CAPUT I. Continens Vitam et res gestas, Celsissimi Optimique Principis, Eberhardi Primi, Ducis VVürttembergensis: Acaemiae Tubingensis Fundatoris.
INTER Collegia licita, atque necessaria, vel maxume litteratorum consociationes; seu, ut nunc vocamus, Academiae referendae videntur. Sed cum Illustri Academiae Tubingensi (quam patriam, et altricem agnosco) debeam illud; ut si non gratus, gratiarum tamen immemor inveniar numquam; nectere ideo animo grato, praesentique de Academiis institutae tractationi, praemittere lubuit fasciculum hunc: gloriae et splendori, cum Academiae illius, tum et eiusdem Serenissimi Fundatoris destinatum. Cumque mihi propriae deficiant vires, visum est, virorum magnorum subsidio inprimis uti; primoque loco collocare, Orationem Cunradi Summenhart, Theologi Catholici, apud eosque nominis magni; qua is praedicto illi Excellentissimo Principi parentavit.
ORATIO FUNEBRIS ET LUCTVOSA, PER MAGIstrum Cunradum Summenhart de Calvv, Sacrae Theologiae Professorem, Habita ad Universitatem Tubingensem, in officio exsequiarum; quod eadem Universitas pro Illustri Principe, Domino Eberhardo, primo Ducein VVürttemberg et Deck: tamquam prosuo Patrono, et Fundatore, 7. Idus Martii, Anno Chricti M. CCCC. XCVI. pic poregit. Qui Praeclarus Princeps, paulo ante, in Festo Beati Matthiae Apostoli, hora vesperarum, eodem Anno, diem clauserat extremum.
QUIS dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem lacrimarum, et plorabo die ac nocte? ait Hieremias. Et quae nobis,Ierem. cap. 9. vers. 1. tantae tristitiae causa? Sane quoniam Sol nobis occidit, cum adhuc dies esset in meridie; ait Amos, atque idem Hieremias. Amos, cap. 8. vers. 2. Sol inquam nobis occidit: quando Illustris Princeps noster, Dux Inclitus atque Patronus, veluti coruscus Sol, hanc nostram Provinciam, imo Germaniam universam, virtutum suarum Maiestate, excesaque fama illustrans; Heu nostris sublatus oculis, viam ingressus est carnis universae: adhuc ea in aetate constitutus; qua ratio eius adtotius microcosmi illuminandum machinam, extrema virtute vigebat: ut puta iam iam passionum sedato turbine, exactisque ignorantiae tenebris, virtutis suae gradum nacta celsiorem. Sicuti corporalis ille Sol, in meridie clarissimos de se fundit in microcosmum radios,
et iam matutina abstersa caligine, nec dum tetra nocte veniente, fortiores suae virtutis exhibet actus. Igitur plorans in hac superinducta nocte, plorabo, et lacrimae in maxillis meis; quoniam longe factus est a me consolator meus: egressus est a filia Sion omnis decor eius: facta est vidna Domina gentium, viri solatio destituta. Divisiones aquarum dedncat oculus meus, quoniam lapsa est in lacum vita mea, et posuerunt lapidem desuper: quando Excelsus Princeps noster,o dono nobis datus caelitus; heu in omnium nostrum oculis, terrae commendatus, disparuit. Defecit gaudium cordis nostri, versa est in luctum cithara nostra; chorus noster in planctum, dies votorum nostrorum in lachry mas: quoniam cecidit corona capitis nostri. Sed nunquid Patres et Fratres carissimi, ad lamentandum hanc mihi iniunxistis, sarcinam, et non potius ad recommendandum laude dignissimum, et meritis meritissimum nostrum Ducem Inclitum? Fateat necesse est, sed sinite oro, ut plangam paululum dolorem meum: Scientes, doluisse, nonnumquam solatium dolenti praebuisse. Est enim piis affectibus quaedam etiam flendi veluptas, et plerumque gravis evaporat dolor. Non enim plenus sum (ut Heliab Buzites) sermonibus, sed plenior singultibus, et coarctat me spiritus uteri mei: quo niam quasi mustum absque spiraculo, quod novas dirumpit lagunculas, contineo suspiria: Ergo erumpant lacrimae, ut dilatentur praecordia; lacrimae enim mentem allevant, et fletus pectus refrigerant, maestumque solantur affectum. Cogitanti enim mihi de tanti Principis occasu tam lugubri, et dulcissima ad nonnullos huius contionis viros, quasi paterna amicitia; magis flere libet, quam loqui: et ad vos fingultibus contionari, quam verborum phalera perorare. Replevit enim animam meam amaritudine, et inebriavit me felle et absynthio: oculi mei caligaverunt a fletu. Cuius enim vel saxeum pectus non liquesceret, ad illius dulcissimi Principis et Patroni, at que sua circa nos dignatissima gratia nostri Postoris transitum: ut corde saltem lacrimas concipiat, quas sicci capitis oculi parturire nequeunt? Qui cum dilexisset suos, qui erant in mundo, non destitit; sed usque in sinem eos dilexit. Ad cuius transitum Hesperus de caelo cecidisse visus est: quando tam Inclitus de romanorum Imperio, e carnis migravit ergastulo: quippe quo mundus non erat dignus. Sed quid moror facere, quod me facturum disposui: ad quod quasi filii ad patrem dulcissima charitas, mea Virtutes et Magnalia Irincipum, DEI sunt opera. nuper succendit praecordia: Sed et vestra effecit instantia, et Divinae Legis consuluit auctoritas. Quae enim in medium, gloriosi Principis nostri adferam Magnalia, virtutesque clarissimas; non hominis, sed DEI sunt opera; quae operatus estper eum Dominus, qui omnia
operatur in omnibus: ut non glorietur ante eum omniscaro. Etenim quid habemus, quod non accepims: confessio enim et magnificentia, opus eius, non hominis. Omne quippe datum optimum: et omne donum desursum est; descendens a patre luminum. DEUM igitur laudamus, et in donis suis, Dominum magnificamus: quando Incliti Ducis nostri virtutes, non sub modio ponimus; sed palam omnibus, in medium Tob 12. cap vers. 7. adferimus. Tobiae quidem, 12. dicitur: Sacramentum Regis absconderebonum est: opera autem DEI revelare et confiteri, honorificum Matth. cap. 5. vers. 15. et 16. est. Nemo enim accendit lucernam, et eam ponit sub modio; sed super candelabrum, ut luceat lux eius coram hominibus: quo ingredientes lumen videant, et Patrem, qui in caelis est, glorificent. Bonorum igitur operum et virtutum suarum praeclara merita non occultanda, sed omnibus sunt praedicanda; ut quae ab omnium processerunt in eum auctore, ad omnium tendant aedificationem.
Facile autem, atque promptum est, in tam Incliti Principis donis atque virtutibus, laudare Dominum, ubi omnimoda ac omni ex parte, laudum sese inundans offertcopia: adeo ut me prius dies deficeret; quam uberrimas eius virtutes plenius consummarem. Ubi denique tanta rerum dicendarum evidentia; ut luce meridiana clariora, nulla. tergiver satione caelari, aut ulla queant supplantari calumnia: quae: qui ignorat, nihil rerum nostri saeculi scire convincitur.
Eoautem liberius laudes eius aggrediar: quo certius est, eum a virtutum suarum Maiestate numquam avelli amplius. Ideo enim Solon Philosophus, neminem in hac vita constitutum, felicem praedicandum censuit: sicuti etiam Scriptura ait: Nelaudaveris hominem in vita sua; tamquam si diceret: lauda post vitam, magnifica post victoriam. Tunc etenim nec laudanti nocet adulatio: neque laudatum temptat elatio. Igitur post ipsius vitae laudabo terminum, post periculum praedicabo securum: laudabo Ducis virtutem, quia perductus est ad Triumphum. Laudabo navigantis felicitatem, quial navim caelestibus plenam divitiis, aeternisque mercibus, optato in littore collocavit, in tranquilla statione composuit: qui animae suae dicere potuit, dubio soluta certamine: convertere anima mea in requiem tuam, quia Dominus bene fecit tribi; quia eripuit animam meam de morte, oculos meos a lacrimis, et pedes meos a lapsu.
Quod autem mihi aptius id prosequendi thema occurrere posset, 2. Regum. 33. cap. vers. 38. quam illud secundi Regum tertio, davidis verbum de Abner inquientis: Nunquid ignoratis, quoniam Princeps et Maximus, cecidit hodie in Israel: de digno quippe Propheticis ornamentis, eisdem utar exordiis. Hunc etenim Illustrem nostrum Principem, qua~quam magnum
ediderit carnis nativitas: clariorem tamen aclonge magis Inclitum, Spiritus effecit generositas: quae autem carnis sunt relinquentes, ad ea, quqae Spiritus sunt, provehamur. Magnus quippe fuit Sapientia, maior Religione, Prudentia maximus. Item magnus Humilitate, Patientia maior, Fama celebratissimus. Item Magnus in fortuitis, maiorin naturalibus, in gratuitis uberrimus. Iustitiae zelator singularis, et Pacis Reformator, ac oboedientiae filius optimus. Quae duodecim ut cuncta (imperfecte tamen) percurram: eam virginem pariter et matrem in vocemus, a qua omnis consum mationis finis processit: Angelico eam eulogio salutantes et dicentes: ave gratia plena, Dominus tecum etc.
Ducis Eberhardi Sapientia Ecclesiastic. cap. 39. Nunquid ignoratis, quoniam Princeps et Maximus hodie cecidit in Israel: magnus, dixi, in primis fuit Sapientia: que ut clareat, celerius quinque audiamus Sapientiae opera. Ecclesiastici enim 39. dicitur, Sapientiam omnium antiquorum exquiret sapiens, et in Prophetis vacabit. Narrationem virorum nomin atorum conservabit, in versutias parabolarum simul introibit: occulta Proverbiorum exquiret, et in abscondit is parabolarum conversabitur: in medio magnatorum ministrabit, et in conspectu Praesidis apparebit. In terram alienarum gentium pertransiet, bona enim et mala in omnibus temptabit. Haec ille. Inprimis itaque nonne Sapientiam exquisivit antiquorum? qui Sacrosanctae Scripturae studium. Veteris et Novi Testamenti Canonem: (in quo solo, ut in fonte, omnis litterarum Sapientia residet) tam crebro legit, sibique legi constituit, leg endo denique complevit saepius: tamque tenaci lecta commendavit memoriae; ut eum quasi Bibliae Professorem censuisses. Qui nonnumquam. Lectores suos, priusquam ipse Sapientiae satiaretur avidissimus, lassosred didit atque fastidiosos; quippe in legendis libris laboriosissimus, et vix etiam ulli Scholasticorum, hac in parte evasit secundus.
Dcuterono~. cap. 17. vers. 18. et seqq. Commonuerat eum forsan illud Deuteronomii XVII. ubi de Rege dicitur: postquam sederit in solio Regni sui, describet sibi Deuteronomium legis huius in volumive; accipiens exemplar a Sacerdotibus Leviticae tribus. Et habebit secum, legetque illud om nibus diebus vitae suquo, ut discat timere Dominum DEUM suum; custodire verba et Caeremonias eius, quae in Lege praecepta sunt: nec elevetur cor eius in superbiam super fratres suos; neque declinet in partem dextram, vel sinistram. Haec ibi. Adeo denique in his profecit, ut quam plurimis etiam Ecclesiasticis atque Monasticis viris (quod dolens proh dolor refero) in Sacrarum Scripturarum Libris non inferior inventus sit, sed superior. Nec Historialibus Bibliae Libris (quibus ne~nulli etiam ceterorum Saecularium incumbunt) contentus exstitit;
verum id egit, quo quod verus esset amator Sapientiae, evidentius apparuit: quoniam ampliori et singulariori diligentia, his qui sapientiales dicuntur, vacabat Bibliae libris: Proverbia puto Salomonis, Ecclesiasten, Non una Bibliorum interpreratione contentus erat. Ecclesiasticum, atque qui Philonis dicitur. Quibus quidem it a intendebat; ut nec unaeorundem translatione, satiari posset sapientiae cupidissimus eius animus, nisi aliam atque iterum aliam acciperet: quasi qui posterius illos sibi traducerent, amplius praelo coacto, minus de sapore eius rei negligerent: quae sola sibi sapiebat: sapientiae scilicet, cuius gustato Spiritu sibi desipuit caro universa. Quasi in hoc Origenem imitari voluisset; qui non una Veteris Testamenti translatione quiescebat: donec senas in unam sub sex columnellis coegisset formulam, quam Exapla appellavit. Vere haec, aliaque post hac dicenda indicant; quia vir fuit vere Imperio dignus in terris; qui Imperatoris in caelis, a quo omnis exstat potestas, ita vacabat institutis. Denique Beati Augustini libciiis delectabatur. devotos Augustini libros habere voluit: unde et devotissimum illum Augustini libellum, qui Meditationes inscribitur, me eius mandato interpretante, accepit traductum, cui et quod Soliloquia eiusde, in vulgi verterem eloquium, commisit diligentius. In hoc aliisque Divum illum Gratianum Romanae Rei publicae Augustum imitatus: qui Sanctum Ambrosium Episcopum Mediolanensem, etiam cum iam profecturus esset ad proelium, rogabat, ut Tractatum, quem de Fide ediderat, sibi mitteret: eumque, de Spiritu Sancto fidelem disputationem inserendo, scripturisque et argumentis DEUM esse convincendo, adaugere vellet sollicitabat devotius: se id petere inquiens; non quo contentioni studeret, qut quo DEUM verbis magis, quam mente vellet complecti: sed quo magisaperto pectori Divinitatis insideret revelatio.
Historiis delectatus fuit Dux Eberhardus. Secundo insuper narrationem virorum nominatorum conservavit. Namque Flavii Iosephi Hebraei, viri eloquentissimi, tam antiquitatum, quam Iudaici belli narrationes: licet ad vernaculam linguam traductos haberet:o novo tamen torculari adhibito, per multorum ex vobis ingenia, exprimi fecit. Interpretibus ipsis licet sciendi desiderio ardentioribus, attentior fuit: quibus etiam et quae pridemignoraverunt, et quae forte numquam didicissent, discendi causa exstitit.
Parabolas non neglexit. Tertium denique Sapientis opus ei nequaquam defuit: cum dicitur, versutias parabolarum simul introibit, occulta proverbiorum exquiret, et in absconditis parabolarum conversabitur. Cum enim ceteris rebus in adversis, sive fortunae, sive corporis, ut tetragonus immobilis esset, atque patientissimus; illius solius famis atque sitis, quaead Divinarum Scripturarum intellig entiam attinet, fuit
impatientissimus. Et ô quam commendanda impatientia: eius rei mediam pati non posse, sine qua in coeteris patientia, etiamsi plurima sit, vix comprobatur per omnia.
Itaque cum crebro versutias parabolarum, et occulta Proverbiorum, in libris Sapientialibus legeret, nec intelligeret, et in promptu haud semper aliquis qui aperiret, aderat: non ultra hanc ferens esuriem, eo usque processit, quo non modo Sapientialium librorum corticem, novo traductionis genere, et singulorum distinctione versuum, Theologorum opera adhibita; sed et laticem atque abditam eorundem intelligentiam, et sic textum cum expositionenecessaria (me interpretante) in vulgari acciperet eloquio. Quod si praeter Divinos, etiam coeteros vellem contingere libros; quis quaeso nobis praesentisad vos sermonis finis fieret? Etenim et nonnullos Geometriae, Chirurgiae, et Physica et Mathematica, aliaque scripta, in vernaculam linguam transferri curavit. Physicae atque naturalis Philosophiae libros, per Mathematicae atque Medicinae peritos, sibi traduci; partim vidimus, partimque certa interpretum relatione didicimus. Euclidem volo dicere, et Astrolabium ploanum in Tabulis;o ascendentem qualibet hora continens, atque quendam nativitatum tractatulum: sed etiam Petrum de Argelatain sua Chirurgia, Aegidium de Roma de Urinis, et librum Epidemiae compilatum a Valesio de Tarantasia, atque tractatum M. Arnoldi de Villa Nova, de arte cognoscendi Venena, cum quis timet, sibi ea administrari: insuper Regimen de conservatione sanitatis, a die conceptionis, usque ad ultimum vitae senium Guilielmi Placentinensis de Saliceto, Albucasitte de difficultate partus, cum instrumentis Chirurgicis, nec non et quendam tractatum de lapidibus pretiosis. Cum etiam pridem Mystica Metamorphoseos Ovidii, vulgari lingua offendisset traducta, atque ea sibi comparasset: nectamen haec ad plemum usque consummata fuissent;o quod reliquum erat, per unum e suis transferri mandare voluit: quo traducti operis, sese suo modo faceret Das Buch der Alten Wascn. auctorem. Salustium denique in utroque sibi verti, fecit opere: opus praeterea quoddam fabularum perutile, quod primo Indice, post Persice, dehinc Arabice, Hebraice pariter et Latine exaratum fuerat, ipso iubente, primo in linguam transivit Germaniae. Antiquitatum amantissimus fuit: litteras vetustas Magnatum monumentis et numisinatibus insculptas, legendi artem habuit atque novit. Quis Piincipum ex titi Livii Decadibus, et aliis Historicis, fortia Romanorum gesta tam claro stylo compingi, et ad nostram verti fecit vernaculam? Aut quis nostri temporis Principum, tanta tamque multa legit, de eisdem atque tenacissime, ut ipse, com mendavit memoriae? Proisus nullus! In hoc sane studiosissimum illum Regem Aegypti, Ptolemaeum
Philadelphum imitatus: quem etiam, si productior ei vita accessisset, in parte assecutus fuisset, qui et ipse librorum cupidissimus, septuaginta duobus interpretibus de Iudaea evocatis: veteris tamen tantum Testamenti libros accepit, et de Graecorum Archivis comportavit plurima. Etut de his, quae sine huius nostri Principis mandato, ab olim quidem translata fuerunt, sileam (quorum profecto maximam copiam habuit) de his tantum verbum faciens, qui ipsius studiositate manus subiissent interpretum: cum portasset ipse talia, qualia nec ullus universae Germaniae Principum in Teutonum congessisset eloquium, si non illuc eum DEUS transferre disposuisset; ubi iam non in membranis ququoritur, nec nisi aenigm atice invenitur, sed ubi palam facie ad faciem conspicituriubi sortem nactus speratur meliorem. quartum insup er Sapientis opus sequitur, cum dicitur, in medio Magnatorum ministrabit, et in conspectu Praesidis apparebit. An non in medio Magnatorumi ministravit, et in conspectu Praesidis apparuit; qui Anno proxime decurso, in sollemnissimo et productissimo totius Germaniae Principum conventu; non modo in cnspectu Praesidis, sed Praesidum, imo et Serenissimi Roanorum Regis, omnibus spectabilis, et prudentia admirabilis, veluti cunctorum Principum delitiae, apparuit?
In Comitiis Anno 1495. solle~niter ex Comite, Dux factus fuit. Quisautem ceterorum, ita ut ipse ibi effulsit? singuli quippe quales adierant, tales et redierunt. Hic vero (quasi solus ipse dignus inventus esset, ut dextra DEI excelsi, in virum mutaretur alterum) Comes licet Generosus accedens; Dux tamen Inclitus, et Princeps multis praeclaris titulis et insigniis rediit illustratus: paternam propaginem, et praeclari sanguinis maiorum suorum lineam primus attollens; Natalium suorum florem, illustrem reddidit: cum praeclaris praeclatior hic accessit Atavis. Quanti itaque putatis, hunc fuisse meriti et virtutum Maiestate redimitum; qui unus quidem et primus prae posteris innumeris, talem accipere titulum meruit? Meruit inquam, non ambivit; nec muneribus comparavit, nec fortuito ad haec ascendit fastigia: imo divinitus vocatus, tamquam optime meritus, honorem, Cur pius E. berhardus, non diutius gavisus fuerit honoribus saeculi. Regia Maiestate haud petita, sed sponte sua largiente accepit. Sed cur parvo fretus fuit tempore, huius caducquo gloriae titulis? Profecto quoniam virtutibus suis non illa, sed maiora debebantur praemia. Plura adeptus est, qui minoribus renuntiavit; Ducatum non deposuit, sed mutavit, in tabernacula Christi iure pietatis ascitus, in illam Hierusalem supernam, ubi dicet positus; sicut audivimus, sic vidimus in Civitate Domint virtutum; fruantur per tempora multa temporali gloria, quorum virtus necdum tanta est, ut capessere queantaeterna. Felix
commutatio, ubi pro caducis commutantur aeterna. Transivit pius de caligine saeculi, ad lumen aeternum: in brevi consummatus, explevit Sapient. cap. 4. tempora multa. Senectus enim venerabilis est, non diuturna, nec annorum; sed meritorum computata numero: translatus est deterra, ne malitia mutaretintellectum illius.
Philipp. cap. 1. vers. 21. et 23. Sanctorum vitanon interris, sed ink caelo est. Iustis enim vivere Christus est, et mori lucrum; quare dissolvi, et esse cum Christo multo melius. Dolendum est, quod nobis cito raptus sit: consolandum quod ad meliora transierit. Condemnat iustus mortuus, impios vivos; et iuventus celerius consummata, longam vitam in iusti. Raptus Genes. cap. 5. vers. 21. et seqq. est Enoch, ne malitia mutaret cor eius: et Iosias decimo octavo Anno: Regni sui, ita Domini Pascha celebravit, ut omnes retro Principes devotione superaret; nec diutius fidei suae meritis supervixit: imo quia plebi Iudquoae, grave imminebat exitium; Rex iustus ante sublatus est.
4. Reg. 23. cap. vers. 21. et seqq. 2. Paralip. ca. 35. vers. 1. Num non ergo nobis etiam metuendum est, ut hic noster Dux Inclitus, nostra offensione subtractus sit: utprimo sui Principatus atque Ducalis dignitatis anno, imminentis mali acerbitatem quasi iustus evaderet?
Peregrinationes Ducis Eberliardi. Et quod quinto sequitur, discutiamus: in terram aliegenarum gentium pertransiet: bona enim et mala in omnibus similiter probabit. Ecce enim instar Caucasi mentis, Rhaeticas Alpes transiit, Appennini montis iuga tran siliit; bis Romam Orbis caput adiit: nec tantum haec, sed Christi Vicarium, et Sanctorum Apostolorum, et praecipue Petri, cur singulariter. devotissimus erat; coeterorumque Sanctorum Reliquias, invisere voluit: ubi et Rosa, singulari munisicentia honoratus fint; et Sancti Bonaventurae Canonisationi interfuit.
Necillud sibisuffecisse visum est, nisi etiam adiret maria: bis nobiles usque profectus Venetias; atque non semel Venetum, Adriaticum, Aegaeum, atque Cyprium, etiam cum adhuc adolescens esset, transivit pelagus; Terram lacte et melle manantem (non quia illis manantem, nec ulla curiositate, sed devotione motus, ut putatamquam omnium terrarum praecipuam et egregiam, ut Ezchiel eam nominat, et id ob rerum in ea gestarum sanctitatem) applicuit: dulcissimam Civitatem. Hierusalem; Visionem pacis, Typum matris nostrae, quae in caelis est, Aeterni Regis olim in terris solium, corporalibus contemplatus oculis. Itaque quinque supradicta Sapientis gessit opera: cur non ergo magnus Sapientia, iure praedicaretur omnibus.
His autem ex rebus ad secundum. Principalem suae magnitudinis gradum, veluti ex primo consequentem, accedo: quo dixi, hunc Principem nostrum Inclitum; qui Sapientia magnus fuit, Religione fuisse
Pietas et Religionis amer. maiorem. An non Religione magnus fuit, qui ob Religionis nostrae fidem Sacratissimam, et devotionem, qua Christum ardebat, Regem om nium, et eius Apostolos; natale solum, dulcemque egressus patriam longe lateque felicis, ac feracissimae Provinciae (cuiusipse Deminator erat praepotens) delicias spernens; ad tot se viarum obtulit discrimina, tot saevientis maris pericula, immanissimorum ventorum implacabiles aures subiit: et ad Barbaras gentes (etiam quibus Christiani nominis innatum est odium) applicuit? quem nec Solis aestus, nec frementis pelagi undae, nec piratarum impietas, nec peregrini aeris qualitas, delicatis pernici osissima absterrere potuerunt; quo minus satisfaceret devotis, quae in Christum gerebat, de sideriis.
An non et iterum Religionemagnus fuit; qui collapsarum Religionum, tot vel instauravit, vel in inelius reformavit Monasteria? Ita ut non solum his, qui de sua Provincia quam prefessi erant, negligebant regulam: verum et externis fieret formidabilis; quosdam quidem favoribus dulcibus alliciens: quosdam vel indignatione, vel Eoclesiastica Sancti Petri Canonicis Regularibus domum südat. districtione mediante compellens. Et qui pro Sancti Petri Religione (quae Canonicorum Regularium Saecularium dicitur) demum, bifario, imo quasi trifario discretum ordine, fundavit, ac pinguibus munivit dotis nomine redditibus. praediis ac allediis. Nonne Sanct Prter zu den Blawen München in dem Schombuch. quasi trinam fundasse comprobatur Religionem? quam etiam magnificentissimis Ecclesiasticis decoravit ornatibus, qveniam dilexit decorem domus DEI, et locum habitationis gloriae eius.
An non iterum Religione magnus convincitur: qui huius nostri Ecclesiastici, atque Catholici Gymnasii fundamenta primus iecit omnium, Academiarn Tubingae crigit. atque Patronus exstitit: vel non magnam Religionis partem iudicabitis, earum doctrinarum, quae pietatis sunt, expositiones tradere? de summis rebus, et earum Maiestate sententias elucidare? imo adeo, Sacrosanctae Scripturae se devevit. ut nonnullis magnis viris non minoris esse videatur meriti, se Sacrae Scripturae devovere studio: quam Religionem profiteri? Hanc autem Universalem plantando Scholam; Ecclesiae vineam plantavit electam: omne semen verum, quod imple vit terram, cuiusumbra operuit montes, et arbusta cedros DEI; extendens palmites suos, usque ad mare, et usque ad flumen propagines eius. Sed et iterum dicite: sinon Religione Theologicis Disputationibus interfuit Dux Eberhardus. magnus fuit? qui theologicis ita interfuit Disputationibus publicis, ut quamquamk hae productiores essent admodum, et ipse Latini expers esset sermonis: etiam Scholasticis viris discedentibus, non discederet: dicens, se profecto nullam neglecturum talium, si Latinae Linguae haberet copiam. heu quomodo cecidit Zelotypus Sapientiae amator, factus formquo illius, et perierunt arma concupiscentia DEUM.
Disciplinam ecclesiasticam curat. Circa denique Saeculares Clericos talem se exhibuit: ut odissent peccare mali formidine eius; atque odissent peccare boni virtutis amore. Bonos enim dulciter amplectens, et fideliter promovens; perversos autem negligensatque illis indignans, eo usque saltem rem ipsam perduxit, ut suae Provinciae Clerum, alteri (qui iure melior, tamquam reformatrici virgae vicinior esse debuisset) longe praetule. rit: et eiusdem comparatione admodum iustificaverit illum, et qui non omnia ut voluisset, essicere potuit; saltem de obtentis utcumque gloriabatur in Domino.
Divinum officium frequentat. Divini officii hic erat indefessus Auditor, et bonorum verbi DEI praeconum sagacissimus explorator. Apud eum frequens peccatorum confessio, et vivificae communionis non rara perceptio, rebus in ambiguis, conscientiae discrimen contingentibus; ut in beneficiorum ad se attinentium distributione, ac aliis, multorum etiam scriptis exactis, requisivit consilia: sciens, quoniam ibi salus, ubi multa consilia. Festos Nirchweyben. dies, quos Nundinarum strepitus, et avaritiae lucra, in suo pro. phanabant districtu, reformavit in melius.
Eberhardus: desideravit, mediante. Cöcilio Ecclesiam. membris et capite reformari. Incomparabili arsit desiderio, ut eo viveret; quoad usque Universale Concilium, ad Reformationem Ecclesiae fieret, in membris atque capite. Itaque liquet ex memoratis, quod venter eius, utpyxis erat eburnea, quae Scripturarum reciperet Oracula; ut posset cum Propheta dicere: ventrem meum doleo; dicit enim haec, qui imitator est Christi. Labia eius lilia distillantia, myrrha plena; manus eius tornatae aureae plenae Tarsis: eo quod in verbis eius Iustitia refulgeret, in factis et operibus reniteret gratia: in quo plenum, et virtutis, et Ducalis auctoritatis esset alloquium: necinflexa aliquo mortis terrore constantia; et factorum pretiosa omnimoda correctio. Omnis enim bonus operarius, manus christi est, ait Ambrosius. Fauces eius dulcedines, et totum desiderium. Quam dulcia enim iudicia eius universorum faucibus adhaeserunt? quanta gratia sermones ipsius singuli recensentur?
Prudentia Eberhardi. De hinc autem, et de eo quod sicut Sapientia magnus, Religione maior, ita Prudentia fuerit maximus; quid multa referam? cum huius rei testis sit Urbs atque Orbis, idque tanta fama clareat, ut nec unus quidem sit, qui inficiari audear: quod nulla ratione tergiversari poterit: et cum prudentissimis vallatus esset Consulibus, nulli tamen inferior fuit.
Circumspice, et totius Germaniae contemplare terminos, ad ultimos usque fines eius protende lumina; nec quempiam inveniesGermaniae Principum, cui hic noster exstit erit Prudentia secundus: etiam.
si ad Sarmatas usque, et Paludes Maeotides, Tanaim quoque flumen, atque Hyperboreos montes profectus fueris: cuius etiam prudentiae, ceterarumque suarum fama virtutum, nec Burgundiam, nec Franciam, aut Magnates, vel Regem eiusdem latuit. Invenies, fateor, forsan versipelles quosdam, huius saeculi filios, qui prudentioressuntfiliis Lucae cap. 16. vers 8. Pruentia non; est astutia serpentina, vel dolositas. vulpina. lucis in generatione sua. prudentes quidem irrmalo, in bono autem stultorum gerunt imaginem. Non haec Prudentia vera est: sed serpentina astutia, et Vulpina dolositas. Hic vero Princeps noster Inclitus, vera prudentia, quae est recta ratio rerum agibilium; transiliit omnes: qua quomodo caruisset, qui tot virtutibus redimitus fuit? Impossibile enim, entem imprudentem, esse virtuosum: ait Aristoteles. Prudentia enim cunctarum exsistit auriga virtutum.
Ducis Eberhardi humilitas. Quam profundam autem sectatus fuerit Humilitatem, quis explicabit? Cum enim talis, tamque potens, et in naturalibus divitiis (quibus cor non adposuit) affluentissimus esset; apud tamen eum non modo Abhorrens ab omni pompa et fastu. antequam Ducali splendereuculimine, verum ex posthac et amplius raro clangentes tubis, vel Musicorum harmoniae, aut Cantorum personabant carmina: raro ibi perstrepebant Mimorum et Histrionum (ut assolet fieri) ingenia: Henricum II. ex parte imitatus; qui (ut fertur) Mimorum et Histrionum universa a se abegit ludicra: hoc solum dulce et iucundum aestimans, quod Sapiens de Sapientia loquens perhibet. non habet, inquit, amaritudinem conversatio illius, nec taedium convictus eius, sed gaudium et laetitiam. Quam humili resederit, satis apparet habitaculo; utputa nulla celatura, pictura, Non sumptuesas arces aedisicavit. aut alia quavis curiositate variato. Non ibi vidissetis immundarum Simiarum, aut ferorum Leonum, vel maculosae Tygridis, aut monstruosi Centauri, vel semihominis figuras, tanta curiositate depictas, nt magis libeat legere in marmoribus, quam in Codicibus. Ubi Hectori datur Clypeus aureus, et pauperi ad ianuam vitae negantur commoda: ubi spoliantur pauperes, ut vestiantur lapides: ubi Troianos gestat paries pictos purpura, et Christianis nec dantur indumenta vetera: ubi curio si inveniunt, quo delectentur, necinveniunt, quo sustententur pauperes. Sed non tam vana, quam prorsus reprobanda duxit talia: quamquam (ut de Saecularibus taceam) nonnulli Ecclesiasticorum et Monasticorum, hac hodie saepe delinquant Pompam sunebrem interdixit. vanitate Praelati. Denique moriturus Pompam interdixit funebrem: sciens, non talia, sed Humilitatem potius defunctorum, piae consolationi Eiusdem patrentia, inmorbic, et morte. conducere.
Quod vero, qui humilitate magnus exstitit; ille ipse Patientia maiorfuerit, multis liquet testimoniis. Et ut de eius atroci dolore
dentium, de crebris febribus, de pannatitio ac dysenteria gravissima traseam; quibus omnibus eum tamquam filium quem recipit, flagellavit Dominus: cum praeter haec acerbissima et dolorsissima, saepe langueret calculi et vesic aeulceratae aegritudine, cum circumdedissent eum dolores mortis, pericula inferni invenissent illum; aequanimis perseverans, nullo unquam notatus murmure, necad dextram declinavit, nec ad sinistram: sed benedicens Dominum, in omni tempore, praesumebat se diligi, quod merebatur argui: sciens, sic praeteritos (si qui fuerant) errores decoqui; ut defaecata Sanctitas celerius praestaretur: quoniam virtus in infirmitate perficitur; in qua etiam sese tanta perrulisse asseruit, quod si horum fuisset praescius, nequaquam seillis supervicturum credidisset possibile. Denique moriturus, cum de patientia mortis perferendae moneretur. respondens, ea, inquit, hora, qua in mundum natus sum, nortis debitor constitutus sum: quam quacumque hora placuerit altissimo; volenter, patientersolvam, pariter et constanter: utque ippsi astantes, similia horum, ad quae eum commonebant, suo agerent tempore, hortabatur in Domino: Imperio mortis non conterritus, qui se sperabat nullo periculo a Christo separandum: exspectavit certamina, ut bonus Athleta coronam inveniret; quam racis exordium. nonsuis viribus, sed Domini auxilio novit sibi esse donatam. Ceteris autem rebus adversis, talem se exhibuit; ut cum plurima, quae a confinitimis minus iuste adversus se fiebant, mira longanimitate ferret, subiectus sibi populus, talia amantissimo sibi Principi fieri considerans; pacem, cunctis licet optatam mortalibus, difficilius, quam ipse haec adversa sufferre poterat; quippe non solum pacis amatorfuit, sed et aliorum, et dissidentium animorum Reformator diligentissimus. Eius enim circumspectissima Providentia; tam subiecta sibi Provincia, quam ceterae Res publicae sibi conterminae, paucis atque brevibus exceptis ebullitionibus pace fretae sunt per tempora multa.
Iustitiae Zelus. Insuper Iustitiae Zelator strenuus adeo exstitit; ut ob Rei publicae, tam suae, quam aliarum provinciarum et communitatum, atque Romani Regni negotia, (quae Zelo succensus, quatenus complementum caperent Iustitiae, subiit) hanc suam proh dolor nimis immaturam mortem sibi credatur accidisse celerius: ut sic Zelo domus DEI absumptus et consummatus; expleret in brevi tempora multa, esurivit Iustitiam pariter et sitivit: idcirco satiabitur, cum apparuerit gloria DEI.
Leges sancit et reformat. Nonnullas denique in suo districtu successionum consuetudines; cum minus aequitatis continerent: etiam non paucis novis conditis pro sua Provincia Legibus, ad aequitatis et Iustitiae reduxit lineam:
atque hac eadem in re, ut similis aequitas quoad successiones, fieret in Fürstlich Würtrebergische hoffgericht zu Tübingen. Temporalia sprevit Eberhardus. Principatu contermino: occasionem ipse praestitit: et initium Provincialis, seu Curialis sui Consistorii (quod Iustitiae conducit plurimum) ipse Institutor et Ordinator fuit diligentissimus. Quantus in fortuitis fuerit, non nostrum diffusius est in medium proponere; nempe cum unam temporalis Dominii partem sortitus exsisteret: eo volente, qui Regna transfert, et rerum Dominia; cuiusque sunt Cardines Orbis terrae; utriusque sortis ad mi istrationem (non ambitionis, aut quaestus, sed uniortis et concordiae causa; qua parvae res crescunt, ut docuit rei exitus) adipiscitur: quasi indignum foret, ut tante Prudentiae amplitudo, minus amplam administraret provinciam. Sed haec minus pensitans; id cum sapiente librabat omnitempore: si divitiae appetuntur in vita; quid Sapientia locupletius, quae attingit a fine usque ad finem fortiter,f et disponit omnia suaviter.
Memoria, et alia naturaec dona. De naturalibus vero donis atque viribus, satis sensuum suorum docuit vivacitas. Quis enim nostro aevo, tanta praeditus fuit tenacitate memoriae: non modo in arduis, verum etiam rebus in exiguis? promptissima denique sollertia, et aestimativae subtilissima sagacitate, et ingenii mira acrimonia; ita viguit: ut nihil in his nisi acutum, nec id quod obtusum esset, apparuit: adeo ut si literis tradites, ad Palaestram vocatus fuisset Scholasticam; nulli etiam in Scholasticis apicibus evasifset secundus.
Fortitudo et militaris constantia. Neüß. De Fortitudine autem animi, et militari eius constantia, quid referam? nempe eam olim Nusiensis probavit obsidio: ad quam solvendam, cum sub Romam Imperii signo, Germanorum fortissimus descendisset exercitus; talem se exhibuit, ut prae cunctis de fervore animimilitari, extolleretur laudibus, sane quod Rex Agrippa in contione ad Iudaeos habita, de Germanis meminit: in eo locum reperit. Spiritum enim maiorem corpore habuit. Quan quam hoc ipsum donum minus duxerit: sciens, quam melior est Sapientia, quam vires; et vir prudens, quam fortis: et qui dominatur animo suo, expugnatore Urbium. Qui et praeter haec, etiam Romano Imperio semper fuit oboedientissimus. Neque enim ex quo hanc ipsam Provinciam administrare Principum conventibus interfuit Dux Eberhardus. eum contigit, alicui Principum conventui defuit. quamquam hi satis crebro fierent. Ipse quippe Ratisponensem, Norimbergensem, Treverensem, Francofurtensem, Augustensem, ac novissime Wormatiensem conventus adiit, ne que expensis parcens, neque corpori. Et quid moror? ut paucis multa concludam: universa morum honestate prae clarus fuit: profun dissima prudentia fultus: formidabilis malis: amabilis bonis: iustus in omnes; doctis affabilis: prudentibus
spectabilis: devotis Religiosis familiaris: blandus terribilis impiis; desiderabilis universis: adulteria persequens: impudicos fugans: effrontes terrens. Veluti enim ventus Aquilo dissipat pluvias: sichic noster Princeps in solio Iudicii sui, dissipavit omne malum. Ethic cum talis ac tantus esset: tantis virtutibus redimitus magnus, maior, maximus: lumen oculorum nostrorum: solatium vitae nostrae: decor nostrae universae terrae: nobis ac toti Rei publicae tam immature subtrahitur. Quam beata fuisset Res publica, si eum diutius servare potuisset? Vah vel demeritorum nostrorum, vel saltem protoplasti parentis nostri peccati in dignitas: quae tantam stragem human cintulit Rom. cap 5. Gers. ts. generi: ut non quamlibet personam, sed talem ac tantum nobis absumeret Principem. Unius enim delicto: mors transivit in omnes; ita ut etiam Sanctis haud parceret Principibus; unde Isaias ait: Pater tuus primus peccavit, et interpretes tui praevaricati sunt in me, et contamivavi, alias prophanavi, Principes Sanctos, dedi adinternecionem Iacob, et Israel inblasphemiam. Et quan quam hac exratione eum aliquando mori necesse fuerit: vereamur tamen oro, neforte nostris demeritis: tamquam tali Principe indigni: eum citius amiserimus. Propter in digna enim gentis opera, aliquando iam regnantem (licet bene meritum, et virtutum Maiestate redimitum) Deus revocat Principem, de medio nationis pravae, et de hocnequam saeculo. Etsi (ut Gregorius ait) pro qualitatibus subditorum disponuntur acta regentium: ita ut saepe pro malo gregis, etiam vere boni delinquat vita Pastoris, prout in glosaa secundo Regum vicesimo quarto capite: non mirum, si ob populi indigna opera, etiam Dominus Principi eiusde temperalem acceleraret occasum.
Ergo depone ornamentum capitis tui filia Sion: induere cilicio et cinere: accincta sacco, quoniam magna est velut mare contritio tua, et quis consolabiturte? donec deficiant lacrimae. Plange quasi virgo super virum pubertatis tuae, marceas et squaleas oppressa amaritudine: luctum unigeniti fac tibi: planctum amarum, non quasi Principem, sed parentem publicum, tibi obiisse domestico in doleas fletu: irrigare lacrimis quasi tua funera dolens, ingemiscas, quoniam defecit gaudium universae terrae. Amisisti Principem, in quo duo pariter acerbant dolorem: annorum nondum naturae naturitas, et consiliorum senectus. Recordare dierum adolescentiae tuae, et paternae charitatis eius, qua te velut Pater insinu amplectebatur filium: memoria mem or ero dulcis eius ad nos eloquii: et tabescet in me anima mea.
Sed quid geminamus gemitus, multiplicamus suspiria, et lacrimis cordis infundimur? Nunquid ad nos eum rursum nostris revocabimus
suspiriis? Fateor quidem, quod dolentis nostri, et absorpti maerore animi ea conditio est, ut cum in eum, quem diligentes perdidimus, mentem nostram dirigimus, intentionemque defigimus: quasi iam nobis praesto redierit, sermonem facimus, sed heu scriptum est, Spiritus vadens, et non rediens? Sed et potius nos post eum proficiscimur. Ergo quas fudimus, temperemus lacrimas: Davidis exemplc in structi: qui moriturum filium flebat: mortuum non dolebat: flebat, ne sibi eriperetur: sed flere desiit ereptum, quem sperabat fore salvatum. Incestum Ammon filium flevit: occisum parricidam Absolon doluit interemptum: dicens, filius meus Absolon, filius meus Absolon. Innocentem filium non putavit esse lugendum: quia illos sibi periisse pro scelere: hunc pro innocentia credidit esse victurum. Optassetille: illos tales obire, quales nobis noster Princeps est ereptus; non exitum enim eorum, sed crimina doluit, de quo etsi doleamus, quod non per omnia mature naturae tempore obierit: gratulemur tamen, quod virtutum stipendiis Veteranus decesserit.
Epilogus. Finem ergo loquendi pariter omnes audiamus, ne huius ad vos Orationis cum sonitu pereat memoria: quid quaeso velim intelligite: quod Republicae nostrae tam utiliter, quam magnifice praefuit. Nonne omnium servus exstitit? et qui tam prudenter universam administravit provinciam: nonne omnium comprobatur fuisse minister? Quantam ergo mercedem et benevolentiam, huic Inclito nostro debemus Principi, qui pro omnibus nobis sollicitudine magna militavit, 1. ad Iimeth. cap. 2. Gers. 1. et in sinu charitatis nos fovit: reciprocam charitatem a nobis merito recepturus. Unde et Paulus optavit: primum omnium pro Regibus, et omnibus, qui in sublimitate constituti sunt, obsecrationes fieri. Quis ergo ex vobis tam impius in Patronum, aut negligens, et acceptorum beneficiorum (quasi nulla acceperit) tam ingratus essepraesumeretur: ut per huius tricesimiter denos dies, nequaquam quottidie devota ad DEUM pro eo fusa oratione, eius piam gestaret ex corde memoriam? Absit, absit ab omnium vestrum cordibus: tantae argui ingratitudinis vitio, sed potius hanc vos in eum facturos pietatem Psalm. 148. Gers. 12. promittitis cuncti: spondetis universi: iuvenes et virgines, senes cum iunioribus, patres et fratres optimi hoc pollicentes, aut ad minus proponentes, et id accurate exsequentes.
Date manibus Sancta Mysteria: pio requiem ei poscamus affectu: date Sacramenta caelestia Mysteria: animam piam ture prosequamur devoto: extollite populi mecum manus in Sancta, ut eo saltem munere, vicem eius meritis rependamus: nec floribus tumulum aspergamus: sed Spiritum eius Christi odore (quoniam Christi bonus odor
fuit) profundamus. Spargant aliiplenis lilia calathis: nobis lilium est Christus: hoc reliquias eius sacremus: hoc eius gratiam commendemus: nullus praedictorum saltem dierum filentio eum praetereat: nulla inhonoratum eum nostra transeat oratio, nulla nox non donatum aliqua precum nostrarum contextione transcurrat, et si sermo taceat: loquatur affectus. Si vox deficiat: non desinat gratia; nostris infixa praecordiis. Illo convertatur anima eius precemur: unde descendit: ubi mortis aculeum sentire non possit: ubi cognoscat, hanc mortem hominis, non hominis finem esse, sed culpae. Quod enim mortuus est: peccato mortuus est: ut iam peccato locus esse non possit. Sic, sic enim haec nostra ad vos ei proderit funebris oratio: ut a contagiis terrenae conversationis (sine quibus humana non vivit insirmitas) emundatus, ad caeleftem perveniat habitationem, vam si ante haec possidata: non ob id inanis erit, sed in sinum vestrum revertetur oratio vestra. Attentius considerate, si non quisquam ex vobis ei promptissimus paruisset: si quid tantillum a quopiam vestrum adhuc in carne vivens flagitasset? Cur non; quae viventi contulissetis, etiam iam mortuo impenderetis? An vero ad oculum servientes estis at que fuistis? et salis atque mensae amici, non necessitatis: in qua vera comprobatur amicitia: plus debetis defuncto, quam debuistis viventi. Neque (quod absit) ulli vestrum impia haec surrepat cogitatio: quasi qui tantis hic esfulsit virtutibus, at que bonis operibus: prophanus in fine, nec amicus DEI decesserit. hoc est enim antiqui hostis: quo pia in defunctos cohibeat suffragia: serpentinum nuntium: cuncta in defunctos eradicans humanitatis genimina. Ad haec prorsus obsurdentes; procul illa pellite. Sienim inter omnesullus in nostro saeculo Princeps: iter apprehendit salutis aeternae: cur non potissimum ille, qui in vita tanta Religione, et virtutum Maiestare refulsit in morte?
Eberhardi Ducis Württemborgensis mors beatiffima. Denique salutaribus devotissime munitus fuit Sacramentis: integro sensu ad ultimum usque perseverans: migra vit e saeculo: homo vere nobilis, et abiit in Regionem longinquam.
De quo si quis haesitaverit, cuius quaeso Principis credet salutem? qui cum non longe ante de fide tenenda Catholica moneretur: tam conftanti, quam pia consirmatione: tamquam tetragonus immobilis 2. ad Tim. Lap. 4. Gersis, I. respondit: quin imo se sine cuiusvis dubio, ta~quam Catholicum Principem decessurum Itaque bonum certamen certavit: cursum consummavit: fidem servavit: de reliquo reposita est sibi Corona Iustitiae: quam eirad det Iustus Iudextad quam pariter nos perducat CHRISTUS IESUS DEUS noster in saecula benedictus. Amen.
Einit Oratio Funebris et Luctuosa, ad Universitatem
Tubingensem per M. Cunradum Summenhart de Calvv, Sacrae Theologiae Professorem, habita nona die Martii, Anno Domini, Millefimo, quadringentesimo, nonagesimo sexto, in exsequiis Illustris Principis Eberhardi, Primi Ducis in Wurttemberg et Theckh. Impressa in oppido Tubingensi, per Magistrum Iohannem Othmar: Anno Christi M. CCCC. XCVIII.
EPITAPHIUM DUCIS EBERHARDI Senioris: quod ad tumbam eius positum est: per Henricum Bebelium Iustingensem.
Qui fuer am quondam suevorum gloria prima,
Hac iaceo tristi contumulatus humo.
Cervigerae genti merui viutute Ducatum,
Signiferum Imperii Caesar et esse dedit.
Martis opus tractans non victus abhostibus allis,
Suntque procul pulsi quos scelera atrafovent.
Pacis at imprimis studiosus tristia bella,
Teutonicis pepuli saepius ipse plagis.
Relligionis amans Templum hoc fundasse iuvabat,
Hic ubi post obitum corpus inane cubet.
*t*e/*l*o*s.
DE LAUDIBUS EIUSDEM Principis apud tumbam.
Aspice fatorum seriem quicumque viator
Tendis ad hanc tumbam: quia mors non abstinet ullis
Terricolis: iacet hic Eberhardus praeda lacertis
??? Eheu Sueverum columen: quip acis amater,
Mars erat in bellis: Ithacus sermone diserto,
Pectore et Alcides superans gravitate Catena.
Te alter Maecenaes summo dilexit amore,
O quem Relligio eraxit, vel Castra Miverrae.
AD DIVAM VIRGINEM MARIAM pro Defuncto Principe.
Virgo per aeternum summo dilecta tonanti,
Atque per aethereos nunc veneranda Choros.
Unica peccantum Spes atque Salus miserorum,
Manibus Ebrardi confer ad astra viam.
ORATIO SECUNDA DE EBERHARDO DUCE VVüRTtembergensi, recitata a Doctore Iohanne Schneidevvein Iurisconsulto, et Inclitae Wittembergensis Academiae Antecessore quondam celeberrimo, cum gradus decerneretur Doctori Georgio Müllero Mansfeldensi, Anno M. D. LII. et exstat inter declamationes Melanchthonis, Tomo Secundo.
Pauli navis divinitus servata. UT navis Pauli in mediis fluctibus, rapido Typhone agitatis, qui et antennas et remos fregerat, vere tamen divina ope servatur, donec in portum venit: ita non dubium est, inter tantos diabolorum et hominum furores, qui dissipare Politicus Ordo a DEO Servatur. et delere genus humanum conantur, quantum Politici Ordinis, et humanae societatis, educationis, institutionis, legum et iudiciorum reliquum est, a Dro ipso conservari, et Legum vocem vere esse sapientiam DEI, rectricem vitae humanae, de qua dicitur: per me Reges regnant, et Iudices iusta decernunt, et quidem, ut propter Paulum laceratio navis impeditur, ita ut colligi Ecclesia, et hereditas filio DEI possit, pars generis humania DEO fervatur.
Haec cum sint verissima, valde dolendum est, paucissimos homines agnoscere conservationem vitae Politicae, Leges ac Iudicia, vere esse opera DEI, et testimonia praesentiae DEI inter nos, et in ipsa Curia,
et in familiis nostris: pauciores vero amare et venerari haec divina munera. Sed multi et DEUM removent a gubernatione, et casu omnia volvi putant. Leges vero, Iudicia, poenas, oderunt ta~quam carcerem, et cogitant vincula esse potentum arbitriis excogitata.
Etsi autem semper multi caeco furore DEUM et res divinas horribiliter contemnunt: tamen DEUS in hanc nos stationem collocavit, ut furores illos constanter taxemus, et veritatem illustremus, ut exstent de ipso testimonia, ac ut aliqui sanabiles, nostra commonefactione flectantur ad virtut em. Saepe igitur repetimus hanc verissimam doctrinam Politicus Ordo est divinum opus. quae adfirmat, totum ordinem Politicum, Sapientiam DEI, opus divinum, et testimonium praesentiae DEI inter nos esse, et beneficia divina salutaria nobis, plurima complecti, et praecipue propter DEUM auctorem, venerandum, et reverenter tuen dum esse. Deinde etiam eo amandus est Ordo Politicus, quia maxime convenit homini intelligere, et amare sapientiam, et discernere eam a furoribus et mendaciis.
Sed magis moventur homines utilitatis consideratione. Quae res Civilis Societatis utilitas. autem alia vitae utilior est, quam haec Civilis Societas? Nam vita hominum sine multorum officiorum communicatione, et sine communi defensione retineri nequa quam potest. Sunt autem nervi societatis Leges, Imperia, Iudicia, poenae. Et custos est hunius utilitatis etiam ipse Deus. Nam tunc quoque, cum Magistratuum antoritate compesct homines violentiacscelerati non possunt, Deus ipse adest vindex, et punit scelera, simul ut ostendat se esse iustum, et ne dissipetur, ac deleatur genus humanum, sicut inquit Filius DEI: Qui gladium acceperit, Matth. Cap. 26. Soersie. 52.gladio peribit. Nec dubia est Regula: Atrocia delicta comitantur atroces poenae in hac vita.
Cum igitur manifestum sit, Ordinem Politicum DEI opus esse, cumquesit in conspectu utilitas, exsuscitemus animos ad considerationem, et amorem tanti boni, et frenari cupiditates nostras hac norma divina patiamur. Saepe etiam cum intuemur furores hominum turbantium hunc ordinem, ut in navi Paulus faciebat, nos quoque DEUM conditorem generis humani oremus, ne fluctibus opprimi has nostras politias, nostras familias, nostra tuguriola, Templa et Scholas sinat.
Precatio, Teigitur Omnipotens Deus, Aeterne et Unice Pater Domininostri Iesu Christi, conditor caeli et terrae, et hominum et omnium creaturarum, una cum Filio tuo, Domino nostro Iesu Christo, et Spiritu Sancto, Sapiens, Verax, bone, Iuste, Vindex, Caste, liberrime, oro, ut propter Filium tuum, Dominum nostrum Iesum Christum, crucifizum pro nobis, et resuscitatum, semper Ecclesiam aeternam inter nos
colligas, et gubernes, et propter eam serves et protegas haec hospitia, et hos nidulos nostros, et Leges, et disciplinam.
Haec vota quottidie veris gemitibus repetenda sunt, quae qua~quam magnis fluctibus nostra navis quassatur, tamen non erunt irrita. Nota cohan. 16. Iap. Seers. 24. est enim iuramenti vox: Amen, Amen dico vobis. Quicquid petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis.
Hanc commonefactionem de reverentia debita ordini Politico, breviter nunc repetivi, quia saepe alias eadem de re copiose dicitur. Et tamen in his congressibus, in quibus praecipue legum dignitas ornanda est, non prorsus omitti potest. Nunc exemplum ad dam Iusti et Salutaris Principis, et qui Leges, et Legum custodes, viros doctos summa Eberhardus Dux Württembergensis. reverentia coluit. Recitabo enim Historiam Principis Eberhardi, Ducis Württembergensis, qui cum excelleret Sapientia et Iustitia, primus dignitate Ducum in ea familia, quae tamen vetustate, et rebus gestis clarissima erat, ornatus est. Nec miremini de Peregrino Principe dici. Nam et omnium virtus ubicun que sunt, aut fuerunt, laude digna est, et turpitudo digna odio et vituperatione, et exempla ad omnes pertinent. Deinde nos in hac Academia non prorsus alienum esse ducamus. Cum enim sit o(ikisth\s2 Academiae Tubingensis, unde quasi Colonia deducta est haec nostra Academia, decet nos ipsius quoque gratam memoriam retinere.
Deinde et quandam habeo privatam huius officii rationem. Fuit Stolbergensis Comes. excellens virtus Comitis Stolbergensis, qui Pater eorum fuit, qui nunc vivunt. Hunc Eberhardusille natum ex sorore ita educavit, et adsuefecit ad Iustitiam, et ad alias virtutes, velut Chiro~, aut Phoenix Achillem, ut postea gubernatio eius patriae salutaris fuerit. Et quia Comes Boto in hunc virum, tamquam in exemplum intuebatur, multa ipsius dicta et facta recitabat, quare adhuc eius Principis memoria nostri delectantur.
Optarim autem nos copiosiorem eius historiam habere. Sed cu, haec pauca exempla, quae audivi, literis digna sint, et vitae utilia, satius est, mutilam historiam extare, quam nomen tanti Principis in oblivionem venire. Nec dubito, vobis omnibus hanc veram commemorationem gratam fore. Etsi enim semper pauci boni sunt: tamen propter gloriam DEI celebranda est virtus, et naturae non monstrosae, intuentes honesta exempla, virtutem magis intelligere discunt, et amore eius accenduntur.
Ac prius quam de familia dicam, initio fines describam, quibus Wärttembergensis ditionis fines. propem odum nunc inclusa est universa ditie Württebergensis. Pene quadrangula est Regio, ac Latus Meridianum est a fontibus Danubii
ad Ulmam usque. Latus Occidentale a fontibus Danubii Silva Martiana est, ut Scriptores depravato nomine appellant, ad Oppidum usque, cui nomen est porta Harciniae, vulgo Pfortzen. Latus Septentrionale a porta Harciniae, ad Neccarum, et vicina iuga Silvae Francicae. Flumen Coccharus pene latus quartum ad Ortum constituit. Fere ubique Regio gignit frumentum et vinum, et magna est oppidorum et pagorum frequentia. Naturae hominum beneficae sunt, et in victu mediocris mundicies est, et si recte regantur, non contumaces sunt.
Württeberga Arx. Arx est non procul ab Esslinga, cui Württeberga nomen est, unde Comitum vetus adpellatio est.f Oppida in extremis oris olim partim ad Francicum Ducatum, partim ad Suevicum pertinuerunt: media pars quae est uberrima, fuit Comitum Württebergensium, inde usque ab Imperatoris Henrici V. tempore. Apud hunc enim fuit Ductor Wernherus Dux Würtebergensis. exercitus excellens consilio et virtute, Comes Württebergensis, qui tenuit oppidum Groningen Wernherus, a quo deinceps orti sunt Comites. qui in hac familia recensentur. Vetus adpellatio huius Regionis Gärtner, apud Ptolomaeum haud dubie est Charitini, quod a nomine Germanico, quod hortos significat, factum esse videtur, ac significat, veteres etiam ubertatem et amoenitatem loci celebrasse.
Württebergensis Ducatus divisns. Usitatum autem fuit ante hunc Eberhardum, de quo dicam, cum duo fuerunt fratres, ita dividere patriam, ut alterteneret Stutgardiam, et coetare oppida Franciae propiora, alter Urachium, et vicinam Tunam Tubingam. Hanc horridiorem partem tenuit Comes Ludovicus, qui coniugem habuit sororem Palatini Friderici, cuius nomen celebre est, propterea quod in uno praelio tres Principes non procul ab Heydelberga cepit.
Ex his Parentibus Nobilissimis nati sunt Eberhardus et Mechtildis, postea nupta Dandgravio Hassiae, et Elisabetha nupta Comiti Stolbergensi. Sed de Eberhardo nunc dicam. Cum Pater immatura morte exstinctus esset, mater et praecipui viri ex Ordine Equestri gubernarunt et patriam et adolescentem. Sed excellens in matre fuit virtus, quae filias summa gravitate rexit. Adolescens filius paedagogum Iohannes Nauclerug. habuit virum honestum, Iohannem Nauclerum, cuius adhue exstant monumenta, de quo postea plura dicam. Sed narrat ipse, tutores prohibuisse. Latinam Linguam doceri adolescentem, fortassis ne Linguarum cognitio Principibus necessaria, diu in studiis literarum retineretur. Acscribit Nauclerus, saepe Eberhardum, cum postea conventus Imperii, et exteras nationes adiret, cum insigni significatione doloris improbasse haec mandata tutorum, ac dixisse, nemini magis opus esse cognitione doctrinae, et linguarum, quam Principi. Et postea sibi doctissimos homines adiunxit, a quibus,
et Ecclesiae doctrinam integre, quantum posset, disceret, et fontes doctrinae Iuris, et Historias cognosceret, ut dindem dicam.
Eberhardus Dux Hierosolymam profectus. Egressus ex adolescentia, in ipsis initiis gubernationis suae profectus est Hierosolymam, et quia studio tenebatur videndi vestigia filii DEI, impressa illi Religioni, in quibus Illustria testimonia caelestis doctrinae edita sunt, et quia Res publicas alibi, et peritorum hominum sensus, et mores cognoscere cupiebat. In ea peregrinatione et multa didicit, et virtus eius in periculis, et laboribus perferendis crevit, et cum in omnibus deliberationibus et actionibus iam diligentior et graviorfactus esset, reversum magis admirari, et diligere patria coepit.
Bellum Ulrici Ducis Vuirttebergensis, cum Friderico Palatino. Inciderunt autem exordia gubernationis ipsius in tempora satis tristia. Agnatus Comes Ulricus gessit bellum infelix cum Friderico Palatino, incitatus ab Alberto Marchione, a cuius belli societate ut abstineret Eberhardus, mater perfecit, in qua erat excellens prudentia et virtus. Interea et Carolus Burgundus Germaniam turbabat, et Mahometus capta Constantinopoli, et vaslata Graecia bellum transferebat in Pannoniam, et aliquanto post Maximilianus Gallicis artificiis captus est.
In his publicis Imperii periculis non adiunxit se ullis factionibus. Principis praecipua officia. Sed haec duo praecipua esse Principis officia dixitipse: Primum adiungere se ad Imperatorem, et ad Imperii Senatum, et cum his velle tueri communem Patriae salutem, utin animantibus singula membra toti corpori opem ferre conantur. Deinde consulere et salutisubditorum. Quare auxilia Imperatori Friderico, et deinde Maximiliano fideliter misit: duxit et ipse exercitum in Belgicum magno sumptu ad Maxi milianum liberandum: et cum frugalis esset, hos sumptus sine magnis expilationibus sustinuit.
Eberhardus Dux Vuirttebergensis Doctorum virorum Fautor. Liberato Maximiliano, cum iam mediocris in Germania tranquillitas esset, et in eo, aetate et usu rerum prudentia crevisset, et post Agnati mortem, Comitatus utram que partem regare coepisset, praecipue hoc egit, ut sibi viros sapientes et eruditos adiungeret, quorum audiret Consilia de maximis rebus. Viderat enim et Imperatoris Aulam, et Venetam gubernationem, et Aulas Ducum Saxoniae, Ernesti et Alberti, ubi ad negotia docti homines adhibebantur. Quare et ipse viris Nobilibus addidit Doctores, inter quos excelluerunt Petrus Arlunensis, et Iohannes Nauclerus, et Post hos Capnio.
Tubingensis Academia constituta. Acut tota Regio ornaretur doctrina, et fieret cultior, et in Ecclesiis maior lux esset doctrinae de DEO, Academiam constituit Tubingae, Anno Millesimo, Quadringentesimo, Septuagesimo septimo, in quam accersivit multos doctos viros in Doctrina Ecclesiae, Iure et
aliis artibus. Fuerunt ibi Iurisconsulti, Uranius, qui etiam et Italia consulebatur, Gregorius Lampaiter, Imperatori Maximiliano admodum familiaris. Theologi clarifuerunt, Gabriel Biel, Summenhart et Wendelinus, qui Duci Eberhardo familiarissimus fuit. Erant autem horum omnium mores casti et sancti. Et Wendelinus, cum assiduus Lector esset Sacrorum librorum; et Augustini, agnoscebat, multa errata esse in Scriptis Thomae, et Scoti, et similium, et satis libere in Scholis doctrinam de gratia sinceriorem tradebat. Hic Principem audiebat petentem absolutionem: hic eum de beneficiis Filii DEI erudiebat, collecta etiam Germanico scripto summa doctrinae.
Capnionis Historia. Capnio Historiam continuam de Monarchiis contexuit, et Elementa Iuris Civilis, quae utcumque viam ei monstrarent in iudicando.
Quamquam autem Latine ignorabat: tamen et Theologorum, et Iurisconsultorum Disputationes adibat, et sciscitabatur suos, qua de re Disputatio instituta esset: et si quid dignum considerationepropositum erat, iubebat ut Germanice interpretarentur. Interdum et ipse suas cogitationes inter Doctores palam proponebat, ut controversiae magis explicaretur.
Plerun que cum Tubingae fuit, dimisit Comitatum in Arcem. Ipse divertit ad Naucleri domum exiguam, sed vicinam Templo. Fuit enim huius viri et eximia eruditio, et summa integritas, et ut Capmo de eo praedicabat, in iudicando singularis rectitudo. Ibi cum ante lucem surgerent, dicta precatione, postea tribuebantur tres horae deliberationibus, et aderant Scribae, quibus mandata dabantur de formandis responsionibus: deinde ibant in Templum. Post Sacrum usitata hora prandebant simul in illa ipsa Naucleri domo, et vocabantur duo aut tres alii, tum Doctores, tum viri Nobiles. Nec adparatus splendidior erat, quam solent ibi mediocrium Civium prandia esse. Sed colloquia tantis viris digna, erant plena Sapientiae de Ecclesia, de doctrina divina, de gubernatione publica, de praesentibus periculis.
A prandio patebat aditus ad ipsum omnibus, qui eum alloqui volebant, aut supplices libellos adferebant. His placide respondebat, ac tempora eis constituebat petendi responsa. Cum frumentum aut ligna pauperes petebant, mandabat fiedelibus hominibus, ut statim dari curarent, quantum iubebat. Etsi enim parsimoniam et amabat, et tuebatur: tamen erga pauperes beneficentiam exercebat. Postea tribuebat aliquantulum temporis quieti aut somno. Deinde ad vespertinas praces accedebat, in quibus plerumque legebat Scripta de Doctrina Ecclesiae. Deinde ante cenam rursus conveniebant ad deliberationes, aut recitabantur literae prius formatae.
Cenam volebat esse hilariorem, conditam dulcedine sermonum, ne somnus impediretur, quem saepe ei moles curarum excutiebat. Talis erat Aula in illo tuguriolo senis Doctoris, quae modestia, sobrietate, castitate, par erat Eremitarum Pauli et Antonii congressibus: utilitate antecellebat, quia horum deliberationibus regebatur tota ditio, et Iustitia, Pax, Disciplina conservabantur.
Eberhardus Dux Württembergensis Romam proficiscitur. Constituta formaa gubernationis in Patria, deinde Romam profectus est. Ubi cum in Templo, proxime adstans ipsi Cardinalis interfectus esset, postea non diu mansit. In itinere honorifice exceptus est Florentiae a Laurentio Medices, ac valde admiratus est eius viri Sapientiam, et in omni sermone et actione gravitatem. Postea Mantuae Eberhardus uxorem ducit. uxorem duxit filiam Marchionis Mantuani, natam matre Germanica, filia Marchionis Brandeburgensis, ex qua ei filia tantum nata est. Et quamquam postea non peperit, tamen semper cum ea amanter vixit: et adfirmabat Doctor Wendelinus, fidem, et castitatem coniugalem numquam ab eo violatam esse.
In communibus Imperii negotiis, conferebat pecuniam, et mittebat milites officiose, quoties opus erat. Sed domi bella non movebat, et quamquam saepe iniuriae dolore valde accendebatur, tamen populi salutem irae anteferebat.
Eberhardus severus in latrones. Ae ut erat in pri vata vita, et in tota gubernatione severus custos Iustitiae: ita adversus latrocinia vigians et acer fuit. Cumque propter Suevica bella, ante ipsius gubernationem, multi latrunculi passim grassarentur, brevi suo labore, et suis periculis perfecit, ut nulla Regio minus esset infesta latrociniis, quam ista.
Nam ipse cum delectis Equitibus suspecta loca adibat, et aliquoties magno cum periculo deprehensos cepit, et postea suppliciis affici curavit, nec metuit cognatorum Nobilium odia, nec ambitiosis intercessionibus eripi eos poenae sinebat.
Saepe tempore Francofordiani mercatus, ipse se inter Equites in via, et in oppidis ostendebat Mercatoribus, ut eius vigilantiam cognoscerent Salutabat etiam, et iubebat sibi indicari, si qua iniuria in via, vel in diversoriis afficerentur. Haec pene servilis assidnitas videretur nunc parum Regia. Sed illi optimi viri, Iustitia et virtute erant magni, non Persico fastu.
Eberhardus arcem prope Ulmam evertit. Semel omnino bellum novit, ac iusto exercitu oppugnavit arcem non procul ab Ulma sitam, quae ab altis corvis nomen habet, quam ex expugnatam diruit, nereceptus esset latronum.
Hohenkräe. Diligebatur ergo et a suis, et ab Urbibus Imperii, et a vicinis Principibus, ac de benevolentia populi erga ipsum, recitabatur haec ipsius
narratio. In Conventu Wormaciensi cum Saxoniae Duces vocassent ad cenam Duces Bavariae, Palatinos, et ip sum, et singuli suarum Regionum ornamenta praedicarent, alii venas metallicas, alii urbes, frumenta, vinum, sedit tacitus Auditor Eberhardus. Ibi tandem Albertus Saxoniae Dux, cur non iubemus etiam Ducem Württebergensem Eberhardi piaedicatio de suis subditis. de sua partia loqui? Respondet hic modeste: scio, vestras familias potentia, auctoritate et opibus antecellere, nec vobiscum certare possum, sed contentus sum meo, et scio, me DEO gratitudinem debere. At unum hoc praedicare me posse existimo, securus in medio aestu in campo, et solus, in gremio cuiuslibet meorum civium dormire possum. Quid significaret, non obscurum erat.
Eberhardus facundus. Augebat ei benevolentiam apud Principes, et Civitates, quod in Conventibus ipse multorum causas dicebat. Cum enim et facundus esset et haberet apud se homines doctos, a quibus armatus, suae partis ius exponere, et illustrare poterat, et scirent multi delectari eum hac Oratoria laude, libenter ad eum causas deferebant. Has cum recepisset, petebat a Doctoribus fontes Argumentorum, et ornamenta, exempla, Historias, aut alias narrationes convenientes suo negotio. Postea tanta facultate exposuit, ut cum admiratione audiretur. Cum igitur esset Aulae disciplina plena honestorum exemplorum, multi Comites ad eum silios mittebant. Hos ipse interdum audiebat recitantes Catechismum, et precationes: et dictata non recte reddentes, non solum obiurgatione sua commonefaciebat officii, sed etiam aliis exemplis Ecclesiaftic. cap. 1. Gers. 16. castigari iubebat. Saepe inculcans iunioribus hanc ipsam sententiam: Initium Sapientiae est timor Domino.
Etsi non teneo integram ipsius Historiam: tamen multa addere possem sapienter ab ipso dicta et facta. Sednunc de ultimo vitae actu. Maximilianus initio suae gubernationis multum ipsius consilio utebatur, cumque iudicaret Imperio hon orificum esse, talem virum in consessu Principum dicere sententiam, et Regionis amplitudo sustinere Ducum sumptus posset, auxit hanc familiam dignitate Ducum. Qua de re cum deliberatio esset, et intelligerent Sapientes, magnum onus imponi patriae, vicit tamen et Maximiliani voluntas, et publicae utilitatis ratio, quia existimabant ae quum esse, ut talis Regio fere in medio Germaniae sita, plus oneris sustineret in communibus Imperii negotiis.
Eberhardi Ducis Württem bergensis mors, Cum ingressus esset annum alterum et quin quagesimum, vesica sauciata a calculo aliquandiu aegrotavit. et morbi saevitia tandem exstinctus est. Sed digna est memoria narratio de eius agone. Triduo visus est ipse secum valde luctari, tantumue certamen fuit, ut loqui
non posset. Amici tamen interrogant, an sumptione corporis Domini confirmari velit, nutu respondit, se velle. Cumque reverenter sumpsisset, hic tamquam eluctatus ex morte, erexit se in lecto, et clara voce DEO gratias egit, remissionem om nium peccatorum, et donationem falutis aetarnae propter filium petivit, et se DEO commendavit, inquiens: Matth. cap. ???. Gers. 23. Scio Domine IESU CHRISTE, fili DEI, te velle, ut tibi credamus. Cum igitur haec tua vox sit: Venite ad me omnes, qui laboratis, et onerati estis, ego vos reficiam, te invoco, tibi me commendo, a tepeto, et exspecto salutem aeternam. Et errata mea in gubernatione, et alios lapsus mihi remittito.
Postea triduo placide cum amicis collocutus est, et de quibusdam rebus mandata dedit. Adfuit morienti Wendelinus Theologiae Doctor, vir Sanctus, quem audio hanc Historiam, tamquam singulare exemplum, saepe recitare solitum esse. Videmus autem signa animi vere a DEO illustrati. quare iudicandum est, hanc eius mortem verefuisse iter ad caelestem Ecclesiam.
Tales cum audimus Historias bonorum et salutarium Principum, multa cogitanda sunt. Primum cum Imperia sint DEI opus, aliqui etiam salutares Principes a DEO in hoc fastigium collocantur, ne totum Precatip. hoc opus DEI frustra conditum sit. Deinde agamus DEO gratias, quod propter suam gloriam, et propter conservationem generis humani non sinit prorsus dissipari honestam societatem, et in tantis furoribus diabolorum lacerari omnes nervos honestae societatis: et quod interdum fideles et felices custodes Legum Iustitiae, et Pacis aliquibus Regionibus tribuit: et ardentibus votis oremus, ut etiam haec nostra tuguriola protegat, et nobis det salutares Principes. Omnino Psalm. 157. Gers. 2. enim vera vox est: Nisi Dominus custodierit Civitatem, frustra vigilat,f qui custodit eam. DIXI.
ORATIO TERTIA DICTA a Dn. IOACHIMO CAMErario, cum Illustrissimi Principis, Eberhardi Ducis Württembergensis, etc. offa e Schönbuchiano Coenobio Tubingam allata, et in Choro Templi humata essent, Anno 1537. Crusius, Annal. Part. 3. libr. 11. cap. 12.
SI tanta esset facultas dicendi hoc tempore, et hac de re nostra, quanta est promptitudo at que cupiditas, bonam vel potius certam in spem veniremus, pulcherrimam vos atque eximiam quandam Orationem audituros esse.
Nunc voluntas quidem est maxima, sed minime huic par ingenium, ut nulla re adiuvari, sublevarique videamur, quam quod studium nostrum in conscientia virium nulla, tali tamen oblato argumento efferri exsultare que passi simus, quod omnium curam et operam mereretur, cuique officium nullius sine scelere desse posset. Quare sic me audietis, ut dicturum studio sissime in hac mediocritate, vel potius parvitate ingenii, de re magna et excellenti, meamque debilitatem vestra benevolentia, at que favore sustentabitis atque fulcietis. Hoc quidem me inter has difficultates non parum teme~ consolatur, quod in hac causa, quam suscepimus, Oratio verbaque destituere neminem posse videantur. Dicendum enim est de singulari, et omnibus virtutibus ornatissimo Principe, bonarum artium at que literarum, legumque ac Rei publicae Fundatore. Quem non solum sui Cives, sed omnium gentium atque nationum homines venerantur atque colunt, memoria et praedicationesua, cui nuper apud nos monumentum, translata huc externa sepultura, instaurari, et iusta funebria persolvividimus. De hoc nunc ipsum tempus nobis dicendi plane necessitatem imponit, nisi humanitatis et gratitudinis opinionem negligere velimus. Quomodo enim hanc retinuerimus? si ei vocem literarum nostrarum subtraxerimus, cuius divino studro atque mente curatum est, ut in hac urbe illae omnino his miseris et calamitosis temporibus loqui exaudirique pofsent. Quo modo ad huius nunc illae conspectum
silebunt, cuius vultus ipsis quondam illucescens, eam claritatem addidit, ut tenebris iis, quas subortas postea scimus, nun quam obscurari, neque obrui potuerint. Vidistis enim nuper ossa afferri, vidistis monumentum exstrui, cognovistis studium Principis nostri in celebrando patruo suo. Cuius consilium atque factu multiplici laude dignum est, in qua tamen nunc non consumetur nostra Oratio, sed illa data nobis, publice facien da praeconia peraget, iam sepulti Maximi Principis, in quibus eo maiore alacritate versabitur, quo minus dolore animus, qui in novis luctibus valde solet perturbari, veteri causa impeditur.
Cur autem placuerit Principi nostro, transferre huc Patruum suum, (liceat enim hoc modo de ossibus, vel cinere tanti viri loqui,) es si cuivis facile in mentem venire certe scio, exponendum tamen nostra quoque coniectura visum est, ut saltem brevi mentione factum hoc a nobis honestari, neque prorsus silentio praeteriri videretur, praesertim cum hoc nostram quoque et famam augere, et spem invitare appareat. Quod enim maluit conspici et frequentari monumentumilludab hominibus, iisque plerisque, aut excelletibus et claris doctrina optimarum artium, aut illarum studiosis, quam a feris et volucribus, cui tandem non iustissima translationis cansa videatur? Quod vero eo in loco constituere et reponere voluit, in quo ille quondam omnium artium atque disciplinarum sedem atque domicilium condidisset: an non et cum summa nostra gloria gestum esse credendum, et certissimam spem afferre debet, similis nostri Principis in his sustinendis ornandis, amplificandis, animi atque propensionis, quae illius olim in fundandis fuisset? Est igitur hoc Consilium huius translationis eiusmodi, ut et prudentissime initum, et nobis esse gratissimum, iucundissimumque debere videatur. Mos autem transferendi sepultos, neque sine optima ratione, neque nuper usurpari coeptus. Nam et sapientissimum virum Nestorem introducit Homerus, suadentem, ut caesorum, corpora postquam exusta fuerint, ossa recondatur, in urna, et revehantur in Graeciam, atqueibi ritu patrio humentur. Neque aliud idem Poeta innuere voluit, cum fecit Sarpedona Iovis filium in bello interfectum Patris voluntate rapi in patriam, ministerio consanguineorum Ducum leti et soporis, quam illius ossa fuisse translata de externo solo in patriam. Ipsis autem etiam Oraculis quondam translationes sepultorum ad salutem aliquorum demonstratas fuisse, memoriae proditum est. Ut hoc apud Herodotum de Oreste:
Est locus Arcadiae Tegaea in campestribus aervis,
Hic duo ventorum magna vi flamina spirant,
Et resoni incursus, se damnaque damnafat gant.
Hoc Agamemnonides tectus tellure quiescit,
Quem nactus vinces Tegaeas Marte cobertes.
Et Imperatorum quoque corpora translata alia in Ioca legimusnam invenitur scriptum, cum ruinam minaretur aedicula, ubi Constantini ossa iacerent, transposita ea fuisse a Pontifice, quamvis cum aliis de causis, tum quod sese inscio factum esset, ferente perinique Constantio filio illius. Et ut ad nostratia veniamus, traditum est, eum, cuius filius primus ab Ludovico Caroli Magni filio, callide obtinuisse dicitur Bavaritam ditionem, cum iaceret in locis desertis, sepultus annis non multo paucioribus trecentis fuisse ab uno de posteritate sua translatum cum magna sollemnitate ad Nantuates. Quin etiam unum de Principibus Misnensibus, Cunradum nomine, cum absente se mortuam coniagem suam alibi, quam vellet, humatam fuisse cognovisset, incredibili indignatione commotum tradunt, erga curatorem illius sepulturae nobilissim um virum, neque prius potuisse placari, 'quam corpus vita defunctae uxoris suae relatum, et in Templo eo, in quo extare huius monumentum cupiebat, esset repositum. Neque in re ipsa, si rite et ordine administraretur, aliquid inesse sceleris putandum. Non enim hoc facto sepulchra violantur, sed ornantur, non evertuntur, sed instaurantur, neque verum est, nihil interesse, quo cuiusque loco conditum corpus sit, ut quendam dixisse ferunt, ita ratiocinantem, undique ad inferos esse tatundem viae. Quid enim ad sepulturam hoc attinet? At illa sive Melitensis Catella, sive Molosus Epiroticus; Quid ait? Vos vero inhumatum me me proicite, et baculum iuxta apponite, qui abigam feras et volucre: nugatus quidem non infacete in proposito vitae in humanissimae. Nos vero quod de sepultura ipsa, idem de monumentorum conservatione, cultu atque honoribus teneamus Nihil enim interest. At que in haec translationes saepe incidere possunt, cum magna et gravi de caussa sepulchrum vel non ferendum omnino magis mutato tempore, ibi, ubi primum constitutum erat, vel alibi rectius futurum esse videatur.
Sed ab his, in quibus fortasse etiam fuimus longiores, quam oportuit, ad id, quod propositum est, nunc accedamus, et commemoremus, quae fando maxime memorabilia de hoc Principe accepimus, cuius iam funeris instaurationi sollemnem diem, et quern posteritati anniversaria festivitate semper repetendum tradere nos par fuerit, celebramus, atque honoratum exsequimur.
Hocloco libet nonnihil de Iure sepulchrorum dicere, quod non
introductum ullarum gentium excogitatione, sed a natura scitum esset. Sunt enim quidam, nimium in hac etiam, ut audio, parte Stoici, vel potius Cynici, qui inhumanissimi homines impie Religionem et ritum sepulturae contemnant et violent. Quos et ipsos qui audiant, et probent reperiuntur, neque mirum, cum in vulgus omnia novaabsurditate inprimis commendari soleant. Nos autem a naturae sensu non discedamus, qui quidem declaratur etiam hac in parte omnium populorum conspiratione, neque illorum sane, qui vivis excessere, sed superstitum et posteritatis id est, nostra caussa hoc ius sancte tur amur. Quamvis enim sepeliendi mortuos diversis temporibus, et apud diversas gentes, non fuerit eadem consuetudo servata: sepulturae tamen et semper, et apud omnes Religiosaehabitae, et ad Ius Pontisicium, id est, Religionem pertinere creditae sunt. Non loquor derogo, urna, porco, piaculo, circuportatione, acerra, unctura, lectulis, ludis, epulis, lavatione, conditura, naeniis, loco publico aut privato sepulchri, quorum est et temporibus, et locis varietas: de sepultura loquor, cuius approbatio est omnium saeculorum atque populorum. Itaque et Sapientissimi veteres opinione etiam inferorum et manium hanc confirmarunt, cum illam traiectionem Acherontis, et errorem in ripa nondum sepultarum animarum proosuere. Ex hoc illud est Maronis:
Eripe me his invicte malis, aut tu mihi terram
Inice. namque potes. Et hoc.
Nec ripas datur horrendas, nec rauca fluenta,
Transportare priusquam sedibus ossa quierunt.
Et Sapientissimus vir apud Homerum, hoc maxime nomine futurum in mari interitum (ut metuebat) deplorat, malletque occidere ad Troiam, ubi et funus duxissent, et honores mortuo habuissent Achivi. Nescio profecto, an etiam ipsorum causa, qui mortui essent, haec teneri vetustas voluerit. hoc certe manifestum est, totam hanc rationem et curam ad vivos pertinere, quam nemo potest evertere, aut labofactare, nisi una naturae ipsius Leges, hoc est, Ius Divinum convellat, et immanitatem quandam in vitam hominum inducat. Contra quos (longe enim si qui sunt, certe absunt) non est curincitare velimus Orationem nostram: et audivistis hacipsa quoque de re nuper luculentam Disputationem, sed alterius cuiusdam modi. Qui ut illius melior multo, ita nostrae fuit paulo, ut in hac lingua eruditior. Quare neque frustra pugnandum in causa, quae vobis omnibus probatissima sit, neque de re explicata plus verborum est faciendum. Atque haec monuisse satis fuerit, non vos doctissimos viros, quiadestis, a
quibus ego moneri debeo, et discere, sed adolescentes adhuc, neque doctrina, neque usu rerum satis instructos, ut et in hac parte, et omnibus in rebus conservent et custodiant sententiam et iudicium naturaeincorruptum atque sincerum, ad vitae decus atque ordinem, contra enascentam passim his temporibus vesanum et impium furorem, qui in mores, disciplinam, instituta, studia, Religionem, sese infert, et atrocissime grassatur, perturbatione et confusione, atque etia convulsione quorum cumque licet atque conceditur. Adversus cuius vim iam nunc munite animos vestros, et instruite intelligetiam corroboratione sensus, et iudicii naturalis, cui repugnare, ipsum est caelum, et Omnipotens Numen caeli oppugnare.
Sed et haec audivistis, et audietis saepive. Redeo igitur ad datum mihi praeconium, de eo Principe, cuius sepultura et monumentum nuper ad nos traductum est, de loco desertiore in huius urbis celebritatem atque lucem, deque Eberhardi (ut tandem memorare incipiam divinum et immortale nomen ipsius) plerisque vestrum nequaquam ignotis virtutibus magnitudine, praestantia.
Constat hunc ortum maioribus Principibus Wurttembergensibus, qui Comites dicerentur, non quidem perantiqua, sed vetustiore tamen appellatione, quam Imperii Romani aliarum adignitatum, neque significare hocloco verbum videtur, id quod Romanis olim, ut istud,
Cui fidus Achates
It Comes, et paribus curis vestigia figit.
Sed curationem et commissionem innuere, ut propemodum tamen et in hoc,
Tum Comitem Ascanio Pater addidit.
Eberhardi Parens. Cui etiam Teutonicum verbum respondet. Patrem habuit Ludovicum, qui hunc suscepit ex Palatina Coniuge, ut in eo clarissimarum gentium nomen, fama, splendor confluat. Pater quidem non solum in vita ad honestatem atque virtutem educari curavit filium suum, sed moriens etiam accersitum illum adhuc plane puerum ad laudem et decus copiose traditur cohortatus, ut facile intelligi posset, amantissimum patriae Principem non solum in hoc laborasse, ut territorium liberum et expeditum filio traderet, sed etiam hunc ut se dignum et civibus salutarem relinqueret: inter has curas pulcherrimas et plane divinas, cum optima spe posteritatis mortem oppetiisse fertur, quae non modo non fefellit illum, sed eventus prosperitate superata etiam est. Nam in administratione relictarum rerum a patre, Eberhardus eum se confirmata aetate praestitit, ut patris summum studium, et
immensum desiderium apud suos magnopere leniret, neque longo tempore, omnem amorem illius, memoriamque et observantiam ac cultum civium in se converteret, atque transferret. Sed prius de horum Principum genere paulo plura dicamus, atque ita institutam narrationem prosequamur. Hoc consentiente testimonio eorum omniu, qui in suis scriptis Annalium atque Historiarum ipsius meminere, libenter equidem patior probari mihi, deduci a veteribus Germanorum Proceribus, qui potiente rerum Iustino Imperatore, Iustiniani filio, in Italia ea loca occupavere, quae nunc etiam ipsorum cognomentum retinent, et Lombardiae vocantur. Bellatores enim illi barbis conspicui, quo ornatu nullus armatum magis decet, admirantibus se speciem hanc promissae barbae potissimum impressere, undenominarr Longibarbi coepti, Qua de generis praestantia in nostris semper Principibus magna fuit animi excelsitas atque fortitudo. Itaqueliberalitate erga alios praestare velle, ad se confugientes libenter recipere, et alacriter defendere, iniuriam et vim pati non posse, quare plurimum bellis conflictatos accepimus, quae confirmato ad omnes eventus, et corroborato adversus fortunam animo, saepe cum Regibus quoque gessere. Est autem in vetustate generis nequaquam vulgaris tantummodo opinio nobilitatis atque praestantiae, sed divina quaedam conservatio familiarum ad aliquas singulares res gerendas.
Quod Poetarum quoque doctrina innuit, cum illi originem fortium virorum, qui Heroes perhibentur, ad Deos referunt. Neque frustra tam diligenter persequitur Principum generis seriem, expositione sua homerus, sed hoc profecto innuere voluit, divinitus illud ad Res publicas constituen das atque regendas non modo excitari atque exsistere, sed etiam conservari et propagari. Huiusmodi apud hunc Poetam est Glauci generis, et Aeneae verbosa commemoratio: quin Maro etiam, ne quasi de arboribus atque saxis (ut quondam aiebant) nata esse illa Romanae Civitatis lumina viderentur, multis ante saeculis, quam exorta fuerunt, ostendit, et produxit versibus suis illas laudatissimorum postea virorum admirabiles animas atque vitas. Illa vero Homerici sceptri traditio, quid sibi vult aliud, quam Regna, quorum sceptrum est insigne, divinitus primum exsistere quasique crear, deinde per successiones progredi, atque inveterascere. Illud enim memorabile sceptrum, ut ait Homerus:
Eximia summo fabricatus Mulciber arte,
Donat habere Iovi, Maia hic genito, ille deinde
Dat Pelopi. Natioque Pelops mox tradidit Atreo,
Hic opulente sua tibi morte Thyesta reliquit
Qui iubet acceptum post sese Agamemnona ferre,
Et pelagus premere Imperio et dominarier Argis.
De quibus est nobis naturae iudicium, atque sensus corroborandus, ne non dico, furorem et vesaniam illam probemus contemptionis nobilitatis, sed in Principibus maxime, et iis, quorum ditioni alii subiecti sunt, tamquam divinitatem quandam veneremur, neque qui ipsi imagines habent maiorum suorum, illis ad stolidam quandam superbiam et dementem fastum esferri, sed et agnoscere magna cum gratitudine divinum nobilitatis benesicium, et summa cura, om nique ratione exercere hon estatem, et virtuti studere debent, ut et ipsi ulterius genus suum proferant, et maiorum laudi si nihil addere possint, ne quid saltem detraxisse videantur. Non enim putandum, ad flagitia et scelera, ad labes et damna Rerum publicarum quasi propelli generum pernicies atque pestes, cum decori et dignitati, atque etiam saluti vitae humanae hoc quasi adiumentum atque stabilimentum divinitus adiunctum sit: itaque quos in illa ferri rapique cernemus, eos sui generis antiquitatem atque famam non solum inquinare putandum. verum etiam hoc agere atque conari, ut convellere, vel potius funditus evellere et extirpare possint. In quibus et ipsis conatibus nimis secunda permultos fortuna usos esse cernimus, et ut res ire coeperut, plures usuros esse etiam verendum. Nunc vero redeo ad Principem Eberhardum, qui, ut dixi, a Petre diligenter et magna cum cura ad pietatem et honestatem educatus, et quem pater moriens cohortatione sua ad virtutem invitatum reliquisset heredem potentiae et gloriae suae, etsi admodum puer, mirifice tamen patris sermone inflammatus ad virtutis cultum fuisse fertur. Sed mater in aliam paulo post familiam enupsit, et Princeps puer in tutorum potestate fuit. Qui quantopere bellica gloria excelluissent maiores pueri, cum scirent, quae autem utilitas esset doctrinae, ipsi indocti ignorarent, cuius gentis opera haec maxime cognita et perspecta est, illius Linguam tradi puero noluerunt, cumque Magistros accersissent, qui illum erudiret praeceptis suis, Latini sermonis scientia instrui vetuerunt. Non quidem hocimprobitate, sed imperitia accidit, hominum fortissimorum quidem illorum, sed qui ut Lacedaemonii quondam aut Cretenses, nihil vel nossent, vel spectarent, quam bellicam laudem. Ipse quidem Princeps nihilin vita tulit molestius, neque indignius: et saepissime auditus est, hanc infelicitatem suam graviter deplorare. Cum proponerentur puero discenda, quae vulgo solent, perille celeriter omnia comprehendit, quod esset natura acri, et ingenio facili, memoria autem admirabili, quae et in aetate provecto incredibili vi perduravit.
tum cito a Magistris est abductus. Cum autem animus vigens atque vegetus quiescere eum non sineret, neque ostenderentur aut proponerentur illi bonarum artium, rerumque occupationes et studia, delapsa aetas lubrica et imbecillis dicitur ad nonnullas vitiosas actiones, in sodalitate aequalium ablata ad vitae licentiam, cum citius fortasse, quam decuit summam rerum ipse administrandam suscepisset. Aiunt illo tempore et luxui et aleae aliquantulum indulsisse, potissimum autem serviisse iis lusibus, quibus adolescentes maxime capiuntur, ut equitare, currere, saltare, luctari, pugnare, venari vellet. Inter haec requiri Patris illius erga Cives cura atque dilectio coepta, quo sane nomine audiit adolescens deterius. Sed nemo inventus est, qui in hac libertate vitae, cum et aetas et potentia improbitatis. adiutrix esse potuisset, neqque careret fortasse ipse parum recte monstrantibus. Denique cum pax et otium ad omnia adolescenti abblandirentur, nemo tamen repertus, qui comperisset ignominiae aliqua eum labe aspersum fuisse. Ubi non possum non vehementer dolere et perturbari animo tam repentina mutatione in summam turpitudinem saeculi nostri. Non enim certe anni adhuc septuaginta praeteriere ab eo, de quo loquor tempore. Tum vero me hoc maxima tristitia complet, cum cogito, in optimarum artium copia, qua certe prior aetas caruit, hanc vim improbitatis et vitiorum enatam esse. Videte enim per DEUM immortalem, quae sit ista tanta dissimilitudo, quantum inter nos eruditi et exculti doctrina saeculi, et illos rudes atque Martios homines intersit! Quod adolescens Princeps non abstinuisset alea: quod convivatus esset lautius: quod cum aequalibus hilarus viveret, quod voluptatis illecebris interdum caperetur, reprehensio ac pene infamia non abfuit. Quis non haec isto tempore ridet, ac veteres delirasse iudicat? Non fit hoc verbis, quamquam haud scio ut est audacia, an fiat, sed fit reipsa. Quid? quod etiam laudatissimi quondam et plane virtutis lusus, campi, inquam, et venationum, in quibus versaretur immoderatius, et cum exsultatione quadam iuvenili, probro i li dati sunt, in quae o utinam nostra se adolescentia totam immittat atque immergat! Sed sunt sapientes, nolunt defatigari, et sibi parcunt. At quomodo? profecto sic, ut abstin endo laboribus animum ipsi atque corpus debilitet atque conficiant. Quo enim prolapsi mores sint, et consuetudo vivedi quo evaserit, in quae turpitudinis flagitia inhaeserit, maniferstum est. Nullus enim reliquus est pudor, nullus metus, nulla verecundia, nulla denique ratio, aut respectus honesti. Quod ipsum miserrimum et exitiosissimum putandum. Nam non solum ab hoc fonte interdum facinora mala oriuntur, sed non deficientium; neque unquam
cessantium ille est vitiorum fons et origo, animorum videlicet errot et pravitas, quasit, ut in summa turpitudine et deformitate opinio tamen pulchritudinis retineatur. Quis enim omnium ex adolescen tia horum temporum, atque etiam pueritia non egregium atque pulchrum ducit esse arrogantem, superbum, audacem? Cui non egregia tes videtur licentia vitae et ferocia? Ouis non luxum libidinemque in optatis habet? Ubi ulla cogitatio recti atque decoris? Profecto non est ista tantum voluntatis et propositi, sed naturae ipsius corruptio, ut non solum animi istorum vitiis, sed corpora etiam insaniae morbo laborare videantur. Cum autem hoc dolendum, tum vero singulariter deplorandum, in iis potissimum hanc pravitatem efferre seseac ostedere, qui ad cam deponendam et exuendam sese contulerint, in tractatione, usu, exercitio optimarum disciplinarum et artium, qui cum longius sanitate, id est, constantia et gravitate absint, quam inanissimum et levissimum vulgus, an non plam est, ea hos studia quae remedium afferrent dementiae ipsorum, non attingere, neque amplecti, degereque vitam nonin literarum atque artium, sed desidiae et socordae cultu? Iaque in non optimis plerorumque animis celerrime vanitas et vecordia aucta at que alta in dulgendo in gentia facit incrementa, et maximos progressus improbitatis. Tum caeci opinionum stultitia in summa securitate vivunt, seque esse beatos existimant, formosos, elegantes etiam, si diis placet, doctrinae aliqui falsissima illa quidem persuasione indu untur. Hae cque est ipsa conclusio miseriae et infelicitatis ipsorum. Nam omnium est in errore et deceptione atque lapsibus securitas deterrimum malum. De quo stultitia ad otium et quandam quietem tam agendi, quam cogitandi devolvitur, atque ita in se ipsa consumitur ac tabescit. Ut enim Plato vir sapientissimus improbat murorum septa, quod et ignaviae profugium eficiant, et latebras suppeditent gnaviae atque pigritiae: ita nihil in vita magis contrarium virtuti arbitrandum, quam securitas, quasi cingens et muniens otia, quietemque imperitorum. Neque ulla unquam vera tran quillitate, at que quiete animi poterunt componi, nisi perenni agitatione virtutis, quemadmodum pueros motu consopire matres solent. De hac autem pravitate, futilitateque ac caeco errore magis magisque increbescit morum perversitas, ut omnibus praeceptis honesti spretis contemptisque, disciplinae non solum severitate, sed omni usu amisso atque exstincto, in summa arrogantia, libertate immoderata, sive potius in finita licentia, omnes res, actionesque publicae, privataeque confusae, veluti quodam torrente vesaniae ferantur atque rapiantur. Itaque ut quondam dictum fuit, quicumque Athenienses
boni essent, eos oppido esse tales, quia nulla disciplinae sanctitiate a vitiis abstraherentur, sed sua sponte planeque divina impulsione amplecterentur virtutem. Idem de nostritemporis adolescentia, adeoque omnium aetatum et generum hominibus verissime dicere licet, bonos, pios, temperantes, quicumque sint, mirifice esse tales, sublata nimirum omni disciplina, omnique iure divino, atque humano labefactato et dissipato. Quos igitur accuso? Temporane, an homines? Ita nimirum se res habet, temporis probra sunt hominum flagitia atque scelera horum autem impunitas, tolerantia: etiam, dictu audituque indignum, approbatio temporis est, ita homines tempus infamare, ipsum horum miseriam complere palam fit. Nunc igitur qui vitae cultus victusque, qui ornatus, habitusque corporis, quae studia et occupationes teneantur atque vigeant, si placet, consideremus. Aspicite enim iam animis vestris eos, quos oculis saepe vidistis, qui ali qua de causa praeferri se coeteris oportere censent, et recordamini, quae sit et quam immanis epularum et poculorum ingluvies: quam omnem liberalitatis et excellentiae opinionem in hac profusionum ostentatione collocent. Quid ego dicam de ebrietatis foedissimis foeditatibus, qua prope sola virture gloriantur? Neque enim fortis iam habetur, qui hostem in acie percusserit, sed qui in con vivio propinationibus alios obruerit et prostraverit. Quid ego illa proelia horum fortium virorum exponam, cum inter se ut Centauri quondam pinguntur et Lapithae digladiantur, cumque in omnia ruunt, labuntur, rapiuntur? Sed in cyathos, matulas, urceolos, fenestras, et quicquid fragile est, in ea potissimum furor evadit. Haec contundunt, frangunt, comminuunt, dentibus etiam saepe vesani corripiunt. Quid simile, obsecro, in circeis poculis fuit his venenis? Apud quam ebrii, ut videtur in bestias illi Ithacesii degeneraverant, exuta scilicet humanitate, sed mente tamen constabant, inquit Poeta, et agnoscebant suos, ut mediocriter vesani fuisse videantur: at nostri bestiaetantum sunt, neque alios modo, verum etiam se ipsos ignorant. Quid quod etiam cum illa vis vini remiserit, ebrii tamen adhuc et titubant, et incerta loquuntur, et tamquam dormientes vigilant. Itaque nihil est in moribus, totaque vita, domi forisque, in statu, incessu, allocutionibus, congressibus, quod fiat conftanter, atque ordine, omniaque sunt petulantia, protervitate, sive magis vecordia et dementia plena. Atque hi, si Diis placet, in illis maioribus et altioribus disciplinis occupari studereque dicuntur, et mox de his rudimentis ad Res publicas capessendas proficiscuntur. O miseriam atque calamitatem saeculi nostri! Quid nunc spei, obsecro, bonae relinquitur? cum non solum vulgus perditum stoliditate et
temerarium, sed moderatores huius tales habeamus, quales descripsi, vel his etiam deteriores: nam hac una ratione videtur nostra Oratio mendacii convinci posse, quod ea, quae commemoravi, non ad hunc, sed multo flagitiosiorem, et magis nefarium modum siant et gerantur. Quae tamen sunt profecto eiusmodi, ut mitiorum gemitu ac lacrimis, severiorum ira et indignatione maxima digna esse videantur. Cum igitur cogitate haec mihi, et absentia animis vestris intuemini, tum vero contemplamini etiam in praesentibus, et animadvertite vestitus ridiculam et pannosam cum mutationem subitam, tum peregrinam varietatem. Videre interdum mihi videor, vestitos simiolos, aut aves pictas Indicas, in quibus et ipsis nescio quid est humanae similitudinis, sed qui sunt, vel se videri volunt, aut generis, aut divitiarum quasi gradu altiores, illi vero praecipue inepti sunt, in quadam ferocia cum mollitudine tamen commista, ut muliebris potius, quam virilis haec habenda sit. Et mihi saepe illa subeat intuenti
Penthesilea furens,
Aurea subnectens exsertae cingula mammae.
Quam enim comptuli et venustuli in diaceratione et religatione, atque dissutura vestium incedunt? cum bullis etiam argenteolis iam non ut virgines, sed plane ut pueri suspensis de collo crepundiis. In caput autem serico de filo, aut bombycinio pileolus imponitur, qui non iam magis ut mitra alligatur, sed potius tamquam orbiculus impendet et adhaeret. At iidem horriduli etiam volunt videri, lacinias vestium in scabulas infligunt, et enses grandes suspendunt, sic ut si relinquantur, humum verrant, quare sustinendi manu et dirigendi sunt, italilli pone sequentes vibrantur, ipsi ambulant corusce et minaciter, sed sic ut dubitari optimo iure, quaerique in multis possit, ad ipsos ne gladii, an ad gladios ipsi annexiatque devincti dicendi sint? Haec vident alii stulti pueri, et imitari student: bella enim esse putant, ut non solum facto isti sibi, sed exemplo quoque aliis noceant. Sed haec scili cet frustra a nobis deplorantur, quin etiam non deesse certum est, qui ista omnia defendere ausint. Quid enim alterius, inquiunt, refert, qui meus vestitus, qui incessus, qui cibus ac potus? an definienda ista praescriptione aliqua fuere? priscum hoc est iam et abiectum, neque cum saeculi nostri libertate consentaneum. Egregios vero defensores vanitatis. Quid enim? nobis ne curandum inquiunt, quid maiores nostri fecerint, aut approbarint? Hinc istae sunt ruinae profecto Rerum publicarum, quod stultissima et amens iuventus vetustatem autignorat, aut despicit atque irridet. Quid enim est in communibus moribus, et quottidiana vita, quod audacia iuniorum si convellat, non
locum det multo deterioribus, et vitiosioribus, quam ipsum fuisset? Quamquam profecto non propter rerum bonitatem, aut vitia maiorum instituta diligenter retinenda, sed multo magis ordinis et quietis causa conservanda sunt. Placuit maioribus nostris, ut nuptae non nisi velato capite, postquam ad viros deductae, matres familiarum esse coepislent, in publicum prodirent, virgines autem eum morem retinuare, ut aperto capite, et crinalibus redimitae conspicerentur, placuit eisdem, ut in forum et coetus civium toto corpore contecto, veste longiore boni viri procederent, et pileos gestarent impositos capiti, intra aedes quoque coram alienis, maxime feminis praesentibus, sine tunica esse, nunc quoque apud honestiores probro ducitur. Possum permulta huiusmodi commemorare, neque quisquam vestrum est, cui non plura his in mentem venire credam. Dicamus, si placet, omnia stulte, et temere instituta, observataque esse. Quid enim refert, quo quisque modo, colore, futura vestiat? Non hoc quidem ipsum fortasse singularemincommoditatem habet, sedilla pernicies ac pestis est confusionis, et disiectionis boni moris, disciplinaeque omnis subversio, atque perturbatio ordinis, Tum fontes horum venenis illis tincti sunt vanitatis, audaciae, procacitatis: denique etiam amentiae atque furoris. Quae enim constantia esse potest animi eius, qui tam levi momento ad aliena, et ea futilia, atque absurda ista impellatur? Quae moderatio et verecundia in deformitate et usurpatione eorum, quae ab omni ratione honestatis abhorrent? An sapere illum, vel non desipere potius arbitrabimur, quem omnia ad ridiculum et stolidum quendam modum comparare videamus? Aperiamus fenestras libidini, pan damus fores licentiae. Solutas ferri sinamus cupiditates, nullius factum, nullius dictum animadvertatur, quod a manifesto scelere et malefico absit, ei poenam nullam statuamus infligendam, brevi omnia, ut nunc fit, flagitiis, peccatis, scelere compleverimus. etsi autem me clam non est, frustra haec a nobis disputari, et materiam tantum suppeditari quibusdam risus ac ioci tempestivis atque etiam intempestivis in conviviis suis, dicere tamen volui in testimonium iudicii nostri, et omnium bonorum de stultitia, vel magis insania, atque calamitate huius saeculi, quae ipsa dese sibi maxima quondam, atque miserabilissima supplicia datura est. Tum quidem fracti malis frustra recordabimini fidelissimarum subiectionum eorum, qui in viam virtutis revocare vos studuerint, tum gemetisatque flebitis, cum reminiscemini, quam fecicitatem praeterlabi vestra neglectione passi sitis: tum vidisse nos multum dicetis. Sed ita usuvenit in monitionibus fere, atque castigationibus, ut illae tum demum moveant eorum, quibus
adhibentur, animos, cum utilitatem iam res illa habeat nullam, ut in Tragoedia quapiam querens de suarum praedictionum infortunio, Caslandra introducitur hoc modo:
Fructum Deus vaticinio invidit meo,
Nam quotquot in fatalibus iam sunt malis
Miseri, dolore sapere me in sero autumant.
Sed antequam miseria, cladesque ingruit,
Insana videor atque furiosa omnibus.
Permittamus igitur eventum Deo. Quid enim facere possumus aliud, et ab omni humana spe destituti, illius opem imploremus, si forte naufragia Rerum publicarum exoratus colligere at que conservare bonitate sua velit. Nos autem Orationem nostram eo, unde discessit, reducamus.
Peregrinationes Eberhardi Ducis Wurttembergensis. Eberhardus igitur Princeps cum adolescentiae quasi ludos videretur ludere licentius, subito divina quadam mente convertit studium et voluntatem suam ad constantiam atque decus virtutis, quasique puderet eum praesentium, quos testes habere se sciret, nonnullius levitatis suae delectis sociis, quibus maxime et salutem, et dignitatem atque famam suam charam esse crederet, navem conscendit, et trans mare vectus est ad ealoca Iudeae, in quibus Iesum Christum liberatorem de mortis nexu humani generis, versatum viventem constat, et sepulchri illius nunc etiam monumenta visuntur. Quo ut proficisceretur, Religione equidem motum optimi Principis animum nequaquam negarim, sed et paenitentia, pudorque, ut dixi, anteactae vitae paulisper ut e patria discederet, repulisse, et aspiciendarum urbium externarum, atque consuetudinum cognoscendarum, denique comparandi scientiam, et peritiam variam, plurimarum prerum cupiditas ad hoc eum iter impulisse mihi videtur. Reversus de peregrinatione Eberhandus uxorem duxit. sua non ita diu post uxorem duxit Barbaram Mantuani Principis filiam. Tum vero tota vitae ratione conversa, soli virtuti atque decori omnem mentem atque cogitationem intendit. Tum adolescentiae quasi dissolutionem constantia, ferociam mansuetudine, licentiam gravitate, luxum temperantia, nequitam frugalitate, incuriam diligentia compensare. Omnibus aliis salutem, commodaeque civium anteponere. Cumque meminisset, succedere se in Wurttembergensis ditionis administratione, Principibus omni laude celeberrimis, quique non modo belli fama, sed humanitate quoque et benignitate inclaruissent, externorum etiam favorem, civium autem charitatem summam consecuti, satuit sibi non solum Patris, patruique, et maiorum suorum memoriam colendam, sed etiam illorum quandam imaginem
imitatione sua repraesentandam esse, ut quae ab illis accepisset, ea si posset, aucta cumulataque posteris suis traderet, cumque teneret maiorum suorum virtute defensam pacatamque ditionis, non solum suam partem ipse, sed etiam alii quisque suam (anm et patruum habuit Ulrichium, cui incredibilis omnium amor cognomentum amati dedit. Et huius filios fratres patrueles, quorum Henricus Illustrissimum Principem nostrum Ulrichium procreavit. Nam suum ipse fratrem maiorem se, puer amiserat, et ditio tota Wurttembergensis in Regionesaliquando tres distributa fuerat.) Cumque metus belli omnis remotus, curam studiaque armorum secum abstulisset, co~vertit cogitationes, mentemque suam totam ad pacis artes, et ferociores cives suos, cum natura, tum diuturna bellorum usurpatione, salutaribus institutis, et optimis disciplinis mollire studuit, ut et Religione mansuetos redderet, et Legibus instrueret. Neque diligentiorem curam utriusque reifere nostra in gente uspiam habitam comperias. Ipse quidem, quando ardore recti, honesti, iustitiae, totius virtutis sectam secutus fuerit, vel de cognomento manifestum fit. Nam ut de facie oris barbatum, ita de animo ornato pulcherrimis dotibus pietatis, fidei, veritatis, constantiae, probus appellatus est. Cum autem Religionem eam amplificarit, quam quidem cultam a maioribus ille sciret, sed nunc vitiosa fuisse cognoscatur, de ipsa quidem re dici non oportet. Voluptas autem et iudicium singularis Principis nobis et considerandum, et inprimis admirandum est: nam si quis Religionem a rebus humanis removeat, quid omnium illarum consistere, permanereque posse sperandum. Declarant innumerabilia exempla, quid ealamitatis inflixerit Rebus publicis Religionis contentio et labefactatio: ipsa autem rerum natura cum Deum esse propem odum clamet, cumque omnium mortalium assensio hoc testetur atque comprobet: quid facit aliud, qui Religionem evertit, quam quod aut impietate nefaria Deum esse negat, aut scelerato furore illius sese hostem profitetur? Neque mihi quisquam obiciat nunc falsas Religiones, neque quaerat, has nec etiam conservandas, tuendas que censem? De re enim non disputo. de voluntate hominum loquor. Sicut enim Leges et Iura praeclare parricidae, quoque parricidii poenam sanxere: Quid enim refert? quid hominis fuerit, qui interemptus sit, cum caedem per vim et iniuriam factam constet, ita Religionis pravitate profanatorum contemptus, et scelere obstricta voluntas excusari nequit. Longe enim est aliud, cum ratione et modo conveniente Religiones vel corriguntur, vel mutantur vel etiam penitus tolluntur, ut parricidae non solum licet, verum etiam oportet poenam infligi, sed Iure et Legibus. Itaque dubium non
est, quin abiciendis et subvertendis Religionibus, interdum pietas atque religiositas magis atque melius custodiatur, quam illis tenendis atque instaurandis. Sed de re non esse nobis disputandum aiebam. In hac autem de Religione mentione, nonfortuito, sed de industria fui longior: quod ab illa bonarum artium atque literarum, et doctrinae studian on existimem separanda. Quibus et conserendis, atque rigan dis, ac fovendis, nec non protegendis et conservandis, eum se Eberhardus praebuit, ut non solum benignissimi atque liberalissimi Principis, sed plane mansuetissimi et suavissimi patentis famam reliquerit, non suis modo doctis, eorumque posteris, verum exteris quoque et hominibus et nationibus. Nam ut Patres non modo originis vitae auctores sunt liberis suis, sed etiam durationis et stabilitatis illius, sic a Principe nostro non solum in hac gente quasi procreatus est usus cultusque bonarum artium ac literarum, sed etiam ad firmitatem et diuturnitatem perductus atque fundatus. Quin ipse quoque hanc voluntatem erga Studiosos suam cum aliis clarissimis signis prolixe declaravit, tum numquam illos aliter, quam silios appellando. Ipse quidem quoties Scholae Rectorem, qui creari Magistratus semestris solet, ase dimisit (primates autem Scholae, et facile et plerosque sine internuntiis dimittebant) sed Rectorem confecta re, quam obrem advenerat, quoties dimisit, vix unquam traditur non finiisse sermones suos clausula commendationis eorum, qui in ipsius Schola literis operam darent, addita ratione honestissima, quod diceret, filios se suos ideo fideliter et accurate institui, docerique velle, quod qui genuissent parentes, hac speillos in eam Scholam misissent, optimeque eis prospectum esse confiderent. Quin ipsum Rectorem, quisquis esset. numquam aliter, quam dignitatis et honoris nomen praefatus, compellasse perhibetur. Neque infimo quoque denumero studiosorum praetereunti, non aliquo gestu significasse benevolentiam suam fertur. Cumiis autem, qui essenti in opinione doctrinae praecipua, et illa dignitatem sibi atque honores comparassent, fecisse, ut multum et sepe versaretur, quorum aedes etiam ipse veniendo frequentare consuevisset. Tradunt hunc illi morem fuisse, ut audiret de gravibus et arduis rebus dicentes attentissime, et sententias praecipuas partim memoriae mandaret, partim in pugillaribus, quos semper secum gestaret. perscriptas annotaret. Sed si forte illi viderentur segniores, quasique torpentes, neque satisfacerent ardori in audiendo suo. Irritasse contentiones eorum aliqua dubia et ambigua, neque trita vulgarive materia, tamquam pomo dissensionis obiecto. Quod sciret ita comparacum esse natura, ut ingenii et mentis quasi formae laude atque fama
eo minus homines concedere aliis solerent, quo magis sibi debere, seque illam vendicare iure suo posse sperarent. Atque huius veluti commissionis mirificas eum artes tenuisse memorant. Quid ego autem de institutione Scholae dicam, qua nihil sapientius fieri potuisset. Quid est studio illius in hac locupletanda et augenda, quo omnium liberalitas superari videtur? Quid? quod apparet, illi maximae curae fuisse, ut si posset, haec ad aeternitatem firmata fundataque relinqueretur. Quo consilio nihil habeas commemorare divinius. Tradidit igitur, et vere contestatione sua tamquam in manus tradidit opus istud Scholasticum praeclarum et spectabile, posteris, ita integrum atque solidum, itaque communitum et tectum, ut sola sequentium Principum defensione, et mediocri sustentatione indigeret. Hoc unum factum Principis Eberhardi inter multa praeclare alia maximum atque praeclarissimum existimandum. Hoc uno ille sempiternam gloriam est adeptus. Hoc ipsum profecto tale ab eo monumentum exactum est, quale Horatius describit:
AEre perennius,
Regalique situ Pyramidum altius,
Quod non imber edax, non Aquiloimpotens,
Possit diruere, aut innumerabilis
Annorum series, et fuga temporum.
Ac quae sequuntur, omnia de se ipse, vel nos de eo potius verissime: atque meritissimo accidere possimus, accommodatis his ad nostram consuetudinem atque gentem. Numquam istum Principem totum moriturum, suique semper parte maxima, hoc est, fama atque gloria extra bustum in ore sermoneque futurum omnium Doctorum, quique literarum bonarum studia sequantur, huius laudes diem atque tempus numquam obruturum, neque imminuturum, sedillas permansuras, dum non nodo in honore et pretio sit doctrina, sed quoad omnino nomen illius exstet atque teneatur. Et reliqua ad similem modum: Debonarum autem literarum, artiumque, quibus Eberhardus benignitate sua sedes, tectum, larem, copias instruxit, atque contulit: quas amplissimas, ornatissimas, auctissimas esse voluit: in quibus constituendis, provehendis, erigendis, extollendis, omnibus viribus elaboravit: de harum igitur magnitudine, atque bonitate, qua probata, et ad altissimum fastigium verbis evecta, et si factum hoc Principis et ipsum ingentius, illustriusque videretur, apud vos tamen si disserere velim, ridicula propemodum oratio mea futura sit, certe supervacanea et inepta. Quid enim agerem aliud, quam si agricolis frugum curam et arvorum cultum dicendo reddere commendatiorem conarer?
quorum in hoc spatio tota vita decurritur, et quibus omnes illorum sensusintenti sunt. Quare bene longa Oratione liberat me omnium vestrum et conditio et sapientia. Neque enim Professoribus optimarum artium non illa notissima esse possunt: neque apud studiosos harum nonpraeconia creberrime fiunt. Docere antem me velle, quod melius vosteneatis, quam ego, aut me sperare discipulis haec, quam vestram omnium eloquentiam luculentius explicaturum, summae fuerit profecto audaciae, velmagis impudentiae: quare ad alia pergamus. Non enim unam hanc partem quamvis eximia, et prope totius instar sit constituendae, et bene regendae Rei publicae, accurate eum perpolivisse et absolvisse, sed studium et assiduitate quoque illius in iure atque Legibus describendis, et Civitatum statu vel emendando, vel ad Civilem tranquillitatem dirigendo, vere praedicare possumus. In qua re non tantum ipse acerrimo ingenio, et mentis suae perspicaciae, atque planae sapientiae, neque prudentissimorum hominum, quorum cupidissime consiliis uti soleret, monitis atque subiectionibus confidere ausus, operam dedit, ut veterum scripta tam Praeceptorum, quam exemplorum, atque Historica cognosceret. Quae cum de Lingua Latina transferenda essent, quam ipse non intelligeret, traduci in Teutonicum sermonem praecipuos libros Auctorum Latinitatis curavit, illisque legendis studuit animum, iudiciumque suum instruere et erudire, ne imparatus a doctrina ad capessendam, regendamque Rem publicam videretur accessisse. Atque his occupationibus non parum laboris impendit, seduloque in illis industrieque versatus, cum esset natura ingenioque celeri et prompto, hoc est consecutus, ut dicta sua, cum facetus esse vellet, praesertim quae pungere et salsa perhiberi cuperet, eruditionem doctrinae, atque literarum redolerent, nonnullos que imperitiores admodum interdum laederent. Quod in hoc genere accidere necesse est, neque temperari, aut offensio effugi facile potest, non amissa fama ingenii. Itaque hoc nomine et Ciceronem non nullorum invidiam erga se commovisse accepimus. Cum autem Eberhardus voce sonoque non adiuvaretur, ea tamen laus fuit eloquentiae, quae non assentatione, sed veritate celebraretur sermone omnium. In rebus agendis, si suai in venta exsequeretur, fervidiorem, si aliorum consulta, lentiorem fuisse perhibent, videlicet in natura optima, non modo vigente et emicante iudicio et intelligentia, sed etiam obsequente et maturante factum voluntate, quae quasi vento propriae deliberationis, et consilii deficiens esset segnior. Non defuere, qui reprehenderint in hoc Principe non quidem avaritiam, sed certe parsimoniam. Quos requisi vissent profusionem et
prodigalitatem appatet, cum benignitatis ac liberalitatis non significationes hic clarissimas dederit, sed speciosissima et admirabilia opera ediderit. Quantae autem curae sibi esse passus fuerit Rem publicam, et optimum starum Civium, quantum que operae consumpserit, de his cogitandi, quaerendi, lectitandi, indicat et libellus ab eo compositus et publicatus deadministratione Rerum publicarum. Non enim scriptiones a negligentibus neque somnolentis aut remissis ulla de re confici solent. Beneficia facile tribuisse negant: credo quod haudremere in mutos, sed dignos cum cura conferenda esse arbitraretui laudabiliter utrumque: nam sublato hoc discrimine, neque boni vere illis devinciuntur, et malitia quasi fovetur in spe praemiorum, promissionum, neque harum tantummodo, sed affirmationum cunctarum ea fuit certitudo atque fides, ut nullum praeterea firmamentum quisquam expeteret. Quare multi excellentes virtute, nobilitate, doctrina, viri hnic Principi prope gratuitam operam nulla exspectatione mercedis dare, quam aliis nonnullo cum fructu suo collo care maluerunt. Co~iugium fanctissime et castissime servavit, inque domesticae disciplinae severitate dulcedinem tamen maritalis copulae praestitit, debita suavitate complectendo eam, cum qua corpus et res suas consociasset. Suscepit ex laudatissima femina, uxore sua filiolam, quae statim morte sublata fuit. Interea fratri patrueli nascitur de primo connubio Illustrissimus iam noster, quodque omnes precamur, in diuturnitate vitae Ulrichus Dux Wurttembergensis.longo tempore Princeps futurus Ulrichus, cui enitendo pariendoque cum mater vitam impendisset suam, (paucis enim, postquam in hunc lucem edidisset, diebus mortem obiit) delatus infans ad Eberhardum, cuius esset fratris patruelis ipse filius, diligentia coniugis illius enutritus, et studio, curaque et attentione Eberhardi educatus in eum virum evasit, ut nobilitatem generis, multiplicibus virtutibus suis in magna fortunae varietate non modo testatus atque tutatus fuerit, se magnitudine animi sui atque gloria, tam pacis, quam belli, maiorem clarioremque reddiderit. De quo non ita sunt tenues et exiles res, ut breviter dici, et quarum mentio quasi emblema alteri operi immitti posse videatur. Sed proprius labor, peculiaris opera, sua exstructio atque fabrica requiritur, cui et conveniens tempus, et integrae vires reservandae sunt, Hoc nunc dicam, maximum esse argumentum, Principis nostri naturae praestanti, et ingenio summo Eberhardi disciplinam Maximilianus Primus, Romanorum Imperator Augustus.non parum tamen profuisse, cum ille relictus ab hoc moriente annos natus decem, non pluribus annis quinque quasi in manu aliorum fuerit, sed Divi Maximiliani iussu atque voluntate in suam simul tutelam et administrationis potestatem veverit, Cui autem ignota est,
aut saltem inaudita Maximiliani admira bilis cum sapientia, tum perspicacia et vis mentis? qui profecto numquam propemodum puerotantarum rerum gerendarum ius liberum concederet, nisi ab adolescentia unius plus bonae spei haberet ad salutem et augmenta civium, quam in multorum aetate grandiori. Quo tanti tamque divini et caelestis viri testimonio, eoque ut apparet, iudicii non amoris, quae laus amplior contingere potuisset Principi nostro non video: sed Eberhardus, ad hunc enim revocanda Oratio est, cum intelligeret atque cogitaret, maxima Regna in distractione et separatione perlevi momento dilabi atque dissipari, et scire ab antiquo distinctam fuisse Wurttembergensis ditionis administrationem, nulla alia re et crescore ad maiorem altitudinem, et coalescere ad pleniorem granditatem, et ad firmiorem stabilitatem corroborari rem Wurttembergensem Coniunctie et unitas Ducatus Wurttemberge~lis perpetua.posseratus, quam coniunctione et unitate illius. Hoc elaboravit atque perfecit, ut omnia illius quasi membra in unum corpus colligerentur, et quibusdam pactionibus atque Legibus tamquam nervis devincirentur. Quod cum successisset ex animi sententia, habente tum forte Comitia Maximiliano Imperatore apud Vangiones, eo se quoque contulit, ut actionum suarum quasi operibus illius quoque approbationem ac auctoritatem, et velut extremam manum adderet. Huius tum Maximilianum consilio operaque multum et libenter usum esse comperimus, cuius saepenumero divina de Principe Eberhardo testimonia audirentur, neminem cum hoc integritate, sapientia, fide conferendum esse, eidemque cum aliosprae coeteris honores habuisse, tum ut singulare beneficium videretur in eum contulisse, altiore quasi in gradu dignitatis, in Imperio suo collcasse, neque magis Comitem, sed Ducem esse, dicique voluisse. In his de sollemni more peragen dis maximum fertur Imperatoris studium et summa promptitudo, cupiditasque fuisse, itaque omnia magnifice et splendide curata, confecta, transactaque esse. Principis autem Eberhardi in hoc ea praecipua laus inest, quod non imperatam dignitatis, honorumque accessionem obtinuerit, sed oblatam meritis suis acceperit. Non ipse ad hoc fastigium ambiendo enisus, sed voluntate Imperatoris Maximiliani (quo solo nomine pronuntiato nihil maximae laudationis obtinuisse mihi videor) cum duceretur atque raperetur, secutus sit. His rebus gestis commendatus Eberhardus iudicio Maximiliani, evectus sua virtute, honorum et dignitatis progressionibus factis, in Patriam revertitur, atque hic animus terrore et metu perculsus trepidat; nam inauspicato et infelici successu melioris fortunae usus Eberhardus, nondum satis assuefecerat, placidissimas aures suas
compellatione quasi superbiore, cum audire omnino, quod ut esset, sua virtute perfecerat, desiit, et terras reliquit morte sua. Oincertam spem! ô miseram conditionem humani generis! ô fallaces cogitationes, et exspectationem inanem! Ad ipsam metam vita Eberhardi adhaerens occidit atque defecit prius omnino, quam omnia, quae in cepisset, quaeque agitaret, animo absolvere et consummare posset. Fuit haec, fuit Achillea alacritas atque eminentia: nam ut huic victoria Hectoris, qui se Iovis filium esse gloriaretur, sempiternum nomen, ita eadem celerem Eberhardi Ducis Wurttembergensis mors.interitum attulit: similiter et Eberhardum scilicet fata a splendoris accessione et excellentia ad mortem abstrahebant. Occubuit igitur Sapientissimus Princeps, atque Fortissimus Dux, et naturae debitum persolvit, Civibus suis lacrimas, omnibus mortalibus admirationem et memoriam sui reliquit. Mortuus apud nos, Anno a salutifero partu Christi, millesimo, quadringentesimo, nonagesimo sexto, sexto Calendas Martii, corpore sane morbis vexato, quos iuventutis immodica agitatione conscivisse credebatur. Medici suaserant, cum valetudo affligi vehementius coepisset, ut Tubingam sese conferret, quod locum minus illi contrarium et magis salubrem esse iudicarent. Quibus obsecutus huc venit, et quamquam curari se non difficulter, neque contumaciter aut contemptim pateretur, officio tamen erga suos non deesse, cum aliqua irritatione morbi voluisse existimatur, cum ita tempore unius ex suorum numero, cuius fidem et prudentiam perspexisset, ferente, in publicum, ipse corpore exili et morbis attenuato iprodiisset, illius honoris gratia, in maximo et praeter communem temporis modum intento frigore, notum autem, quod de Tragoedia Cicero adducit, inimicissimum esse frigus exili corpori. Cum autem fieri sensisset morbus gaaviorem animo, ut in praecipuis et heroicis naturis accidit, praesagiente interitum, non solum non fractus hoc metu dicitur, sed forti pectore etiam obviam eundum morti, curationemque omittendam statuisse. In quo tamen suorum voluntati ut tamdiu vellet vivere, quam ulla ratione liceret, paruit atque obsecundavit. Tota deinde mente ad Deum conversus, cum adstantibus Consiliariis et praefectis Cives suos et Rem publicam diserta et accurata Oratione, exquisitisque sententiis commendasset et commisisset: cumque flentem ac diulantem coniugem suam praesentissimo animo longius sane locutus, quam fieri omnes tum potuisse crederent, consolatus fuisset: nihil admittere alienarum rerum mentionis postea quicquam voluit: tum ita vehementer morbi ingruere, ut totum iam corpus corriperetur, et vox desiceret atque retineretur. Ita ille cum aliquantisper quasi moriens iacuisset, subito cum maxima
omnium admiratione, DEO gratias agere, et sese in lectulo erigere, quasique recuperato animo assidere. Ubi auditam Orationem gravissimam, et expressam summa erga DEUM pietate aiunt, testem etiam odii scelerum, ac iniuriae, et amoris innocentiae, Utinam, in quit, omnibus facultatibus meis, si quid est a me violente iniusteve in ullum mortalem commissum, sarciri atque restitui queat. Sed nunc mihi aliud nihil relinqui video, quam spem misericordiae a benignissimo Numine divino: huic igitur quod reliquum habeo, corporis atque vitae offero ac dedo. Neque diu post extremum Spiritum duxit, et animam reddidit DEO, unde acceperat. Tum fuit sepultus eo in loco, unde nuper huc ossa eius transportata sunt. Hic finis sapientissimi, atque fortissimi, et pietatis, honestatis, omnium artium, rerumque bonarum amantissimi Principis, cum vixisset annos quinquaginta et unum. Corpore non magno, sed nequaquam constitutione sua in firmo aut molli, potiusque valido et nervoso. Barbam alere consuevit, ut diximus, viri praecipuum et minime impendiosum ornatum, quae cognomentum huic dedit. Sed neque hic finis illius fuit, cuius nomen et memoria suapte virtute, non ut multorum in contentione vitio sorum, magnum atque praeclarum, nullo unquam tempore in omni saeculorum posteritate intercidet, aut exstinguetur. Vivet ille, vivet semper, neque ulla dies delebit, neque oblivio obducet hoc Wurttembergensis familiae lumen. Habet enim hoc magnorum, et virtute atque sapientia excellentium virorum conditio proprium et peculiare, ut non iisdem finibus vitae horum atque gloriae cursus determinetur, sed cum illius naturae lege spatium, quod longissimum esse possit, breve tamen his etiam praescribatur, campus aperitur huius immensus ad posteritatem, neque illi unquam cum corpore nominis sui commemorationem dimittunt ac deponunt. Atque hac spe optimus quisque inprimis afficitur, sentitque his stimulis excitari se ad omnia ea connda, tentanda, facienda, quibus laudis atque gloriae praemia proposita esse videat. Hoc et laborum et periculorum, illud tantum in citamentum est, ut non solumm animum, corpusque ad curarum, vigiliarum, dolorum, molestiarum, et moxpatientiam, erigat, sustineat, consolidet, verum etiam in dimicationes de vita voluntarias im pellat atque coniciat. Ac suppetunt quidem innumerabilia externorum ab antiquitate exempla, sed nobis studio et diligentia summa iam nostra sunt conquirenda, quorum in vestigantibus ingens se oblatura esse copia videtur. Quod ideo fieri a nobis par fuerit, quia ea nunc habemus adiumenta literarum atque artium, quibus maiorum nostrum laudes, externorum laudibus non modo adaequare, sed anteferre etiam posse
videamur: quid est enim, quod horum summae atque amplisimae gloriae hactenus defuerit, nisi literarum splendor et lumen? Quam parva autem et humilia in multis priscis illis heroibus, ad quantam magnitudinem veterum doctissimorum hominum eloquentia eduxit atque exaggeravit? Sed et in nostris rectissimum, atque utilissimum fuerit, quam recentissima et proxima, vel nostrae, vel Patrum nostrorum memoriae colligere: quo longius, propter conscientiam superstitum, praedicationes hae ab omni suspicione vanitatis absint, quoque magis iuventus similis quasi mercedis exspectatione ad imitationem, et secto~ virtutis atque decoris instigetur atque inflammetur, operamque det, ut non solum ipsa priorum exempla secuta, verum posteritatis aliquando etiam exemplum esse dicatur. Ego vero neque hanc celebrationem functorum vita sua ab omni sensu ipsorum abesse arbitror, sed in hoc non occupabo me, neque disserendo, neque contendendo cum ullo vivorum, maxime illam caussa frequentandum dico atque affirmo, et exempla virtutis, honestatis, recti, Iustitiae, laudis, proponenda adimitandum posteris, quorum quidem cum familia Wurttembergensis ita plena sit, ut non modo a multis saeculis abundet plurimis, sed etiam viventium adhuc nullo priorum, potissimum Illustrissimi Principis nostri Ulrichi inferiora complectatur: tamen in hoc et propter occasionem, et absque metu assentationis, potuit liberius et versari, et vagari Oratio nostra: quae utinam eiusmodi a me sit habita, ut non ingrata auribus vestris: neque tanto Heroe, quem celebrare studuit, illiusque maximis virtutibus atque meritis indigna fuisse videatur. Nam et vestrae eruditioni, et illius in gentiae atque magnitudini digna Oratione satisfacere, haud scio, an nemo facile qui possit, inveniatur: ego certe me eum non esse, et sentio, et ingenue confiteor. Sed utcu~que sit, meum studium et voluntatem probatam vobis acceptamque esse confido. Sed ne quid omnino praetermittamus studii, officiique nostri, utque funus hoc translationis et inferias omni a parte peragamus, et exsequamur: iam etiam Oratione nostra monumentum ponamus Eberhardo Principi, et marmora, vel potius aera in signiamus versibus, quibus sepulti laudes celebrentur, et Epitaphia carmina proponamus. In quo quidem ipso a vobis, qui adestis, plurimis et doctissimis viris ac adolescentibus peto contendoque, ut exemplum nostrum sequi, et ipsi similiter ornare Principem illum studio et doctrina vestra velitis: eos autem, qui in discendo adhuc versantur, neque eos profectus fecerunt, ut hoc in genere famam sperare ausint, hortor et cupio dignissimum et pulcherrimum argumentum, in quo exerceantur, ubi quae periclitentur vires suas, libenter et avide arriperte, ut
imitati nos et ipsi vel componere, vel tentare hunc ad modum, quo nos viderint, aliquid annitantur et studant. Atque has solummodo ob causas, non quia elegantes et nitidos, atque velut de Castaliae fonte haustos esse credam, in hoc conscriptos versiculos meos vobis recitabo, atque ita dicendi finem faciam.
EBERHARDO, LUDOVICI FILIO. Probo, Barbato, Principi Sueviae, Duci Primo Wurttembergensi, Q. V. A. LI.
Conditur hac parva Princeps Eberardus in urna.
Ossaque non nimium grandia busta tegunt.
Nil tamen eximio deest his quoque Principe dignum.
Sed pro laude virinil satis esse potect.
Hanc cupis haec qui forte legis iam scire viator?
Quaeris adhuc? titulo nomen habente PROEI.
Si tamen explicito peragisermoneque longo
Omnia vis, quemris depopulo ipseroga.
Princip is ect nulli non gloria nota suorum.
Mirifice et cumctos commemorare iurat.
Sed vis perscribi. Parias huc advehc cautes,
Cunctaque Cypriaci totius aerasoli.
Eidem.
Conditur exanimum hac Eberardi Principis urna,
Et tegitur patria nobile corpus humo.
Mundi in caerule as evafit Spiritus arces,
Claraque terrarum per loca famavolat.
Non potuit semper neque vivere scilicet illud,
Ulla nec hanc fati perdere vis potuit.
Non Eberarde iaces ergo hoc in pulrere, nec te
Letifero exstinctum funere bucta teguut.
Sed purum evectus virtutis in athera pernis,
Laude taei comples non moriente solum.
Posterit as cineri morsumentum grata sacravit.
O Princeps Paetriae, nobilit atis honor.
Nec tamen hoc satis est, salve ô Clarissime Prissceps,
Tetius cternus nobilitatis honor.
*e*b*e*r*a*r*d*w *t*w*p*w*g*w*n*i*a *a*rxonti)bhbw=n.
*ste/yasq) a)oni/des2 tou=t) h)/rion ei)/ti+pot) a)/llo,
*porfure/o s1uni/zhs1i+s2 porfure/ois1i+ r(o/dois2.
*o)iti+na dau)= e)pikhdi/ois2 drh/nhs1as2 a)/pollon,
*pro\s2 ta/fon e)ntei/nas2 penqale/hn khqa/rhn.
*kai\ nu=n enqa/di w)n fi/le me/lpeo tu/mbon a)/pollon.
*oei/h ka s1mh/s1as2 h(gemonh/os2 o)pi+\.
*kei=tai a)nh\r a)reth\ pa/ntwn profere/statos2 a)/llwn.
*o)urani/don xrus1ou=n lei=mmabi/oio kro/nou.
*oste s1e mh/t) ei)/assen a)ne/stion ou)/t) a)po/blhton,
*e)n polu\ s1i+dh/rouster) r(ote/rois1i+ xro/nois2.
*all) w(=nac s1oi/t h)de\ teh=s1i+ fi/lhs1i+n o(padai=s2,
*ei)nne/a pi+eri/s1i+n dw/mat) e)/teuce kala/.
*germanw=n a)rhi+ fi/lwn eni\ pi+/os1) a)rou/rais2.
*enqa r(e/ei s1bhbou/s2nikro\s2 a)meibo/menos2.
*spe/udiwn o)/n mega/lw rei(/nw s1ummi+s1ge/men u(/dwr,
*ou)ke/q) o(/pps2 pro/teron kei=q) o)nomazo/menos2.
*enqa xoroi=s2 ti+mh/n sofi/hs2 i(eroi=s2 t) en a)gw=s1i,
*foi=b a)teleuthton kai\ ge/ras2 a)ien\ e)/xeis2.
*ei)/neken w(=n i(laro\s2 makrou= kat) pa/ntot) o)lu/mpou,
*ommat) e)f) i(law= de/rkeo thn/de po/lin.
*tou bi/gghn, o(qi+ nu=n leu=k) o)s2e/a kei=tai e)kei/nou,
*pa\r polu\ kalli/s2w mnh/ma1) e(h=s2 a)reth=s2.
Ioachimus F.
EPITAPHIUM EBERHARDI, PRIMI Ducis Wurttembergensis.
Spiritus ecquis adest cineri huic? Nam Carmina Musae
Docta canunt, doctis concinit urna modis.
Ossa, Eberharde, solo sita sunttua, nobilis umbra,
Laeta fugit tumulos, loeta petit superos.
Ergo sacri vates sacratos edite cantus,
Nec vacet omnigenis vecta camena modis.
Dicite io! optatos vos nunc praebete triumphos,
Tangite Apollineae dulcia plectra lyrae.
Nam nunc Illustris Princeps Eberharde subisti,
Aethera conspicuum cospiciende Deis.
Ornatusque caput lauro plaudente Senatu,
Intrasti Sanctas Sanctus et ipse domos.
Ascitusque choro Divum caelestibus oris,
Berfrueris summopertuoque bono.
Haec Musae adtumulum referunt, cinis ipse valeto,
Servari aureolo digne lebete cinis.
At vos Neccarides Musae pia dicite verba,
Ad tumulum et suavis spargite veris opus.
Bartholomaeus Amantius, V. I. Doctor F.
EPITAPHIUM IN ILLUSTRISSImum Principem Eberhardum Ducem Wurttembergensem.
Non humilem sortitatuaest, Dux optime, Musam
Virtus, quaevivo credita inesse tibi,
Quae viget, et memori multorum in pectore fixa ect,
Grata DEO, et magno Principe digna fides.
Scilicet haec grandes vivax superare colossos,
Barbaricas poterit vincere Pyramides.
Publicus hanc amor et ctudium, non carminaprodunt,
Non quae ect fucato gloria tecta sono,
Exstinctum celebrant Eberh ardum laude volentes
Ille sua texit quos piet ate viros.
Ingratum se quisque putat, nimiumque soluti
Moris sifamae Principis invideat.
Sic pariter cuncti referunt, vox omnibus una,
Dux bello magnus, nec pietate minor.
Laudatore opus est haud illi, quem sua laudat
Inque altum virtus suspiciendavehit.
Namque Poetarum crescunt mendacia fuco,
Paginaque in fictis nescit habere modum.
Ipse etiam errores memorans redeuntis Homerus,
Cum Laertiadae mille pericla canit,
Fabula quam longo narratu carmine? paucis
Cum posset dici versibus Historia.
Creditur isque in Achille suo verbosior aeque,
Arduae cum vanis coniposuisse iocis.
Quare non multis verborum ambagibus illi
Pro meritis laus est contribuendasuis.
Artes, quaesitis alivisde ornatafiguris,
Calliope, debet abstinuisse suas.
Nam quod difficile est multis, id contigit uni,
Non populo, ut Princeps carior esse queat.
Hoc testatur enim vivi reverentia amorque,
Hunc Patriae Patrem plebs putat esse suae.
Doctorum spes una fuit Dux ille virorum.
Qui Musas grata sedulus auxit ope.
Huic igitur fama est omni memorabilis aevo,
Inque hanc exilis ius negat urna sibi.
Cincta, novem, ferrugineis sua temporapeplis,
Turba sororum, illinunc agit exsequias.
Protinus has populus sequitur rumore secundo,
Et lacrimas fundit pro Duce turba suo.
Ipse etiam pro me tibi nunc Clarissime Princeps,
Probene tot factis carminapauca feram.
Nam tibi debetur studiorum clara Tubinga,
Quicquid habet, donis inclita facta tuis.
Quam miro quondam studiorum incensus amore.
Iussisti ingenuis artibus esse domum.
Muneribus tibi pro tantis optamus honores,
Caelitus, et mentis paece, Deoque frui.
Utque animo capias aeterna gaudia lucis,
Quae non dissimilis sors facit una DEO.
Aliud.
Caeli Phoebe decus, qui sidera cuncta gubernas,
Qui sola terrarum perque vicesrepetis.
En tibi sunt, vasto quaecunquegeruntur in orbe.
Cognita, nec vultus res lates ullatuos.
An mors ullatibi conspecta indignior illa?
Quam decus hoc patriae quae tulit emedio.
Scilicet hoc nato, non de meliore metallo,
Tautum Saturni saecula nomen babent.
Invida sed ransos successus parca remoris,
Extulit ad super as, teque Eberharde domos.
Iacobus Scheggius F.
ILLUSTRISSIMO PRINCIPI, Eberhardo Probo.
Qua generi Regnoque tuovirtute pararis,
Victurum aeterno nobilitate decus.
Quae Patriae benefacta tuae quibus ipsa per Orbem,
Reddita sit studiis clara Tubingatuis.
Exponi modico si talis gloria versu,
Aut virtus posset Dux Eberbardetuae:
Cuncta tuum pridem loquerentur marmora nomen,
Creditaque arcanis inclita facta notis.
Sed non tantarum capiunt praeconia laudum,
Quae fiunt nostro carmina ab ingenio.
Quod tamen humanis te Princeps optime rebus,
Morte tua exemptum patria maesta dolet.
Et non ingrato repetens tua pect ore facta,
Virtutes uno praedicat ore tuas.
Manibus illa tuis pietas sit grata tuorum,
Hocquae praestari tempore sola potest.
Benignus Buticamensis, Oratoriae Professor, F.
PRINCIPI EBERARDO BARBATO, Duci Wurttembergensi.
Hic situs est, cui barba dedit cognomina Princeps,
Princeps Teutonici gloria magnasoli.
Quem suanobilitans praeclaro stemmate virtus,
Extulit, antiquos ut superaret avos.
Is cum multorum laudes coniungeret unus,
Exemplar pacis, militiaeque fuit.
Non tamen iccirco saevae huius stamina Parcae,
Ante diem ut caderet. dissecuere min us.
At non aeternampotuere exstinguere famam,
Facta Ducis vivunt, perpetuoque manent.
Iu facquisquis ades, nunc haec ad busta viator,
Ore sones grato, molliter ossa cubent.
Sebaldus Noricus F.
Eiusdem Hendecasyllabi.
Quid defles piaplebs tuum parentem?
Quid translata Ducis frequens ad ossa
Flores accumulas? quid osculare?
Princeps non iacethic, ad alta caeli
Duxit, quae nequit interire virtus.
Princeps non iacet hic, ad astra vexit
Insignem pietas, nec ulla restat
Mortalis nota, Pallas expiavit.
Nunc luctus igitur coherceautur,
Nunc cesset lacrimis fluens querela.
Soleunes memor instruat dierum,
Gaudens, festa, Ducis perennitate,
Gentis turba sui, Polo recepti.
Nunc iam Principe quae futura Divo,
Omni in tempore, natione, rerum
Consuetudine, semper est celebris.
Iohannis Hospiniani.
Splendida qui graderis praeter monumenta viator,
Qui iacet hoc tumulo, quis fuit ille rogas?
Ille ego sum, spectanda dedit cui nomina Barba,
Eximiaque fui qui probitate Probus.
Qui leges duris descrip si et Iura Suevis,
Qui studium bellis pacis et ante tuli.
Quique Heliconiades colui, Templumque sacravi,
Quo non toto aliud clarius orbe micat.
Paetre Comes natus, sed quem ter maxima virtus,
Maiori dignum fecit honore coli.
Nam mihi sponte tua das invictissime Caesar,
Maximiane Ducis nomina claranovi.
Mic Eberhardus humi positus cum pace quiesco,
Ossa tegit bustum, Spiritus astra tenet.
Casparis Bruschii Egrani.
Hoc sita sub tumulo sunt Principis ossa Eberhardi,
Qui fuit Aonii Duxque decusque Chori.
Qui primus Phoebum considere iussit ad amnem
Nicrinum, et Musis praemia digna dedit.
Wurtembergiacos ubi praeter labitur agros.
Irrigat et limphis pinguiarura suis.
Inde Lycaoniam cursum detorquet ad Arcton,
Et Rheni nomen perdit in amne suum.
Hanc ergo quoties venerandam aspex eris urnam,
Debes Barbati commeminisse Ducis.
Atque illum merita sub caelum extollere laude,
Vix etenim vita dignior alter erit.
Eiusdem.
Parva corpus in hac Eberhardi clauditur urna,
Virtutum totus non capit orbis opus.
Eiusdem. Dux Eberhardus loquitur.
Hac Dux marmorei iaceo sub fornice busti,
Barbatus, Patriae cura decusque meae.
Quem propter summum cactae probitatis amorem,
Et studium dixit Teutonis ora PROBUM.
Sola etenim probit as, priclas mihi solae placebaet,
Et fuit una mihi cura timere DEUM.
Ergo etiam postquam mea Spiritus ossa reliquit,
Putridaque in cineres est resoluta caro.
Suscip e quaeso tui cult orem nominis, et me
Nunc gremio foveas, optime Christe, tuo.
Iusti Baierii Norici.
Conditur exigua Dux hac Eberhardus in urna,
Qui veri functus Principis officio est.
Nam cum flagr aret bello Germania tota,
Et Martis nullus finis in orbe foret.
Hic solus rexit populos in pace benigna,
Atque suae genti iura quieta dedit.
Solus et hic artes fovit, spretisque camenis,
Et spretis studiis praemia dignae tulit.
Utque coli virtus melius, melisque doceri
Ut possent artes et studia ingenua.
Hic ubi caeruleus Suevorum Neccarus urbem
Alluit, egregiam condidit ille Scholam.
Ergo prius piscis gratas sibi deseret undas,
Ipsa prius tellus gramina nulla feret.
Et prius in terras veniens polus astra relinquet,
Deseret hunc tantum quam bona famae Ducem.
EPITAPHIUM ILLUSTRISSIMI Principis, Udalrici Ducis Wurttembergici, et sepulchro eius affixum.
ILIUSTRISSIMUS Princeps Udalricus, Dux Wurttembergae et Theckh, montisque Pelicardi Comes, dum inter mortales fuit, variis fortunae procellis agitatus, et patria sua destitutus, exilium quindecim annis constanter tulit. Qua tandem recuperata, Sanctum Christi Evangelium sincere praedicari curavit, ido lolatriam comminuit, potentiam Anti-Christi debilitavit, laudabilem Urbis huius Inclitae Scholam restituit, Doctis Professoribus, iustis salariis, et stipendiis, avitos secutus mores, illustravis, Rem publicam prundentia non vulgari sic satis cliciter administravit: cuius gubernacula inter tot quoque gravissimos adversariorum insultus, ad extremum usque vitae suae habitum fortiter retinuit. Tandem DEO Optimo Maximo finem aerumnis dante, Spiritum caelo, reliquum vero mortalitatis suae hoc deponi voluit conditorio. Regnavit annos quinquaginta duos, menses quinque, vixit annos sexaginta tres, menses octo, dies viginti sex, Anno Christi quinquagesimo, mense Novembri, die sexto.
Hoc, Lector, potes aestimare saxo,
Humani nihil esse non caeducum,
Heroum quoniam tegit duorum,
Ebrardi Ducis ossa, et Hulderici,
Ex iis alter erat bonis amandus,
Ex iis alter erat malis timendus,
Et dilectus uterque valde Christo,
Corrupta tamen hic uterque carne,
Leto deposita, simul quiescunt.
ORATIO QUARTA IN LAUDEM PRAEPOTENTIS DEI, Honorem Illustrissimae Domus Wurttembergicae, celebrationem Inclitae Academiae Tubingensis, a DIVO EBERHARDO, primo Duce Wurttembergico, ante annos centum ffundatae, et a Principibus successoribus clementer conservatae et auctae, Habita, Anno Christi M. D. LXXVIII. die XX. Februarii.
A THEODORICO SCHNEPEsio, Sacrosanctae Theologiae Doctore, ac Professore, nec non Ecclesiae Tubingensis Pastore quondam vigilantissimo.
ILLUSTRISSIMO PRINCIPI ET Domino, Domino Ludovico, Duci Wurttembergico et Teccio, Comiti Montis Peligardi, etc. Domino suo Clementissimo.
ILIUSTRISSIME Princeps, Domine Clementissime, Amplissimo Universitatis Tubingensis Senatui, et Coenobiorum Praesulibus, viris sapientissimis, visum est, eam Orationem, quam superioribus proximis diebus, de Academiae anno Iubilaeo (ut vocant) habui, edendam esse. Nam cum olim annus saecularis ab Ethnicis hominibus, non modo pompa quadam, et apparatu ludorum magnificentissimo, haberetur, sed carminibus etiam celebraretur, existimarunt doctissimi viri, multo nos rectius memoriam nostri iubilaei scripti ad posteritatem transmissuros esse.
Etenim illa Ethnicorum festivitas, nihil praeter superstitiosos cultus, et brevem oblectationem, quae ex sictis fabulis, ludisque nascebatur, habebat: nostra autem illa, et ad laudem Praepotentis DEI, et ornandos eos Principes spectat, qui quamplurimos ad imitationem pietatis, virtutis, clementiae invitare possunt. Deinde, quianomen iubilaei, Romanensium ceremoniis contaminatum, iis, qui de hocnostro actu audivissent, nec qualisille fuisset, intelligerent, insolitum et cum superstitione coniunctum videri poterat, necessarium prope videbatur, eos hac editione de rationibus instituti nostri docere: nos in his praeter gratiarum actionem, quae in omnibus DEO immortali debetur, et gratitudinem erga Principes et Maecenates Academiae, nihil meditatos. Quae cum in nullius hominis iustam reprehensionem venire possent, sed ad eas exercitationes referenda sint, quae studium pietatis, et amorem literarum in animis adolescentum accendunt: speramus, bonos omnes consilium nostrum, si ista legerint, esse probaturos. Optabam sane, ut alius, qui facundia su1a res tantas posset explicare, in his elaboraret: sed quia a doctissimis viris, qui in Consilio Universitatis sunt, mihi hoc munusin iungebatur, detrectare id non debui: nam plane mihi persuadebam, si maxime in conatu deficerem, obsequium tamen meum, quod tantis viris praestarem, nemini cordato displiciturum. Celsitudini vero vestrae hanc Orationem mittendam existimavi, cum ea Illustri praesentia sua actum istum maiorem in modum exorna verit, sumptu et conviviorum apparatu maximo commendaverit. Denique suam clementiam vultu, gestu, sermonibus ita probaverit Universitati, nemo ut sit, qui non celsitudinis vestrae illustrem quandam testificationem. summi erga literas, literatosque studii conspexerit. Quo animo erga Rem publicam Scholasticam, ut nihil est praeclarius, ita DEUM Optimum Maximum toto animo precamur, ut tanta nobis ornamenta clementer conservet, efficiatque ut non modo posteritas laudes illas celsitudinis vestrae immortalitate dignos admiretur: sed eos etiam eius successores videat, qui patrium decus et ament, et imitentur. Valeat Celsitudo vestra in Servatore Domino, qui eam Spiritu suo gubernet, omni benedictionum genere: augeat, in omne tempus et servet, et tueatur, Amen.
Celsitudinis Vestrae Obsequentissimus Theodoricus Schnepffius D.
ORATIO IN LAUDEM DUCUM Wurttembergicorum, et Academiae Tubingensis, eiusque Anni Saecularis.
ILlustrissime Princeps Ludovice, Maecenas Ecclesiae et Studiorum Maxime, Domine Clementissime: Illustrissimi Marchiones, Principes Laudatissimi: Rector Magnifice, Comites et Barones Generosissimi: Consiliarii Illustrissimi Principis Sapientisfimi et Dignissimi: Abbates, Doctores, et Patres Amplissimi: viri nobilitate et imaginibus, doctrina, sapienti1a, rerum usu, et meritis in omnem Rem publicam Clarissimi: concio omnibus modis ornatissima. Si, quod omnibus sapientibus placuit, inprimis de nostro, ad quem conditi sumus, fine, cogitaverimus, nec Ethnicas, sed Christianas ea in parte rationes fuerimus secuti, intelligemus, nos ad gloriam DEI conditos, quae vera gratitudine et veneratione, in omnem aeternitatem celebran da sit. Neque enim existimandum est, nos, dum mortale hoc corpus circumferimus, in patria, propriisque sedibus versari, sed peregrinari, et quaerere felicem illam et vere constantem Civitatem in Caelis, unde et exspectamus Servatorem Dominum. At vero cum beati Spiritus illi, qui faciem Dominiperpetuo intuentur, celebratione nominis divini nihil sibi iudicent esse antiquius, nos etiam, qui ad illud pulcherrimum Concilium adspiramus, nullam functionem ea maiorem ducemus. Praesertim cum DEI Optimi Maximi paterna plane incredibilisque in dulgentia, quae in tot eius beneficiis cernitur, fructum studii, et conatuum nostrorum omnium, suo quo dam iure a nobis omnem repetat.
Et ego sane, cum in congressibus Scholasticis, vel Ecclesiasticis illis contionem frequentiorem intueor, imaginem quandam beati illius coetus, in quo ad tam eximium opus laudationis elaboraturi sumus, videre me existimo. Facimus enim in istis exercitationibus Tyrocinia, ut aliquando in aeterna Schola Sanctis Angelis pulcherrimi laboris socii adiungamur. Si autem fuit ullum tempus, quod me coeterosque omnes, de tantare commonefacere potuit, hodiernus certe is dies est, quo tot non modo Rei publicae; sed Ecclesiae lumina, et in liis Illustrissimos Principes co~venisse videmus. Decet enim nos D E O lionorum omnium Auctori, nomine Academiae nostrae, quam ipsius
clementia ad annum centesimum non modo florentem, sed novis subinde incrementis feliciorem conservavit, auxit, amplificavit, ea qua possumus animi contentione, gratias agere Quod si ipsi principes, si Illustri Nobilitate clari, sipietate, virtute, doctrina exellentes viri, factis etiam itineribus, hoc curant, si Angelorum in Caelis ea sunctio est, ut laudent Creatorempsuum, videtis vos adolescentes, quantum ea in re studium vestrum, quanta cura, diligentiaque requiratur: qui cum alia DEI innumera beneficia, tum emolumenta etiam studiorurn in schola amplissima percepistis.
Utinam autem eam mihi matura dicendi facultatem fuisset largita. ut Oratione mea studium gratitudinis et acuere et accendere in animis iuventutis possem: accederem certe ad hoc dicendi munus animo promptissimo. Sed cum et ingenium tantae rei magnitudini non respondeat, et ipse intelligaem, multorum me subiturum praeiudicia, quod unus audacissimus omnium, sedentibus tot Doctoribus, Oratoribis, Poetis, solus ad dicendum surrexerim, sane non le viter perturbor. Nemo enim est, qui nonintelligat, quantum possit calumnia, cui ad defensionem, vix ipsa innocentia sufficiat. Sed cum amplissimus huius Scholae Senatus hanc a me operam flagitaret, nec meas verissimas excusationes audiret: siccogitavi, pluris esse faciendam tantorum hominum auctoritatem, quam eorum, qui ad calumniam instructi venirent, obtrectationes. Neque enim illi virtutis sue benevolentiaeque (quam semper erga mesum mam sum expertus) esse existimarent, homini prope familiari, in iusta causa, et eo periculo, quod et ingenii, et aliqua ex parte existimationis, creasse viderentur, patrocinio suo deesse, Fuisset autem superbum, de tantorum hominum sapientia dubitare, qui cum hanc omnem Rem publicam Scholasticam praeclare gubernent, haud dubie sui con silii rationes gravissimas sunt habituri. Etsi autem meum non est, eas explicare, tamen ita existimo, sapientissimos viros iudicasse, Illustrissimos Principes, et tot doctos viros non indigere aliqua commonefactione mea, ut gratias Domino agant: (sunt enim illorum omnes cogitationes et eruditae, et ad veras rationes pietatis accomodatae:) sed meam omnem operam, ad vos adolescentes optimos pertinere, quos ut illi, sua honorifica praesentia (sed tacite) ad hoc opus pietatis cohortentur, ita me oratione, non illa quidem ornata et cala mistrata, sed plana, hoc facere debere. Quod sane ipsum etiam mihi persuasissimum est, vos, cum ad coetera, quae pietatis sunt, sitis dociles, in hoc quoque negotio non discessuros ab ingenio vestro. Ego vero, ne patientia Illustrissimorum Principum, Nobilissimorum, Doctissimorumque hominum abutar,
brevitati, quantum fieri poterit, studebo.
Aunus Iubilaeus, sive Saecularis. Annus iam, quod felix faustumque Ecclesiae Christi, et huic Academiae sit, centesimus elapsus est, quod hoc celebre omnium artium et scientiarum studium, DEI Optimi Maximi clementia excitatum est: hunc annum, vel Saecularem, vel ut Theologi, Iubilaeum dicere possemus. Sed eum tamen nos nec more Hebraeorum celebrabimus, (cum sciamus, cerem onias et faorenses Mosis Leges abrogatas) nec Romanensium, qui perperam Vetus Testamentum cum Novo permiscent, et cumulant superstitiones de suo ingenio consictas, sed secundum rationes Christianas instituemus. Videmus enim in nascenre Ecclesia nomina et dies anniversarios quosdam servatos, non ut ad veterem servitutem illa se adstringeret: sed beneficia, tum vetera, tum nova, grata mente renovaret. Eodem consilio et nos usi, centesimi anni memoriam, remota omni superstitione, ad declarationem nostrae erga DEUM gratitudinis, adiu~gemus. Docebimus enim, quam haculenter Dominus clementiam, non modo in ponendis fundamentis huius Scholae, sed eadem etiam et conservanda, et augenda, cum praeclaros subinde Fautores largiretur, tum ex praesentissimis asserenda, demonstra verit. Quod ut via ac ratione faciamus, sequemur Illustrissimorum Principum Wurttem bergensium, qui et conditores, et Patroni huius Academiae fuerunt, Historiam. Ita enim et ego cancellos mihi ipsi circumdabo, ne mea Oratio evagetur longius: et adolestentes etiam intellecturi sunt, quid a me in progressu exspectare debeant.
Tota nos Historia mundi docet, Dominum, cum meditaretur, res mortalium generi maxime utiles, magnos et praeclaros Heroas excitasse, per quos veluti canales maxima ad nos bona derivaret. Sic Hebraeis Moses et Aaron in servitute Aegyptiaca: et iisdem, cum aliarum gentium iugo premerentur, fortissimi Iudices et Bellatores, cum ab exilio Babylonico revocarentur, Zorobabel, mittebantur. Cum Servator Dominus paetefacere vellet Evangelium suum toti Orbi, non solum Apostolos Legatos et interpretes suos, ad genus humanum, sed postea etiam Christianos Imperatores, Constantinum et Theodosium, dedit, quorum opera effectum est, ut quam plurimi in lucrum ipsi accederent. Cum et Leges, et aequitatis rationes Dominus vellet a situ et squalore vindicare, Iustinianum et Lotharium, Legum Instauratores misit. Sic cum Barbariem et superstitionem e Germania profligare, et literis ac Templis aliquando suum nitorem restituere vellet: (neque enim longum tempus utrique beneficio interpositum fuit:) tales Principes dedit, qui et Religionis, et
Maximilianus I. Romanorum Imperator. literarum essenta amantissimi. Divus Maximilianus certe, primus eius nominis, Princeps omni saeculorum memoria dignissimus, ita studiis literarum oblectabatur, ut ipse quottidie aliquid commentaretur, et latus ipsius semper viris eximie doctis stiparetur. Dux autem Eberhardus, quamquam culpatutorum in prima pueritia prohibitus fuerat, ne Latinam Linguam disceret, tamen viros eruditos in pretio habuit: et cum saepe perturbaretur, sibi in iuventa, auream illam discendi occasionem negatam, ex Sacris et prophanis multa, et quidem magno sumptu, tran sferri voluit, ut id quod neglectum fuerat, ea ratione sarciret. Et sane tantum liie profecit, ut non modo prudens, sed sapiens etam haberetur: ac a Divo Maximiliano, gravissimis deliberationibus Eberhardus Aurei Velleris Eques. Imperii adhiberetur, in quibus sapientia et eloquentia ipsius singularis enituit: et quidem ita, ut, cum Imperator Aurei Velleris societatem praeclaram (quam quis Concilium quod dam Heroum dicere posset) primus institueret, Anno M. CCCC. XCII. hunc Principem, nomine sapientiae, et virtutis praestantissimum, et qui hocamplissimo ordine esset dignissimus, in communitatem illius foederis vocaret. Qui honos vel solus sufficere illi ad gloriam perpetuam potuit. Sed voluit idem etiam, ut tantus Heros inter sum mos Principes num eraretur: itaque Anno Christi M. CCCC. XCV. XXI. Iulii Eberhardus primus Dux Wurttembergicus salutatur. in Comitiis Wormatiensibus a Divo Maximiliano, primus Dux Wurttember gicus salutatur. Et sane eam laudem virtutis et sapientie, non modo ad ultimos usque Spiritus, sed in sepulchro etiam constitutus, magno omnium consensu retinuit. Etenim cum Maximilianus Imperator ad defuncti sepulchrum adstitisset, ac magnom vim lacrimarum Maximiliani Imperatoris testimonium de Eberhardo. profudisset, in haec verba erupisse perhibetur, reliquias corporis eius Principis illo in monumento sitas esse, quem ipse in universo Imperio suo, virtute et sapientia praestantissimum habuisset: cuius etiam non modo fidem, sed summum Consilium in gravissimis et impeditissimis rebus, magno Imperii emolumento fuisset expertus. Nihil certe hoc elogio maius et praestantius, quod a Sapientissimo Imperatore profectum, cum sempiterna huius Principis laude coniunctum est.
Eberhardus summus literatorum Fautor. Sed ut ad institutum ex hoc diverticulo revertar, Divus Eberhardus, (quem a promissiore barba Barbatum vocabant) cum summus esset literatorum Fautor, ar dentissimo semper studio hoc egit, ut Academia floreret. Et cum non modo Religio, sed cupiditas etiam videndi Peregrinationes Eberthardi. Doctissimos quosque, eum in Palestinam (Terram Sanctam vocamus) et Romam, aliasque Urbes Italiae pertraxisset, ac videret, bonas literas illic magis, quam in Germania florere, etiamnum magis
ipsius hac in re studium accendebatur. Quamquam enim tum multa Coeaobia duo Synadelphingae, et Tubingae exstruxit, ac novum Ordinem Divi Petri instituit Eberthardus. erant Coenobia, et ipsius etiam Celsitudo Synadelphingae Tubingae duo excitasset, ac praeterea novum Ordinem Divi Petri in amoenissima Sylva Scho~nbuchiana instituisset, exstructo ibi magnifico Templo, et aedibus ad Contubernium illorum Fratrum amplissimis, tamen intelligebat Sapientissimus Princeps, non eum studiorum fructum vel ad Monachos (inter tot occupationes Ecclesiasticas) vel ab ipsis (si quid didicissent) ad omnem Rem publicam redire, quantus beneficio Scholarum in omni hominum vita cerneretur: quae sunt quasi promptuaria optimarum rerum, imo velut scaturigines et fontes, ex quibus quatuor canales, Theologia, Iurisprudentia, Medicina, denique studia humanitatis, in omne genus mortalium, dulcissimas et saluberrimas aquas, ad bene beateque vivendum magna copia fundant. Perpendebat deinde apud animum suum, D E U M Optimum Maximum Ducatum Wurttembergensem populi frequentia, copia bellatorum et fortissimorum hominum, agris et vitibus nobilissimis ac fructuosissimis, salubritate aeris, metallis, thermis, prae ceteris Regionibus non modo exornasse, sed dit1asse etiam, ut ad suaviter vivendum nihil deesset, desiderari autem praecipuum ornamentum, quod ad cultum ingeniorum pertineret.
Eam autem iacturam maxime deplorandam, quod, cum his in locis omnia quam uberrime felicissimeque provenirent, animorum culturam eam, quae exquisitissima haberetur, negligi. Sed erat huius Principis maior etiam quaedam sollicitudo, quae se non ad illam urbanitatis et eruditionis transmarinae duntaxat, sed pietatis etiam accuratiores rationes extenderet, quam etsi (ut tum erat Summi Pontificis potentia et tyrannis maxima, quae et Imperatores vellet ad oscula pedum supplices esse) non patefaciebat omnibus, tamen certum est, Celsitudinem ipsius non modo in Clero, ut vocant, sed ipso etiam Romano Episcopo, multa desiderasse, et vitaeprorogationem gemitu votisque exoptasse, ut eum diem videre liceret, quo res Ecclesiae in melius emendatae, nitorem illum antiquitatis reciperent. Neque enim Maximus Princeps coniecturis duntaxat agebat, sed cum Religionis causa anno M. CCCC. LXXXII. esset Romam profectus (ubi et a Sixto Pontifice Maximo, Aurea Rosadonatus est) multa vidit, quae displicerent. Nam, ut alia praeteream, cum Divus Eberhardus, volente Pontifice, honoris gratia, a Cardinale ad Templum deduceretur, in ipsa pompa ad latus Principis ille a sicario confossus concidit. Sed animadvertit et alia, quae ipsius de rebus Romanis opinionem minuebant, ut intelligeret, illi ipsi, quireformare ceteros vellet,
reformatione et correctione opus esse. Quae ne de meo ingenio confingere Cunradus Summerhar dus, SS. Theol. Dootor, in Oratione de vita et rebus gestis Eberhardi Ducis Warttebergiei. velle videar, verba ex declamatione, quam Doctor Cunradus Summerhardus, summi tum nominis Theologus (nam et Monarcham, et Phoenicem Theologorum vocabant) in ea Oratione habet, quam in exsequiis Illustrissimi Principis publice recitavit. Incomparabili (in quit) arsit desiderio, ut eo viveret, quoad usque Universale Concilium ad REFORMATIONEM ECCLESIAE fieret IN MEMBRIS, atque CAPITE. Quis non intelligit, quanto indagandae veritatis studio Sanctissimi huius Principis pectus arserit? Quanto in illis Cimmeri is tenebris acutius perspexerit, quid in Ecclesia desideraretur, quam multi alii, qui nomine eruditionis sibi plurimum placebant. Itaque quam vis tum essent omnia quasi erroribus et ignoratione profundissiraa sepulta, tamen (ut supr a diximus) Dominus tum quasi viam quan dam sternebat, ad eam Reformationem, quam quidem Episcopi in Conciliis nullam fecerunt: verum Domini consilio, praeter omnium opinionem, sed emolumento summo Ecclesiae, toti prope Eberhardus Academiae Tubingensis Fundator. mundo patefacta est. Praesagiebat iam ante animus Illustrissimi Principis, tale quid aliquando futurum esse:itaque in spem prope indubiam erectus, se et Rei publicae suae, et Sacris quam optime consulturum, Universitatem tum Tubingensem, Anno Christi M. CCCC. LXXVII. V. Nonas Iulii, approbante hoc maiorem in modum matre Mechtilde, Archiducissa Austriae, et Pratuo Udalrico, Comite Wurttembergensi, erexit, et Calendis Octobris eiusdem anni Professores omnium Facultatum primas Lectiones dederunt. Consilium primum in die Divi Dionysii anni illius in Universitate habitum. Primus Universitatis Rector electus est Iohannes Nauclerus, Decretorum Doctor. Qui et Illustrissimi Principis Eberhardi Praeceptor, Chronicae Historiae, quae hodie etiam habetur, Auctor fuit. Iohannes Stein Schorndorffensis, primus Decanus artium creatus est. Vicesima sexta Octobris eiusdem anni primum examen Baccalaureis apertum est. Anno insequente septuagesimo octavo, XIX. Ianuarii prima fuit Magistrorum promotio, in Templo Divi Georgii. Primas tum habuit Iacobus Fabri Uracensis, inter septem Candidatos. quae ego propter eos inserenda Orationi nostrae putavi, qui antiquitatis studiosi, accuratam in his etiam diligentiam ad oblectationem requirunt. Quamquam autem ut in ceteris etiam initia satis exilia fuerunt, tamen Illustrissimus Princeps omni cura et diligentia hoc egit, ut Academia sarta tecta esset; itaque eam loco amoenissimo Ducatus condidit: et quidem etiamnum hodie ab exteris, qui ad mercaturam bonarum artium huc yeniunt, eonomine commendatur. Et quia tum.
Principis Eberhardmunificentia atqueliberalitas. nondum erant exstructae aedes Contubernii (quas tamen Dux laudatissimus postea et amplas, et praeclaras, quales hodie videmus, a fundamentis excitavit) quatuor domos Contubernales curavit, quarum singularum inspectio singulis Magistris, qui tum emin ebant, commissa fuit. Viri Docti tum ex omnibus Universitatibus arcessebantur, achonestis salariis conducebantur: nam Princeps redditibus annuis Ducis Eberhardi humanitas, et familiaritas. munisicentissime Scholam dotavit, ita ut Maximus Heros in hac re et promovenda, et augenda, non solum Clementem Principem, sed indulgentissimum se Patrem ostenderet. Et sane, ut rebus ipsis parentes propitios imitabatur: ita etianc verbis id est testatus: nam studiosos filios suos appellabat: praetereuntes voce, et si aliter fieri non poterat, nutu salutabat: Rectorem ac Professores saepe, maxime autem cum ex Italia rediret, vocabat, et non modo clementer, sed prope familiariter et salutabat, et cum eis de gravissimis rebus deliberabat. In discessu commendabat eis suos filios (in telligebat autem, ut diximus, eos. qui studiorum causa huc venerant) ad dit1a ratione honesti ssima, eos a parentibus, qui genuissent, spe profectus huc esse, veluti ad alteros Patres, missos.
Quid potuit ab eo qui in amplissima fortuna constitutus erat, fieri clementius, humanius, et ut dicam quod res est, demissius? Sed ea rec ita nihil summis laudibus huius Principis detraxit, ut fama clementie ipsius omnes partes Orbis terrarum pervagaretur, ac omnes docti et studiorum a mantes, eum non solum parentem patriae, sed literarum et omnis humanitatis appellarent, et certatim Tubingam, veluti matrem studiorum confluerent, quam celebritatem DEI beneficio, haec Academia ad hunc usque diem retinet. Non potuit certe sapientissimus Heros tam bene mereride suis populis, si vel Pactoli opes, vel novas auri argentique venas reperisset, quam quod tot thesauros optimarum rerum, qui bus animi ad pietatem, humanitatem, ac omnes officii rationes excoluntur, excitato tam praeclaro Gymnasio, in Ducatum suum in vexit. Illae enim brevem temporis usuram ad voluptates mox nocituras suppeditare paucis hominibus poterant: Academia autem rerum ad bene beateque vivendum copiam, ad innum erabilium hominum verissimas suavitates, cum aeternis emolumentis coiunctas, attulit. Quis non dicet, haec divinitus huic Ducatui contigisse? Quis non fatebitur, immortalis DEI beneficio hanc Rem publicam Scholasticam constitutam? Quis tandem dubitaverit, has tantas res ipsi Numini adscribendas? Solet enim alias ignoratio rerum iisdem contemptum creare: in de fit, ut plerumque ii, qui literis humanioribusimbuti non sunt, cultores earum despiciant: at Divus
Eberhardus literarum amantiffimus. Eberhardus divino plane consilio impulsus, cum literatus non esset, non modo illas amavit, admiratus est, provexit, sed ad omnem posteritatem propagare studuit. Quis non videt, indulgentia DEI singulari, tum in hac ipsa Schola bonas literas quasi renatas, et suo nitori restitutas, cum Dominus multos praeclaros viros ad ornandam hanc Academiam mitteret, et in his Doctissimum Capnionem, qui Latinas et Graecas literas a summa Barbarie vindica vit: Hebraeas autem omnino ignoratas in lucem, et hominum admirationem produxit? Quis non miretur subitam illam rerum Scholasticarum commutationem, ut qui modo ex spinosis Scholasticorum Disputationibus nihil quam obsoleta et barbara afferebant, mox solidam et elegantiorem eruditionem et amare inciperent, et ad eam toto conatu elaborarent? Huius beneficii is certe Auctorfuit, qui Sanctos Apostolos in die Pentecostes dono linguarum ad omnium populorum, nationum et genium salutem, uno momento instruxit. Denique nemo non intelligit, Dominum hanc Academiam, statim ab initio, non solum ad ineredibiles mortalium utilitates instituisse, sed voluisse etiam ornatissimam: cum ei sub Divo Eberhardo initium dederit, qui primus Wurttem bergensium Dux fuit: cum etiam circa ea tempora illam excitarit, quibus Friburgensis, Basiliensis, Ingolstadiana, Moguntina, celebres Academiae fun datae, sunt: haud dubie significaturus, Tubingensem fore laudatissimam, cum tot ei quasi sorores adiungeret, eamque in his et propter politiorem literaturam, et famam novi Ducis (cuius numquam est intermoritura memoria) vellet eminere. Nonpotest certe noster animus tantam Domini erga Tubingensem Academiam Clementiam capere; multo autem minus ingenii nostri tenuitas rei magnitudini satis faciet: sed satis est, si intel ligatis, adolescentes, tot tantaque beneficia Domini acuere in nobis studium pietatis, et veram gratitudinem debere. Et sane, si nulla alia Numinis in nos beneficia extarent, quam ea, de quibus hactenus diximus, amplissimus nobis campus aperiretur, ad prae dicandas verissimas Domini laudes: sed indulgentissimus pater defuncto Divo Eberhardo, et Eberhardo iuniore ultro Imperio cedente, nova specimina clementiaesuae dedit, sub Illustrisimo Principe Divo Udalrico excellentis recordationis. Nam Celsitudo ipsius praeclarum illud depositum non modo fideliter Etofessoress Academiae Tubingesis tempore Ebtrhardi Ducis. asservavit, sed auxit etiam. Cuiusrei testimonium amplissimum perhibent totdocti et clari viri, qui sub ipso, et Divo Eberhardo in Academia Tubingensi floruerunt: D. Cunradus Summerhardus, Philosophus et Theologus: D. Iacobus Lemque Theologus: D. Georgius Lamparter Cancellarius: D. Wendelinus Steinbach: Henricus
Bebelius Poeta: Iohannes Stoefflerus, Mathematicus insignis: D. Martrnus Plantsch, Stipendii, quodab ipso Martinianum vocatur, Fundacor: Philippus Melanchton, lumen illud Germanie, et alii multi, quorum bre vitatis studio mentionem non facio. Fueruntin his non nulli, qui Videbant, multain Clero iure accusari posse, itaque D. Summerhardus libellum ad Monachos scripsit, cuius argumentum est, multa in isto hominum ordine desiderari, inprimis autem, quod Monachi Sacris Literis non diligenter invigilent, et sint idololatrae, servientes ventri, et alia nonnulla, quae commemorarelongum foret. Animadvertimus, doctos viros tum nonnulla vidisse, sed ad tantam rem non satis animi attulisse, cum potentiae Romanen sis Episcopi palam se opponere non auderent, Cum ergo Academ ia Tabingensis tot doctrinae et eruditionis haberet lumina, apud omnes summa in admiratione fuit, ita ut ab ea aliarum Scholarum coloniae ducerentur. Inprimis autem, cum Dux Saxoniae Elector, Witebergae Academiam instituere vellet, Tubinga doctissimos Professores, et in his Philippum Melechthonem, evocavit. Quantum ergo isti Scholae, opera tanti viri, ornamentorum accessit, id certe omne Academiae nostrae debet, per quam amplissimi illius Gymnasii fundamenta iacta sunt. Et cum Clarissimus etiam ille vir in repurganda Religionefidelissimum se parasta/thn per multos annos Luthero adiunxerit, duoium non est, Tubingensem Academiam in societatem etiam illius laudis venire Quod sane ita verum est, ut id Wittebergenses haud ita pridem edito carmine luculenter sint testati. Putarunt enim gratitudinis suae esse, memoriam tanti beneficii oblivione non obruere. Postea vero quam Domini beneficio Academia ita floruit, tristia tempora interposita sunt Udalricus Princeps Wurttembergensis exillu passus. et periculosa bella: tandem etiam optimus Princeps Divus Udalricus Regno pulsus, triste sui desiderium omnibus subditis, in primis autem Senatui et Scholae reliquit. Nam cum exemplo Divi Eberhardi paternum plane animum erga literatos induisset, et omniconatu res Universitatis augeret, promoveretque, videbatur Universitas, ceu avulso a membris capite, in ipsa patria exulare. Domini tamen clementia effectum est, ut absente etiam patrono, ipsa. sarta tecta maneret, nec aliquid nutaretur; cuius divinae protectionis nomine, sempiternas DEO gratias debenmus. Tantus autem in conservandis beneficiis magnus ille e)uerge/ths2 artifex est, ut in illo luctuoso Illustrissimi Principis, excellentis memoriae, exilio, novas rationes ornandae et amplificandae Academiae Tubingensis meditaretur. Etenim quemadmodum Moses et David exules magno suorum commodo ab exilio sunt revocati: alter enim libertatem suo populo, alter cum libertate
instaurationem verorum cultuum et totius Rei publicae attulit: ita Divus Udalricus, cum Domini beneficio Ducatum recuperaret, thesaurum incomparabilem purioris doctrinae Evangelicaesecum attulit, et non modo Ecclesias Ducatus sui, verum etiam Scholam aberroribus Romanensium repurgavit. Sic enim existimavit Sapientissimus Princeps, numquam deveris rationibus pietatis constare posse, nisi fontes illi publici (quos supra diximus, esse Academias) ex quibus ad omnem Rem publicam salutaria consilia emanare solent, purgentur. Magnis ergo impen sisundique viros doctos vocavit, ut dextre Sacras Literas explicarent, et iuvenes praepararent ad publicum munus docendi in Ecclesia. Quia vero optimus Princeps animadvertebat, plures ad studia Iuridica et Medica, quam Theologicafestinare, ne deessent Ducatui idonei homines, qui populum de Religione docerent, stipendiarios, sive beneficiarios quam plurimos in Universitate honestis stipendiis aluit. Quae sane res ad concordiam et consensum doctrinae plurimum valet, cumii, qui sub iisdem Praeceptoribus Sacra didicerunt, Ministeriis Sacris illis praeficiuntur. At cum hoc deploratissimo saeculo consuetudo vivendi eo evaserit, ut iam in omnia turpitudinis flagitia adhaeserit, et quidem ita, ut in summaturpitudine opinio pulchritudinis retineatur, ac vitia nomina virtutum induerint; ne stipendiariorum illorum aetas lubrica ad vitae licentiam ablata, omnenspem emolumenti Ecclesiis praecideret, un is in aedibus, quas magnificas sane donavit, habitare voluit, in quibus in spectores morum et studiorum oculatissimos haberent. Nec Celsitudinem ipsius fefellit spes illa, sed eventus prosperitate superata est. Nam non solum ea ratio ad innocentiam tuendam illis maiorem in modum profuit, sed etiam ad acuendam studiorum alacritatem. Solomon enim Regum sapientissimus prcclare dixit: ut ferrum ferro acuatur, ita virum a viro excitari. Et Cicero inquit, magnam in discendo vim habere studium conferendi, quod s1uzh/ths1in vocat. Ita in Collegio etiam illo Principis, congressus Scholastici et exercitationes, incredibiles hactenus quam plurimis utilitates attulerunt. Sed non solum in beneficiarios suos munificus fuit: verum totam etiam Universitatem nova et quidem magna reddituum accessione locupletavit. Videbat enim, in istis temporum difficultatibus precias omnium rerum crevisse: itaque cum vellet Professores honestis salariis conduci, res Academiae maiorem in modum auxit. Instaurationem etiam domus Universitatis, quae ante annos multos conflagraverat, suis impensis promovit, ne erarium Universitatis, si sola aedificaret, exhauriretur. Professores sub hoc Principeia omnibus Facultatibus insignes fuerunt: quorum alii quidem iam vita
functi, scriptis suis vivunt, alii adhus summa laude docent: nec opus est, ut nomina, quae omnibus sunt propter insignem ipsorum eruditionem notissima, cum molestia huc congeram. Quis non dicet, hunc Principem studiis humanioribus natum, et ad Rem publicam Scholasticam augendam ac amplificandam factum esse: Fuit huius in hoc pietatis et literarum studio simillimus, Illustrissimus Princeps et Dominus, Divus Georgius, Comes Wurttembergensis et Mompelgardensis, Georgius Comes Wurttembergensis, Divi Ulrici frater consanguineus. Dominus supremus Hericuriae etc. Divi Ulrici frater consanguineus, Princeps immortali gloria dignus, qui non modo summa laude subditos suos rexit, sed pietatis ac purioris doctrinae studio ita flagravit, ut pro ea omnia fortunarum et incolumitatis pericula subire non dubitaverit. Non quidem fert institutae brevitatis ratio, ut de ea re dicam prolixius: sed loquuntur de ea subditorum studia; et verissimae pietatis et virtutum laudes, quae numquam intermori poterunt. Commendant etiam praeclarum hoc desiderium promovendae Religionis, Stipendium illustre. stipendia, aliquot florenorum milibus, in Academia Tubingensi a Celsitudine ipsius fundata, quibus etiamnum hodie beneficiarii Mompeligardenses, studiis Theologicis dediti, fruuntur. Quis nonanimadvertit, divino prope Consilio (ut interim de summa munificentia verba non faciam) haec ab Illustrissimo illo Principe instituta? Videbat enim, quantum ad consensum doctrinae, quantum ad animorum conspirationem, et optatam in Ecclesia pacem faceret, si tenera aetas, a primis statim annis, sub Praeceptoribus communibus, ad puram solidamque pietatis doctrinam erudiretur. Quo sane loco, sine nefario scelere praeteriri non potest Celsitudinis ipsius filius, Fridericus Comes Wurttembergensis Divi Georgii filius. Princeps Illustrissimus, Comes Fridericus, qui patrem in omnibus illis ornamentis praeclare imitatur: tantoque literarum studio ardet, ut in hac Academia, percipiendi ingenii cultus gratia, per triennium, et amplius, versatus sit: Philosophiam utiliter et eleganter Theologicae permiscuerit: cum viris doctis de Religione, et aliis gravissimis rebus contulerit: Recturam etiam Scholae summa laude gesserit. In ea enim clementiae et praeter aetatem, prudentiae, studiique sui erga omnem Rem publicam Scholasticam, praeclara specimina dedit. Quorum omnium memoriam nulla unquam ex animis Doctorum delebit oblivio. DEUM Optimum Maximum precamur, ut Celsitudinem ipsius ad emolumenta Ecclesiae, quam diutissime conservet incolumem.
Verum, ut ad Divi Udalrici tempora redeamus, cum subipsius Celsitudine DEI benesicio, tantus bonorum cumulus in hanc Scholam Bellum Germanicura. conferretur, grave et periculosum bellum Germanicum exortum est: quod videbatur non modo huius Academiae, sed ceterarum etiam,
quae Christum prositentur, res omnes eversurum. Nam Romanenses, cum victoriam iam exploratam habere se existimarent, fulmina anathematum iaciebant, et hoc agebant, ut omnes pii Doctores in Templis et Scholis, praecipue autem nostra, proscriberentur. Et profecto ea tum erat rerum facies, ut multi de tota re desperare velle viderentur En autem DEUs Optimus Maximus, cui merito omnes nostros conatus ad gratitudinem et obsequium offerre debemus, w(s2 a)po\ mhxanh=s2 nobis adfuit: puriorem doctrinam et in Ecclesia, et Schola clementer servavit: et quam vis Hispani, qui passim in Ducatu miseros Cives affligebant, maiorem in modum cuperent amoenissimam Tubingam perturbare (quod sane absque detrimento Universitatis maximo fieri non potuisset) tamen Numinis providentia et benignitate effectum est, ut eorum nullus huc pedem ferre auderet. Quis non palparet in his luculentissima in dicia praesidii divini? Cuius mens non ad gratitudinem perpetuam accen deretur? Cui Studioso non rapiatur animus ad celebrandas Domini laudes, qui tantopere pro hac pulcherrima sede et statione studiorum evigliavit?
Quamquam autem ea beneficia tanta sunt, ut nullius hominis, vel eloquentissimi etiam, oratione explicari possint, tamem scimus Dominum excellentiora etiam nobis largitum, cum delitias illas generis Divus Christophorus Dux Wurttembergensis. humani, divum Christophorum, Illustris memoriae, nobis post Udalricum daret. Non dicam iam id, quodin orationenostra Funebri prolixe ante haec tempora propositum fuit, Divum Christophorum Principemfuisse incredibili Sapientia, Iustitia, Gravitate, Constantia Excelsitate et moderatione animi praestantissimum: (nam et res ipsa loquitur, et gloria rerum praeclare ab ipso gestarum ad omnes partes Orbis terrarum divulgata, et omnium sermonibus percelebrata est) sed paucis tantum id, quod propositi nostrie est, ostendam. Celsitudinem ipsius in hoc praeclaro studio promovendarum literarum tanto intervallo, et Fundatorem, et patrem post se reliquisse, quanto illi ceteros Principes ea in parte laudis superarint. Nam cum Sapientissimus Princeps plurimum interessempter pecuarium, et gubernatorem Rei publicae iudicaret, quod ille curet, ut pecus corporibus quam optime habeat, hic autem, ut subditi pastu illo animorum ad immortalitatem reficiantur, omni cura et attentione hoc egit, ut salutaris doctrina in Scholis et Academia sonaret, et removerentur omnes corruptelae, quas obtrudere Episcopus Romanus iam multis locis coeperat. Videbatur enim. Pontifex iam in plenam possessionem omnium Germaniae Ecclesiarum collocatus, cum et victorem se ad omnia obse quia paratum habere sibi persuaderet, et Anathemata Tri
dentiiam essent cum pompa promulgata. In eo ergo extremo pericnlo, cum de Ducatu, et omni Republica Wurttembergensi ageretur, Illustrissimus Princeps, in victo plane animo, omnia pericula prius adire voluit quam committere, ut et Templa, et Tubingensis Academia, opinionibus superstitiosis contaminarentur. Sunt inter plebeios multi, qui propter Ecclesiae et purioris doctrinae professionem, ne ligulam quidem exarmatam vellent amittere: Divus Christophorus. constantissimus Heros, cum de amplissimo Ducatu, et omnibus fortunis ageretur, Ecclesias et Scholam negligere noluit. Pauca, mihi credite adolescentes, tum talia exempla Constantiae apud Magnates extabant, cum omnes fere trepidarent, romanensibus palam e)pini/kion et Classicum canentibus. Sed erat tum animus Principis etiam ita excelsus, ut non modo veritatis doctrinam prositeretur, sed Academiam Tubingensem vellet esse miserorum exulum Asylum, ita, ut qui alibi a suis propter animi constantiam neglecti, carceres et pericula vix evasissent, Tubingae Sacra profiterentur, et a Principe honestis salariis conducerentur. Ergo quod de vita urbana et administratione Pelitica Architas quidam, referente Aristotele, dixit: idem esse bonum Principem, quod aram, quia ad utrumque confugiant, qui iniuria et vi opprimantur: id in negotio Religionis vere de Divo Christophoro dici potest, ad quem tum om nes iniuste oppressi et exules, veluti ad amplissimum libertatis campum, confugiebant. Deum Immortalem, quotin illa aeterna et beata vita coronae, quot triumphi isti Principi decreti sunt, qui tot membra Christi egena suscepit, recreavit, aluit, honoribus et opibus auxit: cum Servator Dominus in hoc genere beneficentiae, potum etiam frigidae aquae, qui suis exhibeatur, remuneraturum se polliceatur? Diximus de una re, quam Divus Christophorus, aut cum nullis, aut certe paucis Principibus communem habuit: sed huc accedit illud alterum, non minus admirandum, quod Princeps iste, de aliis etiam Ecclesiis ita sollicitus fuit, ut non mode pro ipsis intercederet, sed Legatos etiam mitteret in Gallias, et alia multa loca: imo etiam Tridentina fulmina non reformidaret: sed ex Schola et Ducatu homines idoneos mitteret, qui se palam anti christo opponerent: quae res multorum animos confirma vit. Dies me deficeret, si ordine percensere duntaxat vellem, quot Ministros (quos Celsitudo ipsius magnis impen sis in Academia aluerat) Principibus, Comitibus, Barnibus, Civitatibus Imperialibus, Academiis, Scholis miserit, et operam ipsorum ipsis donaverit. Quis non laudaret ex animo et DEUM Optimum Maximum, et tam pium Principem, a quibus ex Academia tubingensi tot salutares fontes ad multorum
salutem sunt derivati? Quid quod praelum Tubingense iis etiam profuit, qui in extremis finibus Styriae et Croatiae vivunt. nam beneficio doctorum virorum, et impensis Illustrissimi Principis, et aliorum, Sclavonica lingua, Typis antea non expressa, nunc multis populis, et Testamentum Novum, et Catechesin Brentianam, ac alia multa, incredi bili utilitate piorum suppeditavit. His ornametis Illustrissimi Principis et hoc accedit, quod multi ea quae a maioribus ad pios usus collata sunt, in privatosavertunt. Dux Christophorus Coenobia pristino nitori restituit, dum officinas illas superstitionum, ac foedissimarum voluptatum, in Gymnasia convertit, ex quibus seminarium habet Academia Tubingensis. Praeterea Stipendium a Domino Patre institutum, annuis redditibus, et numero Studiosorum maiorem in modum auxit: aedes magnificas prioribus illis sumptu maximo adiunxit: et quod sane admiratione est dignissimum, ipse interesse voluit, cum de structura eius domus ageretur, ut omnia non modo ad commoditatem Studiosorum, sed amoenitatem etiam exstruerentur.
Adeo vero flagravit animus sum mi Principis, ad amplificandam Academiam, ut exterorum etiam Professorum operam conduceret, quibus ex suo aerario salaria honestissima constituit. Etsi autem non omnes exspectationi Celsitudinis ipsius responderunt, nihil defuit tamen ei ad summum conatum in re tam honesta et praeclara.
Habuit praeterea, quae diximus. Princeps ille singulare donum, quod et ipse esset pacis, concordiaeque amantissimus, et beneficio Domini eam etiam ad ultimos usque Spiritus retinuit in Ducatu. Itaque que~adm odum Divus Eberbardus Probi nomen, ita ipsius Celsitudo Pacifici, consensu omnium, et quidem adversariorum etiam est consecuta. Et sane tranquillitas illa mirifice profuit studiis. Ut enim inter armaleges, ita et literae silent. Multa prudens praetereo, quae de studio ipsius erga Rem publicam Scholasticam singulari luculenter dicrpoterant, ne patientia verstra abutar: sed unum duntaxat addam, quod sane dignum esse, et memoria, et attention nostra summa iudico. Dixi supra, Maximilianum Imperatorem, eius nominis Primum, Ducem Eberhardum sapientiae nomine ceteris omnibus anteposuisse, ac acerbissimum dolorem ex funeretanti Principis cepisse:idem plane divino consilio per Maximilianum Secundum Divo Christophoro contigit, nisi quod encomia Principis aliis etiam verbis auxit. Nam cum nuntium de morte ipsius accepisset, et illachrumasse, et prolixo animo testatus dicitur, hunc unum Principem Sapientia et Pietatereliquis antecelluisse, et maximo dispendio Imperii Romani praematura morteabreptum, id quod postea etiam ad alios Principes
scripsit. Mirum fane, atrumque Principem ab Imperatoribus landatissimis, et quidem Maximilianis, interpositis totannis, testimonium virtutis et pietatis ram luculentum, quod ad omnem posteritatem merito valere debet, datum esse. Praedicavit Alexander Magnus fortunam Achillis, quod Homerum laudatorem habuisset:nostri autem Principes non solum a Poetis, sed Sapieutissimis etiam Imperatotibus Sapie ntiae nomine celebrantur, quod in magna partelaudis et fortunaeipsorum ponendum est. Imo vero tota ea res ad verum Auctorem referenda est, DEUM Optimum Maximum, quicorda istorum Heroum ad praeclara illa consilia, et favorem studiorum flexit: nec unquam committendum est, ut tanta beneficia oblivione obruantur.
Restat postrema Orationis mex pars, ut de ea Domini Clementia dicam, quam hodie nobis, qui in hac Universitate vivimus, luculenter demonstrat. Nam ipsius ineffabili bonitati debemus, quod nunc Illustrissimum Principem patris simillimum habemus. Neque enim nobis cum Ethnicis sentiendum est, in maioribus et posteritate non modo sanguinis, sed virtutum et pietatis cognationem esse. Nisi forsan reprehendendus Augustinus est, qui dixit, pios parentes, non ea parte, qua regenerati sunt, sed qua vetustatem Adami sequuntur, liberos procreare. Certe saepe magnorum Heroum filii virtutes parentum non modo non umitantur, sed vitiis etiam suis obscutaut. Et ex Sacris certum est, bonos et pios Prinipes donum esse DEI singulare: quemadmodum cum ira ipsius exarserit, eosdem e medio tollit, et substituit pueros, gerendae et administrandae Rei publicae inutiles. Quod ergo posttanta ornamenta Rei publicae, et tres praeclaros Principes, quartum etiam largitur, id ad singularem curam, et paternam Numinis erga nos indulgentiam referendum est. Qua de re mihi sane dicere difficile est, tum quod ea omnium opinione maior, vel Ciceronianam eloquentiam requirat, tum quod praesentia vestra, Illustrissime Princeps, menon solum sollicitum, sed trepidum etiam reddat. Novi enim, vestram Celsitudinem verissimas laudes coram non velle audire:itaque in eaparte Argumenti, quaecuram Oratoris maxumam requirit, video mihi a Celsitudine vestra silentium imponi. Quod cum ipsi placere unice sentiam, nihil de siumma pietate, qua vesrra Celsitudo Dominum Patrem praeclare refert, nihil de prudentia, quae supra aetatem se praeclare in ea ostendit, nihil de Clementia erga bonos, aequitate erga subditos, cura erga pauperes et miseros, Iustitia erga universos, munificentia in omnes, in praesentia dicam: loquuntur enim ipsae virtutes vestrae, Illustrissime Princeps, praedicant illa dona praeclara subditi, admirantur exteri, laudant et docti et indocti,
quae sama et gloria, ut a me explicari nequit, ita nullo unquam tempore in omni saeculorum posteritate intercidet aut exstinguetur Haec cogitatio facit, ut nos omnes vestrae Celsitudinis subditi hodie ferio exsult emus, quod audiamus, eam iam ad plenissimam Regni sui administrationem accessisse. Etenim cum Tyrocinia Celfitudinis vestraein gubernan da Republica tam praeclara fuerint, antequam ea secundum Testamentum Domini Parentis Christophori (a quo ne ad latum quidem ungu em pro sua singulari pietate discedendum sibi putavit) summae rerum praeficeretur, quis non videt, quantum universa Res publica in posterum de vestra Celsitudine sibi promittere debenat? Gratulamur ergo Celsitudini vestrae, Heros maxime: gratulamur Ecclesiae: gratulamur Rei publicae et Scholae nostrae, tantam spem patriae post Divum Christophorum redditam, tantum decus divinitus nobis co~. tigisse:tam praeclarum u(peras1pisth\n Ecclesiae donatum. Teque Christum Optimum Maximum, Servatorem generis humani, in cuius manu sunt omnes Principatus, ardentissimis votis precamur, ut initia et progressias pientissimi huius Principis divina tua Maiestate provehas, misericordia complectaris, sapientia gubernes, divina tua ope semper tuearis. Da Clementissime Drus, ut tanto bono quam diutiffime fruamur. neque nobis nostra intemperies obsit, ut quod clemen. ternobis exhibuisti, antea nobis eripiatur, quam fructum eius perci. piamus. Largire Misericors Drus, ut tantum praesidium humani generis ad mulcos annos, plurim orumque salutem, adtuam inprimis gloriam amplisicandam, conservetur, et aliquando filios sui similes ad perpetuam spem Ecclesiae et Rei publicae relinquat. Quamquam autem nemo est bonus, qui non in societatem huius voti nobiscum venire debeaittamen inprimis haec cura nobis, qui in hac Universitate vivimus, incumbiticum iamdudum videamus Celsitudinem vestram, omnia ornamenta et virtutum, et fortunarum suarum, ad huius Academiae utilitates et augmenta adiungere. Et qui dem cum illius praeclari animi luculenta documenta pridem exstant, tum vero vel hic solus dies locupletissimus testis est, quanti Celsitudo vestra faciat literarum studia, cum in hac hiemis asperitate, factis etiam itineribus, ad hunc actum venire dignata sit. Et non solum Illustri praesentia sua hanc contionem exornaverit: verum etiam maximo sumptu Prosessores omnes, et eos, quihuic sollemai sestivitati hospites inrersuenmt, inarcem suamque mensam vocaverit. Nihil autem Celfitudo vestra a sna consuetudine alienum facit: nam aliaas etiam homines doctos non solum lieter in collequium ad miteit, sed etiam adtre vocat: clementer de gravissimis rebus cumipsis conserr, absentes
satat: exercitationibus Scholasticis, Musica, praesertim ea, quae in Psalmis nunc accuratior habetur, gaudet: carminibus, velutialtera Musica, elegantiore illa, adm odum delectatur. Quid, quod ea privatim etiam non modo in bonis literis, sed optimis quibusque Auctoribus, in Iure Civili, Lectione Historiamm, inprimis autem Sacrorum cura, non modo ad elegantes profectus elaborat, sedipsa etiam commentatur, disputat, soribit. Qua sane in parte Fundatorem Scholae huius fuperat: is enim cum gemitu haud raro deplorabat, se circa initia neglectum. Vestra vero Celsitudo et literas amat, et in iis summa voluptate versatur, cum a prima pueritia his imbuta fuerit, Deique beneficio, accurata et diligenti institutione Praeceptorum situsa. Quem admodum autem perpetua illa studiorum admiratio, in animo Celsitudinis vestrae insidet, ita alios etiam in eam peratrahit. Qua sane dere dicere prolixum foret:verum Illustrissimorum Marchionum,etc. Principum laudatissimorum praesentia luculenter docet, neminem cum Celsitudine vestra versari familiarius, qui non statim illum ipsum amorem literarum animo concipiat. Neque enim Celsitudines ipso, rum comparuissent, nec honoris nostri causa se comites Celsitudini vestrae adiunxissent, nisi persuasum ipsis esset, in ornandis studiis non modo plebeios, sed Principes etiam elaborare debere. Cuius clementiae summae nomine, ut Professores omnes et Studiosi, quimagna cepia huc convenerunt, intelligunt, se Celfitudinibus vestris aeterna beneficii memoria, et ad omnia obsequia obstrictos esse:ita non vident, quomodo animi et gratitudinis suae rationes explicare possint. Certe aguescunt, se quasi obrui luce quadam incredibilis benignitatis Celsitudinum vestrarum. Quam sane omnis posteritas, et nos, quantum quidem persici studio et cura nostra poterit, praedicabimus, extollemus, et perpetua graritudine prosequemur.
Unum est, in quopraecipue laudes Celsitudinis vestrae, Princeps Illusrissime, cum celebratione Numinis coniungere debemus, quod eatanta cura et diligentia ad emolumenta Ecclesiae contendit:de quo si dicere aliquanto prolixius vellem, opus mihi Iliade maius nasceretur. Nihil certe Celsitudo vestra magis exoptat, quam ut Ecclesiasarta tecta fit: cuius rei vel hoc solum indicium est, quod iam aliquot Universitates sint, quibus ea Professores miserit, ac multae Ecclesiae, etiam a nobis remetissimae, iis Ministris, quos vestra Celsitudo clementer ipsis ex hac Academia concessit, quam commodissimeutantar. Et sane eius loci praestantissimi viri palam testantur, senumquam esse commissuros, ut nos, qui in Ducatu ingentia benesicia a Clementia vestra accepimus, ardenitus pro ea et hac Academia preces
fundamus, quam ipsi: se enim intelligere, quantuta ornamenti et commodi suis Ecclesiis exsista Celsitudinis vestrae Clementia accesserir, cum ea promptissimo animo viros literis et Theologia egregie eruditos, ex hac Universitate ad ipsos ablegaret. Verum non solumin hac Academia Sacrae Literaeita florent, ut infiniti prope homines fructum ex iis fummum capiant: sed DEI benignitate et ceteraeprofessiones summae in ea sunt. Eae enim non modo incomparabiles viros, Consiliarios Clesitudinis vestrae, Abbates, Praesules, et multos alios in dignitatibus constituros (quos honoris causa huc venuse gaudemus, et pro honorifica ipsorum praesentia gratias, quantas quidem animi nostri capere possunt, maximas agimus) dederunt: sed Imperatoribus et summo Consilio Imperii, quod Cameram Imperialem vocant, Adsessores, Advocatos, ac Causidicos, aliis Principibus Cancellarios, Iureconsultos Docissimos suppeditarunt: hae multis Rebus publicis Medicos praestantissimes, quorum nonnulli in Academiis publice summa cum laude docent, alii Medicinam cum admiratione faciunt, subministrarunt: hae Gymnasiis Scholarchas varie Doctos, Poetas egregios miserunt. Florent Immoratlis DEI clementia hic bonae artes et linguae, ita ut Graeci etiam homines, viri doctissimi, qui Byzantii sunt, id admirentur, ac scriptis suis restetur, famam ingenii et erditionis e Graecia in Germaniam, et hanc inprimis Academiam, transvolasse. Dies certe me deficeret, siconarer omnia ornamenta, et verissimas laudes Procerum huius Academiae explicare, et Clarissimi viri, qui hic assident, qua sunt prudentia et modestia, vix hoc paterentur: malunt enim suas laudes ex lucubrationibus suis, et meritis erga omnem Rem publicam cerni, quam verbis celebrari. Ego ergo, ut aliquando vela Orationis meae contrahara, in qua de rebus summis et maximis, paucula pro mea tenuitate dixi, ad eum me convertam, a quo et meae Orationis initium sumpsira cuius in effabilibenignitate omnia bona mortalibus contingunt, eique una vobiscum gratias agam pro summis beneficiis, quae in nos, et hanc Scholam clementer contulit: simuletiam precaturus, ut ea pro sua paterna bonitate conservet et augeat.
Gratiarum actio, cum annexa precatione. Gratias tibi agimus aeterne DEUS, quod non modo nos condidisti, sed Filium etiam Unigenitum, Dominum et Servatorem nostrum Iefum Christum misisti, ut is profuso Sacro-sancto sanguine esset noster mes1i/ths2 kai\ i(ke/ths2. Qui cum magnum illud et salutare opus Redemptionis nostrae absolvisset, de annofavoris et Clementiae suae, veroque Iubilaeo omnes homines certiores per tubam Evangelii sui facere voluit. Tum Clemetissime DEUS, nos a nexu servitutis absolvisti:
tum libertatem veram promulgasti:tum nos bonis et patriae, a quibus nostra culpa excideramus, restituisti, et thesauros omnes tuae Clementiae in Filio aperuisti, cum per viscera misericordiae tuae nos visitares. Lircem hanc summae Clementiae tuae nobis quoque ostedisti, ut dulcis illa vox paternae indulgentiae tuae apud nos non modo in Templis, sed Academia etiam sonet. Quae beneficia maioremin modum cumulasti, cum tot Principes Christianissimos veritatis u(peras1pisa\s2 largiaris, sub quibus et vinea illa tua floret, et ex Schola nostra operas quam plurimas ad colendam eam conducis. Tu hactenus pacem, tu literarum studia, tu idoneos Doctores, turomnia, quae ad bene beateque vivendum spectant, cumulatissime dedisti. Ouid potesta nobis, Domine, qui sumus pulvis et umbra, proficisci, quod tantae tuae Clementiae, ulla ex parte respondeat: cum nihil habeamus, quodtu non ante dederis? Quod si omnia, nosque ipsos impenderimus, nihil tamen tibi dedisse videbimur, nisi Clementia tua id tibi gratum acceptumque fecerit. Cum autem pertuos Legatos ostenderis, vitulos tihi labiorum eos placere, qui non in supremis labiis, sed corde nascanmrrtoto animo gratias tibi, una cum Filio et Spiritu Sancto agimus, proineffabili bonitate tua, et tot beneficiis, quibus nos in dignos affecsti. Et quia nec ad illas quidem graritudinis rationes parati sumus, nisitu et animum et linguam ad hoc obsequium erudieris: oramus, ut ad praedicandam tuam bonitatem non modo verba, sed gratiam etiam Spiritus Sancti tui largiaris: quo grata tibi et loquamur, et faciamus, simusque vasa misericordiae. Quamvis autem innumeris peccatisnostris dudum meriti fuerimus, ut his bonis, quibus nos cumulasti, exueres: tamente supplices per Mediatorem Dominum oramus, ut Illustrissimos nostros Principes, et alios etiam, quisunt nutritii Ecclesiae tuae, clementer serves, et novis accessionibus et ornamentis augeas:congressus etiam istos scholasticos tuearis, ne hostis ille mortalium eos vel dissipet, vel perturbet. Denique, Misericors Deus, tuba illa verbi tui ita nostras mentesaccendas; ut cum tuba illa extrema insonuerit, erecto hilarique vulatu te intueamur, et in illo vere perfecto Iubilaeo, ubi omnis et peccati et mortis servitus penicus abolebitur, te in omnem aeternitatem cum Filio Unigenito, et Spiritu Sancto laudemus, extollamus, praedicemus, Amen.
Carmen Saeculare, IN LAUDEM ACADEMIAE TUBINgensis, ab Illustrissimis Principibus ac Dominis: Dn. Eberhardo Barbato, Dn. Huldericho: Dn. Christophoro: et Dn. Ludovico: Ducibus Wurttembergicis et Teccensibus: Comitibus Montis Peligardi, etc. Dominis nostris Clementissimis, fundatae, restitutae, auctae, et hactenus ultra annos centum conservatae.
GENTIS humanae Pater atque custos:
Lucidum caelidecus: ô colende
Semper a nobis:cede, quae precamur
Tempere festo:
Quo novus denos decies per annos
Orbis exactus, celebrare ludos
Admoner magne patriae Lyces,
Urbe Tubingae.
Nam modo hinc anuis perierecentum:
Cum Scholam Princeps Eberhardus illa
Sede fundavit Pater, ad vadosum
Neccarn amnem.
Ante cum dire micuisset igne
Nuntius belli, geminus Cometa:
Et ferox armis quateret Matbias
Panne Bohemes,
Urbe eum Sixtus solium tenibat
Quartus: et Casar Fridericus orbem
Tertius, clare Dominusregebat
Austrius ertu.
Ille ubi colles Libani vetustos
Vidit: et celsum Solymae Sionem,
Ac sacrum Christitrepida subivit
Mente sepulchrum.
Vim Saraceni fugiens dolosi,
Vece servatus tenui et Latina,
Expiovoto dedit haec Latinis,
Tecta Camenis.
Supplicum Tuter, scelerumque vindex,
Tardus ad poenas, inopumque portus,
Subditis Clemens Pater, et paternae
Plebis Asylum.
Vivet extentum hic Eberhardus aevum:
Norus in Musas animi benigni:
Illum aget penna metuente solvi,
Fama superstes.
Non minor virtus fuit Hulderici
Principis: quando patriae receptis
Urbibus, Musas studiumque avita
Sede locavit.
Crescit, ad puras velut arbor vudas,
Fama Divi Christophori:micatque
Tecciumsidus, velut interignes
Luna mineres.
Nil Deo maius generatur icto:
Nec viget quicquam fimile aut secundum:
Preximos illi licet eccuparie
Natus boneres.
Utilis paci Ludovice Princeps:
Utilis bello trucibusque castris:
(Arbitror) rerum quoties tuarum
Exiget usus.
Serus in caelum redeas, dtuque
Laetus intersis populo, Scholisque:
Hic ames dici Pater, et benigno
Nomine Princeps.
Te fides, et pax Duce, honor puderque
Priscus: et neglecta redirevirtus
Audet; apparetque beatapleno
Copia cornu.
Christus aterni seboles parentis:
Omnium qui res hominum coercet:
Qui mare et terras, variisque mundum
Temperat heris.
Lumen accendat, studiumque verbi:
Iura conservet: Medicumque coetum:
Qui salutari levet arte fessos
Corporis artus:
Det probos mores docili iuventae:
Det senectuti placidam quietem,
Hasque discentum tegat et docentum
Undique sedes.
Haec Deumsentire, Patrem beninum,
Spem bonam certamque domum reportae
Doctus et Christi chorus et virorum
Dicere laudes.
Acadmiae Tubingensis e)teo/stixon.
Annosapos Vit PrInCeps hoC Urbe LyCeUM
BarbatUs: terrae CarapropagosVae.
Conflagrantis Academiae e)teo/stixon.
MULCIber erIpVit sapIentI teCta LyCeo:
Feta TUbIngensIs qVa rIgat arVa NICer.
Instauratae Academiae, et Aulae Novae e)teo/stixon.
IgneprIorperIIt, spIentIa DICta, TUbIngae:
QUae noVa nUnC VIrIDI CernItUr aULaLoCo.
Nicodemus Frischlinus, Comes Palatimus Cesareus, Poeta Laureatus, Academiae Tubingensis Professor Ordinarius, XX. Februarii, Anno M.D. LXXVIII. quo die Festum Saeculare agebaur.
Epigramma, DE IUBILAEO ANNO, MAGNIFICO DOMINO RECTORI, et Amplissimo Inclitae Universitatis Tubingensis Senatui: XX. Februarii, Anno Christi M.D.LXXVIII.
Scriptum a M. Valentino Clessio.
SCilicet immensa Dominus bonitate tuetur
Templa, Magistratus, culta Lycea, Scholas.
Id spectare licet praesentis imagine pompae,
Dum Proceres gaudent, dum Ludovius ovat.
Dum sic Relliquias, divinique ossa Parentis,
Dum Cineres Proavi, dum veneratur Avi.
Naverat Ebrardus, quam siat pretiosa Scholarum
Commoda, divinam condidit ergo Scholam.
Condita centenos solida cum laude per Annos
Crescit, et immensum conditarobur habet.
Inclitus Ulricus generoso pectore Princeps,
Divitiis auxit facta Lycea suis.
Nec non Christophorus, condigno munere, Sanctus
Hanc voluit Princeps amplificare Scholam.
Cognoscensverum Princeps Ludovicus honorem
Hoc decus ut patrum nunc veneretur: adest.
Hic Ducis Adventus praesens testatur abunde,
Qua pietate Scholas, quaque Lycea colat.
Ergo agite hunc cuncti laetum celebremus honorem,
Cum Proavo, Patri, sacraferamus, Ave.
Custodique DEO solvamus pectoere grates,
Ut regat haec sanctae cum Duce fulcra Schola.
ORATIO QUINTA DE LAUDIBUS ILLUSTRIS Academiae Tubingensis: X. Ianuarii, Anno Christi M.DC. XI. Herrenbergae, cum ibidem Iuridicum et Medicum Collegium, propter luem pestiferam Tubingae grassantem hospitium haberent; publicerecitata a Iacobo Ehingern Wurttembergico, Iuris Utriusque Cultore; a Christophoro Besoldo, ICto et Antecessore, nunc denuo luculenter aucta.
DOCTRINAM atque Literaturam; Patros conscripti, vosque ceteri, genere, eruditione, et virtute praestatissimi Domini
Auditores: Literaturam, inquam, atque Doctrinam, instrumentum esse ad omnem vitam, recte scripsit, omnium fere qui Latinis literis Christianam tradidere Religionem, Auctor antiquissimus Tertullianus. Nihil enim hac ipsa ad bene beateque vivendum aptius, nihil ad comunem humanitatis societatem, tum conservandam, tum ornandam utilius, nihilipso homine dignius esse, nil omnihominum ordini magis Cicero in Orat pro Archia Poeta. convenire videtur. Eruditio et Literarum Studia adolescentiam sobrietate alunt, senectutem solatio oblectant; secundasres ornant, adversis perfugium praebent:paupertatem, generisque illustrant obscuritatem: opum ac Nobilitatis verum edocent usum; pluresque ex tenui fortuna, ad famam dignitatesque perduxerem quam opibus et genere pollentes, praeclare aliquid sine litteris perfecerunt. Adeo, non aliqua in mundo potest esse fortuna, quam litterarum non augeat notitia gloriosa. Cassiodorus, lib.10. variar. Et absque litteris incompta videantur naturae bona. (Addatur Max. Tyrius, serm. 37. quod Philesophia omni conveniat subiecto.) Vidit hoc, ut multa alia, Auctor gravissimus Plutarchus:ideoque eos, qui aut generis valent Nobilitate, aut opibus abundant, parum interim vel literis tincti, vel politi moribus sunt, statuis Colossicis similes esse autumat; quae foris Heroica, prope divina forma ornatae, terra intus, lapidibus, plumbo refertae sunt. Hinc et Socrates interroganti cuidam; quodnam esset pulcherimum animal? Homo doctrina ornatus, respondit. Ergo institutione, literisque carens homo, sapientiffimi illius Socratis iudicio, informe, distortum, monstrosumque animal erit. Quam certe prodigiosam, monstrosamque deformitatem, multo manifestius is prodit, qui propter luculentas opes, natalium veclaritatem ceteris magis conspicuus exsistit: pariter ut in pulchra facie insignis naevus.
II.
Sed quid hic emendicatis Ethnicorum suffragiis indigemus? quid opus est Plutarchi, Socratisve testimonio? si ipse Spiritus Sanctus, Doctrinae ac Scientiae nobis commendat dignitatem, fructusque Ecclesiastici, cap. 6. Gers. 12. uberrimos ostendit? fili, inquiens, a iuventutetua exceipe Doctrinam, et usque ad canos invenies Sapientiam: quasi is qui arat, et qui seminat, accede ad eam, et bonos fructus ab ea exspecta. Si inclinaveris aurem tuam, excipies doctrinam, et si dilexeris audire, scientiam adipisceris. Fons vitae eruditio possidentis, stultorum dispiplina stultitia 3. Regum cap. 3. Gerf. 8. et seqq. est. id quod etiam Salomon, Rex omnium, quos Sol unquam aspexit, Sapientifsimus, non opes ac divitias, sed cor docile ac Sapientiam a Domino petendo, magno sane cum fructu intellexit.
III.
Studia autem universo humano generi tam necessatia, florere minime possunt; si non bonis ingeniis, velut egregiis plantis,
certa sintloca destinata:in quibus semotis impedimentis, praesignia Academiarum institutio vetustate antiquissima est. Sapientiae culmina inolescere possint. Hincque Scholarum et Academiarum institutio, vetustate antiquissima est. Etenim in Oriente (unde omnia bona et pulchra) iam ante Iosuae tempora, specimen aliquod Academiarum fuisse, ex eo apparet, quod is capite 15. mentionem facit loci cuiusdam, Cariat Sepher dicti, quod interpretantur, Civitas Literarum. In Aegypto olim Sais et Heliopolis, coetus et exercitia habuerunt doctrinae, et fuere artium ibi Doctores Sacerdotes: Homerus eo discendi causa, Solon, Thales, Plato, aliique iverunt. Ibidem postea Alexandria enituit; in eaque sple~quedidissima Civitate, adeo Medicinae praesertim Studium florebat, ut Ammiano Marcellino teste, Medico olim, ad commendandum artis auctoritatem, pro omni experimento sufficiebat; si Alexandriae se lixisset eruditum. Non omittendae hic sunt illae omnium doctrinarum inventrices Athenae, quae Minervam Sapientiae Praesidem, cum Choro Musarum ex Iudaea, Phoenicia, Aegyptoque adventantem, liberali quodam hospitio exceperunt, et mercaturam humaniorum literarum ac disciplinarum praestitere toti Orbi. Nec Atheniensis sola Civitas Literarum maximi fecit, fovitque Studia:huius sed hac in parte exemplum initatos esse quam plurimos, Asiae et Europae populos; hoc ipsum Romanos minime neglexisse, Scholasque publicas in Italia, omnibusque fere Coloniis ac Provinciis aperuisse, nemo qui Historias legit, nescire: sed nec ullum hominem, quanta Scholarum publicarum, seu Academiarum utilitas sit, at que necessitas, latere potest. Quanti enim illud unicum faciendum esse putatis omnes, quod in hisce Studiosorum, et aliorum Doctorum virorum iucundissima ubivis obvia conversatio est, quae plurimum prodesse quovis tempore solet. Paulatim enim co~queversatio talium in pectora descendit, et ut graviter quodam in loco Seneca scribit: Praecepti vim obtinet, frequenter audire, frequenter aspici; etiam occursus Sapientum iuvat; et est aliquid, quod ex viro magno, vel tacente quis proficiat.
IV.
Vivae docequetium vocis utilitas insignis. Auditur ibidem viva docentium vox, quam qui contemnuquet, damnum haud leve adferunt studiis suis. Certe qui a)utodidaktoi, in umbra, et privatos inter parietes Doctores enati, snis nimium ingeniis, librorum ve optimorum (quorum nostro hoc saeculo mirabilis copis est) freiti, ab aliis edoceri atque institui turpe sibi ducunt: dum nova et a soipsis excogitata via, ad eruditionis culmen atque fastigium properant; nec veritatem in artibus ac scientiis ab aliis demonstratam vident; neque propter variorum Auctorum infinitas, concertationumque plenas Disputationes, proprio Marte pervestigare possunt.
Cicero, lib. 7. Epist. 19. Num Ius Civile vestrum ex libris agnosci potest? qui quaquequam plurimi sunt, Doctoreque tamen, lumenque desiderant. Sed vasto velut in mari dubii, variis aclubricis opinionibus circumdati haerent, nec ubi pedem firmiter figant, reperiunt: opinionea ut plurimum pravas et concipiunt et alunt: non raro quoque, cum in manus sumendum est opus, (veluti ad Solis lumen noctuae) caligaquet; et praeteritos tandem annos, audiendique in Scholis occasiones neglectas, dolent ac deplorant frustra. (adde Fachinaeum, libr. contrevers. 9.cap.ult.) Ipsa optimorum libroorum multitudo, quae optionem dubiam facit; distrahit magis, quam adiuvat, Studiosos incipientes, ac si quis eo praetextu professoriam contemnat Linguam; quod nil adferat novi sane ea vel ideo haud videtur negligenda, quod contrahat, quae a plurimis, locis diversis, perscripta, et quasi clavem cudat, aliorum quae aperiat scripta.
V.
Quid, quaeso, impulit Platonem, Socrati operam ut daret? Num ingenii imbecillitas? At divinum hoc iudicatum ab omnibus fuit. Quid item Euclidem movit, ut etiam capitis postposita poena, noctu veste mutata, ad eundem audiendum Socratem, Athenas se conferret? Num ingenii tenuitas? At quam hoc praestans eximiumque exstiterit, eius monumenta testantur, admirantur ingeniosissimi. Quid causae exstitit, ut annos viginti integros Platonem Aristoteles audirete Num quod is ingenii dexteritate destitutus, lectos Auctores intelligere non potuit, vel quod tum nullae in publieum adhuc exierant Philosophorum Commentationes, ex quibus eruditionem potuerit haurire? Quorum tamen Auctorum quam plurimorum, ipsepassim in scriptis suis mentionem facit; ac qui idem primus omnium (quos Strabo, lib. 13. Geogr. scivit) libres congregavit, et Aegypti Reges ordinem edocuit Bibliothecae. Cur item alios alii audire publice doce~quetes voluerunt? Viderunt hi scilicet, ut ad fructus copiosos, uberesque proferendos, soli bonitas non sufficit sola sed et semina requiruntur, et cultore opus bono est:ita ingenii felicitatem, naturaeque vimae praestantiam, ad doctrinam perfectam adquirendam, nisipraecepta idonea, Doctores item periti atque fideles accedant, nil quicquam posse.
VI.
Exercitationum Aca demicarum finis.Quam sane ad rem haud parum momenti, adiumentique adferunt, omnifaria quae in Academiis frequenter et quottidie instituuntur exercitia literata, et colocutiones, ac dicendi disserendique necessariis de rebus exercitationes et s1uzhth/s1eis2. Difficile na~que esse, aiebat ille, ea quae acceperis, tenere, nisi haec ipsa firmavais exercitatione iugi:imo difficile quoque, tradita ab aliis, assequi et intelligere recte; nisi in his ipsis, quid et quantum profeceris, prat entsveris non una vice: non fieri petest, quin trepidet ipsa in re, qui ante rem non
sese exercuerit studiose. Credo ego (liceat Petroniana exclamatione paululum in flexa hic uti) adulescentulos illos stultissimos fieri, quia nihil ex iis, quae in usu habemus, aut audiunt, aut vident.
VII.
Lips. Lovenio. Rodolph. Botereus. 7. Hister. sub anno 600.Haec aliaque commoda, perquam maximi momenti, quia ex Scholis publicis, tamquam perenniomnis boni fonte promanant; ideo cum post occasum, interitumque Imperii Romani, saevitia temporum, et Barbarie invadente, omnes fere in partibus obeuntis Solis, Carolus Magnus Imperator. exstinctae essent simul Scholae Universales; numquam satis laudato conatu Carolus Magnus doctrinam vindicavit, ab illoque Parisiensis Schola, materpene dicam ceterarum, instituta, et in fere hodiernum nostrum morem disposita fuit. Huius vere Magni Imperatoris exemplo, superioribus, hocque nostro saeculo praesenti Principes multi, ut et Magistratus in Rebus publicis praeclare institutis; inidincubuerunt certatim, ut in suis Civitatibus, vel Provinciis, auctoritate Superiorum, talia pariter erigerentur conventicula Studioforum.
VIII.
Et fane quisignorat, illas Res publicas diutissime floruisse, in quibus Artium, Scientiarum et Facultatum domicilia exstiterunt: contra vero minus feliciter gubernatas fuisse eas, ubi spretae, contemptaeque iacuerunt Scholae. Etenim in Academiis bene constitutis et florentibus, non modo multum ornamenti, sed et adiumenti, praesidiique plurimum Rei publicae est. Illae quippe ad fidem, Religionemque propagandam, et ad finem ultimum, quem politica societas respicit, consequendum, conducunt ut maxime. Et hinc Etymologia congru Academiae vocabulum unde derivetur. enti, Academiae vocabulum deducunt eruditi, ab a)kos2 et dh=mos2, quafi Scholae sint publica medela, rudis et inepti populi Medicina, nebulas ignorantiae abstergens, caliginemque inscitiarum velut expurgans. Middendorpius, libr:1. de Aradem. cap. 1. Hincque non ullam acerbiorem poenam Mytilenaei infligi posse putaverunt, quam cumiis, qui rebellarant, bonarum disciplinarum usum ademerunt: siquidem nullum gravius ac perniciosius iugum populo imponi potest, quam si ad meram Barbariem obligetur, et nulla disciplina liberali excolatur. Et meminimus, Aristotelem iis in libris, quibus nomen fecit de civili disciplina, inter ceteras Tyranni notas, et hanc referre, quod nihil prius appetat, quam subditos rudes esse, et literarum imperitos.
IX.
Et idcirco, cum ultima Monarchia, ita disponente Providequetra Divina, Germaniae nostrae, sine tamen legitimae detrimento libertatis obtigisset; statim ibi passim literae, una cum Imperio efflorescere In Europaque septuaginta numerantur Academiae. inceperunt: nec Imperium ibi diutius manere potuisset, nisi litris firmatum, atque temperatum. Hocque in causa esse puto; nunc in Europa septuaginta et ultra cum numerentur Academiae, nostra quod
Germania, ubi Taciti aetate, Literarum secreta viri pariter ac feminae ignorabant, plures fere Academiae numerentur; quam in reliqua Europa universa. Adeo magna est Imperii et Studiorum harmonia.
X.
Forsan autem non praeter rationem admiramini, Auditores honoratissimi, quod ego nunc aures vestras benevolas, solito longiore Exordii suspenderim genere, nec qua de re dicere institui, adhuc indicarim. Enimvero cum Inclitaehuius Academiae, Legumque ac Privilegiorum, quibus nunc per DEI gratiam salva et incolumis fruitur, laudes ac utilitates, et lucem ac memoriam fugientes Antiquitates, pro iuvenili susceperim illustrandas:sane necesse fuit, quasi in limine, et vestibulum ante ipsum, temerariam retundere proterviam eorum; qui vel de literis aliter ac decet, sentiunt, aut Academias ita Rei publicae necessarias esse clamitant, sicut rota currui quinta esse solet:vel qui per Academias, et in Academiis, hactenus pertot saecula usitatum, et ipsa rei evidentia comprobatum docendi, discendique modum, ridicula improbant vanitate, clamve vel palam evertere student impio conatu.
XI.
Quamvis autem haud me lateat, de rebus praestantissimis satius esse sisere, quam pauca, et non ornate dicere: licet etiam satis habeam perspectum, gloriaelaudatissimae huius Universitatis, antea ubique pervagatae et incorruptae, nihil quicquam a me addi, nila mea tenuitate eidem accedere posse. Attamen ego officio meo probe functum, metamque me optatam attigisse arbitrabor; si saltem affectionis et cultus aliquale, non quod velim vel debeam, sed quod possum, ostendero indicium et specimen: vosque Auditores optimi, benevolam, quod spero, et obnixe rogo, audientiam feceritis mihi.
XII.
Theodoricus Schnepffius, Theologiae Doctor, et Orator disertissimus, in Orations de Aeademia Tubinugenfis lubilas.Fundata est ergo Academia nostra Tubingensis, Anno Christi Millesimo, Quadringentesimo, Septuagesimo septimo, V. Nonas Iulii. Et Calendis Octobris eiusdem anni, Professores omnium Facultatum, primas Lectiones dederunt. Consilium primum in Universitate habitum fuit ipso Sancti Dionysii die: eodem etiam Diploma Privilegiorum datum, signatumque fuit. XXVI. Octobris Primum Examen Baccalaureorum aperuit Iohannes Stein Schorndorffensis, primus artium Decanus.
XIII.
Instituta est ab Eberhardo, tum temporis adhuc Comite Wurttembergensi, et Montbelgardensi Seniore: qui cum Hierosolymam Dn. D. Thomas Lansius, in Orat. pro Germania, fol. 77. peteret adhuc investis, sed redux referret barbam, eamque postea aleret, quam cum temporis omnes radere solebant, Barbatinomen tulit. De hoc Principe, cum eam rem ageret, et Academiae domicilium in hoc Ducatu collocare vellet, accepimusid, quod et
memorabile, et referendum duximus. Est certe Academiae institutiores magna et magnifacienda; sed superiorum tamen temporum de his existimatio, Dn. Ioachimus Camerarius, in Cisa Philippi Melanc hihe nis. multo optima et praeclarissima fuit. Interrogatus igitur tum a quodam extero Princeps Eberhardus, cuius opera in eo, quod perfici volebat, uti cogeretur: quidnam Regionis et Terrae haberet, quod tanto ornamento dignum esse iudicaret? Respondisse fertur: cetera omnia esse mediocria, et vel etiam infra mediocritatem, uno autem commodo atque fructu suae Regionis se merito gloriari; quod in quamcumque partem illius forte ipse delatus sit, si acquiescere liberet, tuto et cum omni securitate, in cuiusvis ex suis, qui obviam factus esset, sinum deponere caput, et somnum capere posset. De eoque Reinhardus Lorichius, Hadamar. in Institut. Princip fol.mibi 100. refert: eum permeram perspicacitatem, atque sagacem investigationem, acceptis subditorum suorum conditionibus, rerumque omnium fortunis cognitis eo Provinciae suae Statum provexisse, ut florentissimam reddiderit Subditorum celogium de Eberharde. suam ditionem. Unde prudentia Ducis, subditos suos stupefactos, quasi Numen quoddam eum coluisse, dicequetes: Wann Gott nicht Gottwere/wer solte billicher Gott sein/dann vnser Herr von Wurttemberg.
XIV.
Princeps hic, familiam Ducali dignitate, patriam vero Academiae huius lumine illustravit. Et sic fausto singularique omine, unum eundemque, Ducalefastigium, et A cademia Auctorem habent: eoque Optimus Maximus Deus, omnes Wurttembergiae nostrae Duces voluit admonere, ut tanto maiori amore, vigilantioreque curaque Academiam hanc suam complecti dignentur.
XV.
Eberhardur Tubingam splendi diorem reddidit.Semper Tubingam nostram, dum vixit, dilexit magnopere Eberhardus, ibidem etiam vitam cum morte commutavit. Ac si parva magnis componere licet; quemadmodum Augustus Caesar gloriari solitus fuit, se Romam, quam lateritiam acceperat, marmoream fecisse: ita vere de hoc nostro Principe dici potest, illum Tubingam, quae ante vix Oppidi merebatur nomen, ad eum splendorem, qui ibi nunc est, perduxisse. Is etenim Ecclesiae Templum ex fundamentis aedificavit, Monasterium Augustinianorum, ubi nunc Stipendium Principis laudatissimum, fundavit, Nicrum ponte lapideo pervium Crusius, in Annal. Suecie. fecit. Amnem, cui Amera nomen, et qui antea vicinas valles foede inundabat, in Nicrum immisit; eoque fine Anatolicum montem, qui prius oppido contigue adhaerebat, perfodit: ac quo magis adhuc Tubingae Hippolytue a Collibus, in tract. da Urb. Inerent. suae commodaret, Academiae ibi domicilium collocavit.
XVI.
Refertur a Politicis, inter causas Incrementorum Urbium, vel praecipue institutio Academiarum. Et videmus aliquot oppida,
in Germania praesertim, quae ante Gymnasia ibi constructa, tam obscura fuerunt, ut Geographi ea noluerint, vel exiguo aliquo loco in Tabulis suis dignari; postea ad tantam magnitudinem, ex solo Studiosorum concursu, Academiaeque celebritate excrevisse, ut nunc cum praecipus Urbibus certent. Cum Anno Millesimo, Quadringentesimo, Vigesimo Octavo, Iohannem Brabantiae Ducem Artium subiret amor, et ad Academiam instituendam perpelleret; non alia de Lips. Lovanio. causa, cum de loco deliberaretur, Lovanium placuit, quam miserationis aspectus, curaque primariae Urbis, seditionibus afflictae, et paulatim Commoda, quae Academia Tubingensis, civibus oppidanis affert. vacuefactae, alia aliqua via frequentandae et evehendae. Ac sane, sicommoda, quae oppido et civibus illius, Tubingensis adfert Academia, enumerare vellem, in recensendis iis singulis, prolixior quam par est, futurus essem. Quaeso Tubingensis agri angustiam perpendamus, ea certe talis est, ut sine adminiculo Academicorum tot alere cives penitus nesciret: idque experientia, locuples Magistra rerum, miferrime testatum nuper fecit; ubi abitus Academiae mox Civibus Oppidanis, haud exiguam attulit famem. Ad splendorem ac celebritatem Oppidi Tubingensis, si oculos convertamus, causam aliam nullam reperiemus, quod domus ibidem splendidiores, quod celebris praedicatur Tubinga, nisi solam Academiam; quae scilicet ob docentium eruditionem, ex quacumque Orbis parte, quamplurimos ad se ex praecipuis, quam vis terrarum spatio longe lateque dissitis Regionibus, semper pertraxit; quae ob libros ibi editos, amicorum sermone celebratissima, et vel ad versariorum detestanda invidia inclarescit, ac ubivis notissima exsistit.
XVII.
Cum Maximilianus Primus Imperator ad defuncti sepulchrum adstitisset, ac magnam vim lacrimarum profudisset, in haec verba crupisse perhibetur: reliquia, corporis cius Principis in illo monumento sitas esse, quem ipsein universo Imperiosuo, virtute et sapicentia praestantissimum habuisset, cuius etiam non modo fidem, sed summum Consilium, in gravissimis rebus, magnus Imperii emolumento fuisset expertus. Dn. D. Theodor. Schnepff in Orat. de lubilas Acad. Tubing. Crusius part. 3. libr. 9. cap. 7.Sed non soli Tubingae prodesse voluit Princeps optimus Eberhardus, verum posteris et subditis suis omnibus univ ersim. Ipse nempe Naturae benignitate. Civili et Militari Prudentia, omnes alios sui saeculi viros Principes superans; et ingenti admirabilium suarum virtutum, quasi Stellarum splendore (ut Marsilius Ficinus alicubi scribit) ad Italos usque refulgens: Dn. Crusius, Annal. part. 3 libr. 9. cap. 6. Literarum tamen, et Linguae Latinaeignarus, optime perspiciebat, quam necessaria foret non solum Principi, sed et omni homini, Humanitatis ac Divini, Humanique Iuris cognitio. Ideo doctos sum mopere dilexit semper; et cum saepe perturbaretur, sibi in iu venta, auream illam discendi occasionem, tutorum culpa negatam; Chytraeus, Histor. Saxon. lib. 22. fol. 589 Historicos, aliosque Scriptores, Graecos et Latinos, in Germanicam Linguam suum in usum, et quidem magno simptu converti curavit: et inter alios, Apologos illos von den alten weißen/ qui etiam Gallice et Italice exstant. Et certe editionis
antiquae, in fol. cum figuris Litterae capitum initiales, Eberhardi nostri referunt nomen. Doctorum item hominum adeo is delectatus est co~ versatione, ut saepius Tubingae (aulico comitatu arcem petente) ipse in domum Naucleri exiguam diverterit; ibique per totum diem de Ecclesia, Republica, et si quae alia Studiorum suppetit penus, cum Doctis fuerit collocutus; Melanchthon, in Orat. de Eberhard Barbat. parilemque laudatissimam, et viro Principe dignissimam affectionem ostenderit erga literas literatosque; quam et Carolus Quartus, Imperator Potentissimus olim testatam fecit: qui in Scholam Pragensem aliquando ingressus, cum Disputantes Liberalium Artium Magistros per honas quatuor audivisset, idque purpurati moleste ferrent, ac cenae tempus adesse nuntiarent: mihi, inquit, tempus est minime, nam cena mea haec est; Conviviis etiam delicatissimis praeferens Liberalium Artium Exercitia. Unde et Scholam publicam erexit Pragae, eamque honestissimis salariis exornavit. Sicque et Sigismundus Imperator, canente Georgio Sabino:
Ingenuas habuit summis in honoribus Artes,
Atque viris Doctis muneramulta dedit.
Cum quibus interdum convivia laetus agebat,
Ex humili quam vis ordine plebis erant.
Sicque suos Proceres hortari saepe solebat,
Artibus ut vellent incubuisse bonis.
Aliorum Principum Germanorum exempla, qui viris Doctis paruerunt, et eos aluerunt, refert Matth. Castritius, tract. de Princip. Germanor. heroic. virtut. libr. 4. cap. 3. Et etiam der Maximiliano Primo refert Gerardus de Roo: libr. 8. fol. 315. eum non satis dextre in iuventute institutum fuisse: hunc vero defectum prima aetate commissum, singulari cum in dustria resarcivisse. Coluisse enim, et summa liberalitate fovisse viros Doctos, cum iisque variis de rebus conversationem instituisse, et multa, quae sibi usui fore putabat, didicisse Carolus VIII. Galliarum Rex, quem Latine scire vetuerat pater, (praeter iliud unum. Qui nescit dissimulare, nescit regnare) litterarum praesidio destitutus; ad alterius nutum Regnum Amplissimum administrare coactus fuit. Aemylius, libr 10. Histor. Francic. Et inde Philippus II. Hispaniarum, aliorumque potentissim orum Regnorum Monarcha, iam aetatis profectae operam dedit Latinae Linguae: quam Pater Carolus V. Imperator in iuventute despiciens, aliter iam Senex sensit; Pier. Matthieu, libr. 6. narrat. 2. num. 9. fol. mihi 529. Memoriaeitem mandavit Michael Boiemus, in Orat funeri destinat. Augustum Saxoniae Electorem: Latinam Linguam, iam annis maturiorem didicisse. Adeo necessaria
Imperantibus omnibus esse Studia Litterarum, omnes hi magni Principes reputaverunt. Ut et Alphonsus Arragoniae ac Neapoleos Rex, cum auditet quen dam Hispaniae Regem dixisse, non decere Principes viros scire litteras, eam vocem bovis non hominis esse, excalamavit. Et idem, Regna quae plurima quidem possideret, malle se perdere, etiam persancte affir mabat aliquando; quam litteras, quas permodicas scire dicebat, nescire. Et nec Imperium sine litteris consistere potest: recteque dici solet, Calamus est Imperator, penna Imperatrix. Zehner. Adag. centur. 5. adag. 35. Ac ergo efficere, ut doctrina et eruditione careant Principes, nec etiam eorum recipiant consuetudinem et familiaritatem, qui Civium salutem tum promovere possunt ob doctrinam, quam multo labore praeclaram sibi compararunt; tum volunt, quia pii, vereque DEI veri timentes, et Rei publicae studiosi sunt; eorum sed in locum ut sublegentur, oparam dare, quae existimationem et auctoritatem principis, nitore quodam, et vano splendore (quae ludorum sunt at que pompae) muniri autumant, qui faciunt, ut gloriae umbras sectando, solidam gloriam amittant; qui Principes a cura Rei publicae ad voluptates avocant: hoc demum diaboli artificiofa est machinatio, quibus perniciem Imperiis struere solet.
XVIII.
Aliter de Studiis, literatisque Eberhardum nostrum sensisse, in propatulo est. Verum ut quoque literarum amorem, omnibus suis posteris, Civibusque suo exemplo implantaret universis; nec tamen iidem, eo quo ipse, unquam laborarent eruditionis defectu, hanc nostram instituit Academiam. Pietatem in Principes (in qua Eberhardus omnem spem repositam habebat) ut samper subditi discerent; hanc ut Principes nostri semper magnifacere, et promereri D. Schnepff. ds Iubil. Acad, Tubing. edocerentur, Academiam in Ducatum suum introduxit; in qua Imperare, consulere, et parere disceretur. Ut etiam verbis, quam de reliteraria foveret, opinionem testaretur; Studiosos silios suos appellare solebat. Praetereuntes voce, et si aliter fieri non poterat, nutu salutabat. Semper cum Tubinga discederet, Rectori ac Professoribus, filios Eberhardi humanitas orga Studiosos. suos (intelligebat autem, uti diximus, eos, qui Studiorum causa Tubingam venerant) commendabat: addita honestissima ratione, eos a parentibus, qui genuissent, spe profectus illuc esse velut ad alteros patres missos.
XIX.
Perspectum porro habebat Prudentissimus Princeps, et Peregrinatione: Eberhardi. qui multas susceperat peregrinationes, (bis nempe adiit Romam, bis Venetias profectus est, et dulcissimam quoque Civitatem Hierosolymam, aeterni Regis olim in terris Solium, corporalibus oculis est contemplatus) perspectum, inquam, habebat Sapientissimus Princeps,
non esse e publica re, ut liberi magno impendio ad longinqua locamitterentur (in exteris enim locis minor ad facinus verecundia est, Cicero, 4. Epist. ad Marium.) consultiusque reputabat, sub manu et oculis eos habere, quam apud exteros alienis moribus assuescere. Omnis etenim institutio iuventutis, eo ab incunabulis quasi referenda videtur, ut patriam liberi ament, caros habeant parentes, magnifaciant ac suspiciant in stituta, leges, patrios mores. Intellexit hoc Aristoteles, qui in Politicis, maximam corruptionis Rerum publicarum causam asserit, quod non instituatur iuventus ad eam, in qua victura est aliquando, Rei publicae formam. Ad eam rem autem nihil accommodatius esse constat, quam si cum suis, et inter suos liberi educentur; neque ante videant aliena, quam per aetatem confirmatum habuerint iudicium de rebus. Cum Antipater a Lacedaemoniis obsides petiisset pueros quinquaginta, responderunt illi, se malle dare centum adultos et viros. Tanti ipsis erat educatio suorum liberorum, tantumque metuebant, ne cerea et flexibilis illa aetas peregrinitate morum inficeretur. Botercus, hisser. librs 7. ubi de Alcad. Paris. restauras. Porro ubi iucundius morantur adolescentes, quam in patria? ubi si ingenium liberorum est bonum, parentum amore et conspectu plurimum excitatur. Ubi iidem pudicius continentur, quam sub aspectu parentum? quorum metus, si non proculabsint, liberorum coercet indolem malam. Ubi minore sumptu, quam non procul a nobis liberi habentur? Academ ivis non rite constitutis; vix est, ut de Religione fecuri esse queamus. Reformatio omnium Statuum a Scholis incipere debet; iis enim recte se hab entibus, cetera omnia principium felix, et (ut in proverbio est) dimidum totius habent. Curare itaque Principes debent, ut Professores pii aeque, ac docti sient, ad prudentiam magis, quam elegantiam instituant iuventutem. Elegantia etenim parum Rei publicae prodest, prudentia efficit cuncta. Curare item debent Professores, ne scandalo sint prophanitate, perfida simulatione, arrogantia, am bitione, avaritia, levitate, inscitia, scortatione, liberorum propriorum mala educatione, ignavia, orio, ebrietate, conviviis sumptuosis, opinionibus novis et monstrosis etc. Sed de restaumatione Scholarum, vide elegantissimam Orationem Eumenii, quae inter Panegyr. est quarta.
XX.
Astnon solum utilem rem praestat, qui Academiarum fundam enta ponit; sed qui et institutas conservat: Middendorpius, de Tyrannidis indicium Aecademias tolleser. Academ. libr. 1. cap. 4. e contra Tyrannidis indicium et argumentum certissimum habetur, ut graviter scribit Petrus Gregorius Tholosanus, (libr. 6 de Republic. cap. 18. in fin.) Academias evertere, et optimarum artium ac disciplinarum possessionem tollere, vel impedire. Et
ita nomen Capitanei illius Hispani, labe non vulgari contaminatuae videtur: qui cum Comitem Burensem, contra Privilegia Academiae Lovaniensis in Hispaniam invitum transportaret; Patribus Academicis Privilegia sua ingem inantibus respondit: vestros privilegios non curamos. Apolog. Auriac. fol. 52. et seq. Quod tamen apud alios ratio Status excusat. Et felix ergo cen senda Academia nostra, eoque nomine Illustrissimi Wurttembergiaci Duces omnes et singuli, summis laudibus condecorandi, quod Fundatoris vestigiis insistentes, singulari amore amplexi sunt semper Academiam hanc, eiusque conservationi et amplificationi studiosissime studuerunt: ut Academiae Iura illibata servarentur, et ne quidhonoris, vel dignitatis illis detraheretur, omni aevo sapientissime providerunt.
XXI.
Ulricus Dux Wurttembergensis.Sane quid Ulricus Dux senserit de eadem, exillo id parescit; quod statim post exilium, Academiae variis Rei publicae mori, bus varie concussae, et quae absente Ulrico, ceu avulso a membris capite, in ipsa patria exulare videbatur, opera sua et auctoritate benignissime subvenit. Hanc Universitatem (cum in istis temporum difficultatibus precia omnium rerum crevisse videret) nova reddrtuum accessione locupletavit: et quod rei caput est, hanc Scholam ab erroribus romano Catholicorum repurgavit; novisque Legibus et Ordinationibus, nostris temporibus, et Ecclesiasticae nostrae Politiae co~venientibus Philippus Melanchthon Witteberga Tubingam evocatus. constabilivit. Hoc nomine Ulricus Princeps, Philippum Melanchthonem, Witteberga huc exprese vocavit, eique, quod postea ad Senatum Amplissimum nostrae Academiae Philippus perscripsit, sancte affirmavit: se inter praecipuas paetes Rei publicae Academiam ponere; hanc animo suo infixam esse opinionem, se nec DEO gratiorem cultum ullum praestare, nec alia in re ulla, de ditione sua, et de posteritate melius mereri posse, quam si efficiat, ut Academia recte inftituatur: Academiae conservandae et ornandae voluntatem numquam se deposuisse dicebat; neque Academiae, neque Professorum utilitari defuturum esse un quam.
XXII.
Christophorus Dux Wurttembergicus.Christophorus, Pientissimus ille, et Sapientissimus Princeps (humani generis delitiae) quam commendatam sibi habuerit Academiam nostram, scimus omnes. Ulricus Pater Stipendium Illustre, ut ibi multi Studiosi Theologiae alerentur, anno trigesimo sexto, instituit. Verum Christophorus, Ulrici filius unicus, coenobia etiam reliqua pristino restituit nitori; dum non ut alii Reformatores ea destruxit, facienque plane im mutavit; sed in Gymnasia convertit, ex Dn. D. Schnepffius, de Iubil. 528. et in Orat. de Vita Christophr U Viirtt. Duc. quibus seminarium habet Academia nostra. Praeterea Stipendium a Patre institutum, annuis redditibus, et numero Studiosorum
maiorem in modum auxit; aedes magnisicas, prioribus illis sumptu maximo adiunxit; et quod sane admiratione est dignissimum, ipse intersse voluit, cum de structura eius domus ageretur. Stipen dium insuper, idem ille optimus Princeps, fundare in animo habuit, in quo Nobiles quoque Studiosi alerentur, ex eoque non secus, ac ex Stipendio Theologico Ecclesiae; ita ex hoc Politiae, saecularibusque officiis provideri possit: videatur die alte Kirchen Ordnung christophori Ducis. Idque cum morte impeditus, effectum dare nequivisset, Patrum nostrorum memoria, praestitere Serenissimi successores.
XXIII.
De recentioribus Principibus nostris, Domino Ludovico nempe, et Domino Friderico (quia antiquiora tantum recolendi Iohannis Friderici Ducis Wurttembergri Principis nostri Serenissimi Clementia eiga Academiam Tubingensem. mihi partes sumpsi) nihil hic dicam. Quanta huc usque, nostrae qui clavum Rei publicae tenet, Princeps Serenissimus, literas, earumque cultores, clementia fuerit complexus, satis superque notum, et nemini non perspectum est. Hunc eundem amorem, hunc favorem, ut erga Academeiam nostram Tubingen sem conservare, augere, declarare, maiorum suorum laudatissimorum (qui ad augendam Scholae huius dignitatem ac splen dorem, nihil non operae ac studii posuerunt) vestigiis inhaerere ut velit, precibus omnes boni humillimis contendunt. Et ut hoc nomine plurimum sibi gratulatur Academia nostra, omnibus laeti ciis incedunt in hac omnes, qui et docent et discunt; alacriusque officio suo funguntur, et quasi industriae ac laboris stimulis excitantur, cum Principali se gratia sentiunt dignari: ita votis atque ominibus secundis, cum vitam, tum actiones cunctas Illustrissimae ipsius Celsitudinis prosequuntur; precantur assiduo, ut qui pro insinita sua bonitate, Magistratus pios defendere ac protegere alios huc usque sohtus est paterne, idem et Celsitudinem ipsius semper misericordia foveat ea, qua hactenus illos Principes complexus fuit, qui Ecclesias labentes, Scholas nutantes, laborantes ac tur batos alios vitae ordines, fulcire, omnibussque modis sustenrare sunt connisi.
XXIV.
Enimvero nunc videte, et mecum considerate, quam sapienter Legibus, Privilegiis, largitionibus, aliisque rebus necessariis, firmaverit suam Academiam Eberhardus; et sine Divini Numinis afflatu, haec tum temporis in mentem venire non potuisse nostro Fundatori perspicietis.
XXV.
Praeclare quidem de exsolvendis Stipendiis Professorum, Athalaticus Gothorum Rex, Senatui Urbis Romae, in haec verba scribit (apud Cassiodorum.) Nuper, inquit, quorundam susurratione cognovimus, Doctores Eloquentiae Romanae, laboris sui constitnsa praemia non habere; et aliquorum nundinatione fieri, ut Scholarum.
Magistris deputata summa videatur imminui. Quapropter, cum manifestum sit, praemium artes nutrire, nefas iudicavimus, doctoribus adolescentium aliquid subtrahi; qui sunt potius ad gloriosa Studia Eberhardi liberalitas in exsolvendis Professorum Stipendiis. per commodorum augmenta provocandi. Attamen nilego hic dicam de nervis perpetuis, quibus movetur, sustentatur et fovetur haec Schola: de Fisco nimirum nihil hic addam, quo ab Illustrissimo Fundatore clementer dotata; et cuius dispensatio a Senatu Academico ad hoc munus deputatis commissa est: quo nomine aeternae ipsisunt protam benigna et prudenti liberalitate, agendae gratiae.
XXVI.
Privilegia et limmunitates Inclitae Academiae Tubingensis.Privilegia modo inspiciamus, et immunitates, quibus prae ceteris Academiis haec nostra cluet, et quibus ceu solido fundamento innititur, et dum haec sarta tecta perstabunt, florebit. Aliquot tantum attingam. Memoriae proditum est, Iohannem olim Brabantiae Ducem, cum Academiam Lovaniensem instituere vellet, monitu Lips. Lovanio. Pontificis, omne Ius suum in senatum Academicum contulisse, ac liberam ei potestatem in Studio sos permississe. Hinc ibi Rector, utpore Academiae Princeps, omne Ius in Scholasticos habet, causas audit, decidit; mulctat, et grandioris noxae convictos, punit vel capite. Similiter Academia Tubingensis Mero, Mixtoque Imperio gaudet. et nostra Academia Amplissimis Privilegiis, adeoque omnimoda Iurisdictione, et Mero, Mixtoque prae dita Imperio est. Quo Iure, praeter Lovaniensem in Brabantia, Gryphis Waldensem in Pomerania, et Ingolstadiensem in Bavaria, nulla alia quod sciam, Germaniae Universrtas gaudet: licet Colerus in Decisionibus, et alicubi etiam Dn. Hilligerus, parile fere Ius Academiae Lipsiensi adscribant. Sane constat, ipsos Bononienses in crimin alibus nullum forum habere privilegiatum: Matth. Stephani, de Acad. cap 12. Heigius, part. 2. quaest. 11. Scip. Gentil. de Iurisd. lib. 3. cap. 17. prout nec Scholasticos Parisienses. Ac dum magni refert, gratiosos Iudices reperiri, hocce Privilegium maxumi esse momenti, nemo non videt. Alios, quam Literatos, de Studiosorum delictis iudicare, apud quos non mitiget vel aetas adolescentiae, vel favor, qui Studiis debetur, turpe et periculosissimum; apud alios vitae nostrae rationem reddere, quam cum quibus viximus, durissimum est. In causis delictorum et criminum, maius quam in civilibus, metuendum est periculum Studeiosis: bo idque recte etiam hac in re plenissime iis succurrere voluit Eberhardus noster. Veritus est optimus ille Princeps, ne extranei in literatorum odium, vel quodvis mortis genus ausu temerario, nec servato processu, infligerent delinquentibus Studiosis. Scivit Eberhardus noster, Rectores Academiarum, eorumque Consiliarios illos ipsos esse, qui Iuris et processus scientiam, et peritiam habent, ac Studiosos vere amant, adeoque bonos praemiis afficiant, et delinquentes coerceant et puniant iuste.
XXVII.
Authent. habita, Cod. Ne fil. pro patr. deprivilegiis omnisum, qui litevis operam xavant.Praeclare Fridericus Primus Barbarossa, Sueviae nostrae Potentissimus Dux, in Authentica habita, Codice, Nefilius pro patre, rescripsit; Dignos se existimare eos, quorum scienia totus illuminatur mundus, et ad oboedien dum DEO, Principibusque eius Ministris, vita subiectorum informatur; ut quadam speciali dilectione, ab omni iniuria defendantur. Causam Studiorum semper et ubique favorabilem fuisse; acideo multa esse privilegia inventa; sed ea parum observari; fereque hodie in vanum illa proponi: ac cavere debere Scholares, ne se in solo Privilegio Scholastico fundent, quia decipientur: Vincentius Carocius scribit, tractat. de Locat. et conduct tit. Professoribus et Medicis, fol. mihi 139. Et sapienter ideo Fundator noster itidem Poena eius, qui Civem Academicum iniuria afficit. voluit, et sancivit, ut quicumque Civem Academicum, eiusve familiam, reali vel verbali in iuria affecerit; non solum, laeso secundum Iuris rationem satisfaciat, ordinariaque mulcta plectatur; sed et ulterius poenae loco centum florenos pendat. Et ut haec, aliaque Privilegia omnia, omnes in agro Wurttembergico Magistratus, omnes Vasalli, Eccle siastici, ac Nobiles, subditique alii, sancte et invio late observent; severissime praecepit: et ne ullus ignorantiae occasionem praetexere possit, quotannis in Ecclesia Tubingensi immunitates Academicorum, publice ut praelegantur, iussit: ac ut singulis annis praefectus inferior, et duo Iudices Oppidani, sollemne Iuramentum de tuendis hisce Privilegiis, Rectori Magnisico praestent, sancivit. Sapienter Inimicitia inter literatos et illiteratos. hoc provisum est a nostro Fundatore, quia inter literatos et illiteratos aemulatio deprehenditur iugiter. Audiamus Petrum Gregorium Tholsanum, vulgi ingenium pulchre depingentem (libr. 18. de Republic. cap 10. in princ.) Nescio, inquit, quanta corruptela infectum vulgus soleat odio prose qui Studiosos, et illis in festum esse; quamquam ex eorum assidutate uberrimos colligat annuatim fructus et reditus: et quam vis ea relevetur impensa, ne cogatur alio filios erudiendos mittere, cum discrimine et periculo fortunarum, vitae aut morum eorundem. Et tanta est inimicitia inter ignorantiam, et rusticitatem, seu barbariem morum, et scientiam, peritiam, et studia virtutis, ut vix se compati sine aliqua lite possint. Sunt et invidi Plebeii et vulgares felicitatis Literarum, ut quan quam sine illis bene esse nequeant; tamen fulgore et splendore illorum et doctrinae obcaecentur, aut pati radios eius facile nequeant, etc. Sed sub hoc nostro Privilegio sat tuti hactenus a technis insidiisque vivimus, et vixere semper laudatissimae huius Academiae Studiosi, qui rixarum turbarumque vitare voluerunt occasiones.
XXVIII.
Honor et gloria loco amplissimi semper praemii
Honos artes. generosis sunt. Honorem alere artes, tectissime veteres dixerunt; et dum Literarum Doctores et Academiae honorantur; fit ut Studia sint in maiori existimatione. Augetur, crescit, inquit alicubi Iamblichus, quicquid in honore: deficit et minuitur, quicquid est in contemptu. Bona ergo consequentia est, usu saepius comprobata: quando Studiorum Praeceptores contemnunter, Studia vilescunt: et mox subsecuturae barbariei, certissimum id praesagium est. Illudque adhuc minus fallax esse, reputare debemus; si illi ipsi inscitia vel fastu, contemptui atque fastidio praebeant occasionem. Memoriae traditum reperimus, qua cupiditate prisci Heroes non solum liberalibus artibus dediti fuerint, sed etiam quam gratos et honorificos sese gesserint erga eos, qui in illis excelluerunt; unde mirandum non est, quod illorum tempestate doctrina et artes ita floruerunt, ut ad nos fructus tam multiplices sint propagari. Quemadmodum enim fruges aeris temperie, liquidiorique caelo exuberant: haud setius bonae artes, eximaque ingenia, benignitate, honorificentia, humanitqteque excitantur; e contra invidia, sordibus, morositate eorum, qui rerum potiuntur, restinguuntur et languescunt. Hinc Doctorum descendunt praeeminentiae praeclarae: huic vetustum illum morem adscribo; quod cum ad Doctores literas Principes dant, eos in plurali numero allo quuntur: qui honor nec genere Illustribus contingit. Non hic dicam, Docores Nobilitatem habere; a rebus Ecclesisticis ad res Academiarum, a Clericis ad Professores Academiarum, argumentum rite duci. Matthias Stephani, tract de Academ. cap. 13. et idem, in Dialect. iur. libr. 2 loc. 176. et seq. et alia si quae sunt Literatorum et Doctorum Privilegia, a multis Rectoris Magnifici dignitas, atque auctoritas. deducta. Haec sane literarum literatorum que utappareat cuivis, eoque magis conspicua omnibus praestantia ut sit, ideo in Rebus publicisliterariis bene constitutis, magna Rectoris, qui caput est, et Academiam repraesentat universam, semper fuit dignitas et splendor; Middedorpius, de academ. libr. 1. cap. 3. obvertunt omnes ora, venerantur et cedunt, Lips. Lovanio. atque alius quivis honor fasces huic submittit. Ferunt Carolum Quintum, Imperatorem illum vere Augustum, cum forte Lovanii Caroli V. Imperatoris humanitas ergaliterasos. esset, loco cessisse, et latus Paectori texisse, eaque re maiestatem Imperatoriam nihil laedi existimasse: nec forsan sine causaa; cum nihil tam regium, secundum Ciceronem, nihilque ad benevolentiam conciliandam convenientius reperiatur, quam si quanto superiores simus, tanto nos submissius geramus; quique quo plus propter vitutem, Nobilitatemque possunt, eo minus quantum possint, ostendere debent. Scivit prudentissimus Imperator, eo se famam et nominis existimationem adquirere posse, si literatos se magnifacere ostenderit, et
tantum suo accedere nomini, quantum honoris tribuat literatis. Scivit literatorum egere sub sidio, consilioque Principes bonos, ideo ipse Doctis honorem tribuere voluit, ut Doctores, qui non adulatores Statuta renovata Universitatis Tubingensis fol. 11. et 12. sint, sibi conciliaret. Indeque et in nostra Academia providentissime est receptum: ut exteri si qui adsint Principes, illi praecederentcum Rectore, Comites et Barones, Episcopi vel Abbates, eundem proxime sequerentur. Hacque praeeminentia Principi literariae Rei publicae, attributa, literis et virtuti qui iure merito debeatur honos, ostendere voluerunt maiores nostri. Memorabile itidem est, quod traditur de Ferdinando Magno, magnitudinis Hispanicae Fundatore. Is cum Francisco Ximenio, Cardinali suasore, Collegium aliquod Academiae Complutensis ingredi vellet, eique Rector, Patribus stipatus, praeeuntibus de more Sceptrigeris obviam procederet; Rhabduchi Regii, qui et ipsi Sceptra gerebant, id conspicati, voce intentiori, ut Sceptra illa sua Regi submittant, acclamare coeperunt. At humanissimus Rex, nil eo Maiestatem suam imminui sciens, ut more solito procedant, iubet. Musarum, inquiens, illas aedes, in iisque fas esse, ut Musarum sacris initiati regnarent. Camerarius, centur. 3. cap. 65. ad fin.
XXIX.
Sed non sufficit, Privilegia largiri, et Statuta Legesque rogare, nisi iis robur, firmitasque procuretur. Testem huius rei Lycurgum produco, qui homo cautus et prudens, cum animadverteret, quante cum damno et detrimento, ut ceterarum rerum omnium, ita Legum institutorumque coniuncta commutatio esset; negotio nescio quo simulato, ex urbe, sed ita discessit, ut fidem suam adstringere cogeret Cives, non ante Leges iam latas sese mutaturos, quam domum reversus ille esset; post in Creta ex hominibus abiens, in profluentem cineres proicere suos iussit, ne illis in patriam forte transportatis, quasi Iurisiuran di vinculis soluti Spartani, Leges utiliter latas abrogarent. Zaleucum Locrensem mitto; latere Charondam Thurium patior, Dioclem Syracusanum praetero, nihil de Archidamo, aliisque nunc dicam; qui suae existimationis iacturam facere, liberorum, aliorumque sanguine iunctorum, imo et suam in discrimen co~icere salutem, quam Legum quid detrahere auctoritatimaluerunt. Eberhardus noster similiter multis modis, clausulis praegnantibus multis Privilegiorum, huic nostrae Academiae irrogatorum prospexit firmitari. Pontificem, cuius tum auctoritas multum valebat, et Imperatorem pro confirmatione interpellavit, eamque facilimeimpetravit.
XXX.
Praeterea sapienter cum in Universitatibus aliis, tum etiam in Statutis Academiae nostrae cautum est, ut in certa capita
Iusiurandum Civium Academicorum Tubingensium. futuri Cives iurarent, et inter alia promitterent: velle se Scholae utilitatem et commodum omni tempore et occasione promovere, damna pro viribus cavere et avertere, nihil adversus literariam hanc Rem publicam hostiliter, improbe, scelerate que moliri, machinari, patrare, ulla ratione aut via. Haec eadem et Iurisiuran di plenior tamen aliquantum formula, ab iis repeti consuevit, qui Scholasticos assumunt Verba sunt Matthiae Stephani, iract. de Atadim, cap. 5. gradus. Sed ita, proh dolor, fieri vide mus, ut veluti pestis sint Academiarum, et ordinis sui persecutores infensissimi, qui ante hac in Academiis liberaliter habiti et edocti, Academiae fidelitatem et omnis generis promotionem iurato promisere, quos sola Literarum Studia ad dignitates, et tantam conditionem, qua nunc superbiunt, evexere. Hoc ne fieret, eiusmodi Iuramenti praestatio, a maioribus nostris, ratione optima est introducta. Academia et Studia nempe officii praemium et fructum repetunt ab alumnis suis; et quoniam ad amplissimos honorum gradus, primum aditum illis patefecerunt, suae dignitatis conservationem ab ipsis iure suo reposcunt: negligentiores huiusmodi iuramenti praestatione, ad exolvendum gratitudinis debitum excitant; et utingrati, periurii ultrices furias in semetipsos concitent, famamque suam apud omnes bonos commaculent, efficiunt. Nec scio, an hic se excusareii possint; qui cum per Litteras adepti sunt Nobilitatem; se aliquando Doctores fuisse obliviscuntur, eius rei admoneri Matth. Stephani dict. loc. aegre ferunt. Vide Clarissimi Domini Doctoris Thomae Lansii de Academiis dissertationem elegantem, varia et iucunda eruditione refertam, fol. 83. etc. Et sane iuramentum hoc, iurantem etiam tenet (adid nimirum, ut Academiae beneficiat, et eius commoda pro viri bus promoveat) licet eius membrum esse desierit, et saeculari Iurisdictioni vel praesit, vel subsit. Meminisse namque decet, obligationem semel contractam, tenere contrahentem, usque dum ea legitimis modis fuerit dissoluta: ant casus incidat ipso iure exceptus; de quibus Dn. D. Thomas Lansius, supr. dict. tract. fol. 27.
XXXI.
Et haec de Auctore, Patrono et Fundatore, primaeuque nostrae Academiae constitutione et formatione dicta sufficiant. Sed unicum adhuc me superaddere ipsa rei dignitas cogit: Stipendiorum nompe, quae Academiae nostrae haud leve augmentum et ornamentum Collegium Illustre. adferunt, oblivisici haud decet. Non hic Illustris novi Collegii laudes decantabo; quo Augustissima Wurttembergica domus, Germaniam totam sibi vectigablem fecit; vereque Regio beneficio sibi in dies magis magisque devincit. Vide Praefationem in Illustris Collegii Leges et Privilegia, fol. 5. et seq. et Seyfridi Greysii Orationem, de Laudibus eiusdem. Sed eorum, quae Academiae sunt incorporata, faciam
mentionem. Stipendium, in quo Theologiae, Principis nostrillustrissimi Stipendium Theologicum. sumptibus liberaliter habentur, Studiosi, quid huic Ducatui profuerit, loquitur resipsa. Sed et adhuc pro virili, quam plurimi Wurttembergiae Cives, et exteri quoque amplificandae huic nostrae Academiae operam non inutilem dederunt, Stipendiorum quamplurimorum Alia Stipendia plura. fundatione. Hinc Martinianum (alia complurima involvens) Fickhlerianum, Grempianum, Hoch mannianum, Reinhardianum, Flexkhianum, etc. orta, et successivum suum traxerunt incrementum. Ea autem, quam vis ad Magnificentiam Collegiorum et Stipendiorum, quae in Anglia sunt, (quibus credo non in Orbe terrarum simile esse, vel fuisse. vide descriptionem itineris Anglicani, Serenissimi Principis, Dn. Friderici Wurttembergiae Ducis, laudatissimae memoriae) minime accedant; tamen talia sunt, ut multos quovis tempore attulerint fructus. Equidem habent ii omnes, qui in Scholis publicis vivunt, beneficia quam plurima, quae ipsos attingunt. Viros pietate, doctrina, fide eximia praeditos, piaeiuventutis erudiendae ergo, sumptibus non parvis ali, magnum est; non Leges modo utiles dari, sed et eorundem custodes Ephoros et Sophronistas constitui, maius est; Musis tutum hospitium dari, accontra omnes omnium iniurias, ordinem Scholasticum retineri tranquillum, ac defendi, maximum esse videtur. Verum quanti faciendum esse putatis, Humanissimi Domini Auditores, tales sempet DEUM Optimum Maximum Patronos et Maecenates largitum esse, qui praedicta Stipendia adiuverint, non opera modo, sed et facultatibus fuis! Nunc cum propriis qui sumpribus literis operam dare possunt, magis genio indulgeant, quam ingenium cultura acuant: itaque ut iis, qui volunt, sed propter rem domi angustiorem, Studiis incumbere nequeunt, de victu amictuque prospiciatur, omnino est necesse. Equidem si lapide aliquo moto, aut alias vitium domus fecerit; annosae atque exesae nutare, vel procumbere prorsus arbores coeperint, patresfamilias frugi qui sunt, novas substituunt; et iidem quae ad familiam sustentandam necessaria sunt, in aestate, non hieme, cum sese offert defectus, parant. Imperatores strenui De Stipendiis et Collegiis, vide omnino Iustum Lipsium, centur. 1. epssss. 89. et cent. 5. miscell Epist. 88. ac prudentes, non tam de exercitu primum scribendo, quam eodem fupplendo curam cogitationemque sucipiunt. Multo hoc piis ac prudentibus viris providendum est magis, ut scilicet liberalitate atque munificentia sua tales alant, qui velut lampade tradita ab iis, quos per mortem exauctorare Domino placuit, Religionis purae, veritatis Sanctae, Iustitiae venerandae custodes fidi exsistant. Et quemadmodum multi laudatissimaememo riae viri, ac praedictorum Stipendiorum Fundatores prudentissimi, etiam genium suum defraudando, fortunae
bonis non pepercerunt, sed publici boni (quod in omnibus anteferendum est privato) promovendi et tuendi gratia, in pios huiusmodi Stipendiorum literariorum usus eas irrevocabiliter converterunt: ita merito omnes, quibuscun que Deus magnas largitus est opes, eorum insistere vestigiis: et divitias suas eo conferre potius, quam ingratis (quia evenire ut plurimum, quoridiana, proh dolor! experientia testatur) relinquere heredibus studebunt. His vero, qui publicis eiusmodi sumptibus aluntur, hoc cogitandum est: ad negotium, non ad otium se ali; non eos, a quibus foventur, sed Ecclesiam publicam defraudare, si male colloca verint Stipendia sua: nec minorem turpitudinis atque ignominiae sibi inurere notam, quam ii in Castris milites solent, qui semel Stipendio accepto, fideque data, aut clam sese subducunt; aut tum, cum est maxime pugnandum, fugiunt, autetiam sese conferunt in hostium castra.
XXXII.
Academiae Tubingensis utilitates.Sed iam tempus est, optimi Auditores, ut utilitates videamus, quas huic Ducatui, adeoque toti Germaniae attulit Academia nostra: ne de nobis dici queat, parturire montes, et nasci ridiculum murem; videndum, inquam, an tantis beneficiis, moliminibus, conatibusque Principum nostrorum, pretium aliquod fuerit, operae correspondens. Fundator Scholae Tubingensis, in Exordio Privilegiorm, Inclitae huic Academiae concessorum, commemorat; sein eam spem certissimam ad ductum esse, quod erigendo Scholam Studii huius, pere~nem sibi, et huic Wurttembergiaco Ducatui gloriam, certam incolumitatem, et immortale decus comparaturus: adeoquefontis vitae felicissimam scaturiginem, quae in omnes partes exundaret, Dn. Cunradus Su~merhardus S S. Theol. D. aperturus esset. Is qui Eberhardo nostro Panegyricum fundebrem dixit (anno millesimo, quadringentesimo, nonagesimo secundo) inter alia sic scribit: huius nostri Ecclesiastici atque Catholici Gymnasii fundam enta, primus iecit omnium, atque Patronus exstitit, Eberhardus, post mortem Probicognomen adeptus. Hanc Universalem plantando Scholam, Ecclesiae vineam plantavit electam: omne semen verum, quo implevit terram, cuius umbra operuit montes et arbusta Cedros DEI, exten dens palmites suos usque ad mare, et usque ad flumen propagines eius. Haec verba non sine Prophetico afflatu prolata mihi videntur, adeo per omnia eventus iis infallibiliter respondit. Quae enim ad Ecclesiam, et Rem publicam Christianam commoditares, si inde usque a prima fundatione memoria repetatur, ex hoc fonte, secundum Eberhardi nostri vaticinium profluxerint, et res ipsa per DEI gratiam manifestissime loquitur, et laudes istas, nulla unquam hominum aetas conticescet, nullus un quam Cayillator exstinguet.
XXXIII.
Etenim vel praecipua laus est nostrae, quod ex ea, cen Colonia quadam deducta est Academia Wittebergensis. Lucas Osiander, Histor. Ecclesiastic. centur. 16. part. 1. fol. 12. Ad eam namque circa prima initia, Tubinga evocatus venit, Philippus Melanchthon, Wolffgangus Stahel, Rohtenburgen sis Hohenbergicus, Iuris utriusque Doctor, et Ordinarius, Ambrosius Vollandus, Gro~ningensis (paulo post in patriam revocatus, et Ducis Ulrici Cancellarius factus) Hieronymus Schurpffius, ad huc in scriptis suis vivens, aliique. Aegidius Hunnius, in Epistol. dedicat. Commentar. ad Colossens. Et quoque nunc porro prote mporis ac instituti ratione, inductione aliquorum, quos haec nostra vel foverit, vel erudierit Academia, et nunc quod alios ad Iustitiam instituerunt, lucent in caelo, tamquam Stellae firmamenti, multiplicem utilitatem asseram Academiae nostrae. Et vero Sapientia illa, quam in hac naturae im becillitate, homo per DEI gratim, et Literarum Studiorumque adminiculo assequi potest, non in aliqua superficiali Politices scientia, externorum que rituum, et Aulicorum gestuum cognitione; ut nunc male feriati multi, sibi persuasum habent: sed in Theologiae, Iuris Divini et Humani, publici et privati, Medicinae, Philosophiae, artiumque liberalium, et trium linguarum consistit disciplina. Hincque communiter in omnibus Academiis, Quatuor Facultates. Studiain quatuor Facultates, seu Studiorum Collegra distinguuntor. In omnibus autem his Facultatibus hisce semper excellentissimos habuit Professores, semper eruditissimos produxit Discipulos, Academia haec.
XXXIV.
Theologi Inclitae Academiae Tubingensia.Theologiam nam que quod attinet, hoc fingulariter habet Universitas haec, quod etiam antequam Lutherus Pontisici refisteret, semper hic purior viguit Doctrina, nec superstitionibus, aliisque erroribus prorsus fuit coinquinata. Ipse Fundator, ut de eo testatur Cunradus Summer hardus, in Oratione Funebri: incomparabili arfit desiderio, ut eo viveret, quoad usque Universale Concilium, ad Reformationem Ecclesiae, fieret in membris, atque in capite. Scivit forsan Princeps Pientissimus, in Pontificio Regno,
A summa capitis, ped. pariter usque deorsum
Ad plantaem, sani nil superesse.
Et ergo Reformationem exoptavit, non destructionem, utve incendium ruina exstingueretur. Celebrat Cunradus Pellicanus, in Praefatione Comment ariorum in Biblia, duos celeberrimos viros, a quibus multum adiutus sit in Studiis Tubingae: Paulum nempe Scriptoris, quo nihil unquam habuerit praestantius Ordo Minorum; et Cunradum Summerhardum, quem vocat Theologorum Decus, et
Tubingensis Scholaetunc columen. Ante annos centum, et quinquaginta, in Schola Parisiensi publice docuit Stephanus Brulifer, qui magna Catalogus testium veritatis. Auditorum frequentia, constantia magna, et animi integritate, contempto Bestiae charactere defendit et propugnavit; Doctrinam, quae meritis hominum iustificationem adscribit, mendacem, imo diabolicam esse. Ecclesiae non essepotestatem statuendi et praecipiendi quicquam, sub poena pec cati mortalis. Item ei nullam facultatem, nisi tuedi Sacramenta a Christo traditam, et tantummodo eorum Ministram institutam esse. Huius Discipulus fuit Paulus Scriptoris Tubingensis, de quo dixi, qui Praeceptrois articulos omnes ad prehendit et secutus est. Ac cum Tubingae Scotum praelegeret, transsubstantiationem negavit, asserens; omnia DEI verbo, ceu Lydio lapide probanda, coetera cuncta erronea esse. Et hic item, solitus fuit praedicere mutationem Religionis. Cunra dus Summerhardus, Calvvensis, Theologiae Dector et Professor, de contractibus et decimis, utilissimum scripsit librum: et qui dignus iudicatus fuit, qui nuper in Galliis elegantissimis typis recuderetur: edidit, et praeter alia complura, (a Melchiore Adami, in vita Theologorum, enumerata) Commentaria in Summam Physicae Alberti Magni: quibus tale solutum Epigramma (ita vocat) Iacobus Wimphelingius praescripsit. Quia te DEUs erudivit, et de Lege sua docuit, Cunrade suavissime; be atum te dubitet nemo. Non enim haesisti litteris ad pompam, vel ad opes famulantibus: sed Divinae Sapientiae, sed Scientiae, Pietatis, Concordiae et Charitatis, qua sola beamur. Et certe sua is eruditionis fama, longe lateque Scholam nostram illustravit. Hunc Iohannes ille Staupitis, Orbinotissimus, docentem Tubingae audivit: ac saepe im me moriam sibi revocare, et ad alios in congressiubs familiari sermone usurpare solitus est, verba, quae Summerhardus hicce noster non sine adfectu protulit olim: Quis me mise rum tandem liberabit ab illa rixosa Theologia? Melchior Adami, in vita Summerh. Matthesius, de vita Lutheri, cone. 12. fol. Mthi 133. Praeclare olim Iohannes Gerson, Theologorum Coryphaeus, et Cancellarius Academiae Parisiensis, alicubi scriptum reliquit: Bibliorum fastidium atque contemptum, ad Anti-Christi impietatem, aditum et ianuam esse. Rudolphus Botereius, histor. libr. 7. Et ad Apophtegmata Alphonsi, Neapoleos Regis, Aeneas Sylvius, libr. 2. num. 17. adnotavit: Pudeat Italiae Sacerdotes, quos ne semel quidem novam Legem constatlegisse: cum apud Thaboritas vix muliercula inveniatur: quae de Novo simul et Vetori Testamento nesciat respondere. Ac addit: Alphonsum Monachi maleaudiunt. Biblia universa, cum Commentariis et glossis, quater et decies legisse. Pariter Summerhardus noster, in Funebri Oratione Eberhardi in
Canone, Veteris et Novi Testamenti solo, ut in fonte, omnem litterariam sapientiam residere fatetur. Hicidem etiam libellum ad Monachos scripsit: cuius argumentum est; Multa in isto hominum genere desiderari, inprimis autem, quod non diligenter invigilent Litteris Sacris, et sint idololatrae, servi entes ventri, etc. Huic Iure merito subnecto Gabrielem Biel, Spirensem, Theologum, et sententiarum celeberrimum Iohanner Wolffius, Tom. 1. lection. mempsrabil. Explanatorem; aliisque editis Scriptis illustrem. Qui in Missa Corpus Christi esse negasse; Indulgentias item improbasse ac retractasse fertur. Succedat Iohannes Nauclerus (vulgo Fergenhans) Nobili genere natus, Decretalium Doctor; Maxaemiliano Primo, Romanorum Imperatori Augusto carus. Roo, in Annalib. fol. mihi Iohannes Nauclerus Eberhardi Praeceptor. 316. Fuit is Eberhardi Barbati Praeceptor; post Praepositus Ecclesiae Collegiatae apud Stutgardianos: demum primus Academiae nostrae Rector, ac Cancellarius Secundus; Dn. D. Harpprechtus, in Oration. fol. 734. Historicus item celeberrimus: et qui Pontificum artes, et Imperatoribus atrocissimas illatas iniurias, non uno loco detexit. Et talis fuit ante Lutheri Reformationem Academiae nostrae Theologia. Taceo iam olim fuisse, et adhuc etiam, Tubingae aliquas extare antiquas, Propheticas, et Mysticas figuras, quibus Papatus (aut eius abusus) ridetur, et aliquae ceremoniae, praesertim Indulgentiarum nundinationes, omnium ludibrio exponuntur: quorum meminit Beza, Epist. Theolog. 81. et etiam Iohannes Wolffius, in lectoinibus memorabilibus, monogramma habet.
XXXV.
Alii Theologicae Facultatis Professores Academiae Tubingesis.Insuper in hac Academia nostra, et alii celebratissimi fuerunt Theologi, Theologiaeque Professores; in toto propemodum Orbe depraedicati. Martinus nempe Plantsch, Collegii Martiniani Fundator, ac propter librum, quem de veneficiis ac sortilegiis scripsit, clarus: ac qui ut Ecclesiae Pastor, monitis suis seriis impedivit, quo minus Cives Tubingenses plebis coniurationi (vulgo der arme Contz) sese aggregarent. Iacobus Andreae, Waiblingensis; Iacobus Heerbradus, Giengensis; Iacobus Beurlinus, Dornstettensis, qui in Galliis, cum ad Colloquium Possiacense proficisceretur, vitam cum morte commutavit. Theodoricus Schnepffius, placidus Theologus, et disertissimus Orator. Michael Schaefferus, Iohannes Georgius Sigvvartus, Andreas Osiander, iunior; Matthias Hafenr4fferus, Stephanus Gerlachius (quem inter Doctissimos suae professionis referre solebat Hafenrefferus) Iohannes Henricus Hiemerus: plurimique alii, quos omnes nominatim recensere, temporis angusti ratio interdicit. Iohannes etiam Brentius, qui secundus a Luthero habetur, Praepositus Stutgardianus, ac ita Academiae Commissarius fuit; et quoque hic
Sacra enarravit. Simon Grynaeus, Veringensis, ex Zollerano Comitatu, Theologus, ac item princeps suae aetatis habitus Philosophorum ac Philologorum, per biennium substitit Tubingae, ac Ecclesiam et Academiam reformavit. Tobias Adami, in vita. cui operae eidem, Paulus Constantinus Phrygio, adhibitus, ac Theologiae Professor, Ecclesiaeque Pastor fuit.
XXXVI.
Theologieo Studio operam navantes, a multis retro annis, ad nostraufque teproa.In hac etiam Academia. Theologico Studio, feliciter operam dederunt, honorumque gradus sunt consequuti: Matthaeus Lang, ex Augusta, postea Sancti Angeli Cardinalis, et Archiepiscopus Salisburgensis; Anno Christi, millesimo, quadringentesimo, nonagesimo, Magister hic renuciatus. Christophorus Stadion, a Schelckhingen, Episcopus Augustanus. Erasmus a Limpurg, Pincerna hereditarius, sedulus Stoffleri Auditor, et postea Episcopus Argentinensis factus. Bernhardus Hertzog/in der Elsäßischen Chronick/lib. 4. fol. 121. Michael Geldinus, Riedlingensis, qui postea semet Sidonium nomina vit, Martiniani Stipendii Alumnus, demum Merseburgensis in Misnia Episcopus: vide Camerar. in vit. Philipp. Melanchthon. Iohannes Gaudentius Anhauser, Reuttlingensis; hic Magisterii honore, Viennae vero, infula Episcopali insignitus. Dn. Crusius, in Annalib. Suevic. Ambrosuis Blaurerus, Constantienfis; Monachus Alperspachensis, Baccalaureus et Magister hic factus. Philippus Melanchthon (illud Germaniae lumen) per totum sexennium hic vixit: Philosophiae, Theologiae, ac etiam Iurisprudentiae et Medicinae Professores audivit. Magister etiam hic renuntiatus, et Contubernii aliquandiu Rector fuit. Privatim ac publice, magna ibidem docuit cum laude, et scripta edi dit etiam in lucem Praefuit quoque Typographicae Officinae Winshemius, et Dn. Iacob. Heerbrand. in vit. Philipp. nae Anshelmi: ubi tum grande illud Historicum Volumen Iohannis Naucleri excudebatur (sumptibus Civium aliquot honestorum, Cu~radi nempe Breuningi, Chiliani Veszler, et Iohannis Zwyfel) in quo multa, quae corrupta erant, Melanchthon emendavit, multa mutila complevit, confusa in ordinem redegit, obscuris reddidit lucem, supervacanea praecidit; eoque effecit, ut liber ille, qui antea farrago verius, quam integrae historiae corpus erat, postea a multis et adpeteretur, et magna cum utilitate legeretur. Vixit hic Matthaeus Aulberus, postea Theologiae Doctor; qui in caussa fuit, ut vicini nostri Reuttlingenses, Reuttlingem ses Anno Christi 1530. Augustanae Confessioni subscripselunt. genses, Anno Christi, millesimo, quingentesimo, trigesimo, hostibus undique circumdati, Augustanae (una cum paucissimis Imperii Civitatibus) audacter subscriberent Conf ssioni. Et item Iohannes Oe colampadius, vulgo Hauß Schein/ Weinspergensis, hic operam litteris dedit. Reusnerus, in Iconibus. Conradus quoque Brunus, qui
de Legatorum Iure, et alia praeclare scripsit: (quae ut iterato praelo subiciantur, omnino mereri videntur) Cancellarius postea septen Imperii Principum, Camerae Imperialis Adsessor, Canonicus item Augustanus et Ratisbonensis fuit. Vngersdorffer/in der Erinnerung von den Calvinisten/fol. 90. et seq. David Kochhaff, Mentzingensis, qui postea se Chytraeum nominavit; gradum Magisterii Tubingae est adeptus. Vide eiusdem orationem, de Kraichgoa, ad fin et eius dem Funebrem Orationem, Dn. Zieglerum, in Oratione Funebri Georgii Liebleri, fel. 8. Vixere hic satis diu; Samuel Nenhauser, Ulmensium Ecclesiastes; (libello precum, quem edidit, bonis omnibus notus) Iacobus Schopperus, primum Heidelbergae, post in Academia Norica Scrosanctae Theologiae Professor, (qui Germaniae Historiam, et theologica multa luci dedit) Iacobus et Philippus Helbronneri. Felix et Balthasar Bidembachii. Wilhelmus Holder, Aegidius Hunnius, et Polycarpus Leyserus, ambo Winidenses, Iohannes Magirus, Moses Pflacher, Iohannes Pappus, Georgius Mylius, David Rungius, Iohannes Hauberus. Omitto alios permultos, qui adhuc per gratiam DEI, vitali fruuntur aura: omitto quamplurim os alios, qui scriptis haud sibi nomen perenne pepererunt, vel mihi nunc non succurrunt: Ecclesiae tamen Wurttembergicae, et passim in Germania aliis, non parum profuerunt. Quorum omnium ac singulorum laudes, fructusque commemorare sivellem, non horula unica, mihi praefixa; sed ne quidem integer dies, satisfacturus mihi esset. Sola hac Universitate, tamquam aptissimo instrumento; DEUM nostrum benignum effecisse, quod purior adhuc in patria nostra, aliisque locis quamplurimis vigeat Doctrina, fateri cogitur vel invidia ipsa.
XXXVII.
Iurisconsulti et Politici Academiae Tubingesis.Nec minus feraxfuit Academia nostra, in producendis Politicis, et Iureconsultis. Professores Iuris, qui nunc in Domino quiescunt, et scriptis tamen apud posteros vivunt, multos enumerare licet. Docuit hic Martinus Uranius, sive Prenninger; cuius exstant Consilia, et Lecturae in aliquot Titulos Canonici Iuris. Iohannes Sichardus, exactissimus Codicis Iustinianei interpres: primus hic in lucem protulit Codicem Theodosianum; restituit etiam Prudentium et Iustimum, edidit Clementem Papam, et quantum versatus fuerit in Patrum Scriptis, Praefatione sua in dictum clementem demonstravit. Bibliotheca Grempiana, omnium Facultatum libris refertissima. Ludovicus Grempius a Frewdenstein/ Stutgardianus, quoque docuit hic: et idem Bibliothecam suam, libris omnium Facultatum (praesertim Iuridicis) satisrefertam, in hac Academia voluit extare. Idem ille Magnifico Stipendio posteris et Agnatis suis, literas addiscere cupientibus prospexit. Eiusdem etiam est, liber ille Brederodio adscriptus,
continens Resolutionem Institutionum: et exstant quoque eius in Codicem Erotemata, quae Iacobus Schegkhius iunior, praelo commisit. Valentinus Voltzius, Horbensis Hohenbergicus, Placitorum Feudalium, et Criminalium Sanctionum Professor fuit: cuius exstant ad Iegem Corneliam de sicariis, et de Inquisitione, posthumi tractatus; et consilium, de filia semel a Feudo exclusa, iterum admittenda: quod ego adnexuitractatui meo, de Regia Successione et Electione, ac simul una monstrant, quanto cum damno Iurisprudentiae nostrae, cetera eius opera (quae manu scripta apud multos exstant) cum tineis et blattis pugnare cogantur: Docuit hic Caroluss Molinaeus, Iurisconsultus Parisiensis, et Matthaeus Grybaldus, Rhaetus, postea ob errores, quos de Sacro- Sancta Trinitate fovit, in exilium pulsus. Praetereo alios multos; qui famam magis contempserunt, quam non meruerunt. In hac Academia Litteris operam dederunt Ioachimus Mynsingerus a Frundeckh, Iohannes Fichardus, Iacobus Spiegelius, Iohannes Wolffius (qui variarum lectionum opus illud ingens compilavit) Georgius Obrechtus, Iohannes Georgius Gode mannus (qui de sortilegiis scripsit) Scipio Gentilis (qui sub Crusio multum profecit, vide eius funebr. Orat. conscript am a Piccarto) Illustris Georgius Acacius Enenck hel, qui de privilegiis edidit luculentissimos aliquot tractatus. Iacobus Schegkhius, Iacobi (Philosophi illius incomparabilis) Nepos, magni nominis apud exteros, ex maxumae spei; qui variam suam eruditionem in Praemessis, et ad Paterculum notis prodidit; Iuris vero cognitionis in Delibatis, seu ad Institutiones Disputationibus, egregium specimen dedit. Addo his Iohannem Iacobum Plebstium, acutissimum Iurisconsuitum, (qui ad Ius Topicum Wurttembergicum, et de Feudis accurate est commentatus) Iohannem Bidembachium (cuius exstant quaestiones Nobiles) practicum insignem: Hic, quod silentio minime involvendum est, in Magistrum promotus fuit, Sebastianus Schertlin a Burtenbach (cuius posteri Nobilitatem ab hoc promeritam egregie tuentur) Clarissimus aeque Civili ac Prudentia militari; qui etiam litterarum huncce honorem, plerumque nominis sui subscriptioni addidisse fertur. Studiosus et Civis Tubingensis erat Michael Coccinius, qui teste Gesnero, in Biblioth. descriptionem edidit nostrae Tubingae: et item. Historiam Rerum Italicarum scripsit, ac Viti de Fürst/ Gubernatoris Mutinensis Ducatus, Cancellarius fuit. vide Refutat. Fabulae Burdon. fol. mihi 395. Refertur etiam Valerius Anshelmi, Academiae nostrae Alumnus, Historicus Scriptor: Dn. Crusius, cuius tamen nihil adhuc dum vidi. Et tandem, nulla fere familia Nobilis, in Germania est, quae non plantam aliquam in hunc miserit
hortum, nulla praeterea est Aula, Res publica nulla, quae non quamplurimos Consiliarios debeat Academiae nostrae. eadem Augustissimo illi Imperii Romani Tribunali, multos Adsessores, multos item suppeditavit Advocatos.
XXXVIII.
Medicos si quis requirat, produco Iohannem Widmannum, Medicae Facultatis Professores. dictum Mechinger: (qui de Thermis Ferinis edidit tractatum) Iacobum scheggium, Philosophum summum, et elegantioribus etiam litteris adprime eruditum (namque et arrianum Stoicum, veste Latina induit, et Theognidem Carmine reddidit admodum eleganti.) Leonhardum Fuchsium (primum superior saeculo Medicinae repurgatorem; et qui eandem, in hac Academia, ratione optima, aptissimaque Oratione, multos per annos fideliter ac studiose explicavit) Iohannem Vischerum Wembdingensem (qui Aphorismos Hippocratis Commentario illustravit) Andream Planerum, Nobilem Athesinum, scriptis Medicis et Logicis clarum. Qui porro Ludovicum Havvenreutterum, Nicolaum Taurellum; surculosque alios propagarunt admodum multos, felicissimo satu: quorum in aliis diversis Academiis nonnulli, summa cum laude publice docent; alii medicinam faciunt cum admiratione.
XXXIX.
Philosophos si quis petat, et doctrinae elegantioris, Philosophi. et bonarum artium, ac: Linguarum. Professores. artiumque ac linguarum peritos; nullo unquam tempore iis destituta fuit Academia nostra. Namque ut vere Camerarius ait in vita Philippi Melanchthonis: Humaniorum Studiorum, et Philosophiae Professores, semper habuit Tubinga, quorum Eruditio ac Scientia, Germaniam excoluit totam. Testes sunt Iohannes Brassicanus, Tubingensis Paedotriba (cuius Epistola, in laudem Academiae huius celeberrimae, ad finem est subnexa) Iacobus Henrichmannus, Sigismundus Lupulus (Grammatici sui saeculi Clarissimi) Iohannes Pedius Tettingerus, Tubingensis, qui Wurttembergica Bella, carmine et prosa scripsit admodum concinne. Quos omnes, anne docuisse, vel didicisse tantum Tubingae, in ambiguo mihi est. Sed vero Iohannes Reuchlinus, seu Capnio, Phorcensis (qui ad Pontificem Legatus, Romae audivit Professores Graecos et Latinos: primusque in Germania docuit Sacram Linguam) in ultima sen ecta; Hebreae, ac ut puto, Graecae quoque Linguae, in Academia nostra Professor fuit; quem iugiter alii eiusdem linguae gnari, sunt subsecuti. vid. Dn. D. Michaelis Beringeri, Praefat. in Institut Hebraic. Ling. Sistimus hic Georgium Weigenmaierum, callentissimum Hebraicae, aliarumque Orientalium Linguarum: et qui, animo Arabicae Linguae penitius percipiendae Italiam adiit, ibique obiit, aque magno suorum dolore, atque illorum Studiorum iactura.
Ioachimus etiam Camerarius Doctorum suae aetatis in Germania facile princeps docuit hic: Scholamque nostram tum iacentem Legibus (seustatutis) et aliis etiam rationibus, feliciter erexit; ac semel etiam ibidem Rector Magnificus fuit. Martinum Crusium subiungo (cui Suevia, multique Suevi vitam etiam post mortem debent) ac Kunium quoque, quem sibi ut aliquando succederet in Graeca Professione, Magnus, et Barbaris etiam gentibus notus Crusius, dignum iudicavit: quique Poemata Graeca,d praesertim descriptionem quatuor temporum anni, iucunda varietate refertissimam, luceque omnino dignam, conscripsit. Hic item Graecam Linguam, Hieronymus Wolfhus, et Wilhelmus Xylander excoluerunt.
XL.
Mathematici.Necunquam Mathematicis praecellentissimis fuimus destituti. Docuit hic Stofflerus, annos multos: non viva solum (Discipulos ex variis nationibus habens complures) sed et muta voce; ea tamen multis saeculis victura. Ab eoque Sebastianus Munsterus, Mathematicas artes didicit exacte: professus ob id aliquandiu Ordinem Franciscanorum hic Tubingae; eo loci, ubi nuc est Collegium Nobilium et Generosorum, Illustre. Scheubelius quoque 8qui in Euclidem scripsit) Samuel Siderocrates, 8vide vit as Medicorum Adami) et Philippus Appianus, vulgo Binenwitz (filius, disciplinaeque Mathematicae heres, Petri Appiani patris.) Matheseos hic Professores fuere pariter, Erasmus Ossvvaldus Schteckhenfuchsius, Austrius natione; Mathematicarum Disciplinarum, Linguaeque Sanctae (exemplo Munsteri, Doctoris sui) perquam Studiosus, Magister Hic renuntiatus fuit.
XLI.
Poetae.Poetas habemus Henricum Bebelium, inter primos, Linguae Latinae apud Germanos Restauratorem; quique Anno Christi millesimo, quingentesimo, frequenti Auditorio, Poetas, Historicos, ac Oratores enodavit, crassamque Barbariem pro virili oppugnavit. Habemus Nicodemum Frischlinum, Erhardum Cellium etc. Litteris hic operam Caspar Bruschius dedit, Historicus et Poeta, admodum Clarus, Alexander Brassicanus hic vixit, filius Iohannis: Criticus celeberrimus, et Melanchthonis Praeceptor: cui primam Salviani editionem debemus, Theologi pii et elegantis, nostroque saeculo, lectu plane digni; quem etiam notis illustravit, et in Epistol1a Dedicatoria, ad Christophorum a Stadion, Episcopum Augustanum, multos in sua Bibliotheca manu scriptos Codices latentes recenset, eorumque editionem promittt Brassicanus. Docuere ibidem Matthias Garbitius, Illyriu, et Michael Toxites. Hic item Melchior Volmarus, Rotvvilensis, ultra viginti annos, Ius Civile, et Utriusque Linguae
Classicos Auctores, summa cum dexteritate, et Auditorii fructu, est interpretatus: eique Poemata sua iuvenilia Theodorus Beza dedicavit, nec unquam sine laude singulari mentionem eius facit. Vide vitam Bezae, ab Antonio Fayo soriptam. Hic Georgius Lieblerus, Physices; et Samuel Hailandus, Ethices ob compen dia noti, fuerunt auditi. Ex hac tandem nostra Academia, tum quos dixi, tum quos enumerare temporis propter angustiam nequeo, prodierunt viri Docti.
XLII.
Hoc ab effe ctu deductum firmissimum argumentu, quid profuerit Academia nostra; et quod tum Principes nostri, tum alii omnes, imo Germania universa, et praesertim hic Ducatus, magnas gravissimasque, hanc nostram Academiam favore singulari prosequendi, eamqueporro sartam tectam omniex parte conser vandi causas habuerit, et adhuc habeat, ostendit luculenter. nec ea enim hoc De Professsoribus omnium Facultatu, praesentis nostri saeculi. nostro tempore effeta est, sed Professores in omnibus Facultatibus, fidelissimos et celeberrimos habet: antiqui illis iam defunctis, omnino pares. Theologiae hic sunt Professores, quorum in Ecclesia promerita, grata semper agnoscenda et recolenda sunt menoria, nisi illius, talia qui dedit Doctrinae lumina, gravem in nos iram, poenas in nos excitare atroces velimus: precibus ii assiduis, meditationibus piis, studio continuo hoc efficere conantur, ut Sacrarum Literatum interpretatione pia,sidei conformi, docta, perspicua; exercitationibus quoque hanc ad rem accommodatis, non solum Sacrosanctae Theologiae Studiosis, verum etiam reliquis Pietatis et Religionis verae amantibus commodetur. Antecessores in Iurisprudetia adhuc per Dei gratiam habemus, Doctrinae eminentia insigni, ceterisque virtutibus, ac variarum rerum cognitione, usu et exercitio praestantissimos, Iustitiae Sacerdotes Religiosissimos, verae Religionis custodes, honestae disciplinae patronos, defensores honestatis fortissimos, acerrimos. In quorum ut et reliquarum Facultatum, ac praesertim Antistitum et Doctorum Philosophici Collegii laudem meritissimam, plurimanullo nunc adferre possem negotio; nisi iis me malevolentes accensituri essent, qui plus quam par est, auribus tribuere folent; qut nisi ego insimus discipulus, in causa Praeceptorum meorum testificaturus, ceu legibus suspectus reici mererer.
XLIII.
Professorurm officium.Quandoquidem ergo cum Doctoribus, Professoribusque que Academiae nostrae (suavissimi Domini Auditores) praeclare adeo res comparata est; quod nempe in discipulos suos animum induunt paternum, illorum commodis nihil prius nec antiquius habent; maxima quia ipsorum omnium et singulorum cura est, mete pura DEUM ut colat iuventus Studiosa, tenerrimis animis, saluberrimum sanioris
de DEO, Doctrinae lac instilletur; provectiorbus solidioris quid cibi daturi quia praemandunt, quo apprehensum bene, concovatur melius, digeratur facillime; operam quia dant, ut modestia et verecundia, velut holoserico, ceteris hominibus praepolleantliterarum Studiosi; omniumque virtutum ornamentis; velut gemmis pretiosissimis, cum aliis certent, prae aliis coruscent acsplendeant: nostrum quoque erit, vicissim cogitare, quid nostri officii sit. Agite ergo, cogitemus attente, cogitemus quottidie. Ut enim frustra semina sparguntur, nisi illa praemollitus foverit sulcus: ita felix atque fortunata esse institutio nequit, nisi sociata et tradenti et accipientis, ac cum docentis, tum discentis concordia exstiterit, redamare amanter nos, venerari, in oculis ferre nostrum erit; nostrum erit a nutu et voluntate eorundem dependere, omniaque exspectare bona. Auctoritatem eorum negligere, non ureri conspctum, nobis Religio sit. Oboedientia alterum ab altero vincere conari, certamen optimum reputemus. Obstrictos ante, nobis devinctos magis obligatosque reddere, omnibus pietati et observantiae studiis, cordi nobis sit. Gratam acceptorum beneficiorum memoriam, vitalem dum ducimus spiritum, animis haud elabi nostris patiamur. Cumque iis par honor et pretium, veram qui sapientiam ac virtutem nobis impertiunt, referri non queat: referre saltem gratiam tantam, quantam quisque potest maximam, studeamus.
XLIV.
Officium Studiosorum.Cicuremus insuper ingenia nostra, ut secum consistere, atque his delectari possint, quae utilitatem potius afferunt, quam voluptatem. Non fastidium ciborum a Praeceptoribus propositorum ullum nos capiat unquam. Comesta ruminemus, inque sucum ac sanguinem optimum convertamus. Vestigiis Praeceptorum insistentes, ductu eorundem sequamur, ne incerto, quod aiut, pede vagemur, aut (quod fieri saepius solet) spatium semel decursum magna cum molestia et iactura repeterenecesse habeamus. Non turpe ducamus, alios diu audire, sed magis eo usque discere satagamus, quoad non paeniteat profecisse. Simus verae pietatis amantes, quae Dux est omnium aliarum virtutum, ac de qua divine plane, ter maximus ille Hermes ia olim scripsit: Una cust odia pietas est, pium hominem nec daemon malus, nec fatum tenet; DEUS liberat pium ab omni malo: quod unum et solum inhominibus bonum, pietas est. Lactantius, Divinar. Institut. libr. 2. cap. 16. Nostram item professionem in vita, incessu, moribus, gestu, et ubique demonstremus.
XLV.
Haecque eo magis opera sedula faciamus, quod in solam nostram, quicquid praestamus, cedere utilitatem, certe statuere quimus: nobis enim tan quam flosculis, et Rei publicae, Ecclesiaeque
seminariis (ut senex ille apud Co micum monet) nobis, inquam, seritur, nobis metitur. Accedamus ergo ad virtutis Templum, quod hoc nostro Tubingiaco in agro nobis aedificatum, nobis apertum, nobis denique destinatum est. Nostrum nunc est, ut puris vestibus (piis et modestis mentibus dico) tantam et tam magnam munificentia grati accipiamus. Hac autem ratione, rectissime et litare, et libare poterimus, si illecebras peccati, tamquam colubrum, ut docent nos Literae Sacrae, fugiemus; et in vocatione nostra, seduli manebimus et diligetes. Ut enim invia desidiae est omnis via; sic
Invia nulla via est, quando labor improbus instat.
Omnino, ut Plautinis verbis utar: qui enuce nucleum esse vult, frangat nucem: et qui commodum appetit, ne fugiat laborem. Hac ratione et nobis maturus aditus, per virtutis templum, ad honoris aedem patebit. Quemadmodum enim portae, segnibus, stupidis, perversis et impuris haud patent; ita industriis, docilibus, modestis et castis sponte aperiuntur. O quam pulchrum est illud:
Nildictu foedum, visuque haec limina tangat.
Intra quae puer est.
Cogitent ideo singuli et universi; amplum hoc splendidumque aedificium, non Diis, Deabusque Ethnicis, sed Christo et Studiis, cum hoc Elogio consecratum esse:
Insignis piet as, et sedula cura Senatus,
Hanc Christo et Studiis constituere Scholam.-
XL VI.
Epilogus Orationis.Sed ne haec tanta, tamque praeclara bona, nostra vel ingratitudine, aut in officio negligentia, morumve dissolutione amittamus; sed precibus potius assiduis, vitae sanctimonia, muneris et officii nostri cura, eadem retinere, conservate, amplificare queamus: ad Iehovam, Iustitiam nostram, Orationis nostrae finem convertamus. Gratiarum Actio. Tibi ergo ô Aeterne DEUS, Pater Domini nostri Iesu Christi, gratias, quantas quidem mens nostra capere, proferre lingua potest, et agimus, et habemus; quod tam clementer ac benigne, nos nostraque hactenus tutatus es, quod etiam Magistratum nobis nostraeque Academiae largitus es pium et clementem, cuius sub tutela Ecclesiam tibi et Scholam inter nos colligis, et cum doctrinae caelestis, tum aliarum artium Studia, in hac Schola nostra huc usque propagasti: tantatamque praestantia bona, cum retinere in nostra potestate non sit, rogamus, Precatio. oramusquete, ô Sempiterne DEUS; ut in posterum quo que Spiritu tuo Sancto, docentes et discentes ita gubernes, ut utrique talem, qualem Pientissimus Scholae nostrae Fundator, speravit et unice exoptavit, qualem nempe hactenus nostra semper protulit Academia,
fructum et proferre porro possint: nostrae praeterea literariae Rei publicae Magistratum, benigne conserves, Bellicos rumores, pestiferos varii generis morbos, aliaque plura, cervicibus nostris incumbentia mala, a nobis clementer avertas; peccata et scandala malorum reprimas, Doctores et Praeceptores nostros, sub diuturna vitae usura, tuearis ac defendas; Ecclesiam, et quae eius membrum est, Scholam nostram, calore tuo caelesti foveas perenni: ut, quae ad hunc usque diem, in benignitatis tuae corona et crevit et floruit; ea, nostra culpa, ne decrescat et deflorescat: sed sit hortus quidam amoenissimus, in quo omnis generis arbores, non tortuosae, sed rectae; non incurvae, sed excelsae, non steriles, sed fecundae; plantentur, adolescant, maturescant, et fructus tandem exspectatione dignos, afferant generi humano. et haec igitur a te petimus, Benignissime Patr, et istud in super contendimus ardentissimis votis: ut, qua nos bonitatem tuam in terris nunc vivi celebramus; eius conspectu post mortem in Caelis perfruamunut coronati Iustitiae Corona, quam diligentibu te promisisti, vere tandem Psalm. 65. bers. 4. dicere cum Propheta possimus: Beatus, quem elegisti et assumpsisti: is habitat in atriis tuis, replebitur bonis domus tuae, Amen.
Encomium Academiae Tubingesis, duorum quondam Theologiae Professorum ibidem. Addere lubet, Encomium duorum Theologiae quondam Tubingensi in Academia Professorum; Pauli nempe Scriptoris, et Cunradi Summerhardi, ex Praefatione Conradi Pellicani, Commentariis suis Biblicis praefixa.
Fuerunt eodem tempore in academia Tubingensi duo viri, pietate et eruditione praestantes, iudiciique exactissima censura pollentes, per quos me Dominus provexit, iuxta providentiae suae consilium aeternum, ad gloriam suam. Cur enim non glorier in DEO, Auctore omnium bonorum? Siquidem illius gratia in me haud fuit otiosa, sine quo non cadit passerculus in terram, nec ex arbore folium. Unus Paulus Scriptoris cognomnto, vir fuit magno ingenio, exacto iudicio, insigni eruditione, peritia Caelestium rerum haud vulgari: quibus rebus iunxerat parem innocentiam vitae. Quo sane vito, nihil unquam habuit praestantius Ordo Minorum. Artes Liberales, et Mathematicas omnes absque Praeceptoris opera didicerat. Scholasticam Theologiam, ut vocant, iuxta placita Scoti, et ockam, multis docuit annis, summa cum approbatione et miraculo eruditiorum. Videns quoque Doctrinam Christianam, maxime autem Scholasticam Theologiam depravatam opinionibus, non potuit sincerus et pius dissimulare sententiam suam, quin studio veritatis permotus, quaestiones quasdam Theologicas, disputandi gratia non raro protulit, privatim etiam amiculis communicans, quae hodie Lutheranae dicerentur. Sic cum illi
veritas, ut fit, odium peperisset, in exilium propulsus est. Quo perlato triennio, revocatus diem suum clausit in Domino. Is Praeceptor meus colendissimus, cum intellexisset, me flagrare incredibili desiderio Hebraicarum Literarum, annostunc natum fere viginti, ultro currentem magis incitavit, ac quibus ratio nibus potuit, industriam meam adiuvit, grandeque volumen Propheticum Hebraice manuscriptum, propriis humeris, pedes Moguntio Tubingam usque ad me pertulit, cui nullum huius generis Elementum adhuc erat notum. Deinde in clentelam suam me penitius recipiens, contra calumnias, quae multae iam tunc mihi ab otiosis inferebantur, ob illa Studia, sedulo prout licuit, me defendit. Nemine per Germaniam, illis literis, quem ego scirem, tunc vacante, praeter incomparabilem illum virum, Iohannem Reuchlinum, apud Vangiones, Imperialibus negotiis detentum. Alter non inferior fuit praeclaris dotibus, Cunradus Summerhardus, Theologorum decus, et Scholae Tubingensis tunc columen. Is mihi ob haec Studia familiarior factus, omnibus modis adiuvit conatus meos. Nam volumen Hebraicum, Mosaicae Legis ex publica Bibliotheca mihi utendum tradidit: et cuiusdam Petri Nigri contra Iudaeos Disputationem, ex qua prima didici Elementa, et legendi facultatem. Addatur omnino vita Pellicani, apud Meliorem Adamum, in vitis Theologorum Germanorum.
Subsequatur tandem Epistola Panegyrica, Iohannis Brassicani, Tubingensis Paedotribae: Institutionibus Grammaticae (a Thoma Anshelmo, Badensi, Anno Christi, millesimo, quingentesimo, decimo quinto Tubingae impressis) praemissa.
Epistola Panegyrica Iohannis Brassicani, ad exterarum nationum eruditissimos. Quicumque meas in Grammaticam Institutiones, iam saepissime editas manu versaverit, aut quoquo modo pellegerit, non me tam infestivi, agrestis adeo subrustici animi fuisse intelligat, ut vel Tubingensis Gymnasii principes viros, a quibus ab incunabulis educatus sum, vel aliorum etiam quorumcumque Gymnasmatum moderatores consummatissimos, et in omni genere dicendi promptissimos lacessere, provocare, et arrodere instituerim. ab illis enim Philosophia et eiusdem artes praeam bulas didici. Quid ego illis (ut rana tauro) intumescerem? Hos vero cum numquam de me male meritos fuisse acceperim, quomodo illos irritasse et affecisse ausus fuissem? Verum Lectores humanissimi, cum ego adhuc in Alpibus agerem, ubi quandoque unum Elementorum desideratur. Praetereo eruditionem a Sacerdotibus paganis, qui, nescio, ubi locorum Stipen dia literaria se fecisse gloriabantur, quottidie impugnarer; multis illorum ineptiis obvolverer, et quandoque mordicus impeterer. Animo tandem
concitatiore, quam prudenti et sollerti, eiusm odi Instituta per Chalcographos phos edi et transcribi demandavi, mallem in spongiam Aiacis more incubuissent, quam per tot Regiones, tamque varias terras penetrassent. Ne quosdam Lycei nostri ut amoenissimi, ita instructissimi odiu ceperit, quo minus ad nos Philosophandi gratia commigrent, aut locum minoris celebritatis esse suspicentur. Humana enim natura innumeris in volucris contegitur, et quasi velis obteditur. Et quia quot capita, tot sensus, ita quisque suo modulo rem quamque metitur, hic legendo pergit, is vero in deterius singula vertit. Sed DEUM testor Optimum Maximum, in animum meum venisse numquam, tam famatissimo interomnia Germaniae Gymnasmata Lyceo nostro inurere notam, illius Maiestatem minuere, aut idem quocumque modo labefactare. Non eam laudem mihi conquiram. Sed Herostrato detur, qui Dianae Templum in Epheso nobilem structuram (cuiuni Xerxes pepercerat) incendio absumpsit, quo nominis sui famam latiorem conseqvertur. Quod si cuiquam vestrum, Lectores humanissimi, Gymnasii nostri fugiendi ansam dedissem, profecto palinodiam canere non suppuderet. Sed audiant quaeso omnes, quibus Lyceum nostrum hactenus fuerit incognitum, quanto decore, Maiestate et moderamine singula quae que regantur, pendantur, et moderentur. Arctum est. Sed multis refertum Philosophis, nec multitudo probatur, sed mores et discendi aviditas pensiculantur, et quo minus qisque faciat sumptus, pro virili arcere contendunt. Quod vero celeberrimum sit, non modo Gym nasiarchis nostri temporis, commonstratur verum, ut ab eius origine icere pergam, his qui ante longos annos in eodem bonarum literarum secretis initiati, virievasere maximi. Non scio aliquod Germaniae Gymnasium (quod omnium pace dixerim) ex quo tot tamque viri consum matissimi unquam prodierint, nec lo~ge exempla peterem, si mihi eosdem recensendi occasio esset. Sed ut citra omnem adulationem loquar, adeo Principatus noster Doctissimis viris refertus est, ut ferme quilibet pagus habeat, quem mane et vesperi consultent Plebeii. Praetereo illos, qui apud Principes plurimum valent, et quorum consilio, prudentia, et gra vitate populus, et ipsa Res publica regitur et moderatur, quos nuncupatim compellarem, nisi assentationis vitium horrerem. Longum denique esset, si eos omnes recensere vellem, qui brevi curriculo Academiam nostram vix egressi, divitias uberrimas pepereunt. Neque minoris existimationis et famae sunt, qui nostro tempore Academ iam nostram regunt, et eorum consultis et monitis feliciter moderantur. Si mavis Studio Sacroinhiare, hoc est Theologiae, tres Doctores sublimes omnifaria
eruditione, et gravitate maxima, eandem de pulpito quottidie exclamant, docent, meditantur, depromunt, nil reliqui sinunt, quin utroque versum demum pulchre decidant et emetiantur. Adhaerent his Theologi iuniores magna caterva, qui in dies summo studio et vigilantia certant, ut Studii sui scopum contingant. Si Iura, si Leges affectaveris, et sapere volueris, ex Doctoribus pluribus delectum sumes, quandoquidem eius Studii numerum famosissimorum et doctissimorum hominum comperies. Nec desiderat Gymnasium nostrum Aesculapios, Machaonas, Podalyrios, et hoc genus Medicorum cetera. Qui literas politiores scire expetit, Bebelium poetam strenue profitentem qotidie audiet. Sunt et qui reliqua vel Poetarum, vel Historicorum volumina explicant: si cui vero cupido Philosophiae condiscendae incesserit, quandoquidem sublimiores artes non sine primordiis solidae extabunt; duo genera Philosophorum comperiet, sou Philosophi Reales et Nominales. ad laevam, seu ad dextram partem concedat, utobique bene et feliciter philosophaturus. Si modo Praeceptorum suorum dictis audiens esse voluerit, et culturae aurem adhibuerit patientem. Alioqui in vas pertusum, quicquid infundibulo ingeritur, totum disperit, nec impleri poterit. Contubernia Philosophorum duo sunt, adutrum deflexeris, bono alite divertes. Utrumque enim viros suos habet primarios, inprimis doctos et humanos, qui Auditores morigeratos, Studiosos et frugales summo amore et humanitate prosequuntur, amant et diligunt. Contra vero male moratos acriter impungunt, resides ad literas capessendas compellunt. Asoticos castigant, et ni monitis paruerint, eliminant. Hic est nostri Lycei gubernandi mos, in quo licet admodum parvum et arctum sit domicilium, tamen omnium bonarum artium situm est. Veni et experiere, et haec me ex Apollinis Pythii Oraculo loquutum esse intelliges. Ex Tubinga, Kalendis Maiis, Anno Christi, 1515.
Sequitur nunc COPIA PRIVILEgiorum et immunitatum, QUIBUS ILLUSTRISSIMUS Fundator, Universitatem Tubingensem clementissime donavit, et quae quotannis in Templo primario, die Sancto Georgio festo, publice praelegi solent.
WIr Eberhardt Grave zu Württemberg/unnd Zu Mümpelgardt etc det Elter/ Bekennen vnd thun kundt offenbahr aller männiglichen mit diesem Briese/für vns vnnd alle vnsere Erben vnd Nachkommen: Dieweil vnd wir von sondern Gnaden daß Allmächtigen Gottes/ vnsers Schöpffers/von Geburt/vnd sonst Zeitlicher Mächtigkeit Landts vnd Leut/die zu regiereu vnd zuversehen hoch geboren begabt seindt. So ist in vns wohl Erkandmuß/daß wir seiner Allmächtigkeit desto mehrer schuldig werden/an der Rechnung vnsers Ampts darzu legen vnd zubezahlen/vnd doch durch blödigkeit menschlicher Natur gebrüchlich vnd saumig an den Gebotten desselben Ewigen Gottes offt ersunden werden.
Demselben nach vns billich gebührte/nach vnderthäniger Erkandtnuß/mit demühtigem Hertzen/so grössest wir mögen/vnser schuldt abzulegen/vum nach Kräffren dem selben vnsern Ewigen Gott vnd Schöpfser gegen vns in Barmhertzigkeit zu ermildtern/dem zu fürderung/vnd auch darmit wir der hochgelobten Himmels Königin/vnd Jungsrawen Maria/der Mutter Gottes/vnd in allen Gottgeheyligten wohlgefallen/vnd der gantzen Christenheit Trost/ Hilff vnd Macht/ wider die Feind vnsers Glaubens ohnvberwündlich gebährn/dardurch wir dann nit minder hoffen/allen vnsern Vorfahren vnd Nachkommen seelig Heyl auch zubawen7vnd vuser gantzen Hersschafft Württemberg Lob/Ehrn vnd Nutz zu erwerben/auch außwendige Schäden/den die vnsere zugen nudten bißher vilfältig gelitten haben/zuverhüeten.
So haben wir in der guten meinung helffen zugraben den Bronnen Exordium Conceffinois Privilegiorum Academicorum. daß Lebens/darauß von allen Enden der Welt ohnersichtlich Geschöpfft mag werden/tröstlich vnd heylsam Weißheit/ zu erlösung deß verderblichen Fewrs/Menschlicher Ohnvernunfft vnd blindtheit/vns außerwehlt und fürgenommen/ein hoch Gemein Schul vnd Vuiversitet in vnser Statt Tübingen zu stifften vnd vffzurichten/ die dann von dem Academia Tubingensis. cum consensu Pontificis. Romani erecta, Anno Chrissti 1477. heyligen Stul zu Rohm mit Bäpstlicher vnd vollkommenlicher fürsehung begaabt/vnd darzu mit gnug nohtdürfftigen gebührlichen/vnnd Erbarn Statuten zuhalten angesehen ist. Darauff wir dann gereitzt werden/vnser sonderlich Gnad vnd Freyheit darzu auch zugeben/als wir dann das für vns/vnsere Erben vnd Nachkommen thun/ in massen wie hernach volgt.
Zum Ersten/wollen wir alle Magister vnd Studenten/die jetzo hie in vnserm Studio zu Tübingen seindt/oder hienach kommen/vnd alle die hinweg ziehen/in was Standt/würden/oder wesen die seyen/in allen vnsern Landen/Stätten/Dörffern/vnd Gebieten/schirmenvnd handthaben/in allen den Gnaden vnd Freyheiten/Rechten vnnd Gewohnheiten/wie die in gemein/oder insonderheit von den Geistlichen oder Kayserlichen Rechten den Magistern und Studenten gnädiglich Privilegia. Iuris communis confirmantur. gegeben seyen vnd verlihen/in allem fug7als ob solch Guad/Freyhet vnd Recht/wie vorgemeldt ist/hierinn all vnd jeglichs in sonderheit von wort zu wort gantz eigentlichen verschrieben vnd begriffen were. Doch die nachfolgende Articuln sollen verstanden vnd gehalten werden/ nach ihrem Innhalt wie die begriffen seindt.
Wir nemmen auch in vnsern7vnserer Nachkommen vnd Erben sonderlichen Schirm vnd behätung alle Doctor, Magister vnd Studenten/die jetzo hie seindt/hienach kommen mögen/oder hinweg ziehen.
Deßhalben gebieten wir ernstlichest so wir mögen/allen vnsern Vnderthanen/Edlen vnd Ohn Edlen/Vögten/Schultheisen/Burgermeistern/Burgern/Gebawren/vnd allen die vns zugehören/oder in vnsern Landen wohnen oder wandtlen. daß ihr keiner kemen Magister noch Studeuten/die hie seindt/oder herkommen/oder hinweg ziehen/in vnserm Landt/keinerley ohnbillich Gewalt/Schandt/Schmachheit/Laydt/ Letzung oder Ohnrecht/Mißhandlung/oder Vbels thue oder zufüge/durch sich selbs oder andere/oder schaffe geschehen werden/an/Leib/an Gut/an Glimpff/oder an Ehre/in welcher weiß oder maß das sein möge/heimlich oder offentlich/sondern das nicht gestatt von jemandts geschehen/als fern er darvor sein möge/ohn alles gefährde.
Vnd wer der oder die weren/die solch vnser gebott brächen vnd vberführen/die oder der sollen zur stundt, vnser Huldt verlohren haben/vnd
Pona eorum, qui Civem Academicum in iuria afficiunt. darzu hundert Gülden;die vns zur Poen verfallen sollen/zu der Poenen der er auch sonst verlohren hette/ nach der Satt Recht zu Tübingen/ vnd dannoch nicht minder solle derselb/oder die also vnser Gebott vertretten/dem derselb Schadt oder Schmachheit geschehen were/ auch bessern/nach dem Rechten/vnd gantz ablegen.
Vber solches vnd anders/so Doctor/Magister/oder Studenten/ zuschafsen gewinnen mit den vnsern/sollen auch vnsere Amptleute in vnserer Statt Tübingen/oder an andern Enden/dasich gebührt in vnsern Landen/zu stundt kurtz vßträglich Recht sprechen/ohn alles verziehen vnd aufsschieben/alsbaldt sie solches vernemmen/oder jhnen sürgebracht wirdt/von wem daseye/bey vnsern Hulden das zuhalten/vnd bey verlierung aller Ihrer Aempter/vnd hundert gulden zu Poen ohn abläßlich/denselben vnsern Amptleüten/allen vnd jeden insonderheit/wir hiemit in Krafft diß briefss/vollen gewalt geben/als dick das noht ist/ Qui non habet in aere, luat in corpore. vber solches Recht zusprechen/and Ehrbarlich zu entscheiden/alles getrewilichvnd ohn alles gefährde, Were aber jemandts vnder denen/die solch vnser Gebot brechen/vnd der doch nit mit gnug thun möchte/ der sole solches mit seinem Leib erarnen/bessern vnd gantz ablegen.
Wir wöllen auch/vnd gebieten ernstlichen allen vnsern Vögten/ Burgermeistern / Ambtleuten/ Stattknechrten/ Gebütteln/ vnd andern vnsern Vnderthonem/daß sie keinen Magister noch Studenten/dem Studio zugehörig/fahen oder fahenlassen/noch jemandts gestatten/handt oder gemaltan sie zu legen/in keinerley weisse/ vnd keinerley Schuldt/vnnd Missethat oder Verwürckung/die sich in der Statt zu Tübingen/ oder in demselben Ampt begebe/ sondern das lassen geschehen von dem Rector der Univer sitet/oder denen /denem es von der Schulen oder Rectorn empfohlen wirdt/ nach threm willen vnd gefallen. Es were dann/daß er sich fridtlicher annmuhtung für den Rector jhnen zukommen freffentlich widert/ oder in einer treffenlichen Missethat erfunden würde: So gebieken wir doch bey obgemeldten Poenen denselben Magister oder Studenten zu stundt seinem Rector oder Obersten ohn alle widerrede dn~ Mißhandtlung erbarlich vnd obngelötzt/so fern es sein mag/zu antworten/demselbigen in sein Straff zugeben vnd zu lassen, Vor demselben soll Er (ob es nacht were) Bürgen setzen/ gnug zu sein dem Rechten/ vnd möchte Er nicht Bürgen haben/solle Er geloben/das zu thun/ vnd darnach auch von dem Rector gelassen werden. were aber Einer solichtfertig/ oder die Sach so groß/daß ihm auf solch gelübde nicht wolt ein Rector vertrawen/so solle ihn der Rector sonst innhaltem vnd versorgen/ biß zu außtrag der Sachen/ auch ob Einer als gröblich were verleumbdet vmb Vbelthat/den soll doch ein Rector zu zeiten/oder die
vnsern (ob sie das von Einem Rector wurden geheißen/ vndsonst nicht) bescheidenlich/ ohne alle Mißhandtlung gefänglich halten/ vnd wann er wirdt vßgelassen/soll er nicht mehr geben noch bezahlen/dann was er in gefängnuß verzehrt hat/ ohne gefährlich.
So geben wir auch einem jeglichen Rector zu Zeiten/ oder dem/ der sin Statthalter ist/ gantzen vollen Gewalt/ außrichtung vnd Recht zusprechen vnd zuthun/ vber alle vnd jegliche Sachen/ das Magister vnd Studenten vnder einander außzutragen haben (außgenommen vmb Forum competens Studiosorum, et ominum Civium Academicorum. Ligende Gütter/Erbfäll oder andere dergleichen Sachen/ die sollen berechtet werden an den enden/ da sie gefallen vnd gelegen seindt) Ob aber ein Läy mit Einem Magister/oder Studenten zuschafsen hette/ soll jhme der Magister oder Student antworten vor seinem Rector, vnd würdt einem Studenten für vnsern Amptmann gebotten/ solle jhn der Amptmaun zu stundt/ da diß an jhne gefordert wirdt/ wider weisen für sein Rector, vnd wo er das zu stundt nicht thete/solle er sein Ampr/vnd darzu hundert Gulden verlohren haben. Widerumb wo Magister oder Studenten mit den vnsern zu schaffen gewimen/ sollen sie die vnsern auch bleiben lassen vor vnsern Amptleuten/ also daßdie Studenten den Layen: vnd die Layen den Studenten recht geben vnd nemmen/ vnd nemmen/ vnd geben/ sie all vnd Ihr jeglicher vor seinen geordneten Richter/nach innhalt gemainer geschriebnen Recht.
Wolt aber ein Magister oder Student demselben Rector, oder seinem Statthaltern/nicht gehorsamb sein in zimlichen dingen/ vnd redlichen Gebotten/wann dann der Rector begehrt hülfs zu solchem/ Gebieten wir allen vnsern Ampklenten/ jhme hülfse vnd beystandt zuthun mit jhren Knechten vnd vnderthanen/als dick das noth wirdt bey vorgemeldter Poen hundert Gülden.
Studiosi ab omnibus vectigalibus atque tributis liberi ac immunes esse dehent. Auch wöllen wir/daß alle Magister und Studenten/ die hie zu Tübingen seindt/oder herkommen/oder hinweg ziehe/ an Ihren Personen/ auch an allen Ihren Güttern/ wie die seyen genandt: Es seye Tuch/ Wein/ Korn/ Habern/ Fleisch/ Bücher/ oder anders/ so sie brauchen wöllen/aller Schatzung/Zoll/Stewr/Umbgelts/Gewerbpfs/ Tribut/oder anderer Beschwehrung/ wie die genandt werden/ zu Ewigen Zeiten/ inallem unserm Landt/uff dem Wasser/ Veldt/ oder in Stätten/ oder in Dörfsern hinein zuführen oder tragen/durch sich selbst oder andere/ nach oder vor Sanct Martins tag/ wie/ wann/ oder an welchen Enden sie die kauffen/ führen/tragen oder bestellen/ gantz frey und ledig sein sollen/und von allen unsern Zollern/Amptleuten und andern/ denen diß zu erfordern und einzunehmen zusteht/ledis gezehlt und gelassen werden/ ohne widerrede/ allweg bey Poene hundert Gulden/
halb vns/vnd halb der Univer sitet verfallen/außgenommen/was Sütter weren/ die Sie jetzo hetten/oder führter vberkämen/ die nicht srey an sie kommen weren/ mit denselben solle es gehalten werden/ wie mit andern dergleichen Gütern/ vßgenommen/ were ob Doctor oder Magister der Univer sitet Korn/Wein oder anders deß jhren verkauffen wöllen/da sollen sie sich mit dem verkaufsen halten/wie andere die vnsern/vnd nicht höher beschwähret werden von newem/ alles ohn gefährlich.
Wir geben auch Doctorn/ Magistern vnd Studenten die Freyheit/ ob es immer dar zu käm/ daß von vns oder vnsern Nachkommen/ oder denen von Tübingen einicherley beschwerung vfs Wem oder Korn/Bücher oder anderswas das were/weitter dam jetzo ist/ gesetzt würdt/ zu tubingen oder vfsgelegt/ das soll gantz vnd gar die genandte Doctor/ Magister oder Studenten/noch auch die so jhen zukaufsen geben/ nicht binden noch beschwären. Es mögen auch als dann nichts desto minder die Vniversitet, Doctor/ Magister/ oder Studenten durch sie selbs/ oder wen sie darzu ordnen/ solches zu jhrem vum der jhren brauch bestellen/ ohn alle hindernuß männiglichs.
Auch wöllen wir/vnd gebieten ernstlichen/ allen den vnsern/ daß alle Doctor/ Magister/ vnd Studenten/ oder die Jhnen zugehören/ solch abgeschriben Sut/ Wein/ Fleisch/ Visch/ Korn/Brodt/vnd anders/ wa vnd wann sie wöllen/ bestellen mögen oder kaufsen/ vnd als dict das in verkaufsens weiß gelegt/ oder zuverkaufsen offentlich herfür gethon wirdt/ sollen alle vnsere vnderthonen in verkauffen sich gutwtllig gegen khnen beweisen vnd zu kauffen geben/noch vber gemeines Rauffgelt uach der Statt gewohnheit nicht schätzen.
Darbey soll nicht minder von der Vniversitet nohtdürfs tiglich vnnd ernstlich bestellt/ geordnet vnd dersehen werden/ daß in solchem kein gefährde mit andern den vnsern gebracht: Sondern diß Erbarlich ohne vfssatz vnd redlich gehalten/ zu jhrem gebrach vnd ohne fürkaufs/ es were dann/ daß Probst vnd Capitel/ auch die von der Vniversitet ihre Gülten/ die jhnen von jhren Pfründen vnd Stipendien allher fallen/ zu Tübingen verkauffen würden/ daß sie dann solch verkanfsen wol thun mögen/wie andere die vnsern von Tübingen.
Habitationum Taxa. Wir wöllen auch/ vfs daß Niemandt ohn zimblich geschäßt werde/ daß der Rector zu Zeiten/ unser Statt Tübingen Vogt/ als dick die erfordert werdem/ gebem zween Man~/ die bey gutem trewem vorhin darumb gegeben/ schätzen die Haüser/ darinnen die Studenten ziehen wöllen/nach billichkeit und guter gewohnheit der Satt Tübingen/ darbey auch die/ deren dieselbe Haüßer seindt/ bleibem sollen/ als lieb ihnen der Haußzinß desselben Iahrs ist/ und unser Ohngnade zuvermeyden Und wo auch
Magister oder Studenten erfinden ein Hauß/ das der eigen Haußwürth/deß das Hauß ist/nicht will selber nutzen/ oder die seinigen: mögen dieselben Magister oder Studenten also lassen schätzen/ vnd darein ziehen/vnd deß Zinß halb zu bezahlen/nach guter gewohnheit der Statt/vnd der vorberuhrten Schätzer/geheiß vnd willen gnug thun vnnd verzinsen. Daran soll niemandt sie saumen noch irren/bey vorgemeldter Privilegia Universitatis quibus competant. Poen verlierung deß Zinßes.
Wir haben auch alle Freyheit gcgeben wie Magistern vnd Studenken/ Geben auch hiemit in Krafft diß Brieffs/ allen jhren Ehelichen Weibern vnnd Kindern/ darzu allem jhren Haußgesindt/ Knechten/ Iudaei, aliique foeneratores et usurarii manifesti.Mägden/ Dienern/darzu Pedellen/ Schreibern/Einbindern/ Illuminirern/ welche zu Tubingen wohnung haben.
Wir wöllen auch/ vnd gebieten ernstlichen/denen von Tübingen daß sie keinen Juden/ auch sonst keinen offnen Wucherern/ bey jhnen in der Statt oder in jhren Zwingen vnd Bannen lassen wohnhafft bleiben.
Libri Studiosorum absque veniä Rectoris no~n vendendi, neque oppignorandi. Wir wollen auch/ daß Niemandt zu Tübingen Keinem Magister oder Studenten vff Bücher seyhe/die kauffe/ eder verpfände/ohne sondere Vrlaub eines Rectors zu zetten/ vnd ob einer das widerführe/der solle von stundt an verfallen sein Viertzig Gülden/ vnd nicht minder die Bücher ohn entglten widergeben. Würde auch ein Buch/ oder mehr bey jemandts gefunden/ das gestolen oder abtragen were/ das soll zu stunden dem/ deß es gewefen ist/ wo er das mit seiner trew behalten mag/ Medicis et Chirurgis sine Medicae Facultatis concessu ullam medendi rationem exercere no~nlicet widerkehrt werden ohn Gelt/ bey jetzt gemeldter Poen.
Wir wollen auch vnd gebieten/daß die Amptleut vnser Statt zu Tübingen/ Keinen Leibartzet Fraw oder Mann / der von der Facul tet der Arßency nicht bewährt ist/lassen einicherley Artzeney zu Tübingen treiben oder vben/es seyemit Wasser besehen/ oder Reinigung geben/ oder sonst/ deßgleichen wöllen wir/ daß kein wundt Artzet/ Scherer oder ander/ in was Statt der seye/ Leib Artzney treib/er sey dann bewehrt/ vnnd von der Facul tet der Artzney zugelassen.
Praesecti inferioris et duorum Oppidanorum Iudicum Iuramentum, de tuendis Privilegiis Uni versit atis. Solch obgeschrieben Freyheit vnd Gnad/ sollen auch alle Jahr/ vnser Vogt/ vnnd zween von dem Gericht / von wegen der gemeldten gemeinen Statt/ auss ein genandten tag/eine m Rector, oder der Universitet zu Gott schwehren/ alles redlich vnd aufsrecht zuhalten/ wie vorgeschrieben stehet/ ohn alle gefährde/ vnd sich bey verlierung jeglicher hundert gülden wider solches schwehren nicht stellen/ noch sich deß widern in keinen weg/als baldt Sie and Ihr jeder das zuthun/von dem Rector oder der Universitet etmahnet werden vnd erfordert/ohn alles gefährde.
Omnes Magistratus, et Darumb gebieten auch wir Ernstlichen/ vud wöllen/ so vil uns das berührt/ daß alle unsere Amptleut/ Statthalter/ Uögt/ Hofsmeister/
Vasalli, Ecclesiastici ac Nobiles universo in hoc Cucato Privilegia haec sancte et in violate observare tenentur. Haupt Mann/vnd alle'vnsere Lehenleute/ Geistlich vnd Weltlich/ in was Standt die seyen/ Schultheisen/ Richter/ Gebütteln/ in allem vnserm Landt/ in vnser Gegenwertigkeit vnd Abwesen/ bey den Ayden/ so sie vns gethan haben/ darzu bey vorgemeldten Poenen/ nach allem jhrem besten vermögen/ handthaben/ schirmen vnd schützen vestiglich/ in ewige zeit/ ohn widerred vnd fürwort in gemein vnd sonderheit/ all Enad/ Freyheit/Schirm/ Recht vnd Schützu~g/ so wir Doctorn/ Magistern vnd Studenten/ vnd allen denen/ die jhnen zuversprechen stehen/ deß vorbenandten vnsers Studium zu Tübingen / mit gutem willen/ geben vnd verlihen haben mit diesem Brieve/ ohn gefährde.
Immunitates Academicorum quotannis in Ecclesi â publice praelegi debent. Vnd vmb das solch Gnad vnd Freyheit/ Poen/ Gebott/ vnd Satzung aller männiglich offenbahr werde/vnd sich deren Niemandt möge entschuldigen in ohnwissenheit/ wöllen wir/bey vorgemeldten Poenen/hundert Gülden der Universitet verfallen/ vnd zugeben von der Statt Tübingen / daß sie alle Jahr/ an Sance Georgen/ deß Heyligen Ritters/ vnd Märthreres tag/ in desselben Sanct Georgen Kirchen/ deß Stifsts/vor allem Volck/von dem Stattschreibern/ in beywesen eines Vogts/ vnd zweyer Richtern/ vnd der Statt Gebütteln/ dfs der Cantzel von wort zu wort/ vnderschidtlich/ gautz zu endt vßerlesen vnd verkündet werden.
Fundatoris promissio de conservan dis Privilegiis Universitatis. Dieselben all vnd jeglich also fiur vns/ vnsere Nach kommen vnd Erben/ was von vns vorgeschrieben stehet/ vnd so vil vns das berührt/ bey vnsern Trewen vestiglich vnd ohn zerbrochenlich an allen Stucken vnd Articultn zu halten/ geloben wir vnd versprechen/ in Krafst diß Briefss/ nach vnserm besten vermögen/ alles getrewlich/ vnd ohngefährde/ wir wollen auch solch von einem jeglichen vnserm Erben vnd Nachkom~en/ dem vnser Statt Tübingen wirdt zu regieren/ im anfang semes Regiments versprochen vnd gelobt werden.
Fundatoris confirmatio sigilli maiotis appensione facta, nec non Subscriptio Praeecti inferioris, et Iudicum Oppidanorum. Deßzu wahren vhrkundt/ haben wir vnser Insigel für vns/ vnsere Erben vnd Nachkommen Offentliche gehenckt an diesen Brieff/ vnd wir Vogt / Gericht vnd Raht / der Statt Tübingen/ bekennen auch für vns/vnd vnsere Nachkommen/daß diß alles/wie hievor geschrieben stehet/ nichts außgenommen/ mit vnserm guten willen vnd wissen/ vnnd dß sonder befelch deß vorgenandten vnsers Gnädigen Herrn geschehen ist. Darumb geloben wir auch/für vns/vnd alle vnsere Nachkommen/ der Statt Tübingen/ bey guten trewen an Eydes statt/ all vorgeschriben Gnad/ Freyheit/ Stuck vnd Articuln/ vest vnd stäht zu halten/wider die nimmer zu thun/noch sch affen gethan werden/ alles Ehrbahrlich/ getrewlich vnd ohn gefährlich.
subsignatio Vnd deß zu wahrem vhrkundt haben wir der gemeinen Statte
Oppidani Magistratus Tübingen Insigel/ zu deß vorgenanten vnsers Gnädigen Herren Jusigel/ auch offentlich gehenckt an diesen Brieff/der geben ist zu Tübingen/ off Sant Dionysien Tag/ nach Christi Geburt/ als man Zahl Tausendt/ S. Octobr.Vierhundert/Sibentzig vnd Siben Jahre.