POLITICORUM LIBER NONUS. DE INTERNIS REI PUBLICAE MALIS.

CAPUT I. Damna Rerum publicarum multa, et gravia esse, et quae ad Politicum praecipue pertineant.

QUEMADMODUM IN HUMAno corpore tot sunt morborum cohortes, quot artus, et membra; ita quoque in magno Rei publicae, Regnorumque systemate innumerae sunt calamitatum, pereundique species, integras aliquando nationes pestilentia depopulatur, quemadmodum Gallieni tempore illa, quae totum orbem obivit. Pestem antecedere, aut sequi fames solet, quae ipsa quandoque gentium reliquias depascitur. Solum ipsum peccatis hominum irritatur, et concutitur, anno CHRISTI [(transcriber); sic: CHRITI] 366. totus fere orbis terrae motu violatus est. His adde diluvia, incendiaque, et quidquid alicui obtigit mali, quod omnibus iure timeatur. Quaedam ab invalidis eversae sunt urbes. Plin. l. 8. c. 29. Nec minus clara documenta exitii sunt etiam ex contemnendis animalibus. M. Varro auctor est, a cuniculis suffossum in Hispania oppidum, a talpis in Thessalia: ab ranis civitatem in Gallia pulsam, ab locustis in Africa: ex Gyaro Cycladum Insula incolas a muribus fugatos: in Italia Amyclas a serpentibus deletas. Citra Cynamolgos Aethiopas late deserta regio est, a scorpionibus et solpugis gente sublata: et a scolopendris abactos Thrarienses auctor est Theophrastus. Horum malorum gravitatem quamvis sapiens Princeps, industria, humanitate, liberalitate temperare, ac levare possit, non tamen ad Politices considerationem veniunt, cum averti, gubernarique nulla ratione nisi precibus, et emendatione morum valeant.

§. 2. Ceterum damna Rei pu. circa quae prudentia Principis versatur, duplicia sunt; vel enim ex ipsa civitate nascuntur, et in visceribus haerent ut in homine febris, ut hydrops, ut pestis. Vel aliunde inferuntur, ut grando, fulmen, sagittae. Interna mala sunt odia, contemptus, factiones, proditiones, seditiones, rebelliones. Externa, bellum. Quamquam autem ex illis quae docui discordiatum causae, et seditionum anteverti, atque excludi possint, visum est tamen singularibus libris disputare de seditione et bello, ne quicquam, quod ad perfectam Rei publicae gubernationem pertinet, deesse videatur.

CAPUT II. Seditionem gravissimum malum esse.

§. 1. SEDITIONEM quasi seitionem, seu secessionem dicimus, cum pars reip. contra partem, aut contra Principem insurgit: Graeci [Gap desc: Greek words] appellant. Grande malum, belloque calamitosius. Unius enim corporis membra, quae nisi consensu salva esse non possunt, inter se colliduntur, mutuoque pressu sese interimunt. Maiora sane in seditione scelera, quam bello committuntur. Itaque omnium sapientium iudicio nihil est bello civili detestabilius, cuius causae variae sunt; sed illa praecipua quod odia civilia sunt acerrima; magnis enim agitata causis videntur, et cum invaluere a furore parum absunt; palam sane furere dicimus eos, qui in sua membra saeviunt. Itaque cognatae acies, cum in partibus sunt fratres, et parentes, infestius concurrunt. Hinc odiorum ardentissima fuisse fraterna, etiam fabulae tradiderut, hinc cenae Thyestaeae, et Thebanorum rogorum in contraria tendentes fumi hinc Turcicorum fratrum iam quasi ex lege mortes. Cum hoste externo de libertate, de gloria, de opibus certatur, cum cive de vita. Consulatur historiae Romanae vetustas, hostes victos in urbem receperunt; sub iugum miserunt, in servitutem vendiderunt, et cum saevierunt, securi aut gladio pereusserunt, at in civili bello lucro deputabat victus, si sine tormentis et contumeliis mori liceret. Hostium ducibus regibusque saepenumero pepercerunt, suos imperatores excruciatos occiderunt, mortuosomni ludibriorum genere devexarunt. Nullum quod memini exemplum horribilius mundo dedit furor civilis eo, quod in Andronico. Describit historiam Nicetas l. 1. Itaque in Anemae castellum (Andronicus captus) duabus gravibus catenis cum ferreis seris superbo collo iniectis, et compedibus oneratus, ut captivos tractari moris est, conicitur; eoque habitu ad Isaacium perducto contumeliosis verbis insultatur, alapae impinguntur, nares pulsantur, barba vellitur, dentes excutiuntur, capilli evelluntur, publice omnibus ludibrio expositus, etiam a mulieribus pugnis caeditur, iis praesertim quarum maritos aut occiderat, aut exaecaverat. Deinde praecisa dextra in idem castellum reducitur sine cibo, sine potu, sine ullo cuiusquam officio. post aliquot dies altero oculo effosso, scabioso camelo impositus, per sorum triumphi specie traducitur, calva glabra instar aridae quercus, et oluo nudiore, et brevi tunicula tectus, spectaculum miserabile, quod rivos lacrimarum elicere queat ex oculis non inhumanis. Sed stolidissimi et petulantissimi urbis incolae,

praesertim sartores, coriarii, opifices, et circsumforanea sordidaque turba, muscarum instar verno tempore, ad mulctras, et pinguia cymbia convolantium, nulla ratione habita, quod is nudiustertius Imperator, regio diademate ornatus, ab omnibus laudatus, celebratus, adoratus esset, quodque sanctissimo iureiurando fidem et benevolentiam suam erga illum testati essent, efferatis animis sine ulla ratione ruentes, nihil mali praetermiserunt, quo Andronicum per nefas non afficerent. Alii claves in caput eius impegerunt, alii stercore nares eius foedarunt, alii spongias excrementis hominum et pecudum foedatas in faciem eius expresserunt, alii verbis obscenis parentes eius insectati sunt. Erant et qui verubus latera eius pungerent, impudentiores quidam lapidibus coniectis rabidum canem eum appellabant. Scortum quoddam impudens, ollam ferventi aqua plenam e culina raptam, in faciem eius effudit. Nemo denique erat quin malefaceret Andronico. Ita ignominiose in theatrum ridiculo triumpho per ductum, ac misero illo Camelo detractum iuxta duas columellas quibus superne lapis incumbit prope aeneam lupam et hyenam, quae inflexis cervicibus quasi altera in alteram impetum factura, concitatae astant, pedibus suspendunt fune alligatis. Tot mala perpessus, et alia sexcenta, quae praetermissimus, tamen generoso adhuc animo illata mala tolerabat, ac mente integra ad affluentem turbam, et iacentem conversus, nihil dicebat aliud, nisi, Domine miserere: et quid calamum contritum infringitis? Ceterum dementissima populi turba, ne tunc quidem afflictissimo pepercit Andronico post quam pedibus suspensus fuit, sed direpta vincula, virilia eius vexavit, et quidam homo nefarius longum ensem per fauces eius usque ad intestina adegit. Duovero latini generis, enses, ambabus annixi manibus in nates eius adegerunt, ut periculum facerent uter esset acuttor, ictus dexteritate gloriati. Post tot aerumnas et clades aegre vitam abrupit, dextera cum dolore ad os admota, ut multi putarent, eum calidum ex ea sanguinem, ob recentem plagam adhuc destillantem, exsugere.

§. 2. Quin et illud civilium bellorum crudelitatem multis modis ostendit, quod omnia victoris solatia auferuntur, metu, odioque victoris; in bellis externis crudelitatis aciem obtundit utilitas servitutis; malunt enim ex hostibus habere servos, agrorum cultores, operumque obnoxios curatores, quam calcare cadavera: itaque quibus misericordia non indulget vitam, eos avaritia servando servos facit: bella civilia servitutem nesciunt. Persas et Getas ad Cyathos statuunt, Aethiopas faciunt Atrienses, Alemanni equites currum anteambulant, civis capti nullum censetur officium, sola morte securum reddit victorem. Ne hostibus quidem peregre venditur, quia quamdiu vivit non creditur quieturus. Hinc Marius civili sanguine cruentus, hinc vindicta Sullana, quae perniciosior fuit, quam si scelera impunita relinquerentur. Luc l. 2.

Excessit medicina modum nimiumque secuta est,
Qua morti duxere manus: periere nocentes;
Sed cum iam soli possent superesse nocentes,
Tunc data libertas odiis, resolutaque legum
Frenis iraruit.

§. 3. Nobilitati et virtuti parcere saepe hostes solent; Causa duplex; vel enim miserantur rerum humanarum communem sortem, eosque quos a summa fortuna ad infimam recidisse intellegunt, mitius habendos arbitrantur. Nabuchonodosor quidem victos reges mensae suae adhibuit, captivorum nobilium filios Danielem et socios ad honores provexit. Alexander Porum victum regnare iussit; Darii filias matremque consolatus, non inferius sua dignitate matrimonium sperare iussit. Romani quas gentes bello infestissimas habuerunt, easdem deinde socios fidelissimos experti sunt. Sen. l. 12. de ira. cap. 34. hac re ad vincendam iram hortatur, sed in hoste valere solet, non in cive. Quos populus Romanus fideliores habet socios, quam quos habuit pertinacissimos hostes? quod hodie esset imperium, nisi salubris providentia victos permiscuisset victoribus! Irascetur aliquis, tu contra beneficiis provoca. cadit statim simultas, ab alteraparte deserta. nisipar, non pugnat; si utrimque certabitur, ille est melior, qui prior pedem retulit: victus est qui vicit. percussit te, recede. referiendo enim, et occasionem saepius feriendi dabis, et excusationem. non poteris revelli, cum voles. Numquid velit quisquam tam graviter hostem ferire, ut relinquet manum in vulnere, et se ab ictu revocare non possit? atqui tale iratelum est, vix retrahitur. Altera causa est, quod virtutem hostium multi reveriti, vitam donarunt illis, a quibus maximas clades acceperunt. Civilium bellorum rabies his bonis accenditur, nemo inimicior nobilibus, et divitibus censetur, quam victus civis: illis proscriptio praecipue intentatur, divitiae ad caedem civium incitamento sunt. Virtutem in seditione tamquam veneficia persequuntur. Catulos, Cicerones, Antonios, Catones seditio persequitur; Clodii et Curiones securitate fruuntur. Causa vero est, quod ubi inimicitiae, odiaque animum occuparunt, ubi mutuis damnis mentes exasperatae sunt, nihil facile creditur, diciturue, nisi quod ad augendas inimicitias efficax est: quos enim cives inimicos suos putant, etiam iniuriosos, ideoque iniquos et impios arbitrantur: cum hac opinione iungitur altera, nempe nullam esse pestem efficaciorem ad nocendum, quam sit familiaris inimicus; itaque quidquid in cive bonum apparet, instrumentum ad nocendum sibi esse suspicantur.

§. 4. Disciplina militaris pessum datur; quippe in utraque acie noti, consanguinei, praemia corruptelae, fraus utrimque impunita. Civium et rusticorum fides in omni genere contractuum fluxa: si enim solvere aes alienum non libeat, si negare depositum, in adversa castra migrabit, ubi securus erit. Causa tanta mali est, quia militem regere victoriam temperare duces nequeunt, obnoxii taeterrimo cuique, ita canunt Caesareani milites.

- Rheni mihi Caesar in undis
Dux erat, hic socius, facinus quos inquinat, aequat.

Augustum miles C. Antonius non audiebat, postquam senatum contempsit. Parendum est illis per quos vicit. Caesar a me pecuniam? cur potius quam ego ab illo? an ille sine me vicit? at ne potuit quidem. Ego ad illum belli civilis causam attuli: ego leges perniciosas rogavi: ego arma contra consules imperatoresque populi Roman. contra senatum popuiumque Rom. contra Deos patrios, arasque et focos, contra patriam tuli: num sibi soli vicit? quorum facinus est commune, cur non sit eorum praeda communis? ius postulabas. Augustus Atonio Ciceronem, Antonius Augusto avunculum donare coactus est, quia alter sine altero non vicit. Quin et Lepidus Triumvirorum postremus fratrem Livium hostibus donavit. Solimannus in civili bello filiorum, alterius qui profugerat mortem pretio emit, cum vitam pecunia emere tantum imperatorem

vix decuisset. Neque mirum suos donare, contra omnes affectus, parentum, filiorum, fratrum seditio fortis est. Huc spectat illa nobilis de duobus inimicis fabula, quorum alter in prora, alter in puppi sedebat, cumque ob tempestatem navis convelleretur, intellecto ex nauarcho proram primo mergendam, gaudebat ille qui in puppi considebat, quod interitum inimici conspecturus esset.

§. 5. Denique finis bellorum et seditionum est exitium per tyrannidem, vel externum hostem. Nulla paene tam parva natio est, quae ab hoste vincatur, nisi tumultu et factionibus se ipsam atterat. Exemplis non est opus, totus orbis exemplum est, adeo ut callidi bellatores discordiam hostium inprimis exoptent. Nec seditione bellatores evadunt, quae res fere tumultuum auctores fefellit: qui enim conciliandae seditioni acerrimus est, bello est inutilis. Pugnare pauci, conspirare quilibet potest. In contentione timidissmus praevalet, in proelio fortis. Atque haec causa est, cur seditio, cum datum est initium, celerrime crescat; quia ab vilissimis et nequissimis hominibus intenduntur lites, cum autem adest verus hostis, cuncti defugiunt. Quod si externo hoste vires attritae non absumuntur, victoria civilis tamen finito iam bello viventibus inimicitiis crudelius grassatur. Cum Mariani non modo victoriam, sed etiam salutem desperarent, cuncta suis alienisque caedibus impleverunt. Urbem deinde Sulla (inquit Augustinus libro tertio de civitate capite vigesimo octavo) victor intravit, qui in via publica, non iam bello, sed ipsa pace saeviente, septem milia peditum undecumque inermia, non pugnando, sed iubendo prostraverat. In urbe autem tota quem vellet, Sullanus quique feriebat. Unde tot funera numerari omnino non poterant, donec Sullae suggereretur; sinendos esse aliquos vivere, ut essent quibus possent imperare, qui vicerant. Tunc iam cohibita quae hac atque hac passim furibunda serebatur litentia iugulandi, tabula illa cum magna gratulatione posita est, quae hominum ex utroque ordine splendido, equestri scilicet atque senatorio, occidendorum ac proscribendorum ad duo milia continebat: contristabat numerus, sed consolabatur modus. Nec quia tot caedebant, tantum erat maeroris quantum laetitiae, quia ceteri non timebant. Sed in quibnsdam eorum qui mori iussi erant, etiam ipsalicet crudelis ceterorum securitas, genera mortium exquisit a congemuit. Quendam enim sine ferro laniantium manus diripuerunt: immanius homines hominem vivum, quam bestiae solent, discerpsere, cadaver abiectum. Alius oculis effossis, et particulatim membris amputatis, in tantis cruciatibus diu vivere, vel potius diu mori coactus est. Subhastatae sunt etiam tamquam villae quaedam nobiles civitates. Una vero, velut unus reus duci iuberetur, sic tota iussa est trucidari. Haec facta sunt in pace post bellum, non ut acceleraretur obtinenda victoria, sed ne contemneretur obtenta. Pax cum bello de crudelitate certavit, et vicit. Illud enim prostravit armatos, ista nudatos. Bellum erat, ut qui feriebatur, si posset, feriret, pax autem non ut qui evaserat, viveret, sed ut moriens non repugnaret. Magnum itaque malum est seditio, et quod dolendum, etiam frequens, et usitatum.

CAPUT III. Seditiones esse frequentissimas.

§. 1. TAm grave malum etiam frequens est. Causa est, quia querulum est genus humannm, et quia facile pessimo cuique est murmurare. Populum Israel ex Aegypto de fornace ferrea, de domo servitutis DEUS eduxit, per tot et tanta miracula, ut Pharao ipse obstupesceret, et tamen intra spatium mensium quindecim decies contra DEUM seditionem movit. Numerorum decimo quarto, vigesimo secundo Attamen omnes homines qui viderunt maiestatem meam, et signa quae feci in Aegypto, et in solitudine, et tentaverunt me iam per decem vices, nec oboedierunt voci meae, Mirum videriposset, vel unam seditionem esse potuisse. Nulla erat Magistratus iniuria, Tu scis, inquit Moses, quod ne asellum quidem cuiusquam acceperim, nulla indigentia, vestes non atterebantur, cottidianum erat mannae miraculum, mare rubrum cesserat, hostesque hauserat, aquae in dulcedinem versae, novae productae, inter haec miranda contra DEUM murmurant, Mosen ducem, et Aaronem persequuntur, non beneficiis mitigati, non plagis territi. DEO teste quadraginta annorum fuit illa seditio. Hodie si vocem DOMINI audieritis, nolite obdurare corda vestra, sic in exacenbatione secundum diem tentationis in deserto; ubi tentaverunt me Patres vestri, probaverunt, et viderunt opera mea, quadraginta annis proximus fui generationi huic et dixi, semper hierrant corde, ipsi vero non cognoverunt vias meas. Illa igitur a DEO dilecta et electa Res publica, populus ille, cui benedixit DOMINUS in ipsa sua liberatione, in exitu de Aegypto, de populo Barbaro, in ipsa pompa et traductione triumphali praesente DEO decies seditionem intra quindecim menses movit, et crebrius per annos quadraginta. Quid de gentium populis iudicabimus? Fuere et illis sui tumultus et exitia. Atque ut ne longe a Palaestina recedam, eo ipso tempore, quo filii Israel in deserto errarunt, finitimi reges inter se bella gesserunt, Sehon Amorrhaeus regnum Moabitarum obtinuit ab Arnon usque Ieboc. Chananaeorum reges quorum possessio Israelitis assignata fuerat, inter se concurrerunt, ut iam fractis viribus electo populo obicerentur. Si enim Adonibezec septuaginta reges subegerat, qui sub mensa eius amputatis manuum et pedum extremis micas colligebant, quis dubitare potest reges eos plurimos cognatos fuisse, cum in medio Chananaeorum habitaret? Quis etiam dubitare potest regesillos bello et seditione victos, et internecione multorum? cum vero post mortem Iosue ea contigerit clades crudelissimo tyranno, omnino constat eo tempore, quo Israelitae sub Mose et Iosue fuerunt, tanta bella in Palaestina iam peritura fuisse. Vide lib. Iud. capit. primo, sexto. Nunc quoque dum ista scribo, ante fores Turcorum depugnant Christiani. Ne umquam negare possint se perire velle.

§. 2. Porro ex una eademque potentissima et notissima Re publica Romana, si insigniores seditiones collegero, exemplum humanae malitiae, quae nec imperium, nec libertatem ferre potest, clarissimum demonstravero. omnibusque regibus insigne documentum dedero. ut sint ad sedandas discordias, tollendosque tumultus egregie cauti, instructique. Contentiones igitur dimicationesque, unius urbis in se divisae perpendamus, atque ut ab exordio omnia graviora accersamus

Fraterno primi maduerunt sanguine muri.

Hac indole civitas adolevit, quam illi fratrum ingenia indiderunt. Nec Romuli felicior exitus, Patrum manib. discerptum, aiunt, ob asperius ingenium

plebs credidit, et Patribus infensa fuit. Contentio deinde inter veteres Romanos, et Sabinos fuit, quanam ex factione reges eligerentur, eaque annum perduravit, quo et interregnum fuit, donec plebs indignata fremeret: Multiplicatam servitutem, centum pro uno dominos factos. verba Livii sunt. nec ultra regem nisi ab ipsis creatum videbantur passuri, cum sensissent ea moveri Patres, offerendum ultro rati, quod amissuri erant, ita gratiam ineunt, etc. Seditio itaque tum inchoata fuit, sed prudentia patrum discussa est. Numae imperio nulla seditio memoratur, Tullo regnante Fidenae colonia Romana defecit. Metius Suffetius proditionem molitus est. nec quieta, nec turbulenta deinde pleraque fuere usque ad Tarquinium, qui sollicitato senatu Servium socerum regno expulit et occidit. Nam et Tarquinium Priscum filii Anci occidi curarunt, licet fructum sceleris, hoc est regnum non obtinuerint. Quod populus nihil moverit, causa erat immanis servitus. et cum rem perpendo non felicior videtur fuisse eo tempore status Romanae plebis, quam sub Pharaone fuerit filiorum Israel in Aegypto, et inter bonos tamen reges a Livio, Floro, ceterisque numeratur. De illo Livius. Maiore animo pacis opera inchoata, quam quanta mole gesserat bellum: ut non quietior populus domi esset, quam militiae fuisset. nam et muro lapideo, cuius exordium operis Sabino bello turbatum erat, urbem quam nondum munierat, cingere parat: et infima urbis loca circaforum, aliasque interiectas collibus convalles, quia ex planis locis haud facile evehebant aquas, cloaci e fastigio in Tiberim ductis siccat: et aream ad aedem in Capitolio Iovis, quam voverat bello Sabino, iam praesagiente animo, futuram olim amplitudine loci occupat fundamentis. Haec Livius laudi patriae serviens. Qua vero tyrannide id actitatu sit, docet Plinius libro trigesimo octavo capite decimo quinto. Non omittendo memorabili exemplo, vel eo magis, quoniam celeberrimis rerum conditoribus omissum est: cum id opus Tarquinius Priscus plebis manibus faceret, essetque labor incertum longior an periculosior, passim conscita nece Quirtibus taedium fugientibus, novum et inexcogitatum antea posteaque remedium invenit ille rex, ut omnium ita defunctorum figeret crucibus corpora spectanda civibus simul et feris, volucribusque laceranda.

Atque haec causa est, cur plebs quieverit oppressa regio metu. Sequitur Tarquinius Superbus, quem rebellione concita urbe eiecerunt ob filium adulterum tumultuati, quem tamen legibus forte punire non erat difficile. Verum occasio, ira laesorum, alienatio a rege superbo, seditionem uno impetu movit, ursit, perfecitque, quod ausi fuerunt. Pulsis regibus, quamvis magnus ab illis metus, hostesque diver si imminerent, non tamen absque seditione aetas agitabatur, Bruti progenies cum nobilibus adolescentibus in patriam conspiravit, Tarquiniosque reducere conati sunt. Valerius in suspicionem regni affectati venit, nec nisi domo deiecta, quam inchoaverat, fascibusque populo submissis tutus fuit. Et quidem timida fuit ab Anno V. C. 244. ad Annum 257. quies domi, postea continuae seditiones, aut seditionum consilia fuere. Anno post reges exactos decimo sexto post mortem Tarquinii altero, ingens Romae discordia exorta est. Livius libro secundo. Sed et Volscum bellum imminebat, et civitas ipsae secum discors intestino inter patres plebemque flagrabat odio, maxime propter nexos ab aes alienum. Fremebant se foris pro libertate et imperio dimicantes, domi a civibus captos et oppressos esse: tutioremque in bello quam in pace inter hostes, quam inter cives libertatem plebis esse: invidiamque eam sua sponte gliscentem insignis unius calamitas accendit. Magno conatu quidam cum omnium malorum suorum insignibus se in forum proiecit. Obsita erat squalore vestis, foedior corporis habitus pallore ac macie perempti, ad hoc promissa barba, et capilli efferaverant speciem oris: noscitabatur tamen intanta deformitate, et ordines duxisse aiebant, aliaque militiae decora vulgo miserantes eum iactabant, ipse testes honestarum aliquot locis pugnarum cicatrices adverso pectore ostentabat. Sciscitantibus unde ille habitus? unde deformitas? cum circumfusa turba esset prope in contionis modum: Sabino bello, ait, se militantem, quia propter populationes agri non fructu modo caruerit, sed villa incensa fuerit, direpta omnia, pecora abacta, tributum iniquo suo tempore imperatum, aes alienum fecisse, id cum ulatum usuris primo se agro paterno avitoque exuisse, deinde fortunis aliis, postremo velut tabem ad corpus ductum se ab creditore non in servitium, sed in ergastulum, et carnificinam coniectum esse, inde ostentare tergum foedum recentibus vestigiis verberum. Ad haec visa auditaque, clamor ingens oritur. non iam foro se tumultus continet, sed passim totam urbem pervadit, nexu vincti solutique se undique in publicum proripiunt, implorant Quiritium fidem. nullo loco deest seditionis voluntarius comes, multis passim agminibus per omnes vias cum clamore inforum curritur. Magno cum periculo suo, qui forte patrum in foro erant, in eam turbam inciderunt, nec temperatum manibus foret, ni propere Consules P. Servilius, et Ap. Claudius ad comprimendam seditionem intervenissent At in eos multitudo versa, ostentare vincula sua deformit atemque aliam, haec se meritos dicere exprobrantes quisque suam alius alibi militiam. Postulare multo minaciter magis quam suppliciter, ut senatum vocarent: curiamque ipsi futuri arbitri moderatoresque publici consilii circumsistunt. Pauci admodum Patrum, quos casus obtulerat, contracti ad consules, ceteros metus non curia modo, sed etiam foro arcebat. nec agi quidquam per infrequentiam poterat senatus. Tum vero eludi atque extrahi se multitudo putare: et patrum qui abessent, non casu, non metu, sed impediendae rei causa abesse, et consules ipsos tergiversari, nec dubie ludibrio esse miserias suas Iam prope erat, ut ne consulum quidem maiestas coerceret iras hominum, cum incerti morando, an veniendo plus periculi contraherent, tandem in senatum veniunt, frequentique tandem curia, non modo inter patres, sed ne inter consules quidem ipsos satis conveniebat.

Erant vero tot nexi, ut bona pars exercitus inde conficeretur. Crevere autem adeo discordiae, ut Sabini non fiducia virium, sed contemptu litigantium civium arma caperent. Plebs enim nocturnos coetus celebrare in Esquilinis, in Auentino convenire. Tandem aprte resistere, et in sacrum montem secedere, factum hoc Anno 260. quo Tribunos plebis crearunt, seminarrum perpetuum discordiarum, donec primum a civibus, deinde a Barbaris oppressi sunt.

Anno deinde 262. Coriolanum expulerunt, qui post duos annos patriae bellum intulit. Nec longa in medio mora. Anno 267. victis Volscis Sp. Gassius agraria lege et reddenda pecunia pro Siculo frumento regnum affectans, perduellionis

reus occiditur. Non tamen desiit seditio plebis, quae externum anno sequenti bellum excivit, et eo finit est. sed recruduit mox post victoriam, ut monet Livius. acerrima vero fuit seditio Anno 271. eo vero insaniae venit exercitus, ut cum equites hostem venientem fugassent, pedites insequi noluerint, et iniussu consulis maesti, et ab equite novatam operam exsecrantes in castra redierunt; nec tamen anno 273. a tumultu cessatum, impediti delectus, donec Consilio Appii Tribunos inter se commiserunt. statum urbis eo tempore Italici populi verissime describunt. Livius libro secundo. Aeternas opes esse Romanas, nisi inter semet ipsos seditionibus saeviant. id unum venenum, eam labem civitatibus opulentis repertam, ut magna imperia mortalia essent. diu sustentatum id malum, partim patrum consiliis, partim patientia plebis iam ad extrema venisse, duaas civitates ex una factas: suos cuique parti magistratus, suas leges esse. primum in delectibus saevire solitos, eosdem in bello tamen paruisse ducibus, qualicumque urbis statu, manente disciplina militari, sisti potuisse: iam non parendi magistratibus morem, in castra quoque Romanum militem sequi: proximo bello in ipsa acie, in ipso certamine, consensu exercitus traditam ultro victoriam victis Aequis: signa deserta: imperatorem in acie relictum, iniussu in castra reditum; profecto si instetur suo milite vinci Romam posse, nihil aliud opus esse, quam indici, ostendique bellum; cetera sua sponte fata et Deos gesturos. Quis ullam horam sine se ditione Romam dicat fuisse, cum talistatu contra se fureret? cum vinci mallet, omniaque perdere, quam patricio duce vincere?

Nec alia ratione nisi dolo factum, ut pugnare vellent cum crederent id nolle duces. Perseueravit illa ordinum alienatio, certaminaque, donec Anno 280. Tribunus domi occisus ceteros timore afflixit. sed tamen maius odium concitavit, de consulibus tollendis cogitationem suscipiunt. Livius libro secundo. Dicere actum esse, tum primum tributis comitiis creati Tribuni sunt: numero etiam additos tres, perinde ac duo ante fuerint, Piso auctor est. nominat quoque Tribunos Cn. Siccium, L. Numitorium, M. Duellium, Sp. Icilium, L. Mecilium. Volscitum, Acquique inter seditionem Romanam et bellum coortum, vastaverant agros, ut si qua secessio plebis fieret, ad se receptum haberet. Compositis deinde rebus castra retro movere. Ap. Claudius in Volscos missus. Quintio Aequi provincia evenit. Eadem in militia saevitia Appii quae domi eo liberior, quod sine tribuniciis vinculis erat. Odisse plebem plus quam paterno odio, quod se victum videbat ab ea: et se unico cousule electo adver sus tribuniciam potestatem perlatam legem esse, quam minore conatu, nequaquam tanta patrum spe, priores impedierint Consules, Haec ira indignatioque ferocem animum ad vexandum saeluo imperio exercitum stimulabat. nec ulla vi domari poterat, tantum certamen animis imbiberant. Segniter, otiose, neglegenter, contumaciter omnia gerere, nec pudor, nec metus coercebat. si cititus agi vellet agmen, tardius sedulo incedere. Si ad bortator operis adesset, omnes sua sponte motam remittere industriam. praesenti vultus demittere, tacite praetereuntem exsecrari: ut invictus ille odio plebeio animus interdum moveretur, omni nequiquam acerbitate prompta, nihil iam cum militibus agere: a centurionibus corruptum exercitum dicere, tribunos plebis cavillans interdum, et Volerones vocare. Nihil eorum Volsci nesciebant: instabantque eo magis sperantes idem certamen animorum adversus Appium habiturum exercitum Romanum, quod adversus Fabium Cos. habuisset. Ceterum multo Appio quam Fabio violentior fuit: non enim vincere tantum noluit, ut Fabianus exercitus, sed vinci voluit productus in aciem, turpi fuga petit castra, nec ante restitit, quam signa inferentem Volscum munimentis vidit, foedamque extremi agminis caedem. tum expressa vis ad pugnandum, ut victor iam a vallo submoveretur hostis: satis tamen apparet, capi tantum castra miluem Romanum noluisse. alii gaudere sua clade atque ignominia. Quibus nihil infrastus ferox Appii animus, cum insuper saevire vellet, contionemque advocaret, concurrunt ad eum legati, tribumque monentes, ne utique experiri vellet imperium, cuius vis omnis in consensu oboedientium esset. negare vulgo milites se ad contionem ituros. passimque exaudiri voces postulantium, ut castra ex Volsco agro moveantur: hostem victorem paulo ante prope in portis ac vallo fuisse, ingentisque mali, non suspicionem modo, sed apertam speciem obversariante oculos. Victus tandem (quandoquidem nihil praeter tempus noxae lucrarentur) remissa contione iter in sequentem diem pronunciari cum iussisset, prima luce classico signum profectionis dedit. Cum [(transcriber); sic: Cu] maxime agmen e castris explicaretur, Volsci, ut eodem signo excitati, novissimos adoriuntur. a quibus perlatus ad primos tumultus, eo pavore; signaque et ordines turbavit, ut neque imperia exaudiri, neque instrui acies possent. nemo ullius nisi fugae memor: ita effuso agmine per stragem corporum animorumque evasere, ut prius hostis desisteret sequi, quam Remanus fugere. Anno v. c. 282. hoc contigit.

Manente discordia 284. ultima vis timebatur, Comitiis deinde consularibus plebs interesse noluit, semper sollicita, semper infesta.

Anno 286. agrariae legis iterata certamina, et Volscus ager Coloniae Antium deducendae datus, sed plerique fastidiebant. Quietem nonnullam ingentia pericula attulere, quibus defuncti Anno 291. omnia recruduere mala domestica, ut Consul revocandus fuerit: nam absentia Consulum actionibus suis tempus tribuni quaesivere. Magis asperata Anno sequenti pugna, Consules delectum habent, si quem comprehenderent Tribuni mitti iubebant. Pulsus metu iudicii Caeso, et mox pro uno mille Caesones, sed qui arte toto anno eludunt Tribunos.

Hactenus dissensiones, at vero Anno 293. cum Capitolium duce Herdonio manus servilis occupasset, rebus in extremo discrimine constitutis, Tribuni ab arm is populum avocant. Vim ultimam apparebat futuram, spectaculoque seditionem Romanam hostibus fore: nec lex tamen ferri; nec ire in Capitolium Consul potuit; nox certamina coepta oppressit, tribuni cessere nocti, timentes consulum arma. Amotis inde seditionis Auctoribus, patres circumire plebem, inferentesque se in circulos, sermones tempori aptos serere: admonere, ut viderent in quod discrimen Rem publicam adducerent: non inter patres ac plebem certamen esse, sed simul patres, plebemque arcem urbis, templa Deorum, penates publicos privatosque hostibus dedi. Quam mirum cives Romanos tam pertinaci discordia caecatos, ut cum Tusculanorum dictator Manlius auxilio veniret. ipsi tamen suo periculo non moverentur; rogandique essent ut contra mancipia sua se defendere vellent. Id vero quod Tribuni etiam tum reclamant, omnem furorem superat. Merito itaque L. Quintius Cincinnatus consul Anno insequenti Tribunos hostes Herdonio deteriores esse affirmavit. Sed tamen illi delectum

impedire conantur, et plebs eosdem Tribunos reficit.

Anno 295. Quintius Cincinnatus dictator auctis hostibus pericula externa discussit, plebs Tribunos eosdem quintum refecit. Itaque Anno 296. ad extremas contentiones devenissent, nisi Aequi, Sabinique exitia maiora intulissent. Aequorum nocturno impetu Corbione praesidium amissumerat, Sabini agros Romanos populabantur, nec militare tamen cives voluerant, nisi extorsissent, ut decem Tribunos creare liceret. Duravit haec pertinacia in annum 302. cum missi legati in Graeciam, et decemviri constituti, quorum opera leges scriberentur. Sed ne sic quidem nisi unius anni Alcedonia fuerunt, Claudii libidine, et datis pro servitute contra libertatem vindiciis plebs offensa in Aventinum e ca stris, deinde in sacrum montem ascendit; Decemviros abdicant, Consules et Tribunos restiruunt. Decemviros ad rogum poscunt, maior seditio hactenus non fuit; armati enim erant. Satiata supplicio patrum plobs non nihil quievit, nec concordia tamen fuit; nam quieta plebe iuniores patrum ab iniuria non cessare. Livius ita describit. Inde Geganius Macrinus, et C. Iulius Coss. facti contiones Tribunorum adversus nobilium iuventutem ortas, sine insectatione potestatis eius conservata maiestate patrum sedavere plebem decreto ad bellum Volscorum et Aequorum delectu sustinendo rem ab seditionibus continueret Urbano quoque otio foris omnia tranquilla esse affirmantes, per discordias civiles externos tollere animos, cura pacis concordiae quoque intestinae causa fuit. sed alter semper ordo gravis alterius modestiae erat. quiescenti plebi ab iunioribus patrum iniuriae fiericoepcae. Ubi Tribuni auxilio humilioribus essent, inprimis parum poterant: deinde ne ipsi quidem inviolati erant, utique postremis mensibus, cum et per coitiones potentiorum iniuria fieret, et vispotestatis omnis aliquando posteriore anni parte languidior esset: iamque plebs in Tribunatu aliquid ponere spei, si similes Icilio Tribunos haberet: nomine tantum se biennio habuisse. Seniores contra Patrum; et nimis feroces credere iuvenes esse, ita malle, si modus excedendus esset, suis quam adversariis superesse animos. adeo moderatio tuendae libertatis, dum aequari velle simulando, ita se quisque extollit, ut deprimat alium, in difficili est, cavendoque ne metuant [(reading uncertain: print faded)] homines, metuendos ultro se efficiunt: et iniuram a nobis repulsam, tamquam aut facere aut pati se necesse sit, iniungimus aliis. T. Quintius Capitolinus quartum, et Agrippa Furius Coss. inde facti, nec seditionem domi, nec foris bellum acceperunt, sed imminebat utrumque. Iam non ultra discordia civium reprimipoterat, et tribunis, et plebe incitata in patres, cum dies alicui nobilium dicta novis semper certaminibus contiones turbaret: Ad quarum primum strepitum velut signo accepto arma cepere Aequi et Volsci. facta Haec anno 306. mansitque, uti tum Cincinnatus dicebat, discordia ordinum, venenum civitatis, dum nec nobis imperii, nec vobis libertatis est modus. Anno 308. nova seditionis flamma exarsit: nam Canuleius legem tulit, de connubio patrum et plebis, et sensim mentio illata, ut alterum e plebe consulem facere liceret, et rogatio perlata est. Quod tam grave visum est patri bus, ut tria bella codem tempore oriri laetis animis audirent, plusenim felices plebi seditiones, et feditionum auctores honoratos oderant, quam bella externa; verissimeque dicerunt: plus belli concitari domi, quamsoris.

Tandem Anno 309. Tribuni militares potestate consulari post acerba certamina creantur, cumque pacatior Res p. videretur, subito Sp. Maelius [Orig: Moelius] regnum affectat, et largitione frumentaria populum sublevat, is a Servilio Ahala occiditur, anno 314. Servilius in exilium pellitur. Cumautem a plebe se contemni Tribuni et plebis principes cernerent; multa in annos sequentes moverunt, maxime anno 329. sed irrito conatu; nam quod anno 330. actum est contra Sempronium, quamvis malo animo, inter seditiones non numero Post duos deinde annos, cum quaestorum numerus duplicandus esset, ortum certamen, ut aliqui ex plebe crearentur, quod cum obtinuissent et plebei praeteriti fuissent, repulsa [Orig: repulsâ] accensi Tribuni furere coepêre. Anno 334. servitia in urbem coniuraverant, sed deprehensi poenas dederunt.

Anno 336. iterum in extremum periculum deventum est, ob leges agrarias, quod Patres traductis in suam partem Tribunis quibusdam discusserunt eos Tribunos collegae ad populum velut commodorum proditores accusavere. His omnibus itaque annis vel seditio fuit, vel parabatur.

Anno 399. Seditio Romae incepta, in castra pervenit, in quibus Tribunus militum ab exercitu lapidibus obrutus est. offensa ex voce T. Posthumii: Malum militibus meis nisi quieverint.

Annum 341. seditionis plenum pestilentia modestum fecit.

Anno 344. exarsere studia patrum et plebis, quod tresquaestores plebei creati essent, quo spes plebis erecta, metus patribus iniectus est. Liv. l. 4.

Anno 347. cum praedacapta Anxuris divisa esset exercitui, cum stipendium decretum, maior fuit inter plebem senatumque caritas, quam ullo umquam ante tempore, cum tamen eodem anno iactallent Tribuni: Maximum bellum patribus cum plebe esse. Eam de industria [Orig: industriâ] vexandam militia [Orig: militiâ] , trucidandamque hostibus obici. Cum vero stipendia decreta. Nihil, inquit Liv. l. 4. acceptum umquam a plebe tanto gaudio traditur, concursum itaque ad Curiam esse, prensatasque exeuntium manus, et patres vere appellato: effectum esse fatentibus, ut nemo pro tam munifica patria, donec quicquam virium superesset, corpori aut sanguini suo parceret: cum commoditas iuvaret, rem familiarem saltem acquiescere eotempore quo corpus addictum atque operatum Reip. esset. Tribuni tamen obganniunt, sed spernuntur.

Verum mox cum ad Veios tabernacula facerent hibernaturi, Tribuni plebis insurrexere, sed frustra; cum enim clades ad eosdem Veios esset accepta, magna itertim concordia ordinum novus miles missus, cum equites se suis equis stipendia facturos promitterent, deinde pedites operam offerrent. Dum autem pecuniae ab invictis conferuntur, iterum Tribuni occasionem nacti discordias moliuntur: Liv. l. 5. Unum bellum annum iam tertium trahi, et consulto male geri, ut diutius gerant, in quatuor deinde, de bella uno delectu exercitus scriptos, et pueros quoque ac senes extractos. Iam non aestatis, nec hiemis discrimen esse, ne ulla quies umquam miserae plebi sit: quae nunc etiam vectigalis ad ultimum facta sit, ut cum confecta labore, vulneribus, postremo aetate corpora retulerint, incultaque omnia diutino dominorum desiderio domi invenerint, tributum ex affecta re familiari pendant, aeraque militaria velut fenore accepta multiplicia Reip. reddant.

Nova deinde discordia ob Tribunos plebis

et maior ob Tribunos militares; nam anno 353. cum dari tributum Tribuni plebis vetarent, cum ut ex plebe Tribuni militares crearentur, urgerent; urbem, et paene castra seditionibus impleverunt. Unus Tribunuse plebe creatus, deinde unus patricius, quo factum, ut an. 355. patres tamquam amissuri summum imperium omnes conniterentur, et impetrarent. Tandem anno sequenti conventum, ut maior pars explebe crearentur.

Captis Veiis an. 358. iterum ingens seditio fuit; Veios ducendam coloniam dictitantes, agrosque petentes. Foediorerat haec ceteris seditionibus. Anno 360. Consules creati, omniaque acta summa acerbitate, maiusque bellum domi, quam foris fuit. Et Camillus tandem an. 362. exsulatum ivit. Secuta deinde clades Alliensis urbisque incendium, arcis obsidio. Nec ingenium ipso urbis excidio mutarunt, omnibus enim viribus actum, ut Veiosmigrarent.

Anno deinde 368. cum ad extrema ventum esset, et senatus quasi in acie contra plebem staret, Manlius coniectus est in carcerem, liberatus tamen, at cum regnum affectasse diceretur, de saxo deiectus est.

Anno 373. iterum seditio ob nexos, quam solum hostis prope moenia compescuit, et iam oppressi videbantur, nec posse ullo modo se opponere patrib. plebei.

An. 376. ex parva re ingens ortum certamen; quinque annos nullus factus est magistratus curulis, intercessione Tribunorum impeditis Comitiis. Seditio itaque illa quinquennalis fuit. Tandem Camillo dictatore, et Manlio, aliisque nequiquam obstantibus L. Sextius primus de plebe consul factus est. Liv. l. 6. Dictatori (Camillo) consensu patrum, plebisque triumphus decretus. Vix dum perfunctum eum bello atrocior demi seditio excepit, et per ingentia certamina Dictator Senatusque victus, ut rogationes tribuniciae acciperentur: et Comitia consulum adversa nobilitate habita, quibus L. Sextius de plebe primus Consul factus. Et ne is quidem sinis certaminum fuit, quia patricii se auctores futuros negabant, prope ad secessionem plebisres, terribilesque alias minas civilium certaminum venit: cum tamenper Dictatorem conditionibus sedatae discordiae sunt, concessumque ab nobilitate plebi de consule plebeio: a plebe nobilitati de praetore uno, qui ius in urbe diceret, ex patribus creando. Quies deinde aliquandiu, donecan. 397. C. Marcius Rutilus, de plebe dictator, Magistrum equitum de plebe dixit.

Anno 399. tanta contentio fuit, ut dicat Liv. Aliquoties frustra in campum descensum, multosque per seditiones actos comitiales dies: postremo victae perseverantia Cos. plebis eo dolor erupit, ut Tribunos actum esse de libertate vociferantes, relinquendumque non campum iam solum, sed etiam urbem captam atque oppressam regno patriciorum, maesta plebs sequeretur.

Anno tamen 401. inclinati in concordiam animi, nec magnus in urbe motus, usque ad ann. 411. cum milites qui Capuae fuerant, conspiratione sua fere exercitum totum infecerunt.

Ne vero singula persequar, in compendium cuncta mittam. Ab an. 412. ad 432. Latini, et Campani rebellarunt, atque ex suo corpore alterum lepi consulem iusserunt. Privernates quoquere bellarunt, nec facile tot annos absque seditione invenies, sed erant causae ingentes, bella asperrima, ideoque plurimos dictatores annis illis crearunt. Quia tamen illa bella subditorum erant desciscentium, recte feditiones, et rebelliones nominari possunt.

Anno 4'9. erupit ingens factionum coitionumque terror, non Romae modo, sed Capuae etiam, aliisque locis, adeo ut Caius Moenius dictator quaestionibus designatus sit, finis tamen fuit ut quaestio, potentia factionis, adversus quam comparata erat, opprimeretur. Longinsculam deinde pacem excepit grandior seditio, de ea paucareferuntur, qua historia interiit, contigit an. 467. de illa Sigonius in fastis ita scribit. Adicit Zonaras seditionem hoc tempore lege de novis tabulis a tribunis plebis promulgata, et a creditoribus impedita excitatam esse, neque ante comp sitam quam hostes urbem invaserint. de eadem autem resic soribit Augustinus libro tertio, de Civitate DEI. post graves et longas Romanorum seditiones ad ultimum plebs in Ianiculum hostili direptione secessit. Cuius mali tam dira calamitas fuit, ut eius rei causadictator creatus Hortensius sit, quiplebe revocata in eodem magistratu exspiravit, quod nulli dictatori ante contigerat. Notandum est, quod ait post graves et longasseditiones, ne uniusanni dumtaxat motum arbitremur.

Adannum 512. usque Tarentinorum, Pyrrhi, Carthaginisque, Ligurum, Sardorum bella domesticas seditiones minuerunt, quamquam magis scriptores seditionibus; quam seditiones Romanis defuisse putem. Signa sane multa sunt, atque evidentia. Quid quod nec Hannibale Italiam vastante sincera Romae pax fuit? Livius libro vigesimo secundo. In eius interregno comitia habita, magno certamine patrum acplebis: C. Terentium Varronem, suigeneris hominem, plebi insectatione principum popularibusque artibus conciliatum, ab Q. Fabii opibus et dictatorio imperio concussis, aliena invidia splendentem, vulgus etiam extrahere adconsulatum nitebatur. paetres summa ope obstabant, ne se insectandosibi aequari assue scerent homines. Bibius Herennius Tribunus plebis, cognatus C. Terentii criminando non senatum modo, sed etiam augures, quod dictatorem prohibuissent comitiaperficere, per invidiam eorum favorem candidato suo conciliabat. Ab hominibus nobilibus per multos annos bellum quaerentibus, Annibalem in Italiam adductum, ab iisdem cum debellari possit, fraude id bellum trahi. Nec postea certamina deficere, cum comitia Tribuni impedirent, ne Fulvius dictator designaretur consul, octavo post pugnam Cannensem anno Coloniae duodecim, auxilia, militem, pecuniam negavere, quo tantus pavor animis hominum iniectus est, ut plerique de imperio actum esse dicerent.

Marcellum Tribunus accusat, et totam nobilitatem. Livius libro vigesimo septimo. Fraude eorum et cunctatione fieri, ut Annibal decimum iam annum Italiam provinciam habeat, diutius ibi quam Carthagine vixerit. habere fructum imperii prorogati Marcello populum Romanum. bis caesum exercitum eius, aestiva Venusiae sub tectis agere. Haec anno decimo belli Punici, ut appareat quam nulla fuerit in civitate concordia, nisi si quam crudelissimi hostis metus efficeret.

Inde est quod sub idem tempus Livius plenus irae contra Asdrubalem ducit. Memoriae proditum est, Livius lib. vigesimo septimo. plenum adhuc ira in cives M. Livium ad bellum proficiscentem monenti Q. Fabio, ne priusquam genus hostium cognoscet, temere manum consereret, respondisse: ubi primum hostium agmen conspexisset, pugnaturum. cum quaereretur quae causa festinandi esset: Aut ex hoste egregiam gloriam inquit, aut ex civibus victis gaudium, meritum certe, etsi non honestum capiam. Quid non turbarum

animus ille daret, cui cives militesque pari cum hostibus loco erant? immo deteriore, ex hostibus ex civibus caesis laetitiam capturus erat. Quamvis enim Hannibal seditiones compressit, non tamen caritate mutua cives devinxit; anno sane 549. pulso iam Italia Poeno nobiles inimicitiae M. Livii et C. Claudii in censura apparucre. Ut vero nihil mutatos videas Tribunos, lege quae anno 552. contra bellum Macedonicum declamant, vide apud Livium libro trigesimo primo. Baebius Tribunus plebis viam antiquam criminandi patres ingressus: incusaverat bella ex bellis seri, nepace umquamfrui plebs posset. Cuius etiam signum est, quod Scipio Africanus vexationes Tribunicias exilio vitavit, Asiaticus eius frater tantae summae damnatus est, quantanon est in eius bonis inventa; cum in ea publice possidenda quaestores praetor misisset. fecuta deinde solita certamina, et Bacchanaliorum coniurationes corruptionesque, de quibus Liv. l. 39.

In delectibus quoque fuisse easdem difficultates constat, quod A. Posthumium et Albinum severe delectus habentes Tribuni in carcerem coniecerunt, quod vacationem pro cognatis impetrare non vaterent. Atque haec est illa aetas, de qua Florus l. 3. cap. 12. Cuius aetatis superiores centum anni, sancti, pii, et ut diximus, aurei, fine flagitio, sine scelere, dum sincera adhuc et innoxia pastoritiae illius sectaeintegritas, dumque Poenorum hostium imminens metus disciplinam veterem continebat. Atpostremi centum a Carhaginis excidio ad Caesarem domesticis cladibus miseri, et erubescendi fuerunt. Quod tamen de annis praeteritis dixi, sic intellegendum, non defuisse sociorum defectiones, proditiones, dissidia, sed maiore cura tenente animos, discordia in curia et urbe languisse. Nam in Hispania contra subditosper viginti annos resgesta, contraque Ligures et Alpinas gentes, Illyricosque. Quin et Macedoniam subditam Andrissus eripuit, et Alexander aliam eius partem deinde occupavit. Anno deinde 606. discordia ob Scipionis consulatum fuit, qui in Africam profectus Carthaginem delevit. deinde Numantiam, quae certa ob rebelliones subditorum orta bella sunt.

Anno 618. Eunus et Cleon in Sicilia servile bellum gesserunt, nec sine ingenti damno Rei publ. nam quatuor praetorum castra, Manlii, Lentuli, Pisonis, Hypsaei ceperunt. Quae porro maior seditio et infestior, quam cum in dominos servi insurgunt?

Anno 620. seditio coepit, quae causas dedit sequentium malorum, quibus Res p. tandem omnino periit. Epitom. lib. 58. Tib. Sempronius Gracchus Tribunus plebis, cum agrariam legemferret adversus voluntatem senatus, et equestris ordinis, ne quis ex publico agroplusquam decem iugerapossideret, in eumfurorem exarsit, ut M. Octavio collegae causam diversae partis defendenti, potestatem lege lata abrogaret: seque et fratrem Caium et Ap. Claudium SocerumTriumviros ad dividendum agrum crearet. Promulgavit et aliam legem agrariam, qua si quis latius agrum patefaceret, ut iidem Triumviri iudicarent quaepublicus ager, quaprivatus esset. deinde cum minus agri esset, quam quod dividi posset, sine offensa etiam plebis (quoniam eos ad cupiditatem amplam modum sperandi incitaverat) legem se promulgaturum ostendit; ut iis qui Sempronia lege agrum accipere deberent, pecunia, quae Regis Attali fsuisset, divideretur. Heredem autem Populum Romanum reliquerat Attalus. rex Pergami, Eumenis filius. Tot indignitatibus commotus graviter senatus, ante omnes T. Annius consul, qui cum in senatu in Gracchum perorasset, raptus ab eo ad populum, delatusque plebi, rursus in eum pro rostris contionatus est. Cum iterum Tribunus plebis creari vellet Gracchus auctore P. Cornelio Nasica in Capitolio ab optimatibus occisus est, ictus primum fraginentis subselliorum, et inter alios, qui in eadem seditione occisi erant, insepultus influmen proiectus. Hac accepta clade sequentes anni funesti fuerunt, Romae omnia quaestionibus contra Gracchi sectatores erant atrocia, in Sicilia crudelitate servorum. Secutum deinde Aristonicianum bellum desciscente magna parte Asiae, ut externo intestinoque malo Res publica conflictaretur.

Anno 623. Carbo cum rogationem ferret, ut eundem Tribunum quoties vellet reficere populus posset, a Scipione victus perserre non potuit. sed anno insequenti omnes seditiones Triumviris agri dividundi concitantibus, acrius exarserunt, Scipio dissuasor altera die mortuus est inventus, in parricidium nemo inquisivit. Durante autem seditione Gracchiana M. Fulvius alias leges perniciosas tulit, et Italicos ad petendam civitatem incitavit. Hinc anno 628. Fregellae dirutae, anno 632. C. Sempronius Gracchus occisus est, caput occisi auro redemptum est.

Anno 642. Iugurtha bellum parat, Hispania citerior rebellat. Mansere inter haec odia populi et senatus, quae paulo post in Caepionembello Cimbrico victum effuderunt. seditionem enim fuisse Cicero docet libro secundo de Oratore, in ea fuisse vim, fugam, lapidationem, crudelitatem Tribuniciam, in qua M. Aemylius princeps civitatis et Senatus, lapide percussus est.

Anno 650. in summo belli Cimbrici metu per seditionem Marius quartum consul designatur, qui nullumaliud crescendi initium, nisi ex insectatione nobilitatis habuit, itaque totis procedentibus consulatibus certamina duraverunt. Vix Marius de Cimbris triumphavit, cum ingens seditio erupit, ea sic narratur a Livii Epitomatore: l. 69. Cn. Apuleius adiuvante Caio Mario et per milites occiso A. Nonio competitore; Tribunus plebis per vim creatus non minns violenter Tribunatum, quam petierat; gessit. et cum legem Agrariamper vim tulisset, Metello Numidico eo, quod in eam non iuraverat, diem dixit. qui cum a bonis civibus defenderetur, ne causa malorum certaminum esset, in voluntarium exilium Rhodum profectus est, ibique legendo et audiendo magnis curis vacabat. Profecto C. Marius seditionis auctor, qui sextum consulatum per tribus sparsa pecunia emerat, aqua et igni interdixit. Idem Apuleius, Saturninus Tribunus plebis C. Memmium candidatum consulatus, quem maxime adver sarium actionibus suis timebat, interemit. quibus rebus concitato Senatu in eius causam; et C. Marius homo mutabilis, et variiconsilii, ingeniique, qui semper secundam fortunam transierat, cum eum tueriminime posset, oppressus armis cum Glaucia Praetore, et aliis eiusdem furoris sociis, a Rabirio quodam interfectus est Q. Caecilius Metellus ab exilio ingenti totius favore civitatis reductus est. M. Aquilius Proconsul in Sicilia bellum servile concitatum confecit. Eodem tempore Athemio fugitivus in Sicilia bellum gessit. Inter haec certatum est Romae, donec anno 658. Italicum bellum incepit. Ingens vero discordia fuit quod equites iudicarent, et viros innocentes damnarent. P. Rutilius, inquit Epitom. 70. vir summae innocentiae, quoniam legatus C. Mucii

Proconsulis a publicanorum iniuriis Asiam defenderat, invisus equestri ordini, penes quem iudicia erant, repetundarum damnatus in exilium missus est. C. Geminius contra Thraces infeliciter pugnavit, Senatus cum impotentiam equestris ordinis in iudiciis exercendis ferre nollet, omni vi niti coepit, ut ad se iudicia transferrentur, sustinente causam eius M. Livio Druso Tribuno plebis: qui ut vires sibi adquireret. perniciosa spe largitionis plebem concitavit. Haec Romae in Mutium. Asiani dies festos illi instituerunt, quos Mutia appellarunt. Anno 662. Drusiana seditio, quae sociale bellum, traxit, excitata est. Epit. 71. M. Livius Drusus Tribunus plebis, ut maioribus viribus Senatus causam susceptam tueretur, socios, et Italicos populos spe civitatis Romanae sollicitavit: iisque adiuvantibus per vimlegibus agrariis frumentariisque latis, iudiciariam quoque pertulit; ut aequa parte iudicia penes Senatum et equestrem ordinem essent. Cum deinde promissa sociis civitas praestari non posset; irati Italici defectionem agitare coeperunt. De illo scribit Epit. 72. Italici populi defecerunt, Picentes, Vestini, Marsi, Peligni, Marrucini, Samnites, Lucani: initio belli a Picentib. moto. Q. Servilius proconsul in oppido Asculo cum omnib. civibus, Romanis, qui in eo oppido erant, occisus est: Saga populus sumpsit, Servius Galba a Lucanis comprehensus, unius feminae opera, ad quam divertebatur, captivitate exemptus est: Aeservia et Alba Coloniae ab Italicis obsessae sunt.

Fuit vero periculosissimum bellum illud, et gravissimum, cladibus utrimque magnis acceptis, datisque, quo finito civile crudelius successit, quo nihil in Romana historia notius est.

Nec solum inter socios illa parricidia fuere. Fimbria Valerium Flaccum imperatorem occidit, interim Asia Mithridati vastanda obicitur.

Anno 669. Sulla Marianas partes premit, multi pereunt, anno insequenti Italiam ingressus est, anno 671. dictatura illa cruenta fuit, qua [Orig: quâ] .

- periere nocentes
Sed cum iampossent soli superesse nocentes.

Regnum deinde Sullae fuit, Nolam et Volaterras recepit, Mytilenas evertit, legiones 47. in captosagros divisit.

Anno 673. bellum Sertorianum in Hispania gestum est, quod ex Sullanae proscriptionis reliquiis fuit, quo duces Romani victi sunt.

Nec finis partium, cum Sulla se dictatura [Orig: dictaturâ] abdicavit, Lepidus eius inimicus Consul eo mortuo acta rescindere, exsules reducere tentavit, sed victus est. Recruduit etiam Sulla mortuo seditio. Salustius Tribunum sic querentem inducit. Nam spem frustra fuisse intellexistis Sulla mortuo, qui scelestrum imposuerat servitium, finem mali credebatis; ortus est longe saevior Catulus, tumultus intercessit Bruto et Aemylio Consulibus; deinde C. Curio ad exitium usque insontis Tribuni dominatus est. Lucullus superiore anno quantis animis ierit in L. Quinctium, Vidistis.

Anno 676. Lepidus cum exercitu patriae infestus venit, sed a Catulo et Pompeio Italia pulsus est. et Catulum tamenmagis quam Lepidum populus Romanus oderat. Anno 678. Hic status erat quem describit Salustius. Consules (ita Cotta ait) nos fecistis Quirites domibellique impeditissima Republ. namque imperatores Hispaniae stipendium, milites, arma, frumentumposcunt, et id res cogit, quoniam defectione sociorum, et Sertoriiper montesfuga, neque manu certare poscunt, neque utilia parare. exercitus in Asia Ciliciaque ob nimias opes Mithridatis aluntur. Macedonia plena hostibus est, nec minus Italiae maritima, et provinciarum, cum interim vectigalia parva, et bellis incerta vix partem sumptuum sustinent, ita classe qua commeatus vehebantur minore quam ante navigamus, haec si dolo aut socordia nostra contracta sunt, agite uti libet, et ita supplicium sumite; sin fortuna communis asperior est, quare indigna vobis, nobisque incipitis.

Anno 680. Spartaci bellum coepit, quo quidem anno Sertorius occisus belli heredem reliquit Marcum. His confectis bellis anno 683. Pompeius Magnus, et Crassus Dives consules tribuniciam potestatem integre restituerunt, et suam potentiam stabilierunt. Res vero eo devenit, ut anno 687. per dissidia et ambitionem nonnulli coniurarent, Piso, Catilina, Antonius Paetus, quo tempore inter Lucullum et Pompeium apud exercitum Mithridatici belli magma dissensio fuit.

Verum coniuratio Catilinae anno 690. Cicerone Consule detecta est. Anno sequenti coniurati victi sunt. Semina tamen inter optimates belli mansere.

Anno 693. inter tres principes Pompeium, Crassum, Caesarem facta est coitio; nam cum inter se essent inimici, et potentes, Pompeium odisset populus, Caesarem Senatus, Crassum plerique, ipsi amicos pariter et inimicos eluserunt. Suetonius illa scribit in Iulio. Caesar omnibus officiis Pompeium assectatus est, offensum patribus, quod Mithridate rege victo cunctantius confirmarentur acta sua, Pompeioque M. Crassum reconciliavit, vetereminimicum ex consulatu, quem summa discordia simul gesser ant; ac societatem cum utroque iniit, ne quid ageretur in Rep. quod displicuisset ulli e tribus. Iuliamin consulatu Pompeio dedit Calpurniam Pisonis consulis futuri ipse duxit.

Caesar Consul agrarias leges tulit, Clodium ad plebem traduxit, Bibulum collegam domi continere se coegit. Clodius iam plebeius Tribunus plebis factus Ciceronem expulit, post cuius reditum Clodium Milo occidit. Populus Romanus Ptolomaeum sinecausa proscripsit. Anno 701. candidati consulatus armati et contentiosi comitia impediebant. Tum Pompeius Consulfactus vix seditionem compressit.

Legem deinde tulit, ut Caesaris absentis ratio haberetur, quam infringere Anno sequenti Marcellus est conatus, quae contentiones deinde magis annis sequentibus invaluerunt, cum per occasionem belli Parthici duae legiones a Caesare abducerentur, donec civile bellum Anno 704. incepit, quo bello Pompeius Italia pulsus, eius legati in Hispania victi; Pompeius in Pharsalia caesus, ab Aegyptio occisus, Pompeiani in Africa victi, et tandem

Ultima funesta [Orig: funestâ] concurrunt proelia Munda [Orig: Mundâ] .

Caesar vero Anno 710. occisus, Mutinensia, Philippensia, Perusina, Sicula bella reliquit, et caedes Triumvirorum. Donec ad Actium victo Antonio rem Romanam unus Augustus obtineret. Atque hic status Romanae Rei publicae per annos amplius septingentos fuit, quae continuis dissensionibus agitata senatum plebemque exercuit. Et domi plura mala, quam foris dedit. Haec si principes considerent, causasque seditionum expendant, ad eas sedandas, impediendasve magna subsidia comparabunt.

CAPUT IV. Seditiones, et coniurationes tempore Monarchiae.

§. 1. SEditiones ostendi gravissimum esse et frequentissimum Rei publicae malum, quodtam in Aristocratia, quam Democratia Romana apparuit, ut vero magis principem ad suam, imperiique tutelam, vitandasque seditiones excitem, in Monarchia Romana hoc quoque ostendere mihi constitutum est, hisce enim lectis ad causam tantorum malorum remediaque, et exitus, prudens et amans, patriae suae princeps facilius attendet.

Inter mille enim seditiones nulla est, quae non singulari aliquo principem documento faciat cautiorem, prudentiorem, modestiorem. Causae enim singularum facile apparent. Augustum igitur principem Spectemus, qui primos duodecim annos perpetuo bello civili, aut metu transegit, post victoriam Actiacam, Aegyptiamque, multasseditiones, coniurationesque pertulit. Suetonius capite decimo nono. Tumultus post haec ac etiam rerum novaruminitia, coniurationesque complures priusquam invalescerent, indicio detectas compressit, et alias aliotempore: Lepidi iuvenis, deinde Varronis Muraenae, et Fannii Cepionis, mox M. Egnatii, exin Plauti, Rufi, Luciique Pauli progeneri sui, ac praeter has L. Andrasii falsarum tabularumrei, ac neque aetate, neque corpore integri, Themasini Epicadi exgente Parthica Hybridae, ad extremum Telephi mulieris servi nomenclatoris. Nam ne ultimae quidem sortis hominum conspiratione et periculo caruit. Andrasius atque Epicadus Iuliam filiam et Agrippam nepotem ex insulis quibus continebantur, rapere: ad extremum Telephus quasi debita sibi fato dominatione, et ipsum et senatum aggredi destinaverant. Quin etiam quondam iuxta cubiculum eius lixa quidam ex Illyrico exercitu, ianitoribus deceptis noctu deprehensus est, cultro venatorio cinctus: imposne mentis, an simulata dementia, incertum. Nihil enim exprimi quaestione potuit. Ecce praeter bella extera, et civilia, quot hostibus vita regnantis appetita est?

Nec paucas rebelliones sustinuit. idem capite vigesimo primo. Neque crebrius aut perfidiosius rebellantes graviore umquam multavit poena, quam ut captivos sublege venundaret, ne in vicina regione servirent, neve intratricesimum annum liberarentur. Quanto vero in metu vixerit, Dio docet; In senatum enim veniens sub veste thoracem gerebat. Idem Dio capite decimo septimo. Caesari multi insidias fecerunt atque inprimis Cneus Cornelius Pompei Magni ex filianepos: quos cum nollet occidere, propterea quod morte eorum non magis se securum esse intellegebat: neque liberare, ne ob eam rem ceteros contra se incitaret: adeo in magnam dubitationem venit, ut dies noctesque curis angeretur. Quoniam autem de bono principe, scriptorum quidem iudicio, agimus, apponam quae de eo Plinius libro septimo, capite 45. refert. In Diluo quoque Augusto quem universa mortalitas in haccensura nuncupat, si diligenter aestimentur cuncta, magna sori is humanae reperiuntur volumina. Repulsa in Magisterio apud avunculum, et contra petitionem eius praelatus Lepidus: proscriptionis invidia, collegium in Triumviratu pessimorum civium, nec aqua saltem portione, sed praegravi Antonio: Philippensiproelio morbus, suga, et triduo in palude latebrae aegroti: et (ut fatentur Agrippa et Maecenas) aquasubter cuensusa, turgidalatera: nanfragia Sicula, et aliaibi quoque in spelunca occultatio. lam in navalifuga urgente hostium manu, preces Proculeio mortis admotae: cura Perusinae contentionis: sollicitudo Martis Actiaci. Pannonici belli ruina et terror, tot seditiones militum, tot ancipites morbi corporis: suspecta Marcelli vota, pudenda Agrippina ablegatio, toties petita insidiis vitae, incusata liberorum mortes, luctusque non tantum orbitate tristes: Adulterium filiae et consilia patricidae palam facta: contumeliosus privigni Neronis secessus: aliud neptis adulterium: iuncta deindetot mala; inopiastipendii, rebellio Illyrici, servitiorum delectus, iuventutispenuria: pestilentia urbis: fames sitisque Italiae, destinatio exspirandi, et quatridui inedia maior pars mortis in corpus recepta: iuxta haec Variana clades, et Maiestatis eius foeda sugillatio, abdicatio Posthumi Agrippae post adoptionem, desiderium post relegationem inde suspicio in Fabium, arcanorumque proditionem: Hinc uxoris et Tiberii cogitationes suprema eius cura. In summa, Deus ille, caelumque nescio adeptus magis, an meritus herede hostis sui filio excessit. Similia Sen. debrevit. vitae cap. 5. ubi indicat ad senectutem mansisse illa terriculamenta, nondum horum effugerat insidias, filia, et tot nobiles iuvenes adulterio, velut sacramento adacti, iam infractam aetatem territabant: postquam et iterum timenda cum Antonio mulier.

Tiberium non exiguae procellae mirum in modum exagitarunt. Primo eius ingressum Gallicae legiones turbarunt, cum Germanicum imperatorem dicerent, et filium eius Caligulam detinerent. Eo viluo vitia Tiberius continuit, Dio. Tandem Germanicus, et Drufus tollitur, cum seditiones in Pannonia, et Germania sedatae essent. Interim Libo Drusus novarum rerum ex parte convictus occiditur, Clemens Agrippae servus seditionem movet. Bellum in Africa et defectio. Piso et Sentius praeses Syriae dissentiunt, pugnantque civili bello. Tota deinde vita Tiberii carnificina fuit, donec aeger a Macrone suffocaretur. Caligulam brevi tempore regnante tumultus sustulit.

Claudium plures seditiones proditionesque vexarunt. Suet. cap. 13. Nec tamen expers insidiarum usquequaque permansit, sed et a singulis et perfactione, et denique civili bello infestatus est. Eplebe homo nocte media iuxta cubiculum eius cum pugione deprehensus est: reperti et equestris ordinis duo in publico cum dolone ac venatorio cultro praestolantes: alter ut egressum theatro; alter ut sacrificantem apud Martis aedem adoriretur conspiraverant autem ad res novas Gallus Asinius et Statilius Corvinus, Pollionis ac Messalae oratorum nepotes, assumptis libertis ipsius atque servis. Bellum civile movit Furius, Camillus Scribonianus Dalmatiae legatus: verum intra quintam diem oppressus, et legionibus quae sacramentum mutaverant inpaenitentiam religione conversis, postquam denuntiato ad novum imperatorem itinere, casu quodam ac divinitus, neque aquila ornari, neque signa convelli moverique potuerunt. Et c. 35. Timor eius ingenium Romanorum ostendit. Sed nihil aeque quam timidus ac diffidens fuit primis imperii diebus, quamquam (ut diximus) iactator civitatis, neque convivia inire ausus est, nisi ut spiculatores cum lanceis circumstarent, militesque vice ministrorum fungerentur: neque aegrum quemquam visitavit, nisi explorato prius cubiculo, culcitrisque et stragulis praetentatis et excussis. reliquo autem tempore saelutatoribus scrutatores semper apposuit, et quidem omnibus, et acerbissimos. Sero enim ac vix remisit, ne feminae praetextatique pueri ac puellae contrectarentur, et ne cuivis comiti aut librariocalamariae aut graphiariae thecae adimerentur. Motu civili cum eum Camillus non dubitans etiam citra bellum posse terreri, contumeliosa et minaci et contumaci epistola cedere imperio iuberet, vitamque otiosam in privatare agere, dubitavit, adhibitis principibus viris, an obtemperaret. c. 36. Quasdam insidias temere delatas adeo expavit, ut deponere imperiumtentaverit. Quodam

(ut supraretuli) cum ferro circa sacrificantem se depenso, senatum per praecones propere convocavit, lacrimisque et vociferatione miseratus est conditionem suam, cui nihil tuti usquam esset: ac diu publico abstinuit. Messalinae quoque amorem flagrantissimum, non tam indignitate contumeliarum, quam periculi metu abiecit, cum adulteri filio adquiri imperium credidisset. Quo tempore foedum in modum trepidus ad castra confugit, nihil tota via quam essetne sibi salvum imperium quaeritans.

Nero quoque multis seditionibus agitatus, tandem hostis iudicatus sua se manu peremit. Prima seditio Puteolis exarsit. Tac. l. 13. Deinde gravior in Britannia, ob spolia avaritiamque praesidum, alia ob Octaviam, Tac. 13. Demum multis coniurationibus paene inter vindictam occisus est. Confusus deinde orbis, dum Galba, Vindex, Nymphidius imperium affectant, dum Otho, Piso, Vitellius omnia contra patriam moliuntur, donec ad imperium evectus est Vespasianus.

Vespasianum inter initia victorem turbae exceperunt, Mucianus aemulus, Sabinus imperii afrectator, Allienus et Marcellus coniuratione facta insidias struunt. Batavi duce Civili deficiunt, praesidla Romana eiciunt, castella evertunt. Piso in Africa occiditur, atque inde oritur tumultus. In Gallia vero Treviri, Lingonesque deficiunt, totae Galliae nutant, Legiones ad defectionem inclinant, et Gallis iurant. Bellum quoque in Iudaea provincia dudum pacata civile censendum est.

Titum vix ulla brevi tempore imperantem, populoque carum seditio afflixit, cavendus illi frater fuit, a quo etiam dicitur interfectus. Domitianus semper pavidus, a coniuratis occiditur. Nerva suo anno pacem nullam vidit, initio gratias agere coactus est viris fortibus, qui Domitianum interfecerant, quibus apprime favebat, sed cum eos millites contra iussum imperatoris occidissent, interfectoribus amicorum gratias agere coactus est. ideoque deiecto animo fuit, ut sortem suam lacrimis ipse prosequeretur, ideoque Traianum Caesarem dixit, addiditque [Gap desc: Greek words] . Luant lacrimas meas Danai. Nihil enim imperio suo egit, quam ut fleret infelicitatem, coniuratos eluderet, Traianum adoptaret.

Traianus inter optimos principes nominatus initia pacata habuit, nisi quod contra deficientes Dacos saepius pugnandum fuit, sed finis omnino miserabilis fuit, deficientibus enim populis, seditionemque moventibus in Syria, Aegypto, Cypro, Iudaeis, atque in Graecos immaniter saevientibus, toto imperio praesertim in oriente turbato, morbo non uno moritur.

Adrianus statim ut adeptus est principatum, insidiatores occidit, Celsum, Nigrinum, Lucium, quod insidias in venatione tetendisse illi dicerentur. Moriturus quoque, ex suspicione saevus fuit, et ad extremum etiam mortis avidus, insidiarum metuens.

Antoninorum tempore quietor resp. fuit, Philosophum tamen tum Cassius, tum alii exagitarunt, donec veneno interiit.

Verum hanc qualemcumque quietem, Commodi flagitia. seditionesque compensarunt. Eum tollere conatus est Perennis, Quadratus conspiravit, Maternus eum spoliat, tandem a fidissimis occiditur. Secutus Pertinax, qui a socio proditus, per seditionem occiditur. Mox Iulianus, ne deesset discordiarum causa, imperium pecunia emit, Niger eligitur imperator. Severus utrumque de medio tollit. Is quamquam victor civilium bellorum, nequaquam absque cladibus et seditionibus regnum administravit; Niger, Albinus, Plautianus, Britanniae, Saturninus, demum filii omnia, qua bellis, qua dolis turbulenta et funestra reddiderunt. Imperium reliquit discordibus fratribus, quorum alter Caracalla, alterum Getam mox occidit, et ipse merito suo, sed magna clade Reip. a Macrino occisus est. Macrinus ab Halagabalo, hic a seditioso exercitu, Alexander Ouinii defectionem leviter ferens, a Maximino, adeoque exercitu proditur. Maximinus gravissimas seditiones passus, ab Afris. T to, Gordiano, Maximo, Balbino, demum a suis militibus cum cruciatu, et ludibrio interficitur. Milites quoque Maximum et Balbinum trucidant. Mox senatus Marcianum et Severum Hastilianum Gordiano substituit, Gordianum Philippus, hunc Decius occidit, itaque eo tempore plures fuerunt continuaeque et sanguinariae seditiones. Decium cum Valens exercuisset, Gallus prodidit barbaris. Gallum et Volusianum milites obtruncant, et quem elegerant Aemilianum post trium mensium imperium interficiunt. Non melior aut qu etior Res p. sub Valeriano, miserrima sub Gallieno, quo in triginta acies d visum unum corpus contra semetipsum pugnavit. Tyranni fuere, Trebellio auctore; Cyriades, Posthumus senior, et iunior, Lollianus, Victorinus senior et iunior. Marius, Ingenuus, Regillianus, Aureolus, Marianus uterque, Quietus, Odenatus, Herodes, Maeonius, Balista, Valentes duo, Piso, Aemylianus, Saturninus, duo Tetrici, Trebellianus, Herennianus, Timolaus, Celsus, Zenobia, Victoria seu Victorina, Titus, Censorinus. Tantis motibus publice agitatum imperium; nam urbium quarundam seditiones ut mala privata omitto. Excepit haec Claudius qui defectione Aegyptiorum in discrimen omnium rerum devenit. Quintillum tyrannum occidit, Victorinus tandem, et Aurelius victor in partibus fuere. Aurelianus modestior videbatur, sed cum esset in senatores saevus, maximis discordiis conflictatus est. Abeo defecerunt Palmyreni et radicitus excisi sunt, magno omnium dolore, quod causas rebellandi graves habuissent. Eodem imperante Firmus, Quintillus Claudii frater, alii perduelles per Reip. viscera trucidati sunt, Alexandrini rebellarunt, et ne quid mali deesset, bellum Monetariorum exortum est, quorum ad septena milia caesa sunt. Mihi aliquando in mentem venit admirari quomodo vivere inter continua mala homines potuerint. Occiso per intimos Aureliano Tacitus fit imperator, et non multo post necatur, deinde Prob. et Florianus, quorum hic celeriter occiditur; alter Saturnini familiaris suirebellione, Britanniarum seditione, Lydiilatronis furiis, Ptolemaidis in Thebaide tumultu Francorum in Sicilia et captis Syracusis tyrannide, gladiatorum Romanorum audacia, Proculi et Bonosi apud Agrippinam proditione vexatus, ab exercitu trucidatur. Hinc Cairus exiguo tempore, inde Numerianus arripit imperium. Contra hos Diocletianus pugnat, alia stat parte Carinus, qui Iulianum imperatorem obtruncaverat, et non nisi post multa proelia occubuit. Diocletianus seditionum, et rebellionum anxius multitudine, Maximinianum adsciscit. Interim varii tumultus, sed tres primarii, Carvisii in Britannia, Iuliani in Africa, Achillei in Aegypto. Quod autem pacandae tutandaeque

Reip. constitutum fuit, ut plures Caesares dicerentur, id exitio paene fuit. Numquam foedius lacerata est Res p. quam trium Galeriorum, Constantii, Maxentii, Licinii, Alexandri, Constantini inter se bellis, et nisi in moderatum et religiosum imperatorem lacera membra imperii recidissent, a quo foverentur, finis haud dubie fuisset tantae moli, tam graviter concussae.

§. 2. Inquietum itaque, turbulentum divisum in semet desaeviens fuit imperium usque ad Constantinum et Christiana tempora. At neque deinceps omnino pacatum, Constantinus omnium seditionum et bellorum civilium victor auctoritate sua, et pietate paulum improbos coercuit, ut respirare omnes possent. Sed fillorum eius tempore in mores rediit, Constans fratrem Constantinum interficit, Dalmatius Caesar perimitur, aliique viri clari et bene meriti. Magnentius periocum imperator dicitur, Constans interficitur. Nec una seditio, nec simplex malum, Veterannio in Illyrico tyrannidem occupat, Silvanus in Gallia, quae tota tumultuatur, Nepotianus Romae Augustalia insignia circumdat Palmam inter hos obtinet Iulianus, qui mortuo Constantio imperium quod arripuerat dilatare satagens, paene prodidit. Tum quidem sub Ioviano, et initiis Valentiniani metu externi hostis pax a seditione fuit; at cum Valens impie regnaret, sunimam cladem Procopius attulit. secuta deinde Theodosii et Gratiani temporibus, Maximi et Eugenii ingentia bella, sub Theodosii liberis Arcadio et Honorio, inter Barbarorum arma erant, Stilico, Rufinus, Eutropius, Gaines, Tarbigildes, Gildo, Alaricus, deinde mortuo, Arcadio, Attalus, Heraclianus, Ioannes Subscriptor, Castinus, Bonifacius, Britanniae et Hispaniae seditiones, defectionesque. sub Valenciniano iuniore Aetius, Maximus, qui vero de inde consecutisunt Imperatores, suorum ludibria, et mancipia fuerunt. Maximus, Auitus, Maiorianus, Severus, Anthemius, qui Ricimeris mancipia fuerunt; perieruntque ferro, venenoque, cum vix imperii dulcedinem gustassent. Itaque reliquiae occidentalis imperii in annos paene imperatorein mutarunt. Qui enim secuti sunt, Olybrius, Glycerius, Nepos, Augustulus, partim Asparis et Ardaburii, partim aliorum arbitrio solio impositi, solioque deiecti sunt, dum interea tamen Res publica principum debilium ambitione atteritur, quamvis enim adhostem vincendum essent impares, seditiones tamen domi excitabant gravissimas. Haec igitur Romani Imperii facies, haec discordiarum constantia, et seditionum theatrum, principes omnes consiliariosque monere debet, ut operam dent, quo omnia tumultuum odiorumque semina tollantur.

CAPUT V. Constantinopolitanum imperium seditione, rebellioneque agitatum esse.

§. 1. PRincipium a Leone Magnoducam, is enim desinente iam seu ruente occidentis imperio orientem rexit, Asparem et Ardaburium inter initia post compressam seditionem interfecit. Zeno deinde cum omnia turbasset a Basilisco pellitur, vec inulta proditio fuit, Basiliscus cum familia captus fame perire cogitur. Zeno rediens ab exilio ad imperium, illustrium caedibus soedatus ipse tandem vivus sepelitur. Anastasium magnae seditiones exceperunt. Longinum adversarium nactus de vita periclitatus est. Logotheta evis, et praesectus vix populi manus, ne discerperentur, effugerunt. Iustinus cum arte imperium accepisset, Amantium Eunuchum, Theocritianum, Andream cubicularium insidiatores habuit, Vitalianum deindeimperatori imperantem Constantinopolitani occiderunt. Nobile fuit Iustiniani imperium, sec tamen multis bellis civilibus agitarum. Gilimer defecit, et Africam traxit. Samaritani etiam taetra bella moverunt. Constantinopoli gravis seditio exorta est Recenset Ammianus. Hypatius Pompeius et Probus genere consobrini, Anastasii imperatoris nepotes, quod imperium sibi singuli indigna ambitione exoptarent, Idibus Ianuariis cum plerisque nobilium coniuratis, omnique seditiosorum turba armis, donisque ministratis illecta [(reading uncertain: print faded)] , dolis invadere tentaverunt: atque per quinque integros dies urbem regiam rapinis, ferro, igneque per sceleratos cives sine certo interrege percurrentes hostili impietate ipsi se fideles Reip. in palatio nostro dissimulantes, depopulati sunt. Quinta vero huius nefandi sceleris die dum de foro Hypatius sceleratorum comitantium manibus torque redimitus aureo, et Pompeius Comes sua veste loricatus ad invadendum tenendumque ascendunt palaetium: uterque eorum ante fores palatii captus est: statimque piissimi principis nostri nutu, catenatus, trucidatus poenas luit, et ante imperium perditum quam haberet, innumeris passim trucidatis in Circo populis, et tyrannorum sociis continuo proscriptis. Postea vero cum Orientem Barbari, Galliam Franci occuparent, Artabanes cum Arsace aliisque in Iustinianum coniurant, quamvis idem Artabanes nuper Guntharidem tyrannum in Africa occiderat. Merito haec passus est Iustinianus mutatus in peius, adeo ut discordias domesticas et urbanas quaereret. Evagrius l. 4. De alio item Iustiniani facto mihi dicendum est: quod quidem sive ex naturae vitio, sive ex formidine et timore ortum sit, non habeo dicere, eius tamen generis fuit, ut omnem beluinam immanitatem longe superaret. Duxit autem initium ab ea seditione populari, quam Nica, hoc est, Vince, vocant. Placuit Iustiniano ita vehementer in alteram factionem eorum, qui Prasini dicuntur, propendere, ut impune possent ipso meridie adversarios, in civitate trucidare, et non modo non poenas metuerent, verum etiam dignarentur honoribus: adeo inde multi homicida exsisterent. Licebat enim illis in aedes alienas irrumpere, thesauros diripere in illis reconditos, hominibus suam ipsorum salutem ac vitam dividere, et si qui Magistratus illos cohibere moliretur, suo ipsius capiti creavit periculum. Unde certe vir quidam qui gessit in Oriente Magistratum, quoniam nonnullos eorum qui nobis studebant, nervis coercere voluit quo modestiores efficerentur: per mediam urbem circumductus fuit nervis graviter caesus. Callinicus porro praefectus Ciliciae, cum duo Cilices Paulus et Faustinus homicida uterque in eum impetum facerent, occidereque in animo haberent: quoniam poena ex legibus constituta eos multavit, in crucem actus est, hocque, supplicio prorecta conscientia et legum observatione affectus. Inde factum est, ut qui alterius erant factionis, cum domiciliis suis fugissent, et a nemine usquam exciperentur hospitio, sed velut scelera exagitarentur, tendere insidias viatoribus, compilare, caedes facere coeperint, usque eo ut omnia loca nece immatura, direptione et reliquis id genus maleficiis redundarent. Interdum animo in contrariam sententiam mutato, eius generis homines

interfecit, permisitque legum potestati etiam eos quos antepassus [(reading uncertain: print faded)] esset more barbarorum in civitatibus impia scelera consciscere. Sed ad ista singillatim prosequenda mihi nec tempus suppetit, nec facultas dicendi. Ea causa Evagrius ait, cum omnia omnino turba actu multu complevisset, ad supplicia apud inseros luenda raptum. Nicephorus paenituisse ait; contra senem mota est seditio, cuius et Belizarius conscius fuisse dicitur. Iustinus imperium discors primum pacare conatus, Alexandrinam seditionem initio compescuit. Narsetem dignitate privat, Marcianae irascitur, omniaque sibi infida reddit, incantationibus tandem magicis affligitur. Tiberius collega et susceptor Iustini optimus princeps, prima coronationis die insidias a Iustiniano Iustininepote passus est, Sophia deinde maiore periculo eundem paene circumvenit. Secutus Mauricius quem milites occiderunt, Phocas etiam poenas parricidii dedit, iterata conspiratione, et Heraclius ex Africa novus Imperator Phocam interimit, et concremat. Eo regnante per Asiam et Aegyptum Africam usque Persae venerunt, Carthaginemque occuparunt, cum interim Caianus, aliique barbari non quiescerent. Victo Persa Saraceni, Syriam finitimaque occupant. Hunc secuti, Constantinus quatuor mensium, et Heracleonus trimestri spatio deiciuntur, et Constans imperat, contra quem mox Valentinianus patricius tyrannidem molitur. Dum autem in Orthodoxos saevit in discrimen se conicit maximum, Africam amittit, Armenia deficit, adeo vero exosus suis evasit, ut in Sicilia degens in balneo suffocaretur. Constantinus Pogonatus initia cruenta habuit sratrum naribus abscissis, Mizizium rebellantem occidit, omniaque in tuta expertus est. Iustinianus vexatum imperium accipiens statim Sabbatii praetoris Armeniae defectione agitatus est; Ingens odium contemptumque sui contraxit, in eum proceres conspirant, et abscissis naribus et lingua in Chersonesum relegatur. Leontius imperium arripit, qui prodita Lazica a Sergio naribus mutilatus Absimaro traditur. Is Iustiniani exsulis insidiis circumventus, cum Leontio in pompa ducitur, et Iustiniani pedibus calcatur. Iustinianus enim horrenda crudelitate in omnes saevit, ut Ravennates, Cheronenses, Bosphoranos proceres, Philippicus Imperator eligitur, qui Iustinianum cum Tiberio obtruncat. Philippicum coniurati excaecatum regno pellunt, Artemius deinde a Theodosio pellitur, is Leoni cedit. Leoni coniurationem inter ipsa initia passus est, atque ita imperavit ut Italia ab eo desciverit; Ecclesiam et imperium scinderet, inde bella civilia et a Graecorum iugo Italiae libertas, propter Iconoclastiam Oriens seditionibus iactatur. Gravius illa omnia saevierunt Imperio Copronymi; principio enim in vitae praesentissimo fuit periculo, Artabasdus imperator salutatus est, filii eius partim occisi, partim in monasteria detrusi, omnibus hominibus sanae mentis Regem taetrum detestantibus, inde civile bellum luctuosum, in quo Copronymus victor crudelitatis exempla edidit. sed mansit in victorem odium, hinc Bulgarorum seditiones, et tandem miserrima mors desperantem aufert.

Secuta sunt tempora Irenes et Constantini non modo seditiosa, sed etiam in proprium sanguinem saeva. Initio enim coniuratum contra Irenen, illa Constantinum in odinem redigit, exercitus illum restituit, et imperium mulieri abrogat, sed ea mox reponitur in folium, Armeniacarum legionum seditiones comprimit, et tandem oppressis inimicis, filium per milites excaecat, itemque affines. Stauratius deinde seditionem movens morbo interiit, complices occiduntur, Aetius tyrannidem molitur. At Nicephorus dolo circumventis satellitibus Irenen exilio multat, quamvis iusiurando affirmarat, id non facturum. Nec regno per scelus porro diu fruitur Nicephorus. Nam Bulgarorum seditione excitatus, cum exercitu internecione deletur. Eius filius Stauratius moxa Michaele Rangabe imperio exuitur. Michaelem Leo pellit, Leonem Michael Balbus, inde aliae seditiones praesertim Euphemii, qui Siciliae proditionem Amyrae Africano promisit. Theophili imperium utcumque pacatum, sed cruentum fuit, adeout iam moriturus Theophobum occiderit, addito elogio; iam neque ego ero Theophilus, neque tu Theophobus. Michael Theophili filius in matrem improbus, a Basilio interficitur, illi insidiantur Sabbatius et Georgius. Leo deinde sequitur, qui contra rebelles Bulgaros fidem Turcarum implorat, inde consecutae caedes variae, etiam in templo. Leoni Constantini filius succedit. Samonae dolis detectis, Alexander Constantini tutor occiditur. Pupilli imperium Constantinus domesticus occupare nititur, sed in pugna lapsus equo decollatur. Deinde discordiae ducu contra Pazinacas exercitum affligunt. At multi tum imperium affectabant, praecipue Leo Phocas, quem imperatoris paedagogus evertit: deinde Romanus, sed generum ille in ordinem redegit, qui tamen multis molitionibus fatigatur, ut Bardae et sociorum, deinde Mystici, Micetae, Pseudo-Constantini. Denique qui in pupillum tam perfidiosus fuerat, a filiis pulsus est. Romanus alter conspirationes reprimit, sed paulo post mortuus Nicephoro Phocae reliquit imperium, quem cogunt alii id suscipere: civitas autem ea de causa tumultuata est, et ille quoad vixit summo in odiofuit, semperque occasio vindictae quaesita, doneceam Theophane uxor, et Zimisces peregerunt. Zimiscen Eunuchus veneno tollit, cum prius vix Phocae et Leonis seditionem repressisset. Basilius Porphyrogenitus imperium deinde accipit, Bardas deficit, et fit Imperator, pugna inter Scelerum et Petrum Spadonem, prodit exercitum Conto Stephanus, Xiphias et Nicephorus seditiosi, opprimuntur, Frater Basilii Constantinus sequitur luxu et crudelitate gravis Rei pu. sine ulla re memorabili, nisi quod Naupacti urbis seditionem crudeliter ultus est. Romanus Argypolus delirus prope senex domesticis malis laboravit, et risu magis vulgi quam seditionibus est agitatus; Zoe uxor in balneo eum suffocat, et ad imperium promovet adulterum, qui eam mox in ordinem redigit, tum Antiochenorum seditio, cladesque, multae defectiones, grassationesque, Sicilia amissa. Zoe Ioannem mariti fratrem e medio tollere frustra nititur, sed maritum tamen publico abstinete cogit, et Michaelem Calaphaten adoptat, ille in viros illustres crudelis Zoen expellit, sed populi tumultu revocare cogitur, atque tandem excaecatur. Zoe et Theodora restitutae in integrum. Zoe Constantinum Monomachum reducit, illique nubit. Monomachus uxorius Georgium Maniacen hostem fortem experitur, deinde Theophili, Erotici, Orphanotrophi, Leonis Tornicii, Aplespharis, Romani Boilae insidiis petitur. Theodora imperatrix Michaelem Stratioticum designat imperatorem, uno annno ille

regnavit, severus in milites fuit, inde orta seditio. Theodosius eius auctor relegatur, decies Orientales variis acti iniuriis imperium affectant, Bryennius excaecatur, Isaacius Commenus tandem imperium occupat. Hic cum omnibus exosus esset, imperium deponit, et Constantinum Ducam designat, eum insidiatores mergere statuerant, sed casu evasit.

Tres liberos cum Eudocia Constantinus Ducas reliquit, quae Diogenem Romanum ut contra Persas Imperatorem haberet, maritum sibi esse voluit. ille ad tempus feminae dominationem fert, deinde fortiter bella gerens ab Andronico deseritur, Ioannes tandem eum oppugnat, oriturque civile bellum omnium gravisimum, quo captus exoculatusque vitam maerore finivit. Nicephorus deinde Eunuchus sub Michaele Duca administrat omnia. Ioannes proinde imperator salutatur, Nestor deficit, Nicephorus Bryennius seditionem excitat, quo profligato tandem Botoniates imperator creatur, quem contra Barangi motum cient, Nicephorus Basilius seditionem periculosiorem meditatur, maximam Constantinus Ducas, item in suspicionem venit Logotheta. Tandem Commeni ad imperium aspirant, Alexius imperator proclamatur, et proditione Byzantium occupat, et diripit, et plures quam alii hostes sibi quaesivit, redeuntem Constantinopolim, ducum, patrum, popularium insidiae exceperunt. Deinceps vero Umbertopolus, Ariebes, Nicephorus, Anemas cum militiae ducibus. Uxor imperatoris cum aditum ad eum cunctis intercludere conaretur, Aulici, Pseudo Alexius, Cilix vitam illi vix vitabilem reddiderunt. Alexio succedit Calo Ioannes invita matre, qui coniurationes contra se initas pacavit, matremque et sororem reconciliavit. Fratres etiam adversos sensit, immo filius eius Isaacius ad Sultanum defecit, Trapezunte vexatura Tyranno et domi. Secutus Manuel Commenus, qui contra Christianos plus quam contra barbaros valuit. Nobilis enim fuit artibus, quibus Germanorum expeditionem frustratus est, omnibus enim modis Conradi exercitum afflixit, contra Rogerium bella gessit, Corcyrenses expugnat, qua in obsidione inter Graecos Venetosque cruenta est ortaseditio. Inter ipsum et duces simultates, et si fieri potuisset bella suissent. Alexius puer improbitate ministrorum suorum periit. Praecipue illi insidiatur Andronicus, nec unus mali modus, Maria Caesarissa coniurat in Protosebastum, qui imperium administrabat, populum ad arma concitat, certamen cruentum oritur. Post aperte imperium appetit Andronicus, contra eum classem instruit Protosebastus, sed ab eo omnes principes desciscunt Andronicus habenas imperii rapit, eum affligit Ioannes Commenus. Primae Andronici in Imperatorem insidiae in cassum ceciderunt, alterae successerunt.

Andronicus ab Isaacio Commeno et Siculorum rege vexatus, inter omnes imperatores tristissimum exitum habuit. Isaacius Angelus bella civilia gessit, Siculum, Cyprium, contra Blacchos desciscentes, contra Branam, a quo Byzantii obsessus est. a fratre Alexio captus et excaecatus est. Nec is diurna gaudia perduellionis tulit. Seditio Pseudo-Alexii Cilicis et Isaacii Commeni, Blachorum, Asanis eum exanimavit. Alexius Angelus nihil praeter seditiones et timores expertus est. Sub Alexio Commeno magnae discordiae ob Eucharistiam Graecos tenent. Praeter haec Ioannes Commenus Crassus seditionem concitat, alii multi seditioni insurgunt. Alexius Angelus Isaacii filius Venetis comes venit Constantinopolim oppugnatum, urbs obsidetur, incendio deformatur, Alexius exsulatum abit. Alexii Ducae brevis fuit tyrannis, fugit Ducas qui et Murzuflus dictus est. verum in cineribus urbis nova oritur inter Lascarem et Theodorum Ducam contentio. Tandem rerum Flandri potiuntur, Theodorus Lascaris tamen Niceae imperator salutatur, et Constantinopolim reversurus videbatur, sed socer eius Alexius eum per Turcas impedivit, ne recuperaret gener imperium, quod ipse tenere non potuisset. Alexius tamen collectis copiis Trapezuntinum imperium condidit, cui Cappadociam et Colchidem adiecit, Thessaliam accipit Michael Angelus, hanc postea Michael Palaeologus occupavit, neque enim deerant inter ipsa membra lacera seditiotiones et bella. Palaeologus Constantinopolim recuperavit, regnavitque samilia Palaeologorum Michaelis, duorum Andronicorum, Manuelis, Ioannis, Constantini, idque in magno metu, bellisque Turcarum, et mediocri concordia. si tamen vicinorum praesidio muniti fuissent, haud difficulter Turcam sustinuissent.

Ecce tibi quam est difficile hominem regere, quam in se magnaruunt. Tota itaque cura principis eo vertenda est, ut seditionem caveat, unde bella maxima oriuntur. Quis enim tutum se arbitrabitur, cum has carnificinas intuetur?

CAPUT VI. Aliarum Rerum publicarum seditiones.

§. 1. VIx ulla tam Romanisseditionibus mota est civitas, quam Lovaniensis; omnia enim similia sunt, causae, modi, effectus, quia scilicet eadem hominum vitia affectusque. Iustus Lipsius eas recitat, l. 2. c. 10. 11. 13. Adnoto, inquit, primos motus fuisse Anno CIC CCCXL. cum plerique nobilium (ii ad hoc tempus Rem publ. soli rexerant) in obsidione Tornaci essent, Anglo regihanc operam gratificantes. Sed dum, inquam absunt: plebs suum tempus rata Rem publ. invadit: et cum alia mutat, tum in primis exsules quosdam sui corporis, superiore anno legibus pulsos, reducit. Patricii cum redissent, querelae, iurgia, arma: et pugnatum atrociter in foro medio, sed vicerunt Patricii, manu clientium subnixi, et longa armorum tractatione superiores: Fuga tamen maior quam caedes fuit. nisi quod in victoria saevitum, et abstracti aedibus suis atque etiam sacris, qui in eas fugerant, gladio, carcete, exilio poenas dederunt. Quies deinde per vicennium, sed infida: quippe animis exsulceratis, et plebeiorum non occulto fremitu: qui in motum tubasque iterum erupita principio, unde non timebatur. Petrus Couterellus Praetor erat Anno CIC CCCLX. qui homo etsi nobilis, et e Patriciis, tamen pravitate ingenii vel ambitu, iam a prima Praetura (novennium tenuerat (omnem ansam lacescendi aut laedendi Patres quaerebat. Oblata est, aut arripuit, anno iam dicto, istam. Civis quidam pisces venales in urbem carro advehens, cum is in luto haesisset, equum subito pascuis eductum, subiunxit, et carrum extraxit: statimque

equum bona fide et illaesum reduxit Couterellus hominem ut furtireum, in carcerem conicit: Scabini appellantur, cognoscunt, insontem pronuntiant. et cum Praetor non remitteret, iurisdictione ei interdicunt, quod contra leges civem in vinclis haberet. Praetor ilico Bruxellam, ad Principem, qui tunc Wenceslaus erat Ioannae maritus, gente Bohemus, frater Caroli Quarti Imperatoris: quem produnt caeso matris utero in lucem venisse. Hunc neque pace, neque bello optimum, certe non felicissimum fuisse licet dicere: et Lovaniensibus causa non est cur valde amont. Ad rem. aures iste Praetori credulas praebuit; potentiam Patriciorum calumnianti, et reprimendam a principe bono suo asserenti. Neque fautores talium deesse in aula poterant: inter quos Sconovorstius quidam, vir praepotens, sed animi aut consilii parum rectus. Is palam dicere cornua Patriciis (verba eius sunt,) minuenda, qui nimium iam ferocirent. Posse id Principem sine sua opera aut invidia, plebe efferri permissa. Princeps in aperto sententiam non tulit: hoc tamen Couterellus facile vidit, non iniquis auribus animisque se auditum. Itaque alacer domum redit, ad suos refert, et factiosissimo cuique faces subdit. Iam in eo erat ut seditio erum peret: neque nescire Patres poterant, sed remissius agebant, sive mitigare bonitate parentes, sive fatali, ut solet, ignavia. Aderat sorte per hos dies Gerardus Vorselarius, vir et miles nobilis cum selecta equitum ala [Orig: alâ] qui operam suam Patribus ultro obtulit, et suasit uti: illi dimiserunt. At non incepta sua Couterellus, qui die quodam Senatus habendi, suos convenire sensim in forum iubet: idque cum armis. Adsunt et iam turba est, atque ipse contionabundus excitat, et superbiam Patrum, et dura imperia inculcat. Hos esse qui soli Rem publicam occupent, qui honores, qui pecuniam, sua faciant, qui tot fortissimis viris imperent ut servis. An excidissent ante paucos annos, tot innocentes sui corporis, gladio, laqueo, exilio puniti, ob liberiores quasdam voces et facta? Eadem manere ipsos nisi viri sint: sed essent, et quem timerent? In manu, inquit, vestra est, finem malis facere: audete tantum, multi in paucos, parati in improvidos; laesi in lacessentes; Deus hominesque favebunt. Ipsum Principem, divina benignitate, mitem animi habemus, et aequo eo laturum, si quid illi patiantur vos faciatis. Iniurias vestras in oculis habete, Libertatem inore, et haec tessera esto: ite, istam asserite, illas propulsate. Dixerat, et loquente adhuc eo fremitus, clamor, minae, et ad curiam versi manus et voces intentant: Prodirent civium oppressores, aerarii praedones, poenas daturi scelerum, aut iniuriarum. Et iam se quisque hortari, et vim parant. Curia clausa erat, et trepidi Patres, neque ad resistendum pares: cum Couterellus provolat, et quasi benignitate deditionem suadet, et nihil ultra mali passuros adfirmat. Prudentiam esse credere huic tempestati. Cedunt et se dedunt. At statim irruit, manus et vincla inicit, et in Arcem captivi deducuntur.

Tum armaria et archivia Senatus frangunt aut reserant, armamentarium pariter compilant, dilacerant, aut usui suo quod erat, tollunt. Exstant nomina et numerus captorum, paulo minus ducentis: interque eos equites viginti quinque: reliqui in proximas urbes dilapsi, aut in praediis villisque suis latebant. Couterellus sedato tumultu, et ut sorma aliqua Rei publicae esset, novum senatum legit, mixtum e plebe et Patriciis, nam et ex illis molles aut ignavos quosdam reperit consiliis suis opportunos, quique communem iniuriam praesenti honore mutarent. Tum ad captivos submittit, qui periculum a plebe denuntient; ipsos quosdam e plebe, qui turbidis vocibus circum arcem, ad caedem eos deposcant. Ita illi trepidi Couterello supplices fi... [(reading uncertain: print blotted)] : et denique grandi pecunia, seorsim quisque pacti, dimittuntur. in Leucis Wenceslaus erat, dum haec geruntur, casu an consilio longinquus; sed adeunt statim exsules, et facta docent, et remedium atque ultionem exposcunt. Cum frigore audiuntur, etsi nobilitas pleraque faveret, et e consiliariis quibus aequi honestique cura aliqua esset. Venit et ipse Couterellus qui auro multos suos fecerat: et res dilata est, dum Princeps redire. Quod factum sequenti anno et interea imperium Couterellus continuavit. Iam Bruxellam Wenceslaus venerat, atque ibi agminatim nobiles adeunt, orant, urgent, rem pessimi exempli vindicare, neve seditioni aut licentiae campum aperiret. Instant seorsim et Bruxellenses, ac pro socia urbe acriter nituntur. Denique perpellunt ut conductis in unum copiis, Lovanium moveret. venitque Bancum. Dum ibi est, statim Couterelliani, quibus adversus Principem nec vis, nec animus erat, ad eum veniunt, et imperata facturos spondent. Ita Princeps admissus exsules reducit, sed in turbatores iram aut vindictam non ostendit. Ipsum Couterellum, caput malorum, Praetura dumtaxat abdicatum, in novo Senatu Scabinum creat; et eius instituto Senatum ipsum mixtim e Patribus et plebe legit, seminarium deinde turbarum. Amor pacis et concordiae praetexebatur: sed prudentioribus eo facto apparuit, non imprudente, certe hon illibente principe priora illa administrata. Ita quies urbi, sed parum certa aut longa, restituta: nam plebs exsultare, et illis ut victis insultare: ipse Couterellus dominationem exercere, et augere, donec taedio praesentium, et futurorum etiam metu, Patricii plerique sponte urbe cedunt. Laetum id Couterello fuit, et iam libere agere, amotis aemulis, seque in sequentem annum consulem, cum Geldolpho Rogga textore designat. Et quia praesidium in auro expertus esse sciebat, undique illud quaerere; nec domi tantum, sed apud exteros, fide civitatis publica, corrogare, nam sigillum in eius manu erat. Eoque opum et potentiae venit, ut Henrico Dynastae Hooghstratano filiam suam cum grandi dote elocaret, et quantam iste poposcisset. Sed invidia etiam comitata, et crebrae apud Principem querelae, neque gener aut Sconovorstius excusare satis, aut tueri poterant: eoque ventum et iterum castra ad urbem moveret. Fiunt et iterum eadem, illi Principem admittunt: iste utramque partem in pacem iuramento adigit, et obsides etiam capit; e Patriciis duodecim, e plebe quadraginta. Couterello consulatus mansit, et in communione honorum nihil mutatum. Tamen ipse, conscientia terrente, et quia alieniorem iam principem senserat, sponte, rebus collectis, una cum aliquot factiosorum antesignanis, aufugit inagrum Leodicensem. Ibi cum infesta itinera haberet, et mercatores Lovanio Germaniam petentes, sisteret, aut in vincla daret, pecuniae extorquendae: iram Wenceslai serio movit, qui ipsum ac viginti quinque textorum proscripsit. Nec sic quidem

quievit, sed conatus urbem irrumpere, et suam facere, subsidio clam conspiratorum, successum non habuit, et supplicium de illis sumptum. Ita rebus desperatis, ad preces versus, et Hooghstratani, maxime opera, veniam exsilii impetravit, rediitque Lovanium Anno CIC CCCLXIX. ubi vitam ingloriam, et in publica exsecratione, finivit. Mireris vel ausum talia, tam magno animo, vel desiisse tam vili, cap. 11. Iam exitialis seditio narranda est, ait, quae novem annis postesterior, ab illo fonte manavit. Wenceslaus, ut dixi, honores cum plebe communicaverat, et sic aliquot annis habuerat: donec bello Iuliacensi infausto, ipse captus, et multa nobilitas caesa, etiam Lovanien sium, esset. Hoc igitur bello cum Patricii fidem et animum approbassent, plebs tarda aut refractaria fuisset, nec nisi sexaginta Sagittarios dedisset. Princeps e custodia reversus Lovanium, illis honorem pristinum et Magistratum restituit, tantum, quod duodeinceps Senatores e plebe essent. plebs aegre tulit, sed tulit sexennium, ad comitia usque Anni CIC CCCLXXVIII. quibus ipsis, cum ex formula dicta Senatus creatus esset, sed Patres inter se discordes palam agerent, plebs diu occasioni intenta, arripuit, et ipso Magdalenae sacro die, regionatim, tres quatuorve textores, tota urbe discurrentes, clamore, et peluiu sonitu, ad arma, ad arma, reliquos concitaverunt. Concurritur et statim capta curia Consules cum Scabinis in vincla dantur: Walterus Leidanus textor, Praefectus urbis dictus. Placuit mox, Gandensium exemplo, albos Galeros, sive caputia, insigne factionis assumi: factumque est, et adeo proni in res novas turbidasque tum ferebantur, ut Patriciorum non pauci denegarint, et idem insigne capiti, animo factionem induerunt. Interea Wenceslaus e Francia redux (eo iverat) ista edoctus, Lovanium venit: ordinemque Senatus, iterum plebi placandae, mutavit, et in dimidiam partem admisit. Mireris inconstantiam: et magis si non tempori solum, sed pecuniae haec data, scribentibus credas: quam e publico aliquam multam sane accepit. Ceterum cives iure iurando adegit pacate inter se agere, et ut membra unius corporis deceret: quod tamen Patriciorum quidam abnuerunt, et patria carere, quam subici iniuriis aut contumeliis plebis elegerunt. Ita Areschoti, aut Namuri, plerique horum agentes, hanc infestabant, et in agris aut viis deprehensam abducebant, redimias poscebant. Contra isti, praediis illorum ignem inicere, item quos possent capere; et quosdam gladio carnificis subiecere. Denique in ipsa urbe, qui reliqui Patri ciorum essent suspecti agere, aut suspectantes: utique post caedem Waltheri Leidani, qui inter capita Galeritorum erat. Is forte Bruxellam missus, Rei publicae gratia, noctu a cena revertens interfectus est, insidiis ut putatur Ioannis Calsterii, et Guilielmi Wilrei, Patriciorum, qui tunc in ea urbe versabantur. Re perlata, turbatum Lovanium, plebs minari et fremere, optimates timere: atque hi, ut insontes insciosque se ostenderent, Legatos ad Ioannam mittere (nam maritus in Gallia etiam aberat) qui peterent inquiri in auctores caedis, et vindicari. Illa tardante, plebs ludibrium rata, aut ex compacto geri arma corripit, et in sorum venit. vocantur et in curiam Patres: quorum aliqui venere, quidam triste et ferale ominantes mutato habitu urbe profugere [Orig: profugêre] . Statim apposita Senatui custodia: et seditosi furioso animo ad fores provolant, et adsistunt: pars etiam, nemine prohibente ingressa. Ibi auditae voces, Cedo nobis illum, et illum statim, statim. Atque ii qui intromissi ad nomen singulos capiebant, et praecipites e fenestris (horreo dicere) datos, plebs inferne lanceis spiculisque exceptos laniabat. Periere hac rabie ad septendecim: additusque unus e plebe, quod is Platuotium, misertus veteris patroni, scamnis abditum, vesto contexerat. Haec facta XVI. Kalend. Decemb. et qui Patrum reliqui domi reperti sunt, in custodiam dati. Post factum frigus, et mox paenitentia aut metus subiit. Nam quomodo Principem haec laturum? qui brevi rediturus, poenas de sontibus insontibusque caperet.

Itaque deprecatores parant Lewenses, Tillae montanos, Diesthemienles, Liranos, Bruxellenses, Eburones quoque et Tungros: et citius, ecce, opinione Wenceslaus Bruxellam venit. Arma et machinas ille parabat, ultioni intentus. cum legati a praedictis civitatibus adsunt, et veniam suppliciter petunt, expiationem caedis, quam vellet, offerentes. Tandem diu deliberato, praescriptum ut quatuordecim e plebe praecipui auctores, in Cyprum relegarentur, agnatis caesorum, certa pecuniae summa daretur. Mitis transactio, et intra magnitudinem noxae omnibus visa: tum illud turpe, quod ipsis relegatis pecunia in viaticum quasi legatis a Republ. attribueretur. Itaque non fuit animis placandis. Nam Patriciorum iuventus fremebat, sanguinem parentum vaenalem non habere, nec modica ista pecunia redimendum. Iamque vicinis locis aut arcibus occupatis, bellum in suos ipsi cives gerebant, et praedas undique agebant.

Nec cessare etiam plebeii, quin vim et maleficia reponere, vel augere; et denique longius ire, et contra Principem foedera occulta cum Gandensibus (qui arma in Comitem tunc habebant, et tota paene Flandria dominabantur) ferire. Denique post mutuas utrimque caedes, doctus tandem Wenceslaus frustra et temere plebi indultum, arma cepit, urbemque assedit. Illi repugnaut, propugnacula erigunt, et auxilia a Gandensibus a se impares exspectant: Sed cum ea fallerent, et ipsi a Ludovico comite ac Francis premerentur: decursum iterum ad preces, quas Arnoldus Hornanus, Leodicensis Antistes, ipse in castra veniens, ad Principem tulit, et veniam certis legibus impetravit. Pauci poena affecti; plures indignatione aut metu, patriam mutarunt. et praesertim lanifices, qui in Angliam iverunt. cap. 13. sic habet: Necdum finis, a lanariis ad lanios imus: atque ex isto etiam corpore fuere, qui Rem publ. turbarent. Paulus Loenkenus, ex infima plebe lanius, post caedem Caroli Audacis, et dum de matrimonio Mariae cum Maximiliano deliberatur, partem se Rei publ. fecit, et plebem suam. Rumores dissipat, falso exspectari Maximilianum, illudere sic Senatores: et melius tutiusque ipsos imperium habere et exercere. Concitat deinde dictam populi faecem, capit et abducit ex improviso quosdam e Senatu, et gladio subiecturus erat, nisi lictor publicus se subduxisset. Iam et Academiae primores se miscuerunt, et auctoritate sua tumultum sedarunt. Supervenit paulo post ipsa Maria, ut auspicia capesseret de more principatus: neque seditiosi admiserunt aut agnoverunt, nisinova iura et immunitates extorfissent.

Quin etiam cum illa, ad compescendum, Sagittarios ip sius urbis (honestiores populi) armasset, isti et Sagittariorum quosdam impetu facto ceperunt, et quatuor forte obvios Senatorum. Nec nisi aegre sedari a Paulo ipso potuere [Orig: potuêre] , quin ita eos multarent. Tum et in arcem, ubi diversabatur Maria, incurrunt, et adigunt tot malis trepidam virginem, anteacta condonare, et alia pro arbitrio suo sancire. Iam ut species etiam publice novi popularis imperii esset, additi Paulo, custodiae causa, viginti Satellites, et menstruum ex aerario stipendium. Atque ex eadem deinde publica pecunia lasciviebant, potabant, convivia velut ad societatem et fidem stabilendam, agitabant. Sed agitantibus, opinione maturius Maximilianus advenit: quo propinquo, minui potentia Paulli coepit, et stipatores a Senatu adempti. Tamen ipse Maximilianus praesens; nihil etiam pro principe agere, neque ulcus hoc tangere, nisi compos nuptiarum decrevit. Ergo iterum post abitum infolescere Paulliani, stipatores reposcere, et res miscere. Sed edoctus de tota re et periculo denique Maximilianus, Engilbertum Nassovium, Brabantiae Seneschallum, cum equitatu Lovanium praemisit, ipse mox fecuturus.

Diffugiunt ad Solem nebulae et nebulones, Paullus in Zelandiam, atque ibi agnitus capite luit. Pleraque horum et certe initia absente Ludovico Pinnoccio Praetore gesta, (is in Germaniam inter legatos iverat) qui ut vir erat, animo promptus, manu strenuus, oppressisset, aut quidem repressisset: DEO et fato aliter visum. Sed ut finiam, haec quoque seditio urbem minuit, multis non e plebe solum, sed optimatium in agros aut praesidia sua dilapsis, atque illic sedem locantibus, taedio tot turbarum. Videtis causas et tempora quibus florentissima olim urbs defloruit, et ex veteri gloria et copia non nisi umbram istam habet.

Primum per absentiam nobilitatis Aristocraticae, quae, ut Romani Patricii, imperabat, exorta est; ut et Romanae seditiones, quod multi nobiles bello ceciderant, ceteri iniquo cives imperio premebant, quod factum quoque Lovanii fuit; alioqui nobilitas iusta innocens invisa non esset.

Deinde exsules reducti. Hinc caedes et fuga, et insolens victoria nobilitatis, civium exasperatrix. recruduit deinde in carcerem coniecto rustico, ut olim Romana, facinore Claudii contra libertatem in servitutem vindicias dantis; sed hic iustior causa penes nobilitatem. Facta pace regnat Couterellus, Nobilitas caesis suis bellum parat. Tandem finiuntur obsidione, et poena, qua facultatem saeviendi amiserunt.

CAPUT VII. Osmanidarum seditiones.

§. 1. DE imperio Turcico saepenumero feci mentionem, eosque monui errare, qui ob communem omnium servitutem, illud seditione, ac tumultibus vacare contendunt. Quos historia refutat ipsa rerum Turcicarum, et natura Monarchiae, quae cum sit saeva atque aspera, etiam in perpetuo metu periculoque versetur necesse est. Anno ab incarnatione 1328. mortuo Osmane, filius eius Urchan, praefecturas principibus suis eripuit, eamque, quaenunc est, servitutem induxit; magnis deinde malis conflictati sunt. Nam contra Gilderunem Principes conspirarunt, Aegyptiumque invocarunt. Quin idem etiam a Tartaris auxiliaribus desertus, in Temiris potestatem venit, et in ferream caveam coniectus, proceris eius dignitatibus restituti. Soleimanem deinde exercuit fratereius Musa, quem exercitus imperatorem dixere. Eo exstincto inter Mahometem et Musam bellum fuit, a Duce suo desertus Musa, et fratrem fugiens a ministro obtruncatus est. Interim dum fratres in se bella cient, Caramanir praefectus descivit, et arma infesta intulit Mahometis, sed pace facta cum Caramano, maiorem seditionem Mustapha concitavit, ac deinde Torlaces iterumque Mustapha, quibus facillimum fuit homines rudes ad sese allicere. Murates deinde per Dusmen Mustapham descilcentibus fere proceribus omnibus imperio non tantum deiectus est, sed Mustapha illo suspenso, frater victoris, alius Mustapha, novas turbas exorsus est. Et ne quidquam malorum de esset, Walachus defecit. Inter haec etiam Ibrahimus, Caramanus rebellavit, quem in gratiam accipere coactus est. Machometes sine multis seditionibus imperavit, eo mortuo Ianizari Constantinopolim diripuerunt. Baiasetes ac Zemes fratres depugnarunt, Victorem invasit Aegyptius, non sine procerum conspiratione. Sed horum et aliorum victor a Chasane Calisa, homine solitario et sanctitatem mentito, agitatus est; ille enim simulatione sanctitatis facile populos digna, indigna passos ad feditionem pellexit, quo vix dum exstincto Selimus in patrem arma sumpsit, coniurantibusque Ianizaris senex imperium deponere coactus est. Ille et Achmeten fratrem occidit, et magno metu regnavit, Solimannum deinde Ibrahimes regno deicere cogitavit, qui eo usque miseriarum venit, ut orto inter filios dissidio, magnis promissis impetrarit, ut ab hospite Techmasi Selymus filius cum nepote interficeretur, quo nihil in patre et aluo turpius cogitari potuit. Dragutes etiam iam seni rebellavit; nihil itaque facilius, quam in eo regno in quo subditi opprimuntur, proceres in metu sunt, insignem seditionem concitare, quod videmus hominum vilissimos facere potuisse.

CAPUT VIII. Seditionum, et tumultuum causae, ex parte Rectorum.

§. 1. CRebras esse in Repub. perturbationes, motusque damna cottidiana ostendunt, causas investigare animus est, ut caveantur, et si forte cautio adhibita nulla fuerit, removeantur. Causae vero vel sunt ex vitio principum, et optimatum, vel populorum, vel utrorumque, si enim umquam ulla in re utraque pars rea est, id fit in tumultibus, et bellis civilibus, ibi enim

Revera muros intra peccatur, et extra.

Signum ruiturae Rei publicae, cum vitia manisesta magistratus ignorat, aut dissimulat. Cum homines quos omnes impios iudicant, ipsi tamquam probos in pretio habent.

Causae vero tot sunt, quot vitia: quamvis enim crudelitate, avaritia, superbia, homines praecipue ad rebellandum impellantur, crebro tamen aliae quoque causae fuerunt, metus libido, luxus, aliaque. Quemadmodum enim omne malum corporis, si ingravescat, vitae evertendae idoneum

est, ita quidquid in Rei pub. corpore odium, invidiam, contemptum aliorum inducit, discordiam, factiones, tumultus, bella civilia parare assuevit. Amici principum saepius eos perdunt, quam hostes.

§. 2. Prima ac potentissima rebellandi causa est, Magistratuum crudelitas. Nam cum homini vita nihil sit carius, contra Sanguinarios et crudeles quo possunt modo se tuentur: In leones, lupos, ursos, serpentes, semper arma gerimus, et aliorum nos praesidio munimus, eorum enim rabiem in nos semper armatam esse novimus. Non alia mens est totius regni, cum regem esse crudelem animadvertunt; clementia reges facit Deos, crudelitas facit daemones. Vetera exempla sunt, impia et saeva Mezentii acta. unde

Surgit furiis Hetruria iustis.

Et capite de crudelitate id satis ostendi. Nam crudeles a proximis maxime timentur; Alexander Phereus cuius celebris saevitia fuit, ab uxoris fratribus dormiens, ipsa praelucente est interfectus.

Augustum pluribus seditionibus agitatum novimus, sed cum eius crudelitatem cogiramus, miramut evasisse, Suet. c. 27. Trumviratum Rei pub. constituendae per decem annos administravit, in qua restitit quidem aliquamdiu collegis, ne qua fieret proscriptio, sed inceptam utroque acerbius exercuit. Namque illis in multorum saepe personam per gratiam, et preces exorabilibus, solus magnopere contendit, ne cui parceretur: proscripsitque etiam C. Toranium tutorem suum, eundemque collegam patris sui Octavii in aedilitate. Iunius Saturninus hoc amplius tradit. Cum peracta proscriptione M. Lepidus in Senatu excusasset praeterita, et spem clementiae inposterum fecisset, quoniam satis poenarum exactum esset, hunc e diverso professum, itamodum se proscribendi statuisse, ut omnia sibi reliquerit libera: in cuius tamen pertinaciae paenitentiam postea T. Iunium Philopoemenem, quod patronum suum proscriptum celasse olim diceretur, equestri dignitate decoravit. In eadem hac potestate multiplici flagravit invidia. Nam et Pinarium equitem Romanum cum contionante se admissa turba paganorum apud milites, subscribere quaedam animadvertisset, curiosum ac speculatorem ratus, coram se confodi imperavit. Et Tedium Afrum Cos. designatum, quia factum quoddam suum maligno sermone carpsisset, tantis perterruit minis, ut is se praecipitarit. Et Quintum Gallum Praetorem in officio salutationis, tabellas duplices veste tectas tenentem, suspicatus gladium occulere, nec quicquam statim, ne aliud inveniretur ausus inquirere, paulo post per centuriones et milites raptum e tribunali, servilem in modum torsit: ac satentem nihil, iussit occidi, prius oculis eius sua manu effossis: quem tamen scribit colloquio petito insidiatum sibi, coniectumque a se in custodiam, deinde urbe interdicta dimissum, naufragio vel latronum insidiis periisse. Tribuniciam potestatem perpetuam recepit: in qua semel atque iterum per singula lustra collegam sibi cooptavit. Recepit et morum legumque regimen aeque perpetuum: quo iure, quamquam sine censurae honore, censum tamen populiter egit, primum ac tertium cum collega, medium solus.

Immane est quantum odium crudelitatis opinio adferat. Iustinianum secundum Philippicus summo omnium gaudio occidit, quod Chersonenes penitus delere statuerat, classem etiam ad infantes occidendos miserat, civium aliquem quoties truncatum nasum emungerer, trucidari iuberet. Diac. l. 19. Dionisii crudelitarem maiore immanitate, atque iniustitia Locrenses vindicarunt, uxorem enim eius prostitutam cum filiabus, acubus intra digitorum ungues compunctas occiderunt, ossa contuderunt, qui carnem non gustarent, exsecrati sunt. Aelia. lib. 9. Verum hac de re sat actum cap de crudelitate.

§. 3. Nec minus efficax et multo frequentior est causa feditionum, avaritia imperantium. Notavit hoc Aristoteles l. 5. Politic. cap. 3. [Gap desc: Greek words] .

Harum autemrerum contumelia et lucrum quam vim habeani, et quomodo sint seditionum causae, propemodum apparet. Nam cum ii, qui Magistratus gerunt, contumeliosi sunt in privatos, et plura atque ampliora omnia per iniuriam et avaritiam sibi sumunt, seditionem concitant illi tum inter se, tum in eas Rei pub. administrandae formas, quae hanc licentiam praebent ac permittunt.

Quod si omnia in Romana Republ. perpendas, plerasque seditiones ex avaritia nobilitatis ortas invenies: hinc enim et Tribuni plebis inventi, ut contra feneratorum iniurias adessent infirmioribus. hinc leges agrariae toties tentatae, cum plebs gentium victrix inopia contabesceret, nobilitas latifundia possideret.

Nimium multi sunt hodie Cleones, qui
[Gap desc: Greek words]

habent. Caligula omnes commovit cum sibi testamenta legari cogeret, pro eduliis pretium statueret. Galba ob avaritiae opinionem, ab exercitu proditus est. Eadem de causa Didius Iulianus desertus, atque in Palatio occisus est. Mau ricium eam ob causam sui prodiderunt, dum avari principis custodiam neglegunt, et Phocam Parricidam eadem de causa sustulerunt. Constantinus ob easdem sordes et rapacitatem in Sicilia a suis interfectus est, rapinae eius a Saracenis in Africam aversae sunt. Persa Macedonum rex fraudatis stipendio militibus, desertus, cum auro captus, et a Paulo Aemylio in Triumphum ductus est. Heraclius etiam dum Saracenos stipendio privat, Orientis imperium perdidit.

§. 4. Ad avaritiam pertinent iniquae tributorum exactiones, quae raro principes ditant, crebro illis sunt exitio, officialibus lucro. Darius, qui primum tributa Persici regni ordinavit [Gap desc: Greek words] seu caupo dictus, mores quoque corrupit, et odio genti fuit. Lydi Achaeum Regem in tributis exigendis avarum pedibus suspenderunt, ita ut caput Pactolo emergeretur, ut sic aurisera aqua eius sitim explerent. Libera voce Tiberio Battus Dalmata exprobravit, belli causam Romanos dare, qui non canes sed lupos pecoris custodes mitterent. Quod si praesentia spectemus, Tributorum exactio bellum in Belgio peperit, aut occasionem dedit. Itaque magnopere cavendum, ne supra modum, aut morem graventur, cum enim spoliari se sentiunt, graviter insusgunt. Quamvis enim sint extraordinariae necessitates, ut cogatur interdum princeps pro utilitate publica indictiones, et superindictiones imponere, populus tamen ita affectus est, ut quod pro salute fit, dari aliis interpretetur. Acerbissimae vero seditiones sunt, quae negato triburo orivinus, et ministros praecipue imperunt. Sic populi Israelitici furor in Aduramum, qui erat supra tributa, singulariter saeviit, eumque lapidavit.

Tutissime itaque rex faciet, si tributa parva, per partes, consentientibus statibus demonstrata reinum mariae necessitate exigat; ordinaria conservet, nova haud facile imperet. Tempore Caroli Sexti nova vectigalia paene regem et regnum everterunt, plebs enim tumultuata obtinuit, ut ea abolerentur, occisis primum e magistratu clarissimis viris. Eadem de causa tota Flandria Galli expulsi sunt, cum initium Brugenses dedissent. Plebs quidem humiliter servit, et quamdiu consueta imperantur, quiescit, cum inusitatis modis se spoliari intellegit, ad arma vertitur.

§. 5. Iniustitia, vel quae revera legibus et iuri obsistit, vel quam iniustitiam arbitrantur illi, qui deteriore conditione vivunt. Nam cum omnes ius, hoc est aequum postulent, idque praetendant non tamen veram aequitatem agnoscunt. Qui enim aliqua in re sunt aequales, in omnibus pares esse, et hac ratione iustitiam, hoc est, ipsam aequitarem violant. Populus optimates cum pariter liberi sunt, non tamen etiam par honor plebeio et nobili debetur; illa enim [Gap desc: Greek words] , non est [Gap desc: Greek words] Rursum qui aliqua in re superiores sunt, nulla in re parem ferre volunt. idque iustum existimant. Ut cum nobiles oneribus civilibus exempti sunt, aequum censent creditoribus non solvere, ad iudicium citationes non comparete, nulli honorem exhibere, minorum servitia exigere.

Cum igiturius sibi negari, aut inique dici animadvertunt, ad vim convertuntur. Magnus imperator Iulius Caesar numquam maius periculum adiit, quam cum iudex inter Cleopatram et fratrem lectus, indulgens amori reginae, contra fratrem iniquam sententiam pronuntiasset, tum enim in seditionem et paene rabiem versi Aegyptii uno animo in eum consurrexerunt, adeo ut nudus flumini se committere sit coactus, atque ita ad suos evaserit, nec minus tamen eius vestimenta Alexandrini per ludibrium circumtulerunt. Regnum enim propter iniustitiam de gente in gentem transferri nos sacrae litterae docent.

§. 6. Magnum etiam ad seditionem incitamentum est metus; cum enim peccarunt, et legum timent vindictam, vel cum innocentes prospiciunt iniurias, malunt antevertere. ita Aurelianus a suis poenam partim merentibus, partim ab innocuis trucidatus est. Incidit autem, inquit Flavius Vopis. ut se res fataliter agunt, ut Mnestheum quendam, quem pro notario secretorum habuerat, libertum, ut quidam dicunt, suum infensiorem sibi redderet, quod nescio quid de quodam suspicatus esset: Mnestheus, qui sciret Aurelianum neque frustra minari solere, neque si minaretur ignoscere, breve nominum conscripsit mixtis iis quibus Aurelianus vere irascebatur, cum iis de quibus nihil asperum cogitabat, addito etiam suo nomine, quo magis fidem faceret ingestae sollicitudinis: ac breve legit singulis, quorum nomina continebat: addens, disposuisse Aurelianum eos omnes occidere: illos vero debere suae vitae, si viri sunt, subvenire. Hi cum exarsissent timore, qui merebantur offensam; dolorem miscentes beneficiis atque officiis, quibus Aurelianus videbatur ingratus, in supradicto loco iter facientem principem subito adorti interemerunt. Recte itaque Aristot. l. 5. c. 3. [Gap desc: Greek words] . Propter metum autem tumultuantur, qui iniuria affecerunt, ne poenas dent, aut qui iniuriam passuros suspicantur, malunt enim praeoccupare. Ita Rhodii metu iudiciorum contra plebem conspirarunt. Metus enim vehemens, cum ignoscentiae desperationem facit, omnium affectuum est fortissimus. Vide Heroinam illam.

Memet super ipsa dedissem.
Quid metui moritura?

Quorum vita, fortunae, fama in aliena est potestate, saepius cogitant, quid possit dominus, quam quid facere debeat; quod si ita sibi conscii sint, ut iudicent, non posse tantum, sed iure etiam posse, et debere dominum asperius agere, iamque promptum videant ad cruciamenta, et exitia apparatum, omnia tentabunt ut evadant; quod si multi timent, nulla vis imperii tanta est, quae premente metu possit esse diuturna. Hinc celeris et inconsulta rebellio, et quidem multorum, quia nemo illi fidus est, quem timet. Athenae cum Alcibiadem ob rem in Sicilia male gestam, ad tribunal citant, civitatem everterunt; ille enim desperans veniam cladis acceptae, ab infensa plebe se consecuturum, cum eos qui optime meriti fuerant, extrema passos videret, hostibus salutem quam civibus credere maluit. Lacedaemonem enim prosectus auctor fuit, ut Syracusanis Gylippus auxilio mitteretur, bellum in Attica [Orig: Atticâ] instauraretur, Chiis, Lesbiis aliis, qui ab Atheniensibus desciverant suppetiae ferrentur, ipse in Ioniam navigans in alienandis civiratibus ab Atheniensibus felix fuit. Verum nec apud Spartanos fides fuit, contumelia iniuriaque sua Alcibiadem patriae reconciliarunt, cum enim Ephori ducibus imperassent ut Alcibiadem occiderent, iterum Lacedaemonios in odium adduxit, tum apud urbes, tum apud Tissaphernam Persam, deinde Mindarum, et Pharnabazum ingenti proelio vicit, et imperium maris, Spartanis ereptum Atheniensibus tradidit. a quibus cum iterum in ordinem redactus esset, patriam videre captam exsul coactus est.

§. 7. Timeri affinis est spes, Nam et qui adversis conflictantur, meliora, et quibus prospere res cedunt, optima sperant. Sic multo tempore imperium Romanum veniit, cum spe impletos militares animos ad facinus seditiosi impelerent. iidem quoque spe frustrati principes destituerent. De Vespasiano refert Dio. Neque tamen Alexandrinis gratus erat, cui adeo graviter infensi erant, ut ei privatim publiceque illuderent atque maledicerent. In causaetat, quod cum speravissent se ab eo, quem primi omnium imperatorem fecerant, magnum aliquod munus accepturos, non solum nihil eis largitus est, sed etiam ab iis pecuniam exegit, atque tam multam collegit nullo genere tributi omisso, ut ne mendicis quidem pepercerit, ac de divinis humanisque rebus pecuniam fecerit. Multa enim vectigalia quae iam solvi desierant, renovavit, auxitque multa ex iis, quae obtinebant, idque in ceteris provinciis subditis imperio Romano, ac postea in urbe fecit. Hanc ob causam Alexandrini multa convicia in eum iactabant, dicebant que praeter cetera: eum sex obolos exigere. Spes itaque AEgyptios concitat, et destituta furit norunt hoc illi, qui nova moliuntur, nihil ad seditionem magis impellere, quam spe meliorum animos inflare. Ita Cyrus Persas induxit, ut a Medis deficerent. Antiochus simili modo cum Cypsela obsideret, nobiles Cypsalenses, quos in castris habebat, torquibus, argenteisque armis ostentabat, itaque eorum cognati ad eum defecerunt, et quod consecutum est, urbem tradiderunt. Crudelis est metus,

et mali facinoris conscientia. Bagoas metu crudelitatis Ochum regem Persarum occidit. Arsamen filium in regnum extulit, et eodem modo ne iste paternam caedcm ulcisceretur, interfecit, et ad Darium Imperium transtulit. Itaque non magis Senatui quam Rei publ. M. Duellius Tribunus plebis consuluit, cum damnatis decemutris, omnibusque timentibus edixit; Ne eo anno cui diem dicere liceret: at spes acrior, quia actuosos facit, metus torpidos.

§. 8. Multas seditiones excitavit Magnatum et principum licentia in feminas: nam et bella externa inde orta; regia coniux et externi thalami, et rapinae pactarum plurium bellorum causa fuerunt. Sed de seditionibus agimus. Livius l. 4. Apud Ardeates ortam ait civilem discordiam, inter plebem et optimates, ob nuptias virginis cuiusdam plebei quidem generis, sed formae maxime notae, quam iuvenes duo plebeius alter, alter nobilis expetierint, fretus ille tutoribus, hic vero et matris, quae quam splendidissimis iungi puellam volebat nuptiis, et optimatium studio. Cum igitur intra parietes peragi negotium nequisset, ventum in ius est, postulatu audito matris, tutorumque, secundum parentis arbitrium Magistratus ius dant nuptiarum. Sed vis potentior fuit. nam tutores de iniuria decreti inter suae partis homines in foro contionati, manu facta virginem e domo matris rapiunt, adversus quos infestior coorta optimatium acies accensum iniuria iuvenem sequitur. fit proelium atrox. pulsa plebs armata ex urbe profecta colle quodam capto in agros optimatium ferro ignique excursiones facit, urbemque ipsam obsidere parat. nec ulla abest belli clades. Parum parti utrique armorum, in urbe bellique visum est esse, sed et optimates Romanos ad auxilium urbis adesse, plebs ad expugnandam secum Ardeam Volscos excivere.

Roderici Hispaniae regis libido adeo ad ultionem inflam mavit Iulianum Tingitanum, cuius filiam contumelia affecerat, ut Mamolinum Saracenum in Hispanias evocaret. Unius itaque intemperantia primo rebellionem, deinde bellum ac servitutem multorum saeculorum nobilissimis regnis attulit.

Reges quoque Romanos pepulit populus, aliter pudicitiam ulcisci se posse desperant. Decem viros quoque hac ratione ulti sunt. Pandolphus Tyrannus ob filiam Bellantii abductam conspiratione cognatorum oppressus est.

Aristoteles quoque inter parvas causas, sed frequentes hanc recenset. Sane in populo Dei unius tribus interitu fere libido expiata est. Regum potentissimus Xerxes dum fratris uxorem, familiamque infanda libidine incestat, fratremque amicissimum trucidat, ab Artabano patruo interficitur. At nihil foedius quam inter Artaxerxem et Darium filium de concubina certamen. Amabat Artaxerxes Aspasiam, Darium regem creat; moris erat ut die inaugurationis filio a parte donum petenti quod vellet, negari non liceret; Darius impudens et ingratus Aspasiam, petit; Artaxerxes iuxta leges donat, et paulo post, cupidine victus eripit. Dariuspatri necem machinatur, deprehensus capite luit. Quemadmodum vero vetustissimae bellorum causae sunt, virginum, matronarumque raptus, ita quoque integras Res publicas procerum rivalitates turbaverunt.

§. 9. Honorum cupido et ambitio vix ab ulla absunt rebellione; plurimarum autem causae sunt solae. Clara res Aristoteli videtur l. 5. c. 3. [Gap desc: Greek words] . Clarum est quid honor possit, et quomodo causa sit seditionis, qui enim sine honore sunt, videntes alios honorari, iumultuantur. id iure aliquando, iniuria non numquam contingit. Dominandi sane libido, ut bellorum, ita seditionum fax est. Romae gravis erat Senatus plebi, et plebs Senatui, iuniores patrum plebi insultabant, seniores nimis feroces credebant suos iuvenes: malebant tamen si modus excedendus esset, fuis quam adversariis superesse animos. Primo aequari volunt, deinde ne libertatem et aequalitatem amittant; alios deicere, aliis imperare volunt, itaque iniuriam repellere ut aliis inferant. Quae res omnia conturbat. Neque enim tutos se putant, nisi alios qui iure pares sunt, ita prostraverint, ut resurgere nequeant. Boni etiam principes hoc modo perierunt, sed mutati. Pausanias modestiae, et temperantis animi in victoria exemplat, secundis rebus elatus, pacem Persicam adornabat, nuptias regias pactus, ut ipse rex Graeciae fieret, quocirca cum in templum fugisset muro inclusus est, ibique fame periit, cum mater eius Alcithea in obstructione primum lapidem posuisset.

In Romana civitate spe dominationis plurimae seditiones concitatae sunt. sive sacra spectes, sive profana in hoc genere plurima invenies; Reges Israelitarum paene omnes ab insidiatoribus occisi sunt, et reges Iudaeorum quoque coniurationes pertulerunt. Sennacherib filii, aliique alios: ad regnum enim caedibus venientes, eodem fere modo deiciuntur. Hoc itaque agunt, ut nemo sibi par, nemo superior sit, et ut aliquorum sint domini incerto eventu innumeros occidunt.

§. 10. Rei pub. eversiones ut plurimum eveniunt, cum unius nimia potentia alitur, et firmatur, de quo saepius actum, sed malum est quod tenacissime haeret. Unius excellentia libertati populorum, et regum maiestati ex aequo noxia est; Prudenter Aristoteles: Propter excellentiam porro seditio oritur, cum aliquis unus, aut plures, ampliores opes, maioremque potentiam obtinent, quam fert civitas, aut Rei pub administrationis potentia, ex talibus enim rebus monarchia, aut dynastia nasci solet. Quocirca in nonnullis locis praestantiores viros per testam ad certum tempus relegare solent, quod Graeci dicunt [Gap desc: Greek words] , ut Argis, et Athenis. Atqui praestat ab initio providere, ne viri tam excellentes in civitate possint existere, quam malo ex patientia et neglegentia nato posterius mederi.

Hinc Roma trium principum conspiratione, tribus dominis communis facta. Hinc oligarchiae; coniurationes, ceteraeque pestes. Si vero unius apud principem omnia possit, invidiam ferre non valet; Si pauci rerum potiantur, inter se convenire nequeunt, potiusque principem produnt quam conservant; quia ab aliorum amicitia et societate principem avertunt. Denique ex tot milibus, de quorum potentia provinciae questae sunt, vix decem moderate usi sunt potentia, sed eam in plebis, nobilitatis, principis, ac suam postremo perniciem verterunt. Causa vero est, quia nec in popull, aut procerum, nec in regis voluntate spem habent.

§. 11. Par est error imperantium cum magnos

viros contumelia afficiunt. Illi enim cum potentes sint, magnosque spiritus gerant, insueti contumeliae, non facile amittunt ultionis occasionem. Isboseth dum Abnero obicit regiae concubinae amplexus, magni animi virum et regni stabilimentum offendit, ut continuo deseisceret ad Davidem. et David quoquedum Ioabum in ordinem redigere nititur, substituto in eius locum Amasa, qui nisi dolo cecidisset, non immerito timendus erat Ioabo. Coriolanus ignominiam iudicii excidio patriae vindicasset, nisi preces matris obstitissent. Hippiam Athenienses ita meritum eiecerunt, sed redeuntem cum centum peditum, decem equitum milibus horruerunt, quem tamen undecim milibus instructus Milciades vicit, in quem tamen ingratissimi fuere [Orig: fuêre] , ingentique pecunia multatum in carcere mori coegerunt. Quod si ille ad Persas profugere voluisser, parvis viribus Athenas evertere potuisset; quid enim non faceret, si centena dena milia haberet contra undecim milia, qui undecim milibus centena dena milia devicit? stulta itaque civitas, quae in viros claros semper iniqua, et malevola, suis se praesidiis destituebat. Baldilus Gallus quod iniustea Childerico vapulassetregem ipsum et coniugem praegnantem interemit, et Colas paedagogus tresdiscipulos ad Galeatii Sfortiae necem incitavit, quod plagas quas puer ab eo praeceptore acceperat, rependisset. Andreas Lamponianus Galeatium Sfortiam occidit, quod sibi non favisset contra Episcopum Comensem. Integrae Res p. aliquando in hoc genere delinquunt. Matho cum exercitu multatus exilio Carthaginem profectus, ingratam patriam obsedit, nec nisi precibus mitigatus est. Vir magnus patriam occupare et perdere, quam cum tot fortibus civibus adversam sortunam innocens luere maluit

Duobus vero modis in his peccatur, cum nimios honores princeps admittit, vel alios proceres contemnit, illo fastu Caesar amicissimos fidissimosque quondam milites abalienavit, et principes in sui exitium armavit. Suet. in Iulio. c. 76 et seqq. Praegravant tamen cetera facta dictaque eius, ut et abusus dominatione, et iure caesus existimetur. Non enim honores modo nimios recepit, ut continuum consulatum, perpetuam dictaturam, praefecturamque morum, insuper praenomen imperatoris, cognomen patris patria, statuam inter reges, suggestum in orchestra, sed et ampliora humano sastigio decerni sibi passus est: sedem auream in curia, et pro tribunali thensam, et ferculum Circensi pompa [Orig: pompâ] , templa, aras, simulacraiuxta Deos, pulvinar, flaminem, lupercos, appellationem mensis e suo nomine, ac nonnullos honores adlibidinem cepit, et dedit. Tertium et quartum consulatum titulo tenus gessit, contentus dictaturae potestate decretae cum consulatibus simul: atque utroque anno binos consules substituit sibi internos novissimos menses, ita ut medio tempore comitia nulla habuerit praeter tribunorum et aedilium plebis: praefectosque pro praetoribus constituerit, qui praesente se resurbanas administrarent. Pridie autem Calend. Ian. repentina Cos. morte cessantem honorem inpaucas horas petenti dedit. Eadem licentia spreto patriae more, Magistratus in plures annos ordinavit. Decem praetoriis viris consularia ornamentatribuit. civitate donatos, et quosdam e Semibarbaris Gallis recepit in curiam. Praeterea monetae publicisque vectigalibus peculiares, servos praeposuit. Trium legionum quas Alexandriae relinquebat curam Rufini liberti sui filio, suo exoleto demandavit.

Cap. 77. Nec minoris impotentiae voces propalam edebat, ut T. Amiprius scribit, nihil amplius Rem pub. esse, appellationem modo sine corpore et specie. Sullam nescisse litteras, qui dictaturam deposuerit; debere homines consideratius iam loqui secuni, ac pro legilus habere quaedicat. Eoque arrogantiae est progressus, ut aruspice tristia, et sine corde exta sacroquodam pronuntiante, futura diceret laetiora cum vellet, nec pro ostento ducendum, si pecudi cor defuisset.

78. Verum praecipuam et inexpiabilem sibi invidiam hinc maxime movit. Adeuntes se cum pluribus honorificentissimisque decretis universos P. C sedens pro aede Veneris genitricis excepit. Quidamputant retentum a Cornelio Balbo, cum conaretur assurgere: alii ne conatum quidem omnino, sed etiam admonentem C. Trebatium ut assurgeret, minus familiari vultu respexisse. Idque factum eius tanto intolerabilium est. visum, quod ipsetriumphanti, et subsellia tribunicia praetervehenti sibi unum e collegio Pontium Aquilam non assurrexisse adeo indignatus sit, ut proclamaverit: Repete ergo a me Aquila Rem p. tribunus: et nec destiterit per continuos dies quicquam cuiquam nisi sub exceptione polliceri, si tamen per Pontium Aquilam licuerit.

79. Adiecit adtam insignem despecti Senatus contumeliam, multo arrogantius factum. Nam cum sancrificio Latinarum revertente eo inter modicas ac novas populi acclamationes, quidam enturbastatuae eius coronam lauream, candida fascia praeligata imposuisset, et tribunus plebis Epidius Marullus Caeretiusque Flavus coronae fasciam detrahi, hominemque duci in vincula iussissent, dolens seu parumprospere motam regni mentionem, sive (ut ferebat) ereptam sibi gloriam recusandi, tribunos graviter increpitos potestate privavit, neque ex eo infamiam affectati etiamregii nominis discutere voluit. quamquam et plebi Regem se salutanti, Caesarem se, non Regem esse responderit: et Lupercalibus prorostrisa Coss. Antonio ad motum saepius capiti suo diadema reppulerit, atque in Capitolium Iovi Opt. Max. miserit. Quinetiamvariafama percrebuit migraturum Alexandriam, vel Ilium, translatis simul opibus imperii, exhaustaque Italia, delectibus, et procuratione urbis amicis permissa. Proximo autem Senatu percrebuit fama L. Cottam XV. virum [Orig: virûm] sententiam dicturum, ut quoniam libris fatalibus contineretur, Parthos, nisi a rege non posse vinci, Caesar Rex appellaretur.

Haec in nova et cruda servitute intoleranda videbantur, postea virtutes haberi coeperunt. Neque sane finis esset, si exempla virorum fortium enarrem, qui contemptu sui indignantes civicos motus excitarunt. Coriolanus, belisarius, Narses, aliitestimonio sunt. Victor quidem Pisanus cum a Veneto Senatu in vincula coniectus, a plebe liberatus, moneretur ab insigni viro, ut iniuriam vindicaret, colaphum illi impegit, adiunxitque vocem maiorem omnibus gestis; An ego patriae decreta umquam contempserim? Verum tanta virtusrara est, quod si alibi sit, non tamen esse eam confidere patria potest, aut debet: quia et mutari sacile potest.

§. 12. Propter minas multi principum eversi sunt, ut supra de Aureliano docui. minari itaque Magistratus non facile debet, nisi ut delictum vitari possit. certissimo enim se periculo exponit. Si enim necem alicui minetur princeps, ille vel de fugienda, vel facienda cogitat, idque agit ut princeps potius quam ipse pereat. Ad metum hoc pertinere non dubito. Quia tamen metum potentissimum et violentissimum comminationes efficiunt, facillimeque efferuntur in vulgus, et augentur, omnino est minis abstinendum.

Tutius est nocentem occidisse, quam mortem minari. Minae enim vel sunt potentis, et quas evaderenequeas; et sic praematurae sunt; vel imbecilli, et sic vanae sunt, utroque modo exsecutionem faciunt difficiliorem. Minantis, si potensest, invidiosa est atrocitas, si infirmus, nulla est auctoritas. Qui mivatur inimicum admonet, non nocet. Facillimum namque illi est tibi irrogare malum, quod alteri minatuses. Addoetiam illud. Illum cui malum minatuses videri iussam habere causam, ut se tueatur, et velut bello indicto sese ad defensionem paret. Quam vox imprudens fuit imperatoris Romani, qui tribunus tum erat militari potestate; Malum militibus meis nisi quiescant! Hoc enim verbo inflammati, caedem fecerunt. Qui enim minatur affectu et ira videtur efferri, atque iudicare cumnondum cognoverit.

§. 13. Cavendi oppositi in Republ. Magistratus. Itaque inscitissime fecerunt Romani, cum tribunos plebis dederunt, perpetuum seminarium omnium seditionum, multo sapientius consulem alterum de plebe creassent. Nam tribuni plebis primo eos adegerunt, ut tribunos militum consulari potestate eligere cogerentur, deinde matrimonia, tertio alterum consulatum, tandem utrumque, denique censuram, dictaturam, omnia extorserunt. Contigit itaque Romanis, ut per [Gap desc: Greek words] et tribunos suos interirent, quod narrat Arist. plurib evenisse l. 5. c. 5. Democratiae igitur mutantur maxime propter levem tribunorum petulantiam. Nam partim locupleteis calumniis onerantes, eos coire et conspirare faciunt, (conciliat enim et coniungit vel inimicissimos communis metus) partim communiter multitudinem in eos incitantes. Atque hoc in multisqui ita evenire videat. Nametiamin commutata democratiaest, exorientibus in ea improbispopuli ductoribus. Nobiles enim coiverunt, et Rhodi: stipendium enim militibus populares contionatores praebebant, et Triremium praefectis ista persolvere vetabant. Illi autem propter iudiciorum gravium, (quae qui ex lege non navigarent, erant subituri,) metu coacti sunt, coitione facta populi potentiam evertere. Heracleae quoque opes populi fractae et dissipatae sunt, statim post coloniam eo ab Atheniensibus missam, culpa popularium et levium populi ductorum. Cum enim nobiles ab iis iniuria afficerentur, exire e civitate coacti sunt; deinde quieiecti fuer ant in unum conductis et contractis copiis, in civitatem, ab exilio reversi. Democratiam sustulerunt. Similiter et quae Megaris erat democratia, dissoluta et convulsa est, nam populi ductores ut bonaprivatorum publicare possent, multos nobiles e civitate exterminarunt, usque eo, donec magnum exsulum numerum fecerunt. Illi autem in civitatem ab exilio reverticupientes, signis collatis populum superarunt, et oligarchiam ex Democratia fecerunt. Idem porro et Cumis accidit: qua in urbe democratiam Trasymachus funditus delevit. Atque in aliis fere civitatibus, si qui animadvertere et considerare velit, rerump. conversiones, et mutationes hoc eodem modo fieri viderepossit, Interdum enim ut apopulo gratiam ineant, nobilibus iniuriaminferentes, eos adconsensiones et coitiones faciendas impellunt, dum aut eorum bona legibus agrariis populo dividunt, bonorumque aequationem inducunt, ant vectigalia functionibus munerum publicorum exhauriunt: interdumfalsis criminib. in iudicium adducentes, et invidiam vocantes, ut divitunfortunas et facultates rei familiaris publicare possint. Priscis quoque temporibus cun idem populi ductor fieret, et imperator democratia in tyrannidem vertebatur; fere enim plerique tyranni antiqui ex populi ductoribus facti sunt.

§. 14. Imperia etiam plurimi perdiderunt, cum exteros in civitatem adsciverunt. Arist. l. 5. c. 3. Ad seditionem excitandam valet etiam id, quod non est eiusdem gentis et generis, donec consenserit et conspirarit. Quemadmodum enim non ex qualibet et fortuito oblata multitudine fit civitas, sic neque quovis tempore. Quapropter qui inquilinos aut advenas incivit atemreceperunt, ii fere omnes, aut certe plurimi, seditionibus conflictatisunt. Exempli causa cum Troezenis Achivi Sybarim incoluerunt: deinde Achivi numero aucti Troezeenios eiecerunt. Unde scelus Sybariticum natumest. Et Thurtis cum Sybaritae populos una secum habitant eis, et in civitatem recepios iniustelaederent, et maiorem agri tamquam sui partem, superioraque adeo omnia sibi assumerent, exacti sunt. Et cum Byzantii advenas sibi insidiari comperissent, et manifeste quasi in ipso furto deprehendissent, eos proelio commisso superatos exterminarunt. Et Antissaei Chiorum exsules in civitatemreceptos cum eos res novas moliri sensissent, signis collatis eiecerunt. Et Zanclaei cum Samios in civitatem suam recepissent, ipsi ab eis victi et expulsi sunt. Et Apolloniatae qui in ponto Euxino habitant, cum advenas quosdam invitassent, seditionem inter se concitarunt. Et Syracusani post tyrannos exactos, peregrinis et mercenariis militibus civibus factis, dissenserunt ac discordarunt inter se, et proelium commserunt. Et Amphipolitae Chalcidensium colonis receptis, ab his eiecti sunt eorum plerique.

Prudenter itaque Romani Gallos, qui Alpes innoxii transierant, recedere iusserunt, Causam Galliagunt Se superante (Liv. l. 39.) in Gallia multitudine coactos inopiaagri, et egestate, ad quaerendam sedem Alpes transgressos, quaeincultaper solitudines viderent, ibi sine ullius iniuria concedisse, oppidum quoque aedificare coepisse: quod indicioesset, nec agro, nec urbi ulli vim allaturos venisse. nuper M. Claudium ad se nuntium misisse: bellum se cum iis, in dederentur, gesturum, secertam, etsi non speciosam pacem, quam incertabelli praeoptantes, dedisse se prius in fide, quam in potestatem populi Romani. Post paucos dies iussos et agro et urbe decedere, sese iacitos abirequo terrarum possent, in animo habuisse. Arma deinde sibi ac postremo omnia alia quaeferrent agerentue adempta. orare se S. P. Q. R. ne in se innoxios deditos acerbius, quamin hostes saevirent. Populus Romanus arma reddidit, abire iussit.

Non facile gentes inter se coalescunt, nisi matrimonio, vestitu, lingua, paulatim similes reddantur. Bebryces admiserunt in civitatem Phocenses, qui cum armis opibusque florerent, hospitibus. Ili invidere coeperunt, eosque tollere de medio cogitabant, quo cognito Phocenses insigni stratagemate victos Bebryces occiderunt, et urbem soli possederunt. Utinam id illi fecissent, qui primum barbaros in imperium vocarunt, agrosque dederunt, qui deinde Turcas Europae immiserunt. Et nunc quoque dum haec scribo, quid aliud aguntilli, qui comparatis undique exterorum auxiliis, Ferdinando Imperatori rebellant, idque in conspectu Turcorum, amico etiam et Vasallo Turcorum adiuti, quam ut in Germaniae possessionem tyrannum inducant? Sed eas principum discordias peccata pereuntium efficiunt: et eaedem tamen principum servitute, vel exitio sopientur.

§. 15. Arma populo data ad defensionem, nisi caute Res publ. administretur, facile eam evertunt. Ideoque illa non omnibus, sed nonnullis et selectis permittenda sunt. Rebelles Aquensium cum armati effent, Senatum eiecerunt. Id multis olim imperii civitatibus contigit: quin

et rustici quandoque arma ceperunt. Reducenda itaque novella 85 t. de armis. Magnum Deum et Salvatorem nostrum Iesum Christum, et eius anxilium semper invocantes, stademus omnes subiectos nostros, quorumregimen credidit nobis Deus, illaesos et sine calumnia custodire et inhibere bella quae per suam considerationem suscipientes adversus alterutros operantur dolores, duplex ex hoc contra se supplicium inferentes, tam quod sibimet iuferunt, quam quod ex legibus vesaniam eorum punientibus patiuntur.

Cap. 1. Volentes igitur huiusmodi motibus homines liberare, prospeximus armifacturae, opus nullum privatum operari, solos autem illos arma facere, qui in publicis deputati sunt armificatoriis, aut qui dicuntur fabricensu, eos autem, qui operantur arma nulli vendere privato, sed neque qui in numeris constituti sunt armifactores [(reading uncertain: print faded)] , quos etiam deputatos appellant, qui de fisco annonas accipiunt, permittimus operari aut alicui vendere arma: sed solum diligentiam habere armorum militum in numero constitutorum, in quibus militant. Si vero novum aliquid faciunt, hoc auferri ab eis et in sacro nostro inserri armamento adiciendumibi repositis publicis armis.

Cap. 2. Hoc autem observare volumus et eos, qui in ordinibus ballistariorum sunt, quos per diversas statuimus civitates, ordinantes eos et armafacere sancientes, ut ipsi sola publica arma in armamentis publicis uniuscuiusque civitatis reconditacorrigant, atque renovent Si qui vero uni aliquid armorum instruxerint, hoc similiter et ipsis inter publica arma praestent, et nulli alieripenicus vendant. Hoc quoque custodiant, qui in Ballistariis deputati sunt, periculo patrum, civitatum, sub quibus et ipsos ballistarios statuimus, et publicorum armamentorum diligentiam atque custodiam constituimus: quatenus si qui visi fuerint aut deputati, aut fabricensii vendentes arma, provideant per loca iudices, eos suppliciis subdere, insuper etiam arma ab iis, qui ea comparant, sine pretio auferre, et publico vindicare.

Cap. 3. Hanc igitur gubernante nos Deo cogitationem, per praesentem sancimus legem, in nulla civitate aut provincia nostrae rei publicae habere licentiam privatos, aut alium quempiam arma facere, aut vendere, aut quolibet mercari modo: sed solos eos, qui inter fabricenses referuntur, haec instruere et deferre ad sacrum nostrum armamentum. et hoc a tua celsitudine, et qui post te susceperint cingulum, custodiri sancimus, deputantibus nobis aliquos chartulariorum qui sub tua celsitudine in scrinio sunt constituti fabricensium, periculo quinque inter eos priorum bonam opinionem habentes et oportunos, qui in hac felicissima civitate, et aliis civitatibus nostrae Rei publicae arma faciunt, requirentes, prohibeant privatos, aut etiam alios quosdam, curaeos quideputati sunt inter fabricenses, armifacturae agere causam, et in quibuscumque compererint locis, aliquos privatos hoc audentes, haec offerre, et fisci applicare armamento. Si autem inter operarios privatos, opifices oportunos invenire potuerunt, hos si voluerunt inmilitus statuere, et in descriptione nomina eorum facere, et destinare nobis descriptionem artificum, ut per sacrum nostrum rescriptum in illis statuantur locis, in quibus sunt publicae fabricae, quatenus illi operantes arma et de fisco annonas accipiant. hoc enim facto et subtiliter observato a praedictis personis, licentia penitus nulli dabitur, neque civitates inhabitantibus privatis, neque villas incolentibus rusticis armis uti adversus alterutros, necesque praesumere, et ex hoc plurimos homines occidi, publicas veroperire functiones, dumterrae cultores vitam amittere metuentes, fuga propter timorem utuntur; oportet ergo eos qui diriguntur a tua celsitudine ex memorato fabricensium scrinio ad prohibendos privatos armorum factores, confessionem accipere etiamper locaiudicum, et subiectorum eis officiorum, et civitatum desensores et patres, quia nihil valebunt de cetere horum, quae anobis prohibita sunt, aliquid agere, sed quaeper praesentem sancita sunt legem custodient, poenam et in pecuniis et in ipsum formidantes caput. Sancimus enim magnae quidem Alexandriae iudicem neglegentem, quae a nobis sancita sunt, viginti auri librarum exsolvere poenam, et cingulo cadere, et huius officium similiter aurilibrarum viginti, dare poenam, et capitale subire supplicium: aliarum vero provinciarum iudices damnum decem librarum auri sustinere, similiter autem casuicinguli subiacere et eorum officia. Defensores autem et patrescivitatum, trium librarum auri multari poena et in capite sustinere periculum, si quod tale factum comperientes non punierint, aut hoc agere volentibus non nuntient, sed latere permiserint.

Cap. 4. Ut autem palam fiant, quae a nobis prohibita sunt a privatis et aliis quibusdam, citra eos qui in sacrisnostris fabricensibus referuntur, fieri aut privatis vendi arma: et hoc perpraesentem legem significari curavimus. Prohibemus enim privatos fabricari et emere arcus et sagittas, et spathas, et enses quae vocare consueverunt semispathia, et quae vocantur Zabaesive loricae, et contos et quolibet modo vel figura factas lanceas, et quae apud Isauros nominantur monocopia, et appellatos sit in nos seu missilia, in super et aspidas sive scuta, et galeas seu cassides; non enim ista alii cuidam instruere finimus, praeter eos qui deputati sunt in sacris nostris fabricensibus, solos autem fieri et vendi a privatis, et privatis vendi permittimus cultellos minores, quibus nullus in proeliis utitur. Praesentem igitur legem generalem tua celsitudo, in hac proponat regia civitate, nec non et per alias civitates nostrae Rei publicae, ut omnes agnoscentes quae placuerunt nobis, haec observent.

Actum denique de regno est, cum quae scelera sunt, a callidis remedia vocantur, et necessaria putantur, ut Antonius Leva iactare solebat.

Qui vero exercendi sunt, melius publicis armis exercentur, ut factum apud Romanos.

CAPUT IX. Seditionum causae ex subditis.

§. 1. SEDITIONUM origo, quemadmodum morborum ex constitutione corporis, ita ex imperii amplitudine, diversisque partibus oritur. Aug. verel. 19. de. civ. c. 7. Quamvis desunt hostes, tamen ipsa imperii latitudo peperitpeioris generis bella, socialia scilicet et civilia quibus miserabilius quatitur genus humanum, sive cum belligeratur ut aliquando conquiescant, sive cum timetur, ne rursus exsurgant. Oriuntur igitur discordiae populi crebro nulla causa, nequitia tantum et lascivia populi, et eorum qui populum ducunt. Huiuscemodi fuere seditiones populi Israelitici in deserto, contra Mosem et Aaronem, contraque Deum ipsum insestae. Quid enim aequius benigniusque Mose, quid magis prepitium quam Deus, qui cottidianis miraculis beneficiisque rebellium ingratitudinem obruebat? Nulla etiam seditionis causa in Samuele fuit, et consurgentes tamen eum abiecerunt, regemque petierunt. Quid movit furiosos ut Absolonem, deinde Sebam duces secuti impia arma Davidi inferrent? Alia cogitare non possum, quam felicia

bella sancti regis, gentiumque vicinarum praedas, indeque luxum, qui plurimos merserit Hinc Absolon populi vitiis magis idoneusquam David, et Seba omnia permissurus, ut qui esset vir Belial, et taeterrimo cuique obnoxius, fautorque.

Ad hoc genus revoco stultissima ludicra, ob quae seditiones frequentes motaesunt. Histriones et Pantomimi a Nerone ex Italia pulsi sunt, quod eorum causa variae factiones orirentur, adeo ut ad contentiones fautorum militem the atroassidere oporteret. ita Suet. male Nerva restituit, bene Traianus iterum abstulit.

Deus saepe ob peccata populorum, etiam cum est optimus princeps non tamen Rem publicam servat.

Sine causa etiam et occasione in Leonem tertium Romani, in Vitalem Michaelem Veneti, quodreducta classe pestis urbem invasisset causati; In suos Magistratus, et Neapalionem legatum Bononienses. itaque crebro exsistunt, quarum nulla in rectoribus causa, nec causae praetextus ullus.

§. 2. Belli quidem Sebani causa fuit factio, et invidia, quod tribus luda non praesentibus aliis regem reduxisset. Quare (inquiunt 2. Reg. c. 19.) te furati sunt fratres nostri viri Iuda, et traduxerut regem, et domum eius Iordanem omnesque viros David cumeo. Et. Decem partibus egomaior sum apud regem, magisque ad me pertinet David quam ad te, cur fecisti mihi iniuriam, et non mihi nuntiatum est priori, ut reducerem regem meum? Durius autem responderunt viri Iuda filiis Israel. Quid hic aliud quam merus amor in regem? et vide tamen mutabile ingenium populi. c. 20. F. Bocbricecinit buccina, dixitque non est nobis pars in David neque hareditas in filio Isai, revertere in tabernacula tua Israel: separatusque est omnis Israel a David, secutusque est Seba filium Bochri. Tam facile animos mutat invidia contentiosa. Pars contempta se mox applicat non nobili alicui et forti duci, sed Sebae filio Bochri viro Belial. Invidebant itaque Tribui Iuda, cui regnum perpetuum promissum fuit, felicitatem; et unius hominis contagione insaniunt, nam illo caeso omnes conquiescunt. Malignum sane vulgus, limis semper oculis procerum felicitatem intuetur, et cum potest, adversatur. Aerugo illa Remp exsugit quam srangere et sternere nemo potest. deinde exsanguem hostibus suis dilaniandam contradit.

Talis erat ilia nobilis in Anglia seditio rusticorum: non enim tam oppressos se queruntur, quam non esse pares nobilibus. Anno 1381. Cantii iugum omne detrectabant, nobiles de medio tollendos dicebant. Ab eodem Adamo omnes sine discrimine natos, pares omnes esse. Itaque arreptis armis multos e magistratibus nobilibusque factio interemit, bona eorum diripuit, regem ad iniquas conditiones adegit, donec tandem auctores puniti sunt. Huiuscemodi fuere conventus Atheniensium, cum viros claros, et optime meritos exilio multarent.

§. 3. Causa seditionum etiam esse solet, cum potentes patrimonia absumpserunt: Causam eam sapientissime notavit Arist. l. 5. Pol. c. 6. Fiunt et oligarchiae, conversiones etiam, cum pauci potentes qui Remp. moderantur, rem suam familiarem consumpserunt, intemperanter vivendo. Etenim tales homines rebus novis student, et aut ipsi tyrannidem occupant, aut alium tyrannum parant: quemadmodum Hipparinus Dionysium syracusis, et Amphipoli quidam cui nomen erat Cleobino, Chalcidensium inquilinos in urbem adduxit: eosque cum venissent locupletibus infensos reddit, atque in eos incitavit. Et in Aeginais, qui negotium illud, quod ad Chareten attinebat, gessit, Rei pub. administrandae formam mutare conatus est propter talem causam. interdum igitur aliquid movere et novare conantur: interdum pecuniam publicamfurantur, ex quo aut inter sedissident et discordant, aut qui bis Remp. depeculantibus adversantur et repugnant: quod Apolloniae accidit, eam dico quae est in Ponto. Haec prisca exempla nova memorare nihil attmet, quibus res mala, aut nulla domi, spes multoasperior, seditiosi sunt. Foris subsidia vivendi quaerunt. Omnino ita fieri assolet, communi interitusua mala sopire conantur. rebus turbatis alacres sunt, quia aliqua spes affulget, in pace illis turbae sunt. hinc tumultum et incerta pericula malunt, quam certa domus suae mala. Certum itaque esse statuat Magistratus, tot esse in Republ. hostes, quot sunt quinequitia et libidine rem decoxerunt. Iulio regia pecunia opus erat, ut nihil haberet, omnia enim in largitiones effuderat. Catilinae sunt, et Cethegi, quibus exluxu probra paupertatisad facinus sunt incitamento. Demades Atheniensium orator anteopulentissimus, tandem pauper civitate pulsus est, septies falsi accusatus. At nihil opus est externa quaerere, Curionem, Milonem, ceterosque miseros et turbatores, praesertim Iulium Caesarem et Antonium Triumvirum historiae exhibent.

§. 4. Evertitur etiam Res publ. cum paulatim eo usque res devenit, ut potestas magistratus imminuatur, et potentiores sint illi quos parere leges iubent. Illi enim non parent dicto, nisi animo collibitum est. Hinc Romanum Imperium infirmum redditur, cum duo tresve principes sunt imperatori, cui si se opponant sine dubio magnas difficultates inferrent Rei publ. causa est, quia potestas sine viribus contemnitur. Sic teste Aristotele mutata est Res publ. Thebanorum, quod plures meliores, fortioresque essent, qui non admitterentur ad Rei publ. administrationem. Idem Megarensibus evenit, Syracusiis, Rhodiisque. Nec aliud perdiditimperium Constantinopolitanum quam principes ab imperatore dissidentes, tanta potentia ut eos in concordiam redigere non posset; Hac enim ratione contingit, ut ea sit potentia divitum, quae vigorem magistratus prorsus tollit. Eodemque modo in magno imperio, principum. Atheniensium quidem Remp. magistratus sortito electi, et plebei perdiderunt. Turpe est enim eos eligi ut praesint aliis, quos cognatos, parentes, filiosnemo prae pudore nominare auderet. Hinc viri nobiles, et mapno animo praediti, contemptu vilium praesidum, qui et vulgo ridentur, facile conspirare, et in se ttansferre potestatem valent.

§. 5. Dissimilitudo etiam facile seditiones concire potest, ut cum sub unorege sunt diversae nationes, quarum alias aliae ferre nequeunt. Quod Clazomenis et Athenis factum memorat Aristoteles. Nostro etiam rempore frequenter vidimus exercitus ex variis nationibus collectos inter se tumultuari Vidimus et urbes clarissimas exterorum admissorum seditionibus agitari. Aquisgranum praecique Belgae inquilini, qui errorum et rebellionis caufa, patria excesserant, exercitati iam malis ciu libus, turbavere, pulsis Catholicis. Idem Wesaliae et Bremae fecere [Orig: fecêre] in ordinem redactis Lutheranis. Olim maius

ex hac re periculum fuit, cum coloniae deducerentur interdum ex diversis gentibus, maxime si miscerentur antiquis civibus. Crebro itaque legimus initium caedis in coloniis factum. Plus autem ad discordiam valet regionum, quam nationum diversitas.

§. 6. Quod si rem ipsam spectemus, eadem ex populo causa seditionum oritur, quae ex rectoribus, cum ut in hominibus eiusdem naturae, sic vitiorum quoque sit affinitas. De Roma sua fatetur Florus l. 5 c. 12. Quae enim res aliafurores civiles peperit, quam nimia felicitas? Syria prima nos victa corrupit. mox Asiatica Pergameni regis hereditas. Illae ope satque divitiae afflixere [Orig: afflixêre] saeculi mores. mersamque vitiis suis quasi sentina Remp. pessum dedere [Orig: dedêre] . Unde enim populus Romanus a Tribunis agros, et cibaria flagitaret, nisi per famem quam luxus fecerat?Hinc ergo Grachana et prima, et secunda, et illa tertia Appuleiana seditio. Unde regnare iudiciariis legibus iussus a Senatu eques, nisi ex avaritia, ut vectigalia Rei pub. atque ipsa iudicia in quaestu haberentur. Hinc rursus et promissa civitas Latio, et per hoc arma sociorum. Quid autem bella servilia? unde nobis ex abundantia familiarum? Unde gladiatorii adversus dominos suos exercitus, nisi ad conciliandum plebis faverem effusalargitio, cumspectaculis indulget, supplicia quondam hostium artem facit? Iam ut speciosiora vitia tangamus, nonne ambitus honorum ab iidem divitiis incitatus. Atqui inde Mariana, inde Sullana tempestas. Aut magnificus apparatus conviviorum et sumptuosa largitio, nonne ab opulentia, parituramox egestatem? Haec Catilinam hostem patriae suae impegit. Deniqueilla ipsa principatus et dominandi cupido, unde nisi ex nimiis opibusvenit? Atqui haec Caesarem et Pompeium, furialibus in exitium Rei p. facibus armavit. Hos igitur omnes populi Romani domesticos motus separatos ab externis, iustisque bellis ex ordine prosequemur.

Adiuvant haec omnia magisque intenduntur, cum in populo grassantur, tum quia vulgantur in plurimos, tum quia populus haud facile vitiis resistit, plus in eo est animi quam consilii, instabilis est, et sententias, ut tempestates aura commutat. Motuum et mutationum cupidus est, quiamulti in eo sunt agentes, multi novarum rerum appetentes. Quemadmodum enim nautis same ac siti laborantibus quaelibet terra grata est, ita pauperibus, inquietis, asssictis omnis mutatio melius aliquid allatura videtur. Oraculum est Plutonis in Axioch. Populus ingratus est, rerum facile fastidiosus, mutabilis, crudelis, invidus, ineruditus, utpote ex plebis colluvie, et violentisimpostoribus collectus. Id honestumputat quod a plerisque laudatur.

§. 7. Maximum est, et paene incurabile seditionis genus, quod ex superstitione oritur. Ratio enim eius ex intimo oritur animo, et ad omnia fanda, infanda propellit, neque cessat quamdiu mentes obsident superstitiones. Libet hoc loco admonere quod vir clarissimus, nostri saeculi magnum decus, Iustus Lipsius facit, l. adversus Dialogistam. Verba eins sunt. Serio ergo vos Principes moneo, cavete. A nulla re maius periculum imperiis et sceptris, quam ab innovata, aut insidiose simulata religione. Hi enim tales commovent animos plebis maxime et perspeciem pietatisimpellunt quo volunt. Exempla dabo? Ecce haec pauca. Eunus (Flor. 3. c. 9. et Diod. Sicul. in Fragm, olim in Sicilia fuit conditione servus: qui fanatico furore firmulato, dum Syriae Deaecomas iactat, ad libertatem et arma servos quasi numinum imperio, concitavit. et LX. amplius millium exercitu coacto, palam Regem se ferens, Siciliam totam subegerat, nisi aegre, coercuissent Romana arma. Quid Pseudopropheta ille Aegyptius sub Claudio? qui in Iudaea (Ioseph. 2. belli Iud. c. 12.) per hanc ipsam speciem pietatis ad triginta M. hominum sibi adiunxit, cum iis Hierosolyma petiit, arcem illam et sedem regni habiturus: nisi a Floro praeside qui obviam egressus, acie victus caesusque esset. Haud dissimile Marici illius factum sub Vitellio: qui (Tac. 2. hist) assertor Galliarum et Deus (id sibi nomen indiderat) concitis octo milibus hominum. proximos Aeduosum pagos trahebat, maiora et ipse ausurus, cum fanatica multitudo delecto milite oppressa vel disiecta est? Quid Elmaheli in Africa? is (ut refert loh. Leo l. 2.) mira sanctimoniae opinione conciliata gente, bellum suo et Maroccensium regi (Abrahamus tunc erat) palam intulit, acie vicit, regno et vita spoliavit.

Nec dissimilis fraudis et fati in eadem Africa (idem Leo l. 3.) impius alius (Chemen Mennal vocant) qui rituum et religionis vanitate illectum populum in Regem Fessae concitavit, pendere tritbutum vetuit; denique per aperta eo adegit, ut pacto sibi traderet Timesinae regnum. Apud Turcas ipsos (ut referunt annales Tur.) nonne aliquotiesres motae hoc praetextu? fuit Schaecoculis quidam simulatae sanctimoniae vir, et hoc fine in solitudinibus plerumque agitans: cui ipse Princeps Turcarum Baiazites munuscula annua mittere in speluncam veneratione pietatis solebat. Is ubi maturum visum, post septem annos prodit, sectam novam proseminat, fautores, asseclasque reperit. Cum iis urbes aliquot Asiae invadit et diripit, ipsum Bassam Anatoliae iusto proelio vincit. Immo paulo post Corcutem quoque Biazetis filium, et mox Ali Bassam cum robustis veteribusque copiis adventantem. Quid multa? in discrimen summum rem Turcicam adduxeraticum visum ei dessectere in Persarum fines, quorum Rex eiusdem illius sectae. Nam haec est Sophilariorum secta. quae praecipua causa etiam nunc inter utramque istam gentem belli. Sed cum in via Caravanam quandam Persicam (agmen vitantium ita vocant) milites eius invasissent ac diripuissent, plerisque viatorum caesis: ita aegre ismael Sophi Persarum id tulit, ut ipsum, praefectosque eius omnes, ilico trucidandos satellitibus suis obiceret: reliqua multitudine in servitutem adiudicata et divisa. Haec iusta Nemesis nebulonem illum assecuta est. In eadem Asia iam nuper Suleimanne Principe (ut referunt Annal. Turc.) quidam Calender Zelebis insurrexit ad res novandas, tectus hoc ipso pietatis velo. Is cum aliquo Deruisiorum numero Sangiacos plures fudit, et Anatoliam totam vocavit ad arma. Sed enim missu auspiciisque Suleimannis, Ibrahimes Bassa, ancipiti proelio ipsum, factionemque delevit. Quid in Creta insula (veniendum ad ridenda est) ludaeus quidam (ut Socrat. Eccl. hist. 7. c. 37.) Theodos. Imperatore, quam sceleste et periculose genti suae imposuit? Finxit se novum Mosem adesse, caelitus missum, ut eriperet eos e diutina servitute. Oppidatim ergo circumit, hortatur opes, amicosrelinquere; se sequi in terram illam promissionis, et addebat (veteris illius Mosis exemplo) per ipsum mare se eos traducturum. Credunt, conaeniunt, immensa multitudo, omnis aetas, omnis sexus ad

promontorium, illo duce properant, itur in beatam terram. Ipse insilire iubet, quod factum insana considentia a plurimis: qui statim mersi, paucis eorum scaphis piscatoriis exceptis. Caput ipsum sceleris nusquam comparuit, sive homo, sive humana specie Genius malus fuit. Denique nostro aut patrum aevo nonne talia monstra? Ioan. Leidens. ille nobilis, vibex et macula suae urbis. Qui opisicio sartor, regna et sceptra somniavit: et adeptus capta Monasterio urbe, nisi potente exercitu Principes imperii obsedissent, recepissent, ipsum et asseclas condignis supplici is affecissent, ut iure haec concludam Livianos (l. 39.) dicto, nihil in speciem fallacius, quam prava religio est, ubi Deorum numen praetenditur sceleribus. Quod si tu insanias religionum et superstitionum quaeras, nostri saeculi historias lege, intelleges nihil esse ad tumultum, caedes, tormenta efficacius.

§. 8. Solent etiam collegia et societates crebro esse semina discordiarum, cum non ut membra totius Reip. sed propriae quaedam civitates magnae civitati insertae plus potestatis sibi arrogant, quam bono communi expedit. Hinc [Gap desc: Greek words] et conventus in legibus imperii prohibentur, caque occasione interdum contra Christianorum ecclesias persecutio saeviit. Augustus ut auctor est Sueton. omnia collegia praeter antiqua abrogavit. Omnia scil. praeter antiqua. Nam illa permanserunt a Numa constituta, ut Plutarch. auctor est. Distributi erant artifices varii, uti nunc in urbibus contingere solet. Lex omnibus communis erat. Uti sodalibus qui coeundi ius haberent, potestas effet, pactionem quam vellent, sibi ferre: dum ne quid ex publica lege corrumperet. Haec lex maxime tenenda est, omniaque illicita censenda, quae auctoritate magistratus non coalverint, ideo dissolvenda ut Martian. constituit: cum vero quocumque modo suspecta etiam alia redduntur, continuo sunt vetanda, ut factum est in Italia collegiis philosophorum Pythagoreorum, in quos tamen olim barbare saevitum est, exustis cum scholis suis publico iudicio philosophis: nisi forte magi plerique erant. Quod quidem mihi verisimile videtur.

Legibus ergo regenda collegia, ut publico bono serviant, aut si quid privatim contra bonum publicum agitur, servanda lex Martiani Iuris. 47. t. 22. Mandatis principalibus praecipitur praesidibus provinciarum, ne patiantur esse collegia, sodalitiane; neve milites collegia in castris habeant, sed permittitur tenuioribus stipem menstruam conferre, dum tamen semelin mense coeant, ne sub praetextu huiusmdi illicitum collegium coe at: quod non tantum in urbe, sed et in Italia et provinciis locum habere D. quoque Severus rescripsit. Sed religionis causa coire non prohibentur, dum tamenper hoc non fiat contra Senatusconsultum, quo illicita collegia arcentur. Non licet autem amplius quam unum collegium licitum habere, ut est constitutum, et a Divis fratribus, et si quis in duobus fuerit, rescriptum est, eligere cum oportere, in quo magis esse velit, accepturum: ex eo collegio a quo recedit, id quod ei competit ex ratione quae communis fuit. statutum est de poena. Quisquis illicitum collegium usurpaverit, ea poena tenetur, qua tenentur qui hominibus armatis loca^publica, vel templa occupasse iudicati sunt. De collegiis specialiter non concessis lex est; Collegia si qua fuerint illicita mandatis et constitutionibus, et Senatusconsultis, dissolvuntur; Sed permittitur eis cum dissolvuntur, pecunias communes, si quas habent, dividere, pecuniamque inter se partiri. In summa autem nisi ex Senatusconsultus [(transcriber); sic: Seuatusconsults] auctoritate, vel Casaris, collegium, vel quodcumque tale corpus coierit, contra Senatusconsultum, et mandata; et constitutiones collegium celebrant.

§. 9. Bellum in Graecia funestius nullum fuit Peloponesiaco, civile erat, inter victores Persarum certabatur, annos 27. duravit, urbes multae excisae, omnes caedibus funestatae, agri flamma, ferroque vastati, de Athenis excidendis deliberatum. At quae belli causa? Megarenses Lucum incenderant, ea re moti Athenienses portu suo, et Attica Megarensibus interdixerunt. Illi negotium ad Spartiatas referunt, Spartiatae legem abrogari volunt. Pericles non magni momenti causam esse confitetur, sed agi libertatem, tentari patientiam Athenarum. Si enim nunc imperium accipiant, tolerandum deinceps esse. Idque non modo ut orator maximus, sed etiam ut sidus consiliarius persuasit. Nam revera omnium libertati imminebant Lacedaemonii, et ceterae civitates imperium appetebant, quare et omnes perdiderunt.

§. 10. Seditio levissima Othonis tempore nota est, ex incommoda armorum dustributione. Tacit. l. 1. hist. recenset in hunc modum. Paruo initio unde nihil timebatur, sub Othone orta seditio prope urbi excidri fuit. Septimam decimam cohortem coloma Hostiensi, in urbem acciri Otho iusser at. Armandae eius cura Vario Crispino Tribuno e praetorianis data. Is quo magis vacuus, quietis castris, iussa exsequeretur, vehicula cohortis, incipiente nocte, onerari aperto armamentario iubet. Tempus in suspicionem, causa in crimen, affectatio quietis in tumultum evaluit. Et visa inter temulentos arma cupidinem sui movere. Fremit miles, et Tribunos centurionesque proditionis arguit, tamquam familiae senatorum ad perniciem Othonis armarentur. Par signari et vino graves, pessimus quisque occasionem praedarum, vulgus, ut mos est, cuiusque motus novi cupidum, et obsequia meliorum nox abstulerat. Resistentem seditioni tribunum, et severissimum centurionem obtruncant rapta arma, nudati gladii, insidentes equis urbem ac Palatium petunt. Erat Othoni celebre convivim, timet ipse et timetur a convivis. Dilabitur magistratus et senes feminae per tenebras, et diversa urbisitinera incertas latebras petunt. Militum impetus ne foribus quidem Palatii coercitus, quo minus convivium irrumperent ostendi sibi Othonem expostulantes. Vulnerato lulio Martiale Tribuno, et Vitellio Saturnino praefecto Legionis, dum ruentibus obsistunt, undique arma et minae, modo in Centuriones Tribunosque, modo in Senatum universum lymphatis caeco pavore animis, et quia neminem unum destimare iraepoterant, licentiam in omnes poscentibus: donec Otho contra decus imperiithoro insistens, precibus et lacrimis aegre cohibuit. Redieruntque in castra inviti. Fecit id Otho in seditione Romanae urbi periculo sisssima, castra seditiosorum post primum tumultum ingreditur, milites blanda oratione mitigat aut perstringit, neque in plures quam duos (qui perditi et temulenti) animadverti iussit: atque severitatis modus grate acceptus, compositique ad praesens milites, qui coerceri non poterant.

§. 11. Inconsulta principum liberalitas etiam discordiarum crebro dat causam, cum enim alicui donatur, quod alter suum esse contendit, lites eo usque crescunt, ut ne donator quidem sopire eas possit. ita factum in Belgio an. 1007. Balduinus Barbatus comes Flandriae, post multa obsequia in Henricum II. Imperatorem

et conciliatum favorem, dono ab illo obtinuit Wallachriam cum aliis Zelandiae insulis, et matetiam simul discordiae, rixarum et bellorum inter Flandros et Hollandos, quae tam aspera et diuturna fuere, ut spatio quadringentorum annorum per intervalla duraverint, Hollandis ius suum et liberdem donationem, ad Ludovicum Caesarem, Ludovici Pii filium, referentibus. Flandris vero a recentiore Henrici donatione nullatenus cedentibus.

§. 12. Mihi quoque difficile videtur libertatem custodire, ubi dux est unusquidem, sed cui parva, et quasi precaria potestas, quem dum honoris causa eligunt, quasi suspectum custodiunt, ut nec ipsi, nec dux tutus videatur. Marinus Faletrus a Venetis duxelectus, delere senatum statuit, et nisi per conscios detecta res fuisset, flagitium perpetrasset. Quod etiam Biamontis Teupoli perfidia instituerat facere, factaque magna caede tandem victus est. Egnat. l. 4. Hinc consultum est, vel nullum ducem, vel talem eligere, qui per custodias aetatem nihil possit, nam leges parum fortes continendae ambitioni, animi hominum parum sunt stabiles.

§. 3. Mira deinanibus contentio, seditionum et belli causa est. Casparus Colinius iustam belli causam iudicavit, quod Hispano legato dignior, quam Franco apud Maximilianum datus esset. Maior inter Britannum et Hispanum controversia, quae anno 1598. seria impedivit negotia. Similis inter Florentinum, et Ferrariensem pugna. Occasiones belli contra Turcam gerendi illis nugis aliquando sunt elapsae.

CAPUT X De seditionibus ex Religione uberius disputatum, et Rei publicae ac religionis status anno 1617.

§. 1. MAGNA pars bellorum, calamitatumque, et seditionum, aut ab religione est, aut praetextu religionis; quapropter pluribus ea de re agendum: quod quamvis l. de pace Germaniae, et coronide Iubilorum egerim, eadem tamen sibi hic liber deposcit. Nullius enim rei tam avidos fore posteros existimo, quam ut cognoscant, quid celebratissimo saeculo nostro actum sit, si quis uberiora desiderat, Iubilum Iubilorum consulat.

§. 2. Duplex est omnino genus hominum quod negotia religionis indicat; Quidam multitudinem ac varietatem opinionum, crebramque mutationem considerantes; omnem penitus religionem contemnunt, libros tamen eristicos, et certamina comparant, ac legunt, ut alienis litibus animos pascant. Horum expertus sannas, et irrisiones Sibrandus Lubbertus, sese ulciscitur, atque ita eos describit praes. contra Faustum Socinum. Maxima pars hominum sinistre iudicat de laboribus et curis, quas doctores in explicanda et defendenda doctrina Christiana ponunt. Multi enim Religionem tamquam inanes fabulas; et terriculamenta ad hominum animos percellendos excogitata rident, et subsannant: hi putant omnes contentiones de dogmatis Christianae doctrinae tantum esse logomachias; et quia ipsi in corde suo omnem Religionem rident; eamque nullum alium ob finem praetendunt, quam ut emergant; suis animis metiuntur aliorum animos, indignanturque, et fremunt, cum vident aliquem esse, qui ipsorum cupiditati subservire, iudicioque applaudere recusat. Hi homines mundana gloria inflati conqueruntur communem tranquillitatem diversitate religionis perturbari; cum tamen ipsi sape tam petulanti ingenio sint, ut versutos homines supponant; qui nova dogmata cudant; ut dum pii doctores se illis opponunt; ipsi se his spectaculis oblectent, et doctrinam, quam oderunt, et fovere viden volunt, populo exosam reddant; accidit etiam, ut cum omnia sursum et deorsum voluere in animo habeant, certamina in doctrina concitent; vel eos, qui ea movent, foveant, impe diantque nelites in doctrina motae legitimo iudicio componantur, aut decidantur, et quod omnium miserrimum est, cum sint dogmatum doctrinae Christianae, imperiti summum de illis iudicium sibi arrogant, perinde ac si caecus de coloribus recte iudicare possit: qui paulo moderatiores sunt, delectantur quidem doctrinae puritate, sed non putant eam tanti momenti esse, ut propter eam tantas contentiones, tantaque certamina subire debeamus.

§. 3. Hi quidem impii sunt, et Deo abominati, quos Illusores [(reading uncertain: print faded)] , vocat Ps. 1. 1. Propheta David. Sunt illi omnibus haereticis pestilentiores; nam, haeretici in unum errorem, aut plures impellunt, hi vero omnem fidem, omnemque errorem spernunt, et plane [Orig: planê] in Atheismum abeunt, itaque [Gap desc: Greek words] sunt, reprehensores, irrisores, ut Aquila Ponticus vertit, sunt [Gap desc: Greek words] trangressores, ut quinta et sexta editio [Gap desc: Greek words] , impostores, ut Symmach. R. David ait esse homines astutos in scientia ad malum, et versutos, et loquentes mala supra filios hominum, et dantes opprobrium et malum suprafilios hominum. Hanc ob causam vetus Bibliorum interpres vertit, pestilentes, cum dixit: Et in cathedra pestilentiae non sedit. Ita et 72. interpretes [Gap desc: Greek words] , et in cathedra pestilentiarum; Immo et Symmach. Prov. 20. 1. [Gap desc: Greek words] , pestis est vinum. Et Prov. 9. Ubi noster vertit, illusor, et 72. [Gap desc: Greek words] , Simmach. Ait [Gap desc: Greek words] , et si pestilentia fias. Voluit tot modis S. S. irrisores compescere, ut certo constaret nihil esse praesertim in causa religionis pestilentius irrsione et contemptu. Omnia enim naturae iura illi violant, et celerrime venena spargunt, magisque veritati, quam ulli haeretici; obsistunt. Cuius duplex causa est.

§. 4. Prior rerum; quae credendae proponuntur difficultas, et sannis rudium obnoxia profunditas. Iudaeos olim et Christianos subsannabant gentiles, cum de innocente protoplastorum nuditate, de fraude serpentis, de orbis dilutuo narrarent, quae omnia sarcasmis; et blasphemis dicteriis eludebant. Quando serpentes loqui desiissent? quo custro costam Adamo Deus excidisset? Hinc pari modo sabulas suas credi, aut haec non credi volebant. In nostra religione quam multa contra sanctissimam Trinitatem, Incarnationem, Crucem DOMINI impie iocati sunt irrisores? Altera causa est, quia omnis vera religio leges, et caerimonias habet aliquas, quibus animi demissio, et patientia graviter et religiose exercetur, quaeque libertati, et superbiae humanae, quae suae dignitatis est retinentissima; repugnare videntur. Huiuscemodi erat apud Iudaeos circum cisio, ob quam ludibrio gentibus erant, verpi, apellae, recutiti per contumeliam, vocitabantur, hinc apud Aristophanem cum multa in senem convicia dixisset servulus, ea claudit quasi coronide, et iurat se existimare [Gap desc: Greek words] circumcisum esse. Plura sunt apud Christianos, ut baptizari, inungi, confiteri, sanctorum pedes lavare; aliaque; quae ut nobis sunt

Dei virtus, ita illusoribus sunt stultitia. Magnam autem vim habent amarulenta dicta, et ioci ad animos frangendos, hinc multi Iudaeorum, quos pudebat signaculi foederis, praeputia adducebant, ut quocumque modo se impiis infidelium facetiis subducerent.

Inter hos etiam numero illos, qui certam religionem profitentur, sed tantum sui commodi gratia, alia vero religionem, a qua capitalifsime consortes suos deserre norunt, interdum infestissime persequuntur, interdum vero tamquam veram agnoscunt, ita olim Bucerus, alii fecere.

§. 5. Exempla [Gap desc: Greek words] imposturae irrisoriae, annus 1617. dedit innumera, omnium enim contionum iubilariarum argumenta ad irrisionem pertinent Catholicorum, quibus tamen tota martyrum Ecclesia, cum Sanctis patribus contumelia afficitur. Sed de illa vituperandi, laudandique eandem religionem inconstantia, accipe lector duo insignia documenta, Abrahamum Scultetum Haidelbergensem, et Matthiam Hoe ab Hoeneg Dresdensem contionatorem. Abraham in epistola ad illustri simam Loysam Iulianam, Illustrissimi Friderici quarti viduam, inter principes Euangelicos numerat, serenissimum Christianum Daniaeregem. Illustrissimum Ioannem Georgium Saxoniae Electorem, item Illustrissimos Ioannem Casimirum, et Ioannem Ernestum Saxoniae duces, item Braunschuicenses, Wirtenbergenses, aliosque principes, qui Lutherani sunt, nec in suis ditionibus ipsum Scultetum ferrent. At in contione sua enumerat multos principes, qui illam fidem, quam Danus, Saxo, alii prositentur, ditionibus suis eiecerunt, Lutheranos praedicantes proscripserunt, ideoque DEUM laudat, et Lutheranis insultat.

Eadem penitus impostura Matthias Hoe, et principi suo, et adiutoribus imponit. Nam in epistola sua ad Ioannem Georgium Illustriss. Saxoniae Electorem p. 2. ita fatur, Ja Ew. Churf. Gn haben vngezweifelt mit ihrem Christ=Löblichsten Exempel veil andern Potentaten/ vnd furnehme Euangelische Stände und ausserhalb dess Römischen Reichs angereitzet/ dass in underscheidenen Könichrichen/ Chur= vnd Furstenthumben/ Landen und Herrschafften/ die Euangelischen eben umb die Zeit/ ihr Jubelfest auch aussgeschrieben/ vnd mit grosser Andacht gehalten haben. Dann so viel nun mit der Zeit Nachrichtung zukommen/ so ist dergleichen geschehen/ in den beyden Königreichen Dennemarck vnd Schweden/ dergleichen ist geschehen in der Chur=Pfaltz/ vnd Brandenburg.

Ecce Palatinum et Brandeburgicum iubilum vocat Euangelicum, et quod magna devotione sit peractum. Itane Matthia, tu quoque Calvinizas? Tibi iubilaeum Calvinianum videtur Euangelicum, et devotum? Si ita est, verum igitur est; si Euangelicum, si devotum, vestrum igitur est falsum. An tu es ex occultis illis Calvinianis, quos Saxones pertimescunt?

Nullo modo, inquies odi Calvininistas ego [Gap desc: Greek words] , nam in tertia contione, pag. 15. Inter fanaticos statuit Sacramentarios, verba mea sunt. Hieher gehören insonderheit die Sacramentirer/ Zwinglianer/ vnd Calvinisten. Dieses Geschmeiss/ ihr meine geliebte im Herren/ hat in Warheit grosse Zerrüttung vnd Verwürrung/ hat ein grosses Gestenck in die Hochzeit Gottes gemacht/ vnd der reinen Göttlichen Lehr sich bösslich muthwillich vnd halssstärrig widersetzet.

Huc etiam pertinent praecipue Sacramentarii Zwingliani, et Calvinistae. Hae colluvies; carissimi mei in Domino, magnam profecto conturbationem, et confusionem, magnum etiam foetcrem in nuptias Dei intulit, et se purae doctrinae malitiose, petulanter, contumaciterque opposuit. Haec tu quidem dicis, et in eadem approbas omnia quaecumque Lutherus in Zwinglianos dixit. Sed impostorem, et irriforem te probant verba eodem ore callida et frigida. Iubilant Calvinistae, eos tu in aula velut politicus pie facere profiteris, in templo condemnas. Si in Palatinatu et Brandeburgica provincia malitiose, petulanter, contumaciter purae doctrinae obsistunt, non igitur pie in tanto malo iubilare possunt: supremus est gradus malitiae de malitia gloriari Hi sunt igitur pestes, irrisores, quorum alius est in palatio, alius in templo sermo.

§. 6. Alterum est genus hominum vehemens, asperum, zeloticum, opinionum suarum perdite amans, propagandae religionis, ad quam impegit, avidum. Huius generis sunt fere hodie Lutherani, qui ubiquitatem tuentur, Calviniani, quos Rigidos vocant, eos enim alii sere Zelotas appellant. Sed tamen tales etiam nobis depingit molles in Belgio Sibrandus Epistola ad Ecclesiam, quae est Londini, p. 2. Sunt etiam arrogantes et superbi homines, qui omni vanagloria, et inani fastu honoreque metiuntur, cum vident doctis laudi duci, fi quid novi in aliis disciplinis inveniant; etiam sibi laudabile fore putant, si quid in sacra Theologiae innovare possint. Hi quia verae Theologiae imperiti sunt, desperant se Orthodoxae doctrinae explicatione aut defensione decus et nomen parareposse: quiatamen vana gloria turgent, et laudis cupiditate ardent, omnia perturbant, ut innotescant; maluntque turbandis ecclesiis inclarescere, quam in vera Orthodoxaque Religione sine gloria consenescere. Cum animadvertunt doctos viros sibi praeferri, indignantur: et cum illos neque scientia, neque pietate, neque eruditione, neque eloquentia, neque agendi dexteritate, neque ulla honesta arte superarepossunt, convertunt se ad artes malas, insinuant se Aulae, ut quos virtute vincere nequeunt, ope auxilioque Aulicorum opprimant: et quod omnium foedissimum est, simulant orthodoxam religionem, praese ferunt studium defendendae doctrinae sanae, iurunt in confessiones, et Catecheses receptas, hoc ipsum iusiurandum propriae manus subsignatione testantur: et tamen omnibus viribus sanam doctrinam eamque publice receptam oppugnant, pravam et novam suis discipulis callide inculcant, Orthodoxos Pastores et Doctores per calumniam deferunt, concitant in illos Magistratus civiles, pellunt illos suis sedibus, et in illorumlocum errorum suorum (quos seminaverunt) alumnos substituunt.

Inter hos igitur religio iactatur, utraque enim pars piis, et orthodoxis imminet, zelotae iurgiis, calumniis bello premunt, irrisores in sinum gaudent, de eventu securi.

§. 7. Religionis et politicae gubernationis magnam esse affinitatem libris de pace Germaniae ostendi. Alia enim aliam trahit, et crebro commutat, omnes religione ducuntur, sed in Germania, principum apud multos, quam Dei venerabilior est praescriptio. Hinc saepius in plerisque Germaniae partibus mutata est religio, etiam in liberis quibusdam imperii civitatibus, quae tamen, quod ex unius voluntate non pendeant, reliquis perseverantiores esse solent in proposito. Brema, Wesalia, aliaeque nonnullae urbes, cum avide Lutherismum hausissent, brevi eum fastidio,

non fine regiminis concussione, et magnatum exiliis eiecerunt; aliae e contrario cum initio Zwinglianismum professae essent, ut Memminga, Lindavium, Argentoratum, Orlamunda ad Lutherismum deinde inclinarunt. Verum haec alias, et alibi. Ut vero quasi in synopsi statum principum quoad religionem videas, sic habeto omnes Reges et principes Europae, si Turcam excipias, vel antiquam fidem profiteri, vel Lutheranam, vel quam vocant reformatam, cuius primipili Carolstadius Zwinglius, Calvinus fuere [Orig: fuêre] . Reges et principes Euangelicos in hunc modum recenset Abraham Scultetus in epist. ad Illustriss. viduam Loysam Iulianam.

§. 8. Haidelbergae 11. Novemb. ann. 1617. quo tempore in vivis erant, regnumque retinebant sequentes Euangelici Reges, Electores, Principes Magnates.

Iacobus Magnae Rex Britanniae.

Christianus 4. Rex Daniae.

Gustavus Adolphus, Rex Sueciae.

Fridericus 5. Comes Palatinus Rheni, Dux Bavariae, Elector.

Ioannes Georgius, Dux Saxoniae, Elector.

Ioannes Sigismundus, Marchio Brandenburg. Elect.

Archiepiscopi Magdeburgensis et Bremensis.

Ioannes Comes Palatinus Rheni, Dux Bipontinus.

Ioannes Casimirus, Dux Saxoniae.

Ioannes Ernestus, Dux Saxoniae.

Georgius Wilhelmus Marchio Brandeburgensis, Dux Iuliae, Cliviae, Bergiae, Borussiae, etc.

Ioannes Georgius Marchio Brandenburg. Dux Borussiae, Silesiae, etc.

Ioachimus Ernestus, Marchio Brandenburg. et Anspacensis.

Christianus Marchio Brandenburg. et Colmbacens.

Fridericus Ulricus Dux Brunswicensis.

Ioannes Albertus, ipsiusque Dominus frater Duces Mechelburgenses.

Ioannes Fridericus Dux Wirtembergensis et Deckensis, Comes Mompelgardensis.

Ludovicus Fridericus Dux Wirtembergensis et Deckensis, Comes Mompelgardensis.

Fridericus Achilles Dux Wirtembergensis et Deckensis, Comes Mompelgardensis.

Magnus Duces Wirtembergenses et Deckensis, Comes Mompelgardenses.

Duces Holsatiae, Pomeraniae, Luneburgi et Lauburgi.

Mauritius Landgravius Hassiae.

Ludovicus Landgravius Hassiae.

Philippus Landgravius Hassiae.

Georgius Fridericus, Marchio Badensis.

Ioannes Georgius, Princeps Anhaldinus.

Christianus, Princeps Anhaldinus.

Augustus, Princeps Anhaldinus.

Ludovicus, Princeps Anhaldinus.

Rudolphus, Princeps Anhaldinus.

Heinricus Wenceslaus Dux Monsterbergensis et Olsnicensis. Dux Silesiae, Berg. et Ligni.

Carolus Wenceslaus Dux Monsterbergensis et Olsnicensis. Dux Silesiae, Berg. et Ligni.

Ioannes Christianus Dux Monsterbergensis et Olsnicensis. Dux Silesiae, Berg. et Ligni.

Georgius Rudolphus Dux Monsterbergensis et Olsnicensis. Dux Silesiae, Berg. et Ligni.

Dn. Mauritius, Princeps Orangiensis.

D. Wilhelmus, Comes Nassaviens. Gubernator Frisiae.

IN GALLIA RELIGIONIS REFORmatae lumina et columina, erant praecipue.

Heinricus, Dux Bullionaeus, supremus Mareschalcus, duorum filiorum parens, quorum alter Fridericus Princeps Sedanensis, alter HenricusVice Comes Turaine:

Heinricus Dux Thours et Tremoille, una [Orig: unâ] cum fratre Domino de Soubize.

Dux de Sully, et filius ipsius Marchio de Rosny.

Dux de Desdiguiers.

Marchio de Candale, Ducis de Espernon natu maior filius.

Comes de la Suse.

Comes de Russy.

Dominus Vidame de Chantres.

Dn. Philippus de Plessis Mornay.

D. de la Force. Multique alii proceres, ut in numerum non veniant nobiles magno numero.

PER UNGARIAM ET TRANSYLVAniam Ecclesiarum Reformatarum Nutricii.

Gabriel Bethlen Princeps Transsilvaniae, partium Regni Ungariae Dominus, Siculorum Comes.

Stephanus Bethlen, Capitaneus Husztiensis, Praefectus Marmorossae.

Franciscus Redoi Comes Comitatus Bichoriens. Capitaneus Varadien.

Franciscus Perini Comes Abavi variensis.

Georgius Perini Comes Abavi variensis.

Gabriel Perini Comes Abavi variensis.

Stephanus Torok [Orig: Tôrôk] Comes Hunyadiensis, Haeros et Capitaneus Papensis.

Georgius Rakoci Comes Sarosiensis, Capitaneus Onodiensis, eius Frater.

Sigismundus Rakoci.

Franciscus Battyani Comes Comitatus Soproniens.

Nicolaus Zerini Comes Szaladiens.

Georgius Zerini Comes Szaladiens.

Paulus Nadazdi Comes Castriferrei.

Thomas Nadazdi.

Stanislaus Tuizo de Bethlen falva, Comes Scepusiensis.

Emericus Turzo Comes Aruensis.

Petrus de Reva Comes Turociensis.

Stephani Illyeshazi vidua cum filio Comite Triciniensi.

Petrus Forgats de Gimes Lib. B.

Nicolaus Forgats de Gimes Lib. B. Capitaneus Setheniensis.

Michael Karoli Lib. Baro.

Stephanus Nyari Lib. B.

Stephanus Tokoli [Orig: Tôkôli] Lib. B. in Keszmarck.

Thomas Szetzi Lib B. et filius Georgius Szetzi.

Sigismundus Praepostuani Lib B.

Ioannes Listius Lib. B.

Stephanus Listius Lib. B.

Nicolaus Botskai Lib. B. in Koverd [Orig: Kôverd] .

Franciscus Banffi a Lossonez Lib. B.

Stephanus Kakoni Lib. B.

David Zolyomi L. B. in Szekelyhida.

Francisci Pacrot Vidua.

Sigismundus Mariasi.

Paulus Mariasi.

Andreas Kapi.

Stephanus Korlat Capitaneus Szenderoviensis [Orig: Szenderôviensis] .

Ioannes Bakos in Ozgyan.

Ladislaus Barkoci Vice Comes Comitatus Zenleniens.

Stephanus Pethnehazi Comes Szarandiens. Capitaneus in Zeno [Orig: Zenô] .

Wolfgangus Kamuti.

Caspar Peto [Orig: Petô] Capitaneus Gesztelien.

Balthasar Kovats Capitaneus Galankiens.

Thomas Oknai Capitaneus Szodeniensis.

Et alii quamplurimi nobiles Urbium, Civitatumque cives spectatissimi Orhodoxi.

POLONIAE IN REGNO EV ANGELIcae Veritatis sese asseclas profitebantur.

Dn. Raphael, Comes Lesno, Castellanus Bisslickens. Comites Ostrorodii, Domini Latascii.

Dn. Firleii, Sienekii, Urotoscii, Goraiscii, Sbanscii, Przyemscii, Orzcchorii, Goluchovii, Rheii, Sieniutae, Bronievii, Dunikonii, Potokii, et innumeri alii.

IN LITHVANIA CURSVI EV ANGElii calcaria admovebant, omni laude cumulatissimi Principes.

Dn. Ianusius et Christophorus Radzivilii. Nam alioqui adiutabilem Ecclesiae Euangelicae navabant operam.

IN BOHEMIA Baro D. Wenceslaus de Budouvitz.

IN MORAVIA Baro Dn. Carolus de Zeroten.

IN SILESIA Baro Dn. Georgius de Schönaich.

§. 9. In his tamen magnopere observandum est, principes illos, provinciasque partim esse Lutheranas, partim reformatas ut vocant. Deinde subditos Reformatorum magnam partem Lutheranos, atque existimare se magna in persecutione versari, et hactenus quidem liberationem ab Euangelicis Lutheranis frustra exspectarunt, nunc spem suam damnare coguntur, et sensim frenum recipiunt: de eorum irrita [Orig: irritâ] spe testantur Saxones motiva 12. cur non sit pax ineunda cum Calvinianis: Exiguam Protestantes inituri essent gratiam, immo exsecrationes potiu, et gemitus adversum se excitaturi apud eos, qui inter Calvinianos habitant, et a statibus Augustanae confessionis brevi sese liberandos, et Calvinismum abolendum esse confidunt, serioque exspectant, si quidem isti auditione perciperent, eos cum Calvinistis eandemiam tibiam inflare, et quinque, quod dicitur, esse paria concedere. Quo facto, sane turbis et motibus haud exiguis in Ecclesia Dei apud Christianos infirmos ansa, causaque praeberetur.

§. 10. Catholicam Religionem colebant ac tutabantur, et verum constantiae Iubilaeum celebrabant hi principes.

IN GERMANIA, EX DOMO Austriaca.

MAtthias Imperator Augustus. Ferdinandus Rex Bohemiae, Hungariae. Maximilianus Archidux Austriae, OrdinisTeutonici magnus Magister.

Albertus Archidux Austriae; Dux Brabantiae, etc.

Leopoldus Archidux Austriae, Episcopus Argentor. et Passaviensis.

Carolus Archidux Austriae, Episcopus Brixiensis, Vratislaviensis.

Ioannes Sv vickardus Archiepiscopus Moguntinus Elector etc.

Ferdinandus Archiepiscopus Colonien. Elector etc. Dux Bavariae etc.

Lotharius Archiepiscopus Trevirens. Elect. etc.

Wilhelmus Senior Bavariae Dux, Comes Palat. etc.

Maximilianus Dux Bavariae, Comes Palatinus, etc.

Albertus Dux Bavariae; Comes Palatinus.

Wolffgangus, Wilhelmus, Dux Bavariae Neoburgens. luliacens. etc.

Emmanuel Philibertus Saubaudiae Dux.

Henricus Lotharingiae, etc. Franciscus Lotharing etc.

Episcopi in Germania plurimi.

Marcus Archiepiscopus Salisburgensis Romanae sedis Legatus.

Ioannes Godefridus Bambergens. et Herbipolensis, Franciae Orientalis Dux.

Philippus Christophorus Spirens. Supremus Camerae Augustae Iudex.

Rd. Curiensis.

Georgius Godefridus Wormatiensis.

Theodorus Paderbornensis.

Iacobus Constantiensis.

Henricus Augustanus.

Guilhelmus Basiliensis.

Alios Principes, Comites, Barones, Magnates omitto, uti et civitates liberas, ac Res publicas in Germania, Helvetiaque.

In Italia.

Paulus Quintus primae Sedis, et Ecclesiae om. nium matris Pontisex, cum statu Ecclesiastico quem vocant. Deinde regnum Neapolitanum cum Sicilia, Sardinia, Corsica, Liguria. Magnus in his ducum, comitum, nobilium numerus.

His si nobiles ditesque Venetias adiungamus, regna earum, et insulas, tantum Romani sanguinis virorumque Illustrium exercitum producemus, ut dimidiam adversariorum partem ex una Republ. simus adaequaturi.

Quid vero si Hetruriam, et magnum ducem Florentiae filiosque, et iam insitam domui Austriacae familiam, recenseam? quorum insignis in fide et religione tuenda pietas illustris est, quorum classibus Ottomanicae vires acciduntur.

In Gallia plerique Catholici sunt: mihi abamico haec nomina sunt missa.

Le Roy.

Monsieur le frere du Roy.

Monsieur le Prince de Conde prince du Sang.

Monsieur le Conte de Soisson prince du Sang.

Autres Princes.

Monsieur De Guise.

Monsieur Du-Maine.

Monsieur De-Nevers.

Monsieur De Longueville.

Monsieur De Vendosme:

Monsieur le chevalier De Vendosme:

Monsieur De Sainct Paul.

Monsieur De-Nemours.

Monsieur le Prince D'Auvergne.

Monsieur D'elboeuf.

Monsieur le Prince De Iinuille.

Monsieur De Cheureusse.

Monsieur le Conte D'Arcour.

Monsieur D'Alles.

Monsieur De Lauragne.

Monsieur le Duc de Retelois.

Monsieur le Duc de Fronsac.

DUCS.

Monsieur le Duc D espernon

Monsieur Duc de Engolesme.

Monsieur le Duc de Monbayoy.

Monsieur De Candelle Duc D'Aloin.

Monsieur le Duc de Mommorancy.

Monsieur De la Vallette coronel general de France.

Monsieur le Grand; Escuyer de France.

Monsieur le Duc de Ventadour.

Monsieur le Duc De Raicts.

Monsieur le Duc De Rones.

Monsieur le Duc D'UZEZ.

MARESCHAUX DE FRANCE.

Monsieur le Mareschal de Rognelaure.

Monsieur le Mareschal de Brissac.

Monsieur le Mareschal de Bois-Daulphin.

Monsieur le Mareschal de Sovuray.

Monsieur le Mareschal de Vitry.

Monsieur le Mareschal de Tamines.

Monsieur le Mareschal de la Chattre.

MARQUIS.

Monsieur le Marquis de Rovillac.

Monsieur le Marquis de Mirebeau.

Monsieur le Marquis de Mortemard.

Monsieur le Marquis de Trans.

Monsieur le Marquis de Canisy.

Monsieur le Marquis de Vieville.

Monsieur le Marquis de Villaine.

Monsieur le Marquis de Ruffec.

Monsieur le Marquis de Tamine.

Monsieur le Marquis de Sable.

Monsieur le Marquis de la-Verdun.

Monsieur le Marquis D'Eternel.

Monsieur le Marquis de Beveron.

Monsieur le Marquis de Cuure.

Monsieur le Sainct. Chaumont.

Monsieur le Marquis de Mony.

Monsieur le Marquis de Ville-roy

Monsieur le Marquis de Cortaubau.

Monsieur le Marquis de Villars.

Monsieur le Marquis D'Oraison.

Monsieur le Marquis de Marigny.

Monsieur le Marquis de Portes.

Monsieur le Marquis D'Allegre.

Monsieur le Marquis D'Estin.

Monsieur le Marquis de Ravel.

Monsieur le Marquis Domtesort.

Monsieur le Marquis Dalluy.

Monsieur le Marquis de Sidul.

Monsieur le Marquis de Fimarcon.

Monsieur le Marquis de Mirepoix.

Monsieur le Marquis de Timbrune.

Monsieur le Marquis D'Araigny.

Monsieur le Marquis de Bressieulx.

Monsieur le Marquis de Cessac.

Monsieur le Marquis de Gimolz.

CONTES.

Le Conte de la Roche foucault

Le Conte de Sainct dignan.

Le Conte de Gramont.

Le Conte du Lude.

Le Conte de Lauzun.

Le Conte de Torigny.

Le Conte de Termes.

Le Conte de Grampe.

Le Conte de la Marque.

Le Conte Chombere.

Le Conte de Treme.

Le Conte de Sanserre.

Le Conte de la Voute.

Le Conte de Curson.

Le Conte de Carton.

Le Conte de Mauleurier.

Le Conte de Cars.

Le Conte de Tonnerre.

Le Conte de Cremail.

Le Conte de Susse.

Le Conte de Grignan.

Le Conte de Vertu.

Le Conte de Breme.

Le Conte de Pegnillem.

Le Conte de Tornon.

Le Conte de L'Estrange.

Le Conte de la Vedan.

Le Conte de Frasque.

Le Conte de Mauret.

Le Conte de la Roche Guion.

Le Conte de Carsses.

Le Conte de Crisse.

Le Conte de Gransay.

Le Conte de Maille.

Le Conte De Maran.

Le Conte D'Aubigon.

Le Conte de Sanzay.

Le Conte de Chantel.

Le Conte de Chasteau-Vilain.

Le Conte de Chasteau-neuf.

Le Conte de Monranel.

Le Conte D'Ax.

Le Conte de Chiverny.

VISCONTES.

Le Visconte Duza.

Le Visconte de Pompadour.

Le Visconte de Brigul.

Le Visconte de Poulignac.

Le Visconte D'Ambeterre.

Le Visconte de Pomy.

Le Visconte de Foncande.

Le Visconte de L'Arboust.

Le Visconte de Sainct-Girons.

Le Visconte de Bordes.

Le Visconte de Poise.

Le Visconte de Cere.

Le Visconte de Chanemy.

Le Visconte de Clere.

Le Visconte de Marcossy.

Le Visconte de Dune.

LES CARDINAULX.

Monsieur le Cardinal de Guise.

Monsieur le Cardinal de la Roche-foucault.

Monsieur le Cardinal de Sourdis.

Monsieur le Cardinal du Perron.

Monsieur le Cardinal de Vernul Euesque de Paris.

Monsieur le Cardinal de Vernul Euesque de Metz.

Monsieur le Duc se Ioyeuse fils de Monsieur de Guise Abbe de Feccan et coadiuteur de L'Archevesque de Narbonne.

EVESQUES.

Monsieur l' Archevesque de Tholouse fils de Monsieur D'espernon.

Monsieur l' Euesque D'agde fils de Monsieur le Conte D'auvergne.

Monsieur l' Euesque de Landeve fils de Monsieur de Dantadove.

Monsieur l' Euesque de Cammaige fils de Monsieur le Mareschal de Sovuray.

Monsieur l' Euesque Du-mans fils de Monsieur le Mareschal de la Verdun.

Monsieur l' Euesque de Vimers fils du Conte de Suze, nepueu de Monsieur Dumaine.

Monsieur l' Euesque de Marseille frere de Monsieur de Sainct. Luc.

Plus quarante chevaliers du Sainct Esprit.

Plus plusieurs Seigneurs de qualite portants tiltres de Lieutenant du Roy, dans toutes les provinces de France, que iene vous saurois nombrer; Comme Messieurs de Goudrin, De Cregny, De Pralin, Bassompierre, Dorlame, D'alincourt, Montauban, qui est prince de Gninemie, de Bordeille, d'Ambleville, de Montpessart, Denis frere de Monsieur Dumaine, Deliaucourt premier escuyer de du Roy, Dandelot de Sainct-geran, De Sainct-luc; Et plus de quatre mille sil y faillot mettre le tout.

Plus tous les Parlemens de France qui sont tous Catholiques: Comme; le Parlement de Paris, Parlement de Tholouse, Parlement de Rovans, Parlement de Bourdeaux, Parlement de Raines en Bretaigne, Parlement de Diion, Parlement D'aix, Parlement de Grenoble, Sens.

Quod si etiam e Gallia ad occidentem procedere animus est, et spectare magna trans Pyrenaeos regna, regna nunc duplici matrimonio Franciae confoederata, plurimos antiquae religionis cultores inveniemus. Primo Philippum Tertium Catholicum regem, Tres eius filios, duas filias. Deinde potentissimos principes, quorum Catalogum eo modo, quo mihi ab homine doctissimo, et amicissimo transmissus est, hic tibi lector lubens reddam.

Relatio Titulorum Hispaniae, quanti uniuscuinsque reditus annui, et ubi quisque suum habeat Statum.

DUX Fiarae, Marchio Berlangae, Comes de Haro, domus de los sieti, Infantes de Lara septem filiarum Dominus, Comestabuli Castiliae et magnus Iuris praeses, Caput domus de los Velascos, Domus originaria illi est in Burgos, status in Castilia vetere, siluis Biscaiae et Soriae, Reditus annui 80. m. Ducatos.

Dux Medinae de Rio seco (fluvii torridi) comes Modicae et Melgarae Vicecomes de Esterlin, Almerante (Thalassiarchus) Castiliae hic sanguine regio natus est patre Don Fridrico Magistro S. Iacobi, qui filius regis Alfonsi XI. fuit et frater nothus regis Petri crudelis cognomine, Caput familiae de los Henriques, Domus huic Vallisoleti, status in provincia de Campos, in Catalunia, et Sevilia, Reditus sunt 100. m. duc.

Dux Albanus et Huescae marchio Soriae, comes Salvaterrae, vicecomes de Saldires, Dominus de Valde Corneia (vallis cornicum) Caput domus de Toledo, Domus originaria est Salamancae, Status in Castilia vetere, et regno Granatensi, et finibus Portugaliae, Reditus ille habet 80. m. duc.

Dux de Infantado, marchio Zenetae et Santilanae, dominus (del Real de Mancanares) regalium (quae ex pomis et eo spectantibus) Caput domus de los Mendocas, Domus in Guadalaiara, Status in regno Toletano et saltubus Castiliae veteris et provincia de Alava, Reditus 80. m. ducat.

Dux Alcalae de los ganzules, marchio Tarifae, Comes de Burno et de Villamartin, Adelantado maior Andaluziae, Caput domus de Riberas, Domus origo illi Seviliae est, Status in eodem regno, Reditus 150. m. duc.

Dux de Albuquerque, comes Budinae, caput familiae de los Cuebas, habet suum Statum in Albuquerque, Domum in Estramadura et Castilia vetere, 40. m. ducat.

Dux Escalonae, marchio Villenae et Moyae, Comes S. Stephani, Caput familiae de los Pachecos, Domus illi Toletae, Status in regno Murciae, habet annuatim 130. m. duc.

Dux Ossuniae, marchio de Penafiel, Comes Urennae, Caput domus de los Girones, Habet domum aut sedem suam in Penafiel, Statum in regno Seviliae, In annum 100. m. duc.

Dux de Arcos, marchio de Lara, comes Marchenae, caput familiae de los ponces de Leon Domus ipsius in Sevilia, Status ibidem, In annum 80. m. duc.

Dux de Baiar, marchio de Gibraleen, Comes de Benalcacar, caput de los Zunegas de Sotomaiore, Domus in Sevilia, Status ibidem et Castilia vetere, 70. m. ducatos annuos.

Dux Gandiae, marchio de Lombaii, Caput de los Borias, domus Valentiae, Status in eodem regno, 60. m. ducat.

Dux Sesae, comes de Cabray de Vaena, caput de los Cordovas et de Aquilar; Domus illius est Corduae et Granatae, Statum habet in eodem regno Granatensi, 70. m. ducati annui.

Dux Medinae caeli, marchio, de Cogolludo, comes de Pverto de Sanctae Maria, Caput familiae de los Cordas, Domum habet Medinae caeli, Statum in regno Toletano, 50. m. duc.

Dux de Medina cidonia, marchio de Sanct. Luca de Barrameda, comes de Niobla (nebulae vel vapores,) caput de los Guzmanes, Domum habet in Sevilia et in portu de S. Lucar, Statum in regno Seviliae. ducatos annuos 130. m.

Dux Maquedae, marchio de Elche, Caput samiliae de los Cardenas, statum habet in regno Toletano et Valentiae per annum 40. m. duc.

Dux de Nagera, comes de Trevino de Valencia, et Don Iuan, Caput domus de Manriquez de Lara, domum habet in Nugera, statum in provincia de la Riosa, 50. m. duc.

Dux Feria, marchio Cafrae, caput de los Figuerroas, Statum refert in Estramaduran, domum in Cafra, 50. m. duc.

Dux Cardonae et de Segorve, marchio de Comares, dominus in Lucena, Alcayde de los Donzoles, sanguine iunctus regibus Aragoniae et de la Cerda, Domum habet Valenciae et Cardonae et Barcelonae Statum in regnis Valenciae, Catalauniae et Cordovae, reditus annuos habet 110. m. duc.

Dux Somae, marchio de Palamos, Almiranta Neapolitanus ex domo de Cordova, domum habet in Belbuche, 40. m. duc.

Dux de Villahermosa ( [Gap desc: Greek words] :) comes de Ribagorcae, ex familia et sanguine regum Aragoniae, Domum habet Saragoçae, Statum in regnis Aragoniae et Valentiae, annuos 25. m. ducat.

Dux Pastranae, Princeps de Euoli caput domus de Silua regni Portugaliae, unde in Castiliam venit Ruy Gemez de Silua, Domum habet Madriti et Pastranae 50. m. Ducat.

Dux de Francavila, Princeps de Melito, ex domo de los Mendoças, Domum Toleti, Statum in eodem regno, et numerat in annos 40. Ducatorum milia.

Marchiones maiores.

Marchio de Astorgae, Comes de Trastamarae, Dominus domus de los Villalobos, caput de los Ozorios, domum habet in Astorga, statum in regno de Leon, et provincia de Campos habet 50. m. ducat.

Marchio de Aguilar Comes de Castaneda, ex domo de los Manriques de Lara, habet domum Originariam in Carrien et Aguilar de Campos, Statum in montibus et provincia de Campos, Reditus 40. m. duc.

Marchio de Denia, Comes de Lerma, Caput de los Roias, Domus illius in Denra et Valencia, Status in regno eodem et in Castilia veteri, Reditus 25. m. duc.

Marchio de Mendeiar Comes de Tendilla, ex domo Mendocae, Domum habet in Mondeiar. Statum in Alarria, Reditus 36. m. duc.

Marchio de Navarres, Magister de Montesa, Principalis et caput domus de los Borias, habet domum in Valentia, Statum ibidem, Reditus 20. m. duc.

Marchio de Pliego, Dominus domus de Aguilar et de Cordua, Domum ibidem habet Corduae, Statum in praedicto regno in reditibus habet 50. m. ducat.

Marchio de Sarria, Comes de Lemos, de Castro et de Villalva dominus de ulloa, Caput Domus de Castro, domum habet in Lemos et Sarriae, statum in regno Galiciae, Redit. 80. m. duc.

Marchio de los Veles Adelantado de Murcia, ex domo de los Faiardes, domum habet in los velez, Statum in regno Murciae, In reditibus 60. m. duc.

Marchio de S. Cruce ex domo de Bacan creatus Iudex cum summa auctoritate die 23. Ianuarii Anno 1584 domum habet Granadae Annuos 36 mille ducat.

Marchio de Villafranca, ex domo de Toledo habet annue 30. m. ducat.

Marchio de Volade, ex domo de Auila Toledo, domum habet Auilae et velade de renta 20. milia ducatorum.

Marchiones minores.

Marchio de Aianounte, exdomo de los Sunegas, domus illius Originaria est Seviliae, status in eodem regno, et sunt inredit. 26. m. Ducat.

Marchio de Altamira, ex domo de los Roias, domus in Altamira, reditus 12. m. ducat. habet.

Marchio de Viana, ex domo de los Pimentales, domus Vallisoleti, status in regno Galiciae, 14. mille ducatos.

Marchio de Camarata et de Sabroso, Comes de Rula, Adelantado de Caçorla, ex domo de los Cobos et Mendoçae, domus Vallisoleti status in Catalunia, ducati illi annui 50. m.

Marchio de Cortes, ex domo de Toledo, domus illius originaria in Cortes, status in regno Navarrae, 16. m. ducat.

Marchio de Monte maior, ex domo de silua, domus in monte maiore, reditus 15. m. ducat.

Marchio de la Guarda de sancta Eugenia, Caput domus de los Mexias, domus illius Salamanticae, status in regno de Iaen, reditus 40. m. ducat.

Marchio de montes claros, ex domo de los Mendoças, domus in Gadalaiara, 16. m. ducat.

Marchio de las Navas, caput de los Auilas, domus in civitate Auila, status in finitimo illius tractu, annue 16. m. duc.

Marchio de Possa, ex casa de Roias, domus Vallisoleti Pozae et Madriti, status in Castilia antiqua, 20. m. ducat.

Marchio de Estigra, ex domo de los Centuriones de Genua, domus illius in Estipa, status in regno Seviliae 25. m. duc.

Marchio de Ibara, ex domo de los Pimenteles, domus Vallisoleti, status in Castilia antiqua 16. mille ducat.

Marchio de Villamanrique, Caput de los Portocareros, domus illius Seviliae, status in Estremadura, 16. m. duc.

Marchio de Villanueva del Ris, Caput de los Henriquez, domus est Seviliae sita annue duc. 25. m.

Marchio de la Drada ex domo de la Cucua, domus sita in la Drada, status in regno Toletano, annue habet 10. m.

Marchio de Cavete, ex domo Mendoçae, domus in Cueva, status in ipsius tractu et finibus, annue 15. m. ducat.

Marchio de Fromista ex domo de Benavides et Henriquez, domus in Fromista, status in Provincia de Campos et Castilia vetere, annue habet ducat. 10. m.

Marchio de Falces, Caput de los Peraltas, domus illius in Urbe, status in Regno Navarrae, 8. mille ducatos.

Marchio del valle, ex domo de los Corteses, domus Seviliae, status in Hispania nova, 50. m. ducat.

Marchio de Ardales Comes Levae, Caput de Guzman, domus in civitate de Melaga, status in regno Seviliae ducat. 16. m.

Marchio Alcalae de la Alameda, ex domo de Portocareros, domum habet Seviliae, ducat. m. quolibet anno.

Marchio de Alcavizos, ex domo de Henriquez, domum in Alcavises, statum in ipsius tractu habet 16. m. ducat.

Marchi de Auilafuente, ex domo de Zuniga, domus in Raltanas, statum in Castilia vetere, Reditus 12. m. duc.

Marchio de Pioxa, ex domo Wolla, domus Vallisoleti, et 12. m. duc.

Marchio de Villamanrique, ex domo de Suniga, domus est Seviliae, status in eodem regno, 16. m. duc.

Marchio de Aunon, ex domo de Herrera, domus Madriti, status in Alcarria, 25. m. duc.

Marchio Molinae, in eadem domum habet, in reditibus. 6. m. duc.

Marchio de Cerralluo, ex domo de Castro, domus in Ciudadradrigo, status in eiusdem finibus aut ditione, 8. m. duc. habet.

Comites Primae Classis.

Comes de Benavente, Caput domus de los Plmenteles, domum Vallisoleti habet, statum in regione de Campos, Proventus illius 100. m. duc.

Comes Albae de Lista, ex domo de los Henriquez, domum refert Samorram, itatum in Castiliam veterem, proventus 40. m. duc.

Comes Mirandae, Caput domus Aucunhae et de los Auellanedas, domum refert in Pennarandam,

statum in Castiliam veterem, proventus 35. m. duc.

Comestabuli regni Navarrae, ex domo de Toleto, domum in Pamplona, statum in Axuelregni Navarrae, proventus in 25. m. ducatis habet.

Comites secundae Classis.

Comes Salinarum et de Ribadeo, ex domo de Auellanda, et Mendoçae, sedes stirpis in Burgos, status in Biscaia et eius montibus, hic ob fortia maiorum suorum facta regi Castiliae in expugnanda urbe Toletana, privilegium habet prandendi simul cum rege Castiliae diebus Paschae et Nativitatis, illique cedunt vestes regiae. Item equus et patera, quibus Rex iis diebus utitur, habet ducat. 20. milia.

Comes de Aguilar, Caput de los Arellanos, sedem habet in civitate Demanda, statum in la Riosa, et ditione de Horria. de renta 15. m. duc.

Comes de Aranda, ex domo de los Urreas, Dominus de Almormo, sedem aut domum familiae seu gentilitiam Arandae habet, statum in Aragonia, De renta habet 16. m. duc.

Comes de Alcaudeta ex domo de Cordua, sedem gentilitiam Alcaudetae habet, et in annua numerat ducat. 8. m.

Comes de Aytona, ex domo de Moncada, sedem Barcelonae habet originariam, statum in Catalaunia, 14. m. duc.

Comes de Altamira, ex domo de Moscoso sedem habet in Altamira, de renta 8. m. duc.

Comes de Buiendia, Dominus de Duennas ex domo de los Acuenas, sedem habet in Duennas, statum in terra de Campos, numerat annue 20. m. ducat.

Comes de Ayllon, ex domo de los Ayllones et de Cordova, sedem habet in Ayllon, de renta 8. m. duc.

Comes de Belchite, ex domo de Texar, domum Caragoçae, statum in Aragonia, habet de renta 10. m. ducat.

Comes de Castellar, Caput de los Sapavedra, sedem Seviliae, statum in eodem regno, de renta 14. m. duc.

Comes de Castro, ex domo de los Mendoças, et Manriquez, domum in Castro habet, et annue duc. 10. mil.

Comes de Chrachon, Caput de los Bovadillas, sedem habet Madriti, statum in regno Toletano, habet annue 40. m. duc.

Comes de Cisuentes, Caput de los siluas, domum habet Toleti, statum in eodem regno Toletan. 25. m. duc.

Comes de Cornua, ex domo de Mendoça, domum habet in Guadalaiara, in redit. duc. 20. m.

Comes de Fuensalida, Caput de los Ayalas, domum Toleti, statum in eiusdem regno, in reditib. habet ducat. 20. m.

Comes de Canimo, domum ibid. in Canimo habet 6. m. duc.

Comes de Gelues, caput domus de Portugal, domum Seviliae et statum in regno Seviliae, annue habet 22. mille ducat.

Comes de Gomira, ex domo de Ayala, domum Gomirae habet, annue 16. m. duc.

Comes de Olivares, ex domo de los Guzmanes, domum Seviliae habet, statum in eodem regno, de renta 40. m. ducat.

Comes de Corentauna, Caput domus de los Corellas, domum habet Valenciae, statum in eodem regno Valenciae 14. m. duc.

Comes de Fuentes in Aragonia, Caput domus de Heredra, statum in d. regno habet, domum Saragoçae, 10. m. ducat.

Comes de Medellin, ex domo de los Portoramros, domum habet in Medellin, statum in Extremadura, 35. m. ducat.

Comes de Monte agudo, marchio de Almaçan ex domo de los Mendoças, domum in Almaçan, statum in Aragoniae regno habet, annue 18. milie ducat.

Comes de Montorrey, ex domo de Azevedo, domum Salamançae habet, statum in regno Galiciae, de renta 18. m. ducat.

Comes de Oropesa, et de la de leytosa (delectabili) Dominus de Segulla, ex domo de Toleto, domum habet in Talavera, statum in regno Toletano, 35. m. de renta.

Comes de Iserno, ex domo de los Manriquez domum habet Vallisoleti, statum in Castilia veteri, derenta 20. m. ducat.

Comes de Onanto, Caput de los Guevaras, domum habet in Onanto, statum in provincia de Alava, de renta 10. m. ducat.

Comes de Morata, ex domo Lunae, domum Maratae hubet, statum in Aragonia, In reditibus, 12. mille ducatos.

Comes de Orgaz, ex domo Mendoçana, domum in Orgaz habet, et annue 12. m. duc.

Comes de la Puebla, ex domo de Cardinas, domum habet Clerenae, statum in Ertremadura et regno Granatae, 18. m. duc.

Comes de Pliego, ex domo de los Carrillos et Mendoçana, domum habet Gradalaiarae et in Pliego, statum in Saltubus de Cuenca, 12. m. duc.

Comes de Puno ex rostro, Caput de los Arras, domum Madriti habet, statum in regno Toletano, de renta 20. mille ducatos.

Comes de Paredes, ex domo de los Manriquez, domum in Paredes habet, statum in provincia de Campos, 14. m. duc.

Comes de Rivadetura, ex domo de Auellaneda, domum habet Vallisoleti, statum in regno Galiciae, 10. m. duc. annue.

Comes de Sastago, ex domo de Alagon, domum Saragoçae, statum Aragoniae, habet in reditibus 18. m. ducat.

Comes S. Stephani, Caput de los Benavedes, domum habet Ubedae, statum in regno Aragoniae, de renta 15. m. duc.

Comes de Gelues, ex domo de la Cerda, domum in Gelue habet, et annue 8. m. duc.

Comes de Baraias, Caput de los Sapates, domum Madriti, statum in regno Toletano habet 12. mille ducat. de renta.

Comes de la Puebla de Montalvan, ex domo de los Girones et Pachecos, domum Pueblae de Motalvan habet, statum in Extremadura, et in reditus 20. mille ducat.

Comes de Baylen, ex domo de los Ponces de Leon, domum habet in Baylen, statum in regno de Iaen, et 16. m. ducat.

Comes de Nieva, ex domo Valascorum, domum in Nieva habet, statum in Rioia, ex reditu annuo numerat 12. m. duc.

Comes Salvaeterrae, ex domo de los Ayalas, domum in Salvaterra habet, statum in provincia de Campos, ex annuo redit. 10. m. duc.

Comes de Luna, statum habet in Leon, et ibidem domum, et 20. m. duc.

Comes de la Guerra, ex domo de los Carrillos de renta 60. m. duc.

Comes Ucedae de domo de Mexias, domum Auillae habet, et ex reditu annuo numerat 10. m. duc.

Comes de Fuensaldana, domum Vallisoleti babet, statum in Castilia veteri, 8. mille ducat. ex censu annuo.

Comes Lodosae, ex domo ... domum in regno Navarrae habet, una cum statu, in censu habet 8. mille duc.

Comes de sancta Gadca, Adelantado Castiliae, ex domo de los Padillas et Acunas, domum habet in sancta Gadca, census 20. m. duc.

Comes Almenarae, ex domo de los Proxitas, domum Valentiae habet, statum in eodem regno. Census 8. m. duc.

Comes Olivae, Caput familiae sive domus de los centellos, domum Valenciae, statum in evisdem regno habet 18. m. duc.

Comes Albaydae, caput familiae, sive princeps de los de Lapellido de Milan, domum habet Albaydae, statum in regno Valentiae, Census illius 10. m. duc.

Comes Eldae, Princeps familiae suae, domus de los Colomas, statum in regno Valenciae, domum Eldae, habet 8. m. duc.

Vice Comites.

Vice Comes Peraltae, in censum habet annue 6. mille ducat.

Vice Comes de Guebuli, in cenfum 8. m. duc.

Vice Comes de Chelua in censum habet 6. m. duc.

Almirantes seu Thalasfrarchi.

Almiranta Castiliae in censum habet 40. m. duc.

Almiranta Aragoniae, in censum 80. m. duc.

Almiranta Valenciae, in censum 10. m. duc.

Adelantados.

Adelantado Caragoçae 12. m. duc.

Adelantado Galiciae 8. m. duc.

Adelantado Cananae 10. m. duc.

Adelantado Castiliae 12. m. duc.

Priores Sancti Ioannis.

Prior S. Ioannis Regnorum Castiliae et Leonis, Censu 100. m. duc.

Prior S. Ioannis Catalauniae 14. m. duc.

Prior S. Ioannis Valentiae 7. m. duc.

Prior S. Ioannis Aragoniae, in reditus annuos habet 6. m. duc.

Princeps de Ascoli, caput de los Leyuas, domum habet in civitate S. Dominici, statum in Provincia de la Rioia, et in Ducatu Regni Neapolitani, census 50. m. duc.

Magistri.

Magister S. Iacobi, qui ipsemet Rex est, annue habet 200. m. duc.

Magister Calatravae habet 100. m. duc.

Magister Alcantarae 100. duc.

Hos tres Magistratus sua Regia Maiestas sibi vendicat.

Archiepiscopi.

Toletanus 200. m. duc.

Seviliae 100. m. duc.

S. Iacobi 60. m. duc.

Granatensis 50. m. duc.

Saragocae 50. m. duc.

Valenciae 60. m. duc. annue.

Tarragonae 20. m. duc.

Burgensis 40. m. duc.

Episcopi.

De Leon 16. m. duc.

De Ubredo 12. m. duc.

Episcopi suffraganei sub Archiepiscopatis Toletano.

De Cinguença 40. m. duc.

De Cuenca 36. m. duc.

De Cordova 40. m. duc.

De Segovia 20. m. duc.

De Palença 30. m. duc.

De Hozma 20. m. duc.

Episcopi suffraganei Archiepiscopatus S. Iacobi.

Placentiae 40. m. duc. annue.

Salamancae 20. m. duc.

Coriae 25. m. duc.

Astosgae 20. m. duc.

Badaiazae 20. m. duc.

De Gudaemdrigo 14. m. duc.

Orenses 8. m. duc.

De Iuy 7. m. duc.

De Mondonedo 7. m. duc.

Samorae 16. m. duc.

De Lugo 6. m. duc.

Episcopi suffraganei Archiepiscopatus Saragoceni.

Pampelonae 16. m. duc.

Calahorrae 16. m. duc.

Huescae 12. m. duc.

Balbastri 8. m. duc.

Tarraçonae 16. m. duc.

Episcopi suffraganei Archiepiscopatus Seviliae.

De Cadis 14. m. duc.

De Iaen 30. m. duc.

Auilae 20. m. duc.

Episcopi suffraganei Archiepiscopatus Valenciae.

Cartagenae 12. m. duc.

Origuelae 8. m. duc.

Secorbae 8. m. duc.

De Albarazen 8. m. duc.

Maioricae.

Episcopi suffraganei Archiepiscopatus Granatensis.

Malagae 30. m. duc.

Almeriae 13. m. duc.

De Guadiae 12. m. duc.

Episcopi suffraganei Arcbiepiscopatus Tarragonensis.

Gironae 10. m. duc. annue.

Leridae 10. m. duc. annue.

De Urgel. 8. m. duc. annue.

Eluae 7. m. duc. annue.

De Urque 6. m. duc. annue.

Barcelonensis 8. m. duc. annue.

De Cerduna 4. m. duc. annue.

Tortosanus 12. m. duc. annue.

Quod si Indiarum quoque regna animo obire placeat, nationes, populosque potentes, duplo maiorem numerum, quam sit eorum, qui in varias sectas sparsi sunt, conficiemus. Tot Praetorum, Gubernatorum, Nauarchorum nomina

recensenda sorent, ut taedium et invidiam facturum me putem.

Sed nunc Boream revisamus, atque illam viris, armisque, et quod caput est, erudita [Orig: eruditâ] generositate nobilem Poloniam ingrediamur; In qua primum animo pio, fortique, et rebus gestis exercito, Rex Sigismundus, et patriae virtutis aemulator Vladislaus filius, occurrunt, Ceteraque proles regia.

Sequuntur Principes et Domini Aulae Sereniss. Archiducis Alberti.

Princeps de Oranges, obiit constantissimus in fide Catholica Anno DOMIN 1 1618. die 20. Febr.

Dux de Arschot Comes de Asenbesg, Eques velleris aurei.

Dux de Chimay Comes de Beaumont, Dominus de Auesnes et Comes de Zeneghem.

Eques de Arenberg.

Dux de Croy Marchio de Haure, Comes de Fontenoy velleris au. eques.

Baro de Fenestranges frater ducis de Croy.

Princeps de Ligne, velleris aurei eques Gubernator et Capitaneus Artesiae Comitatus.

Marchio de Robays filius istius.

Comes de Egmont, velleris aurei eques, gubernator et Capitaneus generalis Comitatus Namurci.

Princeps de Gaure filius illius.

Fridericus Comes de Berge, Comes de Boexmer, Eques velleris aurei, Gubernator et Capitaneus generalis Geldriae, Ducatus et Comitatus Zutphaniensis.

Comes Henricus de Bergen, Dominus de Stevenswert frater illius.

Comes de Berlaymont et de Lalaing Eques velleris aurei Gubernator et Capitaneus generalis Ducatus Luxenburgensis, et Comitatus de Chiny.

Comes de Champlite Eques velleris aurei Vice-Capitaneus Generalis Burgundiae et Charlois.

Marchio de Warambon Eques Vel. aur.

Baro de Balançon frater illius.

Marchio de Marney, Comes de Pontevault Eques etc.

Comes de Solre, Eques aur. velleris.

Comes de Hoochstraeten.

Comes de Bossu.

Comes de Bucquoy Eques velleris aurei, locum tenens et Capitaneus generalis et magnus Praetor Hannoniae et Comes de Hauteqversque.

Princeps de Barbançon.

Comes de Revulx.

Comes de Meghen.

Marchio de Renty.

Marchio de Tresegnies.

Comes de Vertain.

Comes de Hennin Dux de Borneville.

Comes de Beaurieux.

Comes de Fresin.

Comes Sanctae Aldegondae Gubernator, et Capitaneus Ducatus Limburgensis, de Faulquemont, Dalhem et Rodeleducq.

Comes de Noielles.

Comes de Warfuse.

Comes de Middelburgh.

Comes de Enghien.

Comes de Falays.

Comes de Croix.

Comes de Esterres.

Comes de Willerval.

Comes de Bailleul.

Comes de Bassigny Baro de Boextel.

Baro de Grimbergh.

Dominus de Bredam.

Dominus de Marie penes quem summa rei quaestoriae.

Dominus de Coppigny et hic quaestor.

Marchio Spinola Capitaneus et Praefectus gubernator generalis Belgiinomine Regis Catholici et Archiducis.

Comes Anover Archiducis aulae et stabuli praefectus.

Marchio de Beluedere Praefectus generalis equitum.

Comes de Furstenberg.

Marchio de Malaspina, Ordinarius in Aula Serenissimi Archiducis.

Cum viro nobili, doctoque e Polonia oriundo Abrahami Sculteti Catalogum ostenderem, hunc in modum ille mihi rescripsit: Verba enim eius ponere consultum duxi.

Ex omnibus istis familiis, quas pro se Haeresiarcha citat, nonnulli denegarunt, Principaliora tamen capita eorundem stemmatum Rom. Cathol. ab antiquo illatae fidei tempore incorrupta permanserunt, et hucusque constanter perseverant: Nam de familia Lesnioviorum deLesno, et eorum stemmate, quam pro se citat, etiam hac tempestate tot exsistunt ferventes Rom. Catholici; quot nec iste qui citat, hec qui ab illo citatur, capillos in capitibus suis numerare valent.

Comites vero ab Ostrorog (excepto citato) omnes Romam. Catholicae religionis non solum assertores, verumetiam acerrimi propugnatores fide; sapientia et potentia insignes exsistunt. Quorum caput, et princeps, Palatinus Posnaniensis recenti iudicio in publica disputatione Lublini novum Euangelium, et illius sectatores gravissimo iudicio condemnavit.

De Fierleorum tam numerosa prosapia, si duo solummodo funesta novi Euangelii caligine offusi, adpublici muneris officium in Religione aut Repub. erumpere nequeunt cum summo dolore suorum; non idcirco de universa familia, de qua tot Principes viri Palatini et Episcopi, tot ceteri potentes Senatores, omni tempore in Rom. Cath. fide floruerunt, et nunc florent, quot annalibus recensentur, et quibus nunc Illustrissimus et Reverendissimus Episcopus Plocensis. paulo ante Vicecancellarius Regni, novi Euangelii assertores, et doctrina et potentia ita coercet, ut in tota Diaecesi sua eis, non modo novi Euangelii Scholas, sed ne os quidem aperire liceat.

Nicolaus autem Fierlei Senator Regni dignissimus, publice in praedicta Lublinensi disputatione, seductores novi Euangelii auctoritate, et prudentia sua compressit.

Ceteri quos refert Haeresiarcha sui Euangelii erroribus irretitos, tales sunt, ut in tam numerosis Prosapiarum suarum familiis, et ordinibus, quae Roman. Cath. Religionem semper sunt professae, et iam profitentur, ne cernantur quidem.

Quod vero unum et alterum Principum et Comitum Haeresiarcha pro se adduxit; facile ea ipsa inopia convincitur, quod satis exiguam copiam

ex innumero fere Principum, Ducum, et Comitum numero recensere potuit.

Nos autem pro adductis possumus Rom. Cathol. Religionis tot oculis illius turmatim obicere, quot ille terris Euangelii sui tenebris nun quam vidit, aut videre poterit.

In primis autem sese offert Minor Polonia, in qua Marchionum de Mirou, Gonzagarum domus universa Rom. Cath. fidem ab antiquo tuetur et defendit.

Araviae Liptoviaeque Comitum Komoroviorum familia tota.

Comitum a Teczyn pervetusta prosapia tota quanta.

Comitum de Wisnicza Lubomirsciorum Gens universa.

Ipse Palatinus et Castellanus Cracoviensis, Principes viri potentia et auctoritate, cum omnibus Senatoribus Rom. Cath. Religionem profitentur et tuentur.

In maiori vero Polonia Comes de Zgorka Generalis Maioris Poloniae.

Comes de Zgorka Stanislaus Carncovius, cum omnibus familiae suae ordinibus eandem religionem profitetur.

Palatinus Posnaniensis Comes ab Ostrorog.

Comites a Tarnow. Senatorum quoque omnes quotquot in eo Ducatu reperiuntur, omnes Roman. Cathol. Religionis sese Assertores et propugnatores ferventissimos cottidano experimento profitentur.

Ex Ducatu Masoviaenon expedit quempiam Principum, Senatorum aut nobilium recensere, cum omnes et singuli adeo ab antiquo complexam Romanam Ecclesiam foveant ac defendant, ut novi Euangelii seductoribus, non modo verbis influere callidis, sed ne iter quidem illuc facere tutum expetiamur.

Ex Magno Ducatu Lithuaniae non negamus duos Radzivilios, saepius calcaria novo Euangelio admovisse, sed multo potentiores eiusdem prosapiae Duces, iisdem admotis calcaribus scimus ita propulisse et concitasse illud ipsum novum Euangelium cum Assertoribus suis ad ipsos usque inferos ablegando.

Ex eodem Ducatu, ut iam libenter admota calcaria removerent, si possent, ne totius inquietudine, et novi Euangelii admotis calcaribus protruderentur et conculcarentur. Nam Radzivilius Dux, Palatinus Wilnensis. Dux Radzivilius Palatinus Procensis. Dux Radzivilius Adalbertus in Otyka et Nieswies. Dux Nicolaus Radzivilius non solum Rom Cathol. Religionis ab antiquo fuerunt, verum etiam augusta templa permulta et magnifice dotata exstruxerunt, Collegium quoque Societatis Iesu dignum suo nomine et religione erexerunt.

In eodem Ducatu, Duces omnes de Iagellonia Regia familia.

Duces omnes a Magnorum Ducum Lithuaniae stirpe originem trahentes novi Euangelii caliginem hucusque etiam aspicere dedignantur.

Comes Chotkiewiez, Dux generalis copiarum, eiusdem Magni Ducatus, tantopere novum dogma pestilentis Euangelii, quanto Patriae hostem cum amplissimae familiae suae potentia, et toto Senatorum ordine, quorum nemo in eo Ducatu novo Euangelicus reperitur, persequitur.

Ex Ducatu Wotyniae et Russiae Dux de Ostrog Ianussius, Dominus Cracoviensis.

Dux de Ostrog Ianussius eiusdem nominis Palatinus Wolyniae.

Dux de Ostrog Alexander Palatinus Braczlaviae.

Dux Georgius Zaslaviae.

Duces Sanguski omnes.

Duces Czartoniski in Czartori omnes.

Duces de Wisnowice omnes.

Dux Constantinus in Iaroslaw.

Dux Ianussius in Iaroslaw.

Duces Koreticii omnns, de Korec.

Duces Koszerscii omnes.

Et reliquae Ducum familiae, trahentes originem a Magnis Ducibus Lithuaniae, Russiae, Masoviae, Nalatiae, Wolodimiriae, quorum numerum recensere, esset innumera folia otiose replere: Rom. Cathol. fidem profitentur, et novi Euangelii invectoribus, non minus quam Turcarum, Tartarorumque perfidis excursionibus sese reipsa opponunt, una cum Regia Maiestate, et universis senatorum dignitatumque ordinibus, pietate, studio, armis, et si quando expedit, vita ipsa Roman. Religionem roborando et propugnando.

Neque nobilissimis Hungariae, Bohemiaeque regnis desunt, quibus vetus Cathol. religio, pietasque cordi sit, qui magna constantia eam defenderunt: ostendunt hoc ipsa comitia, et pro principibus suis impensus labor, sumptusque, et inter clades servata fides.

5. Hic igitur cum sit status religionum, si defensores attendas, non facile alia aliam vi et armis opprimere poterit, quod si Catholicos in parte premant arma et bella, non tamen victores diuturna frui pace valebunt, cum inter se acerbe dissideant, nec desint, quibus victoriae societas futura sit gravis.

CAPUT XI. Status Religionum Europaearum, si doctrinam et doctores spectes.

§. 1. DOctores, et antistites discrepantium sectarum, quorum praecipue nomina in Catalogo nundinarum vernarum anni 1618. inveni et scripta comparavi, (quamquam aliquorum haberi non potuerunt, vel quod nondum prodissent, vel quod eorum typographos puderet) illi fere nominantur.

Argentoratenses Academici.

Andreas Finnolot.

Anonymus vnbekant gegen Christian Gottliebs.

Argentoratenses Praedicantes.

Anonymus de Iubilaeo.

Andreas Cramerus.

Abraham Schultetus.

Adrianus Smoutius.

Arminiani et Gomorriani in Hollandia.

Balthasar Meisnern.

Caspar Holstenius.

Caspar Melissander.

Caspar Finckius.

Christophorus Schleupnerus.

Christophorus Zieglern.

Conrad Diethrich.

Christophorus Adolphi.

Christophorus Walpurger.

Danici Praedicantes.

Daniel Angelocrater.

David Pareus.

Ehrhardus Lautterbach.

Aegidius Strauch.

Fridericus Helbachius.

Friderich Franck.

Fridericus Balduinus.

Georgius Engelman.

Georgius Zeaeman.

Gaudentius de Iubilantibus.

Guilielmus Barret Anglus.

Heidelbergenses Academici.

Hartmannus Braun.

Henricus Altingus.

Henricus Eckardus.

Henricus Hopffner.

Henricus Hirtzwigius.

Iacobus Martini.

Ioannes Gisenius.

Ioannes Simonius.

Ioannes Grocius.

Ioannes Tarnovius.

Ioannes Affelmannus.

Ioannes Staden.

Ioannes Schröder.

Ioannes Heinrich Hiemern.

Ioannes Schneider.

Ioannes Pandocheus.

Ioannes Salmuth.

Ioannes Ioachim Beutherus.

Ioannes Michael Beutherus.

Ioannes Leibius.

Ioannes Georgius Siegwart.

Ioannes Roffensis contra Robert. Bellarminum.

Ioannes Schreiter Annaeberg.

Ioannes Scharpius.

Maximilianus Ritttern [(perhaps: Rittern)] .

Martinus Rober.

Matthias Hoe von Hoheneck.

Matthias Haffenreffern.

Melchior Schaererus.

Michael Mulingus.

Mercatus Popisticus auctoris.

M. M. D.

Nicolaus Hartkopfius.

Nicolaus Martini.

Nicolaus Pomeranus.

Nicolaus Grevinchovius.

Paulus Laurentii.

Polycarpus Leyser.

14. Predig diversorum vom Jubelfäst.

Rosthockienses Academici.

Robertus Sarisburiensis.

Sibrandus Lubberti.

Sigismundus Fvenius.

Simon Gediccus.

Scholastici Neuhusianii.

Tubingenses Academici.

Thomas Weinrichius.

Thomae Tuki Angli index fidei et religionis.

Vincentz Schmucken.

Wilhelmus Alardus.

Wittebergenses Professores et Doctores.

Wirtenburgenses Praedicantes.

Wolffgangus Frantzius. Et

Alii quos fama obscura recondit.

Catholici huius temporis doctores nominare multitudo vetat; ipsae Academiae, et collegia tum Canonicorum, tum Religiosorum multas paginas implerent.

§. 2. Ad doctrinam quod attinet, ea omnibus Catholicis una est, quae Concilio Tridentino, et aliis in Synodis explicata est, ab hac ubi recesseris, ingentem turbam omnium sectarum conspicies, quarum unaquaeque certissimam veritatem, exploratissimam sanctitatem sibi vendicat, audacissime alios condemnat. Quia igitur postera aetas mirabitur de varietate, absurditate, blasphemiis haereseon, breviter de illorum auctoritatibus, sententiisque dicendum est.

Catalogum variarum haereseon olim S. Augustin. Philastrius, et ante hos Epiphanius contexuerunt, nostro autem tempore, Lindanus, Prateolus, Sanderus, et compendio noster in tabula Chronographica Iacobus Gualterus qui novas veteribus composuit.

§. 3. Primus novitatem orsus est, et ambitioni, ac libidini libertatem quaesivit Martinus Lutherus, cui occasionem indulgentiarum proclamatio, causam vero interna mala, quae res quietas semper moverunt, avaritia illiciti amores, inquieti ingenii superbia dedit. Sed cum non haberet omnia constituta, et non modo vera falsis, sed et falsa repugnent, non potuit opus illud umquam apte contexere, et concinnare, quin alia atque alia destrueret, ut si quis magnum aedificium sine hypodigmate fabricetur, necesse habet multa diruere, quia manus consilio velociores fuerunt. Hinc inter ipsa initia non modo contiones, et scripta, sed mensarum etiam hilaritudines, et Eutrapeliae, de quibus integros libros Lutherani scripserunt, novarum haereseon fecundae fuerunt. Et sane ut ipse Lutherus, et Matthias Hoe conc. 3. Iubil. fatetur, triginta fanaticos Sp. ipse expertus est, quemadmodum ingens illa sub ilicibus sus Triginta capitum fetus enixa iacebat.

Fatetur hoc vel ingenue, vel necessitate veri adactus Ioan. Gisenius Giessenus professor, thesi 7. Quamvis vero in primis scriptis, quaedam, quae pontificiis manifeste favent, propugnavit, in sequentibus tamen ea abiecit et improbavit. Successive enim assidua Oratione, Meditatione, et Tentatione in veritatem est introductus, et impietates pontificias agnoscere et solide refutare didicit. Exponit id ipse in praefat. To. 1. Ien. Lat. Ante omnia, inquiens, oro pium Lectorem, et oro propter ipsum Dominum nostrum Iesum Christum, ut ista legat cum iudicio, immo cum multa miseratione: Et sciat, me suisse aliquando Monachum, et Papistam insanissimum cum istam causam aggressus sum. Et paulo post: Ita invenies in istis meis scriptis prioribus, quam multa, et magna humilime concesserim Papae, quae posterioribus, et istis temporibus pro summa blasphemia, et abominatione habeo, et exsecror. Dabis ergo hunc errorem, pie Lector, vel (ut ipsi calummantur) antilogiam tempori, etc.

Cum igitur inter initia non Dei spiritu, non gratia caelesti loqueretur, sibi contradixit. Nam si Deus verbum posuisset in ore eius, nihil abominandum, nihil contra manifestam veritatem tam certo affirmasset: Errant quidem sancti, et docti interdum, sed eum, qui totam Ecclesiam, atque antiquitatem damnaret, novum se Eliam profiteretur, in cunctis errasse, omnia permutasse non oportebat.

§. 4. Porro qui fidem a Luthero praedicatam immutarunt, alii a Luthero penitus defecerunt, eumque condemnarunt, alii sub famoso, et

apud Germanos gratioso nomine sectiunculas fecerunt.

Insestissimus illi fuit eius promotor Andreas a Bodenstein Carolstadius qui emptus est, ut elientem oppugnaret, quemadmodum historiam narrant multi iubilantes, inprimis contione 3. Matthias Hoe pag. 116. Huic Sacramentariam, et Anabaptisticam haeresim tribuunt Lutherani, ut Erasmus Alberus l. de maledicta Carolstadianorum doctrina, Melanchthon in comm. ad Coloss. ait, eum Paedobaptismum negasse. Alii Zwinglio Anabaptismum acceptum referunt, quod is libro de baptismo scribat: Utilius esse pueris baptismum non conferri: quin et Balthasar Pacimontanus quem plerique parentem Anabaptistarum esse affirmant scripto Zwinglii Paedobaptismum improbantis se tuebatur. Sed de auctore mali non est magnopere laborandum, malo avertendo rationes quaerendae sunt. Thomas Muntzerus, et Nicolaus Storckius illa in tragoedia primas tenuere.

Primus igitur Lutherismi ramus, sed ab arbore revulsus est Anabaptismus, in plurimas ille sectas divisus est: Filium Dei negant ex virgine carnem sumpsisse, promiscuos concubitus probant, imperant, magistratum non agnoscunt, externis laruis opinionem innocentiae quaerunt, somniis indulgent, magiae student; interimi putant eos posse, qui sectam eorum non sequuntur, multa cum ceteris communia, multa peculiaria habent. Lorum dux fuit Christophorus Schaplerus qui rusticos in bella concitavit. Huic affinis Campanus etiam hoc addidit, ut personarum in Trinitate distinctionem negaret. Ad hos pertinere arbitror, Scripturanos, Paulinos, Batemburgicos, Pastoricidas, Sanguinarios, Aegydianos, Daemoniacos, Sabbatarios, communia habentes, etiam uxores. Condormientes, Eiulantes, quorum sunt tot sectae, quot capita. Alia parte obstetricante Carolstadio, pariente Zwinglio, adiuvante Oecolampadio natus est Sacramentariismus, quem Zwinglianismum et Calvinismum nuncupare solent Lutherani, quem praecipue detestantur.

Zwinglius Berengarii errores imitatus est, sed plures addit, eum Carolstadius, et Oecolampadius adiuverunt. Peccatum originale, et gratiae necessitatem cum Pelagianis reiecit. At Nestorianismum illi Lutherani omnes obiciunt. Zwinglium secutus est Calvinus, additis multis erroribus, ut fidem non esse unam, non esse sine incredulitate, implicitam nullam esse, scripturam incertam esse, intellectu facilem, fidem non posse amitti, Deum ad mala et peccata praedestinasse, in divina essentia esse realem distinctionem, Trinitatem non esse adorandam, Christum secundum humanam naturam fuisse ignorantem, officium mediatoris resugisse, desperasse, poenas damnati hominis sustinuisse, nihil sibi meruisse gloriam piorum ante diem extremum non dari; Ecclesiam posse deficere. Quidam Luthera ni trecentos et plures errores Calvinianorum enarrant: Fasciculus Ekkardi, et Cramerus, aliique.

§. 5. Haeresis sacramentaria in multas est divisa sectas, ut monuit Lutherus: Hinc enim orti Bucerani et Melanchthonici in perpetuis conciliationibus versati, quamvis peculiares errores defenderint. Martyr quoque singularem sententiam docuit. Castellio religionem quam quisque vellet, permittebat. Canticum canticorum e canone tollebat, quod impudicam cantionem esse diceret.

Lasco baptismum penitus reiecit. Valentinus gentilis Alcoranum cum novo testamento miscuit. Ludovicus Alemannus negavit corpus Christi etiam fide percipi. Petrus Richerius negavit Christum in humana [Orig: humanâ] carne adorandum, tandem censuit solum patrem adorandum esse. Sunt et alii quos vocant, Significativos, Tropistas, Energicos, Arthabonarios, Adessenarios, Metamorphistas, Iscariotitas, Metaphoristas, Antipuritanos, Pseudoirenicos, Arminianos, Sibrandianos, Vorstianos, Venatorianos, horum errores maxime posteriorum varios, perniciosos eristica scripta Belgarum ostendunt.

§. 6. Atque hi sunt, qui omnino se Luthero opposuere [Orig: opposuêre] , nec tamen pauciores sub eius nomine inter se acria bella gerunt, contra se mutuo fulminant; partes fuere [Orig: fuêre] , Rigidi et molles; horum caput Melanchthon, Wittebergenses, et fere Academici. Illorum Illyricus Flaccus, horum errores etiam ad exilia, et proscriptiones incruduere. Deinde invaluere Brentiani seu crassiores Ubiquitarii. Eodem tempore maxime in Borossia Osiandrini, qui essentiali Dei iustitia [Orig: iustitiâ] nos iustificari docuerunt. Huic se ita opposuit Stancarus, ut humanitati soli vim iustificandi tribueret; divinitatem negaret, hac in parte Arianus. Utrumque Andreas Musculus Ubiquista insignis oppugnavit, utrique enim naturae divinae et humanae iustificationem tribuit, et ut vehementius faceret, divinam naturam in cruce mortuam dixit. Tubingenses in parte adhaeserunt Osiandro, ut dicerent, iustitiam Dei essentialem imputari nobis. Magna lite deinde Saxoniam distraxerunt Nicolaus Ambsdorffius, et Mansfeldici, dum operibus bonis Maioristis, Antinomis, liberi arbitrii defensoribus, Adiaphoristis, Stancarianis sese obiecerunt, eosque habita [Orig: habitâ] Synodo damnarunt. Errores in variis partibus, Chytraeus, Functius, Pastillarii, Interimistae, Antidia phoristae, Lutheropapistae, LutheroZwing liani, Heshusiani, Hutitae variis opinionibus instaurarunt, et ita multiplicarunt, ut vix in ullis sit consensus.

Iactata est circa annum Domini 1580. concordia Bergensis, et annis sequentibus in eam coniuratum est a plerisque, sed eo fine, ut mox Lutherani plerique ab ea deficerent, et a Lutheranis pleraeque provinciae.

§. 7. Qui vero contra Lutheranos, Calvinianos, Anabaptistas manifeste pugnant, sunt Ostorodiani, sive mavis Sociniani, Christi meriti, redemptionis, et divinae iustitiae negatores, Ariani per Poloniam, Hungariam, Transsilvaniam. Seruetiani, qui Sabellianismum, Eutychianismum, Anabaptismum miscent. Effrontes, qui frontemdonec sanguinem elicerent, radebant, oleo eam perungentes se Christianos sine baptismo esse iactabant, Spiritum sanctum motum quendam esse dicebant, ideoque sine idololatriae crimine non posse adorari. Ochinistae qui polygamiam admittunt. Novi Sabelliani, Bacularii, et quorum maxima turba est, Epicuraei, Athei, Nibertini. Hic status est propugnantissimarum in Europa [Orig: Europâ] religionum, populus magnam partem controversiarum vel non curat, vel sane ignorat. Doctiores in partibus sunt partim alienis, partim suis fere enim altercandi vehementia veritatem amittunt, et in haeresin aliquam impingunt. Multi sunt, et varii commatis Lutherani, multi Calviniani, et forte non pauciores Anabaptistae, Sociniani;

sed plurimi qui religiones in unam omnes conflare constituerunt.

§. 8. Fecerunt hoc olim Novatiani, ut auctor est. haeres. 38. et Epiphan. haeres. 59. qui eadem se et Catholicos fide imbutos ferebant, sed in doctrina tamen discrepare, culpabant et Catholicos Ariani tempore Valentis; Vos contenditis propter exiguam dogmatum subtilitatem. Fuere et Rhetoriani, qui docebant omnes haereses recta via incedere, et docere veritatem; ita refert Philastrius in Catalog. et Augustinus haeres. 72. miraturque posse cuiquam in neniem venire, ut ita iudicet. Invalescit semper ea opinio cum in multiplices labyrinthos errorum incidunt provinciae. Eo enim homines profani inducuntur, ut modo pacem Reip. teneant, non vereantur in unum errorem conspirare. Docuit illam pacem Zenonis [Gap desc: Greek words] , pacificatorium, seu unitivum edictum, quo voluit Eutychianos, Dioscorianos, et Catholicos de sua sententia aliquid remittere, ut in unam conspirarent religionem, quae res tamen maiores dissensiones peperit, quemadmodum nulla re magis se Lutherani infirmarunt, quam cum in unum Concordiae librum insanabiles alioqui errores compegerunt. Non dissimili ratione Ioannes Sturmius. an. 1578. mediam viam instituit, novam enim religionem ex Protestantium et Catholicorum sententiis, iudicio virorum septuaginta conflari volebat: qui omnium Theologorum in se iras concitavit. Refert doctissimus noster Gaulterius tab. Chron. pag. 380. col. 2. Ioannem Serranum ministrum Arausicanum potenti cuidam Catholico Domino dixisse: Suam religionem a Romana non nisi caer imoniis discrepare, suamque paucas nimis caerimonias habere; Romanam nimis multas: neque difficile esse unam alteri conciliare: nempe illarum numero adaucto, harum imminuto, qua de re inchoatum librum morte praeventus, non absolvit. Idem tentavit quidam Christianus Constans ficti nominis conciliator, qui Romanam, et Calvinianam religionem, non duas esse religiones, sed unam asserit, si vere et Germane iudicandum sit, ut in an. 1600. p. 8. 4. col. 1. multis exponit idem Gaulterius, qui si Parei Irenicon, et Lutheranorum Polemica vidisset, quae omnia post eius tabulas Chronographicas edita sunt, multo magis quam Augustinus de Rhetorianis admiraretur.

§. 9. Cum igitur tort sint haereses, eaeque in dies augeantur, augmento suo Res publicas in partes trahant, membra Europae divellant, alia alis, universa Turcis obiciant: Agnoscite o [Orig: ô] reges et principes statum religionis vestrae, animabus vestris, subditorumque saluti Rei publicae et Politiae prospicite, ad unam religionem redeundum est, velenim suas quisque opiniones obfirmate propugnabitis, atque ita tot erunt dissidia, quot homines; vel cuique opinandi et docendi potestatem facietis, et sic uno verbo Rem publicam evertetis, venient enim qui negabunt Magistratui quicquam esse iuris, qui omnia communia dicent, et efficaciam errorum lenocinante voluptate in mores inducent.

Haec mutatio religionis, multis seditionibus, bellisque in Europam inducta est, stetit omnino sanguine multo, quo potuit Africa, Asia, India parari, ex eaque nunc quoque dum haec scribo multis locis civilia bella grassantur, pluribus apparantur, omnibus timentur. Eheu posteri negabitis? Inter tot fides an filius hominis veniens, inveniet fidem?

CAPUT XII. Seditionum improvisa, et ex parvis rebus origo.

§. 1. MOnet verissime Aristoteles l. 5. c. 4. Politic. [Gap desc: Greek words] . Oriuntur seditiones non de parvis rebus, sed ex parvis, dissident enim homines et seditiones excitant de rebus magnis. In his tamen observabis, tum cum parva res magnum incendium conflavit, id fere ortum ex corruptis moribus populi, vel in re parva ostendi magnum contemptum, nequitiamque.

§. 2. Pulsus est Roma Tarquinius ob filii adulterium. Non parva res est uxorum pudicitia, sed magna, pro qua tamquam pro re sacra maritum pugnare fas est, sed inter gentilium et barbarorum regum libidines haud tanti aestimata, ut Brutus et Collatinus, si hoc solum fuisset peccatum, commovere Romam Collatiamque non possent. Erant vero exacerbati scelere, superbia, tyrannide regis. Nam de eo Livius l. 1. Conscius deinde male quaerendi regni ab se ipso adversus se exemplum capi posse, armatis corpus circumsepsit: neque enim ad ius regni quid quam praeter vim habebat: ut qui neque populi iussu, neque auctoribus patribus regnaret. Eo accedebat ut in caritate civium nihil speireponenti, metu regnum tutandum esset. quem ut pluribus incuteret, cognitiones capitalium rerum sine consiliis per se solus exercebat. per que eam causam occidere, in exilium agere, bonos multare poterat. non suspectos modo et invisos, sed unde nihil aliud quam predam sperare posset. Cum vero Capitolium, cloacam maximam aliaque exstrueret oppressae plebis manibus magno in odio erat, quod occasione dumtaxat egebat.

Aristoteles non dissimilia narrat. Syracusis tumultum exortum ob duorum flagitia, quorum alter adulterii, alter taetrioris criminis reus erat: Sed cum singuli civium partem sibi adiungerent, seditionem, qua forma Rei pub. mutata est, concitarunt. Verum corruptos tam magistratuum, quam populi mores indicat seditio; his pro adulterio, illis pro [Gap desc: Greek words] pugnantibus; in vitioso enim populo cum pessimus quisque in tumultum sit pronus, facillime seditio nascitur.

§. 3. Histae ae orta est seditio ob duorum fratrum in dividunda hereditate contentionem, ut testatur Aristoteles. Cum enim locupletior frater alteri iniuriam faceret, paternasque opes detineret, alter frater pauper, pauperes cives in auxilium vocavit, alter locupletes, factaque est pugna pauperum contra divites, quae nulla fuisset, si vel umbra iustitiae in tribunalibus apparuisset.

De seditionis Delphicae historia constat, utrimque fuisse speciem. Mitilenorum enim seditio originem ex iustitiae neglectu habuit. Timophanes duas filias opulentas reliquit superstites, eas filiis suis poposcit Doxander, fert repulsam, et Athenienses concitat ad impium bellum.

§. 4. Parva etiam res erat quae consulatum plebi communicavit, quod soror plebeio nupta, ab sorore quae in patriciam domum venerat, irrisa est: quia ad insolitum lictoris ianuam percutientis sonum expavit, quae sane irrisio ad seditionem nullas vires habuisset, si in pacata Rei pub. tempora incidisset. At iam praecesserant tribuniciae contentiones de consulatu plebi communicando,

quaerebaturque auctor, qui intermissa certamina instauraret.

§. 5. Suetonius in Augusto refert magni periculi ludicram causam. Nam cum spectaculo ludorum gregarium militem in XIV. ordinibus sedentem excitariper apparitorem iussisset, rumore ab obtrectatoribus dilato, quasi eundem mox discruciatum necasset, minimum abfuit quin periret concursu et indignatione turbae militaris, saluti fuit, quod qui desiderabatur repente comparuit incolumis, ac sine iniuria. Philippus Macedo quam parva in speciem causa interiit, quod contumeliam adolescenti factam non vindicaret. sed magno ex vitio erat, et errore gubernationis, quod rex bellis intentus, iusti et honesti neglegens erat.

§. 6. De Regilliano narrat Trebellius Pollio per iocum esse factum imperatorem Nam cum milites, inquit, cum eo quidam cenarent, astitit Valerianus Tribunus qui diceret, Regiliani nomen credimus dictum? Alius continuo, credimus quod a regno. Tum is qui aderat scholasticus coepit quasi grammaticaliter declinare et dicere, Rex regis, regi, Regillanus. Milites, ut est hominum genus ad pronum ad ea quae cogitant, dixerunt, ergo potest rex esse? item alius, ergo potest nos regere? item alius, Deus tibi regis nomen imposuit. Quid multa? his dictis, cum alia die mane processisset, a principibus imperator est salutatus. Ita quod aliis vel audacia vel iudicium detulit, huic iocularis astutia. Ridicula plane principis designatio, at si statum Reip. spectes, intelleges plane nihil esse mirum de summa rerum tam leviter actitatum; ludicra enim militibus res videbatur imperatorem facere et occidere: hoc tempus erat quo Gallieno imperante triginta tyranni orbem Romanum lacerarunt. Nec dissimili olim levitate Claudius protractus, in solium, pavens dum mortem exspectat, collocatus est. et ante duo manipulares suscepere transferendum imperium Romanum, et transtulerunt, ut auctor est Tacitus. Proculus ad aleam factus est imperator, cum enim decies exisset imperator, inclamavit unus. Aue Auguste, et reliqua turba simili vaecordia imperatorem salutavit.

§. 7. De Magnentio Zosimus refert. Magnentius quasi rei necessariae causa de mensa surgens, cum perexiguum ad tempus a convivis secessisset, eis se rursus amictum stola regia quasi in scena spectandum exhibuit. Ibi cum eum convivae regem appellassent, similiter omnes incolae urbis Augustoduni (quae hac in urbe gesta sunt) in eandem sententiam venerunt. Et quoniamreifama tendebat ulterius, extra urbem rustica quoque plebs confluebat. At aegra tum erat Res p. et militi ex seditione lucrum, alioqui personatum regem irrisisset omnis vicinia. Nunc magnas ille clades dedit, magna potentia grassatus.

§. 8. Innumera talia sunt. Ludicro certamine ad castellum Taruisium sub Othone IV. cum Venetum vexillum laceratum est, ingens seditio concitatur. Florentiae cum adolescentes Donatus et Cerchius aliorum equos turbant ad choreas, magnam civitas ex tumultu calamitatem accepit. Causae vero iam praecesserant. Nam Venetorum et Italorum animi exsulcerati erant, et Florentinorum factiones quamlibet causam sufficientem putabant, inimicos opprimendi. Haec igitur indicia sunt Reip. pessime constitutae, cum ad minimum impulsum concidunt, lubrico stetisse loco argumentum est. Pronae enim ad lapsum sunt, quae subducto impedimento, aut addito in alteram partem quovis momento, ruunt.

CAPUT XIII. Fortuita interdum seditionis causam praebere.

§. 1. FOrtuita appello, quae principum aut populi vitio non committuntur, nec natura sua habent ullam rationem cur seditionem concitent. Deo sua constat ratio, cur illa inferat, aut esse sinat. Nihil aeternae providentiae, quae capillos capitis nostri ante mundi constitutionem numeravit, fortuitum est. Nos casu factum iudicamus, quia praeter opinionem. Seditionum autem causae fortuitae sunt calamitates, ut fames, incendia, eluviones, aliaque quae animos tristes efficiunt, multoque odio imbuunt. Cum enim in Rep. malorum sit maximus numerus, calamitatibus asperantur, et ferociunt, ut agrestes belluae, non cicurantur. sic irritati in magistratum aliosque facile impetum faciunt, quamvis non laeserunt. Prudentes sane principes id conabuntur, quod Fabius:

Hos mulcens questus Fabius deforme docebat
Cladibus irasci, vulgumque arcebat ab ira;
Adversis etenim frangi non esse virorum.

Hebraei in deserto, si Pharao saeviat, si aqua desit, si carnem exoptent, non precibus agunt, sed contra Deum Mosemque murmurant, et cladibus irascuntur; boni adversis, ut ignibus aurum, probantur, mali ut paleae exuruntur. Huius rei causa est, quod infelices cum impatienter mala ferant, irascantur, comparatione suae fortunae felicibus invideant, tristenturque. hinc facile cunctis, a quibus non adiuvantur, et praesertim magistratibus indignantur.

§. 2. Inter cetera incommoda, unde seditiones oriuntur, praecipuum est fames, cuius rei causa est, quod ea corporibus exinanitis humores commovet, malevolos reddit, et biliosos. Narrat Lerius in histor. Brasilicae navigationis, cum Calviniana Ecclesia re male apud barbaros gesta, in reditu fame affligeretur, feroces, morosos, iracundos factos. Verba eius sunt pag. 325. Antequam sermoni huic finem imponam, id obiter observare libet, quod in aliis quidem, maxime in me ipso animadverti, qui binas fames expertus sum, easque eiusmodi, ut nullum umquam horridiores evasisse credam. Corporibus inedia debilitatis, et deficiente natura, sensibus alienatis, spiritibusque dissipatis, non modo feroces, sed et morosi, et iracundi fiunt homines. Illa porro iracundia meritorabiei genus dici potest. Quo fit ut apposite vernaculo nostro sermone is fame dicatur furere, qui fame premitur. Praeterea quoniam experientia res omnes expressius edocet, video non sine causa Deum, populo suo minantem famem, nisi suis pareat praeceptis, diserte exprimere futurum, ut viri illius qui fuerat mollis, et delicatus, valde malignus sit oculus in fratrem suum, et in uxorem suam carissimam, atque in filios suos, adeo ut non det illi ex eis de carne filiorum suorum quam comedet. Nam praeter ea quae hist. Sacr: commemoravimus exempla de parentibus, qui ex liberis suis unum comederunt, deque militibus quibusdam, qui postquam cadavera eorum, qui bello usifuerant, degustassent, se decrevisse, si malum illud diutius perstetisset, vivis manus afferre, affirmare possum non durante illa nautica fame vix ac ne vix quidem pacate alii cum aliis colloqui potuisse, licet Dei timore cohiberemur, immo quin (quod Dominus condonet nobis) malignis oculis alii in alios fuerimus. Hinc igitur amaritudo animorum, querelae ac tumultus oriuntur. Ingens Claudio Imperatore fames in Romano

imperio fuit, inde Romae tumultus recenset Dio, frugum quoque egestas, et orta ex ea fames, in prodigium accipiebatur. Nec occulti tantum questus, sed iura reddentem Claudium circumvasere clamoribus turbidis, pulsumque in extremam fori partem urgebant, donec militum globo infestos perrupit. Quindecim dierum alimenta urbi non amplius superfuisse constitit. Magnaque Deum benignitate et modestia hiemis rebus extremis subuentum. At Hercule olim ex Italiae regionibus longinquas in provincias commeatus portabant, nec nunc infecunditate laboratur, sed Africam potius et Aegyptum exercemus, navibusque et casibus vita populi Romani permissa est. Hinc immanitas qua sese mutuo vorarunt. Id factum in obsidione Ierosolymitana, cum matres ipsae liberos coxerunt. Iam Cyri exercitus in Scythia in suos hoc modo saevierat, et ut Herod. lib. 3. Cambysis exercitus decimum quemque sorte delectum comedit. Seditiosi milites Carthaginensium sola fame domiti sunt, cum ante tamen captivorum et servorum corpora absumpsissent. Sabel. Enn. 4. lib 9. factum hoc etiam Numantiae, Sagunti, Caliguri, Tauromini, Romae tempore Gothicae obsidionis, et cum inclamarent; pretium pone carni humanae. Eadem passa sub Totila, Byzantini quoque et Placentini, Nevomantini, et Samanduni in obsidione Sinderoviana manus suas ipsi roserunt. Anno 1315. in Polonia factum narrat Cromerus l. 11. Quid mirum igitur seditiones oriri ex fame, cum homines in beluas commutet? Altera causa est, cur ob famem tumultuentur, quia providentia principis mature colligi fruges, aut aliunde advehi posse arbitrantur. Itaque Octavius et Antonius, multique alii ob famem periclitati sunt. Improbi vero cives ea occasione ad invadendam Rem pub. abusi sunt, ut Sp. Melius, aliique. Prudenter itaque Tiberius, aliique principes annonae curam in se susceperunt, ne quid per ministros neglegeretur.

Numquam maiore in periculo fuit Senatus universus, quam cum Pompeium nollet praefici classi contra Piratas, plebs enim tanta iracundia exarsit, ut ad delendum Senatum properaret. causa erat quod Piratarum potentia impedita navigatio famem peperisset. Dio in Pompeio.

§. 3. Bellicae clades etiam domesticas seditiones commovent, vel timore, vel contemptu. Cum in castris Mithridatis nuntiatum est; duces eius a Lucullo caesos esse, tantus derepente terror exercitum incessit, ut relicto rege castra egrederentur, sublataque imperii reverentia ex alieno raperent, quantum quis posset, regis ipsius pretiosam supellectilem diriperent, praefectum occiderent, ut eius pretiosam vestem acciperent.

Propter contemptum timenda semper est seditio principi. si clades bello accepta nuntietur, si gravis sit periculosa, et reparatu difficilis. Principem enim periculo constitutum, afflictumque infra se putant. Si vero ante oderant, vehementer exsultant, iugumque excutiunt. Urbe a Gallis incensa, contemptu eius Latini aliique bellum movent. Post cladem Canensem sociae civitates defecerunt, sublata principis auctoritate et metu, odia liberrime prorumpunt, et cum ex adversa parte sperant, eo inclinant. Facit huc quod Herodotus refert l. 2. de Aprie Aegyptiorum rege a Cyrenensibus victo. Cum adversus Cyrenaeos Apries, exercitu misso magnam cladem accepisset, id ei imputantes Aegyptii rebellaverunt, opinati se ab illo in apertam perniciem fuisse demissos, ut his internecione deletis ipse ceteris Aegyptiis imperitaret securius. Haec perquam graviter ferentes tum ii qui redierunt, tum eorum qui interierant amici, ingenue desciverunt. Id ubi rescivit Apries, mittit ad eos verbis sedandos Amasin; Qui cum pervenisset, reprehendensque dissuaderet, ne talia facerent, quidam Aegyptiorum ei a tergo stans galeam circumdat: e aque circumdata, inquit se illam ob regnum imposuisse. Neque hoc eo invito factum fuit, ut ostendit. nam simulatque ab iis qui desciverant, Agyptiis declaratus est rex, sese apparabattamquam adversus Aprien moturus. His cognitis Apries mittit ad Amasin ex iis, qui secum erant Aegyptiis, spectatum quendam hominem nomine Patarbemin, iussum ut ad se vivum Amasin perduceret. Hic ubi pervenit, Amasin ad se vocat. Amasis (sedebat autem in equo ad suos cohortandos insolenter) stolide iubet hunc ad se adducere Aprien, et cum Patarbemis eum rogaret, ut regem adiret, accitus; respondit se iam dudum dare operam ut id ageret: nec de se ipso Aprien esse questurum, se enim illi praesto futurum, et alios adducturum. Patarbemis non ignaruspropositi illius, tum ex oratione, tum ex apparatu quem videbat, statuit suae diligentiae esse, quam celerrime regem rerum quae agerentur facere certiorem. Huic redeunti, quod Amasin non adduceret, nullo verbo edito Apries ira percitus, praecidi aures nasumque iussit. Id intuentes ceteri Aegyptii, qui cum eo hactenus senserant, virum inter eos probatissimum ita foede indigneque affectum, ne tantisper quidem differentes ad ceteros transierunt, seseque Amasi tradunt. His quoque auditis Apries armatis auxiliariis (habebat autem circa se auxiliariorum ex Ionibus et Caribus triginta milia) in Aegyptios tendit. Erat autem ei regia in urbe Sai ingens ac spectatu digna. Itaque utrique adversus alteros Apriani et Amasiani in Memphi urbe constiterunt, tentaturi pugnae discrimen.

CAPUT XIV. Ordo, et via seditionum concitandarum.

§. 1. ARtem concitandae seditionis docere, cum tanta improbitas magisterio non egeat, hominis insani arbitror, quae autem historiae suppeditant, quaeque noscenda sunt principibus proponere in medium politici; sic enim signa seditionis, et prognostica indubia cognoscet et cum eo tendi sentiet, mature occurret. Cum igitur vel populus ipse, vel optimates, vel unus aliquis e turba ea agit, quae multitudini vel optimatibus odium praesentis status incutiunt, vel ostendunt, non est res seditione procul. Quae plerumque non creditur; nisi cum saevire coepit. Et quidem cum populus ipse ad tumultum propendet, non potest esse clam machinatio, verba enim libera et inconsiderata cum attentione, et applausu audita in proceres, aut principem indicant alienos populi animos, aliquid ausuros si auctorem sint nacti. Cum Mimus illa repetere iubetur, Magne, miseria nostratues, quis dubitet iam favorem a Pompeio in Caesarem translatum, et occasione data Pompeium deferendum, at cum privatus quispiam, aut procerum res novas molitur, secreta consilia agitat, nec cognoscitur proditio, nisi cum omnia comparata, atque ordinata sunt.

§. 2. Qui igitur populum proceresve ad seditionem commovere conantur, id faciunt, ut in odium magistratum inducant. Deinde quia odium cum spes et metus abest, elangnescit; nihil enim

magnopere praeter convicia audet, metum poenarum demunt, metum vero, si quiescant multorum incommodorum iniciunt. Denique spem rerum meliorum adferunt, animos leves inanibus implent. Interdum etiam pecunias proditionis proemia repraesentant.

§. 3 Odium magistratus conciliant, vera narrando, calumniando. Calumniarum duplex genus est, vel artificiose falsa confingunt, vel illa quae vera suntsupra modum adaugent.

Periculosissima est seditio cum ex veris nascitur malis, numquam enim nisi alterutrius partis exitio finitur, aut mutatione Rei pub. Scriptura exemplum exhibet, 3. Reg. c. 12. Queruntur enim vere: pater tuus durissimum iugum imposuit nobis: tu itaque nunc imminve paululum de imperio patris tui, et de iugo gravissimo quod imposuit nobis, et serviemus tibi. Nec diffitetur Roboam. Pater meus aggrauavit iugum vestrum. Factum id a sene, cum sumptus in septingentas reginas, et trecentas concubinas immodici fierent. Hic itaque facile Ieroboam decem tribus abduxit, et ut defectio sanguine sanciretur, lapidibus obruitur Aduram, quaestor Roboami. Et revera ut plurimum ex vero principio, verisque malis seditiones oriuntur, ut illa quae de causis seditionum docui, demonstravit. Nam vel reges improbe et tyrannice grassantur, vel subditi inique bonis regibus obsistunt.

Hoc vero pessimum est, quod cum seditio in principio sanari possit, parvo tempore, dum mali vitandi vel usciscendi non est modus, iniuria augetur. Atque ita dum utraque pars non ratione, sed ira ultionem expedit, gravius semper infert malum, quam patitur. Quod ideo fieri solet, quod civilis iniuriae vindicta duas res praestare videtur, nempe solatium ei, qui iniuriam accepit, et in reliquum securitatem. Primum semper praestat iratis, non alterum. Primum quidem quia dulce est reddere. In ira est enim mixtio doloris; et voluptatis. Excusatum se putat qui dolorem regerit, etsi maiorem quam accepit. Vere et philosophice Hom. illud.

[Gap desc: Greek words] ,
[Gap desc: Greek words] .
[Gap desc: Greek words] ,
A [Gap desc: Greek words] .
At contentio et ira a Deis, hominibus pereat,
Quae sapientem etiam excande scere cogit,
Quae multo dulcior est melle stillante,
Virorum in pectoribus fumi instar crescens.

Iniurias igitur non aequali pondere pensant, sed dolorem dolori, ut quasi legem talionis aequaverint, pro offensa maiorem ingerunt. ut qui pilam exceptam repercutiunt, fortius repellunt, impetu venientis adiuti, adeo hoc visum multis, ut vindictam morte bene quaeri putent.

Dii me et si perdunt tamen adiutum esse expetunt,
Quod priusquam intereo, spatium ulciscendi dabunt.

Malum igitur hoc dulce est, et usu augetur, et quamvis verbum inhumanum est ultio; res tamen maxime appetitur, et supra modum excrescit. Hinc non barbarorum modo populorum, sed cultissimorum mos est ulcisci, adeo non distant ab illis quos procul omnis iuris humani societate proxima beluis vitia efferarunt. Inter leges et Magistratus sui quisque doloris vindex est, et assiduae scelerum cautelae refellunt, dum ultio crimen non tantum imitatur, sed exsuperat, dum omnes quos laeserunt, et a quibus laeduntur, oderunt. Alterum vero, hoc est, securitatem raro adfert, quia victus raro quiescit. Et vidimus in orbem ivisse caedes, donec ad exteros potestas delata sit.

§. 4. Interdum opus est arte summa, et industria, ut praevideri defectio possit. Iones qui Asiam habitabant a Dario subito defecerunt, contractis in Graecia et Athenis praecipue auxiliis, Sardes incenderunt. Causam defectionis dedit, Darii securum, ut videbatur, sed iniustum consilium; Iones in Phoeniciam transferre, Phoenices in Ioniam cogitarat, ut sic Graecos a Graecorum consuetudine et [Gap desc: Greek words] divelleret, et in medio aliam gentem neutri amicam collocaret. Hoc Istiaeus Graecus cum in Perside intellexisset, raso nuntii capiti litteras inussit, quibus rem indicat Aristagorae Graecorum duci, ille raso iterum nuntii capite, cum litteras legisset, atrox bellum quasi pro aris et focis molitur. Hanc seditionem alia ratione praevidere non poterat, quam suspicando propositum suum tacitum non fore. et Aristagoras quidem interfectus, Istiaeus in crucem actus, gentium tamen migrationem perficere Darius non potuit.

§. 5. Calumnias aperte serunt, ut quietos sollicitent, Seditionesque concitent. Exemplum datum a Tarquinio Superbo in concilio Latinorum: In Aureliano cum scriba scedulam ostenderet, cui nomina morti destinatorum inscripta diceret. Manifesta etiam calumnia patrem circumvenit. Absolon 2. Reg. 15. Videntur mihi sermones tui boni et iusti, sed non est qui te audiat, constitutus a rege. Dicebatque Absolon. Quis me constituat tudicem super terram, ut ad me veniat omnis qui habet negotium, et iuste iudicem. Cum tamen a Davide iustitiae summa ratio duceretur. Ita Valerius ob aedes exstructas in suspicionem regni affectati venit; nec diluere nisi demolitione calumniam potuit. Aulus Albinus ob suspiciones falsas, quas sparserant inimici, lapidatus est ab exercitu. Val. l. 9. c. 8. Nimium sunt ista iam nostris temporibus usitata, quibus omnia prinripum acta ac dicta in peius accipiuntur. Olim exemplum eorum qui reges insectabantur, et seditionem movebant, Thersiten proposuit Hom. Hostes quoque cum verbis calumniari non possent, reipsa viris fortibus obtrectarunt. Coriolanus plebeiorum agros vastabat, patriciorum intactos relinquebat, ut discordias notas accenderet. Hannibal quoque Fabii Maximi agris abstinuit, ut eum suspectum redderet, sed is calumniae vim aegro publicato elisit, non fecerunt ista Romani sine exemplo. Lacones Periclis agros intactos reliquerunt, ut ei invidiam suspicionemque proditionis crearent. Sed ille Rei publ. dono eos dedit, qua re magnam laudem consecutus, fidem magis populo Atheniensi approbavit.

§. 6. Aliud genus calumniarum est, cum omnia in maius attolluntur, quae vitiosa sunt, aut videntur, et quae bona, in deterius accipiuntur. Id adeo Romae in Tribunis plebis manifestum evadit, ut alio documento non sit opus. Nihil umquam tam plausibile ab Senatu Romano factum, quam cum militi stipendia decrevit, nihil tanto gaudio acceptum: concurrunt, laudant, manus prensant [(reading uncertain: print faded)] , vere patres appellatos aiunt. Quid Tribuni? Soli communis ordinum laetitiae, concordiaeque expertes negare tam id (Livius l. 4.) laetum patribus universis, nec prosperum fore quam ipsi crederent, consilium specie prima melius fuisse, quam usu appariturum. Unde enim eam pecuniam confici posse, nisi tributo populo indicto? ex alieno igitur aliis largituros.

neque id etiam si ceteriferant, passuros eos, quibus iam emerita stipendia essent, meliore conditione alios militare, quam ipsi militassent: Et eosdem in stipendia impensas fecisse, et in aliorum facere.

Cum vero etiam in Veiensi obsidione hiemandum audirent, omnia adaugent, atque in peius detorquent. Hoc illud (Livius l. 5.) esse dictitantes, quod aera militibus sint constituta. nec se fefellisse, id donum inimicorum veneno illitum fore. Venisse libertatem plebis: remotam in perpetuum, et ablegatam ab urbe et ab Re publica iuventutem: iam ne hiemiquidem aut tempori anni cedere, ac domos et res invisere suas. Quam putarent continuatae militiae causam esse? nullam profecto aliam inventuros, quam ne quid per frequentiam iuvenum eorum, in quibus vires omnes plebis essent, agi de commodis eorum posset. Vexari praeterea et subigi multo acrius, quam Veientes. Quippe illos hiemem sub tectis suis agere, egregiis muris, situque naturali urbem tutantes. militem Romanum in opere ac labore, nivibus pruinisque obrutum sub pellibus durare, ne hiemis quidem spatio, quae omnium bellorum terra marique sit quies, arma deponentem. Hoc neque reges, neque ante tribuniciam potestatem creatam superbos illos consules, neque triste dictatoris imperium, neque importunos decemviros iniunxisse servitutis, ut perennem militiam facerent, quod tribuni militum in plebe Romana regnum exercent, quidnam illi consules dictatoresve facturi essent, qui proconsularem imaginem tam saevam ac trucem fecerunt? Sed id accidere haud immerito. non fuisse ne in octo quidem tribunis militum locum ulli plebeio. Antea trina loca cum contentione summa patricios explere solitos: nunc iam octo iuges ad imperia obtinenda ire: et ne in turba quidem haerere plebeium quemquam: qui, si nihil aliud, admoneat collegas, liberos, et cives eorum, non servos militare, quos hieme saltem in domos ac tecta induci oporteat, et aliquo tempore anni parentes liberosque ac coniuges invisere, et usurpare libertatem, et creare magistratus. Quid potuit turpius esse, quam cives ita contra civium concordiam insanire? sed factum, nec a patribus dissimulatum est. Horum enim calumniatorum naturam nativis coloribus nobis Appius depingit: Si umquam dubitatum est, Quirites, utrum tribuni plebis vestra, an sua causa seditionum semper auctores fuerint, id ego hoc anno desisse dubitari certum habeo, et eum laetor tandem longi erroris vobis finem factum esse, tum quod secundis potissimum vestris rebus hic error est sublatus, et vobis, et propter vos, Rei pub. gratulor. An est quisquam qui dubitet, nullis iniuriis vestris, si quae forte aliquando fuerunt, umquam aeque quam munere patrum in plebem, cum aera militantibus constituta sunt, tribunos plebis offensos ac concitatos esse? Quid illos aliud, aut tum timuisse creditis, aut hodie turbare velle, nisi concordiam ordinum? quam dissolvendae maxime tribuniciae potestatis rentur esse. Sic Hercule, tamquam artifices improbi, opus quaerunt: qui et semper aegri aliquid esse in Republ. volunt, ut sit ad cuius curationem a vobis adhibeantur. Utrum enim defenditis, an impugnatis plebem? utrum militantium adversarii estis? an causam agitis? nisi forte hoc dicitis. Quidquid patres faciunt, displicet: sive illud pro plebe, sive contra plebem est. Et quemadmodum servis suis vetant domini quicquam rei cum alienis hominibus esse, pariterque in iis beneficio ac maleficio abstineri, aequum censent sic vos interdicitis patribus commercio plebis: ne nos comitate ac munificentia nostra provocemus plebem, nec plebs nobis dicto audiens atque oboediens sit. Quanto tandem, si quicquam in vobis esset non dico civilis, sed humani, favere vos magis: et quantum in vobis esset, indulgere potius comitati patrum atque obsequio plebis oportuit? quae si perpetua concordia sit, quis non spondere ausit, maximum hoc imperium inter finitimos brevi futurum esse? Hos tanquam pestes e Re publica eliminandos esse nemo dubitat: Causa vero est; quia optimi principes habent etiam multa emendanda, multa peccant eorum administri, plura peccare videntur, nonnulla ipsi principes; quae si omnia colligantur, exaggerentur, sinistro animo intellegantur, malevolae linguae veneno inficiantur, necesse est Remp. concidere.

§. 7. Calumniae quidem ad odium concitandum efficaces, verum interdum iisdem metum efficiunt, ut in morte Aureliani. Sosis Syracusanus hac arte contra Dionem insidias, tumultumque machinatus est. Sanguine soedatus, et voce lamentabili se in multitudinem dedit, ea se passum a Dione asserens, ea omnia omnibus exspectanda, et seditio tum quidem composita est, auctor postea Athenis poenas dedit. In eun dem metum iam olim populum Atheniensem Pisistratus coniecerat, ut enim Megaclem et divites opprimeret, in contione graviter in cum est invectus, altero die vulneribus affectus venit, quaestus se ab optimatibus tam iniuriose et contumeliose tractatum. Populus ira [Orig: irâ] , metuque agitatus, cum omnium corporibus eam imminere saevitiam crederet, trecentos Pisistrato satellites dedit, ad vitae tutelam, quibus ille tyrannidem occupavit. Eodem metu Dionys. satellites impetravit, et invasit. Cum enim metus efficacissimus sit affectus, quique sollicitos, suspiciososque faciat, facile illo ad seditionem utuntur.

§. 8. Omnibus in rebus adversantur, ne quocumque modo adversa pars fortior reddatur. Herodianus de Antonino Caracalla, et Geta id ostendit. Sed gliscebat in dies odium atque discordiae. Nam sive duces ac magistratus aliqui eligerentur, uterque amico suo potissimum suffragabatur: sive ius dicerent, semper diversasentiebant, magno interdum illorum periculo, cuius res agebatur. Pluris enim studium suum, quam ius aut aequum faciebant; etiam in ludis ipsis diversarum semper factionum. Nihil praeterea insidiarum omittebant, coquos identidem et pincernas conati ad veneficia impellere. Hoc paene perpetuum fuit Tribunorum Romanorum opus, delectus, magistratus iudicia in hibere.

§. 9. Sceleratius agunt, qui Rem pub. et exercitum in discrimen adducunt, ut odiosos efficiant magistratus, atque evertant, qua fraude Philippus Gordianum Iuniorem, ut auctor est Capitolinus, imperio vitaque exuit. Verum artibus Philippi primum naves frumentariae sunt aversae: deinde in ea loca deducti sunt milites, in quibus annona haberi non posset. Hinc Gordiano infestos milites statim reddidit, non intellegentes artibus Philippi iuvenem esse deceptum. sed Philippus etiam addidit, ut rumorem per milites spargeret, adolescentem esse Gordianum, imperium non posse regere: melius esse illum imperare, qui militem gubernaret, qui Rem publicam sciret. Corrupit praeterea etiam principes, effectumque ut palam Philippus ad Imperium posceretur. Eodem modo Stilico barbaris pepercit, ut filium ad Imperium eveheret.

§. 10. Cum hominem prudentem, gnavum, acrem, hoc agere cernunt, ut indarescat, sumptu prodire, clientes ducere; cum id non prodigalitate faciat, aut vecordia, certo statuere debet magistratus maius aliquid his coeptis strui. Ita Caesar egit. Plutarch. in Caesare. Ad haec cenarum et mensae, et in summa reliquae vitae splendore colligebat paulatim in

Republ. opes: quas inudi eus brevi existimantes deficientibus sumptibus evanidas fore, securi inclarescere illum in Repub. permisere: sero autem ubi evasissent iam ingentes et praevalidae, atque aperte in rerum mutationem senserunt eas erumpere, animadvertunt nullum censendum esse rei alicuius parvum exordium, quod non ilico grande reddat continuatio, quodque ex eo quod contemnatur, assequitur ne impediatur. Itaque ille, qui primus suspectam habuisse et timuisse eius in Repub. gerenda, sicut in mari serenitatem et latentem, sub humanitate, blanditiaque consideravit acrimoniam, Cicero, dicebat in aliis eius coeptis et actionibus considerare se omnibus ingenium tyrannicum: sed cum comam eius, inquit, ita videam compositam accurate, ipsumque uno digito caput scabentem, contra non videtur iste mihi tantum mali animo concepturus, ut Romanam Rem pub. evertat. Haec quoque veterum ars fuit, Manlius debitores liberaverat, et favorem iactura [Orig: iacturâ] opum coemerat. quas occupata Repub. se recepturum cogitabat, Spurius lege agraria populum adscivit, Melius largitione; egregii omnes animi, et imperio non indigni, sed futuri forte reges lectissimi, si absque scelere ad sceptra venire potuissent.

§. 11. Praeter spes ingentes etiam nummos spargunt. Herodianus in Elagabulo. Dabat item furtim pecunias mater, quas ille inter milites clanculum divideret, ut eorum benevolentiam etiam pecuniae pignore (hanc enim illi potissimum spectant) haberet auctora am. Multi Romanorum ut in seditione primas tenerent, partesque premerent adversas, patrimonia effuderunt. M. Livius Drusus Tribunus plebis, Senatui iudicia, equitibus curiam, agros plebi, Latinis civitatem promisit, adeo ut diceret, nihil se ad largitionem cuiquam reliqui fecisse, praeter caelum atque coenum. Agrippa etiam in suspicionem venit, quod populo multa largiretur, Romam ornaret, oleum et salem omnibus daret. Seianus muneribus civium, et praecipue militum animos tentavit. De illis qui pecunia [Orig: pecuniâ] cives, hostesque superarant, longa est, nec necessaria disputatio, pecuniae homines dant omnia. Seleucus cum centum talenta in caput Theodoti, qui Sardium thesauro praeerat, pronuntiasset, iam omnia plena suspicionibus essent, ipse Theodotus arcem illi aperuit. Cum enim videret pecuniam fide valentiorem esse inter suos, adverteretque inter bella civilia se tutum non esse, maluit ipse et totum thesaurum, et se ipsum tradere, quam honeste mori, et fidem suo principi probare.

§. 12. Pacis studium prae se ferre solent, ut mollius omnia accipiantur. Tacit. Paucis post Kalend. Ian. diebus Pompeii Propinqui procuratoris, e Belgica litterae afferuntur, superioris Germaniae legiones, rupta [Orig: ruptâ] sacramenti reverentia [Orig: reverentiâ] , imperatorem alium flagitare, et Senatui ac Pop. Rom. arbitrium eligendi permittere, quo seditio mollinus acciperetur Vidimus Galliarum, Belgii, Boemiae rebelliones, nihil mollius, nihil pictius, aut fucatius dici vel agi potuit; reges se suos amare, obtemperare omnibus, contra occultos hostes agere, regiam maiestatem omnibus velle defensam, pro Rege, et lege: inscribebant vexillis. At neque Caesar aliud quam Reip. salutem, neque aliud Pompeius praeferebat. Et merito militibus exprobrat Cato.

Pompeiana fuisti
Non Romana manus.

§. 13. Impudens quoque multorum audacia se ad concitandas gentes extulit, dum gratiosae et clarae familiae sese inserunt. Smerdes Cyri filium se finxit, fratrem Cambysis quem ille interfecerat, et odio Cambysis, qui crudelissime imperavit cupide acceptus est: donec deprehensa [Orig: deprehensâ] fraude a septem magnatibus interfectus est. Herod. lib. 1.

Eodem modo a civitatibus adiutus est, quem Antiochi Epiphanis filium esse finxerunt, qui adeo increvit, ut Demetrium Soterem occiderit, et nisi fortunae benignitate corruptus, intemperantius egisset, diu obtinere regnum potuisset. Simile genus fraudis Archelaus, Andriscus, Anarhates, Alexander, Herophilus, Chamaces, falsi Nerones, Scriboniani, Commodi, Frederici, Henrici, Richardi. Verum non facile illis creditur, nisi iam mutatio ametur, itaque ea pericula incumbunt, cum odio est praesens Rei publ. status: Hic quoque curandum, ne potentia [Orig: potentiâ] invalescant, sic enim magis opinionem firmant, et quibus lucro ille error est, eum etiam scientes volentes tutantur, atque defendunt.

§. 14. Quaedam Res p. ita institutae sunt, ut motus civiles facile non capiant, ut Chinenses; Neque enim populus movere se facile potest, oppressus gubernatorum ingenti potestate; neque ipsi qui praesunt Mandarini; nam e vulgo sunt; deinde manu militari carent. Tertio ministros habent a Rege attributos, magistratus militares subsunt civilibus. describit haec in Thesauro Indico Iarricus noster T. 2. libr. 2. Tertium quod ex hac Rei publicae forma nascitur bonum, quod bella civilia, ac motus intestini, qui hinc inde insurgent, penitus haec praesecentur, ac tollantur. Regii quippe filii, ac fratres, regno inhiando nullos excitare queunt. nam quamvis laute habeantur, loco tamen quo relegantur, proposita [Orig: propositâ] capitis poena [Orig: poenâ] , pedem efferre nefas, nisi Regis impetrata [Orig: impetratâ] , quam numquam ille dabit, facultate. Nullis adhaec rebus praesunt, sed Mandarinis solis commissum imperium, nec his motus aliquos excitare facile est. nam qui perpetui sunt, et militares, Togatis subditi sunt, atque hi non nisi trienne habent imperium. Quoniam vero doctrina plerumque ac virtute ad hoc honorum culmen pertingunt: cum plebei ac viles plerique sunt, idcirco amicorum, consanguineorumve niti ope nequeunt: et, si forte affines instarent, aut animos suggererent elatiores, incassum id foret. Semper enim in extero solo Mandarini constituuntur. Porro ita a se invicem distincti sunt, ut, qui rebus bellicis praesunt, politicis civilibusque se non immisceant; qui vero Rem publicam curant, nullam regii aerarii curam habeant; Praefecti autem aerarii, de rebus tum urbanis, tum bellicis non laborent. Denique quod Magistratibus alios sibi adsciscere ministros non liceat, quam quos REX attribuit; hinc nulla motuum occultorum, aut bellorum civilium excitandorum, ansa cuiquam datur. Verumtamen ea ratio, ut in China iam probata, longa [Orig: longâ] pace laudatur, ita in Europaeis, Asiaticis, et Africanis regnis omnino est inutilis, immo valde perniciosa. Nam hac [Orig: hâc] forma [Orig: formâ] Rei publicae constituta nemo, vir alicuius ingenii et prudentiae se ad militiam confert. hinc viribus suis nequaquam tuti sunt. Documento est, quod Iapones, quorum opes centesimam partem Chinensium non adaequant, collectis centum quinquaginta hominum milibus regnum aggressi sunt, et quamvis accepta clade repulsi sunt, nemo tamen non videt, quanto in contemptu sint Chinenses, si rem militarem spectes, quod insulae illius Dominus classe tantum regnum aggredi ausus est, et obtinere se posse putavit. Quae spes non minus stolida esset et improba, quam si Britanniae Rex virib. insularum suarum

totam Europam sub uno rege concordem in suam potestatem redigere se posse confideret. Imbelles ergo Chinenses facit sorma Rei publicae, et si unus aliquis acri vir ingenio proximorum regum auxilio rebellaret, facile Chinam occuparet, vel divelleret. Non itaque ea Res publica magnopere laudanda est, quae est servorum et quasi feminarum, certe imbellium, ideo bellatricibus gentibus obnoxiorum.

§. 15. Aliae sunt vel suis legibus, vel populi consuetudine ita institutae Res publicae, ut facili momento sursum deorsum ferantur, ut Aegyptiorum regnum. Populi ergo ingenium cognoscendum: quidam namque ita affecti sunt, utabsque seditione agere non possint, nec velint. Trebellius Polliode Aegyptiis testatur. Et hoc familiare est populo Aegyptiorum, ut vel furiosi ac dementes de levibus quibusque ad summa Rei publicae pericula perducantur. Saepe illi ob neglectas salutationes, locum in balneis non concessum, carnem et olera sequestrata, calceamenta servilia, et ceteratalia, usque ad summum Rei publicaepericulum, es seditionis, ita ut armarentur contra eos exercitus, pervenerunt Familiari ergo furore, cum quodamdie cuiusdam servus curatoris, qui Alexandriam tunc regebat, militariter ob hoc caesus esset, quod crepidas suas meliores, quam militis esse diceret, collecta multitudo ad domum Aemiliani ducis anceps fuit, atque eum omni seditionum instrumento et furore persecuta est, ictas est lapidibus, petitus est ferro: nec desiit ullum seditionis telum. Quare coactus Aemilianus sumpsit imperium, cum sciret sibi undecumque pereundum. Interim Iudaei, qui circum Cyrenem habitabant, Andrea quodam duce, Romanos, pariter atque Graecos concidunt, vescuntur eorum carnibus, intestinis seredimunt, tum oblinuntur eorum sanguine, et pellibus induuntur. Multos a vertice serris discidere [Orig: discidêre] medios, multos obiecere [Orig: obiecêre] bestiis, multos etiam certare inter se coegerunt, ita ut interierint hominum ad ducentaviginti milia. Praeterea in Aegypto Cyproque Artemione duce Cypriorumcaedes consimilis facta est, ubi desiderata sunt hominum ducentaquadraginta milia. Ex quo fit ut Iudaeo in Cyprum venire nonliceat. Quod si forte vi tempestatis ininsulam appulerit, interficitur, sed Iudaei et ab aliis, et maxime a Lucio, quem Traianus miserat, subacti sunt. Sui igitur populi naturam, et mores nosse Principem oportet.

CAPUT XV. Remedia contra seditiones, et bella civilia.

§. 1. REmedia omnino duplicia sunt, alia enim sunt procathartica, quae causas amoliuntur, et praeservant; alia quae rebus agitatis in medio fervore adhibentur. Prioris generis sunt, ea quae de recta institutione iam dicta sunt, si enim illa serventur, nec oriri facile tumultus, et parva opera sedari poterit. Si enim auctoritatem, potentiamque tueatur Princeps, si saluti subditorum consulat, facile quietam Rem publicam legibus temperabit. Hinc pertinet seditionum, causarumque tumultuandi enumeratio, ut earum consideratione, prudens Magistratus suam urbem reddat immunem illis malis, quibus alias vidit periisse. Verum quandoquidem vel ex natura depravata populi, vel quorundam vitiis etiam sanctissimis, iustissimisque Magistratibus insidiae struuntur, de illis cavendis, et pace revocanda agendum est.

§. 2. Primum ac tutissimum remedium est, initiis occurrere; hic enim plane,

Sero medicina paratur,
Cum malaper longas evaluere [Orig: evaluêre] moras.

Primi motus remediis modicis considunt, cum impetum fecere, cuncta devastant. Et constat facilius esse excludere perniciosa, quam regere; et non admittere, quam admissa moderari; admissa tamen initio cum parva sunt, et necdum se in quieta possessione posuerunt, facile se recidi patiuntur. Causa cur initio facile corrigantur omnia, est; quia pluresnon corripuit contagio; deinde pauci, qui auctores sunt, omnia timide administrant, multi causas ignorant, et per vecordiam se adiungunt. Ut in causa S. Pauli, cum Ephesina civitas impleta est confufione, et plures nescirent, qua [Orig: quâ] ex causa [Orig: causâ] convenissent, et clamant tamen duas horas; Magna Diana Ephesiorum. Quam facile tantos motus compescit scriba? Act 19. 35. Viri Ephesii, quis enim est hominum, qui nesciat Ephesiorum civitatem culiricem esse Magnae Dianae, Iovisque prolis? Cumergo his contradici non possit, oportet vos sedatos esse, et nihil temere agere. Adduxistis enim homines istos, neque sacrilegos, neque blasphemantes Deam vestram. Quod si Demetrius, et qui cum eo sunt artifices, habent adversus aliquemcausam, conventus foreuses aguntur, et Proconsules sunt, accusent invicem. Si quid autem alterius rei quaeritis: in legitima Ecclesia poterit absolvi. Nisi principio occurrisset magistratus, ad caedes et rapinas deventum esset, tum vero merus quaestionum et iudiciorum in plura mala eos praecipitassent. Plerasque seditiones initio oppressas historiae docent, cum enim in singulos Imperatores, Regesque multae conspirationes initae, insidiaeque structae fuerint non tamen nisi ultimis e medio sublati sunt, plurimas itaque suppresserunt. Verbo periculosissimam seditionein Spartani sedaverunt. Parthenii signum statuerant, ut lutum in medio foroproicerent, ad tumultum inchoanduni, Ephorire cognita, perpraeconem pronuntiari iusserunt. Quilutum tollere vultis e foro discedite. atque ita seditio dissipata est. Polyaen. libr. 4. Si lutum tollere coepissent, internecione Magistratuum, ac Rei pub. tumultus ille grassatus fuisset.

§. 3. Omnibus quidem tumultibus statim medendum est; non autem mox impetu occurrendum, quia cum obsistitur malo, quod vinci non potest, irritatur et longius grassatur. Cum populus in motu et furore est, curanda sunt quae sedant, mollitterque interrogandi. ita insecessione Romana factum. Nec aliudin singulis consilium. Caesarem iam legionibus subnixum, magistratibus emptis securum, populo gratum, Pompei, et Crassi conspiratione validum, irritarenon oportebat, sed permittendae illi vires, quas detrahere non poterant. Tiberius caute, et sensim Seianum aggreditur. Nicolaus Utranus contra Cosmum Mediceum iam roboratum quicquam agi vetat. Itaque seditio cum magna causa fervet, vel cum per moram roborata est, non machinis, sed cuniculis est oppugnanda. Pulchre Seneca. Medicum aiunt, cum Regis filiam curare deberet, et nosine ferro posset, dum tumentem mammam leniter fovet, scalpellum spongiatectum [Orig: spongiâtectum] induxisse. repugnasset puella remediopalam admoto: eadeni quia non exspectavit, dolorem tulit, quaeclam non nisi decepta sanatur. Id in seditione cruda agendum, cum magnas tumultuandi causas habent, aut habere sibividentur. Plebis enim primus impetus cavendus est, mox

ubi ille consedit, metu singuli diffugiunt, nemo alteri fidit, omnes dc salute solliciti sunt.

§. 4. Hac tamen in re nihil perniciosius, quam tarditate et neglegentia dare tempus consilia conferendi, sese firmandi, auxilia contrahendi, et quod ad spem veniae frangendam plurimum facit, et quieti ac paci impedimento est, peccandi; quo enim longius progrediuntur, eo gravius delinquunt, quia sua tutandi causa plus aliis nocent. Hac etiam lentitudine, dum pro aris et focis digladiantur, audaces redduntur, et periculorum contemptores, atque omnino militares, quapropter non nisi magnis impensis, bellisque ad officium cogi possunt. Caesar monuit, periculosa et magna gerenda esse, de illisnon consultandum, quod de seditionibus maxime dicendum est. Hic sane locum habet illud: Impetum, quo velocior est, eo valentiorem esse. Hinc in Capitolio, in foro, in ipso concursu populi cccisi sunt a Romanis seditiosi: nec contra vim iudicia sederunt, sed strictum est ferrum.

§. 5. Numquam rebellantibus desperatio inicienda est; qui sperat nihil, desperat nihil; audet omnia; potiora omnia putat, quam cum ludibrio, et inimicorum insultatione perire, semperpericulosa est desperatio, postquam enim salutem despondit, exitii solatia quaerit, comitesque mortis. Eo igitur modo severitate utendum est, ut non vana spes resipiscentibus ostendatur. Tam atrocibus bellis Romana Res publica est iactata, quia victi in misericordia victoris nihil repositum habuerunt praesidii. Reparant bellum in Africa, in Hispania, in Pharsalia, in Sicilia, quia trahere per infelicia bella animam maluerunt, quam ovium ritu mactari. Mariana et Sullana tempora recordabantur. Benignitate conspirationem vicit Alexander Severus. Narrat facetam historiam Lampridius: Cum quidam Quintius Camillus Senator antiquae familiae delicatissimus rebellare voluisset, tyrannidem affectans, eique nuntiatum esset, ac statim probatum, ad palatium eum rogavit: eique gratias egit, quod curam Reip. quaerecusantibusbonis imponeretur, spontereciperet: deinde ad Senatum processit, et timentem ac tanta conscientiaetabe confectum participem imperii appellavit; in palatium recepit, convivio adhibuit, ornamentis imperialibus et melioribus quam ipse utebatur, affecit. Et cum expeditio barbaricaesset nuntiata, vel ipsum, si vellet ire, vel ut secum proficisceretur hortatus est. Et cum ipse pedesiter faceret, illum invitanit adlaborem, quempost quinque milia cunctantem equo sedere iussit: quumque post duas mensiones equo etiamfatigatus esset, carpento imposuit. Hoc quoque seu timore, seuvererespuentem, quin etiam adimperium abdicantem, et moriparatum dimisit: commendatumque militibus, a quibus Alexander uniceamabatur, tutum advillas suas irepraecepit, inquibusdiu vixit. Pari modo Athenarum tyrannus seditio sosamicos reuocavit. Pisistratus cum amici ab eo recessissent, cum stragulisad eos venit, mirantibus dixit; se ideo venire, ut si persuaderet, reducereteos, sinautem; cum illis maneret. Rectius omnino Severus, quam si in hominem delicatissimum, et laboris ignarum saeviisset. Periculaenim et metus additis aliorum consiliis exemplisque ignavos quoque excitat; Otho molliserat, et perditus deliciis, fortiter tamen pugnat. et sua manu mortem peragit, non fortiter quidem, sed obstinate tamen, ostendensque quid porro agere posset tam paratus mori. Sardanapalusetiam, luxuriae exemplum, regiaearardentis ssammam non expavit. Ad desperationem itaque redigendi non sunt, etiam inermes, spoliatis arma supersunt, et si illa desint furor arma ministrabit, quod si furor deferbuerit, in ultionem alii accendentur. Campani civis oratio hoc satis ostendit Liv. l. 26. Ubium Virium sic loquentem inducit. Quidvos, inquit, eam deditionemfore censetis, qua quondam, ut adversus Samnites, auxilium impetraremus, nos nostraque omnia Romanis dedidimus? Iam ememoria excessit, quo tempore, et in quafortuna a populo Romano defecerimus? Iamquemadmodum in defectione praesidium, quod poteratemitti, per cruciatum et ad contumeliam necaverimus? quoties in obsidenteis, quam inimici eruperimus? castraoppugnaverimus? Annibalem vocaverimus ad opprimendos eos? hoc quod recentissimum est, adoppugnandam Romam hinc eum miserimus? Age contra, quae illi infeste in nos fecerint repetite, ut ex eo quid speretis, habeatis. Cum hostis alienigena in Italia esset, et Annibal hostis, et cuncta bella arderent omissis omnibus, omisso ipso Annibale, ambos COSS. et duos consulares exercitus ad Capuam oppugnandam miserunt. alterum annum circumvallatos inclusosque nosfame macerant, et ipsi nobiscum ultima pericula, gravissimos labores perpessi: circa vallum ac fossassaepe trucidati, et prope ad extremum castrisexuti. Sedomittohaec. Vetus atque usitatares est, in oppugnanda hostium urbe labores acpericula pati. Illudirae atque odii exsecrabilis indicium est. Annibal ingentibuscopiis peditum equitumque castra oppugnavit, et ex parte cepit: tanto periculo nihil moti sunt ab obsidione. Prosectustrans Vulturnum perussit Ralenum agrum: nihil tanta sociorum clade avocati sunt. ad ipsamurbem Romam infesta signaferri iussit: eam quoque tempestatem imminentem spreverunt. transgressus Anienem, tria milliapassuum aburbe castraposuit: postrema ad moenia ipsa et ad portas accessit: Romam se adempturum eis, nisi omitterent Capuam ostendit: et non omiserunt. Feras bestias caecoimpeturabie concitatas, si ad cuhilia et catulos earumire pergas ad opem suis ferendam avertas. Romanos Romacircumsessa, coniuges, liberi, quorum ploratus hic quoque prope exaudiebantur: arae, foci, Deum [Orig: Deûm] delubra, sepulcra maiorumtemerata ac violata, a Capuanon averterunt. tanta aviditas supplicii expetendi, tanta sanguinis nostri hauriendi est sitis. Nec iniuriamforsitan. Nos quoque idem fecissemus, si data fortunaesset. Itaque quando aliter Diis immortalibus visumest, cum mortem nerecusare quidem debeam, cruciatus contumeliasque quas sperat hostis, dum liber, dum meipotens sum effugere morte praeterquam honesta, etiam lenipossum: non videbo Ap. Claudium et Q. Fuluium, victoria insolenti subnixos: neque vinctusperurbem Romam trinmphi spectaculum trabar: ut deinde in carcere aut ad palum deligatus, lacerato virgistergo, cervicempsecuri Romanae subiciam: nec dirui incendique patriam videbo: nec rapi ad stuprum matres Campanas, virginesque et ingenuos pueros. Albam, unde ipsioriundi erant, a fundamentis proruerunt, nestirpis, ne memoriaoriginum suarum extaret: nedum eos Capuaeparsuroscredanicui infestiores quam Carthagini sunt. Itaque quibus vestrum ante fato cedere, quam haec tot et tant acerba videant, in animo est: iis apud me hodie epulae instructae parataeque sunt. Eum comitati 27. Senatores post epulas venenum sumpserunt. Quantum Roma lucrari potuit, si mitius bella gessisset? Ideo tam diu rebellarunt, quia cruciatus timuerunt.

§. 6. Porro quemadmodum aliquando ex fortuitis seditio oritur, ita quandoque sedatur.

Exemplum exhibent annales Taciti. Noctem minacem, et in scelus erepturam fors lenivit. Nam Luna clariorepoene caelovisalanguescere. Id miles rationis ignarus omen praesentium accepit, ac suis laboribus defectionem fideris adsimulans, prospereque cessuraquaepergerent, si fulgur et claritudo Deae redderetur. Igitur aere sonoro, tubarum cornuumque concentu strepere, prout splendidior obscuriorve laetari, aut maerere, et postquamortae nubes offecere visui, creditumque conditam tenebris, ut sunt mobiles ad superstitionem perculsasemel mentes, sibi aeternum laborempertendi, sua facinora aversari Deos lamentantur. Haec si verum interpretem, aut dextrum sortiuntur, maximam in rudi vulgo mutationem efficiunt, si malignum, magis efferare consueverunt.

§. 7. Usitatum est auctores seditionum, si tolli non possint, demereri donis, et spe veniae mitigare. Si enim veniam sperent, si legitima via, id se consecuturos eonsidant, facileretrorlum vela dabunt, et Rei publicae conciliabuntur. Si vero illi concitatos destituant, omnia mox tranquillabuntur; Vento enim posito, placidum stagnat mare. Nec contra auctoritatem Principis est, unius improbi salute publicam pacem firmare, civilia bella tollere, et ut multi boni serventur, nonnulli etiam improbi serventur. Nemo facilius huic vulneri medetur, quam is qui secit. Neque tamen id eo modo, quo Sophista dicebat fieri velim. Cum enim lex esset, ut qui seditionem movisset, moreretur, qui sedasset, praemium ferret, eamque ipse concitator sedasset, quaesitum est de praemio. Respondit Sophista. Utrum prius est, movere seditionem, an sedare? Cum responsum esset; movere. Meriatur, igitur, inquit, primum, deinde, si fieri potest, praemium ferat. Absit a Re publica, fraus publica, qua humani generis societas omnino dissolvitur. Meminerit multo pulchrius esse ac laudabilius, ex hoste amicum facere, quam hostem occidere. Cimonem populus in exilium pepulit, sed urgente Rei publicae necessitate ut revocaretur, egit. Gracchusne Scipio in carcerem duceretur inhibuit, cum antea inimicissimi vixissent.

Verum hoc loco monendus ille, qui laesus est, utrevera non ficte reconciliationem proponat, et tueatur. Perfide Antigonus promissis persuasum morte punivit. Leucon quoque vindictam distulit, sed graviter exercuit. Trierarchi nonnulli proditionem moliebantur, eos quiescere iussit, ne si hostis vicisset, ipsis calumnia strui videretur, eorum interim familiares dignitatibus et praefecturis ornabat, finito bello omnes interfecit. Agathocles in convivio suspectos omnes, ad quingentos occidit, cum ipse ante in convivio tibia cecinisset, et saltasset. Polyan. libr. 5.

§. 8. Si auctores vel prosperis elati, vel metu suppliciorum ad officium reduci nequeant, inter ipsos discordiae et diffidentiae occasiones quaesitae, seditiosos exarmant. Nimis hoc usitatum est, hostium duces reddere suspectos. At validum est praesidium, maxime, cum tumultuantes plurium vel optimatum, vel populi imperio reguntur. Quam facile legati Tarquiniorum nobiles adolescentes, ipsos etiam Brutos ad Reges inclinarunt? Regem esse hominem, Liu lib. 1. aquo impetres ubiius, ubi iniuria opus sit: esse gratiae locum, esse beneficio; et irasci et ignoscere posse: inter amicum atque inimicum discrimen nosse. Leges rem surdam et inexorabilem esse, salubriorem, melioremque inopi quam potentiinihil laxamentinec veniae habere, si modum excesseris. Periculosum esse, in tot humanis erroribus sola innocentia vivere.

Hoc vero in seditione, quam in bello multas ob causas promptius est. Ecce quantum facinus, non agere, ut saltem aequis conditionibus Reges superinducantur, sed cum e diverso praemium est, omnia prodere. Ecceilli eo potissimum anno patriam liberatam, patrem liberatorem, consulatum ortum ex domo Iunia [Orig: Iuniâ] , patres, plebem, induxerunt in animum, ut superbo quondam Regi, tum infesto exsuli proderent. Facient idem aliarum gentium rebelles, si pretium sit operae, si non facient, atmutuo sibi suspecti reddi possunt; cum alii contra alios simultates alunt, cum inimicitias privatas exercent. Cum ad honores alii veniunt per ambitum, alii reiciuntur, nec merita pensantur, sed opes, aut affinitates. Hinc offensae et indinatio multorum ad Reges.

§. 9. Cum aliquid subditi a Magistratu petunt, natura non iniquum, nec improbum; ita concedendum est, ut non vi, aut metu coactus videatur, aut est sane cedendum; praestat enim exireictum, quam sauciari. Senatus Romanus cum populo potestatem creandi tribunos militares concessisset, omnes Patricii creati sunt: nec tam in exsecutione, quam iure tuendo plebis se acrimonia exseruit. Quod si Rex aut Senatus cum unum aliquem largitione uti videt, suo populum beneficio allicere velit, etiam conatum aliorum irritum reddet. Multo enim plura plures, et de publico dare possunt, quam privati. Xenophon gregali obmurmuranti equum concessit, et in montem pedes excurrit. Indignati commilitones, atque periculo animati, Xenophontem hortati sunt, ut adducis munia sese servaret, obtrectatorem exsecrati sunt.

§. 10. Crebro novarum rerum cupidisobiciendum est; non est, quos rebus ipsi praeficiunt aliis meliores: hoc si commode et opportune fiat, omnibus seditionibusfacile frenum potest imponere. Cum enim seditionem taeterrimi concitent, haud facile imperiodigni possunt iudicari. Insigne exemplum est apud Livium libr. 26. Inde Capuam flectit iter, luxuriantemlonga felicitate, atque indulgentia fortunae. Maxime tamen inter corrupta omnia, licentia plebis sine modo libertatem exercentis, Senatum et sibi et plebi obnoxium Pacuvius Calavius fecerat, nobilis itemac popularis homo, ceterum malis artibus nactusopes. Is cum eo forte anno, quo res male gesta ad Thrasymenum est, in summo Magistratu esset, iam diu insestam Senatui plebem ratusper occasionem novandi res, magnum ausuram facinus, ut si in ea loca Annibal cum victore exercitu venisset, trucidato Senatutraderet Capuam Poenis, improbus homo, sed non ad extremum perditus, cum mallet incolumi, quam eversa [Orig: eversâ] Re publica dominari, nullam autem incolumem esse orbatam publico consilio crederet, rationem iniit, qua et Senatum servaret, et obnoxium sibi ac plebi faceret. Vocato Senatu, cum sibi defectionis ab Ronianis consilium placiturumnullo modo, nisi necessarium esset, praefatusfuisset: quippequi liberosex Appii Claudii filia haberet, filiamque Romam nuptum Livio dedisset: Ceterum maiorem multorem magisque timendam instare: non enim per defectionem ad tollendum ex civitate Senatum pleben: spectare: sedper caedem Senatus vacuam Rem publicam tradere Annibali ac Poenis velle, eo se periculo posse liberare eos, si se permittant sibi, et certaminum in Re publica obliticredant. Cum omnes victi metu permitterent, claudam in curiavos, inquit, et tamquam et ipse cogitati facinoris particeps, approbando

consilia, quibus nequiquam adversarer, viam salutivestraeinveniam, in hoc fidem quam vultis ipsi, accipite. Fide data egressus, claudi curiamiubet, praesidiumque in vestibulo reliquit, ne quis adire curiam iniussu suo, neve inde egredipossit. Tunc vocato ad contionem populo: Quod saepe, inquit, optastis Campani, ut supplicii sumendi vobis ex improbo ac detestabili Senatu potestas esset, eam nunc non per tumultum expugnantes domos singulorum, quaspraesidiis clientium servorumque tuentur, cum summo vestro periculo, sedtutam habetisac liberam. Clausos omnes in curiam accipite, solos, inermes: ne quicquam raptim, aut forte temere egeritis, de singulorum capite vobis ius sententiae dicendaefaciam, utquas quisque meritus est, poenas pendat. Sed ante omnia ita vosirae indulgere oportet, ut potiorem irasalutem, atque utilitatem vestram habeatis. Etenim hos (ut opinor) odistis Senatores, nam Senatum omnino non habere non vultis. quippe aut Rex, quod abominandum, aut quod unum liberae civitatis consilium est, Senatus babendus est. Itaque duae ressimul agendaesunt vobis, ut et veterem Senatum tollatis, et novum cooptetis. Citarisingulos Senatores iubebo, de quorum capite vos consulam: quod de quoque censueritis fiet. Sed prius in eius locumvirum fortem ac strenuum novum Senatorem cooptabitis, quam de noxio supplicium sumatur. Inde confedit, et nominibus in urnam contectis citari, quodprimum sorte nomen excidit, ipsumque e curia produci iussit. Ubi auditum est nomen, malum et improbum pro se quisque clamare, et suppliciodignum. Tunc Pacuvius: videoquae sententia de hoc sit data, eicitur pro malo atque improbo, bonum senatorem et iustum eligite. Primo filentium erat, inopia potioris subiciendi; deinde cum aliquis omissa verecundia quempiam nominasset, multo maior extemplo clamor oriebatur, cumalii negarent nosse, alii nunc probra, nunc humilitatem sordidamque inopiam, et pudendae artis, aut quaestus genus obicerent hoc multo magis in secundo actertio Senatore factum est, ut ipsius paenitere homines appareret; quem autem in eius substituerent locum, deesse, quianec eosdem nominari attinebat, nihil aliud quam ad audiendaprobra nominatos, et multo humiliores, obscurioresque ceterierant eis, qui primi memoriae occurrebant.

Et sane inter tot omnium gentium seditiones motusque, hoc maxime notandum est, rarissime meliorem fuisse Rei publicae constitutionem. Qui enim contra magistratus, civesque insurgunt, si vincuntur, manet antiqua Rei publicae forma, si vincunt, cum deteriores sint victis, peius illam administrant. Haec est ordinaria seditiosorum clades, atque liberrime ad omnem historiam appello. oraculum dicet, quisquis eventus considerarit.

CAPUT XVI. Variae rationes coercendarum seditionum, a diversis usurpatae.

§. 1. SImul iungere varias rationes quibus seditionibus occurrerunt viri Principes, et quasiin Satyram infercire visum est, non quod probandae usurpandaeque sint omnes; quaedam enim dolo malo, periurio, crudelitate omnia miscent, sed quod ad cum modum sine scelere tamen pro salute publica [Orig: publicâ] , similia imitatione effingere liceat.

Pompeius, utrefert Front. l. 2. c. 11. Cum suspectos haberet Catinenses, et vereretur, nepraesidiuni non reciperent, periit ab eis, ut aegros interim apud se refici paterentur: fortissimis deinde, habitulanguentium missis, civitatem occupavit, continuitque. Moderate quidem quod non occiderit; simulate et fraudulenter, quod sortes proaegris miserit.

Simulate et fraudulenter Caesar, qui seditiosos exauctoravit, deinde auctoribus caesis exautoratos recepit. Improbe penitus et fide Punica [Orig: Punicâ] Hanno, Quatuor milia ob non soluta stipendia tumultuari aggressa; primo promissis fefellit, deinde Romanis prodidit. Nam dilationis iniuriam liberalitate compensaturum pollicitus, ad quietem, ad obsequium eosreduxit, quo facto ad praedam dimisit, simulque per procuratorem specie transfugae Octacilio indicavit; Gallos exituros praedatum; ab illo positis insidiis omnes trucidati sunt, et Hanno seditionis periculo, et stipendii solutione liberatus, sed maiore scelere persidiae obstrictus fuit.

Pari perfidia [Orig: perfidiâ] Cassander Nicanorem alienum ase, cum Munichiae Praesectus esset, circumvenit. Multo crudelior Lysimachus, quia contra innocentes et miseros saeniit. Antariatae sexcenti impedimentis exuti erant, eos utpote exacerbatos seditionem moturos suspicabatur, itaque per fraudem eductos omnes intersecit. Iure caesi videri possunta Pinatio Ennenses, qui defectionem iam moliebantur: cum enim claves repeterent, convenire in theatrum, et deliberare iussit, ubi cum in sententia praestarent, interfici iussit. Nec crudelitatis accusari Spartani possunt, cum insidiatorem in insidias sine fraude et mendacio mitterent.

Ephoris insidias Sinadon struxerat, illi eum in Laconicam quandam regionem miserunt, quasiarcani negotii causa, ubiab equitibusad hoc praemissis tortus conscios indicavit, quos statim Ephori interfecerunt, Polyaen. l. 2. Antigonuscum tria milia defecissent, Leonidam illis simulato transfugio misit, qui primo suasit, ne cuialterise iungerent, deiude eos ipsos prodidit.

§. 2. Cum Macedones crebro contra Alexandrum tumultuarentur, Persae eum amarent, hos extulit, duces illis Persasdedit, et supplementa Persica. Diod. Sicul. lib. 17. compescuit ille apertam violentiam illa transitione ad Persas, non tamen odia immania quibus deinde oppressus venenum bibit.

§. 3. Iulius Caesar felici temeritate seditionem discussit, quod tantum fieri potest, si magnae auctoritatis est, in quem fremunt. Idem fecit et Caesaris gener Pompeius: magni is vir animi, cum milites minarentur, se pecuniam, quae in triumpho ferretur, direpturos, suadentibusque amicis, uteam ipse potius illis divideret, responditimoriturum se potius, quam licentiae militari succubiturum. castigatisque gravi orationemilitibus, fasces laureatos obiecit, ut ab eorum inciperent direptione. Hi pro sua id salute egerunt, pro aliena Antigonus: seditionem enim militum contra Antipatrum arte sedabat, stipendia poscebant, sed ab egeno, iamque parum aberat, quin eum lapidarent, Antigonus per pontem contionaturo similis processit, et cedebantde via, et sequebantur audituri quid vellet Interim dum longa oratione defendit Antipatrum, ille evasit. Polyaen lib. 4.

§. 4. Insigne Amilcaris erat contra transsugas, et seditionem molientes stratagema, praecipue quia malitia Punica carebat. Cum Galli frequentes ab eo ad Romanos deficerent, ille fidissimos

suos iussit simulare transfugium, et Romanos, qui eos exceptum venirent, occidere: Itaque nec alii prosugerunt, nec Romani profugos exceperunt.

§. 5. Civiliter etiam Eumenes; nam accipiendo mutuam ab aemulis pecuniam, salutem suam defendit; illi enim ne pecunias amitterent, magna eum fide tuebantur. Eo modo in Germania in societatem belli quaedam civitates pertractae sunt, ne id quod iam expenderant, amitterent. Leucon eodem se modo servavit, sed mendacium addidit. Insidiis enim appetitus a mercatoribus pecunias mutuas accepit, causatusproditione sibi dedi hostes, illis acceptis insidias fassus est, eosque custodes corporis accepit, insidiatores vicit.

§. 6. Impostorum magis videtur, quam [Orig: quâm] Principum fictis litteris tamquam falsaria manu seditionibus, tum civicis, tum castrensibus obviam ire, sed tamen et hoc usurpavere multi. Solent enim duces ipsi falsa consilia, insidias, proditiones, perfugia, panicos terrores fingere, ut miles ad omnia paratus sit, ut omnivin cogitationes pernoscat. Cum litterae in castris Eumenis de vita eius iactae essent, gratias egit, quod nemo sceleris pretium appetivisset, adiecitque se litteras experiundigratia sparsisse. Ceterum Antigonum non sic vincere velle, ut in se pessimum exemplum statuat.

Miror Alexandrum Magnum, tantam animi sortitudinem professum, ad tam vilia se abiecisse, ut omnium suorum, qui litteras in Macedoniam scripsissent, arcanarimaretur. Cum enim in Hircania constitutus, monuisset, ut cum Legatis, quos in Macedoniam mittebat, litteras ad suos scriberent, ex itinere easrevocari curavit, legitque, et quoscontra se aliquid scripsisse invenit, cum eisinimicitias gessit. Periculosa omnino res, et quae coegit Regem esse crudelem. Polyaen. lib. 4. Curtius, alii.

§. 7. Ingeniose Iphicrates classem hostili habitu instruxit, et cum acciperetur a suspectis effuso studio, civitatem diripuit, alieno habitu et suos, et hostes Datanes sefellit, nam cum strui sibi insidiassciret, in proelioalieno habitu pugnavit, atque ita latere et notare insidiatorespotuit.

§. 8. Nefaria sunt, quae tyranni in hoc genere fecerunt. Augustus matronarum adulteriis polluebatur, quem tamen foedius excusabant eiusamici, quod cum multis insidiis peteretur, secreta virorumper illa flagitia exquireret. Crudelior hoc in genere Dionysius: nam musica soeminas, et meretrices conscripsit, et iis tortis quidamatores de tyrannide dixissent, inquirit, periculose locutos deinde occidit.

§. 9. Mortuum etiam, et aegrum se aliquando finxit, ut voluntates hominum exploraret. Dionysius famam sane sparsitsea militibus occisum. deinde quiea ex regaudium senserant, intersecit. Idem quoque fecit, cum in extremo se versari periculo divulgasset; multis enim laetantibus egressus cum satellitio, eos interseci mandavit. Arte etiam ludicra, audito circumforaneo vera pericula deuitavit, et seditionem molitos exter ruit Quidam Syracusis artem se nosse prosessus est, qua insidiatores noscerentur, caverentur, admissus ad Dionusium, si, inquit, dixeriste praenosse insidiatores. Dionysius magnis Doctori datispraemiis, admirabilem artem insidias fugiendi didicisse iactavit, et tutior ea re fuit. Verum haec impostura hominis vesani fuit; idem enim ille, qui Dionysium tale secretum docuit, etiam aliis indicavit; neque enim verisimile est a Dionysio proditum, quot acito dumtaxat, esse tutiorpotuit.

§. 10. Ad impediendam seditionem crebro profuit eam dissimulare, aut ostencere se ipsis fidum. Fredericus intellecto Samminiatenses ad rebellionem spectare, significat, thesauros et captivosapud eos collocare velle, loco thesauri misit arma tecta, pro captivis milites fortes vinctos, qui occupatum oppidum in Frederici ditionem redegerunt. Sic Eumenes cum ab Antigene et Theumate Ducibus Argyraspidum neglegeretur, neque enim ad eiustabernaculum veniebant, ne hoc malum ad alios manaret, somnio duplicise monitum dicebat, ut Alexandro tabernaculum erigeretur, omniaque in eo agerentur, ita obtinuit, ut etiam aemuli venire cogerentur. Polyaen. libro 4.

Apud motos etiam, et potentes prodest dissimulare. Caute Antipater priore Naxiorum exercitu, (qui audita morte Alexandri ad insestandum im perium eius confluxerant) dissimulansse scire, qua mente venissent, gratias hic egit, quod ad auxilium serendum Alexandro adversus Lacedaemonios convenissent: adiecitque id se regi scripturum. Ceterum ipsos, quia sibi opera eorum in praesentianon essetnecessaria, abirent domos, hortatus est: et hac asseveratione periculum, quod ex novitate imminebat, discussit. Front. l. c. 11. hoc maxime locum habet, cum alii in periculo sunt, ne exemplo deficientium tumultuetur. Agesilaus noctu curabatauserri scuta sugientium, ne constaret militibus tantam esse perfidiam, multitudinemque transfugarum.

§. 11. Quamquam in hostium discordia multum sit momenti, non tamen facile tentandi sunt; nam facile syncretizant. Itaque potius agendum, utseparentur, utifecit Dionysius, cum veteranos privare stipendio vellet, seditio concitata est; atille professus est senioribus se in custodiendis munitionibus usurum, tumultum in praesens composuit; deinde vero postquam in praesidia divisit, distractis stipendia ademit.

§. 12. Improba quoque ratio seditionum impediendarum est, populos in luxum frangere, quod multi regum fecere. Ubi Xerxes iussit Ba byloniosdeliciis vacare, arma ponere, Croesus Lydos, Phalaris Leontinos, eodem vinculo voluptatum continendos esse putavit, atneque secura est, nam eo vitae genere corruptis moribus multi sua dilapidant, ideoque res novas moliri coguntur. Accedit quod imbelles fiant, et pauperes, ut nec opera, nec pecunia Principem iuvare valeant.

§. 13. Seditio composita interventu Sanctorum et Religiosorum virorum saepe fuit. Wallachrienses cumope D. Willibrordi nobilem et miraculosam victoriam obtinuissent, contra Robertum Iuniorem Balduini filium, Flandriae Comitem, tum dein civili ac intestino bello (causa non exprimitur) inpartes factionum scissi, mutuo in se saevierunr, ut primates Insulae nobiliores occiderint, libera nulli intrandi vel exeundi eopia fuerit, nulli sacras aedes aut sacrificia, etiam ipso die Parasceves adeundi facultas sine armorum apparatu, coetu contribulium. et satellitum manu. Nec finis aut modus tanti furoris et dissidiae fuit, priusquam, post multa suorum sunera communi consilio et Legarione Ygumenus Thiofridus Philo christus (verba Victoris sunt) accitus Esternaco, civium animos miraculis, precibus,

et auctoritate componeret, et magno labore pacem repararet. Ita R. D. Efternacensis Abbas, cuius Floris Epitaphii Sanctorum Noster P. Ioannes Roberti post annos fere DL. Luxenburgi Anno 1619. primum edidit, et doctissimis suis Notis illustravit; ac praedictam Historiam copiosissime descriptam vitae Thiofridi subnexunt, quae digna, ut ab Walachriensibus Haereticis et Catholicis legatur, in confusionem perfidiae, aut fidei confirmationem. Quod in Christianis religio, in Gentibus aliquando superstitio potuit. Cum Aegyptii odio crudelitatis Persicae defecissent; Darius cum venisset eo tempore, quo Apin lugebant mortuum, promulgavit, secentum auritalenta daturum, qui novum Apin invenisset; illi mirati Reges pietatem ad oboedientiam redierunt. Poliaen. lib. 7.

§. 14. Proditionibus occurrendum; ut suspecti alliciantur pretio et speampliore. Sic Marcellus Battenum Nolanum, ad Poenos inclinantem, et popularium animos sollicitantem, ad se traduxit. Maximae industriae est, proditionem in suum commodum vertere. Proditioni pariter et seditioni, sic Arsames ipse seditiosus obviam iit. Praefectus equitum in conflictu se transiturum spoponderat: Arsames noctu de eo habita quaestione invenit facinus; itaque alium eius vestibus induit, militesque fidissimos equitum armis munitos, cum dareturab hoste signum; transire, et terga eorum caedere iussit, quo stratagemate insignem victoriam consecutus est Polyaen. l. 7.

Praecipuum est odium proditoris inculcare animis. Antigonus et Caesar proditionem amabant, proditores oderant. Philippus prodituros amabat, eos cum iam prodiderant, maxime oderat. immo et prodituros oderat, sed amare simulabat. Lysimachus Andragathum Amphipolis proditorem magnifice donavit, postea vero eum cruciatu necavit, in hos enim praecipue convenit, ut

Nulla illos tellus, nulla aequora possint
Accipere.
Queis neque apud Danaos usquam locus, insuper ipsi
Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt.

CAPUT XVII. Pax publica non a Catholicis, sed a sectariis seditionibus turbata est.

§. 1. DE seditionibus patriae componendis plurimis agere, et institutum et temporum acerbitas cogir. Tantam esse in Imperio tarbationem, tantam Principum diffidentiam, tantamerga Caesaream Maiestatem stmultatem, quanta etiam exsulceratissimis temporibus non fuit, docent Comitia atque conventus publici, quorum omnium paene exordia de discordia; contentione, litibus, diffidentia [Orig: diffidentiâ] querelas habent, tractatores autem hactenus remedia quaerunt. Mirum autem exteris nationibus apparet, et posteri vix credent; Iam annos nonaginta inter Collegas Principes, Cognatosque in conspectu Caesarum pacis amantissimorum, de pace tractari, animorum abalienationem tamen et minuta bella durare. praesertim cum utrique parti ex aequo bellum futurum sit exitiale, ac luctuofum, cum nemo ad Comitia illa veniat, nifi qui pacis se cupidissimum profiteatur. Causam tanti mali inquiro, nam ut in medicina novisse causam morbi est necessariu adremedia, sic cognofcendus est, inhoc vasto corpore Augustissimi imperii inclusus noxius quidam humor, variis locis, et diverso effectu temperatam artuum, ac membrorum harmoniam consensionemque conturbans, alia praeter naturam inflammat, alia tabefacit, alia arrosione divellit, dumque singula tentat, omnia pariter infestat. Hoc malum, qua [Orig: quâ] parte situm regnet, apetiam.

Sic igitur statuo. Omnium discordiarum, odiorum, bellorum civilium, rebellionis in Romano Imperio causas esse praedicantes Luthe ranos et Calvinianos, quocunqvenomine appellentur, quacumque in fecta [Orig: fectâ] vivant, nec innocentes Anabaptistae, sed quia semel audacia eorum fracta est, nunc deest vis, et arma malitiae; itaque nunc vulpina [Orig: vulpinâ] se tegunt, donec leoninam adipiscantur, atque adrem agendam invalescant. Rationes, quaeso ut lector ita aspiciat atque perpendat, ne ex occupato iudicio sententiam proferat.

§. 2. Ratio prima. Ad imperium conservandum. pacemque tuendam necessaria est auctoritas Imperantis, omnibus arcibus, quin et armis illa firmior est adversum rebelliones et contemptum; Maiestas, imperii est tutela, eius omnem vim resolverunt, quantum in ipsis fuit, praedicantes novatores, eoquerem deducere conatisunt, ut nec admiratio, nec metus esset, summae potestatis, quibus duobus auctoritas, quae est imperiorum fulcrum, continetur, nervos igitur Imperii concidere aggressi sunt, unde spe impunitatis pacem rupit audacia, et illecebra illa multossensim traxit, ut iam auctoritatem in se traherent. [Gap desc: Greek words] . Non enim itanati sunt, ut pudori obsequantur, sed ut metui, nec ut pravis abstineant obturpitudinem, sed ob supplicia et poenam. Quo modo autem ostendam Novatores aciem auctoritatis Augustae hebetasse? Maiestatem detraxisse? contemptu vilissimi cuiusque foedasse? id quidem haud operosum fuerit: in Tomis Lutheri integrae sunt in Principes invectivae, etiam a Catholicis collectae. Mihi non est mens illa omnia referre, immo vix aliqua, quia nondum ex animis omnium est abolita Lutheri auctoritas, et plusquam oportet, legitimae potestatis aestimatio languet. Uno alterove exemplo docuisse sufficit. Libello de bello contra Turcas. Caesarem negat caput esse Rei publicae Christianae, et defensorem Euangelii, aut fidei. Oportere, sane Ecclesiam alium habere defensorem, quamsint Imperator et Reges, eos namque esse pessimos hostes Christianismi et fidei. Libello, de sotestate saeculari, Principes, ait, ut plurimum esse velpraecipuos moriones, vel deterrimos nebulores. Ne autem haec solius Lutheri fervori tribuamus, Ecce hominem formidolosissimum Philippum. Epist. ad D. Burchardum Mithobium. Etsi saepe magno cum dolore expertus sum, admodum esse inconstantes [Gap desc: Greek words] animos, de suis loquitur, quorum diligentiam in direptionibus Monasteriorum etiam taxat. Plerique Principes etiam ante hoc tempus; multo fuerunt in diripiendis Monasteriis diligentiores, quam in constituendis [Gap desc: Greek words] et Scholis, Sed exspectemus venientem annum, qui fortassis excutiet nostris heroibus veternum, ludos, voluptates, amores, rixas: Hactenus alii saevierunt in Ecclesias, alii finxerunt

corruptelas doctrinae, certarunt obscenis libellis, finxerunt insulsos dialogos, oblectarunt se venereis voluptatibus, neglexerunt Ecclesias, et Scholas, certarunt ambitione, nunc nemesis attrahit non contemnendum hostem. Epistola vero ad Milichium. Urbes, ait, ab ignavis Principibus desertas, et proditas esse. Quid Calvinistae censeant de Principibus Imperii, atque ipso Imperatore, satis ostendi, iam saepius, nempe Imperium esse bestiam Apocalypticam, sanctorum interfectricem, Imperium nimium admirari, illud Augustum vocare, esse adorare Diabolum, seu Draconem.

Haec autem doctrina evertendo imperio inventa est. Itaque Praedicantes imperium evertere moliuntur: cum autem sine sonitu orbis ille inverti non possit, cum sine dissolutione tantum corpus tranferri nequeat, necesse est tantam ruinam plurimas et violentissimas concussiones anteccdere.

§. 3. Ratio secunda. Quorum artibus potentia Imperii acceditur, atque insirmatus, illi tumultuum, atque seditionum causam praebent. Quid enim sine viribus ira? quid magni nominis umbra? Non potest stare illud Imperium, quod sola opinione multitudinis, et vetustatis aestimatione nititur, necesse est adsit potentia, opes, arma, consilia, foedera, alioquin luxatam basi sua [Orig: suâ] columnam, qui primus impellere ausus fuerit, evertet. Novatorum autem insidiosis atque etiam apertis machinationibus, apparatibus, pugnis, potentia imperiiafflicta est, et quod nec dum cecidit, Imperatoribus suis, Catholicis Principibus, et nonnullis tum Principibus Protestantibus, tum liberis Rebus publicis debet, nulli praedicanti acceptam refert incolumitatem. Quid? Illi miferi imperium turbarent? Quasi non periculum sit fortissimis etiam ab invalido. Non opus est ad magnas fraudes magno animo, sed malo. Turbatis rebus victor Sinon incendia miscet. Quod leones et ursi, hoc etiam viperae possunt et cantharides. Virium imbecillitatem pensat acrimonia veneni. Hac in culpa [Orig: culpâ] esse praedicantes probo.

Nam primo conati sunt opes, belli nervos, pacis ornamenta, atque arma avertere, atterere, pessundare.

Plurimarum enim Ecclesiarum praedia, possessiones, ornamenta in alios usus converterunt, et teste Melanchthone in diripiendis Monasteriis fuere diligentes. Opes autem illae Imperio sunt ereptae, quia fidelibus imperii subditis, sine iure, sine legitimo processu, iussi migrare veteres coloni, Monasteria, Canonicatus, Praelaturae, Episcopatus praeda Principum saecularium fuere [Orig: fuêre] , nomina et loca, et censum dicent, ad quorum aulas annuae rationes de spolio Domini referuntur. Duplex hinc imperio damnum ortum est, neque enim subsidia pecuniaria a spoliatis missa sunt, et ceteri, qui exemplo spoliatorum terrebantur, pendentibus in ancipiti, atque ex vicinitatis affectu fortunis, ad tuendam Rem publicam in qua [Orig: quâ] se opprimi videbant, consortio Collegarum destituti, erant imbecilliores. Multum itaque hac ratione potentiae pristinae decessit consilio praedicantium, quos tamen sua fefellit cupiditas, ipsi enim sese, cum viderent pronis auribus a Principibus audiri, a populo coli non dubitabant in dignitates deiectorum Praelatorum recipiendos, et e mendicabulis circumforaneisque Poetastris lautos sore, verum falsi sunt, cum adrem ventum est, praevaluit fiscus, ipsi tenui portiuncula aspersi sunt, ne oblatrarent, non ut satiarentur. Hac igitur concussione tributa imperii et vectigalia sunt imminuta, hoc est ornamenta pacis, et subsidia belli. Nec enim quies imperii sine armis, nec arma sine stipendiis, nec stipendia sine tributis haberi queunt. Quae vero ratio tributorum erit, si in illis, qui aliorum possessiones ad se transtulerunt, non sit voluntas conferendi, spoliati a [Gap desc: Greek words] et [Gap desc: Greek words] , infausti ominis divis protegantur?

Deinde, In tot Comitia et dietas quae iam annos nonaginta multiplicautur, in lites et contentiones, in mutuas velitationes tantum sumptus impensum est, quantum bello Turcico suificeret. Appello ad ipsas Principumrationes, atque in itinera, legatos, comitia factas impensas.

Tertio. Accensum est auctore Luthero, actore Muntzero bellum rusticorum, in quo arces, Monasteria, Ecclesiae subversae sunt, postremo rustici contumaces internecione deleti, haec inter damna, si quis referre non didicit, nescit ille agros, et agricolas aerarii fundum esse.

Quarto. Lutherus atque asseclae intestina bella concitarunt, in ea expensae factae, et sanguis fusus, quo potuit cum Hungaria [Orig: Hungariâ] et Thracia [Orig: Thraciâ] , etiam ipsa Constantinopolis parari. Nempe post varias clades, tota paene Germania non Catholica in Caesarem conspiravit, 80000. peditum, 10000. equitum in castris rebellium memorant fuisse praeter oppidorum praesidia, et reliquum apparatum. Quid deinde alia minora, ut vastationem Brandeburgicam, bella Coloniensia, Alsatica, cetera enarrem? omnium illorum initia a Novatoribus, dum vetera extorquere orthodoxis conantur, concitata sunt. Nec tamen hic consistit inquieta, et pacis impatiens novitas, quoties pecunia, virisque adiutum Belgium? quoties contra suos Reges confirmati in Gallia Hugonottae? pinguent adhuc Germanorum cadaveribus Franci atque Belgici agri. Quis miretur exhauriri potentiam ac vires imperii secum depugnantis? totiesque sanguinem mittentis? Quis miretur nec animum esse, nec opes contra Turcas, cum domi omnia insumantur? Inspice vel statum praesentem, cottidianis sumptibus exhauriri Germaniam est necesse. Ecce enim signa, pares Aquilas, et pila minantia pilis, in occasionem intenti adversarii, subitis expeditionibus Catholicos aliquando terruerunt, tandem interse conspirarunt, foedera cum exteris inierunt. Itaque Catholicos ut sancta, et rebus, quae supersunt, tuendis necessaria [Orig: necessariâ] confoederatione probante Caesare se mutuo devincirent, impulerunt. Utrimque motus igitur, inde bellum, hinc defenfio paratur, confertur etiam in pace pecunia, duces belli eliguntur, centurionibus in futura bella stipendia dantur, annona, atque armatura conquiritur, gratulandum esset felicitati Germanicae, si sic in hostem sese armaret, nunc timore vicinorum qui ad classicum suorum praedicantium, bella volunt atque arma fremunt, et Sacerdotales togas militi promittunt, sumptus illi expendendi sunt. In se igitur mole suaruit [Orig: suâruit] imperium, et sibi componitur, ideoque adversum externos invalidum, atque effusis in domestica certamina viribus ab imbelli, ni caveatur, vincendum. Quae autem tanti mali origo? unde tam diuturna simultas, aliquando bellans, semper minax, numquam bene cogitans? Ab illis, qui Catholicorum bonis incubant, quibus nimium est, quod Episcopi vivunt, qui inescati Ecclesiae direptionibus, ereptum

sibiputant, quod negatur. Valuit olim imperium Germaniae non sua [Orig: suâ] tantum Maiestate et robore, sed vicinorum etiam amore et foederibus, haec adiumenta praecidere, et Sociorum auxiliisnos omnino nudare novatores instituerunt. Validissima auxiliorum contra Ottomannos semper praebuit fida Italia, atque Hispania, quae regna Turcicas indutias, et pacem dedignantur, e Belgio promptam manum, quamque Turcae praecipue formidant, legimus, nec de Francica [Orig: Francicâ] dubitandum est, cum amicitiam Reges affinitate sanxerint. Quid hic Novatores? Pontisex est bestia, Florentinus, Mantuanus, Hispanus cum Babylonica [Orig: Babylonicâ] meretrice scortantur, tu Britanne incende Italiam, occide, carnes devora. Quid vero? Pontifici, Italiae Principibus, Iberodum partim corpora sua pro imperio opponunt, partim suo stipendio militem alunt, pecunias conferunt, vota faciunt, vos insdias struitis? Accusant Calvinianos Lutherani de inclinatione ad Turcam, monent suos Principes ut potius Catholicis adhaereant, quam Zwinglianis, quod Papa pro Imperio bella gerat, Calviniani subsidia Caesari negent, et sub pectore gestent Antichristum Orientum, ut probavi libro de Syncretismo seu falsa [Orig: falsâ] pace. Quis igitur pacem turbat, an qui fidissimos socios in amicitia [Orig: amicitiâ] continendos dicit? An is qui nec ipse in bellum conferre cogitat, et propugnatoribus imperii toto mundo hostem quaerit?

§. 4. Ratio tertia. Pacis violataerei sunt, qui iniuria alienas possesiones occupare docuerunt, aut si iuris aliquid, et aequitatis in illa usurpatione praetendunt, nullo iudicio, nullo ordine possessionem adierunt, qui iudiciorum sententiam fugiunt, vi, aut dolo possidere et perseverare suadent. Haec sunt praedicantium studia, hi conatus ab ipsis incunabulis. Et de Zwinglianis quidem palam est, in ipsis Comitiis Augustanis, exercitus, foedera exterarum gentium, Episcopatuum [(reading uncertain: print faded)] divisiones iactabant, ut est in Epistol. Melanchthonis ad Philippum Hassiae Principem. Verum quid opus mea probatione? Inspiciantur acta Camerae Spirensis supplicationes, iuris contestationes, appellationes, lites pendentes, lites inveteratae queruntur iniuria Ministrorum sibi erepta pervim, et dolum, qui iuris remedia experiri volunt, actores sunt, et fuerunt Catholici, de repetundis postulant adversarios, recuperatores dat Caesar, non igitur dubium est, quin initium litis dederint, qui possesionem bonaefidei, possessorem pacificae, et indubitatae hereditatis, fundis avitis exturbarunt. At iniusti erant possessores Catholici, vendicanda igitur dominia, et ad nos deferenda erant. De iure posterius videro, si ius appellant, ex iure, consertum manus veniant, iure res decidatur, ne solida vi vadant. Cur autem iniusti possessores, qui ex Caroli Magni. Henrici, aliorumque piorum Imperatorum, Principumque donatione, fundatione, legibus erant possessores? Communis erat legum Imperatoriarum interpretatio, communis intellectus municipalium, communis usus, et praxis iuris, et tribunalium decisiones, secundum hoc ius legitimi possessores erant, quiete et sine interpellatione dominia rerum suarum occupantes, consilio novatorum, ius aut iuris interpretatio immutata est, et mutati animi Principum, noua [Orig: nouâ] religione vetus Rei publicae desiit forma. Confiscatione, multa [Orig: multâ] , exilio, rapina [Orig: rapinâ] , noua [Orig: nouâ] , eaque iniquissima [Orig: iniquissimâ] lege itum ineos, quos usitata legum et diuturna praesidia tuebantur. Tot Episcopatus, Abbatias, Collegia, Monasteria, Hospitalia, Scholas rapuit privatus fiscus, nam ipsis rapinarum ministris, ut canibus venaticis ad acuendam sagacitatem exiguae particulae de praeda dividebantur. Quis bellum movit, an is qui leges, Magistratumque invocabat, dum pelleretur? an vero qui veterem colonum sine lege deturbabat? Antiquis omnia dominiseripis, quia opinionem novam antiquis legibus, moribusque pugnantem non amplectebantur, et violatae pacis illos accusas? Fierent Euangelici, dices, et res suas sibi tenerent. Nescio an mutatione fidei tueri possessiones possent. Hoc scio, nulla [Orig: nullâ] lege prisca [Orig: priscâ] cautum esse, non nisi iis, qui se dicunt Euangelicos, possessiones esse tutas, et sartas tectas. Haec igitur lex nova, quae adversatur omnibus veteribus iuribus, moribus, privilegiis, causa discordiarum fuit.

§. 5. Quarta ratio. Causam seditionum ac tumultuum illi dederunt, quos violatae pacis legitimus Magistratus damnavit, quibus coercendis conventus indicti, latae leges, instituta iudicia, non illi ad quorum lacrimas, precesque haec datasunt, quorum sublevandis calamitatibus, mitigandis exiliis, haec praesidia comparata sunt. Mea tu me possessione, tualege [Orig: tuâlege] pepulisti, bonis, annuisque censibus exuisti, fama etiam multasti, ad pedes Caesaris iaceo, nobile iudicis officium, auxilium legum imploro. Quid restat, nisi ut tuo iussu me Caesar tamquam publicae violatorem pacis duci iubeat? Veteri lege, et fide possidebam; nulla lege pulsus sum, hoc queror Caesari, et ecce seditiosus audio. Quid igitur Caesar atque ipsum imperium Romanum? Me Pandectae, Codex, Novellae tuentur, me Aurea Bulla Caroli IV. data Anno 1356. Me Frederici tertio Anno 1442. Reformatio, me Maximiliani Primi facta An. 1500. declaratio defendit.

Te vero Carolus V. Wormatiae Anno [Orig: Annô] 1521. Augustae, Anno 1521. et 1530. Spirae Anno 1526. et 1529. et Anno 1542 et Anno 1544. atque innumeris aliis locis discordiarum auctorem indicat, iudicium Camerae firmat, explicationes et spolia vetat. Concilium Generale quaeritur, et a cunctis exspectatur, interim ante Concilium pulsus, nec post Concilium restituor, spoliatus antequam reus, in poena, in exilio sententiam Concilii exspecto, ad quod tu quoque appellasti, liceat haec mecum mihi dolere, quid insultas iacenti, et violatae pacisin me culpam conferre conaris? Ad Concilium adire noluisti, merito, quia sine iure possedisti. Ad Colloquium Wormatiense Anno 1557. invitatus tuorum discordia et odio mutuo victus discessisti, interim de praeda mea utraque pars, etsi sibi adversa vivit, An ego causa discordiae, quia non continuo emortuus sum?

§. 6. Ratio quinta. Acta ipsa spectemus. Postquam multa Catholicorum bona occuparunt, Anno 1541. ne bellum oriretur, Catholici actiones quas contra invasores habebant, suspendere coacti sunt, ut est in Ratisbonensi Decreto constitutum, sed ea lege, ut iam sisterent manus Euangelicorum, nec nova spolia agitarent. Sed quis sistat ad alia properantes nova semper siti? Quid enim Principes ab illis Harpyis non didicerunt? Lucrum ex omni occasione odorati praedicantes, ita pennas nobis incidere suadebant, ne possentrenasci, omnes sinus, omnia praedandi vocabula

sunt inventa. Nam interea Episcopatus Magdeburgensis, Bremensis, Halberstadensis, Verdensis, Osnaburgensis, Mindensis, Lubecensis, Ultraiectensis, Caminus, Swerinus, Gedanensis, Brandeburgensis, Ratzenbergensis, Slevicenlis, Hamelburgensis, Libussensis, erepti, Monasteria item et celebria et parva. Nec aliud restabat, nisi ut omnia cum pulvisculo auferrent. Pulfi Sacerdotes, vastata templa, contra pacta conventa, Caesarisque mandata Spirae Anno 1544. edita. Itaque Caesar edixit, se Commissarios deputaturum ob iurisdictiones et bona Ecclesiastica invasa. Certe a nobis invasa non erant, sed a pacis violatoribus. Secuta est deinde clades Germaniae, cum aperte contra Caesarem rebellarent, nos sane Saxoniam, et Hassiamnon armavimus. Nos neque revisiones Camerae impedimus, neque potestatem Caesaris in dubium vocamus, quod ultimis comitiis factitatum a legatis Correspondentium. Qua [Orig: Quâ] de re videantur ab ipsis edita acta, et auctor quide Turbato imperii statu scripsit.

§. 7. Ratio Sexta. Quorum consilio bellum factum est Caesari; infidiae, proditiones, illi pacem violarunt, at fecisse hoc novatores Anno 1544. 1545. 1546. et sequentesdocent.

Merito igitur etiam Catholici prose bellum gerunt. Si enim Lantgravius recte Caesari dixit Anno 1546. Francofurti nihil aliud actum esse inter protestantes, nisi, quomodo et in religione sua [Orig: suâ] permanere, et vim iniustam depellere possent. quis dubitet Caesari necessario bellum fuisse gerendum, ut a tot subditis vim iniustam depelleret? Quis neget Catholicis iustam bellandi causam datam, cum se exui bonis contra Caesaris edicta et leges, privari exercitio antiquae religionis experirentur?

Nonne quidam Principes Caesari cognomen Maiestatis Augustae negabant? Alioqui cum eo belligerari non licere putabant? Sleidan. lib. 17. Quasi vero ubi auctoritatis nomen ademeris, tum pugnare contra Magistramtum liceat. Eodem tempore et Regem Galliae in Caesarem concitabant, et Helvetios, sed a Gallo elusi, ab Helvetiis reiecti sunt.

Verum nec me opus est bellorum culpam in adversarios conferre, nec decet Novatores ipsos negare, cum confessi rei causa agenda non sit. Ulrichus Wirtenburgicus Caesaris misericordiam implorat, atquepetit, ut propter Christumsibi condonet, neque in sua [Orig: suâ] innocentia praesidium ponit, sed quod Caesaris habeat exploratam clementiam, qua [Orig: quâ] soleat in supplices uti; nimirum eius rei non unum extare documentum, et quidem antepaucos annos, editum in quosdam ex ordine Principum, qui forte non paulo maiorem, quam ipse causam offensionis ei praebuerint. Et legati cius. Illum profiteri culpam palam, et dolere vehementer ob admissum facinus. Sleid. l. 18. Venit et Halam Fredericus Palatinus veniampetitum. Paulo post veniunt ad Caesarem legati Ulmenses, et cum supplices facti culpam agnoscerent, ac deprecarentur, reconcili atifuerunt. At Memmingenses, Bibracenses, Ravesburgii, Campodunenses, Ifnenses legati, partim suo errore, partim aliorum culpa [Orig: culpâ] factum alunt, quod in Caesarem deliquerint. Quin et Argentinenses, et alii veniam petunt, quos legati Caesaris accusant Ulmae Ann. 1547. Non ipsos modo rebellaffe, verum alios etiam ut idem facerent, impulisse et violatis legibus atque iure omnia conturbasseper Germaniam. Neque Lantgravius Caesari supplex id negat. Habemus ergo auctores tumultuum iam suo iudicio accusatos. Causa autem omnium malorum est dissidium religionis, de quo Imperator An. 1547. recte dixit. Nisi componatur, pax omnino constitui nonpotest. Inde secutum est ut ius non administretur. Ad infamiam autem, et detrimentum Germaniae pertinere, quod per aliquod tempus nullum ius dictumsit, merito censet Imperator Quis autem iniustitiae auctor, nisi qui causae diffidebat, nisi qui sonante classico silere leges coegit?

§. 8. Ratio sexta. Pacis violatae reus est, qui obstat ne ius dicatur, neiustitia vindicem, aut exsecutorem habere queat. Quantum vero laboratum est a sectariis ministris, ut omnia tribunalia, nisi quae ipsi erigerent e medio tollerent? initio An. 1521. Lutherus ius Canonicum exussit, quasi omni metu iudiciorum liber esset, si membranas exussisset, deinde ne contra ipsos Camera Imperialis pronuntiaret enixissime postularunt, revisiones impedierunt, qua arte sententias plerasque eluserunt. Ad aulam Caesaris cum est provocatum, negant eius iurisdictionem, mandari causas Principatuum, et Comitatuum ordinibus imperii volunt. Ad comitia cum ventum est, nolunt valere maiora suffragia, sed quae sibi tribuunt, saniora. Quorum illa? Paucorum qui se Correspondentes appellant. Quid igitur faciendum miseris Catholicis, si eos invadat quispiam ex Calvinianis? ad Cameram confugiat? Revisio petetur, nec dabitur. Ad tribunal Caesaris? Sine ordinum consensu negabunt Caesarem decernere posse. Sententiam retractabunt, ut in Aquensi negotio actum esse invictissimus Imperator Matthias pronuntiat. Ad comitia imperii venerabilem Illustrissimorum Principum Senatum provocas? Standum erit, non maiore suffragiorum parte, sed minore, aut minima. Quid si illa minima, quae saniorem se esse vult, omnia Calviniano more iudicet? Catholicos esse Antichristianos, exurendos, devorandos, et nos Plessaeo contradat, qui nostris suppliciis prae gaudio immoriatur? Quid si hoc contra ius gentium clamet esse pars maior, quod sanius esse putat pars minor? Mirum si absque rubore haec proponere potuerunt.

Credetis hoc posteri, fuisse homines in Imperio Romano tam legibus fundato, tam dignitatibus ordinato, qui omnibus legibus, et iudiciis eximi voluerint, et omnium Principum, atque adeo ipsius Augusti iurisdictionem inaudita oligarchia ad sesetrahere? Nemo habet quodtali statusperet, si inter correspondentes non est, nemo quodmetuat, si factionissuae homines habiturus est iudices. Quod si porro haec suo cursu properent, quid erit tandem hoc sacrosanctum Imperium, nisi grande latrocinium? Ubi enim conculcatae sunt leges, sublata iudicia, victa Magistratuum auctoritas, quid ius fas erit imposterum, nisi omnia acta superioris! tituli fortioris! Fas enim censebitur, quod ipse fecit, qui vicit.

CAPUT XVIII. Pacem civilem in Romano Imperio obtineri vix posse, quamdiu Praedicantes pacem Ecclesiasticam turbant.

§. 1. DE vera pace sermo est, hanc in Germania patria carissima, inter unius Imperii diversa membra, tutam, diuturnam, sine suspicionibus et offensionibus, sine anxia exspectatione

belli, vix esse posse existimo, nisi Ministrorum, praecipue Calvinianorum, importuna, ac furiosa rabies coerceatur, et ad modum calumniandi, ac omnia turbandi, redigatur. Sic illi namque pacem Ecclesiasticam turbant, ut civilem pacem e medio tollant. Cuirei probandae multae sunt, et gravissimae rationes.

§. 2. Ratio prima. Vera religio pietasque acres habet stimulos, cruciatuum etiam, et mortis victrix, cum divina [Orig: divinâ] gratia [Orig: gratiâ] adiuvatur, acregitur. Vehemens etiam res est, et timiditate sua [Orig: suâ] praeceps superstitio, quae cum invaluit, haeresin, et magiam gignit, semper inquieta, et si obsistatur, atrox. Omnes (inquit Tullius act. 6. in Verrem) religione moventur: et Deos patrios, quos a maioribus acceperunt, colendos sibi diligenter, et retinendos esse arbitrantur. Omnes omnino, non modo quos vero, et soli colendo Deo vera pietas coniungit, sed et illi, quos error obnoxios detinet, et falsorum numinum simulacris fascinat, quos opinionum suarum amor, ne veritatem aspiciant, occaecat. Causa est, quia omnes salutem temporariam, vel aeternam, plerique utranque inreligionis controversia [Orig: controversiâ] agi arbitrantur. Itaque videmus iniecta [Orig: iniectâ] religione, levissimo momento concitari vulgus, et cadem commotas iam seditiones componi. Fremunt populi cum novam sibi religionem imponi vident, ut nuper Berlini. Christum sibi eripi, in daemonis se potestatem tradi, aeternis ignibus se mancipari credunt, quoties religionem immutari vident: nisi ubi iam mutationibus, et cauponationibus assueverunt, et fidem inter adiaphora habent, de Principum suorum voluntate pendentem. Hac populorum inclinatione, et persuasione Zelotica abutuntur praedicantes, atque hoc agunt, ut omnes in suam opinionem traducant, primo blanditiis, deinde edictis generalibus, mutatione exercitii, et rituum Ecclesiasticorum. Quantum egerunt in Palatinatu Lutherani, ut Catholicos pellerent? Quam pulchro stratagemate Lutheranos eiecerunt Calviniani? Quanta ira ab exilio reduces Lutherani Calvinianos proscripserunt? Quam sollerter de proscriptoribus suis se proscripti Calviniani tandem vindicarunt? Atque haec non sola disputatione, sed Illustriss. Principum auctoritate, et potestate transacta sunt. Quae in his turbis vel Lutheranorum erga Fredericum, et Casimirum, vel Calvinianorum erga Ludovicum fiducia, caritasque esse potuit? Nonne animarum suarum hostes arbitrantur Principes, perquos veris se Doctoribus spoliari, falsis ac seductoribus addici persuasissimum habent? Videantur Supplicationes Heidelbergensium civium ad Casimirum Administratorem Fierine potest, ut Calviniani, quos pepulit Ludovicus Elector, amare eum potuerint, potentem et securum esse voluerint? Cuius imperio, et viribus se, et veritatem opprimi clamitabant, cuius morte sibi redire salutem persuasum habebant? Ministri hinc inde, tam Lutherani, quam Calviniani in suam quisque opinionem subditos impellebant, de summa salute, de vita et morte aeterna dimicationem institutam vociserabantur. Oderant aperte consiliarios, et praedicantes adversarios, quorum instinctu Principes religionem immutabant. An Principem amarent, sine quo nihil illi poterant? Principem amarent, qui alienis cupiditatibus salutem subditorum, et quidem aeternam donaret? Cum igitur in annos et in dies mutationem religionis Praedicantium curiositas, vanitasque affectet, fieri non potest, quin tot sint causae abalienationis, discordiae, diffidentiae, quot sunt mutationes attentatae. Mutavit Lutherus Religionem, mutatam iterum interpolavit Melanchthon, Flaccus Illyricus, Osiander, Maior, Ubiquistae, omnes cum turbis, et convulsione partium Imperii.

§. 3. Ratio secunda. Ex illo irrequieto et praepostero zelo Ministrorum novi Euangelii, oritur lucta gravis, et contentiones perpetuae. Quod enim in Orthodoxis laudabilis efficit caritas, ut omnes venire ad veritatis cognitionem exoptent, hoc conatur in tribuniciis turbonibus corrupta pravitas, ut contagione sui omnes afficiant. Quod cum via alia nequeunt, lenibus remediis contemptis, exilia, confiscationes, proscriptiones, tormenta meditantur. Fieri hoc queruntur liberi novem Arminii in praefat. ad ordines Hollandiae. Exemplo sit nobis, secta illa, quae mansuetudinem, innocentiamque, plusquam humano artificio mentitur. Quam effreni libidine, quam barbara crudelitate tyrannidem exercuit? Quam clare demonstravit, quae rabies sub mansuetae pecudis vellere delitesceret? Quid simile Arianorum, aut Circumcellionum insignita crudelitas patravit? Et illa tamen haeresis unius oppidi fiducia, orbis terrarum imperium, missis quaquaversum legatis, non sperare tantum ausa est, quod ad Germanicae nationis dedecus nimium est, sed attentavit. Mihi sane non tam admirabile, visum est portentum illud Anabaptisticum, cum flagitia illa conscivit, habuit enim haereticos, habuit tyrannos, quos imitaretur, quam cum tanto ardore in sectae suae propagationem incumberet. Habet hoc omnis error, ut fecundus sit, omnis haereticus suae opinionis est importunus propagator, nec facile cessant, nisi vicerint. Omnes eo tendunt, ut dominentur corpori, a quo sunt abscissi. Odia sua maledictis, et cum possunt, gladio promovent. Ecce tibi in Imperio, Calvinianos molles, Rigidos, Socinianos, Anabaptistas diversarum superstitionum, Lutheranos puros, Lutheranos interpolatos, Ubiquistas, Maioristas, Osiandrinos, Flaccianos, omnes suae sectae zelotas, nemo ex illis est, qui non omne imperium sub leges suae haereseos ire pervelit, qui non id quantum potest perficere conetur. Quae igitur pax esse potest, tot sectis invicem de capite, de fortunis, animaque ipsa cottidie dimicantibus? Moderatio igitur praedicantibus praescribenda est, et ne quid novi monstri pariant, atque educant, praecavendum. Quamquam quid illis praescribas? Quid leges pones? Anno 1530. Confessio Augustae oblata est Carolo V. Imperatori, multa eius tum erant exemplaria edita, at illa confessio quoties mutata, immo quoties conventum Principes, et civitates, ne mutaretur, egerunt, at nihil actum, plus potuit unus Melanchthon, quam universum corpus Protestantium. Itaque nunc illam nemo integram tenet.

§. 4. Ratio tertia. Poterunt forte regna extera sine turbis aliquandiu sustinere religionum diversitatem, at manente hac Ministrorum praecipue Calvinianorum protervia, in Romano Imperio ordinum inter se connexio, societasque civilis sine metu periculi, sine suspicione durare non potest. Nam praedicantes omnino, praetextu religionis Imperium tollere e medio conantur.

Impesium Romanum inon minus est in Ecclesia, quam Ecclesia in Imperio, et si verum fateri

volumus, Imperium in Germania est per Ecclesiam, primaria membra Imperii suam dignitatem habent, quia sunt Ecclesiastici: Tres Cancellariatus Imperii, atque Electoratus, sunt Ecclesiarum. Itaque pax Ecclesiae pax est Imperii. Qui igitur statum Ecclefiasticum auferre ex Imperio conantur praedicantes, Imperium evertunt. At negant Calvinistae Puritani Episcopos posse Principes esse, nec nostris modo Episcopis regimen suarum provinciarum ereptum eunt, sed Anglis etiam indignantur, quod politicas dignitates in aula Regia obtineant. Tollunt igitur Imperii pacem, quia ex tot Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, qui Principes Imperii sunt iure antiquissimo, neminem Principem agnoscunt. Suos hortantur, ut sedes Collegarum tamquam vacantes invadant, hoc suae religionis non infimum caput asserunt. Hoc sane pacem Civilem non turbat modo, sed omnino e medio tollit. Hinc cum volent, eadem [Orig: eâdem] arte Imperatorem ipsum aggredientur, si enim qui eum eligunt, qui Comitia indicunt, non sunt Electores, non igitur electio legitima est. Haec cum ita sint, dubium non est, quin ea doctrina omnino ex finibus Imperii eliminanda sit, quae occasione pietatis, Imperii omnia membra bello internecino committere elaborat.

Dices forte: Principes diversae, a nostra, religionis, aliter sentire. Merito sane; non credunt illi suis, mendaces saepe experti? at ego non considero, quid Principum generosus animus, et prudentia praestet, sed quid susurrones, sive ut Lutherani dicunt, in historia mutatae religionis in Palatinatu, Serpentes, in aurem illis sibilent. Quid enim si quandoque Principem nanciscantur, cuius iuventuti imponant? Pax firma non est, ubi tot machinis ingenium Principis, et bonitas, qua sola nititur, oppugnatur.

§. 5. Ratio quarta. Non potest esse imperturbata Res publica, ubi contrariis voluntatibus, et legibus administratur, at tale Imperium efficit praedicantum intemperies. Bellum erit perpetuum spiritale, quomodo igitur esse potest pax temporalis, si eam quoque spiritale bellum affligit? Nempe leges Ecclesiae ad contionem, ad mysteriorum celebrationem, ad processionem, precesque, et ieiunia vocabunt? Qui faciet hic Princeps, si praedicantem [Gap desc: Greek words] audiat? Nempe ad curiam, venationem, viarum refectionem, caedenda ligna, aliaque coget, quibus a templo penitus avocetur. Hic cui Domino parebit conscientia oppressorum? Si enim Principis auctoritatem subditus neglegat, iam pax interibit politica, si legem Ecclesiae postponat edicto Principis, labescet conscientia. Rem exemplo declaremus. Sit Princeps Calvinianus, Superintendens Lutheranus. Hic Anathematismos, ille exilia, carceres, gladium intentet, uterque partes populi trahat, scisso studia in contraria vulgo, pacem civilem penitus intercidere necesse est. Princeps doctrinam Lutheranam impiam, haeresin Diabolicam, Superintendentem turbulentum veritatis hostem, omnibus viribus persequendum, exterminandum, excidendum, Superintendens iussa Principis tyrannica, facta crudelia pronuntiabit, exterorum Principum Lutheranorum opem serio exspectabit: curia et Ecclesia collidentur, ad Lutheranos impellet [Gap desc: Greek words] , ad Calvinianos coget Praetoris edictum. Princeps contemptum sui non feret, ne praetor quidem, tanto Principe saevior, quanta eius ira ignobilior. Quid hic superest, nisi ut arma expodiant, hi pro aula [Orig: aulâ] , illi pro templo. Si Principi pareant, quia iussa religio est, non Dei, sed purpurae culrus, qui exprimitur ab invitis. Quae vero pax est, si cogi te sentias, ut opinioni Principis vitam, atque salutem impendas? Itaque illa non est animorum consensio, et gemitus oppressorum, exsecratio atque odium victoris atque in ultionem intenti animi occulta machinatio.

§. 6. Ratio quinta Belli Praedicantici cottidiana exempla cernimus. Est etenim ea Imperii Romani constitutio, ea inrium, et iurisdictionum permixtio, quae Ecclesiastici et Politici status summam concordiam exigit, quaeque facile turbulentorum hominum machinationibus convellatur. Divisa sunt inter diversos, et saepe aemulos iura, ita cum una est religio, vix imperturbata pax consistat, nunc vero cum iura communia, et privilegia in diversas religiones sparguntur, quae tribunalium concussiones, quae postes iustitiae provincias letali contagio invadunt? Quoties illa Germaniae probra videre cogimur? Hic iurisdictionem civilem habet, ille Ecclesiasticam, alius utramque praetendit, Lutheranus Lutheranum, Calvinista suae communionis ministrum obtrudit, interdum alternis vicibus hoc agunt. Hinc violentae immissiones, minaces concussiones, et cum de maioribus agitur praelaturis, cruenta bella. Hic consensio animorum esse nulla potest, nulla confoederatio, cum saeluo et severo supercilio, praedicantes pacem omnem, immo cessionem aliquam, et ad mitiora consilia inclinationem, quasi conscientiae adversam abrumpendam censeant. Inter haec miserrimi populi, omnium ancipites, ex concertatione dominantium, ambiguam fidem, salutemque suspensam gerunt.

§. 7. Ratio sexta. Pacem civilem, atque Ecclesiasticam inseparabili nexu, et societate ministri Calviniani ita devinciunt, ut separari, si eorum arbitrio res agatur, nullo pacto queant. Reges enim illi, et Principes auctoritate ac potestate Pontificia [Orig: Pontificiâ] insigniunt, ut potentiae Politicae serviat spiritalis, et spiritalem fulciat Politica. Nam rerum spiritalium iudicandarum et gerendarum facultate Principatum donant, et Ecclesiasticam iurisdictionem armant saeculi legibus, exercituque: ut veniant gemina [Orig: geminâ] vi formidabiles. Pareus praefat. in Oseam, cum omnia Episcoporum ofsicia, potestatemque in Illustrissimum Hassiae Principem contulisset, hisce eum verbis animat, excitatque: Macte Heros DIVINE, age opus Domini, quod agis, fidenter. Hoc est: Pelle Lutheranos, substitue Calvinistas: hoc enim tum Princepsille, et serio quidem, agebat. Hac potestate agendum Principibus suis iudicant Calviniani, hac duplicata vi, et templi, et curiae, et si obsistatur, castrorum. Non igitur civilem pacem servare possunt, qui civilem potestatem ad rerum commutationem impellunt, atque eo adigunt, ut praecipuos subditos functionibus, reditibusque exuant, possessione deiciant, in exilium ire iubeant. Quae enim inter violentiam propellentium, et gemitum, querelasque migrantium potest esse pax? At bellum non moverunt Marpurgenses. Prudenter sane, infirmiores se esse non ignorabant. Moverunt autem Berlinenses, seu subito furore, seu quod victoriam sperarent: Et Marpurgenses aliquando movebunt, si verum est, quod Consiliarii Saxonici referunt: Omnes Lutheranos, qui

sub Calvinistis agunt, serio exspectare, ut a statibus Confessionis Augustanae liberentur. Motiva 12. Verba sunt eorum. Exiguam protestantes inituri essent gratiam, immo exsecrationes potius, et gemitus adversum se excitaturi apud eos, qui inter Calvinianos habitant, et a statibus Augustanae Confessionis brevi sese liberandos, et Calvinismum abolendum esse confidunt, serioque exspectant, siquidem isti auditione perciperent, eos cum Calvinistis eandem iam tibiam inflare, et quinque quod dicitur, esse paria, concedere: quo facto sane turbis, et motibus haud exiguis in Ecclesia Dei apud Christianos ansa, causaque praeberetur. Exspectant igitur serio Lutherani, qui inter Calvinistas habitant, liberationem, et quidem a statibus Augustanae Confessionis, quae liberatio, sine pacis violatione fieri non potest, exspectant serio abolitionem Calvinismi, quae abolitio, an sine bello fieri possit Principum Consiliariis discutiendum relinquo. Contra Status Augustanae Confessionis gemerent, exsecrarentur eos, si pacem inirent cum Calvinistis, ergo nunc Calvinistas exsecrantur, et contra eos gemunt. Propter quod enim unumquodque est tale, illud est magis tale, Lutherani inter Calvinistas habitantes, exsecrantur status Lutheranos propter Calvinistas, ergo magis exsecrantur Calvinistas. Denique pax inter Lutheranos et Calvinistas, turbis et motibus haud exiguis ansam causamque daret. Cur autem? Quia Lutherani scil. per eam pacem, spe, et exspectatione sua [Orig: suâ] exciderent, ideoque a se ipsis consilium, auxiliumque peterent. Huc provecta res est, ut si sibi praedicantes relinquantur, ne pacis quidem mentio, sine belli periculo fieri possit. Quid porro facturos putemus eos, qui exsecrantur Principes suos, et liberari ab illis exspectant, si occasionem nanciscantur? Neque ego crediderim Saxonicos Consiliarios haec temere, et coniectura [Orig: coniecturâ] dicere de Lutheranis inter Calvinistas habitantibus, sed habere rem ex occultis foederibus, et, ut nunc loqui amant, correspondentiis exploratam. Haec Lutherani. Quid porro his cognitis machinari Calvinianos suspicemur? Ministros Calvinianos tam vigilantes, tam acres miuriarum vindices? tam cautos pericula praevertendi? tam celeres occupare facinora? tam in fallendis Lutheranis exercitatos? Hoc nimirum, ut exspectantes, et exspectationem omnem aboleant, id vero quamprimum, ne suam securitatem morentur, ne sit spatium succurrendi consoederatis. Quin idcirco omnia atrocius exsequentur, ne in periculis principum suorum lenti esse videantur.

§. 8. Ratio septima. Qui hodie Res publicas, quas vocant Euangelicas, maxime Zwinglianas, obsident Ministri, ex instituto odia, et contemptum Imperii, ex citare enituntur, quae duo adeo sunt efficaces ad evertendam Rem publicam causae, ut nisi Deus ordinis et Magistratuum conditor, ac custos, conatus improbos ac nefarios reprimeret, iam dudum in Germania [Orig: Germaniâ] nullam Imperii speciem haberemus. De Anabaptistis clarius elucet, quam ut doceri oporteat; gladium enim omnibus Magistratibus, quem illi non frustra portant, extorquere conantur. De Calvinistis demonstro. Illi odium, et contemptum Imperio conciliare conantur, atque illud omnino evertere, qui haec consequentia verbis, scriptis, et cum possunt, ACTIBUS docent.

1. Draconem, seu Daemonem, dedisse Imperio virtutem et potestatem suam magnam.

2. Ecclesiam ab Imperio affligi necessario.

3. In Imperio habitare plenitudinem Diabolismi.

4. Imperium quod nunc est, esse bestiam septicipitem, Apocal. 13. 3.

5. Admirari bestiam, esse, Imperii successum, et felicitatem admirari, Augustum, sanctum, sacrosanctum, immortale praedicantes.

6. Draconem ornamenta sua affingere Imperio.

7. Admirari nimium Maiestatem, et felicitatem Imperii Romani esse daemonem adorare.

8. Pontificem dum Imperium tuetur, retinere homines in cultu prioris bestiae Apocalypticae.

9. Adorare bestiam nihil aliud esse, quam velle Imperium sacrosanctum, Augustum, et Venerabile esse, uti olim sub gentilibus fuit.

At vero haec docent Calviniani, Graserus in plaga [Orig: plagâ] regia [Orig: regiâ] , Benedictus Aretius in 13. Apoc. etc.

Ex instituto igitur Imperium Romanum evertere conantur.

Non igitur, nisi turbones illi, et Gracchi coerceantur, potestesse stabilis in Imperio Romano pax. Minor propositio ex eorum scriptis patet, loca citavi libello de incremento haereseon, quo lectorem remitto. Maiorem si quis neget, non dubito, quin eum omnes aut insanum, aut summe impudentem iudicaturi sint. Nec tamen alio modo probare necesse est, quam experientia. Nam si doctrina illa non est contumeliosa in Caesares Augustos, si non est seditiosa, et paci, atque concordiae inimicissima, age converso nomine de aliis Rebus publicis illa narret quispiam. Dicat Draconem seu daemonem dedisse potestatem suam magnam Tigurinis, Bernatibus, Britanno, Bullionio, Batavis, ab illis necessario affligi Ecclesiam. In illis habitare plenitudinem diabolismi. Admirari bestiam esse successus, et felicitatem illorum admirari, haec, atque alia, Tiguri, Bernae, Londini, Sedani, Hagae-Comitis contionetur, atque typis evulget, nonne in illum toto mundo concita tormenta ruent? Nonne in illum hominem velut pestiferam Rei publ. facem Oceanum ipsum ruptis aggeribus effundere conarentur? Vix mihi securus videor, qui docendi causa [Orig: causâ] exemplis hisce utor, quamquam quae mea hic culpa est? Dicunt haec contra Imperium Calvinistae, aio seditiosa esse dicta, quia si in Helvetios, Batavos, Britannos dicerentur, seditiosa esse censerentur: ergo sunt etiam seditiosa, cum dicuntur contra Imperatores, Electores, Principesque Imperii. Tollenda igitur illa doctrina, si pax quaeritur civilis, et Ecclesiastica. Non tolerandi illi, qui his dictis ostendunt, res suas nisi ruina imperii salvas esse non posse.

§. 9. Ratio octava. Quem tandem Imperatorem, aut quem omnino Principem ferre possent, huiusmodi beluae? Cuius ille professionis, aut fidei esse poterit? Sed finio, et condudo. Pacem Rei pub. Germanicae, pacem nationis imperantis civilem non posse consisterenisi turbatoribus illis ministris frenum iniciatus, aut si quae constituatur, eam fore brevem, intutam, infidam, plenam suspicionibus, odiis, inimicitiis, quaeque a bello haud multum absit, cum sit perpetua quaedam belli exspectatio, atque praeparatio. Ea [Orig: Eâ] solum causa [Orig: causâ] , quod Ministri Calviniani, non contenti praesentibus, nec legum, et iuris communis patientes in omnem occasionem intenti, advigilent, ut res suas augeant, Lutheranos circumveniant, Catholicos exurant, ac devorent.

CAPUT XIX. Experientia docet, religionum dissidia, pacem Rei publicae turbare.

§. 1. NOn parvo dumtaxat, sed stulto etiam conlio, tristissimo eventu, Reges Aegyptiorum varia Deorum, et opinionum monstra induxerant, ut perpetuo dissidio, et pugnis inter se dimicantes, conspirare numquam possent. Diod. Sicul. l. 11. Pravum plane, et tyrannicum, subditorum sanguine, et quasi gladiatoriis spectaculis sceptrum stabilire velle, et regiae Maiestatis causa, quae saluti et incolumitati omnium instituta est, vitam populi salutemque everti. Vere erant illi [Gap desc: Greek words] , Reges populi voratores, quorum diadema sine sanguinesuorum stare non poterat. Immo et miserae gentes, quae ne conspirarent, pugnare cogebantur. Tot cadavera raptabantur, ne fatalis fascia concideret. Stultum etiam fuisse consilium, et de vertiginoso Spiritu, quem Dominus miscuit Aegypto, cum ex natura rei constat, tum eventu. Illi quidem utramque factionem crudeli calliditate regibus obnoxiam reddere studebant, sed utrisque reges exosos fecerunt, et cum perpetuis inter se factionibus dissiderent, eo rudimento contra Reges invisos conspirare didicerunt. Rex enim cum omnium voluntati obsequi non possit, necesse est, ut alteram partem offendat: quod si modo hanc, modo illam foveat, victricem deprimat, victam sublevet, ut semper, et vires, et animus pugnantibus suppetat quis dubitare potest, quin utraque se laesam arbitretur, et regem non iustitia, sed libidine, subiectorum fata librare iudicent? Itaque nullo in regno fuere frequentiores, et foediores regum lanienae, donec ipsa Aegyptus in duo regna adversa est divisa, et facillimo semper negotio subacta est, quamquam omnibus regnis naturaloci, multitudine bellatorum, commeatuum abundantia praestaret. Plus una Tyrus re stitit, quam tota Aegyptus, nam Ezech. 26. 18. Aegyptus datur pro mercede exercitui Nabuchodonosoris, pro labore quem ad Tyrum exantlavit. Deinde facile a Persis, Graecis, Romanis subacti atque exhausti sunt, nam Aegyptum intrasse, vicisse erat. Hic conatus est Stentorum huius aevi, semper aliquid moliri, semper alteri parti nocere.

§. 2. Multo sapientius in suo, quem ad Boni Principis exemplum scripsit, Cyro, iudicavit Xenophon, l. 8. paed. [Gap desc: Greek words] . Existimabat Cyrus, si omnes familiares piiessent, minus eos aut inter se aliquid impium patraturos, aut in ipsum. Sapienter profecto, et politice, immo etiam sancte, si de vero Deo loqui illi datum esset. Quid enim si Deum fandi atque nefandi vindicem putet, ac metuat, non facile manus abstinebit iniuria? At quomodo civibus suis aut regibus parcent, si eos impios iudicent, et patronos impiorum, contra quos bella non iusta modo, et licita, sed iussa etiam et sancta arbitrantur?

§. 3. Et ne singula persequar, Orientem, et Occidentem primo religio, deinde orta ex disputationibus bella separarunt, et quod in Germania imperium habemus, de fidei praerogativa, deficientibus Graecis, accepimus, a Caroli Magni tempore vix haeresis aliqua robustior fuit, quae non bella excitarit. Quas clades dedit Henricorum temporibus haeresis Simoniana? deinde Albigenses, ceterique, et proavorum memoria Hussitae? nonne magis etiam ecclesiam afflixerunt? De nostris malis silere praestat, quam verbis renovare dolorem. Agrestium accensus furor, et suo sanguine exstinctus. Principum in Caesarem bellum, et poena, civitatum liberarum, ut inquit Melanchthon, a suis Principibus desertio et proditio. Brandeburgica vastitas, Bella Argentinensia, Coloniensia, Belgica, Francica, Hugonotitae crudelitates, Anglicanae lanienae, et Scoticae, Suecica rebellio. Transy luanicae vastationes, Ungaricae clades, et quas primo loco nominasse oportuit, Zwinglianae in Helveticis acies. Alia exspectare non possumus, maxime cum Pareus in c. 13. Epist. ad Roman. et Braumbomus lib. 10. Florum Flaminiorum, neget cum Papa et apistis esse posse foedus, bellum aeternum a Deo iussum.

CAPUT XX. Concordia religionum, Principi commendata.

§. 1. EA de re l. 2. partim egi, partim hic agendum. Ibi concordiam suasi, hic de seditionibus ex discordia natis vere solideque sedandis tracto, quae etiam de pace Germaniae suasi. Caritati contrarium est odium, atque aversio a proximo, ex quo aliae pestes, et flagitio oriuntur, nempe discordia, contentio, bellum, rixa, seditio, schisma, quae pacem omnino e medio tollunt, et cum urbem invaserunt, malitia sua bonitatem pacis ostendunt. Quid in nostra [Orig: nostrâ] doctrina [Orig: doctrinâ] praestantissimum est? Pax, addam etiam utilissimum. Contra vero quid turpissimum, et perniciosissimum? voluntatum disiunctio. Gregor. Nazianzen. de moderatione in disputationibus habenda.

Sunt ex eodem fonte illa omnia, odio scilicet: discordia voluntatum, contentio verborum, cetera rerum pugnae sunt.

§. 2. Discordia grave omnino vitium est, ea enim dissensio est voluntatis a voluntate proximi circa bonum divinum, vel proximi, quod velle et optare illi tenemur. Actus odii, et quidem primarius, cum quispiam id quod proximus optima [Orig: optimâ] voluntate am plectitur, quodque ei velle, vel etiam tribuere et procurare tenetur, id malitiose, quantum in se est, si opere non potest, voluntate oppognat: Itaque Apostolus (Gal. 5. 20.) dissensiones inter manifesta opera carnis, quae regno caelorum excludunt, recenset. Quoniam qui in discordia [Orig: discordiâ] fuerit inventus, abdicatur a Patre, exheredatur a filio, nihilominus a sancto Spiritu alienus efficitur. Respuit enim munus oblatum, qui datae legis contempserit bonum, nec poterit ad hereditatem Domini pervenire, qui testamentum noluerit observare, nec potest concordiam habere cum Christo, qui discors voluerit esse cum Christiano Contumaciae enim crimen est, quod iubetur contemnere, quod praecipitur nolle, quod imperatum est declinare. Quid tibi commune cum discordia Christiane? Quid simultates amas, quod auctori pacis placere non potuit? Quid exerces inimicitias, quas evadere nec potuit ille, qui primus invenit?

§. 3. Verum concordiam maxime nobis commendat, et dissensiones arguit, si ratio taceat, ipsa natura. Nihil enim est quam hoc genus (humanum) tam discordiosum vitio, tam sociale natura [Orig: naturâ] . Neque commodius contra vitium discordiae, vel cavendum ne exsisteret, vel sanandum cum exstitisset, naturaloqueretur humana: quam recordationem illius parentis, quem

propterea Deus creare voluit unum de quo multitudo propagaretur, ut hac admonitione etiam in multis concors unitas servaretur.

Ex animo odiis imbuto, atque aestuante, ebullientis discordiae spuma quaedam, et pestifer halitus est contentio, cum is qui discors est ad oppugnandam veritatem cum proximo altercatur. Contra veritatem, inquam, nam quae pro veritate suscipitur dimicatio, si modeste et instruendi studio comitata sit, non modo laudabilis est, sed saepenumero necessaria, vel ne iustitia opprimatur, vel ne religio indefensa deseratur. Nullum vitium hodie vulgatius, nullum maiore in laude, et apud adversarios nostros in pretio. Quid enim innumeri libelli famosi? quid picturae? quid alia, nisi de contentione et oppugnatione veritatis? Quid aliund agunt, quam ut de religione altercando, nomen etiam Christianitatis amittant? Quis enim ex illis est, qui loquatur cum divinis Scripturis sine contentione pacatus, non inani ac puerili animositate studens alterum vincere? cuius in corde pax vincit? Sed de contentionibus haereticorum satis dictum libro: De Unione Euangelicorum, et altero, qui est, de Syncretismo.

Discordia, et contentio cum invaluerint, bella, rixas, seditiones, schismata pariunt. Bella cum inter Principes et Res publicas pugna est, cum inter privatos rixa, inter cives seditio, in Ecclesia Schisma, quod fere semper in haeresin desinit. Quae omnia utinam explicanda sermone essent. Utinam esset ea temporum nostrorum felicitas, ut e libris potius mala esse disceremus, quam facto ipso sentiremus.

§. 4. Principis vel prima cura est sacra tueri, religionem augere; non tamen ut sit controversiarum iudex, sed agnitae et probatae veritatis patronus: nec enim in templo posse debet, quod in praetorio, nec fidei subditorum dominari, sed perfidiam persequi. Qui enim sic Principem suum formant, ut nec ipse religioni sit certae deditus, nec aliorum curam suscipiat, Epicuraeum, aut Diagoraeum aliquem Rei publicae imponunt, in quo primum numquam id quod sibi proponunt, consequentur, ut hominem Atheum vel amet, vel suscipiat populus. Deinde pacem, de qua agimus, omnino perturbabit haec, quam permittet Princeps, licentia. Incerta enim omnia, sacras caerimonias, et quidquid certissimum esse debebat, faciet Principis Politicismus. Equidem merito miseros iudicamus populos, quos intra unius hominis aetatem, ter, quaterque in varias sectas suorum dominorum imperia traxere [Orig: traxêre] . Dum Principis errores partim sponte, partim inductione, et minis vulgus amplectitur. Sunt enim illi necessario sine religione, quos fola Principum movet auctoritas, vel impellit potentia. Multo tamen est deterior illorum conditio, quos Machiavelli institutis premit contemptor divum tyrannus. Princeps haereticus ex errore suo divexat subiectos, Machiavellicus ex rationibus lucri, vel dispendii, hos avaritia, ambitio: illos superstitio gubernat, nemo suae religionis securus esse potest, quae ex tot casibus dependet, plus tamen est in Machiavellico Principatu mutabilitatis. Superstitionis enim et haereseon fere tenaciores sunt, cum vero ad emolumenta sua et dignitatem, populi religionem sui referunt, necesse est, si status, aut ratio utilitatis mutetur, Religionis etiam mutationem sequi. Si enim politicus imperet Lutheranae plebi, et sit ipse non fide, sed commodi sui causa [Orig: causâ] subiectis concors, quia expediat Principem Lutheranorum, videri Lutheranum esse: nemo non intellegit mutata ratione utilitatis, mutaturum non fidem, quam nullam habet, sed simulationem fidei, quae sola [Orig: solâ] utilitate movetur. Huic tali affer spem maioris dignitatis ac potenriae, subito non Calvinista modo, et atheus, sed Turca etiam evadet. Non potest sub tali Principe esse pax vel Rei publicae, vel Ecclesiae, cui ad suam utilitatem omnia referenti nemo fidem habere potest. Cui cum expediet, formas omnes religionum induet, immo in suae etiam religionis consortes saeviet. Nec modo varietatis, et inconstantiae periculo obnoxii sunt populi, cum vera utilitas Principem alio detorserit, sed etiam cum falsa eius species oblata fuerit. Publico igitur pessimo semper Principes irreligiosi regnum tenuerunt, et seipsi, Deo stultam faciente sapientiam huius mundi, subverterunt. Merito sane: quibus quaestui sunt animae suorum, quibus ludibrio est Deus. Perfidio si sunt, et nefarii tales, etiam in humana societate, nam [Gap desc: Greek words] . Irritis pactis tollitur inter homines mutuus usus. Arist. l. 1. Rhet. c. 15. At illi haecomnia tollunt, cum numen esse negant, nempe

[Gap desc: Greek words] :
Quibus nec ara, nec fides, nec iusiurandum firnium est.

Aristoph. in Acharn. Qui omnia recta, et honesta neglegiunt, dummodo potentiam consequantur. Numquam illos causa deficiet, cur veterem simulationem abiurent, novam simulent, non erit dufficile latebras periurio quaerere, cum iam didicerint cupiditatibus suis, fraudibusque, iusti et honesti speciem imponere. Oportet igitur Principem religiosum esse, verum de Deo sensum tenere, verum Deo cultum exhibere et gentem sibi commissam non armis modo tueri, iustitia componere, clementia fovere, sed religione etiam, quod summum est humani pectorit bonum instruere ac confirmare.

Cur enim non colant Principes, cum norint regnum a Deo sibi datum? ab eodem cum volurit, auferri posse? A Deo enim

Condita pergunt
Ordine quaeque suo rerumque a Principe cursu
Fixa manent.

§. 5. Idem est Deus magnorum imperiorum, et mapalium arbiter, tam facili nutu marmorea palatia, quam humiles casas evertit. Eodem a filo pendent fortia et infirma, lapsura si manum remiserit is, qui montes ponderat in staterâ. Hinc inopinato plerumque, et improviso exitu regna concidunt, quia providentiam Numinis spermint. Magnas res a minimis pendere voluit rerum creator; ne quispiam sua magnitudine elatus parva neglegeret; multo minus eum a quo magna sunt, et parva. Colendus ergo Principibus ille, per quem regnant et vinunt. Solius igitur Dei consilio, non humanis artibus o [Orig: ô] Principes dominatio vestra nititur, nec cautio, nec timor negotiosus adrem facit.

Multi ad fatum venere suum
Dum fata timent.
Multos in summa pericula misit,
Venruri timor ipse mali.

Monet Principes ipse Deus: Nunc autem dicit Dominus: Absit hoc a me: sed quicurque glorificaverit me, glorificabo eum: qui autem contemnunt me, erunt ignobiles. (1. Regum c. 2. 30.) Quam nobilis

David colendo Deum? quam Ieroboamus ignobilis? Videmus itaque omniaprospere evenire colentibus Deum, adversaspernentibus, piis enim etiam ipsae calamitates convertuntur in bonum, impiis prospera sua causae sunt miseriarum.

Tolluntur enim in altum
Ut lapsu graviore ruant:

§. 6. Non modo necessum est Principem esse religiosum, et ad colendum Numen exemplo, edictisque cives suos inducere, verum decorum imperio, ac plane regium. [Gap desc: Greek words] . Optimum, Numen sciticet, ab optimo et praestantissimo quod in rebus creatis est, at eum qui gubernat, ab illis qui gubernantur honorari oportet. Sunt autem Reges et Principes optima pars mundi, per quos etiam si mali sint, plurima tamen mala praepediuntur, qui humani generis societatem, atque incolumitatem tuentur, proximi sunt Deo, quapropter et dii vocantur, et merito Dii, si per eos divina Maiestas vindicatur. Quod si vero etiam civium salus, et Rei publ. tranquillitas curae est, ut esse debet, et vel praecipue debet, non potest non in eam incumbere Christianus Princeps, at illa sine religione, non modo nulla esse potest, sed ne desiderari quidem, usque adeo ut etiam impii negatores, populos feroces et rudes, religionis metu continendos esse censuerint; sine religione et metu Deorum enim non putabant sibi iura sua fore salva. Quid igitur regi pio et Ecclesiae nutricio faciendum, ratio docebit.

§. 7. Accedit quod si religio absit, vita hominum stultitia [Orig: stultitiâ] , scelere, immanitate compleatur, (Lact. de ira cap. 8.) e mundo tollatur promissorum veritas, iuramentorum sanctitas, omnis pactionum et commerciorum fides, quae impietas, atque audacia in ipsos tandem Mezentios, atque Numinis contemptores insurgit. Nam religio et timor Dei solus est, qui custodit hominum inter se societatem. (Lactantius de ira [Orig: irâ] c. 12.) Aurea sententia est Maecenatis ad Augustum, si a superstitione ad veram religionem traducatur. T [Gap desc: Greek words] . Divinum Numen omni modo, atque omni tempore secundum ritus patrios cole, atque ad eius cultum alios compelle, eos vero qui circa illud aliquid innovant, odio habe et coerce, non Deorum solum causa [Orig: causâ] , quos qui contemnit, nihil aliud magni fecerit. Sed quia nova quaedam daemonia introducentes, multos impellunt ad rerum mutationem. Unde coniurationes, seditiones, conciliabula exsistunt, res profecto minime conducibiles Monarchiae. Haec si homo voluptarius, et impius de vero veri Dei cultu pronuntiaret, consilium tum prudens, tum sanctum daret. Vera enim religione in rebus humanis nihil praestantius, ideo summa cura eam defendi oportet.

§. 8. Quantum odio sint athei, semperque suerint, non exteris modo, et vicinis, sed subditis etiam familiaribus, qui tyrannidis participes sunt; et vetera, et recentia nos multa docent. Tota Ieroboami familia a Baasa Rege deleta est, Baasae omne genus a Zambri, hic desperato regno, et vita, se ipse cum palatio exussit, instante victore Amri, cuius familia penitus excisa est, Iehu etiam, quamvis ad quartam generationem posteritas eius regnarit, in Zacharia tandem punitus est, Sellum a Manahemo occisus, Phaceia filius Manahemi a Phacee, hic ab Osee interfectus, ille ultimus Regum Israel fuit. Ecce tibi omnes Reges non Persarum, aut Scytharum, sed Israelis a Iuda divisi, ad unum omnes impii, omnes vel occisi vel posteritate deleta poenas dederunt. Habuerunt praefectos, et subditos infideles, quia Deo fidem omnes violarant. Haec satis Principi, plura si quis volet, consulat eos, quorum hac de re Commentarii exstant.

Movere haec merito Principem magnopere [Orig: magnoperê] debent maxime quod haeresis res inquieta est, et contionatores eius administri turbulenti veritatis hostes, horum superstitio perpetuo augetur, donec in omnia foeda exeat, adeo ut se ipsam ferre nequeat, hinc olim et illa monstra errorum, hinc Circumcelliones in sanguinem suum saevi, hinc nostri temporis Libertini et Anabaptistae, verum de hisce libello, de haereseon incremento satis a me actum est.

Neque excusant Principes effusae in Rei publicae gubernationem, et iustitiam administrandam occupationes, cum regiminis legitimi caput, sit pietas, moresque civium, quibus si qua si secundariis animum adiciant, eosque Doctores qui novitate aliqua placere malunt, quam veritate aedificare, importune foveant, aut dissimulent, qua si non magna Rei pub. detrimenta, magnis se calamitatibus involvunt, sic Constantinus Princeps bonus, Imperio, et posteris incaute nocuit, sic multi nostro tempore serpentes alunt, quibus mox integrae provinciae letaliter venenatae occidant. Nonne unus Peucerus cum duobus Saxonici Electoris Confessariis inscio Principe paene totam Saxoniam Calvinismo repleverat? Nonne unus nuper Crellius eam eandem fere sanguine civium, et nobilium profuderat?

CAPUT XXI. Discordiarum suarum incommoda, ipsos Sectarios sentire.

§. 1. DE illis ita canit is, qui vel flagitio concordiam suadere studuit.

Non mihi si centum linguae sint, oraque centum
Schismatis infandos valeam memorare dolores.

Merito igitur perorat:

Nulla salus bello, pacem deposcimus omnes.

Equidem cum omnis ira acerbior, intimo odio, et corde concepta, atque ex ea natum, actumque bellum taetrum sit, atque nocens, tum vero illud de religione dissidium pertinacissimum, et furiosissimum esse consuevit, quod homines praecipue audacia, scelere, atque immanitate plane efferos reddere iam dudum cernimus; nam omnia facinora religioni deputant, et quod in capitalibus bellis gentiles olim barbarum iudicarunt, hoc in litibus suis haeretici putant esse sanctum, praevaricator habetur, quisquis non furit, pro transfuga est, si moderationem pacemque suadere quispiam audeat. Hinc

Aeterna semper odia Caluivistae agunt,
Nec coeptus umquamcedit ox animis furor.
Sed arma felix retinet, infelix parat.
Nihil relinquit bella, iam vastis ager
Hinc squalet aruis, subdita tectis face
Altus sepultas obruit gentes cinis.

Sed belli Euangelici incommoda narrantem audiamus Syncretistam.

Incommodum primum. Papistae funestis Euangelicorum dissidiis absterrentur a doctrina Euangelicorum, ceu haeretica, Satanica, seditiosa. Forte est illud, haereseos in omnia grassantis, et oportunum frenum, magnum Ecclesiae Catholicae emolumentum, quae etsi aeternae veritatis revelatione illustretur, nec fidei suae firmamenta esse iudicet errores pereuntium, aestimatione tamen alienae discordiae, suam sibi consensionem gratulatur, et cognitis aberrantium bellis, sorum pacem avidius amplectitur, arctius custodit, severius exigit. Non nititur vestris malis causae nostrae bonitas, sed clarescit tamen, et comprobatur. Causam Euangelicorum probare non possumus, quam semper Euangelicorum pars aliqua, saepenumero praecipua, et numerosior exsecratur. Agnoscimus o [Orig: ô] magne concertationum furiosarum iudex, et arbiterDeus, tuam in nos benevolentiam, qui eâ fidei soliditate Ecclesiam fundasti, ut adver sus illam inferi non modo praevalere non possint, verum etiam portas illas in se mutuo collidi permisisti, et duritiam frangere, ut minore impetu, molliore concussu Ecclesiae muros verberent. Ita est, o [Orig: ô] increata, Creatrix sapientia, fluctum adverso fluctu retundis, ut domito furore Petreiae ratis latera sic incurrant, ut simul evehant. Nec timenda haeresis in unum Syncretismum omnis coniurata, quia Ecclesiae suae victoriam caeleste oraculum addixit.

Satanicam doctrinam tuam a nobis haberi doles? Unde igitur irae tantae, calumniae, exsecrationes, caedes, lanienae, si non ab orco? Quid vero Luthero facies, qui vos Diabolos incarnatos esse? Quid Albero, qui obsessos a daemone? Quid vestris Doctoribus, qui se mutuo Atheismi, Turcismi, Manichaeismi, Borborismireos peragunt? Redite in gratiam, et vestram in animis nostris existimationem recuperate. De domo vestra opprobria extulistis, quod dicimus domi semper auditis.

Seditionum suspectos iam vos olim Lutherani fecerunt, qui vestros Principes, te teste accusarunt. Quod cum Turca adversus imperium non dissimulanter colludant. Epist. dedic. ad controversiam Eucharisticam. Sed de turbato imperii statu agere non est meum, praesertim cum Lutheranis tu gladium mineris. Malo igitur Lutheruin, quem tu Euangelii vindicem, et Dei servum appellas, tibi testem ferre, eius tibi testimonium recipiendum est, cum testem ipse laudaveris: Iam senex Anno scil. 61. sic testatus est. Ego qui alterum pedemiam in sepulcro habeo, hoc testimonium, atque gloriationem hanc ad tribunal Domini ac liberatoris mei Iesu Christi perferam, quod Fanaticos, et hostes Sacramenti Carolstadium, Zwinglium, Oecolampadium, Stenck feldium, eorumque discipulo Tiguri, aut ubicumque tandem sint loci toto pectore damnarim atque vitarim.

§. 2. Incommodum secundum. Quid Iudaeis scandalum posuit nisi ipsa?

Iam olim infelicibus Iudaeis, et gentilibus offensionem exitiosam variarum haereseon colluvies attulit, earum spurcities Christianum nomen universum ab incunabulis religionis mundo exosum reddidit, Nicolaitarum, Menandrianorum, Carpocratianorum, Marcionitarum, Montanistarum, Manichaeorum turpitudines, paradoxa, veneficia, parricidia, Enthusiasmi omnibus imputabantur, quique innocentiam suam Deo probarant, alieni sceleris odio, apud homines flagrabant, manent illa, reuiviscunt in novis sectariis scandala, semperque ut facto, ita exemplo peccatur. Obdurantur Iudaei non vestra magis dissensione, quam absurditate dogmatum. Deum unum esse illi utcumque agnoscunt, illi Deo perpetuo ingeminant; Quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia eius, cum vero a vobis audiunt eum ad flagitia esse decretorem, procuratorem, motorem, impulsorem, coactorem, mox Lutheranis credunt dicentibus: Deumillum esse sanguinarium Moloch, ipsissimum Diabolum. Iterum cum audiunt; vos omnibus in sceleribus, iustos, sanctos, Deo caros esse, bestias vos esse suspicantur. Credunt Arminio, Bertio, ceteris vestris Doctoribus, Calvinismum rigidum ob paradoxa sua apud ones gentes infamem esse. Hinc igitur a vobis scandala sunt, non tam dissensionis in errore, quam ipsius erroris. Non enim qui in tanto opinionis flagitio non consentitis, illi offenduntur, verum omnino indignantur, hominem inveniri vel tam amentem qui ista credat, vel tam audacem, qui proferre non reformidet. In principio aberrare non oportuit, sera est in exitio quaerela, [Gap desc: Greek words] , quod factum est, corrigi non potest, tam diversa sectatos in unum errorem aberrare vos non posse cognoscunt, in tenebris palabundi discurritis, et quomodo in unum scopulum potestis impingere? Non igitur diversitate peccati, solum sed ipsa absurditate, gravitate, immanitate selerum scandalum Iudaeis ponitis.

§. 3. Incommodum tertium. Quid Turcarum, et Tartarorum Acinaces adversus Christianum orbem exacuit, et adusque Germaniae, et Italiae liminapertraxit, nisi inde quidem horribilis Papistarum Idolomania, hinc vero Euangelicorum, tum peccata aliatum fatales rixae, atque conflictus, quibus caritas fraternaconculcata, pax intestina conturbata, Erinys furialis attracta, animi omnium ordinum dissociati. et exsulcerati, consilia salutaria dissipata, afflictissima denique Ecclesia domi forisque prodita hostibus fuit?

Causam Turcicarum virium, et victoriarum contra Imperium obtentarum geminam adducit. Papistarum, ut vocat, Idolomaniam, et Euangelicorum scelera ac furias. De prima negamus: nullius Idolomaniae nobis conscii sumus, idola non modo detestamur, verum magnis periculis, assiduo labore eam ex utraque India, Africa, Sinis, Iaponia exterminare conamur. De altera [Orig: alterâ] cum ipsi fateamini, non est nostrum infitiari, cur enim verba pro reis confessis, atque suo ipsius iudicio convictis faciam? Habent domesticum, et continua munitione vellicantem testem, conscientiam. Contra eam dicere nec mei instituti est, nec ipsi supprimere, nec silentium imponere illi possunt. Et si tortor ille domesticus aliquando cesset, non tamen Lutherani conquiescere eos permittunt. Ex quibus, (ut ipse Pareus quentur praefation. in controversiam Eucharisticam) nuper aulicus quidam Stentor publico scripto non erubuit auctor esse, ut in comitiis potius sese Papistis, quam orthodoxis Calvinistis coniungeret, duabus allatis rationibus, una Theologica. Quod Lutherani cum Papistis in pluribus consentiant, quam cum Calvinianis, quos vocat: Altera civili, quod cum Papapro tuendo imperio Romano vires conferat: Principes vero Calviniani cum Turca adversus imperium non dissimulanter colludant: quarum posterior quidem longe aliter quam meo calamo refutari meretur.

Quas ad rei tam gravis, tam periculosae probationem rationes adferant Lutherani, mihi curae esse non debet, memini tamen Iegere me responsum Principum Germanorum ad legationem Segurianam; Innotuissi iam non Christianis

tantum, sed et ipsi Turcarum Imperatori ausus vestrorum, quos etsi in perniciem Christianorum omnium furere cupit adversus Hispanum, non possittamen rei aqitate clamante probare. Responsio Protestantium ad legationem Segurii. Et paulo post iidem Principes: Et vidistis (inquiunt) ne umquam ex Calvinistis unum, qui ensem strinxerit pro Christiana Re publica, vel in navali illa classe, quam Romanus Pontifex, Hispanus, et Veneti compararunt adversus Turcam: vel cum Melita a Dracute oppugnabatur? Quin vero contra potius pervolaruntad Mauros excitandos, ut in Hispaviam traicerent: atque ad Turcas impellendos, ne Christiana Res publica conquiesceret: ac denique ad Reges variis artibus obtruncandos. Et paulo post: Unde auteni adversus Turcam praesidia comparabimus, si Pontifuii nobis desint, qui semper hac in re nobis affucre, etc. A Calvinianis autem quid exspectandum sit, et N. dixit, et sacile intellegunt omnes, aut eos irritare Turcas adversus Christianos, etc. Haec Principum iudicia quo fundamento nitantur, non est meum inquirere, scio vitanda praelustria.

Saevum praelustri fulmen ab arce venit.

Interim quid ministri Calviniani sentiant sine fraude, sine noxa, in medium proferre mihi quoque integrum esse debet. FREDERICUS BRAUNBOMUS in prolegom. Florum Flaminiorum, cum dixisset p. 15. Etiam Sultanica arma iam nunc ab Ecclesia facessitura, mox subiungit. Praeparemus nos ad bellum, non tam Turcicum, Hungaria numquam potietur Sultanus: quia ea ex provinciis Romanis numquam fuit ditionis Constantinopolitanae, aut Babylonicae, aut Arabicae, quam ad instans bellum Romanum, et expeditionem omnium acerrimam.

Hoc Selymus velit, et magno mercentur Ottomanni. O Salus Germaniae, quam stas in lubrico, quam gravi odio impeteris? Quae monstra sinu tuo complecteris? quas viperas educis? Turca Graeciam tenet, Transilvaniam enervavit, Ungariae partem magnam oppressit, Austriam pulsat, et Stiriam, Marchionatui Brandeburgico imminet, et Propheta PHAEHOFFENSIS in hostem tam atrocem, tam inquietum, tam ingenio callidum, alieni appetentissimum, Christiano nomini infestissimum, in omnem occasionem nocendi intentissimum, foederibus, ut astragulis ludentem, qui nihil turpe sibi ducit, quod lucrosum est, in eum, inquam hostem, armari nos vetat, in Pontificem, Episcopos, Principes, Regesque Catholicos, et ipsum Imperatorem subditos irritat [(reading uncertain: print faded)] : quis nesciat

Quid struat his coeptis, quem si fortuna sequetur, In sese mutuo vires, arma, sanguinemque insument Germani, ut attritis, sparsis, discordibus, semisauciis victor, et exsultabundus iugum Turcis imponat, opesque, uxores, et liberos, atque adeo eam, quae superest, fidem, sine pugna et labore auferat. Doleo ista dicenda suisse, nec tacendum tamen fuit, ut orthodoxis manifestum fiat, de Calvinianis, quid Lutherani sentiant.

§. 4. Incommodum quartum. Offensiones infirmorum. Ego vero etiam addo gravissimos Iapsus, horribiles exitus fortissimorum, quos vel Zwingliana crudelitas in aciem rapuit morituros, vel Lutherana licentia fregit in voluptates. Hinc enim scandala, et pravi mores, Iuxus, avaritia, scortatio, contentio, ebrietas, id genus vitia cum sununo Christiani nominis dedecore passim grassan tur, ut ipse adversarius queritur prooemio in 1. Cor. Hinc, ut idem agnoscit eodem loco, Doctorum ambitio, auditorum levitas, profanissima vita, securitas, contemptus Dei, contemptus omnis ordinis, Epicurea profanitas.

§. 5. Incommodum quintum. Tot provinciarum, et fidelium Doctorum, et confessorum condemnationes exilia, carceres, persecutiones, caedes denique et sepulcrorum vastationes.

Persequitur tandem et apprehendit Nemesis superbum, suis exemplis petitur haeresis, crudeles in nos fuerunt Lutherani, immaniores Calviniani, illi enim saevitiam poculis temperabant, hi vero ebrietate, et libidine iras exacuunt. Sed nunc in sese mutuo ruunt, eaque in se mutuo dicunt, ac faciunt, quae nos dicere, et facere pudor, et Christiana caritas prohibet. Lutherum initio, et deinceps fidissimus quisque deseruit, Carolstad. Occolampadius, Crucigerus, Melanchthon, alii. Zwinglius bello civili, quod suaserat, occidit. Calvinum morborum turmae vitae intemperantis effecta desperantem oppresserunt, aucta deinde discordia Lutherani opprimuntur, Palatinatu, Bipontinatu, Hassia, Ascania, Helvetia, Rhetia, Hollandia, Selandia, Frisia, multis Germaniae comitatibus pelluntur, nunc etiam Brandeburgici frenum momorderunt, sensinque se intellegent nullum nisi Calviniani commatis habere contionatorem. Nec vero Lutherano hoste contenti sunt. Calviniani, civilia bella, quamdiu vixerunt, hostilissime, perfidiosissimeque exercuerunt. Nonne acies, istius nationis adhuc pugnantes spectamus? Audite eos qui etiamnum in castris illis merent, Arminii, qui dux alterius partis fuit, liberos Orphanos novem, praesatione ad curatores Academiae Lugduno Batavicae, Deus bone, inquiunt, quo non usque prorumpimus, qui in eadem ipsa Christiana religione alii ab aliis diversam sententiam sequimur, calamis nocentius quam ferro inter nos decernimus, neque intra dissidia, odia, atque, aeternas inimicitias se nostrae lites coercent, a religionis nostrae cultu alii alios arcemus, alii aliis salutem abiudicamus, immo vero usque ad restes, atque exquisitissima subinde usque supplicia, annuentibus nobis cacozelo Magistratibus odia nostra promovemps: estque huius rei nimis recent adhuc memoria, quam ut eam refricare opus sit: Zelo scilicet CHRISTI, quoties eorum sanguinem fudimus, qui toti ipsimet Christo studuerunt, pietati et saluti incubuerunt, innocenrissime semper vixerunt; nemin que nocuerunt, cum ne sanguis aliorum funderetur, suum pro illis Christus effuderit.

Haec Calvinistarum sunt inter sese certamina, eadem tota Britannia [Orig: Britanniâ] tument, et maius ordirentur aliquod nefas, nisi Regia potentia comprimerentur, in Hollandia enim tanto impetu seruntur, ut vix Illustriss. D. D. Ordinum edictis cohiberi possint, ut testis est Coryphaeus primariae factionis Petrus Bertius in hyperaspiste. Hic pro Arminio stat, ille pro Gommaro, huic sanctus est Calvinus, illi Borborita, et Manichaeus. Pro opinione sua laborant omnes, pro veritate integra nemo, nam et qui vera defendunt, ne hoc illis solidum sit bonum, multa admiscent falsa. Haec inter se Calviniani, quid fiet Lutheranis?

§. 6. Incommodum sextum. Cruenti Theologi (Lutherani) tragicis libellis, non atramento, sed sanguine scriptis, eos qui a Catholicis in Gallia occisi sunt, Diaboli martyres, traduxerunt, non Theologoruni stilo, sed carnisicum gladio refutandos, ideo Catholicos in eos in flammarunt. Incommodum illud tale est, ut multa secum commoda perpendenti conferat. Nam primo, Lutheranos suae sententiae approbatores habent Catholici, cum

enim in Hugonottas multarum caedium, et sacrilegiorum reos, incendiarios, crudeles tortores orthodoxorum, lege agi Magistratus imperasset, mox homines in sceleribus flagitiisque obfirmati, ne ceteri, quorum ad suas cupiditates usui sibi fore videbatur audacia, suppliciorum metu a maleficiis deterrerentur, Martyrum elogio eos, quorum capitaliora erant facinora, decorabant, cumque Lutheranorum arma concire, et allicere in Gallias, quasi Martyrum, et confessorum causam defensura tentarent, Lutherani publicis scriptis, et Contionibus eos non quidem Martyres esse negarunt, sed Diaboli Martyres esse comprobarunt. Quo in iudicio Catholicos absolverunt, et Calvinianos condemnarunt.

Ea causa quando Calvinianos pios, et sanctos Christi Martyres per adulationem Lutherani quidam appellarunt, ab iis convicio reiecti sunt. De Osiandro Epistola ad Gallic Eccl. hunc in modum queritur Danaeus pag. 12. Nam quos hic adulandi vobis studio pios et sanctos, et Chrsti Martyres appellat, tum ipse, tum socii quidam in publico sug gestu Diaboli Martyres contumeliossissime vocant. Et paulo post: Imo vero, fratres, haec est iam crudelis istorum hominum erga nos caritas. et vestrorum suppliciorum commiseratio, ut cum nuper nos omnes, nostrasque, Ecclesias, in nova quadam novae, di scordiae formula atrocissime anathematizassent, et propterea ab aliquot Illustriss. Germaniae Principibus, et plerisque bonis viris Germanis (id est Calvinissantibus) de ea tollenda admonerentur, quod hac ratione Pontificiorum gladios in nostras Ecclesias acuerent, ipsi ridicule, immo etiam crudeliter responderent, et iocarentur, se per accidens tantum nostrorum suppliciorum causas esse. Denique addit, hunc esse affectum, hanc caritatem, hunc amorem sincerum Osiandri, ut saevissimarum per secutionum, et flammarum in vos incendia excitare non vereatur. Haec igitur de Martyribus Gallicis est sententia Lutheranorum.

Deinde quia causa, non poena facit Martyrem, causas poenarum inquirere operae pretium est, ut constet de nomine, si enim dixero causam, cur quisque occisus sit, appellationis arbitrium lectori deferam, ut ipse statuat; Diaboline, an Christi martyres censendi sint.

Helvetii crudele bellum consanguineis cum inferrent, acie cum ipso Lanista Zwinglio cecidere, non ut Martyres, sed alieni iuris invasores. Anno 1562. quae iam ante conceperant, et Genevae, aliisque locis ediderant scelera, communi consilio aggressi sunt, ut toto regno templa spoliarent, eaque perpetrarent ubique, quorum aliquot locis exempla reliquerunt. Initium saeviendi in Aquitania fuit, late vagatus furor, Parisiis cum gladiis in obvios quosque temere iniurii, homines nefarii volitarunt, Sacerdotes passim ad ipsas aras mactabantur, templa sanguine fluebant, statuae Sanctorum non odio idololatriae, quae nulla erat, sed avaritia, quae ingens erat, confringebantur, ossa Francisci II. Franciae Regis exurebantur, ne dubitare quis posset quo animo in vivum fuissent, qui sic in mortuum saevirent. Quid vero non auderent, quos Pictavi viderunt ossa S. Hilarii veteri tumulo eruta exurere, quos nec Irenaei, nec celeberrimi Antistitis Martini reliquiae fugerunt? Impias flammas sacra pignora de pascentes Lugdunenses, et Turones ingenti maerore conspexere. Quid referam, quam Aurelia ab illis pertulit crudelitatem? non aetati, non sexui parcitum, idque toto quo velut procella incumbebant regno, senes cum ludibrio, et tormentis enecti, tenera aetas cum turribus quas praesidio quaerebant incensa, ad martyrum ossa prodenda homines tormentis adacti, mutatae in bombardas campanae, baptisteria in cloacas versa, putei de Catholicis repleti, ventres, viriliaque excisa, haec et omnia crudelitatis Calvinianae theatro digna, cum facerent, cum multo plura tentarent, ipsi repressi, et caesi martyrologia Calviniana, et fastos valde nefastos signant. Haec martyria sunt Calvinistica.

Cur vero Lutheranis succenseant Calviniani de Martyrum suorum appellatione, causae nihil est, ipse Bertius Calvinista Martyres illos non agnoscit, verba eius sunt in Hyperaspiste pag. 172. et 173. Nec vero minoris illa (Confessio Augustana) Germaniae vestraestetit, quam ista, quae licet multo Belgarum sanguine dicatur esse firmata, nulla tamen hactenus Procerum nostrorum auctoritate est in Rem publicam, aut in Ecclesias introducta. Primo quidem, ait, dici firmatam, non esse firmatam, illique opponit Confessionem Augustanam, at paginis sequentibus Confessionis Belgicae articulos ad Manichaeos refert, qui illum vigorem olim experti sunt.

CAPUT XXII. Posse pacem Religionis constitui in Germania.

§. 1. NOn intellego pacem illam, quae Syncretismis, contentione, diffidentia [Orig: diffidentiâ] , insidiis plena, bellandi opportunitatem exspectat, sed veram Germanamque, quae idem de Deo, et cultu illius sentiat. Magnum fateor est illa, et arduum bonum, immo rarum, sed tamen bonum, quod adipisci possumus.

Difficile bonum est in tanta dissentientium contumacia, in tam magna diversa cupientium audacia, sed quia donum est divini Numinis, sperare licet, fore, ut aliquando etiam apud indignos, immensa illa misericordia pacem tot modis agitatam iubeat consistere. Natura enim nostra cum ad amicitiam mutuam pacemque factasit, cum etiam bello pax petatur, sine suo frustraretur humana societas, si nulla esset via consequendi pacem.

Quin etiam ad consensionem, et pacem nos Scripturae nequiquam hortarentur, si vel natura, vel nostro vitio litibus mancipati essemus. Cum Dominus asserit (Ioan. 14. 27.) pacem relinquere se nobis, pacem suam se dare nobis, et (16. 33) id egisse ut in ipso pacem habe amus. Cum toties Apostolus pacem nobis DEI promittat et optet, (Rom. 1. 7. et 2. 10. 1. Corinth. 13. 2. Cor. 1. 2. Cal. 13. Ephes. 1. 2. Philip. 1. 2. 2. Thes. 1. 2. cum toties inquam pax promittatur; quis credat solam Germaniam iam centum paene annos pacis exortem, ad pristinam pacem non habere regressum?

§. 2. Ad concordiam conciliandam plurimum etiam indoles, atque natura Germanice nationis valet: sunt enim Germani, tum suapte natura, tum institutione, atque usu comes ac benigni, a litibus, ac bellis abhorrentes, et instar tranquilli maris, nisi ventorum flabris concitentur, quieti. Itaque et maximas discordias sine sanguine sopiverunt frequenter, et ut plurimum odia cum armis ponunt Quamvis autem haereses cum invaluerint, et potestatibus se saecularibus armarint, ut Ariana, Monotheletica, fere atrociter saeviant, mitior tamen fuit in sua visceria

Germania, Galliam dumtaxat, aut Britanniam, immo Belgium spectemus, plus sanguinis Catholici dedit, plus Martyrum caelo dedit anno uno, quam integro paene saeculo Germania, quamquam in rebellione contra Carolum Caesarem, et furore agrestium crudelis fuit, sed non praetendebatur causis illis sola religio. Civilia erant odia, ab haereticis quidem turbonibus praedicantibus concitata, non tamen ad haeresis propagationem a cunctis exercita. Cur ergo de patria nostra desperemus, quae praecipue pacis est alumna?

§. 3. In magnam etiam spem nos erigunt recentia exempla conversarum in Germania provinciarum: cum enim videmus Bavariam, Franconiam, Stiriam, Magnoscirca Rhenum tractus, optimam Belgiipartem, in libertatem filiorum Dei, de tenebris errorum esse ereptam, cum per Gallias in singulos annos multa milia in possessione antiquae Religionis reduci, ac collocari videamus, cur ceteros in eandem unitatem consensuros non putemus? Pacem crescere cottidie cernimus, et de integro eius augmento spem abiciemus? Aurora iam rutilat lucis plenae praenuntia, cur de claro die fiduciam deponamus?

§. 4. Idem paene sensus est errantium, qui ignoratione, spe, metu, aliove affectu, haereticos sequuntur, non quod veritatem apud eos consistere arbitrentur, sed quod id, quod semel arrripuerunt, dimittere, iudicent esse levitatis, et inconstantiae. Existimant illi ad veterem maiorum nostrorum, atque Apostolicam fidem postliminio sese redituros, neque finem errandi fore, donec in viam, qua [Orig: quâ] caelos primaeva Ecclesia conscendit, regrediantur. Itaque experientia docemur, nunc paucissimos Catholicorum etiam minis, exiliis, bonorum confiscatione, ad deserendam veterem pietatem vix impelli, cum principio tumultus, una [Orig: unâ] contione Epicuraea [Orig: Epicuraeâ] , vel tribunicia greges populorum ad Lutheranismum, aut Calvinismum praecipitarentur. Grassabantur haereses, donec agnoscerentur, nunc vires perdidere, elanguit impetus, orbem suum peregerunt, nunc retro labuntur. Lutheranismum aspice.

Primo. Quis nunc ea opinione Lutheranus est, qua fuit Confessio Augustana? omnes ab ea recessisse iurati asserunt Calvinistae. Sed haec missa faciamus. Quis est omnino Lutheranus? An Ubiquitarii? An Synergistae? an Osiandrini? an Flacciani? sed neque haec discrimina inquiro. Quaero vires Lutheranorum. Nemo illis accedit, multi ab illis abeunt. Unicum dumtaxat Electoratum habent, et ipsum vehementer Calvinismo interpolatum, adeo quidem, ut non in Academias modo, et consilium Principis, sed in ipsa conscientiae arcana se insinuarint energemata Zwingliana, Confessarii enim Electoris ipso teste, fuere Calvinistae. (Acta Peuceri) Amiserunt autem Palatinatum Rhenanum, et Bavaricum, Bipontinatum, Hassiam, Helvetiae coetus, Rhetiaeque Hollandiae, Selandiae, Frisiae, Angliae Ecclesias, in Polonia, Lithuania, Suecia, pleraque in Hungaria, et Boemia indles imminuuntur. Amis runt Belgii partem Catholicam, Bavariam, Stiriam, Troppaniam, Franconiam, in Electoratibus Catholicis luculentas conditiones deserere coacti sunt. De Brandeburgica, et Prussa laborant. Civitates Lutheranae quaedam exercitium Calvinianum iam admiserunt, ut Hamburgum, etc. aliae sensim eo delabuntur, in angustum itaque illi coguntur, ac brevi in alia omnia transibunt. Cum vero nemo ex illis nisi coacti Calvinismum amplectatur, aut certe paucissimi, sperandum multo maximam partem ad veritatis cognitionem posse traduci. Sic et olim fuit, curriculum suum haereses tenuere, deinde conciderunt, atque exspirarunt. Simoniani, Nicolaitae, Cherinthiani, Ebionitae, Menandriani, Basilidiani, Carpocrat. Caiani, Macionitae, Valentiniani, Archontici, aliique, intra duo prima saecula fere interiere [Orig: interiêre] , Montanistae, Manichaei, Novatiani, Donatistae diutius saevierunt, omnium gravissime Ariani, et nunc quoque rediuivi Iconoclastae. Verum distinguenda sunt tempora quibus floruerunt, ab iis, quibus latenter creverunt, aut decrescentes latuerunt, furor et tempestas omnium cito exsaeviet, reliquiae diutius vixere [Orig: vixêre] .

§. 5. Causa est ex ipso haereseos ingemo, ac natura sumenda. Principio namque Scripturarum adscititiis ornamentis decorata, et stibio quo dam veritatis dealbata, cum sese mundo novitatis avido, veterum fastidioso prostituit, facile animos virtutis ignaros, imagine boni allicit: plures enim lenocinia, quam veritastrahit. Cum vero de fluente fuco, ablatis ornamentis, sua in cute apparet, veluti scortum exoletum, acmorbidum, amatores suos longe fugat, ac repellit.

Quanti, quamque multi orientis Thaidis fores pulsabant amatores? Nunc vero quam multi decrepitam deserunt, atque alio amores transferunt? Quam magno studio, quam exquisitis blanditiis paucos retinet? Ad interitum igitur haeresis illa vergit, et iam dudum interiisset, nisi novitate aliqua subinde curiosos animos percelleret, hinc Osiander, Maior, Flaccus, Concordibergenses nova quaedam pigmenta vetulae ac rugosae addidere, nomina etiam mutarunt, ut novitate aliqua [Orig: aliquâ] tenerent, quos veritate convincere non poterant. Cum igitur omnium haereseon quaedam senecta appareat, non longe a pace absumus. Quod vero nonnulli crescere Calvinismum arbitrantur, quia callidis aulicorum consiliis praecones quosdam Sectae illius Lutheranorum cathedris imponunt, et Principum quorundam bonitati illudunt, valde aberrant a vero, odia enim, et exsecrationes importunitate sua concitant, et desides populos ad spem, desideriumque libertatis erigunt. Itaque et Consiliarii Saxones, eos, qui sub dominis Calvinistis degunt, Lutheranos, serio se liberandos a Lutheranis sperare, atque exspectare confirmant, immo omnes, qui inter Calvinianos habitant, Lutherani Calvinismum abolendum esse confidunt, ut iidem Consiliarii, Motiva 12. Finem ergo Calvinismi instare putant, non imperiti modo, sed exercitati et prudentes Consiliarii. Cum igitur Hispaniam, Italiam, Gallias, Germaniam ab Arianis, Pelagianis, Priscillianistis, Albigensibus, ceterisque haeresibus quondam late regnantibus perpurgatas esse manifestum sit, populosque ad unitatem rediisse, id nunc quoque post centum paene annorum spatium, post horrendas blasphemias, et cruenta bella sperare de bonitate divina merito debemus.

§. 6. Neque id adversarios nostros negaturos esse arbitror, certe fidei suae si consequenter agant, id etiam credere debebunt. Lutherani enim a statibus Augustanae Confessionis brevi se liberandos, et Calvinisinum abolendum esse confidunt, serioque exspectant, ut aiunt Saxoniae Consiliarii Motiva 12. Iidem Pontificem interiturum arbitrantur: sibi igitur sublatis hostibus suam pacem fingunt,

ac spe iam devorarunt: Calviniani eadem sentiunt, et tam Lutheranis, quam Catholicis suam se pacem putant posse imponere, immo vero inter tot haereses unionem, et Synodum nonnulli fieri posse non desperant, cur non igitur pii, et fideles tandem veram pacem exspectent? Recte quidem pax speratur, etiam ab inimicis pacis, non tamen potest esse pax in malo, non consensio in errore, in quo etsi aliquando aliqui conspirent, non tamen diuturna, nec omnium, immo nec multorum illa pax esse potest. Nulla enim falsitas tam latet, utnon aliquando patescat, nullum mendacium vel semper, vel omni bus tegitur, nihil tam probabiliter fucatum est, ut cunctis imponat, tandem impostura, cum secura est, deprehenditur.

CAPUT XXIII. Non posse esse pacem in mixtione Religionis, et politica quadam moderatione.

§. 1. PAcis et concordiae studium, viros interdum prudentes, et Rei publicae amantes adducit, ut turpem etiam, ac periculosam pacem discordiae praeponant, quodque vident in politicis utiliter fieri, id etiam religioni accommodandum censeant. Dum positis armis per indutias de pace legationes agitantur, primo congressu fere illa petuntur, quae utraque pars summo iure postulare se arbitratur, saepe etiam iniqua poscunt, ut aequum obtineant. Agendo tamen, cedendo, concedendo, deprecando, eo deveniunt, ut pacem conficiant, cum videlicet id, quod conventum est, utraque pars iustum, vel tolerabile iudicat, aut sane tale, quod bello sit anteponendum. Eadem in arbitrariis iudiciis, et privatis conventionibus ratio tenetur, et nescio an ulla sine tali moderatione pacificatio constituta sit. Hunc ad modum exigunt religionis consensionem atque unitatem. Concedatur hoc Lutheranis, illud Calvinianis, aliud Anabaptistis, et ipsi vicissim tum Catholicis, tum aliis multa concedant, rigidum quaestionum examen intermittatur, sit pax in diebus nostris.

§. 2. Posse sic in concordiam mundum reduci: sic remissione qualitatum elementa contraria in firma ac solida corpora contem perari, sic ex sonis disparibus iucundissimam effici harmoniam, nec quicquam animalibus in pastum cedere nisi a natiluo rigore deflexum, atque alienae naturae attemperatum. Si utrimque duris dura collidas, omnia frangi, lenitate, et indulgentia plus profici apud obfirmatos. Plura concessuros, si a te factum sit principium. Summum ius esse summam iniuriam, extrema omnia etiam in bonis periculosa esse.

§. 3. Haec atque alia dicuntur vel a malevolis insidiatoribus, vel a simplicibus, vel tenuiter in pietate instructis, et civilis prudentiae opinione turgidis, quos si Theologi sequantur Marcionis Pontici exemplo universum Christianismum brevi tempore abolebunt. Marcion ex omnibus, quae in qualibet haeresi foeda, crudelia, delira, atque impia erant, selegit, atque ex tot malis monstrum unum conflavit. Quod si nunc in unum omnia misceamus, tanto detestabilius, ac perniciosius erit monstro Marcionico, quanto taetriores, ac pestilentiores haereses sunt, ex quibus venenum hoc componetur, quod enim in quaque haeresi capitalissimum erit, et virulentissimum, id in hoc [Gap desc: Greek words] totam saniem suam effundet, eritque hoc malum malorum summum, de malorum omnium medulla sublimatum. Rem ipsam videamus. Concedendum Calvinianis: Deum nos ad peccata destinare, incitare, impellere; cogere, Concedenda Lutheranis Ubiquitas, Concedendum Osiandrinis nos essentiali Dei iustitia iustos. Concedendus Memnonistis Anabaptsmus iisdem concedendae scortationes, et in caetibus nocturnis adulteria, concedenda Libertinis flagitia, et dicendum. Non ego, sed Deus fecit. Pauca nominavi, infinita esse, illi ipsi fatentur. Ex hisce quae moderatio, quae religio conficietur?

Recte Musonius apud Strab. Serm. 7. Improbos non posse alere concordiam. Lignum curvum non recto, nec ligno aliter curluo convenit, neque lux tenebris convenit, sed quantum lucis accedit, tantum abscedit tenebrarum. Pax illa igitur esse non potest, nec moderatio illa, quae nos a moderatore omnium rerum abducit. Veram Religionem tenemus, sine scelere eam inquinare erroribus alienis non possumus. An ego mentiar, ut Calvinianus aliquis, aut Osiandrinus, de meo mendacio discat verum loqui? Deum ego auctorem peccati adorabo, Christum Ubiquitarium confitebor, pretium sanguinis eius cum Socinianis abiurabo, decem articulos negabo, ne illi de purgatorio, indulgentiis, et aqua benedicta suo more nugari pergant? Totum Christum negabo, cum Vorstio et Osiandro, ut dimidium Christum de eorum benignitate possideam, quem totum cum haberem, illis prodidero? Neque hic tenenda est illa, quae in foederibus Regum pangendis ratio servatur, ibi de iure suo remittere, fundo cedere, bello parta dimittere, humanitatis est, et nimia in iure suo retinendo firmitas pervicaciae deputatur. At de religione quando controvertitur, non est in potestate litigantium de victoria pacisci, veritatis enim causa agitur, et eius veritatis, de qua summae, atque increatae veritatis aeternum decretum habemus. Quidquid de illa veritate mutaris, sacrilegium est. Quidquid addideris, abominatio est. Contestor enim omni audienti verba Prophetiae libri huius: Si quis apposuerit ad haec, apponet Deus super illum plagas scriptas in libro isto. Et si quis diminuerit de verbis libri Prophetiae huius, auferet Deus partem eius de libro vitae, et de civitate sancta, et de his quae scripta sunt in libro isto. Haec de universa [Orig: universâ] doctrinae Christianae Oeconomia, et credendi norma [Orig: normâ] tam accipienda sunt, quam de Apocalypsi Ioannis, quando qui de eadem [Orig: eâdem] auctoritate dictatasunt. Spiritum sanctum corrigit, quisquis ista commutat, divinam sapientiam negat, quisquis humano ingenio supremi iudicis sententiam moderatur.

§. 4. Quicumque igitur vere Christianus, et dogmatum sacrorum a Deo rationem repetit, non de suo fabricatur, satis intellegit, minimam a veritate caelesti declinationem, si voluntaria sit, in mortem esse lapsum, cum Deum erroris arguat, qui doctrinam ab ipso traditam suo magisterio moderari praesumit.

Nec tamen sic paci consulitur errantium, si errantibus indulges, sed animus additur, ut maiora moliantur, avium prosecuti, fidentius ad exitium properent. Una meta est veritas, ad eam errando non pervenitur, unus finis credentium, salus aeterna, ad eam negando Deum consentiendo erroribus, non pertingitur. In barathrum

incides, si de vertice rectae doctrinae moveri te sines, in declivi stare non poteris, si in summo non stetisti. Nihil Deo credis, si in uno fallacem arbitraris, nulla tibi credendi superest ratio, si auctoritatem revelantis vel repudiasti, vel exitiali haereticorum paci condonasti, non est illapax, sed cum perfidia, sacrilegio, impietate, cum ipso inferno pactio. Simulata religio duplex est impietas, nam et impius est, et pietatem simulat.

§. 5. Duplici igitur malo laborat, ideoque est incurabilis, qui fuco tegit impietatem. Sed et hoc loco experientia docuit, quam consilium illud miscendae religionis inutile sit. Notae sunt in Belgio foederato praedicantium concertationes Illis sequestrem, et pacificatorem se interposuit Grotius vir doctus, Politicus, Iureconsultus, sed quid Bogermannus Praedicans? pacificatorem Grotium oppugnat. Bogermannum Caspar Barlaeus, in Bogermanno [Gap desc: Greek words] . Tota quaestio versatur in eo quod Sibrandus, et Bogermannus ordines Hollandiae, qui tolerantiam mutuam dissidentibus imperarunt, LAESAE PIETATIS accusant. Qua vero in re pietatem laeserint, Sibrandus exponit. Ordines Hollandiae, scribit, ab homino indocto, et stupido decipi velle, pati illos Ecclesias distrahi, et perturhari, omnes eos eiectis Episcopis, politicam potestatem, ad se transtulisse, tergiver santibus patrocinari, haeresiarcham publico stipendio alere, haereses Socini in Ecclesias introducere velle, et similia multa, quae audacter ille, et intrepide effutivit. Haec Sibrandus: at Bogermannus tantum abest, ut illa improbet, ut potius Paroxysmum Apostolicum esse definiat.

Non igitur fieri potest, ut Rigidi consentiant in ullam moderationem, aut mixtionem. Nec sane fieri potest. Cur igitur homines Politici sua prudentia legem aeternam moderandam censent? quia sine lege esse sese arbitrantur, ideo scita sua effatis anteferunt creatoris, quia fide non valent, qua sola aestimatur Maiestas eius, qui offenditur.

Petrus Apostolus vocat Sectas perditionis (2. Pet. 2.) quis adeo demens igitur, ut Sectis illis communicet? atque inde salutem exspectet, unde non nisi exitium hauriri potest? Sunt haeretici (de vere haereticis loquor, non errantibus, et haereticorum Sectatoribus incautis) falsi Prophetae, lupirapaces, Pseudochristi, fures, et latrones. Matth. 7. et 24. Ioannis 10. Sunt Pseudo-apostoli, operarii subdoli, homines se ipsos amantes, cupidi, elati, blasphemi, scelesti, sine affectione. 2. Corinth. 11. 1. Timoth. 1. 3. Sunt Pseudoprophetae, Magistrimendaces, servi corruptionis, indocti et instabiles. 1. Petri 2. Antichristi et Seductores. 1. Ioannis 2. Tales manent, etiam si unum alterum ve errorem abiciant, si in ceteris manent pertinaces. Non potest cum illis iniri societas a CATHOLICIS, nisi tantorum scelerum consortium amplectantur. Illa inquam societas, quae in moderatione religionis quaeritur, qua scilicet veritas falsitati iubetur attemperari.

§. 6. Potius itaque S. Cyprianum audiemus Ep. ad Corn. quae est 55. Declinent fortiter, et evitent dilectissimi fratres nostri verba, et Colloquia eorum, quorum sermo ut cancer serpit. Nec colloquia modo. in quamcumque probandi erroris illorum occasionem. sed alia quoque per quae trahi in communionem haereseos solent. Nulla, inquit, cum talibus commercia, nulla convivia, nulla Colloquia misceantur, simusque ab illis tam separati, quam sunt illi ab Ecclesia profugi, haec vitent, cum periculum est contagii, quaerant, si spes est alios convertendi. Magnus Antonius, ut testatur in eius vita Magnus Athanasius, Manichais aut aliis haereticis numquam amica verba largitus est, denuntians eorum amicitiam, atque sermones perditionem esse animae. Sed Arianos detestabatur, ut omnibus diceret: Ne iuxta quidem eos esse accedendum Et ipse Antonius iam moriturus, haereticorum, inquit, et schismaticorum venena vitate, meumque circa eos odium sectamini. Scitis ipsi quod nullus mihi pacificus sermo cum ipsis umquam fuerit. Nos si vitare illa non possumus, et interdum non debemus, id serio agamus, ne nostra conversatio illos in erroribus confirmet, dum eos putant a nobis vel probari, Vel tolerabiles iudicari.

CAPUT XXIV. Non posse seditiones ex religionibus ortas Syncretismo tolli, ex natura fineque eius docetur.

§. 1. DIssensionibus annorum nonaginta, odiis per multas iniurias asperatis, bello, dictorum, factorumque acerbitate funesto, bello Euangelico pacem ex Synodo Generali quaerunt Calviniani: sed quoniam fida pax, alumna veritatis, inimica simulationis, inscia fraudum, haereses, fucum, dolosque exsecratur, et fugit, iidem sincerae concordiae spei deiecti, pedissequas eius, indutias assectantur, falsae pacis imagines architectantur, Syncretismos moliuntur. Quamobrem cum de Unione et Synodo eva gelicorum lib. singulari tractarim, nunc de Syncretismo agere constitui. Est vero Syncretismus falsa, simulata, insidiosa pax, odiorum callida dissimulatrix, in occasionem ultionis intenta malitia, ignis suppositus cineri doloso, periculum ingeniose tectum, inimicitiae ostentatione officii blandientes, umbra foederum discipula Machiavelli, fi ia Epicuri, pestishumanae societatis, mors pietatis. Hoc monstrum tot Lutheranorum libris, colloquiis, Principumque imperiis confossum, atque concisum, iterum obstetricante Sapientia Heidelbergensi, edidit partu infelice Pareus. De illo discursum potius, quam iudicium meum proponere estanimus, causam ergo examino, sententiam illi, ad quos pertinet, Res publicae, et Principes ferent.

§ 2. Quod si quis eorum qui discursum meum; lecturi sunt, sorte miretur, cur ego Societatis IESU, et sacrorum studiorum alumnus, quorum omne curriculum. Omnes partes officii pacem efflagitant, pace vigent, bello debilitantur, ac franguntur, qualicumque paci minus aequus esse videar? Eum ego semper pacis suasor, et auctor, quaeso oroque, ut sine offensione instituti mei rationem audiat, auditamque expendat, qua in censura, nec amici benevolentiam imploro, nec inimici iudicium subire recuso, satis aequitate sua haec causa consistit. Intelligent omnes non me paci, sed bello taeterrimo, quod sub nomine pacis latitat, non induciis, verum Syncretismis, insidiarum et bellorum seminariis adversari. Pacem veneror, indutias quasi pacis quasdam praeambulas, et dominae suae pacis insignia, oleam praeferentes, toto animo excipio, atque amplector; Easdem vero si verae pacis exuviis indutae bellum occultent, si tectam pacifera [Orig: paciferâ] fronde feralem hastam iniciant; ut insidam simulationem, venenum concordiae, pestem sinceritatis, dedecus ac labem Germanicae, hoc est, Imperantis

nationis, abominor. Incertum bonum pax est, etiam cum serio petitur, et sincere datur, cum paciscentium, mutuo amore animi foederantur non litteris tantum, et iureiurando fides obstringitur, quoniam corda eorum cum quibus eam tenere volumus, ignoramus. Si igitur in vera [Orig: verâ] amicitia [Orig: amicitiâ] nemo securus est, quanta [Orig: quantâ] nobis cura fugiendus est Syncretismus, qui re, et nomine, fraudem includit. Qui hoc ipso, quod Syncretismus est, simulati ad tempus amoris, et futuri odii professionem habet expressam? Syncretismus enim cum astutissime pacem fingit, hoc agit, ut hostem, quem palam sternere non potest, occultis insidiis evertat. Recte de hisce vir Sanctissimus, et Doctissimus iudicavit August. libr. 19. c. 5. de Civit. Dei. Nullae sunt, inquit, occultiores insidiae, quam quae latent in simulatione officii, aut in aliquo necessitudinis nomine. Nam eum, qui palam est adversarius, facile cavendo vitare possis. Hoc vero occultum, intestinum ac domesticum malum non solum exsistit, verum etiam opprimit, aniequam prospicere atque explorare potueris. Propter quod etiam divina vox illa. Et inimici hominis, domestici eius, cum magno dolore cordis auditur: quia etsi quisque tam fortis sit, ut aequo animo proferat; vel tam vigilans, ut provido consilio caveat, quae adversus eum molitur amicitia simulata: eorum tamen hominum perfidorum malo, cum eos esse pessimos experitur, si ipse bonus est, graviter excrucietur necesse est: sive semper mali fuerint, et se bonos finxerint, sive in istam malitiam ex bonitate mutati sint. Si ergo domus commune perfugium in his malis humani generis tuta est, quid civitas, quae quanto maior est, tanto forum eius litibus et civilibus et criminalibus plenius, etiamsi quiescant non solum turbulenta, verum etiam saepius et cruentae seditiones, ac bella civilia: a quorum eventibus sunt aliquando liberae civitates, a pericutis numquam.

Omnium itaque incolumitati consulo, dum paucorum fraudes detego, nec classicum cano, sed Synretismum dissuadeo, suspiciones, simulationesque amoveo, ut verae pacis impedimenta. Quia aliter animorum coniunctio concordiaque iniri non potest. Suaderi quidem potest credulis, imperari debilioribus, exprimi subscriptio a metuentibus, signari pactio cum invitis, pax sine armorum benevolentia mutua, et consensione esse non potest. Quod si meus discursus suspectus est Lutheranis, qui sunt Augustanae Confessionis, conscientias ipsi suas, quas ego appello, inspiciant, consulantque. An Pareus ad decus, augmentumque Confessionis Augustanae, et Lutheranae religionis, an vero propagationem Calumismi exitium Lutheranismi, Syncretismum proponat, obtrudat, urgeat?

§. 3. Quanti vero Imperii, et Rei publicae inter sit, fraudulentissimorum hominum artes eliminari, atque obteri, quis est, qui ignorat? Quis adeo ignarus est, non dico Germanicae generositatis, et sinceritatis, sed in universum rerum humanarum, ut non miretur fuisse hominem, qui eo impudentiae pervenerit, ut rem turpissimam, insidiosissimam, periculosissimam Serenissimis, Illustrissimis Regibus, Principibus, Amplissimis Rebus publicis non dubitarit offerre? Tantae levitatis; perfidiae, fraudulentiae vatem, librum bene magnum edere? An nimium pauca foederum et amicitiarum imitamenta novi Machiavelli passim concinnant? Parumne persidiae peperit, atque in horas parit tam multiplex fides? Adeone mundum suis vitiis destitui, vetus, et veterator Theologus putas, ut ipse sallendi Doctor, syncretizandi artisex, fraudum exempla ab infami gente, in nostri saeculi mores deducenda arbitreris? Quid vetera quid aliena scelera, mundo, quasi recentibus perire non possit, obtrudis? sed demus obtinuisse te quem suasisti, Syncretismum. Dubiumne est, quantum dedecoris in Germaniae Principibus, si insida et vulpina tua pacificatione illigari se sinant, haesurum sit? Iubes eos [Gap desc: Greek words] , syncretissare. Te igitur si audient, erunt

[Gap desc: Greek words] .
Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventrespigri.

Si quis eos viderit, vetus verbum usurpabit. [Gap desc: Greek words] . aut [Gap desc: Greek words] . aut certe: [Gap desc: Greek words] , aut clarius: [Gap desc: Greek words] . Tune vetera, et iam paene intermortuae sordidissimae, et fallacissimae gentis opprobria in Teutonicos Proceres transferre paras? Adeone viles illae tibi sunt, in quibus est Germana constantia, gravitasque, Romana Maiestas, ac ius Imperii Augusti, ut Cretensibus assimilare non verearis, [Gap desc: Greek words] enim, hoc est, Concretis latos, hoc est, fraudulentia, et odiorum plena pace conglutinatos esse desideras, ut cum ad Comitia convenerint pereat illud ex formula fiduciae; Inter bonos bene agier. Suprema tum lex sit concretizantium: Cum vulpe vulpinarier. Rideant nos exterae nationes, dicantque, Ecce Cretensis cum Cretensi, Cretensis cum Aegineta. Verum dicta exterorum contemnamus: quis enim superesse poterit, in re tam flagitiosa pudor? Anne poterit vel sic esse pax? quid lenocinia verborum, quid frontium mendacia proderunt Syncretismum professis? amicitiam enim in speciem simulare se fatentur, ut occasionem exspectent, qua absque suo periculo concretissatis incommodent. Videre vellem ipsos Principes, aut saltem legatorum vultusad gratiam compositos, audire mollia verba eorum, quorum scopus est, pacem ostentare vultu, animis odia reponere. Qui enim syncretissat verborum tenus amicus est, ore blandiendi artificia moderatur, [Gap desc: Greek words] , mente intima struit malum. Vicerit tamen et hic Pareus: omnes Germanicae sinceritatis venas impleverit Cretensi sanguine Calvinumus, naturamque Circeo Pharmaco immutarit, ut iam sint non Germani, fidi, generosi, sed potius Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri. Quae foedera, quae commercia cum Regibus populisque exteris sperare poterunt? Quis cum illis sermonem miscere sustinebit? quis legatos vel mittere, vel excipere, quorum fraudulentiam, aperta fronte, Syncretismi titulos ostendat? Quis tam stultus ut illis credat, qui professa fraude, contra domesticos, insidias machinantur?

§. 4. Haec fugite, o [Orig: ô] Reges, o [Orig: ô] Principes, o [Orig: ô] Res publicae, quae de Euangelio nominari gaudetis, non est sanguinis vestri, non dignitatis, sed neque utilitatis, patriam nostram, Cretensium, et Oxydracarum fraudibus imbuere; quod ni mature cavetis, periculum est ne non modo fides vestra, sed et fidelitas in dubium vocetur, ne omnia promissa, scripta, iuramenta quasi fraudulentae simulationis artificia, non veri et constantis animi indicia, Collegae vestri, et exteri Principes aspernentur. Immo iamdudum susurros audio multorum, qui saepius cogitant, quid aliquando statuere et facere, de consilio Cretensium ministrorum possitis, quam quid officii vestri sit. Timentilli, ne eos, quos toties orantes, de Syncretismo et fraudibus auditis;

aliquando probetis. Quod quamquam alienum esse a vestro ingenio existimant, suo tamen periculo experiri non necessarium esse ducunt. Verum de hisce deinceps speciatim agemus.

§. 5. Syncretismi notionem naturamque hactenus exposui, in eorum tamen gratiam qui uberiorem explanationem desiderant, exemplo rem universam declarabo. Illud nobis Hollandia omnibus Syncretysmi numeris absolutum dedit, eoque planius et perfectius, quod Syncretismus ille non Calvinianorum fuit, et Lutheranorum, qui e diametro pugnant, sed in gente Galuiniana, Rigidos inter, et Molles coaluit. Res hunc in modum gesta est. Atrox initio, Calvinismi in Belgium inducti, inter Reformatores dissidium fuit, vicere [Orig: vicêre] tum Rigidiores, sed in Armenio sociisque revaluere [Orig: revaluêre] Molles, et Anno 1606. in Synodo Gorcomiana Cathechismi Palatiniani, et Consessionis Belgicae censuram obtinuerunt, eoquerem labore, et ordinum favore deduxerunt, ut alios paene depresserint. Post multa colloquia, scriptaque iussi sunt utrique sententiam suam de concordia ineunda proferre, atque in medium consulere. Mollium, qui se ex libelli editi titulo Remonstrantes vocitant, hoc consilium fuit.

Primo, Caritatem, et benevolentiam mutuam colendam.

Secundo, Convit iis, et condemnationibus supersedendum.

Tertio Synodo controversias decidendas.

Quarto, sibi suae sententiae defensionem, et ordinationes ministrorum, qui secum sentirent; permittendas. Ad hae se paratos esse.

Rigidi vero qui ex alio scripto se nominant Contra Remonstrantes, ita censuere.

Primo, Exacerbationibus; et dissidiis sola [Orig: solâ] Synodo nationali occurri posse.

Secundo, Synedi, in annum vicesimum, dilatione, offendicula tanta esse nata.

Tertio, Synodo, utrimque litigantes, semet submittere oportere, omnes, qui Ecclesiarum Reformatarum esse et dici ministri velint.

Quarto, Si Synodus haberi nequeat, exterarum Academiarum iudicio standum.

Quinto, Aliam viam pacis bona [Orig: bonâ] conscientia [Orig: conscientiâ] seligere se non posse, si ipsi aliam tentarent, ceteros tamen pastores non consensuros, auditores etiam a se discessuros.

Sexto, Non esse utrique parti edicendum, ne ea de re doceant, disputentve, hoc enim interdicto veritatem oppressum iri.

Septimo, Non tamen utrique parti permittendum, ut libere doctrinam suam proponat, id enim futurum cum ingenti scandalo, et offensione, si una in urbe hoc, in alia alio modo, immo in uno eodemque templo, inque eadem cathedra, ante meridiem quidem sic, post meridiem vero contra doceatur. Hinc secuturas noxias consusiones, scandala, schismata ad Ecclesiarum vastationem.

Octavo, Itaque adversariis Remonstrantibus seu Mollibus edicendum, ut de quinque articulis controversis sententiam intra se contineant, neque eam pro contione, aut alioqui scribendo proponant, vel urgeant sive publice, sive privatim: nec sententiam Rigidorum seu Contra-Remonstrantium cum his articulis pugnantem insectentur, vel refutent.

Nono, Mandandum tamen Contra-Remonstrantibus, ut contra Molles, seu Remonstrantes moderate disputent, eosque oppugnent.

Decimo, Interea neminem ordinandum, qui cum Remonstrantibus sentiat.

§. 6. Ordines tandem pro pace Ecclesiarum suarum Anno 1614. mense Ianuario decretum fecerunt. Quo usque ad Synodum futuram quietos esse iubent, sapere ad sobrietatem, alios tolerare, et pati, uno verbo Indutias agere, eodem iure omnes esse, Remonstrantes Religionis suae causa nullam molestiam pati. Vetant etiam horrida Rigidorum scita doceri, ut, Aliquos a Deo ad damnationem creatos esse. Necessitatem peccandi alicui impositam. Aliquos a Deo invitari ad salutem, quibus salutem dare omnino non decreverit, etc.

Ecce tibi lector post tot annorum acerrimas disputationes, scriptiones, anathematismos, fulminationes, digladiationes, a Magistratu iussus inter duas unius Calvinismi acies Syncretismus, nunc quae consecuta sunt, videamus, ita tamen ut leges Syncretismi a Rigidis latas simul expendamus.

§. 7. Primo, Synodum praecipue urgent, quia multitudine superaturos iperant, quos Remonstrantes eloquentia [Orig: eloquentiâ] , industria, fravore Magistratus vincunt.

Secundo, Iniquissima lex a Rigidis proponitur, ut Mollibus non publice, non privatim liceat doctrinam suam proponere, non libris, non contionibus sententiam suam desendere, vel alios oppugnare, nullum e suo grege ordinare. Negant Rigidi, Molles amplius tolerandos esse, plus satis aiunt toleratos. Iniquum esse asserunt, quod nobilium potestatem, (ordinum) tutelam adversus omneni censuram Ecclesiasticam implorent.

Tertio, Syncretismi vera illa facies est: Silentium imponunt Mollibus, accusare aequum censent, vocem respondentis interclusam volunt. Haud stulte sapiunt, facilis victoria, si cum muto decertes, si quae omnium gentium divino semper iure concessa est; accusatis defensio denegetur. Quomodo enim tot calumniis debilitata, tot odiis agitata veritas aequitate iudicum recreabitur, et consistet, si inaudita, atque indefensa damnabitur? Barbarum omnino facinus, nec Lugdunensibus, nec Scythicis cognitum aris, ut veluti reus pereat, cui negatum est innocentiae patrocinium.

Quarto, Ordinatio Mollium vetatur, astutissimo consilio, duo commoda paucis verbis sectae suae procurant. Nam et studia Mollium, spe honoris, et fructus sublata, imminuuntur, et ad paucitatem eos redigi negata successione necessum est. Sed edictum ordinum de mutua tolerantia et moderatione causam Remonstrantium seu Mollium fecit meliorem, ut dixi. An vero edicto. Rigidorum durities flecti posset? Ea de re ita scribit Nicolaus Greuinchovius unus e sex disputatoribus delectis, Epist. dedic. disputationis de duabus quaestionibus. Sed, ut eadem purpura, inquit, homines delectat, tauros offendit, sic edictum aliorum quidem animos convertit ad consilia pacis, alios autem ad pugnam irritavit, atque exacuit magis: scio edictum hoc quibusdam vel eo tantum nomine suspectum, adeoque exosum fuisse, quod ab Illustribus ordinibus, non a Synodo promulgatum esset: alii, contra quam Rex magnae Britanniae suaserat, litesistas, neque auctoritate publica [Orig: publicâ] , neque moderatione ulla sopiendas; sed Theologicis decisionibus et Synodalibus anathematismis, in alteram partem terminandas esse iudicabant. Itaque nihil minus ab eotempore tumultuatum est, quam antea, nec ab illis fratribus segniusinuolatum in Symmystas, et Ecclesias moderatiores, quam ab infensissimis, et iuratissimis hostibus: Testis haec ipsa Ecclesia (Roterodamensis) Vestra, cui servio in Domino et vos amplissimi D. D. testes estis oculati, quanto conatu, quanta fictarum suspicionum,

putidarum calumniarum, et falsissimarum criminationummole, hoc unum egerint, ut aversis auditorum animis, contiones nobis rariores, et templa deserta facerent. Pergit deinde artes eorum exponere, tribuniciis declamationibus populum turbandi. Presbyteros rurales idiotas dementandi, iudices atrocitate suspicionum occupandi, quadratos et simplices rurales presbyteros auribus ducendi. Haec ille pluribus. Eo tandem res devenit, ut omni ordinum decreto contempto libere volitarent Rigidi. Digna memoratu est historia, quam ibidem Greuinchovius recenset, referam eius verbis. Memini me, inquit, in vicina Ecclesia audita contione quam virulentissima, amicam super ea collationem cum ipso Ecclesiae eius ministro, S. Grutero a presbyterio petyssse. Sed post multas acerbissimas contumelias tandem quid? Responsum peremptorium: si Turca vel Iudaeus essem, posse me ac debere, ad colloquium admitti, Haereticum vero istis nequiorem, non audiendum, sed vitandum esse ex mandato Pauli. Haec post suave colloquium, haec post decretum Syncretismum, sed an hic finis? an mediocri clade contenta est ingens ira? effera rabies? Ecce aliud stratagema proprium ac naturale Syncretismo. Dum in ordinum conspectu placide disceptant, dum odia vultu, fraudes blandiloquentia [Orig: blandiloquentiâ] tegunt, dum singulis paene periodis fratres appellant, dum spectatissime syncretizant, dum astutissime amicitiam fingunt, iidem inimicissime atque infensissime socios et fratres oppugnant, quia namque Ordines in Remonstrantes seu Molles videbant esse aequiores, quam ut Rigidorum cupidirati irisque obtemperaturi, et indefensos illos damnaturi viderentur, dura illa Rigidorum natio, nescia cedere; tenax propositum urgere, perniciem illis aliunde extremam machinatur, inimicum Remonstrantibus externum validissimum, et ferventissimum parat, qui in fratrum exitia ordines Hollandiae oratione accendat, auctoritate permoveat, potentia [Orig: potentiâ] paene compellat. Historiam ex Remonstrantium supplice libello refero. Praeterea, inquiunt, quum nemo nesciat, quid nupertitulo Regis magnae Britanniae scriptum sit ad praepotentes ordines generales depio et fideli quondam serluo Iesu Christi D. IACOBO ARMINIO, qui quidem ipse in illis litteris (haud dubie materia scribendi falso a malevolis subministrata ex hisce regiombus, quod quidem, cum venia inclitae, ipsius Matestatis, liceat summa cum submissione et debita reverentia erga ipsum dicere, abusive factum esse) dehonestatur cognomine inimici Dei, ipsius vero discipuli, titulo sectariorum; pestium, haereticorum, immo atheorum fectariorum, quorum haeresin expediat tempestive, et in ipsa herba opprimi atque evelli: quibus verbis Remonstrantes se quoque tangi et laedi iudicant, cum tamen non magis Arminiani sint, quam Calvinistae, aut Lutherani: ipsi enim se Christianos esse profitentur, ministros Ecclesiae Reformatae, minime infectos haeresi, aut secta, nedum (quod horribile dictu est) athea secta, sed in fundamento doctrinae et fidei consentientes cum Ecclesiis magnae Britannae, fidos patriaecives, humiles, subditos, ill. DD. VV. Humillimos servos Sacrae Regiae Maiestatis, pro cuius salute, diuturna vita, incolumitate, et felici gubernatione ipsi Dominum Deum, Regem Regum ardenter orant: Visum est Remonstrantibus sunima cum dimissione Ill. DD. Vestras rogare atque obtestari, ut placeat Remonstrantibus concedere, ut cum bona Ill. DD. Vestrarum venia (utpote quibus optime perspecta est in hac parte Remonstrantium innocentia) liceat ipsis viam aliquam tutam atque honestam ingredi defendendi sui, et dictam iam Regiam Maiestatem humiliter admodum ac demisse commonefaciendi, tum de piae memoriae D. Arminto, quem confidunt non hostem Dei, sed amicum fuisse et esse: tum de se, ut quos velint a criminibus gravissimis neque ulli Christiano homini tolerandis, coram toto mundo purgatos esse atque liberatos.

§. 8. Spectaculum ipsis undis ac litoribus asperum, Remonstrantibus vero inopinum, ac luctuosum, in patria [Orig: patriâ] , corampatrio magistratu, Theologi delecti, Ecclesiarum praesides, de fide, religione, caritate, sanctitate, mutua tolerantia disceptant, sese mutuo fraternis verbis instruunt, consilia pacis suo magistratui scribunt, ad Synodum se offerunt, evis iudicio staturos compromittunt, et dum haec speciosa in Hollandia populo hianti ostentant, eosdem in Britannia crudelissime reos peragunt, sectarios, pestes, haereticos, atheos sectarios, criminibus gravissimis, neque ulli homini Christiano tolerandis obnoxios asseverant; tempestive, et in ipsa herba opprimendos, atque evellendos censent, tanto artisicio, ut Rex crediderit, tanto affectu, ut celeriter sententiam dictaverit, Magistratum alienum ad opprimendos, evellendosque epistola hortatus fit. Iudicii eventus, sententiae Regiae severitas, legatio transmarina, quae fuerit accusatorum astutia atque atrocitas, ostendit.

Fortasse tam atrocis, tam persidae accusationis ad transmarinum tribunal delatae; auctores non sunt Contra-Remonstrantes, nec Rigidi funestam sententiam, cum domestica obstitit aequitas, ex Insula [Orig: Insulâ] devocarunt.

Vellem igitur se ipsi purgarent, aut qui solus potest, Serenissimus Rex suspicione eos exsolveret. Nam accusatores nominando certos, ceteros, si non communione criminis approbati; saltem facinore perpetrati immunes ostendet. Verum accusasse eos in confesso est. Qui enim fratres suos inde fensosperire voluerunt, qui silentium imposuerunt, qui intolerabiles, Turcis et Iudaeis nequiores iudicarunt, et quidem contra publicum magistratus edictum, quid mirum, si defensori fidei, quod ordines leniores viderentur, rem asperius retulerunt? Deinde articulos Remonstrantium illos, de quibus controversia est, nemo nisi Rigidus Calvinista condemnat, soli igitur illi accusarunt, qui soli causam accusationis habuerunt. Tertio, Regem prudentissimum ad incerti, aut ignoti accusatoris delationem, in causa [Orig: causâ] gravissima [Orig: gravissimâ] severissime iudicasse, nec nos suspicari debemus, nec laudatores eius concedent. Quis igitur accusavit? Nonne Rigidorum Primates, qui Molles familiarissime nossent, qui certa, testata, visa referre possent? Illi, inquam, qui collocutionis exitium praesagiebant, qui vinci sese ratione et Ordinum iudicio sentiebant.

§. 9. Exemplum Syncretismi produxi, quod vel rudissimum quemque doceat. Quid vel in ipsa [Orig: ipsâ] Creta [Orig: Cretâ] magis Creticum fingi potest, quam praestiterunt nobis Rigidi in Hollandia [Orig: Hollandiâ] ? domi fraterne disputant, falsae benevolentiae indices in amore simulato dant voces sanctas de sanctuario Scripturarum depromptas, pacis leges componunt, iussu ordinum indutias suscipiunt. Interim externi Regis auctoritate, potentia [Orig: potentiâ] , in perniciem sociorum et fratrum abutuntur. Sperabant Regiae gratiae reos, quos vincere non poterant, donandos, neque ausuros negare Ordines quid ad promerendam amicitiam foederati Regis, tam ardenter id exposcentis, paucorum famam, et vitam impenderent. Non ignorabant foederatarum

provinciarum clavem teneri a Britanno, sine eius auxilio intucas esse navigationes Zelandiam, et Hollandiam gravibus oppignorationibus illi obstrictas, urbes Anglicano praesidio insestas, Anglos in Belgio esse complures, nec Belgarum paucos Regiam Maiestatem praeferre Ordinum suorum mediocritati. Omnibus hisce gratiae, potentiae, auctoritatis, vicinitatis, speciei, timoris praesidiis contra fratrum suorum, quibus concretistati erant, salutem utendum sibi Rigidi arbitratisunt.

§. 10. Aliam Syncretismi conditionem exspectare, alia foedera sperare nolite Lutherani, aut si alia, multis modis deteriora. Nam articuli de quibus controvertunt, tam vestri sunt, quam Molhum. Docent enim illi: Primo, Reprobationem non sine intuitu peccati factam. Secundo, Christum pro omnibus, et singulis mortuum esse. Tertio, Itae gratiam dari, ut tamen Spiritui sancto multi resistere possint Quarto, an fides, et iustitia amitti possint, demonstrari ex Scriptura [Orig: Scripturâ] postulant, dubitare enim se ingenue prositentur, aliam litem sibi cum fratribus suis esse pernegant. Ob eosdem articulos eadem contra vos iudicia sustinere debebitis, silentium vobis indicent, tolerandos esse negabunt, Turcis et Iudaeis nequiores declamabunt. Utcumque vero blandientur Theologi, et fronte mentientur caritatem; verbis, et amplexu simulabunt fraternitatem, veniet tamen a blandientibus excitata tempestas et procella regiis viribus armata vos feriet, sectarii, pestes, haeretici, athei sectarii, criminibus gravissimis, nulli homini Christiano tolerandis obnoxii eritis, simul atque illi fortiores evaserint, ideo tempestive, atque adeo in ipsa [Orig: ipsâ] herba [Orig: herbâ] opprimendi atque evellendi, ne fruticare possitis. Tanto porro crudelius insurgent, quo plures illis vestri debellandi causae sunt, tanto cupidius quo maius victoriae pretium est, quo in luculentiores opes, successio, quod speratur, neque enim in vobis illa causabuntur errata, quae in Remonstrantibus tam longinquo iudicio persequuntur, tam crudeliter ulciscuntur, quae vix Aulici Britanniae, nedum rurales idiotae, seu quadrati ut eos vocat Greuinchovius, intellegunt, in vobis maiorem saeviendi habere rationem se arbitrantur, monstrosam nempe ubiquitatem omnium fidei articulorum debellatricem, Impanationem, [Gap desc: Greek words] , Osiandrismum, Flaccianismum, cetera haereseon ab orco excitatarum horrenda atque nefaria portenta. Longe tum erunt fraterna nomina, cum vos deteriores illis vocabimini, qui nunc Turcis et Iudaeis nequiores iudicantur. Nec queri poteritis; qui enim Syncretismum admittit, in pactum deducit fraudes, dolere de eventu non debet, qui fallendi conditionem in consilium attulit. Quis miserebitur incantatoris a serpente percussi? Cui mors inexspectata est, qui ora leonis licenter oberrat? Praelongas fugite Balenas, quae orae Sirenum praeferunt in Batavis, sed caudam Scorpionum habent in Britannia: si vos allicit unius, alteriusve subdola fictio, deterreant exempla acerbissimarum persecutionum, quas illi qui parum sibi caverunt subire coacti. Atque hoc exemplum esto Syncretismi Calviniani.

CAPUT XXV. Scopum Syncretismi primarium esse, ut violata religionis pace, Catholici mactentur.

§. 1. INfame est nomen Syncretismi, res multo taetrior, periculum in omnes intenditur. finis crudelissimus est, atque indignissimus. Exitium enim Pontisici Romano, Imperatori Augusto, Regibus, Principibus, Rebus publicis Catholicis, totique nomini orthodoxo, per hoc nefariae conspirationis consilium paratur, per veterum exempla scelerum, per famosas parcemiis fraudes in nostrum sanguinem grassatur sitientissima Catholici sanguinis, et Catholicae pecuniae sacerrima sitis. Pacem et unionem Euangelicorum, Synodumque generalem sanguinariae conspirationi praetexuit, ut latrocinio suo speciem honesti inderet, Euangelicos omnes convocat, ut ad praedam obtinenda adiutores se profiteantur. Vestibulum splendidum efficit, ut latenter, et tuto per substructionem operose fucatam, in carceres, latomias, libitinas, rogos abripiat. Blanda oratio? Unio et Synodus Euangelicorum. Populare studium pacis, et liber desideriis pacificorum dedicatus, sed per haec speciosa, per hanc Chrysocollam itur in vulnera, et sanguinem, in bella civilia, in theatra saevae superstitionis, in amphiteatra Calvinisticae crudelitatis. Migrat enim tandem, serius, ocius in naturam suam Calvinismus, et mendacia affectatae mansuetudinis horrore suppliciorum prodit, atque infamat Quid igitur Syncretismo, et pacificationibus molitur adversarius? Quis tantae turpitudinis finis? Ipsum audiamus?

§. 2. Capite 12. Iubet pio Syncretismo adversus communem hostem Antichristum studia, consiliaque coniungi. Capite 11. hoc ardentius agit, cui et titulum hunc praescribit: Quod dum Synodus et concordia plena concilietur, interim pio Syncretismo, mutuaque tolerantia coire, et contra Papatum simul stare debeant Euangelici.

Hostem igitur Romanis ex toto orbe Silesius ille Hannibal iam moriturus inquirit, hostem Romanis, hoc est, Pontifici, eius defensoribus, amicis, clientibus. undique auxilia circumspicit, etiam infida, et dubia, nosque eadem opera cautionis admonet, ne bellum denuntiatum esse nesciamus, quod tam notus fetialis indixit Tria in hoc bello Principibus, eorumque consiliariis consideranda propono.

Primum est, Antichristi et Papatus nomine non Pontificem modo, sed omnes Clericos, Laicosque Catholicae, et priscae religionis ab illo lanista designari. Secundum est, agere illum non de sua modo defensione, sed Catholicorum offensione, et armis ultro inferendis. Tertium est, Bellum ab eo suaderi, omnium, quae umquam humanum genus concusserunt, crudelissimum.

§. 3. Primum in confesso est. Papatum regnum Pontificium esse definiunt omnes, Antichristi carne esse clerum, ossa Reges, Principesque saeculares ostendere conatur in plaga Regia fol. 54. Graserus. eadem paene Povellus in thesibus de Antichristo, omnium insestissime Benedictus Aretius in Apocal. 13. 15. Nomen bestiae est esse filium Romanae. Ecclesiae seu Catholicum, seu Romanae Ecclesiae membrum. Bestiae autem duae ab Apostolo Ioanne describuntur, quarum maximam; atque im manissimam, Imperatorem seu Imperium; fecundariam vero,

primae administram, Pontificem interpretantur. Latissime igitur hoc bellum saeviet contra Reges, et Regum primogenitos, qui in soliis eorum sedent, usque ad primogenitos, ancillarum in pistrino molentium, omnes enim Calviniano pacificatori, cum irritari occeperit, Antichristiani sunt. In omnes, inquam, barbara immanitas grassabitur, sed primo in eos quos vicisse lucrofissimum fuerit, in Imperatorem, Reges Christianissimos et Catholicos, qui primogeniti sunt Ecclesiae filii, et in tam divino corpore membra nobilissima. Nec ad invidiam haec dico; nulla potest tantae atrocitati oratio par inveniri, nec reprehensionem curant, qui ita docent, qui laudi sibi ingeniosam saevitiem ducunt. Parum est illis visum generatim omnes in tormenta, mortemque deposcere, ne quisquam suae dignitatis, aut generis rationem habitum iri confidat; Caesarem. atque Imperii Principes nominatim lanienae destinat Aretius Calvinista in Apoc. 13. 7. Post accetam, inquit, Christi doctrinam, mox impii hypocritae titulum Ecclesiae ad se rapuerunt, et vera Christi mandata persecuti sunt, quam causam adhuc strenue defendunt, sedis imperii successores. Et: Quam late enim Romanum nomen patet, tam late pii (id est, Calvinistae) persecutiones patiuntur. Cum haec scriberet, nondum in Imperium tanta vi Calvinismus invaserat. Et in versum 1. Admirari bestiam, est Imperii successum, et felicitatem admirari, Augustum, sanctum, sacrosanctum, immortale illud praedicantes. Et: Draco enim Diabolus est, qui sua ornamenta affingit Imperio.

Multo vero maledicentius in plaga regia Graserus: Imperium vocat plenitudinem diabolismi. Idem ipse cum fol. 55. omnes Catholicos vocasset bestialitas, deinde fol. 207. Catholicos, ait, omnes cum meretrice magna [Orig: magnâ] scortari, et reges esse scortatores, adiungitque: In hoc ordine REGUM SCORTANTIUM HISPANUM ET HISPANIAM tenere primas.

Neque dissimulat ista Pereus, nec potest; contra Papatum enim, et quos contumeliae causa vocat Papistas, stare iubet omnes sectas, neque adeo stolidus est ut nesciat, Basilicam Petri multorum Regum, et populorum praesidio fulciri; eorum vitam, potentiamque obstare, quo minus opimam praedam Sacerdotiorum Romanensium in sua praemia vertat, scit non nisi per fidelium Regum latera communem omnium Regum orthodoxorum in Christo Patrem posse peti: Praetoriam D. Petri navem scit universae Christianitatis victrice classi praecingi, nec nisi illa disiecta expugnari ac lacerari posse.

§. 4. Praecipue vero dedi noxae optaret, quos c. 29. mentitur dolo et armis provincias suas sub iugum Antichristi iterum cogere. Qui vero illi? Cuius rei, inquit, documento sunt, Francia orientalis, Austria, Stiria, Carinthia, Ungaria, Troppavia, Donawerda, hac de iniuria expostulationem aequissimam suo loco adferam, nunc satis est ostendere, quibus bellum Pareus indicat, nempe Imperatori, Domui Austraicae, Principibus Bavaris, Duci Franciae Orientalis. His, ait, coniunctis votis, consiliis, ACTIBUS fortius, et temporius obviandum. Haec praecipue quidem ad Reges, Principes, aliosque saeculares pertinent, de quibus cum probarim, de Ecclesiasticis quos acerbius oderunt, dicere nihil est necesse. De his contentus ero proferre calumniosissimam Calvini opinionem Epist. 2. De Christiani hominis officio in Sacerdot. etc. Apud integros (Calvinistas) sane et incorruptos iudices, non ita difficile fuerit palam facere, totam illam Romanensis opulentiae congeriem, ab ipsa [Orig: ipsâ] suprema sede, ad minimam usque Capellaniam, ut vocant, ex imposturis, furtis, rapinis, sacrilegiis, pessimisque artibus conflatam esse, et cuius nullam particulam attingere possis, quin multorum conscientia te scelerum obstringas. Quomodo impostores, fures, raptores, sacrilegi, malarum artium usurpatores, multorum scelerum conscientia obstricti, sint tractandi, iura docent, et leges, quas ad improborum audaciam frenandam constitutas, cum vicerint, ad innocentiam orthodoxorum oppugnandam universas convertent. Quid enim victores non attentabunt, qui cum multa necdum habeant, et quae corrasere, nondum secure possideant, bellum tamen in regna dissita, ita Principes alieni iuris, in Caesarem ipsum decerni vellent. Qui cum ad Neccarum vino et ira incalvere, moleste ferunt, si in Francia orientali, Austria, Stiria, Ungaria, Troppavia; urbe Donawerdana, veritas antiqua, in quam primo regiones illae baptizatae sunt, contra nutum eorum, ditionemque doceatur. Dixi et probavi omnibus illam belli calamitatem clademque denuntiari, nunc alterum ostendam, non hoc eum agere, ut quocumque modo parta tueatur, et defendat, sed imperium augeat, infesta arma inferat, occidat, spolia detrahat.

§. 5. Primo enim, hoc praxis Gebennensis, Helvetia, Gallicana, Belgica, Britannica et quam nunc subit Brandeburgica ditio, demonstrant. Deinde bellum perfidiae suae propagandae imaginibus frangendis, caerimoniis Catholicis abrogandis suscipiendum putat, at qui tanta molitur, non sufficit illi sola defensio, inferendum est illi bellum, non sustinendum modo. Sed praestat tartaream civilis belli turbam audire sua verba tonantem. In Rom 13. dub. Propositio. 7. Christiani Reges et Principes debent resistere tyrannidi Pontisiciae; etiam gladio; et vi eam impediendo, frangendo, idola tollendo; et Ecclesiam suae libertati restituendo. Nemo non intellegit bellum hic offensivum mandari, aut si quis dubitat, sane tres quas subiungit rationes, omnem scrupulum eximere merito debent.

Ratio prima. Principes debent esse terrori operibus malis, ultores ad iram iis, qui male agunt; At opera pessima sunt Antichristi, coercenda, igitur gladio eius malitia. Quis vero dicat Principi solam contra maleficia derensionem mandari? Quis negat Magistratus esse munus, latrones, fures, maleficos sollicite inquirere ac vestigare, e latibulis protrahere, legibus in eosdem convictos, et iudicatos agere? Quis vero non videt illa ratione, in Pontificem, Caesarem, omnes status Catholicos Calvinianis non modo ius, et gladium dari, sed mandari etiam ultionem? Exsecranda profecto haeresis, quae non modo in Collegas Principes qui antiqua in Patrum religione perstitere, permittit bellorum et rapinarum licentiam, sed crudelitatem etiam praecipit. Crudelior est etiam altera ratio: Quia hoc illus mandatur. Apocal 18. 6. reddite ei, sicut et ipsa reddidit vobis, et duplicate ei duplum secundum opera eius: in poculo, quo propinavit propinate ei duplum. Ergo regnum Papae destruere debent. Iustum sane mandatum, sed contra Antichristum, et eius adiutores. quos contra a Deo dirigitur: impium et crudele, cum in Sacerdotes, et Christianos Reges ob perseverantiam in veteri pietate supplicia maleficorum transferuntur. Quid autem fieri velit ratione tertia copiosius exsequitur. Quia praedicitur futurum inquit, ut Reges

et Principes Christiani odio prosequantur meretricem, et solam reddant eam, et nudam, et carnes eius comedant, et ipsam igni exurant, at praedictio habet vim praecepti, ut hoc faciant. Iniurias, calumnias, sacrilegia adversariorum in hisce Scripturae depravandis verbis, et alibi exposui, nunc noc solum volo, iudicio eorum bellum quod machinantur, non esse defensivum, sed offensivum. Hinc Fredericus Braubomus Calvinista, libr. 10. Florum Flaminiorum c. 5. toto probare conatur; Mandatum divinum de Pontifice evertendo omnes Reges Christianos habere, immo omnes Calvinistas. Tale, inquit, quale privatum Ehud habuit, nos publicum habemus. Hinc bellica Graseri oratio in plaga [Orig: plagâ] regia [Orig: regiâ] . Hinc Plessaei classicum ad Regem Britanniae, in quo magna vociferatione flagitat; Ut Rex Italiam petat, ultore gladio Pontificem transfigat, venationem orbi exhibeat, eum in ponte Miluio calcet, pessum det, exturbet, averno instar molae demergat. Magno hoc affectu petit vir mitissimus, qui et ipse adesse, pugnare, gladios generoso tepentes sanguine lambere desiderat. Ego, (inquit, inprafatione ad mysterium iniquitatis suae) inter principia proelia misceam, inter triumphos, precinente Angelo, CECIDIT illud congeminem, sanctae huic laetitiae totus immergar, aeternae contiguus immoriar raptus. Crudelitatem militis veterani de sanguine Catholicorum incrassati taceo, laetitiam saevam animi in cruore caesorum demersi, et tam gestientem ex carnificina [Orig: carnificinâ] laetitiam, ut vitam laetantis incidat, non arguo, quia Calvinisticae pietatis est, non in spe filiorum Dei gloriari, non de consolatione caelesti gaudere, non in sanctam laetitiam divinae dilectionis immergi, sed de cruore caesorum supremum laeti. tiaram apicem figere, sanguini Catholicorum immergi, et de alieno vulnere, ac tormentis tanta [Orig: tantâ] voluptate liquescere, ut crudelitati suae immoriatur. Hoc votum est militis, hoc omnium Ministrorum Calvinianorum, qui Martium illum pullum sanguine alverunt. Duo iam satis explicui, nempe bellum in omnes decretum, deinde bellum tale, quo ultro vis inferatur, non quo solum illata reprimatur. Superest tertium, scilicet, bellum, si Parei auspiciis geratur, omnium, quae hactenus orbis terrarum subiit, sore immanissimum, taeterrimum, atque hanc truculentiam proprium finem esse Syncretismi.

§. 6. Crudelitatem, Plessaei laetitia et voluptas clarius, quam verba mea demonstrare potest. Multos audivimus fuisse, et saevos tyrannos, qui e sanguine, et doloribus alienis voluptatem ceperint, supplicia cupide spectarint, nullum tam beluino atque effero ingenio meminimus, cui miserorum cruciatus tantam laetitiae vim obtulerint, ut mori coegerint, nullum carnificem qui ex tormentis alieno corpori adhibitis tantum laetitiae coeperit, ut in eo posset voluptas torquendi, quod in altero dolores, laceratioque corporis efficiebat, ut saevientis gaudii immensitas, torto autem cruciatus magnitudo animam exigeret, solus Plessaeus profitetur laetitiae illi carnificum se totum immersum, atque immoriturum. Nos exercitum Plessaeorum cogitemus, Ductores Pareos, caetcra dicere animus cohorrescit, non discurrere de eo mens est, quod nulla hactenus carnificum ingenia invenerunt.

§. 7. Quaeres fortasse quam saevitiae causam praetendant Calvinistae? Plerique iram, odium, omnes falsam opinionem, nonnulli eam quam percipiunt ex alieno cruciatu delectationem, quod crudelitati est proprium Catholicos, quos illi Papistas appellant, Antichristianos esse opinantur, alii ita certo hoc sibi persuadent, ut etiam periurio asserant, sic Povellus in thesib. de Antichristo, alii dubitant, ut Serenissimus Angliae Rex, sed tamen quia idopinantur, idcirco omnium hominum spurcissimos, taererrimos, saevissimos esse iudicant, de sanguine Sanctorum ebrios, idololatras, Baaliticos, Bestialitas esse clamant. Sub operosis illis laruis (Catholicorum) inquit, in plaga [Orig: plagâ] regia [Orig: regiâ] Graserus, nihil aliud quam crudeles homicidas, sceleratos, veneficos, impuros scortatores, furesque, et latrones tegi et occultari, Gravis accusatio, nihil aliud latere, nihil humanitatis, nihil veritatis. Cum igitur tam sceleratas larvas nos, iam dudum iudicarint, omnibus suppliciis vexandos, omnibus contumeliis lacerandos ex eo praeiudicio constituunt. Antichristum omnia saevitiae genera in pios experturum sacrae litterae nos docent. Erit enim tunc tribulatio, qualis non fuit ab initio, quogentes esse ceperunt, ipsi Pontificem Antichristum, Catholicos Antichristianos satellites censent, et administros, ea causa omnem quam scriptura Antichristo tribuit, crudelitatem nobis imputant, eamque, quam ab ullis tyrannis exercita fuerit, maiorem. Quod vero Apoc. 18. dicitur, Reddite illi duplum, sic interpretantur, ut dicant sibi a DEO imperatum, ut duplo asperiora tormenta nobis admoveant, quam ea sint, quibus sanctos Antichristus excarnificavit. Verba Parei, etsi immaniora sint, quam Plessaei voluptas audiamus. Nec praecipitur iniustitia, cum duplum ei reddendum praecipitur: sed nullum ultionis genus adversus Papam iniustum, aut nimium esse significatur, duplum esse intellegitur non eius poena, quam sit meritus, sed eorum malorum, quae ipse prius inflixit piis, et quibus Ecclesiam affecit. Quam Emphatice. Nullum genus ultionis? Nec in solam Pontificis personam supplicia decernuntur, Regum et Principum victore Plessaeo erit eadem sors, multi namque illorum plus multo Calvinistis, quam Pontifex obfuere. Praesertim illi, quorum pia [Orig: piâ] cura, vita, monitione, provinciae quaedam ad pristinae fidei cognitionem, verum que Dei cultum sunt reductae. Haec nobis exspectanda sunt, si Syncretismus evincat, et Deus moderari genus humanum desinat. Carnificinae praesidebit Pareus minister orcinus, in duplum, durus poenarum arbiter supplicia exaggerabit, ne minus duplo dependant, studiosus, et gnarus torturae cavebit; nam ut excedant, tortoribus, si libebit, per Pareum licebit; Quia nullum ultionis genus, nimium aut iniustum. Aderit totus sanctae laetitiae immersus Plessaeus. Inveniet Pareus, quod Phalaris mirabitur, quod Busiris obstupescet, quod nondum ausus est, vel nondum potuit Calvinismus; dictabit non plebeis modo corporibus, sed Regum et Principum Maiestati, Episcoporum sanctitati adhibenda supplicia, et tanto carnificinae Magisterio gnaviter usus, Catholicos tormentis, Plesseanum exercitum, laetitia de tormentis Catholicorum concepta [Orig: conceptâ] , exstinguet.

Saevior es tristi Busiride, saevior illo,
Qui falsum lento torruit igne bovem.
Quique bovem Siculo fertur donasse tyranno,
Et dictis artes conciliasse suas.

Nihil ad votum pacis Christianae, et Syncretismi molitiones Hetruscus ille tyrannus, de quo canere pueri solent:

Mortua quin etiam iungebat corpora vivis
Componens manibusque manus atque oribus ora,

Complexu misero longa [Orig: longâ] sic morte necabat.

Haec in nos duplabit Calvinista. Quae tum facies orbis, quis locus excipiet timidos, quot poenae superandae fortibus? qui gemitus? qui sonitus plagarum? qui nidores ignium in vulneribus stridentium?

Quis prodere tanta relatu
Funera? quis caedes posset deflere nefandas?
Quid tale immanes umquam gessisse feruntur,
Vel Scinis, Isthmiaca pinu, vel rupe profunda
Scyron, vel Phalaris tauro, vel carcere Sulla?
Vel gladiis Batavi, vel gliribus Hugonottae?
O mites Diomedis equi? Busiridis arae
Clementes iam Cinna pius, iam in Spartace lenis
Pareo collatus eris.

Quantus dolor erit, qui letale gaudium Calviniano parere queat? Cuius etsi forte manus nondum Catholico sanguine maduerunt, calamum certe quo scribit, sanguine nostro tinxit, et fauces nostrâ morte cruentavit. Haec consilia sunt tribunorum nostri temporis, haec Theologorum scita: Vincere causa non possumus, occidamus. Praeceptum divinum, quale habuit Ehud Iudex privatum adversus Moabitarum Regem, habemus nos publicum. Quale hoc praeceptum? occide; virtus, an dolus quis in hoste requiret? Potestne igitur esse pax tibi o [Orig: ô] Paree cum illis, quos te iubet Deus occidere? si lex a summo Domino iussa est, qua caedes nostra vobis demandatur, vosque ita esse iudicatis, foedus omne, spemque concordiae in aeternum abrumpitis.

Tecum, inquies, pacem faciam, sed contra legem Dei veniro non possum, is iussit, ut te occidam. Mandatum habeo publicum tui occidendi, privatae pacificationes, saedera, iuramenta irrita facit imperium suprem Imperatoris. Iam te satis intelllgunt nostri Principes, quorum potentiam, animosque idcirco arctissimo foedere divina bonitas devinxit, in sui defensionem, ne carptim singuli turbonum istorum insidiis perirent. Ab illis vero religionis pacem exspectare, quibus caput est omnis sanctitatis, adversarios primo quoque tempore occidere, stultum est, ab iis inquam, qui non modo foedera gentibus usitata, sed turpia etiam, et Syncretismorum fallacias in mundum inducunt: scilicet

CAPUT XXVI. Secundarium Syncretismi scopum esse duplicem, eversionem Lutheranorum, et servitutem Principum Calvinianorum.

§. 1. POntifice cum defensoribus occiso, postquam carnes eius devorarint, multos ex usserint, cadaveribus Tiberinum alveum obstruxerint, Sullana tempora reduxerint, quibus in fluvium primi cecidere [Orig: cecidêre] , in corpora summi, tum vertent in commilitiones Lutheranos ferrum, et Cadmaea [Orig: Cadmaeâ] pugna [Orig: pugnâ] Romanis manibus parentabunt. Si enim Papa simplex, simplicesque Papistae tam erant conficiendi atrociter, quid meritos dicent duplices Papas, duplicesque Papistas? Lutheranos enim ita appellare ministri Calviniani solent, ut libro de illorum unione probavi. Deinde causas easdem bellandi contra ipsos habebunt, quae eos ad Syncretismum, et certationem adversum Catholicos impulerunt. Principes suos dicent oportere tyrannidi Lutheranae resistere, etiam gladio, et vi eam impediendo, idola frangendo, nam et Lutheranos idolis patrocinari Pareus existimat, in Rom. 1. dub. 18. Tertio, Lutherani Calvinistas bello persequendos censent, quis autem credat de hostibus suis benignius consulturos esse Calvinianos, quos de se non nisi crudelissime cogitasse sunt experti? Ioachimus Westphalus, quoscumque Calvinistis favere compertum fuerit, toto orbe exterminandos clamitat: gloriatur se scripsisse: Calvinianos gladio potius Magistratus, quam stilo esse refutandos: Auctor est: ut non modo professoribus Zwinglianae doctrinae, sed etiam approbatoribus interdicant aqua et igni Magistratus, ita Calvin. ult. admon. ad Westphalum. Hanc partem leviter nunc ordinis causa attingo, ipsos Lutheranos causam suam agentes suo loco producam, inter omnes enim causas haec praecipua est: De Lutheranorum itaque sententia rationes novemdecim causam explicabunt. Ne tamen turbones Calvinistae se ita tegere, atque opprimere putent posse animi sui propositum, ut non emanet in vulgus, atque innotescat; paucis cum illis agam, atque ita leniter, ut offendi, ita vere, ut respondere non valeant.

§. 2. Agite; pax esto, coalescat Syncretismus; consulere Lutheranis vultis, scindi fraternitatem nefas esse ducitis. In omne aevum nobis occisis, pacifice cum illis vivere pollicemini. Si scientes volentes non fallitis. Agite, hoc unum pro Lutheranis omnibus orator oro, quaesoque; Sinite illos velad unum mensem in Marchionatu Electorali suum tenere locum, non ut semper maneant precor, nimium hoc est, spatium fugae aliquod, et exiguam temporis usuram postulo, pignus illudvestrae humanitatis, et Syncretismi habeant, ne pellite, quos tam coniunctos vobis peroptatis. Hoc si impetro, moderationis vestrae laudator existam, si negabitur, quid Lutherani sperare possint, non video. Fundos et hereditates illis cedetis, quos tam praepropere, ita avide pellere coepistis, ut vestra importunitate miseros in furorem egeritis? quibus nec precariam ad tempus possessionem indulsistis. Si potentia saeculari premere illos pergitis, quid victi exspectent, cum adhuc, stante fato, tam dira patiantur? cum adhuc lenocinantibus Syncretismi blanditiis exilia, proscriptiones, carceres sentiant?

§. 3. Quid autem, si ex Pareo planum facio Lutheranos non modo tutos esse non posse, vivis Calvinianis, sed nec ipsos quidem Reges et Principes Calvinianos, nisi servitutem serviant, Ministrorum suorum fraudes, atque violentiam declinare posse? Tanta est Zwingliani energematis pravitas, ut in sua viscera ferrum convertat, cum materia crudelitatis in exteros intentatae subtrahitur. Pareus in Rom 13. ita docet Prop. 2. Subditi non privati, sed in Magistratu inferiori constituti, adversus superiorem Magistratum se, et Rem publicam, et Ecclesiam, seu veram religionem etiam armis defendere iure possunt. His positis conditionibus.

I. Cum superior Magistratus degenerat intyrannum.

II. Aut ad manifestam idololatriam, atque blasphemias, ipsos, vel subditos alios vi vult cogere.

III. Cum ipsis atrox infertur iniuria.

IV. Si aliter incolumes fortunis, vita, et conscientia esse non possint.

V. Ne praetextu religionis; aut iustitiae sua quaerant:

VI. Servata semper [Gap desc: Greek words] et moderamine inculpatae tutelae iuxta leges. Ex hisce conficere sibi rationes suas possunt Principes Lutherani et Calviniani.

Primo. Si Calvinianum Consistorium me iudicet Tyrannum, armare in me Praetorem, cum libebit, licere arbitrabitur. Tyrannum vero dicet, si Ubiquitarios rigidos, et saevos veritatis hostes feram, ac foveam. Si Calvinianos exterminem.

Secundo. Quanta licentia suum illud decretum sanciet, licere Satrapae Ecclesiam suam contra Magistratum maiorem defendere? An si Ecclesiolam Wittebergae, aut Lipsiae Calvinistae congregaverint, eam armis consul, aut Satrapas contra Electorem tueri iure bono poterit? Quam late pateat illud: Ecclesiam defendo, Religionem veram tueor; nemo ignorat, nisi qui adeo in Europa peregrinus est, ut nesciat, quam multis religionibus vera fides iactetur. Si Magistratui inferiori adversus superiorem in ea causa datus est gladius, a Crellio occidi potuisse olim Saxoniae Principem concedant necesse est.

Tertio. Si ad manifestam blasphemiam velit cogere. Nempe impanationem, Ubiquitatem, si quis Lutherice docet, si subscribere articulis illis, aut cedere detestatione iubet, de sententia Parei, occidi Princeps ille a Praetore suo potest.

Quarto. Si atrox inferatur iniuria. Atrox sane iniuria est, pro pane caelesti, pro salutari Eucharistia [Orig: Eucharistiâ] , subditis in Ecclesia dare Excrementum, cuius ipsum Diabolum apud inferos pudere debeat, hoc facere Lutheranos ait Beza: vide defensionem Phortzhaimensium pag. 205. Ergo iudicat Principes, qui ditionibus suis panes, offasque Zwinglianas excludunt, cenam Lutheranam imperio, et armis tuentur, atrocem iniuriam inferre.

Quinto. Si aliter conscientia [Orig: conscientiâ] incolumes non possunt. Quando vero se homines sanctissima conscientia [Orig: conscientiâ] incolumes esse dicent? quando fortunis, et vita? Si optima illis fide ministeria sua Lutherani cedant, si omnia deserant, si suarum rerum occupatoribus graves non sint, si libere docere, reprehendere adversarios, cogere concilia, armare consistoria concessum fuerit. Numquam ego dubitavi, quin ipse Pareus id numquam sibi ipse probarit, quod nos credere postulat. Praetorem quempiam Zwinglianismo dementatum, si sese putet viluo suo Principe conscientia incolumem esse non posse, ius ac potestatem vitae ac necis in Dominum suum adeptum esse.

Quid enim si conscientia eius tam cauteriata est, quam tergum Calvini? quid si fanatica est? quid si impia? quid si Calviniana? Adeone vita Principis Lutherani de conscientia Calviniani subditi pendebit? Quod si ille conscientiam laedi suam profiteatur, quod Sacramenta ritu Gebennensi non dentur? quod contiones suaves quae scelera DEO transscribunt non audiat? Quod liberos suos erudire sacris Gebennensibus, atque initiare prohibeatur? An is incolumitatem conscientiae, periculo Principis; sanctitatem, sanguine Magistratus; securitatem, morte imperantium sibi parabit? Haec Magistratibus consideranda relinquo, ad alia progredior. Quinque rationes probandae propositioni suae producit, quibus exceptionem de [Gap desc: Greek words] inculpatae defensionis evertit.

§. 4. Ratio I. Quia superior Magistratus est subiectus legibus divinis et suae Rei publicae. Esset enim manifesta impietas, et scelus, Magistratum quantumlibet sublimem se velle eximere legibus, quod patet, quia Rex iubetur legere Deuteronomium, seu legem divinam. Deut. 17. Ios. 1. 8. Ergo Deus vult Regem legibus divinis subiectum esse. At lex DEI non modo tyrannidem prohibet, sed etiam iubet legitime eam coerceri: Qui sanguinem hominis effuderit, etc. Item: Imperator in Codice testatur, se contra iusnolle, ut sua decreta in iudiciis locum habeant, sed debere itrita fieri, si forte cognoscantur a iustitia discedere. Et libro 4. C. de leg. prin. Adeo Digna vox est Maiestate regnantis, legibus alligatum se Principem profiteri. Ergo etiam superioris Magistratus tyrannis, ac latrocinia coerceri debent ab ordinaria potestate: quae est in qualibet Politia vel Magistratus inferior, vel consensus populi.

II. Quia inferioris Magistratus non minus, quam superioris officium est defendere vitam, et salutem subditorum contra iniurias atroces, et vim iniustam latronum, et tyrannorum sive externorum sive domesticorum: quod probatur: quia etiam de ipsis dicitur: Est minister Dei tibi in bonum: non est terrori bonis operibus, sed malis. Gladium non gerit frustra: est ultor ad iram Dei, qui quod malum est, facit. Ergo cum superior Magistratus, quod malum est facit: et atrocibus iniuriis in subditos, aut blasphemiis in Deum, inferior debet esse ultor ad iram, etc. Item, quia ideo inferiores Magistratus adduntur superioribus: tum ut sint socii gubernationis, tum etiam ut horum moderentur immensam licentiam. Ergo cum istam frenant, utuntur auctoritate et gladio per legitimam vocationem sibi divinitus tradito.

III. Quorum est constituere Magistratus, eorum etiam est enormiter grassantes coercere, aut tollere, nisi desistant grassari contra Deum, et contra Rem publicam. Constituuntur autem vel per populi consensum, vel per Senatum, vel per electores, vel per alios Magistratus. Ergo hi recte faciunt, cum coercent, aut tollunt grassatores.

IV. A simili: Magistratus furiosus recte amovetur auctoritate publica: ut Nabuchodonosor in furiosam bestiam conversus ab hominum consortio fuit abiectus, Daniel 4. 31. At furioso similis est grassator, et tyrannus atrox.

V. Idem exempla laudata confirmant tam sacra, quam profana. In historia Iudicum saepe leguntur Israelitae per suos iudices Deo approbante insurrexisse adversus Vicinos tyrannos, a quibus crudeliter tractabantur. Ezechias Rex pius ab Assyrio tyranno defecit, cumque bello ab eo peteretur, armis se contra eum defendit 2. Reg. 18. Nec refert, quod hi fuerunt tyranni externi: Domestici enim tyranni ab externum nihil differunt, immo magis sunt reprimendi, quia periuri et nocentiores. Sic populus restitit Sauli Regi stolido et saeluo Ionathan filium trucidare volenti 1. Sam. 14. 15. Ahikam defendit Ieremiam Prophetam contra Regem Ioiakim interficere eum volentem, Ierem. 26. 24. Athaliam tyrannum sustulerunt Centuriones et Principes 2. Reg. 11. Maccabaei contra tyrannos Macedonicos se et Rem pub. armis tutati sunt. Thrasybulus 30. tyrannos Athenis eiecit. Romani consensu publico expulerunt Reges flagitiose regnantes: saepe consules se abdicare Magistratu coegerunt: Neronem et Maximinum tyrannos hostes iudicaverunt et sustulerunt. Electores Wenceslaum ignavum et luxuriosum imperio abdicaverunt, suffecto in eius locum Ruperto Elect. Palatino aedis cathedralis huius oppidi couditore Anno 1400.

Denique Traianus laudatur apud Dionem, quod praefecto praetorio gladium tradens dixit: Hoc

pro me utere, si iusta imperavero, contra me si iniusta.

§. 5. Quomodo improborum sceleri, atque audaciae ad securitatem Principum tollendam rationes tam praeclarae ianuam aperiant, quia res ipsa docet, dicere amplius non debeo. Quid enim? Princeps Rei publicae suae legibus subiectus est? sit sane, non iam hoc disputo. An etiam ea lege ut poenas dare Rei publicae debeat? Ut in eum simul ac deliquerit lege agi debeat? Ita tu quidem sentis, Quia, inquit, lex Dei iubet tyrannidem legitime coerceri, qui sanguinem hominis effuderit, etc. ergo coerceri debet superior Magistratus ab inferiori Si igitur princeps Lutheranus aliquo delicto, quod poena capitali sancitur, obnoxius est, vigore legis divinae eum occidendum Pareus iudicat. Eo enim pertinet illud: Qui sanguinem hominis fuderit, eius quoque sanguinem fundendum, homicidium enim aliter expiari non posse, nisi per eius sanguinem, qui alterius sanguinem fuderit: Et quemadmodum Principis munus est latrocinia, blasphemias, adulteria, multoque magis haereses atque idololatriam vi, et gladio etiam, si opus sit, compescere, sic Parei consilio, proceres Calviniani in Principes Lutheranos gladio animadvertent, si ubiquitatem tueri et defendere, si idola seu imagines in templo statuere, si Cyclopicam viscerationem exercere, si credere quod Molles in Belgio, atque ita sectarii, haeretici, athei sectarii, tempestive in ipsa herba opprimendi videantur. Numquam deerit ita sentientibus, in suos Principes actio, numquam tantae audaciae, conatus efficiendi.

§. 6. Quid vero secunda ratio, quid Principi Lutherano permittit in Calvinismum? Immo quid non in Principem permittit Calvinismo? Cum superior Magistratus agit quod malum est, inquit, inferior debet ultor esse ad iram. At vero si ad consistoriale tribunal ministerii Zwingliani Princeps Lutheranus vel Calvinianus sistatur, difficile fuerit sub iniquo iudice causam tenere. Malum agis; dicent Lutherano, Ministros Calvinianos proscribis, turbulentos veritatis hostes, Ubiquitarios evehis, veteres haereses ab orco revocas, Deum panaceum adoras. Cyclopicam facis, Deum tuum dentibus laceras. I lictor, caput obnubito, intra vel extra pomerium verberato, arbori infelici suspendito. Cave ullum supplicium nimium, vel iniustum suspiceris, duplices enim sunt Papistae.

Addere etiam non veretur inferiores Magistratus additos, ut superioris immensam licentiam moderentur, ergo cum istam frenant, utuntur auctoritate, et gladio per legitimam vocationem sibi tradito. Haec si vera sunt, non adiutores modo sunt illi Principum sed Principes Principum, immo Principum carnifices. Quid enim de Parei Musaeo egrediens Satrapas Principi suo iurabit? Esse videlicet socium se gubernationis, moderatorem eius licentiae, gladio se contra eum, si deliquerit, usurum.

Quid vero Principi concedit in minores istos tyranniscos? an illi ut Tribuni plebis inviolabiles sunt, et sancti? Imperare non possunt Principi, rapere in carceres, occidere? Exempti igitur illi sunt Principis imperio, qui Principis non modo auctoritatem, sed vitam in manu habent. At dices; Hoc ita esse, si se Princeps scelere obstrinxerit. Si, quod malum est, egerit. Nec illi tam amentes sunt, ut bonis factis, ut virtuti supplicia constituenda profiteantur, nec me necesse est, quamvis illi hoc saepe fecerint, tantam illorum proterviam accusare. Hoc assero, hoc confirmo. In illa regia [Orig: regiâ] Praetorum, consulum, Satraparum potestate, vitam Lutherani Principis unius assis aestimandam non esse. Eum namque, quod malum est, agere, iam dudum decreverunt, hostem iudicarunt, dum horribilium haereseon defensorem, atque Patronum, veritatis persecutorem esse dixerunt. Idem iuris sibi ex ratione tertia arrogabunt; Lutheranos enim enormiter grassari contra Deum, et Rem publicam, cum occidere libitum fuerit; causabuntur. Nec modo Lutheranos gladiis minutorum regulorum censura consistorii obiciet, verum nec Calvinistis ipsis parcet.

Exemplum dedit Guilhelmus Amesius Rigidioris Puritanismi assertor, librum eius contra Episcopos Angliae non vidi, quae ex eo citat Nicolaus Greuinchovius in praef. asscribam.

Reliqui vero (qui scil. Puritiani Rigidi non sunt, sed Anglopapistae, ut sunt Episcopi Britanniae) insignes aleatores, potatores strenui, religionis officia susque deque habentes, versati institores Papistarum ambitionibus pravis corrupti, iuratores impii, homines denique vani, iniusti, turpes, et omnes filii Belial. Et hi non Duces tantum agunt militiae, sed et castra implent paene soli: simpliciores enim quos a se habent ex ingenuis Marianos saepe faciunt mulos, dum eorum abutuntur operam ad ligna militibus, calonum instar subministranda: Euclionibus autem illis, qui Puritanismo pertinaciter adhuc obluctantur, et pectus et caput helleboro purgandum: leges vero illae, quarum gratia, et vi ministri aliquot bonis et sedibus suis pulsi, etc. quaecumque sint, in eandem reprehensionem incurrunt, cum Atheniensium scitis, de quibus Xenophon conquestus est, [Gap desc: Greek words] : Neque ut scias, ista sunt vetera maiorum scita aut consulta, etc. Canones quidam in legum fraudem dolo malo consecti, a Parlamentario Senatu damnati, vere sontici, quos denique adversus ministros inviti, et non sine pudore, et in alios culpae traiectione exercent auctores ipsi, si truces quosdam et saevos excipias, qui omnino depuduisse videntur: Pleraeque porro istarum constitutionum de industria sancitae, ad quietos terrae turbandos et illaqueandos: quod vel inde liquet quod putidas quasdam Papistarum reliquias, non retinuerunt tantum; sed omni ratione munitas et densis anathematis ex ipso facto circumvallatis dederunt, eas corruptelas firmare satagentes maxime, quas omnes paene bonos aversari noverant, adeo ut iam palam fecerint; non ignorare se vitia sua; sed amare, inhiantes praedae desmophylakes, armati omnipotente Vulcano, pascuum opimum depascentes, quod reliquum pascuorum, conculcantes pedibus suis, pecudes morbo affectas impetentes cornibus suis, eousque ut disperserint eiectas foras: per dispares Ecclesiarum et Ecclesiasticorumin iurisdictione gradus, sceleratam scalam Antichristi conscendentes, Anchristiano acti spiritu, dum id sibimet arrogant, ut Pastorum habeantur Pastores, quos dubium Catones; an Dracones iure dixeris: adeoque vel e medio tollendum ementitum hunc Episcoporum ordinem; vel denuo Papam revocandum ab orco. Haec ille quasi de plaustro coniciens in eum ordinem, quem ipsa Maiestas Regia sanctum veneratur, quem Proceres Regni suspiciunt.

§. 7. Audisti Amesium, qui in Episcopis, adeoque per eorum latus in rege ipso lacessendo prima maledicentiae suae rudimenta posuit.

An hic dubitat Episcopos illos esse atheos, consceleratissimosque? An malum agere, non est ista facere, quae scribit Amesius? An Rex innocens non modo istorum defensor, sed restaurator,

collator, auctor, ornator? An isti ista sine rege vel possunt, vel audent? Quid igitur hunc, si iure inferioris Magistratus uteretur, facturum putamus? Confecta est ratio. Episcopi illi quod malum est agunt, rex eos constituit, veneratur, tuetur; adiuvat, in Regem igitur advertendum est gladio divinitus mihi tradite. Quis enim sceleratam scalam Antichristi in Scotia [Orig: Scotiâ] cum iaceret, erexit, in Anglia [Orig: Angliâ] cum nutaret, regiae potentiae et auctoritatis obiectu fulcit, nisi Serenissimus Rex Iacobus? Quod malum est agit, dicit Amesius. Eius igitur Satrapas est ultor ad iram, subdit Pareus.

Furiosos pelli iubet. At furiosos esse Lutheranos putant Calvinistae.

Nec furioso suo tumultuefficiet Westphalus, etc. inquit Calvinus in adm. ult. ibid. Phrenetico impetu insurgere, praefractam esse hominis intemperiem. Iacobum Andreae, et Osiandrum furere, ex professo demonstrare conantur Heidelbergenses Consolatores, Magistratum atrocissima [Orig: atrocissimâ] contumelia [Orig: contumeliâ] per laterapie docentium affici, in programmate apologiae existimat Grynaeus: Omnia itaque in Magistratum referent, quae deliraverint Praedicantes, eoque morbo, qui insputari solet, Magistratum Lutheranorum impeti clamabunt. Nihil enim sanctum, nihil immune est, quo non perrumpat superstitionis impulsa malis audacia.

§. 8. Hactenus rationes audivimus, Exempla videamus. In bistoria Iudicum saepe leguntur Israelitae per suos Iudices Deo approbunte insurrexisse adversus vicinos tyrannos, a quibus crudeliter tractabantur, ergo Magistratus minor potest occidere maiorem, quia tyranni domestici magis sunt reprimendi, quia periuri et nocentiores. Audire videor Consistorii Latrocinantis effatum. Unus iudex occidit regem Israelitas crudeliter tractantem, unus Satrapas occidat Principem Lutheranum, Calvinianas caerimonias exterminantem.

Ezechias rebellavit Assyrio Regi, Minor ergo Magistratus pugnare potest contra maiorem, si is sceleratam scalam Antichristi sustentet, et Antichristiano actus spiritu, id sibimet arroget, ut pastorum pastor, hoc est, caput Ecclesiae habeatur.

Centuriones occiderunt Athaliam, Praetor ergo Principem occidere iure potest: Thrasybulus 30. tyrannos eiecit, Romani Reges expulerunt, consules se abdicare coegerunt. Neronem, et Maximinum sustulerunt, cur non igitur Calviniani Lutheranos Principes, Ubiquitarios, criminibus gravissimis; nulli Christiano homini tolerandis obnoxios, medios divident? atque in illorum patrimonia, ditionemque pios, et suae mentis dominatores immittent?

Wenceslaus ob ignaviam exutus imperio. Minor ergo magistratus maiori abrogare imperium poterit. Quid igitur? si Princeps Calvinianus parum acriter Lutheranismum expugnet? si clementiora edicta pro Lutheranis evulget? fi in causam sectariorum, hoc est, mollium, ut Ordines faciunt, videatur esse propensior? si Regia monitio lentitudinem non excitarit? Par scilicet periculum illi imminet, quod Papae, quod Lutherano, duplici Papistae, quod Episcopis Angliae sceleratam Antichristi scalam conscendentibus, ut sint Pastores pastorum.

Verum quid opus est pluribus? Testimonium Parei in auctorem ipsum produco. Negat ille Lutheranos tolerandos. Magistratus Christianus, inquit, in Roman. 13. non debet confusionem in religione permittere, sed solam veram religionem tueri atque defendere. At solus Calvinismus rigidus ex mente Parei est vera religio, eam ergo solam tueri debet atque defendere. Et Prop. 4. Principes Christiani debent edictis, et poenis impedire blasphemias, haereses, idola, sacrilegia, etc. Quiae bonum et salutem subditorum impediunt, ideo iure Papatum exterminant. Quia sunt opera mala, debent ergo illis esse terrori. Nolo diffidat hic Princeps Lutheranus, nisi Pareus dicat, Lutheranorum esse blasphemias, haereses, idola, sacrilegia. C. enim 28. Paradoxa, et dogmata longe horribiliora et falsiora ex ipsorum libris colligi posse, quam sint illa, quae Calvinistis exprobrant. Appellatos a suis Lutheranos, Marcionitas, Manichaeos, Nestorianos, Eutychianos, Capernaitas, Creophagos, Ubiquitarios, Flaccianos. Nonne Marcionitae blasphemi? Manichaei plusquam haeretici? Capernaitae, et Creophagi, idololatrae, sive ut Zwingliani vocare consueverunt [Gap desc: Greek words] ; nonne Flacciani sacrilegi? et vel maxime Nestoriani, et Eutychiani? immo nonne omnes illi haec omnia? Poenis ergo eos coercere Princeps debet. Hoc igitur cum primum sacultas erit, efficient. Quisquis enim consistorio obstiterit, gladio cadet.

§. 9. Haec adeo clara sunt, ut negare Pareus non possit, adeo turbulenta et seditiosa, ut defendere non tentarit. Inventus est tamen homo l. ngua Germanus, animo Cretensis, qui non modo periculosa illa propugnet, sed etiam, quod moris est desperatae malitiae, me ultro accuset. Nomen suum subticuis, mores prodidit, et quamvis alios petit, me tamen insequitur. Tuum lector iudicium est.

Primo. Pareus Irenici p. 316. ita loquitur. Id vero est, de quo non nos modo laboramus, sed procul dubio pii et cordati omnes in hoc negotio potissimum laborandum esse intellegunt, ut omnium quotquot sunt, intra vel extra Imperium Romanum, Euangelicorum Ordinum atque Theologorum, pia veraque coitione tandem aliquando facta, horribile schisma, atque exitialis discordia tollatur, cursus Euangelii Euangelicorum culpa diutius non impediatur, sed ubique locorum tanto expedititus promoveatur, calumniae Papistarum de BELLO quinti EVANGELLI (qualibus chartas suas famosas integrosque libros complent) ipsa veritate retundantur: denique tyrannidi Anti-Christi Romani, cuius potentia hactenus nulla re magis, quam nostra discordia crevit, indiesque crescit in imperio Romano, ubi videmus modo hanc, modo illam civitatem, ditionem, provinciam dolo et armis, nullo habito discrimine, Lutherani an Calviniani ibi fuerint, sub iugum eius iterum cogi (cuius rei Francia Orientalis, Austria, Stiria, Carinthia, Ungaria, Troppavia, Donawerda, etc. documento omnibus esse possunt) coniunctis votis, consiliis, actibusque tanto fortius atque temporius obviari queat.

§. 10. Hic ego questus sum primo. Pareum Lutheranos pro fungis habere, ut qui nominando paucas regiones, quae ad veterem fidem redierunt, non existimaret illis in mentem venire posse, tot Principatuum, qui ad Calvinismum ex Lutheranismo defecerunt.

Secundo. Quod dolis et armis sub tyrannidem Antichristi coactas esse dicit; criminationem esse probavi, et ante me probavit contra Utzinger P. Schererus noster. Hic respondet Anonymus: An absque dolis et armis mutatio illa facta sit, ex historia colligendum. At vero iam historia docuit, nec Iulium in Francia Orientali, nec ceteros Principes dolis, aut armis usos esse. Insignis defensio. Pareus, dolis et armis proviucias ait sub iugum coactas, Parei Hyperaspistes ait; consulendas historias,

ut sciatur; an Pareus mentiatur. Ego si aperte loqui vellem, mentiri dicerem. Sed malo male ominatis parcere verbis.

Tertio, dixi has tribunicias esse contiones, et seditiosas. Respondet ille, cui quidlibet dicere est respondere. Irenici mentem non esse Catholicorum molimina describere, sed monere unionis hanc esse cansam, ut ne Catholici illis bellum quinti Euangelii obiciant, non ut ulli statui noceatur.

Protrahenda est in apertum tam contorte loquens astutia. Verba Parei et de quinti Euangeliibello queruntur, et deinde bellum intentant Catholicis. Denique, inquit, tyrannidi Antichristi Romani, etc. coniunctis notis, consiliis, actibus tanto fortius, et temporius obviari queat.

Sic obviare tyrannidi, non est dumtaxat sermonibus de bello quinti Euangelii obsistere, sed alia quaedam agere. Francia Orientalis reformata est, hoc Pontificiae tyrannidos exemplum Pareus statuit, hanc sub iugum coactam queritur, huic tyrannidi per Iulium Episcopum optimum exercitae obviandum docet. Itanc impediendus fuit? et pax religionis violanda? Quid tu hoc Lutheranis suades? Regnum Sueciae, Palatinatus, Marchionatus, Electoratus, Landgraviatus, aliaeque ditiones a Lutheranismo defecerunt, et non ibunt obviam Lutherani? Calvinismum septuplo Papismo deteriorem recipient?

Quarto. Dixi; coniunctis votis, consiliis, actibus, seditiosum esse, et si Principes Parei consilium sequantur, brevi Germaniam sanguine inundaturam.

Respondet defensor. Coniunctis votis, consiliis, et actibus Ecclesiasticis contionum, disputationum, scriptionum Theologicarum, addit: Manifestum est itaque, verbum Actibus, ab utroque calumnatore, sicut etiam a Contzen Iesuita Moguntino, omnino contra Christianam sinceritatem ad politicos, rebellesque actus torqueri, etc. Non torquentur eo, sed recto tramite feruntur. Nam primo. Votis, consiliis, actibus, seu, mit Raht vnd That/ hanc significationem habet, ut vota et consilia praecedant et facta sequantur. Deinde contiones, scriptionesque sunt consilia, potius, quam actus; alii igitur actus quaerendi. Tertio non Theologorum modo, sed omnium coitionem requirit. Ordinum autem Euanlicorum actus non sunt contiones, disputationes, scriptiones; sed bella etiam, et bellorum minae. Quarto. Pareus non hic de concordia Euangelicorum, sed syncretismo, uti coepit a. c. 12. tract. Ita enim ait. Quod dum Synodus et concordia plena concilietur, interim pio Syncretismo mutuaque tolerantia coire, et contra Papatum simul stare debeant Euangelici; Ad Syncretismum vero non contionibus, disputationibus, scriptionibus, sed dissimulatione et silentio opus est. Nam his actibus Syncretismus impeditur, non conciliatur. Quinto Consiliis obviandum tyrannidi ait. Quorum vero Consiliis? Non modo Theologorum, sed etiam ordinum, Consilia vero ordinum Euangelicorum non videntur esse de solis Theologorum contentionibus, sed foederibus, sumptu, bello invadendo etc. Intra paucos annos Principum confoederatorum plures conventus fuere, varia consilia agitata, ut obviam iretur Pontificiis; Nunc quaero, an eorum consiliorum obiecta fuerint actus, seu media ad finem exquisita? si respondeat Pareus actus esse; quaeram qualesnam actus? an ibi disputatum, aut constitutum sit de contionibus, scriptionibus, disputationibus Theologorum dumtaxat, an vero etiam aliis de rebus? Et an res eas etiam complexus sit Pareus, cum dixit; Consiliis, actibus? De solis actibus Ecclesiasticis inter eos tractatum esse, etsi tam impudens esse possit Pareus, ut dicat; non tamen id sinent agnati, ne contra omnium ordinum conscientiam mentiens, fiat intestabilis. Actus vero ordinum non Ecclesiasticos Euangelicorum Pareus approbavit, et hoc loco intellexit, qui foedus Principum tamquam sanctum commendat. Deinde motiva quartanegant Saxonici coniunctionem cum Calvinianis faciendam, ut Papistis fortius resisti posst. Idque probant 2. Par. 19. 2. Er Par. quaeritur responsione ad motiu. 16. Lutheranos suos Principes a consortio Calvinistarum non modo dehortari, sed palam editis soriptis consulere, in comitiis, et tractatibus publicis Papistarum familiaritatem sectandam, Orthodoxorum vero (Calvinistarum) Principum conversationem vitandam eis esse. Hos ille oppugnat; et vult in comitiis et tractatibus publicis adhaerere Calvinianis Lutheranos, et sine dubio in decretis consentire, et quae visa sunt exsequi, Actus igitur ad omnia illa extendit. Et si consilium eius sequantur Principes, brevi natabit Europa sanguine. Nec enim intra verba lis illa consistet aut libellos.

§. 11. Alter locus est in Oseam, ubi Illustriss. Landgravium Hassiae pellentem Lutheranos sic alloquitur. Macte heros divine, age opus Domini, quod agis fidenter. Hic ego nec contra Landgravium Illustrissimum, nec pro Lutheranis quicquam dixi. Tantum monui cohortationem illam vetuli adulatoris Irenico non esse consentaneam. Quid enim tu pacem, tu Syncretismum, tu Tolerantiam suades? Lutheranis blandiris, et Principem eos omnibus officiis exuentem canonizas? ut pulsis Lutheranis, sit et heros? et heros divinus? et agat opus Domini? dextre pulsi sunt, sed ne tumultus oriretur. Respondent; In illa reformatione tria dumtaxat puncta fuisse. Tria nominantur, sed in illis tribus, et per illa tria Calvinismus inductus est, pulsus Lutheranismus.

Deinde aiunt tres quatuorue Theologos cum gratia dimissos. Audio; tres quatuorue. Ubi igitur tot ministrorum centuriae, qui ante erant Lutherani? Quo in angulo Praedicans Lutheranus, nisi recepto Calvinismo latere permissus est? Ubi exercitium Lutheranum? Quid opus verbis? res ipsa, hoc est, templa, et urbes clamant.

§. 12. Tertius locus est in Com. ad Rom. 13. 1. Ubi docet subditis non privatis licere armis se defendere contra magistratum. Hic primo respondet tenebris abditus defensor. Quamvis hic error esset, non debere toti corpori Calvinismi imputari; quod verum est, nisi toto corpore defendatur. Secundo, haec an. 1604. in Scholis dictata esse, cum nondum essent in imperio illae commotiones. Ita sit sane. Non erant, sed ex illis ortae sunt. Etiam in pace verba seditionum periculosa sunt. Tertio ait, hanc defensionem contra Papae tyrannidem permitti tantum, non trahendam ad status imperii. Hoc vero contra Pareum est; nam in Francia, in Bavaria, in Austria, dolo et armis coactas provincias calumniatur, et tyrannidi Pontificiae obviandum; quae tamen si tyrannis fuisset, per imperii Principes fuisset exercita; ideo illis resistendum fuisset, Satrapas igitur Catholicorum in suos Principes concitat. Quamvis igitur nominetur Antichristus Romanus solus, omnes tamen Pontificis amici, et clientes intelleguntur, quos Antichristi satellites, calumniose, seditioseque appellare solent. Quarto affirmat Principes reformatae religionis non velle ex alienis ditionibus religionem Papisticam exigi, cum de illis ratio ipsis non incumbat. Respondeo. Hoc servent, et causa dissen sionum sublata fuerit.

§. 13. Quartus locus est. Christiani Reges et Principes debent resistere tyrannidi Pontificiae etiam gladio, et vi eam impediendo et frangendo, idola tollendo, et Ecclesiam libertati suae restituendo.

Hic clare et plenis tubis classicum cani verissime affirmavi. Eodem modo cum dixit: Principes esse debere terrori operibus malis.

Hanc pugnam Parei defensor restringit ad terras subditas, non enim Hispanus in Polonia, aut Francus in Germania terrori est malis operibus; alioqui horribiles orirentur confusiones.

Optima ac saluberrima interpretatio, sed contraria Pareo. Ille enim monet, ut coniunctis votis, consiliis, actibus obviam eant tyrannidi Antichristi, quae dolis et armis Franciam, Bavariam, Styriam sub iugum cogit, ergo in Principes exteros gladium stringere docet. Deinde ratione tertia dicit. Quia praedicitur futurum, et Reges et Principes Christiani odio persequantur meretricem, et solam reddant eam et nudam, et carnes eius comedant, et ipsam igne exurant. At praedictio habet vim praecepti ut hoc faciant.

Iudicat igitur omnibus Regibus praeceptum esse, ut Papam mactent, devorentque, igitur omnibus in Papam ius datum esse censet, et Papam onium gladiis quasi proscriptum obicit. Ideo et Plessaeus ad iter Italicum hortatur Serenissimum Angliae Regem. Falsa est igitur, et impostoria illa defensio, quam Pareus numquam admittet; potius ipse tremula manu tentabit ensem, et sine grandi vulnere imbelle telum mittet. Sicut Ehud mandatum habuit in Regem suum, ita omnes Principes habere ait in Papam; si in Papam, ergo in carnes eius, hoc est, Ecclesiasticos, et ossa, hoc est, saeculares Papistas Principes, Duces, Reges Caesares, si enim in Papam datum est plenum ius saeviendi, si iustum bellum, si mandatum caelitus proelium, ergo in omnes qui Papae defensionem suscipiunt, qui festinantibus ad illam viscerationem obsistunt. Si enim tibi a Deo imperatur caedes in Regem, etiam mandatur bellum in eius militem. Adeo late patet illarerum confusio, ut nemo praedicantum dubitet, quemlibet esse Papae, et eius propugnatorum legitimum carnificem.

Tanta vero insania est defensoris, ut excusari Pareum putet ea re, qua maxime accusatur. De nostris Principibus (Euangelicis) nullo verbo sit mentio, sed in thesi de Christianis Regibus, Principibus, Magistratibus, inter quos sane Caesar, Hispanus, et omnes Papisticae civitates imperiales sunt, qui omnes non minus quam alii parati essent, in suis ditionibus Papae resistere, si seirent esse Antichristum. Itaque iustum arbitratur omnes resistere Papae, quem putant in omnium ditionibus grassari. Nec in suis tantum ditionibus; nam Aod Regem Eglon in regio cenaculo occidit, tale mandatum habere omnes Principes ait Pareus, itaque debent etiam cum Plesseo petere Italiam, atque in ipso Laterano Pontificem confodere. Si Caesar, si Hispanus, si Archiduces, si Bavarus, si Lotharingus obstabit, per eorum latera caedendus erit. Immo multi ex illis in religione vera promovenda, erroribusque exstirpandis sunt ipsis Pontificibus non indiligentiores.

§. 14. Locus quintus. Nec praecipitur iniustuia: cum duplum ei reddendum praecipitur: sed nullum ultionis genus adversus Papam iniustum aut nimium esse posse significatur. Et duplum intellegitur non eius poenae, quam sit meritus, sed eorum malorum, quae ipse prius inflixit piis, et quibus Ecclesiam affecti.

Hanc crudelitatem ad omnes Catholicos Papae defensores pertinere dixi. Defensor negat; sed tantum ad Babylonem, hoc est, Romanam Ecclesiam, et Papam caput eius Ecclesiae. Ac primo quidem nimium est, in Romanam Ecclesiam, hoc est, in Romanae Ecclesiae membra tantum licere. Si nomine Romanae Ecclesiae tantum eius urbis Episcopatum intellegit, minus late patet crudelitas eius, quam totam Romanam Ecclesiam; hoc est, omnes Catholicos. Sed ostendendum est ad omnem Ecclesiam, quae sub Romana est, pertinere immanitatem sanguinarii senis. Imperatur (inquit in Apocalyp.) hic vindicta non privata privatis, sed publica Regibus et Principibus piis, quibus Dominus Deus hoc dabit in corda ipsorum et quorum opera uti volet ad evertendam Babylonem: Ad hos proinde et ad copias eorum militares istae hortationis pars praecipue pertinet, et modus exponitur, quo illud dederit Deus in corda eorum, quia videlicet expresso mandato hanc eis vindictam imperavit.

Expresse ergo Reges et Principes Euangelici mandatum de vindicta sumenda acceperunt. Non de sola Roma; nam multi sunt magis iuncti Papae, multi plus damnorum novatoribus intulerunt, quam Romani. Sane deterior erit conditio societatis nostrae, omnium religiosorum, ac inprim is Ecclesiarum collegiatarum, quam civium Romanorum; itaque generale, hoc est, Calvinismi praeceptum, et contra omnes Catholicos, Babylon vero Calvinianis, quamquam inter se, et a se ipsis dissidentibus, est non singularis Ecclesia, quae Romae est, et in regione suburbicaria, sed totus toto orbe diffusus Papatus. Ita Pareus in Com. in 17. Apoc. v. 4. cum interpretatur illa verba Exite ex ea populus meus. Omnes enim Sectarii urgent, ut non modo ex urbe, sed etiam ex Papatu exeant. Et inprimis Pareus. Moneri, ait, omnes fideles, non modo qui intra urbis moenia, sed intra iurisdictionis Romanae pomoeria sunt. Et deinde: Quoties igitur quaerunt Papistae, ubi fuerit Ecclesia ante Lutherum, si Papatus non fuit: quaeramus nos vicissim, ubi fuerit Ecclesia Dei tempore captivitatis Babylonicae, si Babylon non fuit. Fuit, inquam, illa in Balylone, sed captivitate oppressa: Ita haec fuit in Papatu captiva, oppressa.

Exite ex ea) Vetus populus iubebatur exire Babylone primum corde, fugiendo idola et abominationes eius: post annos LXX. etiam corpore, redeundo in Iudaeam sub Cyro. Uterque egressus ex Babylone nova, etiam nobis imperatur, ut tum corde idola et abominationes eius fugiamus ac detestemur: tum etiam corporibus, quantum datur, Roma excedamus, iugo Babylonicae tyrannidis excusso, vigore mandati: Exite ab ea.

§. 15. Parei igitur sententiâ Babylon est Papatus. Igitur cum reddere Babyloni duplum iubentur, cum eam exurere, carnes manducare, de universo Papatu intellegunt. Non de Papatu in abstracto, ergo de Papistis in concreto, de illo Papatu qui ignibus ustulari, in cibum victoris assari, ense dividi, cruore suo arentia carnificum guttura rigare potest. Falsum est igitur, Pareum non intellegendum de Papistis, Episcopis, Principibus, Caesare; omnes unum iugulum optat habere, ut cito sine periculo ferientis cadant, quamvis forte vivaces esse cupiat, ut extendenda per saevitiem morte, crudeli voluptate fruatur. Omnes enim membra meretricis esse iudicat, qui meretricem Papatum esse fingit. Verum Pareo succurrit Graser quem o [Orig: ô] frontem, o [Orig: ô] durum os, excusare conatur Hyperaspistes Parei. Negat Caesarem, et Principes Catholicos saeculares dici a Grasero ossa Antichristi, et Clerum dici carnem; quique hoc Grasero imponunt, esse calumniatores. Immo Graserum

contrarium docere: nempe Robustos ab Antichristo prodendos, ex Dan. 8. 24. habetur: Et perdet robustos, et populum Sanctorum. Hic mihi probandum est ex sententia Graseri, ossa esse saeculares, carnem vero Clerum.

Primo fol. 54. Adhuc ergo existimo: Eum (Danielem) hoc toto loco (c. 8. 24) magis ad bifidam illam Antichristi familiam respexisse, cuius historiam explicabimus.

Secundo explicat his verbis. Audi ergo Radix ghazam, a qua vox haec descendit, significat Robore praeditus fuit. Quod de huiusmodi robore tibi intellegendum, quod soliditatis suae vim in se habet et citra alterius adminiculum subsistit. Unde nomen ghezem, Os ossis, sic dictum Hebraeis, quod solum in corpore sua soliditate subsistat, et reliquas partes sustentet. Latini hinc suum priscum Ossum videntur habuisse. Rabini etiam praedicamentum Substantiae ghezem appellant, ut vocem ghezumim aliquis ex hac significatione, Substantiales, Essentiales, aut saltem Osseas interpretari posset. Sic igitur ratiocinabar, per hos Saeculares indicari, quatenus illi in quartae Bestiae pedibus sunt de plantario Ferri, et sub regno Antichristi suo proprio robore subsistunt, sed ita, ut hoc osseum robur Bestiae usibus eatenus commodent, ut statum simul spiritualem, tamquam succulentam Papatus carnem, sustentent:

Tertio, Antichristi vires omnes in his ossibus esse putat. Is sane, inquit, eodem versu de Regis huius regno mirabiliter coalescente sic loquitur . Consolidescet quidem potentia eius, sed non ipsius proprio robore. Hanc phrasin tu alias nusquam in Canone usurpatam invenies. Propheta autem noster hoc loco alterum priori non minus Antichristi mysterium per eam designat: quod ipsius regno ita proprium est, et peculiare, ut extra illud nec Antiocho (quodcumque interim de typo fiat) proprie, nec cuiquam alteri mundano regno queat applicari. Dic enim tu mihi, de quo regno, Rege, aut Imperio vere dici potuerit, quod eius potentia non propriis; sed alienis, et quasi mutuaritiis [Orig: mutuariciis] viribus constiterit.

Quarto: Ait, saeculares unum consilium habere, viresque et potentiam bestiae tradere.

Quinto. Hoc malis artibus Papam consecutum. Verba eius sunt. Hoc Daniel in allegatis verbis explicat, dicens: Mirabiliter corrumpendo perdet, et prosperos in eo successus habebit: haec enim propria vis est verbi hatzliach, quod noster hic ita interpretatur. Deus enim dedit in cor eorum, ut exsequantur sententiam eius, et ut consentiant, denique regnum suum Bestiae Apocal. 17. 17. haec nempe tantorum successuum causa erit. Alias verborum Prophetae hic sensus est. Tam occultum, subtile, et efficax corrumpendi artificium callebit, ut miris praestigiis et ipsos Robustos, quos nulla vi superare potuisset, quasi de gradu deiciat: Et ipsum praeterea Populum Sanctorum, qui eius fraudem observare, aliisque indicare, et sic populi Dei libertatem tueri debebant, decipiat.

Sexto. Robustos, ait, opponi carnosae mollitiei. folio 55. Si hos Robustos a militari fortitudine, quatenus illa sub virtute censetur, commendare voluisset, voce geburim ei fuisset utendum, cuius haec propria significatio est. Sin huius excessum in eadem gente voluisset perstringere tyrannicam nempe ferociam, voce gharitzim, usus esset, cuius haec valde evidens notio est. Nunc vero omissis illis, quorum respiciendorum nulla satis praegnans causa supererat, huiusmodi voce utitur, per quam simpliciter illud brutum robur indicatur, cuius respectugens haec comparium suorum (Locustarum) carnosae mollitiei opponitur. Cumque Daniel in eodem versu radice hac verbaliter de externae potentiae nervis utatur, ecquid haesitamus, aut quam nobis obscuritatem imaginamur?

Denique hos Robustos, Babylonis artus, et membra vocat. fol. 56. Est profecto, et quidem haud contemnendum, cuius tamen ferme oblitus eram: Quod videlicet Propheta noster cap. 19. 18. in historia ruinae Babylonis inter eiusdem rudera, hos robustos, hos etiam Equos, Equorumque Sessores, ceu Bestiae truncatae artus et membra, deprehendit sic loquens: Adeste aves caeli et congregamini ad Cenam magnam Dei, ut edatis carnes Regum, et carnes Tribunorum, et carnes Robustorum, et carnes Equorum, eorumque, qui ipsis Insident. Haec sunt principalia membra, ex quibus Bestiae regnum constitit, in quae etiam tandem resolvitur. Inter quae Robustorum illa mentio tanto plus admirationis habet, quod eorum per universum Prophetiae contextum antehac nusquam sub hac nomenclatura meminit. Capite quidem 6. 15. mentio fit potentum, sed illos ibi [Gap desc: Greek words] vocat, cum hic voce [Gap desc: Greek words] utatur, per quam Septuaginta apud Damelem Hebraeum reddunt.

§. 16. Nunc te per ipsam iustitiam, lector, rogo, iudicare digneris. An calumniator sit, qui Graseri sententia dixerit; Principes saeculares vocari, Babylonis ossa, artus, membra, membra principalia bestiae, ex quibus regnum eius constat, in quae etiam resolvitur? Quid hinc Caesari, Regibus Hispaniarum et Galliarum, ceterisque Catholicis intentet Pareus, nemo non intellegit, nisi qui ignorat, Babylonem non posse exuri, et vorari, nisi ossa, artus, membra eius truncentur, assentur, Cyclopico ore mandantur. Ecce tibi certamen inter duos socios, quorum alter contumeliosissime, dirissimeque Principes Catholicos proscindit, alter impudentissime negat eum dixisse, quae omnium oculis patet esse dicta.

Hinc patet Babylonem secundum Graserum, et Pareum esse etiam in Germania, quia principalia eius membra in Germania esse finguntur, et Anonymum calumniatorem frustra aliorsum torquere verba Parei, et Graseri. Locus. 7. Reges decem cum agno pugnant, qui tamen meretricem exurent, non igitur hoc de suis Principibus dicere possunt Calviniani, nisi fateantur eos bestiae dedisse potentiam suam. Nam rectene fecerint apud Calvinistas dubium, ut constat ex postrema quaestione Par. in cap. 17. Apocal. Sane Aretius refert illos punivisse mulierem, a Deo flexos in sui obsequium, sic Atila dicebat se flagellum Dei, sic Alexander divinitus vocatus in Asiam, etc. An igitur suos volunt Principes esse, sicut unum ex illis? Nicolaus Collado in sua methodo in Apocalypsin hos Reges minime conversos, et recto animo fecisse arbitratur. Deinde ipse totum Papatum intellegit.

§. 17. Verum quid opus est nostro contra adversarios labore? Christophorus Iungnitius Professor Heidelbergensis omnia illa satis refutat, qui etsi veritatem nondum attigit, falsitatem tamen redarguit. Qui non concedet Imperatores Christianos, et Reges pugnare cum agno, et bestias esse. Ex his concludo cum Calviniani ipsi doceant, Reges illos impios esse, non esse me accusandum, si idem dicam, quod Ioannes clare asserit, et ipsi confitentur.

Omnia, quae in nocte opaca larva illa tenebrarum defensatrix proponit, tolerari possunt, quae

vero in Aretii excusationem adfert, nec ipsi Aretio placere possunt. Ille enim Bernae residens inimicus Orthodoxiae, perduellis imperii, ea dixit, et scripsit, quae Helvetii imperio foederati improbavere.

Primo in c. 13. Apocal. v. 1. Bestia autem recte dicitur, propter Diabolum, qui truculentia omnem superat bestiam, cuius mores in Romano imperio adhuc probe exprimuntur, ut recte a lupa se ortos et nutritos ipsimet fateantur. Bestia igitur est Romanum Imperium, quemadmodum Babylonicum, Persicum et Macedonicum in Daniele. Ascendit autem ex mari, hoc est, gentium omnium confusione, nam ex aliis imperiis concussis nantum est Romanum. Ut enim mare commune est omnium aquarum receptaculum, et sordium quaedam sentina: sic in Romanum omnium nationum vitia congensta sunt, ut maris dominium adepti facile Romani alias nationes debellarint. Notabis: adhuc in imperio Diaboli mores probe exprimuntur.

Secundo: Habet capita septem, hoc est, consilio et prudentia singulariter pollet: caput enim domicilium est rationis, et septenarius numerus perfectionis et absolutionis est.

Tertic: Nunc Spiritum agentem in hac bestia exprimit, propositis eisdem ornamentis, quibus bestiam hanc exornavit. Draco indubie est Diabolus. Is igitur dat bestiae, hoc est, Romano imperio sua quaedam ornamenta. Ac diligenter observandum est, Draconem non condere bestiam, sed ortam saltem exornat donariis suis, quod eo facit, ne Diabolum putemus Auctorem imperiorum. Sed sciamus eorundem esse corruptorem: Magistratus enim a Deo est, vitia autem magistratuum a Dracone illo proficiscuntur.

Quarto: Stultitiam mortalium describit, qui fortunam imperii admirantes, illud plusquam par est, extollunt et adorant, tota terra admirata post bestiam, hoc est, in bestiae admirationem est rapta tota quanta quanta est. Admirationis causa pendet ex superiori foriuna, quod mirabiliter curata est plaga tam letalis.

Quinto: Illud est imperii successum et felicitatem admirari, augustum, sanctum, sacrosanctum, immortale illud praedicantes.

Sexto: Adorarunt Draconem; qui dedit potestatem bestiae, hoc est, Diabolum in illius persona colunt et adorant: Draco enim Diabolus est, qui sua ornament a affingit imperio. Vide quid sit colere Diabolum, hoc est, admirari nimium maiestatem et felicitatem Imperii Romani.

Septimo: Post receptam autem Christi doctrinam, mox impii hypocritae titulum Ecclesiae ad se rapuerunt, et vera Christi mandata persecuti sunt, quam cau sam adhuc hodie strenue defendunt sedis imperii possessores.

Octavo: Datur bestiae potestas debellandi et vincendi Sanctos, hoc est, ut hypocritarum conditio semper meliori loco sit, quam piorum, id omnium temporum historiae testantur, ut hodie luce clarius verum esse deprebendatur. Quam late enim Romanum nomen patet, tam late piiper secutiones patiuntur, in omnibus tribubus, linguis et gentibus.

Nono: vers. 8. Et adorabant eam.

Reformati imperii mores describit, bestia enim tum adorari volet, q. d. blasphemia illa non desinet, usque ad finem mundi, ut adorata est curata illius plaga, sic adorabitur data ei potestate debellandi Sanctos Dei. Itaque eadem manet impietas ex eorum rerum successu, admirantur enim homines Principum successum, hinc in eorum partes transeunt.

Decimo: Haec est victoria, quae vincit mundum fides nostra. Consolemur igitur nos his mundi poenis, ne fingamus nobis peculiarem fortunam. Haec vocatio est nostra per aerumnas et afflictiones ingredi in regnum Dei, imprimis sub bac imperii Romani senecta. Porro imperii praesides aliam fidem requirunt a suis, et commendant in comitiis magistratuum, quae nihil ad Sanctos Dei, de quibus hic loquitur Ioannes.

Undecimo. Deinde cogit (Pontifex) etiam homines adorare priorem bestiam, hoc est, Romani imperii titulum, et nomen non minus vult haberi sacrosanctum, quam olim sub Imperatoribus Augustum erat et venerabile nomen Imperii: sub Papis mansit Romana Ecclesia, et Catholica et adoranda, quaesi quis neget, haereticus sit oportet.

Duodecimo Pontifex retinet imperii nomen umbratile.

Ita et illi, qui aquilam implumem, aliaque infanda finxerunt.

Tertiodecimo in c. 17. 13. Draconem habere septem capita ait, quia ad plenum sibi prudens videtur astuius, et callidus: Caput enim prudentiae et rationis est sedes. Infra septem colles ei tribuuntur, unde non male Papae idea est, quia alias septem capita, hoc est, regna tenuit. Et septemuiratum Romani Imperii suo iudicio subiecit. Quibus verbis non obscure Draconis septem capitibus, septem electores quasi alterius bestiae; hoc est, Papae capita designari ostendit. A Flacco Illyrico maledicentiam illam in Principes sumpsit. Ille in c. 12. v. 3. ita commentatur. Aliqui hoc applicant potius ad Romam et eius imperium: quia illa fuit exstructa super septem colles. Habuit etiam sub se septem primaria mundi regna, Africanum, Aegyptium, Asiaticum, Graecum, Germanicum, Hispanicum, Italicum: sicut et recentioribus temporibus, ac etiamnum habuit, et habet adhuc aliquo modo totidem regna sub se: habet etiam septem praecipuos Principes. Omnino videtur hic Spiritus Domini respexisse ad Prophetiam Daniel. 7. ubi etiam quarta bestia, nempe Imperium Romanum cum decem cornibus, hoc est regnis, aut potestatibus pingitur: ut non possit esse dubium; hic sub nomine Draconis, pingi etiam ipsam mundi potentiam, ipsi contra Christum, eiusque Ecclesium samulantem.

Haec illi rotundo et blasphemo ore contra imperium edisserunt.

§. 18. Altera Parei Propositio, Christianos Principes oportere publicis mandatis, et poenis, blasphemias; haereses, etc. impedire. Item non permittendam in religione mixtionem, aut confusionem; sed solam veram religionem tueri. Hanc dico esse ensem, quo et Catholici, et Lutherani iugulentur, quia eo Calviniani abutuntur. Nam blasphemias vocant, quae pietas est, haeresin putant priscam fidem. Quod si dubitas, lege Parei defensorem, sacrificium Missae, similiaque idololatriam vocat. Tu lector consistorium Calvinianum ingredere; non ages causam pro ullo veterum Sanctorum tam accurate, quin atro calculo damnatus abscedat. Quem enim tutum putas. Ignatium Martyrem? sacrificium Missae agnovit Epist. ad Smyrn. ita Theod. Dial. 3. et ad Rom. Martialis, Cyprianus, August. in eadem culpa sunt: hic vero et pro matre defuncta Missam fecit. Iustinum, Irenaeum? illi veritatem corporis Christi in Eucharistia docuerunt. Chrysostomum? Ille liberum arbitrium asseruit. Hieronym. Ille virginitatem matrimonio praetulit. Basil. Magn? At ille Monachorum Patriarcha est. Pontifices Romanos triginta tres martyres? at illi de aliis Episcopis iudicarunt. Athanasium, aut Hilarium? Sanctos illi invocarunt. Gregorium Nyssenum, Nazianzenum, aut Magnum? Atreliquias illi venerati sunt. Ephraemum, Cyrillum, Ambrosium? Solam

fidem iustificarenegarunt. Et quid pluribus? omnes hi Sancti, et alii omnia illa fecerunt, quae vocant opera mali ministri Calviniani; omnibus igitur illis parata poena; iam dicta sententia est. Nullam enim ob causam in nos saeviunt, quae non sit nobis cum Sanctis communis.

Locus octavus. Cum superior Magistratus degenerat in tyrannum, inferiori coercitionem concedit. Sed tyrannidem pro suis affectibus interpretantur Calu iniani; eo modo quo ille dixerat. Si male agant. Huius rei iam fructum carpunt, qui Pareo obsecuti sunt. Immo multas causas adsert contra Principes, ut numquam possit deesse causa eos deiciendi. Si eorum impediat cupiditates, mox audiet. In tyranno cessat relatio Magistratus. At si quis Catholicus Princeps ditiones suas reformet, mox audit tyrannus, legatur seditiosissimus Utzingeri contra Iulium principem Herbipolensem libellus. Itaque ille ex Parei sententia nomen, et potestatem amisit, cum, suos ad veram religionem adduceret, a suis igitur Satrapis occidi, eius ministri praecipitari potuerunt.

Cetera exempla quae Pareus adfert, co serviunt, ut nulli Principi Catholico securo esse liceat, ut in libro de pace docui, quia omnes Principes Catholici sunt scortatores cum meretrice magua, sunt illius scorti membra et artus, sunt persecutores, sunt illi tales, quales depinxit Aretius.

Cum igitur Pareus, Aretius, Graserus, alii doceant

1. Imperium esse a Diabolo ornatum.

2. Mirari et adorare bestiam, adorare Diabolum, esse imperium mirari nimium, augustum vocare, etc.

3. In imperio esse persecutiones quam late patet.

4. Diaboli mores hodie in imperio probe exprimi.

5. In imperio singularem adhuc regnare hypocrisin.

6. Draconem esse Spiritum agentem in bestia.

7. Draconem inspirare ingenium malignum Imperio.

8. Spiritum malignum esse [Gap desc: Greek words] , et efficaciter regnare in Imperio.

9. Stultos esse, qui Imperii successum admirantur.

10. Triplicem impietatem esse in Imperio Romano, rem ipsam loqui.

11. Causam hypocritarum strenue defendere Imperii possessores.

12. Adhuc reformati imperii bestiam adorari velle.

13. Manere impietatem ex Principum successu, ideo ad eorum partes transire homines.

14. Bestiae huius, id est, Imperii cultores, ab aeterno vasa irae esse.

15. Cum Lutheranos in Catholicos reformatores Principes concitent.

16. Cum conversos ad priscam martyrum fidem, tyrannide Antichristi sub iugum coactos mentiuntur.

17. Cum id dolis et armis Principum Catholicorum factum dicant.

18. Suos Principes hortentur, ut votis, consiliis, actibus obviam illis reformationibus eant.

19. Cum actus illi non sint tantum contiones, et scriptiones praedicantium, sed consultationes, tractatusque conventuum, et comitiorum et decretorum exsecutiones.

20. Cum caput actuum et consiliorum Pareanorum sit Syncretismus contra Papatum.

21. Cum in illis consiliis de contionibus minima sit cogitatio.

22. Cum doleat Pareus Lutheranos adhaerere Catholicis.

23. Cum pellere Lutheranos, vocent opus Domini.

24. Cum subditis magistratibus det arma, ut sint terrori Domino maiori.

25. Cum omnibus Principibus mandatum dicat, ut exurant Babylonem, hoc est, Papatum, carnes eius comedant.

26. Cum hoc mandato iurisdictionem in Papam, et Papae asseclas, velut Antichristi, seu Babylonis membra datam asseveret.

27. Cum omnes Catholicos blasphemos, idololatrasque iudicet, et suis magistratibus publice mandatum affirmet, ut resistant eorum operibus malis. Cum haec inquam doceant.

28. Ex his consequitur, Catholicos seu Ecclesiasticos, seu Principes saeculares vel unam horam securos non esse, si Parei consilium placeat Principibus Euangelicis. Immo neque Lutheranos, si illi, qui se reformatos appellant, zelum Pareanum induant. Neque reformatos, si scalam sceleratam Antichristi erigant, ut Regem Angliae facere clamant Puritani. Neque Arminianos, si advocatos, et Syndicos in custodiam compingant Gommariani. Haec summa est, periit non modo fiducia, sed etiam mentio pacis, si latrocinantium Theologorum furiae animos Principum occupent.

CAPUT XXVII. Exemplis Patrum, Catholicorum, Lutheranorum non probari Syncretismum.

§. 1. QUin etiam in nos causa conspirandi illa traditur, quia id fieri posse videtur exemplo multorum, qui deinde reconciliati sunt. Cur non igitur Euangelicorum, qui sic vocantur, controversiae concretizari, vel tolli poterunt? S. Cyprianus et Stephanus. S. Basilius Magnus et Eusebius Caesariensis, S. Hieronymus et Augustinus, S. Hieronymus et Rufinus, S. Hieronymus et Ioannes Episcopus Hierosolymitanus, S Epiphanius et Chrysostomus, Orthodoxi et Novatiani, Catholici inter sese, Lutherani reliqui, et Concordibergenses dissenserunt, nec tamen pacem ruperunt, sed reconciliationem admiserunt, quidni igitur et nos Euangelici? Haec summa capitis 15.

§. 2. Est quidem argumentum hoc ab exemplis petitum, non inusitatum in Rhetoricis amplificationibus, sed in disputationibus infirmum, et nisi sint omnia paria, ac similia, vitiosum, captiosumque.

Hoc vero loco cum omnia sint plane contraria, tam res, quam personae, stultum et ridiculum. Numquam fateor tam felix. Ecclesia fuit, ut omnes in omnibus penitus consentirent, sed neque id aliquando futurum sperare audemus, nisi tum cum Deus erit omnia in omnibus, cum errore sublato increatam veritatem caelesti lumine intuebimur. De genere tamen dissensionis, de animo contraria docentium, gravitate quaestionis, obscuritate rei iudicium constituendum, item si quid in conciliis definitum, si quid in Ecclesia semper creditum, neque enim omnis dissensio facit haeresin, neque ex discordia orthodoxorum aestimanda sunt dissidia,

atque odia haereticorum. Singula exempla retractemus.

§. 3. Cyprianus et Stephanus Romanus Pontifex de Baptismo haereticorum dissensere. Cyprianus eum reiecit, Stephan. approbavit. Error Cypriani fuit, veritas penes Stephanum. Errori Cyprianus adiecit commotiunculam, nam ad Pompeium Sabratensem Episcopum de Stephano iracundius scripsit. Augustin. de ea Epistola dolet, excusare Cyprianum se posse negat, Epist. ad Pompeianum, et libr. 5. c. 25. contra Donati stas, de Baptismo. Erravit autem in illa quaestione, quae nondum eliquatissima [Orig: eliquatissimâ] perspectione discussa erat, vide August. l. 3. contra Donatistas c. 3. Erravit igitur Cyprian. et eius auctoritate impulsum concilium non tamen diversum sentientes damnavit. Super est, inquit, ut de hac ipsa [Orig: ipsâ] re singuli, quid semiamus, proferamus: neminemiudicantes, aut a iure communionis aliquem, si diversum senserit, amoventes. Interim Stephanus excommunicationem minatus est Africanis, nisi errorem correxissent. Paruerunt autem errantes recte sentientibus, ut constat ex Augustino l. 3. cap. 1. contra Creiconium [(reading uncertain: print faded)] , nam et in Catholica fide mortuus est Cyprian. et Episcopi contrario decreto priorem sententiam resciderunt, ut auctor est Hieronymus contra Luciferianos, vide et Augustin. Epist. 48. Quin et Asiatici plerique in concordiam redierunt. Consuli potest Tom. 2. Baronius.

Quorsum igitur hoc adducitur? mutent errores, et palinodiam canant Zwingliani, non erunt in recipiendis Lutherani difficiles, si modo sincere agere arbitrentur. Si errare perseverent, non minus haeretici, quam illi rebaptizatores iudicabuntur. Quae vero est unius erroris ad innumerabiles haereses proportio? At cur de mutata a Cypriano sententia nihil est scriptum? Quia mox Anno 259. Valerianus persecutionem intendit, cum in annum 258. controversia incidisset, itaque actiones Ecclesiasticas violentia tyranni suppressit.

§. 4. Inter Basilium, inquit, et Eusebium Caesariensem gravi exorto dissidio, et inimicitiis flagrantibus adeo, ut ille Ecclesia deserta [Orig: desertâ] in pontum secederet. Mala fide et calumniosa exaggeratione gesta sanctorum Pareus commemorat. Res ita habet. Defuncto Hermogene a Caesariensibus adhuc Catechumenus in Episcopum electus est Eusebius, nam Basilius, ne eligeretur, sese subduxerat, mox Electores suffragii sui paenituit, sed Eusebius, ne alium crearent Episcopum, obstitit, et constantia periculum, quod Iulianus intentabat, facile discussit. Interim Monachi, qui sub cura Basilii agebant improbare electionem Eusebii, ea causa suspectum Basilium Eusebius habuit, et praeter eius meritum eundem pressit, Basilius autem ut Monachi quiescerent, neve sui causa Ecclesia scinderetur, in solitudinem secessit, non odio flagrante, nec inimicitiis, sed pacis et quietis amore, quae ex Gregor. Nazianzeni ad Eusebium Epistola colligimus. Haec acta Anno 362. Anno vero 366. certatum officiis, Eusebius ultro deprecatrices, et evocatrices ad Basilium litteras misit, et Basilius remissa iniuria Caesaream rediit. Non igitur hoc loco dogmatum pugna, sed in Basilio virtus, modestia, prudentia, in Eusebio suspicio, simultas, et tandem seria paenitentia, humilitasque spectatur. Quid haec ad condemnationum fulmina? ad exilia, et tormenta, quibus in sese Euangelici saeviunt? Ad acerrima de capitibus fidei, et salute certamina?

D. Hieronymus etiam et Augustinus de loco D. Pauli Gal. 2. v. 11. disputarunt, nec sine verborum acrimonia, sed quid inde conficiet? an ideo omnium haereseon fieri oportere Syncretismum?

§. 5. Controversia inter Hieronymum et Ioannem levior erat, quam Ioannis vel imprudentia, vel malitia deinde fecit graviorem. Pelagio enim favere putabatur, ut habet Aug. Ep. 252. In suspicionem etiam venit, quasi auctor fuisset direptionis in Bethlehem factae, ut clarum est ex Epist. Innocentii ad eum scripta. Verum causa cum dubia sit, nec Hieronymus, nec Innocentius eum absolute damnarint, cum morte plenam rei cognitionem anteverterit, non est tanto post tempore ad tribunal, dictionemque causae revocandus, multo minus ex unius Episcopi, qui multos orthodoxos offendit, seque suspectum reddidit, facto, omnium religionum inducenda confusio.

Quod ad Hieronymum attinet et Rufinum, fateor rem simillimam esse illis, quae nunc inter Euangelicos controvertuntur. Hieronymi quidem innocentia testata est satis, et Apolog. 2. exstat iuramentum calumniae. Testor Mediatorem Iesum invitum me, et repugnantem in haec verba descendere, et nisi tu provocares semper taciturnum fuisse. Denique noli accusare, et ego cessabo defendere. Quae est enim audientium aedificatio, duos senes inter se propter haereticos digladiari, praesertim cum ambo Catholicos se videri velint. Omittamus haereticorum patrocinium, et nulla inter nos erit contentio. Rufinus autem more haereticorum sanis admonitionibus non restitit modo, sed etiam obduruit, iudicium Anastasii Papae recusavit, Pelagii fuisse praecursorem constat ex Aug. lib 2. contra Pelagium c. 2. de illo Caelestius in Concilio Carthaginensisic profitetur. S. Presbyter Romae qui mansit cum Sancto Pammachio, id dixit. Ego audivi illum dicentem, quod tradux peccati non sit. Itaque Caelestius non Pelagium, sed Rufinum tam nefariae haeresis auctorem citat, sed haec a morte eius omnia patuerunt, quamquam et vivus ab Anastasio damnatus, a nullo deinceps absolutus est. Hoc exemplum, si quicquam efficit, eo valet, ut significet haereticos inter et Catholicos in causa religionis pacem esse non posse, non autem haereses contrarias in unam posse conflari.

§. 6. Dissensio Chrysostomi et Epiphanii Episcoporum, facti erat, et fori, non religionis et dogmatum. De Origenistarum damnatione agebatur, eos continuo quasi sufficienter auditos, et cognitos, damnandos censuit Epiphanius, Chrysostomus iterum audiendos iudicavit, idcirco Epiphanius in Patriarchio habitare, et Chrysostomo communicare, apud quem haeretici diversarentur, noluit, Chrysostomus sibi cum illis licitam communionem existimavit, quos nondum auditos, damnatosque arbitrabatur, hinc dissensio, cum in altero odium haeresis, in altero cura iuridicialis processus, et ordinis praevaleret. De mutuis Prophetiis, quod scilicet Epiphanius dixerit Chrysostomo, Tu non morieris Episcopus, ille Epiphanio. Tu non morieris in patria [Orig: patriâ] , figmentum Baronius existimat, nam Epiphanius anno se quenti mortuus est domi suae, quamquam Chrysostomus diversa exilia expertus militum importunitate exstinctus sit. Iterum repeto, quod fastidiosum videri posset quidem, sed causae tamen est necessarium, nihil hanc dissentiunculam facese ad omnium, qui se vocant Euangelicos, faciendum Syncretismum.

§. 7. De Orthodoxis et Novatianis mendacium

est illis, qui in historia versati sunt, luculentum. Constat non ea, qua oportebat illos severitate coercitos, quod de Christo recte contra Arianos sentirent, id eo factum, ut anno 326. Constantinus pro eis dederit rescriptum: Novatianos, inquit, non comperimus praedamnatos, ut eis, quae petinerint, crederemus minime largienda. Verum ut, Euseb. de vita Const. l. 3. c. 61. et 62. postea id comperit Magnus Imperator. Nam primo eos loco inter haereticos recenset, et in Concil. Const. damnati sunt, vehementer insectatus eos est Chrysostomus, Roma pepulit Innocentius, et anno 413. Theodosius edictis proscripsit, et deportatione, ut verba legis habent, damnavit. An nunc tolerari Lutheranos paulisperaves, ut deinde id agas, quod factum est Novatianis?

Denique de Catholicorum dissensionibus hoc universe statuendum est, eum qui pertinaciter contra fidem Catholicam tuetur errorem, non esse Catholicum. Si error est ex eorum genere, quorum neutra pars damnata est, dissensio non tollit fraternitatem, nec scindit unitatem. Verum de his suo dicam loco.

Concludo argumentationem Syllogismo Antistropho. Nullae umquam haereses conspiratione, et tentato Syncretismo fidem Catholicam opprimere potuerunt, nec ergo Euangclicae potervut. Nulla Syncretizatio esse potuit diuturna, nec ergo Euangelicorum.

CAPUT XXVIII. Lutheranos improbare Syncretismum, Catholicos ad toleranda mala paratos esse oportere.

§. 1. MUlta sunt Lutheranorum contra Syncretismum cum Zwinglianus, scripta, et decreta. Inter ea praecipue unum sibi adversarius oppugnandum suscepit, quod est Contionatorum, et Consiliariorum Saxonicorum, quos ille Stentores aulicos per contumeliam vocat. Principibus suis auctores illi sunt, ne cum Calvinistis contra Pontificem, Imperatorem, Reges, Principesque Catholicos conspirent, sed Imperatori potius, et Catholicis seiungant, atque in eam rem rationes novemdecim, quas motivas vocant breviter, et sapieneer sunt complexi. De eorum consilio in haec verba ringitur Pareus, cap. 19.

Verum enim vero remoram aliam insidiosam iuxta et pestilentem, per Principum quorundam aulas serpere compertum est. Circumferuntur enim, quaedam MOTIVAE sub hoc titulo: Motiven und Ursachen/warumb man mit den Calvinisten in Religions Sachen nichts kan oder soll wider die Papisten fur einen Mann stehen/ hos est, rationes propter quas Principes Lutherani cum Calvinistis in negotio religionis contra Papistas simul stare nec possint, nec debeant. Haec, inquam; pestilens remora non dubium, quin laudatissimorum Principum, et civitatum animos varie distrahat, et pacis consilia interturbet. Res ergo postulat brevitem etiam dispicere, sint ne motivae seu rationes illae verae, et ita solidae, ut Euangelicis Ecclesiis turbas movere, pacemque intervertere debeant. Sunt autem rationes novemdecim, quas retento motivarum vocabulo referam ordine, quidque orthodoxi ad singulas respondeant, aperte ac placide sine ullo stomacho subiciam.

Quae Consiliarios illos praecipue moverint, rationes, ipse etiam ostendit Epist. dedicatoria [Orig: dedicatoriâ] ad Controversias Eucharisticas, in qua [Orig: quâ] apud Polonos adolescentes ipse senex Lutheranos in hunc modum accusat. Quidquid vero de Lutheranis hic dicitur, de nostris in Germania adver sariis Ubiquitariis rigidis, saevis ac turbulentis veritatis hostibus est dictum, qui nullas pacis conditiones, nisi salva sua Ubiquitate et Maiestate recipiunt, qui Orthodoxos tamquam haereticos ipsis Turcis deteriorestraducunt et damnant, quique palam profitentur, ad Papistas potius transeundum, quam cum orthodoxis, quos Calvinianos vocant, fraternitatem colendam esse. Ex quibus nuper aulicus quidam Stentor publico scripto non erubuit Principi suo consultor esse, ut in comitiis potius sese Papistis, quam Orthodoxis Calvinistis coniungeret, duabus allatis rationibus, una Theologica: quod Lutherani cum Papistis in pluribus consentiant, quamcum Calvinianis, quos vocat: altera civili, quod Papa pro tuendo imperio Romano vires conferat, Principes vero Caluimani cum Turca adversus imperium non dissimulanter colludant: quarum posterior quidem longe aliter quam calamo meo refutari meretur: prior si vera est, ipsa veritas facta est mendacium: nisi forte sicut inter consensus capita numerat geniculationem in nomine Iesu (quam orthodoxi adiaphoram habent) ita iisdem annumeret templorum statuas, organa, casulas Phrygianas, et stolas, togas diffluentes, caesariem calamistratam, choreas, encoenia, et id genus plurima, quae pariter sunt his communia et illis. Si consilium probum est, quid scripsit Lutherus, Papatum esse ex Diabolo: Dass das Bapstumb vom Teuffel gestifftet sey? quid clamat Apostolus: Exite ex ea popule mi?

§. 2. Binas, quas retuli rationes in novemdecim deinde partiti sunt, cum visum est singulatim omnia exponere. Neque enim vel Principes adeo sunt leves, vel publicae salutis, et decori neglegentes, neque consiliariis utuntur adeo vel imperitis, vel Calviniana pecunia [Orig: pecuniâ] , pollicitisque in perfidiam depravatis, ut opes, libertatem, vitam, subditorum salutem pro Calvinianorum dominatione in discrimen adducant. Multo minus adeo stolidi, ut Calvinianis ministris se regendos permittant.

Quae cum Principes sine formidine, et simulatione profiteantur, periculum nullum est, ne in suos Collegas pro nutu sanguinarii Calviniastri velint esse crudeles. Quis enim Germanici sanguinis, et animi Princeps, ad carnificinam Catholicorum turpissimo Syncretismo auctorari sustineat? Quis huic lanistae operam carcerariam locare? Quid enim vel ad odium improbitatis suae immanius, vel ad maiorum suorum contumeliam facere possent indignius, quam si vicinos, quietos, amicos, cognatos Principes, trucidare, devorare festinent, ob eius religionis cultum, in quo omnes, a quibus ipsi nobilitatem, opes, imperium accepere, et nati et mortui sunt? An adeo ferum esse quemquam, ut contaminare se velit viventium caedibus, quorum aliud non est delictum, quam maiorum suorum, de quorum nobilitate generosus est? de quorum hereditate potens est? an in eos eadem crudelitate uteretur, qui in alienis cruciatibus ostendit, quid patres suos meritos esse iudicet? Tu me illustrissime Princeps occides? occisum devorabis? de gaudio tormentorum meorum moriere? quia de religione avorum, atque atavorum tuorum non recessi? quia altari servio quod maiores tui fundaverunt? quia id credo, quod ut crederem illi causam dederunt? quia id non damno, in quod illi doctores, et academias suas iurare voluerunt? Ecce meus sanguis in tuam invidiam, in familiae tuae dedecus fluit. Ut igitur vel in me animum benigniorem

accipias, vel paene universam familiam tuam, atque antiquitatem accenseas, necesse est.

§. 3. De liberis imperii civitatibus, sine quarum nerluo movere bellum Praedicantium furor non potest, minus etiam formidandum censeo. A contentione, et sanguine abhorrent, negotiationibus, et arcium exercitationibus florent, bello crescere non possunt, illo enim privatorum fortunas imminui, commercia sisti experiuntur, nec spes est Rem publicam proferre pomoeria sua posse, inter potentiorum imperia, ditionemque inclusa.

§. 4. Quis igitur ad vocem furiae tribuniciae, sonitum buccina [Orig: buccinâ] dabit? quis efficiet, ut civili bello in se Europa collisa, reliquias fortunarum, et lacera membra Mahometistis in praedam vertat? Conatus ille est Parei, qui tam atrociter de nobis consulit, ut REMORAM INSIDIOSAM IUXTA AC PESTILENTEM censeat, qua [Orig: quâ] caedes nostra differtur. Cui nimium est, quod Pontifex, Caesar, Reges, Principes Catholici vivunt. Certe cui remora insidiosa, et pestilens videtur, eidem mortis acceleratio, tuta, salutaris, religiosa sit, oportet. Mansuetudinem Calvini ac Bezae agnoscunt, nec miror aulici Praedicantis saevitiam, de quo Historia mutatae in Palatinatu religionis narrat, (de quinta mutatione loquor) dixisse eum in Gynaeceo; Se, si Caesar esset, omnibus Lutheranis Praedicantibus caput amputaturum esse.

Si causam tamen aliquando obtineat pars deterior, si Ministri Euangelici, de cauterio sui Patriarchae ardentes in agmine armatorum volitent, si quos sanguine scripserunt libros Martyrum cruore oblinant, si consistant adversum nos castra Calvino Lutherana, adiutor noster in caelo, non timebit cor nostrum, mortem, quam naturae debemus, religioni impendemus, vitam quam tenere non possumus, Christo reddemus, non est miserum, ne acerbum quidem pro Christo mori. Miseriores illi quorum crudelitatem subibimus. Testem innocentiae nostrae habebimus eundem, quem fortunarum invasorem, vitae ereptorem, militem Lutheranum, qui quamvis infame officium praestet Calvinistis, negare tamen non poterit, Diaboli se squamis militare. Ne ignorare quidem grande bonum esse, quod tam infeste Diaboli corporati (sic Lutherus in Symp. vocat Zwinglianos,) oderunt, tamque atrociter persequuntur, omnes igitur certamini et martyrio paremur, casuri feliciter, si hostili conatui responderit, permissu aeternae providentiae, successus. Casuri, inquam feliciter, quibus omnipotentem Deus manum supponet, ut ipsa mors vitae nos inserat, propter quam Filium Unigenitum exaltavit Deus, et dedit illi nomen, quod est super omne nomen. Hanc ad omnes temporum vicissitudines piam mortis, beatitudinisque meditationem, si adferamus, nec adversariorum minas metuemus, nec ad cottidianas bellorum narrationes, et semestres historias, quas eorum falsarii mendacissime conscribunt, trepidabimus. Neque consolatione, quam viri pudentes adferunt, quique in Re publica versantur, nimium erigemur. Sunt enim neque infimae notae homines, neque in rebus imperii parum exercitati, qui conspirationem illam, etsi felicissime conficiatur, timendam negent. Deum aequissimae Catholicorum causae non defuturum, iustitiae eum esse vindicem, non deesse legitimo Magistratui efficacia ad iustitiam contra improbitatem atque audaciam media, scire seubi adversarios calceus premat, communem esse illis, et nobis, qua [Orig: quâ] cadere possint, mortalitatem; ferratas acies stare luteis pedibus, tenui cardine moles ingentes versari, secuturum et de nostro vulnere sanguinem.

§. 5. Quorum consilia hactenus quidem probare soleo, ut humana auxilia, et industriam, quandoquidem divina dona sunt, significem non esse aspernanda, potiorem tamen Christianae perfectionis, constantiae, gloriae viam lubens demonstrem, horterque ut patiendo potius, quam fortiter agendo, oppetendo mortem, quam caedendo hostem, ac caelesti in capitolio lubentius triumphos petant. Hoc animo si bellum exspectemus, alterutrum consequemur, ut vel moriendo in veterum martyrum fide, et communione lauream eandem consequamur, qua [Orig: quâ] illi aeternum coronati laetantur, vel si iustae causae victoriam Deus concesserit, si conspirationem magnus ille consiliorum ponderator, magnus bellorum arbiter inhibuerit, in avita [Orig: avitâ] religione, sine tumultu novatorum, et inimicorum insectatione vivamus. O felicem animae Christianae fortem, cui vita longior ad felicitatem est via, mors compendium, quae nisi sua [Orig: suâ] sponte perire non potest!

CAPUT XXIX. Civilem unionem quorundam Principum, non esse pro Syncretismo in Religione adducendam.

§. 1. SYncretismum etiam ducunt ex unione civili principum. Si inter eos pax est, cur non sit etiam Religionis Syncretismus? Cur se mutuo Theologi persequuntur? Laudatissimae civitates, incliti Barones, Illustres Comites, Illustrissimi et Serenissimi Principes, unionis et sanctae pacis consilia inierunt, quid igitur praedicantes depugnamus?

Principio quidem ad iura et foedera humanarum pactionum curam pietatis, caerimoniasque accommodari, et de pace vel inimicitiis regnorum pendere Religionis sacrorumque et fidei concordiam atque dissensionem, nemo nisi atheus et Epicuraeus dixerit. Quid enim? Tu legibus foederum vel coactorum, vel turpium, certe semper instabilium, immensi numinis cultum temperabis? Si sese Princeps tuus Ottomannus iunxerit, tu quoque tolerandam Mahometis culturam censebis? omnino facies, toleras enim eos, quos Iudaeis et Turcis, cum ex animo loqueris, deteriores arbitraris. Quid Belgis suadebis, si forte status generales, cum Indis et Chinis idololatris foedus inierint? An Calecuti mensam Calvinisticam statui censebis aequum, et erigi patieris? Amstelrodami aram Deo Calecutano? Non conveniunt nobiscum in fundamento, inquies, atiam nec vos convenire supra docui. Maneat tamen civiles pacificationes religionum, et fidei arbitras esse debere, nec credendi rationem ab Ecclesia [Orig: Ecclesiâ] , seda palatiis, castrisque discendam, quid futurum existimas, si principum amicitiam vel simultas dissolvat, vel iniuriae tuperint? an tum quoque pacem religionis pedissequam, pactorum civilium interitu violatam iudicabis? An tubae sonus, fulmina templorum, et damnationes cathedrarum simul conciet? et in arma viros vocabit? Si murum aries percusserit, mox haereticus erit, qui ante frater? Haec impia, Epicurea, Machiavellica, Satanica sunt decreta.

§. 2. Sed tamen quaus illa Principum seu unio,

seu liga, seu correspondentia? An in id consentiunt, ut patriae incolumitatem, imperii dignitatem asserant, supremi Magistratus auctoritatem tueantur? in belli Turcici necessitates sumptum atque arma necessaria conferant? ut iudicia habeantur? rerum iudicatarum exsecutiones, audacia atque fraudibus hominum improborum non impediantur? Haec si proposita habent, non opus erat pace noua [Orig: nouâ] , cum omnes omnino Princeps Imperii et iure fidelitatis Caesari ad haec praestanda obligentur, et Collegis id suis promiserint prima dominiorum suorum aditione. Sed aliud quippiam spectarunt, nemo non videt, quam necessaria fuerit, orthodoxorum inter se, et cum Regnis, Dinastiisque Catholicis ad sui inculpatam tutelam unio, atque consoederatio.

§. 3. Qui vero illi Principes? quot inter eos Lutherani? Et quomodo esse possunt Lutherani in pace religionis cum illis, a quibus pelli Lutheranos in dies experiuntur? Immo cum unione illa defectio a Lutheranismo incepit, concepta de non offendendo Calvinismo diplomata sunt, et Lutheranorum, sub nomine demissionis, institutae cautae proscriptiones, tum cum foedera illa iacerentur, adeo ut nem ini dubium esse possit, quorum fiducia Principes hucusque Lutherani Calvinismum in ditiones suas inducant. Bellum igitur atque exitium Lutheranismo pax illa civilis, sive Correspondentia peperit, ostentatur miseris populis pax, atque defensio contra Papatum, ostentantur Ecclesiarum nobilium opes, et dignitates, ostentantur de alieno praemia, ut dum propenso hiatu nostris rebus inhiant Praedicantes Lutherani, suis nidulis inopinato excutiantur. Quanta erat Unionis illius apud Euangelicos cum primo glisceret exspectatio? quae ehartae, quae picturae ad terrorem Catholicorum nobis ingerebantur? annum unum alterumve negabant posse rem Catholicam stare, distributos Episcopatus, donatas praelaturas, Monasteria descripta esse asserebant, iam titulos novos sibi Praedicantes fingebant, cum ecce subito dimidius paene concidit Lutheranismus; atque ex duobus Electoratibus alterum amittit. Necdum conicere potestis, necdum videre atque sentire vos o [Orig: ô] Reliquiae Lutheranorum, vestram salutem his pactionibus peti, vestram quietem Calvinisticis artibus turbari? Roma foederi praetenditur, et capitur Berlinum, opes et vires contra Papam Romanum vos conferre putabatis, et vestris praesidiis Papatum Saxonicum, ut Calvinistae vocant, cirmumsidetis atque oppugnatis.

Laudat civitates, Barones, comites, duces foederis, et sanctae unionis consortes, sed laudat Calvinista, cum imperium suum amplificatum cernit, eadem arte omnes in plaudes Gebennenses attracturum sperat.

Ad universos Lutheranos haec pertinent, magis tamen civitatibus liberis sunt metuenda, sed malo de ea re senatoris in Re publica nobili ad Syndicum alterius civitatis perscriptam sententiam ponere, quam meam.

EPISTOLA SENATORIS N. Rei pub. N. ad N. Syndicum N. civitatis. N.

§. 4. Petis a me Clarissime et Consultissime Domine, amantissime compater, ut civibus meis auctor esse velim, quo cum principibus correspondentibus se adversus Papistas uniant. Ego hic valde haereo, valdeque miror, te id tuis suasisse. Nam multa video et gravia, quae me valde deterrent. Vel enim vincemur vel vincemus, vel certe aequo marte utrimque attriti pacem componemus. Si victi fuerimus, quis non videt quale Vae victis proponatur? Si pax facienda est post cladem, cur non potius eam retinemus? Ego vero sentio nos sine clade victores esse non posse, immo victoria ipsa nos interituros. De singulis meam considerationem audi.

Bellum parandum est, si foedus inimus, toto in illo negotio directio est penes principes, comites, nobiles, illi delectus agent, nos pecuniam, vel pro nostra parte, vel mutuam pro aliis conferemus, in nostro territorio alendus miles, de aerario nostro danda stipendia, de nostro granario commeatus, scis enim unde haec peti soleant.

Secundo, Iinera intuta erunt, negotiationes intercisae, agri deserti, si enim Princeps N. vel mille equites pabulatum in nos mittat, una hebdomade pauperes efficiet, hinc domi inopia, foris timor, artium mechanicarum contemptus, fames civiumne tumultum concitet periculum est.

Tertio. Quod si etiam Caesarea Maiestas arma ponere iuberet et contumaces proscriberet, non per Germaniam modo universam, sed per Galliam, Italiam, Belgium, merces civium nostrorum fisco cederent, personae caperentur, atque exitium timendum esset extremum, atque adeo seditiones etiam internae.

Quarto. Cum bellum geretur, cum nos nobiles, Barones, Comites non simus, tota non modo administratio erit penes alios, nos loco rustic orum habebimur, sed etiam erunt nostrae urbes in illorum potestate, arma tenentibus omnia danda erunt, poteruntque nos, si velint ad quaelibet sibi concedenda cogere, eo exercitu, quem nostra pecunia collegerunt. Respendebis, id eos non facturos, qui foederum, et aequitatis sint amantes. Non facient fortasse, sed timeo tamen ne faciant, deinde non est nostrum committere, ut aliena potius benignitate et inisericordia precariam libertatem teneamus, quam ut eam nostra prudentia, consiliisque, et Caesareorum beneficiorum antiqua lege defendamus. Non est senatoris fideliter patriae consulentis, id agere, ut cum vicinus princeps velit, possit urbem subicere. Libertatem exalieno arbitrio nutuque suspendere, non domesticis consiliis, praesidiisque firmare. Ego ne liberam quidem civitatem iudico, cuius fortunam vicinus potentior ex cingulo gerit. Certe durante bello, quod nostro sum ptu geretur, unus centurio nobilis plus poterit, quam senatus, populusque noster.

Quinto. Si bellum trahetur, quomodo in annos quinque vel sex vastatis agris, vexatis civibus, exhausto aerario, sublatis commerciis sumptum sustentabimus, qui nunc ne una quidem hiberna ferre possumus? Nonne civibus nostris animus concidit, si nundinas Francofurtenses minus lucrosas fuisse audiant? quid futurum censes si omnia tollantur?

Sexto. Si vincemur, quod tam timere sapiens debet, quam sperare victoriam, omnium quidem adverso marte victorum misera erit conditio, civitatum miserrima. Principes enim habent in adversa parte cognatos, affines, amicos, deprecatores, conciliabunt cum victoribus nuptias, causam belli in consiliarios conicient, ignoscetur huius adolescentiae, illius senectuti, alterius meritis, nonnullorum maioribus. Civitates vero

quae unius Caesaris beneficio sunt liberae, quis tuebitur? Libertas solo verbo minuetur, sumptus repetentur, novi Magistratus instituentur, multa exigetur, ipsi principes reconciliati exsecutores constituentur, nos, inquam, in praedam a victore expetemur.

Septimo vincemus, inquies, hoc si oraculum esset, non hominis coniectura, movere fortasse ad proelium militem posset, sed tamen ad bellum ineundum urbis N. Senatorem inducere non debet. Victoriam enim timendam arbitror. Primo quia nihil commodi, deinde quia extrema pericula adducet. Quid porro utilitatis nostra urbs inde capiet, si princeps N. principem N. vicerit, eiecerit, ditionem eius occuparit? nosti me loqui de illis, quorum in confinio habitamus. An praefectura nos aliqua asperget, ut ex magna fortuna reliquiae aliquae ad nos defluxisse videantur? Primum, si hoc faciat, non tamen fructus annuus sumptum compensabit, quem fecimus. Deinde. Vix faciet, tot centuriones, nobiles, barones, comites, principes, per quos vicit, circumstabunt, ut nos rustici, vel si mavis, nobiles civitatenses ne aditum quidem simus habituri. Nos certo sumptu spem incertam ememus? Periculum quidem quantum nos etiam victores adeamus, quem latet? Nam periculum voco, quia victores, erimus in potestate potentioris, qui nunc ante bellum liberi sumus. Nosti non modo nos commerciis ex regionibus duorum principum, sed ex eorum agris, pascuis, siluis ali, pedem non posse foras ponere, quin simus in alterutrius territorio, nostra tamen libertas tuta est, quia Ecclesiasticus ille pacificus est, nec sinet alterum accessione nostrae urbis fieri potentiorem. Ita ilrum simultas, est nostra fecuritas, si nostra opera Ecclesialticum saecularis expulerit, nos cum volet, etiam sub iugum mittit. Et erit, mihi crede, tempus cum volet. Olim querebatur Melanchthon Epist. ad Milichium, Urbes ab ignavis principibus et desertas et proditas esse, sperabatque, ideo modestiores fore, et rectiora consilia ineundae pacis quaesituras esse. Prodere et deserere potuerunt infelices, an non volent, cum facultas erit, dominari felicibus?

Octavo, Exempla me terrent, nam cum nos, et pleraeque urbes Lutheri doctrinam profiteantur, principes Calvinianam, non est dubium, quin sibi vicisse, et exercitium Gebennense inducere velint, atque ita inter medios, potentesque Calvinistas pauculae erimus sparsae urbes Lutheranicae, primum itaque sensim nostri cives, et adolescentes vicinitate, et commercio Calvinismi amorem imbibent, Syndici, Secretarii, et nonnulli Senatorum Zwinglianismo favebunt, neque enim nunc desunt, qui Calvinistis sese venditent, et sententias vendant, tum vero etiam exercitium petent, et intercessoribus magnis extorquebunt, videmus id nuper in celebri emporio effectum, ut etiam exteris civitas pateat, et exteris Calvinistis. Deinde lites inter vicinos oriri solent, quis infirmiori ius dicet, aut iustam sententiam facto exsequetur? Tertio. Nunc hoc ipso tem pore, cum nostro auxilio egent, cum pecunias nostras prensant, cum adversarios pertimescunt, an nobis quicquam iudulgent? cogita, non Coloniam: quam quia Catholica est, affligendam putarunt [Orig: putârunt] , sed nostrae, hoc est Lutheranae fidei civitates, nonne adductis, e Gallia, e Belgio exteris, illas aliis cinitatibus premere atque urgere ceperunt, vide nova oppida ad Moenum, et Rhenum vetustissimis exhauriendis condita, ut in suos fundos negotiationes, opes, vitam veterum urbium transferant. Tu dubitas eos id facturos, cum se posse videbunt, cum videas conari cum non possunt? Non cupient credo possidere opulentas urbes, quas nunc transferre tanto sumptu, et invidia satagunt. Non facient, inquies; malo cavere ne possint, quam exspectare misericordiam eorum cum poterunt. Protocolla actorum tenes, in Re publica tua peregrinus non es, perpende quid fecerint, facilius quid facturi sint ex regulis prudentiae iudicabis.

Summa haec est; bellli moles nobis erit sustentanda, exitus incertus, calamitas certissima, si vincimur, praeda erimus victoris, prodemur, utolim esse factum Philippus, ab ignavis Principibus. Sivincimus, accessio ad praedam erimus potentioribus. Cum ergoin hac confoederatione nobis vel exitium vel servitus proponatur, utrumquo grande malum, sed eo miserabilius, quod nostra pecunia emendum proponatur, antiqua praeterimus, libertatem nostram fide erga Caesarem, quiete erga pares, humanitate erga vicinos tuebimur. Vale et ita tuis civibus consilia impertire, ne dubiis temporibus fides tua erga Rem publicam vacillasse videatur. Ego quod meae sententiae est, dixi. Haec ille, atque has causas esse suspicor, cur pleraeque civitates ab imaginario illo foedere recesserint, aut occasionem honestae discessionis exspectent. Verum talia, a meo instituto etsi non omnino aliena: non tamen mihi ad considerandum proposita, lubens praetermitto.

CAPUT XXX. Ad pacem esse necessarium, petulantiam ingeniorum coerceri.

§. 1. QUod Oceano ventus est, hoc Ecclesiae levium ingeniorum inconstantia, fons haereseon, mare quietum flabra concitant, et naufragiis infamant, ignem accensum auget in immensum ventorum afflatus, et exstinguentium labores reddit inutiles. Haereses dictae sunt Graeca voce, ex interpretatione electionis, qua [Orig: quâ] quis sive ad instituendas, sive ad suscipiendas eas utitur. Tertullian. libr. advers. haereticos cap. 5. suo igitur arbitrio quod inducant, eligunt. Hinc inserunt Aristotelem, qui illis dialecticam instituit, artificem struendi, et destruendi ver sipellem, in sententiis coactam, in coniecturis duram, in argumeneis operariam contentionum, molestam etiam sibi ipsi, omnia retractantem, ne quid omnino tractaverit. Hinc illae fabulae, et genealogiae indeterminabiles, et quaestiones infructuosae, et sermones serpentes velut cancer, a quibus nos Apostolus refrenans, nominatim Philosophiam testatur caveri oportere. Coloss. 2. Hinc illa simplicitatis, qua dominus quaeritur, abiectio. Hinc novitii fati assertores, quique Stoicum, et Platonicum, et Epicureum Christianismum inducunt. Tam grande malum avertere, principum est. Hoc si tollatur, iam haereses esse desinent. Nobis enim curiositate opus non est post Christum IESUM, nec inquisitione post Euangelium, cui cum credimus, nihil desideramus ultracredere. Hoc enim prius credimus, non esse quod ultra credere debeamus. Tertull. adversus haeres. Itaque iam olim querebatur Tertullianus Philosophos esse Patriarchas haereticorum, ex semine philosophorum novitiolam paraturam esse, ex eorum ingeniis haereses animari. Totum hoc malum est de curio sitate, et

scientiae ostentatione, dum suarum inventionum malunt esse Magistri, quam discipuli veritis, omnia movent, et nihil tenent, pleni quaestionum novarum, inanes fidei. Hinc series contentionum, exortus novitatum, enormitas flagitiosarum sententiarum, crudelitas civilium bellorum. Cum enim nihil per aliquod ingenium ita astruatur, quin ita acre ingenium econtra inveniat, necesse est perpetuum fieri certamen de gloria memoriae, sollertiae acuminis, ut sit iam religio, pugna ingeniorum, non sincera colendi Numinis devotio.

§. 2. Toleranda exercitatio, si in puerilibus rudimentis desudaret, circa dialectices spineta angeretur; aut in physicis luderet, aut de Mathesi admirationem sui strueret: at nunc cum animarum periculo gloriam ingenii quaerere, in consortium contentionis Rem publicam trahere, pulverem Scholasticum civium sanguine miscere, ut impium est, atque crudele, ita nostrae aetati usitatissimum.

§. 3. At magno est ingenio, et perspicaci, dignus quem sequantur multi. Utinam bono potius animo, quam magno ingenio, si non est utrumque, ut et bona sit voluntas, et perlpicax intellectus: Si ingenium est celere, vide ne sit versatile, callidum, et inconstans. Si velox, dirigatur ad virtutem, qui velociter currit, facile praecipitat. Si acutum, ergo debile, acuta facile franguntur. Et est quoddam acumen fallax, odiosum, sophisticum, inimicum sapientiae, infestum religioni. Quaedam (inquit August. Epist. 1. ad Macedonium) acutissima, et excellentissima ingenia in tanto maiori errant, quanto confidentius, tamquam suis viribus concurrunt, nec simpliciter, nec veraciter Deum, ut viam sibi ostenderet, petiverunt. Magna illa si indulgeant sibi, iam tument, et sana esse desinunt, et quod semel temere dixere [Orig: dixêre] , semper defendunt, donec suo se tandem labore consumant.

§. 4. At libertatem prophetandi sibi concedi, fas, et ius putant: Hoc Vorstius, hoc Socinus, hoc ceterae pestes allegant. Et eo allegant, non ut homines ad religionem instruant, sed turbent. Sunt illi apud Clem. Strom. 1. [Gap desc: Greek words] , Zelotae parvularum artium, contentiosi, et litium flexuosarum sartores. Libertas illa semper plus appetit, quam licet, indomita itaque licentia refrenanda est, alioqui nihil de fide praeter nomen retinebitur.

Exempla enarrare nihil attinet, nostra aetas monstruosarum haereseon mater, exemplum est. Libertate indebita usus initio Lutherus, explicationem scripturae, hoc est, fidei instrumenta nouavit, non mille Cypriani, non mille Augustini, non mille alii, vel sanctitatis auctoritate, vel eruditionis claritudine, hominem suae imaginationis pertinacem a novando revocabant. Interpolare scripturas, novo intellectu eas capere, monstrosa dogmata mundo obtrudere. Cur non liceat idem Zwinglio, quod laudi datum est Luthero? Ubi semel iacta est alea, ubi transierunt Rubiconem, matri Ecclesiae nesarium bellum inferentes, sua quisque in scripturatum explanationibus auctoritate nititur, suo ingenio sapit, non tenetur iudicio totius Ecclesiae, quam oppugnatum venit, non reveretur antiquitatem, quam Antichristo transcribit. Liber igitur, et sui iuris est, soli sibi credit, solus ipse sibi, suae religionis est auctor. Atque fieri cernimus, ut in singulos annos novi Magistri exsistant, quia suo arbitrio finguli docent. Nec reprehendi possunt illi, qui a primis haereticis discesserunt, ab illis qui deserti sunt, nam illi matricem, et originalem fidei, Ecclesiam reliquerunt. Si castrorum transfugae sacramentum militare timori posthabuerunt, quid mirum, si nec hostibus sunt fidi, a quibus perfidiae praemia se accepisse meminerunt? Itaque cottidiana transfugia ad novas haereses, aut veteres interpolatas, et novo schemate in orchestram productas sentiunt, quia novis inventis inclarescere mundi vanitas amat. Nec finis ullus est novandi, innovandi, fuecandi, quia fingendi licentia non modo impunitatem habet, sed etiam gloriam, et si turbas trahat, ingens lucrum.

§. 5. Testes produco non quidem graves, sed cum in suam ignominiam nemo mentiatur, in hac causa dumtaxat fidos. Sunt illi ex Conciliabulo Islebiano praedicantes, qui in praefatione ad confessionem Mansfeldicam queruntur. In suas Ecclesias multas, et varias passim corruptelas doctrinae Christianae, et haereticorum sectas de improviso partim insidiose irrepere, partim audacter atque violenter irrumpere, diabolum excitare undequaque superborum hominum, atque fanaticorum ingenia, qui inficiant gregem Dei pestilentissimis erroribus, atque dogmatibus falsis, quibus tam corpora nostra, quam animae in aeternum exitium praecipites agantur. Et vaticinantur non vane: Si succedat hoc negotium Satannae, multopeius futurum de Ecclesia, quam umquam fuit antea, sicut pulchre, et evidenter nos Christus docet in parabola, Lucae undecimo. Quod autem cottidie cumulantur fanaticorum hominum opiniones et sectae, negant esse mirandum tantopere, atque octo causas adferunt, ex quibus haec secundo loco posita est.

Secundo, inquiunt, necesse est crescere sectas, quia omnes fere principes, et Magistratus officium suum in hac re neglegunt, sed petulantiam ingeniorum confirmant, quod cuilibet, pro suo arbitratu quamlibet falsam opinionem fingendi licentiam permittunt. Hinc factum aiunt, ut iam res eo redierit, ut multi hoc tempore turpitudinis, atque ignominiae, loco habeant, voce vel scriptis opponere sefalsis fratribus, et sectarum auctoribus, immo etiam si qui adhuc supersint sinceri doctores, necdum infecti fanaticarum opinionum veneno, tamen sunt languidi, meticulosi, et animo paulo abiectiori, quam ut veritatis causapericulum incurrere velint.

Ita illi, vera querela, sed inani, immo et stulta. Vera quidem: Invasuerunt enim illi, quos contra Synodumcollegerunt, Anabaptistae, et Seruetiani, Stanaariani, Antinomi, Svencofeldiani, Sacramentarii, Osiandrici, Defensores liberi arbitrii, Assertores operum ad salutem, Adiaphoristae, inter eos etiam posuerunt Iesuitas, nova iniuria, cum illorum religio sit veterum patrum, non fanaticorum nova opinio. Multo plures nominare de suis poterant, ut Flaccianos, Ubiquitarios, alia monstra, additi deinceps alii sunt, ex pandora Concordibergensi. Scinduntur itaque et variant, quia a se singuli dependent, sibi soli de suo quisque Spiritus instinctu est authenticus.

§. 6. Inanis querela est, quia principes, et Magistratus hominum non Catholicorum, fanaticorum ingeniorum petulantiam vel castigando, vel ne opus castigatione sit, inhibendo professionem suam ipsi eliderent, omnem licentiam interpretandi scripturas permisere sibi Patriarchae Lutheranorum, nunc principes contra aemulos inclamant, Magistratus accusant, quod fanaticos non coerceant, cum dubitet Magistratus utri fanatici

censendi sint? Reciproca est illa accusatio, Mansfeldicos non sanaticos modo, sed phreneticos, et furiosos Sacramentarii, et Osiandrini appellant. Verum sint sane, ut vere sunt, Anabaptistae, Seruetiani, Antinomi, ceteri fanatici, quid docebit, aut quid vetabit Magistratus? Nempe ne quilibet suo arbitratu licentiam fingendi quamlibes falsam opinionem habeat. Iustum imperium, lex aequissima. Verum ad quam normam exiget opiniones illas Magistratus? Versantur enim in scripturarum interpretatione; quid cum mente scripturae consentiat, quid ab ea sit alienum, non est Magistratus iudicare. Aut si ad eius tribunal quoque causae religionis pertinent, quis dabit omnes Magistratus in unam interpretationem consentientes? Eandem opinionem ratam facient praetor Haidelbergenfis, et Tubingensis? Quidquid delirant male sana ingenia, de limpidissimis scripturae sontibus haustum magna animositate iactant. Quid hic faciet officium principis? Aliam interpretationem imperet? quam vero? quae sit, vel in Tomis Lutheri, vel Chartis Calvini. Quid hic fanaticum ingenium?

Non ego Calvinum, nec magnum curo Lutherum.
Verus uterque placet, falsus uterque iacet.

Et cur eum ego curem, cum mai ores ille non curarit? Mihi leges ponat, qui suo me exemplo docuit, nulla lege constringi liberam prophetandi, hoc est scripturas interpretandi, potestatem? Intra suam me ille orbitam coerceat, qui

Auia per fidiae per agrat loca, nullius ante Trita solo?

§. 7. Inanis igitur haec est querela; nam qui nova fingunt, quod didicerunt a maioribus, faciunt Quod nisi facerent, haeretici non essent. Itaque et stulta est haec querela Navem enim Consiliarii isti perforant, in qua navigant, seque mergere occipiunt, ne [Gap desc: Greek words] , qui in eadem sunt navi, evadant. Novatores sunt et ipsi, et quidem imprimis coercendi. Quae enim portenta, et quo exitura, nisi iniecta armata manu Magistratus obsistat, nascentur? Docent illi cap. de bonis operibus ex Luthero, pag. 194. Lubrica est oratio, et vana, sic pronuntiare; Fidem quidem operibus, et meritis niti non debere, sed tamen necesse esse, habere bona opera, tamquam necessaria ad salutem. Hoc totum nihil est. Si enim sunt necessaria ad salutem, salus sine ipsis venire non potest, et ergo non sola fide salvamur: Sed hoc falsum est, et ab universa scriptura dissentit. Pergunt deinde monstris operam dare. Non esse bonum, cum dicitur. Bona opera esse necessaria ad salutem. Immo nec causam conservantem, nec conditionem sine qua non. Quod si bona opera ne quidem est conditio sine qua non, quis dubitat, quin salutem sibi, suisque polliceatur, etsi nullum umquam opus bonum cogitarint? Quis non videat, oportere principes, si in provinciis suis boni et honesti discrimen amant, monstra illa non iam ingeniorum, sed deliriorum profligare? Verum haec omitto. Hoc, quod Cato studiose magistratum admonere solitus erat, ut delinquentes in Re publica graviter castigarent, sentiens nihil perniciosius in Re publica esse, quam Licentiam, quam adeo non ferendam in civitate putavit, ut iudicaret Magistratum lapidandum, qui coercere posset, non tamen faceret. Hoc, inquam, si uspiam valere debet, in licentia docendi, scribendi, pingendi praecipue locum habere videtur: cum maiore interdum pernicie mala doceantur, quam fiant. Quid faciat licentia, tot milia errorum ostendunt, et errorum in Re publica pestilentissimorum. Exemplum e finitimo petam. Lex est, quae libellos famosos capitis proposita poena prohibet: Eius legis Francofurti in nundinis adeo nulla habetur ratio, ut passim per compita, et naves, homines nequam, talium libellorum venditores volitent: Et ut reliqua taceam, famosae picturae ad me allatae sunt proximis nundinis quindecim (nec illae tamen solae fuere, quibus principum, et statuum Catholicorum fama, imoipsius Imperatoris Augustissimitraducitur. Nempe in illis, Pontifex cum daemone, Cardinales cum Morione pinguntur, omnis Episcoporum ornatus in lebete decoquitur, Imperator, et Reges Principesque humistrati Babylonicam meretricem adorant, Parmensis Princeps post mortem in theatrum producitur, Indutiae Belgicae cum Regis Catholici effigic ridentur, Griphus Aquisgranum, Duram, Wesaliam subigit, Mulhemium evertit, Indutiae moriuntur ante diem, Hispani, et Archidux ridetur, Spinola septicipitem bellam Apocalypticam inequitat, terribilis provinciis Iuliacensibus imminet, Coloniae turris Babylonica aedificatur, Serenissimus Dux Neoburgicus prostratus diabolum in pontifice adorat omnia quae odium, invidiam, contemptum Catholicorum parere valent, per varias Chartas afferuntur, nullius nisi Hollandorum, et foederatorum nomen intactum manet. Iudicium de Imperio Romano, de mundo universo damnatae Chartae evulgant, a Chartis maledicis nemo est immunis, quia iam audaciae, maledicentiae, improbitati praemium est, licentia allicitur, Calumniatores pretio emuntur, et gaudent illi, qui leones praeferunt humili laesisse veneno, occultos morsusfigere, quia si odia profiteantur, et ingenue sint inimici, maiore potentia victi, et vindictam perderent, et fidem. Haec igitur pugnax audacia, novatrix curiositas, infamatrix impudentia frenanda est, si pacis speciem aliquam inducere, immo si de pace tractationem aggredi volumus.

CAPUT XXXI. Arbitros affectibus liberos, in pacis tractatione eligendos esse.

§. 1. PRopius paci accedimus, quam utinam comprehendamus, de pacificatoribus agendum est, videmus enim in civilibus contentionibus, aut de bellis externis ihterponipacis auctores, quineutri parti sint addicti. Et sane pacis tractatio melius per alienos transigitur. Cum enim irae, atque odii passionibus liberi sint, quas inter eos, qui mutua bella gesserunt, damna, iniuriaeque exasperarunt. fola ratione, atque aequitate rem aestimant, inconcordiam proni, quia discordiae causas procul habent. Nimium sane saepe eventus docuit, pacificos sermones, et foederum contrahendorum ergo institutos congress sus, atrocioris belli initia fecisse; et spem pacis iritam, acuisse odia; quod maxime fieri consuevit, cum ad pacem faciendam, qui hostiles adhuc animos gerunt, in mutua colloquia veniunt, ibi enim omnia suspecta sunt; leve verbum, facilis gestus, ordo considendi pacem turbat, suspiciosum animal homo cuncta in deterius rapit, cum animum hostilem esse praesumit, ipse aspectus, atque collocutio inimici aegrum animum percellit, et necdum sopitos suscitat ignes. Per internuntios

Itaque agere de pace politici praecipiunt, aut arbitris cum plena potestate negotium committere. Ad arbitros autem in causa religionis perpetuo contra haereticos a Catholicis appellatum est, hoc nisi fiat, finem controversiarum nullum video. Qui vero vel arbitros recusant, vel iudicium, de causa sua diffidunt. Se quidem iudice victor est, qui iudicem nullum admittit, verum ita vincere, et in sua causa iudicem esse, omnium iudicio, est causa cadere.

§. 2. Quos vero arbitros, quos iudices nominas? Quos sine verecundia reicere non poteris. Quos si reieceris, victum te conscientia arguet, Iudices [Gap desc: Greek words] , qui neutrius partisbeneficia vel habeant, velsperent, Iudices quos supra metus, et affectiones humanas Deus collocavit, Iudices causae gnaros, et aequitatis tenacissimos,

Fortes et tenaces propositi viros,
Quos non ardor civium prava iubentium,
Non vultus instantis tyranni
Mente quatit solida.

Tales, inquam, pro iustitia, pro religione alacres mon, contra quos li excepens, causam prodideris.

Quinam igitur seu arbitri, seu iudices tanti, et tales?

§. 3. Sunt Collegia SS. Patrum, Concilia Confessorum, et Martyrum priscorum. Quos de religione praeclare meritos, pietati suae immortuos, pro veritate vel suprema supplicia passos, vel ad patiendum profero paratos, quorum fuit tam divina in docendo sinceritas, ut nec totius mundi pretio veritatem celare, nec fidem suam dissimulare voluerint, quorum fuit metus expers constantia, ut nullis minis, nulla rerum iactura, nulla tormentorum atrocitate proposita a falsitate exagitanda, atque eliminanda adduci potuerint. Hos testes adeo sanctos, iudices tam incorruptos qui recusat, suo iam iudicio se condemnatum profitetur. Hoc igitur statuo; iudices illos nec actori, nec reo esse recusandos.

§. 4. Alterum etiam dabunt ipsi mihi adversarii. Non posse se quem piam nominare, cuius iudicio stare velint. Aut sanesi ita volunt, age dum, id quod velle se asserunt, fiat, nominent, cuius iudicio stare audeant, nominent, sed alium, non se ipse quisque.

In sacra scriptura legimus. Credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad iustitiam, Genes. 15. 6. Roman. 4. 3. Galat. 3. 6. Huius interpretatio varia est. Quidam sic interpretatur. Imputatum est illi opus, seu [Gap desc: Greek words] credere ad iustitiam, quod Deus ita acceptavit, quasi totam lege implesset. Ita Bertius, alii. Quidam; imputatum est illi Christi meritum ad iustitiam, alii: Imputata est illi Dei essentialis iustitia ad iustitiam, alii; imputatus est illi habitus fidet ad iustitiam, alii; Imputata est illi solafides ad iustitiam, ita ut nulla operum merita in iustificationem venerint, alii; Imputata est illi fides ad iustitiam, ut ne opera quidem fuerint conditio sine qua [Orig: quâ] non. Atque hi interpretes ita inter se dissentiunt, ut se mutuo tamquam haereticos Atheos, Socinianos, Antichristianos infestent.

Omnes scripturam, scripturaeque sensum verbaque, et Analogiam fidei a se se stare asserunt, alios non intellegere sensum Spiritus sancti aut depravare. Necdum paci datum est initium. Iudicem nemo admittit, nisi hominem quem suae sectae novit obligatum, auctoratum suis erroribus, nisi igituraetatem in litibus conterere voiunt, arbitros quaerant sine affectibus sincere iudicaturos.

§. 5. Procedat Episcopus Hipponensis et Paulum exponat, et dissentientes conciliet: Qua fides, nisi quam definivit alio loco Apostolus plenissime dicens: Neque circumcisio aliquid valet, neque praeputium, sed fides quae per dilectionem operatur? Veniat ille, et doceat, fidem non solam esse iustitiam, sed fundamentum, atque initium iustificandi, a fide incipit homo, inquit, sed quia et doemones credunt, necesse est addere spem et caritatem, Serm. 16. de verbis Apostoli, et Serm. 22. de verbis Apostoli, Domus Deicredendo fundatur, sperando erigitur, diligendo perficitur. Veniat Augustini Magister Ambrofius Serm. 29. in Psal. 118. Fides principum Christiani, plenitudo iustitia est. Veniat ex Aegypto Cyrillus, l. 4. in Ioan. c. 9. Ianua, et via in vitam fides erit.

Fidem perire non posse, iustitiam nullis sceleribus interire docent Calviniani, negant Lutherani. Quid de scripturis digladiantur, quas alii negant, alii evertunt, neutri credunt? Priscos audiant, audiant a sanctis Martyribus sententiam, discant a vetere Ecclesia veritatem. Videant se errare Calvinistae, longe abire a sensu verbi, legant contra se, Orthodoxum consen sum Ectlesiae in hac doctrina, a Petro Bertio Calvinistarum disertissimo productum l. de Sanctorum perseverantia, etc. pagin. 89. Ibique Ignatium, Irenaeum, Clementem, Alexandrinum, Origenem, Tertullianum, Theodoretum, Cyprianum, Athanasium, Basilium, Gregorium Nazianzenum, Ambrosium, Chrysostomum, Hieronymum, Augustinum, Prosperum Aquitanum, Gregorium, Bernardum, Acta Scholae Parisiensis Anno 1354. Addit his testes etiam haereticos. Haec contra suos rigidos Hollandos, et Bremenses Bertius mollior Calvinista, qui si eadem [Orig: eâdem] ratione cetera doctrinae capita examinet, interpretationes novitias ad veterum sententias exigat, recta via ad orthodoxam fidem incedet.

§. 6. Haec si considerent, facile perperam iudicata rescindent, et suas interpretationes habebunt suspectas, si enim intellegant hanc Ecclesiae Christi perpetuam fuisse doctrinam, neque tam infeliciter umquam cum ea actum, quin semperista in ea locum habuerit, (verba sunt Bertii) quae poterit esse tam arrogantia pertinax, ut iudicet totam hactenus Ecclesiam, scripturam sine vera intellegentia legisse, se vero solos ea donatos scientia, quae hactenus orbi incognita fuerit?

§. 7. Hanc igitur dirigimus praescriptionem: Si Iesus Christus Apostolos misit ad praedicandum, alios non esse recipiendos praedicatores, quam quos Christus instituit, quia nec alius patrem novit, nisi filius, et cui filius reuelavit, nec aliis videtur revelasse (scripturae interpretationem) quam Apostolis, quos misit ad praedicandum, utique quod illis reuelavit. Quid autem praedicaverint, id est, quid illis Christus reuelaverit, et hic praescribam non aliter probari debere, nisi per easdem Ecclesias, quas ipsi Apostoli condiderunt, ipsi eis praedicando, tam viva, quod aiunt voce, quam per Epistolas postea. Si haec ita sunt, constat proinde omnem doctrinam, quae cum illis Ecclesiis Apostolicis matricibus, et originalibus fidei conspiret, veritati deputandam, id sine dubiotenentem, quod Ecclesiae ab Apostolis, Apostoli a Christo, Christus a Deo suscepit: reliquam vero omnem doctrinam de mendacio praeiudicandam, quae sapiat contra veritatem Ecclesiarum, et Apostolorum, et Christi, et Dei. Haec Tert. de praescript. adversus haereticos cap. 21. Qui igitur aliam verborum Dominicorum, et praedicationis Apostolicae sententiam, interpretationimatricum et originalium Ecclesiarum contrariam

superinducet, doctrinam de mendacio praeiudicatam adducit. Qui Ecclesias illas arbitras suae interpretationis recusat, veritatem Apostolorum, et Christi et Dei repudiat.

§. 8. Nos vero ad Dei iudicium appellamus, inquiunt, humana arbitria non moramur, immota veritas est, quae canonicis scripturis continetur, eam nos ampletimur, iudicia hominum saeps sunt inique faventium, saepe maligne invidentium, saepe deceptorum, semper mut abilium, numquam infallibilium. Dei tribunal appellamus; Dei verbum sequimur, nefas est, sententia numinis deserta, quasi dubia, veritatem a creatura petere, post Dei enuntiatum, qui infallibiliter verus est, qui immutabiliter bonus est, arbitrium ad humanum tribunal deferre sacrilegium est. Ibi emin frequenter veritatem, vel affectus, vel ignoratio opprimit, et innocentiam destitutam imperiosa damnat nequitia. In ius vocare Deum, plus quam sacrileginm est. Non igitur de nostris interpretationibus iudicare debet Ecclesia.

Iure optimo ista dicuntur, sed magna iniuria est, cum in nos retorquentur, quasi tam barbarae quisquam insaniae sit, ut nesciat, Deum im mutabiliter bonum, et verum esse, hominum iudicia vel ignoratione fallacia, vel improbitate iniuriosa esse. Et si hac quidem in re dubium esse potuisset, id atrocissima illorum calumnia exemisset.

Quis enim a caelesti tribunali, ad hominum censuras appellavit? quis effata Dei ad trutinam creatae intellegentiae examinavit? Non agitur de veritate divinae legis, de quaqui dubitat, infidelis, qui examinat sacrilegus est. Illa sine controversia nobis est sancta, sine examinatione probata: Hominum cogitationes in iudicium adducimus, quid illi de lege divina doceant, exquirimus, non legis, sed factotum, et dictorum indices.

§. 9. Gravis est adversariorum accusatio, sed quae multum habeat contumeliae, nihil rationis, quae etiam indecora censetur in ipsorum conventiculis, ab Orthodoxis vero ita confutata atque convicta, ut perditae causae indicium sit, ad veterum praesidiorum ruinas confugere et exoletas nugas recantare. Status nostre causae est.

Non ille: Utrum scriptura vera sit? Sed, utrum quod Novatores dicunt, id etiam dixerit scriptura. Utrum id scriptura dicat, quod eam dixisse ante annos centum nemo credidit? An nullam Ecclesiam olim Spiritus sanctus respexerit, ut in eam, quam Novatores iactant, veritatem duceret? An Christus interim, dum apostataret Lutherus, et Calvinus, voluerit Ecclesias omnes scripturas aliter intellegese, aliter credere? Interdum alia pro fide fideles mori, quam ipse per se, et Apostolos, praedicasset, et scripsisset? An in scsipturae interpretatione tot; et tantae, tam diversis locis, et linguis variae Ecclesiae, tam aetati Apostolorum vicinae, tot martyrum sanguine veritatem testatae, non modo erraverint, sed in unam etiam fidem, in eandem scripturae intellecltonem erraverint? Error vero tam diu regnaverit? An apud Novatores interpretatio scripturae tam varians, lectio tam multiplex, versiones tot capitum discrepantes in unam veritatem conspirent, et ex quo angulo inter tam vastas tenebras lumen veritatis emicet.

Quis adeo iuris, et moris ignarus est, ut nesciat apud Iudicem cum disceptatio instituitur, non examinari legum aequitatem, nec hoc agi, ut leges evertantur, sed ut ex legum praescripto controversiae decidantur?

Multis, et annosis litibus Germania laborat, et atteritur, atque in numerosa legum congerie numquam deest iniquitati ad evertendam iustitiam praetextus, raro etiam iustae causae celer exitus, et indemnis victoria. Atqui in hac tanta iudiciorum difficultate, tarditate, varietate, quis est qui leges accuset? ius usitatum aboleri suadeat? omnes se lege tuentur, totum iuris apparatum in rem suam venire contendunt. Nec privati modo, et qui iure in urbem extrahuntur, sed multo etiam magis rerum domini, qui iurisconsultorum, et consiliariorum agminibus obsidentur. Pluribus illi litibus implicantur, quo melioribus adversum lites instructi sunt. Haec vero tanta ira, tanta certaminum violentia, tanta ingeniorum calliditate peraguntur, ut in bella, et caedes frequenter exeant civiles de iure concertationes. De iure Ditionum Iuliacensium lis ingens hodierna die pendet, libri utrimque editi sunt. Tres nobilissimi principes in solidum singuli hereditatem vindicant, in solidum ceteros excludunt. Quid faciendum hoc loco sit prudens nemo dubitat, cavendum est bellum, neque enim eo lis sopietur, quandoquidem qui proelio succubuerit non iure se, verum viribus, aut stratagemate superatum dicet. Litium vero sinis esse non potest; nisi legitimi iudicis auctoritate decernatur, quid iubeant leges. Mentem tot legum, et constitutionum, ille explicando sententiam suam, ostendet, controversiam, quam legum multitudo intricavit, suo iudicio dirimet. Eius arbitrium qui recusarint, suae causa diffidunt, et vana est utrimque legum iactatio, si anima legis, hoc est, cognitoris fententia fugitur. Eodem est, sed pleniore sure nostrae disceptationis conditio. Legem Dei immutabilem, verbum aeternae veritatis, sententiam Domini nusquam secum pugnantem in medio ponimus.

Eam secundum nos pronuntiare singuli dicimus, adversarios eadem damnatos asserimus, in eodem clamore iam annos prope centum persistimus. Singulis annis novi exsurgunt competitores, et sibi intellegentiam scripturarum, et veritatis vindicias arrogant, ut toties nobis fidei possessio vindicanda sit, quoties nova concussione tartareus praedo, immissis fanaticis ingeniis, eam aut turbat, aut invadit. Hinc non est difficile nosse, a quo stet scripturae vera intellectio. Ab illo scilicet, qui non modo, inani voce contendit, se mentem scripturae tenere, sed etiam iure consertum manus venit. Nec modo dicit; mea est veritas, sed in iudicem etiam compromittit. Immo iam olim iudicatum esse demonstrat. Si fundum a vicino postules, ac dicas.

Lege meus est, quem tupossides, fundus. Ille vero respondeat: Haud quaquam, ex enim, quam producis, fundum tibi non addicit, sed eum mihi confirmat, aut sane, si ita tibi videtur, iudicio expetiamur. Ambula in ius. Tu vero pergas, legem solus intellego, lege meus est fundus, iudicem repudio, tufundo cedito. Quis te ferret in fundis, in agellis, in stillicidiis, tam importune iniuriosum? In salutis negotio tamen, in summa rerum hoc valere desideras, ut tibi iudicium in omnes interpretes sumas, tua interpretatio sit [Gap desc: Greek words] , et omnis censurae expers. Insuper etiam calumniaris innocentes, quos cum vides a tuis deliriis ad veteres Ecclesiae patres, et iudices appellare, fingis infando mendacio. Nos divinam veritatem humanis arbitriis

subicere, Deum in ius vocare. Ego vero ita concludo.

§. 10. Cum de scripturae divinae interpretatione controvertitur, bonae conscientiae est, ad veteres patres, et concilia appellare, professae autem nequitiae est, sibi soli inniti. Cum autem nec Calvinistas iudices admittant Lutherani, et Calvinistae indignos iudicio censeant Lutheranos: non potest haec causa, nisi ad veteres patres referri, ex antiquorum scriptorum monumentis cognosci, ex conciliorum Ecclesiae praeiudiciis definiri. Quis enim iudicabit? Indignos Lutheranos iudicat Ioann. Franciscus Astaspis contra Pouchenium pro Ioanne Palmerio, pag. 263. Neque enim etiamsi pusillanimis fuerit, et meticulosus Melanchthon, neque si sententiam mutarit, neque si qui ipsius Collegae, atque discipuli istis Ubiquitariis in Wittembergensi Schola [Orig: Scholâ] aliquandiu restiterunt (ne hoc novo dogmate Ecclesias Saxonicas infamarent) ideo nullae sunt istoruminter se pugnae, et rixae, qui indigni redduntur, ut de pace inter Ecclesias Germanicas sancienda soli deliberent, vel de aliorum dissensionibus soli iudicium sibi et damnationem arrogent. Quomodo enim qui suas contentiones compescere nequeunt, aliorum dissidiis medebuntur? Quomodo, qui tanta inter se animositate, asperitateque conviciorum conflictantur? ad alios de rebus gravioribus dissentientes, ad concordiam adducendos, nedum damnandos fuerint idonei? Quibus singulis haud immerito, immo opportunissime vulgatum illud proverbium obici potest; Medice curate ipsum: et, Tolle prius trabem ex oculotuo, hypocrita, quam ex alienis oculis festucam evellere coneris. Quod si iure merito Palmerius, ob turpes ingratitudinis notas indignos censet Lutheranos, qui soli pro tribunali sedeant, ut ad omnes iudicandos, ut ipse Palmerius ait, et probat Astaspis. Iure enim infames, et paternae hereditatis indigni, pronuntiantur, inquit, qui se erga parentes tam ingratos exh. buerint, ut vel atrocem, et indecentem illis contumeliam ingesserint, vel contra eos calumniatores exstiterint, vel eos denique publico iudicio infamarint, ita Novell. Iustin. 111. §. Iustas. At Lutherani, inquit, pagin. 270. sunt merito inter ingratos, et infames recensendi qui illas indignitates suis praeceptoribus (Melanchthoni et aliis) irrogant. Parentum autem loco praeceptores, atque doctores (praesertim Theologos, qui nos spiritualiter in Christo generant) colendos, non modo verbum Dei docet, sed profanorum Philosophia: Si Lutherani ob contemptum Melanchthonis iudicio Calumnistarum sunt infames, nec ad iudicium admittendi, quid in universum omnibus Novatoribus fiet, qui non unius homuncionis meticulosi, et versipellis contemptu deliquerunt, sed totam antiquitatem, Ecclesiarum Magistros, orbis Episcopos, martyrum exercitus, omnium praeceptores, voce, scriptis, conciliabulis, iudiciisque infamant? Verum haec omitto, unde me illorum importunitas abduxit, redeo, iterumque moneo; pestilentissimam esse imposturam, diabolicam calumniam, qua [Orig: quâ] imperitorum animas in nassa sua detinent, cum nos idcirco, quia de scripturae interpretatione ad priscos Ecclesiae Magistros appellamus, criminantur, a verbo Dei ad hominum iudicia confugere, scripturas humano arbitrio iudicandas subicere. Nos enim, fi quis unum iota aut unum apicem de verbis Domini demutarit, mutilarit, si ad illa addiderit, anathema ei dicimus. De intellectu dumtaxat inquirimus. Dixit Dominus: Hoc est corpus meum. Nos, quod dixit ipse, hoc intellegimus, hoc credimus. Nempe: hoc esse Christi corpus. Calviniani, Hoc, quod corpus suum, dixit Dominus, negant esse corpus CHRISTI, figuram, sive symbolum corporis asserunt. Nos dicimus, esse corpus, quod pro nobis traditum, et sanguinem pro nobis effusum: Figuras et symbola scimus non esse pretia nostrae redemptionis. Illi pergunt, ac perseverant figuras Domini testamento affingere. Quis finis contendendi? Audiamus iudices corruptos, de causa nota, de reis non notis sincere pronuntiantes, iudices, inquam, non qui cognoscere, et pronuntiare studeant, Verene Dominus dixerit: Hoc est corpus meum: In hoc enim se nobiscum sentire protestantur. Sed id quod controversum est, definiant: Nos, an illi verissima Domini verba recte intellegamus? Quod si stare aliorum iudicio recusant, id ingenue faciant, calumnia abstineant. Non enim nos verbum Dei iudicamus, sed eorum versiones, interpretationes, depravationes, delirationes ad veteris Ecclesiae tribunalia citamus, hic gradum figimus, hic vincimus; quia vadimonium deserunt, quia calumnia congressum fugiunt, et examen errorum suorurn respuunt, conscientiae suae testimonio convicti.

CAPUT XXXII. Interim, dum de pace tractatur, mendacia, et calumnias Praedicantium esse coercendas.

§. 1. REs omnino necessaria, et digna principum curis est, calumniantium coercitio. Neque enim solum paci reducendae venena illa linguarum obsistunt, sed pacis tractationem inchoatam etiam abrumpunt, nec raro pacem ipsam bene compositam, confirmatamque pessundant. Merito itaque Anno 1613. in comitiis Ratisbonensibus Principes, ac status Orthodoxi insanam conviciandi, calumniandique licentiam, qua causam desperatam praedicantium natio tuetur, inter cetera gravamina Caesareae Maiestati proposuerunt. Postquam enim confessionem Augustanam annihilari sensim, et tanta religionum diversitate penitus tandem deperdi demonstrassent, atque omnes videri in religionis Catholicae perniciem conspirasse;

Tandem subiungunt: Ipsam calumniandi, et criminandi licentiam adeo in suggestis alterius partis iam invaluisse, ut nec Romanum Pontificem, longe melius de ipsis, et universo Imperio, vel proximo Hungarici belli tempore promeritum, convit iis proscindere dubitent. De Catholicis Principibus quid fiat, et quomodo non ipsi solum, sed et Augustanam confessionem professi status alii, pacifice cum Catholicis vivere cupientes traducantur passim, famosisque libellis dehonestentur, operae pretium non esse, utprolixe demonstretur. Sperare tamen Caesarem aliquando, de legitimis et licentiam istamcompescendi, et concordiam in imperio conservandi mediis cogitaturum, etc. Haec principes nostri, neque ignorant ista ipsi calumniarum artifices, cum iisdem verbis suae historiae inserere audeant. Utinam principum alterius religionis sit tanta potestas, ut [Gap desc: Greek words] ac fera pectora metu legum continere, ac domare possint, sed rumpunt illi omnia legum iura, ac nexus, invidia [Orig: invidiâ] , odio, iraque incensi volitant, nec aliud tamen consequuntur, quam ut malevolentiam animis insitam mundo patefaciant, et suae Rei publicae exitio sint. Signum enim periturae civitatis

esse calumniandi licentiam sacrae litterae nos docent. Ieremiae. 6. v. 6. Haec est civitas visitationis calumnia in medio eius. Ezechielis decimo octavo. vigesimo secundo. Qui calumniatus est, et vim secit fratri suo, Ecce mortuus est in iniquitate sua [Orig: suâ] . Amos vero capite trigesimo nono. Auditum facite in aedibus Azoti, et in aedibus terrae Aegypti: et dicite; Congregamini super montes Samariae, et videte insanias multas in medio eius, et calumniam patientes in penetralibus eius. Et nescierunt facere rectum, dicit Dominus, thesaurizantes iniquitatem, et rapinas in aedibus suis. Propterea haec dicit Dominus Deus, Tribulabitur, et circuietur terra, et detrahetur ex ea [Orig: eâ] fortitudo tua, et diripientur aedes tuae. Salus enim Rei publicae illius deposita, ac complorata est, non modo cum vitia libere regnant, sed innocentiam etiam impune vexant, virtutemque opprimunt, in qua tantum a recto degeneratum est, ut malum dicatur bonum, et bonum malum. Hoc vero unicum est Ministerii nouevangelici studium, ut cum veritate non possint, adversam partem calumniando, imperitos teneant, sciunt calumniae morsum esse immedicabilem, et cum fidem non meretur, opinionem tamen, qua [Orig: quâ] pars maxima ducitur, gignere. Quamquam autem falsum est, quod veteri dicto iactatur.

[Gap desc: Greek words]
Vincit semper calumniapraestantiora.

Saepe enim veritas vincit: alterum tamen verum est:

[Gap desc: Greek words] .
Nihil calumnia est intolerabilius.

Gladius quidem secat, teste Democrito, sed calumnia separat amicos. Sed frustra illos appello, habent illi, ut aspis in lingua [Orig: linguâ] virus, unicamquespem victoriae, et si verum audire possunt, omnem novitatis successum, omne haereseos incrementum mendaciis suis debent. Haec igitur arma de manibus extorqueri sibi non sinent, nisi eorum principes, et Magistratus verae, et sincerae pacis amantes, vi, et metu illos in orbitam modestiae reducant. Quod nisi inprimis curent, non modo in eorum ditionibus pyrus super pyrum, ficus super ficum consenescet, verum etiam omnem fidem, ac spem pacis amittent. Nam qui calumniatur, eum, de cuius fama [Orig: famâ] detrahit, odiosum reddit, et se quoque cunctis invisum. Quod Basiliscus attingit, occidit; et venenat, quem calumniator perimit, etiam ceteris exsecrabilem facit. Nos pacem, Synodum, foedera, amicitiam quaerimus, sed in tanta licentia, et impunitate fingendi, in tanta calumniarum atrocitate, agere cum praedicantibus non possumus. Nihil fidei, nihil humanitatis, multo minus religionis esse potest in delatoribus, ac sycophantis professis. Ecce enim tot annos simul disputamus, et in singulos annos, nova, horrenda, inusitata de nobis flagitia comminiscuntur, hisce chartas, picturas; libros, aures populorum adimplent. Quae est conscientia, tam operose alienam innocentiam traducens? Quae religio, quam opus est, tam infandis mendaciis fulciri? Catholici eos merito detestantur, cum non modo supra fidem, sed etiam supra modum calumniari animadvertunt. Exemplis rem declarabo. In Polonia nefanda et foeda de quibusdam societatis nostrae presbyteris finxerunt, scripto evulgarunt, eos in oculos civitatis Cracoviensis examinatos, atque supremo supplicio affectos. Eadem crimina, et publice esse expiata Antwerpiae de aliis mentiti sunt. Mendacia manifestaria Serenissimus Poloniae Rex, Episcopus et Cubernator Cracoviensis, Senatus et Episcopus Antwerpianus testimonio refutavit. Alia de Vienna, Stiria, Bavaria mentiuntur, innocentiam Principes et Res publicae publicis elogiis apud exteros tuentur. Nam illis in locis ubi crimina facta, et furca, rota, rogis, in omnium conspectu punita dicuntur, nihil opus est defensione, cum tot hominum milia haereticam mentiendi libidinem agnoscant, ipsamque pariter ac haeresin detestentur. Minora et cottidiana praetermitto, de hifce maioribus argumentum duco. Qui tam multa, tam falsa spargere non verentur, nihil cum illis, vel in Politia, vel religione agi potest, cum omnis familiaritas, omnis collotutio, non minus periculi habeat, quam si cum scorpio, vipera, regulo converseris. Non ignoro illorum excusationem: defendendae religionis, et adversarios vincendi causa ista se fingere. At religio si vera est, propria integritate, non alienae pietatis obtrectatione niti debet. Scio aliter eos causam tenere non posse, verum praestat eam perdere, quam per tanta flagitia vincere. Anno 1613. instituta est Durlaci inter Catholicos, et adversarios disputatio. Ministri solita sibi [Gap desc: Greek words] et confidenti loquentia, quaedam suae opinionis effata ex sola, clara scriptura probaturos iactabant. Ad rem cum ventum est, glossemata, et argutiolas loco solius clarae scripturae adferebant. Historia Latine, et Gallice edita est. Quid vero historicus Euangelicus? Contra duorum Illustrissimorum conscientiam, et testimonia, contra ipsorum praedicantium programmata, et theses, rem gestam mentitur his verbis. Merc Gallob. Tom. nono. libro quarto. Sub initium Iulii Colloquium inter Protestantes, et Pontificos Durlaci institutum fuit, quo Lotharingici etiam ducis [(reading uncertain: print faded)] frater, cum duobus Iesuitis, ut Colloquio interesset, prosectus fuerat. At vero cum Iesuitae antiquum obtinentes, veterem suam cantilenam recantarent, et Papam iudicem eligendum, exque patribus, et quidem in lingua Gallica disputandum contenderent. Protestantes vero ad sacram scripturam provocantes, ex ea sola, et quidem Latinalingua, more solito disputationem peragendam dicerent; Iesuitae conditionem illam acceptare nolentes, eo quo advenerant itinere, redierunt, et ad suos re infecta abierunt. Haec Gothardus Artus homo tam prostitutae impudentiae, ut postquam principes testati sunt, atque ipsi insuper praedicantes scriptis prodiderunt aliter rem habere, non Iesuitas modo, sed ipsum Serenissimum Vadimontium etiam probationem dogmatum ex sola scriptura, ut promissum erat, postulasse, Praedicantes, id se non posse fassos esse, ipse tamen mendacia tot Lutheranorum et Calvinianorum scriptis, etiam Parei oratione detecta, nondum deleverit. Non potest cum talibus esse de pace tractatio, qui mox ut victi fuerint, nebulonem aliquem, ad mendacia venditum, in promptu habent, cuius calamo historiae veritatem evertant, qui iurare ausit; meridie non liquere. Sed desino iam ista mirari, cum taeterrimas post homines natos in Reverendiss atque Illustriss. Cardinalem Bellarminum calumnias legi, nihil olim si mile ausa est impietas, nihil tale passa innocentia, apicem Euangelici archisycophantae attigerunt, omnes veteres delatores, calumniatores, conviciatores, maledicos, detractores vicere, nunc in calumnia Bellarminiana seipsi vicerunt. Nisi igitur tales a congressibus arceantur; aut principum legibus,

poenisque constringantur, pax non esse potest. Constituamus enim colloquium in alsqua [Orig: alsquâ] urbrum Rhenensium indictum, quid animi Catholicis esse potest, cum sciant Gedanensem calumniatorem paratum, ut publico mendacio quamvis celebrem veritatem oppugnet? cum timere debeant, ne interea, dum ipsi orationi, lectioni, doctrinae, disputationi incubunt, tota [Orig: totâ] Germania [Orig: Germaniâ] chartae volitent, quibus mortui, et a diabolo flammis cincti per aera ferri, atque ingenti eiulatu complere urbes, exanimare audientes, dicantur? Haec enim cum sine exemplo de plenitudine diabolismi contra Bellarminum finxerint, non facile erunt in nos mitiores, ut quos exemplum illud fecit eruditiores, impunitas audaciores, exercitatio promptiores.

§. 2. Sed ne fama [Orig: famâ] nimium moveamur, quam tamen qui neglegit, crudelis est. Quid? quod ne quidem sine summo periculo inter eos vivere possumus? non minore sane; quam Romae olim tempore Tiberii, Claudii, Domitiani inter delatores vivebatur. Ad unius enim, alteriusve calumniosum mendacium, sivires sint penes adversam partem, sine defensione pereundum est. Docet illud Historia, quam idem, mendaciorum propola narrat. Tom. 10. l. 3. Cum Monasterii interea, inquit, Iesuitas comoediam egisse fama percrebuisset de Mauritio perdito, repraesentantes nimirum in theatro personam ipsius inter pugnandum, cum Spinola subito, quasi evanescentis, dum scilicet sub mensa [Orig: mensâ] sese occultaret, atque ita periculum imminens effugeret, militibus eius, a Spinolae militibus, plane explosis, et tandem fugatis: Hac occasione moti Nassovici, Comoediam in Tragoediam paulo post converterunt. Septem enim statim equitum confoederatorum turmae, cum non exiguo peditatu, requisitum eum in vicinia advolantes, loca varia perreptarut, et ubi non reperissent Mauritium, quioquid apprehendere bonorum poterant, scrinis, capsulisque excussis omnibus secum abstulerunt, colonis amissa sua bona frustra lugentibus. Haec idem ille Artus. Comoedia illa numquam scripta, numquam acta, numquam visa est, neque ullus tam effrons nebulo exstitit, qui a se spectatam dicere auderet. Sed fama percrebuit: falsa illa fuit. Sed malum velox, et quod vires acquisivit eundo, fama orta a praedicantibus, aut eorum satellitibus, certe ab illis qui et Catholicos oderunt, et nimium Catholicorum opes amarunt, qui etiam de miserorum expilatione rationem Deo reddent. Verum non est huius temporis ista queri, id proxime factum est comitiis Ratisbonen sibus a statibus Catholicis. Nunc hoc assevero, impunita [Orig: impunitâ] Ministrorum licentia pacem nos sperare non posse. Iniqua certe pacis conditio: Si Ministrum biliosum atque irritabilem paululum commoris [Orig: commôris] , continuo te de Mauricio Comoediam fecisse mentietur, eam ipse artifex, ut in Tragoediam convertat, septem turmas equitum cum peditatu adducet, vicinas regiones, innoxios incolas praedabitur. Ecce quid tibi mali est ex una lingua [Orig: linguâ] ? Quae vipera, quis Basiliscus, diuturna [Orig: diuturnâ] grassatione tantum vastitatis attulit, quantam una lingua calumniatoris, et verbis paucis et falsis, et absens? Recte olim dictum? [Gap desc: Greek words] , nulla belua nocentior est, quam calumnia. Deus bone, quid universo Catholico nomine fiet, si Principes armati credant Ministris suis de nostro sanguine mentientibus? si quod ministri volunt, illi poterunt? si Orthodoxorum fortunae, vitaque dependeat a re, omnium rerum pessima [Orig: pessimâ] , lingua [Orig: linguâ] praedicantica [Orig: praedicanticâ] ?

§. 3. Nec privatos tantum calumniae tangunt, in reges et principes eadem audacia consurgunt, nec Catholicos modo, sed eos etiam, qui cum Catholicis pacifice vivere cupiunt. Supra calumnias, et convicia, libellosque famosos citavi: in illis, aquila fingitur implumis, et Caesar dormiens, Pontifex Antichristus, et omnes Ecclesiastici, Catholicique principes Antichristiani, Rex Hispaniarum grypho comparatur, Spinola bestiae Apocalypticae septicipiti inequitat, nemo Catholicorum, nemo ex Catholicorum amicis est immunis. Non ignoro Hollandiae Status ista vetuisse, sed rabies Ministrorum nititur in vetitum, Dei mandatum calumniam prohibentis, spreverunt, non mirum si Magistratum contemnant. Quae enim non sit vilis auctoritas illis, qui aeternam Maiestatem veluti facinora non imputantem irrident? Itaque omni lege postposita [Orig: postpositâ] , non modo nundinas maledicentia [Orig: maledicentiâ] , atque famosis libellis, picturisque incestant, sed quae in singulas Hebdomadas typis excudunt nova, ad Catholicorum principum, contumeliam detorquent, ut est in diario 52. anni 1615. Ubi Rex Hispaniarum, atque eius legatus suspectus redditur, quasi conspirationis Sommersetanae conscii, et in diario Anni 1616. die 22. refertur, In Austria ceptam esse religionis perse cutionem, quo Caesar, velut persecutor traducitur, in ceteris ea est narrationis series, et malignitas, ut causa Catholicorum suspicionibus, et contemptu gravetur. Quapropter si pacem quaerunt, perpetuam bellorum materiem, et discordiarum seminarium de medio tollant, praedicantium maledicentiam scilicet, aut saltem ita frenent, ne ea, qua [Orig: quâ] hactenus, libertate grassetur.

CAPUT XXXIII. Colloquia recte instituta, ad pacem conducere.

§. 1. NOn est tot collocutionibus constituta pax, inquies, quid igitur ad disputationes nos vocas? quid aliud inde consequetur, quam exacerbationes, atque ut quaelibet pars se victricem praedicet? Non ignoro multas disputationes maiorum discordiarum causas fuisse, ignem gladio fossum, et exasperatos mutua [Orig: mutuâ] agitatione crabrones, quin libro de Synodo, et Unione Euangelicorum, non posse eos per mutua colloquia in concordiam redire argumentis evidentibus demonstravi, nunc id solum ostendam, colloquia inter orthodoxos, et errantes instituta, paci nonnihil proficere, neque enim sufficere affirmo, sed omnia ad pacem praesidia conquiro, non modo quibus eam tenere, sed etiam quibus appropinquare ad pacem nos posse confido.

Primo quidem, Actorum 6. 9. Libertini, Cyrenenses, Alexandrini, Cilices et Asiatici disputabant cum Stephano, nec poterant resistere sapientiae, et spiritui quiloquebatur, erant igitur continuae cum infidelibus disputationes, quibus Ecclesia crevit, error defecit.

Deinde cap. 9. 22. Paulus multo magis convalescebat, et confundebat Iudaeos, qui habitabant Damasci, affirmans, quoniam hic est Christus. Consuetudinem eam fuisse docemur Actor. cap. 17. versu 2. et 18. Thessalonicae enim et Athenis, immo in ipso Areopagitico consessu disputat Paulus. Idem Corinthi introgressus Synagogam, cum fiducia loquebatur per tres menses, disputans et suadens de regno Dei.

Actor. 19. 8. et v. 9. Cottidie disputat in schola tyranni cuiusdam, non modo cum discipulis, sed illis qui accedebant docendi. Immo Paulus captivus coram Felice, et Drusilla [Orig: Drusillâ] disputat de iustitia et castitate, et futuro iudicio, na ut Felicem iudicem suum tremefactum aspiciat. Romae etiam in suo conducto toto biennio disputat, et in libertatem fidei turbas, ipse captivus asserit, verbum enim Dei non est alligatum.

§. 2. Nec consuetudinem suam Ecclesia in posterum deseruit. Ut vetera omittam, quoties tempore Augustini in Africa [Orig: Africâ] habita sunt colloquia? Ipse Augustinus non scriptis modo, sed collatis sermonibus contra haereticos disputavit. Eodem tempore (inquit Retr. lib. 1) presbyterii mei contra Fortunatum quendam Manichaeorum presbyterum disputavi, qui plurimum temporis apud Hipponem vixerat, seduxeratque tam multos, ut propter illos ibi eum delectaret habitare. Quae disputatio nobis altercantibus excepta est a notariis, veluti gesta conficerentur, nam et diem habet, et consulem. Exitus fuit, quem idem narrat Augustinus. Consequenti die tandens concessus est (Fortunatus) nihil adversus nos invenire quod diceret, nec sane Catholicus factus est, sed tamen ab Hippone discessit. Cum Donatistis etiam tres dies contulit, quorum longam disputationem in arctum redegit, et vocavit breviculum collationum. Cum Fortunio etiam Donatistarum Epifcopo collationem non modo suasit, sed modum etiam, rationemque praescribit Epist. 163. ad Eleutherium, et Glorium.

Colloquium etiam cum Pascentio comite haereseos Arianae instituere, sed ea [Orig: eâ] conditione, ut a notariis verba disserentium exciperentur, consensit, sed comes postquam conditionem respuit, merito Augustinus initio colloquium recusavit, comes enim volebat, ut diceretur, nolebat, ut teneretur, victus tamen caritate suscepit.

De nobilissima [Orig: nobilissimâ] vero disputatione ita scribit in Augustini vita Possidius capit. 13. Et de his omnibus pro pace Ecclesiaegestis, Augustino Dominus et hic palmam dedit, et apud se iustitiae coronam reservavit: ac magis, magisque, iuvante Christo, de die in diem augebatur, et multiplicabatur pacis unitas, et Ecclesiae Dei fraternitas. Et id maxime factum est per collationem, quae ab universis Episcopis Catholicis apud Carthaginem cum eisdem Donatistarum Episcopis postmodum facta est, adiuvante gloriosissimo, et religiosissimo Imperatore Honorio, propter quod perficiendum etiam a suo latere tribunum, et notarium Marcellinum, ad Africam iudicem miserat. In qua controversia illi omnibus modis confutali, atque de errore a Catholicis convicti, sententia cognitoris notati sunt, et post eorum appellationem piissimi regis responso, iuste inter haereticos damnati sunt. Ex qua ratione solito amplius eorum Episcopi cum suis clericis, et plebibus communicaverunt, et pacem tenentes Catholicam, multas eorum persecutiones, usque ad membrorum amputationem, et internecionem pertulerunt.

§. 3. Cum deinde post celeberrimam illam collationem non deessent, qui dicerent, non permissos fuisse eosdem Episcopos apud potestatem, quae causam audivit, dicere omnia pro suis partibus, postea in Caesariensi, Mauritaniae civitate Emerito sectae praecipuo defensori silentium imposuit. Maximum etiam cum Gothis in Africam venientem convicit, cum Pelagianis frequentissime disputavit, adeo ut vel ex eo saeculo de ceteris conicetura fieri possit, neque mei instituti est, rem tot iam saeculis in Ecclesia [Orig: Ecclesiâ] usurpatam, exemplis demonstrare: verum ostendere, quantum aberrent, qui huiuscemodi collationes in universum condemnant, quia saepe clamoribus, et iurgiis veritatis inquisitio magis impeditur, quam promovetur. Quod tum fere fieri contingit, cum impudenti ambitione victoria quaeritur, non rerum intellegentia, cum videri, non discere interlocutores volunt.

Cur vero disputationes exactae, atque ad normam dialecticam perfectae sint necessariae, ratio est, quia multi pertinaciter resistunt agnitae veritati, nec nisi manifeste convicti cedunt. Recte sanctissimus, et in eristicis scriptis, collationibusque exercitatissimus praesul Augustinus libro 2. de Civicate Dei capite 1. Si rationi perspicuae veritatis infirmus humanae consuetudinis sensus non auderet obsistere, sed doctrinae salubri languorem suum tamquam medicinae subderet, donec divino adiutorio fide pietatis impetrante sanaretur, non multo sermone opus esset ad convincendum quemlibet vanae opinionis errorem, his qui recte sentiunt, et sensa verbis sufficienribus explicant. Nunc vero quoniam ille maior est, et taetrior insipientium morbus animorum, quo irrationabiles motus suos, etiam post rationem plene redditam, quanta homini ab homine debetur, sive nimia caecitate, qua nec aperta cernuntur sive obstinatissima pervicacia, qua et ea quae cernuntur, non feruntur, tamquam ipsam rationem, veritatemque defendunt, fit necessitas copiosius dicendi plerumque res claras, velut eas non spectantibus intuendas, sed quodammodo tangendas palpantibus, et conventibus offeramus. Hac causa serio atque [Gap desc: Greek words] irrefragabiliter convincendi sunt adversarii, ut procaciam suam, et impudentiam cogantur ipsimet intueri.

Deinde quamvis raro convertantur sectarii, qui de colloquiisgloriam aucupantur, minus tamen animose defendunt illa, de quibus dubitare incipiunt. Tertio, Ipsa agitatione cognoscuntur penitus intima errorum, discordiae, et pugnae sectarum, et vel praecipue calumniae, quas contra absentes Catholicos confingere in more habent. Quarto, Detegitur eorum contumacia. Quis enim eorum a primo disputatore, usque ad Plessaeum in regia, usque ad Hailbronnerum in Neoburgica, manus veritati, et gloriam Deo fic dedit, ut non puduerit eum convinci disputantem potius, quam placuerit a veritate melius doctum esse? nonne rem bene inductam ad discutiendum, vel inconditus pervicaciae clamor explosit? vel si clamori contra veritatem negata est praerogativa, simulatio morbi deseruit? Res plane puerilis, adeo subitaneum, adeoque saevum morbum singere, ut dena, vel vicena in alieno libro loca non possis ostendere, quae alias exscripseris, et perpenderis? Et tamen sic duo nobilissima nostri temporis colloquia finiverunt? Plessaeus in Gallia ductor Cataphractorum, Iacobus Hailbronnerus in Germania Papa Lutheranorum, uterque enim simulatione morbi ignominiam publicam praecidere, quam sua vitia audire, et discere veritatem maluit.

CAPUT XXXIV. Scriptiones de controversiis institutas, etsi eristicae sint, ad pacem tamen utiles esse.

§. 1. SCribentium atque contendentium multitudo efficit, ut multi prudentiores in

controversiam vocent: An omnino expediat de rebus fidei libros scribere? Verum non sunt audiendi illi, qui hac de re dubitant, nedum qui scriptiones in universum abolendas censent. Adeo quidem ut Catholicorum pro fide scriptiones inhibere, sit perinde atque fidem prodere. Certe Apostolus Paulus plerasque Epistolas contra sectarios conscrip sit, de iustificatione, lege, praedestinatione ad Romanos, et Galatas, de variis Pseudo apostolorum erratis ad Corinthios, Philippenses etiam admonet, ut caveant canes, malos operarios. Colossenses, ne quis eos decipiat in sublimitate sermonis, aut per inanem philosophiam. Thessalonicenses instruit contra eos, qui dixerunt instare diem extremum, Epist. ad Hebraeos tota est in oppugnatione ludaizantium. Controversias etiam tractant Ioannes, Iacobus, Petrus in suis Catholicis: adeo ut qui morem receptum de controversiis scribendi culpare audent, iidem de Apostolis ac Spiritu S. sibi iudicium sumant. Veterum libri qui de multis pauci ad manus nostras venerunt, inspiciantur, magnam partem eristici sunt, et haereses insequuntur, non opus est hoc docere, paginae ipse clamant, si cui grave auctores adire, consulat indices Tertulliani, Cypriani, Athanasii, Hilarii, Ambrosii, Hieronymi, Augustini, aliorum. Factum igitur hoc semper in Ecclesia, ut haereses clam serpentes, aut acerbe grassantes omni cura tollerentur, quod quia facillime scriptionibus fieri potest, illae usurpandae sunt, cum facillime in aliorum cognitionem veniant, meditate concinnentur, et teneri diutissime pofsint, praesertim cum ipsa colloquia scribi per notarios soleant, ut non modo praesentes instruantur, sed longe dissiti pacatissime interesse disputationi, et de re iudicare possint.

§. 2. Quid ni Catholici in hoc sedulo incumbant, ne de sit sua veritati defensio, cum sectariorum cruenta praela, et in scribendo rabies tantam imperitorum hominum stragem dederit? Conviciis, Epigrammatis, famosis libellis omnia miscentadversarii, de Pontifice, Caesare, cunctis principibus Catholicis atrocia, et infamia sparguntur. An nos ad haec omnia tacere convenit? An nostro silentio causam bonam prodere, calumnias adversariorum securas reddere, et currentibus spe impunitatis calcar addere non cavebimus? Non quidem omnibus respondendum iudico. Vere Augussinus l. 2. de Civit. Dei. cap. 1. Et tamen quis disceptandi finis erit et loquendi modus, si respondendum esse respondentibus semper existimemus.

Nam vel qui non possunt intellegere quod dicitur, vel tam duri sunt adversitate mentis, ut etiamsi intellexerint, non oboediant, respondent ut scriptum est, et loquuntur iniquitatem, atque infatigabiliter vani sunt. Quorum dicta contraria si toties velimus refellere, quoties obnixa [Orig: obnixâ] fronte, statuerunt non curare quid dicant, dum quocumque modo nostris disputationibus contradicant, quam sit infinitum, et aerumnosum, et infructuosum, vides. Non igitur omnibus responderi necesse est, semper tamen aliquibus occurrendum, ne victrix imperitia de veritate triumphet.

§. 3. Quantum vero illorum malitiae Catholicorum obstent scriptiones, odia atque leges adversariorum satis ostendunt. Quae enim in Bellarminum, in societatem universam non comminiscuntur? quae omnia eo pertinent, ut cum exosos fecerint eos, qui Euangelium enuntiant, ipsam etiam veritatem contemptibilem efficiant. Nunc vero etiam furentius irascuntur, cum in dies se clarius cognosci, ac confutart sentiunt, tot enim famosos libellos, et picturas in singulas nundinas protrudunt, ut nuper Hollandiae proceres publico edicto homines nefarios coercere debuerint, nam illic fere enormium conviciorum, atque maleficarum chartarum est officina, vel quod talibus ibi plures delectentur, vel quod istic maier sit quam aliis provinciis scelerum licentia. Vel denique, quod multis primoribus putent non displicere, nec abnuvunt operam lucri cupiditate ad omnia parati artifices.

§. 4. Alii scriptiones quidem necessarias iudicant, verum moderatas, et familiares, itaque nec haereticos vocari sustinent eos, quibus iam olim anathema dictum est, nec asperius verbum admittunt.

Moderationem quidem, et humanitatem tum in ceteris, tum in sacris disputationibus maxime ad rem facere, iudico, et ubique adhibendam esse, ita tamen ut res suo momento, et gravitate ponderentur, ne haereses tolerentur, ne velutres leves, aut Philosophicae controversiae aestimentur. Si enim illa opinio invaluerit, mox consequetur omnium Religionum commixtio. Non igitur convincendi sunt dumtaxat errores, sed etiam discernendi, nec probo pastorem, si cum lupum occidentem viderit, non audeat eum suo nomine appellare. Quod si lupus molli lana [Orig: lanâ] tectus caulas ingrediatur, proditor est ovium, qui non monet sub agnina [Orig: agninâ] pelle exitium latere. Ignavus est miles, qui vocare hostem sormidat, a quo iugulum peti videt. Itaque ad exemplum sanctorum Apostolorum, et inter eos, Ioannis, qui de pectore dominico plenissime caritatem bausit, detegendi, nominandi, fugiendi, detestandi sunt haeretici, nec ave illis dicendum, de haereticis loquor, non illis, qui per imperitiam, vel infirmitatem alieni erroris asseclae sunt, et id, quo prima [Orig: primâ] fraude illigati sunt, non abiciunt, quia nondum aliud, quod melius teneant, acceperunt. His non modo humanitas, comitasque, sed etiam misericordia impendenda, quia difficillime verum invenitur a quaerentibus, et innumerae causae sunt, ut non quaeratur.

At vero Tertullian. colloquia cum haereticis improbat, et scriptiones: alii multi perniciosa colloquia et scriptiones inutiles dixere [Orig: dixêre] . Respondeo, colloquia si libera, moderata, in forma syllogistica transacta, sine tergiversatione, addito etiam iudicio, quod arbrtri praesentes pronuntient, utilia esse. scriptiones etiam ad eam amussim exigendae sunt, urgendique sectarii, ut pede collato de sententia Catholicorum disputent, non sua somnia, et quos ipsi sibi fingunt adversarios, oppugnent. Itaque ad pacem etiam faciunt scripta illa belsica, et iam multa milia ad Catholicam rediere, communione scriptorum, quibus colloquendi occasio defuit.

CAPUT XXXV. Certissimam et compendiosam ad pacem viam esse generale Concilium, ostenditur, ex [(transcriber); sic: x] scripturis.

§. 1. ADIUMENTA pacis, et ea, sine quibus componi pax non potest, hactenus produxi, omnia ad concordiam honestam, firmam, ac salutarem referens, nunc ad illudvenio, quod solum adpacem sufficit, quod frequenter

tumultuauti orbi pacem intulit, quod nisi ignorantes, et extreme rudes, aut inflexibiliter contumaces, praefracte respuentes, in litibus, et exitio reliquit, nempe totius orbis Christiani Generale Concilium: Ita nos sacrae litterae edocent, cum significant errare illud non posse, et vocem Concilii, vocem esse Spiritus sancti. Nam Act. 15. Visum est Spiritusancto, et nobis, inquiunt primi Concilii patres, neque enim ita illorum constitutionibus Spiritus sanctus adfuit, ut posteriorum Ecclesias desereret, nec minus sequentia tempora, quam prima ope sancti Spiritus eguerunt. Si igitur ut in scripturis est infallibilis veritas, ita etiam in Conciliis legitime congregatis, si generalia sint, cerce quiscripturis credit, is quoque Concilii canonibus fidem adhibeat, est necesse, cum scripturae in Conciliis veritatis auctoritatem, et veritatem auctoritatis commendent. Occurrere solent: Hanc Apostolorumfuisse Synoduni, ideoque Spiritusancto duce ad normam veritatis, sine erroris suspicione directam in posteris certitudinem, et gubernandae Ecclesiae constantiam esse labefactatam. Maligni sunt huiuscemodi aestimatores divinae bonitatis, quae cum Ecclesia [Orig: Ecclesiâ] sua manetusque ad consummationempsaeculi, quae frustra iuberet audire doctores, et pastores, si simul omnes aliquando errare possunt. Qui cum gratiam Dei ad annos quadraginta, aut quinquaginta extendunt, intra brevissimum spacuim constringunt. Qui iam pridem Ecclesiam desiisse somniant. Si enim docentium sirmitas tollitur, si nihil definire potest, nulla est igitur auctoritas, quae vel haeresin damnare queat, vel consirmare orthodoxos. Contra omne iudicium exceptionem quaerit improbitas, ut cum omnem iudicantis sententiam incertam fecerit, sine metu damnationis volitet, et impune grassetur.

§. 2. Deinde, ipse dedit quosdam quidem Apostolos, quosdam vero Prophetas, alios vero Euangelistas, alios autem pastores, et doctores, ad consummationem sanctorum, in opusministerii, in aedificationem corporis Christi, etc. ut iam non simus parvuli fluctuantes, et circumferamur omni vento doctrinae in nequitia [Orig: nequitiâ] hominum, in astutia ad circumventionem erroris. Veritatem autemfacientes incaritate, crescamus in illo per omnia, qui est caput Christus, ex quo totum corpus compactum, et connexum, per omnem iuncturam subministrationis, secundum operationem, in mensuramuniuscuiusque membri, augmentum corporis facit, in aedificationempsui, in caritate. Ephes. 4. 11. etc.

Verba illa Spiritus S. ita clare, atque nervose Ecclesiae auctoritatem in decernendis controversiis asseverant, ut illa consideranti, luce meridiana manifestius appareat, contra haereses esse dictata.

Nam Dei caritatem in omnes divitem, et providentiam in Ecclesiaegubernatione, et defensione suasissimam describit. Dedit enim Apostolos, Prophetas, Euangelistas, Pastores, Doctores, non ad paucorum annorum usuram, ut eos ceteris aetatibus subtraheret, sed ad perpetui temporis firmitatem, ad consummationem sanctorum, non eorum modo qui Apostolicis temporibus domino famulabantur, sed eorum etiam quos extremorum saeculorum tentationes, et pericula exceptura essent, et tempus diserte apponit, In opus ministerii, quod scilicet stante mundo non cessabit. In aedificationemcorporis Christi, Corpus Christi Ecclesia est, hoc omnibus saeculis aedificatur, supremam manum imponet Deus, cum caeli ardentes dissolventur, et terra, et opera, quae in ea sunt, exurentur. Potestas igitur, atque auctoritas ad illum usque diem perseveret, oportet, quia ministerii opus peragitur sine cessatione, quod sine auctoritate interquiesceret. Aedificatio etiamnum perdurat. Scientia igitur, et industria architecti requiritur. Non igitur in Apostolisdesiit aedificantium labor, et potestas, cum aedificatio ad eandem regulam exigatur in posteris. In hunc autem finem aedificant, ut occurramus omnesin unitatem fidei, et agnitionis fitii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetatisplenitudinis Christi. Ut scilicet [Gap desc: Greek words] perveniamus in unitatemfidei, quid fieri non potest, si nulla nunc auctoritas, quae unitatem tueatur, si veteres illi Religionis suae certos habebant auctores, nostra fides incertis nititur coniecturis. Quomodo occurremus in virum perfectum, hocest agnitione Dei, et caritate crescemus, ut perfectam et stabilem fideiaetatem consequamur, ut more virorum constantes simus, et immutabiles, si nulla est in Ecclesiae iudicio certitudo, qua [Orig: quâ] fiducia nostra nitatur? Quomodo veniemus in mensuramaetatis plenitudinis Christi, si plenitudo Christi tollitur a nobis? Loquitur enim Apostolus de Christo, ut in nobisadolescit, ut in Ecclesia plenitudinem consequitur. Mensura igitur aetatis seu staturae ( [Gap desc: Greek words] ) Christi duplex est, prima qua ipse adultus, plenitudinem corporis, humano more incrementa sumentis est assecutus: Altera mensura plenitudinisest, qua Ecclesia crescit, donec corpus illud mysticum plenum sit, atque perfectum, in eam nos mensuram crescere oportet, et nobis crescentibus augeri corpus Christi, donec [Gap desc: Greek words] plenitudinem, consummationem, atque omnibus numeris absolutam perfectionem induat. Hac causa dati nobis doctores, et Episcopi animarum nostrarum, in quorum universo corpore, si non est certa veritas, periit corpus Christi, propositum suum Dominus tenere non potuit, abscissum est enim a capite suo corpus, ne plenitudinem suam assequi posset. Singula hincinde membra emoriuntur, atque a corpore avelluntur. Verum universi corporis vita ex Dei promissione, et custodia fidei perennis est. Universa igitur Ecclesia numquam a Christo separabitur, nec in letaleserrores incidet; est igitur in illa auctoritas infallibilis. Quam qui concedunt, in Concilio generali esse etiam dabunt. Ubi enim constans illa veritas invenietur, nisi in Concilio legitime congregato, quandoquidem in pontifice eam non admittunt? Quid vero futurum est, cum invirum perfectum excreverimus? Ut iam non simusparvuli fluctuantes, et circumferamur omni ventodoctrinae, in nequitia [Orig: nequitiâ] hominum, in astutia [Orig: astutiâ] ad circumventionem erroris. Quod si nulla nunc est in Ecclesia auctoritas iudicandi, quam certam Deus esse voluit, necesse est omnes in multisrebus fluctuare, et circumferri, nam etsi Concilia omnia generalia, cum Pontificibus Romanis definiant, hanc vel illam scriptutam, modo hoc vel illo intellegendam, cum non minus errare potuerint, quam singuli homines, nihil eorum definitio certi adferet, sed perpetua [Gap desc: Greek words] fluctuabit Ecclesia.

§. 3. Quam vero explicate illam perpetuam in Ecclesia vitam veritatis, vegetationem fidei, incrementum caritatis, indissociabilem cum Christo coniunctionem nobis Dei Spiritus tradit? Veritatem autem facientes, in caritate, crescamus in illo per omnia, qui est caput Christus, ex quo torum

corpus compactum, et connexum per omnem iuncturam subministrationis, secundum operationem in mensuram uniuscuiusque membri, augmentum corporis facit, in aedificationem sui in caritate. Quomodo in illoper omniacrescimus, si illo excidit aliquando tota Ecclesia, doctrixerrorum, aliena veritatis? Quomodo crescemus per omnia, si in nullo Ecclesiae commeatu certus est cibus? si omne pabulum, quodcumque, etiam iudicio Christianae universitatis salutare, potest esse virulentum, et letale? Si denique Ecclesia est corpus compactum [Gap desc: Greek words] concinne, et articulate coagmentatum per omnem iuncturam seu [Gap desc: Greek words] per omnem contractum, non modo ut arcte domino capiti iungatur sponsa Ecclesia, sed nominatim [Gap desc: Greek words] , subministrationis, nam Christus quasi anima, vitali operatione in omnes artus, ac membra virtutem, ac gratiam diffundit, hoc est enim [Gap desc: Greek words] , ex vi qua [Orig: quâ] Christus intus operatur. Si natura sua ex illa suppeditatione alimenti et virium, unumquodque membrum crescit, et totum corpus auget, si facit aedificationem suiin caritate, quam facere non potest, nisi cum reliquo corpore cohaereat, nec reliquum corpus, nisi ex capite suo compactum, et connexum, contactus subministrationis habere potest: certeconficitur perpetuo Ecclesiam sic Christo cohaerere, ideoque a fide numquam posse recedere, ac proinde habere in decretis fidei infallibilem veritatem. Neque minus nunc habere auctoritatis Generale concilium, quam illud, in quocum Apostolis praesedit pastor Ecclesiae Petrus. Nusquam enim alibi auctoritas invenitur. Quod si illa Ecclesia, certam doctrinam habuit, nostra dubiam, non est nostra Ecclesia cum illa, unum corpus, unus spiritus. Non vivit ex Christo, sed cadaver est Ecclesiae. Omnis enim Ecclesia, cuius incerta est auctoritas, Christo insita non est.

§. 4. Audio, leviore tamen, quam solebat murmure obloquentem haereticum.

Primo. Insallibilem se auctoritatem in Ecclesia agnoscere, sed quae sit scripturae, qua Ecclesia utitur, non Ecclesiae. Deinde Ecclesiam esse quandam occultam, de qua Apostolus loquatur.

Non dicuntur haec pristina grandiloquentia nuuc a plerisque, nec [Gap desc: Greek words] more solito profe runt, quandoquidemnuper, et Dodracenses Calvinistae contra Tectandrum, negarunt scripturam susscientemesse, et Durlacenses mystae sponteconfessi sunt, nonposseex scriptura sefidempsuam ostendere. Praecipue vero, quia nonnulli, de quibusalio loco a me actum est, concedunt, sacros scriptores interdum scientes volentes averitate recessisse. Quae si vera sunt, necesse est, ut nihil liqueat, sed praestet [Gap desc: Greek words] , et consensionem more Academico continere, quam temere rebus ignotis, atque incertis consensum praebere. Sed haec omitto, quamvis refutandis erroribus sufficiant. Hoc quaero: Quis auctoritate infallibili in scripturarum explicatione iudicium ferre possit? Sinemo est, iam ergo corpus hoc ex capite suo compactum, et connexum non est, nec [Gap desc: Greek words] , ut loquitur Apostolus, vegetabilem vim spiritualis gratiae Ecclesiae Christus impertit. Nec quicquam certi in multis fidei articulis habebitur: Ex primariis, et capitalibus sidei Calvinisticae scitis est: Fidem, et iustitiam in omnibus sceleribus permanere. Negant hoc Lutherani, dubitant molles Calvinistae, Bertius, et doctiores Hollandi, immo ita dubitando loquuntur, ut contrarium sentire se ostendant. Non decidit illorum iudiciorem scriptura, quia utrimque eam in suam rem citare solent. Nec evidens sententiae suae explicatrix est scriptura, cur enim huiusrei, quam citavi, evidentiam scriptura Lutheranis, et mollibus Calvinistis non allucet? Deinde scripturae interpretationem se concedere illi aiunt: Quis nostrum umquam scripturarum interpretationempsustulit? Certe nemo. Nos enim omnes libenter faremur, soripturas interpretatione egere, ita Wittackerus, immo expresse adiungit: Eos qui grammaticum scripturae sensum intellegunt, debere tamen audire scripturae explicationem, ut melius intellegant. Haec interpretatio in articulis controversis cum lis occurrit, qua [Orig: quâ] auctoritate tolletur? nulla, nisi Ecclesiae, quae nos docuit, scripturasnobis datas esse. Ecclesia autem nobis mentem per Christi vicarium, et Generale Concilium, quod sacram illam Rem publicam repraesentat, aperire solet. Sine cuius testimonio, etsi scripturae veritas certissima sit, nobis tamen est incognita, unde enim cognoscis hanc scripturam esse divinam, quod Sinae, et Canibales ignorant, nisi quiate ita docuit Ecelesia? illi autem etiamsi sua lingua [Orig: linguâ] Biblia legerent, divinam tamen vocem esse non certo scirent. Facessat igitur hypocrisis, qua [Orig: quâ] laudando verbum Dei, a verbo Dei receditur, et onmibushaeresibus latibulum paratur. Quid enim si Apocalypsin primipili Calvinistarum, negant esse scripturam, et cum illis Lutherani? concedunt autem posteri Calviniani? Quae scriptura dicit: Apocalypsis est liber divinus? At hoccredendum est, igitur firma [Orig: firmâ] auctoritate, falli, et fallere nescia proponendum est. Quod enim ex auctoritate creditur, non nisi ex veracitate referentis credibile fit, quidquid autemab incertae fidei auctore proficiscitur, audienti non immerito suspectum videri potest. Si igitur Ecclesia scripturarum usurpatrix, et commendatrix, in proponendis illis aberrat, cui certum esse potest, bonae fidei esse litteras, quas exhibet? Si igitur Ecclesia fallitur, falsa est scriptura, quae illi perpetuae infallibilitatis encomium tribuit, nec scripturae credereteneor, cuius auctoritatem non nisi Ecclesia [Orig: Ecclesiâ] testatrice cognovi.

§. 5. Alterum aerumnosum, et tenebrosum effugium, quo se in opacam noctem recondere frustra laborant. Non errare Ecclesiam invisibilem aiunt. At vero Apostolus de ea Ecclesia sermonem instituit, in qua [Orig: quâ] Apostoli, Euangelistae, pastores, doctores audiuntur, ad quam accessus est. Cui adhaerentes non fluctuemus, nec circumferamur. Haec igitur responsio inresutatam fallaciam recidit. Si enim aspectabilis Ecclesia non est, iudicium illa facere non potest, nec eius audiri decretum, quae an omnino sit ignoratur. Deinde quam ridiculum est, si in re tam gravi risus esse potest, Ecclesiam, illam cui Biblia sacra nobis tradenti fidem habemus, nec de fallacia suspicamur, invisibilem esse? Unde donatricem agnoscis, si cum donaret invisibilis erat? Apostolus de illa loquitur, quae mentes gentilium obtinuit, cuius nutricii reges, quae in monte posita latere non potest. Quam mirantur gentes, etiam quae non sequuntur. Hoc factumest, (inquit Augustinus libro de utilitate credendi) divina [Orig: divinâ] providentia [Orig: providentiâ] per Prophetarum vaticinia, per huusanniatem, doctrinamque, Christi, per Apostolorum itinera, per martyrumcontumelias, cruces, saenguinem, mortes: per Sanctorum praedicabilem vitam, atque in his universis digna rebus tantis, atque

virtutibus pro temporum opportunitate miracula. Cum igitur tantum auxilium Dei, tantumprofectum, fructumque videamus: dubitabimusnos eius Ecclesiaeconderegremio, quaeusque ad confessionem generis humani ab Apostolica sede, per successiones Episcoporum, frustra haereticis circumlatrantibus, et partim plebis ipsius iudicio, partim conciliorum gravitate, partim etiam miraculorum Maiestate damnatis culmen auctoritatis obtinuit? Cui nolle primas dare vel summae profecto impietatis est, vel praecipitis arrogantiae. Nam si nulla certa ad sapientiam, salutemque animis via est, nisi cum eos rationi praecolit fides, quid est aliud ingratum esse opi, atque auxilio divino, quamtantolabore praeditae auctoritati velle resistere? Et si unaquaeque disciplina, quamquam vilis et facilis, ut perecipipossit, doctorem aut Magistrum requirit: Quid temerariae superbiaeplenius? quamdivinorum sacramentorum libros, et ab interpretibus suis nolle cognoscere, et incognitosvelle damnare? Merito cognoscerenon volent, si omnessimul interpretes fallere possunt, nec certum est fundamentum, si extra illud in arena tota aedificatioconstrui potest.

CAPUT XXXVI. Morem Ecclesiae esse, ut contra haereses concilia colligat, atque ita sentire Sanctos Patres.

§. 1. NECESSARIO esse aliquam in Ecclesia auctoritatem, vivam, et clare, distincteque inter partes iudicantem ostendi, eum iudicem pontificem agnoscunt Catholici, sive in Concilio Generali iudicet, sive etiam sine concilio, quod nunc non disputo, cum enim haeretici pontificem oderint, atque in eum multis modis exacerbati sint, illum frustraiudicem nominare nolo, continuo enim Apostolos petent. Itaque Concilium generale propono, cuius si non est infallibilis auctoritas, prorsusnulla est, quae interpretationes scripturae nobis certas efficiat, unde consequi ostendi tenebras, ac dubitationes reliligioni Christianae penitus induci, et possessionem fidei miris iactari modis, multoque maiorem confusionem oriri, quam in [Gap desc: Greek words] imperiorum, cum legumaequitas callidorum hominum versutia agitatur, et iudiciorum sinceritas, acmetus sublatus est. Ingens est autem in Ecclesia Conciliorum etiam provincialium auctorias, semperque ususinualuit, ut ad mores recte sormandos, haereses infringendas, Episcoporum coetus colligerentur. Exordium petunt a facto Christi Domini, quiconuocatos Apostolos de summa fidei mterrogavit; Quem dicunt homines esse filium hominis? Et quemvosme esse dicitis? Apostoli etiam Act. 1. et 6. et 15. Concilio collecto Ecclefiam gubernarunt, errores evellerunt.

Finis enim Conciliorum est fidei, et morum conservatio: Ipsa Catholica Christi Ecclesia sedula et cauta dispositorum dogmatum custos, nihil in his umquampermutat, nihil minuit, nihil addit, non amputat necessaria, non apponit superflua, non amittit sua, non usurpat aliena. Sed omni industria hoc unumstudet, ut vetera fidelitter, sapienterquetractando, si quae sunt illa antiquitus informata, et inchoata, accuret, acpoliat: si quaeiamexpressa, et enucleata consolidet, et firmet: si quaeiamconfirmata, et definita, custodiat. Denique quid umquam aliud Conciliorum decretis causaest, nisi ut quod ante simpliciter credebatur, hoc idempostea diligentius crederetur? Quod antea lentius praedicaretur, hoc idempostea instantius praedicaretur: Quod ante securius credebatur, hocpostea sollicitius excoleretur. Hoc inquam semper, neque quidquam praeterea hareticorum novitatibus excitata. Conciliorum suorum decretis, Catholica perfecit Ecclesia, nisi ut quod prius a maioribus solita traditione susceperat, hoc deinde posteris per scripturae Chirographumconsi gnaret, magnamrerum summam paucis litteris comprehendendo, et plerumque propter intelligentiae lucem, non novum fidei sensum novae appellationis proprietate signando.

§. 2. Fuit ea igitur Episcoporum sollicitudo post Apostolos, ut quoniam persecutionis acerbitate praepediti Concilium generale facere non licuit, frequentes tamen in unum convenirent. Itaque Victor Papa Anno 198. imperante Severo, Concilium indixit, et eodem fere tempore Ponticum, Gallicum, Osroenum, Asiaticum celebrata sunt. Anno 217. Africanum ab Agrippino Carthaginensi indictum. Anno 242. Labesitanum, Fabiano Pontifice, item Anno 149. Arabicum. Anno 253. Romanum sede vacante, et Carthaginense primum sub Cornelio Anno. 254. Deinde eodem Pontifice 1. et 2. Romanum, item Italicum, et alterum Carthaginense. Stephano vero Papa Ecclesiam moderante habitum est Concilium, quod dictum Africanum primum, item Iconiense, Synadense, et tria Carthaginensia, sub Papa Dionysio Roma, Antiochena duo. Sub Marcellino, Cirtense, Sinuessanum. Sub Marcello Eliberitanum, et duo Donatistarum Carthagine habita. Sub Melchiade, Romanum. Sub Siluestro Arelatente primum, Ancyranum. Neocaesareense, Romanum, Alexandrina duo, Laodicenum, et alterum Romanum, ac denique Nicaenum generale. Quis non admiretur illo tempore, quofuror gentilis exserte, et palam saeviebat, haereses undique pullulabant, tantum animi fuisse fortibus illis Ecclesiae heroibus, ut veluti in summa pace coetus Episcoporum cogerent, fidei normam exponerent, haereticos exscinderent? Non ignoro plures Synodos intratempus illud fuisse, de illis Ioquor, quarum vel omnia, vel aliqua supersunt acta, nec tacere libuit etiam conciliabula damnata, et haereticorum, nam illa ipsa nobis Ecclesiae consuetudinem praepostera aemulatione demonstrant. Sequentium temporum meminisse nihil opus est, ea habuerunt Generalia 17. provincialium centurias, ut merito hoc amplecti auxilium debeat Ecclesia, quo semper usa est, et ea felicitate, ut haereses damnatae ita interierint, ut earum memoria nunc nulla paene nisi in Catholicorum libris, quibus refutantur, supersit. Libet hic attendere, quaein capite 13. Tertulliani contra Psychicos doctissimus Pammelius commentatur.

Verba Tertulliani sunt. Aguntur praeceptaper Graecias illas certisinlocis concilia exuniversis Ecclesiis, per quae et altiora quaeque in commune tractantur, et ipsarepraesentatio totiusnommis Christiani magna veneratione celebratur. Verbaex commentario Pameliano ista sunt. Atque adeofacit locus magnoperepro Conciliorum auctoritate. Quam confirmare solemus imprimis scripturis iisdem, quibus Ecclesiae auctoritarem, Matthaei 28. ac Lucae 21. item illa Matth. 28. Ubi duo aut trescongregatifuerint in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Deinde pro eodemfacit, quod in Apostolorum Concilio Hierosolymitano, Act. 15. disertis verbis Iacobus in haec verbarescripserit: visum est Spiritui sancto et nobis. Quod ipsum tanti facit Beatus Irenaeus libro tertio, capite

duodecimo. ut ex illius Synodi verbis unicum DEUM probet adversus Marcionem. Si quis vero primas post CHRISTUM Synodos nosse desideret, ad tempora usque Tertulliani; inveniet imprimis Apostolorum Hierosoly miscelebratas, Act 1. inelectione Matthiae, Act. 2. in Pentecoste, Act. 6. in electione 7. Diaconorum, Act. 15. iam citatam, denique et illam de qua Galat. 2. cum Petrus in Apostolatum est ordinatus circumcisionis, Paulus vero inter Gentes. Quibus adde Concilium in quo Apostolorum Canones, et Constitutiones Apostolicae, postea a Beato Clemente Romano recensitae, sunt editae. Item illudin quo electus fuit in Episcopum Hierosolymorum Iacobus frater Domini, iuxtaquod scribit Clemens Alexandrinus 6. Hipotyposeon, citatus ab Eusebio libro secundo, capite primo. Deinde habes Actor. 13. Antiochenam, ubi segregati sunt a se mutuo BB. Paulus et Barnabas, ac Ephesinam, ad quam Paulus vocavit omnes Presbyteros, et Episcopos Ephesiorum, ac quantum apparet, totius Asiae, Actor. 20. Videtur his adicienda Corinthiaca, in qua (iuxtaquod Beatus Augustinus asserit Epist. ad Casulanum) iuxta promissum suum, quod dixerat 1. Corinth. 2. Cetera quumvenero disponam, de ritu Eucharistiae multa statuit Paulus. Cum autem Can. 37. Apostol. statuatur, uti de religionis dogmatis, et Ecclesiasticorum controversiis singulis annis bis conventus Episcoporum habeantur; non dubium quin in singulis provinciis iam inter frequentes Synodi sint celebratae; quarum statuta Romana, iam olim missaper Damasum Papam ad Aurelium Carihaginensem Episcopum ex Epistola eiusdem constat, quam suis Conciliorum Canovibus praefixit B. Isidorus Hispalensis, quadicitse nullum praedecessorum suorum a B. Petropraetermisisse, de quorumstatutis aliquid non miserit. An adludat ad Decretales Epistolas Romanorum Pontificum, quaeplerumquein Conciliis Romanis scriptae sunt, etsi nobis itavideatur, Lectori tamenliberum relinquimus iudicium; eundem remittentes ad libros Francisci Turriani, quosproearum auctoritateconscripsit.

Praeteriri tamen non possunt Cuncilia Romana, sub Clemente (quod dicit Anacl. Epist. 1. Alexandro 1. Sixto 1. et Telesphoro; quippe qui eorundem suis in Decretalihus meminerint. Certe sub Victorede Paschatis die paeneinfinita enumerat Euseb. hist. lib. 5. capite 20. seu 22. postqueeum Nicephor. libro quarto. capite 30. et nominatim Romanumpraeside Victore ac Galliarumsub Beato Irenaeo in Occidente; item Caesareae Palestinae, Ponti per Osroenum, et Corinthiumsive Achaicum; quibus addere licet Alexandrinum, cuiusipse Victor meminit Decret. 1. et Asiae illud, in quo Nicephorus libro quarto, capiteultimo. scribit etiam Asianos (quisuis in Synodis contrarium definierant) Victori Papaecessisse, et idem Decretum publicasse. Atque haec mihi videntur Concilia, quaehic Auctorper Graeciasactu commemoras. Facit praeterea Eusebius eiusdemlibro capite 23. mentionem, et post eum Nicephorus, ex Apollinaris libroprimo adversus Montanum) Asiaeplurimorum conveutuum, in quibus Montanus, cuni suis asseclis communione depulsus fuit.

§. 3. Quamvis autem Pontificem merito audire debeant, cum qui eius Cathedram deserit in Ecclesianonsit, cum Romana fidessit Apostolica, cum sit matrix Ecclesia, et principalis, et Cathedra Petri, cum ab easitunitas sacerdotalis exorta, cum ad illamperfidia non possit habere accessum, qui enim cum illo, cum Ecclesia Catholica communicat, qui cumillo non communicat, cum illa communicare non potest.

Ipsius etiam contemptus schismatum, et haereseon est initium. Has, inquam, ob causas, quas ex Cypriano resero, cum merito Pastorem suum audire oporteret errantes, malo tamen Concilium illis proponere, siforte eo lecto, vel audito odium nominis minus obstet fidei addiscendae.

Omnes porro SS. Patres, et ipsa Concilia huius reitestes sunt, Concilia enim omnia Generalia sibi iudicium infallibile tribuerunt, etiam Nicaenum aliaque, quaea Novatoribus recipiuntur, quorum si incerta fuit auctoritas, culpa etiam, atque error perniciosus fuit. Verum auctoritates SS. Patrum Bellarminus libro secundo, capite tertio. Qui ea [Orig: eâ] de re consuli poterit.

CAPUT XXXVII. Commodissimam ad pacem viam esse Concilium ipsos sectarios sentire.

§. 1. LIBENTER hoc argumentandi genere utor, tum quia ad confirmandos Catholicos valetnonnihil, tum quia ad convincendos adversarios valet plurimum. Bona certe causa est, quam in suum detrimentum cogitur adversarius promovere. Prompta victoria quae de castris hosticis ultro offertur. Summus ipsorum Imperator id concedit, quod iam probavimus: licet altera [Orig: alterâ] manu revocet, quod prima donavit. Nos certelibenter concedimus, (inquit lib. 4. instit. capit. 9. §. 13.) siquo de dogmate incidat disceptatio, nullum esse, nec melius, nec certiusremedium, quam siverorum Episcoporum Synodus conveniat, ubi controversumdogma excutiatur. Multo enim plus ponderis habebit eiusmodi definitio, in quam communiter Ecclesiarum pastores, invocato CHRISTI Spiritu consenserint, quamsi quisque seorsum domi conceptam populo traderet, vel pauci homines privatim eam conficerent. Deinde ubi collecti in unum sunt Episcopi, commodius incommune deliberant, quid sibi, et qua [Orig: quâ] formadocendum sit, ne diversitas offendiculum pariat Tertio, hanc rationem praescribit Paulus in diiudicandis doctrinis. Nam cum singulis Ecclesiis attribuat diiudicationem, ostendit quisin gravioribus causis sit ordo agendi: nempe ut Ecclesiaeinterse communem cognitionem suscipiant. Atque ita nos ipse pietatis sensusinstituit, utsiquis turbet Ecclesiam dogmate inusitato, atque eores perveniat, ut sit periculum a graviore dissidio, conveniant primum Ecclesiae: quaestionempropositam examment, demum iusta [Orig: iustâ] discussione habita, definitionemex scriptura sumptam, proferant, quaeet dubitationem inplebetollat, et os ubstruat improbis, et cupidis hominibus, nepergere amplius audeant. Sic exorto Arrio coacta est Nicana Synodus, quae sua auctoritate et sceleratosimpii hominis conatus fregit, et pacemrestituit Ecclesiis quas vexaverat, et aeternam CHRISTI divinitatem contrasacrilegumos asseruit. Cum deinde novas turbas moverent Eunomius, et Macedonius, similiremedio eorum insaniae occursum est per Constantinopolitanam Synodum. Ephesino Concilio profligata est Nestoriiimpietas. Haec denique ab initiofuitordinariain Ecclesia ratioconservandaeunitatis, quoties Satan aliquid machinari ceperat. Hactenus Calvinuns. Subiungit deinde: Sed meminerimus non omnibussaeculis, vellocis habere Athanasios, Basilios, Cyrillos, et similes verae doctrinae vindices, quos tunc DOMINUS excitavit. Immo cogitemus quid Ephesi secunda Synodo acciderit: ubi Eutychiana haeresis obtinuit: sanctaememoriae vir Flavianus, inexilium eiectus cum aliquodpiisviris, etc. At non erat illic Ecclesia: Fateor. Hot autem perpetuum esse nego, ut verasit;

et certascripturae interpretatio, quae Concilii suffragiis fuerit recepta.

§. 2. Praeter rationem omnino, et Concilium statuit, et erroris remedium esse concedit, definitionem ex scriptura proferant, dubitationem in plebe tollant, improbis os obstruant, nec certam tamen de scriptura interpretationem teneant: liceatque Arrio, et ceteris liberrime omnibus obniti, quandoquidem nulla estin asseverantibus certitudo, et errare possunt non minus universi, quam singuli. Verum hocquod largitur accipiamus. Nullum esse nec certius, nec meliusremedium, quam sit Concilium. Quantum vero erret, cum id remedium quo nec melius, nec certius agnoscit, incertum facit, id remittamus alium in locum.

§. 3. Deinde locuples mihi testis est is, quo cum mihi negotium est, Pareus, qui Principum Lutheranorum, quos odit, propositum laudat in petendo generali Concilio, quique de Synodo Euangelicorum, et Unione librumpacificum scripsit, nam Synodo putat posse tolli controversias, quae inter Lutheranos, et Calvinianos multae sunt, et magnae, adeoque perdite Synodum amat, ut Synodi larvam Syncretismum, interea dum illa cogatur, ambabus ulnisamplectatur. Rem itaque confectam habemus. Verum quia omnibus omnium regnorum negotiis misceri solent Hollandi, iniuriam illis fecero, nisi etiam huc advocaro. Consilium itaque Remonstrantium, quod iussi sunt explicare, his est verbis comprehensum.

Secundum hoc Apostolicum consilium (mutuae tolerantiae) nobiles, potentes domini, ostendimus instatucontroversia, quem hic exhibemus ad singula capita controversa, qua ratione (nostro quidem iudicio) pax in Ecclesia Dei, per mutuam concordiam coli posset. Ad quamrem humiliter rogamus, animos vestros mature intendatis: quandoquidem commodius remedium, quamutalii alios tolerent, excogitare non possumus. Saltem hoc tempore, et donec animi iam plusaequo turbati, et forte nimisase alieni, paulatim sedati, et inter se mutua connexi, per colloquium verbale, inlibero, praeiudiciis vacuo, Synodali, Ecclesiasticocoetu, vestrarumnobilium, potestatum aucteritate, praesidio, iudicio, et moderamine suo tempore celebrando, totum negotium exactius perpendatur, et examinetur, et nos omnes in unam sententiam perducamur, autsiopusest, iudicetur, utrasententia veritati sacraescripturae, et aedificationi, quaesecundumpietatem, propinquiorsit, utposteaordo institua, etc.

Multo vero amplius Concilium urgent Contra Remonstrantes.

Eorum verba sunt. Post longas ac maturas deliberationes expensis omnibus modis possibilibus et consuetis, non potuimus in timore Domini deprehendere, commodiorem ullam viamposse deligi, autin manussumi, per quam difficultates istae penitus componicum dexteritate possint, quam ut primo quoque tempore ex auctoritate Illustriss. et Pot. DD. omnium Generalium evocetur, et celebretur Synodus nationalis, inqua controversiaeplene aperiantur, examinentur, etexverbo Dei diiadicentur: atque in quaporrotalis mutuaetolerantiae, et conversationis ordo de communi sententia sanciatur, ut per eamtandem aliquando Generalis aliquaratiopacis et concordiae stabiliatur, et exorituris porro dissidiis, exacerbationibus, offendiculis, schismatis, similibusque difficultatibus, tempestive occurratur. Est autemmodus iste, iam olim inde ab ipsis Apostolorum temporibus perpetuo usurpatus, nobissque a Spiritu S. ipso exhibitus, et indicatus, ut convenietissimus, maximeque ad eamrem accommodatus, prout apparet ex Actis Apostolicis cap. 15. Etiam post Apostolorum tempora conservatae sunt boc modo Ecclesiae Christianae durantibus, multis, gravissimisque persecutionibus [Orig: persecutionibus] . Quorum exempla postea quoque omnes pii Magistratus Ecclesiaeque Christianaein similibus difficultatibus magnacum aedificatione et usu Ecclesiarum quovis temporesecuti sunt, atque illud etiam utilissimum deprehenderunt, quemadmodum id ex filo [(reading uncertain: print faded)] , et serie historiae Ecclesiasticae probari potest. Contra vero, quotiescumque aliae viae prolatae sunt, sive ambiguae, et ancipitis tolerantiae, sive indicti ex utraque parte silentii, sive controversiarum in doctrina subortarum, sopiendarum: deprehensum est semper per experientiam, non potuisse eo modo tolli difficultates, sed post huiusmodi incrustationem semper postea iterum lites erupisse cummaiore inquietatione, et damno Ecclesiarum. Si Ecclesiis harumregionum liberum permissumque fuisset istiusmodi Conventum nationalem debitis temporibus habere, non ita facile potuissent in Ecclesiis istiusmodi difficultates oriri, neque hucusque diffundi, aut capere incrementum: sed potuissent nulo negotio vel praecaveri, et praeveniriisto modo, velsi fuissent exorta, protinus sopiri, atque e medio tolli. Non deprehenderetur ubique in Ecclesiis, et regimine ipsarumtamquam cottidie [Gap desc: Greek words] , dissolutionis, ac difficultatis. Non tam parum profecisset in hisce regionibus reformata religio, neque tantum cottidie damni pateretur, prout pii omnes cum summo dolore, et maerore animi coguntur videre. Quapropter nulla exre tantam iacturam in hisce regionibus patiuntur reformatae Ecclesiae, atque dilatione Synodi Nationalis, quae iam ultra annum quoque vigesimum differtur: cummaximâ, neque ullis verbis exprimenda iactura reformataereligionis, et Ecclesiarum in hisceregionibus, nequeexigua cumdebilitatione status istius Rei publicae, ad cuius conservationem plurimum refert, ut indoctrinareformata Religionis, et regimine Ecclefiarum in hisceregionibus certus aliquis et generalis constituatur, serveturque tenor, quod quidem absque ope huiusmodi Synodorum Nationalium fieri non potest. Accedit; quod ea nunc sit Ecclesiarum in hisceregionibus constitutio, ut non ex solis illis quinque articulis a Remonstrantibus exhibitis difficultates ortae sint, sed quod insuper quoque a variis Ecclesiarum pastoribusdefendantur, et proponantur tum apertepro suggestu, tum editis inlucemlibris, et varia diversa nova dogmata, de praecipuis capitibus Religionis nostrae Christianae, cuiusmodisunt. Deplena satisfactione IESU CHRISTI pro nostris peccatis. De iustificatione hominiscoram DEO. De fide salvifica, depeccato originali, de certiudine salutis, de praefectione hominis in haec vita. Denique aliis compluribus, quae noscensemus ex diametropugnare cum verbo DEI et Catholica doctrina omnium Ecclesiarum reformatarum, quemadmodum videre illud est inter cetera ex edita typis declaratione Adolphi Venatoris Alcmariae degentis. Adeoutquinque istis articulis non contineantur, vel omnia velpraecipua capita de quibus hodie inter Ecclesiarum ministros in hisce regionibus disceptatur. Quapropter inprimis necessariumest, ut tempestive ope nationalis Synodi istiusmodi controversiae tollantur, similesque aliaepraveniantur, ut ne earum caufa Ecclesiae communes harum regionum discerpantur, et schismate divellantur.

CAPUT XXXVIII. Sectarios nostri temporis Concilium Generale habere non posse.

§. 1. NOn posse Synodum inter Calvinistas, et Lutheranos institui, argumentis certissimis libro de unione, et Synodo Euangelicorum demonstravi cap. 8. et sequentibus. Habeoque consentientes non modo Lutheranos omnes, sed bonam etiam partem Calvinianorum, atque ipsum adeo Pareum [Gap desc: Greek words] recantantem, et sese refutantem, qui fassus Spem Synodi procul esse, pacemque Synodumque contulit in Cretensium Aeginetarumque dolos. Docui etiam in Postcolloquio nullam Synodi fore utilitatem, sive illa inter Calvinianos solos, sive Lutheranos instituatur, quia nulla est eius Synodi auctoritas nisi humana, semperque quibus decreta displicuerint, negare poterunt; vera esse, clamare licebit: Oracula Dei non esse hominum censurae subicienda. Suam interpretationem, et privatum instinctum omnibus Calvinianis Conciliis anteponent, qui iam didicerunt a Calvino, tot veterum Synodorum centurias contemnere, et condemnare.

§. 2. Cur igitur Calvinianorum sententias nunc pro Synodo, nunc contra Synodum produco? Cur ipsi nunc pro Synodo, nunc contra Synodum loquuntur? Rationem suae secum dussensionis exquirere oportebat, deinde cur eam ipsis domesticam pugnam obicerem, a me rogandum erat.

Nunc utrumque dicam. Synodum repudiant, nam veterum Synodorum auctoritate se premi nolunt, intellegunt suas opiniones sibi deserendas, lucra contentiosarum contionum desperanda, famae naufragium subeundum, nisi prisca Concilia oppugnent. Si priscas Synodos tuerentur, nec ingenio suo scripturas interverterent, nec perfidia [Orig: perfidiâ] adulterarent, scripturae enim lectionem, et intellectionem de iudicio gravissimo, de Senatu Ecclesiae in Spiritu sancto congregato acciperent; non de levissimis opinionibus suis dispungerent, et explicarent. Fecundam vident esse Scripturam ad facultatem cuiusque naturae, sic ex Dei voluntate dispositam, ut etiam haereticis matetiam subministret, qua fecunditate in sui perniciem uti malunt, quam alieno magisterio ad salutem duci. Non est illa culpa Scripturae, etsi enim materias subministrasse videtur haeresibus, eaedem tamen recte intellectae easdem revincunt natas ex sui depravatione haereses.

Cum igitur in scripturarum disputatione suo ingenio, ac iudicio solo nitantur, cum moribus suis convenientem interpretationem vel a veteribus, et damnatissimis haeresibus mutuentur, vel novo energemate de proprio instinctu deforment, necesse est ab omnibus antiquis Ecclesiis dissentire, ideoque auctoritatem, qua [Orig: quâ] revincuntur, odisse.

§. 3. Exemplum nobis sint, quirecens in Hollandia [Orig: Hollandiâ] in arena [Orig: arenâ] depugnarunt belle compositi Calviniani, rigidi et molles, nec vereare, cum audis molles rigidis compositos, ne mox sine certamine sponte succumbant, mollitudo illa lenta est, et tenax, nec facile vulneri patet, rigoris violentiam dextre excipit, et ruinae pronam ipso impetu frangi sinit. Rigidorum est horribilis haec sententia, (in formato controversiae statu) quem ordinibus obtulerunt. Quod is qui semel vere credit, etiam si deliberato animo, in magna, atque atrocia peccata prolabatur, tamen a Iesu Christo ita conservari, et in posterum conservatum iri, vi aeterni decreti electionis, et ex eo [Gap desc: Greek words] et irresistibilis potentiae Dei, ut numquam totaliter et finaliter possit amittere, ac proinde, tum extra omne discrimen, et METUM esse condemnationis, atque hoc quidem unicum esse fundamentum consolationis filiorum Dei. Haec adeo spurca, atque impia, etiam Gnosticis, et Carpocrati pudenda, non dicerentur, nisi perperam scripturae intellegerentur, nisi funditus non modo symbola, et doctrinae per Apostolos CHRISTI comites traditae everterentur, sed omnium Conciliorum decreta reicerentur. Itaque omnino neccese est omnia everti vetera, si haec nova stabilienda sunt.

Necesse est igitur veteres Synodos, ut novitias haereses teneant, fugere, ac reprobare, rursum dum alia parte arctantur, ad spreta auxilia sese referre coguntur. Itaque Calvinus libro quarto institut. capite nono §. primo. Antiqua Concilia se venerari ex animo profitetur, atque utinam, hoc: ex animo, diceret ex animo. Neque enim ex animo, sed ex necessitate prima quatuor generalia amplectuntur, Nicaenum, Constantino politanum primum, Ephesinum, Chalcedonense, propter Seruetum, et Antitrinitanos. Quintam vero Synodum, et sextam coacti sunt recipere, propter Lutheranos, Ubiquitarios, hostes strenuos, quinaturarum in CHRISTO confusionem faciunt. At sua forte Concilia audient. Non audient. Exemplum ex eodem Belgio. Iudicium Professorum Leidensium contra Remonstrantes obiecerunt Remonstrantibus. Gravis est in Batavia auctoritas Lugduno Batavae Academiae. Sed quid Remonstrantes? Cur autem plus valeat Gommari iudicium contra nos, quam Arminii pro nobis? aut quid attinet tale iudicium hoc loco proferre? quod ne que veritatem firmiter demonstrare potest, neque unitatem consensus cum Ecclesiis reformatis ingerere? Nonne hunc murum contra omnia suorum conciliabula opponent; quibus illa non probabuntur; Quid attinet eorum iudicia proferre? sunt enim humana, nec veritatem firmiter ostendere possunt, nec unitatem consensus facere. Et Deinde: An fortasse in eo sunt fratres, ut ostendant, aliter de quibusdam articulis in Academia Leidensi definitum esse, quam nos nunc profitemur? Sed quid hoc ad rem? Et paulo post. Neque fas esset, ut vel homo, vel coetus ullus nobis in hac causa praeiudicaret. Itaque si rem spectes nulla penitus Concilia audient. Ad omnia respondebunt. Quid attinet haec proferre? Sed quid hoc ad rem, si aliter definitum est in Conciliis nostrorum? Nullus homo, nullus coetus nobis praeiudicare debet. Sufficit nobis conscientias nostras exonerasse, ad defensionem veritatis, et libertatis in Ecclesia. Inconstanter itaque sentiunt, et opiniones suas alternant. Concilia fugiunt vetera, qui illa si agnoscant, damnatos se persentiscunt, eadem usurpant contra novas haereses, nova Concilia cupiunt ex suis, ut fratres suos aliter sentientes affligant, nova suorum nolunt, quibus ipsorum causis praeiudicetur. Uno verbo, cum ipsis obsistunt, vitiosa Concilia, si faveant, probata. Ex scriptura [Orig: scripturâ] iam dudum regulam Lesbiam fecere [Orig: fecêre] , in sua sensa eam detorquentes. Concilia eodem impetu trahere peroptant. Hinc igitur foedissima opinionum iactatio, hinc illa tam multa male interpretari oportet eos, qui nolunt recte intellegere.

§. 4. Quod vero eorum sententias ad veritatem contra eos probandam adduco, auctorem habeo

Apostolum, qui Athenienses Idololatras ex ipsorum poetis ad fidem instruit, Actor. 17. probatque ex illis veritatem quam illimet recte dictorum auctores, aut non cognoverunt, aut in iniustitia detinuerunt. Et imitati Apostolum sunt prisci Patres, Iustinus Martyr, Theophilus Antiochenus, Tatianus, Clemens Alexandrinus, Minutius Felix, B. Cyprianus, Arnobius, Lactantius, Origenes, Eusebius, Augustinus. Inprimis Tertullianus, qui eadem [Orig: eâdem] ratione haereses oppugnandas censet. Hoc loco, inquit, licebit mihi argumenta, etiam ex aliorum haereticorum parte conquirere. Firmum est genus probationis, quod etiam ab adversario sumitur, ut veritas, ab ipsis immicis veritatis probetur.

Verum haec quoque exemplo Belgico comprobanda sunt. Synodum serio a statibus petiverunt Contra Remonstrantes seu Rigidi, idem videtur Remonstrantium seu Mollium fuisse desiderium, ut in scripto de ratione pacis conciliandae ordinibus exhibito tradunt. Verum cum ad rem ventum est, nullam Synodum se velle declarant, omnem ordinibus potestatem concedere. Ea [Orig: Eâ] de re sic scribit Caspar Barlaeus in Bogermanno [Gap desc: Greek words] . Praescindit ergo omnem tolerantiae spem Bogermannus, nisi legitimo iudicio caveatur, hoc est, nisi tota haec, quae hactenus agitata fuit, et adhuc agitatur controversia, a Synodo fuerit definita. Sed quali? exponam, quam Holl. Ord. convocari, et celebrari permittant, cui de loco, et tempore, nec non de sumptibus, et cenarum impensis prospiciant; ad quam ex suis spectatorem unum aut alterum delegent, qui rerum, quae illic aguntur (ne de prodenda Hispano patria agi putent) conscii sint; denique cuius decreta sigillo suo ratissima habeant, et adversus refractarios quam pos sunt citissime et [Gap desc: Greek words] effecta dent. Reliqua Synodi et Theologorum sint, oportet. Convenient ad hanc a Classibus sive Magistratu Ecclesiastico deputati. Viri ad disputandum et [Gap desc: Greek words] redarguendum maxime idonei, testimonium habentes, quod sani sint in doctrina, et omni suspicionis labecula vacent, et rerum ad haec ecclesiasticarum usu [Gap desc: Greek words] edocti. Sedebunt Patres. Praeibit verba Praeses aliquis, et longa oratione, Ecclesiae cum tot errorum monstris conflictantis, labores et dolores enarrabit, et DEO gratias aget affulsisse nunc illum solem, quo de salutari horum malorum remedio liceat solito more cogitare, et hareticas adver sariorum sententias commumbus suffragiis simul ac semel condemnare; hortabitur idem fratres ad moderationis Consilia, ad serium Articulorum examen, ad iudicandum sancte et sine [Gap desc: Greek words] , et quae plura ad formalitates faciunt. Citabuntur more Remonstrantes, accusabuntur [Gap desc: Greek words] , quod privata auctoritate, non consulta Synodo ausi fuerint a receptis Catecheseos, et Confessionis Belgicae formulis recedere, et sanorum verborum summae contradicere; quod si habeant, quo se defendere possint, iubebuntur breviter illud et Syllogistice proponere, ut si vera sunt quae dicunt, iudicio Synodi probentur, si falsa, spiritibus prophetarum se subiciant, et decreto illorum, nisi tamquam ethnici, et publicani haberi velint, morem gerant. Disputabitur acriter, an scripturis et veritati, quae in Ecclesiis, et prout in Ecclesiis docetur, contraveniant articuli. Negabunt hi, affirmabunt illi. Tandemque Remostrantibus exire iussis, et soris obambulare, deliberabitur, quid facto opus sit, dissentientibus vero opinionibus et Patrum sententiis, mittentur calculi, collectisque suffragiis decretum fiet in hunc fere modum. Decrevit et iudicavit Synodus, decernit et iudicat etiam nunc, quinque istos Remonstrantium articulos, tum ratione sui, tum ratione consequentiarum orthodoxos non esse, sed receptae harum Ecclesiarum doctrinae contradicere, ideoque in Doctoribus et Pastoribus ferendos minime esse; qui vero Remonstrantium altum de iis silentium praestare velint, neque quicquam se orthodoxae sententiam contradicturos sancte spondere, eorum omnium, uxoris, et liberorum ergo misertum sit: qui autem supradictos atticulos mordicus tueri volent, eosdem voce et scriptis profiteri, ministerio abdicantur, eorumque hereditatem accipito alter; sed qui Ecclesiam hastenus editis in lucem libris oppugnarunt, eiusque doctrinam blasphemarunt, nisi velint [Gap desc: Greek words] , et sacti sui culpam coram eadem Synodo humiliter deprecari, fulmine excommunicationis feriantur. Cum hoc decreto ibitur ad Ordines, eorumque ratificcatio postulabitur, non quod ita facere necesse sit, sed quod conducat, qui si probaverint moderatum illud Synodi decretum, audient patriae Patres, Ecclesiae nutritii, Constantini, Theodosii, Christianissimi principes, ut qui Bogermanni votis, Sibrandi exspectationi, et tot piorum, quibus nunc macerantur, desideriis, satisfecerint: sin abnuerint, sibique eorum omnium iudicium deberi dixerint, ac ipsum Synodi decretum multum multiplicis nullitatis convictum, resciderint, redibunt ad antiquum patres, de sperata pax est, tolerandi spes nulla, nec habebuntur Ordines, qui haberi volunt, religionis amantes, osores haereseon, sed contra earum fautores, promotoresque. Haec Synodi istius, civis legitimo iudicio controversias has transigi vult Bogermannus, ipsissima est Idea. Plato vocaret [Gap desc: Greek words] . Barbari Philosophi Synodeitatem. Verum qui hac Synodi et iudicii Ecclesiastici lege constringunt Ordines, nec ante tumultuandi finem facere in animum induxerunt, priusquam de Remonstrantium articulis triumphum reportaverint. Videant cauti, ne dum fragili quaerunt illidere dentem, infringant solido, et nimium inflando rupturam faciant: Fit interdum, ut qui pacis conditiones legitimas detrectando, hostem profligatum vult, causa cadat, cum alteri quid concedendo servari et ipse potuisset. Sed haec [Gap desc: Greek words] : Dei in genibus sunt posita.

CAPUT XXXIX. Amplius ostenditur; Novatores nec Synodum, nec pacem habere posse.

§. 1. SYnodum tentarunt tandem aliquando, sed in qua nihil non modo secundum veteres, sed ne quidem secundum eas quas dixerunt ipsi, actitatum est. Hunc autem coetum Concilium non esse ostendi cap. 56. coronidis.

Certum est ea providentia, et [Gap desc: Greek words] Rem publicam Ecclesiasticam a Deo constitutam, ut in ea veritatis agnoscendae, errorumque deprehendendorum infallibilem normam colloarit, iudicemque litium ac controversiarum finiendarum dederit. Neque enim ullo modo Rei publicae nomine digna est illa civitas, in qua ita de iure manum conserunt incolae, ut post multas expensas, et longa litigia; de causa sua maneant incerti. In qua nullus est, qui ita sententiam pronuntiet, ut altera pars victricem, altera se victam cognoscere possit. At vero tales Res publ. sunt omnes coetus Novatorum; sine norma [Orig: normâ] , sine iudice veri. Non sunt igitur Ecclesiae CHRISTI.

Scripturam omnes iactarunt, sed omnes pro se contra adversam partem usurparunt. Et iam nunc fatentur Gommaristae seu Rigidi in Hollandia non posserem ex scripturis solis componi. Non enim illa hactenus inter litigantes eo modo sententiam dixit, ut ulla pars se causa cecidisse fateretur.

Superest ut Synodo concordiam sanciant; Verum nec hanc viam esse tollendis controversiis, odiisque idoneam ipsi satis fatentur. Quamquam enim Dudlaeus Charleton Regis Britanniae apud ordines orator, Synodum nomine sui regis suadeat, ostendatque iudicem non esse, nisi Synodum, non persuasit tamen Arminianis.

Ego quidem in thesi ostendi Synodum esse non posse, libro de Synodo Euangelicorum, syncretismo, et pace Germaniae, sperare tamen se fingunt Rigidi, idcirco ex Germania, Britannia, Helvetia, sui commatis demagogos evocarunt, ut Arminianos obruerent.

Verum contra excipiunt Arminiani esse non posse, nec utilem esse. Quorum ego fententiam verissimam esse facile ostendam, et multis rationibus demonstrabo, et tu lector plures a nostro P. Maximiliano Sandaeo petes.

§. 2. Prima ratio est. Non habent, qui legitime Synodum convocent, non ergo legitima Synodus esse potest. Nisi enim auctoritate, et potestate magistratus coetus congregatus sit, turba est, in qua nec ordo, nec iurisdictio, nec auctoritas ulla esse potest. Clara igitur est consequentia. Antecedens fatentur ipsae Provinciae Belgicae, neque enim Rex quispiam, neque Generales status indicere possunt Synodum, provinciae autem nolunt. non erit igitur Synodus. Non potest Rex ullus quia nullum agnoscunt ordines. Non possunt ipsi Ordines: Nam singulae provinciae eam libertatem religionis obtinent, ut penes ipsas, non penes generales status. ius sit staruendi. Hoc probat ille qui eade [Orig: eâde] re scripsit accurate, et oratoris Britannici errorem demonstravit §. 51. Quia secundum Libertatem et patriae Provinciarumque privilegia nulla omnino provincia alteri, aut omnes uni, in rebus Religionis leges ponere ulla potestate aut iure possunt, nec suffragiis invicem opprimere, tamet si vel unica ab aliis omnibus dissentiret: sed necesse est singulas viritim, in id quod agitur libere consentire. Nemo enim (nisi in Belgicis rebus plane hospes sit) nescit, Provinciarum quamlibet absolutam habere iurisdictionem, et unam alteri non magis esse subditam, quam aut Imperatori aut regi cuicumque extraneo, idque in omnibus, ad quae ex vi pacifitationis seu postremae unionis, non obligantur. Qua sane pacificatione nullatenus dominium suum et absolutam iurisdictionem abdicarunt; sed quaelibet suam retinuit, tam in gubernatione Rei publicae, quam in iustitiae administratione, ac speciatim religionis cura. Immo tantum abest ut per haec pacta conventa Provinciae suis Privilegiis, et ex iis consequo absoluto Dominio renuntiarint, aut sibi invicem in respectivis specialibus ac particularibus privilegiis, immunitatibus, exemptionibus, iuribus, statutis, laudabilibus et probatis consuetudinibus, aliisque iuribus praeudicare, aut impedimento esse voluerint: quin potius e contrario idcirco se coniunxerunt, ut se mutuo modis omnibus, quo ad possent adiuvarent, stabilirent, atque defenderent contra omnes, quicumque ii forent, qui praedicta illarum privilegia et iura de facto quomodolibet violare attentarent. Quo igitur fundamento nunc sub praetextu religionis, (quod ipsum etiam olim ab Hispanis tentatum) aliis provinciis auctoritas sua diminuitur ? Qua specie rationis seu aequitatis, post alias, provinciarum potentissima Hollandia (quae durante bello maiora reliquis gravamina sustinuit, easque magnis pecuniis collatis defendit) Dominationi aliorum ac velutitutelae subiciatur, idqua ab iis qui maximis ab eacommodis affecti sunt? Recte dictum a Eipsio, factiones ut plurimum ex ambitione pullulare, cum unus alterum loco movere eiusque sedem invadere nititur. Deus novit, et ego cuiusque conscientiae relinquo, an non nostra calamitas eodem ex fonte ducat originem.

Provincias autem nolle omnes, et ipsae profitentur, cogi autem non possunt. Quia illorum libertati iuramento cautum est.

§. 3. Secunda ratio. Altera pars, scilicet Remonstrantes, nimium tribuunt magistratui. Quos accusat Charleton, saeculari potestati hanc aut horitatem deferre, dando Casari quod Caesaris est, nimium in alteram partem declinare est. Et Deo auferre, quod est Dei. Nam Remonstrantes a Classibus, et fratribus suis Rigidis immitissime agitati ad auxilium Magistratus confugerunt, quod orator illis exprobrat. Magistratum igitur iudicem illi volunt, non Synodum, ideoque Synodus esse non potest, quae sine auctoritate futura est. Prius igitur statuendum est: sitne decidendi facultas penes Magistratum, an penes Synodum? Quae controversia finiri inter eos non potest. Quia nec a Synodo, nec a Magistratu. Quia partes non sunt iudices idonei. Ideo non possunt pro se iudicare contra adversarios, nec enim ministri Batavi sunt tota Ecclesia: nec ordinum potestas est universalis in omnes ministros. Deinde tandem causa cadent praedicantes, et ius erit penes eos, qui plus poterunt. Rem enim contra famulum suum iudicavit Serenissimus Rex Britanniae magnae; uti patet ex Summa conferentiae Anni 1603. in Camera Maiestatis suae peractae, et a Wilhelmo Barluluo Theologiae Doctore et Chestriae decano editae, et deinde Leidae lingua Belgica excusae pagina 38. 30. cum enim contingeret Raynoldum mentionem facere instituendae Synodi, in qua Episcopus cum Senioribus suis puncta controversa determinaret, quae antea decidi non potuerant, commota Maiestas Regia est, existimans illos Scoticam Senioritatem (sit venia verbo) intendere aut id conari, quod tam cum Monarchia concordat (ut ipse Rex loquitur) quam cum daemone DEUS. Ibi, inquit idem, Petrus et Paulus, Thomas et Matthias convenient, et ex arbitrio suo me et consilium meum, omnesque processus nostros suae subicient censurae. Ibi surget Petrus dicetque, Ita erit: et respondebit Paulus, Non ita volumus, sed hoc modo erit; ac propterea quod antea dixi repeto, Le Roy S'avisera [Rex ipse deliberabit] Amabo vos exspectate etiamnum septem annos priusquam tale quid a me petatis; et si tunc asthmaticumme et praepinguem inveniatis et ventosis tubis obturatum, fortassis audientiam dabo. Qui certus sum, si vel iste regendi modus invaluerit, mihi tunc obturatumos iri. Unde etiam pater Regiam M. non ad Synodum confugisse, sed ad Secretam suam cameram in Hampton Court.

Haec igitur liscum utrimque magnis conatibus litigetur [Gap desc: Greek words] erit, et risum hostibus, commiserationem Catholicis exhibebit.

§. 4. Tertia ratio. Huc pertinet difficultas Synodorum Provincialium, Geldriae, Zutphaniae, Hollandiae, Zelandiae, Ultraiecti, Frisiae, Transisulaniae, Groningae: Forsitan et speciatim Amstelodami: eorum ministri incentores, et approbatores fuere publice factae direptionis Arminianorum, quae crudelitas operosa disputatione pallianda est, ne ceteris non probetur: At Synodi praeparatoriae impedient generalem omnium provinciarum; primo quidem quia diversa sentient: Deinde quia ipsae Synodi inter se divisae sunt. Synodus provincialis Hollandiae

definire nihil poterit, quia Arminiani nihil nisi quod ipsi sentiunt, rectum iudicant, Gommaristae nullum nisi Rigidum ablegabunt. Itaque altera pars contra alteram protestabitur, et tandem nemo tam stolide se adversariorum odiis exponet, ut se cum semiplena, hoc est, litigiosissima commissione sine spe det in periculum.

§. 5. Quarta ratio. Synodalis ille consessus, et disceptatio, contra sententiam Calvinianorum ingens miraculum statuit, sine quo esse non potest. At Ecclesiae conventus, et disputationes miraculis nequaquam nituntur. Cur enim non potius angelum caelo poscunt, quam Synodum moliuntur, quae sine miraculo esse nulla potest? Miraculum vero in eo est, quod homines sibi infensissimos, diuturnis, pertinacibusque odiis exasperatos, ira, pudore, aemulatione, mendaciis plenos, subita metamorphosi, mites, placidosque fore arbitrantur: Et cum infestos praesentia incendat, armetque, hi mox ut se mutuo conspexerint, omnia vitia exuturos opinantur. Quasi vero Atreus, cum fratris aspectu stupefactus haesit, feritatem posuerit, aut Thyestes regiis opibus non anteposuerit siluestres fugas, quia videndus erat et frater. Hoc igitur assero sine manifesto miraculo non fore, sine ira [Orig: irâ] , iurgio, odio, maledictis, contentione, invidia, mendaciis disputationem, si enim hactenus, ut de se mutuo testantur, omnia mendaciis impleverunt, cur nunc subito vereantur fallere, quod hactenus didicerunt? Perinde igitur faciunt, ac si quis montanos latrones in teneram aliquam regionem immitteret, et data occasione putaret continuo bonos colonos, virosque evasuros.

§. 6. Quinta ratio. Nulla est regula et norma, ad quam dirigere disputationes fidemque possint, temere igitur in vasto controversiarum oceano navigent, et quo opinionis alicuius impetus egerit, ferantur necesse est. Non est scriptura, non traditio, non Conciliorum, non Patrum, non Ecclesiae auctoritas. De primo probandum est, nam de ceteris sponte fatentur.

Scripturam non posse esse illorum normam, et iudicem tam facile patet, ut negare ipsi non possint; ut supra ostensum est in Dordracensibus. Deinde scripturam singuli pro opinionis suae analogia interpretantur, ex quo oritur, ut ea legenda anticipatas sententias unusquisque confirmet.

§. 7. Sexta ratio. Eorum qui a provinciis ad Synodum mittentur, duplex conditio fingi potest: Vel enim advenient cum liberis mandatis, ut quod visum est in Synodo statuant. Aut sane in suarum provinciarum sententiam iurati advenient. Si EBertas dabitur, non tamen ipsi legati facile sententiam mutabunt. Aut si mutent, non ideo sua transgressione totam provinciam suam trahent. Immo maior hac ex re discordia orietur. Fieri enim potest, ut Arminianarum urbium legati pedibus in sententiam Gommaristarum transeant, et Gommaristicarum deputati Arminianas opiniones amplectantur: quod si fieret, dissensiones omnes in duplum augerentur. Variaeque Rerum publicarum motiones consurgerent.

§. 8. Septima ratio. Provinciarum ministri, magistratus, populusque quo iure vivet, durante Synodo? An omnia solita confidentilo quentia docebunt? an vero ex futuro iudicii decreto omnia pendebunt? Si docere pergent, utrimque nihil iuvabit Synodalis definitio, cum sit paucorum et quos errare facillimum sit. Si dubitare iubeantur, caelum, et terram miscebunt: cum hactenus tam confidenter, tam furiose sua dogmata propugnarint. Itaque si quid in fide mutarint illi, qui deputati fuerunt, ad suos nequaquam reditus permittetur.

§. 9. Octava ratio. Palinodiam, et revocationem opinionum impediet magnopere, is qui in Re publica est, honoris, et famae respectus. Cum enim alii alios non modo ut haereticos, sed etiam ut infames, mendaces, calumniatoresque traduxerint, non possunt redire in gratiam, nisi se tales fuisse agnoscant. Quam rem illis perpetuo amici, inimici, atque naci, et nati natorum exprobrabunt.

§. 10. Nona ratio. Ordo Synodi nullus omnino futurus est. Nam vel praesidebunt Magistratus, vel Praedicantes. Non magistratus: olim magistratum Praedicantes non agnoscebant. Anno 1586. Praedicantes multi, inquit Olden-Barnevelt in Apologia, iam status ultra non agnoscebant. Postulabant (insciis statibus) a comite Licestrio indictionem Synodi, quam nationalem appellabant. Deinde orator Charleton id negat faciendum esse. Non praedicantes: nam eorum olim decretis obstiterunt status, et dissimulare tamen sunt coacti. Ita pag. 7. Olden-Barneveltius. Divulgantur decreta praetensae Synodi Nationalis. Generales Status difficutatem fecere in iis approbandis sine consensu Statuum respectivarum provinciarum, a quibus ipsi delegati, quo facto summam contraxerunt invidiam, et offenderunt plurimum. Actum est contra illos scriptis, conatibus, publicis in templis contionibus. Status Hollandici nonnihil tempori cessere, bonum factum rati, si ad tempus decreta acceptarent: dummodo interea Status, Nobiles, et civitates suum quique ius retinerent Ecclesiae ministros constituendi, amovendique.

Quod si tamen conveniant: parine iure, et merito dicent suffragia? Quis pares numero, et odio conciliabit?

§. 11. Decima ratio. Quis numerus Synodalium constituetur? sint sane ducenti, si centenos Arminianos totidem Gommaristis, paria componendo ex adverso loces: deinde aequale suffragiorum ius utrique parti conferas, centum opiniones aliis centum contrarias experiere [Orig: experiêre] . Si uni Sectae plures attribuas, de iniquitate querentur ceteri: Impari enim numero qui erunt, se multitudine opprimi dicent: sua suffragia etsi minora, tamen saniora esse iactabunt.

§. 12. Ratio undecima. Multi ex deputatis sententiam suam publicis scriptis explicuerunt, alios damnarunt: Non refutabunt illi sua decreta: non enim errasse se dumtaxat, fateri oportebit, quod humanum est, sed mentitos etiam, quod est impostorum.

§. 13. Duodecima ratio. Res publicae, et civitates plurimae carcere, exilio, multis, adversae religionis homines vexarunt: Amstelodamenses concursu facto publice expilari Arminianos viderunt: His non sufficit erroris agnitio, sed necessaria est damnorum, et contumeliarum compensatio, quam praestare et luere oportebit praedicantes, quorum turbulentis contionibus patria concussa est.

§. 14. Decima tertia ratio. Ecclesia eorum est invisibilis, omnes qui eam constituunt, invisibiles; Synodum igitur etiam invisibilem esse oportet. Qualis Ecclesia, talis Synodus. Quid enim si in ea Synodo spiritum Dei, fidemque nullus habeat? Esse igitur Synodus non potest. Quis

enim convocabit Ecclesiam, quam videre, audire, cognoscere non potest? Synodus pars Ecclesiae est; et quidem nobilissima pars, non formalis, sed integralis, itaque totius reconditi, et inaspectabilis, pars etiam aspectabilis erit. Non igitur Synodus eorum Ecclesia dici potest.

§. 15. Decima quanta. Hinc consequitur Concilii decreto nullius conscientiam stringi, nescitur enim an illa sit pars Ecclesiae invisibilis; atque adeo an sit Ecclesiae quam proferunt sententia, an vero infidelium, atque Ethnicorum.

§. 16. Decima quinta ratio. Synodo impedimentum ex advenarum multitudine, et varietate maximum obicietur. Si enim suffragii iure Galli, Germani, atque Angli donandi sunt, non potest id iudicio Arminanorum aliter fieri, quam ut ex utraque parte pari numero sententiarum partes iuventur, quae res non modo litem non sedabit, sed in pregrinas regiones etiam disperget, Quamquam nunc quoque satis controversiarum habeat tam Gallia, quam Anglia.

§. 17. Decima sexta ratio. Exterarum gentium Theologi, suorum coetuum, Principum, ac Regum opinionibus obnoxii sunt, nec aliter sentire, aut loqui poterunt, quam illi a quibus mittuntur. Nec si aliter faciant, ab coetibus et principibus suis recipientur umquam. Si enim Auraicus princeps iam olim de his ordinabat, quid nunc reges facient? De ordine, inquit Barnevelt. pag. 43. iam inde ab anno 74. quaestiones in his provinciis motae sunt: Asseverantibus Domino meo Principe Auraico, piae m. et Dominis Statibus, sui muneris esse leges et ordinationes Ecclesiasticas condere, utpote penes quos legitima superioritas resideret, conformiter ritui in omnibus Regnis, Provinciis, Rebus publicis, Civitatibus, recepto, quae Peformationem adversus Idololatriam, haeresin et tyrannidem Papatus susceperunt.

Ex aliis igitur partibus non nisi rigidus Zwinglianismus, aut Socinianismus, aut Lutheranismus erit exspectandus. Cur enim non in subsidium Lutheranos, et Catholicos vocent Arminiani, si Gommaristae trahant Zwinglianos?

§. 18. Decima septima ratio. Ne locum quidem ex aequitate constitueruht, qui Synodum quaerunt.

Dordracum nominarunt. Qua in re non pauca incommode accident. Primo civitas illa remota est a Phrisiis, Transisulanis, ut difficilius venturi sint, et non nisi taedio mansuri. Secundo, Insula est; ideoque minus liber, et pro arbitrio discessus. Tertio. Dordracum antiquam cum Hollandia, cui se crebro opposuit, aemulationem exercet, itaque nihil moderabile ea in urbe possunt exspectare, quos praeter gentis odium commune, etiam religionis causa persequuntur. Quarto. Nec tutos puto futuros; Nam quamvis tumultum populi nondum in Arminianos conciverint Dordracenses, nec more Ambstelodamensium miseros diripuerint; non tamen defuerunt Ministri eorum, qui publicitus acerbissime contra eos scripserunt, idque egerunt, ut Dordracensium Arminiani latere, quam expilari maluerint. Quinto, Forte timorem nonnullis incutient priscae clades eluvionum, nam cum a continente avelleretur, centum milia perierunt, unius id hominis maleficium fuit. Sexto. Vino probando ea civitas aptior est, quam censendis dogmatibus; ideoque [Gap desc: Greek words] non autem [Gap desc: Greek words] ibi collocarunt maiores, quod tamen ipsum non sine lite tenuerunt, multis enim contra Geldros, et Transisulanos contentionibus ius illud tenuerunt. Septimo. Suspecta est etiam Brabantiae, et Hispanorum vicinitas, quae hisce litigiis excitata, de bello Quinti et sexti Euangelii classicum canet. Octavo. Dordracum plenum est Gallis, aliisque exteris, ideoque civitas magno strepitu personat, non poterunt tuti esse Arminiani. Quod si insidiae nullae struuntur, cur non Leida, Harlemium, immo ipsa Haga conceditur.

An hoc agitur ut captivi Hispanis tradantur?

§. 19. Decima octava ratio. Nimia Synodi indicendae contentio, magno provinciarum aliter sentientium praeiudicio urgetur; Cur enim legem Hollandorum pars, et Zelandorum praescribunt? cur Magistratus Arminianos in ordinem redigunt? cur alias provincias quasi victas et servas occultis molitionibus exarmant? deinde praesidiis premunt? Omnium horum causa est religio, pro cuius libertate se pugnasse putant Arminiani, et nunc gravissimas exactiones pendere, non ut conscientiis consulant, sed ut abominatissimis Borboritarum, et Manichaeorum insaniis subscribant. Sic igitur post tot contumelias etiam publico decreto Synodi condemnentur, cum sit doctior, et honestior Hollandiae, Belgicique pars, quis dubitare poterit, patientiam tam indigne laesam in furores abituram, inde arma in promptu fore?

§. 20. Decima nona ratio. Gommarianismus sine armis induci non potest, civitates igitur praesidio firmandae sunt, ut Rigidorum opinionibus obsecundent, aut si credere nolint, obsidione cingendae. Atque hac ratione versis in mutua viscera gladiis, seminecem patriam tradent illis, quorum imperium fugiendo in miserrimam servitutem specie libertatis deciderunt. Quae enim facies illius patriae futura est, in qua unica secta dominatur, ceteri opprimuntur? Aut quomodo pro aris, et focis, pro religione pugnabunt, qui propter religionem servire coguntur? Qui ea solum causa, quia Zwinglianismo Rigido non credunt, cum in famiae nota dignitate sua deiciuntur? cum ex vinculis apud inimicos causam dicunt.

Nunc superest aliqua spes, ideo nondum extrema tentantur, quod si Synodalis violentia in desperationem eos egerit, qui nolunt esse Borborititis, et Manichaeis magis insani, non poterunt se continere, quin quidlibet malint, quam ad horridas illas opiniones accedere. Quod si sub idem tempus indutiae solvantur, qua concordia resistere poterunt?

§. 21. Vigesima ratio. Synodi decretum quale futurum sit, iam ante praedixerunt Arminiani, et nunc praeparatoriae ostendunt. Nempe quo damnentur Arminiani, probentur Gommaristae. Itaque non opus est tam operosa, tam sumptuosa convocatione, cum iam ante Synodum exsecutio synodalis sententiae vigeat. In hunc enim finem Arminiani in patria, et ad Tribunal magnae Britanniae accusati sunt, praesidia urbibus Arminianis imposita, Magistratus Arminiani in ordinem redacti, praedicantes coerciti, fugatique, templa restituta Gommaristis. Quae cum vehementer animos offendant, si illa eadem publica Synodi nationalis sententia comprobentur, omnes qui causa cadent, experientur hac re Amstelodamensibus, aliisque rigidis dominationem quaeri.

Turbas igitur et tumultus ciebit Synodus; Eos enim qui iure aequales sunt, et in speciem hactenus aequales fuere, inaequales faciet; quod

in libero populo sine magna commotione numquam est factum, numquam est suturum.

§. 22. Vicesima prima ratio. Vindicta a Rigidis quaeretur, qui enim graviter se laesos arbitrantur, quique verentur, ne maioribus incommodis afficiantur, illi ubi potentiam, et auctoritatem nacti fuerint, saevius grassantur; at vero Rigidi de summis mollium iniuriis iudicio queruntur, et integros libros conscribunt; nemo itaquesperare potest, in ira, quam iustissimam existimant, tam lentos fore, ut non utantur praesidio Synodi, qui ante Synodum hostilia omnia fecerunt. Coloniae est impressa Epistola Hagensis, quae Hollandiae statum exponit. Initium est: Decimo quarto die Iunii e [(reading uncertain: print faded)] Phrisia secundo cursu huc appulit comes Wilhelmus.

Neque sperari potest rigidos victores fore mitiores, quam fuerint molles, nam et natura sunt ferociores, et sectae suae decretis ad crudelitatem, quam etiam Deo tribuunt, incitantur, accedit dolor, et ira, quod iniuriam se passos arbitrantur. Denique illis, per quos vicerunt, hoc est, ministris rigidis obsequendum erit.

§. 23. Vicesima secunda ratio. Ne sumptuum quidem ratio Synodum permittit. Nam primo multos esse oportet, alio qui auctoritas aberit, cum enim omnes hactenus sint aequales, pauculorum conciliabulum ceteris praeiudicare non poterit. Deinde vocantur e Gallia, Anglia, Germania Coryphaei praedicantium, sine illis enim parum firma decreta opinantur, impensas igitur numeroso hospitum exercitu crescere est necesse. Tertio, non soli convenient ministri, familiam uxoresque trahant, oportet. Cur enim, cum dono castitatis careant, ad Synodalem caelibatum adigantur? Prima igitur sessione sancient de adducendis, aut retinendis familiis. Quarto, Diuturna erit Synodus, nam supra quinquaginta articulos controversos enumerant, cum autem hactenus ne unum quidem decennio definierint, multos annos tam multis impendent. Sint igitur ministri Arminiani quingenti, totidem Gommaristae, exteri ducenti, in universum 1200. sint octingenti politici, et legati Provinciarum, nam et illi sententiam dicent, ne ministri superent. Verum malo pauciores ponere; sint sane trecenti. Ut totus numerus Synodalis sit mille quingentorum, adde totidem uxores, famulos, et ancillas, filios, et filias, facile octona, vel novena milia invenies. His de hospitio, victu, vestitu, prospiciendum est; verum ita numerum contrahamus, quatuor dumtaxat milia ministri cum suis familiis efficiant. Sumptu tamen magno patriam gravabunt, faciliusque erit dena peditum armatorum milia alere, quam ministrorum praesertim exterorum, et uxorum lautitias instruere. Militum victus facili commeat via, doctores illi sericati [(reading uncertain: print faded)] , deliciis affueti, alias dapes exposcunt. Nec decet Synodales, et omnium ministrorum primospilos nimia frugalitate castigari.

Sumptum vero illum gravem esse provinciis foederatis nemo dubitabit, qui penitius rationes eorum considerarit: omnia enim hactenus conturbata fuerunt. Docet hoc Apologia Barneveltii; qui refert, cum ipse ad officium advocati vocaretur, Collegia Magni, et provincialis consilii, rationum praefectos, et Magistratus Hagae eo fuisse erga Status animo; ut voce ac scriptis in dubium vocarent, essetne etiamnum Statuum Hollandiae, et Westphrisiae reliqua tanta auctoritas, ut censuum, et contributionum impositarum exsecutionem facere possent. Pro mutuo accepto necesse fuisse quotannis duodecim pensionis loco, et duos pro proxeneticis pendere addit: Maiora multo erant reditibus gravamina. Quam vero maiora fuerint, docetidem pag. 14. Ex quo tempore Rex Galliae cum rege Britannico, ac porro cum Hispano atque Archiducibus pacem iniit, novem postremis belli annis excreverant debitorum et expensarum gravamina, ut omne censuum ac contributionum pondus (tamet si non mediocriter adauctae essent) 26. millionibus florenorum excederent: ultimi etiam duo anni parva admodum gloria, magnoque cum detrimento decurrerant, quin et maioris periculi restabat metus (duabus interim expeditionibus hostium vigilanti studio amolitis) eo, quod per idemptempus exterorum subsidia, et minus certa, et cum maiore patriae onere coniuncta essent, quam antehac fuissent: et quod tantis gravaminibus incrementa sumentibus, Statuspatriaetotius tandem ad desperationem redigendus videretur: quemadmodum triennio ante Senatores, et calculorum praefecti monuerant. Ecce tanta fuere gravamina, illa nunc in pace, assidentibus de Synodo convocanda civitatibus aucta sunt. Dum aliarum libertati aliae imminent, aliae suam libertatem, religionemque civilibus armis protegere, et tueri conantur. Interim et illae urbes, quae nunc militem legunt, ne in Synodum convocandam consentire cogantur, multo difficilius ad sumptus praestandos inducentur. Nam praedicantium contentiones multo patientius permittent, quam nummos pendant. Ne bellum praedicantium geratur, bellum in Re publica geritur, nec desunt tamen, qui putent, civitates pecuniam non collaturas, ut decertate possint praedicantes, cum omnibus opibus eorum sedare certamina conentur.

§. 24. Vicesima tertia ratio. Quaedam sunt vulnera, quae ventum, auramque non ferunt, ita et haec mala Rei publicae patefacta medicinam respuunt. Synodus vera illa non modo faciet notoria, sed etiam summo iure, et publice nota. Quo facto pudor nequitiae amittitur. Recte hoc agnovit callidissimus senex Oldenbarneveltius, qui semper discordias illas celare conatus est. Ex animo, inquit pag. 27. Apol. dolui ob orta inter Remonstrantes et Contraremonstrantes dissidia. Semper et omnibus modis laboravi, ne illae emanarent, aut inpublicumerumperent. Procurato primum, ut praesidentibus diversis Ecclesiasticis personis, causa Arminii intra privatos parietes examinaretur: quem in finem negotium in domo Domini de Noortwyck p. m. tamquam Senioris Curatoris universitatis Leydensis; babitum de serviit, et deinde negotium institutum in summo Consilio inter Gommarum et Arminium Praesidibus Ministris diversarum Ecclesiarum utriusque partis. Ego neutram opinionum acceptavi, aut respui: cum intellexerim (conformiter ad sapientem admodum instructionem et iteratum scriptum Regis Angliae) utramque opinionum sine praeiudicio veritatis, in Christiana caritate et unione tolerari posse. Cavebo etiam, ne, qui harum tragoediarum auctores sint, indicem. Sed malum potissimum ex Synodali quodam Decreto prorupisse arbitror, quo Leydensibus Theologiae professoribus; et omnibus Praedicantibus praeceptum fuit, ut cum timore Dei adverterent adea, qua confessione Batavica et Catechismo Heydelbergensi contenta sunt: et sicubi quippiam dubitarent, id singuli annotatum suas ad Classes transmitterent. Cuius decreti causam dederant omnes priores Ecclesiasticae differentiae et controversiae, quae cum Caspare Coolhaes, H. Herbarts, Taco

Sybrandts, Cornelio Wiggers, et aliis pluribus de intellectu, sensu, et varia interpretatione quorundam punctorum in supradictis duobus scriptis contetorum (praesertim Praedestinationis Divinae) originem traxerant: et quod propterea anno 1597. V. Ampl. Pot. intellexerant, Confessionem in Synodali congregatione revidendam et corrigendam. Nam postquam Commissarii vestrivos depraedicto Synodali Decreto iamcertiores fecissent, iudicastis, non expedire, ut dubia Professorum, et Pradicantium respectivis eorum classibus traderentur; metuentes, nesic inter Theologantes ingens dissensionis flamma suscitaretur. Ex quo manifestissimum, et ordines, et Barneveltium hoc egisse, ut tegerent illa probra, nunc igitur aperiri profundius, et ostentari alienum estab utilitate publica.

§. 25. Vicesima quartaratio Nec modo controversiae, et errores, sed scelera ipsa ministrorum per ora hominum traducentur; exemplo sint Greuinckhovius, et Adrianus Smoutius, qui vel sunt tales, quales se mutuo describunt; hoc est omnium bipedum nequissimi; vel non sunt tales; et sic necesse est omnium calumniatorum esse pessimos. Quem vero in Synodum vocare poterimus, de quo non atrociora dicantur? Quid aliud erit illa Synodus, quam [Gap desc: Greek words] , hoc est, eorum hominum, quorum pudere provinciam merito debeat.

§. 26. Vicesima quinta ratio. Dubius est Synodicae disputationis eventus, aut certus. Si certo praedefinitum est, quod definiendumest, si praeitum est iudicum sententiis, frultra orbis Calvinianus inse commovetur. Siincertum; our non timent, necontra Rigidos, Amstelodamenses atque excellentissimum Auraicae Principem sententia feratur? Quod si fiat, quis non animadvertat, auctoritatem eius deiectum iri: et virum magnanimum contumeliam minime laturum.

§. 27. Vicesima sextaratio. Peracta feliciter Synodo mox contra iudicia, scriptiones, famosi libelli, et inrem, et inpersonas proferentur. Omnes inea aliquid, multi multa, nonnulli omnia improbabunt. Iracundia partium sic accendetur. Si voces liberae supprimantur, ex occulto virulentius mordebunt. Exempla sunt in Germania, quae post colloquia omnia Lutheranorum inter se, et eorundem cum Calvinianis novo paroxysmo tentata est, et bellum redintegravit.

§. 28. Vicesima septimaratio. Norma disputandi ex eorum legibus sunt biblia, nulla vero sunt authentica, nisihebraea in vetere, graeca in novo testamento. Ceterae versiones auctoritatem humanam habent, ut illi sentiunt. Sola igitur Hebraea et Graeca lingua in illa Synodo usurpanda est, omniaque ad illam normam examinanda. At unde inter illos tot Hebraei et Graeci? Tot, inquam, doctissimi, quibus certo constet, se illas linguas ita percallere, ut interpretandi errorem a se abesse sciant?

§. 29. Vicesima octavaratio. Statuamus tamen in natione Belgica tot Hebraice, Graeceque doctissimos esse, quistamen nobis et aliis persuadebit, veros esse ignoti textus interpretes? Quidquid enim agetur, eorum verba non erunt nobis authentica.

§. 30. Vicesima nona ratio. Quin nonnulli eorum ut Calvinus, ut Vorstius, in ipsis bibliis hebraeis errores et mendacia invenerunt. Adeo ut hoc fundamento subruto, tota moles casura sit.

§. 31. Trigesima ratio. Venient ex Gallia, ut Scharpius, quinegat, Magistratuum leges ad conscientias pertinere. Venient ex Anglia, qui Episcoposreducant, hoc est, ut Puritiani iudicant, sceleratam Antichristi scalam exstruant. Haec portenta dicent Belgae.

§. 32. Trigesima prima ratio. Si Synodales iuramento, quo suis opinionibus obligati sunt, placetsolvi; idemius tribuendum est omnibus ministris, alioqui Synodo obtemperare non tenebuntur. Timendumvero, ne ea res ad milites, atque adeo Magistratus etiam perveniat.

§. 33. Trigesima secunda ratio. Quamquam status Generales, principesque in Synodo constituenda adlaborent, nihil tamen umquam invitis praedicantibus conficietur. Invitis canibus venari difficile esse nostrates recte dicut. At invitis omnibus Arminianis, hoc est, dimidia parte sed, doctiore parte Synodus instituitur; inviti venient, ideoque tardi omnia molientur, ut in re imperfecta discedant. Et quam hoc facile est. De conditionibus et legibus disputabunt, excipient, protestabuntur. Si ad quaestiones responsio quaeratur. dilationes iterum, it erumque postulabunt, valetudinem alii, occupationes nonnulli praetendent, multi propter nuptias dicent se non posse disputare, ut factum refert Greuinckhovius. Summa est, non potest esse Synodus, ubi dimidia parsnon vult esse Synodum: violentia fortassis adhibebitur, et adesse cogentur. Vim depellere nequibunt, sed inutilis ea fuerit praesentia, num ad disputandum respondendumque adigi non poterunt, nisi volentes, nisi alacres Synodus ergo esse non potest, nec ex ea concordia.

CAPUT XL. Formam Concilii ad pacem faciendam collecti, oportere sumi ex veteri Ecclesiae consuetudine.

§. 1. Conciliium ad pacem inchoandam ac stabiliendam utile esse docui, nec adversarii repugnant. Non posse etiam Concilium haereticorum colligi, et cum utilitate haberi libro alio demonstravi, et si parum firma mea argumenta arbitrantur: Ecce, cessent verba et scribentium discursus, rem ipsam dent. hic Rhodus est hic saltent. Synodum Calvinolutheranam, aut Rigidomollem colligant, et [Gap desc: Greek words] me experientia refutent. Quod si non possunt Generalem, at Nationalem saltem. Dum fecerint, fieri posse negabimus, nec immerito, quia velle se dicunt, et hanc commodissimam viam fatentur, alias vias reiciunt, ut fupra ex scripto Hollandorum ostendi. Si igitur opus est Concilio, nec ex novitiis doctoribus colligi potest, quid dubitamus Concilia verera, eorumque sormam, et auctoritatem adsciscere, ne tanta utilitate, quam utrimque fatemur, ne ipsa pace privemur? Tantumne in animo cuiusquam sanctae et orthodoxae antiqui tatis odium parere potuit haeresis, ut neremedia quidem, et beneficia ab illa accipere consentiat? An ignoramus aegrorum desperatissimos esse eos, qui adversum remedia sunt contumaces? et sincere medentium manus arbitrantur inimicas? Absit a Christiano pectore ea durities, ut pacem nolit, absit ea caecitas, ut ineundae pacis aditum sibi psipraecludat.

§. 2. Quid igitur? anmihi perhas ambages Concilium Tridentinum suadebis? Vellem equidem, sed vereor ut persuadeam, non quo veritas

testimonio suo destituta sit, quam Concilium illud illustravit, sed quia odio personarum, veritatem ab illisnon facile accipies, nondum enim vulnera, quae Sycophantae, Concilii calumniatores fecere [Orig: fecêre] , sanata sunt. Itaque olim quidem istius tibi Concilii gratiam feci, forte sponte illud sicognoveris, amplecteris.

Mihi inhac religionum pugna et iactatione fieri videtur, quod in medicina: permulti namque fastidio veterum remediorum, et inani spemeliorum agyrtas, et impostores circumforaneos cupidissime audiunt, interdum illis vitam, et sanitatem, pollicitationibus inducti, committunt. Et dum nova pro veris admirantur, rei, et valetudinis iacturam faciunt, qui cum sese proprio periculo, aliorum irrisu, alienae temerirati in suo corpore experiundae artis potestatem dedisse sentiunt, ad veteres se medicos, Hippocraticos et Galenianos referunt, probatis enim sine discrimine uti malunt, quam de novis iterum, atque incertis periclitari. Iam longo tempore a prisca animarum medela, a solito pabulo, clamoribus suis rerum novarum nundinatores magnani hominum partem avocarunt. Alio Lutherus, alio Calvinus, et in parte Lutheri sectae multiplices, Osiander, Maior, Flaccus, Ubiquitarii ceteri, Anomi, Anabaptistae, nec unius illi commatis, etsi omnes, mali, vocant. In parte vero Calu. Molles, et Rigidi, Libertini Anglopapistae, Puritani. Omnes salutem, vitam, sanitatem, et montes felicitatum, et quidem absquelabore promittunt, omnibus circumforaneis impudentiores, at falsos se, sero homines creduli, et leves experiuntur, nec plerisque ad reditum deest quicquam nisi vulnerum agnoscendorum, et detegendorum pudor. Omnia in dies mutarinon videnttantum, sed etiam palpant. Cur non igitur vetera confulunt, aut saltem aspicere dignantur? cur nova sectantur, a suis auctoribus damnata?

§. 3. Concilium igitur generale sit, qualia prima illa fuisse, etiam adversarii concedunt, et sequentia fuisse nos docemns. Nempe in quo iudices, sed sedeant Orthodoxi, et quorum iam est fidei possessio, et contra eos, qui inusitata dogmata invehunt, longa praescriptio, novitas enim probari debet, non autem iudicare vetultatem, et iuris indubitati est, possessorem suo privilegio frui, nec ad probationem adigi: quamquam et hoc praestant Concilia, veterisque fidei possessionem contra profanas novitates asserunt. Cur enim in Nicaeno sedeat iudex Arius, in sequentibus vero Eutyches, Nestorius, alii? Cur hoc tempore Libertini, Ariani, Sociniani, Anabaptistae, et quidem eodem iure, numero, et merito, dicendarum sententiarum? An illi in Spiritu Sancto convenient, qui Spiritum sanctum tota inferorum panolia oppugnant?

§. 4. Secundo. Sit in Concilio, nec pars Ecclesiae, nec corpus sine capite, sed in senatu suo tota repraefentetur Ecclesia, nec vel parscontra totum conspiret, vel absque primariae sedis Antistite causa iudicetur, quod nefas esse olim agnovit Augustinus, et ad Melchiadem Pontificum perscripsit.

§. 5. Tertio. Concilium definiat, nonquid de novo credendum, nec articulos definiatnovos, sed veteres clarius explicet, scripturae sensum tradat, et de quo dubitatur certum efficiat. Hoc enim munus illius est, novitatibus ire obviam, et vetera firmare.

§. 6. Quarto. In rebus quae ad fidem pertinent, Concilium habeat suffragium, cui nemini resistere liceat, adeoque extra Ecclesiam censeatur, qui superbiensnoluerit sacerdotum obedire imperio.

§. 7. Quinto. Libera sint, non infamata principum violentia, nec serva et obnoxia Magistratibus, ut non modo liberae sint sententiae, nec dicenda praescribat saecularis potestas, sed nec libertatis poena ulla timeatur, nec tale moderamen penes principes sit, ut caputrei ad ipsorum tandem arbitrium relabatur.

§. 8. Sexto. Reorum causae prudenter, suaviter, cum caritate, et sinceritate cognoscantur, nec ullo modo, cuius haeresis nota est, iudex sedeat, is enim sententiam iudicandus excipere debet.

§. 9. Septimo. Omnium Conciliorum praecedentium Generalrum, et approbatorum decreta tueatur.

§. 10. Octavo Sanctae consuetudines precum, ieiuniorum, paenitentiae pro recepto more serventur.

Alia Conciliorum ratio iniri non potest, si enim, ut in suo Concilio Pareus facit, omnes haereses ad iudicandum admittamus, non video quam Concilii speciem teneamus, cum reos omnes in tribunali collocemus, nec iudicio auctoritatem, nec sententiis veritatem permittamus.

CAPUT XLI. Rationes esse graves, cur Catholici, non adversarii Concilium probent.

§. 1. APpellare eos ad Concilium liberum, pium, Generaleiam frequenter audivimus, revera Concilium nolle multis ex rebus manifestum est, e contrarionobis Concilium est optabile.

Calviniani, et ceteri sectariorum in angulis loquacissimi, in luce publica, et coetu universali necessario obmutescent, et lucem peros sese in lustra sua abdent, neque enim defendere sua valebunt, si aperte loquantur, neque solitis obscuritatibus et ambiguis verborum labyrinthis errores involvere in tanto eruditorum coetu facultas erit. Hactenus id strenue egerunt, ut in colloquio Wormaciensi, atque alibi: adeo ut ipsi etiam Calvino intolerabilis visa fuerit Buceri, et Melanchthonis in fallacibus articulis fingendis vafrities. Quam insigniter vero deceperint discipulos suos in Gallia Calvinistae libro de Synodo, et unione Euangelicorum, ostendi: Primarius enim vir Baro Cleruantius in uno solo articulo suos, et Lutheranos dussidere putabat, idque ipse Pareus profitetur, quod quam luculentum sit mendacium, docui priore libro. Quid igitur in Concilio spei habent, qui ne apud suos quidem initiatos, palam omnia idoli sui mysteria pandere sunt ausi? Iudicium universorum necesse est ut fugiant, qui discipulos doctrina; suae conscios reformidant. Nostra doctrina non modo totius orbis Christiani clara in luce refulget, sed veteri Ecclesiae cognita fuit, ad Orientem atque Occidentem radios lucis suae, explicat, et quia nihil habet pudendum, nulla partesui celatur.

§. 2. Victoriam sperare, aut Concilio Generali, pio, libero probare doctrinam fuam illi non poterunt, qui nulli umquam Concilio particulari satisfecerunt. Horridam sententiam Calvinistae rigidi ne suis quidem collegis, Symmystis,

et fratribus persuadent, multo minus Synodo Generali, pio, et libero fidem facient, mentem illam esse Spiritus sancti, cum praeiudicio fratrum suorum gravati causam dicturi sint, atque examinandi, sintne Manichaei, et Borboritae? harumenim non aequare modo, sed superare insaniam Rigidorum arbitrantur Molles. Par est ratio Lutheranarum partium, et particularium. Venient Ubiquitarii seorsum, alia parte Flacciani, deinde Maioristae, et Osiandrini, et suorum civium praedamnatione ignominiaque notati, solo conspectu se damnatos intellegent. Neque enim videbunt secum facientem ullum Iudicem, nisi ex sua paucitate Ubiquitarium, Flaccianum, Maioristam, Osiandricum. Non dissimulavit suorum ab omni orbe venientium dissensionem Landgravius Hassiae anno 1546. Spirae in congressu cum Carolo Caesare. Equidem, inquit, in Concilio non multum habeo positum spei. Sed provinciae Germaniae conventum arbitror futurum non inutilem: Nam sententiis atque dogmate; nimium adhuc a nobis reliquipopuli dissident; In Germania vero sic est eomparatum, eoque res devenit, ut mutari non possit: Nihil ergo potius est, aut praestabilius, quam ut liberam permittas in ea [Orig: eâ] religionem; sic tamen ut pacem omnes colant. Idem deinde apud Granuellanum repetit, plane ingenue, ut decebat principem, fatetur quoniam Itali, Galli, Hispani, tantopere a Germanorum dogmate dissideant, Generalis, vel ut vocant, oecumenici Concilii non magnum usumfuturum esse. Quis igitur nunc futurus est usus in commodum alicuius sectae singularis, cum unicuique sectiunculae non modo Catholica universitas et consensio constante veritate obsistat, sed decem aliae potentiores, aut non multo inferiores sectae inimicissime eam oppugnent?

§. 3. Concilium optamus, quia eius sententia, non modo religionis antiquae integritate restituendam arbitramur, sed ablata etiam occasione religionis, redhibenda, saltem exparte, speramus. Auctores enim sunt Catholici, repetundarum postulant adversarios, Concilio si causa definiatur, nihil difficultatem maiorem adferet, quam nullo iure parta, possessa, dilapidata reddere. Non igitur difficile est aestimare, quinam iudicium reformident, qui in eo praesidium collocent: Et acta si legantur, inveniemus quorum calamitates exsecutionem, et ius postularint, quorum rapacitates comperendinationem, et dilationem, ac tandem actionum intentatarum abolitionem, precibus, rationibus, minis, armis exegerint.

4. Faciamus ita esse ut ipsi volunt, sit Concilium generale, pium, liberum, sed Generalitate Gebennensi, pietate Zwingliana, libertate Libertina. Sit inquam Concilium ex Calvinistarum praefectis, qui cunctos Mitrae Gebennensis labores et probra tolerarint. Sanctum sit, quidquid hactenus in Calvino damnatum est. Ne hoc quidem Concilium ulla de causa, nisi veritatis amore, nobis est formidandum. Si enim vincant illi, si apud illos stet veritas, non est nostra deterior futura conditio, quam illorum, multo vero melior, si vitae commoda spectemus, quam qua [Orig: quâ] nunc utimur. Nunc enim in timore et tremore servimus Deo, perseverantiae nostrae incerti, in divino tamen beneplacito certam spem collocamus, at vero si ad eos traducamur, omnis anxietas, dubitatio, tristitia procul in mare creticum rapidis sublata notis abibit. Nos beatissimos, securissimos, omnium post hanc vitam poenarum immunissimos, fiducia nova praestabit. Felices errore nostro ad tempus degemus, quos nec leti metus, nec iudiciidivini, nec inferorum vel leviter stringet. Quam multi quos nuncin officio metus continet, ruptis repagulis in omnia facinorosa ruent? Atque ut vere se Calvinianos probent, inter rapinas, caedes, libidines exclamabunt: Scio me iustum esse, iustitiam perdere non posse: Damnationis esse liberum. Nulla, nulla crimina me caelo prohibent.

Alii sibi gratulabuntur, confessionis, ieiuniorum, caelibatus, eleemosynarum, omniumque operum se molestia immunes, cur enim bona opera; hoc est; peccata mortalia saciant? Quid demde peccata timeant, cum eorum et culpa et poena tollatur, si coram Deo dicant in corde suo. iustus sum, iustitiam amittere non possum. Immo antequam haec dicant. Iusti effecti sunt, quia semel crediderunt; quasi [Gap desc: Greek words] impenetrabili communierunt animum; ut omnia vitiorum venena sine noxa combibere possint. Hanc doctrinam tam carni gratam, tam atheisblandam; tam omnibus vitiis illecebrosam, Concilium Calvinistice pium proponet, nossi Antichristiani sumus, si omnibus flagitiis cooperti, ut ipsi nos apud imperitos rerum criminantur, eam promptissime amplecti convenit, cur enim doctores tam blandientes nostris cupiditati bus non audiremus? Si delicias quaerimus, cur non per ipsas suavitates, et quidem sine metu aberrandi in caelum volamus? Quidnos detinet, quo minus hanc in sectam concedamus? Hocsolum, quia adversa ve ritati, moribus exitiosa. Itaque nobis Concilium in utramque partem optandum, nullam ob causam metuendum est: si vincimus, merito de fidei sinceritate per divinam in nobis virtutem inter has lites custoditam, quam maximas, quam submississimas gratias agemus. Sivincimur, nullum erit, ut ille clamabat: Vae victis. Quid enim victores imperabunt victis? Vivite securi; lascivite in rosa, perire vosnon posse credite. Utinam non multisint; quisic vinci malint quam vincere; quandoquidem et nunc multi vincuntur illecebris, quia volunt.

Non igitur causa ulla est, cur Concilium Generale etiam purum putum Calvinisticum metuamus. Decretum Synodale erit, non quale de Nicea, vel Epheso austeri patres, stigmata Christi corporibus suis deferentes, ediderunt, sed quale de hortis Epicuri Aristippus aliquis supina cervice, languidula voce dictaret. Quamquam non credo delicatulos illos et politulos [Gap desc: Greek words] tantum operae sumpturos ut novos Canones conscribant, sedea quae iam scripta sunt, approbaturos. Habent librum Ott. Casmanni deliciosissimo titulo blandientem, inscribitur enim; PULVINAR SECURITATIS CHRISTIANAE. Iure optimo ac merito. Omnibus enim Christianis securitatem beatitudinis supremam imperat, quam nulla operabona iuvent, nulla facinora minuant Hoc pulvinari suffertos omnes de Concilio dimittent, nec dicentillud solitum: Ite in pace. Sed; Hoc pulvinari dormite securi.

§. 5. Concilium prudenter desiderare nonpossunt, qui eius nullam utilitatem agnoscunt, aut exiguam adeo ac dilutam, ut labori atque impendiis non respondeat. Quaestionem hanc proponit Matthias

Hoe Electoralis archipraedicans aulicus, et inania concilia existimat, nam et scripturae praeiudicium adferri, et Calvinistas nolle se sententiae Synodi subdere, aut decretis obligari, sed eadem [Orig: eâdem] , qua [Orig: quâ] ante velle libertate docendi in munere suo fungi. Hinc recte suo sensu argumentatur. Si igitur instrui, et docerirecusant, quid opus Concilio? Plane si Concilium non minus errare potest, quam singuli, non deerit exceptio. Omnis enim auctoritas evanida est, si analogiae fidei Calvinianae non est attemperata. Nos vero Conciliis Generalibus auctoritatem infallibilem tribuimus, nobis igitur proficiunt.

§. 6. Nobis omnia hactenus Concilia generalia recte, et ex animi sententia [Orig: sententiâ] cessare [Orig: cessâre] , nullo enim Concilio nostra doctrina damnata est, omnibus in controversiis pro nobis iudicatum est, adversarii omnium Conciliorum praeiudicio causam amiserunt, non iniuria [Orig: iniuriâ] igitur toties icti in veteribus haeresiarchis aciem illam iudiciorum evitare laborant, et veluti infames scopulos, ubi exuvias de maiorum suorum naufragio natare cernunt, Synodos exhorrent. Quidquid ergo de Conciliis cogendis praetexunt, inane est, neque enim aliud quam effugium, et corrumpendis populorum animis opportunitatem quaerunt. Si enim novum ex animo Concilium postulant, cur vetera contemnunt?

§. 7. Solent quidem audacter nobis illi obicere, nos Concilium pium, et liberum refugere, ne errores nostri, abusus, et scandala patefiant. Ita sane homines acuti arbitrantur, liberos se fore, si ante occupent accusationem, et sua mala in alios derivent. Nam quod de erroribus calumniantur, nullius erroris nobis consciisumus, nec modo securi, sed laeti etiam ad hanc partem causae accedimus, sine sanguine et pulvere victores evasuri. Quos enim illi velut erroresnobis imputant, dogmata sunt Martyrum sanctorum, Episcoporum, qui olim in Ecclesiis floruerunt, Conciliis praesederunt, atque ipsorum Apostolorum, inter hos ergo reos stabimus, et de Magistris nostris illis antiquissimis sententiam audiemus. Immo coram paucistotus Christianus orbis stabitreus, si ex adversariorum sententiares agetur.

Plerosque offendit, (inquit Calvinus de scandalis) quod totumfere mundum nobis adversum esse vident. Nec vero sibi desunt malae causae patroni, quin rudes, et infirmos huiuscemodi machina percellunt. Valde absurdum esse, ut paucis hominibus habeatur fides, totum Christianum fere orbem neglegi. Praecipue autem ad nos proterendos sacro Ecclesiae titulo, quasi malleo se muniunt.

Bene novit Catholicos, sic plane obicimus, et dicere pergimus, nec exemplo quod contra nos adducit movemur, cum se et suos familiae Noe comparat. Quantum ad nos attinet (inquit) si unus Noach cunctos saeculi sui homines sua fide damnavit, non est, quod magna incredulorum turba nos de gradu moveat. At nondum se Noah probavit, nondum arcam exstruxit, ex qua totum Christianum orbem incredulorum turbam diluvio destinet, etsi praesens turba Christianorum, quae nunc aevum non ex Calvini legibus agitat, tota illi exitio nata videtur. An et olim vita functos eodem Cataclysmo involvit? Errores igitur quos calumniose, malevolentissimeque nobis imponunt, totius mundisunt, qua [Orig: quâ] Christianus est, ut ipse noster Novus Noah edixit. Ego vero ne ipsis quidem erroribus et blasphemiis Calvini tolerabile iudico. Sedere pro tribunali stigmatiam Calvinum, assidere factis suis et versibus infamem Bezam, stare sordidatos Cyprianum, Augustinum, Basilium, Nazianz. totamque optimatum veteris Ecclesiae nationem, et iudicum Sodomiticorum ora tremere, ad palinodiam cogi, idololatriae et gravium errorum damnari. Si tamen inverso rerum statu ista contingant, multo praestabilius est, in ordine reorum innocentissimorum nosiacere, quam tam iniquorum iudiciorum esse consortes. Non est igitur metuenda illa errorum nostrorum in Concilio patefactio. Adversarii vero quo se vertant nihil habent. Nisi hoc contumaciae latibulum: Se ut olim Noah fide suagregem incredulorum Pontificiorum, Patrum, Martyrum damnare. Etsi enim palam et exserte Martyres non damnent, cum tamen eorum fidem in nobis damnent, persequantur scriptis, ferro, et igne, non post eorum iudicium esse mitius in Magistros, quam in discipulos.

De abusibus et scandalis non est quod Concilium timeamus, cum nemo abusus, et scandala probet, etiam illi qui scandalo sunt; omnino severitatem Concilii in removendis scandalis omnes orthodoxi imploramus, et a Concilio Tridentino, ubi eius observatio in vigore est, omnia paene scandala sublata sunt. Plurimum possunt scandala; sed apud rudes et infirmos, ceteri norunt praedictum esse a Christo; fore in Ecclesia scandala, ideo propter scandala ab Ecclesia non recedunt, quae fore in Ecclesia didicerunt. Nullum igitur abusum, nullum scandalum excusamus. Si tamen grandia, et ex doctrina ipsa enata scandala videre desideras, Calvinistas adi, invenies doctrinae ipsorum consectaria esse axiomata Libertinorum, inveniesmores, quales erant Manichaeorum, et Borboritarum, et teste ipso Calvino vix decimum quemque sincerum. Plerosque olim a veritate fidei doctores falsi avertebant exagitatis tragice cleri vitiis, et occasionem dabat nonnullorum vita. Verum subito elapsa est e manibus illa accusatio, cum inter Calvinianos plura, maiora, atrociora scelera ex ipsa fide, sine metu amittendae iustitiae, et incurrendae damnationis admitterentur. Itaque haec considerans Calvinus librum de scandalis conscripsit, in quo causam scelerum agit, et ostendit Euangelio semperilla haerere. Quae vero scandala ipse in suis agnoscat videamus. Scandalorum molem oppositam, Calvinismum ingressuris, ex ipso auctore eius opponamus.

Primo cum Euangelii professio longe lateque in Germania regnaret, timuisse se ait triumphale hoc Euangelium, quod ad insolentiam suos efferret. Pergit deinde. Nisi profanae licentiae dominus mature obviam ivisset, morbus fuisset temporis successu propemodum incurabilis. Nulla doctrinae, piisque monitionibus fuisset auctoritas. Mediocrem disciplinam, qui nondum admittere sustinuerant, iugum omne, non secus ac indomitae belluae, violento impeturupissent. Sentit igitur Calvinus de Euangelio, et Euangelicis abiectissime scilicet, nisi metu, et poenis constringantur, fore indomitas beluas. Ecce tibi: quae facta Euangelicorum illi perspecta censes, ex quibus is qui eos genuit, qui in sanguinem suum clemens est, tam atrociter de futuris coniectat? Qualia erant hominum illa scelera, quae nisi malis coacti deseruissent, iam in belluarum indomitarum mores, ingeniumque migrassent, et tu hic mihi Catholicorum scandala ingeres quem solus gladii metus a beluis separat? qui quod humanam naturam nondum per flagitia exuisti, hosti

debes, et carnifici. Secundo fatetur Euangelio seditiones concitatas esse, iustorum tamen in speciem scandali causam esse, quod simul ac publicari coepit Euangelii doctrina: velut aperta scaturigine, multorum erupit impietas, qui religiosi antea visi fuerant. Negat Euangelium causam esse, et credo. Sed doctrinam illam quam supra ex ipso proposui, causam esse quis negaverit? Quid mirum licentiosissimam esse vitam illorum, quibus peccantibus pulvinar securitatis substernitur?

Deinde cum vere et severe dixisset: Sed haec plusquam sacrilega impietas, Euangelio ad scelerum praetextum abuti. Subiungit. Loquor de artificio iam vulgari, quo se perfidi et nequam homines, ad fallendum, fraudandum, modisque omnibus nocendum in sinuant. De suis autem ministris loquitur, qui mini sterii dignitatem extollunt plenis buccis, ipse vero vulgi miratur patientiam, quod non eos luto et stercoribus mulieres, et pueri operiant. Tales igitur iam tum Calvini supercilium socios praedicantes, tam incaute turpes ferre cogebatur. Eorum nonnullos autem queritur, virtutum odio, suis peraeque et aliorum vitiis libenter indulgere. Atque haec scandala ex ipsis fontibus et primipilis Calvinismi, quid vero populus? Populus ille suorum contionatorum contemptor, an ille melior? Dic Calvine, dic amabo te.

Populus autem ut gratiam referat, eos amat solos, amplectitur, fovet: atque ut suis delictis patronos habea, suo patrocinio tuetur. Parumne scandali est, ubi soli improbi doctores amantur a populo, ut vitiis patronos habeat? Sic sane Sodomitae et Gomorrhaei, sic Lemnii, qui proverbio locum fecerunt immanitate scelerum, nequitiae doctores amplecterentur, si viverent. Agnoscere lector, cur doctores Catholicos oderit populus Calvinianus, quia solos amat scelerum patronos.

Forte speciatim heroica aut heroicis insigniora facta praedicantica aves cognoscere. Dabo ex Calvino. Alii benigne hospitio excepti, vel furto onusti clam abeunt, vel aliis modis hospites defraudant: vel sollicitant ad stuprum ancillas, ac interdum etiam uxores tentare audent. Alii ad captandum miri artifices, nudatos relinquunt, quibus aureos montes pollicebantur. Alii in mutuo fallunt: alii abnuunt depositum. Alii in societate perfidi. Alii quam eleemosynae nomine pecuniam, a bonis frugique hominibus abstulerunt, vel in scortationem consumunt, vel in aleam, vel in profusos alios luxus. Alii quod ad iuvandam eorum industriam, mutuo datum fuerat, audacter in otio heluantur. Atque ad haec flagitia nonnulli socias habent uxores. Alii sacrosanctum coniugii vinculum, deceptis uxoribus et abiectis liberis, violare non dubitant. Plura sunt eiusmodi facinorum exempla, quam quibus recitandis brevis Catalogus sufficiat. Plurima certo credo in illo Catalogo, quem accuratissimus cognitor Deus consignavit, supra omnia tamen est, hoc tales a populo solos amari, in amplexu esse, foveri, patrocinio defendi, ut sint vicissim vitiorum patroni. Sed hoc tamen ipsum vincitur alio crimine: Cum enim haec omnia fecerint, certissima, infallibilissima fiducia credunt, se iustos esse, non posse hac fide, et iustitiae certitudine excidere, quod ego nec Sodomitas, nec Chananaeos reliquos credidisse credo. Nunc ite, et veteris Ecclesiae scandala sparsim colligite, accusationem in Concilio meditamini.

§. 8. Quam tandem Concilio rationem reddent cottidianarum Euangeliicauponationum, et quasi in tabula depictam inconstantiam, quod nuper erat in Germania verbum Spiritus sancti, nunc sunt praestigia satanae, mutantur in diem in die sacra, et pro voluntate principum est religio momentanea. Nihil se credere aiunt, nisi quod scripturis expressum est, et aliter atque aliter credunt in diem. Singuli suae credulitatis sunt auctores, suae opinionis inventores, ideoque instabiles. De Germanis Calvinus lib. de Scandalis. Magnifice omnes Euangelium sub umbra iactabant, (in Germania ante bellum) Primas in multis locis tenebant scelerati hypocritae. An Saxonem, Hassum, Wirtenbergicum intellegit? Post cladem vero acceptam, primo ad Danubium, deinde ad Albim, quidam magni nominis principes protinus exanimati, nobiles, res publicae, metu nescio quo attonitae, sponte conciderunt.

Accusatio illa in Lantgravium, Wirtenburgicum, Ulmenses, Argentoratenses, Francofurtenses cuditur, aliasque urbes, quas Melanchthon ab ignavis principibus proditas esse affirmat. Hic se plusquam effioeminata mollities, immo perfida ignavia aperte prodidit. Impias et sacrilegas a Christo defectiones intra biennium in natione una plures vidimus, quam narrent omnium temporum, gentiumque historiae. At illae laudabiles erant multorum, ad Catholicam regressiones, conversionesque, secutae sunt deinde plures ad Calvinismum, atque alias sectas defectiones. Si fallo, Una non dico Res publica, aut civitas, aut Ecclesiola ostendatur, sed una anima, quae cum primaeva Augustana confessione in omnibus conveniat. Nullam dabunt: haereseon enim est numquam stare, semper ruere, atque impetu frangi, dividique in novas sectas, donec non modo omnis religio, sed nomen etiam religionis evanescat.

§. 9. Aliquot controversiarum exempla l. de pace Germaniae protuli, de multis pauca, testes etiam ex omni genere excitavi, de universitate Christianitatis paucos, sed ex quibus de Orthodoxo consensu constet; immo ita multos, ut si quis plures ad Concilium Generale; sanctiores ad Concilium pium, constantiores et doctiores ad Concilium liberum postulet, medico, non doctore opus habere videatur. Nondum autem causam tam bonam, tam evidenter victricem desero, tam invictam adversariorum iudicio iterumque, iterumque inculco, pudet illos suae paucitatis, cum enim adversus illos ago, cum particula alicuius sectae seorsum ago, quid illa, verbi gratia, Ubiquitaria, vel Maioristica, vel Osiandrica, vel Illyricana contra tot legionum centurias, quibus veritas pugnat, vincit, triumphat efficere queat? Quid enim praesidii in castris fugitivorum esse potest, contra tot exercitus fortes, et bonae causae propugnatores? Quid obtendere poterit spuria novitas, contra legitimi iuris et possessionis vetustatem? Scio veterem Patriarcharum tuorum, o [Orig: ô] Novator, responsionem. Scriptura [Orig: Scripturâ] vos vincere.

§. 10. At nihil efficit illa tergiversatio, nec effugit: speciem haberet, si in unam interpretationem, possetis ad tempus aliquod conspirare, nunc non rem modo, sed unibram etiam falsitas amisit, postquam instabili rotatu probata mutavit, et nova condidit Dic enim amabo te, quo ingenio, inter tot opiniones legentium, vertentium, interpretantium, tu ista intellegis? de qua sectiuncula [Orig: sectiunculâ] errorem tuum incrustas? Respondebis quod Honoratus Augustino: Cum legerem per me ipse cognovi: Non respondebo tibi, quod respondebat Augustinus Honorato. Sed quandoquidem

tu ita vis, tuo de te iudicio fruere. Certe mihi irasci non debes, si tibi ego non credo, si tot milibus te non praeferam. Nam quod tu uno ex angulo clamas, id omnes fectae e diverso de se profitentur. Ita etiam olim fecerunt. Testis est Lyrinensis cap. 37. libri de profanis haereticorum novitatibus. At si quis, inquit, interrogaret quempiam haereticorum sibi talia persuadentem. Unde probas? unde doces, quod Ecclesiae Catholicae universalem et antiquam fidem dimittere debeam? statim ille: Scriptum est enim. Et continuo milletestimonia, mille exempla, mille auctoritates parat, de lege, de Psalmis, de Apostolis, de Prophetis, quibus novo, et malo more interpretatis, ex arce Catholica in haereseos barathrum infelix anima praecipitetur. Hoc igitur te gradu, quo securus insistis, facili conatu deicio.

Ut enim te solum recte scripturae sensum percipere, ceteros omnes falli credam, aut sane non refellam, quid de ipsa scriptura dices? An cum nondum legeres per te ipse, cognovisti sacrum esse quod lecturus eras? aut cum singula legeres, per singula, etiam quae difficilia sunt, tibi revelabatur divina esse in singulis, quae legebas? Nulla te auctoritas movet, ut interpreteris Euangelia, sola tua scientia niteris, verum tamen necesse est, ut te moveat aliqua auctoritas, ut librum hunc Euangelicum credas. Ego vero Euangelio non crederem, inquit Augustinus, nisi me Catholicae Ecclesiae commoveret auctoritas. Quibus ergo obtemperavi dicentibus, credite Euangelio, cur eis non obtemperem, dicentibus; Nolite credere Manichaeo? Calvino Si ad Eangelium te tenes, ego ad eos me teneam, quibus praecipientibus Euangelio credidi.

Itaque solius traditionis titulo, deinde consuetudinis patrocinio sine ullo [(transcriber); sic: ulllo] scripturae instrumento, scripturae initio creditur. Quis igitur tantae audaciae est, ut praeter id quod annuntiatum est apud Ecclesiam, annuntiet? aut tantae levitatis, ut praeter id, quod ab Ecclesia accepit, acciptat? Quanta professio; per me intellexi, meus verus est sensus, ita iure tota universitatis, et antiquitatis consensio damnatur? Si enim verborum Apostoli dogmatum, rerum, sententiarum novitates, quae sunt vetustati, quae sunt antiquitati contrariae accipiantur, necesse est, ut fides beatorum Patrum, aut tota aut certe magna ex parte violetur: necesse est, ut omnium aetatum fideles, omnes Sancti, omnes casti, continentes, Virgines, omnes Clerici, Levitae et Sacerdotes, tot Confessorum milia, tanti Martyrum exercitus, tanta urbium, tanta populorum celebritas, et multitudo, tot insulae, provinciae, Reges, Gentes, Regna, nationes, totus iam paene terrarum orbis, per Catholicam fidem, Christo capiti incorporatus tanto saeculorum tractu ignorasse, errasse, blasphemasse, nesciisse quid crederet, pronuntietur. Vincentius Lyrinensis cap. 33. de profanis haereseon novitatibus. Haec suo ille tempore: additi deinde sunt tot aliorum martyrum ad novum Euangelium usque exercitus, de quibus idem pronuntiant, qui Tridentinum Concilium ob fidem istorum exercituum in Spiritu Sancto congregatum, condemnant. Quid dico condemnant? ignibus et visceratione persequuntur, quod unus de Catholicis superest, non est de eorum clementia, sed quia viribus deficiuntur. Quid vero mihi, si quis moderatius erret, respondebit? Quid causae est cur non credis sanctis? Si tam superbus es, ut eos omnes errasse, te solum sapere opineris, an etiam tam es stolidus, ut tibi me crediturum esse speres? Si aliorum te movet auctoritas, iam hoc ipso recedis a scopo, quod auctoritate duceris. Si tamen illa moveris, cur te novi, suspecti, pauci movent potius, quam veteres et multi, qui fidem suam tormentis, et morte approbarunt? Confessionem sanguine consignarunt. Vide quantae sit contumaciae his non credere, quantae immanitatis eorum discipulos velle devorare, Antichristianos, bestialitas appellare, non enim in nobis sistunt convitia, sed per saecula sedecim, et multa Martyrum, ac Episcoporum milia ad Apostolicas usque Ecclesias traiecta pertingunt. Moderate in re tam ardua age, quia cum tot sanctorum milibus litigas; si pacem amas, pacifice loquere. Si Concilium quaeris, id quod datur, amplectere. Sinos impostores, quia his credimus, divinae maiestatis iudicium rescinde, ac tot Beatorum milia, quae sanctitate, doctrina, dignitate Ecclesiastica, miraculis claruere [Orig: claruêre] , caelo deiecta, imposturae damnata, orta deuove, ubi tartarus tantum patet in praeceps.

Quantus ad athereum caeli suspectus olympum est.

Tu vero qui orthodoxus es, novitates fuge. Absconditam post Christum nobis sapientiam annuntiant, remlachrymis dignam. Si enim triginta (nonaginta) his annis fides originem habuit, cum quadringenti, (mille quingenti) fere anni ab eo tempore, fluxerint, quo Christus palam conspectus est, inane tanto tempore fuit Euangelium, inanis etiam fides nostra, et Martyres quidem frustra Martyrium subierunt, frustra etiam tales tantique Antistites populo praefuerunt. Gregor. Nazianz. Epist. 2. ad Chelid.

CAPUT XLII. Concilium Tridentinum suscipiendum esse, ut pax Germaniae reddatur.

§. 1. NOn difficile esset hoc persuadere, modo absit nomen Pontificis, et odium Catholicorum, nunc, pro [Orig: prô] dolor de religione, invidia, ira, avaritia, disputat, tanta iniquitate, ut doctores in caelum vehat, discipulos damnatione, exilio, carcere, gladio persequatur. Hoc glaucoma alienationis animorum auferatur, iam Concilium non difficilius Germania, quam ceterae Europae partes, suscipiet Cur enim non suscipiat, quod toties, optavit? et quod meliore sui parte tenet? Principes certe ut in Confessionis Augustanae praefatione loquuntur, Concilium generale petunt. Verba eorum sunt. Cum eiam V. C. M. Electoribus, Principibus, et reliquis statibus imperii non una vice, sed saepe clementer significaverit, et in comitiis Spirensibus, quae anno Domini, et c. 26. habita sunt, ex data et praescripta forma vestrae Caesareae instructionis, et commissionis recitari, et publice praelegi fecerit. Vestram M. in hoc negotio Religionis ex causis certis, quae vestrae M. nomine allegatae sunt, non velle quicquam determinare, nec concludere posse, sed apud Pontificem Romanum pro officio V. C. M. diligenter daturam operam, de congregando Concilio generali. Quemadmodum idem latius expositum ante annum, in publico proximo conventu, qui Spiraecongregatus fuit. Ubi V. C. M. per Dominum Ferdinandum, Boemiae, et Ungariae Regem, amicum et dominum clementem nostrum, deindeper oratorem, et commissarios Caesareos haec inter cetera proponi fecit. Quod V. C. M. intellexisset, et expendisset Locum tenentis

V. C. M. in Imperio, et praesidentis, et consiliariorum in Regimine, et legatorum ab aliis statibus, qui Ratisbonae convenerant, deliberationem de Concilio congregando. Et quodiudicaret V. C. M. utile esse, ut congregaretur Concilium, et quia causae quae tunc tractabantur inter V. C. M. et Roman. Pontificem, vicinae essent concordiae, et Christianae reconciliationi, non dubitaret V. C. M. quin Romanus Pontifex adduci posset, ad habendum generale Concilium. Ideo significabat se V. C. M. operam daturam, ut praefatus Pontifex Maximus una cum Vestra C. M. tale generale Concilium, primo quoque tempore emissis litteris publicandum congregare consentiret.

In eventum ergo talem, quod in causa religionis, dissensiones inter nos, et partes amice et in caritate non fuerint compositae: nunc coram V. C. M. hic in omni oboedientia nos offerimus, ex superabundanti comparituros, et causam dicturos in tali generali, libero Concilio; De quo congregando in omnibus comitiis imperialibus, quae quidem annis Imperii V. C. M. habita sunt per electores, Principes, et reliquos status Imperii, semper concorditer actum, et congruentibus suffragiis conclusum est.

Ad cuius etiam Generalis Concilii conventum, simul et ad V. C. M. in hac causa longe maxima, et gravissima [Orig: gravissimâ] iam, ante etiam debito modo, et in forma iuris prouocavimus, et appellamus. Cui appellationi ad V. C. M. simul et Concilium adhuc adhaeremus, neque eam per hunc vel alium tractatum, (nisi causa inter nos et partes iuxta tenorem Caesarcae proximae citationis amice in caritate composita, sedata, et ad Christianam concordiam reductafuerit) deserere intendimus, aut possumus. De quo hic etiam sollemniter, et publice protestamur.

§. 2. Verum est: nam Anno 1524. petitum est serio Concilium, actum cum legatis Pontificiis, qui tum Nurnbergae praesentes erant, ut Caesare consentiente Concilium Pontifex indiceret, huc omnia deinceps ordinata sunt, Spirae anno 1526. et 1529. Augustae 1530. Ratisbonae 1532. et 1541. Spirae 1542. et 1544. Wormatiae 1545. Augustae 1548. ubi etiam articulos quosdam usque ad Synodum Generalem Imperator proposuit, iterum Augustae 1551. haec acta sunt, et vel Concilii sententia est exspectata, vel certe parum Germano candore actum est. Testis ipse Imperator An. 1546. in recessu Ratisbonensi. Verba eius: Caesaream Maiestatem ad statuum Generalium submissas preces et postulata, per varias tractationes obtinuisse atque impetrasse, ut tandem Generale Concilium Tridenti urbe Germanicae nationis institueretur, atque inchoaretur. De eodem Concilio sic idem Imperator Carolus V. Generale Concilium cui se omnes status S. R. I. subiecerunt, absque dubio piam et zelosam diligentiam adhibebit, ut hac in causa multorum hominum conscientiis, et Catholicae Ecclesiae paci, quantum necessitas postulat, consulatur. Cur igitur nunc homines male curiosi, pacis inimici, principes ac status, non a Concilio modo, sed a pristina etiam opinione, quam Concilio proposuerunt, abducunt? in Calvinismos, Osiandrismos, Socinianismos coniciunt.

§. 3. Pacem omnes Imperii conventus, omnes diaetae, omnia comitia poscunt, pacem, inquam, maxime urbes, et principes, qui bello crescere nec sperant, nec volunt, pacem etiam praetendunt, qui non nisi turbatis rebus se tutos fore confidunt. At non nisi Concilii Tridentini approbatione atque acceptatione pacem politicam, vel Ecclesiasticam impetrare poterunt. Quoties iam post religionum notas varietates civilem pacem, et quietem, et quanto sumptu exquirunt? at nondum impetrarunt, simultates, inimicitiae in annos singulos invalescunt. Cum enim Concilii decreta ab externis nationibus magno plausu atque approbatione sint accepta, cum nobilior Germaniae pars illa sequatur, quae poterit esse pax illis, quos a reliquo orbe Christiano, atque a suis collegis solitaria, et contumax opinio dividit? qua [Orig: quâ] se solos recte sentire, ceteros impios et blasphemos idololatras esse arbitrantur? Idque eo magis, quod nec inter ipsos pax ulla, et consensio hactenus constitui possit?

§. 4. Anno 1557. Quatuor ad pacem viae proponuntur in recessu, seu decreto Imperii. Generale Concilium, Nationale Concilium, Colloquium, Conventus Imperii. Concilium nationale, et Imperii conventum ad concordiam Religionis fatentur omnes principes senatusconsulto suo inutilem esse. Concilium Generale ordinatissimam, et rectissimam viam ad pacem esse decernunt, eam antiquitus a Christiana Ecclesia ad praesens tempus pervenisse, eam sine controversia optimam, utilissimam, commodissimam, qua [Orig: quâ] usa sit in similibus casibus, et dissidiis Ecclesia, et feliciter causas deciderit, omni itaque cura incumbendum ut Concilium Generale colligi possit. Interim colloquium proponunt, quia spem Conciliinon habebant. Atiam docuit experientia nullum colloquium paci sufficiens esse, nec potest, nam colloquium constituunt, quod consultationem, deliberationem, in quo omnis tractatio suscepta ita se habeat, ut sine obligatione, sine praeiudicio sit, nec confessionem, decisionem, determinationem, aut definitionem contineat. Cum igitur colloquio pax facta non sit, nec fieri, ut iam resconstitutae sunt, possit, necessarium est Concilium, et quidem illud quod iam orbis terrarum amplexus est. Adversarios eos habere non posse iam saepe docui. Et ex professo probat Matthias Hoe aulae Saxonicae supremus Contionator. Praetereasi consideremus, quid generale Concilium requirat, omnes fatebuntur et dicent, impossibile esse tale Concilium institui. Rationes adfert, quia Caesarea auctoritate colligendum est, Caesar id non faciet. Secundo non posse cogi Theologos ad Concilium, sumptus deesse. Numquam igitur pacem obtinebunt solidam, sed de erroribus in errores alios atque alios concedent, nisi Universitati sese coniungant, pax domestica infirma est, si tota civitas seditionibus conflictatur.

§. 5. Imperium Romanum, ut supra docui, sine Ecclesiastica pace consistere non potest, eius leges civiles non modo nunc sunt Conciliorum, et Pontificum Canonibus temperatae, sed olim fuere, cum nondum Germanica natio imperaret, Leges saeculi sacros Canon. sequi non dedignantur, in authent. Ut Clerici apud proprios Episcopos §. penul. coll. 6. Nisi igitur Concilium suscipiatur, perennis erit legum Ecclesiasticarum et novarum civilium conflictus, ut alibi ostendi, ac proinde nulla pax.

§. 6. Exemplo capitis sui, omnes status imperii, velut membra salutarem Concilii doctrinam, et reformationem sponte ac grato animo suscipere convenit. At Carolus, Ferdinandus, Maximilianus, Rudolphus, Matthias, et qui nunc Augustissimi Imperii moderamen tenet Ferdinandus constanter veteri, Rom. Ecclesiae adhaeserunt, eius se advocatos, et defensores profitentur. Concilium postularunt, impetrarunt; interrupti restaurationem ac continuationem urserunt;

ac promoverunt, absolutum suis subditis commendarunt. Decet quidem membra capiti esse conformia, subditos Magistratui obtemperare, sed dicent illi: Oportet Deo magis obedire, quam hominibus. At profecto tam sancto elogio seditiose et impie utuntur, non enim Imperatores illi Iudaei aut Gentiles fuere, nec contra Deum insurgunt, ut imperent, quod Deus vetat. Quod si pro talibus eos habebant, cur populo Christiano suis suffragiis tyrannos et persecutores imposuerunt? cur ipsi sub ictu idololatrae principis stare maluerunt, quam de sua fraternitate Orthodoxum eligere? Cur Imperatorem ipsi damnant, cuius religionem tota antiquitas approbavit? Verum haec iam supra demonstravi. Hoc urgeo, ut planum faciam stabilem pacem esse non posse, ubi est tanta capitis, et membrorum [Gap desc: Greek words] , et [Gap desc: Greek words] , quae olim bello Germaniam concussit, cum principes in supremum Magistratum turbones pseudoevangelii concitarent, quod bellum urbium cladibus, agrorum vastatione, principum vinculis, ut nobile, ita patriae fuit lamentabile, ac perniciosum. Manent eitiamnum qui ex Helvetia ac vicinis locis, Imperatorem bestiam Apocalypticam vocant, Imperium plenitudinem diabolismi, immo publice proximis nundinis vendita est pictura, in qua Ambrosius Spinola Heros incomparabilis, Imperatorii, et Regii exercitus dux, septicipiti bestiae inequitat, haec certe paci adversa sunt. At uno ex fonte scaturiunt, quod Imperatoris religionem oderunt, cuius clementiae, prudentiae, iustitiae sese commiserunt.

§. 7. Calvinistarum et Lutheranorum proelia inter se iam nota sunt. Calvinistae se tuentur, quia nullo a Concilio damnati sunt. Sturmius in Antipappo. pag. 197. scribit. Papisticam doctrinam veluti erroneam non esse diffamandam, et repudiandam, quandoquidem nullum legitimum Concilium generale hoc definivit, nec Papistas cum doctrina sua reiecit. Sic et Calvinistae in Orthodoxo consensu, praef. sic Hospinianus, sic Pareus in suo Irenico. Itaque contionator Hoe hac in parte eos omnino ait consentire cum Papistis et Iesuitis, qui aliud non possunt, quam Concilium, Concilium, Concilium clamare. Pergit deinde aulicus ille Archicontionator. In quo igitur consistit Concilii necessitas? Nonne ex hoc sequitur plus in Concilio quam scriptur apositum esse? Concilii auctoritatem maiorem et spectabiliorem esse quam scripturae? Nonne hoc est omnino cingulo tenus in papatum recidere? Si Concilio opus est ad damnationem falsorum dogmatum, ecce tot iam Concilia dedi, quae ista damnarunt, cur igitur non obiciunt Calvinistae? Nam de scriptura sine alia auctoritate numquam fanatici Spiritus consentient. Nostra religio nullo Concilio damnata, illorum multis, damnatam igitur deserant: indemnatam, immo Conciliis approbatam, cum Caesare capite suo sequantur.

§. 8. Quid porro faciendum sit principibus, et Rebus publicis Germaniae, vellem non a turbulentis veritatis hostibus, vel impostoribus discant, et apostatis, sed a priscis Imperatoribus, qui facto, et voce praeiverunt, quos aemulari decet Germanos, quos in hac ultima mundi aetate ad Imperium DEUS evexit: Constantinus Niceni Concilii exsecutionem auctoritate imperatoria suscepit. Theodosius Iunior Ephesini decreta tutatus est, Valentinianus et Martianus Chalcedonense defenderunt, nec orthodoxorum principum ullus operam suam deesse passus est, ubi ad ea quae Concilis constituta fuerunt, requisita est. Aurea sane verba sunt in decreto Martiani Imperatoris: Discessit iam profana contentio. Nam vere impius atque sacrilegus est, qui post tot sacerdotum sententiam, opinioni suae aliquid tractandum reliquit. Extremae quippe dementiae est, in medio et perspicuo die commentitium lumen quaerere. Quisquis enim post veritatem repertam, aliquid ulterius discutit, mendacium quaerit. Multo vero impensius Tridentinum est defendendum, quia in illo et vetera Concilia inveniuntur, et piorum facta regum imitatione comprobantur.

§. 9. Hoc in Concilio factum est, quod necessarium ad omnia Concilia omnes iudicarunt, nempe ut a Christi vicario convocetur, dicant sententiam quibus ius est, securitas et libertas omnibus concedatur. Itaque Regum, Principum, et Rerum publicarum legati adfuere [Orig: adfuêre] , et reges Concilium amplexi sunt. Cur non facient pauci in Germania principes, quod ceteros magna constantiae, sinceritatis, religionis laude fecisse sciunt? cur non amicos et affines exteros principes malunt, quam suspectos? Videmus cottidie animorum distractiones, occulta consilia, confoederationes, ex intima erga principes Catholicos invidia, et odio. Hinc nationum alienationes, et hereditaria dissidia, Itali, Hispani, Galli, a Germanis Lutheranis abalienantur, ipsi Germani perpetuis invectivis, calumniis, famosis libellis, contra nationes Catholicas incenduntur. Et tamen ut fragiles sunt res humanae et fluxae, fieri potest, ut mutuo subsidio indigeant, et quos hostes esse praesumunt, supplices illis fieri oporteat. Cur non igitur veram et antiquam religionem patrum suorum Germani principes amplectantur, Concilio Tridentino explicatam, ut amorem et foedera cum externis gentibus ineant, innovent, confirment? Cur subditos suos a factiosis tribuniciisque contionatoribus in odium aliorum regnorum concitari permittunt, quae regna melius de principibus Germanis, quam praedicantes ipsi merentur? Rem spectate. Novatores principum maiores omnes id fuisse contendunt, quod nos esse ipsi fingunt, Antichristianos, hoc est, omnium hominum scelestissimos [(transcriber); sic: scelestisismos] , atque hoc tam atroce crimine omnes Germaniae familias infamant. Fidem, honorem, ius successionis, famam familiarum illustrium Concilium defendit, cur malevolis obtrectatoribus in vestrum, et stirpis vestrae opprobrium attenditis? veros dignitatis vestrae et maiorum vestrorum defensores neglegitis? Ecce Reges non minus Imperatore vestro potentes, Imperatori deferunt tamen et aequo animo secundas tenent, aut tertias, Sacrosanctum et Augustum Imperium, cuius vos nobilia membra estis, venerati. At vestri praedicantes, ut docui initio de Syncretismo, illud Antichristianum, bestiam Apocalypticam, plenitudinem diabolismi nominare et scribere non verentur. Hos ergo veritatis simulatione, ingenuae, et ingenitae nobilitati vestrae illudentes tandem agnoscite, agnitos deserite. An nondum agnovistis? nonne vos, et subditos vestros non sine tumultibus, pro arbitrio agitant, ac iactant? nunc in Lutheri, nunc in Calvini caulas, pecorum ritu cogunt, inde iterum in Ubiquitatis aequor immittunt? et Flaccianis ventis exponunt? nunc Episcopos auferunt, nunc restituunt? nunc mollescere cum Hollandis, nunc rigescere cum Gebennensibus adigunt? et tantum Constantes sunt in mutabilitate sua? Ad prisci igitur aevi veritatem redite, novandi

enim finis non est, cum omnis novitas veritate destituta celeriter alia novitate tollatur.

§. 10. Nono. Errorem suum, miror, si non omnes palpare queunt. Quid enim obsecro inconsultius, quam de re communi, hoc est, de religione omnium regnorum Christianorum privatas aliquot principum, et oppidorum leges conscribere; ordinem Ecclesiasticum constituere? Et de legibus municipalibus unius partis ius universum invertere? Recte Augustinus in Psalm. 75. Communis est veritas, non est mea, nec tua, non est illius, vel illius, omnibus communis est. Et nemo dicet; meum est, ne in parte sua velit facere, quod in medio est omnibus. Quid obsecro Augustae Anno 1530. pauci subscriptores Confessionis dicebant. In nostra parte est veritas, reliquus orbis insanit, nos soli sapimus, alii [Gap desc: Greek words] . Nec illi modo, qui nunc vivunt, sed saecula omnia veritatem ignorarunt. Quomodo novi, pauci, dignum censent in suas leges migrare Christianos omnes, deserere probata, damnare salutaria? Cur non potius universitati cedat paucitas, subditi suis Magistratibus, oves pastoribus?

§. 11. Confessio opponitur aemula Concilio, Augusta Tridento, Philippus Melanchthon Pontifici. Ut Concilio credatis, Pontificem agnoscatis hortor, et rogo, nam ut a confessione recedatis ducem habetis ipsum Confessionis auctorem Philippum Melanchthonem, et iam omnes paene recessistis. Ipse suum auctor damnavit et odit opus. Regulam quam mundo obtulit, ipse infregit, quod levibus ingeniis probavit, iam senior rescidit. Vide Rol. Pontanum l. 3. de rebus memorabilibus. Vide Epistolas Melanchthonis ad Fredericum Palatinum, vide lacrimas eius de [Gap desc: Greek words] .

Si Magister, et faber Confessionis tanti nominis, ut unus Lutheri Spiritum mentemque hausisse videretur, ille nec pretio, nec timore humano, nec spe illectus, confessionem deseruit, necdum Concilii decreta audierat, et sua decreta damnavit: Non est discipulus supra Magistrum, nolite tenere, quod is qui fecit, abiecit.

Calvinistae igitur erimus, inquies, nam ad Calvinum ille transivit.

Minime vero. Sequere mala damnantem, fuge deteriora sequentem. Nam ad quos Calvinistas abibis? ille mollior fuit, itaque nec sic quidem consistes in maiore paucitate, in plurium offensione versaberis, propior tamen eris Concilio, quam sic in Rigidorum [Gap desc: Greek words] contumacia indurescas. Ad Calvinianos defecisse Melanchthonem tum eius Epist. tum Ioachimus Morlin lib. quem anno 1565. Andreas Petri Eisleb. excudit, edocet.

At de Philippo sit ut voles. Nos confessionem opponimus Concilio. Verum nec illa certa est, nec vestris omnibus placet, mutata decies. Nec ego hoc solus, nec Calvinistae soli dicunt, sed vestrates ipsi. Andreas Musculus in pia et necessaria admonitione de crassis et plus quam Papisticis erroribus Maioris cavendis libr. 3. fol. 194. Auctores, inquit, confessionis tempori se accommodarunt, aut non satis considerate scripserunt. Quid igitur, meo iudicio novitiam, et haereticam, censura [Orig: censurâ] Calvinistarum, facem qua [Orig: quâ] Galliae conflagrent, Lutheranorum confessione tempori accommodatam inconsiderate scriptam confessionem praeferes Concilio Tridentino, cui testimonium perhibent omnium temporum Concilia, et Patres? Quid inde vero concludit Musculus? Ergo argumentum ab auctoritate Confessionis et Apologiae sumptum non valet. Merito sane; temporaria enim et inconsiderata confessio corrigi debet ad verba aeternae veritatis, ad Concilia consideratissima, ad quindecim saeculorum confessiones et martyria. Quid ad haec Abdias confessionis assertor? Omiseram confessionem nostram, si hoc de ipsa vere afferri debet. Ea ratione quid aliud est, quam confessio inconsiderata et ad tempus accommodata, hoc modo desinet authentica esse, hoc modo praeclarissima est adver sariis nostris, nos ipsos cum nostra confessione condemnandi occasio data. Hoc modo ne ipsi nos de religione nostra certi esse possumus, nec posteritati certi aliquid relinquemus, hoc modo insignia Lutheri et aliorum de Augustana confessione testimonia indignissime decidentur.

Haec cum nunc facta videant, non est cur confessioni lubricae et ancipiti adhaereant. Omnium saeculorum Orthodoxum consensum, Concilio Tridentino explicatum, traditumque aspernentur.

§. 12. Non potest Confessio Augustana esse salutaris, quae velut cothurnus utrique pedi convenit, quae non duabus, sed viginti sellis sedet. Nam multis editionibus mutata, correcta, mutilata est, initio mutationis facto ab ipso eius auctore, ut nunc quaeratur; cuius editionis sit, quisque professor.

Deinde quot haereses sub illo pallio latitant? Calvinistae sibi eam vendicant, sed recte intellectam, Ubiquitarii sibi soli illam arrogant; sed suo sensu explicatam, ceteri omnes tam diversa sentientes, tam inimice dissidentes. Probare nititur Pareus a nemine eam defendi talem, qualis a principio est proposita. Si nemo talem defendit, cur ei mutatae adhaeret, cur non integre veritatem profitetur, qui falsitatis partem abiecit? Nonnevanam et mendacem arguit Melanchthonis, et collegarum eius de sola scriptura iactantiam, de infallibili veritate, et nova luce ampullationem, qui a confessione saltem ex parte discessit? Decepti sunt ordines Augustanae confessionis hominum impiorum calliditate, in ipsa confessionis molitione, quia interpolata, mutata, deserta est a posteris confessio. Non igitur in confessione temporaria est aeterna salus, in iactantia [Gap desc: Greek words] , diaria, non est stabilitas fidei: sed in illa Petra super quam Christus Ecclesiam aedificavit, in quam Confessio Augustana dum impegit, fracta est, atque in particulas dissiliit, quas coniungere, et conferruminare illi, qui status Confessionis Augustanae dicuntur, frustra tentarunt, non potest Spiritales nequitias connectere potestas saecularis, nec nimium crescere Deus finit concordiam errantium, ne pariat auctoritatem errori.

§. 13. Postremo omnes, ad redeundum eo unde temere discessum est, movere debet quam inexcusabiliter perdunt, salus. Qui vos audit me audit, dictum est, qui vos spernit me spernit. Dicere hoc Tridentini possunt, ex perpetua successione Episcopi, Apostolicae Ecclesiae coniuncti, ex traduce Apostolicarum Ecclesiarum fidem tradentes. Cyprianus Epistol. 9. l. 4. Scire debes Episcopum esse in Ecclesia, et Ecclesiam in Episcopo. Et si qui cum Episcopo non sunt, in Ecclesia non esse. Et frustra sibi blandiri eos, qui pacem cum sacerdotibus non habentes obrepunt. Cum Ecclesia, quae Catholica una est, scissa non sit, neque divisa, sed sit utique connexa, et cohaerentium sibi invicem sacerdotum glutino copulata. Frustra salutem exspectatis, dum sponte vos a consortio Ecclesiae communis, et veteris, unde

salutaris doctrina ad nos derivatur, separatis. Quae enim excusatio deserere, et damnare doctrinam tot sanctorum, ad haerere opinionibus illorum, qui eas ipsi damnarunt? Patres Ecclestae fuerunt? Apostoli, pro patribus nati sunt illi fitii, constituti Episcopi. Ipsa Ecclesiapatres illos appellat. Ipsa illos genuit, et ipsa illos constituit in sedibus patrum. Non ergo putetis eam desertam, quia non videtis Petrum, non videtis Paulum, quia non videtis eos, per quos nata est. De prole Ecclesiae venit paternitas, pro patribus eius nati sunt ei filii, constituti eos principes super omnem terram. Principes explicandae fidei, principes inserendae pietatis, principes erroris abolendi.

§. 14. Utinam illuminet oculos mentis vestrae, qui lucem habitat inaccessam, et animos roboret, ut dicere vestris novatoribus audeatis, quod sui temporis turbatoribus dixit Augustinus, de utilitate credendi c. 14. Christum ipsum quomodo apparere hominibus voluit, qui istis etiam vulgaribus oculis visus esse praedicatur, ego non vidi. Quibus de illo crediderim, ut ad te iam tali fide praestructus accedam, nullis me video credidisse nisi populorum atque gentium confirmatae opinioni ac famae admodum celeberrimae: Hos autem populos Ecclesiae Catholicae mysteria usque quaque occupasse. Cur non igitur apud eos potissimum diligentissime requiram, quid Christus praeceperit, quorum auctoritate commotus, Christum aliquid utile praecepisse iam credidi? tune mihi melius expositurus es, quid ille dixerit, quem fuisse aut esse non putarem, si abs te mihi hoc commendaretur esse credendum? Hoc ergo credidi, ut dixi, famae celeritate, consensione, vetustate roborata. Vos et tam pauci, et tam pauci, et tam turbulenti, et tam novi, nemini dubium est, quin hic dignum auctoritate proferatis. Quae igitur ista tanta dementia est? Illis crede Christo esse credendum et a nobis disce, quid dixerit: Cur obsecro te? Nam si illi deficerent, nec me quicquam docere possent, multo facilius mihi persuaderem, Christo non esse credendum, quam de illo cuiquam, nisi ab his, per quos ei credidissem, discendum. O ingentem considentiam, vel potius ineptiam: ego te doceo quid CHRISTUS praeceperit, cui credis. Quid si non ei crederem, num aliquid de illo me docere posse? sed oportet inquit, ut credas. Num vobis eum commendantibus?

Non, inquit, nam nos illos, qui ei credunt, ratione ducimus. Cur igitur illi credam? Quia fama fundata est. Utrum per vos, an per alios? Per alios, inquit. Illis ergo credam, ut tu me doceas? debereni fortasse, nisi me hoc illi praecipue monerent, ut omnino ad te non accederem. Dicunt enim perniciosas vos habere doctrinas. Respondebis; mentiuntur. Quomodo igitur iis de Christo credam, quem nolunt videre? Scriptis ait, crede. At scriptura ominis si nova et indubitata proseratur vel commendetur a paucis, nulla confirmante ratione, non ei, sed illis, qui eam proferunt creditur. Quamobrem scripturas istas si vos profertis tam pauci et incogniti, non libet credere. Simnl etiam contra promissum facitis, fidem potius imperando quam reddendo rationem. Rursus ad multitudinem famamque revocabis: Cohibe tandem pertinaciam: et nescio quam indomitam propagandi nominis libidinem: et mone potius, ut huius multitudinis primates quaeram, et quaeram [(reading uncertain: print faded)] diligentissime, ut ab his potius de his litteris aliquid discam, qui si non essent, discendum omnino esse nescirem. Tu vero in latebras tuas redi, nec quicquam insidiare nomine veritatis, quam conaris eis adimere, quibus auctoritatem ipse concedis.

CAPUT XLIII. Exceptiones, contra Concilii auctoritatem, inanes esse.

§. 1. NOn deest tamen in re clara, et reo convicto maximum melioris vitae impedimentum, excusationis refugium. Causas habere se aiunt, cur adavitam religionem redire non possint. Non est hoc solius haereseos, sed commune humanae pravitatis malum, libendo peccant, peccata negando abscondunt. Nemo, inquit Seneca, se avarum intellegit esse, nemo cupidum, caeci tamen ducem quaerunt nos sine duce erramus: dicimus, non ergo ambitiosus sum, sed nemo Romae aliter potest vivere: Non ego sumptuosus, sed urbs ipsa magnas impensas exigit, non est meum vitium quod iracundus sum, adolescentia hoc facit. Qui quidem nos decipimus, non est extrinsecum malum nostrum, intra nos est, in viscerib. nostris sedet, et ideo difficulter ad sanitatem venimus, quia nos aegrotare nescimus. Epist. 60. Haec vitia sunt rerum humanarum, sed maxime errantium, nisi enim vitia sua amarent, non errarent. Immo ita fere errant, ut sanctitati et veritati errorem imputent.

Prima itaque solet esse contra Concilium exceptio. Quia a Pontifice collectum est, cum id fieri debeat ab Imperatore.

Non est tamen illa legitima exceptio. Cur enim Germani, et Angli cum paucis nodum in scirpo quaerunt, cum reliquus orbis Concilium veneretur? Ipse Imperator caput Imperii hoc egit, ut a Papa indiceretur atque continuaretur, si honore sui principis tanguntur, ne eius sollicitudinem Concilium quaerentis aspernentur. Cur Saxonicam confessionem Anno 1551 [(reading uncertain: print faded)] . Concilio obtulerunt? In qua, aiunt, se de contionatoribus suis non esse alicuius erroris, vel in doctrina, vel in Ecclesiae gubernatione sibi conscios, attamen non dubitare eos tanta modestia, et pietate praeditos, quin si testimoniis caelestis doctrinae, et vero consensu Ecclesiae Catholicae admoniti fuerint, aedificationi, et tranquillitati Ecclesiae haud quaquam sint defuturi.

§. 2. Spem principum suorum ne sallant su bditi, et orthodoxum consensum suspiciant eius Concilii quod unitatem habet et consensionem veterum Ecclesiarum. Si vero repudiant Concilium, quia Papae auctoritate est collectum, cur recipiunt Nicenum, quod non modo a Silvestro Papa collectum est, sed suo etiam decreto definivit, quis iure indicere Concilium possit? Athanasii Epistol. ad Felicem de infestationibus Arianorum, verba sunt. Scimus in Nicena magna Synodo trecentorum et octodecim Episcoporum, ab omnibus concorditer esse roboratum, non debere absque Roman. Pontificis sententia Concilia celebrari. Inde et Socrates lib. 2. historiae Nullius roboris esse Concilia, quae aliter celebrantur, quam regula Ecclesiastica iubeat, non oportere praeter Romani Pontificis sententiam Conciliacelebrare. Tantum igitur abest ut Pontisicis auctoritas in celebratione Concilii interposita absterrere debeat status Augustanae Confessionis, ut potius ea causa promptissime suscipi conveniat, cum sine tali auctoritate Concilium sit invalidum. Concilium enim ab eo colligendum est, qui Ecclesiae praeest, at imperatores non sunt Ecclesiae praesides, immo saepe fuerunt

persecutores. Deinde mirari satis nequeo, quid rationis illi praetendant, qui imperatoris Caroli, Maximiliani, Ferdinandi, Rudolphi, Matthiae auctoritate Concilia colligenda probare se dicunt, nam eorum doctores voce et scriptis hos Imperatores Antichristianos esse calumniantur, Decicornem bestiam esse Imperatorem vel Imperium contendit Aretius Apoc. 13. 2. et 15. Nomen bestiae est, esse filium Romanae Ecclesiae, seu Catholicum, seu Romanae Ecclessiae membrum. Idem. Draconem esse Diabolum qui sua ornamenta affingit imperio. Idem, Bestiam adorare, esse Imperatorem superstitiose colere, et id eos etiam facere, qui invictum Imperatorem appellant. Idem queriturvers. 8. homines mirari principum successum, ideo in eorum partes transire. Quomodo igitur Concilium auctoritate Imperatoria, hoc est, bestiali, draconina, Antichristiana, perfecutoria, idololatrica, ut ipsi horrendum in modum Maiestatem blasphemando, fingere solent, pro Catholico et legitimo approbabunt? Quorsum igitur Imperatorem nobis obiciunt, cuius si auctoritatem in Synodi congregatione agnoscunt, cur modestiam, prudentiam, fidem, religionem, zelum, quo in Concilii inchoatione, et continuatione Pontificem movit, adiuvit, audivit, sententiam Concilii amplexus est, non sequuntur? Secutus est ille in re maximi momenti Constantinum et alios pios Imperatores. Concilium quaeritis Imperatoria auctoritate congregatum, quod dari non potest, cur quod auctoritate imperatoria defensum, probatum, cultum est, non sequimini? Denique et Pareus, et Archicontionator Saxonicus auctoritate principali imperari Concilium posse sentiunt, ut integrum non sit illud quocumque modo recusare, quia potestatem etiam coactivam ad Synodum esse necessariam iudicarunt. At qui Imperator coget Hispanos, Italos, Gallos, Anglos, Suecos, Polonos, alios? scilicet exteros, nec sceptrosuo obnoxios, ad itinerum pericula, expensarum damna coget, quem vos adeo imbecillem putatis, ut paucos negotiatores Mulhaimenses, ab iniquo conatu, et insano sumptu faciendo cohibere non possit? quem in aedibus illis imperatorii vigoris provecatricibus dormientem pinxistis, cuius aquilam [Gap desc: Greek words] et inplumem contumeliose formastis. Qui igitur huiusmodi Concilium quaerere sese simulant, omne Concilium reiciunt? Nonne mitio Lutherus expresse docuit I. von Hauptarticulen Christlichen Glaubens. Papam teneri Generale Concilium instituere? Quis eum credat ad hoc teneri, quod facere illi non licet? Si Concilium ab eo collectum irritum est, invalida auctoritate collectoris, quae lex eum constringit ut incassum laboret? Irridendo conatu mundum commoveat, quem ubi convocaverit, praeter expensas nihil effecerit? Immo idcirco res tota peritura sit, quia auctor Papa?

§. 3. De Luthero vero si quis parum sollicitus sit, is integri conventus imperialis consideret unanimem sententiam. An. 1524. ita est decretum Nurnbergae.

Et ne bona pariter cum malis opprimantur, et demum definiri possit, quid hac in causa cuique faciendum sis: Visum est nostro Locum-tenenti, oratori, atque etiam electoribus, principibus, praelatis, comitibus, et statibus imperii hic praesentibus, tamquam summe necessarium, ut generale, liberum, universale Concilinmtotius Christianitatis, quod per Pontificiam sanctitatem cum nostro consensu commodissime, si possibile est, fieri potest, opportuno loco nationis Germanicae, uti decet, promulgetur, et conscribatur. Qua de recum Pontificiae sanctitatis legatione hic actum est, quae id referendum Pontificiae sanctitati, et fidelissime promovendum acceptavit. Quorsum opus his imperii decretis si Papa colligere non debet Concilium, aut si id quod Papa collegit ex sententia totius imperii, et postulatione, ideo irritum est, quia auctorem habet Papam. Quod si rectum est Imperii iudicium, facile videmus quam demens sit praedicantium audacia, qui sententiam Maiestatis Augustae, atque omnium Electorum ac Statuum tum praesentium, privata obtrectatione et malevolentia rescindunt. Fuere autem praeter Catholicos eo in Concilio, Ludovici Palatini, Frederici Saxonis, Ioachimi Brandeburgici Electorum legati, multorumque aliorum principum, quorum acta probavit, deinde, eorum qui misere [Orig: misêre] consensus. Sera igitur contra auctorem Concilii est exceptio, si auctorem ipsi elegerunt.

§. 4. Altera exceptio. Concilium Tridentinum non fuit liberum, nec Germanicae nationis: nam Tridentinum est in Italia loco parum salubri, cuius Episcopus fuit Cardinalis.

Facile igitur se ab aestu tuerentur praedicantes, praesertim cum imperator, et Iulius Pontisex, nisi impedimento prohibiti fuissent, eo se conferre parati essent. Cum tot hominum opulentorum, et principum fuerit idonea sedes, maxime cum inter Italicos soles, et alpium frigora quasi temperata [Orig: temperatâ] aura [Orig: aurâ] tepeat. Nam frigus quod Tridento adscribunt Cosmographi Itali et Hispani, minus est boreali algore, et si tamen Saxonicam Balticamque hiemem vinceret. Tridentinum gelu, ea de re queri Italos, Siculos, Hispanos, Francos oportebat, quos ex natiluo calore in rigentes plagas Germanorum discordiae attraherent, nonne illi mitius caelum, pauloque quietius orarent?

§. 5. Quod de libertate negata queruntur, iniquissimum est, et falsissimum, solum ad invidiam Catholicis ficta formidine concitandam. Nam civitas Germanicae nationis est, Tridentum, sub ditione Ferdinandi tum erat, et nunc quoque Austriacae domus est. Quomodo igitur oppidum Caesareum libertatem imminuit, quam Caesares ipsi sartam tectam servabant? Nec Cardinalis obstitit, immo nec potuit, cum non ipse modo, sed universum Concilium cum Pontifice et Imperatore omnibus Germanis ceterisque nationibus salvum conductum non semel, sed iterum, iterumque ediceret? Tandem tota Ecclesia Christiana nationi Germanicae indulsit. Ita fessione 13. 14. et 18. Atque ut illi quibus Concilium ad manum non est, habeant, quo suorum praedicantium mendacia refutent, describam salvum conductum, qui datus est lessione 18.

SALVUS CONDUCTUS concessus Germanicae nationi. In congregatione generali, die IV. Martii MDLXII.

SAcrosancta oecumenica, et generalis Tridentina Synodus in Spiritu sancto legitime congregata, praesidentibus in ea eisdem sedis Apostolicae legatis. Universis fidem facit, quod omnibus et singulis sacerdotibus, Electoribus, Principibus, Ducibus, Marchionibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus, Militaribus, Popularibus,

et aliis quibuscumque viris, cuiusque status, et conditionis aut qualitatis exsistant, Germanicae provinciae, et nationis Civitatibus, ac aliis locis eiusdem, et omnibus aliis Ecclesiasticis, et saecularibus praesertim Augustanae Confessionis personis, qui aut quae una cum ipsis ad hoc generale Tridentinum Concilium venient, aut mittentur, aut profecturisunt, aut hucusque venerunt, quocumque nomine censeantur, aut valeant nuncupari, tenore praesentium, publicam fidem et plenissimam, verissimamque securitatem, quam salvum conductum appellant, libere ad hanc civitatem Tridentinam veniendi, ibidemque manendi, standi, morandi, proponendi, loquendi una cum ipsa Synodo de quibuscumque negotiis tractandi, examinandi, discutiendi, et omnia quaecumque ipsis libuerit, ac articulos quoslibet tam scripto, quam verbo libere offerendi, propalandi, eosque Scripturis sacris et beatorum Patrum verbis, sententiis et rationibus declarandi, astruendi, et persuadendi, et si opus fuerit etiam ad obiecta Conciliigeneralis respondendi, et cum iis, qui a Concilio delecti fuerint, disputandi, aut caritative, absque omni impedimento conferendi, opprobriis, conviciis ac contumeliis penitus semotis; et signanter, quod causae controversae, secundum sacram scripturam, et Apostolorum traditiones, probara Concilia, et sanctorum Patrum auctoritates in praedicto Concilio Tridentino tractentur; illo etiam addito, ut religionis praetextu, aut delictorum circa eam commissorum, aut committendorum, minime puniantur, impertitur, ac omnino concedit, sic etiam, ut propter illorum praesentiam, neque in itinere, aut quorumque locorum, eundo, manendo, aut redeundo, nec in ipsa civitate Tridentina, a divinis officiis quovis modo cessetur. Et ut his peractis, vel non peractis, quandocumque ipsis libuerit, aut maiorum suorum mandato, et assensu, ad propria reverti optabunt, aut aliquis eorum optabit, mox absque ulla renitentia et occasione, aut mora, salvis rebus eorum et suorum pariter honore et personis vice versa, possint iuxta beneplacitum libere et secure redire, de scientia tamen ab eadem Synodo deputandorum, ut tunc opportune eorum securitati, absque dolo, et fraude provideatur. Vult etiam sancta Synodus, ih hac publica fide salvoque conductu, omnes quascumque clausulas includi, ac contineri, ac pro inclusis haberi, quae pro plena, efficaci, et sufficienti securitate in eundo, stando, et redeundo necessariae et opportunae fuerint. Illud etiam ad maiorem securitatem, et pacis et conciliationis bonum, exprimens, quod, si quisquam, aut illorum aliqui, sive in itinere, Tridentum veniendo, sive ibidem morando, aut redeundo, aliquod enorme quod absit, egerint, aut commiserint, quo posset hunis fidei publicae et assecurationis beneficium, eis concessum, annullari, aut cassari, vult et concedit, ut in huiusmodi facinore deprehensi, ab ipsis dumtaxat, et non ab aliis condigna animadversione cum emenda sufficiente, per partem ipsius synodi merito approbanda, et laudanda, mox puniantur, illorum assecurationis forma, conditionibus, et modis omnino manentibus illibatis. Pariformiter etiam vult, ut si quisquam vel aliqui ex ipsa Synodo, sive in itinere, aut manendo, aut redeundo, aliquod enorme, quod absit, egerint, aut aut commiserint, quo posset huius fidei publicae et assecurationis beneficium vioiari, aut quoquo modo tolli, in huiusmodi facinore deprehensi, ab ipsa Synodo dumtaxat, et non ab aliis condigna animadversione, et emenda sufficiente per partem Dominorum Germanorum Augustanae confessionis, tunc hic praesentium merito laudanda et approbanda, mox puniantur, praesenti assecurationis sorma conditionibus, et modis omnino manentibus illibatis. Vult praeterea ipsa Synodus, quod liceat ipsis Ambasciatoribus, omnibus et singulis, toties, quotiescumque opportunum fuerit, seu necessarium ad auram capiendam exire de civitate Tridentina, et reverti ad eandem, nec non nuntium, vel nuntios suos ad quaecumque loca, pro suis necessariis negotiis ordinandis libere mittere, seu destinare, ac ipsos missos, seu destinatos, seu missum et destinatum suscipere toties, quoties eis videbitur expedire; ita quod aliqui, vel aliquis per deputandos Concilii socientur, qui eorum securitati provideant, vel provideat. Qui quidem salvus conductus et securitas stare ac durare debeat a tempore, et per tempus, quo in ipsius Synodi, et suorum tuitionis curam ipsos suscipi contigerit, et usque ad Tridentum perduci, ac toto tempore mansionis eorum ibidem, et rursum post sufficientem audientiam habitam, spatio viginti dierum praemisso, cum ipsi petierint, aut Concilium, habita huiusmodi audientia, ipsis recessum indixerit, a Tridento usque in quem quisque elegerit sibi locum tutum, Deo favente, restituet, dolo et fraude prorsus exclusis. Quae quidem omnia pro universis, et singulis Christi fidelibus, pro omnibus Principibus, tam Ecclesiasticis quam saecularibus quibuscumque, atque omnibus aliis Ecclesiasticis, ac saecularibus personis, cuiuscumque status et conditionis exsistant, aut quocumque nomine censeantur, inviolabiliter observanda esse promittit, et bona fide spondet. Insuper, omni fraude, et dolo, exclusis, vera et bona fide promittit, ipsam Synodum nullam vel manifeste vel occulte occasionem quaesituram aut aliqua auctoritate, potentia, iure, vel statuto, privilegio legum, vel canonum, aut quorumcumque Conciliorum, praesertim Constantiensis, et Senensis, quacumque forma verborum expressa; in aliquod huius fidei publicae et liberae audientiae, ipsis per ipsam Synodum concessae praeiudicium quovis modo usuram, aut quemquam uti permissuram, quibus in hac parte pro hac vice derogat. Quod si sancta Synodus, aut aliquis ex ea, vel suis cuiuscumque conditionis vel status, praeeminentiae exsistens praescriptae assecurationis; et salui conductus forman et modum in quocumque puncto vel clausula violaverit, quod tamen avertere dignetur omnipotens, et sufficiens emenda non fuerit mox subsecuta, ipsorum arbitrio merito approbanda, et laudanda; habeant ipsam Synodum, et habere poterunt, incidisse in omnes poenas, quas iure divino et humano, aut consuetudine huiusmodi salvorum conductuum violatores incurrere possunt, absque excusatione, aut quavis in hac parte contradictione.

§. 6. Maiorem libertatem vel in Concilio, vel Re publica datam nemo facile dixerit. Itaque dum timorem causantur, satis ostendunt causae se diffidere, lucem vereri, malle se in Germania simplices fallere, quam Ecclesiae conspectum subire. Cur enim locum et libertatem declinent, cum illum totum Imperium approbarit. In decreto Imperiali Anno 1548. Augustae promulgato habetur, quo Lectorem remitto.

§. 7. Cur hic universum imperium, nihil de loco, de libertate, et contionatore Concilii queritur? sed illius sententiae sese subicit? Quis autem fascinavit multos, ut nec veteri Ecclesiae, nec recenti Concilio, cui omnis antiquitas consentit, crederent? Quis tam cito transtuiit Germanorum constantiam, ut nec venirent ad Concilium, nec decreta eius tuerentur? Nempe illi qui a prima Ecclesia eos absciderunt, nunc hoc agunt, ne cum reliqua Christianitate coalescant, et ne hoc aliquando fiat, miseros in plurimas sectiunculas, et monstrosa tam nomina, quam dogmata dividunt.

§. 8. Tertia exceptio. Soli Episcopi, Cardinales, Monachi sententiam dixere, a iure suffragii Laici exclusi sunt. Non igitur fuit Concilium legitimum.

Nemo exclusus est, cui ius est veniendi; et sententiam dicendi.

Verba Pontificis Concilium indicentis ista sunt: Omnes omnibus ex locis tam Venerabiles fratres nostros Patriarchas, Archiepiscopos, et dilectos filios Abbates, quam alios quoscumque, quibus iure, aut privilegiis in Conciliis generalibus residendi, et sententias in eis dicendi permissa potestas est, etc. Veteri religione itandum est, ac proinde veteri iure Concilia indicenda, et celebranda sunt. Cum vero potestas detur universis veniendi, sententiamque dicendi, quibus iure aut privilegio concessum est, nemo queri potest se exclusum, nisi contra ius venire iustum esse quis iudicet.

Olim autem fuisse de fidei controver siis iudicium sacerdotibus permissum clarius est, quam utdoceri oporteat. Quid enim clarius quam Nicenae Synodi 318. Episcopos subscripsisse, nullum Laicum? Aut igitur unicum ex omnibus Conciliis, cui cum Episcopis Laici subscripserint, et sententiam definitivam dixerint, et de Tridentino querelas audiemus, aut si non potest, omnia vetera Concilia unico nutu abiciat, seque ad hostes omnium Conciliorum, hoc est totius Ecclesiae, aperte et absque insidiosa simulatione conferat. Scimus quibusdam Imperatores fubscripsisse, sed pium illi consensum ea re se testari sunt protestati, non iudicandi sibi partes arrogare.

§. 6. Quarta exceptio. Praelati qui Concilio interfuere iureiurando Pontifici obligati fuerunt, non igitur liberas sententias dixere [Orig: dixêre] . Constituto hot; quod verum esse fatentur omnes, legitimo iuramento ludicum, Consiliariorum, Senatorum, non tolli sententiae dicendae libertatem, sed firmari, disquirendum est de iuramento Praelatorum in Concilio Tridentino, anne veritati obstiterit? Potius profuisse docet Petrus Fontidonius oratione ad Germanos. Nam iureiurando ad veritatem docendam, atque acceptandam prout sciverint; et potuerint adacti sunt. Non autem obstat quo minus libere veritatem inquiras, si id te facturum esse iuraveris. Alioqui principes subditis quos sibi iuramento devinciunt, libertatem eripere censerentur. Cum vero iuramentum non sit vinculum iniquitatis, optime norunt omnes, se nullo iuramento teneri, vel ad mendacia defendenda, vel opprimendam veritatem. Quid vero? an Principes imperii, quia iuramento obligati sunt Imperatori, idcirco a veritatis confessione arcentur? Quis Theologorum Protestantium non multis, immo iniustis iuramentis obstrictus est? Adiuratus et adiurans in suae Academiae haereses?

§. 20. Quinta exceptio. Concilii Tridentini definitiones, et canones non sunt secundum verbum Dei, merito igitur illos recusamus, cur enim humanis nos subiciamus legibus? solus CHRISTUS sententiam dicat, solum eius verbum audiatur.

Non constat sibi incertus error, in se ipsum impingit, seque elidit tandem falsitas, dum undique veritatis manifestationem fugit. Paulo ante Laicorum suffragia aequabant sacerdotum decretis, nunc solum Christum, hoc est, scripturam audire dignantur, atque utinam audiant, sic enim audirent etiam sacerdotes, quos audiendos esse scriptura pronuntiat. Quae de scriptura sola dicenda erant, variis locis explicata sunt. Si enim sola scriptura sufficit, quid opus Concilio? Nam in eo agendum est, de vero sensu, et interpretatione scripturae. Non ignorabant scilicet principes Imperii de hac causa agi, cum Concilium petierunt. Nec dubitasse de veritate divinorum eloquiorum, sed interpretationum pacem quaesisse tanto labore constat.

§. 11. Sexta exceptio. Scandala sunt in Papatis, et mala saept vita Paparum; non igitur legitimum Concilium.

Non utar communi, sed vera, et quam Christus quoque probavit, responsione, Luc. 18. nec vicissim regeram tibi trabem inhaerere, qui evellere de Papatu festucam laboras, quia non debeo vitia errantium componere peccatis Orthodoxorum, iniqua est comparatio Catholicicum haeretico, maxime imputatitio, cui nullum facinus iustitiam excutit. Haec itaque mittamus, ne nos cum Luthero docere cogamur, Euangelicos septem diabolis in Euangelio obsessos esse, qui unico solum antea vexabantur, ne cum Calvino queri, ex Calvinistis vix decimum quemque sincerum esse, etc. Hoc unicum atque unice rogo. Ne illi accusent innocentes, atque ex invidia nominis, odioque communem causam faciant, ego nocentes non defendam. In Concilio multi docti, sancti, atque vita integri fuere Cardinales, Episcopi, Sacerdotes, doctores, side moribus iudices ex vero, non ex detractorum maledicentia. Quis ex tanto numero [Gap desc: Greek words] publiceque infamis instar Calluini et Bezae? Ecce tantum Concilium in conspectu est, recense subscriptorum peccata, et probra, si accusas, aut probare te posse assere, si conviciaris. At parietibus tecta sunt. Hoc tibi undenotum sit quaero, quod tam sollicita cautione tectum est? Nam si absque argumento accusas calumniator es. Sint tamen et apud nos scandala, ut revera sunt, atque utinam in auctorum exitio, atque damnatione sisterent. Non tamen desinit Ecclesia esse, quamvis etiam intra saepta suos malos teneat, nec Christus non erat caput Ecclesiae, quia erat et Iudae, non amittit naturam triticum, quamvis sit inter zizania. Episcopus non amittit dignitatem et officii potestatem, immo nec fidei veritatem, etsi non sint opera eius plene coram Deo suo. Alioqui cur principes saeculi peccando non excidunt sedibus suis, si in ordinem redigitur Episcopus, ubi lapsus fuerit? Quod si decreta de reformatione legeris, facile animadvertes Concil. recta docere, monere, hortari, reprehendere; sive illa Pontificum, et Romanae curiae, sive regum et magnatum sint. Nemo vel Simoniam; vel alia flagitia probavit, sed vero iudicio omnes amputanda censuerunt, licet multorum malisimpares sint leges, quod solum illi nesciunt, qui humanum genus ignorant.

§. 12. Septima exceptio. Falfa est doctrina Concilii,

ipsum igitur Concilium est repudiandum.

Iam supra demonstravi Concilii decreta, atque dogmata ex veteri Ecclesia ad nos usque perpetua, et nusquam interrupta serie pervenisse.

Hoc sane operae pretium fuerit, cognoscere, quinam sint, qui Concilium Tridentinum falsitatis acusant, qui mediis in discordiis, et de religione contentionibus, quibus Germania concutitur, universalem Ecclesiam iudicant. Vestris dissidiis medelam a Concilio quaesitis arbitros elegistis, nunc iudicem, postquam causa cecidistisrei, calumniari iuvat. Germani suis dissidiis agitati Christianum orbem implorarunt, Concilium rogarunt, aegro membro uno totum concussum est corpus, una pars Ecclesiam universam fatigat, et eius pro se laborem ultro contemnit, consilium aspernatur, imitata phreneticorum insaniam, quorum furor primo contra medentium sollicitudinem asperatur. Pacem religionis habebebat Italia, maiorum institutis vivebat Anglia, ut servaretur Ungaria Pontifex et Caesar annitebatur. Gallia quiescebat, nullus enim erat Calvinianus, Lusitania in Oriente, Hispania in Occidente fines imperii et Euangelii propagabat, tanta bona turbavit, et spes maiores intercidit nova fides Germanorum, quae postquam in se divisa et lacera, ferre amplius, quae ipsa fecerat mala non poterat, ad universam Ecclesiam respexit, ut domesticas factiones universitatis iudicio, et consensione componeret, atque utinam in eo, quod recte institutum erat, perseverasset. Sed iidem Curiones, tubae civilis belli, restituendae paci obstiterunt, itaque contempto Concilio dati in reprobum sensum in se mutuo conversi amplius etiam furere coeperunt. Quid enim audacius, stolidiusque, quam eos quos iudices omnes elegerunt, a reorum desperatissimis damnari, et quorum iam causa protrita atque evicta extremo suffragio damnanda erat, eos iudicum praeoccupare subsellia, et quae sibi mala timebant, in iudices convertere? Doctrina, inquiunt, Concilii falsa est. Falsa igitur doctrina illa quam Concilio Tridentino vetera Concilia, Patres, tradiderunt. Si non est igitur in toto orbe veritas, in qua Germaniae factione demum illa domicilium habet? Pacis omnem spem abscindit haec accusatio, nemo est Memnonista, nemo Zvenckseldianus, nemo Ubiquitarius, Socinianus, Trinitarius, Sacramentarius, Flaccianus, Maiorista, Anglopapista, Puritanus, qui non hac oratione omnia vetera, nova, maxima, minima Concilia irridere possit, atque eludere, si falsum id esse dicat, quod suae opinioni est repugnans, suae voluntati ingratum est, suae gloriae aut commodis adversum.

Hinc illa immanis in novitiis religionibus, et celeberrima Schismatum atque novarum sectarum propagatio, hinc aeterna bella sunt, in quae daemon eos praecipitat, qui remedia pacis contemnunt. Nam quae pax in regno, quae civium concordia, quae familiae poterit esse coniunctio, multaque officia, nisi aut Magistratus, aut paterfamilias finiendarum litium habeat potestatem? Quis ferre poterit eos, qui omnem iudicem, atque iudicium prorsus fugiunt? Qui enim Concilium contemnunt, quem iudicem tandem admittent? De illis recte Cyprianus libro primo. Epistol. 3. Quales putas eos, qui sacerdotum hostes, et contra Ecclesiam Catholicam rebelles, nec domini comminatione, nec futuri iudicii ultione terrentur? Neque enim aliunde haereses obortae sunt, aut nata schismata, quam inde, quod sacerdoti Dei non obtemperetur, nec unus in Ecclesia ad tempus sacerdos, et ad tempus Iudex CHRISTI vice cogitatur, cui si secundum magisteria divina obtemperaret fraternitas universa, nemo adversus collegium sacerdotum quicquam moveret. Itaque evidens est signum Schismatis, Concilii fuga atque obtrectatio.

§. 13. Octava exceptio. Concilia raroprosperos eventus habuere, non igitur Tridentinum est suscipiendum.

Concilia legitime instituta non sua culpa, sed hominum impiorum malitia, et calliditate interdum bella persecutionesque peperere [Orig: peperêre] . Christus ipse docendo, recte vivendo, miracula edendo invidiam Iudaeorum in sese armavit. Leges iustae et servandae Rei publicae prudenter latae, multis exitio sunt, ipsa disciplina, monitio, atque correctio tumidis, et asperis ingeniis est detrimento. Nicenum Concilium quas dedit turbas, cum primum stilo, et voce, deinde armis munita haeresis Ariana se de Orthodoxis vindicaret? Nemo in accusationem legum vertitur, quia lege in maleficos agitur, nemo disciplinam accusat, quia saepe irritat feroces animos, ut in abrupta vitiorum licentiosius, atque desperatius ruant, non sunt haec vitia rerum bonarum, et quarum custodia civitatibus, et regnis necessaria est, ad frangendos improborum conatus semper retenta, sed hominum impiorum, qui legibus contineri, et regi nolunt. Ita nec Concilium Tridentinum paci conscratum, pacis studiosissimum, (quod ad unius nationis pacem conciliandam, et reliquae Christianitati coniungendam toto orbe convenit Episcoporum atque doctorum multitudo, turbarum sequentium causa fuit) verum illi, propter quorum turbulentos conatus Concilium congregari oportuit.

Verum pluta de fructu tam magni, sanctique Conciliidicenda arbitror. Nam primo, Consensus Catholici orbis in eo patuit, non inter diversorum regnorum Theologos dumtaxat, sed cum primaeva Ecclesia.

Deinde, Reformati mores cleri, et plebis, quae reformatio etiam Germaniam magna parte illustravit.

Tertio. Omnes haereses Concilii anathemate, quasi fulmine ictae deteriore conditione fuere [Orig: fuêre] , quam ante, sensim ad vetustatem, et interitum tendere inceperunt, Anno 1564. confirmata est Synodus, cum ultima sessio inchoata fuisset Anno 1563. die. 3. Decembris, absoluta die 4. Post illud tempus multo magis dividi haereses, et interire mutuis anathematismis coepere. Usque adeo ut nunc vix ulla civitas in Germania inveniatur, quae omnes eas haereses tueatur, in quas tum, cum inchoaretur Concilium, coniurarunt. Nemo iam confessionem Augustanam integram profitetur, dimidia pars Lutheranorum interea ad Calvinismum defecit, vel ad Catholicam unitatem rediit, Calvinismus inter Catholicos propagari desiit, ea qua ante pollebat potentia, quin et ipse iam in pares factiones divisus ruinam minatur.

§. 14. Nona exceptio. Qui in Concilio consederunt, inimici sunt, et adver saefactiones, non igitur audiendae sunt nobis, nec est aequum nos hostium stare iudicio.

Utinam vel Tridentinorum vos hostes non essetis, vel illos esse hostes vestros non fingeretis. Quomodo enim hostes, qui toties ad

concordiam inuttarunt? Qui vestri causa sumptum fecerunt, molestias peregrinationis sultinuerunt? Errorum adversarios fuisse nullus dubito, cum ipsi, ne dubitare quis possit, eos damnarint. Sed tamen hostile Concilium. Sed obsecro quodnam amicum Concilium vocas? Si Calvinianuses, Lutherani sunt tuo iudicio turbulenti veritatis hostes. Si mollis Calvinista, Rigidi te quovis haeretico, Turca et Iudaeo deteriorem iudicant. Si Rigidus es, molles et Manichaeum et Borboritam asseverant. Si Maiorista es, aut Flaccianus, aut Osiandrinus, omnes habebis inimicos, qui tuae factionis esse nolunt. Quale igitur Concilium eligis? an ex eo hominum genere, quod tibi addictum est, aut cui tu auctoratus es? Tali Concilio vinces, sine certamine, sine periculo, prudentissime enim iudices legisti, neminem enim admittis, nisi qui te iam ante absolvit, nisi cui eadem tecum est causa.

CAPUT XLIV. Pacis ineundae ratio.

§. 1. Bona pax, o [Orig: ô] sincera pax, disputationis meae finis, Ecclesiae felicitas, ubi te quaeram? Me vas electionis Paulus Rom. 14. 19. iubet sectari quae pacis sunt. Petrus Ecclesiae petra Epist. 1. cap. 3. v. 11. inquirere pacem, et sequi eam. Et ipse Deus non dissensionis est auctor, sed pacis. Sed quem de pace compellabo? Immo quem compellant iam dudum mecum Catholici omnes? Non Theologos adversae partis; nam [Gap desc: Greek words] , aeternum sine foedere bellum nobis indixerunt. Quid illis faciemus? quid ab illis exspectabimus? nuper ex illorum coetu unus, Iosephus Hallus Polemicen inchoavit, et primam eius partem, Romam irreconciliabilem vocavit. Ubi ait, necesse esse ipsos et Romam disconvenire, Sect. 21. et Sect. 22. Citius Romam novam crearit Deus, quam reformarit veterem. Non tamen a pace maledictis acerbimur, si a Theologis reicimur, ad Politicorum moderationem, principum aequitatem confugiemus. Forte facilius pacem dabunt, qui nunc callido stratagemate inducti bellum gerunt.

§. 2. Nunc itaque vos, o [Orig: ô] Reges, et Principes, quamcumque religionem a Romana, Catholica, vetere diversam fovetis; convenio: Vos pacis arbitros, patronos, advocatosque supplex voco: Magnum est; fateor; et difficile; quod doleo. Sed magna tameri a magnatibus peti, fas est, et quae natura sunt difficilia, potentia largientis efficit facilia.

Sperandae mihi pacis causa est, quae et vobis dandae; humani ingenii imbecillitas; quod vehementer quaedam affectat; et eadem perniciter relinquit. Quod abeunte die fixum, ratumque habuit, redeunte damnat, et sefigit. Hoc igitur indulgendum infirmitati, et ubi innocentiae perseverantia non fuit, sit paenitentia: liceatque eo redire, ut concedatur, quod inconsulte negatum fuit; et abdicetur, quod incaute admissum est.

Exempla in manu sunt, et in archiviorum vestrorum actis, intra annos centum centies tentata pax, et inter nos, et vestros; sed et in partium vestrarum variis partibus. Quae enim regio, quae civitas tenet eam fidem, quam primam post egressum e nostra Ecclesia recepit? Alii a Zwinglio coeperunt, et ad Lutherum accesserunt; plerique post multiplices in Lutherismo commutationes ad Calvinum discesserunt.

§. 3. Ecce autem cum haec ipsa scribo anno 1618. calendis novembribus, nova pax, nova Synodus inter Gommaristas, et Arminianos agitatur, hoc est, inter capitalissimos, quos Europa tenet, inimicos. Arminiani Gommaristas, Manichaeos, Borboritasque esse protestantur, atque Dei loco ipsissimum Daemonem adorare. Gommaristae nunc militari manufortiores in Arminianos eadem linea procurrunt. Turcis, Iudaeis, omnibus haereticis, atque ipsis adeo Iesuitis aiunt esse deteriores, nec de pace tamen desperant, quamvis pacem numquam consequentur, utcumque indutias, et syncretismos comminiscantur, quia utrique pacis stabilimento, hoc est, veritatis fundamento carent. Nec umquam Deus errorum consensum permittit, quin sinat ex eius natura plures dussensiones fuere.

Si igitur inter tam infestas iras, inveterata odia, recentia vulnera pax speratur, et tentatur; cur non etiam inter nos et illos, qui in sua opinione vehementes, sed tamen instabiles sunt? Bonus et misericors Deus miseratur errantes, forte dabit, ut illae regiones, quae ter, quater, quinquies, sexiesque ad aliam religionem mutatae sunt, aliquando mutentur ad veram. Quos dudum anfractus viarum in Labyrintho lassarunt, invenire aliquando verum exitum possunt.

§. 4. Infelix sane erros, qui alio errore, ut fluctus fluctu truditur, numquam veritate eliditur. Confesio Augustana duodecies mutata est, ut est in Colloq Hertsb. fol. 91. 92. In conventu Naumburgensi exemplar sincerum frultra quaesitum est. In Altenburgensi Theologi Ienenses eam Cothurnum appellarunt. Omitto cetera. Si vestri Theologi errarunt, in tot sectiones divisi sunt, possunt etiam nunc errare, possunt damnata resumere, et ad Catholicam fidem redire. Hoc facile futurum est, si vos o [Orig: ô] principes, patrum vestrorum vestigiis insistere velitis, ad nutum enim principum videmus verti populorum opiniones, dum potestati se omnes, (quod nunc in religionis negotio verbum proprium infelicitas temporum fecit) accommodant.

§. 5. Difficultates autem causae sunt innumerae, quae difficilem, non tamen im possibilem pacem reddunt. Nam primo hoc est ingenium erroris, ut stare diu nequeat, nec tamen prius ad veritatem redeant errantes, sed dissipentur; sic Ariani, Macedoniani, in varias sectas abierunt, donec ex omnibus Mahometismus conflatus est; et ille quoque in tam barbara gente, partes habet. Ita in Europa fieri videmus, omnes dissentiunt, omnes Christiani esse volunt, sed quota pars sana est? Causa est, quia caecitate percutiuntur, qui veritatem reliquerunt. Caeci, si ambulare inceperint, maiora divortia faciunt, quo progrediuntur longius. Causa cur in novos errores vestri doctores incidant non una est; sed praecipua tamen, quod non credant vera esse, quae vobis tamquam oracula sancti Spiritus divendunt. Refert Mathesius Concil. 12. de vita Lutheri fol. 147. narratum sibi ab Antonio Musa, cum diceret: se dolenter Luthero questum esse, quod ipse ea credere non posset, quae aliis praedicabat. Respondisse autem Lutherum: Benedictus sit ergo Deus, cum idem aliis, quod mihi usu venit; adhuc enim mihisoli usu venire credidi. Quia igitur non credunt, quod credi ab aliis volunt, aliud, quodverisimilius apparet mox eligunt, veritatem ipsam difficulter attingunt. Neque enim universa, quae credidisse videri volunt, simul reiciunt, ne victi videantur, et novitatis laude delectantur, hinc tot in Belgio, et in Septentrione novae sectae. Hoc nihilominus

in malo bonum est, quod in particulas dissecti sese respiciant, et facilius veritatem amplectantur.

§. 6. Deinde video eos, qui multo gravius inter se, quam nobiscum digladiantur, pacem moliri. Quid hodie vulgatius est, notiusque quam Syncretismus praedicatorum vestrorum? Creditis eos inter se dissentire? Audite Decanum et Theologos Tubingenses. an. 1588. tuba terribili insonantes. Secundo dicunt, errores Zwinglianorum, et Calvinistarum, quos vocant, Pontificia idololatria longe horribiliores esse. Tertio dicunt, Zwinglianos et Calvinistas abutentes doctrina, et professione Euangelii plus damni dare, quam pontificios. 1. exemplo Pauli itaque contra eos pugnandum, 2. exemplo Lutheri optantis Zwinglium mansisse Papistam, 3. post defectionem a Papistis, plus damni dedisse, quam dare potuisset, si cum eis mansisset. 4. Calvinistas humanitate Lutheranorum abuti, et fraternitatem iactare, 5. Calvinistas novos errores inducere Ecclesiae intolerabiles, eosque recensent. ita disput. Heydelb. de Syncretismo. Haec cum dicant, et anno 1588. dixerint, interea nihilominus magna pars Lutheranorum ad Calvinismum migravit, etiam ipsi ministri vestri, quibus ad eiurandam fidem satis erat principum voluntas. Dicet quispiam haec dici a Tubingensibus Lutheranis: negari ab Heidelbergensibus Calvinianis. Recte dicunt Lutherani non recte negant Calviniani; quamvis enim initio dicant, se a Lutheranis non nisi in uno eoque non toto articulo dissentire, hoc tamen in sine revocant. Quibus (Tubingensibus) nos QUAE hoc loco, et quam PORTEN TOSA et INDIGNA Theologis vicissim obicere possemus? ita Heidelbergenses.

Sperari igitur prudenter ex DEI misericordia pax potest; sed de modo, et initio agendum est. Ille quidem verus, et usitatus est, quem libro de pace Germaniae proposui, ut Conciliorum priscorum scripturas interpretantium sententia stemus; sed cum nullum dari concilium, quod omnes amplectantur, in tanta dissentientium varietate possit, multa antecedant necesse est, rationesque ineundae, quas omnes ex recto iudicio comprobare debeant.

§. 7. Ratio prima concordiae est: Ut status quaestionis et controversiae recte sormetur: quem magna pars disputantium, et in pulpitis stentores vestri corrumpunt. Non enim quaeritur; an purum putum verbum Dei sit docendum? an ex eo de finiendum? An verbum Dei reiciendum? Itaque calumniose Bucerus in lib. de concord. inter prima dandum censet; ut verum Dei verbum ubique libere praedicetur, hoc enim iam olim dedimus. Haec ergo controversia est. Constituto in medio Dei verbo, quod omnes sacrosanctum dicimus, utra pars verum, et genuinum illius intellectum habeat? Nec modo inter nos, et illos, sed inter illorum sectiunculas; verene Lutherani, aut Calviniani, et Arminiani, an Gommaristae verbum Dei interpretentur? Huius considerationis haec est utilitas; primo, quod saltem quibusdam in rebus conveniant, qui pacem facturi sunt, et communia principia habeant. Neque obstat, quod illi magnam partem agnoscunt solum verbum scriptum, nos scriptum et traditum, sive [Gap desc: Greek words] . Hoc ipsum enim disputabitur ex verbo scripto; An repugnet ei esse traditiones? An sit traditio; libros illos, quos Ecclesia pro Dei verbo veneratur, esse canonicos? Nam Lutherus ipse fatetur, paedobaptismum ex scriptura evidenter non probari. Ochinus ita argumentatus est. Quidquid in scriptura evidenter non est, non est credendum, damnatio polygamiae non est evidenter damnata, ergo: atque ita ex illo principio, de solo verbo scripto, Polygamiam induxit.

Neque iniquum aliquid postulo, cum hunc statum proponendum pronuntio, et flagito. Omnes errantium centuriae, una voce ingeminant, scripturam, verbum Dei, purum putum verbum Dei. Et de sensu tamen disputant. Non ignoro plurimas disputationes esse inutiles, ut olim notavit Tertullianus; sed ad aequitatem et concordiam aliquam reduci posse cunctos arbitror, si omnes de sensu scripturae disputemus, isque Scopus unicus proponatur.

Tu, o [Orig: ô] princeps, credis scripturae? Ego quoque credo, immo pro uno iota aut apice mori sum paratus. Hac igitur in re consensus est. Verum hoc ex initio aliud tu, aliud ego deinceps credo. Quia aliud loquitur scriptura in meo sensu, aliud in tuo; et aliud forte in eorum opinione, quibus tu credis. Hinc igitur oritur altera quaestio; Tune, et tui, an ego sensum verum habeam: propiusigitur manus conserendae sunt,

§. 8. Secunda ratio concordiae, ut simul omnes Deum omnipotentem oremus, ut cum de sensu sit controversia, suo Deus nos lumine dignetur, ut verum eruamus, in vero confirmemur. Deinde ex idiotismis scripturae, analogia, collatione aliorum locorum, evidenti deductione, usu veteris Ecclesiae, Conciliorum, et Patrum de vero sensu disceptemus. Multa commoda habet modus ille collationis, si inter humanos, et cum modestia fiat. Primo. Nemo nos apud ignotos, quasi scripturae contemptores simus, reddet odiosos. Secundo. Apparebit continuo detecto fuco morbus eorum, qui ad omnia, et nobis, et sibi mutuo scripturas opponunt. Tertio. Minus erit contentionum, cum omnes in scripturae investigatione versentur non in mutua pugna, in qua ad levem tactum exardescunt, immo ut arthritici ad suspicionem tactus exclamant. Quarto. Cum duplices sint ministri, alii clamosi, eristicique, qui omnia ad opinionem suam anticipatam referunt, alii pacatiores, doctioresque, horum commentarii magnam occasionem, facultatemque praestant, stentorum proterviae retundendae. Quinto. Ministri non cogentur agere impotenter, et iracunde, quia scripturam interpretantur; nam in disputatione eristica, nisi tota bile se proluant, cecidisse causa videntur, et patiens disputator pro praevaricatore habetur. Sexto. Quamvis autem non vincatur cuidenter, hoc tamen advertet, scripturam a se non facere, verebitur etiam agmen multorum, et magnorum in altera parte. Nec me damnare poterit, quem ex suo principio non vicit.

Exemplorem demonstrabo. Proverbiorum 16. dicitur. Omnia propter semetipsum fecit Deus, impium quoque ad diem malum. Hunc locum ita interpretantur Gommaristae in Belgio, et qui eos sequuntur, rigidi, ut dicant. Deum creare impios, ut in eorum poena ipsius iustitia reluceat. Videantur Piscatoris thesis 6. 7. 9. et disput. contra Vorstium. Theres sic habent.

1. Peccata fiunt Deo procurante, et fiunt eodem volente, immo omnino sic volente. Sect. 17. Item 6. et 64. et passim.

2. Vult Deus iniquitatem fieri, etsi ea non delectatur: sicut aegrotus amarum potum bibere

vult, etsi eo non delectatur. Et sic dictum illud Psal. 5. Non Deus, qui delectetur iniquitate, etc. intellegi Sect. 95.

3. Voluit Deus, ut Iudas Christum proderet, et ut Iudaei ipsum occiderent; quod tamen illis prohibuerat, Sect. 10. et 16. et 24.

4. Consentaneum est voluntati Dei, quod iniustum est, hoc est, praecepto illius contrarium. v. g. homicidium illud Iudaeorum, et proditio Iudae etc. Ibidem praesertim Sect. 16. et 24.

5. Omnia fiunt ex decreto Dei etiam ipsa peccata: et quidem ex decreto absoluto, et speciali Sect. 56. et 58. et 130.

6. Quia Deus iustitiam, et misericordiam suam patefacere vult, ideo quoque vult, ut peccata fiant. Sect. 61.

7. Quia Deus procurat istam patefactionem iustitiae, et misericordiae suae, ideo etiam procurat ipsa peccata. Sect. 64.

8. Deus procuravit, ut Absolon stupraret uxores patris sui, utque Simei regi suo malediceret etc. Ibidem, uti et Sect. 17.

9. Deus destinavit omnes homines ad peccata: idque propterea, ut alios ex misericosdia servaret, alios ex iustitia puniret, ac perderet. Sect. 89.

10. Quia Deus peccata permittere decrevit, ideo necesse est, ut illa fiant: quia secus frustra decrevisset permittere. Sect. 131.

11. Incredulitas Iudaeorum (et similiter omnium incredulorum) pendet a praedestinatione Dei. Idque Apostolus Rom. 9. diserte docet. Sect. 133.

Haec sunt ex mente Zwinglii, Calvini, Bezae, Gommari, et aliorum. Ego alio modo interpretor, veriore et meliore. Creavit Deus impios, non inserendo illis impietatem, sed homines, quos praevidit futuros impios; et eorum impietate, quam non secit, sed praescivit, usurus est ad suam iustitiam ostendendam. Creavit eum iturum in diem malum, non ordinavit, nisi ex praevisa impaenitentia, in supplicium: Meam interpretationem sic probo 1. Verba hebraea non indicant, Deum ordinasse impium in diem malum, aut fecisse impium, et solus ille textus vobis est authenticus. iam malum in diem malum, vel ut alii. Et malus, vel impius in die mala, decidet, vel peribit, scil. cum enim dictioni non sit appositus articulus tam potest esse nominandi, quam accusandi casu prolata. Deinde 70. interpretes sic exponunt, [Gap desc: Greek words] . Impii vero in die mala peribunt. non igitur verba illa Dei ordinationem absolutam, et decretum damnandi sine culpa significant. 2. Nisi hanc interpretationem sequimur, Deum faciemus iniustum; non potest enim sine culpa praevisa ad supplicium destinare, sicut non potest sine commissa culpa damnare. Hoc igitur crudelitatis, non iustitiae exercitium est. 3. Deus infinite bonus est, ergo abhorret infinite ab inferenda poena iniusta; ergo etiam a destinatione poenae. 4. Multo crudelius est, etiam procurare peccata. Esset enim Deus Tiberianus qualem nobis Hollandi descripserunt. 5. Ita mecum interpretati sunt Patres. Augustin. Ep. 106. ad Paulinum. Quamvis peccata non fecerit, naturas tamen ipsas, quaeper se ipsas sine dubiobonae sunt, quibus tamen ex arbitrio voluntatis futuraessent vitia peccatorum, et in multis talia quibus esset aeterna poena reddenda, quisnisi Deus creavit?

Et l. 2. contra calumnias Pelagianorum, c. 3. Omnium quidem hominum Deus creator est; sed nemo ab eoreatus est, ut periret: quia alia est causa nascendi, alia pereundi. Ut enim nascatur homo, conditoris est beneficium, ut autem pereat, praevaricatoris est meritum. In eandem sententiam conveniunt veteres patrum, totaque illa Ecclesia, quae Augustini aetate, et deinceps fuit. 6. Sicetiam omnes Arminiani, quique in Germania, et Gallia mitius sentiunt, immo in Britannia contra Calvinum interpretantur, qui omnino Calvini in hac interpretatione errorem condemnant. Multo vero severius Lutherani, qui illam interpretationem adeo impiam funestamque arbitrantur, ut integris voluminibus probent; DEUM Calvinistarum esse ipsissimum cacodae monem.

Hoc modo si a principio Geneseos usque ad finem Apocalypseos scripturas scrutemur, et de vero sensu controvertamus, clarissime apparebit, a nobis nullum iota, nullum apicem verbi divini negari, mutilari, perverti.

Haec nobis facultas a nullo negari potest; qui modo veritatis amator sit. Efficietur autem ex ea, ut quod ante contra legem videbatur, secundum legem, et mentem legislatoris inveniatur.

§. 9. Tertia ratio concordiae est, ut principes nostram doctrinam a nobis, aut e [Orig: ê] nostris libris; non a suis [(reading uncertain: page damaged)] ministris, nostris inimicis adduscant. Nos enim coram omnium iudice, et calumniarum vindice Deo, totoque mundo, toto pectore protestamur, plurima, gravissimaque dogmata nobis fallo imponi Probarunt haec et alii, et postremo in sua contra Pareum Antithesi Maximilianus Sandaeus, et contra Iubilantes Andreas Fornerus. Cur nobis errores, quos anathematizamus, affingunt? an errare nos cupiunt? an suos fallere? Haec ratio concordiae et necessaria est, et efficax; necessaria; quia in conciliis, in colloquiis, in iudiciis de religione statur professione eius, quo cum controversia est. Hoc igitur, quod ego sentio oppugnandum est, non quod mihi per inscitiam, vel calumniam adversarius imponit. V. g. aiunt, nos negare solum redemptorem esse Iesum Christum; Nos omni asseveratione, etiam iureiurando contestamur, solum Iesum Christum nos redemisse. Calumnia igitur illa sopiatur, oportet, ut veritas audiatur. Efficacissima vero est haec ratio; quia maxima pars controversiarum concidet; immo materies famosarum contionum evanescet. Odium enim nobis, si tantum vera de nostra doctrina loquantur, creare non poterunt. Ad vestra igitur tribunalia stamus, Illustrissimi principes, rogamusque, ut, quod magnae fortunae est, et principalis officii, patrocinium veritati praestetis; nec grave est, sed aequissimum; quod postulamus. Utinimirum pro tot accusationibus, calumniisque, quibus ad vestras aures traducti sumus, cottidieque traducimur; unam, non vindictam, non talionem, sed audientiam praebeatis. Si pacem amatis, si Christianam car tatem tenetis, si naturae legibus ducimini; audite, quid sentiamus, quid damnemus. Audite, sed a nobis, non ab inimicis nostris. Iudicis officium est diligenter cognoscere. l. cum ii. §. si praetor. de trans. in [Gap desc: Greek words] . Deinde ne temere rumoribus moveatur, nec immeritos, et sama adversa notatos iudicet, sed plena disquisitione indaget. Cur nos accusant, ubi desensio nostra non auditur? Maledicunt vestri ministri, non accusant. Aliud est enim maledicere, aliud accusare, (Cicero pro M. Caelio) Accusatio crimen desiderat, rem ut definiat, hominem notet, argumento probet, teste confirmet. Si maledicimur, e contrario benedicemus; si accusamur, defensio audiatur. Violentissima enim calumnia

opprimimur; malitiose namque mendaciter nos infamant, de erroribus, quos vel morte fugere parati sumus.

§. 10. Quarta ratio concordiae est, ut calumniarum de moribus sit modus. Antiquum est Satanae artificium optimos infamare, ut cum alii aperte sint mali, alii ficte boni, si eos quoque, qui vere et fincere virtutem colunt, criminum suspectos faciat, nemo credatur esse bonus, ideo nec esse posse, cum alioqui summum hoc sit solatium malorum, bonos carpere. Cato quadragies quater causamdixit, et semper absolutus est est. Plin. l. 7. c. 28. Numquam tam multa, tam foeda calumniarum genera audita sunt, quam nostro saeculo, de Bellarmino, de Pontifice, de Societate nostra. Si vera sunt; iudicium date; Heidelbergam, Hagam comitatis, Londinum ibimus, compareat accusator, crimen probet, noxae nos ipsi dabimus. Necessaria est illa ad Concordiam, et efficax ratio. Nam inimici nostri infamare nos conantur, ne audiamur; nam si audiamur, vicimus. Ubi Christiana mansuetudo, ubi iustitia est? Si non modo ut Antichristianus ob religionem, sed etiam ut adulter, fur, seditiosus, regicida traducor et cum me offero iudicio, non audior? Si occidere vultis, damnate auditum, ut Rei publicae, non calumniae meum sanguinem impendisse videamini. Quid iustitia naturalis postulet, videtis. Non doctrinam modo Catholicorum doctorum, sed vitam infamant ministri vestri, extra ordinem vero, et insignite Societatis. Nullum crimen est, cuius nos reos non faciant; nullum supplicium, quod nimium esse censeant, nullum odium totius mundi, quod par sit nostrae malitiae. Nunc Deum, hominesque obtestor, in ius vocate, crimen probate, liceat mori, si non iure, saltem ritu, et processu damnatos. Inter tot maledicos, et conviciatores quaerimus accusatorem, forum eius sequemur, nullum erit in quo non sit aliquod innocentiae praesidium. Sunt Reges et Principes nostrarum rerum conscii, sunt praelati, optimates, nobiles, Senatores, cives, opifices, famuli, tot myriades studiosorum adolescentum, et virorum, inter hos Lutherani, et Calviniani, immo a religione Apostatae. Si his omnibus ignota sunt nostra crimina, quibus sunt tamen collegia pervia; unde vobis cognita sunt? Si his nota, ecce producite testes, litem contestamini, convincite. Mihi aliquando in mentem venit fuadere P. N. Generali, ut quoniam tot contra nos calumniae in dies nascuntur, omnia Imperatorum, Regum, Principum, Praesulum, Rerum publicarum, civitatum, curiarum diplomata, quae de nostra innocentia testimonium ferunt, in lucem edi curet, et sane prudenter secerit. Quae enim erit frons tam ferrea, quod os tam durum, ut si videat mille Monatcharum, Principum, Rerum publicarum aliorumque magnatum testimonia pro innocentia; et quidem eorum, qui nos familiariter norunt, qui in res nostras, vitamque inquisiverunt, adhuc calumniari ausit? Verum ista statuat, cuius id muneris est. Nunc accusari opto, e vinculis causam dicam, modo ad vincula e quibus causam dicam admittar. Non po test aliter pax fieri; nisi infamia dematur innoentibus. Cum enim sciant, famam vita praestantiorem esse, ne pugnare et disserere cogantur, per infa miam sepultos volunt. Hoc vos, Illustrissimi Principes, ideo facilius concedetis, quia vel Lutherani estis, vel Reformatam, ut vocant, doctrinam sequimini, et si hanc; vel primo reformatam, vel novissime interpolatam. Si Lutherani; omnes Calvinianos ministros pessimos calumniatorum existimare debetis, si vestris creditis. Si Reformati, idem de Lutheranis iudicandum est. Si igitur omnium vestrorum est illa querela, meam quoque admittite.

§. 11. Sexta ratio concordiae est, ut propria impedimenta removeantur, propria voco, quae in vestris haerent partibus, et tamen removeri facile possunt.

§. 12. Primum impedimentum est, Praeiudiciorum [Gap desc: Greek words] , et ante occupatio, quae ad aliena quaecumque cohorrescit. Sed noc tolli potest varietate et altercationibus dissentientium, deinde mutationibus religionum; omnes certissimi erant maiores vestri, sed mutarunt tamen. Ipsi ministri vestri occiso Zwinglio venerunt in Germaniam, victis Protestantibus Lutherani fugerunt in Helvetiam, et suos Luth eranos facti Calviniani merito victos asseverarunt. Nunc etiam ut quisque principum in diversam religionem abit, turbam ministrorum trahit, retrahitque, et creditis eos esse Dei cultores, et non potius potestatis vestrae assentatores? Quae igitur est fiducia causae toties desertae? causae, cuius assertores in altera parte steterunt?

§. 13. Alterum impedimentum est iam olim sublatum; nempe scandala utrimque data, accepta. Nam ante multos annos Bucerus in libr. de concordia Christiana, sui Euangelii impedimenta recenset, impiam vitam Euangelicorum. Si igitur Euangelicorum impietasnos ab eorum societate et consortio deterrere debet; non est, quod nostra peccata magnopere illos a veteri fide arceant. Praesertim cum ad morum malitiam accedant novarum haereseon inventiones. His omnibus accedit, inquit Bucerus p. 65. non exiguum esse eorum numerum, qui a cerimoniis Papisticis recesserunt, et de Euangelica reformatione gloriantur, eo praetextu et iactantia multas malas, venenatas haereses, et sectas, seditiones, et tumultus inceptarunt, hodieque inceptant.

§. 14. Tertium impedimentum, ne nos ad vos accedamus, est; ne toti reliquo orbi Christiano dissimiles, et relicta universali Ecclesia, uni unius anguli occultae particulae similes simus: nobis vero obiciat Augustinus, quod Donatistis, qui in sola sua parte Ecclesiam mansisse gloriabantur. Vos autem, o [Orig: ô] Principes, si vestros auditis, solitariam fidem tenetis. Quis enim Lutheranam cum vicinis fidem communem habet? Quis rigidam cum parte Genevensium tuetur? Omnes vestri particulas faciunt, quia pacem cum parte non tenent, quia contra totum bella gerunt. Hoc igitur vobis incitamentum esse debet, ut toti corpori coniungamini, a quo divulsi estis.

§. 15. Quartum impedimentum recenset Bucerus, timorem praelatorum Catholicorum, ne dignitatibus excidant. Quod gravissimum esse arbitratur. Verum hoc in vosretorquet ipse, o [Orig: ô] Principes, plures enim praelaturas vos possidetis; ideoque tam vos timere, quam Catholici potestis. Verum hoc quoque impedimentum neminem amplius remoratur. Nostri Praelati non modo dignitates, sed et sanguinem pro fide pacisci sunt parati. Deinde quid magnopere maliaccidet deficientibus a fide parentum? Si plures id faciant, et potentes, non opes modo retinebunt, sed hereditarias facient etiam; uxor enim adicietur; neque enim clam est, quid Alberto Brandeburgico Electori Moguntino suaserit

Lutherus. Canonicis etiam, Parochisque nostris suarelinquetis, si ad vos venerint. Hoc igitur impedimentum a vestris ministris removendum est, quorum centurias ad Catholicos brevi migrare videretis, si esset, unde eas cum familia aleremus.

Quintum impedimentum est salutis incuria. Magnum, et quo se homines occupati excusant. Quia enim melius aliquid nondum apparet, in eo quod semel instituerunt iter, permanent. Non scientia boni, in quo sunt, sed ignoratione meliorum.

Multa sunt nihilominus, quae ministros vestros movere possunt, ut setiam aliquando salutis suae curam suscipiant; atque de ea nobiscum tractent. Primo. Cum animadverterunt, se nullum habere fundamentum, cui insistant. Nam scriptura niti non possunt, nisi Hebraice, Chaldaice, Graece doctissimi, ceteri authentica scriptura carent, ut supra, cum de scriptura agerem, docui. Secundo. Antiquitatem suam dubiam tuentur: nemo Lutherum, nemo Calvinum, nemo ullum in solidum sequitur, singuli sibi sunt Magistri, hac ratione quando eos luctari cum dubitatione est necesse, patique cruciatus, et conscientiarum lancinationes magno cottidie tormento ad veri tatem impelluntur, omnis fluctuatio vectores periculi admonet; et quomodo ministri certi sint, quando Lutherus ipse dubitavit; in colloq. Isleb. fol. 96. §. 3. Saepe sic mecum cogito; propemodum nescio, quo loco sim, et utrum veritatem doceam, nec ne.

Tertio. Duo sunt, quae maxime eos affligunt, et quasi recorto collo ad veterem religione trahunt, inter sacrum enim et saxum constituti, non nisi singularissimo adiutorio possunt evadere. In singulas namque horas imperium mutandae religionis exspectant. Si vehementer id, quod nunc sentit princeps, tamquam Orthodoxum inculcent, maiore insamia paulo post mutandum est. Si languide; praevaricationis arguentur. Hinc igitur confidentiloquentia, inde perpetuitatis desperatio, duo pugnantissima mala animam vastant; ut vel idcirco ad religionem veterem, per annos mille sexcentos constantissimam redire velledebeant. Denique nisi maturo consilio magno zelo, germana sinceritate de verareligione constituatur, initiumque conveniendi, audiendique fiat, in Turcismum paulatim perfidia desinet; invalescunt Arriani, Samosateniani, Ostorodiani sive Sociniani Christi meritum, divinitatemque negant, aliaque docent, quae cum Mahometanis eos facilius, quam nobiscum conciliabunt. Quae cogitatio quidquid incuriae, acediae, neglegentiae animis dubitantibus inest, facile excutiet.

Quia itaque nos Ecclesia derelicta foras exire, et ad vos venire non possumus, ut vos magis ad Ecclesiam matrem, et ad nostram fraternitatem revertamini, quibus possumus hortamentis petimus et precamur. Quod si non impetramus; hoc saltem date, ut causam nostram audiatis. Eamque vel probetis, vel quid probandum sit; intellegatis.

Christum solum verum Deum, Dei filium, patremque eius, et Spiritum sanctum veneramur, scripturae [Gap desc: Greek words] auctoritatemque tenemus; de eius sensu cum vestris controvertimus, nihil non orthodoxum docemus, inauditi damnari non possumus, nobile iudicis officium imploramus, causam dicere, quacumque conditione parati sumus. Omnium reddere rationem et possumus, et volumus; tantum ne lingua vestrorum ministrorum, quae est nostra fornax cottidiana, praeiudicio occupet animos, alioqui iuste iudicaturos. Haec Deum, hominesque contestamur, causam nostram probaturi, si audiamur; indefensi, sed innocentes morituri, si neglegamur.

CAPUT XLV. Poenae seditiosorum et rebellionum graves constitutae sunt.

§. 1. MULTUM interest quomodo institutae seditiones sint; aliquando inter se subditi discordant, aliquando contra magistratum insurgunt, interdum intra verba, accusationes, et convicia consistunt factiones, ad pugnas, et caedes interdum animi exardescunt. Magni etiam refert inter urbanos, et agrestes, an inter armatos seditio nascatur. Armacorum enim tumultus haud facile compescuntur sine ferro. Rarae in castris Romanis seditiones fuere, magna enim erat reverentia iuris iurandi. Posthumium consulem infitiantem, quas promiserat praedas, lapidavit miles; sub Appio Claudio vincere noluit. Posterioribus faeculis cum potestas magistratuum creandorum in castra esset translata, etiam seditiones eo migarunt.

§. 2. Seditionum poena ordinarie capitalis fuit, nisi multitudini parcendum misericordia dictaret. Hoc Dio Cassius de atroce intellegit. Si intra vociferationem, aut levem militiae querelam stetit, militiae gradu deicitur. si miles vitem tenuisset, militiam mutabat. Et quidem ultimum supplicium seditionem moventi decretum est, ent illis qui appellant; non enim appellationi defertur, sed statim, debita [Orig: debitâ] poena [Orig: poenâ] reus plectitur. Cum enim quatuor sint genera criminum maiestatis. Primum cum imperium ambitur, aut persona principis impetitur, alteru cum proditio agitatur. Tertium cum seditio instituitur. Quartum cum alia leviora contra principem attentantur, moras non permittunt mala. Interim omnia crimina maiestatis, aut immediate, aut sane mediate ad turbandam Remp. grassantur. Hinc nullus in hac causa tormentis eximitur. Valent. Valens Gratian. statuerunt cod. 9. t. 8. Nullus om nino cui inconsultis ac nescientibus nobis fidicularum tormenta inferuntur, militiae vel generis aut dignitatis defensione uti prohibeatur excepta tantum maiestatis causa, in qua sola omnib. aequa conditio est, D. it. 8. Id. Iul. U alentiano N. P. et Victore Conss. Sic Tiberius et Caius Gracchus concursu hominum occisi sunt. Eodem modo Carbo quasi ab ipsa Re publica interfectus est.

§. 3. Domus etiam publicari aut deici solent. Moelii domus deiecta est, et locus appellatur AEquimaelium. Saturnini ent aedes dirutae sunt Nec modo domus eorum, qui seditionem concitarunt, sed ent in quibus vetitae coitiones fuerunt, dirutae sunt. Interdum monumenca scelerum statuuntur, ut Aquisgrani, et Francofurti factum vidimus.

§. 4. Ius Canonicum, si moniti ad pacem redire nolunt, seditiosos excommunicat d. 90. c. fin. Perlatum est ad sedem Apostolicam, aliquos vestrorum nocere fratrib. velle, et ut cadant, decertare: similiter in sacramentis, discrepare: et ob id contentiones, et aemulationes fieri inter vos: a quibus dissensionibus vos avertere, et in his omnibus concordare, et opem ferre vicissim mandamus. Nam si hoc agere cito neglexeritis, et vicissim reconciliari non studueritis; ab Apostolicae sedis, et totius Ecclesiae communione vos pelli non dubitetis. Sacris initiari vetat d. 46. c. 8. Seditionarios statuimus numquam ordinandos clericos, sicut nec usurarios, nec iniuriarum suarum ultores. Initiati honore privantur c. Conspirationum 11. q 1.

§. 5. Gravitas poenae pro culpae magnitudine, et personarum dignitate pensatur. Auctores enim

seditionis, aut in furcam tolluntur, aut bestiis obiciuntur, aut in insulam deportantur iure veteri. In Germania in partes qadripartito secantur, et palpitantibus cor eximitur; Intelligenda ista sunt de seditione vere attentata, et cum aliquo aff ctu, aut praeparatione ad agendum; nec enim lubricum linguae facile ad poenam trahendum est. Iure. n. Roman. gravis ima multa, non morte punitur, qui tentavit seditionem movere. l. 1. de seditiosis, spectaculis illi inter dicebatur. Demetrius Cynicus a Vespasiano relegatus est in insulam, quod de rep. parum caute disputaret. Diogenes quidim [(perhaps: quidam)] idem ausus virgis caesus est. Grates Cynicus capite plexus, Dio in Vesp. Quod si saepius tentarint, gladio feriuntur. Callistrat. c. 28 §. solent. de poenit. l. 48. tit. 19 quamvis interdum exilio, interdum fultuario punirentur. Lex ita habet. Solent quidam, qui vulgo se iuvenes appellant, in quibusdam civitatibus turbulentis se acclamationibus popularium accommodare. qui si amplius nihil admisecint, nec ante sint a praeside admoniti: fustibus caesi dimittuntur, aut evam spectaculis eis interdicitur. Quod si ita correcti, in eisdem deprehendantur, exilio puniendi sunt. nonnumquam capite plectendi, sc. cum saepius seditiose, et turbulente se gesserunt, et aliquoties adprehensi, tractati clementius [(reading uncertain: print faded)] , in eadem temeritate propositi perseueraverint.

Ne aliud apud Christianos usitatum fuit, anno 788. ut auctor est Sigebertus; Hardeneus, aliique nobiles ob seditionem, a Carolo Magno caesi sunt. Quin Pipinus Caroli filius in monasterium quidem retruditur [(reading uncertain: print faded)] , sed qui illi auctores in patrem conspirandi fuerunt, suppliciis afficiuntur.

§. 6. Ubi a multitud ne peccatum est, pars aliqua poena involvitur, ita tamen ut metus ad omnes perveniat. Iulius Caesar ita militem composuit, ut sorte ad necem deligerentur ausuri quique: Macrinus quoque decimavit: sic poena ad paucos, metus ad omnes pervenit. Leontius praefectus cum Auriga per seditionem peteretur, qui crimen admiserat, obvios quosque corripi et suspendi iussit. Hoc sane magnopere improbatur, cum incautissima, qua muis non innocentes, forte maximas dant poenas. Melior itaque decimatio, vicesimatio, centesimatio, et usitatior, quia pauco sanguine multum timorem adfert.

§. 7. Cum AEgineticae cladis nuntius solus redux, omnes Athenienses interiisse narraret, invidia viduarum, quarum mariti interierant, acubus fibulisque confixus est: Senatus Areopagiticus eo vestium genere, quo tunc indutae fuerunt, postea uti vetuit. Muliebrem sed malevolam seditionem civili poena, et pro fragilitate sexus, gravi tamen prosecuti sunt. Multitudini itaque parcendum est id quoque lex indicat l. 48. p. l. 38. Transfuga ad hostes vel consiliorum nostrorum renuntiatores, aut vivi exuruntur, aut furca suspenduntur. Et: Auctores seditionum aut tumultuum populo concitato pro qualitate dignitatis aut in furcam tolluntur, aut bestiis obiciuntur, aut in insulam deportantur. Ad hanc legem respicit etiam Codex l. 9. t. 30. Si quis contra evidentissimam iussionem, suscipere plebem et adversus publicam disciplinam defendere fortasse tentaverit: multam gravissimam sustinebit. Et: In nullis locis aut civitatibus tumultuosis clamoribus cuiusquam interpellatio ontumeliosa procedat, nec ad solam cuiusquam invidiam petulantia verba iactentunr: scituris his qui huiusmodi voces emiserint, moverintque tumultus, se quidem fructum ex his quae postulant, nullatenus habituros, subdendos autem poenis iis, quas de seditionis et tumultus auctoribus vetustissima decreta sanxerunt.

Itaque seditionis participes moderatius, sed auctores gravius puniendi sunt. Cum auctores incerti sunt, multitudo levius punitur, ita C. Curius fecit, Front. l. 4. c. 1. Curio Cos. bello Dardanico, circa Dyrrachium cum ex quinque legionibus una, seditione facta, militiam detrectasset, secuturamque se temeritatem ducis in expeditionem asperam et insidiosam negasset, quatuor legionis eduxit armatas, et consistere omnibus, detectis armis velut in acie iussit, post haec seditiosam legionem inermem procedere, discinctamque in aspectu armati exercitus, stramenta coegit secare: postero autem die similiter fossam discinctos milites facere, nulluque precibus legionis ab eo impetrari potuit, ne signa eius submitteret, nomenque aboleret, milites autem in supplementum ceterarum legionum distribueret.

§. 8. Maledici in principem aliquando tolerantur. Modestinus. Persona, sc. in hoc crimine, spectanda est, an potuerit facere, et an cogitaverit, et an sanae mentis fuerit: nec lubricum linguae facile ad poenam trahendum est. Quamquam enim temerarii poe na digni sint, ut insanis tamen, istis parcendum est. si non tale sit delictum, quod vel ex scriptura legis descendat, vel ad exemplum iudicandum est.

Theodo. Arcad. Honor. AAA. edictum c. 9. t. 7. lenissimum est. Si quis modestiae nescius et pudoris ignarus, improbo petulantique maledicto nomina nostra crediderit lacescenda, ac temulentia turbulentus obtrectator temporum nostrorum fuerit, eum poenae nolumus subiugari, neque durum aliquid, neque asperu volumus sustinere: quoniam si id ex levitate processerit, contemnendum est: si ex insania, miseratione dignissimum est: si ab iniuria remittendum. Unde integris omnibus, hoc ad nostram sententiam referatur, ut ex personis hominum dicta pensemus, et utrum praetermitti an exquiri debeant, censeamus. Quod si tamen exempli sit perniciosi, vel sane seditionum initia, spargant convicia, insania illa gravi poena coercenda est.

§. 9. Aliqui vero principum severe eam quaestionem exercuerunt. Paconianus Tiberii tempore ob carmina in principem factitata in carcere strangulatus est. Caligula multos interfici curavit, qui blandiendo dixerant, Iuvenis Augustae, contemptum se ratus. Harum rerum si quis Catalogum exquirat, Vitae Caesarum dabunt, apud quos plurima verborum supplicia legimus.

§. 10. Iure merito maledici, conviciatores, irrisoresque principum graviter puniuntur, et quamvis pium sit divinisque legibus consentaneum offensas iniuriasque remittere, nec verba exiliis aut tormentis plectere, gravi etiam scelere se principes obstringant, cum temere ob prolata verba, in corpora saeviunt. Interdum tamen punire licet, immo oportet. De hoc itaq negotio ita statuendum est.

PRIMO. Grave scelus esse principi maledicere de fama eius detrahere, occulta peccata prodere, vera augere, falsa affingere. ita divira oracula: Diis non maledices, et principi populi tui non maledices. Ex. 22. 9. et Num. 12. Maria soror Mosis lepra percutitur. Qui iratus abiit: nubes quoque recessit quae erat super tabernaculum: et ecce Maria apparuit candens lepram quasi nix. Cumque respexisset eam Aaron et vidisset, perfusam lepra [Orig: leprâ] , ait ad Mosen: obsecro Domine mi, ne imponas nobis hoc peccatum, quia stulte commisimus, ne fiat haec quasi mortua, et ut abortivum quia proicitur de vulua matris suae. Ecce iam medium carnis eius devoratum est a lepra. Peccati circumstantiam et gravitatem perpende, Maria aemulatione et contentione muliebri tracto in causam Aarone, locuta est contra Mosen: Nonne soli Mosi locutus est Dominus? nonne et nobis locutus est? Vera dicebat Maria; illa. n. prophetis erat, et Aaron propheta; sed Mosi ut maiori

honorem debebant. Maria tam severe punitur, ut medium carnis devoret lepra. Quod Aaron poenam evadat sacerdotio debuit, noluit Deus enim eum publico dedecore afficere, ut Mariam, quod nisi Moses pro sorore preces fudisset, dubio procul lepra celerrime consumpta, morte poenas luisset.

SECUNDO. Morte punire eos qui maledici in reges sunt, licitum est. Canon Apost. 83. citatur: [Gap desc: Greek words] , si quis contumelia affecerit regem, aut principem, poenas luito, si quidem clericus, deponitor, si laicus, communione privator. Hic inquam Canon mortem non decernit, sed depositionem et excommunicationem, ideo [Gap desc: Greek words] quidam non recte vertunt supplicium.

Graecis lex erat ut maledici in vincula ducerentur, eo more servato Naevium poetam Triumviri in carcerem coniecerunt. Gel. 3. c. 3. Dio refert iniurias omnes in principem commissas, impietatis fuisse censas. Paconius ob carmina in principem edita in carcere strangulatus est. Itaque neque simpliciter remittitur, sed principis est aestimatio, ut ille hominum dicta penset ex personis, an praetermiiti, an exquiri debeat. Certe semper maledicta in magistratum inter crimina Maiestatis habita sunt, et sunt interdum admodum iniuriosa pariter et seditiosa. Cum igitur magistratus, qui vicarius Dei est, ignominia afficitur, potest publicam iniuriam vindicare, cum ex maledictis incitamenta tumultuum oriuntur, suam famam neglegere non potest, ut cui salus subditorum innititur. Causa est, quia Rem publicam graviter laedit, dum capiti auctoritatem detrahit, eumque quem loco Dei omnes revereri oportet, contemptibilem facit aut exosum. sunt enim illa omnia ad seditiones et secessiones incitamenta.

§. 11. In amicos coniuratorum et liberos saevire non licet. id enim divina lege vetatur. Deut. 24. 16. et 4. Reg. 14. 6. Cumque obtinuisset (Amasias) regnum, percussit servos suos, qui interfecerant regem patrem suum: filios autem eorum qui occiderant, non occidit.

In Perside itaque crudelis erat, et iniusta consuetudo, ut eorum liberi et uxores, adeoque familiae occiderentur, qui in regem aliquid moliti essent. Iustin. l. 10. Plutarchus in Artaxerxe. idem fecerunt reges Israel plerique, qui praedecessorum omnem familiam delebant, ne aliquis ultor exsisteret. Eadem lex apud Macedonas fuit, ut narrat Curtius l. 6. Lex improba, et periculosa; unius enim delicto totam familiam perire, nulla aequitas sinit. Periculum vero quantum inde regibus creatum sit, quis conicere nequit, cum pro uno percussore multi viri fortes periculum fuga [Orig: fugâ] , coede, proditione discutientes omnia molirentur. Hinc regum continuae coedes, nihil obstante legis severitate. Archelaus occidit Alcetam cum eius filio Alexandro, ipse intersectus est ab adolescente, cui illuserat; secuti sunt Orestes, Archelaus, Pausanias, quibus exstinctis brevissimo intervallo, iterum ad Amyntam regnum delapsum est. Eius filius Alexander occisus est ab Alorite, Alorites a Perdica. Denique huius legis occasione occisa est tota progenies Alexandri, Cassander enim occidit Olympiadem Alexandri matrem, Roxanen Alexandri coniugem cum filio eius Alexandro, Barseneni alteram uxorem cum filio Hercule. Demades etiam orator ab Antipatro occisus est, trucidato prius in amplexu filio. Verum nihil effectum tanta saevitia [Orig: saevitiâ] , Filius Antipater occidit matrem, Alexander alter filius occidit fratrem Antipatrum, Demetrius Alexandrum. In eodem paene tempore Alexandri stirps sublata est a Cassandro, et Cassandri ab aemulis, et utrimque in feminas saevitum.

Laudata est Mithridatis regis clementia, qui cum de Attilio insidiatore supplicium et de coniuratis sumpsisset, servos, quod non sponte, sed infe lice necessitate deliquissent, dimisit. Hac dre exstant leges Arcadii et Honorii mites et aequitati consentaneae. c. 9. 8. ad legem Iuliam Maiestatis. Quisquis cum militibus vel privatis vel barbaris scelestam inierit factionem, aut factionis ipsius susceperit sacramentum, vel dederit, donec etiam virorum illustrium, qui consiliis et consistorio nostro intersunt, senatorum etiam (nam et ipsi pars corporis nostri sunt) vel cuiuslibet postremo qui nobis militat, cogitaverint: (eadem enim severitate voluntatem sceleris, qua effectum, puniri iura voluerunt) ipse quidem utpote maiestatis reus, gladio fertatur, bonis eius omnibus fisco nostro addictis. Filii vero eius, quibus vitam imperatoria specialiter lenitate concedimus, (paterno enim deberent perire supplicio, in quibus paterni, hoc est, hereditarii criminis exempla metuuntur) a materna, vel avita omnium etiam proximorum hereditate ac successione habeantur alient, testamentis extraneorum nihil capiant, sint perpetuo egentes et pauperes, infamia eos paterna semper comitetur, ad nullos pror sus honores, ad nulla sacramenta perveniant: sint postremo tales, ut hisperpetua egestate sordentibus, sit et mors solatium, et vita supplicium. Denique iubemus etiam eos notabiles esse sine venia, qui pro talibus umquam apud nos intervenire tentaverint. Ad filias sane eorum, quotlibet numero fuerint, Falcidiam tantum ex bonis matris, sive testata, sive intestata decesserit, volumus pervenire, ut habeant mediocrem potius filia alimoniam, quam integrum emolumentum ac nomen heredis. Mitior enim circa illas debet esse sententia, quas proinfirmitate sexus minus ausuras esse confidimus. Emancipationes quoque quae a praedictis sive in filios, post legem dumtaxat latam, sive in filias fuerint collatae, non valeant. Dotes, donationes, quarumlibet postremo rerum alienationes, quas ex eo tempore qualibet fraude vel iure factas esse constiterit, quo primum memorati de ineunda factione ac societate cogitaverint, nullius statuimus esse momenti.

Uxores sane praedictorum recuperata dote, si in ea conditione fuerint, ut quae a viris titulo donationis acceperunt, filiis debeant reservare, tempore quo usu fructus absumitur, omnia eafisco nostro se relicturas esse cognoscant, quae iuxta legem filiis debebantur, et Flaccidia ex his etiam rebus, filiabus tatnum, non etiam filiis deputata videatur. Id quod de praedictis eorumque filiis cavimus, etiam desatellitib. consciis ac ministris filiisque eorum simili severitate censemus. sane si quis ex his in exordio initae factionis studio verae laudis accensus initam prodiderat factoonem, et praemio, et honore a nobis donabitur. Is vero qui usus fuerit factione, si vel sero (incognita tamen adhuc) consiliorum arcana patefecerit, absolutione tantum ac venia dignus habebitur. In quibus multa specialia ad avertendum facinus constituuntur.

§. 12. Si quis principem et magistratum subordinatum violet, si pro consules, si vicarium principis, si filium designatum successorem, idem crimen maiestatis committitur. Nam cum dicitur hoc crimen committi, si quis magistratum populi Romani violet, non intellegitur de solis consulib. vel Augusto. Sane si quis apparitores verberet, capite puniri solet, quod tamen intellegendum est, cum muneris sui functionem exercent. Alioqui sane Maiestatis rei non erant, qui se Neronis

aut Cai satellitibus, praefectisque noctu grassantibus opponebant, eum non ipsi cives, sed familiares principum seditiones; et turbas moverent. Neque sacri Canones eos, ut clericorum percussores puniunt, qui noctu habitu saeculari, aut etiam discurrentes reprimunt. Diserte dictum est, si inferior magistratus officio fungatur, seditiosum, aut turbatorem videri, qui illi sese opponit, non autem si alia agat; Meretrix Romae absoluta est, quae Aedilem commessabundum exclusit, et vi irrumpere conatum lapidis ictu 'vulneravit.

CAPUT XLVI. Bonum civem interdum alteri, interdum neutri se parti adiungere.

§. 1. SOLONIS lex a multis agitata est, quam Gellius recitat: si ob discordiam dissensionemque seditio atque dissensio populi in duas partes fieret, et ob eam causam irritatis animu utrimque caperentur, pugnareturve: tum qui in eo tempore, in eoque casu civilisdiscordiae non alterutra parte se coniunxerit; sed solitarius separatusque a communi malo civitatis secesserit, is domo patria [Orig: patriâ] , fortunisque omnibus careto, exsul extorrisque esto. Aliiplane contrarium sentiunt, in civilibus bellis et seditione a turbis secedere.

§. 2. Mihi in re difficili, quae tamen saepe usu venit, dustinctione utendum videtur. Distinctione Personarum, et controversiarum, de quibus sigillatim dicendum est.

§. 3. Aliquando seditiones concitantur, ut anceps sit, quae pars legitimam causam foveat. secedit populus, nexos liberat, sed contra ius ac foedera a patriciis concitatus. De Caesaris et Pompei bello longa disceptatio fuit. Victrix causa Deis placuit, sed victa Catoni. Itaque magno se iudice quisquam tuetur, et posteri quoque Pompeiani fuerunt, etiam in regno Caesarum.

Vadit adhuc magnus populu comitantibus exsul.
Tam mala Pompei, quam prospera mundus adoret.

Hac ergo in controversia abesse a turbis consultum fuit: ita fecit Pomponius Atticus Ciceronis amicitia, quam cum ulla alia re, clarior. Ratio in promptu est. Cum enim bellum dubium est, non licet in illud nomen dare illi, qui liber est, nisi alterius partis causam putet esse iustam. Id multo minus in seditione, et bello civili permissum est, atrocius enim est cives opprimere, quam exteros. Rectu igitut Atticus. Eadem paene in sententia Iustus Lipsius cent. 2. ep. 24. Verum ille se non miscere ait, nec tamen rem definit. l. 6. polit. c. 7. etiam di stinctione utitur. Itaque quamvis omne bellum est triste, maxime civile, tamen necessitate aliquando gerendum est. Civile tamen magis fugiendum, quam externum, quia crudelius est. Hoc Initio ostendi, ut nunc testimonio Augustini consignare iuvat, ut appareat quam recte sentiant, qui illud sugiunt dum possunt. Aug. l. 3. de civit. Dei c. 23. Sed iam illa mala breviter, quantum possumus, commemoremus: quae quanto interiora, tanto miseriora exstiterunt: discordiae civiles; vel potius inciviles: nec iam seditiones, sed etiam ipsa hella urbana, ubi tantus sanguis effusus est: ubi partium studia, non contentionum dissensionibus variisque vocibus in alterutrum, sed planem iam ferro armisque saeviebant: bella socialia, bella servilia, bella civilia quantum Romanum cruorem fuderunt, quantam Italiae vastationem desertionemque, fecerunt? nam antea quam se adversus Romam sociale Latium commoveret, cuncta animalia humanis usibus subdita, canes, equi, asini, boves et quaeque alia pecora sub hominum Dominio fuerunt, subito efferata, et domesticae lenitatis oblita, relictis tectis, libera vagabantur: et omnem non solum aliorum, verum etiam dominorum aversabantur accessum, non sine exitio vel periculo audentis, si quis de proximo urgeret. Quod quanti mali signum fuit? Quod si hoc signum fuit, quod tantum malum fuit, quantum malum fuit illud, cuius hoc signum fuit? Hoc si nostris temporibus accidisset, rabidiores istos quam illi sua animalia pateremur.

Haec tanta mala in causa dubia excitare aut adiuvare, nequaquam boni civis est. Tot corruerunt Mariano et Sullano bello, tot in pace, et tamen adhuc disceptatur cuius causa iustior, Sullam optimates, Mariu plebs defendit, crudelitarem utriusque, utrique detestantur, funera suorum lugent.

§. 4. Boni etiam viri est, a controversiis civilibus abstinere, quamvis unius partis iustam causam cernat, si altera pars iniquam tueatur, sed quam ipsa probabiliter iustam existimat, idque si videat futurum, ut valde cruenta sit victoria, et clades maior quam pro delicto, quod in bellis civilibus ordinarium est. Itaque licet Sulla iustam causam defenderit (ita enim esse sinamus) boni tamen viri qui victoriam probabant, crudelitatem exhorruerunt. Non tenetur ille in castris Sullae pugnare, nec victoriam cui tanta crudelitas est comes, et maius malum, quam bellum ipsum promovere. Cum enim Mariani se causam publicam bene agere arbitrarentur, non sunt tanta caede delendi, ut vix supersint, quibus Sullani imperent.

Hoc quidem in negotio potest abstinere, non tamen tenetur, quia causam legitimam adiuvare potest. Quod si in magistratu est, si magnum ad victoriam allaturus est momentum, si ad Marium crudeliter victoria usurum animadvertit, iustae causae non debet auxilium subtrahere. Itaque Atticus si Pompetanas partes putabat esse Romanas et iustas, Pompeio se iungere debuit: si dubitabat neutri.

§. 5. Si altera pars aperte causam improbam tueatur, vel improbos, et latrones tuendo, vel bonos opprimendo, ut nec ipsi quidem sine crimine agere se fateantur, boni viri est, integrae parti, et ivitae causae se adiungere; et si a patria vocetur pugnare, quamvis tristissimos, et crudelissimos victoriae exitus videat futuros. Filii Israel cum bellum decrevissent contra tribum Beniamin, Iudicum 20. iubent trandi sibi homines de Gabaa; qui hoc malum per petrarunt, cumque vicissent occiderunt habitatores Iabes Galaad, quod non adfuissent bello Grandi enim iuramento se obstrinxerant; cum essent in Maspha, interfici eos qui defuissent. Civilis belli causa erat, quod improbos ad supplicium dare nollent. sub poena mortis omnes ad bellum coacti sunt. Cives Iabes Galaad omnes interfecerunt. c. 21. 10. Miserunt itaque decem milia viros robustissimos, et praeceperunt eis, ite et percutite habitatores Iabes Galaad in oregladii tam uxores, quam parvulos eorum.

Quin et Beniamitas omnes cum Uxoribus, parvulis, feminis et iumentis occiderunt. c. 20. Quamvis igitus victoria esset tristissima; et nisi Deo iubente, qui scelera Beniamitarum punire statuerat, crudelissima, nemo tamen abesse a civili bello potuit, quia cessatores, et detrectatores eodem modo, quo reos puniverunt Qui porro per nequitiam atque iniustitiam, causam impiam volentes scientesque tuentur, omnem victoriae crudelitatem merito sibi imputabunt.

§. 6. Cum causae seditionis utrimque sunt, ut in Romana Re publica v. 9. importunitas feneratorum, et plebis contumacia novas tabulas petentis,

quamvis constet, unde stet iustitia, boni tamen viri est, quantum fieri potest, neutri parti se iungere, sed pacem tentare, quae quandiu speratur, omnia praesidia eo conferre: melior enim quovis bello, et quavis victoria pax est; cum civili bello victoria sit bello miserabilior. Sipax desperata est, ad eos qui ius tuentur, accedendum est. Cum vero seditionum causae admodum exiguae sunt, quales supra quasdam enumeravimus, non est necesse ut quis iustae se causaeadiungat, modo nec iniustam tueatur. Quia hoc parva de causa seditionem ciere, et bellum civile inchoare, iniustum est. Tum vero civis potensad concordiam partes adigere, pacemque efficere tenetur. et contra eos qui nolunt aequitati et concordiae accedere, sumere arma, si enim ob levem causam viri honesti exacerbati duellum tentent, mutuisque vulneribus inhient, potest eos ad pacem princeps cogere, atque adeo patria, ut qui contumaciter resistit, causa [Orig: causâ] cecidisse iudicetur, iniquum est enim ob exiguas nugas patriam pessum dare.

§. 7. Si rebellio sit unius partis contra principem, aut magistratum, aut proditio agitetur, magistratui sese adiungere oportet, eumque omni ope, qua fieri potest, consilio, auxilio, manu, pro se quisque defendere. Proditor enim principis censetur, qui in necessitate illi non succurrit: sed eum deserit, donec videat, quo res vergant, quod fecit Metius Suffetius Latinorum princeps, qui Tullum in media acie deseruit. Hoc in casu veris sima est Solonis sententia. Quis enim non omni supplicio dignum iudicet, qui Davidem contra filium Absalonem, vel Sebam non adiuvaret? Membra sane operam defendendo capiti impendere necesse est. Omnes enim in defensionem principis iurarunt. Hoc vero pro sua quisque facultate, studio, contributione, pugnando, aliis modis, quibus vitae Principis consulatur.

§. 8. Quod si subditi contra magistratum insurgant, multi contra paucos, ita ut vix spes ulla sit melioris causae victoriam fore. Immo si pars iusta in Re publica contra partem iniustam ita pugnet, ut se vix tueri posse videatur, magna oritur difficultas. Iniquae parti se adiungere nemo potest; Parti integrae adhaerere vitae et fortunarum discrimen habet. Itaque fortioribus assistere non debent, qui eodem scelere inquinarentur, infirmioribus adesse nolunt.

Hac in causa ita sentio. Si aliquis est, qui sua prudentia [Orig: prudentiâ] , robore, opibus, partem iustam erigere potest, spemque victoriae consequi, oportere eum sese et sua Rei publicae liberandae, constituendaeque impendere. Sic fecit loiadas cum iam parem se foresperaret, ingenti periculo Athaliae sese opposuit, et Ioam in regnum evexit. Quamdiu vero nondum spes victoriae apparet, confilio, monitis, clandestinis consiliis, et auxiliis iustitiam fovebit, donecspes sit iustam causam esse triumphaturam. fecit hoc idem Ioiadasdum regium puerum clam educat, eique; vires, et viros parat.

Quod si privatus quispiam sit, nec ad sublevandam Rem pub. possit adferre aliquid momenti, non tenebitur nulla spe publici commodi fortunas, et vitam hostibus obicere, quiescet itaque et votis, occultisque adiumentis oppressos fovebit. si enim se oppressis addat, ipse quoque opprimetur, opes et facultas adiuvandi eripietur; eritque hac ratione pars iusta infirmior, iniusta fortior. Ita factum a multis in regia urbe Aquisgrani: seditioss et rebelles per summum nefas magistratum exautorarunt, contra Caesaris mandata tam fuere contumaces, quam in magistratum iniurii. At viribus domesticis externisque longe superabant eos, qui iustam causam sequebantur, duravitque supra annos viginti gravis bonorum omnium oppressio, si quis liberam vocem mitteret, iam calumniae, contumeliae, carceres, exilia, proscriptio ante oculos erant. Patientia tandem et occultis auxiliis quorundam, forti aliorum constantia recuperata Res publ. est; quod fieri non potuisset, si infirmiores et pauciores initio se armata manu fortioribus, pluribusque opposuissent, in primo enim conflictu omnes trucidati fuissent.

§. 9. Cum ita res habet in Re publica, ut bellum civile geratur; et de unius partis iustitia constat, consultum fere semper est illi parti se iungere. Qui enim medius est, utramque partem offendit, nam ab eo se laedi arbitrantur, se cum periculo rerum omnium propugnare Rem publicam, illos qui medios se tenent, nec labores pro bono communi suscipere, nec impensas velle facere. hinc durante bello utrique parti sunt praedae; nam utraque acies subsidium ab illis postulat, ut a civibus, pro defensione civitatis: post victoriam sunt victimae victoris. Pomponius Atticus Caesare, et Pompeio pugnantibus quievit, detrimenta tamen fortunae sensit, quae alii; At Pompeio victore, non meliore conditione futurus erat, quam Cicero, quam alii, qui in Pompeianis castris fuerunt. Cic. l. 11. ep. 6. ad Attic. Me discessisse ab armis numquam paenituit. tanta erat in illis crudelitas, tanta cum barbaris gentibus coniunctio, ut non nominatim, sed generatim proscriptio esset informata: ut iam omnium iu dicio constitutum esset, omnium vestrum [Orig: vestrûm] bona, praedam esse illius victoria. Vestrum [Orig: Vestrûm] plane dico. numquam enim de te ipso, nisi crudelissime [Orig: crudelissimê] , cogitatum est. quare voluntatis me meae numquam paenitebit: consilii paenitet.

§. 10. Cum in clade civili pars victa est, praestat tueri se reliquias, quam subito cedere. Itaque et Cato in Africa bellum reparavit; non ille quidem ad spem victoriae, sed ut alii censerunt, ad spem compositionis. Cic. l. 11. ep. 12. ad Atticum. Sed ut video multo magis nobis laborandum est de Africa: quam quidem tu scribis confirmari cottidie magis ad conditionis spem, quam victoriae. Nam revera Caesaris victoriam mitigavit novum bellum in Africa. et Hispania, ne se magis exosum redderet. Nam quis Caesaris animus fuerit, satis indicat Caelius Caesarianus ad Ciceronem Epist. 11. lib. 10. ad Atticum. Si existimas eandem rationem fore Casaris in dimittendis adversariis et conditionibus ferendis, erras: nihil nisi atrox et saevum cogitat, atque etiam loquitur. Iratus senatui exiit. His intercessionibus plane incitatus est. non me hercule erit deprecationi locus. Quare sit ibi tu, si filius unicus, si domus, si spes tuae reliquae tibi charae sunt: si aliquid apud te nos, si vir optimus gener tuus valet: eorum fortunam nondebes velle conturbare, ut eam causam, incuius victoria salus nostra est. odisse, aut relinquere cogamur: aut impiam cupiditatem contra salutem tuam habeamus.

Nisi Hispaniense et Africanum bellum pertimuisset, illum victoria se exhibuisset, quem Caelius depingit. Et sane brevi se eum exhibuit, superbum omnibus et contumeliosum; nec deerat aliud quam ex superbia, et suspicione crudelitas.

§. 11. Cum eo usque bella civilia exarserunt, ut gentes barbarae magno cum periculo in auxilium vocentur, viri boni esse puto, etiam iustam potius causam deserere, quam eos adiuvare, qui barbaros advocant. Iterum Cicero fecit, et causam reddit epistol. 7. lib. 11. ad Atticum. Sed ex omnibus

nihil magis tamen desideratur, quam quod in Africam non ierim. Iudicio hoc sum usus, Non esse barbaris auxiliis fallacissimae gentis, remp. defendendam, praesertim contra exercitum saepe victorem. Non probant fortasse. multos enim viros bonos in Africam venisse audio, et scio fuisse antea. Valde hoc loco urgeor. hic quoque opus est casu, ut aliqui sint ex eis, aut si potest, omnes qui salutem anteponant. Nam si perseverant, et obtinent, quid nobis futurum sit vides.

Qui igitur in auxilium Turcos vocarunt contra rebelles suos Graeci imperatores imperium merito perdiderunt. Praestat sane aliquam esse Rem publicam, etiam adversariorum, quam nullam esse. Interdum metus, interdum ambitio ad illa consilia magnos viros impellit, Bonifacium metus, Rufinum, Stiliconem, alios Ambitio. Nec desunt exempla nostrorum, pars Hungariae sic periit, et hoc malum multi senserunt. Belgae quidem rebelles bis in summo periculo servitutis fuerunt; primo cum Alenzonium, deinde cum Lycestrium advocassent, quorum hic Britannis, ille Francis prodere libertatem coeperat, qua causa se mox sapientiores Politici in omnia verterunt, ut utr umque depellerent, Alenzonium armis, Lycestrium arte; cui nisi cessissent, arma sensurus erat. Verum non de quibuslibet exteris loquor, sed Barbaris, quales Turcae, Tartari, aliique sunt, et his perfidia, impietate, immanitate pares. Nunc vero ad bella procedamus.