NATUS est Nicolaus Cisnerus anno a salutifera Domini nostri lesu Christi nativitate, millesimo, quingenetesimo, vicesimo nono die vigesima quarta Martii Mosbachii familia honesta ac vetusta. Mosbachium autem fuit olim una ex Imperialibas urbibus: sed ante saecula plura Caesare consentiente, iurisdictiom principum Palatinorum cessit: ac sedes fuit aliquot prinprincipum:
qui inde Mosbacenses Palatini cognominati.
Hac in civitate familia Cisneriana aliquot saeculis eminuit: ac dignitates praecipuas gessit. Nam ut al os omittamus, avus huius, de quo agimus Cisneri vir ordinis senatorii, defunctus est anno millesimo, quadringentesimo, nonagesimo quarto, in extrema senecta; ac, praeter famam nominis egregiam, reliquit filios quatuor, Iodocum, Andream, Ioannem, Wilhelmum: e quorum natu maximo genitus est Nicolaus Cisnerus.
Hic itaque a parentibus et patruis inde a pueritia bonis literis in schola patria imburus, et in omni virtutum genere educatus, cum ingenii et indolis praeclarae eximia specimina edidisset; Haidelbergam est missus: ub primum in schola Nicrina, quam eriamnum sic ab al vente Nicro vocant, et quae tum Poedagogeum urbis erat, operam studlis aetati convenientib. dedit: e qua scho a non paucos doctos viros prodiisse saepe confirmavit.
Post anno millesimo, quingentesimo, quqdragesimo quarto, in collegium Dionysianum, quod bodie ab illustriss. et fortiff duce Ioanne Casimiro, qui a fundamento {* A. 1588.}instauravit, Casimirianum dicitur, receptus, insignes tum inliteris humanioribus, Latinis, Graecis, arque poesi inprimis, tum in Philosophia progressus fecit: ut prunam lauream anno quadragesimo quinto, die decimo sexto Iunii; post anno quadragesimo septimo, die sexto Iulii philosophici Doctoratus, svie ut vulgo, Magisteri insignia fuerit consecutus, et in senatum Philosophicae facultatis cooptatus.
Exinde ad docendos alios animum adiecit, omnem que suam operam et ingenii vires ad instituendos studiosos contulit, Aristoteleam Philosophiam, disciplinas Mathematicas, et alias explicando. Itaque et legendo multa, et scribendo statim nominis aliquam celebritatem sibi comparavit.
Profectus inde Argentoratum, tum ut studiorum cursum urgeret, tum ut in virorum doctorum notitiam ahbietiam perveniret: estque absenti in Academia patria locus ad reditum usque reservatus.
Ibi Martinus Bucerus doctiff. et pacis studiosissimus Theologus. Cisnerum, ut qui affinitare ipsi iunctus esset coniugis suae ratione, quae aviae Cisneri ex sorore neptis fuit, humanissime complexus, locum ei apud se studiis accommodum, a domesticis semotum; cum samma amoiis testificarione, concessir. Nec Bucero solum; sed et Petro Martyre, Paulo Fagio, Ioannet Sturmto, aliisque Argentoratensi, Rei pub. luminibus, familiarissime est usus; humanitatem, benevolentiam in se, virtutesque alias eorum saepe praedicavit: ac sacrarum literarum peraequereligionis cognitionem ex pre illorum hausit: de quo sibi itidem saepe fuit gratulatus. Scripsit sub id tempus ad amicum quendan inter alia haec: Argentina religio adhuc integrae est: neque perditum illud commentum, Interim vulgo dictum, promulgatum Legatos ad Caesarem misit Senatus, qui petgrent: ut recepto teterrimo monstro in collegiatis templis, reliquae purae Verbi DEI praedicationi et vero sacramentorum usui conservarentur. Haee tum Cisnerus.
Paulo autem post, discedente Martino Bucero in Angliam, ab amicis priori religioni faventibus Haidelbergam ad docendum est revocatus; et a principe Electore Friderico II stipendio liberali honoratus. At cum veritatis, literarum, et inprimis videndi Melancht honis, civis Palatini, German iaeque Phoenicis, desiderio flagraret: abiit Wittembergam: ubi quanto ipsum Melanchthonamore complexus sit: epistolae et catmina, quorum non pauca in lucem prodierunt, ostendunt.
Anno quinquagesimo secundo Wittemberga Haidelbergam reversus, de voluntate Friderici principis Electoris, primus Ethices professor publicus, extra ordinem, et praeter morem antiquum maiori salario, quam alii Philosophiae doctores, constitutus, interpretando Graeca Aristotelis ad Nicomachum Ethica, et Ciceronis de finibus libros, exspectationi ac muneri suo ptaeclare satifecit: in quo perstitit, usque dum saeva pestis anno sequete quinquagesimo tertio scholam dissipavit. Itaque cum agemine multorum discipulorum nobilium (in quibus Ioannes Landschad a Steinach, post aulae Electoralis Mareschallus et Mosbacchensis praefectus; Iulius et Antonius Geuderi patritii Noribergenses) tantum non oneratus, ut ipsius verbis utamur, in Galliam, post in Italiam se contulit: ac in istis regionibus amplius quadreiennio commoratus iuri civili, et praestantissimis Ictis operam dedit: et in Academia I isana Dect or est renuntiarus. Nec eius solum scientiae; sed elegantium etiam literarum Professoribus, Petro Uctorio, Frobortello, carerisque clarissimis Italis, carissimus, imo admirationi fuit Biturigibus autem inprimis Fruncisco Duareno, Hugone Donello, reliquisque Ictis familiariter usus. Vixit etiam Andibus, et Pictavii; Rupellam
Santonum portum adiit Bibliothecas in illis regionibus praecipuas inquisivit diligenter; ita iubente et ptente Electore Othone Henrico Palatino: qui bris raris antiquitatisque venerandae Palatinam Bibliothecam instructurus, nuli sumptut, mulli labori pepercit: quo gloriam immortalem et sibi et Bibliothecae Palatinae peperit.
Anno quinquagesimo nono reversus e Gallia Cisnerus I U. D. et mutiplice ac exquisita scientia auctus, Haidelbetgensis Academiae Prosessor Pandectarum, simul Electoris Palatini Friderici III. Consiliarius est designarus: nec multo post Francisci Balduini successor, et iurscivilis antecessor a proceribus Academiae, ob praeclaram docendi facultatem, industriam, promptitudinem ac integritatem vitae constitutus.
Duxit sub id tempus, anno nimirum sexagesimo secundo coniogem Anna, filiam Hartmanni, Hartmanniab Eppingen I.U. D quondam Imperialis Camerae assessoris, post consiliarii et cancellarii Friderici II. Electoris Palatini. Istum Hartmannum Solonis Palatini cognomine nostrates indigitarunt; ob iuris scientiam, consilii praestantiam, iustitiae tutelam, agendi dexteritatem: quibus virtutibus adiunxit verae religionis studium et assertionem. At matrimonium istud fuit orbum liberis: unde postea Cisneri hereditatem filii fratrum adierunt.
Rectoratum Academiae gessit anno sexagesimo tertio aliasque dignitates cum commodo scholae: cui quidem perocten nium splendoris et laudis plurimum attulit. Discessit ex ea anno sexagesimo septimo in amplissimum Imperatorii iudicii collegium et camerae Spirensis adsessor cooptatus. Itaque Principis Electoris Friderici III. permissu, imo voluntate, ut qui illum ad eam provinciam no minasset: Spiram se recepit: ut exetcitationi iuris in summo tribunali se dederet: ac patriae maiori usui esset.
In ea statione permansit annos quatuordecim omnium ordinum suma gratia et approbatione: et summi illius tribunalis honore et emolumento: iust tiae et aequitatis antistes integerrimus: historiae sim ul et Musarum cultor eximius. Nam ibi quicquid ab ordinariis laboribus succisivi temporis habuit, legndo, scribendo varios auctores evolvendo et edendo, consumpsit; omne tempus se perdidisse ratus, quod libris non impendisset.
Collegis assessoribus et nominatim Reinhardo a Sickingen: Melchiori a Fleisch: Henrico Remal, Renato a Duyn, Renil. ab Oldenhusen, Ionae Weidenkossfio, Ioanni Wagesser, Theodore Appiano, ceterisque valde carus et acceptus fuit: quos inter
D. Ioann. Hartlib cognomento Walsporn; Argentoratensis Reispubl. consiliarius fidelissimus, et Cisnero familiarissimus.
Ac illi quidem Cisnerum lubenter et cupide fecum Spirae retinuissent, cuius sapientiam, aequitatem, [Gap desc: Greek word] , integritatem multo tempore cognovissent: sed eum anno octogesimo Ludovicus Elector Platinus Haidelbergam revocavit; ut cius consiliis, quae pater Fridericus III. salutaria fuerat expertus, in Republ. patria gubernanda commodius uteretur: eique tum curiae Palatinae Iudicis Vicarii, tum extraordinarii quoque Professoris iuris in Academia provinciam duplicem demandavit. Utramque przclare gessit, quoad vire corporis sincbant. Valetudine enim annis duobus insequentibus afflicta fuit: cumqueque paralysis accessisset tandem, extremum diem clausit Haidelbergae, anno octogesimo tertio, die sexto Martii, intra quintam et sextam vespertinam, qua eadem die, Mense et anno Zacharias Ursinus Theologus, et illi Wittembergae studiorum socius, Neustadii exspirasse fettur. Lubet hie inserere Magnif. et tum illustrissimi Rectoris Academiae programma publice affixum, quo ad iusta Cisnero persolvenda cives suos invitavit.
Fridericus Die gratia haeres Norwegiae, Dux Schlesuici et Holfatiae, etc. Academiae Haildelbergensis Rector.
Obbit heri circiter 6. vespertinam diem suum, collectus nimirum in sanctissimam et beatissimam caelestis Paradisi Academiam, Magnificus et consultissimus vir, D. Nicolaus Cisnerus I. V. D. qui et olim in inclita hac Academia, maxima cum laude docuit publice, et postea in summo Camerae Imperialis iudidicio inter assessores eximium et praecipuum quendam locum singulari cum dignitate, permultos annos obtinuit. Et inde rursus eu sententia illustrissimi Electoris Palat ini domini nostri clementissimi, ante triennium huc revosatus, inter ceteras plurimas easque maximas et difficilimas occupationes iterum Academia operam egregiam fideliter et feliciter docendo nacavit, donec tandem morbi gravissimi impetu fractus, postmodum et Rem pub. et Aeademiam et denique iam vitam huius mudi a Deo ipso [Gap desc: Greek word] evovatus reliquit. Fiet huic summo et venerabilis semper memoriae viro, omni eruditionis laude, omni virtutis, integritatis, candoris iudicii, consilii et dexteritatis atque etiam felicitatis gloria quam admirabili cum gravitate et auctoritate, nec minori cum emloumento publico gessit ac tutatus est. cumulatissime ornato atque aucto, fiet inquimus, ei funus hod ie
ad horam quartam. Cuius honor solus est, in quo tum officium pietatis tanto nomini pro maximis laboribus et meritis extremum praestare: tum etiam desiderii erga ipsum, et simul animi nostri erga alios eius similes, quicumque sunt in vita superstites, iudicium facere queamus. Quare hortamur omnes, non tantum iuris antecessores et studiosos, qui hoc lumen suum ingens ultro agnoscunt et venerantur; sed et ceteros iurisdictioni nostrae subditos, apud qucs doctrina, virtus et sapientia in honore est, ut dicto tempore ante aedes defuncti ad comitandum officiose et ornandum funus conveniant, et simul divinae Maiestatis ac potentiae vim, omnem gloriam atque virtutem humanam, sub peccato et morte concludentis, et vicissim ineffabilis misericordiae et bonitatis abundantiam et praeeminenaiam ex prefundiffimo interistu credentes omnes revocantis et in statum multo gloriosiorem vindicantis, pie expendant, et pro Repub. cui Deus non obscure minitatur, cum tam grandes ac fortes columnas ei subducit, vota religiose faciant. P. P. VIII. Martii Anno Salvatoris 1, 83.
Sepultum autem est illius corpus in choro templi ad Spiri aus sancti, iuxta coniugis, paucis ante mensibus defunctae, socerique Hartmanni sepulcrum.
Iustus Reuberus vir clariss. hoc illi cpitaphium in pariete adscribendum curavit.
PERPETUAE MEMORIAE NICOLAI CISNERI MOSBACENSIS I. C. SUA AETATE CLARISSIMI, QUI PRIMUM HEIDELBERGAE MAGNA CUM LAUDE DOCUIT: DEIN SPIRAE ADSESSOR; TANDEMQUE IN SUPREMO PALATINATUS IUDICIO PROIUDEX, CUM OMNIUM ADMIRATIONE IUS DIXIT; HEREDES GRATI, CURANTE IUSTO REUBERO IURE CONSULTO POSUERUNT. VIXIT ANNOS LIII. MENS. XI. DIES VI. OBIIT. PRID. NON. MARTII POST ANNAM HARTMANNAM CONIUGEM MENS. IV. DIES XX. ET CUM EA HOC SEPULCRUM SIBI COMMUME ESSE VOLUIT.
Fuit vir solide doctus, vere pius, patriae et laborum amans, carus principibus, nobilibus, et bonis doctisque omnibus, inque magnarum rerum deliberationisbus sepe cum fructu adhibitus.
Praeter opuscula a D. Quirino Reutero {*A. 1611.}divulgata. scripsit plurima, tum in iure, tum in historicis, tum in humanioribus disciplinis: uti commentaria in Ethica Aristotelis: de ratione exercendi styli ad imitationem veterum, inprimis Ciceronis, libros IV. in quorum primo de episto is ad genus deliberativum pertinentibus egit: in secundo deiis, quae sub laudatione continentur: in tertio, generis iudicialis materias tractavit: quartum attribuit mixtis: ficut ipse ad amicum scripsit.
Sed deplorandum hic est fatum Bibliothecae Cisneri, quam reliquit instructissimam, et manuscriptis refertissimam. Accidit ei, quod de Aristotelica referunt auctores vetusti: quae cum ad heredes Theophrasti, dicipuli Aristotelis, homines [Gap desc: Greek word] , nectanti thesauri gnaros, vel dignos aestimatores pervenisset: carie situque periisset tota: nisi Sylla Romanus, captis Athenis, Apellicontis bibliothecam, in qua latuerunt Aristotelis et Theophrasti monumenta, magno pretio redemisset: eaque doctis Grammaticis et Philosophis, recensenda commendasset. Sic iacuit et Cisneriana, plures annos abdita, in gurgustio humido reclusa, squalori, putredini, tineis et blattis obnoxia. Longe post distracta, venita aere nonnulla siu parte, in potestatem Philippi Hofmanni IC. et Antecessoris in academia Haidelbergensi. Hic, qua est humanitate, farraginem aliquam Cisnerianarum chartarum cum D. Reutero communicavit e quibus opuscula quaedam concinnavit, typisque exscribenda curavit.
Excusa Cisneri opera ante sunt et haec: Acta visitationis Camerae Imperilais, certos in titulos digesta: Aventinus Latine et Germanice, ex M. S. authenticis codicibus restitutus: Crantzii Wandalia et metropolis recognita: Cyni lectureae in codicem recognitae et notis marginalibus auctae: Francisci Duareni I. C. Bituricensis antecessoris opera, collecta et recognita: In Iure varios etiam scripsit libros, et commentarios in diversos titulos: ut de novi Operis nuntiatione: de Iuret usucapionum: de Actionibus: qui tractatus separatim excusi: alia quoque plurima, sed quae perierunt. Supersunt annotationes quaedam ad Plinium, et nonnulla alia: sed tenebris forte damnata aeternis.
Exstant in eum elogia doctorum virorum, de quibus haec in effigiem et nomen Cisneri a Ioanne Posthio lusa, subicere lubet. Prius ergo est eiusmodi:
Maximus ingenio Cisnerus, corpore parvus:
Aonidum vixit gloria, iuris honos.
Spira forum imperii, Themidisque sacraria norunt
Augusta; ac celebris littor a culta Niciri.
Quae doctam toties vocem stupuere loquentis:
Iam pia defuncti corporis ossa tegunt
Magna Palatini quem principis aula requirit;
Et clara antiqui pulpita Gymnasii.
Posterius in nomen eius est hoc:
Litterulas totidem plane et Cisnerus easdem,
Quas sincerus habet: collige, certus eris.
Et bene: cui sincera fides, mens, vitaque tota est;
Sinceri nomen convenienter habet.
Ex descriptione vitae et obitus Cisneri per D. Quirinum Reuterum Theol. addita opusculis Cisnerianis anno 1611. ab eodem Reutero editis: Ioannis Posthii M. D. parergis.