Regeln fuer die Texterfassung 03/2001
not necessary
1. Unde dicatur.
2. Ejus situs.
3. Aquo et quando condita.
4. Olim oppignorata, sed publica pecunia redempta, oppignorari amplius non debet.
5. Est Civitas Imperialis, et Matriculae adscripta.
6. Privilegium appellationis.
7. A causis injuriarum non appellatur.
8. Privilegium habet contra judicia extranea.
de urbib. imper. part. 2. cap. 17.
infra in Epigrammate 1. relato apparet.
an. Christi 425. a dicto Windegasto, Trithemius annotat, referente Reusner. d. l.
anno 1412. fuit oppignorata, et a Friderico, urbis Noricae Praefecto aliquandiu possessa, sed publica deinde pecunia redempta, jus suum recuperavit, Reusner. d. l. Et ab Imperatore Carolo IV. Privilegium impetravit, quod imposterum oppignorari non debeat, de quo supra cap. 57. num. 26. Anno 1418. durante bello Hussitarum, ipsa Civitas ampliata, et fossiae exteriores ac muri conditi sunt, Münster. Cosmograph. libr. 3. cap. 378.
Ex literis supra C. 57. n. 25. 26. et a LVNIG. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 615. sqq. relatis apparet, longe ante tempora Sigismundi oppignoratam fuisse, seque redemisse, atque a Carolo IV. ne unquam ulterius oppignorari queat, privilegium impetrasse. Et extat in LVNIG. d. l. p. 670. privilegium Ludovici Bav. de A. 1341. quo liberam pronunciavit civitatem ab omnibus praestationibus, praeter steuram ordinariam annuam 300. librarum Halensium, ea ratione addita: d. l. p. 669.
JCtionem criminalem ei largitus et Carolus IV. A. 1365. LVNIG. d. l. p. 671. literisque investiturae denuo firmavit Fridericus III. A. 1464. ibidem p. 672.
De officio Sculteti d. l. p. 671. investitum olim a Wenceslao Rege A. 1389. Bohemum quendam, Borzvvovum Svvaodium.
5. Est Civitas Imperialis, ad Comitia vocatur, ad sessionem et votum admittitur, et in Matricula Imperii continetur, tom. 4. libr. 7. cap. 55.
A. 1698. novam quoad praestationes Circulares moderationem impetravit ad dimidium; eamque sibi concedi eam in praestationibus Impeni, simulque exemptionem ab omnibus collectis ad 25. annos petiit A. 1734. v. T. 65. p. 280. seq.
anno 1499. ut in causis, quarum summa 14. florenos non excedit, non liceat appellare, in reliquis si appelletur, juramentum calumniae, et cautio praestanda sub obligatione corporis, aliâs appellationi non defertur; vid. ms. libr. 2. cap. 33. n. 163. Quod Privilegium integrum reiert Wehner. apud Gylman. Symphor. tam. 6. cap. 7. §. 45. pag. 234. Limnae. de jur. publ. tom. 3. libr. 7. cap. 55. pag. 500. et seq. Blum. in Process tit. 47.
vid. LVNIG. d. l. p. 672.
anno 1556. Winshemensibus Privilegium concessit, quod in causis injuriarum plane appellari non debeat, sed hae summarie et sine scriptis, d. loc. pag. 231. et seq. et Limnae. d. l. pag. 503. Blum. d. l.
LVNIG. d. l. p. 676.
III. Senatum quoque, subditos et Cives Winsheimenses ex Privilegio de anno 1576. tutos esse contra d. tom. 6. cap. 7. §. 45. pag. 233. in fin. Blum. d. l.
Exemptionem ab extraneis judiciis debet haec Civitas privilegio Adolphi Regis de A. 1295. confirmato ab Alberto I. A. 1302. ab Henrico VII. A. 1313. et a Ludovico Bav. A. 1316. v. LVNIG. l. c. p. 668. seq. Eam Carolus V. latius extendit. atque jus Austregarum, ut nimirum in prima instantia eorum civitatibus Norimberga, Rotenburgo et Dunckelspühla conveniri debeant, simul concessit, privilegio de A. 1545. ap. LVNIG. l. c. p. 674.
1. Warmatia unde sic dicta, et num. 3.
2. Dicitur Civitas Vangionum.
3. Ejus situs.
5. Vrbs est antiquissima.
6. Olim quibus subdita.
7. Vastata, sed restaurata, et permutatione cum Bruxella in libertatem vindicata.
8. Magnae semper fuit authoritatis, et multis conventibus nobilitata.
9. Vti et sacerdotio, quod Moguntiam franslatum.
10. Esc Civitas Imperialis, et mutriculae inscripta.
11. Insignia Civitatis.
12. Est una ex deputatis.
13. Cives a jure des liberati.
14. Ubi in prima Instantia Civitas conveniri debeat.
15. Quatenus ad Episcopum fiat appellatio.
16. Privilegium Caroli IV. quale.
17. Wormatiensibus qua de causa Iudai, eorumque bona donata, et num. 18.
19. Iudaei intra biennium Crvitate excedere iussi.
20. Libertas a teloniit.
WOrmatia, Wormbs, aliis a Vermibus, von Bürmen, quorum magna copia destructae urbis in ruderibus enata, ita dicta videtur, referente Münster. Cosmograph. lib. 3. cap. 172. Alii ab incolis Vangionibus, eam ita dictam putant, quasi Vangionum urbs, et contracte, Wormbs, Münster. d. l. quod indicat etiam Scriptura Wormatiae in turri Pavonum, Specula Vangionum, teste Münster. d. l. De quo ita Francisc. Irenic. c. 32. Multarum regionum civitatumque origines ignoramus, et Graeca putamus, quae tamen Germanicis debentur, veluti Vangionas dicimus Wormatienses, omnes mirantur, unde nomen illud fuerit profectum: Liter is Graecis non est opus, Germanicus fons spectetur. Urbs haec sita est in territorio Teutonico, Wungau dicto, Cerere et Baccho opulentissimo: Latini paululum variantes literas Vangiones illos proferebant Wungaugiones, etc. Lehman. Chron. Spirens. lib. 1. cap. 1. in princ. et 2. cap. 7. circa princip. ubi ait: Civitas Vangionun,
confer eundem Lehman. libr. 1. cap. 9. pag. 23.
lib. 2. cap. 9. Civitas haec Bertomagum, vel Berbetomagum, dicta fuit, indeque Wormatia nominata videtur quasi Bormagia, vel Wormagia. Quia Magus Gallis est domus, vel burgum, veluti Noviomagus, Duromagus, Drusomagus, Dresser. de urbib. German. pag. 620. Limnae. tom. 3. lib. 7. cap. 36. num. 1. Reusner. de urbib. Imper. part. 1. cap. 5. Münster. d. cap. 72. Olim Guarmatia, indeque Wormatia dicta videtur, Münster. d. l.
d. cap. 5. Limnae. d. cap. 56. num. 4.
de Episc. Wormat. ubi ait: Urbem Vangionum vetustissimam esse hoc testatur, quod mille et quingentis annis ante natura Christum
Chron. Spir. lib. 1. c. 4. ubi ait, in templo Cathedrali Treverensi hosce versiculos et picturas reperiri:
d. cap. 56. num. 4. Lehman. d. cap. 4. pag. 5. ubi ita scribit: Tuisconis filius Mannus, Rex Tuisconum 11. patri hic anno ante Christum 2000. successit; anno 6. Semiramidis Assyriorum Reginae, et 15. aetatis Abrahami anno. Manno inter alios filius etiam fuit nomine Trevir, qui urbes ad Rhenum et Mosellam aedificasse dicitur, Treverim (etsi alii conditorem faciunt Trebatam Nini et Semiramidis filium) Moguntiam, Wormatiam, Spiram. Argentinam, Basilaeam, Metim, Crus. Annal. Suevic. lib. 1. part. 1. cap. 1. pag. 3. Cui etiam consentit Chron. Alsat. lib. 1. cap. 3. ubi ita habetur: d. cap. 4. confer Reusner. d. cap. 5. ubi Trevirum et Trebatam pro eodem ponit.
d. cap. 5. Limnae. d. cap. 56. n. 4. Cum enim duo Wormatiae essent Palatia sive Praetoria, quorum unum Dagoberti quondam Regis Francorum Palatium; alterum Conradi Ducis Vangionum Praetorium nobile ac pervetustum, hocque Conrado in bello cum Othone Magno contra Hunnos gesto ad Licum fluvium interfecto, postea successori ejus Othoni arx esset civium perditorum, receptaculum hominum sceleratorum, castellum forensis latrocinii; opera et auctoritate Henrici II. Caesaris factum est, ut colluvies ista hominum Bruxellam amandata, et omni abdicato imperio Civitatis, eodem se receperit; eoque oppido omne jus suum, quod in urbe habuit, transportaverit. Sic libera quidem Imperii Romani Civitas facta, sed multis diuturnisque jactata injuriis, et cum externis tum domesticis bellis atque discordiis misere vexata est, sicuti ex annalium illius urbis monumentis constat, teste Reusner. et Limnae. d. loc.
Cosmograph. lib. 3. cap. 172. per tot.
d. l.
tom. 4. libr. 7. cap. 56.
de jure insign. cap. 6. num. 1076.
anno 1180. Privilegium impetravit, ne Cives Wormatienses, ad Solutionem juris, quod vocatur Chron. Spirens. lib. 4. cap. 22. p. 356. Limnae. d. cap. 50. n. 10. De quo confer supra cap. 50. num. 25.
LVNIG. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. 11. p. 680.
de anno 1514. Civibus et Senatus in prima Instantia coram novem Civitatis Commissariis conveniri debet, Symphor. tom. 6. cap. 7. §. 46. pag. 237. et seq.
LVNIG. d. l. p. 691.
tom. 6. cap. 7. §. 46. et tom. 3. pag. 37. Ex quo tamen Civitas haec non desinit esse immediata et Imperialis, Civitas enim recognoscens aliquem certo intuitu, in reliquis libera manet, et tantum ad expressa tenetur, per dicta libr. 1. cap. 3. num. 35. et seq.
Legenda hic omnino sunt duo scripta nomine Civitatis edita; quorum alterum Apologie, alterum Palladii titulum praefert, cui cum ex parte Episcopi opponeretur Antipalladium, alio scripto rursus ei responsum est. Inspersa sunt his controversiis tanti momenti capita, ut non civitatis, sed omnium Protestantium causa simul agi videatur. In Lunigio nihil, quod huc spectet, habetur, praeter transactionem A. 1526. initam, Archiv. P. Spec. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 684.
Neque cum Clero minore civitati otium fuit quod testantur diversae transactiones de A. 1509. et 1521. a LVNIGIO editae ibid. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 685. 688. 690. 692. 694.
Cum Electoribus Palatinis pacto protectionis unita fuit civitas A. 1654. V. LVNIG. l. c. p. 704. 707.
anno 1355. varia Wormatiensibus Privilegia concessit. tom. 4. libr. 7. cap. 56. pag. 369.
LVNIG. l. c. p. 683.
anno 1348. ab Imperatote Carolo IV. olim Judaeos ibidem habitantes, pro propriis donatos mancipioque datos fuisse perhibet, Mager. de advocat. armat. cap. 8. n. 295. et inde censet, civibus ejus loci non licuisse Judaeos contra Magistratus voluntatem expellere, propterea quoque in eos ab Electore Palatino Rheni die 25. Martii anno 1617. graviter animadversum esse, historia testatur. Cujusmodi donatio his verbis facta: d. l. pag. 370. vid. Klok. vol. 1. cont. 25.
supra cap. 50. n. 35. de Spirensibus Judisis adduxi, Imper. Carolus IV. anno 1349. Civibus Wormatiensibus horum bona addixit hoc verborum tenore
d. l. pag. 371. et seq.
anno 1548. Civitati Wormatiensi concessit, ut Judaeos intra biennium Civitate excedere juberent: d. l. fol. 372. et seq. ubi addit, quo minus Judaei Civitate expellerentur, opposuisse se Episcopum loci, et cum eodem Dominos de
LVNIG. l. c. p. 682. 702.
anno 1073. ipsis telonium, sive d. tom, 4. lib. 7. cap. 56. in fin.
LVNIG. l. c. p. 679.
1. Zella ubi sita, et unde sic dicta.
2. Est Civitas Imperialis, et Matriculae inserta.
de urbib. Imperial. part. 1. cap. 25. Vulgo etiam am in topograph. Suev. verb. Zell.
tom. 4. Mr. 7. post cap. 56. Privilegiata est contra extranea judicia. Blum. Supplic. Cameral. tit. 8. de mandat. numer. 25.
Oppignorata fuit haec civitas cum reliquis duabus vicinis atque confoederatis, Offenburg et Gengenbach, Elcctoribus Palarinis et Episcopis Argentinensibus, usque ad A. 1504. et vallis Hamerspach, eo pertinens, usque ad A. 1689. in libertatem restituta tandem a. Maximiliano 1. et Leopoldo Imperatoribus, atque privilegiis de non amplius oppignorando, de recipiendis bannitis, de non evocaudo ad judicium Rothvvilense vel alia extranea, munita. v. et Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. 11. p. 710. seqq.
FINIS LIBRI TERTII.
1. Magnitudo Imperii Romant quaenam olim futrit?
2. Aquila Romana quomodo hodie deplumata?
3. Quinam Aquilam deplumarint?
4. Avulsae ab Imperio sunt Civitates,
6. Ammer svveyerum.
7. Antonacum,
8. Antvverpia, et n. 9.
10. Aurasia, Orange.
11. Astensis civitas.
12. Bambergum ejusque insignia.
13. Basilaea unde dicatur.
14. Basileenses olim piscatores imperii fuerunt.
15. Berna.
16. Bileken.
17. Bisantium hactenus Imperialis fuit civitas.
18. Dubitatum olim, an ad Conventut Civitatum particulares admittenda.
19. Nuper quo pacto ad Hispaniarum Regem pervenerit?
20.
21. Bononia.
22. Moppart, quomodo ad Episcopum Trevirensem pervenerit?
23. Brackel exempta ab Episcopo Paderbornensi.
24. Bregentia Austriae Archiducibus subdita.
25. Brunsvviga unde sic dicta.
26. Quod Duci Brunsuicensi hodie suhdita argumenta recensentur.
27. Argumenta pro libertate civitatis adferuntur.
28. Civitas haec mixtam civitatum speciciem abtinet.
29. Brisacum.
30. Cameracum.
31. Chemnitium.
32. Curia Rhetia civitas.
33. Constantia quomodo ab Imperio avulsa, et domui Austriacae subjecta?
34. Constantienses procripti.
35. Imperatoris Ferdinandi I. literae ad Status Circuli Suevici.
36. Statuum contradictio.
37. Imperatoris duplica.
38. Triplicae Statuum Circuli.
39. Crema Proscripta.
40. Dantiscum in Poloniae Regis clientela est.
41. Deventer.
42. Deüren ad Duces Juliacenses pertinet.
43. Donavverda unde dicta, et cui olim subdita?
44. Hactenus Imperii civitas.
45. Quando et quomodo libertatem amisit? et 46.
47. unde dicta?
48. Olim imperialis.
49. Hodie ad Duces Juliacenses spectat.
50. Egra oim Imperialis.
51. Postca Regi Bohemiae oppignorata.
52. Oppignoratio non eximit ab immediata subjectione.
53. Egra hodie quaenam iura obtineat?
54. Quoad quid ad Coronam Bohemiae pertinet.
55. Non valet pignoris datio, ut dominium rei in creditorem transeat.
56. Jus pignoris Religionis mutationem non tribuit.
57. Assecuratio Elecloris Saxonici.
58. Elbinga et Gedanum hodie sub Regis Poloniae protectione est.
59. Embdanum ad Belgas transiit.
60. Erphordia olim Imperialis civitas.
61. Eandem sibi subjectam esse asserit Archiepiscopus Moguntinensis.
62. Ejus insignia.
63. In protectione Electoris Saxonici existit.
64. Essena civitas.
65.
66.
67.
68.
69. Geneya, omnimoda libertate gaudet.
70. Genua, janua olim Imperialis.
71. Gosslaria.
72. Göttinga.
73. Groninga Frislandia.
74. Hallae Thuringae.
75. Hamburgum Imperii in matricula continetur.
76. Unde dicatur.
77. Varios olim dominos habuit.
78. Holsatiae Duces hanc civitatem sibi subjectam esse contendunt, et quibus rationibus?
79. Sententia Camerae resertur.
80. A qua revisio petita.
81. Ad mixtas refertur civitates.
82. Hildesia.
83. Civitas Hirsfeldensis ad Abbatiam istam, et sic domum Cassellanam spectat.
84. Ingelhemium ab Electore Palatino detinetur.
85.
86. Lemgovia.
87. Limpurgum.
88. Luca hodie superiorem non reconoscit.
89. Lüneburgum.
90. Lucern.
91.
92. Magdeburgum unde dicatur?
93. Imperium recognoscit.
94. Magdeburgo privilegia sua in Instrumento pacis confirmata.
95. Certis legibus devincta est Archiepiscope Magdeburgensi.
96. Privilegium Ottonis 1. refertur.
97. Nec non Privilegium de extruendo fortalitio.
98. Excidii Magdeburgensis descriptio Lotichii.
99. Mantua Imperii civitas.
100. Dux Mantuae Imperii vasallus.
101. Hodie Imperii majest. comiter observat.
102. Mastricetum oppidum liberum.
103. Metis, Tullum, et Verodonum olim Imperii civitates.
104. Hodie Galliarum Regi parent.
105. Modena Duci Ferrariensi in feudum concessa.
106. Moguntia unde nomen habeat?
107. Olim civitas fuit Imperialis.
108. Hodie ad Archiepiscopum Moguntinensem spectat.
109. Mülhusium Sundgovia per Helvetios exempta.
110. Neomagium.
in Palatinatu superiori.
112. Vesalia hodie Ducibus Juliacensibus et Clivensibus paret.
113. Odernhemium.
114. Oppenheimium hodie Elector Palatinus obtinet.
115. Paderbornam Episcopus tenet.
116. Parma variam sensit fortunam.
117. Patavium,
118. Pisa Florentinorum jurisdictioni paret.
119. Quetlinburgum Abbatissa tenet.
120. Rense.
111. Rostochium olim Imperialis civitas.
122. Habet jus cudendae monetae.
123. Hanc urbem Duces Megapolitani sibi subjectam asserunt, et quibus argumentis?
124. Salisburgum Episcopo paret.
125. Saraepontum olim Imperialis, hodit exempta.
126. Sebafhusia hodie Helvetia civitatibus adnumeratur.
127. Sena oim Imperialis jus suum in Cosmum Florentiae Ducem transtulit.
128. Sundium hodie a Pomeraniae Ducibus tenetur.
129. Susatum olim Romano Imperio paruit.
130. Hodie Ducum Juliacensium et Clivensium successores dement.
131. Solodurum Helvetiorum foederi se associavit.
132. Treviris olim Imperialis.
133. Sed Archiepiscopo Trevirensi adjudicata.
134. Verda hodit Episcopo Verdensi paret.
135. Verona et Vincentia hodie Venetorum parent Imperio.
136. Warburgum Episcopo Paderbornensi obedit.
37. Vesalia Eleclori Trevrensi vendita.
138. Weissenhornia hodie Comitibus Fuggeris paret.
139. Vienna olim fuit Imperialis.
140. Tigurina Helvetiorum Imperium agnoscit.
141. Zvviccaviam Marchio Misniae bellica vi sibi subjecit.
QUam maximum, longe lateque extensum fuerit olim Imperium Romanum, ex Historicis constat, ita, ut Trajano imperante. longitudo ejusdem fuerit nonaginta graduum, latitudo vero ejusdem ab aequinoctiali septentrionalem versus, ad quadraginta minimum ac quinque gradus extensum, Kirchner. de republ. disput. 3. corol. 7. lit. a. Ubi gradui cuilibet Geographi assignant milliaria sexaginta, vel Germanica mediocria quindecim, et trecentena milliaria totius Orbis circulum absolvunt, Casp. Klock. de aerar. lib. cap. 4. n. 56. Sub suo enim Imperio Trajanus tenuit, in Asia, Colchidem, Tyberiam, Albaniam, Pontum, Bosphorum, Cappadociam, Galatiam, Bithyniam, Armeniam, Syriam, Arabiam Palaestinam, Ciliciam, Pamphiliam, Lydiam, et Asiam totam minorem: In Africa, AEgyptum, Cireniacam, Marmaricam, Gethuliam, Africam propriam, Numidiam, Mauritaniam, aliasque minores aut ignotiores: In Europa, Italiam, Hispanias, Gallias, Alpes. Rbaetiam, Noricum, Illyricum, Macedoniam, Epirum, Graeciam, Thraciam, Moesiam, Daciam, Pannoniam, Lipsius lib. 1. de magnit. Rom. cap. 3. pag. 20. seq. Verum quod de peculio privatorum enunciat Marcianus in l. peculium. 40. in princ. ff. de pecul. id simile esse homini, nasci, crescere, decrescere, mori, hoc quoque non incommode de Imperii Romani peculio, et appertinentibus ditionibus dici potest, Sicuti enim in summam magnitudinem exerevit, eiusque reditus maximi fuerunt, ita ut tempore Imperatoris Friderici Barbarossae ad sexaginta auri tonnas in Germania et Italia, sese extenderint, supra lib. 2. cap. 17. n. 20. Ita etiam successu temporis decrevit, et a successoribus in tantum evisceratum est Imperium, et Aquila ita deplumata est, ut caeteris animantibus sic contemptui, et propriis pennis nihil efficere possit, Cranz. chron. Saxon. lib. 10. cap. 8. Besold. de arar. cap. 2. 2. num. 4. Praeter quos de hac Aquilae deplumatione conqueruntur, Cuspinian.
Multa hoc capite continentur incerta, erronea et aliena, Quid enim ad nostram Germaniam Arausio, Astensis Civitas, Bononia, Crema, Genua, Lucca, Mantua, Modena, Parma, Pisa, Sena, Verona, Vicentia? Neque enim de Italiae Regnique Arelatensis antiquis urbibus Imperialibus, quarum longe major numerus fuit, tractare constitutum erat Autori nostro. Damiscum. Elbinga, (quam male Gedanum nominat) et Riga, quamquam in matriculas olim relatae sint, nunquam tamen vere fuerunt Civitates Imperiales; et de iisdem, deque Helveticis Belgicisque Civitatibus cap. seq. quo de integris provinciis ab Imperio avulsis agitur, opportunius sermonem facere potuisset. Reliqua fere omnia ex LIMNAEI Tom. 1. addit. ad L. IV. C. VII. n. 67. p. m. 459. sqq. iste vero sua ex ZEILERI Itinerario Germ. Part. II. C. 1. p. m. 9. seqq. desumsit, qui Relationem MSC. secum communicatam allegat, quae non alia est quam ea, quae a ZACHARIA GEIZKOFLERO, Quaestore olim S. R. Imperii, jussu Imperatoris Rudolfi 11. ex ipsis Imperii Actis publicis et authenticis confecta fuit. quamque ZEILERVS et LIMNAEVS varie interpolarunt. Praestat igitur ipsum genuimim Catalogum Geizkoflerianum consulere, editum a CORTREJO Tom. 1. P. V. Corp. Jur. publ. p. 50. seqq. et inprimis p. 92. seqq. et P. 8. seqq.
Ex designatione oppignorationum Electoribus Palatinis factarum, quae reperitur in Electis Jur. pubt. Historiam Palat. illustrant. Part. II. sibe Continuatione Actorum Compromissi Francofurtensis in causa Aurelianensi p. 156. seqq. et in additionibus ad Historiam Palatinam Tollneri p. 78. apparet, ab Imperatoribus pignoris loco dictis Electoribus cessas fuisse diversis temporibus Civitates et Castra: Mosbach, Sinzheim, Gemunde, Eberbach, Driefels, Neucastel, Gerniersheim, Anvveiler, Guttenberg, Wulkenberg, Weyburg, Weibstadt, Wedersheim, Rosvveiler, Heiligenstein, Weissenburg. Weinsperg, Weinheim, Manheim, Oppenheim, Odernheim, Eppingen, Bellikeim, Bellheim, Werth, Selz, et alia.
Non minora incrementa reliquos Imperii Principes ex donatis, venditis et oppignoratis ab Imperatoribus Civitatibus cepisse, mihi nullum dubium est, quamquam ea singula non nisi ex Archivis eorum disci possunt.
in praefat.
Inter ipsas Civitates Imperiales quam plurimae existunt, quae olim Imperatori et Imperio immediate paruerunt, sed nunc ab Imperio Romano avullae, vel aliis exteris Regibus et principibus, Imperium non recognotibus,
supra lib. 1. cap. 6. num. 18. et seq. ita quoque postea variis ex causis decrevit, ut ad numerum priorem si respiciamus, hodiernus cum illo collatus, perquam sit exiguus, de quo Bilibaldus Pirckheimerus in epistol. ad Joban. Baptistam Egnatium Venet. de censur. Rerumpubl. German. ita scribit: Pluribus, inquiens, Rebuspublicis atque potentibus fuit olim ornata Germania, quarum major pars pessundata est, tum Tyrannorum violentia, cum regiminis perversitate, praecipue vero illas afflixit Episcoporum insolentia ac avaritia, non secus ac flamma quaedam cuncta hauriens. Cum enim Imperatores prisci, Principum consilio pernicioso, jus, quod ipsi in civitatibus habebant Imperialibus, Episcopis concessissent, illi haud segniter tanto munere usi sunt, sed cum primum plebem contra optimates instigassent, brevi eos ubique ejecêre. ac inde stulto oppresso populo, omnia suae ditioni subjecere. Nec secus Tyranni egête cum iis civitatibus, quas vel vi oppresserant, vel pignoris loco, vel precario a Caesaribus acceperant, quamvis non vi defuerint, quae sibi consulere, ac vim illam repellere ausae fuerint. Scilicet amici juxta atque inimici Imperii Germanici, atque adeo etiam ipsi Imperatores numerum Imperialium civitatum, iniqua decurtarunt falce, etc. referente Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. libr. 7. cap. 1. n. 39.
Enumeratis igitur civitatibus Imperio Romano-Germanico adhuc immediate parentibus, paucis quoque nunc referam eas, quae ab Imperio hoc avulsae sunt, aliisve Imperii Statibus subjacerit, quales sunt.
Ilinerarii German. continuat. cap. 1. pag. 34. Limnae. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 182. Eaque nunc Electorem Palatinum superiorem recognoscit.
Conf. HELWICHII Antiquitat. Lauritham. C. XI. S. 2.
anno Christi 1308. Fridericum Misniae Marchionem eam bellica vi sibi subjecisse, testatur Albin. Chron. Misni. tit. 15. pag. 398. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. c. 1. n. 39. in fin.
de urbib. Imperial. lib. 1. cap. 20. et seq.
inner, contin. cap. 1. pag. 34. Limnae. d. tom 4. lib. 4. cap. 7. fol. 582.
histor. lib. 41. pag. 76.
in Cosmograph. lib. 4. cap. 24. et Marchionatus sauri Imperii caput, ex quo etiam pluribus fruitur privilegiis, sed hodie se pro meritis ab Imperii jurisdictione exemit. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 9. n. 15.
Orange, olim Imperio Franco-Germanico subjecta, ut ex Bulla Aurea Academiae, ejus institutionem complectente, uti et ex monetarum Imperii insignibus cusarum et tabellionum privilegiis, qui Imperiali authoritate instrumenta publica conficiebant, probat Thuan. histor. lib. 30. fol. 593. Hodie supremi Principatus titulo cum sua ditione insignitur, Limnae. d. cap. 9. n. 16.
respons. 31. n. 38. lib. 1. Dn. Joach. Cluten. syllog. rer. quotid. concl. 15. lit. b.
de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 1. n. 85. cum enim in ejus insignibus vir armatus. dextra vexillum ferens, in quo Orbis imago appareat, et in ejus superficie crux, sinistra vero scutum cum Aquila, expansis alis et pedibus divaricatis tenens, cernatur, ex Aldrovand. lib. 2. Ornith. cap. 2. Hoping. de jur. insign. cap. 6. part. 7. §. 4. n. 1082. ideo ex hac Aquilae delatione inter oppida Imperialia eam refert Aldrovand. d. lib. 1. tit. usus Aquilar. in insignib. pag. 97. Hodie Episcopali dignitate celebris urbs est, centrum Germaniae obsidere dicta. nomenque habens a Baba Ottonis filia, de qua vulgo dicitur, quod muro non sit cingenda, quod S. Cunigundis eam serico filo pro muro circumdederit, Höping. d. l. n. 1078.
de jur. insign. d. cap. 6. n. 999. ubi tamen n. 1000. verius esse putat, eam vel a Romano quodam Principe conditore ejus, vel a Regia magnificentia, quam prae se fert, descendere, Georg. Braun. lib. 1. Civit. Orb. terr. n. 32. et lib. 2. n. 40. Dresser. part. 5. Isagog. histor. de pracip. Germ. urb. voc. Basilea pag. 141. seq. Et cum Basilienses piscatores Imperii facti, aliorum in Imperio similia officia subeuntium exemplo, insignibus suis hodiernis Anehoram praeterre, refert Freher. ad Petr. de Andlo lib. 2. de Imper. Rom. cap. 15. verb. magister coquina de Nortenberg. pag. 201. Eamque paucos ante annos Imperialem fuisse, matricula docet, ubi ipsi decem Equites et centum et
de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. sol. 568. Verum anno 1501. et 1502. certo et perpetuo foedere in Helvetiorum clientelarem concessit amicitiam, Pontus Heuterus in vet. et nov. Belgic. histor. lib. 2. cap. 2. pag. 78. et cum reliquis Helvetiis ab Imperio se exemit, de quibus infra cap. seq. n. 30. et seq.
Cosmogr. lib. 3. cap. 24.
in contin. inner. German. cap. 1. pag. 34. Limnae. d. cap. 7. fol. 582. eamque ab Imperatore Rudolpho 1. privilegiis et libertatibus donatam esse testatur Matth. Merian. in topograph. Archiepisc. Trevirens. fol. 37. Et hodie eandem pignoris jure obtinere Electorem Palatinum, refert Zeiler. d. l.
Itiner. contin cap. 1. Joh. Limnae. d. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 572. ita scribit: Visantz, 7. zu anno 1551. pollessionem, vel quasi, libertatis praetendirt, anno 1601. Anno 1579. suchte sie das Burgerrecht dey der Statt Bern, wurde ihr aber, damit Spanien nicht offendiret werden möchte, abgeschlagen, aber von Freyburg und Solotburn auf etliche Jahr bewilliget, Michael Statler in der Schweiß. Chron.lib. 6. part. 2. fol. 267.
anno 1571. categorice respondisset, Bilantium superiorem neminem recognoscere, nisi immediate Caesaream Majestatem, et per nullum alium, nisi per suum proprium, et a tota universitate per viginti octo viros electum magistratum, constantem quatuordecim gubernatoribus, regi: cum Hispaniae autem Rege nullum aliud ipsis intercedere vinculum, quam quod ex foedere, ad Senatus instantiam, ille tempore belli Rempublicam defendere teneretur; Civitates Imperiales hoc intellecto, junctimque considerato, quod anno 1523. Comitiis Civitatum, ac anno 1526. Imperii quoque interfuisset, eam pro membro sui corporis agnoverunt, et eidem sessionem in scamno Rhenano, post Hagenovienses, assignarunt, hac a Legatis, stipulata manu, firmata cautione, ut Civitatum communia acta, transactiones, consilia et arcana, semper in secreto custodiret, et contributiones, Si quae Civitatum consensu imponerentur, pro rata sua conferret. Additum etiam, ut imposterum ad Conventus mitterentur Legati Germanica linguae periti, prout refert ex Dn. Georg. Christoph. Walther. Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 7. cap. 6. pag. 161. et seq.
In nuperis quoque Comitiis Ratisbonensibus anno 1641. per Legatum suum Danielem Chevannay de Danielibus J. U. D. et civitatis Congubernatorem comparuit, sessionem et votum habuit, et Recessui subscripsit.
anno 1651. cum Hispanus miles e Fnuickentalio deduceretur, ab Imperio Romano, speciali pacto, avulsa, et ad Hispaniarum Regem pervenit, sicuti ex sequenti diplomate Caesareo, ejusque ab Electoribus, reliquisque Imperii Statibus facta confirmatio demonstrat.
NOs infra scripti Sacri Romani Imperii Principes Electores, omnibus et singulis praesentes Literas nostras lecturis, aut legi audituris notum esse volumus, cum perductis haud ita pridem divini Numinis auspicio ad finem tractatibus Norimbergae super exequenda Pace antehac Monasterii et Ossnabrugae Westphalorum conclusâ institutis, circa restitutionem civitatis Franckhentaliensis non exiguam adhuc difficultatem superesse deprehensum fuent, circa hoc negotium vero inter Sacram Caesaream Majestatem Ferdinandum Tertium hujus nominis, Imperatorem Semper Augustum, et serenissimum ac potentissiimum Regem Hispaniarum Carholicum in eum, qui sequitur, modum conventum, civitasque Imperialis Bysantina, cum supremo dominio et omnibus junbus superioritatis praesato Regi Catholico Philippo Quarto, ejusque Successoribus et Haeredibus, Ducibus Burgundiae in perpetuum (Salvo tamen Electorum Principum et Statuum Imperii alsensu) transcripta, tradita et consignata, desuperque Speciale Caesareum Diploma subnexi tenoris erectum et extraditum fuerit:
NOs Ferdinandus Tertius, divina favente Clementia, Electus Romanorum Imperator semper Augustus, etc. Titulus major, etc. agnoscimus et notum facimus tenore praesentium universis, cum Tractatus super exequenda pace Monasteriensi et Ossnabrugensi antehac Norimbergae instituti, divino Numine propitio, ad felicem tandem exitum pervenerint, et quae utrinque mutuo bene placito conventa sunt, ipsi quoque executioni eatenus demandata fuerint, ut in praesentiarum
a nostrâ et Sacri Imperii jurisdictione omnino exempta intelligatur, et in absolutâ Serenissimi et potentissimi Regis Catholici potestate et jurisdictione, inter caeteras Circuli Burgundici ad eundem spectantes Provincias et terras, parique protectionis ab Imperio vigore antiquorum Pactorum compententis jure possidendo existat et comprehendatur) perpetuis posthac temporibus possidendam et tenendam transscribimus et consignamus, renunciantes omnibus juribus, actionibus et Regaliis, quae nos et Praedecessores nostri indictam Civitatem Bysantinam quomodocunque habuimus, et habere potuimus, plenissime et persectissime, ejusque cives et incolas ab omni juramento, homagio, fidelitate et obligatione, quibus hucusque nobis et Sacro Romano Imperio immediate devincti erant, absolvimus, liberamus atque exoneramus, et ab omni ejusmodi obligatione liberatos, absolutos, atque exoneratos declaramus, volentes et censentientes, ut omnes et singuli cives et incolae deinceps dicto Serenissimo et potentissimo Hispaniarum Regi Catholico, ejusque successoribus pareant, conventa fidelitatis Sacramenta et Homagia dicant, caeteraque omnia et singula praestent, ad quae hactenus nobis et Imperio Romano praestanda de jure et consuetudine tenebantur, promitteutes fide ac verbo nostro Imperiali, nos pro majori Serenissimi et potentissimi Regis, ejusque successorum securitate, tum firmiore etiam praesentium robore effecturos, ut huic transscriptioni et consignationi, omnium etiam caeterorum Principum et Statuum Imperii Assensus (utpote in negotio publicam Imperii, et singulorum salutem concernente) in proximis Imperii Comitiis accedat. Harum testimonio literarum manu nostrâ subscriptarum, et sigilli nostri Caesarei appensione munitarum. Datae in civitate nostrâ Vienna 15. Mensis Maji. Anno 1651.
QUod nos idcirco a Sacrâ Caesareâ Majestate in hunc finem, et pro impartiendo nostro consensu, tamque in negotio, publicam et singularem Sacri Romani Imperii salutem et tranquillitatem concernente, specialiter requisiti, pro jure nobis una cum caeteris Imperii Statibus competente, indictum Caesareum Diploma, eoque contentam civitatis Bysontinae transscriptionem pro nobis et successoribus in omnibus et singulis suis Articulis consentimus, promitteutes insuper nos in id omni studio collaboraturos, quo in proximis Comniis Imperialibus, reliquorum quoque Principum et Statuum Imperii Consensus transscriptioni huic accedat, in cujus rei fidem et testimonium, patentes hasce literas propria manuum nostrarum subscriptione, et sigillorum nostrorum munimine firmari curavimus, Datae 23. Maij. Anno 1651.
[?]
SAcri Romani Imperii Electores Principes et Status, in hisce Imperii Comitiis congregati, eorumque, qui absunt, Plenipotentiarii Legati et Deputati, universis et singulis praesentes Literas lecturis, vel legi audituris, et quorum interest, vel quomodolibet intereste potest, notum testatumque faciunt publice, cum post Pacem Monasterii et Ossnabrugae Westphalorum, ante quinque annos conclusam, ut et desuper Norimberga absolutos executionis tractatus circa civitatis et fortalitii Franckenthalensis restitutionem maxima, periculosissima et fere insuperabilis remanserit difficultas, eamque pro stabilienda communi Imperii tranquillitate, et avertendis, quae contra haerebant et eminebant, damnis et periculis, Sacra Caesarea Majestas FERDINANDUS TERTIUS hujus nominis, Imperator semper Augustus, cum Serenissimo et Potentissimo, Rege Hispaniarum Catholico, mediante Imperialis civitatis Bysontinae transscriptione amicabiliter superârit, et
NOs Ferdinandus Tertius, etc. quod id in hisce Sacri Romani Imperii universalibus Comitiis productum, Diploma hodierna die a Caesarea Majestate tribus Electorum Principum et Statuum Collegiis rite propositum, et ab iisdem mature deliberatum, perpensâque negotii qualitate, unanimi omnium Electorum, Principum et Statuum consensuconclusum, statutumque fuerit, per Franckentaliae restitutionem, praetacto modo, obtentam, non tantum Domini Electoris Palatini cives et subditi, quatuorque viciniores Circuli â maximo Contributionum et aliarum militarium oppressionum onere, civitasque Imperialis Hailbronn â sumptuoso praedio liberati fuerint, sed etiam inter altissime memoratum Catholicum Regem, et Sacrum Romanum Imperium constans amicitia et publica tranquillitas stabilita, quod dicta Caesareae Majestatis, praevio Dominorum Electorum consensu facta transscriptio, cessio, traditio et consignatio Imperialis civitatis Bisontinae, ejusdemque districtus et Territorii summe necessaria fuerit, et public saluti expediat, ideoque ab omnibus et singulis Imperii Statibus communi calculo in eo, quo facta est, tenore, in omnibus et singulis punctis, Articulis et clausulis plenissime sit acceptanda, approbanda, confirmanda, et ratificanda, prout etiam hisce patentibus Literis taliter acceptatur, approbatur, confirmatur et ratificatur, salvis tamen Domini Archi-Episcopi Bisontini Status ejusdemque Capituli liberâ Imperii immediate, juribus, privilegiis, et immunitatibus; salvis item de caeterae praesatae civitatis Bisontinae antiquitus ab Imperatoribus ac Regibus Romani hucusque competentibus, Privilegiis, concessionibus, et immunitatibus praesenti transcriptioni non adversantibus, omnibusque aliis in Diplomate Caesateo contentis. Prout etiam per expressum reservatur, quod haec transscriptio, ejusdemque subsecutus consensus futuris temporibus aliis Imperii civitatibus non nocebit, nec pro exemplo allegabitur, aut in ullam consequentiam trahetur.
In cujus rei, omniumque et singulorum praedictorum inviolabilem fidem, et perpetuum robur ac testimonium, omnium Sacri Romani Imperii Electorum, Frincipum, ac Statuum nomine non tantum ex more, sed ad id specialiter requisiti, legitimati et authentisati ordinarii Deputati, huic publico transscriptionis et cessionis instrumento subscripserunt, et idem sigilla sua apposuerunt. Ratisbonae, in Comitiis Imperii Universalibus, die etc. etc.
anno 1521. ab Imperatore Carolo V. confirmationem et infendationem meri Imperii, die Belehnung mit dem Blutban, über das Blut zurichten, impetravit, eamque hodie Comites de d. tom, 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581.
GEIZKOFLERVS d. l. p. 109. Babenhausen retulit in censum urbium Imperialium exemtarum; addens: d. l. p. 34. (quem exscribit LIMNAEVS d. l. p. 581. ) hac conjectura sola nisus, audacter scribit:
fol. 95. Ego suspicor, deceptum fuisse Geizkoflerum vitiosa scriptione actorum, et pro Babenhausen legendum esse Gelenhausen. Eundem errorem irrepsisse ibid. in voce in hist. Patae. C. II. p. 65. agit. ) verisimile est.
lib. 7. consil. 3. n. 1.
XVI. part. 15. sol. 208. refert Matth. Merian. Topograph. Archiepiscopat. Trevirens. fol. 30. vers. Cosmograph. lib. 3. cap. 24.
tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 121. et tom. 4. fol. 573. Quam exemit Episcopus Paderbornensis, et lis desuper adhuc in Camera Imperiali indefinita pendet, de regim. sec. lib. 1. class. 4. c. 21. in fin. Limnae. d. tom. 4. lib. 1. cap. 7. fol. 71.
itinerar. contin. cap. 1. pag. 34. refert Limnae. d. tom. 4. sol. 582. Quae hodie Austriae Archiducibus subjecta est, Matth. Merian topograph. Suev. verb. sol. 19. seq.
de jur. publ. lib. 5. cap. 6. n. 6. seqq.
de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 9. eandemque adhuc Imperialem et
tom. 3. consil. 134. per tot. quae videre licet quae Limnae. 4. jur. publ. tom. 5. lib. 7. c. 9. sol. 133. seqq. his rationibus, 1. quod status ipsius in libero Consulari et senatorio regimine hactenus semper, etiam antequam Ducatus Brunsuicensis fuerit constitutus, constiterit. 2. Quod merum mixtumque impe rium cum omnimoda jurisdictione obtineat. 3. Quod Respublica haec omnia regalia, etiam sublimis status exerceat. 4. Quod civitas Brunsuicensis, nemine aut concurrente, aut praeter sacram Caesaream Majestatem confirmante, liberrime suos creet magistratus. 5. Quod libet ipsius status a Caesarea Majestate hactenus semper confirmatus et reservatus. 6. Quod matriculis imperii antiquis inserta, de quo supra lib. 1. cap. 3. n. 57. 7. Quod habeat jus armorum, arma civibus suis imperet, lustrationes atque delectus faciat, et jure sequelae utatur. 8. Jus statuendi et leges condendi habeat. 9. Monetas cudat, et duabus Aquilis signet. 10. Quod civitas haec habeat jus fisci, poenarumque et mulctarum compendia. 11. Quod indictionem habeat tam personalium, quam realium, tam ordinariorum, quam extraordinariorum munerum, et collectarum. 12. Jus habeat conducendi in suo territorio Regum personis exceptis et Principum quos et ipsi Duces et ipsa civitas juxta transactionem de anno 1553. et 1569. simul conducunt. vid. Limnae. ad A. B. c. 1. §. 11. O. 12. n. 5. 135. 13. Quod jus vectigalium omnium tam in suo territorio, quam in ipsa civitate, uni et soli magistratui competat. 14. Quod appellationes a civitate Brunsuicensi ad Camerani Imperialem immediate deferantur. Et quamvis a civitate ad Duces aliquando appellatum, id non jure subjectionis, sed pacti et transactionis factum, prout a plerisque Vandaliae civitatibus, Rostochiensi, Stralsundiana, more majorum Lubecam appelletur, sed inde non protinus eae Lubecae subditae sint. 15. Quod civitas Brunsuicensis per multa secula jus foederum habeat cum civitatibus praesertim Hanseaticis. 16. Quod habeat jus autonomiae, votor, Cameral. relat. 166. et 167. a sol. 962. usque ad s. 987.
supra lib. 1. cap. 3. per tot.
Faciunt ad hanc controversiam quatuor spissa volumina, a Meibomio collecta atque sub ut. Archiv. Pars. Spec. Cont. IV. P. II. p. 219. seqq. Hopita est post deditionem urbis, Duci Rudo so Augusto A. 1671, factam, de qua legendum Chron. Brunsuico-Luneburgicum RETHMEJERIANVM Tom. III. C. LXXI. p. 1499. 1516. cjus que Status praesens, ut recte monet PFEFFINGER. Vitr. illustr. L. l. T. XVIII. et lit. c. T. II. p. 780. ex sola Declaratione dicti Domini Ducis d. 10. Jun. 1671, quae post LONDORPIVM, GASTELIVM et alios a LVNIGIO edita est Archiv. Part. Spec. IV. p. 146. (add. Chron. Reihmejer. d t. p. 1512.) judicari debet.
anno 1521. ab imperatore Carolo V. ipsius privilegia confirmata esse, refert Matth. Merian. topograph. Alsatia. pag. 9. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. sol. 582.
de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 101. et 167. et tom. 4. fol. 220. cap. 12. lib. 7. et supra lib. 1. cap. 3. n. 57. Postea tamen contra pactum cum Clodio II. Francis Rege initum, ne quicquam rerum Imperii attingeret aut visceraret, etc. Imperio exceptum est, Frossard. lib. 1. histor. cap. 33. postea a Philippo Valesio, Bodin, de republ. lib. 1. cap. 9. nunc Belgio iterum unitum est. Vietor. de caus. exempt. concl. 2.
Chron. Misnia. tit. 15. pag. 398. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. c. 1. n. 39. in fin.
Cosmograph. lib. 3. cap. 24.
tom. 19. pag. 566. Et sic hodie Austriae Archiduces superiores recognoscit. Cum enim Constantienses anno 1523. Missam et alios abusus abrogassent, et propterea anno 1548. proscripti, in summas augustias adducti fuissent, consilio ex re nata capto, domui Austriacae sese dederunt, et ita Imperii
part. 5. lsagog. histor. pag. 199. Quod etiam refert Sleidanus de statu Relig. et Reipubl. de anno 1548. lib. 21. pag. 365. Constantienses, inquiens, nuper proscripti, cum in magnis essent anguttiis, neque salutis viam ullam viderent, ad extremum, perfugium decurrunt. et Austriacae domui sese dedunt in perpetuum. Ferdinandus igitur in tutelam eos recipit, et mox Praesectum eo mittit, ex Nobilitate quendam. Is idibus octobris has eis conditiones proponit: Ferdinandum ejusque liberos et haeredes pro suis Dominis imposterum agnoscant, eisque fidem omnem et obedientiam praestent, nec ab eis ullo tempore deficiant. neque foedus ullum ineant: Decretis, quae Ferdinandus, ejusque Praefecti, de religione caeterisque rebus facturi sunt, omnino pareant. In bellis, aliisque negotiis, Ferdinando ejusque liberis et haeredibus praesto sint, et imperata faciant, sicut reliqui provinciales. Eas deinde conditiones per jusjurandum accipiunt. Biduo post Praesectus convocat Senatum ab iisque postulat, ut quantae sint aerarii facultates profiteantur; ut tormenta cum omni instrumento referantur in rationes: mandat etiam, ne quis oppidanus longiorem ensem ferat, ne quis ad munitiones et vigilias accedat: ut eorum nomina, qui durante bello periculi civitatem admonuerunt, edantur: ut absentium et eorum bona, qui migrarunt, scribantur in libellis et detineantur: ut literae omnes publicae exhibeantur, et quo quaeque pertineant, per aliquem ejus rei peritum demonstretur. Post haec ministris Ecclesiae mandatur omnibus, ut intra octavum diem urbe excedant. Haec Sleidan.
part. 25. pag. 1006. refert, 25. Augusti anno 1556. anud Goldastum d. l. pag. 1009. petierunt. d. l. pag. 1015. his, verbis: Aprilis, die Sach verstanden, warumb Jhre Majestät auff die außgekundte Acht und Oberacht die Statt Costentz, als ein ungehorsam Glied des H. Reichs, nicht mit kleinem ihrem Darlegen und Unkosten eingenommen, alles zu Nutz, Gutem und Wohlfahrt deß H. Rom. Reichs, und sonderlich in Betrachtung, wo diese Statt Costentz in einiges frembden
Aprilis. anno 1557. responderunt, ut refert Goldast. d. l. pag. 1019. anno 1559. quibus tamen Imperator copiose respondit. ut videre licet apud Goldast. d. l. pag. 1046. et refert Job. Limnae. de jur. publ. tom. lib. 1. cap. 9. post n. 26. fol. 87. seq.
constit. Imper. pag. 338. hodie Imperii habenas recusat, Joh. Limnae. tom. 1. lib. 1. cap. 9. n. 26.
de anno 1557. docet, ubi ipsi pedites 168. adsignati legantur apud Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. pag. 121. Klok. vol. 1. cons. 31. n. 93. Sed hodie ab Imperio divertit, in Poloniae Regis clientelam se commisit, eique subdita facta est, confer R. A. zu Augspurg. de anno 1518. §. lib. 65. histor. a princ.
Cosmograph. libr. 3. cap. 24.
de jur. publ. tom. 4. lib. 1. cap. 7. n. 73. fol. 72. et tom. 2. lib. cap. 7. fol. 100. et fol. 116.
cons. Marpurg. 37. n. 225. volum. 4. f. 769. quae ex casis piscatoriis in vicum, et ex vico in oppidi formam redacta, quondam ad Dillingae vel Kyburgi Comites pertinuisse dicitur, Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. c. 13. n. 1. et seq. ubi addit, quod his extinctis, eadem civitas ad Sueviae Ducatum devenerit, et jamdudum Bojarici Principes contenderint, eam olim suae ditionis fuisse, et Ludovici Barbati tempore, non sine magno dissensionum aestu, favore Imperatons Sigismundi adjutam, sicuti plerasque alias in libertatem, sub Imperii patrocinio anno (hristi 1420. se vindicasse, confer Nicol. Reusner. de urbib. Imperial. lib. 2. cap. 29.
tom. 2. lib. 4. cap. 7. pag. 156. et tom. 4. lib. 7. cap. 13. in fin. msc. 330.
anno 1608. libertatem et immedietatem hanc suam amisit, et hodie eandem, post motus et tumultus ibidem propter Religionem excitatos, et inde subsecutam proscriptionem, Bavariae Dux et Elector subjectam sibi detinet, quo nomine diversa scripta ex utraque parte, sub titulis Information facti et juris, nec non,
in lucem prodierunt, cujus informationis authores fuisse feruntur, Sebastianus Faber JCtus et Procancellarius Würtembergicus, et Ludovicus Müllerus JCt. et Cancellarius Oettingensis, quos Jocherus in praefatione de advocat. cap. 10. n. 440. integramque hanc causam et factum hoc late quoque describit Thuan. histor. lib. 138. pag. 1304. et ex eo refert. Job. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 13. quod cum additionibus sive notis Limnaei parenthesi inclusis, huc transscribere placuit. Plebs et magistratus, inquit Thuanus, in eâ, puta civitate Donavverdensi, erat Protestantium
Anno 1605. sed illa per quatuor menses suppressa, sive occultata, demum 27. Febr. Arno 1606. Senatoribus insinuata, duabus hois ante exequias, quas tum temporis demortuo Catholicae religionis civis filio, Abbas, Pontificio ritu, et Ceremoniis Catholicis, more in civitate nunquam post reformationum religionis usitato, aut concesso, peragere constituerat. Subinde Senatus ab Abbate petiit, ne lite pendente quicquam innovaret, sed ad receptum civitatis morem se componeret, quod si petione insuper habita, animo suo morem gerere pergeret, se quidem ob reverentiam, quam Caesari deberent, nullam ei in exequiis remoram injecturos, aperta tamen protestatione jus suum salvum velle. Adhaec Senatus mandatum Caesareum vitio obreptionis laborare, excepit, atque cassationem ejusdem a Caesarea petiit Majestate. Igitur 7. Kalend. Majas. (15. 25. Aprilis A. c. 1606.) cum labaro Cruce praelata, symphoniacis et toto Collegio in viam se dat Antistes (admonitus a Senatu, ne id ageret) et per Danubianam portam ad locum consuetum pergit, in eoque post sacrum peractum, dum eodem ordine redit, plebem interea armatam ohviam habet, quae a pastoribus, ut creditur, incitata, discerpto labaro et pulsatis Injuriose cantoribus, etiam in turba aliquibus, sive occisis, sive graviter sauciatis, omnem apparatum sacrum disturbavit, ut vix Antistiti cum suis ad Monasterium tutus fuerit regressus. (Abbate procedente fit concursus plebis, sed Senatus providentia, ab omni sibi temporat injuria, tantum viam confecto claudit agmine, quo Antistes per plateam Monasterio proximam perambulet,) inde quaerimonia ad Cameram delata (Aulicum Caesaris consilium,) Rudolphus Caelar Maximiliano Principi Bojariae, qui jam pridem talem offerri occasionem optabat, mandat, ut de re inquireret, (secundam emittit citationem 3. Septembr. Anno 1606. ad videndum se declarari in poenam banni, annexo mandato sine clausula, de non ulterius turbando nec offendendo. Contra Senatus variis utitur exceptionibus,) qui delegatos confestim misit (Anno 1607. 13. Aprilis, Delegati Ducis Bavariae civitatem ingrediuntur,) furente adhuc plebe ludibrio habitos, unde nova rursus non solum ab Antistite, sed a Guilielmo (Maximiliano) Bojariae Duce Imperialis Mandati executore ad Caesarem defertur quaerimonia, quam et mox ex compacto alterum proscriptionis mandatum 7. Eid. Sexil. secutum est, (Senatus se excusat apud Caesarem, propter turbam a plebe excitatam, exque eadem carceri addicit duos, sed banno percutitur 3. Augusti, Anno 1607.) cui exequendo Guilielmus (Maximilianus) a Caesare delegatur. Quo cognito Magistratus, qui plebi ab initio favere in occulto putabatur, cum quod factum erat, frustra insectum cuperet, serâ poenitentiâ duci coepit, et continuo Antistitem convenit, et urbani sigilli auctoritate firmato diplomate fidem obligat, integram illi fore, non solum supplicationum in urbe libertatem sed omne exercitium sacrae funetionis, ad Religionem Catholicam Romanam pertinentis, insuper damna omnia ab eo accepta sarcire se paratum et intra 6. Eid. Septembr. de seditionis auctoribus diligenter inquisiturum, interim duos ex iis, de quibus jam constat, Sebastianum Skekium, et Erasmum Gegelium, in manus delegatorum a Maximiliano Bojarico traditurum, idem de aliis complicibus, ubi probationibus confectis constiterit, bonâ fide facturum. Hae conditiones apud alium quemvis, quam apud Guilielmum (Maximilianum) pondus habere poterant, et mandati Caesarei executionem inhibere. Dux Bavariae accepto executionis mandato, subdelegatos Donawerdam mittit, qui inter caetera monent, si mandatis Caesareis ex asse pareant, captivos illos duos sibi tradant, reliquosque complices denominent, fore ut declaratio banni suspendatur. Senatus in obsequentiam Caesaris processiones certis conditionibus, atque certisin locis se permissurum Antistiti, ait, carceratos illos duos manui et potestati delegatorum submissurum, caeterum de complicibus non habere quos denominet. Subdelegati Senatus declarationem non satis aequo suscipiunt animo, novamque paritionis illi praescribunt formulam, cum comminatione finali Caesarei banni. Annuit Senatus atque reversales loco paritionis subdelegatis, juxtaque carceratos, tradit. Subdelegati hanc approbantes paritionem, civitatem non obstantibus prioribus gestis, rursus Caesareae restitutam ajunt, gratiae. Subinde civitas
Novembr. atque executoriales publice affiguntur, qui prius arresto, nunc catenis vincti. Monachium, deducuntur, verum ille oppidi â majoribus amissi ex occasione recuperandi certus, nihil eas moratus 3. Non. Novemb. (6. 16. Decembr. mane intra septimam et octavam) jam collato exercitu per foecialem, cum delegatis missum, deditionem Caesaris nomine imperat, cum Magistratus conditiones causatus, tergiversaretur (civitas se dedere parata hisce conditionibus, ut immunis esset ab incendiis et praedatione, ut Augustana Religio sibi libera relinqueretur, ut cives jamdudum captivi adducti de innocentiâ suâ audirentur, ut milites ad securitatem civitatis conducti, liberi et immunes dimitterentur. Hisce consentientes ut habuerunt Bavaros, civitas illis dedita, qui immemores promissi, civitatem depraedati sunt, atque templum Jesuitis concesserunt,) ille de conditionibus cum Caesare agere jubet, et sine morâ exercitum proficisci jubet. Is decem peditum millibus, et septingentis equitibus constabat, cui Berneshusium praefecerat. 3. eod. Decemb. ad urbem admotae copiae cum oppidani denuo deditionem facere jussi, moras necterent, Berneshusius Rainum proficiscitur, ut tormenta ad vim faciendam adduceret: dum in eo est, tumultuantibus in urbe civibus, quidam ex illorum numero ad eum veniunt, et his conditionibus claves se tradere paratos ostendunt, Religionis libertatem protestantibus relinquerent, a direptione miles abstineret, innocentium rationem haberet, duobus vigilum vicariis veniam concederet, qui nihil nisi ad placandam plebem in seditione egissent, postremo ne Mandatum Caesareum in urbe exequeretur. Secundum haec, remissis tormenti qui jam in itinere erant, metatores Donawerdam proficisci jussi, qui hosipitia militi distribuerent. Verum eâ die, quoniam jam advesperascebat, plebe adhuc fremente, nihil agi potuit; sed sedato per noctem rumore mane Bojarici patentibus portis admissi sunt. Custodibus ad portas positis Berneshusius ante omnia civium arma ad se comportari, et suspectos comprehendi jubet, tum majus urbis templum, in quo protestantes conciones habebant, Catholicis restitutum, Jesuitis attribuit. Maximilianus ut non tam mandati Caesarei executione niti, quam fortunâ velle se uti ostenderet, cuncta suo nomine in urbe peragitam judicibus, quam reliquis magistratibus, mandavit ponderum et mensurarum aliarum, quam quae in suae Ditionis urbibus usurpantur, usum omnino interdicit, et in memoriam antiquae possessionis, per ducentos annos amissae, et tunc recuperatae, festum S. Thomae quotannis solenni supplicatione celebrari jussit, quo facto milites partim transmissi, partim Rainum et Vendingam sunt amandatt.
Dum haec agerentur Suevici Circuli Principes et Urbes, Ulmam conveniunt, Würtembergicus Dux, Oetingensis Comes, Esflingae, Norlingae, Halae, Lindavii, Hailbrunni, Memmingae, Kauffbeuri, Eisenaci, urbium Imperialium delegati, continuoque Caesar eo mittit, et graviter eos monet, ne quid in eo Conventu contra mandatum suum decernerent, quod Donawerdenses in contumaciâ suâ obfirmaret. Adhaec illi, nunquam se de mandato Caesareo violando cogitasse dicunt, tantum violentiam et arma deprecari, ne innocentes cum nocentibus eadem calamitate involvantur, et urbs a Suevico Circulo avellatur. Inter has contentiones de urbe capta nuncius venit, qui iis in praesentiarum finem imposuit, ad proxima Ratisbonae Comitia negotio remisso, in quibus actionem et intercessionem, pro causâ Donawerdensium
Anno 1619. mense Decembri tum temporis unitorum Legati ad Bavariae Ducem de restitutione Donavverdensi inter alia verba fecissent, ipse responderit, se in hanc hypothecae loco sibi subiectam civitatem, aliud jus non praetendere, quam constitutionibus Imperii firmatum, expensas in executionem bauni a se factas, si consequatur, promptum se atque paratum eam dimittere. Confidere proinde tanto minus hoc nomine amplius, quippiam a se postulandum, quanto ad restitutionem semper extitisset atque adhuc paratior. Quod si civitates Imperiales, quae potissimum praedictam restitutionem urgere viderentur, vel mediocrem expensarum partem (quas hoc praetextu in alios usus collocasse dicerentur) pro civitate Donavverdensi, sive donationis sive mutui titulo expendissent, sibique hoc modo tempestive fuisset satisfactum, jam dudum easdem intentionis suae compotes fieri potuisse.
Fata novissima hujus civitatis ex Actis publicis T. X. p. 280. seqq. T. XVII. p. 338. T. XXIV. p. 801. seqq. potissimum reperiundis, recensentur Cabinet T. IV. p. 738. adde Instr. Pac. Badensis Art. XV.
in theatr. urb. pag. 321. de jur. publ. tom 2. lib. 4. cap. 7. 49. fol. 101. Sed hodie Duces Juliacenses eam sibi subjecerunt, Limnae.
thes. practic. verb. libr. 1. Civitat. Orb. terrar. rubr. Egra. num. 29. Irenic. libr. 11. Exeg. German. lit. E. voc. de jur. insignium. capit. 6. numer. 1094. Ludovicus Quartus, Imperator, accepta a Johanne Bohemiae Rege, summa viginti mille marcarum argenti, in pignus eidem concessit, et assignandam curavit Anno 1315. Ex quo tempore in potestate et antichrisi Regni Bohemiae usque in hodiernum diem perstitit, et donec ab Imperio reluatur, persistet, Goldast. de regn. Bohem. 52. lib. 1. cap. 17. n. 6. Ex qua tamen oppignoratione Imperialis civitas esse non desiit, et Imperator Ludovicus perpetuam reluitionem expresse sibi reservavit, in verbis:
Errorem Autoris hic commissum jam notavit HERTIVS dissert. de Super. Territ. l. 92. T. I. Opusc. P. 11. p. 364.
supra lib. 1. cap. 3. per tot. Et cum aliâs quoque de jure pignoris dominium apud debitorem remaneat, et pignus nulla societate dominio jungutur, et non valeat pignoris datio, ita ut dominium rei in creditorem transeat, propter incompatibilitatem, Georg. Everhard. 1. cons. 54. num. 56. Extra dubium inde est, quod territorium civitatis Egrae, ejusque jura et dominium per oppignorationem, ad Coronam Bohemiae non transierit. Quando enim Civitas Imperii certa lege, pacto vel conditione, Principi alicui subdita est, extra tamen conditionem et pactum illud libertste sua gaudet, jureque quod ut Status Imperii habet, libere fruitur non obdtante quod forte Principi idti homagium quoddam praestare doleat, de quo supra libt. 1. capit. 3. numer. 35.
supra lib. 2. cap. Quod etiam ipsi Dilligenses fatentur, dum asserunt, quod conveniens non sit, ut quae facultas reformandi, religionem mutandi, seu subditis imperandi Statibus Imperii comparatione suorum Dominiorum, composit. pac. cap. 6. quaest. 39. n. 39. Et cum Anno 1620. die 24. Novembr. ipsam de privilegiis et Religionis exercitio libero assecuravit his verbis: add. Limnae. tom. 5. de de jur. publ. pag. 129. usque 150. lib. 1. cap. 9. ubi documenta allegata legi possunt.
de anno 1557. testatur, ubi pedites ipsi 28. assignati leguntur, sed hodie sub Regis Poloniae protectione comprehenditur, et ab Imperio avulsa est, Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 121. et ibid. tom. 4. fol. 573. de regimin. secul. lib. 1. class. 4. cap. 21. in fin. de anno 1518. §. vol. 1. cons. 31. n. 93.
de anno 1603 §.
In allegato Recessu Imp. dicitur:
de anno 1431. 1467. 1480. et 1481. Eandemque a Rudolpho 1. Imperatore in Comitiis Erphordiae anno 1290, celebratis, ob egregiam Imperio praestitam operam, in oppugnandis et destruendis sexaginta sex arcibus, sive praedonum receptaculis, nomen in theatr. Saxon. part. 2. pag. 187. Et a Carolo IV. inter Imperii civitates liberas, quibus munus conducendi Electores, Saxonem et Brandenburgensem, Francofurtum pergentes ad Electionem Regis Romanorum, refertur, Aur. Bull. tit. 1. §. 14. seq. Et ab Imperatore Maximiliano 1. eandem fidelis filiae encomio decoratam fuisse, refert Peckenstein d. l. pag. 190. Et de hac civitate Philippus Melanchton scribit, quod sit Thuringiae corona, cives
Catastrophen Erfordianam describit GVDENVS l. 4. Histor. Erfurtens. Documenta hanc Civitatem concernentia exhibet LVNIG. Archiv. Part. Spec. Contin. IV. P. II. p. 358. seqq.
de anno 1567. Erphordiae habitorum ab initio vocatur, de anno 1483. artic. 1. ita legitur: de jur. publ. 62. tom. 2. lib. 4. cap. 8. n. 82. Ex quo etiam Erphordia insignia Ecclesiae Moguntinensis gerit, et in sigillo S. Martini imaginem tenet, quam etiam olim lapidi incisam in Praetorio, affixam habuerunt, Höping.
de jur. publ. tom. 4. c. 7. fol. 581.
Vid. COCCEII Deduct. Consil. et Respons. in causit illustr. n. XX. p. 930. seqq.
d. l. fol. 582.
Cosmograph. lib. 3. cap. 24.
Nunquam haec civitas inter Imperiales fuit vel earum tensu haberi concupivit. Pacta tamen consensu Electorum cum Civitatibus Hanseaticis, speciatim cum Wratislavia, de commerciis iniit, de quibus vid. LVNIG. Archiv. Part. Spec. Cont. IV. P. 11. p. 317. seqq.
d. l.
supr. lib. 2. cap. 13. n. 55. Haec quoque civitas in Imperii matriculis et registris reperitur, ubi ipsi quinquaginta septem pedites assignati, ut videre licet apud Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 2. libr. 4. cap. 7. fol. 121. et tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 573. ubi dicit:
Et facto postea Sabaudo Vicario in illis terris, in Genevenses quoque jus sibi arrogavit, sed sine effectu. Maxima Episcoporum, quos habuêre Genevenses fuit jurisdictio, sed et cum ipso Episcopatu jurisdictio evanuit, et hodie libertate fruuntur omnigena, Remig. Fesch. de foederib. concl. 8. lit. N. Besold. dissert. de monach. cap. 7. n. 7.
de statu nobil. cap. 2. n. 155. quae ab Imperatore Friderico anno 1162. plenam accepit libertatem, quam successor ejus Henricus anno 1191. et tandem Carolus V. post Gallos ejectos, civitateque Imperio restituta, anno 1528. confirmarunt, teste Menoch. cons. 2. n. 49. superioritate Imperio reservata, Fesch. d. concl. 8. lit. 1. Unde libertas illa ad omnimodam exemptionem non protenditur, Paurm. de jurisd. lib. 2. cap. 4. n. 66. Id quod praejudicium causae Finariensis probat, quo Ferdinandus Imperator inter Marchionem Finariensem actorem, et Genuenses reos ad tribunal
Calend. Jannar. anno 1558. et anno 1560. pro Marchione pronunciavit, et imperata facere coegit, ipsorum ad Pontificem interposita appellatione plane refutata, Thuan. histor. lib. 36. Paurmeist. d. l. num. 67. Bodin. de republ. cap. 9. fol. 195. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 20. lit. c. Cluten. syllog. rer. quotid. concl. 14. lit. d. Nolden. d. cap. 2. n. 161. Limnae. de jure publ. lib. 1. cap. 9. n. 33.
vide lib. 3. cap. 20.
de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 574. Münster. Cosmograph. lib. 3. cap. 24.
Cosmograph. lib. 3. cap. 24.
d. l.
Vid. Docamenta ap. LVNIG. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 494. OCKEL de praserips. immem. et de palat. regio etc. LVDEWIG. diss de Covitas. dispari nexn cum Imp. c. IV. 5. 8. T. 1. Opus. miscell. p. 486. seq.
symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 3. fol. 220. aurmeister. de jurisdict. lib. 2. cap. 1. n. 17. Wehner. pract. obs lis. S. verb. pag. 620. Pesold. thes pract. verb. de regim. secul. lib. 1. class. 4. cap. 21. circa fin. Esque in Imperii matriculis de anno 1545. et 1551. assignati sunt Equites viginti, et pedites centum et viginti, ut videre est apud Jon. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 23. De cujus notatione variae sunt Doctorum sententiae, alii enim eam quasi Hammonis Burgum dictum putant, ab Hammone, qui eam instauraverit: alii ab Ham, seu luco, sive agro pascuo, vel prato fossulâ incincta, quasi Hainburga: alii ab Hamme, sylvam sive saltem significante, de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 23. Höping. de jur. insign. cap. 6. n. 1042. seq.
annum Christi 1137. Adolphus Tertius, praedicti Adolphi nepos, accepta ab Hamburgensibus pecuniae summa, qua ad profectionem in terram sanctam, cum Friderico Barbarossa indigebat, privilegia civitati attribuit ampla, quae etiam ab Imperatore confirmata sunt, Privilegiorum tenor is fuit, ut intra duo milliaria ab urbe nemini licere arcem aedificare; ne vectigalia pensitarent Hamburgenses in Albi ad marc usque; ad nulla belli onera obligati essent Holsatiae Comitibus, nec arresto ullo per Holsatiam adstringerentur. Etsi autem absente in Palaestina Adolpho 111. Hamburga ab Henrico Leone eversa, tamen recuperata est eadem unâ cum Lubecca, ab eo ipso Adolpho, a Bernhardo Urso Saxon. Duce adjuto. Verum non ita multopost Schlesvicensis Dux Woldemarus. Fratris Daniae Regis ope, utramque urbem, Lubeccam et Hamburgum in ditionem suam redegit, Adolphumque praelio superatum, omni jure, quod in Holsatia habebat, exuit, in patriamque sedem ut reverteretur, coegit: Rex vero Albertum, Orlamundensem Comitem, Hamburgae praefecit, qui Senatui centum quinquaginta marcis argenti jus suum, quod in urbe habebat, vendidit, eoque contractu, quasi gradum atque aditum ad libertatem civitatis jecit. Postea Adolphus IV. hanc ipsam libertatem et caetera privilegia eidem confirmavit. Sic libera facta civitas, titulotenus tantum sub Imperio Hollatiae Comitum mansit, uti scribit Dresser. in Isagog. hist. de German. urbib. pag. 308. Hamburgi interdicta appellatio in causis debiti confessati, injutiarum, aedificiorum civitatis et aliis valorem 600. flor. in auro non excedentibus in reliquis appellans intra decendium praeter appellationem interpositam Horenum Hamburgensem inferre, juramentum et cautionem, sub noxa etiam corporis, si quis petat, praestare tenetur. Anno 1554. quod si haec appellans non in forma praedicta praestiterit. Hamburgenses impune exequi poterunt. Blum. process. camer. tit. 47. tab. 6. verb. 6. Hamburg.
anno 1570. ubi illa se liberam dixit et immediatam, hi vero eandem sibi subjectam affirmaverint. De eadem refert Dresser d. l. quod imperante Carolo IV. anno Christi 1375. cum Hamburgenses Rolandi statuam, in libertatis signum, in foro erexissent, et exemplo Lubeccensium a fide Holsatis debita defecissent, Carolum Caesarem, ad quem rei cognitio et judicium remissum. Tangermundae ad Albim secundum Holsatiae Principes pronunciasse, et Hamburgenses ad obsequium Holsatis praestandum, dejecta Rolandi statua, condemnasse. Secundum haec cives Christiano 1. et ejus fratribus Christiano 111. qui et privilegia ipsorum confirmavit, fidem obstrinxisse, et folium urticae, quod Principum Holsatiae insigne est, ab eo tempore passim urbis insignibus, in curia, portis, sigillo publico, ac moneta sculpsisse: A Caesaribus ad Cameram citatos, hoc praetextu, quod Holsacicis subjecti essent, forum declinasse, inter ordines Holsatiae olim ad conventus comparuisse, in
(anno 1544.) cum ad onera Imperii a Caesarei fisci patrono cogerentur, ad Holsatos provocasse. Quibus rationibus utrinque re disceptata, nihil tamen certi pronunciatum, sed amplior de ea disceptatio ad Senatum (Cameram Imperialem) remissa est, Thuan. hist. lib. 47. Sunt quoque, qui sententiam praedictam nunquam latam esse arbitrantur, Gryphiand. de Weichbild. Saxon. cap. 79. 78. n. 10. Et haec controversia inter Holsatiae Duces et civitatem Hamburgensem
Non video qua ratione Autor civitatem istam in hunc locum retulerit, postquam Immedietas ejus toties ab Imperatoribus publice agnita et in contradictorio confirmata est, cujus rei historiam ex Actis Imperii publicts fuse tradit PFEFFINGER. ad Vitriarium. Tom. II. ad L. 1. Tit. XVIII. p. 780. -793.
Inter privilegia huic Civitati ab Imperatoribus indulta eminent: i) Friderici 1. de A. 1189. quo immunitas ei conceditur ab omni teloneo et Ungeld; jus piscaturae in Albi fluvio; et ut nemo aedificet aliquod castrum penes corum civitatem circumquaque ad duo milliaria. LVNIG. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. 1. p. 921. quo cum fere convenit privilegium Friderici II. de A. 1232. ibid. p. 923. 2) Jus monetandi ibid. p. 948. atque liberalius extensum a Friderico III. A. 1475. ibid. p. 954. 3) Jus Stapulae ex ejusd. Friderici III. privilegio de 1482. ibid. p. 956. confirmato a Leopoldo A. 1660. ibid. p. 1149. 4) Privilegium de non appellando ad summam usque 600. florenorum, largitore Carolo V. A. 1554. ibid. p. 996. extensum a Ferdinando II. A. 1643. ad summam appellabilem 700. florenorum ibid. p. 1127. conf. Corp. Jur. Cam. in Append. p. 373. 5) Privilegium Maximiliani II. de A. 1569. contra repressalias et arresta. LVNIG. d. l. p. 1004. 6) Ferdinandi II. privilegium de A. 1628. quo novae munitiones novaque vectigalia in finibus civitatis probibentur; confirmatum a Ferdinando II. A. 1637. ibid. p. 1131. et a Leopoldo A. 1660. ibid. p. 1151. 7) Aliud ejusdem Imperatoris de eodem anno, quo jus vectjgalis l. c. p. 1121. 1123. quod confirmatum paritet est a Leopoldo d. A. 1660. ibid. p. 1153.
de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 1. n. 85. Sed quo jure, mihi non constat, cum in Imperii recentiori matricula non contineatur, nec in Comitiis votum et sessionem habeat, sed ad Episcopatum Hildesiensem pertineat. De controversia hujus Urbis cum suo Episcopo propter collectas Eleemosynas a pauperibus scholasticis. vid. Casp. Klok. votor. Cameral. relat. 51. fol. m. 478. et seqq.
Causa libertatis et immedictatis Hildesheimensis hoc ipso tempore coram Judicio Aulico agitur, eique inservit scriptum novissime editum sub titulo: Assertio libertatis etc. Tripartita Demonstrationi fol. Hildesh. 1733.
d. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 493. Verum hodie Abbatiam Hirsfeldensem una cum omnibus pertinentiis tenet domus Hassiaca Cassellana, vigore Instrumenti pacis factae inter Imperium et Regnum Sueciae Osnabrugis anno 1648. artic. 15. §. et ibi: Secundo domus Hasso-Cassellana, ejusque successiores Abbatiam Hirsfeldensem, cum omnibus appertinentiis, secularibus et Ecclesiasticis, sive intra, sive extra territorium (ut praepositura Gellingen) sitis, salvis tamen juribus, quae domus Saxonica a tempore immemoriali possidet, retineant, et eo nomine investituram a Caesarea Majestate toties, quoties casus evenerit, petant, et fidelitatem praestent.
lib. 1. Ornithol. tit. usus Aquilarum in insign. pag. 104. tom. 1. et lib. 2. cap. 2. de Chrysaeto. tit. usus Aquilae in insign. tom. 1. ubi pro insignibus semi aquilam illi tribuit, licet Franciscus Modius integram, et quidem Imperialem aquilam illam usurpare, scribat Höping. de jur. insign. cap. 6. n. 1009. seq. Sed haec civitas ab Electore Palatino detinetur.
cosmograph. lib. 3. cap. 24.
tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 121. Sed hodie a Comitibus Lippiensibus exempta est, Limnae. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 573.
contin. itin. Germ. cap. 1. pag. 34. Limnae. d. fol. 582. ipsique in antiquis matriculis assignatos fuisse decem equites et octuaginta pedites, constat ex matricula apud tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 94.
anno 1133. Imperator Lotharius Lucensibus omnia privilegia confirmavit, quae Henricus III. ipsis concesserat, Ptolomae. Lucens. in annal. pag. 55. Eandemque hodie Imperatori tributariam esse, scribit Merula part. 2. cosmogr. lib. 4. cap. 21. fol. 694. Sed haec Respubl. 12000. vel ut vult Choppinus, 25000. Ducatis a Rudolpho I. libertatem adquisivisse dicitur, Restaur. Castald. de Imper. quaest. 54. n. 13. Decian. resp. 19. n. 30. vol. 13. Jos. Ludov. Lucens. decis. 36. n. 18. Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. fol. 193. Et hodie superiorem non recognoscit, sed sibi ipsi Princeps est, Socin. Sen. cons. 83. n. 1. vol. 4.
d. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581.
Nullo unquam tempore neque Gottinga, neque Luneburgum immediatae civitates Imperiale, fuere, quanquam aliqua ab Imperatoribus Luneburgo concessa sint privilegia, quae habentur in LVNIG Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 646. seqq.
cosmograph. lib. 3. cap. 24.
LIII. d. l. fol. 582.
part. 5. 92. Isagog. histor. voc. Magdeburga. eamque Imperium solum recognoscere, scribit Matth. Stephan.
Ex privilegio potissimum Ottoniano, quod cum aliis huc pertinentibus etiam a LVNIGIO Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 657. editum est, libertatem et jura Imperialis Civitatis sibi asserere sategit Magdeburgum; sed in Comitiis Imperii A. 1654. conclusum fuit: Archiv. d. l. p. 668. conf. HEIDERI Apolog. Discurs ror. Brandenb. L. IX. S. 83.
IN Nomine Domini Amen. Nos OTTO, Romanorum Imperator, Semper Augustus, significamus hoc scripto nostro omnibus, qui illud vel visuri vel audituri fuerint, quod accedentes nostram Caesaream Majestatem, fideles ac strenui, Imperii Romani subditi, egregii Saxones, declararunt, constituisse in animo, in tranquillitate Dei, sedes simul locare suas, civitatemque extruere, ubi et auctoritate nostrâ, locum sibi delegerunt, quem colere, inhabitareque vellent, supplicantes, ut gratiae praerogativis primum condonati, simul et perpetuâ pace firmati, a Majestate nostra, legibus quoque et juribus instituerentur. Nos illorum precibus moniti, simulque expendentes, tum illorum amorem et ardorem, quem erga fidem Christianam gerunt, tum etiam illorum strenue gesta atque indefessa obsequia, quae et nunc praestant, et antea Romano Imperio praestiterunt, cum scientia Sanctissimi Patris nostri Papae Martini, qui ad haec auctoritate suâ et Sancti Petri, pacem suam largitus est, quam et nos confirmamus de scitu et Consilio Principum Imperii, et accedente consensu terrae; Eisdemque Saxonibus, fidelibus nostris dilectis, facultatem concessimus, concedimusque, civitatem extruendi ac muniendi, atque in ea, jus municipale instituendi, ita ut antiquitus jus municipale, observari solitm est.
Concedimus praeterea fidelibus nostris dilectis, atque illorum successoribus, perpetuam in ea Civitate pacem, gratiam et libertatem, quod eo jure, pro ut a nobilibus et generosis CONSTANTINO et CAROLO, egregiis Saxonibus atque provinciae datum est, uti et frui debeant ad honorem et emolumentum Civitatis, secundum juris formam, generaliter et specialiter, nisi forte quis juribus carere declaratus fuerit, jureque existat privatus.
Insuper liberos pronunciamus illos, perpetuo a nobis et successoribus nostris, ita ut civitas atque ejus Incolae perpetuoliberi sint ab imperio, quam diu ipsi suam libertatem, ut juris est, servaverint.
Adhaec illi Civitati, quae Maydeburgum vocatur, ex nostra concessione, liberum esse volumus, ut quicquid illius Praefecti, cum insigniorum ac prudentium consilio, et populi assensu, ad Civitatis honorem, emolumentum, tum et tranquillitatem statuerint, id firmum et stabile esse debebit, perinde ac si ab ipso Imperio concessum et statutum foret, atque illud ipsum plebiscitum, si annum et diem duraverit, servari debet, si ipsimet voluerint. Quod si pacifice post id tempus judicialiter servatum sit, robur juris scripti obtinebit, siquidem non repugnet juri scrpto, et sacrosanctae fidei Christianae.
Quare auctoritate nostrâ Caesarea, mandamus omnibus Principibus nostris, et Imperii subditis Dominis, Equitibus, Auratis, Ministerialibus, et omnibus Officialibus, tam spiritualibus, quam secularibus, ne eandem Civitatem Maydeburgensem atque ejus incolas, in illorum jure, libertatibus et immunitatibus, a nobis gratiose concessis, impediant, aut ulla ratione gravent, sive violentiamandatis, exactionibus, sive etiam bellicis subsidiis aut aliis quibusvis gravaminibus.
Damus insuper illis potestatem, dominandi jure municipali, circa quod conservare illos volumus, et proinde nemo huic contra venire audeat; Alioquin quisquis id fecerit, succumbit potestati nostrae Caesareae, et si quid praejudicii eis inde accideret, volumus nos et successores nostri, eandem civitatem, atque ejus Incolas, indemnes reddere:
Ceterum damus eidem Civitati atque ejus Incolis, in verum tutorem Sacrosanctum jus, justitiam, Romanum denique Imperatorem, cum Principibus (Electoribus) Spiritualibus et secularibus, qui adstent Clypeo militari, in omnibus utilitatibus atque emolumentis.
Ad perpetuam igitur memoriam, cum assensu Sacri Romani Principum Imperii, cumque voluntate terrae, juxta illorum laudem omnes gratiarum praerogativas, libertates, jura, articulos, instituta et Plebiscita, confirmavimus, ratificavimus, et obsignavimus, sigillo aureo Majestatis nostrae Caesareae, quod appensum est: Datum a nativitate Christi, anno noningentesimo, quadragesimo, Imperii nostri anno Secundo, die septimâ mensis Junii, eo in loco, ubi nunc Civitas Maydeburg situata est.
Ad Mandatum Sac: Caes: Majestatis proprium.
anno 1631. a Tilliano milite, igne immisso, facto anno 1558. Petrus Lotichius singulari Elegia ad Joachimum Camerarium perscripta, ita vaticinatus est:
De hac elegia vid. Disquisitionem, utrum Petrus Lotichius Secundus obsidionem urbis Magdenburgensis, praedixerit, Praeside SEB. KORTHOLTO editam Chilon. 1703. 4.
LV. Mantua Imperii civitas de caus. bell. Germ. libr. 1. cap. 15. 100. pag. 76. et Dux Mantuae Imperii Vasallus, Vicecellarius Imperii apud Hordleder.
LVI. annal. libr. 13. pag. 260. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 1. cap. 9. n. 55.
Diploma, quo haec Civitas in perpetuum unitur cum Ducatu Brabantino, exhibetur in Nova Edit. Operum diplomat. MIRAEI T. II. p. 1274.
LVII. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 163. et tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 569. Verum has civitates Galliarum Rex sub specie et jure protectionis ab Imperio avulsit et sibi subjecit, vulnere satis recente Thuan. histor. lib. 9. Vietor de caus. exemt. concl. 2. Sed an juste Henricus II. Galliarum Rex, Metim, Tullum, Verodunum, occuparit, et an juste easdem Galli huc usque detinuerint, vide Limnae. d. l. tom. 104. 4. lib. 7. cap. 32. Quicquid autem sit, lis haec per pacificationem Monasteriensem Westphalorum nuper anno 1648. inter Imperium Romanum et Regem Franciae, primo ad supremum. ita composita et decisa est: Supremum dominium, jura superioritatis, aliaque omnia in Episcopatus Metensem, Tullensem, et Verodunensem, urbesque cognomines, eorundem Episcopatuum districtus, et nominatim Meyenvicum, eo modo, quo hactenus ad Romanum spectabant Imperium, imposterum ad Coronam Glliae spectare, eique incorporari debent, in perpetuum, irrevocabiliter, reservato tamen jure metropolitano ad Archi-Episcopum Trevirensem pertinente.
LVIII. Modena. Hanc civitatem immediate ad Imperium pertinere, testatur Imp. Maximilianus l. anno 1510. fol. 94. Quae postea Duci Ferrariensi ab Imperatore et Imperio in feuum concessa, idem Imp. Maximilianus, d. l. pag. 94.
LIX. Hodoepor. nec a Trojano. quodam Mogancio, vel Magorum Duce, conditore sic dictum (Moguntia enim a Magorum Duce condita dicitur, qui anno 1362. ante Christum natum una cum suis a Treviri relegatus, Moguntiae sedem fixit, unde vulgatum illud natum fertur. Moguntia ab antiquo nequam.) sed a Moeno fluvio, qui Mogonus appellatus, nomen accepisse videtur, cum ibi Moenus cum Rheno affluat, Irenic. lib. 12. Germ. Exeg. verb. Moguntiae. lib. 1. civit. orb. terr. n. 73. Dresser. part. 5. Isagog. hist. verb. Moguntia. Olim fuit civitas Imperialis, et Imperio immediate subdita, testibus Munster. lib. 3. Cosmograph. cap. 181. Casp. Klock. de contrib. cap. 5. n. 54. Merian. in topograph. Archi-Episcop. Moguntin. f. 5. ubi attestatur, eandem ab Archi-Episcopo suo Adolpho de Naussau per vim anno 1462. occupatam, cives partim caesos, partim in exilium missos, in comment. de Augusta Trevirorum. part. 17. fol. 225. Et de eadem refert Stumpff. Chron. Helvet. lib. 2. cap. 37.
Conf. LEHMANNI L. VII. C. CVII. p. m. 867. seqq.
in de. scription. Belg. pag. 150.
contin. intinerar. German. cap. 1. pag. 34. Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 582.
tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 100. et 121. et tom. 4. ibid. fol. 572. Sed hodie a Ducibus Juliacensibus et Clivensibus, ejusque Ducatus possessoribus exempta, Limnae. d. tom. 2. libr. 4. cap. 7. fol. 164. et desuper lis in Camera Imperiali adhuc indecisa pendet. de regimin. secul. libr. 1. class. 4. cap. 21. in fin. Et de hac civitate decision, sive praejudic. Camer. Imper. tom. 3. verb. Civitas. Quod quidem in matricula Imperii reperiatur, et praeterea dicant, quod in causis illorum, quae Aquisgrani deciduntur, immediate appellatur ad Cameram. Ergo civitas
Cosmograph. lib. 3. cap. 24.
d. l. ubi ait,
Vid. TOLNER. hist. Palat. C. II. p. 52. seq.
d. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581.
anno 1543. a Paulo III. gubernandum accepit, Müster. Cosmograph. lib. 4. cap. 50. et ita Imperio jus suum praecidit, Remig. Fesch. de foederib. conclus. 7. lit. P.
de jur. insign. capit. 6. num. 1083. Abraham. Saur. in theatr. urb. pagin. 251. anno 1662. tota igne consumta.
pag. 64. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 1. cap. 9. n. 57. ab Imperatore Carolo Quarto duodecim mille aureis libertatem emit, Marta de jurisdict. part. 1. cap. 33. n. 108. Quam tamen Florentini anno 1509. subjugarunt, quorum jurisdictioni adhuc paret, Alphos. Modit. in §. plebiscitum. dub. 24. num. 10. Marta d. cap. 33. num. 103.
tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581.
Vid. LVNIG. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II, p. 672. seqq.
anno 1430.
d. tom. 4. libr. 4. cap. 7. fol. 582. Zeiler. contin. itiner. German. cap. 1. pag. 34.
cap. seq. verb. Livonia.
histor. lib. 56. n. 28. Joh. Adam. Dapp. de civitat. German. part. 1. cap. 10. num. 3. Et hanc civitatem in Comitiis Norimbergensibus anno 1467. in matriculam relatam esse, constat ex relatis supra lib. 1. cap. 3. num. 57. Et Rostochienses jus titulo emptionis sibi adquisivisse, ex contractu celebrato cum Duce quodam Megapolitano, an. 1358. eumque contractum ab Imperatore Ferdinando I. confirmatum fuisse, ut praetergressa Ducali curia Megapolitana Lubecam appellent, scribit Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 1. cap. 7. num. 360. add. Limn. de jur. publ. tom. 4. lib. 7. cap. 44. fol. 336. Et huic civitati jus cudendae monetae aureae et argenteae adscribit Petr. Bertius rer. German. lib. 3. pag. 653.
Vid. LVNIG. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 681. seqq.
Verum qua fide, vel auctoritate haec nitantur, se ignorare scribit Ernest. Cothman. respons. Academ. 47. num. 22. eandemque hanc civitatem Ducibus Megapolitanis subditam esse pluribus evincere conatur, et quidem 1. quod a Ducibus Megapolitanis ea ex viculo quodam piscatorio primum in oppidulum redacta, postea vero muro cincta, et fossis munita, et in rectiorem urbis formam instaurata, aedificatione autem dominium adquiratur, l. adeo. §. cum in suo. ff. de adquir. rer. dom. 2. Quod Duces Megapolitani ex singulari gratia ipsi Rostochio privilegia concesserint, et quorum collatione jus eminens demonstretur, c. licet. causam. x. de probat. Bart. in l. omnes populi. ff. de justit. et jur. 3. Quia
anno 1538. civitati Rostochiensi certo modo venditi, evidentissimum fieri. 5. Et quod jurisditione et imperio certo modo vendito, Duces Megapolitani in hac civitate nihilominus jus superioritatis et dominium retinuerint, et Academiam fundarint. 6. Idem quoque probare videntur insignia Civitatis, quae sunt Ducum Megapolitanensium. 7. Pro hac sententia infinita documenta ex Archivis publicis produci posse, quorum plura se vidisse scribit Cothm. d. l. numer. 29. 8. Quod ipsi Consules et Senatores, licet aliquoties se a jurisdictione Ducum suorum eximere, et a contributionibus immunes se facere adnisi, illa tamen res feliciter non successerit, sed ipsi in singulis literis propria subscriptione, ad ipsos Duces confessi fuerint, oppidum lib. 1. Chron. Rostoch. cap. 6. Et denique 26. addit Cothman. se ne unum quidem actum, in archivis diligenter pervestigatis, vel etiam in historicis probatis reperire potuisse, qui ostendat, ullo unquam tempore Rostochium immediate civitatem Imperialem fuisse.
Quicquid autem sit, cum Rostochium certa quaedam et singularia privilegia, et jura quoque regalia ab Imperatoribus obtineat, eaque ab Imperatoribus confirmari soleant, eandem iner civitates mixtas referendam esse censeo, de quibus supra lib. 1. cap. 3.
de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 1. num. 85. Sed hanc hodie non esse Imperialem, sed Episcopo loco subditam, per se notum est.
de jur. publ. lib. 4. cap. 7. fol. 98. et fol. 121. et 164. ubi ipsi equites duo, et pedites novem assignati leguntur. Et Archi-Episcopum Trevirensem Boemundum ab Imperatore Rudolpho impetrasse, quod hanc civitatem ex potestate sua Regali, ea libertate donarit, in quam aliae civitates, ex Regali munificentia, poni soleant, refert Wilhelm. Kyriander in anna lib. August. Trevivens. part. 3. Sed hodie civitas haec ab Episcopo Metensi, et Lotharingiae Duce eximitur, Limnae. d. capit. 7. fol. 164. et tom. 4. fol. 572.
tom. 4. libr. 4. cap. 7. fol. 572. Quae cum aliis a Ludovico Bavaro ab Imperio primum alienata, hodie cum reliquis Helvetiae civitatibus Imperio amplius non paret, de quibus cap. seq. n. 30. et seq.
pag. 64. Sed postea decem millibus coronatorum ab Imperatore Henrico IV. libertatem comparasse scribitur, Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. Et licet hodie Magno Duci Hetruriae mancipata, nihilominu tamen Imperii civitatem liberam remanere et dici, refert Johann. Limnae. de jur. publ. tom. 1. lib. 1. cap. 9. num. 64. Sed Imperatori superioritatem hodie denegat, Dec. cons. 580. num. 2. Et jus suum in Cosmum Florentiae Ducem titulo donationis transtulisse, scribit Sleidan. comment. libr. 24. Andr. Knichen. in velit. apolog. num. 6. De Senensi Republ. in pacto qui pepigerunt Romani, cum Friderico Imp. anno 1167. apud Goldast. tom. 1. quaest. Imp. pag. 283. legitur: Juraverunt
de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581. Hodie a Pomeraniae Ducibus eximitur, a quibus tamen per emptionem anno 1314. Senatum Strahlsundensem jus adquisivisse, ut ab ipsius sententiis Lubeccam appelletur, non etiam ad Curiam Ducalem, praetenditur, Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 7. num. 361.
part. 4. rer. Hanseat. cap. 2. pag. 842. de regimin. secul. class. 4. c. 21. in fin. Et in veteribus matriculis Susato viginti Equites, et centum et viginti pedites assignatos refert Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 4. cap. 7. fol. 572. idemque observantia de non appellando, nisi ad Cameram Imperialem, demonstrat Jul. Magenhorst. in Comment. ad Ordin. Camer. Imper. part. 2. tit. 28. reg. 1. ubi usu obtinuisse refert, quod a Scabinis in de jurisdict. conclus. 54. lit. C. Zach. Vietor de caus. exempt. conclus. 36. Johan. Limnae. de jur. publ. lib. 7. cap. 23. num. 7. Quod etiam comprobat Werdenhag. d. loc. ubi ait, adhuc tredecim civitates Westphaliae liberas numerari, ut sunt, Colonia, Aquisgranum, Vesalia inferior, Marcodurum, d. cap. 21. in fin.
Inter civitates Imperiales refertur a Münster. in Cosmograph. lib. 3. cap. 24. Sed anno 1488. Helvetiorum foederi se associavit.
in annal. August. Trevir. part. 17. et. Pont. Heuter. in histor. nov. et veter. Belg. libr. 5. cap. 5. quorum verba refert Johan. Limnae. de 133. jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 48. Verum de hujus civitatis libertate inter Archi-Episcopum Trevirensem, et ipsam Civitatem diu lis et controversia maxima exorta et agitata, per Imperatorem Rudolphum II. 18.
de regim, secul. lib. 1. class. 4. cap. 21. in fin. Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 166. et tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 573.
tom. 5. 1. P. lib. 7. cap. 50. fol. 328. seq.
de anno 1518. § de jur. publ. lib. 1. cap. 9. n. 74.
de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. pag. 165. sed hodie ab Episcopo Padeboruensi eximitur, Limnae. tom. 4. lib. 1. cap. 7. fol. 71. et lib. 4. cap. 7. fol. 573. de quo lis in Camera Imperiali indecisa pendet, de regim. secul. lib. 1. class. 4. cap. 21. in fin. Weinspergam fuisse civitatem Imperialem, constat ex sequenti diplomate.
lib. 3. c. 13. n. 74.
in topograph. Archiepiscop. Trevirens. pag. 36. et alia est a supra.
contin Itin. German. cap. 1. pag. 34. Job. Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 4. cap. 7. fol. 582. Hodie ad Comites Fuggeros spectat.
Isagog. hist. part. 5. voc. Vienna. pag. 581. Circa annum Christi 1236. Fridencus II. Imperator receptus est in urbem Viennam, una cum filio suo Conrado Roman. Imper. a civibus honore summo, mansitque ibi tres integros menses, assignavitque numero Imperialium. Sic ad jecta Imperio Vienna, illa accepit insignia, quae adhuc usurpat, nempe Aquilam auream bicipitem et coronatam in campo nigro, Theodor. Hoping. de jur, insign. cap. 6. n. 1173. Verum hodie ad Austriae Archiduces pertinet.
LVNIG. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. Anhang P. 732. seqq.
de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol 582. sed hodie cum reliquis Helvetiis Romanum Imperium non agnoscit superius.
Conf. CRAMERI Dissert. de Statis urbis Tigurinz sub Carolo IV. Imp.
Anno 1308. bellica vi sibi subjecisse, ex Albin. Chron. Misnens. tit. 15. pag. 398. refert Joh. Limnae. de jur, publ. libr. 7. cap. 1. n. 39.
1. Non tantum singula Civitates, sed etiam integra Regna, Principatus et Provinciae ab Impario avulsa.
2. Anglia regnum quandoque ad Imperium Romanum pertinuit.
3. Hodie neminem superiorem agnoscit.
4. Arelatense Regnum Germania fuit incorporatum.
5. Quomodo ab Imperio alienatum?
6. Belga confoederati olim Imperio paruerunt?
7. Hispania Rex hat provincias ab Imperio feudi titulo agnovit.
8. Belgae Hispani Dominium abjurarunt.
9. Hodie nullum superiorem agnoscunt.
10. Borussia Teutonicorum militum armis Imperio adjecta.
11. Burgundia quamvis Imperio subjecta, in plerisque tamen exempta.
12. Ad Imperii onera quatenus teneatur?
13. Burgundiae Ducatus liber dicitur.
14. Dania olim Imperio Romano paruit?
15. Reges Daniae Imperio fidelitatem promiserunt, et in Comitiis comparuerunt.
16. Hodie liberum praetendunt Imperium.
17. Ratione Ducatus Holsatiae Imperio subsunt.
18. Ferraria civitas, et Ferrariae Duces Imperio subfuerunt.
19. Nullum superiorem longa consuetudine recognoverunt.
20. Hodie Ducatum Ferrariensem Pontifices tenent.
21. Flandria confoederatis Belgis adhaeret.
22. Florentiae Magnus Dux libertatem pecunia coemit.
23. Quam tamen postea amisit.
24. Et hodie Florentiae Dux a Caesaris superioritate revera non videtur exemptus.
25. Franciae et Gallia Reges olim Imperio Romano paruerunt.
26. Et adhuc ratione Burgundiae et regni Arelatensis.
27. Nec non respectu Delphinatus.
28. Hodie Galliarum Reges neminem superiorem agnoscunt.
29. Sicuti nec Delphinus Franciae.
30. Helvetii crudeliter a Praefectis Imperialibus tractati jugum hoc excusserunt, et libertatem inclamarunt.
31. Ipsi jure adhuc Imperii membra existere creduntur.
32. A judicio Rotvvilensi proscripti, ab Imperatore absoluti.
33. Mandatis Imperialibus conventi, quid responderint?
34. Ad contributiones Turcicas voluntarias sollicitati.
35. Ad foedus cum Imp. Carolo V. invitati.
36. Imperium Comiter adhuc observarunt.
37. In pacificatione nupera ipsorum libertas confirmata est.
38. Hispania olim victrices Aquilas agnovit.
39. Hodie Imperii jurisdictionem non agnoscit.
40. Respectu Burgundiae et Status Mediolanensis Rex Hispaniae Status Imperii est.
41. Hungariea proceres intet Imperii Status computati.
42. Hodie exemti sunt.
43. Insubriae et Lombardia civitates olim Imperio paruerunt.
44. Hodie Imperium non agnoscunt.
45. Italiam ejusque civitates hodie Papa detinet ex praetensa donatione.
46. Qua si unquam facta an valida sit?
47. Fundamentum exemptionis civitatum Italicarum.
48. Quatenus hae civitates hodie subditae.
49. Causa Finariensis coram Imperatore ventilata.
50. Aulae Casareae Stylus quoad Italiae Principes et civitates.
51. Imperatori cognitio feudorum Italicorum injungitur.
52. Reditus ex juribus fisci Regii in Italia olim quinam?
53. Italia hodie Imperium nihil contribuit.
54. Livonia ad Imperium pertinuit, et ad Cameram Imperialem appellavit.
55. Hodie Poloniae Regi subdita.
56. Mediolanum Imperii proprietas dicitur.
57. Ejus investituram Galliae Rex obtinuit.
58. Postea Ducatum hunc Carolus V. recuperavit.
59. Hodie neminem superiorem recognoscit.
60. Muscoviae Magni Ducis Majestas.
61. Neapolis ab Imperio quomodo avulsa?
62. Polonia olim Imperio paruit.
63. Tandem Imperio repudium misit.
64. Portugallia cum Hispania Imperio adempta.
65. Rhaeti ab Imperio si exemerunt.
66. Scotia Angliae regno unita.
67. Siciliae et Calabria regnum olim Imperio unitum.
68. Hodic Imperio ademptum.
69. Suecia regnum olim sub Imperii tutela fuit.
70. Transylvaniae Princeps Sigismundus Battorius Imperii perpetuae tutelae se submisit.
71. Veneta Respubl. an Imperio Romano fuerit subdita?
72. Causa Dominii et proprietatis nihil commune habet cum Imperio.
73. Olim Venetorum Respubl. de Populo Romano fuit.
74. Dux Venetiarum aliquando in Camera proscriptus.
75. Venetia hodie neminem superiorem recognoscit.
l. 2. §. 4. ff de vulgar. et pupill. subst. l. 1. C. de rei vind. et ibi. Gothofred. in not. lit. g. Et Britanniam a Claudio primum Imperio junctam, testatur Sueton. in Claud. Et Constantes, Gratianos, Aureliosque, ex Britannorum sanguine natos, Caesares constitutos fuisse refert Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. Sicuti etiam Severus Imperator cum Antonio Augusto, in Anglia suum palatium habuit, ibique animam his verbis exhalavit: turbatam Rempublicam ubique accepi, pacatam etiam Britannis relinquo, Dn. Thom. Lansius in orat. pro Britan. Verum hodie Angliae de Hispan. advoc. lib. 1. cap. 8. et 20. Chassan. in catal. glor. mund. part. 5. consid. 38. Sonsbec. de feud. part. 6. num. 4. Dn. Cluten. syllog. rer. quot. cunclus. 10. lit. D. Vietor. de caus. exempt. concl. 2. Quam superioritatem agnoverunts quoque Imper. Maximilianus I. et Carolus V. ab Angliae Regibus aureae periscelidis ordinem suscipientes, cum ordinis instituendi potestas nulli detur, nisi qui jura Majestatis habet, Arnisae. de jur. Majest. libr. 1. cap. 2. num. 6. in fin. Unde cum Imperator Sigismundus ad Angliae littora pacem facturus inter Henricum V. Angliae, et N. Galliae Reges, appelleret, non prius fuit admissus, quam Duci Glocestriae stricto gladio interroganti, et se non agnoscere alium Imperatorem, quam Regem, dicenti profiteretur, se nihil contra Regis libertatem praetexere, sed esse amicum ejus, et, si vellet, inter duos Reges mediatorem, ut ex Tit. Liv. refert Nolden. de flat. nobil. cap. 2. num. 67.
libr. 4. Chron. Wilhelm. Paradin. annal. Burg. cap. ult. Arnisae. de jur. Majest. libr. 2. cap. 1. num. 5. de tepubl. lib. 1. cap. 9. fol. 201. A quo tamen dissentit Crus. annal. Suev. lib. 5. part. 3. ubi Carolum IV. Regnum illud unius prandii gratiâ, in Villa Nova prope Avignonem, Galliae Regi tradidisse scribit, idque postea Sigismundum ejus filium approbasse dicit Joh. Limnae. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. num. 11. et in add. ibid. tom. 4. pag. 76. et seqq. et notit. Franciae. libr. 1. cap. 4. lit. II. mm. nn. et diploma in Bibliotheca Parisiorum, quod in Templo suburbano Divo Victori dedicato, se legisse affirmat Aventin. ann. Boj. l. 7.
lib. 1. exeg. Geman. cap. 19. Goldast. in praef. der de anno 1521. qua Belgio et Westphaliae singularis titulus assignatur, fol. 249. conter. de anno 1548. §. 7. Kalend. Septemb. anno 1581. decreverunt, ut cives harum Provinciarum externorum Principum legibus soluti viverent, et pro libera Republica haberentur, Baud. de induc. bell. Belg. lib. 1. pag. 7. adeo d. lib. 2. Joh. Gryphiand. velit. democrat. concl. 24. Remig. Fesch. de foederib. concl. 8. lit. 1. et libertatem summam sitis attribuunt, quasi ab Imperio derelicti propriis armis libertatem sibi adquisiverint, Baud. d. l. fol. 75. Conser Limnae. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. num. 17. seqq. et ibid. tom. 4. ubi literas hoc nomine ab ipsis ad Imperatorem et Imperii Status in Comitiis Spirensibus anno 1570. exhibitas refert. Unde etiam eorundem Legati, tanquam Reipublicae omnino liberae. Electoribus aliisque Principibus, superiorem recognoscentibus, de sessionis praerogativa controversiam movisse, ex fama refert Besold. de jurisdict. quaest. 6.
de anno 1500. tit. histor. lib. 1. pag. 18. Sleidan. lib. 5. comment. circa fin. de regim. sec. lib. 1. class. 2. cap. 9. num. 33. Joh. Limnae. d. lib. 1. cap. 9. num. 23. et 24.
Britannia, vid. Anglia.
de leg. Reg. German. cap. 7. sect.
10. per tot. In plerisque tamen exempta est, et Camerae Imperialis jurisdictioni non paret, juxta singularem transactionem, nisi in cauis fractae pacis, de quo supra lib. 2. cap. 33. num. de arrest. cap. 6. num. 15. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 1. cap. 38. num. 5. De viribus tamen transactionis istius /
disputatur, praesertim quoad Ducatus et feuda imperii, cum Imperium omni jurisdictione in iis ditionibus sit privatum. In specie vero Burgundiae Comitatum post Deum, neminem recognoscere superiorem, Dolan. decis. 11. n. 17. et decis. 19. numer. 28. et decis. 104. numer. 12. Caspar. Klok. de contribut. cap. 4. num. 227. et seq.
histor. Dan. lib. 4. cap. 18. Et Dania, Norwegia, reliquaque Septentrionis regna ab Ottone subjecta, Adam Bremens. libr. 1. cap. 2. Knichen. de vestitur. pact. part. 2. cap. 5. numer. 77. Et Daniae quoque Regem Heraldum ab Ottone 11. Imperatore Alstedum in Thuringiam ad Comitia vocatum, comparuisse, seque fidum Imperio et tributa promisisse, testatur Spangenberg. in Chron. Saxon. cap. 146. Et in Comitiis Augustanis anno 1474. Daniae Regem praesentem fuisse, refert Lehman. Spir. Chron. libr. 7. cap. 113. Nuncios quoque Regis Daniae investituram Regni ab Imperatore petiisse, ipsumque jussisse, ut Rex ad Curiam personaliter veniret, et Regni administrationem de manu sua, interpositâ debitae fidelitatis securitate, susciperet, ait Radev. libr. 3. cap. 24. de reb. gest. Frider. In fide Imperii Daniae Reges permanserunt ad tempora Lotharii, cui Canutus Dux Daniae fidelitatis obsequium praestitit, Trithem. cap. 17. Hermold. libr. 1. histor. Scalay. cap. 50. et 91. et Friderici l. qui Petrum Daniae Regis nomine decoravit, Trithem, d. l. Bodin. de republ. libr. 2. cap. 3. fol. 309. qui ipsum jurejurando obstrinxit his verbis: Rex Danorum Magnus, se in potestatem Imperatoris tradidit, obsides dedit, juramentum fecit se successoresque suos, non nisi Imperatoris, et successorum ejus permissu regnum adepturos, Trithem. d. cap. 17. Bodin. d. fol. 309. Temporis tandem progressu provinciae istae paulatim ab Imperio diverterunt, Otto Frising. libr. 7. Chron. cap. 19. Crantz. d. cap. 17. Vietor. de exempt. conclus. 2. Atque anno 1166. ad Comitia Herbipolensia Daniae Reges vocari, neque per se, neque per legatos comparuerunt, Goldast. in praesat.
de jurisdiction. part. 1. cap. 26. numer. 61. Laur. Kirchof. tom. 4. cons. German. 17. numer. 18. Hering. de fidejuss cap. 17. numer. 577. Dn. Cluten. syllog. rer. quot conclus. 10. lit. e. Nolden. de stat. nobil. cap. 2. numer. 79. Limnae. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. numer 29. et in leges patrias jurare tenentur, Cluten d. lit. e. Ernestus Cothman. vol. 4. resp. 4. numer. 236. Johann. Bruning de homag subject. conclus. 247.
de anno 1542. §. Dieweil aber.126. ibi: Insonders aber Dennemarck, als de arrest. cap. 6. num. 16. Knichen. de Saxon. non prov. verb. Ducum. cap. 6. numer. 3. de regimin. secul. libr. 1. class. 2. cap. 9. numer. 24. Hering. d. l. numer. 578. Nolden. d. l. numer. 78. Limnae. d. num. 29. ubi dicit, se novisse Danos et Norwegos Carolo V. respondisse, se non Caesari, sed Imperio fidos esse, quod si Caesar contra Imperium machinaturus sit, pro virili nixuros, ut antiqua libertas defendatur. add. Limnae. tom. 5. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. numer. 27. pag. 12. seqq.
pag. 64. Et Ferrariae Duces Imperio subfuisse. inde dicendum venit, quod Borsius Marchio Ferariensis anno 1452. die 15. Maij, ab Jmper. Friderico II. Ducis Mutinae ac Regii titulo fuit insignitus, Decian. respons. 19. numer. 211. Et quod Ferrariae Duces Carpensem Principatum a Carolo V. in feudum acceperint, teste Remig. Fesch. de foederibus. conclus. 7. lit. M. Atque Alphonsum II. Ducem Ferrariae in controversia praecedentiae cum magno Duce Florentiae anno 1534. 14. Apriil. ab Jmperatore obtinuisse, ut inter Jmperii Principes reciperetur, refert Honor. thesaur. polit. vol. 1. pag. 194. relat. dt Ferrara. Cujus tamen hodie nullum extat vestigium, Fesch. d. l. Verum Ferrariae Duces longa consuetudine libr. 1. cons. 21. Riminald. consil. 726. numer. 18. Marcobrun. ab Anquil. cons. 13. num. 138. ita, ut hodie idem possint in suo Ducatu, quod Rex in regno, et Jmperator in Jmperio, Curt. cons. 188. numer. 22. libr. 1. Bertazol. libr. 1. cons. 240. lit. c. et nemini subditorum dicere liceat Duci, cur ita facis? Menoch. lib. 3. cons. 250. num. 72.
Hodie Ducatum Ferrariensem Pontifices tenent. Nam cum anno 1597. Alphonsus ultimus Ferrariae Dux sine liberis e vita decederet, Pontifex Ducatum, ut feudum apertum
de nobil. cap. 2. numer. 118. seq.
in descript. Belg. pag. 256. Limnae. de jur. publ. libr. 1. capit. 9. numer. 32. Sed hodie ab Jmperio recessit, et confoederatis Belgis adhaeret.
de Doman. Franc. lib. 2. tit. 1. num. 9. vel sex millibus Ducatorum, Honorio confirmante, libertatem coemit, Natta. cons. 637. n. 23. Felin. in c. cum non liceat. X. de praescript. Corset. de potest. reg. quaest 101. num. 68. Limnae. d. cap. 9. num. 3. de leg. reg. German. cap. 7. sect. 6. num. 17. Cum enim Florentini familiam Mediceam ejecerant, restitutus Pontifex, ut se suosque gentiles ulcisceretur, foedus iniit cum Caesare, quo in Florentinos pro merito animadverteret. Quid Florentini? Hi a Caesareanis atque Pontificiis copiis obsessi, cum per anni fere tempus bellum duxissent, certis conditionibus cum Ferdinando Gonzaga, Caesaris legato transegerunt, qui postea ipsis Alexandrum Medices Principem constituit, Sleidan. lib. 7. pag. 189. Et Rudolphum quoque l. reservasse sibi superioritatem et recognitionem Jmperii, Civitasque Florentiam et Lucam Caesaris dicto se audientes promisisse, scribunt Cuspinian. in vita Rudolph. Gerard. de Roo. annal. Austriac. lib. 1. de anno 1284. Feder. respons. 28. num. 107. lib. 7. Et Florentiae Ducem a superioritate Caesaris revera exeroptum nonesse, inde colligi videtur, quod in causa praecedentiae inter Florentinum et Ferrariensem, Cosmus Florentiae Dux, tanquam beneficiarius citatus, coram Caesare litem susceperit, ut ex Thuan. Histor. lib. 54. refert Nolden. de stat. nobil. cap. 2. num. 112. seq.
l. in criminali. 5. C. de jurisd. quae ab Arcadio et Honorio Jmperator. ad Vincentium Praefectum Praetorio Galliarum rescripta fuit, et testantur Sueton, in vit. Caesar. Castald. de imper. Rom. quaest. 53. numer. 11. Unde Justinianum Jmperatorem sine controversia Galliae Regibus jura dedisse, dicit Cujac consult. 3. in fin. Et Sigismundum Jmperatorem anno 1411. Jmperiali auctoritate in civitate Lugdunensi usum, et Comitem Soanensis Status de potestatis plenitudine creasse, testatur Marta de jurisdict. part. 1. cap. 28. num. 87. Ac circa eadem tempora in ipso Parlamento Parisiensi equitem Senescalcum creasse, refert Marta d. l. numer. 88. Imo Ottonem etiam 11. consobrinis suis Lothario atque Carolo Galliae Regibus bellum intulisse, quod Romano Jmperio justa non persolverent seque legitimae dominationi subducerent, scribit Crantz, 26. in metropol. Sax. lib. 3. cap. 35. Et Franciae Regem, ratione Burgundiae, et regni Arelatensis, Jmperio fidelitatem debere, dicit Arnisae.
c. venerabilem. ibi: insuper cum Rex superiorem non recognoscat. X. qui fil. sint legit. Corset. de potest. reg. part. 5. quaest. 101. num. 66. Franc. Bald. de praescript part. princ. 2. part. 5. quaest. 2. num. 5. Nicol. Ubald. de success. ab intest. num. 81. seq. Jason. in l. cunctos populos num. 10. C. de sum. Trinit. Chassan. in catal. glor. mund. part. 5. consid. 30. et 31. Dn. Cluten. syllog rer. quot. conclus. 10. lit. b. et ibi alleg. Ita ut de Rege Franciae nihil aliud possit dici, nisi quod dicitur de polo Antarctico, qui non est nostri hemispherii, Purpur. in l. 1. num. 13. ff. de jurisdict. Menoch. in resp. caus. Finariens. num. 103. Hering. de fidejuss. cap. 7. num. 572. Unde Gunther. in Ligur. lib. 1.
Delphin. decis. 355. n. 2. tom. 2. Bertrand. cons. 42. n. 2. vol. 1. part. 1. Vide de regim. secul. lib. 1. class. 2. cap. 9. n. 29. et seq.
de jurisdict. lib. 2. cap. ult. num. 19. Postquam vero crudeli Praefectorum, quos ab Jmperio habebant, premerentur insolentia et tyrannide, icto clam foedere, jugum illud excusserunt, libertatem inclamarunt, eandemque huc usque animose tutati sunt, prout testatur Simler. de republ. Helvet. Zach. Vietor de caus. exempt. conclus. 2. Jmperium tamen non penitus abjurarunt, quod inde maxime patet, quod Comitiis Imperialibus per legatos suos diu interfuerunt, et quidem usque ad annum 147 1. ubi in Comitiis Ratisponensibus ipsis Regalium confirmatione denegata, unanimiter conclusere, in praefat. der anno 1519. profitentur, dum ita scribunt: fol. 101. Undeidem Goldast. d. l. in praefat. sic scribit:
de jur publ. lib. 1. cap. 9. n. 35. Eosdemque jure adhuc Imperii existere membra et subditos, censent Goldast. d. praefat. Klok. de contribut. cap. 4. n. 245. seq. Arumae. de comit. cap. 4. n. 129. Carpzov. de leg. reg. German. cap. 7. sect. 9. num. 13. seq.
tom. un. constit. Imperial. fol. 324. Limnae. d. n. 35.
Verum Helvetios hodie a Camerae Imperialis et Rotwilensis dicasterii jurisdictione, aliisque Imperii oneribus realibus esse exemptos, testatur Goldast. de advocat. cap. 6. n. 163. in orat. de legat. fol. 54. et ex eo. Besold. de appellat. cap. 2. n. 6. Dn. Lansius. consultat. contra German. sol. 809. Atque hoc tempore Helvetios plenariam libertatem obtinere, et nullius Imperium recognoscere, praeter experientiam testantur Besold. d. n. 6. et in dissert. de monarch. cap. 7. num. 8. Fesch. de soederib. concl. 8. lit. G. Vietor. d. conclus. 34. 2. Unde etiam ad contributiones Turcicas non ut alii Imperio subjecti, sed ad instar aliorum Regum et Principum extraneorum, ad voluntarium subsidium, umb eine
§. 6. controversia haec
l. 2. §. 1. ibi: quaecunque in partibus Hispanae. C. de praefect. Praet. Afric. l. relegatorum. 7. §. interdicere. 10. ibi: praesidi provinciae Hispaniae rescripserunt. ff. de interd. et releg. Et facit in scripto l. si a sponso. 16. C de serv. fugit. Marta de jurisd. part. 1. cap. 26. n. 73. Carol. Molinae. in consuet. Paris. in princ. n. 19. Rest. Castald. de Imper. Rom. quaest. 35. n. 11. et seq. Verum in l. cunctos populos. lect. 1. col. 2. C. de sum Trinit. gloss. in c. Hadrianus. dist. 63. Panormit. in c. venerabilem. col. 9. de action. Molinae. d. l. n. 20. ideo, quod Reges Hispani regna sua absque Imperatorum auxilio, maximaque Reipubl. infelicitate, ab Arabibus occupata immensis laboribus, periculis et impensis, effuso per septingentos annos proprio et subditorum sanguine, a Christianae Religionis hostibus liberarint, et ita se exemerint, ex gloss. in c. Hadrianus. dist. 63. Job. Lupo. in pr. rep. de donat. int. vir. et uxor. n. 18. et Joh. Garz. de nobil. Dn. Cluten. in syllog. 40. concl. 10. lit. c. Respectu tamen Ducatus Burgundiae et
tom. un. constit. Imperial. fol. 394. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 9. n. 36. Atque Hungariae Duces regiam coronam a Pontifice acceperint, Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. Et Rex Stephanus in Papae clientelam se dederit, Vietor de exempt. conclus. 42. 2. Hac tamen occasione ab Jmperio se exemit. et de facto ejus membrum esse desiit.
d. concl. 2. Unde etiam Lombardia provincia nobilis et pars Imperii Romani pretiosa appellatur a Friderico 11. in rescripto 1. apud Goldast. tom. 2. constitut. Imperial. pag. 51. Limnae. d. cap. 44. 9. n. 52. Hodie tamen libertate civitates istae, fruuntur, et Imperium Romanum non agnoscunt, Sigon.
c. Constatinus. 13. dist. 96. Hic enim Pontifici Urbem Romam, cum toto patrimonio adjacente, septuaginta duas civitates, et duo millia oppidorum in Italia, et in insulis adjacentibus, donasse jactitatur, Marta de jurisdict. part. 1. 46. cap. 30. n. 25. Quam tamen donationem nunquam factam fuisse, et purum putum figmentum esse, traditur
de Regn. Ital. lib. 14. ut sunt Mediolanum, Brixia, Mantua, Venetia cum adhaerentibus, Verona, Vincentia. Patavia. etc. Parma, Placentia, etc. cujus exemptionis fundamentum ponunt in foedere inito cum Imperatore Friderico ex constitutione de pace Constantiae, Sigon. d. l. propterea, quod ibidem foederatae dicantur istae civitates, et sic Imperatore in eas potestatem supremam exercere nequeat, Pacian. cons. 19. num. 342. et cons. 149. n. 76. et de probat. lib. 2. cap. 4. n. 41. Bart. in l. imer eos. ff. de adquir. rer. dom.
c. Imperialem. §. firmiter. de feud. alien. per Frider. Paurmeister. de jursdict. lib. 2. cap. 4. n. 52. Bened. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 7. sect. 6. n. 3. seqq. Et Imperatoriae superioritatis intentionem in Italia adeo fundatam esse, ut exemptionem alleganti probandi onus incumbat, consuluit Cephal. cons. 369. Dec. cons. 307. lib. 3. Et controversiae inter Florentinos et Pisanos agitatae cognitionem et dijudicationem ad Caesaream auctoritatem pertinere, sine partium contradictione professus est Imperator Maximilianus 3. histor. Notum quoque est, causam Finariensem inter Rempublicam Genuensem et Marchionem coram Imperatore Ferdinando I. fuisse agitatam, Cluten. syllog. rer. quotid. concius. 10. lit. a. Ac cum Pius IV. Pontifex Cosmum Medicem Florentinorum Principem, Regem creare vellet, a Maximiliano II. audire coactus fuit; Jtalia non habet Regem, nisi Caesarem, Pacian. de probat. lib. 2. cap. 35. num. 69. Arnisae. de jur. Majest. 50. lib. 1. cap. 4. num. 5. Cluten.
artic. 9. vers.
libr. 2. de gest. Friderici I. cap. 5. apud Urstis. tom. bistor. German. pag. 509. et Henricus VII. adhuc Pisas convocatis Italiae Principibus tributum Imperio debitum imperaverit, de praeteritis quidem, si qui non erant solvendo, multa remittens; caeterum edicens, se nullo modo imposterum laturum, ut defraudaretur Imperium, neque enim suam se rem agere, sed rem publicam Imperii, Mutius libr. 23. Chron. German. 53. pag. 218. Hodie tamen Italia nihil amplius Imperio contribuere dicitur, Vadian.
decis. sive praejudic. Cameral. apud Gylmann. symph. tom. 3. verb. appellare quibus et a quibus. vers. appellatio a tom. 6. cap. 4. §. 9. Unde etiam Imperator Maximilianus 11. Rigam suam et Imperii civitatem novissime appellat, de anno 1567. §. 61. ibid de jurisdict. libr. 2. cap. 4. num. 28. Et cum Imperator Carolus V. Rigensibus Imperii proscriptionem minaretur, eam pro sulgure ex pelvi habuerunt, dicentes: Priusquam in Livoniam ad venisset, equitatum ejus lassum et fatigatum fore, ac si magno cum exercitu veniret, eum fame et inedia consumptum iri, sin cum exiguis viribus, facile vinci posse, ex Thuan. hist. lib. 21. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 1. c. 9. n. 51.
Lotharingia, vide supra lib. 2. cap. 33. n. 111.
Lombardia, vide Insubria.
de anno 1542. §. Und wie nun ihr. 3. ibi: ad Aur. Bull. conclus. 57. 53. lit. C. Ludovicus XII. Galliae Rex Ducatu hoc occupato, pretio centum mille florenorum a Maximiliano l. investituram obtinuit, cum clausula tamen, salvis lmperii juribus, Choppin.
de jurisd. part. 1. cap. 27. n. 1. usque ad annum 1524. quo Basilius sibi Regis Muscoviae titulum tribuit, quem etiam ab Imperatore Romano titulum Imperatorium petiisse, tradit Volkmar. de jur. Princip. cap. 21. n. 13. Eumque talem prae se tulisse Majestatem, ut cum Legatus magni cujusdam Principis perorando apud ipsum injussus caput texisset, clavo pileum capiti affigt mandaverit, Remig. Fesch. de foeder. concl. 7. lit. L.
de caus. exempt. concl. 2.
in chron. vol. 2. gener. 35. Ejusque Dux Boleslaus ab Imperatore Ottone Tertio Regiam dignitatem consecutus, Guangin. lib. 2. rer. Polon. Peucer. 4. Chron. Carion. 5. chron. Tandem tamen Imperio repudium misit, et hodie Poloniae Reges superiorem non recognoscunt, Petr. Roytz. in decision. Lithuan. 3. num. 334. Otto Frisingens. libr. 1. cap. 17. Bodin. de Republic. lib. 1. cap. 9. fol. 203. de regimin. secul. lib. 1. class. 2. cap. 8. n. 27. seq. Limnae. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. num. 59. seq.
in rubr. de jurisd. num. 10. Marta de jurisdict. part. 1. cap. 26. n. 96.
lib. 10. Chron. Helvet. cap. 4. et seq. Munster. Cosmograph. lib. 1. c. 185. et seq. Vietor. d. conclusion. 2. vers. Helvetii.
de republ. lib. 1. cap. 9. Cluten. syllog. rer. quot. conclus. 10. lit. d.
tom. un. constit. Imer. fol. 287. Et in Siciliae et Apuliae Regem, Imperio rebellem, Pisis in Comitiis Imperialibus anno 1311. proscriptionis latam sententiam refert Goldast. d. l. fol. 321.Comograph. de Italia. cap. 73. Crus. annal. Suev. itbr. 2. part. 3. cap. 19. Bodin. de Republic. lib. 2. cap. 5. in fin.
cons. German. 4. cons. 17. num. 28. Hering. de fidejuss. cap. 7. num. 577.
de foederib. concl. 7. in fin.
l. 1. §. quod si quis. 18. ff. de nov. oper. nunciat. §. insula, quae in man. 22. l. de rer. divis. l. in tan tum. 6. in princ. ff. eod. l. Insula. 30. §. in fin. ff. de adquir. rer. dom. Menoch. resp. Finar. 2. art. 1. num. 63. Marta de jurisdict. part. 1. cap. 33. num. 7. cum Imperator non fit Dominus marism, Dd. in l. 9. ff. ad L. Rbod. de jact. Alciat. 2. dispunct. cap. 5. Sed male, quamvis enim is, qui in mare aedificat, id quod aedificat,
ad l. 2. ff. de adquir. rer. Dom. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 1. 72. 9. num. 68. Nihil enim commune habet causa Dominii et proprietatis cum Imperio et jurisdictione, Gail.
cons. 2. num. 63. et cons. 1210. num. 25. lib. 13. Mynsing. 5. observ. 29. n. 3. Gigas de crimin. laes. Majest. rubr. quotuplex sit Majestas. n. 12. seq. Coepoll. de servit. rust. praed. in c. domari. num. 4. Volckmar. de jur. Princ. cap. 12. num. 15. Quamvis adhuc aliquid juris Romano Imperio in Venetos superesse, statuant Zoanet. de Rom. Imper. num. 203. Muscorn. de jurisd. n. 128. Paurmeist. de jurisdict. lib. 2. cap. 4. n. 57. seq. Goeddae. ad l. 3. §. ejus. ff. de V. S. Cluten. d. concl. 12. lit. D. Norderman. de jur. Principat. concl. 87. Thom. Michael. de jurisd. concl. 20. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 9. num. 71. seq. Unde Versiculi, quos ex Hutten. refert Besold. de jurisd. Imper. quaest. 6.
Plura de Regnis, Provinciis et Civitatibus ab Imperio Romano avulsis, vide apud Bodin. lib. 1. de Republ. cap. 9. Marta de jurisdict. part. 1. 26. de regimin. secul. libr. 1. class. 2. cap. 9. per tot.
Anne autem hujusmodi et consimiles aliae exemptiones ab Imperio validae sunt, vid. supra lib. 1. cap. 18. n. 45. et seq.
Tota hac tractatione abstinere poterat Autor, quippe a scopo suo aliena et eo, quod dominium Orbis Imperatori competens ex L. 9. ff. ad L. Rhod. de jactu supponat, Germaniaeque nostrae Hisponiam, Portugalliam, Angliam, Scotiam, Sueciam, Moscoviam, Transylvaniam, etc. attribuat, fere ridicula, et ad stoliditatem Andlerianam (qui in Jurisprudentia publica et privat L. I. T. V. P. II. p. m. 109. praeter ista omnia et Africam et Asiam redire ad Imperium nostrum jubet) proxime accedente. Saniora discas ex CONRINGII Opere incomparabili de Finibus Impirti, saepius edito.
FINIS LIBRI QVARTI.
1. Dum Reipubl. constituuntur partes, una corum, qui praesunt, altera qui subsunt.
2. Officium magistratus in genere.
3. Magistratus non habet jurisdictionem, nisi sibi tributam.
4. Populus suam potestatem in Magistratum transtulit.
5. Magistratus civitatem repraesentat.
6. Senatus Principis personam reprasentat.
7. Et totum populum, ejusque potestatem obtinet, et quatenus?
8. Quod Senatus facit, uta civitas fecisse creditur.
9. Civitas, universitas, sunt nomina juris, et dicuntur persona repraesentatae per magistratum.
10. Universitas quaenam sibi reservare soleat?
11. Quomodo hoc casu mandata magistratus inscribenda:
12. Consules unde dicti?
13. Consules Romani duo erant.
14. Consulis regnantis officium.
15. Senatus quomodo convocetur?
16. Vota quomodo colligantur?
17. Vota juniorum quandoque prius audiuntur.
18. Syndicorum sententiae prius audiri solent.
19. Sententia potius numerari, quam ponderari solent.
20. Si vota sunt paria quid agendum?
21. Si major pars Senatus absens sit?
22. Vota ostiatim non sunt conquirenda.
23. An Senatus tanquam suspectus recusari possit?
24. Senatores unde dicti et qui sint?
25. Senatus varia species.
26. Sicuti etiam judiciorum.
27. Senatores nonnullis specialibus functionibus praeferuntur.
28. An expediat uni Senatori plures functiones committere?
libr. 7. polit. cap. 14. Indeque duae Reipublicae et Civitatis constituuntur partes et membra; unum eorum, qui praesunt, alterum qui subsunt, Petr. Gregor. Tholos. de republ. libr. 4. cap. 1. num. 18. Qui praesunt, in genere dicuntur Magistratus, qui subsunt, dicuntur cives, et subditi. Cum autem de Magistratuum electione et constitutione actum sit supra libr. 2. cap. 8. Superest, ut nunc de supra lib. 1. cap. 9. num. 8. et seq. Et
de orig urb. lib. 3. cap. 31. Moderatori beata civium vita proposita est, ut ea opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit, inquit Cicero 5. de republ. Tyrannus suam utilitatem spectat, Rex subditorum, Aristot. 5. Ethic. cap. 10. Ut enim tutela, sic procuratio Reipubl. ad utilitatem eorum, qui commissi sunt, non ad illorum, quibus est commissa, gerenda est, Cicer. 1. offic. Magistratui non civium servitus est tradita, sed tutela. Neque magistratuum est Respublica, sed reipublicae magistratus. Senec. de clement. Claud. in 4. consol. Honorii:
Hadrianus frequenter in Senatu dicere fuit solitus: se Principatum sic gesturum, ut sciret, rem populi esse, non suam privatam, Dion. Omnium itaque somnos magistratuum vigilantia defendat, omnium otium illius labor, omnium delicias ipsius industria, omnium vacationem illius occupatio, Sen. in consol. ad Polyb. Adhaec potestas et officium magistratus consistit in ipsius concessionis et constitutionis forma: Cum enim in arbitrio constituentis Imperatoris, vel universitatis, sive civium fuerit, quid et quantum de proprio, vel concesso sibi imperio. jurisdictione, regali bus et aliis juribus Senatui, aliisque magistratibus tribuere voluerint, et sic magistratus nullam videatur habere jurisdictionem, nisi quatenus per ipsam concessionem, vel civitatis statuta, ipsi expresse tributum. Socin. cons. 108. lib. 4. Quando igitur constat, Imperatorem constituisse Senatum, eique jus civitatem, ejusque jura regendi et homagium a civibus recipiendi potestatem concessisse, vel cives ipsos inconcessione magistratus, in statu democratico nihil sibi juris reservasse, sed omnia in senatum, sive temporarium, sive perpetuum, tanquam optimates transtulisse, tunc reliqui cives mere fiunt subditi, et non immediate Caesari, sed soli senatui juramento adstricti, nec eorum consensus in rebus civitatis peragendis requiritur. Cum in civitatibus symph. tom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. n. 2. et 3. fol. 68. ubi hoc de generali §. Senatusconsultum. 1. de jur. nat. gent. gloss. in rubr. C. quae sit long. consuet. Laudens. de official. ex gloss. in l. 1. C. de cotrract. jud. verb. pronuncias. in fin. sicuti in contrahendo, et obliganda civitate ex consuetudine esse dicit Zas. in l. civitas. n. 11. ff. si cert. pet. Bald. in l. principales. in fin. c. de juram. calum. de regal. lib. 1. cap. 4. n. 89. etiam absque plebe, Petr. Frid. Mindan. de process. lib. 1. c. 3 1. n. 3. et 4. Lehman. Chron. Spirens. lib. 4. c. 13. fol. 316. ubi ait: de jur. untversit. cap. 4. n. 2. Zas. in d. l. civitas. n. 11. ff si cert. pet. Meichsner. tom. 2. lib. 2. Cameral decis. 4. n. 184. et tom. 4. decis. 22. n. 116. Ziegler. §. civitas. 8. concl. 1. n. 71. seq. Et sic quod proceres, sive Senatus civitatis, quibus gubernatio, et omnis administratio rerum publicarum concessa est, faciunt, id pro eo habetur, ac si tota civitas fecisset,
l. 2. §. exactis. 16. ff. de orig. jur.lib. 1. qui summ um jus et Regiam potestatem obtinebant, nihilque a Regibus differebant, nisi quod annum duntaxat eorum officium erat. d. 1. 2. §. exactis. 16. ff. de orig. jur. Germanis dicuntur Burgermeister, quasi civium magistri, item Ammeister veluti Argentinae. Et plerumque in civitatibus Imperialibus tres esse solent, quorum unus dicitur, Consul regnans, Fridberg. 14. part. 1. punct. 2. n. 106. eq. cujus officium est, litteras ad civitatem transmissas resignare et legere, supplices libellos recipere. partium querelas audire, Senatum convocare. proponenda et tractanda exponere, vota et suffragia collegarum et senatorum requirere et colligere, conclusa et sententiam aperire, et executioni mandare. Quod si ipse Consul regnans absit, vel morbo detineatur, vel ejus antecessor vel senior vices ipsius agit, Tiraquel.
de decurion. n. 34. Et si forte Senatus citra hanc convocationem congregatus fuerit, nihilominus recte congregatus dicitur, quia fine obtento, frustra de mediis curetur. l. 2. c. de decurion. l. 5. c. de legat.
l. 1. in fin. ff. de alb. scrib. 1. 6. §. privilegiis. ff. decurien. Losae. de jun univers. part. 1. cap. 3. n. 99. Maranta in proem. jpec. n. 8. et ita in consultationibus seniorum consilia praecedere et excellere, scribunt Erasm. Roterod. chil. 3. cent. 3. adag. 2. Tiraquel. de primogen. in praefat. n. 93. Juxta illud vulgatum:
Idque hac ratione, ne scilicet experientiam seniorem praeveniat pluralitas votorum a junioribus nondum bene informatis collectorum, sed habeant hi, quod discant et quod sequantur. Bened. Carpzov. decis. Saxon. 82. n. 11.pedemont. decis. 1. In Rota Romana, Chass. in catal. glor. mund. part. 1. consid. 19. Et in Neapolitana, Afflict. Neapol. decis. 1. quod hac fulcitur ratione, ne scilicet minores a majorum sententiis declinare formident, et majores autoritate, non judicio juniores in suas partes traducant. ut loquitur Tacitus lib. 4. annal cum pudori sit junioribus, senioribus contradicere, vel iisdem prudentiores videri velle, et sic fiant Iaherrn, Carpzov. d. decis 82. n. 9. et seq. et quia in ultimo loco sententiam proferentis potestate saepissime est, variantibus votis causam suffragio suo decidere, idque seniorum judiciis tutius committi possit, Ant. Gamma l. usitan. decis. 1. n. 12. Henric. Bruning. de var. univers. spec. concl. 47. Alii Principis prudentiae et discretioni relinquunt, quo ordine vota colligat, nec abs re esse, si ordinemcertum aetatis et dignitatis servet, ita, ne se ad istum ordinem adstringat, et interdum inverso utatur, scribit Andre Rey. de concil. et 18. consult. disc. 6. In civitatibus nonnullis Imperialibus, ut hic Esslingae, etc. Syndicorum et Advocatorum sententiae prius audiuntur, in aliis vero civitatibus ultimo loco sententiam dicunt.
de decurion. n. 49. qui modus licet sit periculosus, et melius cum rebus humanis ageretur. si ponderarentur sententiae, non numerarentur, secundum Plin. lib. 2. epist. 12. cum argumentum pessimi turba sit, Senec. de vit. beat. cap. 2. juri tamen civili conformis est. l. quod major pars. 19. ff. ad municipal. Imo neceuarius esse videtur, nam
et in omnibus fere curiis, collegiis et judiciis obtinuit, ut quae numero vincit sententia, eadem rationibus quoque pondere superior existimetur, Ant. Fab. in Cod. lib. 1. tit. 7. defin. 2. num. 2. Carpzov. d. decis. 82. num. 17. seq. late
de contrib. cap. 6. per tot. et supra lib. 2. cap. 17. n. 65.
d. decis. 8. n. 15. et 29.
l. sicut. 7. §. 2. ff. quod cujusque univers. c. cum a nobis. X. de elect. 1. si legatario. 22. §. i. ff. defideicom. librat. In tantum, ut etiam in arduis rebus curiales absentes a civitate, terrâ, villâ et castro necesse non sit convocare. Trentacinqu. lib. 1. tit. quod cujusque univers. nom. refol. 1. in princ. Quo casu, si votum praesidis paritatem efficiat, nec moram patiatur negocium, ut absentium vota expectare liceat, tunc 1. ea pars vincet. quae favorabiliorem, puta matrimonii, dotis, testamenti, libertatis aut pietatis causam tuetur, l. si part. 8. ff. de iuoffic. tester. 1. inter pares. 38. ff. de rejudic. 2. Si favor causae cesset, favor Rei attendatur, per l. favorabiliores. 125. ff. der. R. 1. d. l. inter pares. 38. ff. de re judic. Farinac. de testib. quaest. 65. n. 152. Et possessio quoque eperetur. Carpzov. d. decis. 82. n. 30. seq.
l. 2. c. de decurion. Sichard. tit. C. d. rescind. vend. n. 4.
1. obs. 33. n. 2. Franc. Vivius. lib. 1. commun. opin. verb. suspecti. ita, ut fraus praesumatur in eo, qui omnes collegii sapientes et viros graves, tanquam suspectos recusare conatur. Bald. in l. hoc modo. n. 1. ff. de condit. et demonstr. Sed si quidam suspicione quadam laborent, hi tantum removendi sunt, Ord. Camer. part 1. tit. 6. R. A. de anno 1559.
polit. disput. 4. concl. 12. Et sunt nihil aliud quam Consiliarii, et membra, ex quibus Senatus colligitur, Timpler. lib. 3. polit. cap. 3. quasi. 13. in fin. et a senatu dicuntur
de republ. lib. 4. cap. 5. n. 45. et senatus nomen in certas species abire solet. et aliusdicitur senatus secretior, der ältere Rath, die ältere Herrn: Alius minor
de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 4. per tot. 1. consil. 15. n. 24. seq. et 41. seq. in notabil. jurisd. histor. verb. de. advocat. c. 16. n. 782. de quo infra cap. 13. n. 10.
27. Senatores quoque aliis nonnullis specialibus muneribus et functionibus praeficiuntur. quales sunt praetores. infra cap. 3. de jurisd. lib. a. part. 2. cap. 2. n. 185. seq. AEdiles, infra cap. 27. n. 19. Curatores annonae, armamentarii. molendinorum, hospitalium, praefecti opiricum, etc.
Illustrandis his inserviunt exempla Libro III. prodita; speciatim C. 3. n. 35. seqq. c. 6. n. 60. c. 10. n. 24. eqq. c. 11. n. 7. seqq. c. 13. n. 14. seqq. c. 14. n. 8. seqq. c. 15. n. 19. seqq. c. 22. n. 15. seqq. c. 23. n. 17. c. 31. n. 35. seq. c. 32. n. 11. 20. seqq. c. 38. n. 25. seq. c. 44. n. 25. c. 46. n. 5. seqq. c. 50. n. 22. c. 51. n. 23. seqq. c. 54. n. 27. Ex quibus omnibus patet, variam esse Civitatum Imperialium structuram. formamque regiminis; aiiquas aristocratice regi, in quibusdam democratiam praevalere; patricios alicubi primas tenere, in pleclisque exulate; senatuum. judiciorumque divera genera esse. diversasque appellationes; ut quae officia sint magistratuum, ex cujusque civitatis institutis legibus et pactis singillatim addiscendum sit. conf. supra L. II. C. I. n. 83.
de republ. gerend. Plato de re publ. lib. 2. Aristot. 2. polit. 4. Et fieri non potest, ut unus multas res faciens, omnia laudabiliter perficiat, Xenoph. lib. 8. infl. Cyri. Et naturae conditio talis, ut non uni omnia, sed singulis distincta det officia, veluti soli ut luceat, igni ut ardeat, aquae ut humectet. Aristot. 2. polit. cap. 9. atque uni si plures demandentur magistratus et munera, plura inde oriuntur incommoda, officia negliguntur, judicia corrumpuntur, multi vicatii introducuntur, qui Rerumpl. pestes existunt. Simanca de republ. lib. 9. cap. 30. Quia etiam hac ratione via aliis praecluditur ad honores condescenriendi, dum unus plurium vices et hohores occupat, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 6. Et sicut duobus gregibus non expedit habere unum pastorem, ita neque duabus Rebuspublicis unum regem, Unde singulis singula munera recte curare difficile est: plura nemo potest, scribit Bodin. de republ. lib. 4. cap. 4. Exemplo sit Metiochus, apud Athenienses socius Periclis, in quem haec dicebantur: Metiochus Praetor est, seu exercitum ducit: Metiochus panes inspicit Metiochus farinas: Metiochus omnibus praeest: Metiochus plorabit. Plutarch. in praecept. Germ. Reipubl.
1. Collegiorum utilitas.
2. Collegium unde dicatur?
3. Collegae quinam dicantur?
4. Collegia dicuntur Sodalitia etc
5. Qui praesunt, dicuntur Magistri tribuum.
6. Tribus quandoque singulares protectores habent.
7. Collegium quid sit.
8. Tres faciunt collegium.
9. Collegium dissert ab universitate.
10. Collegia licita vel illicita quaenam?
11. Collegia pro lubitu habere non licet
12. Sed horum permissio juri territoriali adscribitur.
13. unde dicantur.
14. Horum consuetudo Prohibita.
15. Quanam sint
16. A collegiis mercatorum et opificum differunt collegia in civitatibus Imperialibus, quae reipubl. statum concernunt.
17. Quae in plerisque civitatibus abrogata.
18. Mercatorum et opificum collegia quoad suam professionem jurisdictionem quandam habent.
19. Quae ad personas tantum collegarum speclat.
20. In causis et negotiis civilibus, quae artificium concernunt.
21. Habent communem bursam.
22. Et commune quandoque sigillum.
23. Habent locum ubi conveniunt.
24. Possunt statuta condere de rebus ad se pertinentibus.
25. Non taMen in aliorum praejudicium.
26. Quae tamen a magistratu confirmanda.
27. Licita opificum statuta sunt, ut nemo nisi legitime natus ad opificium admittatur.
28. Quod ad lequimatos per subsequens matrimonium non extenditur.
29. Is qui ad collegium admitti cupit honesta vita testimonium producere tenetur.
30. Probare debet, se per legitimum tempus opificium didicisse et specimen artis suae edidisse.
31. Examen a peritis fieri debet.
32. quinam dicantur?
33. In confectione artificii nimii sumptus evitandi et obsoletarum rerum confectio.
34. Quid si discipulus ante completos annos aufugiat.
35. Vatidum statutum, ne quis extra opificimn uxorem ducat.
36. Ne quis simul in duobus collegiis sit.
37. Unus magist. ne plures discipulos habeat.
38. Invalida opificum Statuta sunt, quae monopolium redolent.
39. Quaenam satua monopolium redoleant. et. n. 40. seqq.
55. Quod unus coepit, ne alter peficiat.
56. Qua poena teneantur monopolium exercentes.
57. Irrationabilia Statuta sunt, quibus probibetur. ne molitores, opiliones etc. horumque liberi ad collegia honesta admittantur.
58. Quid de balneatoribus?
59. Et excortatorum filiis et lictoribus.
60. An recipiendus in eollegium. qui licloris niduam duxit?
61. Jurisdictio collegiorum magistratus cognitioni non derogat, nec ad de licta extenditur.
62. Injuriarum nomine neminem ab opificio rermovere vel ab eo recedere licet,
63. In valida conventio opificum, ne quis alibi quam apud tribunum conveniatur.
64. Pretium immensum ab eo, qui in numerum opificum recipi cupit, non exigendum.
65. Ementes pannum tonsorem lanarum secum ducere possunt.
66. Statuta balneatorum non vaent, ne quis lavet sine certo pretio.
67. Ludus Neptunius irrationabilis.
68. Fustigatio gravem infert injuriam.
69. Artifex, qui per decennium artem non exercuit, desinit esse artifex.
70. Ab opificio non potest removeri, qui ducit eam, cum qua ante benedictionem sacerdotalem rem habuit.
71. Nec is qui ab alio impraegnatam ducit.
72. Qui cum carnifice edit, bibit.
73. Vel cum eo contraxerit.
74. Qui coactus est alicui abscindere aurem.
75. Qui canem interfecit.
76. Nec is qui relegatus est.
77. Quipost torturam absolutus est.
78. Ob delictum tantum inculpatus lite pendente.
79. Propter quod reliqui operari non possunt recusare.
80. Magistrasus curare debent, ut opificia sint sine fraude, et propterea inspectores constituendi.
81. Pracavenda opificiorum confusio.
ad ordinat. polit. Wurtemberg. tit. n. 11. fol. 214. seq. Et cum variae inter ipsos opifices in ipsorum collegio lites exoriri soleant, ideo de his nonnulla deilbare placet.
2. Dicitur autem collegium a colligendo, quod plures una coeant, seque invicemcolligant et colligantur, Goeddae. ad l. Neratius. 3. 82. n. 2. ff. de V. S. et collegae quasi collecti, sive coelecti, ad idem munus eandemque potestatem, secundum Varton. lingu latin. lib. 5. et collegae sunt, qui ejusdem officii et potestatis,
d. lib. 2. part. 2. c. 2. n. 286. et cap. 7. n. 22. Qui etiam collegae sunt, de jur. colleg. cap. 1. n. 4. Habentde avocat. cap. 15. n. 120. seq. ubi diploma subfeudationis refert. Si quoque protectio verb.
l. collegarum. 173. ff. de V. S. l. ult. ff. de excusat. l. 4. ff. de colleg.l. Neratius. 85. ff. de V. S. Duorum enim numerus ad eam rem solemnis non est, l. 1. ff. quod cujusque univers. Losae. de jur. univers. part. 1. cap. 2. n. 57. seq. Besold. de jur. colleg. c. 2. n. 4. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. c. 6. n. 16. seq. licet collegii jus etiam per duos vel unum conservari possit. l. sicut municipum. 7. §. 2. ff. quod quisque univers. Besold. d. cap. 2. num. 5.
d. cap. 6. n. 7.
l. 3. §. 1. ff. de illic. colleg. Et quamvis alias omne, quod non est prohibitum, permissum intelligatur, l. mutus. 43. §. cum quaeritur. 1. ff. de procurat. l. qui accusare. 8. in princ. ff. de accusat. Quoad collegia tamen et conventus privaiorum secus est, et omnia collegia prohibita et illicita censentur, nisi specialiter et nominatim a Principis vel magistratus legitimi authoritate confirmata appareant, vel probentur, de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 6. n. 69. conser supra lib. 2. cap. 11. n. 1. et seq. Et collegia minime pro cujusque lubitu, sed ex legibus publicis habere licet, l. 1. ff quod cujusque univers. Schepliz. ad consuet. Brandeburg. part. 4. tit. 15. et tit. seq. Besold. de jur. colleg. cap. 2. n. 8. Matth. Stephan. d. cap. 6. n. 58. Et sic jus permittendi et instituendi collegia adprobatorum artificum, sive opificum, de anno 1548. tit 36. et tit. seq. §. pen. de anno 1577. eod. tit. 37. Christ. Ming. de super. territ. concl. 73. confer supra lib. 2. c. 10. n. 16. et seq. Et coeperunt omnium fere maxime sub Alexandro collegia institui et approbari, Lamprid. in vir. Alex. Ad hoc igitur, ut collegium licitum et a Senatu approbatum esse doceatur requiruntur literae fundationis a Senatu datae, c. porro. X. de privileg. ex quibus etiam probatur, quam late se eorum extendat potestas. Honded. cons. 87. n. 61. vol. 2. Quales si non habeant, si tamen ipsis area sit communis, l. 1. ff. quod cujusque umvers. proprium sigillum. c. significavit. 48. de appell. et locus publicus, in quo negocia tractant, cum collegium eorum consuetudine inductum censetur, Dd. in c. tertio loco. X. de probat.
Collegia alia quoque opificum dicuntur, de anno 1548. tit. § Dicweil in dem. 1. Cujusmodi tit. 37. de anno 1577. tit. 38. Denais. jur. camer. cap. 206. §. 4. Besold. de jur. colleg. cap. 2. n. 2. Quod etiam sancitum est in Ordin. Polit. Wurtembergica, tit. 55. §. 3. fol. 114. seq. ubi haec ratio additur, quod exinde non solum operarum debitarum negligentia oriatur; sed et sumptus in ejusmodi epulas impensi, mercibus postea imponantur, aliaque intolerabilia nocumenta in Rempublicam deriventur.
Zunfft und Guldenmeister, certi sunt ultra senatores, civitatis magistratus, qui ut olim apud Romanos Tribuni plebis, populi partes tuentur, quibusque
verb. cons. 5. n. 10. Hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 37. n. 5. Besold. de jur. colleg. cap. 1. n. 3. Ex quibus collegiis Reipublicae forma democratica efficitur, de quo supra lib. 1. cap. 8. n. 36. eademque ab Imperatore thes. verb. in fin. Author. actor. Lindav. fol. 90. seq.
l. fin. c. de jurisdict. l. 2. in fin. c. de constit. pec. Schurff. cent. 1. cons. 79. n. 1. et cent. 3. cons. 34. 6. Quae tamen jurisdictio ordinariae magistratus jurisdictioni, non praejudicat, nec propterea collegiati exempti sunt a jurisdictione superioris. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 8. n. 2. seq. Et in arbitrio actoris est, collegiatum vel coram judice ordinario convenire, vel coram tribunis, ita ut coram uno conventus, hujus forum declinandi, et ad alterum judicem revocandi potestatem non habeat, sed praeventioni locus detur, Matth. d. cap. 8. n. 4. Et pertinet haec jurisdictio ad personas tantum collegarum ad id, ut civilium causarum et quaestionum audiendarum facultatem inter omnes, qui sunt illius professionis et artis, sive adhuc sint in illo collegio, sive dum fuerint in illo collegio, negociati sint, ex quo postea conveniantur, licet amplius non sint in collegio isto, Sichard. in l. fin. n. 3. C. de jurisd. Matth. d. cap. 8. n. 6. seq. Atque ita etiam locum tantum obtinet in causis et negoeiis duntaxat civilibus et quidem iis, quae ad artificium collegii istius pertinet, sive negocia illa ipsum collegium universum, sive singulos concernant, M. Stephan. d. cap. 8. n. 10. seq. Et in his causis civilibus ipsis collegiis modica quoque coercitio, et sic poenae civilis sive mulctae irrogatio concessa intelligitur, arg. l. unic. in princ. ff. si quis jus dic. non obtem. l. fin. ff. de offic. ej. cui mand. jurisd. Michael. Haintz. de civit. imper. concl. 51. Carpzov. part. 2. constit. 6. defin. 9. n. 6. et seq. ubi n. 8. addit. quod seniores collegii hanc jurisdictionem eo ipso consequantur, dum eliguntur, sive a supenori, sive a collegarariis. Mulctas hujusmodi Tribuni plebis ipsi consumere non possunt, sed magistratui ordinario exsolvere, earumque nomine rationes reddere tenentur. Plerisque etiam in locis Tribuni plebis ultra certam pecuniae summam mulctas exigere non possunt.
Non vero jurisdictio haec ad alias causas, quae ipsum opificium non concernunt, sese extendit, veluti ad haereditates, tutelas, testamenta, etc. Reform. de anno 1548. 1. in fin. Bart. in l. omnes populi. 9. n. 33. ff. de just. et jur. Vultej. in l. periniquum. fin. n. 19. c. de jurisd. Carpzov. jurispr. civ part. 2. constit. 6. defin. 9. num. 4. Richter. decis. 80. n. 8. Neque etiam ad causas criminales. vultej. d. n. 19. seq. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 8. num. 12. Vide infra man. 61.
de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 6. n. 83.
c. significavit. 48. X. de appeuat. Matth. Stephan. d. l.
c. dilecta. et ibi. Abbas. X. de excess praelat. Lud. Roman. cons. 436. num. 6. et 7. Mascard. de probat. concl. 319. n. 1. M. Stephan. d. cap. 6. num. 85.
l. fin. C. de jurisd. l. 2. §. fin. c. de constit. pec. Bart. in l. omnes populi. 9. n. 6. ff. de justit. et jur. et ibi Jason. n. 37. Schneidewin. ad §. jus autem n. 15. l. de jur. natur. gent. Schurff. cent. 2. cons. 79. n. 1. et cent. 3. cons. 34. n. 6. Dan. Moller. 2. semestr. 15. Richter. decis. 80. n. 6. Bened. Carpzov. part. 2. constit. 6. defin. 9. Matth. Stephan. d. l. cap. 8. n. 16. seq. Belold. de jur. colleg cap. 2. n. 2. etiam contra statuta civitatis generalia, Carpzov. d. de fin. 9. n. 1. Et hujusmodi statutis obligantur collegae tanquam legibus, Matth. Stephan. de jarisd. lib. 2. part. 2. c. 8. Carpzov. jurisprud. for. part. 4. const. 45. defin 10. n. 2. Etiam in alio furo, quoad decisiones causarum Wehner. pract obs. verb. d. l. Carpzov. 1. part. 2. const. 6. defin. 9. n. 4. Schneidewin. ad §. constat. n. 15. l. de jur. natur. gen. dicuntur enim collegiatorum con ventiones, l. sed et ea. 35. ff. de legib. conven tio autem inter certas personas alis non praejudicat, l si unus. 27. §. ante omnia. ff. de pact.
l. 2. §. fin. c. de constit. pac. Jason. in l. omnes populi. 9. n. 38. ff. de just. et jur. Herrn. Vultej. in l. ult. n. 18. vers. verius tamen. c. de jurisd. Carpz d. defin. 9. n. 2. Belold. de jur. colleg. cap. 2. n. 2. De hodierna tamen consuetudine non subsistunt, nisi a magistratu fuerintconfirmata. Carpzov. d. defin. 9. n. 3. Schneidewin. ad §. constat. n. 15. 1. de jur. nat. gent. Wesembec. in parat. ff. de legib. n. 3. Richter decis. 80. n. 44. Ne scilicet illicita, iniqua et monopolium sapientia statuta condantur et exerceantur, per Reform. de anno 1548. tit. supra lib. 2. cap. 10. per tot.
lib. 2. cap. 29. num. 114. Besold. de jur. colleg. cap. 2. num. 2. Schneidevvin. ad §. jus autem civile. num. 15. in fin. 1. de jur. nat. gent. Carpzov. jurisprud. part. 2. const. 6. def. 12. n. 2. seq. Richter. decis. 80. n. 10. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 7. n. 39. quod tamen ad legitimatus per subsequens matrimonial non extenditur, Matth. Stephan. d. l. n. 40. Richter. d. l. n. 12. Carpzov. d. defin. 12. n. 3. seq. et jurisprud. consist. lib. 2. tit. 14. defin. 237. et pract. crim. part. 2. quaest. 69. n. 53. utpote quibus etiam dantur literae testimoniales. quod sint legitime nati, ex probis et honestis parentibus, ac thoro legitimo, jurispr. forens. part. 1. const. 6. defin. 15. Richter. d. defin. 80. n. 17. In tantum, ut licet statutum legitimatos expressis verbis excludat, nihilominus non valeat, et admittendi sint legitimati per subsequens matrimonium, Wesembec. in §. alt quando autem. 12. verb. efficitur. 1. de nupt. Carpzov. d. definit. 237. n. 15. seq. Cum et sola iniquitas haec statuta annullaret, ne liberi innoxii, tanquam peccantes puniantur, Novel 12. Hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 30. n. 26. et 31. Matth. Stephan. d. lib. 2. part. 2. cap. 8. n. 40. seq. Ex quo etiam filii opificis nati, antequam opifex magister fieret opificii, aeque dicuntur filii magistri jurisprud. for. part. 6. constit. 10. defin. 32. num. 10.
d. decis. 80. num. 19.
2. item. c. de profess. Panorm. in c. proposuisti. x. de pro bat. Matth. Stephan, de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 8. n. 54. Besold. de jur. colleg. cap. 2. n. 2.d. decis. 80. n. 41. Quia alias praejudicium et damnum Reipublicae inferretur, si idiotae et imperiti ad exercendam artem, quam nondum perfecte didicerunt, admitterentur, ne quis prius efficiatur magister, quam discipulus, M. Stephan d. n. 54. ubi ejusmodi examinationem fieri debere a tribus vel quatuor magistris, iisque minus fu spectis, absque aemulatione, addit. post Franc. Marc. quaest. 165. n. 5. part. 1. Quod etiam requirit ordinatio provincialis Ducatus Wütembergici tit. 55. §. 5. seqq. fol. 116. seq. ibi. lib. 9. syntag. cap. 4. n. 11. Matth. Stephan. d. lib. 2. part. 2. cap. 8. n. 55. Richter. d. decis. 80. n. 42.
de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 8. n. 307. ubi quaenam opera magistralia in Marchionatu Brandeburgensi Onoldino confici soleant, resert. add. part. 2.fol. 151. 162. 171. 175.
l. servus. §. 1. de flatulib. Wehner. verb. cent. 1. observ 46. Besold. de jur. colleg. cap. 1. in fin.
de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 7. num. 45. seq. Speckhan. cent. 3. quaest. 5. class. 1. Besold. thesaur. verb. an autem. Sicuti etiam apud Romanos, ut jus civitatis esset illustrius, constitutum fuit, ut civi Romano, non nisi cum cive esset connubium, praeterquamsi qua ratione hoc beneficii aliis etiam populis fuidet impertitum, §. 1. 1. de nupt. et ibi Heig.
l. consulta. 23. c. de testament. l. quicunque. C. de execut, et actor. c. singula
dist. 89. Richter. d. decis. 80. num. 36. seq. Unum quodque enim opificium unius hominis indolem et vires exigit, nec pluribus unus sufficere potest, et intentio ad plura parum proficit. Ex quo proverbia haec nata sunt: de rer. suffic. tract. 2. cap. 5. Berlich. part. 1. decis. 26. num. 2. Et hinc puniendos esse, qui alterius officio sese immiscent, proditum est l. in provinciis. c. de numer. et actuar. l. hac parte. C. de proxim. sacr. scrin. Richt. d. decis. 80. n. 39. Secus tamen hoc esse, si quis per longum tempus in duobus collegiis fuerit, vel aliam justam causam habeat, hocque casu eum in utroque collegio tolerari posse, dicit Richter. d. l. num. 40. Et qui ita duas di versas artes mechanicas exercet, ad onera et statuta utriusque collegii obligatur, c. postulatis, 15. x. de concess. praeb. l. pen. ff. de offic. assess. l. 13. §. tempestivum. 4. ff. ad Sct. trebell. Felin. in c. 2. num. 10. x de probat. Carpzov. jur. forens. part. 3. const. 18. defin. 25. num. 12.
ad ord. provinc. Wurtenberg. tit. 55. n. 9. fol. 214.
de anno 1548. tit. monopolia 18. l. un. C. de monopol. Innocent in c. cum accessissent. X. de constit. Rol. a Valle cons. 22. n. 9. vol. 2. Cacher. Pedem. decis. 17. n. 16. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. c. 7. n. 29. Besold. de jur. 39. colleg. c. 2. n. 2. in princ. Qualia sunt, 1. si conveniat, quod apud unum tantum sit alicujus rei vel emendi, vel vendendi potestas
Nihil autem interest, directe, vel obsique monopolium inducatur, c. cum quid in una. de R. 1. in 6. Bruning. de var. univers. spec. concl. 54.
d. cas. 569. n. 23. seq. et poena pecuniaria teneri non tantum artium primates, qui monopoliis consenserunt, sed etiam judices, qui dissimulato crimine delinquentes ipsos poenis non aftecerunt, Damhoud. d. cap. 132. in fin. Decian. d. cap. 21. n. 33. Menoch. d. cas. 569. num. 24.
daß Bader, Barbierer, Müller, Leinweber, Hirten, Schäfer, Zöllner, Spielleuth, Thurnbläser, und dergleichen Personen und ihre Kinder, keine ehrliche Handwerck lernen, und zu ehrlichen Gesellschafften nicht auffgenommen werden mögen, vide supra lib. 2. cap. 29. um. 114. Reformat. de anno 1548. de anno 1577. tit. 38. Mynsing. 4. oberv. 31. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 8. num. 43. et 44. Carpzov. part. 2. constitut. 6. defin. 12. num. 1. et decis. 18. num. 3. Richter. decis. 80. num. 11. Besold. de jur. colleg. cap. 2. num. 2. Et de balneatoribus singulari privilegio ab Imperatore Wenceslao anno 1406. provisum, tom. 2. pag. 82. Quod a Wenceslao factum in gratiam ancillae, quae famulitii operam in balneis elocans, eum captivum e custodum potestate scapha abduxerat, laribusque patriis redditum cupido concubitu exhilara verat, scribit Georg. Lehenman. dissert. ad Aur. Bull. conclus. 6. lit. M. anno 1626. refert Richter. d. decis. 80. num. 25. cum excoriator non sit infamis, sed turpis saltem persona, Schneidewin. ad §. non autem liberis. n. 17. l. de inoffic. testam. Richter. d. l. num. 24. Lictorem tamen recipere in collegium collegatarios cogi non posse, in collegio Jenensi mense April. anno 1621. decisum esse, testatur Richter. d. decis. 80. num. 19.
mense Octob. anno 1643. a Scabinis Lipsiensibus ita judicatum refert. Zorer. pag. 2. q. 18. num. 40. 64. seq.
j. in l. per iniquum. n. 19. et 26. c. de jurisd. confer supran. 20. Neque permittendum ipsis collegia tariis eorum ve ministris, de anno 1548. tit. tit. 55. 4. fol. 115. Confer de anno 1654. de jur. colleg. cap. 2. num. 2. fol. 56. Unde in Ducatu Wurtembergico constitutum est, ut ejusmodi mulctae non collegio, sed sacro aerario inferantur, d. l.
de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 8. num. 38.
arg. clem. 2. de magistr. Besold. d. cap. 2. num. 2.
cons. 166. Matth. Stephan. d. cap. 8. num. 33.
d. cap. 8. num. 36. quia hoc vergit in detrimentum tertii et Reipubl. qualia statuta non valent, l. unus. §. ante omnia, ff de pact. nisi accedat publica authoritas, Sichard. in l. un. num. 9. c. de monopol.
disp. 14. corol. 1. Besold. d. cap. 2. n. 2. fol. 6.
Porro illi quoque, qui ad collegia opificum semel sunt recepti, ex justa causa removeri solent, veluti si infamia sint notati, Richter d. decis. 80. n. 27. Carpzov. part. 4. constit: 45. defin. 10. n. 1. et seq.arg. l. ictus fustum. 22. ff de his. qui not. infam. Carpzov. pract. crim. part. 3. quaestion. 129. n. 14. 2. Qui ex causa depositi condemnati, Carpzov. d. defin. 10. num. 3. et 4. Richter. d. l. num. 35. 3.l. furtum. §. fundit et ibi gloss. ff. de usucap. ex quo etiam pristinis privilegiis gaudere, et coram tribunis illius artis conveniri non poterit, nisi de his, quae eo tempore gessit, quo erat de illa arte, et ad illam pertinebat, l. 1. C. ubi de ratiocin. ag. oport. et ibi Paul de Castr. l. praetor. §. etiam is. 15. ff. de edend. Dn. in not. tit. 55. 13. fol. 217. Confert Ruding. cent. 2. obs. 92. in princ. qui distinguit, an aliquis ex causa destiterit ab exercitio, animo tamen redeundi, vel non, vel sine causa. Et Besold. de jur. colleg. cap. 1. num. 4. ubi id ex consuetudine dijudicandum, et simul privilegii causam finalem inspiciendam esse putat.
part. 2. constit. 6. defin. 13. per tot. Richter. d. decis. 80. num. 18. Indeque opilionis filiam in uxorem ducentem, quam impraegnaverat, in collegium opificum recipiendum esse, nec ex eo rejici posse, tradit Carpzov. libr. 6. tit. 10. respons. 100.d constitut. 6. defin. 14. per tot. 3. Nec ei quoque, qui cum carnitice edit, bibit vel alio modo conve satur, opificium prohiberi potest, sicuti in collegio Jenensi mense Mart. 1621. responsum fuisse refert d. decis. 80. num. 20. 4. Idem est, si quis cum carnifice vel excoriatore equorum contraxerit, vel officinam ejus propter debitum sibi traditam, alteri locaverit, Richter. d. l. num. 21.d. decis. 80. num. 26. 6. Qui viduam lictoris in uxorem ducit, supra num. 60. 7. consil. 143. et Georg. Beat. in cent. sent. Saxon. Licet in nonnullis locis, in comment. tit. 55. fol. 212. num. 7.d decis. 80. num. 29. utpote, qui beneficia civitatis, aliaque beneficia civibus et incolis competentia non amittit, per l. relegati 4. ff. de interdict et releg. §. relegati. 2. 1. quib. mod. jus patr. potest. solv. Carpzov. pract. crim. part. 3. quast. 130. n. 52. et part. 4. constit 47. defin. 9. Nisi quis ob delictum, quod infamia sequitur, relegatus fuerit, Matth. Coler. part. 2. decis. 285. n. 3. Carpzov. part. 4. constit. 47. defin. 12. Richter. d. l. num. 34. 9. idem est, lib. 3. de infam, cap. 5. n. 15. Gomez. tom. 3. var. refol. cap. 13. num. 28. Menoch. 1. praesumpt. quaestion. 93. num. 2. Richter. d. decis. 80. n. 30. ubi ita in dicasterio Lipsiensi mense Decembri anno 1624. decisum fuisse refert. ubi. n. 31. addit, et praejudicio confirmat, quod licet torturam passus non plene absolutus, sed ob indicia gravia, vel relegatione, vel mulcta plectendus veniat, ex eo tamen jura et beneficia aliis civibus et collegis competentia non perdat, arg. l. Athletas. §. 4. item si qui furti. infin. et leg. seqq. ff. de his, qui not. infam.
daß wann ein Meister oder Handwercks Gesell von jemanden geschmähet worden, andere beneben ihme nicht arbeiten, sondern selbigem das Handwerck niederlegen wollen, Imperii Constitutionibus improbata, et in juriatum in opiticii consortio ad finem usque litis admittendum esse, sancitum est, reformat. de anno 1548. tit. de anno 1577. tit. 38. 3. in fin. Denais. jur. Camer. tit. opificum pacta. 206. §. 6.
supra libr. 2. cap. 16. num. 95. et seq. et sic ob bonum finem instituta opificia, eorumque collegia, malitia tamen et abusus, ut allbi, maxime etiam apud hoc genus hominum invaluit. Tot enim machinis et decipiendi artificiis plerique opifices sunt instructi, ut oculatum etiam Argum obcoecare, vel cautiffimos quoque circumvenire valeant et soleant. Ideo magistratus hîc erit sollicitudo, ut opera et artificia sint sine dolo. sine fuco, sine fraude perfecta, et juxta cujnslibet artis leges. solida. Et sic curabit, ut certi quidam artis ejusdem periti viri subornentut, qui censorio supercilio in mercem artificum indagent, et deprehensas inibi fellacias, bona fide magistratui deferant, quales sunt, de offic, juridico polit. lib. 2. cap. 23. fol. 551. Nicol. Vernulae. lib. 2. instit. polit. tit. 8. Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 9. in fin.
in parat. ff. de justit. et jur. n. 11. et 12. Absurdum enim et inconveniens est, promiscuis actibus officia turbari et aliis creditum et concessum, alios subtrahere, l. consulta. 23. c. detestament. de testam. n. 300. in fin. Wesemb. d. n. 12. in fin. Berlich. decis. 26. n. 1. seq. per tot. ubi elegantem casm de Ephippiariis et Fraenariis,
Rem omnem opificiariam juraque eo spectantia fuse et ex instituto tractavit ADR. BAJERVS, JCtus et Prof. Jenes. diersis scriptis, ex quibus huc maxime pertinet Tr. de Collegiis opificum. Jenae editus. A. 1688. in 4. illustrando, supplendo atque corrigendo huic capiti aptissimus. De tollendis abusibus variis atque irrationabilibus opificum statutis, quorum aliqua ab Authore recensentur, cum diu in Comitiis irrito labore deliberatum fuisset, tandem anno proxime elapso Constitutio Imperii emanavit, quae omnino hic conferri debet. Edita est T. 58. p. 682. Historiam ejus tradit. AVTOR meditat. ad Inst. Pacis. Spec. VIII. Mantiss. III. p. 1403. seqq. et p. 1510. seqq.
1. Olim in Civitatibus Imperialibus Imperatores suos Praefectosi habuerunt.
2. Omnes Epilcopatus, Praelaturae, Principatus, Comitatus, Baroniae et Civitates, etc. olim ad Imperatores pertinuerunt, et ab his per suos ministros fuerunt administratae.
3. Postea, vel proprietatis vel feudi jure gubernatoribus Principatus, Provinciae, una cum vectigalibus aliisque reditibus concessae.
4. Imperator Otto I. Cathedralibus Ecclesiis multas civitates, catra, villas, jurisdictiones concessit.
5. Sibi tamen jura nonnulla in iisdem reservarunt Imperatores, quorum nomine officiales constituerunt.
6. Olim Comites Palatini, Landgravii, Marchiones, Duces, Comites, etc. ministri tantum erant Regii, et nomina officiorum.
7. Comitum Palatinorum officium.
8. Landgraviorum officium.
9. Marchiones quinam fuerint?
10. Burggravii quinam?
11. Duces unde dicti, et quinam sint?
12. Comites quinam sint?
13. Episcopis et Abbatibus olim Vice-domini et Advocati dati.
14. Quodnam horum Advocatorum officium.
15. Advocati Imperatoribus de bonis Ecclesiastices rationem reddere obligati fuerunt.
16. Imperatores olim defunctorum Episcoporum et Abbatum bona mobilia sibi adscripserunt.
17. Successu temporis Episopis, Praelatis et Abbatibus plena administratio concessa.
18. Advocatiae Ecclesiastica non plane sunt sublatae.
19. Regalia quoque sibi Imperatores reservarunt.
20. Prafectorum Provinciarum et civitatum
officium olim varium fuit.
21. Imprimis eorum officium in causis criminalibus constitit apud Episcopatus, Monasteria, etc.
22. Sicuti etiam in civitatibus.
23. Quod exemplis declaratur, ejusque raetio redditur.
24. In quibusdam locis civilibus quoque causis interfuerunt.
25. Reipubl. administratio ad Praefectos non pertinuit.
26. Sicuti nec aerarii, pacis, belli, foederum, etc.
27. Justitiae administratio differt a regimint
civitatis.
28. Civitates nonnullae sibi ipsis Praefectos constituerunt.
29. Praefecti civitatum slatuta, leges et privilegia observare obligati fuerunt.
30. Alibi sententiarum tantum sunt executores.
31. Praefectos longe minorem potestatem habuisse, quam ipsum Magistratum et civitatis regimen penes ipsos non fuisse, ulterius demonstratur.
32. Praefecturae civitatum Imperialium raro Principibus vel Episcopis vicinis commissae.
33. Sed plerumque Comites et Barones Praefecti et Advocati constituti vicini.
34. Augustanae civitatis quinam praefecti fuerint?
35. Praefecti suos habuerunt substitutos.
36. Commissa quoque haec officia Equitibus et Nobilibus, et aliis quandoque personis honestis, quod exemplis declaratur, num. 37. et seq.
42. Cum Praefecti sua potestate abuterentur, civitates ad instar aliorum, sese ab iisdem liberarunt.
43. Imperatores civitates multis immunitatibus donarunt.
44. Praeturas has per reluitionem, aliisque modis civitates sibi appropriarunt.
45. Praetores hodie civitates ipsae constituunt.
46. An Praetura Imperiales in Civitatibus Imperialibus iterum introducenda.
47. Rationes a Speidelio adducta.
48. Privilegia in aliorum laesionem concessa revocari possunt.
49. Privilegia, quae in abusum transcunt, auferri possunt.
50. Rescindi privilegia possunt propter publicam utilitatem.
51. Cessante causae privilegii, ipsum privilegium cessare solet, et quando secus. n. 84.
51. Potestas Imperators in Civitates Imperiales, quando in his praesens est.
53. guaevis mutatio mortifera, exitialis et periculosa.
54. Difficile est annosas arbores transplantare.
55. Novationibus odium et periculum conciliaetur.
56. Privilegium per contractum concessum non potest revocari.
57. Princeps non tantum suo, sed et antecessorum contractu obligatur.
58. Contractus priorum Principum modernorum esse censetur.
59. Privilegium pecunia mediante acquisitum non potest revocari.
60. Sicuti nec privilegium remuneratorium.
51. Quilibet Magistratus jurato promittere solet, se subditis jura et privilegia tueri et salva relinquere velle.
62. Idem Imperator Statibus Imperii jurato promittit.
63. Civitates liberam administrationem jure territorii obtinent.
64. Imperator etiam inferiorum jurisdictiones tueri, non vero infringere debet.
65. Reipubl. interest, ut ordinum salva sit dignitas.
66. Rerumpublicarum moderatores non uni tantum parti Reipubl. sed toti corpori aequaliter studere debent.
67. Imperium Romanum etiam super civitates fundatum.
68. Tres Imperii Statuum sint ordines, quorum utilitas in tribus cosistit.
69. Praetor hodie in civitatibus municipalibus constituitur.
70. Statut nomen in civitatibus inane esse non debet.
71. Satius est prodesse malis propter bonos, quam bonis deesse propter malos.
72. Idem judicium partis quoad partem, quod totius quoad totum.
73. Ab inseriore gradu ad superiorem fit adscensus.
74. Potentiorum patrocinia suspectad.
75. Levissima occasio saepe magnum pondus habet.
76. Leo ubi pedem figit, caetera animalia quiescunt.
77. Innata magnatibus dominandi cupido.
78. Minor esca majoris.
79. Respondetur Lucio Fero.
80. Nemo sine culpa puniendus, nec alieno odio praegravandus.
81. Per pacificationem Osnabrugensem perpetua omnium offensionum et hostilitatum oblivio transacta.
82. Privilegia contractu concessa, etiamsi ex post facto nociva incipiant esse, revocari nequeunt. Ejus quod principale est, non quod per accidens fit, ratio habenda.
83. Ex bono et licito pernicies irrogari potest.
84. Abusus non tollit rei substantiam.
85. Rebelles et inobedientes cives quomodo coercendi?
86. Praefecti Imperiales quibus nominibus vocentur:
87. Index, Advocatus, Ammannus, Scultetus, etc. promiscue usurpantur.
88. Ministeriales ministri quinam dicti?
89. Sculteti, Scultasii, quinam dicti, quodnam eotum officium.
90. Scultetus adjunctus fuit Scabinis.
91. Scultetus alicubi pro capite civitaetis habetur.
92. In causis bellicis Scultetus. quis?
93. Sculteria quid?
94. quid sit.
95. sinonyma, et quinam sint?
96. quid?
97. quinam dicantur?
98. Praefecturae Imperiales differunt a Praeturis et Advocatiis, et quomodo?
99. Praefecti provinciales quinam fuerint?
100. Burggravii Ecclesiasticis dati.
101. Fuerunt quoque Burggravii seculaeres.
102. Quotnam in Imperio Burggravti fuerint?
103. Burggravii Ganerbinatuum quinam?
104. quinam sint?
105. Burggravii a Praefectis urbicis differunt.
106. Burggraviii in cives nullam jurisdictio nem habent.
107. Burggravii Magdeburgensis officium.
108. Norimbergensis officium ex prima investitura.
109. Magdeburgeuses Burggraviatum a Saxoniae Ducibus emerunt.
PRiscis temporibus non tantum Ecclesiae et monasteria suos Advocatos, Chron. Helvet. lib. 6. cap. 14. Vulgo de advocat. cap. 2. n. 213. et 220.
Chron. Spirens. lib. 2. cap. 44. fol. 186. In quibus etiam omnia vectigalia, aliique reditus a ministris Regiis, veluti Principibus, Comitibus et Baronibus aliisque provinciarum gubernatoribus exacti, ac Imperatoribus et Regibus soluti fuerunt, Munster, cosmograph. lib. 3. cap. 22.
d. loc. et lapsis Francorum rebus, post Arnulphum, ejusque filium Ludovicum, Principum donationes ita large fuerint factae, ut oppida etiam et vici Episcopis concederentur, ac Ducatus etiam Episcopis permitterentur, Vadian. de colleg. et 4. monaster. lib. 2. fol. 94. in princ. prout Otto I. Imperator, omnibus pene Cathedralibus Ecclesiis in Italia, Gallia, Germania, Burgundia et Lotharingia constitutis, multas civitates, castra, oppida, villas, et multa alia dominia et jurisdictiones donavit, atque omnibus illis Ecclesiis propria insignia perpetuo deputavit: Archi-Episcopos quoque et Episcopos Ducatibus, Comitatibus et Baroniis communivit, quibus Nobiles et potentes Vasallos subjecit, quo semper essent ad resistendum, et manu forti paganis et haereticis in opportuno tempore fortiores, prout tradunt post Theod. de Niem. Besold.
Non tamen ipsis Archi-Episcopis, Episcopis, Principibus, Ducibus, Comitibus, Baronibus ac Civitatibus Imperialibus, Episcopatus, Principatus, Ducatus, Comitatus, Baroniae, et territoria ista statim absolutu et pleno cosmograph. lib. 3. cap. 20. in fin. Lehman Chron. Spirens. lib. 4. cap. 1. fol. 269. in fin. Stumpf. rer. Helvet. lib. 4. cap. 5. fol. 279. princ. quorum nomine postea certi officiales et Regii ministri constituti, qui regalia ac jura ista reservata observarunt et administratunt. Et ita Ducibus praefecti fuerunt Comites Palatii, Chron. Spir. lib. 2. cap. 9. Rudinger. cent. 4. obs. 4. Borcholt. de feud. cap. 5. n. 34. Wehner. pract. observ. verb. Vultej. de feud. lib. 1. cap. 4. n. 14. Et sic nomen hoc erat officii temporalis, et in Germania in singulis Saxoniae, Bavariae, Franconiae et Sueviae provinciis, singuli Comites Palatini erant constituti, uti demonstrat Author discurs. Ob die alte pag. 5. seq. qui est Daniel d. discurs. fol. 7. lit. G. et fol. 39. seq.
de Rom. Imper. lib. 2. cap. 12. Borcholt. de feud. cap. 5. n. 33. Knichen. de Sax. non prov. verb. Ducum. cap. 4. n. 43. Vultej. de feud. lib. 1. cap. 4. n. 14.
Marchiones, seu Marckgravii, qui finibus Imperii tuendis praefecti, limitumque judices erant,
Albin. in Chron. Misnic. tit. 9. fol. 100. Knichen. de Saxon. non prov. verb. Ducum. cap. 4. n. 30. seq. Borcholt. d. cap. 5. n. 31. de regim. secul. lib. 1. class. 4. cap. 13. n. 5. Nolden. de stat. nobil. cap. 8. n. 163, seq.
thes. pract. verb. d. verb, Ducum. c. 4. n. 44. Nolden, d. cap. 8. n. 171.
d. n. 14. et idem, qui hodie
de jur. territ. cap. 4. n. 9 5. seq. Heig. part. 1. quaest. 2. Besold. consil. 195. n. 10. seq. Cum non solum priscis temporibus, sed etiam adhuc hodie plunmis in Germaniae locis, vox Graffe, judicem significet, Wehner. verb. in tract. de ord. Equestr. jurib. lib. 1. cap. 7.
Chron. Spirens lib. 2. cap. 36. et post ipsum Mager, de 14. advoc. c. 5. n. 338. et seq. Quorum officium fuit, non solummodo Ecclesias et monasteria, cum ipsorum hominibus et bonis contra vim et injurias defendere, judiciis ipsorum civilibus praeesse, sed etiam rerum aliarum secularium, et ad victum pertinentium, curam et sollicitudinem gerere, redituumque, praediorum, servitiorum et decimarum, et si quae alia juris collegiorum essent, rationem reddere, et sic Episcopi et Abbates curam omnemque administrationem, quae ad victum et alimoniam attineret, Advocatis relinquerent, quo minus a professionis instituto, cui jurati essent, avocarentur, juxta Canonem synodi Mogoncianensis, sicuti referunt Vadian.
Imo Imperatores, a Carolo Magno, usque ad Ottonem IV. in Episcopatibus et monasteriis hoc juris obtinuerunt, quod Episcoporum et Abbatum defungentium bona mobilia, veluti aurum, argentum, pecunia, arma cleinodia, etc. vel se moventia, ut equi, pecudes, animalia domestica, ferae, etc. ad filcum et Cameram Imperialem pertinuerint, Lehman. Chron. Spir. lib. 5. cap. 67. vers. fol. 542. Et quandoque ipsi Imperatores monasteria oppignoraverunt, permuta verunt. donaverunt, et in feudum concesserunt, de quo supra lib. 2. cap. 31. n. 10. et seq.
Quamvis autem Episcopatuum et monasteriorum hujusmodi oppignorationes, permutationes, venditiones, concessiones et alienationes per Imperiales sanctiones, et specalia privilegia ac jura Canonica interdictae, et fiscales occupationes bonorum mobilium a defunctis monasteriorum Praelatis, Abbatibus et Episcopis relictorum. per Ottonem IV. sublatae, tributa Imperii antiqua in aliam formam redacta, et oeconomia, sive administratio d. discurs. fol. 10. seq. et fol. 63. seq. disc. fol. 68. lit. Zz. sicuti nec regalia, de colleg. et monast. lib. 2. fol. 103. Stumpff. lib. 5. cap. 5. fol. 306. d. Author disc. fol. 11. et 68. seq. et fol 74. seq.
S. Gallensis, quod ipsi collectas Imperiales recipiendi potestas competierit, testatur Vadian. in insert. collect. de Abbatib. S. Galli. fol. 210. Et ad civitatis Schvvinfurtensis Advocatiam adhuc hodie, cosmograph. lib. 3. cap. 397.
chron. Basil. lib. 2. cap. 11. fol. 95. Stump. chron. Helvet. lib. 4. cap. 50. Besold. de jur. civitat. Imper. n. 2. Ita etiam in provinciis aliis Germaniae, et civitatibus Imperiahbus obtinuit, ubi itidem moris fuit, quod Reges et Imperatores Romani ipsis judices et Praesectos ordinarint, qui Imperii nomine, judiciis praefuerunt, comogr. l. 3. cap. 68. princ. ubi paulo post, id ad altam jurisdictionem, chron. Helv. lib. 7. cap. 2. fol. 466. et cap. 15. in princ. et alibi passim. Author d. discurs. fol. 76. seq. Pet. Pythae. de Com. Campan. ubi ex antiquis scriptoribus probat, quod Advocatis civitatum inspectio justitiae, cujus quasi administratores vel potius Praesides erant, incubuerit, Auctor actor. Lindaviens. fol. 48. et fol. 572. in fin. ubi refert idem probare auctorem anonymum 3. pag. 62. seq. Unde quoque Imperator Fridericus I. an. 1182. praefecto suo in Esselingen defensionem Ecclesiae Denkendorffensis ita committit: Statuimus etiam, ob salutem anime nostre, ut cuicunque in Esselingen vicem nostram, et potestatem exequendi justitias et negocia nostra prosequendi commiserimus. ille querimonias praedicte Ecclesie benivole audiat. opportunitaten attendat, et tanquam nostras proprias usque quaque expediat, etc. cujusmodi diploma extat. pars. 1. document. monast. Ducat. Wurtemberg. sub rubr. fol. 457. Et Weissenburgi Imperii praefectum adhuc dum hodie, in causis criminalibus, in peinlichen Cosmogr. libr. 3. cap. 68. fol. 675. Uti et Halle Suevorum Praefectura hujusmodi Caesarea, annal. Suevic. part. 3. lib. 2. cap. 13. Et Northusii Comitem de Hohenstein adhuc Praefectum Imperii esse, et judice misso, cui duo Scabini a civitate adjunguntur, criminum executionem Imperii nomine facere, civitati tamen omnibus, quae meri, mixtique Imperii et simplicis jurisdictionis sunt, salvis, refert Wehner. verb. fol. 654. Sicuti enim populus Romanus publicorum criminum judicia sibi soli reservavit, et alium, quam se de civis Romani capite statuere posse noluit, l. 2. §. exactis. 16. ff. de orig. jur. de jurisdict. concl. 36. et seq. Ita postmodum Imperatores Romani gladii honorem esse summum Imperii signum, magis Imperatoribus, quam magistratibus conveniens, existimarunt, Thom. Michael. de jurisd. concl. 74. lit. a. indeque moti Imperat. Franci et Germani bannum sanguinis in comitiis et comitatibus singulis, uni tantum Comiti singulariter, jurisdictionis vero reliqua reliquis jure magistratus, et cum magistratu committere, in urbibus vero Imperialibus bannum hujusmodi per peculiares advocatos, sive Praetores exercere, per tradita Author. lit. H h h. et seq. fol. 76. et seq.
Chron. Basil. lib. 2. cap. 11. fol. 95.
de advocat. cap. 2. n. 220. Advocatis Urbicis, praeter praesidatum in criminalibus, et assessoratum in civilibus, tribuat, quod consueverint etiam in causis debitorum extrajudicialiter decernere, et vicem Imperatoris gerere, regere Rempublicam, puniendo delinquentes et mulctando, etc. quod etiam Lucius quidam scripsit, asserens, habuisse olim Imperatores in singulis urbibus Imperialibus certos ministros, qui ipsorum nomine Senatoriis Consultationibus non interessent modo, sed etiam praeessent, quod refert quoque Dn. Speidel. in addit. Besold. thes. pract. verb. discrepat. P. Heig. pag. 1. quaest. 9. n. 59. Paurmeist. de jurisdict. lib. 2. cap. 4. num. 55. et contrarium patet ex traditis Munster, cosmogr. lib. 3. cap. 68. Ubi scribit: lib. 6. cap. 6. fol. 450. Johan. Simler. de republic. Helvet. libr. 1. sub. rubr. tres primi pagi Helvetii. fol. 5. ubi scribit: Praefectos rerum Capitalium Vrii quoque ab Imperatore accepere quondam: Caeterum reliquas causas Ammannus et Senatores ex populo electi cognoscebant, et in commune Reipublicae suae consulebant. Eadem Reipubl. forma fuit apud Suitios et Vndervvaldios, etc. et fol. 7. addit; Praefectos autem illis Uriis, Suitis, Underwaldiis, Imperii nomine Rudolphus Rex dedit. Hi non habuere sedes suas in hisce pagis, sed alibi in suis arcibus habitabant, et quotannis semel, atque iterum evocati, illuc proficiscebantur, jurisdicundi causa praesertim in rebus criminalibus et capitalibus. Hujusmodi praefectos nostra quoque aetate nonnullae civitates ab Imperio accipiunt, qui tantum judiciis rerum capitalium praesunt, nullum Praetorem in illis urbibus Imperium, aut jurisdictionem habent, etc. prout haec refert Author. d. discurs. fol. 79. seq. ubi fol. 81. idem probat quoad Praefectos Augustanos post Caesarem in chron. August. part. 2. c. 5. fol. 84. et Crus. annal. Suev. part. 3. lib. 2. c. 17. fol. III. msc.
actor. Lindaviens. fol. 49. post. princ. seq. et fol. 178. in fin. actor. Lindaviens. fol. 573. vers. fol. 49. in fin. ubi ait. Et fol. 178. in fin. ibi: et fol. seq. in princ. ubi addit, monit. praelimin. 8. pag. 61. et seq.
Compertum quoque est Praefecturas, sive Praeturas Imperiales non unius, sed diversi generis fuisse. Quamvis enim regulariter Schvveinfurtensi dictum est supra libr. 3. cap. 49. et ipsi Praefecti civitatum statuta, leges, privilegia, aliaque jura et mores, observare, et ad id se juramento adstringere obligati fuerunt, sicuti exemplo civitatis Augustanae declarat? annal. Suevic. part. 3. lib. 6. cap. 44. et lib. 3. c. 2. Auctor. actor. Lindaviens. fol. 179. vers. §. in causis appellationum, ibi: proprium nuncium in civitatibus, vel Episcopatu, qui juret, quod bona fide et fine fraude causas, examinabit, et definier secundum leges et mores ipsius civitatis. etc.
Mulhusium in Thuringia de se testatur apud Meichsner. tom. 3. decis. 33. n. 35. fol. 1108. in fin. et seq. Et de Colonia constat ex traditis supra lib. 3. cap. 10. n. 20. ac Noribusii et Weossemburgi adhucdum fieri solere, paulo ante dictum est, et supra lib. 3. cap. 36. n. 13. et cap. 57.
Ex quibus omnibus patet, quod Praetores urbici olim non fuerint Domini et administratores totius civitatis, nec cives eorum subditi, sed certa tantummodo jura inibi Imperatoris nomine exercuerint, eorumque officium non fuerit aliud, quam in criminalibus praesidere, de advocat. cap. 2. n. 220. Facultas jurid. Tubing. apud Besold. part. 4. consil. 180. n. 187. ubi n. 188. Praefectos Imperiales omnimodam jurisdictionem non administrasse, inde arguit, quod hodie quoque praefecti civitatum Imperialium in annalib. Trevirens. ubi notat, quod liberalium, seu Regalium urbium Praefecturis, non alia statim Regalia, fiscaliaque jura cohaerere necesse sit, multoque minus administrationem Civitatum Imperialium, sive regalium, sive liberarum; Vel plenum in iis arbitrium rerum et dominatum: Quandoquidem, vel Ducatu, Marchionatuve vel Comitaiu a Rege, aut Imperatore concesso, per hoc tacite regalia, praesertim majora ipsis Regni capitaneis, haut quaquam permissa traditaque censeri; Ictorum constans sententia sit: et exemplum praebeat pax Friderici I. Imperaroris cum civitatibus Lombardiae, Marchiae et Romandiolae, facta Constantiae, qua diserte significatur, Episcopos in civitatibus Comitatum et jus constituendi investiendique Consules, habere quidem posse, caeterum civitati nihilominus competere regalia veteresque consuetudines Imperii, quibus ab antiquo est usa, veluti in foro, in pascuis, in nemoribus, in pontibus. in aquis et molendinis, item in exercitu, in munitionibus civitatum, in jurisdictione, tam in criminalibus, quam in pecuniariis causis, et in caeteris, quae ad commoditatem spectant civitatum, etc. Et paulo post addit, quod postquam Regalium Comites (militaribus potissimum occupati) esse desierint, ipsae civitates auxilia sua tam ministerialium, quam aliorum civium, Regibus et Imperatoribus suo nomine mittere coeperint, de qua quaestione vide plura apud d. Auctorem Apologiae monit. praelim. 8. per tot.
histor. Austri. lib. 4. et Principes civitatibus molestiores et intensiores esse soleant, uti dictum est supra lib, 1. cap. 14. n. 33.
Licet non desint exempla Advocatiarum Principibus commissarum, sed rara, et ut plurimum coacta, et plerumque infelicia, sicuti refert Author discurs. fol. 82. seq. et constet, quod Ottones Imperatores Praefecturas urbium Comitibus ademptas in Episcopos transtulerint. Quod licet Lehman. Chron. Spirens. lib. 4. cap. 3. indefinite asserat, id tamen in iis tantum urbibus obtinere deprehenditur, ubi Episcopi sedes suas et cathedras obtinuerunt, quod exempla Wormatiensium, Spirensium, Argentinensium, Basiliensium, Augustanorum, etc. evincunt. Neque etiam ipsae Episcopalium Urbium Advocatiae ab Ottone I. inductae perennarunt, vel diuturnarunt, sed causis concedendi sensim fallentibus, iterum evacuatae sunt, prout demonstrat Lehman. Chron. Spir. lib. 4. cap. 3. Author. d. discurs. fol. 88. seq.
in metrop. Salisb. tom. 3. rubr. fol. 239. Quoad urbicos tamen praefectos secus fuit, quippe quorum vicinitas, cum potentia conjuncta, civitatibus quam maxime periculosa, Augustanae Advocati et praefecti fuerunt. Quo munere etiam post mortem Imperatoris Rudolphi. I. Rudolphum Bavariae Ducem, Ludovici Palatini filium, vi belli et subsecutae transactionis functum fuisse, refert Caesar. Chron. August. part. 2. cap. 6. fol. 89. et 91. Ita etiam Comites Dillingenses civitatis Francofurtensis, longe ab ipsis dissitae, Advocatiam obtinuisse, tradit Brusch. de monaster. rubr. de republ. Helvet. lib. 1. rubr. tres primi pagi. fol. 10. ubi scribit: quod tres pagi, Urii, Suitii et Underwaldii, olim unum tantum habuerint Praefectum, qui plerumque etiam Tigurinorum, aliarumque urbium Praefectus fuerit, sed extra pagos tamen, in suis ditionibus habitaverit, et quotannis semel, atque iterum, jurisdicundi causa, in pagos venerit, etc. addens, quos reliquis temporibus ejus munere functus sit, vicarius aliquis ex incolarum numero delectus. Quod etiam refert Francisc. Guilliman. rer. Helvet. lib. 2. c. 15. fol. 29. his verbis: Antea tribus civitatibus (Uraniae, Suitiae, Sylvaniae) jus rerum criminalium, et quae ad Imperium pertinere videbantur, unus tantum dicebat, cujus jurisdictioni plerumque ligurini, aliaeque liberae et vicinae civitates adjiciebantur. Nec illi in Helvetia, nisi raro sedes, plerumque extra agitabat, aut ad eas invisebat, non aliter, atque unum plerisque Imperii I. beris Urbibus, et caetera vicariis de populo, qui liberae conditionis essent, administrabantur.
actor. Lindaviens. fol. 48. in princ. Caesar. in chron. Augustan. part. 2. cap. 5. Crus. annal. Suevic part. 3. lib. 2. cap. 17. Munster. cosmogr. lib. 3. cap. 68. ubi ita scribit: Bernae Praefectum dedit Ottonem Equitem de Ravenspurg, sicuti referunt Naucler. vol. 2. gener. Simler. de Rep. Helvet. lib. 1. rubr. Berna et lib. 3. cap. 8. de Berna. annal. Suevic. 39. part. 3. lib. 2. cap. 13. fol. 39. in fin. et seq. Et Selestadii ab antiquo ibi commorantes Nobile,
Verum cum res postea eo devenerit, ut Praeturae hujusmodi officia, propter censuum et redituum defectus, vel etiam ob importunas preces, vicinis quandoque Statibus fuerint chron. August. part. 2. c. 5. fol. 84. Crus. annal. Suev. part. 3. lib. 2. c. 17. ansam hoc praebuit civitatibus Imperialibus, ut exemplo aliorum Statuum eo laborarint, quo hujusmodi praeturas et Advocatias Imperiales a se averterent, sibique, una cum regalibus, vectigalibus, monetis, tributis, et similibus juribus Imperialibus, et reditibus fiscalibus, appropriarent, vel perpetui pignoris loco adquirerent, prout etiam postea temporis successu contigit. Nam quemadmodum Imperatores et Reges Romano-Germanici, Duces et reliquos Ordines: sic etiam antiquas Imperii civitates, Cosmogr. lib. 3. c. 22. seq. Besold. de jur. civit. Imper. n. 2. Lehman. chron. Spir. lib. 4. c. 1. et cap. 3. sol. 280. vers. d. discurs. fol. 89. Quemadmodum igitur Duces, Episcopi, aliique ordines, sese a Comitum Palatinorum et Advocatorum jurisdictione, nec non a praestationibus fiscalibus, propter benemerita erga Imperium, et per liberalitatem et conniventiam Imperatorum, quandoque etiam per emptiones, permutationes, donationes aliosque modos sese liberarunt, ita etiam ejusmodi modis et mediis civitates Imperiales a muneribus et oneribus ejusmodi sese redemerunt, et in libertatem vindicarunt, sicuti constat ex supra lib. 1. cap. 3. Et quandoque Praeturas hasce ad vicinos Principes, Comites, et Barones per oppignorationem delatas, per reluitionem, aliisque modis, jure proprietatis sibi adquisiverunt: Ita enim civitatem Imperialem Rotenburgo-Tuberanam officium judicis, sive Praetoris, quod multo tempore ipsa civitas ab Jmperio jure pignoris tenuit, postea pignore soluto, per redemptionem, jure proprietario accepisse, refert Georg. Everhard. 1. cons. 56. in princ. Et Advocatia, sive Praetura Urbis Tigurinae, Zaeringiae Ducibus ab Jmper. Henrico IV. concessa, postea a Wenceslao ad cives pervenit, teste Stumpf. chron. Alsat. lib. 7. cap. 15. et 19. Uti et praefectura, d. l. libr. 5. cap. 6. et 8. Et quamvis hodie tales praeturae, Norimbergae, Rotemburgi ad Tubarim, Halae Suevorum, Nortbusii, et alibi, hoc tamen officium hodie, postquam omnimoda jurisdictio, et reliqua potestas ipsis civitatibus concessa, non amplius per Praefectos a Caesare constitutos, sed per ipsos cives et magistratus, ab ipsis civitatibus ordinatos, expeditur, Mager. de advoc. 45. cap. 2. n. 220. Quam libertatem reliqui Status et Ordines superiores civitatibus tanto minus invidere debent, quod omnia haec, quae ipsi invicem habent, ex singulari clementia et liberalitate Caesarea obtinent, uti sentiunt Munster.
in addit. ad Besold. thes. practic. verb. fol. 777. ubi ex Lucio quodam Vero addit, urbium liberarum et Imperialium singularem curam habendam esse, et nisi illae a Calvinianis Principibus separentur, nunquam non tumultuum occasionem defuturam
3. Postquam agi coeptum cum Calvinistis, oninium Senatorum libertas incisa est. Cives enim veriti sunt offendere magna nomina. Omnia enim sua dicta ad Aulas deferenda sciebant. Alii in eorum terrltorio vineas, vel agellos, alii cognatos habebant, alios portoria transire necesse erat. Nemo libere loqui est ausus, alii occulte obaerati, mutationes optabant, quicquid metu, prece, favore, pretio, spe agi potest, actum est. Nulla pars artis missa est. Hactenus ille.
Atque hinc II. cum Civitatum Jmperialium libera, post sublatas Praeturas, concessa administratio, aliis Statibus, imo ipsi Jmperatori et Jmperio, incipiat fieri suspecta et periculosa, inque eorum laesionem vergere videatur, ideo easdem in usum revocari posse videatur, cum juris sit, Jmperatorem Romanum posse privilegia, quae aliis Statibus, vel pretio, vel sine pretio, et per modum spontaneae concessionis, vel contractus indulsit, ex praegnantibus l. ex facto. 43. in princ. ff. de vulgar. et pupill. substit. c. suggestum. 91. X. de decimis. Vel si alia justa causa moveat, ne Princeps sibi ipsi frenum injiciat, et Reipublicae cujus maritus esse dicitur, hoc pacto noceat, ac dotem ipsius, quae est pax et tranquillitas, dissipet, ut ait Petr. Peck. in c. mutare. 33. num. 9. in fin. de R. I. in 6.
III. Quod Civitates Jmperiales, concessis sibi Praeturis, et libera administratione hactenus multis modis abusae, dum non solum consilia Jmperio periculosa inierint, sed etiam foedera suspecta et illicita contraxerint, et Jmperatori et Jmperio sese opposuerint, ac per hosce turbulentos motus, privilegia haec sibi concessa perdiderint, cum privilegia iterum de probat. conclus. 944. num. 59. Rauchbar. part. 2. quaest. II. num. 30. Coler. de process. execut. part. 2. cap. 3. num. 133. seq. et privilegium mereatur amittere, quid in id committit. l. sed si ex parte. 4 §. quanquam. 2. ff. quod cum eo, qui in alien. pot. et qui permissa sibi potestate abutitur, c. privilegium. 63. caus. 11. quaest. 3. c. ubi ista. 7. Dist. 74. Cravet. cons. 732. n. 17. Goeddae. 4. Marpurg. cons. 17. n. 156.
Cui etiam IV. accedit, quod Reipublicae Romanae utilitas et necessitas hanc praeturarum introductionem suadeat, dum hoc ipso medio non solum pax prophana conservari, sed etiam una atque altera in Imperio Romano per pacificationem Religiosam approbata Religio in civitatibus nonnullis Imperialibus hactenus vel impedita, vel sublata denuo introduci, augeri et confirmari valeat: Religio autem, ejusdemque conservatio, vel introductio maxime sit favorabilis, et Reipublicae utilitatem et necessitatem contineat, et sic etiam privilegium concessum, in ejusdem l. quod semel. 5. ff. de decret. ab ordin. fac. arg. l. item si verberanum. §. 1. ff. de rei vind. Rauchbar. d. part. 2. quast. 11. num. 93. Et alias Principem privilegia, etiam in vim contractus concessa, ex nova et justa causa, vel etiam antiqua, tempore tamen concessionis Principi ignota, et tali, quae Principem, si eam cognovisset, a concessione verisimiliter abstinuisset, tollere posse, decidit Cacher. pedem. decis. 90. n. 44.
Ad haec V. nonnulli asserunt, quod causae, ex quibus Praeturae hujusmodi Civitatibus Imperialibus olim conceslae, jam pridem cessaverint, et novae nunc emergentes causae contraria intervenerint, atque ita etiam l. Titia. 87. §. usuras. 2. ff. de legat. 2. l. ex facto. 43. in princip. et ibi. Ripa. ff. de vulg. et pupill. Coler. de process. execut. part. 2. cap. 3. num. 132.
Quibus etiam addunt VI. quo magistratus Civitatum Imperialium bellicis praesertim, et aliis periculosis et turbulentis temporibus, cives et subditos suos in officio et obedientia vix continere valeant, atque ita vel ex hoc unico fundamento, ipsis Praesectos et Advocatos praeficiendos esse.
Atque haec VII. in Civitatibus Imperialibus tanto facilius locum obtinere contendunt, quod ipsae non sint Status Imperii, nec Principibus, Ducibus, Comitibus, Baronibus, ac reliquis Statibus Imperii, in suis supra libr. 2. cap. 1. n. 45. seqq.
Haec et similia, licet aliquam speciem habere videantur apud malevolos, ea tamen tanti ponderis non sunt, ut aliquem moveant, praesentem Rerumpublicarum Statum convellere, atque in leges Imperii lib. 1. de la sagesse. cap. 38. inquit Zach. Vietor de exempt. conclus. 10. in princ. et sicuti eleganti usus comparatione scribit Plutarchus, uti periculosum et in prolegom. parit. feud. fol. 48. ac juxta Cornelium Gullum:
Et novitates ut plurimum dissidia parere solent, c. quü nesciat. Dist. 11. c. consuetudinis. X. de consuetud. Menoch. 5. praes. 34. num. 2. et per tot. ac male praesumi contra illos, qui regimina et administrationes civitatis innovare annituntur, scribunt Bald. et Angel. in l. in rebus. ff. de constitut. Princ. Menoch. d. praes. 34. num. 55. 5. Et novationibus ac mutationibus nihil quicquam facilius efficitur, quam quod odium et periculum non exiguum adferatur, de quo Boter.
II. Quia Civitates Imperiales ab hisce Praeturis Imperialibus, per contractus, benemerita, et alios titulos onerosos sese liberarunt, sicuti ex praemissis constat, et sic tanto minus c. 1. X. de probat. c. quodam. X. de praebend. Bart. in l. quod semel. ff. de decret. ab ordin. fac. Bald. in l. qui se partis. col. pen. C. unde liber. Natta consil. 242. num. 3. Cothman. cons. 17. n. 52. seq. late Klock. de contribut. cap. 16. sect. 1. n. 147. seq. et ibi alleg. Thom. Maul. de homag. tit. 9. num. 107. etiamsi consil. 894. n. 27. Surd. cons. 419. num. 57. Maul. d. tit. 9. n. 108. et obligatur Princeps non modo ex contractu suo proprio et privilegio a se dato, sed etiam antecessorum suorum, qui ante eum rerum potiti sunt, sive jure haereditario, sive electionis succedat, Bart. in l. probibere. §. plane. num. 5. ff. quod vi aut clam. Cravet. cons. 404. num. 11. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 3. n. 45. Decian. cons. 45. num. 6. vol. 2. Goedd. 4. Marpurg. cons. 16. num. 119. seq. Pruckman. §. soluta potestas. cap. 4. membr. 2. effect. 2. num. 7. seq. Nam si Princeps vult mandata et gesta sua a successoribus suis observari, aequum est, ut ipse quoque praedecessorum mandatis et gestis venerationem praestet, eaque custodiat, c. justitiae. 15. caus. 15. quast. 1. Pruckmann. d. effect. 2. num. 9. Goeddae. d. cons. 16. num. 120. et nimis asperum esse, et praecipue bonis sacerdotum moribus inimicum, niti quempiam quacunque rationis excusatione, et quae bene sunt ordinata, rescindere, et exemplo suo docere, caeteros sua quandoque post se constituta dissolvere, inquit Papa Gregorius in c. institutionis. 7. caus. 25. quaestion. 2. Et si ea destruerem, quae antecessores nostri statuerunt, non constructor, sed eversor esse juste comprobarer, testante veritatis voce, quae ait: Omne Regnum in se ipso divisum non stabit, et omnis scientia et lex adversum se divisa destruetur, idem ait Gregorlus in [?]. si ea. 4. caus. 25. quaest. 2. Imo Princeps priorum cons. 326. col. 3. vol. 1. Rol. a Valle cons. 23. num. 39. vol. 3. Decian. cons. 2. num. 128. vol. 1. Pruckmann. d. cap. 4. membr. 2. effect. 2. numer. 12. Goeddae. d. cons. 59. 16. num. 120. Idem est, si mediante pecunia, seu pretio convento et soluto privilegium vel jus aliquod sit adquisitum, nam nec hoc revocari potest, Bald.
Atque hoc III. tanto magis, quod civitates Imperiales in quasi possessione horum jurium et liberae administrationis, longissimo, et plusquam immemoriali tempore, imo ultra ducentos, vel trecentos annos fuerunt, et sic in eadem etiam imposterum conser. vandae sunt, siquidem juris et vulgata Dd. est traditio, quod quilibet Dominus obligatus sit, subditorum suorum antiquas libertates, jura ac privilegia, tueri et confirmare, sartaque tecta conservare, ac subditos in eo statu, quo reperiuntur, relinquere, innovationes non admittere, neque jure successionis universalis, vel particularis, quicquam immutare, eoque nomine perumque jurare 61. solent, l. cum satis. 23. §. caveant. C. de agric. et censit. l. penult. ff. de constitut. Princ. l. pen. l. fin. C. nova vectigal. instit. non poss. Henning. Goeden, cons. 31. num. 7. et consil. 38. num. 7. Gail. de arrest. Imper. cap. 8. num. 12. Georg. Everhard. cons. 18. num. 7.
ibi: disput. de oper. rustieor. conclus. 33. lit D.
Atque haec V. in hisce liberae administrationis juribus eo magis obtinent, quod civitates Imperiales eadem hodie, non tam ex singulari privilegio, vel jure contractus, quam vigore juris territorialis obtinere videntur. Quemadmodum enim hodie Ducibus, Marchionibus, et aliis titulatis Statibus omnibus vigore territorialis superioritatis, discurs. de civit. Imper. num. 2. §. ac sane quemadmodum. et n. 3. vers. porro quoque. Haec igitur omnia (quamvis latenter incrementa sumpserint) tanquam immemorialia, et omnibus totius Imperii membris, adeoque ipsi Capiti jamdudum probate jura, jmperator ipsis sarta, tecta, atque inviolata servare obligatus est. Idque imprimis in materia urbicarum Advocatiarum et Praeturarum obtinet, quippe quae Jmpetatorum et communi Statuum consensu, vel expresso vel tacito sublatae, et civitatibus Jmperialibus liberae administrationes, ad instar reliquorum Statuum et Ordinum Imperii, concessae sunt, sicuti ex praecedentibus constat, et tradit Author discurs. fol. 114. atque ita tanto minus ab Jmperatore revocari poterunt.
l. fin, ff. de jurisd. l. fin. C. ubi et apud quem. cognit. in integr. rest. l. consuito. 23. C. de test. Tiber. Decian. tract. crim. libr. 4. cap. 56. Anton. Faber. in C. Sabaud. tit. de jurisdict. defin. 5. in not. sub. num. 2. Ordo autem confunderetur, si unicuique sua jurisdictio, honor et dignitas salva, sarta ac tecta non conservaretur, c. pervenit. caus. 11. quaest. 1. et c. fin. Dist. 39. c. sane. X. de offic. deleg. Everhard. in loc. de tanquam. num. 14. l. 1. §. sed si servus. 13. ff. de inspic. ventr. Unde Ciceronis post part. 1. quaest. 18. n. 35. cum enim Princeps sit pater subditorum, juxta Xenophont. non debet unum ex suis prolibus, sive Jmperii membris et ordinibus sic diligere, ut alterum laedat. sed ut totum Reipubl. corpus ita curet, ne cum partem aliquam tuetur, reliquas deserat, juxta praeceptum Piatonis, quod refert Cicero lib. 1. offic. Id quod graviter olim Carolum V. Jmperatorem respondisse accepimus iis, qui in aliarum civitatum perniciem, multa sibi privilegia indulgere postulabant. Et quod dicitur ab his, quae favoris publici causa fiunt, recedi posse, si major Reipubl. favor urgeat, intelligendum est de una eademque Republica, non de alia, cui praejudicium fieret: Siquidem propter favorem, aut majus bonum unius civitatis, non est detrahendum favori, aut bono alterius civitatis, Petr. Peck. ad c. quod ob gratiam. 61. de R. l. in 6. Zasius in l. caetera. §. sed si quis. ff. de legat. 1.
Unde etiam VII. nihil aequius, nihilque ad Jmperii salutem et concordiam pacemque publicam conservandam utiliusquam si ut supra lib. 2. cap. 1. n. 3. dictum, omnes et singuli Imperii Status sese invicem, pro cujus que dignitatis gradu et qualitate, officiose et comiter observent, humaniterque sustineant, nec admittantur flabra illorum, qui civitatum libertatem, jura ac privilegia, quavis arrepta occasione, quantum possunt, alsatratum, imminutum, vel etiam prorsus abolitum eunt. sed potius D. Pauli sententia cuivis curae et
1. Corinth. 12. vers. 22. Atque inde etiam Imperium Romanum non solum super Principes, et alios superiores Imperii Ordines, sed etiam super civitates fundatum dicitur, et Classis Civitatum una cum Ordinibus Electo rum et Principum, imperium politicum, vel jus majestatis Reipubl. Romanae, aeque ac alii, ac pro indiviso repraesentat, Besold. de jur. civit. num. 8. Ex quo etiam Civitates Jmperiales nobilia Jmperii Romani membra, fulcra ac columnae, aeque ac reliqui Status eminentiores indigitantur, supra libr. 2. cap. 1. num. 5. et seq.
supra lib. cap. 2. n. 2. cuiusque instituti sapientia et utilitas in tribus maxime rebus cernitur. Primum, quod in magno prudenitum numero, magnitudo consilii, populique salus versatur. Secundo, quia libertatis pars est, quorum periculo res geritur, ut illa eorum consilio, atque auctoritate administretur, et sicut Imperator Justinianus dixit, quod omnes tangit, ab omnibus approbetur. Tertio, ut qui apud Imperatorem in magna potentia sunt, et magnis Imperiis praesunt, ejus concilii metu, in quo et civitatum postulata libere audiuntur in officio contineantur, prout haec et alia refert Hotom. in sua Francogal. cap. 12. Cujus status formae nihil in omni antiquitate comparari posse, neque ullumrobustius corpus, licet ex dehilibus etiam membris conflatum, si singulos spectemus, aut hodie esse, aut unquam retro fuisse, ad immortalem Germaniae gentis laudem et gloriam testatur Thuan. libr. 2. histor. a princ. At vero hanc ordinum distinctionem utilissimam et prudentissimam turbari, confundi et everti omnino necesse foret, si civitates a reliquis Statibus in ordinem redigerentur, sub jugarentur, et quasi absorberentur, si libera ipsis autogratia iterum eriperetur, et de arrest. cap. 6. n. 25. cum ellentia Status, praeter jus suffragii, in eo quoque consistat, ut ipse, et non alius Censor, sive Praetor, Caesarem in suo territorio repraesentet et tanquam Imperii membrum de eminentia et jure totius participet, ac proinde nomen Status Civitatibus aeque ac 70. Principibus, non inane, nec nudum cedere, sed virtute sua amictum, et ornamenta ac jura sua plene ac plane secum trahere debet, Besold. de jur. civit. Imper. n. 8.
IX. Accedit, quod introductio haec praeturarum concerneret Civitates vel indistincte omnes tam Catholicae Religioni, quam Augustanae Confessioni addictas tam potentiores, quam debiliores, vel nonnullas duntaxat harum, quod utrumque plurimas absurditates, confusiones et iniquitates secum traheret. Nam si omnibus omnino Civitatibus Imperialibus hujusmodi Praetores praeficiendi forent. innocentes cum nocentibus inde maxime praegra varentur, quod iniquum foret. cum nemo alterius odio et culpa praegra vari de benefic. lib. 3. cap. 28. et refert Hering. de fidejussor. cap. 1. n. 43. Imo hoc ipso pulcherrima ista, tot curis et vigiliis elaborata, et ab exteris tot laudibus decantata Imperii Satuum harmonia. et leges Imperii fundamentales, Penthei instar, everierentur, et tertia merobrorum Imperii classis aboleretur, sicuti ex praecedentibus facile apparet. Quod si vero nonnullis tantum, et praesertim inferioribus Imperii civitatibus l. quae de tota. in princ. ff. de rei vind. l. juris gentium. §. adeo ff. de paect. Nicol. Everh. in loc. leg. a tot. Ad part 8. n. 2. Indeque ignominiosa et intolerabilis civitatum Imperialium differentia introduceretur, magnaeque absurditates et incommoda orirentur, dum vel civitati Catholicae Praetor Augustanae Confessioni addictus, vel Augustanae Confessioni addictae civitati Catholicus obtruderetur, quod etiam Pacificationi Religiosae, et nuperae Monasteriensi et Osnabrugensi adversaretur. Nec dubium est, si ab inferioribus inirium sumatur, quin paulo post vires adquirat 73. in potentioribus, cum ab inferiore gradu ad superiorem fiat adscensio, et successive fiat motus.
Porro X. eo minus praeturae hujusmodi denuo introducendae erunt, quod ex consilio potentiorum nonnullorum, non ad antiquam faciem et modum, et ut Praetores assidendo tantum Civilibus, et praesidendo Criminalibus judiciis. Imperatoris vice fungantur, restitui, sed in novam plane formam, totumque civitatum Imperialium regimen et administrationem redigi et extendi velint dum eo intendunt et laborant, ut Praeturae tales sibi committantur, hocque munus per substitutos suos, et Vice - Praefectos extraneos expediant, ipsis salaria administremur, ipsi omnibus,
Quibus omnibus denique XI. accedit, quod potentiorum praeturae et patrocinia 74. semper periculosa, formidolosa et suspecta. et regulariter prohibita, l. unic. C. ne lic. potent. Mager. de advoc. cap. 1. n. 182. et seq. Constat enim, et supra lib. 1. cap. 14. n. 33. probatum est, potentiores plerumque Civitatum libertati insidiari, et laepissime protectionis jus, subjectionis et jurisdictionis initium extitisse, supra lib. 2. cap. 24. n. 44. Quam vis enim protectionis jus tenue et nihil cum superioritate commune habeat, jus tamen aliquod est, et tale, cujus paulatim increscit auctoritas et usurpatio, ut alterum ex altero indies pullulet, et laevissima saepe occasione de mandat. et process. lib. 2. cap. 14. n. 4. et 5. Maul. de homag. tit. 11. n. 6. indeque clientelae affectationem et acceptationem inter modos propagandi Imperium, quibus nonnulli Principes uti consueverint, recenset Hippol. a Collib. tract. de Principe. c. 34. ubi. consil. 3. n. 19. Capyc. decis. 27. n. 35. Knichen. de jur. territ. cap. 4. n. 37. nec id primum adeo ortum est a nobis, sed ita semper comparatum fuit, ut potentior imbecilliorem coerceat, ut ait Thucydid. in vrat. Athen. contra Lacedaem. et si jus violandum, regnandi causa id fieri posse, Seneca 77. in theat. ac insita et quasi innata est mortalibus, praesertim magnatibus, dominandi cupido, et in summa fortuna id aequius, quod validius, scribit Vietor de caus. exempt. concl. 6. in princ. nec non commune est emblema, minor esca majoris et pisces saepe minutos magnus comest, post Varr. Lipsius de constant. lib. 1. vid. supra lib. 1. cap. 8. n. 79. Valde igitur luctuosum, et a moribus Germanorum hodiernis alienum foret, potentes, infensos et alterius ordinis homines loco Praesidum, vel Vicariorum, Civitatibus obtrudere, cum olim secus fuerit. Sicuti etiam olim monasteriis non nisi placidi Advocati dati, et substituti plane non admissi. Cum igitur per hujusmodi praeturam Vicini potentiores in quasi possessionem civitatum clientelarium ponerentur, quam ipsi, tanquam Herculi clavam postea iterum extorquere, maxima cum difficultate conjunctum foret, et clientelae, omnium fere bellorum sint materia, ex qua Imperiorum et civitatum conversiones, ac saepissime eversiones sequuntur, ut scribit Bodin. de republ. lib. 5. cap. 6. ideo ab ipsis cavendum et abstinendum erit.
de classib. Imo dicendum foret, et sequeretur, ipsis Principibus, tanquam nocentibus, authoribus, ducibus ac facibus potius, quam ipsis Civitatibus innocentibus, Praesides et Inspectores dandos, ipsosque ab ejusmodi conatibus depeliendos esse. Deinde respondetur, remedium hoc ipso morbo periculosius exiliere, et ex eadem ratione ipsis etiam Praelatis, Principibus, Ducibus, Comitibus, ac Baronibus, Comites Palatinos, aliosque Advocatos et Praetectos praficiendos fore utpote, qui in eadem navi, eodemque morbo, cum civitatibus nonnullis Imperialibus laboraverunt, quod autem ipsi Status hujusmodi superiores non faciieerunt permissuri, neque etiam aequum foret, quod propter Principum, Praelatorum, Comitum, Baronum, Civitatum, ac aliorum Statuum nonnullorum, particularem aliquam culpam vel delicrum, totum Principum, Praelatorum, Comitum, Baronum vel Civitatum Collegium ac corpus puniri debeat, cum delicta et poenae suos tantum tenere debeant authores l. sancimus. 22. C. de poen. l. cum ratio. 7. in princ. ff. de bon. damnat. c. 2. X. de his, quae fiunt a major. nemoque sine culpa puniendus, c. si 80. ne. 23. de R. 1. in 6. ne quis alieno odio praegravandus,
de Anno 1648. §. 11. sit utrinque.
Ad 2. respondetur, nullo evidenti argumento, vel exemplo demonstrari posse, Civitatum Imperialium liberam administrationem aliis Statibus, ipsique Imperatori et Imperio suspectam et periculosam esse. Si enim justitiae administrationem spectemus, nulla hic justa conquerendi suberit causa, cum ea in civitatum Imperialium curiis non minus, quam in reliquorum Statuum dicasteriis, peraeque, et citra personarum respectum peragatur. Nec videre licet, quomodo Imperio et Imperii Statibus ullum periculum immineat, si harmonia Imperii conservetur, et tam minoribus, quam mediis et superioribus Statibus sua jura, libertates, ac privilegia, juxta Imperii constitutiones et Capitulationem Caesaream sarta, tecta, integraet illibata, maneant. Et licet laesio quoque quaedam (quae tamen nulla apparet) inde suboriretur, cum tamen haec per accidens eveniret, sufficiens causa non foret, civitatibus jura sua et titulo oneroso, concessas Advocatias adimere, cum privilegia mediante contractu cons. 549. n. 101. lib. 4. Socin. cons. 86. n. 16. lib. 1. Rauchbar. part. 2. quaest. 11. n. 92. et ejus tantum, quod principale est, non etiam ejus, quod per consequentiam venit, ratio habeatur, l. 1. ff. de author. tut. l. si sponsus. §. generaliter. 2. ff. de donat. inter vir. l. si unus. 27. §. illud. 3. ff. de pact. Tiraquel. tract. cessante causa. limit. 22. n. 23.
Ad 3. respondetur, abusum hunc privilegii, seu remissae praeturae, nondum esse demonstratum, et quamvis conjunctio, sive confoederatio, et unio quaedam inter Status nonnullos facta, eam tamen non tantum inter civitates Imperiales, sed alios potissimum Status potentiores intervenisse, eandemque non respectu remissarum Praeturarum, sed Catholicae Ligae, et pro defensione liberratis et Religionis ortam esse. Cui etiam accedit, quod res bene instituta aboleri non debeat, etiamsi aliqui mali ea abutantur, cum in nullo genere bonorum aliquid tam rectum existat, in quo abutendo, vitium non reperiatur, in c. de occidendis. 8. caus. 23. quaest. 5. semper enim a condito orbe, haec rerum humanarum vicissitudo fuit, ut optima quaeque corrumperentur paulatim ad pravitatem, Petr. Peck. de jur. fist. cap. 5. n. 23. 84. vers. existimo vero. Et sic abusus rei substantiam ejus neutiquam tollere debet,
Ad 4. respondetur, quod hujusmodi urbicarum praeturarum ademptio, et ad alios Status earundem translatio, poblicam utilitatem non videatur promovere, sed potius occasionem eludendi et detorquendi, quam modum conser vandi pacem politicam et Religiosam praebere: Cum Status vicini potentiores utriusque Religionis, inferiorum Statuum Religionem et Regionem sub clypeo et praetextu praeturae, sibi vel oppignoratae, vel in feudum concessae, vel alio modo adquisitae, pro arbitrio, et bono suo proprio, ita erunt gubernaturi et administraturi, ut tandem libertatem privilegia, aliaque jura sua plane sint admissuri, cum semper potentiorum patrocinia sint formidolosa, et suspecta, suprae n. 74.
Ad 5. responsio ex eo colligitur, quod eausae, ob quas praeturae istae civitatibus Imperialibus concessae, etiamnum hodie non cessent, sed adhuc dum durent, ut est censuum et redituum defectus, et perpetuus dissidiorum, et aliorum gravaminum eventus, quoties autem caussae quaedam reliquae permanent, propter quas privilegium omnino non cessat, licet causa finalis cesset, privilegium tamen non cessabit, sicuti etiam nec tunc, quando post causam cessantem, privilegium est consummatum, Rauchbar, part. 2. quast, 11. n. 85. seq.
Ad 6. sciendum est, alios superesse modos et vias, jure licitas et permissas, Imperialium civitatum subditos inobedientes et anno 1483. exorta seditio, et Ratisbonenses a fide Caesaris et Imperii ad Albertum Ducem Monacensem defecissent, eique urbem Ratisbonam designassent, Fridericus Imperator id aegre ferens, Civitatibus Imperialibus in auxilium vocatis, totam Bavariam igne et ferro populari jussit, sed Albertus, ut imminens periculum a se suisque averteret, Imperatori Ratisbonam reddidit, quam anno 1492. Fridericus Marchio Brandeburgensis, et Comes de Zorn Imperatoris nomine receperunt, a civibus juramentum acceperunt, novumque senatum, vetenbus senatoribus exauctoratis, legerunt, referente Hund. in metropol. Salisb. tom. 1. rubr. Episcopi Ratisb. Fol. 214. Et constat quoque Principum, Praelatorum, Comitum, Baronum, aliorumque Dynastarum subditos Dominis suis quandoque praevaluisse, non tamen Dominos istos, sive sontes, sive insontes, propterea aliorum Statuum inspectione oneratos fuisse.
Quod septimo et ultimo loco adductum, id satis superque refellitur ex dictis supra lib. 2. cap. 1. et 2. ubi demonstratum est, Civitutes Imperiales esse Status Imperii, et caeteris paribus, reliquis Imperii Statibus aequiparari, quo me refero.
Prartores sive Praefecti hujusmodi Imperiales, appellantur etiam Advocati, Judices, ministri, ministeriales, officiales. Schulteti et Germanice de advocat. c. 2. n. 220. seq. Auctor. actor. Lindaviens. fol. 48. seq. et fol. 576. seq. Ita Praefectos sive Praetores Imperiales Urbicos, vocari Advocatos, probat Auctor actor. lindaviens. fol. 577. ad fin. et fol. 627. ubi demonstrat, judicem provincialem Marstettensem, Conradum anno 1342. recognovisse, et vocabulum, Advocatus in eo repertum, per dictionem, actor. Lindaviens. fol. 48. in med. et sol. 576. post princ. vers. nam judices. ubi ait, quod Imperatores et scriptores mediae aetatis. vocabulo Judicis, et inprimis Judicis publici, generaliter omnes Duces, Comites et praefectos intellexerint, sicuti etiam colligit Goldast. rer. Aleman. tom. 1. part. 1. fol. 182. Cui etiam monasteriorum ac civitatum privilegia suffragantur, in quibus frequentissima haec clausula: Ut nullus publicus judex, neque Dux, neque Comes, aut quilibet ex judiciaria potestate, etc.
rer. Aleman. tom. 1. fol. 217. in not. ad casus Burchardi. cap. 8. Auctor actor. Lindaviens. fol. 577. in. fin. et frequentius ministri, et quandoque ministri Regii, de reb. gest. Longobard. sicuti refert Mager. de advocat. cap. 5. n. 302. Quod etiam probatur Legib. Francic. ab Ansegiso collect, lib. 3. cap. 56. ubi habetur, ut Judices, Advocati, Praepositi, Centenarii, Vicarii, Scabini, quales meliores inveniri possunt, constituantur ad ministeria exercenda. et lib. 4. cap. 39. de decimis, ut dentur, et dare nolentes, etc. a ministris Reipubl. exigantur, etc et paulo post: tunc a ministris Reipublitae in custodiam mittantur. Imptimis vero hoc probat privilegium civitatis Weillenburgentis sequens: Nos Ludovicus Dei gratia Rom. Rex, semper Augustus, ad universorum S. Rom. Imperii notitiam volumus pervenire, inter caeteras gratias, per nos prudentibus viris Civihus Oppidi Regii in Weissenburg quondam factas, hanc ipsis gratiam factam, praesentibus declaramus, sic quod nec nos, nec alius quicunque nostro nomine, MINITRUM seu OFFICIALEM oppidi memorati ipsis praeficere, vel statuere debeamus, nisi talem, in quem consensus eorum expressus accesserit, et quem acceptandum bona duxerunt voluntate. In cujus declarationis evidentiam, praesentes litteras conscribi, et nostrae Majestatis sigillo jussimus communiri. Datum in Franckenfurt. 13. Caelend. Decembr. anno 1318. Confer Auctor. actor. Lindaviens. fol. 577. in fin. et seq et fol. 581. ad med.
89. Dicti quoque fuerunt Sculteti, Scultasii, Schultahis. actor. Lindavtens. fol. 579. vers. rer. Aleman. tom. 1. part. 1. fol. 126. Quam vis enim vocabulum tit. 6. et 100. de pignorat. et deb. cap. 13. et apud Paul. Diacon. lib. 6. de gestis Longobard. 8. Prout etiam temporibus Regum Carolinorum Scultetus, sive de republ. Helvet. lib. 2. nec plenam sive omnimodam jurisdictionem habuit, sed Comitum potestati obnoxius fuit, Besold. de jur. civit. Imper. num. 3. et adjunctus fuit Scabinis, in caus. Fridberg. part. I. cap. 12. n. 5. postea successu temporis, sub Imperatoribus Romano - Germanicis Scultetorum officium etiam ad causas criminales fuit extensum, sicuti Hallae Suevorum officium Sculteti, annal. 91. Suevic. part. 3. lib. 4. cap. 6. fol. 217. Idem obtinet Rotwilae et Selestadii, ubi Scultetus pro capite civitatis habetur, et Consuli in literis et processionibus praeponitur, his verbis: Schultheis Burgermeister und Rath/etc.
uti constat ex literis de anno 1364. apud Crus. annal. Suevic. part. 3. lib. 5. c. 7. fol. 274. et de anno 1281. apud Beat. Rhenan. rer. German. lib. 3. sub rubr. Selestadium. sol. 155. uti etiam Lucernae Freiburgi Bernae et Soloduri, Scusteti pro supremis harum civitatum Rectoribus et Magistratibus habentur, Simler. lib. 2. rubr. de republ, Mtr, urliumt qua tribubus carent. sol. 145. Ita et qui Hagenoiae sub Friderico I. Scultetus indigitatur a Conrado de Fabar, in Cas. S. Galii cap. 17. fol. 146. is sub Friderico 11. Caesareus Praefectus vocatur a Beat. Rhenan. rer. in lexic. midie, verb. Latrunculaetor. ut ita Scultetus, thes. pract. verb. in fin. Auctor actor. Lindaviens. fol. 580. art. 8. lib. 3.
in animadv. ad Tyrolim. Pag. 360. Wehner. verb. fol. 650. Mager. de advocat. cap. 2. n. 74. Höping. de jur. protect. conclus. 7. lit. h.
rer. Aleman. tom. 1. part. 1. in not. ad casus Burckardi. fol. 191. et voces verb. thes. pract. verb. anno 1577. confirmato aliquoties respons. Fridberg. part. 1. punct. 4. n. 17. Ita quoque Celtica lingua, verb. de German. antiquit. lib. 1. caep. 48. fol. 375. Auctor actor. Lindav. fol. 577. in fin.
actor. Lindaviens. fol. 573. vers. supra lib. 3. cap. 57.
de advocat. cap. 2. num. 73. Et Carolus Magnus Witichindum Witichindi Magni filium declaravit et constituit Praefectum seu Landtvogtum Saroborum, de orig. Saxon. lib. 5. Ita etiam
de advocat. cap. 2. n. 84. Knichen. de jur. territ. cap. 4. num. 318. De Landvogteia Hagenoensi vide supra lib. 1. cap. 12. n. 175.
chron. lib. 5. fol. 806. seq. Joh. Pomar. in chron. Saxon. fol. 160. Petr. Albin. in chron. Misnic. tit. 8. pag. 199. Besold. diss. de Comitib. n. 11. Auctor discurs. fol. 28. §. et in not. lit. ZZZZ. Unde Burggiavii potius Advocatis Ecclesiasticis, quam Praefectis et Advocatis urbicis adnumerari videntur.
lib. 3. cap. 99. et 112.
de Imper. Rom. lib. 1. cap. 16. Knichen. de jur. territ. cap. 1. n. 84. Plures tamen alii recensentur apud Goldast in fol 16. et 19. Reinec. Reinec. in annal. de gest. Carol. Magni. Albin. in chron. Misnic. tit. 8. fol. 199.
de ganerb. 104. castr. discurs. 3. n. 162. seq. Hos Sequuntur,
art. 13. et 14. sed etiam civitatis art. 44. Et Burggravius Norimbergensis vigore primae Investiturae de an. 1273. in urbe ista habuit castrum, officialem, judicio simul cum Sculteto praesidentem, et duas partes omnium emolumentorum, ex causis civilibus et criminalibus percipientem, censum in tertia parte officii Schulteti, censum in telonio, censum in omnibus areis ab altera parte pontis, cenium ex qualibet fabrica solidum annum, item operas messorum quae tamen postea vendita Noricis, ut refert Gylman. symphor. tom. 1. part. 3. vot. 23. n. 43. vers. hanc qualitatem. sol. 95. et Burggravium Fridericum, cum anno 1417. Elector Brandeburgicus crearetur, Norimbergensibus omnia sua jura, quae in civitate ista habuit, vendidisse ac tradidisse, et nihil praeter titulum sibi reservasse, eoque ipso Burggraviatum hunc, respectu ipsius urbis, evanuisse, refert Munster, cosmograph. lib. 3. cap. 273. De Burggravio Norimbergensi, vide supra lib. 3. cap. 38. n. 44. ac Civitatem anno 1293. Burggraviatum istum noningentis, et Praeturae officium discurs. fol. 135. et seq.
Non sunt Autoris, quae hoc capite traduntur, sed debentur omnia HEIDERO, JCto, atque Antiquitatum Germanicarum serutatori praestantissimo, Civitatis Lindaviensis quondam Syndico, Autori Discursus ad Vitriarium l. 18. pr. T. II. p. 764. SPEIDELIUS est) oppositae; quae scripta, haud pridem iterato Ulmae edita, digna omnino sunt, quae studiose perlegantur. Adeo enim plene, curate, solideque hanc materiam tractat, ut quae addi vel corrigi possint, vix habeantur. Demonstrat potissimum, Praefectos Urbicos
1. Syndicus unde dictus.
2. Universitatis nomine constituitur et agit Syndicus.
3. Dicitur actor universitatis.
4. Quomodo differat ab actore?
5. Et a cur atore et procuratore.
6. Syndicum quaelihet universitas constituere potest.
7. Quomodo Syndicus ejusque mandatum procur atorium formandum.
8. Plures Syndici constitui possunt.
9. Syndicatus officium etiam invitis imponi potest.
10. Constitui potest ad omnes causas, etiam criminales.
11. Tam ad negotia quam ad lites.
12. Ut admittatur Syndicus, mandato opus habet.
13. Ad quod tamen magistratus consensus non requiritur.
14. Nec subscriptione opus est.
55. Civitates et universitates quomodo citari soleant?
16. Universitas etiam ad juramentum judiciale admittitur.
17. Quod a nonnullis de universitate praestatur.
18. Hodie Syndici in Civitatibus Imperialibus dicuntur Advocati et Consiliarii, et Civitatum Imperialium Cancellarii habentur, et sunt lingua, aures et Oculi civitatis.
19. Ita subscripserunt Syndici civitatis Coloniensis et Trevirensis.
10. Quod aliter explicat Kirchnerus. Sententia Limnaei.
21. Civitates Imperiales Cancellariae nomine utuntur.
22. Consiliarii unde dicantur?
23. Salus populi in consiliarii amplitudine.
24. Consiliariorum utilitas.
25. Magistratus aliorum Consilia audire debet.
26. Syndici et Advocati eligendi sunt viri pii, Deum timentes et veraces.
27. In libera civitate, libera lingua et ment esse debet.
28. Adulatores reipublicae pestes sunt.
29. Esse debent prudentes, justi patriam amantes, fideles, docti, eruditi, Jurisperiti, historici, eloquentes, politici, temper antes, ingeniosi, circumpecti.
30. Festinatio improvida et coeca est.
31. Consiliarii et Advocati debent esse human et affabiles, non cholerici.
32. Subtilioris sensus homines infelicius rempubl. administrare solent, quam qui mediocri ingenio praditi.
33. Humiles non arrogantes sint.
34. Divites magis quam pauperes assumendi.
35. Senes magis quam juvenes.
36. Indigenae potius quam advena.
37. Incorrupti et continentes.
38. Honesto genere nati et probati, non probandi.
39. Consiliarius et Syndicus sciens aliquid in senatu tractatum iri, cui ipse consentire non possit, subducere se non debet.
40. Melius est pro veritate supplicium pati, quam pro adulatione praemium consequi.
41. Optimum quandoque consilinm parum prosperum.
42. Unius tantum consilium periculosum, sed plures habere censiliarios utilius est.
43. Syndici et Advocati â calumniis plebis defendendi.
44. Imperatores Consiliarios suos maximis honoribus affecerunt, eosque patres et amicos, aliisque honorum titulis donarunt.
45. Confiliarii sunt pars Corporis Principis.
l. fin §. defensores. 13. ff. de muner. et honor. Tusch. lit. V. concl. 255. n. 13. Quia universitatis nomine agit Syndicus, et universitas ipsa in judicio ad agendum vel defendendum, non admittitur, si singuli comparere velint, sed omnium nomine Syndicus constitui debet, l. I. §. quibus. vers. fieri oporteat. l. 2. et 3. ff. quod cujusque univers. nom. Bart. in l. ergo. 4. §. credi toribus. ff. de fideicemmiss. libert. Nicol. Losae. de jur. univers. part. 2. cap. 1. n. 2. ne actio per plures scissa ad versarium incommodo afficiar. l. et ancillarum. 27. §. fin. ff. de pecul. l. 5. §. si u* men. 7. ff. judicat. salv. Andr. Rauchbar. part. 2. 3. quaest. 1. n. 2. Unde quoque Syndicus dicitur actor uni versitatis
l. ex facto. 30. ff. de negot. gest. Et a procuratore, qui privata negocia agit, et a persona singulari constituitur, l. 1. in princ. ff. de procurat. confer Wesemb. in parat. ff. quod cujusque univers. et major habetur fides Syndicis, quam procuratoribus, propter munus nempe publicum et praestitum ab ipsis ad officium Syndicatus juramentum, Carpzov. decis. 28. n. 14. licet in effectu Syndicus et procurator unum et idem sint, l. 6. §. actor, universitatis. ff. quod cujusque univers. Losae. de jur. univers. part. 2. cap. 1. n. 42. seq. Syn dicus autem ille dicitur, qui ab universitate vel collegio constituitur, l. 1. §. quibus. ff. quod cujusque univers. nom. Losae. d. cap. 1. n. 40. Et sic Syndicus est procurator, sive actor publicus, qui communi universitatis mandato, causas et lites ejusdem administrat, curat et persequitur, l. 1. et tot. tit. ff. quod cujusque univers. nom. Rosbach. d. tit. 12. n. 2.
decis. 800. n. 5. et 6. vol. I. Losae. de jur. univers. part. 2. c. 1. n. 12. seq. Et non solum tota universitas, sed etiam certa pars universitatis Syndicum constituere valet, Jason. In repet. l. 9. n. ff. de justit. et jur. Quaenam autem requirantur ad constitutionem Syndici, vide Losae. d. cap. 1. n. 21. seq. Et an consensus totius universitatis 1. obs. 76. et 3. observ. 18. Alterum tribunorum vel collegii sive universitatis symphor. tom. 1. part. 1. tit. de reconvent. Verum hujus dubii decisio ex Reipubl. udminittratione, stylo et consuetudine desumenda venit, ita ut si penes Consules et Senatores Reipubl. administratio in solidum consistat, horum consensus sufficiat, secus vero si Reipubl. status sit democraticus, et tribuni quoque in administratione concurrant, horum quoque consensus requiratur. Besold. in delibat. ex lib. 3. pandect. quaest. 27. sol. 318. seq. per tradita suprae cap. 1. n. 3. seq. et lib. 2. c. 1. n. 83.
in parat. ff. quod cujusque univers. nom. n. 4. Quo casu etiam unam ex illis audiendum esse probat. decis. 26. n. 7. seq. per tot. Et cum publicum sit officium Syndicatus, etiam invitis id imponi potest, l. munerum. §. defensores. ff. de munner. et bon. l. filius fam. 8. §. 1. ff. de procur. Rosbach. d. tit. 12. n. 20. Besold. de jur. univers. cap. 4. n. 5.
l. fin. ff. quod cujusque univers nom. Bart. in l. 1. ff. de alb. scrib. Quamvis enim de jure civili privatus ad publica judicia criminalia procuratorem constituere non possit, l. pen. ff. de publ. jud. l. 1. ff. an per ali. caus. appell. l. de fide. 16. C. ad L. Chron. de fals. Menoch. arbit. jud. tib 1. quaest. 79. Carpzov. pract. crim. quaest. 105. n. 3. seq. Universitas tamen per Syndicum criminaliter accusare, accusarique et defendi potest, per l. tam collatores. 18. §. ut autem. et §. haec quoque C. de re milit. Specul. tit. De Syndic. n. 5. et tit. de accusat. vers. fin. et tit. de procur. n. 11. Maranta part. 4. dist. 1.
n. 39. Myns. 4. obs. 76. Carpzov.
12. Ut autem Syndicus ad negocia admittatur, mandato opus habet, Carpzov. decis. 28. num. 4. seq. Quod ab illis dandum et confirmandum est, qui ipsum constituunt, dequibus in delib. ex libr. 3. pandect. 14. quaest. 27. Neque etiam in hujusmodi mandato subscriptione opus est, sed sufficit, si solo judicii vel magistratus sigillo, vel Notarii authorisatione confirmatum sit, Bald.
part. 1. tit. 37. §. de var. univers. spec. concl. 91.
16. Universitas non solum ad juramentum suppletorium admittitur, si semiplene tantum probatum sit. Ant. Faber. in Cod. lib. 4. tit. 1. defin. 40. n. 1. sed judiciale quoque juramentum ipsi defertur, Carpzov. part. 1. constit. 13. defin. 1. Hoc autem juramentum non a syndicis, sed a nonnullis de universitate, qui veritatis conscii dicuntur, praestatur l. 97. ff. de condit. et demonstr. l. 14. ff. ad municipal. Gail. 2. de pac. public. cap. 7. num. 17. et 18. Et de jure part. 1. quaest. 8. n. 13. Carpzov. d. constit. 13. defin. I. n. 4. nisi juniores exactiorem rei cognitionem habeant, Carpzov. d. l. defin. 2.
Porro sciendum est, quod hodie Syndici in Civitatibus Imperialibus, dicantur etiam Advocati, et a Syndicis aliarum universitatum, quae aliis magistratibus subsunt, differant, de jur. pub. lib. 7. cap. 1. num. 56.
Carpzov. decis. 28. n. 16. Scheineman. supra lib. 2. cap. 2. num. 124. Ita de anno 1512. subscriptione, Metensis civitatis Cancellarius nominatus legitur; et D. Georg, de anno 1548. Cancellarium civitatis Coloniensis sese nominavit. Ita, ut qui apud Principes sunt Cancellarii, apud Civitates Syndici salutantur, et modestiae causa Cancellariorum nomine et honore insigniti nolunt, d. l. n. 17. Et quamvis Herman, Kirchner. in Mervillerio, sive de officio et dignitate Cancellarii lib. 1. cap. 4. n. 112. seq. scribat, Civitates Imperiales, quamvis in suos omnimodam jurisdictionem, potestatemque et jura habeant, tamen neque Cancellariae nomen, neque Cancellarii usurpent; sed Syndicos et Notarios more majorum retinent. Nec aliter in Comitiali consignatione illorum quemquam ascriptum repeno, praeter Martinum de jur. publ. lib. 7. cap. 1. num. 56. ita scribens, Civitates liberas posse habere Cancellarios, sed hactenus modestia jus suum temperasse. Nullum video obstaculum. quo minus hoc agere valeant, quod reliqui Imperii Status. Praeterea et archiva habent, et Cancellarias, quidni ergo et Cancellarios, si velint habebunt? An omnes Cancellariae utantur nomine, mihi quidem cognitum non est; ad hoc teneo, Argentorati, atque alibi etiam id nomen in usu esse. Et quid vetat, si alibi in usu non sit, in usum revocare, res postquam illis est, cui hoc nomen commode recteque tribui non posset. Putat Kirchnerus, Martinum anno 1512. Cancellarii nomine usum, in posteriore ejusdem Recessus non aeque. Quicquid sit, quod hanc variationem suaserit, sive huic sive Georgio de anno 1548. Coloniae Agrippae nomine, titulo Cancellarii subscripsit, et anno 1551. in subscriptione
l ult. in fin. C. de quatrien. praescr. Indeque dicuntur Consulenten, quod Reipublicae Proverb. 11. v. 14. Ego, inquit Salust. ad Caesar. multa legendo et audiendo ita comperi, omnia regna, civiates, nationes usque eo prosperum Imperium habuisse, dum apud eos vera consilia valuerunt; ubicunque gratia, timor, voluptas ea corrupere, paulo post immunitae opes deinde ademptum Imperium, postremo servitus imposita l. 4. C. de contrah. stipul. et parentem Ulpianum voecavit. l. 4. C. de locat. Neque etiam Respublica Attica id fastigii adepta esset, nisi habuisset Milthiadem, Themistoclem, Aristidem, Timonem, Periclem et reliquos. Et Roma beatam sese praedicat, prae omnibus caeteris, in tantum crevisse vires suas bonorum et fortium virorum consilio, videlicet Scipionum, Fabiorum, Marcellorum, etc.
doct. civil. lib. 3. cap. 2. Hippol. a Collib. de Princip. cap. 9. Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 24. cap. 1. Bodin. de republ. lib. 3. cap. 1. Richter. axiom. polit. 32. et 154. lib. 3. polit. cap. 22. Et non admittendum Machiavelli dogma quo affirmare ausus est, Magistratus et Principes in tam variis negociis ad omnia satis esse perspicaces, ita quidem, ut nullibi errent aut labantur, lib. de Princip. cap. 23. sed rectius, bonum consilium Principis opus tueri, decus ei conciliare, eumque admirabilem et formidabilem efficere, scribit Antimachiavel. lib. 1. de regni admin. theor. 1. pag. 46. seq.
in ejus vita. cap. 28. nec consilia sua ad nutum Domini dirigere debent, sicuti coqui cibos ad palatum Domini dirigunt, de quibus polit. Bibl. lib. 2. axiom. 62. Quid enim rectum proficisci poterit ab eo, qui linguam frenat ad nutum Principis et Domini sui, quid unquam fuerit praesidii in ista Republ. in qua videmus curiam elinguem, in qua dicere quod velis periculosum, quod nolis miserum esset? Plutarch. in panegyr. Pessima ferarum tyrannus est, de cicuribus adulator, Plaut, in sympos. hosque legiumi regni et Reipubl. gravissimas esse pestes, dicit Buchan. in 28. praesat. dial. de jur. regn. apud Scot. Quid Neronem castissime educatum crudelem fecit? adulatio. Quid Caesarem contra patriam rebellare fecit? adulatio. Unus igitur Clytus, quem Alexander M. vino incalescens, quod adulari nesciret, et Persicam mollitiem detestaretur, confodit, sexcentis prarferendus Aristippis, Dur. di Pascol.
in l. quod meo. 18. §. 1. ff. de adquir poss. vix unquam in conspectu inumbratae quietis esse videntur. Nam quamvis acies et ingenium comitari utplurimum sanguineos praedicetur, calida tamen et callida plerumque consilia inde proficiscuntur, quae mutandis et novandis rebus, quam gerundis aptiora esse videntur, Q. Curt. lib. 4. de reb. gest. Alex. M. lib. 3. polit. cap. 4.
in adelph. act. 1. scen. 2.
Psal. 101. v. 6. oculos convertit ad fideles terrae, ut secum sedeant. Et coram extraneo, ne facias consilium, nescis enim quid pariet, ait Syacid. cap. 8. v. 21. Causam tuam tracta cum amico tuo, secretum extraneo ne reveles, ne fortasse insultet tibi, cumaudierit, et exprobrare non cesset, Proverb. 25. v. 9. 10. Confer supra lib. 2. cap. 8. n. 107. et seq.
Exod. 23. v. 8. Deutr. 16. v. 19. Eccles. 20. v. 31. Invalidum est auxillum legum, quae vi, ambitu, postremo pecunia turbantur, Tacit. 1. annal.
de consil. polit. axiom. 45. Sicut enim nec qui hesterno praeceptor erat, nunc Cancellarius male audit, ita etiam nec qui hesterno scholaris erat, hodie Syndicus bene audit, et ad hoc officium aptus erit, et ideo juniores senioribus adjungendi, num. 35. Qui enim semel scurra, nunquam pater familias. In quo saepissime Reipubl. malo erratur, quando homines, qui probati non sunt, quique haereditariae administrationis amplitudiuem non habent, ex ima et ignota status cavea, per satvram, ad summum Consiliariatus podium evebuntur. Hinc quoque Consiliarius legitime natus essecebet, Camill. Borel. lib. 1. de magistr. edict. cap. 7. num. 9. Spurius enim, si bonus est, casu, si perversus, natura accidit. Unde illegitime nati Camerae Assessores esse nequeunt, Ord. Cam. part. 1. tit. 3. §. 1. Quamvis legitimati proponantur, Myns. 4. obs. 31. De quibus et aliis similibus Syndicorum et Consiliariorum virtutibus et requisitis, vide plura apud Nolden. in Trebat. de offic. jur. dignit. et privileg. consiliar. per tot. et quae scripsi de magistratibus supra libr. 2. cap. 8. num. 34. et multis seqq. per tot.
decis. Delphin. 798. n. 2. tom. 1. et si sciat injustum fieri, pertinaciter resistere debet, et si non possit, saltem verbis protestari, et hanc protestationem in actis scribi petere debet, Georg. de Gabed. pract. quaest. 47. n. 3. part. 2. Alex. cons. 1. n. 10. Dec. cons. 8. n. 2. vol. 1. Nec curabit Consiliarius, si videat Principem et Dominum suum veritatem dicendo, offensum iri, sicuti vulpecula apologica a leone interrogata, bene num male sua oleret spelunca, se catarrho laborare, nec quicquam olfacere posse respondit, nec indignationem ejus, vel periculum vitae, ut ante eum lupus et asinus incurrebant, praeceps prolaberetur, et cum felicitatis detrimento conjunctum sit, si quis statim primus feli tintinnabulum appendat.
luig. libr. 1. cap. 6. n. 27. Nec Principis illum minae, nec tyranni movebunt mortaria, pluris enim faciet ipsum numen, quam numinis vicarium, creatorem Deum, quam creaturam Principem. Nec refert, etiamsi cum Michaea vitae periculum subeat, 3. Reg. 22. Melius enim est, pro veritate, cum c. nemo. caus. 11. quaest. 3. Consilianus quoque non requisitus, si necessitas postulet, consulere debetne in censum adulatorum referatur, Gerhard. decad. 4. polit. quaest. 4.
Quod si forte consilium male succedat, an id Consiliario damnosum esse possit? ubi distingui solet inter consilium malum ex proposito, et ex eventu, ita ut illud consultori sit pessimum, arg. l. 2. ff. quod quisque jur. Reusner. cons. 17. n. 87. lib. 2. Nolden. Trebat. §. 27. num. 23. et cunsilii fraudulenti de dolo sit actio, arg. l. consilii. ff. de R. Jur. Secus vero, si bona intentione consilium datum, ex eventu male succedat, d. l. consilii. 74. ff. de R. I. Besold. 2. 41. polit. cap. 3. num. 55. Quia Optimum interdum consilium parum prosperum, nec rarum, ut bonis initiis, mali succedant eventus, Salust.
Qui enim consilium dat, fidem non eventum sperare debet, nec eventus in manu consultoris est, Bodin. de republ. libr. 3. cap. 1. polit. cap. 22. Et omnes profecto omnium temporum Senatores et viri praestantes, qui vel fuerunt, vel hodie sunt, errarunt, et saepe errare et labi possunt, inquit Cominae. lib. 8.
Quam utile, imo quam necessarium sit in Republica peritos et eruditos habere Syndicos et Consiliarios, non opus est, ut-pluribus demonstrem, sed res ipsa loquitur. Ex quo etiam in Civitatibus Imperialibus, praesertim praecipuis, non unus tantum, sed plures constitui solent: lib. 1. theor. 2. Et si unicus est Syndicus, isque plurimis difficilioribus negociis occupatus moriatur, et novus in ejus locum recipiatur, longo tempore opus est, quo ipse civitatis jura, privilegia, consuetudines, etc. cognoscat, ubi interea magnum Reipublic. incommodum oriri poterit. Imo impossibile fere est, quod unus omnes et singulas Reipubl. res et causas observare et expedire possit, cum et prudentissimus quisque quandoque aberrare possit, Vir unus haud videt omnia, Euripid. Et quemadmodum nauta, etiam experientissimus, non conatur Solus navim gubernare, sed et aliorum, tempestatibus exortis, consilio et auxilio utitur; ita etiam Respublica propter varios rerum casus et causas plurimorum auxilio et consilio utitur, Oldendorp. de consultat. Et propterea quoque plures requiruntur Syndici et Ad vocati, ne partes litigantes Referentem in causa sciant, eumque vel corrumpere, vel odio habere attentent.
Syracidis 33. vers. 31. Si tibi est servus, sit tibi quasi anima tua; quasi fratrem eum tracta, quoniam in sanguine animae comparasti illum: Si laeseris eum injuste, in fugam convertetur, et si extolleus discesserit, quem quaeras, et in qua via quaeras illum, nescis.
l. Divi fratres. 17. ff. de jur. patron. l. 4. C. de contrah. stip. §. filius familias. 4. 1. quib. mod. toll. patr. pot. Judicum praeceptores et sacerdotes. l. si aedibus. 32. ff. de damn. infect. l. 1. §. 1. ff. de just. et jur. Patres juris, l. 1. C. de excus. artif. quibus janua Imperialis semper pateat, l. 3. ff. de offic. div. judic. Sicuti Regis Davidis Consiliarius Hulai ipsius amieus dicitur, 2. Samuel. 16. v. 16. Et filius Nathan Salomonis amicus vocatur, 2. Chron. 4. Et Rex Joas Elisam patrem vocat, 2. Reg. 13. vers. 14. Josephus Pharaonis Consiliarius pater patriae salutatur. Genes. 4. vers. 43. et cap. 45. vers. 8. Nero Imperator Consiliarium Senecam amicum suum dixit.
annal. lib. 14. Hinc etiam Consiliarii et Jureconsult. vocantur Nobiles, in l. 2. §. fin. ff. de excusat. tut. Nobilissimi, in l. dixitnut. 4. §. 1. in fin. ff. eod. l. providendum. 7. C. de postul. Egregii et Illusties, l. 2. §. fin ff. qui pet. tut. l. 2. §. 9. C. de veter. jur. enucl. d. l. 2. §. fin. ff. qui pet. tut. et Consiliarii dicuntur pars corporis Principis, l. quisquis. 5. C. ad L. Jul. Majest. Et cum Principe quasi unum corpus et ordinem con stituunt, l. jus Senatorum. 8. C. de dignitate. et ab ejus persona et praesentia splendorem re cipiunt, l. unic. C. de praepos. labor. Et haec si in Principum Consiliariis obtinent, cur non etiam in Rerumpubl. Consiliariis et Syndicis, cum harum moderatores non sint Principes, sed ex ordine civium sd magistratum electi, et sic potius honorandi, quam despiciendi, cum authoritas et dignitas Consiliariorum ipsius Principis et Reipubl. dignitas non immerito censeatur, fieri enim non potest, ut magni fiat Princeps, vel Respublica, cujus Consiliarii contemnuntur, si enim digni sunt honore, contemni non debent, si non digni, tales cur retinet, Everh. a Weihe. in aulic. polit. axiom. 115.
1. Varia sant officiorum genera.
2. Magistratus quoque Civitatum municipalium administratores et officiales constituere possunt.
3. Quomode et quales constituendi?
4. Munus non personae, sed persona muneri praeficienda.
5. Inhabiles et culpabiles officiales ad officia publica promovens reus fit injuriae civibus illatae.
6. Certa officialibus constituenda sunt salaria.
7. Cautio ab ipsis exigeda.
8. Officiales supra fas et aequum ditescentes, ut spongiae expnrimendi sunt.
9. Officialis unde ditatus sit, officio judicis relinquitur.
10. Officiales prehibere ne bona immobiliae emant, vel cum subditis contrahant, utile videtur.
11. Ex factis officialium obligantur Domini, eorumque negligentiam praestare tenentur.
12. Scientia officialium nocet Domino et universitati.
13. Officiales ubi conveniendi?
l. fin. ff. de offic. assessor. Et pro rerum et munerum civitatis varietate varii sunt, quidam enim publicis tabulis praesunt, quidam census et alias civitatis oblationes colligunt, quidam locorum et viarum communionem, renovationem, aedificationemque et quae extra urbem fiunt, fierive debent, curae habent; quidam teloniis et molendinis, pharmacopolio, domui tributariae et monetariae praefecti sunt; quidam nocturnarum vigiliarum inspectoris, clavium portarum custodis, quaestionum judicis, morum magistri, praefecti annonae, aedilis cerealis, aliarumque rerum venalium ad vitam necessariarum cura funguntur, l. fin. §. item. ff. de muner. et honor. De quibus passim supra libr. 2. et in subsequentibus capitibus dicetur.
l. procuratores. l. quandocunque. C. de decurion. Losae. de jur. uni-vers. part. I. cap. 3. n. 53. seq. Ziegler. §. Civitas. concl. 1. num. n. 26. M. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cup. 2. n. 167. Maul. de homag. tit. 13. n. 10. Quemadmodum enim jurisdictio a bonorum dominio et administratione diversa est, ita illa cessante haec non statim cessare potest, et propterea universitas in re sua propria, quo minus officiales constituat, nihil impedit, arg. l. in re mandata. C. mandat. Th. Maul. de homag. cap. 12. n. 24. seq.
Novel. 8. in fin. quod dicitur juramentum assecurationis, de pignorat. cap. 15. n. 3. Thom. Michael de jurisd. concl. 57. Et constituendi sunt administratores et officiales pii, Deum timentes, et avaritiam aversantes, Exod. 18.
v. 21. qui probatae sunt vitae,
1. obs. 44. Myns. 3. obs. 7. Lather. d. cap. 16. num. 185. Zorer. pag. 1. quaest. 12. n. 881.
de arar. lib. 7. cap. 1. circa fin. Klock. de arar. lib. 2. cap. 130. n. 2. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 19. num. 24. seq.
de arar. Libr. 2. cap. 131. num. 1. ubi ait, interdum dominos connivere, ut mali officiales ex raptu vivant, per fas et nefas ditescant, quos ut spongias postquam affatim bibunt, exprimunt, et sic poena talionis plectunt, Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 6. n. 4. et 9. Sicuti Julius Caesar rapacissimos quosque ad officia elegit, et postquam rem fecissent, condemnavit, dicens, uti se ministris suis tanquam spongiis, quas siccas humectaret. et humectatas exprimeret Klock. d. n. 1. Idemque Georgium Fridericum Marchionem Brandeburgensem fecilTe, refert Frideric Taubman. in orat. funebr.
de probat. concl. 1143. Menoch. 1. praes. 85. n. 21. et 3. praf. 52. in fin. Farinac. cons. 96. n. 6. seq. Tusch, lit. O. concl. 95.
l. aufertur 94. §. 2. ff. de jur. fisc. l. non licet. 46. l. qui officii. 62. in princ. ff. de contrah. empt. l. quisquis. l. principalibus. C. eod. 1. un. C. de contract. judic. illis quoque, qui publicam peeuniam tractant, negociationem prohibendam esse Romani censuerunt, Klock. d. cap. 131. n. 6.
arg. l. 1. ff. quod juss. l. I. §. 1. ff. de exerc. act. l. sed et 7. in fin. l. sed si. 11. §. 2. in fin. ff. de instit. act. l. humanum. 8. C. 12. de leg. Hier. Schurff
l. cives. C. de incol. Bartol. In l. municeps. §. fin. ff. 44. municipal. Menoch. 2. arbit. jud. cas. 86. Alciat. cons. 45. n. 9.
1. Civitates Imperiales non solum ipsae, sed etiam per Syndicos ad administratores contrahere possunt,
2. Quaenam requirantur ad hoc, ut Syndicus contrahere possit.
3. Administratores quando pecuniam mutuo dare possint?
4. Ipsa civitas ex mutuo obligatur, si liberam administrationem habeat.
5. Ubi opus non est probare, pecunciam in publicam utilitatem versam esse.
6. Quod proceres, quibus Reipubl, administratio concessa, faciunt, idem est, ad si singuli cives fecissent.
7. Administratores quatenus contrahere possint.
8. Quando administratores liberam bonorum administrationem non habent, civitas ex eorum contractibus non obligatur, nisi probetur, pecuniam in rem civitatis versam esse.
9. Onus probandi creditori incumbit.
10. Ubi verisimiles quoque conjecturae sufficiunt.
11. Si pecunia in rem civitatis non versa, soli contrahentes obligantur.
12. Quando in utilitatem et rem civitatis pecunia versa, bona civitatis communia obligantur, non vero singulorum civium.
13. Quod universitas debet, singuli non debent.
14. Quae sunt universitatis non sunt singulorum.
15. Collecta civibus imponi potest, qua aes alienum solvatur.
16. Singuli cives eorumque bona obligari non possunt.
17. Nisi ipsi consentiant.
18. Bonis civium obligatis, an et quatenus singuli in solidum conveniri possint.
19. Universitas et singuli differunt.
20. Obligationis verba attendenda sunt.
21. ut cives obligari possint, magistratui concessa potestas inspicienda.
22. Nemo ex alieno contractu obligatur.
23. Universitatis nomine conventus et solvens, indemnis haberi debet.
24. Novus civis an ad veteris debiti solutionem teneatur.
25. Quid de eo, qui desinit esse civis.
26. Principum subditi an ad Dominorum aes alienum solvendum teneantur.
27. Dominorum potestas Dominium et res singulorum non afficit.
28. Princeps nemini rem suam auferre potest, nisi refuso pretio.
29. Ex publicis Dominorum reditibus aes alienum solvendum.
30. Respublica tempore necessitatis a civibus mutuam pecunim exigere potest.
l. civitas. 27. ff. de reb credit. Joh. Bruning. de var. univers. spec. concl. 75. Besold. de jur. univers. cap. 6. per tot. D. Wolffg. Jacob. de jur. univers. concl. 12. modo gubernatio ipsis commissa sit. Carpzov. part. 2. constit. 6. defin. 18. n. 12. Ita quidem, ut si magistratus et administratores civitatum, liberam habeant administrationem et gubernationem, et totam civitatem repraesentent, ipsi etiam soli contrahere possint, absque tribunorum consensu, secus vero si Reipubl. Status sit democraticus et tribuni plebis in Reipubl. administratione concurrant, horum quoque consensus requiratur, per tradita supra cap. 1. num. 3. et seq. et lib. 2. cap. 3. num. 124. et seq. Et ita Syndicum quoque universitatis nomine contrahere posse tradit, de concl. 12. ubi ad hoc, ut hic in contractibus et obligationibus, quae per ipsum universitatis nomine celebrantur, bona ipsius l. procurator cum libera. ff. de procurat. Vel cum speciali mandato, secus vero in eo, qui simplicem tantum administrationem habet, Losae.
de jur. universit. part. 3. cap. 3. n. 14. seq. Et si plures sint administratores sive Syndici, etiam unus solus universitatis bona obligare possit, quia officium administrandi in dubio cuilibet in solidum concessum esse intelligitur, Losae. d. cap. 3. n. 17. seq.
l. si bene collocatae. 33. ff. de usur. ubi prospispicere debent administratores, ne pecuniam publicam sine pignoribus vel hypothecis idoneis credant, d. l. 33. Si vero administrator non satis tuto pecuniam foenori collocaverit, in sortem tantum condemnatur, si nulla fraus, vel culpa ipsius arguatur, l. Lucius. 21. §. Paulus. ff. ad municipal. l. princ. ff. de administ. tut. l. cum quidam. 17. §. pen. ff. de usur. Bruning. de 4. var. univ. spec. concl. 75. Et ipsam quoque civitatem, sive universitatem, ex mutuo obligari, et pecuniam mutuo accipere posse, si cives legitime sint convocati, vel magistratus, ut jam dictum est, liberam administrationem habeat, tradunt per
de var. univers. spec concl. 77. lit. a. et b. cum enim hi ipsam universitatem et civitatem repraesentent, quod ipsi fecerunt, ipsa civitas fecisse creditur, arg. l. quod semel. ff. de decret. ab ordin. fac. l. si is qui bona. l. si rem. ff. de pignor. Neque etiam consiliarii et administratores civitati praejudicare voluisse creduntur, per c. nisi essent, X. depraebend. Quod si interdum fallat. sibi hoc imputet civitas, l. 1. §. unde quaerit. ff. de exercit. act. Coler. d. cap. 3. num. 354. Quod d. l. civitas. 27. ff. si cert. pet. Bruning. d. conclus. 77. lit. c. Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 37. num. 23. Coler. d. cap. 3. num. 349. seq. Carpzov. d. part. 2. constit. 6. defin. 19. per tot. et in d. asyl. debit. §. 46. n. 231. seq. Quando enim pecunia in utilitatem civitatis est conversa, tum ipsa naturalis aequitas suadet, ut ipsa civitas ad restitutionem teneatur, et res ejusdem hoc nomine obligetur, l. si is, qui bona. 11. ff. de pignor. cum jure naturae aequum sit, neminem cum alterius injuria locupletari, l. jure naturae. 207. ff. de. R. l. Et hoc casu ipsi l. 1. C. de solut. et liberat. auth. hoc jus. C. de Ss. Eccles. l. si praedum. C. de praed minor. Hart. Pistor. d. quaest. 37. n. 30. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 4. n. 17. Carpzov. d. constit. 6. defin. 19. n. 8. et in asyl. d. §. 46. n. 234. Nec creditorem ab hoc probandi onere relevat, si in instrumento habeatur, pecuniam in rem civitatis versam esse, auth. hoc jus porrectum. C. de SS. Eccles. Köppen. quaest. 60. n. 7. Mascard. de probat. concl. 1161. n. 19. Coler. d. cap. 3. n. 352. Hart. Pistor. d. quaest. 37. n. 31. Carpz. d. l. Bruning. d. l. concl. 79. in fin. Non tamen requiritur ocularis et necessaria probatio, sed verisimiles etiam conjecturae rem utiliter collocatam fuisse, sufficunt, Menoch. 3. praes. 55. n. 4. Mascard. d. concl. 1161. n. 1. Quia et illud manifeste apparere dicitur, quod ex probabilibus conjecturis colligitur, l. 1. et ibi Jason. C. de testam. l. licet Imperator. 74. ff. de legat. 1. Et in hac re arbitrio judicis multum tribuendum esse, monet Alciat. in d. l. civitas. ff. si cert. pet. Hart. Pistor. d. quaest. 37. n. 38. In venditione tamne annuorum redituum et aliorum bonorum a civitate facta, probatio in rem versionis ab emptore non exigitur, Carpzov. d. constit. 6. defin. 20.
d. l. cititas. 27. ff. si cert. petat. Bruning. de var. univ. spec. concl. 79. Carpz. part. 2. constit. 6. defin. 21. per tot. ne scilicetis, qui fidem administratorum secutus, pecuniam mutuo dedit, manifestam rei suae jacturam habeat, contra aequitatem, l. si me et Titium. 32. ff. si cert. pet. Et hac de causa creditorem actionem ex mutuo adversus civitatem et administratores eventualiter uno libello alternative instituere posse, tradit Dec. in d. l. civitas. ff. si cert. pet. Carpozov. d. const. 6. defin. 22. Nec hoc casu ipsi administratores, a creditoribus conventi, privilegio
d. l. definit. 23.
d. quaest. 60. n. 16. Coler. de process. execut. part. 2. cap. 3. n. 371. Hart. Pistor. d. quaest. 37. n. 6. d. l. defin. 24. Nam quod universitas debet, singuli non debent, l. sicuti. 7. et ibi. Bart. ff. quod cujus que universit. Decius in l. civitas. 14. n. 6. ff. de reb. cred. sicuti et ea, quae sunt universitatis, non sunt singulorum,
cons. 20, per tot. part. 1. Goeden. cons. 5. n. 39. Gail. de arrest. cap. 9. n. 8. Carpzov. d. const. 6. defin. 25. n. 2. Bruning de var. univ. spec. concl. 78. Besold. de jur. univers. cap. 6. n. 3. Berlich. part. 1. concl. 52. per tot. Trentacinqu. lib. 1. tit. quod cujusque univers. resol. 2. Quia obligare singulares personas, non respicit utilitatem publicam, nec Princeps, nec Respublica in bonis privatorum quicquam juris habet, et contractus non obligant nisi consentientes et quod nostrum est, sine facto nostro auferri non debet, Gail. d. n. 8. Bruning. d. concl. 78. Adeo, ut talis obligatio non valeat, etiamsi major pars civium consenserit, ita ut illi, qui non consenserunt, nec arrestari vel personaliter detineri queant, sed illi tantum, qui praesentes fuerunt. Besold. d. cap. 6. n. 4. quia in his, quae competunt pluribus, ut singulis, major pars minori non l. quod omnes. 29. de R. I. in 6. Quod si tamen cives contrahentes semet ipsos singulatim obligaverint, idque expresse ab iis, vel eorum nomine, ac consensu a Tribunis plebis dictum fuerit, quilibet eorum obligatus est, et in privata eorundem bona executio fieri potest, per l. in princ. ff. de magistr. conv. l. fin. vers. in provinciis vero. C. de vend. reb. civit. Goeden. cons. 5. n. 14. Köppen. d. quaest. 60. num. 20. Pistor. d. quaest. 37. n. 7. Coler. d. cap. 3. num. 372.
in l. si se non obtulit. 4. §. 1. ff. de re judic. per l. aliena. 20. §. 1. ff. de pignor. act. Contrarium tamen, et civibus pro mutuo sigillatim obligatis, in dubio unumquemque non in solidum videri obligatum, sed pro virili tantum, docent per l. reos. 11. in fin. ff, de duob. reis. Hartm. Pist. d. quaest. 37. n. 18. Coler. d. cap. 36. n. 38. Köppen. d. quaest. 60. n. 27. Carpzov. d. constit. 6. defin. 26. Cum magistratus contrahendo saltem bona universitatis obliget, non etiam singulorum, quae non sunt in Dominio et potestate universitatis et magistratus, l. 7. §. 1. ff. quod cujusque univers. caus. adeoque haec non magis obligari, vel oppignorari possunt, quam bona aliena, l. 41. ff. de pignor. act. l. 22. ff. de pignor. et hypoth. in tantum ut licet omnes cives inunum convocati obligationi isti consenserint, aut ipsimet contraxerint, siquidem civitatis saltem causa, semet vero singulariter non obligaverint, ipsa communitas saltem teneatur, non singuli, Pistor. d. 19. quaest. 37. n. 6. Universitas enim et singuli perpetuo a se invicem separantur et discernuntur,
l. 27. ff. de reb. cred. Maevius de arrest. cap. 8. n. 218. atque tunc quilibet civium tam pro rata et portione sua, quam pro universo debito detineri potest Jason. in. l. 4. §. 2. ff de juris dict. et ibi Rippa et alii. Peck. d. l. Et David Maevius de arrest. d. cap. 8. n. 211. et seq. accurate discernendum esse censet, quae sit publica potestatis eorum, qui Reipubl. praesunt, constitutio, ut inde dependeat effectus et obligatio illorum, quae geruntur, ita ut ubi sola istis committitur Reip. administratio, et si omnepenes illos sit jurisdictionis exercitium, si tamen expresse non reperitur indultum,
l. toties. 6. ff. de policitat. l. venditor. 13. §. 1. ff. commun. praed. Bald. in l. 1. n. 2. C. ne sil. pro patr. Paul. de Castrens. cons. 20. per tot. part. 1. Göden. cons. 5. n. 39. Gail. de arrest. cap. 9. n. 8. Bruning. de var. univers. concl. 77. ubi testatur hanc sententiam a Camera Imperiali in causa Benner contra l. consensu. et ibi gloss. et Dd. ff. de act. et oblig. fiquidem illis quibus Reipubl. cura incumbit, in singularium personarum bona jus competit, cum obligare personas et bona civium non spectet pruprie ad utilitatem et administrationem publicam. Aliter vero se res habet, quando ex lege, statuto, vel consuetudine ea potestas data est magistratui, vel certis selectis ex civium numero, ut totam civitatem repraesentent, et quicquid peregerint publico nomine, id obliget singulos cives, eorumque facultates atque si ipsi adfuissent et consensissent. Atque hoc non infrequens est in plurimis Germaniae civitatibus, ut Senatui et certo numero civium, veluti centumviris, quinquagintaviris et similibus tam lata competat potestas, ubi omnis cessat iniquitas, si obstringuntursinguli cives a paucis, quia pro utilitate publica id jus iis concessum est, ab his, qui ipso jure ad conservandam Rempubl. extreme obigati sunt. Sicuti igitur quis tenetur ex eo, quod a procuratore, vel mandatario gestum fuit, ita et illi satisfacere tenetur, quod suo nomine promisit, cui ita jus fuit.
in l. 4. §. actor. n. 6. ff. de re judic. Ant. Faber. de oblig. et act. defin. 4. n. 5. Peck. d. cap. 4. n. 17. aerario autem exhausto, communia civitatis praedia vendenda erunt, l. fin. C. de vend. reb. civit. Vel si jam distracta sint, et nihil proprii amplius civitas possideat, civibus collecta pro satisfactione aeris alieni imponenda; quod enim solvi omnium interrest, ab omnibus contribuatur opponetet. l. 1. et 2. princ. §. 2. ff. de Leg. Rhod. de jact. l. 12. C. de oper. publ. supra n. 15.
consil. 455. lib. 1. ita respondet: Quod juris est: de ipsa communitate, idem esse debet de hominibus, qui postea dictae communitati adjiciuntur; Communitas est quaedam universitas juris, quae recipit augmentum et diminutionem, et ideo pacta cum ea facta extenduntur ad illos, qui de ipsa postea efficiuntur, cum semper eadem jesse dicatur, videaturque ea conditione recepti, ut pari jure utantur, Peck. d. cap. 4. n. 17. atque sic si collecta pro aere alieno praeteriti temporis imponenda veniat, cives de novo accedentes conferre teneantur, per. l. 76. ff. de judic. Guid. Pap. decis. 279.
d. cap. 4. n. 17. censeat, eum, qui desinit esse civis, et alio domicilium transtulit, nihilominus teneri ex illa obligatione, si eo tempore, quo civis extitit, contracta fuit, cum sufficiat, quod causa propter quam debitum contractum fuit, habuit originem illo tempore, quo ille erat civis, et quod tunc contractum fuit, Bart. ad l. incola. ff. ad municipal. Speculat. tit. de cens. §. nunc dicendum. vers. sed quid erit. Contraria tamen opinio verior esse censetur, postquam tamen civis juri civitatis legitime renunciavit, desinit quoad ipsum causa, ob quam obligatio ejus bona tangit, et non gaudet amplius civitatis immunitatibus et commodis, ut ita iniquum videatur oneribus ilium relinquere subjectum, fingitur decessisse, et nunquam cives fuisse, et ipse obligationis tenor stricte observandus, illum non amplius continet. Nec pro contraria sententia facit. l. incola. 34. ff. ad municipal. siquidem loquitur de muneribus, quae imponuntur civi pro usu Reipubl. quae discessu, vel mutatione domicilii evitare non licet; sed obligationis, quae civi, ut civi in eum casum imposita est, quando civitas debita non solvit, longe alia ratio est.
de arrest. cap. 9. n. 16. altero vero non itidem, etiamsi Princeps pactum de sistendis vel arrestandis subditis, in casu pecuniae non solutae, instrumento inseruerit, cum tale pactum obligantis potestatem excedat, l. 4. C. de execut. et exact. l. 12. C. de omni agr. desert. et tam legibus, quam naturali aequitati adversetur, pro alienis debitis alios molestari, l. unic. C. ut null. ex vic. tot. tit. C. ne filius pro patr. et tot. ut. C. ne uxor. pro marit. et contra rationem sit, quod unus sit debitor, alius vero exigatur, ut inquit Imperator in Novel, 52. §. 27. 1. l. 23. C. de decurion. Quamvis enim quam maxime arcta sit obligatio inter Dominum et subditos non tamen ea se eo extendit, ut Dominium seu res singulorum afficiat,
de arar. cap. 6. n. 2. Bocer. de collect. lib. 1. cap. 7. vers. quin etiam. Bornit. de aerar. lib. 7. cap. 1. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 122. Mantic. de tacit. et ambig. convent. lib. 8. tit. 5. n. 18. Hering. de fidejuss. cap. 8. tit. 5. n. 101. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 23. per tot. Quod si quoque civitas, sive universitas ex contractu laesa fuerit, et laesio prabetur, in integrum restitui potest, supra lib. 2. cap. 32. n. 2.
1. Universitas est nomen juris non personarum carens animo et intellectu.
2. In delictis dolus et consensus requiritur.
3. Doli actio adversus universitatem non datur.
4. Universitas non incurrit infamiam.
5. Innocentes non puniendi.
6. Valet argumentum a contractu ad delictum et viceversa.
7. Universitas potest excommunicari et baniri.
8. Ubi non est delictum, ibi nec poena esse debet.
9. Universitas metum inferre potest.
10. Universitatis nomen duplici modo consideratur.
11. Universitaas nihil aliud est quam homines de universitate.
12. Universitas dolum et metum committere potest.
13. Qui de alieno delicto damnatur non fit infamis.
14. Innocentes quandoque per Consequentiam puniuntur.
15. Ut tota civitas vel universitas deliquisse dicatur, quaenam requirantur?
16. In delictis magistratus populam non repraesentat.
17. In generali potestate potestas delinquendi non includitur.
18. Ad delinquendum non sunt constituti magistratus.
19. Non procedit regula, si delictum consistat in omittendo.
20. Si delictum commissum tractum habeat temporis successivum.
21. Tolerantia ratificatio quaedam actus dicitur.
22. Si universitas delictum ratum habeat.
23. Quod praesumitur si universitas deliquentes non puniat.
c. Romana. §. in universitate de sent. excommun. in. 6. Jason. in l. 1. §. municipes. n. 1. et 2. ff. de adquir. poss. et sic delinquere non possit, per l. 1. ff. si quadrup. pauper. l. infans. ff. ad L. Cornel. de sicar. l. 1. ff. de furt. Gail. de pac. publ. lib. 1. cap. 7.
l. sed ex dolo. §. 1. ff. de dol. mal. et sic delinquerenequit, com delictum absque dolo non committatur.
de jur. univers. part. 4. cap. 1. u. 49. et seq. et sic nec delictum committere potest saltem illud, ex quo infamia irrogatur.
in c. gravem, de sent. excommun.
Contrarium tamen, et non minus universitatem quam singulares personas delinquere, et ob delictum puniri posse, communis Doctorum est conclusio. quia 1. quemadmodum universitas contrahere et ex contractu obligari poteft, utcapite praecedenti dictum est, ita etiam delinquere, et ex delicto obligari potest, l. omnem. et ibi gloss. ff. de judic. auth. qua in provincia. C. ubi de crim. ag. c. fin. X. de for, compet. Everhard. in loc. a contract. ad delict. n. 1. et 2.
auth, item quaecunque communitas. C. de Episc. et cler. cap. 1. §. si quis vero ausu temerario de pac. tenend. et juram. fir. in usib feud. c. Romana. §. in universitare, de Sent. excommun. in 6. et sic delinquere potest.
supra lib. 1. cap. 19. n. 5. dictum est: poena autem delictum praesupponit, et ubi non est delictum, ibi nec poena esse debet, l. sancimus. et tot. tit. C. de poen.
l. metum. §. animadvertendum. et ibi gloss. ff. quod met caus. metus autem illatio de necessi. tate delictum secum trahit, tot. tit. ff, et C. quod met. caus. Et denique hanc sententiam probant gloss. in l. sicut verb. non debetur. ff. quod cujusque univers. nom. et in l. aliud. §. resertur. ff. de R. I. Bart. in l. civitas. in. princ. ff. si cert. pet. Bald. in auth. item nulla communitas. C. de Episc. et cler. Clar. pract. crim. quaest 16. n. 7. Covarruv. 2. var. resol. cap. 8. num. 9. Losae. de jur. univers. part. 4. cap. 1. per tot. Magon. Lucens. decis. 72. Molina tom. 3. disput. 35. Goedae. ad l. inter publica. 17. n. 20. ff. de V. S.
de jur. univers. part. 1. ce. 1. n. 10. et hoc modo accepta legitime convocata et congregata tanquam personae vicem sustinens, delinquere potest, Innocent. in c. gravem. X. de sentent. excommun. Quamvis igitur universitas sit nomen juris, animo et intellectu carens; legitime tamen congregata unum corpus et personae vicem repraesentat, idque fictione quadam et repraesentatione per rectores et administratores ipsius universitatis, l. mortuo. ff. de fidejuss. Gometz. var. rose. lib. 3. c. 1. n. 52. Myns. 4. obs. 78. n. 7. Et sic im proprie universitas delinquit, proprie vero singuli de universitate deliquisse censentur secundum l. 1. in fin. et l. seq. ff. de adquir. 11. poss. Abbas
d. l. metum. §. animadvertendum. ff. quod met. caus. et d. cap. 1. §. si quis vero. de pac. tenend. Gail. de pac, publ. lib. 2. cap. 9. num. 2. Imo et metum et dolum committere universitatem, et alio modo delinquere posse, licet non cum eadem facilitate, qua singulares et particulares personae, tradit gloss. in l. sed et ex dolo, §. 1. verb. facere possunt, ff. de dol. et d. §. animadvertendum. verb collegium. in fin. ff. quod met. Losae. de jur. univers. part. 4. cap. 1. n. 8.
Quod 3. universitas infamis non fiat, inde non sequitur, quod nec delictum insamiae poena dignum committere possit, cum ideo universitas non notetur infamia, quod alieno nomine condemnatus de delicto, ex quo infamia irrogatur, non efficitur infamis, nec is, cujus nomine condemnatur, l. furti accipe. 6. §. 2. ff. de bis. qui not. infam. et sic universitas condemnata etiam ex delicto, ex quo infamia contrahitur, non efficitur infamis, cum per se non possit litigare, et in judicio stare, sed perprocuratorem tantum seu Syndicum. de quo supra cap. 4. n. 2. Quia etiam infamiae poena personam desiderat, universitas autem proprie loquendo, non est persona nec animatum corpus, et sic in eam infamia cadere nequit.
Ad 4. respondetur, universitatem ita puniendam esse, ut haec poena ad innocentes principaliter non pertineat, cum et ipse Deus parcere voluerit Sodomitis propter paucos innocentes, propter consequentiaro tamen hoc fieri potest, prout filius in Crimine laesae Majestatis ob delictum patris per bonorum publicationem punitur. Et quod contra universitatem delinquentero seventati sit detrahendum, neque poena statim exequenda, ne multorum fiat strages, asserit Hippolyt. in l. qui caedem. ff. ad L. Cornel. de sicar. juxta illud vulgatum:
Ob populum multum, crimen pertransit inultum.
de pac. publ. lib. 2. cap. 9. n. 17. et seqq. Besold. de jur. univers. cap. 7.
in l. aliud. §, refertur. ff. de R. I. Bart. in l. aut facta. §. ult. n. 9. ff. de poen. Clar. pract. crim. quaest. 16. n. ult. Farinac. in prax. crim. lib. 3. tit. 4. quaest. 22. num. 129. Boer. de seditios. cap. ult. num. 8. Cacher. decis. 39. n. 3. et decis. 138. per tot. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 96. Losae. de jur. universit. part. 4. cap. 1. n. 18. Gail. de pac. publ. lib. 2. cap. 9. numer. 4. Mager. de advocat. cap. 16. num. 779. seq. Ita ut licet Consules, Triumviri et Senatus, non convocatis solemniter omnibus civibus, neque communicato confilio, vel accepto ad hoc speciali mandato deliquerint, ex eo tamen delicto civitas vel universitas non teneatur, vel puniatur, sed ipsi tantum Consules, Triumviri et Senatus, Bartol. d. l. auct. facta. §. fin. n. 11. ff. de poen. Socin. jun. cons. 115. num. 25. lib. 2. Castrens. cons. 423. num. 7. lib. 1. Mager. d. cap. 16. n. 782. seq. Bruning. d. concl. 96. ubi ita ab augustissimo Imperii tribunali, Consules et Senatores Civitatis N. nulla Civium mentione facta, proscriptos esse refert, his verbis. Darum, und an der Käys. Majest, stat, verkünden Wir dieselb Burgermeister und Rath zu S. in solcher Kayserl. Majest. und deß Reichs-Acht, Barth. in sentent. Camer. part. 2. sub anno 1540. 5. April. Nec contrariatur, quod Consules, Senatores et praesidentes civitati vel universitati totam civitatem vel universitatem repraesentent, supra c. 1. n. 5. siquidem hoc in iis tantum procedit, quae Senatui, prioribus et Consulibus a Civitate generaliter vel specialiter permissa et concessa sunt, non vero in iis, quae ipsis non sunt mandata cons. 224. num. 10. lib. 4. Cravet. cons. 195. n. 8. lib. 1. Sylvan. cons. 71. n. 9. lib. 2. Roman. cons. 501. n. 9. Si enim universitatis consilium ordinarium, seu ordo decurionum delictum aliquod faciat, id non debet attribui toti universitati, sed decurionibus tantum, qui deliquerunt, Losae. de jur, univers. part. 4. cap. 1. num. 14. Rossenthal. de feud, cap. 10. conclus. 4. num. 6. Quia in generali potestate Consiliariis per universitatem et populum data, potestas delinquendi l. sed et ex dolo. §. 1. et 2. ff. de dolo mal. 1. 3. §. si procuratori. et ibi Jason. ff. quod cujusque univers. nom. l. si procurator. et ibi Jason. ff. de cond. indeb. l. meminerint. 6. et ibi Bald. C. unde vi. Bald. cons. 271. num. 5. et 6. Sehrader. de feud. 2. part. 9. 18. section. 9. num. 52. Neque enim ad delinquendum conitituti sunt Consules et magistratus. Farinac.
Tum demum igitur univetsitas delinquere dicitur, quando homines istius universitatis delinquunt, ut universi, et tanquam corpus, praecedente consilio et deliberatione, secus si ut singuli delinquunt, nullo habito tractatu praevio, nec communicato consilio, nam hoc casu universitas ex delicto non tenetur, neque punitur, sed puniuntur tantum illae personae singulares et particulares, quae deliquerunt, tanquam incitatores personarum et seditiosi, tot. tit. C. se seditios. Et si solus populus, vel plebs delinquat, sine assensu magistratus et regentium, hique ad sedandam et compescendam rebellionem pro viribus omnem diligentiam adhibeant, excusantur Regentes. et populus solum seditiosus punitur, imo praecipua potius rebellionis capita, Bruning. de var. univers. spec. concl. 96. in princ.
l. jubemus. et ibi Bart. C. de SS. Eccles. Jason. in l. civitas. 27. n. 4. §. si cert. pet. Salycet. in. l. 1. C. der sedit. Boer. de seditios. cap. ult. num. 8. et 9. Schrader. de feud. 2. part. 9. sect. 9. n. 53. §. haec conclusio. Mascard. de probat. conclus. 1420. num. 20. seq. Gail. de pac. publ. lib. 2. cap. 9. num. 6. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 1. num. 26. Mager. de advoc. cap. 16. n. 792.
in d. l. 1. C. de seditios. Jason. in d. l. civitas. 27. n. 4. ff. de reb. cred. Menoch. recuper. poss. remed, 9. n. 127. Gigas de crimin. laes. Majest. rubr. de rebell. quaest. 12. n. 4. Gail. d. c. 9. n. 31. Mynsing. 4. observ. 89. Besold. de jur. univerd. c. 7. n. 2.
d. concl. 96. Mager. de advoc. c. 16. n. 794. Et Civitatem ex delicto avium tractum successivum temporis habente, indistincte ad poenam obligari, communis est Dd. conclusio. Felin. in c. dilectus. n. 8. X. de Simon. Alb. Brun. cons. 28. n. 11. Sicuti etiam, licet Dominus ex facto familiaris non teneatur, hoc locum non habet, quando delictum a familiari commissum non est momentaneum, sed tractum habet temporis successivum, Jason. cons. 139. libr. 4. Schrad. d. sect. 9. num. 21. 58. vers. tertio civitas. Tolerantia enim in actu successivo, ratificatio quaedam actus dicitur, et mandato comparatur,
cons. 66. n. 32. seq. vol. 2. Innocent. in c. gravem. n. 1. X. de sentent. excom. Modit. d. §. plebiscitum. dub. 2. num. 9. Bruning. d. conclus. 96. Mynsing. 4. observ. 79. n. 5. Menoch. recuper. poss. remed. 9. n. 126. Mager. d. cap. 16. num. 795. seq. Cujusmodi ratificatio inde colligitur, si universitas delinquentes non puniat, sed in civitate patiatur, Coler. de process. execut part. 1. cap. 2. n. 271. Mager. d. cap. 16. n. 801. Myns. d. observ. 79. num. 5. dummodo admissi facinoris scientiam, et sine periculo seditiososos compescendi potestatem habuerit, Bruning. d. conclus. 96. universitas autem excusatur non capiens facinorosos, si hi sint potentiores, Modit. d. l. dub. 39. Limitat quoque hanc conclusionem Mager. d. c. 16. n. 791. in Civitatibus Germaniae, in quibus magnus esse solet Senatus, totius populi nomine in arduis congregari solitus, si is solemniter convocatus, deliberato et communicato consilio delinquat, veluti si Consules et Senatores, quibus plerumque gubernandae Reipubl, cura demandari solet, qui et totam civitatem repraesentant, et de quavis re statuendi, sine aliorum civium convocatione, facultatem habent, animis deliberatis et communicatis consiliis, delictum aliquod committant. Verum haec limitatio ideo non admittenda videtur, quod ut paulo ante n. 18. dictum, Consulibus et Senatoribus a populo non videatur concessa potestas delinquendi, et cives in poenam conjiciendi, sed potius toti civitati optime consulendi, omneque damnum et periculum ab ipsa removendi.
1. Civitates Imperiales liberam rerum, ditionum et bonorum Civitatis administrationem habent.
2. Exemplo Civitatum municipalium.
3. A jure terriotoriali ad proprietatem rerum singularum non recte infertur.
4. Magistratus politici administrationem habent etiam bonorum Ecclesiasticorum.
5. Quo nomine certi constituuntur provisores.
6. Bona semel Deo dicata ad prophanos usus converti nequeunt.
7. Idque sub fulmine anathematis et excommunicationis.
8. Nec usu deficiente in forman patrimonialium redigi possunt.
9. Sed in alium usum pium convertenda.
10. Veluti ad alendos pauperes, Ecclesiae ministros sustentandos, etc.
11. Exemplo Hassiae Landgravii.
12. Vel pro Equestri Ordine contrae Turcam instituendo.
13. Abusus taxatur.
14. Bona Ecclesiastica pennas habent aquilarum.
15. Poena Nebucadnezaris et Belsazaris bona sacra prophanantium.
16. Nec non Caroli Martelli, Dagoberti, et aliorum, n. 17. 19.
18. Proverbium: Aurum habet Tholasanum unde natum.
20. Juliani Apostatae exitus tragicus.
21. Publica bona quaenam dicantur.
22. Communia bona distinguuntur a publicis et quaenam illa sint, et n. 23.
23. quid sint?
24. Omnia Imperatoris quatenus sint?
25. Princeps universitati rem suam auferre nequit.
cons. 408. n. 2. in fin. Guil. Rodoan. tract. de reb. Eccles. non alien. rubr. de casib. in quib. fit alien. rer. Eccles. n. 19. Mager. de advocat. cap. 6. n. 189. Hippol. a de jur. sess. et stat. Ord. Equestr. n. 435. ita, ut etiam §. singulorum. 1. de rer. divis. l. 1. l. in tantum. 6. §. 1. ff. de rer. divis. l. sed Celsus. 6. princ. ff. de contrah. empt. l. sed quod in littore. 14. ff. de adquir. rer. dom. l. 1. ff. de loc. publ. fru. l. 2. §. 2. 3. et 4. ff. ne quid in loc. publ. l. 2. et ibi Dd. com. C. de divers. praed. l. civitatisbus. 122. ff. de legat. 1. l. 1. C. de vend. reb. civ. l. servitutes. 14. ff. de servit. l. pacta conventa. 72. §. ult. ff. de contrah. empt. l. 1. §. 2. ff. quod cujusque univers. Bart. in l. 1. §. per hanc. ff. de rei vindic. Goeden. cons. de jur civit. 30. n. 8. et cons. 2. n. 8. Ita ut de istis rebus libere, et ut quilibet privatus de suis propriis rebus disponere possit, per l. in re mandata. 21. C. mandat. Maul. de homag. tit. 13. n. 9. Et Dominus superior in proprietate ista civitatem impediendi jus non habeat, Wesembec. cons. 12. num. 17. Arn. Engelbrecht. de jurisdict. imper. concl. 160. lit. c. Paurmeist. de jurisd. lib. 2. cap. ult. num. 72. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. num. 148. Quia Dominus civitatis non statim est Dominus bonorum, redituum et proventuum civitatis, sed universale illud dominium ad jus territoriale, superioritatis, protectionis et defensionis spectat, Goeden. de jur. civitat. cons. 2. num. 5. et 3. cons. 1. num. 4. et 5. Et sic a jure territorii ad proprietatem rerum singularum non recte inferri potest, Schurff.
Bona Civitatum Imperialium, aliarumque universitatum, quae ipsarum administrationi comissa, sunt vel Ecclesiastica, vel secularia. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 19. defin. 299. Besold. de jurisdict. quaest. 18. vers. tandem ad hanc. Georg. epitom. jur. publ. lib. 5. cap. 7. n. 6. Klock. de contribut. cap. 10. sect. 1. num. 100. seq. ubi administrationem et procurationem bonorum Ecclesiasticorum mere prophanam et plebeim esse asserit, et ideo a civili et politico duntaxat magistratus hujusmodi piae tutelae rationem dispungendas et executiendas esse addit, nec Episcopum, nec quem alium sub obtentu Episcopalis jurisdictionis, aut visitationis eam sibi vindicare posse, Marsil. Patavin. in defens. pac. part. 1. cap. 15. et part. 2. c. 17. et 21. Choppin. de polit. sacr. libr. 2. cap. 2. Unde secundum praescriptum Synodi Chalcedonensis cap. 26. ab Episcopis ad Oeconomos ea cura olim translata, qui de consilio magistratuum ea bona administrabant, Hospinian. de orig. templ. lib. 1. cap. 5. Et licet in Occidentali Ecclesia Pontificum potestate oppressa, Episcopi hanc curam ad se tantum transferre conati sint, in Orientati tamen ea mansit procuratio et visitatio apud magistratum, ut magnum oeconomum et chartophylacem, Gregor. lib. 5. Klock. d. l. num. 103.
de anno 1548. §. de anno 1577. tit eod. 32. §. fin. Carpzov. jurispr. Consistor. lib. 2. tit. 20. defin. 313.
c. semel Deo. 51. de R. l. in 6. Schurff. cons. 48. num. 11. cent. 1. Matth. Wesembec. cons. 37. Cothman. consil. 100. per tot. Syring. de pac. relig. conclus. 38. lit. b. de regimin. Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 3. num. 13. seq. Cran. de pac. relig. part. 1. problem. 5. per tot. Mager. de advocat. cap. 1. num. 208. seqq. Petr. Frider. Mindan. de continent. caus. lib. 3. cap. 18. num. 15. Rumelin. ad A. B. part. 3. dissert. 3. coroll. 3. et ibi Dn. Nicol. Myler. in add. Carpzov. de leg. Reg. Germ. cap. 4. sect. 4. Nam si Imperatorum pene omnium constitutiones, leges et decreta, Pontificum item rescripta inspiciamus, luce meridiana clarius patescit, res Deo et ad pios usus semel destinatas sub fulmine anathematis, excommunicationis, banni et sacrilegii, restitutionisque c. conquestus. 16. X. de for. comp. c. bene quidem. 1. Dist. 96. c. in canomibus. 57. caus. 16. quaest. 1. c. sacrileg. 4. c. omnes. 5. caus. 17. quaest. 4. Indeque semel dicatum Ecclesiae esse sanctum sanctorum, et sine incursu sacrilegii capi non posse, dicit Coler. Matth. 23. vers. 17. Atque ita bona Ecclesiastica sacris usibus destinata, deficiente usu, in quem data, in forman patrimonialium minime redigi possunt, l. inter. 39. §. sacram. 5. ff. de V. O. l. quod nullius. 52. ff. de R. I. l. qui universitas. 30. §. 1. ff. de aquir. poss. Etiamsi ad superst tiosum cultum destinata fuerint, sed potius in rem meliorem, et usum magis pium Novell. 37. legatum. 16. ff. de usufr. leg. l. legatum. 4. ff. de administr. rer. ad civit. Wesemb. cons. 37. num. 8. Quod tum maxime fieri intelligitur, quando vel ad egenos alendos, pauperumque filias dotandas, vel ad captivos redimendos, vel ad Ecclesiae ministros orthodoxos sustentandos, vel ad Ecclesias extruendas, vel scholas, quae Ecclesiae et Reipubl. sunt seminaria, erigendas, vel studiosos pauperes juvandos, etc. erogantur et impenduntur, Norderman. de jur. principat. conclus. 90. lit. b. Syring. de pac. relig. conclus. 38. lit. b. Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 83. num. 6. et seq. ubi id exemplo Mauritii Electoris Saxoniae demonstrat, et etiamnum in Ducatu Würtembergico observari videmus, ubi in monasteriis nonnullis, et in stipendio Tubingensi quamplurimi studiosi pauperes ex reditibus Ecclesiasticis aluntur, et ut ipsi postea Ecclesiae inserviant, honeste educantur. Id quod fortissimus Germaniae Heros, Philippus Hassiae Landgravius, laudabili suo exemplo praestitit, qui fugatis otiosis, et libidini debitis monachis, eorum ditissima variis modis afflictorum, mente captorum et furiosorum, utriusque sexus receptacula d. conclus. 90. Sic quoque Darius non solum cibum Baalitis abstulit, cum abusum et doum eorum animadverteret, sed etiam altaria et delubra destruxit, et perfidos neci dedit, Daniel. 14.
tractat. de pact. famil. illustr. cap. 10. fol. 722. optantis, ut amplissimi hujusmodi reditus Ecclesiastici in Equestribus Ordinibus constituendis impenderentur, quibus non solum potentiorum secundo geniti sese alere, et sublimes Imperii dignitates in sua integritate conservari possent, sed etiam quod perpetuas pro lege et grege excubias agerent, firmum haberetur praesidium, melius sine dubio publicis privatisque rationibus in Imperio consuleretur. Quod etiam non displicet Besold. de success. lib. 1. dissert. 6. num. 20. Syring. d. conclus. 38. lit. b. in fin.
Sed surdo hîc narratur fabula, quot enim prophanata et in usus probhanos conversa videmus Coenobia, Monasteria, aliaque bona auton. part. 3. cap. 16. Quod etiam non diffitetur Henric. Petrej. consiliar. Brunsuic. tract. de monaster. pag. 74. adseverans, exempla eorum non deesse, qui res Deo dicatas attrectare, atque diripere, coenobia invadere, eorum census in usus prophanos convertere, et muneris atque officii sui immemores, epulis et crumenis tantum intentos, literarum epulis et crumenis tantum intentos, literarum et pauperum penitus obligatos, Christi panem confidenter devorare ausos fuisse, maleque concoxisse, ac re ipsa, sed sero nimis expertos fuisse, fundatorum devotas execrationes: d. conc. 38. lit. b.
de contin. caus. lib. 3. cap. 18. n. 51. Confer Ant. Fabr. de relig. regen. lib. 2. cap. 7. n. 20. seq. ubi exemplis id declarat, veluti 2. Paralib. cap. ult. hic ejusdem fani vasa aurea et argentea, oblivione jam obsoleta, ad explendam suam et suorum libidinem, insigni cum contumelia divini Numinis, jusserat exponi et nocturnis commessationibus adhiberi, Daniel. 5. v. 23. et 30. Ad quam injuriam ulciscendam tandem Deus poenam prius ab avorepetiit, Dan. 3. deinde nepotem ultimum Assyriorum Regem in conspectu familiae suae trucidatum una cum Republ. omnibus fortunis evertit Daniel. 5. v. 23. et 30.
lib. 1. annal. Franc. cujus ex inferiore parte tumuli, corpore vacui, Draco immanis egressus fuerit, foedato sordibus sepulchro, ex historia S. Eucharii Episcopi Aurel. et S. Rigoberti Episcopi Remensis, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 13. cap. 17. n. 15. Praeterea alios a Daemonibus fuisse obsessos, partim in aerem abreptos nunquam postea comparuisse, partim etiam sibi ipsis mortem furibundos conscivisse annales testificantur,
lib. 8. histor. Franc. cap. 30. et lib. 7. cap. 35. Tholosan. d. cap. 17. n. 16. et 17.
Josu. cap. 17. v. 1. 19. seq. Actor. 5. in princ.
Autum habet Tholosanum, dictum in eos, qui exitiosis et fatalibus afficiuntur malis, et velut nova, insperata ac miraculosa calamitate praegravantur. Docet idem historia Phocensium, qui propter Delphicum templum spoliatum, partim de rupe seipsos dederunt praecipites, partim suspensi, partim fulmine icti, partim denique igne absumpti sunt, ut ex Victor. Strigel. lib. 2. pa ralip. cap. 24. refert Ern. Cothm. cons. 100. n. 40. vol. 2.
Secularia bona ad civitates et universitates spectantia, dicuntur publica et communia, res enim quae unius urbis vel universitatis respectu publicae sunt, res universitatis dici solent, de jur. ter. cap. 3. n. 1. et praecipue dicuntur publica, et jure gentium totius Reipublicae esse intelliguntur, quasi quae sint totius populi, l. inter publica. 12. ff. de V. S. l. sed Celsus. in pr. ff. de contr. empt. l. 1. ff. de popul. act. Quam vis enim publicae res interdum etiam l. quod in littore. 14. in pr. ff. de adquir. rer. dom. l. fluminum. 24. ff. de damn. infect. l. 2. §. 5. l. Aristo. 18. ff de rer. divis. §. 1. 2. et 6. 1. de rer. divis Communia tamen distinguuntur a publicis, l. quaedam. 2. l. nemo. 4. in fin. ff. rer. divis. §. et quidem. 1. 1. de rer. divis. n. 12. Et communia dicuntur, quae proprietare quidem nullius sunt in bonis, usu tamen et conditione adquirendi ad omnes gentes pertinent, l. quod in littore. 14. l. ergo. 30. in fin. ff. de adquir. rer. dom. l. littora. 51. de contrab. empt. §. communia. §. ferae. l. de rer. divis. Publica sunt, quae ad certum aliquem populum, puta Romanum, publicis ipsius usibus destinata, spectant, l. bona civitatis. 15. et seq ff. de V. S. l. §. ad ea igitur. 5. ff. ne quid in loc. publ. Harpprecht in princ. n. 172. l. derer. divis.
Cum autem nulla societas absque rerum communione fingi fere possit, ideo necesse est, esse aliquas res universitatis et qui in urbe, vel pago aliquo habitant, bona quaedam communibus usibus destinata habeant, et talia sunt theatra, stadia, plateae aedificia et alia spacia publica, nimirum forum, potherium, pascua, §. universitatis. 6. 1. de rer. divis. et ibi. Harpprecht. Tholos. de republ. lib. 1. cap. 1. n. 13. porticus, balnea, et si quae alia insuper communia civitatum existunt. Qualis quoque olim Romae fuit Campus Martius, l. 6. in pr. ff. de contrab. empt. basilicae publicae, l. 83. §. 5. ff. de V. O. Et hujusmodi res jure Dominii ad civitates aliasque universitates spectant, de jur. rer. cap. 3. n. 2. unde etiam praedia civitatum, oppidorum et pagorum, vulgo dicuntur in notabil. jurid. verb. in pr. Besold. d. n. 2. Non obstante quod omnia Imperatoris esse, et hodie neque urbes habere res proprias, de vectigal. cap. 3. Nam hoc non simpliciter, et de proprietate, sed dominio jurisdictionis intelligendum est, juxta Senec. de benefic. lib. 7. cap. 4. et seq. Unde etiam dicitur. loca. quae sunt intra fines castri seu villae, praesumi esse civitatis, live communitatis, cujus sunt fines praesertim nemora, pascua, caeteraque bona inculta, Covarruv. pract. quaest. 37. n. 1. Et licet domini temporales videantur fundatam habere intentionem de jure, quod ad eos pertineant res sitae intra limites suae terrae seu castri, Mascard. de probat. concl. 217. in princ. id tamen intelligitur quoad jurisdictionem, non autem respectu dominii rerum particularium, quod Domini habere non censentur, Mascard. d. l. n. 10. seq. Et quod Dominium nemorum et pascuorum non sit Principis, qui habet jurisdictionem et Imperium in aliquo Ioco, sed ad universitates pertineat, nec id subditis adimere, vel ad culturam redigere liceat, dictum est, supra lib. 2. cap. 7. n. 73. et seq. Unde male agere Dominos et magistratus,
3. praes. 100. num. 8. de jur. rer. cap. 3. n. 2. et part. 2. consil. 25. n. 1. et 2. Imprimis autem magistratus publica magis bona, quam privata sibi curae habebit, per dicta supra lib. 1. cap. 14. num. 11. et cap. 15. num. 54. et seq.
1. Quilibet rerum suarum arbiter est.
2. Universitas circa alienationem rerum suarum legem facere potest.
3. Bona Ecclesiastica alienari possunt, et quibus casibus.
4. Ecclesia non habet aurum ut servet, sed ut eroget.
5. Ad alienationem rerum Ecclesiasticarum certae requiruntur solemnitates, et n. 6. 7. 8. 9. et 10.
11. Quaenam ad rerum secularium, quae universitatis sunt, alienationem requirantur? et n. 12. 13. 14. 15. 16.
17. Utile censetur, ut in alienatione rerum publicarum jus reluitionis reservetur, vel alienato ad tempus fiat.
18. Non facile alienanda sunt, quae conser vandae Reipubl. sunt destinata et necessaria, veluti pascua, nemora, molae, etc.
19. Solennitates servandae quoque sunt in alienatione annuorum, redituum et rerum mobilium, quae servando servari possunt.
20. Solennitatibus his renunciari nequit.
21. Bona universitatum publica etiam permutari et locari possunt, et quatenus?
22. Quatenus universitatis bona inter singulos dividi possint?
23. Possunt remunerationis causa donari. Immunitatem a collectis concedere potest universitas.
24. Possunt quoque universitates fide jubere.
25. Magistratus Lubeccensis pro aliis fide jubere nequit.
CUm Dominium et proprietas bonorum publicorum ad ipsas civitates et universitates pertineat, eadem quoque a civitatibus, earumque administratoribus alienare poterunt, cum quilibet l. in re mandata. C. mandat. idque probat tot, tit. C. de vendend. reb. civit. et universitas l. prohibere. §. plane. ff. quod vi aut clam. l. 2. §. viam publicam. et ibi gloss. ff. ne quid in loc. publ. idque tam quoad res immobiles, quam mobiles, Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 5. n. 1. Et tam quoad res Ecclesiasticas, quam seculares et prophanas sed certis requisitis intervenientibus.
Et quidem res et bona Ecclesiastica quod l. jubemus. 14. et auth. seq. C. de SS. Eccles. Sunt tamen certi casus, quibus alienari possunt, veluti. 1. necessitas aeris alieni, quod ex fructibus solvi nequit, c. hoc jus porrectum. caus. 2. quaest. 2. cap. 1. X. de reb. Eccles. non alien. 2. utilitas Ecclesiae, c. ut super X. de reb. Eccles. c. sine sine exceptione. caus. 12. quast. 2. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 19. defin. 301. n. 6. veiuti si Ecclesiae pro re alienata melior detur, c. tua de bis, quae sunt a praelat. 3. Incommoditas Ecclesiae, c. non liceat Papae. d. caus 12. quaest. 2. Veluti si in eam magni sumptus faciendi sine fructu, vel quia res Ecclesiae longius posita sit, et pro alia commodiore permutetur, vel ad id vendatur, Cothman. 1. cons. 28. n. 15. et cons. 30. num. 4. seq. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 19. defin. 301. n. 7. 4. Pieras, sive misericordia, Carpzov. d. defin. 301. n. 11. cujus intuitu alienari possunt res Ecclesiae pro redemptione captivorum, sepultura fidelium, et alimentatione pauperum, c. aurum. x. de Eccles. adif. l. jubemus. 14. C. de SS. Eccles. Quia d. c. aurum. et seq. Ambros. l. 2. offic. cap. 28. Indeque
de anno 1542. de anno 1544. C. de. SS. Eccles. Novel. 7. cap. 1. Novel. 120. c. 6. et 7. c. casellas. etc hoc. jus porrectum. caus. 2. quaest. 2. tot. tit. X. de reb. Eccles non alien.
Et modus alienandi bona Ecclesiastica varius est pro qualitate bonorum. Et quidem eorum, quae servando servari nequeunt, alienatio nullam solemnitatem requirit, Bruning. de var. univers. spec. concl. 84. lit. a. Quae vero servando servari possunt, sed Ecclesiae parum utiles, vel etiam exiguae sunt, solus Episcopus distrahere potest, c. terrules. caus. 12. quaest. 2. Quae autem magni sunt praejudicii, sine consensu cleri, aliisque solemnitatibus ab Episcopo distrahi nequeunt, c. placuit. caus. 12. quast. 2. veluti in c. un. in fin. X. de Eccles. benef. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 19. defin. 7. 302. per tot. 2. Deinde justa et sufficiens causa,
in l. ult. C. de vendend. reb. civit. Et quidem 1. justa et necessaria caussa, veluti pro solvendo aere alieno, expediundisque publicis negotiis, vel ex utilitate, etiamsi debitum non subsit, et si alienatio de jur. univers. part. 3. cap. 5. n. 1. 2. Sive universitas per se ipsam contractum venditionis ineat, sive Syndicum ad alienaudum constituat, debent esse praesentes, et intervenire hujusmodi aliena tioni, seu Syndici constitutioni, duae partes ex tribus concilii seu ordinis decurionum ipsius civitatis sive universitatis, d. l. ult. vers. in provinciis vero. C. de vend. reb. civit. Losae. d. cap. 5. n. 4. et 5. ubi non opus esse putat, ut secundum Bart. in l. ambittosa. n. 10. ff. de decret, ab ordin. fac. Concilium seu adunantia generalis interveniat; sed sufficiat interventus curialium duntaxat seu ordinis decurionum. Nisi aliter suerit statuto vel consuetudine loci introductum, forma enim introducta consuetudine in alienatione rerum publicarum si non servetur, alienatio nulla redditur, l. ult. et ibi gloss. de jur. Reipubl. Losae. d. c. 5. n. 6. Prout hodie in plerisque Civitatibus Imperialibus observatur, ut valida sit alienatio, si eorum consensus interveniat, quibus gubernatio et administratio Reipubl. in arduis negociis commissa est, per tradita paulo ante cap. 5. per tot. 3. Ut rerum publicarum alienatio valida sit et de jure subsistat, requiritur etiam causae cognitio et ultra decretum curiae, etiam judicis authoritas, et decretum, d. l. fin. C. d. vend. reb. civit. l. 2. et ibi gloss. in verb. acta. C, de praed. decur. l. 1. et 2. C. de serv. 14. Reip. manumit. Losae.
in consil. de aerar. cap. 6. n. 3. Vel alienatio ad certum tempus fiat, eoque elapso et pretio restituto, res quoque vendita restituatur, qua lege bona immobilia vendi posse, probat l. 2. C. de pact. inter. empt. et vend. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 49. n. 25.
de aerar. cap. 49. n. 26. Ex quo etiam hujusmodi bona publica, pascua, nemora, sylvas, et similia absque consensu superioris alienari non posse, ad instar rerum pupillarium scribit Besold. part. 2. cons. 25. n. 3.
l. lex quae tutores C. de administr. tut. Bart. in d. l. fin, C. de vendend. reb. civit. Losae. d. cap. 5. n. 10. seq. Nec his solemnitatibus civitas sive
d. cap. 5. n. 14. seq. Bruning. de var. univers. spec. concl. 82. quia jus publicum privatorum pactis mutari non potest. l. jus publicum. ff. de pact. nec legibus prohibentibus renunciari, gloss. in l. 1. et 2. C. ne fidejuss. dot. dent. nisi universitas habeat jus condendi statuta, quae servari sufficit, Losae. d. cap. 5. n. 18.
de var. univers. spec. conclus. 80. Possunt etiam locari, si id fiat cum consensu totius ordinis decurionum vel saltem majoris partis, et a conductoribus fidejussores dentur, qui se obligent, si quid damni in ipsis rebus conductis ipsius conductoris culpa evenerit, se praestituros, et de pensionibus statutis temporibus solvendis, l. 2. et ibi. Bald. n. 2. et 3. C. de praed. decur. sine decret. non alien. Losae. de jur. junivers. cap. 7. n. 2. seq. Bruning. d. concl. 85. Et sic locationes rerum publicarum per administratores fieri debent, exacta a conductoribus cautione, l. 4. §. 1. l. fin. 3. ff. de adminnistr. rer. ad civit. Et requiritur quoque in locationibus subhastatio, l. 3. C. de locat. praed. civ. l. 2. C. de vend. reb civit. l. 21. §. ult. ff. ad municip. Bruning. d. concl. 85. lit. b. Losae. d. cap. 7. n. 6. seq.
de quota et rata, quaest. 34. Goeden. de jur. civit. cons. 2. n. 8. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 22. Possunt quo de jur. univers. part. 3. cap. 11. per tot. Exemplo tutorum et curatorum, qui etiam ex causa remunerationis pupillorum bona donare possunt, l. cum plures. §. pen. l. tutor. secundum dignitatem. ff. de admin. tut. Losae. d. cap. 11. n. 6. Et sic quoque immunitatem a collectis et aliis oneribus concedere, in sui quidem, non vero in superioris praejudicium, Losae. d. part. 3. cap. 10. per tot.
Possunt quoque civitates et aliae universitates fidejubere c. quod quibusdam. X. de fidejussor. l. 6. §. 1. ff. ut legat. nom. cav. Hartm. Pistor part. 1. quaest. 37. n. 30. et 60. Hering, de fidejuss, cap. 7. n. 629. et seq. Ita tamen, ut et in hac illae solemnitates interveniant, quae in mutui datione et acceptione intervenire solent, Hering. d. n. 629. ubi etiam. n. 633. addit, quod lib. 2. art. 4. constitutum et receptum sit, quod Senatus Lubeccensis nullo modo pro Principibus, Ecclesiasticis vel secularibus fidejussionem in se suscipere debeat, ibi:
1. Quilibet rerum alienarum administrator rationem reddere tenetur.
2. Imprimis rerum publicarum administratores.
3. Magistratus ex provincia reversi.
4. Consules et Rectores civitatum et villarum.
5. Inventarium caput est rationum, quod conficere tenentur administratores.
6. Aliâs in dolo esse praesumuntur.
7. Data et accepta diligenter notare debent officiales
8. Rationes quatenus reddendae?
9. Reddendae rationes in loco, ubi administratio gesta.
10. Et singulis annis.
11. Et quidem rerum Dominis et magistratui.
12. Civitates Imperiales Imperatori rationes reddere non tenentur.
13. Bona Civitatum Imperialium in universitatis sunt patrimonio.
14. Exemplo civitatum municipalium.
15. Nisi aliud conventum et observatum.
16. Vel justa subsit causa vel relevans suspicio malae administrationis.
17. Quandoque hoc nomine in provinciis nonnullis visitatio generalis institui potest.
18. An subditi hoc casu alimenta visitatoribus gratis prastare teneantur?
19. Rationibus redditis administratoribus quietatio danda.
20. Rationibus semel redditis calculatio non repetenda.
21. Nisi error calculi detegatur.
22. Vel rationes dolo vel fraude redditae demonstrentur.
23. Residua sunt solvenda.
24. Administrator damna ex ipstus negligentia et culpa orta resarcire tenetur.
25. Tenetur de dolo, lata et levi culpa, non vero levissima vel casu fortuito.
26. Tenetur quoque de facto collegarum et eorum, quibus rem expediendam mandavit.
27. Civitates et universitates in bonis administratorum jus tacitae hypothecae habent.
28. Contra administratores summatim procedi potest.
29. Semel remoti non nisi ex magna causi restitui debent.
QUam utile et necessarium sit Rerumpublicarum moderatoribus, ab administratoribus et officialibus rationes administrationis suae diligenter exigere, indicavi supra l. 2. c. 16. n. 138. et plura de his hic me esse acturum, innui. Generaliter autem sciendum est, quod quibbet rerum alienarum administrationem suscipiens, regulariter Lucae. 16. v. 2. l. 2. l. rationes. ff. de admin. l. 4. l. orphanotrophos. 3. C. de Episc. et cler. l. justas. 6. C. de jur. fisc. c. qualiter et quando. 24. X. de accusat. Rol. a Valle cons. 49. per tot. tom. 1. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 19. n. 1. et 14. Menoch. 2. arb. jud. cas. 209. n. 1. seq. et 9. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. num. 154. seq. Tusch. lit. A. concl. 203. n. 1. et per tot. Ita enim rationes reddere tenentur negociorum gestores. l. 2. et ibi Bart. ff. de negoc. gest. procuratores ad lites et negocia, l. si remunerandi. l. si procuratorem. §. I. mandat. Curatores ad lites §. fin. et ibi, gloss. I. de auctor. tut. tutores et curatores tot. tit. C. arbitr. tutel. l. 1. et tot. tit. ff. de tutel. et rat. distrah. l. adversus. l. rationes. C. de admin. tut. executores testamentorum, c. tua nobis. X. de testam. et sententiarum, l. executorem. C. de exec. rei judic. hospitalarii et oeconomi, Novel. 123. cap. 23. gloss. in l. 30. in fin. C. de Episc. et cler. haeredes fideicommisso gravati, Bart. in l. cum talem. ff de condit. et demonstr. Socius, qui socii negocia administravit, Jason. cons. 4. n. 1. et 3. lib. 1. Ruin. cons. 101. n. 13. servus, qui Domini negocia gessit, l. cum servus. ff. de condit. et demonstr. Rol. a Vall. cons. 49. n. 10. l. 1. Frater, fratris negocia administrans, Cravet. cons. 159. n. 6. Rol. a Valle d. cons. 49. n. 11. Marsil. singul. 193. Mater, quae filii bona administravit, Dec. cons. 349. 10. Boer. quast. 61. Imo pater, filii bona administrans rationes reddere tenetur, l. litis. §. pater. et ibi Bart. ff. de negoc. gest. Rol. a Vall. d. cons. 49. n. 13. Boer. d. quaest. 61. Et Capitulum sede vacante administrans negocia, novo Episcopo rationes reddit, Rube. cons. 131. n. 3. Idem etiam est in Syndicis, et quolibet Reipubl. administratore, Losae. de jur. univers. part. 3. 2. cap. 19. n. 13. Et imprimis publicarum rerum administratores eo magis rationes reddere tenentur, quod majus ex eorum administratione periculum, et ad plures redundare solet,
in l. 1. ff. de offic. et administr. tut. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 157. Heig. part. 1. 6. quaest. 20. n. 7. Tusch.
l. comperimus. et ibi Bart. C. de navicular. l. 2. §. quod de frumentaria. ff. de administr. rer. ad civit. pert. l. 1. C. de apoch. publ. et si perfecte omnia non scribant, in dolo esse dicuntur, et puniuntur, l. excallentia. C. de erog. milit. an non. et ex hujusmodi publica administratione praesumuntur esse locupletati, nisi aliud doceatur, maxime si tempore, quo coeperunt administrationem fuerintpauperes, et tempore finitae administrationis reperiantur divites, praesumuntur enim ditati ex pecuniis publicis, secus si bonam rationem administrationis reddant, Bald. in l. 6. n. 13. C. de bon. quae lib. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 19. n. 16. seq. confer supra cap. 5. n. 8. Dominus et magistratus rationes exbibitas diligenter l. cum servus. 82. ff. de condit. et demonstr. Non enim rationes ab administratore reddendae sunt in folle, d. l. cum servus. 82. l. qui sub conditione. ff. de condit. et demonstr. Vel simplicibus foliis ex libris administrationis desumptis, Hondaed. cons. 109. n. 48. vol. 1. Vel in foliis imperfectis et inordinatis, quae nullam fidem faciunt, Joseph. Ludov. Lucens decis. 42. n. 37. seq. Pacian de probat. lib. 1. cap. 63. n. 2. Vel in sacco, Molinae. in consuet. Paris. tit. 1. §. 6. gloss. 6. n. 16. sed reddendae sunt bona fide, absque dolo, aperte et dilucide, plene et integre, omnibus nimirum, quae accepta et expensa sunt, per singulas partes, species et capita descriptis et juxta se positis
l. 1. §. quod de ff. de administr. rer. ad civit. pert. L. Lucius Titius. ff. de manum. test. l. qui sub conditione. ff. de condit. et demon. Wesembec. cons. 47. n. 14. Petr. Heig. 1. quaest. 20. n. 29. et seqq. per singulas partes et species declarando. quid de die in diem, unde, ex quo facto, ex qua causa, a quo et cui datum et acceptum sit, Molinae. d. §. 6. gloss. 6. n. 16. seq. Wesemb. d. n. 14. ut ita de omnibus, quae gesta, quaeque in rationes descripta, quaeque accepta, expensa sunt, fidem constare velut ad oculum demonstretur, d. l. qui sub conditione. ff. de condit. et demonst. Cothman. cons. 8. n. 55. seq. vol. 3.
l. 1. C. ubi de ratiocin, tam publ quam priv. l. haeres absens. ff. de judic. quia ibi quasi contraxisse, et se suasque rationes jurisdictioni loci ejus subjecisse censentur, Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 175. seq. Heig. d. quaest. 20. n. 43. Et Clem. 2. de relig. dom. l. neminem. et ibi Bart. C. de suscept. praep. l. 3. C. de execut. et exact. Wesembec. de cons. 47. num. 6. Exemplo praetorum, quorum officium annuum erat, §. 1. l. de perpet. et temp. action.
l. 1 §. officio. ff. de tutel. et ration. distrab. l. 2. §. quod de frumentaria. ff. de administr. rer. ad civit. pert. l. fin C. de admin. rer. publ. l. pupillorum. C. de admin. tut. l. quidquid. C. arbitr. tut. Et sic Principi, populo vel Senatui, si apud hunc summa rei, sive ejus Dominium consistat, Aristot. lib. 2. polit. cap. 7. AErod. rer. judic. lib. 9. tit. 5. cap. 7. in princ. Et sic in Civitatibus Imperialibus rerum ad civitatem pertinentium et officiorum suorum nomine, administratores Consulibus et Senatui, vel eorundem deputatis rationes reddere tenentur.
in rubr. ff. de rer. divis. n. 19. Pruckman. de regal. cap. 4. n. 38. Indeque civitates Imperiales Caesari et Imperio ad reddendas rationes, justitiae saltem administratione exceptâ, obnoxias non esse, respondit Academ. Ingolstad. tom. 5. var. Ictor. German. cons. de civit. 1. n. 8. et cons. 24. n. 246. Warem. ab Erenb. de foeder. lib. 2. pag. 29. seq. Klock. de contribut. c. 5. n. 15. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 1. n. 66. Paurmeister. de jurisd. lib. 2. cap. ult. n. 72. Besold. de jur. civit. Imper. n. 6. 13. in fin. Klock.
d. cap. 2. n. 179. Ziegler. d. §. Landsassii. limit. 1. n. 40. Besold. de jur. univers cap. 5. n. 2. Vel 2. justa et urgens subsit causa, tum enim visitatorem Dominus ratiociniis praeficere potest, Heig. d. quaest. 20. n. 14. Veluti si fama, et relevans adsit suspicio de mala administratione, de qua conquerantur subditi, utpote si ex civium contributionibus collecta pecunia in alienos et indebitos usus convertatur, etc. tum enim aequissimum erit Dominum, ceu patrem patriae, Reipubl. commodum procurare et damnum praecavere, l. si itae. 6. §. 1. ff. de usu et habit. l. si cujus. 13. §. 3. ff. de usufr. Heig. d. l. n. 16. Matth. Stephan. d. n. 179. seq. Ziegler. d. limit. 1. n. 41. Cum enim dilapidatis municipii bonis, aut universitate aere alieno gravata, onera ejusdem in singulos cives cedant, et superioris conditio quoad proventuum
arg. c. conquerente. X. de restit. spoliat. l. congruit. 13. ff. de offic. praesid. Guid. Pap. decil. 631. n. 1. Matth. Steph. d. part. 2. lib. 2. cap. 2. n. 65. et d. n. 179.
de statib. Imper. concl. 47. n. 4. ubi nuperrime laudabiliter patriae instituto factum fuisse refert. Hoc tamen absque evidentissimis indiciis, diffamationibus, querelis vel denunciationibus praeviis fieri non debere, monet Ziegler. d. n. 41. seq. Maul. d. tit. 13. n. 15. Ubi autem ejusmodi rationes et administrationes visitare jus est, an subditi officialibus visitantibus gratis hospitia et alimenta praestare teneantur, vide Jon. Euchar. Erhard. de oper. rustic. concl. 31. lit. e. ubi id quidem ex spontanea subditorum liberalitate originem traxisse, postmodum vero prave in necessitatem detortum esse scribit. Et hic mos regionis erit inspiciendus, et observandus.
tot. tit. ff. de tut. et ration. distrah. l. semel. et ibi Bart. C. de apoch. adeo, ut non modo quietatio, seu liberatio exinde debeatur, l. 1. et tot. tit. C. de apoch. et administrator amplius inde inquieturi non debeat, sed plenissima securitas ei danda sit, arg. l. si cui libertas. 50. et ibi gloss. et Dd. com ff de condit. et demonstr. Menoch. cas. 209. n. 37. et rationes redditae a magistratu et Domino rerum administratarum subscriptione confirmandae sint, Heig. d. qu 20. n. 28. seq. Et semel redditis et calculatis rationibus, calculatio denuo non sit repetenda. l. semel. C. de apoch. Dec. cons. 94. Socin. sen. cons. 92. n. 1. lib. 4. Menoch. d. cas. 209. n. 37. ubi id fortius procedere asserit, quando una cum calculatione intervenit absolutio, et pactum de non contraveniendo, ita ut tunc sub praetextu solius erroris rationes iterum reddendae non sint, secundum Bart. in l. in fin. C. de jur. fisc. Socin. sen. cons. 92. n. 4.
in l. un. C. de error. calc. l. calculi. 8. et ibi gloss. de administr. rer. ad civit. pert. l. in omnibus, 13. §. 1. C. de long. temp. praescr. Mascard. de probat. concl. 1256. n. 9. seq. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 199. ubi. n. 202. errorem in calculo probari dicit, si doceatur rem aliter se habere, et in computando aberratum vel quid omissum fuisse, subductis nimirum rationibus, Mascard. de probat. concl. 461. n. 1. seq. et concl. 1256. n. 16. seq. Adeoque licet saepius calculatae sint rationes, nihilominus postulari poterit, ut denuo edantur et calculentur, modo postulans alleget, et simul doceat errorem calculi in computatione intervenisse, arg. l. si quis ex argentariis. §. fin. ff. de edend. Natta. cens. 39. n. 3. seqq. lib. 1. et cons. 489. n. 2. seq. lib. 3. Malcard. d. concl. 1256. n. 14. seq. Matth. Stephan. d. l. n. 203. Heig. d. quaest. 20. n. 36. ubi vanam dicit excusationem tutorum. curatorum et procuratorum, qui ideo a rationibus reddendis se immunes putant, quod semel eas reddiderint.
cons. 219. n. 2. lib. 2. Socin. sen cons. 159. et cons. 190. col. 3. lib. 2. Nevizan. cons. 94. in fin. Menoch. arbit. jud. d. cas. 209. n. 39. ubi n. 40. addit, dolosum hunc errorem claris et perspicuis probationibus detegendum esse, Dec. cons. 94. n. 4. lib. 1. et in l. 1. n. 8. in fin. C. de error. calc.
l. qui sub conditione. ff. de condit et demonstr. l. non solum. §. is, qui reddere. ff. de liber legat. l. Sticho §. argentarius. ff. de statu liber. l. Lucius Titius. ff. de manumiss. testam. Socin. in l. quamvis. n. 1. ff. de condit. et demonstr. Menoch. d. cas. 209. n. 21. seq. Et cum residuo etiam instrumenta, quae ad res administratas pertinent, reddenda sunt, l. si cui libertas. ff. de condit. et demonstr. Menoch. d. cas. 209. n. 29.
l. 1. C. de pericul. nominator. l. 1. in princ. et ibi gloss. ff. de tutel et rat. distrah. l. 1. l. 2. C. de haered. tutor. l. 2. C. si tutot vel curat. non gesserit. Menoch. d. cas. 209. n. 32. seq. Losae. de jur. univers. 25. part. 4. cap. 19. n. 20. seq. et tenetur non solum de dolo, sed etiam de lata et levi culpa, non autem de levissima, vel casu fortuito, Losae.
l. ex facto. 30. ff. de negoc. gest. neque ideo excusantur, quod aliis mandurint, quia ipsimet ad hoc constituti, et horum industria electa fuit, l. si procuratorem. 8. §. si tutores. 3. ff. mandat. Boer. decis. 60. n. 1. Heig. d. quaest. 20. n. 10.
arg. l. fin. C. quo ordin. quisque com. Munnoz de Escobar. de ratiocin. administr. cap. 39. num. 6. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 90. Tusch. lit. A. conclus. 207. n. 2. Neguzant. de pignor. part. 2. membr. 4. num. 129. Carpzov. part. 1. constit. 28. defin. 115. num. 3. exemplo tutoris et curatoris, l. 20. C. de administ. tut. et fisci, qui tacitam hypothecam habet in bonis cujuscunque
l. 2. C. in quib. caus. pign. tac. contr. l. 2. et 3. ff. de privil. fisc. cujus jura etiam Civitatibus Imperialibus competere dictum est cupra lib. 2. cap. 15. n. 1.
l. hi qui. C. de conven. fisci debit. Bald. in l. n. 1. C. quando fisc. vel. priv. et maxime, quando ex ipsa librorum et registrorum inspectione, rationum perplexitas et consusio apparet, Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 234. et 235. ubi n. 236. addit, quod sine ulla exceptione, tanquam in debito liquido et aperto, administratores statim ab officio removeri, et alii in eorum locum surrogari debeant, l. si. aliquid. C. de susceptor. l. Divus. ff. de offic. praef. orient. l. 2. §. quod de frumentaria. 29. ff. de admin. rer. ad Civit. pert. Qui allstem semel remoti, non nisi ex magna et gravi causa restitui debent,
1. Justitiae administratio superioritati territoriali adscribitur, ejusque indicium est.
2. Qui te judicat Dominus est.
3. Sine juditiae administratione nihil efficitur in administratione Imperii laudabile, et ad rem omnem generendam est necessaria.
4. Sine justitia nec Jovis sceptra satis tuta.
5. Magistratus debitores sunt justitiae.
6. Causam subditorum audire oportet, aut non regere.
7. Quid Hadriano et Trajano contigerit?
8. Justitiae administratio aequaliter fieri debet.
9. Zaleucus ut legi satisfaceret, filio unum, sibi alterum oculum erui jussit.
de jurisd. conclus. 52. Georg. de homag. conclus. 197. de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 4. um. 97. Petra de fideicom. quaest. 12. num. 158. seq. Knichen. de jur. territ. cap. 3. n. 280. seq. et encyclop. cap. 6. n. 1. seq. Ziegler. § Landsassii. concl. 1. n. 143. Ming. de super. territ. concl. 70. Quia judiciorum exercitium superioritatis est indicium, Socin. sen. cons. 178. n. 19. lib. 2. Menoch. retin. poss. remed. 3. n. 185. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 4. num. 127. Et justitiae administratio nexu quodam adamantino agglutinat jus superioritatis, subjectionemque firmiter evincit, siquidem locus non solum praesumitur de territorio illius, qui justitiam, seu actus jurisdictionis exercet. Rimin. jun. cons. 396. n. 5. libr. 4. Kirchov. Germ. Ict. tom. 5. cons. 8. num. 30. Sed etiam justitiam administrando, quis constituitur in quasi possessione jurisdictionis, Petra d. quaest. 12. n. 158. et 409. Knichen. d. cap. 3. n. 282. seq. Et probato usu et exercitio cognoscendi, et actu pronunciandi, probata quoque dicitur quasi possessio jurisdictionis et superioritatis, Cephal. cons. 458. n. 34. Raudens. resp. 2. n. 241. lib. 2. Petra d. quaest. 12. n. 168. et 173. ab fin. cons. 70. col. 5. vers. quinto quia. Menoch. cons. 75. n. 22. et cons. 21. num. 10. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 52. lit. a. de homag. concl. 74. Ming. d. conclus. 70.
lib. 3. offic. Est domina, regina, causa, sine qua nihil potest esse laudabile, quaeque ad rem omnem gerendam est necessiaria. Adam. Keller. de offic. jurid. pol. lib. 1. cap. 20. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. membr. 1. cap. 1. num. 45. Hinc sicut in Imperio prima pietatis, ita etiam secunda institiae habenda est ratio, sine qua nulluni diuturnum in terris esse potest imperium, de anno 1603. §. 45. ibi: in Novel. 164. in princ. c. Principatus. caus. 1. quaest. 1. et sine his Principes sunt socii furum. et ambulant in tenebris, Aur. Bull. in prooem.
Remota namque justitia, qui regna sunt, nisi magna latrocinia, Augustin. ad Sapient. 4. 1. vers. 1. Imo sine justitia nec Jovis sceptra satis tuta existerent, inquit Zasius
Proverb. 22. vers. 22. et cap. 24. vers. 23. de regimin. secul. l. 2. class. 1. cap. 5. per tot. Et ita judicabit magistratus, sicuti se judicari exoptat, a summo et supremo omnium judice inextremo judicio, cujus judicio praesuit in terris, et meminerint quicunque magistratus, quod juxta versiculos illos:
Unde M. Antonius Consul Romanus solitus fuit dicere: Privati multos habent judices, Principes solum Deum, eumque rigidissimum experiuntur. Justitia non novit patrem, non novit matrem, veritatem novit, personam non accepit. Deum imitator, inquit Cassiodor. Athenienses noctu res judicabant, ut non oculos, sed tantum aures in judicium adhiberent. Alexander Magnus in judiciis solitus est, alteram aurem tegere, ut illam reo integram servaret. Et cum Juliano Imperatori quidam ex Consiliariis objiceret: Quis tandem nocens deprehendi poterit, si cuilibet se purgare permittitur? Respondit? Quis tandem innocens erit, si accusare sufficiat, et tantum accusatores sint audiendi?
Conser supra lib. 1. cap. 14. num. 12. et seq.
1. Defensio bonorum et personarum Magistratui jure superioriatis territorialis et competit et incumbit.
2. Imperator Protector Christianitatis dicitur.
3. Magistratus civium saluti prospicere tenetur.
4. Magistratus provinciam malis hominibus purgare debet.
5. Magistratus Patroni et defensores sunt Ecclesiarum, et in eos jus Advocatiae habent.
6. Defensio etiam armis fieri potest.
7. Magistratus Cives ab omni injuria defendere tenetur instar liberorum.
8. Magistratus et subditi inter se tanquam pater et liberi, et tanquam corpus et membra, pastor et grex.
9. Dominus communis pater est subditorum.
10. Magistratus subditos etiam invitos defendere tenetur, et potest.
11. Cives quoque Magistratum defendere tenentur.
12. Ipsam quoque civitatem Magistratus defendere obligatus est.
tract. de custod. clav. num. 54. seq. Chassan. in catal. glor. mund. part. 5. num. 195. Zas. part. 1. cons. 14. num. 8. seq. et cons. 15. num. 45. seq. Mager. de advocat. cap. 8. num. 422. seq et cap. 9. num. 663. Besold. thes. pract. verb. de regim. sec. lib. 1. class. 5. cap. 4. num. 24. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 3. n. 4. seq. Casp. Klock. tom. 1. cons. 9. n. 14. Et soli Principi, vel ei, qui jura Principis, omnemque jurisdictionem et superioritatem territorialem habet, talis protectio de jure competit, Menoch. arbit. jud. cas. 338. n. 3. d. cap. 4. n. 25. Besold. d. l. Mager. d. c. 8. n. 423. et c. 9. n. 664. Meichsn. d. decis. 3. n. 5. Boer. d. num. 54. Unde etiam a nonnullis superioritas territorialis definitur, quod sit protectio et defensio ratione jurisdictionis seu gubernationis territorii universalis competens, Wehner. verb. fol. 462. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. num. 8. Thom. Michael. de jurisd. concl. 44. lit. d. Mager. d. cap. 8. n. 414. Ming. de super. territ. concl. 66. Goeddae. in resp. de restit. Bar. Vallendar. num. 297. Atque hinc territoriorum Domini et magistratus tenentur subditorum et civium bona, res, privilegia, jura et personas defendere, protegere et tueri, Author consil. Fridberg. part. 1. punct. 6. n. 76. d. lib. 1. class. 5. cap. 4. n. 24. Ming. de superior. territ. concl. 66. Specul. de homag. n. 8. circa fin. Zas. de feud. part. 7. n. 56. Schrad. de feud. part. 6. c. 7. n. 4. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 75. Imo non tantum subditos et cives, sed etiam extraneos in territorio suo, vi jurisdictionis generalis et jure niagistratus, a vi et injuria tutos, securos et indemnes praestare tenentur, Pet. Frider. Mindan. de mandat. lib. 2. cap. 14. n. 10. in fin. et 13. seq. Atque ita ordinariam et generalem protectionem ipso jure incumbere Sacrae Caesareae Majestati, tanquam universali protectori, tradit Castald. de Imperat. quaest. 52. Zoanet. de Rom. Imper. n. 149. et 251. Thom. de jurisd. concl. 9. Unde etiam Imperator dicitur, de anno 1518. §. de secur. et salv. cond. conclus. 42. Mager. de advoc. cap. 3. n. 78. seq. et ibi alleg. Sixtin. 3. Marp. cons. 8. n. 46. Vasqui. illustr. 3. contr. libr. 1. cap. 41. num. 20. Ideo enim Magistratus officio suo fungitur, ut subditorum et civium saluti prospiciat,
in repet. 2. c. possessor. §. 10. num. 5. de R. l. in 6. Schurff. cons. 72. num. 10. cent. 1. Corset. tract. de excell. reg. quaest. 34. Mager. de advoc. cap. 9. num. 658. seq. Unde etiam Principes et alii Imperii Status in Coenobia et Monasteria sub eorum territoriis et districtibus sita, jus advocatiae et inspectionem justitiae, et administrationis temporalium habere solent, Wehner. verb. in princ. vers. ut autem in statu. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 55. lit. g. Et Principes et alii Status eo ipso. quod Ecclesiae Cathedrales et districtibus, fundatam habere dicuntur intentionem de jure, quod sint illorum patroni et protectores, per tradita Hortleder. in tom. 1. libr. 5. cap. 12. Mager. de advocat. cap. 8. num. 428. et cap. 9. num. 648. seq. Quaecunque enim intra territorii septa continentur, ea in fide et patrocinio Domini istius esse, communiter approbata est regula, supr. libr. 1. cap. 12. num. 93. et seq. et libr. 2. cap. 5. num. 69. et seq. Secus tamen hoc est, si Monasteria a territorii jurisdictione sint exempta, Mager. cap. 8. num. 430. et seq.
de leg. reg. Germ. cap. 14. sect. 5. num. 6. seq. Et magistratus cives ab omni injuria defendere, et liberorum loco tueri tenetur, arg. l. 4. C. de defens. civit. Farinac. prax. crimin. part. 5. de homicid. quaest. 125. num. 316. Nam quoad cives magistratus patris vicem sustinet, Menoch. cons. 28. num. 32. tam in Ecclesiasticis, quam politicis negociis, c. quando. caus. 23. quaest. 4. Ludol. de Bebenberg. de jur. regn. cap. 3. 4. 8. et 9. Tusch. lit. R. conclus. 333. n. 10. Matth. Stephan. de jurisd. part. 1. cap. 1. membr. 1. num. 15. cons. 18. n. 18. cons. 81. n. 39. seq. vol. 2. Mod. Pistor. cons. 9. n. 10. et 11. lib. 2. Fichard. cons. 137. num. 2. lib. 2. tanquam corpus et membra, Author de postrem. motib. Gall. fol. 230. tanquam pastor et grex, Rol. a Valle cons. 91. num. 41. vol. 2. Pistor. d. cons. 9. n. 9. seq. et tanquam foederati arctissimo, et sacri foederis homagialis contractu devincti, Specul. de feud. 9. rubr. de homag. num. 3. 6. et 7. Et Dominus communis pater est subditorum, Rol. a Valle
l. 2. 3. et 4. ff. de liber. caus. Et homines, ubi contra propria commoda laborare inveniuntur, conservari, Reipublic. maxime interest, arg. l. si pater. C. de sponsal. l. cum ratio. §. pen. ff. de bou. damnat. Et communis Dd. est traditio, quodlibet beneficium etiam in invitum conferriposse, si publica causa concurrat, et alicujus renuentis saluti concurratur, Dec. et Cagnol. in l. invito. 63. §. 3. ff. de R. l. opusque pulcherrimum est, etiam invitos, nolentesque servare, Petr. Faber. in d. l. invito. num. 9. in fin. ff. de R. 1. et invitos et ignorantes liberari posse, docet l. 23. ff. de solut. ac tempore necessitatis Dominum, vasallo invito, castrum custodire posse, docet Rosenthal. de fend. cap. 7. conclus. 2. num. 8. lit. G. Gail. de arrest. cap. 10. num. 6. vers. Si tamen Dominus. Et protector clientes invitos defendere potest, Petr. Frider. Mindan. lib. 2. cap. 14. n. 33. Mager. de advocat. 11. cap. 11. num. 386. seq. Econverso quoque cives propter praestitum homagium, magistratum et Senatum suum ad versus injurias defendere tenentur, Petra
decis. cur. Belgic. vol. 5. decis. 147. n. 14. in fin. Et quod provisio et tuitio civitatis, claviumque custodia, ad ipsos Consules suosque officiarios pellneat, tradunt quoque Guid. Pap. decis. 531. Luc. de Pen. in l. est verum. C. de incol. Nicol. Boer. de custod. clav. n. 36.
1. Cujusque Reipubl. fundamenta. sunt mores et leges.
2. Censores apud Romanos constituti, e qualis hic fuerit magistratus, et quomodo dictus.
3. Horum officium laudabile et necessarium.
4. Eorum origo quomodo creverit?
5. Censurae olim duae partes, et quodnam horum officium.
6. Cura haec quibus demandata?
7. Hodie hoc officium negligitur, in locis tamen nonnullis Censura Ecclesiastica observatur.
8. Et in civitatibus nonnullis Imperialibus adhuc habeniur Censores, scortatores et adulieros punientes.
9. Nemo tenetur denunciare delictum, nisi in Crimine laesae Majestatis, parricidii et adulterationis monetarum.
10. Hodie judicia censoria exercentur.
11. Rugegravtus olim quis?
12. In quem finem delatio criminis fiat?
13. Exempla delatisnum recensentur.
14. Delatores quaenam delicta deferre teneantur?
15. Quatenus deferenti credatur.
16. Falso aliquem deferens, quomodo puniatur?
17. An et quatenus is, qui seipsum defert, immunitatem adquirat?
SIcuti magistratus et judices legibus; ita moribus Censores praeficiuntur, qui ea, quae legibus definiri nequeunt, corrigant. notent. Chokier. in aphorism. lib. 5. cap. 19. Besold. de maegistrat. et censor. 1. cap. 4. n. 1. cum uniuscujusque Reipublicae fundamenta sint mores et leges. Polyb.
de republ. lib. 6. cap. 1. Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 11. Lipsius lib. 4. polit. cap. 11. Althus. polit. cap. 25. Joh. a Chockier. libr. 2. aphorisin. polit. c. 10. et lib. 5. cap. 19. utpote sine qua nil valent arma militum, nil legatorum merentur consilie: Nam quid prodest foris esse strenuum, si domi male vivitur, Valer. Max. lib. 2. c. 9. Sine hac nullae unquam divitiae augustiorem facient Rempublicam, nisi enim singulis officium ac verecundia sua constiterit, partarum rerum aequatus coelo cumulus sedem stabilem non habebit, Valer. Max. d. l. Ideoque censura omnium, quae in Republica excogitari possunt, munerum maximum est, omnibusque civitatibus maxime necessarium; Utilitas autem tanta, ut nulla major, etc. inquit Bodin. de republ. lib. 6. cap. 1. in princ.
de contribut. 5. cap. 17. n. 13. Ex quo constat, duas censurae partes fuisse, quarum una possessiones et bona singulorum inquirebat et adnotabat, ut scilicet constaret de numero, conditione, aetate et facultatibus singulorum, altera in mores civitatis animadvertebat, quo se quisque modo domi suae intra laris penetralia, erga uxorem, liberos, servos, propinquos et vicinos gereret; quae institutio liberorum, quae disciplina, unde victus et amictus, quae incuria, quis focus et mensa, etc. Klock.
in Caesar: Dion. lib. 43. Et Tiberius, si qua in publicis moribus desidiâ aut mala consuetudine laborarent, corrigenda suscepit, Sueton. in Tiber. cap. 33. Atque inde etiam Censores ipsos, quia aliorum moribus regendis praepositi sunt, summa vitae integritate esse oportere, monet Cato apud Salust. ne turpe sit Censori, cum culpa redarguit ipsum. Et haec Censura olum Romanis et Graecis usitatissima fuit, et adhuc saeculo nostro Genevates pro Censoribus Decemviros, quasi magistros morum crearunt, qui tanta severitate vitia castigant, ut vix ullum scelus tam occultum sit, quod inultum reperiatur, ut inde dubitandum non sit, quin Rempublicam, si non armis et opibus, certe virtutibus ac pietate florentem tuebuntur, ut scribit Bodin. de republ. lib. 6. cap. 1. fol. 973. in fin. seq.
polit. cap. 11. Et quibusdam in locis usu relctum est hoc munus Ecclesiasticae Censurae, et Senioribus Ecclesiae, ut si quos male vivere cognoscant, admoneant, castigent et judicent: sed cum publicae censurae nota et correptione destituantur, parum inanibus efficitur reprehensionibus, ex Sturm. lib. 2. de admin. bell. Turc. Kirchner. de Republ. disput. 8. 11. thes. 2. lit. c. Et nonnullis in Civitatibus Imperialibus adhucdum reperiuntur Censores, et similes inquirunt, eosque puniunt.
Hodie quoque hoc nomine institui solent judicia Censoria. in l. culpa caret. 50. et ibi Dec. num. 4. Cagnol n. 10. ff. de R. l. Menoch. arbit. jud. cas. 355. n. 7. Johan. Herman de servit. person. lib. 2. cap. 11. n. 6. seq. nisi in Crimine laesae Majestatis, et pa ricidii. Bart. in l. utrum. ff. ad. L. Pompej. de parricid. Boss. in tract. crim. tit. de Crim. laes. Majest. n. 47. Myns. 5. obs. 40. num. 1. seq. Menoch. d. cas. 355. n. 9. ubi in sequent, alias limitationes addit, d. l. n. 14. seq. et adulterationis monetarum, de anno 1559. §. 202. seq. Aliud tamen in Suevia, Franconia, et alibi passim in Germania, maxime etiam apud Nobiles, consuetudine receptum est, et singulis fere annis ejusmodi judicia Censoria, quae dicuntur part. 2. quaest. 61. num. 4. seq. Keller. de offic. jurid. polit. libr. 2. cap. 17. Meichsner. tom. 4. decis. 10. num. 15. Wehner. pract. obs. verb. fol. 578. d. cap. 11. n. 5. Idque vi juramenti fidelitatis, sive homagii, de aerar. libr. 2. cap. 135. 11. num. 3. seq. Sicuti etiam olim in Germania fuit Rugegravius, sive
Genes. 37. v. 2. Nepos Pauli conjurationem Judaeorum defert, Actor. 23. Jonathan defert consilia Saulis ad Davidem, 1. Samuel. 19. Heli audit scelera filiorum a delatoribus, 1. Santte. 2. Hujusmodi delatores quoque sunt,
arb. jud. cas. 198. n. 29. Stamm. d. cap. 11. n. 29. ubi n. 22. seq. addit, delatores coactos esse delicta adhuc perpetranda vel perpetrata superioribus suis eo modo, quo ipsi noverint, non habito respectu probarene possint, vel non, denunciare, et quicquid sciunt, hoc omne secreto detegere debere, idque in casu, quo delicta probare non possunt, ad eum effectum, ut et judici de occulto delicto ansa ulterius inquirendi detur, et personae, quibus fraus struitur, sibi cavere possint, quod etiam innuit, Menoch. d. l. n. 30. Myns. 5. obs. 40. in fin. Fachin. 9. controv. 86. Clapmar. de arcan. Rerumpubl. lib. 5. cap. 15. ubi ait: Nec tamen morem eum improbo, in republ. praesertim seditiosis hominibus plena, quo milites emissi scrutantur sermones, atque conjurationes in Principen hoc consilio, ut Princeps eos notet, ab iisque sibi caveat. Et regulariter quoque denunciatorem non teneri de calumnia, in denunciando innocentem, sed tantum, di scienter et falso denunciaverit, respondit cons. 154. n. 151. vol. 2. Et si denuncians, cons. 329. n. 4. lib. 2. Ejus enim officium est denunciare, non autem de facto cognoscere, an maleficium sit impunitum nec ne, Angel. tract. de malefic. verb. nec ad denunciandum. n. 7. seq. Ac proinde praesumpta calumnia non sufficit, sed juramento se denuncians purgare potest. Hinc etiam, quod nuncio, qui ad inquisitionem damnorum datorum est deputatus, alicujus animalia, quasi damnum vicino dederint, deferenti, credatur, tradunt Bart. in l. ea quidem. C. de accusat. Tiraquel. de utroque retract. §. 8. gloss. 9. in princ. n. 11. Et nuncii relationi circa insinuationem citationis facta, stari scribit. Gail. 1. obs. 54. n. 4. Unde generalis constitui solet regula, quod apparitori, alisque nuncio publico, de negocio ad sui officii executionem spectante, attestanti, tam diu credatur, donec per rerum contrarium probetur, aut talis sit fidei. ut ipsi cum juramento fides habeatur, is suo se juramento purgavit, l. 1. §. quies. 12. ff. de offic. praef. urb. Mascard. de probat. concl. 1121. n. 1. Maranta in spec. part. 6. rubr. recte concipitur citatio. n. 53. Mynsing. 6. obs. 10. n. 7. Vide Stamm. d. lib. 2. cap. 18. per tot Quod tamen tum demum procedit. 1. si nuncius ille sit publicus, et in principio officii sui juratus, Novel. 7. cap. 3. §. 2. vers. ut neque Mascard. d. l. n. 14. 2. Si testetur de negotio tali, quod ad officium illius spectat, Mascard. d. concl. 1121. n. 1. 3. Si non agatur de gravi alterius praejudicio Mascard. d. l. n. 9. seq. 4. Si reus delationem falsam esse non probaverit, quia reo contrarium probare permittitur, Mascard. d. 16. l. n. 26. Quo casu nuncius, ultra officii privationem, etiam arbitratie, pro modo excessus punitur,
super constit. tom 2. tract. de famul salar. gloss. 10. n. 10. Bayard. in addit. ad Jul. Clar. lib. 5. pract. quaest. 27. n. 7. Bart. in l. 3. §. si ex stipulatu. ff. ad Sct. Syllan. et in l. 4. §. si tibi in fin. ff. de cond. ob turp. caus. ubi refert historiam quandam de famulo quodam, qui die Sabbathi, cum aliis Judaeum, una cum filiis se interfecisse, denunciavit, illa spe fretus, se praemium quinquaginta aureorum, delatori constitutum, consecuturum esse, sed deceptus pro praemio laqueum reportavit. Sed aliud observavit Caesar Augustus, qui decies sestertium se illi daturum, qui Coracotam latronum principem in Hispaniam vivum ad se duceret, publicis edictis fidem fecit; Coracotas re exploratâ et compertâ, sponte se Augusto Caesari sistit, quare ut Caesar, ne publicam fidem et securitatem fregisse diceretur, pecuniam illam delatori constitutam numerari jussit, et impune Coracotam dimisit, ex Dion. lib. 56. refert Bodin. de republ. lib. 1. cap. 1. in princ. fol. 2. seq. Quod etiam juri civili consentaneum esse videtur, l. un. C. de famos. libel. Cum Reipubl. expediat, crimina non manere occulta, l. eum qui 18. §. fin. ff. de injur.
1. Conviviorum et vestium luxuria, aegra imo moriturae civitatis indicia sunt.
2. De hodierna conviviorum luxuria, querimonia.
3. Exempla prodigorum conviviorum recensentur, Antonii, Cleopatrae, filii AEsopi Tragoedi, Vitellii, Heliogabali.
4. Damna ex his oriunda quaenam?
5. Nulla ex conviviis gloria.
6. Non tamen omnia convivia contemnenda, quae etiam amicitiae et concordiae vincula sunt, etc.
7. Ollas jungere, licitum.
8. Convivia signa esse debent bene volentiae.
9. Quaenam conviviorum requisita.
10. Raro convivia instituenda.
11. Eaque modica sint et frugalia.
12. Luxus conviviorum a magistratu coercendus.
13. Leges Sumptuariae plures sancitae, et stricte observatae.
14. Plebs luxus diminutionem aegre fert.
15. Convivtorum nuptialium superfluitas.
16. Quae a magistratu singularibus legibus cohibenda.
17. Exemplo Archi-Episcopi Moguntini.
18. Regum Galliarum.
19. Hispaniarum.
20. Fraus harum legum non permittenda.
21. Modica conviviorum nuptialium celebratio permissa.
22. Immodicae impensae in conviviis baptizatorum abrogandae.
23. Sicuti etiam expensae funerales.
l. 4. c. 3. ii penates, ea civitas, id regnum, aeterno in gradu facile steterit, ubi minimum virium, veneris, pecuniaeque cupido sibi vindicaverit, Lipsius lib. 4. civil. doctr. E contra vero conviviorum luxuria, ut et vestium, aegrae civitatis indicia sunt, imo moriturae, Lipsius 4. polit. cap. 11. Seneca. epist. 115.
genial. dier. lib. 3. cap. 11. Elementis omnibus servitia indicuntur, ut mensa rite ornetur et oneretur. Id quod rarissimum, quod exquisitissimum, in convivii apparatum expeditur, quidquid impensae fiat, hic sumptibus nullis parcitur. Terra suppeditare cogitur, omnis generis radices, olera, fructus, omnis generis feras. Caro bubula, agnina, ovilla, hoedina, vitulina, nisi exotico jure perfusa, non admittitur, leporina, aprugna, cervina, et quicquid animalium sylvas pererrat, in mensas extrahitur. Post terram aqua pretiosissimos pisces gulae subministrare jubetur. Aer volucres, et omnis generis praebet altilia, perdices, phasianos, meleagrides, gallinas Decumanas, Numidicas, Africanas, Indicas, ficedulas, gallinagines, pullastrorum stragem. Si possemus Salamandras et Phoenices ad culinam trahere, cogeremus ignem has delicias non negare, coquere et lixare illas facile disceremus, prout haec refert Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 99. num. 4. et seqq. ubi num. 6. addit, si ea, quae privatorum mensis apponuntur spectemus, Metelli, Pontificis coenam facile aequabunt, de qua, ut sumptuosa Macrob. lib. 3. Saturnal. cap. 13. Imo vulgaris civis non satis bene sese posse audire putat, nisi quinque aut sex fercula apponat.
in Anton. Sabellic.
lib. 8. Ennead. 7. Cleopatra ultima AEgypti regina coenam paravit Antonio, in qua centies sestertium, id est, ducenta et quinquaginta aureorum millia uno ferculo secundae mensae consumpta sunt. Filii AEsopi Tragoedi fuit prodigalitas, ut uniones aceto iquefactos apponeret, de quo Horat. lib. 2. sermon satyr. 3.
Vitellius uno convivio duo millia piscium septem millia avium apposuit, et paucis mensibus nonagies centena millia florenorum insumpsit. Et referente Dion. patinam decem millibus florenis aestimatam confecit. Apolepht. part. 1. fol. 366. Varius Augustus, cognomento Heliogabalus, praeter caeteros sumptus inutiles, canes suos anserum jecoribus, leones vero pavonum et lusciniarum linguis, Camelorum calcaneis, linguis phoenicopterorum, phasianorum atque psittacorum, et id genus aliis avibus, volatilibusque ali curavit Alex. ab Alex. lib. 4. cap. 11.
de reipubl. instit. lib. 5. cap. 8, Convivia quippe voluptatis afflixere saeculi mores, miseramque vitiis, quasi sentina Rempubl. pessundedêre, teste Flor. lib. 3. cap. 12. Et magni cibi cura magna virtutis est incuria, secundum Caton. Et quis non animadvertit, magna ingentium Imperiorum fastigia oblivione frugalitatis collapsa esse? Et quis nescit Asiaticis deliciis Romam advectis. Imperium sensim debilitatum, civilibus et domesticis bellis concussum, a barbaris vero tandem subversum, funditusque deletum. Et quem latet conviviis indulsisse Lucium Verum usque ad profluvium amentis impensae flebilemque Imperii jacturam, Petrarcha dialog. 19. Gravissima hinc quoque oritur rerum penuria, et patrimonii jactura et dilapidatio, aes alienum conflatur, et abjecta paupertas, juxta illud vulgatum:
Et exhaustos conviviorum apparatibus Principes civitatum scribit Tacit. l. 2. histor. illisque orphanorum, viduarum, aliorumque bona consumi, non obscure indicat Chrysostom. in Marc. cap. 6. plurimum, inquiens, convivia Divitum plena esse rapina, opipara quidem edulia et potum isthic videas; verum si cogitem, unde collecta ea sint, deprehendas scilicet, foenore, praeda dolis et omni de aerar. lib. 2. d. cap. 99. n. 12. quod quis ex ferculorum epularumque incremento gloriam apud vulgus et multorum gratiam quaerat. Gloria namque ex apparatu conviviorum parta, caduca, turpis, mercenaria, virtuti inimica et fallax est. Etenim diffugiunt cadis cum fece siccatis amici. Et vera gloria haec nil nisi vapor est, qui ad exiguum tempus adparet, et deinde instar stipulae a ventis agitatae evanescit, lacob. 4. v. 14.
de expens. et melior. cap. 21. n. 19. in fin. Et Romani olim convivia instituerunt, quae Charistias appellarunt, quibus praeter cognatos nemo interponebatur, ut si qua inter personas necessarias querela esset orta, apud sacra lib. 2. Et sic convivia esse debent signa benevolentiae, in quibus aluntur amicitiae, animi confirmantur docentur et alliciuntur. Et boni viri veniunt ad bonorum convivia, non helluationis aut ventris causa, sed sermonum, benevolentiae et colloquiorum. Ex quo convivia antiquitus dicta, quasi quod simul viveren, vult AEneas Sylvius de reg. instit. cap. 15. de cens. lib. 8. cap. 10. n. 17.
. de republ. lib. 5. tit. 9. juxta illud Catonis: convivare raro. Incertum namque est, gratiamne an invidiam convivia faciant: Nam si invitati ad parem gratiam referendam obnoxii redduntur, complures sunt, qui neglecti indignantur, et contume. liam aut injuriam meditantur, Franc. Patric. de reip. instit. lib. 5. § convivia a bono cive. Nec ultra id, quod natura exposcit, apponendum, nam si ad naturam vives, nunquam eris pauper: Si ad opiniones, nunquam eris dives: exiguum natura desiderat, opinio immeusum, inquit Seneca in epist. Unde Claudian.
Et Lucret. 5.
Parvo fames constat, magno fastidium, Seneca
in epist. Simplici cura constant necessaria, in delitiis laboratur, Senec. d. l. Bonae Valetudinis quasi quaedam mater frugalitas, Valer. Maxim.
Horat. lib. 5. serm.
Horat. ibid.
Juvenal. Satyr. 11.
lib. 1. system. polit. cap. 10. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 99. n. 20. Et principem curam esse Principis et magistratus luxum coercere in suis civitatibus, monet Annib. Scotus lib. 2. comment. in annal. n. 30. Ita apud Romanos saluberrimum fuit institutum legum sumptuariarum, quae etiam ad convivia pertinebant, adeoque stricte fuerunt observatae, ut Fabricius et AEmilius Censores, ipsum Cornelium Ruffum, qui bis consul et dictator fuerat, Senatu moverint, quod argenti facti coenae gratia, decem pondo haberet, Gell. lib. 16. Cap. 1. Valer. Maxim. lib. 2. cap. 9. Julius Caesar legem sumptuariam sancivit, qua non solum coenae modum statuit, sed etiam inquisitores circa macellum disposuit, ut vendentes, ementesque vetita esculenta punirentur, Patric. de reipubl. instit. lib. 5. tit. 8. Et a Veteribus Romanis multae repertae sunt leges, quibus luxuria conviviorum cohibita, ac parsimonia atque victus et coenarum tenuitas custodita fuit, de quibus Gellius 2. noct. Attic. cap. 24. Si lex Fabia vetuit uni convivio plusquam trigiata sestertios, id est, duodecim thaleros impendi: Lex Femilia plusquam quinque patinas apponere vetuit: Lex Julia vetuit januas tempore prandii adducere, ut Censores intrate possint: Lex Aristina prohibuit quempiam retinere a prandio diutius, quam in vesperam; magnificus enim apparatus, cum cottidie grandes fumant pultibus ollae, conviviorum et sumptuosa largitio, nonne ab opulentia paritura mox egestatem, scribit Florus. Didius legem Fanniam ampliavit et sanxit, ut non modo, qui prandia coenasque majore sumptu fecissent, sed etiam illi, qui ad eas vocati essent, legis poenis tenerentur. Lucinius Crassus, qui dictus est dives, ipse quoque sumptuariam legem tulit, a Fannia non admodum diversam, nisi quod Kalendis Nonis, nundinis Rumanis, cuique in dies singulos triginta duntaxat asses, edundi cansa consumere liceret, caeteris vero diebus, qui excepti non essent, nec amplius apponeretur, quam carnis aridae, pondo tria et salsamentorum pondo, quae vero ex terra, vite, arboreve nata essent, promiscue largita est. Haec ratio et magnitudo animorum in moribus nostris fuit, ut cum in privatis rebus suisque sumptibus minimo contenti tenuissimo cultu viverent, in Imperio atque publica dignitate omma ad gloriam splendoremque revocarent; quaeritur enim in re domestica continentiae laus in publica dignitatis, eleganter inquit Cicero in orat. pro L. Flacco.
O venerandam priscam Romanorum temperantiam! Sed quid hodie; Bonae illae leges oblivione, et quod flagitiosius est, contemptu abolitae, securiorem luxum secerunt, luxusque et ignavia nullis praescriptis finibus, in voraginem et gurgitem vitiorum ad nefas omne usque adeo processerunt, ut divina et humana prolanent, populoque simul et plebi gravem perniciem adferant, Alex. ab gen. dier. lib. 3. cap. 11. Imo abrogationem luxus plebs nonnunquam libertatis diminutionem existimat, eamque censuram gravius ipso tributo ferre solet, Klock. de aerar. l. 2. d. cap. 99. n. 27. Sanior tamen populus leges sumptuarias lubens admittit, si videat earum rationem sibi publice constare, ipsosque Reipubl. moderatores non esse effulos in luxum et externorum profusionem; inde obsequium et aemulandi amor, validior, quam poena ex legibus et metus, ut ait Tacit. lib. 3.
de ano 1548. tit. 15. in princ. Sicuti etiam Archi. Episc. Moguntinus Johannes Swickardus anno 1615. leges sumptum definientes, et in numero convivarum, ferculorumque in tempore et muneribus consistentes promulgavit, causasque ita praefatur: Se jam aliquot annorum experientia didicisse, subditos suos in oppidis et pagis, praecipue
lib. 8. polit. cap. lib. 5. cap.
in loc. de conjug. §. 464. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 8. defin. 149. n. 4. et per tot. ubi n. 9. Convivas monet, ne commessationibus et compotationibus nimium indulgeant, nec verbis, factis, aut moribus inhonestis scandalum praebeant, aliisque sint molesti, sed meminerint ejus, quod de Tobias nuptiis dicitur; epulatos fuisse hospites in timore Domini, Tob. 7. v. 17. et cap. 8. v. 29.
anno 1548. tit. 15. in princ. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 98. n. 1. Idem est quoad expensas funerales, Klock. d. l. n. 9. ubi de hac re ordinationem Politicam Lunaeburgensem cap. 32. adducit. De qua vide infra cap. 20. n. 46.
1. Vestium luxus hodiernus taxatur.
2. Vestes hodie non sunt pudoris tegumenta, sed libidinis irritamenta.
3. Viri vestibus foemina, et foemina viri conspiciuntur.
4. Vestium varietas.
5. Germani Gallos imitantur.
6. Capilli et barbae tonsura varia.
7. Barba virum ostendit.
8. Quanta pileorum varietas.
9. Peregrinantes imprimis novas vestes, novosque mores induunt, quos describit Lansius.
10. Et Thomas Morus.
11. D. Ambrosii dictum in vestium luxuriem.
12. Exterior corporis cultus animi neglecti indicium est.
13. Foemina hodie vix discernitur a masculis, nisi positis vestibus.
14. Temporis dispendium, quod corporis cultum sequitur.
15. Salomon in cultu corporis occupatus Deiobliviscitur.
16. Pecuniae dispendium et patrimonii absumptio inde oritur, exemplo Galliae.
17. Petri Ernesti â responsum Lotharingiae Duci datum, quod non ita ornatus incederet.
18. Respublica male se habet, nisi foeminarum sumptus cohibeantur.
19. Remedia hujus luxus sunt, si ipse magistratus honesto et mediocri vestitu incedat.
20. Cujus exempla referuntur.
21. Si rebus ad pompam vestiariam spectantibus tributum imponatur.
22. Si fastuosi in aulis Principum non ferantur, exemplo Ducis quondam Saxoniae.
23. Si leges vestiariae statuantur et observentur.
24. Cujusmodi legum exempla recensentur.
25. Floridae vestes olim meretricibus tantum concessae.
26. Gynaeconomorum apud Graecos officium.
27. Quales leges vestiariae hodie statuendae?
28. Leges vestiaria in Imperit constitutio nibus sancitae.
29. Idem in quibusdam Cividatibus Imperialibus obtinet.
30. Nobilium, patritiorum et honoratiorum vestitus pretiosior sit quam plebejorum.
31. Sicuti dignitatum certa sunt genera, itae etiam vestium discrimina.
32. Honestiores honestiore vestita incedere debent, ut dignoscantur.
33. Vestitus insignis et mollis superbiae vexillum.
34. Exempla molliter vestitorum.
35. Aperegrinis vestibus abstinendum.
36. Peregrinae vestes novos mores, novi mores peregrinos hospites Germaniae inducunt.
QUae de legibus sumptuariis conviviorum immodicorum dicta sunt, eadem quoque obtinent in Legibus Vestiariis. Quia nullis unquam tempo ribus major in vestitu vanitas, sumptus et superbia emicuerunt, lib. 1. de benefic. vere afferere possimus, in petulantiam nunc et audaciam erupisse male dispensatam vestiendi libertatem. Et idem Seneca lib. 7. de benefic. Video inquit, sericas vestes, (si vestes vocandae sunt, in quibus nihil est, quo defendi aut membra, aut corpus, aut denique pudor possit) quibus sumptis mulier parum liquido nudam se non esse juravit. Video uniones, non singulos singulis auribus comparatos, jam enim exercitatae aures oneri ferendo sunt: junguntur inter sese et insuper alii binis superponuntur; non satis muliebris insani viros subjecerat, nisi bina ac terua patrimonia auribus singulis pependissent. Et apud omnes fere populos ad insaniam usque invaluit cultus corporum nimius, et cura circa carnalis ambitus ornatum, Clem. Alexandrin. praedagog. lib. 3. cap. 2. et eo jam luxus vestiumque pretia excreverunt, ut quo vestitu olim Comites, Marchiones, Duces usi sunt, illo nunc novi homines et infimae nobilitatis viri foeminaeque utantur; et qui antea Nobilium erat habitus, is jam plebeculae et mechanicis vix approbetur. Unde pretia rerum sic inflammantur, ut jam inter maximos sumptus numeretur vestium luxus, quo numi dissipantur, et re domestica frangitur. Paucissimi jam secum habitant, ut norint, quam restet curta supellex. Jam plebeios Nobilibus, Nobiles Comitibus, Comites Pricipibus, Principes Regibus ac Caesaribus omni luxus genere aequatos videas. Jam Cerdonum vulgo pauperiorum filios habiturnm apparatu multo sumptuosiore luxuriare videas, quam Heroes annuis reditibus ditissimos. Jam vicanorum filios, opificesque, qui omnia sua bona secum portant, videas divitum Nobilium habitum imitari, ac superate. Hodie sericae vestes nimis vulgatae, in quibus matronae translucent, aut viri usque ad plebeios jam ornantur. Sericum hoc illud esse in usunt publicum damno severitatis admissum; et quo ostentare potius corpora, quam vestire primo soeminis, nunc etiam viris luxuriae libido persuasit, dicebat Solinus cap. 63. lib. 3. de cultu corpor. cap. 11. §. 1. et. §. 6. fol. 659. ubi Francoise
Varia est capilli et barbae tonsura et tortura: capilii viris jam ante erant tonsi, nunc
lib. 13. metamorph.
Quam aegre tulerit David, quod servorum suorum barbae dimidiam raserit Hannon, videre licet 2. Sam. 10. v. 4. Caesaries, ut loquitur Ambros. in Hexamer. 6. reverenda est in senibus, veneranda in sacerdotibus, terribilis in bellatoribus, decora in adolescentibus, dulcis in puellis. Tolle arboris comam, tota arbor ingrata est; tolle humani capitis capillum, tota pulchritudo flaccescit. Et ipse Christus salvator, dum in terris moratetur, Caesariem subflavam, ac quodammodo ad crispam declinantem habuisse fertur, Mich. Neand. in apocyph. p. 409. Quam varia et stulta sit hodie barbae tonsura, refert Phylander vision. 1. pa. 50. seq. ubi ita scribit:
in d. Ala mode d. vis. 1. fol. 47. his verbis:
Item:
Et pag. 62.
in relat. de principat. inter provinc. Europ. pag. 8. ita describit, qui
digressi peregrinas, si Galliam limis oculis aliquando aspexerunt, Gallica omnia; si Italiam intuiti sunt, Italica omnia; si alterum pedem in Hispaniam intulerunt, Hispanica omnia; si in Anglia pernoctarunt, Anglica omnia; et undecunque tandem peregre redierunt, peregrina omnia, mores, gestus, ceremonias, vestitum, linguam, histrionica temeritate ac stultitia probant, jactitant et extollunt; Germanicis et paternis omnibus neglectis, fastiditis, rejectis.
Sed quorsum hic vestium fastus? Annon homines ante lapsum erant nudi, et nudi permansissent, si natura hominis per lapsum Adae peccato et morti non fuisset subjecta? Nemo ergo gloriari debet in veste, sicuti nullus quoque fur gloriatur de stigmate, ob surtum fronti inusto, vel reste collo injecta. Qui gloriatur de veste, similis est glorianti de cauteriis, Quia per peccatum Adae vestium usus introductus Esaiae 14. vers. 11. Hinc turpe esse sapienti, cum animam habeat, captare laudes ex corpore, ait Imperat. Julianus lib. 25. Exterior hic cultus corporis animi neglecti certum pene est indicium, nec tantum animi corrupti index, sed et origo multorum malorum. Vestis dissecta dissectum animum, levis hominem levem, mulie bris effoeminatum, monstrosa monstrosum, thrasonica thrasonicum, et rursus gravis gravem et prudentem cordatorum virorum judicio indicat. Et sicut oratio recte animi character dicitur; ita externa corporis conformatio, qualis cuique animus sit, ostendit.
de vitis philosoph. tibr. 6. adolescenti cuipiam aequo emunctiori cum quaestionem proposuisset, ita respondit: Non tibi responsurus sum, quam sublatis vestibus ostenderis, utrum masculus sis, an foemina. Sed quemadmodum stultus est, qui equum empturus, non ipsum inspicit, sed stratum ejus et frena, cic stultissimus est, qui hominem aut ex veste, aut ex conditione, qua vestis modo nobis circumdata est, aestimat.
cap. 6. vers. 1. ita vociferatur: Vae vobis optiomates, capita populorum, ingredientes pompatice domum Israel!
discurs. 4. refert, ex ista vestiendi licentia et libertare, reditus Regis Galliae annuis centenis Coronatotum millibus augeri: idque ex Regni tabulis accepti et expensi probe inter se collatis, planum evadere, quotannis plus quam quadragies centena libellarum millia 4000000. ala modo vis. 1. pag. 65. Quod etiam Tertullianus de habitu muliebri scribit, brevissimis, inquiens, loculis patrimonium grande profertur, uno lino decies H. S. inseritur; saltus et insulas tenera cervix fert, graciles aurium cutes calendarium lib. 2. polit. cap. 7. Neque enim seipsas duntaxat, sed et parentes. filios, fratres et maritas perdunt ac totam fere Rempublicam secum in perditionem trahunt. Et conviviorum luxuriam et vestium aegrae civitatis indicia esse, scribit Senec. epist. 115.
lib. 1. cap. 11. de quo plura dixi supra libr. 1. cap. 14. num. 12. et seq. Nam juxta illud Imperatoris Severi: Majestatem Imperatoriam virtute constare decet, non corporis cultu, Joh. a Chockier. thes. polit. aphorisin. 20. lib. 5. cap. 5. indeque laudibus effertur Alphonsus Arragoniae Rex, quod maluerit moribus et authoritate suos antecellere, quam diademate et purpura, Anton. Panormitan.
supra lib. 2. cap. 19. n. 42.
de aerar. lib. 2. cap. 94. n. 7. vers. Guilielmus Dux.
histor. libr. 24. 25. Apud eosdem quoque cautum fuisse, ne mulieres auro ornarentur, nec floridas vestes gestarent, nec purpureos haberent contextus, nisi forte publica esset meretrix, ex
Hinc olim apud Graecos Gynaeconomi fuerunt, quorum officium in ornatum mulierum animad vertere, ne propter morem, cum Reipublicae detrimento cresceret, hisque concessum erat, non solum luxuriantes ad modum, generi et conditioni suae convenientem revocare, sed etiam gravi poena mulctare. Et Oppia lege, quae Romae viginti annis viguit, cautum erat, ne mulieres varii coloris vestitu uterentur, nec auri plus semiuncia haberent, nec juncto vehiculo propius urbem mille passus, nisi sacrificii gratia veherentur. Et ab Atheniensibus etiam Gynaeconomi constituti fuerunt, qui de omnium mulierum ornatu statuerent, uc singulae pro ratione census et facultatum induerentur, Guilh. Compost. de magistrat. Et Spartae Ephori quotidie inspectiones
in vit. Licurg.
de Leg. Reg. German. cap. 8. sect. 3. n. 19. Hinc Moscovitis merito laudi datur, quod quisque vestitur pro modo facultatum, ordinis et conditions suae; habent enim leges vestiarias a Magno Duce latas, quas violare capitale est, Johan. Ludov. Gotofred. in Archontologia Cosimic. 28. lib. 1. num. 22. Et in Imperio Romano Germanico certae leges vestiariae sancitae sunt,
in tractat. de Ord. Equestr. jurib. libr. 2. cap. 1. Certi enim, et magis preciosi debent esse cultus his, qui ordinibus et dignitate antistant, inquit Tacit. lib. 2. annal. Lipsius 4. polit. cap. 11. Et dignitas major et minor cognoscitur ex vestibus. Menoch. cons. 902. n. 17. vol. 10. Nam de republ. libr. 4. cap. 11. per tot. Unde quoque c. ut Apostolicae. 6. de privileg. in 6. juxta illud:
Quod declaret exemplum Johannis de Lignaqui ad nuptias invitatus, cum vulgari veste indutus, nullusque ob id honos ei fuisset exhibitus, quippe propter vestem non satis cognitus, misit quendam, qui quaereret vestem splendidiorem, quam cum recepisset, in suo ipsius loco posuit, abiitque dicens: Vestem coluistis, vestem habetote, Titaquel. ad l. 3. connub. num. 53. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 8. sect. 3. n. 17.
Caveant tamen magnates, aliique honestiores, ne vestitu nimium comto, splendido et pretioso, neque etiam vili, sed modico et decenti utantur. Nam ob tenuem habitum non possunt dignosci a privatis, quod accidit Agesilao, legationem abeunti in AEgyptum, de quo Plutarch. in Ages. Et Ludovicus XI. Galliarum Rex Hispanis non ob aliam causam ridiculo fuit, quam quod vili panno indutus esset, Cominae. lib. 3. E contra vestitus lib. 3. Cultus, inquiens, Regis inter omnia luxuria notabatur: purpureae tunicae, medium album intextum erat, pallam auro distinctam aurei accipitres, velut rostris inter se corruerent, adornabant; et zona aurea muliebriter cinctus acinacem suspenderat, cui ex gernma erat vagina, etc. Cujusmodi in Nero. Fuitque ex Gallis quidam Nobilis, qui indusia sua Lutetiâ in
in miscell. quaest. ad Tacit. decur. 3. Qui etiam Italo cuidam pro chirothecis in unius duntaxat anni usus venditis, quadringentos coronatos numeravit, Dn. Lansius in Orat. contra Ital.
libr. 5. et 7. Diod. Sicul. lib. 17. Eaque nota Cajo inuritur, quod ad exoticum alienumque cultum, et hominibus Romanis insolitum demigraverit, Senec. 2. de benefic. cap. 12. Turneb. lib. 9. advers. cap. 30. Ex quo etiam Ulricus Würiembergiae Dux, cum sub Imperatore Carolo V. Hispani frequenter in Germaniam commearent, et vestitum illorum plerique imitarentur, suis dorn mesticis curtas tunicas severe interdixit, et cum quidam pallium subductius solito fieri curasset, re prius a sartore explorata, centonem versicolorem assui jussit, et vestis defectum hac ratione sarciri, ea lege, ut nisi hac veste sibi semper appareret, Principis indignationem theatr. vitae human. vol. 7. lib. 2. sol. 1683. Ex quo omnium rerum conditor et moderator Deus superusu vestium peregrinarum ad iram provocatur, earumque nomine Judaeis ita minatur: Visitabo super Principe et super filios Regis, et super omnes, qui induti sunt veste peregrina, Sophonae 1. vers. 8.
1. Reipubl. fundamentum adolescentum educatio est.
2. Qui liberos non recte instituunt, Reipubl. injuriam inferunt.
3. Praeclara instituta felicem efficiunt civitatem.
4. Scholae Rerumpubl. ornamente et fulcra sunt, etc.
5. Julianus Apostata orthodoxam Religionem oppressurus, Christianorum liberos a Schola arcuit.
6. Quales Schola exhibet, tales habitura Ecclesia et Respubl. moderatores et cives.
7. Scholarum et rei literariae cura cuilibet magistratui incumbit.
8. Idque jure territoriali et Episcopali.
9. Parentes divites cogi possunt, ut liberos ad liberalia studia educant.
10. Publica institutio private praefertur.
11. Olim Scholae in Monasteriis fuerunt institutae.
12. Scholarum locus qualis esse debeat?
13. Diversae Scholae esse debent pro masculis et pro foemellis.
14. Quales Scholis praeceptores praeficiendi? et n. 16. 17. 18. 19. 20.
15. Lacedaemonii liberis educandis magistratus ex civibus prudentioribus elegerunt.
21. Plagis quandoque immorigeri discipuli coercendi.
22. Non statim ille, qui indolem non ostendit, removendus.
23. Praecox ingenium raro pervenis ad frugem.
24. Officium Praeceptorum in quibus consistat? et n. 25. 26. 27. 28. 29. 30.
31. In Scholis paganis, quomodo institutio facienda?
32. Et quomodo in oppidanis?
33. Scholae per magistratum tueri et conservari debent.
34. Scholarchae constituendi et quales, horumque officium, et n. 35.
36. Salaria Praeceptoribus rite solvenda sunt.
37. Magna Scholae, praeceptorum molestiae, curae, etc.
38. Stipendia praeceptoribus ex publico aerario solvenda potius, quam a parentibus exigenda.
39. Quo nomine etiam bona Ecclesiastica impendi possunt, remissive.
40. Magistratus Academiarum quoque curam habebit, harumque utilitas.
41. Studiosis sua privilegia salva relinquenda.
42. Quinam horum sint participes.
43. Libertas studiosorum differt a licentia.
44. Quinam hodie studiosorum nonnullorum mores.
45. De Penalismo sanctio Statuum Evangelicorum.
IMprimis quoque ad magistratus curam pertinet, proscere, ut juventus recte instituatur: Ut enim in semente posita spes messis, ita totius reliquae vitae exspectatio ab educatione pueritiae Orat. 2. Et fundamentum totius Reipubl. esse adolescentum educationem; recte dictum a Dioregone Pythagor. perinde, ut hortus pereat necesse est, nisi olitor, antequam arbores marcescant, novellas inserat, quarum luxuriantes surculos praescindat, distortos corrigat, vitia emendet, lib. 3. epist. 6. Atque inde etiam, qui liberos non recte instituunt et erudiunt, non solum liberis, sed etiam Reipubl. injuriam inferunt, Cicer. act. 5. in Ver. Confusio patris est, de filio indisciplinato, Syrac 22. vers. 3. et qui docet filium suum, laudabitur in illo, et in medio domesticorum in illo gloriabitur. Qui docet filium, in zelum mittit inimicum suum, et in medio amicorum gloriabitur in illo. Mortuus est pater ejus, et quasi non est mortuus, similem enim reliquit post se, Syracid. 30. v. 2. 3. 4. Quia a juventutis institutione recta, totius vitae humanae, ac Reipublicae bene instituendae momenta pendent, sicuti ex Lycurgi sententia dixit Plato, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 1. fol. 968. in princ. Et per bonam juventutis educationem vitiorum connatorum fibrae evelluntur, ac virtutum semina substituuntur, et qui alioquin Reipublicae turbatores existerent, bonae educationis beneficio, ejusdem curatores fiunt, de regim. secul. lib. 2. class. 1. cap. 6. n. 6. Et si neglecta fuerit institutio, frustra feruntur leges, quia frustra imperatur ei, qui obedire non didicit, Aristot. 5. polit. Non enim Juris Consulta aut plebiscita, sed praeclara instituta felicem efficiunt civitatem: Nam homines male instituti leges etiam exquisitissimas contemnere audent, Iscocrat. in Panath. et Aureopag. et deficiente educatione, inanes sunt leges, beneque educatis legibus haut opus esse putatur, Besold. de educat. cap. 2. num. 1. Si prognosticon petis de suturi seculi republica, juventutem et educationem inspice, ac infausta quaeque ominare, scribit Richter. axiom. aeconom. 48. Besold. d. cap. 2. num. 2. Talis enim est civitatis status et felicitas quales civium et imperantium et obtemperantium sunt mores, tales vero sunt mores, qualis educatio, institutio, disciplina. Plato 4. de Republ. Haec enim si praepostera, nequam pueri, adolescentes nequiores, et viri nequissimi evadunt, Simanca de republ. lib. 9. cap. 28. Et ex schola boni et mali prodeunt, et secundum Cominaeum lib. 10. pag. 690. Doctrina vel meliores vel deteriores reddit homines, pro cujusque natura et inclinatione. Ex quo etiam Valentinus Trocedorfius, insignis juventutis informandae artifex, primo ingressu, scholasticam juventutem ita salutasse: Salvete vos Nobiles, Consules, Senatores, Caesarum, Regum ac Principum Consiliarii, vos Opifices et Artifices, Mercatores, et Carnifices, Lictores et Nebulones, refert Herrn. Lather. de cens. lib. 3. cap. 19. n. 90.
5. cons. 43. num. 1. et amoenissimus plantularum coelestium paradisus, Theod. in polit. Biblic. lib. 1. axiom. 50. Sunt fontes sapientiae, a quibus splendor et sapor in omnes Reipubl. partes fluunt. Et quod oculi sunt in corpore, id scholae partes sunt in civitate: Ut enim oculi omnia membra corporis, ita scholae omnes Reipubl. partes illustrant. Boter. de orig. urb. lib. 2. cap. 4. Matth. Stephan. de academ. cap. 1. num. 26. Sunt enim Religionis et virtutis nutrices, sunt lingnarum et artium officinae, sunt arteriae in Ecclesiam, orthodoxam Religionem, in Rempublicam, pacem et concordiam diffundentes. Indeque Ecclesiam veram sine scholis nunquam suisse, ex historiis constat Georg. Richter. axiom. Eccles. 68. Quod ex nefario Juliani Apostatae facto de repub. lib. 13. cap. 3. et lib. 18. cap. 1. seqq. Hipp. a Collib. de increment. urb. cap. 11. ubi inter praecipuos modos urbium promovendarum et ornandarum celebris scholae fundationem ponit, Cas. in sphaer. civit. lib. 5. cap. 11. Danae. polit. christian. lib. 4. cap. 2. in fin. Althus. polit. cap. 4. Qualis polit. lib. 7. cap. ult. Althus. polit. cap. 9. Ex schola enim, tanquam officina quadam, sive seminario prodeunt, quicunque Reipubl. et Ecclesiae inserviunt, quibus hene se habentibus et institutis, cuncta in Republica florent et vigent; E contra, scholarum neglectus publicam hanc cladem invehit, ut Christianismus paulatim in Paganismum et Ethnicismum dilabatur, Herrn. Lather. de cens. lib. 3. cap. 19. n. 79. Vivant ergo scholae, vivant Athenae, artes et scientiae, quae sunt radii divinae sapientiae, ad gloriam beatae Triadis in sempiternum vivant, pius est, qui assenritur, improbus, qui Amen non acclamat, prout pie disserit, Johan. Boter. de origin. urb. cap. 4. in fin. De Academiarum utilitate et effectu, vide Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 8. cap. 1. n. 72. et seq.
2. resp. 64. n. 28. seq. de Regim. sec. et Eccles. lib. 3. class. 1. c. 1. n. 20. Carpzov. l. 1. jurisprud. consistor. tit. 1. defin. 9. n. 1. et seq. Petr. Frider. Mindan. de contin. caus. lib. 3. art. 11. in fin. Et historiae testantur, omnes Imperatores, Reges, Principes, quibus salus Reipubl. cordi fuit, scholarum habuisse rationem, easque variis beneficiis, privilegiis et immunitatibus donasse et ornasse, Clem. Timpler. polit. lib. 4. cap. 3. quast. 1. Ita, ut etiam cuilibet magistratui oppidano et municipali scholarum cura incumbat, Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 3. part. 2. c. 2. n. 28. Laur. Ohm. de jur. episcop. concl. 16. lit. y. Georg. de homag. 8. concl. 205. Et quidem ad Principes, Civitates Imperiales et alios Imperii Status immediatos cura haec scholarum pertinet jure territorii, cum sit sequela jurisdictionis, Ritter.
lib. 1. polit. cap. 16. pag. 344.
Quamvis autem parentibus quoque permissum sit liberis privatos domi praeceptores 1. resp. 64. n. 9. publica tamen institutio, privatae merito praesertur, ex sententia Clem. Timpler. lib. 4. polit. cap. 3. qu. 30. Melch. Jun. polit. quaest. 43. Bart. Kerckerman. lib. 1. system. polit. cap. 9. Joh. Gerhard. polit. quaest. cent. 8. quaest. 7. Christian. Libenthal. colleg. polit. exerc. 4. quaest. 8. Cas. in sphaer. civit. lib. 8. cap. 1. Wolffg. Heider. in system. polit. cap. 1. fol. 174. et seq. Quia 1. privata institutio est mollior, propter intemperantem parentum erga liberos amorem. 2. Domi ingenia liberorum vel languescunt, vel contra inani persuasione tumescunt; vulgo enim nimium sibi tribuit, qui se nemini comparat, inquit Quintilian. lib. 1. cap. 3. comparat autem se nemini, qui neminem praeter suos domesticos inspicit, atque adeo in eo non excitatur honesta aemulatio, quam aemulandi ansam publica educatio saltem suppeditat. Proderit enim alicujus objurgata negligentia, proderit alterius laudata industria, turpe ducit puer in ejusmodi aemulatione cedere pari, pulchrum superasse majores. 3. Ad haec educationis forma illa et constantior et excellentior est, quae consistit in sapientia et consensu totius civitatis, quam quae ab unius alicujus judicio pendet. 4. Et denique per publicam educationem pueri a tenero assuescunt conversari cum hominibus et non reformidare homines, neque vita illa solitaria pallescere, Quintil. 1. instit. cap. 3.
de jur. publ. lib. 8. cap. 6. n. 8. Et ad locum scholarum necessario requiritur, ut sit idoneus, certus, salubris, et a tumultu remotus, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 18. cap. 6. Hoenon. polit. disp. 5. concl. 10. ne docentes et discentes a transeuntibus, curribus seu plaustris interpellantur. Ex quo etiam maleatores et fabri compelli possunt, vel quiescere, vel domibus juxta scholas cedere, Petr. Gregor. Tholos. d. cap. 6. n. 12.
l. Optimam. 14. C. de contrah. et commit. stipul. Atque ideo a teneris annis puellae ita educandae, ut consortium puerorum fugiant, ne si ad majorem venerint aetatem, conversatio ista in vitam degeneret luxuriosam, Carpzov. lib. 1. jurisprud. consistor. tit. 6. defin. 64. n. 7.
jurisprud. consistor. lib. 1. tit. 6. defin. 73. n. 5. Unde etiam Lacedaemonii liberis educandis 3. de republ. Lacedam. tab. 3. instit. 5. Besold. 2. polit. cap. 1. §. 7.
polit. Christ. lib. 4. cap. 3. Est enim pietas omnis sapientiae initium, et felicitatis exordium 1. Timoth. 4. v. 8.
lib. 2. polit. Eccles. cap. 12. Ne si in literis proficiant, et in moribus deficiant, plus deficiant, quam proficiant.
polit. quaest. 45. Schönborn. lib. 4. polit. cap. 3.
part. 2. quaest. 45. plagis quandoque immorigeros discipulos esse coercendos, docet Nicol. Vernulae. institut. polit. lib. 3. tit. 11. quaest. 9. Wolfg. Heider. system. polit. cap. 1. fol. 179. et seq. Qui parcit virgae, odit filium suum, qui autem diligit eum, instanter erudit, Proverb. 14. v. 24. Stultitia colligata est in corde pueri, et virga disciplinae fugabit illam, Proverb. 22. v. 15. Noli subtrahere a puero disciplinam, si enim percusseris virga eum, non morietur, Proverb. 23. v. 13. virga atque correctio tribuunt, sapientiam, puer autem, qui dimittitur voluntati suae, confundit matrem suam, Proverb. 29. v. 15. Qui diligit filium suum, assiduat illi flagella, curva cervicem ejus in juventute, et tunde latera ejus dum adhuc infans est, Syracid. 30. v. 1. et 22. seq. Neque etiam illum, qui statim ab initio indolem suam non ostendit, removendum esse, tenet Joh. Gerhard,
de republ. lib. 25. 18. cap. 9. in fin. 2. Puerorum sint amantes, et paterno amore discipulos prosequantur, Melch. Jun.
E contra non sint clamosi et plagosi Orbilii, carnificinam quandam in miseros et tenellos pueros exercentes, Wilhelm. Zepper. lib. 2. 27. Eccles. polit. cap. 11. 4. Ad puerorum aetatem et mores accommodare, et ad captum eorum se demittere noverint, ad unam normam omnes non cogant, nec eodem pede et modulo omnes metiantur, sed eorum humeri quid valeant, quid ferre recusent, ponderent,
polit. Eccles. lib. 1. cap. 9.
institut. polit. lib. 3. tit. 11. quaest. 13. Duae. inquiens, esse Grammaticae scholae possunt. In prima primo anno Etymologia, et succinctae Syntaxeos tabulae, cum colloquiis et Epistolis facilioribus tradantur. In secunda secundo anno Etymologia repetatur, Syntaxis absoluatur et prosodia, utrobique assiduae sint et faciles styli exercitationes, Nulla hic difficultas, sed rejicienda sunt supervacanea Grammaticorum praecepta. Necessaria tantum explicentur, et usu quam plurima discat juventus. Non melius, quam usu et paucissimis praeceptis linguae discuntur. Proponendae vero etiam Graecae linguae institutiones: Item Arithmetica, Musica et prima Matheseos rudimenta, quae puerorum ingenia facile aperiunt, et avide juventus capit. Subsequi Rhetoricae Schola potest, sed quae cum Dialectica et Historia explicetur. Pauca hic iterum esse praecepta debent, sed usus styli assiduus.
polit. Eccles. lib. 1. cap. 8. Casus in sphaer. civit. lib. 5. 34. cap. 11. Quo nomine constitui solent Scholarchae, sive fideles, graves et periti viri, tanquam inspectores, qui authoritate et mandato magistratus ordinarii sedulo curent, ne quid detrimenti vel damni Respublica literaria capiat: Horumque officium est, esse inspectores et censores aequos, justos, et non ignaros vitae morumque tam docentium, quam discentium: Et sic necesse est, ut rem scholasticam probe intelligant, et de ea recte judicent. Si enim non habuerint prudentiam scholasticam, quomodo de re sibi ignota statuere aliquid poterunt; Tales igitur eos esse oportet, ut sint virtute, eruditione et experientia praediti: Nulla enim plane literarum et artium scientia tincti, nullum de literis et literatis judicium ferre possunt: Bonos et pios eos esse decet, ut omnia candide et fincere agant, et ad gloriam Dei, Reiquepublicae salutem dirigant.
lib. 2. Epist. 2. ut unicuique prosit suus labor. Et ne usuverat praeceptoribus, quod Persius ait:
polit. quaest. 107.
institut. polit. lib. 3. tit. 11. queast. 6. n. 2. Quo nomine bona Ecclesiastica et supra cap. 8. num. 10. Ex quo etiam hic Esslingae duodecim pauperes civium liberi, in Collegio Scholae educantur, et in Hospitali aluntur, de quibus supra lib. 3. c. 13.
de jur. publ. lib. 8. cap. 1. n. 72. et seq.
authent. Habita. C. ne fil. propatr. utpote quorum scientia totus illuminatur mundus. et per eosdem ad obediendum Deo et magistratui vita subjectorum informatur, hique amore scientiae exules fiunt, et de dignitatibus pauperes; quamvis
in d. auth. habita. pag. 670. Et praeterea semel ipsos exinaniunt, vitam suam multis periculis ex ponentes; et a vilissimis saepe hominibus corporales injurias, sine causa, perferunt Ideo Imperatores ipsis privilegia concesserunt, et magistratus procurate debent, ut Scholares 1. secure veniant ad loca, ubi literarum exercentur studia, 2. ut in iis secure habitent, 3. ut nullus tam audax de caetero inveniatur, qui scholaribus injuriam inferre praesumat, 4. ut nullus iisdem, ob alterius cujusque provinciae delictum, sive debitum, aliquod damnum inferat, et ut ipsi 5. conveniantur non nisi coram suo magistro sive Rectore, vel loci Episcopo, secundum ipsorum optionem, etc. confer Limnae. d. Lib. 8. cap. 9. n. 8. et seqq. Et licet hujusmodi privilegia Scholaribus quoque ad Scholas triviales proficiscentibus et ibidem degentibus, competere communis sit traditio, Hunnius de privil. Studios. cap. 1. quaest. 5. Limnae. d. cap. 9. n. 52. Male tamen hoc observari, experientia testatur, ubi videmus Scholares miseros et pauperes a vilissimis quandoque hominibus, vitrariorum, cauponum, fabrorum ferrariorum et id genus aliis filiis, scribarum tantum nomen prae se ferentibus, corporalibus injuriis affici, et ne quidem inter cantandum in templo, loco aliâs sacro, et in quo scelestissimi quoque homines securitate gaudent, verberibus, vellicationibus crinium, concussionibus et in terram prostrationibus, male et misere tractari, quod licet graviter ferendum, inveniuntur tamen talium nefariorum hominum Patroni, qui ejusmodi levitatem parvi pendunt et excusant, eamque impune ferendam contendunt, sed quo jure, ipsi videant?
l. auxilium. 37. §. 1. vers. in delictis. ff. de minor. l. sancimus. 15. C. de judic. et contemnens legem a lege deseritur, §. 5. in fin. 1. de haered. qualit. Novel. 82. cap. 11.
de legat. lib. 2. cap. 1. n. 105.
haec diurna et nocturna ipsorum studia, novosque advenientes adolescentes conviviis dapalibus velut sacriticiis onerate, quibus contra divina et humana jura status quaestionem movere non verecundantur, ludibriis et con tumeliis eosdem afficiunt, eorundem mensas perturbant, calices et vitra frangunt, fenestras exoculant, nihilque ab immundo istarum harpijarum contactu tutum et intemeratum permanet, hisque solemnibus neglectis neminem rite initiatum censent. Imo in quibusdam Academiis hodie eo fere deventum est, quod de Franeckera, Westfrisiorum Academia, illius quondam ornamentum, Sixtinus Amama fuit conquestus: Fuit aliquando tempus, inquiens, cum hic nulli liceret esse pio, modesto et legum observanti; Exeundum erat ex Academia et Oeconomia, qui sacramenti istius, quod Academiae dixerat, memor vitam agitabar. Qui a nobis dissiti, et de Academiae statu ex tot popularium naufragiis edocti erant, Academiam hanc pro derelicto habebant, quin et publicis striptis huic Academiae, quam Christo et Ecclesiae majorum pietas sacraverat, infame istud inustum fuit stigma: Bacchi Sacrarium. Verum huic petulantiae ut obvietur, magistratus officium erit, et nuper anno 1654. in Comitiis Ratisponensibus ab Augustanae Confessionis Statuum Legatis, jussu Dominorum, sequens sanctio facta, quae ut rigide observetur, summe optandum:
Confession.
anno 1653.
Legatus electoris Brandeburg.
Legatus Vinariensis Saxonicus.
D. Legatus Saxo Gothanus.
D.
D.
D.
Arnoldus D.
Matthias Bioerenklaw Legatus Suecicus ratione Citerioris Pomerania.
Wilhelmus Schröter D.
Chrysostomus Coler D.
D. Nicolai. Legatus Megapolitanus.
1. Pupillorum et Viduarum cura ad Magistratum pertinet.
2. Magistratus pupillis curatores et tutoret constituere tenentur.
3. Imperii Statuum minoribus Camera Imperialis Curatores constituit, uti et Imperator.
4. Invitis quoque Curatores dantur.
5. Tutor ad aniverfum patrimonium datus intelligitur.
6. Ut tutela legitime sit constituta, quaenam requirantur.
7. Tutoribus per magistratum administratio decernenda.
8. Tutores inyentarium conficere tenentur.
9. Satisdare tenentur rem pupilli salvam fore.
10. Jurare tenentur, quod utilia facere, et inutilia praetermittere velint.
11. Tutores et curatores ad suscipiendum hoc officium a Magistratu cogi possunt.
12. Officium tutorum in quibus consistat? et n. 13. 14. 15.
16. Rationem reddere tenentur administrationis,
17. Pecuniam pupillorum ad foenus exponere tenentur.
18. Quilibet tutor in solidum tenetur, quatuor tamen habet beneficia,
19. Ubi rationes reddendae.
20. Magistratus subsidiaria actione conveniri possunt.
21. Ipsorumque haeredes de lata culpa tenentur.
22. Quid si tutores postea facultatibus excidant?
23. Tutoribus salarium constitui potest, et expensae restituendae.
24. Majoribus quando curator constituatur?
25. Mulieribus quoque et viduis dantur curatores.
AD Magistratus porro cujusvis officium spectat, pupillorum et lorum et viduarum curam habere, quod eleganter attestatur Imperator Severus in l. si minores. 2. §. 2. vers. Divus Severus. ff. qui per tut. ubi omnem me rationem adhibere subveniendis pupillis, cum ad curam publicam pertineat, liquere omnibus volo, eleganter scribit. Et cum Imperat. Augustus Scaurum ad Daciae praefecturam transmitteret, inter alia specialiter jussit, ut pupillorum sit curator, viduarum patronus, sauciorum cataplasma, baculus caecorum, et omnium pater, referente lib. 3. cap. 11. Indeque hodie omnes omnino Magistratus, Electores, Principes, Praelati, Comites, Barones, Civitates Imperiales, Nobiles, imo etiam municipales, et civitatum ac municipiorum judices, tutores et curatores constituere non tantum solent, sed etiam tenentur, si a parentibus non fuerint dati, Reformatio de anno 1548. tit. 31. in princ. et de anno 1577. tit. eod. 32. Bart. in l. I. n. 4. ff. de tutel, Joh Harppr. ad §. sed hoc jure. 4. n. 2. et ibi Bocer. n. 70. l. de Attil tut. Besold. de tutel. cap. 17. n. 2. Klock. tom. 1. cons. 9. n. 10. Adeo, ut hoc omittentes, ob damnum pupillis illatum, de syndicatu conveniri possint, Schrader. de seud. part. 10. sect. 20. n. 10. 3. et ibi alleg. Sicuti etiam ipsis Principibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus liberis, et aliis Imperio immediate subjectis Ordinibus minoribus, a Camera Imperiali tutores et curatores constituuntur et confirmantur, Ord. Camer.
de anno 1548. d. tit. 31. §. 1. et 2. Harpprecht. d. l. n. 16. Et quidem tutores principaliter personis, in consequentiam rebus, curatores autem principaliter rebus, et in consequentiam personis, 1. in copulandis. 8. C. de nupt. 1. consilio. 7. in princ. ff. de curat. furios. §. certae. 4. I. 50. qui testam. tut. l. sciendum. 20. ff. de rit. nupt. Et simpliciter, sive generaliter tutor datus, ad universum patrimonium datus intelligitur, sive illud in territorio illius, sive extra territorium situm sit,
tot. tit. ff. et C. de confirm. tut. 2. Ut tutoribus per judicem et magistratum administratio legitime decreta sit, 1. 3. in princ ff. de admin. tut. Reform. de anno 1548. tit. de fend. part. 10. sect. 20. n. 92. seq. nisi aliud consuetudine, vel statuto obtineat, vel a testatore dispositum sit, quod tutor propria authoritate administrationem adsumere possit, Schrad. d. sect. 20. n. 102. seq. 8. et 116. seq. 3. Ut tutores inventarium omnium rerum, tam mobilium, quam immobilium, ac instrumentorum pupillorum conficiant,
l. 1. §. 1. ff. de tutel. l. 1. ff. de minor. l. 2. sub fin. C. quand. mul. tut. l. pen. ff. ubi pupill. educ. l. 1. et 2. C. eod. Late Menoch. arbitr judic. cas. 168. num. 1. et per tot. 3. l. 2. ff. ubi pupill. educ. Menoch. d. l. cas. 169. 4. Pupillis l. 5. §. 1. l. 9. princ. ff. de auth tut. princ. et §. 1. I. eod. §. 3. l. quib. mod. toll. obl. §. 1. I. quib. alien. §. 1. l. quib. mod. re contrah. olig. l. 1. §. fin. ff. commod. l. 189. ff. de R. I. et simil. 5. Tutores l. 1. in fin. l. nisi finita. 4. l. 9. §. 4. l. 13. 1. 18. in fin. ff. de tut. et rat. distr. Verum hodie ex constitutione Imperii politica singulis annis ad requisitionem magistratus id facere compelluntur, d. de anno 1548. tit. tit, 42. §. 3. fol, 86. et seq. Harpprecht. ad §. cum ergo. 7. num. 9. I. de Attil. tut. Berlich. 2. conclus. 12. num. 2. et seq. Rationes reddere teuentur de omnibus, quae vel fecerunt, vel facere debuerunt, praestantque dolum, culpam latam et levem, non vero levissimam, l. quicquid. 7. C. arbit. tut. l. a tutoribus. 33. in princip. ff. de admin. et peric. tut. l. in princ. l. tutori. 20. C. de negoc. gest. Et tutor male administrans non solum ab administratione removetur, sed etiam de neglectis, et ad interesse fructuum amissorum, ac omne id, in quo pupillus ex mala administratione fuit damnificatus, tenetur, l. si sine. §. Modestinus C. de administrat. tut. Hondedae. 2. part. 5. consultat. 82. num. 18. et seq. Menoch. arbitr. jud. cas. 209. n. 39. seq.
in l. tutor, qui repertorium. §. si post. et §. fin. ff. de administr. tut. Rauchbar. 2. quaest. 26. num. 6. Hartm. Pistor. obs. 82. n. 10. seq.
l. si quis ex argentariis. §. 1. vers. nam etsi plures. ff. de edend. Bald. in l. 1. num. 8. in fin. C. de transact. ubi ait, licet divisio inter curatores esset facta, divisum tamen nudum tantummodo ministerium censeri, ideo sive omnes administraverint, sive alter eorum, sive dolo, vel culpa tantum aliquid commiserint; semper mero jure tenentur in solidum, neque illa divisio praejudicat minori, Franc. Ant. Costa cons. 82. num. 9. seq. Gratian. discept. 86. n. 14. et 17. Surd. cons. 170. num. 12. Ex aequitate tamen tutores quatuor beneficia habent sibi a jure concessa, beneficium scilicet ordinis, divisionis, cessionis et utilis actionis, de quibus in l. §. nunc tractemus. ff. de tut. et rat. distrah. Cancer. var. resol. part. 1. cap. 7. n. 20. Christmae. 1. decis. 180. n. 9. et 11.
tit. 42. §. 2. fol. 86.
l. 1. 2. 4. et 5. C. de magistrat. conv. l. 1. C. de tut. et curat. illustr. Betsius de pact. 21. illustr. famil. cap. 7. fol. 257. in fin. seq. imo ipsi haeredes, magistratuum de lata culpa tenentur,
Quamvis enim publicum hoc tutelae munus gratuitum esse debeat, cum mandati speciem habeat, l. qui sine usuris. 38. ff. de negoc. gest. Harpprecht. ad §. sed et propter. 6. n. 7. seq. I. de 23. excusat. tut. Arbitrio tamen magistratus ordinarii permissum est, pro re nata tutoribus certum quoddam salarium determinare et constituere, Schneidevvin.
tot. tit. ff. de curat. furios. §. furiosi. 3. seq. et ibi Harpprecht. et Dd. comm. I. de curatorib. Et sic quae diximus de inventario faciendo, et de administratione tutorum, locum quoque habent in curatore furiosi, et similium per sonarum, l. 2. 1. ult. §. et inventario. C. de curat, fur. Et quidem ipso jure, ex L. XII. Tabul. proximus agnatus furiosi curator existit, Besold. de tutel. cap. 15. n. 1.
lib. 2. semestr. cap. 3. et lib. 4. cap. 41. et ad constit. August. 15. part. 2. in fin. Besold. thes. pract. verb.
1. Virginibus nondum maturis matrimonium non concedendum.
2. Providendum ut liberi legitime nascantur.
3. Lupanaria non sunt permittenda.
4. Curandum ne mulieres gravidae abortum faciant.
5. Improbum consilium Aristotelis.
6. Obstetricum cura magistratui incumbit.
7. Quales obstetrices constituendae? et jurejurando adstringendae sunt.
8. Nutricum quoque rationem Magistratus habebit.
9. Matres ipsae lactabunt infantes.
10. Necessarii in Republ. sunt libri, in quibus nomina recens natorum, baptizatorum et mortuorum inscribuntur.
11. His libris aetas et mors legitime probatur.
MAgistratui porro Politico curae quoque esse debet nativitas civium et subditorum, ut scilicet legitime nascantur, et matrimonium non nisi personae habiles et idoneae, et legitimo modo contrahant; 2. ode 5. ducit, quam infinita mala sibi accersere, laedit enim valetudinem, damno afficit rem familiarem, prolem variis obnoxiam morbis suscipit, et saepe etiam ipsa puerpera partus doloribus enecatur, Aristot. 7. polit. cap. 16.
lib. 3. de legib. Aristot. 2. polit. cap. 3. Antipater apud Stobaeum de laude nuptiarum; alia, inquit, ratione civitas servari non potest, nisi optimi quique cives et generosorum filii prioribus, tanquam arboris pulchrae foliis marcescentibus et defluentibus uxores tempestive ducant, et liberos ceu generosa quaedam germina patriae successores relinquant.
3. polit. 13. Timpler. lib. 4. polit. cap. 5. quaest. 13. Quid enim aliud ista servulorum sordidulorum scorta diabolaria, ut loquitur Plaut, in Stich. in
Exod. 21. vers. 22. et seq. l. si mulierem. 8. ff. ad L. Cornel. de sicar. aut per cincturam nimis strictam, ut Coriolani neptis, aut per saltationem immodicam, ut Curii triumphantis soror, aut per variorum ciborum ingurgitationem, ut soror Caji Tullii, aut denique per consternationem subitam, ut Julia C. Caesaris filia, Pompeji uxor, Valer. Maxim. libr. 4. cap. 6. Guevar. in horolog. Princ. Vel etiam foetus enecent aut abigant, vel figura humana editos lib. 7. polit. cap. 16. quod etiam approbare videtur Petr. Gregor. Tholosan. de republ. libr. 14. cap. 1. civium numerum, quando supra eum, qui semel definitus est, excreverit, a magistratu imminui debere, idque commode fieri arbitratur, si foeminae intra 40. a momento conceptionis diem, antequam foetus sint animati, abortiant: cum hoc aperte pugnet cum lege Dei de non committendo homicidio, et adversertur mandato divino de multiplicando humano genere, et naturae, cui propositum est, per singulorum et individuorum multiplicationem speciei totius aeternitatem conservare, et id, quod bonum est, latius diffundere, bellum inferat, Clem. Timpler. libr. 1. polit. cap. 7. quaest. 5. Keckerman lib. 1. system. polit. cap. 8. confer supra lib. 1. cap. 13. n. 11. seq.
Exod. 1. et 2. Per. Gregor. Tholos. de republ. lib. 14. c. 1. ne scilicet partus in ipso primo ortu intercipiantur aut laedantur, cum enim emittitur claustro infans, etsi natus sit homo omnium animalium princeps, tantae tamen est imbecillitatis in ipso egressu, ut nisi serio curetur, interitus et ortus unam habeant periodum, Tholosan. d. cap. 1. n. 1. Quanta igitur harum sit necessitas neminem latere potest, et quantum in iis positum, Regis Pharaonis docet intentio et propositum de enecandis per eas Ifraeliticorum filiis, sicque toto populo exstirpando, Exod. 1. et in obstetricibus incrementum subditorum positum esse, scribit Aristot, in oecon. Et cum historiae passim testentur, repertas fuisse obstetrices, quae sub officio pietatis et auxilii, novam sobolem suffocarint, pressuris et artibus enecarint, vel tenellos ita tractarint, ut potius monstra, et dedecori sint parturientibus, quam filii humanae naturae videantur; et quae partuum suppositione usae, ut familiis splendidis, cum maxima proximiorum jactura successorum alienas soboles insererent, msc. 338. et quae ipsis parturientibus saepissime maxima mala intulerint, ideo Magistratui politico studiose praecavendum, ut haec et similia mala, electione bonarum, honestarum fidelium et peritarum obstetricum antevertantur, et singulis annis earundem examina instituantur. tit. 52. fol. 103. et seq. et ibi. D. Georg. Lud. fol. 320. et seq.
de educat. liber. lib. 7. polit. cap. 17. confer Casum in sphaer. civit. lib. 7. cap. 17. Lamb. Danae. l. 2. polit. Christ. cap. ult. Heider. polit. cap. 1. fol. 124. et seq.
de republ. libr. 6. cap. 1. fol. 971. conser Biblic. lib. 2. axiom. 52. Ex hisce autem libris recte et valide aetatem et mortem alicujus probari, non videtur habere dubium, et docent Maurit. tract. de restitut. in integr. cap. 321. Francisc. Vivius. lib. 1. decis. 184. n. 2. Nicol. Janua. de script. priv. lib. 5. cap. 2. quaest. 1. seq. fol. 923. seq. Besold. thes pract. verb.
1. Sanitatis curam habebit Magistratus.
2. Quo nomine in loci quibusdam singularis magistratus constituitur, et quodnam hujus officium.
3. Carnes et pisces contagiosi non vendendi.
4. Medicamenta probata in Rempubl. invehenda.
5. Providendum, ne viae sordibus putrescant.
6. Cloacae purgandae de nocte.
7. In viam et locum publicum urinae et res foetidae non sunt projiciendae.
8. Lanii et pelliones, etc. in extrema civitatis parte artem suam exerceant.
9. Stercus, praesertim suillum, removendum.
10. Reliquiae et excrementa infectorum in plateas non sunt rejicienda.
11. Aer suffitu convenienti purgandus, etc.
12. Sal, ignis, et aqua brassicae salitae, pesti adversatur.
13. Aditus praecludi potest illis, qui ex locis contagiosis adveniunt.
14. Quandoque homines de domo peste infecta exire prohibentur.
15. Adhibendi sunt Medici periti.
16. Publice utilis ars Medica.
17. Abstinendum tamen a pseudo-Medicis, et quinam tales?
18. Pellendi sunt sortilegi et incantatores.
19. Magistratus curabit, ut Pharmacopolia sint constituta.
20. Pharmacopolae singulari juramento sunt adstringendi.
21. Chirurgi periti in Republ. constituendi, quorum officio olim Medici defungebantur.
22. Horum officium.
23. Quales esse debeant?
24. Animarum quoque cura tempore pestis habenda.
25. Pestis tempore Ecclesiae Ministri fugere non possunt.
26. Sicuti nec illi, quibus Reipubl. cura commissa.
27. Secus est, quoad reliquos cives.
28. Frustranca videtur hujusmodi fuga.
in polit. Quemadmodum, inquiens, boni patrisfamilias munus est, ut suis de sanitate prospiciat liberis; sic etiam boni Principis est opus, ut de suorum valetudine solicitus sit. de vitae et mort. consid. l. 2. cap. 2. in princ. Quorum officium est providere, ut aer sit purus, aqua salubris, cibi sani et medicamenta legitima et probata, ne ex horum contagione tabes in civitatem serpat, eamque inficiat, et si clam quandoque obserpserit, operam dent, ne longius vagetur. Aer in praecordia, aqua in viscera quotidie missa vitam et spiritum humanum servant: Et ut aer spiritus vivaciores; ita aqua cibos salubriores et faciliores concoctu reddit, Casus in sphaer. civit. l. 8. c. 11. Et redduntur vivaciores, reficiuntur et foventur spiritus tam vitales, quam animales, si aer sit purus et subtilis: At si crassus, cor ipsum, fons vitae, suffocatur, Galen, de curand. valet. et method. medend. lib. 9. cap. 14. De ciborum salubritate hunc proponit canonem Keckerman. lib. 1. system. polit. cap. 8. et in curs. philosoph. disp. 30. 3. quaest. 7. Provideat magistratus, ne carnes aut pisces corrupti, contagiosi et putridi publice vendantur, ne fructus immaturi usurpentur, ne denique cupediarii cupediis suis ac deliciis nimis valetudini subditorum noceant. Utque flumina limpidiora et salubriores aquae in urbem deriventur, ut tubi et fistulae quam purissimae serventur, ne cibi aliâs salubres cocti, aquis insalubribus corrumpantur, morbosve causentur.
l. 1. §. 1. ff. de cloac. l. fin. §. si stenus. ff. quod vi aut clam. Coepol. de servit. rust. praed. cap. 43. Ideoque cloacae l. 2. §. idem ait. ff. ne quid in loc. publ. Ripa de peste. part. ult. tit. de remed. praeserv. n. 64. seq. Coepol. de serv. praed. urban. cap. 48. et 55.
l. adiles. ff. de via publ. Coepol. de serv. urb praed. cap. 78. in fin.
de magistrat. edict. lib. 3. cap. 12. Stercus imprimis suillum, propter faetorem cerebro infensum, et spiritibus ingratum, infectioni aptissimum, removendum, ac propterea sues et porci, tempore infectionis, in suburbiis commodius habentur.
lib. 36. c. 27. Galen. de theriac. ad Bison. cap. 16. part. 1. cap. 5. et 8. ubi laudat brassicae salitae aquam,
cent. 1. quaest. 13.
de vit. et mort. consid. lib. 2. cap. 2. num. 2. Reipublicae quoque interest, ne diu insepulta maneant corpora peste defuncta, ut cap. seq. dicetur.
natur. histor. lib. 29. cap. 1. Bodin. de republ. lib. 3. cap. 8. fol. 563. Et Babylonii Medicos olim urbe expulerint, Herodot. lib. 1. Quod etiam apud Romanos M. Catonem fecisse refert Plin. l. 29. c. 1. Publice tamen utilis est ars Medica, l. inter eos. 33. 16. §. fin. ff. ex quib. caus. major. Quam etiam ipse Christus exercuit, sanando haemorrhoides,
in c. de muliere. ad fin. x. de sponsal. qui ab imperito consulius scripserat: Recipe nescio quid, et sanabitur nescio quando, referente Nevizan. in sylv. nupt. lib. 4. cap. 147.
de cens lib. 3. cap. 21. uti et salutatores illi, qui vel solo afflatu, vel osculo, vel tactu, vel aliis levibus modis sanare student, de offic. jurid. polit. lib. 2. cap. 21. fol. 531. Besold. de vit. et mort. consid. lib. 2. cap. 1. num. 7. 5. fol. 66. seqq. Confer
in prax. crim. cap. 77. n. 25. et videant, ut omnia in
respons. 31. seq. De quibus ita scribit Paulus Negelin. lib. cap. 41. l. illicitas. §. sicuti Medici. ff. de offic. praesid. l. 1. C. de malefic. et mathem. l. 1. ff. de Sct. Syllan. l. item obstetrix. 9. ff. ad L. Aquil. Menoch. arbit. jud. cas. 359. Unde etiam in bene constitutis Rebuspublicis pharmacopolae singular juramento adstringuntur, se velle colligere simplicia tempestive et diligenter exsiccare. Composita se dispensatutum secundum artis Medicae praescriptum, quae saccaro condienda, non melle, etc. Venenosa et abortum causantia, nemini cessurum, imprimis, ignotis, praeparaturum summa diligentia ea, quae purgant, obsoleta et deperdita abjecturum, aequo pretio pauperi ac ditiori venditurum, nec quid pro quo, adhibiturum, sed omnia Consilio Medici facturum, etc. Quod a nonnullis quandoque male observatur, qui experientiae fallaci fidentes, promiscue quibuslibet operam suam, nihil minus, quam medicam obtrudunt, mortemque certam vendunt, de quibus Cornel. Agrippa de vanitat. scient. cap. 84.
§. Praeterea. 6. l. ad L. Aquil. l. 4. ff. de ad L. Cornel. de sicar. Brisson. lib. 2. antiquit. c. 4. Sed hodie ad Chirurgos pertinet externa vulnera, ulcera, cicatrices, fistulas, etc. ope externa curare et sanare, horumque singularis peritia et circumspectio exigitur, ne in affectibus periculosis, absque consilio et praesentia Medicorum manum admoveant. conser Jacob. Bornit. de rer. sufficient, tract. 2. cap. 20. per tot. Neque ad hanc artem promiscue admittendi sunt barbitonsores, scarificatores et balneatores, tit. 50. fol. 100. seq. et ibi Dn. fol. 187. num. 16. seq. ubi ex Rudolpho
de vit. et mort. consid. lib. 2. cap. 2. n. 3. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 1. tit. 5. defin. 72. et tit. 10. definit. 165. seq. Quia bonus pastor animam suam dat pro ovibus, Johan. 10. et sicut Christus animam suam pro ovibus posuit, ita et nos pro ovibus animas ponere debemus. 1. Joh. 3. Et hujusmodi fuga et discessus diffidentiam erga promissiones divinas arguit, Psal. 91. v. 7. Matth. 10. v. 30. Hebra. 13. v. 5.
de vit. et et mort. consid. lib. 2. cap. 2. n. 3. per tot.
Matthae. 14. v. 13. Lucae. 6. v. 31. Matthae. 15. v. 21. Iohan. 7. v. 1. Lucae. 3. v. 6. 7. Davidis. 1. Samuel. 19. seq. 2. Sam. 15. v. 16. et seq. Moysis, Exod. 2. Eliae 1. Reg. 19. Josephi et Mariae, Matth. 2. Abrahami et Sarae, tempore annonae caritatis, Genes. 12. v. 10. Isaaci et Rebeccae, Genes. 26. v. 1. Imo ipse Christus per Prophetam Jeremiam Hierosolymitanos e civitate fugere monuit, ut futuras calamitates effugerent, Jerem. 21. v. 9. et cap. 38. v. 1. in polit. hibl. lib. 3. axiom. 42. Verum quo ibo a spiritu tuo, et quo a facie tua fugiam? Si ascendero in coelum, tu illic es, si descendero in infernum, ades. Si sumpsero pennas meas diluculo, et habitavero in extremis maris: Etenim illuc manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua. Psalm. 139. v. 7. et seq. Hinc quoque Busbequius Legatus Imperatoris Turcicus, rer. Turcic. epistol. 4. refert, quod cum ipse tempore pestis se alio recepturus, id Turcico Imperatori prius notum fecisset, hunc respondisse; Qui
quast. Medicolegal. lib. 3. tit. 2. quaest. 4. per tot.
1. Magistratus recommendatum habeat jus sepulturae.
2. Gentiles olim cadavera hominum variis modis tractarunt, et n. 3. 4. 5. 6. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
7. Romani cadavera combusserunt, et quare? n. 8. 9.
9. Alii ad ignem suspenderunt.
16. Naturae ductu homo humo procreatus eidem reddendus, et n. 17.
18. Atheniensibus quaenam Cura sepulchrorum.
19. Coemiteria vocantur dormitoria.
20. Sepulturae loca pro religiosis et sanctis habentur.
21. Coemiteria extra urbem habenda.
22. Non improbandus ille mos, quo honoratiores in templo sepeliuntur.
23. Consuetudini ceu matri adhibenda reverentia.
24. Non liberum est, cuique extra coemiterium, in loco non religioso, hodie defunctos sepelire.
25. Pro coemiterio extruendo agrum justo pretio vendere invitus cogi potest.
26. Solent quandoque sepulchra esse hareditaria.
27. Non denegandum filio, si petat, se defunctum sepeliri, ubi antea pater sepultus.
28. Item de marito vel conjuge.
29. Debiti nomine sepultura impediri non dabet.
30. Morte improvisa abreptis, honesta sepultura non est deneganda.
31. Honesta sepultura denegatur usur ariis, furibus, latronibus et excommunicatis.
32. In reatu mortuis.
33. Verbi divini et Sacramentorum contem ptoribus.
34. Quid de haereticis?
35. Qui sibi impias manus intulerunt.
36. Sepultura canina e asinina quaenam?
37. Quid juris hoc casu carnifices praetendant.
38. Honesta sepultura non neganda illis, qui ex melancholia sibi manus intulerunt.
39. Quonam tempore cadavera sepelienda.
40. Sepulturae pompa honesta esse debet.
41. Vestes lugubres indui solent.
42. Demortui honeste lugendi sunt.
43. Lucius sit moderatus.
44. Cantus sacri institui solent.
45. Et concio funebris.
46. Sicuti etiam convivium.
47. Cenotaphia et monumenta in memoriam defunctorum erigi solent.
48. Coronarum usus alicubi in sepulchris receptus.
49. Sicuti et unguentorum.
50. Modus sepeliendi cum vestibus improbatur.
51. Item de annulis, aliisque rebus pretiosis.
52. Inepta ejus voluntas, qui de ornamentis secum condiendis in testamento praecipit.
53. An sepulturae nomine aliquid exigere liceat?
54. Pro campanarum sonitu pecunia exigi solet.
55. Sepulchrae sancta sunt, eaque violare nefas est.
56. De mortuis et absentibus nil nifi bene.
in polit. Biblic. lib. 1. cap. 51. per tot. ne ex cadaveribus insepultis, et sepulchrorum incuria contagio aliqua oriatur, Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. defin. 386. num. 6. seq. et 2. defin. 395. in princ. Et quidem olim Gentiles mortuorum suorum cadavera variis modis tractarunt. Indi sepulchra nulla habuerunt; quia virtutem putarunt, et vitae integritatem sufficere ad propagandam memoriam, Coelius
Genes. 3. v. 19. Dan. 12. v. 2. Sicuti etiam ipsi sancti Patriarchae corpora defunctorum terrae mandarunt, sicuti constat ex sepultura Sarae, Abrahami conjugis, Genes. 23. v. 9. et 19. ipsius Abrahami, Genes. 25. v. 9. Rachaelis, Genes. 35. v. 19. Jacobi, Genes. 50. v. 13. Et ipse Deus Moysen sepeliendo morem hunc confirmavit, Deut. 34. v. 6. Et cum homo cibus sit vermium, non ignis aut flammae nutrimentum, Syracid. cap. 10. v. 12. et mater omnium nostrûm appelletur terra, Job. 17. v. 14. aequum omnino est, ut reddantur terrae cadavera, et sic quasi operimento matris obducantur, Cicero 2. de legib. Reddenda est terra terrae, Euripid. apud Cic. 1. Tuscul. Et quam favorabilis in jure habeatur sepultura in terra, patet ex l. quidam. 27. ff. de condit. institut. Confer. Theod. polit. Biblic. lib. 1. axiomat. 51. per tot. nat. histor. cap. 18. l. 11. Formicae inter sese sepeliuntur, Plin. d. l. 11. cap. 30. Atheniensibus tanta fuit sepulchrorum cura, ut si quis Dux bello peremptos sepulchro honestare neglexisset, capite plecteretur, indeque Nicas omnem exercitum subsistere jussit, ut duos tantum peremptos milites sepulturae traderet, et Cimon Miltiadis filius se captivum exhibere non dubitavit, ut pater
medit. histor. part. 2. cap. 64.
in Syntagm. jur. univer. lib. 2. c. 13. n. 3. et Germanice dicitur Corinth. 15. v. 20. 35. seq. Johan. 12. v. 24. Ex quo etiam Coemiteria et sepulturae loca pro religiosis, sanctis et inviolatis habentur.
genial. dier. lib. 3. cap. 2. Et Lycurgus Spartanorum legislator cives suos in urbe sepeliri voluit, ut adolescentes mortem non metuerent, aut horrere assuelcerent, Plutarch. in ejus vit. Verum sepulturae loca sive coemiteria extra moenia et civitatem esse debere, communis politicorum schola censet, idque exemplo Patriarcharum, qui funeris locum a communi viventium coetu selegerunt, sicuti Abraham speluncam agri ad sepulturam emit, Genes. 29. v. 20. Rachaël sepulta legitur in via versus Ephratam, Genes. 35. v. 19. Joseph in agro Sichem Josu. 24. v. 23. et ipse Salvator ante portam in petra, Matthae. 27. v. 32. et 60. Idque jure quoque civili sancitum reperitur, et Divus Hadrianus rescripto poenam statuit quadraginta aureorum in eos, qui in civitate sepeliunt, quam fisco inferri jussit, et in magistratus eadem, qui passi sunt, et locum publicari jussit et corpus transferri, in l. praetor ait. 3. §. divus Hadrianus. 5. ff. de sepulch, viol. Et mortuorum reliquias, ne sanctum municipiorum jus polluatur, intra civitatem condi, jam pridem vetitum esse, scribunt Impp. Dioclet. et Maximinian. in l. mortuorum. 12. C. de relig. et sumpt. fun. Imo salus publica hoc exposcit, ne si mortui in civitate sepeliantur, et putrescentium corporum conditoriis vapores excitentur et erumpant, non sine damno incolarum, cum pestilens contagio facile inde oriri possit, arg. l. 1. §. curabit. 2. de cloac. Et Reipubl. interest. diligenter praecaveri, ne tandem frequentia et multitudine sepulchrorum id efficiatur, ut civitas magis a mortuis, quam a vivis incoli videatur, Besold. de vit. et mort. consid. lib. 3. cap. 2. et Christiani admoneantur defunctos exivisse e mundo, et hanc civitatem reliquisse, et cives in coelis factos esse.
c. praecipiendum. caus. 13. quaest. 2. ut quotidiano conspectu hujusmodi monumentorum, mortalitatis admonerentur posteri. Gilken. ad l. nemo. 2. C. de SS. Eccles. Et sepultus quoque legitur Rex David in civitate, 1. Reg. 2. v. 10. Actor. 2. v. 29. sicuti et Rex Jojadas, 2. Chron. 24. v. 16. Et propheta Samuel in domo sua, 1. Samuel. 25. v. 1. Sed hac in re usu et moribus recepta non facile sunt immutanda, l. quod si novit. 31. §. quia assidua. ff. 23. de aedil. edict. l. fin. C. de fidejuss. sed consuetudini ceu matri adhibenda est reverentia, Bald.
c. fraternitatem. 3. vers. qui vero. X. de sepultur. Etiamsi funerum frequentia sepulchra cumulentur, sed alius locus a magistratu ad id designandus, quia hodie publici juris habetur dispositio de sepulturis, et haec cura magistratui incumbit, ne contagioni ansa, detur Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. 25. tit. 24. defin. 386. n. 6. et per tot. Ita ut etiam urgente necessitate ad coemiterium extruendum, vel dilatandum, possessor fundum vel agrum, pro justo pretio vendere, invitus compelli possit, Carpzov,
l. locum. 2. §. 1. l. is, qui. 7. ff. 27. de religios. et sumpt. fun. Nec denegandum est filio, si is adhuc vivus se defunctum sepeliri petat, ubi antea pater sepultus,
Omnes omnino mortales terrae matris domicilium sibi futurum, merito expectant, et sepeliendi sunt, nec piis pauperibus sepultura deneganda, sed modo et ritu honesto terrae mandandi, vel gratis vel publicis sumptibus, Carpz. jurispr. consist. lib. 2. tit. 24. desin. 374. n. 6. seq. Nec debiti nomine vel praerextu se l. cum te. 6. C. de sepulchr. viol. l. 3. §. 4. ff. eod. l. quidam in suo. ff. de condit. institut. l. 38. ff. de religios. et sumpt. fun. Gail. de arrest. cap. 30. 11. n. 28. Nec occisis in via publica repertis honesta sepultura deneganda venit, Carpzov.
c. 3. X. de usur, clem, 1. de sepult. Fures et latrones in flagranti crimine occisi, c. 2. X. de furt. c. pen. caus. 23. quaest. 5. Judaei, c. Ecclesiam. et aliquot seq. de consecrat. dist. 1. Excommunicati, c. sacris. 12. X. de sepult. c. ad haec. 32. 5. X. de privil. Et in genere corpora reorum delinquentium in reatu mortuorum quibus honesta sepultura negatur, sed a carnifice in loco aliquo famoso terrae inferuntur Carpzov.
2. Paralip. 21. v. 19. seq. Carpz.
ad Aur. Bull. part. 3. diss. 2. corol. 6. et ibi Dn. Myler. in addit. Norderman. de jur. Principat. concl. 32. Petr. Syring. de pac. relig. concl. 35. in fin. ubi ait, plusquam cyclopicam ac supremam sapere tyrannidem, quod Pontificii Evangelicorum in suis ditionibus emortuorum exuvias, ne quidem in hortis et pascuis suis terrae mandari permittunt, adeo, ut etiam nobilium cadaveribus instar canum sic abjectis parcitum non fuerit. Omnium enim gentium moribus consentaneum est, ne cadavera relinquantur insepulta, inquit Cicero in Verrem. l. humanum. C. de haeret. Unde Catholicos, Calvinianos aliosque orthodoxae Religioni non addictos, honesta sepultura dignos, eosque consistoriorum et magistratuum arbitrio sepeliendos esse judicat Carpzov. jurispr. consistor. lib. 2. tit. 24. defin. 383. num. 9. et seq. per tot. ita tamen, ut remissiores sint ritus et ceremoniae consuetae, omnisque pompa remota, pro ratione scilicet defunctorum, qui vel simplices sunt in sua Religione, vel pertinaces, malitiosi et contentiosi. Illis siquidem perdonandum, quin et condolendum, quam inflatis et superbis veritatis divinae contemptoribus; quare et simplicioribus ritus consueti rarissime denegantur.
annal. Hodie tamen sub tecto domus vel de fenestris dejiciuntur, vel sub limine extrahuntur, et vel comburuntur, vel per carnificem in campo suppliciis destinato, vel si honestiores sint, in loco coemiteriis propinquo sepeliuntur, Schönborn. 4. polit. cap. 5. vers. alter locus. Carpzov. d. l. defin. 376. Schneidew. ad §. religiosum. 9. 1. de rer. divis. Peregr. de jur. fisc. lib. 4. tit. 4. n. 10. Covar. 2. var. res. cap. 1. ad fin. idque ut alii hoc tam tristi exemplo deterreantur, iisque horror injiciatur, arg. l. capitalium. 28. 36. §. famosos. 15. ff. de poen. l. 31. ff. deposit. Et haec dicitur sepultura canina,
lib. 6. tit. 6. respons. 102. ubi Scabinos ipsis hoc non competere, bina vice respondisse refert; nec enim de hoc jure quicquam reperitur apud illos, qui de sepultura cadaverum horum canina scripserunt, in eo subsistentes, quod cadavera per fenestras dejecta, vel sub domus limine extracta, in locum infamem et cadaveribus destinatum, projici debeant. Et satis est, ipsorum interfectorum famam canina hac sepultura dehonestari, ut ullum hinc aliis, ad quos fortassis res in loco perpetratae necis repertae spectant, praeter culpam suam incommodum accersere iniquissimum foret, arg. c. quod prodest severitas. caus. 23. quaest. 5. l. si poenam. ff. de poen. nec praetendere habent carnifices id juris speciali ex consuetudine contra jus commune recepta, quam si jactent, probare omnino debent, modo legitimo, et cum suis requisitis, de quibus Gail. 2. obs. 31. Coler. de process. part. 1. cap. 3. num. 34. vid.
jurisprud. consist. lib. 2. tit. 24. defin. 377. et 378.
de natur. mir ac. cap. 3. lib. 2. et ut cadavera matutinis potius, quam pomeridianis horis deferantur, quia hoc tempore minus periculi est ab halitibus, quos cadaver meridiano tempore tepefactum graviores et copiosiores emittit, indeque Demetrium Phalereum, legem Atheniensibus
lib. 5. de rep. tit. 10. Imprimis vero tempore pestis defunctorum sepultura maturanda venit, propter summum, quod ex foetore et putredine imminet periculum, et cadavera in sepulchra bene profunda sunt inferenda, et injecta multâ terrâ et lapide sepulchro arcte imposito, ut monet Ambros. lib. 1. de Abrabamo. cap. 3. Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. tit. 24. defin. 394. ubi n. 12. seq. monet, ut in loco aliquo separato et peculiari, corpora peste defunctorum terrae mandentur.
2. Reg. 8. et turba multa civitatis Naim comitata est funus filii viduae, Luc. 2. vers. 7.
part. 3. polit. quaest. 112.
Genes. 27. Et AEgyptiorum, qui Jacobum fleverunt, Genes. 50. Sicuti et Ilraëlitae Moysen et Aaronem, Numer. 20. Deut. 24. David Saulum et filium, 2. Reg. 1. confer polit. Biblic. lib. 1. axiom 52. Sed hujusmodi luctus sit moderatus, 1. Thessalon. 4. vers. 13. nimius enim Ethuicorum, qui spem resurrectionis non habent; moderatus vero est Christianorum, qui non lugent amissos, sed sibi ademptos amicos. Non lugent ad statum defunctorum, sed orbitatem suam ad contestandam dilectionem, et ideo moderate lugent, quia spe futurae resurrectionis et vitae beatae dolorem temperant. Christian. Matth. System. polit. lib. 3. exerc. 5. quaest. 3. Besold. de vit. et mort. consid. lib. 3. cap. 3. n. 3.
in epist. ad Hebrae. cap. 2. bomil. 4. dic mihi, inquit. quid sibi volunt hymni? nonne ut Deum glorificemus et ei gratias agamus, quod jam coronavit discedentem, quod a laboribus liberavit, quod a timore liberatum apud se habet, Johan. Gerhard. locor theol. tom. 8. cap. 7. n. 85.
in erat, pro Arch. nulla, inquiens, virtus aliam mercedem laborum et periculorum desiderat, praeter hanc laudis et gloriae, et efficit laudatio, ne bene meritornm virorum gesta oblivione obsolescant, quin et ut alii ad praeclara ejusmodi facinora incitentur, quia exempla laudatorum virorum plus movent, quam praecepta, Macrob. Saturnal. 1. Ex quo etriam id ad sumptus funeris refertur, quod in ejus commendationem impenditur, l. et si quis. 14. §. impensa. 4. ff. de religios. et impens. fun.
Proverb. 31. Est post Abneri sepulturam funebre habitum fuit convivium, 2. Samuel. 3. vers. 35.
l. vel quod. 6. §. 1. l. monumentum. 42. ff. de religios. et sumpt. fun. Quae maxime illustribus et Nobilibus aliisque honoratioribus personis ex Germaniae consuetudine adhiberi solent, utpote qui majoribus, quam plebei et humiliores sepeliuntur sumptibus, Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. tit. 24. defin. 392. Ego tract. de Ord. Equestr. jurib. libr. 3. cap. 1. in polit. Biblic. libr. 1. axiom. 53.
ad L. XII. Tabul. claff. 1. cap. 9.
Genes. 20. v. 1. seq. Et de funere Regis Asae, quod posuerint, eum super lectum, plenum aromatibus et unguentis, 2. Chronic. 16. v. 14. Idque hunc sine dubio in finem, ut foetor vel plane a defunctorum corporibus averteretur, vel certe minueretur, nec non a putrefactione corpora diutius praeservarentur, Carpzov. d. defin. 392. n. 6. Graeci quoque defunctos vino et unguento inspergere solebant, cumque odoribus effusi in lachrymas urnae includere et linteo velare. Syri corpora myrrha, aloe, cedro, melle, sale, cera, bitumine, odoribus et unguentis delibuta, condiebant. Messenii optimates coronatos, et candida veste velatos efferunt. Spartae cadavera veste contegebantur punicea. oleae praeterea foliis adjectis, Coel. Rhodigin. lib. 17. cap. 19.
1. histor. medit. 96. Verum hic modus sepeliendi cum vestibus non adeo pius, nec juri Divino conveniens esse videtur, cujus monitu homosicut nudus mundum ingreditur, sic nudus quoque vicissim egredi debet, Johan. 1. v. 21. Eccles. 5. v. 14. 1. Timoth. 6. v. 7. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 148. n. 23. seq. Ex quo etiam pios homines fasciis tantummodo linteis, quas ipsa honestas exigere videtur, coopertos fuisse, apparet ex sepultura
Matih. 27. v. 59. Marci 15. v. 46. Lucae 23. v. 51. Et Lazari, Johan. 11. v. 44.
in l. etsi quis. 14. §. non autem. 5. ff. de relig. et sumpt. fun. Arumae. lib. 1. decis. in coron. n. 18. seq. Casp. Klock. de aerat. libr. 2. cap. 148. n. 18. seqq. AEdificia, inquit Cassiodor. 4. varior. 34. tegant eineres, columnae et marmora ornent sepulchra, talenta non teneant, qui vivendi commercia reliquerunt, imo culpae genus est, inutiliter abditis relinquere mortuorum, unde se vita potest sustentare viventium. Detrahantur itaque comis mortuorum corollae, viventium eae lambant tempora, digiti exonerentur annulis, et penes haeredes insculpta, aut patris, aut familiae imago maneat, vestes, palliaque subducantur cadaveribus et pauperum latera, nudosque cingant, calcei egentibus substernantur, quorum copiam, postquam matri terrae redditus fueris, vicinia quaevis suppeditabit, etc. Et ex veteri consuetudine morientibus annulos detractos fuisse, refert Plin. 1. nat. hist. lib. 33. Et Lycurgus non concessit, ut quicquam una cum corporibus sepeliretur, Plutarch. in Laecon. Et Euripides dicebat, homines insanire, cum sumptus inutiles pro mortuis profundunt, Stobae. serm. 122. Quid enim proficit sepulchrorum superbia, inquit Ambros. damna sunt potius viventium, quam subsidia mortuorum? Et sumptuositas nimia vivis nocet, mortuis nihil prodest; quippe qui nulla re amplius indigent, et vel amiculo l. servo 113. §. ineptas. 5. ff. de legat. 1. l. medico. 40. §. de aur. et arg. leg. add. Klock. vol. 1. cons. 10. art. 9. num. 474. seqq. Qua tamen in re personis illustribus et honoratioribus, ex more recepio, quandoque indulgendum esse monet Carpzov. d. defin. 392. in fin.
c. non satis. 8. c. cum in Ecclesia. 9. c. suam nobis. 29. c. audivimus. 41. X. de Simon. ita ut nec ratione terrae, vel loci, in quo defunctus sepelitur, de jure Canonico quicquam exigereliceat, c. abolendae. 13. X. de sepultur. c. in Ecclesiastico. caus. 13. quaest. 2. etiamsi locus sepulturae in Ecclesia sive templo petatur, ne Clerici censeantur de humanis mortibus gloriari, si ex cadaveribus defunctorum studeant, quolibet modo quaerere compendium, c. quaesta est. 12. in fin. caus. 13. quaest. 2. cum hoc nihil aliud sit, quam defuncto tributum imponere, dum demortuorum sepulchra care venduntur, quam exactionem Christianis objici dolendum esse refert ex Hospinian. Warem. ab Erenberg. de oner. subd. cap. 4. n. 65. Lather. de cens. lib. 3. cap. 22. n. 35. Verum hodie aliud consuetudine introductum, et in Ecclesiis Evangelicorum recepta sepulchrorum venditio, et teste Erenberg. d. l. n. 112. reperiuntur civitates, imprimis in Saxonia, ubi vix locum sepulchri pro centum Joachimicis emere queas; ut hinc Christiani nostri iniquiores sint Hebrone barbaro, offerente agrum Abrahamo pro uxoris corpore sepeliendo gratuito, Genes. 23. v. 10. seq. Lather. d. cap. 22. n. 33. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 148. num. 11. seq. Quod etiam jure civili non adeo absonum est, quo jus sepulturae non est extra commercium, §. religiosum. 9. et ibi Harpprecht. n. 2. l. de rer. divis. Et consuetudo invaluit, ut etiam in coemiteriis vel singula sepulchra, vel certum aliquod spatium, in quo vel universae familiae, vel haeredibus tantum ementis sepelire liceat, pretio determinato redimatur, quod utique servandum, cum quod moribus receptum, suo relinqui debeat vigori, l. quod si novit. 31. §. quia assidua. ff. de aedil. edict. Besold. de vit. et mort. consid. lib. 3. cap. 3. n. 2.
in l. 3. C. de Episcop. aud. accipiat vinculorum requiem, qui quiescere sepultos quadam sceleris immanitate non sinit, sed ea veluti sancta, Deoque sacrata venerari antiquitas voluit. Unde quoque Solon inter suas leges et hanc habuit, ne quis defunctis maledicere auderet, pium namque esse dicebat, sanctos eos putare, qui e vita discesserunt, et eos violare inexpiabilis Religionis arbitratus est. Sed de sepulchro violato, et poena illorum, qui cadavera sepultorum effodiunt et spoliant, vide Berlich. tom. 5. conclus. 47. Christinae. vol. 1. Belg. decis. 85.
polit. Biblic. libr. 1. axiomat. 45.
1. Famis et annonae caritatis multa mala.
2. Annonae caritas seditionum causa.
3. Fames seditionis origo.
4. Fames bellum et pestis maxima sunt flagella Dei.
5. Cura annonae magistratui incumbit, et n. 33.
6. Annonae nomine quid veniat.
7. Fame imminente quaenam remedia adhibenda?
8. Constituenda sunt publica granaria.
9. Exemplo Josephi et aliorum.
10. Annonae Praefecti constituendi, horum officium quodnam?
11. Apud Venetos maxima rei frumentaria cura.
12. Cura annonae ad circulos quoque spectat.
13. In Comitiis curam rei annonariae Mareschallus suscipit.
14. Fertilibus annis de annona prospiciendum
15. Aliunde quoque frumentaadyebenda,
16. Tempore annonae caritatis convivia non permittenda, et popinae tollendae.
17. Terrae inutilita pondera expellenda.
18. Monopolia sunt abroganda, nec ferendi Dardanarii,
19. Dardanarii meritis poenis coercendi.
20. Annonae flagellatores quomodo puniendi?
21. Uti et corruptam annonam vendentes.
22. Cavendum ne frumenta extra civitatem ad extraneos evehantur, quod licitum.
23. Validum statutum, ne quis subditus extra territorium negocietur.
24. Quo etiam forenses, in territorio prohibentis bona possidentes, obligantur.
25. Uti et personae Ecclesiasticae.
26. Civibus imponi potest, ut emant frumenta et alia necessaria, tam in proprium, quam aliorum usum.
27. Quo nomine Magistratus tributum indicere potest.
28. Nemo compelli potest emere vel vendere.
29. Secus in casu necessitatis.
30. In casu necessitatis cives cogi possunt vendere merces aliâs non venales.
31. Certum frumenti, aliarumque mercium pretium a Magistratu constitus solet.
32. Si Magistratus magnam frugum quantitatem habeat, cives ut emant cogi possunt, ne pereant.
COntagionis et Pestis potissima causa esse solet annonae caritas et inde proveniens fames, quae vitalia haurit, praecordia carpit, animi tormentum, corporis tabes, magistra peccandi, dirissima necessitatum. de cens. lib. 3. cap. 7. n. 8. Fames, ut inquit Bald. in l. pactum, col. ult. C. de pact. est acutissimus ensis, foeda homini, foeda pecori, teste Livio lib. 3. cap. 30. Quae etiam mutuas accendit bestias, Livius lib. 25. cap. 13. Et ex annonae inopia, multi ex plebe, spe amissa, potius, quam ut cruciarentur, trahendo animam, capitibus obvolutis, se in Tyberim praecipitaverunt, ait Liv. lib. 4. cap. 12. Et famem rerum omnium clades, sive acerbitates superare, scribit Joseph. de bell. Judaic. lib. 6. cap. 14. Ita, ut etiam matres liberos charissimos infantes coxerint et devoraverint, et Reginae equos, mox coria et pelles ipsas coctas, et herbas comederint, Scip. Amirat. lib. 12. dissert. polit. in Tacit. disc. 3. in princ. Si quis omnium aetatum historias evolverit, is cognoscet nulla alia de causa magis tumultuatum annal. Certissimum est, quod parum admodum leges et sanctiones, parum propugnacula, parum milites juverint, si populus inedia laboret, scribit Hippol. a Collib. de increm. urb. cap. 21. Populum famelicum non arma, non magistratus, non leges, non pudor coercere valet. Ex inopia proditio, et fluxa servitiorum fides, ac fortuita bella speranda, Tacit. lib. 4. histor. Et quomodo inopia rei frumentariae in civitate seditioni materiam praebuerit, videre licet apud Liv. lib. 2. Plut. in Corio. et Dionys.
lib. 7. et 9. Abominandae enim necessitatis amarissimae sunt leges, et truculentissima Imperia, inquit Valer. Maxim. lib. 7. cap. 6. in princ, indeque hominum tyranna dicitur necessitas, Scot. lib. 4. Comment. in hist. 3. tacit. Seditionem generat fames, et origo seditionis est fames, et sicut nil laetius saturo populo, Flav. Vopisc.
Levit. 26. vers. 16. et 28. Jerem. 24. vers. 8. 10. et 27. Inter quae gravissimum flagellum censetur fames. Cum enim Davidi inter tria haec mala optio data esset, potius elegit pestem, quae communis esset tam divitibus, quam pauperibus, et quod malit in manus Domini incidere, quam hominum, 2. Reg. 24. vers. 13. Et melius fuit occisis gladio, quam interfectis, fame, in lamentationibus Jeremiae, capit. 4. vers. 9. Et felix pestilentia, felix praeliorum strages, denique omnis mors facilis, inquit Quintilian.
22. adversar. cap. ult. Et Romae annonae cura inter primaria urbis munera fuit, et annonae praefectus statim Consules subsecutus est, Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. num. 102. Ne enim annonae caritate civitas laboraret, ejus inspectio ab initio ad curam praefecti urbi pertinuit, postea tamen praefectus quoque annonae electus, et velut extra ordinem constitutus est, l. 2. §. et haec omnia. 33. ff. de orig. jur. Et Gajus Julius Caesar duos praetores et duos aediles, qui frumento praeessent, et a Cerere cereales constituit, d. l. 2. §. capta deinde. 32. vers. deinde Gajus. ff. de orig. jur.
l. 1. 2. et l. provincialium. 8. C. de erogat. milit. annon. Boss. tract. crim. tit. de extraord. crim. numer. 4. Decian. tract. crim. 2. lib. 7. cap. 22. numer. 1. Bocer. class. 3. disput. 16. de crim. repet. thes. 23. Harpprecht. ad §. sunt praeterea. 11. num. 21. 1. de publ. judic. Tusch, lit. A. conclus. 338. num. 1.
lib. 9. rer. judic. tit. 4. cap. 5. Si sit, inquiens, aut immineat fames, haec fere remedia adhibentur: Creari praefectos annonae, et dignissimis quibusque; justicium indici; mitti circa finitimos populos legationes frumenti advehendi causa; dispensari inopiam, hoc est, cogere, qui habeant frumentum profiteri, et quod usui menstruo supersit, vendere, fraudare servitia parte diurni cibi, imo interdum longe ablegare. Quid servitia? aliquando cives. Praeterea Senatoribus, ut quo velint, proficiscantur, permittere; denique in trumentarios severe animadvertere. Sed et Tiberius imitandus est, qui, ut Tacitus habet, saevitiam annonae incusante plebe, statuit frumento pretium, quod penderet emptor, binosque num mos dixit se de suo additurum negociatoribus, in sigulos modios. Est enim boni Principis, hoc maxume casu, munificentia et largitate uti, etc.
tom. 1. var. lect. lib. 4. cap. 7. Besold. de vit. et mort. consid. cap. 2. num. 6. in fin. 2. Paralip. 11. v. 11. Ezechias jussit parari horrea in domo Domini, quo primitiarum reliquiae in futuram necessitatem reconderentur, 2. Paralip. 31. v. u. et 12.
Genes. 41. v. 33. qui frumentum colligant et condant, ab omni carie et corruptione illaesum conservent, quod fiet, si suo tempore vetus eruatur et vendatur, et in ejus locum novum recondatur, Keckerman. in curs. philosoph. disp. 30. thes. 8. juxta praeceptum Imper. Valentiniani et Valentis, in l. 2. c. de condit. in publ. horr. ubi Authemio Praesidi ita rescribunt: Cum ad quamlibet urbem mansionemque accesseris, protinus horrea inspicere te volumus, ut devotissimis militibus deputatae et incorruptae species praebeantur: Et exemplum Romanorum, apud quos Praefectus annonae erat constitutum, ad cujus officium pertinebat, ut annona urbi praepararetur, et ubivis panis copia redundaret, pondereque justo venderetur, Novell. 88. Et exemplum Pharaonis Regis
Genes. 41. v. 40. seq. Et Nehemiae, qui similiter fideles super horrea ordinavit, Nebem. 13. v. 13.
lib. 2. de Republ. Venet. et lib. 4.
de jur. publ. tom. 4. lib. 1. cap. 7. n. 32. ubi refert literas
de Comit. conclus. 58.
de cens. lib. 3. cap. 7. n. 27. Ita Argentinae, et multis aliis in locis et praeclarissimis Germaniae urbibus, ubi Respublicae beue sunt constitutae, magna copia annonae fertilitatis tempore coemitur, et ad belli famisque casus inopinatos reconditur. Et inclytam Rempubl. Argentoratensem granaria et cellaria, frumento et vino refertissima habere, testatur Herm. Lather. de cens. libr. 3. cap. 7. n. 53. seq. Et in Noricorum granario trecentorum annorum acervos se vidisse, refert Herm. Kirchner, disp. de repul. 21. thes. 1. lib. 6.
tom. 1. histor. cap. 18. quod urbis et annonae curam solicitissime egerit, et negociatoribus certa lucra propofuerit, suscepto in se damno, si cui quid per tempestates contigisset. Et Neronis quoque tempore frumentarias naves a tributo immunes fuisse, refert Tacit. lib. 3. annal. circa fin.
de vit. et mort. consid. cap. 2. n. 9. Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. num. 114. Casp. Klock. de arar. lib. 2. cap. 81. n. 2 1. §. 4. urgente.
d. cap. 7. n. 13. Klock. d. l.
l. annonam. 6. et ibi Gothofr. ff. de extraord. crim. Germanice in d. l. annonam. 6. de extr. crim. incendunt et excandefaciunt, ut ait Varro, frumentumque comprimunt, ut dicit Cicer. lib. 5. epist. 21. et merces coemptas tantisper supprimunt, dum ex raritate caritatem adfectent. Qui a Dardano nomen habere videntur, quem Magnum fuisse asserit Tertullian. Vel potius Dardenarii dicendi, quasi dantes denarios, qui secundum Spigel. et Hotoman. Graece vocantur propolae, arbitr. jud. cas. 19. 384. n. 2. Et hi merito certis et gravioribus poenis coerceri debent, veluti crimine stellionatus,
l. 1. §. cura carnis. ff. de offic. praef. urb. tot. tit. quae res export. non poss. l. 2. et 3. C. de commerc. de anno 1577. tit. 22. vide suprae lib. 2. cap. 10. num. 43. Idque si eo fine fiat, ut annonae et fructuum aliarumque rerum caritas avertatur, et ne subditi et cives egeant, provideatur, licitum esse, Doctores communiter asserunt, Bursat.
cons. 138. n. 9. Riminald. jun. cons. 8. num. 18. Cravet. cons. 973. n. 45. Menoch. conf. 1000. n. 56. et cons. 1061. n. 20. Surd. cons. 210. n. 9. Petr. Anton. de Petr. de potestß. Princ. part. 2. cap. 6. n. 58. Natta cons. 221. per tot. Cacheran. decis. 71. n. 8. Grammat. decis. 100. n. 7. Franc. Marc. decis. 236. n. 1. vol. 2. Mastril. decis. 17. n. 1. seq. Matth. Steph. de jurisd. lib. 1. cap. 33. n. 73. seq. Guid. Pap. decis. 373. n. 1. Besold. de vit. et mort. consid. cap. 2. n. 7. Caspar Klock, de contribut. cap. 1. n. 354. seq. et consil. 37. n. 227. consil. 48. n. 12. vol. 1. cons. 10. n. 825. seqq. et n. 860. et seqq. Et quod vasallus qui jurisdictionem habet, ordinare possit, ne quis de sua juris dictione blada, vel alia ad victum necessaria extrahat, tradit Joh. Petr. Surd. consil. 210. n. 9. Ac hujusmodi statuta, seu ordinationes Civitatum et Principum, quod omnium blada ac victualia intra fines sui territorii non extrahantur sub poena, ad forenses terras, favore publico subsistere, atque quotidie servari, affirmant Bursat. cons. 138. n. 8. Grammat. decis. 100. Riminald. cons. 181. n. 22. et 29. lib. 1. Clar. §. fin. quaesi. 82. vers. statutum septimum. Et talia statuta condi, non ut coeteros amicos laedamus, sed ut patriae ubertatem conservemus, ne pauperes et inopes fame laborent, scribit Menoch. arb. jud. cap. 585. n. 10.
per. l. fin. de decret. ab ordin. fac. l. mercatores. C. de commerc. Nicol. Losae. de jur. universit. part. 3. cap. 15. n. 23. seq. Et rusticos posse compelli venire ad civitatem ad vendendum victualia, tenet additionator ad Capell. Tholosan. decis. 47. n. 2. Quae tamen non aliter fieri posse, nisi in casu extremae necessitatis, vide cap. seq. n. 73.
l. quod legatur, 38. ff. de judic. l. fin. C. ubi in rem act. l. Imperatores. 7. ff. de publican. et vectig. Bart. in l. quaest. 6. C. de sum. Trinit. Rol. a Valle cons. 24. n. 17. lib. 3.
1. Cod. 5. defin. 2. Et personas quoque Ecelesiasticas, Menoch. consil. 800. n. 1. Klock. de contrib. cap. 12. n. 151. seq. licet contrarium asserere videantur Thom. Grammat. decis. 100. n. 6. Klock. 1. consil. 10. num. 856. qui tamen non de casu necessitatis, sed de abundautia in civitate conservanda loquitur.
Quod si Principi vel magistratui facultates ad annonam levandam non suppetant, l. quoties. et ibi Bart. n. 1. C. ut nem. lic. in empt. Georg. de Cabed. decis. 92. in fin. libr. 2. Franc. Marc. decis. 542. part. 1. et decis. 40. n. 2. part. 2. Et jubere potest magistratus, ut quilibet civis quotannis certum numerum modiorum frumenti, pro suo, suorumque usu sibi comparet, d. l. quoties, C. ut nem. lic. in empt. Klock. de arar, lib. 27. 2. cap. 81. n. 19. Et fame urgente Principem ac magistratum ditioribus indicere debere tributum ad pauperum sustentationem, eamque pecuniam, vel ex ea coemptum frumentum, postmodum pauperibus distribuere, docet consilium Apollinaris Calderini
l. 2. C. ut nem. lic. in empt. spec. l. 1. §. 11. ff. de offic. praef. urb. Boss. tract. crim. tit. de extraord. crim. n. 7. Vivius 1. commun. opin verb. vendere. Lud. a Peguer, decis. 88. n. 4. Knichen. de jur. Saxon. non. prov. verb. Ducum. cap. 7. n. 3. Don. Garz. Mastril. decis. 17. n. 30. et per tot. part. 1. Alv. Valasc. part. 1. decis. 43. Tiraquel. de retract. in praesat. n. 15. Jon. Hensler. de cura subditor. apud Basileens. tom. 4. disp. 22. concl. 15. Klock. de contribut. cap. 1. n. 357. seq. Hocque ita receptum esse in Camera Imperiali, 5. obs. 27. n. 3. Et ne tempore caritatis annona nimium flagelletur, ejusque pretia in immensum crescant, certum frumenti, aliarumque mercium pretium a magistratu constitui potest, per l. 1. §. cura carnis. 11. ff. de offic. praef. urb. l. 2. in pr. C. ut nem. lic. in empt. spec. l. 1. C. de Episcop, aud. l. ult. §. Hirenarchae. 7. ff. de numer et honor. Rol. a Valle. 2. cons. 1. n. 77. Socin. reg. 435. n. 14. seq. Vinc. de Franch decis. 9. Franc. Marc. decis. 290. part. 2. Klock. de contrib. cap. 1. n. 367. et de aerar. lib. 2. cap. 112. n. 1. seq. per tot. Herrn. Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. n. 62. et seq. Idque etiam aliquando justo vilius, Bart. in l. 1. §. cura carnis. 11. ff. de offic. praef. urb. Bertram. de comit. concl. 58. in fin.
l. 1. C. de condend. in hor. publ. Borel. de magistr. edict. lib. 3. cap. 14. n. 134. Hippol a Collib. de increm. urb. cap. 21. Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. n. 116. et 117.
de anno 1548. tit. Monopolia. 18. §.
1. Societas civilis duobus maxime constare censetur, Commercio et Imperio.
2. Sine Commerciis corpus civile consistere nequit.
3. Occasione commerciorum pax et concordia inter vicinos conciliatur.
4. Negociatores quales esse debeant?
5. Etiam cum infidelibus et Turcis negotiari licet.
6. Peregrini mercatores promiscue in regnum non sunt admittendi.
7. Nec cum proditoribus vel exploratoribus et similibus negociandum.
8. Nec ferendi qui falsas et corruptas merces important.
9. Magnates et Nobiles, aliique magistratus negociari prohibentur.
10. Cujus ratio adsignatur.
11. Poloniae Regis responsio ad Nobiles jus negociationum petentes.
12. Theophilus Imperator uxoris negociatoriam navim combussit.
13. Distingui solet inter mercaturam magnam et tenuem.
14. Copiosam mercaturam etiam magnates exercuerunt, veluti Salomo, Imp. Pertinax, Reges Lusitaniae, Hispaniarum.
15. Salinae olim privati erant juris.
16. Postea fisco Principis addictae, quoad reditus.
17. Hodie Reges et Principes Jalis vendendi jus sibi tantum adscribunt.
18. Regis est monopolium, et privatis ademptum.
19. Maxime in Gallia, Italia et Bavaria.
20. In Germania sibi civitates salis vendendi jus adscribunt.
21. Sicuti Uratislaviae jus emendi, vendendique lupuli.
22. Et alibi cupri, ferri officinae.
23. Ex justis causis magistratus monopolia exercere, vel aliis concedere possunt.
24. Monopolia regulariter sunt prohibita.
25. Importandae imprimis sunt res, quae ad victum et amictum sunt necessaria.
16. Non vero importandae merces damnosae, quae mores corrumpunt, et quae populum emungunt.
27. Nec aliunde importanda, quae in ipsae provincia et civitate elaborantur.
28. Exportanda sunt, quibus nos carere possumus.
29. Non vero ea, quibus Respublica carere nequit.
30. Nec arma hostibus.
31. Non exportanda pecunia sub praetextu exoticarum mercium.
32. Quale statutum etiam in Anglia extat.
33. Lapidum, id est, gemmarum nomine pecunia ad exteros exportatur.
34. Cavendum ne rudis materia efferatur.
35. Negociationi certa loca sunt assignanda.
36. Fora sint distincta.
37. Jus Geranii et stapulae, quae, et quomode differant?
38. Jus stapularum quid sit.
39. Quod jus Imperator concedit.
40. Liber debet esse commerciorum usus, nec cogi quis potest, ut hoc vel alio loco exponat.
41. Praescriptione jus stapularum acquiri potest.
42. Sine Imperatoris concessione institui non potest.
43. Ad quas merces hoc jus pertineat?
44. Quinam hoc jus habeant?
45. Quomodo hoc jus alibi consideretur?
46. An territoriorum Domini prohibere possint,
ne subditi vinum, cerevisiam et alias res alibi, quam in fuis territoriis emant, vel ne alii in suis territoriis emant?
47. Ratione commerciorum statuta condi possunt etiam in praejudicium aliorum.
48. Magistratus prohibere potest, ne extranei territorium suum intrent et quatenus procedat.
49. Qui actum facere, eum quoque qualificare potest.
50. Statuto prohibere potest, ne bona immobilia in forenses transeant.
51. Magistratus legem facere possunt in salutem civium, licet ex ea jus aliorum laedatur.
52. Interest Dominorum locupletes habere subditos.
53. Jura commerciorum sunt juris gentium.
54. In quibus absque publicae necessitatis causa, nihil mutare licet.
55. Belli justa causa censetur, si commercia denegentur.
56. Commerciorum privatio inter poenas connumeratur.
57. Unum altare non est denudandum, ut alterum cooperiatur.
58. Status sibi invicem commercia non negabunt.
59. Fructus de uno territorio ad aliud extrahi possunt.
60. Mens libera nullo jure restringitur.
61. Cives et rustici cogi non possunt ad vendendum in certo loco.
61. Nec ut cerevisiam emant in certa caupona.
63. Statuta in odium certarum personarum facta non valent.
64. Dominus subditos cogere non potest, ut in suo tantum molendino molant, in suo furno panes coquant, vinum et cerevisiam a se tantum emant, etc.
65. Subditi Dominorum ambitiosis praeceptis obedire non tenentur.
66. Contra hujusmodi statuta in Camera Imperiali mandata sine clausula decreta in causa contra contra
67. In causa contra
68. Beneficium quoque appellationis impetrari potest.
69. Impugnari quoque possunt haec mandata per viam querelae et recursus.
70. Illisque doli exceptio opponi.
71. Et officium judicis implorari potest.
72. Et Mandata sine clausula impetrari possunt.
73. Reipublicae interest commercia florere.
74. Charitatis praeceptum dictitat, ut fiat quod facienti prodest, et alteri non nocet.
75. Mundus est communis patria.
76. Diversa est ratio immobilium et mobilium bonorum.
77. Utilitas omnium vicinorum Statuum unius alicujus Domini utilitati praeferenda.
supra lib. 2. cap. 16. n. 46. et societas civilis duobus maxime constare videatur, commercio et imperio, teste Lipsio lib. 2. civil. doctr. cap. 1. et Petr. Greg. Tholos. de republ. libr. 3. cap. 7. et sicut humanum corpus sine mutua officiorum communicatione a membris libr. 4. polit. cap. 9. quaest. 1. Commercia enim ejusmodi sunt media, quibus illa, quibus egemus, consequi, et illa, quibus abundamus, cum aliis permutare possumus; Atque ita generale quoddam et necessarium humanae inopiae sublevandae sunt subsidium, quo importantur necessaria in regionem et regnum nostrum, et superflua nostro commodo exportantur: Medium quoque familiaritatis et conjunctionis cum exteris contrahendae, et rerum magnarum experientiae comparandae, commerciorum exercitium est, supra d. lib. 2. cap. 16. n. 46. Ita, ut sine commerciis in sociali hac vita commode vivere non possimus; multa enim sunt, quibus nemo commode vivere potest; multa quoque, quibus bono nostro, imo nec magno incommodo nostro carere possumus. Et sic necessitas et utilitas vitae hujus permutationum modum et rationem excogitavit, quibus alteri possimus dare et communicare id, quo ille eget, et sine incommodo uti non potest, et e contra ab eo accipere, quod nobis utile et necessarium, Bodin. de republ. lib. 3. cap. 8. Aristot. lib. 6. polit. cap. 4. Imo occasione commerciorum pax et concordia etiam inter vicinos conciliatur, 2. Chronic, 2. v. 19. Actor. 12. v. 20. Ideo ad magistratus curam pertinet, ut commerciorum vigor floreat.
Quamvis autem, ut paulo post n. 53. dicetur, commercia sint juris gentium, ideoque etiam omnibus libera et permissa, magistratus tamen officium est providere, ne omnes omnino indistincte commercia gerant
Nehemiae cap. 13. v. 21. lib. 4. polit. Christ. cap. 2. Peregrini tamen mercatores promiscue in Regnum vel Rempubl. admittendi non sunt, ne arcana scrutentur et pervestigent, l. mercatores. C. de commerc. et mercat. Klock. de aerat. lib. 2. cap. 25. n. 49. et seq. Commerciorum et mercaturae exercitium permittendum non est proditoribus, vel exploratoribus Reipublicae, l. mercatores. 4. C. de commerc. et merc. in comment. über 29. n. 2. seq. ubi ad hoc etiam allegat Paul Negelin. lib. 1. cap. 10. fol. 81. tract.
l. nobiliores. 3. C. de commerc. et mercat. l. ne. 6. C. de dignitat. l. unic. C. de perfectiss. dignit. l. milites. 15. C. de re milit. l. milites. 31. C. locat. l. 1. C de praepos. agent. in reb. l. cohortales. 12. C. de cohortal. l. humilem. 7. C. de incest. nupt. tot. tit. C. negot. ne milit. Ita etiam Thebanorum lex erat, neminem ad Reipubl. honores suscipiendos idoneum haberi, nisi, qui per decem annos a mercatura destitisset, Aristot. 3. polit. cap. 3. eandemque ob causam Romae quaestus omnis patribus indecorus est visus, Livius lib. 21. ne sordibus majestas ordinis amplissimi pollueretur, Joh. Sar. Zamosc. de sent. Rom. l. 1. Unde quoque foemina, quae mercimoniis praefuit, Senatori nubere non poterat, l. humilem. 7. C. de incest. nupt. l. 1. C. de natural. l. Et Nobilis mercaturam exercens, nobilitatem amittit, sicuti latius dixi in tract. de ord. Equestr. jur. lib. 1. c. 13. Ideo autem Magnares et Nobiles mercaturam et commercia exercere prohibentur, non tantum quod vilis, sordida, perfida et scelerata censeatur mercatura, sed ut inter plebeios et negociatores facilius sit commercium, quippe ab hisce plebei quid ementes liberius et audacius liceri possint, d. l. nobiliores. 3. C. de commerc. et mercat. et nobiles ac magnates divitiis et potentia sua totam commerciorum utilitatem ad se trahant, ac ita plebeios et infirmiores negociatores in civitatibus opprimant, iisque sese sustentandi occasionem praecidant, d. l. nobiliores. Nec non ut statuum in Republ. legitima sit distinctio; Nam si promiscua nobilibus et plebeis esset negociatio, ordinum sequeretur confusio, neque alii essent nobiles, alii patricii, alii mercatores, alii artifices, alii infimae sortis homines. system. polit. lib. 1. cap. 14. in Theophil.
l. 2. C. de Episc. et cler. haec vero non item, l. ne quis. 6. C. de dignitat.
de orig. et jur. patrit. lib. 3. cap. 9. n. 13. et 14. Matth. de Afflict. ad tit. Quis dic. Dux. n. 16. in fin. Bocer. de regal. cap. 2. n. 55. Ex quo etiam illi, qui minuatim duntaxat ad ulnam, mensuram, numerum vel pondus distrahunt, mercatorum titulum non merentur, sed illi, qui cum aversione, id est, magna copia negociantur, de aerar. lib. 2. cap. 25. n. 56.
3. Reum. 10. v. 22. Quod et Josaphat fecit. Vespasianus Imperator, Suetonio teste, non solum ante Imperium ad mangonicos quaestus sustinendae dignitatis causa descendit, sed et Imperio impetrato negociationes alias propalam exercuit, quaedam tantum emendo, ut pluris distraheret, referente Tiraquel. de nobilit. cap. 33. n. 17. Imperator item Pertinax mercaturas exercere per horaines suos, non aliter, quam privatus solebat, referente Jul. Capitol. Lusitaniae Reges armatis classibus AEthiopica atque Indica commercia et obtinuerunt et hactenus conservarunt, Caspar. Ens schol. polit. class. 1. cap. 5. Et eosdem Lusitaniae Reges, cum augustissimis Regni finibus concluderentur, nec jura suae majestatis satis commude tueri. nec subditos rodere vellent, mercaturam quaestuosissimam, ultra centum annos, sine contumelia, et maximo cum Reipubl. commodo exercuisse: scribit Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Sic et Regis Hispaniarum, et Belgarum confoederatorum negociationes Indicae omnibus sunt notae, quas si quis sustulerit, firmissimos earum Rerumpublicarum nervos inciderit, canser Joh. Sibrand. in urb. Lubec. jur. publ. part. 1. sect. 2. n. 21. seq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 25. n. 20. seq.
l. 3. §. fin. l. 4. l. magis puto. 5. in princ. et §. 1. ff. de reb. eor. qui sub tut. l. 4. §. salinae. 7. ff. de censib. l. 32. §. uxori. 2. ff. de usu et usufruct. legat. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 19. n. 1. seq. et 1. Marpurg. cons. 9. n. 2. Bocer. de regal. cap. 3. n. 175. Rhen. Choppin. de doman. lib. 1. c. ult. n. 15. ubi etiam auri, argenti, stanni, cretae fodinas, praeter decimam fisco ebitam, privati juris fuisse refert ex Tacit. lib. 4. annal. Knichen. de Duc. Saxon, privil. c. 5. tit. de republ. lib. 1. cap. 10. ad fin. l. inter publica. 17. §. 1. ff. de V. S. c. super quibusdam. §. praeterea. X. eod. Sixtin. 4. cons. 9. n. 3. seq. Bocer. d. n. 175. Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 9. n. 18. Atque inde, licet de jure communi prohibitum sit, ut aliquis solus emat, velvendat, l. un. C. de monopol. in c. super quibusdan. de V. S. Alciat. in tit. quae sint regal. verb. Salinarum. et in l. inter publica. 17. circa fin. ff. de V. S. consil. 117. n. 20. scribit: Sunt alii casus, in quibus reditus Principum consistunt in monopoliis, et tamen tales reditus sunt approbati a legibus sicut est reditus salinarum, quod est monopolium Principis, l, si quis. C. de vectigal. Fachin. lib. 1. consil. 6. n. 7. Et olim quoque Imperatores mancipibus solis jus esse vendendi salis voluerunt, et mancipum hujusmodi et publicanorum societates et privilegia in jure approbata fuerunt, l. si quis sine. 11. C. de vectigal. l. 1. ff. quod cujusque univers. l. liber homo. 59. §. 1. ff. de haered. instit. l. inter publica. 17. §. 1. in fin. ff. de V. S. Et salis vendendi arbitrium, quia impenso pretio venibat, in publicum omni sumptu ademptum privatis, inquit Livius lib. 2. Et privatos, non Principes ligare, l. n. C. de monopol, asserunt Hippol. Riminald. cons. 81. num. 12. Surd. cons. 321. num. 31. Fachin. cons. 6. num. 11. lib. 1. Alciat. cons. 18. num. 22. vol. 8. Henric. Klock. de jur. vectigal. conclus. 3. lit. a.
de monet. fol. 48. quod in Regia horrea certis locis disposita reconditur, capitis poena in eos consituta, qui aliunde, quam ex horreis illis emerint, Thuan. lib. 5. histor. fol. 153. Franc. Belcarius. rer. Gallic. lib. 25. n. 16. seq. ibidemque majus vectigal Francigenis, quam exteris pendendum esse, idque absurdissimo exemplo, scribit Bodin. de republ. lib. 2. c. 2. add. Limn. in Notit. Franc. lib. 2. cap. 9. tit. ff. fol. 644. Et salis quoque proventum Tartarorum Principis domanium esse, scribit post Paul. Venetum, Renat. Choppin. de doman. lib. 1. tit. ult. in fin. Ac in Italia de sale vendendo monopolia licite exerceri, ex superiorum permissione, testatur Benev. Stracha. de mercatur. part. 4. 30. seq. Sic quoque in Bavaria Dux et Elector salis et cerevisiae coquendae et vendendae commercium sibi soli vendicat, et summos inde proventus obtinet. in comment. d. l. Klock. de. aerar. lib. 2. cap. 9. n. 16. Et sic salem ex clausura mercantiae destinata, ut subditi emant, magistratus ordinare posse, si praesertim ex ejusmodi ordinatione privatis vel nihil, vel parum praejudicetur, tradit Bened. Carpzov. lib. 1. respons. Elector. tit. 5. resp. 42. num. 11.
Saxon. decis. 4. n. 12. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 26. n. 12.
de aerar. lib. 2. cap. 26. n. 12. Ex public quoque utilitatis et rationabili causa Principes et magistratus monopolia vel ipsosmet exercere, vel horum exercitium aliis permittere posse, maxime si pecuniarum indigentia id requirat, communis Dd. est traditio, Aristot. 1. pelit. 7. Tiber. Decian. tract crim. lib. 7. c. 21. n. 5. Hippol. a Collib. de Princip cap. 34. col. ult. vers. alter casus. Besold. de aerar. cap. 3. num. 6. Adam Keller. de offic. jurid. polit. lib. 2. cap. 18. Lather. de cens. l. 3. c. 14. n. 8. Ben. Carpz. Saxon. decis 4. n. 7. seq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 26. n. 12. in fin. Totum quoque Reipubl. corpus eam mercaturam honestissime exercere, quam singula membra non possunt, tradit Bornit. de aerar. lib. 2. cap. 1. et 2. Besold. de aerar. cap. 2. n. 6.
d. l, un. C. de monopol. ut puta qua lege omnes in Imperio negociatores, Principes. Proceres, urbes et universitares tenentur, privilegiis omnibus hac parte penitus abrogatis; de anno 1512. de anno 1524. §. item de anno 1530. de anno 1548. tit. monopolia de anno 1592. monopolien. in tantum, ut magistratus ea non tollentes, instante fiscali centum auri marcis mulctentur, d. Resorm. de anno 1548. tit. die monopolia. 1. de stat. illustr cap. 14. Lather. de cens. lib. 3. cap. 14. n. 19. Et monopolia, quae uni, aut paucis solis totam rei alicujus vendendae potestatem concedunt, regugulariter in Republ. esse pernitiosa. multumque detrimenti plebeculae communi afferre, utpote ex quibus omnium rerum caritas in civitatem et regionem ilico erumpit, scribit Lather. d. c. 14. n. 11. Et qui ita se gerunt in negociatione sua, ut ad privatam et singularem venditionem omnia contrahant tyrannidem exercere, privatorum utilitatem intervertendo, atque opprimendo, tradit Heresbach. de republ. Christ. admin. cap. 16. Unde nec quicquam aliud Ferdinandum Neapoleos Regem omnibus tam fecit exosum, quam quod monopolium exercendo, subditis commercia edixerit, contra jus gentium, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 3. cap. 6. n. 50. Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Cominae. de bell. Neapol. lib. 2. sol. 787.
Cavendum autem est magistratui, ne omnia promiscue invehantur sive importentur, et exportentur sive evehantur, sed hoc in prudentia politica consistit, Bornit. de rer. suffic. tract. 2. cap. 2. Chron. 2. v. 6. seq. Actor. 12. vers. 20.
lib. 4. polit. chist. cap. 2. in comment. fol. 124. n. 2. et set.
d. l. fol. 127. n. 6. in fin.
de republ. lib. 4. cap. 7. n. 8. et 9.
29. Non vero exportanda sunt ea, quibus Respubl. carere nequit, et quae ad victum quotidianum necessiana sunt, Coler. de aliment. lib. 2. cap. 17. n. 7. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 25. n. 46. Sicuti nec ea, quae in perniciem nostram redundare possunt, exportari debent, tot. tit. C. quae res export. non deb. nec vinum, oleum et liquamen. ne gustus quidem, vel comraerciorum usus causa ad barbaros, nec loricae, scuta, arcus. sagitiae, spathae et gladii, vel alterius cujuscunque generis arma, nec tela ferri, facti vel infecti, hostibus et barbaris vendenda, l. 1. et 2. C. de commerc. et mercat. Qualis prohibitio est in Regno Siciliae et Hispaniae, ubi nec militarem equum ex provincia ducere permissum est, Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 7. n. 8.
de republ. lib. 6. cap. 3. Idque politicum arcanum esse scribit Besold, de aerar. cap. 4. §. 10. n. 1. Et in Imperio Romano nominatim cautum reperitur in de anno 1559. anno 1571. de anno 1594. anno 1569. maxime urgebat, cum Itaiis merces et pecuniam abstulerat, et Heidelbergam transferri curaverat, Thuan. histor. lib. 43. de aerar. l. 2. c. 24. n. 4. seq. per. ZOV. de leg. Reg. Germ. cap. 8. sect. 9. n. 2. seq. per tot. ubi n. 11. addit, nunquam in Imperio obtineri, nec ulla tam firma sanctione provideri posle, quo minus aurum et argentum extra fines Imperii evehatur, quamdiu commercia cum finitimis populis intercedant, sicuti experientia edoctus scribit Bodin. de republ. l. 6. c. 3. l. 3. an nal. quod lapidum causa pecuniae ad exteras aut hostiles gentes transferantur. Ubi Lipsius in not. n. 102. lapidum nomine gemmas et uniones intelligit, Germani dicunt lib. 2. parthen. litig. cap. 11. n. 15.
d. comment. fol. 126. n. 6. et post eum. Klock.de aerar. lib. 2. cap. 25. n. 40. et seq. et cap. 68. per tot.
infra cap. 26. num. 57. et seq.
de contribut. cap. 1. num. 272. seq. et de aerar. libr. 2. cap. 16. n. 2. et 9. differt quoque a jure nundinarum et emporii, Klock. d. l.
in descript. Hollandiae Austral. fol. 213. seq. est jus sistendi et retrahendi ad se merces exoticas, ut nimirum eo loco stabulentur et conquiescant, donec venditae sint. Qui etiam stapulas a stabulo derivat, quod. tamen disiplicet Klockio d. cap. 1. n. 272. vers. stapulae jus. ubi stapulae hoc jus ex emporiis Hanseaticis in consuetudinem traductum esse scribit, quorum proprium verbum supra lib. 2. cap. 4. n. 65.
decad. 2. resp. 19. n. 4. Thom. Maul. de jur. conducend. tit. 3. num. 24. Henric. Klock de vectigal. conclus. 56. lit. b. cum totam quoque proprietatem publici fluminis, vel viae alicui dare vel donare possit per tradita Angel, in l. sane si maris. ff. de injur. Everhard. jun. cons. 9. num. 67. cons. 19. num. 3. ubi ait, in Camera ita judicari, Sixtin. de regal. lib. 5. cap. 29. quia intelligitur. quando indebiti quid in flumine ripave ejus fit, quo pejus navigetur, vel quando absque authoritate Principis naves sistuntur, morantur, aut nova vectigalia imponuntur; secus autem est in his, quae fiunt authoritate summi Principis, idque ex causa justa et probabili, et Reipublicae ad occurrendum fraudibus necessaria; adeo quod si quando contingat occasione Geranii, vel mensurationis moram aliquam exteris mercatoribus injici, hoc tamen pusillum sit. eique utilitas publica Principis et universae Reipublicae praeponderare debeat, cui expedit multis de causis in initio provinciae hanc Geranii ac mensurationis stationem constitui, sicuti scribit ex Leonin. consil. 7. num. 10. Klock. de aerar. libr. 2. cap. 16. num. 10. d. titul. 3. num. 25. Henric. Klock. de vectigalib. dict. conclusione 56. lit. c. Rosacorb. praclic. forens. capit. 85.
anno 1575. id Oppenheimii usurpare coepisset, per Spirenses mandato obtento Caesareo sine clausula ei inhibitum fuerit, ut videre licet apud Gylman. symphor. tom. 2. pars. 3. tit. 18. fol. 338. seq. Wehner. verb. cons. 9. num. 82. Besold. thes. pract. verb. d. tit. 3. num. 23.
d. verb.
thes. practic. verb. de contribut. cap. 1. n. 272.
in descript. Holland, fol. 216. et seq. ubi vocem hanc origine Gallicam esse existimat, et significare communiter forum, seu locum publicum in urbe aliqua designatum, quo Principis authoritate et privilegio, vina, frumenta, et aliae merces vendendi causa vehuntur; quod necessum propterea ut negociatores prius eo conducant, et in usum emptutientium per aliquod tempus in foro venum exponant, quam alio possint transferre, lapso autem hoc tempore, et vectigalibus Reipublicae rite depensis, civibusque, ut fas est, prospectis. merces, quocunque visum est, avehant et transportent. Cujusmodi stapulam habent Atrebatum, Arthesia, Middelburgum, Zelandia. Et privilegia stapularum Dordrechtensium in Hollandia id potissimum sanciunt ut quicunque vel Rheno vel Mosa conducunt, vina Rhenensia, frumenta, aliasque id genus merces, et praeter urbem hanc navigant, naves in ejus portu exonerent, pertolutisque inibi debitis vectigalibus, merces in civium naves impositas, quocunque visum est, transvehant, nisi tamen cum publicanis aliter pacilcantur, Klock. de contrib. cap. 1. n. 272. in fin.
supra cap. 8. num. 1. et lib. 2. cap. 1. num. 41. et seqq. prout etiam statuta, leges et jura municipalia et provinvialia condere, legesque contrarias abrogare, et jura communia tollere possunt, supra d. libr. 2. cap. 47. 10. num. 1. et seq. ita, ut etiam ratione commerciorum statuta et mandata a territorii domino fieri possint, etiamsi eadem in praejudicium et detrimentum vicinorum tendant, per ea, quae tradunt Ferd. Vasquius
2. Ex quo etiam territoriorum Domini et magistratus prohibere possunt, ne frumenta et aliae res extra territorium exportentur, sicuti probatum est cap. praeced. 21. n. 22.
arg. l. Divus. ff. de servitut. rustic praed. Bald. in c. 1. num. 2. de form. fidelit. Bertand. cons. 61. num. 4. et seq. vol. 1. Johan. Petr. Surd. cons. 174. num. 4. Ruin. cons. 28. num. 15. vol. 1. Alb. Brun. cons. 204. in princ. in l. nemo potest. in fin. n. 18. ff. de legat. 1. Cravet. cons. 217. n. 2. vers. et scilicet. Surd. d. cons. 174. num. 6. et cons. 272. num. 5.
2. obser. vat. 19. num. 2. ubi ait, talia statuta in multis Germaniae Civitatibus ea ratione laudabiliter recepta esse, ut res maneant sub jurisdictione statuentium, et publicis pensitationibus obnoxiae existant, etc. Et sic quoque idem dicendum erit, quoad res mobiles, ne scilicet subditi egeant, per l. 1. et 2. C. quae res exportar. non poss. l. 2. et 4. C. de Commerc. Petra de potestat. Princip. cap. 6. part. 1. num. 58.
5. Mandata et prohibitiones hujusmodi confirmare videtur, quod eadem tendant in ipsorum Dominorum territorialium et civitatum, horumque civium et subditorum maximam utilitatem et commodum, quo ipsi vina, cerevisiam et alia victualia et merces suas distrahere, pecuniam inde recipere, et necessitatibus suis occurrere, propriaque commoda tanto melius promovere possint; Principem in l. toties. ff. de pollicitat. Menoch. cons. 350. num. 10. eademque ratione receptum esse, ut tempore annonae vel caristiae, evectionem victualium, ne subditi egeant, prohibere posse, scribit Franc. Marc. Delphic. decis. 155. num. 1. part. 1. et paulo ante dictum est cap. 21. num. 22. Nec hoc casu, ubi de utilitate territorii, vel civitatis alicujus apparet, nocendi animus praesumitur, Jason. in l. quominus. n. 22. ff. de fluminib. Alex. cons. 174. vol. 2. Gail. 2. obs. 69. num. 30. et 31. Wesembec. cons. 34. 52. n. 20. et 21. Cum intersit Dominorum subditos esse locupletes,
Et denique 6. hanc sententiam plurima exempla comprobare videntur, ubi videmus, complures territorium Dominos et magistratus hujusmodi mandata promulgare, et prohibere, ne subditi et cives extra civitatem vel territorium, vinum, cerevisiam, vel alias merces vel vendant vel emant.
Haec licet speciem aliquam obtinere videantur, contraria tamen sententia, et quod mandata et prohibitiones hujusmodi de jure nullum l. ex hoc jure. ff. de justit. et jur. Rol. a. Valle cons. 32. num. 61. vol. 4. Tiber. Decian. consil. 44. n. 118. vol. 4. Petra de potest. Princip. cap. 10. n. 29. in iis autem, quae juris gentium sunt, ne Principi quidem summo, sine de success. creat. §. 29. et illustr. controv. cap. 5. num. 15. seq. Joh. Petr. Surd. consil. 323. num. 41. seq. Klock. de contribut. cap. 1. n. 371. et cons. 10. n. 861. Joh. Harpprecht. ad §. sed naturalia. 11. num. 1. seq. l. de. jur. nat. gent. et civil.
de jur. bell. cap. 5. n. 6. Quia enim
Recte constitutum est, ut unius inopia, alterius sublevetur copia, et in navigationibus, portubus, communicationibus, commodationibus alternae humanitatis nexus firmissimus est; quod etiam innuit Seneca, dum ait: Deus omnibus inter se populis per ventum commercium dedit, et gentes dissipatis locis miscuit: ingens beneficium, si illud in injuriam non vertat hominum furor, lib. 3. natural. quaest. cap. 18. Et Philo ait: Mare omnibus navibus onerariis tuto satis navigatur eo commercio, quod ex naturalis societatis desiderio inter nationes intercedit, dum mutua aliorum copia aliorum inopiae succurrit. Hinc probata est Graecis querela Megarensium adversus Athenienses, qui eos portubus suis arcebant, ita ut Lacedaemoniis nulla belli causa justior visa fuerit, scribente Diodor. Sicul. lib. 12.
Ezechiel. 27. Quia inde hominibus vitae necessaria subtrahuntur, quod nihil aliud
de aerar. lib. 2. cap. 26. n. 15.
4. Quia hujusmodi mandata et statuta in praejudicium tertii, et vicinorum et contra bonum publicum vergunt, ea autem mandata et statuta, quae contra bonum et utilitatem publicam, et in praejudicium tertii sanciuntur non valere, dictum est, supra libr. 2. cap. 10. 57. num. 45. seq. Neque enim ita debemus versuram quasi faciendo discooperire unum altare, ut alterum cooperiamus, Bald.
de anno 1555. §.
cons. 106. num. 19. Klock. consil. 29. numer. 979.
c. significante. et ibi Abbas. x. de appellat. l. 2. §. hoc interdictum. ff. ne quid in loc. publ. Jacob. de S. Georg. de feud. verb. et cum molendinis. n. 3. Carpzov. lib. 1. tit. 7. respons. Elect. 66.
in c. Raynutius. verb. et uxorem. num. 347. de testament. part. 1. Luc. de Penna in l. 1. C. ne rustic. ad ull. obseq. Natta cons. 227. num. 4. et cons. 435. 62. num. 1. Nec subditos cogi posse, ut cerevisiam emant in certa caupona, tradit Carpzov.
Quia 9. per hujusmodi mandata et statuta nihil aliud agitur, quam ut Principes, Domini et Magistratus commercia in suis tantum fere territoriis et ditionibus, suo et suorum lucro et commodo proprio et privato instituant, eoque cogant, et monopolicum lucrum, exerceant, prout in terminis tradit Klock. cons. 10. n. 834. et 842. et seq. et cons. 29. num. 983. Cujusmodi monopolicas sanctiones, juri communi omnibusque Doctorum traditionibus e diametro contrarias esse scribit Klock. dict. loc. cum omni jure statuta illa omnia, quibus monopolium inducitur, illicita et prohibita sint, Klock. d. loc. supra cap. 2. n. 38.
cons. 99. n. 12. seq. vol. 2. Camil. Borel. cons. 9. n. 6. multo magis in valida erunt statuta contra forenses et extraneos lata Klock. cons. 48. num. 18. seq. cum statuta non possint aliquid disponere contra pesonas non subditas, l. 1. in fin. ff. de tut. et curat. dat. Rol. a Vall. cons. 24. num. 18. vol. 3. Hinc consil. 272. num. 5. et 6. vol. 3. Tib. Decian. tract. crimin. lib. 7. cap. 21. num. 21. ubi dicit hujusmodi statutum tollere libertatem publicam, ideoque non valere; Quemadmodum etiam statuta peccati nutritiva non tenent, Carol. de Crass. tract. except. ad statut. except. 22. n. 4. Et quod ejus generis statuta et prohibitiones, si nimirum magistratus mandet subditis suis, ne alibi molant, quam in suo molendino, ne ab aliis, quam a se cerevisiam emant, aut simile quid jubeat, quod ante voluntati et libero arbitrio subditorum relictum fuit, de jure non subsistant, tradunt Boer. decis. 125. num. 4. Covarruv. in c. possessor. part. 2. relect. §. 4. num. 7. et 8. Johann. Köpen. decis. 20. Klock. consil. 10. num. 849. et consil. 48. numer. 32. et seq. Et quod subditis male prohibeatur quibusdam in locis, ne cum aliis contrahant, et ut nuptiarum convivia tantum in sui Domini taberna celebrent, aut aliâs compotent, in Domini furno panes coquant, utque cerevisiam vel vinum pro se et familia non ab aliis, sed a Domino emant, etc. eleganter tradit Andr. Rauchbar. libr. 2. quaestion. 27. num. 11. et seq. Camil. Borel. de magistr. edict. libr. 4. cap. 7. per tot. Matth. Stephan. de nobil. cap. 7. num. 16. et 18. Wesembec. consil. 75. in princ. Besold. de aerar. cap. 3. §. 6. num. 2. Rut. Ruland. decis. 24. Lather. de cens. libr. 3. cap. 13. num. 11. et seq. Pfeil. consil. 202. num. 61. et 68. ubi recte tradit, jurisdictionem esse potestatem juris dicendi et aequitatis statuendae, non autem ad compendium suum subditorum ac vicinorum trahere dispendia, ut ait Imperatot in l. fin. C. de crim. stellion. Et ad magistrtus officium pertinere, subditos, libertatesque eorum, ac jura bona fide fovere, atque tueri non opprimere, praesertim privati sui commodi causa. Nam id cum illiberale, injustum et iniquum, tum etiam districte prohibitum et iniquum, tum etiam districte prohibitum est. Non enim ad quaestum privatum Domini comparatae sunt jurisdictiones, sed qui tenent illas, prae omnibus aliis puras Deo, Pricipi ac legi ab omni lucro manus, praestare, a negotiationibus abstinere; jus autem sudditis ex omni parte conservare tenentur, Novel. 18. §. oportet. Franc. Pfeil. d. consil. 202. ad num. 72. Et hujusmodi consilia ambitiosam intentionem et cupiditatem lucri monopolici redolentia, etiam hodie Principibus fortibus, justis, gravibus, magnanimis, largis, beneficiis, liberalibus, et ab ejusmodi sordibus alioquin alienis, versutia quadam Auliorum suggerit, puta, ut subditis suis mandent et inhibeant, ne extra fines sui territorii sal, ferrum, cuprum, vinum, cerevisiam, lignum, etc. emant, ne alibi molant, panem coquant, ne animalia, ligna, annonam ac alia victualia extrahant ad loca extera, ubi ea carius vendere possunt, aut simile quid jubent; quod antea voluntati et libero arbitrio subditorum relictum erat, scribit Klock. de contribution. cap. 1. num. 344. et sequent. ubi num. 346. addit, quod ordinationes istae, prohibitiones
in l. ait Praetor. in princ. in 4. notab. ff. de injur. Bald. cons. 262. in fin. vol. 1. Alphons. Azeved. ad constitution. Hispan. libr. 8. tit. 14. l. 4. num. 22. Bertazol. civil. cons. 21. numer. 47. et 48. et num. 31. ubi ait, quod Domini facere non possint banna vel proclamata indiscreta, nisi ex sola causa publicae necessitatis, non autem ad sui commodum et utilitatem, cum illis non teneantur subditi etiam adstricti juramento fidelitatis, quia cuilibet debet relinqui sua cons. 410. num. 4. et sequent. vol. 5. Quintil. Mandos. de inhibit. quaestion. 55. n. 1. Guil. Benedict. in c. Raynutius. verb. et uxnorem. num. 347. X. de testam. Klock. consil. 10. num. 857. et sequent. et consil. 29. num. 998. et sequent. Et consuetudinem vendendi hordeum et vina Principi viliori pretio, tanquam violentam non valere, nisi ex libero civium consensu oriatur, tradit Natta consil. 554. num. 31. Ripa tract. de peste. tit de remed. ad conserv. ubert. ubi ait, Princips, qui lucri causa sal mercantur, et subditos compellunt ad id emendum, pro numero capitum, injuste agere, et mortale peccatum committere.
Atque haec adeo procedere, ut non tantum subditi illis prohibitionibus et mandatis parere 66. non teneantur, sed etiam tertius adversus prohibentem utiliter judicio experiri possit, ut sublato mandato, et abrogata prohibitione subditos pristinae libertati, et rem in integrum restituat, et de non amplius prohibendo cautionem praestet, scribit Andr. Rauchbar. lib. 1. quaest. jur. 27. n. 13. referens. ita in Dicasterio Lipsiensi et Wittebergensi judicatum. Et constare ad instantiam Civitatis Brunsuicensis contra Illustrissimum Ducem Brunsuicensem 12. Decembr. anno 1559. Et in causa de contribution. cap. 1. num. 351. et consil. 29. num. 990. et consil 10. num. 841. ubi refert, quod 1. Martii. Anno 1602. Episcopus Campidunentis contra Civitatem Memmingensem, quae statutum fecerat, in quo sub certa poena prohibitum erat, ne exteri intra duo milliaria extra civitatem frumenta emant, consil. 48. per tot. ubi ad quaestionem hanc: consil. 37. num. 362. ubi attestatur, ejusmodi mandata anno 1586. 27. October. et anno 1589. 18. Februarii impetrata esse, et num. 36. ubi ait;
in l. omnes populi. n. 13. in 5. quaest. ff. de justit. et jur. Alex. cons. 190. n. 14. vol. 2. Rol. a Valle cons. 99. n. 12. seq. vol. 2. Camil. Borel. cons. 9. n. 6. Afflict. ad constit. regn. lib. 1. quaest. 4. num. 1. Rota Roman. decis. 50. n. 6. part. 2. Molinae. in consuet. Paris. §. 76. gloss. 1. n. 21. Tiber. Decian. tract. crim. lib. 2. cap. 38. num. 10. Johan. Petr. Surd. cons. 65. num. 9. seq.
c. cum omnes. et ibi Abbas in 5. not et Dec. n. 5. de constit. et Dec. cons. 528. n. 7. Qui dicunt, id procedere etiamsi esset lapsum appellandi tempus, ex quo talis iniquitas statutorum nunquam transeat in rem judicatam. Felin. in d. c. cum omnes. Surd. d. cons. 65. n. 9. 70. seq. iisdemque mandatis exceptio doli opponi, Afflict.
de contribut. cap. 1. n. 356. et consil. 10. n. 868. seqq. et consil. 29. n. 1007. et ex l. in creditore. 38. ff. de oviction. Quali casu etiam subditi ad vendendum merces, aliâs non venales cogi possunt, Klock. d. cap. 1. n. 357. Verum extra necessitatis communis et publicae utilitatis cancellos, Princeps non potest immutare vel tollere ea, quae sunt juris gentium, Johan. Petr. Surd. consil. 321. num. 4. Klock. de contribut. cap. 1. num. 371.
Ad tertium respondetur, quod Dominus ingressum sui territorii non possit prohibere, nisi ex magna causa, quae publicam utilitatem respiciat, Joh. Petr. Surd. cons. 323. n. 43. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 1. n. 22. Et quod Domini terrarum non possint per suum decretum expellere mercatores sine causa, quia mundus est communis patria, dicit Bald. in c. 2. num. 2. de form. fidel. Surd. cons. 174. n. 10. Klock. cons. 48. n. 41. Et libero commerciorum, viarum publicarum, fluminum publicorum, riparum, maris et litorum usu Principem vel alium regalia non habentem, transeuntibus et navigantibus interdicere non posse, quod usus viae publicae et navigatio fluminum publicorum et maris, sint juris gentium, et Princeps in suo permittere debeat, quod aliis prodest, et sibi non obest, d. l. in creditore. ff. de effection. tradit Matth. de Afflict. in c. unic. §. viae. n. 1. Quae sint regal. Et tale praeceptum esse contra charitatem proximi, et contra ipsas leges, quae commeatum et commercia juris gentium esse tradunt, scribit Peregrin. d. n. 22. Et ideo contra eos, qui horum usum sine justa causa impediunt, Camera Imperialis praecepta sine clausula, uti in facto omni jure probito, decernere solet, ut in causa Civitatis Aquisgranensis contra Ducem Juliacensem 27. Octobr. anno 1586. decretum, et obtinuit Senatus Bremensis contra Comitem Oldenburgensem, cui etiam paritio injuncta fuit: Nec non Senatus et communitas Brunovicensis; contra Ducem Brunovicensem: Item Nobilis Alsatus de de feud. cap. 5. concl. 21.
consil 10. n. 848. et cons. 48. n. 42. Et sic merito hic major utilitas publica omnium vicinorum Statuum et ordinum, totiusque regionis, minori, sive unius alicujus Domini vel magistratus, utilitati praeferatur, c. bonae. X. de postulat. praelat. Natta cons. 500. n. 12. Joh. Petr. Surd. cons. 210. n. 30.
Ad 6. respondetur, non id quod fit et fieri solet, sed quid fieri debeat, observandum et non exemplis, sed legibus judicandum esse, l. nemo. 13. C. de sentent.
1. Nundinas solennes, annuas vel semestres solus Imperator concedit.
2. Hebdomadales juri territoriali adscribuntur, et a territorii dominis et loci magistratibus institui possunt.
3. Etiam vicinis invitis.
4. Nundinarum nomine pecunia forensis exigi potest.
5. Nundinarum tempore mercatores a tributis et vectigalibus immunes esse debent.
6. Nemo in nundinis molestari debet.
7. Nec pro debito arrrestari, et quando secus.
8. Nundinae cur per signum campanae inchoentur?
9. Francofurtenses jus arrestandi in nundinis sibi vindicant.
10. Jus de non arrestando ad solemnes tantum nundinas pertinet.
11. Magistratus providebit ne fraudes committantur in mercibus.
12. Ne mercatores monopolia exerceant, vel creditores fraudent.
13. Mercium venalium nomine statuta condi possunt, ne extranci merces suas nisi in nundinis venales in foro exponant, et n. 14.
15. Quo nomine olim apud Romanos aediles creati.
16. Et Hansgravii.
17. Ponderum quoque et mensurarum cura habenda.
18. Nemo duas diversa habebit mensuras.
19. Pondera et mensurae ex archetypo desumenda, qui in loco publico haberi debet.
20. Falsis ponderibus et mensuris utentes, quomodo puniantur.
21. Diebus sacris et feriatis nundinae non sunt celebrande.
22. In Ecclesiis et coemiteriis mercatum exercere non licet.
23. Nundinae semel concessae, sine justa causa auferri non debent, secus si justa causa subsit.
24. Nundinae non utendo per decennium amittuntur.
COmmercia ut sint et frequentiora, et certiora et tutiora, nundinae certae institui solent, quae vel sunt publicae, solemnes, annuae, semestrales, vel hebdomadales. l unic. C. de nundin. l. 1. ff. eod. Dn. Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 22. lit. e. Menoch. cons. 302. n. 31. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 98. Thom. Michael. de jurisd. concl. 12. lit. d. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. n. 37. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 14. Besold. thes. pract. verb. de Saxon. non prov. verb. Ducum. cap. 5. n. 484. Et hoc nundinarum publicarum privilegium Imperator non consuevit alicui dare, nisi adjacentibus et vicinis civitatibus, quarum interesse possit, prius auditus, Gail. 2. obs. 69. n. 24. et 25. Schönborn. lib. 5. polit. cap. 17. d. l. Hebdomadales vero nundinae de super. territ. conclus. 82. Ziegler. §. civitas. concl. 1. num. 12. Et a quolibet loci magistratu, sine ulla Principis sive superioris licentia, institui possunt, Bald. in l. un. C. de nund. et ibi Sichard. decis. 264. n. 4. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 104. Bocer. de regal. cap. 2. n. 239. Ziegler. d. §. civitas. concl. 1. n. 12. et 13. Wesembec. in parat. ff. de nundin. n. 1. Knichen. d. verb. Ducum. c. 5. n. n. 492. Caspar. Klock. apud Arumae. tom. 3. disc. 14. de regal. dign. concl. 101. Klock. de contribut. cap. 3. n. 78. de regim. secul. libr. 3. 1. class. 5. cap. 6. n. 54. ita ut hujusmodi nundinarum hebdomadalium erectio, a territorii Domino fieri possit, etiam invitis et contradicentibus vicinis Imperii Statibus, per
de jurisdict. concl. 137. lit. 9. Mingius d. concl. 82. Engelbrecht. de jurisdict. concl. 160. lit. c. Ziegler. d. §. civitas. concl. 1. n. 45. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 43. seq. Wehner, verb. ut enim forum. §. fin. l. de contrah. empt. §. universitatis. 6. 1. de rer. divis. sic ejusdem quoque proventus universitatis sunt. Wesembec. cons. 12. num. 67. M. Stephan. d. cap. 2. n. 44. Quod jus exigendi etiam alii ad mixtum Imperium referunt, Besold. thes. pract. verb. 25. syntagm. cap. 3. Choppin. de Doman. Franc. tit. 11. n. 23. l. un. et ibi Sichard. C. de nundin. Franc. Marc. decis. 268. n. 2. part. 1. Klock. de contribut. cap. 1. n. 79. seq. Quod etiama nonnullis extenditur ad mercem loci, in d. l. un. C. de nund.
verb. rer. quotid. lib. 1. cap. 3. §. 5. n. 24. Klock. d. cap. 3. n. 80.
in c. causam. quaest. 1. vers. similiter. n. 25. de rescript. Bertachin. de gabel. part. 8. membr. 2. num. 19. Ren. Choppin. de doman. lib. 7. 1. tit. 11. n. 24. Dan. Moller.
1. semestr. cap. 12. Berlich. d. concl. 53. n. 14. Everhard. cons. 31. Carpzov. d. const. 30. defin. 28.
26. Septembr. anno 1564. absolutoriam obtinuerunt, referente Klock. de contrib. cap. 3. n. 83. jurispr. for. part. 1. const. 30. defin. 23. Et mercatores tantum non vero alios cives concernit, Carpz. d. l. defin. 24.
msc. fol. 165. seq.
de aerar. lib. 2. cap. 25. num. 54.
part. 4. quaest. 134. n. 7. et 8. Matth. Stepha. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 7. n. 45. et 46. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 24. Et non nisi in nundinis publicis vel hebdomadalibus, sicuti etiam ordinatum tit. 29. §. 2. fol. 68. Hoc consil. Fridberg. cap. 2. n. 53. seq. Et aliâs civis quilibet suae civitatis jure et privilegiis merito gaudere debet, l. 1. ff. de censib. Hotoman. cons. 3. n. 14. Joh. Vinc. Hondedae. vol. 1. cons. 5. n. 38. seq. Ex quo etiam, ne in mercibus prax. rer. crim. cap. 123. n. 3. Eorumque officium erat, de mensura jus dicere, vasa minora frangere, et caetera. msc. 304. Considerabant enim hanc curam politicam, et istarum rerum diligentem observantiam, plurimum utilitatis ad Rempubl. augendam et conservandam proferre, eam vero neglecta, Reipubl. bono plurimum officere et detrimento esse, d. l. n. 4. Ex quo etiam olim fuit supra lib. 3. cap. 43. n. 19.
in l. fin. ff. de constit. Princip. part. 1. cap. 2. n. 50. Knichen. de jur. territ. cap. 4. n. 287. seq. Besold. de jur. majest. cap. 8. n. 9. cum in pondere, numero et mensura Reipubl. fundamentum consistere videamus, quibus ceu praecipuis columnis subductis, ipsum tectum et Reipubl. corpus conquassari et corruere necesse est; Et statera et pondus judicia Domini sunt, Proverb. 16. v. 11. Et ad superioritatem territorialem et jurisdictionem magistratus cura ponderum spectat supra lib. 1. cap. 12. n. 77. seq. Princepsque et magistratus fidelem de mensuris annonae publicae curam suscipere debet, ut modii, staterae, ulnae, ponderaque ad commercium et annonam pertinentia, quantum fieri potest, unius sint generis, sint certa et justa, atque ad vicinorum, cum quibus commercia agitamus, rationem et usum accommodata, ut eorum expediendorum facilior sit ratio, ut sub aequali pondere et mensura, commercia in universo territorio exerceantur, confer supra. d. cap. 18. 12. n. 78. Neque etiam permittet magistratus, ut quis duas habeat mensuras, et duo pondera, parva et magna, quod et jure divino prohibitum est,
l. modios. 9. C. de suscept. Novel. 128. cap. 15. Et laudabilis esse solet consuetudo ad coercendas venditorum fraudes, quae ponderationes omnes majores, quae suam habent quantitatem definitam in loco publico ad id destinato, de aerar. lib. 2. cap. 17. n. 1. ubi n. 3. addit, quo in optimis politiis prototypi ponderum et mensurarum publice exponi et affigi, nec non signaculis civitatis, l. jubemus. C. de defensor. civit. Obrecht. de jurisdict. cap. 11. num. 25.
casu 317. Damhouder. prax. crim. cap. 123. n. 7. et seq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 36. n. 9. et seq. Carpz. pract. crim. quaest. 93. n. 78. seqq. Et ab aedilibus curulibus pondera et mensuras olim frangi debuisse ante januam illius, qui illis fuerit usus, traditur in l. item quaeritur. 14. §. si quis mensuras. ff. locat. Molina de just. et jur. tom. 2. disp. 701. n. 10.
Esdr. 1. cap. ult. Nehem. 13. v. 15. seqq. Exod. 26. v. 8. seq. l. dies festos. C. de feriis. Rebuff. in constit. regn. de mercat. art. ult. gloss. ult n. 15. seq. Gratian. decis. 21. Carpzov. jurisprud. consistor. definit. 22. 253. n. 1. et seq. Nec licet in Ecclesiis et coemiteriis mercatum exercere,
arg. c. translato. X. de constitut. Sichard. in l. un. n. 1. C. de nundin. Ex justa autem causa auferri posse, respondit Natta cons. 511. et 512. ejusque opinionem secutum esse Senatum Pedemontanum in judicanto, refert Tessaur. decis. 264. Sicuti etiam Carolus IV. hoc jus abstulit Francofurtensibus, et Moguntiam transtulit, quod tamen mortuo Gunthero intercessione Rudolphi Palatini et Marchionis Brandeburgici, ipsis restituit, Peucer. lib. 5. Chron. fol. 805. Arnisae. de jur. majest. lib. 2. cap. 3. n. 18.
l. un. ff. de nundin.2. obs. 60. n. 1. seq.
1. Paruperibus in civitate eleemosynis succurrendum est.
2. Non mores, sed hominis miseria respicienda.
3. Quibus eleemosyna danda.
4. Divitiae nobis datae, ut pauperibus dentur.
5. Quinam sint pauperes.
6. Viduarum et orphanorum maximus favor.
7. Inter miserabiles personas referuntur studiosi.
8. Vacuum in Studiosorum crumensi invenitur.
9. Magistratus officio incumbit inquirere, quinam sint pauperes et eleemosynis digni.
10. Peregrini pauperes quinam?
11. Quaelibet respubl. suos alere debet pauperes.
12. Si vero id fieri nequeat, testimonia paupertatis ipsi danda sunt.
13. Inquilini pauperes quotnam sint.
14. quinam sint?
15. Debiles et infirmi in hospitalibus potius alendi, quam ostiatim stipem quaerere ipsis permttendum.
16. Imprimis vero hoc permittendum non est, mente captis, furiosis, deformibus, etc.
17. Quorum nomine constituta sunt ptochotrophia, orphanotrophia, brevotrophia, Nosocomia, gerontocomia, Xenodochia, Nosodochia, etc. et n. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.
25. Haec loca privilegiis fruuntur Ecclesiarum.
26. His de reditibus prospiciendum.
27. Magistratus pro pauperibus stipem colligere possunt variis modis.
28. Curatores pauperum constituendi sunt, horumque officium.
QUemadmodum in bene constituta Republica a magistratu sustentationis habenda est ratio in universum, ita etiam singulorum, et praesertim pauperum et miserabilium personarum habenda est cura, cum et hae membra sint civitatis Schönborn. lib. 3. polit. cap. 18. in princ. Et his personis in miseria, et egestate et inopia sua succurrendum, et eleemosynas dandas esse, sacrae monent et jubent literae. Si unus de fratribus tuis ad paupertatem devenerit, non obturabis cor tuum, nec contrahes manum tuam, sed aperies eam pauperi, Deuter. 15. v. 2. et 8. Frange esurienti panem tuum, Esai. 58. v. 7. Benefacite, et mutuum date, nihil inde sperantes, Lucae. 6. v. 35. Et D. Paulus inquit: Divitibus hujus seculi praecipe, facile tribuere et communicare, 1. Timoth. 6. v. 8. Beneficentiae et communionis nolite oblivisci, Hebrae. 13. v. 16. Et multos in novissimo die in ignem aeternum missum iri propter intermissam eleemosynam, testatur Christus, Matthae. 25. Et Dei dilectio negatur ei, qui proximo misericordiae opera negat. 1. Johan. 3. v. 17. Jacob. 2. v. 15. Hinc praeclare Rembertus Episcopus Bremensis, non est, inquiebat, haesitandum, cunctis subvenire pauperibus: quia in quo sit Christus, seu quando advenit 2. metrop. 11. Ita ut hic Aristotelis dictum locum inveniat, qui objurgatus a quodam, quod dedisset eleemosynas improbo: Non mores, dixit, sed hominis miseriam respexi, Laert. lib. 5. cap. 1. ut non tam homini, quam humanae sorti dedisse videatur, Laert. ibid.
Et omnibus egentibus generaliter dandam esse eleemosynam, quantum ad vitae sustentationem sufficit, monet Frid. Balduin. de casib. conscient. lib. 4. cap. 17. cas. 9. pag. 1266. de jur ordin. civ. cap. n. 2. ubi etiam addit, quod Cracoviae quidam Episcopus, plus olim pauperibus dederit, quam ex reditibus acceperit, et tamen sat commode vixerit, Guyon. tom. 3. lib. 2. cap. 22. Pauperes, cum aliquid a nobis petunt, minime petunt id, quod est nostrum, sed quod ipsis nos debemus, Besold. d. n. 2. Et divitas nobis datas, ut pauperibus dentur, edocet Paracels. de bona et mal. fortuna. tom. 2. fol. 209. Et in Capitulis Patrum Rabbi Eleazar dicit: Da ei de suo, quoniam tui, et quaecunque habes illius sunt. Et qui uni ex minimis beneficium confert, id ipsi Christo facit. Da itaque pauperibus, quod accipias, sere quod metas, sparge quod colligas:
Unde Augustinus, pauperum, inquit, est rogare, divitum erogare, Dei vero compensare.
de casib. conscient. lib. 4. cap. 17. cas. 9. Lather. de cens. lib. 3. cap. 19. n. 35. Reinh. in theat. polit. part. 2. cap. 10. Quibus etiam accensentur viduae et orphani, utpote quorum maximus est favor, tanquam personarum miserabilium, l. un. C. quand. Imper. inter pupill. et vid. et quarum personarum cura maxime ad generosa pertinet pectora, Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 6. cap. 5. n. 94. ac fidei et protectioni Principum commendantur, Exod. 22. v. 23. Esdr. 1. v. 23. Zachar. 7. v. 10. Et commiseratione digni sunt, sive divites hi, sive pauperes sint, cum et divites hominum
lib. 2. jurispr. consist. tit. 21. defin. 329. n. 9. Unde distinguitur, quod quaedam personae sint miserabiles habitu, sed non actu, ut viduae et pupilli divites; quaenam vero habitu et actu, ut viduae et pubilli pauperes, Panormit. in c. significantibus. 6. X. de offic. deleg. Carpzov. d. l. n. 10. et 11.
de jur. publ. lib. 8. cap. 9. n. 14. et 15. praesertim, si, ut plerumque fieri solet, in auth. habita. C. ne filius pro patr. Ideoque et his per stipendia occurrendum est, Carpz. d. l. defin. 328. per tot. Atque ideo distinguendum erit inter mendicantes vere pauperes, et qui labore suo vitam sustentare nequeunt, et validos et ignavos mendicantes, qui robusti sunt corpore, et propter ignaviam mendicare potius, quam laborare malunt, ita ut illis eleemosynae concedendae, non vero his, de quibus capite sequenti dicetur.
in curs. Philos. disp. 30. quaest. 12. ut magistratus constituat certum genus ministrorum et apparitorum, qui vagabundos illos et ignavos mendicantes, allis ex locis accedentes observent, eosque in civitate stipem quaerere mendicando non sinant, sed in Xenodochium deducant, ac ibi eos examinent, hospitiumque et victum per unam noctem suppeditent, matutinon vero tempore statim e civitate educant.
lib. 2. polit. Eccles. cap. 24. Quamvis enim jure constitutum sit, quod quaelibet Respublica suos ipsa alere debeat pauperes, l. C. de valid. mendic. Quod etiam Carolus Magnus praecepit, mendici, inquiens, per Regiones vagari non permittantur; suos pauperes quaeque civitas alito; cujus constitutionem vide infra cap. seq. 25. n. 11. Idque etiam Imperii sanctionibus constitutum est, Reformat. de anno 1548. tit. de anno 1577. tit. jur. Camer. tit. Ordinatio polit. 209. §. 4. 5. 16. 17. 18. ita reddit: Inopes quaeque civitas suos alito, mendicos arceto: alio nisi copia egenorum oppressa, et cum elogio non dimittito, Nosocomia ut sarta tecta sint, recteque rationes reddantur visitationes annuae habeantur, reditus non alio, quam sustentationi pauperum piisque usibus impendantur, magistratus providento. Nulli praeterquam morbo vel debilitate coacto, mendicare permittito. Mendicorum liberos victui parando aptos, parentibus abstrahito, artibus servitiisque adhibeto. Mendicantes peregrinos arceto: validos in expemplum punito.
Cum tamen saepe eveniat, ut ipsa Respublica vel provincia propter sterilitatem, vel incendium, belli calamitatem vel alium fortunae casum, tot pauperibus sit adimpleta, ut omnes sustentari nequeant, sed alibi stipem quaerere teneantur, his quoque in alienis provinciis eleemosynas colligere permittendum, et quia publicis bellorum periculis gliscentibus, non exigua proditionum, explorationum, et incendiorum mala ab his peregrinis mendicantibus, qui exilia, profligationes, sterilitatem et annonae caritatem de anno 1548. tit. 26. et d. de anno 1577. tit. 27. vers et ibi: lib. 2. jurisprud. consist. tit. 21. defin. 325. num. 9. seq. et definit. seq. 326. per tot. ubi sine praescitu, consensu et testimonio magistratus mendicos stipem colligere non posse scribit.
system. polit. cap. 14. in fin. Vel tales sunt, qui nullam oeconomiam habent, quorum quoque non minor cura habenda, nec permittendum erit, ut hinc inde in plateis oberrent, stipem quaerant, sed non inveniant, cum non major sit nota Reipubl. male constitutae, quam si multae miserabiles personae in ea oberrent, et subsidia non inveniant, quae res maximam etiam confusionem in gubernatione parit, Petr. Gregor. Tholos. de praelud. jur. lib. 2. cap. 24. Reinh. König. in theat. polit. part. 2. cap. 10. n. 22. Keckerm. syst. polit. cap. 14. Et sic quoque in populo Israelitico mendicantibus nullus fuit locus, Deut. 15. v. 4. Quod etiamnum hodie in suis coetibus Judaei observant. Et Judaeis quidem lex erat lata, ne mendicos in sua Republ. tolerarent; sed et Christi tempore mendicantium magna fuit copia, Lucae. 16. v. 20. et 18. v. 35. Joh. 9. v. 8. Actor. 3. v. 2. Ex quo depravatum illius Reipubl. statum et degenerantem a primis legibus fuisse tempore isto, colligit Schönborn. lib. 3. polit. cap. 15. vers. nec 15. in Israelitico. Indeque debiles et infirmos praestat in Xenodochiis sumpty communi et publico detinere, quam ostiatim per plateas victum quaerendi facultatem permittere,
3. polit. 18. Hensler. apud Basileens. tom. 4. disp. 22. concl. 34.
l. illud quod ex. 19. l. sancimus. 22. C. de SS. Eccles.
l. Orphanotrophot. 32. C. de Episc. et cler. l. privilegia. 17. C. de sacros. Eccles.
d. l. illud quod. 19. l. sancimus. 22. C. de SS. Eccles.
3. polit. cap. 18.
lib. 2. cap. 8. dicuntur Gerusia, in quibus tenues homines, qui affecta aetate victum sibi suis operis parare amplius non possunt, aluntur, d. l. illud. 19. et d. l. sancimus. 22. C. de SS. Eccles.
d. l. sancimus. 22. C. de SS. Eccles.
Novel. 131. §. pen. l. omnes. 33. C. de Episc. et cler. Felin. in c. de quarta. col. pen. X. de praescript. M. de Afflict. decis. 67. n. 4. Tiraquel. de privil. pita caus. priv. 137. et 138. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 1. tit. 6. defin. 92. Tusch. lit. H. concl. 163. et 166. Licet enim haec proprie ad bona Ecclesiastica non referantur, piis tamen locis adscribuntur, in iisque opera pietatis exercentur, Castrens. cons. 167. lib. 2. Bald. cons. 465. lib. 1. Bertrand. lib. 1. cons. 244. n. 3. Et donatio his locis et piis causis facta insinuatione non indiget, l. illud. quod. 19. C. de SS. Eccles.
system. polit. cap. 14. Et ipsi quoque privati facultatibus abundantes pauperibus succurrere debent, et ut divites, qui facultatem faciendae mercaturae habent, egentibus ad necessitatem vitae suggerant, et largiantur, monet Aristot. 6. polit. 9. Indeque Ludovicus VII. Franciae Rex non minimam promeruit laudem, quod multa pubillis et tenuibus viduis testamento legavit, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Si quid autem pro sustentatione pauperum legatum fuerit, id probe conservandum erit, nec facile alienandum, nisi justa et probabilis sufficiensque subsit causa, Carpzov. jurisprud consist. lib. 2. defin. 330. n. 12. seq. et defin. 331. per tot. Et si pia causa pro qua legatum relictum, ad aliam consimilem et aeque piam causam convertendum est, Carpzov. d. l. defin. 333.
lib. 1. polit. Eccles. cap. 26. Nec quoque justior sacrorum redituum usus esse potest, quam si in pauperes erogentur, de quo vide suprae cap. 8. n. 10. et seq.
lib. 2. polit. Christ. cap. 22. Atque hoc quoque sancitum est in de anno 1577. tit. in fin. ibi:
1. In Republica singulis suus dimensus sit labor.
2. Unum otiosum in Republicae aelere grave est.
3. Otium pulvinar Sathanae.
4. Otiosorum vitia.
5. Otiosi et sibi et Reipubl. nocent.
6. Nihil Reipubl. detrimentosius, quâm otiosorum multitudo.
7. Inter hos referuntur, mendici circumforanei, et quaenam horum mala?
8. Vagabundi scholares,
9. Artificum discipuli,
10. Milites circumforanei,
11. Qui omnes non sunt ferendi, nec his eleemosynae concedendae.
12. Praeses Provinciam malis hominibus purgare debet.
13. Ad labores sunt aligendi.
14. Exemplo Romanorum, Gymnosophistaerum.
15. Regni Chinae.
16. Alexandriae Civitatis, Amasis Regis, etc. et n. 17. 18. 19.
20. Adversus otiosos inquirendum a Magistratu.
21. Domuum disciplinarium, utilitas.
22. Quo nomine laudatur Amsterodamum.
23. Et Civitas Bremensis.
24. Minus deliquunt otiosi simpliciter medicantes, quam qui morbos, infirmitates, incendia, etc. mentiuntur, et falsis testimoniis utuntur. et quomodo hi puniendi?
25. Validis mendicantibus deteriores sunt Cingari, qui in Imperio Romano non sunt tolerandi.
26. In Ducatu Würtembergico non tolorantur.
27. Et nuper ex Circulo Suevico proscripti sunt.
ALiter vero se res habet, quoad otisos, mendicantes validos, vagabundos, extorres, prodigos et bonorum decoctores, quibus non tantum eleemosynae non tantum elleemosynae non dandae, nec in Rebuspublicis ferendi, class. 2. polit. 4. concl. 4. quia vel unum in Republ. alere otiosum grave est, Keckerm. lib. 1. system. polit. cap. 10. Quorum multitudo lib. 4. cap. 11. Otium pulvinar et balneum de vita Christ. cap. 5. Et quot mala, lib. 1. institut. Reip. Hippol. a Collib. de increm. urb. cap. 23. in fin. Otiosi fucis aculeatis similes sunt. et in quacunque fuerint civitate, eam turbant, quemadmodum pituita et bilis corpus: qos oportet bonum medicum et legun fundatorem, non minus, quam solertem agricultorem, eminus praecavere: primum quidem, ne oriantur in civitate, quod si oriantur, ut cum ipsis favis protinus excidantur, Plato de Republ. lib. 8. Estque cor otiosi de remed. contrae pusillanimit. Atque ita tandem evadunt validi, et ignavi mendicantes, sibi ac toti Reipubl. perniciosi, qui tempus otiando et vagando misere perdunt, et instar fucorum circa alvearia volitantium aliorum domos perreptant, stipemque ab aliis importune et impudenter extorquent, Timpler. lib. 1. polit. c. 5. qu. 16. Indeque doctr. polit. cap. 9. Et nihil in republ. tam perniciosum esse, quam otiosorum ac tenuium hominum huc illuc errantium multitudinem, quique privatorum bona diripiunt, et ineversione Reipublic. spem omnem fortunarum suarum posuerunt, vere dixit Bodin. de republ. lib. 5. cap. 2. Quemadmodum fucus apum, et pituita hominis est morbus; ita mendicus pestis est Reipubl. ita, ut ubi multi conspiciuntur mendici, ibi etiam conspiciuntur fures, latibula quaeritantes, crumenisecae, sacrilegi, et hujusmodi scelerum artifices, Plato de legib. l. 8. Quales sunt cent. 2. resol. crim. 178. n. 9. et 12. Damhoud. prax. crim. c. 110. n. 55. et n. 56. ubi in hanc rem exempla nonminus lepida, quam astuta et flagitiosa refert, et n. 57. ita exclamat: Ah hominum versutias ac nefarias planorum imposturas! cum enim eas in memoriam revoco, sine dolore commemorare non possum sacro sanctam illam l. unic. C. de mendicant. tam neglectam atque adeo jacere sepultam, neque diligentius revocari in usum. Quod si fieret, non tot nebulones otiosos, non tot sceleratos impostores alerent passim regiones, neque toto pasism committerentur maleficia. Nec non illi sterilitatem et annonae caritatem mentiuntur, vel se ob religionem et fidei confessionem expulsos esse pastores vel ludimoderatores,
de anno 1555. §. de anno 1577. c. 24. n. 9. et 11. demonstratum est. per Ordinat. polit. de an. 1518. et 1577. Cui etiam accedit Caroli M. constitutio, qua ita sancitum: Mendici per regiones vagari non permittuntur: suos pauperes quaeque civitas alito: illis, nisi manibus operentur, nullus quicquam dato: mangones, vagabundi et coitiones, qui imposturis homines ludunt, coercentor: facinorosus oculum pro prima culpa perdito: culpam iterans naso trucator: tertio deprehensus capitalem poenam luito, etc. Camerar. 2. medit. hist. 47. Reinh. in theat. polit. part. 2. c. 10. n. 47. polit. c. 15. Quod etiam in Saxonia cautum reperitur
de anno 1555. sub tit. art. gen. 34. in princ. Ord. polit. de anno 1612. §. 18. et decret. Synod. de anno 1624. §. spr. lib. 2. tit. 21. defin. 324. n. 8. seq. Et de jure civili in l. un. C. de mendic. valid. Et generaliter jure sancitum est, quod praeses pro vinciam malis hominibus purgare debeat, l. congruit. 13. ff. de offic. praesid. Et hujusmodi mendicos vagabundos, validos, ganeones, simileque Reipubl. faeces et inutilia terrae pondera in bene constitutis Rebuspubl. non fuisse toleratos, apud omnes in confesso est, et tradunt Camerar. lib. 1. horar. subcessiv. cap. 16. de aliment. lib. 1. cap. 17. n. 105. seq hi ad labores sunt adigendi, sicuti apud Romanos et aiiois populos observatum: Nam Romanis nihil fuit antiquius, quam ut caverent, ne adolescentes et senes viverent otiosi, et tamdiu duravit civitatis gloria, quamdiu adolescentibus Romae vagari otisis non licuit, Cicero de legib. Et M. Aurelii imperatoris temporibus, qui in foro ambulabat sine professionis suae tessera, ad opus publicum condemnabatur. 1. Floridor.
de. aerar. lib. 2. cap. 102. n. 13. seq.
tract. 2. cap. 3.
in Euterp. AElian. 4. Varron. 1. Alex, ab Alex. 3. genial. dier. cap. 13. refert polit. 14. in fin. Hering. de 18. fidejuss. cap. 7. n. 214. Quod etiam in Hetruria, praesertim Florentiae observatur, ubi magistratus in otiosos in otiosos inquirit, et ex iis percontatur. qua arte sibi victum parent, qui si rationem et innocentiam vitae non probaverint, trahuntur ad supplicium, vel ejiciuntur, Camerar. 2.
in Novel. 80. cap. 5. Ac optime Reipubl. consultum, si adversus otiosos inquisitiones fiant, vel per magistratus, vel per Censores, et pagorum praefectos, ita, ut vagabundi, errones, nebulones, aleatores, milites gregarii, ad opus vel publicum, vel privatum cogantur, et si operari nolint, ex ditione, et societatibus pellantur, et si revertantur, fustigentur, et contumaces ad triremes, vel alio remittantur, scribit Klock. de aerar. lib. 2. cap. 102. n. 20. et seq.
Jobi 36. v. 8. et seq.
in histor. urb. Amstelodam. 23. lib. 2. cap. 11. Ad cujus imitationem Bremensis civitas nuper etiam salutarem Reipubl. disciplinam erexit, ubi in media fere aerea columna, in qua depicta sunt senticae, virgae, fustes, ursi et leones, hoc addito emblemate:
Denique circa otiosos et validos mendicantes part. 2. quaest. 27. num. 21. Matth. Coler. part. 1. decis. 179. num. 3. Carpzov. pract. crim. part. 2. quaest. 93. n. 72. et seq. ubi aliquot praejudicia refert, et n. 75. addit, quod licet mendicantes literis et sigillis non abutantur, si tamen morbos, vulnera, aut defectus naturae simulent, iisque praetextibus pecuniam colligant, cum membra habeant sana, quin poena fustigationis teneantur, ambigendum non sit, cum falsitatis imaginem habeat hoc crimen, et furto sit simillimum, eosque inter fures refert Damhoud. in prax. crimin. cap. 110. num. 55. et 56. Et licet falsarii, vel fures non essent, optimo tamen jure, ceum stelliones ac impostores, fustigatione et relegatione plecterentur, Heig. d. quaest. 27. n. 26. Carpzov. d. n. 75. et seq.
in comment. tit. n. 5. fol. 121. seq. Camerar. cent. 1. c. 17. Et hi, cum sint Romani Imperii exploratores et proditores, furtis, rapinis, latrociniis, deceptionibus, mille fraudibus et mendicationibus dediti, nullibi in Imperio Romano securitatem habent, sed exinde expelli debent, de anno 1500. tit. de anno 1530. tit. de anno 1544. §. de anno 1548. tit. de anno 1551. §. de anno 1576. tit. de regim. sec. lib. 2. class. 1. cap. 7. n. 12. et seq. Schönborn. 3. polit. cap. 16. Rlock. de aerar. lib. 2. cap. 102. num. 28. Et hi quoque in Ducatu Würtembergico tolerari non debent, juxta tit. annal. Suev. part. 3. lib. 7. cap. 5. Besold. de jur. civ. dissertat. 2. cap. 6. num. 3. Eosque ex Italia pulsos et jectos esse refert Laurent. Surius in comment. rer. ab orb. gestar. anno 1572. d. 27. commentar. fol. 121. num. 4. Nuper quoque
1. Magnifica AEdificia et publica opera celebriorem faciunt Civitatem.
2. magistratus curam habebit, ut aedificia publica de novo extruantur, et extructa sarta tecta conserventur.
3. Exemplo Vespasiani, Septimii Severi.
4. Abstinendum tamen a nimia magificentia et sumptuositate.
5. Nec cum incommodo et detrimento subditorum aedificandum.
6. Quo nomine inculpatur Imper. Justinianus et Princeps Salernitanus.
7. Laudatur vero Rex Daniae.
8. Quomodo in publicorum aedificiorum ex. tructione subditorum commodum promoveripossit?
9. In Civitatibus Imperialibus magistratus imprimis curam habebit templorum.
10. Olim in montibus sub dio sacra exculta.
11. Quando templa extrui coeperint.
12. Cura, aedificatio et administratio templorum ad magistratum politicum pertinet.
13. Subsellia pecunia redimi solent.
14. Nec de his valet dispositio testamentaria.
15. Possessoris haeredes in redemptione subselliorum aliis praeferendi.
16. Porro Magistratus Curiarum curam habere debet.
17. Quae olim palatia dicta,
18. Uti et Nymphearum.
19. Theatrorum, quae qualia olim fuerint?
20. Diversoriorum et hospitiorum publicorum.
21. Caupones hospites recipere tenentur.
22. Secus quoad incolas loci helluones.
23. Caupones de jure suspecti sunt.
24. Et tenentur recepta restituere.
25. Horum bona inter male quaesita referuntur.
26. Cauponum ministri male audiunt.
27. Magistratus pretium pro prandio et coena praescribere debet.
28. Curare debet magistratus, ut diversoria malis hominibus, latronibus, furibus, etc. purgentur.
29. Caupones singulis noctibus Consuli hospites indicare debent.
30. Tabernae culinariae, curandae sunt.
31. Molendinorum necessitas.
32. Molae manuariae,
33. Jumentariae,
34. Communes hodie sunt molae aequariae, buae variae sunt.
35. Molendinorum jus olim ad Imper atorem spect avit, et jure feudi aliis concessum fuit, etiam privatis.
36. Postae ad Civitates Imperiales et alios pervenit, et juri territoriali adscribitur.
37. Ex molendinis Reipublicae non levis adfertur utilitas.
38. Molitors quales et quomodo constituendi
39. Molitorum bona inter male quaesita referuntur.
40. Molarum inspectores constituendi.
41. Torularium cura ad magistratum pertinet, ejusque authoritate erigenda.
42. AEdificiorum ad cocturam calcis necessitas.
43. Murorum cura ad Magistratum pertinet, et sine superioris licentia muros erigere non licet.
44. Sancti sunt muri et non violandi.
45. Poena in transcendentes muros quaenam, et an ea in municipalium et Imperialium Civitatum murorum transcendentibus obtineat.
46. Hodie arbitraria poena esse solet.
47. Turres unde dictae?
48. armamentaria Reipubl. necessaria sunt.
49. Quilibet civis propriis instructus esse debet armis.
50. Aquaeductus in civitate necessarii et curandi sunt.
51. Fontium cura summa in Republ. esse debet.
52. Aquae necessitas.
53. Thermarum quoque cura habenda.
54. Sicuti etiam pontium.
55. Romani certos curatores viarum publicarum habuerunt.
56. Plateae Civitatum curandae, et quales esse debeant?
57. Fora apud Romanos varia fuerunt.
58. Forum Commerciorum quid?
59. Tabernae Comerciorum quid?
60. Forum rerum venalium quotuplex?
61. Curam quoque habere debet Magistratus horologiorum publicorum.
62. Sicuti etiam campanarum.
de republ. lib. 2. cap. 9. n. 8. Ideo providendum est magistratui, ut aedificia et opera publica praeclara non tam de novo extruantur, in l. si in aliam. 7. §. 1. ff. de offic. proconsul. Et sic res et opera expromenda imprimis est, in publicis operibus, vetustate et temporum injuria lapsis nstaurandis: Nec carent inviidae suspicione, qui antiqua aedificia antecessorum, per quae nomen aeternitati consecrare voluerunt, sarta tecta non tuentur, Joh. Chocxier. aphoris. poplit. 3. lib. 5. cap. 16. Ita Vespasianus Capitolii restitutionem aggressus, ruderibus purgandis, manus primus admovit, ac suo collo quaedam extulit, plurimas per totum orbem civitates, terrae motu aut incendio afflictas in melius restituit, Sueton.
lib. 38. cap. 12. suum de pyramidibus repeteret judicium: otiosam et stultam pecuniae ostentationem esse, Besold. d. n. 4. confer Kolcx. de aerar. lib. 2. cap. 95. n. 21. et seqq. Ne etiam nimis magnifica et sumptuosa sint aedificia, de quibus vide Kocx. de aerar. lib. 2. cap. 95. n. 1. seqq. ubi n. 18. semper ab inutilibus abstinendum esse dicit expenus, quae non respiciunt publicam utilitatem, commoditaem, splendorem, atque adeo decus et pulchritudinem Reipubl. sive ut Boterus ait, quae neque ad Reipubl. munitionem, neque ad Domini existimationem spectant. Et merito stultus ille, et ut stultus castigandus, qui omnia potius visenda, quam semet efficit, ut censet Lipsius.
Habacuc. 2. v. 11. Nihil Deo gratum, quod non idem sit justum: Et Imperatorem Justinianum vix excusari posse, quod tot operibus, toto orbe moliendis, et aedificandis, tantam pecuniae absumpserit vim, et fiscum plane exhauserit, scribit Besold. de increment. imper. cap. 2. n. 4. ad fin. Ex quo etiam merito reprehensus fuit Robertus Princeps Salernitanus. quod cum magnificam Neapoli domum aedificasset, ad caedendam comportandamque e Lucania materiam, avare et impotenter popularibus, subditisque de republ. disp. 16. thes. 2. lit. c. ad fin. Cavendum ergo, ne, quod de Neronis domo aurea vulgo dictum, coementa aedificiorum subditorum sanguine madescant, et rubescant.
de republ. lib. 6. cap. 2. si nempe egestati simul, et ignaviae occurratur, inertia e civitate expellatur, opificia condiscantur, tenues subleventur, otiosi exerceantur, urbes exornentur, morbi arceantur. Hinc illae Pyramides, quae a Regibus AEgyptiorum, ne plebs otio et ignavia langueret, extructae feruntur. Magna seculi nostri labes est, quod pauperes non publico sumptu conducuntur, ac ad utilia opera adiguntur; quo scilicet alantur, et ne vagando laborare deseuscant. Venti quatuor millia, operibus publicis assidue exercent ac fovent; quo nil aut plebi utilius, aut civitati commodius, aut universis jucundius fieri potest: quo preater opera punlica, civitati necessaria, etiam publicas opes tenuibus alendis, summa benignitate largiuntur. Quod etiam Christophorum laudatissimum Ducem Würtembergiae secutum esse, commemorat Balthas. Bidembach. in vita ipsius, fol. 48. Besold. de aerar. cap. 2. n. 5.
in syntag. jur. univers. lib. 2. cap. 1. n. 4. Nam olim quidem in motibus ac lucis sub dio sacra fuerunt exculta Genes. 21. Sicuti etiam meminit Virgil. AEneid. 7.
d morib. German. Quolis mos, omnibus etiam prope idololatris fuit, indeque Deus infinitis fere saciae scripturae locis populo suo lucos plantare prohibuit, et plantatos demoliri jssit, Exod. 34. Deut. 7. 12. 16. 3. Reg. 14. 15. 18. 2. Paralip. 14. et 17. Esai. 17. Micha. 5. Postea 1. Reg. 1. et 3. quamvis Salomon primus templum proprie sicappellatum construxerit, 3. Reg. 8. Post adventum autem. Christi, fide inter Christianos propagata, sacella quoque et aedificia splendida aedificari coeperunt, simulque templa, quae antea idolorum erant, sacris adhibitis ritibus Deo consecrata fuerunt, P. d. cap. 1. n. 9. Atque horum cura et administratio hodie in provinciis Evangelicorum magistratui, qui jura Episcopalia exercet, incumbit nec sine horum consensu et authoritate templa aedificare et restaurare licet, per c. quidam. 10. in pr. caus. 18. qu. 2. c. Ecclesia. 8. de consecr. dist. 1. Tholos. d. l. n. 10. Carpzov. jurispr. coms. l. 2. tit. 22. definit. 334. per tot. ubi defin. seq. seq. 335. hoc etiam de domo parochiali aliisque aedificiis Ecclesiasticis asserit, post de regim, sec. et Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 3. n. 17. Quia et jujusmodi aedes necessitatibus Ecclesiae deserviunt, et eodem fere jure, iisdemque privilegiis aedes parochiales cum Ecclesia gaudent. Carpz. d. defin. 335. n. 9. Unde boni Principis et matistratus esse Ecclesias contritas et conscissas instaurare, ait Pontifex in c. ult. dist. 96. et excellentiam Principum apud creatorem majore gloria proficere non posse, quam si per eam dispersarum Ecclesiarum societas possit restaurari, scribit Gregor. in c. sicut excellentiam. caus. 23. quaest. 4. Marta de jurisd. part. 4. cent. 2. cas. 143. n. 2. seq. Christin. Belgic. decis. 28. n. 5. vol. 2. Et haec Ecclesiarum, sive jurisprud. consist. lib. 2. tit. 23. 14. defin. 359. n. 10. seq. et defin. 360. seq. Nec de his ulla testatoris valet dispositio testamentaria, Carpzov.
2. Huc quoque pertinent Scholae, seu aedificia congreffibus juventum docentium dicata, de quibus supra, cap. 16. per tot.
3. Hospitalia, Xenodochia, Leprosoria, et similia, de quibus supra cap. 14. n. 17. et seq.
4. Coemiteria, de quibus supra cap. 20. num. 19. et seq.
supra lib. 2. cap. 5. n. 135. Et est aedificium publicum, ad exerecenda judicia, et alia negocia publica peragenda destinatum, cujus etiam usus in hoc esse solet, ut archivum seu grammatophylacium contineat, in quo asserventur libri et instrumenta illius, libri statutoru et consuetudinum receptarum, album seu matricula civium, libri censuales, tributorum, redituum et decimarum, regesta civitatis, libri judiciales, mulctarum, torestorum, l. un. C. de palat. l. ex aula. C. de privileg. eor. qui in sacr. palat. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 17. n. 10. seq. Et hujusmo. di palatia in civitatibus nonnullis erant, in iisque Caesares, vel palatini judicabant, et adhuc hodie in nonnullis Civitatibus Imperialibus curia judicialis dicitur de stat. nobil. cap. 8. n. 153. Et Treviris aedificium est, nuc domus archiepiscopalis, quae in chron. Magdeburg. Henning. Arnisae. de majest. lib. 2. cap. 4. n. 15. eodemque intuitu palatia in civiatatibus regalibus annumerantur, c. un. quaesint regal. 2. feud. 56.
polit. cap. 12. ut scilicet sobrietatis rationem habere admoneantur convivantes, quod tamen non immerito displcet, cum convivantium moribus et clamoribus vulgaribus exercitia sacra impediri vel turbari possent. De choreis vide supra lib. 2. cap. 5. n. 160. et 161.
ad Tacit. pag. 7. Per quingentos autem et quinquaginta octo anno s Senatus populo mixtu, ludorum spectaculo interfuit Valer. Maxim. lib. 2. cap. 1. et immensae erant capacitatis, ut saepe sexaginta millia civium caperent, Bodin. de republ. lib. 3. cap. ult. Quibus hodie civitas facile carere potest, cum histrionum illa spectacula cerissimam Christianis moribus perniciem adferant, et theatri licentia nihil aliud siti, quam omnis improbitatis et impudicitiae officina: Exhibent virginum raptus, stupra, lenonum artes, servorum et ancillarum fraudes, et quidem motibus et gestibus impudicis, fractisque in foeminarum vocibus, quibus spectatores ad libidinem inflammantur, qui quae in scena per imaginem viderunt, sine pudore postea faciunt, Nic. Vernulae. instit. polit. lib. 3. tit. 9. quaest. 3. De comoediis vide supra lib. 2. cap. 16. n. 104. et seq.
supra lib. 2. cap. 5. n. 162. et seq. Horumque cura ideo magistratui incumbit, ut commerciorum vel aliorum negociorum causa peregrinantes receptum negociorum causa peregrinantes receptum, et ubi divertantur, habeant, quos etiam caupones publici, l. 1. §. namque viatorum. ff. furt. advers. naut. caupon. Stam. de servit. person. lib. 2. cap. 14. n. 2. Besold. part. 3. cons. 118. n. 51. seq. nisi hospitum multitudine id non possint, arg. l. 4. C. de collat. sund. patrim. Novel. 44. cap. 1. l. quae adulterium. C. ad L. Jul. de adult. Quo nomine caupona pro prostibulo habita est, l. fin. C. si mancip. ita ven. Sed hae ganeae et popinae a Rerumpubl. gubernatoribus porhiberi debent, perinde ac aegrotantium purgamenta, in quibus gulae irritamenta subministrantur et pecuniae exhauriuntur, et ad libidinem via sternitur, ut testatur Valer. Maxim. lib. 1. cap. 7. ita, ut patri injuriam fieri, si quis filium in popinam duxerit, asserat Jctus Paulus in l. siquis. 26. ff. de injur. arg. l. ut tantum. 14. §. 1. ff. de serv. corrupt. Et cum ex hujusmodi cauponis et hosptiis publicis, non levis aerario utilitas accrescat, ex accisiis, in l. 1. ff. nautae, caupon. stab. l. 3. §. ex hoc edicto. l. 5. ff. nautae, caupon. stab. Peguer. decis. 45. n. 1. per tot.
verb. n. 2. ubi ait, horum divitias raro durare, quia rapacitate, et mendaciis utplurimum partae Angel. in l. 1. §. caupo autem. n. 4. ff. surt. adv. naut. cap. Bald. in l. 1. n. 2. C. locat. et paucos hospites reperiri divites, quorum divitiae durent, quia in mendaciis suis non justificantur, scribit ex Angel in l. 1. n. 2. C. locat. Coler. de process. part. 1. cap. 2. n. 253. eosque rapaces esse inquit Bald. in d. l. 1. n. 2. C. locat. Et parum probos in jure reputari, et improbum genus hominum esse. quod anhelat ad fraudes et extorsiones, scribit Caroc. de potest. part. 1. tit. de in lit. jur. num. 8. et 9. Et quod sub colore officii multas fraudes committere et usuras extorquere possint,
d. cap. 2. n. 220. Hinc in dubio judicandum esse contra famulos hospitum, qui sunt utplurimum fures, mendaces, ebrii, concubinarii, lenones, exploratores, et omnes cum bona conscientia, una cum hospitibus, seu potius hostibus, eorum dominis, tanquam latrones, levato velo, et absque processu possent suspendi, scribit Joseph. Ludov. Lucens. decis. 10. n. 18. Ideoque magistratus hospitibus certum ordinem et modum praescribere, et precium pro prandiis et coena certum determinare debet, ne Caupones pro libidine et avaritia sua nummis hospites emungant, idque in tabella publice appensa in hospitiis designari solet. vide Klock. tom. 3. cons. 135. n. 43. seqq.
lib. 7. polit. c. 20. §. 8.
de aerar. lib. 2. cap. 10. n. 5.
lib. 2. 33. elect. cap. 15. Klock.
de molendin. quaest. 9. Rosenthal. de seud. cap. 5. concl. 28. Besold. thes. pract. verb. de jur. territ. cap. 4. n. 252.
de aerar. lib. 2. cap. 8. n. 11. Et pro molitura quandoque certa percunia solvitur, d. lib. 2. cap. 7. num. 4. seq.
de jur. territ. cap. 39. 4. n. 313. horumque bona inter male quaesita refert Wehner.
de molendin. quaest. 45. n. 35. n. 10. seq.
tit.
12. Domus braxatoriae supra lib. 2. cap. 16. n. 78.
de natur. fossil. lib. 17. cap. 17. Klock. de aerar. 2. cap. 15. n. 5. seq.
l. de operibus. 6. ff de oper. publ. nec refocere ve; restairare; oceat. ; / sacra. 9. §. muros. 4. de rer. divis. De quo tamen vide supra lib. 2. cap. 22. n. 83. Nec licet sine superioris licentia muris quic quam conjungere vel superponere, d. l. 9. §. 4. ff. de rer. divis. Nec in illis habitare, aeque ut in portis, licet, l. 3. ff. ne quid in loc. sacr. fiat. Et sancti sunt muri, §. sanctae. 10. l. de rer. divis. l. 1. in pr. l. 8. §. 2. ff. eod. l. 2. ff. ne quid in loc. sacr. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 7. cap. 1. cap. 1. n. 44. 27. seq. Et sic non sunt violandi, i a ut si quis hostili animo muros civitatis transcenderit, capite puniatur,
in not. ad Schneidewin. in d. §. sanctae. l. de rer. divis. Limnae. d. cap. 1. n. 28. Murorum pars sunt portae, Greg. Tholos. de republ. lib. 2. cap. 3. n. 10. ideoque earum non minor, quam murorum cura habenda, cum etiam sanctae sint, d. §, sanctae. 10. 1. de rer. divis.
odyss. Caesar. de bell. civil. lib. 3. in fin. Et quibusdam urbibus poenae loco impositum messe, ne habeant turres fastigiatas, refert Schönborn. 1. polit. cap. 14.
d. cap. 14. Idque sive ab exteris, sive a nostris oppugnamur. Si ab exteris, nullum aliud tuendae libertatis remedium est, quam ut simus, juxta Virgil. 4. AEneid
de princip. cap. 13. Ex quo etiam novitii cives armis induti propriis homagium praestare hic Esslingae tenentur. Si a nostris periculum subest, armorum cura ipsa liberorum caritate nobis antiquior sit, l postliminium. 19. §. filius quoque. 7. ff. de captiv et postlim. ut ita tranquillus serenusque beatae pacis status efflorescat, Valer. Maxim. lib. 2. cap. 2.
de aerar. lib. 2. cap. 13. n. 10. ubi refert, Agrippam non sine maximis sumptibus perfecisse, ut prae aquarum ubertate omnem per urbem, et per ipsas cloacas amnes inundare viderentur, et nulla propemodum esset domus, quae subterraneos meatus, Siphones, et fistulas venosas non haberet, Strabo lib. 5. Plin. lib. 36. cap. 15. Et hujusmodi aquaeductus fontium supplent inopiam, quibus aqua vel in urbem inducitur, vel in ipsa urbe scaturiens, in plura loca derivatur, ubi observandum, quod multo salubrior aqua ex tubulis ligneis vel fictiliubus, quam plumbeis fistulis deducta, cum ex plumbeis cerussa nascatur, quae humanis corporibus nociva.
7. polot. 11. Plato lib. 6. de legib. Et magna urbis utlitas est, cum perennes fontes
de re milit. lib. 4. cap. 10. Hoc enim elemento nulla ratione carere possumus, eaque in re veteres diligentissimi fuerunt, qui non modo urbes et pagos condituri, sed et castra stativa electuri in puram semper inquirebant aquam. Est enim aqua maxime necessaria ad vitam conservandam, ad victum, ad belli pericual avertenda, ad negociationes et commercia, et possunt homines facilius cujusque rei penuriam, quam aquae ferre. Unde etiam Romani cum maxima poena aliquem afficere vellent, igni et aqua interdixerunt. Confer supra lib. 1. cap. 7. n. 6.
supra lib. 2. cap. 16. n. 83.
53. 20. Magna quoque magistratus cura esse debet Thermarum et Acidularum, de aerar. lib. 2. cap. 13.
d. lib. 2. cap. 77. per tot.
lib. 1. de condit. agr. quo scilicet subditi commode et tuto commeare possit, l. 1. §. summa. ff. de his, qui de jes. vide Klock. de contribut. cap. 9. n. 29. seq. Multos enim aliioiquin merces nobis allaturos viarum salebrae, interruptiones et asperitates deterrent danaeus polit. 56. 4. cap. 2. Quod etiam obtinet in plateis et viis in urbubus, quas intergras et mundas esse magistratus curabit, Keckerm.
de republ. lib. 2. cap. 6. n. 1. quae lapud Romanos varii erant generis. et alia ad urbis splendorem, alia negociorum civilium, vel delectionis causa, alia vero ad communis populi usum constituta, de quibus late Rofin. de antiquit, Rom. lib. 9. cap. 7.
supra cap. 21. Pomarium,
system. polit. 1. cap. 21. Unde Germanorrm proverbium:
polit. cap. ult. ubi tamen de Turcis notandum, ipsis neque Campanas, neque horologia esse, eo, quod indicia et signa seditionum es esse sibi persuasum habeant.
1. AEdes privatae ornatiores ipsam civitatem illustrant.
2. Moralis civitatis ornatus praestat artificiali
3. AEdificandi studium omni tempore usitatissimum, in quo tamen modus servandus.
4. Ordinatae sit aedificiorum dispositio.
5. altitudo non sit ingens sed moderata.
6. Incendiorum habenda ratio, et magis ex lapide quam ligno extruenda aedificia.
7. Consuetudo loci in aedificando spectanda.
8. Fenestrae et portae aedium quomodo extruendae.
9. AEdisicia extructa sarta tectaque sunt conservanda.
10. Ruinosas aedes absque magistratus consensu destruere non licet.
11. Dirutae sunt reaedificandae.
12. Moeniana, olim aedificare non licuit, nisi in provinciis.
13. Ad aemulationem et injuriam alierius aedificare non licet.
14. Quae quando praesumatur.
15. Civibus nonpermittendum, ut nimis superbe aedificent.
16. Quod damnosum.
17. Minus autem permittendae campestres structurae magnificae et pretiosae.
18. Modicus splendor, maxime in locis publicis, non erit prohibitus.
19. Certi aediles constitui solent, horumque officium.
de incremet. imper. cap. 2. n. 5. Et aedificiorum cultu decus urbium acquiri, et aedificantium habitationes civitatum ornamento adjici, constat ex l. 2. C. de praed. et omnib. reb. navicul. Et augmentum Reipubl. internum imrimis cosistere in aedificiis tam publicis, quam privatis, colligitur ex Besold. d. cap. 2. per tot. in Persa. act. 4. scen. 4.
Unde Augustinus de civit. Dei. lib. 22. de Roma a Gothis vasta dicit: In ruina urbis, lapides et ligna; in civium autem vita, omnia, non murorum, sed morum monumenta atque ornamenta ceciderunt: Cum funestioribus eorum corda cupiditatibus, quam ignibus tela illius urbis arderent. Quod allusit Gunther. lib. 3. Ligur.
lib. 12. c. 29. De aedificandi prodigalitate vide Klock. de aerar. lib. 2. c. 95. per tot. Sed modum aedificandi, et ne quis nimis splendide aedificet, inter arcanda dominationis regiae refert Arn. Clapmar. de arcan. rerumpubl. lib. 3.
Ordinata autem aedificioirum sit dispositio de aerar. lib. 2. cap. 18. num. 7. et 14. lib. 1. polit. cap. 15. ubi antiquitus, inquit, labyrinthi instar confuso modo collocabantur aedes, nullis certis constitutis vicis, ex quibus peregrini, si alicui civi damnum intulissent, effugere non poterant. Verum major est decus, si secundum lineam rectam aedificia disposita, et perviae plateae conditae sint, de jur. rer. cap. 4. §. 4. Et hanc aedificiorum structuram ornatui civitatis et securitati inservie, probat aristot. 7. polit. 11.
lib. 5. Dionys. Gothos. in l. 1. lit. f. C. de aedific. privat. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 18. n. 15.
de increment. imper. c. 2. n. 5. ubi ex Chiflet. part. 2. Vesontionis. cap. 70. ad fin. refert, cum praeteritis seculis Vesontini aedificia plurima e ligno essent, frequentissimaque incendia orta; edicto gubernatorum cautum fuisse, ut quaecunque restaurarentur, aut de novo aedificia excitarentur, ex quadrato lapide fierent, quod praeter utilitatem, maximam civitati venustatem conciliasse subdit, confer Stumpf. chron. Helvet. lib. 6. Qua in re maxime laudatur magistratus Augustanus, qui non permittit, ut aedificia ex ligno exstruantur, sed omnia lanidibus construenda suadet et jubet. Quod si commoditates lapidicinarum desint, sufficiet, si parietes intercalares lapide constent,
de fenestr. n. 4. Bursat. cons. III. n. 17. Franc. Marc. decis. 498. Et hujusmodi statuta valere, et consuetudines de non aedificando, nisi ad certum modum et forman, tradit Gail. 2. obs. 69. n. 16. Et statutum prohibens elevationem aedificii, si illud luminibus vicini officiat, ligare forensem tradit Vinc. Hondedae. cons. 10. n. 14. vol. 2. Padil. in l. altius. n. 9. seq. C. de servit. et aq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 18. n. 19. et cap. 95. n. 39.
part. 2. polit. qu. 66. Sol enim purificat, aerem facit subtiliorm et salubriorem: et venti orientales, omnesque collaterales ab ortu spirantes caeteris sunt salubriores, quia Zephurus vapores dissipat, temperat aestum praecordiorum, spiritus vitales fovet, calorem impellit, concoctionem juvat, aerem ventillat et optinum efficit, Casus in sphaer. civit. 7. cap. 11. Cum e contra pessimus aer occlusus, quem neque ventus neque sol penetrat et purgat, Randzov. de conserv. valet cap. 4.
l. singularum. 8. C. de aedific. privat. l. 4. C. de jur. Reipubl. l. praeses. 7. ff. de offic. praes. Adeo, ut si pauper sit, cogatur eam vendere, vel sumptu publico exstruatur, et nisi staturo tempore pecunia cum usuris restituatur, domus distrahatur, et inde Reipubl. satis fiat, l. Ad curatoris. 46. ff. de damn. infsect. Joh. Choras. in finita. §. Julianus. n. 14. ff. de damn. infect. Klock. d. cap. 18. n. 1. et 21.
10. Nec ruinosas aedes absque magiistratus consensu destruere licet, quod hic Esslingae observatur. Nec dirutae in hortos rdigendae, l. si quis posthac. 6. C. de adific. privat. Klock. d. 11. cap. 18. n. 3. Sed reaedificandae sunt,
lib. 39. n. 10. v. 4. Unde sub Valentiniano praefectus urbi omni sustulit, Am Marcell. lib. 27. Quod et Franciscum 1. Galliae Regem in praecipuis Regni sui civitatibus edicto sancivisse, refert Cujac. in l. Moenianae. 11. C. de aedific. priv. In provinciis tamen licuit, intermisso inter ea et apposita iis loca decem pedum spatio, aut si
d. l. moeniana. 11. C. de privat. aedific. De moenianis vide fol. 26. et fol. 39. et seq.
l. opus novum. ff. de oper. publ. c. Pisanis. in fin. X. de restitut. spoliat. Gail 2. obs. 69. num. 17. seq. Quamvis autem regulariter quilibet praesumatur aedificare ad suam utilitatem principaliter, et non ad aemulationem et injuriam alterius, Coepoll. de servit. urb. praed. cap. 39. n. 3. Menoch. arbitr. jud cas. 156. n. 9. et 6. praesumpt. 29. n. 1. Mascard. de probat. concl. 21. n. 1. et aemulationem allegans eam probare teneatur, Mascard. d. l. num. 2. Gail. d. obs. 69. num. 30. add. Klock. vol. 1. cons. 10. art. 8. a num. 454. 14. usque ad numer. 743. Praesumitur autem aemulatio, si aedificans nullam sentiret utilitatem, et vicino detrimentum adserret, vel ad scrutandum vicini secreta id faceret, si vicini sint rixosi et aemuli, si quis in finibus Imperii aedificet, vel prope civitatem aliquod castrum munitum exstruat, etc. de quibus vide Gail. Mascard. et Menoch.
polit. 11. polit. 15. n. 3. Quod etiam monet de offic. Cavendum, inquiens, praesertim si ipse aedifices, ne extra modum sumptu et magnificentia prodeas, quo in genere multum mali etiam in exemplo est. Non enim domo Dominus, sed Domino domus honestanda est, Cicer. 2. de divinat. Et illi maxime desipiunt, qui omnia potius visenda, quam semet efficiunt, Salust. apud Caesar. Et qui divitias per omnes aedium angulos dissipant, tectaque ipsa fulgentia habent, Seneca de tranquill. anim. cap. 1. Exprobat hoc ipsum cuidam Martialis lib. 12. et Socrates Archelao, quidomum sumptuosissime aedificatam, pretioso supellectile instruxerat, et eximiis monumentis exornârat: Plurimis enim undique talia decora invisendi gratia accurrentibus, Socrates, num animad vertis, inquit, ex tanta multitudine domum tuam uqotidie invisentium neminem adhuc tui visendi causa intromitti postulasse. Quibus verbis Archlaum monitum voluit, vel minimam earum rerum pluris, quam illum ab universo populo aestimari. Xenophon in mem. Soc. Diogenes domum alicujus ingressus, et sumptuosis tapetis stratam ubique cernens, in ejus faciem excreavit, excusans se, quod nullum alium inhonestiorem locum vidisset, Plutarch. de liber. educat. Et hoc aedificantium plerumque est erratum solemne, ut consumptä pecuniä, aedes relinquere et migrare congantur, nam
Et virum bonum non esse, qui aedes lapideas extruxit, suos autem squalore atque inopia macerari sinit, scribit Pruckman. §. soluta potestas. effect. 8. member. 3. n. 34. Nec est, quod quis gloriam et memoriae aeternitatem ex aedificandi studio adquirat, cum mortuis nihil conferat, nec aedificia aeterna sint, siquidem vel uno terrae motu dissipantur, vel fortuito incendio consumuntur, vel hostili aliqo impetu diruuntur, aut etustate ipsa dissoluta labuntur, conser Klock. de aerar. lib. 2. cap. 95. n. 13. et seq.
thes. polit. aphorism. lib. 5. cap. 16. Lather. de cenfu. lib. 1. cap. 12. n. 20.
l. praescriptio. 6. C. de oper. pulb. modo in excessunon peccetur. Ex quo Magnus Sfortia, cum patria Contignola inoendio absumpta esset, privata liberalitate instaurandam suscepit, lapides et ligna subministrando. et singulos praecipue cives adhortando, ut luculentius aedificare vellent, factumque inde est, ut celeriter adornatis domibus directisque viis privatim et publice Principi ingentes gratiae agerentur. quod elegantiae publicae consuluisset.
de aerar. lib. 2. cap. 18. n. 2. Horumque officium est, providere, ne aedificia et opera publica detrimenti quid patiantur, sarta tecta conserventur, ruinosa restaurentur. Quod etiam jubet Ordinatio politica Würtembergica, tit. 110 §. sol. 229. Ne etiam aedificia per incendium damnum patiantur, nocturni coetus instituantur, et hostiantur, nocturni coetus instituantur, et hostiles in civitate molitiones fiant, praefecti vigilum olim constituti fuerunt, de quibus tot. tit. ff. et C. de offic. praef. vigil.
FINIS LIBRI QUINTI.
Summaria.
1. Cives et Subditi Magistratui tenentur ad reverentiam, honorem et obsequium.
2. Magistratus dignitas quaenam, ejusque epitheta.
3. Apud Romanos quantae dignitas parentum.
4. Filius in Magistratu constitutus patri praeferendus in actibus publicis.
5. Magistratus sunt loco patris, et majoris authoritatis quam pater.
6. Senatoria et Consularis potestas a patria potestate nonliberat.
7. Fabius patrem obium equo descendere jussit.
8. Magistratus persona subditis semper honesta esse debet.
9. Etiam apes regem suum observant.
10. Cives Magistratui reverentiam debent assugendo, caput nudando, etc.
11. Persae humi prostrati Regem selutabant.
12. Civi et subdito semper honesta esse debet persona Magistratus, etiam iniqui.
13. Injuria Magistratui illata atrox est, et gravius punitur.
14. Subditus adversus magistratum famosam actionem intentare non potest.
15. Corpora magistratuum sacro-sancta habenda, maxime in jure reddendo inviolabilis esse debet.
16. Magistratus in jure exequendo, vim et injuriam non facit, nec ei resisti potest.
17. Secus si potentia sua abutatur.
18. Vel omisso juris ordine procedat.
19. Vel civis atroci injuria a Domino afficiatur.
20. Quibus casibus veniam agendi impetrabit subditus.
21. Subditi et cives bene de Magistratu sentient, nec singula ejus facta rimabuntur.
22. Nemo unquam ex omni parte bonus.
23. Subditi de Domino nunquam malum loqui debens.
24. Multo minus ei maledicere.
25. Preces pro salute magistratus fundere debent.
26. Magnanimi magistratus est injurias et offensiones spernere.
27. Nec facile lubricumlinguae ad poenam trahendum.
HActenus de Magistratus officio, et quid hi ipsis Rebuspublicis, subditisque et civibus debeant, plura diximus, restat nunc, ut paucis indiciemus, quodnam civium et subditorum sit officium erga Petr. 2. vers. 18. l. semper in civitate. 5. in princ. ff. de jur. immun. Becht. de securit. et salv. cond. concl. 162. Ziegler. §. Civitas. concl. 1. n. 15. et 77. polit. Bibl. cap. 2. axiom. 104. Quod Roman. 13. v. I. 1. Pet. 2. v. 17. Proverb. 24. v. 21. Eccles. 8. v. 3. et cap. 10. v. 24. Idque horum requirit dignitas et officium: Vocantur eim Dii, Psalm. 82. v. 1. et. 6. Exod. 21. v. 6. et 27. Potestates supereminentes, et Ordines, Roman. 13. v. 1. et 2. Principes, Roman. d. cap. 13. v. 3. Ministri Dei, Roman. 13. v. 4. et 6. Reges, Lucae 22. v. 25. Casares, Matth. 22. v. 21. Dominatores, Lucae 22. v. 25. Vindices, sive ultores ad iram Dei, qui quod malum est, fecerit, Roman. 13. v. 14. Ecclesiae nutritii, Esaiae 49. v. 23. Pastores, Esaiae 44. v. 28. Jeremiae 49. v. 19. Atque hoc non tantum, quoad magistratus summos, sed etiam inferiores et subordinatos obtinet, 1. Petri 2. v. 13. et 14. de regimin. secular. libr. 1. class. 1. n. 39. et seq.
Atque inde omnes subditi et cives Dominum et magistratum suum honorare, eique reverentiam praestare tenentur, polit. Bibl. lib. 2. alxiom. 11. et 104. Quamvis enim apud Romanos nulla dignitas tanta fuerit, quae filium patria potestate eximeret, quod etiam atridet Bodin. de republ. l. 1. c. 4. ita ut etiam parentes antiquitus de filiis in nipso articulo muneris publici occupatis, supplicium sumserint, Ita enim Cassium Consulem, ut primum magistratui abiit, domijudicatum et damnatum fuisse, refert Christian. colleg. polit. exercitat. 4. quaest. 7. libr. 2. cap. 2. et Guazz. de civit. covers. et inter Philosophum Taurum et Praesidem Cretae, qui una cum patre suo, Athenas visendi causa, ad Taurum venerat. Introeunte enim provinciae Praeside, et cum eo pater, surrexit placide Taurus, et post mutuam salutationem resedit, atque invitavit patrem Praesidis. ut sederet, ipsum ergo filio praetulit. Contra dixit Praeses; hoc modo, sedeat hic potius, qui populi Romani magistratus est; Absque praejudicio inquit Taurus, tu interea sede, ut introspiciamus, cui sedere conveniat. Et sic Taurus quaestionem hauc hoc modo de terminavit: ut in publicis locis et congressibus publicis magistratus praeferatur, non habita ratione juris domestici. In privatis vero jus domesticum observaretur. Atque in hunc quoque modum Gellius d. l. quaestionem hanc decidit, in publicis, inquiens, locis atque muneribus, item actionibus patrum jura cum filiorum, qui in magistratu sunt, potestatibus conllata, interquiescere paululum et connivere, sed cum extra Rempublicam, in domestica re atque vita sedeatur, ambuletur, in convivio quoque familiari discumbatur, tum inter filium et magistratum et patrem privatum, publicos honores cessare, naturales et genuinos exoriri, l. in defensoribus. 4. C. de defens. civitat. Novel. 8. cap. 8. et 10. cap. 1. caus. 23. quaest. 5. Obrecht. tract. de defens. cap. 6. n. 31. imo majoris authoritatis. quam pater, l. postlimin. 19. §. Filius. ff. de captiv. et postlim. Bald. in l. senium. 3. C. qui testam. fac. Tiraquel. de nobilit. cap. 28. n. 8. in fin. Et hoc casu pater non cedit filio, sed Reipublicae. Quatenus igitur filius repraesentat Rempublicam, vel quatenus in eo conversatur loco, eo occupatur actu, in quo vertitur dignitas et potestas Reipubl. eatenus cedit pater; in caeteris res redit ad naturae ordinem. Postquam enim publicam personam exuit filius, et ad privatam rediit, vel vitam, vel conversationem, recidit quoque in potestatem patris, §. filius 3. familias. I. quib. mod. patr. pot. A qua nec Senatoria, nec Consularis dignitas liberat,
in Fab Maxim. 2. cap. 2. in fin. Liv. lib. 24. Hinc persona Domini et magistratus subditis et civibus semper debet esse sancta et honesta, l. 2. ff. de in jus voc. l. 1. ff. si quis jus dic. non ob tempt. l. injuriarum. 13. §. 2. ff. de injur. Cravet. cons. 238. n. 2. Gylman. symph. tom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. n. 75. de regim. secul. lib. 1. class. 1. cap. 3. n. 20. exemplo patroni et liberti, l. liberto. ff. de condict. indeb. Senioris et vasalli. Vultej. 1. feud. cap. 10. n. 22. Et sicut apesus suum principem, grues suum regem ordine literato sequuntur, eum observant et venerantur, ita multo magis hominibus suam potestatem obsequi et venerari convenit, Zoanet. tripart. defens. part. 3. num. 36. et seq. Ziegler. §. Civitas. conclus. 1. num. 16. Becht. de securit. et salv. cond. conclus. 162. et seq.
de jur. patron. part. 1. num. 5. Ziegler. §, Civitas. conclusion. 1. n. 17. Nec debet eum superbe accedere, nec contemptim, aut negligenter, sed honesta et civili reverentia, beneficii accepti commemoratione, gratique ac fidelis animi sponsione, ut ait Carol. Molinae. ad consuet. Paris. tit. 11. 1. §. 2. gloss. 3. num. 16. Ita apud Persas subditi humi prostratis corporibus salutabant Regem, Curt.
atrox. 7. et ibi Dd. l. de injur. l. praetor edixit. 7. §. ult. ff. eod. l. aut facta. 16. §. 3. de poen. Tiraquel. de nobilit. cap. 28. n. 6. late Menoch. arbit. jud. cas. 263. n. 5. seq. Berlich. part. 5. conclus. 66. per tot. Ita, ut etiam officiali magistratus alapam infligens, officii intuitu, poena mortis affici possit. Bald. in cap. 1. §. injuria. in princ. de pac. juram. firm. Tiraquel. de nobil. cap. 38. n. 4. seq. Farinac. de delict. et poen. quaest. 17. num. 36.
l. si quis in tantam. C. unde vi. vel doli exceptionem objicere, l. 1. C. de obseq. patr. et parent. l. honori. 2. parens. 5. l. licet. 7. ff. eod. Sed hujusmodi actionum et exceptionum loco temperatis in factum verbis et praefation honoris uti debet, l. non debet. ff. de dolo mal. l. 4. Thom. Maul. de homag. tit. 2. n. 9. Adeo, ut nec honestam actionem instituere liceat, nisi cum honestate verborum, C. de obseq. patr. Maul. d. l. n. 10.
lib. 2. Halicarnass. lib. 6. Cicero. 3. de legib. Valent. Forster. lib. 1. hist. civ. jur. cap. 21. n. 2. Idem de Decemviris, aedilibus, judicibus cautum fuisse, notat Liv. lib. 1.
l. 2. §. 13. et ibi Cujac. ff. de orig. jur. unde illa lex sacrata Romanorum: Tribuno ad populum concionanti, ne quis contradicito, neve eum interpellato, etc. ut refert ex Halicarnass. Forster. d. lib. 1. cap. 21. n. 2. Idem est. in jure exequendo, dum enim magistratus jure potestatis, ad legitmam juris executionem quid facit, vim atque injuriam non infert, l. 3. §. 1. ff. quod met. caus. l. quemadmodum. 29. §. pen vers. quid si tamen. ff. ad L. Aquil. l. 3. §. 1. 2. et 6. l. 15. §. 38. seq. ff. de injur. nec ipsi resistere licet, d. l. 29. §. pen vers. quid si tamen. ff. ad. L. Aquil.
d. l. quemadmodum. 29. §. pen. ff. ad L. Aquil. dum enim injuste sua potentia abutitur, vim atque injuriam infert, non Dei, sed diaboli ministrum se exhibet, et pro privato habetur, Becht. de securitat. et salv. cond. concl. 168. ubi concl. 169. distinguit inter vim judicialiter illatam injustam, utrum damnum sit reparabile vel irreparabile, ut priore casu magistratui resistere non liceat, sed juris remediis uti debeat, posteriore vero casu magistratui damnum irreparabile inferenti resistere possit, arg. l. 1. C. quando unicuique lic. l. liceat. C. ad L. Covnel. de sicar. d. l. Et haec multo magis procedunt, si magistratus omisso juris ordine et extrajudicialiter vim inferat. per l. prohibitum. 5. l. Defensionis. 7. C. de jur. fisc. l. fin. §. neque. C. de fidejuss l. omnes judices. 33. C. de decur. l. 5. C. qui milit poss. l. 5. C. de metat. l. 5. C. de execut. et exact. Novel. 8. cap. 10. Becht. de l. concl. 171. l. cum nec. 6. C. de injur. l. si adulterium. 38. §. liberto. 9. ff. ad L. Jul. de adult. l. si cert. 10. §. Praetor ait. 12. ff. de in jus voc. Wesembec. de feud. cap. 10. in fin.
de homag. n. 26. Rosenthal. de feud. cap. 10. concl. 23. n. 23. Ziegler. §. Nobiles. concl. 1. n. 24. seq. de homag. concl. 141. Maul. de homag. tit. 2. n. 11.
Exod. 22. singula ipsius facta rimentur, et ad deteriora flactant, quod si qui faciunt, hi curiositatis suae et vaniloquentiae merito poenas dabunt, 2. Petr. 2. r. 10.
Genos. 9. cum subditi inquirere non debeant, quibus rationibus superiores et principes gubernent, Matth. de Afflict. in constit. Regn. lib. 1. rubr. 4. n. 5. Hippol. Rimin. cons. 118. n. 8. consil. 20. n. 187. Nec subditi et civis prudentis est, requirere, ut omnes actus Senatus pendeant in aequilibrio, nec quicquam desti; Quod si faciant, et suos simul respiciant defectus, plerumque excusabunt, quod alias culpant. Nec enim optimis ii, qui nunquam omni ex parte boni sunt, uti possent, Joh. Michael. de civit. Imper. concl. 41. lib. b. ubi addit, Credendum esse, quod multi consules et Senatores propter civium subditorum malitiam asperiores se dare, quam pro ingenio sunt, cogantur: ut hac ratione contumacia inferiorum diminuatur lenitas imperantium. Nam in omnibus habere memoriam, et in nullo penitus errare, non humanitatis, sed Divinitatis est, et secundum Senecam, nemo mortalium est, quem non aliqua pars ignorantiae attingat, hanc contagionem ex ipsa mortalitate traximus; nam homo cum erat, humanitus errat, errorem autem in homine calumniati, est ipsi mortalitati convitium facere.
de homag. tit. 2. n. 5. polit. Bidlic. lib. 2. axiom. 114. multo minus ei maledicere, Actor. 23. v. 5. Exod. 22. v. 28. Unde Scaliger:
Et Virgil:
sed semper bene de eo praesumere et sentire, de anno 1542. §. Timoth. 2. Exemplo captivorum in Babylone, qui etiam pro magistratu Ethnico orare sunt soliti, Jerem. 29. Et seniorum, qui Davidis doluerunt vicem, 2. Samuel. 12.
de Elemet. Et ars prima regni est. posse te invidiam pati, Lycus apud Sen. in Hercul. fur. Artem hanc calluit Tiberius, de quo Sueton. cap. 28. inquit: Sed et adversus convitia, malosque rumores, et famosa de se ac suis carmina firmus ac patiens, subinde jactadat: In civitate libera, linguam, mentemque liberas esse debere. Neque tam facile lubricum linguae ad noenam trahendum est, l. famosi. 7. §. hoc tamen. 3. ff. ad L. Jul. majestat. Quod observavit Augustus, qui Timaginem historicum quidvis de se scribentem impune passus est, Seneca de ira lib. 3. cap. 23. Et sic ferenda interdum linguae ista lubricitas et spernenda, nam si id ex levitate processerit, contemnen dum est: si ex insania, miseratione dignissimum est: si ab injuria, remittendum, l. unic. C. si quis Imperat. maledix. Et convitia, si irascare, agnita videntur, spreta exolescunt, inquit Tacit. annal. 4.
1. Subditi et Cives Magistratibus obedientiam et subjectionem praestare tenentur.
2. Etiam impiis et sceleratis.
3. Magistratus ex Dei ordinatione sancitissima dependent.
4. Ex quo titulus: Dei gratia,
5. Impiis quoque et iniquis Magistratibus obediendum.
6. Deo magis obediendum, quam hominibus.
7. Quae laedunt pietatem, honeftatem, etc. impossibilia reputantur.
8. Obedientiae species sunt paritio et comparitio.
9. Legibus et mandatis parendum.
10. Cives Magistratui in necessitatibus succurrere tenentur.
11. Et tenentur cives ad defensionem civitatis, etiam cum periculo.
12. Comparitionis actus in quibus consistant?
Roman. 13. vers. 1. et seq. Tit. 3. vers. 1. et 1. Samuel. 8. l. 1. ff. si quis jus dic. non obtemp. l. injuriarum. 8. si quis quod decreto. ff. de injur. l. non videntur. 167. §. qui jussu. 1. l. non potest. dolo. 199. ff. de R. 1. l. Contumaica. 53. in fin. ff. de re judic. Menoch. 5. praes. 3. n. 86. polit. Bibl. lib. 2. axiom. 11. Et Civis Senatui subsunt et parent, non secus ac subditi supra lib. 2. cap. 1. n. 37. Et non tantum bonis, sed etiam impiis magistratibus et sceleratis obdedientia et reverentia praestanda, si non propter ipsos, ipsorumque malitiam, propter illum tamen, qui eos propter peccata nostra elegit, Deum videlicet, 1. Petr. 2. v. 13. et 20. de regim. secul. l. 1. class. 1. cap. 4. n. 1. et per tot. Exemplo Christi, qui non solum coram iniqui judice stetit, sed etiam Caesari infideli tributum dare jussit, Matthae. 22. Et Jeremiae, qui Regem impium Zedekiam Dominum suum appellitat, Jerem. 37. v. 20. Sicuti etiam Paulo quoad crudelitatem Imperator Romanus est Leo, 2. Timoth. 4. v. 17. et nihilominus in causa politica ad eum, tanquam Dominum et Magistratu suum provocat, Actor. 25. v. 10. seq. confer de axiom. 11. et regim. sec. lib. 1. class. 1. cap. 3. Non enim Imperia in terris â fato, aut extrema stella Caudae Ursae majoris, veluti nugatur Cardanus, referente marta de jurisdict. part. 1. cap. 6. n. 1. neque novis Copernici Speculationibus, vel aliis signis coelestibus aut numeris, de quibus Bodin. de republ. lib. 4. cap. 2. de jur. princip. concl. 12. sed ex Dei ordinatione sanctissima dependent, Roman. 13. 4. v. 1. Psalm. 143. Daniel. 2. v. 21. Unde Imperator Justinianus a Coelesti majestate sibi Imperium traditum esse asserit,
Sed haec etiam impio et iniquo magistratui obediendum esse, cum mica salis, legisque divinae et naturae temperamento accipienda sunt, nam si iniqua magistratus praecipiat, quae Dei vel naturae legibus expresse contrariantur, vel quibus idololatrici cultus Actor. 5. v. 29. Et ad aram usque sit subditorum obedientia, non ultra, Actor. 4. v. 18.
Machabae. 2. v. 19. l. filius. 15. ff. de condit. et demonst. Tiraquel. de poen. leg. caus. 34. n. 1. Idque propter vindictam divinam Oseae. 5. v. 11. Conteretur Ephraim, qui impia mandata secutus est, Don. Gras. Mastril. de magistr. lib. 3. cap. 4. n. 301. Si itaque impia mandata secutus est, Don. Gars. Mastril. de magistr. lib. 3. cap. 4. n. 301. Si itaque impius Saul. jubeat Sacerdotem et virum Dei occidere, surdi sint ministri. 1. Samuel. 22. v. 17. Non utique contemnis potestatem si eligis majori servire, nec hinc debet minor irasci, si major praelata est; Illa carcerem, haec gehennam minatur, c. qui resistit. 97. caus. 11. quaest. 3. polit. Bibl. lib. 2. axiom. 25. et de regim. secul. lib. 1. class. 1. cap. 4. n. 2. seq.
de caus exempt. concl. 36. Qui enim civis et subditus est, ei in omnibus mandari potest. Gylman. lib. 1. Camer. decis. 46. n. 32. Isque mandatis superioris parêre, et coram eo comparere omnino tenetur, Innoc. in c. olim. de restitut. spol. Cothman. resp. 3. n. 206. Et sic primus paritionis actus est, legibus, mandatis et statutis Domini et Magistratus parere, Raudens. resp. 2. n. 241. Pacian. de probat. lib. 2. cap. 35. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 147. Ritter. de homag. concl. 154. et 181. Est quoque paritiois actus, tempore pacis et belli partas custodire, et ad arma venire, supra lib. 2. cap. 22. n. 50. et seq.
in c. 1. Qual. jur. vasal. et ibi alvarot. m. 1. sive civitatis seu territorii sit conservatio, recuperatio, vel adquisitio, arg. c. 1. vers. et si congtigerit. de nov. form. fidelit. Andr. Kohl. de servit feud. part. 4. n. 6.
apolog. Colmar. cap. 3. member. 2. in princ. lib. p. c. ex Aristot. 5. polit. 8. ubi scribit: Difficilibus Reipubl. temporibus, civem quemque non suum, sed civitatis esse debere, nec ut periclitanti statui aliquis se subtrahat, ullo modo concedendum. Comprobarunt exemplo
de caus. exempt. concl. 37. Et sunt judicio, sive tribunali Domini active et passive comparere, Ritter. de homag. concl. 186. de regim. secul lib. 1. class. 5. 4. n. 73. Et comparere quoque tenentur Domnum auxiliando, tam in bello, quam extra bellum, d. l. concl. 189.
1. Obligati Magistratibus sunt ad operas et alia munera praestanda.
2. Civis proprie non est, qui onera non sustinet.
3. Exemplo gruum, apium, etc.
4. Civitatenses quaenam bona praestare teneantur.
5. Necessitatis tempore etiam Clerici vigilias agere, et civitatem defendere tenentur.
6. A quibus tamen muneribus immunes sunt Magistratus, infirmi, senes, coeci.
7. Ad servitia inhonesta nemo tenetur.
8. Debentur huhusmodi operae jure superioritatis territorialis.
9. Jure subjectionis et jurisdictionis.
10. A subditis exiguntur, sicuti pecunia credita.
11. Competunt quoque jure conventionis.
12. Jure necessitatis.
13. Exactio operarum cum paterna pietate moderanda.
14. Praescriptione quoque operarum praestatio adquiritur.
Nobiles. concl. 1. n. 50. de regim. sec lib. 1. class. 5. cap. 4. n. 95. Ming. de super. territ. concl. 79. Ritter. de homag. concl. 146. Subditus enim ad onera tenetur, Meichsner, tom. 2. lib. 1. decis. 6. n. 3. Nec proprie civis et subditus dicitur, nec privilegiis civitatis utitur, qui onera non sustinet, l. 1. §. 1. l. imperatores. 38. §. 1. ff. ad municip. Buxtorff. ad Aur. Bull. concl. 99. lit. b. Gail. 2. obs. 36. num. 8. et obs. 52. num. 15. seq. Hondaed. cons. 5. n. 2. et cons. 38. vol. 1. Cothman. cons. 73. n. 42. lib. 2. Adeo ut civis natus patriae quodammodo ratione munerum hypothecatus vidaetur, Cephal. cons. 451. n. 126. Ziegler. §. Civitas. limit. num. 43. Cum enim Domini teneantur defendere et protegere cives et subditos suos, aequum est, ut ipsi, tum pro curis et laboribus, quos sustinent magistratus, tum in recompensationem expensarum, quas Domini pro pace et quiete inter subditos et cives tenenda facere et pati tenentur, tum etiam pro sumptibus, quos in officiales, ob justitiam administrandam, erogare tenentur, onera subeant, Nicol. Everhard. jun. cons. 10. n. 28. lib. 1. Simon. de praet. cons. 100. n. 1. part. 3. d. cap. 4. n. 96. de feud. lib. 6. cap. 1. vers. quisquis in fin. Quod etiam juri divino congruum, cui tributum, tributum, cui vectigal, vectigal. Roman. 13. v. 7. Date Caesari, quae sunt Caesaris, et Deo, quae sunt Dei, Matthae. 21. v. 21.
Nehemiae cap. 4. in fin. Jonas Euchar. disput. inaugur. de oper. rustic. concl. 11. Civis enim est, qui civitatem diligit, ac bonos omnes salvos et incolumes desiderat, Cicer. in Vatic. et lib. 1. offic. Vel in erogatione sumptuum universitatis
c. pervenit. X. de immun. Eccles. c. 2. X. de censib. c. Ecclesiarum. caus. 12. quaest. 2. Boer. decis. 212. n. 6. Thessaur. decis. 234. Husan. de hom. propr. c. 8. n. 131. Gylman. lib. 1. decis. 1. n. 201. Et sic quoque incolae ad ejusmodi onera tenentur, l. omnes. 12. C. de oper. publ. d. l. concl. 20. lit. d. Ubi tamen notandum, quae ad communem civitatis utilitatem pertinent, praestant, ut sunt, ligna in civitatis usum caedere, advehere, plateas a sordibus expurgare, vias munire, pontes reficere, de seud. lib. 6. c. 3. v. 1. et vers. sunt alia. Excusantur quoque et immunes sunt ab hujusmodi operis infirmi, l. 4. §. 5. vers. sed etsi. ff. de statu lib. l. arboribus. 12. §. 2. ff. de usufruct. l. interdum. 34. ff. de oper. liber. Senes, l. liberta. 35. ff. de oper. libert. Sichard. in rubr. C. eod. n. 16. Coeci, c. licet. X. de censib. Bart, in l. 3. C. qui morb. se excus. Nec tenetur l. 7. §. jurare. l. ejus. ff. de oper. libert. arg. l. 14. seq. ff. de condit. institut.
in l. 3. C. de natur. lib. Pruckman. cons. 27. n. 35. Meichsn. tom. 2. lib. 2. decis. 4. et ult. n. 177. Et jure subjectionis sive jurisdictionis, Gail de arrest. cap. 10. in princ. Vultej. 2. Marpurg. cons. 30. n. 88. et 209. Ritter. de homag. cap. 7. concl. 150. Ming. de super territ. concl. 79. M. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 7. membr. 2. n. 185. seq. Petr. Frid. Minda. de mandat. lib. 2. cap. 6. n. 7. de regim. sec lib. 1. class. 5. c. 4. n. 130. et seq. Ita, ut operae a nonnullis pro fructu jurisdictionis habeantur, per l. fructus hominis. l. non hominis. ff. de oper. serv. Gail. d. cap. 10. num. 2. Et jurisdictio radix et fundamentum sit omnium onerum et servitiorum, secundum Decian. cons. 41. num. 41. vol. 2. Cothmann. consil. 11. num. 10. 43. vol. 1. Vultej.
praesumpt. 131. n. 51. seq. et ibi alleg. Maul. de homag. tit. 4. n. 4. etiam absque titulo, l. cum notissimi. l. sicut. C. de praescript. 30. Menoch. d. n. 51. Maul. d. num. 4. Confer Klock. cons. 10. n. 730. et seqq.
1. Non licet subditis et civibus Magistratui armis resistere.
2. Generale est pactum societatis humanae, regibus obedire.
3. Impune quid facere, id est regem esse.
4. Lachrymae sunt arma Ecclesiae.
5. Ferendi sunt tyrnni, ut sterilitates et imberes nimii.
6. Vindicta Deo permittenda, et non nisi suspiriis et lachrymis ad Deum fusis Regibus resistendum.
7. In patria degit, quisquis cum Deo exulat.
8. Exempla referuntur sacra.
9. Securis potius optanda, quam justitiae officina scelere conspurcanda.
10. Si praecipiantur iniqua, quae non sunt contra Dei et naturae leges, sed privatam tantum utilitatem spectant, obediendum potius, quam rebelliois causam dare.
11. Atque haec etiam in Magistratibus inferioribus obtinent.
12. Tyranni exercitio quinam dicantru, et titulo quinam?
13. Titulo tyranni interimi possunt.
14. Quoad exercitio tyrannos distinguitur inter mere subditos, et illos qui simul magistratus sunt subordinati, ita ut illi resistere nequeant.
15. Sacrosancta magistratus capita a Deo constituta prophana manu non immolanda.
16. Si magistratus superiorem recognoscant. subditi hujus opem implor are possunt.
17. Optimates tyrannis fundamentales Reipubl. leges pessundantibus resistere, eosque a gebernaculis removere possunt.
18. Quod exemplis declaratur.
19. Qua tamen in re caute agendum, et justissimae causae subesse debent.
20. Ubi non sufficit virtutis ingenium, valere debet armorum praesidium.
21. Exemplo utriusque Saxoniae et confoederatorum Principum Legatorum ad Heinricum IV.
22. Subditi adversus magistratum mandata in Camera Imperiali impetrare possunt, et quibus casibus?
23. Camera Imperialis antequam subditis mandata decernat, dominorum informationem audire debet.
OBedientiam a Civibus et subditis deberi magistratui, etiam impio et crudeli supra cap. 2. n. 5. dictum est. Sed si magistratus superior sit tyrannus, et subditos ac cives suos inique et crudeliter tractet, quaenam subditis remedia adversus talem magistratum competant, et an licitum sit subditis et civibus eidem vi et armis resistere, nondum satis constat? 1. Et non licere indistincte docent, Hugo Grotius de jur. bell. lib. 1. cap. 4. per tot. Casp. Klock. de contribut. c. 18. n. 349. seq. Bened. Carpzov. de leg. Reg. German. c. 14. sect. 1. per tot. et ibi alleg. Quia generale est Dei praeceptum, magistratui obedire, ita ut qui Regis et magistratus sui potestati repugnat, Dei ordinationi resistat, Roman. 13. v. 2. 1. petr. 2. v. 13. Sapient. 6. v. 4. Et ipse Christus Imperatori Tiberio, qui fuit parricida, adulter, scortator, idololatra, omnisque flagitii artifex, honorem et tributa dare prohibere noluit, sed potius praecepit, Matth. 22. Luther. in libell. de magistrat. part. 3. §. 2. Et generale est pactumsocietatis humanae Regibus obedire, Augustin. Et Principi summum rerum arbitrium Dii dederunt, subeditis obsequii gloria relicta est, Tacit. Indigna in differt. de jur. monarch. liber. fol. 13. existimans, Reges solum Deum judicem et ultorem habere. Et tolerandum esse patienter, quicquid Princeps facit inique, expectandamque vel successoris emendationem, vel supremi judicis correctionem, qui violentias et injurias non sinit esse perpetuas scribit AEneas Sylvius lib. de ort. et author. Imper. Rom. c. 16. Hinc servi jubentur obedire Dominis etiam duris et difficilibus, 1. Petr. 2. v. 8. Liberi austeris et morosis parentibus, uxores duris maritis, quidni etiam subditi impio et iniquo magistratui? Imo lege Herbraea mortis supplicio damnatur, qui inobediens fuerit, aut Summo Pontifici, aut Pricipi Senatus, aut ei, qui extra ordinem Rector populi esset constitutus, Deut. 18. v. 2. Ambrosius cum injuriam non sibi tantum, sed et gregi suo et Christo fieri crederet a Valentiniano Valentiniani filio, populi satis concitati motu ad resistendum uti noluit, inquiens: Coactus repugnare non novi: dolere potero, potero flere, potero gemer adversus arma, milites Gothos quoque, epist. 170. inquit, si totus orbis adversus me conjuraret. ut quippiam molirer, adversus Regiam Majestatem, ego tamen timerem, et ordinatum ab eo Regem offendere temere non auderem. Nec enim ignoro, ubi legirim; qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Sic quoque Lutherus Germanorum Principes ab armis contra Caesarem susceptis dehortatus fuit, ut eo nomine ipsum de republ. l. 2. cap. 5. Ferendi itaque sunt tyranni et imperiosi magistratus, ut sterilitates et imbres nimii. Tacit. annal. 4. Et idem alibi dicit: Bonos Imperatores voto expetendos, qualescunque tolerandos. Contra eos scuto magis. quam gladio utendum. lib. 3. Vindicta Deo permittenda, Jerem, 29. v. 7. Non nisi suspiriis et lachrymis ad Deum fusis, Regibus resistendum monet Apostolus, 1. Timoth. 2. v. 2. c. convenior. 21. caus. 23. quaest. 8. Magistratus humiliter et devote, ut ipsorum conscientiis parcatur, implorandus, Exod. 5. v. 15. 1. Reg. 12. v. 4.
de leg. Reg. Germ. c. 14. sect. 2. n. 4. seq. Et ut preces fideliter succedant, Deus ardenter invocandus est, Esther. 4. v. 17. Ascendat deprecatio, et descendat Dei commiseratio, Norderman. de jur. principat. concl. 36. lib. b. Si vero ad humilem istam petitionem magistratus parcere nolit, ex patriis laribus, de exempt. conclus. 14. in fin. Exemplo Moysis, qui a terrore Pharaonis abiit in terram Midian. Exod. 2. Davidis, 1. Sam. 22. Obediae, 1. Reg. 18. Eliae, 1. Reg. 17. v. 19. ipsius Christi, Matth. 2. 12. 13. Joh. 8. 11. qui hoc medium etiam discipulis suis commendavit, Matth. 10. et 24. Carpzov. de leg. Reg. Germ. c. 14. sect. 2. n. 8. seq. Quod si nec hoc lamentabili emigrationis beneficio uti magistratus concedere velit, sed adhuc infidelis Nabochdonosor alienos Deos adorare jubeat, Danienlis sumendus est animus, et potius Leonum fovea eligenda, quam conscientia gravanda, et idololatricum cultum jubenti parendum, Dan. 6. v. 10. Si Caracalla fratricidam sanctissimi juris authoritate scelus hoc abominantis, defendere jubeat, Papiniani exemplo, secutis potius optanda, quam contra ultricia scelera conscientiae flagra, sacrosancta justitiae officina scelere conspurcanda, Cario lib. 6. Chron. in vita Caracall. Dicas igitur, Domine excusabis me, tu carcerem minaris, et mortem, si non faciam, at Deus, si faciam, minatur infernum et mortem aeternam Augustin. serm. 6. de verb. Dom. Deo interim vindictä commissa, exemplo Davidis dicentis: Deus erit judes inter te et me, 1. Sam. 24. v. 13.
c. quid culpatur. §. sed si humana. caus. 23. quaest. 1. arg. l. potioris. C. de offic Rector prov. l. 1. in fin. C. de offic. praef. urb. Pruckm. de regal §. venatio. c. 4. n. 32. et 66. cum rebellionis species sit, denegare, quae imperantur, de anno 1542. §. in fin. Cothm. consil. 11. n. 7. in fin. de regim. secul. l. 1. class. 1. c. 4. 11. n. 21. seq. Atque haec non tantum in privatis, sed etam magistratibus inferioribus, locum habere, docet, Hugo Grot.
de leg. Reg. Germ. c. 16. sect. 3. Tyranni alii dicuntur titulo, alii exercitio. Exercitio Tyranni dicuntur, qui quidem legitimo jure ad potestatis regimen pervenerunt, sed concessa sibi potestate nequiter abutuntur, de regim. sec. l. 1. class. 1. c. 5. n. 3. seq.
Iud. 9. Absolon, 2. Sam. 15. Sallum, 2. Reg. 15. Titulo tyrannos lex Valeriana omnibus impune interficere permisit. Plut. in publ. Legesque et scripta antiquorum interfectoribus maxima praemia proposuerunt, Bodin. de republ. lib. 2. c. 5. Quod sacris quoque literis congruum est, exemplo Aeglonis et Sebae, 1. Sam. 20. v. 22. Et Ajad laudatur, quod Aeglonem interfecerit, Iudic. 3. Waremb. ab de oner. subdit. c. 11. nec Manahem reprehenditur, quod Sallum Regis interfectorem et violentum regni occupatorem interfecerit, 2. Reg. 15. v. 14. Quod si tamen subditi huic paulatim adsenserint, eumque ex post facto approbaverint, eum tanquam invasorem occidere, vel removere non licebit, d. c. 5. n. 10. seq.
Matth. 26. v. 52. Et quidem hi, si superiorem non recognoscant, ad preces et lachrymas, vitaeque emendationem cum Ecclesia confugient, imitantes Israelitas, qui servitute pressi nihil hostile movebant, sed gravamina patienter ferebant, Exod. 13. Et Davidem, Saulem Regem interficere nolentem, 1. Sam. 26. v. 9. Atque sic ad novercae tumulum lugeant subditi, et ut isti Tiberio non nisi apud inferos locus sit, Deos obtestentur,
in Tiber. c. pen. Vietor. de exempt. concl. 14. in fin. ut sic clamor miserorum ex AEgypto tandem in coelum elevatus, vindictam desuper accelerare faciat, Ferrar. Mont. de seud. lib. 6. c. 3. 15. vers. ordinaria. Vel imitantur tandem Ulyssem, qui unicum contra Syrenum cantus remedium habebat. migrationem. Cogitent enim subditi, sacra ista capita a Deo esse constituta, nec profana manu immolanda, Petr. Greg. Tholos.
d. c. 7. Ita enim in Imperio nostro Romano subditi habent Caesarem, Cameram Imperialem et Status Imperii, ubi glangant et mandata impetrent, Myns. 5. obs. 8. Hartman. tit. 54. obs. 43. Qui non tantum subditos a Principum et dominorum subalternorum imperio eximere, Myns. 3. obs. 99. n. 3. Vasqui. illust. controv. c. 8. n. 18. Sed etiam, si opus fuerit, eosdem a regimine deturbare, si opus fuerit, eosdem a regimine deturbare, banni poena ferire, hotstes imperii declarare, omniaque quae juris civilis sunt ipsis adimere possunt, Gail. 2. de pac. publ. c. 12. n. 15. Myns. 1. obs. 90. et 3. obs. 30. Vietor. concl. 14. Atque ita in Camera Imp. decretum fuisse 27. August. anno 1580. in causa. contra de regal. lib. 2. cap. 13. n. 58.
de Republ. l. 2. c. 5. Tholoson. d. cap. 7. d. lib. 1. class. 1. cap. 5. n. 39. seq. de homag. concl. 225. Joh. Gerh. apud Arum. tom. 4. disc. 18. per tot. Vide Carpzov. de leg. Reg. Germ. cap. 14. sect. 5. per tot. Hoc enim casu reviviscat Brutus, et exulet Tarquinius, pellantur urbe dionysii, Nerones more majorum plectantur, Wenceslai et Adolphi ab Electoribus augustalibus infulis et Adolphi ab Electoribus augustalibus infulis exuantur, Vietor. d. concl. 14. Unde quoque Hericus IV. et Otto IV. Imperio privati sunt, Gumpelzhaim, in disp. de interregn. concl. 58. Eodemque modo depositi sunt Reges Israelitarum, 2. Reg. 11. et Chron. 10. Eduardus II. ob tyrannidem in subditos a Parlamento Regni Anglico regno indignus fuit judicatus. Frossard. lib. 1. cap. 1. Et quid neperrime Angliae Regi a Proceribus Regni contigerit, in omnium adhuc est ore, sed an juste factum Dominus judicabit. Sic Rex Christiernus Danico, Ericus Suecico, Maria Regina Scotico, non ita pridem spoliati sunt Regnis, Stephan. jun. Brut. quaest. 3. sol. 127. Sic Principes et Centuriones tyrannum Athaliam sustulerunt, 2. Reg. 11. Rhehabeam Regno ejectus dum contra morem et patriae legem dominari vellet, 2. Chron. 10.
d. cap. 5. n. 74. seq. Et imprimis consideranda Capitulatio. seu pacta, quae initio Regi suscepti conscripta sunt, Becht. de secur. conclus. 105. d. l. n. 44. seq. Et haec si adsint, primo uti debeat verbis, id est, amica tractatione et compositione, secundo herbis, id est, juris remediis, si quae haberi possunt, postremo lapidibus, id est, armis, juxta Bald. in c. olim. n. 2. X. de rescript. Nam ubi non sufficit virtutis ingenium, valere debet armorum praesidium, Stephan. jun. Brut. d. quaest. 3. fol. 130. Cujus rei praxin videmus in Jephte, Judic. 11. v. 22. Sic utriusque Saxoniae et foederatorum Principum Legati ad Hericum IV. missi per Deum rogarunt, ut aequa postulantibus sponte annueret, nec sibi magni cujusque atque inusitati facinoris necessitatem imponeret. Si ita faceret, se promptissimo animo ei, sicut hactenus homines, atque in libero Imperio natos Regi servire oporteret. Quod si armis cogere instituisset, sibi quoque nec arma deesse, nec militaris rei peritiam. Sacramento se ei fidem dixisse, sed si ad aedificationem, non ad destructionem Ecclesiae Dei, vel et patriae libertatis Rex esse vellet: si juste fi legitime, si non more majorum rebus moderaretur: si suum cuique ordinem, suam dignitatem, suas leges, tutas inviolatasque manere pateretur, sin ista prior ipse temerasset, se jam sacramenti hujus religione non teneri, sed quasi cum barbaro hoste et Christiani nominis oppressore, justum deinceps bellum gesturos, et quoad ultima vitalis coloris scintilla superesset, pro Ecclesia Dei, pro fide Christiana, pro libertate denique sua dimicaturos, Author tubae pacis. fol. 74. et seq.
obs. 8. n. 12. Sixtin. de regal. lib. 2. c. 13. n. 57. Gail. 1. obs. 17. n. 1. et de arrest. cap. 10. n. 7. hoc de illis intelligendum est causis, ubi 1. evidens periculum in mora, vel dilatio periculum
l. de pupillo. §. praeterea. ff. de nov. oper. nunc. 2. Si irrecuperabile versetur damnum, vel salus publica periclitetur, arg. tit. C. si contra jus vel util. publ. 3. Si supplicantis talis sit casus vel supplicatio, cui magistratus inferior, etiam praesens coram superiore non possit contradicere. Vel etiam 4. si magistratus contra subditorum solemnia et publica privilegia subditorum, agat, et hi et factum et privilegia in judicio producant. Quibus et similibus casibus audiendi sunt subditi, quia iis magistratus extra officium agit, et recte tanquam privatus habetur, et subditi se via juris defendunt, l. defensionis. C. de jur. fisc. et ibi Dd. Ord. Cam. part. 2. tit. 27. Petr. Frid. Mindan. de process. et mandat. lib. 2. c. 13. art. 8.
d. obser. 17. n. 6. Sixtin. de regal. lib. 2. c. 13. n. 59. Ideque inaudito Domino, nisi ex gravibus et notoriis causis hujusmodi mandata decerni non debere, suadet Gail. d. l. n. 8. Quod etiam sancitum est in de anno 1594. §. de anno 1654. §. ibi: seq. Unde caute fieri solet a Camera Imper. quod in dubio prius Domino vel magistratui pro causae Statu scribat, et per literas narrata et petitionem subditorum significet atque ita ex literis responsoriis pro informatione, part. 2. tit. 24. Memor. visit. de anno 1578. Gail. 1. obs. 22. n. 4. Sixtin. d. c. 13. n. 61. Schwanem. 2. process. 21. Danais. jur Camer. tit. mandata sine claus. §. 5. Roding. lib. 3. pandect. Camer. c. 19. Maul. de homag. tit. 4. n. 17.