THEATRUM
HISTORICUM THEORETICO-PRACTICUM.
In quo
QUATUOR
MONARCHIAE.
Nempe Prima, quae est BABYLONIORUM et ASSYRIORUM;
Secunda, MEDORUM et PERSARUM; Tertia, GRAECORUM;
Quarta, ROMANORUM. Omnesque REGES et
IMPERATORES, qui in illis regnarunt, nova et artificiosa
Methodo describuntur, omniaque ad usum Oeconomicum,
Politicum et Ecclesiasticum accommodantur.
AUCTORE
CHRISTIANO MATTHIAE,
S. S. Theologiae Doctore, antea in illustri Noricorum Academia Altorfina,
et postea in Regia Sorana, PROFESSORE primario.
Nunc primum accessit supplementum insigne earum rerum, quae desiderari
poterant usque ad annum Christi M DCC LXVIII.
Opus apprime utile, exhibens perfectum omnis Historiae compendium,
[Gap desc: illustration]
AMSTELODAMI,
Apud DANIELEM ELZEVIRIUM,
Anno M DCC LXVIII.
QUando, Rex Serenissime et Domine Clementissime, Naturam Historiarum, praesertim autem QUATUOR MONARCHIARUM, accuratiusego considero, omnino existimo, eas nullo commodiore nomine insigniri posse, quam si vocentur THEATRUM TOTIUS VITAE HUMANAE, in quo introducuntur omnes Monarchae, Reges et Principes, qui fere a condito mundo usque ad nostra tempora vixerunt. In illorum enim historia, velut in speculo limpidissimo, videmus eorum consilia, dicta atquefacta, tum bona, tum mala: quae si quis attente consideret, facile inveniet, quid in moribus suis corrigere, quid omnino fugere, quid magno studio sectari debeat, si ad perfectionem vitae praesentis, et ad felicitatem futurae pertingere velit. Quid autem quaeso utilius aut iuc undius cogitari potest, quam in Vitae humanae Theatro, quod Historia partibus omnibus instructum habet, sedentem, periculis aliorum cautum sapientem que fieri, exempla capere omnigena, quae ad usum tuum, quid videlicet in vita expetendum, et quid declinandum sit, traducas? Unde Historia tali laude atque encomio merito ornatur:
Illa ego, quae gestis praesum custodia rebus,
Digero quod caveas, quoaque sequaris iter.
Priscaque ne veteris vanescat gloria saecli,
Vivida defensant quae monumenta damus.
Et sua virtuti per me sunt praemia, rursum
Impia famosis defero facta notis.
Eloquor, et summi quantum iactentur et imi:
Eloquor, et caecae fasque nefasque Deae.
Quod maius Theatrum, circusque capacior, aut quae
Doctior humanas scena referre vices?
Me sine quis prudens? Unde experientia maior?
Qui me adiit, tandem non mage doctus eat?
Omnis enim nostro pendet prudentia sensu,
Riteque nil, nostra qui caret arte, sapit.
Cum quibus examussim congruit praeclarum illud et vere aureum monitum politicum, quod Basilius Imperator in Oriente ad filium Leonem in Imperio successorem hisce verbis scripsit: Per historias veteres ire ne recusa. Ibi enim reperies sine labore, quae alii collegerunt cum labore, atque illinc hauries et bonorum virtutes, et improborum vitia, vitae humanae varias mutationes, et rerum in ea conversiones; mundi huius instabilitatem, et impiorum praecipites casus, ac ut verbo complectar, malorum facinorum poenas, et bonorum praemia: quorum illa fugies, ne in iustitiae divinae manus incidas; haec amplecteris, ut praemiis, quae ea comitantur, potiaris. Haec Basilius recte et graviter monuit. Nam nulla res est, quae maiorem vim habeat ad hominum vitam recte informandam, ad eandem abotio, vitiisque omnibus ad laboris et verae laudis studium traducendam, quam clarissiomorum hominum et eximia virtute praeditorum exempla pulcherrima: quae magis movent quam verba: et facilius persuadent res gestae, quam diserti sermones, quia instructus animus redditur in futuris, si praeteritorum commovetur exemplis. Duae enim (uti Polybius prudenter monet) universis mortalibus propositae sunt ad praeficiendum rationes, per PROPRIOS casus, aut per ALIENOS. Evidentior quidem illa est, quae per propria ducit infortunia: at tutior illa, quae per aliena. Itaque viam priorem sponte suo nemo unquam debet ingredi: Magis enim eiusmodi correctio laboribus constat ac periculis: Posterior semper nobis capienda, per quam sine ulla noxa, id quod melius est, cernere, unicuique licet.
Has ipsas ob causas omnibus temporibus, apud omnium aetatum viros praestantissimos, summo in honore atque auctoritate Historia fuit, ac huic tam honesto, utili, iucundo et necessario studio plurimum tribuerunt non privati solum homines et plebei, sed sapientissimi et potentissimi etiam Reges, magnique Principes, cum aliiscribendo historias vacarent ipsi, aliieos, qui historias conscriberent, studio alerent munifico, et maximis iuvarent sumptibus. Alexandro Magno Aristoteles auctor fuisse
traditur, ut praedecessorum acta assidue evolveret, patrumque annales discuteret, unde optima exempla posset colligere, quoniam praeterita acta certum dent documentum infuturis. Nec utile hoc praeceptum neglexit aut contempsit Alexander: quinimo, Plutarcho teste, dum eo usque in Asia progressus esset, ut nullos libros inveniret, ex ipsa Graecia, praeter alios nonnullos libros, imprimis Philisti historias sibi mitti, Harpalo mandavit. Homero item ille tantum tribuit, ut ne dormiens quidem illius libros dimiserit, iisque asservandis inter spolia Darii Persarum Regis unguentorum scrinium captum, quod erat auro gemmisque ac margaritis pretiosum, varios eius usus amicis monstrantibus, addixerit atque devoverit.
Ptolemaeus Philadelplus a Demetrio Phalereo ad perlegendas hisorias, librosque de regno conscriptos, saepius admonitus est, cuius admonitioni Regem locum dedisse, nullum est dubium, quia tam immensam omnium auctorum bibliothecam sibi comparavit, qualis in toto terrarum Orbe tunc temporis reperiri non potuit, praecepitque praedicto Demetrio, ut pretiosissimos ex omnibus regionibus et terris libros colligeret. Percepit quoque Rex, adhuc quendam librum adesse, qui nonnisi Hierosolymae apud Iudaeos extaret: quapropter legatum Hierosolymam ipsius libri afferendi gratia ablegavit: et ita Biblia Hebraica ab Eleazaro Sacerdotum principe Regitransmissa sunt: ex quolibet etiam steemmate Israelitico sex viri ad Regem una venerunt, et Biblia in linguam Graecam transtulerunt. Hoc facto Rex gratitudinis declarandae gratia, Iudaeorum captivorum 100000. carcere eduxit, et manumisit: In templo Hierosolymitano auream mensam gemmis undique pretiosissimis ornatam erigi curavit; ut et duo aurea ingentis magnitudinis pocula, et triginta pateras donavit: cuilibet etiam Interpreti basilica dona dedit, uti Iosephus lib. 12, Antiq. Iudaic. c. 2. Cl. Alexandr. lib. 1. Stromat. Euseb. l. 5. Hist. Ecc. c. 8. Niceph. lib. 4. c. 14. et alii annotarunt.
C. Iulius Caesar adeo historiarum studio est delectatus, ut non solum aliorum libros legerit, sed ipse etiam ingentem historirarum codicem condiderit. Cuius Commentaria de Bello Gallico Selymus Turcarum Imperator primus in vernaculam linguam transferri curavit, ex iisque de bellandi arte instructus, magnam Africae et Asiae minoris partem cum maiorum imperio coniunxit, teste Bodino. Hos praeclare imitatus est Octavianus Caesar Augustus: quippe qui in evolvendis utriusque linguae auctoribus nihil aeque sectatus fuit, quam praecepta et exempla publice vel privatim salubria; eaque ad verbum excerpta, aut ad domesticos, aut ad exercituum provinciarumque rectores, aut ad urbis Magistratus plerumque
misit, prout quique monitione indigerent, sicut refert Suetonius in Octav. §. 11. Quo eodem modo Pindarus Hieronem laudat Principem Syracusanum, quod ex omnibus heroum praestantissimor um virtutibus florem decerpere, et quae optima fuerint, ex crebra et frequenti quasi delibatione in suum mellificium, apum instar, convertere solitus fuerit.
L. Lucullum, qui Mithridatem in Ponto vicit, Roma profectum, rei militaris ignarum et pene rudem; cum totum iter et navigationem legendis historiis et doctorum hominum disputationibus consumpsisset, tantum evasisse Imperatorem annotat Cic. Acad. Quaest. lib. 2. ut Mithridates Rex post Alexandrum maximus, eum maiorem Ducem, quam quemquam eorum, quos legisset aut vidisset, a se cognitum fateretur.
Alexandro Severo Imp. haec consuetudo fuit, ut, si deiure aut den negotiis tractaret, solos doctos et disertos adhiberet. Si vero de re militari, milites veteres, ac bene meritos, et locorum, ac bellorum et castrorum periotis, et omnes literatos, maxime eos, qui HISTORIAM norant: requirens, quid in talibus causis, quales in disceptatione versabantur, veteres Imperatores, vel Romani, vel exterarum gentium, fecissent, uti affirmat Ael. Lamprid. in eius vita §. 16. Hic idem est Severus, qui Oppiano pro singulis versibus, quibus historiam de piscium generibus, natura atque captura, complexus erat, singulos numeravit aureos. Apparet inde, opinor, quanti historias ille fecerit, illarumque peritos aestimarit, quoque loco habuerit et habendos iudicarit.
Rex Alphonsus Liv ianam historiam semper habuit comitem, et ut historiarum lectioni suam bene regnandi facultatem acceptam se ferre testaretur, librum regiis suis insignibus appingi iussit; sicut scribit Panorm. lib. 4.
Videmus igitur ex his, studium historicum adeo esse necessarium, ut ne quidem eo carere possimus; videmus, quanto in pretio apud summos semper Principes, et augustissimos Rerum publ. gubernatores, fuerit. Quapropter recte faciunt Principes et Magnates, qui horum exempla imitantes, hoc studium ambabus (quod aiunt) manibus amplectuntur, et ita tempora distribuunt, ut lectioni historiarum et librorum, qui de Regimine Reip. tractant ac docent, certas adsignent horas. Ex iis enim (ut dictum) virtutes et vitia aliorum Principum cognoscere: bona et salutaria consilia addiscere: bella, ex quibus causis mota et suscepta, qui eorum exitus: quae forma Rerum publicarum, quae initia, quae incrementa, progressus, mutationes et eversiones fuerint, percipere poterunt. Ea denique ipsimet discent, de quibus ut alii ipsos monerent, nec tutum, nec ea ignorare honestum esset.
Quia autem valde utile est, in lectione historiarum Exempla omnium humanorum officiorum tamquam in illustri posita loco, prudenter accommodare ad regulas seu leges vitae, per Quatuor Monarchias ibo, et exemplis quibusdam memorabilibus in medium prolatis, ceu in speculo fructum historiarum ostendam.
IN PRIMA MONARCHIA de NABUCHDONOSORE M. qui in ordine XLVII Monarcha fuit, legimus, quod in urbe Babylone Scholam regiam instituerit, in qua pueri atque adolescentes in lingua Chaldaica aliisque artibus et disciplinis liberalibus instituerentur. Quibus Praeceptores doctissimi et sapientissimi singular istudio praeficiebantur, iisque de rebus omnibus ad vitam victumque necessariis regia munificentia prospiciebatur. Unde patet quantopere illi Scholae et Scholastica iuventut is institutio curae fuerint. Nam et ipse examini alumnorum suorum (quod etiam Carolus Magnus fecisse fertur) interfuit, imo praefuit: quia cum adolescentibus illis est colloquutus, inque profectum eorum inquisivit, sicut Dan. 1. vers. 18, 19. legimus.
Hoc Nabuchdonosoris exemplum dignum est, quod omnes Reges, Principes et Magnates imitentur. Ad officium enim Principum non secundarium, (ut quidam falso putant) sed primarium pertinet, scholas fundare et laudabiliter conservare. Nam si Scholae sunt pietatis et virtutis officina, et seminarium Ecclesiae et Rei publicae, quid privatio harum aliud quam atheismus, Epicureismus et regnum tenebrarum? Quare de optimis Scholis instituendis, augendis et fovendis maxime sint solliciti. Quod ut fiat, viros doctrina et eruditione praestantes accersant, liberaliter foveant et in pretio habeant. Nullos enim sumptus possunt melius collocare, quam eos, quos ad Scholarum aedificationem et conservationem convertunt, quia hac ratione, regnum Christi et Reip. commodum augent et promovent. Hoc ipsum optime intellexit Leo Imp. in Oriente, qui cum Eulogium ad aperiendam in urbe Constantionopolitana scholam stipendio liberaliori invitasset, et propterea a satellitibus reprehenderetur, laudabiliter respondit: Utinam meis temporibus ea, quae militibus dantur, Doctoribus numerari deberent!
Deinde Nabuchdonosor quoque Danielis 3. vers. 8. et seqq. vocatur ARBOR EXCELSA et ROBORATA, cuius altitudo caelum contingebat, et cuius aspectus in universam terram: Rami eius pulcherrimi, et fructus eius copiosus, et in qua cibus pro omnibus, sub qua habitabant bestiae agri, et in cuius ramis considebant volucres caeli. In hac arbore elegans imago boni Principis graphice depingitur, idque quadruplici de causa.
1. Propter accessus facilitatem. Sicut enim ad arborem in medio terrae stantem undique aditus et accessus est apertus: ita quoque Princeps subditis suis liberum ad se aditum aperiat, causas eorum cognoscat, ipseque eos audiat, et quidem sine ullo discrimine, non solum nobiles, divites et magnos; sed etiam vilissimos et pauperrimos, imo hi eum paratiorem inveniant, quam illi, quia praesentiore ope indigent. Hinc M. Antoninus Imp. ipsemet audivisse et iudicasse legitur pupillorum controversias et querimonias, palatiique fores egenis et viduis semper apertas habuisse, cum Ianitorum, quibus in palatio utebatur, munus esset, non ingressu prohibere tenuiores, sed accessu arcere locupletes. Imo haec verba frequenter usurpasse fertur: Decere Principes bonos et generosos, orbis et viduis viscera semper habere aperta, ut illis opitulentur, et portas numquam claudere, ut illos audiant. Ita Rudolphus I. Imp. suis satellitibus praecepit, ne quemquam pauperum accessu et colloquio suo arcerent, dicens: Date obsecro hominibus me accedendi locum et facultatem. Non enim ideo ad imperium evectus sum, ut hominibus in arca plaecludar. O horum Principum verba eximia et sublimia, et tum notatu tum citatu dignissima, quae utinam Principum cordibus inscrip ta forent!
2. Propter fructuositataem. Sicut bona arbor multos et bonos fructus affert: Ita quoque Princeps copiosis fructibus, hoc est, virtutibus, pietate scilicet, iustitia, fortitudine, prudentia, clementia, temperantia, et liberalitate sit fecundus, quo populus exemplum recte vivendi, moresque suos laudabiliter instituendi ab eo mutuetur.
3. Propter umbrae amoenit atem. Sicut arbor viridis et frondosa umbraculum praebet bestiis ad eam confugientibus: Ita quoque Princeps umbra alarum suarum subditos tegat, hoc est, corpora et facultates eorum contra iniustam violentiam fortiter defendat. Nam constitutus est religionis custos et subditorum patronus et clypeus. Ergo eius est veram religionem, ne salus hominum periclitetur, et gloria Dei minuatur, etiam armis, si aliter fieri non potest, propugnare, et pluris eam aestimare, quam ipsam vitam et omnia huius vitae bona: Quando hoc fit, tum Princeps est arbor frondosa, sub qua subditi suaviter quiescere possunt.
4. Propter habitationis commoditatem. Sicut enim aves caeli in ramis arboris altae atque roboratae nidulantur: Ita quoque subditi sub protectione Pii et Pacifici Principis vitam secure et pacate transigunt, quod vere divinum beneficium et summum bonum est. Unde non sine gravi causa S. Paulus 1 Timoth. 2. pro Regibus et cunctis
Magistratibus precandum esse monuit, ut tranquillam et quietam vitam cum omni pietate et honestate (sub illorum videlicet pacato imperio) degamus.
Denique in Nabuchdonosore detestandum habemus superbiae exemplum. et miram fortunae varietatem sive vicissitudinem. Nam cum sua sapientia suisque viribus pugnando arbitrabatur se Monarchiam obtinuisse, dicens: Haec est illa Babylon etc. Dan. 4. vers. 27. iusto Dei iudicio, qui per superbiam supra hominem seexaltaverat, infra hominem deiectus ad humilitatem bestiarum devenit. Hoc horribili exemplo omnes Reges et Principes moti se ipsos non extollant, ne horrendum in modum humilientur. Nam superbiam et arrogantiam numquam a Deo impunitam esse relictam, testantur exempla tum sacra, tum prophana, quae omnia hic enumerare nimis longum foret. Haec pauca instar omnium erunt. Superbus ille Pharao, qui dicebat; Quis est Dominus, ut audiam vocem eius? Exod. 5. 2. cum toto exercitu in mari rubro suffocatus est. Sennacherib a propriis filiis interfectus. 2 Reg. 19. Antiochus, qui fluctibus maris imperare sibi videbatur, 2 Maccab. 9. vivus a vermibus corrosus est. Xerxes se Dominum esse omnium hominum ab ortu Solis usque ad occasum iactitabat, sed paulo post a Graecis profligatus, parva navicula vitam aegre servabat. Sed mortem violentam minime effugere potuit: nam ab Artabano patruo suo interfectus misere periit. Alexander M. cum honorem divinum affectaret, Deusque haberi vellet, subito vel veneno, vel ebrietate inflorida aetate exstinctus est. Apreys Rex Aegypti tantam de regni sui firmitate conceperat fiduciam, ut palam iactitare non sit veritus, Regnum se possidere, quod nulla vi Deorum hominumque everti posset. Sed paulo post regnum una cum vita amisit. Dionysius Syracusanus Tyrannus gloriari solitus est, Regnum se filio relicturum adamantinis catenis colligatum. Verum hae catenae facili negotio sunt ruptae, et filius regno pulsus, panem mendicare coactus est. Carsus Rex Lydorum potentissimus, et ditissimus, se ob divitias beatum praedicabat. Verum Solon ei recte respondebat:
—— Dicique beatus
Ante obitum nemo supremaque sunera debet.
Nam postea a Cyro Rege Persarum victus et regno exutus, ad extremam paupertatem redactus est. Unde Proverbium: Irus et est subito qui modo Croesus erat. Ita Deus de throno suo superbos deponere et humiliare novit, sicut Maria Virgo in Canticosuo cecinit, Luc. 1. v. 22. Detraxit potentes de sede, et exaltavit humiles. Nemo enim sanae mentis negare potest, quin hoc a Deo rerum omnium moderatore fiat, qui pro imperscrutabili et liberrima voluntate sua Reges et regna constituit, constituta destruit,
destructa erigit, ut sciamus et credamus, eum esse Regem Regum, et Dominum Dominantium. Proinde Reges et Principes nil solidi in hoc fragili rerum statu sibi promittant, praeter factorum pie, honeste, et laudabiliter gestorum gloriam, et nominis sui apud posteros immortalem et solidam famam. Si sceptro, si poibus, si populis superbiunt, fallax ex iis, et non diuturna voluptas. Temporis ista omnia sunt dona et rapina: Id quod a Seneca Tragoedo hisce versibus expressum legimus:
Vos, quibus Rector maris atque terrae
Ius dedit magnum necis atque vitae,
Ponite inflatos tumidosque vultus.
Quicquid a vobis minor extimescit,
Maior hoc vobis Dominus minatur.
Omne sub regno graviore regnum est.
Quem dies vidit veniens superbum,
Hunc dies vidit fugiens iacentem.
Nemo confidat nimium secundis,
Nemo desperet meliora lapsus.
Miscet haec illis, prohibetque Clotho
Stare fortunam, rotat omne fatum.
Nemo tam divos habuit faventes,
Crastinum ut possit sibi polliceri.
Res Deus nostras celeri citatas
Turbine versat.
DE MONARCHIA SECUNDA iucunda visio Danielis 8. vers. 3. et seqq. In qua Monarchia II. praefiguratur per ARIETEM, quod inter alias causas fit propter admirandam trium Monarcharum Medo-Persicorum beneficentiam et liberalitatem. Sicut enim aries homines carne alit et lana vestit: Ita quoque Cyrus, Darius Hystaspis, et Artaxerxes Longimanus populum Dei magnis beneficiis affecerunt.
CYRUS in primo anno Monarchiae suae captivitatem Babylonicam solvit, captiuludaeos dimisit; et non solum edictum promulgavit, ut templum repararent, sed etiam omnia vasa templi restituit, omnibusque suis provinciis ac subditis imperavit, ut Iudaeis in patriam ituris viaticum omniaque necessaria subministrarent, sicut legimus 1 Esdr. 1. vers. 1. et seqq. Imo adeo liberalis hic Monarcha fuit, ut apud Xenophontem per Deum iuret, se maiore affici voluptate, cum aliis benefaciat, quam cum se ipsum ditet. Ita Artaxerxes Xerxis filius dicere solebat, Multo regalius esse addere quam adimere. Et Ptolemaeus Rex Aegypti: tou= ploutei=n to\ plouti/zein e)s2i\ basilikw/teron hoc est; Magis regium est ditare quam ditescere. O felices Res publ.
quae tales meruerunt Principes habere; ô felices linguas, quae talem potuere proferre sermonem!
II. DARIUS HYSTASPIS secundum edictum de structura templi Hierosolymitani continuanda et absolvenda promulgavit, sumptus largissimos ad illam contulit, et sub poena suspendii edixit, ne quis Iudaeos in adeificationis opere impediret, sacerdotibus item sacra peracturis omnia ad structuram templi necessaria praeberi de suo curavit, ut Deum pro vita regis et filiorum eius deprecarentur. 1 Esd. 6. vers. 8, 9, 10.
III. ARTAXERXES LONGIMANUS tertium edictum anno regni sui septimo promulgavit, quo populo Israelitico potestatem dedit in patriam redeundi, et non solum vasa templiaurea et argentea restituit, sed etiam ingentem vim auri et argenti de suo obtulit, ut templum instaurarent, urbemque sanctam repararent: praeterea thesaurariis suis, qui erant transflumen, mandavit, ut Esdrae Sacerdoti et Scribae largirentur, quicquid postularet, ut legere est 1 Esdr. 7. a. v. 12. usque ad finem.
Admodum iucunda apud Plutarchum de nomine huius Regis exstat observatio, cur nempe cognomento Longimanus sit dictus. Dextra manus ei longior fuit; quam sinistra. Quod cum ei vitio verteretur, ipse contra in bonum omen regiamque virtutem hoc ipsum convertebat, dicens: Sibi tamquam optimo Principi naturam concessisse, ut manum dextram haberet ad largiendum amplissimam atque longissimam: alteram vero, nempe sinistram, ad accipiendum et detrahendum brevissimam et contractam.
Huius vestigia postea insequutus Alexander M. adeo liberalis erga quosvis exstitit, ut inter alia illud inprimis praedicare solitus sit, Anemine sese unquam liberalitate et benignitate superatum esse. Id quod etiam re ipsa demonstravit. Nam traiecturus in Asiam adversus Persas, convocatis amicis et copiarum Ducibus, pene universum regium patrimonium eis benigne largitus est, ut nihil ipsi propemodum superesset. Cum in Aegypto versaretur, tenuioris fortunae homini, stipem in dotem filiae suae roganti, civitatem opulentam et magnam dono dedit. Cui obstupescenti, dicentique: Vide, Rex invictissime, quid des, et cui. Nam forte alium me esse opinaris, quam qui sum; aut quid petierim, non satis assecutus es. Respondit Alexander: Non ita sum ignarus, ut tu me esse arbitraris: Scio enim et quisis, et quid dederim: tu accipe, quod dedi, et tace. Nam ut petere, quod petiisti, est Biantii, ita donare, quod donavi, est Alexandri. Inprimis magna usus est liberalitate Alexander erga viros doctos, Eleo Pyrrhoni decem milia aureorum dono dedit. Xenocrati talenta quinquaginta muneris loco misit. Aristoteli pro Historia animalium describenda
subministratis omnibus necessariis sumptibus, praemium laboris dedit 800. talenta, hoc est, coronatorum aureorum milia quadringenta octoginta. Horum Monarcharum exemplo monentur Principes, ut liberalitati studeant; siquidem liberalitas, et beneficentia Principum erga subditos, magnum eis amorem conciliat atque favorem. Nam quemadmodum nullum tetrius est vitium in Principe et Rem publicam gubernant ibus avaritia et crudelitate, nihil certius ad derivandum populi in se odium et malevolentiam: Ita quoque Liberalitate et Clementia nullam esse Potentiorem dotem in Principe, nullum efficacius praesidium adversus malorum odium, nullum efficacius instrumentum ad amorem et benevolentiam populi sibi conciliandam constat.
Videant tamen Reges et Principes, ne in excessu peccent, hoc est, ne prodigalissimi et profusissimi potius sint, quam liberales, sicuti legimus apud Polybium de Antiocho Epiphane, quem cognomine paululum immutato, aliquando Epimanem, hoc est, furibundum et mente captum appellat. Hunc namque scribit immensos pecuniarum thesauros in comessationibus et symposiis prodegisse et brevi tempore profudisse, solitumque esse ludibundum interdum et ebrium grandiusculos nummorum sacculos in viis publicis abicere, et subinde dictitare: Isthaec accipiant ii, quos sors fortunave huic commodo iampridem destinavit. Imitatorem hac in re habuit C. Caligulam, qui aliquot diebus continuis pecuniam larga manu in vulgus dispersit. Similiter de Nerone scribit Dion, quod praetoriano militi dari iusserit aureorum 100000. cumque Agrippina mater eius ea in unum coacervasset locum, quo filium intuentem summam tantae pecuniae paeniteret, interrogavit Nero, quantum esset numeratum, cognitaque summa duplicari iussit, dicens: Non putavi, me tam exiguum munus dedisse.
IN MONARCHIA TERTIA contemplandus nobis proponitur ALEXANDER MAGNUS. Hunc insignem Monarcham Deus tamquam Heroem excitavit, eumque heroicis animi et corporis dotibus exornavit atque armavit, ut per eum a)ci/wma summi Imperii a Persis ad Graecos transferret. Nam multae virtutes in eo fuere coniunctae, quae in aliis summis viris vix reperiuntur singulae: Nullus enim Regum Ethnicorum cum eo comparari potest, sive spectemus insignem eius sapientiam, sive fortitudinem heroicam et felicitatem in rebus gerendis, sive alias virtutes, liberalitatem scilicet, iustitiam, clementiam, modestiam et continentiam etc. Verum quemadmodum segetes fecundae et uberes, non solum fruges, sed etiam herbas effundunt inimicissimas frugibus: Ita magnae et admirabiles naturae inter praeclaras actiones virtutis maxima
quoque vitia afferre consueverunt. Huius rei luculentum testem exhibet se nobis Alexander, cuius praememoratae virtutes non fuerunt purae putae, sed nigricantibus vitiorum notis aspersae. Nam tandem devicto Dario, quando videbatur potentiae et felicitatis humanae supremum attigisse fastigium, fortuna rerum gestarum ebrius factus, prorsus est immutatus, variisque vitiis atque flagitiis sese inquinavit. Vituperatur enim in eo:
I. Arrogantia. Facile namque persuaderi passus est, se non Philippi Regis Macedoniae, sed lovis Hammonis filium esse, adeoque immortalem Deum; et ridiculum est, quod a Graecis per literas petiverit, ut decreto suo ipsum Deum facerent. Itaque aliis aliter statuentibus, Lacedaemonii decretum eiusmodi fecerunt: *e)peidh *a)le/candros bou/letai *qeo\s2 ei)=nai, e)/s2w *qeo/s2. hoc est, Quoniam Alexander Deus esse vult, esto. Qua voce plane Laconice irriserunt stultam eius ambitionem, quod ea hominibus petierit, quae natura ei largita non fuerat, et putaverit ab iis posse creari Deos, qui ipsimet nihil aliud essent, quam miseri mortales. Et hanc ob causam Alexander toti Graeciae, suisque omnibus exosus est factus et ridiculus, cum divinos honores affectaret, et tum maxime Deumse declarari peteret, cum virtuti remisso nuntio, vitiis omnibus delectaretur, et pessimarum cupiditatum, ebrietatis, crudelitatis et superbiae servus factus fuisset. Quare Olympias mater eius, cum audivisset, filium iam longo tempore sepulchro carere, graviter ingemiscens, atque acerbissi me plorans, O fili, inquit, cum in Deorum numerum referri volueris, et id perficere summo studio conatussis, nunc neque illorum quidem, quorum omnibus mortalibus aequale et parius est, particeps fieri potes, nempe terrae sepulturaeque. Et sic simul infortunium suum luxit, simul etiam fastum et inanem filii arrogantiam taxavit.
Talis stultus quoque fuit C. Caligula IV. Imp. Rom. qui tamquam Deus adorari volebat, et miserebatur stultitiam Iudaeorum, quod se Deum esse sibi per suadere non possent: cum tamen paulo post experimento didicerit, se vere fuisse mortalem. Philo de legatione ad Caium. Sic Domitianus omnium edictorum et diplomatum caesareorum exordium ita fieri iussit: Dominus Deus noster hoc mandat. Unde in communi sermone ei titulus hic tributus fuit: Dominus Deus noster Domitianus. Verum paulo post non tantum falsam divinitatem, sedetiam veram humanitatem interfectus amisit. Ergo Princeps Christianus, humilis sit in oculis suis: quia arrogantiam et superbiam Deus detestatur. Prov. 8. vers. 13. et abominatio est coram Deo omnis arrogans. ibid. cap. 16. Unde etiam quovis tempore graviter a Deo puniti et humiliati sunt, sicut supra in historia Nabuchdonosoris dictum.
II. Truculentia. Nam Primo: Proficiscens ad bellum Persicum, omnes novercae suae cognatos, quos Philippus in excelsiorem dignitatis locum provehens imperiis praefecerat, interfecit, ne, se bellum in Asia gerente, materia seditionis, quod ipse putabat, in Macedonia remaneret.
Secundo: Cum Alexander divinos honores sibi deferri vellet, maximam civium suorum contraxit invidiam. Dicebant namque Macedones: pessime cum eo Principe agi, qui se Deum quam Regem haberi mallet. Haec res multis exitio fuit, siquidem ii, qui Alexandrum ut Deum adorare nolebant, iussu eius, vel leonibus obiciebantur, vel in carcerem coniciebantur, et postea interficiebantur. In primis Callisthenes Philosophus hanc arrogantiam Alexandri magna verborum licentia exsecrabatur. Quod cum accepisset Rex, gravi ira excanduit; eum insidiarum in se conscium accusari passus est, exegitque ab eo immanissimas et crudelissimas poenas. Nam truncatis manibus, abscissisque auriculis, et naso, labrisque mutilatis, deforme ac miserum spectaculum omnibus illum visendum praebuit, ac deinde eum in caveam cum quodam cane coniectum ad metum exemplumque ceterorum palam circumferriiussit. At Lysimachus Macedo vir illustris, et virtute viriumquegloria praestantissimus, miseratus tanti virifortunam, venenum ei in remedium miserandae calamitatis detulit. Quod adeo iniquo animo Rex tulit, ut Lysimachum ferocissimo leoni exponi iusserit. Sed cum leo in eum impetum aperto ore fecisset, manum pallio involutam in os leonis insevit, avulsaque lingua feram exanimavit. Quod cum vidisset Alexander, Lysimacho pepercit.
Tertio: Parmenionem Ducem suum praestantissimum innocentem, et nil sibi male conscium, crudelissime interfici mandvait. Imo multos suorum amicorum et consiliariorum optime meritorum, nec non Clitum Ducem suum fidelissimum, aliosque, inter pocula e medio sustulit.
In hoc igitur Alexandri M. exemplum omnes Principes et Magnates intuentes a crudelitate abstineant, quia plus clementia quam saevitia proficiunt. Adde, quod bonus Magistratus civibus sit carus: Tyrannus vero exosus. Nam illo in publicum procedente, tamquam ad clarum et beneficum sidus certatim advolant: Hoc vero conspecto, tamquam malum aliquod seu noxium animal e cubili prosiliret, omnes defugiunt. Et experientia omnium rerum magistra testatur, tyrannos raro ad senectutem canam pervenire. Unde Thales aiebat, nil sibi insolens magis esse, quam tyranni senis aspectum. Testatur eadem, rarius, imo numquam illos placidum ex huius vitae ergastulo exitum sortiri. Nimirum.
Ad generum Cereris sine caede et sanguine pauci
Descendunt Reges, et sicca morte tyranni.
Quod exempla Pharaonis, Absolomi, Achabi, Nimrodi, Cambysis, Ochi, Antiochi, Belsazaris, Herodis Ascalonitae, Antipae, Agrippae, Neronis, Diocletiani, Aureliani, Valeriani, Iuliani, Phocae, Maximini, aliorumque tyrannorum innumerabilium ostendunt.
III. Luxuria. Tantam denique sui mutationem subiit Alexander, ut qui totum ferme terrarum orbem vicerat, omnemque vim humanam spreverat, et initio egregia continentiae specimina ediderat, tandem nec libidinis ardorem inhibere, nec epulandi potandique voluptatem vincere potuerit. Hinc Monarchia III. Graecorum Hirco caprarum, item Ventri aeneo comparatur, ad significandam Alexandri helluationem et lasciviam, quippe qui immoderatis cupiditatum motibus frena ita laxasse perhibetur, ut ei nefas non videretur 365. concubinas in aulam introducere, dies noctesque comessando et potando consumere, certamina potationum instituere, et victoribus praemia distribuere. Ferunt ipsum aliquando apud Medum Thessalum in viginti convivarum symposio perpotantem, singulis singulos vini calices propinasse, ab eisdemque totidem accepisse, et ilico hausisse. De eo quoque, teste Athenaeo, refert Ephippius, quod plurimi fuerit vini, ita ut aliquando e symposio per manus ablatus duos postea integros dies totidemque noctes pertinacius sterterit: et quod in convivio quodam scypho bicongio accepto, meroque repleto illum Proteae Macedoni, qui bibacissimus esse ferebatur, propinaverit: qui scyphum hilare accipiens, illum omnium convivarum profusissimo cum applausu integre totum hausisse, pauloque post eundem scyphum mero repletum Alexandro rursus propinasse. Quem accipiens Rex, generose quidem illum ebibisse, verum deficientibus statim viribus, deposito scypho, in pulvillo procubuisse, indeque in morbum incidisse fertur, quo paulo post exstinctus. Aelianus lib. 3. Var. Hist. hac de re ita scribit: Haec, inquit, non sunt laudanda in Alexandro, quod, cum quinta die mensis, ut fama est, perpotasset apud Eumaeum, deinde sexta crapulam edormierit, septima deinde die epulatus est apud Perdiccam, qua se rursus vino ingurgitavit, et octava dormivit. Et decimaquinta die eiusdem mensis iterum indulsit vino: et sequenti solito more crapulam somno decoxit, etc.
Quare omnes Reges et Principes considerantes hoc Alexandri exemplum, quod magno nocumento sibifuerit, tot diebus potando consumptis: a nimio Baccho abstineant, ebrietatem tamquam rationis hostem et noxiam pestem fugiant, et nimias perpotationes exsecrentur. Nam crapula et ebrietas Principem reddit ignavum et ineptum ad officii sui munia recte
obeunda. Quid boni proficisci potest a Principe quottidie gulae et genio dedito? Quid infelicius ebrietatis dominatu? Haec artium et disciplinarum pernicies, haec omnis honestae vitae morumque pestis et corruptela. Haec mentis usumpervertit, omnem humanae vitae dignitatem commaculat, Dei in homine sculptam imaginem debilitat, corporis robur perdit, Iliada morborum gignit, imo, ut uno verbo complectar, omnium vitiorum gurges est et sentina. Neque silent historiae, quam funesta ebrietas iis, qui ei dediti fuere, exstiterit. Alexander M. hac luxuria et immoderato harum voluptatum usu eo processit, ut optimos etiam amicos, Consiliarios ac Duces occiderit, suamque vitam abbreviarit. Hinc Alphonsus Rex cum interrogaretur, quid sibi vellet, quod vinum aqua dilueret? Ne ebrius fiam, respondit. Non enim ignoro, quantum vini intemperantia Alexandri Macedonum Regis gloriae obfuerit. Quo impietatis et crudelitatis Nero impurissimus non prosiliit? Cum vino gulaeque tam deditus esset, ut mutato nomine, pro Claudio Tiberio Nerone, Caldius Biberius Mero dici meruerit. Quot quaeso ad duriorem reservati casum, vel linguae suae temeritate, vel casu inter compotandum iugulati? quorum vita, heu! male
—— Cum gemitufugit indignata sub umbras.
Sic Clitus periit. Sic Belsazar. Sic Holofernes Assyriorum Dux; cum se vino obruisset in convivio, et in lecto iaceret nimia ebrietate sepultus, gladium eiusdem Iudith fortissima virago arripuit, et divino robore munita bestiam immanem turpissima morte confecit. Iudith c. 13. vers. 10. Sic 1 Maccab. c. 16. legimus ebrium et temulentum factum fuisse Simonem senem, et filium eiusdem: quod simul atque intellexit Ptolemaeus, arma cepit statim, et cum militibus in palatium, in quo convivium maximum lectis magnificentissime stratis celebrabatur, tumultuosissime invasit, et ille et milites caedendi faciunt initium, et stragem, in illum, in filios, in pueros irruentes, horribilem edunt. Sic multi alii sine modo bibentes perpotationibus immoderatis mortem sibi consciverunt ac misere exstincti sunt.
—— Quorum si nomina dicam.
Icariae numerum scribere concer aquae.
IN MONARCHIA QUARTA nobis sistuntur multi praestantissimi Imperatores, quorum (ut tantum paucos in aream producam) post Ethnicos Impp. Constantinus, Theodosius et Carolus, cognomento Magni dicti, fuere praecipui et celeberrimi.
PRIMO: CONSTANTINUS M. tot tantisque virtutibus fuit ornatus, ut nemo ex antecessoribus illi praeferri, imo ne comparari cum eo possit; inprimis magna in ipso PIETAS (ut ceterarum eius virtutum iam non faciam mentionem) fuit. Nam 1. ipse primus ex Impp. Rom.
Christianus factus Christumque amplexus est: et postquam devictis tyrannis Ethnicis solus summa rerum potitus; ad religionem Christianam instaurandam, stabiliendam et amplificandam, omnem curam, studia ac laborem contulit, liberum religionis exercitium Christianis concessit, piis Ecclesiae Doctoribus stipendia constituit, iisque magna privilegia concessit, adeoque non tantum Politiam, sed etiam Ecclesiam bene gubernavit ac protexit.
2. Cum Arius pestilentissimus ille haereticus Deitatem Filii Dei negaret, Constantinus Imp. praecipuos Ecclesiarum, per omnem Asiam, Africam, et Europam, Episcopos Niceam convocavit, quos oratione pia et clementi ad concordiam animorumque coniunctionem cohortatus est. In qua inter alia haec sententia vere aurea eminet: Intestina, inquit, seditio in Ecclesia Dei conflata, multo plus molestiarum et acerbitatis, quam quodvis bellum pugnave inse complectitur. Conscriptum est in hoc Concilio Symbolum Nicaenum, quod adhuc in Ecclesiis Christi retinetur.
3. Biblia suis sumptibus saepius describi (nam typographia tunc temporis nondum fuit inventa) et in exteras nationes hinc inde mitti curavit, quo vera religio longe lateque propagaretur.
Novum Testamentum sibi semper praeferri mandavit: Quo insinuare voluit, quod ipse ex eo veram Dei atque Christi agnitionem hauserit, inque ea constanter perseverare, subditosque suos protegere vellet. Ex hisce aliisque documentis Constantini Pietas satis superque effulget. Optime namque novit hic Imperator, PIETATEM REGNA FIRMARE; quod pientissimi Regis CHRISTIANI IV. parentis R. M. V. beatae ac gloriosae memoriae, et Evergetae mei, dum viveret, benignissimi, Symbolum vere aureum fuit. Ab hac enim sola Magnatum et Rei publicae felicitas dependet: vera pietate pax conservatur, bella exstinguuntur, hostes in fugam coniciuntur, tropaea eriguntur, et victoria paratur. Contra vero Principes, qui Deum non timent, nec ipsi felices esse possunt, nec eorum subditi, quia ibi nulla potest esse felicitas, ubi nulla est pietas. Proinde in praesentissimo versatur periculo regnum, cuius Princeps est malus Christianus. At fortunatum, cuius Princeps ambulat in lege Domini, deque ea meditatur die ac nocte. Quare Principum primarium est officium, ut pietati studeant, verbum Dei diligant, magnifaciant, libenter audiant, ruminentur, et in corde suo conservent: sint veri Ecclesiae nutritii, hoc est, dent operam ut in suis finibus Ecclesia Christi crescat, vigeat et floreat: Doctores purae et sanae doctrinae addictos vocent, liberaliter foveant et defendant: sine horum enim opera et studio Ecclesia feliciter crescere non potest, quia sunt
organa talia, per quae Spiritus Sanctus in cordibus hominum operatur.
SECUNDO: THEODOSIUS M. post Constantinum M. Imperator celeberrimus et religiosissimus fuit, ac magnae, omnibusque Christianis Principibus imitandae virtutes in eo eminuerunt. Inprimis laudatur eius:
1. Pietas. Ipse namque primus fuit, qui cultum inanium Deorum severe prohibuit, fana ac templa Deorum extirpavit radicitus, et sempiterna oblivione obruenda curavit, teste Theodoreto. Nam Constantinus M. omnibus praeconiis merito efferendus, videns adhuc orbem terrae caeco errore furentem, tametsi vetuit omnino daemonibus hostias immolari: non tamen eorum delubra demolitus est, mandatum solum dedit, ne quisquam ad ea accederet. Sed revertor ad Theodosium, cuius fidem et pietatem etiam Augustinus lib. 5. de Civ. Dei miris laudibus effert, dicitque, eum in bello magis orando quam feriendo pugnasse: et hoc tam manifestum fuisse omnibus, ut etiam Claudianus Poeta Gentilis de eo cecinerit:
O nimium dilecte Deo, tibi militat aether,
Et coniurati veniunt ad classica venti.
Meminit quoque Augustinus, Theodosium solitum fuisse dicere, magis se gaudere, quod membrum Ecclesiae Dei esset, quam in terris regnaret. Imo Theodosium piissimum fuisse Imperatorem, patet ex oratione eius proagwni/w|, qua filios suos Arcadium et Honorium (quos in imperio habuit successores) serio hortatus est, ut patriis vestigiis insistentes hoc sibi unice curae esse vellent, ut fidei et pietatis doctrina pura et incorrupta conservaretur, et ad posteros propagaretur, ac in eo conatu nullis laboribus ac sumptibus parceret. Hinc D. Ambrosius Theodosium inter eos, qui bebeatissima in vita aeterna laetitia et gloria fruuntur, connumerare non dubitat. Sic enim loquitur in oratione funebri de laudibus eius habita ad populum: Convertere, inquit, anima mea, in requiem tuam, in quam festinavit ingredi ingredi Theodosius. Et paulo infra: Absolutus igitur dubio certamine fruitur nunc Augustae memoriae Theodosius luce perpetua. Et infra; Manet ergo in lumine Theodosius, et sanctorum coetibus gloriatur.
2. Amor et studium erga Rem publicam. Non nesciebat Theodosius, vigilantiam Principis Ecclesiae et Rei publicae esse incrementum; oscitantiam vero eius decrementum et ruinam. Quare iuxta Dei et naturae praescriptum ita imperio praefuit, ut omni ratione publicis consuleret commodis, omnique studio caveret, ne quid Ecclesia et Res publica damni acciperet: et potius sua commoda neglexit, ut publica promoveret, iuxta monitum Claudiani:
Tu civem patremque geras, tu consule cunctis,
Nec tibi: nec tua te moveant, sed publica vota.
Itaque cum multi Tyranni adversus Theodosium insurgerent, ipseque, nisi opprimerentur, imminere exitium Rei publicae prospiceret, pro lege et grege pugnandum existimavit. Multa autem proelia gessit, quorum tria inprimis notatu digna. Primum adversus Barbaros, qui cum Istrum flumen transiissent cum ingentibus copiis, ut non solum Thraciae, sed etiam toti Orienti terrorem maximum incusserint: occurrit illis Theodosius, nondum Imperator, sed a Gratiano Imp. Dux militum electus: et primo praelio tanta celeritate illos fudit, ut cum Caesare dicere posset: Veni, vidi, vici. Eaque causa fuit, ut Gratianus eum consortem Imperii declaraverit. Alterum proelium, fuit commissum cum Maximo tyranno, qui Gratianum interfecerat, et imperium eius invaserat: Sed hoc sine sanguine militum suorum confecit, occiso repente tyranno et occidentali Imperio recuperato. Tertium proelium cum Eugenio altero tyranno commisit, sed pugnante Deo de caelo pauci multos vicerunt, et ita Theodosius, quia non in gladio et potentia sua, sed in Deo vivo et vero suam collocabat fiduciam, semper in praelio victor evasit.
Hac in re omnes Reges ac Principes Theodosium imitari debent, ut bellum contra hostes gesturi, non in multitudine aut robore exercitus sui cum Sennacheribe, Xerxe, et Maximo confidant, sed in omnipotenti Deo, a quo solo victoria est exspectanda. 2 Sam. 1. v. 21. 1 Mac. 2. vers. 18, 19. Psalm. 22. vers. 5, 6, 7, 8. et Psalm. 33. vers. 16, 17. Quod optime intellexit Heraclius LXIII. Imp. Rom. qui palam professus est, neminem sibi praeter Deum auxiliari posse: quo volente, unus mille facile persequatur. Quare hoc symbolo usus: A DEO VICTORIA. Digna quoque vox est Imperatore, quae in legum volumine hisce verbis repraesentatur: Deo auctore nostro gubernante imperium, et bella feliciter peragimus, et pace decoramus, et fatum sustentamusReipublicae, et ita nostros animos ad Dei omnipotentis adiutorium erigimus, ut neque armis, neque nostris militibus, neque bellorum Ducibus, vel nostro ingenio confidamus, sed spem omnem ad summae Triunitatis Prov identiam referamus. Et memorabile est illud de Carolo V, quod referunt historici: In expeditionibus illum bellicis saepius cum Deo quam hominibus locutum esse, quod de suis consiliis cum nemine aut paucis communicaret. saepe ad Deum ardentes preces funderet.
3. Liberalitas. Valde liberalis fuit Theodosius erga omnes, imprimis autem erga Ecclesiae Doctores et egenos: et cum de nimia liberalitate moneretur, dixit: Numquam defuturum fisco regio pecuniam, quam diu pauperes eleemosynas acciperent, et Ecclesiarum Doctores ex eo sustentarentur. Secutus hac in re Cyrum, Darium Hystaspem, Artaxerxem Longimanum,
Alexandrum M., Titum Vespasianum, Ulpium Traianum, Antoninum Pium et Constantinum M. qui maximis laudibus ob immensam liberalitatem, qua erga egenos, et imprimis viros doctos usi sunt, efferuntur. Unde mirandum non est, quod illorum aetate doctrinae et artes ita floruerint, ut tot et tam multiplices fructus ad nos propagati sint. Ut enim fruges aeris temperie liquidioreque caelo exuberant: haud secus bonae artes benignitate, honorificentia, humanitateque excitantur: E contra invidia, sordibus, morositateque eorum, qui rerum potiuntur, restinguuntur et languescunt. Quis enim est, qui, si praemium laborum suorum vel habet vel exspectat, non ad omnia alacrior et promptior reddatur? Et teste Claudiano in laudibus Stilliconis Paneg. 2.
—— Egregios invitant praemia mores.
4. Clementia. Egnatius et D. Ambrosius scribunt de Theodosio, quod summa in eo Clementia fuerit, quam etiam (teste Zonara) declaravit erga Antiochenos. Nam Imperator post exantlatos difficiles labores bellicos, civitati Antiochenae tributum novum imperavit: quod cum durius graviusque videretur civibus, ad iram excitati, Imperatori non solum infamiae notam inurere annituntur, sed in maiorem adhuc contumeliam, statuas tum ipsi, tum coniugi erectas, quasi furoris oestro perciti, deturbant, affligunt, comminuunt, dissipant: praeterea e Magistratu quosdam interficiunt. Agnoscentes postea delicti sui gravitatem, et Imperatoris indignationem subodorantes, sibi suisque omnibus non nisi cladem funestam et exitium certum iam iam impendere sentiunt. Hinc paenitentia ducti Flavianum Episcopum ad Theodosium Imp. supplices ablegant; qui in aulam cum venisset, Imperatorem magno irarum aestu (ut par erat) flagrantem offendit, ut vix ulli intercessioni locus esset relictus. Quocirca, cum cantorum Magistro aulico re communicata, supplices civium literas numeris rhytmicis astringendas esse concluditur, atque admensam Imperatoris ab ordinariis pueris symphoniacis decantandas. Hoc ita facto Imperatori ubertim exit lacrimarum vis, animus demulcetur, iracundia tollitur: et Episcopus tandeinre ex voto gesta, civibusque impetrata gratia, in pace dimittitur. Magnopere igitur laudandus Theodosius, quod Antiochenis tam clementer ignoverit, cum saepius Reges et Principes, ob leviusculam causam, (quae non tanti momenti, quam haec Antiochenorum contra Theodosium commissa) personam tyranni induant, et crudelissime agant, uti Cambyses, Ochus, Xerxes, Alexander, Phocas, et alii fecere. Si quis autem Theodosio obicere vellet peccatum caedis Thessalonicensis, huic D. Ambros. in Orat. eius funeb. respondit, dicens: Dilexi virum, qui magis arguentem, quam aaulantem probaret. Stravit omne quo utebatur, insigne regium, deflevit publice
in Ecclesiafactum suum quod ei aliorum fraude obrepserat: gemitu et lacrimis oravit veniam, quod privati erubescunt: non erubuit Imperator publice paenitentiam agere. Neque ullus postea dies fuit, quo non illum doleret errorem. Haec Ambrosius.
Hinc multa Principes addiscere possunt. I. Quando etiam ex insirmitate humana lapsi, atrocia peccata commiserunt, in iis non pertinaciter perseverent aut sub eorundem mole desperent, sed cum Theodosio vera fide paenitentiam agentes ad Deum confugiant, et remissionem peccatorum ab eo petant, quo poenae aeternae condonentur, et temporales mitigentur,
II. Facile iniuriarum obliviscantur, uti Theodosius fecit. Quod esset gravissimis iniuriis et contumeliis ab Antiochenis exceptus, eos ex iusta causa ulcisci, deque iis supplicium sumere potuisset: attamen eos in gratiam recepit, omniumque offensarum oblitus est. Nam haec summa Principis laus est, in offensione clementiae studere: iniurias contemnere, animum iracundum vincere, parcere subiectis et debellare superbos. Proinde clementia et lenitate multi Reges ac Principes sua imperia sibi acquisiverunt, acquisita conservarunt: conservata auxerunt atque amplificarunt. Hac Alexander M. totum fere terrarum orbem imperio suo subiecit. Hac potens factus est in Gallia Iulius Caesar. Cuius praeclara vox notanda: Nulla ex re maiorem se capere voluptatem, quam iniurias condonardo, et beneficia compensando. Optandum esset, ut vocem hanc Christiani omnes, praesertim autem Principes et Magnates, non solum in pectus demittant, verum etiam imitatione exprimant. Fidc Caesar paganus fuit et gentilis, sed hac in re fecit tamquam optimus Christianus.
III. Principes quoque iracundiam summo studio fugiant. Nam hac incensus Theodosius, cetera pius et optimus Imperator, ad septem hominum milia Thessalonicae trucidari iussit. Hac inflammatus Alexander Lysimachum leoni obiecit: hasta Clitum traiecit: Callisthenem mori coegit. Sunt Alexandriae Caracallae iussu omnes pii interfecti, qui gestus eius ridicule expresserunt. Iracundiae suae monumenta plurima Periander, Lysander, Sylla, Cassius, Cambyses, Totilas, et alii reliquerunt.
TERTIO: Denique CAROLUS M. quantus ipse Imperator fuerit, neminem adeo in historiarum cognitione hospitem et peregrinum esse puto, ut non audierit, si minus legerit. Ipse namque fuit boni et optimi Principis perfectum exemplar, quia omnibus fere virtutibus, quae in Principe requiri possunt, ornatus fuit. Quas, quia dignae sunt ut omnes
Christiani, adeoque Reges et Principes imitentur, breviter percurram, usumque earum ostendam. Praecipuae autem hae sunt:
I. PIETAS. Carolus M. bene intelligens, super omnia proeclara, quae regnum sive imperium habet, pietatis cultusque divini coronam Principem exornare, pietatis studio adeo delectatus est, ut ipse se choris psallentium in Ecclesia immiscuerit, et coram se, ubicumque esset, divinum pergi officium ac ministerium curaverit: imo in id unice incubuit, ut religionem Christianam (quam ipse primus in Germaniae oras invexit) promoveret ac propagaret. Quare cum ita in Republ. fieri videamus, ut
Mobile mutetur semper cum Principe vulgus;
non tantum in moribus, sed etiam Religione: et quod subditi omni tempore imitentur opiniones et facta Dominorum sive bona sive mala: in id potissimum Princeps incumbat, huc omnes suas cogitationes inprimis dirigat necesse est, ut pietate animum exornet, cultuque tam interno quam externo Deum veneretur: Sic facile subditos quoque suos ad pietatem et optimos mores adducet, sibique obsequentiores reddet. Numquam moritura laus est Theodosii II. Imp., quod aulam suam veluti Scholam, in qua ad pietatem se suosque exercuit, instituerit, habens ordine distributa tempora lectionum, Psalmorum, ieiuniorum, imo et vigiliarum. Ut de aliis Christianissimis Imperatoribus et Principibus nihil dicam.
II. PRUDENTIA. Prudentissimus hic Imperator fuit, et se potius scientia rerum divinarum et humanarum, quam potentia excellere velle saepius dixit. Prudentia enim Principi inprimis est necessaria ad regendum alios, et etiam ad regendum se ipsum. Hinc David filio suos Salomoni Regi, tunc primum inuncto a Deo, precatur hanc virtutem maxime omnium ei necessariam, dicens: 1 Paral. 23. Det tibi Deus Prudentiam et sensum, ut regere possis Israel, et custodire legem Domini Dei tui etc.
III. FORTITUDO. Carolum M. fortissimum Heroem fuisse testantur varia bella felici successu ab eogesta. Ipse namque domuit indomitos antea Saxones, brevi temporis spatio redegit sub imperium suum Italiam, Radbodum Frisiorum Regem e regno suo fugavit, ipse compescuit Hungaros, vicit Hunnos et Avares, ille maiorem Hispaniae partem Saracanis inde expulsis sibi subiecit, et Sclavos ac Bohemos in ordinem redegit. Unde omnibus exteris Regibus et gentibus adeo terrori fuit, ut ipsum velut Dominum suum coluerint. Annon igitur Carolus a tanta rerum gestarum magnitudine, qua totum terrarum orbem complevit, merito dictus est MAGNUS? Quem hinc Principes et Magnates habent usum? Hunc videlicet, ut sint Alexandri, Iulii, Ottones, Caroli hoc est, fortissimi et heroes, bellatores, et pro lege et grege, si necessitas postulat, alacriter puguare non
detrectent: non autem sint ignavi, ut Licinius Gallienus Imp. quo Remp. non curante, 30 Tyranni, eius contemptu, imperium occuparunt. Non sint desidiosi, ut Phocas, cuius negligentia hostes Romani Imperii undiquaque potentiores sunt facti: denique, non sint inertes, ut Wenceslaus, qui administrationem imperii et regni paterni Bohemiae ita neglexit, ut passim seditiones exorirentur, et itinera latrociniis infesta redderentur. Fortissimorum enim Principum virtus animique magnitudo toti regioni salutaris, imo necessaria est.
Ast quemadmodum Carolus M. nullum bellum nisi summa necessitate coactus, suscepit: Ita quoque Reges et Principes prudentissimi cavere sciant, imo debent, nebella temeraria moveant, quia eiusmodi non necessaria bella, hoc est, non propter defensionem, vel bonorum amissorum recuperationem, sed vel ex avaritia, vel ambitione, vel propriarum virium fiducia suscepta, semper infelices successus, tragicosque ex itus habent, id quod exempla tum sacra, ut Iosiae, 2 Par. 35. Sennacheribi, 2 Reg. 19. Esa. 37. Amaziae, 2 Reg. 14. tum profana, videlicet Semiramis, Croesi, Cyri, Xerxis aliorumque testantur.
IV. IUSTITIA. Iustitiae Carolus fuit amantissimus et administrator fidelissimus. Hac enim sola proxime ad Deum Princeps accedit, et ut recte et ubique eam semper exerceat summopere necesse est, si verus Dei Vicarius interris, aciustus Princeps audire, populique amorem promereri cupit. Nam quando iustitiam sincere administrat, a Deo benedictione cumulatur, et a subditis suis amatur: Si secus, odium subditorum in se, Deique iram derivat. Hoc considerantes Darius Medus, Cyrus, Augustus Imp. Nerva, Traianus, Alexander Severus, Adrianus, Titus Vespasianus, Antoninus Pius. Otto III, iustitiam optime administrarunt, sicut ex historia eorum patet.
V. TEMPERANTIA. Cum Principes sint specula vel exemplaria, in quae subditi respiciunt, seque eorum moribus accommodare sataguntiea de causa si Principes sobrietati studeant, multos ex subditis cum magna sua laude tales efficient. Contra vero si sunt Epicurei et helluones, et utuntur hoc symbolo: Ede, Bibe, Lude, post mortem nulla voluptas; plurimos exemplo suo trahent ad inferos. Proinde Carolus laudabili temperantiae exemplo suis subditis praeivit, a crapula et nimio potu vini abstinuit, ebrietatemque cane et angue peius aversatus est. Quid enim perturbationes illas, quae in Regum et Principum animorum quasi visceribus haerent, reprimet et sedabit, Temperantia moderatrix si non adfuerit? Illa remota omnes virtutes reliquae mutilae sunt et imperfectae. Ob Temperantiam laudem invenit Cyrus, celebres sunt Epaminondas, Agesilaus, Scipio, Paulus Aemylius, Iulius, Augustus, Traianus, aliique Principes. Inreprehensionem contra ob
ingluviem et crapulam venerunt, tragicumque exitum sortitisunt, Sardanapalus, Belsazar, Cambyses, Antiochus Epiphanes et Alexander M. Inter Caesares, C. Caligula, qui in caena una 150000 ducatorum consumpsisse, et intra annuum spatium 675 tonnas auri intiliter profudisse scribitur. Eius imitatores fuere Nero, Sergius Galb, Domitianus: et Aulus Vitellius, qui tanta fuisse luxurai dicitur, ut nisi mature ab imperio amotus fuisset, commessationibus suis at que symposiis facultates imperii consumpsisset omnes. Hos autem superavit Heliogabalus XXIV. Imp. Rom. ut Aelius Lampridus et alii referunt. Sed quarto statim imperii anno a militibus interfectus meritassuae intemperantiae poenas dedit.
VI HUMANITAS. Carolus per omne vitae tempus erga quosvis domi et foris summa usus est humanitate. Unde etiam ab omnibus mirifice dilectus est. Quid enim hum anitas et mansustudo principis non efficit? Cives atque socios omnes ita devincit, ut eum non secus, atque parentem liberi, ament: pro eius vita at que incolumitate vota ad Deum faciant, proeodem caput suum periculis obicere, sanguinem profundere minime dubitent. Non igitur Princeps talis sit, de quo Poeta ait:
Nec visufacilis, nec dictu affabilis ulli.
Sed comitate, humanitate, mansuetudine et affabilitate sua quo scumque sibi devinciat et obstringat. Haec Alexandrum M. militibus univerlis gratum reddidit. Cum semel frigore pene esset correptus, ignique corpus refovens assideret, gregarium vidit e suis militem algore prope mortuum ac torpentem: nec mora, loco et sede sua exsiliens militem illim in sede sua collocyvit. Oadmirandam in tanto Monarcha Humanitatem! Illa est, quae Traiano Imperatori civium et militum omnium amorem conciliavit, dum milites in praelio vulneratos curaret. Hac Titus Vesp. Imp. effecit, ut Amor et delitioe generis humani vocaretur
VII. CONANTIA IN PROSPERIS ET ADVERSIS. Cum Generosum animum non deceat prospero fortunae flatu insolescere, nec adversae telis succumbere: certe Carolus. M. neque irrascentis fortunae ictibu neque arridentibus successibus animum mutavit, sed semper suisimilis permansit, exemplo M. Antoini Imp. qui neque plurimis fortunae blandimentis, ut illi fideret, adduci potuit, neque adversis, quae in vita sustinuit plurima, fractus animum unquam despondit, Ita Caroli Vanimi excelsi atque invicti Magnitudo et firmitas laudatur, qui eandem in rebus secundis et adversis constantiam et tranquillitatem retinuit, ut in cubiculo eodem cum ipse versantes, numquam laeta vel tristia ad eundem allata ex eius vultu deprehedere potuerint. Numquam enim Regius ipsius animus nutante, veletiam urgente fortuna abiecte se demisit: vel prospero et
secundo flatu aspirante, insolentius se efferre, aut iactitare solitus est, teste D. Chytr. in Orat. de Car. V. Tales Principes summis laudibus sunt provehendi, qui hac in re praedictos Imp. imitantur, ita ut ferant quamlibet sortem, felicitatem et infelicitatem, et nulli calamitati aut dolori succumbant. Sromnia ad voluntatem et voluptatem fluunt, non fiant insolentiores: sin vero acerba et dura occurrant, a statu recto et dignitate sua haud discedant. Proeclara enim est, in quit Cicero, oequabilit as in omni vita, et idem semper vultus, eademque frons.
VIII. AMOR ERGA LITERAS ET LITERATOS. Carolus M. non solum eruditissimus Princeps fuit, quod varia ingenii eius monumenta ostendunt, sed etiam cum doctis ac usu rerum et experientia civili ac miligari insignibus viris libenter conversatus est, de rebus ad Prudentiam necessariis cum iis quottidie contulit, eosque in summo honore habuit et magnifecit, Nec immerito id fecit. Cum enim duplex ratio temporis sit consideranda, alia Pacis, alia Belli: Principi quoque alia Prudentia in bellogerendo, alia in tranquillo Reip. statu opus est. In hoste vincendo, et bello feliciter ac laudabiliter conficiendo Imperatore et Ducibus strenuis ac fortibus nec non peritis utendum. In pacata vero Rep. doctis et prudentibus viris negotia utiliter expedienda recte committuntur. Hoc duplici hominum genere nullus Princeps, nulla Resp. carere potest. Hinc factum est, ut summi Heroes Liter atossummo semper sint prosecuti amore et honore. Alexander M. tantus fuit studiorum liberalium et virorum doctorum fautor et admirator, ut nullius fuerit Philosophus, Poeta, Oratoraut Mathematicus, quem ille non videret, alloqueretur, honoraret et ditaret at que adeo non nullis statuas curavit erigi, quo declararet publice, quanti eruditionem et virtutem faceret, et aliorum animos ad se imitandum accfederet. Augustum Caesarem nullo hominum genere magis quam literatorum et eruditorum delectatum esse Historici memorant. Ideoque assidui ipsius comites fuere Maecenas, Horatius, Virgilius et alii. Traianus Imp. Philosophos, qui ipso imperante Romam confluebeant, maximo in pretio habuit, ac honoribus affecit: imo elonginquis regionibus magno stipendio conductos evocavit, tantique fecit, ut Dionem in curru triumphali secum veheret.
Ceteras Caroli M. virtutes alique multa nunc omitto. Nam ex dictis luce meridiana clarius effulget, quod nulla mortalibus facilior ad vitae institutionem via sit, quam rerum antea gestarum cognitio, ac pronide QUATUOR MONARCHIAE recte THEATRUM VITAE HUMANAE appellari possint, in quo w(s2 en tu/pw| exempla splendidissima et abso lutissima, et in illis expressae atque illustres imagines omnium ferme et singularum Decalogi virtutum pulcherrimarum conspiciuntur, quae ad
vitam Christianam recte instituendam, et Remp. prudenter administraudam requiruntur.
Salomon Rex sapientissimus Prov. 25. Vers. 11. pulchre inquit: Sicut poma aurea in caelatur a agentea sunt aspectu iucunda atque grata: ita quoque est verbum vel factum eu)/kairon, hoc est, tempestivum. Recte ego hoc dictum Salomonis ad praesens meum institutum accommodare possum. Nam Deus summus mundi Dominus nuper Regiae Vestrae Maiestati Sceptrum Regium tradidit, eamque in Throno Regio paterno collocavit. Quare nunc in tempore Maiestari Vestrae Theatrum hoc Historicum offero, hum illime rogans, ut Regium hoc opus clementi vultu aspiciat atqueaccipiat. Nam cui hoc copus dedicarem et consecrarem, nisi Regiae Maiestati Vestrae, cuius insignis pietas, admiranda clementia atque humanitas (quam speciatim erga me non semel perspicuis indiciis demonstravit) talis est ac tanta, ut nemini, nisi in orbe Christiano sit hospes, incognita esse possit? Idcirco nunc ex animo gratulor Maiestati Vestrae defelici huius officii Regii ortu atque ingressu. Faxit Rex Regum et Dominus Dominautium, utomnia Regiae Maiestati Vestrae consilia, verba atque facta unice tendant et vergant ad Dei Trinunius honorem atque gloriam, ad Regni Christi amplificationem, nec non ad totius Regni Daniae et Norvegiae, adcoque ad proprium vestram saltutem.
Ego Deum meum ardentibu votis supplex invocabo, ut ille Regiam Maiestatem Vestram cum coniuge Regia et liberis Regiis quam diutissime et felicissime sospitem atque incolumem praestet atque superesse iubeat, animumque vestrum Spiritu principali, uti hactenus, ex alto induat atque augeat, et Pietate, Iustitia, Clementia omnique virtute heroica ornet, Regiam Maiestatem Vestram ab omni malo protegat, et in viam rectam deducat, ut Religio vera in templis, bonae artes in Academiis et Scholis, iustitia in foro, honestas in toro, publica denique tranquillitas et pax aurea in universo Daniae et Norvegiae Regno vigeat at que floreat,
His votis Dominus pondus inesse velit!
Dabam Ultraiecti, 1 Septemb. Anno 1648.
Regiam Vestram Maiestatem
Humillime colens
CHRISTIANUS MATTHIAE, S. S. Theolog. Doctor.
UT recto ordine in Monarchiarum tractatione progrediamur, placet Prolegomena praemittere, antequam ad specialem Monarchiarum descriptionem accedamus. Agemus. I. De Monarchioe notatione. II. De Monarchie descriptione. III. De Monarchlarum numero et quantitate. IV. De Monaribiatum relatione, sive ordine.
Apud chronloges decantata vox est, quod Monarchioe temporum dique bisteriarum sim columnoe. De vera autem Monarchiae Etymologiatenendum est, quod illa sit duplex: nempe absoluta, et comparativa.
Absoluta (siv generalis) est, qua monarxi/a dicitur a mo/nos, hoc est, solus, et a)rxh\ hoc est, imperium: quod im Monarchia unus imperare debeat. Quae notatio Bodine in libr. de Method. Ilistor. c. 7. Arridet, ut ex illa evincere possit, Romanum Imperium non esse Monarchiam. Siquidem in eo potius vigeat Aristocratia, quam Monarchia.
Comparativa (five specialis) est, qua dicitur a mo/nos, et arxh\, kat) e)coxhn\, sie dicta. Ita ut sensus sit: Monarchiam esse summum in mundo impetium, sivetale Regnum, quod Maiestate sua omnia reliqua Mundi Regnaesuperet atque vincat, quasi solum et unicum, cui cetera velut capiti subesse cogantur. Omnia cnim Regna cetera quotquot in Orbe exstiterunt, vel etiamnum exsistunt, ad Monarchiam, tamquam ad caput, reserridebent.
Si Monarchiam recte definire velimus, oportet nos distinguere inter Monar. biam Politice et Theologice acceptam.
Monarchia Politice velgenraliter accepta, defininir ad Aristotele in Politicis, quod sit Imperii forma ubi unes imper at omnibus. Et hanc sententiam Aristotelis Bodinus alique sequuntur.
Monarchia vero Theolocie vel specialiter accepta, est summun in Orbeimperium, a Deo ipso praefigur atum, et a Daniele Propbeta ex Spirium S. inspiratione explicatum, quod Deus prae taeteris mundi regnis mana porestate amapit at que Maiestate ornaritlet preillis emineat. Unde patet, quod, quando de IV Monarchiis loquimur, nostint illae ex schola Aristotelis, sed Spirtus S. definiendae. Ille namque Monarchiam accipit in sensu absoluto, non comparativo; sed perperam. Nam quando Monarchiae numerantur et distinguuntur, non tam ad statum unius Regni, quam ad ipsam molemimperii sive ad supreman in tot Orbe potemiam respicimus; illamque Monarchiam kat) e)coxhn\ appellamus, quae praecipuum et supremum est in orbe Regnum, Legibus constitutum, et armis viribusque ad tuendam disciplinam instuctum, licet plures in eo simnl imperent; uti, in Imperio Romano, tum ante, tum post divisionem, factum esse, historiae docent, Hinc ipse Spiruus S.
IV Monarchias appellat pambasilei/as2, hoc est, catholica et universalia imperia, illisque totius Orbis dominium assignat.
De prima Monarchia hoc affirmat, quando Daniel PIropheta c. 2. v. 37. Nabuchdonosorem (qui illo tempore Monarcha Babyloniorum erat) Regem Regum appellat, cui Deus caeli OMNIA, in quibus habitant filii hominum, in manus dederit, ac sub eius domnio UNIVERSA constituterit. Et Dan. 4. v. 19. de eodem dicitur, potesatem eius pervenisse in terminos UNIVERSAE TERRAE.
De secunda Monarchia Daniel. c. 8. v. 4. inquit: Vidi ARIETEM (hoc est, Regem Persarum) cornibus ventilantem contra Occidentem, et contra Aquilonem, et contra Meridiem. OMNES bestioe non potuerunt resistere ei, neque liberari de manu eius. Ita 2 Paral. 36. v. 32. de Cyro primo Monarchiae Persicae auctore dicitur, quod Dominus Deus illi OMNIA REGNA TERRAE, dederit, Esdroe I. V. 2.
De tertia Monarichia Dan. 2. v. 39. dicitur, quod imperatura sit UNIVERSAETERRAE.
De quarta Monarchia Dan. 2. v. 40. exstat: OMNIA contest aque comminuet. Luc. 2. v. 1. Exiit decretum a Casare Augusto, ut censerentur pa=saoi)koume/nh, hoc est, totus orbis. In quam sententiam etiam Petronius canit:
Orbem iam TOTUM Victor Romanus habebat.
Et Romanum Imperium pambasilei/a, hoc est, catholicum sive univer sale imperium vocatur a Pompeio, versiculis aureo Victoriae simulacro inscriptis. cum caelitus illud ractum estet, deiectis alis. Natal. com. in Mytholog. Et im lib. 4. Epiram. Gracorum a lobanne Erudaeo Turo nensi illustr atorum, Edit. Bastiies. Anno 1549. pag. 487. ita legitur: *ei)s2 a)/galma ni/khs2 a)/pteron en *r(w)mh, h(=s2 ta\ ptera\keraunw=| katefle/lqh, *pomphi+=ou.
*r(a/mh pambasilei/a teo\n kle/os ou)/pot) o)lei=tai.
*ni/kh ga/r se fugei=n a)/pteros ou) du/natai.
At dicata aliquis: si IV Monarchiae sunt catholica orbis Imperia; qui igitur fit, quod nullus umquam Monarcha omnibus Gentibus ac populis in mundo imper asse legatur?
Quod nulla unquam Monarchia omnibus omnino mundi partibus dominata sit; sicut neque hodierna Monarchia Romana omnibus Gentibus imperat; sed exiguis finibus circumscritpta est: illud duplici de casusa fieri dicendum est.
1. Propter perversum hominum ingenium: ut quidam Historici volunt, quiscribere haud verentur, hoc ipsum confusioni ac perversitati humanae tribuendum esse, quae caput a Deo ordinatum non velit agnoscere.
2. Propter Mysterium: (quae ratio nobis placet.) ut insinuentur, quod Deus atque Christus eius sit Rex pantokra/twr praeter Eum namque nihilinfaitum agnoscimus, velratione ou)si/as2, hoc est, essentiae; vel ratione parousi/as2, hoc est, praesentiae; vel dnique ratione e)cousi/as2, sive ptoentiae. Psalm. 72. v. 8. Zach. 9. v. 10. Et hac de cuasa nullus unquam sub sole absolute catholicus mundi Monarcha fuit.
Nam omnes Monarchiae fatales suos terminos habuerunt, ulara quos progredi non potuerunt, ut omnes Reges agnoscant, se esse sub DEO, sicut Iseph dicebat Gen. 50. v. 19. Sic PRIMA MONAR CHIA CHALAEORUM et ASSYRIORUM fatalem terminum habuit Helle spontum, agnustum illud fretum inter Asiam et Europan prope Constantiopolin
interiacens. Testatur hoc exemplum Semir amidis; de quo vide Didor. Sicul. lib. 2. de rerum antiquit. c. 5.
SECUNDA MONARCHIA MEDORUM et PERSARUM; fatalem terminum habuit, non tantum Hellspontum, cum prima Monarchia Communem; sed etiam versus Septentrionem terminus illi fatalis fuit Tanais fluvius, et mons Caucasus. Isque eidem cum MONARCHIA TERTIA CRAECORUM communis fuit. Sic Darius Hystaspis et Xerxes Hellspontem transgresse, cum exercitu, re infedcta, magnisque cladibus acceptis, intra fatales terminios revocati sunt: sicut testatur Strigelus in Chron. pag. 71. Cyrus, primus Monarchioe Persicoe fundator, ad Colchidem a Tomyri Massagetarum Regina victus est. Herodotus lib. 1. Darius Hystaspis, contra Scythas profectus, re infecta domum est reversus. Herodot. lib. 1. Et notandum est, quod nullus Rex in Septentrionem altius ascenderit Dario, sed tamen ultra Tantaim fluvium non est progessus, Alexander Magnus, non irritatis feris gentibus Septentrionis, Portas Caspias, ferratis repagulis obseratas clausit, ut gentes Scythica shoc pacto ob Asiae aditu arceret. Plutarchus in vita Alexandri.
QUARTA denique MONARCHIA ROMANORUM, versus Orientem fatalem terminum habuit Euphratem. Quandocumque enim Romani ultra Euphratem progressisunt, semper infelices fuerunt: sicut testantur exempla Cari, Valeriani, Iuliani Apostatae, Imperatorum Romanorum; de quibus consulantur Philippus Melanchth. in Chron lib. 3. pag. 193. Cuspinianus et Flavisu Vopiscus in vita Cari Imperatoris p. 104. chytroeus in Iosaum fol. 67, Hunc transgressus
Crassus, ad Euphratem, Natumque, Aquilasave, suosque
Perdidit, et leto est ultimus ipse datus.
Discimus nos hinc: I Omnia regna mundi et Imperia esse periodica; hoc est, Deum constituisse o(roqesi/an; (uti Paulus in contione ad Athenienses habita Act. 17. inquit:) hoc est, constituisse metas et fines singulis imperiis, ultra quas metas et fines progredi haud potuerunt. Confer Syst. nost. Polit. l. 2. Exercit. 1. pag. 218.
II. Solum Christi regnum esse oecumenicum. Intellige non corporale, (quod Christus non habuit; quia regnum eius de hoc mundo non fuit, lob. 18. v. 36.) sed spirituale: quia ipse solus dominatur a mari usque ad mare et terminos terrae. Psal. 72. 1. Psal. 110. 2. Zach. 9. v. 10. Ac proninde omnes mundi Reges ac Donini, fasces Christo sponte submittere, eumque Regem Regum et Dominum dominantium, sicut Apoc. 16. vocatur, imo Deum et Creatorem suum, agnoscere debebant.
Monarchiae in praedicamento Quantitatis ratione Numeri, hoc est, Quotnam erarum sint, considerantur. Ubi nos ductum Scripturae S. sequuti dicimus, quaturo esse Monarchias, id quod ex duabus visionibus Danielis probamus.
In capite 2. quatuor Monarchiae praefigurantur per Statuama Nabuchdonsore in sommio visam, quae in quatuor partes dividitur. 1. in capur aureum. 2. in pectus et brachia argentea. 3. in ventrem et semora aenea. 4. in tibias ferreas, pedesque ex partetum ferreos, tum fictiles. Ubi diligenter notandum est, quod statua illa Danielis non sis consideranda
materialiter, hocest, secundum materiarum diversitatem; sed formaliter, hoc est, secundum diversam partium corporis applicationem.
In cap. 7 eaedem Monarchiae praefigurantur per 4 distinctas Bestias. 1. Per Leonem alis aquilinis ornatum. 2 Per Ursum carnivorum. Per. Pardum alatum. 4. Per Bestiam terrificam adspectuque horrendam.
Monarchiae in praedicamento Relationis confiderantur ratione Ordinis. Qui talis est: 1. Est Monarchia Charldoeorum (Babyloniorum,) vel Assyviorum, 2. Monarchia Medorum et Persarum. 3 Monarchia Graecorum. 4. Monarchia Romanorum. De hisce in 4 libris (in nomine Iehovae) acturisumus
Deus T. O. M. ingressum instruat, progressum dirigat, et egressum compeat, ad Nominis sui sacrosancti laudem et gloriam, mean multorumque hominum Salutem!