonet Budaeus. lib. 5. de ass. An, inquit, eius temporis in mentem non venit, cum D. petrus Paulusque et eorum sequaces, Ecclesiae Architecti, non armorum splendentium fiducia infecti ad proelia grassabantur, sed innocentia [Orig: innocentiâ] freti, cetera inermes, ad castra Christi tuenda, in tumultu flagrantissimae caritatis classico ciebantur? Nec id illi tum subiit, quod ex Ambrosio citat Gratian. Dolor, fletus, orationes, lacrumae fuerunt mihi arma adversus milites. Talia enim munimenta sunt sacerdotis. Aliter nec debeo, nec possum resistere. c. non pila 23. q. 8. Nunquid hoc legitur (verba sunt Petri Damia: in Ep. ad Firmi. Episc.) vel egisse, vel literis docuisse Gregorius, qui tot rapinas atque violentias a Longobardorum feritate est perpessus? Num Ambrosius bellum Arrianis, se suamque Ecclesiam crudeliter infestantibus intulit? Nunquid in arma Sanctorum quispiam traditur insurrexisse Pontificum? Causas igitur Ecclesiastici cuiusque negotii leges dirigant fori vel Sacerdotalis gesta concilii, ne quod gerendum est in tribunalibus Iudicum, vel ex sententia prodire debet Pontificum, in nostrum vertatur opprobrium, congressione bellorum. Quod si haec arma transcendere et Chlamyde galeaqueve se induere ausi fuerint, poena peccato comes ire solet, sicut Aventi. Exhor. de bell. cont. Tur. suscip. demonstravit, vix unquam Ecclesiasticis bene cessisse, qui illicita arma sumpserint, a quibus omni modo reliquos avertere debebant. Quo enim pacto, ut scripsit Zacharias Papa ad Clerum Gallicanum, victoriam spectare ausis, eo bello, quo Sacerdos simul et manus cruore ac caede polluitur, et sacrosanctam hostiam impuris manibus, sceleratiore mente contrectat.


page 18, image: s026

Testis est expeditio Leonis 9. Iulii II. Iuliani Cardinalis in Ungaria, philippi Episcopi Bellovacensis, Archi Episcopi Eboracensis, qui totum exercitum perdidit, quem ex Monachis, Sacerdotibus et rusticis contra Scotos ducebat. polyd. Avesburie: Caxton. in hist. Angl. Ea expeditio Anglis adhuc nota est sub nomine: the VVhithebattel, propter multitudinem Clericorum. Adelboldus Pontifex Ultraiectinus a Diederico III. Comite Hollan. cui praeter aequum, bellum intulerat, bis turpiter victus, et vix sive equo, sive navi, ut refert Ditmarus, elapsus: Beka. secundo praelio vivus in hostis potestatem per venit. Leo IX. victus et captus ab Umfredo, comite Apuliae, quem Platina in Leo: 9. vocat Gisulfum, iuxta Beneventum nuper ab Henrico II. Imperat. sibi concessum. Chron. Casinens. lib. 2. cap. 88. Innocentius II. captus a Guilielmo, duce Calab.Rogerii filio cum Cardinalib. Collenutius et Blond. Agriensis et Veradiensis Episcopi, qui temeritate sua primum damnum exercitui Uladislai intulerant, primo etiam impetu caesi: Iulianus omnium malorum auctor et perfidiae suasor pugnando cecidit, nec rediit ex toto hoc exercitu tertia pars, ipso etiam rege perfidiae poenam simul et impudentiae luente. Bonfin. Dec. 3. lib. 6. In summa, sicut de Achaeis dicebat Flaminius: Vos experiemini fortunam Conchyliorum, quae ut caput ex testis promunt, statim se obiciunt alicui periculo: Sic Ecclesiastici, quando ab altari prodeunt ad bella, prae studiorum distantia, et in his rebus caecitare, non possunt non in certum aliquod malum impingere. Plutar: in Flam.

[Note: Obiectio Gratiano.] Nec satisfacit Gratia: § Ecce quod 23. q. 8. dum distinguit inter Ecclesiasticos, qui nihil accipiunt praeter Leviticam portionem et eos, qui praeter hanc, etiam praedia, villas, et castella et civitates possident, sicut legimus Iacobum quendam eiusdem civitatis et principem fuisse et Episcopum: apud Theod. lib. 2. c. 30. et constat paschali a Ludovico concessam Romanam civitatem cum ducatu suo, et suburbanis et viculis omnibus et territoriis, etc. quae continentur [Note: Diluitur.] in instrumento donationis. c. Ege Ludo. dist. 6. et ap Volaterr. lib. 4. Gaeogr. Nam cum Archiepiscopus Coloniensis irrisus a a rustico, quod, cum Petrus Apostolus in tanta inopia vixisset, eius successores regibus pares essent, respondisset, se duplicem


page 19, image: s027

personam sustinere et Episcopi et Ducis, rusticus parum rustice subsumpsir. Quando igitur Ducem vita functum cacodaemones ad inferos trahent, quorsum existimas iturum Episcopum? Fulgos. lib. 6. collect. Duar. lib. 1. Sacr. Ecclesi. minist. c. 4. Nicolaus Ep. 8. membra Diaboli vocat, qui in Ecclesia utrumque usurpant officium et Episcopi et principis, ut contra Papam urget Bed. ch. 5. de droict. des Roys. Unus homo non sufficit duab. curis. Hoc enim in quaestione versatur, et Bellarm. contr. Barcla. c. 11. quaestionem accipit loco probationis, quando Iulii II. expeditiones excusat per aliorum Pontificum exempla. Disputatur quippe: utrum castella et civitates cum iurisdictionibus suis Ecclesiastici gubernare possint, quod ad officium Politicum pertinet, avertitque possidentes a cura rerum caelestium. Sicut enim Paulus ait, 1. Corinth. 7. Qui sine uxore est, sollicitus est, quae domini sunt, quomodo place at Deo: qui autem cum uxore est, sollicitus est, de iis quae sunt mundi. Ita qui se mancipat mundanis curis, ut iis satisfaciat, cogitur, et interim negligat, quae sunt sui officii. Ea enim cupidinis est regnandi natura, ut non patiatur aliud cogitari ab eo, quem semel in suas redegit leges, sed instar Zelotypae feminae, sibi soli operam omnem impendi deposcat. Nec vero possibile est, ut unius hominis cura et vita duobus tam arduis officiis sufficiat, sicut Romae iudicatum fuit in causa Huberti Archiepiscopi Cantuariensis, cum accusatus esset a Monachis eiusdem Ecclesiae, quod impeditus negotiis regni, (erat enim pro rex Angliae) spiritualia curare non posset. Iussus enim fuit ex aula ad Ecclesiam redire, quamquam Gervas. Dorobornens. eum ultro se abdicasse scribit iis negotiis quibus, expertus erat se non sufficere, idque iam diu ante convenerat inter Episcopos Angliae in concilio, quod Anselmus Londini celebrarat, cuius secundus canon est: quod Ecclesiastici non debeant gerere ullum officium saeculare, nec sedere in iudicio de vita et morte. Henri. of Huntingdon. Eadmerus. Matthae. paris et alii in hist. Angl. Alexius quoque Imperator Constantinum Mesopotamitam Pontificem Thessalonicensem ab officio removit, quod ex templo pedem in curiam proferret: Nicet. 2. Annal. Alex. et Sigismundus Rex Poloniae prohibuit


page 20, image: s028

Ecclesiasticos prorsus misceri iudiciis saecularibus, nisi peculiariter a rege requisitos. lib. 1. stat. Polon. c. 2. a. 11. lib. 5. c. 3. a. 1. l. 19. lib. 4. a. 1. l. 5. Unde est quod Archiepiscopus vel Episcopus, quando promovetur ad officium Cancellarii, beneficium Ecclesiasticum cogatur resignare. In statut. iisdem. Philippus Valesius a parlamentis praelatos et Episcopos omnes arcuit. Se enim, dixit, non posse bona conscientia pastores animarum curam gerentes avocare a tam ardua cogitatione:: obrecht disput. 1. de bell. n. 104. qua [Orig: quâ] eadem de causa Fabius Maximus Aemilium Rugillum sacerdotem Quirinalem a conaaultu removit. Non enim, inquit, eum a sacrificiis et Deorum cultu avocare licet.

[Note: 8. Bovii error de Pontific. Max. Romanorum.] Sed ut redeamus ad pontifices Romanorum et de iis adhuc verbum adiciamus, non possum satis mirari, quomodo Bovius in refuta: D. Pauli Venet. tam parum in historiis viderit, ut dicat: Cosiera nella Rep. Romana maggiore la potesta dei Pontefici, nel far delle leggi, nel mouvere delle guerre et altre cose denotanti il supremo Dominio, Cic 2. de ll. et 2. de Nat. Deorum, comme pruova il Signor Cardinal Baronio. Tom. 3. Anal. 312. et ex eo inconsulto transcribit Gretser. in Indic. Error. Goldast. 3. tom. const. Imper. [Note: Consundit augures cum Pontificib.] c. 4. Primum non distinguit inter Pontifices et inter Augures, quorum discrimen vel ex Halycar. lib. 2. et Fenest. de Sacerd. et Pompo: Laet. de Sacerd. Rom. infinitisque aliis discere potuisset. Cic, enim de Pontificibus non loquitur, sed de Auguribus, quos ait, posse a summis imperiis et summis potestatibus comitatus et consilia vel instituta dimittere vel habita rescindere, posse decernere, ut magistratu se abdicent consules: posse cum populo, cum plebe agendi, aut non agendi ius aut dare aut non dare: posse leges iure non rogatas tollere: nihil domi, nihil militiae per magistratus gestum sine corum auctoritate posse valere, imo et hoc addamus, diem, horam et locum pugnandi ab iisdem [Note: Officium et necessitas augurum.] posse praescribi, et breviter auctoritatem rerum gerendarum augurio contineri, ut ait idem Cic. in orat. de Arusp. sed haec et alia obtinebant non per potestatem; sed per auguria, prout ea


page 21, image: s029

suadere vel dissuadere observaverant. Ita Claudius Regillensis dictator cum Claudio Hortatore magistro equitum se magistratu abdicavit, quod augures vitio creatum videri dixissent, Liv. lib. 8. idemque quarto anno post fecit P. Cornelius Ruffinus dictator. Id. ibid. Sempronius Atratinus, L. Atilius. T. Caecilius tribuni militum coacti sunt abire magistratu, quod tabernaculum inauspicato captum responderetur. Liv. lib. 4. Pompeius, ut prohiberet, quo minus Cato praeturam obtineret, mentitus se tonitru audisse, comitia dissolvit. Erat enim in consuetudine positum, ut, si de caelo esset servatum, nihil ageretur. Plutarch. in Cat. Utic. Et Cato eadem fraude voluit Trebonianam legem impedire, cum per forum sonuisse vociferaretur, sed vis Tribuni praevaluit contra clamorem Catonis. Idem ibid. Nostra civitas, ait Manlius, omnibus rebus incipiendis Deos adhibet. Liv. lib. 38. Tiberius Cracchus cum comitia consularia habuisset, dicerentque Etrusci augures rem in augurio experti vitio Coss. creatos fuisse, Gracchusque ut ineptos et insanos Etruscos incesseret, abiens in provinciam Senatui rescripsit, veridicos, non autem insanos Etruscos esse. Nam, cum se collegisset, meminisse se locum tabernaculo extra pomaerium praeter maiorum consuetudinem delegisse. Fenest. de Sacerd. Rom. c. 4. Sic et Marcellus et Flaminius se abdicare coacti sunt, quod vitio creati dicerentur, licet Flaminius literas prius non aperuisset, quam collata pugna, versisque in fugam Barbaris, in hostium agros excursionem fecisset. Plutar. in Marcel. Atque haec superstitio ita dilatata fuit, ut, dicente Liv. et Cic. 1 de Divi: Romani nihil publice, sine auspiciis, nec domi, nec militiae gererent. Auspiciis, ait App. Claudius, hanc urbem conditam esse, auspiciis bello ac pace, domi militiaeque omnia geri, quis est qui ignoret? Liv. lib. 6. in fi. meritoque putati sunt puniti P. Claudius, L. Iunius, Flaminius, Coss. quod auspiciis non paruerint. Cic. lib. 2. de divi. et Cici quoque 3. de Leg. tam necessarium purat auspicium in magistratu, ut ad eius essentiam illud requisiverit, quod et nuptiis interpont solitum scribit Valer. lib. 2. c. 1.

Quamquam enim augures dicuntur ab una suae professionis parte, tamen eos peritos fuisse et declarasse [Orig: declarâsse] tam signa caelestia,


page 22, image: s030

quam terrestria docet Halycar. lib. 2. Nec tamen cogendi aut imperandi potestatem propterea iis tribuere debemus, quia P. Claudius primo bello Punico, cum proelium navale committere vellet, auspiciaque more maiorum periisset, et pullarius non exire cavea pullos nuntiasset, abici eos in mare iussit, dicens: Quum esse nolunt, bibant. Polyb. lib. 1. Cic. lib. 1. de divin. Valer. lib. 1. c. 4. L. Tarquinius ipsum Augurem occidit, qui inauspicato mutari responderat, quod Romulus auspicato constituerat. Offensus enim Tarquinius interrogavit: posset ne fieri, quod ipse mente conceperat: posse fieri, dicente, iussit novacula cotem discindi. Cic. Val. d. 10. Liv. ib. 1. Fenest. c. 4.

[Note: Officium Pontificum apud Romanos.] De Pontificibus vero nullo argumento demonstrare poterit, quod vel leges condiderint, vel bellum moverint, vel alia iura maiestatis usurparint, vel in his agendis potestatem habuerint. Totum enim eorum officium descripserunt Halycar. lib. 2. Fenest. lib. de Sacerd. cap. 8. Liv. lib. 1. Pompon. Laet. de Sacerd. Plutar. in Num. Valer. lib. 1. c. 1. et tota historia huius rei plena est, sed nullibi iis assignatum legitur, quod Bovius iis tribuit. Cognoscunt de omnibus causis ad sacra pertinentibus et inter privatos et inter magistratus et Deorum ministros. Religionis iudices eos vocat Lentulus, ut senatum legum, apud Cic. 4. ad Att. id quod idem in exord. orat. pro domo explicat de religionum sapienti interpretatione. Item leges ferunt de sacris, quae non sunt scripta, aut quae moribus non sunt recepta, et ipsimet arbitratu suo leges et consuetudines eligunt, quas omnium optimas iudicarint. Halycar. lib. 2. Hoc iure impeditus fuit Marcellus honori et virtuti coniunctim templum condere, quod si quid prodigii in eo accidisset, dignosci non posset, utri rem divinam fieri oporteret, nec duobus nisi certis Diis, una [Orig: unâ] sacrificari solere. Pluta. in Marcel.Valer. lib. 1. c. 1. Hoc iure Augustus fatidicos libros usque ad duo milia combussit, retentis solis Sibyllinis. Suet. Aug. n. 31. Hoc iure Tiberius externas ceremonias, Aegyptios, Iudaicosque ritus compescuit. Id: in Tib. c. 36. Ex hoc iure derivatum est, quod scribitur. l, hereditas de petit. heredit. Pontificiali


page 23, image: s031

auctoritate compelli heredes ad monumentum aedificandum, et l. ult. de mort. infer. Pontificem de religiosis locis consulendum esse. Porro omnes magistratus, quorum curae sacrificia et deorum cultus est commissus, et omnes sacerdotes examinant. Halycarn. lib. 2. Ita P. Licinio Pont. M. virgo vestalis, quia quadam nocte parum diligens aeterni ignis custos fuisset, digna visa est, quae flagro admoneretur. Val. lib. 1. cap. 1. Ita Aemilia coram sacerdotibus de non custodito igne, et coram iisdem Tucia a quodam falso accusata fuit, Halycar. d. 10: et Postumius Consul vetitus traicere in aFricam a Metello Pont. M. quod flamen Martialis esset, Valer. d. 10. Flor. Epit. lib. 19. cui per tres noctes urbe abesse non licet. Plutar. prob. c. 39. Ita August. Sacerdotum et numerum et dignitatem, sed et commoda auxit: non nulla etiam ex antiquis ceremoniis paulatim abolita restituit, ut salutis augurium, Diale flaminium, sacrum Lupercale. Suet. Aug. c. 31. Nec caelestes modo ceremonias, ait Liv. li. 1. et Ci. 2. de ll. sed iusta quoque funebria, placandosque manes iidem pontifices edocent, quo faciunt iam dd II. Populo quoque, qui Deorum cultum ignorant, sunt enarratores et interpretes, et quos animadvertunt suis mandatis non parere, pro cuiusque delicti magnitudine eos mulctant. Cic. 2. de ll. Halyc. dict. 10. Addit Fenest. apud summum Pontificem quoque tabula esse dicitur, in qua Solis et Lunae defectus, quoties luminum caligo fit et anni mensium, fastorumque ratio perspicitur. Hoc perspicue apparat in Caesare, quis astos iam pridem vitio Pontificum per intercalandi licentiam adeo turbatos, ut neque messium feriae, aestate, neque vindemiarum autumno competerent, correxit. Suet. Caes. c. 40. et Augustus annum a Iulio ordinatum, sed postea negligentia conturbatum atque confusum, rursum ad pristinam rationem redegit. Id. August. c. 31. et Claudius Ecclypseos futurae delineationem publicis tabulis proposuit, ne animi superstitiosorum inde perturbarentur. Dion. lib. Sed et statuas ponere et honores bene meritis assignare ad hoc collegium pertinebat, ut colligere licet ex Suet. August. 6. 31. Pontes item reficere, qui sine ceremoniis refici non poterant; Varr. lib. 1. ling. lat. Fenest d. 10. unde pontifices eosdem dictos volunt: Item Annales rerum maxime


page 24, image: s032

memorabilium conscribere, Cic. 2. de orat. quos Annales Maximos vocat Macr. lib. 3. Satur. c. 2. Et quia in tabulis albis proponebantur: Album Pontificium dicti sunt. Praeter haec omnia, Pompon. l. 2. de orig. iuris. § 6. Primis annis apud collegium Pontificum iuris interpretandi scientiam et actiones fuisse testatur, quod Valer. nobis explicat, cum dicit: Ius civile per multa saecula inter sacra ceremoniasque Deorum immortalium abditum solisque pontificibus notum fuit. Zasius ad l. 2. de orig iur. § 6. verb. action. Eberlin. ad eand. l. 3. 7 de legis actionibus. Atque haec sunt iura collegio Pontificum concessa, in quibus ipsi nulli iudicio nullisque mulctae erant obnoxii, neque senatui, neque populo dictorum factorumve rationes reddebant. Halycarn. lib. 2. Sed numquam tanta iis data fuit potestas, quantam iis tribuit Baron. et Bovius. Id quidem concedimus, pontificem Max. potuisse et consulem et praetorem et magistrum equitum creari, sicut de Licinio Crasso, Liv. 3. decad. lib. 8. M. Marcello, Liv. 4. Decad. lib. 3. Flaminio, Plutar. in Marc. Iulio Caesare, Suet. Caes. 13. Lepido, Dion. in trium: aliisque pluribus, Aerod. rer. iud. lib. 1 tit. 4. c. 2. constat, nec negari potest, quin tum summa potestate usi fuerint, sed non iure Pontificatus, verum ratione officii Politici.

CAP. II. QUIBUS MALIS EXPONATUR RES PUBL. QUAE SACRIS SUIS praefectos Roma [Orig: Româ] aut aliunde exspectare cogitur.

Summaria.

1. Exempti, nolint velint, saepe coguntur esse hostes Rei publ.

2. Exempti impune grassantur in maiestatem, si non sint subditi, sed sustineantur a potestate peregrina.

3. Exemptio Clericorum replet Rem publ. peregrinis hominibus, qui Rei publ. quidem non prosunt, sed fructus tamen civibus praeripiunt.


page 25, image: s033

4. Exemtio eripit Ecclesiis ius eligendi pastores, quod iis iure divino et humano competit.

5. Ius peculiare Gallorum in eligendis Episcopis, quod etiam in aliis regnis et Rebus publ. notatur.

6. Exemptio Clericorum trahit homines et pecuniam Romam, lites facit immortales etc.

7. Quantum exemptio noceat Ecclesiis.

REdeamus ex digressione in viam, et repetamus, quod multis demonstratum fuit, Ecclesiasticam potestatem consistere in operibus, quae ad vitam aeternam obtinendam ordinatur, saecularem v. in iis, quae spectant salutem Rei pub., addamusque tantum distare unam ab altera, ut sine confusione altera alterius limites supergredi non possit. Restat igitur ad has regulas examinandum, utra plus de iure alterius usurpet. Nam secundum regulam, Arist. 5. Ith. c. 3. et 4. ab illius, qui plus habet, lucro tantum decerpendum est, quantum illi, qui minus habet, ablatum videbitur. De duplici [Note: Lis est de personis et bonis Clericorum.] autem re controversia est de personis Clericorum et eorum bonis. Utraque enim Pontifices post longas concertationes, Rei publ. subtraxerunt, et, ut dicebat Appius ad tribunum, peculiarem patriam, peculiarem Remp. sibi constituerunt, ad exemplum Pharisaeorum, qui cum tota gens Iudaeorum fidem suam regi et Caesari iureiurando obligassent, soli non iuraverunt, Ioseph. lib. 17. antiq. c. 3. qua quidem plenaria exemptione nihil potest Rebusp. excogitari pernitiosius, nihil iniquius. Quae enim maior iniquitas, quam florem bonorum Reip. iis depascendum dari, qui non tantum onera non ferant, nec Remp. iuvent ex iis bonis, unde suam salutem sperare habet, sed ne eam agnoscant quidem benefactricem, a qua omnia sua prius emendicarunt, et quae tenetur ne mortis quidem discrimen effugere, ut ipsi tuti sint.

Quae maior pestis, quam in medio sinu habere, non tantum 1. Exempti coguntur esse hostes Rei publ. contra quos, si omni te affecerint iniuria, mutire non audeas: Sed etiam qui alienae fidem potestati dederint, hoc est, qui teneantur ad nutum alterius arma in te sumere? nec, ut maxime velint,


page 26, image: s034

abnuente externa potestate, quicquam pro tua salute facere audeant? sicut, Ivo Carnotens. negat se posse oboedire Philippo regi excommunicato, propter Apostolicae sedis iussionem, cui, inquit, vice Christi me oportet parere. Epist. 105. Belleforest. lib. 3. c. 25. Peregrinos repulerunt Lacedaemoniia Republic. ut dicebat Lycurgus, ne quae bona didicissent, alio transferrent, Plutar. in Lycurg. aut ne murum ascenderent, id est, arcana Rei publ. divulgarent, aut ne legitimis civibus, qui onera subire coguntur, debitum lucrum praeriperent. Peregrini autem propriissime sunt, qui versantur in Repub. cui non sunt subiecti: Ita enim peregre esse interpretatur Paschal. lib. 1. de lg. c. 1. et 2. quando legatum definit, qui peregre mittitur. Addit Arist. 5. poli. c. 3. ab his maxime timendum Rei pub. quod numquam conquiescat, quamdiu abundet peregrinis, qua de causa et nomen hostis, quod olim peregrinum signabat, Fest: 8. de verb. Sig. in odium abiisse videtur. Si igitur Clerici nolunt subiecti esse Rei publ. non alio loco possunt haberi, quam quo sunt peregrini, nec minus ab iisdem timendum, imo tanto magis, quanto arctius suo superiori obstringuntur, et quanto intimius in arcana Rei pub. penetrare possunt. Quae enim est Respup. ubi Ecclesiastici primum non habeant locum in comitiis et publicis de salute Rei pub. deliberationibus? In Germania primi sunt tres Electores [Note: Ecclesiasticis debetur primus locus.] spirituales, in Anglia duo Archiepiscopi, in Polonia totidem, in Galliis olim primi Parium erant tres Ecclesiastici: idque non immerito, quia aequm est, antestent in consilio, qui antestant prudentia: nec videtur novisse res humanas, nisi qui divinas cognitas habet, ut ait Indus ad Socratem, ap. Eus. Pamph. lib. 11. unde et Galli Druydum suorum fidei privata et publica maxime committere solebant, quippe quos iustissimos putabant. Strab. li. 4. Caes. lib. 6. bell. Gall. sEd eosdem partes Rei pub. esse oportet, ut id dicere possint, quod senator Polonus iurat: pro posse meo in regis et regni commoda consulam, id quod peregrinus, et qui alteri obligatus est, numquam dicere potest, siquidem unusquisque cogitur omnium salutem postponere saluti eius, cui fidelitatis iuramentum praestit, ut docent


page 27, image: s035

Feudistae et Dd. ad c. 1. § contra omnem de no form fidel. Curt. in tr. feud. [Note: Nemo potest duorum dominorum subditus esse.] 4. part. n. 8. Sepcul. § quoniam vers. 16. de feud. Schrader. tr. feud. part. 6. c. 5. n. 1. idque efficacius procedit in iuramento subditorum, quia licet aliquis possit Vasallus esse plurimorum dominorum, gl. et Canonistae in c. ceterum. de iud. Alvarot divis. 13. Specul. t. de seu. § quoniam, nisi sit ligius, ut est gl. in Clem pastoral. in ver. ligius de sent. et re iud. tamen duarum maiestatum subditus simul esse nequit, sicut Cic. Romano iure cautum fuisse testatur: pro Cornel. Balb. unde Pomponius Atticus negavit accipere ius civitatis Atheniensis, ne, ut inquit Cornel. Nep. in Pomp. Attico. iiis civitatis Romanae amitteret. Usque adeo fortius obligatur subditus maiestati, quam Vasallus Domino, qui licet fidem illi debeat, eius tamen imperio non continetur, ut subditus. Bodin.lib. 1. Rei publ. cap. 6. Reperitur inter leges pragmaticas hispaniae una a Iohanne II. lata, lib. 3. ordi. t. 1. l. 109. quae eum, qui se foro suo abdic at et clericum agit, statim privat omnibus muneribus, officiis, stipendiisque, cuius fortasse eadem ratio esse potest, quae legis, Militares de re milit. ubi miles, civiles curas arripiendo militia statim et omnibus eius privilegiis excidit, ne scilicet fruatur privilegiis, qui se ipsum privavit causa, ob quam privilegium datum erat, aut ne virtutes eius praemio afficiantur, cuius peccata puniri non possint. Maxime enim absurdum est et iniquum, ait Couvarr. pract. qq. c. 33. n. 6. admitti ad officia publica saecularia, qui non possint a iudicibus saecularibus puniri, si deliquerint in officio. Et q. 4. n. 1. et. 2. Maxime contrarium est regiae dignitati, ut sub ea sint homines, quibus non liceat regem ex causa appellationis adire. Magis autem absurdum sit, primum in Repub. locum assignare iis, quos magis timere cogaris, quam hostes. Nullus hostis, nulla arma, nullus labor corporis tam efficax in Repub. est, quam religio. l. 16. in qualibet C. Theod. de Epis. et Cler. et plebs vana religione capta melius vatib. quam ducib. suis paret. [Note: Clerici an committant crimen Maiestatis.] Curt. lib. 4. Animum autem peccandi iis addit, si spem impunitatis sibi propositam sciant. Nov. 17. c. 5. sicut apertis libris promulgare non erubescunt, Clericos non esse subditos, Tholosan. de Repub. lib. 3.


page 28, image: s036

c. 7. n. 11. per l. cum Clerici etc. C. de Episc. et Cler. Authent. ut Cler. apud propr. Episc. conv. quae quemadmodum huc faciant, paulo infra patebit: Nec in principem committere crimen maiestatis, quam communem opinionem esse testatur Card. Alex. in c. inprimis § de perso. col. 5. vers. non obest opin. 2. q. 3. Gomez. in § rursus post. n. 24. Inst. de action. Quamquam Clar. lib. 5. recep. sent. § laes. mai: n. 7. contrarium a principibus observari testetur, et sic Archiepiscopum Florenti suspensum fuisse propter maiestatem violatam. Qua thesi nullum magis firmum argmentum potuisset Bucherio suggeri ad defendendum regicidium sui Monachi. Gigas lib. 1. Qual. et a quibus crim. maiest. comm. q. 63. Decian [(printer); sic: Decim]. in tr. crim. lib. 7. c. 8. n. 6. Becer. c. 3. n. 103. de regal. fisci. Tum etiam fieri potest, ut superior potestas vi debitae fidelitatis contra Rem pub. eos armet, idque eo magis obligat, quod eius iussa apud homines superstitiosos non videantur admittere exceptionem iniusti mandati, cum iussit, quicquid Papa facit, nec ei liceat dicere: [Note: Clerici coguntur pro Papa pugna re contra Remp.] Cur ita facis? Si igitur Innoc. in c. quod sicut de Elect. cum Abb. ibidem et in c. cum terra et Mart. Lauden. de dignit. q. 4. recte docet, principis interesse, ne aliquis praelatus eligatur suspectus, quem et propterea putant posset reprobari, imo institutum non admitti, secundum Inno. n. c super his et Abb. et Feli. ibid. de accusat: quanto magis favori publici commodi dandum esset, ne ad illius gubernationem admitterentur, quos certum est non posse aliter, quam contra Rem pub. stare, si controversia inter illam et Pontificem incidat. Timebat olim Romanus, ne si ad Pileum conclamari servi coeperint, Res. pub. tot habeat hostes, quot quisque domi alat servos. Liv. lib. 2. Macrob. lib. 1. Sat. Quis dubitet, modo Papa praecinat classicum, tot quaeque Res pub. expertura sit exercitus contra se, quot alivit coenobia monachorum, quot conventus Sacerdotum, quot capitula Canonicorum? Templarios non alia de causa videntur olim principes sustulisse, nisi quot eorum potentiam suspectam haberent: atqui omnium istorum, qui in devotionem Papae iurarunt, multo maior est potentia, quorumque omnium talis est animus, ut istius auctoritatem vel per mortes suas, si opus sit, tueri velint. Annon Fischerus Episco. Roffensis, Thomas Morus et infiniti alii


page 29, image: s037

mortem subire maluerunt, quam digitum cedere regi Angliae de primatu [Note: Probatum exemplis.] in Ecclesia? Balaeus Centur. 8. c. 68. 69. de scriptor. Britan. Nec enim de religione tum quaestio erat, sed de iure regio, quod Rex contra Papae imperium libi vendicabat. Cicestr. in tort. Torti pag 71. Cum Henricus IV. Fridericus I. Henricus VI. Otto. IV. et alii Impera. segregati essent a coetu fidelium, quis prius in eos debacchati cepit, quam Episcopi et clericorum iuratus ordo? Cum Philippus I. ob iniustum matrimonium ab Urbano II. eoque ipso Gallicae nationis, excommunicatus esset, quis magis, ne exsolveretur, restitit, quam Ivo Episcopus Carnotensis: Cavete et vobis, ait, Epist. 49 et nobis, ut semper clavibus et catenis Petri fortiter teneatur. Item Epist. 28. et alib. Nec tam cito sententia Urbani promulgata suit, quam concilium Claromontanum in ipsa Gallia ex 300. Episcopis coactum, eam probarat. Naucler. gen. 37. Masson. lib. 3. Annal. Aemil. lib. 3. Excommunicato Iohanne rege Anal. vix unus et alter Episcoporum remansit in regno: reliqui in Gallias aufugerunt. Polydor. lib. 15. Quis gravius scripsit in Henricum IV. quam Episcopi Germani? Dn. Henricus, ait Stephanus Episc. Halberst. in append. ad Chrom. Mariani Scoti, ab Apostolica sede excommunicatus nec regnum nec potestatem aliquam super nos, qui Catholici sumus, potest obtinere, eiusque, exemplo Rossaeus in lib. de aut. Rei pub. in reg. c. 8. n. n. instruit Episcopos Galliae, ut simili ratione deserant Henricum Navarraeum legitimum successorem, regni Franciae, quia sacris illi a Sixto V. interdictum erat. Ne de Pauli Bernritensis et Gerochi Reicherspergensis Antistitum libris pro defensione Hildebrandi contra Henricum scriptis dicam, nec Episcoporum eorum pervicaciam adducam, qui mori se malle dixerunt, quam Henricum contueri vivum. Avent. 5. Ann. Boi: Excommunicato Ludovvico Bavaro a Clemente VI. nemo plus nocuit, quam Episcopus Trevirensis, cui antea plus, quam vivo pectori confisus fuerat. Coactus [(transcriber); sic: Coactns] favorem suum alio inclinare, Carolum Boemum et ad petendum imperium incitavit, et ad adipiscendum. adiuvit. Cario. li. 4. Chro. in Ludovv. Nam et hoc incommodum sentiunt Resp. ex alieno imperio, ut cogantur recipere eos, qui contrarius partib. magis, quam


page 30, image: s038

propriis student, sicut conqueritur Senatus Parisiens. in eo libro quem Ludo. regi exhibuit. In Anglia cum Thomas Becketus morte sua iurisdictionem Papae salvasset, et postea Iohannes Rex totum regnum Pontificis arbitrio subiecisset, non alii ad lautiores praebendas Roma mitti solebant, quam Itali et extranei, qui argentum a subditis severius, quam Angli fecissent, extorquebant, bona Ecclesiae, tamquam a suis non possidenda amplius, distrahebant, et quicquid lucati essent, vel ad Papam praemittebant, vel ipsi in eius curia dilapidatum ibant. Interim, dum aberant in patria aut curia, non erat, [Note: Peregrinorum incommoda.] qui sacra faceret, imo licet praesentes essent, non poterant populum docere, quae est praecipua pars muneris Ecclesiastici, l. addictos de Epis. aud. C. quia linguam ignorabant, nec plus sciebant ex Anglico, quam quibus verbis decimae, primitiae, et alia id genus petenda essent. Paris, Helinsh. in Iohan. et Hen. III. Quae res saepe in comitiis proposita et a populo detestata, tandem in apertam prorupit seditionem 1232. obtentumque est, ut Itali Romam remitterentur, et redituris portus clauderentur, quod et in plerisque regnis constitutum invenimus, [Note: Peregrini Ecclesiastici domum remissi.] ut, si in totum tolli non possit potestas pontificia, illi tamen modus ponatur, nec Rei pub. obtrudantur, nisi quos amor patriae, parentum et cognatorum, abinceptis contra Rem pub. quodammodo retrahere possit, quamquam, ubi ad summa ventum est, religioni haec omnia postponenda dicant. Ita Carolus VII. Gallicas Ecclesias extraneis in universum occlusit. lib. 1. l. 3. l. 2. nec Lud. XII. eos admittit sans lettres de naturalite a rege impetrandis. Papus lib. 1. rhapsod. Arrest. t. 3. Arrest. 4. in prooem. pragm. sanct. Ver. exterorum. Corras. paraph. Sacerd. par. 3. c. 5. n. 12. Chassan. de cons. Burg. rubr. 2. § 1. n. 58. Montfortius Dux Britanniae addebat pulchram rationem, quare extraneis a papa Clemente data beneficia denegaverit: Ils veulent, dit il, porter la graisse hors de mon pais, sans desservir les benefices, C'est contre droit, raison, et conscience. Fossar. lib. 4. c. 33. Ludovicus 1374. et Iagello 1433. Polonicas Ecclesias exteris obserarunt, quod Casimirus, Alexander et Sigismundi non semel repetierunt, idemque ab Hispanis observari restatur Couvar. pract. qq. c. 35. n. 5. Et iam in imperio Romano statutum erat ab Arcadio et Honorio,


page 31, image: s039

ut clerici non ex alia possessione vel vico, sed ex eo, ubi Ecclesiam esse constiterit, ordinarentur, l. in Ecclesiis C. de Episc: et Cler: cuius ratio assignatur, ut propriae capitationis onus ac sarcinam recognoscerent. Tum n. id officium pro onere reputabatur quod quia nunc mutatum fuit in lucrum, dicendum potius erit, ut cives ex patria potius commoda sentiant, quam extranei. Quod n. olim in Conciliis. et antiquis canonibus ministerium vocabatur, postquam possessiones accesserunt, ad imitationem phrasium in feudis usitatarum, vocari caepit beneficium. Duar: lib. 2. de minist: et benef: Eccl: c. 3.

Sed pergamus ulterius et ostendamus incommoda, quae sequuntur, si soli pontifici relinquatur ius eligendi, praesentandi, constituendi, gubernandi et disponendi officia, beneficia et dignitates Ecclesiasticas maiores. Nam minorum officiorum distributio Episcopis et aliis superioribus relicta est: c. regenda c. quaecumque c. [Note: Maiora beneficia omnia sunt papae manualia.] noverint 10. q. 1. et tot t. de offic: ordin: Sed in maioribus Papa plenam et liberam sibi tribuit potestatem: Clem: 1. in fi.ut lite pend: c. cuncta per mundum 9. q. 3. c. proposuit de Concess: praebend: c. ad honorem de auth: et usu. pal. c. 2. c. dudum de praebend. in 6. Zas: Cons: 16. n. 1. Felin. in c. quae in Eccles. Col: 15. Vers: recepit modo de const: et Dd: passim. Corras: par: 2. sacerd: c. 1. Et omnia beneficia mundi, quoad papam, censentur esse manualia, secundum Bald, in l. rescripta c. de precib. Imp: offer: et Alex. cons: 74. n. 23. Vol. 4. Barcla: lib. 4. cont: Monarch: c. 24. Francis: Viv. in com. Opin: Verb. Pontifex qui plures allegat. Unde colligit Abb. in c. quia diversitat. n. 5 de concess: praeb: papam etiam cessante negligentia praelatorum, posse conferre beneficia totius orbis, et sic concurrere cum quovis ordinario, quia est ordinarius totius mundi: imo et Laici electioni vetantur interesse, c. Messana et ibi gl; Abb. et Dd. de Elect: c. Laicis c. non placuit 16. q. 7. cuius contrarium ab Apostolis et primitiva Ecclesia observatum [Note: 4. Electio Episcoporum pertinet ad Ecclesiam.] reperimus, nec ante tempora Ludovici 8. ulli in Galliis Ecclesiae a [Orig: â] papa provisum demonstrari potest. Matthias et Barnabas ab universa turba fidelium, qui erant usque centum viginti, ad sortem proponuntur. Act. 1. Diaconos iubent Apostoli eligi â


page 32, image: s040

tota multitudine discipulorum. Act. 6. quem locum allegat Chrysost: in 2. ad Corinth: hom. 18. inde probans, quod etiam Laicis, Conciliis interesse liceat. Imperatores puris hominum mentibus, nuda electionis conscientia, sincero omnium iudicio, Episcopos iubent preferri. l. si quemquam in pr. C. de Epis. et Cler: et ad eam rem ex primis Doctoribus et antiquis canonibus infinita documenta desumi possunt. Verum est, quod Concilium Laodicenum c. 13. constituat, ne multitudini relinquatur electio, c. non est dist. 63. quae, ut ait Origenes, saepe clamoribus aut gratia aut pretio excitata moveri solet, c. si ergo 8. q. 1. unde docenda potius, quam sequenda est. c. docendus dist. 62. Sed et id constat, ex ratione Canonis, quod doctiores, senioresque ex populo non excludat, quorum cum reliquo clere in eligendo potissimae partes sunt, notante Molin: in cons: de non rec: Conc. Trid §. 28. Brent. in Confess. Vvitenberg: c. de Concil: Herman: Hamelman: lib. 3. prolegom: c. 6. ita tamen, ut Consensus universorum non praevertatur, prout Cusanus de conc: ord: cath: lib. 2. c. 16. ad Concilia et publicas disceptationes nec Laicos nec Clericos indifferenter admittendos censet, sed electos, et doctos viros Ecclesiasticos. Nam, ut Leo 1. scribit ad Anastasium Episc: laodien: Nullus invitis danaus est Episcopus, ille omnibus praeponendus, quem Cleri, plebisque consensus, concorditer elegerint. In Cod: Rom. V. etc.Non n. fructuosa est futura doctrina eius, quam populus invitus audit, nec perficient monita illius, cui oboedientiam, nisi coactus, non praestat. Atque ita Concilia senserunt, Antiochen: c. 23. c. Episcopo 8. q. 1. Toletanum 4. c. 18. c. Qui in alique. § sed et. dist. 51. Lateranense, c. quia propter de Elect. et Elect. pot. Ita Leo scribit, c. Nulla. dist. 62. et Lucius constituit: c. 1. de Elect. Et populus Rom: eligabat Papam, c. Ego Ludoricus dist. 36. sicut Clerus, praecedente consensu populi, in aliis quoque civitatibus Episcopos nominare solebat, 62. 63. 64. 66. dist. quam consuetudinem Carolus M. lib. 1. Capitular. confirmat, dum ait: Assensum ordini Ecclesiastico praebemus, ut scilicet Episcopi per Electionem Cleri et populi secundum statuta Canonum de propria


page 33, image: s041

dioecesi ob vitae meritum et sapientiae donum eligantur, ut exemplo et verbo sibi subiectis usque quaque prodesse valeant. c. sacrorum dist. 63. Atque hanc libertate Galli prae ceteris nationibus [Note: Praerogativa Gallorum in eligendis Episcopis.] mordicus retinuerunt, In pragm. Sanct. t. de Annatis, § Item quod dicta tum in hac, tum in aliis controversiis, usque ad tempora Leonis X. et Francis. I. Exstat enim Philippi Deodati ante profectionem ultramarinam statutum, ut Canonici Ecclesiarum Cathedralium et Monachi Coenobiorum eligendi facultatem habeant. Exstat et statutum Ludovici V. sub cuius regno Pontifices incipiebant isti libertati insidiari 1268. cuius haec sunt verba: Ordinamus, ut praelati patronique beneficiorum collatores, ius suum plenarium habeant, et unicuique sua iurisdictio servetur, insuper Ecclesiae Cathedrales, et aliae regni nostri liberas electiones habeant, promotiones, collationes, provisiones et dispositiones praelaturarum. Id confirmavit Hutinus 1315. Iohann. 1351. et expressius contra Papam direxit Carolus VI. 1418. Ex cuius verbis colligitur, Ecclesiam Romanam iterum conaram fuisse pedem in Gallias inferre et ius praesentandi ad se trahere. Ita enim ait: Ne aliquis beneficia Ecclesiastica vacantia seu vacatura, quaecumque et cuiuscumque conditionis sunt, quorum electiones, confirmationes, praesentationes, collationes, ac dispositiones ad praelatos. Capitula ac ordinarios collatores et patronos spectare dignoscitur, bullas aut provisiones seu gratias exspectativas a Papa seu aliis, quam praedictis capitulis et ordinariis collatoribus et patronis in posterum impetrare praesumant, nec impetratis utantur. lib. 1. corp. Gall. t. 2. l. 9. Has contentiones terminavit concilium Basiliense, cuius acta nemo citius recepit, quam Gallus et inde Carolus VII. in Biturigum civitate formavit pragmaticam sanctionem, quam et Carolinam vocant, et quidam non abs re nominabat Palladium Franciae, id quod Aeneas Sylvius, qui se Pium. II. vocabat, satis intelligebat, qui propterea Ludovvico XI. edictum expressit, quo tolleretur, sed curia intercessit, ne edictum promulgaretur, et exstat de ea re libellus senatus Paris. de libert. Gall. Eccles. Sixtus IV.


page 34, image: s042

nitebatur mitiori via, eiusdem abrogationem eblandiri, sed et ipse repulsam tulit, donec Francisco I. necessitas expressit, quod Academia Parsiensis sine magno regni damno concedi non posse clamabat. Duaren. lib: 5. de Eccl. minist. et benef. c. 11. Obrogavit enim Carolinae constitutioni in quibusdam, ut Papam in side sua retineret, id est, ut ait Bellai: in comment: concessit aliquid Papae, ut plus ab eo reciperet, ne tamen id cederet in praeiudicium libertatis Ecclesiae, in quam quantum iuris Rex etiamnum sibi vendicet, passim legere est apud Boeri. Guidonem Pap. Molinaeum, Lancelot. Grassaliam et impr. mis Ferald. in lib. de hac re. Cervin: in libr: vindic: secund libert. Eccl. Gall. Igne: in Rep. l. necessar. § non alias 12 332. et seq. ad Sylla: Guil. Benedic: in c. Reynut. in Ver. Et uxorem nomine Adelas. n. 367. de test: Chassan: in catal: gl. mun. part. 5. cons: 24. Ioh: Bed: c. 4 de iur. reg. Imprimis retinui sibi ius sistendi et nominandi praelatos, de quo nobis impraesentiarum sermo est, quod practici inter regalia numerant, aiuntque, licet non alio titulo id probari possit, quod tamen immemorialis praescriptio [Note: 1.] sufficiat. c. 1. de praescript: in 6. Archidiat: in c imperium dist. 10. consuetudinem vocat iniustam, eo quod Laico electioni Clerici interesse non licet. c. Messana de Elect. sed ICti Gallici eam variis rationibus suffulcire nituntur, et Duare: lib: 3. Eccl. minist. c. ult. quia Rex, ait, caput est populi, et ad populum pertinet electio, quae iniuria esset, caput inde excludi ad quod reliquum corpus admittitur. Quae ratio non sufficit, quia admissio capitis non debebat toti corpori praeiudicare, nec ius universorum ad se solum trahere. Tum etiam diceret Archidia. cum Gratiano § Elect. dist: 62. Populus iubetur quidem electioni interesse, non praecipitur ad vocari ad Electionem faciendam, sed consensum electioni adhibendum. Religiosissimi viri sint praeduces, reliqui sequaces, ait Nicolaus c. in nomine Domini dist. 23. Sacerdotum enim, inquit Stephanus c. Nosse dist. 63. est electio et fide lis populi consensus adhibendus est, quia docendus est populus et non sequendus. etc. vota dist. ead. dicitur: vota civium, testimonia populorum, honoratorum arbitrium, electio Clericorum, in ordinationibus sacerdotum


page 35, image: s043

exspectantur. Proinde distinguendum est ministerium a beneficio, spirituale a carnali. Ecclesiasticum a saeculari. Et ad ministerium quidem eligi Clericos a [Orig: â] Doctoribus et tota Ecclesia, sacris literis et consuetudini antiquae consentaneum est, ut probavimus: sed beneficia conferre ad iura maiestatis pertinet, ut alibi declaravimus, iamque olim eorum distributionem ad temporalem iurisdictionem pertinere Marsilius Patavin. ad Ludovvicum IV. Imper. scripsit, lib. de transl. et mutat. Imp. quem licet in nonnullis aliis propositionibus damnatum scribat Cardinal. a Turre Cremat: perinde ut Coigneti oratio a praelatis Gallicis suppressa est: tamen quoad hoc thema non videtur abs re dixisse. Unde et practici in Galliis hoc ius regalibus asscribunt, et Imperatores, quam diu eodem usi sunt, se eo uti, tamquam iure regio, protestati sunt, ut notat Aemil. lib. 5. et Guagn. li: 7. c. 3. Nec non Philippus Rex in Epist: ad Bonifacium. 8. ait: aliquarum Ecclesiarum et praebendarum vacantium collationem ad nos iure regio pertinere, et percipere fructus earum contra omnes possessores utiliter tuemur, Chronic. Britan: Armori: lib: 4. c. 14. Atque inter iura regia haec reponunt Gallici, Moline: ad consuet: Paris: de feud: t. 1. §. 27. n. 1. 10. 11. Tholosan: in Syntag: iur. lib: 12. par: 2. c. 7. et 8. Boer: dec. 32. n. 8. ubi eadem regalia ab ipso iure Pontificio in c. generali de Elect. in 6. c. praeterea quoniam de iure patronat: appellari notat, idemque in Anglia receptum esse testatur cum Tholosa: [Note: Ius ide notatur in aliis regnis.] dicto 10. n. 19. Sixt: de regali: ca: 2. n. 36. Sed quia ministerium feudo adhaerebat et hoc potius spectari solebat, quam illud, hinc factum est, ut cui feudum dederant principes, eidem ministerium una dedisse viderentur, et sic nominatio ministri cum collatione feudi confundi coepit. Apud Hispanos mansit libertas eligendi Episcopos Regi, iam inde a concilio Toletano 12. c. cum longe. dist: 63. ex quo iure inferri posse notat Lancelot. lib. 2. c. 1. de Pontif: Max: § 4. rers: Quarto n. 9. regibus Hispaniarum competere ius patronatus in suis Ecclesiis, quod a praescriptione derivat Covar. in relect. c. possess. malae fid. § 10. n. 6. Cantones Helvetiorum praeter statutum Anni 1370. Genandt der Paffen brief , etiam decreverunt: ann. 1520, ut qui bullas Pontificias secuti, ad earum praescriptum beneficia conferre


page 36, image: s044

niterentur, in carceres conicerentur, et si bullis suis renuntiare negarent, in aquis suffocarentur. Simle. lib: 2. de Republ. Helvet. Wilhelmus Conquaestor occupata Anglia, eam quoque potestatem sibi retinuit, quam tamen successores diu illaesam non possederunt. Nam statim Anshelmus Archiepis. Cantuariensis sui ordinis homines regiae potestati subtrahere nisus est, cui Guilielmus Rufus obstinate restitit, nec unquam voluit concedere, ut Pallium Roma peteret, aut iurisdictionem Papae agnosceret. Nam, inquit, nolo habere ullum aequalem inregno. Paris et Eadm. in Guiliel: Nec successor eius Thomas Becketus id obtinere potuisset, quamquam diu in exilio abesset, et nihil non eo nomine tam Papa quam Rex Franciae ageret, nisi infortunatum eius intervenisset in templo homicidium, quod ita Regis animum perterruit, ut aliquantulum de iure suo recedere non dubitarit [Orig: dubitârit], dummodo in gratiam Christianorum se reponeret. Roger. Hoveden: Ioh: Pike. Paris. Dorobernens. in Henr: II. Quamquam et post ea tempora saepius vetitum est, ne causae quaecumque, ut fieri solebat, Romam evocarentur. Et nota est lex, qua incidit in poenam, quam vocant praemunire, inductam ut quidam volunt, a Richardo II. si quis actionem fori temporalis transferat id spirituale. Smith: lib. 3. Rei pub: Angl: c. ult. Matthias Rex Ungariae Romanorum forum regnicolis omnibus, item, optimatibus Pontificibus praepositisque interdixit: decimarum iudicium soli regiae maiestati reservavit. Bonfin: dec. 4. lib 7. Senatus Parisiensis maiestatis damnandum censuit, qui a lege lata Papam appellare velit. Petrus Costalius ad l. de quibus ff. de leg.

[Note: 6. Interest Reip. ne cives ad exterum forum litium gratia evocentur.] Ea enim litium ad alienum forum deductio, mirum, quot mala in Remp. inferat, id quod Patres Africani Pontifici Romano rescripserunt, cum a concilio Africano Romam appellari peteret, falso adducto canone ex synodo Nicaena; quem Magdeburgenses Centuriatores ibi non inveniri recte notarunt. Inter cetera enim, postquam nulli loco spiritus S. gratiam defore ostenderunt, addunt: Quomodo ipsum transmarinum iudicium ratum erit, ad quod testium necessariae personae vel


page 37, image: s045

propter sexus, vel propter senectutis infirmitatem, vel multis aliis intervenientibus impedimentis adduci non poterunt. Poloni longo tempore ius suum e Saxonibus Magdeburgo petitum veniebant: sed Casimirus M. difficultatibus propositis et multis aliis motus, vetuit quemquam consulendi gratia extra limites imperii proficsci. Crom. in Casim: Nam senatores Parisienses et hoc incommodum Ludovico XI. proponunt, quod talis appellatio ad curiam Romanam, et provisio officorum exhauriat non tantum argentum, sed et subditos Rei pub. quorum utrumque tendit ad illius interitum, In multitudine enim populi, dignitas regis, et in paucitate plebis, ignominia principis: Proverb: 14. et [Note: Homines solent sequi forum.] quod in homine nervi sunt, in Repub. pecuniae. Compertum autem est eo sequi homines, unde exspectant commoda, ex quo factum est, cum Pontificum auctoritas maxime valeret in Anglia, ut tam avide Romam tenderent Angli, ut Richardus II. peculiari edicto cogeretur eos revocare. 1391. Helinshod. Rich: 2. In Galliis cum mentio tantum fieret de abrogatione Carolinae, iam plurimi Gallorum Romam visi sunt praecurrisse, partim ut aliquid plumbi pro suo auro admerearentur, partim ut lites secuturas exspectarent. Quod si edictum Ludovvici locum invenisset, et eos sequi oportuisset, qui lites intendissent, aut quibus intentae fuissent, sicut de Philippi Imp. tempore scripsit Ursperg: Vix remansit aliquis Episcopus vel dignitas Ecclesiastica vel etiam parochialis [(transcriber); sic: parrochialis] Ecclesia, quae non fieret litigiosa, et Romam deduceretur. Et paulo post: ad te trahit homines non ipsorum devotio aut pura conscientia, sed scelerum multiplicium perpetratio et litium decisio pretio comparata. Iam et hoc constat, lites sine argento ad finem perduci non posse, imprimis in Curia Romana, ad quam manu vacua veniendum non est, ut ait Urspergens. in Philip: Imp. quaeque inter canones suos transtulit illud Exod. 24. Non apparebis in conspectu meo vacuus. c. omnis Christianus, de consecrat: dist. 1. 7. [Note: Omnia Romae venalia] De ean. maiori iure hodie dici posset, quod olim de antiqua Roma Iugurtha dicebat, omnia ibi esse venalia, etiam urbem ipsam,


page 38, image: s046

modo [Orig: modô] emptorem mature inveniat. Salust. bell. Iugu: Venalia Romae templa [(printer); sic: sempla], sacerdotes, altaria sacra, coronae, Ignis, tura, preces, caelum est venale Deusque ait Mantuan: et Alberic. Rosat: in Ver. Roma: Curia Romana non petit ovem sine lana: Dantes exaudit, non dantibus ostia claudit. et alius Curia vult marcas, bursas exhaurit et arcas: Si bursae parcas, fuge Papas et patriarchas. Id vero parum est, si conferatur ad id quod pontifici debetur ex annatis, pro gratiis exspectativis, pro dispensationibus, pro omnis generis diplomatis enumeratis in lib: Taxae cancellariae Apost: cum notabil: ad stylum curiae Rom: et quod illi in curiam transvehunt, qui cum ibi sedem figant, tamen alibi beneficia possident. Auditum esse scribit Duar: lib. 1. sacr: Eccl: minist: annis singulis variorum diplomatum a [Orig: â] pontifice obtentorum nomine ad septingenta, aut eo amplius aureorum milia Romam ex Galiis exportari solere: Ioh: Bedae: ait ch: 6. de droict: des Rois: Il fut trouvé, que le Pape tiroit de France un million d' or par an. . Senatores Parisienses aestimant, quod si Pius II. edictum Ludovvici obtinere potuisset, lucratus esset vicies quinquies centena milia aureorum pro diplomatis et annatis tantum, cum tamen Caesar ex tota Gallia stipendii nomine non imperaverit, nisi quadringenties sestertium [Orig: sestertiûm], Suet: in Caes: hoc est, ut Budaeus computat, de cies centena coronatorum aureorum milia. In diocoesi [(printer); sic: dicoeesi] enim Andegavensi uno tempore numeratae sunt sexcentae gratiae exspectativae: quod si contigisset novum pontificem succedere, qui nonnumquam eas revocare solet, c. fin. de concess: praeb: in 6. in regulis cancellariae Innoc: IIX. reg: 10. ubi interpres et Pauli III. reg: 11. iam hic [Orig: hîc] periissent duodecim milia aureorum, si in singula diplomata tantum 20. aureos computes: ita ut non immerito in proverbium abierit Romana permutatio plumbi cum auro, non minus, [Note: Novus lapis Philosophicus.] quam illa Glauci et Diomedis: nec aberravit a [Orig: â] scopo Chymicus ille, qui dicebat, se nosse tantum unum artificem, cui transmutatio metallorum nota esset. C' est, dit il, le Sainct Pere, qui tous les ans seulement en France, transmute et multiplie


page 39, image: s047

Quarante livres de plomb, qu' il yenvoye (qui peuvent valoir deux escus) en quatre mille livres d' or (qui valent six ce ns mille escus) puis en faict une attraction iusques a [Orig: â] Rome. Le Steur de la Nove disc. 23. Computat enim Boter. 2. part. Cosm [(printer); sic: Cosim]: c. ult. et Blondus. lib. 3. Rom: instaur: docet, maiora vel certe paria piscorum temporum vect galibus Europam pene omnem tributa Romam mittere, dum singulae civitates a Romano pontifice beneficia sacerdotalia accipiunt. Camera Apostolica, ait Theodor: Nihemius tract. 6. c. 37. assimilatur mari, in quod intrant omnia flumina et non exundat. Sic in istam portantur ex diversis mundi partibus auri pondo milia: attamen non impletur, in qua est generatio, quae pro dentibus gladios commutat, ut comedat inopes de terra et pauperes ex hominib9, in qua sunt multae sanguisugae, dicentes: Affer, Affer, quae gentes camerae nuncupantur. Cynus Pisto in leos. § ne temere. C. de appellat: Curia Papae, inquit: summopere vellet quod totus mundus in eam influeret: [Note: Aliud incommodum ex alio.] Tanta est in ea argenti et auri sacra fames. Hinc sequitur aliud non negligendum incommodum, vide; ruina templorum, neglectus cultus divini, quando argentum, quod hic [Orig: hîc] impendendum esset, Romam transmittitur, aut quando Romanae curiae praesides opimiores praedas possident, et divinas ceremonias per vicarium administrant.

[Note: 7. Quantum noceat Ecclesiae potestas pontificis in constituendis Episcopis.] Haec sunt incommoda, quae inde Resp. patitur, si beneficiorum collatio, aut Ecclesiastica iurisdictio externae potestati concedatur: nec minus Ecclesia ipsa in eo laeditur. Nam praeter superius dicta oriretur Ecclesiarum summa Confusio, dum singulis sua iurisdictio non servaretur. Si sua unicuique Episcopo iurisdictio non servatur, ait Greg: lib: 9. Ep. 32. quid aliud agitur, nisi ut per nos, per quos Ecclesiasticus custodiri debuit ordo, confundatur? c. pervenit. 11. q. 1. Constitutum autem fuit Synodo Nic: ut Socrates testatur lib: 3. histori: Cavendum esse, ne Ecclesiae confundantur, ubi per Confusionem nihil intelligitur, quam si una Ecclesia se immisceat negotiis alterius.


page 40, image: s048

Praeterea interest Ecclesiae, ut praesidem habeat loco et officio dignum. At hunc facilius inveniet ipsa Ecclesia, cui doctrina et vita notior esse praesumitur, quam Papae, meliusqueve iudicabit, quis suis conveniat moribus. Quin et licet in electione aberrarint, defectus corrigi potest ope superiorum. c. grave de praebend. Sed Papae etiam vilissimum proponenti, quis dicere audeat, Papa, quid agis? Denique si leges aequum censuerunt, ut nequiret sponsae assignari sponsae contra voluntatem, idem quoque in Ecclesia observari debet, cuius Episcopus quasi sponsus est et inter quem et Ecclesiam spirituale intercedit matrimonium.

CAP. III. CLERICOS, QUOAD PERSONAS, NON ESSE EXEMTOS a IURISDICTIONE saeculari, ex iure divino, vel praxi primitivae Ecclesiae, sed secundum quid ex privilegiis principum.

Summaria.

1. Ecclesiasticos esse partes Rei publ:

2. Subiectio Clericorum probatur ex iure divino novi testamenti.

3. Item ex testamento veteri.

4. Pontificii perperam accipiunt nomen et definitionem iuris divini.

5. Refutantur loca scripturae, ex quibus pontificii exemptionem suorum ordinum deducere laborant.

6. Variae vicissitudines et mutationes libertatis, quam vocant Ecclesiasticae.

7. Demonstratur, non fuisse utile Ecclesiae, ut Clerici subtraherentur Maiestati.


page 41, image: s049

8. Pontifex non potuit principibus ius suum auferre, et subditos iis subtrahere, quatenus sunt terreni.

9. Principes non potuerunt, salva conscientia, ius suum deserere aut Papae cedere.

10. Primitivae Ecclesiae pastores subiecti erant Imperatoribus.

11. Constantinus et qui ipsi successerunt, Imperatores ceperunt privilegia certa et limitatam libertatem Clericis indulgere.

12. In Galliis, Anglia, Polonia, Neapol. et Venet. ditione nec non aliis Rebusp. initium sumpsit libertas Ecclesiastica ab indulgentia et liberalitate principum.

13. Causae, ob quas aequum fuit praerogativam aliquam concedi Ecclesiasticis supra vulgus Laicorum.

14. Potestas et disciplina Ecclesiastica quibus cancellis includatur, et quousque progrediatur.

15. Omnia haec probantur ex auctoritate Conciliorum, et reiciuntur, quae Bellarminus inde adducit in contrarium.

TOtus hic discursus eo redit, ut ostendat, quam sit periculosum, et contra utilitatem publicam, si Ecclesiastici agnoscant alium superiorem extra Rem pub a quo donentur civitate, cui fidem dent, et cuius maiestatem comiter observent: sequitur igitur, ut ostendamus, [Note: Ecclesiastici sunt partes Rei publ.] eos esse partes Rei pub. sicut Optatus ait: Ecclesia est pars Rei pub. et religio debet esse in Rep. non contra, quod et Soto probat, 4. dist. 25. q. 2. a. 2. Clericos scilicet, quamvis sint sacrorum ministerio addicti, nihilominus tamen veros cives esse, et Molina. tr. 2. disp. 32. in fi: eos nominat partes Rei pub. quibus sit idem Rex et Rector cum Laicis. Quod si sunt partes, ut confitetur Bellar: libr. de Cleric. c. 28. et c. 35. contr. Barcl [(printer); sic: Bacl]. oportet quoqueve legibus oboediant, et fidem dent Rei pub. quia non decet membra a capite discrepent, nec contraria gerant, ait, Victor. c. celebritatem dist. 3. de consecr: et turpis omnis pars toti suo non congruens. c. quae contra dist:


page 42, image: s050

8. Omne membrum debet subiectum esse suo capiti, ait idem Bellar. lib: de Monach: c. 19. Unde Valentinianus in Epist. ad Episc: Asiae apud Theodore: lib. 4. hist. c. 7. scribit: Probos Episcopos non solum Deo, sed et Regum legibus debere obtemperare, et Gregorius Epist. lib: 2. Epist. 65. confitetur principi datam potestatem, non tantum super milites, sed et sacerdotes.

Huius rei non est efficatior probatio, quam ex praeceptis Apostolorum, [Note: 2. Probatio subiectionis Clericorum ex iure divino.] Petri et Pauli, Petr. Mart. class. 13. locor: comm. quorum ille scribens electis advenis dispersionis Ponti, Galatiae, Cappadociae, Asiae et Bithyniae, subiecti, ait, estote omni humanae creaturae propter Deum, sive Regi q. praecellenti, sive ducibus tamquam ab eo missis ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, quia sic est voluntas Dei: 1. Petr. 2. Hic vero ad Rom. 13. Omnis anima [Note: Explicatio praecepti Paulini ed Rom. 13.] potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est etenim potestas, nisi a Deo. Quae autem sunt potestates, a Deo ordinatae sunt. Itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit, quo dicto securus Bernhard. Epist. 170. etiamsi, inquit, totus terrarum orbis adversum me coniuraret, ut aliquid moliar adversus regiam Maiestatem, ego tamen Deum timerem, et ordinatum ab ipso Regem offendere temere non auderem, memor eius: Qui potestati etc. Scribit a. haec Paul. ad omnes dilectos Dei vocatos sanctos Romae, in quorum numero procul dubio et illi erant, qui Evangelium Christi praedicabant, quos etiam sub nomine electorum, ad quos scribit, contentos fuisse dubium non est: Ideoque universaliter ait: Omnis anima, de quo Bernhard. in Epist. ad Archiepiscopum quendam: Si omnis, est et vestra: Quis vos excipit ab universitate? si quis tentat excipere, conatur decipere. Et notanter Chrysost. in c. 13. Rom. accommodat ad Clerum: Omnibus, inquit, haec praecipit sacerdotibus: non autem iis solis, qui huius vitae negatiis occupantur, statim in ipso prooemio declarata Apostolus, cum sic ait: omnis anima, q. dicat: etiamsi Apostolus, etiamsi Evangelista, etiamsi Propheta, vel alius quivis fuerit. Subiectio enim


page 43, image: s051

ista non evertit pietatem. Ita et Thomas interpretatur lect. 1. ad 13. cap. Rom. et Iren. lib. 1. c. 24. August. in Explic. quarundam proposit. Epist. [Note: Refutatus explicatio falsa.] ad Rom. Tertull. de Idol. c. 25. ut mirum sit, qua audacia Bellarum. in respons. ad 8. propos. in caus. Venet. c. 3. contr. Barcl. tholosan. in Syntag: iur: audeat explicare de utraque potestate ex saeculari et Ecclesiastica, cum intentio Pauli sit redarguere eos, qui per praetextum libertatis homines abducebant ab oboedientia magistratuum saecularium, ut patet ex obiectionibus, quas soluit: Tum etiam potestatem ita describit, ut Ecclesiasticam nullo modo comprehendere possit, ut cum dicit: Non enim sine causa gladium portat, Dei enim minister est vindex in iram. Item illi potestati subiectos ese iubet, cui tributa praestantur. At haec Christus praestabat Caesari. Denique frustra monuisset Paulus, ut superiori potestati oboedirent, quia tum inter fideles nulla potestas erat. Nondum enim erat sublimatum cornu Christi, id est, nondum imperabat Ecclesia Imperatoribus, ut ait Petrus Iacob. in Appen id praxin Papien. rube. 23. n. 19. Bellarm. c. 3. centr. Barcl. hanc postremam responsionem, quam et Barcl. dederat, indignam vocat homine docto et ICro, cum iam tum inter Christianos fuerit potestas maritalis, patria, herilis, magistri in discipulos, Ecclesiastica, de qua 2. Cor. 10. et 13. Hebr. c. 13. Demonstrare debebat Bellar fuisse tum temporis potestate Politicam Christianam. Is vero alio effugit, et alias potestates nobis affert, quarum apud Paulum nulla mentio, cuius verba, licet ad alias quoque potestates privatas accommodentur: tamen praecis e loquuntur de potestate politica, cum Ecclesiastica gladium non portet, nec tributa accipiat. Qui igitur aliis potestatibus oboedire tenentur, huic quoque oboedire debent, quippe, cui omnis anima subiecta est.

[Note: Paulus facto suo complevit praeceptum] Et quod hic docuit Apostolus, etiam reipsa praestitit, quando appellans ad Caesarem, ab eo se dicit oportere iudicari, Act. 25. in quo graviter peccasset, si Caesarem pro legitimo non agnovisset, quia secundum Canonistas immaniter peccat, qui se potestati saeculari subicit. c. significasti [Orig: significâsti] c. si diligenti, de for. compet. cum simm: Imo gravius peccasset ipse Christus, qui non tantum passus est se iudicari a Pilato, sed et illi potestatem illam datam caelitus confitetur, secundum quod


page 44, image: s052

Apostolus dixit: omnis potestas est a Deo. Unde Bernhard. scribit ad Archiepis. Senon. quid secularitatem contemnitis? Nemo saecularior Pilato, cui dominus astitit iudicandus. Non haberes, inquit, in me potestatem, nisi tibi datum esset desuper iam tunc pro se loquebatur, et in se experiebatur. quod post per [(printer); sic: post] Apostolos clamavit in Ecclesiis: Non est potestas nisi per a Deo. Bellarm. c. 3. contr. Barcl. exemplum Pauli interpretatur de facto, non de iure, cuius contrarium docuerat ante lib. 2. de Rom. Pontif c. 29. ad arg. 2 quia quaestio; de qua accusabatur Paulus, non pertinebat ad magistratus et Caesarem, quasi ob controversias Theologicas tantum accusatus esset Paulus et non potius ob multa alia crimina, quorum ille se reum negabat inquiens: Neque in legem, neque in templum, neque in Caesarem peccavi, cur igitur accusor? Act. 25. Praeterea an ad magistratum non pertinet haereticos condemnare, si fuerint convicti. Convinci autem non possunt, nisi prius causa disputetur coram iudice damnaturo. Denique a mortali peccato excusari non posset Paulus, secundum Bellarm: si se submississet potestati Tyrannicae, cui de iure non subesset. Quid vero an Christus Caesarem agnoscit de facto tantum, quando illi iubet tributum dari?

[Note: 3.] Si fas est oculos reflectere ad acta veteris testamenti, ipsi summi Pontifices, erant sub manu et potestate regia, cuius exemplum capit Barclai. c. 15. de pot: Pap: ex eo, quod Salomon Abiatharum pontif: non tantum sacerdotio exuit, sed et morte condemnat, licet gratiam ipsi faciat propter merita, quibus parenti se devinci erat. 3. Reg. 2. Mirifice se torquet Bellarm: lib. 2. de Pontif: c. 29. arg 4. c. 15. contr: Barcl: dum factum hoc eludere nititur, sed et sibi contradicit, et conspicuis scripturae verbis adversatur. Nam c. 15. contr. Barcl. cum frustra tentasset plurimas responsiones, tandem ait, factum Salomonis narrari tantum, sed non probari, sicut nec fratricidium Adoniae, quem ait occisum a Salomone, quod Abisag Sunamitidem sibi poposcisset in uxorem, cum tamen ex vers 15. et vers. 22. coniurationis eius manifesta signa colligantur. In c. 29. ver o libr. 2. de Pontif. ait: Salomonem, non ut regem, sed ut Prophetam et exsecutorem divinae iustitiae deposuisse Abiathar, substituto Sadoch.


page 45, image: s053

Posterior igitur responsio arguit priorem, et accusat Deum iniquitatis, quasi per Prophetam aliquid exsecutus sit, quod Bellarm. probari posse negat, imo quod secundum Canonistas in se grande contineat peccatum. Utraque vero responsio falsa est et inanis, quia ius regium fuit perpetuum, ut Pontificem instituere Regibus fas esset, quo usi sunt David 1. Partal: 23. 24. 25. Iosaphat 2. paral. c. 17. 19. Ezechias 2. paral. 29. 30. 4. Reg. 18. Iosias 2. paral. 34. 35. 4. Reg. 22. 23. imo ipse Iudas Maccabaeus, 1. Maccabae. 4. ne obiciat nobis Bellarm: Salomonem excessisse limites potestatis suae, irrogando paenam spiritualem pontifici, et proinde videri potius ipsunt id fecisse, ut Prophetam, quam, ut Regem. abdicatio enim propter crimen, et condemnatio ad mortem, poenae spirituales non sunt, sed civiles, quibus sacratissimos Imperatores etiam in ipsos Pontifices Romanos usos fuisse, alibi demonstravimus. libr 2. deiur. mai. c. 6. n. 9. Nec ullum in scriptura verbum exstat, de speciali mandato, quo iussus fuerit Salomon Prophetae officio fungi in hac causa: nec mandato opus erat, cum ordinaria potestas sufficeret. Nam, quod nodum in scirpo quaerat Bellarm: et ex his verbis: Ut impleretur sermo DEI, exprimere nescio quam formulam commissionis laboret, satis responsum fuit a Barcl: ea verba etiam sine peculiari iussu saepissime apponi. ut Matth. 27. Ioh. 19. Nec quicquam in contrarium facit, quod affert Bellarm. ex Hebraea phrasi, quasi ipse Salomon dicatur illic implere sermonem DeI, quia etiam per potestatem ordinariam potuit implere. Non enim ad implenda vaticinia DEUS excitat semper Prophetas extra ordinem, sed ordinaria potestate, ut plurimum, utitur. Exod: 21. dicit Dominus, de homicidio fortuito, quod ipse siverit interficiendum cadere in manus occisoris: nec tamen inusitata via ad caedem properabat homicida.

Evidentia sunt haec praecepta et exempla imitationum producta [Note: 4>] etiam a [Orig: â] Carolo Calvo in Epist. Apolog. contra Adrianum II § incip: Unde sicut vobis. Matth. Flac: Illyr: in catal: test: Verit

Ex quibus sole clarius liquet, tantum abesse, ut Clerici sine exempti iure divino a [Orig: â] potestate seculari, ut eodem potius


page 46, image: s054

subiciantur, quod in priori librorum suorum Ediione libr. de Cleric. c. 28. confessus erat Bellar: et tamquam veritati magis consonum defendit Widringt: in apol: Bellarm: n. 71. Et tamen Bonifacius VIII. iure divino tenet Clericos exemptos a [Orig: â] potestate saeculari c. quamquam de Cens: idque iam implicite asserverat Iohan. Papa c. si imper: dist. 69. ubi gl. in verb: discuti inde elicit [(printer); sic: indelicit], et probat in d. c. quamquam. Eamque communem sententiam vocat Felin. in c. 2. Col. 1. de maior. et obedi: cum Rebuss. in concordatis rube: de protect: Eandem tenent Abb. Dec: in c. Ecclesia S. Mariae de constit: Cardin: in repet: c. perpendimus 7. oppe: de sent: excom: et infiniti alii, quos refert et sequitur Thom: Gramm. decis: Neap: Bellarm: c. 34. §. 1. contr: Barclai.

[Note: Quid votet pontificii ius divinum.] Qui rem rectius paulo perpendunt, et ex sacris literis ius illud probari non posse vident, ut Didacus Convar: lib. 1. Var: resel: c. 17. n. 2. et pract: qq: c. 31. num. 2. phrasin Bonifacii excusant, quod ex iure Divino defluxisse dicatur omne id, quod a veteri lege divina, ab aliqua veteris testamenti auctoritate originem duxit. Atqui hoc est, in quo praedictos auctores merito accusandos putamus, qui pro iure divino venditant, quod non est. Ius divinum in scripturis est: ait August: c. quo iure dist. s. Et hi tamen ius illud fictum eiusdem auctoritatis esse contendunt, ac si vero ex divino aliquo praecepto derivatum sit. Ita decimas et primitias iure divino sibi deberi contendunt aeque, atque ministerium sacramentorum, et perinde Exsecrationem incurris decimas impediendo, atque si cultum divinum impedias, cum tamen hunc DEUS praeceperit, id [(printer); sic: is] non nisi proportionaliter ex sacris literis demonstrari possit, ut infra demonstrabo.

[Note: Cardinalatus probatio ex iure divino.] Ita Barbat: in tr. de praest: Cardin: in 1. q. 1. partis. num. 20. Cardinalatum essentialiter et formaliter a [Orig: â] iure divino sumpsisse initium probat, quia successit ordini Levitarum, simulque nomen eorum ex V. T. derivat ex: c. 2. lib. 1. Reg: ubi dicitur: Domini sunt cardines terrae et posuit super eos orbem, quod convenit in Cardinales, quorum consilio regitur Ecclesia ut ostium Cardine. Idem probat Petrus a [Orig: â] Biax: in tr: direct: Elect: c. 32. 2. part:


page 47, image: s055

Quod si ius est, ita ex iure divino aliquid derivare, nullum erit officium, quod non ius divinum approbet, quia nullum est, cuius nomen vel cuius coniugatum aliquod in sacris literis non inveniatur. Quod ad gradum Levitarum attinet, non est huius loci demonstrare, quantum distent a [Orig: â] Cardinalibus, id certum est, quod Vasquius exponit, lib. 2. Controv: Illust. c. 89. instituta in lege veteri, non obligare in nova, subaudi, quoad ceremonialia et forensia, nec si a Levitis argumentandum sit ad Cardinales, id fieri potest, nisi proportionaliter, vel ut loquitur Abb. in c. ex gestis. de Cleri: non residen: figurative. Sed ut ad iuris divini explicationem redeamus, licet concedamus, iure divino introductum dici posse, quod quocumque levi argumeto inde deducitur, constat tamen exemptionem Clericorum nullo modo ex sacris literis deduci posse, quia expressis textibus probatum fuit, quod subiecti esse debeant. Textus a. dubius cedit certo, et obscurus claro, nec ulla valet interpretatio, quae opponitur textui aperto.

[Note: 5. Argument: ex Psal: 104] Allegant autem praedicti auctores et Bald. in c. Clericus. de pac: tenen: Thom: Gramm: decis: 61. num. 12. illud Psalmi 104. Nolite tangere Christos meos, quod ita interpretantur: potestates Laicae, nolite homines Consecratos ullo modo vobis subicere. [Note: Diluitur.] Atqui non vident prophetam loqui de iniuria, quae inferebatur semini Abraham, ut verba praecedentia et consequentia testantur. Quando n. dixerat puniisse DEUM reges, qui? illi nocumentum intulerant, subiungit: nolite tangere Christos meos, et id explicat per verba sequentia, et in Prophetis meis nolite malignari. Ordinatum autem iudicium cum iniuria confundi non debet. Quis est homo tanta confidentia, ut sacerdotem violare audeat? ait Plaut 9 in Trinum: Atqui an propterea ne in iudicium quidem vocari poterat? Notandum praeterea est, psalmistam non loqui ad magistratus [Note: Moses et David habuerunt sibi subiectos sacerdotes] ordinarios Iudaeorum, sed ad reges et principes externos, qui populum oppressum veniebant. Nam Moisi in Levitas et Sacerdotes potestas data fuit, et ipse Gratianus confitetur § Item cum Balaam, 2 q. 7. Davidem ex regali unctione sacerdotibus


page 48, image: s056

et Prophetis praefuisse in causis saeculi, quos constat ea potestate uti non potuisse, si praedictum locum de magistratu [(transcriber); sic: mngistratu] accipi concedam 9. Et quis crederet, per Christos hic intelligi homines maleficos, quibus magistratus manus inicere solet? An putamus sub praetextu immunitatis Ecclesiasticae impunitatem scelerum hic [Orig: hîc] praecipi? Indignum est iis ab Ecclesia subveniri, per quos constat scandalum in Ecclesia generari, c. Sacerdotibus ne Cler: vel Mon: et consentaneum iuri est, privilegium perdat, qui eo abutitur. c. privilegium 11 q. 3. Castrens: in l. si servum. num. 2. da acquir: haered: Rauchbar: q. 11. num. 80. lib. 2. qq. Iur. civ. et Sax : Reatus enim honorem excludit. per l. 1. C. de Senatus Cons: in fin:

[Note: Argument. ex Matth. 17. solvitur.] Afferunt praeterea ex Matth. 17. quod Christus filios Regum liberos pronuntiat a tributo: Verum, nec ibi de totali exemptione sermo est, sed tantum de solutione didrachmi: nec de aliis intelligi potest, quam, qui exprimuntur in textu, scilicet de filiis Regum. Ita enim argumentatur Christus de filiis regum terrenorum ad se, ut explicat August. lib. 1. qq. Evang. q. 23. Quod dixit, inquit, liberi sunt filii, in omni regno intelligendum est, liberos esse regis filios, non vectigales: multo ergo magis liberi esse debent in regno terreno filii illius regis, sub quo sunt omnia regna terrae, Iam Clerici de se hoc argumento, credo, non utentur, nisi se filios DEI naturales efficere velint. Adoptio enim in gratiam per IEsum Christum, quamquam ad spirituale tantum regnum pertinet, nec privilegia ulla importat in terreno: tamen etiam Clericis solis non competit, sed omnibus Ecclesiae membris, quae idcirco eodem argumento ab imperio mundano libera fieri oporteret.

[Note: Argum: ex psal. 44.] Bellarmin. c. 3. contr. Barcl: affert vaticinium Psalmi 44. principes terrarum constituam eos loco patrum, id est, Apostolos. Statim autem errorem deprehendens, quamvis, inquit, principatus ille spiritualis esset, tamen verus principatus erat, et temporali principatu longe nobilior. Amphora caepit institui, currente rota vix urceus exit. Superiorem potestarem debebat


page 49, image: s057

probare: is probat maiorem dignitatem, ac si nihil interesset inter dignitatem et potentiam. Demus Cardinali honorem supra principem: an qui primo loco sedet, statim quoque primo loco imperat. Absurdum autem non esse, ut qui uno loco supremus est, altero subiciatur, servato suo cuique honore, iam supra diximus: Alias nec Rex aut Imperator Episcopo, dum sacris operatur, oboediens esse debet, quia princeps constitutus est in tota sua Republica.

Nec obstant Constantini M. verba: c. futuram. 12. q 1. c. continuam 11. q. 1. Vos a nemine iudicari potestis, quia ad Dei solius iudicium reservamini. Nam fi quis Sozome: lib: 1. cap. 17. et latinam Epiphanii versionem diligentius paulo velit considerare, videbit, quo sensu id a Constantino dictum sit, et Ludovvicus Molina interpretatur [Note: Argum ex verbis Constantini.] omnia de rebus mere spiritualibus quia addidit: Petitis a me iudicium, cum ipse ego Christum iudicem exspectem, et haec verba, ad Dei solius iudicium reservamini, manifeste [Orig: manifestê] indicant, quod non loquatur de iudicio humano, sed conscientiae, quod soli Deo competit. Alioquin et a iurisdictione Papae eximerer Episcopos, quia dicit: a nemine iudicari potestis. Sunt qui putant ea verba excidisse Constantino, ut maiorem suam erga Episcopos observantiam et humilitatem declararet. Ventur. Vincent: in consil: Venet: c. 8. Quod autem alicui gratiose conceditur, non debet trahi in exemplum. c quod alicui de R. I. in 6. Alioquin quo iure Constantinus usus fuerit in Clericos, satis et ex historiis et legibus constat, et infra declarabitur, ita ut frustra vocem Constantini urgeat Bellarm. c. 35. contr. Barcl: quasi ea eximat Clericos a potestate Imperatoria. Quicquid sit, unicum verbum totum hoc argumentum diruit: Constantini vocem non haberi pro Evangelio, nec posse ius divinum facere.

Cum igitur planum sit, nullum adduci ex sacris literis locum pro exemptione Clericorum, argumentemur, cum Medina de restit q. 15. Covar: practic. qq. c. 31. n. 3. Molinae: in addit: ad consi: Alex. 8. lib. 1. Ferrar. in pract: Alciat: in c. cum non ab homine, col. 2. de iud. cum nulla lex divina proferri possit, quae Clericos a potestate saeculari liberet:


page 50, image: s058

eos autem illi ex praecepto divino subiectos esse probatum sit, immunitas, Ecclesiastica iure divino instituta dici non potest, id quod probatur ulterius. Lex divina est immutabilis, praecipue apud eos, qui eam recte intelligunt. At immunitas Ecclesiastica tot, diversis temporibus, mutationes subiit, ut nec ipsi Canonistae regulas certas dare potuerint, ex quibus, quid contra immunitatem Ecclesiasticam factum sit, decidi possit.

[Note: 6. Quid sit immunitas Ecclesiastica.] In genere describitur immunitas a Silvestro, in verb. immunitas: privilegium Ecclesiasticae libertatis, vel personarum aut rerum ad eam pertinentium, ubi fortasse loca sacra omisit, quibus et varia privilegia indulta fuisse patet, ex tit. C. de sacros. Eccl. et de his, qui ad Eccl: confug. Dependet autem a tribus principiis: Deo, Imperatoribus [Note: Tres species immunitatis Eccles.] vel Regibus et Papa. Sebastian: Med: tr. de ll. et stat. part. 4. q. 6. Prima Spiritualis est in administrandis sacramentis, ligandis vel solvendis peccatoribus consistens, sicut probatum est, sacras literas nullam aliam agnoscere exemptionem. Secunda pro Zelo et pietate principum nunc latior est, nunc strictior. Tertia totalis, ut patet c. 1. et 2. 11. q. 1. c. Clerici de iud: sive agatur criminaliter, text. in c. at si Cler. ext. de iud. sive civiliter, c. 2. de for. com. Facit text. in c. si diligenti defor. comp. et in c. si iudex Laicus de sent. excomm. in 6. facit text. in c. unic. de Cleri. coniug in 6. c. decima. 96. dist. c. decernimus c. quanto de iudic. c. cum Ecclesia ext. de Const. Nec excipiunt, nisi certos aliquos casus, in quibus Papa locum fecit potentiae saeculari, quos refert Chassan. ad consuet. Burgund. rubr. 1. § 5. versic. Archidiac. a. n: 47. usque ad n. 93. Guilelm. Benedicti in repet. c. Rainutius in verb. et uxorem de testam. Sebast. Medices de leg: tr. part. 4 q. 6 n. 5. Convarr. pract. qq. c. 32. n. 2. quorum postremus cum Aufreiro in Clem. 1. de offic. ordina: ex Innoc. in c. 2. de maior: et obed. Sot. 4. sent. dist. 25. q. 2. art. 2. concl. 6. Bellarm c. 34. cont. Barclai. § 2. ius pontificis esse disputat, ut Clericos pro suo [Note: Quare Pontifex voluerit Clericos eximere.] beneplacito eximere possit, quia eius est disponere de rebus Ecclesiae, prout utile videtur. Utile autem erit, Ecclesiasticos non misceri rebus saecularibus, ne ab officio suo avocarentur. 2. Timoth: 2. Addit deinde Imperatores hoc ius cessisse Papae, quod


page 51, image: s059

fundetur etiam sacris literis et testimoniis patrum, et denique quasi haec omnia non sufficerent, adiungit tacitum regum et principum consensum.

[Note: Delicta civilia et Ecclesiastica.] Ut concedamus in rebus spiritualibus Ecclesiasticorum constitutiones valere: tamen negamus iudicia et delicta inprimis atrociora, rebus spiritualibus posse accenseri. Distinguit Impera. Nov. 83. § sive cum seq. quam Nov: Gratianus inseruit in u. q. 1. c. si quis. Item. l. qespi/zomen mhde/na <BetaCode: qespi/zomen mhde/na> C. de episc: audient. inter delicta civilia et Ecclesiastica: quae distinctio reperitur etiam in Can. 6. concilii Constantin. et in c. si quis 11. q. 1. l. 3 lib. 12. c. Theod. 3. de Ep. iud. Et illa tantum apud iudicem civilem vult disputari, nisi partes in Episcopum consentire malint, idqueve ea de causa, ne Clerici litium disputationibus a sacris officiis avertantur, qua de causa et iudices iubet causas Clericorum intra duos menses post litis contestationem terminari, ne, ut ait § siv. propter d. Nov. 83. in pr. propter huiusmodi causas sacris amoveantur obsequiis, et cum oporteat Deum placari et decentia Sacerdotibus agi, auditoriis detineantur. Sed quod Aufrerius illos a sacris officiis non impediri supponit, si coram Episcopo litigent, non video, quomodo minus impediantur, quam si litigarent coram saeculari iudice, inprimis in tali ordinatione Ecclesiae, qua Romam in externas regiones evocantur, cum domi et litem finire et simul officum facere possint. Accedit, quod non tantum, qui litigat, sed et illi, qui litigantibus iudices sedent, a sacris servitiis abstrahantur, si iudicia Ecclesiasticis tradantur, cum in iudicio saeculari non absit ab officio, nisi is tantum, qui litigat; ita ut multo rectius ad iudices Ecclesiasticos accommodare possimus illud Pauli 2. Tim. 2. Nemo militans Deo, implicet se negotiis saecularibus, quia iudicare munus publicum est et civile, quam sententiam probabilem dicit Almain. de pot. Eccles. et Laic. q 3. c. 2. in fi. VVidringt. in Apol. pro iur. princip. n. 113. ex professo autem probat et recipit Iohan. Parisiens. (quem pro sua opinione incaute laudat Bellar. lib. 5. Rem. Pontis. c. 1.) In tract de pot:


page 52, image: s060

Regia et Papali. c. 14. Is autem non potest dici se implicare negotiis civilibus, quem iudex cogit ad iudicium, quia is ultro se non implicat, nec impeditur a sacris officiis, si sit reus criminis atrocioris, quia talem etiam ipsae leges repellunt, c. sancimus, Nov. 83. tamquam indignum, qui sacra tangat. Quod ad fundamentum sacrarum literarum et testimonia Patrum attinet, ea quam sint ficulnea et nihil [Note: 2] probent, supra demonstratum fuit. Lex enim divina, ait Barcl. c. 34. de pot. Pap. neminem privat iure et dominio suo, privaret autem, si per eam ius temporale, quod principes, antequam fierent Christiani, in Clericos habebant, invitis auferretur. Cui respondens Bellarm. c. 34. contr. Barcl. primum excipit, nisi aliquis sua culpa privari mereatur. Cum vero principes, dum Christiani fiunt, culpam nullam committere videret, quam propter iure suo excidere deberent, aliam rimam quaerit, per quam dilabatur, sc. sicut rex subtrahit comiti subditum, eumque constituens principem iurisdictione Comitis eximit: Ita Papa ad altiorem gradum evehendo Laicos, potest eos eximere iurisdictione temporali. Idque pergit multis exemplis falsis et commentit iis demonstrare, quod mulier conversa liberetur ab imperio mariti infidelis: quod votum solvat promissa matrimonialia quod filius Episcopus exeat potestate patria etc. Recte autem intellecta haec exempla manifesto adversantur Bellarmino, quia mulier fidelis nequit desciscere a marito infideli, 1. Cor. 7. nec eius imperio adversari, nisi in causa religionis: Ita nec Clericus, gradu Ecclesiastico insignitus, im munis est a foro Regio, nisi quoad officium suum, quod consistit in praedicatione Verbi, et amdmistratione Sacramentorum etc.

Cetera manet in pristina, et ex iure divino competente subiectione. Nam 1. Gradus Clerici neminem eximit a potestate peculiari, ut in responsione praesupponit Bellarm. et inter nos in utramque partem adhuc disputatur. 2. Papa non est Dominus regum, sicut rex est Dominus Comitis, et ratione universalis iurisdictionis pro salute totius Rei publ. potest immunitatem


page 53, image: s061

praestare etiam inferiorum principum subditis. Constat enim, quo ex aliena Republ: subditi sine iniuria subtrahi non possint, quia quod meum est, sine mea culpa a me auferri nequit, ut habet vetus regula. l. 11. de R. I. Leo Imp. revocat servos, qui invitis Dominis, Monasterio se manciparant, Const: 10. id quod ipsis quoque CC. consonat. c. 1. c. 2. de serv: Ord: Adrianus servum domino restituit, quem clamor populi extorserat: Tiberius ne histrionem quidem manumisit, nisi de pretio prius Domino satisfecisset. Quod si principes non dederunt sibi hanc licentiam in suis Rebusp: quo iure eam sibi arrogabit Pontifex in aliena?

Ne enim ulterius Evagemur, sufficiat hic [Orig: hîc] proponi discrimen, quod maxime ad institutum facit et declaratur ab Augustino in explic: quarund: propos: Epist. ad rom: Cum anima, inquit, constemus et corpore, quam diu in hac vita temporali sumus, et rebus temporalibus ad subsidium degendae huius vitae utimur, oportet nos ex ea parte, quae ad hanc vitam pertinet. subditos esse potestatibus, id est, hominibus res humanas cum aliquo ordine administrantib. id quod et Thomas lect: i. m. c. 13. ad Rom: brevius ita enuntiat: Interim dum corruptibilem carnem gerimus, oportet nes Dominis carnalibus subiacere, unde dicitur ad Ephes: 6. Obedite Dominis carnalibus. Conspicue enim docent, Clericos, quamdiu sint homines, humanum debere agnoscere magistratu. Id quod ex quadam Bellarmini responsione evidenter colligitur. c. 35. contr. Barcl: Cum enim Barclaius c. 32. de pot Pap: obiecisset auctoritatem Caroli V. qui, teste Surie in comm: Ann. 1545. Hermannum Coloniensem Archiepiscopum ad tribunal suum evocaverat, distinguit Bellar: principatum ab Archiepiscopatu, Hermannumque in ius vocatum scribit, quatenus erat princeps Imperii, mansisse autem sub iurisdictione Papae, quatenus Archiepiscopus. Si enim propter diversos respectus una et eadem persona ad diversa pertinet fora, et omnis principatus imperii subiacet legibus imperii: Ex eadem causa, omne quod


page 54, image: s062

terrenum est in Clericis, terreno iudicio relinquendum, et ad spirituale forum, remittenda tantum, quae sunt mere Spiritualia.

Quando porro taciti consensus et concessionis imperatoriae mentionem facit Covaruv: fatetur ipsemet, Pontifici non aliud ius competere in hac causa, nisi quantum imperatores concesserint, aut tacito consensu admiserint. Quamquam et hoc extra controversiam est, Edictum Friederico et aliis Imperatoribus invitis expressum fuisse, nec tacitus consensus appellari debet, qui tot protestationibus, usque ad seditiones et integra bella interpellatus fuit. Teneamus igitur de hac totali exemptione pontificum, quod non obliget, nisi eam agnoscere volentes, cum extra iurisdictionem iubenti impune non pareatur, l. ult, de iurisd. et redeamus ad immunitatis Ecclesiasticae examen, cui certam regulam Canonistae non praefinierunt, propter varias mutationes, quas [Note: Quid sit libertas Ecclesiastica.] diversis temporibus subiit. Qui late eam interpretatur, Felin: in c. nevit: de iudic: definit, contra libertatem Ecclesiae esse omnia illa statuta, quibus Ecclesiasticis personis aliquid prohibetur, quod nec divino nec humano iure illis prohibitum est. Latissime, idqueve ex mente iuris Pontificii describit eam Ioha: Anton: Bovius in refut. P. Pauli Veneti c. 2. La liberta Ecclesiastica consiste in essere gli Ecclesiastici, nelle loro persone, beni, et cause, essenti et non soggetti alle leggi, potesta, et giuris dittione de prencipi secolari, in quel modo che soggetti vi sono i Laici. Haec est illa libertas, de qua dixit Petrus: 1. Pet. 2. quod sit velamen malitiae, quo sua maleficia tegunt Clerici contra severitatem Legum.

[Note: 9. Princeps ne quit abdica re ius in Clericos.] Sed quia Rei pub. interest, ne crimina maneant impunita, et quia, qui crimina, cum potest emendare, non corrigit, ipse committit, c. praeterea 23. q: 8. magistratus non debet sibi pati cohercitionem facinorosorum eripi, quam Petr. 1. Ep. c. 2. divino iure illi tributam docet, sed potius cogitet, quod gladium non sine causa portet, ut ait Paul: 13. Rom: et sit DEI minister, cui non liceat iniusso de Domini iure cedere.


page 55, image: s063

Disputat Barcl: c. 33. de potest. Pap. recte, non potuisse totaliter Principes liberare Clericos a potestate saeculari, quod frustra exagitat Bellar: c. 53. et affert concilia pontificum recentia, exemptionem totalem inducentia. Non autem quaeritur, quid statuerint concilia, sed quid statuere potuerint. Nam Ecclesia, utpote, quae cum alieno damno ditescere nequit, ius suum quod principibus iure di. vino competit, quodque principes Ethnici de iure usurparunt in Christi anos, deterius facere non potest, nec professio Christiana cuiquam fraudi esse debet, nec praetexu libertatis Ecclesiasticae pax Rei publ: turbari, aut ipsa a facinorosis hominibus oppleri.

[Note: Ecclesia non utitur nisi gladio Spirituali.] His enim, qui sacramenta Domini tractant, iudicium. sanguinis agitare non licet, c. his a [Orig: â] quibus 23. q. 8. c. praelatus. de homi. in 6. et in c: Clericis. in c. sententiam, ne Cler: vel mona: saecul: Bald: in Auth. Clericus. num. 3. C. de Epis. et Cler: Iul. Clarus § fin: quaest: 36. vers: quaero nunc et vers: scias cum seqq: Et Ecclesia gladium non habet nisi spiritualem, quo non occidit, sed vivificat, c. inter haec 33. q. 2. nec alias paenas Anciranum concilium c. 15. et 16. delictis publicis imponit, quam salutares. Unde et hodie in Ecclesia Romana nec accusator, nec iudex, nec paena in publicis delictis invenitur, ut demonstrat Stephan: Rauchin: lib: 3. concl: 190. et Doctor ille Parisiensis, qui consuluit in causa papae et Venetor: Nam et olim Pontifex Romanorum non poterat interesse [(transcriber); sic: interresse] iudicio sanguinis, Suet. in tit. et Iudaei nolebant introire praetorium, ne contaminarentur et impedirentur manducere pascha: Iohan 18. nec Davidi permittebatur aedificare templum, quia vir erat Sanguinis, 2. Reg: 7. Sed id reservabatur Salomoni, cuius nomen, designat Pacificum. An vere his paenis magistratuum iuri praeiudicabitur, nec gladio peribit, qui gladium sumpsit? Certe sicut paena paenitentialis confessoris, c. interfectores 33. q. 2. non liberat a supplicio corporali: l. 1. C. de sum: Trin: in fi. l. placet C. de Sacros. Eccl: Ita [Orig: Itâ] nec salutares paenae Ecclesiae, legum rigorem impedire debent. Unde Randolphus Prorex Scotiae, cum quidem latro a Papa admercatus esset literas impunitatis, ad Papam, dixit,


page 56, image: s064

pertinere quid condonationem culpae, sed poenam corporis ad Regem. Buchan: lib. 9. Nam qui finem procreare debet, illum oportet etiam in manu habere, quae requiruntur ad finem, ut argumentatur ipse Bellarm: libr. 5. de Rom: Pontif: c. 7. arg. 2. Finis Rei pub: est, ut ait August. 5. Civit: DEI c. 21. Haec illis vita, hoc studium, ut tu quoquo modo pace fruaris. Ergo oportet, magistratui concedatur potestas coercendi et in ordinem redigendi, quicumque pacem suis facinoribus perturbant.

Nequaquam igitur per immunitatem Ecclesiasticam accipere [Note: Limitatio libertatis Ecclesiasticae.] debemus omnimodam a iure humano exemptionem, quae humano et divino iuri repugnat. Sed post libertatem spiritualem, certa quaedam privilegia Ecclesiis benignitate principum concessa, id quod Thomas in c. 13. ad Rom: expresse docet, sequentibus Victor: relect. 1. de potest. Eccles. q. penult. num: 3. Driedo: 2. de libert: Christ: c. 2. Navar: in Manuali. c. 27. num. 119. Ludovv. Molin. tr. 2. de iust: disp: 31. con. 3. et historias intuenti primo statim intuitu apparet.

Si enim rem paulo altius repetere velimus, in initio nascentis [Note: 10. Probatur ex praxi primitivae Eccles:] Ecclesiae, Christus confitebatur, Pilato esse desuper in se datam potestatem, et Paulus appellabat ad Caesarem, tamquam competentem iudicem. Nec dubium est, quin sub Ethnicis Imperatoribus Christiani conacti fuerint, causas suas in foro agere, qua Laici, qua [Orig: quâ] Clerici, memores praecepti Apostolici: Subditi estote Dominis non tantum modestis, sed et dusko/loij <BetaCode: dusko/lois> . 1. Petr: 2. Sed D. Paulus 1. Corinth. 6. reprehendit Christianos, qui malebant apud paganos iudicari, quam înter fratres, q. indignum quid Christiana professione facerent. Annescitis, ait, quoniam sancti de hoc mundo iudicabunt? Et si in vobis iudicabitur mundus, indigni estis qui de minimis iudicetis? Nescitis quoniam angelos iudicabimus, quanto magis saecularia. Saecularia igitur iudicia si habueritis, contemptibiles qui sunt in Ecclesia, illos constituite ad iudicandum. Ad verecundiam vestram dico, Sic non est


page 57, image: s065

inter vos sapiens quisquam, qui iussit iudicare inter fratrem suum? sed frater cum fratre contendit, iudicio et hoc apud infideles? Morem hunc componendi controversias Christianorum in Ecclesia post Apostolorum tempora mansisse restantur Epistolae, quae circumferuntur, modo iis quis praebere velit fidem. Ita enim Clemens ad Iacobum, quem certum facit de morte petri, cum constet et Eusebius testetur. lib. 2. c. 22. 24. illum aliquot annis ante Petrum periisse. Quicquid sit, in illa Epistola legitur: si qui ex fratribus negotia habent inter se, apud cognitores saeculi non iudicentur, sed apud presbyteros Ecclesiae, quicquid illud est, dirimatur, et omni modo oboediatur statutis eorum. Non loquitur, ut quidam putant, de Clericis, sed de pota Ecclesia, quod presbyterorum iudicia subire debeant. Nam quia iudices et magistratus nulli erant Christiani, et indignum putabant coram infidelibus contendere, res corum vult coram Ecclesiae principibus componi debere. Ita legitur. in Epist. 2. Marcellini. Quaecumque contentiones inter Christianos ortae fuerint, ad Ecclesiam deferantur, et ab Ecclesiasticis viris determinentur. Et paulo post: Clericus v. cuiuslibet ordinis absque Pontificis sui permissu nullum praesumat ad iudicium saeculare attrahere, nec Laico quemlibet Clericum accusare, ubi praesupponendum est, iudices non fuisse, nisi Paganos, ideoque absolute vetat ad iudicium saeculare ire, sive Laicus sive Clericus Fuerit accusandus, quo d nullus dicere debuisset, si magistratum cognovisset Christianum. Postquam magistratus coeperunt praefici Christiani, l. 2. l. 18. de haeret. et Manich. honorarium iudicium Ecclesiae ulterius locum non habuit, ideoque hoc potissimum in loco oportet incipere quaerere primordia privilegiorum, Idque: tum in legibus, tum in conciliis, tum in historiis.

[Note: II. Auspicia libertatis Ecclesiasticae.] Reperio autem Sozomenum, lt. 1. c. 9. cum vellet, recensere maximum beneficium, quo Constantinus Ecclesiam affecit, haec reportare. Illud, inquit, plane maximum reverentiae imperatoris erga religionem argumentum, quod Clericis ubique per legem ob eam rem conditam, immunitatem donari voluit, quodque illis, qui erani in iudicium vocati, dedit potestatem, si modo


page 58, image: s066

animum inducerent magistratus civiles reicere, ad Episcoperum iudicium provocandi. Item repetit Niceph. li. 7. Eccl. hist. c. 46. Permisit, ait, Clericos immunes et liberos lata lege, Episcopis dedit iurisdictionem, et super Clericos et super Laicos, tamquam delegatis suis, si quidem civilium iudicum cognitionem declinare voluissent, et libertatem Ecclesiae lege lata concessit: et notanter addit Nicephorus, haec ita obtinuisse usque ad suam, id est, Andronici Imperatoris tempora, quod nobis argumentum praebebit, de libertate Ecclesiae Graecae, quanta scil: fuerit, modo declaraverimus, num per immunitates Ecclesiae a Constantino concessas Clerici separati fuerint, ab oboedientia legum civilium. Vetat eos novis collationibus obligati, concedit liberos esse ab Hospitibus excipiendis, l. iuxta C. de Episc. et Cler. removet ab iis indebitae conventionis iniuriam, et iniquae exactionis improbitatem, extraordinariorum munerum necessitatem, parangariarum praestationem, l. omnis. C. eod. nisi habeant possessiones, l. de his. C. cod. et quae sunt similia in C. Theod. Sed de exemptione eorum nullum verbum, quin potius in Epist. ad Celsum Vicarium Africae scribit: Scias, quod tam super plebe, quam super Clericis his, qui primi sunt, sum diligentissime quaesiturus, idque iudicaturus, quod veriss. [Note: Continuatio eiusdem] et religiosiss. esse manifestum est, et Sozome: et Nicephor: expresse addunt, non exemptos fuisse Clericos a iudicio magistratuum, nisi maluissent iudici ordinario praeferre Episcopum, et Athanasio de morte Arsenii accusato Constantius ipse iudices dedit, Socrates lib. 1. c. 20. 21. sicut et Paulum Samosatenum Aurelianus Imperator removit. Stephanus Antiochenus Episcopus sub Constante et Constantio a Legatis, quos ad fratrem Constans miserat, de vi publica et l. Cornelia de sicariis reus actus, et in palatio, non in templo damnatus fuit. Theodor. lib. 2. c. 11. 12. Athanas. in longa ista Epist. ad selita: vit: agentes. praeterea testatur etiam a Constante et constantio convocatum fuisse concilium sardicense: Item eorundum iussu Episcoporum quemque rediisse ad suam Ecclesiam, et ipse dicit se non intercedere, quo minus accusatores sui se sistant coram Imperat.


page 59, image: s067

cui de factis suis paratus sit rationom reddere, quae omnia indicant iurisdictionem Imperat. super Episcopos. De Constantio etiam nihil habemus, nisi, quod immunitates a Constantino concessas confirmarit [Orig: confirmârit], ad Severianum Achaiae proconsulem. Et alibi scribit. Clericis ac iuvenibus praebeatur immunitas: repellaturque ab his exactio onerum sordidorum. Dat. 7. Kal. Ian. Constantin. constantio VI. et Constante AA. Coss. A Valente Gratiano, Valentiniano. AAA. invenimus scriptum ad Artemium, Euridicum, appium etc. Episcopos. Qui mos est causarum civilium, idem in negotiis Ecclesiasticis obtinendus est, ut siquae sunt ex quibusdam dissensionibus levibusque delictis ad religionis observantiam pertinentia, locis suis, et a suae dioecesis Synodis audiantur, Exceptis, quae actio criminalis ab ordinariis extraordinariisque iudicibus aut illustribus potestatibus audienda constituit. Dat. 16. Kal. Iun: Valente V. et Valentini: AA. Coss. cum quibus omnibus consentiunt Novellae Iustiniani, qui licet Episcopis audientiam in causis Ecclesiasticis Nov. 82. § si vere. concesserit. supremum tamen ius et cognitionem sibi reservavit. Ita enim Episcoperum sententiam exsecutioni tradi iubet, si utraque pars iis, quae iudicata sunt, acquie verit, id est, nisi pars damnata appellarit. Novell. 123. c. 21. Similiter c. 8. scribit. Nullus Episcopus invitus trahatur ad saecularem, nisi princeps iusserit, quae verba posteriora sicut et verbum invitus, quia supremam potestatem Imperatori reservant, Gratianus studiose omisit. in c. nullus 11. q. 1. Porro in Zenone Evagrius auctor est, ab eo adversus Alexandrinum et Antionchenum Episcopos lata fuisse sententiam ob hoc solum, quod alter coram ipso principe mentitus esset, alter Basilisci partes foveret. Pelagius ipse Aquileensem et Mediolanensem Episcopos ad Clementissimum principem dirigi iubet, ut secundum Canones puniantur. c. istud causa. 2. q. 1. An hic respondebit Bellarm, c. 34. contr. Barcl. Piis principibus nondum satis notam et explicatam fuisse exemptionem, quam iure divino Clerici habebant: Sanctos autem patres paulatim eam explicare atque introducere nisos. vae inscitiam omnium Regum et principum


page 60, image: s068

ante Hildebrandi adventum: Vae impudentiam Regum Galliae, qui cum iam id discere potuissent, a Romanensibus, in ignorantia sua triumphare maluerunt, quam cum scientia succumbere. Et licet principes ignari iuris fuerint: tamen Christus ipse et Apostoli, quomodo excusari poterunt, qui passi sunt sibi laudem a patribus Bellarmini praeripi, nec ausi fuerunt ius divinum explicare, sed in huius ignominiam iuri Tyrannico se ultro subiecerunt. Sed ut ad rem redeamus: Heraclii constitutio legitur inter Imperat. constit. ne Episcopus vel Clericus vel Monachus, ob pecuniariam criminalemve causam apud civilem militaremve conveniatur magistratum, sed apud suos Episcopos duntaxat aut metropolitanos, aut patriarchas. Eadem etiam statuit aurea bulla Alexii Comneni. Sed quia omnis enuntiatio interpretanda est, secundum subiectam materiam, per pecuniarias et criminales causas, oportet intelligere eas, quae possunt cadere in Episcopi iudicium : Et in omnibus privilegiis praesupponitur princeps summum ius sibi reservasse [Orig: reservâsse], quippe quod in alium conferre non potest. Constitutio Friederici 11. quamquam ab Honorio expressa. Durare. ad t. C. si. ad pers. vendit. in si. tamen quicquid concedit secundum constitutiones Imperiales et Canonicas sanctiones concedit, ita ut ad dictas leges recurrendum sit, quando de eius interpretatione agitur. § Nos Fridericus. §. Item statuimus Const. Frider. Ex quibus omnibus patet, privilegia et Immunitates, quibus in rebus sua natura temporalibus gaudent Ecclesiastici, ab Imperato: primum inductas, et de tempore in tempus mutatas fuisse, ita tamen ut principes iure suo, quod ipsis naturali et divino atque etiam humano iure competebat, se numquam spoliasse [Orig: spoliâsse] intelligantur, ne cum Petro Ferrar. prax. Pap. t. 2. gl. 9. n. 56. dicere cogamur: privilegia a stultis Imperatoribus Clericis concessa, consumunt, statum Laicorum et Imperii: quod et Otto Fcisingens. testatur in praef. 7. Chron. Imperium scilicet ob amorem sacerdotii evisceratum et viribus exhaustum fuisse. Cusan. libr. 3. Concor. Cathol. Sicut enim quod favore alicuius inductum, non debet in eius odium verti: ita nec in dantis damnum debet


page 61, image: s069

retorqueri, si iudex circumv. ubi Bart. Et Bald. ff. de minor. l. amicissimos. de admin. tutor: praesertim cum in generali locutione persona loquentis videatur excepta, ut ICti docent, c. quisquis, de praebend. et sim. unde patet responsio ad leges a Bellar. c. 35. Contr. Barcl. adductas, quibus Imperatores saeculari potestati eximunt Clericos et percons. ut ipse infert, etiam Imperatoriae, quamquam praeterea errorem suum nimis quam pueriliter prodit, quando, quid per curiam intelligatur in l. 7. C. Theod. de Episc. et Cler. se prorsus nescire declarat. Nullibi enim reperiri Clericos exemptos a potestate suprema principum recte observat Barcl. c. 33. de pot. Pap: licet a iudicum et magistratuum iudiciis ex illorum indulgentia absoluti inveniantur.

Sed extendamus propositam materiam aliquantulum Iatius, ut appareat in reliquis quoque regnis humano iure immunitatem. inductam, id quod nullibi manifestius apparer, quam in regno Galliae, ubi cum reges ius suum integre relinquere noluerint, nec solida sua immunitate Clerici unquam uti potuerunt, imo eo res progressa est, ut profani proceres bona Coenobiorum possederint, a tempore Caroli simplicis usque ad Robertum et Henricum l. indeque praebuerint Monachis, quantum eorum sustentationi sufficere putabatur. A Emil. li. 3. et. 5. Sed quantum ad ius, Clerici conveniuntur coram iudicibus saecularibus in actionibus realibus, Tiraequ. lib. 1. retract. §. 32. gl. 1. n. 81. Boe~r. decis. 69. n. 20. nonnumquam etiam in personalibus, de multis criminibus, quae privilegiata vocant. Barcl. c. [Note: Consuetu. do Gallica. na.] 33. pot. Papae. Iulius Clar. lib. 5. q. 36. vers. ulterius quaero. Boer. decis. 297. n. 1. Aufrer: in rep: Clem. 1. in 4. reg. fall. 2. de off. ordin. Bened. in c. Raynut. verb. uxorem. n. 445. de testam. Bellarm. c. 8. contr. Barcl. cum Childericus rex Episc. Rothomagensem, maiestatis reum egisset, et pro eo verba faceret Gregor. Turon. lib. 5. c. 18. dicens: Regi id ius quidem competere, nec posse a quoquam vocari in iudicium etc. explicat sententiam Gregorii, quod locutus fuerit de facto, et non de iure: atque ea explicatione ex Episcopo facit adulatorem aulicum, ex veridico historico, mendacem deceptorum, praeterquam quod rex Galliae ex infinita memoria potestatem in Ecclesiasticos sibi vendicaverit, optimo Iure Regio, idque auctoritate ipsius Pontificis in c.


page 62, image: s070

meruit. Extr. com. de privil. Iuris quoque est apud Gallos, ut iudex saecularis cognoscat, de possessorio cuiuslibet causae principalis, ut tradit Guid. Papa. q. 1. 71. 85. Carolus de Grassal: lib. 2. Regal. Franc. iur. 5. et Iohan. Gallus q. 155. ait, iudicem saecularem apud Gallos inhibere et prohibere iudicium petitorium, donec fuerit lis finita super possessorio, quod habeat multum facti. Thom grammat. decis. 78. Sic et communi usu constat a bullis Pontificum, seu, quod eodem redit, ab earum exsecutione appellari. Duar. lib. 1. Eccl. minist. cap. 5.

In Anglia, licet iam Pontificum Canones de immunitate et exemptione Ecclesiasticorum promulgati essent, admissi tamen numquam fuerunt, donec pretio a Stephano obtinerent Ecclesiastici, ut in usum ponerentur. Pro argento enim, quod ab iis mutuo sumpserat ad sustinendum bellum contra filiam Henrici I. legitimam regni heredem, immunitatem iis vendidit: Rogerius Hoved: [Note: Consuetudo Anglicana.] Helinshod. et alii in steph: nec tamen omne ius suum iis cessit, quia et saepe decimas et tributa ab Ecclesiis exegerunt reges, et Rota in decision: antiq. decis. 140. incipiente: utrum valeat consuetudo Anglica, damnat consuetudinem Anglicam, quam ibi receptam testatur, ut Clerici quicumque super actionibus mixtis realibus litigare cogantur coram saeculari. De delictis atrocioribus praestat ipsius Richardi Archiepiscopi Cantuariensis sententiam ascribere, qui ad Richardum Vinctoniensem. Gaufriedum Eliensem et Iohannem Norvvicensem, Episcopos scribit in hunc sensum: in Epist. Petri Blesens. Ep. 75. Clerici vel Episcopi occisores, Romam mittuntur, euntesque in delitiis cum plenitudine Apostolicae gratiae et maiore delinquendi audacia revertuntur. Talium vindictam excessuum Dominus Rex sibi vendicat. Sed nos eam damnabiliter nobis reservamus, atque liberam praesentis immunitatis materiam, in fauces nostras Laicorum gladios provocamus Ignominiosum est, quod pro capra vel ovicula gravior, pro sacerdote occiso poena remissior irrogatur. Sed his et durioribus digni sumus, qui iurisdictionem alienam, et nobis omnino


page 63, image: s071

indebitam ambitione temeraria usurpamus. Nam in corpore decretorum et in Epist. ad romanos haec verba legisse meminimus. Sunt quaedam enormia flagitia, quae potius per mundi iudices, quam per Rectores et iudices Ecclesiasticos vindicantur, sicut est, eum quis interfecit Pontificem, Apostolicum praesbyterum, sive Diaconum, huius criminis reos, Reges et principes mundi damnant. Omnis equidem iustitia ideo exercetur, ut debita quiete gaudeant innocentes. et malignantium temeritas refrenetur, veruntamen in hac iuris dictione maledicta, quam ambitiose et superbem praesumimus, Deum offendimus et dominum Regem, viamque Clericis malignandi tutissimam aperimus. Concludit denique: Reddentes igitur Deo, quae sunt Dei, Caesari, quae sunt Caesaris, iuxta petitionem Domini regis, et tantorum vindictam excessuum relinquamus. Atque ita Henricus IIII. Walterum Baldoke, Priorem Landensem condemnavit, quod conscius coniurationis eam non detexisset. Helinsh. in ehn. IIII. Item octo fratres seditiosos misit in carcerem: Polyd. Vigil. et Archiepiscopum Eboracensem eadem de causa capite mulctavit. Walsingham. in Hen. IIII. Henricus VII. tam cognovit de Clericis quam Laicis, qui Varbecium secuti erant. henricus VIII. cum adhuc sequeretur partes Papae, Viarium Episcopi Londinensis cum suis officialibus damnavit ad torturam. Stovv. in Henr. VIII. Hodie constat, quod Henricus VIII. cum se caput et principem Ecclesiae proclamari fecisset, tam in temporalibus, quam spiritualibus, omnem iurisdictionem, omnia iura ad se revocaverit, relicta Episcoporum consistoriis illarum rerum tantum cognitione, quae ex sacris literis potissimum deciduntur et spectant conscientias, Smith. in the. common. Wealth of England in the 3 booke. c. ult. id quod fere per omnes reformatas Ecclesias observatur in Germania, Gallia, Dania, Suecia, salvo semper iure superioris, ut videre est in August. Confess. t. de potest. Eccles. et in apolog. Melanth. in fin. Iohan. Calvini. Insit. Et Flac. Illyr. Clav.

In Polonia post longas concertationes Ivo Episcopus Cracoviensis


page 64, image: s072

[Note: Consuetudo in regnis aliis.] viensis obtinuit, 1217. ut Clerici a potestate saeculari liberi pronuntiarentur. Crom [(printer); sic: Crem]. li. 7. Andreas Isernia in constit. de personis sub rubr. ubi Clerici in malef. conven: deb. in regno Neapol. dicit conventum inter Romanam Ecclesiam et regem Regni in investitura, quod rex nullam alique casu habeat iurisdictionem in clericos, nisi ratione feudi. Si ex conventione. Ergo non ex iure divino.

Veneti pluribus probant, antiqua consuetudine Rei pub. ius competiisse in facinorosos clericos, quo iure Brandolinum Valdemarinum Abbatem, et Scipionem Saracinum, Canonicum Vicentinum contra Pauli V. censuram captivos detinuerunt, idque pluribus argumentis iuste factum demonstrast Anton. Quiri: nelli aevisi M. Paulo da venetia nelle sue considerationi et Fulgentio Bresciano nelle confirmationi d' istesse, Giovan. Marsilio nella difesa dell' otte propositioni. Nicola: Crassus in Antipar: ad Baron. Hieron. Vendramenus in disquis. controversiar. Ventura Vincent: in cons. ad Venet: Iudicatum etiam fuit in Camera, Clericum posse trahi ad saecularem iudicem, quando quis adversus eum experitur actone reali, Mynsing. cent: 1. obs. 22. Gail. de pignor. obser. 7. num. 2.

Ex quibus omnibus abunde constat, non alio nisi humano iure immunitatem Ecclesiasticorum, ex aequitate et benignitate Christianorum principum inductam, ideoque nunc pluribus, nunc paucioribus titulis, prout principibus placuerit, compraehensam fuisse. Quod innuere volebat Fridericus. I. ad Adrianum Iv. scribens: Cum quid Regale Papatus vester habere dignoscitur, largitione principum obtinet. Balaeus in Adr: 4. Urstisi: collect. histor: Germ.

[Note: 13. Causae, ob quas a foro vulgi eximi mereantur Clerici.] Ex aequitate dixi, quia dignitas officii et personarum requirebat quandam a vulgo separationem, praesertim, cum non tantum honori personarum, sed et maiestati Dei, cuius sacris Sacerdotes vacere oportet, id indulgeatur, ut ait Paulus. l. non distinguemus. §. 3. ff. de recept. arbitr. Determinat enim Ictus, l. generaliter. 13. de in ius vocan. in is sine venia vocari non posse eos, quibus reverentia debetur: inter illos autem, quibus reverentia debetur, primum locum tenent parentes. l. 2. l. 3. §. 1. ff. Eod, Ecclesiastici vero sunt


page 65, image: s073

animarum parentes, c. in scripturis, dist: 96. regum, principum, omniumque fidelium patres ac magistri, c. quis dubitet dist. 96. Clem. i. § Nec super haec. de peni. lumina mundi, c. Sacerdotes. dist 93. quo argumento usus vel potius abusus est Thomas Archiepisc. Cantuariensis, quoties a rege iuberetur oboedire legibus regni: Quia ego, inquit, sum pater vester spiritualis, et pater non debet respondere in iudicio filii. Roger: Hoveden: Ioh. Pike, Maetth. Paris, Gervasius Dorobern: in Hen: II. idemque argumentum urgetur iisdem pene verbis. c. quis sacerdotes. dist. 96. c. cum infer. de maior. et obedi: Sed paternitas, quae spiritualis est, in foro temporali allegari non potest, nisi quatenus pater alterius iudicii patitur eius auctoritati locum concedi, sicut nec Rex allegare potest in foro spirituali, quod sit Pater populorum, ut eum appellat Homerus. Nihil enim impedit, quin diverso respectu aliquis possit esse modo pater, modo filius. Gregor. M. lib. 2. Ep. 31. ad Maurit. ait: Sacerdotes honore et reverentia ab Imperatoribus prosequendos esse. Nec tamen secum pugnat, quando eodem lib. Ep. 62. sevocat, Imperatoris famulum, et debere se, ait, oboedientiam Imperatori, cui potestas concessa sit super omnes homines, et nominatim etiam, in sacerdotes, ut ait idem libr. Eod. Epist. 65. quia fieri posse, ut qui Rex est in suo regno, in alio fiat subditus, in lib. 3. de iur. Maiest. c. 6. n. 12. demonstravimus, exemplis Conradini, Mariae Scot. et Legatorum. Nam et Gelasius Papa in Epist. ad Anastas. Imper. imperatorem, quem vocarat filium et praesulibus rerum divinarum subditum, mox dicit humane generi praesidere.

Praeterea Episcopus non debet eligi, nisi vitae probatissimae, c. in Sacerdotibus dist. 61. c. oportet. 8. q. 1. qui sit nullius criminis reus, c. primum dist. 25. c. 1. 6. q. 1. c. prius quam dist. 28. c. de Petre. 46. dist. c. ult. dist. 60. c. 1. dist. 61. et aetate gravis, Novell 123. c. 1. per totam dist. 78. et doctrina praestans, ibidem. quae omnia non possunt non facere hominem venerabilem, adeo ut Host. et Iohan. Andr. in. c. Eo libentius in verbo militiae, de serv. non ordin. Clericos velint reputare inter nobiles, quod quamquam de toto genere Clericorum probari non


page 66, image: s074

potest, tamen sacerdotium dignitatibus accensetur: in l. atrocem et ibi gl: C. de iniur: c. denique in pr. dist. 4. Et talis quidem dignitas putatur Bartolo cons: 180. si aliqua. Col. 2. quae maior est omni honore saeculari. Unde non conveniebat eos in iudicium rapi, instar vulgi, servilique poenae subici, yl. Ne quis C. ut nemo privat. Anton: Faber. in ration: ad l. 2. de in ius voc. 1. 2. et ibi Castrens. de in ius voc: l. omnes in pr. c. de Episc. et Cler: Corras: l. 1. Miscell: c. 10. n. 1. sed ut verba eorum in Ecclesia plus auctoritatis haberent, aequum erat, ut eorum dignitati. parceretur. Ludovv: Molin: tr. 2. de iust: disp: 31. concl. 4.

[Note: Quantus honor olim. exhibitus Sacerdotibus apud. Ethnicos.] In quantum honorem Romani olim Pontifices habuerint, ex Pictore, Gellio, Fenestellae, Pompeio, et aliis patet. Pontifex Max. nullius erat obnoxius iudicio, de iis, quae in Pontificatu suo, id est, per totam vitam ageret, Halycarn: lib. 2. vehebatur Sella curuli, Liv: dec. 3. lib. 5. lictore praecedente, Plut. Probl. c. 113 portas suas ornabat lauru, Plin: lib. 15. c. 30. et Forus testatum reliquit: Ep: 47. Cn. Trebelium tribunum plebis fuisse mulctatum, quod inciviliter locutus esset M. Aemilio Lepido, cum summum pontificatum gereret, De sacerdotibus Cumae Ponti refert Strab: lib. 12. quod bis in anno gestent diadema: de sacerdote Herculis Tyrii narrant Diodorus Siculus lib. 17 c. 4. Pausan: in Boeot: Orosius lib. 4. c. 6. quod amiciatur purpura, et caput Diademate cinctus in publicum prodeat. De Trallianis Vitruvius, lib. 2. c. 8. quod summus Pontifex inter eos regale habitet palatium, et ne cumulem plura exempla, Sacerdotium inter summas dignitates ubique gentium semper fuit repositum, Hurault: lib. 1. de offic. des l' estat c. 14. sicut et de germanis scribit tacitus, de moribus German: Sacerdotibus iuxta ac regibus et principibus honor habitus fuit, adeo ut illud cum regia maiestare multi coniungendum putarint, sicut retro diximus, et Bartolus putet, Pontificatum q. fratrem esse: principatum sororis locum tenere. Thesueus vetuit sacra tangi, nisi a principibus urbis, Plut. in Thes: quod Arist: 7. Polit: c. 10. in omni Repub. observandum putat, ut videlicet sacra a dignissimis tractentur, et observatum fuit apud Athenienses, ex instituto Thesei, Plut. in Thes. et in reliqua Graecia, prout ex Halycar. libr. 2. discimus, dum scribit:


page 67, image: s075

prutanei=a <BetaCode: prutanei=a> apud Graecos vocantur loca publica sacra, quorum cura pertinet ad eos, qui summum magistratum in Repub. gerunt. Apud Persas, quo loco fuerint sacerdotes ex magnorum auctoritate constat, Philostr: li: 1. de vit. Apoll: et hodie idem princeps est et caliphus in Persia. Apud tartaros hodie, qui Mahometis somnia non sequuntur, ipsi Reges summum Sacerdotem, quem Seidum vocant, tanto honore prosequuntur, ut ad venienti inclinati obviam procedant. Sigismun. in Tartar. sicut olim Iulianus philosopho, quem summo honore afficere volebat. Marcel.

[Note: 14.] Quae omnia demonstrant, communi gentium opinione summam sacerdotibus solitam deferri dignitatem, modo eam in potestatem non vertant, sicut bonifac. IIX. quod Gelasius c. duo sunt 96. dist. recte dixerat, auctoritatem sacram pontificibus, regalem potestatem principibus tribuens, prorsus invertit, et potestatem dixit pontificum esse, auctoritatem regum, cum pontifices sola dignitate contentos esse oporteret, nec aliam sibi potestatem tribuere, [Note: Potestas Ecclesiae consistit in excommuni. catione.] quam spiritualem, quam Gerson, in resol: circa excommunic: consid: 1. maxime fundari ait in illa lege Evangelica: Matt. 18 Si peccaverit in te frater tuus etc. dic Ecclesiae, si Ecclesiam non audierit, sit tibi sicut Ethnicus et Publicanus. Quibus verbis praecipitur primum crebra admonitio, tum excommunicatio eorum, qui prorsus obstinate improbi manent. Et de hac potestate Constantinus loquitur, quando ad Episcopos Concilii Nicanei dicit: DEUS vos constituit sacerdotes et potestatem vobis dedit de nobis quoque iudicandi. Hist. Eccl. li. 10. Et Valentinianus: talem in pontificali constituite sede, cui et nos, qui gubernamus imperium, sincere capita nostra summittamus, et cuius monita, dum tamquam homines deliquerimus, necessario veluti curantis medic amenta suscipimus. Duare. li: 1. sacr. Eccles. minist. c. 2. Quod si haec monita nihil profecerint, ad extremum licet devenire remedium, c. quoniam. dist. 18. c. quis dubitet. dist. 96. et sic Innocentius a communione summovit Arcadium, quod chrysostomum a sede sua pelli consensisset, d. c. duo sunt, et Ambrosius negavit


page 68, image: s076

Valentiniano Ecclesiam, quam Arrianis destinarat, concedere, nec Theodosium in Ecclesiam voluit intromittere. Theodoret: lib. 5. c. cum apud. 11. q. 3. Haec res revocat mihi in memoriam similem potestatem quam, Druydibus Gallorum asseribit Caesar. 6. bell. Gall. Si quis, ait, aut publicus aut privatus eorum de creto non stetit, sacrificiis interdicunt. Haec poena apud eos est gravissima. Quibus enim inter dictum, ii numero impiorum ac seceleratorum habentur, ab iis omnes discedunt, aditum sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione incommodi accipiant, neque iis petentibus ius redditur, neque honos ullus communicatur. Quod si qui callum etiam contra hanc disciplinam obduxerint, hi metu suppliciorum a maleficiis abstinere per magistratum cogendi sunt. c. non frustra. 23. q. 5. l. 1. de iust. et iu. Nam disciplina Ecclesiastica ulterius non progreditur. Sed haec non est illa potestas, quam Ecclesia, principum privilegiis acceptam referre habet, cum institutione divina illi tradita sit: Verum altera consistit in iudicio temporali, quod leo Papa Ep. 96. Ecclesiae ab Imperatoribus concessum testatur: Tanta ait, se culi potestates circa sacerdotalem ordinem reverentia praevaluere, ut etiam hi, quos sub imperiali nomine terris divina potentia praeesse praecepit ius distinguendorum negotiorum Episcopis Sanctis, iuxta Divalia constituta, permiserint.

[Note: Episcopalis audientia.] Hoc ius, quia Ecclesia, dicente Valentiniano, nec forum legibus habet, nec apparitionem, nec executionen, Audientiam leges peculiari nomine vocant, ut notat Cuiac. in paratit. C. de Episc. audientia. nec recte Azo in sum: t. de Episc. audin pr. et Accurs. ad rubr: d t. interpretantur per iurisdictionem, cum Niceph. lib. 7. c. 46 eam assimilet iudicio delegatorum, quos constat notionem tantum habuisse, qua nec Episcopis plus tributum fuit, l. cum Clericis C. de Episc. et Cler. l. Episcopale. C. de Episco. aud. Novell. 123. c. 21. Eodem iure usi sunt olim pontifices Romani. Quod enim Lentulus Pontifex in senatu dicit: Pontifices religionis iudices fuisse, legis senatum, Cic: ad Att. lib. 4. ita accipimus, quod de religione cognoverint. Cic.


page 69, image: s077

in orat. pro domo. Nam cum quaestio esset de Clodio ob violatam religionem puniendo, Cicero eum non coram Pontificum Collegio, sed coram Senatu accusavit. Plutar. in Caes. et Cicer. et Minutiam vestalem insimulatam apud Pontifices ab indice servo, Pontifices tantum iusserunt sacris abstinere familiamque in potestate habere. Sed post, facto iudicio, viva sub terram ad portam collinam dextra via stratam defossa est, scelerato campo. Liv. lib. 8.

[Note: Quibus ius dicant Episcopi.] Ius autem dicunt Episcopi clericis, Monachis, oeconomis. l. 2. l. 7. l. 14. C. de Episc. aud. pauperibus, l. 1. C. eod. aliisque miserabilibus, l. nemini. 19. cum seq: C. eod. et iis, qui eos ultro iudices optaverint. l. Episcopale l. si qui ex consensu C. eod. Azo in sum. hoc t. n. 1. VVesenbec. in paratit: c. hoc t. n. 2. Quia enim iam honoraria presbyterorum in Ecclesia iudicia longo usu recepta erant, ut supra diximus, imperatores integritati Episcoporum tantum tribuerunt, ut liceret, qui vellet, eorum aequitatem potius experiri, quam rigorem legum. Sic olim Germani cum in aciem prodiissent, nemini nec animadvertere neque vincire, nec verberare, nisi sacerdotibus, permittebant, velut Deo imperante, quam adesse bellantib. credebant. Tacitus de morib. Germ. Tantum tribuebant sanctitati e integritati eorum, qua de causa et Romani olim legum custodiam et interpretationem et actiones secundum eas, pontificibus relinquebant, l. 2. § 6. de orig. iur. ut ibi notat Zasius in verb: actiones et in ver: Pontificum. rati eas numquam sanctius custoditum iri, quam ab illis, quibus religio omnem fraudem exemerit.

[Note: Quousque se extendat iurisdictio Ecclesiastica.] Quid vero notio sola elusoria est, nisi facultas coercendi coniungatur, l. 2. de iurisd. concessum simul est, ut leviores poenas Ecclesia potueris infligere, sicut et pontifices romanorum peccantes mulctabant. Haelycar. li. 2. Ita [Orig: Itâ] removet ab officio, c. presbyter. 2. q. 5. c. si quis viduam dist. 50. c. presbyter. dist. 28. conicit in monasterium, c. si Episcopus dist. 50. tradit curiae, c. clericus. 3. q. 4. c. si quis Sacerdot. c. statuimus. 11. q. 1. et progrediente tempore, progressa est ad carceres, c. quamvis de poena: in 6. quos pro poena Eugenius II. primus putatur instituisse. Scip. Gent. lib. de iurisd. item ad exilia, c. 1. de talum. et usque, ad supplicia corporis, c. ante omnia dist. 35. c. conspirat.


page 70, image: s078

11. q. 1. c. 1. 23. q. 5. quae tamen, quia ausus fuit irrogare Archiepiscopus Bituricensis in mulctam damnatus est a curia, ut testatur Duar. lib. 1. sacr: Eccles. minist. c. 3.

[Note: 15.] Ex dictis patet., quousque se extendant privilegia, quae Imperatores Ecclesiae iure communicarant, unicum adhuc restat subiungendum, quod iis, quae hactenus ex constiutionibus principum deduximus, universalia concilia non contradixerint, ut obicit Bellar. c. 34. Contr: Barsl. in primis antiquiora. Eorum enim sententia praevalet, quotiescumque discors sententia incidit, c. 28. dist. 50. c. hoc ipsum 33. q. 2. Sciendum igitur quod concilia secuta consilium Pauli, [Note: Sententia conciliorum.] 1. Corinth. 6. ut patet expresse ex can 9. concilii Carthag. 3. (quamquam ibi a magistratu Ethnico, coram quo noluit causas disputari Paulus, ad magistratum Christianum argumentum transferatur) ad dignitatem Ecclesiasticorum servandam, voluerint eorum lites prius in Ecclesia audiri, quam ad Imperatorium tribunal provocaretur, quod et constituit Iustinianus, ne ante latam ab Episcopo sententiam ad iudicem recurratur. Sed numquam ab antiquis Canonibus legimus prohibitam fuisse Ecclesiis provocationem ad potestatem saecularem, licet prohibitum sit, ne regiae aures obtundantur, antequam causa audita sit in Ecclesia, ne videlicet Ecclesia [Note: Cuthiag. 3.] videatur sperni, et ne iniuria inferatur Canonibus aut ordo Ecclesiasticus perturbetur, ut dicit concilium Constantinop,. Can. 6. et clarius d. Carthag. c. 9. si quidem ait, cui ad eligendos iudices undique patet auctoritas, vile Ecclesiae consortium iudicat, qui de universa Ecclesia male sentiendo de iudicio seculari poscit auxilium Est enim, ut scribit Cyrillus Alexandrinus ad Ioh. Antioch: et Synodum ibidem congregatam: multo melius ac iustius, ut Ecclesiasticae quaestiones in Ecclesiis agitentur ac formentur, et non apud alios, quibus sane prorsus in conveniens est huiusmodi causarum [Note: Chalcedon.] Dioeta. Igitur in Chalcedonensi Synodo Can. 9. decernitur non simpliciter, ne quis clericus adversus Clericum habens actionem, deserat proprium Episcopum et ad saecularia convolet iudicia: sed additur: Prius actio ventiletur apud Episcopum proprium,


page 71, image: s079

[Note: Constantim.] id est, priusquam saecularia adeat iudicia. In Constantinopolitano: Can. 6. si quis spretis Episcopis Provinciae et maiore Synodo, ausus fuerit regias aures obtundere, et iudicia principum secularium vel Synodum oecumenicam turbare, contumeliose contemnens omnes eius Dioeceseos Episcopos, hic omnino ad accusandum [Note: Antioch.] non suscipiatur. In Antiocheno similiter. c. 11. ne quis praeter concilium vel literas eorum Episcoporum, qui sunt intra provinciam, maxime Metropolitani, ad Imperatorem pergat, [Note: Venet.] aut ut concilium Veneticum dicit, Can: 9. ne id faciat, nisi ex permissu Epicopi sui, hoc est, ne Ecclesiam praetereat. Cartaginense 3. c. 9. expresse dicit: si quis derelicto Ecclesiastico iudicio publicis iudiciis purgari voluerit etc. id quod Leo Ep 96. paulo aliis verbis dicit: praetermisso Saecerdotali iudicio ad examen saeculare transire. Et hi sunt ipsi Canones, quos exemptioni suae maxime favere putant Ecclesiastici, quorumque quosdam legibus Imperatoriis, tamquam contrarios, committit et opponit Bellarm. c. 34. §. 1. contr: Barcl: mitifice se torquens in eod. cap. ut ex his Canonibus exemptionem sui ordinis deducat. Nam in c. 9. conc: Cartag: 3. aperte dicitur, auctoritatem eligendi iudices undecumque patere etiam Clericis: Item constringitur Canon ad hunc casum; Si crimen fuerit intentatum. Clerico in Eecclesia, vel civilis causa fuerit commota. Exceptio autem in uno, firmat regulam in reliquo: l si qui certa in pr. de iur: immun: l. cum ita 63. § videamus de cond. et demonstr. l. quaesitum 12. § Idem respondit de instruct. et instrum. Ceterum haec dissimulans Bellarm. aperte, ait, damnat Cano~ recursum ad iudicia saecularium magistratuum, quod facere non posset, si magistratus, legitimi iudices essent.

Aperte vero corrumpit Bellarm. verba Canonis, qui non absolute damnat recurrentes ad iudicia saecularia, sed qui relicto iudicio Ecclesiastico, post intentatam in Ecclesia litem, recurrunt. Interpretatio vero, ex alieno concilio, contra manifesta verba, ab ipsa verborum declaratione facile meritoque reicitur. Sed nec


page 72, image: s080

rescindere sententiam iudicis saecularis posset Concilium, inquit, Bellarm. nisi exemptos putaret Clericos. An vero ullum in verbis apparet vestigium, quod ad rescindendam sententiam trahi posset. Multatur, qui temere prorupit extra forum Episcopi, fructu sententiae in alieno foro latae, propterea quia contempsit Ecclesiam: sententia ipsa non erescinditur: quin potius, si litigator locum suum in Ecclesia recuperare non curet, ne coerceri quidem hac poena potest, quae infligitur ob hanc causam, quod indignum se fraterno consortio iudicet, qui eius iudicium contemnit, ad saecularia se proripiendo. Idem prorsus sensus est, canonis 9. concil. Chalced: Ne Clericus adversus Clericum habens actionem, derelinquat proprium Episcopum, et ad saecularia percurrat iudicia, sed prius actionem ventilet apud proprium Episcopum, vel certe consilio eiusdem Episcopi, apud quos utraque pars voluerint. Bellarm. quasi frontem prorsus exuisset, Nusquam, ait, in toto Canone, vel aperte, vel obscure, fit mentio iudicii saecularis, et expresse in hoc Canone dicitur, ut Clerici ad secularia iudicia non recurrant. Imo expresse contrarium dicitur: ut Clerici ad saeculariaiudicia non percurrant, (Nam de recursu verbum nullum) derelicto proprio Episcopo: nisi ventilata prius actione apud Episcopum: Unde sequitur, sublata conditione, cuius respectu litis intentatio prohibebatur, quod omnia recidant ad ius commune, quia etiam de Canonistarum sententia, Ius civile observatur, quantum a Canonibus non abrogatur: Propterea merito Barcl. c. 32. de pot. Pap. Canonem hunc explicare debuit, per Novell. 83. Iustiniani, et non per canones longem posteriores, quia iure communi statur, quam diu ipsi non obrogatur, posito tamen, quod Canones ipsi obrogare queant. Qua fronte igitur audet Bellarm. negare, mentionem hic [Orig: hîc] fieri iudicii saecularis, cum totidem verbis in ipso can: exprimatur. Nam, si vocabulum Prius, respicit proprium Episcopum, quatenus subiacet eius sententia Metropolitano, et non saeculari iudicio, totus Canonis sensus invertitur, et absurditatibus quamplurimis implicatur, Prohibetur enim Clericus


page 73, image: s081

procurrere ad saecularia iudicia, non aliter, quam si praeterierit proprium Episcopum, id est, si prius actionem apud eum non intentarit, atque ita sine ulla circuitione, vocabulum prius, subicit Episcopi iudicium iudicio magistratuum, et non Metropolitani. Alias enim consequens non responderet Antecedenti, quasi dicatur: Nemo Clericorum etc. deserat proprium Episcopum, et percurrat ad iudicia saecularia: sed prius actionem instituat apud Episcopum, Quo facto, colligit Bellar. percurrendum esse ad Metropolitanum, cum tamen adversativa de iisdem terminis praemissis et non de novis intelligenda sit. Nec enim eadem poena [Orig: poenâ] comprehendi debuit, qui Clericum trahit ad saeculare iudicium, et qui ad iudicium Ecclesiasticum superius, praeterito proximo inferiore. Denique universus Canon loquitur de uno tantum casu, quando scil: Clericus negotium habet adversus Clericum: Nullum vero praeiudicium creat Laico, si causam habeat contra Clericum, adeo, ut exemptio Universalis Clericorum, hinc nullo modo probari queat, quemadmodum et in ceteris Canonibus, non subtrahuntur potestati saeculari, sed obligantur primum subire arbitrium Ecclesiae, prout verba Canonis 13. se habent in concil. Tol. 3. Diuturna indisciplinatio et licentiae inolita praesumptio, usque adeo illicitis ausibus aditum patefecit, ut Clerici Conclericos suos, relicto Pontifice suo ad iudicia publica pertrahant. Convenit inter status Imperii Germanici, part. 2. Ord. Cam. t. 5. ut, priusquam lis inter principes enata devolvatur ad Cameram, coram Electis ad eam audiendam principibus intimetur et ventiletur, quod vocant privilegium primae instantiae, Germani, die Außträge: Receptum quoque est in multis ditionibus, ne causae ad processum ordinarium admittantur, nisi prius tentata sit compositio per amicos: Interim tamen nec illo privilegio principes Imperio, aut iurisdictione Camerae eximuntur, nec hac consuetudine subditi avelluntur a iudiciis publicis, sed omnia prius bona cum pace experiri iubentur, quam ad lites deveniant, quod Clerici eo diligentius observare debent, quo probro maiori iis vertitur in vulgus, si causas et vitam suam exponere


page 74, image: s082

cogantur coram iudice saeculari. Si enim his privilegiis prorsus eximerentur, numquam licuisset Imperatoribus leges ferre, de rebus et personis Ecclesiasticis, quarum tamen plenus est liber 1. Cod. et lib. tw=n nearw=n <BetaCode: tw=n nearw=n> et capitulares Caroli. M. et Isidorus ait: principes saeculi nonnumquam intra Ecclesiam potestatis adeptae culmina tenent, ut per eandem potestatem disciplinam Ecclesiasticam muniant, de quo addit, eos rationem reddituros non Ecclesiae, sed Deo. Nec obstat, quod Symmachus in concilio 3. irritum pronuntiat statutum Basilii Cecinae Patricii et praesecti Odoacri regis. c. bene quidem dist. 96. c. Ecclesia S. Mariae de consti. eo quod Laurentius Episcopus Mediolanen. dicebat: Non licuisse Laico statuere in Ecclesia etc. Nam quia statuto adiectum erat Anathema et propositum tamquam Ecclesiasticum, quod Laico in Ecclesia non licebat, idcirco iudicatum fuit, ait concilium, non posse ullo modo inter statuta Ecclesiastica censeri, et Maximus rogatus respondit: Non potuisse Laicum sacerdoti anathema dicere. Alioquin debuisset Papa eadem auctoritate abrogare vim omnibus legibus Imperatoriis, quae diriguntur vel ad res, vel ad personas Ecclesiasticas, in C. Theod. t. de Epis. et Cler. vel in Edicto Theodorici regis Gothorum, quam tamen potestatem Symmachum eo tempore nec sibi sumere ausum fuisse ex historiarum serie constat, nec vero potuisse, paulo post demonstrabitur.


page 75, image: s083

CAP. IV. UTRUM BONA ECCLESIARUM ET CLERI TRANSEANT EXTRA iurisdictionem Rei publ. et quantum ad intributiones obligentur.

Summaria.

1. Decimas non deberi Clero ex iure divino.

2. Deberi tamen sustentationem vitae iis, qui sacris operantur, quod etiam Ethnici sciverunt.

3. Non esse coenobia, et Ecclesias nimium bonis mundanis onerandas.

4. Argenti et auri copiam corrumpere animos hominum.

5. Origo offerendi bona in Ecclesiam de ducitur ex primitiva Ecclesia, et cui usui ea primitus deputata fuerint.

6. Politico magistravi semper liberum est disponere de rebus et bonis terrenis.

7. Coenobia et Ecclesiae nequeunt ditari in fraudem Rei publ.

8. Idem probatur inductione plurimarum Rerum publ.

9. Res, et bona, antequam transferantur ad Ecclesias, subiciuntur legibus Rei publ. quae de iis pro utilitate publica disponit.

10. Ecclesiasticos sacris operantes excusatos esse a muneribus personalibus.

11. Sed non a patrimonialibus ordinariis.

12. Solvuntur, quae contra obici solent.

13. In quantum obligentur Ecclesiarum bona ad contributiones extraordinarias.


page 76, image: s084

OStendimus huc usque personas Ecclesiasticorum subiectas esse iurisdictioni saeculari, nisi in quantum benignitas Principum eas eximit: sequitur de bonis eorundem videamus, an in ea etiam [Note: Duplicia bona Clericorum.] magistratui ius competat. Duplicia autem ea sunt: Temporalia et spiritualia. Spiritualia interpretantur Canonistae, quae Clero dicunt deberi iure divino, in quorum numero ponunt decimas, primitias, oblationes etc. t. de decim. Sed si velimus rem considerare paulo altius, videbimus, non posse magis hoc loco ius divinum probari, quam probatum fuit supra de exemptione, id quod Theologorum [Note: Decimae non debentur Clero ex iure divino.] nonnulli etiam viderunt, ut Thomas 2. 2. 9 87. a. 1. q. 1. n 3. quod l. 2. a. 8. Alex. ab Ales 3 par: sum: 9. 51. membr: 6. a. 1. Soto lib. 9. de iust. et iur. q. 4. a. 1. quibus ex ICis accedunt Vasque lib. 2. contr. Illustr. c. 89. Covarr. lib. 1. var. resol. e. 17. Alexand. Monetatr. de decimis. c. 1. n. 16. qui negant iure divino decimarum oblationem expressam aut praeceptam esse. Nam, quod de veteri ceremoniali lege adducunt, qua decimae imperabantur et primitiae omnium rerum usque ad primogenitum hominis, Levit. 27. Num. 18. Deu. 14. in novo T. non obligat, nisi et decimas decimarum velimus summo sacerdoti dandas, ut eadem lege praecipitur: Num. 18. Et si velimus eadem vi argumentandi uti, dicemus, Levitis non licebat possidere ullam possessionem, dictis locis, E. nec sacerdotibus licebit. Quem tamen errorem inter dogmata Wiclessi condemnant. Item ex decimis edebant et festum celebrabant sudaei, et quod superaret, Levitis relinquebatur. Deu. 17. Ergo qui unam partem legis vult servandam, eum etiam alteram servare oportet. Item Sacerdotibus in V. T. licebat ducere uxores. E. idem licet in novo. Non video quid possint ad hoc argumentum respondere Tyndar. in tr. de decim. et Rebuff. in tr. de decim. q. 1. Quamquam omni conatu nitantur argumenta Theologorum solvere.

Itaque pro probatione nihil iis restat, nisi nuda verba iuris Canonici, quae quam parum sint efficacia ad ius divinum efficiendum, supra tetigimus. Vide c. parochi c. cum non sit c. tua c. in aliquibus. § ult. de decimis. c. 1. de decim. in 6. c. omnes decimae. 16. q. 7. et alia loca, ex quibus id deducunt Archid. Ancharan. Ioh. Andr. Cardin. Francus ad c. 1. de


page 77, image: s085

decim. in 6. qui eam opinionem communem dicit, et Innoc. in c. ult. de paroch contrarium sentientes pro haereticis reputat. Nihilominus ex causis, [Note: 2. Merces debetur. sacerdotibus.] propter quas decimas Deus voluit dari, hoc elicimus, quod qui rebus suis operam dare nequeunt, dum sacris serviunt, ab iis sustentari debeant, quibus serviunt. Ita enim dicitur: Levit. 27. et Deut. 14. Non enim aliam habent partem, nec possessionem tecum etc. Num. 18. Pretium erit pro ministerio, quo servitis in domo Domini: 1. Corinth. 9. c. exteris. 12. q. 1. c. cum secundum Apost. de praebend. c. decimas. c. revertimini. 16. q. 1. c. nemo de consecr: Tholosan. in tr. de benef. c. 3. et 4. id quod etiam naturali legi consentaneum est, quatenus certa mensura non praescribitur vel decimarum vel duodecimarum vel octavarum. Id enim nec ex rationibus legis divinae, nec ex iure naturali sequitur, sed tantum, quod ministri Ecclesiae sint honorifice sustentandi, quoniam operantes mercede sua digni sunt. Matth. 10. Luc. 10. 1. Thimoth. 5. 1. ad Corinth. 9. c. cum secundum de praebend. c. 1. §. his itaque. 13. q. 1. c. ex his 12. q. 1.

[Note: Ethnici ob. tulerunt primitias.] Itaque Aegyptii sacerdotibus cibaria ministrabant ex publicis horreis;Gen. 47. Apud Arabes Sabis Deus erat, cui decimas thuris, mensura, non pondere sacerdotes accipiebant. Plin: lib: 12. c. 14. Herculi quoque datam decimam Varro auctor est 5. ling: Lat. Plutat: in probl: Rom: c. 17. Primitias frugum Cereri consecrare solebant tum Graeci, ut Theocrit: Idyll: 7. tum Romani, ut Ovid. testatur 10. Metamorph.

Festa piae Cereris celebrabant annua matres,
Illa, quibus nivea velatae corpora Vestae
Primitias frugum dant.

Imo Romani nullas omnino novas fruges, aut vina degustabant, antequam sacerdotes primitias libassent, ut scribit Plini: lib: 18. c. 2. Unde Apul. Apol: 2. Aemilianum impietatis accusans, hoc inter cetera illi obicit, quod segetis aut vitis, aut gregis nullas Diis primitias impartiret: et Iulianus Apostata voluit primitias in Galatia offerri: nam et Homerum probavisse Eumenium, haec ipsa facientem. Hom: 14. Odyss: Tripart: lib. 6. c. 29. Imp apud eundem Homerum, lib. 9. Iliad: Diana stomachatur contra Oeneum,


page 78, image: s086

quod primitias ex agro sibi debitas non obtulisset. Concludamus igitur ex allatis rationibus, tantum deberi Ecclesiasticis, quantum sufficit ad familiae sustentationem, ut sine impedimento divinis possint vacare officiis.

[Note: 3. Modus servandus in ditandis Ecclesiis.] Quod vero ad bona temporalia, seu possessiones beneficiarias attinet, quibus praeter necessitatem praelatos ditatos videmus, in iis curandum, ne et Rei public. damnum inferatur, et ipsis Clericis occasio praevaricandi, sacraqueve officia negligendi praebeatur. Manuel Comnenus, cum Monachos possessionibus et negotiis turbatos et tranquillitate animi et Dei cultu excidere intelligeret, nullas vineas iis, quos in Ponti faucibus instituerat, nullos agros, nullas possessiones, quas nec eorum professio admittit, assignavit, sed ex fisco tantum pendi iussit, quantum ad victum et cultum opus esset. Videtur nimirum immodicam cupiditatem struendi monasteria improbasse [Orig: improbâsse], et exemplum posteris prodere voluisse, quo pacto templa condenda, et quae vivendi ratio Eremitis pauperibus et a terrenis rebus se abstrahentibus proponenda sit. Tantum enim abfuit, ut eorum institutum laudaret, qui monasticam vitam professi et opibus affluunt, et multiudine curarum magis distrahuntur, quam ii, qui huius vitae de litiis occupantur, ut sanctionem Nicephori Phocae fortissimi et cordatissimi Imperatoris olim abolitam de non augendis monasteriorum latifundiis, quasi postliminio revocarit, neque patrem, avum, ceterosque cognatos suos omnes, qui monasteriis amplissima praedia donarant, incusare destiterit, non quod de suis opibus Deo aliquid consecrassent [Orig: consecrâssent], sed quod rem bonam male administrassent. Haec et plura alia Nicetas lib. 7. qui paulo post subiungit, id factum propterea, ut Monasticam sanctimoniam nutantem, ac humi fere prostratam fulciret. Nam vel Ethnicis fastus Episcoporum contemptum Christianorum ingeneravit, sicut apud Marcell. libr. 27. legimus, dum ait. Ditantur


page 79, image: s087

oblationibus matronarum, proceduntque vehiculis insidentes, circumspecte vestiti, epulas curantes profusas, adeo ut eorum convivia regales superent mensas, qui esse poterant beati revera, si magnitudine verbis despecta, quam vitiis opponunt, ad imitationem antistitum quorundam provincialium viverent, quos tenuitas edendi potandique parcissima vilitas etiam indumentorum, et supercilia humum spectantia perpetuo, numini verisque eius cultoribus, ut puros commendant et verecundos. Hoc est quod Ferrar, dicit: in pract. Pap: t. 4. gl: 7. n. 14. Heu miseri Imperatores et principes, qui vos servos Ecclesiae facitis et mundum per Clericos infinitis modis usurpari videtis. Attendite quod dicit Hieronym. Invenire non possum scidisse Ecclesiam et de domo Domini populos seduxisse, praeter eos, qui sacerdotes Deo positi fuerant. Isti autem vertuntur in laqueum tortuosum in omnibus locis ponentes scandalum. c. transferunt. 24. q. 3. Hieronymus ad Micha. c. 2. scribit: Annon confusio et ignominia est, Iesum crucifixum pauperem et esurientem factis et repletis corporibus praedicare, et ieiuniorum, doctrinam rubentes buccas, tumentiaque ora proferre?

Quid illum dicturum fuisse putemus, si Cardinalis Wolsaei palatium et sumptum, quo Regis maior et superbior esse non potuisset, vidisset? Stovv. in Henric. 8. si Iohannis 22. thesaurum, in quo repertum testatur Petracha, vicies quinquies millena aureorum milia, id est, ducentas quinquaginta tonnas auri. Aven. lib. 7. Ann. Iis nimirum obici debebat, quod Diocletianus Philosopho munerum vacationem poscenti responderat: Professio et desiderium tuum inter se discrepant. Nam cum philosophum esse proponis, vinceris avaritia et rapacitate. l. professio demu. patr. Hi cum se omnia reliquisse profiteantur, omnia possident, et in mediis divitiis se ultro in paupertatem migrasse iactitant, Non ita de se sentiebat Sidonius Apollina: dum ait:


page 80, image: s088

Obtinuit, ut portio nostra sit Dominus, atque ut asscripti turmis contribulium Levitarum non remaneamus terreni, quibus terra non remanet, inchoemusque ut a saeculi lucris, sic quoque a culpis peregrini simus. Chrysost. in Hom 86.in c. 26. Matth. non tantum Levitarum exemplum producit, sed et Apostolorum, Annon, inquit, poterant etiam tempore Apostolorum domus et agri ab Ecclesia possideri? Cuius igitur gratia vendentes pecuniam offerebant, quia id multo melius erat profecto, etc. ubi prolixe invehitur in sacerdotes, quod sacerdotes, quod propter agrorum, divitiarumque curam, res divinas segnius tractent, adeo ut Alphonsus de Castr. lib. 6. verb. Ecclesia. haer. 3. Exemplum Levitarum frustra afferat contra Wicleffum et Lutherum, quorum neuter possessiones Clericorum in universum damnavit, sed excessivum tantum luxum et regias divitias.

[Note: Exemplum Levitarum.] Sed exemplum Levitarum, quod multum ad propositum facit, latius explicat Severus Sulpit. lib. 1. Sacr. hist. Levitis in sacerdotium assumptis, nulla portio data, quo liberius servirent Deo. Equidem hoc exemplum non tacitus praeterierim, legendumque ministris Ecclesiarum libenter ingesserim. Etenim praecepti huius non solum immemores: sed etiam ignari mihi videntur: tanta hoc tempore animos eorum habendi cupido, veluti tabes, incessit: inhiant possessionibus, praedia excolunt, auro incubant, emunt venduntque, quaestui per omnia student. Quid credis eum dicturum hac aetate? Profecto exclamaret cum Hieremia: A maiore usque ad minorem omnes avaritiae student, et a Propheta usque ad Sacerdotem cuncti faciunt dolum.

[Note: 4,] Radicem huius mali, qui velit inquirere, inveniet non prius in Ecclesiam effusam esse, quam cum mole suarum divitiarum coepisset laborare, Tholosa. lib. 13. de Repub: c. 17. Qui enim divitias Asiaticas Romam inferri nolebat, quod populi timeret luxuriam, idem inter Clericos timere ob eandem causam potuisset: nec abs re dixit Alberi: in l. bene a Zen: n. 24. C. quadr: praescr: sive verum, sive


page 81, image: s089

falsum sit, in antiquis scripturis reperiri: Cum Constantinus Sylvestro donationem faceret, auditam esse vocem de caelo: Hoc die seminatum est venenum aspidum in Ecclesia: quod et Vasq. refert lib. 1. controv. usu freq. c. 6. n. 2. ex Salyceto in Rubr. C. de verb. signif. Familiaris enim res est, ait Beda super Esther lib. 1. humanum cor opibus, et libertate dissolvi et Innocent. de vilit. [Abbr.: vilitate] hum. condit: [Abbr.: conditionis] [Note: sc. Innocentius III., De contemptu mundi sive de miseria conditionis humanae libri tres, lib. I, cap. XVI.] Dives in superfluitate resolvitur, et iactantia effrenatur, currit ad libitum et corruit ad illicitum, et fiunt instrumenta poenarum, quae fuerant oblectamenta culparam. Vade Anaxander rogatus, cur Spartiani in Repub. argentum non colligerent, respondit: Ne custodes corrumperentur: Nec sine causa Salomon deprecatur tam summam paupertatem, quam maximas divitias, [Note: Clericis saepe interdictum possessionibus,] ne altero ad turpitudinem deprimatur, altero plus aequo extollatur. Proinde rem probe considerasse videntur, qui Clericis possessiones interdixerunt. nec enim Iulianus tantum id fecit, qui per paupertatem dicebat se monstr are Christianis faciliorem ad caelum viam, nec Nicephorus, Ecclesiastici ordinis Osor: Nov: 4. lib. 1. iuris orient collect. per Bonae fidium nec Carolus Martellus, qui Ecclesiasticas opes itas dividere solebat Laicis, ut Episcopis et Abbatibus tantum superesset, quantum ad vitae sustentationem necessarium erat, quod Carolus M. abrogavit. l. 1. cap. c. 83. c quia iuxta et ibi notat: 12. q. 2. Nec Robertus et Hugo Franc. qui ex reditibus monasteriorum militem alebant: Aemil. lib. 3. sed et Manuel Comnenus et multi alii Christiani principes, ut colligere licet ex Hieron. Epistol. ad Nepot. quem putant loqui de lege Arcadii 20. et 27. de sacros. Eccles C. Theod. Imo in c. Episcopus 12. q. 1. 6. si privatum Ead. caus. et q. Quicquid praeter necessitatem superest, iubentur Clerici pauperibus distribuere, iuxta illud Apostoli, 1. Timoth. 6. ait concilium Antiochenum c. 22. Habentes victum et tegumentum, his contenti sumus.

[Note: 5. Oblationes cui fini factae in Ecclesia.] In primitiva enim Ecclesia oblationes et legata, iis qui in Ecclesia serviebant, et pauperibus, dividebantur. ut patet ex 12. q. 1. c. gloria c. ult. 16. q. 1. Unde patrimonia pauperum, c. quia iuxta 16 q. 1.


page 82, image: s090

possessiones pauperum, c. ult. 12. q. 1. et tributa egentium animarum vocantur. c. decimae. 16. q. 1. Et August, ait: sem: 219. de temp. Quanti Pauperes in locis, ubi quis habitat, illo decimas non dante, fame mortui fuerint, tantorum homicidiorum reus ante tribunal aeterni iudicis apparebit, quia rem a Deo pauperibus delegatam suis usibus reservavit. Item Ambros. lib. 2. off. c. 28. Aurum Ecclesia habet, non ut servet, sed ut eroget, ut subveniat in necessitatibus. Procedente tempore distributioni certa coepit praefigi regula, ut oblata omnia dividerentur in 4. partes, quarum prima cederet pauperibus, secunda Clericis, tertia Episcopis, hospitalitatis exercendae gratia, quarta ad aedificationem templi impenderetur. c. ad. hoc. 16. q. 1. c. praesulum. 16. q. 3. c. vobis. c. Vult eranae c. concesso c quatuor 12. q. 2. Videntes denique plus utilitatis posse conferre, si hereditates et agros, quos vendebant, Ecclesiis traderent, eo quod ex sumptibus eorum tam praesentibus, quam futuris temporibus plura et elegantiora ministrare possent, fidelibus, quam ex pretio ipsorum, ceperunt praedia et agros, quos vendere solebant, matricib. Ecclesiast. tradere, et ex sumptibus eorum vivere. c. videntes 12. q. 1. Haec totidem verbis scribit Urbanus Epist. unic. c. 1. quem eundem refert Platina instituisse, ut praedia et agros sibi oblatos Ecclesiastici possint recipere, quod tamen inter Urbani decreta, quae supersunt, non reperitur. Atque hoc modo vivebatur in primitiva Ecclesia, cum, ut dicebat Bonifacius Martyr, aurei sacer dotes ligneis vasis uterentur. Nunc vero, ait, lignei [Note: Divitiae non aedificant Ecclesiam.] sacer dotes utuntur vasis aureis. c. vasa dist. 1. de consercr: Quis enim sanctior Exuperio Tholosano, ait Hieron: in Ep. ad Rust. Monach [(printer); sic: Monnoch]: in pr. qui corpus et sanguinem Domini in vase vitreo et capella viminea consecravit, ut aurum et argentum distribueret pauperibus. Allegat et probat Lura in c. 9. lib. 3. Reg. in Moralitat. verb. et templum. Nimirum innuere voluit, quod apud Sulpit. Sever. Episcopum Bituric. Dial. 1. legimus. Non struitur Ecclesia auro, sed destruitur, et Vasquius ait, lib. 1. controvers freq. c. 6. quo


page 83, image: s091

magis ditescit, eo magis periclitatur, contra quam in concilio Lateranensi 1515. legitur sess. 10. sine bonis temporalibus spiritualia nequeunt diu subsistere. Aurum etiam et argentum in urbibus et privatim et in fanis invidiosa res est, ait Cic. 2. de ll. in comm. legis: Auri, argenti, eboris sacrandi modus esto. Inter articulos Wiclefi, art: 32. damnatum fuit, quod dixisset Clerum ditare esse contra regulam Christi. Unde et Moses, Exod. 36. cum ad sanctuarium plus offerretur [(printer); sic: efferretur], quam necessitas requirebat, edixit: Nec vir, nec mulier plus offerat. et Cassiodorus in Tripart. lib. 11. c. 10. laudat Chrysanthum Episcopum Constantinopolitanum, quod ex reditibus Ecclesiasticis nihil pro se ceperit, nisi duos panes die Dominico. Propterea enim minitatur Propheta exitium domui Heli, quod conculcarent victimas filii eius et saginarent se de primitiis sacrificii [(printer); sic: sacrificiis] omnis populi Israel. 1. Sam. c.2.

[Note: Liberum debet esse politico magistratui disponere de bonis politicis.] Cum igitur ad Ecclesiasticum officium tot possessiones non sint necessariae, non est dicendus contra immunitatem Ecclesiasticum egisse, qui possessionum nimiae magnitudini modum ponere voluerit. Vent. Vincent. in cos. Venet. c. 5. In concilio Lateran [(printer); sic: Luteran]. 3. can. 4. quod Bellarm. ab Alexandro 3. ad reformationem Ecclesiae indictum putat, statuitur, ne Archiepiscopi in visitatione Ecclesiarum 40. aut 50. vehiculorum numerum excedant, et additur ridicula ratio: Cum Apostolus propriis manibus quaesierit victum, ne morosus esset Ecclesiis. 1. Corint. 4. 2. Cor. 11. idcirco aequum est, ne Archiepiscopi eum numerum excedant. Nimirum ita quoque Paulus visitavit Ecclesias, Act. 14. 18 20. Et Christus mittit discipulos sine pera, sine gladio. Matth. 10. Petrus, ait Bernhardus lib. 4. consid. nescitur processisse aliquando vel gemmis ornatus vel sericis, non tectus auro, non vectus equo albo, nec stipatus milite, nec circumstrepentibus septus ministris. Absque his et credidit posse impleri mandatum salutare. si amas me, pasce oves meas. Imo, qui modum ponit nimio excessui bonorum Eccles. [Note: 6. Nam apparatus ille.] potius ea removet, quae libertatem serviendi Deo impediebant. Quando enim circa res humanas disponit Res pub. id est, ut


page 84, image: s092

interpretatur August. in explicat. quarund. propos. Epist. ad Rom. Circa res, quibus ad humanam vitam opus est, disponit de rebus suis et non alienis, Potestas terrena, ait Hugo de S. Victo: de sacr: fid: lib. 2. part. 2. c. 6. pertinet ad vitam terrenam, et omnia, quae ad vitam terrenam spectant, subiecta sunt terrenae potestati. Et paulo post c. 7. De his autem bonis terrenis, quae vel possident praelati in subiectis, vel subiecti a praelatis, quaedam Ecclesiis Christi devotione fidelium concessa sunt possidenda, salvo tamen iure terrenae potestatis. Sic n. rationabile est, et bonum, quia Deus nimirum pacis amator est, et nihil inordi natum approbare potest vera iustitia. Spiritualis siquidem potestas non ideo possidet, ut terrenae in suo iure praeiudicium ferat, sicut ipsa terrena potestas, quod spirituali debetur, numquam sine culpa suscipiet. Philippus pulcher cum Bonifacius IIX. in Franciam universam ius sibi quaereret, conventu indicto Parisiis Pontifices rogavit primum, a quo suarum Ecclesiarum praedia proventusque accepisset, quibus respondentibus, regio se iure istaec omnia tenere et tueri. Ergo, inquit, Bonifacius iniuria vos, omneque regnum etiam Francorum sibi subicere laborat. Guagni: Senatores regni Arragoniae, cum Benedictus Papa Avenionensis suppetias ab rege contra Carolum V. peteret, consilium dederunt, ne Papae litem suam faceret. Oportere enim Clericos, si vivere velint, obedire Dominis, sub quibus reditus et divitias possideant, et sentire, unde beneficia acceperint sua. Frossard. lib. 4. c. 98. Atque hoc est, quod August. dici tract. 6. ad. c. 1. Ioh. Quo iure defendis villas Ecclesia? divino an humano? divinum ius in scripturis habemus: humanum in legibus regum. Unde quisque possidet, quod possidet; nonne iure humano? Nam iure divino Domini est terra et plenitudo eius. Pauperes et divites. Deus de uno limo fecit, et pauperes et divites una terra supportat. Iure, tamen humano dicitur: haec villa mea est, haec domus mea, hic servus meus est. Item dicis: Sed quid nobis et Imperatori? Sed iam dixi, de iure humano agitur, et tamen Apostolus voluit


page 85, image: s093

servire regibus, voluit honor ari reges et dicit: Reges reveremini. Nolite dicere, quid mihi et regi? Quid tibi ergo et possessioni? Per iura regum possidentur possessiones. Dixisti: quid mihi et regi? Noli dicere possessiones tuas, quia ad ipsa iura humana renuntiasti [Orig: renuntiâsti], quibus possidentur possessiones. Iisdem verbis repulit Fridericus I. legationem pontificis, qua vetabatur Episcopos Italiae hominio sibi obstringere. Si vos, inquit, libenter usurpatis, quid Episcopo cum rege? Ego quoque rogabo, quid Episcopo cum possessione? Sigen. 12. Ital. hist. Et in alia Epistola: Aut igitur regalia nostra nobis dimittant, aut si haec utilia [(printer); sic: utlilia] sibi iudicaverint, quae Dei, Deo, quae Caesaris, Caesari persolvant. Naucl. gen. 39. Mutius in Chron. Ger. lib. 18. Et disputat illio August. contra Donatistas, qui villas sibi ereptas et Ecclesiae Catholicae attributas quaerebant, quos redarguit, quia hoc est ius Imperatoris. Ivo Carnoten. part. 3. c. 194. c. Quo iure dist. 8. c. si quae causae § cum ergo 11. q 1. Sic etiam Ambros. lib. 1. Epist. 1. Non vis esse obnoxius Caesari, noli habere, quae sunt mundi. Qui enim mundanas captat divitias, cum oportet pati, ut Dominus mundanus in rebus suis dominetur. Sicut enim pacto quilibet rei suae legem imponere potest, per text. in l. si ita quis §. ea lege. ff. de verb. obligat. in l. fin. C. de [Note: Bonis transferendis e Reb. potest princeps legem imponere,] pact. inter empt. ita et Res pub. facere potest, imprimis in acquirendis, ut docet Gail. obser. 32. n. 9. li. 2. ex Bald. ad rubr. de constit. n. 10. ad. c. Ecclesia S. Mariae n. 22. eod. Et usque adeo omnia sua ab Imperatoribus receperunt olim Episcopi, ut ne locum quidem aedificandis Ecclesiis capere possent, nisi illorum beneficio. Nam Bonifacius IV. non ausus fuit templum Pantheon in sacros usus convertere, antequam id Phocas donasset, de quo Mantuan.

Pantheon hoc templum, Phoca donante, recepit
Romulidum pastor Bonifacius.

Idque docet Beda in homiliis aestivalibus de sanctis, tom. 7. Legimus, ait, in Ecclesiasticis historiis, quod S. Bonifacius suis precibus a Phoca Caesare impetrarat donari Ecclesiae Christi templum Romae, quod ab antiquis Pantheon antea vocabatur. Iustinianus quoque de non aedificandis templis aut monasteriis edicit, Nov. 67.


page 86, image: s094

sicut et August. d. c. quo iure, possessionum distributionem ad ius Imperatoris Imperatoris pertinere evincit ex eo, quia de illa re legimus constitutiones Imperatorum. § legimus d. c. Nam Thomas ait: opusc. 20. c. 13. Ad regis officium pertinet, si institutioni civitatis oper a detur, locum et iuris reddendo et sacris faciendis aptum deputare, et de templo Iudaeorum Lyra, Deuteronom. 17. in ver: surge dicit: Aedificatio non poterat fieri sine potestate regia, nec disponi absque sacerdotali ordinatione. Si enim iis permittitur, ait Balsamon ad Can. 17. concil. Chalced. ea, quae voluerint, de regionum finibus ordinare pro innovatis a se urbibus, multo magis, ut mihi videtur Episcopatus Metropolium honore donabunt, eorum, qui praeerunt, promotiones, et alia quaedam pro ea, quam habent, potestate, designabunt, inter quae et templorum exstructio, tamquam minus ius numerari debet. Si igitur in his rebus, quae divinis usibus sine controversia applicantur, si de bonis pauperibus distribuendis valent edicta Imperatorum, quanto magis de supernumerariis Ecclesiarum vel Clericorum possessionibus. Supernumerarias voco, quae praeter ea, quae a divino cultu absumuntur, supersunt.

[Note: 7. Superstitioni quorundam iure lex poni potest.] Oportet enim Rei pub. curae esse, ne propter nimiam quorundam superstitione, tota Res pub. labefactetur, quod propter irregularitatem possessionum pluribus civitatibus accidisse Aristoteles testatur, lib. 2. polit. c. 7. Unde et quibusdam gentibus legem fuisse tradit, ibid. c. 5. ne patrimonia vendere possent, alioquin ab uno quopiam coemenda, quod de monasteriis et Ecclesiis se quoque timuisse, Veneti responderunt Paulo v. ne scilicet aliquando omnia bona transirent ad Ecclesiasticos, quod Hieron, ad Heliod. d. Epist. 2. his verbis detestatur: Sint ditiores Monachi, quam saeculares fuerant, possideant opes sub Christo, quas sub locuplete Diabolo non habuerant, et suspiret eos Ecclesia divites, quas tenuit mundus ante pauperes. Facti veritatem nobis testabitur Ferrar. in pract. Pap. in for libell. quo agitur exsubstit. §. ex suo corp. Imperatores, ut, concesserunt privilegium, ut bona ingredientium monasteria applicarentur ipsis monasteriis, propter quod


page 87, image: s095

privilegium multiplicata sunt et fundata monasteria infinita per universum orbem: olim causa devotionis, licet hodie causa rapinae et avaritiae: in tantum quod destruxerunt hodie mundum et annihilaverunt statum imperii et omnium Laicorum. Possunt ergo dici merito illa loca facta vel fienda retia contexta ad capiendum Laicorum bona. Paul: Mont. de iur. tut. c. 23. n. 88. Interim stante hoc iure, quod bona, quae ad Ecclesias transeunt, moriantur, nec possint ad temporalem dominum reverti, nec interim onera, muneraque debita praestent, non potest non Resp. valde debilitari, cui tantum decedere necesse est, quantum Ecclesiae accedit. Ecclesia vero non debet locupletari cum aliena iactura, ut dicit Ancharan. cons. 443. n. 7. Tantum n. favetur Ecclesus et pietati, ut nemini iniustitia fiat, c. ex tenere de for. comp. nec debet iniuriarum occasio inde nasci, unde iura nasci solent. limeminerint. C. unde vi. Qua de causa et Leo Imp. Const: 10. revocat servos monasterium invitis Dominis ingressos, quos vel Canones ipsi repellunt c. 1. c. 2. de ser. non ordin. nec admittunt ad ordinationem eos, qui ad ratiocinia aliis sunt obligati, ante libertatem negotiorum suorum, idque ne Ecclesia infametur. c. 1. de oblig. ad ratioc. Imperat. etiam retrahunt a monasteriis, qui se iis mancipant, et munera civitatum deserunt. l. quidam ignaviae C. de decurio. li. 12. cui consonat a plurib. regibus, Martello, Pipino, Carolo M. etc, repetita lex: ne libero homini liceret se addicere monasterio, nisi consulto principe: Beat. Rhenan. li. 2. rer. Germ. idque propterea, ne civiles functiones desererentur. Quin etiam bonum Reip. aequat Baldus bono Ecclesiae, con. 396. vol 3. et gl. in l. fin. C. de sacros. Eccl. quoniam Imperium et Ecclesia fraternizant quodammodo, Auth. quomo. oport. Episc. in pr. Bald. in l. bene a Zen. n. 10. C. de quad. praescr. Bart. in pr. rubr. digest. veter. n. 13. in fi. Eberbar. in Top. in lo. a Repub, ad Eccl. per l. fin: C. de sacros. Eccl. § finimus Auth. de non alie: aut perm. reb. Eccl gl. et Iohan. de Platea in l. Remp. in fi. C. de iur. Reip. li: 11. gl. in l. Impef. ff. de re iud. parique favore iura Ecclesiam et Remp. prosequuntur, Dec in c. Epistolaen. 68. de constit. quia Ecclesia sine Repub. tuta esse nequit. Ex quo fit, ut Res pub. non prohibeatur uti templo pro propugnaculo, si utilitas Reip. ita exigat, ut vult Castr. in l. nullus haereticus n. 6. C. de sum. Trinit. Iam v. dubium non est, quin graviter laedatur Res pub, si bonis suis privetur, non tantum, quia eius interest,


page 88, image: s096

ut divites habeat subditos, gl. in § fin. Inst. de his qui sunt sui vel alieni: in quo dicitur etiam fiscus gaudere, § primo, Auth ut lud. sine quoque suffrag. sed etiam, quia subditi sine bonis et facultatibus onera ferre non possunt. l. ad subeunda C. de Decur. Hinc in pluribus regnis non tantum statutum reperimus, ne monasterium ingredientes successione fruantur, Bald. in l. sin. n. 6. C. de pact. ne bona sua transferant in alienam iurisdictionem: sed etiam ne liceat Ecclesiae bona immobilia admercari, aut legata retinere.

[Note: 8. Consuluntur ll. et consuetudines variarum Rerump.] De iure Lusitaniae testis est Molina tr. 2. disp. 140 de iust. et iur. dum scribit: de iure huius regni, neque Ecclesiae, neque Monasteria emere possunt bona aliqua immobilia absque regis facultate. Quod si vel successione vel donatione aliqua illis adveniant, tenentur ea alienare intra annum et diem. Idem testatur Driedonius lib. 1. part. 3. memb. 4. de lib. Christ. et est lex expressa in libro statu: Emanuel: li. 2. t. 8. ubi dicitur diu observata fuisse. Addit autem Dried. appositis ausis mihi videretur statutum huiusmodi prodiisse, ex propria quadam intentione Christiani principis, ne paulatim plus iusto accrescant, tum immobilia bona, tum etiam reditus Ecclesiarum et Monasteriorum in Laicorum detrimentum, per quam rationem status Ecclesiae idem saepe petierunt a Carolo V. et philippo eius filio 1523. 1532. 1548 1579. 1582. et statutum esse in regno Valentiae de bonis, quae vocantur di Realenco, testatur Petrus Belluga in Specul. princip. rubr. 14. Eandem legem transtulit Carolus V. in regiones inferiores Belgii, ne scilicet Ecclesia possit amplius immobilia acquirere, Guicciard. in descript. Fland. legiturque ea lex, Artic. 14. et 15. vel potius more principum Burgundiorum antiquam legem, ab omni aevo in Belgio observatam, ut ait Guilielm. Benedict. ad c. Rainutius in verb. et uxorem nomine n. 3. et 4. de test. confirmavit. Et valet etiam in civitate et dominio Mediolanensi, quod Clericus, quando vult acquirere, teneatur impetrare a senatu licentiam. Bosius de poen. n. 43. Signorol. de Homod. cons. 21. incip. statuto civitatis Mediola. Id quod in Sicilia etiam constituit Fridericus II. Veneti legem similem legi Lusitaniae nuper


page 89, image: s097

pertulerunt, nisi quod duos annos integros relinquunt pro alienatione, pro cuius aequitate multi multa disputarunt, et imprimis Fulgentius Brescia: contra Bovium. In Anglia et Scotia quid hodie observetur, cuivis notum est, sed et olim Eduardus 3. de ea re legem fecerat, quam Polydorus Virgil. ait repetitam ab Henrico V. et observatam fuisse usque ad sua, hoc est, Henrici tempora [(printer); sic: et tempora]. Imo eadem lex iam continebatur in magna charta c. 36. ne licitum esset Monachis praedia emere, aut Laicis eadem illis logare. In Galliis sine literis amortisationis, nulli Ecclesiae vel Monasterio vel Clerico licet praedia possidere. Ludovv. Cervin. in li. Vindic. secund. liberta: Gall. Gallofran: in lib. de libert. Venet. Papus lib. 1. Rahapsod. Arrest. t. 4. et ad consuetud. Borbon. § 25. et 479. Ich. Faber ad l. quoties C. de rei vindic. Exstant leges de hoc rege in C. d' Henri troisiesme li. 17. c. S. In Ungaria statuerat Andreas Res, ut servientes sine herede discedentes possent libere statuere de bonis suis, quod Ludovvicus I. cum ceteras eius leges confirmaret, irritum fecit, ne nobiles possint Ecclesiis, vel aliquibus aliis, quibus volunt, in vita, vel in morte dare et legare, possessiones suas vendere vel alienare, sed in fratres proximos, et in generationes eorum possessiones earundem de iure et legitime, pure et simpliciter absque contradictione devoluantur. In decreto Ludovvici 1. quo confirmat Bullam. And. II. In Germaniae quibusdam locis, ait Gail. lib. 2. observ. 32. n. 5. statuta sunt, quibus Clericis prohibetur emptio rerum immobilium, aut etiam alienatio extra familiam, si ipsi possideant res immobiles patrimoniales: item alia statuta, quibus prohibentur subditi in specie alienare res immobiles in Ecclesiasticas personas. Tale statutum iam in Saxonia ediderat Carolus M. ut restis est Bald. cons 174. qui et super eius ratione multa notavit in c. Eccl. S. Mariae. de constit. et in Camera approbatum est, ut Clerici non possint in acquirendis alienare res immobiles extra familiam. Gail. d. lo. n. 7. Nam tantus est favor Rei pub. ut ei cuiusvis privati commoda, quamvis sit Clericus, vi vult Bald. ad d. c. cedere debeant. arg. l. 1. §. haec autem. 14. C. de caduc. Quin etiam, quod quisque


page 90, image: s098

[Note: Quod quis aequum iudicarin sua, idem iudicare debet in aliena causa.] putat aequum esse in sua, id etiam in aliena persona servare debet, l. si duo § si quis cum § seq. ff. de iureiur. c. licet in fin. dist. 45. quod Alexander Seu. omnibus parietibus inscribi voluit, Lamprid. in Alex. et eius ICtus transtulit. in l. 1. ff. Quid. quisque iur. Quis enim aspernabitur idem ius sibi dici, quod ipse aliis dixit, vel dici fecit, ex quo Lucianus in Necro. concludit: Divitum animas in lucem remittendas, asinorum corpora ingredi debere, ut agitentur a pauperibus, perinde, ut ipsi quondam sint agitati ab illis. Gloss. in c. Elect. de Maior: et obed. refert versiculum hunc:

Quod tibi vis fieri, mihi fac, quod non, mihi noli,
Sic potes in terris vivere iure poli.

Unde Bald. in l. prima. 10. part. C. de his qui poen. iubet, ut quis in alio non aliter iudicet, quam in se iudicari vellet. Nemo enim potest petere plus in alio, quam sit petiturus in se ipso. l. ratas C derescind. vend. Tiraq. de utroque retract. gl. 13. n. 6. Et Ambrosius ait: Epist. 1. contra Symmach, unusquisque patienter ferat, si non extorqueatur Imperatori, quod moleste ferret, si ipsi extorquere cuperet Imperator. Sed Ecclesia putavit aequum, ut nemo sua bona possit alienare in Laicum sine consensu superioris. tot. t. de bon. Eccl. non alienandis. Ergo non potest repugnare Reip. si eodem iure utatur in rebus suis.

[Note: Bona terrena subsunt iurisdictioni terrenae.] Res autem esse sub dominio Rei pub. ut de iis statui possit ad salutem totius Rei pub. inprimis antequam transferantur ad Ecclesiam, extra controversiam est. Sicut enim Clemens IIX. aedi Loretanae prohibere potuit, ne plus reciperet, quod et Pius V. prohibuit Ecclesiasticis, nella terra del Bosco: quis impedire possit principem, quo minus vetet subditos legare, cum perinde sit horum Dominus, atque Pontifex illorum. Absit enim putemus Rei pub. peiorem esse conditionem, quam hominis privati. Huic enim licet. rei suae legem ponere, ne transeat ad Ecclesiam, idque propter conservationem familiae. l. si ita quis § ea lege cum gl. ff. de V. O. Iohan. Andr. gl. in c. quia nonnulli in not. in fin. de imm. Eccl. in 6. Ergo quanto conservatio Rei pub. magis necessaria est, quam familiarum, et


page 91, image: s099

maiestas plus habet auctoritatis pro conservanda Rei pub. salute, ut docet Hippol. § aggrediar. a § 61. ad 74. etiam cum detrimento privato, tanto magis competet hoc ius Rei pub., quam familiae privatae, aut si placeat Rei pub. res pati transire ad Ecclesiam, saltem munera, quae in de dependent, sibi reservare potest, quia alioquin Ecclesia ditesceret cum aliena iactura. Bald: in l. placet. num. 4. Iason: ibid: n. 21. C. de sacros: Eccl. et lex dicit: temporaria permutatio ius provinciae non innovat, l. 123. ff. de R. I. et dominium transfertur cum sua causa, l. alienatio ff. de contra. empt. atqueve simul cum onere, l. 8. l. fin. § Lucius de donat. l. si servitus. de servitut. praedior. rust. l. et post litem §. res quae famil: ercisc: l. 1. et l. fin. C. sine cens. vel reliq: Panormit: in c. fin: num: 12. de vit: et hon: Cler: ad c. non minus de immun: Eccles: c. 2. de cens: Menoch: resp: 1. causae Finar: n. 31. Hartman: pract. for: li: 2. c. 1. Miscell. obs: 20. per c. ex literis de pignov. l. si debitor. C. de distract. pignor: quoniam nemo potest plus iuris ad alium transferre, quam ise habet. l. qui tabernas l. alienatio de contr: empt: l. si creditor. de distract: pign: l. observare, § post haec. de off: procon: et lega: Gail. d. loc: n. 9.

[Note: 10. Utrum Clerici subiciantur exactionibus.] Unde diiudicari potest, an Alexander IV. c. quia nonnulli de immun: Eccl: in 6. recte decreverit, Ecclesiasticos in Francia non esse subiectos nullis exactionibus et tallis, quod Bonifacius VIII. in c. quamquam de cens: in 6. extendit ad universos, et eximit Clericos ab omnibus pedagiis, guidagiis, et in genere ab omnibus impositionibus et tributis et oneribus, de qua re ut veritatem cognoscamus, oportet repetere quod Ulpian: l. rescripto. §. [Note: Duplices intributiones] Sciendum. ff. de muner: et honor. Intributiones duplices facit, in personas et patrimonia, et utrasque vel ordinarias, quae et Canonicae dicuntur, l. 5. C. de sacros: Ecc: vel extraordinarias. l. honoribus de vac: mun: l. 1. C. de vac. pub. mun.

Iam quod ad munera, quae personaliter obeuntur, attinet, ab [Note: Personalia munera non subeunt Clerici.] iis, iure excusantur, tum ne dignitas sacerdotis confundatur, ut dicitur l. nec honore, C. de Epis: et Cler: l. fin. C. de excus. mun: libr. 10. tum ne avocentur a functione sua, l. generaliter C. de Episcop. et Cler. l. presbyteros. 2. eod. tum etiam, quia sufficit, quod subeant spiritualia, Castrens: consil, 300. incipiente, In nomine Domini,


page 92, image: s100

id quod Philippus tertius in Galliis etiam ordinavit hac lege: Clerici, si coniugati non sunt in Francia, non contribuunt quidem in taliis cum Laicis, sed onera rerum agnoscunt. Le corps du droict Francois li. 1. t. 2. l. 3. Pap. li. 5. des Arrests. t. 11. Guid. Pap. cons. 32.

[Note: 11. Sed patrimonialia ordinaria.] Patrimonialia autem, si sint ordinaria, Clerici defugere ne. queunt, quia cum sint subditi et partes Rei pub. ut supra abunde deduximus, non possunt se tributo eximere, per c. si tributa c. Magnum. 11. q. 1. c. tributum. 23. q. 8. Ludovv. Molin. tr. 2. de iust. disp. 31. conclus. 6. quia hoc est signum subiectionis, c. omnis anima, de Cens. et Paulus, Rom. 13. ut probaret omnes fideles esse subiectos potestati terrenae: ideo, inquit, et tributum praestatis, quibus verbis simul docet, tributum praestandum omnibus iis, ad quod scribit. Dicit autem c. 1. se scribere ad omnes sanctos, et per cons. etiam ad Clericos, idque ratione subiectionis. Nam et Christus, cum vidisset imaginem Caesaris, Ergo ait, date Caesari, quia imago indicabat Dominum, cui tributum debetur. Absurdum enim sit, pro membro Rei pub. se venditare in favorabilibus: In iis autem, quae ad conservandam Rem pub. contribui debent, extranei locum velle subire, Sebastia. Medic. tr. de ll. et statut. part. 4. q. 6. n. 5. cum ferendum esse leges negent, ut qui lucrum amplectitur, onus subire recuset. l. unic. § pro secundo de Caduc. toll. l. fin. § sed cum C. de furt. cum Concord. Eduardus I. Anglorum Rex, cum Ecclesiastici una [Orig: unâ] cum ceteris statibus tribuere recusarent, iis quoque iustitiam et iura, quibus subditi fruuntur, subtraxit, ita ut accusationes illorum nullibi admitterentur, quas contra Laicos intenderent. Helinsho. in Edu, I. Noluit enim magistratus pro iis vigilare, quia non tantum ad eorum sustentationem nihil conferebant, sed etiam, quia insuper Rei pub. ner vos subtrahebant. Impossibile enim est, sacris tributis non illatis, Rem pub. subsistere. § ac sane. Nov. 149. Atqui subtrahuntur tributa ab iis, qui ex bonis, unde convenit, ea soluere recusant. An hi magis exempti ese volunt, quam Christus ipse, qui didrachmum persolvit? Matth. 17. Si enim filius Dei solvit, quis tu tantus es, qui non putes solvendum? c. Magnum quidem. 11. q. 1. Quid mirum, si peccator homo oboedientiae in praesentis vitae brevitate se subicit, quando hanc


page 93, image: s101

mediator Dei et hominum tenuit et tenendam praecepit: et cum oboedientes remunerat, non relinquit? c. Quid ergo. 11. q. 3. Non enim se liberum et exemptum pronuntiavit, quatenus Clericum aut Doctorem, sed quatenus filium regis, ut explicat August. lib. 1. Evang. qq. q. 23. quod. quamquam alii de Davide interpretantur, tamen quia sceptrum iam erat ablatum, et Christus agnoscebat potentiam Romanorum supra universam Iudaeam, hoc nomine excusare non potuisset? Igitur adiungit: sed ne praebeatur scandalum, id est, ne, si me, tamquam filium Dei eximere velim, scandalum illis praebeam, vade ad mare etc.

Damnatus fuit olim Marsilius Patavinus cum Iohanne de Gandavo, ut scribit Cardinal a turre crem. lib. 4. de Eccles. c. 37. part. 2. et Bernhard. Luzenburg. in Catal. haeret. post Wiclefum et Hussum in concil. Constant. sess: 8. et 15. Ludovv. Molin. tr. 2. de iust. disp. 31. concl. 2. Albert: Pigh. lib. 5. Hierarch Eccles: ex constitutionibus Iohannis XXII. quod disputasset [Orig: disputâsset], Christum solvisse didrachmum, necessitate obligationis. Nam Christus manifeste se liberum evincit. Gigas in tr. de crim laes. mai. q. 36. n. 12. sed quod peculiare, et proprium erat in Christo, non potest trahi ad eos, quorum causa et conditio diversa est, quique exemptioni suae nullam aliam praetexere causam possunt, quam liberalitatem principum vel etiam conniventiam.

Nec obstat replica Bellarm. c. 3. contr. Barcl. Quod si filius regis immunis est a tributo, et obligatione erga principes, etiam qui sunt de familia Christi et nominatim Petrus, liberi censeri debeant. Nam nimis crasso errore confundit Bellarm. solutionem didrachmi, cum oboedientia principibus in universum debita, et infert, Apostolos liberatos fuisse ab obligatione principum, quia Christus Petrum dixit non teneri ad didrachmum solvendum, quasi qui non pendat vectigalia, statim immunis sit ab omni iurisdictione, cum etiam filii regum, etiamsi tributa non pendant, tamen regi dicto oboedientes esse cogantur. Deinde, si ex hoc dicto liberi sunt a tributis, qui sunt de familia filiorum regis, et per c. Petrus, multo magis omnes filii regis erunt liberi. Atqui filius Dei dedit potestatem filiis Dei fieri, quotquot in se crederent. Ioh. 1.


page 94, image: s102

Porro familia Christi consistit in domo et Rep. Spirituali, et ea ratione a potestate Laica, nemo cogitur tributa solvere: sed praeter hoc, qui sunt de familia Christi, versantur in Republ. terrena, cuius protectione et sollicitudine in terris tuti vivunt, ideoque quatenus membra huius civitatis, nequeunt se iis subtrahere, quae ad conservandum totum attinent. Denique si exemplum christi imitari velint Pontifices, etiamsi exemptos se demonstrare possent, tamen solvere deberent, ad scandalum evitandum, quia Christus solvit, licet se non teneri diceret, propterea, quod esset filius regis. Sed hanc exemptionis causam, credo, Pontificii pro Petro et suo coetu non allegabunt, ideoque reliquis mortalibus liberiores se facere non possunt, nisi quantum liberalitas aut conniventia principum, conditionem illorum meliorem fecit.

Expressa enim lex est. l nullus C. de decurio: lib. 10. quod a debitis muneribus nemo excusetur et l. placet C. de sacros. Eccles. quando Clerici extraordinariis tantum liberantur contributionibus, ad ordinarias ergo obligantur. Nec Authentica Friderici II. Cassa. C. de sacros. Eccl. et auth. item nulla C. de Epis. et Cler: aliter quam per Imperatorias sanctiones, ad quas respicit d. auth. Cassa, interpretari debet: tum etiam non extenditur ultra Italiam, ut expresse cavetur. et recipit limitationem, ex mente legislatoris, qui per privilegium non praesumitur se voluisse iure suo spoliare, nec unius ordinis exemptione reliquos deprimere, sicut Theodosius, Ecclesiae Thessalonicensi capitationem remittens, non vult ad alias Ecclesias beneficium extendi debere, ne extraneorum gravamine tributorum Res pub. Ecclesiastici nominis laedatur. l. id ab una quaque. 12. C. de anno. et trib. lib. 10. Quo enim pluribus datur immunitas, eo Res pub. magis gravatur. l. Actores in fi. C. de exactio: tribut. lib. 10. l. 1. C. de collegiat: lib. 11. l. 2. de priv. domus August. Eod. Paris cons. 70. incip. Inhaerendo. num. 14. Cravett. cons. 945. incip. Dominus Blasius. num. 3. et seqq. Ne dicam interim, quod ab Honorio III. post longas concertationes vi expressa fuerit, et novissimo iure per recessus imperii, Ann. 1594. 1598. 1603. ubi etiam Clerici ad collationes obligantur, antiquata, Thomig: de collect: § nescienter n. 8. Waremund. ab


page 95, image: s103

Erenbde subs. reg. et oner. subd. cap. 12. num. 2.

[Note: Argumenta contraria solvuntur.] Nec obstat, quod Artaxerxes iubet ministros templi liberos esse a vectigalibus et tributis. 1. Esdr. c. 7. quia quod ex indulgentia peculiari alicui conceditur, non potest trahi ad consequentiam, imprimis, si rogationibus alicuius sit elaboratum, sicut de Artaxerxe dicitur: concessit omnia ad petitionem Esdrae. Nec item, quod Ioseph reliquerit terras sacerdotum Aegypti immunes a quinta parte redituum, quam universa Aegyptus regi soluebat. Gen. 47. Nam absit, dicamus Iosephum huius privilegii auctorem, quem certum est, Idololatriam tantopere promotam non cupiisse, nec id textus dicit, sed ex ordinatione Pharaonis cum ita concessisse. Non potuit autem terras Pharao sacerdotum eodem onere gravare, quo gravabat terras reliquorum subditorum, quippe quas Ioseph coemerat, et ex gratia reddebat, reservata fisco tantum quinta bonorum parte, in recognitionem, quod a manu regis, tamquam dona, eas recepissent. Sed Sacerdotum terras, quae publicae erant, et ex liberalitate regis dependebant, cum non coemisset, nec idem ius in eas inducere potuit. Quicquid sit, Ethnicorum superstitio non debet Christianis legem vel ius divinum facere, nec ab ipsis Sacerdotibus immunitas haec fuit inducta, sed beneficio principum concessa, in quorum manu contendimus, repositum esse, quos a tributo liberare velint, et quos non, sicut et Imperatores Romanos et non Episcopos primitus de hac re constituisse discimus. ex t. de Episc. et Cler. Et notanda est ratio Constantini M. l. 2. in pr. C. de Episc. et Cler. quare exactionem iniquam et conventionem munerum sordidorum a Clericis repellit. Si quid enim ait, vel parsimonia, vel provisione, vel mercatura, (honestati tamen conscia) congesserint, id in usum pauperum atque egentium ministrari oportet ad id, quod ex eorundem ergasteriis vel tabernis conquiri potuit vel colligi, collectum id religionis existiment lucrum. Non n. vult eos exemptos esse tributis, ut inde ditescant, sed ut, quod alii regi. ipsi pauperibus elargiantur. Cessante autem causa privilegii, ipsum privilegium, quod in causam latum erat, evanescit. Ita enim disputat Ioas Rex cum Ioiada Pontifice:


page 96, image: s104

quare sartum tectum non instauratis templum, in quem finem pecunia [Note: Aliter de pauperibus: aliter de divitibus Clericis Itatuendum.] vobis conceditur? Nolite igitur amplius accipere pecuniam iuxta ordinem vestrum, sed ad instaurationem templi reddite eam. lib. 4. Reg. c. 12. Et loquitur quidem Constantinus de isto ordine Clericorum, qui possessionibus non abundant, a quibus exigi non potest, quod non habent. Non oportet, ait Halycar. lib. 4. eos pecunias conferre, qui, unde illas conferunt, non habent, quique rerum ad victum quottidianum necessariarum inopia laborant, et ut Symmach. lib. 10. Epist. 54. de Vesalibus, ait: paupertate a dispendio tuti sunt. Unde mirum non est, quod Galli tributa Druydibus remiserint, Caes. 6. bell Gall. quia et ipsi nihil possidebant. In his enim valet ratio Castrensis cons: 300. incipiente: In nomine Domini, qua [(printer); sic: quia] ab oneribus corporalibus eos excusat, quia sufficit quod subeant spiritualia. Sic enim et Symmachus pro immunitate Senatorum argumentatur: lib. 5. Epist. Quadragesimae portorium non recte poscitur a Senatoribus canditatis, quia nostri ordinis functiones onerari geminis incommodis non oportet. Sed eos, qui praedia possident, non solum statuit Constantinus aliena iuga non excusare, sed etiam pro suis praediis ad pensitanda fiscalia vult perurgeri. Universos namque Clericos possessores, ait, principales pensitationes fiscalium, translationesque faciendas recognoscere iubemus. l. de his Clericis 3. C. de Episc. et Cler. Et Urbanus Papa ipse dicit, De exterioribus Ecclesiae, quod constitutum antiquitus est, pro pace et quiete: quia nos tueri et defensare debent, Imperatoribus persolvendum est. c. tributum, 23. q. 8. Nec vero a muneribus, quae possessionibus indicuntur, ulla privilegia excusant, l. ab his muneribus l. sunt munera. De vacat: et Excus: muner. imo nec officum pontificis, l. fin § patrimonior. de muner et honor. ubi gl. in verb. Pontifex. rationem notabilem addit. Ergo inquit, neque Clericus neque Ecclesiae immunes sunt, ab his muneribus et collectis patrimonialibus, quia, ut praedia possideant, a lege humana est. Atque haec sunt statuta primi Ecclesiasticae immunitatis fundatoris: alter eiusdem restaurator Carolus M. ad angarias, parangarias,


page 97, image: s105

aliaque, quae regalis expeditio requirit, vel ipsas Ecclesias teneri statuit. In Capitul.

[Note: 13. Onera extraordinaria.] Atque ut de extraordinariis quoque intributionibus videamus, ab iis Clericos exemerunt Honorius et Theodos. l. placet. C. de sacros Eccles. et Carus. l. Sacrosancta. C. Eod. Noluerunt enim bona Ecclesiarum libidini principum subicere, ne pauperibus alimenta desint, l. privilegia. C. eod. et divina officia minus commode obeantur. [Note: Excipitur casus necessitatis.] Sed in his constitutionibus, casus necessitatis et utilitatis publicae semper praesupponitur reservatus, ut notant Pap. libr. 5. des Arrests. t. 11 et Guid. Pap. cons. 32. Tholosan. lib. 3. de Repub. c. 7. In omnibus enim causis cupimus observari, ut gener aliter, si quid huiusmodi contra ius vel utilitatem publicam in quolibet negotio proferatur, non valeat, aiunt Theod. et Valent. l. iubemus C. de sacros. Eccles. et Hugo de S. Vict. lib. 2. de sacr. sid. part. 2. c. 7. dicit: Numquam possessiones a Regia potestate it a elongari possunt, quin si ratio postulaverit et necessitas, et illis ipsa potestas debeat patrocinium, et illi ipsae possessiones debeant in necessitate obsequium. Ita legimus apud Romanos senes et sacerdotes perpetuam militiae vacationem habuisse, nisi ingruente Gallici belli metu, Plutar. in Camil: Appian: lib: 2. bell. civil. et Sacerdotes nequiquam appellarunt tribunos, frustraque allegarunt privilegia Numae, cum a quaestoribus Urbanis O. Fabio, Labeone et L. Aurelio ad pensionem bellicam contribuere cogerentur. Liv. libr. 33. Quin et Ezechias abstulit omne argentum domus Dei, usque ad valvas et laminas aureas, easque necessitate ita requirente, tradidit Assurio. 4. Reg. 8. Et Bonifacius ipse confessus est, suis constitutionibus Regi Francorum non esse ademptam facultatem, etiam inscio Pontifice, collationem Ecclesiasticis imperandi, quoties pro aris et focis pugnandum esset. Ferald. in tractat. de reg: Franc: Guiliel. Benedict: in c. Rav. in verb. et uxorem n. 136. de testam. Inveniturque haec bulla Bonifacii in lib. lilior: cuius praetextu Franciscus I. etiam inconsulto pontifice petiit subsidium ab Ecclesiis Gallicanis. Bellai: bist. Nec Gregorius IX. ab excubiis et munerum custodia, quemquam praetextu muneris Ecclesiastici excusari voluit, c. 2. de


page 98, image: s106

imm. Eccles. quod Panormit. et gl. ad d. c. 2. de casu necessitatis exponunt. (quamquam idem Panorm. alibi in consi. id aliter interpretatur, scilicet de servis Ecclesiarum, de quibus in c. Ecclesiar: servos. 12. q. 2. et Tholosan. li: 3. de Repub. c. 7. de eorum subditis.) Quod enim omnes tangit, ab omnibus praecaveri debet, in not. gl ad d. c. 2. Clement. 1. de Cens. et periculosum est, velle sinere perforari navem, in qua ipse veharis. Et ita videmus Ecclesias non excusari ab angariis et parangariis, vel plaustris, vel alio munere praestando, quando imperiale numen in expeditione est, l. neminem C. de sacros. Eccles: l. nullus. C. de cur: pub. c. Ecclesiarum. 12. q. 2. nec a praestanda nave ad embolam, l. iubemus C. de sacros. Eccles: nec a refectione pontium, l. ad instructiones. t. eod. aut canalium, murorum, portuum, l. ad portus C. de oper. publ. l. hac providentiss. C. de quib. muner. l. absit. 4. c. de privileg. dom. et ita legi iudicatum 1550. contra Clericos Bituricenses, Pap. lib. 5. Arrest. t. 11. et contra Lugdunenses 1368. quod teneantur ad reficiendos muros. Gl: corp. Gall. li. 1. t. 2. ad l. 3. Et est opinio Iac. Butr. ad l. ad instruct. C. de sacros. Eccles. Ferrar. in prax. Pap. t. 2. gl. 9. n. 57. Petx. Iacob in Append rubr. 20. n. 1. si fiat scilicet non ad ornatum, sed ad necessitatem. Non enim magis pium est Rei pub. succurrere, quam pauperibus, quorum gratia tributum olim erat Clericis remissum, I. omnes. C. de Episc. et Cler. et quibus Clerici tenebantur, quicquid super erat, bonorum distribuere l. privilegia. § 2. C. de sacros. Eccles c. aurum. 12. q. 2. quomodo Ambrosius dicit: Epist. 33. omnia quae sunt mea, pauperum sunt: c. convenier. 23. q. 8. quoniam in Repub. includuntur pauperes, et sine eius incolumitate servari non possunt. Vide Natt cons. 280. n. 6. ibi tertius casus. cons 311. n. 4. et 5. Vasq. de success: ab intest. lib. 3. limit. 7. n. 180. Festasi. de aestim. part. 4. q. 1. n. 4. et 33 Comes Osascus decis. Pedemon. 68. n. 4. Viv. lib. 2. com. op. 42. Villalob. in verb. Eccles. Soaretz in lit. C. n. 135.


page 99, image: s107

CAP. V. DE IURE ROMANI PONTIFICIS IN REGNA ET principatus.

Summaria.

1. Quam late Pontificii extendant potestatem Papae.

2. Defenditur dictum Tertulliani, supra Imperatorem superius nihil agnoscentis, contra Bellarminum.

3. Principes secundum Pontificios sunt deteriore loco, quam vasalli, aut subditi privati.

4. Defenditur dictum et sententia Gregorii Turonensis.

5. Explicatur et defenditur tam factum, quam dictum Ambrosii.

6. Principes numquam exui possunt aut exuti sunt ditionibus suis a Papa, sine scandalo et detrimento Ecclesiae.

7. Declaratur similitudo animae et corporis, quibus comparat Nazianz. Ecclesiam et Politiam, et subruitur funda mentum Bellarm. quod hinc aedificat.

8. Satisfit auctoritatibus et argumentis, quae ducit Bellarm. ex eo, quod haereticos vitari iubeat Cyprianus et Irenaeus.

9. Refutatur et explicatur testimonium Gregorii M. a Bellarmino allatum.

10. Auctoritas Ottonis Frisingensis retorquetur in Bellarminum, et respondetur obiectioni ex Bernhardo.

11. Examinatur et confertur sententia Thomae Aquinat. de potestate Pontificis.

12. Quantum valeant in praesenti negotio testimonia Gregorii 7..


page 100, image: s108

13. Auctoribus Bellarmini opponuntur alii non minoris auctoritatis..

14. Proponitur summa sententiae Pontificiorum de omnipotentia Papae.

15. Argumenta et probationes huius sententiae.

16. Potissimum argumentum ex vicariatu retorquetur in auctores.

17. Idem Argum particulatim ad limam revocatur et examinatur, una [Orig: unâ] cum aliis, quae proposita fuerunt.

18. Proponitur effugium Bellarm, de potestate directa et indirecta..

19. Indirecta potestas adversatur ipsorum Pontificum decretis, et plus quam mediam partem potestatis Pontificiae absumit.

20. Non magis indirectam, quam directam Pontificis potestatem probari posse ex sacris literis: et respondetur simul ad dictum Matth. 16.

21. Respondetur ad argumentum, quo potestatem Apostolicam tempor. probat Bellarm. ex 1. Cor. 9.

22. Expugnatur defensio Bellarmini supra iussum Apostoli, 1. Cor. 6.

23. Consideratur locus potissimus ex Ioh. ult. et demonstratur, Bellarminum transilire leges similitudinis seu comparationis.

24. Quantum intersit inter pastores ovium et Ecclesiae: Lupos et Haereticos: Arietes et perversos principes: Oves brutas et rationales, ex quibus tota vis argumenti a simili deducti subvertitur.

25. Reprobatur prima ratio Bellarm, ex cur a pastoris contra Lupos deducta.


page 101, image: s109

26. Papa non potest haereticos aut degeneres principes temporali poenae coercere.

27. Repudiatur secunda ratio ex officio pastoris circa Arietes.

28. Diluitur tertia ratio deprompta ab Ovibus.

29. Iterum impugnatur indirecta potestas Pontificis novit argumentis.

30. Redarguitur exemplum ab Oziae lepra petitum.

31. Item aliud exemplum ab Athaliae abdicatione tractum.

32. Iugulatur opinio Bellarmini propriis argumentis.

SAtis igitur demonstratum est, Ecclesiasticos inter subiectos et partes Reip. omnino reponendos esse, licet ab oneribus quibusdam, vilioribus suppliciis, et foro vulgi per privilegia (ut expressis terminis loquitur Constantinus l. 1. et 2. C. Theod. de Episc. et Cler.) Principum liberentur, secundum quod Reip. conducere videtur: quae disputatio licet generalis sit, et ipsum quoque summum Pontificem pari iure complectatur, quemadmodum in veteri testamento usu receptum fuisse, supra demonstravimus, et Gregorius ipse Papa confitetur, ad Mauritium Imp. scribens, lib. 4. Ep. 75. quae verba ex metu prolata, aut ut adularetur Imperatori scribit Bellarm. c. 15. contr. Barcl. quasi prae timore, Ecclesiae iura beatus vir prodigere, aut errore adulatorio iniustam Tyrannidem per assensum [Note: 1. Papa sub tibulo servi servorum est Dominus dominantium.] et doctrinam suam confirmare voluisset: Tamen, quia Pontifex Rom: non tantum negat se ulli mortalium oboedientiam debere, sed se quoque principem principum et Dominum mundi facit sub titulo servi servorum, ordo instituti nostri exigit, ut in fundamenta, quibus tantum dominium superstruitur diligentius inquiramus. Quamvis enim dicente Ioh: Fabro in praef. Inst. Papa in verbis se dicit servum servorum, de facto tamen se adorari permittit. et Regiam potestatem usurpat, ut ait gl. in c. quoties 1. q. 7. Roma tibi quondam suberant Domini Dominorum, Servorum servi nunc tibi sunt Domini.


page 102, image: s110

Ipse Gerochus acerrimus Hildebrandinae sectae contra Henricum Imp: propugnator, si Aventino credimus, in fine narrationis addit: Romani sibi usurpant divinum honorem, rationem actorum reddere nolunt, nec sibi dici aequo animo ferunt: Cur ita facis? Illud Satyricum inculcant,

Sic volo, sic iubeo, sit pro ratione voluntas.

Quam sententiam licet traducat Gretser, in praef. ed. Ger. iniuria tamen reprehendit Aventinum, tum quod sententiam prorsus in sensu similem ex Gerocho producat, tum quod ipse confiteatur. sibi de operibus Gerochi, quae Aventino potuerunt esse lecta, non prorsus constare. Nec nos tam moramur, quis dixerit, quam quid dictum fuerit, imo quid ab ipsis Pontificibus actum. Ipse enim Bellarm: c. 12. contr: Barcl: cum potestatem Pontificiam non satis dilucide probatam adverteret ex c. 16. Matth: et c. 21. Ioh. ad praxin et experientiam provocat, ut inde evincat, Pontificum in regna et principatus dominium. Esse enim Papam super omnes, et consequenter etiam supra Imperatorem, gl: docet, in c. per venerabilem. verb: superiorem. Qui fil: sint legit: id quod uno ore ordo Ecclesiasticorum Romanensium, exceptis iis, quos audaciores reddidit amor veri, quam Tyrannis Papae eo tempore sinebat, aut quam lucri cupido, adulationis comes, suadebat, passim inculcat, adeo ut frustra laborem insumat Bellarm. in praef: contr. Barcl. dum [Note: Frustra pugnat Bellar: auctoritatib.] domesticis testimoniis suam sententiam confirmare aggreditur. Multitudo enim errantium non parit errori patrocinium, et cum plurimos recensuerit pro potestate Pontificis, nullum tamen laudare potest ex incorruptis patribus, nullum Canonem ex antiquis conciliis, nullum decretum ex scriniis piorum Pontificum, nullum privilegium ex aulis Imperatorum aut Regum, dum nobis interim facili negotio licet demonstrare, quod sanctissimi patres, principes summos saeculares soli Dei iudicio reservari dixerint, quod ipsi Imperatorib. se subiecerint, concilia de eorum sententiis convocarint, et direxerint, quod omni tempore, etiam cum illi reliqui a Bellarm: adducti, potestatem Pontificiam ultra quam credi posset, efferre laborarent, inventi sint, qui se iis opponerent, et maiestatem


page 103, image: s111

principum sartam tectam conservare anniterentur, non tantum ex adulatoribus Aulicis, ut Haiminsf respondet Gretserus in Indic err: sed ex ordine ipso Ecclesiastico, et quidem non minus eruditione, auctoritate et nominis claritate conspicuis, quam quos nobis pro oraculis adorandos obtrusit Bellarm.

[Note: 2. De dicto Tertulliani] Conspicue enim Tertull. in Apol. contr gent. et ad Scap. Imperatorem dicit a Deo secundum, super omnes homines, soli Deo subiectum, solo Deo minorem, quibus verbis aliam glossam aspergere [Note: Respons. Bellarm.] nescivit Bellarm. c. 8. contr. Bartl. quam quod Tertull. loquatur de Imperatoribus Ethnicis, qui quia Christo nondum sceptra subiecerant, secundi merito habebantur a Deo in administratione rerum [Note: Reiicitun.] temporalium, de facto. Ceterum ne erret Bellarm. etiam Davidem nullius imperio vel legibus fuisse subiectum, eo quod rexerat, profitentur Hieron. in Epist. ad Rustic. et Ambros. in Apol. Dav. c. 4. et 10. Commodum autem affero hoc exemplum, cum ipse Bellarm. ibid. § 2. ex regum et sacerdotum veteris testamenti factis et iure argumenta trahens, Athaliam afferat, a regno deiectam per sacerdotem. Esto, deiecta sit Athalia a regno, at non deiecta fuit a sacerdote solo, sed ab universo populo, qui in auctoritate sacerdotis acquiescebat. Nec enim Brutus sua potestate eiecit Reges Rom. licet ducem et auctorem eicienti populo se praebuerit Sed ut ius quoque populi ex eo exemplo deduci non posse videat Bellarm. considerari volumus ab eo Athaliam, mulierem; peregrinam, Tyrannum in titulo, quaeque legitimo heredi, per vim invasum imperium praeripuerat. Liceatne vero idem rebellibus subditis tentare in legitimum principem, cui iureiurando fidem confirmarint, quod licet in usurpatorem violentum, et planissimum Tyrannum? Aut [Note: An Ethnici, fuerint Imperatores tantum de facto.] quid audio, Omnes Ethnicos Imperatores, praefuisse de facto? Siccine igitur Christus iubet nos Tyrannis vectigalia et tributa, quae ipsis deberi dicit tradere? siccine suo praecepto illegitimos Tyrannos in solio confirmat, quibus certum excidium ubique minitatur. 2. Reg. c. 18. 3. Reg. c. 9. 12. 16. 21. Nec aliud ius ipse quoque Iustinianus in confirmatis a se legibus adducit, quam quod a populo in Imp. collatum fuit. Collatum autem fuit ab Ethnicis, qui quod de iure


page 104, image: s112

non possederunt, non potuerunt de iure transferre. Denique si de facto et contra voluntatem Dei possident Gentiles sua regna et Papa tamquam vicarius Dei, divinitus sibi commissa virtute, potest saltom de regnis disponere, quantum ipsi videtur utilius pro commodis Ecclesiae, poterit ius gentium turbare, et Ethniscis, omnem potestatem abiudicare, quia eam possident de facto, in praeiudicium Ecclesiae, cui non tantum eadebebatur de iure, sed quae et inde exagitatur et tantum non prorsus armis et vi conculcatur. Ne dicam, quod haec Bellarmini responsio priorib. eiusdem placitis pondus [Note: Doctrina Bell, exauctorat reges.] detrahat, quando libr. 2. de Rom. Pontif. c. 29. arg 2. ex Albert. Pigh lib. 5. Hierarch: Eccles: c. 7. et libr. 5. de Pontif. c. 3. et 4 iure gentium distincta fuisse dominia confitetur, et Christum nemini rem suam ablatum venisse. Nam si iure Paulus provocavit ad Caesarem, de iure et non de facto cognovit ipsum supremum suum iudicem. Si lex Christi nemini aufert suam potestatem, ne quidem regum et principum deteriorem conditionem facere potest, quod iam saepius obiectum fuit, a Barcl. c. 3. et alibi, nec ullo verisimili responso a Bellarm. confutatum. Sed potius satis modeste totum concedit, c. 8. contr: Barcl. dicens: Moleste ferre non debere principes, si Christiani facti iam teneantur oboedire vicario Christi, ut ita nemo possit fieri Christianus, nisi cum iactura regnorum suorum. Regnum enim consistit in eo, ut superiori non oboediatur, cum absoluta potestas nemine agnoscat superiorem. At iam tenentur principes Christiani oboedire Pontifici in temporalibus, quippe cuius Canonibus ligantur, et cuius in arbitrio regnum et tota ditio posita est, tamquam in manu eius, qui propter iniquitatem transfert regna de gente in gentem.

[Note: 3. Doctrina Bell deteriori loco ponit reges, quum Vasallos.] Imo deteriori loco sunt principes et Reges, quam ipsi Vasalli, aut clientes. His enim Dominus quidem aufert, quae concessit, sed non sine iudicio Parium, et ex causa in legibus expressa: sed Pontifex aufert, quae nec dedit, nec dare potuit, quia non habuit, et quidem secundum Pontificiorum recentium placita, de sua unius sententia, quia solus ipse vicarius Christi, et solus ipse errare nequit, et solus ipse servat sibi iudicandi arbitrium, utrum haeresi


page 105, image: s113

[Note: Responsio Bellarm.] sit infectus princeps, dignusque, qui a regno deiciatur. Nihil est, quod respondet Bellar. c. 12. contr. Barcl. Pontificem auferre regna, [Note: Reicitur.] non prius, nisi si sit necessarium ad salutem animarum, aut si praemonitus Rex nolit resipiscere, etc. Nam et haec iudicat nemo alius, quam Pontifex ex pectoris sui divino scrinio. Deinde vasallus non exuitur bonis, nisi ex causis a lege definitis. Sed quo iure divino praescriptae sunt hae causae ad abdicandum Reges, scilic. scortatio, iconomachia, legitimi regni ex faucibus Romanensium repetitio? Turpis autem est omnis vicarius sine mandato. An vero Gregorius VII. Iohannes XXII. Bonifacius. IIX. Iulius II. et qui praeterea libidinem suam secuti, et privatis aut odiis inditati, aut iniuriis lacessiti fulmina excommunicationis strinxerunt, non nisi ex causis enarratis ad tantam rabiem progressi sunt? Non quid factum sit, spectare voluit Bellarm sed quid fieri debeat: Regibus vero et illud timendum, quod et factum est saepius, et sub praetextu religionis impune fieri potest. Nam si solus Pontifex competens iudex est, utrum causa, quae allegatur, sufficiens sit ad transferenda regna, nec ipsi licet obloqui, cur ita facis? in solius pontificis potestate vertitur salus Regum, atque adeo ipsa eorum vita, ut deducit Widringt: Anglus in Apol. Bellar: n. 45. et seqq. ex Gregor. Sayro lib. 7. clav. reg. c. 11. n. 11. et speciosum satis documentum dederunt Catholici, quos se vocant, Angli in conspiratione pulveraria, adeo ut Rex coactus fuerit novo fidelitatis iuramento sibi obstringere subditos etiam Catholicos Romanos, in quo separat oboedientiam temporalem ab Ecclesiastica, in eum finem, ut vel ipsi Catholici idipsum praestare possint, sine iactura professionis, ut ostendit Episc. Cicestriensis in Tortur. Torti et Rob. Burhillus contra Becaen.

[Note: Alia respons. Bellarm.] Sed et aliter nititur Bellarm. se subducere, quando obicit, non esse in manu pontificis reges, ut sunt vasalli in potestate Dominorum, [Note: Reicitur.] quia Papa non vendicat sibi erepta regna, nec transfert, in quem vult, sed in proximos heredes, aut facit potestatem populo eligendi novum Regem. Quid enim? si totus populus eodem gladio perfodiatur, aut pari crimine accusetur proximus successor, idque eodem iudice, qui iudicavit de primo, prout


page 106, image: s114

accidit in Galliis, cum Henricus Navarraeus et Condaeus paritet cum Henrico III. proscriberentur. Aut si Pontifex ex praeconcepto odio nolit proximum heredem admittere, quemadmodum Gregorius VII. coronam transmisit Rudolpho, et Hermanno, quis ipsi dicet: Papa, quid agis? Nisi fortasse Bellarm. ex novo et inaudito quodam scriptore noviter nobis demonstrare possit, Rudolphum et Hermannum iustis suffragiis electos fuisse, aut eligi potuisse Imperatores: aut ex novo quodam Evangelio doceat, ius esse, et salva pietate fieri posse, ut filio sub iactura salutis aeternae iniungatur parricidium, ut prohibeatur patri parentare, et exsequias ire, ut corpus inhumatum relinquere, contra omnem pietatem iubeatur, ita ut severitatem Papae ne quidem cum morte Imperatoris exspirasse scribat Helmold. lib. 1. c. 33. Viterb. Chron. part. 17. Stgon: 9. hist. Ital. qua quidem perfidia idem Gregorius Conradum et Henricum filios protusit in arma contra Henricum patrem: quod ipsum postquam optimis rationibus confecerit Bellarm. nihilominus argumenti vim non eluserit, quia nec feuda quidem in praeiudicium legicimorum heredum abalienari possunt, aut occupari a Domino, sicut Carolus V. Mauritio tradidit Electoratum Saxonicum, quem Iohanni Friderico eripuerat. An vero propterea suo principatu non carebat Iohannes Fridericus? De hoc autem quaestio instituitur apud nos, utrum auferre possit Papa regna, si per peccata commissa sint, non vero, utrum vel sibi vel alienigenis adiudicare ablata possit.

Quocumque igitur se vertat Bellarm. negare non potest, quin infinitis modis sit deterior conditio principum Christianorum, apud Pontificios, quam Ethnicorum, aut eorum, qui reformatam amplectuntur religionem. His enim summa Maiestas libera manet et immunis ab omni vi superiori, ex doctrina Christi, Apostolorum, [Note: Reditur ad locum Tertulliani.] et exemplis regum Iudae, ut demonstravimus libr. 1. de Maiest. c. 3. id quod de Ethnicis quoque confessus Tertullianus in Apolog. cui responsum regerit Bellarm. tale, quod et totum destruit textum, et mendacii errorisque non condonandi iniuriam inurit autori. N. m. si Tertullianus potestatem summam praedicat in


page 107, image: s115

Imperatoribus, quae iis, non de iure, (alioquin per baptismum et ingressum in Ecclesiam, ius suum amisissent Imperatores Christiani) sed de facto competebat, Deum facit auctorem peccati, quia a Deo dicit exstitisse hoc imperium. An autem Deus fovet Imperia de facto? an Deus instituit Tyrannides, qui Pilato, Imperatoriae potentiae parte defungenti, de super id, quicquid fuerit, potestatis communicatum confitebatur. Nec scite Tertull. ex ea potestate argueret praecellentiam Imperatoris, aut se totamque Ecclesiam illi subiceret, si Tyrannica et de facto exstitisset. Ceterum, sicut gl. superioritatis iura, quae tribuuntur regibus in Iure Canonico, eludit per haec verba, quod accipienda sint de facto: in c. in apibus verbo. [Note: Duo effugia Pontificiis in parate.] Unus 7. q. 1. c nunc antem dist. 21. c. Totam. de poen dist. 3. c. per venerabile verb. minime recogn. Qui fil. sint legit. ita idem collyrium iis exemplis et dictis inducit Bellarm: quorum efficaciam aliter effugere non potest. Gretserus contra Haiminsf. etiam alium clypeum paratum habet, ut statim, atque quis obicit verba saniorum Episcoporum et historicorum, ex censu Orthodoxorum eos eiciat, et schismaticos proclamet, quorum verba non sint audienda, ut Haiminsfeld. notat c. 8. 9. 11. replic. contr. Grets:

Parum abest, quin et Gregorius Turon. schismaticus fiat, quia [Note: 4. Defenditur Gregorii Turon. sententia.] lib. 5. c. 18. hist. Franc. sui ordinis homines dicit posse corripi a Rege: regem vero iudicari non posse, nisi ab eo, qui se dixerit iustitiam. Certe mendacis adulationis accusatur tacite a Bellar. c. 8. §. 3. quando dicit, eum loqui de potestate, quam habent Reges de facto cogendi homines particulares, et quam non habent homines particulares ad cogendos Reges. Ergo, quantum audio , Childericus habebat potestatem tantum de facto in Praetextatum, Maiestatis reum, et cessant iam crimina privilegiata, quae vocantur in Galliis, ob quae etiam Clerici patiuntur iudicium saeculare. Certe Guntramus eodem tempore, Salonium Ebrodunensem, et Sagittarium Vapicensem Episc. indicto concilio, ob gravia crimina, condemnari fecit, Aimon libr. 3. c. 26. 27. 28. Gregor. Turon. lib. 5. c. 20. qui cum gratiam sperarent, non appellarunt ad Pontificem Roman, ut hinc deducere laborat Baron. tom. 7. Ann. 570, art. 23. 24.


page 108, image: s116

Debuissent enim instrumentum appellationis statim in articule opponere,) sed ex intervallo recurrerunt ad clementiam regiam, in quam spem suam fixerant, ut ait Gregor. et ab ea licentiam impetrarunt eundi Romam, quod sine ea et sine literis regiis, ipsis facere fas non fuisset. Quid igitur suspicabimur de Gregorii ipsius sententia? Superveniens scilicet iniuriae regiae Episcopus, adulationis studiosus, cum debuisset regem dehortari, aut saltem, si sine scandalo aliter obviam ire non potuisset, vel tacere, vel ex concilio malignantium se subducere, non tantum non admonet amicum regem, sed et Tyrannidem eius confirmat, et quod Bellarm. de facto putat, de iure factum constanter asserit. Quid interesse putes inter hanc Gregorii orationem, qua licentiae Tyrannicae astipulatur, et inter eam, quam Iohannes Parvus ibidem habuit pro excusando parricidio Burgundi, ex hoc fundamento, quod Tyrannus aut incorrigibilis princeps a quovis iure possit interfici. Annon ex vulgata Iuris regula, faciens et consentiens eadem poena digni sunt?

Sed ut maius pondus habeat oratio, ad Ambrosii verba, quae supra tetigi ex c. 4. et 10 Apol. David: quibus per imperium supra omnem potestatem statui Reges asserit, accedat eiusdem factum, quod utinam nostri Catholici imitari malint, quam Bonifacii [Note: 5. Factum Ambros. proponitur.] 8. aut Iulii 2. Nam cum Valentinianus premeret Ecclesiam Orthodoxorum, ipsique Ambrosio, et ceteris Episcopis exilium interminaretur, non subiit Ambrosio de hac potestate Pontificia indirecta, nec ad arma conclamavit Maximum, opem suam ultro ad reformandum statum Ecclesiae offerentem, imo nec populum, animas prius, quam Episcopum amittere paratum, ut testantur Ruffin. lib. 2 c. 15. Socrat. lib. 5. c. 11. Sozomen lib. 7. c. 13. et de quo ipsemet Imperator ad Comites et milites: Si vobis iusserit Ambrosius, vinctum me tradetis: Ambros. libr. 5. Ep. ad Marcell. Sor. audire, aut in compita contra Imperatorem producere voluit, sed [Note: Respons. Romuli aut Bellar.] prostratus in faciem sub altari, eius opem imploravit de cuius honore unice agi sciebat. Franciscus Romulus, seu potius Robertus Bellarm. qui id non diffitetur, in respons. ad Apolog Cathol. pro


page 109, image: s117

Henrico Navarr. adducens rationem, quare Ecclesia potestatem suam non exseruerit contra primos Imperatorum, id ideo factum asserit, quod nihil vel profuisset, vel sine pernitie populorum expediri non [Note: Reiecta ??? Barcl.] potuisset, quod licet contra rei veritatem dictum ex fide Historicorum demonstret Barclaius c. 6. et 7. tamen hic maxime conspicuum suae refutationis exemplum notat in Valentiniano Iuniore: c 8. qui facile quidem potuerit supprimi ab Ambrosio, adiutu Maximi et populi militumque fidelium, sed suppressus numquam fuerit, imo ne [Note: Replica Bellarm.] armis quidem aut seditiosa velitatione imperitus. Bellarm. c. 8. contr. Barcl. negat Valentiniani mentionem fieri a Romulo: nec id Barclaius asserit, sed ceteris a Romulo inductis Imperatoribus, inicit etiam hunc, et novam quaerit a Romulo rationem, quare hunc Ecclesia cum facile potuerit, non deposuerit. Aliam igitur excogitat Bellarm. quae Romulo, sive potius ipsi Bellarmino ante annos [Note: Reiicitus denuo.] 22. non subierat in memoriam, scil. quia Valentinianus puer erat, sub arbitrio et regimine matris, quem sperabat Ambro. sius cum aetate ad sanam mentem rediturum. Sed tu, lector, audi potius Ambrosium ipsum, causam assignantem, quare ad arma prorumpere noluerit, quia aliter sacerdoti non licet armis obviam ire, quam lacrimis precibusque. Dolere potero, ait, potero flere, potero gemere: Adversus arma, milites Gothos quoque lacrimae meae arma mea sunt. Talia enim munimenta sunt Sacerdotis: aliter nec debeo, nec possum resistere. libr. 5. Epist. 33. ad Marcell. sor. c. convenior. 23. q. 8. Si enim aliis armis uti fas fuisset Ambrosio, secundum Canonistas inexcusabiliter peccasset, qui potestati saeculari in causa iniquissima se ultro subiecisset, cum libertatis Ecclesiasticae laudabile potuisset facere initium. Peccat enim Clericus mortaliter, qui saeculari potestati in ius vocanti morem gerit. Nec refert, quod pueritiae Imperatoris parcendum videretur [Note: Valentinianus an tuto ob pueritiam a vi Pontif:] et aetas exspectanda solidior, quia mater saltem impune ferre non debuisset, quod filium ad persecutionem instigasset. Tum etiam officii saltem admoneri debuisset puer, ut facilius ad meliorem frugem animum convertisset. Nam pueri, etiamsi severis supplitiis propter teneritatem corporis non subiciuntur, a ferulis tamen


page 110, image: s118

excusati non sunt, nec praetextu pueritiae licet iis impune faceret quod libet. Certe Conradini protestatio nihil profuit, qua et regium ortum suum, et pueritiam inclamabat, quin Papa cum propere plectendum censeret, quod Conradini vita, foret mors Caroli. Nec iuventus Henrici IV. inhibuit zelum Gregorii et Antecessorum, quin extrema omnia in ipsum decernerent, priusquam de resipiscentia ipsius periculum fecissent. Si quid tale hodie usu veniret, non minus diligentes, sat scio, iuberet Bellarminus esse Catholicos, quam sub Henrico IV. eosdem fuisse restatur Cario in hist. et Mornaeus in myster iniquit. ut per occasionem, rege exsistente puero, limites Ecclesiae amphus proferrent, cuius egregium documentum dederunt in Iacobo M. Britanniae Rege, imo in ipsa Elisabetha, contra quam etiam hoc adducit Tortus: quod esset mulier: Quanto magis puerilem aetatem contemnerent Pontificii, si nec felicitate singulari tantae reginae a perfidis machinationibus averti potuerunt? Cur non et iis tum subiit consilium Ambrosii, ut mobilitati sexus, et facile in adversam partem flexibilis, spatium resipiscendi indulgerent? Cur non id consilii potius imitati sunt contra Eduardum VI.? cur Episcopi et primates ex aula tum non proiecerunt se ad altare, et valere i=iussis illicitis conspirationibus, ad preces confugerunt cum Ambrosio? Sed ut fulmina Iovis summos feriunt montes, ad depressas convalles non descendunt: ita pontificis in adultos desaeviunt reges, pueris et iuvenibus parcunt. Quanto iam satius est, Regem praeesse puerum, quam senem, cum huic nihil sit ex aula Pontificis timendum, illius vero et vita et tota ditio cruentis sit exposita seditionibus, quoties visum fuerit Archistratego Romano. Nam Constantio, Valenti, Anastasio, Heraclio, debuisset Pontifex, si potuisset, coronam detrahere: sed ex praescripto Ambrosii, Valentiniano, etiamsi potuisset, non debuisset, quia aetas tutum faciebat.

[Note: 6. Privatio regni trahit secum scandala et infinita incommoda Eccl.] Quamquam nec factum sit, neque fieri unquam possit, ut salvo iure et conscientiis subditorum, sine summa iactura Ecclesiae membrorum, regi vel Imperatori corona a Papa abiudicetur. Quod vero salvo iure fieri nequit, ne fieri quidem posse putandum est, et


page 111, image: s119

pro impossibilibus apud prudentes habentur etiam ea, quae nisi cum maximis incommodis in actum deduci nequeunt. Iuramentum vero. quo conscientiae Deo obligantur, quia obligatio descendit ex iure divino, Papa solvere nequit, et numquam gravius turbata fuit Germania et Italia, quam cum Henricus IV. et fridericus I. cogerentur contra rebelles subditos, Pontificiis bullis audaces arma induere, et coedibus omnia miscere. An hoc facit ad spiritualem finem. et salutem Ecclesiae, filios in patrem, fratres in se mutuo, subditos armare in principem, et caedibus, bellis, civilibus discordiis Rem publicam simul et Ecclesiam exhaurire: An sine sanguine expedivit excommunicatio et a regno hereditario exclusio Henrici IV. in Galliis? An conspiratio pulveraria ad caelum sustulisset florem Angliae sine caede et sanguine? An pepercisset furor Hispanicus vel minimo omnium ibidem, nisi Deus classem dissipasset? Noluit Augustinus in Psalm. 124. quicquam debuisse a piis militibus in Iulianum tentari, licet castra eius Christianis plena essent, ut ipsi milites exclamarunt, cum Iovinianus ab initio imperium detrectaret: Ruffin lib. 2. c. 1. Theod. lib. 4. c. 1. Nec tamen dubitant nostri Catholica regnum Britanniae recuperare, in quo vix centesimus quisque cum Romanis sentit, et id putant fieri posse sine detrimento, quod multo facilius, et minori cum iactura fieri potuisset a. militibus Iuliani et subditis Valentis. Non igitur recte respondit Francisc. Romulus et Bellarm c. 7. contr. Barcl. toleratos fuisse haereticos et Ethnicos Impp. quia commode e medio auferri non potuerunt. Nam aut illi commode potuerunt, sive per insidias, sive aperta vi, aut nostri Reges et principes numquam possunt, quoniam pontificiorum vires minores sunt, et ut plurimum externae: nostris vero contra imminentes insidias et vim externam, longe rectius provisum. Nec ullus tam abiectus a suis princeps est et contemptus, qui defensores non inveniat, non tantum ex iis, quos suis sibi demeritus est beneficiis, sed etiam ex subditis, iurisiurandi consciis, alienumque et iniquum imperium naturali odio prosequentibus: Item ex peregrinis sive cognatis, sive sociis, quos communis iniuris tangit, prout innata quadam misericordia aliorum miseriis immeritis condolemus, imprimis, si ad nos quoque causa communis perineat.


page 112, image: s120

[Note: 7. Bellar. Patres opponit patribus.] Adduximus Tertullianum, Hieronymum, et Ambrosium, quorum primo et tertio opponit Bellar. c. 8. contr. Barcl. ad fin. alios, quos auctoritatis ait esse non minoris, quam hos, illi quidem Cyprianum lib. 1. Ep. 3. et Irenaeum lib. 3. c. 3. commercia haereticorum fugere iubentes: huic vero Gregor. Nazianz. in orat. ad popul. timore perculs. et praesid. irascent: qui Ecclesiam et Politiam comparat [Note: Fundamentum Bellar. ex similitudine Nazianz.] animae et corpori, indeque c. 6. libr. 5. de Rom. Pontif. deducit fundamentum suae opinionis, quod sicut anima dominatur corpori, ita Ecclesia dominari debeat politiae: a qua tamen arrogantia quam longe abfuerit Nazianz. vel ex eo patet, quod cum in Iulianum et Constantium invectivas, post utriusque mortem scripserit, in nulla tamen suam aut Ecclesiae potestatem efferat, supra Imperatoriam, nec Christianos ullibi ad defectionem vel uno verbulo hortetur. [Note: Subvertitur] Oblitus vero erat Bellarm. quod argumentationem a corpore naturali ad mysticum ipse reiecerat, tanquam non per omnia congruam, lib. 2. de concil c. 19. ad 2. Hactenus enim recte procedit. ut sicut Spiritus dirigit corpus, ita dirigi debeat politia ab Ecclesia, sed non omne imperium, quod anima usurpat in corpus, competit Ecclesiae in Remp. quia ex anima et corpore fit unum per se: ex Ecclesia et Repub. non nisi unum per accidens. Corpus enim habet essentialem respectum ad animam, quae instar actus immiscet se potentiae corporis, et cum ea coalescit in unam talem substantiam, cuius partes separatae subsistere non possunt, saltem ex parte corporis, quod diffluit et corrumpitur, quam primum a forma sua deseritur. Verum politiae et Ecclesiae per se sese non respiciunt, sed et ante et post coalitum in sua quaeque essentia perfectae et distinctae manent, distinctis finibus et actibus secretae, quod cum non eveniat in corpore, quod totum subordinatur animae, omnino sequitur ut plus debeat anima posse in corpore, quam Ecclesia in Politia. Imperium enim animae totale est et per se: Ecclesiae ex parte, et respectivum. Nam, quod carnem inveniri d. c. 6. dicit Bellarmin. extra intellectum, ut in brutis: intellectum extra carnem, ut in Angelis, perinde est, ac si de alliis quaereret, et responderet de coepis, nisi iam intellectus humanus sit idem cum Angelico, qui


page 113, image: s121

ad corpus respectum nullum habet, et non per sensus, ut hic, sed per innatas species intelligit, si Thomae et meliori parti Scholasticorum credimus: et corpora brutorum sint eadem cum corpore humano. Ad minimum enim, ne oninino incongrue et falso similitudinem declarasse arguatur, oportet hoc mihi concedat, sicut ex quavis Rep. et Ecclesia potest fieri unum: ita et ex quavis carne, et quovis intellectu. Nam illa Resp. quae iam actu separata est, et in a)u tarkei/a| <BetaCode: a)u tarkei/a|> sua subsistit, quaecumque demum sit, cum Ecclesia in unum systema coalescere potest. Ergo etiam, ex declaratione Bellarm. ex angelo et carne brutorum potest fieri unum, aut ex carne brutorum et intellectu humano, quod magis absurdum erit, quam Thomistis videtur axioma Averr. quod ex intelligentia et orbe fiat magis unum, quam ex actu et potentia. Sed dissimilitudo exemplorum huc adigit Bellarminum: Nam quia omnis anima definitur Aristoteli actus corporis, potentia vitam habentis, in quocumque corpore non est potentia, illud animam recipere nequit, et in quacumque intelligentia non datur ratio actus informantis, illa nequit animae notionem subire, ideoque corpus, quod natum est regi ab anima, non reperitur, nisi cum anima, cum materia essentialiter dependeat a forma, potentia ab actu perficiente, nec anima unquam exuit respectum, quem ad corpus includit: Sed Politia suam sibi perfectionem ex se vendicat et subsistit absque Ecclesia, proinde iure et actibus suis longius abit ab Ecclesia, quam. corpus ab anima. Imo etiamsi largius indulgeremus tam bellae, ut eam venditat Bellarm. similitudini, tamen, sicut Spiritus corpus non corrigit aliter, quam spiritualiter, quatenus animam fas est, quae femur quidem aut brachium corpori non abrumpit, sed pro modo sui imperii cohibet subordinatos sibi affectus: ita nec Ecclesiae, ultra concessam sibi divinitus potestatem Spiritualem, quicquam licet, ut aut alienum corpus invadat, inque eo pro libidine saeviat, aut paenas infligat non spirituales, qualis est abdicatio a regno, et imperium armorum. Ficulneum igitur prorsus est fundamentum Bellarmini, imo structurae e directo contrarium, et Nazianzenus tantum abest, ut contra Ambrosium militare velit, ut


page 114, image: s122

potius in castra ipsius ultro descendat, et cum eo in caput et opinionem Bellarmini, amice coniuret. Sicut enim Ambros. non aliam sibi praesto esse panopliam dicit, quam lacrimas et fletus: ita et Nazianz. orat. 1. in Iulian. Coercitus est Iulianus Dei clementia ac lacrimis Christianorum, quae multae iam et a multis erant effusae, cum solum hoc contr a persecutorem haberent remedium. Nec id dicit, quasi nullum aliud remedium iis reliquum fecisset Imperator, quia non tantum terrae imperii plenae erant Christianorum inermium, ut excipit Bellarm. c. 7. contr. Barcl. sed et castra armatorum, ut constat ex responso, quod milites uno ore de derunt Ioviniano: Et nos Christiani sumus, ex Ruff: libr. 2. c. 1. Theod. 4. c. 1. cui nihil aliud reponere habet Bellarm nisi, Christianos quidem. fuisse voto et animo, non professione, cum Iulianus militia abire iussisset, quicumque idolis recusarent immolare. Non ita pridem, si Zosimo credimus, detraxerat Constantinus cingulum paganis: Et tamen hoc ipso cap. sumit Bellarm. pro confesso, plures mansisse paganos, quam Christianos. Satis autem fuisset ad deiciendum Iulianum, si animum et votum Christianorum habuissent milites, quia ardor religionis nullibi audentius exsurgit, quam cum supprimitur, et suppressione incenditur obnitendi audacia.

Nec meliores suppetias sperare habet a Cypriano aut Irenao: Esto, loquantur cum Apostolo ad Tit. 3. Haereticum hominem post unam et alteram admonitionem. paraitou= <BetaCode: paraitou=> : An inde sequitur ullo modo sententia contraria verbis Tertulliani, qui Imperatores asseruit ultra omnem aliam potestatem humanam. Aut haec sunt [Note: 8 haeretici quomodo fugiendi.] Synonima: vita haereticam, et deice haereticum de solio, de bonis, de iure, de omni possessione sua. Quin potius interpretem. eundem audiamus ex 2. ad Corinth. 6. Exite de medio eorum, et separamini. Sed cur Ioseph non exiit Aegypto, nec detrectavit oboedire Pharaoni, adeo ut etiam idolorum sacerdotibus stipendia praeberet? cur Paulus non subtraxit se oboedientia Caesaris, sed adipsum eius tribunal provocabat? Cur milites Christiani audierunt vocem Iuliani, et laudati sunt ab Augustino? Nos hanc litem alio remittimus, et inobedientiam perfidam subditorum nullo modo


page 115, image: s123

ex eo evinci posse ostendimus, quod haeretici sint vitandi: Tum etiam [(transcriber); sic: etia] insufficienter haec et id genus alia adduci addimus, quia haeretici non exstiterunt omnes Reges et Imperatores, in quos debacchatus est furor. Pontificius. Non certe henricus IV. nec Friderici I et II. Simonia enim et scortatio, quae duo crimina Stephanus Episcopus Halberst. improperat Henrico, in respons. ad Walram. haeresin non progenerant, nisi fortasse ex eo haereseos condemnandus [(transcriber); sic: condemandus], quod ad pedes Pontificis sordes lingere recusaverit. Id enim innuit Sigon. lib. 9. hist. Ital. inquiens: Filius paterna [Orig: paternâ] haeresi repudiata [Orig: repudiatâ], Pontificiam oboedientiam suscepit. Alius negavit copias et thesauros transfretare in Asiam, sive quod cruorem Christianum frustra prodigere vereretur, sive quod Rem publ. suam inutilibus expeditionibus, saucia conscientia, depauperare, aut absentia sua praedam hostium ludibrio exponere tergiversaretur: Alius coniuratis in caput suum Episcopis, comitiaque in perniciem suam actum ituris, tutum iter non praestitit aut euntes fortasse intercepit in itinere: Alius iura imperii in gratiam Pontificis turpiter deserere, et collationes beneficiorum, iniustasque regnorum possessiones sedi Romanae contra datam fidem attribuere noluit: continuo exarsit furor Papae, et ex sententia eius, cui obloqui fas non est, quicumque talia perpetravit, acrius vapulavit, quam si Christo ipsi in faciem restitisset, aut principem articulorum fidei praemeditato animo pernegasset. Non igitur satis scite de fugiendis haereticis haec attulit Bellarminus, cum multi non haeretici cogantur hoc imperium Pontificis experiri, ut ipse confitetur, libr. 5. Rom. Pontif. c. 7. arg. 5. rat. 2. Ideoque ex alio fundamento prodire idipsum oportet, quam [Note: 9. De testimonio Gregorii M.] ex fuga haereticorum. Pergit Bellarm. d. c. 8. contr. Barcl. et Gregorio Turonensi, opponit Gregorium Romanum, quem et hic et c. 8. li. 5. de Rom. Pont. sic loquentem inducit in privilegio, quod concessit monasterio S. Medardi. Si quis Regum, Antistitum, Iudicum, vel quarumcumque saecularium personarum huius Apostolicae auctoritatis et nostrae praeceptionis de creta violaverit, (adde ex fin. Ep. quae utrobique dissimulavit Bellar. aut contr adixerit, aut negligenter duxerit, vel fratres inquietaverit, vel conturbaverit, vel aliter


page 116, image: s124

ordinaverit, cuiuscumque dignitatis, vel sublimitatis sit) honore suo privetur. Iam verisimile non est, ob errata tam levicula, si quis fratribus molestus fuerit, aut negligenter rem eorum curaverit, voluisse Gregorium Reges et principes integris ditionibus et omni honore privare: ut usurpat et intelligit Gregor. VII. libr. 4. Ep. 2. et 23. libr.8. Ep. 21. et Thomas Waldens. lib. 2. doctrin. fid. antiq. art. 3. c. 75. imprimis cum ipsa Apostolica sedes saepius a Longobardis vexata fuerit, nec tamen is in mortem alicuius se miscere voluerit, ut ipso dicit libr. 7. Ep. c. 1. si morte. 23. q. 8. non quod vires deessent, (Si enim ait id facere voluissem, hodie Longobardorum gens nec regem, nec duces, nec comites haberet, atque in summa confusione esset divisa,) sed quod Deum timeret, quemadmodum et Bernhardus propter timorem Dei, totius mundi coniuratione se non passurum adigi scribit Epist. 170. ut aliquid moliatur adversus regiam Maiestatem, et a Deo constitutum temere offendat. An igitur animus deerat, huic viro, ut sanctis patribus vires? secundum Romulum et Bellarm. Alibi scribit se filium Ecclesiae paratum esse stare et pugnare usque ad mortem, si ita oportuerit, pro matre sua, armis, quibus licet, non scutis et gladiis, sed precibus, fletibusque ad Deum, quae sententia prorsus consonat verbis Ambrosii supra explicatis, ex c. pila. c. convenior. 23. q. 8. et utrumque coniungit Petr. Damian. in Epist. ad Firm. Episc. contra potestatem gladii disputans: Nunquid legitur, ait, hoc vel egisse vel literis docuisse Gregorius, qui tot rapinas atque violentias a Longobardorum feritate est perpessus? Num Ambrosius bellum. Arrianis se suamque Ecclesiam crudeliter infestantibus intulit? Recens tamen prodit Bellarm, atque adeo cum eo Baron., qui ex sub scriptione unius privilegii et dicta et facta boni viri arguunt: qui numquam se iussisse scribit, lib. 7. Indict. 1. Ep. 30. ut abstineret Episcopus Constantinopolitanus a titulo Universalis: qui ad Mauritium Imp. scribens, non alio, quam Domini nomine eum compellat, lib. 4. Ep. 32. 34. et lib. 2. Ep. 61. ait: Ego indignus pietatis vestrae famulus, etc. quique ab Imperatore, et Augusta non minis aut iussis


page 117, image: s125

extorquere, sed per omnipotentem Deum precibus exorare contendit, ne unus constitueretur Universalis Episcopus super omnes, quae res non tantum Romanae, sed universae Ecclesiae internecionem et Antichristi adventum portendebat, ut ipse nullibi non inculcat: Idem ille in unius in Gallia coenobii privilegio tam sui dissimilis factus fingitur, ut non tantum Universalis Episcopi, sed et Domini Regum, si non nomen, certe rem et potestatem temere usurpare, et privationem regnorum interminari ausus fuerit. Cur non eandem potestatem potius exseruit contra Mauritium, contra Iohannem Episcopum Constant: contra Longobardos? in re multo graviori, et eo magis ardua, quo totius Ecclesiae magis est habenda ratio, [Note: Dubitatur de veritate testimonii.] quam manipuli fraterculorum Suessionensium? Et quamquam tota beati viri vita imperiosae, quae adducitur, clausulae reclamat: tamen et subscriptio, insolita eo tempore, et apud neminem alium inventa, imo qua et hodierni Pontifices fere abstinent, satis cautum id genus privilegiis putantes, si omnipotentis Dei, et Petri et Pauli Apostolorum indignationem imprecentur, tum etiam ex ea deprehensus error in veritate historica eam satis redarguunt. Inducitur enim Eulogius Alexandrinus, incertum qua occasi one evocatus: Inducitur Theodoricus Rex, eiusque subscriptio iactatur, qui tum temporis adhuc vagiebat in cunis et fortasse nondum ablactatus erat. Suspitionem auget, quod et multa alia in Epistolas Gregorii inserta fuerint, historiae temporis illius non consentanea, [Note: Aliud est. imperare. aliud imprecari.] ut quae de pallio, et primatu Vigilii in Galliis notat Mornaeus in myst. Inique: Sed ut liberales simus, et fidem privilegii relinquamus auctoribus suis, nihil, ne sic quidem conficient Baron et Bellarm. quia verba Gregorii, non sunt imperantis, aut minitantis, sed imprecantis, ut patet ex integro contextu, quem Bellarm. dedita opera decurtavit: Ita enim refertur ad fin. Epist. Si quis contra venerit, etc. honore suo privetur, et ut Catholicae fidei depraevator, vel sanctae Dei Ecclesiae destructor, a consortio Christianitatis et corpore ac sanguine Domini nostri Iesu Christi, sequestretur, et omnium maledictionum Anathemate, quibus infideles et haeretici ab initio saeculi usque in praesens damnati


page 118, image: s126

sunt, cum Iuda traditore Domini in inferno inferiori damnetur, nisi digna paenitentia praefatorum Sanctorum sibi propitiaverit clementiam et fratrum communione reconciliaverit concordiam. Iam imprecari quidem potuit Gregorius aeternum cruciatum: imperare minime. Proinde eiusdem contextus verba, eodem sensu imprecandi et non imperandi interpretanda sunt, et miror Bellarm. c. 40. contr. Barclai: eo redactum esse, ut aeternam damnationem interminari dicat per decretum pag. 309. quia imprecatio foret nimis crudelis: quasi non aeque crudeliter pereant homines, per decretum, ac per imprecationem. Crudele quidem esset piis et Deum timentibus mala imprecari: sed spoliatoribus et Tyrannis talia imprecari nulla religio vetat, si clausula addatur: nisi paenituerit eos etc. Sed ipse Bellar. decreti summam interpretaturus paulo post, se ipsum convincit, quia dicere non audet: qui dicit, Qui contra venerit, graves poenas luet in inferno: Idem iubet et imperat, ut contraveniens damnetur, sed declarat ipsum. graviter peccaturum et damnatum iri. Ergo ne honore quidem suo per iussum Papae cadit, sed declaratur tantum indignus, qui honore potiatur. Nam si his verbis imperari potest damnatio, etiam Constantinus M. eam imperandi potestatem sibi sumpsit. quando in instrumento donationis ait: Si qui temerator exstiterit etc. aeternis damnationibus subiaceat innodatus etc. et in inferno inferiori concrematus cum Diabolo et omnibus deficiat impiis.

[Note: 10.] Porro Ottoni Frisingensi, qui et ipse Imperatorem statuit supra leges, respondet Bellar. d. c. 8. quod loquatur conceptis verbis de legibus saeculi. Nec nos quicquam praeterea ex eius verbis obtinere curamus, quia abrogationes iurisdictionum, condemnationes ad mortem et amissionem bonorum, quae ex iure spirituali non competunt, non irrogantur, nisi per sententias et leges saeculi, licet irrogentur a Pontifice. Nec enim res propter possessorem, nec sententiae propter pronuntiantem, naturam suam mutant. Pontifex enim, qui dominari ponitur in spiritualibus, quando ex sua


page 119, image: s127

iurisdictione aliquem sequestrat, nihil demere potest, nisi quod tum dederat, cum is se novae iurisdictioni submitteret, ut argumentatur ipse Bellarm. c. 3. arg. 2. lib. 5. de Rom. Pont. Atqui ingressus Ecclesiae non affert regnum terrenum, sed novam viam aperit ad regnum aeternum. [Note: Ottonis Frising. dictum explicatur.] Proinde, eiectio ex Ecclesia hoc tantum ius posterius, quod ex ingressu accessit, demere potest, salvo iure terreno, in quod Ecclesiae nihil iuris competit. Et proinde opponit Frisingensis haec duo: Examini divino reservari: et legibus saeculi non teneri. Nam si nulla lex saeculi reconditur in Vaticano Romano, sed omnes leges Ecclesiae sunt spirituales, constat, quod nec Pontifici, nec cuiquam mortalium rationem teneatur princeps reddere, quia nullius legib. in temporalibus coercetur, sed soli Deo, a quo habet potestatem. suam immediate, ut supra dictum fuit. Ut tamen auctoritatem hanc alia multo pensiore eludat, opponit Ottoni Gregorii VII. divinam ad Hermannum Episcopum Metensem Epistolam, nec non Bernhardum et Hugonem. Item thomam et Bonaventuram.

[Note: Sententia, Bernhardi.] De Bernhardi sententia iam supra diximus, et multa ex libris consid. ad Eugen. supra excerpsimus, quae recta perunt iugulum sententiae Bellarmini. Solum illud pro se citare habet, quod gladium temporalem, non quidem ab Ecclesia stringendum scribat, sed pro ipsa et fortasse ipsius nutu. Quod nec ipse Bernhardus asseveranter enuntiare ausus fuit, sed dubium in medio reliquit, id ille nobis obtrudit, quasi categorice dictum. Imo, sit ita imperatum a Bernhardo: Pontificis nutu stringendum esse gladium, an inde alia potestas Pontificis evinci potest, qua??? annuendi. Quid si vero princeps iniustum aut inconsideratum Pontificis nutum exaudire ex causa tergiversetur? An tum Pontifici praeter nutum, gladius quoque in manus sumendus, ut gladium Imperatori excutiat? Certe aliter docuit Bernhardus: talia arma Ecclesiae non esse tangenda, sed precibus et lacrimis remagendam. Epist. 170. ad Ludovv Crass.

[Note: De verbis Hugonis.] Hugonis verba li. 2. de sacr 2. part. c. 41. ad meliorem sensum reducit Iohann. Paris. de potest. regia et Pap. 18. ad argumentum 20. Nam si simpliciter docere velit Hugo, spiritualem potestatem esse immediate a Deo, cuius solius arbitrio subiciatur,


page 120, image: s128

Terrenum vero ab illa et institui et iudicari, quia docet manifeste falsa, quae et ipse Bellarm. improbat, sc. potestatem omnem terrenam institui, et iudicari, de suis actibus, ab Ecclesia, eadem facilitate [Note: 11. Sententia Thomae.] reicitur, qua asseritur. Thomas in 1. Corinth. 6. et lect. 1. ad c. 13. Rom. omnes fideles iubet esse subiectos principibus: Subici vero, et per imperium Pontificis, subiectionis iugo se subtrahere, prorsus contraria sunt, imo c. 6. Ep. 1. Cor. ne quidem ab Apostolo scribit subtrahi fideles citationi et iudicio principum saecularium, quod tamen ex hoc unico cap. ubique Bellarm. sed nimis, quam ridicule convincit, ad imitationem Gregorii VII. in Epist. ad Meten. Quod si Thomas alibi in contrarium inclinat, satius est audire loquentem cum sacris literis, per quas thesin suam probat com. c. 13. ad Rom. et 1. Cor. c. 6. quam vanas et dissolutas ratiunculas argutantem, qualis est ea, quam adducit 2. 2. q. 10. art. 10. posse videl. Ecclesiam ex auctoritate divina, abrogare imperium infidelibus principibus [Note: Opinio Thomae salsa refutatur.] supra fideles, quia infideles merentur potestatem amittere supra fideles, qui transferuntur in filios Dei. Nam cum omnia iura fluant vel ex iure divino, vel humano, c. quo iure dist. 8. quo loco scripturae datur haec auctoritas Ecclesiae, quove privilegio absolvuntur filii Dei a iugo principum infidelium? Iubebat Apostolus etiam fideles oboedientiam praestare Ethnicis principibus propter conscientiam, licet ipsi essent ilii Dei, et principes infideles. Deinde sicut regna non acquiruntur propter fidelitatem, ut confitetur ipse Bellarm. c. 3. lib. 5. et propterea op???ionem Thomae tacite improbat c. 7. libr. eod. ita nec propter infidelitatem amittuntur, magis quam possessiones servorum et rerum aliarum, aliis titulis et iuribus acquisitarum. Serviat Christianus Ethnico et quidem vel iure belli, vel alia recepta consuetudine, vel ex pacto mutuo: Non credo possessionem legitimam eripiet Bellarminus Domino, propterea, quod Christianus non est. Itaque nec subditos ob hanc causam debet abali enare principi. Denique mereantur sane infideles amittere regna et potestates, quod feloniam committant erga Deum, non sequitur ait Barcl. c. 21. quod in libris de Regn. ubique inculcat, et nos docuimus lib. 1. de iur. Mai. c. 6. n. 8. in cuiusque potestate esse,


page 121, image: s129

commissum regnum aut abiudicare, aut auferre, sicut Cancellarium aut alium magistratum, licet maxime meritum, ut ab officio removeatur, nemo tamen removendi facultatem habet praeter regem, a quo pendet. Quia igitur principes a Deo constituti sunt, et solo Deo minores, non possunt, nisi a Deo destitui imperio ac deponi.

[Note: Respons. Bellarm.] Bellarm. c. 21. contr. Barcl. dupliciter respondet pro Thoma, cuius sententiam tamen antea ipse non obscure reprobarat, tantum, ne Barclaio hanc laudem concedat, quasi Thomas iure ab eo reprehensus sit. Primum autem negat principes Politicos a solo Deo potestatem habere, quia instinctus, quo homines se submittunt potestati, tantum inditus est a Deo. Ut autem huic aut illi se submittant, [Note: Refutatui prima.] ex arbitrio hominum et iure humano dependere dicit. Qua quidem in re quis sustineat audire Bellarminum, non tantum in auctoritatem principum, sed et ipsam Dei potentiam, tam impune et audacter grassantem, quasi non tantum principibus suam cuique distribuere potestatem fas sit Pontifici, sed et divinam limitare, et Monarchae summo rivalem, ad modum Manichaeorum, obrogare. Nam si potestas non est a solo Deo, sed etiam ab alio, oportet esse alium aeque in Rebusp. potentem, qui Regibus et Principibus legitimam suam tribuat potentiam. Eat igitur Paulus et corrigat linguam: Nam Romae ab eo, qui errare nequit, in ipsius opprobrium decernitur, quod non omnis potestas sit a Deo. Dependet enim. etiam ab alio, quam a Deo. Item non omnis, qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit, quia quaedam potestas est ordinata a iure humano tantum, et non a Deo. Turpiter autem confundit Bellarm. modos constituendi, cum [(printer); sic: a] potestate constituri. Nam licet Pilatus missus esset ab Imperatore, tamen Christus potestatem desuper ipsi traditam confitebatur. Ut hic et ille praesit, hac aut illa forma Remp. gubernet, arbitrio hominum alicubi acceptum referri potest, ubi sc. electio exclusit successionem, sed praesidis tamen potestas semper est a Deo, quia alias non teneremur ipsi subesse propter conscientiam. Sed etsi totum hoc largiremur Bellarmino, nihil tamen conficit contra Barclaium ex triplici causa. 1. Quia, cum Thomas dicat, Infideles propter infidelitatem mereri amittere


page 122, image: s130

imperium super fideles tamquam filios Dei, conspicue praesupponit, omne imperium esse a Deo, quia infideles, propter apostasian et fidem non servatam committere statuuntur regna sua: nemo autem committit feudum, nisi se impiaverit contra Dominum suum. Bellarminus vero negat, Deum esse Dominum omnium regnorum, quia quaedam non dependent a Deo, ideoque prorsus est contrarius Thomae, qui generatim de omnibus infidelibus enuntiat, quod mereantur amittere feuda propter infidelitatem: Bellarminus hoc totum invertit, quia si qui non a Deo, sed hominibus regna possident, propter infidelitatem nequeunt cadere de regno, quia non commiserunt feloniam erga suum Dominum, a quo imperium obtinebant non cum promisso fidelitatis, sed conditionibus aliis, et fidelitati Christianae fortasse prorsus adversis. Turca enim ad persequendum Christianos ex lege sua obligatur. Quod si eius potestas non est a Deo, sed ab hominibus, quibus fidem suam contra Christianos stipulatus est, falso dictum fuit a Thoma, omnes infideles propter violatam fidem erga Deum cadere de regno. Ita Bellarminus, ut defendat Thomam a Barclaio, amico gladio eundem interficit. 2. Si potestas principum non pendet a solo Deo, sed etiam a iure vel titulis humanis, multo minus sequitur, posse aliquem corum a Papa deponi, quia is hanc potestatem sibi arrogat non alia ex causa, nisi quatenus est vicarius Christi, et caput Ecclesiae. Pone cum Bellarm. potestatem principum non dependere a Deo, ne Papa quidem ad se trahere potest, quod non est Dei: nec licet Papae saltum facere, in rem prorsus alienam, qui humanum. ius, aut titulos legitimos Ecclesiae, nisi in ordine ad spiritualia, perturbare non potest. Tu quis es, qui iudicas alienum servum? suo Domino stat, aut cadit. Aut quae tibi tactio est eos, qui foris sunt. Tolle malum ex te ipso, et de iis, qui foris sunt, relinque iudicium Domino. 3. Denique responsio haec non enervat totam vim instantiae Barclaii, qui non tantum obicit, quod Reges constituantur a Deo, sed etiam quod solo Deo sint minores, quae est praecipua pars instantiae. Nam propterea a nemine mortalium iudicari possunt, quia neminem habent supra se.


page 123, image: s131

[Note: Secunda responsio Bellarm.] Ad hoc nihil regerit Bellarminus, sed ad secundam responsionem profugit, quod etiam Papae iudicium sit iudicium Dei, sicut incestuoso Corinthio Paulus remittit poenam in persona Christi. Summus enim Pontifex vicarius Dei est, ac per hoc potestatem habet a Deo dispensandi et mutandi in multis secundum voluntatem Dei, cuius ipse interpres est, prout dispensat in votis [Note: Diluitur.] et iuramentis. Ceterum, hoc ipso, quod Papam dicit vicarium, responsionem suam eludit, et instar soricis proprio perit indicio. Vicario enim non licet agere ultra mandatum expressum. Atqui quibus verbis datum fuit Pontifici in mandatis, ut deponat reges, et absolvat subditos a iuramento? De generalibus enim mandatis, quae in re tanti praeiudicii non sufficiunt, paulo post videbimus, et non magis spectant ad Pontificem, quam ad quemvis ex ministris Ecclesiae: sed quod de votis et iuramentis, a Papa solvi solitis, oggannit, in eo incertum probat per incertum, et to\ krino/menon <BetaCode: to\ krino/menon> affert pro argumento. Religionem enim voti et iurisiurandi sua natura efficacis, contra ius divinum Papa nulla auctoritate impedire potest: Interpretatio autem non magis pertinet ad illum, quam ad Reges et principes, ita ut si Papa velit absolvere, princeps pari iure posset retinere, quia in interpretatione iuramenti nihil plus potest Papa, quam lex, ut saniores Pontificii ipsi confitentur. gl. in c. non est. verb. adimplere, de vot. gl. in c. auctoritatem verb. absolvimus 15. q. 6. gl. in l. adigere §. fin. verb. remittitur de iur. patr. Guid Pap. decis. 78. num. 3. decis. 194. per tot. Duar. ad t. C. si advers. vend. in fin. Gail. 1. obs. 25. num. 3. Covar. part. 1. rel. c. quamvis. §. 3. n. 20. de pact. in 6.

Pauli exemplum praeter rem advocatur ex 2. ad Cor. c. 2. quia Paulus mandatum suum immediate a Deo acceperat in tertio caelo, nec quicquam remittit Corinthio, quam vinculum excommunicationis, quod ipsi in terminatus erat, 1. Cor. 5. postquam post sufficientem correctionem ad meliorem frugem se inciperet recipere. Haec autem potestas disertis verbis traditur omnibus Ecclesiae ministris: sed de abdicatione regum, nullum verbum, et propterea, altera sententia Thomae, quae suadet subiectionem, huic longe


page 124, image: s132

praeferenda est quae subiectionem tollit. Sed et contrarium sibi [Note: Thomas sibi contrarius.] esse Thomam negat Bellarmin. quia haec duo enuntiata non sunt contraria Debetur subiectio infide li principi, dum princeps est: Et: Potest princeps infide lis privari dominio, quod habet super fideles, per auctoritatem Ecclesiae. Retineamus vero hoc posterius prolatum a Thoma 2. 2. q. 10. art. 10. et opponamus verba eiusdem ex com. ad 1. Cor. 6. Dicendum, quod Apostolus non prohibet, quin fideles sub infidelibus principibus constituti, eorum iudicio compareant, si vocentur: hoc enim esset contra subiectionem, quae debetur principibus: sed prohibet, quod fideles non eligant voluntarie infidelium iudicium. manifeste dicit: Apostolum non potuisse prohibere,m ne fideles pareant principi infideli, quia id forer contra ius divinum, et praeceptum Petri. 1. Pet. 2. [(printer); sic: Petr. 1.] prohibere autem oboedientiam subditis, quid est, nisi privare principes suo dominio: et ita Thomas non tantum sibi, sed et Sancto Pontifici contradicit, qui plus sibi tribuit auctoritatis, quam Thomas hic asserit sibi potuisse tribuere Apostolum.

[Note: 12. Gregorii 7 testimonia reiciuntur.] Quod attinet porro Gregorium VII. quem Ottoni primo loco opponit Bellarminus, et ubique primo intuitu affert contra Pontificum debellatores, quid aliud facit, quam ut testis et rei personas confundat, et reum absolvi petat ex proprio testimomo? ad exemplum ipsius Gregorii, cui Episcopi improperabant, quod Testis iudex, accusator, inimicus idem esset. Aven. 5. Ann. Quidni pari iure bullis et Epistolis illius fas sic nobis opponere, protestationes Henricorum, rescripta et iurgia Fridericorum, edicta Ludovvici? Nam si Pontifici licet testimonium dicere in propria causa, licebit et Imperatoribus. Quod si Pontificibus adiecerit Bellarm. concilia et applausum Episcoporum: multo ponderosior futura erit causa principum, si astipulatores illis produxerimus, non ex comitiis aulicis, aut conventibus principum, sed congregationibus ipsorum eorum, quorum testimonia eo plus valete debent, quo ab hominibus proficiscuntur inimicioribus, contrariae factionis et professiionis, et quod caput est, qui Pontificibus ipsis


page 125, image: s133

religione fuerunt obstricti. Si Stephanus Halberst. pugnavit pro Hildebrando, in Epist. append. ad Chron. Mart. Scot. oppono Waltramum Episcopum naumburgensem, qui mascule ipsi in faciem restitit, et Epistolam refutavit: Oppono conradum Episcopum Traiectensem, cuius orationem refert Aventin, lib. 5. Ann. Boi. Item: Sigebertum Abbatem Gemblacensem, Paschalis 2. excommunicatoriam Epistolam refutantem, Bennonem Cardinalem, non tantum iniustam sedis Pontificiae occupationem, et vanas artes Gregorii revelantem, sed et longam seriem eorum enumerantem, qui ex ipsis Romanis Cardinalibus et Episcopis a partibus Papae transierunt ad partes Imperatoris. Decreto et Conciliis Gregorii oppono decreta et congregationes Episcoporum, Wormatiae et Brixiae. Ut interim sileam crimina Gregorii, quae ipsum etiam in foro Politico non sinerent testimonium dicere. Nam et incesti amoris, cum Mathilda insimulatur a Lambert. Schafnaburg: et Sigon. Nec suspitionem omnem amovere potest ipse Baron. quando eam a marito diremptam et abductam sine causa confitetur, et contra historicorum fidem negare non audet, quod sine testibus saepe cum ipsa, contra morem Episcoporum, ut Waltramus scribit, conversatus fuerit, nec abhorruerit eidem locum in concilio inter medios viros assignare, a quo tamen ipsam et pudor muliebris, et lex civilis, et praeceptum Apostolicum repellere potuisset. Porro et Simoniae ab Episcopis, et Maiestatis ab Henrico damnatus fuit, quia argento vota corruperat, et Imperatori ius suum, in eligendo confirmandoque Pontifice, imo in ceteris omnibus Episcopis constituendis, vi et fraude surripuerat: ne de nigromantia, et haeretica sacerdotum coniugii prohibitione, et ceteris, quorum pleni sunt libri supra nominati, quicquam in medium proferam, aut de sera eius paenitentia, qua moriturus confessus est, se, instigante Diabolo, contra humanum genus, iram et vindictam concitasse, simul etiam Imperatoriis remissionis peccatorum vincula laxavit, credo, ut sua sibi quoque laxarentur, prout Sigebert. et Paris, scriptum reliquerunt.


page 126, image: s134

[Note: 13. Testimonia domestica exauctorantur.] Contra ceteros, quibus assertionem nostram obruit Bellar. c. 1. contr. Barcl. propriam ipsi exceptionem reddemus: Homines scilicet inimicos esse, Pontificiae factionis studiosos, imo sedi Romanae iuratos, a quibus nefas sit quicquam contra Pontificem Max. vel ioco exspectare. Nam et Zosymi testimonium propterea idem reiicit, ut et Gretser. c. 4. retect. Impost. Calv. quia fuit Ethnicus, et Christiano nomini infensus. Interim, ne Bellarminus victoriam sibi videatur reportasse saltem a Catholicis, a quorum nemine asserit idem doceri, quamquam ipse ante Hildebrandi tempora antiquiorem producat neminem, cum haeresis haec nata sit una cum Hildebrando, aut quibus Hildebrandus praefuit, ut director, age et Pontificios ipsos nominemus, qui contra decreta Pontificum idem cum nostris docuerunt. Hincmar. Rhem. in libr. de [Note: Assertores verae sententiae ex pontificiis.] Pot. Reg. et Pontif. multa scribit, pro nostris facientia. Nam c. 1. distinguit duo officia regum et sacerdotum. c. 7. dicit: primum inter homines constitutum Regem. c. 8. ait: Deus eum in Ducatum constituit. Item: Non enim est potestas, nisi a Deo. Ipse enim elevat de stercore egenum et sedere facit cum Principibus populi sui, et deponit potentes de sede, et exaltat humiles, ut subditus fiat omnis mundus Deo. Occam. et Marsil. Patavin. ex professo scripserunt contra potestatem Pontificiam, ut et Iohannes de Gandavo, et M. Henricus de Chalem, Cancellarius Ludovvici IV. quem simul cum Occamo excommunicat Iohannes XXII. Card. Cusan. de concord. Cathol. Iohan. Paris. in libr. de pot. Reg. et Pap. Rud. Praelleus de potest. Pontif. et Imper. Auctor somnii viridar. Alber. in Diction. verb. Electio. Anton. de Rossell. part. 1. de pot. Pont. et Imp. Iacob. Almain. in tr. de suprem. pot. Eccles. et Lais Wincet. Cuner. Barclai: Widringt. multique alii, enarrati a protestantibus in scripto de refutat concilii Trident part. 1. in conventu Norimburg. 1562. edito, et quicumque in Ecclesia non agnoscunt, nisi gladium spiritualem cum Gratiano in c. nos si. 2. q. 7. Nam licet Bellarm. fucum faciat in verbis Directe et Indirecte, res tamen codem redit, et iisdem ipse iugulatur argumentis,


page 127, image: s135

quibus eos transfixerat, qui temporalem potestatem directe vendicant Ecclesiae, ut paulo post patebit. Hos auctores, et qui praeterea in ipso Pontificatu contra Pontificem senserunt, et a Flacio in Catal. test. verit. Mornae. in myster. iniquit. haiminisfeld. in Monarch. et Apolog pro henr. Imp. producuntur, de industria silentio involvit Bellar. c. 1. lib. 5. de Rom. Pontif. ut sine controversia et contradictione procedere possit ad haereseos damnandam sententiam, quae iam olim in Husso, Patavino, Gandavensi. etc. damnata erat: Nunc vero c. 3. contr. Barcl. Catholicos ait disputare quidem inter se de modo, non de re, cum tamen Tritheimius in Chron. Hirsaug. 1106. expressis verbis dicat: Scholastici certant, et adhuc sub iudice lis est: Utrum Papa Imperatorem possit deponere, et quos allegavimus, Pontificii quaestiones suas non concipiunt de modo, sed re ipsa, et quaestione an sit: Utrum scilicet Papae competat dominium universale in reges et principes, prout cuique scripta eorum vel per transennam saltem inspicienti manifestum est. Quid multis? audiamus Cardinalem Cusanum libr. 3. Concord. Cath. c. 41. qui cum dixisset imperium immediate dependere a Deo, et Pontifici nihil iuris in illud competere, tandem addit: Et illa fuit omnium Antiquorum opinio vera, et si dubia noviter exorta sunt, ob sinistrum multorum complacendi studium, repetantur vetera.

[Note: 14. Quid Pontificii faciant ex Papa.] Tempus iam est, adulatores quoque Pontificios audiamus, ex Papa suo, tantum non Deum, certe corporalem aliquem et Vice-Deum, facientes. Glossa enim in c. per venerabilem leg. in ver. superiorem, dicit: Papa est super omnes, et consequenter etiam super Imperatorem. Christi crux antecellit Caesaris aquilas: Gladius Petri gladio Constantini, et Apostolica sedes praeiudicat Imperatoriae potestati, Petr. Blesens. Epist. 146. ad Caelestin. Pontif. Papae potestas, ait Boer. in tract de seditios, est maior, quam Imperatoris. Papa Imperatores et Reges deponit, eorum defectum supplet, sicut inter 89. Papae


page 128, image: s136

reservata refert Speculat. in t. de legat. §. nunc ostenden. Unde et Clemens V. in Clem. pastoral. de sent. et re iud. revocat sententiam Henrici Imperatoris contra Robertum regem Siciliae, ubi Petr. de Anch. Ver. quia verum, addit: Papa hic ex officio revocavit sententiam Imperatoris. Constita n. iniquitate iudicis inferioris, nullo petente, superior revocat acta. c. ex tenore in sin. de rescript. Ipse vero Papa supra omne ius dispensat, ut Innocentius 3. ait, c. proposuit de Conces. praeben. et Eccl. ubi Abb. et idem cum Decio ad c. quae in Eccles. de constit. Potestatem habet supra, extra et contra ius: Lancelot. lib. 1. c. 1. de Imper. §. 1. de ornat corp. Imp. vers coronam q. 2. n. 8. Est causa causarum, unde non est de eius potestate inquirendum, cum primae causae nulla sit causa. Bald. in c. Eccles. ut lit. pend. Romanam sedem neque Augustus, neque omnis Clerus, neque reges, neque principes iudicare possunt, c. nemo c. aliorum c. cuncta 9. q. 3. In summa, Papa est Dominus mundi, d. c. cuncta. c. principalem 9. 1. 3. Abb. et Dd. in c. novit de iudic. Landens. de princ. q. 18. et plus dicit Iason. in l. rescripta C. de prec. Imp. offer. et Card. Alex. in c. si Papa dist. 40. quod sit Dominus dominantium, et habe at ius Regis regum in subditos. Huic est parendum, ait Petr. Andr. Canonber. in praef. in discurs. Tac. pag. 34. cui omnes principes terrae pedem de osculantur, iuxta illa: Adorabunt in conspectu universae familiae gentium. Adorabunt eum omnes gentes terrae, omnes gentes servient ei, et erunt Reges nutricii tui et Reginae nutrices tuae, Vultu in terram dimisso ador abunt et pulverem pedum tuorum lingent. Serviant tibi populi, adorent te tribus. Esto Dominus fratrum tuorum et incurventur ante te filii matris tuae: Et alias auctoritates, quas in unum congerit Iosephus Stephanus de oscul. ped. Rom. Pontif. et eleganter expressas typis vendunt Romani Adulatores, quibus tam artificiose depingunt Antichristum honorem suum Christo diripientem, ut coloribus non potuerit exprimi magis vivis, notante Mornaeo in praefat. myst. iniquit. Sed nos redimus ad potestatem Pontificis. Non solum circa terrestria, et caelestia, et infernalia dicitur gerere vicariatum Christi, sed etiam


page 129, image: s137

super angelos bonos et malos, quibus maior est iuris dictione secundum Felin. in c. Canonum Col. 2. de Const. ex opinione Archiepiscopi Florent. et August. de Anchon. qua de causa Bald. in 1. rescripta C de precib. Imper. offeren. auctoritatem eius praefert auctoritati sanctorum, et dicitur maior Paulo, ceterisque Apostolis in administratione, excepto Petro, cui par est, secundum Anton. Rosel. in tr. de concil. in rubr. Pontifex an possit cum Bigamo n. 3. per tex in c. puto 2. q. 7. etc. sacrosancta. dist. 22. Tantus enim est, ut Deus quidem non sit, sed nec homo: Lancelot: lib. 2. c. 1. de Pontif. max. §. 1. vers. Pontifi. n. 2. et vers. palli. n. 2. imo Deus in terris dicitur per gl. in c. Achatius 24. q. 1. Bal. in l. fin. C. senten. rescin. non posse. Dec. in c. 1. de Constit. ex cuius potestatis plenitudine adaequat quadratae rotundis, And. Barb. in tr. de testib. in 1. part. num. 42. ex sententia Hostiensis in c. novit de iudic. Specul. in t. de legat. § nunc ostendendum. ex nihilo facit aliquid, c. tanta. § 1 de exces. praelat. et c. 1. de trans. et per gl. in c. quanto. de translat. Epis. Specula. d. §. et facit, ut factum habeatur pro non facto, c. is qui de sponsal. quod tamen quidam coeperunt limitare, quod non procedat contra ius divinum Iohan. de Selva. in tr. de iureiu. in 4. part. n. 8. quia contra articulos fidei et Evangelia, Papae dispensare non licet, ut ex Thoma 4. senten dist. 17. idem allegat et asseritur, a Specul. in t. de dispens. § nunc breviter Abb. in c. proposuit. de conces. praebend. et in c. significasti. n. 2. de Elect. per c. deinde dist. 26. c. aliorum. 9. q. 3. Nam inferior superioris iura violare nequit, Clem. Romani. in pr. de Elect. et ea iura sunt immutabilia. 5. et 6. dist. Felin. in c. quae in Eccl. col. 6. n. 15. de Const.

[Note: 15. Argumenta et probationes potestatis Pontificia.] Quod si potestatis huius probationem exigas, Bonifac. IIX. c unam sanctam de maior. et obed. Oldrad. cons. 180. Hostiens. in sum. Qui fil. sint legit. Ioban. Monach. Petrus Bertrand: in addit: ad d. c. unam sanct: Abb: in c. novit n. 11. cum seq: de iud. Lancelot. lib. 2. c. 1. de Pontifi: Max. §. 1. vers. pallium q. 1. Stapleton. in Explicat. c. 6. Lucae, quod proponitur in die S. Bartholom. potissimum adducunt hanc: quod Christo data fuerit omnis potestas in caelo et in terra. Matt. ult. Is autem reliquerit eius potestatis vicarium Petrum, et hic Papam. Non enim discretus viderentur Dominus, ait Petrus Bertrandi in addit: ad d.


page 130, image: s138

c. unam, nisi unicum post se talem reliquisset vicarium, qui haec omnia posset, quae Christus potuit, quam lepidam consequentiam repetit Matthaeus Tort. in resp. ad Apol. Angl. et auctor item lib. Angl. de mitigat. qui creditur Parsonius, haustam ex rat. 2. Bellarm. lib. 5. de Rom. Pont. c. 7. Non satis sc. prospectum videri Ecclesiae, nisi penes eam depositum esset ius coercendi principes deviantes. Per potestatem autem intelligenda est potestas politica, quippe qua usus est Christus in eiciendis ementibus et vendentibus: Matt. 21. Marc. 11. c. ex multis, 1. q. 3. Et Petro dicit: Reconde gladium tuum, ex quibus verbis Bonifacius d. c. unam probat, gladium etiam materialem esse in Ecclesia, et Iohan. Monach. in gl. d. c. super verb. in potest. ita rationcinatur: Si de gladio extracto et visibili, qui significat gladium materialem, dixit Petro: Converte gladium tuum, in vaginam, liquide patet, quod gladius materialis est Petri et est in potestate Petri. Quibus addemus et illud glossamentum gl. ad c. cum ad verum in verb. propriis. dist. 96. Signum regis in Christo fuit, quod portavit coronam de spinis. Et si quae sunt similia, quae pulcherrima vocat Petrus de And: lib: 2. de Imperat. c. 9. Et super his tam ficulneis fundamentis rem tantam superstruunt, videlicet Imperium totius mundi.

Liceat enim nobis idem argumentum proponere, quo Pontifex usus est. Ea potestas relicta est Pontifici, vel Ecclesiae, qua Christus usus est: quia sicut me misit Pater et ego mitto vos, Iohan. 21. At Christus numquam politica [Orig: politicâ] usus est. Ergo nec ea Papa uti debet, Ant. de Ross. part. 1. Monarch. c. 21. Corras paraph in tr: Sacerd part 2. c. 1. n. 3. quia discipulus non est super magistrum. Maiori propositioni ab utraque parte consentimus. Minoris igitur probatio nobis incumbit, quae et ex factis et ex dictis Christi peti potest. Cum n. populus eum quaesitum venirent, ut regem facerent, secessit in montem, nec mundanis honoribus aurem ullo modo accommodare voluit: Iohan 6. Cum coram Pilato staret, non sibi, sed Pilato dicit potestatem datam esse, et rogatus ab eodem, an esset rex, aperte se eximit ex numero regum terrenorum, regnum suum asserens non esse de hoc mundo Ioh. 18. Cum discipuli pugnarent inter


page 131, image: s139

se deprimatu, eos increpat, Reges gentium, ait, dominantur, vos a. non sic. Luc 22. Et multa alia subiectionis signa in vita Christi et doctrina relucent, quae recenset Anton. de Rossel. part. 1. Monarch c. 21. et seqq. Occam in dial. de potest. Eccl. et sec. et ex eo Somn. virid. c. 12. et superfluum esset hic figillatim repetere, cum haec tam sint evidentia, ut Soli lumen accendere velle videretur, qui illis a in vellet adiungere argumenta. Na iudicium de divisione hereditatis ferre recusat, Inc. 12. qui tamen de divortiis, tamquam de re, quae non sit pure politica, non deibit it sententia sua edere. Mat. 19. Filius hominis non venit, ut sibi ministraretur, sed ut ministraret. mat. 20. Lu. 22. Et Aug. ad [Note: Sententiae Patrum.] Luc. Evang Humilitas Christi commendatur, non tantum, quod incarnari voluerit, sed quod eo tempore nasci, in quo mox Caesaris censui subiceretur. Breviter quoad humana naturam nec hereditario iure rex erat Iudaeae multo minus totius mundi, nec regum potestatem sibi unquam arrogavit, ut vel ipsi Pontificii demonstrant. Victor. Rel. 1. de potest. Eccl. q. pen. n. 15. Sot de iust. q. 4 n. 1. Ludo. Molin. tr 2. dispu. 28. concl. 3. Iohan. parisien. de auctor. reg. et Papal. c. 8. et. 9. Medina. 3. part. D. Thom. q. 59. ad art. 4. Porro Caesari, non sibi reddi tributum iussit, ubi aperte distinguit ea quae sunt Dei, ab iis, quae sunt Caesaris, de quo Ambros. li. 9. c. 20. in Luc. Imaginem Caesaris non habuit Christus, non habuit Petrus: ideo praecepit, ut quae suae sunt, Caesari redderemus, nec quae sunt Caesaris, usurparemus. Sic Tertull. lib. de Idol. c. 25. Quod ad honores regum attinet vel Imperatorum, satis praescriptum habemus, in omni obsequio nos esse oportere, secundum Apostoli praeceptum, subditos magistratibus et principib. Hier. in Ep. ad Nep. Episcopi, ait, sciant se sacer dotes esse, non Dominos. c esto. dist. 95. nec Imperator eos Dominos appellat, sed spirituales patres. Nov. 81. Econtrario v. ipsi Pontifices Dominorum titulum tribuunt Imperatorib., c. sacerdotibus 11. q 1. c. Salonitanae. c 3. dist. c. quottes. 1. q. 7. Leo IV. humillime se subicit Ludovvico, c. nos si incompetenter. 11. q. 7. dum scribit: Nos si incompetenter aliquid egimus, et in subditis iustae legis tramitem non observavimus, vestro ac missorum vestrorum cuncta volumus emendare iudicio: et paulo post:


page 132, image: s140

magnitudinis vestrae magnopere Clementiam imploramus: imo Pelagius Papa ad Childebertum regem Franciae confessionem fidei mittens scribit: Satagendum est, ut confessionis nostra obsequium regibus ministremus, quibus nos etiam subditos esse sacrae scripturae praecipiunt, ex quo colligit gl. Papam subesse Imperatori, sed cum tali additamento, quod textum totum invertit. Nec id praeterire volo, quod pro regibus substituerint legibus, sensu prorsus inconvenienti, et qui tamen eorum intentio. ni non satisfaciat, cum nec legibus Papam subiectum esse velint. 9. q. 3.

[Note: 17. papa se gerit legatum sine mandatis.] Sed praestat examinare parumper vim argumenti: Quid turpius, ait Cicer: quam legatus sine mandato? Monstret igitur Papa primum mandatum, quod sit constitutus vicarius Christi. Nam quod proferre solent: super hanc Petram, aedificabo Ecclesiam. Item, quicquid ligaveris, ligatum, quicquid solueris, solutum erit in caelis: Item, pasce oves meas, quantum ad vicariatum spiritualem probandum roboris habeat, Theologis disputandum relinquimus: nobis sufficit, si dicamus, mandata illa posteriora non loqui, nisi de rebus spiritualibus, a quibus ad temporales supra negavimus sequi consequentiam. nec Petrus aliter cathedram tradidit Clementi, si Platinae credimus in vit. Petr. nisi his verbis: Eandem ego tibi potestatem ligandi et soluendi trado, quam mihi Christus reliquit, spretis ac contemptis rebus omnibus, tum corporis, tum fortunae: oratione et praedicatione saluti hominum, ut bonum pastorem decet, consule. Quin etiam auctor Somnii Viridarii, sub Carolo V. Gallorum rege iam olim editus, c. 12. respondet: (quae verba mutuatus est ab Occamo de potest. Eccl. et Saecul.) omne ni potestatem datam esse Christo in statu glorisicationis: Papam vero constitutum esse vicarium in statu humiliationis in terra, non in caelo, in Ecclesia militante, non triumphante. Praeterea non tantum vult regnare Papa super fideles, sed etiam super infideles. Ita enim Bonifacius IX. Rigam


page 133, image: s141

vendidit Cruciferis: Crom. lib. 11. alii Gothofredo dederunt regnum Hierosolymitanum, quod tum Sarracenus Aegyptius possidebat, et Alexander VI. Indias divisit inter reges Portugaliae et Hispaniae. Martyr. Dec. 1. lib. 3. Sed ad infideles non extenduntur mandata supra dicta, quae Ecclesiae Cancellos non transgediuntur.

[Note: Quae sit potestas tradita Christo] Per potestatem vero, quam Christus sibi communicatam dicit, Theologi intelligunt partim; omnipotentiam agendi, partim universalem potestatem operandi in Ecclesia: ad politicam vero, non nisi violenter trahi potest. Nec enim, quod ex plenitudine istius potestatis Christus praecipit discipulis, doceant omnes gentes etc. Politicam potentiam ullo modo redolet, sed tantum spiritualem. Quod? quod Christus, licet habuisset eam potestatem communicatam, ea tamen numquam usus est. Ergo eius exemplo, nec Papa uti debebat, saltem ne praeberet scandalum. Matth. 17.

[Note: Mercatores e templo qua potestate Christus eiecerit] Nam quod mercatores eiecerit ex templo, in eo magis fecit offcium sacerdotis, quam regis, quia templi curam gerere, ne rebus profanis contaminaretur, ad sacerdotem pertinebat, sicut legimus ab iisdem Oziam retractum cum sanctum sanctorum temere ingredi vellet. 2. Paralip. 26. Inprimis vero apparet, illum id fecisse Zelo quodem prophetico, sicut Phinees occidit Scortatores: Num. 25. Quod idcirco pro lege allegari non potest. Denique faciebat hoc ut Deus, quia, inquit, domus mea, domus orationis est. Esaiae 56. Hier. 7. Itaque ad potestatem Pontificiam probandam, non magis facit, quam illud alterum, reconde gladium tuum, quo Albert: [Note: Respond. ad illud Reconde gladium.] Crantz. lib. 8. Vandal. c. 2. putabat potestatem gladii Pontifici omnino adimi, quia prohibetur eius usus Petro, Iohan. 18. et accommodatur etiam ad ipsum, qoud in privatos homines dictum est. omnes, qui acceperint gladium, gladio peribunt. Genes. 9. Mart. 26. Apoc. 13. Ridiculum autem est, ex possessione gladii, eius ius velle inferre, quasi non infiniti sint subditi, qui gladios suos habeant, id est, possideant, nec tamen quisquam eorum ius gladii sibi vendicare audet, quod ad solum magistratum pertinet. Proinde recte Bernhardus lib. 2. consid. ad Eugen. Esto, inquit, ut alia quacumque


page 134, image: s142

ratione haec tili vindices, sed non Apostelico iure. Nec tibi Petrus dare potuit, quod non habuit, Quod habuit, hoc dedit sollicitudinem super Ecclesias. Numquid dominationem? Audi ipsum: No dominantes, inquit, in clero, sed forma facti gregis. Et ne dictum sola humilitate putes, non etiam veritate, vox Domini est in Evangelion Reges gentium dominantur. Vos autem non sic. Planum est, Apostolis inter dicitur dominatus I ergo tu, tibique usurpa avide, aut dominans Apostelatum, aut Apostolicum dominatum. Plane ab utroque prohiberis: si utrumque simul habere voles, perdes utrumque. Distinximus enim supra duas hasce potestates, ita, ut unaquaeque referat immediatum suum principium ad Deum, sicut in Edicto suo Ludovvicus Imp. statuit. Quae enim inter se consimilia sunt in principio, corum debet eadem constitui ratio. Muscor. in tr. de iurisdict. n. 1. per Novell. S 3. § 1 Afflict. in praelud feud. At ambae potestates profluunt ab eodem principio. c. Duo sunt. dist. 96. Novell. 6. in pr. Unde sit, ut altera non possit subici alteri, nisi in ordine ad suam iurisdictionem.

[Note: Alius locus et Cant. 2.] Interpretantur quidam, quod in Cantico dicitur: Cantic. 2. Lava eius sub capite meo, et dexter a illius amplexabitur me, de potestate Ecclesiastica et saeculari, quarum illa amplectitur et continet corpus Ecclesiae, haec vero manum ipsi supponit, et sustentat ipsum. Verum Papa potestatem politicam non supponit capiti, sed pedibus, nec exspectat, ut ab ea sustentetur, sed ipse se facit sustentaculum omnium principum, ipse se intro mitit in negotia saecularia, sive rogatus, sive non rogatus, arg: gl: in Clem: paito: in verb: quia verum. de sent. et re iudic. quam Clementinam tantopere detestatur Canus Pistor. ut eam ad errores pontificum referendam velit, nec Bartolus eam, nisi dicis gratia, explicare videtur. Certum enim est, quod Papa non possit se intromittere rebus fecaiaribus, nisi certis casibus in subsidium, quorum quinque ponit gl. in c. licet, in verb vacante Imperio de for. comp. et duo exprimuntur d. c. et c seq. scilicet vacantia imperii et defectus iudicis saecularis, Anton: de Butrio in c. venerabilem. de Elect. Quod si


page 135, image: s143

Papa haberet directum dominium in regna mundi, non diceretur se intromittere in aliena, sed posset potius, iure dominii, iubere et vetare quotiescumque videretur et res exigeret. Unde Alex. 3. in c. si duobus. §. denique de appellat. negat a iudice saeculari ad Papam, secundum iuris rigorem appellari posse, ex quo Bernhard. ibidem in verbor. credimus, colligit quod iurisdictio temporalis non pertineat ad Papam, quia alioquin ad ipsum, ut superioren. magistratum, daretur appellatio. cap. 2. de consuetudin. num. 6. Vivius in commun. opin. in verb: Imperater. circa fin. qui adducit. gl. in c. quoniam. dist. 10. et in c. cuncta 9. q. 3. Adde Ordin. Camer: tit. 7. part. 2. ibi. doch dieselben ans dem Reich. Anton: Rosell. in 1. part. Monarch. sive de pot: Imp: et Pap. Mynsing. cent. 1 obs. 14. Thom. Michael. in disp. de iurisd. Rom. Imp. th. 43. Matth Steph 2. Iurisd. c. 1. membr. 2. n.197. Imo ipsos Pontificios. gl. in c. ad apost. de re iud. Lud. Moli. tr. 2. de iust. disp. 29. concl. 1. §. secundo infero. Hostiens. in c. causam. qui fil. sint legit. per d. c. causam etc. per venerabilem Eod. Lancel. de Imper. libr. c. 1. § 4. vers. 26.

[Note: 18. Defensotes potestatis directae.] Ceterum bellarminus libr. 5. de Roman. Pontific. una [Orig: unâ] cum recentioribus Pontificiis, cum viderer pluribus sentibus obsitam et pene interceptam esse viam calcatam a plerisque eorum, quos laudavit. c. 1. contr. Barcl. quamque institerunt Hostiens. in c. quod super his. de vot. et vot. redempt. Panorm: in c. novit. de iudic: Silvestr. in summ: verb: Papa. §. 2 Thomas Bozius de stat: Ital. libr: 4. Alexandrin. Carrer. de Pot: Roman. Pontific. Augustin. Triumph. de pot: Eccles: q. 1. cap. 1. Alvar. Pelag: lib: 1. de Planct: Eccles: cap. 13. novim excogitarunt, qua ad eundem quidem scopum pervenire [Note: Potestas in directa.] cogitarunt, sed per ambages et cuniculos. Nihil enim rei volunt esse Pontifici cum negotiis curiarum, directe, sed indirecte, respectu scilicet finis spiritualis, seu quatenus Ecclesiae melius videtur, hoc vel illo modo administrari regna et principatus. Nihil refert, ait Hieronym: 2. contr: Iovi. in: ex quam honesta causa quis insaniat. Nec refert, quo modo perdant [(printer); sic: perdans] principes dominium, dummodo illud perdans, sive sub praetextu religionis, sive per Tyrannidem, nisi quod deterius grassttur, secundum cassiodorum: qui blandiendo grassatur,


page 136, image: s144

[Note: Iniuria Pontificum in, Reges.] et gravius, nec sine sine specie perfidiae fallat, qui fallit, dum profuturum se simulat. Nec ulla iniuria profundius in cor descendit, quam quae inopinato infligitur ab eo, quem nefas fuisset fallere, aut a quo minime exspectasses. Cicero recte dixit, nihil esse prenitiosius eo hominum genere, qui, cum maxime fuerint iniurii, id tamen agunt, ut boni viri videantur, qua quidem arte Imperatoribus summa cum iniuria subtracta fuit ex iure divino tributa potentia, et postquam omnibus bonis exuti fuerunt, adhuc coacti fuerunt se prosternere ad pedes Pontificis, et pro residuo gratias agere quam maximas. Eo nimirum res rediit hodie, ut pro iniuriis magnae sint habendae gratiae, et beneficii loco reputandum, si extrema saltem gratiae linea tibi liceat frui apud inimicum. Henricus certe IV. non prius relaxationem Banni impetravit, quam nudis pedibus forfices et scopas in manibus tenens, ut ait Malmesburiens. et tonsura et verberibus se dignum profiteretur. Bruno de bell. Sex. ad an. 1076. et ad eund. Schafnaburg. Ursperg. ad an. 1075. Auctor ignot. de vit. Henr. IV. At quomodo impetravit? ut, non obstante pactione, cum Pontifice inita, qua regno terreno non sit restitutus, sed Curiae caelesti, Rebelles principes nihilo setius pergerent novum eligere Regem, non minus acrem habituri adiutorem Gregorium, quam ante hac experti fuerint. Fridericus I. non ante vidit calamitatum imperii finem, quam procumberet ante pedes Alexandri III. et plantis eius cervicem conculcandam supponeret, ut Hierenymus Bardus ex viginti minimum Auctoribus demonstrat, ne quis de re tam incredibili dubitare audeat, quam etiam Genebrard. Sebell. Platina et Sigon. tacite praeterierunt, ne tam nefanda superbia literas suas conscelerarent. Et has tamen iniurias, quas directe non poterat, indirecte excusatum venit Bellarminus per indirectam potestatem, [Note: 29. indirecta potestas a Bellarm ex cogitata, ad versatur decretis ipsorum Pontificum] cuius si mentionem fecisset apud Gregorium VII. non in minori versatus fuisset periculo, quam cum Sixtus V. libros eiusdem flammis ultricibus prosequi decrevisset, quod supremam in omnes Reges et principes divina institutione, ut in Bulla contr. Henr. III Gall. regem loquitur, sibi traditam potestatem, directos ibi non attributam intelligeret. Nam expresse contrarium scribit Gregorius VII. in


page 137, image: s145

Epist. ad Herm. Metens. non indirecte, sed directe sibi potestatem hanc competere. Quod si Pontifex errare non potest, idque ex confessione Bellarmini, adesto iam Pontifex, et Cardinalem tuum erroris et mendacu argue: Regem enim Francorum a Zacharia depositum scribit, non pro suis iniquitatibus, quas nullas, aut certe non tantas, ut abdicatione regni puniri debuisset, commiserat, id est, non in ordine ad finem Spiritualem, sed pro eo, quod tantae potestati non erat utilis, id est, in ordine ad finem Politicum. Praeterea in ead. Epist. ita idem argumentatur. Si exorcistae supra eos Daemones a Deo imperium habent, quanto magis supra eos, qui Daemonibus subiecti, et membra sunt Daemonum Si ergo his tantum praeminent exorcistae, quanto amplius sacerdotes? ex qua ratione sequitur, sicut exorcistis data est divinitus potentia in Daemones: ita multo magis sacerdotibus in membra daemonum, sc. infideles principes: Negat vero Bellarm. Ecclesiae iis et potestatem ullam competere in Ethnicos, nisi forte ex casu. Denique ut fortius premat; ad vocat Iulium Pontificem, directo Clero attribuentem supra terrena et mundana potestatem, hoc argumento: Cui aperiendi et claudendi caeli potestas est data, de terra iudicare non licet? Absit, Num retinetis, quod ait D. Paulus Apostolus: Nescitis quod Angelos iudicabimus, quanto magis saecularia? Quod si argumento a minori ad maius suum constare debet robur, eo magis licebit Ecclesiae iudicare terrena, quo haec sunt minoris momenti. Ex sententia vero bellarmini non licet Ecclesiae iudicare terrena, nisi in ordine ad spiritualia, et sic sua opinione iugulat duorum Pontificum argumentum et decreta, quorum alterum, si legendae S. Anselmi Lucensis, et eius auctoritate historiae Baronii credimus, in album Sanctorum recepit Ecclesia. Imo hac sua assertione totum aerarium et patrimonium S. Petri exhaurit, quoniam in Registro Gregorii VII. apud Steuch. 2. contr. Vall: Regna Hispan. Arragon. Hungar. Dalmat. Croat. Russ. Daniae, Suec. Norveg. Polon. Bohem. Angl. Scot. etc. aut vectigalia tributariave dicuntur osse Ecclesiae, aut ad ius eius proprietatemque tamquam feuda


page 138, image: s146

pertinere, quae omnia falso tribuuntur aut vendicantur, nisi directe potestatem super omnes principes nacta sit Ecclesia. Propter indirectam enim potestatem tributum solvi non deberet. Tributum enim Caesaris est, ait, Ambros. in orat. de trad. basil. non negatur. Item: si tributum petit Imperator, non negatur: Agri ecclesiae solvunt tributum. Responsorium quoque Ecclesiae usitatissimum, in fest. Petr. et Paul. resp. 3. quo dicitur Deum Petro tradidisse omnia regna mundi, in Brev. Rom. sic corrigemus, ne in ea quicquam iuris usurpet, nisi in ordine ad spiritualia. Sed ut omittamus, quod etiam Innocentii IV et Bonifacii II X. obraticionationibus, quibus directum sibi tribuunt dominium, adversetur, de quo viderit, quomodo sacrae sedi sit rationem redditurus, easdem rationes, quibus ille oppugnat potestatem directam, c. 3. libr. 5. de Rom. Pont. ostendemus non minus efficaces esse contra indirectam.

Nam cum omnis possessio constet aut iure divino, aut humano, c quo iure dist. 8. ut argumentatur Anton de Ross. part. 1. c. 22. Indirectae huius potestatis assertionem probare debebat Bellamin. aut ex sacris literis, sive quas his aequipollere credit, traditionibus Apostolorum, aut ex lege aliqua humana, ab aliis, quam Pontificibus ipsis condita. Nam si Pontifici [(printer); sic: Pontificii] suis verbis ius facere fas esset, nimis quam praecipiti loco starent et res et vita nostra, ait Occam, in dial. de potest. Eccl. et sec. Neutrum proferre potest Bellarm. c. 7. libr. 5. de Rom. Pontif. quod se quidem studiose fecisse dicit in respons. contr: Barcl. sed si stramineis ratiunculis tantum fidei articulum, prout quaestionem exaggerat, probare, quam dictis et auctoritate sacrarum literarum maluit, non effugiet, quin subdole egisse argui posset, et rem Pontificiam ludibrio adversariorum prostituisse, qui aut apud primi loci Cardinalem Achillea argumenta quaerent, aut apud neminem ex ceteris. Admonitus autem a Barclaio tam noxiae negligentiae, duo praecipue loca innuit, c. 5. contr: Barcl. ex quibus potestatem Pontificiam extrahit, quae iam ante aliquot saecula ad eiusdem rei probationem adduxerant Gregorius VI I. in Epist. ad Metens. Episc. et Bonifacius II X. in d. c. unam sanctam. nimirum ex Matth. 16.


page 139, image: s147

[Note: Respondetur ad. locum] Tibi dabo claves regni caelorum etc. et Ioh. ult. Pasce oves meas. Sed cum priorent locum minus efficacem deprehenderer, obstinato eum involvit silentio, in c. 7. libr. 5. de Pontif. cum meminisset, ut Occam et Auctor som. virid. respondet, non promitti claves regni terrarum, sed caelorum: Item cum recordaretur sui responsi libr. 1. c. 22. ad 6. de Pontis. non dari hic Petro claves, sed promitti tantum, quae Iohan. 20. ubi secundum Bellarm. traduntur, limitantur ad remissionem peccatorum, et ad exemplum Christi, quia non aliter mittuntur Apostoli, quam missus est Christus, qui regna, quae Ethnici de facto, ex opinione Bellarm. tenebant et per infidelitatem iam commiserant, sub praetextu excommunicationis nemini abrogavit. Item cum negare non posset, Marth. 18. tantundem aut dari, ut Luther. et Calvin. censent. aut, ut ipse, promitti omnibus Apostolis, quibus tamen aequalem iurisdictionem ne Pontificii quidem ipsi tribuunt, certe non Bellarm. qui conceptis verbis sic argumentatur: [Note: Alia argumenta contra Bellarm.] c. 3. libr. 5. Si Papa est Dominus totius orbis Christiani supremus; Ergo singuli Episcopi sunt principes temporales in oppidis suo Episcopatui subiectis, siquidem id quod est Papa in Ecclesia universa, est quilibet episcopus in particulari. Unde Widringt: in Apolog n. 51. recte infert absurdum etiam ex mente Bellarmini: Quia scilicet tantum potest Episcopus in sua dioecesi, quantum Papa in universo orbe Christiano, sicut indirecte Papa totius orbis Domino potest potestatem suam detrahere: ita idem poterit quilibet Episcopus in principem particularem et quemvis privatu, imo, ex vi dicti Matth. 18. non tantum Episcopus, sed quilibet, qui habet clavem ordinis. Quia si potestas haec indirecta sequitur ex potestate ligandi et solvendi, Ea autem omnibus Apostolis traditur, et sub horum personis, omnibus Ecclesiae ministris, constat omnes accepisse aequalem potestatem, quoad ea, quae ex potestate ligandi et solvendi sequuntur, vel a Bellarmino educuntur. Iam vero excommunicationem non tollere dominium privatum, nec eripere legitimam possessionem, cum non liger corpus, sed animam, apud ipsos saniores pontificios [(printer); sic: ponticificios] extra controversiam est. Proinde merito conqueritur Barcla c. 3. de pot. Pap.


page 140, image: s148

[Note: Respondetur ad locum Matth. 16.] per assertionem Bellarmini, Regum et Imperatorum conditionem multo fieri deteriorem, quam privatorum, quippe cum illi per excommunicationem excludantur simul ex Ecclesia et Republ. hi tantum ex Ecclesia: Imo Papa non potest sibi plus potestatis tribuere in principes, quam Apostoli sibi sumpserunt in singulos Ecclesiae filios. At hi neque directe neque indirecte dominati sunt Temporalibus Christianorum. Ergo multo minus poterit Papa dominari Principibus Christianis.

[Note: 21. An Apostoli sumpserint sibi dominium in bona privatorum] Qua vero Bellarm. in solutione huius argumenti affert, c. 3. contr. Barcl duo loca scripturae, ex quibus Apostolorum in bona privatorum potestatem deducere laborat, operae pretium fuerit, priusquam consideremus argumenta eiusdem ex Iohan. ult. c. exstructa, candorem eius hic quoque obiter notare. Nam, quod potestatem habuerint Apostoli in bona privatorum, probat ex 1. Ep. ad Corinth. c. 9. ubi praescribit Paulus ministris Ecclesiae solarium ex bonis Auditorum: Ergo, inquit, disposuit de bonis temporalibus. Quod vero etiam in personas iurisdictionem exercuerint, probat ex eadem Epist. c. 6. ubi idem Apostolus iudices in Ecclesia constituit et removeri, unde ipse c. 7. libr. 5. de Pontif iam sic argumentatus fuerat: Sicut enim novi iudices constitui potuerunt, ita et novi principes ac Reges propter eandem causam, scilicet ne cogerentur Christiani causam dicere coram iudice Christi persecutore.

[Note: Resposad cap. 9. Epi. ad Corinth.] Mirari autem merito liceat, utrum penes se fuerit Bellarm. cum rem tanti momenti tam dissonis documentis probare aggrederetur. Docet Apostol. 1. ad Corinth. cap. 9. et 1. ad Timoth. 5. Bovi trituranti non esse deligandum os, Deut. 25. et servienti altari, ex sacrificio vivendum esse, quia operarius sit dignus suae mercede, ut dicitur 1. Tim. c. 5. An inde ullo modo sequitur, Apostolos usos fuisse iurisdictione aliqua in bona privatorum. Quanto rectius idem demonstrasset ex eo, quod Petrus et Paulus iubeant Christianos subiectos esse potestatibus superioribus: Nam eo modo praecipiunt de ipsa iurisdictione et oboedientia temporali: Item quod Dominos et principes dehortentur a Tyrannide et saevitia: Nam ea ratione ipsam supremam Maiestatem limitant. Sed ut haec


page 141, image: s149

iurisdictionis suae vi non ordinant Apostoli: ita nec salaria sacerdotibus decerpunt e bonis Christianorum, sed quid ipsi debeant sacerdotibus, verbis et severis admonitionibus docent. Quod si illi detrectent admonitionibus cedere, nihil superest Apostolo agendum, postquam omnis eius iurisdictio exspiravit, nisi ad excommunicationem propter gravitatem delicti, si sine delicto possit properandum videatur. Cogere autem refractarios non magis potest, quam si subditi negent tributum pendere Caesari. Suadet quippe et iubet, uti praebeatur Caesari, quod ipsi debetur, sed cogere neminem potest, cum coactio pertineat ad potestatem saecularem. Praeterea nihil novi ordinat Apostolus, sed ius divinum et naturale confirmat, ex quorum praescripto, non tantum operariis in vinea Christi, sed cuicumque operae addictis merces debetur. Denique Paulus non disponit de bonis privatorum, auctoritate Apostolica, sed iussu et praecepto Dei, dum ait: Ita et mandatum est a Domino, ut quicumque praedicant Evangelium, ex Evangelio vivant. Velim autem et bellarminus praecepti divini ullam micam ostendat, quo iubeantur infideles, haeretici, in levioribus peccatis contumaces, possessionibus et regnis suis exui, nec nos experietur amplius refragantes.

[Note: 22. Defensio bellarm. ad locum ex 1. Cor. 6.] Alterum locum iam reiecit barcl. c. 21. cui quid respondeat Bellarm. c. 21. vix in suis adversariis invenit. Quin potius rem totam concedit, inquiens: Non praeiudicat Apostolus per illam iudicum Christianorum constitutionem iur is dictioni et imperio principum infidelium, quoniam non iubet Christianis, ut non compareant coram Iudice infideli, si vocentur, sed tantum praecipit; ut sponte non accedant. Si enim ita se res habet, male [Note: Reicitur.] ex eo infert Bellarm: quo novos principes constituere Ecclesiae liceat veteribus abdicatis, quia tales tantum iudices constitui iubet Paulus, qui veteribus non praeiudicent. Praeterea, cum veteribus non prohibeat Apostolus oboedientiam praestare, procul dubio, quam alibi dederat, legem non revocat, sed confirmat. Alibi vero, quae ex naturali iure profluit, oboedientiam omnibus mortalibus inculcat, et ut demonstratum fuit, ipsis etiam Ecclesiasticis,


page 142, image: s150

cum nec ipse contra Felicem et Imperatorem de foro non competente exceperit. Recte igitur Thomas hoc loco: non potuisse Apostolum prohibere, quin fideles sub infidelibus principibus constituti, eorum iudicio compareant, si vocentur: quia hoc esset contra subiectionem, quae debetur principibus, quae verba Thomae, quasi a Barclaio non allata, tacitis velis praetervehitur Bellarminus, et tantum ait: D. Thomam sibi non repugnare, de quo supra vidimus. Quod vero barcl. ex verbis Thomae asserit, non potuisse Apostolum contra ius naturae et divinum, dispensare aut statuere, id sic eludit:

[Note: Alia defentio.] Postquam enim magistratui aut principi potestas ablata est, per superiorem, ut quando Rex incidit in proscriptionem Ecclesiae, subditos ait liberos esse ob obedientia, quam ex iure divine et naturali, non personae debebant, sed potestati iam ablatae. Et in hoc aberrasse addit Barclaium, quod non demonstraverit prius, non posse potestatem a principe per superiorem auferri, quasi non eo eat totus Barclaii discursus, et quasi non plurimis argumentis ubique probaverit, pontifici ius auferendi principatus et regna non competere, cum non sit superior in iurisdictione temporali, sed inferior et subiectus, quod argumentum hic solvere, et non tacito [Note: Reicitur.] pede praeterire debuisset Bellarminus. Confitetur autem hic, contra propriam confessionem, principibus et Regibus dari superiorem potestatem, et quidem si exemplis sua constat veritas, temporalem, quia patriae et herili potestati, aut magistratui subordinato, legem dare et auferre non posset princeps, nisi sub iurisdictione sua eos contineret. Iam vero Papa, quatenus Papa, potestatem non habet supra Reges, quia de iure subiectus est, tam, divino, quam humano, aut quia exemptus est beneficio et liberalitate principum, nihil ipsi curatio est in regno, aut ditione aliena. Proinde, cum ex confessione Sanctorum patrum, principe absoluto nihil sit superius, non potest ullo iure principatus ipsi a potestate terrena auferri, imprimis, cum nec Apostolus hoc fecerit, eo in loco, ubi de constitutione Christiani iudicii praesecipiebat, Quid vero


page 143, image: s151

putas, dicturum fuisse Paulum, si in ea servatus fuisset tempora, quib. lites iam in Ecclesia iudicabant Christiani principes. Satius, inquit, est et Ecclesiae honorificentius, ut vel omnino lites inter vos non seratis, vel obortas potius inter vos suffocetis, quam ad externum iudicem, indignumque, cuius dicto Christianus, qui vel Angelos iudicaturus est, audiens esse debeat, temere profugiatis, quae res non potest non vehementer in vestram cedere ignominiam. Non igitur vetat, ne Christianum, licet vitiis quibusdam inquinatum iudicem, adeant, sed ne Ethnicum: nec prohibet, ne vocati eat, sed ne se eo proripiant, praeterito et neglecto iudice Ecclesiae. Nullis igitur principibus potestatem aufert Paulus, nullos novos iudices constituit in praeiudicium legitimae potestatis, nulla potestate directa vel indirecta aufert ius suum ordinariis magistratibus propter infidelitatem, sed qua auctoritate iussit antea omnes Christianos obedire potestatibus superioribus, eadem praecipit, ut arbitriis suis intra pomoeria Ecclesiae malint controversias suas terminare quam apud Ethnicos, in opprobrium religionis propalare. Ut autem vocati non compareant, quod sub poena aeternae damnationis suae factionis subditis Pontifices iniungere solent, aut ut arma contra vocantes in manus sumant, nec apostolus praecipit, nec praecipere potuit, cum ea rebellio vergeret contra subiectionem principibus debitam, ut ait Thomas in comm. d: c. 6.

[Note: 23. Considerate locus ex Iohan. ult.] Redeamus igitur ad eum locum, cui palmarium in hac palaestra tribuit Bellarm. et audiamus argutationes, quas inde deducit, quod Petro dictum est: pasce oves meas. Nam quia triplex est officium pastoris: circa Lupos, circa Arietes, et circa Oves reliquas, ex triplici Analogia triplex deducit argumentum, quae priusquam examini subiciamus, analogia ipsa perpendenda venit, utrum ab officio pastorum et qualitatibus ovium quaecumque deducta argumenta valeant.

[Note: Bellar. transilit limites similitudinis.] Traditum autem est a Logicis, quod in similitudine explicanda non sit identitas, seu convenientia per omnia, sed in eo tantum genere, in quo instituitur comparationis Quando vero comparatio instituitur inter oviariam et Ecclesiam, a re corporea producitur


page 144, image: s152

comparatio ad rem spiritualem, quia Ecclesia typum gerit oviariae spiritualis. Sicut igitur ovibus, in Ecclesia praebetur pabulum spirituale: Luporum atrocissimus spiritualis est, sc. Diabolus ipse, qui in haereticis et Infidelibus efficaciam suam exercet: Ita nec de potestate, aut armis aliis cogitandum est, quam spiritualibus, quia carnalia, praeterquam quod Ecclesiae non competunt, Lupos quoque non terrent, quia Diabolus non expugnatur gladiis et hastis, nec haeresis profusione cruoris expiatur, sed si potestate armata sit, efferatur magis et evadit ferocior, quem admo dum non tantum Gregorius U II. Innocentius IV. Clemens VI. Iohannes XX II. Bonifacius II X. Iulius II. olim experti, partim cum maximo suo, partim Ecclesiae damno, sed nostra quoque memoria Clemens U II. Paulus III. et Pius V. quorum exemplo cautior factus Paulus V. rigorem solitum, quem Venetis e longinquo ostenderat, mitigare maluit, quam Italicos quoque reditus suos in discrimen adducere. Stultus enim sit, qui Lupum, cui debellando nequeat esse, irritare [Note: Solvitur etiam argumentum secundum Bellarmini.] malit, quam declinando, cum copia detur, per ambages circumire, et ut nautae balaenas solent, aliis artibus eludere. Haec si recte considerentur, iam primo statim impetu concidit fundamentum, cui innituntur omnia Bellarmini argumenta, quod scilicet pastori Ecclesiae tribuenda sit omnis potestas, quae tribuitur pastori ovium, quod idem fundamentum substernit Bellarminus secundae quoque suae rationi in c. Eod. quando comparat Ecclesiam Rei publ. perfectae, et hinc pergit concludere: Sicut perfectae Rei publ. competit omnis potestas necessaria adfinem suum cense quendam: Ita et competere debet Ecclesiae, quia et ipsa perfecta est. Utrumque solvitur 1. ut declaratum fuit. Ne enim ultra cancellos similitudinis prorumpamus, concedimus Ecclesiam esse Analogice Rem publ. et quidem perfectam, sed spiritualem. Non potest igitur alias potestates sibi deripere, quam spirituales, et tum perfecta censetur, quando dotata est omni potestate, quae spiritualem vel [Note: Quid sit perfectio rei.] Rem publ. vel oviariam conservare idonea est. 2. Unaquaeque res tum perfecta est, quando continet omnes gradus perfectionis, qui sibi competunt. nec enim homo imperfectus est, quia


page 145, image: s153

destituitur perfectione Angelica, aut quia non gerit cornua, quae est perfectio Bovis, aut cervi, quoniam tales perfectiones essentiae humanae non conveniunt. Pariter Ecclesia propterea non est arguenda imperfectionis, licet non possideat regna mundi, aut utatur potestate temporali, quia temporalia ipsi non conveniunt magis, quam cornua aut plumae homini. Paulo secus Anton. de Rossel. part. 1. c. 46. Qui habet principale, habet et consecutiva: Nisi alteri sint disposita. Sed administratio humanarum legum et saeculi Deus distribuit per principes et Reges, non per Pontifices. 8. dist. c. quo iure. 96. dist. c. si imperator etc. duo sunt. Ergo non. Pontifex etc. Pro hoc, quia concessio sequentium esset impedimentum concessionis principalis, id est, administratio temporalium esset impeditiva concessionis Spiritualium, ut pluries est dictum. Igitur non venit in consequentiam, id quod esset impedimentum, principalis etc. 3. Negatur, potestatem et imperium Politicum per se esse necessarium ad assequendum finem Ecclesiae, seu salutem aeternam, quia ad defensionem membrorum Ecclesiae comparatum est, non ad propagationem fidei. Fides enim per arma, et paenas corporis vel bonorum non propagatur, sed tum maxime efflorescit, quando maxime premitur. Ecclesia numquam exstitit perfectior, quam cum eius praesides a potestate hac prorsus abstinerent, et patientia Tyrannorum saevitiam frangerent, potius, quam immodesta arrogantia. Confert quidem etiam externa disciplina, et coercitio magistratus aliquid, sed distinguendum est inter ea, quae sunt absolute necessaria, et quae propter melius, Necessariaque vocantur Metaphysicis ob exspedientiam. Nam et [Note: Duplex necessitas.] religionis verae sincerus cultus plurimum facit ad tutamen Rei publ. imo plus, quam vires principis ad tutamen Ecclesiae, dum hae corpus tantum cogunt, et metu corporis animum: illa vero ipsam animam ligat, et metu aeternae iacturae obstringit subditos ad oboedientiam. Quod si iam confuse et generatim propositum bellarmini argumentum repetendum sit, non magis poterit Ecclesia sibi arrogare imperium in Rem publ. quam haec sibi viceversa in illam.


page 146, image: s154

Utrobique enim eadem ratio: Utrobique indulgendum erit, quicquid facit, quocumque modo ad finem obtinendum, et quia Resp. sine religione et metu Dei subsistere nequit, huius quoque iura adiudicanda erit magistratui Politico, quod illibenter Bellarminus admittet, et tamen ex eadem consequentia sequitur. Imo, ut amplius absurditas consequentiae patefiat, consideremus patremfamilias, qui quidem omnibus debet esse instructus instrumentis, quae faciunt ad sinem familiarum procurandum, sed Politicum tamen imperium invadere non potest, ad cogendum debitores, et pignora, depositave dimittendum, licet haec ad ampliandas possessiones videantur necessaria. Consideremus ipsum sacerdotem, qui quidem omnem movere debet lapidem, nec quicquam omittere eorum, quae faciunt salvandis animabus auditorum, quia et ipse tenetur Deo reddere rationem pro peccatis ovium sibi commisslarum: sed tamen vi neminem in templum compellere potest, nec pro auctoritate imperare, ut pertrahatur: nec, licet videat infantem non adductum iri ad baptisma, nisi ex utero exsecetur, ipsius propterea est manum laboranti puerperae admovere et uterum aperire. Tantum quippe ipsi laborandum est pro salute animarum, quantum religio et professio eius patitur: cetera relinquit magistratui et Medicis. Licet enim mutuas sibi praestent operas, Respbl. et Ecclesia: tamen altera alterius limites idcirco sine religione invadere nequit, perinde ut in iis evenire videmus oppidis, quae duplici divisa sunt iurisdictione. Si enim controversia aliqua incidat coram Iudice Ecclesiastico, quae terminari non possit, nisi per testimonia coram saeculari magistratu deponenda, aut non sine actu aliquo iurisdictionis saecularis, an ex praescripto Bellarmini totum negotium, omnes actus ad unum iudicium Ecclesiasticum reiciemus, et de quo saepe conquesti sunt Hispani, propter iuramentum appositum, omnia iuramento confirmata negotia, referemus ad forum Ecclesiasticum? Certe perfectae rei omnia tribui debent necessaria ad finem obtinendum, quantum fieri potest. Sed quae salvo iure fieri non possunt, ne quidem fieri posse credendum est, l. silius. 15. de condit. instit. l.


page 147, image: s155

nepos. proculo de V. S. c. faciat homo. 22. q. 2. c. fin. de rescript. in 6. Atque hoc primum est, in quo fundamentum argumentorum Bellarmini impingit.

[Note: 24. Lupi et haeretici quid distent.] Altera dissimilitudo pullulat ex diversitate eorum, quae interse comparantur. nam ut a lupis ordiamur, cum hi tota sua natura sint infesti tam ovibus, quam hominibus, et tantum ad damnum parati, possunt licite non tantum a pastoribus, etiam antequam ovile invadant, ad declinandum metum futurae invasionis, sed a quovis obvio, quocumque modo, sive aperta vi, sive clandestinis artibus capi et transfodi. Si iam eandem potestatem in Haereticos et Infideles, ex vi similitudinis habet Papa, non tantum poterit a regno, sed et a vita degeneres principes deicere non tantum legitima via et apertis armis, sed et astu, clanculum, et per sicarios, quod an sit concessurus Bellarminus, ipse viderit: Certe ex similitudinis applicatione, quam exhibet Bellarminus omnino sequitur, et iam consequens hoc aliquoties in Belgio contra principem Auraniae, in Galliis, contra Henricos III. et IV. in Anglia et Scotia, contra Elisabetham et Iacobum I. in praxin deductum fuit.

[Note: Discrimen secundum. ] Deinde Lupi non fuerunt, nec possunt esse de grege: Sed haeretici, ut defecerunt ab Ecclesia, ita ad eandem redire possunt, meliora edocti, aut Deo ducente, in regiam viam reducti, quod cum non sit sperandum de lupis, nulla causa est, quare in his arcendis ab ultimo remedio abstinere debeamus, et emendationem exspectare, quam frustra exspectaremus.

[Note: Discrimen tertium.] Denique si lupi maior esset vis, quam pastoris, male consuleret sibi pastor, et iniuria spoliaret ovile suum custode, si in discrimen se contra eum temere proiceret. Sed potentia Principum terrenorum semper maior est, quam Papae: ideoque cos Papa numquam adoriri porest, nisi cum sua et Ecclesiae seu ovium pernicie. Nam et ipse Gregorius in exilio, et Iulius in carcere, uterque ex maerore animi mortuus est, et Otto


page 148, image: s156

Frisingensis libr. 6. Chron. c. ult. tot mala, tot schismata, tot tam animarum, quam corporum pericula, illius tempestatis, qua ex culpa Gregorii Rex super Regem, papa positus fuit supra Papam, turbinem involvisse scribit, ut solus ex persecutionis immanitate, ac temporis diuturnitate, ad humanae miseriae infelicitatem sufficeret comprobandam. Unde a quodam Ecclesiastico scriptore densissimis Aegypti tenebris comparatur. Trithem. vero in Chron. Hirsaug. an. 1244. Fridericum II. scribit, post traiectionem in Italiam, tantis malis Papam et subiectos illi populos afflixisse, ut Pontificem vivere taederet, voluissetque, se numquam depositionem eius cogitasse.

Arietes, quibus assimilat Bellarm. principes Catholicos quidem fide, sed adeo malos, ut multum obsint religioni et Ecclesiae, [Note: quid inter sit inter arietes et malos principes.] ut si Episcopatus vendant, Ecclesias diripiant, plurimum differunt a malis principibus, quia arietes prorsus sunt sub manu et regimine pastoris: Sed principes non tantum, quatenus temporale dominium exercent, non subsunt pastori animarum, sed et in eundem potestatem habent, et non minus vocantur pastores, quam Ecclesiastici, imo sunt pastores pastorum, et defensores totius ovilis. Esto igitur, habeat ius pastor ovium disponendi de Arietibus: non tamen pastor Ecclesiae habebit ius disponendi de principibus deviantibus per omnia, quia per omnia ipsi non subsunt, sed in temporalibus quoque praesunt. Arietibus, quoad subiectionem, nulla praerogativa prae ceteris ovibus data est: sed principes a vi coactiva tutos praestat Maiestas, divino iure firmata.

Denique, si pastores ipsos conferamus, pastor ovium contra [Note: Quid inter pastores ovium et Ecclesiae.] corporales hostes non pugnat nisi corporalibus armis pro corporibus ovium: sed pastor Ecclesiae contra Spirituales hostes pugnat, pro animabus suarum ovium, quod quia exsequi non potest carnalibus armis, 2. Cor. 10. ad Ephes. 6. frustra ea usurpat, cum debeant arma, hostes et bellator esse in eodem genere. Nam sicut ille non utitur armis Spiritualibus: ita nec hic utetur carnalibus.


page 149, image: s157

Deinde notat VVidringt. in apol. n. 339. alius discrimen, inter [Note: Discrimen secundum.] pastorem, qui simul est Dominus gregis et inter eum, cui tantum commissa est cura pascendi. Ille enim mactare potest oves scabie infectas, nec non sternaces arietes, quia est Dominus, sed hic tantum segregare, quia ampliorem potestatem a Domino non habet. Cum autem pastor Ecclesiae suae tantum curae creditas habeat oves, ad praescriptum veri domini, cuius oves sunt propriae, pascendas, non potest in degeneres pro sua libidine grassari, aut Arietes quocumque modo e medio tollere, quia praeceptum expressum a Domino non recepit. Licet enim Laban Iacobo commisisset gregem: tamen non licebat ipsi eum distrahere, aut mactare pro libitu, quam tamen potestatem Bellarm, ex sola ovium traditione, Petro his verbis facta [Orig: factâ]: Pasce oves meas, elicere nititur, non advertens interim, eadem consequentia parem, aut etiam maiorem potestatem tribui principibus, quia cum sint pastores populorum, ut de Cyro, Esai. 44. et Davide 1. Paralip. 11. dicitur, nulla iis potestas deesse [Note: Principes quoque sunt pastores unde argum: invertitur.] debet adversus eos, qui Rem publ. im pugnatum vel destructum veniunt, et cum plurimum huc faciat excommunicatio, ea quoque vi argumenti principibus tribui debet. Bellarminus ubique excipit, contra Barcl. quod temporalia quidem subordinentur Spiritualibus, sed Spiritualia non subordinentur temporalibus, quod directo [Note: Exceptio Bellar. ante vertitur.] repugnat verbis Nicolai. in d. Ep. ad Mich. qui ait: Pontifices pro cursu temporalium rerum Imperialibus legibus uti, quatenus Spiritualis actio a carnalibus distaret incursibus. Si enim princeps est nutritius et defensor Ecclesiae, oportet ipsum eatenus ecclesiam sibi subordinatam habere, quod innuit Isidorus, intra ipsam Ecclesiam nonnumquam principem gubernationis culmina adeptum scribens. Ita enim se habent disciplinae, ut fines. Atque Ecclesia in hac terra subiacet paci, et regitur legibus humanis, quatenus [(transcriber); sic: quateus] non separatur a Republ. atque ita salus Ecclesiae, defenditur a Republ. cui secundum quid, quoad defensionem, subordinatur. Pax enim Rei publ. probet quoque pacem Ecclesiae. Sed sicut propter hanc subordinationem secundum quid, Res publ. nequit sibi arrogare dominium Spirituale: ita nec Ecclesia corporale, quia


page 150, image: s158

seiuncti sunt cancelii utriusque ditionis et non subordinatur una alteri ex integro, sed respective tantum et ex parte.

25. Examinatur prima ratio ex officio pastoris contra Lupos.Proinde Bellarmini argumenta, licet subtracto fundamento per se concidant, tamen semper plus afferunt in consequente, quam ex Antecedente sequitur. Nam quando ait: Si princeps ex ove aut ariete fiat lupus, id est, ex Christiano haereticus, poterit pastor Ecclesiae eum arcere per excommunicationem, et simul iubere populo, ne eum sequatur, admittere possumus omnia, cum sana interpretatione, nisi fucum facere cupiat in verbo: Sequendi. Prohibere quippe potest, ne sequamur malum principem in haeresi et malitia, idque ex vi consequentiae deducitur, sed ne sequamur eum iusta imperantem, prohibere nequit, quia etiam Tyrannicis dominis, quatenus Tyrannice non imperant, sed legitimae potestatis particulam retinent, oboedientiam iubet Petrus exhiberi, id quod saepius repetivimus ex Augustino, iubente distinguere inter ea, quae sint Domini temporalis, et quae aeterni, item ex Hieronym, qui ait ad Tit. 3. super illud: Admone illos principatibus et potestatibus subditos esse: Si bonum est, quod praecipit Imperator, iubentis obsequere voluntati: si vero malum est, et contra deum sapit, responde illi de Actibus Apostolorum: Oportet obedire Deo magis, quam hominibus. Lupi quidem vestigia numquam tutum est sequi, quia semper ducit ad perniciem: Sed princeps, qui haereticus est, iusta quoque et bona praecipere potest, qualia plurima de Iuliano referuntur ab Ammian. Marcell. et in eo non est deserendus, quia non vadit, ut lupus, sed ut legitimus princeps.

[Note: Bellarm. effugium.] Consequens igitur, quod subnectit Bellarmin. ex ante cedente non sequitur: Proinde posse pastorem Ecclesiae privare principem dominio in subditos. Transfertur enim argumentum a genere in genus, a iurisdictione Spirituali ad Temporalem. Nam si id genus consequentia attexere fas est, non minus verisimiliter colligendum erit, licere cuivis Ecclesiastico seu pastori Ecclesiae principem, non tantum haereticum, sed et pervicaciter malum; perinde ut


page 151, image: s159

lupum, aut sternacem arietem, vi vel per interficere. Sed quod nec hoc sequatur, nec illud, facile apparet, si maior terminus [Note: Bellarm. effugium.] idem repetatur in conclusione, qui positus fuit in maiore. Bellarm. quidem vitium tacite confitetur, sed brevitatem fuam excusans, non ait, sibi propositum fuisse, ut in scholis, syllogismos proprie formare secundum figuras et modos, sed more Theologorum vim rationum explicare, c. 30. contr. Barol. An igitur more Theologorum vestrorum, licet plus inferre in conclusione, quam ex praemissis sequitur? Nam, quamvis in modo et figura non proponatur Syllogismus: tamen candidi disputatoris non est, detruncato modo, aut dissimulata figura, plus colligere, quam sequitur. Maiorem enim propositionem, sic proponit: Pastori potestas necessaria est circa lupos, ut eos arceat, omni ratione, qua potest. Ergo in conclusione vicissim inferri debebat idem maior terminus: Ergo Pontifex tenetur arcere haereticos, omni ratione, qua potest. [Note: 26. Papa non potest potest inferre temporalem.] Iam vero ea ratione, quae in consequenti exprimitur, non potest, quia non potest privare Spiritualis iudex quemquam dominio illius, quod non dedit, nec valet iurisdictio eius, qui ultra iurisdictionem imperat. Sicut enim pastor ovium, non potest pro imperio cogere vicinos, ut insequantur lupum, quia potestas illa publica est, privato non competens: ita nec Spiritualis pastor, saltum facere potest de foro in forum, quia temporalis iurisdictio, et temporalis poena, eius personae non competit.

[Note: Aliud effugium Bellarm repudiatur.] Alibi vero videtur Bellar. c. 12. §. 3. contr. Barcl. hoc argumentum velle effigere, quando potestatem Pontificis dicit quidem esse in Temporalibus, sed non Temporalem, quia ex conse cutione sequitur tantum ad iurisdictionem Spiritualem. Sola igitur consecutio seu cohaerentia mutat naturas rerum, et quod ex se temporale erat, quia incipit cohaerere cum Spirituali, pristinam essentiam exuit et evadit Spirituale. Quam cito omnia liceret Bell. facere Spiritualia. [Note: Potestas in temporalib: non temporalis an detur.] Sed quod id fieri non possit, ex distinctione potestatum patet. D. enim Thomas omnem potentiam distinguit per actus et obiecta. Haec vero potestas, quae consequi dicitur ad Spiritualem,


page 152, image: s160

obiectum habet terrenum, et actu constat terreno, videl. abdicatione a regno, quae poena manifeste temporalis est, sive per abdicantem in actum deducatur, sive per alium, cui is mandatum dederit, quia et per se ipsum facit, quod quis per alium facit. Spiritualis enim magistratus nihil auferre potest, nisi quod per ingressum in Ecclesiam tribuit, nimirum novum ius ad regnum caelorum, ut ipse Belarm. confitetur in c. 3. arg. 2. lib. y. de Pont. Princeps igitur deponendus, et depositio ipsa, cum ad temporalia pertineant, quae in iis versatur potestas, non potest non temporalis esse. Praeterea non potest privari Dominio princeps a pastore Ecclesiae, quia superior potestas id prohibuit. Si enim vetitum esset ex causa lupos occidi, posito, quod princeps id licite vetare possit, pastor excusatus esset, qui incursantem lupum non tolleret. Iam vero vetuit divina Maiestas principem deponi, sive oboedientia eiusdem subtrahi subditos, quia si orandum est etiam pro Ethnicis principibus, ut tranquillam sub iis vitam vivamus, Ierem. 29. 1. Timoth. 2. [Note: Aliud effugium eiusdem occluditur.] non sunt cum perfidia deserendi, sed, ut inquit August. oboediendum est terrenis Dominis propter Dominum aeternum, quod Christus ipse fecit, quod Apostoli, quod milites Iuliani et Constantii, quod nazianz. Gregorius M. Ambrosius et tota primitiva Ecclesia, adeo, ut oboedientiamk magistratui debemus propter conscientiam et ex iure divino simul et naturali. Contra haec vero iura et in detrimentum conscientiae non licet Pontifici dispensare, ut saepe obicit Barcl. et bellarminus non aliter solvit, quam tam diu subditos obligari principi, quam diu princeps manet, postquam [Note: An Papa principe possit facere non principem.] vero a superiori, ipsi principatus aufertur, ut ipse desinit esse princeps, etiam subditi desinunt debere subiectionem.

Operae retium autem est videre, quoties hic [Orig: hîc] petat principium Bellarminus. Nam, si quaeratur, utrum possit pontifex facere, ut Monachus possideat propria et habeat uxorem, prius inquit Bellarm. facit, ne sit Monachus: si quaeratur, utrum ex dispensatione Papae quis possit duas simul habere uxores, prius iubebit priorem abdicare, et matrimonium, quod Deus copulavit, dissolvet, prout saepius nimis Papaliter in his causis dispensatum, proh dolor,


page 153, image: s161

scimus: si quaeratur, utrum filio liceat arma arripere contra patrem: aderit Pontifex, qui parentem haereticum declarabit non esse patrem, et hoc praetextu aperiet fenestram parricidiali nequitiae. Perinde enim controversum est, utrum Papa possit facere, ut Monachus, qui se voto semel obstrinxit, non sit Monachus, maritus, qui legitima copula sibi iunctam habet uxorem, non sit maritus, pater, non pater, et princeps, qui regnum nulla iusta ex causa amisit, non sit princeps. Princeps enim et subditi, cum sint correlata, se mutuo ponunt et tollunt, et perinde est quaerere: Utrum princeps possit deponi a solio, et utrum subditi possint [(printer); sic: possunt] eximi oboedientia [Orig: oboedientiâ]. Nam Bellarminus in d. arg. 1. ex posteriori infert prius: Potest, inquit, Papa probibere, ne subditi sequantur principem, et proinde eum privare Dominio in subditos, cum tamen, ex verbis et sensu huius responsionis, ex contrario potius debuisset ex privatione regni inferre ad absolutionem subditorum a fidelitate. Sed non minus illud, quam hoc invertit ius divinum, quia de iure divino et naturali nemini potest ius suum auferri sine causa: de iure divino propter haeresin aut alia vitia nemo cadit de regno: de iure divino nemo mortalium tollere potest, quod immediate dependet et datur a Deo: de iure divino et naturali par in parem non habet imperium, multo minus inferio in superiorem. Demonstratum vero fuit supra, etiam ipsos Apostolos et omnes Episcopos, ipsum etiam Romanum de iure divino subesse potestati temporali, a quo totaliter non nisi de facto exempti sint. Qui poterit igitur temporale imperium Regibus auferre, qui ipse temporali potestati, quatenus terrenus est, subicitur? Licet igitur auferri possit regum, ab iis, a quorum auctoritate sub Deo dependeret, tamen non potest a Papa, quia non est superior, nisi in Spiritualibus: nec ex causa infidelitatis aut haereseos, quia non sufficit ad privationem regni, cum peccatum sit Spirituale. et nequeat corporali poena castigari ab eo, cui potestas castigandi non competit. [Note: 27. Secunda ratio ex officio pastoris circa Arictes. Et eiusdem confirmatio.] Alterum Bellarmini ex praemisso et subruto fundamento argumentum sic deducitur: Potest princeps arietes furiosos destruentes ovile separare et recludere. Princeps autem est aries


page 154, image: s162

furiosus, et c. Ergo poterit pastor ecclesiae [(printer); sic: ecclesia] eum recludere, vel redigere in ordinem. Verbum recludere, in c. 33. contr. Barcl. protestatur se accipere pro Includere, ut sensus sit pastorem posse cornu ferientem Arietem aliquo includere, ne amplius praecedat gregem. Nam si per verbum recludere, separationem vel exclusionem intelligeret, totum argumentum facile concederetur, quia per excommunicationem secluditur auctoritate pastorali a grege et ovili Domini, sed is aliud quid maioris momenti inde elicit. Nec enim, inquit, Pastor arietem furiosum solum excludit a grege, sed alligat et recludit, sive includit in aliquo angulo, ut non possit amplius Dux esse gregis: Et ad huius pastoris similitudinem successor S. Petri, et vicarius Christi principem. Christianum destruentem Ecclesiam, alligat vinculis excommunicationis et quodammodo includit in angulum, dum non [Note: Reiicitur.] sinit, ut regat amplius populos Christianos. Principio repetenda est dissimilituo, quae est inter brutos Arietes, et principes degeneres, quia in eos imperium est Domino et pastori, in hos, quoad sunt terreni principes, minime. Proinde illi non tantum includi aut durius tractari possunt, sed etiam prorsus vita privari, quod imperium Papa in principes de facto sibi sumere, saltem verbis, nondum ausus est. Praeterea includit pastorarietes, quantum potest. Sed pastor Ecclesiae non potest includere principes, quia destituitur potestate ordinaria et legitima. Deinde, per extortam suam interpretationem, (de qua procul dubio ante non cogitavit, quia quod ante omnia debuisset facere, quodque primario sequitur ex argumento, ut vi princeps degener excluderetur ab ovili, in conclusione non omisisset) eo cogitur evadere, ut principem per excommunicationem, quae nihil est aliud definientibus ipsis Pontificiis, quam separatio Christiani a communione Ecclesiae, fingat quasi in angulum includi, qui nec a nobis pervestigari, nec ab ipso explicari potest. Excommunicatus, inquit Christus, Matt. 18. sit tibi tamquam Ethnicus et Publicanus. De inclusione verbum nullum: Nec enim Corinthius exclusus a Paulo, in Utopiam, aut in


page 155, image: s163

Insulam aliquo ablegabatur, perinde ac si excommunicatio esset relegatio, ad certum aliquem lapidem, ut apud Roman. ultra quem pedem proferre nefas. Excommunicatio separat et excludit: quomodo vero includat, quod recludere vocat Bellarmin. a nemine huc usque fuit exploratum, nec is effectus excommunicationis per se, quae tantum separat a communione Ecclesiae. Denique, ut in priori, ita et in hoc argumento confundit duplices iurisdictiones, et limites similitudinis supergreditur. Nam quod dicit: Non sinit pastor Ecclesiae, ut princeps degener amplius regat populos Christianos, si de regimine ovium in ovili Christi intelligatur, recte conceditur, quia id regimen ne pius quidem princeps sibi usurpare debet, nisi in causa, ut explicatum fuit a nobis alibi, sed male accommodatur, quia, qui non usurpavit regimen ovilis, non potest ab eo excludi. Abire quippe non potest, qui numquam venit. Rectius vero, quadrat in praelatos ipsos, qui praesunt Ecclesiae, et propter maleficia ab officiis removeri possunt, ut degeneres arictes, ne sint ulterius gregis duces. Si vero transferatur ad regimen Politicum, qui scopus est Bellarmini, turpiter confunditur similitudo: Arietes enim removentur, ne sint duces gregis illius, in quem cornibus incursarunt: Sed principes removentur, non, ne sint duces gregis Ecclesiastici, quod illi non ambiunt, sed ne sint duces suorum subditorum in Republ. Res publ. vero et Ecclesia seu ovile Domini, sunt res propriis actibus et limitibus distinctae, nec remotio ab Ecclesia, magis removet aliquem a Repul. quam relegatio separata [Orig: separatâ] communione Ecclesiae. Nova enim haec Pontificum doctrina e diametro repugnat doctrinae D. Petri. Petrus enim etiam pravis Dominis, a quibus iniusta patiuntur, iubet subditos obedientiam praestare: Successor eius negat principi degeneri deberi subiectionem, quia atrocis arietis instar removendus est ob ovili, ne per errorem quis eius vestigia amplius sequatur. Cur autem Petrus ipse non usus est tradita sibi potestate solvendi, et potius Dominis pravis abrogavit imperium, quam, ut patienter iniuriam illam ferre iuberet?

Superest argumentum tertium: Pastor potest ac debet oves


page 156, image: s164

[Note: Ratio ab Ovibus.] ita pascere, ut eis convenit. Ergo potest ac debet Pontifex omnibus Christianis ea iubere, adque ea cogere, ad quae quilibet eorum secundum statum suum tenetur, id est, singulos cogere, ut eo modo serviant Deo, quo secundum statum suum debent. Debent a. Reges Deo servire defendendo ecclesiam, puniendoque haereticos et schismaticos. Ergo potest ac debet Regibus iubere, ut hoc faciant, et nisi fecerint, etiam cogere per excommunicationem, aliasque commodas rationes. Hoc argumentum candide in conclusione [Note: Diluitur.] repetit limitationem maioris termini, ideoque si pro Pontifice, qui solus pastor non est, pastorem Ecclesiae in genere substituas, non video, quid inde concludatur contra negantes potestatem temporalem Ecclesiae, vel pro opinione Bellarmini. Concedimus enim ab utraque parte admonendos et cogendos esse principes excommunicatione, et aliis commodis rationibus: Sed si subsumat Bellarm. c. 36. in fi. contr. Barcl. commoda ratione privari principes suo dominio, negamus subsumtionem, quia nulli Regum unquam abrogatum fuit regnum, sine scandalo et detrimento Ecclesiae: nec remedium incompetens unquam commodum dici potest.

[Note: 29. Indirecta potestas aliis argumentis impugnatur.] Quod vero depositio regum, et Abdicatio a regnis non competat saltem indirecte Ecclesiae, licet iam supra demonstratum sit, tamen his quoque argumentis porro stabilitur 1. Quia virtus et sides sua nemini debet fraudi esse. Alias, ait Bellarm. c. 3. libr. 5. de Pontif. obesse tregibus Christi beneficium, et gratia naturam destrueret. Esset autem fraudi, si principes ad Christianam religionem conversi potestatem summam perderent, et superiorem admittere cogerentur, quia non manerent absoluti principes. Nihil hic [Orig: hîc] respondet Bellarm. c. 2: contr. Barcl. sed tantum c. 8. Eiusd. super iactura potestatis regiae consolatur principes, ne eam moleste ferant, cum hac iactura lucretur possessionem aeternam. 2. Deterior quoque fieret conditio principum, quam privatorum, quia hi per baptisinum bona sua non subiciunt Ecclesiae. Quod respondet Bellarm. c. 3. contr. Barcl. de Apostolo Paulo, mercedem exigente ob


page 157, image: s165

praedicationem Evangelii. 1. ad Cor. 9. et iudices constituente, 1. Cor. 6. iam abunde supra refutatum fuit. 3. Si licet Papae, vi consecutionis et propter cohaerentiam cum bono spirituali, invadere poenas Politicas et privatione regni principes multare, eiusdem consecutionis praetextu aut auctoritate, licebit eidem vitae iacturam inferre et iugulum principibus petere: nec obstabit, quod paena sit temporalis et cruenta, Ecclesiae non conveniens. Nam consecutio ex temporali potest facere Spirituale. Sic enim Bellarm. c. 12. contr. Barcl. §. 3. ratiocinatur, privationem regni esse quidem paenam in temporalibus, sed non temporalem, si proficiscatur a Pontifice in ordine ad Spiritualia. Si tanta vis est consecutionis, iam poterit Papa iudicium sibi sumere de quibusvis feudis, vel propter interveniens iuramentum, vel si successor fortasse sit de fide suspectus, aut si commodius visum fuerit Ecclesiae, ut hic succedat, quam ille. Philosophica quaestio, Philosophicis argumentis disputata, etiamsi ad finem Theologicum adhibeatur: tamen Theologica propterea non evadit. Sic nec potestas temporalis abit in Spiritualem, licet huius fini subordinetur, quia aestimatur non ex respectu accidentario, sed ex veritate suae naturae. 4. Principe absoluto in temporalibus nihil est invenire superius, ut docent Sancti patres. Esset autem, si Pontifici liceret ipsum temporaliter iudicare. Nec quicquam pro Bellarmino facit exceptio, quod directe quidem non habeat superiorem, sed indirecte. Nam 1. Tam insciti non fuerunt patres, Ecclesiae non [Note: Tam improbe perit quis per indirectum, quam per directum.] minus, quam Rei publ. studiosi, ut si exceptionem hanc in directae potestatis agnovissent, eam tam obstinate reticere voluissent, nec vel uno saltem loco exprimere. Quin et Innoc. in c. per venerabilem, qui fil. sint leg. etiam respectu Papae negat Regem habere superiorem, et Clemens V. in c. meruit Extrav. com. de privil. revocat, quod Bonifac. in c. unam sanctam de mai. et obed. Regem Galliae indirectae suae potestati subiecisset. Nam aut erravit Bonif. in d. c. unam et sic totum rescriptum nullum erit, quod negat Bellarm. c. 2. contr. Barcl. aut locutus est de potestate indirecta, secundum Bellarm. Et tamen hanc legitimam potestatem, legitime sibi ab Innoc. abrogatam, audet successor in praeiudicium Maiestatis Papalis revocare et


page 158, image: s166

irritam pronuntiare. 2. Nihil refert, utrum quis directe alicui imperet, vel indirecte. Nam saepe per indirectum plus obtinetur, quam per directum, quod tamen iura ubique improbant. Sive autem directe imperet Papa, sive indirecte, semper se constituit supra principes et magis quidem hoc modo, quam illo. Quia, si directe dominium sibi usurparet, nec sceptra regum prius subiceret fini Ecclesiae, religionis obtentu animos tantopere non terreret. 3. Directe et indirecte nihil designant nisi modos per quos acquiritur potestas. Indirecta enim competit per modum consequentiae. Deme hunc modum acquisitionis, potestas eadem est, quae alias competeret directe. Quocumque igitur praetextu mitiget opinionem suam Bellarminus, principis omnes actiones subicit Pontifici, cum omnia temporalia Spirituali fini subordinet, quia ubique intervenire debet Papa et praevidere, ne quid in praeiudicium Ecclesiae geratur. 5. Reddimus Bellarmino sua argumenta. 1. Indirecta potestas deberet constare aut ex scripturis aut traditione Apostolorum. Sed ex neutro, ut huc usque disputatum fuit. De traditione, ne ipse quidem verbum addit Bellarminus: Ex sacris literis non attulit. 5. de Rom. Pontif. c. 7. nisi unum locum Iohannis 20. quem abunde refutavimus, ut et alterum, Matth. 16. et 1. Cor. 6. et 9. Psalm: 44. etc. Nicolaus tamen Sanderus libr. 2. c. 4. de visib. Monarch. ad quem in fine capitis. 7. nos ablegat Bellarmin. praedictis adicit exempla quaedam ex sacris petita, quorum duo, inconsiderato proposito, transtulit Bellarm. in pr. c. 8. libr. 5. de Ozia et Athalia, et ne sacrarum literarum documentum aliquod omisisse videamur, horum quoque vim et pondera operae pretium-fuerit ad limam revocare.

[Note: 30. Exemplum Oziae lepra percussi et eiecti e templo.] Ab Ozia sic argumentatur: Si propter lepram corporalem poterat sacerdos, ut patet ex Levit. 13. olim-Regem iudicare et regno privare, quare id non poterit modo propter lepr am Spiritualem, id est, propter haeresin, ut August. docet in qq. Evang. libr. 2. q. 40. praesertim, cum 1. Cor. 10. Paulus dicat, contigisse Iudaeis omnia in figuram. Hoc a lepra tractum argumentum totum leprosum est, et nihil sani continet a talo ad verticem, nec timidius alibi respondit Bellar. quam c. 37. ad hoc exemplum. Nam et antecedens prorsus falsum est, recteque refutatum a Barclaio, et


page 159, image: s167

[Note: Refutatio Antecedentis.] consequentia nullo modo cohaeret. Nam quod in Antecedente dicit: A sacerdote iudicatum fuisse Regem et a regno amotum, nullibi in historia Oziae legitur. Lex quidem Levit. 13. dabat potestatem sacerdotibus iudicandi de lepra, ut publico testimonio infecti a communione arcerentur: Sed Regem prohibitum fuisse a congressu publico et adactum in aedes privatas, iussu et potestate. Pontificum, neque 4. Reg. 15. neque 2. Paral. 26. invenitur. Quin potius, eiectum ex templo, Oziam ultro properasse ad domum privatam, 2. Paral 26. additur, quia malum suum sentiebat inflictum a Domino: Sed licet de consilio et iudicio sacerdotum abstinuisset Ozias a regia, tamen non a solo summo Pontifice, sed ab omnibus sacerdotibus, qui ingredientem comitati erant, usque ad octuaginta, iudicatus fuit et eiectus e templo. De deiectione vero a regno, nullibi in universa scriptura fit mentio, quia separata habitatio non trahit secum privationem regni, sicut nec excommunicatio per se coniunctam habet privationem dominii, ut nomine reliquorum docet Francisc. Suarez. tom. 5. disp. 15. sect. 2. n. 3. imo contrarium, quod per lepram non exciderit auctoritate et possessione regia, manifeste declarat Barcl: c. 37. de pot. Pap. quia 4. Reg. c. 15. vers. 2. et 2. Paral. 26. vers. 3. Ioseph. 9. Antiq. c. 11. dicitur Ozias regnasse annos 52. quo spatio comprehenditur et illa aetas, qua separatim habitavit, et tamen tum quoque regnasse dicitur.

[Note: Responsio Bellarmini.] Respondit Bellar. Oziam lepra percussum retinuisse quidem nomen Regium, sed inane: filium vero eius sine regio nomine Regnum cum plena potestate administrasse, quod probat ex Ioseph: dicente: Oziam privatum vixisse in domo solitaria et filium eius Rem publ. administrasse. Iosephi vero auctoritas potior non est auctoritate sacrarum literarum, quae tantum dicunt, Oziam habitasse [Note: Refutatur.] in domo privata et separata. 2. Paral 26. v. 21. Nec aliter accipi possunt verba Iosephi, quam quod privatus, id est, sine administratione et actibus regiis vixerit, cum eum Regem mansisse dicat annos totos 52. quod et Lyra et gloss. asserunt ad. d. c. 26. Paral. Verban. in sacris literis accipienda sunt cum effectu, nec quando dicitur Saul regnasse, de nomine regio, sed regimine intelligendum est, cum verbum regnandi, actionem importet et potestatem, cui significat, vim prius facere


page 160, image: s168

oportere Bellar, quam regnum eriperet Oziae. Aperte enim dicit, ipsum coactum fuisse regnum renuntiare filio: et a sacerdote regno fuisse privatum, quod nunc meliora edoctus a Barclaio, interpretatur de auctoritate et non de nomine. Auctoritatem enim et potestatem omnem, recidisse ad filium, idque coactum fuisse patrem concedere a Pontifice. De Pontifice et coactione, ut paulo ante dixi, ne verbum quidem reperitur in sacris literis, nec verisimili aliqua consequentia inde deduci potest, quia eiectio e templo non infert privationem auctoritatis regiae. Quod si ab administratione abstinuit Rex, nullius sacerdotis iussu, id fecit, sed propria auctoritate, quia alibi demonstravimus, nec coactum fuisse, nec cogi potuisse quemquam Regum Iudae ab ordinaria iurisdictione sacerdotum. Verum, quod omnis auctoritas regia resignata fuerit filio, non tantum ex sacro contextu non elicitur, sed ex eodem evidenter redarguitur, quia administratio tantum tradita dicitur. 4. Reg. 15. v. 5. his verbis: Ioathan filius regis regebat palatium Regis, et ius dicebat populo. Rex enim etiam separatus domum et palatium habebat, cui praeerat filius, non tamquam Rex, sed tamquam gubernator, et hoc nomine iudicabat populum, quia verba eiusdem tenoris eodem sensu accipienda sunt, cum simul et non interrupta consequentia simul ponantur. Nam, et tutores et curatores, insanis; stupidis, et pueris regibus dari solent, qui administrant omnia, sed auctoritate legitimorum Regum, penes quos tam diu manet auctoritas, quam diu manet proprietas regni. Proprietas autem et possessio regni mansit penes Oziam, Danae. 6. Polit. in Aphor. ne de solo regio nomine id interpretetur Bellarm. quia mortuo demum Ozia, dicitur: 4. Reg. 15. v. 7. Et regnavit Ioathan filius eius pro eo. Quod si tum demum successit: Ergo regnum mansit penes patrem, et cum regni possessione, etiam auctoritas: Alias nec Ioas aut Iosias auctoritatem regiam possederunt, cum pueri essent. et ipsi munia Regis non obirent.

[Note: Refutatio consequentiae.] Satis constat de falsitate Antecedentis, pergendum est ad consequentiam, quam non superficie tenus, amba dedit, sed intus et


page 161, image: s169

[Note: Ad locum 1. Cor. o.] in cute corrupit vitiorum profundissima calamitas. Stabilitur enim primum dicto Apostoli. 1. Cor. 10. ubi Paulus fingitur dicere, quod omnia Iudaeis contigerint in figuram. Non enim universaliter loquitur, sed determinate de iis omnibus, quae in principio capitis, usque ad v. 11. ordine enarrat. Quod si ultra trahatur intentio Apostoli, praeter mentem determinantis trahitur, quia non dicit Paulus, Omnia: sed Haec omnia.

[Note: Improbe persequitut Bellar. similitudinem propositam.] Sed largiamur Bellarmino a lepra corporali et exemplo Regis eiecti e templo et separatim habitantis, ad lepram Spiritualem et deiectos reges a solio, valere consequentiam ob similitudinem et figuram, certe consequens similitudinis nequaquam proportionaliter redditur Antecedenti. Nam 1. Si consecutio recte deducitur, non tantum summo Pontifici competet potestas abdicandi reges, sed et sacerdotibus minorum gentium, quia Oziam omnes, qui praesto erant, sacerdotes eiciebant, 2. Paral. 26. et de lepra non tantum Aaron, sed quilibet filiorum eius congnoscebat. Levit. 13. 2. Quia per lepram Spiritualem non tantum haeresin, sed et alia vitia et peccata intelligit Bellarm. libr. 3. de paenit. c. 3. non tantum Reges, sed et quivis ex privatis subditis, ob peccata graviora possessione sua a sacerdote exui poterit. 3. Sacerdotes de lepra tantum cognoscebant, et ubi de ea constabat, iubebant ex mandato divino expresso infectos a conversatione sanorum abstinere: dominium vero rerum suarum nemini abrogabant. Sacerdotes igitur Christiani, non possunt, nisi de lepra Spirituali cognoscere, et ea [Orig: eâ] infectos a communione arcere Ecclesiae, ne alios inquinent. Sed privationem bonorum irrogare nequeunt, quia nec eam sacerdotes Iudaeorum irrogabant, nec ad eam mandatum divinum habent, nec, licet irrogata fuisset a sacerdotibus veteris Testam. irrogari itidem potuisset, in novo, quia, ut suus constet ordo comparationi: sicut lepra Spiritualis est, et punitur segregatione a communione corporis Spiritualis, scilicet Ecclesiae: ita et ceterae, quae hinc deduci possunt, poenae Spirituales esse debent, quia typus et quod per typum designatur, non possunt idem esse re, sed similitudine. Atqui in exemplo Oziae proponitur privatio auctoritatis regiae, tamquam


page 162, image: s170

typus poenae leprae Spiritualis. Ergo eadem privatio nequit repet, in re per typum designata, sed poena leprae Spiritualis altioris gradus est, quia, ut ipse Bellarm. ait. c. 37. contr. Barcl. res figurata est perfectior, quam figura, qui inde deducit, quod, licet Oziae relictum sit nomen regium, non tamen debeat relinqui excommunicatis ob lepram Spiritualem, quia haec lepra requirit poenam graviorem. Quanto vero gravior est lepra Spiritualis, tanto gravior debet esse poena, quia poena exurgit cum delicto. Sed infinitis modis gravius est delictum. Ergo et poena. Secundum Bellar. autem eo ipso sic gravior, quod praeter auctoritatem Regiam, etiam nomen Regium auferatur, quasi nominis regii amissio infinitis modis gravior sit, quam amissio regni. Sed quaero porro a Bellar. cum contra edictum divinum profanus homo ingressus esset templum et praeripuisset sacerdotibus demandata munera, ac si quis ex Laicis missam involarer, et panem transubstantiandum in manus, renitente sacerdote, arriperet, an non infectus fuerit itidem lepra Spirituali, ut ita abdicari potuerit etiam a nomine Regio, et subditi absolvi a iuramento, cum propter hoc scelus Corath, Dathan, et Abiram vivi absorpti sint a voragine terrae. Cur vero Pontifex Maximus hic pepercit ea auctoritate uti, quam huius exemplo Romanus sibi dat, et tum hunc, tum infinitum numerum Idololatrarum, et Apostatarum, a regio solio amovere. Nam, ut Ozias amotus sit, non propter peccatum, sed propter lepram externam, quae non sinebat ipsum versari in publico, amotus fuit: sed ex reliquis, lepra Spirituali multo profundius corruptis, cur nullus unquam a regno depulsus fuit, ut hodie depelluntur Reges Christiani, aut saltem depelli posse a Bellarm. etc sequacibus creduntur? Praepostere igitur reprehendit Bellar. Barclaium, quod similitudinem non observet, cum concedar Oziam propter lepram corporis non rexisse regnum, et tamen contendat: pag. 312. excommunicatum regem propter lepram animi non posse amoveri a gubernaculo. Nam confundit Bellarm. figuram cum. re figurata: Typum enim poenae leprae Spiritualis repetit pro ipsa poena praefigurata, quod accurate distinxerat Barclaius hoc modo: Rex propter lepram corporalem abigitur de mandato divino a conversatione et regno corporali: Rex propter lepram


page 163, image: s171

Spiritualem abigitur de mandato divino a conversatione et regno spirituali, nec ex proposita similitudine quicqua amplius sequitur.

[Note: 31. Exemplum alterum a deiecta Athalia.] Alterum exemplum, quod ex multis delibavit Bellar. ex 4 Reg. v. et 2. Paralip c. 23. adeo praeter rem affertur ut tam Barcl. c. 38. qua Widringt. n. 364. mirentur, quid ipsi, cum Sanderum in hoc temere sequeretur, in mentem venerit. Athalia enim in c. 38. contr. Barcl. iussu Pontificis Ioiadae et vita et regno privatam dicit, non propter Tyrannidem, quia licet per vim regnum invasisset, tamen consensu tacito populi per sexennium, ut Augustus, et Vespasianus, in occupato regno, tamquam legitimo, confirmata fuit, sed propter Idololatria, cuius documentum desumit ex iis verbis, quae ponuntur [Note: Reicitur ex parte Athaliae.] immediate post eius occisionem, et ingressi est omnis populus domum Baal, et destruxerunt eam etc. Certe ipsum argumentum longe a scopo controversiae alienum, sed interpretatio et defensio longe est absurdior, et Christiano Doctore prosus indigna. Nam si Athalia exuta fuit vita et regno, non propter Tyrannidem, quam lapsum sexermii iam dicit expiasse. 1. Cur non eodem iure usi sunt pontifices aeque cordati in alios reges Idolis deditos? 2. Si propter idolaltriam iure exuta fuit Athalia vita, sequitur, quod idem liceat subditis in legitimum principem, si haereticus forte evadat. 3. Populus et pontifex inibant foedus contra Athaliam: An contra legitimum principem itidem licet conspirationes inire subditis? 4. Quicquid sit de Idoloatria, certe Athalia non tantum idolis serviebat, sed et contra manifestum Dei vetitum, Tyrannidem exercebat in populo Israelitico, cuius reges non ex peregrinis, sed ex inquilinis eligi volebat Deus, Deut. 17. quod ex eorum stirpe Christus originem trahere deberet. Absurdum autem est idem ius statuere in principem legitimum, si deviet in religione, et in iniustum Tyrannum, si praeter Tyrannidem, alio vitio se faciat odiosiorem. 5. Quod de consensu praesumit, quo putat Athaliam confirmatam in sono, prorsus repugnat narrationi c. 23. lib. 2. Paral. quia septimo anno dicitur Ioiada sese animasse, et cum viris cordatis re communicata circumiisse regiones, et congregasse populum ad foedus ineundum contra Athaliam, qui, cum tam prompte Zelo Pontificis se coniungerent, satis spectatum dederunt


page 164, image: s172

documentum, quo essent in tyrannum animo, quo consensu aut applausu eam pertulissent totos sex annos. Nam ne consensu qui dem suo confirmare potuissent, quod expresse Deus prohibuerat, quod indicant verba Ioiadae: Ecce filius Regis dominabitur vobis, prout locutus est Dominus filiis David. 6. Ex his enim verbis deducenda est causa depositionis et caedis Athaliae, quia a Ioiada proferuntur, ut persuadeat populo, regnum deberi Ioae, tamquam filio Regis, et non Athaliae, tamquam feminae et peregrinae. Idololatria postea accessit, ut causa secundaria: Tyrannidem vero et exclusionem heredis legitimi proponit Ioiada in ipso foedere, quo armabat populum in Athaliam: quia, inquiens, Regis filio debetur regnum, secundum verbum Dei. Ex hac igitur et non alia causa invadebant Athliam, quod regis filio regnum praeripuisset, et iniustae dominationi incubaret. Post eiectam demum et occisam Athaliam pepigit Ioiada foedus inter se, Regem et populum, ut Domino fideles essent, cuius effectus statim subicitur in destructione domus Baal. Haec autem destructio non sequitur ex primo contra Athaliam, sed ex secundo foedere, quod coram Deo feriebatur, occisa [Orig: occisâ] iam et eiecta [Orig: eiectâ] Athalia.

[Note: Item ex par te Pontific.] Tam vitiosum est exemplum, ex parte Athaliae, quae nec legitima regina fuit, nec propter Idololatria, sed Tyrannidem regno exuta, imo non regno tantum, sed et vita: Veniamus ad Pontificem, ubi vitiorum non minorem licet demetere segetem. Nam 1. Nulla [Orig: Nullâ] sacrae scripturae assertione affirmatur, Ioiadam constituisse regem auctoritate aliqua sacerdotali, quia nihil fecit, quod non licuisset cuivis ex subditis. In perduellem quivis hostis est, ait Tert. et Tyrannus [(printer); sic: Tyrannis] in titulo, cui nemo obstrictus est fide qui iuramento, omnium expositus est manibus. Ex facto igitur Ioiadae nulla Pontificis potestas ordinaria arguitur, sed prae coeteris auctoritas et vires maiores, quibus in effectum dare potuit, quod omnibus aliis pari iure licuisset. 2. Non solus Ioiada, sed centuriones et universus populus cum eo, inito inter se foedere, exegerunt Athaliam, nec quicquam plus hic [Orig: hîc] praestitit Ioiada, quam ut Ducem se praeberet confoederatis. Nam quod praecepta dederit coniuratis, et arma officiaque


page 165, image: s173

singulis distribuerit, idem capiti coniurationis semper incumbit, et ceterorum Duci, nec potestatem aliquam specialem in sacerdote notat. Nam et quivis ex centurionibus potuisset, si paris apud vulgum auctoritatis et aeque cordati fuisset animi, primas sibi sumere, et reliquis, exsequenda imperare.

[Note: Alia exempla ex Sandero.] Adducit praeterea Sanderus, profugus Anglus, lib. 2. c. 4. de visib. Monarch. ad cuius scriptum nos Bellarminus remittit c. 7. in fi. lib. 5. de Pont. exemplum Saulis, deiecti a [Orig: â] Samuele, Salomonis, cui adhuc vivo praedictum fuit ab Ahia Silonite, Ieroboamum praefuturum decem tribubus, 3. Reg. 11. Item Elisaei, cuius gladius dicitur inevitabilis, licet Asaelis aut Iehu potentiam aliquis evasisset, 3. Reg. 19. Sed quia pueriliter et obtorto collo historiae ad propositum trahuntur, nec ullo modo cum quaestione, de qua contenditur, conveniunt, adeo ut ipse quoque Bellarm. ea non tantum sicco pede preterierit, in c. 8. lib. 5. de Pont. sed probabilia quoque tantum esse ultro largiatur. c. 37. in pr. contr. Barcl. nolumus iis redarguendis immorari, praecipue, cum a Barcl. c. 35. et 36. non tantum improbabilitatis, sed manifestae falsitatis convicta sint, quibus cum respondere nequiret Bellarm. per se quidem sola negavit argumenta Sanderi vim persuadendi habere, addita vero firmioribus non parum iuvare, ad rem, de qua agitur, confirmandam. Ceterum falsa et distorta, et non propius ad rem accedentia, quam cupressus ad naufragium, quid lucis aut confirmationis possunt rei per se obscurae et profundissimis tenebris immersae afferre? Thesin ipsam suspectam facit, qui improbis eam argumentis probat. Si enim meliora in promptu habuisset, cur affert deteriora? cur plumbeis armis incendit audaciam hostis, quem ferreis superare posset, et destruere. Cum igitur potestatem suam Indirectam ex sacris literis probare non potuerit Bellarminus, suo argumento iugulatur, quo negavit agnoscere potestatem Temporalem Pontificis, quae non sit deducta ex iure divino, quod ipse collocat in scripturis et traditione Apostolorum.

[Note: 32. Retorquentur in Bel.] 2. Christus non aufert regna iis, quorum erant, quia non venit destruere ea, quae bene se habebant, sed perficere. Ergo


page 166, image: s174

[Note: larmin. propria argumenta.] quando Rex fit Christianus, non perdit regnum terrenum, quod iure obtinebat, sed acquirit novum ius ad regnum aeternum. Alioquin obesset regibus Christi beneficium, et gratia naturam destrueret. Hoc est alterum argumentum Bellarm. contra potestatem Papae directam, quod non minus efficax est, contra Indirectam. Nam et indirecta aufert regibus regna et supremam Maiestatem quae consistit in eo, ut neminem agnoscant supra se. Tolle supremum dominium, et impone moderatorem superiorem, iam princeps non habet amplius libera [Orig: liberâ] et regiam in subditos potestatem, Sed, inquis, potestas illa superior, tantum incumbit Regibus, cum ordine etc respectu ad finem Spiritualem: Esto, verum quia omnes actiones regum sini Spirituali subordinantur, secundum Bellarm. et omnes possunt Deum offendere et Ecclesiae nocere, omnibus per indirectam suam providentiam intervenire potest Papa, et ex officio pastoris tenetur. Praeterea principatus et feuda regia, quae cum plena iurisdictione traduntur, non iudicantur a Domino, nisi si vasalli feloniam committant, et tamen non desinunt esse feuda aut subiecta. Ita respectiva illa subiectio non impedit, quo minus principes Papae cogantur comiter maiestatem observare, licet per omnia ipsius dictis audientes esse non cogantur.

3. Tertio argumentatur Bellar. Si Papa est Dominus orbis: Ergo singuli Episcopi sunt Domini urbium, quia quod est Papa in universa Ecclesia, id est Episcopus in particulari. Pariter: si Papa potest deicere de regno reges, et privare principes dominio rerum suarum: Etiam Episcopi possunt removere ab officio magistratus urbium, et principes provinciales una [Orig: unâ] cum quovis privato exuere proprietate possessionum suarum: quia et ipsi sunt pastores Spirituales, eundem finem cum Papa sibi praefixum habentes.

4. Quicquid Imperatores habenta Christo habent, ut ait Nicol. in Epist ad Michael Peto igitur, vel potest summus Pontifex auferre a Regibus et Imperatoribus exsecutionem, tamquam summus ipse Rex et Imperator, aut non potest. Si potest E. est maior Christo, Si non potest. Ergo non habet vere potestatem regiam.


page 167, image: s175

Quis non videt idem argumentum valere contra sententiam Bellarmin. Nam si Papa potest auferre regna, quae Deus dedit, saltem indirecte, maior erit Christo, saltem indirecte, quia tollit et confundit, quae Deus dedit et distinxit. Bellar. c. 5. contr. Barcl. latibulum quaerit in eo, quod potestas principum non sit immediate a Deo, sed ex consensu et consilio hominum, quae ut mutari possunt, ita mutantur principatus, nec tollitur, quod Deus dedit, quia quod per media datum fuit, sublatis mediis vicissim tollitur. Numquam licet Bellarmino simpliciter peccare. Nam 1. repetit principium, et canit antiquam cantilenam: potestatem principum non esse immediate a Deo, quod et in 1. c. et hoc ipso, in explicanda sententia Thomae refutavimus. 2. Sed ut iam postulatum hoc suo auctori indulgeamus bona cum gratia, nihil subsidii ex eo auffert, et potestatem Pontificiam inopinato vulnere concidit. Nam in c. 3. libr. 5. de Pontif. adducit Leon. Epist. 38. et 43. Gelas. in c. duo sunt dist. 96. Gregor. lib. 2. Ep. 61. Nicol. in Ep. ad Michael. quibus si adieceris Gregor. eundem lib. 4. Ep. 32. 34. Lyram ad c. 6. Sap. et alios qui divinitus accersunt originem potestatis regiae, statim paratam habet responsionem: Eos loqui de potestatis traditione mediata: Et tamen inde audet inferre, maiorem Christo futurum pontificem, si mediate a Deo concessam potestatem principibus auferat. Ideoque distinctio inter potestatem mediatam et immediatam prorsus nihil facit ad argumentum eludendum, quia et ipse Bellarm. praesupponit potestatem principum, quam auferendo Papa fit maior Christo, esse mediatam. Quod vero hac responsione opinionis suae robur prorsus enervet, inde patet, quia si principes constituti sunt ex auctoritate summa, de consensu et consilio hominum, et propterea citra iniuriam in Deum tolli possunt, nihil iuris in quemquam obtinebit Pontifex, quia, si quae potestas competit Papae, competit ipsi, non ex titulo humano, nec quod auctoritate sua reges in solium elevaverit, sed, quia fingitur vicarius Dei in terris. Principes a. constituuntur, ait ille, per homines: Ergo per eosdem ex causis humanis deponi et abdicari possunt. Quo igitur titulo abdicandi potestatis partes primas sibi vendicabit Papa, si non iure divino


page 168, image: s176

regnant reges, sed per titulos humanos. Qui enim titulum regni non concessit, non habet auctoritatem eum vicissim excutiendi, sed illa pertinebit ad eos, quibus ratione officii Ephoria in reges incumbit. Papa hic se immiscere nequit nisi ratione iurisdictionis Spiritualis. Sed satis iam expugnata est potestas Pontificia, quatenus eam ex sacris literis et rationum momentis deducere et probatam facere laborant adulatores Pontificii.

CAP. VI. DE DONATIONE CONSTANTINI, UTRUM FACTA SIT, VEL FIERI potuerit, et quid iuris inde sibi Pontifex possit arrogare.

Summaria.

1. Auctores varii, variaeque formulae donationis.

2. Quae sibi mutue adversae sunt et fidem derogant.

3. Nec certos et fide dignos auctores demonstrare possunt.

4. Cum de ea coaetanei omnes dedita opera taceant, aut contraria narrent.

5. Falsa multa et absurda infarcta in instrumenta donationis, imo etiam contradictoria.

6. Auctores, qui dubitant de donatione Constantini.

7. Qui eam aperte negant et impugnant.

8. Paleae verba et ritus non consentire cum tempore Constantini.

9. Ius, quod quaeritur Pontifici ex donatione Constantini, deterere ius Pontificis, quod trahitur ex sacris literis.

10. Donatio Caroli M. et Ludovvici Pii detrahit donationi Constantini.

11. An donatio, si facta esset, valeret.

12. Imperatorem non potuisse effusam hanc donationem praestare.


page 169, image: s177

13. pontificem non potuisse dimidium imperii in praeiudicium totius Rei publ. accipere.

[Note: 1.] CONSEQUENS EST UT PERGAMUS AD titulum donationis a Constantino, Carolo Magn. et Ludowico Pio factae. Nam ex hac quoque licet non in universos Reges Christianos, saltem in eos, qui Imperii occidentis partem occupant, ius et imperium sibi arrogant multi Pontificum. Donationem hanc diversis verbis, diversoque sensu proferunt, Melchiades, in c. Futuram. 12. q. 1. et Acta beati Silvestri, quae Gelas. apud Burchard. lib. 3. 6. 217. inter hagiographa reponit, quamquam auctorem ignorari confitetur, quem Augustinus Eugubinus in lib de Donat. Const. ab Eusebio Caesariensi scriptum falso disputat contra Vallam, cum non tantum stylus cum Eusebio non conveniat, sed nec historia, quam Eusebius in vit. Constant. vel non enarrat, quod maxime facere debuisset, vel plane aliter, imo modo contrario. Eandem aliter Palea. c. Constantinus. 96 dist. aliter Leo IX. in Epist. 1. ad Michael. aliter Balsamon, in Photii nomocanon. t. 8. c. 1. et Matthae. Blastar. IC. in synops. Iur. Canon: c. De Bulgar. Cypr. et Iber. aliter Nicolaus III. in c. Fundamenta. de Elect. in 6. aliter Petrus Damian. in discept. Synodali, Martin. Polon. sub Sylv. Alber. de Rosar. t. C. de off. praef. Urb. Anselmus, Deus dedit, Ivo Carnut. Eugubinus: aliter alii proponunt: Ita ut vel hoc nomine donatio suspecta esse debeat, cum duodecim eius diversa instrumenta proferri posse scribat auctor comment. ad Donat. Const ad Regem Britan. quia tabulae plures eiusdem actus inter se congruere debent, ne ipse Constantinus eas reiciat, qui dicit: l. scripturae 14. C. de fid. instrum. Scripturae diversae [Note: 2. Diversae et sibi n. uno repugnantes formulae.] et fidem sibi invicem derogantes, nihil habere firmitatis possunt: Et ubi repugnantia inter se in testamento iubentur, neutrum ratum est. l.i ubi repugnan. ff. de R. 1. Et quod pluribus datur, quando non apparet, cui datur, nulli competit. l. si quis de pluribus: 27. de reb. dubi. Acta enim Silvestri et Palea, Palatium Lateranense, Romanam urbem et omnes Italiae seu occidentalium regionum provincias, loca et civitates Sylvestro attribuunt. Anselmus, lib. 4 in rubr. c. 32. Deus dedit, lib. 4. c. 1. Edicti summam talem


page 170, image: s178

proponunt, quod Constantinus Imperator Papae concessit coro. nam et omnem regiam dignitatem in urbe Romana, et in Italia, et in partibus occidentalibus. Melchiades: dona immensa contulit, et fabricam templi primae sedis beati Petri principis Apostolorum instituit, adeo ut sedem imperialem, quam Romani principes possederant, relinqueret, et beato Petro, successoribusque suis profuturam, concederet. Nicolaus III. solius urbis Romanae meminit. Petrus Damianus ait: Palatium Lateranense, quod eatenus aula regalis exstiterat, perpetuo iure concessit: regnum Italiae iudicandum tradidit: Alius igitur, sedem imperialem, alius Romanam urbem, alius Palatium Lateranense, alius habitum, et dignitatem regalem traditam scribit, alius totum imperium occidentale, alius Italiam tantum iudicandam concessam: cuinam creditis? cum omnium sit ea dem fides. Cerre quia non apparet, utri credendum, satius fuerit, neutri fidem habere, per d. l. si quis. Nam qui de toto regno occidentali loquuntur, [Note: 3. Incerti autores, qui de toto regno occiden loquuntur.] incertae sunt auctoritatis, ut acta Silvestri et Palea, quorum illa auctorem suum laudare non possunt, et continent multa fabulosa, haec vero, incertum est, quomodo in Gratiani Codicem ingressa fuerit. Vide Gilbert. Regium g)nantaofanw=n <BetaCode: g)nantaofanw=n> lib. 1. c. 24. in fi. Sive enim Paleam interpreteris, antiquam consuetudinem, sive a Protopalea quodam, ut putat Iohan. Andr. in addit. ad speculat. t. de disputat. et allegat. ad fin. quem Iason in rubr. t. de actio. Cardinalem fuisse droit, ingestam dicas, testatur Antoninus Florenti: prima part. hist. 8. t. c. 1. quod non habeatur in antiquis decretis: unde Nicolaus Cusanus: lib. de Concord. Cathol 3. Absque dubio, inquit, si non fuisset illud dictamen Apocryphum, Gratianus in veteribus codicibus et Canonum collectionibus invenisset, et quia non invenit, non posuit: nec Damasus Papa eius mentionem facit in gestis Silvestri. Qui vero tum Paleam praedictam, tum acta Silvestri pro veris acceptarunt, ut sunt Gelasius apud Burchard. Wormat. d. toc. et in 1. tomo Concil. et Le. IX. in Epist. 1. et Nicolaus. III. hi sunt, quorum testimonia in hac controversia non valent, quia nemo potest in causa propria vel testis


page 171, image: s179

esse vel arbiter. tot. t. C. ne quis in causa propr l. nullus. de testibus l penult. ff. de arbitr. Capitulum vero Futuram. Melchiadi Papae falso attribuitur, perinde ut c. 1. dist. 88. quia Melchiades, de conversione Constantini et Synodo Nicaena testari non potuit, cum iam ante tempora Constantini martyrio affectus fuerit, aut saltem ante Nicaenam Synodum, quia Sozomenus Iulium Papam illi interfuisse scribit li. 2. c. 17. et post Constantini conversionem Ecclesia in occidente tota quieta fuit, idque notavit ipse Eugubin. libr. 2. de Donat. Constant. Covar. pract. qq. c. 31. n. 2. et lib. 4. variar. resolut. c. 16. n. 8. post gl add d. c. uturam. Ideoque non aliunde, quam ex Apocrypho quodam [Note: 4.] scripto, quod tomis conciliorum insertum est, desumitur. Reliqui vero auctores veritati historiarum, ab auctoribus illius saeculi partim Ethnicis, partim Ecclesiasticis et Episcopis scriptarum praeiudicare [Note: Antiqui non faciunt mentionem donationis.] nullo modo queunt, quia, cum Nicephoro libr. 7. secuti sunt fidem Ecclesiae, id est, ita scripserunt, pro ut Pontifices credi volebant in Ecclesia Romana. Neque enim Eusebius, qui Constantini vitam diligentissime describit, neque Socrates, neque Sozomenus, neque Theodoretus, neque Victor, neque Zosimus, neque Ruffinus, neque quisquam istius saeculi donationis Constantini mentionem facit, quam tantam rem verisimile est tam tacito pede praeterituros non fuisse, qui multo minutiora memoriae tradiderunt. Imo contrarium potius ex omnibus historiis liquet, quod Constantinus totum imperium diviserit tribus filiis, ad quos, ut ait Victor, orbis Romani dominatio redacta est, ea lege, ut referente Eusebio lib. 4. de vit. Constant. et Socrate lib. 3. Eccl. hist. c. ult. Constantinum occidentalium partium, Constantium orientalium, Constantem interiectarum principem constitueret. Interiectas autem regiones, quas intelligant, explicat Zosim. lib. hist. part. 2. videlicet Italiam et Illyricum. [Note: Donatio sine traditione.] Falsum igitur hoc primum est, quod in Palea dicitur: Constantinum contradidisse et reliquisse occidentales partes Sylvestro, quia ex historia planum est, et notat Crantzius libr. 4. Metrop. c. 11. donationem, nullam secutam fuisse traditionem, cum Constantinus iurisdictionem urbis Romae, nedum reliquarum provinciarum, numquam abdicaverit, et postea inter liberos distribuerit


page 172, image: s180

quemadmodum inter partes hereditatis Constantini a filiis erciscundae recensetur Italia et Roma ipsa. a Zosim. li. 2. Zonar. to. 3. Victor. in Const. Euseb. 4. de vit. Const. c. 49. 50. 51. adeo, ut ipse Agatho Pontifex Rom. ad Constantinum Pogonatum scribens: Urbem Imperatoris servilem, vocet. In Epist. ad Const. ex actis 6. Synod. Nec potuisset ullo modo Constantinus regiones distribuere inter heredes, post factam donationem, quia testamento locus non est in ea re, quae iam inter vivos alienata est, l. 6. C. de test. l. sequens. ff de legat. 11. aut si donatio post divisionem facta fuit, pro lusoria haberi debet, quia partitio inter liberos facta a patre, ultimae voluntatis locum obtinet, l. pen. l. uls. C. fam. ercisc. Incurrit etiam Constantinus ipse maledictionem, quam in Palea minitatur iis, qui audeant eam infringere, Petri scilicet et Pauli iram, aeternam condemnationem et ignem inferni. Nam ipse contra venit, filium suum sibi substituendo, qui nequaquam veritus eodem in loco morari, cum capite Christianae religionis, sedem suam Romam transtulit, et caput illud, cum videretur Mago cuidam patrocinari, Papatu suo exuit. Ita enim Constantius tractavit Liberium, ut Cassiodor. in Tripart. et Marcelli. lib. 15. scribit.

[Note: 5. Absurda et contraria ex textu donationis.] Ridiculum enim est, quod tum in d. Palea. tum in c. fundamenta. de Elect. in 6. dicitur: non iustum esse, ut ubi sacerdotii principatum et Christianae religionis caput Imperator instituit, illic Imperator terrenus habeat potestatem, cui sententiam omnino contrariam habuit Henricus VII. Imperator, quando ad Abbatem Waldsass. scribit: Magnus Dominus et laudabilis valde, in excelso divinitatis suae solio residens, Imperium suum transire voluit ad Romanos, ut illic praeiret imperialis excellentiae thronus, ubi erat sacerdotalis sedes et Apostolica affutura: Ita quod in eodem loco summi Pontificis et Imperatoris auctoritas reniteret. Christ. Urstist. tom. 2. histor. Illustr. in Cat. Vecerii, etc. Male enim fecisset Petrus, quod se Romam contulisset, et sacerdotes maximi, quod cum regibus Iudaeorum in eadem manerent urbe, aut Ambrosius, quod Theodosium Mediolani


page 173, image: s181

admitteret. Quin et Constantinus Patriarchatum Constantinopoli propterea instituit, ut secum religionis Antistitem haberer. Atque in eadem urbe cum Pontificibus dominati sunt Imperatores, usque ad Augustulum, quo eiecto, cum successerint Gothi, et regum Romanorum nomen usurparint, et illi quoque romae dominati sunt, ut [Note: Papa numquam, cepis possessionem Italiae.] vel ex Epistolis Cassiodori patet. Post eos exarchi, licet Romae non habitarent, urbi tamen una [Orig: unâ] cum reliqua Italia leges dederunt, donec longobardi dominium suum in superiori Italiae parte auspicarentur, qui licet Romam non tenerent, reliquam tamen Italiam ita in potestate sua habuerunt, ut Papane unum quidem annum demonstrare possit, quo possessionem ceperit. Imo tempore Phocae, ne tantum quidem ditionis Romae habuit, ut Sacellum aedificare potuerit, nisi concedente Phoca: Beda tom 6. de sanct. ac ne ius suum quidem unquam postulasse legitur, imo, quod magis mirere [Orig: mirêre] in tot contentionibus, contra reges et Imperatores donationem illam vix quisquam ex prioribus Pontificibus ausus fuit allegare. Clement. 1. de iureiur. dc. Fundam. Certe Gregorius VII. etiamsi omnia iura per caput et pedes huc traheret, numquam tamen hanc donationem ausus fuit allegare, ut exprobrat etiam Mornae. in Myster. Iniquit. in Greg. 7.

Si enim constitutionis ipsius verba considerare velis, mendacem hunc videbis non fuisse admodum memorem, et praeter styli difformitatem, quam Laurentius Valla maxime notat, quamque Bartholomaeus Picernus et Eugubinus. promulgatione Graecae constitutionis non excusant, quia nec Graecus sermo tersus est, sed ad Latinae fictionis barbaras phrases per vim detortus, retentis multis vocabulis Latinis, quae Graece reddi non potuerunt: et quia praesumitur Constantinus Romae ad Roman. potius Latine scribere voluisse, imprimis cum ceterae eius in codicibus Theodos. et Iustin. constitutiones latinae sint, et vel in ipsa Synodo Nicaena Latine locutus sit, ut Eusebius testatur, lib. 3. de vit. Constant. multa alia absurda, et quae contra veritatem manifeste currunt, admiscuisse, quale est illud, quod Papae romano dicit tributum fuisse principatam super quatuor praecipuas sedes, Antiochenam,


page 174, image: s182

Alexandrinam, Hierosolymitnam et Constantinopolitanam, utque eius iudicio omnia disponerentur. Nam eo tempore de primatu Papae Romani nulla adhuc sit mentio, sive Iulius sive Silvester interfuerit Concilio Nicaeno, certe suo iudicio acta eius neuter eorum disponebat. In Concilio Carthaginensi paulo post decretum legimus. Can. 42. ne quis appellaretur princeps sacerdotum, aut summus sacerdos aut tale aliquid, imo in ipsa Synodo Nicaena c. 6. statuitur: Antiqui mores serventur, qui sunt in Aegypto, Libya et Pentapoli, ut Alexandrinus Episcopus horum omnium potestatem habeat, quandoquidem et Episcopi Romani hoc idem est consuetum, similiter et in Antiochia, etc. Vide prolixe Mornae. in myster. Iniquit. sub Silvestr. contra Baron. et Bellarmin. Quod in Concilio Constantinopolitano repetitur, ubi et confundi dicuntur Ecclesiae, si una se immisceat negotiis alterius. In Synodo Antiochena. cap. 15. aperte prohibetur, ne semel iudicatus a provinciae Episcopis ulterius iudicetur, sed illius provinciae Episcoporum firma maneat sententia. In Milevitana, Can. 22. Ad transmarina, qui putaverit appellandum Concilia, a nullo intra Africam ad communionem recipiatur. Atqueve illud sub Constantio Constantini filio, hoc sub Arcadio et Honorio latum est, unde apparet, quam belle nostrae Paleae conveniat cum moribus et consuetudine, qua tum Ecclesia utebatur. Quin imo Constantinopolitanam sedem Romanae adaequatam invenimus, ut sicut urbs veteris Romae praerogativa laetatur: ita etiam Ecclesia. 1. omni innovat. C. de sacros. Eccles et in Concilio Chalcedonensi, Can. 28. dicitur: Si iure patres presbei=a <BetaCode: presbei=a> tribuerunt se di romanae, quia urbs illa imperabat, eadem consideratione moti 150. Episcopi sanctissimo nove Romae throno, aequalia privilegia tribuere [Orig: tribuêre]. Unde Iustinian. l. Constantinop. in princ. C. de sacros. Episcop. h( e)n Kwnsantinoupo/lei e)kklhsi/a pasw=n. tw=n a)/llwn e)usi\ kefalh\ .


page 175, image: s183

[Note: Constantinopolitana sedes nominatur, antequam esset.] In eo vero omnium crassissime erratum est, quod Constantinopolitana sedes hic subicitur, quae tum nulla erat in rerum natura, quia donatio facta dicitur, antequam Constantinus romanam urbem relinqueret. Atqui tum Constantinopolis nondum erat, nedum Ecclesia, quae annis aliquot post demum fuit instituta. Niceph. lib. 8. c. 4.

[Note: Figmentum de lepra Constantini] Porro illud de lepra et sanguine humano, ad eius curationem collecto, commentum tale est, ut Platina in Marc. quamquam Constantinum baptizatum a Silvestro concedat, lepra [Orig: leprâ] tamen eum laborasse non credat. Quod ipsum licet Ecclesiastici scriptores fortasse dissimulare voluissent, Zosimus tamen tacite non praeteriisset, quippe, qui dedita opera congessit omnia, quae ad denigrandam Imperatoris vitam invenire potuit. Et Baptista Mantuanus. libr. 1. de patient. cap. 30. ex Plin. libr. 21. cap. 1. docet Leprae morbum iam tum temporis in Italia exstinctum fuisse, et si exstinctus fuit, ait, tempore Plinii, qui vixit sub Vespasiano, quomodo verisimile est, Constantinum eo laborasse [Orig: laborâsse], qui longo post tempore imperavit. Nec illud facile sibi quisquam persuaserit, quod propter Petri et Pauli visionem solam, Silvester statim baptismum Constantino conferre voluerit, nisi qui ignorat, quam diligenter prius inter Catechumenos instrui soliti sint candidati Baptismi, priusquam admitterentur, quique non legit, quod vel in ipso Nicaeno concilio Constantinus adhuc inter Catechumenos recenseatur. Sozomen. libr. 3. cap. 19.

[Note: Figmentum de baptismo.] Baptismus vero ipse totam rem aperit vel potius destruit, quia nec Romae a Silvestro iam tum mortuo, nec sub initium conversionis, sed prope mortem, Nicomedie, circumstante Episcoporum multitudine, quibus de dilatione baptismi rationem reddiderit, quod scilicet in Iordane baptisari voluerit, sacra baptismatis unda respersum fuisse, optimi quique historici testantur, Euseb. li. 4. vit. Constant Theodore. li. 1. c. 32. Socrat. li. 1. c. penult. Sozomen. li. 2. c. ult, Euagr. lib. 3. c. 41. Ruffin. lib. 1. c. 11. quibus accedunt Ambros. de obit.


page 176, image: s184

Theodos. Hieron. et Herman. contractus in Chronic. qui duo posteriores tamen eum ex hoc Baptismo Arrianismi suspectum faciunt, quod eo infectum Eusebium Caesareensem, qui baptisma administravit, dicant. An vero Niceph. lib. 7. c. 33. 34. 35. et lib. 8. c. 54. Legendam Martyrologii Romani, Ivonem Carnutensem, aut Castald. in tr. de Imp. q. 51. n. 25. 27. et alios multis saeculis post viventes oculatis testibus, aut saltem iis, quorum auctoritas ubique maior, aut minus suspecta [Note: Ipsi Pontificii dubitant de do. natione.] est, praeiudicasse putabimus? Imprimis cum partim ipsi confiteantur, se in hac re fidem Ecclesiae Romanae tantum sequi, ut Nicephorus: Reliqui rem in dubio relinquant, qui Ecclesiae contradicere non ausi, veritatem tamen manifeste negare noluerunt. De eius baptismate, uti variant auctores, sic constanti fide, quae de imperii donatione circumferuntur, uti minus similia veri non probant. Sed alii hoc viderint, ait Ioh. Bapt. Egnat. lib. 1. Roman. princ. in Constan. Krantzius scribit: in Saxon. libr. 2. cap. 1. Tribuunt nonnulli Constantino M. donationem illam Italiae et Germaniae, et nescio quarum provinciarum Ecclesiae romanae factam, de qua ipsi viderint. Bartol. in praes. ff. n. 14. cum multa non obscure contra hanc donationem disputasset, tandem, videte, ait, quod nos sumus in terris Ecclesiae, idcirco dico, quod illa donatio valet, etc. Nec dubito, quin maximus numerus eorum, qui praedictam donationem defendunt, id faciant non alia ratione, quam Bartolus, quia scilicet sunt in terris Ecclesiae. Covarruv. certe lib. 4. variar. resol. c. 16. n. 8. Licet veritatem aperte confiteri cogatur, tamen auctoritatem Ecclesiae sibi obstare dicit, quo minus eam profiteri possit, unde addit multos alios esse titulos, ex quibus Ecclesia ius suum defendere possit, quasi tabulas donationis minus sufficientes crederet. Et ipse Baron. 3 tom. Annal. an. 324. Absit Romanae Ecclesiae amplitudinem ab humano edicto Constantini potius, quam a Christo per Petrum accersamus. Et ita rem totam quoque in dubio relinquunt Antonin. Archiepisc. part. 6. t. 8. c. 2. Alciat lib. 7 Parerg c. 19. cagnol. in prooem ff. n. 79. Volaterr. i. 3. Gaeogr. Hieron. Cathalanus in praxi cancellariae Apostolicae.


page 177, image: s185

Nicolaus Cusan. in lib. de Concord. Cathol. Hieron. Balb. in lib. de Coron. ad Carol. V. Schneidevvin. in prooem. Instit. Petrus Aliacens. Zoanett. in tr. de Rom. Imper. Balduin. de ll. Constantini lib. 1. Cuiac. lib. 1. Resp. Papin. ad l. Legatus 20. ff. de off. praesul. Menoch. de arbitr. iud. lib. 2. cent. 6. Cas. 559. n. 10. Vasq. t. cont. c. 5. n. 27. Et alii.

Aperte vero negant et impugnant Gloss. Spec. Saxon. lib. 3. art. 63. gl. in Authent. Quomod. oportet Episc. et Cler. verb. conferens generi. Molinae. in addit. ad Alexand. cons. 24. libr. 5. col. ult. Igneus in l. donationes n. 22. C. de donat. inter vir. et uxor. et Felinus in c. solit. de maior. et obed. col. ult. Eberhard. in Top. in lo. a verisim. n. 15. et seqq: Longovall. in Rep. l. imperium ff. de iurisdictione. part. 4. c. Lex autem foramen. n. 45. vers. Unde orta. Pruckman. in § soluta potestas membr. 2. eff. 7. Matth. Steph. 2. de iurisd. c. 1. membr. 1. n. 35. et seqq. Iohan. Bde. Ch 9. de droict des Rois. Auctor innominatus de donat. Const. ad Iacob. Regem. Angl. Guicciard. libr. 4. quem Inquisitores propterea castrarunt. Tileman. disp. in pand. 2. th. 51. Mornae. in Myst. Inivit. de Silvestr. pag. 19. Wiclefus damnatus fuit art. 33. quod dixisset: Silvester Papa et Constantinus Impp. erraverunt Ecclesiam dotando. Accedunt ceteris Laurent. Vall. et Aeneas Sylvius ipse in Dialogo. quem in Germania edidit, chart. 21. Avent. in Annal. Boi. Camerar. cent. 1. hor. subces. c. 61. Catalan in prax. Cancell. Apost. Nam quae Eugubinus in lib. de donatione Constant. contra Vallam. obicit, iam partim in hoc discursu praeoccupavimus, partim historiae veritatem adeo aperte oppugnant, ut nemo possit esse tam parum versatus in historiis, qui id non deprehendat, quale est illud, quod baptismum ab Eusebio et aliis descriptum interpretetur balneum calidarum aquarum, ad quas Constantinus sanitatis recuperandae gratia accesserit, cum praedicit auctores conceptis verbis de baptismo testentur. Ad balneum enim non tot Episcoporum concursu opus erat, sed medicorum.

[Note: 8. Paleae contenta non consentiunt cum tempore Constantini.] A quibus autem Palea haec substituta sit, tum stylus ipse satis indicat, tum etiam nonnulla alia, quae minus caute inserta sunt. Quod enim principatum sedis Romanae inserit, indicat eam compositam esse, postquam iam Romanus Episcopus in Tyrannide Ecclesiastica stabiliverat: quod tot sumptus largitur in


page 178, image: s186

continuationem luminariorum, indicat post longa tempora eam natam, cum iis Ecclesiae non nisi longo tempore post oneratae sint: Quod Imperatorem frenum equitanti Silvestro tenuisse, et aratoris officium subiisse, narrat, indicat eam conflatam eo tempore, quo Pontifices ceperunt maiestatem imperatoriam conculare. Nam quod Augustinus Steuchus libr. 2. producit exemplum Iustiniani, quod ingrediente Pontifice romano Constantinopolim, cum regno in capite sese prostraverit, et pedes Pontificis osculatus fuerit: item quod Pipinus Rex Francorum, in terram cum coniuge et filiis et optimatibus prostratus, Stephanum susceperit, cui et vice Stratoris usque in aliquantulum locum iuxta. eius sellam properarit, apud probatum historicum non inveniet, nisi inter fabulas Ivonis Carnotensis aut similes Romanae sedis bibliothecarios. [Note: Superbia posteriorum Pontificum] Sed Adrianum IV. eo superbiae aut maiestatis, quam, dicente Krantzio libr. 8. Vandal. c. 2. principes saeculares dicunt praesumptionem, progressum, ut passus sit Fridericum I. sibi ex equo descendente strepam tenere, Barnus in Vit. Potif. Naucler. gener. 39. mirum non est, cum Alexander III. eiusdem collo ausus sit pedem imponere, repetito versu Psalm. 91. Supter Aspidem et Basiliscum ambulabis et conculcabis Leonem et Draconem. Funcc. in Chronol. Naucler gener 40. Quae historia in templo quodam Avenionensi, quasi res bene gesta esset, una cum aliis eiusdem argumenti, magnifice depicta ostenditur, contra quod genus picturas, arrogantiae Pontificiae testimonia, et Imperatoriae Maiestatis opprobria merito excipere deberent cordati Reges, sicut olim stomachatus est Fridericus I. contra ambitionem Innocentii II. qua ad pedes suos cum corona abiectum depingi curaverat Lotharium. Radevv. lib. 1. c. 10. et 16. Imo non tantum Imperator, sed omnes Reges et principes Christiani tacito vultu pinguntur, sceptra et diademata sua supponere Paulo V. Vice Deo, Christianae Rei publ. Monarchae invictissimo, et Pontificiae omnipotentiae conservatori acerrimo, cum hac asscriptione: Vultu in terram dem isso pulverem pedum tuorum lingent. Es. 49. Unde et in li. 1. ceremom tit. 2. retulerunt, Imperatoris et


page 179, image: s187

regum esse, si Papa civitatem intraverit, freno ducere eius equum, aut si sella vehi maluerit, eam subire eam primoribus per aliquot passus, donec, iubente Pontifice, ascendant equum, et equitent suo ordine. Quin et nullo modo consentit cum statu illius temporis, quod Constantinus dicit, se cum omnibus satrapis suis, et universo senatu, optimatibusque suis, et cuncto populo Romanae gloriae imperio subiacenti, utile iudicasse. Nam praeterquam, quod populus Rom inus satrapas ignorat, et nomen optimatum, constat ex Zosimo lib. 2. senatum Ethnicae religioni deditum, ita odio habuisse religionem Constantini, ut multi maluerint cingulum deponere, quam superstitioni suae renuntiare, et quod ea res Constantino mutandae sedis occasio exstiterit. Eodem animo continuasse senatum sub Constantio Marcellinus auctor est, et adhuc sub Valentiniano Symmachus nomine senatus petit Idolorum cultus in urbe restitui, lib. 10. Epist. 54. Cassiod. lib. 9. Tripart. c. 23. nedum ut voluerit Papae in se imperium concedere. Inutilis labor esset, reliqua itidem figillatim ad limam revocare, cum pauca haec pro pluribus sufficere possint, nisi fortasse maxime ad institutum facere putes, quod modo subiciam, nimirum, Pontificem tali pugnare gladio, qui ipsum iugulet.

[Note: Papa has donatione iuri suo plurimum detrahit.] Volunt enim per hanc donationem Romanam sedem obtinere, plenam potestatem disponendi, tum de temporalibus, tum de sacris supra omnes Ecclesias. Et sane, Constantinus non dicit se id permittere, sed decernentes, inquit, fancimus, ut romana Ecclesia sit princeps, utque suo iudicio disponat, quae ad cultum Dei et fidem pertinent. Item decernimus ornari Ecclesiasticam militiam, ut ornatur saecularis: volumus, eiusdem sint distincta officia: Item decernimus, quo habitu, tum Pontifex, tum Clerici eius uti debent Quae omnia non possunt non vehementer praeiudicare libertati Ecclesiae, dum patitur Imperatoriam potestatem disponere de iis rebus, quarum iurisdictio mere est Ecclesiastica. [Note: Constantinus peccat contra Canones.] Quod si iam Canones vim suam exserunt, quod statuta Laicorum de rebus Ecclesiasticis non valeant, propter defectum potestatis, ut communiter tradunt Doctores ad c.


page 180, image: s188

Eccl. S. Mariae de Constit. et ad Authent. cassa C. de sacros. Eccl. per c. bene quidem. c. cum ad verum. cum concord dist. 96. Sicut Symmachus in concilio 3. a se celebrato irritum facit statutum Caecinnae, praefecti urbis, Quia Laico non liceret statutum facere in Ecclesia, quod in hunc sensum allegant, quasi Laici de rebus Ecclesiasticis decretum ipso iure nullum sit, propter diversitatem iurisdictionum: iam illorum ipsorum iudicio nullum erit statutum Constantini, de primatu Ecclesiae Romanae, de eius potestate in rebus ad cultum et fidem spectantibus, et quod Clerici, id est, Cardinales, uti ibi exponit Cardinal. debeant uti albis equis, quod Papa diadema debeat gestare, quod ipsius officia debeant distincta esse. Omnia enim haec a Laico statuta in alieno foro, vim nullam obtinent, cum multi sint, qui putent, ne favorabili quidem statuto Laicae potestatis includi Ecclesiam, Panormit. in Rep. d. c. Eccl. S. Mar. de Const. quia statutum non extenditur ad non subditos. c a nobis de immun. Eccl. Iason in l. ut inter divinum C. de sacros. Eccl. Bartol. in l. filius familias. § Divi. n. 11. ff. de legat. 1. et ibi Dd.

[Note: 9. Donatio minuit potestatem Pontif. divinitus datam.] Praeterea, dum donationem hanc agnoscit Papa, incaute detrahit melioribus iuribus, ex quibus supra audivimus, eum sibi vendicare imperium totius mundi, ut et ipse Baron. ad vertit tom. 3. Annal. sub. an. 324. dum ait: Ceterum iusta possessio, quam, si careret humano, divino saltem iure, quo subordinata sunt ipsi rerum dominia, Romana Ecclesia legitime sibi vindicat, ac posteriores, Reges et Imperatores amplissimis privilegiis ratem habuere, a Iohanne Diacono, ex depravato illo a Graecis mutuato Donationis edicto, ambigua redditur potius, quam probetur, quod cuique rem per spicacius intuenti redditur manifestum etc. Quod enim suum cuiusque, ex pluribus causis eius esse non potest, l. 159 l. 45. ff. de R. I. quandoquidem dominium non ex pluribus, sed una tantum contingat, l. 3. § ex pluribus. ff. de acquir et amit. poss. Et quod iam nostrum est, proprium magis, aut amplius nostrum fieri non potest. §. 10. Inst. de legat. § 14. Inst. de action. Si ex donatione Constantini, quia donatio est ex mera liberalitate et nullo ex debito, l. donari. ff. de Donat. l. donari, de R. I. Gomez. de donat. n. 1. Azo in sum. C. de


page 181, image: s189

donat. n. 1. non igitur obligatus fuit Imperator per ius divinum reddere possessionem male usurpatam. NOn enim debuisset dicere: concedimus, contradimus, relinquimus: sed reddimus, restituimus etc. Nec decernentes sancimus, sed permittimus Papae, ut ex plenitudine potestatis, iure divino sibi debitae, sanciat, ita, ut verbis edicti repugnet, quod Lancelot. dicit. li. 1. de Imper. c. 1. §. 2. q. 2. n. 12. et Petr. de Andlo. lib. 2 de Imp. c. 9. alienationem Constantini fuisse potius relaxationem, resignationem, et restitutionem, quam donationem. Nam in actis B. Silvestri dicitur, Constantinum, a lepra per baptismum liberatum, remunerandi Pontificis gratia, Romam Papae cessisse. Item, quod iniustum putaret, eodem loco morari cum summo sacerdote, quam rationem addit et Nicolaus III. c. Fundam. de Elect. in 6. Nullus tamen, quod maxime pro auctoritate Papae fecisset, ausus fuit addere, Constantinum id fecisse ex debito. Nam inique partitus fuisset Imperator, cum non tantum occidentales partes, sed et orientales resignare debuisset, quippe iure divino non minus debitas Pape, quam illas, siquidem omnis potestas vicario Apostolico relicta fuit. Quod si igitur ius in regna occidentalia sibi vendicat Papa, propter donationem Constantini, in orientalia nullum ipsi competet, quia illa contradita non fuerunt, et proinde non erit Dominus mundi, sed occidentalium tantummodo partium.

[Note: 10. Incaute prae tenditur donatio Caroli M. et Ludovvici.] Denique sicut donatio Constantini diminuit, ius totius mundi: ita vicissim Caroli M. donatio et Ludovvici, agnita in c. ego Ludovvicus. dist. 63. diminuit ius occidentalium partium, dum praeter Romam, et circumsitas proxime provincias nihil includit. Circumferuntur enim duo diversa instrumenta, quorum alterum refertur a Gratiano, in c ego Ludovvicus. dist. 63. alterum ex Vaticana bibliotheca excerptum est a Volaterra. lib. 3 Gaeog. quod multo plura, quam illud, continet, Ravennam, Ferraram, Siciliam, Sardiniam, Corsicam etc. Ideoque in curia magis receptum est, quia vi eius donationis Clemens V. vocat regem Siciliae subditum Ecclesiae, Vasallum et hominem ligium. Clement. pastora. de sent. et re iud. Ferrariensem quoque Ducatum sibi adiudicavit. Sed si iam omnia regna


page 182, image: s190

occidentalia donasset Constantinus, quorsum opus erat liberalitate nova, Pipini, vel Caroli vel Ludovvici? Inutiliter enim stipulamur rem nostram, ratione Dominii: l. 31. ff. de verb olig. inutiliter legatur nobis eadem res eodem respectu: §. 10. Inst. de legat. nequeve pignus, neque depositum, neque precarium, neque emptio, neque locatio rei suae consistere potest. l. 45. de R. I. Pluribus quidem ex causis res mihi deberi, sed semel tantum mea esse potest, l. 14. §. 2. ff. de excep. vei. iud. nec acquirere possum, quod iam meum est. l. 4. C. de cont. emptio. Albertus Pighius lib. 5. Hierarch. Eccles. c. 6. videtur hoc argumentum velle aufugere, sicut et Ludovv. Molin. tr. 2. disp. 25. de iust. dum aliud ius dicunt olim servatum fuisse in Imperio Graecorum, aliud in Imperio Germanorum. Non advertunt, quod hac responsione eludant totum de translatione Imperii figmentum. Si enim Imperator ius nullum habet, nisi per concessionem Pontificis, quare Pontifex suum ius sibi non reservavit? An non vulgata est regula, quod res transeat cum suo onere? Et quod contra Ecclesiam, et ut ipsi loqui videri volunt, contra totius mundi utilitatem vergit, id nullo iure unquam subsistere potest? Ne interim bis obiciam, quod non tantum Romanae sedis patroni, sed et ipsi Pontifices donationem hanc, tamquam adhuc hodie validam non semel allegent. Parum igitur prudenter Papae, qui cum iam plus possiderent, ex nova donatione minus recipere maluerunt.

[Note: 11. An donatio si facta es. set, valeret.] Cum igitur ex praedictis obscurum non si Paleam istam Constantin. dist. 96. esse supposititiam, merito ridet Aeneas Sylv: in d. dial. eos, qui disputant, an donatio illa valeat, quae numquam facta fuit: Sed tamen, ut quam inconsiderate efficta sit, adhuc magis innotescat, uno atqueve altero argumento planum faciemus, quod nec Imperator tam profusa prodigalitate regnum potuerit exhaurire, nec Ecclesiae honorificum fuerit, tantum recipere, quicquid de validitate huius donationis disputent Canonistae, et praecipue Abb. in c. venerab. qui filii sint leg. et cons. 82. Bartol. Bald. in prooem. ff. Rufus contra Molin pag. 645. castald. in tr. de Imper. q 51. Anton. Roselin de Pot. Imp. et Pap: §. et his. Augustin. de Anchona in libr. de pot.


page 183, image: s191

Eccl. q. 43. art. 1. eum seqq. Oldrad. cons. 85. prolixe Alban. in addit: ad Bartol: in prooem: ff. ad v. valeat vel non. Pacian: de probat. libr. 2. cap. 43. num. 26. Scissel. in spec. feudor: Bursa: cons: 124. libr. 1. Fachinae: libr: 8. controv. c. 1. Ludovv. Molin: tr: 2. de iust disputat: 25. §. Hinc dubitant Dd.

[Note: 12. Imperator nequit imperium alienate.] Nam illud constat primum, estque certi iuris. Imperatorem non posse bona Imperii alienare in detrimentum Rei pub., ex qua causa Franciscus primus revocavit quod Carolo V. promiserat, Bellai: libr. 3. comm. histor: Guicciard. lib. 16. et Carolus VI. quod Iohannes Anglo concesserat. Frossard. libr: 3. Thomas Mor. in supplic: an. in purg: Iohannem Regem Angliae negat unquam regnum suum Papae dono dare potuisse, nec terram suam vectigalem facere, etiamsi id maxime vellet, quod etiam Philippus Galliarum Rex his verbis protestatus est, ut refert Parisien: in ann. 1216. Regnum Angliae patrimonium B. Petri non erat. nec est, nec erit. Nullus Rex vel princeps, potest dare regnum suum, quod est Resp. sine assensu Baronum suorum, qui regnum illud tenentur defendere, Et si Papa errorem hunc defendere decreverit. perniciosam regnis omnibus exemplum perhibetur, etc. Ecquod vero maius detrimentum Rei publicae potest accidere, quam si plusquam dimidia parte sui privetur. Et hoc est, quod gl. dicit in Authen. quomo: oport: Episcop. et Cler: in ver. conferens generi: quia tunc non esset Augustus dictus, ut in rubr: prooem. Instit: ubi Augustum derivat ab augendo, ut et Egesipp: 5. bell. Iuda: et Eutropius. quam ineptam Etymologiam Germana phrasis sequitur, ut ipse Fridericus III. in constit: reformator: An. 1442. dicit: Darvon das h. Reich, des wie ein mehrer genand sein, gar schedlichen gemindert, licet constet Augusti nomen, quod inter acclamationes postea remansit, perinde ut Caesaris, et aliquando Antonini, Octaviano datum, Munatii Planci sententia, cum quibusdam consentientibus, Romulum appellari oportere, praevaluisset, ut Augustus potius [Note: Imperator unde dictus Augustus.] vocaretur, Flor: li: ult: c. ult: non tantum novo, sed etiam ampliore cognomine, quod loca quoque religiosa, et in quibus augurato quid


page 184, image: s192

consecratur, augusta dicantur, ab auctu vel ab avium gustu, gestuve, gustatuve, ut ait. Festus lib. 1. sicut etiam Ennius docet scribens:

Augusto augurio postquam inclita condita Roma est.
Et Ovid. lib. 1. Fast.
Sancta vocant augusta [(transcriber); sic: angusta] patres: augusta vocantur
Templa, Sacer dotum rite dicata manu.

Suet. in August. Et Virg. 7. Aeneid. Augusta ad moenia regis Ire iubet. Et Cic. de Natu. Deo: Deorum simulacra Augusta et sancta indigetat. Dion. lib. 53. Wesenbec. in prooem. Inst. in ver. Augustus. Hottoman. ibid. Corras. in Misce. lib. 3. c. 29. n. 6. et 7. Matth. Steph. 2. de iurisd. c. 1. memb. 1. n. 21. Nihilominus, licet illa Accursii derivatio sordeat Mynsingero et Schneidevv. in praefat. Instit. in ver. August. tamen res [Note: Immensa donatio non valet.] sub nomine comprehensa vera est, quod Imperator teneatur augere imperium, et non diminuere, sicut non tantum Imperator iurat: sed et quilibet Rex et princeps. c. intellecto de iurei. Unde ipse Honorius III. negat valere alienationes a Rege Ungariae factas in damnum regni. d. c. intell. Sed praestat audire verba, quibus alienatio Constantini prorsus rescinditur: Sic igitur scribit ad Archiepisc. Collossens. Intellecto iamdudum, quod Carissimus in Christo filius noster Hungeariae Rex illustris alienationes quasdam fecerit in praeiudicium regni sui, et contra regis honorem: nos eidem regi dirigimus scripta nostra, ut alienationes praedictas non obstante iuramento, si quod fecit de non revocandis iisdem, studeat revocare. Ex quo facile redarguimus id quod Bald. notat, ad. d. c. n. 4. Imperatores prius confirmare donationem Constantini: post de non alienandis bonis imperii iurare. Nam licet iurasset Imp. se eam ratio habiturum: tamen propter summum incommodum non teneretur servare, arg. d. c. et per Felin. in c. ad audientiam n. 4. ext. de praescript. Item Hilarius simili ratione, de illicita alienatione bonorum Ecclesiae loquens, ut explicat gl. in c. quod quis commisit. in verb. quod quis 35. q. 9. vult, ut quod quis commiserit illicite, aut a praedecessoribus suis invenerit admissum, si proprium periculum velit vitare, damnet. Cum igitur alienatio Constantini


page 185, image: s193

sit illicita et detrimentosa, iudicio et mandato ipsius Papae revocari debuit. Est vero detrimentosa non solum Reipub. sed etiam successori et heredibus, quibus legitimam suam hereditatem aufert, et transfert in extraneum, quod patrem quidem, nisi gravissimis de causis, facere non posse ICTI docent, et illi ipsi tradunt, quod donatio immensa et inofficiosa extraneo facta, superstitibus liberis, quae horum legitimam tangat, revocari possit, per. l. 1. et per tot. t. C. de inoffic: donat: Authen: Unde si parens. C. de inoffic. testam: Gomez: tom: 3. resolut: 6. 4. de donat. n. 13.

Quin etiam ad donationem non tenetur donator, nisi in quantum facere potest, id est, habita sui ratione, ne ipse egeat. l. sunt qui. l. inter eos. l. Nesennius ff. de re iudic: Martin: Abbas in addit: ad Azon. sum: C. de donatione. Addit gloss: ad d. Autent: Quome: oport: Epis: quod Constantinus non potuerit imperare successori, ut donationem ratam haberet per. l. nam magistratus ff. de arbitr. l. ille. a quo. §. tempestive. ff. ad Trebell: Successor enim non tenetur, nisi quod honestat et utilitas publica suadet, ex actis praedecessoris complere, ut alibi abunde diduximus. lib: 1. c. ult: de iur: Maeiest: Atqui, quod haec donatio diruat utilitatem publicam, nemini dubium esse potest.

[Note: 13. Pontifex non potuisset honeste donata a Constantino recipere.] Sed et quod nec honeste potuerit a Pontifice accipi, paucis itidem demonstrari potest. Nam, ut gl: ad. d. Auth. et Alber: ad l. beve a Zeno. C. de quadr. proscript: allegant, inconcinnum est, ut unus duo habeat officia, quia difficile est, ut unus duorum vicem gerere possit. l. si plures in med. ff. de pactis. Imo non convenit dignitati Ecclesiasticae, nec vero permissum est Clericis, rebus temporalibus se miscere, ut supra abunde demonstravimus. Nec Imperator iura Pontificatus arripere, nec Pontifex nomen Imperatorium usurpare debet, c. cum ad verum. dist: 96. cum gl: ibid: et in c. quoniam. in ver. sic actibus, et in ver: discrevit, dist. 10. Et in Concilio Lat: sub Innoc: III. c. 42. sancitur: sicut volumus, iura Clericorum non usurpent Laici, ita velle debemus, ne Clerici iura sibi vindicent Laicorum: idque innuit gl. ad d. Authen: quando dicit. ne turbetur opus Dei, si Clerici intromittant se in temporalibus. l. placet C. de


page 186, image: s194

Episc. et Cler. Legatum autem vel donatio incapaci facta inutilis est. §. non solum. Inst: de legit: l. mortuo. §. Labeo ff. de legat: 2. l. multum interest. de verb. obligat: et ibi Corras: et Gothofred. Ideoqueve dicere possemus, sicut Ambrosius, cum Valentinianus Basilicae copia ab ipso peteret: nec mihi fas est tradere, nec tibi accipere Imperator expedit, lib: 1. Epist: 33. c. convenior 23. q. 8. Praeterea Ecclesia non debet lucrari cum alieno incommodo, sicut Gratianus notat, c. si quis irasc: 13. quaestion: 2. Augustinum dehortari, ne quis iratus filium suum exheredet, atque totum Christo relinquat. et addit Augustinus, in sermo: 2. de vit. Cler: bonam rationem. quia decet Ecclesiasticae professionis hominem omni modo eniti, ut placetur pater, eique filius reconcilietur: Quomodo autem, cum filio suo, volo, ut habeat pacem, cuius appeto hereditatem. Item ibid. Quicumque vult exheredato filio heredem facere Ecclesiam, quaerat alium, qui suscipiat, non Augustinum: imo Deo propitio, nullum inveniet. Quam laudabile factum sancti et venerandi Episcopi Aurelii Carthaginensis? quomodo implevitos omnium, qui sciunt, laudibus Dei? Quidam enim cum filios non haberet, nec speraret, re suas omnes (retento sibi usu fructu) donavit Ecclesiae. Nati sunt ei filii postea, et reddidit Episcopus, nec etiam opinanti illi, quae donaverat. In potestate habebat Episcopus non reddere, sed iure fori, non iure poli. c. quicumque 17. q. 4. Patet igitur, quia iure poli non potuit Episcopus retinere bona patris, in praeiudicium filiorum, quod nec Silvester potuerit accipere, quae Constanstinus dicitur obtulisse cum sui, suorum liberorum et totius imperii interitu, Vide Iacob: Bellovis: in prooem: ff. Eberhar: in top: legal: in loco a verisimi: n. 15. et seqq: Longoval: in rep: l. Imperium. ff. de iurisd: part; 4. c. Lex autem n. 45. etc.


page 187, image: s195

CAP. VII. DE TRANSLATIONE REGNORUM ET IMPERII, UTRUM A Papa facta sit, vel fieri iure potuerit.

Summaria.

1. Regnum Siciliae quo iure pertineat ad Ecclesiam.

2. Quid iuris, quo titulo sibi vendicare possit Pontifex in. Angliam.

3. Galli potestatem Pontificis in regem nec agnoverunt, nec agnoscunt.

4. Childericus Rex non depositus fuit a Papa, sed a proceribus, quibus Papa non nisi consilium dedit rogatus, et iniquum factum suo consensu stabilivit.

5. Iniqua fuit depositio childerici, quam nullus Papae applausus ratam iustamve efficere potuit.

6. Quantam potestatem Pontifices sibi sumpserint in Impera. tores Romanos.

7. Temporalem Pontificis in Imperatorem potestate, frustra conatur Bellarminus probare. exemplo Ambrosii, Theodosium a limine Eccleisae sequestrantis.

8. Multo minius ex eo, quod Gregorius II. scribitur Italos abduxisse ab oboedientia Leonis.

9. Quinam Imperatorum et Regum, sub specie excommunicationis, regno sint exuti.

10. Argumenta et ratiunculae non ullorum pro potestate Pontificis in Imperium reiciuntur.

11. Imperium non dependere a Papa.

12. Liberalitas Pontificum praedicatur, qui dederunt, quod iam meliori iure possidebatur.

13. Historia translationis Imperii breviter proponitur.


page 188, image: s196

14. Populi consenus in translatione iustae, exludi non potuit.

15. Demonstratur ex historiis, populi consensum intervenisse, nec solum Pontificem transtulisse Imperium.

16. Respondetur argumentis et effugiis Bellarmini.

17. Respondetur auctoritatibus corum, qui Pontifici videntur totum translationis negotium asscribere.

18. Pontifex nihil attribuit Carolo praeter nomen et coronam Imperatoriam.

19. Nec quiquam praeterea attribuendum habuit.

20.Carolus M. Imperium acquisivit iure belli et spontanea subditorum submissione.

21. Ipsi Pontifices fuerunt iurisdictioni Caroli subiecti.

22. Ex consecratione et benedictione, seu coronatione mali infertur ad communicationem potestatis.

23. Imperator non est aestimandus ex titulo seu nomine, sed potestate.

24. Imperator habet plenam potestatem etiam ante coronationem.

25. Papae coronatio, quam confirmationem vocant, nihil potest legitime electo Imperatori addere.

26. Imperatorium nomen nihil addit Regi, praeter amplitudinem dignitatis.

27. Electio successit in locum successionis, et proinde idem operatur, quod successio.

28. Imperator statim a primo die Electionis suae suscipit administrationem Imperii.

29. Imperator nullo iure cogitur petere coronationem a Papa.

30. Decoronatione Imperatoris multa pro diversitate temporum et circumstantiarum, saepius mutata.


page 189, image: s197

31. Ex verbis. quibus Pontifex translationem proponit, de ducuntur aliquot absurde et contradictiones.

32. Examinatur, an transferri imperium potuerit simul in personam Magnifici Caroli, et in Germanos.

33. Francos quidem et Carolum Moriundum ex Germanis, sed patriam deseruisse.

34. De iuramento, quod praestat Imperator Pontifici.

35. Iuramentum Imperatoris non esse fidelitatis, sed defensionis.

ATque hoc unum caput est, ex quo Pontifex Romanus in Imperatorem, et perconsequens in relinqos reges, principes et Res pub. [Note: De translatione Regnorum] ius maiestatis sibi vendicat. Alterum sequitur ex eo, quod imperium dicat se transtulisse a Graecis in Germanos, cui cohaeret ius coronandi, a Pontificibus administrari solitum, usque a tempore Leonis, qui prinus Carolo M. coronam imposuit, unde occasionem sumpsit arrogantia Pontificum, coronationem pro creatione [Note: Unctio regum non tribuit Ecclesiae ius in cos.] interpretantium, sicut eodem errore Rossaeus in libr. de Rei pub. in reg. auctor: c. z. perverse admodum ex actu coronationis evincere laborat, regum auctoritatem dependere potissimum a manu Episcopi, nec minus male Lancelot. lib: 1. c. 2. de Reg: §. 3. num. 7. colligit: Reges, Hierosolymitanus, Gallus, Siculus, et Anglus ungutur ab Ecclesia. Ergo quasi vasalli Ecclesiae dicuntur: quod et Sfortia Odd: dicit de rest: in integ: part. 2. q. 92. a: 9. n. 95. qui addit et Lusitanum. Nec enim ob unctionem id fit, quod quidam corum sint vasalli Pontificis, cum ab eo ne inungantur quidem, nisi casu fortuito, sed expacto, ita ut vel hinc nullum argumentum Eugubinus petere possit pro veritate donationis Constantinianae, licet probet Papam omnibus regnis aliquando imperasse. Non enim iure Apostolatus, vel vi donationis Constantini, quicquid in ea habuit imperii, sed ex pacto humano obtinuit.

Regnum enim Siciliae in tabulis donationis Ludovvici apud [Note: 1. Regnum Siciliae.] Volat. lib. 3 Gaeog: reperitur Paschali concessum, quamquam in a lio instrumento, c. Ego Ludovvicus, dist. 63. una cum Sardinia et


page 190, image: s198

Corsica absit. In divisione enim imperii inter Carolum M. et Irenem. huic relictum fuit, quicquid continetur Neapoli, Siponto et capite d' otranto una cum Sicilia, quae manserunt, una cum Neapoli in fide imperatorum Graecorum, usque dum a Rogerio Normanno occuparentur. Ioh. Carolus Summonte hist. Neap. lib. 1. c. 12. Sigon lib. 7. hist. Ita: Ceterum Clemens V. Regem Siciliae, Ecclesiae Vasallum et hominem ligium vocat in Clement. Pastora: de re iudic. c. Apostolicae. de sent. et re iudic: in 6. Et Guicciard. lib. t. vocat regnum Neopolitanum feudum antiquissimum Ecclesiae. Et Pontifices illud regnum, cui voluerunt, nunc Arragonibus, nunc Gallis, nunc Germanis detulerunt. Vide libr. 1. de Iure Maiest. c. 5. n. 7. 8.

[Note: 2. Deregno Anliae.] Regnum Anglorum non prius delapsum est ad Ecclesiam, quam Iohannes Rex, res suas, contra Ludovvicum et regni proceres, desperatas videns, ad sacram anchoram confugiturus, se et quicquid ex tot tamque amplis provinciis perditis adhuc supererat, in sinum Ecclesiae recipiebat, ut eius bullis ex Anglia avocaretur, quem arma pellere non potuerunt, id quod non tantum ab Anglis: sed et Italis memoriae mandatum fuit. Blond: lib. 6. Dec. 2. Anton: Florent: hist: par: 3. t. 9. § 5. Polyd: Virg: libr. 15. hist. Angl. Higden. in Polychron: Paris et Westmonasteriensis in Ioh. Nom quod Steuchus producit, ex regestis Alexandri III. argumentantis a nummo Petri ad subiectionem Angliae convincendam, quem sine ratione sequitur Claude de Rub. li: 3. hist. Lugdun: c. 35. parum habet momenti, cum quia Saxonum facta, non obligabant Normannos, quippe, qui hos una cum Danis vi exegerant, et non alio, nisi belli iure regnum possidebant, tum quia nummus Petri non erat signum subiectionis, sed pensio annua, quae dabatur ad pios usus, ad sustentationem scholae Anglorum et Ecclesiae. Verum primus Iohannes coronam resignavit Randulpho legato Apostolico, eamque ab eius manu recepit, quod Polydor. Virg. libr. 15. eum tantum fecisse putat pro person, et non pro posteritate sua. Ranulphus tamen Higdenius in Polychron: cui potius fides habenda, eum obligasse etiam haere. des testatur, id quod manifeste continetur in tabulis, ubi legimus: Successores nostros, et heredes de uxore nostra in perpetuum


page 191, image: s199

obligantes, ut simili modo summo Pontifici, qui pro tempore suerit. et Ecclesia Romanae, sine contradictione debeant fidelitatem praestare et homagium recognoscere. Paris in ann. 1216. Westmonaster: in Ioh: Smitius de Rep Angl. lib. 1. c. 9 aliter effugit, That act, inquit, being neither approoved by the people, nor establisched by act of parliament, ar forthe With, and ever s. thens taken for nothing, either to binde the King, his successors, or subiects. Et sane cum praecipui Barones sequerentur partes Ludovvici, Iohann es iustis comitiis rem deliberandam numquam proposuit, nec eius, factum ullo consensu statuum confirmatum fuit. quod ad ius inducendum in Anglia omnino requirunt: imo non nisi in vita obsecuta sunt comitia bullis, quas Henricus III. ab aula Romana eblandiebatur, Stovv in Hen. 3. et inter causas abdicationis Richardi II. ponitur, quod ad Papae subsidium confugisset. cum Angli non agnoscant superiorem, praeter DEUM et regem. Hael. in hist. Late Anglica Apolog. Protestant: pro Roma: Eccles. Nec quisquam ex regibus investituram accepit aut petiit a Papa, nec, ut ait Thomas Mor: supplic: anim: in purg. pecuniam vectigalem unquam solvit. Quicquid igitur iurisdictionis Papa exercuit, in invitos Anglos exercuit, ad id exoratus ab Henrico III. qui aliud contra vim comitiorum, quae tum vires sumebant, contra ius regis absolutum, remedium non inveniebat, post cuius tempora ita decrevit auctoritas Papae, ut eius bullae non maioris aestimatentur, quam illae, quae innatant aquis, ipsius legatis etiam portus clauderentur, et Italorum. quos Papa in Angliam miserat, bona confiscarentur. Helinsh: in Eduar: e. Nec enim mirum, si proceres eius regis factum agnoscere noluerunt, quo peior in illis oris nullus regnavit, quem Paris: in Ioh. a proceribus vocatum scribit, Regum ultimum, principum abominationem, nobilitatis Anglicanae confusionem, quique regnum per Tyrannidem, excluso et clanculum interfecto nepote, cui regnum debebatur, invaserat, et crudeliter sub iugo deprimebat, et qui regnum non subiciebat alteri, nisi desperatione coactus. Quae autem metu et vi facta sunt, praeses non patitur rata haberi. lege septima. et per totum. Codice. de


page 192, image: s200

his quae vi metuve: Et vetus est illud Baldi: in rubr: de controv: invest: Spiritus sanctus posuit in ore praetoris: quod metu gestum est, ratum non habeo. Vis autem est maior, vel, ut mavult Cuiac: maioris rei impetus, qui repelli non potest, ut ait Iulius Paulus. lib: 1. recept: sentent: t. 7. de in integ: restit: Non ea sola vis est, ait Cicer. pro Caecin: quae ad corpus nostrum vitamque per venit: sed etiam multo maior ea, quae periculo mortis iniecto, formidine animum perterritum loco saepe et certo de statu demovet. Et sic vi et mole bellica oppressus Iohannes, cum exitum alium non videret, veritus, ne vita simul cum regno exueretur, maluit se Papae beneficiarium facere, et ut ait Platin: in Innoc: divino Papae auxilio uti, quam aut vita cadere, aut peregrini hominis, suorumque subditorum iugum subire. Episc. Cicestr: in Tortura Tort: pag. 216.

[Note: 3.] Quod vero regnum Gallorum attinet, nec illic unguntur Reges a Pontifice, nec eius maiestatem agnoscunt, ut testantur omnes fere IcTI Gallici, quamquam libertati isti non semel insidiati sint multi Pontificum, Urbanus II. et imprimis Bonifacius IIX. [Note: Iniuria Bonifacii in regem Gall.] de quo scribit Plati. in eius vit: qui dare regna et auferre, pellere homines et reducere conabatur, aurum undique conquisitum, plus quam dici potest, sitiens. Is igitur ad Philippum IV. scripsit in hunc sensum: Scire te volumus, quod in Spiritualibus et temporalibus nobis subes: beneficiorum atque praebendarum ad te collatio nulla spectat, et si aliquarum vacantium custodiam habeas, usum fructum eorum successoribus reserva, et si quas contulisti, collationem haberi irritam decernimus. Aliud credentes, fatuos reputamus. In capitulo quoque unam sanct: ext. de maior: et obed: non est dubium, quin includatur rex Galliae et subiciatur gladio Papae, cum in fin: dicatur, de necessitate salutis esse, ut omnis anima sit subiecta Pontifici. Unde et pendente excommunicatione Philippi, cum scribi alias [Orig: aliâs] soleret: regnante Philippo, eius loco positum est: regnante Christo, quasi regnum ad


page 193, image: s201

Ecclesiam recidisset, cum Philippus exutus esset, Ivo Epist: 134. Aemil: lib. 3.

[Note: Responsio Regum.] Ceterum Philippus IV. hoc bonifacii ex pelui fulgure parum perturbatus totidem verbis rescripsit: Sciat tua maxima fatuitas, in temporalibus nos alicui non subesse. Aliquarum Ecclesiarum etc praebendarum vacantium cellationem ad nos iure regio pertinere et percipere fructus carum contra omnes possessores, utiliter nos tueri: secus autem credentes fatuos reputamus, atque dementes. Nicol: Gillius in Phil Steph: Aufrer in repet: Clem: I. de offi: ordin: n. 57. Pasq: li: 3. des Rechorch. c. 11. Ioh: Bed: c. 6. de iur. Reg: Quin et Platina addit, legatum pontificis coniectum fuisse in carcerem, et ipsum Bonifacium a Sarra Columnese, a Philippo subornato, ope Gibellinorum captum et Romam perductum, trigesimo quinto die post, maerore animi contabuisse. No~ minus concise, sed sensu paululum diverso scripsit Woldemarus Rex Dan: ad Pontificem: Notum tibi facimus, vitam nos habere a Deo, nobilitatem a parentibus, regnum a subditis, fidem ab Ecclesia Rom: quam, si nobis invides, remittimus per praesentes Haiminsf: c. 9. contr. Gretser: Alius porrro eiusdem nominis Rex Philippus, cum Papa solitis suis minis [(transcriber); sic: nimis] ipsi obstreperet, ne filium suum Ludovvicum ab Anglis petitum mitteret in regnum, quod esset in patrocinio Ecclesiae, respondit: filium suum vocatum esse legitimo modo a proceribus regni: Papae autem traditam potestatem a solo rege, in cuius manu non sie, regnum, invitis proceribus, alienare, cum haec sit cur atio omnium statuum, et sic contempta fulminatione Papae, nihilominus perrexit filio suppetias etiam contra ipsum Papam ferre. Paru. hist: min: in an. 1216. Westm: in Ioh: Carolus VI. quoque Benedicti XIII. qui Avenione sedebat, bullas et legatos, de consilio universitatis, et senatus Parisiensis, satis ridicule excepit, ut constat ex Nihem: tr: 6 Papon: lib: 1. Arrest. t. 5. art. 27. Pasq: lib: 3 des recherch: de Fran: c. 12. Gontra Gregorii XIV. in Henricum III. bullam, il est dit par Arrst, quo ceste bulle sera bruslee en la place publique par les mains du Bourreau: decret


page 194, image: s202

est decerne contre Landriano Nonce. Deffences sont faictes de porter, ni envoier argent a Rome, ne de soy pourvoir pour l' expedition des benefices: Gregoire XIV. soy disant Pape declare ennemi de la paix, de l' union Catholique, du Roy et de son Estat, adherant a la coniuration d' Espagne, fauteur des rebelles, coulpable dutresdete stable parricide, commis en la per sonne du Roy Henrytroisiesme. Arrest. de Tours et de Chaalons. Nam Innocentius III. Iam scripserat de Rege Francorum, quod in temporalibus superiorem minime recognosceret. c. per venerab. Qui fil. sint legit. Et Clemens V. in c. Meruit ext. com: de privileg. irritam facit definitionem Bonifacii, qua regem regnumque Franciae Ecclesiae subiciebat, et volumus, ait, omnia intelligantur, in eodem esse statu, in quo erant ante definitionem praefatam, tam quantum ad Ecclesiam, quam etiam ad Regem, regnum et regnicolas. Iacob le Chass: in tr: de ant: liber: Eccl: Galli: ap. Bochell: libr: 4. decret: Eccl: Gall: t. 21. cap. 1. inter summa capita libertatis recenset: Neque Papam, neque totum omnino Clerum, habere ius de ulla re temporali statuendi, multo minus de Regno, seu imperio supremo. Imone decretum quidem Synodi trident. Sess: 25. c. 19. de interdicto duello, conventus ordinum Paris. recipere voluit, ex hac causa, quod vergeret contra auctoritatem Regis, qui non potest privari dominio suo temporali, cuius respectu nullum omnino recognoscit superiorem. Bochell: libr: 5. t. 20.c. 46. Anno 1561. damnatus fuit ad palinwdi/an <BetaCode: palinwdi/an> Tanquarellus, qui dispurarat: Papam, ut vicarium Christi, Spiritualem et temporalem habere iuris dictionem, et dignitatibus Ecclesiae rebelles principes posse multare. Bochell: lib. 5. t. 3. c. 6. quod decretum hoc anno repetitum contra Iacobitam, qui eiusdem argumenti thesin affigere non erubuerat. Curia quoque, in edicto contra libr. Bellar: de pot. Papae iuxta finem, inbibet at vetat, ne quis Doctor, Professor, aut alius quicumque. supra dogma de potestate Papae in scholis, Collegiis, aut aliis locis tractet, disputet, scribat aut doceat, directe vel indirecte.


page 195, image: s203

Haiminsfeld. in replicat. contr: Gretser. c. 9. Gloss. ad d. c. meruit. affingit mirabilem glossam, quod hoc proceda de facto, et non de iure, quia de iure subest Rex imperatori, ut dicit Hostiensis, et sic consequenter Papae, qui est super Imperatorem. Nam ne repetam, quod alibi demonstravi, falsum esse: omnia scilicet regna subesse Imperatori, glossa tota est contraria textui. Nam quod legibus conceditur, id propterea conceditur, ut de iure esse cognoscatur, et in eum sinem Papa id c. inter iura repositum voluit.

[Note: 4. De depositione Childerici et substitutione Pipinii] Superest adhuc scrupulus ille, propter quem Pontifices ius sibi in reges Gallorum arrogarunt, qui est depositio Childerici et substitutio Pipini, a Zacharia, ut dicunt, facta. Ita nimirum de ea re Canon: Alius 15 q. 6. Alius item Romanus Pontifex, Zacharias scilicet, regem Francorum non tam pro suis iniquitatibus, quam pro eo, quod tantae potestati erat inutilis, deposuit et Pipinum Caroli M. Imperatoris, patrem in eius locum substituit, omnesque Francigenas, a iuramento fidelitatis, quod illi fecerant, absolvit: quae verba Glos. in d. c. et vulgati codices Gelasio asscribunt, cum tamen constet Gelasium ante Caroli M. tempora mortuum, ita, ut nec de auctore quicquam certi habeamus, sed cogamur refugere ad Ivonem par. 5. c. ult. qui refert Eipstolam Gregorii VII. ex lib. 8. Epist. 21. quam et Vercellensis habet, unde verba haec tracta sunt, quae quantum roboris habeant, ex collatione reliquorum historicorum patebit, quibus tamquam publicis monumentis fidem derogare temere non possumus. arg. l. 1. in pr. ff. de offic. quaest. l. u. ff. de prob. et praes. l. scripturas. C. qui pot: in pig. hab: c. cum causam. de probat: c. ad audientiam. de praescript. Quis enim Papae in propria causa testimonium sibi perhibenti tam facile crederet: Francos, quos Egnatius in praef. in Caesar: et Aemil. lib. 3. hist. Gall. naturaliter scribit odio habere externa imperia, libertatem suam voluisse alienigenae tam sine causa prodere, praesertim, cum nec ante, nec post tale quid fecisse reperiantur.

Sed quid opus est coniecturis, quando rerum testimonia aperta sunt. Primum igitur Monachus Caenobii Egolisnensis, quem


page 196, image: s204

Rhegino Abbas Prumiensis ad annum 814. se secutum ait, in vit. Caroli M. scribit: Pipinus Pius de illa linea generationis elevatus est primus a Francis in regem, cum consilio domini Papae Zachariae. et nobilium Romanorum: quomodo autem Papa intervenerit, ex appendice Hunibaldi discimus ad Trithem: Coacto enim Concilio procerum cepisse eos consilium de abdicando Childerico dicit, reque eo modo conclusa, ut Childerico Pipinus substitueretur, isque recusaret regnum suscipere absque consilio Zachariae Romani Episcopi, misisse Romam, qui de sententia eius certi fierent. Rogationis summa quae fuerit, in fragmento de Maior: domus a Pithoeo edito, legitur: Pipinus dux legatos ad Zacharian Papam dirigit, interrogans eum, si ita manere deberent Reges Francorum, cum pene nullius essent potestatis, solo Regio nomine contenti, quibus legatis Romanus Pontifex respondit, illum debere regem vocari, qui Remp: gereret. Atque hoc est iussum, quod intelligit Eginhart. in vit. Caroli M. quando dicit: iussu Stephani Romani Pontificis depositum ac detonsum Childericum. [Note: Responsum Pontificis.] Nam mandati verba haec sunt: Proinde fas est, et licet ipsis Francis Germanisque repudiato degenere monstro eligere, eum, qui bello, domi, sapientia coniuges, liberos, parentes omnium denique vitam et fortunas tueri ac defendere queat et valeat. Data pridie Nonas Novembr. Imperante Domino piissimo Augusto Constantino Imperatore, imperii eius anno 33. Indictione quinta. Aventin libr: 3. Annal. Brevius Antoninus. 2. part: hist: t. 14. c. 1. §. 2 15 merito debet regnare, qui Rem pub: strenue gubernare sciat et possit. Item Blond. libr: 10. Decad: 1. ex Alcuino: 15, qui Regia melius obire munera novit, habendus Rex. Atque haec totidem verbis Annales incerti quidem, sed tamen ut ex narratione apparet, Germani auctoris referunt, sub annum 751. Orat, aiunt, sibi decerni, quis eorum iuste Rex debeat dici et esse, is, qui securus domi sedeat, an ille, qui curam totius regni, et omnium negotiorum molestias afferat. Iidem tamen sub


page 197, image: s205

annum 752. addunt: Zacharias Papa ex auctoritate sancti Petri Apostoli, mandat populo Francorum, ut Pipinus, qui potestate regia utebatur, nominis quoque dignitate frueretur. Mandabat vero? At qua potestate? An forte ut donatus occidentali imperio? Atqui Franci Imperium numquam agnoverant, quin potius praefectos Imperatorum vi eiecerant. An ut dominus totius mundi? atqui paulo post Leo, ut pauperculus Episcopus, sat habet, terras quasdam, beneficii loco, a Pipino accipere, quas ut Dominus mundi ipsi donare debuisset. Qui hic integrum regnum donat, paulo post pauca quaedam oppida vicissimemen. dicat? Cautius aliquantulum Gloss. in verb: deposuit et ibidem Hugo ad d. c. alius dicitur, ait, deposuisse, quia. deponentibus consensit. Et vehemens alias regiae dignitatis oppressor Rossaeus de Rei pub. auctorit: in reg: c. 8. n. 7. Principes et populum Gallorum, deposite veteri, novum sibi regem creasse confitetur sed consilio pontificis. Nam et alii fere omnes historici rem explicant hac serie, hisque verbis, ut primum dicant francos destinasse Pipinum Regem, uno consensu et una voluntate, tum petitum consilium Papae, quia Pipinus sine praetextu aliquo religionis noluit tantum onus suscipere, et Papam rogatum respondisse: Sine specie religionis dico, quia et Hugo per ministros suos sparsit rumorem, se divina revelatione ad occupandum regnum incitatum. Meger. 2. hist. Flan. Nanger: in Chron: An. 897. et Carolo M. creditum est destinatum fuisse divinitus imperium, tum per visionem Constantini Copronymi, ap. Vinc: lib: 24. Spec: c. 4. cuius meminit etiam Illyr. de translat: Imp: tum per baculum Petri in Germaniam transmissum. gl. in c. un: de sacr: unct. Petr. de And lib. 1. Imp. Rom: c. 14. Imo, sicut Pipinus ad regnum Franciae sine opprobrio occupandum, colorem et praetextum Roma quaesivit, ita de Caroli M. imperio ait Alciat. Ut iustum aliquem titulum adepto Imperio praetendere posset, Caesarem se et Rom. Imper: a Pontifice, populoque Rom: designari procuravit. Novum enim non est, ut iniuriae gravissimae pallio religionis tamquam dibapho strumae tegrsoleant.


page 198, image: s206

De tota vero re Aimon: libr: 4. c. 61. Procerum suffragiis Pipinum scribit electum Regem. Ado: ait: 7. sub annum 749. Papa Zacharias, ait, respondit, interrogatus a legatis: Illum esse dignum, ut declaretur Rex, qui iam gubernaret Remp: cuius consilium secuti Franci deposuerunt Childericum etc. Viterbien: 17. par. Chron. c. 4. Pipinus factus fuit Rex per Electionem Francorum et per Papam Zachariam. Sigebert. in Chron. Ann. 750. Auctoritate Apostolica et electione Francorum. Trithem. in compend. Annal. de orig. regum et gent: Franc: li: 1. in fi. De unanimi omnium procerum consensu, Zacharia quoque Romano praestante consilium. Nec aliter rem explicant Frisingens. lib: 5. c. 21. 22. et ipse Fasciculus temporum. Occam. in dial. Iohann. Parisiens. in tr. de potest. reg. et Pap. c. 15. Almain, de auctor: Eccl. c. 1. Marsil. Padua: de translat: Imp. c. 6. Hottoman in Francogall c. 13. Lupol. Bebenbur. de iur. Imper. c. 12. obie. 7. P. Aemilius libr. 2. Waltram. Episcop. Naumburg. lib. 1. Apolog. contra Epist: Gregorii VII. c. 2. Naucl. gener. 26. in ann. 750. Sabell. Enn. 8. lib. 8. Haillan. lib. 3. in Childer: III. ann. 750. ubi Burchardi Episcopi ad Papam persuasoria oratio inseritur. Nicol. Gill. in Pipin. Prolixe Michael Coccin. in lib. de translat. imp. in pr. Widdringt. in Apolog. Bellarm: n. 404. et seqq. Barclai: de potest. Pontif. c. 41. Mornaeus in myst. Iniq. in Zach. et Steph. Tholos. de Republ. lib. 26 c. 5. n. 14. Ex quibus omnibus patet a Papa, ad hanc rem nihil profectum fuisse, praeter consilium, et quod illud ne potuerit quidem communicare, nisi rogatus.

[Note: 5. Papa non potuit Childericum deponere.] Alioquin non abs re miretur aliquis, quare Papa rem tam iniustam sibi attribuere, quam populo maluerit, nisi fortasse nihil interesse putaverit, dummodo potestatem suam sibi stabiliret. Nam hereditatem alicui eripere, et sine sufficienti causa ad extraneum transferre, quis non cum summa iniquitate coniunctum putet? Quin potius meminisse debuisset Zacharias, quod alibi scriptum est ad Bonifacium Moguntinum: Nimis reprehensibile esse manifestum est, ut te vivente tibi alium sub stituamus, c. petiisti 7. q. 1. cui potius curator dari debuisset ex sententia Gregor. libr. 11.


page 199, image: s207

Epist. 7. et Ictorum Bald: in c. 1. §. hoc quoque de succes: feud. et in Auth. hoc amplius C. de Fide iuss: Paul: Montan: tr. de iur: Tutel. et Curat. c. 28. n. 87. Tholos. 25. de Rep. c. 5. n. i 4. 17. sicut et Innocentii IV. consilio, regi Portugaliae nobilitas et clerus curatorem substituerunt. Duardus Nonius in hist: regum Portug. et in censuris de vera geneal. reg. Portug. c. 2. de suppl. neglig: praelat. in 6. Et Augustus Archelao Cappadociae regi tutorem addidit, quam diu mente captus erat. Dion. lib. 57. Ozias, cum lepra percussus cogeretur conversatione hominum abstinere, non poterat Remp. administrare, nec tamen a regno exclusus fuit, sed Ioathan filius regis pro patre regnum administravit. 4. Reg. 15. Nec adduci potuit Pontifex ullo modo, ut Carolo Gallo, ex morbo desipienti, regnum abrogaret et in Henricum V. Anglum transferret, licet is iam bonam partem Galliae occupasset, et ducta in matrimonium filia Caroli, cum ipso et proceribus pepegisset. Monstrol. et Liv. in hist. sui temp. Quia si Episcopus mente captus propterea non excidit Episcopatu, sed officium facit per vicarium, c. quamvis 7. q. 1. multo minus ob vitium multo tolerabilius ab haeredicate sua potest removeri Rex, imprimis, quia agitur de praeiudicio tertii, vel invito defuncto successuri, qui non vocatur a defuncto vel deposito, sed a maioribus, vel ex lege regni. l. 3. de interd. et releg. Quid enim hoc vitii, quod inutilitatem vocat c. alius, et gl. in ver. inutilis explicat, quod designet, dissolutum cum mulieribus et effeminatum, quam gl. sequitur Lupold. Bebenbur. de iur. Imp. Rom. c. 17. Si enim propterea fas est aliquem cum tota posteritate regno exui, proh DEUM, quam pauci principes stabili sedent throno. Sed contra id genus brutos et Monarchomachos iam alibi disputamus: ubi et Bellarmini instantias 2. de Rom. Pont. c. 17. diluimus, qui inepto argumento ex eventu, et ministerio Bonifacii, Pontificis translationem iustam facit, quemadmodum in lib. de transl imp c. 12. iuste in Carolum translatum Imperium scribit, quia feliciter Carolus praefuit imperio: qua ratione et latrocinia Alexandri M. et imperia iniusta Romanor. et Tyrannide Caesaris compendio probare potuisset. Verum idem Bellar. c. 12. contra Barcl: facta Pontificis excusat ex eo, quod regibus abiudicata regna, non


page 200, image: s208

sibi tribuat, nec illegitimis possessoribus, sed legitimis heredibus. An vero Pipinus Childerici legitimus haeres erat ex lege Salicait Populo vero non licebat in principem, lege et hereditatis iure confirmatum insurgere: multo minus Pontifici tantam iniuria suo calculo probare. De quib. videantur plura in tr. de vi in princ iniust. haec fusius aliquantulum hic quoque diducere voluimus, quia Viterb. par. 17. Chron. in an. 745. et Ott. Frising: lib. 5. c. 23. hoc dicunt exemplum esse, unde Pontifices traxerint consuetudinem transferendi regna, quodque Gregorius VII et Adrianus IV. in suis Epistolis Imperatoribus ubique obiciunt, ut constet, ex quam futili principio potestatem suam auspicati fuerint.

[Note: 6. Potestas a Pontificibus usurpata in Impp.] Nec enim solis Gallis hoc exemplo persuadere voluerunt sibi in eos competere summum ius, sed etiam Germanis, propterea quod innocent. III. in c. venerab. de Elect. scribat. ius et potestatem eligendi Imperatorem ad principes ab Apostolica sede pervenisse, quae Romanum Imperium in personam Magnifici Caroli a Graecis transtulit in Germanos, ibid: Bernardus et gl. in ver. in German. c. Romani in Clem. de iureiur. ex quo gl. in c in apibus 7. q. 1. infert: quod, qui dicat Imperatorem iuris dictionem habere sine Papa, dic at nos Imperatore carere. Et Bellarm. his iuribus et domesticis testimoniis confisus, necessario scribit Imperatorem obligari ad fidelitatem Papae praestand m, quia hanc conditionem potuit Pontifex adicere. lib. 5. Rom. Pont. c. 8. quod et Bodin. et Tholos. concedunt, Immemores, quod ill. iuri sive potius iniuriae subiciant Imperatorem, cui suos Reges nolentes volentes coguntur implicare. Bellarm. n. de transl. Imp. potestatem constituendi Imperatore non aliunde deducit, qua ex potestate Papae indirecta. At haec non magis extenditur ad Imperatorem, quam Reges Christianos quoscumque, quibus easdem conditiones adiungere ex eadem providentia debuisset, ine vid. contingeret haereticos vel schismaticos creari. ut ipse ait, aut admitti. Iam ante Innoc. II. Imperatorem Lotharium: curaverat ad pedes suos prostratum pingi, asscriptis his versibus:


page 201, image: s209

Rex venit ante fores, iurans prius urbis honores,
Post homo sit Papae, sumit, quo dante, coronam.

Chron. Hirsaug: in vit: Abbat: Hartuingi. de quibus picturis ait Radevv. lib. 1. c. 16. conquestus est Fridericus I. coram legatis Pontificis: Apictura, inquiens, cepit: Ad scripturam pictura processit: Scriptura in auctoritatem prodire conatur. Non patiemur, non sustinebimus: coronam ante ponemus, quam Imperii coronam una nobiscum sic deponi consentiamus. Picturae deleantur, scripturae retractentur, ut inter Regnum et Sacerdotium aterna inimicitiarum monumenta non remaneant. Gregorius VII. Rudolpho misit coronam cum hac inscriptione:

Petra dedit Petro, Petrus diadema Rodolphe.

Avent. lib. 5. Annal. Adrianus scripsit ad Fridericum primum: Romanum imperium a Graecis translatum est, ad Alemannos, ut Rex Theutonicorum non, antequam ab Apostolico coronaretur, Imperator vocaretur. Ante consecrationem Rex: post Imperator. Unde igitur habet Imperium, nisi a nobis? Ex Electione principum suorum habet nomen Regis, ex consecratione nostrae habet nomen Imperatoris et Augusti et Caesaris. Ergo per nos Imperat. Romae nostra sedes est. Imperatoris est Aquis in Arduenna, quae Silva Galliae. Imperator, quod habet, totum habet a nobis. Sicut Zacharias transtulit imperium a Graecis ad Theutonicos: ita nos possumus ab Alemannis transferre ad Graecos. Ecce in potestate nostra est, ut demus illud, cui volumus: propterea constituti a Deo super gentes et regna, ut destruamus, et evellamus, adificemus et plantemus. Avent. lib. 6. Annal. Bot: Hinc exscripta videri posset Iohannis XXII. Epistola de Friderico et Ludovvico Imp. posteaquam a decessoribus nostris, res Romana, a Graecis ad Germanos translata, Carolo M. in fidem atque tutelam commissa est, summus ille honor beneficium pontificis Max. esse solet. Decretum siquidem est, ut cum


page 202, image: s210

Germani principes Regem iussissent, id demum ratum esset, si Rom. Pontifex universi orbis Christiani pater atque princeps auctor fieret, nec ante cuiquam comitiis caesareis, suffragiis principum designato Regi, neque administrandi, neque regii tituli usurpandi ius est, quam primarius sacerdos Dei opt. Max. legatus suo numine faveat et aspiret. Avent. libr. 7. Annal. Et hac potestate complures Imperatores imperio iussi sunt abire per varios Pontifices, inter quos Henricus IV. primus fuit, de quo Trithem: in Chrom. Hirsaug. c. 4. A Gregorio VII. excommunicatus et ab imperio Synodali Episcoporum decreto fuit depositus: quamvis non curaret. Ipse autem primus est inter Imperatores per Papam depositus, imo, si Frisingensi credimus li. 67. hist. c: 35. inter omnes Imperatores, nisi forsan quis pro Anathemate habendum ducat, quod Philippus ad breve tempus a romano Episcopo inter paenitentes collocatus, et Theodosius a B. Ambrosio, propter cruentam caedem a liminibus Ecclesiae seque stratus est.

[Note: 7.] Nam quod Bellarm. lib. 5. de Rom. Pontif. c. 8. obicit Theodosium et Leonem Isaurium Imperatores Orientis, in quos Ambrosium et Gregorium II. ait exercuisse iurisdictionem et imperium, iam dudum refutatum est a Barclai: de potest: Papae c. 39. et a Widdringt: in Apol. n. 347. et 402. Nam quod attinet exemplum Ambrosii, propter caedem iniustam Thessalonicensium prohibuit Theodosium a limine Ecclesiae, ut loquitur Otto Frising. lib. 6. c. 18. ex Niceph: lib. 12. c. 41. quod sic interpretatur Gregor. VII. in Epist. ad Metens. Episc. B. Ambrosius licet sanctus, non tamen universalis Ecclesiae Episcopus, pro culpa, quae aliis sacerdotibus non adeo gravis videbatur, Theodosium M. Imperatorem, excommunicans ab Ecclesia exclusit. Ruffinus vero non obscure innuit, Theodosium ultro abstinuisse. Ruff: lib. 2. c. 18. Waremund. ab Erenb. c. 2. de subs: reg n. 35. Sed ne de Zelo Ambrosii disputemus, et ut non ultro, sed iussu Episcopi Imperatorem a conventu Ecclesiae abstinuisse credamus, et hanc a limine templi sequestrationem


page 203, image: s211

interpretemur cum Hildebrando et Bellarmino pro Anathemate: nihil tamen hinc ausus fuit inferre directe Hildebrandus, nisi, quod fuerit Imperator seclusus ab Ecclesia: Bellarminus vero stabilire inde nititur etiam iurisdictionem temporalem, duplici argumento. 1. Quia non potuit Ambrosius de criminali causa cognoscere, quae ad forum externum pertinet, nisi in foro externo legitimus iudex Theodo sii fuisset. Duo vero absurda ex hac ratiocinatione liquido pullulant, ipsius etiam Bellarmini thesibus et opinioni contraria. Nam iudex, qui sedet in foro externo, iurisdictionem exercet fori externi seu temporalem. Quid enim per forum externum intelligere potest Bellarm. nisi forum soli, cui opponitur forum internum, poli, seu conscientiae. Nam si de foro aliquo in Ecclesia id acceptum velit, nihil pro sua opinione concludit, quia nemo negat, quin in foro Ecclesiae cognoscantur crimina et puniantur, sed quaestio est de poena non Ecclesiastica, sed abdicatione a regno temporali. Iam vero Ambrosius sedet Imperatoris iudex in foro externo. Ergo exercet iurisdictionem temporalem, quod est adversum ipsius Bellarmini decretis, qui principem in temporalibus negat habere superiorem, et potestatem Pontificis astruit quidem versari in temporalibus, sed non esse temporalem. Quod si porro causarum civilium et criminalium cognitio, quae fit ab Ecclesiasticis, arguit iurisdictionem in foro externo, omnium rerum directi iudices erunt Ecclesiastici, quia omnia crimina, quibus peccatur in Decalogum, subsunt cognitioni Ecclesiasticorum iudicum. Deinde Ambrosius, licet Episcopus particularis Ecclesiae, ut ait Hildebr. fuit legitimus iudex imperatoris in foro externo: Ergo quilibet Episcopus poterit in Regem et Imperatorem iurisdictionem fori externi usurpare, quod quasi absurdum reiecit Bellarm. libr. 5. Roman. Pontif. c. 3. Fallaciter autem et Sophistice concludit argumentum, quia de causa fori externi, non tantum cognoscit iudex fori externi, sed et interni, quatenus eadem causa pertinet ad forum Ecclesiae. Sacrilegos nuptiarum, homicidas, Latrones plectit saecularis iudex gladio saeculari: non tamen praeripit supplicia, quae impaenitentibus imponit Ecclesia, secundum illud: Qui non fecerit omnia,


page 204, image: s212

quae scripta sunt i libro legis, morte morietur. Theodosius, qua Imperator, saecularem gladium non horrebat, quia potestatem supra se non habebat: sed Spirituali tamen nolebat cervicem subtrahere, quo solo feriebat Ambrosius, quando non a Republ. Sed Ecclesia tantum arcebat Imperatorem, ideoque non cognoscebat, tamquam iudex in foro externo, quia non puniebat poena externa, sed Ecclesiastica. 2. Cogere Imperatorem, inquit, ad legem politicam ferendam, et praescribere ei formam legis: nonne manifeste ostendit, posse Episcopum inter dum tempor ali potestate uti, etiam in eos, qui potestatem super alios acceperunt. Manifeste vero Bellarm. hoc argumento ponit Temporalem potestatem, supra Imperatoriam et Regiam, quod in respons. ad Barclaium ubique negat, et Tertulliani, Ottonis Frisingensis et aliorum verba, qui nulli potestati subiectam confitentur Regiam, non aliter eludit, quam quod Pontificis potestatem super principes neget esse temporalem: Nunc vero eam vel ipsi Episcopo tribuit in Imperatorem. et callide dicit: Etiam super cos, qui potestatem super. alios acceperunt, ne apertae contradictioni se implicasset, si, quod res est, tribuisset Episcopo potestatem temporalem in Imperatorem, qui est supra omnem potestatem temporalem, vel ipso Bellarmino arbitro. At quam quaeso futili argumento: quia scilicet coegit Ambrosius Imperatorem ad legem perferendam, ne sententiae latae de caede vel bonorum publicatione, ratae essent, nisi post triginta dies a sententiae pronuntiatione. Qua vero vi putas Ambrosium cogendo usum fuisse, sc. quia nolebat admittere Imperatorem ad Ecclesiam, seu metu poenae Spiritualis. Estne vero hoc, uti potestate temporali? Ergo, qui sic scripsit in testamento: Maevia centum ex legato non habeat, nisi nubat Sempronio, potestatem publicam sibi asscribit cogendi Maeviam: qui metu aliquem deterret, aut inducit, iurisdictionem sibi sumit in eum, quem deterret, aut inducit. Quid ni igitur eodem argumento transferre licet principi ad se iurisdictionem Ecclesiasticam, quando metu supplicii corporis aut iacturae bonorum adigit haereticos ad externam conversationem Ecclesiae? Multi Iudaei, quod


page 205, image: s213

sperent effugere manum lictoris, aut ad minimum acerbitatem suppliciorum, fidem Christianam profitentur. An hos, quia coguntur ad Ecclesiae fidem suscipiendam, putas cogi potestate Ecclesiastica? Eadem sc. verisimilitudine, qua Ambrosius metu Ecclesiastici supplicii, coegit Imperatorem mutare legem civilem. An vero etiam mutare coegit [Orig: coêgit]? Certe post receptionem demum iniunctam fuisse mutationem legis, non tamquam poenam, sed tamquam cautelam, ne iterum in eundem vel ipse, vel successorum aut magistratuum quisquam impingat, apud Theodoretum legimus.

[Note: 8.] Quod de abdicatione Leonis Isaurii obicit Bellarm. pari facilitate redarguitur, qua [Orig: quâ] Waltramus li. 2. Apol. c. 15. redarguit exemplum Philippi, a Constantino damnati, et allegati a Gregor. 7. in Epist. ad Met. una [Orig: unâ] cum Arcadio excommunicato ab Innocentio. Nam quamquam Magdeburg. in Centu. et Mornae. in myst. Iniquit: Gregorium II. perfidiae accusent et graviter insectentur, quod, ut Onuphrius confitetur in Annot. Plat: in Constant. Constantino maiora ausus Italicum Imperium, quod de Longobardis supererat, Leoni III. eripuerit, id quod Zonar. Tom 3. Cedren. et Sigon. lib. 3. hist. Ital. affirmant: Contrarium tamen aperte asserit Platin. in Greg. 2. cuius narrationi subscribunt Paul. diacon. libr. 6. de gest. Longob: c. 49. Blond. dec. 1. libr. 10. adeo, ut veritas exempli prorsus in dubio sit et incerta, quod tamen etiamsi pro vero acceptemus, proposito Bellarmini nihil inserviet, quoniam et qui a Gregorio dicunt ereptam Italiam Imperatori, non afferunt processum aliquem iudiciarium, quo per sententiam subditi iussi sint abire ab oboedientia Leonis, sed suasu vel conniventia [Orig: conniventiâ] Gregorii tradunt subditos ipsos insurrexisse. Sigon. libr. 3. Otto Frising. lib. 5. hist. c. 18. Suasus vero non arguit potentiam, cum Petrus Eremita et Bernhardus contionibus suis protuserint homines agminatim in terram Sanctam, nec tamen potentiam ullam aut iurisdictionem sibi arrogarunt. Savanorola, qui divinis credebatur frui revelationibus, maximam partem Florentinorum traduxit ad partes Gallorum, quos venturos brevi in Italiam praenuntiabat. Comin. libr. 4. et. 5. bell. Neap. et quottidiana experientia testatur, vulgum contionibus


page 206, image: s214

Ecclesiasticorum non aliter quam tubis agi, et in quamcumque partem impelli, quippe, qui minus male vel posse vel velle suadere putantur: Sed, si quis ex hac causa contionatoribus potestatem assignare velit, nae is nescius sit, quid intersit inter suasum et praeceptum: inter consilium et coactionem. Verum ne sic quidem quicquam pro se obtinebit Bellarm. ut saltem potestas fiat pontificibus, persuadendi subditis rebellionem, quia non, quid factum sit Romae, spectandum est, sed quid fieri debeat. Factum quippe Pontificum non facit fidei articulum, et factis non regitur Ecclesia, sed Legibus. Imperator ad leges et non ad facta remittit iudices, et illud spectari vult, non quod maximus quisque magistratuum fecerit, sed veritatem, et Legem et iustitiae vestigia, l. nemo iudex. 13. C. de sent. et interl.

[Note: 9. Quinam ex Impp. deiecti a Papis.] Propterea primus Henricus IV. expertus est Tyrannidem Pontificiam, quae, ut semel viam sibi facere ausa fuit, instar rapidi torrentis, in successores quoscumque grassari perrexit, alio ad tempus saltem demergens, alios prorsus voragine infida absorbens. Ita enim tractati et excepti sunt, Fridericus I. ab Adria. IV. et Alexandro III. Henricus V. a Paschali. 2. Philippus Fridericus I. filius ab Innocentio III. Ottho IV. ab eodem. Frideric. [(printer); sic: Friderici] II. a Gregorio IX. et Innoc. 4. Conradus IV. ab eodem. Ludovvicus IV. a Clemente et Iohanne XXII. In quibus abdicandis cum Papae viderent suam potestatem contemptui futuram fuisse, nisi terrorem religionis admiscuissent, ita se gesserunt, ut sub specie religionis, non vi potestatis politicae, regno spoliati viderentur, quo Sophismate (sic enim hoc genus vocat Aristoteles) non tantum contra Imperatores, in quos peculiare quoddam ius sibi vendicarunt: sed et ceteros Monarchas usi sunt: contra Guilielmum Angliae Regem, et Iohannem, qui tum temporis sedem Apostolicam pro Domino nondum agnoscebant: Philippum et Carolum VI. Gallos: Boleslaum Polonum, quem ita regio nomine privavit Gregorius VII. ut longo tempore post Regis nomen in Polonia non audiretur: Michov. et Cromer. li. 4. hist. Polo. Crantz. lib. 3. vandal. c. 13. 14. Ladislaum Ungarum, quem Alexander V. in Concilio Pisano regno


page 207, image: s215

privavit, Plat. in Alex. id quod Innoc. III. c. licet. de voto. etiam filio regis Ungariae minatur: Georgium Bohemiae regem, Bonfin. Dec. 4. lib. 1. et 3. et contra plures alios, quos metu religionis, imperiis, honoribus, nec non vita ipsa saepius privaverunt. Sed in Imperatoriam dignitatem peculiariter grassati sunt, ut pote, in quam plus sibi licentiae dederunt, propterea, quod a sua manu illam accipi dicebant. A quo enim habet, si a [Orig: â] Papa non habet imperium, dixerunt legati Adriani, cum Fridericus cum iis expostulasset, Radevic. lib. 1. c. 9. et 10. quasi imperium non proflueret ab eodem principio, unde oritur Pontificatus. c. Duo sunt. dist. 96. c. cum ad verum dist. 63. de concept. [Note: Imperium a Deo.] ff. §. 1. Novell. 6. in pr. Novell. 73. ibi. Quia Deus de caelo imperium constituit, Nov. 81. c. 2. ibi imperio sequente Deum, c. quo iure. dist. 8. c. si imperatori. dist. 96. c. quaesitum 23. q. 4. Cum autem duorum idem per se est principium, neutrum ab altero dependere potest. Hieron. Balb. in lib. de coronat.

[Note: 10.] Nec enim, quo Petro de Andlo. lib. 2. de Imper. c. 9. difficultatem facit, aut quod Oldrad. cons. 180. Cardin. in c. quoniam cum gl. 10. dist. Hippolyt. in l fin. n 148. ff. de iurisd. om. iud. Lancelot. lib. 1 c. 1. de Imp. § 2. q. 2. pro defensione potestatis pontificiae adducunt, quicquam continet praeter scopas dissolutas et confusionem Ecclesiae [Note: Una Eccles. non infert unum regnum.] et politiae. Quod enim Ezechiel. c. 37. de uno rege, Ioh. c. 10. de uno ovili dicitur, de unitate Ecclesiae manifesto explicatur, nec magis inde licet inferre ad unitatem omnium regnorum, quae iure gentium distincta sunt, l. ex hoc iure. ff. de iust. et iur. Petrus de Ancha. consil. 311. et 341. quam ex eo, quod Monarchia inter Resp. est optima, sequitur, quod eadem praestet in Ecclesia, ut argumentatur Bellarm. lib. 1. de Pont. Rom. c. 1. 2. 9. Sicut ex contrario Couvar. de rest. par. 2. §. 9. n. 6. negat sequi: Omnes tenentur oboedire uni soli Pontifici. Ergo et uni imperatori, tamquam Monarchae totius mundi.

[Note: Deus transfert regna non Papa.] Nec quod regna transferantur a gente in gentem, Dan. c. 2. et 4. et 5. propter inquitates, c. Ecclesiastici. c. si de rebus. 23. q. 7. ex eo sequitur, Papam habere potestatem ea transferendi, Gilles. in Pipin. ut argumentatur Bellarmin. c. 8. et 12. de transl. Imp. et c. 21. contr. Barcl.


page 208, image: s216

quia, ut Occam obicit in Dial. in princ: Si Papa eam potestatem habet, quam Deus in regnis transferendis, poterit quemlibet nostrum suis exuere bonis sine causa, quia negari non potest, quin Deus id possit. Deus autem transfert regna et impellit reges occulto consilio, quod quamdiu revelatum non habet Pontifex, tam diu participem potestatis transferendi, sese facere non potest.

Nec quod Saul unctus fuit a Samuele, 1. Reg. c. 10. propterea ab eo accepit regnum, quia elegit eum dominus et unxit in regem, principemque populi sui, ut dicit ipse Samuel. Ceremonia autem externa non facit regem, sed potestas, quam Saul habebat ex postulatione populi et concessione Dei. ibid. c. 9.

[Note: 11. Imperium non dependet a Papa.] Proinde Otto Comes, cum ab Adriano scriptum intelligeret, Imperatorem accepisse imperium a manu Papae, tamquam benificium, vix se continuit, quin Legato in oculos involaret, et Fridericus audacter respondit: se coronam nemini acceptam referre, praeter DEUM, et principes Germaniae. Radevvic. lib. 1 c. 10. Sigon. lib. 9. hist. Ital. Fridericus II. cum audisset coronam sibi ab Innocentio in Concilio Lugdunensi detractam, coronam afferri iussit, eaque capiti imposita: Nondum, ait, eam vel Pontificis vel concilii decreto amisi: an vero principem, cui non est par, de culmine imperialis dignitatis Pontifex deturbabit? Atqui multo meliore nunc, quam ante, conditione sum. Nam ante in aliquae re saltem tenebar ipsi obtemperare, nunc vero omni oboedientiae, venerationis et pacis solutus vinculo sum. Sigon. lib. 18. hist. Ital: Ludovvici Bavari de hac re exstat declaratio, quod Imperialis dignitas non sit a Papa, nec eius approbatione, confirmatione, auctoritate, consensuve indigeat, sed quod subsistat ex sola. Electione, cum a [Orig: â] Deo non aliud medium detur, quam per Electionem. Et contra asserentes, aut facientes, laesae maiestatis reos pronuntiat, feudisque, quae ab imperio habent, et omnibus gratiis, iurisdictionibus, privilegiis, et immunitatibus, ipso iure et facto, privatos esse decernit. Marsil. Patav. in defens pac. Petrus de Vineis in Epist. Eos etiam haeresis accusat Anton. de Rosell. in tr. de pot. Pap. et


page 209, image: s217

Imp. §. ne prolixius. Durum certe nimis fuerit primos Romanorum aut Graecorum Imperatores, aut ceteros principes, qui Romanum Pontificem numquam recognoverunt pro Domino, iniustos usurpatores, et Tyrannos proclamare. Driedon. de libert. Christ lib. 1. Nam Pilati potestatem legitimam ipse Christus agnoscit, sicut et Paulus ad Imperatorem tamquam ad ordinarium suum iudicem provocat, et illi ipsi, qui Imperatorem Pontifici subiciunt, quando ius Imperatoris universale, quod ipsi in universum mundum competere dicunt, probare volunt, utuntur maxime illorum Imperatorum iure, quos iniustos possessores faciunt. ut l. deprecatio ff. ad l. Rhod: de iact. Quod si illi legitimo titulo non possederunt, nec alii legitime corum nomine id repetere possunt, quia haeres etiam ignorans, in vitia defuncti succedit. l. cum haeres ff. de divers. tempor. praescript: l. 4. §. 15. ff. de usurpat: Constantinus vero, cum donasset, ut fabulantur, dimidium Imperii Ecclesiae, annon dicetur eodem argumento iniustus possessor partium orientalium, quod illas ab Ecclesia instar feudi non recepit? id quod concludet etiam de omnibus Christianis Imperatoribus orientis, quorum nullus. unquam Papam recognovit in superiorem. Nec id negandum putat Iohan. in gl. in c. In apibus in ver. Unus. 7. q. 1. Concludet etiam de regibus Hispaniae, quos gl: in c. Adrianus. dist. 63. excusat, quia eruerunt regnum illud de faucibus infidelium, quae tamen ratio in regno Hierosolymitano [Note: 12.] non valuit: Et sicut illud iure belli possident Hispani: ita et Angli et Franci, et paulo post ostendemus, Imperatorem maximam partem Italiae, unde nomen Imperatoris meritus est, non alio nisi belli iure possidere, iuxta antiquos versus:

Sanguine Romanum sibi regnum Carolus apte
Associat proprio, proprio quoque sanguine servat.

[Note: Papa donat res iam possessa.] Thom: Michael: in disputat. de iurisd. Rom. thes. 2. Cur igitur ab alio peteret, quod iam possidebat? Merito putarunt Romani se ludibrio haberi a Vologese, Parthorum rege, cum literis petitum veniret, quod iam eripuerat. Tacit: 15. Anna: Alexander M. ridebat Darium, quod cum omnem regionem inter Hellespontum et Alynamnem sitam dotis loco cum filia offerret, aliena sibi promitteret, et vellet


page 210, image: s218

partiri, quod totum amisisset, quodque ipse iam teneret, victoriae suae praemia, Curt. lib. 4. Et nos risum contineamus, cum videamus a Papa dari, quod iam iure occupatum est? frustra enim ab Imperatore petitur, quod iure communi obtineri potest, l. Imperatores. ff. de reb. aut: iud. ubi Zas. n. 2. ait: Frustra utitur baculo, quo se sustentet, qui sine baculo inambulare potest, l. uni: C. de thesaur. lib. 10. l. 1. ff. ad municip. meritoque risit Carolus m. Nicephori Constantinopolitani arrogantiam, quod Caroli legato helmogando Saxoniam iam Carolo subactam his verbis dono dedisset: Ego, qui terrarum orbis imperium teneo et coelesti numine electus, rerum sum Dominus, ac quos volo, ex humilimo loco ad summam dignitatem iure meo produco, te ducatu harum gentium dono, quanto magis risisset, si Clientem suum, hominem de Ecclesia; simili, aut etiam arrogantiori oratione usurum aliquando suspicatus fuisset. Avent. 4. Ann. Boior.

[Note: 13.] Quantillum enim sit, quod a Pontificibus Imperatores receperunt, ne solis Innocentii, aut Clementis verbis credere cogamur, age rem ipsam ex historiis illorum temporum consideremus, [Note: Expeditiones, quibus Carolus obtinuit ius Italiae et Romae.] ubi invenimus, Carolum M. triplici expeditione Italiam sibi subiecisse, eo ordine, ut primam susciperet rogatu Adriani Pontificis, c. hortatu. 23. q. 8. Eginard: in Car. contra Desiderium regem Longobardorum, quem Papiae inclusum cepit, et ea vice totam ditionem Longobardorum sui iuris fecit: alteram contra Argisum ducem Beneventanum, qua acquisivit universa eius dominia, et ob haec merita primum advocatus S. Petri contra Longobardos, deinde patritius Romanus electus est a Romanis, ut refert Monachus Egolisnensis in vit. Caroli M. etc. Adrianus Papa. dist. 63. Tertio denique ulturus iniuriam Leoni III. a Romanis illatam, facta levi in Beneven. tanos excursione, Romam venit, et ipso die natali Leo Papa coronam capiti eius imposuit, et a cuncto Romanorum populo acclamatum est: Carolo Augusto a Deo coronato, Magno et pacifico Imperatori Romanorum, vita et victoria. Haec praedictus Monachus in vit. Carol. qui et paulo ante dixerat, quod Romani sibi


page 211, image: s219

elevaverint Carolum in Imperatorem et Augustum, id quod totidem fere verbis referunt Annales Germanici ad annum 301. Aimon. li. 4 c 90. Ado Vienn. aet. 6. Thegan. in vit. Ludovv. Pii in pr. Carolum, ait, Leo Papa Romanus consecravit et unxit ad Imperatorem: de traditione autem Imperii nullum verbum: Egnat. lib. 3. de princip. Rom. qui omnia ex reliquis auctoribus contraxit, ita scribit: Leo Pontifex Romani populi, Clerique rogatu, Carolum Francorum Regem ob egregia in Christianum nomen et Romanam sedem merita, Romanorum Imperatorem primus appellat, inunctumque cum Pipino filio Augustum consecrat: subsecutaque mox Rom. pop. acclamatio.

[Note: Quid sie acclamatio.] Acclamationem interpretatur Bellar. de translat imp. c. 4. et 10. laudem Imperatoriam, seu applausum festivum, quo populus gaudium suum ex Leonis insperata coronatione testatus fuerit. Non posse autem quemquam irrefragabile argumentum petere ex phrasibus et locutionibus auctorum, qui rectius eo tempore senserunt, quam scripserunt, ipse Bellarm. confitetur c. 10. contr. Barcl. cum a Barclaio c. 10. de pot. pont. ex auctoritate Ottonis Frisingensis lib. 7. Chron. c. 8. obiectum esset, Henricum filium contra patrem Henricum IV. in Noricis partibus, consilio Theobaldi Marchionis, et Berengarii Comitis, sub specie religionis, eo, quod pater a Romanis Pontificibus excommunicatus esset, rebellionem excitasse et molitum fuisse. Et alibi a nobis demonstratum fuit. Hottomannum in Francog. errare, dum facit regnum Francorum Electitium, eo quod istius aevi scriptores, Reges Merovingios scribant electos, pro consensu receptos, seu in signum consensus super scutum elevatos fuisse. Frequenter, ait Lupold. de iur. Imper. c. 12. tales expositiones in historiis et Chronicis fieri necesse est. Alias multas absurditates in ipsis continget reperiri.

[Note: 14. Argumentum ex pharetra ipsius Bellarm.] Ad rem igitur ipsam potius et historiarum seriem recurrendum, quando de interpretatione dubii alicuius vocabuli agitur, quam ad significationem Grammaticam, cum istius saeculi scriptores vocabulis plurifariam abusi esse deprehendantur, idque paulo


page 212, image: s220

post faciemus, modo fiduciaria [Orig: fiduciariâ] concessione adversarii freti, vulnus prius detegamus, quod inopinus, dum ictum nimis callide oculis exire cogitat, sibi infligit. Nam, si acclamarunt, et vitam victoriamque Carolo precibus exorarunt, certe in imperium eius consenserunt, cum factis magis, quam verbis voluntas declaretur. l. si tamen §. Ei qui. de aedil: edict. l. Paulus. Rem rat. hab. Cuius vero consensus in re aliqua necessarius est, is nisi consenserit, nihil in ea re agi potest, sicut et Platina in Pelag. 2. cum Pelagium inscio Mauritio Imperatore, thronum Pontificalem occupasse scripsisset, Nihil, addit, a Clero fuisset actum in eligendo Pontifice, nisi Electionem Imperator probasset. Populi vero consensu stabiliri regna prolixe docuit Bellarm. lib. 3. de Laic. c. 6. adeo ut potestatem omnem iure divino et naturae radicem statuat habere in populo seu tota multitudine, tamquam in subiecto: Et ab huius consensu dependere, constituere supra se Reges, vel Consules, vel alios magistratus. Hoc fundamento posito, licet non concesso, cum Widdringt: in Apol. num. 437. sie inferimus: Quicquid ex iure divino, et naturali populo competit, absque iniuria in Deum et naturam, ipsi ab homine eripi nequit. Populus autem ex his iuribus habet potestatem constituendi supra se regem, vel alium magistratum, ut hic Bellarm. confitetur. Ergo sine insigni iniuria ipsi auferri non potuit et per cons. si solus Pontifex, ut disputat Bellarm. transtulit imperium, per potestatem indirectam, qua nactus fingitur imperium in omnes principes Christianos, secluso populo, contra ius divinum, naturae et gentium eripuit populo ius suum, quod habebant in principe sibi constituendo. Insciis enim Romanis inductum esse novum Imperatorem, imo invitis induci posse, demonstrat c. 10. de transl. Imp. contra Onuphrium, quod acclamatio non prius facta fuerit, quam coronato iam Carolo: Et quod Fridericus I. repugnante populo, coronatus fuerit, a Pontifice.

[Note: Maiestas vacans recidit ad populum.] Principio negare non potest Bellarm. Republ. capite destituta [Orig: destitutâ], maiestatis iura omnia reciere in totam Rem publ. Romanorum vero ditio nem et reliquas imperii Romani provincias, quasi


page 213, image: s221

pro derelictis habitas, ut ait Lupold. de iur. Imp. c. 4. et 18. et Naucler gen. 26. an. 800. capite destitutas fuisse, omnino praesupponendum est, quia sola negligentia, aut neglecta Ecclesiae defensio, ut ait Gratian. sat causae non continet, ut inde iure ereptum imperium legitimo possessori dici possit. Ideoque recidit potestas constituendi novum principem ad Rem publ. vacantem, et non ad Pontificem, nec sine scitu et consensu populi legitime a solo Pontifice transferri potuit, quia, ut ipse Bellar. confitetur, li. 5. de Rom. Pont. c. 3. gratia naturam non destruit, et bene constituta Christi adventus non evertit, sed perficit.

Nec eripit mortalia,
Qui regna dat caelestia.

Imo ne patritium quidem Carolum constituere solus Adrianus potuit, ut contra manifesta verba decreti disputat Gretser. et redarguitur ab Haiminsf. in repl. c. 16. quia nomine omnium tam Cleri, quam populi et exercitus, vocabatur in subsidium, ut ex inscriptione Epist. patet apud ipsum Baron. tom. 9. An. 755. et pro omnibus, cum omni Clero et populo, testatur Adrianus, se edictum promulgare.

[Note: 14.] Quod cum adverteret Aventinus, lib. 4. Annal. nec sine consensu populi admissum esse Carolum, ex historiis didicisser, ita de toto negotio scribit: Pontifex, Senatus populusque Romanus Imperium transferre iure suo in Germanos, Carolumque tacito Senatus consulto, Plebiscitoque decernunt, cuius sententiam, quasi Lupum auribus teneret, nec probare potuit Bellarminus, nec ullis verisimilibus argumentis redarguere. Multi enim sunt, teste Lupold. deiur. Imp. c. 12. qui referant, quod Leo Papa, populo Romano petente et acclamante, Carolum M. in Romanorum Imperatorem creaverit. Sic enim Blondus lib. 1. dec. 2. et Platin. in vit. Leon. 3. et ex utroque Vvimpfeling. in Epit. rer. German. c. 9. Pontifex populi [Note: Populus concurrit in transferendo imperio.] Roman. scito precibusque, Carolum Imperatorem Romanorum declaratum, diademate, vetusto Imperatorum gestamine capitis, coronavit. Nec effugit Bellar. c. 4. et 10. de transl. Imp. quando


page 214, image: s222

horum auctoritatem eludere nititur maiori copia vetustiorum scriptorum, qui plebisciti aut petitionis populi non meminerunt. Iamdudum enim ipse sibi respondit lib. 2. de Roman. Pont. c. 8. in resp. 1. Nihil concludi ex argumentis ab auctoritate negative. Non enim sequitur, Zonaras, Cedrenus, Diaconus, Eginhartus, non fecerunt mentionem consilii Senatus populique. Ergo consilium corum non accessit. Non enim isti quatuor omnia dicere debucrunt, et plus creditur tribus testibus affirmantibus, quam mille nihil dicentibus, modo isti non negent, quod alii affirmant. Nullus vero eorum negat, sed reliqui omnes 28. quos superaddit Bellarm. d. c. 4. de transl. Imp. partim aperte interventum populi testantur, partim acclamationem illi tribuunt, quae tacitum consensum praesupponit, aut etiam expressum continet, quia hoc vocabulo voluerunt istius aevi scriptores respicere ad acclamationes, quae in Senatu certatim coniciebantur, in novos Imperatores, tamquam testimonia spontaneae subiectionis, ut ex Lamprid. Spart. Herod. et Poll. videre est. Preces vero populi, unde secundam instantiam trahit Bellarm. nullam potestatem tribuunt Pontifici, quia non dicuntur interponi, ut Pontifex creet, sed declaret et coronet communibus suffragiis electum Imperatorem, quia inunctio et coronatio, sive ut loquitur Rhegino improprie, ad ceremonias instituendi Episcopos respiciens, lib. 2. Chron. ordinatio non poterat fieri, nisi a summo Ecclesiae Romanae praeside, quem quia cogere fas non putabant, precibus ad coronationis ritum sacrum adiciendum [Note: Defenditur teiltimonium Sigeberti.] inducere voluerunt. Hoc est, quod Sigebertus in Chron. an. 801. et ex eo Vincent. in spec. lib. 23. c. ult. notat: Romani, qui ab Imperatore Constantinopolitano iam diu animo descriverunt, nunc accepta occasionis oportunitate, quia mulier, excaecato Imperatore Constantino filio suo, eis imperabat, uno omnium consensu Carolo Regi Imperatorias laudes acclamant, cumque per manus Leonis Papae coronant, Caesarem et Augustum appellant: Pipinum vero filium eius regem Italiae ordinatum collaudant. Romani scilicet per manus Leonis coronant, hoc est


page 215, image: s223

precibus et monitis inducunt Leonem ad coronam destinato et admisso a se Imperatori imponendum. Nam quam glossam Bellarm. d. c. 10. de transl. imp. affricat, contra evidentia verba affingit. Quis enim unquam per haec verba: Populus per manus Leonis coronat Carolum, unquam subintelliget ista: Populus probat principis sui factum, ac si per manus eius id fecissent, et id probat ex sequentibus, quando Pipinum filium Caroli Regem Italiae ordinatum, dicit Romanos collaudasse: Ubi vides, ait, ordinationem Regis, Pontifici, laudationem, quae secuta est, populo tribui. Si quid tale excidisset Illyrico, duo hinc egregia mendacia Cardinalitia modestia exstrueret Bellarminus, 1. Quod Pontifex dicatur princeps Romanorum, et quidem non honorarius aut titulo tenus, quemadmodum Galli Episcopos vocant, honoris gratia, Dominos urbium, quarum Ecclesiis praesident, sed qui potestatem habeat, de iis disponendi insciis et invitis, prout sibi et Ecclesiae optimum videretur, cum tamen, non nisi ex liberalitate Caroli praefecturam, ut antiquitus vocabatur, Romanam obtinuerit, Imperatoribus et leges illic condentibus, publiceque affigentibus, et lites decidentibus, et in ipsos Pontifices et Episcopos ius supremum sibi reservantibus, adeo ut Fridericus I. libertatem iniuria [Orig: iniuriâ] affectantibus Romanis rescripserit, se nequiquam vocari Romanum Imperatorem, si Roma sibi subiecta non esset. apud Sigon: in hist. Ital. Quantulum ex imperio Rom. ait Vall. de donat. Constant. ad Imperatorem, tuum erit, si caput ipsum amisisti? A Roma dicitur Rom. Imperator. Et paulo post: Quid magis contrarium, quam pro Imperatore coronari, qui Romae ipsi renuntiasset, et coronari ab illo, quem et confiteatur, et quatum in se est, dominum Imperii Romani faciat. 2. Quod ex his verbis: Pipinum filium. Regem Italiae, ordinatum collaudant, elicere conatur: Pipinum fuisse ordinatum regem Italiae a Pontifice, et collaudatum a populo, cum tamen omnia una serie tribuantur Romanis. Scribit. Blondus, Platin. et Aeneas Sylv. in abbrev. Blondi. Pontifex scito et precibus populi, Carolum Imperatorem Rom. declaratum,


page 216, image: s224

diademate coronavit. Ergone interprete Bellarmino, declaratum a populo Carolum, coronatum a Pontifice dicemus? Sed ut Pontifex glossis suis non veretur sensum scripturae planissime invertere, dummodo eum ad traditiones Ecclesiae detorqueat: Ita nihil pensi habet Bellarm. quibus sophismatis et quam frivolis interpretamentis, suis lectoribus imponat, quasi apud omnes Dea Fatua regnaret, aut Grammaticae prae senectute obliti essemus, ut quid verba auctorum sibi velint, intelligere haud possimus.

[Note: Testimonia aliorum.] Postquam satisfecit Sigeberto, convertat nunc se quoque ad Pium II. in c. 9. de ortu et auctor. Imp. Rom. eiusque testimonium contra se prolatum, qua arte item eludere queat, porro videat. Populum enim Romanum, qui suo sanguine pararat imperium, et suis virtutibus Monarchiam fundaverat orbis, desertum a Graecis, dicit venientem in auxilium Carolum M. qui urbem sacraque loca, ab omni hostium incursione defendit, primo patritium, post Augustum, concurrente summi Pontificis consensu, salutasse Caesarem. Brevius Marian. Scot. libi. 3. Chron. et Schafnaburg. in hist. Germa. de Carol. M. Carolus hoc tempore a Romanis Augustus appellatus est. Theodor. Nihem. in libr. de invest. Episc. huc accommodat legem Regiam, et eiusdem verbis dicit: Populus Roman, concessit Carolo et in eum transtulit omne ius suum et potestatem. Quod igitur obicit Bellarm. acclamationem secutam, coronationem praecessisse, concedo, sed illa acclamatio praesupposuit consensum praecedentem, quemadmodum ad modum consilii inter proceres deliberatum et conclusum fuisse, multis verbis exponit Paulus Aemil. lib. 3. de gest. Franc. Donat. Acciai: ait: Non tantum consentiente, sed et applaudente populo Romano. Consensus scilicet praecessit, Applausus secutus fuit, quod expresse innuit Naucler. gen. 26. quando ait: Leo populi Rom. consensu Carolum Imperatorem Rom. declarat, ac diademate coronat, ter acclamante populo etc. Declarationi enim adiungit consensum, coronationi acclamationem. Iohannes Parisiens, de potest reg.


page 217, image: s225

et Papal. c. 16. addit rationem, quare consensus populi ante declarationem, quam iustam fuisse utrinque praesupponimus, praecedere debuerit, quia populi, inquit, est se subicere, cui vult, sine alterius praeiudicio. Et paulo post: Nam populus facit, Regem et exercitus Imperatorem.

[Note: Cur populi consensus excludi non potuerit.] Haec ratio evincit quidem, quid fieri debuerit, ex qua Michael Coccin. in lib. de translat. Imp. Romanis asciscit etiam reliquos Italiae populos, quia, ut Lupold c. 12. de iur. Imp confitetur, ratio nulla oc currit, quare populus Rom. maiorem habeat potestatem circa, translationem Imperii, quam quicumque alius populus Imperio Romano subiectus: Verum opponeret statim Bellarm. monita ipsius Onuphrii in libr. de comit. Imperat. Non esse fidelis historici rem describere, ut fieri debuisset, sed ut facta est. Alioquin enim non res gestae scribuntur, sed mendacia obtruduntur. Concedimus enim iudicia scriptorum non esse attendenda, sed veritatem rerum gestarum, et hinc diluimus cum Barcl. c. 40. de pot. Pap: illud, quod toties in calamo Bellarmino oberrat: Depositionem Childerici et translationem Imperii in Carolum a scriptoribus non reprehendi, sed a multis etiam laudari. Verum ex hypothesi ipsius bellarmini, consensum populi, cuius illi, qui ritum coronationis tantum descripserunt, non meminerunt, omnino fuisse necessarium, ostendimus, quia alias summae iniustitiae notam non effugeret translatio, quam tamen ubique tamquam iuste factam propugnat. de transl. Imp. c. 12. 5. de Pontif. c. 8. Nam cum Barclaius obiecisset, inique usurpare Pontificem potestatem alienam in Reges, ita hanc iniquitatem excusat Bellarmin. cap. 4. contr. Barcl. quod abiudicata regna non sibi usurpet, sed vel successori legitimo, vel populo tradat. Quod si vero imperium, Irene abiudicatum, quod ex iure divino et naturali ad totam Rem publ. vel ipso Bellarmino teste, li. 3. de Laic. c. 6. recidebar, populo non reliquit Pontifex, sed ad alienigenam, inscio et non consentiente populo, transtulit, videat porro Bellarm. quibus artibus ab iniuria factum sui Pontificis sit excusaturus.


page 218, image: s226

[Note: 16. Diluitur aliud argumentum Bellarmini.] Nam, quod vel invito populo idipsum potuisse Pontificem facere, probat ex eo, quod Fridericus I. invito populo Romano coronatus sit, in eo multoties peccat, 1. Quia licet quidam in urbe tumultuarentur, alieniori ab Imperatore animo, tamen universi eius imperium non detrectabant, et praecipue, qui a Pontificis partibus stabant. 2. Quia iam ius suum populus cesserat Imperatoribus ex stirpe Carolina et Ottoniana, qui illud hereditarium pro se et tota posteritate usurparant. Sicut autem transfusam in Augustum, si in eum lex lata est, potestatem populus revocare non poterat, l. 1. §. Sed et hoc studiosum. C. de vet. iur. enucl. Gl. et Zas. ad l. non ambigitur de ll. ita nec a stirpe, vel Caroli, vel Ottonis poterat, quia displicere non poterat, quod placuerat semel. Tum demum enim populus potestatem recipit, quando legitimus successor non superest, aut qui superest, degenerat in Tyrannum. Atqui Fridericus ex ultima fratris Conradi III. voluntate, proimus designatus erat successor, quem nolentes volentes cogebantur Romani, adeoque omnes alii imperio subiecti populi acceptare, nisi mallent vim iustam legitimi successoris experiri. Qui igitur ius incompetens affectabant, potestateque refragandi omnino destituebantur, merito ad oboedientiam armis et auctoritate compelli debuerunt, quia cuius consensus non exigitur, eius dissensus facile contemnitur, 3. Bellarm. lib 3. de transl. Imp. c. 3. Electores ait institutos a Gregorio V. et iis datum ius eligendi Imperatorem. Nullum igitur amplius habebant Romani, ideoque invitis sine iniuria potuit induci Imperator, sed cum ageretur de supplendo Imperio vacante, et transferendo dominio, quod Orientales pro derelicto habuerant, ius et potestatem ex iure divino et naturali habebat populus, nec insciis aut invitis Imperator imponi poterat.

[Note: Aliud argumentum Bell.] Ex quo simul solvi potest tertium argumentum, quod Bellarm. Onuphrio obicit c. 10. de transl. Imp. et patrice exaggerat c. 8. li. 5. de Pontif. Senatum sc. Romanum ius eligendi vel non habuisse, quia Imperatores aut nominati sunt ab Antecessoribus, aut ab exexcitu, vel cum imperium transferretur Constantinopolin, non exercendo amisisse. Nam Senatui et populo ius eligendi


page 219, image: s227

Imperatorem nemo bonus Politicus in prima Republ. Romanorum, postquam potestas omnis translata fuit in Augustum, asscribet, nisi successore non superstite, aut imperii sede vacante. Transiit enim ius succedendi ad principes per legem Regiam, quod illi vel transmiserunt in posteros naturali successione, vel voluntaria dispositione per testamenti tabulas, nisi seditionibus et vi militum impedirentur. Nam quod exercitus legitimo titulo et iure elegerint Imperatores, ut ex Hieronimi Epist. ad Evagr. praesupponit Bellarmin. nulla verisimili coniectura demonstrari potest, quia non solum conscripti ex infima plebe Romana, sed et ex copiis externis, exercitus cam sibi potestatem sumpserunt, qui ne partes quidem Rei publ. erant, nedum, ut toti Rei publ. principem pro arbitrio dare potuerint. Nec cessavit Senatus iniustis militum conatibus sese opponere, ut cum libertati restituendae comitia haberent post occisum Caium, cum Neronem perduellem SCto pronuntiarent, cum Nervam ad imperium promoverent, cum Pertinacis imperium contra praetorianos tuerentur, Didium Iulianum morte damnarent, et Severum ex Illyrico adventantem exciperent, cum Maximino hoste Rei publ. declarato, Maximum et Balbinum, cum Gordiano ad postulata populi, substituerent, cum Philippo Arabi Marcum et Severum Hostilianum anteponerent, Claudio post Gallienum et 30. Tyrannos imperium darent. si Zosimo et Pollioni credimus, Tacitum denique consentientibus exercitibus eligerent, et multis aliis exemplis ius suum ad se retrahere anniterentur. Exercitibus vero, vi et illicitis armis grassantibus, non magis legitimum aliquod ius inde accrescere poterat, quam Senatui et populo ius inveteratum ex translatione imperii et suppresso electionis exercitio adimi, praesertim cum ipse Bellarm. confiteatur populo et Rebus publ. innasci potestatem, conducibiles sibi gubernatores constituendi, si a constitutis deserantur, prout hoc in negotio praesupponendum est iis, qui iure translatum esse imperium a Graecis in Germanos cum Bellarmino disputant.

Atque hoc primum est, quod in historia translationis concedendum esse demonstravimus, nimirum non solum Pontificem,


page 220, image: s228

sed et populum et Romani imperii subditos consensu suo concessisse Carolo imperium, aut potius iure belli iam praeoccupatum ex post facto confirmasse. Videndum nunc porro est, quantillum sit id, quod Pontifex Romanus ad hunc actum transferendi vel contulerit, vel conferre potuerit.

[Note: 17. Pontifex nihil contulit, quam coronam et nomen.] Et quidem, si vel ipse Priscianus, vel, si quis est Orbilio severior in rebus Grammaticis censor, ad arbitrium vocetur, ex verbis omnium eorum, quos laudavit Bellarm. c. 4. de transl. Imp. nihil aliud eliceret, quam Appellationem, et Coronationem, seu consecrationem, et Benedictionem a Papa Carolum impetrasse. Nam, quod quidam ex posterioris saeculi scriptoribus scribant: Imperatorem creari aut fieri a Pontifice, partim se explicant circumscripto modo creationis, ut Schafnaburg. de Otton. I. Benedictione atque consecratione super cathedram Augustalem positum, Imperatorem [Note: Explicatio secus loquentium.] fecit. Item Urspergens. in Chron. quod ann. 796. breviter innuerat: Leonem fecisse Carolum Imperatorem, in ann. 801. sic persequitur, quod consecraverit eum Imperatorem, seu quod coronam imposuerit, et Imperatorem Romanum pronuntiaverit: Partim temporibus Caroli longe posteriores sunt, et proinde, vel ipsius Bellarmini iudicio, c. 10. de transl. Imp. minus fide digni, aut saltem pluribus et antiquioribus non praeferendi: Partim loquebantur ad favorem et placitum Romanae sedis, cui devincti erant copia beneficiorum, et obstricti professione, qua Episcopi, qua Monachi, cuiusve censuram vel iniustam, ut erat superstitiosum seculum, metuendam sibi putabant, aut privationem beneficii, si quid posteritati mandassent in praeiudicium Romanae Ecclesiae. Et sane inepte colligit Bellarm. lib. 5. de Rom Pontif. c. 2. et de transl. Imp. c. 12. [Note: Collectio ridicula Bellarmini.] Communis est opinio de potestate Papae indirecta inter Catholicos. E. vera, et opposita haeretica. Si quem vis nolle, ait Seneca, fac prius velle. Nemo id accipiendo obligatur, quod illi repudiare non licuit. Si scire vis, quid sentiant Catholici, fac prius, ut libere sentire possint, nec libertatem loquendi carceribus Inquisitorum, aut diris Pontificum tolle: Non soli Galli aut Angli, salva


page 221, image: s229

Catholica fide, sed et ipsi Itali argumentum hoc tuum suo dissensu diruent, quemadmodum apud Venetos nuper apparuit, cum dempto claustro oris, et facta licentia loquendi, Catholici agminatim ostenderent, quam unanimiter cum Baronio et Bellarmino, sentirent, ne de Bozii et Sanderi nugis, quas Covar: suo tempore aeque communi opinione receptas fuisse testatur, atque potestatem suam indirectam hoc saeculo scribit Bellarminus, quicquam adiciam, et inde deducam, quam nihil sit fidendum communibus opinionibus, cum et errores communiter recipi possint, imprimis, ubi illis tantum scribendi copia fit, qui ad nutum Pontificis, de cuius capite agitur, scribere sibi imperarunt. Ceterorum scriptis nigrum ??? ab Inquisitoribus praefigitur, aut ipsi auctores cum Fulgentio ad rogum rapiuntur, aut cum Occamo, Gandavensi, Caesenate, extremis cum exsecrationibus proscribuntur. Ex quo fit, ut qui contrarium a communi sentit, sua scientia potius in sinu tacite frui velit, quam cum periculo capitis eam foras communicare. Ligant scilicet Pontificii manus hostibus, et negant quemquam secum pugnare: comprimunt os oblocuturis, et negant quemquam sibi obloqui. Non est igitur Maiestas Imperatorum, ad praescriptum eorum, qui cum patre suo Pontifice scripserunt, aut etiam scribere metu et obligatione aliqua coacti fuerunt, condemnanda, sed, si quid occurrat verborum duriorum, ex historiae et rei gestae veritate, metiendum et mitigandum est. Supra enim, vel ex ipsius Bellarmini placito, praesupposuimus, non esse praecise inhaerendum verbis istorum scriptorum, qui barbarie isti aevo q. innata historiam non parum obscurarunt, aut ambiguam reddiderunt. Quin etiam post Henrici IV. tempora scripserunt, et ex posterioribus, ut fieri solet, loquuntur et iudicium ferunt de prioribus. Tum vero magis magisque invalescere pergebat praesumpta Tyrannis Pontificum, et credebatur Imperator esse creatura Pontificis, seu, ut Valla ait [Note: 18. Pontifex coronationem interpretatur per creationem.] in donat. Cons. quasi quidam vic arius, adeo, ut Lotharius pingeretur coronam flexis genibus a Pontificis manibus exorare, et Adrianus IV. non erubuerit, ad Fridericum I. scribere: Imperatorem dignitatis et honoris plenitudinem sibi a Pontifice collatam, et


page 222, image: s230

insigne Imperialis coronae de manu eius suscepisse. Radevv. lib. 1. c. 10. imo imperium acceptum fuisse a manu Pontificis, tamquam beneficium, disertis verbis adiecerit, quod sibi non ferendum putabat Imperator, de consensu et instigatione suorum principum, [Note: Imperator et principes negant.] qui non minus suam, quam Imperatoris salutem in hoc negotio verti animadvertebant. Qua igitur fronte asserit Innocentius. III. in c. venerabilem, de Elect. et probat pari fide Bellarm. c. 8. li. 5. de Rom. Pont. principes Germaniae aperte recognoscere: Ad eos ius et potestatem ab Apostolica sede pervenisse, cum adeo exarserint in Legatos Pontificis, literas Adriani perferentes, ut vix integrum iis fuerit imperii finibus latere tecto excedere, et ad asyla sua pedem referre: Et cum Adrianus postea ad amiciores sibi principes scriberet, ut iratum Imperatorem sibi placarent, responderint uno ore: Nos salva gratia vestrae sanctissimae paternitatis, ea verba, qua in literis vestris continebantur, tueri propter sinistram ambiguitatis interpretationem, vel consensu aliquo approbare non audemus nec possumus, eo quod insolita et inaudita fuerunt usque ad haec tempora. Radevv. c. 16. Inauditum quippe erat, Imperatorem esse beneficiarium Pontificis, quod tamen unice in libro suo de transl. Imp. Bellarm. et Gretser. contra Haiminsfeld. sibi demonstrandum proposuit, contra manifestam declarationem Adriani, qui per Beneficium, se nihil intelligere rescribebat, quam Bonum factum, per collationem imperialis coronae, impositionem in caput. Radevv. c. 22. Avent. 6. Annal.

[Note: Bellar. incriminationes [(reading uncertain: print blotted)] in Epistolam Imperatoris] Bellarm. c. 3. de transl. Imp. praeter alia horrenda, quae in sacrosanctum Imperatorem effutit, in eundem invehitur, quod ex unius verbi ambiguitate tantam tragoediam excitarit, ut vix maior excitanda fuerit, si totius Imperii extrema ruina impendisset. Itane tibi lis videtur esse tantum de vocabulo, quando per illud totius imperii dignitas et salus evertitur. Quid aliud est, quam precarium et alieni arbitrii, seu beneficiarium facere imperium. quando eius plenitudo statuitur pendere a Papa, tamquam


page 223, image: s231

beneficium, quae sunt totidem verba Epistolae Adriani. Quid vero ruinae imperii propius it, quam ipsum subicere alterius arbitrio et potestati, cum pendeat a solo Deo, coque solo sit inferius, ut rescripsit Fridericus recte, et Sophistice exagitat Bellarm. d. c. 3. Nam licet per modos ex iure gentium ineatur imperium: tamen potestatem superiorem in subditos, non habet ex indulgentia Papae, sed a solo Deo, ut saepius supra contra Bellarm. demonstravimus. Destruit autem hanc potestatem, qui superiorem illi inducit cum Bellarmino, nec honorat Regem, ut praecipit Petrus, qui se super cum erigit. Unde recte Fridericus: Doctrinae Petri contrarium esse, qui Imperialem coronam beneficium Papae dixerit. Nam qui regiam dignitatem prorsus evertit, is eam certe non honorat. Sophistam agit Bellarm. dum verbis Imperatoris conclusionem affingit, quae ipsi ne per somnium quidem in mentem venit, nec candidius agit cum eodem de duobus gladiis, quos Ecclesiae, contra evidentem sensum scripturae, Politicae potestati surreptos, tantum vindicat. Sed nos haec et similia, modestiae et erga Reges observantiae Romanae, qua ipsi Reges ex praecepto Petri honorant, testimonia, dimittimus et repetimus, quod statim declarandum aggressi sumus, non disputari hic de ambiguitate vocabuli, sed salute imperii, quia ut Radevv. memorat lib. 1. c. 10. Noverant principes: A nonnullis Romanorum temere affirmari, Imperium urbis et Regnum Italicum, donatione pontificum Reges nostros hactenus possedisse, idque non solum dictis, sed et scriptis, atque picturis repraesentare, et ad posteros transmittere: Imo diserte et stylo nimis quam imperioso ipse Adrianus scribit: Unde habet igitur Imperium, nisi a [Orig: â] nobis? per nos imperat. Romae nostra sedes est: Imperatoris Aquis in Arduenna, silva Galliae. Et quae praeterea ineptit in Epist. apud Avent. 6. Annal. ubi potestatem suam probat ex translatione Leonis, quam Zachariae asscribit. Caelestinus III. cum coronam imponeret Henrico VI. ad pedes suos cum uxore prostratum, et impositam statim pede excuteret, Hoveden. in annal. part. post. in Rich. l. designans per hoc, ut ait Cestrens.


page 224, image: s232

Polychron. lib. 7. c. 26. quod ipse Papa habet potestatem creandi Imperatorem, si meruerit, et deiciendi, si demeruerit, annon factis exsecutus est, quod verba Adriani prae se ferebant, et quod hinc principes cum Imperatore non ex suspitione incerta, sed re ipsa et factis edocti metuebant, cum Gregorius VII. semel in sacrosanctam potestatem sub praetextu religionis impune desaeviendi fenestram aperuisset, ut ipse confiteri cogitur Onuphr. in Greg. VII. qui in Epist. ad Met. Episc. nihil aliud agit, quam ut sibi tribuat potestatem supra Imperatorem, nec nunc Pontificii passim aliud inclamant. Quod si lis est tantum de paupere verbo, cur de unius verbuli ambiguitate integros tres libros scripsit Bellarminus? Friderico non licuit causam suam una agere Epistola: Bellarminus vero agit causam Pontificis libris tribus integris, quibus sententiam et declarationem Adriani Pontificis prorsus evertit. Is enim ausus non est translationem imperii suum beneficium asserere, sed solam impositionem coronae sibi deberi rescribit: Bellarminus, ut iustiorem Imperatoris iram in se concitaret, per coronae impositionem, contraria argumentandi forma, attribuit Pontifici potestatem transferendi imperium, quod quam inepte concludatur paulo post videbimus. Satis enim nobis est hoc loco, quod testimonia eorum, qui cum Carolo, aut paulo post vixerunt, nihil asscribant Leoni, praeter ritum coronandi, et publice nominandi, seu declarandi Imperatorem Electum suo et totius populi consensu.

[Note: Ex nomine non ducitur consequentia ad rem.] Ex nominis vero et coronae Impositione quale argumentum ducetur ad probationem potestatis? sic enim detonat Bellarm. c. 7. de transl. Imp. Si iure belli obtinuit Carolus Imperium, cur amplius 20. annis Imperatorio nomine abstinuit? Cur annos solum 14. quot vid. a coronatione ad obitum eius fluxerunt, Carolo Imperatori tribuunt? etc. Ridiculae quaestiones, quae ex privatione nominis inferunt privationem rei, ac si dicam: Hic non est renuntiatus Doctor, Ergo non est dotatus ea doctrina, quae ad gradum Doctoris requiritur. Potest enim aliquis vel ad vitandam invidiam, vel modestiae causa a titulis abstinere, re interim salva, quemadmodum Tiberius adeo aversabatur nomen Domini, ut


page 225, image: s233

quemquam oraret, ne se contumeliae causa ita nominaret, et tamen reipsa Dominium in omnes exercebat. Quam multa Imperatoribus tribui solita nomina detrectarunt Titus, et Traianus? Marcus etiam, Antoninus dici erubuit, ratus Antonini memoriam gratiorem esse, quam cui dignis respondere posset virtutibus? Multi Augustorum, et patrum patriae nomina defugerunt, inter quos Eginhartus refert etiam Carolum Magn. quem scribit ad oblatum Augusti nomen ita exhorruisse, ut diceret, se, si id praescire potuisset, templum eo die ingredi noluisse. Et qua de causa illud tum refugiebat, ex eadem abstinuerat se Imperatorem dicere, cum nomen Imperatoris Romanis eo tempore tam odiosum esset, atque olim nomen Regis, et timebat adhuc propalam Imperatori Orientis hereditarias provincias subtrahere, cum sciret homines et principes titulis et externis dignitatibus magis, quam re ipsa, percelli et permoveri. Etiam primi Imperatorum se Reges non passi sunt vocari, ad vitandam invidiam, nomine principum in senatu, Imperatorum in exercitu contenti: Maiestatem tamen regiam nihilo segnius exercebant, et Caligula contendentibus coram se Regibus, se solum excepit regem oportere dici. Perinde igitur est, ac si quaerat Bellarminus: Cur primi Imperatores abstinuerunt nomine Regio, si revera Reges fuerunt? Cur historici omnes eos reges non indigetant? Nimirum nomen Regium illi nondum assumpserant, quo tamen Constantius, Iustinianus, et alii utuntur, cum Diocletianus etiam Dominum se vocaret, et adorari se, pedibusque osculum imprimi iuberet. Ita nec Carolus M. prius Imperator dici debuit ab historicis, quam id nominis sua sibi pace obtrudi passus fuerat, tum demum, cum pacate in provinciis Romani Imperii se obfirmasset, et amplitudini nominis latitudinem provinciarum, et fortunae favorem respondere videret.

[Note: Utrum praeter nomen et ritum ius et titulum contulerit Pontifex.] Velim enim libenter audire ex Bellarmino, quid per Imperium intelligat, quando illud in personam Caroli translatum scribit, aut quando ex concessione Papae, non quidem possessionem, quam eum scribit iam ante habuisse, sed titulum, ius, nomen,


page 226, image: s234

dignitatem, ac Maiestatem Augustalem ipsum nactum fuisse iactitat. c. 11. de transl. Imper. De nomine, dignitate, ac Maiestate, per quam nihil intelliget, quam externum splendorem, ne nos quidem contendimus, quippe, cum in apparentia externa vim non faciamus, ut ait Natta in cons. et sciamus Pontifices harum rerum ubique praeter modum exstitisse prodigos. Nec enim sequitur: Pontifex non vocavit Praemislum rego Poloniae, qui primus nomen regium post Boleslai excommunicationem sibi resumpsit. Ergo non est Rex, sicut nec ex eo Rex Galliae factus est Albertus, quod eum regem vocaret Papa. Dedisset igitur nomen et dignitatem Imperatoriam Carolo: sed frustra dedisset, nisi hic virtute sua se verum Imperatorem fecisset, quod ipsum nulli Pontifici acceptum referre habet, [Note: 19. Pontifex nihil in re potuit Carolo addere.] sed fortunae a Deo directae, et suae virtuti. Negare enim non potest contra Illyricum, c 7. de transl. Imp. quin ex paterna hereditate Gallias, et bonam partem Alemanniae obtinuerit, iure belli subegerit Saxones, Longobardos, et qui cum iis in Italia cis et trans Romam faciebant, atque adeo nullo alio titulo, aut iure ad legitimam harum provinciarum possessionem indigebat, et propterea, si quid addidit Pontifex, frustra [Orig: frustrâ] addidit, quia perfici nequit, quod iam perfectum est. Et hactenus tacet Bellarm. Tantum de urbe Romana levem ingerit instantiam, quod cum Romanis numquam pugnaverit, Romam numquam vi intraverit, semper socius et amicus, deinde etiam patritius Romanorum. Quod vero, si vi isitrasset, cum cives tumultuarentur contra Leonem, et is Carolum vocaret in subsidium, arma non e longinquo ostentantem, sed ex vicino agro Beneventano iam iam illaturum. Nulla tum opus fuisset nova translatione Pontificis magis, quam in occupanda Longobardia, aut exarchatu. Idem autem ius acquiritur spontanea subiectione, aut quae fit ad evitandum belli periculum, quod iusto bello. Sicut igitur iure belli factus est Carolus dominus Saxoniae et Longobardiae: Ita et Romanorum iure spontaneae subiectionis, nec quicquam praeterea poterat Pontifex addere. Otto Frising. lib. 3. c. 31. nihil dicit Carolo ablatum praeter patritii nomen, nihil additum praeter coronam et nomen Imperatorium.


page 227, image: s235

[Note: Quae fuerit potestas patritii Romam.] Nam sub nomine patritii, quod nomen turpiter cum nomine Advocati, prius in Carolum collato, confundit Gretser. in disp. contr. Constit. Haiminsf. iam summam potestatem exercebat in tota urbe et ditione, adeo ut ipsius Pontificis causam inter ipsum et populum decisum et suo iudicio terminatum veniret, et licet Bellarm. excipiat, non iudicatum fuisse Leonem a Carolo, quia ultro crimina sibi obiecta iuramento publice diluebat, tamen potestatem de eius criminibus cognoscendi et pronuntiandi sibi sumpsit Carolus adhuc patritius, nec minus sententiam in eum tulisset, quam olim Gothi solebant et Odoacer, et postea factitavit Otto I. nisi populo iureiurando satisfecisset, et sententiam Caroli antevertisset [(printer); sic: ante: vertisset]. Quin et idem privilegium nactus est constituendi summi Pontificis, d. c. Adrianus. dist. 63. quemadmodum advocatus Regius apud Petr. Dam. in disput. cum defens. Eccl. dicit: Negare tamen non potes, quod pater Domini mei Henricus III. factus est patritius Roman. a quibus accepit in Electione super ordinatione Pontificis principatum, et Henricus IV. cum transmissis muneribus et corona a Romanis, patritius appellatus esset, in concilio Basiliensi, statim Cadaloum Parmensem Episcopum ad Pontificatum promovit, ut scribit Contract. in contin. an. 1060. et alii, quos adducit Haiminsfeld. c. 16. replic: pro Imper. Unde ostenditur contra Gretserum, per patritiatum non denotari in persona Caroli, tantum honorariam dignitatem, ut cum Clodoveus ab Anastasio Consul et patritius ascisceretur, et inde Consul et Augustus vocaretur, Ado in Chrom. aet. 6. Sigeb: in Chron. Turon. libr. 2. Krantz. lib. 3. Suet. c. 17. Blond. lib. 3. Dec. 1. sed veram potestatem, non quidem in provincias reliquas imperii Romani, sed in ditionem urbanam, quemadmodum apparet ex eo, cum contra Conradum 3. novum sibi patritium crearent, et ut scribit Lucius Papa in Epist. ad Imp. Omnia ei, tamquam principi submitterent, seu ut Frising. lib. 7. c. 31. omnes Principes ac nobiles ex civibus ad subiectionem eius compellerent. Habebat igitur Carolus ius, titulum et possessionem, in quasdam provincias, ex iure successionis, in quasdam iure belli, in Romanos vero ex officio Patritii, et quia una cum Pontifice se ipsi subiecerant:


page 228, image: s236

Quid igitur supererat a Papa adiciendum? Nihil credo, nisi nomen Imperatoris, quod sine re quidem inane est, Rem vero Pontifex non dedit, quia iam ante coronationem, iusto titulo, iure omnia possidebat Carolus. Nam si titulum et ius acquisivit Carolus post inaugurationem, antea totos triginta tres annos iniustus usurpator exstitit earum provinciarum, quas abstraxit ab imperio, sine [Note: Titulum live nomen a Papa oblatum cur non respuerit Carolus.] titulo et iure Imperatoris. Viterbiensis quidem scribit: Carolus, ut fungi statuit diademate mundi, Pontificis summi manibus decrevit inungi, unde traxit forte Alciatus, citatus ab illyrico de transl. Imp. pag. 57. quod suspicatur, Carolum, ut iustum aliquem titulum adepto Imperio praetendere posset, Caesarem se et Romanum Imperatorem a [Orig: â] Pontifice, populoque Romano de signari procurasse. Sicut enim Pipinus sine auctoritate magni alicuius et opinione religionis celebris viri, cui facile fidem populus esset habiturus, noluit regnum Franciae in se transferri: Ita verisimile est Carolum M. si non quaesivisse, saltem oblatum a Pontifice colorem translati imperii non abnuisse, quia etiam vanus titulus plurimum potest in vulgus, quod opinione magis regitur, quam rei veritate, ne nobis obiciat Bellarm. Emanuelem Comnenum Imperatorem frustra [Orig: frustrâ] tantam summam argenti Alexandro 3. promisisse, ut a Friderico in se transferret imperium, si nudum solum titulum a Pontifice emi potuisse scivisset. Naucl. gen. 39. Blond dec. 2 li. 5. Normanni enim, erepta per vim Calabria et Apulia, se ipsos dum occupatis ditionibus subiecerunt sedi Romanae, non alia de causa, nisi ut latrociniis suis apparentem aliquem titulum contra Imperatores Orientis pararent. Ad impetranda enim auxilia, et animandos subditos, plurimum facit titulus apparens, quem spernere noluit Carolus, quod contra invidiam aliorum potentia et latitudine imperii iam satis munitus esset.

[Note: Titulum frustra a Leone accepit Carolus.] Alias enim hoc titulo, si melioribus destitutus fuisset, nec conscientiam suam securam reddere, nec causam coram mundo legitime tutari potuisset. 1 Quia iam omnia alio titulo aliisque ex causis praeoccuparat Carolus, priusquam Augustus appellaretur.


page 229, image: s237

Titulus autem novus superveniens, eum, qui in mala fide est, inde nequit transponere in bonam. Quid enim hoc aliud est, quam verberare aliquem iniuria [Orig: iniuriâ], et postea causam seu praetextum quaerere, ut iure verberasse puteris, quemadmodum pueri ludere solent in scholis, et Alexander M. Dario reddebat causam belli, in Persiam transducti hanc, quod Darius insidias struxisset Alexandro in Persia. Quod si non intulisset Alexander bellum in Persiam, Darius nullus insidias struxisset. Numquam igitur hoc titulo, aut iure, quod putat Bellarminus, poterit Carolus excusari, quia provincias imperio surripuit omnes ante titulum, aut ius acquisitum. 2. Neque populus Romanus, neque Pontifex potuit imperium Occidentale transferre, quia nemo transfert, quod non habet. c. nemo de R. I. in 6. l observare. §. ult. de off. procons. et leg. l. traditio. de acquir. rer. domin. Non dare quisquam, quo caret ipse, potest, ait Gunthe. lib. 6. de effusis donationibus Papae sub persona Friderici I. loquens.

[Note: 20. Populus Rom. non potuit imperium transferre.] Populum uro non habuisse imperium Bellarminus confitetur, et argumentis tribus propugnavit, quae nos paulo ante solvimus, quantum consensui populi officere videbantur. Interim vero praesupposito, Rem publ. Romanam pro derelicta fuisse habitam ab Imperatoribus Orientis, ex iure naturae, acquisivit populus universus potestatem, novum sibi principem vel novam formam Rei pubi. constituendi, quae salvo iure naturae ipsi auferri aut ab alio anteverti non potuit. Ceterum exinde non sequitur, populus Romanus ex iure naturae habuit potestatem sibi constituendi novam Remp: Ergo potuit imperium, quod Roma olim possedit, in quemcumque voluerit transfundere, quia illud imperium quaesitum fuit ex iure gentium, unde bella nascuntur et uni certo loco non cohaeret.

[Note: Sedes imperii non est affixa Romae.] Nam dum argumentatur Bellarminus: c. 7. de transl. Imp. Carol. numquam pugnavit cum Romanis. Ergo iure belli non occupavit imperium, praesupponit imperium consistere in occupata Roma, quod multis nominibus falsum est. 1. Quia ubicumque est Imperator, ubicumque Papa, ibi Roma, ita ut imperium sequatur forum et curiam Imperatoris, non Imperator sedem Romanam.


page 230, image: s238

Nam cum Constantinus sedem imperii transferret Bizantium, nihilominus retinebat ius et nomen Imperatoris Romani. 2. Si occupata Roma facit Imperatorem, cur tantopere vapulant Illyricus et Haiminsfeldius a Bellarmino et Gretsero, quod Odoacrum et Gothorum Reges Imperatores vocent. 3. Hodie non erit Imperator, praeter Papam, quia solus Papa vendicat sibi absolutum imperium Romae. 4. Si Romani in pomaeriis suis continent sedem et ius Imperii, quia iura Maiestatis praescribi, aut lapsu temporis longissimi alienari non possunt, poterunt leges dare omnibus provinciis quae olim Romanum imperium agnoverunt, aut licitis armis eas [(printer); sic: eis] ad oboedientiam redigere, quod tamen Papa, qui nunc rerum Romae potitur, nondum ausus fuit tentare. 5. Imperium, quod a civitate Rom. fuit separabile, translatum iam diu erat in Orientem, et postliminio postea reductum non Romam, sed Ravennam, Exarchorum sedem. Cum igitur ab occupata Roma non pendeat imperium Rom. male infert Bellarm. quod non sit quaesitum iure belli, quia Roma non est eo iure quaesita. Nihil enim, nisi se et subiectas sibi eo tempore regiones potuerunt tradere Romani, cum in reliquas Romani Imperii provincias ius nullum sibi competere scirent. Imperator igitur non inde factus fuit Carolus, quod populum Rom. spontanea deditione inter subiectos recepisset: sed quia plurimas provincias Romani imperii iure alio possidebat, et Romani complementum ultimum afferrent, potentia Imperatoribus ceteris se parem depraehendens, non dubitavit Imperatoris titulum assumere, cui defendendo iam sat virium se habere videret. Imperatorem enim a Regibus non differre, nisi amplitudine, paulo post dicemus. Eam autem amplitudinem parit non unica Roma, sed magnitudo provinciarum subiectarum, licet sicut de familia tradunt ICti, in uno servari possit, quod acquisitum fuit in multis. Constat igitur solum populum Rom. non potuisse in praeiudicium reliquorum novum Imperatorem creare, quod Mich. Coccin. in lib. de transl. advertit, quando non solius populi Rom. sed et Italiae et aliarum provinciarum consensum requirit.

[Note: Pontifex non] Pontifici vero ius hoc transferendi competere, non


page 231, image: s239

[Note: potuit imperium transferre.] potestate aliqua temporali directa, sed indirecta, sive in ordine ad Spiritualem finem, ubique contendit Bellarminus c. 12. de translat. Imp. et c. 8. libr. 5. de Rom. Pontif. et id probat ex duabus propositionibus, quos Pontifex Romanus sit communis pater et pastor totius Ecclesiae, deinde, quod ratione officii sui pastoralis possit Imperatores et principes regnis exuere, pro commodis Ecclesiae et in ordine adfinem Spiritualem. Utramque falsam ese in c. 5. prolixe demonstravimus, praecipue secundam, quam multi Pontificiorum refutant, licet in primam consentiant. Quia vero nova nulla argumenta in c. 12. de transl. profert, nec nos cramben recoctam bis apponere volumus, sed remittimus lectorem ad d. c. 5. ubi fundamenta ea e fundamentis subruimus, et quam infidae sint iniecta arenae, pluribus demonstravimus.

[Note: Imperator an magis obligetur Papae, quam reges alii,] Si vero Pontifex per potestatem indirectam potest transferre regna, cur Imperator ipsi magis obligatus dicitur, quam quivis alius Rex. Sic enim de hac re Bellarm. in c. 8. libr. 5. de Pontific. Licet absolute non esset necessarium, ut Papa confirmaret Imperatorem, nec ut Imperator Pontifici iuramentum fidelitatis praestaret: tamen a tempore translati Imperii in Germanos utrumque requiritur. Qui enim potuit Imperium Germanis conferre, propter Ecclesiae salutem, potuit etiam certas conditiones adiungere, propter eandem causam, ne vid. contingeret haereticum vel schismaticum creari. Annon transtulit etiam Pontifex regnum Franciae [(printer); sic: Francium] de stirpe in stirpem, ut hoc eodem c. et c. 2. de transl. Imp. disputat Bellarm. et c. ult. contr. Barcl. Qui igitur potuit regnum transferre, potuit etiam conditiones adiungere etc. Quoties autem in regnis Navarrae, Aragoniae et Portugaliae, tale quid usu venit? Cur autem summus pastor Ecclesiae tam negligenter officium suum hic exsecutus est, nec praecavere voluit, ne qua [Orig: quâ] schismaticus Rex irreperet. Imo, cum possit omnia regna ex hac potestate transferre Papa, potest ab omnibus regibus iuramentum fidelitatis exigere, et omnes tenentur ab eo confirmationem petere. Ubi enim eadem ratio, ibi eadem lex.


page 232, image: s240

[Note: Ob quam causam transtulerit Papa imperium.] Porro potestas Papae non potest exseri nisi in ordine ad spiritualia. At quaenam quaeso tanta necessitas ad finem Spiritualem exegit translationem imperii a Graecis ad Germanos. Bellarminus ut in re non satis perspecta, sibi non constat. In libr. 5. de Pont. c. 8. causam affert, quod non potuerint Graeci laboranti Ecclesiae Occidentali auxilium ferre In c. 12. de transl. Imp. ait: Graecos aut non potuisse, aut noluisse laboranti Ecclesiae opem ferre. Ita in dubio relinquit: Utrum noluerint, vel non potuerint Graeci opem se. re, cum tamen evidentissimas oporteat esse probationes, propter quas regno aliquis aut indignus declarari, aut prorsus, indicta causa, privari debeat. Vult enim Soto libr. 5. de iust. et iur. q. 1. art. 3. ut Tyrannus prius convincatur et per sententiam damnetur, quam in cum cuiquam potestas dari queat. At convinci nemo potest inauditus, nemo ex causa obscura, quam ne Bellarm. qui dem audacter profiteri ausus fuit, imperio privari, ante legitime latam sententiam, nisi Pontifex praepostero ordine sibi putet ab exsecutione incipiendum. Imperatores autem Orientis nec citati sunt unquam ad dicendam causam, ut Henricus IV. et Fridericus. I. nec legitima forma condemnati, Ioh. Marsil. in defens. contra Bellarm. sed ab exsecutione facto initio, prius imperio exciderunt, quam se condemnari potuisse putassent. Praeterea, ut Graeci Imperatores propter negligentiam aut impotentiam imperio exciderint, Pontifici tamen iudicium de iis non competit, quia soli caelo habent rationem reddere, ut d.c. 5. demonstravimus et lib. 1. de iur. Mai. c. 3. et Ecclesia rebus mundanis, qualis est translatio regni, sine sacrilegio sese immiscere nequit.

[Note: An non potuerint Grae ci defendere Eccl. Rom.] Quia vero causae productae a Bellar. sese mutuo oppugnant, ponamus alterutram veram esse, aut non potuisse, aut noluisse Imperatores opem ferre Romanae Ecclesiae, per neutram earum excusabitur Pontifex ab iniuria. Nam si non potuerunt propter virium angustias, infortunium absque culpa obveniens, non debuit iis detrimentosum esse. In mulierem vero, quod culpam ingerant, quam illud nihili est, et parum proposito conducit? Nam muliebre imperium etiam sacrae literae in Debora probant, et Lex Salica,


page 233, image: s241

credo, in Orientem non prorepserat. Quin etiam ex hac causa mulier ab imperio deici, non imperium a mulieris filio abduci debuisset. Sed ut fieri solet in re certa, undique momenta conquiruntur, ut

Quae non prosunt singula, multa iuvent.

Potuissent vero Imperatores Graeci, nisi Pontifices fecissent, ne potuissent. Nam quod Constantinus ceperat in Philippico, Gregorius I I. exsecutus est in Leone Isaurico, teste Bellarmino ipso, licet non desint, qui de ea re dubitent, ut scilicet ab oboedientia Graecorum propter Iconomachiam abducerent Italos, et sensim potestatem, quasi aliud agendo, immeritis subtraherent. Postquam vires praesciderunt, mox eos incusatum veniunt, quod vires non habeant. Prius abscondunt arma, postea multant ignaviam eorum, qui destituti armis pugnare nesciunt. Sat virium habuissent Imperatores Orientis, nisi Romanis, cum enarratis a Sigon. lib. 3. hist. Ital. urbibus et ceteris Italiae populis, abiurandi eorum imperium copiam fecisset Pontifex Rom. Zon. tom. 3. et Cedren. At quam futili ex causa, quia Philippicus et Leo nolebant coli imagines? Nec enim aliam afferunt Blond. Dec. 1. lib. 10. Sigon. li. 3. hist. Ital. Onuphr. in Plat. Constant. Nam quod Baronius exagitat: Iom. 9. an. 726. art. 34. locatas Gregorio fuisse insidias, ecquis meminit praeter domesticum Pontificum testem Anastasium? Et sint sane locatae, sit iconomachia tanta haeresis, quae fidem evertat, cum olim Christiani non defecerint ab Imperatoribus, licet ad Martyrium confertim rapti, cum etiam Ethnicis et paganis principibus oboedientiam praestiterint, cuius scripturae auctoritate potuit Gregorius, et se et subditos, ex causis multo levioribus, a fide et iuramento subiectionis liberare, aut ob neglectam Ecclesiam Leo novum Imperatorem accersere? Quanto cordatius Alexander III. qui licet Fridericum 1. hostem experiretur apertum, noluit tamen ob oppugnatam Ecclesiam facere, quod Leo sibi faciendum putavit ob neglectam. Respondisse enim fertur Emanuels Comneni legatis: Se nolle in unum coniungere, quod olim de industria maiores sui disiunxissent. Platin. in Alex. Et cur huius potestatis in mentem non venit


page 234, image: s242

Pontifici; cum Burbonius Romam conscenderet? cum a Gallis quateretur? aut olim a Gothis vi et armis duriter regnaretur? Cur tum, cum magis deserti essent, quam imminentibus Longobardis, non crearunt sibi, duce Pontifice, novum Advocatum, novum Patritium, novum Imperatorem?

[Note: An Clemens V. potuisset imperium ad Gallos transferre.] Sed currere cupientem facile est incitare: Agere volenti quaevis causa sufficit. Nam et Bellarm. c. 5. de transl. Imp. non veretur pro suae sententiae confirmatione, iniustissimum Clementis V. responsum afferre, qui sollicitatus a Philippo rege Francorum, ut vacantem imperii sedem post mortem Alberti, ad se transferret, ad Electores scripsit: Maturarent Electionem Henrici Lucenburgii: Alioquin periculum esse, ne una [Orig: unâ] cum imperio potestatem etiam eligendi deinceps amitterent, quippe, quod ex suggestione Regis, iam olim translatum fuerit Imperium a Pontificibus. Nam evidentem oportet esse utilitatem Ecclesiae, ut regna iure transferantur, quia potestas in temporalia non competit Papae, secundum Bellarminum, nisi in ordine ad finem Spiritualem. Gravissima autem iniuria, qualis est regni hereditarii alienatio, excusari non potest, nisi maximo bono. At quidnam commiserat Germania adeo abominabile, ut nisi translatione imperii expiari non potuisset? Fac enim Clementem habuisse potestatem transferendi et permutandi imperium: Atqui non habebat, nisi ex causa gravissima, quae tum nulla urgebat providentiam Apostolicam. Deinde non distinxit Clemens inter tempora translati imperii, cum Imperator nondum esset constitutus, nec ius constituendi quibusdam concessum. Tum enim de iure naturae incumbebat haec potestas, toti Rei publ. Sed postquam transiit ad Germanos, et fixit pedem in collegio septem Electorum, neque Clemens, neque quisquam tantae potentiae, eam ad se iure trahere, et legitimis possessoribus sine causa eripere potuit.

Nam et hoc argumento premimus causam a Bellarmino superius allegatam. Si n. non potuerunt Imperatores Orientis Ecclesiam, adde, et Rem publ. Romanam defendere, ius constituendi sibi principem aut defensorem, ex iure naturae recidit ad populum. Cum vero ius naturae perrumpi non possit, et ne civiliter quidem


page 235, image: s243

aecquisitum ius alicui sine causa auferri, qua auctoritate fas fuit soli Pontifici populo hoc ius praevertere, et praetextu potestatis suae indirectae, quae se in saecularia non intromittit, nisi respective, et quando quis iure suo abutitur in fraudem Ecclesiae, ad se solum rapere? praesertim cum leges Rem pub. et Ecclesiam pari favore prosequantur.

[Note: An noluerint Graeci defendere Eccles.] Numquam igitur, quocumque se vertat, iniquitatis notam effugiet Pontifex, et ne sic quidem, si Bellarm. alteram partem, ad quam tamen minus propendere videtur, arripere velit, et affectatae negligentiae accusare Imperatores Orientis. Nam de voluntate ipsorum non aliter constare potuisset, quam si in subsidium vocati fuissent. Tantum autem abfuit, ut id fecerit Pontifex, ut exarchis per Francos, Catapanis per Norma~nos exclusis illos procul ab omni imperio et auxilio arcuerit, eo, quod sedis Romanae primatui et universali Episcopo calculum adicere cum Phoca recusarent. Quid vero animi habuerint Imperatores Orientis in Republ. et Ecclesia Roman. utrum dedita opera [Orig: operâ] et pertinaci proposito eam pro re derelicta habuerint, ex eo apparet, quod ipse Bellar. c. 11. de transl. Imp. indignationem eorum, quod Carolum insignitum novum Imperatorem audissent, tantopere exagiter, licet Eginhartus non faciat mentionem, nisi invidiae, quam ipse scribit Carolum patientia, Kranzius li. 2. Sax. c. 8. pecunia superasse et magnanimitate.

Cum igitur nec populus Rom. habuerit potestatem transferendi imperium, quippe quod Romano populo innatum non fuit, et iam diu ab illo translatum, et particulatim ab aliis populis distractum, nec per indirectum eam acquisiverit Pontifex, quippe quam nullam possidere, nec sine urgente causa exserere potuit, nullum iustum titulum inde sperare habuit Carolus, quo conscientiam suam muniret, aut coram incorruptis arbitris se satis excusatum redderet, licet externus ille apparatus, et consensus tanti Pontificis populi oculis facile nebulam spargere et glaucoma obducere valuerit, ut vel hinc solum legitimum titulum sibi obtinuisse, si non revera, saltem opinione vulgi, crederetur, licet ipse non ignoraret, se meliori iure iam ante coronationem nisum, et hoc ipsum, ex specie nova superaddita, non exstinctum fuisse.

[Note: Bellarmini argumenta redarguuntur.] Ex quo non possum satis mirari obstinatam incogitantiam


page 236, image: s244

Bellarmini, qui prae amore et defensione suae theseos, cum Leonis translationem non aliunde probare posset, ad divinum consilium fugit c. 12. de transl. Imp. et de hoc ait testari victorias Caroli et felicem eventum, quasi non et impii laetentur in iniquitate sua, et iustus saepissime occulto Dei iudicio supprimatur. Regemorter. in disc. de bell: male hinc infert, bonitatem causae non esse spectandam, quod et Machiavell. de princ praesupponit, quando non infrequentius malam causam triumphare notat, quam bonam succumbere, licet tandem haec emergat. Nam si ad filium saltem, nedum nepotes Caroli respiciamus, ex versa fortuna, eadem verisimilitudine liceret nobis inferre ad iniustitiam translationis. Sed lubrica sunt omnia ab eventu tracta argumenta, quia florentissima quaeque regna ex improba enata radice in proceras assurgunt arbores. An tu Italorum tuorum ab imperio defectiones, an Helvetiorum pro libertate expeditiones, Francorum in Gallias irruptiones, Gothorum in Hispanias, Normannorum in Angliam, et Apuliam iustas propterea vocandas censes, quia feliciter processerunt, et faustis auspiciis nova imperia condiderunt?

[Note: Argum ex applausu parum plausibile.] Advocat deinde applausum Italorum, Gallorum, Germanorum et totius occidentis, nec non consensum Imperatorum, Orientis, quos tamen non nisi coactos in acta Pontificis descendisse supra c. 11. ostendere nisus erat. Quid vero inde concludit? Totus Occidens et Imperatores Orientis demum, gratanter appellarunt Carolum Imperatorem: Ergo divino consilio facta est translatio a Papa. Romae supplicationes habitae sunt pro victoria Caesaris, omnes Romanae ditionis provinciae subiecerunt se illius imperio. Ergo divino consilio Caesar prodidit partiam et evasit Tyrannus. Sed mittamus divinum consilium, et credamus non sine nutu divino cessisse Carolo imperium, an illi a Deo concedi non potuit, nisi per manus Papae? An unquam cArolo a quoquam gratulatum legit Bellarum quod a manu Pontificis acceperit imperium? De imperio adepto gratati sunt, non de benevolentia Papae. Iuste autem potuit Carolus adipisci, etiamsi non adipisceretur a Papa.


page 237, image: s245

Unde concidit et illud, quod episagmatis loco adicit: Omnes a tempore translati imperii, crediderunt illud esse penes Germanos, et Caroli et successores. Ergo divino consilio per manus Papae translatum fuit. Perinde ac si argumenter: Omnes Mahumetanae sectae addicti agnoscunt Sultanum et heredes Ottomanni legitimos Imperatores. Ergo divino consilio per manus Caliphae stabiliti sunt. Quasi non potuissent vel illi, vel Carolus M. et qui post illum sive iure hereditario, sive novo iure in imperio successerunt, legitime imperare, et pro legitimis Imperatoribus se venditare, nisi potestate accepta a Pontifice. Subiecerunt se Galli, Germani, Itali, Hispani, Carolo M. etiam ante coronationem, et legatos gratantes vel a Constantinopolitanis excepit antequam a Leone inauguraretur. Non potest igitur ex subiectione, quae praecessit, argui et inferri de coronatione, quae subsecuta est, nec gratulari tantum solent homines de iusta, sed de felici victoria. Eo inclinat favor hominum, quo fortuna, et recte Tacit. modo primum impetum feliciter novus princeps sustinuerit, facilem sequi progressum ad maiora.

[Note: 21. Pontificem subiectum esse Imperatori.] Tantum autem abfuit, ut, scribente Carolo Galvo ad Adrianum II. qui sub poena excommunicationis iubebat Lothario nepoti restitui, quod ipsi e terris Lotharingicis eripuerat, tum temporis reges et Imperatores fuerint beneficiarii Episcoporum, ut potius, quicquid possederunt, Episcopi possederint illorum beneficio, quod et Augustinum praedicare dicit, quando ait: iure Imperatorum et non Episcoporum possidentur bona: tantum etiam abfuit, ut Pontifex tum temporis auctoritatem supra Imperatorem sibi arrogaverit, ut potius ipsi humilime se cum omnibus Clericis subiceret: c. Adrianus. dist. 63. id quidem, cum nondum esset Imperator, sed patritius Romanus tantum. Tum enim concessit ipsi facultatem eligendi pontificem et ordinandi Apostolicam sedem: Insuper Archi Episcopos et Episcopos ab eo investituram accipere definivit. d. c. Adrian. c. in Synodo. dist. 63 Sabell. En. 8. lib. 8. En. 9. libr. 1. 2. Antiqua enim consuetudo erat, ut cum scientia et iussione


page 238, image: s246

Imperatoris ordinatio Episcoporum fieret, ut constat ex c. Agatho. dist. 63. Unde est, quod Boer. dicit decis. 69. n. 1. Olim Ecclesiae erant Imperatori subiectae, et Ferrar, in pract. Pap. in for. libell. quo agitur ex substit. §. et suo corp. Imperium aliquando habuit utrumque gladium adeo, quod tum Imperatores conferebant omnia beneficia Ecclesiastica et amplius eligebant Papam, et notat Innoc. in c. de maiore et obed. Hieron. Balb. in lib. de coronat. Petr. de Andlo lib. 3. c. 13. Cusan. 3. Concord. Cathol. c. 3. Radulph. de colum. et Mich. Coccin. in lib. de transl. Imp. Anton. de Rossell. lib. 1. de Monarch. Senat. Paris in li exhib. Ludovv. XI. art. 43. Dantes Aligher. lib. 3. de Monarch. nec ullius roboris est, quod Gratian. in §. ex const. dist. 63 et gl. in c. in Synod. in ver. Affici. haec omnia dicunt revocata esse primum a Ludovvico, in c. sacrarum, deinde ab Ottone I. in c. Tibi Domino. dist. Ead. Nam ut Senatus Parisiens. in lib. de libert. Eccles. Gall. n. 43. observavit, licet revocasset Ludovvicus potestatem eligendi, quod tamen non revocarit potestatem investiendi. Atqui, si quis utrumque cap. diligentius considerare velit, videbit nihil omnino in posteriori revocari, quod concessum fuit in priori. Archi Episcoporum enim et Episcoporum Electionem Adrianus et Leo non concesserunt Imperatoribus, sed investituram. Vocabulum enim laudari pro probari accipi, ex c. in Synode pater: ibi: quod si a Clero et populo quis eligatur. Pontificis vero electio Imperatori attributa, revocata non fuit, quia cum alios Episcopos subiecerit Papae, huius Electionem sibi reservasse soli potuit, nec sub nomine ceterorum Episcoporum comprehendisse, ut respondet ipse Bellarm. lib. 2. de Rom. Pontif. c. 27. Minus ad rem facit iuramentum Ottonis, quia eam promittit se dignitatem servaturum Pontifici quam habet: Et cetera, quae electionem Imperatoris nullo modo impediunt. Ideoque licet Ludovvicus renuntiasset: per c. Ego Ludovvicus. dist. Ead. tamen. quia Leo Adriani constitutionem confirmat Othoni, hoc ipso Ludovvici renuntiatio irrita facta fuisset.

[Note: De concessione Adriani, utrum facta.] Audacius Baron. tom. 9. Ann 774. et qui ex hoc describere consuevit Gretser. contr. Haiminsf. quem solvere non potuerunt, nodum [(printer); sic: nedum], stricto ense ad exemplum Alexandri dividunt et uno impetu


page 239, image: s247

totum decretum Adriani et cleri populique Romani tollunt. Negant quippe unquam ita statutum fuisse in Synodo sive conventu Romano, cum eius statuti nemo mentionem faciat ante Sigebertum Gemblacensem, a quo id mutuo sumpsisse fingunt Gratianum. Sigebertum vero incusant schismatis, cum Henrici IV. partes foverit contra Hildebrandum. Atque haec affirmant tam audacter, quasi omnes caeci essemus, nec scriptorum eius saeculi, vel gestorum quicquam legissemus, aut adeo superstitione dementati, ut mera oracula a [Orig: â] Cardinalibus eructari crederemus, quibus nefas esset contra [Note: Impudentia Baronii detegitur.] veritatem loquentibus quicquam obloqui. Nam qualis quaeso consequentia? Ante Sigebertum nemo meminit decreti Adriani: Ergo nullum est, non secus ac si veritas rei gestae dependeret ab arbitrio historicorum. Nemo istius saeculi auctorum meminit donationis Constantini, aut Ludovvici Pii, nemo institutorum a Gregorio V. Electorum: Ergo, ex sententia Baronii et Gretseri, nihil horum gestum est. Egregie vero, ut utamur verbis Bellarm. c. 13. c. 13. de transl. imper. quasi continuo debeat esse falsum, quicquid hic vel ille non dixit. Sed iam dudum consequentiam hanc negavit Bellarm. quae ducitur ab auctoritate negative, quia si valeret, nullo negotio convinceremus, Petrum Romae numquam fuisse, et uno argumento tolleremus ventosam successionem Pontificum in Cathedra Petri, cum eius nec in Evangeliis nec actis aut scriptis Apostolorum ullibi mentio fiat. Etiam si igitur nihil in memorias relatum fuisset ante Sigebertum, tamen ex eo silentio argumentum trahi nullum posset, ad delendum decretum, de quo agimus, sicut nec ex eo, quod quidam Imperatorum in contentionibus contra Papas illud non allegarint. Nam ne donationes quidem, quae hodie tam superbe iactantur, Gregorius VII. ausus fuit in aciem proferre, et Rehabeam non provocavit ad Ius regium, cum onera ferre recusarent decem tribus, nec tamen Pontificii propterea nullas esse donationes arbitrantur, nec iuris regii destructores, illud propterea exstinguere possunt. Plus n. creditur tribus testibus affirmantibus, quam mille nihil dicentibus, imprimis, si non negent, ait ipse Bellar. sed affirmantium fides historiae verisimilitudine confirmetur.


page 240, image: s248

[Note: Ex historia evincitur Pontificum subiectio.] Nec enim de investitura Episcoporum per annulum et baculum, quam ad Gregorii VII. ambitiosum Papatum, sine controversia Imperatores iure suo exercuerunt, quicquam repetam ex iis, quae alibi a nobis dicta sunt, 2. de iur. Maiest. c. 6. sed Pontificiam approbationem ab Imperatoribus requiri solitam, et iudicium Imperatorum de ipsis Pontificibus, et eorum actis paucis exemplis ob oculos ponam, ad asserendam veritatem decreti, Consideret mihi quis statim successorem Adriani, Leonem III. qui, ut primum a Clero et populo electus fuit, legationem decernit ad Carolum Patritium, ut de sui Electione doceatur, et clavibus confessionis Petri, urbisque vexillo, in signum subiectionis acceptis, ex suis optimatibus mittat aliquem, qui populum Rom. ad suam fidem [Note: Effugium Bellarmini.] atque subiectionem per Sacramenta firmet. Aimon. lib. 4. c. 89. Et electionem quidem ultro concedit Bellarminus c. 13. de transl. imp. Imperatori, sed inde negat sequi subiectionem Pontificis electi. Cur igitur vexillum et claves recipiebat a Carolo, adhuc patritio, si eius auctoritati et imperio se subiectum minime putasset? Imo cur non excipiebat Leo contra imminens Caroli iudicium, cum ipse eo animo veniret Romam, ut de criminibus Leonis cognosceret et iudicaret. Nam quod Anastas. et ex eo Paul: Aemil. libr 3. reclamasse Episcopos dicit: fas non esse principi de summo Pontifice iudicare, unde c. 7. de transl. Imp. obiter infert Bellar. hoc exemplo frustra pugnari ad subiectionem Pontificis evincendam, partim dubium est, partim nihil ad rem facit. Nam Aimon. li. 4. c. 19. Postquam, ait, nullus eorundem criminum probator esse voluit, coram omni populo de obiectis criminibus se purgavit. Praevenit igitur Leo, actore non prodeunte, sententiam Caroli, quam ipse detrectare non potuisset, si iureiurando populo et actoribus satisfacere non potuisset. Evincit igitur Bellarm: Leonem non fuisse iudicatum, quia noluit exspectare sententiam iudicis, sed inde non sequitur, quod non potuerit iudicari. Nam animo iudicandi Pontificem, accessit Carolus, nec contra eius adventum unquam legitur Leo excepisse. Quod enim ab Episcopis obiectum fuit,


page 241, image: s249

forte hunc sensum habet, quod indignum quidem sit auctoritate Episcopi, subire iudicia Laicorum, quem admodum contra dignitatem Christianorum facere dicebat Apostolus, 1. Corinth. 6. qui temere profugiant ad tribunalia Ethnicorum, cum praestet, crimina eos inter se sibi condonare, quam illa apud Paganos in opprobrium professionis palam dispergere: sicut vero Apostolus propterea neminem prohibuit coram iudice saeculari vocatum comparere, ita nec Pontifex potuit eius iudicium declinare, quem communem iudicem omnium tum temporis Romae praesedisse scribit Eutropius, seu eius abbrev. apud Vigner. et ad quem Roma appellatum fuit etiam a decretis et iudicatis ipsorum Pontificum, ut apparet ex actis Ludovici Pii, conscriptis ab auctore coetaneo in vit. Ludovv. et Aimon. lib. 4. c. 112. Nam cum ad Ludovvicum Romani querelas deferrent de gestis Pontificum, et praedia sibi iniuste erepta quererentur, misit Imperator filium Lotharium, qui benevole assentiente, seu sponte sua non repugnante Eugenio Pontifice, statu controversiae ad calculos redacto, pronuntiavit pro Romanis contra sententias praedecessorum Eugenii. Benevolam assensionem, quam nominat Aimon. d. c. 112. interpretatur Baron. et ex eo Grets: spontaneam permissionem, sine qua fas non fuisset Ludovvico quicquam contra Pontificum decreta decernere, quod si verum est, cur non rescidit Eugenius appellationem Romanorum? cur ipse non correxit propria auctoritate, quae passus est corrigi ab Imperatore? Ceterum, ne unum verbum trahatur in praeiudicium totius controversiae, Aimon: ipse se explicat, quando mandatum tribuit Imperatori, Assensum Pontifici. Non potuisset autem Imperator mandare, si assensus Pontificis continuisset in se potestatis mandandi traditionem. Mandavit enim filio, antequam benevole Eugenius consentiret.

[Note: Electionem Pontificis pertinere ad Imperat.] Sed ut e diverticulo in viam redeamus, postquam lapidem, quem obiter occurrentem removere volebat Bellarminus, in viam revolvimus, Leonem non tantum se Caroli iudicio subiecisse, sed et coronatum Imperatorem more antiquorum principum,


page 242, image: s250

adorasse referunt Monach. Egolism. in vit. Carol. et Ado Vienn. Ann. 798. quod an sint facturi hodie Pontifices, de eo praestaret audire libros ceremoniarum. Et de subiectione fatetur ipse Thomas 2. 2. q. 63. sed id ultro dictitat fecisse Leonem, quemadmodum Christus se subiecit hominibus: quasi et Deus fuisset Leo, qui absque potestate superiori in mundo vivere potuisset. Post Leonem Stephanus V. eligitur et consecratur sine iussu Imperatoris, qui non tantum propterea se excusat per legatos, sed et magnis itineribus contendit in Gallias, ut Ludovico se purget, Aimon. lib. 4. c. 103. Thegan: in Lud. Pio. quemadmodum et Paschalis per Epistolam se excusat, quod praeter voluntatem quasi raptus sit ad consecrationem. Aimon. c. 105. lib. 4. Gregorius IV. confecari non potuit, absente Imperatoris vicario, donec consuleretur Imperator. Auctor. coaet. in Ludovv. Sigon. 4. hist. Ital. Quid multis? cum ipse Gregorius VII. extra urbem se proripuerit, ne, ut per vim electum se dicebat: ita per vim consecretur, inscio Imperatore, si qua Onuphrio fides habenda

[Note: Utrum Iohannes XII potuerit deponi et de positus fuerit ab Ottone I.] Et cui non notum est iudicium et depositio Iohannis XII. quam nec negare potest Bellarm. c. 29. lib. 2. de Pontif et c ult. lib. 2. de transl. Imp. nec tamen affirmare satis constanter auder. Illic enim ait: Ab Ottone I. satis constat bono Zelo, sed non secundum scientiam depositum esse Iohannen XII. Hic vero: Sed neque Iohannem XII. Otto deposuit, ut Illyricus iactat. Neque enim id sibi arrogare est ausus Pius princeps etc. sed Synodo causae cognitionem permisit, quod ipsa Ottonis verba indicare putat: Quid super hoc Sancta Synodus decernat, edicat. Deposuit igitur et non deposuit, prout Bellar. causae inservire videtur. Quod si vero, facta piorum Imperatorum, iure stabilita, ad illum modum licet eludere, quid sit futurum de totis libris tribus Bellarm. de transl. Imp. et libr. 5. de Pont. cap. 8. ipse viderit, quia ex depositione Childerici, coronatione Caroli et Ottonis, constitutione Electorum quae a Gregorio V. facta fingitur, et consequenter


page 243, image: s251

ex meris factis infertur ius summi Pontificis in Imperium et Regna, et Baron. 9. Tom. Ann. Ann. 800. postquam graphice descripsisset coronationem Caroli et ex coronatione, nova consequentiae formula, compendio conclusisset potestatem tradendi cum corona imperium, celebre inde dogma, omnibus principibus considerandum, concludit, scilic. quod Pontificis sit transferre regna de gente in gentem, et id pergit ex testamento Caroli M. et sacris literis tam pulchre deducere, ut, nisi quis prorsus sinapi victitet, risum continere non possit. Ceterum de his argutiis consulatur Mornae. in myst. Iniq. pag. 149. De toto negotio et facto Pontificis nos ipsi respondebimus ex Bellarmino li. 2. de Pont. c. 29.

Haec quidem facta sunt, modo facta praesupponantur, sed quo iure, ipsi viderint. Item. Bono quidem Zelo fieri potuerunt, sed non secundum scientiam. Fieri enim potuit, ut id sibi licere putaverint, praesertim cum multi Doctores idem senserint. Factum vero Pontificum non facere fidei articulum, apud omnes in confesso est, et Silvester ipse ait: Etiam vidi Pontificem facientem maiora, cum scandalo totius Christianitatis: Item Iohan. de Turrecremat: de illicitis dispensationibus loquens: Quod si ita aliquando fuerit [Orig: fuerît] factum, per aliquem summum Pontificem, aut ignarum in literis divinis, aut excaecatum cupiditate pecuniarum, quae pro talibus exorbitantibus dispensationibus solent offerri, aut ut complaceret hominibus, non sequitur, quod potuerit iuste facere. Ecclesia iuribus et legibus regitur, sive debet regi, non talibus actibus, sive exemplis.

Nihil igitur est, quod respondet Bellarminus, depositum quidem esse Iohannem, sed non secundum scientiam, nec iure, [Note: Limitatio Bellarmin.] quia die iure quaestio est inter nos, et hoc loco ex effectu demonstramus factam esse concessionem ab Adriano, de Apostolica Sede ordinanda, quod nec ipse Bellarminus diffiteri


page 244, image: s252

potest libr. 2. de Rom. Pontif. cap. 29. sed limitationem tamen addit, qua concessionem Adriani restringit ad confirmandam vel infirmandam Electionem Pontificis, et ordinandam Romanam Ecclesiam, quoad temporalem principatum. Affingit autem exceptionem ipsi textui contrariam, quia investituram Episcoporum, et electionis Pontificis vel confirmationem, vel infirmationem attribuit Adrianus Patritio, quae certe ad temporalem non pertinent principatum Ecclesiae. Cur igitur et qua ex ratione astringit Bellarm. potestatem ordinandi sedem Apostolicam, ad externum principatum tantum, cum verba absolute prolata, absolute intelligi debeant, et glossae non liceat distinguere, ubi non distinguit lex, praecipue cum textus disertis verbis ordinationem ultra principatum temporalem ad investituram et electionem Pontificum extendat. Quem vero meliorem istius decreti interpretem citare poterimus, quam Leonem III. IV. et VIII. quorum primus quam facile iudicium Caroli Patritii, subierit, paulo ante ostendimus. [Note: Adriani concessio firmata a Leone.] Secundus vero in haec verba non veretur ad Ludovvicum scribere: Nos si incompetenter aliquid egimus et in subditis iustae legis tramitem non observavimus, vestro ac missorum vestrorum cuncta volumus emendare iudicio. Iudicium vocat, non arbitrium honorarium, ut interpretatur Bellarm. lib. 2. Rom. Pontis. c. 29. id quod manifestius indicant verba Leonis, quae sequuntur Inde magnitudinis vestrae magnopere clementiam imploramus, ut tales ad haec, quae diximus, perquirenda missos in his partibus dirigatis, qui Deum per omnia timeant, et cuncta, (quemadmodum si vestra praesens fuisset imperialis gloria) diligenter exquirant, et non tantum haec sola, quae supra diximus, quaerimus, ut examussim exagitent, sed sive minora sive etiam maiora illis sint, de nobis indicata negotia, ita eorum cuncta legitimo terminentur examine, quatenus in posterum nihil sit, quod ex iis indiscussum vel indiffinitum remaneat. canos si incompetenter. 2. q. 7. Nec segnius Ludovvicus ipse, cum Leo coniuratos in se, duriori, quam aequum fuisse videbatur


page 245, image: s253

Imperatori, supplicio affecisset, Bernhardum Regem Italiae Romam misit, qui de factis Pontificis cognosceret, et ad se referret. Nec dubium subiturus fuisset iudicium, nisi tribus missis legatis ab impositis criminibus legato Imperatorio sese purgare anticipasset. Auctor coaet. in vit. Ludovv. Quidni eodem iure potuit Otto I. procedere contra crimina Iohannis XII? Admonuit enim eum primum, ut se sisteret coram, et obiecta crimina dilueret, quod si fecisset ad exemplum Leonum, nullum iudicio Imperatoris locum reliquisset: Sed quia causae suae diffisus id facere neglexit, quod Carolus M. et Ludovvicus Pius procul dubio exsecuti fuissent, nisi innocentiam suam contra actores deficientes, Pontifices iuramentis testatam fecissent, idem in pari causa ex eodem iure et auctoritate sibi sequendum putavit Otto. Nihem. cum historiam depositionis narrasset in libr. de iur. et privil. Imp. addit: Quod recte factum fuit. etc. et in libr. 3. de schism. c. 9. Quod autem Imperialis potestas sit [Note: An. concessio Adriani exspiraverit.] praecipue [Orig: praecipuê] super malum et incorrigibilem Pontificem Rom. per quem scandalizatur Ecclesia, ex gestis Imperatorum seu Regum Rom. satis constat. Statim enim atque Leo IIX. deiecto Iohanni substitutus fuit, privilegium Adriani, quod vocant, Carolo M. tributum, et in hoc potestatem eligendi Pontificem Rom. et ordinandi sedem Apostolicam, Ottoni I. confirmavit. c. in Synodo. dist. 63. Cusan. lib. 3. Concord. Cathol. c. 29. Sigon. 7. hist. Ital. Fascic. tempor. Krantz. 4. Saxo. c. 10. nec id diffiteri audet. Onuphr. in vit. Gregor. 7. aut Bellar. d. c. 29. qui tamen addit, ex causa concess. privilegia cum tempore exspirasse, quod effugium ceperat a gloss. in d. c. synodo et Hieron, Balb. in libr. de coronat. Causam unam affert Bernhardus in magn. Chron. Belg. de Leone agens: Romanorum scilicet malitiam, qui suos intrudebant. Bellarminus nominat schismata et Longobardorum, Graecorumque in Romanam ditionem impetum. Velim autem lector consideret ex posteriore priorem. Imminet Ecclesiae oppressio ab hostibus: Ergo Pontificis electio concedenda fuit. Imperatori, quasi non potuisset Ecclesia a patronis suis defendi, salvo iure Electionis. Schismatum autem metus semper


page 246, image: s254

impendet, quamdiu Electio in plurium vota dispergitur, dum ambitio, ut ait Cusan. 3. conc. cath. c. 2. procurat divisionem votorum, et facilius persuadet, qui plus affert. Quam diu vero durat cuasa. tam diu durat lex. Sed et falso transtulit Bellarm. axioma ICtorum a causa finali, cuius sublatio tollit legem, ad causam impulsivam, quae, etiamsi exstinguatur per legem, cui occasionem dedit, legis tamen interitum secum non trahit, Bald. in l. si mulier. C. de iur. dot. quia mali mores saepe dant causam legibus, et Calphurnia improba mulier in sexum femininum concitavit severitatem Romanorum, quae in legibus adhuc spirat, licet Calphurniae improbitas iam diu exspiraverit. Ne dicam interim, quod causa in decreto exprimatur nulla, nec quod temporaneam causulam non habeat, sed in perpetuum sanciatur, ex quibus omnibus patet, quod concessio sive Adriani, sive Leonis non fuerit cum causa exstincta, sed, ut Onuphr. in Greg. 7. confitetur, ab Hildebrando dedita opera impugnata et tamquam illicita, scandalosa, et Ecclesiae detrimentosa, abrogata.

Gloss. in d. c. In Synodo, Imperatores ait abusu privilegium amisisse. Si quaeras quisnam tantopere privilegio sit abusus, aut Simoniacum aliquem Imperatorem falsa suspitione praegravatum protrahunt, cum tamen hodie, si Simoniaci non essent Romanae aulae inhiatores, unde palatia tanta exstruerent, aut cum principum sumptibus certarent, non haberent: aut incusant alium aliquem, quod nimis pertinaciter ius eligendi et investiendi vasallos Episcopos retinere nisus fuerit. Sed quid obiciunt abusum privilegii, eum demonstrare prius debuissent, quod ius, de quo quaeritur, sit privilegium. Principes enim, teste A Emil. lib. 5. de reb. gest. Franc. inter iura Maiestatis, seu Regia, non inter privilegia idipsum reposuerunt, et alibi a nobis ostensa fuit eius ex iure divino et humano origo.

[Note: Utrum Iohan I. damnatus fuerit ab Imperat. vel Synodo.] Ius igitur ordinandi sedem Apostolicam, tamquam Episcopus extra Ecclesiam, ut dicebat Constantinus, spontanea Pontificum cessione, recuperavit Imperator, et ex eo Ecclesiae sibi providendum putavit Otto, cuius iudicium alia exceptione declinat Bellarmin.


page 247, image: s255

c. de transl. Imp. c. 4. quod scil. profectum sit a Synodo, non ab Imperatore: De qua exceptione magnas merito gratias ageremus Bellarmino, dummodo eam probatis documentis evincere posset. Quam enim huic depositioni culpam inesse censet, (censet autem inesse maximam) ab Imperatore, cuius pietatem, et simplicem credulitatem ubique excusat, omnem amovet in Clerum et Synodum, quam a Frisingensi reprehendi dicit lib. 6. c. 23. at quibus verbis? Utrum licite fecerit, vel non, non est huius loci dicere. Vide sodes reprehensionem adeo modestam, ut nihil minus esse videatur, quam reprehensio. Si autem Synodus peccavit, Imperator extra culpam asseri nequit, quia non tantum praecipua pars et director exstitit, sed et universum populum illic sententiam dicere fecit. Non minus vero, imo magis absurdum sit, si Pontifex iudicetur a plebe, quam si ab Imperatore. Decretum enim tribuit Bellarmin: Synodo propterea, quia Imperator proponit Synodo decernendum et edicendum. Atqui qui sunt illi, qui decernunt, edicunt? Tum inquit Luitprand. lib. 6. c. 7. Romani Pontifices, Episcopi scil, suffraganei, Cardinales, Presbyteri ac Diaconi cum universa plebe dixerunt. Synodos enim istas non conscriptas tantum fuisse ex Clericis, sed et Laicis, quis es,t tam parum in historiis eius temporis versatus, ut cum Gretsero contra Haiminsf. id negare audeat? Sanctio Leonis ita habet: Ego Leo servus servorum Dei, Episcopus, cum toto Clero. ac populo Romano constituimus, ac confirmamus, ac corroboramus etc. unde et ad finem adiungitur irrevocabile exilium et supplicia ultima, quae solus conventus Ecclesiasticorum irrogare non potuisset. Sigon 7. hist. Ital. Quod si plebs et ceteri Laici iudices se derunt, una cum Clero, cur ab eo iudicio debuit excludi Imperator? Imo quantum auctoritatis in hoc negotio tributum fuerit Imperatori, magis adhuc patet ex decreto, quod synodus fecit. His enim verbis refertur a Luitprand: Petimus itaque magnitudinem Imperii vestri, monstrum illud nulla virtute redemptum a vitiis, a Sancta Romana Ecclesiae pelli, aliumque loco eius constitui, qui bonae


page 248, image: s256

conversationis exemplo nobis praeesse valeat. Dabatur igitur Imperatori per decretum potestas, pellendi Iohannem, et substituendi alium, ita, ut totius negotii summa revolvatur a Synodo, sive conventu procerum tam Clericorum, quam Laicorum, ad arbitrium Imperatoris, qui de consilio et sententia Synodi, et ex concessione populi Romani, qui, cum praestaret fidelitatem, simul iuraverat: numquam se Papam electuros aut ordinaturos praeter consensum atque electionem Domini Imperatoris Ottonis, ut scribit Luiprand, in actis Synod. Rom. progressus est ad depositionem Iohannis, et de nova Electione iussit populum cum Clero vota sua, ab Imperatore vel confirmanda, vel reicienda, edere.

Cur igitur negant Baron. et Gretser. concessam esse Imperatoribus potestatem, qua ipsi longo temporis tractu, sine contradictione Synodorum, et de multorum piorum Pontificum consensu et concessione usi fuisse demonstrantur? Hoccine est oculos occludere in meridie, et negare, Solem lucere? De Gregorio IX. scribit Platina in eius vit. quod multis muneribus ultro citroque missis, cum Henrico Imp. ingratiam redierit, qui cum in Pontificem Romanum confirmarit, ut tum temporis mos erat. et Aemil. lib. 5. In Europa summus Pontifex cum Imperio Caesaribusque decertabat, quod vetusta iam consuetudine Augusti Scipionem sacrum, Annulumque pastoralem, Episcopis ceterisque patribus dabant, eamque sacrarum dignitatum vestituram, iuraque regia appellabant.

Nec satis assequor, quid sibi velit Archidiac. in d. c. Adrianus dum negat Papam potuisse transferre hanc potestatem in Imperatorem sine consensu Cardinalium, quasi tum ulli tales exstitissent, qui ius eligendi Pontificem sibi tributum habuissent. Sero enim demum id iuris ad se traxerunt, licet a Silvestro I. eorum exortum quis accersere velit cum Oldrad. cons. 63. Laudens. tr. 2. de Card. q. 18. Felin. in c. cum te. col. 6. de re iud. per c praesul. 2. q. 4. Quin etiam Synodo procul dubio interfuissent, cuius consensum tam Adrianus, quam Leo allegat.


page 249, image: s257

[Note: Testimonium Sigeberti ab ipsis Pontificibus confirmatum.] Cum igitur non tantum historiae et res gestae non repugnent concessioni Pontificum, sed illi evidentia afferant testimonia, nihil causae est, cur testimonium Sigeberti, licet antiquiori auctoritate non stabiliatur, falsi arguere ex futili suspitione debeamus, quia ipse secutus est Henricum contra Hildebrandum. Nam eadem ex ratione, ne iis quidem fidem habere tenebimur, qui se di Romanae beneficiis devincti fuerunt, et pro patrono suo magis, quam pro adversario scribere voluisse praesumuntur. Sed, ne tale quid suspicari possimus de testimonio Sigeberti, Pontifices ipsi, et primi Antiquorum Pontificiorum faciunt, qui, a Gratiano transcriptum, ut creditur, ex Sigeberto d. Canonem, Adrianus, sine tergiversatione acceptarunt, confirmarunt, et Authenticum suo calculo et commentariis fecerunt. Ius condere non potuit Ulpianus: sed ex quo Iustinianus quaedam eius scripta inter leges reposuit, iuris auctoritatem habere ceperunt. Ita et de decreto Gratiani censendum, quod licet, instar consuetu linum Feudalium, tantum longo usu et tacita Pontificum approbatione robur acquisivisset, quia tamen in scholis, permissu superiorum, praelegitur, et in foro allegatur, certi iuris vim et locum obtinuit, et inter cetera, hic quoque Canon, quem Hugo, Sema. Baldus, Praepositus, optimi quique interpretes commentariis illustrarunt, Imo quem ipse Innocent. III. pro legitimo habuit, dignumque censuit, cui explicando operam suam impenderet. Nec de ea re amplius dubium esse potest, postquam Gregorius XIII. peculiari Bulla, editioni novae Decretalium praefixa, expresse ius Canonicum auctoritate Pontificia ratum esse iussit.

[Note: Qui idem memoriae tradiderunt ante Sigebertum.] Ceterum licet singula haec satis essent candori Baronii arguendo: tamen ut impostura eius magis elucescat, quando decreti Adriani negat mentionem fieri ante Sigebertum, consulatur inscriptio Gratiani, qui ait se id traxisset ex historia Ecclesiastica. An vero Sigebertus unquam scripsit historiam Ecclesiasticam? Alium igitur auctorem secutus fuit Gratianus, quem tibi nominat Onuph. in Gregor. 7. Anastasium Bibliothecarium, ipsorum Pontificum testem. Quod si Onuphrii testimonio non satis


page 250, image: s258

fidat Gretser. et Baronii affectatam ignorantiam, illius candidae confessioni anteponat, annon Gregorius IV. qui vixit septuaginta annis fere ante Sigebertum, in oratione ad Cardinales, de privilegio Adriani abrogando et extorquenda Imperatoris Electione Pontificum, habita, manifeste eius mentionem facit? apud. Malmesbur. lib. 2. c. 13. Annon eiusdem meminit Petrus Damiani annis quinquaginta maior Sigeberto? in discept. Synod. inter advoc. Reg. et defens. Eccles. Rom. Annon in ipsa Synodo Rom. quam Magnam vocat Schafnab. sic exorditur Leo 8. concessionem repetitam: Exemplo beati Hadriani Apostolicae sedis Antistitis, qui D. Carolo victoriosissimo Regi Francorum et Longobardorum, Patritiatus dignitatem et ordinem Apostolicae sedis, et investituram Episcoporum concessit, Ego Leo etc. d c. in synod. Sigon. 7. hist. Ital. Fascic. tempor. et quae praeterea contra Gretserum super hoc Canone disputat Haiminsfeld. c. 13. replic. pro Imp. Usi igitur sunt Imperatores optimi quique Carolus, Ludovvicus, Lotharius, Ottones, Henrici, Friderici, potestate non tantum eligendi, sed et iudicandi Pontificem Rom. idque ex concessione optimorum item Pontificum: Tantum abest, ut Pontifices sibi sumpserint, ordine praepostero, facultatem iudicandi de ipsius Imperatoris imperio, aut summam potestatem conferendi, certisque cancellis circumscribendi.

Cogitet, ait Frider. l. antiquos primaevi temporis annos
Praeteritosque dies, et saecula prisca revolvat.
Num Petrus aut Clemens, num cetera turba priorum
Sceptra Latina dabat? Romanus tempore prisco
Pauper erat praesul: Regali munere crevit,
Nec tamen ut fasces et regni iura Latini
Vel dare praesumat, vel cuiquam tollere possit.
Excessere modum magnorum munera Regum,
Si tantum cuiquam ius in sua regna dederunt. apud Gunther.

lib. 6. Unde non immerito Bald. in c. olim de rescript. duo nos docet tempora animo revoluere, Unum, cum Ecclesia lacera et exsanguis nihil non indulsit Imperatoribus. Alterum, cum eo


page 251, image: s259

excerevit, ut vel Caesaribus ipsis esset formidolosa, id quod idem Bald. et Albe. ad l. bene a Zeno: C. de quadr. praescript. ex longa imperii vacatione, et interregno, item ex potentia et prudentia summorum Sacerdotum, accidisse non inepte [Orig: ineptê] suspicantur. Cui enim plus licet, quam par est, plus vult, quam licet. Macr. 2. Sac. c. 7. Postquam enim parum iuris impetrarunt Pontifices, illud tam largo modo interpretati sunt, ut tandem, accedente metu religionis, omnia Imperii iura sibi subiecerint.

[Note: 22. Coronae impositio non est traditio regni.] Quid enim est coronae impositio, quam publica legitimae potestatis attestatio: Et tamen Adrianus in Epist. ad Fridericum 1. inde argumentatur: Ex consecratione nostra habet nomen Imperatoris, Ergo per nos imperat. Avent. libr. 6. Pontifex coronatur a Cardinali Hostiensi. Ergo per eum habet potestatem, et hic illo maior est. Ventur. Vincent. in consil. Vene c. 2. Recte Iohan. Parisiens. de potest. reg. et Laic. c. 18. in sol. 20. arg. explicat illud Hugonis, ex lib. 2. de sacram. c 4. Potestas Spiritualis terrenam instituere habet, ut sit, et iudicare, si bona non sit: Quod, sc., cum mos sit Sacrae scripturae, ut ait S. August. lib. 1. de civ. Dei dicere rem fieri, quando manifestatur, pro tanto dicat Hugo, quod potestas Spiritualis terrenam instituat, non quidem efficiendo ut sit, cum sit a Deo et populo consentiente et eligente: sed quia inungendo ipsum instituit et electum manifestat etc. Apud Francos ius coronandi regem ad Archiepiscopum Remensem pertinet. Ergone Rossaeus in libr. de Rei pub. auctor. in reg. c. 2. recte infert: ab eius manu dependere regiam auctoritatem? Et Bellarm. lib. 1. de sum. Pontif. c. 7. Episcopus regem inungit, docet, ligat, solvit, benedicit, Ergo est superior, quia sine contradictione minora [Orig: minorâ] meliore benedicitur. ad Hebr. 7. Archiepiscopus Cantuariensis in Anglia, post longas cum Eboracensi disputationes obtinuit, tandem, ut ius coronandi regem, suum tantum esset. Quadrilog. Cantua. Nec enim Eboracensis illo unquam usus est, nisi ex causa, ut cum Anshelmus abesset in exilio, Thomas Eboracensis corona imposuit Henrico I. Reliquos omnes inauguratus est, Cantuariensis, Stephanum Wilhelmus, Henricum


page 252, image: s260

II. Theobaldus, Richardum I. Balduinus, Iohannem Hubertus Archiep. Cantuar: et ita consequenter, usque ad Elisabetham Reginam, quam Oglethorpius Doctor, Episcopus Carliliensis, corona induit. Stovv. Helinshod. in Chron. Apud Bohemos ex institutione Iohannis, Archiepiscopus Pragensis consecrationem peragit. Crome. lib. 12. hist. Polo. Apud Polonos Archiepiscopus Gnesnensis Guagnin. tom. 1. rerum Polon. Orichov. in Chimae. fol. 90. Apud Moschos Metropolites. Sigismund. Baro in hist. Muscor. Tantum tamen abest, sut propterea ius ullum in principem Moschorum habeat, ut hic potius ab ipso adoretur, tamquam DEUS, et quid in rebus religionis observatum velit, plena potestate praescribat. Idem Baro. Quin et Imperatores Constantinopolitani consecrabantur ab eiusdem urbis Patriarchis. Zonar. in Caesar. Grae. An vero idcirco eadem est auctoritas Patriarchae Constantinopolitani, quae Romani? an sicut Romanus transtulit imperium in Germanos, ita retinuit Constantinopolitanus inter Graecos? Aut quid est hoc, quod Imperator accipit [Note: 23. Quid per coronationem recipiat Imperator?] ex coronatione, quod ex Electione non habet? Caesar et Rex ante coronationem, post Imperator et Augustus dicitur, ait Platin. in vit. Gregor. V. et Adrianus in Epist. ad Fridericum Letiam Caesaris nomen a coronatione tribui scribit, atque ita colligunt ex c. per venerab. et ibi Abb. de Elect. ex c. Romani ubi Card. Alexand. de iureiur. in Clement. Salicetus in l. bene a Zen. col. 2. C. de quad. praescript. Laudens in tr. de princ q. 39. Oldrad. cons. 180. col. 2. Corne. cons. 177. per tot. lib. 1. Bertachi. in tr. de episc. in 4. Par 2. Par. pr. li. 3. Quod si intelligant de solo nomine cum gl. in c. legimus verb. Imperat. dist. 93. non pugnamus, quia titulus Imperatorem non facit, sed potestas. Et Papa ipse, non est verus Papa, antequam legitime inthronizetur, sed tamen potestatem disponendi omnia, ut verus Papa, habet. c. in nomine Dom. dist 23. c. licet de Elect. in Extra: Clementis V. quae incipit. Quia nonnulli. attributa Clementi VI. a Ioh. Selva. in tract. de benef. par. 1. q. 2. Nam Albertus, Rudolphi duo. Maximiliani duo, Ferdinandus sine ulla Pontificis consecratione, imperii munus libere obierunt. Balb. de coronat. Bodi. 2. Rep. 6. Henricus IV. vel potius eius nomine Agnes mater, priusquam per aetatem imperatoriam coronam


page 253, image: s261

accipere poterat, nihilominus pro imperatore omnia administravit, datis legibus, institutis magistratibus, atque ipso etiam summo Pontifice: c. in nomine Dom. dist. 23. Sigon. lib. 9. Ital. in pr. Quomodo et valent omnia rescripta Imperatoris post legitimam electionem, licet coronatio Papae non accesserit, et hoc iure hodie utimur.

[Note: 24. Imperator statim fit Imperator ex Electione.] Vetus enim iuris regula est, quando de consuetudine ambigitur, ut ea potissimum valeat, de qua contradicto iudicio disceptatum est. Atqui Ludovvicus Bavarus post longas colluctationes cum Iohanne XXII. et Benedicto XII. tandem rem totam ita decidit de consensu et consilio Electorum aliorumque principum imperii, ut, postquam aliquis eligitur in Imperatorem sipe Regem, ab bis, quorum interest, statim ex sola electione sit verus Rex et Imperator Romanorum censendus, eidemque ab omnibus imperio subiectis sit oboediendum, cum administrandi ius, ceteraque faciendi, quae ad verum Imperatorem pertinent, plenariam habeat potestatem, nec Papae sive sedis Apostolicae, aut alicuius alterius approbatione, confirmatione, auctoritate, consensuve indigeat. Avent. lib. 7. Iam hoc praescripserat Fridericus I. ad principes imperii: Cum per electionem principum a solo Deo regnum et imperium nostrum sit, cumque Petrus Apostolus hac doctrina mundum informaverit: Deum timete, regem honorificate, quicumque nos imperialem coronam pro beneficio a Domino Papa suscepisse dixerit, divinae institutionis, et doctrinae Petri contrarius est, et mendacii reus erit. Radevvic. de gestis Frid. Llib. 1. 6. 10. Flac. in Catal. test. verit, et in lib. detranslat. Imp. Idem iam se vidisse iudicari et teneri per principes in Alemannia testatur Hostien. in c. super quibusdam de V. Sign. quod scilicet Rex Romanorum post electionem concordem habeat omnem potestatem, quam Imperator, et quod unctio nihil addit: Item Iohan. Andr. in d. Clem. Romani, scribit se vidisse literas ex registro Innocentii [(transcriber); sic: Innnocentii] III. inter alia referentes, quod in concussa consuetudo Imperii et rationi consona et iure subnixa per patientiam sedis Apostolicae


page 254, image: s262

tolerata et per tolerantiam approbata habet, quod duobus in discordia electis uterque iura imperii administrat, ut rex, et omnem Imperii iurisdictionem exercet.

[Note: Idem probatus rationibus.] Sicut enim Innocentius III. argumentatur. d. c. venerab. Quid si principes Electores convenire nolint, idcircone Ecclesiae carebit suo defensore, et culpa illorum huic redundabit in poenam? Ita et nobis liceat inferre: Si Papa nolit coronare Imperatorem Electum, idcirco ne Resp. carebit capite suo? Et sane, quo argumento gl. in c. in nomine Domin. in ver. disponendi. dist. 23. tenet, quod transmontani Archiepiscopi etiam ante confirmationem administrare possint, c. nihil. de Elect. eodem et nos ostendere possumus, Imperatori statim a primo die Electionis suae ius plenarium gubernandi concedendum esse, ne dum trans montes Romam contendit, Resp. interim capite careat, et luporum rapacitati prostituatur: Imprimis, quia Ecclesia propter magnam maturitatem, quam adhibet in iudicando, non nisi lento pede procedit. Ne dicam de magnitudine sumptuum, quibus in eam rem opus est: et interest Rei publ. ne fiscus aut princeps aut subditi depauperentur. Novell. 8. § cogit asto 1. servum quoque. §. publice ff. de procurator. Nevizan. inter consilia feudalia Brunt. 12. n. 188. Hippol. Bonacoss. in com. opin. in verb Papavers. Papa hodie potest.

[Note: 25. Electio perfecta non potest ulterius perfici.] Si quis naturam et vim Electionis paulo intimius inspicere velit, inveniet, illa legitime facta, non opus esse alia probatione vel confirmatione, qua confirmare, ut dicit Bald. ad l. more ff. de iurisd. omni [(transcriber); sic: omn] iudic. per tex. in §. interim. in authen. de def. civit. est Imperfectum perficere. Sed populus, qui non recognoscit superiorem, sive perse, sive per concessionem superioris, sicut Papa d. c. Romani et venerabilem. fatetur, se ius eligendi transtulisse in principes Germaniae, et proinde non vult se intromittere in saecularia, nisi ex certa causa, c. licet. de foro comp. non potest actuum suorum perfectionem aliunde petere, quia peti debebat a superiori, quem nullum agnoscit amplius. Et sie videmus cautum esse legibus Polonorum, ut quicumque generalibus comitiis electus sit, vi


page 255, image: s263

electionis regium fastigium statim ascendat: In articulis Danorum, ut regia iura omnia habeat, quem Senatores regni sibi praeficere voluerint. Perfectus n. actus est, qui constat ex omnib. ad actum requisitis, At requisita electionis sunt, ut ii, quorum est potestas, ius suum cedant, cui volunt, sicut olim per legem regiam principi data est in populum potestas. l. 2. § novissime, de erigine iuris. §. sed et quod princ. Inst. de iur. nat. gent. l. 1. ff. de const. princ. et postea, recusantibus militibus,. Tacitus provectus fuit ad imperium, voce Senatus. Flav. Vopisc. et Zosim. in Tacit. Quod igitur sua natura perfectum est, ulterius perfici non potest. Bal. in l. nihil C. de vindic. libert. Socin. in l. possideri. §. ex pluribus ff. de acquiren. possess.

[Note: Regnum Germaniae non dependet a Papa.] Nec dubium ullum de hac re esse potest in regno Germaniae, per se tantum considerato, prout Ludovvicus illud accepit in divisione hereditatis, Nullum enim ius in illud Pontifex praetexere potest, cum translatio eius concernat tantum imperium, et illud regnum non minus liberum mansisse aequum est, quam regnum. Franciae, aut Lotharingiae. Imo Henricus Auceps illud obtinuit, sine ullo consensu Papae, et Henricus II. idem administravit, solo consensu principum electus. Italia vero armis Ottonis I. acquisita non debuit eius conditionem deteriorem facere, quia virtuti debentur praemia, l. ult. C. de stat. et imag. l. 1. ff. de iust. et iur. unde dispendia sequi non debent: c. pervenit. Ext. de fide iuss. et accessorum sequitur naturam sui principalis. c. accessorium de R. I. imprimis cum [Note: Italia in potestatem redacta ab Ottone iure belli.] iure belli in Ottonis potestatem venerit. Quae autem sic capimus, iure gentium nostra fiunt, l. naturale. § ult. ff. de acquir. rer. Dom. §. item ea quae ex hostibus. Inst. de rer. divis. c. dicat. 23. q. 5. et. c. si qua de rebus. q. 7. ita ut de iis ad arbitrium nostrum disponere possimus. praeter Germaniam autem et Italiam, quid restat, quod nomen Imperii possit communicare? Dicat fortasse Lupold. de iur. imper. c. 16. quod Carolus M. praeter terras, quas iam possidebat, acquisierit, ius aliquod amplius, repetendi ea, quae Imperatorum fuerant, id quod negari quidem non debet, sed quod coronae impositio tantum importet, id vero constat falsum esse, Nam possessio sedis et terrarum imperii, ius imperatoris dat, quae Carolus M. habebat


page 256, image: s264

partim iure gentium, ex quo bella nascuntur, l. ex hoc iur. ff. de iust. et iur. partim electione et consensu populi Romani, et qui tum temporis erat eius pars, Pontificis, antequam corona imposita, Leo id publice testatum faceret: Eodemque iure Otto I imperium Germanis vicissim conquisivit, occupatis provinciis et sede Imperii. Quod autem ex una causa competit dominium, non potest competere ex altera l. 3. §. ex pluribus de acquir. et amitt.

Unde trahimus aliud argumentum firmissimum. Non potest coronatio hodie plus iuris dare, quam dedit olim Carolo M. cum prima in eius personam fieret translatio, quia res fortior est in principio. l. 1. de orig. iur. Atqui Carolus M. saltem in provinciis, quibus iam imperabat non acquisivit maius ius. Ergo nec Imperator per coronationem Papae hodie plus acquirere potest ad minimum in provinciis, iam imperio coniunctis. Constat enim Carolum M. non minus leges tulisse, quod Imperatori in supremae potestatis praerogativam competit, l. fin. C. de legibus. in regnis suis ante coronationem, quam post fecerit, ut ex eius capitularibus videre est, et notat gl. in Const. Frider. incipiente: Hac edit alis. §. iniuria. in ver [Note: Imperator et Rex quid differant.] secundum leges, eum non nisi novem leges in Lombardia contentas, postquam creatus fuit Imperator. fecisse. Nullo enim iure fundatur illa distinctio Innocentii, Hostiens. Lancelo. et aliorum, quod alia iura maiestatis Imperator habeat communia cum regibus, alia vero sibi loli reservata, quia maiestas uniformis est, et Imperator nihil dicit super Regem praeter honoris et dignitatis praerogativam, sicut quod in l. bene a Zenon. C. de quaed. praescript. dicitur: imperialis maiestas: m l. Regiae. C. ut nem. priv. dicitur regia maiestas et in l. 2. C. eodem. regia vela nominantur pro Imperatoriis. Barcla. lib. 2. contra Monarchomach. quod si notasset Chassan. Catael. glor mund. 5. part. cons. 29. non tam inepte in contrarium disputasset. Unde apparet, quod, cum sine contradictione per electionem creetur Rex Romanorum, eo ipso accipiat potestatem administrandi, qualis Imperatori competit, quia Rex et Imperator non differunt, nisi in gradu honoris.

Porro et illud fortissimum est pro nostra sententia


page 257, image: s265

argumentum, quod electio subiit locum successionis, per quam transferebatur [Note: 27. Electio subiit in locum successionis] imperium in stirpe Carolina et Ottonis I. de quo licet Bellar. Baron. et Gretser. vehementer pugnent, nos tamen in libr. de stat. Imp. Rom. veritatem contra hostes Imperii, asseruimus. Iam quod surrogatur in locum alterius, eius naturam imitari debet. §. fuerat. Inst. de acti. l. filiae. § Titiae ff. de condit. et demonstr. l. si eum. §. qui iniuria. ff. ut quis cant. c. magnae. §. cum igitur de vot. et vot. redem. et qui succedit, uti debet eo iure, quo usus est, in cuius locum succedit, l. cum haeres ff. de diver: temp. praescr. l. qui ius ff. de R. I. c. 15. qui in ius. Eod. in 6. Forst. 4. de success. c. 20. n. 2. Tiraq. q. 40. de iur. primog. n. 43. Atqui successio antea fecit Imper. sicut auctor vitae Ludovvic. Pii, quem coaetaneum fuisse apparet, testatur Ludovvicum ab ipso carolo M.diademate, sic enim loquitur, coronatum fuisse Aquisgrani, Theganus rem latius explicat in vit. Ludovv. Convocatis enim proceribus et praelatis consilium de substituendo sibi filio iis proposuisse, quibus annuentibus filium duxisse in templum, et ibi coronam ab altari iussisse petere, modo propositis praeceptis se morem gesturum sponderet. Eginhart. in vita Caroli M. id his verbis proponit: Extremo vitae tempore, evocatum ad se Ludovvicum Aquitaniae regem, qui solus filiorum Hildegardis supererat, congregatis sollenniter de toto regno Francorum primoribus, cunctorum consilio consortem sibi totius regnis et imperialis nominis heredem constituit: impositoque capiti eius diademate, Imperatorem et Augustum iussit appellari. Tertio demum anno post, ut computat auctor Annalium Germanicus, venit Stephanus, Leonis successor et coronam ipsi obtulit, quam ex Italia secum adduxerat: nec obscure insinuat, Papam ad id non requisitum, sed ultro venisse, ut obsequium suum Imperatori probaret, quod et auctor cooetan. Ludovv. innuit. Ludovvicus facta regnorum suorum inter filios divisione, LOthario dedit nomen Imperatoris, tamquam primogenito, qui et eo iure imperium prae fratribus obtinuit, post obitum patris. Nithard. lib. 1. de dissens filior Ludovv. Thegan. et alius auctor Coaetan. in vit. Ludovv. Ita enim nuntiari iussit. se venturum in


page 258, image: s266

Imperium, quod olim fuerat sibi datum. Nithar. lib. 2. Lotharius taedio rerum adversarum affectus monasticam vitam secutus est, postquam Ludovvicum filium regni consortem adscivisset et imperii [Note: De testamento Caroli M.] socium declarasset. Egnat. li. 3. Rom. princ. Nec obstant ratiunculae seu potius suspitiones Bellarmini, Baronii et Gretseri, ex testamento Caroli M. tractae: Unde sic argumentatur Bellar. c. 5. de transl. Imp. Carolus cum testamento Imperium filiis [(printer); sic: filis] divisisset, rem totam a Leone Pontifice confirmari voluit, ut non sine consensu eius, a quo illud acceperat, Imperium aliis tradere videretur. Post, ubi probationes confirmationis exiguntur, affert Adon. aet. 6. et Annal. Francorum verissimos, qui testamentum Caroli Romam missum scribunt, ut manu Leonis Pontificis subscriberetur. Quaeso te, an a subscriptione restis pendet confirmatio testamenti? Aut quid hic fecit Papa prae ceteris omnibus Episcopis et Comitibus, qui nomina sua adiecerunt? Atqui Aimon. ait: libr. 4. c. 94. Testamentum Caroli Leoni Papae missum, ut approbaretur, quod factum est. Imo Ado Papae non tribuit nisi subscriptionem, sed de optimatibus Franciae addit: Testamentum inde factum et iureiurando ab optimatibus Francorum confirmatum, et post confirmationem demum Romam missum, ut manus Leonis adiceretur. Probatum igitur est testamentum a Leone, sed post confirmationem, nec aliter quam subscriptione, ex qua nulla cuiquam potestas accessit.

[Note: Utrum Carolus M sibi vel Pontifex constituerit successorem.] Graviorem lapidem provoluit in viam Baron, tom. 9. Ann. 800. quando regna quidem divisa scribit a Carolo inter heredes, sed de Imperio nihil fuisse dispositum putat, quippe, quod reservatum fuerit arbitrio solius Pontificis. Sed hunc amovet ipse Bellarm. c. s. de transl. Imp. exempl. 2 quando sibi obicit: Ludovvicum Imperatorem et Augustum appellatum fuisse a patre ante Pontificis coronationem, et solvit ex eo, quod licentiam seu potestatem successorem sibi surrogandi nactus fuerit per confirmationem testamenti, quo inquit, Carolus Imperium filiis relinquebat. Quam sit autem solutio haec futilis et nullius momenti, ex ante


page 259, image: s267

dictis patet, quia testamentum Caroli de rebus iusto titulo sibi acquisitis, legitime conditum, et a proceribus regni probatum, non indigebat alia, quam per subscriptionem testium, confirmatione, nec quicquam praeterea Leo ad eius robur attulit. De imperio vero nihil ibi dispositum fuisse affirmat Baron. cum Gretser. Bellarminus negat: Utris credendum censetis? Velim autem primum reddant mihi testamentum, de cuius perfectione dubitat ipse Pithoeus, Authenticum, et perfectum. Nam in fragmentis, quae circumferuntur, Imperium quidem neutri filiorum attribuitur expresse, sed an inde sequitur: Pontificis arbitrio reservatum, quicquid ibi expressum non legitur? Et cur ad arbitrium Pontificis non reiecit electionem, sicut arbitrii populi manifeste [Orig: manifestê] mentionem facit? Quid si ex alia causa de Imperii successore tacuisset? Henricus V. quam immodeste se gessit contra patrem, a quo ad Imperialis dignitatis successionem omni opera elatus fuerat: Nam licet Papae flabellis ambitionem suam ante tempus exsufflari sineret, tamen non illius potestati, sed hereditat is legi imperium tulit acceptum, dum de se ipso loquitur in Chron. Abbat. Svvartzahens. An. 1105. Ego quidem Christianis mihi legibus subarratum Regnum, ut haeres et successor Augusti, tenere, si tamen rerum omnium dominatori placuerit, cupio. Nec diu factum, quin Henricum II. Anglum paeniteret temerarii amoris, quo in solio regio ambitiosum filium collocarat, Paris. et Hoved. in Henr. et Artoxerxem, cum Dario regni gubernacula ante fata sua, regenda concederet Plut. in Artox. Nec facilius coniurationes excitatae contra Augustos leguntur, quam a Caesaribus, licet periculi avertendi gratia posteriori tempore, potestas et administratio omnis iis interdiceretur, ut Sozom et Socrat. docent. libr. 5. Tripart. c. 5. 12. 49. libr. 6. c. 1. Tale quid potuit ipse Carolus M. timere, quod non multo, post expertus est Ludovvicus Pius, cum filios non satis arcte sub imperio habuisset: ideoque noluit imperium abdicare antequam a statione iuberetur discedere mandato summi REgis, nec, quas timebat filii et nepotis cruentas sive in se mutuo, sive in parentem aemulationes impune spectare: Noluit libidinem dominandi subiecta face incendere, aut iuvenilem arrogantiam


page 260, image: s268

gladio armare in sui ipsius et aliorum pernitiem: Potuit et aliam quamcumque causam potius habuisse, quam quod arbitrium eius rei, quam a Papa concessam per decretum Adriani, acceperat, suo silentio voluisset reicere ad Pontificem, quoniam Adrianus cum toto Clero et populo concesserat Carolo facultatem non tantum, Pontificem eligendi et sedem Apostolicam ordinandi, sed et dignitatem Patriciatus, quod sic explicat Leo VIII. Nemo deinceps eligendi Regem vel Patritium, habeat facultatem, sed soli Regi Romani Imperii hanc reverentiae tribui facultatem. Unde Cusan lib. 3. conc. Cathol. c. 4. Otto I. a Synodo et Romano populo accepit potestatem, successorem sibi eligendi, ut dicit textus c. in Synodo dist. 63 allegatus, et hoc quoad regnum Italiae, secundum glossam, et secundum illam ordinationem usque ad Ottonem III, est servata successio. Nec possum satis mirari audacem reprehensionem Bellarm. c. 7. libr. 1. de transl. Imp. qui Blondum taxat, quod Ottonem II. ex voluntate patris, et non Pontificis surrogatum scribat. At tandem ex Witechind. lib. 3. de reb. Sax. demonstrat Ottonem II. a D. Apostolico inunctum suisse, et designatum imperatorem, quasi non inunctio et per eam designatio, seu consensus Pontificis secutus fuisset, voluntatem et dispositionem Ottonis I. Albertus Cranz. lib. 3. Saxon. c. 29. vigebat, inquit, eo tempore, (sc. cum Conradus Salicus filium Regem declararet) apud Imperatores memoria, Karolinorum et Ottonum, qui arbitratu suo sibi de legerant successores. Et quid coniecturis et suspitionibus, licet a vero non dissimilibus, agimus, cum rerum testimonia presto sint in ipsis testamenti verbis, et factis Caroli? In testamenti enim tabulis superstitibus, statim sub initium filios nominat Regni vel Imperii sui heredes, §. 1. 2, Divisiones, ait. se instituere regni et imperii Si igitur imperium suum habuit hereditarium, ut ex his verbis liquet, non ea de causa tacuit de successore, quod eius nominationem relinquere vellet Pontificis arbitrio, sed vel ex alia aliqua, quam sagaci coniectura curiosis scrutatoribus reliquit investigandam, Nam annon Ludovvicum Pium


page 261, image: s269

denique successorem sibi designavit, et si Eginharto credimus, imperii consortem et Augustum Imperatorem Aquisgrani proclamari fecit? Aut potuitne una manu eripere, quod altera dederat Si enim in testamento ius eligendi Pontifici debitum, ipsi integrum reservare voluit, fas non fuit idem de facto eripere, et in opprobrium iuris Pontificii successorem sibi designare. Nec successor solum et Imperator ita renuntiatus fuit Ludovicus a parente, sed et toto triennio omnia egit, ut Imperator, licet, tertio demum anno post, coronam ab Apostolico acceperit, ostenditque Haiminsf. ex Antiquit. Fuldens. quod nec titulo Imperatoris interim abstinuerit, nedum potestate. Si enim argumento proprio contra Bellarm. libeat experiri: Is c. 7. lib. 1. de transl. Imp. ab eo tempore computat annos imperii Caroli, a quo Imperator ab historicis salutatur. Atqui Ludovvicus apud historicos Imperator cepit audire, non a tempore coronationis, sed a puncto successionis. Nec obstat, quod c. 5. li. eod. excipit Bellarm. Carolo accrevisse potestatem designandi sibi successorem, quia testamentum fuerit confirmatum a Pontifice. nam nec confirmatum aliter fuit a Papa, quam a ceteris proceribus et praelatis, sc. subscriptione, nec in testamento quicquam invenitur, quod attineat ad potestatem designandi successorem in Imperio, quam sibi perinde reservavit Carolus soli, ut potestatem dividendi cetera regna in legitimos heredes.

[Note: De electione Caroli Calvi.] Nec obstat, quod Iohannes 8. in oratione ad Clerum de coronatione Caroli Calvi, quae in actis coronationis legitur, ita loquatur: Carolum igitur a populo expeti videntes, elegimus merito et approbavimus una cum annisu et voto omnium fratrum et Coepiscoporum nostrorum, atque aliorum S. Romanae Ecclesiae ministrorum, amplique Senatus, totiusque Romani populi, gentisque togatae. Item in prolatione sententiae: Caroli M et pacifici electionem et promotionem, in aeternum firmam et stabilem decernimus permansuram. Nam apud illius aevi scriptores, verbum eligendi, sumitur pro sequi partes alicuius, vel uni adhaerere


page 262, image: s270

potius, quam alteri, sicut Gregor. Turonens. Aimon. et alii de Merovingis scribere solent, eos a populo eligi solitos in reges, cum tamen conster, eos non electione, sed successione regnum iniisse, id quod imposuit Hottom. in lib. Francog. qui inde concludit, primae stirpis reges sola electione ius regium obtinuisse, cum scriptores praefati, id tantum dicere voluerint, successionem consensu et voluntate populi approbatam fuisse. Sic Carolus M. in suo testamento: quod si talis filius cuilibet trium fratrum natus suerit, quem populus eligere voluerit, ut patri suo succedat in regno, ne patrui id impediant. Si enim ex eventu voluntatem Caroli interpretari velimus, per l. iure nostro. §. fin de testam. tut. non possumus, quam per electionem populi, eiusdem consensum intelligere, siquidem Ludovvici filii et nepotes, non alio, quam successorio iure hereditatem adierunt. Sic etiam hoc loco dicit Pontifex, se elegisse cum populo Romano Carolum Calvum, quia cum duo de regno certarent Ludovvicus Lotharii nepos, et Carolus, ut refert Egnatius, eiusdem frater, et Carolus illi imperium praeripuisset, merito dicere potuit, se hunc elegisse, seu praetulisse alteri, non quod eius personam elegerit ad imperium capessendum, sed quod eius partes sequi elegerit, relicto Ludovvico. Atque ut modus iste loquendi clarius ob oculos ponatur, afferatur huc a Massir. Papon. in hist. Gall. ex archivis Ecclesiae Remensis simile scriptum, quo Archiepiscopus eiusdem Ecclesiae dicit, se eligere regem Francorum, qui certum est, quod tamquam Par Franciae, non tribuat nisi consensum. Delassat nos Bellarm. lib. 1. transl. Imp. c. 5. infinitis interrogationibus, inde extractis, quod Carolus Calvus magnis itineribus Romam contenderit ad emendum titulum Imperatoris, ut ait Rhegin. lib. 2. Chron. et Ludovvicus Germaniae Rex duos filios cum exercitu ad prohibendum iter obviam miserit. Quid vero iuris inde Pontifici accrescere potest praeter facultatem consentiendi, quam ipsi tamquam populi praecipuae parti nemo unquam ademit? Et quidem Rhegino expresse dicit: Iam pridem emptum fuisse Nomen Imperatoris a Carolo. Sed demus, non nomen solum emptum fuisse, sed et consensum Pontificis: quid inde sequetur


page 263, image: s271

quam consensum Pontificis requisitum fuisse in dubia imperii successione: et huius elaborandi gratia, simul et capessendae possessionis Romae et in Italia, nec non probabilis alicuius praetextus quaerendi causa tantopere properavit Carolus, et properantem retrahere nisus fuit Ludovvicus.

[Note: 28. Successio et non consecratio facit Regem.] Cum igitur in successione imperium numeremus ab ea die, qua, ut loquitur Iustin. Nov. 47. c. 1. nos Deus proposuit rebus humanis, et est gl. in Extravag. Quomodo in laes. maiest. crim. in ver. Reges, sicut et Antoninus Pius in quadam Epist. inter constitutiones Commodi, testatus fuisse reperitur: Consimiliter et philosophus Divus pater meus mox ingrediens principatum, constitutione honores et immunitates firmavit, l. sed et reprobari. §. Est autem de excusat. tut. quo facit, quod moris erat, statim initio imperii cuiusque immunitatem, vel concessam confirmare, vel novam dare, Suet. in Tit. Plin. 10. Epist. quod ius in regibus Gallorum observatum, etiam parlamenti decreto confirmatum est, die 19. April. 1498. Papon. lib. 4. Arrest. t. 2. Arrest. 1. Barcla lib. 3. contr. Monarch. c. 2. ut vel ante sollennem inaugurationem, qui iure hereditario ad sceptrum vocetur, pro consecrato, quo ad ius et honorem regium habeatur: Cum, inquam, ante inaugurationem successione Rex fiat, et iam electio subierit locum successionis, sequitur statim etiam ex electione Imperatori comperere ius administrandi iura imperatoria, ad quam rem gl. est in c. legitimus. dist. 93. Et communem opinionem dicit esse Socin. cons. 63. vol. 3. cum Decie cons. 194. volu: 1 cons: 588. vol. 3. communiter receptam tradit Martin. Laud. in tr. de princ: q. 25. ab omnibus Canonistis, Vivius Thes. com; opi: in verb. Imper. Corne. cons. 177. col. 3. lib. 1. Restaur: in tr. de Imperat: q. 46. Eman: Zoarez: in ver: Imperator in verb. princeps n. 25. per Angel. in prooem Inst. n. 7. qui communem dicit.. Iohan. And. in cc. avaritiae de Elect. in 6. et in d. Clem Rom. ita ait de iure esse, et consuetudine a Pontifice tolerata. Catellin: Cott. in memorab. in dict. Imperator. Iacob: de Arena, cuius quaestionem repetiti Cynus aed. l. bene a Zen: C. de quad: praescript: Petrus Andl. lib: 2. de Imp. c. 5. Hieron: Bal: libr. de coronat: Lupold: Bebenbur: de Iur: Imper. c. 5. et se. quentibus: Et ipse innoc. in c. venerab: de Elect: confitetur,


page 264, image: s272

Imperatorem habere administrationem sua auctoritate, quam ex electione habet, sine ulla coronatione, si fortasse [Orig: fortassê] coronam debito loco accipere non possit. Iohannes dicit in gl. c. legimus in ver: Imperatorem. dist. 93. Ex sola Electione principum, dico eum verum Imperatorem antequam a Papa confirmetur, arg. hic [Orig: hîc], licet ita non appelletur; et in c. quanto dist. 63. Electio facit Imperatorem. Cusanus ait: Insignia illa quasi ad maiestatem sacram, quae imperio inest, ostendendam, materiali visibili subiecti imperii cum ceremoniis impendi, ut sunt signa praedicantia admirandam illam potentiam, lib. 3. Concord. Cathol. c. 3. Paurmeist. lib. 2. iurisd. Rom c. 4. n. 5. et 52. ex tit. 2. §. fin: de Elect. reg: Rom. in Aur. bull. Matth. Stephan: lib: 2. de iurisd. c. 1. n. 123. Wesenbec: in Apostill: ad com. Instit: Schneidevvini rubr: n. 6.

[Note: 29. Utrum Imperator teneatur coronam petere.] Et sunt inter praedictos auctores, qui latius conclusionem extendentes, negant, Imperatorem ullo modo ad petendam coronam cogi posse, quia id nulla lege statutum vel consuetudine inductum fuit. Quod ad legem attinet planum est, imperatoriam non dari, sed potius contrarium decretum esse a Ludovvico Bavaro, et si aliqua esset, non valeret, cum ne iuramentum quidem valeat, quod diminuit dignitatem Imperatoris. c. intellecto. de iureiu. Si vero lex Pontificia producatur, eam constat non obligare, nisi quatenus approbatur, cum iurisdictiones sint distinctae. Sed nec ulla produci potest, quia Clem. Rom. de iurei: c. venerab. de elect: c. in nomine Dom. dist: 23. Imperatorem non astringunt ad petendam coronam, sed Pontificis ius esse contendunt, ungere, consecrare, nominare, approbare Imperatorem electum, si ea petitum veniat. Nam quod Papa se inter Conradum et Lotharium interposuit, in certo casu discordiae factum est, nec ad ordinarium ius trahi potest.

Quod ad consuetudinem attinet, licet Clemens d. c. Roman. producat exemplum Alberti et Henric, qui consecrationem a Papa petierint, tamen, quod per favorem aut ex certa causa fecerunt, aliis non debet creare praeiudicium, c. quod grat. de R. I. in 6. cum Concord: Nequeve enim Symmachus audiendus, qui, quod a principio


page 265, image: s273

[Note: In actibus voluntariis, praescriptio non habet locum.] beneficium fuit, usu atque aetate fieri debitum asserit. lib. 10. Epist. 54. In actibus enim voluntariis et merae facultatis, nulla praescriptio vel consuetudo induci potest, per l. viam. de via publ. ubi gl. et Angel. Perus. ponunt exemplum, de eo, qui numquam S. Iacobi sepulchrum visitatum ivit, qui propterea prohiberi non potest, quin eat, si velit, ut nec ire tenetur, qui saepius illuc inviserit, dicente Cyno. l. 1. n. 8. in sin. C. de servit. et aq. Nec si quis per longissimum tempus ivit ad alterius molendinum, per hoc compelli potest, ut ibi molat propter reditum molendini conservandum, quia iste usus molendini, fuit per modum facultatis, ait Bald. in l. i. n. 10. C. de ser. et aq: Ia. in l. quo minus col. 5. n. 29. et seq. Iacob. de S. Georg: in sua investit. in verb: et cum molendin: n. 4. Boer: tot. decis. 125. et prae caeteris Cravet: de Antiq: temp: part: 4. §. Materia, qui nec immemorialem consuetudinem sufficere dicic. n. 98. 99. Melchior Crugerus in consil Brunsvvic. dato. Consultat: constit: Saxon: par. 5. c. 7. n. 2. Cepoll de servit. urb. praed. c. 50. n. 2. Dec: cons: 271. n. 14. seq: Bocer. c. 1. n. 57 quae sunt regal Borchold: de Regal: n. 33. Anton: Gabr: lib. 5. com. conclus: t. de praesc. concl. 10. Chass: cons: Burg. des forests. §. 8. vers. praescript n. 1. Angel. de Bisut cons. 15. inter cons. Zasis lib. 2. n. 6. Covarr. par. 2. rep. c. possessor. §. 4. n. 7. de R. I. in 6. Zoann. de dupl. Ven. n. 83.

Porro aequitas postulat ut, quando per aliquod factum praeiudicatur pluribus, id consensu omnium fiat. l. in concedendo. ff. de aq. pluv: arc. c. ad haec. §. fin. de offic. Archid. Maxime autem praeiudicaretur subditis, si eorum Dominus se vellet subicere approbationi et confirmationi alterius, quia carerent capite, quamdiu is suspenderet approbationem, et reciperent plures Dominos, primusque eorum perderet libertatem, quod ne fiat, omnium interest. l. 1. et 2. ff. de lib: caus l non tamen ff. de appell: c. fin. ex: de maior: et obed. gl. Innocentii. ad ciauditis de praescript. Numquam igitur factum solius Imperatoris allegari poterit, pro inducenda rationabili consuetudine, quamdiu non consentiunt illi, quorum interest.

[Note: Ad solemia non tenetur Imperator.] Praeterea cum satis dilucide probatum sit, actum creandi Imperatoris absolui in sola electione, patet, supervenientem coronationem nihil esse aliud, quam sollennitatem. Atqui Imperator ab


page 266, image: s274

iis. quae sollennitatis sunt, legib, absolvitur, ut Dd. interpretantur l. princeps. ff. de ll. l. digna vox C. eod. l. ex imperfecto 3. C. de testamen. Nec enim, quae c Aesare Pontificeve geruntur, ullius sollennitatis indigentia abrogari debent, per gl. in c. quando de translat. Episc. Sicut nec labefit sententia a principe non sedente vel sine scriptis lata, licet utrumque, ut sententia subsistat, alias [Orig: aliâs] requiratur, l. statutis C. de senten. exper. recit. Nam cum duplex sit sollennitas: levis, quae substantiam non immutat, l. 1. ff. de exerc. act: quaeque actioni non officit: l. 1. ff. de ventr. inspic. et gravis, constat illam a quovis, hanc vero a solo principe omitti posse, urgente evidenti necessitate. l. et si nihil. 183. de R. 1. l. 85. in fin. l. 90. de in integr. restit. Matth. Steph. 2. de iurisd. c. I membr. 2. n. 43. et seqq. ubi Exempla. Unde et in hac sollennitate multa saepius mutata reperimus.

[Note: 30. De tribus coronis Imperatoriis.] Vulgatum enim est, Imperatorem recipere tres coronas, auream, argenteam, et ferream, cuius rei varias afferunt causas. Sic enim olim tributum in tribus metallis dabatur Romanis, ut scribit Iohann. Andr. c. inter dilectos in gl. iudicio. Zabarel: ibid: in gl. indictionis. de fide instrum: gl: in Rubr: de ann: et trib: Item de Indict: C. Alii id fieri exemplo Christi putant, cui sacrae literae triplicem coronam tribuunt, argenteam, ut Zacha. 5. Sumes argentum et pones in capite Iesu: ferream, ut in lib. [(printer); sic: lib. 6.] Regum sub imagine Zedechiae, qui ferream sibi fabricavit coronam: auream ut in Apocalypsi: vidi supra nubem filium hominis habentem in capite suo coronam auream, Balb. in tr. de coron. Imp. Chassan: in Catal: glor: mundi. consid. 27. Alii id dicunt fieri vel ad designandum Imperium totius mundi, qui in tres partes dividitur. Dominatur enim Asiae, l. fin. C. de tem. appell. Africae, l. 1. de off. praef. praet. Afr. Europae. l. 2. C. de Appell: Zoannet. in tr: de Rom. Imp. n. 248. Schneidevv: de feud: part: 3. n. 61. Alii interpretantur allegorice, ut gl. in d. Clem: Roman. in verb. vestigiis. Lancelot: lib. 1. c. 1. de Imper. §. 1. de ornat: corp. n. 9. et seqq: Andlo lib. 2. imper. c. 6. quod scilicet ferrum designet fortitudinem ad conculcandum rebelles et infideles, c. penult. in fin: 36. q: 1. argentum munditiem, aurum excellentiam super omnes reges. Quod vero in Pontificali traditur, t. de coronis proxime mihi videtur accedere ad veritatem, modo quod


page 267, image: s275

superfluum est, dematur. Nam, Aquisgranensis corona regni Germanici signum est, sicut Henricus II. filium Henricum, Regem Germaniae constitutotus, Aquisgrani coronari fecit, et per hanc coronationem regem Germ. designari, Sigon. 8. hist: Ital: in fin. Modie ensis vero Longobardici seu Italici, ut confessus legitur Conradus I. quando Mediolanensis Archiepiscopi manu futurum Imperatorem inungi in Italiae regem dicebat, orta inter Ravennatem et Mediolanensem controversia, uter ex iis Imperatorem Pontifici ad aram sistere deberet, Sigon: lib: 8. Ital. Carolus enim M. victo Desiderio redactaque in suam potestatem tota Italia Gregorii Pontificis decretum, ut putabatur, secutus, Modoetiae regni Italici coronam primus suscepit, utque ita a successoribus fieret, instituit. Sigon. lib: 4. Ital: in pr: quia haec prima urbs Longobardorum occurrit eunti in Italiam, et sunt ibi sepulchra regum Longobardorum. Romana denique corona imperii est, quia cum ea Carolus M. acquisivit titulum Imperatoris, Tholos. 6. de Rep. c. 20. n. 14: Lupol: de iur. Imp. c. 10.

[Note: Qua multa in ritu coronationis suerint mutata.] Iam et in numero et loco et ordine harum coronarum permulta mutata videmus, siquidem in praedicto Pontificali quinque referuntur et Medionlanensis diu in usu esse desiit. In loco, quia Conradus Franconiae Dux tum Melodiani, tum Modaetiae diadema accepit, idque necessarium non esse dictitante Hereberto Archiepiscopo Mediol. se Caroli M. et eius posterorum exemplo permoveri respondit, cuius exemplum multos successorum imitatos notat Sigon. 8. hist. Ital. Item quae Modoetiae conferri solebat, eam Henricus VII. Mediolani, Sigismundus Ravennae, in decreto Ungar: edito anno 1435. in praef. et Carolus V. Romanam accepit Bononiae. Guicar: libr. 20. histor. Ital. Unde ICti uno ore concedunt, non obstante, quod d. Clem. Rom. praefiniat certum locum et altare Romae, quod tamen coronatio possit fieri alibi, Innoc, in d. c. venerab: Alber. in l. bene a Zen: C. de quad praescript. Ioh. Andr: Cardin: m d. Clem: Landel: d. §. 1. q. 2. Balb: lib: de coron: quia ubicumque Imperator et Papa est, ibi Roma est et curia. gl. Da. c. fin: de for: comp. qua de causa et Papa sedem suam transferre, ut Clemens V. Avenionem secessit, et alibi coronationem suscipere potest, sicut Gregorius X.


page 268, image: s276

Caelestinus V. Clemens V. et multi alii extra Romam pontificales Infulas induerunt, nec propterea periit romanum imperium, quia Constantinopolim translatum fuit, adeo, ut si Bellarmino credimus: lib. 5. de Rom. Pontif. c. 8. exem. 7. in resp. 2. omne ius Imperii Romanis ablatum fuerit, licet 6. 7. de transl. Imp. §. At inquies, rideat eos, qui decus Imperii in sola Germania conservari cupiant, quasi magis ridiculum sit in Germania, quam Constantinopoli constituere Imperium Romanum. Denique multa innovata sunt, in ordine, quia sigl. d. Clem: et Alber. in indice in verb! corona, Restaur: Perusi. in tr. de Imperat. q. 24. Chassan: cat: glor: mund: cons. 27. fidem habemus, primum ferrea, deinde argentea, denique aurea coronari debet. Atqui Aquisgrani primum suscipit argenteam, imo hodie omnes mutatae sunt in aurum, ita, ut his sollennitatibus Imperator praecise alligari non possit, ideoque sola electio est, quae facit Imperatorem: reliqua ad sollennitates pertinent, ita ut queri non possint contrariae sententiae defensores: coronationem nullam habere effectum, Nam hoc, habet, ut electionem legitimam vel successionem publice testetur, ut per publicas sollennitates Imperatorem introducat in regni administrationem, et denique, quod tangit Innoc. ad. d. c. venerabilem. ut publicis precibus coniunctis Spiritus S. gratia futuro Imperatori caelitus impetretur. Balbus de coronat. Matthias Steph. 2. de iurisd. c. 1. n. 129.

[Note: 31.] Atque huc usque multis argumentis translationem imperii per Pontificem Romanum factam non fuisse probavimus, porro, quod vix tam caute quis fingere potest, quin se verbis suis prodat, hinc quoque argumenta non dubia trahimus. Primum enim, quia nec Innocentius III. nec Clemens V. tempus translationis exprimere [Note: Dubia, de anno et auctore translationis.] potuit, nec Papam eius auctorem nominare, inde factum est, ut neque certi quicquam glossatores asserere potuerint. Nam Ioh. Andr. reicit in annum 753. Genebrard. lib. 3. Chronol. et eius auctoritate Ludovv. Molin. tr 2, de iust: et iur: disp: 24 §. 1. in fi. in annum 752. gl in d. c. venerab: in annum 776. et gl. Eadem Stephanum nominat, qui transtulerit imperium, cui consentit Chronicum Martini dicens, translationem factam in personam Caroli adhuc pueri, in qua re


page 269, image: s277

non abs re miretur aliquis iniquitatem Pontificis, qui cum coronam impertiretur simul Pipino patri et duobus filiis Carolo potius imperium, quam patri tam bene merito de Ecclesia in bello contra Astulphum, donare voluerit? nisi fortasse, sicut Iohannes: dicebat in coronatione Caroli Calvi, praedecessori suo NIcolao divina revelatione patefactum fuisse, carolum Calvum esse legitimum Imperatorem: (qui nepotem suum legitimum heredem ab Imperio deiecerat) in actis coronat: Car. Calvi: ita et Stephanus de futura Caroli M. felicitate divinitus certus factus est: cuius tamen in Epist: quae est apud Regino: Prumien. inter cetera sua somnia non meminit. Ibi enim in fi: tantum dicit: Unxi et consecravi reges Franciae Pipinum et duos eius dem filios Carolum et Carolomannum, addita vehementi imprecatione in proceres regni, qui alios quam ex Pipini stirpe Reges admitterent; in quo tamen hic somniator longe deceptus, cum Capeti posteritas iam longo tempore feliciter sceptris potiatur. Et fuisset sane ista Stephani translatio lusoria, cum effectum sortita nullum fuisset, siquidem Adrianus Stephani successor, c. Adrianus dist: 63. Carolum tantum vocet Patritium, et Leo c. in Synodo dist: Ead: hunc honorem addit collatum illi, qui tum Rex Francorum et Longobardorum tantum erat. De Imperatore adhuc nulla mentio. Et in hoc consentiunt meliores historiae omnes, quod Stephanus coronaverit Papinum, cum duobus filiis, anno 755. quamquam Chronici Euseb. continuatio ponat sequentem, Carolus vero M. demum an. 800. a Leone III. acceperit coronam Imperatoriam. Annal. German.

Praeterea quod in eodem c. venerab. Papa allegar contra principes Alemanniae Lotharium per coronationem Papae obtinuisse imperium, cum principum vota essent divisa, nonnullis Lotharium, nonnullis Conradum eligentibus, falsitatis manifestae convincitur per ordinem historiarum. Nam Conradus numquam erat legitime electus, sed aufugiens in Italiam suorum ope, sibi ipsi nomen REgis sumpserat, et proinde merito ab Honorio II. fuit excommunicatus, Sed inde Papa nullum ius acquirere potuit ad


page 270, image: s278

Electionem Imperatoris se intromittendi, quia Conradus, ut praesupponit d. c. venerab. legitimis votis non erat electus. Viterb. et Regin: im Chron.

[Note: 32. Utrum Imperium translatum sit in Germanos in persona Caroli M.] Quis vero conciliare poterit, quod utrobique dicit Papa, imperium translatum fuisse a Graecis in Germanos in persona Caroli M. cum constet Carolum M. regem Francorum fuisse et Germaniam habuisse pro accessorio. An potuit Papa praevidere, quae paulo minus ducentis annis post futura erant, ut imperium transiret ad Germanos? Carolus procul dubio accepit imperium pro se et heredibus, sicut illud in posteritate sua quoque propagari voluit, nec non Ludovvicus in c. Ego Iud. dist. 63 iubens Papam post consecrationem suam legatos mittere ad reges Francorum, indicat, cum his, velle se, ut maneat imperium, cum legati non ad regem Francorum, sed Patritium vel Imperatorem Romanum destinandi essent, et Pontifex eo animo procul dubio obtulit, quia id volebat agnosci, quasi beneficium, pro servitiis Ecclesiae praestitis. Atqui Germani non sunt heredes Caroli M. E. nec eius nomine imperium sibi arrogare potuerunt. Quin et constat Ottonem I. numquam eo nomine petiisse imperium, imo ne petiit quidem, sed iure gentium in se transtulit, ita ut translatio in Carolum facta frustra allegetur, quae si vera esset, magis repelleret Germanos ab imperio, quam ut pro iusto titulo acquisitionis produci posset.

Sed haec res interpretes in varios labyrinthos adegit, aliis alia effugia quaerentius. Nam Ioh. in gl: ad c. fin: c. Ego Ludovv: dist. 63. nota, ait, imperium prius Francorum fuisse, sed postea Teutonici virtutibus promeruerunt imperium, ut §. Ex his. 28. q 1. in quos hodie translatum est imperium, id quod etiam dicit auctor libri de regim. princip: qui Thomae asscribi solet, his verbis: Imperium transfertur a Graecis ad Francos, deinde per Adrianum Papam ad Germanos. Et Rossaeus lib: de Resp: aut: in reg: c. 8. n. 7. ius illud ad ottonem pervenisse putat nova donatione Iohannis Papae: Alciatus in lib: singul: certam. c. 32. Germanis scribit oblatum constitutione Gregorii V. in persona Ottonis III. Ludovv. Molin. dist: 24. tr. 2. de iustit: primum in Gallos a Leone III, deinde


page 271, image: s279

in Germanos a Iohanne 12. translatum asserit. Nec video, si Bodin. in Meth. hist: c. 7. pro Gallis Francos dixisset, quid Dresserus ipsi reponere posset, dum Monarchiam prius Gallicam fuisse, quam Germanicam dicit. Nam Carolus quidem, Ludovvicus et ceteri successores, non tam Reges Gallorum, quam Francorum se nominarunt, ut videre est ex capitularibus Caroli et Ludovvici. ex c. Adrianus c. in Synod: c. Ego Ludovv: dist: 63. c. qua nonnulli. de imm: Eccl: c. per venerab: qui fil: sint legit: c. meruit. Extr: com: de privil. et manebat distinctio inter Francos et Gallos sicut indicat lex Caroli M. libr. 6. c. 281. Ubi subiectos suos hoc ordine numerat: Romanos, Francos, Alemanos, Bavaros, Longobardos, Gascones, Saxones, Thuringos, Frisones, Gallos, Burgundiones, Britones, Beneventanos, Gothos, Hispanos, ubi Francos tamquam digniores statim post Romanos numerat, Gallos, vero non nisi inter posteriores. Multaque instrumenta producit aventin. lib: 4. Anna: Boior: quibus Reges se nunc Franciae Reges, nunc Franciae et Galliae simul vocant. Neque enim Carolus M. Gallici sanguinis erat, nec Galli imperabant, sed Franci, qui Gallias universas sibi subiecerant, ideoqueve male Gallis asscribit regnum Bodinus, quod Franci gerebant.

Sed qui Pontificum verba salvare volunt plurima hinc inde quaerunt effugia, ut demonstrent una et eadem opera imperium translatum fuisse in Francos et Germanos. Alii personam Caroli M. examinant, et postquam eum Germanum fuisse demonstrarunt, rem confectam putant: Alii ad originem Francorum confugiunt, alii ad finalem eventum, qui omnium minus rationem reddunt, quia petunt, ut vocant philosophi, principium. De eo enim dubitatur, quomodo, quod primum translatum fuit in alienam gentem, tandem potuerit vi eiusdem translationis, transire ad nationem prorsus alienam. Qui Carolum M. et Francos derivant ex [Note: 33. Carolus M. fuit natione Germanus.] Germania, illia in eo quidem sequuntur veritatem historiarum, siquidem et Hieron. ad Iovian. scribit: Francos Germaniae populos inter Suevos et Saxones, regionem fortem magis ac bellicosam, quam latam temere. Nec satis mirari possum Claudii de Rubis isz, histo. Lugdun: c. 4. et 17. affectatam inscitiam, qui turpi


page 272, image: s280

confusione Gallorum et Francorum, negat Francos ex Germania erupisse, quo nihil est in historia certius, nec minus iniuriam facit Carioni, dum c. 17. eum insectatur, quod Carolum M. ex Germanis oriundum dicat, et ex Paul: Diaco: lib. 2. c. 4. duplici Galliae apud historicos significatione deceptus, negat patriam eiusdem Ingelheimium esse sitam in Germania, quamquam quoad patriam minus solliciti simus, siquidem originem stirpis, et non locum nativitatis quaerimus. Nec enim propterea Carolum V. Gallorum subditum factum putamus, quod Gandavi natus sit, ut illi disputant, Bodin 1. de Republ: c. 9. quia, qui nascitur ex Campanis, campanus est, nulla habita ratione loci, ubi natus sit, l. 1. ff. ad municip. quia filius sequitur originem patris. 1. assumptio §. 1. Eod. l. filios. C. de municip. et orig. lib. 10. et avi, sicut respondit Goeden: cons: 1. q. 3. de carolo V. et Ferdinando fratribus, pro Germanis eos habendos propter avum Maximilianum. Sed origo Caroli M. refertur ad Beatum Arnulfum, cuius materna stirps deducitur ex Blitilde, seu Bliotilde sorore Dagoberti, regis Francorum, quam certum est nupsisse nobili cuidam Gallo, quamquam historiae in nomine varient. Theg in in pr: vit Ludovv: Monach: Egolism: in vit: Car. M. Paulus Warnefridus in fragm. de Episc: Metens: Walram: Episc: Naumburg in libr. de unit: Eccl. c. 17. Genealog: B. Arnulf: Paterna vero stirps deducitur ex Utilone Theodonis Magni reguli Boiorum fratre, qui a Theodorico I. rege Francorum limiti inferioris Germaniae praefectus, Satrapa Antorffiensis dicebatur. Avent: lib: 4. Ann: Boior: in pr: Et sic Carolus non aliter ex Germanis deducitur, quam quatenus inde prodierunt Franci: Eos autem inde prodiisse cum multa alia, tum imprimis lingua docet, quam Germanicam fuisse, phrasis et ratio componendi per articulos, et verba auxiliaria, quam Franci Galliae, Gothi et Longobardi Italiae, OstGothi Hispaniis intulerunt, tum reliquiae istae ostendunt, quae cum lingua romana confuse adhuc manent in lingua Gallica. Nam veteres Franci linguam suam dividebant in Romanam et propriam. Romanae vestigia et nomen manet adhuc in multis carminibus antiquis, quorum quaedam typis mandari curavit Pasqui: et vocabatur Romana, quia constabat ex


page 273, image: s281

vocabulis latinis corruptis, sicut helvetii Bernenses et Friburgenses, qui Sabaudiae fines incolunt, Sabaudorum linguam eadem ex causa vocant Romanam. Et hoc ex Nithardo discimus lib: 3. de dissen: filior: Lodovv: qui pro Romana lingua, exhibet nobis exemplar vocum ita corruptarum, ut non obscure ad linguam Francicam, qua hodie utuntur, deflexae esse appareant. Propriam vero Francorum fuisse Germanicam, cui dubium esse potest, nisi qui ignorat populos transmigrationibus solere linguas suas secum afferre, sicut Saxones eadem ratione Anglis linguam intulerunt, ut Camdenus in descript. Angl. iuri confitetur, nec potest obscurum esse illi, qui utrisque linguae cognitionem habet. Nam istum Lugdunensem advocatum, qui, de linguarum, quas numquam attigit, proprietate, tamquam caecus de coloribus iudicat, et Francfurt dictam vult quasi franc fort, idiomate tali, quod tum temporis ne natum quidum erat, ab harum rerum iudicio cum suo Papirio Massonio relegamus, quippe, cum linguas addiscere prius oporteat, quam de iis iudicare. Exstat apud eundem Nithard. d. lo. aliud iuramentum et pactum Caroli Calvi, quod totum est Germanicum et Specul. Histor: lib. 24. c. 75. nominatim de Carolo M. scribit, quod duodecim ventis imposuerit nomina lingua propria. Ea autem nomina, prout adhunc in usu sunt, cum Germanicis prorsus conveniunt.

Sed ut haec ita se habeant, et Carolus M. cum tota Francorum natione e Germania originem traxerit: tamen inde non sequitur, Germanis attributum fuisse, quod Francis indultum legitur, quia Franci iam se a Germanis separarant, patriamque deseruerant animo non revertendi. Ideoque Andlaei et Bebenburgi effugium nullum est, qui dicunt, Francos habitasse in media Germania, cum in eos translatio imperii fieret. Nam de iis sermo non est, sed ex quibus Carolus progeniem suam trahebat. Illi autem iam patriam mutarant, et retento nomine novum regnum instituerant in Gallins subactis. Ita quod Carolus Crassus Normannis in Neustria, olim sic dicta, concessit, quod Richardus II. in Apulia, Sicilia et Calabria occupavit, quod Wilhelmus Conquaestor in Britannia, in illud Rex Daniae aut quicumque Normannis praefuerit, in primis


page 274, image: s282

eorum sedibus, nullum ius sibi vendicare potest. Nec Saxones repetere possunt, quod eorum maiores olim in Britannia sibi subiecerunt, nec Germani, quod Longobardi annos plus quam ducentos possederunt in Italia. Ideoque nec ad Germanos magis extenditur, quod Franci, postquam ab iis se excluserunt, sua virtute et sanguine obtinuerunt, quam ad Francos pertinet, quod Germani postea iisdem mediis sui iuris fecerunt, ut de Ottone I. supra tetigimus, quod non beneficio Papae, sed virtute bellica, et nomen Imperatoris restituerit, et Italiam Germaniae coniunxerit. Quomodo igitur cohaeret, quod Pontifex in Germanos translatum dicit, de quo constat si unquam translatum est, quod potius sit translatum in Francos?

[Note: 34.]Sed et alia Clementis V. satis inscita arrogantia notanda venit, qua in d. c. Romani, iuramentum, quod Imperator Pontifici praestare solet, prout habetur in Pontificali, licet scriptorum Carolo M. coaetaneorum istius iuramenti nemo mentionem faciat, ita interpretatur, quasi sit iuramentum fidelitatis, id quod Henricus Lutzelburgensis, convocatis tabellionibus, publice negavit se fecisse, nec vero se ulli mortalium ad fidelitatem obligatum esse, nec in fidelitatem cuiusquam iurasse: Clemenes vero V. post mortem Imperatoris demum, eum declarat Ecclesiae vasallum, propter iuramentum, quod fidelitatis esse dicit, sicut iam antea Adrianus I V. ad Fridericum I. scripserat: quod dicam de fidelitate B. Petro et nobis a te promissa et iurata. Spigel: in Gunth: lib. 6. Baleus in actis roman: Pon. in Adr: 4. hedion. hist: Eccl: lib. 10. c. 8. Et gl. in c. de forma. in ver: Honestum 22. q. 5. et in c Tibi Dom. 63. dist. cum Abb. cons: 82. col. 2. lib. 1. ceremon. tit. 2. Tholos. lib. 6. Syntag. c. 7. n. 6. male interpretatur iuramentum Ottonis, relatum in d. c. tibi Dom. quod, licet personale sit, et de certis dubiis conceptum, quae tum vertebantur inter Ottonem et Kohannem, cum ille hunc in patrocinium contra Beregarium reciperet, Cuivac. ad c. un. §. Interpres. ad fi: de nov. form. fidelitat. Waremund. ab Erember: c. 2. n. 51. de reg. subsid: et oner. subd. ipsa tamen extendit ad omnes Imperatores, fingitque pro iuramento fidelitatis habendum, cui subscribit idem Greg. Tholos. 26. de Reb. c. 4.


page 275, image: s283

et 5. Imperatorem perinde ut Regem Neapolitanum, turpi confusione, papali dominationi, propter coronae a manu Papae receptionem, subiciens. Hildebrandus Anticaesares Rudolphum et Hermannum in haec verba iurare voluit: Ab hac hora et deinceps fidelis ero per rectam fidem beato Petro et vicario eius, et quodcumque ipse mihi praecepit, sub his videlicet verbis: per veram oboedientiam, fideliter, sicut oportet Christianum, observabo. In regest. Gregor. 7. lib. 8. Ep. 3. idem praestitit Conradus Henrici I V. filius ut ex Bertold. Constant: presbyt. Chron. An. 1095. colligit Haiminsf. c. 17. contr. Grets. sed Henricus V. eius frater extrema potius, tentare, quam iuramento hoc dignitatem suam deterere voluit, ut refert incertus auctor Chron. Schlav: c. 15. a Lindebrog: editus, et Carolus V. ad idem praestandum adduci numquam potuit, nisi debita moderatione temperaretur. Haiminsf d. c. 17. Clemens autem V. proponit nobis formam aliam universaliorum, qua Imperator Ponitifici et Ecclesiae promittit protectionem, procurationem, et defensionem, at hoccine est fidelitatem iurare? idem iureiurando promittit Imperator principibus imperii. in aur. bull. Car. IV. Idem Rex Galliae, et in iuramento, quod Carolus Calvus praestitit apud Carisiacum palatium, haec verba leguntur: unumquemque vestrum secundum ordinem suum honorabo et salvabo, et honoratum et salvatum conservabo, et unicuique competentem legem et iustitiam conservabo. In cat. inaugur: Carol. Cal. Idem promisit Wilhelmus I. Rex Angliae Archiepiscopo Eboracensi: se defensurum Ecclesiam, eiusque praesides, gubernaturum populum in iustitia et rectis legibus. [Note: 35.] Simon Dunelmens. Gemeticens. Malmasbur. Ergone hi omnes fuerunt vasalli suorum subditorum, quia promittunt iis iurium suorum conservationem et defensionem? Quis vero in ulla fidelitatis forma vidit Domino promitta a vasallo protectionem et procurationem? quae sunt potius partes Domini sicut Gerson bene dicit: quemadmodum subditi debent fidem, subsidium et servitium Domino: sic Dominus subditis suis fidem et protectionem: In tract: ne princeps fatu: adulato: decipiat: assert: part: 4. Alphab: 66. lit.


page 276, image: s284

L. consider: 8. quia vasallus liberto et Dominus feudi patrono aequiparatur. gl: c. 1. de mil. vas: qui contu: Schrad: Feud: part: 6. c 7. n. 10. Et vasallus filii locum habere debet. Afflicit. in c. 1. §. si iudex. n. 3. de pac ten. et eius violat: Menoch. de arbitr: iud: ff lib: 2. cent: 2. casu 182. n. 8. per tex: in c. 1. in fi: de form: fidelit: Omnia vero vasalli iuramenta respectum includunt ad Dominum feudi, ut, c. 1. de form: fidelit. c. 1. de nov. form. fidel. c. de forma. 22. q. 5. iuro Caio domino meo etc. Et c. 1. qual. vas. dom fidel. iura. deb. fidelis ero, sicut vasallus debet ese fidelis Domino, quibus verbis iuramentum limitatur, et restringitur ad vasallum, quod alioquin, si absque restrictione ista proferretur, a iuramento, quod vocant Feudistae, assecurationis, aut aliis speciebus, quae ex certa obligatione praestantur, non distingueretur. Non enim ex omni iuramento fidelitatis, feudum inferri respondit Decinaus Cons: 19. n. 199. Vol. 3. idque ait, omnes notare in c. 1. quid praeced. deb. et c. 1. de nov. form. fidelitat. sed interpretatio desumenda est ex materia subiecta. Oldrad: con: 159. n. 5. Ruin. cons. 36. n. 8. Iam in iureiurando, quod in Pontificali legitur, nullum est indicium vasalli vel Domini. Unde ex verbis iuramenti demonstrari nullo modo potest, quod fidelitatem promittat, multo minus ex re ipsa, siquidem prolixa disputatione probatum fuit, imperium non daria Papa, sed a consensa principum, quorum Electio eandem vim habet, quam habebat olim successio, sive apud Romanos Imperatores, sive apud Francos, sive apud ipsos Germanos, antequam ius Electionis confirmaretur. Literae Adriani ad Fridericum, quibus se excusat, quod antea scripserat: Contulimus tibi imperialis coronae insigne, tamquam beneficium, id docent. Hoc verbo: Contulimus, inquit, nihil aliud intelleximus, quam imposuimus. Beneficium autem nolumus? accipi pro feudo, sed pro bono facto, quam significationem vocabulum habuit a prima institutione. Sigon. lib. 12. hist. Ital. Cui igitur in feudum nihil conceditur, nec is fidelitatem praestare potest, quia iuramentum sequitur naturam contractus, super quod imponitur. l. sed si possessori §. 2. l. eum qui ff. de iureiur. l. ult. et ibid. Dd. C. de non num. pec. Oldra. a. cons. 95. ex forma istius. col. ult. Curt. sen. l. si quis maior. n. 18. C. de


page 277, image: s285

transact. Gomez. var. resol. tom. 2. c. 4. de donat. n. 11. Atque hoc de regno Germaniae et Italiae multo efficacius procedit, quippe, quod per titulum imperii acquisitum non potuit fieri deterius. Sed ante nomen imperii superiorem non agnoscebat, sicut de Germania planum est, nec de Italia dubitari potest ab eo, qui Carolum M. novit eius meliorem partem occupasse, antequam corona Imperatoria fuisse donatus putatur, tantundemque postea Ottonem I. eodem iure suae potestatis fecisse. Quocirca, ut tandem ab hac disputatione abscedamus, cum Pontifex pro iuris sui probatione non afferat alia argumenta, quam propriam auctoritatem, concludamus, in propria causa, ne iurato quidem testi fidem habendam. l. nullus ff. de testibus. text. eleg. in l. Divus Tryianus. 24. de test. milt. quemadmodum in simili de Pontifice dixit Ioh. Teuton. in c. patet 9. q. 3. Et Ioh. Andr. in Clem. uni: in verb: Bonifacio. de iureiu: nec standum esse eiusmodi scriptis, quorum auctores repellerentur. c. licet universis. c. licet ex quadam de test: et attest. c. Canones. dist. 16. c. nullus 3. q. 4. c. fraternitatis et ibi gl. in ver. coelestitus. de haeret. Nec enim mortuae vocis maior fides esse potest, quam vivae. Atqui leges superstites, nihil aliud sunt, quam verba principis iam mortui, cum princeps vivae legis auctoritatem obtineat. §. fin. Novell. 105. perinde ut Papa canon animatus dicitur in terris. c. ipsi sunt 9. q. 3. per Bart. Brix. in qq. Dominic. q. 55. n. 5.

FINIS.


image: s286

[Gap desc: INDEX CAPITUM]


image: s295

[Gap desc: errata list]