10 January 2004 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check

DISSERTATIO III. DE MAGISTRATIBUS ET CENSORIBUS.

CAPUT. I. Quid sit Magistratus; ac quinam adillud Munus admittendi?

POst Iura, Legesque cognitas, consequens nunc esse videtur, ut de Magistratibus, eorumque officio cognoscamus; quia per eos, qui iuri dicundo praefecti sunt, effectus rei accipitur: quantum est enim in Civitate ius esse, nisi sint, qui iura regere, et ad usum societatis humanae accommodare possint. l. 2. §. 13. ff. d. Orig. iur. Alphonsus Moditus, §. Magistratus, quaest. 4. Tamdiu Res publicae vigent, quamdiu leges in his bonae observantur. Iunius polit. quaest. 6. Bodinus, 3. de Republ. 1. lex carens exsecutione, est quasi campana sine pistillo: cuius exsecutionis faciendae gratiâ, Magistratus est constitutus, ut ille sit lex vivens, minister, et Custos legis mutae. De Magistratibus, apud Christ. Ohemium, in discurs. de consulib. et apud Chekier. aphorism. lib. 5. per tot. Camill. Borell. tractat. de Magistrat. pluribus tractatur: Ego hîc spicilegium tantum instituam.

II.

Magistratus dicti putantur, quod sint Magistri, quibus praecipua rerum cura incumbit; et qui magis, quam ceteri, deligentiam et sollicitudinem rebus, quibus praesunt, debent. Sicut e contrario Ministri, a minus, ita vocati reputantur. vid. Scipion. Gentil. in Origin. fol. 277. Unde Festo, Magistrare idem est, quod gubernare, moderari, et imperare. Per Magistratum autem, proprie ita dictum, laxe denotatur omnis is, qui cum potestate est. In quâ significatione, hoc nomine veniunt Dictatores, Consules, Censores, Aediles, Tribuni Plebis: vel stricte is, qui habet ius consultandi, iudicandi et imperandi. Praecipua enim, et maxime propria nota Magistratus est, habere ius imperandi: quâ ab aliis


page 177, image: s177

praefecturis et procurationibus discernitur. 4. Polit. cap. 15. Timpler. 2. cap. 1. qu. 4. Magistratus dicitur, in potestate aliquâ qui est, l. cum qui. de iurisdict. Potestas vero in personâ magistratus Imperium significat. l. 215. de verb. signif. Et itaque Magistratus est, qui a surumâ potestate concessum obtinet imperium; summaeque potestatis, a quo, quasi ex fonte et capite, omne imperium manat, velut vicarius exsistit. Kirchner. disputat. derepubl. 8. thes. 1. Sed magis placet, quod scribit Marc. Lyclama, membranar. 5. cap. 1. ubi ait: Iura regit Magistratus. Sic namque eum Cuiacius definit; Quod sit Persona publica, quae Iurisdictioni prae est: angulste si Politicen spectes; vere si Iurisprudentiam, quae Politices pars est; Politice, Magistratus et praefectus publicae societatis, cum potestate consultandi, iudicandi, imperandi etc. vid. etiam clariss. Dn. D. Ioachim. Cluten. in fascicul. paradox. thes. 16. ex Canonhiero. 9. cap. 1. item Vultei. disceptat. Scholast. 1. a princip.

III.

Prima pars optimi Imperii in eo lconsistit, ut Princeps sit bonus; altera, ut bonis et idoneis ministris utatur: Zieriz. de convers. rerum publ. fol. 34. (Non enim omnia Princeps ipse administrare porest. Canonhiero. 8. cap. 13. hocque si facere velit, alios impedit, et semet consumit, Exod. 18. vers. 14. 18. 22.) et tum demum selix populus est, si habeat bonos magistratus. leonhard. Aretinus. epistolar. lib. 3. fol. 116. etc. Acideo; quibusnam magistratus sint committendi, primo omnium indagandum est. Hique non sunt ex affectu legendi; sed qui videntur sufficientes. Dn. Lans. orat. pro Hisp. fol. 237. Tutiusque est, ut Magistratus ambientes, prius probentur, quam ut Syndicatus actione conveniantur, Guyon. 4. d. divers. lecons, cap. 19. Turpissimum est, Magistratus ex favore imperitiri. Intelligo, (ait Symmach. 10. epist. 15. quanto plus sollicitudinis habeat magistratus, qui ex iudicio, quam qui ex gratiâ venit etc. vid. omnino Blaise du Montluc. 7. des commentair. fol. 195. b. etc. Eruditionem autem et doctrinam in magistratu, et officiis publicis, vel maxume probandam, nemo sanus poterit dubitare. Iunius quest. Polit. 18. a princ. Unde magis est, ut illiterati et imperiti, iudices esse non posse, videantur, Bronchorst. 1. e)nant. assert. 64. nisi longo usu prudentiam comparârint, l. 17. C. de iudic. Et sane inscitia in Magistratu pro crimine habetur. Aerod. fol. 178. Quodque Romani Milites emeritos promoverint ad Magistratus recte. vid. Boccalin. 2. ragguagl. 96. Symmachus, 1. epist. 15. ad. Ausonium. Bene ac sapienrer maiores nostri, Aedes Virtutiatque Honori, gemellasiunctim locârunt; commenti, ibi esse praemia Honoris, ubi sunt merita Virtutis. Etiam pene propter, Camenarum Religio, et sacri fontis advertitur: qui iter ad capessendos magistratus, saepe literis promovetur. Illudque


page 178, image: s178

autem sciendum est, conducere hactenus liberales scientias, si praeparati. Sapientiam enim non habent; sed conferuntad habendam. Lips. manuduction. ad Stoic. 1. diss. 2. vide les essais de Montaigne. 1. cap. 14. Forsan et hîc Iosephi Scaligeri, Auson. lection. 1. cap. 20. ad fin. et Ioachimi Bellaii iudicium locum tueri poterit:

Ie hay par sur tout. un scaroir pedantesque!

Et in quo vera sapientia consistat, sequentes indicant versus:

— Uno minor est sapiens Iove: quatuor autem,
Ipsi conveniunt; quoniam bene consulit atque
Iudicat errore amoto, recte que gubernat,
Et contemplari divina, humanaque ad ipsum.
Pertinet. ——

Sed et ii, quos Scholasticos putamus, politicarum rerum quandoque: gnarissimi sunt; ut de Buchanano refert. Kirchnerus, disp. ultim. hypoth. 7. et de Adriano Turnebo, Montaigne. d. cap. 24. fol. 107. interdum sunt Lettreferis, ut Montaigne, d. fol. aut Savit per lettera, pazzi per volgare, ut eos vocat Stephan. Guazzo. de civil. conversat. l. 1. Quodque studium historicum (maxume in Magistratu commendamdum) philosophice tractandum sit, monet Montaigne, 1. cap. 25. fol. 124. et Alberic. Gentil. de legato, ubi de machiavello. Et num magistratus debeat esse Doctor, disputat Borell. 1. lcap. 8. Quales debeant esse Magistratus? tractat Boccalin. 1. ragguagl. 41. Sane debent viri strenui esse: non oscitantes: timentes Deum, (non respicientes adfectus, vel gratiam superioris) veraces et non avari. Exod. 18. vers. 21. Non suprii, Borellus, 1. cap. 7. Nec item idoneus est Magistratus, qui non didicit parere. Piccart. ad Polit. Aristot. fol. 366. Qualis autem prudentia requiratur in Magistratu, tradit Theodoret. contragentes, fol. 9l memoriâ etiam videtur esse dignum, quod olim Athenis, qui ad Magistratum admitti cupiebat, vitae examen subire cogebatur. vid. Lysiam, orat. 15. 16. et 30. Estque omnino necessaria inquistio in mores. Langlaeus. 7. semestr. cap. 11. et uttestimonium habeant vitae anteactae, sollen einen Abschied haben. Borell. 1. cap. 16. Alexander Severus nomina futurorum Magistratuum proponebat, hortans populum, ut si quis qui haberet eriminis, probaret manifestis rebus. Lampridius, in vitâ. fol. 218. Et eo maior requiritur hîc cautio; quod decipi facile princeps vel populus potest: cum saepe Magistratus tum demum indicet virum, saepe etiam corrumpat, honoresque mores mutent. Erasm. in Adag. Viel suchen den Schlüssel etc. Melander. loco. ser. 1. num. 254. Primum autem et potissimum existimo, ait Frontinus, tractat. de quae duct. cum ei aquammofficium iniunctum esset: nosse, quod suscept. Neque enim


page 179, image: s179

ullum omnis actus certius fundamentum crediderim, quam quae facienda, quaeque vitanda sint, posse decernere. Nam quid viro tam indecorum et intolerabile, quam delegatum officium, ex adiutorum agere praeceptis? (quod fieri necesse est, quoties imperitia praecessit eius, cui decernitur usus) quorum etsi necessariae partes sunt; tamen ad ministerium, ut manus quaedam et instrumentumage ntis, esse debent.

IV.

Neque senes simpliciter ad magistratum sunt admittendi, neque iuvenes simpliciter ab eo excludendi: Sed videndum est ante omnia, quitam ex iuvenibus, quam senibus idonei sint mxume. Iunius, quaest. 14. Timpler. 2. polit. cap. 2. quaest. 10. Scipio Amirato. l. 11. discurs. 5. Corasius, ad rubric. ff. de Quaestor. Camill. Borellus 1. de Magistrat. cap. 6. Langlaeus. 7. semestr. cap. 10. Minor 20. annis Magistratum gerere. potest. l. 1. de offic. Consul. et ibi Coras. l. 57. de reiud. Et ita legem ad rem publicam. 8. demunerib. et honor. cum similibus de magistratibus municipalibus accipio. Rationem differentiae puto consistere in eo: quod magistratus, in urbe ab ipsis Imperatoribus eligebantur; in municipiis hocfaciebat Collegium decurionum, qui magis legibus adstricti fuerunt Alioqui in liberâ republicâ 43. anni, Consulatui fuerunt praestituti: Cuiac. 17. observat. cap. 43. Sed postquam Principes imperium ad se transtulerunt; non aetas, sed voluntas Principis spectari coepit. arg. l. 1. ad l. Iul. Amb. Quemadmodum et populus ex plenitudine potestatis, hâc interdum in re dispensuvit. Unde et Scipio dicebat: Sat habeo annorum, si populus me Consulem fieri voluerit. Sane Princeps et populus, legibus annalibus non tenentur. Aerod. fol. 173. adde Dn. Winter. d. assessore, part. 1. cap. 5. n. 13. etc. Discurs Ohemii, de Consulib. fol. 91. etc.

V.

An autem divitibus, quam pauperibus, magistratum committi praestet? in dubium hîc vocari potest. Ego, ut quidem rationem aliquam opum habendam esse puto: ita pauperes prorsus excludendos esse, minime censeo. Non facultates, sed virtus; non adiumenta fortunae, sed ornamenta animi, in electione sunt spectanda. 3. polit. 3. et ibi Casus in sphaera. Iunius, quaest. 17. Keckerman. 1. polit. l12. f. 35. Timpler. 2. cap. 2. quaestion. 12. Piccolom. grad. 10. cap. 20. Dn. Ant. Winter. in Assessore, part. 1. cap. 5. nu. 48. Rolbagii certamen masculo-foem. cap. 39. et seqq. Borell. 1. cap. 13. Lehmann. 1. cap. 15. fol. 33. col. 1. Sed multis in locis müssen die Amptleut bürgschafft thun. Borell. 1. cap. 15.

VI.

Ortum seu originem quod attinet: Indigenarum ac civium, potiorem habendam esserationem, omnibus fere placuit gentibus. Anti Machiavel. 1. cap. ult. Bodinus, 6. derepubl. 5. Schepliz. ad constitut. Prandenburg. fol. 5. Lather. de censu. 3. cap. 16. fol. 795. Borell. 1. cap. 5.


page 180, image: s180

Lehman fol. 425. (ubi, quod Saxonibus ideo exosus Heinricus IV. quod Suevos constituebat officiales, eorumque consilio utebatur) philosophieffatum est: 5. polit. 10. Peregrinos civibus praeferre, admensam vocare, et rei publicae custodes efficere, Tyrannorum, non Regum esse etc. adde Speckhan. cent. 2. quaest. 9. class. 1. mynsing. 4. observat. 30. et ibi notata Arnoldi Reyger. Philipp. Hoenon. disputat. polit. 3. thes. 28. et seq. Boccalin. 2. di Parnasso fol. 35. Certamen masculo. foem. cap. 36. Tileman. disputat. 2. thes. 18. vol. 1. late et egregie Schifordegherus, lib. 3. tract. 30. quaest. 1. et mult. seqq. Hinc legibus fundamentalibus quorundam locorum, peregrini Magistratus improbantur. Ut in Belgio, Meteranus, f. 84. et in Navarrae regno, fuit receptuum: Histor. de navarr. fol. 604. et adhuc in Hispaniâ observatur; Thesoro Polit. 1. fol. 92. ut et in Hungariâ quoque vid. omnino mercure Francois. fol. 31. b. et f. 106. ac Turcia item Bellon. 2. cap. 11. Dissentit Tessaurus, decis. 268. ut et Anton. Winter. in Assessor. part. 1. cap. 6. nu. 5. ac in epistol. dedicat. partis secund. vid. l. ult. C. decrim. Sacrileg. et ibi Gothofred. et tot. tit. C. ut nulli patriae suae administratio sine permiss. Princ. conced. ibique Scotanum, in paratitl. Eae vero gentes, quae vel ex Privilegio, peregrinos admittere non coguntur; vel eos in suâ civitate haut ae quo animo ferre possunt: hoc cumprimis studere debent, ut talium semper hominum copiâ abundent, qui aliis, non originis tantum ratione, adeoque sincero in patriam amore, extraneis digniores videantur; sed et virtutum suarum, ac experientiae laude, iis nullo modo cedant. Num vero personae Ecclesiasticae, saecularia debeant officia administrare? vid. Borell. 1. cap. 10. et hocut fiat, suadet in primis Campanell. in tractat. de Monarch. Hispan. etiam Franci prisci observârunt. De quibus Gilurd. tom. i. fol. 267. Tous les grands iugemens, se facisoient parun nombre egual des Barons et Prelats. Sed ii inprimis hîc considerarunt, quod uxores ac liberos non habuerunt.

VII.

Sanevilis est ille, qui viles tantum sibi admovet, certissimumque non magni Principis argumentum esse, magnos libertos; ait Plinius, in Panegyr. Attamen si electio fiat ex singulis civium honestiorum ordinibus; singuli ad virtutis studium magis inflammantur. iunius, quaest. 16. Timpler. cap. 2. quaest. 5. Certamen masculo-foem. cap. 37. et seq. De illâ quaestione, an Nobiles prae aliis ad officia promovendi? ita illustris Enenckelius annotat. ad Thucyd. fol. 617. scribit: Si non, qui ex ternâ aliquâ generis vel familiae inani praerogativâ, sed virtute, prudentiâque aliis praecellit, eidem alii parerent; melius profecto cum rebus humanis ageretur. Nunc (malum) contra rationem, multi nobiles et illustres viri nobis nascuntur; et saepe, qui numquam


page 181, image: s181

rem publicam administrare didicit, nec Bellum, Mattêmve vidit, extempls ob solum genus, hominibus, ipso plerumque melioribus in republicâ imperat: in militiâ ducem, tribunum, vexilliferum agit, etc. Ego consuetudinis item, ususque longaevi rationem habendame esse puto: nempe, ut fficia, quibus Nobiles semper praefuerunt, non aliis facile concedantur. Sane apud Francos, olim Iudices et magistratus, fere non alii, nisi indigenae et nobiles erant. Lehman. 2. cap. 22. acf. 301. sed tamen, licet Nobiles ex consuetudine praeferantur; id tamen intelligi debet, si fuerint idonei, l. ut gradatim. 11. §. 8. ff. de munerib. Romani non admittelbant peregtinos seu barbaros, omnes erant cives romani. Sed noluerunt quem in urbe, in quâ natus, et ita nimis notus, imperare. Aerod. fol. 182. Sed cur poterat esse Praetor Romanus Romae, arg. l. 1. d. offic. praetor. quia ibi Imperator poterat inspicere. Praeses non potuit esse, ne novas res in Provinciâ moliretur.

VIII.

Improbandum esse, Aristoteles dicit, 2. polit. 9. ut idem homo, pluribus magistratibus praesit: nam unum opus ab uno optime perficitur. Et in polopra/gmones2 istos, qui plura simul officia arripiunt; illud, quod olim Athenis, civium sermone de Metiocho quodam circumferebatur, quadrare videtur: Metiochus exercitum ducit, Metiochus vias curat, Metiochus farinam tractat, Metiochus cunctis aliis praest; Metiochus itaque plorabit, Plutarch. derepubl. gerend. vid. Bodin. 4. de tepublic. 4. Iunium, quaest. polit. 22. Keckermann. disputat. 31. problem. 6. Piccolomin. grad. 10. c. 21. Etiam est arcanum tuemdae libertatis, ne quis plures simul gerat Magistratus. Casaubon. ad Sueton. fol. 38. col. 2. num. 43. Sed tamen alicubi ad sumptus minuendos, ossicia coniunguntur, et uni concreduntur. Acitem Iustinianus consultum reputavit, ut officia militaria et civilia, ab uno gerantur, Novell. 24. etc.

IX.

Invitos canes venatum ducere, id vero nihil est, ait Comicus. Quod si ergo certum est, eum odisse Patriam, qui imperium oblatum detrectat; nullâ ratione assumendus erit. imo gravissimâ poenâ mulctandus, tamquam qui omnem virtut is stimulum excusserit. Keckerman. disputat 29. problem. 9. vid. Iunium, quaestion. polit. 8. Els-Wich. disputat. polit. 8. thes. 11. Interim ambitus non est approbandus, (ac contra eum etiam Veneti leges tulerunt, Bembus, histor. fol. 292.) hacque ratione, invitis magistratus commendavit Alex. Severus, nec facile ambientes in rem publicam collocavit. Lamprid. fol. m. 211. Melius urbi nostrae in posterum consulitis, si leget is invitos. Symmachus. ro. epist. 16. Non enim sese ingerere debet vir bonus: et contra ambitum, multae olim leges a diversis populis latae fuerunt. Alexand. ab


page 182, image: s182

Alexandr. 3. cap. 17. Sed tamen eo animo ad rem publicam accedendum, quo Cato Uticensis apud Plutarchum. in vit â, n. 6. At de causis, ob quas quis se a Magistratus susceptione excusare potest. vid. Aerod. fol. 174. et seq. qui idem, f. 176. 179. etc. de abrogatione et abdicatione agit. Quodque Baronius, in vitissimus factus fuerit Cardinalis, ac quae ille egerit, ne ad Pontificatum perveniret, commemorat Spondan. in eius vit â.

X.

Hîc loci, de eo disputari potest: An sapiens ad rem publicam accedere debeat, gerendusque num sit Magistratus? vid. Iohann. Talenton. Thesaur. var. rer. 3. cap. 13. Melch. Iunium, quaest. polit. 7. boccalin. 1. ragguagl. 69. Nemo quod suum est, quaerat, sed quod alterius. 1. Corinth. 10. Illud te considerare oportet, inquit Plato, epistol. 9. ad Architam, Tarent. nullum nostrum sibi soli esse natum: sed ortus nostri partem sibi Patriam vendicare, partem parentes, partem amicos, vocante igitur te Patriâ ipsa, ad rem publicam gubernandam, impium esset non parere: ne aditum pravis hominibus relinquas vid. Plutarch. in Polit. Quamvis conditio Privatorum, non Philosophorum modo, sed et ex Aulicorum, ac Politicorum nonnullorum sententiâ, felicior censeatur; quam eorum, qui publicis negotiis occupantur. vid. Camerar. centur. 1. cap. 32. et seq. centur. 2. cap. 45. et centur. 3. cap. 91. et duob seqq. Unde Epicuri dictum, la/qebuw/s1as2: Non vixit male, qui latens, moriensque fefelilit. Seneca, de Vatiâ quoties aliquos Asinii Galli amicitia, Seiani odium, deinde amor merserat, exclamabant homines: O Vatia, solus scis vivere! Et idem Seneca non uno loci; Sapientem se a republicâ abstinere debere, nobis persuadere conatur: et Catoni, aliter quod fecerit, gravem dicam scribit. Elegans habet Epigramma Georg. Sabinus, 1. poemat. fol. 293.

Illecebris veluti meretrix invit at amantes,
Afferat ipsa quibus perniciosa malum.
Haud secus allect at Iuvenum res public â mentes,
Perdit, amatores quae malefida suos.
Quisquis es, banc pariter devites, bortor, et illam:
Utraqueplena malae fraudis, amata nocet.

Hûc pertinet Pompon. Attici vita. apud Cornel. Nepotem:qui ad rem publicam accedere noluit; quam pertiam iri videbat. Aliis item placet illud Plauti, in Mercat.

Ubi mores deteriores increbrescunt indies,
Ubique amici, qui infideles sint, nequeas pernoscere:
Ibi quidem si regnum detur, non est cupita civitas.

Thraseas apud Tacitum, annal. 16. Multum ante secum expenderet, quod tali tempore, capessendae rei publicae iter ingrederetur. Attamen


page 183, image: s183

rectiusfacere videntur, qui illaesae conscientiae scuto, securi excipiunt invidiae sagittas; et mortem quoque honestam, si ita necessitas ferat, iucundo otio praeponunt. Boni etiam sub malo Principe commendare se possunt, ut probat Scipio Amirato, 4. discurs. 4. Ac quod Philosophia, ab ad ministrandâ republicâ npn sit alienâ, et quod ex Philosophis quidam rem publicam administrârint, testatur. Aelianus var. 3. cap. 17. Non etiam pro sapientibus sunt habendi, qui non socor diâ quâ dam vel pusillanimitate, sed ideo ad rem publicam accedere nolunt; ut contemplativis scientiis, Philologicisve studiis, se dedere possint. vid. Arist. 7. polit. cap. 2. et 3. Contemplationes quippererum sublimium, animum excolere, non rapere, societatemque civilem parte suâ privare debent. Et egregia est Ciceronis sententia; qui; de talibus soltariis loquens, ita scribit: 3. de Orator. Sunt inquit, boni viri, et quoniam sibi ita videntur, beati, tantum eos admoneamus, ut illud, etiam si foret verissimunm tacitum tamen, tamquam mysterium teneant, quod negant versari in republicâ, esse sapientis. Nam si hoc nobis, atque optimo cuique persuaserint, non poterunt ipsi esse, quod maxume cupiunt, otiosi.

XI.

Officia quoque, ac munera parva, haut sunt contemendatur Iunius, quaest. 9. Non enim virtutibus ex dignitate, sed ex virtute dignitati honor accedit. Boet. 2. de consolat. Philosopb pres. 6. Et melius est, sensim ac gradatim ad honores, dignitatesque et Magistratus magnos pervenire; quam subito inclarescere. l. ult. gradatim. n. ff. de muneirbus. Iunius quaest. 10. vid. Scip. Ammirato, lib. 3. discurs. 3. Coras. ad rubric ff. de Quaestorib. Sicque Cato Iunior addidit Quaesturae dignitatem Consulatus. Plutarch. in vitâ, fol. m: 346. Persona debet officio addere dignitatem, non e contra. Piccart. de cad. 14. cap. 9.

XII.

Magistratus emere, rei publicae perniciosissimum putatur. Novell. 24. cap. 2. vid. de Iurib. Maiest. Polit. cap. 3. ad fin. Girard. tom. 1. fol. 919. 961. etc. Venedtger herzligkeit fol. m. 246. Paradin. histoir. du Lyon. 2. cap. 97. in fin. Filesac. 1. sele ction. cap. 15. Pasquier. 4. c. 15. Sane libertati populi Romani interitum, cum alia vitia sensim in eam rem publicam admissa, attulêre; tum meo quidem animo, vel maxume foeda illa honorum nundinatio, quae Romae tandem ita viguit, ut Plutarch. in Caton. Uticens. referat; ita Romanos per illa tempora usos esse tw=|deka/zeqai, w(s2 e)rgas1i/a s1inh/qei Notatque idem in Caesare, tantam fuisse tum publicorum morum labem et kakopoli/teian, ut candidati palam in Comitiis, numarias mensas ponerent, et populi redimerent suffragia.

Hinc rapti fasces pretie, sectorque faucris
Ipse sui populus, letalisque ambitus urbi,


page 184, image: s184

Annua venalire ferens certamina campo.

Lucan. 1. vide Casaubonum, ad Sueton. in Caesar. cap. 19. Incommoda, quae in gallicanâ Monarchiâ, officiorum venditiones subsequuntur, recenset anonymushistoricus, de l' estat de France, soubs Francois. 2. fol. 25. Excusat tamen hunc Franco-Galliae morem Isaac. Pontanus, in Itinerar. Narbonensi, fol. 148. adde Mercur. Francois, tom. 3. f. 460. Cominae. lib. 1. cap. 6. f. 52. Miram Proregis Indiae eligendi rationem, et notatu dignam, describit Hugo Linscolanus in Itinerario suo, f. 78. col. 2.

CAP. II. De divisione Magistratuum: ac aliis circaeos observandis.

ABuno cum cuncta provideri non possint, plures esse magistratus oportet; qui in omnifariis rebus Principem iuvent: hocque modo Princeps, multos oculos, multas aures, multas item manus at que pedes sibi facit. 3. Polit. 12. magistratus autem pro cuiusque rei publicae statu, gradibus suis distinguuntur; ut alius maior, alius minor esse dicatur, alius super mille, alius super 100. alius super 50. alius super 10. Exod. 18. vers. 21. maior nulli praeterquam summae potestati subest: minor et subalternus, seu intermedius; superioris magistratus imperio tenetur, aliisque sese inferioribus, vel magistratisbus vel Privatis imperat. interdum gradus sunt sine subalternatione: id est, ut unus alio sit maior; sed omnes immediate Principi subiecti. Tileman. disput. 2. per discurs. vol. 1.

II.

Concessio itidena illa, quâ magistratui, subalternum aliquod a Maiestate Imperium, vel Iurisdictio confertur; non umiformis: sed pro moribus et institutis cuiusque rei publicae, varia est, Tileman. disput at. 4. thes. 1. Cabotius, 2. disputat. var. cap. 5. In Romanâ olim Civitate, vel specialis concedebatur lege, Senatus consulto scilicet, principalive constitutione, aut iure magistratus concessi, competebat. l. 1. de offic. eius cui mand. est iurisdi ct. Hodie Feudi iure plerumque, et territorii lege successoriâ, Ducibus, Comitibus, Nobilibus etc. Imperium, omnimodaque competit iurisdictio. Wesenbec. in paratitl. de iurisdict. num. 10. Reinkingkh. part. 2. class. 2. cap. ult. Klockh. de Vectigalib. thes. 15. a. (ubi, quod nunc iurisdictionalia in patrimonio sint.) Schifordegher. Part. 3. tr. penult. Borell. 1. de magistrat. cap. 1. Hincque fere effectum est, ut iurisdictionis nunc materia, immutata sit fere


page 185, image: s185

penitus. Wehner in observat. d. verb. signif. fol. 385. Cum enim faciem illam Romani imperii, qualis tempore Iustiniani fuit, penitus alteratam videamus; inde quoque ipsius imperii, iurisdictionisque usum, prout in iuris nostri systemate proditus, descriptusque invenitur: magnam quoque varietatem fecisse, certum est, arg. l. 2. §. 3. de origin. iur. Aristotel. 5. Ethic. 7. Praefecturas et iurisdictiones hereditarias esse, non placet magnae Britanniae Regi, in instit. Reg. fol. m. 51. Nec etiam Cusae, 3. de concord. cap. 28. et seq. Quando autem, et quâ occasione, id sit factum, alibi non uno loco dixi: et docet etiam Girard. tom. 1. f. 511. 532. etc. 534. 538. etc. Wolffius, lection. memorabil. 1. fol. 62. Paradin. bist. d. Lyon. 2. cap. 25. Stumpff. 7. cap. 18. Machiavell. hist. Florent. lib. 1. Inde nunc quam plurima antiquavit ipsa temporis vetustas, et longa permutavit dies: quae ut aliam vitam, alios mores; ita alias quoque haud immerito postulat leges. Indeque si quis imperii et iurisdictionis modernae complicatam notionem, solâ iuris Romani peritiâ, Bartolive, et sequacium traditionibus fretus, evolvere tentaverit; nec Statum rei publicae, eiusque iura fundamentalia, arcana et simulacra imperiorum, Politico liberaverit iudicio; is aedepol, ab Asino lanam, quod aiunt, quaeret, operamque omnem perdet et oleum: cum mulrum intersit inter id, quod fuit, et id quod nunc est. l. 98. §. 8. d. solut. Knichen. in epist. dedicar. tr act. deiur. territorii.

III.

Sic pariter quod de mero, mixtoque imperio, ac simplici iurisdictione, in libris nostri iuris, eorumque interpretibus, diligenter et taediose etiam nonnunqum, ac superstitiose explicatur: id notissimâ omnium fere locorum consuetudine commutatum esse: et tam merum, quam mixtum imperium, vocabulo Altaeiurisdictionis, der hohen Obrigkeit / oder der hohen Gericht / contineri existimatur. Bidembach. quaest. nobil. quaest. 7. Wchner. verb. Zent. Rudinger. cent. 2. observat. 90. et 97. Inferior vero iurisdictio, die Vogteyliche oder nidere Obrigkeit/nidere Herzlichkeit/ non solum complectitur, quae vulgo ad simplicem iurisdictionem referuntur; sed et nonnulla ex iis, quae mixti sunt imperii. Speckhan. oentur. 1. quaest. 90. Coler. in process. exsecutiv. part. 2. cap. 1. num. 105. etc. Matth. Stephan. 1. de iurisdict. c. 3. num. 70. etc. Knichen. de Saxon. non appell. privileg. fol. 124. Moller. 4. semestr. cap. 45. Wchner. d. verb. signif. in verb. Ehegericht/ Obergericht. Berlich. tom. 1. cap. 1. Quae possint ratione iurisdictionalium facere Vasalli, vid. Petram. de potestat. Princip. cap. 11. De inferioribus a Principe, idem cap. 13. de naturâ concessae iurisdictionis, tbid. cap. 22. et seq. item cap. 29. agitur. Vide etiam Arnold. Engelbrecht. disputat. de iurisdict. thes. 164. et multisseqq. De concurrentiâ


page 186, image: s186

Principis et Vasalli, consule Caspar Leopold. quaest. 9. Et quomodo se gerere debeat officialis, si iurisdictio sit divisa, vid. Paradin. histor. d. lyen. 2. cap. 84. et seqq.

IV.

Diligens hîc adhibenda cautio est, magistratus nimiâ ne potentiâ armetur. Etenim omnis Monar chiae cautela communis est; neminem facere nimis magnum, aut certê plus quam unum facere; quo ipsi inter se, quid quisquis agat, observent. 5. polit. 11. vid. Wesembec. in parat. ff. de off. iurid. Alexandr. Sicque Hispaniarum Rex, non dat Provinciis suis Gubernatores absolutos. Conestagius, fol. m. 492. Itidem in liberâ republicâ Tyrannides olim, quod quibusdam summi potentatus committerentur, in polyarchicis statibus exortas esse, refert Aristoteles, 5. polit. 5. Ita Dictaturam Tyrannidem esse, Sullae docuit dominatio Romanos. Dionys. Halicarnassae. 5. prope fin. Indeque pericula capitalia omnibus exsistere solere rebus publicis, exempla Pisistrati Atheniensis, Iulii Caesaris, Seiani, Ripini, Capeti, aliorumque, ostendunt. vid. Nicol. Betsium, tract at. de pact. samil. f. 215. etc. Non contra ista pericula, remedium per omnia sat tutum, suppeditat. L. un: d. offic. Praefect. Praetor. Kirchner. 8. this. 1. in fin. Quae suadet, ut ad magnitudinem summorum officiorum adhibeantur ii, quorum singularis industria, fides et gravitas explorata habetur. Saepius namque. quod et supra dixi, magistratus demum ostendit virum, et fides integra semper quae servabatur, Regni violatur gratiâ. De Aulâ Turcicâ ita scribit Henry de Beauvau, en la relation iourna liere du Voyage du Levant. f. 73. La premiere charge, est du grand visier Baccha, lui seul dispose entier ement de sapleine auctorite, des choses Civiles et Criminales de tout l' estat: en donnant non obstant advis augrand Seigneur, de tout ce qui se passe, lequel ne l' esconduyt iamais de toutes les demandes. C*est avec le susdict grand risier, qu'il faut queles Ambassadeurs traictent ou de paix, ou de guerre. vid. Thesor. Polit. tem. 1. fol. 124. etc. Sed si humanâ ratione, Turcici Imperii conversio praevideri potest, ea exinde erit Certe Maiores Domus, Galliam sub primis duabus Regiis familiis perdiderunt. Et de iis vid. incert. Annal. Francic. auct. editum a Pythaeo, sub anne 751. fol. m. 5. Lehman. 3. cap. 17. 19. 20. et 22. Huicque malo removendo, conventus Mercuriales, hodie sunt instituti. Thuan. lib. 35. fol. 574. edit. in 8. Quam vis interdum praeter ordinem, magna alicui recte detur potestas, ut dixi in tr. d. Aristocr. cap 1.

V.

Administrationes magistratuum perpetuas, cuilibet Statui consultiores statuit, quam annuas, Kirchnerus. 8. thes. 3. vid. Aleman. in palaestr â, consult at. 3. fol. 98. Amiratio, 1. discurs. 12. Iac. Curtium,


page 187, image: s187

coniectur. tom. 1. lib. ult. cap. 43. vid. Parutam, discurs. m. fol. 8. et 93. et Aerod. fol. 179. Borell. 1. cap. 12. Lehman. 4. cap. 13. fol. 315. Barcl. ri. in Argenide. fol. 302. Ego cum Bodin. 4. de republic. 4. et Haenon. disput at. 9. thes. 21. et disputat. 10. thes. 12. perpetuum magistratum Monarchiis; annuum vero, populari et Aristocratico statui expedire autumo. Tileman. disput at. 2. thes. 19. vol. 1. Canonhiero. 9. dell. introduzz. cap. 2. rationem assignat. Elsvvich. disp polit. 8. thes. 30. Inde Aemil. Probus: Miltiades, inquit, multum in Imperiis, magistratibusque versatus, non videbatur posse esse privatus: praesertim cum Imperii consuetudine, ad imperii cupiditatem trahi videretur. Namque si in Democratiâ et Aristocratiâ, non sit imperii atque oboedientiae vicissitudo; tandem Populum et senatum contemnunt, quibus ita imperia continuantur. Et Principis (splendidior quam Populi) maiestas, facilius coercet magistratuum auctoritatem. Et certe exigit ratio Democraticae gubernationis, ut quoque minores magistratus ambolatorii sint: ea enim studet aequalitati, et vult commoda ad multos pervenire. Romani hâc in re adeo solliciti fuerunt: ut non solûm annuos constituerint magistratus; sed et voluerint, ne quis intra decem annos, unum eundemque gerat. Casaubon. ad Sueron. fol. 38. col. 1. num 42. Sunt et interdum Monarchis, maiorum Imperiorum continuationes periculosae. Sic Consalvus a Ferdinando revocatus, et ad privatam vitamredactus fuit. Marchio Pescariae nocuisset Carolo V. si diutius vixisset: ut et filio eius Philippo, Iohannes Austrius; ac ut quidam putant, etiam Parmensis. Idque sit, si praesertim in Provinciâ versantur, quae longius a capite abest. Etadhuc magis, si hereditarii sint Vasalli. Et certe hereditaria ac magna officia concedere, perdidit Merovingas Fauchet. tom. 1. lib. ult. cap. ult. Habent hoc diuturna imperia, ut facile quemvis hominem natum dementent, et cupiditate potentiae firmandae inflamment. Haec postquam sententia sedit, nullum tam praeceps consilium est, quod non placeat potius, quam ut imperio cedatur. Imbibantigitur, qui gubernacula rei publicae tractant, Maecenatis apud Dionem, Oraculum verius, quam dictum: Longiora imperia et diuturniora (de maioribus hoc magistratibus cape) multis spiritus attollunt, et ad rerum novarum molitiones praecipites impellunt. Sane imperiorum prorogatione, ad servitutem redactam fuisse Romam, monet Machiavell. 3. discurs. cap. 24. Ac fidem facit Caesar et Sulla, hâcque in parte in commodo quolibet, quod adfert temporalis magistratus; periculum maius esse videtur, quod perpetuitas adferre solet. Tutius est ex lege mutari magistratum, quam suspecto imperium abrogare, quod certesine turbis vix fieri potest. Vicissim magistratus diuturnos, e re subditorum magis esse, hâc ratione doceri potest: quia ut Statius inquit;


page 188, image: s188

Non parcit Populis Regnum breve.

Quod et Tiberium Imperatorem movit, ut perpetuos nollet magistratus. Ioseph. antiq. 18. cap. 8. fol. m. 514. Quo pertinet Aesopica Fabella, de vulpe in lacunam propulsâ, quae noluit, ut Erinaceus ab eâ abigeret muscas ipsius sanguine plenas; ne famelicae supervenientes, quicquid superest sanguinis, exhaurirent. Abstem. in proem. suar. Fabular. Richter. axiom. histor. 43. Etiam Carolus V. magistratus non facile mutavit. Botero. d. detti, fol. 76. b. Et. absurdum videtur, prius deponere potestatem, quam scire eam administrare. Spartan. in Pescen. Nigro. Pertinet hûc, quod scribit Petrus Bellonus 1. des observat. cap. 27. Les Turcs sont extrement av aricieux, mais ce n' est pas sans raison etc. Ils font cela a cause que tel sera un mois ou un an, dant du plus, que du moins gouverneur d'une Province, laquelle il luy conviendra laisses et aller en prendreune autre, a mille lieves de la etc. Sic et post cladem Varonianam, Augustus Praesidibus Provinciarum, Imperium prorogavit; ut a peritis et assuetis socii facilius retinerentur. Sueton. August. cap. 23. adde Christophor. Forstner. hypomnem. num. 75. An aliquis in Aristocratiâ senatu moveri queat, vid. Georg. Everhard consil. 39. tom. 1. Et Arumae. in decis.

VI.

Praecipuis et maxumis magistratibus praefuturi, non solum ad munera sui officii obeunda, experientiam maxumam habere; sed et praesentem rei publicae statum, formamque diligere: atque cumprimis virtute et iustitiâ, in unaquaque republicâ, ad ipsius statum tenendum et conservandum idoneâ, praediti esse debent. 5. polit. 9. Requiritur etiam, ut iuramento ad fidelitatem praestandam obstringantur. Borell. 1. cap. 14.

VII.

Munerum acceptatione, nihil indignius est magistratui: Isaiae, 1. vers. 23. Borell. 1. cap. 9. utcumque aliqui Legem 6. de offic. Proconsul. urgeant. Unde caute Principes agunt, iuramento qui officialium adponunt, munera ne sibi dari patiantur. Fürstliche Würiemb. Zandsordnung. f. 13. vers. vnsere/etc. Et hîc notandum est, quod C. Pontius Samnis olim dicebat: Utinam ad illa tempora me fortuna servasset, et tunc natus essem, quando romani dona accipere coepissent non essem passus, eos diutius imperare. Cicer. 1. offic. Lex 6. de. offic. Proconsul. de muneribus tantum agit, quibus proconsules, ut hospites, in auspicio officii remunerantur. Probe notandum, quod de Catone Uticens. in vit â num. 4. scribit Plutarchus; eum ne minimam quidem rem, neque ut ministri sui a Deiotaro Rege aliquid muneris loco acciperent, permittere voluisse: alias enim corruptiones atque concussiones, numquam honesto praetextu carituros. Odi ego aurum, multa multis


page 189, image: s189

suasit perperam: ait in Capito, Plautus. Faciuntque etiam munera invitos velle. Dn. Buxtorff. in lex. verb.
[Gap desc: Greek word]
Non quaestui, praedaeque loco habenda publica eiusmodi officia. Quo respectu Salvianus, 1. de gubernat. Dei. fol. 10. et seq. dicit: Pauperes olim magistratus, opulentam rem publicam habebant; nunc autem dives potestas, pauperem facit rem publicam. Et quae, rogo, insania est, aut quae caecitas; ut egestuosâ ac mendicante republicâ, divitias posse credant stre privatas etc. ubi pulchre Rittershus. in commentar. Cicero, munera quidem acceptavit; sed in commodum Provinciae iis usus est. Plutarch. in vitâ fol. 548. et vid ibid. fol. 574. quomodo is in Ciliciâ gubernârit. Haec ut praecaveantur, (1.) magistratibus praemia et salaria de publico constituenda Novell. 28. cap. 4. vid. Fr. Piccolomin. in et hic. grad. 10. cap. 20. Winter. Ad sessor. part. 1. cap. 8. num. 2. etc. (2) Luxus est extirpandus: hic enim facit, ut magistratus, aliique eminentiores, pauperes esse nolint. Cum Legati ad Xenocratem, ab Alexandro quinquaginta ei talenta attulissent; adducit Legatos ad caenam in Academiam, his tantum apposuit, quod satis esset, nullo apparatu, cum postridie rogarent: cui numerare iuberet? Quid? vos hesternâ, inquit, caenulâ non intellexistis, me pecuniâ non egere. Cicer. 5. Tuscul. Et recte Iuvenalis: Nullum crimen abest, facinusque libidinis, ex quo paupertas Romana perit.

VIII.

Cum potentia Dei iustitia sit: Ergo, qui in Magnatum gratiam praevaricatur, potentiores illos quam Deum facit: hocque in contumeliam Dei recidit; quasi is in firmior sit habendus, quam illi, quorum potentiae metu praeter ius fertur calculus. Ioseph. 4. antiquit. ult. fol. m. 102. b. vid. Exod. 23. vers. 2. officia ergo magistratuum, quaemaiestati debentur, ita sunt intelligenda; ut iuris divini et Naturalis tramites non violent. cap. 2. distinct. 10. Scelesta quis non iussa spernat Principis? Grueter. Florileg. tom. 2. fol. 404. Quatenus item rescripta et mandata, iuri et utilitati publicae non contraria exsistunt. l. 16. C. si contr. ius vel util. Quod non eo tra hendum; quasi nequeat veteri derogare iuri maiestas; sed ut, si contra imperii leges, quibus servandis Princeps obstrictus sit, quidpiam mandaverit, mandatum suscipere, et exsequi magistratus non teneatur, contra Bodin. cum Iunio, Bruto. Kirchmer disputat. 8. thes. 2. 4. egreg. Montaign. 3. 1. fol. 807. vid. Noveii. 13. et Thuan. lib. 50. fol. 782. ubi de Carolo IX. Galliarum Rege, qui etiam hâc in parte oboedientiam exegit. Sed cerre, honor est, iniuria vel supplicium iniuste perpessum. Aerod. fol. 197. Et Herodem magis infamat decollatio Iohannis, quam eum, qui iniuste occisus fuit. Sunt qui eradicare volunt eos, omnemque eorum posteritatem, qui libertatem Civilem defendunt. Sed Dei est eradicare, qui hoc saepe


page 190, image: s190

facit propter iniustitiam, et pauperum oppressionem: quorum suspiria sunt loco sollemnis provocationis. Numquam non iustitia et violentia evertunt Regna. Cusa. 3. de concord. cap. 31. 33. et 34. De libertate honestâ Ministrorum, et quid ea prosit? vid. Pasquier. 5. des recherobes c. 27. Quodque Princeps tueri debeat Officialium auctoritatem, monet Piccart. observat. decad. 11. cap. 7. Tandem vero corrigendorum magistratuum, opportunum remedium esse videtur Syndieatus, de quo Paris de Puteo, Clarus, aliique. Quomodo officiales sese debeant gerere, docet Boccalin. 1. ragguagl. 41.

CAP. III. De Iudicibus.

NUnc de Iudicibus in specie, nonnulla subiungere lubet: quorum itidem curam cum maxumam habere decet. Canonhiero. 9. dell introduzz. c. 7. In Iudicibus, tertiam partem teipublicae collo cat Aristoteles, 4. polit. dubitans, an magistratuum loco sint habendi: Quas dubitationis tricas Iustinianus explicat, Novell. 82. qui partem iudicum magistratus, partem sine magistratu esse, scribit. Rittershus. ad Novell. fol. 501. Sed nunquid satius est, Regem et Principem, aut Populum vel Senatum ne dum magistratus ipsos, non modo praeesse, sed et interesse iudiciis? quod regulariter non consultum esse videtur. vid. Hoenon. disput at. 5. thes. 60. et duebus seqq. Kirchner disput at. 11. thes. 1. b. Canonhiero, 9. cap. 10. Stollium, disputat. de iudice Ienae habitâ. thes. 46. Coras. ad l. 1. § cognoscens. de constitut. Princ. Facium. polit. Livianâ part. 3. error. 12. boleng. de Imp. Rom. 3. cap. 24. et me, in tractat. de appellationibus cap. 1. princip. vide etiam de iudicibus, Reinkingk. 2. class. 2. cap. 12. et seq. Etsi Reges, Principes et magistratus, ob id maxime primo fuerint creati, iustitiam ut administarent: hincque tum Hebraeorum gubernatores, iudices; tum Graecorum Reges, dunastai\ appellati fuerunt. Erat etiam Romae moris, ut Princeps causas cognosceret, ac Senatores et Equites in Consilium vocaret. Spart. in Adriaen. vid. 1. 3. de bis quae in Test. del. l. penult. de vi privat. Cuiac. 18. observat. 32. Saepeque sapientissime sententias protulerunt, nec secundum leges scriptas. D' un merveilleux iugement de Baiazet. vid. Paradin. 3. annal. de Bourgogn. f. 458. et iudicium Salomonis simillimum habet Melander. in iocoser. tom. 1. num. 256. et Paradin. hist. d. Lyon. 1. cap. 22. Cum tamen onus rei pub licaeregundae, gravius et difficilius


page 191, image: s191

sit, quam ut diiudicandis omnibus causis, Maiores magistratus, ne dum Reges et Principes vacare queant: Consilium inde Iethronis haut inconsultum esse puto. Exod. 18. Ut nimirum, quae Regis et Principis cognitione dignae videntur esse, causas, gravissimas nempe, maxumeque arduas, ipse sibi diiusicandas, cum Mose reservet Princeps: cetera negotia magistratibus et iudicibus permittat. Est quidem Princeps iustitiae Minister; sed tantum ratione directionis et inspectionis. Ita et Romae Praetor quidem in cansis privatis et pecuniariis, iudicem dare, eique iuris et aequeitatisformam, quam sequeretur, paraescribere solebat. quad ius dicere vocant. Unde et iurisdictio nominata: quae magistratus, non iudixis erat. Iudicandi vero partes, iudicibus Pedaneis (ita dictis quod ad pedes magistratuum, in subselliis inferioribus sedebant) impositae fuerunt. Maxume vero controver sum esse puto; An olim magistratus Romani, non nisi certarum causarum et personarum favore, potuerint iudicare; in aliis pedaneos dare iudi. es habuerint necesse: quod vix est, ut aliquis mihi persuadere possit. vid. Vaudum. 1. quaest. 10. Iohann. Robertum. 4. sententiar. 22. et 23. Busium. ad l.. 1. de iurisdict. Vultei. discept. Scholast. 1. Timae Fabrum. annotat. 1. c. 23. Anthon. Matth. disputat. ff. 5. ihes. 5. Hodie fere constituuntur iudiciarii Senatus, Thessaur. in praefat. decis. De Areopago, vid Baron. A. C. 57. aprinc. Et quando Parlamenta in Galliis sedentaria fuerint facta. vid. Girard. 1. fol. 537. et 1031. ac tom. 2. fol. 80. Olim Carolus Magnus ipse ius dicebat, Wolff. memorabil. 1. fol. 245. et Ludovicus etiam Pius. Girard. fol. 921. Capitalibus certe iudiciis, Regem vel Principem interesse nolim: notatus quod contrarium secutusfuerit Augustus, et ob eam rem, Carnifex adpellatus est a Moecenate Kirchner. disputat. 11. thes. 1. b. ad fin. Numquam etiam Principi suaderem, ut supplicia spectaret, ne exinde voluptatem capere videatur: non is de bet supplicia a iudicibus decreta exasperare, sed lenitatem iudicum, aliorum iudicio corrigere. ut et monui, ubi de poenis et proemiis egi. Tutius, ut nomine Principis rei accusentur, quod in hoc Ducatu fit, et sententia fertur ex iudicum scitu et consi lio iurisperitorum. Et ante publicationem sententiae ad Cancellariam mittitur, interdum ut gratiae sit locus.

II.

Si tamen ipse Princeps, non curam et inspectionem habeat iudicum et Quaestorum; illi, ut in re alienâ pessime ibi versantur. Anton. Perez. fol. 296. aphorism. 270. Hincque appellationis iuvamine, saluberrima freni temperies imponitur iudicibus; cum sciunt, ante oculos superioris pervenire posse, Retractationique eorum placita obnoxia esse. Egotractat. de appellat. cap. 1. sect. 3. Philippus Valesius, etiam Testamento cavit, ut post mortem suam inquisitio in


page 192, image: s192

magistratus fiat. vid. Legrand Aumosnier. fol. 242. Syndicatus supra mentionem alicubi feci; qui et in Hispaniâ, utiliter contra iudicum excessus adhibetur. Thesor. Polit. part. 1. fol. 91. Quod et Venetiis fieri solet. Thesoro polit. ibid. fol. 163. In Sueciâ usurpantur iudicia Regis. Leges Suecor. 8. cap. 38.

III.

Non inepte hîc quaeri potest, an approbandus sit mosplenorumque iudiciorum, ubi Scabini analphabiti, de causis cognoscunt, (Cendt. vnd Zandgericht.) Improbathoc Philippus Hoennonius, disputat. polit. 5. thes. 67. vid. Petr. de Andlo, d. Imper. Romaen. 1. cap. 12. ubi Freherus, et lib. 2. cap. 16. Indeque, supra alicubi dixi, imperitos literarum, iudices esse non posse. vid. Langlae. semestr. 3. et 4. Cuiac. ad Novell. 82. in princ. Hotoman. quaest. 28. Robert. 3. Vultei. discept. 8. Schrader. part. 10. d. feud. sect. 14. num. 52. Franci olim inprimis peritiam iuris localis requirebant. Lehmen fol. 104. Certe aliis itidem nulla maior abusoío videtur, quam pereos, qui rus colunt, ius in Provinciis dictari; qui a iuris notitiâ legibus excusa ntur. Rationem tamen huius rei aliquam red dit Cusanus. 3. concord. Cathol. 28. Sane etiam Rustici exinde politiores, magisque habiles redduntur. Qui iudices olim apud Francos erant, vid. Lehman. 2. cap. 22. et fol. 105. Num iudices debeant esse peregrini, vel cives? disputari potest. vid. sapra cap. praeced. sane in Italiâ numquam ii sunt eo in loco nati, ubi ius dicere solent: et Vincentiae pessime iustitiam administrari aiunt, qui Adsessores ibi sunt ex Urbe. Thesor. Polit. part. 1. fol. 155. De reiectionibus Iudicum, vid. Langlae semest. 2. per tot. Et quod duo fratres nequeant esse Assessores, tradit idem Langlaeus. 7. semesir. cap. 3.

IV.

Summa laus est iudicii, quod nemo calumniatur; sive Actor causâ cadat, sive reus vincatur: verum uterque aequo animo (erga iudicem) et hilari discedit, necaliter de re iudicata sentitis, qui causam obtinuit, quam qui litem perdidit. Aristides, tom. 1. orat. in Regem. Quod fit, si integrum est iudicium, nulliusque affectus, vel corruptionis suspicione laborat. Cum sciunt se non a iudicibus, sed legibus condemnari, et iustitia adversarium non habeat. Philo. m. fol. 43. Et etiam sententiae liberae esse debent. langlaeus. 7. cap. 6. qui idem c. 7. tractat, quo ordine eae sint dicendae, Officium iudicum commendatur Isaiae 1. Quaerite ius, beate opptessum, ius dicite Pupillo etc. vers. 17. Et id describit egreglê David Psalm. 81. Acipse Deus Opt. Max. Deut. 1. vers. 17. Nesucipite personam in iudicio, aeque parvum atque magnum auditote, ne metuitote a quoquam; nam iudicium ipsum Dei est. Iudices item iurare debent, nihil se gratiae, nihil praecibus dare vid. Exod. 23. vers. 3. Sie schwören auss das Recht absolute. Lehman. 4.


page 193, image: s193

cap. 13. aprinc. Ego, in disputat. de iureiur. 1. thes. 28. fascicul. 2. disp. Tubingens. vid. apud Ammian. lib. 22. fol. 405. exemplum Iuliani, quomodo nullo habito respectu Petsonarum iudicârit. Iudicis munus est, etiam superiorem non respicere. Iudex respiciens in iudicanso voluntatem principis, male iudicare potest; cum ideam habeat: ut ait Perez. fol. 173. num. 116. Boccalin. 2. ragguagl. 86. An iustum sit in conspectu Dei, Vobis potius auscultare, quam Deo; iudicate. Actor. 4. vers. 19. cap. 5. vers. 29. Iustitia neglecta causa est sterilitatis. Plutarch. in Romul. fol. 61. De Virtutibus iudicum, consule Zepper. 3. de legibus Mosaic cap 19. De eorum officio, Aerod. rer. iudicat. tit. de iust. et iur. et de officio iudicis apud Francos, in criminalibus et civilibus causis. vid. Lehman. 2. cap. 28. etc. Ac quae sit aequitatis et iusti legitimi differentia. vid. Xenophont. 1. institut. Cyri. num. 12. in fin. Et iudicium semel tantum reddi solet. Langlae. 5. semestr. cap. 2. aliter in principe, qui habet ius restituendi. De sportulis, vid. Langlae. 6. semestr. passim.

V.

Hîc itidem tractandum esset, de aliis curatoribus, Ministrisque rei publicae, quos Aristotel. 6. polit. recenset. Tales etiam sunt Aediles, Agrorum Silvarumque praefecti, ii. apud quos publica vectigalia referuntur, scribae contractuum, iudiciorum, iustitiae exsequutores. etc. Sed ratio me revocat institutae braevitatis.

CAP. IV. De Censoribus.

UT legibus Magistratus et iudices; ita moribus praesiciendi sunt Censores: qui ea, quae legibus definiri nequeunt, (et quorum nomine actio non datur) corrigant, notent. vid. Chokier. in aphorism. lib. 5. cap. 19. fol. 281. Hilliger. ad Donell. 17. c. 24. lit. s. Quam multa, inquit Seneca, Pietas, Humanitas, liberalitas, fides, iustitia exigunt, quae extra publicas tabulas sunt: neglecta tamen, aut contemptui habita, multorum, magnorumque malorum causasunt. Bodin. 6. de republ. 1. Lips. 4. pol. 11. Hi maximarum, minimarumque rerum, praecipue circa morum disciplinam, cognitionem animad ver sionemque habebant: de quibus leges, aut non sctiptae, aut quae iudicio poenali, haut digna videbantur. Inquirebant etenim; quo se quisque modo, domi suae, intra Laris penetralia, erga uxorem, liberos, erga servos, erga propinquos, necessarios, vicinos gereret; quae institutio liberorum,


page 194, image: s194

quae disciplina, unde victus et amictus, quis opum usus, quis abusus; qui cultus, quae incuria, quis focus et mensa etc. omnes malas artes, et lubidines malas, voluptatesque indignas, otium, luxum omnem prohib ebant: ab universisque exigebant, ut probitati atque industriae, non sumptibus et divitiis studerent. vid. Amirato, l. b. 11. discurs. 2. Hincque censuram, magistram pudoris et modestiae nominat Cicero, pro pison. De Romanorum Censorum potestate, vid. Alexand: ab Alex. 3. genial. cap. 13. Et quod olim munus hoc gesserint Imperatores, docet Bulenger. 1. de Imp. Roman. cap. 6. ut et mox dicam infra. vid. AErod. lib. 2. tit. 16. Et de censurâ agit Hensler. disp. sing. tom. 4. disputat. Basileens.

II.

Hodie in nostris rebus publicis, adeo obsoletam tam necessariam Provinciam politiae, prospicimus; ut non modo non colatur, sed fers ignoretur et irrideatur. Unde multorum magnorumque malorum perpetua causa: sic ut numquam maior malorum seges morum, ullâ maiorum aetate exstiterit. Quando non modo, uti temporibus augustini, in theatris; sed potius in mediis S. S. Aedibus et Dei Templis, pietati et honestati omnia contraria fiant.

Nil est ulterius, quod nostris maioribus addat
Posteritas.

O Tempora, ômores! qui medicinam eam respuunt, sine quâ civitates nullo modo consistere posse, prudentia iudicabat antiqua; quae Graecis, omnibusque Italiae veteris populis usitatissima fuit: Kirchner. disputat. 11. thes. 2. a. et quae etiam nunc in optime constitutis rebus publicis exteris, Venetâ, Lucensi, Genevensi, florida est aliquantum, bodin. 6. de republ. cap. 1. Hodie quidem locorum quorundam usu, relictum est hoc munus ecclesiasticae Censurae, et Senioribus ecclesiae permissum. (nam et apud veteres ad Episcopos pertinebat. Filesac. tractat de Episcop. auct) ut si quos male vivere perspiciant, admoneant et iudicent. Sed cum publicae censurae notâ et correptione destituantur, parum inanibus efficitur reprehensionibus. Sub Regibus populi Dei, Prophetis ius censurae demandatum fuisse, videtur: ut exemplo Samuelis, Esaiae, Ieremiae, et aliorum, apparet. Philipp. Hoennon. disputat. polit. 6. thes. 3. a. Apud Catholicos adhucdum confessio est instar censurae. Ac de censurâ ecclosiasticâ, vid. Baron. A. C. 57. nu. 5. etc. Reinkingk. 3. class. 2. cap. 2. Olim censurae loco erant, Hastarum ludi et equestrium certaminum spectacula (Die Turnier/) quae ideo, ut revocentur, suadet Kirchner. Orat. 25. et seq. add. Visherum, tractat. de Duell. fol. 432. Erant et quasi censores Philosophi prisci. Bert. orat.


page 195, image: s195

de dignit. Et hic fol. 31. Censura erat etiam Comoedia vetus: Horat. lib. 1. Satyr. 4. cui nova Satyra sucessit, unde Iuvenal.

Quicquid agunt homines, votum, timor, ira, voluptas,
——— nostri est farrago libelli.

An vero Satyram scribere iniuria sit, disquirit Arithmaeus, disput at. de. Poetica. item AErod. flo. 465. Et cavendum est, ne Satyra degeneret in libellum famosum, vel ut nunc vocamus, Pasquillum. Ut libertas dignissima favore; ita livor et calumniandi animus, Deo et legibus sunt in visa. Sed placent hanc in rem, verba Magni Erasmi, in enchirid. Milit. Christ. can. 6. m. K. 4. Verum heus tu, quemadmodum te volo fortiter a vulgo dissentire, ita nolo Cynicum quiddam referentem, passimaliorum sententiis, aut factis oblatrare, superciliose damnare, odiose obstrepere omnibus, rabiose declamitare in Vitam cuiuslibet, ne duo simul mala consciscas: alterum, ut in omnium odium abeas; alterum, ut invisus, nequeas quidem ulli prodesse. Esto et tu omnibus omnia, ut omnes Christo lucrifacias, quoad licet, non offensâ pietate. Foris omnibus temet accommoda, ut intus quidem immotum sedeat propositum: foris autem comitas, affabilitas, facilitas, commoditas alliciat fratrem; quem blande convenit in vitari ad Christum, non asperitate deterreri. Denique, quod sentis, non tam saevis intonandum verbis, quam moribus exprimendum. Neque rursus sic indulgendum infirmitati vulgi, ut veritatem in loco fortiter tueri non audeas. Humanitate emendandi sunt homines, non decipiendi. Moribus nonnullorum locorum, censurae occupat locum das Ruggericht/ vid. Fürstl. Würtemb. Landsordnung/ fol. 234. Quod tamen finem, quem olim assequebatur censura, adtingit minime. Hîc vero quaeritur, anne Christianae charitati conveniat, in eiusmodi censoriis iudiciis proximum prodere? quod suo modo non negarem, vid Iohann. Gerhard. deoad. 6. thes. 4. Hoennon. disputa at. 4. thes. 48. et disputat. 6. thes. 16. e. Forster. disputat. ad Decalog. decad. 3. probl. 6. adde Bidembach. decad. 5. consil. ult. Alii sunt Tyrannici delatores, de quibus hîc non est sermo; quos tamen Aristot. 5. polit. 8. institui suadet. Alii consonant, ut Princeps vel res publica locum designet, in quem quilibet, non edito nomine, et clam schedulam deponat, et vel officialium errata prodat, vel suum iudicium de praesenti statu rei public ae edat. Sed magna prudentia requiritur, ne statim talia iudicia, et denuntiationes exsecutioni demandentur. Anvero quilibet subditus, maleficium in suâ domo commissum, denuntiare teneatur? disputat Modestin. pistor. part. 2. qu 61.

III.

Censores expertes imperii ut sint, consultius esse arbitror Bodin. derepubl. num. 633. Inde et nota illa, seu censoria animadversio,


page 196, image: s196

etsi ignominia diceretur; nihil tamen notato adferebat, nisi ruborem: et plurimum ab infamiâ distabat, quae magistratuum sententiis ac iudiciis irrogabatur. Cicer. pro Aul. Cluentio. Tholosan. 4. de republic. cap. 12. Bodin. 6. cap. 1. Keckerman. 1. polit. cap. 18. in fin. Kirchner. disput. de republic. 11. thts. 2. ad fin. vid. Hoennon. disputat. 6. thes. 26. et seqq. Et pertinet Censura (1) ad ea tantum delicta, quae probari sufficienter non possunt (2) ad ea Crimina, quorum nomine actio velaccusatio non datur: puta si quis non rite liberos educet. Consultum etiam esse videtur, ut Censores (praesertim si nova sit et inconsueta institutio Censurae) non omnia simul emendare conentur; sed singula corrigant paulatim: Homines namque non possunt subito fingi, ac repente eorum natura converti, aut vita mutari nequit. adde omnino Richter, axiomat historic. 29. et vid. Philostrat. de vit. Apollon. lib 5. ubi is idem suasit Vespasiano, fol. m. 232. Opera Regis Angl. Iacobi, fol. 191. Baudium, de moral. et civil. sapient. lib. i. fol. 13.

IV.

Cesorum legendorum, eum delectum habere solebant veteres; ut Censores fierentii, quorum vita non tantum a rapinis, sed et a vitiis pene omnibus, libera et vacua esset quique ceteris omnibus, integritate ac prudentiâ praestarent: ut Censores, omnibus civibus, se ipsos quasi normam, bene temperanterque vivendi, et ad intuendum, et ad imitandum praestarent. Bodin. 6. cap. 1. Hincque Plutarchus, in Caton. Maior. Censuram omnium munerum sacratissimum appellat.

V.

Sed et porro Principis vita, Censura optima, speculumque est, ad quod vitam componant subditi; norma est, secundum quam dirigant mores. Syracid. 10. vers. 2. Plin. paneg. edit. Lips. fol. 87. Clariss. Gruter. in discurs. ad Tacit. fol. 47. Amirato. 3. discurs. 9. Fürstliche Tischreden. 1. cap. 11. Guervara in Marco Aurel. cap. 4. Dn. Lather. d. censu. 2. cap. 1. Guyon. tom. 1. lib. 4. cap. 12. des divers. lecons. Richter. axiom. 291. Et facilius est, si non dicere nefas, errare naturam, quamut dissimilem possit formare Rem publicam Princeps. Cassiodor. 3. variar. Sicque prorsus Censuram suis temporibus, de propriis moribus gessit Alex. Severus Imperator. Imitati sunt eum magni viri; et uxorem eius, Matronae pernobiles. Lamprid. in vit â. Latinius Pacatus, in panegyr. de Theodosio: A te voluisti incipere Censuram, et impendia Palatina minuendo; nec solum abundantem reiciendo sumptum, sed vix necessarium usurpando dimensum: quod naturâ difficillimum est, emendâsti volentes etc. Et suadet pulchre Iohann. Spinaeus, ut Princeps nocumenta voluptatum exscindere volentes, se suosque primi reformarent. ais discours. contrela volupte fol. m. 475. Lael. Zecch. d. princip. 2. cap. 1. nu. 7. fol. 228. Nil enim absurdum magis est, quam punite vitia, quibus


page 197, image: s197

ipse Princeps conspurcatus adparet. Boccalin. d. Parnas. 2. fol. 37.

VI.

Quemadmodum Musicorum cantibus mutatis, etiam civium mutatur Status, ex sententiâ Platonis: sic Nobilium vitâ, victuque mutato, et mores civium commutantur. Cicero, 3. de legib. Indeque ut in corporibus, sic in Imperio, gravissimus est morbus, qui a capite, aut membris principalibus diffunditur. Cumque pauci, atque admodum pauci, honore et gloriâ amplificati, vel corrumpere mores civitatis, vel corrigere possint: maxumumque compendium bene instituendi et reformandi Rem publicam sit, tite instructa Aula. Omnes ergo Principes et Optimates, periculum scandali evitent, bonisque moribus studenant. Aulae mores corrigat bonus Princeps. Guevara, in Marc. Aurel. cap. 24. Plus enim exemplo, quam peccato nocent: nec tam malum est peccare Principes, quantum illud, quod permulti Imitatores Principum exsistunt. Exenplum optimus est Censor. Ac laudem meretur Artaxerxes, qui noluit aliquem, pro more Persarum, cogi ad bibendum. Iosephus, 11. antiquit. cap. 6.

Visum etiam est adiungere Discursum Germanicum, ex iis, quos olim vix adulescens conscripsi; cum is de Censurâ agat. Von der Römer Censur, oder wolangesehener Rugordnung.

[Note: §. 1. Inst. 1. Is. §. 2. ff. de iust, et iur.] ES wollen die Juristen / in deme sie ihr Professionem; rerum Divinarum atquehumanatum notitiam, iusti atque iniusti scientiam definiren / darfür angesehen sein / als [Note: Curva corri gere.] wann sie das krumme grad / vnd dero fürgeben nach mit jhrer Kunst soviel zuwegen bringen könden/das chrilich gelebt / niemand vernachtheilt / vnnd jedem / was jhme gehörig / zugestelt würde. Es ist [Note: §. Iuris praecepia Inst 1. 10. §. 1. ff. d. t.] aber hingegen / meines erachtens / mehr dann offenbahr; daß vnangesehen / vermittelst wolangestelter Gerichten / der so sich beschädigt/ oder vervorcheilt befind/widerumb erholen/vnnd das jenig/so jhm gebürt/bekommen [Note: 1. non omne. 144. 1. in co~ventionibus 179. ff. de rega iur.] mag. Doch besagte Gericht / iureve civili prodirte Actiones vnd Process, ein ehrlich untgdenlich Leben zuerhalten oder begeren / so wenig gnugsam/das auch nicht alles/so sonsten in Rechten zugelassen/


page 198, image: s198

vor erbar vnd rühmlich gehalten wird. Darumben dann die Römer/ [Note: De Censoribus. late Geprg Eberlin, ad tit d. orig. iur. cap. 14.] als welche solches zeitlich gespührt vnd vermerckt/ihren Censoribus, ueben andern vornemmen Veretcchtung/auch insonderheit der guten Sitnahrzunemmen/ gufferlegt. Vnd weil vber das alle / sowol publica als privata delicta, durch and re Magistratus gerechtfertigt wurden: haben besagte Censores, fürnemblich deren Laster/ so durch sonderbare Gesatz [Note: Bodin. 6. d. rep. cap. 1. fol. 630.] nit verbotten / doch an jhme selbsten vngebührlich / vnd dem gemeinen Wolstand nach theilig/ auff das fleißigste erforscher: vnd nicht allein die allbereit eingewurtzelte vntugenden/gleichsamb mit vndergrabung/vnd beschabung dero Wurtzeln außgerottet; Sondern auch / so zureden/ allen Samen/ vermittelst dessen andere vnd newe mit der zeit auffw achsen möchten/ dertilget. Wie dann hiemit vielfältig vnd augenscheinlich geschafften Nutzens/ihrem Ampt ein solches ausehen gemacht / das [Note: Val. Maxim. 2. cap 9. in pr.] selbiges ein Meisterin deß Fridens / ein vrsach aller Zucht vnd Meßigkeit genennet/ vnnd gäntzlich darfür gehalten worden / das sie Censores mit jhrem supercilio oder strengen auffsehen / eben soviel nutzen / als alle Mann- vnd dapfferheit/ so jemahlen von den Römern im Krieg begangen worden/ geschaffet. Vnd wit durch diese viel gewonnen: also jenes/das man selbiges lang erhalten können/vervrsacht habe. Inmassen dann zu diser Dignitât, nicht allein die vmb den gemeinen Nutzen wolverdienteste/ ansehenlichste/ ernst- vnd tugenthaffteste Personen befördert worden: Sondern auch der/so dahing gelangt/ nunmehr die höchste/ja heiligste [Note: Plutarch. in Camill. n. 8. Flut. Plam. num. 11.] Staffel aller Menschlichen vnd miöglichen Ehren / er: eicht zuhaben/ sich bedunckten lassen. Also ist Q. Flaminius, nach dem er erlich beschwerliche Krieg / wider Philippum vnd Antiochum in Graecia glücklich zu end gebracht: Paulus Aemilius, nach dem selbiger Macedoniam [Note: Plutarch. Aemil. n. fin.] dem Römischen Volck Zinßbahr / vnnd deß grossen Alexandri Magni Nachkommen zu Sckaven vnd leibeygenen Knecht gemacht: M. Cato, [Note: Plat. Catonnu. 8. et 9.] nacht dem er viel her: liche Sachen in Africâ, Sardiniâ, Hispaniâ vnd Asia ver: ichtet / erst zehen Jahr nach seinem Consulat Censor sorden/vnd sich in solchem Ampt also löblich verhaltem/das der Remische Raht/jhme ein Seul oder Statuam auffrichten/vnd vnder selbige nichts dessen/so er wider ihre Feind ruhmwürdig ver: ichtet/ vnnd darumben her: lich triumphiret; Sondern allein das er Censor gewesen/schreiben oder graben [Note: Bodin. 6. d. legubl. cap. 1. fol. 623. et 627.] lassen/etc. Zu vnseren zeiten pflegt man zu Genff/ zehen/so daselbst die Aeltern genent werden als Magistros morum erwehlen / welche die Laster mit solchem ernst erforschen vnd abstrassen/ das auch nit bald eines/es werde gleich so heimlich es immer wolle begangen/von jhrem eyfer vngetadelt bleiben mag. Darumben nicht zuzweiflen / dann das selbige Statt vnd res publica, wa nicht wegen Macht und Reichthumb / doch


page 199, image: s199

anderer Burgerlicher tugenden halber / so lang besagtes Decemiurats [Note: Bodin. 6. d. republ. 1. fol. 623. Auct. tract von der Venediger hertligkeit vnd Regimen:/ fol. 244. et 254.] gewalt/gebührend bescützet/floriren vnd berühmet sein werde. Vor ohn langst verflossenen Jahren/vnd benandtlichen in Anno 1566. haben die Venediger auch Censores, fosie 1 Signorisopra ilben vivere dela Cita nennen/zuverordnen angefangen / darzu jhnen dann fürnemblich ellicher heimlich eingeführter Verstand / die vmb Geitz willen ihre Stime disem oder jenem zukauffen/freystelleten vrsach vnd anleitung gegeben. Welche vnordnung vn~ verkauffung der Magistrat Aempter solcher massen vberhand genomen hatte / das auch jhrer etlich darfür gehalten / selbige res publica werde vngezweifelt kürtzlich zergehn/vnd zu einer Tyranney werden. Stithero aber die Censores, welche alle böse einreissende gewonheiten/ besonders dardurch der Ehrgeitz zunimpt/ abzustellen macht haben/ auffkommen ist alles in ein bessere richtigkeit gebracht/ vnnd vielerhandt vnraht/ wie auch vnder anderm der gebrauch den jenigen/so Aempter erlanget /zu gratulirn, abgeschafft worden. Wann dann diseralte/vnd in allen löblichen angestellten Regimenten/wolangesehene Magistrat, zu vnserer zeit mehretheils gäntzlich vnbekand/vnd allerdings in abgang kommen / wer wolte sich / wann es besser in der Welt / dann allbereit beschicht/zugehen solte/ nit höchlich verwundern? Wardurch anderst dann ein recht angestelte scherpff vnd freye Censur, können die Gericht recht besetzet/rein erhalten / vnd diß / so die strengheit der Gefätz vberschreitet/die zagheit der Ankläger / bedeutet; gebührend abgeschafft/vnd nothwendig gestr asst werden etc. Vnglacht auch vnsere Pastorn vnd Prediger in gemein jhre Zuhörer / zu allem guten ermahnen/ von dem bösen abschröcken / vnd also rechte Censotes sein solten/weißman doch leider mehr dann genug/das solche/nach dem die erwan gebräuchige excommunication vnd außschliessung von der Gemein/einig vnnd allein dem Bapst zu Rom/mit etwas vngelegenheit heimgestellt/vnd von denen/so dessen Joch/ wie sie sprechen/abgeworffen/mehrentheils/ja gantz vnderlassen wird / mit jhrem ruffen vnnd schreyen weniger außrichten/als sonsten villeichten gescheben möcht/wann fürnemblich hierzu allein selbige erküßt vnd beruffen würden/die ihr ansehen mit verstand vnd vnsträfflichem leben was bessers zu tuiren wüßten. Vber das ferner besagte Pastorn ingemein/die Laster schelten / doch keinen / der damit behasst/in specie nennen / vielweniger deme / so jhrem guthertzigen vermahnen zuwider/vnd andern zum ärgernuß lebt/mit der that straffen dörffen/also bey denen so allein Bürgerlich oder Politice fromb/nichts fürnemes verschaffen können/sondern ihr Predig fast allein in den außerwöhlten frommen Hertzen frucht bringet.


page 200, image: s200

Hingegen aber haben die Römische Censores einen solchen Gewalt gehabt / daß sie einen Rathsher: en ohne schew/ seines Ampts entsetzen/ein Jungen/so ein altes Weib genommen / oder der sein Ehefraw / vor den Kindern etwas zubegierig geküsset / ossentlich zuschanden mache/ [Note: Vid. notas Censorias caput Gell 4. c. 12 et c. ult. lib. 7. c. ult. 17. c. ult. fol. 577.] et notâ, ignominiave quâdam beslecken mögen. Diese Schmach / wie man sie deren / so einem durch ein Richterlichen Spruch angehenckt/vnd dardurch er jmmermehr zu Ehren oder einger dignität zukommen verhie bert wird/ niemahlen gleich gehalten. Also hat sie bey manchem so fern gesruchtet/das etliche/die von den Censoribus, wegen ihres ärgerlichen [Note: Gic. pro Cluent. fol. 378.] Lebens zuvor deß Raths entsetzet / ausser vrsach gefolgter vnnd rühmlicher Besserung/vnsträfflichen verhaltens / vber die gute Sitten deß gantzen Volcks / also auch deren / von welchen sie zuvor notirt oder gestrafft, inspection zuhaben/gewürdigt worden. Sohat man nicht wemiger [Note: Val Max. 2. cap. 9. nu. 9.] die Römische Censur, so wol gegen schlechten / als den allernornembsten Häuptern der gantzen Stau vorgenommen; Ja wann stattliche Personen sich dero freywillig vnderwerffen/vor ein grosse Ehr vnd lobwürdige That geachtet. Also ist dem Römischen Volck höchst angenehm [Note: Plutarch. Pompeio. num. 6.] gewesen/das Pompeius, (welcher ehe vnd dann er ein har Barts gehabt/von men~iglich der Grosse zugen amet: vnd zweymal zuvor Selbiger Alters halb deß Rathstands fähig ware / triumphirt hatte) sich vor den Censoribus praesentirt / vnnd ihme forrer nicht mehr den Kriegen nachzuziehen/erlaubt zuwerden begert. Dann/als zu mehr angedeutem Kom ein solche gewonheit im schwang gangen / das ein jeder Eques oder Reisiger / wann er die ordenliche zeit / so jedem Burger gemeiner Statt in Kriegsläuffen / zu dienen bestimbt ware / vollbracht / sich der Censorum erkandmuß (die ihne dann seinem verhalten gemeß/lobten/schalten/oder nach gelegenheit der Sachen sirassten) vnderwürffig machen müst/vnd vor die damahlen geweßne Censores etlich Reisige daselbst jhren bescheid/ vnnd angedeute Abfertigung zuempfahen / kamen/hat Pompeius, zur zeit Consul, in Burgermeisterlicher Zterd/vnnd von seinen Amprsknechten begleitet / so bald er den Censoribus genahet/erstbesagten Dienern hinveg/oder neben sich zutretten / befohlen/vnnd sein Pferd selbsten an gebürende stell gesühret / auch auff befragen/ ob er die gewohnliche Reisen vnnd zwar nach Rteterlicher Zucht vnd Ordnung/vollkommenlich vollbracht/das solches ehrlich vnnd nach aller gebü hr gescheben/mit dem vmbstehenden Volck/dessen ein guter theil/vnd jhme gedient/auch darumben von seinem verhalten/gut wissens gehabt/bezeuget.

[Note: Vetus Comaedia.] Die alte Griechen haben vor zeiten fast eben dieses mit jhren Comaedien außgerichtet/in dem sie die allerstättlichsten / soen dem


page 201, image: s201

geringsten was Vnerbars begangen/einem jeden in offentlichen Spielen/vnd bey denen sich der mehrertheils Volcks gewohnlich befunden / mit außgedruckter benennung der Namen/auff das schändlichst zu traduciren/vnd zuverhönen/ja ein eygne Comaedi von jhnen zu agiren/vnnd zuhalten/frey geftelt. Welcher gebrauch / folgends von Lucilio naher Rom gebracht/vnd in ein Satyrische Freyheit / jederman ohne schew einiger gefahr/die Warheit in schimpff zusagen / nicht ohne sondern nutzen/ ist verendert worden.

——— cum est Lucilius ausus
Primus in hunc operis componere Carmina morem,
Detrahere et pellem, nitidus quâ quisque per ora
[Note: Horat. z. Satyr. 1. Quint. inst. orat. li. 10 c. 1. v. Freher. de existim. fol. 559.] Cederet, introrsum turpis ————
———— atqui
Primores populi arripuit, populumque tributim
Scilicet uni aequus virtuti, atque eius amicis.

Welches vnsern zarren Ohren diser zeit/in bedenckung selbige jetzt schier nichts dann auffgemutzt/vnd prächtige Titul dulden mögen/sehr fremnd fürkäme. Dann seithero die Homerische Götter Momum, weil er selbiger kurtzw eiligen seligkeit/mit seinem tadlen / vnd vnhöfischer Freyheit/wlderstrebte/vom Himmel gestürtzt/hat dieser bey wenig Menschen/zugeschweigen an Fürstenhöffen / in welchen de Schmeichlerey noch jederzeit den Vortantz behelt/statt oder herberg finden mögen. Darumben wir dann desto bälder zu vnsern Censoribus widerumb kehren / von den Satyris was ferners zuhandlen / an ein bequemen ort sparen wollen/etc. Nach dem nun die Römische Libertät / durch Augustum, Antonium vnd Lepidum gäntzlichen außgetilget/vnnd endlich aller Gewalt / dem Augusto alleinig eingehendigt worden / hat jhne das Römische Volck auch zu einem jmmerwehrenden Censore machen vnd erhaben wollen/welches/vnangesehen er renuncirt oder verweigert/vnnd selbiges mahls [Note: Sigonius, Comm. in Fastos. f. 325.] Aemylium Lepidum, neben Munatio Planeo, zu dieser dignität befürdert/seind doch selbige die letzte Privati Censores gewesen/ vnd nach solchen den Censoribus gebührende verrichtungen/mehrertheils von denn Augustis, jhnen selbsten zugeeygnet worden. Inmassen Octavianus, neben zehen andern Rathsherin / eines jeden Equitis oder Ritters / thun vnd lassen erforschet. Vnd da er in selbigen etwas zu tadlen gefunden/solches entweder mit vorgenom~ener straff / besteckung der Ehren / oder guthertziger Warnunc abzuschaffen vnterstanden. Sueton. August. c. 39. Wie zugleich auch folgends Domitianus sich einen perpetuum, oder immerwehrenden Censorem genannt/vnd mit solchem Titul nicht wenig gepranget. Als darumben zur zeit deß Keysers Decii, der


page 202, image: s202

[Note: Trebell. Pollio, in Valer. Parr.] Römtsche Senat, Valerianum einhelliglich zu einem Censore verordnet / hat selbiger solches Ampt/ als dem obersten haupt alleinig gebührend/in keinen weg annnemmen wollen: Vnd zwar will es sich in einer Monarchiâ vbel schicken/das einem Privato die Aempter außzutheilen/selbiger wann er begehrt / zuentsetzen/ vnd andere Sachen/so etwan die Censo. ren nicht ohne sondere Majestät verzichtet/vergönnent seye. So können auch die gute Sitten/besonders mäßigkeit/wie zugleich vernichtung aller schand: vnd schädlichen wollust/ nirgend nicht mehr/dann durch eines Fürsten oder Monarchen gut Exempel aufsgebracht/befördert/vnd in dessen vnderthonen gemüth vortgepflantzet werden.

[Note: Claud. in pancg. d. 4. Conful. Honorii et Philipp. Camerar. 1. med. histor. cap. 66. Bodin. detepubl. fol. 708. Petr. Faber 3. Semestr. c. 20. Lamprid. in Alex. Seu. fol. 217.]——— Com ponitur Orbis
Regis ad exemplum, nec sic inflect ere sensus
Humanos, edicta valent, quam vita Regentis,
Mobile mutatur semper cum principe vulgus.

Dannenhero lißt mam/das Alexander severus/zur zeit dessen Regierung/mit seinem vonsträfflichem leben/gäntzlich s vil/als etwan~ die Censoren mit jrem tadlen außgerichtet/vn~ er selbsten von den fürnemstem Burgern/sein Gemahl aber von derem Ehweibern sey imitirt od' gevolget wordem. Vnd de~nach die Räht/ Hoff. vnd Amptletut nit allein zum meisten vmb den Fürsten sind/sondern auch gemeiniglich von den Herin hierzu nit die tauge~lich ste vnd vielmehr selbige/die jhrer Natur vnd Inclination am ehnlichsten sind/erwölet/vnd vor andern hochgehalten/oder erhaben werdem/sind zumal diese die ersten/ so deme was jhrem Haupt geliebet / es seye gleich böses oder gut/ indifferenter nachzukommen sich befleissen. Als darumben [Note: Plutarch. Dion. n. 3.] Dionysius Iunior, auß raht Dionis, Platonem in Siciliem fordern/vnd ein zeitlang in hohen Ehren halten thete/wolten gleich alle Hoffeiener gelehrt vnd Philosophi werden/ also das in jeden orten deß Palasts/nichts dann rein Sandt/darinnen dise allerhand Geomertrische figuren mit kleinen grifflein entworffen / vnd nach selbiger zeit gewonheit / der Philosophiae prima rudimenta lerneten/ gesehen ward. Weil dann einmahl/die Burger so wol hossmännisch/ als die Hoffleuth her: tsch sein wollen/muß nichts anders volgen/dann das der Herz den Hoff/vnd selbiger eines gantzen Lands sittem regire/vnd nach seinem gefallen leite/auch [Note: Cic. 3. de. legib. n. 34.] sie vber jhne besonders in Kleidern nit sein dörffen. Ionvillo. fol. 312. vnd gleich wie darumben der Philosophus Plato, etwann darfür gehalten/das durch mutir ung der Music, oder einführung newtr Melodien/der Stat eines Regiments verendert werde. Also kan vilmehr/wo die fürnembsten ihr leben/ihun und lassen/auff wollustrn~ nichts guis richten/das solches ingemein von allen/auch den geringsten geschehegesage werden, Derursachen/die Sünden/Schand und Laster/so ein Fürste


page 203, image: s203

vnd Herr begehrt/ nit allein vor sich selbsten vniecht/ sondern auch weil selbige zumal gleichsamb ein Pestilentzische sucht garerblich / vnnd gefchwind vmb sich fressen/ destomehr zuschelten vnd zuhassen seind De iudice in simili peccato exsistente, Emporium iuris, fol. 180. Es würd auch [Note: Luc. 17. v. 2.] dermassen ergerlich leben den Fürsten/mit der zeit also ergehen/das wie der einig vnd all weiß Sohn Gottes hievon prophezeit/jhnen viel nutzer wer/wann man denen ein Mühlstein an halß hencken / vnd in das tieffeste Meer versencken thete. Dann derhöchst vnd Allmächtige Richter derenmalen einest/ auch der kleinesten Mißhandlung wegen / so vil hefftig [Note: Sapient. cap. 6.] vnd ernstlicher von dero jedem/je mehr selbiger gewalt/Land vnd Leut gehabt/rechnung nemmen / vnd mit gewaltigem ernst abfordern wirdt. [Note: In maxuma fortuna, minima licetia est. sall. Gatil. 48.] Welches dabeneben alle Herren jhr Gebieth/ besonders mit Meineyd/Todtschlag vnd andern verbottnen practicken zuerweitern / vnnd damit einen noch schwerern last auss jhre Schultern/ ja die Seelselbsten zuladen billich abschrecken solte.

[Note: Inv. Sat. 8. v. 140.] Omne animi [(transcriber); sic: enim] vitium tanto conspectius etc.

Wann dann ein Herr mit seinem Exempel so viel ben den Vnderthonen [Note: Mich. Montaigne. 1. c. 43. des essais.] verschaffen vnd zuwegen bringen mag/bedunckt mich es seye mit den Gesetzen/Statuten vnd Ordinantz/in welchen dem gemeinen Mann prächtige Kleyder/herrliche speisen/vnd derogleichen zugebrauchen/bey einer straff verbotten/vnd solches allein den stattlichen zuläßig gehalten würd/ nit wenig außzurichten / sonder viel mehr männiglichen ein lust vnd begührt / dergleichen zuhaben vnd tragen ein gepftantzet:

Nitimur in vetitum semper. ———

Wolte Gott / es versucht die Oberkeit einmal das widersptel/vnd schafften allen Pracht/ so wol von Seiden/ Samet/vn~ Edelgestein/als vberflüßigen speisen/tranck vnd dergleichen/damit sie sich von den geringem zu vnderscheiden vermeinen/ zuvorderst von ihnen selbst weit hinweg/ vnd weren auff bessere Mittel jhr Hoheit zuerweisen / oder andere zuvbertreffen bedacht. Ich vermein/es solte mit disem fund/ in einem halbem Jahr mehr vberflüßigkeit abgethon/ vnnd dnnützer vnkost bey männiglich erspahrt werden/dann alle Edict vnd Placaten jmmermehr thun vn~ fruchten mögen. Man hatte in Franckreich kaum ein Jahr vmb Heinrichum secundum, in schwartz tüchin Kleydern zu hoff getrawret/wahre schon bey menniglich die seyden Gewand dermassen in ein verachtung gerahten / das so bald man einen damtt bekleidet gesehen/er gleich vor ein desto schlechterern gesellen gehalten. Nichts destowenigertönd ein jeglicher/was stands er gewesen/vor vnd vnderandern/ leichtlich erkennet werdem.

Ebener massen / hat Zeleucus viel hundert Jahren zu Locris, ein Gesatz gemacht/das kein ehrliche Fraw mehr dann ein Magd/


page 204, image: s204

außgenommen wann sie volles Weins/dörffte nachgehen haben. Item/das allein die gemeinen Dirnen Geschmeid oder Kleider / vnnd mit schnütren bordierte Kleider / auch keine außgenom~en / die Rufftaner vnd Kupler Guldine Ring vnd zarte wagt antragen soltem/ Iuvenal. Satyr. 2.

Sed quid ————
Non facient alii, cum tumultitia sumas
Cretice ———

Dann mit was frucht von denen / so andern mit einem ärgerlichen Exempel vorleuchten/vermittelst scharpffer Gesätz die Lastey zwingen/ist ossenbahr/vnnd bringt solches die tägliche erfahrung mit sich. Idem Iuven. ibid.

— Iure ac merito vitia ultima fictos
Contemnunt Scauros et castigata remordent.

Auß welchem allem nuhn offenbahr/das einen jungen Fürsten recht instituiren / oder aufferziehen/vor den kürtzesten vnd gewisesten Weg/ ein Land zurecht zubringen/vnd verbessern/ nicht vnbillich zuhalten / auch dannenhero einem gantzen Fürstenthumb/ vnd aller recht gesinten Leuten desselbigen/höchst vnd viel daran gelegen/das jhre zukünfftige Herren / als nach welcher Leben dero Kinder mit der zeit/ all jhrthun vnnd lassen reguliren/ gebührend informirt, vnd zugehörigen tugenden angehalten [Note: plut. Dion. n. 2. fol. 773.] werden. Damit er durch die vnschuld seiner sitten/ gleich einem guten aspect den Menschlichen Händeln ein mercklich glück beybringen/vnd nicht wie ein erschröcklicher Comet, vnd Zornzeichen/mit seinem schändlichen leben/nicht weniger schaden vervrsachen thue.

[Note: Pulchre Erasm. in adag. aut fatuum aut principem nasci oportere.] Dieweil aber dem zuwider/die tägliche erfahrung mit sich bringt/das die Fürstliche Kinder fast zum vbelsten instituirt, gleich nach jhrer geburt leichfertigen Weibern vndergeben/vud jhnen gemeiniglich von dero engnen Praeceptoribus (damit sie jhres ernsts heut oder morgen nit zuentgelten) geschmeichlet würd / darumben auch wie Carneades darfür gehalten / kein Kunst besser / dann das reutten (weil ein Pferd/ als [Note: Du bon Roy bonheur.] das nicht weiß/ ob es ein Fürsten oder Bawren tregt keinem zuverschonen pflegt) ergreiffen vnd lernen. Ist kein wunder/ wann nit viel Fürsten gerahten: es dannenhero auch in desto weniger enden recht zugehet. Marull. in Princip. instit.

Experti quanto Imperia, et vis nescia recti
Stent populis, cassique animi ratione potentum.
ô Proceres Censore opus est an haruspice nobis.

[Note: Iuven. Satyr. 2.] Mentio facta est, in tract. meo de Iure Maiestat. Ecclesiaftico, cap. 4. nu. 3. Precum Primarium: Lubet ergo subiungere Diploma Imperatricis, cum in sensum; Mihi a Cognato meo, Viro Nobili et Strenuo Dn.


page 205, image: s205

Nicolao Ochsenbachio, Capitaneo Arcis Tubingensis, benevole communicatum: quod ita se habet:

Wir Leonore / von Gottes Gnaden Römische Keyserin zu allen zeiten Mehrerin deß Reichs / in Hungarn / Dalmatien / Croatien/ etc. Königin/Hertzogin zu Oesterreich/vnd zu Steyr/etc. Empieten der Ehrwürdigen Margrethen Aptißin/vnser Fürstin/vnnd den Ersamen dem gemeinen Capitel deß Gotrshauß zu Buchow/in Costentzer Pistthumb gelegen/vnser Lieben Andächtigen/ vnsere Gnade vnd alles Guts: Ehrwürdige Fürstin/vnd Ersamen Lieben Andächtigen. Wann wir auß Keyserlicher vnd angeborner Güte/Erbarn vnd wolverdienten/vnd besonder gelehrten Personen zu gnädiger fürdrung geneigt sein/vnd dann der Ersam Meister Conrat Gacb/Licentiat in geistlichen Rechten/deß Aller Durchleuchtigsten Fürsten/vnsers Gnädigsten lieben Herrn vnd Gemahls/deß Römischen Keysers/etc. Capplan vor vnser Keyserlichen Majestät/vmb seiner Frombkeit/ Kunst/vnd ordenlichen Wesens willen gerühmt ist/darumb wir jhm zu gnädiger Fürdrung vnd Gnad zubeweisen/geneigt sein/vnd wir nun zu euch sonder vertrawen haben / jhr seyet vns vnser zimlichen Bette/zu Ehren willig vnd geneigt. Davon so begeren wir an ewer Andacht/mit sonderm fleiß ernstlich bitteinde/dz jhr vmb dieser vnser ersten Bette willen / vnnd vnser Keyserlichen Majestat zu ehren vnd gefallen/dem benanten Meister Conraten/ein Gotzgab ewer geistlichen Lehenschafft / wenn die euch am nächsten ledig/vnd er/oder sein Procurator von seinen wegen die an euch begern vnd erfordern würdet / für minlich verleihet / vnnd in vnjrrung darzu kommen lasset / damit wir erkennen mögen / daß diß vonser erste Bette/bey euch würdige statt empfangen/vnnd der vorgenannt Meister Conrat/der günstlich empfinde genossen haben. Daran thut vns ewer Andacht sonder danckung vnd gut wolgefallen / vnnd wir wollen das auchgegen euch/vnd ewerm Gotzhauß gnädiglich erkennen/vnd in Gnaden nit vergessen. Geben zu der Newstatt am Sambstag nach dem heiligen Pfingstag Anno Domini quinquagesimo nono, vnsers Keyserthumbs im Achten/vnd deß Hungrischen Königreichs in dem ersten Jahren.

Commis. Dn. Imperatricis propria.

SIT GLORIA CHRISTO.