10 January 2004 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check

Responsum IX.

ANnus iam labitur sextus, cum in causa quae inter Civitatis Stetinensis Laniones Knochenhawer ab una et Carnarios qui mactationi pecorum ac popinae operam dant vulgo die Haußschlechter und Gabrbreter, ab altera parte in puncto deß Verkauffs deß dreügen gerücherten Fleisches und lebendigen Viehes, lub iudiciali discussione versatur relpond. Repeti etiam iuxta tenorem Responsi iudicatum in Dicasterio Regio ex consilio ICtorum et Assessorum Scabinatus Brandenbur. gensis die 4. Novemb. Anno 650. Et licet per appellationem ad Illustrissimum Regii in Pomerania status Consilium ea sententia impugnata esset, tamen per pronuntiationem die 20. Septembris Anno 1651. confirmatam fuisse. Vidi tamen simul ex actis non acquievisse his sententiis actores, sed petitâ in integrum restitutione insurrexisse adversus pronuntiata et tandem ad Ictis Academiae Iuliae impetrasse ut sibi per responsum rationes redderent, quare antea contrarium senserint, et priorem sententiam contrariam quam praetactae posteriores correxerant pronuntiandam duxerint, sicut eas exhibent prolixae de iis chartae, indeque subsecutum, ut transmissis ad Iuridieam Facultatem in Academia Argentoratensi actis per eonceptam ab illis et publicatam die 13. Sep: Anno prae terito sententiam quae in priori continebatur condemnatio poenalis remissa, de cetero vero eius tenor contra posteriores admissâ


page 100, image: s108

in integrum restit utione confirmarus sit. Iure et ratione aequâ an secus dependet praecipue ex discussione atque examine eorumque ICti Helrasta dienses ad approbandam sententiam â se primo conceptam conscripserunt velut ab adversa parte ad commovendum iuditem loco gravaminum imploratae restitutionis prolata. De iis quid sentiam dicere et quam non illa faciant ad convellenda quae in responso conscripsi quaeque postea bis iudicata sunt faciant nec in hac causâ attendi nedum sententiarum posteriorum improbationum causare debeant ante oculos ponere, necessitatem quandam mihi imponit tum responsum quod ante quinquennium. Consulentibus communicari, defendendi et ab adversis scriptis liberandi debitum, tum illorum qui iuxtaillud iudicarunt stabilienda auctoritas tum Reorum proservanda sententiarum constantia petitio, cui etiam qui in priori instantia iudicavit patrocinium negare non debet iuxta decisionem Anton. Fabri. in Cot. lib. 2. tit. us. defin. 1. tum consilium petentes adiuvandi aequitas, maxime cum appareat illos sires eo stabit loco inique fore gravatos et sine iuxta causâ non solum privato suo malo sed et non levi publico in commodo ab illo quod naturalis libertatis nec proprietatis iurisve alterius est, exclusos esse.

Hoc vero pace illorum qui incontrarias partes abierunt scribere et praemittere liceat aberratum non parum fuisse â scopo et ab ea quaestione quae. vere in hac lite versatur et cui applicandum fuit iudicium. Nam inspectis cum quae in primâ instantiâ processerunt, tum quae actores pro intentione sua protulerunt, tum quae ICti pro iis responderunt apparet, omnia ad illam quaestionem converti et pertinere an Reorum privilegiis concessum arefactas carues et vivas pecudes vendere ideoque id praesupponi, quod istis non continetur iis quoque non licere, unde sine omnidubio, quod privilegia eius venditi onem expressam non habent in adversum sensum devenerunt, eo facilius adversar partis admissâ prohibitione. At ea in hac lite revera non versatur quassio sed longe alia nimirum anquae carnium arefactarum et vi ventium pecotum venditio naturalis libertatis nec collegio lanionum appropriata est; per livius inssantiam prohiberi potuerit et iusta prohibendi cansa adsit. Inter quae maximadifferentia est. Nam inpriori quaestione praesupponitur Reos non habere ius nisi ex privilegio, ideo quod hoc non continetur non licerclaniones vero qui vendiderunt arefactas carnes et


page 101, image: s109

viva pecora, id solos habere inde pro hibere posse, praeterea Reis onus probandi facultatem ex privilegio incumbere, ea inde non probata non immerito succumbere. At in altera haec omnia secus se habent. In ca enim Praesupponitur ut revera est venditionem, de qua contro vertitur osse iuris atque libertatis naturalis ideo omnibus licitam quibus non est prohidita, nec prohibendi ius habere nisi cui ut ius proprium addicta, inde si laniones imerdicere reis velint probatione opus habere sibi solis competere àliis lege vel cônsuetudine esse interdictam aut ex alia iusta causa interdicendam, nec sufficere quod in privilegio Reorum nihil continetur cum non ex eo sed ex naturali libertate quod iuris communis ess competat. Ne igitur in fundamento, rei, quod et in accur ata positione status contro versiae aberretur, necesse est ante omnia veram facti et litis speciem praemittere. Ita vero se habet.

Laniones in Civitate Stetinensi praetenderunt sibi solis ex privilegiis suis competere ius ven ditionis carnis arefactae ac vivarum pecudum et ex eo cum eandem ex longo et immemoriali usu sacerent Carnarii qui mactant pecudes et popineas instruunt ipsis prohibitam voluere instantes apud Camerarios urbis, ut prohibitio fieret. Et licet aliquando nudae instantiae tributum ut sieret prohibitio, rei tamen, quod intelligerenteo modo nec se deici possessione vel quasi vendendi nec ius prohibendi esse adversariis, nec sibi deesse facti rationem, nec talem se inauditis et non cognita causafactam prohibitionem ius sacere aut pro iudicato esse continuarunt venditionem. Quando vero postaliquod intervallum et quiete usurpatam illam dici habitamlicentiam ad Dominos Camerarios velut in ius vocarentur negarunt, quibus insistebat adversariorum intentio, suum vero ius obtendebant. Factum vero, ut sine plena et quam merebatur ea res cognitione levato velo fieret die 18. Octobr. Anno 1647. Reis prohibitio, et quidem sub pratextu iudicatorum et privilegiorum. Cum vero nec adessent, tali quibus excluderentur ab ea sacultate, nec legitimo iuris ordine actum est processum esset appessârunt ad Senatum, ab hoc Camerariis appsaudente ad Dicasterrum quod Sedini est Regium gravamina prolulerunt, processus obtinuerunt Repertum iuxta in ea iudicio mereri hanc litem ut audiantur de iure suo partes et tentetur amicabilis compositio cavere non succedente, pronuntientur iusta.


page 102, image: s110

Ad quod terminus extraordinarius per sententiam die 25. Iuni Anno 1649. publicatam praefixus fuit. In illo coram iudicro disceptatur illa causa. Ad actorum ptetitionem de prohibendis venditionibus controversis negant rei ius prohibendi ut et praetensa privilegia, iudicata et quae obtendantur alia, allegant inveteratam possessionom, in ca se conser rari actores ad petitorium remitti desiderant. Actores afferunt probationem illorum quae praetenderunt ad docendum ius prohibendi. Rei eum in petitorio iis sinunt, in possessorio se. defendi desiderant, Actores nihil ultra movent saltem deferunt iuramentum ca. lumniae de cetero acquiescunt, et sine ulla contradictione discedunt, Publicatur inde die 11. Iulii Anno 1649. decretum in quo ponitur in quae per transactionem actores consenierunt, inter alia haec verba quae praesentem litem concernunt habentur. Anteichend die übrigem Streittigkeiten, wegen Schlacht und Verkauffung trucknen Ochs und Schaffleisches, Item Verkauffung lebendigen Rind, und Schafoiehes etc. Weil Klägere und Appellanten ihre fernere Nottürfft, insonderheit , daß Beklagten und Appellanten beydes zuthun Sänslich ihnen nicht gebühre, beyzubringen, sich reserviret, als wird ihnen dazu sechs wochentliche Frist sub poenâ praeclusi hiemit concediret und nachgegeben. Imanttels bleibes die Sache billich in dem Stande wie sie tempor interpositae appellationis befunden worden. Contra istud decrerum implorata fuit restitutio in integrum adducta sunt gravamina allegantia quae antea iudicata fuerunt et in privilegiis continentur, negata â Reisin totum aut sub qualitate ad hanc litem spectante, Submissio facta ab his in puncto relerantiae gravaminum est transmissis ad Collegium ICtorum in Academiâ Iulia actis die 26. Martii pronuntiatum, Actores contra decretum de die 11. Iulii Anni 1649. restituendos in integrum et quod die 15. Sept: Anno 1648. â Sènatu pronuntiatum confirmandum esse. De utroque decreto hactenus fuit controversia, an quod-die 11. Iulii processit quod duplex sententia Dicasterii et Consilii Status regii confirmavit, an ultimum cui Argentinenses ICti âstipulantur iuri vel rationi magis congruat. Et quia adversus ultimam ex horum consilio publicatam sententiam â Reis restitutio in integrum petitur in eo occupabitur consultatio quod ex dictamine actorum iuris et rationis iuris aequiusque sit.

Duo praeprimis circa istam sunt consideranda Primo annon


page 103, image: s111

iure meritoque ante ulteriorem in puncto controverso decinonem decretum Dicasterii Regii quod Sedini est die 11. Iulii Anno 1649. publicatum Actoribus iniunxerit probarionem iuris prohibendi, seu non competentis reis vendendi ea de quibus contravertitur facultatis. Secundo An ex actis appareat ius prohibendi certum sufficiens et iis argumentis firmatum, ut ob illud Camerariorum decretum de die 18. Octobr Anno 1647. et illud secuta die 15. Septembris sequenti anno sententia iuxta haberi ideo ex consilio ICtorum Helmstadiensium tandem et Argentoratensium rata haberi et adversus tres alias conformes sententias pro Reis pronuntiatas confirmari debeat.

Primum quod attinet. Ex actis edocemur, quomodo â Lanionibus petitum sit reis prohliberi venditionem cum carnium fumatarum tum pecudum vivarum inque eo actorum intentionem sitam. Ex iure vero scimus ad prohibitionem talem opus esse â parte actorum ius seu causam prohibendi aur faciendi constare. Alias obtinet quod in l. statuas 4. C. de relig. et sumpt. fun. dicitur Iuresuo eorum quaeminus prohibita sunt liberam facultatem non denegari. Et quidem de iure prohidendi â parte actorum verba sunt notanda Petri Frideri Mindani part. 2. de Mandat: Iudic: cap. 26. n. 2. Quia grave est quem ita còercere, ut nec quid ex animi sententiamoliri, nec quod mente conceperat instituere, nec quod iam instituerat perficere ausus sit, nisi comminatam poenam sub attentatorum crimine incurrere et ex ea condemnari velit, sane causam prohibitionis in certo et manifestoiuris fundamento subnixam esse oportet. Et communis ICtorum est sententia prohibitionem sine causa factam non valere. Tiber. Decian. resp. 1. n. 142. vol. 2. resp. 55. n. 58. vol. 3. Roland. â Vall. consil 81. n. 6. vol. 2. et consil 43. n. 43. seq. vol. 4. Ruincons. 139. n. 19. vol. 5. Pariscons. 52. n. 13. vol. 1. Nec sussicit iustam etiam veram atque appatentem esse oportet quoniam in iudicio nihil attenditur quod non probatur patiaque funt non esse et non apparere, Et quando in iure prohibitionis actores in hac lite fundarunt intentionem suam et inde contenderunt, non permittendam Reis venditionem, iuris ordo desideraverit, ut antequam ad eam prohibitionem petitam perveniretur prius actores probent in quo se fundant. Sic enim regula iuris habet, Actore non probante reum etsi nihil praestiterit absolvi. l. qui accusare C. de Edend. l. actor. C. de Probat. l. ab ea parte 5. ff. eod. Nec tantum id


page 104, image: s112

obtinet ubi affirmat actor sed etiam si aliquid competere negat. Quod enim vulgo aiunt Ei incumbere probationem non qui negatsed qui dicit. l. 2. ff. dict. tit. id communi ICtorum sententia et Iudiciorum prax dudum declaratum et inde exceptum est cum in negativa consistit fundamentum intentionis actoris. Sicut ea obtinet conclusio, negativam probandam esse per illum qui se fundet in ea sive agendo sive excipiendo, sive negativa sit iuris sive facti sive qualitatis, uti declaravit gloss. in d. l. 2. et cum prolixis allegationibus tradunt Mascard de Probat. conclus 1092. num 2. Aut. Gabriel. Comm. conclus lib. l. de Probat. concl. 6.

Hoc quod aliàs iudiciarius processus postulat eo magis in praesenti lite faciendum fuit, quod plures occurrebant causae, ob quam necesse erat probariab actoribus, quo prohibitionem quam impetrare tentabant, fundatam vellent. Primo enim id convenit praesumptioni quae contra prohibitionem militat. Quando enim in omni re et persona praesumitur libertas quatenus non reperitur sublata. Bursat. consil. 8. num. 17. Borgnin. Cavalcan. decis. 44. num. 155. Mascard. de Probat. conclus. 980. num. 1. E contra alicuius rei prohibitio facta non praesumitur, sed licita habetur donec de prohibitione constat, indeque qui hanc allegat velut praesumptionem iuris adversuse habens probare tenetur. Specul. in tit. de Probat. §. l. vers. sequitur videre Mascard. d. tract. conclus. 1243. num. 2

Secundo id quod Actores reis volunt interdictum iure naturali liberum est per quod commercia omnibus libera, nemini praeclusa. Emere vendere quaerere ex negotiatione victum, naturalis libertatis est, et regulariter licitum. Qui exceptionem allegatis probare tenetur, cum alter in regula fundatam habeat intentionem cui statur donec verisicatur exceptio glos. et Decius in l. 1. num. 6. ff. de Reg. Iur. Fulv. Pacian. de Probat lib. 1. cap. 8. 13. 12. cap. 52. n. 5.

Tertio rei dudum in possessione vel quasi illius mercimonii quod actores prohibitum intendunt fuere nec ab his negatur, offerunt cum opus possessionis inveteratae probationem. Constat autem possessionem liberare ab onere probandi id que reicere in adversarium l. 2. C. de Pro hat. ac inde in possessione quisque defenditut donec in petitorio aliud fuerit obtentum. l. un. C. de Prohib. sequestr. Pecun. c. in literis. c. literas X. de Restit. Spoliat. Ioh. Goedd. consil. Marburg. 17. num. 262. vol. 4.


page 105, image: s113

Quarto accidit pro reis miltiaris praesumptio cuius vis est ut onus probandi coniciat in allegantem contrarium l. ab ea ib. Bartol. ff de Pro. hat. Pacian. d. tract. part. 1. c. 51. num. 4. 10. et. 11. eam enim qui pro se habet fundatam intentionem gerit. l. generaliter § si petitam ff. de Fideicomm. libert. Roll. à U all. consil. 47. num. 49. vol. 3. Nec una est quae pro Reis facit, sed multiplex. Praesumitur enim pro iis bene, tum exdiuturna poslessione quae praesumptionem iuris continet ut in dubio pro possessore pronuntiandum sit Bald. in l. 1. ff. famil. eroifc. Mascard. de Probat. conclus 539. num. 23. Mantua. Singular. 335. tum quod id quod faciant ex actibus licitis est, publica lege et consuetudine non probhibitis, in quibus semper licitè quis versari creditur l. cum Praetor 12. ib. gloss. et Bald ff. de Iudic. tum quia generatim sic praesumitur quidquid fit, licitum et non prohibitum esse. l. merito ff pro Soc. Dec. inc. auditis. x. de Praestript. Bald. in l. 1. C. de sero. fugit

Quinto necessitatem probandi infert eius quod ab actoribus intenditur conditio. Ideo enim reis facultatem vendendi ademptam vosunt ipsi soli habeant quod est ius monopolii sibi arrogare et praetendere, Hoc enim exsistit cum unus vel pauci in civitate facultatem vendendi aliquas species accipiunt et tenent. uti desoribit Carpzov. respons. Electoral. 41. n. 10. tit. 5. lib. l. Constatautem monopolia non tantum civili iure tam illo quod per Imp. Iustinianum compositum est ut patet exl. un. C. de Monopol. quam recentiori quod continetur recessibus imperii vid. Recess. Imper. Zu Augspurg de Anno 1500. tit. von wucherlichen contracten de Anno 1526. Item nach dem die monopolien Augspurg de Anno 1530. §. und nach dem etwan Regenspurg de Anno 1532. sub tit. Policey von wucherlichem contracten. die Policey Ordnung zu Augspurg auffgerichtet de anno 1548. tit. von monopolien zu Franckfurt de Anno 1577. cod. tit. prohibitta esse, sed etiam pietati charitati proximi et utilitati publicae contraria ut hoc prolixius docent tam Theologiquam ICti et Politici vid. Bald. in d. l. un. ib. Zonem in Sum. et Schard. num. 2. et seq. et ad nubr. d. tit. n. 1. Unde non tantum in foro saeculari damnantur et crimin alibus accusationibus obnoxia fiunt, extra ordinem severe vindicanda, uti prolixius traditum leges apud Boss. in Pract. Criminal. tit. de U nion. et Colleg. num. 4. et seq. Beroi. consil. 171. num. 1. et seq. vol. 3. sed etiam conscientiam laedere et in eius foro inexcusab ilia creduntur ut docet Petrus Martyr. in Loc. Commun. Exinde inter


page 106, image: s114

peccata enormia referuntur, et habentur illicita nisi doceatur casus in quo et causa iusta ex qua licita esse queant. Beroi. d.consil. 171. per tot. vol. 3. quia vero odiesa, talis non praesumitur sed probatione manifesta indiget, nec cuiquam dubium esse potest illi qui monopolium aliquod sibi vindicat et alios â mercimonio excludere intendit eius probationem facere debere.

Non diffitentur hoc qui contrarias partes actorum fovent et tuentur, ideo occupati sunt ut ab istis amoliantur monopolii vitium. Tria vero afferunt. Primum est, quod negant esse monopolium facul. tatem quam plures habent ex privilegio vel iudicaro ut soli commerciu de re aliqua habeant si iusto pretio merces vendunt, veluti cessante in cali specie ea ratione, ob qua allegata iura monopolium damnant, citantes in hanc sententiam c. significante x. de Appellat. ibid. innocent. Dec. Bald. Iason in l. quo minus. ff. ne quid in loc. publ. et cons. 161. n. 10. Barthol cons. 17. Ioh. de Sol. in tr. de Emption. dubit: 38. Grot. in addit: ad lib. 2. cap. 12. n 16. ff. de Iur. Bell. Carpzov. respons Elector. 42. n. 11. et seq. lib. 1. tit. 5. Et tam concedimus hoc quam experientiâ per exempla docemur, non rarum esse quibusdam collegiis in civitatibus concedi ius, ut qui ex eo sunt merces quasdam venales soli habeant verum et hoc constat ratioque dictat, id ad eos saltem pertinere, qui singularem quandam operam circa easdem ad comparandum conficiendum conservandum adhibent, quibus ideo conceditur ius tale, ut civitates iis facilius potiantur. Quo pertinent, quae collegiis mercatorum et opificum indulgentur. At circa annonam et talia, unde communis victus haberi debet eiusmodi restrictiones ut inutiles im ò publice privatimque noxiae sic valde odiosae et illicitae sunt, sicut in priori responso demonstravi, quo brevit atis studio me refero, Deinde sic obtinent ista si per statutum et privilegium aliquibus in civitate certarum mercium venditio conceditur. Nec ultra quam statutis aut privilegiis continetur quidam sibi soli talia arrogare queunt. Sunt etiam privilegia eiusmodi sicut et alia quae vis à iure communi ex orbitantia stricti iutis atque odiosa sunt restringi nec ultra expressa extendi debeant c. privilegia x de Rescript. Et nemo negabit si privilegium eiufve senius in dubium vocatur, cum qui allegat teneri probare. Quando igitur á Reis negatum fuit, habere Actores eiusmodi privilegium ex quo ius prohibendi sit, utut valere posset tamen probatione


page 107, image: s115

eguit, et dum ea in Dicasterio Regio iniuncta fuit. iuste recteque pronuntiatum est.

Sexto Seniorescollegii unus cum Advocato qui adfuit negato à reis intentionis fundam anto ad probationem semet obtulerunt, inde decretum de melius probando eo quod obtenditur iure, processit ex ipsorummet consensu. Quod impugnare postea non magis licuit, quam contra id quod semel placuit venire cum volenti atque consentienti nulla fiat iniuria l. non videtur 11. ff. si quid in fraud. patr. l. cum quaedam C. de Administr. Tut. Regentur eos fecisse id sine mandato quod speciale requiritur ad alienanda vel remittenda collogii iura. Sed absone praesupponitur hic alienatio vel remissio iuris ubi de eo probando actum negantibus ideo reis id probacione incumbente actori. Quod si probare possint ius aliquod prohibendi et quidem quod pratendebant integrum necremissum forct. Ut vero probacent in se recipore potestatis fuit. Id saltem in iudicio versabatur quomodo causa agonda esset. Habent Seniores collegii ius agendi negotia et causas eiusoem, nec egent speciali mandato, sed generale ad quae vis Collegium attin. gentia habent ex constitutione et iure Collegii, quod illos ut rectotes et actores eligit. Inde quaecumque Collegii, sunt et per omnes collegiatos commode expediri nequeunt per illos tractantur non rantum extra iudicium sed et in illo; unde illi soli citari solent, ubi causa collegii agitur et quia exactionem prae ceteris causae cognitionem habere creduntur. arg. l. municipes 14. ff. ad Munic. l. alind 160. § 1. ff. de R. l. illi respondere et iuramenta praestare iisque respondent aut iurant collegiati stare tenentur Coler. part. 1. decis. 115. num. 13. Rauchbar. part. 1. quaest. 8. num. 13. Carpzov. in iurisprud. Roman. part. 1. constit. 13. defin. 1. num. 4. Nec est ut de eo dispoutemus cumubique eirca opificum collegia nototia consuetudo id observet. Nec in Civitate Sedinensi in causis colleg orum aliud observetur, Et ipsi Laniones per Seniores hanc causam agendo ut quae prose iis agentibus decreta volunt esse rata sic et per ipsos acta impugnare non debent, poscente hac ratione, ut quos negotia nostra agere patiunt, eorum tamquam ex mandato nostro non improbemus arg. l. qui patitur 18. ib. gloss. et Dd. ff Mandat. Nec est causacur collgium per istos se in hac laesum dicere ideo iure quod actum retractare queat. Id enim factum quod facere oportuit, De quo fusius nihil addam cum


page 108, image: s116

et in priori responso id satis expositum sit, et superius hic scripta abunde doceant, et ratio unicuique insinuet, quod â reis negatum omnino ab actoribus fuisse probandum.

His consideratis mihi persuaderi non patior quemquam ex ratione secum statuere posse actoribus fuisse iustam de decreto, praetacto per quod suae intentionis probatio iniuncta fuit conquerendi causam, ob quo petita restitutio in integrum, relevantia et simul vera requirens gravamina praerequirens impetrati potuit multo magis mirum, quod ICti Helmstadienses contra solitum processus ordinem statim resciderunt decretum iuris rationi, iusto procestus ordinem statim resciderunt decretum iuris rationi, iusto processus ordini, adversariorum consensui innixum Actores in integrum restituerunt, et ad observantiam lententiae quam impugnaverant, cum gravamina appellationis ut relevantiam in Dicasterio Stetinensi recepta et ad ulteriorem discussionem devoluta essent, condemnaverant. Cum non ultra atque in puncto relevantiae gravaminum submisso facta effet, et si visa fuissent haec relevantia decuiffet, ad earesponsionem Reis iniungere Sic servat Praexis foriex Ordinatione Iudiciali, Nec decuit â stylo iudieii recepto, qui legis instar est et vim habet recedere l. 2. C. testam quemaed. aper. l. fin. C. de Iniur. Eberhard. Iun. consil. 27. num. 17. vol. 1. Recessus ab eo manifessam iniquitatem iudicis arguit. Craevet. consil. 201. num. 22. et decretum reddit nullum Panorum. inc. ex literis num. 6. seq. x. de Constit. Ex. quo in hac cansa eo maior conquerendi causa fuit Reis, quo reputatis per Adversarios prolatisgravarninibus relevantibus nec tamen communicatis, sedstatim inde istis condemnatis perinde est atque si non auditi con dem. nati fuerint. Quo nulla gravior in processu iniquitas ac nullitas continger potest. Ad excusationem non auditis reis pronuntiatae desinitivae sententiae adducitur ea Potestas iudicis, quod possit pro abbrevianda lite ex officio causam pro conclusa accipere, ideo exceptiones articulos et similia ut irrelevantia reicere arg. Auth iubemus. C. de iudic. arg. c. Pastor alis de caus. poss. et propriet Mynsing. 3. observ. 17. n 14. Gail. 1. obs. 81. n. 14. et 15. Veruntamen hoc aliter fieri non potest, quam si vel magna adversae partis sit contumacia, aut malitiosa tergi versatio, ut de eo casu loquitur allegatus Mynsing. d. l. verb. si datae sint sufficientes dilationes. vel si articuli plane sint impertinentes ac irrelevantes, prout in iis ter minis.


page 109, image: s117

scripsit Gail. d. l. vel si quae proferentur nihil novi, nisi quod in actis prioribus continetur, satisque expositum est, nec ulteriori deductione egent, continent, sicut in appellationis inst antia procedi posse demonstr at Gail 1 observ. 118. n. 4. seq. Sed neuter hic occurrit casus. Nec enim rei poteurunt alicuius accusari contumaciae vel tergi versationis, qui numquam super iis, quae actores pro imploratione restitutionis in integrum adduxcrunt, auditisunt. Quae loco gravaminum ab iis adducta, prorlevantibus habita nec reiecta sunt, ideo non potuit ab ea causa Pro conclusa accipi, antequam Rei velut implorati andirentur. Si id fieri debuisset, oportuisset reicere gravamina ut irrelevantia et non habuisser locum in integrum restitutio. Posterius ad speciem praesentem plane non quadrat. Pertinet ad appellationes, quae fiunt ex nuliis novis causis, sed solo tenore praecedentium actorum iustificantur, ideo appellantes nihil novi proserunt, sed aut petunt ex istis de causa iudicari, aut iudex deprehendens ex istis notoriam sententiae iniquitacem inde pronuntiat. Veruntamen longè alia ratio eft implorationis pro reftitutione in integrum, quae aliam petitionem habet, ac quae continetur in prioribus actis, ad recessionem sententiae tendit, laesionem excausis ostendere debet, quae, ex quo adversa pars per sententiam ius quaefitum habet, ad mitti non Potest contra non auditum. Deinde sic obtinet illud ubi gravamina adducta et nihil novi habent, et ex actis prioribus notoria sunt, et iudici appareat, nullam reo probabilem exceptionem aut oppositionem ulterius competere, quaetria concurrere oporret, ut patet ex coniunctione corum quae Gailius d. observ. 128. num. 4. 5. 6. et 7. Ubi alterum ex his deficit, gravamina articulata non admitti modo, sed et ad respondendum adversario communicari debent. Bartol. et Salyeet. in l. prolatam C. de Sent. et Interloc. atque sic Praxis forensis circa appellationes in Camera Imperiali obser vat, et in Patriae foris idem sequimur, At nullum exsupra pictis adest. Qui gravamina implorationis inspexerit, multa nova in iis deprehendet, quae in prioribus actis non continebantur. Deinde ex his minime notoria erant, sed versebantur partes in meris contradictoriis, et praesertim in quibus actores fundamentum intentionis collocabant, nempe privilegiis et iudicatis minime huc quadrare, nec actioni convenire à Reis opponebatur, ea iuris specie, ut et Seniores collegii cum advocato aliqua in parte cedendum, de


page 110, image: s118

cetero probationem ulteriorem sibi necessariam putarent idcirco et offerrent, tùm et in Illustrissimo Dicasterio regio ulteriori probatione opus esse iudicarotur, Et cùm ibi contra Camerariorum mandatum et Senatus Stetinensis sententiam appellatio recepta, gravamina ut relevantia admissa essent, et haec praesumptionem iuris pro se haberent, quae pro decretis iudicum semper militat. l. 2. C. de offic. civil. iud. Alciat. in tract. de Praesumpt. 1. cap. 3. praes. 9. num. 1. Reis porro contractorum intentionem fuisse probabiles non modo, sed et iustas exceptiones ex actis apparuit, et eventus docuit. Secutae duae sententiae eas corroborarunt, nec quae Reipro restitutione in integrum adduxerunt ad eam impetraudam sufficientia declarârunt. Praesupponitur ab iis qui aliter sentiunt, per ea quae ab actoribus adducta funt satis obtineri id quod pratendunt, sed quàm longe ab hoc talia absint, ex corum consideratione patebit. quae cum ad secundum cap ut huius consultationis pertineant eo iam progrediemur.

Ut verò constet à parte actorum satis fundata sit intentio illa, quod iure non possint nec debeant Rei vendere carnes et pecudes, de quibus controvertitur, praesciendum est, quid eos ad hanc obtinendum allegare et docere deceat, In quo intra certos terminos nec actorum allegationes, nec qui pro iis sentiunt, consistunt, sed ut status controversiae ab iis non rectè nec constanter positus, ita et quae de controversia scribuntur hactenus flactuant. Praesertim illa movetur disputatio, an ex privilegiis suis Rei ius hebeant eiusmodi venditionis, quod nihil ad hanc litem facit. Nec enim opus habent illi ius, ad id quod libertatis naturalis est, probare, quia quod expresse prohibitum non reperitur iis licitum est l. uxorem 15. C. de nupt: l. nulla 4. C. de iur. dot. Iure suo quae minus pròhibita sunt unicuique libera facultas non denegatur l. statuas C. de relegios. et sumpt. fun. Inanis quoque et iniqua futura est prohibitio, quam quis facturus est non ex certa lege aut statuto, sed ex eo solo, quod in privilegiis non continetur. Nam ut habant verba ICti in l. magistratus 25. ff. ad Municip. Lege municipali etsi non sit datum, dummodo non denegatum, moribus competit Absurditatem cius argumenti â statuto vel privilegio negativum, ut quod illo non concessum non sitlicitum, quilibet manu tangit praesertim in his, quae iure communi licent aut non prohibita sunt, In quibus haec


page 111, image: s119

obtinet fententia, quod privilegio non immutatur, in eo sequimur ius et facultatem naturalem. Quando igitur ex libertate naturali commercium omnium rerum licet, ubi lege, statuto vel consuetudine non prohibitum autnegatum. Venditio etiam carnis fumatae aut Pecudum viventium nemini, nec etiam Reis ullibi interdicta est, etsi privilegia seu iure peculiaria non faciunt mentionem, inde non erint ab illa licentia exclusi. Nec ipsi adversarii si id argumentum valeret, possent venditione ista uti, cum in ipsorum privilegiis minimè concedatur. Sed frustra in co laboramus, cum dudum more et ratione damnata sit ea opinio, opificiis nihil amplius licere, quam ex tenore privilegiorum habent. Non ultra id admittitur, quàm in his, quae singulari iure contra ius commune praetendunt. At quae ex iure communi sine privilegio libera aut licita sunt, non obstante collegii iure ipsis remanent, vi naturalis libertatis et iuris commerciorum, cui non derogatur per ea quae collegium accepit peculiaria.

Quod si de iure reorum dubitationis aliquid subesse posset, nec tamen et ex eo actio aut ius prohibendi â parte actorum sequeretur. Sed causa agendi quoad hos, seu quae horum iuris sit, adesse debet. l. si pupilli 6. §. fin. ff. de Neg. gest: Inde agere non possum, quamvis mea videatur interesse, sed cognoscere debet Praetor, an iustam et probabilem causam actionis habeam, propter quam desiderarem, uti ICti verba sonant in l. in hac actione 3. §. si mecum 1. ff. ad Exhibend. De suo enim non de alieno iure agere oportet l. uti frui 5. pr. ff. si usiufr. pet. secus ubi fit, locum habet non competentis actionis exceptio et merito regeritur actori, quoad te liberas aedes habeo l. loci 4. §. pen. ff. si servit. vindic. Et si vel â reo non opponitur, tamen ex officio iudes ante omnia ius actoris ad actionem inquirere debet, et si ex actis nullum deprehendit, agentem repellere. Alexand. in l. ubi pactum num. 7. C. de Transactt: Ioh. Ludovic. decis Perusin. 71. num. 18.

Hinc manifestum, si actores iure aliquid obtinere velint, constare debere de iure prohibendi â parte illerum. Id vero si docere velint necesse est ipsis solis datam facultatem venditionis, quam aliis ademptam volunt probare. Nec satis est id aliqualiter doceri, sed oportet perspicuis et immotis documentis, ut argumentis probari, spectatâ, quae pro Reis militat, praesumptione, possessione libertate natur ali, ut in


page 112, image: s120

superiori quaestione vidimus. Contra quas longe clarioribus quám aliàs, opus est probationibus. Fulv. Pacian. de Probat. part. 1. c. 51. num. 4. 10. 11. cum per istas fundata et velut probata sit reorum intentio, quamdiu verae et manifestae probationes in contrarium non habentur. Masoard. de probat. vol. 1. quaest. 10. num. 46. seq. Huius generis non reperientur, quae pro Actoribus desiderantur, ut examen paulo accuratius ostendet, In quo sequimur ordinem, quem observarunt quorum scriptum Actores loco gravaminum adduxerunt. Dividunt illi hanc controversiam in tria capita, inde tres faciunt quaestiones, sed ad duo redigi commode queunt; Alterum est de venditione carnium fumatarum, ad quod spectant quae in duabus prioribus ab adverso positis quaestionibus continentur; Alterum de venditione viventium pecorum.

Prius quod attinet, cum ante omnia necessarid apparere debeat, Actoribus solis competere ius vendendi carnes fumno arefactas, quo iure prohibendi uti opssint, observandum est, eos ne verbulum quidem ex omnibus suis privilegiis de eo proferre, nedum id docere posse. Nullibi enim aut id ipsis insolidum attribuitur, aut aliis venditionis licentia adimitur, ut sic in hoc puncto statim deficiat fundamentum actionis.

Pottissimum in quo Actores et qui ipsi consulunt, omniaque ab ipsis allegata se fundant, est Decretum Illustrissimi Principis Barnimi, pro decissone aliquot controversiarum die 13. Septemb. Anno 1540. factum. Quod autem quàm nihil ad hanc causam spectet videamus, Prim ò tenor ostendit super lite in causa vertente inter Collegium Lanionum et corum, qui extra illud mactant, et in maccllo vendendi ius et privilegium acceperant, quos Freyschlechter vocamus, decretum id subsecutum, in illa vero lite Collegium Carnariorum qui ab his non fuisse ut verba eius habent. Zwischen den Alter Leuten und Meistern deß Knochenhawer Handwercks unser Stadt Alten Stettin eines, und den Freyschlechtern etc. Unde nec Reis, velut qui inlite non fuerunt, praeiudicare nequit, cum sententia inter alios quam solos litigatores ius non faciat. l. sape 63. ff. de re iud. l. 1. tot tit. C. res int. al act: ideo nec aliis opponi queat. l. et an cadem 14. l. seq. l. cum. de hac. 27. ff. de Except: rei iud. Deinde id decretum de iure venditionis carnium fumatarum aut istius prohibitionis nullum verbum nullam syllabam habet. Est vero stricti


page 113, image: s121

iuris omne decretum omnisque sententia iudicis, inde et stricte incerpretari oporter. l. terminatis 3. ib. Dd. C. de fruct. et lit. expens. l. 1. C. si plur. un. sintent. Et quod in sententia expresse non continetur, eius non potest dici res iudicata. Natta consil. 559. num. 3. Tertiò fit quidem mentio deß rohen Fleifches, sed ita ut Actorum seu Laniorum collegio eius mactatio et venditio debeat certo modo esse permissa, qui his verbis in §. 2. exprimitur, daß alle und jede Meister deß Knochenhawer Ampts, so viel rohes Fleisches als er vorseiben (male et imperiti aliqui pro hoc verbo posuerunt versaltzen, quem errorem concedunt adveisarii) und verkauffen mag, ohne alie verhinderung der andern Knochenhawer verkauffem zu jederzeit waß im gefellig in dem gemeinen. Schlache Hause und in den offenen Scharen feill haben mögen. non continet haec permiffio prchibitionem aut exclusionem aliorum, aut si continet ad illum modum iis in terminisintelligenda est, ut verba sonant, ideo extra illum illosve aliis non simul est interdicta. Quarto si vel ex ea mens praeter imo vel contra verba conceditur quod facta sit aliorum exclusio et quaedam prohibitio carnis, quae rohe Fleisch dicitur, haud tamen, ut ab adverfo nimis subtiliter ideo inutiliter praetenditur, sub illa voce continetur caro fumata gereuchert Fleisch. Illa enim vox rohe Fleisch, hic ut male praesupponitur, non denotat carnem non coctam, nonn opponitur carni coctae, sed significat carnem recentem seu recens mactatam et opponitur omni aliae carni, quae in macello non venditur, ut mens sit, lanionibus licere carnem recens mactatam frisch Fleisch in macello vender. Nec ad aliam spectare illam vocem rohe Fleisch multis argumentis convincitur. Initio enim, si antecedentia spectes, expresse dicitur, eam ducalem decisionem esse declarationem et confirmationem privilegiorum et iurium opificii, ideo materia illius non alia quam horum, et de qua carne haec lo quuntur, de illa intelligendum est, quod ad ista serefert, cum relatum insit referenti cum omnibus qualitatibus l. asse toto ff. de hered. instit. et hoc ex illo ideo est intelligendum l. Praetor §. fin ff. de re iudic. l. fin. C. de fals. caus. adiect: regulandum Cacheran, decis. 110. numer. 3. et restringendum l. edita C. de Edend. Cravert. consil. 956 num. 3. ut neque plus neque minus in referente sit quàm in relato. Dec. consil. 65. num. 6. Masoard. de Prckat. conclus. 382. num. 1. Verba auvem in relato, nempe privilegiis Lanionum, ita sonant: Sollen die Knochenhawer alle Wochen


page 114, image: s122

die Stadt, die Bürgerschafft und wer es begehret arm und Reiche, mit aller bey gutem und frischen Fletsch jegen billig gesetzte bezahlung vorsorgem. Quisquis ibi observaver it in relato verbum frisch Fleisch, ille sineulteriori dubitatione reperiet et statuet, quod in referente rohe Fleisch dicitur, nihil aliud esse aut significare, atque ita non solum coctae fed magis fumo arefactae opponi. Idem exigit subiecta materia, secundum quam verba semper accipere convenit, l. quis domum §. quod tamen ff. Locat. Loquitur decretum expresse de illa carne, quae in publico macello venditur. Idque notorium est non nisi recentem seu frisch Fleisch, minime vero fumo arefactam ibi vendi, Unde cui non convenit quod dictum, id quoque in mente dicentium haud fuit. Porro certum huius rei argumentum est, quod numquam praesertim eo tempore in controversia fuerit venditio fumatarum carnium, nec etiam de ea quidquam actum. Unde squitur, nec vocem rohe Fleisch sic acceptam, ut opponeretur coctae carni, et omnem non coctam contineret; quia quod non est in mente, non quoque venit in verba. Idem creditore persuadet subsecuta observantia optima verborum interpres l. si de interpretatione l. minime ff. de LL. certi C. de Iudic. quam ostendunt facta subsecuta, quibus nihil melius declarat antecedentia Mandell. cons. 62. nu. 9. Non negatur ab iis qui sunt ê Reorum collegio semper venditas fuisse carnes fumo siccatas, nec reperitur anterioribus temporibus illi venditioni actorum antecessores, contradixisse, nedum eo nomine litem movisse, cùm tamen semper de aliis contenderint, et numquam sine litibus fere cum iis fuerint. Quis sibi persvadere parietur, si eo decreto facta fuisset eius venditionis prohibitio, aut sub verbo, rohe Fleisch, omnis carnis non coctae, nec saltem eius, quae recens in macello distrahitur, mercimonium iis solis privative addictum fuisset, eos tanto tempore fine intercessione acquieturos. Silentium verò et patientia longareva certissimum argumentum est, numquam in eo, qui nunc affingitur et ex quo prohibitio fundatus, intellectu vocemillam esse acceptam Sic enim aceipienda sunt semper quae dicuntur, ut verisimiliter intelligi possunt. Bald. inl. fin. C. de Hered. instit. Inde et alio argumento â subsequentibus, quod in iure firmissimum est, cum praecedentia semper declarentur persequentia l. heredes §. sin. autem ff. de Testam. l. si servus §. ult. ff. de Leg. 1. Roll. â Vall. consil. 22. num. 30. vol. 2. infertur valde, longe


page 115, image: s123

alium esse sensum vocis, cum post illud decretum ante litem iam motam â lanionibus in macello carnes fumatae in macello numquam ê contra â Carnariisemper sint venditae. Ex quo porrò et legitime colligere licet, etsi vel ex illo decreto tale ius illas carnes vendendi, ex quo aliis prohibere fas esset, Lanionum collegium impetrasset, illi tamen patientia diuturna amisisse et renuntiasse. Qui enim seiens patitur agere, quod sui iuri ad versum, is idem approbare et ius quod habet remittere censetur l. si silius ff. ad SC. Macedon. Clem 1. de Procurat. Bartol. in l. quae dotis n. 22. ib. Alexand. n. 27. ff. Solut. Matrim.

Qod si et proprietatem vocis scrutari velimus iuxta eam fumatae carnes gereüchert und gedreüget Fleisch non continentur sub voce rohe Fleisch, nam rohe proprie significat id quod crudum est, ideo crudas carnes dicimus rohe Fleisch, verum fumo siccatae minime crudae sunt.

Tandem usum vulgi, ex quo verb a praesertim in istis vulgaribus accipi et intelligi debent, l. cui dens 11. ff. de Aedil. Edict. c. 1. x. de Cleric. non resident Eberh. in Top. Legal. in Loc. â Commun. accidentib. si respicimus, nec ex rohe Fleisch, significat ex fumo siccam carnem. sed ea voce vulgo utimur ad denotandam recentem carem, Nemo enim qui hanc emit vendit, aut alias de ea loquitur, vocat eam rohe Fleisch sed speciali nomine dicit creüge oder gereüchert Fleich.

Et utrumque sit. Si vel concedatur rohe Fleisch continere sub se carnes fumatas, et esse illius venditionem sub nomine generis prchibitam, tamen non sequitur, etiam omnes eius species et quidem hanc, de qua controvertitur, essesub prohibitione, cum conster expresse in praecedentibus, ubi de iure lanionum agitur. ipsis venditionem carnis crudae daß rohen Fleisches permissam et addictam cum limitatione, quae in macello ad pondus venditur. Cum vero constat non aliam quam recentem, aliam fumatam ibi non vendi, aperta mens constat, de illa una specie dispositionem esse intelligendam, Species quippe in praece. dentibus demonstrata, in subsequentibus ad se ipsam restringit genus, nec ad alia mspeciem porrigi debet l. fin. § cui dulcia 2. ff. de Vin. Fictic. leg. l. emptor. §. Lucius ib. gloss. ff. de Pact: l. si de certa ib. Dd. C. de Transact. Ex his apparet, quam nullius momenti sunt, quae ex illa voce rohe Fleisch inferuntur et argute colliguntur, Nempe (1) eâ comprehendie arnem


page 116, image: s124

omnem non coctam (2) usu vulgari rohe dici quod non coctu das nicht gar ist (3) rohe opponi dem das nicht gar ist, et quae alia sunt. Superiora docentlonge alio sensu eam vocem accipi. Sed si vel se ista habeant ita et concedantur, tamen mînime sufficit, nisi ostgenso in eo decreto, quod adversarii pro privilegio habent sic eam vocem usurpari. Multis argumentis docuimus, ita non accipi voci rationi, contextui, usui convenientiorem essessgnificationem aliam. Ab adverso vero nullo contrarium adhuc demonstatum est. Et si velaliud non esset, quod ei interpretationi obstaret hoc solum, quod addo, sufficeret, inde magnam nasci absurditatem. Argumentum validissimum est, quod desumitur ad devitandum absurdum Eberhard in 100. legal. ab absurd. Cravett. consil. 582. num. 4. et certa interpretationis salsae regulae est, si illa incurrat in absurdum l. un. §. pro secundo. C. de Caduc. tollend. Clem. 2. x. de Magistr. c. ex ore ib. Panorm. x. de Maior. et Obaed. Id vero falsum absurdum sequitur ex adversariorum interpretatione, quod iis folis etiam liceret salitas carnes Peikel Fleisch vendere, nam secundum illorum mentem et significationem, quia non coctae sunt, sub rohe Fleisch continerentur, Ut vero notorie id falsam ita et interpretatio falsa.

Quod si ultra hic alicui supersit dubium, nec puter satis perspicuum esse, quod sub ea voce contineri debeat, illum sequi docet vulgares interpretationis regulas, quae omnes faciunt proreis. Volunt enim praeferendam dubiae vocis interpretationem qua inter partes servatur aequalitas l. si id quod. §. fin. ff. de rescind. vendit. l. pen. C. Commun. div. Cravett. consil. 13. num. 24. quae minimum recedit ab eo quod iuris communis l. semper ff de Reg. Iur. quae utrique parti consulit. l. adoptivus. §. 1. in fin ff de rit. nupt. Bald in l. bonorum. quaest. 3. C. qui admitt: ad bon. possess. quae neutrionerosa l. cum apud C. de Commun. serv man m. oravett. consil 333 num. 13. quae minus praeiudicat l. ff de Suspect. tut. Cravet. consil. 20. n. 12. quae id infert, quod Post dictum fuit solitum necrecedit â consuetis l. certi §. si numma s ff. de reb. credit. Menoch consil. 177 nu. 10 quae non inducit aliquid novi Philipp. Matthae. consil. Marpurg. 26 num. 50. vol. 2. quae fit contra um qutin dubio et obsouro semetfundatcilim illi incumbat intentionem suam dilucide probare gl ss. in l liberorum ff. de his qui sunt sui vel al. Decius ad cap. in praesentia nu. 25. x. de Probat. Nihil non ex his applicatum facit, pro ea sententia quae illam vocem refert


page 117, image: s125

adrecentem carnem, quae in macello venditur. plenius primum Adversariorum argumentum examinare lubuit, quod ex eo cetera omnia dependent.

Veniamus ad alterum, quod sumitur ex discrimine opificiorum, Quae cum distincta sint, putatur non eadom convenire carnariis quae lanionum collegio licent. Sed cui intellectus est videt pertinere eiusmodi conclusionem ad ea quae cuiusque opisicii seu collegii facta sunt propria, Quod unus est, alterum sibi assumere non debet, sed quae non alicuius reddita fuerunt peculiaria ea manent sub iure communi et libertate naturali, quomodo de privilegiis dicitur, quod quatenus nihil singulare tribuunt, relinquunt cetera sub dispositione iuris communis Bartol. in l. fin. ff. de Constit: Princip. Cravett. consil. 817. num. 22. Idque ad omnia pertinet quae non verbotenus et expresse in opificii seu collegilprivilegio continentur, cum stricti iuris sint, ideo stricte intelligenda ac interpretanda. c. hoc tamen. quaest. 1. c. cum tua de Decim. Bartol. in l. 1. C. de iur. et fact. ionor. Quod maxime pertinet ad ea, quae Collegio opificum conceduntur super venditione ac confectione certarum mercium vel operum, quae quia vicina sunt monopolio, liberae magistratuum dispositioni multum praeiudicii afferunt potestatem eorum limitant, commerciorum libertatem coarctant licentiam civitati inutilem qua opifices saepe abutuntur, fovent, non adeo favorabilia habeantur, sed strictim sunt accipienda nec ultra verborum tenorem sibi aliquid arrogarepossunt. Quando igitur ea venditio carnium fumo siccatarum non est reddita propria et peculiaris collegio lanionum, quoad eam non habent d stinctum ius, nec in eo differunt collegia, sed qui ex utroque sunt, licentiam talem habent acretinent, quae citra collegium competit. Sicut extra ea qua lege aut consuetudme singularia non sunt facta collegii sequimurius commune.

Tertio magnum momentum ab adversariis ponitur in ea disposisione decret ducalis in artic. Die Kuter aber sollen alleine was zu ihrer Gahrküchen nöchtg und sonst in der Stadt auff eines jeglichen behueff und fordern in de Stadt Hänser schlachten und kein rohe Fleisch oder Kaldannen bey dem gewicht oder stücken verkanffen, und ihr Ambt alleine zu Garküchen und Haußschlachten gebrauchen.´Unde eam conclusionem faciunt. Quae non spectant ad popinam et mactationem domesticam


page 118, image: s126

non esse opificii Carnariorum. Verum praeterquam quod rei negant se illos esse, qui ibidem Küter vocantur, ut nec constat eos in lite ista per decretum decisa fuisse, attendendum, quae si materia circa quam allegata traduntur de qua et circa quam intelligenda sunt, quae decidantur aut disponantur l. ex conducto 15. §. Paplnianus ib. gloss. et Dd. ff. vocat Apparet verò ex praecedentibus, agi de venditione carnis recentis seu sanguinolentae in macello vendi solitae. Quae cùm addicta esset Lanionibus, in dubium venit, annon et popinariispermittenda, additur igitur, quo ad popinam opus est, mactare licere, et id solum opificio conveniens. Non potest autem amplius esse in opposito, quam fuit in proposito, quae iisdem terminis continentur et regulanrur ut oppositum in opposito non plus operetur quàm propositum in proposito. l. ensi contraff. de Vulg. et Pupill. l. si filium. ff. de Legat. 3. l. peculium. §. sicut ff de Pecul. Deinde si liceret extra hoc punctum, de quo actum, extendere eam dispositionem, nondum probatum est, fumo arefactas carnes à popina esse alienas. Nam cum saepe desiderentur in popinis ad victum, qui possit dici non pertinere ad popinam? Huius enim est quidquid ad cibum usurpatur. Tum erroneum est, huc saltem pertinere carnem recentem, ac si dicere velimus, carnes arefactasnon ese cibum aut escam. Consvertudo et observantia optima est doctrix eius, quod popinae convenit. Et quando qui eam instruunt semper carnes quae iam sub lite sunt venales habuerint, sine lite et contradictione antequam post longae aetatis observantiam nuper hac processit, inde discimus ab ea id non habitum alienum. Porro si vel popina id non foret conveniens, tamen inde non sequitur, Reos ab eo fore exclusos. Discernenda sunt quae certo sunt addicta opificio, et quae extra haec, iure liberi mercimonii, venerunt nulli collegio appropriata Quod priora attinet, ea nemo usurpare potest, nisi qui est de collegio opificum, et qui ex hoc sunt exercent iure privilegiis singulari. Ideo si quid foret, quod lanionibus proprium ex privilegio id carnarii non liceret, et quod suo privilegio acceperunt, id virtute illius soli obtinent. Quidquid autem eo non comprehensum, id nec illi sibi recte sub obtentu collegii arrogant, nec alius communi iure libertatis exercere prohibetur, est enim et mansit merae facultatis. Quare etsi decretum ita sonat, quod collegium Carnariorum solum exercere debeat quòd


page 119, image: s127

popinae congrnum, non tamen id aliter intelligendum quam de eo, quod iure opificii singulari id ei conveniat. Extra id, quod naturalis libertatis et commercio um iure omni civi integrum, sibi sumere et exercere minime prohibetur nec aliis, quibus id lege publica proprium factum non reperitur, inde ius prohibendi competere potest. Haec dum confunduntur erroris causa sunt.

Quartum argumentum desumitur ex transactione die 17. Martii fAnno 1647. inita. Sedea nihil aliud habet, quam ut unumquodque collegium et qui ex eo sunt privilegiis suis contenti iuxta ea opificium esercere debeant. Quando verò in us nec lanionibus appropriata venditio iis contentionsae carnis, nec ceteris adempta aut interdicta, male infertuir inde contra Reos. Nec enim in transactione se referente ad privilegia amplius continetur, quam in iis reperitur expressum, seu est in relato. Auth. si quis in alioquo C. de Edend. l. 1. C. de Mandat. P rincip. l. un. ib. Bald. C. de superind. Deinde ius et ratio cuilibet insinuat, transactionem non esse de alia re quàm quae in lite fuit per illam composita. l. qui cum 9. §. ff. de Tranfact. l. 2. l. 5. C. eod. De quo non fuit actum, de eo non potest dici transactum d. l. qui cum 9. §, fin. ff. dict. tit. Sed in eo quo fuit statu manet. l. cum Aquilina. 5 ff. eod. Nec praesumitur in hac materia quid quam. sed aperteconstare debet, quandoquidem transactio suâ naturâ stricti iuris est. gloss. ini sub praetextu. ibid. Bartol. n. 6. Iason. n. 5. C. de tit. ideo strictissime intelligenda, nec à personâ ad personam, nec à re ad rem extendenda Bald. in l. 1. C. de Transact. Wesenbec. consil. 15. num. 4. In eo vero super cognitione et compositione causae habito protocollo ut et reliquis actis ne verbum quidem est, unde appareat de venditione fumo arefactarum carnium actum aut transactum esse, nulla earum ibi mentio est, sed longe alia sunt quae memorantur. Et licet ab adverso dicatur, in libello quodam supplici de iis dictum fuisse, ille tamen in lucem et ad acta nondum venit.

Quintum desumitur ex decreto Senatus 30. Martii Anno 1647. publicato, ita inferendo; quibus aliquarum specierum, cum crudae seu rohe sunt, venditio permissa, addito reliqua cocta vendi deberi, ea quae non cocta sunt prohibita intelligi. Sed recidit hoc ad eam quaestionem quid sub voce rohe ibidem comprehenditur satisque iam demonstratum, non de alia carne accipiendam, quàm recenti quae in macello venditur.


page 120, image: s128

Deinde inspiciendum, de qua carna actum in lite, super qua processit decretum. Semper enim quod decernitur aut pronuntiatur intelligendum est secundum articulata, deducta et quae in prosecutione fuerunt. Felin. in c. licet. heli. num. 28. x. de Simon. lason. in l. sub praetextu. num. 6. C. de Transact. Paris. consil. 113. num. 3. lib. 1. Ex its sententia semper declarationem accipit. Gail. 1. Observ. 66. num. 1. et rectè sic colligitur. quae non venerunt in litem, ea quoque non subintelligenda sunt in sententia Matth. de Afflict. decis. 98 num. 8. Ruin. consil. 135. num. 2. vol. 4. Ex nullo vero apice hactenus demonstratum, nec protocollum aut acta indicant, de venditione carnis fumo arefactae actum aut querelam aliquam motam fuisse, Ideo nec eo porrigi poterit decretum. Non leve autem argumentum ex eo desumipotest adversus actores, quando in eq conti. netur multa irrogate Iacob. Schustern, quod carnem bovinam recentem frisch iuxta pondus vendit. Si peraeque carnes fumatas vendere nonlicuit, cur non et id puniissent, cùm Rei eorumque antecessores eas semper venales habuerint, impunitas eius certum argumentum est non factae prohibitionis.

Sextò, ab adverso allegantur decreta et sententiae aliae quae sub. secutae sunt. At quia nec demonstratur nec demonstrari potest, unquam fuisse controversiam de hac ven ditione, quae nunc in litem venit, tàm male opponuntur, quám prava et illegitima est illarum extensio extra ea, quae in lite, super qua decretum vel pronuntiatum, fuerunt. Et quando ultima decreta se referunt ad priora, ea vero ad hanc controversiam non pertinere satis demonstratum fuit, nec iis plus quam relatis tribui potest. Qui illa decreta pro Actorum intentione comulant decepti sunt et decipiunt, ex iis inferentes quae minimè continent, Nec enim super quibus controversum interposita, habuerunt quidquam de praesenti lite, seu quae sub ea vetsatur vensitione, nec ipsummet ullum verbum in eam materiam sonans continet, Igitur recordari debent, ut sententiae stricti iuris suntita strictè accipiendas, nec probare, nisi illud quod verbis expresse continetur, aut ex verbis de necessitate colligitur l. si iudex. ff. de bis qui sui vel alien. iur. C. de ord. cognit l. Div. ff. de Liber. caus. Bartol. in l. Iulianus. 5. ff. de Condict Indeb. Cravett. consil. 188. num. 6. Etsi vel subesset, unde dubitatio aut praesumptio suboriri posset sententias de hâc materia accipiposse, quam certe iustam et


page 121, image: s129

fundatam hic non video, tamen non deberenteae porrigt, ut sine manifesto ten ore privatent reos co, quod iutis libertatisque communis est, et ipsis diu non prohibitum licuit, et consequenter magna ex parte panis quottidiani parandi medio. Decet sic accipere sententias ut condemnatus quam minimum inde incommodum sentiat Bartol. et Cravett. d. l.

Septimum petunt ex iis, quae de die 18. Octobris Anno 1047. coram Camerariis acta et pronuntiata fuerunt. Haec ipsa sunt, quae huic liti causam dederunt. Tunc primum Actores tentâtunt venditionem fumo siccatarum carnium diu suetam Reis inter dicere, antea numquam impugnatam, sicut nullum eius vestigium acta, fide digna exhibent, Quod à Camerariis pronuntiatam frustrà allegatur, dum legitimis remediis impugnatum, adhuc sub lite et disputatione versatur. Ideo attendinon debet, antequam confirmatio in superiori iudicio facta et vires rei iudicatae nacta fuit. quia appellatum dicitur. Calderan. consil. 436. per tot. Dyn. consil 53. num. 4.

Qui inspexerit protocollum, videbit omnia confusè acta, causam legitimè non cognitam, ab exsecutione, nempe prohibendo, statim initium factum, nihil probatum, nihil inter contradicentes eventilatum. Ubi porro consideratur decretum et in quo fundatur, similis apparet nullitas. Proloquitur, privilegiis et iudicatis contrariam ideo prohibendam esse eam venditionem. Sed ubi sunt ea privilegia? ubi iudicata? Nulla lucem viderunt hactenus quae id de ea specie venditionis dicerent, ut ex superioribus constat. Nec ulloverbo vel actoribus datum privativem ius vendendi fumatas carnes, nec iudicatum adversus reos, ne venderent. Quo circa ubi etronea est causa, quae movet iudicem erronea est sententia et ipso iure nulla. Marant. de Ord. Iudic in 3, part. 6. part. princ. numer. 18. Sed. Vant. de nullit. sentent. ex def. process. num. 28. seque nec magis potest valere, quam fundamentum, cui superstruitur, reperitur verum Mynsing. resp. 6. num. 62. cent. 1.

Tandem subtiliter sic infertur, in pluribus decretis post pernissionem cortarum specierum addi generalem prohibitionem imactionis pecudum ceterarum. Hâc vero prohibita, non posse non prohibitum esse mercimonium earnis fumatae, quod sine illâ osurpari non possit, tum antecedentis prohibitio excludat consequens. Sed levius hoc est, ac ut prolixe refutari mereatur. Decreta satis ostendunt et ratio dictat,


page 122, image: s130

non indefinite mactationem p ecudum prohiberi (illa enim proprie ad opificium carnatiorum spectat, nec sine ea aut popinae servite, aut opificium civibus praestare possunt) sed illam, quae cum venditione carnis in macello ad pondus coniuncta est, unde haec verba iunguntur Schlachten und Verkauffen. Abunde iam demonstratum, illam pertinere ad carnem recentem, de cuius venditione actum, quando decreta processerunt, ideo non aliter quam de subiecta materia accipi queunt. Superest ut de altero eapite praesentis litis speciatim videamus, concernente pecudum viventium, venditionem. Circa hoc ius prohibendi nullum apparet à parte actorum. Nec en im super iis mercimonium his ullo statuto, privilegio aut simili indultu concessum est, ut soli possent idem exercere aut alios ab eo rem overe. Ad quod probandum satis est, nullum in id demonstrari literam aut syllabam. Nam ubi actor caret iure agendi, inanis est actio, et eille à limite iudicii repellendus, etsi nihil à reo opponitur. Folin. ad c., super his numer. 18. x. de Accusat. Cravett. consil. 182. numer. 8. Ratio hoc cuivis dictat, quod cessante tali iure ex quo soli alicui est facultas, cessat ius alios prohibendi. Et si accuratius examinabitur haec res, nec quidem ius id mercimonium exercendi Laniones habent, nedum ut soli exerceant. Haud in ipsorum privilegiis ullo verbo eius facta reperitur licentia ut deficiente lege et ius deficit, nec opificio eorum cohaeret, imo potius alienum est, cum illi conveniat, mactata pecora et ex iis carnes vendere macello. Venditio autem vivorum pecorum non est opificii sed mercaturae genus nec in macello fit, sed ubique. Nec modo deficit á parte actorum ius prohibendi. sed nec est à parte reorum causa, eos ab isto mercimonio excludendi. Quod enim ad commercia attinet, sunt illa iuris gentium, liberae facultatis, nec ex iis alicui quidquam sine iusta causa ad imendum aut praecludendum l. 1. l. 2. C. de commerc. l. an C. de Monopol. In talibus, quae naturali gentium iure licita sunt, eam ex naturali ratione, quae summa lex est, petitam usurpamus regulam. Licitum esse et manere quod non reperitur prohibitum. Quando ipsi actores talis venditionis licentiam ex suis privilegiis sen opificii iuribus singularibus non habent, sed praeter haec sibi usurpant quo iure quod sibi sumunt, aliis quibus nullum ius commune aut speciale resistit, prohibent. Aequitatem illam observant quod alteri non invideri debeat, quo ipsimet utimur l. 1. tot.


page 123, image: s131

tit. ff. quod quisque iur. Emunt vendunt alii, qui sunt in civitate, cur non debet eadem esse horum hominum licentia? Deinde alia in iis, quae libertatis publicae aut naturalis facultatis sunt, habetur regula, nemini nisi gravi legibusque comprobatâ ex causa esse prohibenda. Quetta consil. 46 num. 13. seque vol. 1. Cognat. in l. 1. num. 67. ff. de contrah. Empt. Sed quae hic causa? sane nulla. Mera est actorum invidia negantium aliis, quae ipsi faciunt, et cuius prohibendi ius numquam acceperunt, interdictum cupientium, quo plura in se commoda derivent, aliis nihil relinquunt, contra text. in l hac parte 10. C. de Prox. Sacr. Serin.

Levis omninò momenti sunt, quae ad fundandum ius prohibitionis ab adversa parte addcuntur. Primo ex decreto Ducali superius saepè memorato de Anno 1540. repetitur discrimen utriusque opificii, et quod exeo saltem popinae et mactationis domesticae cura sit relicta, inde prohibitio adiecta actorum collegio non offic iendi. Verum iam in superioribus demonstratum, quam ad illa pertineat dispositio, quae utriusque opificii Propria, ex quibus sunt distincta. Inter quae non est mercimonium illud, non ad op ficium sed ad commercium publicum spectans. Deinde nec probârunt nec probare queunt actores, sui opificii ius esse eam pecudum vivarum venditionem, ideoque nec ex illa est discrimen utriusque collegii. Et ut sibi solis actores eam iure opificil arrogare non possunt, nullibi ipsis concessam, aliis in civitate teste experientia liberam, ita nec sub obtentu discriminis reis proh bere poterunt. Positum praeterea est ante oculos in superioribus, quomode ea, quae iure singulari opificii competunt, discemenda sint ab iis quae iure liberilicitique commercii fiunt, qua ratione etiam, quod per illud aliquando aliqua aliis peculiariter attribuuntur, inde aliis praeclusa minimê quae posterioris generis sunt inde adempta sint. Nihil frequentius quam unum hominem considerari duplici respectu, et prout diver sis qualitatibus praeditus est, sic pro diversis personis haberi. Gail. de Arrest. cap. 6. Cavalsan. decis. 23. numer. 13. lib. 5. gylman in Symphorom. tom. 2. part. 1. vol. 31. numer. 5. Status quippe hominis dividuus est. et itam distractionem admittit Dauth. de Testam. numer. 150. Ex quo evenit, ut quando plura diversa concurrunt in eadem personâ, perinde sit et habeatur, atque si concurrent in personis diversis. l. tutoremff de his quib ut indign. §. si tutor. Inst. de Inoff. Testam. l. sum quaedam C. de Admin. tut. Unde


page 124, image: s132

etiam fit, ut quod sub uno respectu non competit, sub altero liceat, sub uno non solitum, sub altero exerceatur. Quare quae aliqui non exercent ut opifices, ideo non prohibentur exercere ut cives. Ius singulare cirea aliqua non exeludit iuris communis beneficia.

Secundo argumentantur de decretis de Annis 1004. 1608. 1617. 1647. supra allegat is in qurbus venditio pecudum aliarum quam in iis concessarum prohibetur. Verum saepius iam dictum est, et hic iterum repetendum, non aliter accipi posse et deberi ea decreta, quam de ea venditione quae in contentionem venit, de qua constat non vivi sed mactati pecoris fuisse. Nec vel monstrata fuit Syllaba, ex qua deprehendi posset illam, de qua nunc agitur, in lite fuisse. Deinde verba decretorum manifesta idem ostendunt, cum omnis eorum tenor sit de eius carnis venditione. Nec dicitur de nudâ venditione, sed coniungitur ipsi mactatio, et verba ita se habent daß sie sich daß Schlachtens und Verkauffens enthalten sollen, Quae in dispositione coniunguntur, coniunctim quoque ut locum habeant, requiruntur l. unde etiam pr. ff. de Vin. act. privat l. habeat in pr. de Instit action, l. 2. §. quod diximus ib. Bartol. ff. si quis caution Talia enim connexa semper habentur individua. Menoch. de A. I Q. col. 95. num. 5. 9. Cravett. consil 102. num. l. ut nisi omnia verificentur, non habeat locum prohibitio. Iason. l. sed si plures. §. filio. num. 3. ff. de Vulg. et pupill. Unde per ista decreta nec sola mactationec sola venditio pecoris prohibita, sed utraque saltem coniunctim. Nec enim alterutra solis Lanionibus competit. sed cum utraque coniungitur. Declaratur id ipsum in decreto de die 18. Septembris Anno 1609. ubi refertur quid in eo, quod die 2. Aug. Anno 1604. emanarent, continetur, eiusque observantia his verbis iungitur. Es solle vorige E E. Rahtes Vorordnung mit ernst erhalten, den Haußschlechtern deß Schlachten der Böcke, vielmehr aber des andern Viehes zu ihrem Verkauff verhotten seyn. Quae allegantur ex iis, quae die 18. Octobr. Anno 1647. dicta acta et decreta eadem sunt, quae sub hac lite versantur, eiusque causam dederunt, dum ab iis appellatum fuit, tantumque abest ut confirn atio decretorum processerit, ut adhuc lis pendeat, et quidquid factum impugnetur. Tertio agunt illicitum sibi arrogare propolium der Vorkaufferey, quod non modo in benè or dinatis rebus publ. sed et in Stetinensi civitate prohibitum. Non nego eius prohibitionem spectareut


page 125, image: s133

utilitatem publicam, nec quid annonae perniciosiùs, unde damnatum in Constitutionibus Imperii. Verum eius vitii esse hoc de quo impraesentiarum agitur mercimonium, negandum, nec ulla ratione ostendendum, praefata ad hanc speciem posse applicare Propolia vitiosa et prohibita sunt illa mercium aucupia queis aliqui istas omnes ad se trahere, ideo ne in foro, nisi apud se, venales sint, impedire satagunt, quo penes se sit pretii arbitrium, nec alia emendi occasio. Hocut ad flagellandam annonam spectat illicitum et monopolii species est. At tale non evenit in praesenti specie. Non emm rei sibi hoc sumunt, quod soli velint emere et vendere pecudes, sed sibicum aliis permitti intendunt, ideo in re plane licitâ versantur. Deinde cum id exercent, eo plures erunt in civitate, qui annonam augent et praecia imminuunt, ut sic non noceatur sed multum commodetur annonae. Quo plures sunt qui advehunt et vendunt, eo copiosior et ideo vilior annona erit. Ideo et cessat ratio propolii der Vorkaufferey, quam Rei admissi ad hoc commercium removent. futurum alias apud actores, quibus occasio ex prohibitione foret inducendi monopolium, et prolubitu pretium statuendi. Ut hoc inspecto vero dici possit, quod in Reis malè et incongrue arguitur, hoc actores intendere, aut certe, si petitis illorum locus erit, consecuturum. Porro nemo non videt, quanta iniquitate utantur Actores hoc argumento, dum id cupiunt sibi relictum. Si ex eà ratione quae adducitur, non permittenda erit Reis venditio, magna impudentia erit ab actoribus istam sibi asseri, dum idem factum, eadem eius ratio est. Non admittendi aut audiendi sunt in aliis accusantes quod ipsi faciunt aut cupiunt c. pen. x. de Aceusat. l. qui accusari ib gloss ff. eod. Bartol. in l. 1. ff. quod quisque iur. Quando verò ex supra scriptis manifestum reor, à parte actorum ius prohibendi nullo modo esse fundatum, à partewero reorum nullam iustam rationem, cur prohibeantur, quod non est alieni opificii peculiareius, sed liberi commercii et libertatis naturalis, secure concludo quidquid visum aliis, ex iure, aequitate et utilitate publicâ non esse, ut reis fiat interdictum, sed absolvendos et in possesstone vel quasi hactenus usurpatae venditionis relinquendos imò et defendendos esse.


page 126, image: s134

Responsum VI.

AMbigua de Ioachin N. N. à collegio Sutorum excludendo controversia est, cui haec facti species causam dedit. Ille post mortem Iacobi Dacken, Sutoris in Civitate Stetinensi â vidua eius. dem in ministerium officinae Sutoriae assumptus, postquam huic stuprum intulisset, quasi eandem in uxorem ducturus celatâ impraegnatione petit se assumi in collegium. At ubi ob spem nuptiarum cum vidua receptus erat, mox apparet, hanc dudum, antequam sponsalia et iura opificii pereret, intra annum luctus ab eodem vitiatam, impraegnatam et utramque personam stuptiream esse. Quo circa Collegium Sutorium ipsum putat indignum suo ordnine et opificii iuribus, tum quod femina, cuius causa in istum receptus erat, its se indignam reddiderat, tum, quia ipsemetturpis facinoris reus, remotionem moveri videbatur, tum denique quod ob turpitudienm coniugis illum excludi statuto conveniebat, cuius haec in Rotulo Iurium Sutorii Collegit ab Illustriss: Principe confirmato habentur verba: Daß niemand in unser Gesell schafft eine Haußfrau haben solle welche sich ungebühtlichem Handels oder unrichtigen wercke übet; Wer darwieder thun, oder beschlagen würde, derselbe soll aus der Gesellschafft oder Ampt gestossen werden. Romovit itaque et prohibuit exercere ea, quae ad opificium spectabant, Sed cum remotus de eo apud Senatum conquereretar, id impetravit, ut pendente lite relinqueretur in possessione vel quasi opificii, an vero removendus sit, nec ne, ad ulteriorem discussionem remitteretur. Meam de eoconscribere rogatus sententiam, et sub ducta SS. Spiritus, cuius auxilium imploro, exprimere satagens, id inquirendum duco, an satis iusta à Collegio excludendi causa ad sit? Ex hac enim statuendum est, iure an iniuriâ facta sit exclusio, indeque de ceteris omnibus, quae circa hanc controversiam accidunt, capiendum erit iudicium.

Prima fronte videbitur forte ob id, cuius inculpatur praenominatus NN. eiusque uxor, iniuste remotionem fieri. Prima dubitandi causa est, quod exclusio ê Collegio non ob quodvis delictum fieri potest, sed tale saltem, unde infamia irrogatur. Est enim illa poena non levis, sed ex quâ ordine moti infames redduntur. l. etsi severior. 3. C. ex


page 127, image: s135

quib. caus. infam: l. 1. l. 2. C. de his qui in Exil. dat. Marque Freher. de Infam. l. 3. cap. 4 n. 6. At stuprum non inferre stupratori aut feminae stupratae infamiam, Icti opinantur.

Secundo poenas non promiscue infli gere oportet, sed ex praescripto legis, ideoque ubi ex lege non reperitur expresse et specisice poena imposita, iniuste irrogabitur. l. ad si qis. §. Divus. ff. de religios. et sumpt. fun. Nov. 2. cap. 3. versic. Sicut enim patres. verb. nec quaelibet est lex tale aliquid dicens. Menoch. Consil. 607. num. 11. et Consil. 808. num. 27. Honded. Consil. 72. num. 8. vol. 1. Surd. detis. 200. num. 1. praesertim poena privationis alicuius rei vel iuris non aliter locum habet, quam si in iure reperiatur expressum. Novell. 115. cap. 3. Novell. 2. cap. 3. Menoch. l. 2. de A. I. Q lib. 2. cas 275. num. 1. Iason. in l. neque pactio. num. 12. C. de transact. Schrader de Feud part. 1. quaest. 3. num. 7. At nullo iure constitutum est, ut qui stuprum intulit feminae, indignus aut incapax habeatur opifisii, aut in Collegium receptus, post illud repertum rescindi debeat.

Et eò minustertiò videtur ad eam severitatem conclusionis in hoc casu deveniendum esse, quoniam praesatus N. N. cum femina, quam per stuprum impraegnaverat, postea matrimonium contraxit, per quod subsecutum omnis culpa et macula aboletur, omne vitium purgator, sicut illud iurisfictione retrahatur et perinde habeatur, atque si ante carnalem copulam contractum sit. cap. tanta. ib. gloss. Panorm. num. 4. et 7. et. Conanistae omnes.d x.d qui filii sine legit: Gail. 2. obs. 141. num. 2. Tiraquell. in l. si unquam. C de revoc. donat. verb. susceperit. num. 71. et 98. Idque putatur procedere nontatum qu oad liberos ex tali concubitu natos, quos per subsequens matrimonium legitimari et legitimorum iura naucisci, ideoque legitimis per omnia aequiparari certum est. Novell. 12. cap fin. Novell. 74. cap. 1. et 2. Novell. 92. 8. Sed et quoad ipsos coniuges seu parentes, quorum macula ex anticipato concubitu per subsecutas nuptias desinit. Iohan. Lup. in Tr. de Matrim. et legitim: part. 2. num. 24. et seque Unde existimatur legitimato per subsequensmatrimonium testimonium dari posse, quod ex probis honestsque parentibus natus sit. Daß er von frommen ehrlichen Eltern, und aus einem unbefleckten, rernen und keuschen Ehebette gebohren. Vid. Carpzov. in Iurisprud. forens. Romano-Saxon. part. 2. Constit. 6. de fin. 15. Richter. Decis. 80. num. 15.

Quartò, in terminis ita traditur, et decisum legimus, non minus


page 128, image: s136

in Collegium opificum recipiendum esse, multo minus excludendum, qui duxit uxore, quam ante impraegnaverat Carpzov. dict. tr. Constit. 6. defin. 13. ubi aliquot responsa Scabinatus Lipsiensis in eam sententiam addit. Richteri. dict. decis. 80. num. 18. ubi referr ab Ictis Iuridicae Facultatis in Academia Ienensi ita aliquoties responsum. Quae decisiones Clarissimorum collegiorum in terminis videntur pluris facien. dae, quam hominum imperitorum opiniones.

Quinto, facit ea Ictorum sententia, quam ex superioribus colligunt, quod qui ab alio impraegnatam ducit in matrimonium, ê collegio removeri non debet. Vid. Carpzov: dict. Constit. 6. desin. 14.

Sextam dubitandi rationem praebet, quod communiter dicitur, ex quo ius divinum sanxit, ut stuprator aut ducat, aut docet stupratam Exod. 22. v. 16. 17. Deut, 22. v. 28. id saltem iniungendum delinquenti, nec alia poena stuprum esse afficiendum, ideo nec in terris imperii ultra puniri stupratorem. Salycet. in l. eum qui duos, num. 3. C. ad L. Iul. de Adulter. Coler. part. 1. decis. 176. num. 87. et seq. Anton. Tessaur. decis. 3. num. 3. Damhouder. in Prax. Crim: caus. cap. 92. num. 6. Eademque in hoc est ratio virginis et viduae stupratae. Menoch. de A. I. Q. l. 2. cas. 288. n. 2. Damhouder. dict. cap. 92. num. 3. Pet. Gregor. Tholosan. in Syntagm. lib. 36. cap. 9. n. 1.

Septimò, Etsi stupri id esset meritum, ut reiredderentur infames, aut excluderentur ex Collegiis, non tamen referendum id esset ad impraegnationem sponsae, quam pro stupro haberi non oporter. Carpzov. in Prax. Crimin. part. 2. quaest. 69. num. 47. Stuprum enim dicimus, quod extra coniugium in virginem aut viduam honestam committitur l. 6. §. 1. ff. de adulter. at quandoquidem nuptias non concubitus sed consensus facit. l. nuptias 30. ff. de reg. Iur. l. sufficit. ff. de sponsal. Sponsus et Sponsa extra coniugium esse non censentur, sed pro marito et uxore habentur tam iure divino. Deut. 22. v. 23. Matth. c. 1. v. 18. et seque quam humano canonico cap. 1. et seqq. 27. quaest. 2. cap. si inter. x. de Sponsal. et Civili, l. si ut serto. §. interdum. ff. Commod. l. si sponsa. ff. de Iur. dot. l. lex Iulia. ff. de fund. dotal. l. assiduis §. 1. ff. qui pot. inpign.. Ex ea ratione longe mitius agitur adversus personas desponsatas ante sacerdotalem copulationem se commiscentes, vid. Carpzov. in Iurisprud. forens. part. 2, Constit. 27. Defin. 12.


page 129, image: s137

Octavò lionori matrimonii id deberi existimatur ut poena promerita remittatur, sicut constat adulterii, ut ut longe gravioris criminis supplicium non irrogari, si coniux intercedat, quo coniugio suus honor remaneat, Damhouder. in Pract. Criminal. cap. 89. n. 45. Heius. Illust. quaest. 29. in fin. part. 2.

Nona dubitandi ratio est, quod licet quaedam macula superesset in personis quae se ante nuptias carnaliter miscuerunt, non tamen sufficeret ad eas excludendas ab opificio, perindeut indignas reddere solet honorabili officio. Cum multum inter haec intersit, nec ab uno ad illud, praesertim in iis, quae dignitatem concernunt, argumentum valeat. Quia opificia non continent dignitatem aut tale quicquam, cuilevis macula impedimento esse queat.

Decimo, etsi videripossit N. N. se indignum reddidisse collegio, quod intra annum luxus nupserit, et cum sponsa concubuerit, quod praetor infamia notandum censuit. l. 1. l. genero. ff. de his qui not. infam. Attamen inter omnes constare putatur, cum iure divino viduis alia licentia data reperiatur. vid. Epist. Paul. 1. ad Corinth. 7. et sacri canones ab co recesserint. cap. pen. et ult. x, de sec: nupt. id ius in usu esse desiisce, nec amplius inter nos observari. Gloss. in l. liberorum. ib. Bartol. ff. de his qui not. infam. Praeterea si in usu adhuc esset, tamen iustius videbitur in hoc casu, ubi ratio illius cessat, ei locum non esse, cum ad evitandum fangvinis seu seminis turbationem sub infamiae metu à praematuris nuptiis homines deterrantur. l. liberorum. 11. §. 1. ff. dict. tit. ideoque ubi illa non metuenda est, intra annum luctus secundae nuptiae liceant.

Undecimò memoratur, cum in aliis collegiis, tum etiam in his ipsis Sutorum receptos et non exclusos esse stuprireos. Ideo non apparet, qua aequitate erga praesentem reum ea acerbitas statuatur, ut ab isto, cum tamen longe minus ac alius stuprator deliquorit, exul esse debeat. Aequalitas in omnibusservanda est, l. pen. C. Commun dividund. et in paribus causis paria iura desider antur cap. in pari. de Reg. Iur. in 6.

Duodecimò, pro reis allegatur placitum collegii seu seniorum eius, dum scivere impraegnatam à sponso feminam et nihilominus receperunt: Sciens enim et non contradicens, multo magis recipiens, intelligitur consentire. cap. qui tacet. ib. Dec: Cognol. x. de reg. Iur. l. fide inssor. §. pater. ff. de pignor. act. l. si hypothecas C. de remiss. pignor. et omne ius


page 130, image: s138

quod actui opponere posset, remittere. l. si filius. ib. gloss. et Dd. ff. ad SC. Macedon. Clement. 1. de Provinciat. qua re semel probatus reprobari nequit. l. Pomponius. 9. ff. de Neg. gest. l. licent. 12. C. de Assessor. et Domestic.

Decimam tertiam dubitandi causam suggerit modus in statutis intelligendis et admittendis adhibendus, cum constet non aliter ea valere ac intelligi, quam quatenus rationabilia sunt. Idque etiam pertinet ad staruta opificium. Etsi enim collegia eorum iure talia de rebus ad ista pertinentibus condendi gaudent. l. ult. C. de Iurisd. omn. iud. l. 2. fin. C. de consti. peoun. Bartol. in l. omnes populi. num. 6. ff. de Iustit. et Iur. ibid. Iason. num. 37. Condita tamen non valent si iuri divino atque naturali sunt contraria vel irrationabilia, vel cum aliorum iniquo praeiudicio coniuncta. Iason in l. dicta. omnes populi num. 27. et seqq. nec ut in usum deveniant, perversa consuetudine effici debet. Möller. l. 2. semestr. cap. 15. Etsi verso statutum exstet, quod ob uxoris turpitudinem maritus removeri debeat, ex collegio, ratio tamen iuber, id non aliter accipi, quam si ex eo oriatur, unde Maritus eiusdem merito fiat particeps et correus, ut simul poenam mereatur, veluti si uxor adulterium committat, et maritus tolerando lenocinii reus fiat; ubi nihil Criminis in marito reperitus, eum ob delictum uxoris castigeri rationi non convenit. l. aliud est fraus, 131. ff. de verb. signis. l. sancimus. 22. C. de Poen. l. si ideo. 5. ib. Bald. C. de his quibus ut indign.

Decimo quartò statutum in quo se fundant, qui remotionem iniustam putant, videtur saltem pertinere ad turpitudinem, quae derivatur ex facta uxoris in maritum, et perpetuo durat. Ea enim quae desinit et aboletur, postea non amplius nocere debet. l. Imper ator. 8 ff de Postul l. etsi severior. 3. C. ex quib. caus. infam. l. 1. C. de his qui in exil. At post matrimonium contractum abolitam esse turpitudinem credibile est, cum id, ut supra dictum, omnia vitia purget.

Quam speciosa autem haec sunt, et pleraque iuris textibus et sententiis suffulta, indeque in genere considerata facilem applausum assequentur, tam minime si, ut oportet, speciei applicantur, sufficient ad improbadndam factam à Collegio excussionem. Id quod eo clarius elucescet, si prius rationes, ex quibus illa defenditur, dispiciamus. Quas ceteris longe potiores magisque probabiles nemo non fatebitur, praesertim si collegiorum, in qua coiêre publico permissu opifices, iura et


page 131, image: s139

mores recte considerentur. Secundum ista enim hanc quaestionem examinare atque decidere, non autem solum spectare oportet, quid iure communi convenita. Huic enim per ista derogari constat Iason. in l. omnes populi. num. 37. et seque Möller. dict. cap. 15. Angel. in §. ius autem civile 4. num. 4. Instit. de Iur. Nat. gent. et Civil. Id verò in maritimis Anseaticis civitatibus, in quas non postrema Stetinum est, generali consuetudine circa opificia praesertim maiora, ê quibus Sutorium habetur, receptum et approbatum reperimus, ut quo omnia in iis honeste, decenter, et quiete procedant, nemo recipiatur, nisi qui honeste natus, honeste praeteritam aetatem transegit, honestè Collegti iura im. petrat, et post impetrata honeste se gerit. Cum maxima pars civilis societatis in urbibus consistat in iis, qui opificia exercent, ideoque eos intra honestos mores et pacutam vitam contineri, ad tranquillitatem publicam maxime pertineat rei publ. interest, quamrigidissime id ob. servari, ut nec recipiatur, quam qui honestae novitatis et ante actae vitae testimonia proferat, et receptus postea honestis moribus degat. Inde quidquid pro eo obtinendo faciunt et amplectuntur opisices, magistratus pro ea, quae reip. debetur cura tueri et promovere decet. Ut eò sanctius curetur et observetur, iuta collegii et cum iis quaedam iurisdictio et potestas in collegiatos permissa sunt. Imo inter Collegia Civitatum Anse aticarum ea honesta et valde utilis introducta et probata est communicatio, ut invicem quasi observatores et custodes sint, eorum quae servari debent, indeque quae se indignos collegio in una civitate reddunt, in nulla admittunt ad opificia, et si tales conniventia collegii toleret, ceterae non admittendo ministros et discipulos, qui ex isto proveniunt turpitudinis fomenta severe castigent, quo nempe honestas eò sanctius ubique observetur, nec transgressioribus promerstas poenas evadendi aut contumacibus effugia quaerendi occasio supersit. Inde inter opificium collegia honestatis rigidissima placer observantia, quae multis in locis in proverbium abiit, ut dicatur: Die Ambter und Zunfften in den Stätten mussen so rein seyn alß wenn Sie von den Tanben gelesem. Item: Waß unehrlich können die Ambter nicht leiden. Hoc velut praesentis causae principio praemisso, atque ut immoto fundamento ad eiusdem definitionem locato, facile apparet, non iniuste ab opificio excludi eum, qui non honeste antequam reciperetur, vixit, aut non


page 132, image: s140

honeste vel non debito modo ius collegii impetravit, vel cum impetras. set, turpiter egit, praesertim si statuto quodam speciali et certa causâ alicuius remotio approbetur. Multiplex verò ratio remotionem ab opificio instificat et urget.

Primô enim, id quod in recipiendis primum et semper necessarium est, ut vitam anteactam honeste transegerint, eiusque testimonia afferant, deest reo, ideoque sine dubio pro incapace illius iuris et collegii, in quod nisi qui honestae vitae et famae sunt, recipi non debet. Quod autem incapax vel indignus per errorem aut fraudem assecutus est, id eidem merito aufertur. tot. tit. ff. et C. de his quib. ut indign.

Secundo certum est, si seniores Collegii scivissent, reum inquinatum istâ vitiorum macula, quam facinoris evantus detexit, nullo iure potuisse compelli, ut eum reciperent in collegium, sed merito exclusisse Nec enim magistratus aut iustae illorum exclusioni indignari, aut male meritum ope sua sublevare potuit. Quando vero ille celavit crimen, se ut honestum virum et nullius criminis reum simulavit, atque ita ius opificii impetravit, inique ex sua fraude et dissimulatione veri id lucrum habebit, ut invitis collegis remaneat sub societate, in quam à consciis numquam receptus esset. Fraus sua nemmi prodesse debet. l. sed et sin. §. 1. ff. ad exhib. ideoque nec permittendum, ut propter calliditatem quis ius vel actionem habeat, l. siremuner andi. 6. §. fin. ff. Mandat. quin potius obviandum fraudibus. l. qui sub praetextu. 9. C. de SS. Eccles. et praecavendum, ne quis impune fraudem patiatur. l. si longius. 18. §. 1. ff. de Iudic:

Tertio, cum ea conditione opificii ius petiit et praecepit, quod viduam praedecessoris sui ducere velit, sen ut phrasis vulgara habet. Hat auf eines Meisters Wirbe das Ambt geeschet. Huic vero consequens, ut si vidua indigna et incapax sit iurium et beneficiorum collegii, nec per eam id impetrare queat qui sub conditione desinat, quod sub ea concessum. l. si quis fundum. 37. ff. de contrah. empt. l. qui heredem. Maevius. ff. de condit. et demonstrat. l pecuniam. ib. Alexand. num. 4. ff. si cert. pet. At illa quae durante viduitate stuprum p atitur, ex collegio opificum excludi meretur, in quo post obitum mariti mansit. prout hoc. ê pluribus rationibus confir mat. Carpzov. in Electoral. respons. l. 6. tit. 10. resp. 100. per tot. Et quod illa meretur, id per ius et aequitatem simul luit reus, cum isti


page 133, image: s141

causam dederit, et delicti seu turpitudinis correus sit, ut improbare mores non possit, quos ipse corrupit. l. cum mulier. 47. ff. solut. matrim.

Quarto ex statuto seu privilegio, quod ex concessione Ampliss. Senatus, confirmatione Illustriss. Principum habet Sutorum collegium, comprobatur ea remotio, quae irrogata est reo, cum expresse in illo disponatur, quod nemo in collegio tolerari debeat, cuius coniux indecentis vitae et iniustarum actionum rea est, sed si quis manifestus fuerit, talem habere coniugem, eiciatur ex societate. Quis verò dubitabit, Rei uxorem per levitatem, impudic itiam, stuprum in viduitate haut diu post prioris mariti obitum admissum contractas etiam intra annum nuptias, iniuriam defunctô. ignominiam liberis illatam, turpiter, indecenter et iniuste egisse, Mulier in viduitate vivens in primo matrimonio consistere intelligitur. l. sifin. vers. sive in primo. C. de bon matern. l. feminae 8. ff. de Senatoribus l. filii 22. §. ad municip. et indurare creditur. Nov. 22. cap. 20. §. 1. exinde ut eo intuitu vidua privilegia, dignitatem, et iura defuncti mariti retinet. l. fin. 16. Bartol. C. de privileg. ita si levitate, impudicitia et stupro samam commaculet, eam turpitudinem admittit, idemque maeretur incommodum e supplicium, quod infligem dum, si vivo marito ita peccaret. Si igitur nihil aliud commisisset, tamen ex statuto sufficeret, quod et talem feminam non gaudere sinit beneficiis opisicii ius commune. ut tradit Carpzov. dict. Respons. 100. n. 19. in fin.

Quintò cum ex statuto maritus ob delicta et turpitudinem uxoris ex collegio eici debeat, quanto magis, ubi et ipse deliquit ac maculam contraxit, merito idem patietur? Id quod rationi non modo, sed et consuetudini convenit, ut personae turpibus facineribus inquinatae ab opificum collegiis excludantur. At non unum crimen commisit. N N nec le vi notâ adspersus est. Grave crimen est viduae, quae in matrimoniali habitu fuit, attentare pudicitiam. l. item apud. 15. §. si quis virgines. 15. ff. de Iniur. Gravius est inferre stuprum, id quod maximis subiacere castigationibus ait Imp. in Novell. 19. c. 3. prine. Gravissimum autem redditum, tum ex tempore, quia illatum antequam maritum elugeret, tum ex persona, cum vidua opificis esset, mater quinque liberorum, quorum magis interest à parentibus relinqui honestam memoriam, quam amplam hereditatem, tum ex debita fide. Receptus enim


page 134, image: s142

erat in ministerium officinae, cui ut famulus inserviret, ideoque feminam ut dominum colere et venerari, eique omnem fidelitatem praestare debuit. Turpe est eam fidem fallere. l. 1. ff. de Constit. pecun. et ei personae, quae honesta ac sancta esse debeat. l. liberto. 9. ff. de obseq. parent. et patr. tantam foetidatem inferre. Crescit turpitudo facinoris ex noxa, dum ex isto pluribus irrogatur ignominia. Prima credit auctori, ut in sequentibus ostendetur. Altera feminae, ad cuius infamiam spectat attentata pudicita. l. 1. §. omnem 2. ff. de iniur. nedum ubi tam foedum stuprum commissum. Tertia defuncto marito, quem velociter denuntiavit. Novell. 39. cap. fin. in princip. ad quem non potest non pertingere iniuria, per maculam viduae, quae eius imago est, et ut torum continuare, ita et cum in viduitate scelere inquinatur, commaculare censetur. Quarta liberis prioris matrimonii, ad quos pertingit iniuria, quae his sit, in quorum potestare, aut sub quorum affectusunt. l. 1. § item aut 3. ff. de iniur. iique partu matris improbo iniuriati ducuntur. in Novell. 30. cap. fin. inprinc. Quinta collegio, quod foetidorum membrorum accessione in communionem contumeliaetrahitur. Si vero ob egregium facinus ex collegio reum excludendi ius est, sicut id controversia caret, utique: hic tale deprehenditur, quod illud meretur.

Sextò, constar ob leviora sacinora iustam haberi exclusionem collegio, veluti ob furtum, sicut nemini aliquando Iudicatum. At turpius facit, qui stuprum honestaeinfert feminae, ac qui furtum fecit. l. verum. 39. infin. ff defuit. Eoque minus de hoc dubitandum, quia septimò iurisnon incogniti est, ex stupro stupratori irrogari infamiam. Id quod expresso textum l. etsi libidine. 25. C. ad L. Iul. de Adult. confirmatur, ubi distingvitur, inter compressam feminam liberum et ancillam, et ob hanc vitiatam, dicitur sententiâ gravatam potius opinionem, quam afflictam infamiâ; at certo argumento innuitur: si libera sit stuprata, infamiam sequi, indicat idem textus in d. l. verum. 39. ff. de furt. ubi stupro ignominia tribuitur, quâ voce infamia significatur. l. nullum. 14. C. ex quib. caus. infam. Nec mirum. Aequiparantur enim ex l. Iulia adulterium et stuprum honestae feminae. l. inter liberos. 6. §. 1. ff. ad. L. Iul. de Adult. Indeque de hoc etiam publicum iudicium publicamque infamiam esse concluditur. Marque Freher. in Tr. de infam. l. 3. cap. 16. num. 21. cum omnia publica iudicia infament. l. infamem. 7. ff. de Publ. Iudic.


page 135, image: s143

Distingvunt quidem aliqui inter infamiam iuris et facti, seu quae lege irrogatur, et quae ex opinione hominum graviorum nascitur. Et ex hac stuprum saltem ignominiosum esse concedunt. Iuspectis vero supra allegatis legibus id factum apparet. Et licet concederetur, saltem ex facto seu opinione hominum stuprum onerare pudorem, tamen non minus inde ex collegio, quod non nisi honestos viros continet stuprator excludendus esset, quam inde peraeque infamis fieret. Infamia enim definitur laesae dignitatis status, legibus ac moribus reprobatus, l. cognitum. 5. ff de var. et extraord. cognit. ideo, ut quis infamis habeatur, non solum ex legibus, sedetiam ex moribus et iudiciis rationabilibus honestorum virorum statuendum. Heig. part. 1. quaest. 21. num. 34. Quod hodie apud plerosque isti delicto facilis contingit venia, et multis idem iudicium, quod apud Terentium in Adelphis legitur: Virginem vitiasti, guam te ius non fuerat tangere, iam id peccatum primum magnum et humanum tamen, facere alii saepe idem boni; inde non decedit vel crimini turpitudo vel legibus et honestis viris sua censura. Inter opifices id pro gravi et amissione iuris collegii plectenda haberi ex communi opinione constat. Non ita, uti per ius Lubecensi isti crimini detracta est infamia, sic et per mores civitatis Stetinen sis hoc constat.

Octavò alia accedit infamia ex eo, quod intra annum luctus stuprum viduae illatum et nuptiae inita sunt. per text. in l. 1. verb. cum ve sciens quis uxorem duxerit. ff. de his qui not. infam. l. decreto. 15. C. eod.

Nono, honestas quae primo praecepto iuris continetur. l. iustitia. 10. n. ff. d. I. et I. id exigit, ut disparis conditionis sint. qui honeste vivunt, et qui facinorum turpitudine statum suum inquinant. Nec servabitur ista, si in eadem statione utrique eodem iure beneficiis et lucro fruentur.

Decimò, non potest custodiri honestas et disciplina opificiorum, si criminum rei corundem iura nihiloninus obtinent, quam strictissime servari publice interest. Multum turbarum accedet reip. ex eo, quod isti decedit. At unicum eius vinculum et nervus est, ut qui turpiter vixerunt, ii exesse cogantur, indeque iuventus eo terrore ad adolescentiam honeste casteque peragendam commoveatur. l. capitalium. 28. §. pen. ff. de poen. Unius poena metus multorum esse potest. l. 1. C. ad L. Iul. repetund. At


page 136, image: s144

impunitas et conniventia irritamentum est scelerum, ideoque nulli accommodanda. l. quisquis. §. 1. C. de Postuland.

Undecimò, sicut hodie, proh dolor, lasciva et petulans iuventus ad nullum crimen, quam attentationem pudicitiae et stupra pronior est, et fere inter peccata non numerat impudica indeque ea frequentissima fiunt, ita ad reip. utilitatem spectat, adeoque non aequum modo, sed et necessar ium est, talium maleficiorum supplicia exacerbari, quoties multis personis gliscentibus exemplo opus est l. aut facta. 16. §. fin. ff. de poen. Vix possibile erat castitatem et honestatem in collegiis opistcum servari, si idem praemium maneat foedos et honestos, nec ponea eosdem discernat

Duodecimò, ad decisionem multum faciunt exempla aliorum collegiorum in Civitate Stetinensi dum constat, ab opificiis quosdam remotos, quod stupri commissi rei fuerant, ut ut id vitium nuptiis emendare conati sint. Etli enim legibus et non exemplis iudicare oportet. l nemo, 13. C. de sentent. et interloc. Attamen ab his legitimum ducitur argumetum, quid iuri magis conveniat, Bartol. in d. l. nemo. Alexand. ad l. 1. num. 12. de offic. eius cui mand. quoque consuetum sit. Meno ch. lib. 2. de Arbitr. iud. quaest. lib. 2. cas. 81. num. 3. quod enim permittente magistratu alias sactum reperitur, id ex exemplo imposterum iustum praesumitur. Innoc. in cap. cum Apostolica x. de his quae fiunt a praelat.

Decimo tertiò, observantia vicinorum locorum ad ius opificiorum; et quae eorum causa habentur collegiorum; demonstrandum maximopere pertinet. Consuetudines enimde loco adlocum vicinorum, non habentem dissimiliaiura, porrigi debent. Anton. Gabriel. commun, conclus. lib. 5. de praeseript. conclus. 7. num. 15. Rauchbar. part. 1. quaest. 32. num. 15. Unde et statuta et vicinarum urbium iure et consuetudine interpretamur. l. de quibus ff. de legib. Cravett. Consil. 118. num. 3. et 4. Menoch. Consil. 9. n. 22. lib. 1. Et quidem id circa opificia eò magis obtinet, quod in urbibus Hanseaticis non modo patia sint eorum iura et mores, sed etiam pro iis exacte servandis quaedam communicatio et necessitudo. At alibi ob stuprum honestaeviduae illatum exclusos esse lacinorosos à collegiis testari possum.

Decimò quartò cum ex illa necessitudine et conventionibus, quae intercollegia opificum in civitatibus Hanseaticis exsistunt, stricta


page 137, image: s145

requiratur observatio, et exsecutio adversus eos quae turpia et quae excludi debent, perpetrant, eaque missa, non modo ii, qui facinoris rei sunt, honore debito alias priventur, sed et qui tolerant, eorumque ministri et famuli, donec multas solverint, ad nullum ius aut exercitium artis admitantur maximum incommodum et periculum in de imminet iis, qui sunt de collegio Sutorum in Civitate Stetinensi, ut et qui his min steria praebent, aut ab iis artem discunt. Id vero nullo modo permitti debet, ut uni reo parcatur, sed ob eum multi insontes alibi incommoda varia sentiant, et alieno odio praegraventur, l. si quis suo 32 §. 1. C. de in off Test. In quo deprehendimus, saepe nimis praecipitanter incuriosos magistratus, dum opificiis suae civitatis saepe talia iniunguntur aut in his resistunt, ob quae illi alibi poenas et ignominiam luunt, non sine incommoda civitatis, cui impedimenta ista das Ausftreiben, quibus ad coercitiones sui generis artificum extraneorum collegia alibi utuntur, maxiè noxia et nonnumquam motuum occasiones sunt.

Decimo quintò, quid Ampliss. Senatus Stetinensis de Iure collegii circa remotionem rei censeat, non ebscuro praeiudicio constat, quando reo iniunctum allegare et probare exempla non eiectorum ex collegio Sutorum, etsi stupri fuerint comperti: Adprobandum enim admitti, nedum iniungi non debet, quod probatum non relevat.

Quid vero opus esset, ista probatione, si de iure excludi illi non possunt, quando verò illa iniuncta ostenditur, ius aliter se habere, et nisi contrariis actibus ei derogatum doceretur, frustra reum adversus actores niti.

Haec quae pro decidendi rationibus adducta sunt, qui pensiculatius consideraverit, nullo negotio animadvertet, quam in contrariam partem nihil ponderis retineant, quae opponuntur.

Primum diluit verior et in legibus magis fundata sententia, stuprum liberae feminae illatum reddere llupratorem infamem, ut in septima decidendi ratione demonstratum. Circa quod etiam notandum est, ad id, ut ex collegio fiat exclusio, non semper requiri infamiam iuris, sed eam, quam factidicimus, sufficere, si nempe admissum tale sit, ex quo apud graves et honestiores viros opmio alicuius oneretur. Illud quos, observandum, circa exclusionem non solum ad infamiam,


page 138, image: s146

sed etiam ad delicti qualitatem respiciendum. Id si grave sit, et severiorisupplicio dignum, utique istam mereri putabimus.

Ad secundum respondetur, non modo spectandum, quid legibus scriptum, sed etiam quid consuetudinis, quae legis instar. §. sine scripte Instit. de Iur. Nat. Gent. et Civ. l. de quibus ib. Dd. ff. de Legib. Unde quod lege vel statuto potest induci, iuste deduciter consuetudine. Angel. et Imol. in l. 3. ff. qui testam. fac. Mynsing. Respons. 49. num. 26. At constat consuetudine rationabili sic introductum et quottidiano usu obser vari, ut qui turpi facinore aliquam infamiam meretur, vel leges collegii transgrediendo se isto indignum reddidit, excludatur, quo cum publice, tum et inter collegas eiusdem opificii honestas et bonus ordo conservetur. Ex quo vero satis demonstratur, quam turpiter, quamque indigne se gesserit reus non potest iuste conqueri, se remotum esse contra legem et cons vetudinem.

Quod in tertia dubitandi ratione de purgatione vitiorum antecedentium per subsequens matrimonium habetur, id quidem procedit, quoad ipsos coniuges inter se, qui fibi invicem nihilex istis post contractum matrimonium obicere queunt, sed ea velut wutuâ compensatione tollunt, arg. l. viro atque nxore, 39. ff. solut. matrim. Deinde obtinet quoad liberos, qui velut criminum insontes pro legitimis habentur, nec luunt quae meriti sunt parentes. At quoad turpitudinem coitus illiciti et inde enatum ius poenae vel actionis alii competentis vitia min imeabolentur, nedum promeritae tolluntur. Hoc enim pertinet ad ius tertii, nemp reip cuius maximopere interest, delictanon remanere impunita, l. ita vulner atus. 51. §. 1. ff. ad L. Aquil. Illud verò minime tollitur per legitimationem, quae numquam retrotrahitur in praeiudicium alterique, Novell. 74. cap. 1. arg. cap. quamvis de Rescript. in 6. Tiraquell in l si unqu am verb. susceperit. num. 64. C. de revoc. dsnat. Alsiat. l. 3. Paradox. cap. 12. 12. Ex fictione enim iuris retrotr ahitur matrimonium ad tempus conceptionis, sed numquam fictio fingit retro in praeiudicium iuris iam alteri quaesiti, l si mulier. 20. ff. solut. matrim. Plane id à ratione et aequitate alienum foret, ut ob matrimonium imprimis maneat, qui ante illud graviter deliquit. Manet culpa et ius infamia, Ideo quod meretur non potest censeri abolitum. Usus id quoque observat, ut licer


page 139, image: s147

stuprator ducat stupratam, poena nihilominus exigatur. A quâ nec immunis est sponsus, si cum sponsa ante festivitatem nuptialem concubuerit, sicut ex quottidianis exemplis constat.

Circa quarum allegati auctores loquuntur de eo casu, quando quis sponsam impraegna vit. Hic quidem non excluditur à collegio: Imprimis tamen non est punitur à magistratu ob scandalum publicum, et collegio quoque ad multam aliquam tenetur. Ut verò longe gravius deliquit gravioremque poenam meretur, quae feminae nondum desponsatae durante viduitate intra tempus luctus stuprum infert, ita quod de illo Icti sentiunt, adhunc minime porrigi debet. Est enim ea illatio à val de diversis, quam iurisprudentia non admittit. l. fin. ff. de cadumn.

Quintum an. hîc obtinere debeat nemo non dubitavit qui inspexerit singulare ius, quod Sutorio collegio concessum est, ut propter uxoris viria removeatur maritus. At posito tali casui non obesse statutum, tamen ex eo ad praesentem speciem argumentum minime valet. dum rationab ilis diversitatis causa invenitur. l. fin. in pr. C. de Donat. ante nupt. In Illo enim iniquum foret puniri maritum ob antec edens delictum uxoris, cum poenasuos tenere debeat auctores. l. sancimus. 22. C. de Poen. l. aliud est trans. 131. ff. de Verb. signif aut plecti qui ducendo meretricem egregium caritatis opus facere censentur. cap. inter oper a. 20. de Sponsal. cap. integritas. §. ult. 32. quaest. 1. In hoc vero tam maritus quam uxor per stuprum et praematur um conculitum peccavere, et utraque persona poenam istam, de qua iam agitur meretur.

Sextum nitur falso praesupposito. Nam ius divinum quo consulit personae stuprata, non sustulit poenam stupri. Ideoque absurde asleritur, quoad istam legibus civilibus non amplius locum esse. Et licet pro poena habenda esset divina sanctio, non tamen ea poena canonica derogaret civili. VVesembec: in paratit. ff. ad L. Iul. de adult. num. 21 in mod. versic. sed haec poena. Quicqu id lege specialiter non videtur expressum. id veterum legum constitutionumque regulis omnes relictum intelligant, l. praecipimus. 32. §. fin. C. de Appellat. Usus fori etiam aliud observat: Nam stupra aliis poenis coerceri constat. Praesertim scimus, ex istis communi opinione inhaerete quandam maculam reis, ex qua indigui habeantur honestorum virorum consortio.


page 140, image: s148

Septimum proficeret reis ad mitigationem supplicii, si nisi facta legitime desponsatione sponsus cum Sponsa concobisset. At quia constat quod ante istam, et cum ista per hone statem intra annum luctus siert non poterat, se carnalt r miscuerunt, haut potest ista sentia cum istis applicari.

Ad octavum respondetur, hoc quidem honorimatrimonii tribui, ut poena eousque leniatur, quo illud per istam non divellatur. At ut rens vel plane impunis sit, vel quod ius ob delictum aliis competit tollatut, nec cautum est aliquo iure, nec rationi convenit. Carpzov. in Pract. Criminal. part. 2. quaest. 55. n. 17. Quandoquidem igitur ad oivellendum matrimonium nihil facit exclusio à collegio, illius causa huius remissio petinequit. Frustra quoque ob honorem matrimonii aliquid exigent reiqui stum matrimonie minimè habuerunt, sed soedo cortu et immaturis nuptiis id dehonestarunt.

Nonum diluitur ex eo principio, quod supra retuli, unde communi consensu et consuetudine complacuit, neminem in opisiciis et quae eorum gratia habentur collegiis recipi et tolerari, nisi cui vita samaque honesta sit. Etsi igitur iis nulla adsit dignitas, studium tamen honestatis, pro qua conspirarunt, effficit, ut perinde à collegiis istis atque ab honoribus excludi debeant, qui turpiter egerunt. Quando igitur ex hoc numero sunt, qui stupra inferunt, intra annum luctus nubunt fraudes exercent, utrque non iniuste excludentur.

Circadecunum id quidem infitiari non licet, eam opinionem esse vulgarem, quod secundarum nuptiarum, ut ut intra annum luctus contractarum, hodie nulla sit infamia, iusque Civile per Canonicum abrogatum. At ex quam erroneo principio id profluxerit, pulchrè ostendit Rittershusius in tract. de Differ. iur. Civil. et Canon. l. 2. cap. 4. Ideöque rectior est opinio, de iure non cessare infamiam, ex hominum verò praesertim vulgi iuddicio, eam parum attendi. Attamen sicut vulgi opinion bus non multum tribuendum est. Hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 30. num. 35. Ita êcontra guod et ratio svadet, ei praeferendum. Duplici verò ex ratione intra anuum luctus nuptiae prohibitae sunt. prima est, quod intra metuenda sanguinis turbatio. Altera, quia honor et reverentia marito debita, quae lanctae custodiri debet, violatur. Marq. Freher. in Trde infam. l. 3. cap. 17. num. 14. Salycet, in l. decreto, Cex quib. caus. irrous. infam.


page 141, image: s149

Nec haec posterior minus attendi debet quam prior, imò potior eius cura habenda est prout docet Lud. Viv. l. 3. de Christian. foem. vit. de Memor Marit. Alteruta verò haec cessante manet tamen dispositio, et licet casus ita evenerit, ut perturbatio sangv inis timeri non debeat, tamen ob memoriam marito debitam honeste sevandum non eo minusnubere vetatur femina et annum luctus complere cogitur, l. 2. ib. Dd. C. de secund. Castrens. in l. liberorum. 11. num. 5. de his qui not. infam. Freher. dict. num. 4. Nec hic opus est prolixius de eo agere, an et quatenus poena secundarum nuptiatum desierit in usu esse ubi versamur in iis terminis quod personae reae intra tempus luctus ante nuptias stupro se pollut unt, quas infamiam aliasque poenas mereri constitutum est, in Novell. 39. cap. fin. marq. Freher. dict. cap. 17. n. 18. Iure Canonico, aut alia lege derogatum minime est, nec quod isto mitius provisum est, savore nuptiarum eo porrigi poterit. Inde ut ut dicamus, insamiam secundis nuptiis intra annum luctus per canones et usum demptam esse, minime colligi. tur etiam stupri promeritam infamiam aboleri. Cùm diversa ratio pateat, nec in cotrectionibus legum, velut odiosis, ab uno ad aliud valeat argumentum.

Quod in undecimo allegatur, falsum esse asserunt seniores collegii, nec verum probat adversarius, ideò non attenditur.

Praetensa duodecimò scientia et inde collecta approbatio itidem negatur, quare expresse probanda est. Ignorantia enim praesumitur, nisi scientia probetur, cap. praesumitur, de R. I. l. verius, in princ. ff. de probat l. fin. ff. pro suo. Gail. lib. 2. obs 78. n. 14. Mascard. de probat. conclus. 880. n. l. et seq.

In decima tertia dubitandi causa suggillatur, antiquum collegii privilegium seu statutum à superioribus corroboratum, quasi ratione careat. Sed postquam per immemoriale tempus valuit, frustra iam de ratione disputatur. Non omnium quae à maioribus constituta sent, ratio reddi potest, dieò rationes eorum, quae conltituuntur inquiri non oportet, alias multa ex his quae vita sunt, subverterentur, uti loquuntur Icti in l. non omnium. 20. l. seq. ff de legib. Si vero ratio inquiritur, facile apparct, hone statem ab opificinus lancte colendam et collegiorum disciplinam spectare visum, ut non ipsimodo,. sed et nxores nullis eriminibus deturbarentur.


page 142, image: s150

Quo circa ut non honeste uxoratus exesset è collegior rationabile statutum est, cui non potest imp9utari, quod insontem puniat, cum non in poenam ita statuatur, sed pro honestate et decore collegii, cui minime convenit turpitudo convenit. Multum inter se distant, ob crimen uxoris plecti, et quia id, quod statutum circa honestatem coniugium requirit, non adest à collegio excludi. Hoc fit iure collegii, nec iniuriam infert, collegae cum ea conditione recepto, aut cui ratio opificii eam conditionem iniungit. Iuri communi hoc congruere apparet ex l. palam. 43. §. senatus. 20. ff. de Rit. Nupt. Quando etiam reusreceptus non aliter est, quâm ut convenit legibus, moribus et privilegiis coliegii; Inter haec verò quia tale statutum ab antiquo fuit, non potest de eo aut contra id conqueri, l. pen. §. diversum 3. ff. de in ff: Testam. Ad ultimam obiectionem respondetur, verba privilegii vel statuti generalia generaliter esse intelligenda, eisque non distin gventibus nostrum non esse distingvere. Gail. lib. 2. observ. 33. n. 2. Magon. decis. Licens. 18. n. 2. sed quibus verba eorum conveniunt, ea etiam sub statutis comprehendi. Bald. in l. in fr audem. 15. §. fin. ff. de milit. Testam. Dubio autem caret, verba allegati privilegii et statuti contineri id crimen, eamve turpitudinem, cuius in superioribus facta fuit mentio. Male additur ea in desiisse. Secus sentit Ictus in dict. l. palam. 4. §. non solum. 4. ff. de rit. nupt. non aboleri tur pitudinem, quae postea intermissa est. Quam male subsecutis nuptiis ea abolitio maculae, quoad notam publicam et promeritam poenam, ut et qua ius tertii tribuatur, ex superioribus manifestum est, et quottidianl fori praxis dedocet.

Quando vero exhis dextre inspectis apparet, adfuisse suamiustam causam removendi reum ab opisicio, isti conse quens est, non iniustè eum esse exclusum. Convenit hoc potestati collegiorum, quibus iurisdictio conceditur, quoad causas ad opificium spectantes l. fin. ib. gloss. et Dd. de Iurisdict. Cuius vi et auctoritate statuta condunt de his. quo opificiorum concernunt. Bald. in dict. l. An. ib. Sichard. n. 3. Schurff. consil. 34. n. 6. cent. 3. de causis et litibus inter collegas cognoscunt et sententias pronuntiant, Schurff consil. 79. n. 1. cent. 2. Carpz. in Iurisprud. Romano-Saxon. part. 2. Constit. 6. definit. 9. in cos qui contra statuta collegii peccant, poenis statutis vel arbitrariis animadvertunt,


page 143, image: s151

refractarios et contumaces coercent Vultei. in dict. l. fin. n. 18. et 20. Oldrat. consil. 28. nr. 20. et 3. Paul. de Castr. in l. privatiorum. 3. n. 5. C. de Iurisd. si crimen gravius committitur, vel honestas collegi violatur, aut aliàs infamia collega notatur, á collega notatur, à collegio excludunt, uti hoc probavi in Comment. ad ius Lubeccexs. lib. 4. tit. 13. art. 3. n. 35. Etsi vero adstricti sunt circa pronuntiationem et exclusionem ad ordinem iudiciarium, ut prius citent reum, audiant, probationes poscant, plene de causa cognoscant, tamen id non aliter obtinet, quam si causa dubia, obscura aut non in propatulo est. At si crimen notorium sit, id confiteatur reus, nullam iustam excusationem habeat, sicut hoc casu nihil est quod aut negando aut excusando opponitur, tunc sine litium ambagibusirrogari potest, quod delinquens meretur. In notoriis enim necesse non est nec expedit cogno scere, vel sententiam proferre, sed exsequi et punire, adeoque ab exsecutione ordiri licet, cap. de manifesta. cap. manifesta. 2. quaest. 1. cap. ex identia. 8. etc. de accusat. l. ea quidem. 7. C. eod. Gail. lib. 1. observ. 39. n. 9. In praesenti eò minus ista exclusione peccatum est, quod expresso statuto permittitur, excludere. Cui dum se opponi exclusos, et seniores collegii in litem vocat, temerè litigasse intelligitur, ideoque expensae non iniustè ab ipso petentur, per text. in l. cumquem 79. princ. ff. de Iudic. Atque haec, quae continet superius responfum, iuri et rationi consentanea esse, ideoque circa causam praeprimis attenden da esse reor. In cuius fidem manum et sigillum addidi. Actum Stralsundi die 23. Augusti Anno 1651.


page 144, image: s152

MANTISSA I. Extract. Churf. Sächst. Resolution und erledigung etzlicher Landes gebrechen, Sub dato Torgau, 1609. Tit. Von Iustitien=Sachen. § 18.

FOlgends haben die von Adel und Städte sich beschweret, daß Zeithero etzlichen Handwergen, als Zimmer leuten, Meurern und dergleichen von den Schlössern, ohne befehlich, hin und wieder gewisse Innungen gegeben und Confirmiret worden, welche zu nachtheil des gemeinen Nutzes andere unterthanem fast zwingen wollen keine andere dergleichen Handwergs Leute, welche diese Arbeit so gut als Sie und ümb ein viel geringer und leichter Lohn, verfertigen können, bey ihren Gebeuden zugebr auchen, So würden auch sonsten von denjenigen Handwergs Leuten, so von unsern Christlichen Vorfahren Innungen erlanget, als Fleischern, Beckern, Schustern, Schneidern, Schlössern, Tischern und dergleichen, solche Innungen, weil sie wüssen und dafür halten, daß keiner, wegen der in der Confirmation vorbehaltenen straffe, andere Meister von frembden orthen, sonderlich in die Städte fordern, und ihnen arbeit geben darff, in deme sehr mißgebrauchet, daß sie die armen Bürger und unterthanen unchristlicher weise zum höchsten zuüber setzen pflegten. Wann wir dann solchen unordnungen und Steigerungen keines weges nachsehen, auch demelte Confirmationes so weit nicht extendiren lassen können, daß ein jeder nur zu seinem Vortheil und


page 145, image: s153

des Nechsten Sthaden derselben sich gebrauche; Als befchlen wir den Schössern hiermit ernstlich, daß keiner ohne unser vor wissem, einigen Handwerge und Innungen, bey höchster unserer straffe und Ungnade, zube stetigen sich unterfahe, sondernda der gleichen bey ihnen gesucht, an uns weisen möge, Vnd weil alle Innungen Zünffte und Privilegia dergestalt Confirmiret, daß uns nichts desto weniger nach gelegenheit der zeit freystehet, selche zuvermehren, zuverbessern, oder wohl gar, wegen des Misbrauchs, abzuschaffen, So sollen die Räthe in Städten, Krofft diß, den Handwergs Leuten aufferlegen und befehlen, sich des obangezogenen Kundbaren Mißbrauchs hinfuro gänslichen zuenthalten, mir dieser ansdrücklichen bedraujung, wo sie in solchen ihren Handel und Wandel die Christliche Liebe und gemeinen nutz nicht in bessere und gebührende acht haben, und gleichmessig geld und Lohn nehmen werden, daß ihnen die Innungen genommen, und jeden Meistern ihres Handwergs, in andern nechst angelegenen Städten, dahin ungehindert zuarbeiten, zubacken, zuschlachten, und ihre Wahren öffentlich zuverkauffen frey gelassen seyn solte, Wie dan einem jeden Rathe, so bald ein oder das andere Handwerg deßgleichen Mißbrauchs und vortelhafftigen über setzens über führet, diese unsere verordnung also wircklichen zu exsequirren hiermit erlaubet und nachgelassen seyn soll.

MANTISSA II. Bäyrisch Land- und Policey-Ordnung, Lib. IV. Tir. 1. Von handwergs Zünften und Handwergs Knechten Der rest Artickul Die mißbrauch und unordnungen in den Hand wergs Zünften abzustellen.

WJe wohl vor alters die Zünften und Meisterstück darumb erfunden, damit jederzeit in den hand wercken gute erbare Ordnung erhaltem,


page 146, image: s154

und allein die zu der Meisterschafft zugelassen würden, die erdars guten wandels, auch ihres Handwercks kundig und erfahren, auf daß männiglich mit tauglicher und gerecher Arbeit fürstehen seyn möcht. So befind sich aber in erfahrung, daß angeregtes altes und löbliches herkommen, allenthalben im Landt bey den handwercken größlich mißbraucht werdet, auch sonsten allerhand mißbrauch bey den handwercks Zünften eingerissem, und obwoln alle dieselbige mißbräuch welche bey jedem Handwerck inson, derheit sich ereignen, en die ser unser Policey Ordnung nit künden erzehlt; und abgestelt wer den, sonder wir mit Rath unserer Landschafft ein durchgehende Vistitation und Reformation sey allen handwerckern und derselben Ordnungen fürzunehmen, und solche, wovon nöthen, zuverbessern entschlossen, Sobefinden wir doch für ein Notturft daß etliche gemeine mißbreuch, so fast bey allen Handwergern in jgemein, an vielen orthen im schwung seyn, in dieser unserer Policey Ordnung, wie kernach in unterschiedlichen Artieuln zu sehen, abzustellen. Und gebieten darauf allen und jeden Obrigkeiten, darunder obbemelte Handwercks Zunften seyn, daß sie auf die selben sonder gut achtung und aufmercken haben, endlich daran feyn und verfügen, damit obbemelte und andere mißbreuch wo und wie dieselben jedes orths erfunden, gentzlich und alsbald abgethan ansgehebt und für ohin solche Satzung und Ordnung für geuommen wer den, wie die jedes orths gemeinem Nutz zum förderlichsten, erbarer guter Poliery am dienlichsten, und dem armen Handwercksman ertreglich und leidentlich seyn mögen, und wir nicht nrsach haben bey vor stehender ob angeregter genetal Visitation den unfleiß eines oder andern orths Obrigkeit mit ungnaden zu anden.

Der ander Artickul Von den Lehrjungen und wie die sollen beschaffen seyn.

VAch deme die Handwercker unterschiedlich, etliche fürnehmere, als andere, die man geschenckte Handwercker neunet, sollen die Lehriungen bey den felben nicht aufgenommen noch gelernet werden, sit seyn dann rechter ehrlicher gebuhrt, welche aber unehrlicher, doch nicht


page 147, image: s155

von verdambter geburt, sondern von solchen Eltern geborn, die dazumahl einander hetten zur Ehe haben können, da solche von Päbsticher Heiligkeit oder Röm Kay. May. wie auch von den approbirten Comitibus Palatinis legitimirt, und geehlicht, die sollen von lernung der gemeinen nicht geschenckten Handwercken nit ausgeschlossen seyn, sondern auf fürweisung ihrer Legitimations uhrkunden, da sie sonsten ehrlichen wandels gelernet werden, welche aber von verdambter gebuhrt seyn, als die im Ehebruch oder Blut sch ande oder von solchen Persohnen die ein öffentlich gelübt der Keuschheit gethan, oder von Prtestern geboren weren, ob die gleich ein legitimation ausgebracht, soll doch kein Handwerck schuldig seyn die se perlohnen ihl Handwergk zu lernen, es weren dann gar geringe handwerck, bay welchen auch solche Personen zu lernen hiebevor gebreuchig gewesen, und man sie in den selben Handwercken ungeire hette passieren lassen. Alß sich aber wegen der Ambt Knecht oder Schergen ehelichen Kindern, ob die zu den handwerckern aufzunemen viel irr begiebt ja man bißweiln so gar etlicher Mesner und Forst Knecht Kinder nit will zu den Handwergen kommen lassen, Sothun wir hierinn diese erleuterung, daß man die Kinder der Jehnigen, welche mit den Malefitz Persohnen bey der strengem frag und vollziehung der peinlichen Urtheil nichts zuschaffen noch hand anzulegen haben, ohne hinderung solle zu lernung der gemeinen Handwercker kömmen lassen, welche aber mit den malefitz Persohnen, wie gehörk zu thuen, und hand anzulegen haben, deren Kinder sollen sich der handwerzer enthalten, sie weren dann erzeugt und gebohren, ehe ihr Vater zu solchen dienst oder Schergenambt kommen, in welchen fall sie nicht sollen ausgeschlossen seyn, So viel aber die Förster oder Mesner betrift, weil es ein offentlicher muthwill und unfug were ihre Kinder für untauglich zu halten, wollen wir solche ungebühr gäntzlich abgestellet haben also daß ihre ehellche Kinder ohne allen eintrag, wiederred und hinderung zu den Handwerckern sollen gelassen werden.

Der Dritt Artickul Von den Lern und aufding geld.

ALß unß auch klagend fürkommen wie bey etlichen Handwerckern die Meister, so ihnen ein Lehr Iung angedingt würde nicht allein ein


page 148, image: s156

unmässig Lerngeld fordern, sondern auch den Lehr Jungen mit unziemlichen auf ding gelt, auch Zehrungen beschwe ren, dardurch dan oftermahls taugliche geschickte Kuaben solcher übernamb halben von den Handwerckern abgehalten werden. So ist dermnach unser ernstlicher befehl, will und meinung, daß die Obrigkeit jedes orths bey den handwerckern, da man sonsten Lerngeld giebt, ein leidenlichs und gebührlichs Lern und Auf ding geld bestimmen, aber die Zehrung bey aufdingung oder ledig Zehlung bey unnachläßlicher Straff gantz und gar abschaffen, solche auch nicht gestatten sollen, ob gleich der Lehr Jung seine Eltern oder Vormünder die selb unerfordert theten andieten.

Der Viert Artickul. Vonden Lernjungen so das bestimbte Lern geld nicht vermögen

WEil auch bey Städt und Marckten und auf dem Land viel Knaben die zu den handwerckern sehr tauglich unvermögens halber das Lerngeld nicht bezahlen könten, So wollen wir demnach jedes orths Obrigkeiten ermahnt hahen, daß sie dannoch so viel immer müglich dergleichen taugliche Knaben zu lernung der Handwerck auf doppelte Johr, oder wie man es pfleget zu ennen ein jahre umhs ander befürdern, wann aber solche Lernung gegen doppelten Jahren darumben fast in unbrauch kommen, daß man einen Meister nicht vergönnen wollen, wan er dergleithen auf doppelte Jahr ohne Lerngeld angenommen Lehr Jungen still haltensollen, Alß wollen wir solche Hinderung hiemit aufgehebt und zugel assen haben, wjann ein Meister einen auf doppelte Jahr angenommenen Lehr-Jungen so lang gelernet, alß sonsten die ordentliche Lernjahr seyn, daß er alßdann wohl einen andern Lehr Jungen aufdingen möge.

Es mag auch ein solcher Armer Lehr Jung mit dieser maß und geding auf die ordentliche Lehrjahr angenommen werden, daß nach endung der selben er seinen Meister so lang Gesellen weiß zu arbeiten, und sich also zuver schreiben schuldig seyn solle, biß er ihme das gewöhnlich und gesetzte Lerngeldt abgedient, oder daßelb ihme sonsten verstattet hat.


page 149, image: s157

Der Fünfte Artickul Von Lernung des Bawrs Volcks Kinder.

WJe wohl nicht unbillig, daß eine sede Stadt oder Marckt ihre Bürgers Kinder zu Lernung der Handwercker vor andern befürdern soll, fo ists doch den Meistern in Stätt und Märckten nicht zu verdieten, daß sich nicht auch des Bawrsvolcks Kinder bevorab, wann dannoch benebens die Bürgers Kinder zur lernung künden kommen, wögen annehmen und lernen.

Der Sechst Artickul, Wie die Meister die Lehrjungen halten solle.

DJe Meister sollen die Lehrjungen in gebührender Zucht halten ihnen den Trutz, Muthwillen, und ander ungebühr nicht gestatten, sonderlich aber in unser Catholischen wahren Religion und guten Sitten so viel müglich unter weisen, an den Feyertägen zu hesuchung des Gottes Diensts halten, und zur Kinderlehr schicken. Dieselbiga auch und damit sie ihr Handwerck desto besser lernen, zu keiner andern Haußarbeit, als was einem Lehrjungen gebührt, gebrauchen und da sie einer Zucht und straff bedörffen, die selb gegen ihnen mit gebührender bescheidenheit fürnehmen, ihnen auch die nothwendige Syeiß daß sie bey gesundheit bleihen mögen, geben.

Der Siebend Artickul Daß die Lehrjungen ihre Lehrjahr völlig auslernen sollen.

ES soll ein ieder Lehriung die in eines iedem Handwercks Sätzem geordnete, oder son stem gebrauchiche Iahr völlig auslernem, und nicht in des Meisters gewalt stehen dempselben ein oder mehr Iahr oder Monath an den Lehriahren zuschencken und nachzusehen, wie bißher von etlichen Meistern beschehen. Were aber ie ein Lehriunge so geschickt, auch ein ziemlichs


page 150, image: s158

alter uf sich, oder sonsten billige ur sachen verhanden, daß man einen an der Lernzeit was nach sehen möchte, soll dasselb mit vorwissen der Obrigkeit und doch der selben ermässigung und sonsten nicht beschehen.

Der Acht Artickul, Von der wanderschafft der handwergs Leuthe

SO dann ein Lehrjunge seine Lehrjahre erfült, und ledig gezehlt worden, soll er nicht ehe zur Meisterschaft künden gelangen, er habe dann zuvor in der wander schafft auch bey einem, oder mehr Meistern desselben orths, wo er Meister werden will, die Zeit erfült, weiche in jedes Handwergks Sätzen von der Obrigkeit bestimbt ist, damit die Handwercker mit vielen, sonderlichen unkündigen Meistern nicht über setzt werden. Weren aber rechtmässige Uhr sachen vorhandem, daß einem oder andern an der wanderschafft, oder denen jahren, die er bey den Meistern mit arbeit erstrecken soll, möchte etwas nachgelassen werden, soll dasselb nicht durch die Zunften, sonder jedes orths obrigkeit beschehen, und damit auch die aufn Land mit den handwergs Leuthen, so gemeiniglich in den Dörfern auch seyn, zur nottur ft versehen seyn, soll auch auf dem Land keiner zum Meister aufgenommen werden, er habe dann ebenf fals bey einen Redlichen Meister gelernet, gebührende Zeit gewandert, und die Meisterstück (da es nicht ein Handwergk, daß man allein auf die Geschaw arbeit) bey einer Statt oder Marckt gemacht, und dessen Kundschaft aufzulegen.

Der Neunt Artickul, Von den Meisterstücken,

VAch deme die Mekster st+ck unterschiedlich seyn, alß daß etliche allein mit reissen aufn Papier oder mit der Kreiden gemacht werden, etliche aber viel materialia und Zeug erfordern, die der angehende Meister erkauffen muß, aber hey etlichen Handwerckern sehr alte Meisterstück, die nicht mehr gebreuchig, noch wieder zuverkauffen seyn, aufgegehen, und hierdurch die iunge Meister mercklich beschwert, in grossen


page 151, image: s159

unkosten und schaden den sie viel jahr zu empfluden haben, geführet wer den. Alß gebieten und befehlen wir jedes orths Obrigkeiten, da fie bey einen oder andern Handwergk, solche alte nicht mehr kaugliche vergebne und unnutze Meister stück finden, sie die selbige abthuen, und an deren stadt andere gewohnliche nützliche und solche Meister stück verordnem sollen, bey denen man gleichwohl die geschickligkeit oder unkundigkeit des augehenden Meisters gnugsam sehen, doch dieselbige ohne sondern schaden wieder zu gelt bringen und ver kauffen möge.

Der Zehend Artickul, Berbott der Mahlzeiten und Zehrung bey machung und aufneymung der meisterstück,

ONd dieweil diß ein grosser unleidenlicher mißbrauch der noch nicht allenthalben abgestelt, daß der jehntge, welcher die Meister stück macht, den handwergks Vierern und andern so bey machung und aufnehmung der Meister stuck seyn, ein mahl zeit, und dannoch darzu noch ein Verehrung geben muß, So wollen wit demnach jedes orths Obrigkeit mit sondern Ernst auferladen haben, daß sie solche Mahlzeiten und alle Zehrung: sonderlich das Essen und Trincken auch unter der Zeit, waum das Meisterstück gemacht wird, und wann gleich der Stuck Meister solches selbst gut willig anbieten thete gäntzlich ab stellen und dafür den Vierer, ein leidentliche verehrung oder ergetzung ihrer mühe doch aufs höchst jedem Vierer über Gülden nicht bestimmen sollen.

Der Eilfte Artickul Von den Handwergks Leuthem auf dem Land wie sie in Zünften seyn und arbeiten mögen.

WIe wohl die Handwergks Leuth auf dem Land ihr Handwergk ordentlich gelernet, darauf gewandert, und die Meisterstück, wie oben geordnet, gemacht haben sollen, so seyn sie doch nicht schuldig sich wieder ihren willen in die Zünften bey Stätt und Marckten einzukauffen,


page 152, image: s160

doch sollen Sie dannoch dem Handwergks gebrauch sich geweß ver halten, und ihres jede Obrigkeit, daß es also geschehe, darob seyn, wolte aber einer umb mehrer seiner beförderung willen, sonderlichen der frembden Gesellen halben, sich bey einer Stadt oder Marckt in die Handwercks Zunft einkauffen, solles ihme unverwehrt, doch er nicht schuldig seyn iedeswahl, so oftman ein Handwerg helt, in die Stadt oder Marckt zu lauffen, und der handwergs Handlung beyzuwohnen, sonder ist gnug daß er der selbigem Zunft von der Obrigkeit gegebene Sätze, an dem ort, wo er ist, halte, und da er darwieder handlete, von seiner ordenlichen Obrigkeit zu haltung derselben angehalten, auch da er straffvar von derselben und nicht von der Zunft gestraft werde. Wann aber uns auch dieser mißdrauch fürkombe, daß etliche Handwergks Leuth auf dem land, so in einen Gericht gesessen, nicht wollen gestatten, daß ein anderer in einem andern Gericht wohnhaft, in demselben ihren Gericht jemanden arbeiten soä wann er gleich erfordert were, aber solches den Leuthen auf deu Lande, alda sie die wahl unter den Handwergks Leuthen an dem orth, wo sie wohnen nicht haben künden gentz beschwerlich und schädlich were. Wollen wir hiemit splchem mißbr auch und angemaste verwehrung, abgestelt und dargegen zugelassen haben, daß ein jeder Meister auf erfordern und begehren wshl möge in einem andern Landgericht auf dem Land arbeiten, ohne hinderung der andern Meister, die im selbigen Landgericht wohnhaft seyn.

Der Zwölfte Artickul. Von haltung der Handwergks Zusammen kunsten.

ES sollem die Vierer oder Vorgeher der Handwercker kein Handwergk zu sammen beruffem (auch solches in ihrem Vier er Ayd einverleibt seyn) dann allein wegen ausweisung ihrer von der Obrigkeit ihren gegebner Sätz, wann aber bey solchen Zusammen Kunften oftermals allerley anordnungen und unbescheidenheit fürgeht, und die Handwergks Leuth bißweilen ein mehrers als was ihre Sätz betrift, handlen und austragen wollen. Alß soll fürter hin bey allen Stätten und Marckten unserer Fürstenth umben so oft in einer oder anderer Handwergks Kunft ein Zusammen


page 153, image: s161

Kunft, oder (wie sie es pflegen zumennen ein handwerg gehalten wird, ckner aus dem Rath darbey seyn, damit nicht allein alle unordnung und unbescheidenheit vermieden blieb, sondern auch da es die notturft erfordertt, der selbe Rathsverwander, was gehandelt worden nothwendige Relation thun könte.

Der Dreyzehend Artickul Von den Handwergks siraffen,

DJe Handwercks Zunften sollen thre handwercksgenossen nicht anderst noch höher straffen, dann allein nach ausweisung und zulassung ihrer Sätze. Es sollen auch die Vierer solche Straffen ordentlich aufzeichnen, daß strafgeld in die düchsen legen, und ordentlich verrechnen, auch eine jedere Zunft eine sonderbahre büchsen haben, darein das jenig geld, so nicht zu täglicher ausgab gebraucht, sondern zu allerley fürfallender notturfe himer sich geleget wird, gelegt und, aufbehalten, und da es ein ziemblichs Capitall, dasselb auf Zinß füglich angelegt, auch solche sonderbahre büchsen (darzu doch die Vierer auch einen schlüsselhaben mögen) auf dem Rathhauß, oder der Statt, oder Marckt Cammer verwahrlich auf behalten werden.

Der Viertzehend Artickul Daß die Zünften sich solcher sachen die nicht für sie sondern für die Obrigkeit gehörig nicht unterfangen sollen.

WAnn uns auch glaubwürdig für kombt, daß die Handwercks Zünften sich vieler sachen und unter winden sollen, die in ihren Sätzen nicht begriffen, noch ihnen sich deren zu unter fangen gebürt also der ordentlichen Obrigkeit vergreiffen, ja bißweilen der Iniur ihändel, und unredlich machung halbem, ohne vorwisse der Obrigkeit und solche in handwerg abzustraffen sich unterstehen wollen, weil aber ste kein Obrigkeit, noch dergleichen ihnen zuhaandeln gebührt, alß soll es ihnen hiemit gäntzlich verbotten, und sie schuldig seyn dergleichen händel und sachen in ihren Sätzen nicht begriffen, alsbalden für die ordentliche Obrigkeiten zuweisem, doch waum die Obrigkeit die selbige ver abscheidet, und abgestraft, soll ihnem an deme, was die Sätz in solchem fall in ihr Büchsen zugeben austrucklichen zulassen, nichts benommen seyn.


page 154, image: s162

Der Funfzehent Artickul. Daß kein Handwerchs mann dem andern sein angedingke Arbeit soll abwerben

WJe wohl ein jeder handwerchsmann sich umb arbeit bswerbem mag, wie er kan, so ist doch nicht billig noch leidentlich, wan einen albereit eine arbeit angedingt und angefrümbt, daß ein anderer ihm solche heimlich solle abwerben, und wieder aus den handeen reissen, derent wegem wollen wir solche abwerbung der albereit angedingen Arbeith hiemit abgestelt und verboten, auch da es beschehen, den jehnigen, der dem andern sein angefrümbte, oder gedingte Arbeith ohne seinen willen ahwirbt, der gehühr nach zu straffen befohlen haben. Wan sich aber oftermahls begiebt, daß ein Baw Herr oder ein anderer der ein arbett angefrumbt und gedingt, ver spurt und erfehrt, daß ihme die arbeit nach seinen gefallen, und wie er die angedingt hat, nicht fleissig und wie recht ist, gemacht wird, ist ihme unverwehrt seine arbeit bey einen andern anzudingen und zubestellen.

Der Sechzehent Artickul Von heimlicher bündnüß der Handwergs Leuth wegen betheurung und schätzung ihrer arbeit.

VNß komt mit sondern ungnädigsten mißf allen für, daß etliche Handwerchs Zunften sich mit etnander heimlich ver binden und vergleichem sollen ihr Arbeit und wahren, was sie dann zum aechem oder zuverkauffen haben umb ein gewisses geld und nicht wohlfeiler zum achen, oder zugebem Also daß sie sich auch unter stehen sollen, da etwan einer aus ihnen, sein Arbeith umb ein leichtern billigen werth und pfenning machen, oderverka ufen thnet, den selben zustraffen oder sonsten zuverfolgen. Welches aber ein böser unleidentlicher mißbr auch der hiemit alles ernsts abgestelt und jedes olths Obrigkeiten befohlen seyn soll, daß sie auf solche heimliche verbundnüssen bestes sleisses achtung geben, und da sie dergleichen in erfahrung bringen, solche Handwercks, enth unna chläßlich und mit ernst straffen.

Der Siebzehent Artickul. Von der verzuglichkeit oder gethanen Schaden der handwerchs Leüth in der ihnem angedingtem oder angefrümtem Arbeit.

ALß auch bey vielen Handwerchs Leuthen die böse gewohnheit eingerissem, daß sie ihnen ein Arbeit andingen und anfrümen lassem, zu ver fertigung der selben, ein gewisse Zeit ver sprechen und hißweilen auf solche Arbeit


page 155, image: s163

Geld vorhinein nehmen, aber die arbeit auf die bestimbte und versprochene Zeit nicht ver fertigen num machen, das empfangene geld hißweilem auch wohl die ihnen zuhandem gestelte materialia dar aus die arbeit soll gemacht werdem, in inder weg verbrauchen, So befelen wir dem nach iedes orths Obrigkeitem, die jehnige so mit der versprochenen und angedingten arbeit, bevoraß wasie Geld, oder materialia dar auf empfangen über die gebührende zeit saun mig seyn, nicht allein zuver fertigung der arbeit alles erusts auzuh alten, sondern auch nach gestaltsame des langen verzugs, und anderer mit unterlaufender ungebühr unnachläßlich zu straffen. Da auch einer an der brigkeit einen schaden thete, oder das werck verderbete, soll er dem selben zuerstatten schuldig seyn.

Der achzehent Artickul Von den schmähen, auftreiben, unr edlich machung und andern unordnungen in geschenckten und ungeschenckten Handwerckern,

WJr wollem auch mit allen ernst verbotem haben, daß kein Handwerchs man oder auch ein Zunft, den andern schmähen, auftreiben, unredlich machem und jemanden die Zunft oder handwerck verbieten solle, sondern da sich der gleichen zutrüge, daß einer was unerbars begienge, darumb er aufzutreiben, oder sein Hanwergk thme niederzulegen seyn möchte, so solsollen sie solches der Obrigkeit zu rechter zeit für und anbringen, und hierüber gebührenden aus chlags erwarten, schmehet aber einer den andern soll der jehnige welcher also geschmehet worden solches in viertzehen tagen, nach deme ers in erfahrung gebracht gegen den schmeher an den entweder ihme solche schmach wieder sprechen, und mit rechter maß wieder heim schieben, oderihn bey ordentlicher Obrigkeit beklagen, und soll als dann der, welcht also iniurirt geschmehet oder unredlich gescholten wordem mit nichtem geschmehet noch unredlich seyn, viel weniger auf getrieben werden, sondern bey seinem ehren und redligkeit verbleiben, so viel und lange, biß der schmach und iniuri handel vor ordentlicher obrigkeit erortert ist, es were dann daß der geschmehete oder gescholtene die schmach wissentlicher dinge über obgesetzte Zeit nach deme er die schmach in erfahrung gebracht, auf ihm liegen liesse und solche nicht wieder specht noch andere, in solchen fall, und damit nicht Zwietr acht unter den handwerckern entstehe soll einem solchen, der die bescheltung in viertzehen tagen nicht geändet, das Haudwerg gesperret werden, biß er die


page 156, image: s164

beschändung und schmach angebührenden orth anhängich gemacht, und da solches beschicht ihme als denn das Handwerg wiedet eröfnet seyn, biß zu endlicher erörterung des schmach oder schelthandels.

Wenn aber dieser bescheltung und etlicher anderer unordnung halber, so in geschen ckten und ungeschenckten Handwergern eingerissem im Jahr 1548 auf dem Reichstag zu Augspurg ein öffentlicher Reichs obschted publicieret worden, also wollen wir denselben allerdinges, doch mit Zusatz dieser unsererin den vor gehenden und nach folgenden Artickulnfürgenommener ordnung und erleuterung erhalt und daß darob gehalten werde mir sondern ernst gebothen und befohlen haben, damit aber der selbe gemeine Reichs beschiuß und Keyserlich Geboth also in frischen gedächnüß bleibe sich wänniglich darnach zurichten, num niem and mit der unwissenheit sich zu entschuldigen habe, so ist desseiben inhalt, in diese unsere Landesordnung auch verleibt, jund lautet also.

Deiweil in den heiligen Römischen Reich Tentscher Nation gemetniglich in Stätten und Flecken, darin denn bißher geschenckte und ungeschenckte handwerg gehalten worden von wegen der Meister Söhne, Gesellen, Knecht und Lehr Knahem, viel unruhe, wiederwillem, nachtheil num Schaden nicht allein unter ihnen selbst, sondern auch zwischen derselben Handwerchs Meistern und andern, so arbeit von ihnen ausbereit, gemacht und gefertiget haben sollen von wegen des müssigem umb gehens, schenckens und Zehrung der selben Meister Söhut und Handwerchs Gesellem bißher vielfeltiglich entstanden seyn. Demnach wollen wir, daß ihnen, den selbigenge schenckten und ungeschenckten handwergen, als iel der in dem heiligen Reich, in Stätten oder andern Flecken in gebrauch die Handwergs Gesellen, so iährlich oder von Monat zu Monat, von ihnen den frembden ankommenden Gesellen, die Dienst begehren, und dieselben dien st zuwerben, und zu andern bißher erwehlt werden, in allweg ab seyn. Wo aber iemand von den selbem frembden ankommenden Handwercks Gesellen in einer oder mehr Stätt oder Flecken ankommen dienst oder ein Meister begehren, der soll sich all wegen von solcher sache wegen, bey desselben sein glernten Handwergks Zunft oder Stuben Knecht, oder wo kein Zunft oder Stuben were, bey desselben handwergks Gesellen angenommen Wirths oder Vater, oder bey dem iüngsten Meister so iederzeit desselben Handwergs seyn, oder aber bey den ienen, so von einer ieden Obrigkeit dar zu vererdnet seynd, oder werden möchten,


page 157, image: s165

anzeigen, derselb Zunft oder Stuben Knech, oder angenommen Wirth und Vatter, oder verordneten für sich selbst oder durch seinen Knecht oder iüngsten Meister, soll auch als dann und zu iederzeit, mit getrewen Fleiß, und wie der ort der gebrauch ist, dem selben ankommenden Haudwergs Gesellen, umb dienst und ein Meister besehen und werben, in aller massen, wie hievor die erwehlten Handwercks Gesellen und Knecht zu iederzeit gethan hetten. Doch soll in und nach dem allen, das samentlich schencken und zehren, zum an und abzug oder sonst in ander weise keines weges hinfürter gestatt werdem. Es sollem auch einige straffem, von obgemeltem geschenckten oder nicht geschenck. ten Handwerg, Weisters Söhnen und Gesellen nicht mehr fürgenommen gehalten noch gebraucht, auch keiner den andern weder schmähen, noch auf und umbtreiben, noch unredlich machen. Welcher aber das thete, das doch nicht seyn, so soll der selbe schmäher solches vor der ordentlichem Obrigkeit des orths ausführen, ob aber der hierinn ungehorsam erschiene, so soll er vor der selben Obrigkeit, nach gestalt der sachen, gestraf: und für unredlich gehalten werden, so lang und viel, biß er das, wie ob stehtausgeführt. Es soll auch der iehnig, so geschmäht worden, keines wegs aufgetrieben, sendern bey seinen handwerck gelassen, und die Handwergs Gesellen mit und neben ihme zuarbeiten schuldig seyn, so lang biß die angezogenen Iniurien und Schmach gegen ihme wie sich gebührt, erörtert wird, und was sonst ein ieder spruch und forderung zu dem andern umb sachen so ein Handwerg nicht betrife hette, oder zuhaben vermeinen, das soll ein ieder vor der Obrigkeit oder Flecken darinn sie betr eten werden, oder sich enthalten und umb sachen ein geschencktes oder nicht geschencktes Handwerg belangend vor der Zunft oder dempselben Handwerck nach guten erharn brauch der ort wie sich gebührt austragen Und welcher Meisters Sohn oder Gesell solch obgmeld erkändnüß und vertrag nit annehmen, noch halten wolt oder würde, der soll im Reich Teutscher Nation in Stätten oder Flecken ferner zu arbeiten und solche geschenckte und nicht geschenckte Handwerg zutreiben nicht zugelassen, sondern ausgetrieben und weggeschaft werden, doch wo einiger sich beschwert befinde, dem soll unbenommen seyn, sich für die nechst Obrigkeit zuberuffen, darnach sich manniglich haben zurichten, wir wollen, daß die Handwergs Knechte und Gesellen den Meistern nicht eindingen, was und wie viel sie ihnen ieder zeit zu essen und zu trincken geben, doch daß die Meister ihre Knecht und Gesellen dermassen halten, daßsie zu klagen nicht


page 158, image: s166

uhrsach haben, darinn die Obrigkeiten auch jederzeit einsehens thuen sollen, doch einer ieden Obrigkeit, so Regalien von uns und dem heiligen Römtschen Reich hat unbenommen, diese unser Ordnung nach eines jeden Lan des gelegenheit einzuziehen, zu ringern und zu mässigen aber in keinen wes zuerhöhern, oder zu mehren.

Der Neunzehend Artickul. Daß den Handwerchs Gesellem der gute Montag nicht mehr geben noch zugelassen werden soll.

ALß auch hiß anher in ettichen Handwergen der mißbrauch gewest, daß die Meister ihren Handwergs Gesellen in den gantzen Werck woche, am Montag ein Feyer und Müssiggang haben zulassen, daraus un billige versäumniß der arbeit, auch unnottur ftige Zehrung und ander nachtheil erfolget, So wollen wir und ist unser ernstliche meinung, daß solcher mißbrauch, vergebenlicher müsstgang und Feyer am Mentag (welchn Sie den guten Montag genennet) oder auch an einen andern tag allenthalb in unsern Fürstenthumben, in unsern Stätten und Marckten und auf den Lande gätzlichen abgethan und den Handwergs Knechten keines weges mehr zugelassen noch gestattet, sondern welche sich darüber, solchen guten Monrag zuhalten unterstehen, die dar umb gestrast werden sollen.

Der Zwantzigst Artickul. Von straff der handwergks Knecht, die ihren Meistern in ihrer arbeit muthwilliglich aufstehn.

ALß sich auch die Handwergs Knecht in unsern Stätten und Märckten zu zeiten unter stehn aus eignen fürnehmen und muthwillen gemeiniglich all in einen Handwerg aufzustehn in meinung ihren Meistern weiter nicht zuarbeiten, es werde danu in dem, daß sie fürnthmen, davor nach ihren begehren gehandelt, und vermeinen also ohne der Obrigkeit erlauben in den sachen ihr selbst Richter zuseyn deßhalben zu dicken mahls in den Handwergern zwischen ihnen viel irrung und versaumnüs der Hanwercks arbeit entstehen. Demnach ist unser meinung daß unsere Beambte auch Bürgemeister und Rath unserer Statt und Märckt, solches furan nicht mehr gestatten, fondern die Handwerchs Knecht oder andere, die deß bey den andern anfänger und veber seyn, nach gestalt ihrer verschuldnüß strafen, und mit den andern Handwerchs Knechtem verschaffem ihren Meistern


page 159, image: s167

wie dor, weiter zu arbeiten, welche aber solches nicht thuen, und darin wkedersessig seyn wolten, dieselben sollen als dann in unserm Land fürter kein Glait haben noch ihnen ihr Handwergk an andern ortem unsers Lands zu arbeiten zugelassen werden.

Es soll auch hinführo kein Handwergs Knecht seinen Meister ohngegrund uhr sachen und wieder Handwercks gewohnheit aufstehen, desgleichem auch kein Handwercksmann dem andern ohn willen und wissen der Obrigkeit das Handwerck niederlegen, welcher aber solches übertreten, und niche halten würde, der soll von seiner Obrigkeit, nach gestalt des verbrechens auch gestraft werden.

MANTISSA III. [Addenda ad cap. part. 11. de abusibus statut. opific.]

IUstissimè de eiusmodi abusibus conqueritur novissimè D. Hoffmann, in suo lycurgo German. moribus informato, ubi cap. 17. ad finem ita scribit: Es ist in gemein bekant, waß für mißbräuche, sowohl der geschenckten, oder ungeschenckten Handwergen, bey Zünfften und Innungen, und der osekben also genannten Ambts Laden, bey ankommenden und abziehenden Gesellen, mit schencken und zehren, zum An- und Abzug täglich passiern, welche zwart durch den Reichs Abschted de Anno 1530. zu Augsprug: wie auch zu Speyr de Anno 1570. abgeschafft seyn sollen, jedoch dessen ungeachr, noch im vollen schwang gehen.

Item, waß offt den Lehrjungen, ehe sie ihre Lehrjahr ausstehen vor beschwerligkeit zugezogen. Item, wie die Gesellen unb liederlicher ursach willen einander schmähen lassen, (welches viele an Reichs-Abschted de Anno 1551.) von einem ort zum andern auff-und umbtreiben (auffklopffen) und unredlich machen.

Was bey verfertigung des Meisterstücks, unter den. Altmeistern vor unnötiges sim puli en, un verdiente bestraff-auch wohl ab und zuweisung des jungen Meisters zum öfftern vorgehen, zumal wenn nicht geld genug pro redimendâ vexâ dargezehlet wird.


page 160, image: s168

Item, waß vor conventiones und pacta illieita daß ein Meister seine gefertigte arbeit in feilen kauff nicht höher und geringer verkauffen soll als der ander, wordurch auffschläge und Steigerung verursachet wird, welches von gemeinen besten zu wieder, und unter thnen selbst streit und Zanck erreget.

Nein, waß vor unartig, boßhafftig Verfolgung der Bönhasen und Pfuscher täglich vorlauffen, davon zeiget die Barbarische procedur, so mann täglich hin und wieder in Gerichten hören muß. Vnd ob zwart eine straffe von 10. Marck Lötigs Goldes de Anno 1566. auff die Verbrecher oberzehlte mißbräuche gesetzt, ist doch kein mal solcher exigirt und eingetrieben worden.

Quod si factum fuisset semel, vel iterum, numquam audirentur querelae, quibus hodiè Germania impetitur. Sed Quaeritur; quare tot Imperii constitutionibus saluberrimis de abolendo abusu eiusmodi consuetudinum non satis fiat? Resp. Quod clausula Reservatoria statibus dat potestatem cassandi, minuendi, et moder andi illas sanctiones pro cuiuslibet provinciae moribus, per verba: Doch einer jeden Obrigkeit unbenommen, diese und sene Ordnung gar einzuziehen, zurugen, num zu mässigen. Reform. Polit. de Anno 1530. in fin. et de Anno 1548. in fin. et cum per verbum (einziehen) intelligunt nonnulli abdicationem et abrogationem Reformationis Politiae. Hactenus Auctor, qui quod scribit nonnullos abdicationem plenariam per verbum einziehen intelligere, non seriò dixisse videtur. Causa namque quòd tolerentur tàm graves ae perniciosi abusus, procul dubio alia non est, quin Magistratuum impunitur negligentis, et quòd Germanorum leges ac Ordinationes ferè kemper soleant ese nola sine pistille.


[Gap desc: Saechsische Taxordnung der Handwerker]