17 May 2005 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check


image: s021

CONCLUSIO I. Peccat miles, qui praecipuè propter stipendium, aut praedam militat.

BEllum non est inter artisicia, sed res tàm horrenda, ut eam, nisi summa necessitas, aut vera charitas, honestam efficere nequeat. Peccat igitur miles, qui militia, ut modo acquirendi, vel ditescendi utitur. Augustino enim iudice, militare non est delictum, sed ob praedam militare, peccatum est. Augustin. de verbis domini. secundum Matthaeum, allegat. in iur. Can. cau s. XXXIII. quaest. 1. Imò et propter stipendium, si id unicè aut praecipuè spectetur. Grot. de iur. Bell. et Pac. lib. 2. cap. 25. v. 10. Navarrus. in Manual, cap. 15. n. 15.


page 2, image: s022

Peccat, ait, qui proficiscitur, aut vult in bellum proficisci, eò pergit stipendii solius intuitu; nihil attendens, an iustum sit, vel iniustum, sive sit subditus, sive non. add. Pinellus. lib. 4. de poen. praecept. 5. n. 10. et seqq. D. Arnoldus Mengering. scrutin. conscient. cap. 11. q. 104. ubi ait. Kreges-Leute, Eapitains und Soldaten, fragen sich, ob sie um Geldes und Gewinstes willen sich annehmen, bestellen und unterhalten lassen, ungeachtet und unbetrachtet, daß Krieg und Feldzug lauffe wider Recht, Billigkeit und Gervissen, wenn es nurt Geld trägt, und sie gute Beute davon bringen? Ach wer betrachtet daß heute zu Tage in dieser Kriegessüchtigen und Beutgierigen Welt? Da sind hohe und untere Officirer, und Befehlichshaber, Soldaten und Landes-Knechte so gesinnet, wo sie am meisten auf die Faust bekommen, da sie am besten Zahlung zugewarten, Freye-Beute, Brandschatzung und nutzbare


page 3, image: s023

Qvartier haben, und üben mögen, da lauffen sie mit Hauffen zu, und stellen sich unter, nicht bedenckende, oder sragen niemanden, ob der Krieg recht oder unrecht sey, ob es wider die Unschuldigen, wider das Vaterland, wider die Religion gehe oder gelte. Es nehme mancher Geld; (pergit idem Auctor.) und dienete wohl dem Teuffel; Da werden eingebohrne Land- und Stadt-Kinder, die ärgsten Feinde, Verräther, Verhehrer und Bekrieger des Vaterlandes. Militaris ordo auri mancipium est; ait Theophilactus. Et militares viri pro mercede omnia audent. ait Chrysolstomus. Non praetereundum est Lutheri iudicium, de quaestione: Ob Krieges-Leute in einem seligen Stande seyn, tom. 3, Iehnens. fol. 327. wohl ist das wahr (inquit) wenn einer mit solchem Hertzen und Meinung im Kriege dienet, dz er nichts anders suchet, noch dencket, dann Gut zu erwerben, und ist zeitlich Gut seine


page 4, image: s024

einige Ursache, also, daß er nicht gerne siehet, daß Friede ist, und ihm leid ist, daß nicht Krieg ist, der tritt freylich aus der Bahn, und ist des Teusfels, wenn er gleich aus Gehorsam, und des Aufgeboth seines Herrn verrichtet; Denn er machet aus einem guten Wercke ihm selbst ein Böses, mit dem Zusatz, daß er nicht viel achtet, wie er aus Gehorsam und Pflicht diene, sondern allein das seine suchet, darum hat er kein gut Gewissen. Philippus Macedo huic hominum generi, qui belli quasi nundinas instituunt, et suum ac aliorum saepè innocentium hominum necem vendunt, ta\s2 tro fas2/ e)iw sqo/s1in e)/xein en tou) mi/sqoforou=s2, quibus unus ex militiâ quaestus eslet, dicebat, bellum esse pacem, pacem bellum. Diodor. lib. 18. Super omnia est, ait Bernhardus, Sermon. admilites templi c. 2. quod armati conscientiam magis terret, causa illa nimium satis levis ac srivola, quâ videlicet talis


page 5, image: s025

praesumitur et tàm periculosa militia. Non fanè inter vos aliud bella movet, litesque suscitat, nisi irrationabilis iracundiae motus, aut inanis gloriae appetitus, aut terrenae qualiscumque possessionis cupiditas: talibus certe ex causis neque occidere, neque occumbere tutum est.

CONCLUSIO II. Peccat miles, qui praecipuè ob aviditatem vanae gloric ???

VErissimum est, quod suo tempore S. Ioannes Chrylostomus, qui saeculo quarto post Christum natum vixit, de militibus scribit: Milites nihil quod Christo, omnia pro ventre, pro quaestu, pro vanâ gloria faciunt. homil. 62. in Matthaeum. Inanis autem gloria aut studium magni Nominis non est, verus ac genuinus scopus vitae Christiani hominis, adeoque nec


page 6, image: s026

milits, sed Dei Gloria, ac salus proximi; eò omnis generis homines, nullo excepto, tendere debent; Quicumque verò ab hoc scopo aberrant, contra Deum peccant. Legitur equidem in Constitutionibus Imperii, Reces. Spirensi. de anno 1670. §. Demselben: Daß es im heiligen Reich Teutscher Nation von Alters eine löbliche Gestalt Teutscher Freyheit sey, um Ehr und Ruhm mit Ritterlichen Thaten, zu dienen. Indè tamen non sequitur; praecipuè ob inanis gloriae spem in militiam aliquem abire debere. Sienim iuxta Augustinum, priore capite laudatum, ob praedam militare peccatum, certè etiam ob veram gloriam militare, coram Deo erit peccatum, cùm nulla diversitatis ratio dari possit. Dolendum sanè est, omnium perversissimo, ac depravatissimo hoc saeculo, inter centum milites vix unum vel alterum reperiri, qui non militando praecipuè, vel pecuniam, vel gloriam,


page 7, image: s027

quamvis non rarò infelicissimo successu, quaerat.

CONCLUSIO III. Peccat miles, qui sacramentum militare temerè violat.

IUrat miles sollemniter, quòd articulos militares, vulgò den Articuls-Brief, debitè observare, et iuxta eos, velut normam, ac regulam, vitam et actiones suas militares regere velit. Tempore Constantini Imperatoris haec erat iuramenti forma: Propter Deum, et Christum, et Spiritum Sanctum, et Maiestatem Imper atoris, quae secundum Deum generi humano dili genda est, et colenda. Quicumque ergo miles contra religionem Sacramenti militaris ex proaeresiagit, is, in periurii crimen incidit, Deumque periurii vindicem graviter of fendit. Nec sanè variis praetextibus


page 8, image: s028

laesa hîc salvatur conscientia. Deus sinceritatem cordis amat, ubi haec abest; praetextus quidem aliquatenus pro re natâ in foro humano, minimè verò in divino excusant.

CONCLUSIO IV. Peccat miles, qui sub Turcis vel infidelibus contra Christianos militat.

INter Christianos arctissima est cognatio, fraternitas et amicitia, quae naturali longem arctior est. Propterea sunt eiusdem civitatis, una eis Domus est, eadem mensa, eadem via, ianua, radix, vita, idem eis caput est, idem Pastor, idem Rex, unus et idem Magister, Iudex, conditor, pater, quae omnianobis aequali quâdam insunt communitate. Chrysostom. in Matth. homil. 33.

Contra hos Spiritualis cognationis


page 9, image: s029

ius, et contra soedus baptismale gravissimè peccant illi, qui stipendium merent sub Turcis, infidelibus, ac Christiani nominis hostibus, et contra Fratres suos Christianos, in bello utut externè non iniusto, pugnant. Non Deo aut Christo, sed Sathanae contra Deum et Christum serviunt. Longè alia mens erat militum, sub Iuliano Apostatâ militantium, de quibus sic Ambrosius: Iulianus Imperator, quamvis esset Apostata, habuit tamen sub se Christianos mllites, quibus cum dicebat: Producite aciem pro defensione Rei publicae, oboediebant ei, cùm autem diceret eis: Producite arma in Christianos, tunc a. gnoscebant Imperatorem Caeli. Talis et multò antè suerat Thebaea legio, quae Diocletiano et Maximiano imperantibus, contra Christianos fratres in proelium ire recusabat. Illorum verba ad Imperatorem memoratu sunt dignissima, quippe quae


page 10, image: s030

Christiani militis officium, Iudice Grotio, de Iure bell. et pac lib. 1. c. 2. v. ult. solidâ brevitate exprimunt. Offerimus nostras in quemlibet hostem manus, quas sanguine innocentium cruentare nefas ducimus. Dexterae ipsae pugnare ad versus impios et inimicos sciunt, laniare pios et cives nesciunt. Meminimus, nos pro Civibus potiùs, quàm adversus Cives arma sumpsisse. Pugnavimus semper pro iustitiâ, pro pietate, pro innocentium salute: haec fuerunt hactenus pretia periculorum. Pugnavimus pro fide, quam quo pacto conservemus tibi, si hanc Deo nostro non exhibemus? scilicet Deo magis oboediendum, quam hominrbus. Vid. Centur. Magdeb. Cent. 4. p. 1425. Luther. Tom. 4. Ienens. fol. 186. Menger. sorut. consc. cap. 7. 9. 101. ubi scrbit: Wie ein ieder auf sein gen issen schuldig ist, an seinem Orte, und für seine Person zu helffen, und zu


page 11, image: s031

befördern, was zu Dienst und Aufnehmen des wahren Gottes Dienstes, zu Erhalt- und Fortpflantzung des Evangelii guk, heilsam und nützlich ist: Also kan herge gen niemand ohne schreckliche Verletzung des Gewissens, und Verschuldung an GOtt, und seinem heiligen Wort, Abgöttischen Hauffen beypflichten, zu Fehdes-Zeiten aufwarten und bedient seyn, in solchen Sachen, und Krieges Händeln, die zu Schmäler- und Unterdrückung der Christlichen Religion und Evangelischen Wahrheit angesehen seyn.

CONCLUSIO V. Peccat miles, qui in bello iniusto militat.

ATrocissima ac verè belluina res est bellum, ac propterea non nisi ex urgentissima, ac inevitabili causa suscipiendum. Si quis verò militare stipendium mereat, et arma capessat in bello iniusto, v. g. Sicontra


page 12, image: s032

patriam, ac libertatem ab hoste vel rebelle id suscipiatur, ille omninò peccat, ac conscientiâ asalvâ in proelium ire non potest. Damnandae enim omnes hominum actiones, et iam militares, quae sunt contra iustitiam ac pietatem in patriam. Peccat is, ait Navarrus. Manual. cap. 15. n. 15. qui in bellum proficiscitur, sciens illud esse iniustum, saltim ex parte illius, cui vult opem ferre. Add. Grotius. de iu. re bell. et pac. lib. 3. c. 10. §. 4. ubi ait, quòd in bello iniusto Duces bellici teneantur de his, quae suo ductu facta sint, et milites in solidum omnes, qui ad actum aliquem communem, puta, urbis incendium, concurrerunt; in actibus autem dividuis, pro damno quisque, cuius ipse causa unica, aut certè inter causas fuit. Sed proh De. um! Sihoc casu militibus peccatum non remitteretur, nisi ablatum restitueretur, paucissimi salvi fierent. Gravissima sunt verba gravissimi


page 13, image: s033

Theologi Selnecceri, quae habentur in Commentario in Cap. 43. Esaiae. Oliebe Herren, liebe Edelleute, liebe Obristen, liebe Nittmeistere, Lands-Knechte, Reuter, und wie ihr mehr heisset, Gott siehet und kennet eure Hertzen, ihr werdet ihm warlich nicht entlauffen, spottet und lachet, trotzet, schnarchet und murret, wie ihr wollet Denn das ist gewiß, und wird mir den Reim kein Mensch ausleschen. Wer allein um Geldes und Gewinsts willensich im Kriege drauchen lässet, und sihet nicht an die Sache an ihr selbnsten, der handelt wider Gott, wider sein eigen Gewissen, wider aller Gottfürchtiger ehrlicher Leute Urtheil, und ist ein Teuffelskind, und stirbt gemeiniglich in seinen Sünden. Es solte ia ein ieder Christ, er sey ein Fürst, Edel, oder Un-Edel, lieber ein Dieb an Galgen, als einen Mörder uf dem Rade zu seinen leiblichen


page 14, image: s034

Bruder haben, denn daß er in seinem Stam~ und Geschlechte einen haben muß, der ein Verfolger ist des Christlichen Bluts, und ein Helffer der Tyrannen. Ihr Lecker lecket wider den Stachel, der wird euch stacheln, das werdet ihr erfahren. Es wird einer über euch kommen, der wird mit euch den Garaus machen. Darnach wird aller erst Gottes-Nechnung, und Eramen auch angehen, da möget ihr sehen, wie ihr arme Schnarcher und elende Eissenfresser, und Marterhansen, ihr große Höllriesen bestehen möget.

II.

Quid verò iuris, si causa belli fuerit dubia, ac non satis constet, an belligerans Princeps iustam foveat causam, nec ne? Hoc casu sequimur sententiam Bonacinae Theol. mor al. tom. 2. de restit. disp. 2. sect. l. punct. ult. §. 2. n. 10. ubi inquit: Militibus, qui sunt subditi Principi indicenti bellum satis esse, si sciant, causam belli non


page 15, image: s035

iniustam: in dubio enim oboediendum est superiori praecipienti, et in eius favorem praesumendum est. Ioh. de Dicastillo. de I. et I. lib. 2. tract. l. disp. 10. dub. 16. § 6. ubi n. 367. et seq. addit. Si subditi pro utraquve parte habent rationes probabiles, ac per consequens dubium habent positivum, possunt se ionformare rationibus superioris. Et licet subditus miles non sciat rationes de iniustitiâ belli solvere, satius tamen erit, suo Principi parere et bonâ fide arma capessere. Idem est de Vasallo. 2. Feud. 28. Rochl. de servit. feudal. p. 2. n. 50. In extraneo autem secus est; is enim potest ac debet curatiùs in iustitiam causae belli inquirere, cum ei superioris auctoritas non obstet, eiqueve liberrimum sit, an militare velit, an non. Add. Coqueus. comment. in Augustin.. de Civitat. Dei lib. l. c. 26. ubi ait: Quòd Augustinus scribit, militi oboediendum esse potestati, sub qua constitutus est, nec reum


page 16, image: s036

esse homicidii, si iussus occidat hominem, imò nisi fecerit, reum esse Imperii deserti, atque contempti, id planè in bello iusto, vel saltim de cuius iniustitia militi non constat, intelligendum est. Ubi enim constat manifestè, aliquid esse contra Dei praeceptum, cuiusmodi est iniustum bellum, nequaquam superiori praecipienti obtemperandum est.

CONCLUSIO VI. Peccat civis vel subditus, qui non impetr atâ sitperioris veni â in militiam abit.

I.

IMperantium officio convenit, populum suum defendere, et Imperio suo ad salutem, custodiam et sustentationem civium uti. Benè Claudianus ad Honorium.


page 17, image: s037

Tu civem, patremque geras, tu consule cunctis;
Non tibi, nec tua te moveant, sed publica damna.

In arbitrio ergo Imperantium est, an sub ditis suis militiam permittere velint, an non; Exigit scilicet non numquam salus publica prohibitionem istam, scilicet, ne patria in casu necessitatis milite domesticô privetur, damit durch gemelte Werbungen das Land von der Mannschafft nicht allzu sehr entblöset werde. Quando igitur eiusmodi mandata, quibus collectio militum prohibetur, publicantur, eis omninò parendum est; Si verò, spretâ superioris auctoritate, subditus sese clàm subducit, ut leves homines facere solent, die, so bald die Trommel gerühret wird, davon und in Krieg lauffen, und Weib und Kind daheim sitzen lassen. Is graviter contra Deum et Rem publicam, eiusque Regentem peccat. Contra Deum,


page 18, image: s038

cùm teste Apostolo, qui magistratui, eiusque ordinationibus resistit, Deo resistere dicatur. Rom. 13. Contra Rem publicam, quia violat summam istam obligationem, quâ ei, ut civis, ex communi voto gentium, obstrictus est; ex quâ obligatione summum ius Imperantibus accessit, in omnia civium bona, adeò, ut nec vita, nec libertas pretiosissima excepta sint; Nec excusare sese poterit civis, eius operâ civitatem in praesens non opus habere; vel eum paupertate cogi exrra patriam stipendium merere. Primò enim debuisset hoc casu, ab Imperante licentiam petere, eâque negatâ acquiescere: deinde patriae commodis omnia posthabere: Res publica, ait Cicero. lib. 2. de Legib. nomen universae civitatis est, pro quâ mori et cui nos totos dare, et in quâ omnia nostra ponere et quasi consecrare debemus. Meritò igitur eiusmodi cives, quiabsque praesentia, ac consensu


page 19, image: s039

superioris, sub alio principe vel Republicâ militant, licet in bello non iniusto, nec contra patriam, redeuntes, poenâ arbitrariâ plectuntur.

CONCLUSIO VII, Peccat miles, qui mandatis avocatoriis Superioris non paret.

NOn numquam Superior ex causâ ingenti, mandata avocatoria Abforderungs Befehle, contra subditos et Vasallos, qui sub extero Principe militant, decernere solet. Quemadmodum in Imperio Romano Germanico huiusmodi mandata ab Aulâ Caesareâ, vel Camerâ Imperiali, sub poena banni et publicationis bonorum,, emanare solent. Vid. R. I. de anno 1529. §. Und damit an solchen. Ord. Cam. Part. 2. tit. 96. §. und ob sich. Gail. lib. 1. de P. P. c. 4. n. 2. Gylmann. Tom. 3. verb. Mandata avocatoria. Sic


page 20, image: s040

nuperrimè contra milites Germanos, sub Rege Sveciae contra Electorem Brandenburgicum militantes, eiusmodi mandata à Caes. Maiestate decreta fuêre- Eiusmodi Imperantium mandatis milites praecisè parere tenentur; nisi ut impii et refractarii inobedientiae poenam incurrere velint. Omnium societatum, ait Cicero, lib. 1. Offic. nulla gratior, nulla carior, quàm ea, quae cum Republicâ patriâ est, civibus esse debet. Cari sunt liberi, propinqui, familiares, sed omnium charitates patriae una complexa est; Nec magis vituperandus est proditor patriae, quàm communis utlitatis, aut salutis desertor, propter suam utilitatem et salutem. Idem. lib. 3. de finib.

CONCLUSIO IIX. Peccat miles, qui accept â pecuniâ militiam deserit.


page 21, image: s041

TAm conscientiam, quàm famam suam pessimè laedit miles, qui sponte suâ semel operam militarem promisit, eam postea temere deserit. Fides namque data servanda. Et quod ab initio fuit voluntatis, postea factum est necessitatis. Quamvis etiam Princeps cives suos, fortè in vitos, pro defendendâ, aut liberandâ patriâ, in bellum traxerit, non tamen indè ius habent cives, absque consensu sui Superioris domum redire, et militiam deserere. Romanô iure desertores, die Außreisser, capite puniebantur. l. non omnes. 5. §. desertori. l. qui excubias. 10 pr. de re milit. Liv. lib. 24. Sueton. in Augusto. c. 24. Eadem poena contra eos, In der Fußknechts Bestallung, de anne 1570. artic. 11. statuta est. Wo einer oder mehr, nach dem er Geld empfing, wieder darüber entlieeff, oder hernacher ohne Erlaubnüß, und ohne Paßport und Beuhrlaubung vom Hauffen hinweg zöge, wo und


page 22, image: s042

wann derselbigen einer oder mehr, in solchen betreten würden, dieselbige sollen am Leben ohne Urthel und Necht gestrafft werden, und iederman gut Preiß seyn, oder da er nicht betreten würde, so soll er doch öffentlich zu einem Schelm gemacht werden, und keine Freyheit noch Geleit irgend haben.

II.

Quid verò, siquis ab extraneo, per vim ac metum, quicadit in constantissimum Virum, vel per dolum ac frandem invitus trahatur in militiam, quemadmodum non rarò literarum studiosi, artium mechanicarum Professores, Junge Handwercks Pursche, Bauernkerls und dergleichen, nolentes volentes rapiuntur, eisque invitissimis à collectoribus militum denen Werbern, arma imponuntur? Anne et hi ut desertores militiae, si aufugerint, puniendi? Hoc minimè dicendum. Contractus enim voluntatis, non coactionis est. Extranei enim non


page 23, image: s043

habent ius cogendi, sed ius colligendi militem voluntarium. Aliud est, si summa necessitas exigat, Principem sub ditos, ad avertendum praesentissimum periculum, cogere, ut in proelium contra hostem eant. Tunc enim minimè, licet coacti fuerint, salvâ conscientiâ, militiam deserere possunt. Tenentur enim subditi, ob pietatem erga patriam, tàm corpore, quàm bonis, Principi suo servire.

CONCLUSIO IX. Peccat is, qui causâ detrectandi sacramenti militaris, se ad militiam inutilem reddit.

NEmo membrorum suorum dominus, nec civis Rei publicae, qui non sibi, sed patriae natus, cui etiam tàm corpore, quàm bonis servire, obstrictus est. Peccat igitur gra. vissimè, in Deum et Rem publicam,


page 24, image: s044

si detrectandi sacramenti causâ v. g. pollicem, vel digitos sibi praecidit, aut alio modo militiae obeundae inhabilem se reddit, quamvis praesens Rei publicae necessitas fortè operam civis non exigat; Eiusmodi exempla ignavorum ac desidum hominum, qui membra sua ad evitandum militiae onus, truncarunt, vide apud Val. Max. lib. 6. c. 13. Sueton: in August. c. 8. Marcellin: lib. 15. Isti flagitio reprimendo complures leges latae. vid. l. 5. C. Theodos. de Tiron. ubi dicitur: Si quis ad fugienda sacramenta militiae fuerit in ventus, truncatione digitorum, damnum corporis expedisse, et ipse flammis ultricibus concrematur, et dominus eius qui non prohibet, gravi condemnatione feriatur. Exstat quoque Lex Constantini, in l. 1. Cod. Theod. de fili is militar. apparit. Veteranorum liberos aptos militiae, quorum quidam ut desides recusant militarium numerum


page 25, image: s045

functionem, quidam adeò ignavi sunt, ut cum dispendio corporis militarem velint necessitatem evadere, iubemus, si ad militiam inutiles resectis digitis iudicentur, curialibus muneribus et oblequiis adgregari. Add. l. 10. C. Theod. de Tiron. ubi dicitur: Qui spurcâ am putatione digitorum declinat usum armorum, non evadat illa, quae vitat, sed insignitus maculâ ferat impositum militiae laborem, qui declina verit dignitatem. vid Pusend. de Iur. Natur: et Gent. lib. 8. c. 2.

COMCLUSIO X. Peccat miles, qui stipendiô suô non contentus, rapinas exercet, et homines per concussiones spoliat.

CUm milites accederent Ioannem Baptistam, eumque rogarent, ut vivendi regulam eis traderet:


page 26, image: s046

respondit: Aconversione et rapinâ, (in Graeco textu est oukofantei=n) in quosvis abstinete, et stipendiis vestris contenti estote. Luc. 3. 14. Ad quem locum Ambrosius, id circo, inquit, stipendia constituta militiae, ne, dum sumptus quaeritur, praedo grassetur. Nec est, quòd quis putet dici haec quidem pulchrè, sed praestari non posse. Neque enim aut moneret haec vir divinus, aut sapientes legum auctores praeciperent, si crederent impleri non posse, Denique necessè est, concedamus fieri posse, quod factum videmus. Grotius de Iur. bell. et pac. lib. 3. c. 17. §. 2.

Exempla, quae hic adferemus, docebunt, hunc mili8taris disciplinae vigorem impossibilem non esse. De Gothis, Hunnis, Alaris, qui Theodosio merebant, Panegyrista ait: Nullus tumultus, nulla confusio, nulla direptio, ut à barbaris er at; quia, si quando difficilior frumentaria res fuisset, inopiam patienter ferebant, et quam numero


page 27, image: s047

arctarat annonam, comparcendo laxabat. Stiliconi Claudianus idem tribuit:

Tanta quies, tantusque metus servator honesti,
Te moder ante fuit, nullis ut vinea factis,
Aut seges erepta, fraudaret messe colonum.

Apud Ammianum Marcellinum, lib. 18. haec leguntur: Quisque militum suâ annonâ sit contentus, de praedâ hostis, non de lacrimis provincialium habeat: nemo pullum alienum rapiat, ovem nemo contingat, nullus aufferat, segetem nemo deterat, oleum, sal, lignum nemo exigat, annonâ suâ contentus sit. Dieses war zwar ein kurtzer, aber doch ein vollständiger guter Articuls-Brieff, bey dessen observanz die Soldaten eine gute, Gott nicht müßfällige Ritterschafft üben, Glauben und gut Gewissen vor G Ott und einen ehrlichen Namen bey der Welt behalten können; Sunt verba


page 28, image: s048

Reinkingii Polit. Bibl. lib. 2. a xiom. 170. Das ist eine richtige Maxima und ein fester Spruch: Welcher Soldat mit gutem Gewissen in Kriege seyn, und dem höllischen Feuer entrinnen will, der muß den Bescheid S. Johannis des Täuffers folgen, der da spricht; Thut niemanden Gewalt noch Unrecht, und lasset euch begnügen an eurem Solde, Luc. 13. 14. Aber wo sind die Soldaten, die keine Sycophantias, und abgefeimte Schliffe und Griffe gebrauchen? Ich halte, daß man einen gantzen Folianten, der aller Abentheuerligsten Diebsgriffen, und Sycophantiarum, so die Soldaten verüben, zusammen bringen könte, wenn man nurt ein Dorff oder zwey abhören solte. Sunt verba Theologi in unvorgreifflichen Beytrag an die bnekante pia desideria p. 225.

II.

Sed haec vitae militaris regula à S. Ioanne et Sapientibus tradita,


page 29, image: s049

pessimè servatur, de quo iam dudum S. Chrysostomus conquestus est, ut ex illis verbis, quae reperiuntur in homil. 62. in Matthaeum, apparet: Subiectis, inquit, avarissimè utuntur, his, qui alicuius causâ coacti ad eos, quasi ad portum refugiunt, tamquam hostes inferuntur. Quot apud eos rapinae? De avaritia nihil dicendum. Etenim, quemadmodum in eremo educati Monachi, nec quid sit avaritia, sciunt, ita isti avaritiam ig nor ant, quam vis alio quodam, quam illo modo. Nam illi, quia longè à morbo absunt; isti, quia valdè hunius passionis ebrietate occupantur, nec sentire quidem morbum hunc possunt. Sic etiam hoc vitium expulsâ virtute animum ipsorum detinet, ut ne crimen apud insanientes illos esse videatur. Idem de milite Germano, Gallo, Hispano, Sveco, ac ferè omni dicere licet, quod superiore bello tricennali Germaniae, et hodierno


page 30, image: s050

Germano-Gallo. Belgico cum maximo nostro damno et runiâ tot millium hominum, tristissima experientia docuit. De milite Germano in praefat. Der Reuter Bestallung de anno 1570. haec leguntur. Daß vor Zeiten die Teutschen Krieges-Leute sich aller männlichen Tugenden, Redlichkeit, und Erbarkeit beflissen, gute Krieges-Ordnung und disciplin gehalten, daher sie bey allen Nationen gerühmet, nunmehro es aber dahin kommen, daß die alte Teutsche Freyheit in KriegesZügen zu viel müßbraucht, die unschuldige arme Leute allenthalben beschweret, beleidiget, alle erbare disciplin und Ordnung der Reuter und Krie ges-Rechten in Vergessen, oder auch in Unacht gerathen will. Vid. etiam Rec. Imp. de Anno 1640. Add. Tract. nostr. de transitu milit. semper innoxio praestando.

III.

Quid verò, si stipendium velannona, ut non rarò fit, militi non


page 31, image: s051

praestatur, anne excusandus, si rapinis ac praedationibus sese dedat? Minimè gentium. Stipendii tarda solutio, aut annonae denegatio non dat militi ius in rem alienam, quam vis graviter peccent illi, quorum auctoritate bellum geritur, si non exactam curam provisus rerum necessariarum praestent, et debita stipendia militibus praestent. Es müssen die Herren und ihre Generalen (ait Reinkingius laud. tract. axiom. 120.) dem grossen Herrn, der ihnen das Krieges-Schwerdt anvertrauet, und in die Hand gegeben, dovon schwere Rechenschafft thun, und wird sichs mit der nothleidenden Soldatesca, und selbst verursachter necessi-tät nicht also verantworten lassen. Die hohen und andere Officirer, auch gemeine Soldaten, werden solches damit entschuldigen, daß sie kein Geld bekommen, es möchtens ihre Zahlherren, denen sie dienen, verantworten. Aber was können die arme unschuldige Leute


page 32, image: s052

darzu, die haben ihnen nichts zugesagt, sie haben auch keine Action an sie, ein ider muß sich halten an deme, der ihnen etwas versprochen und schuldig ist, nimmets man aber einem anderen ab, so handelt man ja wieder die heiligen Zehen Gebothe Gottes, und wider die Liebe des Nechsten. Es wird darum Gott solche Entschuldigungen nicht annehmen, und auf die Herren sehen, sondern einen jeden straffen nach seinem Verbrechen, wider seine Gebot, und heisset die Apostolische Regula: Nostrum unusquisque de se ipso rationem reddet. Und wird es eben so wenig die Entschuldigung mit der nothleidenden Soldatesca auch machen.

IV.

Quid porrò dicendum, si in maximâ famis necessitate miles panem et annonam rapiat, anne tunc veniam meretur? Ita Grotio et Moralistis nonnullis, quos d. tr. lib. 2. c. 2. affert, videtur. Sed nec hoc esse sine


page 33, image: s053

peccato inforo conscientiae, alii sentiunt, quamvis ab intentione necessitatis et appetitus in foro exteriore veniâ dignus sit, ac mitius cum eo agi debeat. Vid. Ioh. Adam. Osiand. observat. in Grot. lib. 2. c. 2. v. 6.

CONCLUSIO. XI. Peccat Dux bellicus, qui patitur omnia libidine, et licentiâ militum, nihil institutô, ac disciplinâ militari geri.

OFficium boni Ducis et officiarii bellici cuiuscumque dignitatis sit et ordinis, est, militarem disciplinam tueri, Unter seiner Soldatesca gut commando, und Krieges disciplin halten: Non permittere militibus, ut licentiosè omnia agant, provinciales in solo pacato premant, spolient, torqueant, variisque


page 34, image: s054

iniuriis, et damnis adficiant. De Comite Mansfeldio Theod. Reinkingius (quam vis alii aliter sentiant, ut monuimus in tract. de transitu militari.) Polit. Bibl. lib. 2. axiom: 70. ita scribit: Der Mannsfelder fieng in vorigen leidigen Teutschen fast 30. Jährigen kriege erst an, ohne Mittel und Geld, Armeen zu richten, und Krieg zu führen, theilete anderer Herren, so nicht in Verfassung waren und es wehren kunten, ihr Land aus, zu Lauff, Sammel-und Muster-Plätzen, gabe allenthalben, wo er konte, frey Qvartier, und machete an statt Lauff-Geldes und Soldes seinen Soldaten alles Preiß, daß sie rauben, plündern und brennen, brandschätzen, die Leute um Geld peinigen, und nach ihren Belieben handeln mochten. Es war dabey kein Unterscheid, ob einer Freund oder Feind war, sondern hieß es da: Tros, Tyriusque mihi nullo discrimine agetur, und wer am besten plündern, brennen,


page 35, image: s055

und der unschuldigen armen Leute Schweiß und Blut, durch pochen und peinigen auspressen kunte, war der tapfferste Soldat, un ein ieder, der noch etwas hatte, muste der Feind seyn, führeten auch wol diese maxim, d??? der Brand den Krieg ziehrete, wie das Magnificat die Vesper:

Quid bello nostro petitur, nisi praeda, nec hostem,
Sed socium decus est exspoliasse bonis.

Diesen folgeten bald andere höhere Standes Personen nach, habens auch die, so es billig an andern straffen solten, imitiret, an statt gewöhnlichen Soldes alles auf die Qvartier geschlagen, die Soldaten darauf vertröstet, sich selbst auf diese Weise bezahlt zu machen; wann darüber, wie billig, geklaget, assecurationes, Versicherungen und gegebene Parola, Hand und Siegel angezogen, ist alles mit der necessität, und daß die Noth-leidende


page 36, image: s056

Soldatesca ihren Unterhalt haben, und man nehmen müste, da es war, entschuldiget, dadurch ist alle Krieges Disciplin und Respect bey der Soldatesca gefallen, und durch dieselbe bey Freund- und Feinden über Barbarisch und so übel gehauset, und alles verwüstet worden, daß wohl gantze Bücher davon zu schreiben wären, eadem adhuc hodiè agitur fabula. Der Soldat (scribit non nemo) wird auf keinen beständigen Sold nach Kriegs Gebrauch angenommen, noch darauf sein Contract gemacht, sondern sie dienen um Lauff-Geld oder uf Frey-Beuthe, als wie ein ander Sclav um Dienstbarkeit, mit dem einzigen Unterscheid, daß sie dieses thun mit Wissen, (mit ihrer Sprach) durch gehen von sich legen könten. Et porrò

Bekandtist es und ohnleugbar, daß kein Soldat anders angenommen nun viel Iahr hero als nur Summariter auf grosses Versprechen und wenig


page 37, image: s057

Halten und den fremden Namen recruiten, gleichan den Feind Troppen weiße geführt, als wie das Viehe ins Schlachthaus, daher verkaufft mancher sein Leben wissendlich ums Lauff-Geld und zustehende Beute, lässet ihme das Lauffgeld extraordmariè wohl bezahlen, und saget öffentlich heraus, er wisse wohl, daß ihm weiters nicht wird, als was er selber meint.

II.

Sciendum autem est, quòd belligerans, qui, quae debet stipendia militibus non solvit, non tantùm eis teneatur de damnis indè secutis, sed et subditis suis et vicinis, quos inediam coacti milites malè habuerunt. Et hanc Theologorum sententiam verissimam esse, ait Grotius. de Iur. bell. et pac. lib. 3. c. 17. adducens Aegidium Regium. de actib. supernatural. disp. 31. dub. 7. n. 90.


page 38, image: s058

CONCLUSIO XII Peccat miles, qui Officiario suo sese verbis vel factis opponit.

INter praecipuas boni militis virtutes est oboedientia ac promptissimum obsequium. Oboedientia enim omnium Regiminum fundamentum est. Reuter-Bestallung. de Anno 1570. art. 82. ibi. Der Gehorsam, als die rechte Grundfeste aller guter Regimente, erhalten, und dargegen der Ungehorsam, verhütet werde; si haec in bello deficit, nihil quicquam magni, ac publicè utile tentari et expediri potest. Quapropter oboedientia in articulis militaribus à milite, sub comminatione gravis poenae, in refractarios et rebellantes statuendae, exigitur. Vid. Reuter-Bestall. artic. 13. ubi ita cavetur: Wo einer oder mehr sich mit wehrhaffter Hand gegen den Feld-Obristen, oder Feld-Marschallk einlassen, oder


page 39, image: s059

sich sonsten seinen Obersten, Rittmeistern, Wachtmeistern und andern Befehlichhabern, sonderlich, wenn sie ihnen Amts oder Regiments halben etwas befehlen, widersetzen würden, die sollen darum am Leib, Ehr und Gut, nach Erkäntnüß der Reuter-Rechten gestrafft werden; et artic. seq. Welcher sich mit verächtlichen, schmählichen worten gegen seine Obrigkeit setzen würde, der soll vor dem Reuter-Recht gestellt, darum nach zutragender Handlung, gestrafft werden. Laude summ`a depraedicat Centurio ille Romanus oboedientiam militum suorum erga Salvatorem. Habeo, inquit, sub me milites, et dico huic vade, et vadit: et alii: veni, et venit, et servo meo, fac hoc, et facit. Matth. 8. Utinam et nostri milites, qui non Ethnici, sed Christianae Religionis confessores, eandem Iaudem mereri studerent!

CONCLUSIO XIII. Peccat miles,


page 40, image: s060

qui rebellionis auctor est, vel ei adhaeret.

PRaeceptum Dei est, quod et mililites omninò obligat in conscientiâ; Quilibet subiectus sit magistratui, qui imperium in ipsum habet. Rom. 13. Contra hoc praeceptum graviter peccat miles, qui tumultus, seditionis, coniurationis, aut rebellionis in exercitu auctor vel svasor est, quive rebellium partes tuetur. Sub capitali poenâ eiusmodi seditiones prohibentur in Reuter-Bestallung art. 55. ibi. Welche wieder den Feld-Obristen und andere seine vorgestelte Obrigkeiten eine Meuterey würd machen, der soll darum vor das Recht gestellet, an Leib und Leben gestraffet werden. Sic pedites iurare tenentur, daß sie keine Meuterey machen, noch Hand an die Officirer legen wollen. Fußknechts, Bestall. art. 1.

Nec militem rebellem, ac


page 41, image: s061

seditiosum excusat stipendii militaris fortè nimis parca, vel tarda solutio, aut famis necessitas. Potiùs enim extrema omnia ferenda, quàm contraiuratam fidem, bonam famam, ac conscientiam quid faciendum. Grave enim et atrocissimum crimen seditio, quippe, quae publicam rem militarem vel perdere; vel in summum discrimen praecipitare potest. Maximá ergo curâ ac studiô malum hoc pestilentissimum miles cavere debet.

CONCLUSIO XIV. Peccat miles, quiprior in acie fugam facit.

QUisque milos sacramento militari adstringitur, sanguinem ac vitam pro duce suo, sub quo meret, ac pro publicâ causâ profundere. Qui verò ex metu, clypeum vel arma abicit, ac commilitonibus fugiendi ansam praebet, is meritò pro ignavo et ignominioso habetur. De Romano


page 42, image: s062

iure is, qui in acie prior fugam fecit, propter exemplum capite punitur. l. 6. §. qui in acie. de re militari. Vid. Lib. lib. 2. et Val. Maxim. lib. 3. c. 2. Sic apud veteres Germanos scutum reliquiste, praecipuum flagitium erat. Tacit. de morib. German. c. 2. in fin. Apud Lacedaemonios clypeum abicere, pro ignominiosissimo habitum fuit. Vid. Camerar. 2. medit. Histor. 29. Articulus sexagesimus tertius der Reuter-Bestallung. de anno 1570. quoad hanc rem ita sonat: Da einer im Felde von seiner Fahnen schleichen, oder sonsten heimlich, oder öffentlich Flucht machen würde, der soll an Ehre, Leib und Leben gestrafft werden; Da auch andere, die solches sehen, derhalben auf unverwendeten Fuß in Bestellen, Schiessen oder Stechen, die sollen daran nicht gefrevelt, sondern noch grossen Danck darzu verdienet haben. Fußknechts-Bestall. art 22. Ob einer oder mehr wären, die Flucht im Felde,


page 43, image: s063

oder sonsten machen, so soll der erste in den oder denselben Stechen oder Schlagen, und ob einer, der also Flucht machen wolte, darüber zu Tode geschlagen würde, so soll sich niemand an ihm verwürcket, sondern grossen Danck damit verdienet haben.

CONCLUSIO. XV. Peccat militiae Dux, qui fidem hosti datam temerè violat.

HOsti fidem datam sincerè servandam esse, pluribus ostensum in Tract. de peccat. Princip. conclus. 17. Ambros. lib. 1. Offic. 29. Liquet, ait, etiam in bello fidem et iustitiam servari oportere. Et Augustin. epist. 1. ad Bonifac. Fides, inquit, quando promittitur, etiam hosti servanda, contra quem bellum geritur. Et sanè si eiusmodi pactiones cum hoste legitimè initae non servarentur, nulla unquam


page 44, image: s064

pax et securitas inter homines subsistere posset. Hottom. quaest. illust. 7. add. Grot. de Iur. bell. et pac. lib. 3. c. 19. §. 1.

II.

Peccat igitur miles, vel militiae Dux, quando v. g. induciarum pactionem rumpit, der gemachtem Stillstand der Waffen bricht. Qui pactum deditionis conditionatae temerè violat, der den gemachten accord nicht hält, qui captivis securitatem vitae ac bonorum semel promissam non servat, sed, ut quandoque fieri solet, contra datam fidem wider parole, sub falsis praetextibus eos vel occidit, vel spoliat, vel alio modo damnificat. Haec omnia absqueve perfidiae notâ non committuntur. Vid. Ioh. Adam. Osiandr. in Grot. l. 3. c. 4. Th. 12. Damnantur ea, ac iustissimè in Turcis ac Barbaris, daß lauter Betrug, Treülosigkeit, und falsches Gemüth bey ihren Handlungen seyn, Vid. R. I. de anno 1603. §.


page 45, image: s065

daß wir doch. 1. Quanto magis in Christianis, quos religionis pictas à perfidiâ omni specie absterrere debet. Se i Romani, (scribit Cauriana Italus. Comment. in Tacit. lib. 2.) à i quali non fa da i Cieli concesto quellume della Christianâ fede, che noi habbia~o ten~e. ro della fide si gran conto, è la perfidia tanto abborrirono, quanto maggiormente dobbiamo noi lume Christiani tenere? i. e. Si Romani, quibus à caelo non datum fuit lumen Christianae fidei, ut nobis tantam rationem fidei habuêre, et à crimine perfidiae abhorruerunt, quantò magis nos Christiani fidem servare debemus?

CONCLUSIO XVI. Peccat militiae Dux, qui obsides in~ocentes occidit.

OBsides, quibus non est data fides de salute, si comperti sint nocentes, impunè occiduntur. Si verò innocentes fuerint, etiam si illi, qui


page 46, image: s066

miserunt ipsos, non stent promissis, minimè. Itla Moralistae, quos refert Osiand. ad Grot. lib. 3. c. 4. th. 12. et inter eos Molina de I. et I. qui ita censet: Quando obsides dati innocentes sunt, quia vel non sunt doli capaces, vel in causa non fuerunt, ut Principes aut Res publica, quae illos dedit, fidem frangeret, nequeve ullo dolo usi sint, interfici non posse propter peccatum sui Principis aut Reip. tametsi retineri, ac servituti subici possint. Add. Grot. de Iur. Bell. ert Pac. L. 3. c. 11. §. 18. ubi ait: vereor, ne fallantur ipsi, et periculosâ auctoritate fallant alios, qui putant, à peccato immunes esse eos, qui ex conventione solâ vitam alicui v. g. obsidi, adimunt.

CONCLUSIO XVII. Peccat miles vel officiarius bellicus, qui contra ordinationem


page 47, image: s067

militarem; Die Verpflegungs- Ordinanz, vel minimum ab hospitibus extorquet.

SOlet militibus ac officiariis bellicis à Superiore praescribi certa norma, ac forma, quae vulgò, die Verpflegungs-Ordinanz dicitur, iuxta quam in hibernis ac stativis, tàm milites, quàm hospites vivere, ac se dirigere tenentur. Quàm malè autem à parte militum eiusmodi norma communiter servari soleat, testantur tot, ac tam graves hominum querelae. Non rarò enim duplum, si non triplum per varias technas, ac fraudes ab eis extorqueretur. Et quamvis eius modi ordinationes suâ naturâ strictissimae sint interpretationis, militibus tamen solent esse latissimae extensionis. Et sanè vix enumerari possunt omnes extorsionis militaris


page 48, image: s068

modi ac media, ferè enim quottidiè nova ac numquam aliàs audita emergunt. Discretion-Gelder, Portion-Courtesi Servis-Gelder, recruiten, Verpflegung, Hülffs-Qvartier-Brandschatzung-Vivers-Fourage-Commis-Brodt, Licent-Geld, Wachtgeld, Ballisaden-Geld, Schantzen-Geld, Ritt-Geld, Ereqvir-Geld, Tribulir-Geld, Meß-Geld, Salvaqvard-Geld, Post-Gend, Schreib-Geld, Bothen-Geld etc. Equidem saluberrima est in hâc re ordinatio Imperialis, in der Reuter-Bestallung, de anno 1570. artic. 90. et seq. Sed est nola sine pistillo. Non postumus tamen non eam huc adponere: Es sollen die Obristen, Rittmeistere, und andere alle und iede unsere und des Reichs Unterthanen, und Verwandten, wer die seyn, niemand ausgenommen, in An-und Abzuge, und sonsten in den Durchzügen, und Lägerungen nicht beschweren, schätzen, plündern und in keinerley


page 49, image: s069

Wege beschädigen, sondern iederman gebührliche Bezahlung thun; Da entgegen sollen sie von den Wirthen über die Gebühr nicht geschätzt werden, It. da nicht allewege das Geld oder Bezahlung so ordentlich vorhanden, und sie auf den Wirthen oder den armen Mann leben und zehren müsten, so sollen sie doch nichts desto weniger alle Gebühr und Billigkeit zu verhalten, ihrer, so viel müglich, zu verschonen, und um das jenige, so ihnen die Wirthe oder arme Leute geben, erbare gute Rechenschafft zu halten, Zeddel oder Bekentnüß von sich geben, und ihnen solches hernacher an ihrer Besoldung abziehen zu lassen, schuldig seyn. Add. Fußknechts-Bestallung. art. 41. Es soll keiner in der Freunde Landen, und auf unsern, und des Reichs Boden, auf dem Zug, oder in den Lägern, niemanden etwas mit Gewalt und unbezahlt nehmen, noch auf die armen Leute auslauffen und plündern, sondern


page 50, image: s070

ein ieder seinen Wirth, darbey er ieder zeit in Städten oder Flecken liegen wird, gebührlicher Weise zufrieden stelien. Wer solches nicht thut, und Klage köme, der soll durch seinen Hauptmann, und Obristen (sed hi saepè omnium iniquissimi sunt) zu der Erstattung angehalten und noch darzu an Leib und Leben nach Erkenntnüß gestrafft werden.

CONCLUSIO XIIX. Peccat officiarius bellicus, qui militem annonâ ac stipendio defraudat.

DUx et officiarius bellicus militem, quem sub se habet, ut filium ac fratrem diligere, omnemqueve ac verè paternam curam pro ipsius salute adhibere debet. Cumprimis exactam curam rerum necessariarum habeat. Sic Romani Duces primam semper in bellis commerciorum


page 51, image: s071

curam habuére. Plin. H. N. lib. 26. c. 4. Habeat miles, quod emat, ne cogatur cogitare, quod auferat. Cassiodor. lib. 4. c. 13. Gravissimè ergò delinquit Officiarius bellicus, quando annonam ad sustentandum militem destinatam, ad se rapit; vel stipendium, quod pro milite accepit, ei vel planè non, vel non integrum, ac iusto tempore solvit. Wenn der Officirer den Soldaten den empfangenen Sold nicht reicht, ihn in seinen Beütel schiebet, und sie Hunger und Noth leiden lässet. Tales Officiarii maximè peccant contra Deum, qui in Septimo Praecepto prohibuit omne iniustum lucrum; contra Dominum Superiorem, cuius auctoritate bellum geritur; contra militem, ipsius fidei concreditum, quem stipendio suo defraudat! contra publicam rem, quae non potest non indè grave detrimentum pati. Si enim militi stipendium non datur, ei occasio datur, ut ex desperatione,


page 52, image: s072

vel militiam planè deserat, vel seditionem et rebellionem excitet, vel rapinas exerceat, et innocentes provinciales opprimat, vel fame et egestate pereat. Eiusmodi querelas militum contra suos Officiarios in nuperrimo bello multas audivimus. Turpissimum sanè est Officiarium bellicum lautè vivere, et militem esurire. Officiarium auro et argento crumenam suam opplere; et militem in castris mendicare. Non immeritò haec Officiariorum avaritia, pecuniae cupiditas et iniustitia acerbitate poenarum coerceri solet, quemadmodum exempla superius bellum protulit.

CONCLUSIO XIX. Peccat Officiarius bellicus, qui lucri captandi gratia maiorem militis collecti numerum, quam


page 53, image: s073

habet, Principi, vel Rei publ. cuius nomine bellum geritur, falsô persvadet.

VArios ac ferè infinitos acquirendi ac ditescendi modos insatiabilis pecuniarum aviditas in bello adinvenit. Inter eos est, quòd Officiarii plures milites scribant in die Reuter-Rolle, quàm reverâ habent, v. g. cohors dicitur continere centum capita, cum tamen octoginta numerentur. Eos autem, qui deficiunt, vulgò vocant, Vacanten, Blinde. Quantum damni indè Principi, ac Rei publ. bellum gerenti emergat, facilè conicere licet. Wenn 10000. bey der General-Musterung angegeben werden, und seynd kaum 5. oder 6000. vorhanden.

In nupero bello-Gallo-Belgico-Germano multi Principes conquesti


page 54, image: s074

sunt de suorum Ducum fraude, quâ ipsis falsò persvasum fuit, cohortes et legiones tantum militum numerum comprehendere, qui longè minor apparuit. Quis dubitet, officiarium bellicum peccare, qui hoc acquirendi modo cum praesentissimo Rei publ. damno utitur? vid. Reuter-Bestallung de danno 1570. artic. 18.

II.

Non minus peccat miles ille, qui nomen suum duobus dat officiariis, der sich unter zween Haupt-Leuthe schreiben, oder zweymahl mustern läst. vid. Fuß-Knechts Bestall: art. 48. da solche Vorthel, und Betrug bey Leib und Lebens Straffe verboten wird.

CONCLUSIO XX. Peccat militiae Dux, qui milites sibi invisos hostium ferro obicit.

QUamquam miles iustu Ducis teneatur etiam periculosissimam


page 55, image: s075

stationem tueri, nec querelas movere debeat, si valdè difficilia ipsi pro imperio iniungantur: Peccat tamen Dux bellicus, si hanc habet intentionem, ut directè vita militis prodatur. Wenn man den armen Soldaten nurt muthwillig uf die Fleischbanck opffert. Alquando enim hîc à Ducibus peccari, documentum est Rex David. 2. Sam. 11. 15. Qui etiam ideò homicida audit, d. l. c. 12. 9. Nec ea infrequens ars, invisos sibi hostium ferro consumendos obicere. Pufend. de iur. rat. et Sent. lib. 8. c. 2. ubi ex historicis exempla adducit. Hoc spectare debent tàm rigida Ducum iusta, ut, dum veluti citra missionem milites pugnant, à civitate magnum avertant malum, aut insigne eidem bonum concilient, etsi contigerit eos, dum talia conantur, aut patrant, occumbere. Eiusmodi decretoriae pugnae haec lex est, ut vel hostem perdamus, vel simul cum ipso pereamus. Pufend. d. l. vid. Idem


page 56, image: s076

lib. 3. c. 7. l. 5. ubi ait. Ex fine conservandarum civitatum, et usu omnium gentium apparet, siquidem res ita postulat, rectè militi à Duce posse iniungi, ut loco assignato in hostem ad extremum usque spiritum pugnet, etsi contingat investigio esse occumbendum; ac ignaviam stationes deserentium morte expiari. Gravius enim est, à Carnifice per ignominiam iugulari, quàm cum gloriâ ad instar viri fortis ab hoste occumbere.

CONCLUSIO XXI. Peccat miles, vel militiae Dux, qui venenatis mediis contra hostem utitur.

HIstoriae docent, nonnumquam milites arma et spicula sua veneno inficere; aut sontes veneno corrumpere, aut aliis modis clandestino veneficio contra hostes grassari. Sed


page 57, image: s077

hoc tàm iuri divino quàm naturae et gentium minimè conforme est, utut quoad merum ius naturae aliter sentiat Grotius de Iur. bell. et pac. lib. 3. c. 4. §. 15. Quamvis enim permissum sit hostem occidere, modus tamen ille rectae rationi videtur adversus: tùm, quia ius divinum talem modum nescit, cui aliàs ius naturae consonat: tùm quia quod ipsis sanioribus gentilibus visum est, indignum homine, id etiam rectae rationi non censetur esse consonum. Osiand. in Grot. d. l. Fontes veneno inficere, Florus, lib. 2. ait, non tantùm esse contra morem maiorum, sed et contra fas Deûm: Clandestina scelera vocat Livius, lib. 42. de Perse loquens: nefas Claudianus, agens de insidiis in Pyrrhum. apud Valer. Maxim. lib. 3. c. 4. est: armis bella, non venenis geri debere. Est et magna ratio, de non admittendo veneficio contra hostem, quam Grotius cit. loco, adfert: quòd sc. consensus


page 58, image: s078

gentium meliorum multò magis (Christianorum) ortus sit ex respectu communis utilitatis, ne pericula in bellis, quae crebra esse coeperant, ad misso venesicio, nimiùm intenderentur. Difficile enim est, insidias per venenum structas esfugere.

CONCLUSIO XXII. Peccat miles, qui fugatô vel fusô hoste, absque consensu Ducis, adpraedam nimis properat.

VAldè periculosum est, nimiùm fuso vel fugato hoste ad praedam properare, cum saepè hostes praedantes in vadere, eosqueve incautos caedere soleant. Quapropter miles prohibetur excedere ordine, et praedae inhiare, absque permissu ducis. Vid. Reuter-Bestell. art. 83. ubi ita cavetur: Da GOtt Gnade gebe, daß den Feinden obgesieget würde, so soll nichts


page 59, image: s079

desto weniger keiner, ohne Erlaubnüß, sich ausser seiner Ordnung von seiner Fahnen aufs Beuten und Nacheilen begeben, sondern dabey bleiben, und sich seiner Obrigkeit Befehls verhalten, bey seinen Ehren und Pflichten, damit nicht aus Unordnung und Ungehorsam der Feind sich wieder wenden, und der gantze Hauffe Schaden und Nach theil darum nehmen möchte.

II.

Peccat etiam miles, qui captâ urbe vel fortalitiô contra Ducis expressam prohibitionem praedam facit, aut quocunqueve modo in gratiam receptos hostes violat.

CONCLUSIO XXIII. Peccat militiae Dux, qui imminente hoste, ob litem de praecedentiâ in proeliumire detrect at.

NOn rarò accidit, Duces atque


page 60, image: s080

Officiarios bellicos inter se de honere praecedentiae litem habere, et quando contra hostem in proelium est eundum, vel pugnam penitùs detrectare, vel periculo confusionis ansam dare. Id verò ut publicè perniciosum, ita maximè culpandum, litem praecedentiae, vel ob simultates et inimicitias privatas communem causam perdere. Vir salutis patriae amans, minimè officium suum deserit, sed publicam rem privatae rei anteferre studet. Vid. Tract. nostr. de peccat. ministror. Princip. Conclus. 45. Condonandum bono publico, quod patimur innocentes. Cogitandum, nullam esse proportionem inter iniuriam privatam, et damnum Reip. Quod ex eiusmodi lite nasci potest. Duces bellici laudabilissimum Alcibiadis de totâ Graeciâ meritissimi Ducis exemplum sequantur, is à caritate Patriae, per in vidiam magistratu depulsus recedere noluit, sed ad eam hostibus


page 61, image: s081

liberandam omni cogitatione constanter ferebatur. Cornel. Nep. in Alci. biad. c. 8. et 10. Sic Iephta condonabat patriae iniuriam, quam ab Israelitis paslus erat, et eam à periculo liberare non detrectabat. Generosus certê animus est, qui in hâcre affectui suo dominatur, contrà, vilis et abiectus, qui illi cedit.

CONCLUSIO XXIV. Peccat miles, qui Ducis sui mandato militari non paret.

IMperia publica Ducis vel officiarii bellici miles impigrè exsequi debet; id Sacramentum militare, vigorque disciplinae exigit. Si temerè illa negligere impunè eslet, facilè progrediente licentiâ totus exercitus periret. Undè Seneca de ir â. c.9. ait: Inutilis miles dicitur, qui signum receptui datum neg ligit. Alius dixit: Praefectis


page 62, image: s082

parere satius esse, quàm hostem occidere. Der Generalen, Obristen, hoher und anderer Officirer Autorität und Respect, daran die Krieges-Diseiplin, und alle gute Progreß in Kriege haften, kan nicht bestehen, es werde dann scharff über ihre Ordre und Krieges-Commando gehalten. Also geschicht offt in den Kriegen, da man gute Disciplin hält, daß ein Soldat der nurt ein Huhn, oder dergleichen, wider Verboth, genommen, oder aus seiner Ordnung gangen, am Leben gestrafft wird, denn Krieg muß mit scharffer Disciplin, und guter Ordnung geführet werden, soll es sonsten Bestandt haben, Theod. Reinking. Polit. publ. L. 2. axiom. 167. Quamvis etiam miles commodam occasionem nanciscatur hosti suo nocendi, non tamen contra mandatum, wider die gegebene Ordre seiner Officirer, id facere debet. In bello, inquit Salustius, saepiùs vindicatum in eos, qui


page 63, image: s083

contra Imperium, in hostem pugnaverant, quique tardius revocati praelio excesserant. Ins gemein, ait Reinking. d. Tract. axiom. 168. gehet es Übel aus, wennman seiner von GOtt vorgesetzten Ober-Generalen und Befehlichs-Habern Unordnung und Befehl verachtet. Add. Grot. d. Jur. bell. et pac. l. 3. 18. §. 1.

CONCLUSIO XXV. Peccat miles, qui secreta consilia hosti nuntiat, aut castrum vet fortalitium fidei ipsius commissum, auro corruptus, hosti prodit.

MAximè exosum et exsecrabile est proditionis crimen, quod tantum mali humano generi adfert, quantum salutis bona fides. Val. Maxim. lib. 9. c. 6. Et sanè vix ullum


page 64, image: s084

saeculum plura detestandae perfidiae ac proditionis exempla prodidit, quàm praesens nostrum, cum primis in nuperrimo bello-Gallo-Germano-Belgico. Quoties secreta consilia hostibus detecta? quot urbes et fortalitia auro Gallo vendita? Scilicet auri sacra fames sceleratorum hominum corda adeò occupavit et excaecavit, ut ab hoc pernicio sissimo proditionis crimine nec fama ad fidei iactura, nec atrocissimae poenae absterrere possint. Schönborn. lib. 7. Polit. c. 16. Nulla, ait Cicero, Orat. in. Catilin. esse potest in tanti sceleris immanitate puniendâ crudelitas. Caveant igitur Viri militares ab hoc nesandissimo, et infami apud Deum ac homines exoso crimine, ac pietatem et fidem erga patriam, omni auro et argento, allen Güldenen oder Silbernen Louysen, praeserant, firmiter persvasi, iuxta dicterium Au. gusti Caesaris, hostem quidem amare proditionem, proditiones autem


page 65, image: s085

ipsas odisse, quod et Barbarus Turca exemplo suo saepius docuit.

II.

Non minus etiam peccat is miles, qui proditionem et suspecta consilia non iusto tempore detegit. De his In der Fuß-Knechts Bestallung, de anno 1670. art. 27. ita cavetur: Wo einer oder mehr einige Verrätherey, oder andere böse Stücke, so von einem oder mehr dem Krieges Herrn oder gemeinen Hauffen zu Nachtheil getrieben würden, erführe, und innen würde, der soll die Mißhändler zur Stund der Obrigkeit und dem Profosen bey seinem Eyde und Pflichten anzuzeigen schuldig seyn, und da er solches nicht thäte, als ein Meineydiger, und als der Thäter selbst darum gestrafft werden.

CONCLUSIO. XXVI. Peccat miles, qui commendator Castelli vel


page 66, image: s086

fortalitii, qui absque urgentissimâ et inevita bili necessitate fortalitium hosti tradit.

CUm ab uno castro vel loco munito saepè totius regionis salus ac securitas dependeat, maximè militis praesidiarii vel Ducis fidei convenit, locum istum omnibus viribus ac mediis tueri usque ad ultimum halitum, biß ufden letzten Bluts-Tropsfen, uti loquimur: nisi summa et inevitabilis necessitatis ratio eum ad deditionem urgeat. Quid si verò miles vel propter inanem metum ac formidinem, vel propter hostium minas, vel per socordiam et levitatem, vel aliam ob causam non satis probabilem, obsessoribus sese dedat, antequam fortè machinae igniariae explosae, vel in moenia impetus factus; vel media aliqua defensionis adhuc supersunt,


page 67, image: s087

quemadmodum in Hungariâ, et in Belgio multa fortalitia in hostium manus per levitatem praesidiariorum pervenere? tunc gra vissimè talis miles, tàm famam quàm conscientiam suam intempestivâ ac nimis accelerata deditione laedit, sequeve atrocissimae poenae reum facit. Est ferè species aliqua proditionis, non necessitate satis magna adactum portas Hannibali aperire. Vid. Fuß-Knechts-Bestallung. art. 14. ubi cavetur: Ob die Obersten-Haupt- oder Befehligs-Leute, Fähnleins-ocer Reuter-weise in eine Besatzung geschickt würden, es wären Städte, Schlösser, Märckte, oder Flecken, wie es sich zutrüge, so sollen sie sich gutwillig darzu gebrauchen lassen, und ihr Leib und Leben biß aufs euserste treulich und tapsfer zuerhaltung derselben zusetzen, auch von keiner Ubergebung nicht reden, nach rathsch lagen bey ihren Ehren und Pflichten.


page 68, image: s088

CONCLUS. XXVII. Peccat miles, qui alienis negotiis sese implicat, quibus à munere militiaerectè obeundo impeditur.

REip. interest, milites semper inhaerere ere armis, nec alienis saecularibus negotiis distrahi; Ob publicam ergò utilitatem Romano iure cautum est, ne miles agrorum cultui, custodiae animalium, mercimoniorum quaestui vacet. l. 15. C. de re milit. l. un. C. de erogat. milit. annonae. l. officium §. 1. ff. de re milit. l. milites. ac. l. ult. C. locat. Nam, ut Plato in suâ Republicâ constituit, singulas artes exercere convenit. Undè miles etiam non potest comparare agrum in Provinciâ; ne scilicet studio agri culturae militiam negligat. l. milites ff. de re milit. non potest assumere civilem curam l. 16. C.


page 69, image: s089

d. t. nec Procurator, nec turor esse. l. milites. 7. C. de Proc. l. Militiae C. qui dare tutores nec accusare, nisi in Crimine laesae Maiestatis. l. qui accusare. de accus. Paul. Christin. Vol. 5. decis. 137. n. 1. et seq. Huc Pertinet illud Apostoli 2. Tim. 2. Nemo militans implicat se negotiis saecularibus, velvictus ut ei placeat, qui ipsum probavit. Peccat ergò miles contra officii sui rationem, siad militiam conscriptus, eiusmodi negotiis vacare velit, quae vel ad cumulandas opes faciunt, et interim vocationis suae operas negligere, aut eas, quasi aliud agendo, facere velir. Semper in promptus ac paratus esle debet strenuè ad capessenda Capitanei sui iussa militaria, qui ipsi de alimentis ac stipendiis prospiciet.

CONCL. XXIIX. Peccat miles, qui delicate se vestit, et femineo ritu comptus et ornatus incedit.


page 70, image: s090

I.

VEteris disciplinae rigor nesciebat milites, ut soemina comptos. Numquam compti, rarò loti, magis autem neglecto crine hispidi, pulvere soedi, loricâ chaumate fusci erant: imminente bello, intus fide, foris foris, ferro, non auro se muniebant, quatenus armati et non ornati hostibus metum incutiant, non provocent avaritiam. Equos habere cupiebant fortes et veloces, non tamen coloratos, aut phaleratos; pugnam quippe, non pompam, victoriam, sed non gloriam cogitantes, et studentes magis esse formidini, quàm admirationi, ut S. Bernhardus milites templi describit. in sermone ad milites templi, c. 4. Tales etiam erant veteres Germani, ut ex Iul. Caesare et Tacito constat. Hodiè verò disciplina haec militaris planè inversa est. In victu et vestitu nullum superfluum cavetur, nec soli necessitati consulitur. Multi in


page 71, image: s091

militiam proficiscuntur ita compti et ornati, Als wenn sie zu einer Hochzeit oder Kirmeß zögen. In hos in vehitur modò laudatus Ecclesiae Pater, dict. serm. capitul. 2. Geritis, inquit, equos sericis, et pendulos, nexcio quos Panniculos loricis super induitis: depingistis hastas, clypeos et sellas, srena et calcaria auro et argento gemmisque circum ornatis, et cum tantâ pompâ pudendo furore et impudenti stupore ad mortem properatis. Militaria sunt haec insignia an muliebria potius ornamenta? Numquid forte hoftilis mucro reverebitur aurum, gemmis parcet, serica penetrare non poterit? Denique, quod ipsi saepiùs experimini, tria arbitror esse necessaria proelianti, ut scilicet strenuus, industriusque miles et circum spectus sit ad se servandum, et expeditus ad discurrendum, et promptus ad feriendum. Vos per contrarium in oculorum gravamen femineo ritu comam nutritis,


page 72, image: s092

longis ac profusis crinibus (hodiè lange Paruqven) ac camisiis propria vobis vestigia obvolvitis, delicatas et teneras manus amplis et circumfluentibus manicis sepelitis.

CONCL. XXIX. Peccat miles, qui delicatè et luxuriosè vivit.

MIles svetâ annonâ contentus esse, nec delicatos cibos ac potus, pullos gallinaceos, pisces, vinum, ubi nullum est, appetere debet. Agesilaus olim, cum per Thrasionum agrum cum copiis iter faceret, cibos delicatiores, quos illi offerebant, inter mancipia distribuere iussit, dicens, eos, qui probitati, fortitudini studerent, non decere huiusmodi ganeis, gulae irritamentis delectari. Pelcenius Niger, Imperator militibus vinum petentibus festivè respondebat: Nilum habetis, et vinum quaeritis? De militibus Turcis scribit Iovius. lib. 40.


page 73, image: s093

Histor. Das Mahl der Türcken im Läger vor Ofen, welche ihr Geträucke aus der Tonau holeten, haben den Oesterreichischen Gesandten, mit denen sie aßen, nichts anders als Reiß und Hammelfleisch, mit schlechten und so strengen Zeuge, daß man wol sehen kunte, daß sie den unseren Teutschen ihre Schwelgerey fürwurffen, als die ihr Essen, darinnen sie allermeist ihren Adel, und Thorheit sehen lassen, nicht nach der Natur Nothdurfft, sondern nach unmäßiger Lust des Bauchs, zu rüsten. Derohalben es nicht Wunder, daß sie, die Türcken, allezeit mit Anschlag und Kriegesmacht unüberwindlich gewesen, dieweil sie die Wollust in essen, welche bey diesen Völckern die fürnehtnste ist, in Kriege und daheim, als den ärgsten Feind der Kriegs-Leuts, gantz und gar verwerffen.

II.

Audiant hoc nostri milites ac officiales bellici, qui opiparas dapes, et


page 74, image: s094

gulae delitias requirunt, ac mensae liberalioris, stattlicher Tractamenten, appetentissimi: legibus certè sumptuariis ad coercendum eorum luxum hodiè opus esset. Quantum verò damni indè publicae rei emergat, experientia docet.

CONCL. XXX. Peccat miles, qui blasphemias et maledicta contra Deum evomit.

I.

SI ullum crimen est, quô nostri milites, qui Christianae Religionis confessores, Turcas, Tartaros et Ethnicos superant, est certè nefarium, ac detestandum blasphemiae corimen. Illud horrendum delictum adeò frequens est inter milites huius, cumprimis, omnium pessimi saeculi, ut ex centum vel milibus vix unum reperias, qui non vitiô hôc, velut labe


page 75, image: s095

pestiferâ infectus sit. Undè in Proverbium abiit. Er flucht wie ein Landsknecht. Et sanè in sacris Historiis plurima exstant exempla militum, ac Ducum, qui cum devotis precibus ac in vocatione divini Numinis, in proelium ivêre: Hodiè verò precibus ac orationibus successêre maledicta ac blasphemiae. Undè non mirum est, arma nostrorum contra hostes patriae, cumprimis Religionis, Turcas, inquam, ferè semper infausta ac infelicia fuisse et adhuc esse. De pio illo Cornelio, militum Praefecto D. Mörlinus Postill. p. 150. 153. ita scribit: Ey botz Dufft, botz Lufft, Kresam und Oel, Wunden und Marter würde ein ander Kriegsmann (und nicht, Ich birt nicht werth, daß du unter mein Dach gehest) gesagt haben, bistu zu tinen Gecken worden? Was Pfaff? Was Wort? Was Predigt? Was soll das helffen? Aber hör, was vor ein Brüderlein der Landsknecht ist, er


page 76, image: s096

redet nicht schümpfflich von Gottes Wort. Ohne Zwehffel wird er darbey nicht geflucht haben, noch alle dem, davon das Wort redet. Wo nun unsere Hudler, botz Marter, Blut, Kresam, was Pfaff! was Predigt! Sihe, wie sie ienem Landsknecht so ähnlich, als der Teufsel einem Heiligen! Kanstu nicht fluchen, so bistu kein Kerl. Bistu ein Landsknecht, und fürchtest dich für dem Pfaffen, du Memme, du, wer, ich? Ich ließ die Pfaffen etc Wolan sagt Christus, sie sind ia nicht alle also, und was sollen sie seyn, es seynd auch unter Priestern nicht desgleichen. Darüm mögen Kriegs-Leute rühmen, sie haben auch aus ihren Orden einen im Himmel, der nicht bey der Thür, sondern oben ansitzt bey den Ertz-Uätern. Solche Hauptleute solte man wider den Türcken haben, da müste es glücklich zugehen. Aber itzt wäre es eine Schande, wenn ein solcher Mann sich mit Gottes Wort hart


page 77, image: s097

solte bemühen. Fluchen und Martern, doppeln und rasseln ist ihre Weise.

Obviam itum huic detestabili militum mori variorum mandatorum, ac constitutionum severitate, non tamen hactenus satis coerceri potuit, tam altas radices Diabolicus hic mos in militum cordibus egit. Vid. Reuter-Bestall. art. 47. ubi cavetur: Die Krieger, so vorsetzlich Gottes Namen lästern und schänder, soll man an ihren Ehren, Leib und Leben straffen. Et ordin. Polit. Francof. de anno 1577. tit 5. Von der Kriegs-Leute Gottes-Lästerung, auch Schweren und Fluchen. ibi: Wir gebieten hiermit ernstlich allen Churfürsten, Fürsten, Ständen un~ Communen des Heil. Röm. Reichs, desgleichen auch allen Obristen, Rittmeistern, Haupt-und Befehlichs-Leuten, und wollen, so sie hinführo Kriegs-Uölcker zu Roß und Fuß bestellen, und annehmen, daß siein allen dergleichen Articuls-Brieffen setzen, sich nicht


page 78, image: s098

allein mit Straff der Personen, so Gott, unsern Schöpffer, Erlöser und Seligmacher, und Maria seine gebenedey ete Mutter, oder die lieben Gottes Heiligen lästern, sondern auch der Gottes Schwüre und Flüche halben, mit der Straffe, die ihnen an ihren Solden abgezogen werden soll, gehorsamlich zu halten, welche Straffe armen Leuten gegeben werden soll; Es sollen auch die Haupt-Leute und Profosen mit Ernst daran seyn, und verfügen, daß die Gottes-Lästerung, Schwüre und Flüche, wie obstehet, von dem Troß gleicher gestalt vermitten, bey poen der Leibss-Straffe, ö disciplinam militarem, ubi nunc lates!

CONCL. XXXI. Peccat miles, qui ebriositati se dedit.

TUrpe, nefandum, ac publicè privatimque perniciosissimum estebrietatis vitium. Numini namque


page 79, image: s099

dubium est, ebrietatem rixis, seditionibus, homicidiis, caedibus, bladphemiis, maledictis, adulteriis, aliisque malis innumeris causam praebere, ut sanitatis et vitae pernicies, omniumque vitiorum lerna verè dicatur. Ebriosus, ait Augustinus, cùm absorbet vinum, absorbetur à vino, abominatur à Domino, despicitur ab Angelis, deridetur ab hominibus, destituitur â virtutibus, confunditur à Daemonibus, conculcatur ab omnibus, ipse confundit naturam, amittit gratiam, perdit gloriam, incurrit damnationem aeternam. Utut autem Ebrietas gravissimum sit crimen, nihilominus tamen proh dolor! Inter Christianos, comprimis Germanos nostros, frequentissimum est; Infectum enim pessimo hoc vitio, velut lue quâdam pestiferâ, omne hominum genus. Sanè apud Turcas in ebrios non secus ac aliàs in gravis criminis reos animadvertitur. Speidel.


page 80, image: s100

in Specul, var, iurid. v. zutrincken. Tantum vero abest, ut apud nos Christianos ebrii criminis alicuius rei habeantur, quin potius non rarò laudantur illi, qui Heröes sunt in poculis. Vid. D. Hartmanni Sauff-Teuffel.

II.

Quemadmodum autem Ebrietas crimen turpissimum ac perniiosissimum est in aliis, ita etiam in militibus. Cùm enim milites semper praesumantur constituti eslein periculo, pr. Inst. de milit. testam. cumprimis, qui in castris degunt, illique semper prompti ac parati esse debeant ad pugnandum; necessaria sanè eis vigilantia ac sobrietas. Quomodo autem ebrii ac temulenti vigilabunt? quomodo in acie stabunt, si ebrietate corpus, vires enervatae ac debilitatae: Si neque pes neque manus nec lingua, officium suum facere possunt? Saepius compertum est, per ebrietatem totos exercitus ab hoste caesos ac dissipatos:


page 81, image: s101

urbes, castra ac fortalitia munitissima occupata fuisse. Qua propter Constitutionibus Imperii sub gravi poenâ malum Ebrietatis militi prohibitum, quamvis maximè dolendum sit, eas per abusum ferè obliteratas esse. Ita autem In der Reuter-Bestallung de anno 1570. art. 48. cavetur: Dieweil ts leider! dahin kommen, daß unter den Teutschen, sonderlich im Kriege, das lästerliche, viehische Vollsauffen, schier die meiste Ubung ist, daraus der gantzen Nation viel Verkleinerung, Unehr, Nachtheil und Spott entstehet, sonderlich im Kriege, auch desto weniger Sieg, und glückliche Verrichtung erfolget, so soll hiermit den Obristen, Ritmeistern, Befehlichshabem, gleichfalls Herren, Iunckern und Mit-Reutern, in Krafft die ihrer Bestallung, zum ernstlichen eingebunden seyn, sich der steten immerwärenden Uöllerey zu mäßigen, sonderlich aber solches ihren Knechten und Dienern auch


page 82, image: s102

nicht zu gestatten. et art. 49. Item, wo unter den Befehlichs-Leuten einer oder mehr erkundiget würde, welcher der immerwärenden viehlischen lästerlichen Völlerey dermassen ergeben wäre, daß erseinen Befehl, und des Krieges Herren Dienste nicht nothdürfftiglich abwarte, dem oder denselben sollen sein, oderihre Befehl durch den Feld-Marschallck, und seinen Obristen genommen, entzogen und andern Würdigern, so mehr nüchtern, zugestellet und gegeben werden: Fußknecht-Bestall. art. 56. Es soll sich ein ieder des Zutrinckens und Trunckenheit mäßigen, und keiner den andern zu trincken nötigen. Wo einer in der vollen Weise iemand ver geraltigte, und schlüge, oder sonsten etwas ungebührliches verhandelt, derselbige soll nicht allein eben so wohl ernstlich, als ob er nüchtern gewesen wäre, sondern härter und doppelt darum gestrafft werden. art. 57. Item, Es soll sich sonderlich ein ieder


page 83, image: s103

des Volltrinckens mäßigen, wenn er wachen soll, und wenn einer auf der Wacht truncken, oder voll begriffen wird, also, daß er seine Wacht nicht nothdürfftiglich versehen kan, der soll alsbalo mit den Eyssen, und sonsten nach Erkäntniß der Obersten, gestrafft werden. Art. 58. Item, wo auch sonsten einer auf ser Strassen oder Wegen dermassen iruncken oder voll betreten würde, daß er sich weder seiner Vernunfft noch seiner Sinne, und sonderlich nothdürfftiglich Gehens und Stehens nicht gebrauchen kan, den selben soll der Profoß oder seine Diener, wo er ihn betritt, gefänglich einziehen, und in die Eissen schlagen.