CAMENA Early Modern Latin Texts

CHRISTOPHORI BESOLDI, DC CELEBRATISSIMI, S. CAES. MAIEST. UT ET SERENISS. BAVARIAE ELECTORIS QUONDAM CONSILIARII, ET IN Acad. Ingolstadiensi Codic. et Iuris Publ. Professoris, THESAURUS PRACTICUS NON SOLUM EXPLICATIONEM TERMINORUM ATQUE CLAUSULARUM IN AULIS ET DICASTERIIS USITATARUM CONTINENS: Sed et rerum omnifariam cognitionem suggerens, inprimis quam plurima ad Romani Imperii tam ecclesiasticum quam Politicum statum; Mores item, Historiam, Linguam et Antiquitatem Germanicam pertinentia edocens; simulque nonnulla tam vetera quam nova Documenta referens. EDITIO SECUNDA ET POSTHUMA. Ex Autographis Auctoris Annotationibus, variis et quam plurimis Documentis ac Privilegiis, Novis Titulis et Practicis Observationibus infinitis; Synoptica [orig: Synopticâ] item materiam Regalium continente tractatione; Dissertationibus Theorico-Practicis, modum tam in Civilibus quam Criminalibus Referendi seu votandi, Pracessumque Iudiciarium compendiose et nervose exhibentibus; nec non illustribus aliquot Responsis aucta et locupletata. STUDIO ET OPERA IOHANNIS IACOBI SPEIDELII, V. I. LICENTIATI, SAC. CAES. MAIEST. NEC NON REVERENDISS. AC ILLUSTRISS. PRINCIPIS AUGUSTANI Consiliarii, Vice-Cancellarii, Causarumque Feudalium Praepositi, Una cum eiusdem Debitis Locis et Ordine insertis Additionibus, Novis itidem Titulis, hinc inde ex optimis, raris, variisque Auctoribus quottidiano rerum usu collectis, et in seriem Alphabeticam redactis. OPUS OMNIBUS TAM IN AULA, FORO QUAM SCHOLA versantibus, quibusque varia Lectio ad quottidianas Conversationes et Discursus formandos curae est, si non necessarium, utile tamen et iucundum. Cum Gratia et Privilegio Sac. Caes. Maiest. Norinbergae, Sumptibus Wolffgangi Endteri, ANNO M. DC. XLIII.

CUm Thesaurus Practicus Clarissimi Viri, Domini Christophori Besoldi I. C. cum Additionibus novis a Theologis, quibus id commissum fuerat, Lectus, ac [opus praestans, utile, iucundum, in nullo fidei, aut bonis moribus repugnans] iudicatus fuerit, merito, ut in publicum prodeat, licentiam concedimus. Augustae 13. Aprilis. Anno M. DC. XXXXI.

SERENISSIMAE CLAUDIAE ARCHIDUCISSAE AUSTRIAE, DUCISSAE BURGUNDIAE, COMITISSAE TYROLIS, LANDGRAVIAE ALSATIAE, NATAE HETRURIAE PRINCIPISSAE.

PRodeunti denuo multo se locupletiori Christophori Besoldi nobilium in Iuris prudentia palmarum Pugilis Thesauro Tractico, una cum Ioannis Iacobi Speidelii erudito item in pulvere celebris appendicibus rei bono litterariae perquam utilibus, videri poterat haudquaquam opus esse patrocinio, quando illum immortalitati transcriptum totum sibi pridem gloria vindicavit, hunc supparis famae prehensare iamcepit. Verum ego, cui blandis amicorum imperiis editio cordi fuit, minime committendum put avi, ut magni Scriptores sine maghnis auspiciis prodirent. Lustranti autem cogitatione suprema capita, et nomina, nullumm privato meo studio gratius, quam Serenissimae vestrae Celsitudinis obtulit sese amplissimum, sive a Paterni claritate geneneris, Hetruriae sceptris, atque obibus supra multos Principum; omnis elegantiae nitore, et magnificentiae cultu infra neminem; sive a Materno Lotharingico stemmate maximorum serie Ducum, ac Regum cumprimis illustri. Ascitam porro coniugalibus taedis magnitudinem nil attinet referre, Austriacam dico, quae cum amplitudine Imperii, tum merito imoperandi cunctis altior fastigiis, unique regnorum turba, et laure atis fascibus sibi par redivivam ipsis ex cladibus potentiam mort alium vener atione ostentat, gemente invidia frustra se in convellenda tantae Maiestate fortunae adversantibus fatis conniti. Sileo lectissima simul, et suavissima pignora, quae nemo aspicit, quin suspiciat, nemo suspicit, quin libens

in amorem cultumque rapiatur anceps iudicii, dignior ne sit prole parens, an proles parente. Alia sunt Serenissimae Vestrae Celsitudinis proprias celeris ingenii motus cum eloquendi lepore coniuncti; facta ad omnem honestatem, et laudem indoles; virile robur ferendo non minus, quam agendo conspicuum; mentis acies, Consiliique vis popularibus apta moder andis; virtus denique, se xum iuxta, et sensum praegressa, mir antibus cunctis, quibus epropinquo radiat, excepto, si quemquam urit, alio sub sole nata felicitas. Huius me partem aliquam nactum non immerito existimo, quod Serenissima Vestra Celstitudo meam in omne genus obsequii manciupat am tenuit atem non aspernata saepius mihi facilitatem aditus, et Colloquii, ultra aliapropensae argumenta dignationis clementer indulsit, id, quod mihi non fiduciam dunt axat, sed alacrit atem fecit audendi sperare, ut Serenissima, vestra Celsitudo suum nomen Augustissimo excelsitate propinquum praefigi patiatur huic operi, non hederam ultro venali, sed quale vix suis ipsa alumnis aequi arbitra Themis vovere queat ornamentum, ac decus. Serenissimam Vestram Celsitudinem superi diutissime sospitent fortunent. Augustae Vindelicorum decima die Mensis Maii, Anno Millesimo, Sexcentesimo, Quadr agesimo Primo.

1. Abbreviaturen.

A CONFECTIONE INstrumentorum, Notae sive Zifrae (ab Hebraeo Sepher, id est, litera, ita dictae, ab Arabibus ad nos delatae) aliaque signa vel imagine, quibus aliquid significari vel denotari potest, ex cluduntur. Per notas autem intelliguntur literae singulares, ex quibus integrae voces colligi possunt. Unde notis notare, est compendiose, non integris ac omnibus literis quid scribere. Quorum auctor Mecaenas fertur, qui elocitatem scribendi excogitavit. Dion. lib. 55. fol. 552. Brodaeus lib. 4. miscell. cap. 9. quamvis multo antiquiores, et iam Ciceronis tempore cognitae videantur. Unde Polydor. Vergilius 2. cap. 7. easdem Tironi, liberto Ciceronis adscribit. Cuius etiam notae exstant editae a Dn. Grutero et Senecae iunctae: fere imitantes Sinensium scribendi morem. Ab hisce vero notis Notarii nomen traxerunt. Sigla vocat Iustinianus (quasi singulae literae, singula notent verba) eaque prohibet in l. 1. et 2. C. de vet. iur. enucl. Namqueve, ut idem loquitur Imperator in auth. quod si sine. C. de Testament. non siglis, sed literis integris est utendum. Quemadmodum autem Notae et sigla (de quib. vid. omnino Herm. Hugon de Scribendi Origine cap. 18. et c. 21 Bernegger. ad Titum d. 2. f. 2. et Bisciol. var. lect. 2. lib. 2. c. 12. ) sic etiam verborum Abbreviaturae (quae media aetate, ut apparet ex editionibus utustis, sat frequentes erant, et alias vocanturid, quod vulgo Proto collum, de quo infra suo loco, quasi tenor futuri Instrum enti abbreviatus, et paucis verbis conceptus) in Instrumentis sunt vitantandae; quod et dilucide confirmat Constitutio Imper. Maximiliani I. de Notariis de Anno 1512. §. Iem die Notarien sollen sich auch hüfen, ihre Instrumenten mit so vill gekürtzten dunckein, oder zweiffelhafften worten, oder auch durch Ziffer, zaichen oder notas, sonderlich die nit geminiglich allen bekandt seden, dieweil dieselben gar leicht geandere und gefalscht werden mögen; Sondern mit ganß gemeinen leßlichen vund erkandten Buchstaben, in Lateinischer oder Teurschen Sprach zuschreiben, etc. Si quis in Testamento per notas scribit 200. cum voluerit scribere 100. quid iuris? v. l. 9. §. 4. ff. d. heredib. instituend.

Duo autem sunt Notarum fines (1.) ut iis quaevis citata oratio, et excipiatur et celeritatem linguae manus sequatur: ut alicubi in epistolis Seneca ait. (2) Ad consilia occultan da, maxime in Bello, vid. Ioh. Baptist. Portam tract. de occult. liter. not. ac hac de re et ego tracto in dissertat. de Legat. cap. 1. num. 4. Sed posterior hicce modus non ad celeritatem tendit; cum plerunque operosior sit scriptura [orig: scripturâ] usitata [orig: usitatâ]. Plura non dico, cum quod ad antiquitatem spectet, diligenter investigaverit Clariis. Berneggerus ad Sueton. in Vespasian. §. 3.

ADDITIO.

Res arduas notis saepe et Zyphris demonstrari solitas fuisse, constat; quod inter Theologos et Canonistas obtinet, dicentes, picturam idiotis et gentibus esse scripturam, c. perlatum ad nos fuerat 27. distinct. 3. decret. et Inter Icc. ad imitationem veterum Romanorum, qui negotia sua certis notis sive imbrevitruis significabant, teste Clemente Alex. 5. Stram. et Val. Prob. libell. de lit. antiq. ut si rem vindicare vellent, id faciebat Actor hisce literis: H E. R. E. I. Q. M. E. A h. e. hanc ego rem ex Iure Quiritum meam esse aio. Contra Reus: A. E. E. C. V. h. e. At ego eam certe vindice. Item A. vel. N. Aios

vel Nege. A. Absolutio, C. Condemnatio est. NL. non liquet. Olddendorp. in Enchirid. d. form. antiq. Atque hoc innuit Ausonius Episit. lib. in Notarium in scribendo velocissimum:

Puer notarum praepetum,
Sollers minister advola,
Bipatens pugillar expedi,
Cui multa fandi copia
Punctis peracta singulis,
Ut una vox, absolvitur.

Quae tamen consuetudine vel natura [orig: naturâ] negotii, vel relatione ad aliud accipiunt extensionem, Bald. in l. verbum volo. 10. ff. d. findetcomniss. Quas notas a ICC. ad concipiendam certam actionem praescriptas esse, vel ex Cicerone pro Muraena liquet. Et quod eiusmodi notae sollennia formularum fuerint, tradit Georg. Obrecht. de concipiend. et form libell. cap. 7. n. 17.

Sic etiam Medici, praesertim moderni Chymici, non tantum ad quantitatem pharmacorum hasce notas usurpant 3. c. 5. b. lb. quas declarat Guibert. Costan. in Polyhistor. cap. 7. Sed etiam sua Recepta vel contra periculosissimos morbos, obscuris quibusdam notis confi ciunt: quod libri Quercetani, Hermetis, et aliorum testantur. D. Georg. Barschamp. in radice Clausular. cap. 4. fol. m. 90.

Arithemptici quo que eiusmodi notis utuntur et fignis 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. vel sic: I. V. X. L. C. D: M. M. Qui mos scribendi per notas ab Aegyptiis videtur dimanasse [orig: dimanâsse], dum omnium primi hieroglyphicis notis animi sensa significarunt et per figuras animalium sensus mentis effixerunt, ac antiquissima monumenta memoriae humanae saxis impressa, apud eos cernuntur. Costan. d. loc. Quin et Graeeos per signum *q Mortis supplicium significasse, et signum *p pro furca et patibulo haberi constat; unde exsecratio illa in Graecum *p vel p. Barschamp. alleg. loc. ] Iohannes Iacobus Speidel. V. I. Lic.

2. Aber.

Particulae huius adversativae natura est, praecedentibus adversari in iure et in factio; et sic denotat diversum casum, et quid amplkius importat. Bart. in l. hoc amplius. §. de his autem. ff. de damn. infect. Dd. in l. si ita scriptum ff. d. liber. et posthum. Haecque dictio Aber, aequipollet coniuctioni Ast, At, verum, vero, atqui, autem, sed etc. Rudinger. in observat. verb. Aber. quae late ab aliis explicantur. vid. Tuschum practicar. concl. lit. D. concl, 248. item Goldbeck. in Consil. iuncto tracte. de Gerada num. 101.

3. Abforderung.

Avocatio, vocatio, advocatio, revocatio, quoad praesentes terminos, synonyma sunt. Ioann. Wames. in. c. ut nostrum. 56 sub. n. 1. d. appellat. Describitur autem avocatio, ut sit litis coram inferiore pendentis, ad superiorem, absque appellatione, facta translatio, Gail. 1. obs. 41. n. 2. Graevae. 1. concl. 41. consid. 1. vid. Rutger. Ruland. in notis ad process. Ferrar. Montani fol. 51. et f. 156. item Baptist. Costam de remed. subsidiariis, remed. 24.

Quamvis autem, quod superior causam coram Iudice inferiore pendentem, eo in statu, quod est apud illum Iudicem, ad se, vel motu proprio, vel ad partis instantiam possit avocare, apertissimi iuris sit, Berlich. 1. concl. 6. inprinc. Ac etiam sine causa, Petr. Anton. Petra de potestat. Frincip. cap. 6. num. 69. Interdum tamen ex pacto vellege, superior huic suo renuntiat iuri. Ita in foro. Saxonico, Elector causas coram Iudicio Curiali pendentes, avocare non solet, Berlin. d. loc. num. 4. et seqq.

Sic pariter iure Camerali part. 2. tit. 35. cautum est, ne causae suppositae Iurisdictioni Camerali, ab Imperatoria [orig: Imperatoriâ] clementia [orig: clementiâ] avocentur. Graevae. 1. concl. 41. Quamvis dissentitat Berlich. decis. 158. Cuius opinationem, ego de potestate extraordinaria [orig: extraordinariâ], et ex singulari causa [orig: causâ] usurpata [orig: usurpatâ], intelligendam esse putarem. Vid. me deiurib. Maiestat. Polit. cap. 5. n. 4. et Schrader. d. feud. part. 10. Sect. 5. num. 183. etc.

4. Abgefundene Herren.

Ius primogeniturae ubi viget, primogenitus, ceteris fratribus suis (qui hodie et dignitatem et titulum nominis retinent) tantum assignare tenetur, quantum ipsis pro natalium splendore, et facultatibus Principatus, ad vitae sustentationem honeste suffecerit, et tamen sibi etiam commode supersit, quo Principis vitam agere, et cum honore Principatui praeesse posist. Riterus. de homag. cap. 3. num. 55. Keckerm. 1. Polit. f. 115. c. 25. Cothm. respons 3. nu. 26. et

multis seqq. vol. 4. Quam exclusionem Galli Appennage vocant, quasi ad panem, regiam que sustentationem concessa; alii Abbannagium, a banno, Germanica [orig: Germanicâ] voce, quasi Abbannung, Abfindung, dicunt. Quod Ius ut antiquissimum, Hieron. in cap. 49. Gen. ita optima [orig: optimâ] ratione introductum esse videtur: nesci. Regna, Principatus atque Patrmonia divisone destruantur, sed per unionem conserventur. Et etiam, quia Lucano lib. 1. teste.

esse solet. Ac sciendum, quod Princeps, qui partem Principatus, tametsi minimam ex divisone adeptus est. nihilominus censeatur esse et manere Princeps totius principatus, teste hermanno Vulteio vol. 3. Consil. Marparg. 35. num. 33. ad fin.

Iuniores itidem Principes tali in casu, quo a Maiori vel Seniori excluduntur, ab illo recipiunt Feuda, ut videre est, in den Saynischen documenten lit. E. et F. 1. F. 2.

An avutem Vita et Militia (ita quibusdam in locis portio fratribus exclusis assignata vocatur) etiam Clericis debeatur: vid. Practicabilia Ecclesiastica quaest. 66. Mari. Anton.

De Appennagio Ludovici XIII. Galliarum Regis Fratris, consule mercure Francois tam. 13. fol. 460.

Sed hac de re plura non est quod adddam, cum cumultaissime meas cogitationes expresserim, in tr. d. Regia succesxs. lib. 1. diss. 4. etc.

ADDITIO.

Si frater Senior ex iure prototoki/ast solus Patrini Regno succedit, (quod etiam Germaniae nostrae eonsuetudine receptum, ubi primogenitus totum accipit Regnum, quasi in legitimam, eoque simul omnia mobilia, Thesauros, fructus, et quaecumque ad publicam utilitatem destinata, ut sic quae ab Antecessotibus in defensionem, conservationem atque amplificationem Regni collata sunt, publico reserventur usui, nec cum patrimonialibus inter heredes di vidantur, Bets. d. past. famil. cap. ult. fol. 730. ) ante omnia fratribus certam portionem alimentariam decernere aut persolvere debet, Autea Bulla Caroli IV. tit. 24. vers. vnd wann ihm in solchem. Rosenthal. d. seud. lib. 9. cap. 55. num. 11. Et quidem portionem quandam Regni, si status ferat conditio: Quam tamen non Regio pussidebunt nomine, sed ut illis sine heredib. masculis decedentib. ad Regnum revertatur. Dn. Iacob. Faber. in tract. d. Alimentis. fol. 30. Interim vero, teste Betsio d. tract. cap. 8. vol. 344. Natu maiori fratri subiecti esse coguntur ratione illius portionis, cum omni iurisdictione seu Imperio. Ceu id etiam observatur in Angliae, Hispaniae, Portugalliae Regnis, nec non in magno Hetrariae et Parmae, Urbinique Ducatib.

Sic et in Gallia certa portio Appennage dicta, fratribus natu posteriorib. attribuitur: cum illis ex Regis arbitrio, praedia quaedam fiduciario nomine, fruenda conceduntur: quae tamen his sine prole mascula [orig: masculâ] defunctis, pen fiscum, liberae ab omni pignore vindicantur, nec illis supremum imperium, nec ius Patronatus, aut Episcopatus, Caenobia aliave beneficia, quosdam vocandi, data potestas est, referente Thuano lib. 62. histor. fol. 103. Imo adeo in libera [orig: liberâ] Regis positum est voluntate, Appennagii huius quantitatem constituere, ut nec de tenuiori assignato, quicquam posina conqueri: quod videlicet natu minores fratres, in amore, Offico et obsequio, erga maiorem, regnique heredem, ubique contineantur. Faber d. loco fol. 32. ubi et docet, quod eo in casu, quo consuetudine etiam in privatorum successionib. ius primogenituae obtineat, frater in bona parentis succedens, reliquis suis fratribus pro dignitate status alimenta praestae teneatur; ac talem consuetudinem observari in Anglia et aliis locis, quo [orig: quô] tanto certius Domino superiori praestari qvenat debita servitia, etc.] Iohann Iacobus Speidel. I. V. Licent.

5. Abgesönderte Kinder.

Iure Lubecensi dissortes Filii, seu abgesunderte Kinder, non tantum illi sunt, quibus coram Senatu certa bonorum pars legitime est assignata; tit. 2. art. 33. sed et illi, qui cum ad aetatem pervenerint, certa [orig: certâ] bonor. parte in dotem accepta [orig: acceptâ], elocantur et nuptum dantur. d. tit. 2. art. 34. qui sic se habet: Wann ein Vatter seinen Sohn oder Tochter, zur Ehe außsteüret, mit sonderlichem beschaideuen Güte, der Mainung, daß also das Kind von ihme soll abtethailt oder abgesöndert seyn, wurde darmit der Sohn oder die Tochter, neben ihren Freunden vnnd Vormundtern der Zeit begnüget seyn, so ist solche Persohn, Sohn oder Tochter obgesondert vnnd abgethailet, es seye wenig oder vil. Dn. Ernest. Cothman. respons. Iuris. 96. num. 20. fol. 2. Ac quibus solcunitatib. huiusmodi

segregatio fieri debeat, docetidem Cothmannus fol. 4. consil 6. bum. 14. Idque videtur species quaedam esse veteris Emancipationis. Sic et vetustissimis Sueviae moribus, adhuc [orig: adhûc] quibsdam in locis non abolitis, duplex fuit ratio, soluto matrimonio, liberisque exstantibus succedendi, das Thail vnnd Verfangenschafft recht. Vigore huius, liberis certa bonorum portio, vel species, et plerumque immobiilia affecta erant. Secundum illud vero, liberi cum superstite coniuge vititim bona dividebant. Vnd würden also für Vätter: vnd Mütterlich abgefertigt. Also daß sie forter, an dem Vberlehenden, da selbiges eintweder Kinder ex secundo matrimonio, oder ein ander Ehgemächt verliesse, nit mehr er den köndten. Huius sque moris mentionem facit das alte Würtemb. Landtrecht. par. 3. fol 289. § Es wäre dannet §. seq. acpart. ult. fol. 330. §. Im fall aber. et fol. 349. §. Wofehr aber. Et ad datur Dn. Georg. Everhard. cons. 43. num, 56. et seq. fol. 1.

6. Absagung. Feindbrieff.

Qui bellum alicui in ferre constituit, necessario tenetur eum prius per Legatos (qui Feciales, tem Caduceatores appellantur: Ego de Legatis cap. 2. num 9. etc. ) vel per literas monere, ut prastet quod debet, aut rem, quam per violentiam detinet, reddat. Si vero adversarius hac [orig: hâc] denuntiatione spreta [orig: spretâ], et neglecta [orig: neglectâ] petitioni locum dare recuset, Bellum ei pet Feciales illos, simul indicitur. Ego de arte iureque belli cap. 5. num. 4. Quem belli indicendi actum, Diffidationem vocant. Zasius in §. sic itaque disceretis in fin. et ibi Iason. Instit. de Actionib. Quae definiri potest, quod sit denuntiatio animi hostilis, qua [orig: quâ] quis alii cuipiam significat, se eum armis, igne, spoliis et rapinis persequuturum. Hanc olim ad Belli iustitiam, solam sufficere arbitrabantur. Ego d loc. num. 5. quae consuetudo etiam in Lombardia [orig: Lombardiâ] vigebat; Tuschus lib. B. conclus. 39. num. 11. ut et in Germania [orig: Germaniâ] nostra [orig: nostrâ], da das Faustrecht noch galte. Lehman in der Speyrischen Eronick, lib. 5. cap. 112. At post Pacem publicem sancitam, Wann einer einem absagt, oder ihme Feindschafft zuschreibet, oder Brandzaichen stecket, vnd ihme mit Raub, Brand, Mordt, zubeschedigen bedrawt vnnd befehdet, solches würd für hochsträffliches Fehden geachtet, teste Ioachim. a Beust. ad l. admonendi. 31. num. 1179, vers. quia vero. ff de iureiur. Hocque de Crimine tractatum singularem edidit Dn. Bocer. ad quem Lectorem remitto.

7. Abschidt.

Abschidt, Hoffbeschaidt, Decreta, Supplicatori Proceß an habeant vim Sententiae? vid. Beatum in decis. et sentent. Saxonit. Tom. 5. deiudicialib. part. 5. vel. 2. fol. 189.

8. Absolution von gethonem Aidt, etc.

In Curia Archiepiscopali Neapolit. servatur, quod absolutioa Kuramento sive habilitatio non concedatur, nisi solum ad finem agendi, et expericendi de iutib. suis coram competenti iudice, non autem ad finem excipiendi, Gallesius de obligat. informa Camerae. part. 2. quest. 2. Et conceditur sine partis citatione, ex stylo antiquo Curiae, iuxta Consilium Oldradi. Cons. 120. In eadem itidem Curia Neapolitana, teste marc. Anton. in prax. Archiepiscop. cap. 4. a pr. servatur quod aliquando detur absolutio seu habilitatio a iuramento post per iurium incursum, citata [orig: citatâ] parte; de quo tamen pluries se dubitari vidisse ad dit: nam tali in casu ad Pontificem esse recurrendum, dicunt Feder. de Senis Cons. 301. Ancharan. Cons. 198. daretur namque materia peierandi, quam Episcopus vitare debet. nevizan. cons. 23. Cravett. cons. 613. Bero cons. 50. num. 64. lib. 1.

Vetum conclusio haec Doctorum per tradita praedicti Marc. Anton. d. loc. admittit ali quas limitationes, secundum quas procedit praxis Curiae, et quide (1.) limitatur, quando periurus non perseverat in peccato. Exemplum sit in eo, qui vendidit propter metum, et iuravit non contravenire: quia licet peccaucrit contraveniendo, et inciderit in periurium, poterit tamen petere absolutionem, utliceat sibi venire contra

venditionem: hoc enim casu cessat perseverantia in peccato, et imponi ei debet paenitentia de periurio (2.) limitatur, quando quis esset per iurus absque dolo, puta si debitor non solverit in termino, vel si aliter excusatur a periurio, ratione necessitatis vel difficultatis: quia poena apposita periurio non habet locum, cessanto dolo. (3.) Lim. quando intra ternimum ludex praecepisset iuranti, ne solveret; qui in eventu termini non ineur rit per iurium, etc.

ADDITIO.

Quaeritur, a quod sit concedenda absolutio a Iuramento, ab Episcopo iurantis, vel eius, cui iuramentum praestitum est? et si ab Episcopo iurantis, an sufficiat, quod sit domicilii vel originis, licet alibi sit celebratus contractus? Magis Communis opinio est, quod a quovis Episcopoiurantis sit concedenda, coram quo conveniri possit pro obserunantia contractus, Calderin. Consil. 1. d. Offic. ordinar. et Consit. 6. d. iureiur. Aretin. Cons. 142. Covarr. lib. 1. var. resolat. cap. 4. num. 5. Capic. decis. 18.

De Absolutione a luramentis ad cautelam, vid. omnino Marc. Anton. Supra all. loc. cap. 5. per tet. ubi inter alia plura notandum docet, quod absolutio a Iuramento ad cautelam (1.) possit fieri ab omnib. censuris, excepto interdicto loci generali (2.) quod non sit concedenda, quando excommunicatio fuit iusta, neque quando iniusta, quia ligat, sed solum quando dicitur nulla, ex qua vis causa nullitatis, et exemptionis, etc. (3.) quod locum habeat in censurarum sententiis latis ab homine, quia illae possunt esse iniustae et nullae, non in sententiis latis a iure: de quibus non est dubium, quod sint iustae et va,idae, nisi occurrat probabile dubium iuris vel facti, etc.] Iohann Iacobus Speidel. V. I. Licent.

9. Absolutori Vrtheil.

Reus si ex sufficientib. indiciis fuerit citatus, et iuridice cum iramento examinatus, vel quacumque ex causa, vel occasione captus, etc. Veruntamen probat et plene constat, nullatenus commisisse crimen, quod illi imputabatur, tunc ex capite innocentiae est absolvendus, Clarus in pract. Crim. §. fin. qu. 57. Quandoquidem namque reus probat innocentiam suam aliter, quam per torturam, absolvitur definitive tamquam innocens, quicquid in processu alias praecesserit. Clar. d. loc. Octau. Spatharius in aurea methodo de modo corrigendi regulares tract. 10. cap. 9. fol. 315. ubi num 3. addit: Advertant maxime Iudices Regulares, quod non parvum facerent prae iudicium Reo, si illum ex causa innocentiae non absolverent, quando eam probatuit formiter, in sententia definitiva declarando: nam ut docet Clarus d. loc. qu. 57. num. 3. in dubio sententia absolutoria in causa criminali censetur lata ex eo, quod non fuerit probatum, et non ex causa [orig: causâ] innocentiae, si non exprimatur, etc.

10. Abschrifft, Copey.

Quod describitur ex Instrumento authentico vel originali, auß dem Original oder Hauptverschreibung, exem plum nominatur, vulgo beglaubte Abschrifft oder Copey. Notandum vero est, exemplum regulariter non probare, nisi procucatur originale, per l. 2. ff. de fide Instrum. Non enim convenit, ut suspecta scriptura in Iudicio fidem habeat. d. l. 2. etc. 1. extr. eod. Fieri namque potest, ut non omnia fideliter exprimantur et describantur: aut forte, qui scripsit, non recte legerit authenticum, vel quaedam temere, aut opera [orig: operâ] desultoria [orig: desultoriâ] neglexerit, vel mutarit. Castell, controv. quotid. to. num. 5. Sicque iniquum, imo absurdum haberi debet, incertis velle probare certa. Cum minime fallax esse debeat id, quo aliud probatur. l. 5. C. de Iur. et fact. ignor. l. 3. §. 8, de dot. praeleg. l. 33. et 34. ff. de condit. et demonstrat.

Exemplum autem fidem facit, si inter Acta fvertit repertum, Mynsing. 6. obs. 75. num. 1. dummodo per Notarium actorum collatum, mynsing. d. loc. vel in archivo positum siet, Marta in Dig. decis. c. 22. Gabriel. concl. 1. tit. de probat. modo exsistat integre descriptum. Mascard. de probat. concl. 914. et 711. num. 61. et seqq. Cacheran. decis. 69. num. 8. Alex. Trentacinq. lib. 2. de fide Instrum. resol. 8. nu. 8. Gabriel. de testib. concl. 5. num 16.

reputatur. Myns. 6. obs. 74. num. 2. vel denique si exemplum cum originali per Notarium collatum fuit, Gail. 1. observ. 134. num. 24. Myns. 6. obs. 79. num. 3. et 4. praesente, aut per contumaciam absente adversario. arg. auth. qui in Provincia C. ubi d. Crim. agi oporrt. Pertinet huc. quod Vidimus vulgo vocant: cum nempe Princeps, vel Civitas quaedam Imperialis attestatur; se vidisse aliquod Documentum, illudque omni ex parte integrum invenisse: ac postea id describi faciat, suoque muniat sigillo. Vocatur item transumptum.

11. Abbt, Abbteyen, Gefürste Abbt vnd Abbtissin.

Abbas ab Abba est Pater, et vulgo sumitur pro Monasterii Praefecto: Unde et dicitur Praelatus. vid. Beomanni Origin. Lat. verb. Pater. item Anton. Perez. in Regul. S. Benedicti fol. m. 70. Iustinianus Archiman dritam vocat Novell. 5. et 123. vide Konig. Polit. part. 1. cap. 37. Ordines autem nonnulli, inprimis Men dicantes, non habent Abbates, ded Priores seu Guardianos. Habent vero Abbates etiam priores, qui disciplinam Monasticam curant: cum Abbates circa externorum bonorum administrationem magis sint occupati.

Nonnumquam vero in Historiis, Abbates, Proceres, seu Nobiles di cuntur, quod usque in montibus Pyrenaeis observari, testatur Cuiacius lib. 1. seud. 1. et Hugonem illum Capetum, qui Galliae Regnum arte guit adeptus, Abbatem Hugonem fuisse nuncupqtum, asseverat Hortopman. in Lexis. feud. verb. Abbas. Erant autem Proceres, seu Primores, aut Barones saeculares, quibus Abbatiarum proventus fruendos Rex concesserat ad tempus. Iohann Calvin. in tract. d. feudis. fol. 2 ). Exinde forsitan est, daß die Cidster in der Heren Schuß dn Schirm. Et ita Guil. Paradinus annal. Burgund. lib. 2. sub ann. 1103. testatur, se monumenta vidisse compluria, in quibus Proceres Galliae his nominibus usi fuerint: Dux et Abbas, Comes et Abbas, Alibi: Abbates et Comites, Abbatiae et Comitatus.

Abbates autem Principali dignitate condecorati, Gefürstete Aebbt vulgo vocantur, quibus etiam competunt Regalia. Et hi in Ordinat. Cameraepart. 2. tit. 2. et seqq. comprehen duntur verbo Fürstmässige. Eiusmodi Abbates sunt Fuldensis, Hirsfeldensis, Murbacensis, Prumensis, Campidonensis, Stabulensis, Corveiensis, S. Emerani Ratisbonae. S. Galli in helvetia, et olim Augiensis: quod Monasterium nunc Episcopo Constantiensi est incorporatum, qui se nominat Heren der Reichenaw. Achuiusmodi Abbates utuntur in literis et tit. Gratia DEI, Von Gotes Gnaden. Quod item G. Haimeran zu Regenspurg, ein Gefürstet Closter, docet Hundius in Salisburg. Tom. 2. fol. 36. Oeßgleichen Oegernsee, ein Gefürstete Abbtey seye, videre est apud eundem d. loc. Tom. 3. fol. 390. Tales quoque sunt duo Praepositi, nimirum elvvangensis et Berchtesgadensis. vid. Regner. Sixtin. de Regalib. lib. 1. cap. 4. nu. 134. et seqq. Abbatissae item: Quedlinburgensis, Gernrodensis, buchoviensis, Andloviensis, Pauremister, l. 2. de Iurisd. cap. 10. Carol. IV. quatuoru opulentiores Abbates, titulo Principum decorasse [orig: decorâsse], dixi in tr. de statu Reip. sub altern. cap. 3. num. 5. Sed hic mos vetustior esse comparet, ex traditis R. P. Caroli Stengelii in Monasterolg, ubi de Monasterio S. Emerami. Illud ait, Monasterium, Romano Imperio, quoad saeculari immediate subiectum est, a quo et Regalia in feudum tenet. Albertus Romanorum Rex, concedit Abbati Regalia feuda Principatus. Idem fecit Ioannes Rex Bohemiae, nomine Patris sui Henrici Imperatoris, tunc in Italia agentis, Anno 1313. his verbis: Verleihem ihme seine Fürstenthumb vnnd Regalien, etc. Item Wencelsaus et Rupertus, in feudum cocedunt Regalia et saecularia feuda, Anno 1401. et postea A. 1405. Lehenschafft und Manuschafft, etc. unde et Princeps Imperii ab illis Imperatoribus, Regibusque nominatur.

Ludovicus IV. Imp. ita illi scribit: Dilecto nostro Principi, Alberto Abbati S. Emmerani in Ratispona [orig: Ratisponâ]. An. 1332. Ludovicus Marchio, filius Ludovici IV. vocat cum dem Ehrsamen vnd Geistlichen Fürsten. Anno 1348. Principes Bavariae

sunt Advocati, ac Defensores huius Monasterii, quoad ea bona, quae in Bavarita [orig: Bavaritâ] ditione sunbt sita: cetera, sicut et ipsum Monasterium, ad Romanum Imperium spectant.

Idem Dn. Stengelius de Campidonensi Abbate. Consequutus est, inquit, venerabilis Abbas pro se et successoribus omnibus, insigne privilegium ab Adriano Pontifice, in quo Pontifex Campidonam, alteram, vel secundam Romam appellans, ab omni eam Episcopali iugo exemptam, et perpetuo liberam esse statuit. Abbati vero concedit plenam potestatem, ante meridiem sacra faciendi, post meridiem vero gladii, ad exercenda iura forensia, ad tuendos bonos, ac e medio tollendos malos, usurpandi. Unde versus natus, quem Abbas et Princeps loci huius, cum Herbipolensi Episcopatu communem habet.

Campidona sola iudicat ense et stela [orig: stelâ]. Est etiam Campi donensis Abbas unus e quatuor illis quibus inter Germaniae Proceres sunt prmae sedes, quique in consessibus publicis ac pompis maxime honorantur: utpote quibus amplissimae sint Iuris dictiones, nomenque et iura Principum Imperii obtinere censentur. Hoc Monasterium vero advocatos ac tutores habet, Du cem Bavariae, Marschallum; Saxoniae Ducem, Pincernam; Montisfortis Comtiem, Dapiferum; ac Comitem de Nellenburg, Camerarum. Sed de Abbatib. Praelatis, ac iis qui principali dignitate condecorati sunt, pluribus agunt Conrad. Lancellot. in Templo omnium Iudic. fol. in. 864. Ioach. Stephani d Iuriadict. lib. 4. cap. 7. et 8. R. P. Layman. inconelus. de Iurisdist. cap. 6. ubi late de Ordinariis Religiosorum Praelatis. Ac quod olim Abbates utrumque gladium habuerint, testatur Brover. antiquit. Fuldens. lib. 1. cap. 10. Daß der Abbt ein gemainen Schlüssel zu deß Convents Sigill haben soll, vid. in Annal. Eremi Deiparae Matris. fol. 294. Abbatissae â quo et quomodo sint eligendae, et quantam habenant potestatem, colligere licet ex Vivio in decis. Neapolitan. 314, per tot.

ADDITIO.

Inter Abbatissas, quae in Imperio Rom. Germanieo pro statibus Imperii vigore matriculae habentur, vnd Gefürstete Aebbnssin seynd, sequentes recenset hering. d. fideius. c. 7. nu. 518. Die Aebbtissin zu Quedlenburg, Essen, Herivorden, Ober: vnd Nider Münster in Regenspurg, Kauffingen, Lindaw, Gerenrode, Gandershaimb, Buchow, Rottenmünster, Heckbach, Guttenzell, Beinde, etc. Iohann Iacobus Speidel. V. I. Licent.

12. Abthallung der Hertschafften.

Regnum de iure dividi non debet, licet fuerit facta divisio inter Regem Catholicum, et Regem Christianissimum de Regno Neapolitano, videatur Francisc. vivius. decis Neapolitan. decis. 130. et Feuda dignitatum, ex notoria [orig: notoriâ] Germaniae consuetudine, et fueda inferiora, vi iuris feudalis, dividi queant: Gail. 2. obs. 153. Siqueunus ex sociis provocet ad divisonem, relliqui id impedire non possunt. Gail. dict. obs. num. 11. Vultei. de feud. lib. 1. cap. 8. num. 36. vide quae frater meus p. m. respondit. cons. 8. decad. 1. Quando autem territorium dividi potest, etiam Iurisdictio ei annexa, eodem modo (sive allodialis sive feudalis sit) dividi solet, ut multis persequitur Fulvius Pacianus de probat l. 2. cap. 36. nu. 78. et seqq. Si quidem Iurisdictio territorio cohaerens, cum universitate territorii, tamquam accessorium et pertinens, consideratur, ac dividitur, vel transfertur. l. 1. §. 1. Initio. ubi Bart. Bald. et alii ff. de offit. Praefect. Urb. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 6. in not. lit. a. et Menoch. lib. 3. praesumpt 97. num. 10. 12. et 14. Quod et in Italia [orig: Italiâ] observari, tradit Alexander. sonsil. 22. num. 5. lib. 4. vid. me in tractat. de success. et elect. passim. Item Matth. Wesenbet. Part. 1. consil. 32. ubi de Regaliorum divisione.

Ac notandum in huiusmodi divisionib. Der Graff: und Hertschafften, etc. daß, was man zuvor, bey ungethailtem Guet, mit einem Vogt, Holtzwalt, unnd andern Beambten, mit halbem Unkosten versehen, man hernach in Abthailung desselben, mit hoppoltem vertichten muß´. Derohalben es

13. Abtrag.

Dictio Abtrag in sententiis, praesertim eo in casu, ubi quis vulneratus fuit, non solum poenam, vel pecuniariam mulctam, Iudici debitam (die Frevel) sed et id quoque, quod actori pro curatione vulneris, aut si quid praeterea damni es eo is sentiat, deberi poterat (nisi occasionem, provocando alium, ipsemet dedisset) comprehendit. Moller. ad constit Sax part. 4. constit. 10. num 10. vide Speckhan. Centur. 3. quaest. 6. class. 2. num. 5. ubi dicit ex constitutione Elector ali 10. provocantem, provocato, si ipsum quidem non occidit, sed mutilavit aut vulneravit tantum, hoc nomine nihil praestare debere: cum textus ibi expresissme dicat, daß er einigen Abtrag zugeben nicht schuldig seyn solle. v. Farinac. qu. 119. nu. 115. Ac addit, quod verba haec, etiam de expensis in curando vulnere factis, sint intelligenda. Ego in delibatis ex lib. 9. ff. tit. 2. quaest. 1. Sciendum tamen est, quod hoc in casu die Besichtigung vnpartheiischer Barbierer omnino requratur. Dn. Bocer. cas. 8. disput. 2. thes. 34. de L. Aquil. ubi thes. seqq. addir, deformitatis propter cicatrices causatae, acitem dolorum seu Cruciatus, deß Schmertzens, rationem non haberi. Ibique ait errare indoctos Rabulas forenses, quando in libello actionis L. Aquiliae für empfangenen Schmertzen vnd Schaden einen Abtrag begehren. Quid vero si in libello, dolrris (deß Schmertzens) solum fiat mentio, an quis damnum intellexisse censeatur? itadicunt, et sic iudicatum observavit frater meus p. m. im Febr. An. 1614. Vor dem Obergericht allhie ex consilio quorundam ICC. similiter Vorm Hoffgericht 7. Sept. An 614. Inde si ex delicto in futurum debeantur alimenta, veluti si quis Opifici manum dextram amputaverit, non dubium est, vulneratum posse petere operas, quibus caiturus est, arg. leg. fin. ff. de his qui deie. vel effud. Sed in modo probandi observandum est discrimen. Nam pro huiusmodi interesse et damnis, iuraripoterit in litem contra homicidam dolosum, per text. leg. si quando. ubi Iason. num 57. C unde vi. Secus contra eum, qui casu vel culpa homicidium commisit: quia tunc non potest probari per iuramentum in litem, sed testibus, vel aliis legitimis probationibus. Plotus in tract. de in litem. iur. §. 40. num. 6. Roland. a Valle consil 39. num. 2. vol. 2. Ioseph. Ludovic. decis. Lucens 62. num. 32. et in tract. commun. opin. conclus. 39. limit. 1. Ac notandum hic [orig: hîc], quod homicida, si ad mortem condemnatur, non teneatur zu einem Abtrag, vid. Berrlich. vol. 4. conclus. 19.

Ac quid de Iure Saxonico sit receptum, vide Martinum Colerum tractat. de aliment. lib. 3. cap. 12. num. 21. Actor autem qui neque ex iure Civili in litem potest iuriare, veluti quod non ex dolo, sed culpa, vel casu damnum actori illatum sit, liquidationem vel probationem suam, ad informandum Iudicis arbitrium, inprimis petet ex traditis Coleri d. tract. lib. 2. cap. 2. iunctis iis, quae scribit Tiber. Decina. consil. 9. num. ult. vol. 1.

ADDITIO.

In quaestione, utrum occidens teneatur ad interesse coniunctis? inpriomis sciendum est, quod licet quis agere non possit ad aestimationem membrorum seu vitae, Rol. â Vall. consil. 39. n. 3. l. 2. cum liber homo nullam patiatur aestimationem, l. liber. homo. ff. ad L. Aquil. Tamen agi potest, ut finat orationes pro anima occisi, secundum facultates homicidae Rol e Vall. d. loc. n. 5. Item ad expensas factas in medicinis et curatione, c. 1. d. iniur. Cravett.

Cons. 119. n. 5. Roland. n. 8. Alex. de Nev. cons. 85. num. 10. insert. inter Cosil. Crom. divers. ubi tradit, quod Confessores non debeant absolvere homicidas, nisi satis faciant filiis occisi ex damno, quod sentiunt ex morte patris. Similiter, si occiditur filius, ex cuius operis vivebat pater, tenebitur occisor, satisfacere de lamno, quod sentit ex morte filii, dicens, post Florian. in l. fin. ff. d. hu qui deiec. quod operae debeant computari usque ad centum annos: cum unusquisque praesumatur vivere usque ad 100. annos. Sed in hoc est communis opinio Dd. Contra Florian. et Alex. de Nevo, quod habeatur ratio temporis, iuxta determinationem l. hereditatum. ff. ad L. Faleid. vid. Ioseph. Ludovic. decis. Lucens. 62. num. 29. v. seqq. Ubi docet, quod haec locum habeant ad favorem coniunctorum tantum, quos defunctus alere tenebatur, non autem in aliis. Cravett. consil. 116. num. 6. Debent item considerare Iudices, an istae personae, quae non tenentur alere, utputa fratres, patrui et similes personae, alant tamen sponte eorum coniunctos. dotent Sorores, et libenter suscipiant curam domus, veluti boni patres. Nam si aliquis istorum occidertur, secundum Ludovic. d. loc. n 37. deberet haberi ratio damnorum et expensarum ac interesse, que madmodum habetur de illis personis quae tenentur alere suos, utputa pater filios, et sic de similib. aliis Personis, cum libenter et sponte tale onus suscipiant quod est aeque ac si coacte id facerent, adhoc, ut habeatur ratio praedictorum.] Iohann Iacob Speidel. v. I. L.

Est autem hic [orig: hîc] notandum diligenter, quod Iudex in aestimando damno cumprimis spectare debeat vitae genus hominis laesi, puta illius operas et opificium, quod exercet; cuius item sit aetatis: id est, quamdiu adhuc superstes futurus verisimiliter eredatur. gl. ad lib. 3. in verb. impensarum ff. si. quadrup. pauper. fec. dic. per l. hereditarium ff. ad L. Falcid. Sic aliquando nobili militi, utroque oculo ex vulnere insi diose orbato, in camera Imperiali multa milia pro militaribus officiis, quibus postea cariturus erat, per sententiam adiudicata sunt, Gail. 2. d. PP. c. 2. num. 19. et in suprema [orig: supremâ]. curia [orig: curiâ] VVurtembergica [orig: VVurtembergicâ] Anno 1590. 4. Iunii, actori, cui brachium alterum planc inutile factum erat, ad versarius pro eo damno condemnatus fuit in 150. flor. Anno item 1587. 20. septembt. per sententiam reus pro damno iussus fuit flor. totidem dare actori, quod huius brachium et quosdam debilitaverit digitos, non tamen omnino ad eius opficium inutilia haec facta erant membra. Similiter Anno 1588. 14. Martii, actrici, cuiusalterum humerum reusita fecerat debilem, ut ipsa brachio vix uti potuerit, damnum hoc aestimatum fuit florenis centum. Sic etiam Anno 1594. 29. Maii, Actori fabro ferrario, cuius sinistra ad eius opificium inutilis facta erat, reus pro isthoc damno condemnatus est in florenos centum et quinquaginta: Prout refert Dn. Bocer. dict disput. thes. 33. Alia exempla in Schedis privatis consignavit frater meus, nempe Anno C. 1614. in Martio, eiro quinquagenario, qui ob vulnus in capite inutilis factus fuit, et sine bacillo vix ambulare potuit, pro operis, quibus caruit et cariturus erat, cum expensis adiudicatae fuere 723. librae. Sed notandum, daß er vierjährige Versaumhauß, und auff 100. fl. Vnkosten gefordert. Eodem Anno et Mense, cuiudam von Altorff, iuveni 20. Annorum, pro vulnere in capite, cuius causa [orig: causâ] expedite loqui non poturt, et maximos dolores in membris sentiebat, adiudicati 700. flor. darund auch der Vukost (so auff 150. fl. sich deloffen) begriffen. Adde consilium Franconicum Vvehneri. 20.

Aliter omnia se habent, si iniuriarum realium nomine, actio instituatur (quam cum utili Aquilia [orig: Aquiliâ] cumulari consultum omnino est) ubi non solum damnum, sed et iniuria, die Schmaach vnd Bndilligkeit, in considerationem venit. Sicque etiam ratio tunc haberi potest der außgestandenen Schmertzeu, qui alias inaestimabiles sunt, et ita in qualitate damni consi derari non possunt.

Denique apudnos in praxi observatur, daß der Schao, nich: gleich in der Vorprthail taxirt, sondern in gemain ein Abtrag für zugefdogeen Schaden, Arpedlotzn, Versaumbuuß, und sonst auffgewendeten Vnkostenzuerkandt, selbiger aber erst hernachter in puncto taxationis summatim gewürdigt, vnnd in der Nachvrthail gesetzet wird: In Sechen N. ist der hievor zuerkandke Atrag, taxirt vnd gewürdigt für vnd an N. fl. welche der Beklagte dem Klägern baar (oder Züweiß pro Iudicis arbitratu) zuerstatten, schnldig seyn solle. Solet vero iniuriarum nomine si quid adividcetur, statim in prima sententia oder in der Hauptvrthail

determinari. Ibi enim non opus est tali liquidatione, sed Iudex ex qualitate facti de animo iniuriandi cognoscere, et quid co nomine dari debeat, arbitrari potest. Nota ultimo, quod in Kindeshändeln der Abtrag sit, aut dotare, aut ducere, item der Kost auff das Kind vnd Kindelbeth, etc.

14. Abschoß, Abzug, Nachsteur.

Abzug duplex est, aut enim sumitur von Außziehenden, qui emigrant, aut von den Erbschafften, welche in die Frembde transferirt vnd gebracht worden. Quod ius detractionis plerisque in locis, speciali privilegio, lege Municpali vel consuetudine arrogant sibi Magistratus, Thoming, decis. quaest. illustr. quaest. 26. nu. 38. ita ut quandoque decimam, interdum quartam, quadnoque tertiam, den zehenden, vierdten oder dritten Pfenning, aut plus, minusve heredibus peregrinis decerpere soleant. Andr. Rauchbar. lib. 1. quaest. 15. inpr.

Porro in numerum Cicium ascitus, vel nativitate ius Civitatis habens, non tenetur in perpetuum ibi permanere, nec ab istius loci Magistratu det ineri invitus potest; sed eo etiam dissentiente, licitum est ei, domicilium suum alio transferre, et emigrare, modo id malitiose non fiat. lib. ordine 15. §. pen. ff. ad municip. l. in bello. 12. ff. de capitv. et postlim. Graevaeus lib. 2. conclus. pract. concl. 36. consid. 2. num. 3. Honded. cons. 5. num. 13. et seqq. vol. 1. Ego de iure Civium cap. 2. num. 11. ad fin. et cap. 3. num. 10. Quo in casu plerisque in Germaniae locis receptum est, ut in hoc transferendi domicilii et migrationis eventu, certa bonorum portio vel quota, oder etwan auch doppelte Stür, per Magistrum derahi possit. Berlich. lib. 3. conclus. 52. n. 12. Schepliz ad consuet. March. part, 3. tit. 8. Ernestus Cothman. lib. 3. consil. 19. num. 1. 2. etc. Andr. Gail. lib. 2. observ. 36. num. 9. ubi addit, ita Augustae, Noribergae, Spirae, et aliis multis Civitatibus constitutum esse. Dauth. de testam. de mat. test. circ. quam limitat. 24. nu. 69. copen. decis. quaest. illustr. quaest. 11. Gilman. tom. 3. Symphorem. fol. 143. Dapp. de Civitatib. Imperial. fol. 32.

Sed vix dubitari potest, quin statuta den Abzug permittentia valeant. Cum ea in Recessu Comitiorum de Anno 94. Ratisbonae celebrato, non obscure approbentur. Arumaeus ad Aur. Bull. cap. 16. num. 13. fol. 269. Cöppen. decis. 11. vid. Berlich. lib. 3. conclus. 51. et seqq.

Quod autem quidam tradunt, non deberi die Nachsteür, eo in casu, ubi subditi inviti emigrare coguntur, quemadmodum ita decisum fuisse in causa Hailbronn, contra die Statt Schwäbischen Gmündt, refert Reichvvin. in formul. fol. 202. num. 3. Id vix est, ut probari queat, cum pax Religiosa de Anno Ch. 1555. § Wa aber vusere, etc. contradicat. vid. Dn. VVilhelm. Anton. in Corallar. annexis tractat. de Induciis moratoriis fol. m. 13. Sed quaestio est, an tale onus de novo institui queat (cum sit regale) absque praescriptione vel privilegio Imperatoris? quodnon videtur.

Si vero Magistratus alicuius ditionis, Civitatis vel loci, ius habeat detrahendae vel deducendae certae portionis de ihereditatibus, Legatis, fideicommissi, mortis causa [orig: causâ] donationibus, rebus utensilibus vel expeditoriis, quae alienigenis, peregrinis vel exteris obveniunt, utrum hoc iure vel privilegio, adversus liberos Parentum, vel Parentes liberorum heredes uti possit? quaerunt et negant nostrates. Rauchbar. d. quaest. 15. Schaeffer. pract. quaest. 10. pract. 2. Sed usus affirmat. Si enim potest ein Abzug genommen werden, von deme, so einer hinauß nimbk; Ergo etiam von deme, so einer von den Eltern erbet. Est enim die Nachsteür, und kombt diß Orths die Erbschafft auß der Steür. Ego de aerar. cap. 4. §. 14. num. 3. Bornitius de aerario cap. 31. Pistor. 1. quaest. 50. num. 15.

An etiam hoc ius detractionis locum habeat in nominibus debitorum? vid. omnino Modestin. Pistor. part. 3. qu. 124. num. 122. etc. De dote autem, vestibusque festivis, vix est ut iuste detrahi quid possit. Cöppen. decis. 6. Liberat etiam ab onere hoc Academicos Cothman. consil. Academ. 39. cumque secutus Arumaeus ad A. B. cap. 16. num. 14. fol. 269. Tubingae vero, tantum Professorum et Officialium Academicorum heredes descendentes. hic [orig: hîc] sunt immues.

Sed contra quos, quibusque in bonis locus sit huic iuri, quibus item cauteils queat circumveniri? consule Berlich. tom 3. concl. 53. ac vide meum tractatum de Aerar. cpa. 4. §. 14. vers. tertio.

Utrum Magistratui competat der Abzug in mobilibus vel immobilibus, si haec defunctis reliquerit, velis, qui domicilium alio transferre cupit, habeat in alieno districtu vel territorio vide Rauchbar. quaest. 17. Et videtur, ad id esse respiciendum. ob dise Güter zuvor in loco domicilii versteüret worden.

Alias regulariter non solvitur der Abzug de bonis extra territorium sitis, Rauchbar. d. loc. Ego all. loc. solvitur enim vi Iurisdictionis, quae non exten ditur ultra territorium. l. fin. ff. a. Iurisdict. et statuta non extenduntur ad bona alibi sita, puta si concernant ius suc cedendi. Sed dici posset contrarium valere: quia Civis etiam collectatur ratione bonorum, extra territorium sitorum; haec detractio autem est collecta, eine Nachsteür, etc. Ergo, etc.

Ob von Geistlicher Erbschafft ein abzug zugeben? haec quaestio cum a me in Consiliis part. 4. late tractata et discussa sit, cius fundamenta, hic [orig: hîc] repetere nolo. Videri etiam potest die Wormdsische Rahtung. tit. 3. item Marta in tract. de Iurisdict. part. 4. fol. m. 213.

At utrum Peregrinus vel alienigena, cui quid legatum est, hanc detractionem in re legata [orig: legatâ] admittere, an vero haeres eam redimere, integramque legatario praestare teneatur? tracta. Rauchbar. quaest. 16. Sane cum onus hoc personae, non rei occasione imponatur, magis est, ut heredem non tangat.

Verum, iurisratione inspecta [orig: inspectâ], quemadmodum collectae; ita et der Abzug, Regalibus adscribi debet. nec itaque a Nobilibus de novo, non veteri consuetudine suffragante exigi potest: ut iam innui.

In Wurtembergico Ducatu, müssen die jenige Frembde, deren Herrschafft nit sonderbahr mit jhrer Fürstl. Gn. etc. verglichen, die Nachsteür der Erhschaffren, so im Land gefallen, erlegen. Sonsten aber darff ein Burger ohn allen Entgelt ferey hinwegk ziehen, idque vigore deß genandten Tüwingischen Vertrags de Anno 1514.

Vicinum hisce Iuribus est Albinagii Ius, quod in Galliis, egalibus accensetur, Fr. de Clapperiis decis. caus. 1. quaest. un. part. 4. caus. 2. quaest. 1. p. 14. Nobilis. Dn. Mager. tract. de advocatia armata. ap. 15. num. 136. etc. Ego deiuribus Maiest. Polit. cap. 7. num. 6. et de Iure Civium cap. 4. num. 2. vigore cius, hereditates Peregrinorum, in universum Fisco cedunt. Eoque in casu aequum est, ut talionis ius erga eiusmodi populos usurpetur, vnnd daß man auch die jhrige nicht erben lasse. Schultes. quaest. praect. 6. add. Hart. Pistor. observ. 43. Loviis Servin. des Playdoyez tom. 2. f. m. 281. et seqq. ubi elegans habet arrestum Parlamenti, sur la quaestion si les enfans d' un Francois ou Francoise demestique de feve Madame Margueriute de Franche Duchesse de Savoye nais hors de France sont capables de succession en ce Royaume et comment. Sapit vero ius hoc morem Romanum antiquiorem, quo peregrini pro hostibus habebantur: Id, ut erga barbaros et infideles usurpari potest; ita iniquum est, si Christianos in una Ecclesia viventes gravet, inter quos nempe ar citor cognatio, vinculumque fraternitatis esse debet.

ADDITIO.

In Flandria est Ius, quod vocant Issugrum exitusee, quo hereditate Cius, non Civi delata [orig: delatâ], eriam filio, fratrique Urbium, Curatores ex ea decimam bonorum non feudalium, in publicum vertunt: et quo nemo in alterius cuiuscumque Urbis aut Castellariae ius corpusque cooptari permittitur, praeterquam decimis persolutis Magistratui loci, a cuius iure et quasi complexu disceditur, nisi ea Societas locorum contracta (quam Hansam vocant) interveniat, Iacobus Marchantius in descriptione Flandriae lib. 1. fol. 23. tit. de Legibus et Lingua. Quod ex iis exemplis est, quae aliquid ex iniqueo habent, quod publica [orig: publicâ] utilitate compensatur; hoc tributum Plinius Secundus extraneis dicit esse tolerabile, domesticis autem grave: itaque his remissum, ne lacrimae parentum aut filiorum sint vectigales. Videtur enim primitus invaluisse ad alendam frequentiam populorum in suis sedibus, et ad familias ibi conservandas; veluti Israelitis bona, filiasque extra Tribum transferre non licebat.] 10. Iac. Speid. V. I. L.

15. Aach.

Aach, iidem veteribus quod Wasser: unde Baach, q. bey Aach, Ruffach, Rubea Aqua, Rottwasser. Achen: Aquisgranum.

16. Acadamiae, Universitäten.

De Etymo Academiae, vid. Bacmanni Origines fol. m. 149. De Academiis in genere, Lips. lib. 2. Lovan. deque nec essitate et antiquitate Scholarum, late R. P. Laymann. in iusta defensione fol. 74. ex Theodoreto lib. 4. historias cap. 18. Et quod Academiae a Wiclefo fuerint damnatae, docet idem Dn. Layman. d. loc. fol. 68. De Academiis, ubi non est cura pietatis, vid. R. P. D. Wagnereckh. in notis ad Augustan. Confession. fol. 237. et quae sit Academica libertas? Sagittar. Quaestion illustr. de eod. 4. th. 7. Quid Cuiacius de Academiis senserit, refert Limnaeus in praefat. ad Dan. Ottonis Ius Public.

Monasteria olim Academiarum fuisse loco, sunt vi dicunt. v. me tr. d. Maiest. fol. 136. Qua de re ita R. P. Carol. Steu, geldo Monaster. inpraefat. ad lector. Adiunctae oim, inquit, Monasteriis erant Scholae, in quibus et tenerior aetas ad aetatulae huic consentaneas literas informabatur. et maturior ad maturiores ac severiores. Praeerant Scholae doctissimi [orig: doctissimî] quique et probatissimi Monachi; hoc tamen discrimine, saltem aliquibus locis. ut duplices essent Scholae; aliae internae, Religiosis erudien dis dicatae; aliae externae, in quis [orig: queis] saeculares, procerumque et nobiliim liberi institu ebantur. vid. Antiquitat. Fulden. fol. 35. etc.

De hoc eodem instituto praeclare scripsit Trithemius in Chron. Hirfaugiensi, et post multa haec subiungit: Magna in eis fervebat devotio: arsit in corum mentibus regularis desciplinae zeuls commendandus, qui eos numquam sinebat esse otiosos: salvo enim officio Divino, cui omnes devote insistebant, de reliquo Monachi studio vacabant scripturarum, quibus non solum illuminabantur intellectu, sed etiam compungneb antur affectu. Ita de Collegio Leodiensi, praeclare Chronicon Belgicum magnum his verbis: Fuerunt hoc tempore (An. 1131.) in Ecclesia Leodinensi Canonici residentiam facientes, filii Regnum 21. Ducum quoque filii 14. Comitum vero 29. Militum et Baronum 7. inter quos etiam fuere [orig: fuêre] plutes diversarum gentium Doctores et Magistri sollennes. Qua de re ita etiam scribit Aub. Miraeus, in laudat funebri S. Thomae, quae iuncta est eiusdem Miraei originibus Monasticis. fol. 399. ubi inquit: celeberrimas olim Scholas suis in Monasteriis Benedictinos habuisse: Enim vero maiores nostri literas tradendi curam, iam inde a primis Ecclesiae temporibus, Sacramento ordini demandandam esse censuerunt, quod plurimum referre existimarent, si pueri pietatem cum literis sensim instillatam auribus, oculisque imbiberent, apud viros Ecclesiasticos assidue versantes. Primis itaque saeculis Benedictini in Palaestra illa Scholastica, magno et suo et Rei publicae commodo desudarunt: unde et nationum omnium favor, et opes illis immensae accesserunt. Idem postea studium atque operam erudiendeae iuventuti PP. Dominicani im penderunt, ut Ferdinandus Castelus, et aliis rerum a Dominicanis gestarum Scriptores, Petrus item Ribadeneria in vita B. Ignatii Loiolae commemorant.

Successerunt, seu potius adiunxerunt se hisce, PP. Societatis IESV: qui in toto terrarum orbe apperuerunt Scholas.

Postea separatim constitutae sunt Academiae. Sic teste Petr. a Beck. in descript. Aquisgran. fol. 66. De Carolo Mag. loquens. ad fidei, ait propagationem scientiarum sacraria, et Academias instituit, pariensem, in qua fundanda usus est quaturo doctissimis Discipulis: Beda venerabili Presbytero, Alcuino Rabano, Claudio et Ioanne Scoto, quos ex Anglia [orig: Angliâ] accivit, et a quibus multa Carolus didicit. Recognoscit hoc beneficium pie et prudenter Perpinianus in Orat de Div. et Hum. Philosoph. aitque, ante octingentos Annos circiter, in Urbe Parisiensi summi Imperatoris Caroli Mag. auctoritate; Humanarum, et Divinarum artium sedem constitutam, et aetatibus singulis ingenii, industriae eruditionisque exstitisse florem: addit per paucas esse Scholas bene constitutas, quae ortum et Incrementa suae Scholae, Parisiensi accepta referre non debeant: aiunt alii ipsum Carolum quodam tempore visitasse Scholam Universitatis.

Parisiensis a se institutam, conspexisse compositiones pauperum, profecumque in studiis, ac dialudasse promissis promotionibus; Divitibus autem ac nobilibus, confidentibus in splendore familiarum ac opulentiis, minitatum interposito Iuramento, ni studiis impensius invigilarent, frustraturum eos omni gradu honorum. Ille etiam idem Universitatem Bononiensem, Gymnasium Ticinense, nunc Papiense, in Osnabrugg quoque Scholas erexit, in quarum altera Graecae, altera [orig: alterâ], linguae Latinae professio fieret.

Palatini Vicarii omnia agunt, ut Provisores Verwefer vnnd Verwalter: corumque potestas in rebus est, quae vel omnino non, vel haud sine incommodo moram admittunt, ut insra Deo dante, dicam suo loco. At vero Academias erigere, Principes novos facere, etc. res sunt, quae moram non modo patiuntur, sed et postulant. Quare nec Argentoratenses Academiam a Vicario, sed a Caesare petiverunt.

Ius ergo Academiae erigendae, afflictus in c. 1. in pr. quae sint regal. merito recenset inter ca, quae soli Imperatori competunt. Zasius part. 15. de fend. num. 14. Cl. Seyssel. in specul. feud. tit. qui feud. dareposs. Matth. Stephan: de Inrisdict lib. 3. part. 2. num. 2. Ordinat. Camer. part. 1. tit. 3. §. Deßgleichen. Ego d Maiest. folio 185. etc. Imo creatio Doctorum, Licentiatorum; etc. ad reservatam potestatem pertinet Imperatoris, nec eam gratiam, nisi ex indulto Imperatoris quis habet: sed nec hactenus ullus a Vicario creatus est Baccalaureus, multo minus Academia instituta. vide Suevium disc. 7. de Iur. publ. cap. 22. num. 5. apud Arumae.

Ac hic [orig: hîc] notandum est, daß wider die drey Niderländisch Stadische Academien in einer Sach vor de Ost Frießländischen Hoffgericht excipirt vnd fürgeworffen worden, daß selbige nicht vnder dem Reich, oder von Kayserl. Mayest. privilegirt, darneben die Acta dorthin nicht verschickt werden mögen. Vngeacht der eine Thail darauff gerugne, mit fürwenden, daß dise Sach reparationem aggerum berührenehüe, darvon man der Orthen Bericht habe; Aber der ander Thail ist darauff beharzet, mit Fürgebung, daß Ost Frießlandt ein ansehenlich Glid deß heyligen Röm. Reichs, darumben sich nicht gebühren wolle, daß man von dannen auß Acten dorthln schicke, etc.

Neque tamen dubium est, quin a Pontifice erectae et confirmatae Academiae, pro veris Academiis sint habendae. Matth. Stephani tract. de Iurisdict. lib. 3. part. 2. num. 19.

De mero Imperio Academiarum, vid. Discurs. Crim. Helfr. Hunnii m. fol. 84. Böckel. disquisit. vision. 3. num. 20. et an Rector Academiccus deposito Officio, iniuriarum nomine conveniri possit, wann er einem vnrecht gethon? eundem d. loc. fol. 98. ubi respondet affirmative extextu l. nec Magistratib. ff. de iniur. Nam Magistratus deposito Officio, tenetur respondere de gestis per se in Magistratu. Et videtur suadere ipsa ae quitas: cum Magistratus quoque sint addicti ad leges, ut non liceat quid iniuriose facere, et si excedant Officium, vim facere videntur. Et si aliter statueretur in Magistratu Academico, quam in Magistratu Municipali, tum sequeretur hoc absurdum, quod membra universitatis non essent liberae, sed sub servitute fere Turcica, ut est in Resolut. Lipsens. Scabin. quaest. 89.

Academici an Clericis comparentur, vid. Lindenman. histor. Iuris. Rom. thes. 71. et 75.

Estque porro Germania prae ceteris nationibus hoc nomine felicicor, quod plures celeberrimas Academias habet. Ut est Heidelbergensis, condita a Rupero Ruffo Electore Palatino Anno 1346. confirmata An. 1387. 18. Octobr. Pragensis a Carolo IV. Imperatore et Rege Bohemiae An. 1361. Vienensis a Rudolpho et Alberto III. Austriae Archiducibus, fratribus Germanis, eodem An.

De hac Academia, et eiusdem Regimine, ac quod inceperit sub Friderico II. An. 1337. vid. Lazzium de Vienna lib. 2. cpa. 7. et lib. 3. cap. 5. ad fin.

Coloniensis cura [orig: curâ] et opera [orig: operâ] Senatus An. 1388. Erphardiana a Dagoberto Francorum Rege, ut aiunt instituta, a Bonifacio IX. Pontifice Max. privilegiis honorata An. 1391. Herbipolensit a Ioanne Episcopo VVürciburgico Anno 1404.

Lipsiensis a Friderico I. Electore Saxon. An. 1409. Rostochicnsis a Ioanne et Alberto, Ducibus Megapolensibus, et pariter a Senatu Rostochiensi Anno 1415. Gryphisvvaldiana, condita ab Vratislao IX. Duce Pomeraniae, A. 1457, 18. Octob. Basileensis a Senatu Basileensi An. 1459. Friburgensis ab Alberto VI: Archiduce Austriae, Anno 1460. Ingolstadiana a Ludovico et Georgio, Patre et Filio Ducibus inferioris Bavariae An. 1472. De qua Academia,vid. Hungeri Oration. part. 1. Oration. 7. et part. 2. Orat. 39. Item Dn. Hund. in Salisburg. tom. 2. fol. 416. Tubingensis condita ab Eberhardo Barbato, primo Duce VVürtembergiae A. 1477. introducta 3. Iulii Moguntina a Diethero Isenburgico, Archiepiscopo Moguntino An. 1482. vid. Serrar. rer. Moguntiacar. lib. 1. cap. 34. VVitebergensis condita a Friderico III. Electore Saxoniae An. 1502. introducta 18. Octobr. Francofordiana a Ioaachimo I. Electore Brandenburg. An. 1506. Marpurgensis a Philippo Hassiae Landgravio An. 1516. Argentinensis a Senatu Argentinensi: incepta Anno 1538. nuper demum Privilegiis ornata. Regiomantana ab Alberto Marchione Brandenburgico, primo Duce Borussiae Anno 1544. Ienensis seu Salana. condita â Ioanne Friderico I. Electore Saxin. An. 1548. introducta An. 1558. 2. Februar. Duacensis in Belgio a Philippo II. Rege Hispaniae An. 1561. Dillingana in Suevia [orig: Sueviâ], ab Ottone Truchsessio Vvalpurgio, Episcopo Augustano et Cardin. An. 1564. Ludgunensis Batavorum ab Ordinibus An. 1575. 1. Febr. Iulia Helmstadiana a Iulio Duce Brunsvvicensi et Lunaeburgensi An. 1576. Althorphiana a Senatu Norimbergico Anno 1581. Giessena a Ludovico Landgravio Hassiae An. 1607. introducta 7. Octobr. quae tamen ante paucos annos iterum Marpurgensi (cuius Colonia crat) iuncta fuit.

Sunt et aliae Academiae in Germania, ut puta Trevirensis, Molzheimensis, Franeckerana, Gröningana, Rünthelensis, Lovaniensis, de qua vid. Lipsium lib. a. Lovan. et Vernulae tractat. singular. De Academia Gretiensi, Pontani bellariafel. 528.

Galliae Academiae sunt, Farisiensis a Carolo Mag. condita An. 791. Ludgunensis An. 830. Montispesulana An. 1196. de qua exstat tractatus singularis. Aurelianensis a Philippo Pulchro Rege Galliae, et Clemente V. Lemovicensis a Pontifice Romano An. 1312. Cadurcensis a Ioanne XXII. Rom. Pontifice An. 1320. Adegavensis a Ludovico I. Duce Andegaviense, Reges Siciliae et Neapolis A. 1346. Avenionensis An. 1391.

Italicae Academiae: Bononiensis cuius Theodosius II. Imperator habetur auctor An. 423. Dn. a Pflaumern in Mercur. Italic. fol. 52. et Nathan. Chytrae. fol. 179. Papiensis, si ve Ticinensis Insubrium, fundata a Carolo Mag. An. 791. instaurato a Carolo IV. Imp. An. 1361. Patavina a Friderico II. Imp. An. 1221. Ferrariensis a Friderico II. Imp. eodem anno. Dn. a Pflaumern d. l. fol. 80. Perusina in Hetruaria [orig: Hetruariâ] florere caepit Anno 1290. vid. Gentil. de Academ. Oxon. et Perusin. Pisana in Hetruria instituta a Laurentio Medice, Principe Florentino, reparatur An. 1539. Senensis a Pio II. Pontif. Rom. An. 1387. Sed de Academiis Italicisvid. Orat. Riccoboni de insigni Academ. animosorum tom. 1. fol. 50. et de Academia Patavina fol. 180. et multis seqq. De Academia della Crusca. Oration. Mascardi Italic. De Verona tractat. Italic. de laudib. Veronae fol. 96.

Angliae Academiae: Cantabrigiensit a Sigisberto Orientalium Anglorum Rege in stituta Anno 630. Lindifarnensis ab Osv valdo Northumbrorum Rege An. 640. Oxoniensis ab Alfredo Rege Angliae An. 895. de qua vid. Cambden. in Britannia fol. 289.

Hispaniae: Conimbricensis in Lusitania [orig: Lusitaniâ] a Ioanne II. Rege Portugaliae, an. 1482. Complutensis a Francisco Ximene Archiepiscopo toletano: Hispalensis a Roderico de S. Aelia: Toletana a Francisco Alvaro: Granatensis a Fernando Talabruicensi Hieronyminao, anno 1517. Salamanticensis, etc. quas recenset Bibliotheca Hispanica, edita in 4. apud Wecheliano.

Dania habet Haffniensem a Christiano III. Reg. Daniae et Nortvvegiae conditam anno 1539.

Folonia Cracoviensem, a Casimiro II. Rege Poloniae, annn 1364. confirmatam ab Uladislao Iagellone, anno 1400.

Sed de iure Academiarum, vide Dn. D. Thomam Lansium Matth. Stephani, et me. in tractatibus haec de resingulariter conseriptis. Quo et maxime conferunt Consilia Academica Dn. Cothmanni. Et historias Academ. congessit. Middendorpius. Chronologiam etiam Academiarum habet Dn. Alstedius in Chronologia sua tit. 23. Historias vero et Encomia singularium quarundam Academiarum, plures conscripserunt. Perusinae nempe et Oxoniensis Alb. Gentilis. Gymnasii Pataviensis Ricceobonus. De Montespessulana, Ioh. Steph. Strobelbergerus, et de Academia Tubingensi, videri potest tr. meus de Maiest. fol. 186. ut et ir. de iure rerum fol. 64. etc.

Exhibent etiam Catalogum omnium Academiarum, Svvertius in Athenis Belgicis fol. 59. etc. Alsted. in Chronolog fol. 143. Chronicon Chronicorum fol. 1280. add. Reusner. in Isagog. histor. fol. 163.

Quid sit autem Academia. et ubi et a quo sic dicta, tam exacte quam breviter docet Laertius lib. 2. in Platoni. de quo sic: Reversusautem Athenas Scholam habebat in Academia. Est vero Academia Gymnasium suburbanum, nemorosum, ab Heroe quodam Academo appellatum. Et mox subdit, primitus Hecademiam ab eodem Hecademo nominatam, productis tam Eupolios, quam Timonis versibus. Timonis de Platone sunt hi:

Hos inter Duxille Plato latissimus ibat,
Cuius ab ore melos manabat, quale Hecddemi.
Arbustis lepida modulantur voce cicadae.

Eadem [orig: Eâdem] de appellationis origina invenies apud Aristophanis Scholiasten ad Nubes; et apud Sui dam in lexico. Unde Horatii versus lib. 11. ep. 11. Sic legendus est:

Id est, quaerere veritatem inter Academicos sive Platonicos: non autem scribendum Academi, cum nullus ita vocatus sit.

Suidas porro tria dicit fuisse Athenis Gymnasia: Lycaeum, Cynosarges, Academia? v. Petr. Halloix. Soc. IESV Notas in vitam S. Iustin. fol. 281. Nec infrequens fuit, Gymnasia ex loco denominare. Ita etiam dicti sunt Stoici, a loco ubi disputabant; quie soa\ poikilh\, id est Porticus vearia sive elegans appellatur, a varietate asserum aut tabularium depictarum, quibus ornata erat. Pariter Peripaterici dicti sunt a ambulatione: Graece enim peripatei=in, est ambulare, quod Aristoreles, eorum Princeps, ambulando philosopharetur. Halliox dict. loc. fol. 287.

17. Actum, oder geschehen seyndt dise Oing.

Huius claus. effectum esse dicit Honded. cons. 33. num. 45. et seq. vol. 1. ut Instrumentum lectum fuisse partibus, probet. haec item clausula den otat Instrumenti per fectionem illiusque publicationem: maxime in principio adposita inveniatur, non in medio vel fine. Marta claus. pat. 1. claususl. 4. vid. Anton. Hering. de fideiussorib. cap. 7. num. 481.

18. Adel, Edelmann, Edle Knecht, Adelschalck.

De Nobilit. et Origine Nobilitatis, vid. Guilliman. Helvet. 2. c. 11. fol. 240. etc. et Stumpff. in Helvet. lib. 4. fol. 291. etc. Item Reinecc. von deß Adels herkommen. Schlesisch Ritterrecht, ubi multa etiam habentur de iure Nobilium, et probatione Nobilitatis, add. Schlesische Ritter-Chronicklib. 3. cap. 24. Pontan. lib. 6. Origin. Francic. cap. 15. Tiraquell. stephani et Petr. Frizo. in tract. sing. item Nolden. Fridenreichin Politic. part. 2. cap. 25. Bullae.

Discurs. Academ. 4. Lexic. Calvin. verb. tngenuus. Balthas. Thomas. fol. 13. et seqq. Keckerman. in Etich. Casman. Politic. fol. 267. ubi, quid cavere debeant. Bisciol. ver. lection. 2. lib. 7. cap. 10. et duos Dialogos inter Prosas Tassi, ubi fol. 396. quomodo nobilitas et dignitas differat, docet. Cur Nobiles Italis, Gallis, Anglis. etc. Gentiles dicantur, habet Vvelser rer. Augustan. fol. 128. Sed cius mentem ego non capio, et potius dici Gentiles a gente, quasi Geschlechter, puto.

ADDITIO.

Ius Nobilitandi proprie ad Iura Maiestatica et sic ad Imperatorem pertinere, extra dubium est. Sed quaeritur, utrum Nobilitas ab Imperatore plebeio alicui concessa valeat et effectus suos porrigat in terris non subditis Imperio? Ac licet non desint argumenta, quae in contrarium afferri possint; ca tamen quin ad hanc quaestionem affirmative respondetaur, nihil faciunt: videatur Grivellius in decis. Dolan. 32. per tot. Praesertim, quando Nobilitatio eiusmodi coneditur ab Imperatore generaliter et simpliciter, neminique is nocere cupiata Ac ita habilitatus aut horitate suprema [orig: supremâ] (qualis est Caesarea) ubique locorum habilis est censendus quoad omnes effectus temporales, per quos praeiudicium non infertur cuiquam per ea quae tradit et probat Angel. cons. 350. num. 6. et 7. Accedere potest et hoc, quod 16, qui Principis rescripto nobilitatur, iisdem omnino privilegiis gaudeat, quibus de iure communi gaudere possunt ac debent ceteri Nobiles, in quibus longae va et diuturna nobilitatis qualitas ex avorum suorum gloria elucescit, alias frustratorium et elusorium esset illud Principis beneficium, si ut alii nobiles non haberentur. Grivell. d. loc. num. 33.

Notandum hic [orig: hîc], apud Gallos novae Nobilitatis Codicillos non valere, nisi a Magistris Ratiociniorum. Parisiens. comprobentur, Chopin. d. Doman. Franc. cap. 63. num. 3. Ideoque hanc nobilitatem ambire cumprimis pecuniosos, et non mediocrem inde segetem metere posse Principem, constat.] Iohan. Iacob Speidel. V. I. Licent.

Germ anicum autem Edele oder der Adel, forte a Graeco a(/eqlios2, descendit, vid. Itinerar. Grasseri fol. 264. Crus. paralipom. cap. 22. et quae ego notavi in tract. de ordin. Equestri Quod benemeritum notat, seu proemio affectum: quo ipso Nobilitatis origo demonstratur. Stephani de nobilitate cap. 1. num. 10. Hebraei etiam Atsilim. optimates, Magnates selectos, a vulgo separatos, et axillarum instar in populo eminentes vocat. Sunt qui a godal derviant, quasi magnos. v. me. tr. d. tribus domest. societ speciebius fol. 87. et seqq. Adde Andr. Helvigium in Originib diction Germanicarum verb. Adel, Adler, Edel. Nonnulli ab Aquila dictum putant, vom Adeler, quod ut illa altius volatu penetrando, aves longo post se intervallo relinquit; ita et Nobiles virtutum gloria [orig: gloriâ], ceteros hominum ordines longe antecellant. (Verum Aquilam potius ab Adel) quasi nobilis avis (quam e contra dictam puto) vel ab a)delei=, ita enim placuit, quia Nobiles propter virtutes omnibus placent, vel ab e(/delon sedes, hoc est, possessio et bona, qui Nobiles ut plurimum aestimantur ab opulentis possessionibus.

Sic et ab Adelo Frisonis. Frisconicae gentis conditoris filio. Suffrid. Petri in descript. Fris. decad. 1. cap. 2. in fin. Iosias Nolden. destat. Nobil. cop. 1. nu. 15. et seqq. ut et ab Adelingis vel Edhilingis Syxoniois, qui erant praecipuae dignitates proceres, Andr. Knichen. de Iure territ cap. 1. num. 28. et seqq. perperam deducunt: cum hi potius vom Apel ita fuerint cognominati. Quod vel ex ipso Knichenio adparet. qui d. loco post alios ait gentem Saxonicam tripartito constitisse ordine. Alii siquidem Adelingi, nobiliores seil. Frilingi alii, quasi libert relicti, Lazzi ceteri, id est, Coloni seu ad scriptitii glebae, aigne Leuth, indigitati, Christ. Lehemann. In der Speyrisch Chronick. lib. 2. cap. 4. v. omn. Glossar. Lindenbrogii in verbo Adalingus. Ac de Adelingis vid. Reinece de Saxon. Origin. fol. 9. et seqq. ac quod ex iis creabantur Duces ac Comites, cundem ad Caroli Annalec fol. 13.

Et quamvis ut allegatus Dn. Nolden. d. l. num. 29. inquit, omnes subditi, aut etiam Cives olim in genere Leut, sive Leudes, aut etiam Leodes fuerint dicti, Goldast. ver. Alemanicar. tom. 1. fol. 220 et seqq. Lindebrog. in glossar. verb. Leudes. Inter hos tamen quidam homines servientes, Arme Leut, servilis sive potius libertinae conditionis dicebantur, non â paupertate, sed â manu seu brachio. Ego d. tr. d. trib. domest. soc. speciebus. fol. 31. Inde Galli dicunt de main mort. Nobiles

vero specialiter Mann sive Manne indigitabantur, Ego in discurs. de com. et Baron. num. 16. Pariter ut apud Hebraeos discrimen erat inter cives, ut alii Viri, vel filii Viri, alii alicuius hominis dicebantur. Piscator in Schol. ad Salomon Proverb. cap. 8. Drusius Hebraic. quaest. lib. 1. cap. 21. et ad loca Genes. cap. 31. Pari fere sensu, quo nos dicimus Patritios simul et Plebeios. Haecque differentia Psalm. 49. v. 3. planissime observatur, ubi ita loquitur Propheta: Ausculate omnes habitatores orbis, etiam filii hominis, et filii viri, pariter Dives et pauper; et qui filii viri indigitantur, pro Nobilibus sumuntur. Similiter iure feudali Saxonico, Vasalli simpliciter Manne vocitantur, quasi praediti virilitate, animoque strenuo et recto, Petr. Heig. part. 1. quaest. 2. num. 85.

Cur familiae Nobiles dicantur antiquae, ceterae vero non, vid. Martin. Centur. 6. disputat. 9. quaest. 9. an a morte etiam quis nobilitetur, eun dem d. cent. disput. 10. quaest. 7. qui idem d. loc. quaest. 9. in Iyrannide nullos esse Nobiles docet. Ac Nobilitatem maxime conservare et acuere Ius primogeniturae, demonstrat Marthaei in vita Lignatii lib. 1. cap. 1. Quod humanum non constare possit uno genere hominum, statuit Danae 2. cap. 6. Polit. fol. 77. Ac tutius et melius censetur, si generis Nobilitas inspiciatur, quam divitiarum: quia alias omnes divitias appeterent, et malis artib. eas acquirerent. Interim tamen divitiae nobilium sunt conservandae per feuda, fidei commissa familiae, Renuntiationes feminarum, Maioratus, etc. Paucos Nobiles olim sub. Francis fuisse, ex Stumpffio in seiner Schweitzer Cronicklib. 4. cpa. 29. refert Crasius lib. 10. part. 1. fol. 263. ibi: His temporib. quibus Clodoveani Franciam regebant, non reperitur tanta nobilium multitudo, quanta insecutis longe temporibus. Non enim multa fit mentio nobilium in Chronicis, Instrumentis, Literis, etc. Hertzog, Fürsten, Graffen, etc. fuere solum nomina Officiorum, non autem tituli ex propagatione generis.

Notandum etiam hic [orig: hîc], daß vor Zeiten zu den Burgundt Stätten gemainglich Edel leuth gehört, uti apparet auß den Kützingischen Actenfol. 20.

De Orgigine der Edellenth, etc. Titul von den Dörffern, Guilliman. in Helvet. lib. 2. fol. 217. ubi Legem ita sonantem adducit: Qui â Principe aut eius Propinquis, aliquid benignitatis acceperint; eius erigant et conservent titulos, ut et ipsi et eorum liberi, se Regi obligatos sentiant, et inde confiteantiur. De Nobilium vitiis, consule Histori. de Francois 11. fol. 668. De Nobilitate Batavia, videatur Iunius in Batavia cap. 19.

ADDITIO.

Non ignotum est, quin Nobilitas in tres species, seu ramos diffusa, Virtuti una, Natura altera, Tertia Doctrinae debeatur: neque refragandum, quin secunda, quae sanguinis est, si a prima, i. e. scaturigine sua desciscat, nomen nobilitatis haut mereatur: non secus atque rivus ex puro fonte emanans, si foedas cloacas praeterlapsus, fluentem in quinet, non aquae limpidae, sed lacunae turpis nomen obtinet. Imo tertia, quae a doctrina oritur, non videtur infimo gradu aestimanda, vel ipsius Caesaris Sigismundi testimonio, ceteris praeferentis nobilitatem ingenii erviditi, et ad domesticos procere saepe dicentis: Sese uno die quamplurimos baltheo, aut opinione vulgi nobiles creare posse; at vix intra decennium unicum ab ingenio et scientia no bilem. Marchantius in descrript. Flandr. lib. 1. tit. de casse Nobilitatis. Ubi de specieb. Nobilium. Flandriae agit, quorum vel in ordinib. suffragia, auctoritasque, vel in Principis familia, aut Rei pub. administratione, opera ususque requiruntur. Horum alii Baroniis quaedam Toparchiis, alii Muniis feudalib. hereditariisque insigniuntur; quibus baltheo Equestri exornati, adiunguntur, aut illinc oriundi: quos Scutigeros vulgus vocat, auctore Plinio: qui scribit: Romanos, post exactos Reges, in Scutis, quibus pugnae obibantur, expressisse imagines, titulosque eorum; qui illis usi fuerant, et sacris, privatisque aedibus ostentasse, etc.] Iohann Iacobus Speidel. V. I. Licent.

An Comes vel Baro, ducere possit aut debeat Nobilem? tractavi in meis Consiliis part. 2. quo lectorem remitto.

Nobilium olim titulus solis Ducibus Comitibus, Baronibus, tribuebatur, Conr. Rittershus. in proleg. adcomm. feud. Christ. Lehman. in der Speyr. Chronick. lib. 2. cap. 14. et 19. imo etiam Regib. sic Carolius V. fide nobilitatis se affirmare dicebat, vid. Description [orig: Descrîption]. status Polon. fol. 13. Anno Christi 1363. nennt die Priorin zu

Reliqui vero Nobiles, Ministeriales aut feudatarii, vulgo Edle Knechte, Alb. Crantz. in metropol. lib. 3. cap. 11. Crusius annal. Suevic. part. 1. lib. 10. vel. Knechte deß heyligen Reichs vocabantur, Ordinatio Regiment. de anno 1500. tit. Von der Knecht vnd Rittersteür. Recess. Imp de anno 500. §. Wir oder der. Ios. Nolden. de nobil. cap. 1. num. 58. Et inde Adelschalck, servi Principis vulgatissime Nobiles omnes dicebantur. Lindenbrog. in gloss. verb. Adelschalck. Quod etiam testatur Reiner. Reineccius in tr. Von deß Adels anfanglichen herkommenfol. 24. et seqq. ita enim ait. Edle Knechte seynd die andern Nidrigen vom adel gewesen, vnnd haben dahero disen Namen bekommen, daß sie den Herin im kriegen, vnd andern Händeln mit Oienst verpflicht gewesen. Sic Gregorius IX. Pontifex Marchionem Misnensem inc. constitutis 46. de testib. Innocentius III. Ducem Carinthiae, inc. venerabilem. in fin. extra de elect. et elect. pto. et Innocentius IV. Comitem Poloniae, Regis Portugalliae fratrem, in c. 2. de suppl. neg. Praelat. nobiles viros appellant.

Et quamvis Imperator in inscriptionibus et titulis Comitum ac Baronum, hunc stylum retineat, dem Edlen, vnsern vnd deß Reichs lieben Getreewen N. Graffen oder Herenzu N. nisi tamen Principibus celsioris gradus titulum tribuat, hi literas ne resignare quidem, sed sine responso remittere solent, si nos non fallit Nolden. d. l. num. 61. Quod secus est in Gallia, ubi Rex omnes omnino Nobiles et Principes (ut Comicus iocatur) eodem pectine tondet, cum hac inscriptione A Monsieur Monsieur, etc. velanostre aime et Loyal N. N. Prince N. N. Gentilhomne, etc.

Vnd daß vor Zeiten, die Graffen in gemain, auch von den privatis Edel genenne worden, jenige aber, so etwas vornemmer, Edel vnd Wolgebohren, ist auß vilen alten di plomatibus zuerweisen. Sic Anno Ch. 193. loquitur Nobilis quidam Vasallus: Dem Edlen, Wolgebornen, Eberhard, Graffen zu Würtemberg.

Also haben die Graffen von Waldeck dem Durchleüchtigen, Hochgebornen Forsten vnd Heren, Heren Ludwigen Landgraffen zu Hessen, in Aufftragung jhrer Eigenthumbs Güter zu Lehen, Ihrer Fürstl. Gn. versprochen, vnnd mit einem Aydt geschworen, daß sie gedacht Ihrer Fürstl. Gn. getrewe Edelmann seyn vnd ver bleiben wollen. Wie auß demappend. tom. 7. Actor. publ. Londorp. fol. 4. zusehen. Comites vocabantur etiam Edelmänner, sic legitur in den Kitzingischen Acten, fol. 22. Der Edelmann Gottfrid von Hohenloe. Nobiles autem Edle Knecht. Mann enim estvocabulum dignitatis.

Ministeriales certe, quorum in historia [orig: historiâ] Germanorum mentio frequens est, nostri Equites sunt, die Ritterschafft. Saxonibus. die Erbare vnnd gute Männer. a ministerio, quod ratione clientelae Principibus debent, Knapen oder Knecht. Latine servi, servientes et famuli. sic enim diplomata loquuntur.

Distinguuntur et quasi opponuntur liberae conditionis hominibus (den Freyheren) apud Bruschium de Monaster pag. 41. Ex his qui torquee donabantur, Milites Ritter appellabantur, reliqui, famuli vel serui. exemplo sint diplomata (quae refert Dn. Meibomius ad Levoldi originer Marcanas fol. 40. ) et Magni Ducis Brunsuicensis, ilud hoc modo clauditur: Testes huius rei sunt Gevehardus et Burchardus de Werberge, nobiles. Lippoldus de Ureden, et Baldevvinus de Dalen, Milites: Henricus de Veltheim, et Burchardus de Asseborg, Famuli, An. MCCCL VII. Et in alio Transactionis Instrumento: Nos Burchardus de Asseborg, Ioannes de Oberge, Conradus de Saldere, Milites: Gebhardus de Werberge, henricus de Heimborg. Gunzelinus de Asseborg, Burchardus de Asseborg, dictus Lochte, Gebhardus de Bortfelde, Ludolfus de Veltheim, famuli. Rem explicat paucis Fabricius in Chronico Misnensis his verbis: Illo tempore (circa Ann. MCCCLXXX.) non amplior virorum nobilium fuit titulus, quam ut strenui famuli nominarentur, quod literis probari potest: Equites vero Aurati, ut dicerentur Milites, vide Cranzium in Metropol. lib. 1. cap. 2. lib. 3. cap. 11. et infraverb. Ritter

Edel Knechlen, vid. Freher. ad Petr. de Andlo lib. 2. cap. 12. ad fin. et dicti fuerunt ii Scutiferi, Schiltträger, Armigeri, weil sie Wappengenossen gewest seondt, nie weil sie andern Wappen nachgetragen, Gallice Escuyers, quod generale nomen est, et addebatur iis Officiis, quorum Nobiles capaces erant. Unde Escuyer trenchant, Escuyerd Escuerie, etc.

De gradibus item Nobilitatis, vid. omnino Cranzii Metropel. lib. 3. cap. 11. Warumb Reichs Ritterstand, Ordo Equestris genennt werde? Deßgleichen, daß der Graffen votum vnnd session deß Adels Mainung vnnd Stimm begreiffe, auch der Graffenstand, kein desonderer Stand, gehdrezu Freyheren, Ritter vnd Reichs Adel, vngehindert desonderer praeeminenz, videre est im Bericht vnd Antwort der Politischen Frag: Ob deß heyl. Röm. Reichs Freyer vnmittelbahrer Adel, ein Standt deß Reichs seve. Gedruckt zu Maintz, Anno 1626. in 4. fol. 14. et seqq. multis, ubi quam plurima recensentur testimonia, daß die Graffen der Reichs Ritterschaffte, Hauptmanschafften getragen haben.

ADDITIO.

De Nobilib. qui in Hispania Hiios dalgo appellantur, teste los. Sesse decis. 1. apr. multa ac varia dubia quottidie Iudicib. offeruntur, et hoc co potissimum, quia hoc nobilitatis genns, licet antiquissimum in Hispania, Iuri tamen communi incognitum est. Ac sciendum, quod Infantiones ex privilegio et de charta inferiores sint Nobilibus qui Infantiones seu biios dalgo vocantur. Et quidem cum Nobilitas sit quaedam qualitas, sive dignitas derivata a claro sanguine parentum, in eorum liberos propagata, per quam taliter nobiles ultra honestos plebeios excipiuntur ac honroantur. Et ob id haec nobilitas appellatur nobilitas procedens a natalibus quasi natura, et a maioribus proveniens. vid. Aristot. 4. politic. ubi dicit, quod nobilitas sit virtus. et lib. 2. Rhetre. inquit: Nobilitas est maiorum claritas et honorabilitas progenierum, quae attenditur secundum virtutem gentis, licet etiam nobilitas sit, imo est vera, quae ex virtute alicuius provenit, et illa sola est, quae animum ornat. Et haec a sui principio fuit vera origo et mater alterius nobilitatis, quae a natalibus ducitur. Nam nobiles dicuntur non solum genere, sed et a morum integritate. Ac certe elegans est Lex Partit. Hispan. 6. tit. 9. part. 2. ubi ita Legitur: Los Nobles son Ilamados en dos maneras: Opor Linage, opor bondad. Et comequier que el linage es noble cosa, la bondad passa y vence. Mas quien las ba ambas, este puede ser. dicho en verdad rico hombre, pues que es rice porlinage, y hombre cumplido par bondad.

Et per hanc nobilitatem generis, bonis moribus non destitutam, semper et a principio Mundi fuerunt isti Nobiles excepti, honore et praerogativa aliis praepositi. Sic Abel filius Adae ex propria virtute nobilis fuit; Cain autem ex malis operibus ignobilis. Sic Moyses de Tribubus XII. Israel constituit nobiles in iudices, tamquam virtute clariores, Deuteron. 1 Ita Saul a Samuele electus est Rex, ut vir bonus, quia non erat de filiis Israel vir melior illo. 1. Reg. 1. Sic etiam Romulum fecisse et Gothos, Iulium Caesarem, segregando nobiles, hoc est probos viros a plebeis, idque a tempore immemoriali.

Quod si ea est nobilitas, iam inde sequitur, quid sit Infantio, quid sit Fidalgus, attenta [orig: attentâ] universali Hispaniae consuetudine, sive attendatur effectus huius nobilitatis circa praerogativas et exemptiones, quibus utuntur et a plebeis distinguntur, sive Origo et principium respiciatur. Quib. attentis Hydalguta, quae etiam Infantionta in Hispania dicitur, secundum Sesse d. decis. 1. num 6. erit sic deffinienda: Hydalguia est nobilitas a maiorib. proveniens, hosque Infantiones et Nobiles vocat D. Thomas de Regim. Princip. lib. 3. cap. fin. Idque vere, quia nobili genere sunt geniti, ita For. inter omnes, de creat. milit. ibi: No pueden crear Cavelleros, sine que sian Infanciones y descendientes de Infanesones. excepto en batalla. Et sic vocat Infanciones eos, qui a talibus descendunt, ad fidderentiam aliorum de charta, etc.

Ex hac definitione re sultat, nobilitatem hanc, quae a natalib. ducitur, maxime differre ac distinctam esse ab ea nobilitate, quae provenit ex accidenti, veluti ex dignitate vel officio. Haec enim regulariter non transit ad heredes, et amitti potest, cum non sit a natura Sic Doctores, qui privileggiis Nobilium gaudent, nobilitatem illam ad posteros non transmittunt. Tiraquell. d. nobilit. cap. 15. quod secus est in nobilitate Hidalguiae, quae transitoria est ad posteros, et tamquam a natura [orig: naturâ] ducta immutabilis.

Infanciones autem de Charta appellantur, cui immunitatem, quam genus vel natura negavit, liberalitas eius, cuius servitio erat adstrictus, concessit, cum authentico Instrumento. In talib. est nomen hypocritum, sonans aliud, quam praetendit, per id quod de charta sequitur, temperatur. Isti enim licer immunitatem praestandi vel serviendi ex gratia huiusmodi consequantur; ab aliis tamen Infantionum privilegiis penitus sunt expertes. Bardax. d. Offic. gener. gubernat. qu. 5. num. 34. Et huius immunitatis seu nobilitatis impropriae et hypocritae praestatio etiamsi â Rege fiat, solum quoad concedentem et eius prosapiam effectum habet, non quoad alios.

Per supradictam itidem definitionem constat, maxime differre hos nobiles a militib. simplicib. Milites enim cuiuscumque Ordinis sint, sive Recorum hominum. sive etiam Mesnadariorum, hi dicuntur tantum, qui sunt militiae auctoramento honestati, atque (ut vulgo loquitur) los que actualmente sonarmados Cavalleros. Unde ex Molina dicit Sesse num. 19. quod Infanciones nascantur, milites vero fiant seu creentur: quia sine creatione actuali seu promotione ad militiam, nullus potest esse miles, licet quoad effectum vox Militum et Infantionum idem sonent. Sed priori Equestris Ordinis viri nun cupantur, qui vulgari sermone Cavalleros, posteriori vero hiiosdalgo vocari solent. Ex quo deducitur alterum nobilitatis gradum esse, et antiquiorem Infancionis, quam Militis; Imo Milites et creandi et eligendi erant ex ipsis Infancionibus et Hidalguis, ac etiam. Rici homines non creabantur, nisi ex Fidalguis de Solari, quia fidalguia est fundamentum totius nobilitatis. Garcia de nobilit. gloss. 18. num. 32. circ. fin. Alii vero milites, qui sine sollennitate creabantur solo privilegio et charta, non praesupponunt hydalguiam, imo possunt creari milites homines plebei. v Sesse d. decis. 1. num. 22. In Aragonia omnis homo descendens de genere Militari perlineam planam, est Infancio: sive legitimus sive illegitimus sit, sive masculus sive femina.

Constat insuper quod Infanciones et Fidalgui distinguantur ab hominibus signi servitii. Signi autem servitii sunt, quicumque non sunt aut Milites, Infanciones nec Rici homines, nec Mesnadarii, et sic privilegio aliquo decorati non exsistunt: isti subiecti sunt, secundum magis et minus. Nam si vivant in locis Dominorum temporalium, sunt eis adeo subiecti in persona et bonis, ut serui glebae adscripti dici possint: hos enim Domini locorum possunt bene et male tractare: siti et fame necare por libitu voluntatis. Quod si habitant Civitates, Cives dicuntur, ita tamen, qui si sint de numero Decurionum, seu inseculatorum in officiis Civitatis, ii Cives honorati appellantur: Alii vero Cives, ex quibus illi dicuntur Burgenses, qui licet Ministros habeant, per quos exercent sua Officia, tamen ipsa manibus propriis non exercent. Sunt tamen quaedam officia, et quae etsi propriis manibus exerceantur, a Burgensium ordine non depelluntur, ut est Chirurgia, Medicina, et his aequalia vel maiora. Quod si habitant Villas, Villani dicantur, qui et rustici a rurib. quae excolunt, dicuntur. Et Paiezes a Pagos, quod est fons, eo quod Villae sive Pagiiuxta sontes solebant constitui. Villani autem de Parada, qui inter hos connumerabantur, erant quidam Villani pactionati in dornib. Infancionum Populati, qui ante Collecterii vocabantur, crudeli seruitute adscripti. Infanciones vero non subsunt Dominis Vasallorum, licet in suis locis vivant, nec possunt per eos puniri in criminalibus, sed solum subsunt Regi. Item homines Signs servitii mille servitiis, mille contributionibus sunt adstricti, ut sunt Pechas, questias, pedidos, exercito, cavalgada, monedage. cofras, colonias, azemilas, fonz aderas, etc. Infanciones autem vere ab his omnibus liberi et exempti sunt. Nihil enim magis proprium eis est, quam recipere, et non dare pro Villaria aliqua, hoc est pro aliqua seruitute, non enim contribuunt cum Peiteriis in exactionibus regalibus, vel vicinalibus, nisi rempore guerrae. Sesse Saepe alleg. deciis. nu. 25. et seqq.

Cum igitur Infanciones et Hidalgui dicantur illi, qui a suo genere nobiles sunt a Claris et Ricis parentib. (Rici homines appellantur no a divitiis, nam quantumvis aliquis maxima possider et bona, non ideo Ricus homo dicebatur, sed dicebantur Rici homines, tam a nobilitate sui generis, quam etiam ratione sui Solaris, quod cum Vasallis possidebant, cuius ratione in Hispania tota magni habebantur illius possessores, et ii, qui his dotibus ornabantur, sc. Solari et genere: non tamen destituti a bonis moribus promovebantur a Regibus ad tantam dignitatem Rici hombriae, cuius dignitatis gloria et splendor maximus erat) orti, et a Solari sive Casali ducti, insuper probi Viris Inde Frdalgui seu Hiiosdalgo appellati sunt in Hispania, quasi hiios de bien, vel quia de bonis locis assumebantur, vel Casalia bona possidebant. Isti in Italia et Francia appellantur, Gentilhuomini, Gentilhomes atque Valvasores, et vulgari idiomate Hispaniae Infanciones dicuntur. Et hoc non ex eo quod descendant a filiis Regum, qui dum sunt in aetate infantili, Infantes in Hispania vocantur, ex quibus infantibus paulatim postea descendentes, quasi corrupto vocabulo Infanciones dicuntur. Sesse d. l. num. 39. ubi in seqq. plura alia huc spectantia congessit, ac decisione seqq. de modo probandi Fidalguiam in possessorio, agit, et an sit iustificanda aliquo titulo. Item utrum eo pendente, debeat litigans gaudere privilegio In fantioniae, etc. ad. d. decis. seqq. ubi fere omnia, quae ad nobilitatis materiam spectant, eleganter, per tractate inveniuntur Ioh. Iacob, Speidel. V. I. Licent,

19. Adenlich Lehen vnd Güter.

Feudum Nobile proprie dicitur illud quod suum nobilitat possessorem, c. 1. quis dic. Dux. Et dicitur Nobile, quia aut Nobilem invenit, et recipit, ac ostendit, aut nobilem facit. Bl. in c. inter dilectos in o. col. de fide Instrum.

Vulgo vero Triplex feudum Nobile esse aiunt: Iohan. Schneidevvin in praelud. feud. num. 33. Cothofr. Anton. dispfend. 1. th. 6. lit. 6.

Quoddam enim est nobile, quod alias Regale dicitur. Fahnenlehen, quando per Imp. dignitas Ducatus, Comitatus, confertur Duci, Marchioni, et hi Capitanei Regis dicuntur.

Secundum est Minus Nobile, quod Dux Marchio, Comes, Nobilibus concedunt, qui proprie Valvasores vocantur, wann Fürsten, Greffen vnnd Heren denen von Adel Lehen verleihen.

Tertium est mediocriter et aliqualiter Nobile, quando habentes feuduma Duce vel Marchione, id aliis inferioribus infeudant, qui dicuntur minores Valvasores.

E contra feudum Ignobile est, quod possessorem non nobilitat. §. ceteri quis dic. Dux, quod a minoribus Valvasoribus Minimis Valvasoribus, seu Valvasinis confertur: qui ab istis non consequuntur aliquam nobilitatem d. §. ceteri, quod et dicitur feudum Burgense, Burger: oder Baurenlehen (fere ad naturam emphyteuseos accedens: cum plerumque canon vel census, non servitia militaria inde praestentur.) Sicque capio, quod dicunt: posse liodie etiam quemlibet Rusticum res suas infeudare, dummodo habeat legitimam bonorum suorum administrationem, Schneidevvin. d. loc. num. 34. in fin.

Primi Ordinis Vasallis, nobilitatem per Feudum tribuit Rex seu Imperator. Gaeteris tum demum, si cum annexo militiae onere, antiquitus resederit in familia [orig: familiâ] illa [orig: illâ] c. 1. ubi Cuiac. quis dic. Dux. Borcholt. d. feud. c 4. num. 14. et 15. Non enim nisi Maiestatem habenti, competit ius nobilitandi.

In Saxonia solum Feudum Regale, nobilitandi effectum habet. Reliqua nobilia feuda (Adenlich oder Ritterlehen) ita dicuntur, non quod Vasallus consequatur ratione feudi nobilitatem; sed quod qui iam sunt vere nobiles, ut nobiles (possunt enim ut quivis alius etiam plebeia feuda sibi comparare: et contra, plebei feuda nobilia, Hippol. a Collib. in nobili suonum. 28. Tiraquell. de nobil. cap. 7. num. 14. ) de istis feudis investiantur, Lehenrecht c. 2. et 20. ibi Es erhöhet nichts deß Mannes Schilt, dann Fahnenlehen, et gloss. adcap. 78. fac. gl. 1. Landr. lib. 1. art. 27. Schrader. de feud. p. 2. cap. 3. num. 15. confer Matth. Coler. decis. 203. num. 27. Qua in parte cum Iure Saxonico consentire videntur mores totius Germaniae, Rosenthal. de feud. cap. 2. quaest 2. n. 9. Uti quoque in Gallia viget eadem consuetudo, Eguin. Baro. lib. 1. de iure benefic. c. 3. vers. sane benesicia. Cont. in meth. de feud. rubr. de divis. feud. Bodin. de Republ. lib. 3. cap. 8. num. 355. fol. 565. Ac proinde a possessione feudorum non regalium, apud nos certum Nobilitatis argumentum sumi nequit. Eguin. Baro. d. cap. 3. vers. sunt enim et mores. vid. Adrian. Gilman. in symphorem supplic. et vot. Cam. tom. 4. p. 1. vot. 5.

In Hispania [orig: Hispaniâ] vero, omne feudum, pro quo secundum usum ac consuerudinem illius Regni praestatur militare servitium, nobile censeri, auctor est Intrigliol. centur. felld. I. quaest. 31. num. 25.

Sic et Rusticus feudum nobile emens, non inde nobilitatur. Ego de trib. domest. soc. spec. fol. 96. Et sic quaedam bona (freye Adenliche Gütter vocant) in Suevia [orig: Sueviâ] exsistunt, quae privilegium etiam per consequens tribuunt possessori, eique concedunt immunitatem et exemptionem: (Sie contribuieren auch mit der Rikterschaffe) sed non nobilitatem. Sic non semper Dux, vel Comes aut Baro est, qui habet Ducatum, etc. sed vocantur Innhabere deroselben.

Sed et hoc ex documentis antiquis addo. Anno 1351. ist von Carolo IV. die Hereschaffe Helenstein vnd Haidenheimb, so zuvor sonderbahre Freyheren gehabt, mit aller Zugehördt den Graffen von Heiffenstein, zu einem Edlen Erblehen ewigklich zubesitzen verlihen worden.

Quidam putant ein Edel Lehen, seye ein gefreyt oder Freyherrlich Lehen, quia Barones tunc Nobiles vocabantur.

20. Adler.

Deß Reichs Wappen hat einen Adler (1.) darumb, dieweil Mofes hiervon gepropheceyet hat, Deutro. 28. vers. 49. Der HErr wird ein Volck oder dich schicken von ferene, von Ende der Welt, wie ein Adler fleucht, deß Sprach du nicht versteheft. Weiches etliche auff die Rdmer deuten.

C. Marius, im Cimbrischen Krieg, einen Adler in seinem Kriegsfahnen am allerersten geführt hat: Vnnd solches continuirt worden.

Es hat aber der Römische Adler zween Köpff, da einer gegen Morgen, der ander gegen Abendt sihet: zu Erinnerung, daß vor Zeiten das Römisch Reich in zwey ihail gethailt worden ist, nemblich von den zweyen Mitkapsern, die zugleich gewesen/etc. Wie nach Constantini Magni Zeiten öffters deschehen. vid. Me, Me, tr. d. Turisdict. qu. 4. Constantinopolitani etiam Imperatores, duplicem Aquilam habuerunt: quasi ipsorum Imperium in Asiam et Europam porrigatur. Sed et in antiquis marmoribus Romanis, duplex Aquila invenitur: quae dicitur denotare legionem gemellam. Freher. ad Petr. de Andlo. 2. c. 14. fol. 199. Qui idem de Andlo hac de re ibid. ita scribit. Quoniam Imperii nobilissimum armorum insigne semper fuit, eaque causa a Romanis antiquitus in vexilli signum assumpta, tradente Valerio lib. 1. quod Remo et Remulo in sacro Aventino monte, observantibu, auspicia, Aquilas ibidem viderunt: quod quidem auspicium, eo quod Aquila sit omnium avium Regina, prosperrimi Imperii signum esse voluerunt. Non tamen Romulus, Romani parens Imperii, ilico ab exordio ducebat Aquilam in vexillo. Sed et fasciculos foeni pro vexillis Milites habuerunt. Verum crebrescentibus bellis, Duces Legionum in vexillo signum Aquilae primo detulerunt, unde Lucanus ait:

Est et in hodiernum Aquila coronata, Imperatorum armis inviolatum insigne consecratum, designans praeeminentiam, quam habet in Mundo Caesarea sublimitas. Unde et in Ezechiele loquens Propheta de Nabuchodonosor Orientis Monarcha [orig: Monarchâ]; Aquila, inquit, grandis magnarum alarum, longo membrorum ductu, plena plumis venit ad Libanum, et tulit medullam cedri, etc. De praerogativa Aquilae etiam late agit Pier. Valer. inhiereglyph. lib. 19. ubi, quod Iovi gestet tela, quod multis Imperium et Regnum praemonstraverit; quod sit volucrum Regina, quod eius conspectus indicet felicitatem, quod Aquilam sacrarint Persaeante Romanos, et quae sunt similia alia.

Etiam hoc eruditissimus Drusius ad loca difficiliora Numeri cap. 4. annotavit, in castris Israelitarum vexilla quatuor fuisse: nempe in vexillo Iudae, Leonem, in vexillo Ruben, Hominem, in vexillo Ephraim Bovem, in vexillo Dan A quilam. Ubi etiam addit, Iuda castra habebat ad orientem, et sibi adiunctas tribus Issachar et Zabulon. Ruben castra habebat ad meridiem, et sibi adiunctas tribum Simeon, et tribum Gad. Ephraim erat in occidente, et cum co Manasse et Beniamin. Dan. in Aquilone et sibi adiunctas habebat tribus Aser et Naphtali.

Plura huc spectantia scire qui desiderat, videat omnino Petrum de Andlo. in tractat. de Imperio Romane lib. 2. cap. 14. fol. 123. et seqq. ac in notis ad eundem, Marquard. Freher. fol. 199 etc. add. Histor. Insubricam. Putean. fol. m. 323. et Bisciol. Succisiv. Lection. 8. cap. 8. Hoc subnexo, quod teste Tirino in Psalm. 67. vers. 14. insigne Chaldaeorum sit columba.

ADDITIO.

Romanae Militiae plurium generum figna fuerunt, de quibus erudite Alex. ab Alexand. lib. 2. Gen. dier. cap. 2. Praecipuum tamen Aquila fuit, Regni, Potestatis atque Imperii et victoriae signum. Et haec ratio est, cur avis Romana vocetur, Iosippus lib. 3. de bell. Iudaie. cap. 5. Tacitus lib. 2. annal. Exclamat: irent, sequerentur Romanai aves, propria Legionum numina, quod octe Aquilas vidissent pugnaturi. Causa item haec, cur praetulerint Aquilam ceteris signis, quia Imperii et Principatus est index et victoriae omen: Nam et propterea Iovi sacra, et Iovis nuntia atque ales nuncupatur. Hinc ille veteris Poetae apud Cicer. 1. de legib. lib. versus.

Ita enim indicabant Romani rerum se Dominos esse Apud Ezech. cap. 17. Aquila grandis magnarum alarum, Regem significat.

Usus Origo, secundum Bisciol. horar. subscivar. lib. 8. cap. 8. aut haec fuit; aut quod ea [orig: eâ] usus fuisset adversus Titanas Iuppiter, utin Arati Commentar. Caesar. German. tradit, et ex eo Lactantius lib. 1. cap. 11. Fulgos 1. Mytholog. in Ganymede, Hinc enim transivit ad Cretenses, ab his ad Troianos, demum Aeneas in Latium

detulit: aut quia Iovi adversus Saturnum dimicanti, Aquilae voatus augurium victoriae dedit.] Iohann. Iacobus Speidel. V. I. Lic.

21. Advocaten.

Advocati sunt, qui partibus litigantibus operam suam aut commodant, aut locant, vel praesentiam mutam quidem et segnem sistunt: hos enim generali vocabulo et amplissimo Advocatos Latini vocant, et quicumque etiam operam sedentariam dant litigatoribus (so den Partheyen zu Hause mit Schrifften stellen dienen, oder sonst thaten) dicti, quod ad vocentur, accersanturqueve, ut partibus adsint. Plletus. in historia fori Romani. lib. 2. cap. 1. Ac debent pauperibus gratis servire, per tradita Francisci Vivii dicis. Neapolit. 159. Advocati proinde quia erudiunt clientes, sunt in Academiis aeque immunes ac Professores. Lindenman. in Histor. Iur. thes. 48. Et hoc speciale habent, ut in omnibus casibus salarium, quod aliis, nisi specialiter conventum non debetur, petere possint. Berlich. decis. 134.

Dicuntur quoque Patroni Causidici, Cognitores, Subscriptores. Pragmatici, Submonitores, Custodes, Laudatores, et qui honorariam praesentiam commodant, atque etiam Testes: Nam hi Advocati Plauto dicuntur in Poenulo, ubi aguntur gratiae testibus, et rursus inposterum advocantur in hunc modum, eodem Plleto, d. l. fol. m. 106. observante.

Lyc. Maluses, captatum me advenis cum Testibus.
Tuerum apud me nemo, nec quicquam tui.
Agr. mementote illus Advocati.

Sic et Ciceroni in Quintio: Advocati dicuntur adesse litiganti et causae; quia praesentes in subselliis causam, in quam advocati erant, habitu, voce, nutu, vel alias tuebantur.

Officio Advocationis, qui fungi vult, necesse est, ut sit integrae famae: nam notatus infamia [orig: infamiâ], non admittitur. l. 1. §. 9. ff. de postul. Munus enim Advocati est dignitas. Infamibus autem porta dignitatum patere non debet, per l. 11. C. de dignit. Sed vero officium advocationis dignitas quidem est, sed sine gradu. Dignitas etenim duplex est, una sine gradu, ut in l. un. C, de Infamib. Ibi integrae dignitatis homines'. Altera cum gradu: quae manat ex honore aliquo sive magnistratu. Dignitas sine gradu est non ex honore, sed integra existimatione. In quo genere dignitatis Patrom forenses excellunt, proptercaque Officium corum dicitur laudabile in l. 4. C. de advos. divers. Iud. Unde etiam Imp. Theodosius in Nov. 31. refert, Corpus advocatorum, esse seminarium dignitatum. vid. Marcil. ad Instit. tit de except. §. ult.

Sicuti autem officium Iudicis necessarium est, ut nempe mali coerceantur, bonique subleventur. c. apudcum c. seqq. qu. 23. Sic etiam Advocati munus haut minus utile reputatur. Et inde publicum, et eam ob causam inventum esse dicitur, ut iis succurratur, qui ius suum tueri, et causam dicere ignorant. Menoch. de arb. Iud. quaest. cas. 369. cent. 4. lib. 2. add Ioann. Baptist. Magon. in Cynosura Advocator. cap. 6. num. 20. et seqq.

Qua [orig: Quâ] eadem [orig: eâdem] de causa rescribitur in l. Advecati C. de advocat. divers. Iudic. Officium eorum, non minus humano generi proficunen esse, quam si patriam armis defendant.

Detestandi autem sunt Advocati illi, qui multis inutilibus verbis homines praegravant, arg. l. 2. C. de vet. Iur. enucleand. Eleganter adhunc. sensum Agelius in noct. Attic. lib. 1. cap. 15. Qui sunt inquit, leves et futiles et importuni locutores, quique nullo rerum pondere innixi, verbis humidis et lapsantibus diffivunt: eorum orationem bene existimatum est in ore nasci, non in pectore, etc. Sic et Paris de Puteo, tract. de Syndicat. de excessib. Advocater vers. Advocati scribit: Advocati causarum excedunt, qui filacterias suas perorando dilatant, ut appareant scioli, quos reprehendit Evangelium, dicens: dilatant autem filacterias suas', et magnificant fimbrias, etc. Et plerumque ubi multiloquium, ibi confusio est. Dum namque quis effuso sermone se iactat, in promptum incidit sui periculum. l. fin. in fin. C. de dot. promiß. Et virtus in modicis consistit ex multis. in auth. de referen. circ. pr. quia nihil, quod immensum est, bonum

exsistit, auth. de men. ord. inpr. Propterca Iudex finem imponit Advocato multum oranti. l. proxima. ff. de hisquae in testam delent. et ex officio interdicere potest Advocato verboso. l quisquis C. de pastul. l. ampliorem C. de appellat. d. l. tanta. §. siquis autem. de vet. iur. enucl. v. Paridom d. Puteo, d. loc. n. 3. et seqq. ubi excessus advocatorum rofert, adde Arumaeum 2. decis. 11. n. 26. etc. Advocatorum item, omniumque in foro postulantium, in conutiando, cavillando et maledicendo protervitas, procacia, temeritas quomodo sit coercenda et punienda; tradit Speckhan. cent. 2. class. 4. quaest. 40.

Indocti Rabulae forenses, in iure Municipali Wurtembergico. p. 1. tit. 17. § Hieneben aber fol. 95. Entenmeyer appellitantur, von einem verzüfften Auffwickler deß Namens, welcher sich im Baurenkrieg gebrauchen lassen.

Ad vocatorum autem imperitorum, avarorum, et malitiosorum copia effecit, ut politici in utramque partem soleant disputare: An ii utiles, et in Republ. feren di sient? vid. me. de Informat. et coacti subditor. fol. 171. et seq.

Quae stiones de Advocatis, ad casus conscientiae pertinentes, discutit Gutierrez. lib. 1. pract. quaest. Puta: An causam vere dubiam defendere possit? An in causa [orig: causâ] iniusta [orig: iniustâ], transactionem conciliare debat? An contra aliquem deiure respondens, ad versario in eadem [orig: eâdem] causa, Patrocinium rite praestet? etc. Adde mea delibata ad tit. ff. d. postul. Et quoque de Advocatis multa habet Langlaeus'. semestr. lib. 1. per. tot. adde omnino Tulden. 3. de corrupt. Iudic. cap. 9. et 16. etc. Magon. in tractat. singular. Adrian. Pulvae in opuscul. num. 4. Zaboriens. in speculo lib. 1. cap. 17. et seq. Guther. lib. 3. cap. 2. Benium de privilegiis Iureconsultor qu. 71. etc. et Verdier. fol. 504. Advocatus an possit bonam causam per simulationem defendere? vid. tractat, cui titul. Splendor veritatis contra Farnesium fol. 476. Ac de Advocatorum vitiis, Herman, Lather. in tractat. de censu lib. 2. cap. 7.

22. Aequivocation.

Vid. Gohausen [orig: Gôhausen] in process. contrasagas, etc. ugi ob ein Richter ad confessionem extorquendum aequivocationes gebrauchen mögen? fol. 273. et seqq.

23. Aera.

Voce Aera certum quoddam spatium sive numerus annorum indicatur, ut Lustri apud Roman. et Olympiadis apud Graecos, videatur omnino Laelius Bisciola horar. subsecivar. tom 2. lib. 12. cap. 10. ubi late, quid sit Aera, et quando caepta numerari, etc. deducit.

24. Aerarium.

Vid. Theophili Elychnii Bedencken wie die Gefäll vnd Einkommen zuverdessern. Me in tractat singulari de Aerar. item Consil. Argentoratens. tom. 1. Consil. 10.

25. Agenten.

Agentes hodic vocamus, Sollicitatores, vel Procuratores in aula Caesaris et alibi: sed plerique sunt Procuratores, vel potius venditores verborum, et Procuratores in rem suam, censente Ernest. Cothmanno inrubr. Cod. Iustin. num. 24. Interdum etiam exploratores, et novellarum dubiarum seminatores. In quo autem differant a Legatis, et quando soleant mitti, docui ego tr. d. Legatis. c. 2. n. 6. et seq.

26. Affterlehen.

Sub feudum dicimus, quando Vasallus feudum suum alteri itidem conceditin feudum c. beneficium, si de feud. defunct. Andr. Kohl. tr. sing. d. subfeudis cap. 1. num. 4.

Constat quidem omnem feudi alienationem, sine consensu Domini esse prohibitam; per t. tit. de prohib. feud. al. per Frider. ex pristino tamen iure hoc reservatum censetur, ut Vasallus, etiam irrequistio Domino, feudum suum alteri nomine feudi concedere, et de eo subinfeudare illum possit. Montan. de feud. lib. 2. cap. 4. Duaren. cap. 5. num. 6. et multis auctoritatibus tam de iure novo, quam novissimo, probat idem Hartman. Pistor. lib. 2. quaest. 44. inprinc. Hocqueve

beneficium Galli vocant arrierefief. Eguin. Baro. 2. feud. cap. ult. et taliter subinfeudatum Belgae een Achterlehemann appellans. Cur autem generaliter omnis alienatio prohibita, nihilominus vero subinfeudatio concessa sit, dictu haud proclive esse ait Pistor. d. l. n. 2. sed tamen hanc reddit rationem, quod nimirum non solum penes Vasallum primum ius feudi etiamnum resideat, isque Vasallus remaneat, et domino servitia praestare teneatur; sed etiam mediante illius persona, alius ratione eiusdem feudi, iisdem pactis et conditionibus obstringatur, atque propterea nullam conquerendi causam iustam habere videatur Dominus superior. Duar. de feud. cap. 12. num. 13. Iacobin. de S. Georg. vers. ita etiam quod ipsi num. 5. Unde apud Vasallu subin feudantem, Dominium quoddam remanere, ratione Iuris Vasallagii, quod habet in Vasallum, quem sibi infeudavit, tradunt interpretes, praesertim Bald. in c. ceterum. de iudic. Soc. Sen. cons. 256. vol. 2. pulchre Molinae. ad cons. Paris. §. 1. gl. 6. n. 3. et seq. add. omnino Kohl. de subfeud. c. 1.

Ne autem Dominus incommodo aliquo afficiatur ex eo, quod feudum absque consensu eius alteri concedi potest, tria ad huius subinfeudationis validitatem, potissimum requiruntur. (1.) Ut res infeudetur illi, qui sit similis conditionis et qualitatis ad servidenum Domino. c. beneficium. si de feud. defunct. c. 1. §. Similiter. de L. Corradi. Ex quo sequitur, muto, surdo, aliisve inhabilibus personis subfeudum concedi minime posse. vid. Kohl. cap. 2. num. 3. et seqq. Quod autem necessarium sit, ut subvasallus sit paris dignitatis, nobilitatis, vel auctoritatis cum Vasallo, negat Kohl. d. l. num. 7. (2.) Ut iisdem pactis et conditionibus concedatur, ad quas, subin feudans obstrictus erat. Kohl. cap. 2. n. 17. et n. 44. etc. (3.) Ut hoc fiat sincere, et sine fraude. Sed vide Pistor. dict. loc. num. 4. et seqq. Qui pulchram statim subicit quaestionem: An nimirum subvasallus alienans feudum, requirere teneatur consensum immediati Domini, an vero superioris. Ac quod Vasallo non permittatur seudum suum alteri concedere in Feudum sine consensu Domini, si hoc pro pretio fiat, docet Schrader. in tract. de feud. p. 8. cap. 2. quia esset species fraudulentae alienationis.

Regulariter itaque quicquid concessum est in feudum, etiam subinfeudari potest, per d. c. beneficium. Curt. de feud. p. 4. n. 83. Schrader. p. 8. c. 2. nu 10. Vult. 3. lib. 1. cap. 10. nu. 79. Nec refert, sive totum feudum Vasallus concedat in subfeudum, sive partem eius quotam, puta dimidiam, tertiam, quartam, cap. 1. §. si vero. ubi Dd. qualit. olim pot. feud. alien. Kohl. d. c. 1. n. 6. etc. Qui idem c. 3. disquirit, quando concessio subfeudi valero non possit. Add. Carol. a Kirchberg. in tract. d. feud. ex pact. et provident. cap. 5. num. 7. etc.

Subfeudum ad quem pertineat, resoluto subinfeudantis iure. v. Kohl. cap. 5. Sane si Principi territorium aliquod magnum concedatur, et is particulas quasdam (puta castra, pagos, etc.) nobilibus quibusdam subinfeudet: tunc etsi alias resoluto iure dantis, etiam ius accipientis cessare videatur: Attamen hic [orig: hîc] aliud esse videtur, cum ad utilitatem Ducatus tendere videatur. Milites et Vasallos habere. Arg. eorum, quae habet Pistor. d. qu. 44. num. 6. vers. secundo declaratur. et vers. seq. ubi Camerar. et Alciatum allegat. Sed declarat. haec Kohl. vid. addit. Guil. Anton. ad tract. Kohl. de subfeudis.

Nota, quod Subvasallus in Imperatorem delinquens privetur feudo, et non praeiudicetur Domino, wann der Kayser ein andern gleichen Standsstellet, etc.

Quod Vasallus subinfeudans particulare territorium, dicatur Dominus, docet Francisc. de Clapperiis in decis. caus. 15. quest. 2. num. 19. fol. 138.

De Subvasallis et gradibus Subvasallorum, vid. Henric. Bocer. in tract. de Investitur. feud. cap. 3. num. 129. etc. Tract. singular. Andr. Kohl. item Corallar. quod habet disputat. Frider. Martini de foro competent.

27. Ahnen.

Moribus Germanorum est receptum, ut octo generationes Nobilium ex utroque latere, sine defectu nobilitatis

probentur, daß einer vom Vakter vnd Mutter, vnd der oselben groß vnd Elter Vakter, auch Groß vnd Elter Mutter, von Alters her ererbten Helm vnd Schildt auffzulegen habe: vel, daß einer seine Acht Ahnen zum wenigsten erweisen kdnne. Illaque Paternae et Maternae lineae, per octo generationes nobilitatis series in corrupta, quomdo rite computetur, docuit frater meus p. m. in dissert. d. Nobilit. iuncto tr. meo de trib. domest. societ. fol. 124.

Quae consuetudo Germaniae in Ecclesiasticis Collegiis Capitularium praesertim superioribus, auff den hoben Seiffken, tam Principum et Comitum, quam Nobilium (similiter etiam bey Auffnemmung zu den Rieters Orden S. Iohannis, vnd Equitum Marianorum) attestante Matth. Stephani, tract. de nobil. cap. 5. nu. 68. stricte observatur, ut non solum non nisi Principes, Comites, Nobiles, sed etiam non nisi hoc modo perfectissimi sint, in iis admittantur: Sie müssen vollbürtige Rietersleute seyn, welche ihre Ahnen und helm beweifen kdnnen. At de Iure Canonico nulla habetur ratio nobilitatis in huiusmodi Collegiis. Stephani. dict. lec. Non enim generis, sed virtutum nobilitas, vitaeque honestas gratum Deo faciunt, et idoneum seruitorem: ad cuius regimen non multos secundum carnem nobiles et potentes, sed ignobiles et pauperes vocavit: eo quod non est Personarum acceptio apud ipsum, ut scribit Petr. Ancharanus. consil 131. ad exclus. eirc. med. perc pen. de praebend. ego d. tr. d. trib domest societ. specieb. fol. 97. Sed vero urgente contra alii tenorem fundationum, et bona ea [orig: eâ] conditione, fuisse talibus Collegiis data.

Pariter haud ad Ludos Equestres (zum Turnieren) ab Henrico I. institutos, admittuntur, nisi qui suam nobilitatem ex quatuor avis Paternis et Maternis probare possint, Stephani. d. cap. 5. num. 69. Eadem [orig: Eâdem] ratione in Silesia [orig: Silesiâ] Ius et iudicium Equestre, das Ritteriecht requirit Nobiles, qui insignia quatuor, tam Materna, quam Paterna demonstrare possint, ut patet ex tractatu de iure et Iudicio Equestri Silesiae Georgii Wentzkhy. Stephani. d. l. num. 70.

Potest tamen Imperator, vi supremae potestatis, novo homini gratiam facere, ut ad Ludos Equestres, vel ad Collegia Canonica eum habilem reddat. Pruchman. in tract de regalib. §. soluta potestas. cap. 4. membr. 1. essect. 4. Unde in Privilegiis Nobilitatis, In den Wappenbrieffen, sequentia communiter apponuntur verba: Vnd vmd solcher seiner Redligkeit, Adelicher guter Sikten, Tugendt, vnd andern zur Anraitzung, noch gleichmässigen Ehren, Tugendt, Adel vnd Redligkeit zustreben, so haben wir mit guter Vordetrachtung, wolbedachtem Muth, gutem zeitigen vnser Edler Rdhte, vnd lieden Getrewen, Raht vnd rechtem Wissen, auß Römischer, Kayferlicher, auch Hungerischer vnd Böhemischer Kdniglicher Macht vnnd Vollkommenheit, gedachtem N. N. sampt seinen Ehelichen Leibs Erben, vnd deroselben Erbens Erben, Mann vnnd Frawen Persohnen, zu ewigen Zeiten in den Stand vnnd Grad deß Adels Vnserer vnnd deß heyl. Röm. Reichs, auch Vnserer Königreichen, Fürstenthumben vnd Landen, recht Edel gebohren Wappens. Lehens vnd thurniers Genossen, auch Rittermässiger Leuth erhäbt, darzu gewürdiget, geschöpfft, geadelt, vnnd Sie der Schagt, Gesell: vnd Gemainschafft deß Adels zugesügt, zugestellt, vnnd vergleicht, allermassen vnd Gestalt, als ob sie von ihren vier Ahnen, Vatter vnd Mutter Geschlechten bedereits recht Edelgebohrne Lehens Turnier genossen vnd Rittermässige Leuth gebohren wären, etc.

Qandoquidem autem, teste Tacito. lib. 17 annal. mortalibus insitum sit, recentem aliorum selicitatem aegris oculis intueri: saepe ideo fieri solet, ut taliter nobilitati apud reliquos nobiles per odiosa nomina, newe gebachne, vel gepfefferte vom Adel, in invidiae fumum per novitatis lucem vocentur, qui ut Agapetus ad Iustinan. Imp. scribit, in paranet. c. 4. in maiorum suorum nobilitate delicias faciunt, quod Aulicum vitare debere, monet Eberhard a Weihe in aulic. Polit. thes. 69. et vide me. d. tr. detrib. domest. societ. f. 99. et d. Maiest. fol. 184.

Ac porro ea consuetudo in Anglia [orig: Angliâ] est, ut qui hodie de plebe ad dignitates Equitum, Baronum, Comitum, etc. evehuntur, omnium sententia [orig: sententiâ], pro nobilibus, Baronibus atque Comitibus censentur. Alber. Gentil. de nupt. lib. 4.

cap. 13. Ios. Nolden. de statu nobil. cap. 6. num. 6. Quapropter ut nupero fetu Nobiles recentem dignitatem ab aliorum malitia (quae kata\ po/das2 subsequitur invidiam) et conviciis tueri possint, evenit, ut in Instrumento Nobilitatis, fere semper Clausula poenalis annectatur: Ludovic. Schvvartzmair. lib. 1. miscell. c. 13. ita ut si quis offensus fuerit, ad poenas privileglo insertas agere, et Imperialis Camerae iudicium adire possit. Ios. Nolden. d. cap. num. 7. Qui enim itanobilitantur, non possunt dici indigni; quippe Principi attestantise ob benemerita concessisse Nobilitatis beneficia, eredit debet. per l. 3. Cod. de crim. sacrileg. et tradit Menochius. cons. 1003. num. 77. et seq. lib. 11. vide Nolden. d. c. num. 9. et seq.

Quod autem avus et avia, patris, matrisve nomine contineantur, eo in casu, quibus a masculino femininu concipi, et ad nepotes filiorum vox porrigi solet, tradit et illustrat Gravetta. cons. 964. per disc.

28. Aidt, an eines Aidtsstatt, ein gelehrter Aidt.

Germani cum Aidt, ab Ebraeo Ed, hoc est, testimonium, aliqui factum volunt. Iurantes enim testimonium perhibent rebus. Aut a ioda. sivit. quia etiam scientiam requirit. Posset etiam deduci â Graeco ai) dhs2, quod infernum significat. Iurantes namque offerunt se ad poenas gravissimas quasque, si fallant. Ea autem potissimum etymologia probatur Eberto in historia de Iuramentis. tit. de vocabul. Germanic. fol. m. 18. quam habet Goropius lib. 4. Hermatenae. ubi Aidt facit ab Een vel Ein, ab uno, ut sit Aidt, quasi Eindt, unitum, videlic et cum eo, qui solus vere est unus, et cum quo convenire et consentire se asserunt, qui iurant. Hinc einen Vereyden, id est, atque einem Vereindten, adigere quem, ut se applicet ad unum illud verum: et ut diris se voveat, si aliud quid dicat, quam quod cum uno illo consentiat. Sic Neidt, doium, dicitur, quasi nicht Eindt. Qui enim oderunt invicem, neque inter se sunt uniti, neque etiam utrinque cum uno illo vero aequaliter uniti esse possunt. vid. Speckhan. cent. 3. quest. 1. class. 4. in sundam. sub num. 9.

ADDITIO.

Notandum, quod olim, sollennia Iuramenta publice in Ecclesiis aut Martyrum tumulia et Altaribus fuerint praestita, aut etiam extra Ecclesiam, admotis Sanctorum Reliquiis, uti constat ex Formul. Marculphi Monachi lib. 1. cap. 38. et ibi Bignon, innotis fol. 537. Gregor. Turonens lib. 4. cap. 46. lib. 5. cap. 32. et in lib. 2. de Miracul, 1. cap. 33. Leg. Aleman. tit. 6. Capitul. lib. 1. cap. 43. Synodi Meldensis.

De Clausulis promissionum sub fide divina et Christiana, vid. Barschamp. in tract. Clausular. cap. 29. qui idem §. 1. de formulis, per quas hae promissiones fieri Isoleant, agit, ac num. 14. dicit, quod fiant (1.) per totum Deum. Bey GOtt, sive bey Gott dem HErren, vel etiam bey der Hochheystgen vnzerthailten Dreyfalilgkeit. (2.) per Dei verbum, per Sacramenta et merita eius Atque hoc fit trifariam (1.) quatenus Deus, tamquam testis super actu aliquo invocatur, veluti, Deus sit mihi testis, GOtt sey mein Zeugt, vel GOtt waißt es. Cui simile est, vivit Dominus, so wahr GOtt lebt so wahr Gott GOtt ist, atque sic iurat Saul contra Ionathan. 1. Samule, 14 item David Ionathae. cap. 20. fac. etiam Ierem. c. 38. v. 16. item c. 4. v. 2. etc. 5. v. 2. c. 12. v. 12. c. 44. v. 26. Daniel 12. vers. 6. et 7. (2.) quatenus poenae loco inducitur, veluti, Deus me perdat, GOtt straffe mich, GOtt tödte mich. (3.) quatenus renuntiatur aeternae saluti; Ita me Deus amet, so wahr mir GOtt heiff, ich will nicht hinkommen, da GOtt ist, begehr Gottes Angesicht nicht zuschawen etc. Item per animam et salutem meam, etc. Et hancce promissionem quae fit sub fide sive per fidem Christianam, Iuramento aequiparari, demonstrant Bronchorst. miscell. cent. 1. assert. 60. Andr. Scheffer p. 3. qu. 8. et alii.

Homines Ethnici sive ii, qui sunt extra Christum et Ecclesiam, licet non promittant sub fide Christiana [orig: Christianâ], sub fide tamen divina eos promittere posse, certum est. Barschamp. in radic. claus. cap. 20. §. 2. Nulla enim gens est, inquit Cicero, lib. 1. de Natur. Deor. aut genus hominum, quod non habet sine Doctrina anticipationem quandam Deorum, etc.] 10. Iac. Sp. V. I. L.

Promissio autem an eines rechtgeachwornen Aidtsstatt, Iuramento aequiparatur, et pro Iuramento corporaliter praestito habetur, quoad vinculum contractus, adeo ut ei contraveniri nullo modo possit. c. adaures et ibi Panorm. nu. 13. de his quae vimet. c. pervenit. de fideiuss. c. et si Christus. de iureiur. Felin. in c. praetereae. num. 15. de sponsal. Ias. ad l. 3. §. iurari num. 3. ff. de iureiur. Ubi paria esse dicit, promittere per fidem, et iurare per Deum, Zas. in l. ait Praetor. §. iurati. ff. de iureiur. Myns. c. 1. obs. 17. Gail. 2. obs. 50. Borcholt: de iurei. c. 1. nu. 26. Goden consil. 103. n. 98. Wesemb. cons. 10. num. 24. et seqq. et cons. 13.

num. 102. Tessaur. decis. 47. num. 2. 9. 11. Franc. de fideiuss. cap. 5. num. 365. Cothm. Acad. resp. 17. num. 42. etc. Schurpff. consil. 37. num. 11. et 21. cent. 2. et consil. 53. nu. 19. cent. 3. adde omnino Barschamp. in radice clausular. cap. 29. §. 3. praesertim cap. seq. §. 1.

Et ut alias pro iuramento habetur, si Deum testem invoco, vel Deus mihi testis erit, Ias. in d. l. 3. Ut et si iuro per salutem meam, bey meiner Seelen Seeligkeit, l. qui per salutem l. non erit in pr. ff. de iureiur. Quo cumque enim modo iuretur per verbum aequipollens, id iuramenti vim habet, et Iure praesertim Canonico observari debet. Bart. in auth. Sacram puber. numer. 8. et ibi Salicet, num. 6. C. si advers. vendit.

Sic certe servare, quae an Aidststatt promissa sunt, pars fidei Christianae videtur. Quamquam enim proprie non sit iuramentum, ubi nomen Dei non invocatur: Attamen haud absur de etiam dici potest, et hic [orig: hîc] in effectu Numen invocari, sensu, lic et non verbis, arg. l. qui per salutem ff. de iureiur. saltem ex mente cius, cui promittitur; quae potissimum est attendenda, praesertim ut valeat actus, et non pereat. Gl. Dd. in c. ex literis. 7. de sponsal. et matrim. Et semper in promissionibus publicis ac sacris, sensus magis attenditur, quam verba, plusque intelligi, quam dici solet. c. antecessor. 11. quaest. 3. c. beatus. 22. quaest. 2. Ego de Foederib. f. 77. Sicque promissio bey Fürstlichen, et. Traw, Ehr vnd Glauben, ad huc magis pro iuramento habetur: cum nempe ita promittit vel attestatur publica persona. Ubi termini iuris Gentium valent.

Sed hac de quaestione vid. omnino Eberh. Speckhan. cent. 1. quaest. 4. item Barschamp. inradic. Clausular. cap. 31. §. 2. 3. et 4. fol. 661. et multis seqq. add. Gunther. in Ligurin. et bii Rittershus. fol. 77. Et me disp. de iureiur. 1. thes. 15. etc. sano assertio religiosa videtur, pomittere per fidem Christianam: bey seinen Christlichen Trewem vnd guten glauben. Alias dici solet, ubi lex Iuramentum requirit, (da nemdlich ein Leid: oder Edrperlicher Ayde erfordert, auch dessentwegen von praestirung, desselben gnugsamer vndereicht de poeha [orig: poehâ] periurii gegeben, so vulgo ein gelehrter Aydt genennet wirdt) aut statutum certam formam praescribit, illam praecise observandam esse, nec sufficere, iurare per aequipollens: ut v. g. in renuntiatione nobilium filiarum. Dn. Kellenbenz, tract. de renuntiat. quast. 3. Dauth. in repet. c. quamvis. nu. 23. etc. fol. m. 54. etc.

ADDITIO.

Sciendum est, promissionem sub fide humana seu politica fieri vel sub dignitate, vel honestate. Sub dignitate, ut si promittatur bey Königlichen, Bischofflich: Gräfflichen Würden, bey Scepter vnd Cron. Ubi notandum, quod licet vocabulum Würden, quamcumque signisicet dignitatem; in promissionibus tamen, Iecundum communem loquendi usum, Principibus duntaxat et illustribus personis tribuitur. Idem est, quando promittitur, bey meinem Adel: Doctor oder Burgermaister Standt, etc. Sub bonestate; ut si promittatur; So wahr ich ein ehrlich Mann, so wahr ich ehrlich bin, man soll mich nir für ein ehrlichen Mann oder Gesellen halten, vel etiam, bey meinen wahren Worten vnd guten Glauben. Sub utraque, So wahr ich ein ehrlicher Fürst oder Graff bin, man soll mich nit für ein ehelichen vom Adel etc. halten, vel, bey meinen Adenlichen Ehren, Trew vnd Glaudren. Barschamp. de Clausul. cap. 31. §. 1. num. 23 et seq. ubi inter honestam et dignitatem hanc differentiam constituit: quod Honestai sit integritas vitae et fidei; Dignitas autem tamquam testimonium super honestate.] Iohan. Iac. Speidel. V. I. Lic.

Per verbum Regis, bey deß Königs Wort, aliquid promittere, quid impostarit [orig: impostârit]? vid. Notas Bignonii ad Marculphi Monachi Formular. fol. 505. qui idem d. loc. fol. 535. quid sub manu septima iurare fuerit, docet. Quid Sancti Patres, Chrysostomus, Augustinus, Bernhardus et alii de Lingua [orig: Linguâ] iurante senserint, late et eleganter, prout in omnibus, p. m. admod. Rev. P. Drexel. in orbis Phaetont. part. 1. cap. 29. fol. 604. et seqq.

29. Aydt für geferde.

Olim apud Romanos necessaria erat ex parte Actoris cautio decimae partis litis, calumniae nomine, qua [orig: quâ] initio litis cavebat actor, ni vicisset, Reo decimam praestitum iri Cuiac. obs. 7. c. 6. hanc obsoletam sustulit Iustinianus l. ult. §.

antiqua. C. de iureiur. propter calumn. § haec autem inst. d. poen. temer. litig. eandemque postea reduxit, non abolito calumnie iureiurando, novell. 112. Ita decimam Litis apud Francos olim receptam fuisse, constat exnotis Bignonii ad Mareulphi Formular. f. 495. quae a Romanis accepta in tantum invaluisse dicitur, ut non aliae litium expensae multis saeculis in usu fuerint praeter decimam rei in iudicium deductae, et pecuniariam mulctam quam emendam dicebant; ut Auctor est Petrus Fontanus, qui B. Ludovico r. claruit, cuius ea de re vetus quoque, constitutio exstat. Tandemque decrevit Carolus IV. R. ubique illud observandum, ut victus victori in expensas teneretur non in provinciis tantum, sed et extra eas etc.

30 Aigenthumb, Aigenthumbliche Güter.

Non haec clausula semper pro iis bonis est accipienda, quae pleno iure ad nos spectant: sed quandoque propria bona et ea vocantur, quae quia possider, et ex quibus fructus percipit, licet ea ab alio recognolcat, l. 1. sub. fin, princ. 2. verb. agros nostros. st. siager vectigal. Alex. Consil. 86. incip. in causa datiorum. num 2. Vers. non obstat verbum dominii. lib. 1. Schneidevvin. in § ferae. Inst. derer. divis et acq. ear. dom. num. t. sub fin. vers. ut nec eis in fundo proprio. Paulus de Castro. consil. 144 incip. videtur dicendum. num. 1. et seq. lib. 1. Item si solum ibi habeat lurisdictionem. vid. Berlich. decis. 151. Verba haec. Aigenthumb, und vnansprächig, omnem litis materiam excludunt, item, daßkein Klag oder Verhinderung eingewendewerden soll, concessionem ab omni actione et impetitione liberam denotant. Quod proprietas differat a Domino, videre est apud Robert. 3. sentent. cap. 18.

31. Alchimi.

Chumiatrica, quae ignis beneficio, purum abimouro separat, vogetabilia, animalia et mineralia in lua principia resolvit, et si opus vicissima coagulat, ut medicamenta pura efficiat: uti sunt Quintae essentiae, spiritus, olea, tincturae, magisteria, etc. Huc ergo ars destillandi aquas ex herbis, etc pertinet. v. infra v. Artzney. Alchymia differt a Medicina Hermetica; de qua infra, quia haec est Magia quaedam naturalis et viniversalis Philosophia. Alchymia eius pars, vid. Lexicon. Rulandi de Alchimia fol. 145. et f. 149.

Et Chymia certe in multis illustrat etiam Theologiam, et inprimis documenta quaedam seu paradigmata resurrectionis praebet, ut Dn. Ioan. Rudolphus Camerarius, Amicus meus, in Sylloge memer abilium cent. 1. num. 92 et 93. ex Quercetano refert, et inter aliascribit: Magni Nominis Vir, Polonus, apud Caracovienses Medicus, usque adeo eleganter et Philosophice apparare norat cinerem ex omnibus plantae cuiusvis partibus, idque cum omnibus tincturis et imressionibus omnium plantae partium, earumque usque adeo scite spiritus conservare, omnium facultatum auctores, ut plures quam triginta, eiusmodi artificiose ex Cineribus paratas plantas, easque diversas habere vasculis suis vitreis contentas, Hermetico sigillo obsignatis, quae titulum plantae ac proprietatis eius inscriptum habent: ita ut siquis rogaret, sibi Rosam, aut calendulam demonstrari, tunc cinerem illius plantae arriperet, cuius specimen esset editurus: ut si Rosam nempe tibi monstrari cuperes, vasculum Rosae titulo insignitum exhiberet: ex cuius vasis fundo, lucernae igni admoto, aliquantum incalescens, tenuissmus ac impalpabilis ille cinis, exse apertae Rosae speciem emitteret, quam sensim crescere, vegetari, ac formam penitus, caulis, foliorum, tandemque geminae floridae Rosae umbram ac figuram exprimere, et tandem explicatisimam Rosam producere, apertis oculis intueri liceret: ut nihil certius, nihil elegantius, quam exsumbratili illa [orig: illâ] Rosa [orig: Rosâ]. apertissima Rosa enucleari, ac conspici posset: omnibus usquequaquesuis partibus absoluta, ut plane corpoream diceres, quae spirituali tantum idea [orig: ideâ], revera [orig: reverâ] tamen spirituali essentia [orig: essentiâ] dotata sese intuendam praeberet: cui nihil aliud constaret, quam congruae terrae mandari, ut solidiuscorpus assumeret. Haec autem umbratilis figura, vase ab igne

remoto, rursus insuos cineres relabebatur; suumque chaos evanescendo sensim repetebat.

Ratio huius arcani, non obscura potest esse ei, qui Hermeticae Philosophiae vel gustum saltem habet: processus tantum latet. Et certe probabile videtur, vix aliquid ita destrui posse, ut intereat omni ex parte, et materia, pristina [orig: pristinâ] sua [orig: suâ] forma [orig: formâ], etiam in cinerem et pulverem redacta, plane exuatur; semper enim semina quaedam remanere videntur, quae vel calore naturali fota reviviscunt, vel etiam vi ignis purgata resuscitari queunt. Innuit hoc aperte D. Paulus. 1. Corinth. 15. ubi ait: Sed dicit aliquis, quomodo resurgunt mortui? quali autem corpore venient? insipiens tu, quod seminas non vivificatur, nisi prius moriatur. Etquod seminas, non corpus futurum est: seminas, sed nudum granum, ut puta tritici aut alicuius ceterorum.

Deus autem dat illi corpus sicut vult: et unicuique seminum proprium corpus. Non omnis caro, eadem caro. sed alia hominum, alia pecorum, alia volucrum, alia piscium. Seminatur in corruptione: surget in incorruptione. Seminatur in ignobilitate: surget in gloria. Seminatur in infirmitate; surget in virtute. Seminatur corpus animale: surget corpus spiritale. Si est corpus animale, est et spiritale, sicut scriptum est. Factus est primus homo Adam in animam viventem: novissimus Adam in spiritum vivisicantem. Sed non prius quod spiritale est, sed quod animale, et deinde quod spiritale.

Certe si flores, restitui queunt; ita multo minus sic interithomo (creatura nobilissima et perfectissima, ac Microcosmus) quin, cum ignis omnia consumet, atque purgabit, in corpore suo spirituali is resurgeres, illudque uniri cum anima sua, et itaperfectus homo restitui queat.

Fovenda ergo omnino est Alchimia (1) propter Arcanorum naturae penitiorem cognitionem, et (2) sanitatis causa [orig: causâ]. Quo intuitu Iacobus Bornitius derer. sufficientia tract. 2. cap. 19. suadet, ut Principes et Plitici, in hoc doctissimo saeculo, diligentiam adhibeant, ne vulgaris peritiae Pharmacopaei et Medici, in sua [orig: suâ] Republica medicinam exerceant, sed salutis hominum causa ex choro Chimiatricorum eligantur, probitate morum, et peritia [orig: peritiâ] artis, quibus se, liberosque suos in aegritudine corporum committant.

Nec tamen Medicorum Galenicorum, Arabicorumque usus damnari debet. Non enim tuta semper sunt chy mica medicamenta. Cito curant, cito perimunt etiam, quae suppeditat Chymia. Nec item eorum curae, miraculosae quaevidentur, perennant. Est ac si calce quis maturitatem frugum procuret.

At vero (3) Chrusopoeia, Gold und Silder zumachen, artificium esse videtur, periculi et dispendii plenum, quodque etiam Romanos magnates, ipsosque Cardinales pauperiores reddere, anonumus attestatur in discurs. Polit. de l estat de Rome au Roy treschrestien. A. 1626. impresso, ubi f. 14. de Patriciis Romanis ita scribit: Ils sont endebtez, et le reste du Peuple aussi, pourceque cachun d'eux, ou laplus grande partie, et mesmes les Cardinaux, et autres Ecclesiastiques, est attache a la vanite, al apparence, a la Pierre Philosophale. Et par telles occasons repeuz d'esperance, consommeni le plus clair de leur bien.

Hinc aurea sententia aureis literis notanda: Gold machen wer es weißt, sagets nicht, wers' nicht weißt, wolt es gern sagen, vnd kans nicht, vnd dernckt mich zubertrüegen, vnd mir mein Geldt abzuliegen. Bornitius de rer. sufficientia tract. 2 cap. 41. ubi quidem exempla retulit quorundam, qui verum aurum fecisse dicuntur. Acporro addit:

Acht Sluck volgen der Alchimev,
Rauctz, Asche, vil Wort vnd Vntrew,
Auch seufftzen tieff, vnd schwär Arbeit,
Armut vnd allerley Kranckdeit:
Wile du nun darfür sicher seyn,
So gehe nicht zu mir herein.
Item, Goldmacher vnd Alchimisten,
Bev Färsten vnd Herin sehr einnisten,
Bey Edel vnd Vnedel auch,
Machen für Gold ein Schmach vund
Rauch.

Menti onem item facit le Seigneur de Villamont. lib. 3. cap. 18. sui Itiner arii Hierosolymitani, cuiusdam Cypriotae, nomine Antonio Bragadeno, quem Lapidem Philosophicum incenisse refert, eum que miris laudibus ornat; sed tamen ille idem Anno 1597. atrestante Mercurio Gallo Belgico, impostor inventus, et Monachii capitis supplicio affectus fuit; ut ctiam in appendice dicti Iitineraryfol. 468. recensetur.

Optimam san Alchymiam, ditandique rationem, proverbium Hispanicum suppeditare videtur: Alquimia provada, tener renta, y no gastar nada. Id est, probatam habe Alcliy minam, reditus habere certos, eosque bene dispensare.

Nec immierito Hieronymus Cardanus tract d. utilitat. ex advers. capienda, lib. 3. fol. 202. Monet, vitanda esse maxime, quae depauperant hominem dulciter: ea autem sunt quin que, Ludus, Alchymia, Architectura lites eriminales et luxus. Ludus duobus modis hominem depauperat, dum pecuniae amittuntur, et dum neggliguntur negotia et artes: Verum non semper, qui ludunt, amittunt. sed qui vel imperiti sunt, vel infortunati, vel qui cum deceptoribus ludunt: luxus vero manifeste depauperat hominem, fivequis circa libi dines, seu circa commessationes profundat. Alchymia vero nova spe semper animos replens, loculos evacuat: nec ulla sine fructu certior aut maior iactura, quamquam ludus quandoque celerius cuncta absumat. Numerum eorum, qui horum modorum altero repente mendiei facti sunt, non facile collegerim.

Drusius vero ad loca Gones. cap. 38. Chemian. priscam Aegypti vocem esse. Ham enim quando scribitur per Heth, Aegyptum denotare, quae et Cham dici possit. Alchymiam autem vocari, arabicus si articulus praeponatur, ut sit in Almanach. Alkermes, Alembioum, etc. Ac quoque Hispanica multa vocabula, ab al incipientia; ex Arabico reslant.

Et fuit certe antiquissima Alchymia: qua [orig: quâ] dere Melchior Guilandinus in Papyro, membr. 6 num. 5. etc. fol. 178. Ita scribit: Suidas ait, diphtheram, quam Argonautae ex Colchide advexerunt, librum fuisse ex membranis, qui artis eius, quam Chymiam vocant, arcana pandebat, ut aurum esset faciendum, meritoque membranam eam appeliatam esse quream, propter emoulmentum, quod ex ea [orig: eâ] acquirebatur. Alii Diphtheram interpretantur pellem caprae, quae Iovem lactarit [orig: lactârit], in qua creditum est antiqitus, illum omnia scribere, quae fierent. Unde quae nec in historicorum literis extarent, nec in hominum memoria servarentur, ea velue ex Iovis diphthera petita dicebantur. Quamquam autem utraque haec expositio profiteatur, diu ante Ptolemaeos in pellibus scriptitatum fuisse, quod mihi contra Varronis pronuntiatum satis est: tamen Suidae opinioni non parum favere videtur id, quod super ez verba Apollonii ex lib 2. Argonauticorum, quem aureum utique posuit Mercurius, colligitur his verbis ab Interpretibus: le/getac th| to=u ermou= epafh, to\ de/ras2 tou= kriou) genes1qai xrusou=n: dicitur scilicet contactu Mercurii, pellem arietis factam esse auream. Quibus verbis videri potest significari, non illum Deorum internuntium atque interpretem, petaso, talaribus et caduceo insignem, sed potius hy drargyrum, quo Chymici ad aurum conflandum utuntur. hydrargyrum inquam, non illud vulgare, sed quod a vulgari per ignem et arenam albam septies mundatum est, et privatim argentum vivum sapientum, aquamercurialis, materia metallorum, perpetua dispositio, materia prima artis, vitrum perenne, incorruptumqueve, et oleum vitri appelatur. Hoc genere liquor es fiunt lampades, perpetuo ardentes, quod penitus incredibile videretur, nisi Hermolaus Barbarus, Vir Clarisimus, et de cuius fide nemo iure dubitaverit, libro Corollariorum 5. et Franciscus Maturantius, homo eruditissimus, in Epistola ad Alphenum amicum, iam dudum testati fuisfent, inveniri alicubi

in subterraneis Italiae monumentis, lucernas perpetuo fulgore lucentes, qualis fuit illa Maximi Olybii in agro Patavino, iuxta Oppidum Atheste eruta, quam arsisse supra mille et quingentos annos, tradit lib, 1. antiquitatum Fatavinarum calce, Bernhar dinus Scardeonus, Vir fingulari cum doctrina, tum probitate admiranda. Certe in historia est, Diocletianum Imperatorem vertrum scripta de fusione argenti, atque auri, per totam Aegyptum conquisita, concremasse, necex illa [orig: illâ] arte ditati Aegyptii, et pecuniae freti copiis, dein ceps, contra Romanos rebellarent. Ut proprie affirmare ausim, sludium Chymicae artis apud barbaras gentes antiquissimum fuisse, ad Romanos vero et Graecos derivatum tardius, praesertim cum Aristoteles quoque eius meminisse videatur. Nam 23. probl. 13. quaerens, curmare potis sit flammam emittere, aqua potabilis nonitem, causam reddit, quia oleum arte ex sale extrahi possit. Quod equidem oleum nemo sine Chymica [orig: Chymicâ] arte eliciet, etiamsi salem mille torcularibus quam arctissime comprimat, atque astringat. Ob die Alchimsten ein wahr: vnd rechtes Gold machen, vid. Mart. centur. 1. disput. 9. thes. 5. Perer. de Magia lib. 12 cap. 12. et Delrio. fol. 57. Quod Alchymistae plerumque haeretici, constat ex praefation. Gassen. contra Eluddum, et tot. libr. Henric. Conrad. ubi Christum videntur facere Lapidem Philosophiaum. Daß auch die Chomisten ein sondere, vnnd gleichsamb Rottwelsche Sprach haben, videre est in Lexic. Rulandi. De alchimistarum fraudibus, vid. Simon. Maiol. in diebus. Canicular. 2. colloqu. 5. fol. m. 541. et seq. ubi exemplum de Balbino qui multoties, et quomdo ab Achimistis delusus fuerit, refert.

Plura de Alchymia scire qui desi derat, inveniet apud Petrum Binsfeld. de Maleficis. fol. m. 383. Franciscum Torreblanca de Daemonologia lib. 2. cap. 4. Benedictum Pererium. lib. 8. Physicorum cap. 19. Latherum. lib. 3. de censu. cap. 11. Me de Aerario cap. 3. num. 11. Quibus adde Wilhelm. Anton in tractat. de Quinquennel. fol. m 493. etc. Hartmann. in Disp passim. Sennert. in consensu Chymicor. Aristet. et Galen. Wimpinae, Neand. in Geograph. Nosolog. Harmon, Petrei, Matth. Unzeri tractatus Munderer. de Calcuntho. Pontan. 1. bellar. fol. 211. item Guydium in tract. de Metallis lib. 1. tit. 3. ac Lael. Bisciolam. horar. subsecivar. lib. 18. cap. 1.

32. Alcoran.

De Alcorano, vid. Me in discurs. de Secta Saracenor. adde Budovvez in Horolog. fol 147. et seq. et Les intentiones Morales, Civiles et Militaires. d. Anton. Pippre cap. 5. ubi demonstrat, Alcoranum Fabulis et super stitionibus et Idoloatriis esse repletum. idem R. Moses Maimon. fol. 133. docet.

33. Alenation Fürstlicher Güter.

Vide consil. Argentoraten s. vol. 1. fol. 554. item. cons. 30. qu. 1. ubi Quaestio haec: Obein Chur oder Fürst, ohn sondere Nbth, auch ohne der Agenten Bewilligung oder zulassen, gebühren möge oder nicht, ichzit von deß Chur: oder Fürstenthumb Landen vnd Leuthen, als Lehen vom Reich zuverandern, zuverpfenden, zuverkaussen, oder donationes weiß inter vivos zuvergebenoder zuverschaffen? resolvitur.

34. Alimentation.

Quam diu absque cibo natura [orig: naturâ] sua vivere possit homo, disquirit Lael. Bisciola. horar. subseccivar. lib. 16. cap. 2. ubi multas miraculosas et scitu digna exempla refert, quem vide.

35. All, Alles, Allen.

Verba in allen andern Fällen, universalia, sunt, et omnes casus includunt, per text. in l. lulianus. ff. d. leg. 3. l. a. Procuratore. Cod. mandat. et adhoc facit, quod Bartolus dicit, in l. generaliter. § uxor ff. de usuft. leg. et in simili casutradit Roman. confil. 44.

Dictio omnis All, omnia in cludit et nihil excludit. d. l. Iulianus. ff. de leg. 3. l. in fraudem in fin. ff. de milit. test. cum multis adductis per Decian. in cons. 84. num 13.

vol. 3. Bursat. inconsil. 176. num. 11. lib. 2. imo ad casum improprium trahitur. et virtute eius includiuntur illa, quae alias non includerentur. Dec. cons. 69. num. 4. Iason. inl. servielectione. § cumfundis. num. 24. ff. de leg 1. Gravet. cons. 294. n. 2. et cons. 447. (ubi verborum umversalum effectus recenset) Rubeus. cons. 23. num. 3. Cephal. cons. 172. n. 9. lib. 2. et cons. 497. num. 20. lib. 4. Menoch. consil. 26. num. 17. libr. 1. et consil. 123 num. 3. lib. 2. Ac item verba universalia ea comprehendunt, in quibus specialis requiritur mentio; Cravett. d. cons. 294. col. 3.

Clausula, omnia et sigula, alles vnd jedes, ad quae cumque pacta et capitula Instrumenti refertur: Bald. in addit. ad Specul. tit. de empt. vendit. col. 1. vers. quae omnia. nam qui omne dicit, nihil excludit, d. l. Iulianus. inprinc. Bald. in rubric. Cod. qui accus non poss. ubi dicit idem de verbo Quilibet et v. Singula, quae importantidivisi onem et disiunctionem captitulorum. Baldus. in l. 2. col. fin. C. deprobat. Et tale nomen distributivum, habet vim specialis dinumerationis. Bald. et alii in l. Stichum. §. stipulatio. d. V. O. Aretin. in l. siextoto. §. si ita. 1. de leg. 1.

Istaque Clausula comprehendit omnia, et exigit concursum omnium, quae apta sunt comprehendi; Anton. de Butrio. consil. 19. Socin. consil. 147. col. 3. Bertazolius tractat. Clausid. Instrum. Clausul. 4. gloss. 3. n. I. et omnia quae principaliter, seu incidenter vel accefforie in Instrumento sunt descripta. Ales. consil. 17. co. 1. vol 3. Ruin. consil. 137. nu. 6. vol. 1. Omnia item complectitur et includit, Bertrand. consil. 249. num. 33. Ripa. lib. 3. respons. c. 5. num. 5. etiam respectu poenae. Iaion. in l. Titia. §. fin ff. d. V. O late Paris. consil. 97. num. 91. et num. 12???. lib. 1. Curt. Iun. consil. 74. num. 3. adde Barschamp. in radic. Clausular cap. 7.

Sic verbum qubuscumque, quod reddi solet per All vnd Jede, secundum Bertazol. tract. de Claus. claus. 4. gl. 30. aptum est omnia comprehendere, in tantum, ut tradat Baldu sinc. Imperiales, inpr. de proh. feud. alien. per Feder. et inc. in praesentia. de probat. quod licet de natura feudi heredes extranei, vel successores non admittantur, tamen si sit concossum pro quibuscumque heredib. etiam extranei venire possint. Da in l. quaedam § nihil. d. edend. et in l. Gallas §. etiam. de libert. et posth. Id quidem plerique reprobant, quia huiusmodi etiam verbum generale, restringitur ad habiles, Aretin, et Socin. in d. §. etiam. Sed clarum tamen est, quod tale verbumgenerale operatur, ut ampliet signisicatum verbi, cui adicitur, et extendat ad latissimum, et faciat comprehendere in dispositione, quae alias non comprehenderentur, ut late declarat, plura adducendo, Mars. in l. unius. §. cogniturum. num. 19. com. plurib. seqq. ubi ostenditetiam comprehendere inhabiles, ff. de quaest. Alciat. in l. Moventium. ff. de V. S.

36. Allegantiones Iuris.

De allegantionibus Iuris, singularem conscripsit Discurs. Anton. Bullaeus, qui inter Discurs. ipsius Academic. est. 8. quo Lectorem remitto.

ADDITIO.

Notissimi Iuris ac ob servantiae est, daß nach getho???em beschluß???nn rechthänglgen Sachen, weiters nichts etngebracht werden kan, dann in formationes seu allegationes Iuris; welche dem Richter ad partem absente parte, auch ohne mittheilung e???niger Copey praesentirt vnd vbergeben. werden mögen. Per allegationes enim Iuris, animus ludicis in ducitur ad cognoscendam suris veritatem, l. iudsccs. et auth. iubemus. C. a. iud???e. Ac satius est, huiusmodi allegartiones, Informationes et Instructiones Iurium seu Consilia dari post conclusionem in causa: Tune enim peti debet Consilium Sapientls, Corn. cons. 95. n. 12. vol. 4. Felin. n c. cum dilectus. n. 25. et seq. de sid. Instrum. Bald. in d. auth. iubemus. n. 9. bi inquit, quod iudex numquam possit claudere os alicivi, quin possit allegare Leges, licet sit conclusum in causa, sequitur lason in l. 15. apud quem. num. 7. C. d. edend. Et quod copia talium allegationum parti adversae non sit exhibenda, testatur Ludov. Roman. singul. 266. Acced Consil. Argentorat. vol. 1. vons. 74. num. 8. ubi. num. 9. subiungitur, daß dergleichen Rathschlag oder information nicht gericht: oder offentlich, sondern dem Richter inn gehaimh, vnd zum vnder???cht, vber???atcht werden solle, weil sonst der Gegentheil Ahschriff davon begern kdndte. Huc qua drat distinctio Fr. a Ripa in l. 15. apud quem num. 11. C. d. t. d. cdend. Aut allegationes inquit, fuerunt datae ad parten, per Instructionem Iudicis, tunc parti non

communicantur, quia, cum non fuerint productae, non possunt dici de actis, qua ratione non funt edenda Intrumenta Iudici, tamquam amico ostensa. Paris d. Puteo in tr. de Syndicat. verb. allegatones iurus num. 7. aut fuerunt productae in Actis, et unc parti adversae sunt exhibendae etc.] Ioh. Iac. Speidel V. I. L.

37. Allein.

Dictio allein, negationem ad omnes alios casus continet. Munnoz de Escobar. de ratiocin. admin. cap. 7. numer. 44. Surdus dicis 291. num. 19. omnemque extensionem prohibet, et omnia, praeter expressa, excludit. Meichsner. decis. Cameral. 9. num. 7. lib. 1. Franc. Ripa. in l. fin. quaest. 41. num. 136. C de revoc donat. Bart. et dd. communiter. in l.??? ff. si. quis ius dic. non obt. Panorm. inc. Ecclesia. de caus. poss. et propr.

Dictiones exclusivae seu taxativae, ut sunt dictiones tantum, tantumodo, solum, solumodo, duntaxat, non amplius, non solum, etc. negative positae, positum affimant, et implicant aliud, de quo erat maius dubium, et minus videbatur messe, per l. et non tantum ff de pet. hered l. et eleganter. § non solum ff. de dolo. l. non solum ff. de liberat. lagat. et l. cum non solum C. de bonquae liber.

Affirmative vero positae, affirmant illud quod ponunt, et excludunt seu negant, omne aliud, adeo quod excludant omnes alias personas, et omnes alios casus praeter expressos. Dictio enim taxativa, est exclusiva omnium casuum extra orationem, in quaipsa est, positorum l. 2. C depatrib. qui fil. distrah. l. ob aes. C. depraed. minor. l. contractus ff de R. l. d. c. cum Ecclesia sutrina. de caus poss. et uropr. c contingit. de fide Itrum. vid. Everhard. in loc. a natura [orig: naturâ] diction. taxtaiv. n. 2.

Quae conclusio, nimirum quod dictio taxativa sit exclusiva omnium casuum extra ordinem, in quo ipsa est positorum, quatuor modis secundum eundem Euerhard num. 3. et seqq. limiratur ac restringitur (1.) ut procedat, nisi gratia [orig: gratiâ] contrarietatis evitandae aliud suppletaur, d l. contractus fl. R. 1. l. fin C. de patr. potest. gl. iunct. tex. in l. 1. verb. et liberis. C. de boner. poss. contratab. (2.) limitatur ut procedat, quoad casus vel personas dissimiles, vel similem rationem habentes, dictiones taxativae numquam excludunt. l. ob aes. et ibi glos. C. de praed. minor. l. itanobis. et gl. in verb. quinqvenii. C. adl. Iul. de adult. Natura enim termini taxativi est, sic excludere abipso extranea, quod cunctapertinentia ad ipsum includat. clem. exivi de Paradiso. vers. cum autemd. V. S. vide Euerhard. d. loc. num. 4.

Tertio linitatur, ut non procedat, quoadea, quae veniunt ex consuetudine. Ludocuic. Rom. consil. 114. quem vide, et ad de Everhard. num. ).

Quarto linitatur, non procedere, quoad personas heredum: quia heres censetur eadem persona cum defuncto, in auth. deiureiur. a morien. praest. Unde non excluditur per taxativas. Euerhard saepe dict. loc quem consule per tot.

Dictiones etiam taxativae, für sich allein, für sich selbsten, etc. efficiunt pactum personale, et quod nec ad haer edes transit. Hart. Pistor. observat. 154 num. 24. ubi tractat illam quaestionem: An pactum de retrovendendo directum, transeat ad heredes.

38. Allenthalben, nichts darvon außgeschlossen.

Quae verba latissmie patent, adeoque omnia comprehendunt, quaecumque dici aut excogitari possunt. Cravetta. consil. 257. num. 27. et consil. 281. num. 4. Etiam ad ignorata, nec cogitata trahuntur, ex quo in generesaltem hoc cogitatum intelligitur. Cravett. consil. 415. num. 2.). et consil. 680. n 6. post Alex. cons. 42. col. r. post med. n. 8. lib.). Corn. cons. 6. lib. 1. Dec. cons. 345. n 1. vide Andr. Schaeffer. pract. quaest. part 3. quaest. 44. ubi hanc quaestionem pertractat: Rustici obligati ad excolendum certum districtum, seu certam universitatem, agrorum sub formula: allenthalden was in solchem dezirck degriffen, darvon nich???s außgeschlossen, etc. num teneantur etiam excolere agros post Contractum in illo districtu quaesitos, maxime si Dominus contemplatione huius obligationis, alia quaedam sevitia ipsis remiserit?

interpraetanda cilitier de loco apto et idoneo tribuente competentiam. Coler, deprocess. part. 2. c. 1. num. 57. Cumleges semper idoneos ac habiles terminos supponant. l. qui testamento. 20 ff. qui test. fac. poss. Pinel. in l. 1. C. de bon. matern. part. 3. n. 85. v. Schaeffer. Part. 2. quaest. 35.

39. Allermassen.

Dictio Allermassen, quae aequipollet dictioni omnimodo, nec non et dictioni omnibus modis, estpraecisa, nullam penitus exceptionem, restrictionem vel dispensationem admittens. gl. in l. si cum exceptione. § sed et si quis. verb. omnimodo. et §. quatenuus. v. omnimodo: et ibi Bart. ff. quod met. caus. Tiraquel. in repetit. l. si unquam. verb. revertatur. n. 89. C. de revoc. donat. vid. omnio Barschamp. in radic. Clausular. cap. 16. §. 1. et §. seq.

40 Allmanden.

Ita vocantur bona universi tatis communia: de quibus vide me in tract. de iure rerum, universitatum, etc. tit. de bonis universitatis. ad de Kopen. part. 2. decis qu. 3.

41. Allmuesen.

De eleemosynis, von Allmusen, vid. tract. Sarmienti dereditib. Ecclesiasticis passim. et iunctam defensionem contra navarrum. Item tract. Portae von Kirchengütern Card. Tusch. practic. conclus. lit. E. et Camill. Blrell. in summa decis. tom. 1. tit. 18. ubi docet, Eleemosynas et oblationes, quamvis sint de praecepto; attamen excommunicatis et non indigentib. illas praestare esse prohibitum; ac quod de propriis bonis, et quoties occasio sese offerat, aut necessitas urgeat, fieri debeant, et Parochianos, si solitas exolvere recusent, a Rectore Ecclesiae compelli posse; pauperiorem autem inter pauperes esse praeferendum.

Daß der Gassenbettel nicht abzuohun, vid. Theolog Mysticam. Grasseri. fol. 111. et seq. et me in Synopsi Politica.

42. Allodium ut infra in v. Lehen.

Alodis, terra propria, paterna et Aviatiuca, Sicque Brissonius in suo lexico Alode vel Alodum, alodium vel Allodium, dicitur proprium cuiusque liberi hominis patrimonium, quod Romano more vocabant Praedium censui censendo, vel praedium mancipi: vel quod iure Quiritum, autmancipio et nexu tenebatur.

Sic apud Adonem in Chron. atat. 6. Aptisatis Saxonibus, et ingenuitate et alodo firmitas fidei roborata; si amplius amissa Christianitate in perfidiam relaberentur: id est; sub poena libertatis et patrimonii amittendi.

Inde rerum Barbarici Scripitores duo bonorum genera constituerunt: Allodia; quae pleno iure patrimonii sic tenebantur, ut eo nomine nulla neque gratia, neque merces, neque opera deberetur: et Feuda, quae beneficio alterius sic tenebantur, ut eorum nomine gratia et opera quaedam deberetur.

Verisimile nonnullis videtur, verbi originem primam ex eo manasse, quod nationis bello subactae praedia bibartito dividerentur: et melior pars Militibus fruenda in beneficii loco attribueretur; altera pars plebeis, ac reliquae multitudini: quod etiam nunc Germani dicunt All Lend, quasi universae plebi.

Vide quae adhanc vocem notatuit Pythaeus in suo glossario, quod Capitulis Caroli M. adiecit, adde etiam Petr. Gregor. lib. o. Syntagm. cap. 1. Ego de Monarchia fol. 90. deduco a Lot, Saxonico, quod nobis esr Loß. Unde adhuc Galli dicuns Lot. et Lotir. für loß, vund lossen. v. etiam me d. nat. populor. fol. 102. et Nicod. an grand. dictionaire verb. Aleu. ubi Alodium etiam Alaudium dici ait: pource que celuy, qui a une telle terre, non tenetur laudare, vel nominare, de quiilla tient.

Exinde Alodiarius; qui Allo dium ab aliquo accepit, aut potius mancipium eius est, Goffridus Abbas vind. in Epist. ad Girardum: Dn. Girar do, laudabilis vitae Episcopo, S. Romanae Sedis Legato, frater Goffridus eiusdem sedis alodiarius et Servus.

Idem in Epist. ad Cononem: Cononi vitae laudabilis Episcopo, frater Goffridus eiusdem sedis alodiarius, etc.

43. Als, gleich wie.

acquir. rer. dom. non exemplificative. Nicol. Bellon. in supputat. Iur. cap. 10. ad. l. cum Praetor. §. 1. ff. de Iud. num. 2.

Dictionis prout, natura est, utstet restrictive, utque praecedentia restringat et limitet. Bart. in l. edita. num. 29. et ibi Bald. et Dd. ac Iason. num. 36. Franc. Purpur. nu. 230. Dec. nu. 85. Cod. de edend. Et dubio carere, ait Schraderus, quod dictioni, prout, in Germanica [orig: Germanicâ] lingua [orig: linguâ] aequippoleat dictio wie, et dictio, als, consil. 1. num. 301. vol. 1.

44. Alsbald.

Dictiones, mox ilico, incontinenti satim, gleich, alsbalden, etc. omne excludunt intervallum, et ipso iure aut facto quid fieri denotant, late Matth. Mathesilan singul. 111. nisi intervallum illud esset modicum; Bald. in l. Gallus. §. ille casus. ff. de leber. et posthum. et hoc modicum intervallum Iudicis arbitrio relinquitur, Barschamp. in tractat. Clausular. cap. 16. §. 3. num. 33. f. 385.

ADDITIO.

Dictiones in continenti, mox illiso, quando dicantur verificari, maxime ut pacta in continenti apposita censeantur inesse primis, et esse unum et idem, Tiraquell. in l. si unquam. vers. donatione largitus. n. 119. d. revoc. donat. dicit, esse receptum frequentiori dd calculo, tunc dici in continenti factum, ut idem actus reputari debeat, aut saltem alter alterius contemplatione platione factus, si eadem die et loco factum suerit, post alios a se allegatos. vid. Ioseph. a Sesse in dtcis. Argon. 16. Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

45. Alsdann.

Dictio tunc alsdann, est adverbium temporis, l. tutor ff. de susp. tut l. 4. §. 1. fl. de cond. et demonstrat. l. 1. §. rectissime. ff. de vi et vi armat. et restringit dispositionem ad illud tempus a quo ea incipere debet. l. 2. §. fin. de cond. et demonstr. Decius. consil. 63. num. 2. Hieron. Grauts. consil. 106. numer. 2. part. 2. Vel temporis extremitatem signisicat, et verisicari non potest, nisi in casu nominato. Ancharan. cons. 356. nu. 3. vers. hoc probatur. l. pen. ff. detest. Tutor. Dec. cons. 63. n. 2. Cur. Sen. consil. 42. num. 25. Pacian. consil. 63. num. 63. et seqq. Arumaeus. lib. 2. decis. 2. num. 33.

Vel dictio alsdann, eius est indolis, ut omnia praecedentia prius facta et completa essevelit, quam illa disponat, clem. un. deconcess. praeb. et clem.). de iur. Patron. l. 4. §. 1. de cond. et demonstr. Hartaman. Pistor. quaest. feud. 27. num 26. Barth. Socin. consil. 5. num. 7. Unde et ante implemetum, nec venit, nec cessit dies, nec nata est obligatio. l. cedere ff. d. V. S.

Haec tamen restrictio per l. Titius §. Lucius, ubi Bart. et alii, praesertim Ias. in 3. notab ff. de lib. et Posthum. non impedit extensionem, quae sir ex voluntate Testatoris coniecturata [orig: coniecturatâ], ad casum similem expresso. Petr. Surd. cons. 336. num. 46. Ac dictiones tunc et eo casu, quando substitutionem restringant, vid. Cravett. Cons. 989.

46. Also daß.

Quod dicitur Clausulam ita quod, stare augmentative, non restrictive, hoc regulariter non procedit, sed potius stat declaratues, et taxative, ac praecedentem restringit dispositionem l. Lucius. §. qui habebat. ad Trebell. l. Gassus. §. idem credendum, in fin. d. lib. et posth. Riminald. consil. 263. num. 40 et cons. 313. num. 29. ubi dricit, per haec verba restringi sideicummissum ad personas expressas supra, non sutem ad alias extend ere. vid. Dn. VVilhelm. Antonii in tract. de rescript. Morator. fol. m. 313.

Praeterea natura dictae Clausulae est, ut intelligatur secundum supradicta. §. quoniam scimus. vers. et ita in auth. de testib. Alciat. cons. 492. n. 17. Ruin. cons. 18. num. 11. ubi ait, intelligi eo modo, quo supra fuerat dictum, Paris. cons. 70. num. 47. vol. 2. ubi, quod sit relativa, retentis terminis praecedentibus, Ioann. Petrus Surdus. lib. 3. cons. 315. num. 29.

47. Altar.

De consecratione Altarium, videatur Petr. Petkius. in tract. de reparat. Eccles. cap. 36. et seqq. et Petr. Gregor. Tholosan. in tract. de benesic. Ecclesiastic cap. 16.

48. Alter.

Aetas quid sit, de eius differentiis, tractat Martini. centur. 20 disputat. 4. qu. 5.

De gradibus et divisione aetatis vido Speckhan. inqu. 44. cent. 1. ubi ait: quinque aetatis gradus numerari. in l. un. Cod. Theod. de his qui veniam aetat. pueritiam, adolescentiam, firmatam aetatem, perfectam aetatem, et senectutem. Simulque tradit, qui proximi infantiae, pubertatique dicantur: quod in materia delictorum, poenisque imponendis maxime sciri debet. add. Cardan contradicent. Medicor. lib. 1 tract. 5. contradict.???o.

Astrologi, secundum septenarium et novenarium aetates distinguunt. Indeque annos hebdomaticos, climatericos, et Enneaticos dicunt. v. Ranzovium in Catalog. Imperatorum, etc. qui artem Astrologicam amarunt [orig: amârunt]. et Bisciol. var. lection. 2. cap. 1.

Hi autem anni, ut in corpore humano ratione valetudinis et temperaturae, effectum aliquem habere possunt: ita non sine superstitione, in externis, iis vim aliquis adscribere potest.

Sed de aetate hominis, vid. Guevar. 3. Epistol. 21. fol. 116. etc. ubi etiam de aetate Patrum agit. utrum homo usque ad centum annos vivere praesumatur, Talenton. lib. 1. cap. 17. et lib. 4. cap. 2. Bisciol. horar. subsesiv. 2. lib. 13. cap. 3. Quae legitima aetas dicatur. Brisson. lib. 3. antiquit. cap. 2. de mutatione complexionis secundum aetates, Adam Keller. intract. de success. tit t. num 31. f. 70. Habent namque aetates suas mutationes, ut dicunt Medici, quod de septennio in septennium mutemus complexionem, vel de sexennio in sexennium. De aetate morborum, Talenton. 4. cap. 7. de vita producenda, et de medicament apto, agit idem lib. 2. cap. 1. et seqq. De vita produ cenda, Panth. Hygiatich. Deodati Zacch. in Quaestionib. Medicolegalib. lib. 1. tit 3. ubi etiam de senectute.

Ac de annis climatericis videantur Tractatus Codruchi et Ranzovii. item Puteani, ac etiam Bisciol. horar. subseciv. lib. 15. cap. 8. De decretori??? Medicorum Cardan. in contrad. Metr. 3. contrad. 2. et seqq.

De vivacitate quorundam animalium, Taleton. lib. 1. cap. 17. et Neandr. in Gnomolg. fol. 296. et. seq.

49. Alte Graffen.

Alte Gaffen quid sint, ac qui ita vocentur, deduxi in meis consilys part. 4. consil. ult. quo Lectorem remitto.

50. Alte Sitten.

Moribus antiquis stat res Romana virisque. Idem de Germanis dicere licet, et quod Horatius innuit, omnia quottidie ruere in peius, cum ait:

Nostra aetas peior avis,
Tulit nos nequiores,
Mox datura progeniem.
Vitiosiorem.

Illud idem conqueritur Poeta Germanus, auctor deß Heldenbuechs Wolffram Meistervon Eschenbach. inpraefat. lib. 1.

Hivorward Zuchr vnd Ehre,
Geliebet also recht sehre,
Wo ein gefüger Mann kam,
Daß man gern von jhm vernam,
Beyde singen vnd sagen,
Das was genemb zu den Tagen.
Lesen in einem Buche,
Man auch gern geuche
Vnd namb auch das wol in achte,
Wer gute Gedicht machte;
wort vnd darzu Weise,
Das hörte man viel leyse,
Vnd lernte es viel gerne,
Nu ist der Kunste Kerne,
Ersterfür gesprungen,
Was hilffr daß die Jugen,
Dienun zu Tag auffwachsent,
Kunst, Ehre, Zuchr sie lassent,
Alle hüpsche frewde,
Laub, Graß, Blumne, Heide,
Vnd lüstlich grüne Wälde,
Der klaren Brunnen Kälde,
Die Vögel wolhören singen,
Nach Hüpschheitenringen.
Das was hievor der Jungen Spil,
Nuist der Boßheit also vil,
Bey diser Zeir sovil gewassen,
Daß sie die Ehre lassen,
Als fast vnd also sehre,
Das Schand ist worden Ehre,

In dies in peius ruere mores, non solum nos reputamus, sed et omni saeculo existimatum fuit. Sic Seneca 1. de benific. Hoc maiores nostri questi sunt, hoc nos querimur: cversos esse mores, regnare nequitiam; in deterius res humanas et in omne nefas labi. vid. me. in praecognitis politicis. fol. 117. et in Coroll. miscell. ad ff. lib. 1. num. 6. Haereses quidem hodiernae faciunt mala multa, etc. interim tamen constat, quodlibet saeculum suam habere et habuisse laben. vid. Nollhagen warhaffte Lugen.

51. Alt Testament.

De veteri Testamento vnd Mosaischen Gesäß. vid. Becan. de analog. cap. 2. et seq.

52. Alt Vätterlich Lehen.

Alt: oder Vätterlich Lehen haissen, welche von den ausssteigenden, diß auff den vierdten Gradt, als von dem Vatter, Anherrn, Vhranherrn vnd desselden Vatter, an vns kommen. c. un. §. hoc quodque de success. feud. et ibi Bl. in fin. Alvarott. in praelud. feud. in 6. divis. wiewlon soche billich allein Vätterlich sollten genanntwerden: vnd die andern Lehen, so vber den vierdten Grad an vns kommen, Alte Lehen haissen möchten. So trägt sich doch zuweil zu, daß eins für das ander gebracht wird, d. c. un. de succ. feud. etc. un. d. succ. fratr. Also, daß man Alte Lehen, Udtterliche Lehen heißt, und widerumb. Es ist aber für gut und nothwedig geacht, daß man auff dise beede Wort fleissig Achtung

Notandum hic [orig: hîc] est, daß der Jenige Agnat, welcher successionem feudi, tamquam antiquus affectirt, den ersten Acquirenten, vnd daß er von demselben herkomm, zubeweisen schuldig, Gail. obs. 140. in pr. lib. 2. Rosenthal. d. feud. cap. 2. conclus. 28. num. 8. et in addit. sub lit. h. Von welcher beweisung solcher Agnat nicht relevirt wirdt, ob gleich das strittige Lehen vil hundert Jahr vndcontinua [orig: continuâ] serie beo seinen Namen vnnd Stammen gewesen, Afflict, et communiter FF. in c. 1. §. hoc quoque de Success. feud. Curt. in tract. feud. part. 4. num. 146. vers. mihi autem placet. Decian. consil. 445. num. 5. Cephal qui et ipse inquit, quod nec per mille annorum spatium, quoad transversales, a diverso stipite descendentes, feudum paternum vel antiquum dici posset, sed novum semper quoad ipsos diceretur, Alex. consil. 30 num. 3. vol. 1. cons. 150. num. 13. vol. 6. Cravett. consil. 715. num. 4. Rol. a Vall. cons. 3. in pr. vol. 1. et cons. 32. vol. 3. Rosenth. conclus. 20. in fin. ubi formalibus hisce verbis scribit: nec adducor, ut credam, agnatis non possidentibus obld, quod antiquitus in ista familia fuerunt, ita praesumi antiquum, ut Agnati isti ex primo acquirente descendere praesumantur: Nam hoc longe distat ab eo, quod dicitur si diu fuerit in familia, antiquum praefumi: Id enim verum est, quin imo eo ipso probatur, sed exinde non praesumitur, neque recte infertur, ergo isti Agnati ex eodem stipite hoc feudum acquirente, ex quo et defunctus ortus, progeniti sunt, licet hoc praesumptive fieri, dixerim, iis in possessione exsistentibus, id est, fit commodo possessionis, et hoc prius, quod constet feudum diu in eadem familia fuisse, non probare, agnatos eius esse capaces, saepissime in Iudicio Camerae Imp. decisum est. Haec Rosenthal.

Vnnd obwol etliche Rechts Lehrer dem Agnato, welcher successionem feudi affectirt, mit der probation deß ersten Lehenerwerbers vnd der descendentz von demselben, vnder die Arm greiffen, vnnd darfür halten wollen, quod feudum respectu Agnati ad successionem aspirantis, in dubio antiquum esse praesumatur; So wirdt jedoch derselben Mainung durch den mehrern Schluß der Rechts Lehrer verworffen. Sonderlich aber kan solche Mainung nit statt haben, wann der Lehenherz oder ein anderer, qui causam habet a Domino feudi, das Lehen besitzet, in welchem fall, se cundum receptam conclusi onem, solches Lehen respectu Agnati, nicht antiquum, sondern vil mehr novum zu praesumiren: Tum quia possessio est pro Domino, et pro possessore praesumitur; Tum, quia is Agnatos in ea qualitate antiquitatis fundamentum constituit. Ita sentiunt Alvarott. inc. 1. §. ult. de success. fratr. Curt. Sen. cons. 49. et cons. 50. Alex. cons. 50. n. 2. vol. 3. Cravett. cum aliis ab eo allegat: in tit. d. antiquit. temp. p. 5. a pr. num. 6. Rosenth. d. feud. cap. 2. conclus. 31. num. 3. ubi plures allegat.

Adhaec, ubi etiam in casu versamur, quo feudum praesumitur esse antiquum; praesumptio tamen ista pro antiquitate, tantae non est efficaciae, ut Iudex propter hanc solam definitive pronuntiare possit, Feudum osse antiquum. arg. c 1. d. success. fratr. et c. 1. de content inter Dom.

53. Allweg, Allzeit, Immer, in Fwigkeit. vid. infra verb. vnd allwegen, et verb. Oewigkeit.

Dictio semper, apposita in dispositione significat tractum temporis, et omni casu et tempore per l. 1. ff. solut. matrim. l. semper. quod vi aut clam. Similiter dictio in perpetuum, habet tractum successivumin futurum, et denotat tempus in saecula saeculorum, etomnem casum istius temporis, ut scribit Bart. in l. annua. §. Titia. ff. de annuis leg. Peregrin, de fideicommiss. artic. 27. num. 2. fol. 251. Riminaldus cos. 279. n. 16.

et seq. lib. 3. Castillo quottidian. controv. cap 22. num. 91. allegant in eum sensum plures. Panciroll. consil. 50. num. 8. Decian. 1. consil. 1. num. 258. Surd. cons. 179. num. 14. et cons. 281 num. 18. et seqq.

Sic et voces quocumque tempore, ita sunt universales, ut omne tempus sine restrictione comprehendant, Zas. cons. 12. n. 78. lib. 1. gl. in l. cum poena. 38. verb. nec neff. de arbitr. et text. in l. ballista. 39. ibique Bart. num. 1. et seq ff. ad SC. Trebell adde Iacob. Schultes. quaest. pract. lib. 2. quaest. 55. num. 2. Et quamquam alias infinitudo in iure non facile tolerari soleat; l. 13. §. fin ff. de damn. infect. Quoties tamen clara et perspicua partium conventione introducitur, omnino toleranda erit. Schultes. d. loc. num. 4.

Si autem Testis dicat se vidisse Titium possidere per 30. annos semper, licet dictio semper denotet continuationem seu perpetuitatem, et impossibile sit, eum semper potuisse in fundo esse; imo, si probetur, Titium aliquo tempore fuisse absentem: non tamen dictum testis redarguitur falsum, quia potest esse, ut viderit testis omni anno illi responderi de fructibus a Colono, vel viderit, quod possessor se mper potuit uti re, si volebat. Ioann. Sc hneidevvin. adprinc. Inst. de usucap. num. 60.

54. Amadis.

De libris Amadisiis et aliis, prohibitis ac prohibendis, videatur Antoin. Pippre cap. 94. d. intentions morales, Civiles etc fol. 340. et seqq.

55. Ambacht. v. verb. Ampt, Amman, Ammeister.

De hoc vocabulo Marchantius in descrip. Flandr. lib. 1. tit. Hulstum. fol. 42. ita scribit. Compingitur Ambachti per vernas nostros in medio aspirati, fabrica, ex Ampt contracteque Am, munus publicum, mandandi potens, denotante, et Acht, hoc est, in aestimatione habeo, ut sit Ambachtus et Collegium voluntarium, aliquem dignum ducentium, cui oboediant, et is, qui in tale collegium est adoptatus sive ruri sive in urbe: Illic enim fere omnes Castellaniae, et hic [orig: hîc] cnncta artium mechanicarum corpora, et ipsa denique artificia, extra ius illarum sodalitatum exser ceri publice; illi cita, Ambachtorum nomine insigniuntur.

ADDITIO.

Sic Iulius Caesar: Alterum inquit genus in Galiis equitum, hanc unam gratiam, potentiamque novit, si quam plurimos circum se. Ambactos olientesque habeat, quasi diceret, ut explicat Goropius, potentiam omnem equitum pendere ex gratia Ambactorum, hoc est aliquem voluntari e habentium in honore: Adde Ioann Textor Nassawtsche Chronicksol. 16. ubi inter alia sequentia habet verba: Diß Wort Ampt, wirdt auff alt Teursch vnnd Fränckisch, deren institutum vnd anordnung es auch war, wie auch bey den alten Celtis Ambacht oder Ambechte zu Latein Ambactiae genennt, ist so vil als ein Amptmannschafft oder Pflege. Dahero die Worr Ammam, Ammeister, so noch bey den Schweitzery vnd der Statt Straßburg im brauch seynd. Amptleuthe, Amptman, ist bey vns so vil als Amman, deme, wie vor zeit, also auch noch hentigs tags die Kelner vnderthan seynd, deren Amptleute auch bey den Köntgen in Israel vnd Juda angeordnet, vnd hin vnd wider beskelt gewesen, uti 1. Reg. c. 5. v. 16. c. 9. vers. 23. idem 2. Chronic. c. 8. v. 10. videre est.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

56. Ambassador: vid. infr. verb. Gesandte.

Ambassador sumitur pro Legato: descen ditque ex Italico Ambasciatore, vel Gallico Ambassadeur. Quem et Hispani Embaxador vocant; ac novi Graeci a)mpasadou=ron. Meurs. in Glossar. Mediae antiquitatis Scriptores pro more vocem hanc, Latina [orig: Latinâ] civitate donarunt [orig: donârunt]: Quibus frequens fuit usus, barbaricas voces Latinisare. Sic Petrus de Vineis, 2. cap. 8. Diversorum nuntii Praelatorum, Ambasiatores Civitatum rebellium Lombardorum.

Ambascia quoque Latine dicitur legatio. Leg. Salic. lib. 1. §. 3. Si in Dominica Ambascia fuerit occupatus, manniri (von Mannen, hoc est, citari) non potest. Sed vero ab Italis et Gallis non mutavimus hancce vocem, sed sibi ereptam, repetierunt Germani: quibus Ambacht adhuc ante ducentos annos in usu erat, ut docui in spicileg. de legatis. f. 11.

Sunt tamen qui derivent a. Graeco a(mfadi/zein, quod est mittere. Sed vero non probabile est, Latino Barbaricos Scriptores, a puro Graeeo desumpsisse vocabulum illud: alias enim et vetustiores illam usurpassent.

Quod vero absolut orum Principium Legati, Bottschafften, Gesandte: Statuum vero ad Comitia, Deputati, Abgesandte? Quod Princeps ad subditos mittit, Commissarii vocentur: ut et alia adhanc materiam spectantia, notavi. d. tr. d. Legat. fol. 15.

Apposite vero anonymus in discursu Pelit del estat. de Rome, fol 47. definit: Legatum Celuy, qui est esleu par le Prince pour aller vers autre Prince vepresenter sapersonne, et y traicter affaires plus par les forces d un bon entendement, et relles du bien dire, que non a main armee sile cas n'y eschet, et aussi pour obseruer les actions, et deportemens de celuy, ou ceux. vers lesquels il est envoie, pour iover dignement ce persennage en un Theatre, ou il y a tant d' yeux clair voyans.

Sed non importune monet Franciscus Guicciardinus hypomnesi 1. Princeps Legati sui opera [orig: operâ] alium circumventurus primo omnium Legatum ipsum decipiat, oportet. Sic enim ille maiore animi conatu negotium sibi commissum exsequetur, seu orandum, seu aliquid aliud agendum sibi sit, existimans penitus, serio et sine ulla [orig: ullâ] simulatione omnia isthaec a Principe suo per se agi, temissius utique aut timidius tractaturus ea, quae simulate agi intelligat. Pari cautione utendum est omnibus illis, qui aliena opera falsam quandam opinionem aliorum animis instillare conantur.

Hincque Henricus Wottonus, Regis quondam Magnae Brittaniae, ad Venetam Rem publicam Legatus, eundem ita definit, quod sit vir bonus, peregre missus, ad mentiendum Rei publicae causa [orig: causâ].

Et etiam in d. discursu de l Estat de Rome. fol. 47. et seqq. accurate instruitur Residens Ambassator, qui ex Gallia [orig: Galliâ] mittitur Romam. Ut et Fuluius Pacianus. lib. 2. de probationib. cap. 33. de Legatis natis a latere: Sagmimbus, Ceryciis, Caduceo etc. multa scitu digna tradit. Item: an et quibus casibus, propriis vel alienis negotiis se interponere queant. Ut et, an ac quando dicenti se Legatum, incumbat onus probandi commissionem suae Legationis.

Quales Legati ad quemlibet populum mittendi, docet Warsevicius. fol. 104. etc. Daß die Legati vnd Gesandten, in ihren Reden sich nicht zuvil herauß lassen, vnd dardurch ihr Anbringen seibst in Zweiffel???iehen sollen. Monet Montaigne des says lib. 1. c. 9. Daß auch in grossen Commissionibus vnd Ambassaden, vmb vnderschidlicher Respecten willen, nicht nur ein Persohn zugebrauchen, fuadet Melliet. ad Tacit. fol. 502. ubi fol. 522. multa notabilia pro Legatis suggerit. Deßgleichen sollen die Legati die Sprach können illius loci, in quem missi, Wann sie schon solche nicht reden; ne per interpretes decipiantur. An Legato sumptus, et damna, in itinere ab hostibus illata sint resarcienda? consuluir Zasius lib. 1. cons. 20. add. Maiol. in dieb. Canicular. collequ. o. fol. 779 ubi dicit, quod licet sumptus; qui honorariis in hospitio distribui solitis, impenduntur, inpetitionem venire debere ex eo concludendum videatur, quod Legatus ad conservandam Principis sui reputationem, haec honoraria elargiatur; contrarium tamen verius sit, et eiusmodi expensae potius voluptariae quam necessariae, regulariter non repetantur; cum maxime Legato ordinatum solvitur honorarium, ex quo illi tantum, ut haec elargiatur, facile restabit, etc. Sed hac in re, quid cuiusque loci obseruetur, inspiciendum est.

Ultimo sciendum, quod multa chartis non credantur quae Legatis committuntur, vid. Gerbert. in Epist. num. 34.

ADDITIO.

Legatum fines Commissionis, utpote quae strictissimi Iuris, excedere non posse, extra dubium est. Sed quaeritur, an eo in casu, quo domini rem meliorem facere potest, mandatum recte excedat, vel an cum commodo Domini plenius et melius negotium possit expedire? Etsi Cremens. sing. 191. incip. mandatum. velit, Commissarios et Principum Oratores ex causa [orig: causâ] no va [orig: vâ] emergente, et quae committentem latebat, in rem Domini, licite mandati limites excedere, praesertim, quando instructio, aut mandatum generalem habeat clausulam: Reliqua tuae

prudentiae et diseretiqui committimui. Alii tamen sunt, qui occasione rei bene gerendae Legatum uti hac interpretatione, vetant, atque cuncta ad Legationis praescriptam formam; vel Principis requisito consilio expediundum opinantur, Laudi tribuentes Mahometi Consiliario Ottomannico, quod nihil inscio Principe suo determinare voluerit, quamvis se id posse certo sciret, et Romanos, Valerius ait, Legationem quibus acceperantverbis, peregisse. Mihi vero cum Roenero animadvers. Iuris pract. tom. 1. cap. 42. num. 2. stricte nimium hi Legati potestatem complicare videntur, concedentes in bello, capitale esse iniussu Ducis aliquid moliri, etiamsi res bene cesserit, l. 3. §. in bello. d. re militari. dann man alldg strictissime der Ordennantzen inhaeriren muß, vnnd kan der begangene Fähler nach gehandts nit mehr vel rarissime corrigirt werden; Extra militiam vero secundum naturam Mandati, si concernat favorem mandantis, a formula mandati recedi potest, etiamsi non fuerit lingua [orig: linguâ] expressum, nisi id fiat extra Legationis actum, et ex quo praesertim Maiestas Principis laedi queat. Darumb in dergleichen Fällen gar behursamb vnd vorsichtigzugehen, etc.

Ac non solum Legatum discretum esse decet, sed et Principem vel Dominum mittentem, ne ministerio alicuius utatur, ex cuius temeritate sibi contemptus aut periculum exurgere possit. Unde non immerito dubitatur, utrum plus peccarit Ludovicus XI. Galliarum Rex qui Gandavum miserat Olivarum Barbitonsorem, an ipse Olivarius, qui legationem susceperat ad Mariam Caroli filiam, ut privatim illi mandata Regis exponeret, at cum a proceribus Burgundiae palam dicere iussus esset, obmutuit, suique risum excitavit, per quod non parum decessit auctoritati Regiae, cum nihil tamen Legati antiquius esse debeat, quam Principis sui Maiestatem tueri. Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

57. Amiral.

Du droict del' Amiraute, vid. Servin. plaidoy. tom. 2. fol. 249. ubi etiam hanc quaestionem tractat, da einer mit seinen Feinden zuhandlen verbietet, ob es auch auff die Bündtnuß zuverstehen?

58. Ammodiren.

An utile, daß man die Gefäll vnb Frevel den Amptleuthen vmb ein gewise Sum Gelts verleyhe, vid. Knippschirt. de contractib. disput. 9. quaest. 4.

Quod barbare dicitur admodiare. a Gallorum admodier, quibus Conductores eiusmodi dicuntur Admodiateurs.

59. Ampt, Pfleg, Pfleger.

Denotat corpus alicuius capitis, puta einer Vestung oder Statt. Schrader. de feud. part. 3. cap. 4. num. 25. etc. vel Ampt significat universitatem. quae ab uno Praefecto regitur. So hangt einem Ampt vnzweiffelig ein Iurisdiction an, weil der Nam Ampt, Ambactia, Praefectura, etc. mit dem Wort Pfleg, vbereinstimpt, Gilmann. Symphorem. tom. 1. part. 3. vot. 23. numer. 69. v. alterum caput est. Pfleg autem, Imperium seu Iuris dictionem designat. Gilman. rer. iudic. lib. 2. decis. 35. num. 11.

Sic et in Bavaria [orig: Bavariâ] Pfleger, pro nostro Obervogt oder Statthalter usurpatur.

Ambactum autem, Ambasciam, etc. mere Celticam, et ita etiam Teutonicam esse vocem, servumque mercenarium denotare, iam modo dixi, et etiam ex Ennio ac Caesare docui, tr. d. nat. populor. fol. 88. Sic et adhuc Belgae usurpant Ambachtsmann, pro mercenario, qui quottidie locat operas suas, ut ita in rem quaerat. vid. verb. Ambacht.

60. Ampts Bücher.

Scripturae et Libri Officialium publicorum et aliorum, quibus fides publice data est, publicam et plenam fidem merentur. Innituntur namque auctoritate publica, et praepositi sunt publica [orig: publicâ] fide, ad rationes, reditus et expensas publicas. Beust. in l. admonendi. num. 844. Menoch. 2. cas. 91. Olim etiam muniti fuerunt publica auctoritate Argentarii, ideo et eorum libri fidei publicae reputabantur. l. Argentarii 30. ff. de edend. Bornit. de Instrum. lib. 3. cap. 11.

61. Amptliche Beschaid.

Amptliche Beschaid gehn nicht in rem iudicatam, sondern man kan sich darwider jederzeit deß ordenlichen Rechtens erbieten, quod est provocatio ad causam, etc.

62. Amptsknecht, Amptsdiener.

Cohortales (vulgo Amptsknecht, Amptsdiener) sunt Officiales et apparitores Praesi dis in Provincia [orig: Provinciâ], qui utique in Provinciis erant perpetui: l. Praesidis. ff.

de reb. tredit. huic uni obnoxii ministerio, nec optati a Praesi de, nec in Provinciam deducti. vid. D. Vultei. ad tit. Cod, d. Iurisd. tit. 23. leg. 3. num. 12. etc. fol. 487.

63. Amptmann, Amptleuth, Verwalter, Schaffner.

Praetores, Officiales et Scabini Nobilium, nullam per se habent Iuridictionem, Matth. Coler. deprocessib. exsecut. part. 2. cap. 1. num 131. vers. tamen hi. et seq. Sed per Comites, et Nobiles tantum ad unam atque alteram causam delegari et constitui solent; Henning. Goden. cons. 39. num. 21. ita et omnia fere ex iussu et nutu Nobilium vel Superiorum faciunt et disponunt, Matth. Coler. dict. loc. num. 131. sub. fin. vers. utque maxime sedeant.

Sic Praetor, vel alius a Nobilium subditis et hominibus, Decimas, census et alia tributa, Nobilium subsidio non implorato exigens, vel eos ad debita servitia requirens, nudum tantum misterium exsecutionis exercct, quod proprie non est Iurisdictionis. Berlich. dec. 59. num. 6.

Si territoria sint distincta, sub uno tamen Principe et Domino constituta, tunc unus Praeses vel Praefectus, alterius Praesi dis subditos, atque subsi diaria requisitione citare potest. Berlich. d. decis. 59. num. 2. Verbi gratia: Praefectus Tubingensis alium in Praefectura Herrenbergensi habitantem, citare posset: quia ille non utitur propria [orig: propriâ], sed communis Principis Iurisdictione. Sed usus contrarium observat, ut quoque ibid. num. 9. Berlichius notat.

Officiales porro fines sibi commissos observare dabent, et non progredi ulterius, nec quod aliis datum et mandatum est, sibi arrogare, text in l. quicumque. 2. C. d. exsecutor. et exact. l. 1. Cod. de appar. Praef. anno. l. missi. 6. vers. qui si ultra. Cod. d. exact. tribut. Bald. in l. extra. num. 5. vers. quia omnis Officialis et seq. ff. d. Iurisdict.

Vicissim, si pro Officii ratione aliquid agant, ex eodem facto Domini conveniri queunt, Mod. Pistor. qu. 89.

Sic itidem, Quaestor male administrans res Domini sui, reditusque in proprios usus convertens, quos postea persolvere nequit, quomodo debeat puniri? tractaut Virgilius Pingitzer, quaest. illustr. 47. Vincent. Hondedaeus consil. 82. vol. 2. Berlichius tom. ult. concluss. 57. Dn. Bacchovius volum. 2. disput. 30. thes. 1. lit. f. fol. 1066. Ego tractat. de Aerar. cap. 2. §. ultimo. num. 4. adfin. Ac in Consiliis aliquoties, add. Fridor. Mindan. d. process. cap. 13. num. ult.

Dubium non est, quin hi, qui in officio fraudulenter versantur, die jhren Herrn in der Rechnung was hinderhaltem, oder sonst abtragen, jhm zu Nutz, vnd dem Herm oder den Vnderthonen zu Schaden, furtum committant, et ut tales puniri queant. Et licet plerisque videatur, eos mitius, quam alios fures esse plectendos, tamen magis est, ut gravius puniri mereantur. Tum (1) quia fere semper periurium intervenit, tum, quia (2) falsum inter currit, (darumblich die Rechnung gefälscht,) et (3) peculatum sapit hocce delictum.

Non tamen puto, statim puniendos eos, qui pecuniam publicam non furantur, sed eam suo periculo et fidei commissam in propriam utilitatem conferre solent, so nit Rechnung thun können: eos enim regulariter de resi duis teneri, constat, l. 2. l. 9. §. 1. ad L. Iul. pecul. Nisi dolus adsit et animus furandi, nicht wann einer sonst auß fahrlässigkeit nicht Rechnung thunkan. v. Copen [orig: Côpen] 2. Obs. 139. et me part. 2. Consilior. idem in tr. de Aerarie. Et ita hic [orig: hîc] arbitrium Iudicis prudentis est adhibendum.

Ac aliud est alles in das Finnemmen setzen, vnd in Remanet schuldig verbleiben, aliud item die Rechnung verfälschen, welcher vnderschid in bestraffung der Amptleuth billich obseruirt vnd in acht genommen: darneben auch rathsamb geachtet wirdt, jhren Aiden einzuverleiben, daß Sie das Geldt nit brauchen, sondern der Herrschafft liffern sollen. vid. Petr. Caball. Criminal. resolut. 99. et 139.

Ad quomodo Officialis vel Administrator annonae, Verwalter oder Schaffner, teneatur, si ipsi aliquid furto sit subtractum, wann jhme etwas auß der Zehent oder Amptschenren abgetragen, et quomodo tale furtum probetur, consuluit Ioann. Vincent. Honded. cons. 90. vol. 2.

Et tandem, omnia fere, quaecumque de Officialib us dici vel seiri possunt, sedula [orig: sedulâ] opera [orig: operâ] congessit Paris de Puteo in tract. de Syndicatu. Cui ad das Cavalca n. in tract. de brachio Regio part. ult. et Cardin. Tusch. practic. conclasion. lit. O. verb. Offieialis.

64. Amptsassen.

In Electoratu, et reliquis Saxoniae Ducatibus, da die Edelleut Landsassen seynd, aliter ac apud nos in Suevia [orig: Sueviâ], differentia Nobilium Mediatorum, et Immediatorum introducta est. Illi namque die Amptsassen, hi vero die Schrifft oder Cantzlev Sassen indigitantur. vide infra in v. Schriffesassen.

Amprsassii autem sunt et dicuntur, die vnderm Amptsitzen, qui Toparchis et Praefectis, den Amptschdssern subiciuntnr. Dan. Moller. ad const. Sax. Nov. August. p. 1. const. 5. num. 14. Knichen. de vestit pact. p. 2. cap. 5. nu. 1. et seqq. Ritter. de homag. c. 4. num. 83.

Et hanc diversitatem exinde ortum habuisse, quidam autumant, quod quidam Nobiles praedia rustica sub Praefectis sita acquisierint, ac postea qualitati feudah sub iecerint, id quod cuivis liberum esse, haud controvertitur. Marta de Iuris dict. part. 1. cap. 29. num 7. et 8. Cephal. cons. 168. num. 51. vol. 2. Gail. 2. observ. 158. n. 1. Aliam huius rei causam et originem deducit Andr. Knichen. in tractat. de pact. vestit. lib. 2. cap. 5. num. 6. quem vide.

Quia vero praedia ista Iurisdictione mediata ab initio tincta fuerunt, postea nulla [orig: nullâ] alia [orig: aliâ] hac in parte immutatione subsequuta [orig: subsequutâ], necessario Nobiles isti ratione domicilii sub Iurisdictione mediata Praefectorum remanserunt. vid. Casp. Ziegler. §. Schriffesassii. in pr. num. 5. et seqq.

Inde etiam Amptsassii coram suis Praefectis, non vero in Curiis, in den Hofgerichten, primam instanriam sortiuntur. Es müssen die Edelleute (wie ebenmässig auch die Burger vnd Bauren) so vnder den Aemptern gesessen, zuvor bey jhren Amptleuten vnd Amptschdssern belangt vnnd gehalten werden. Chursürstl: Ober Hoffgerichts Ordnung. sub rubr. Wer vor das Oder Hoffgericht, etc.

Et licet actor aliquis Ampt sassios istos in Curia [orig: Curiâ], quoad primam Instantiam, convenire tentet; illi nihilominus per exceptionem fori delinatoriam privilegium primae Instantiae allegare, et ad Iudicem suum se remitti, iure petere possunt. vide Ziegler. in §. Schrifftsassii. conclus. 1. n. 2. et seqq. et in limitat. per tot.

65. Amptschaden.

Amptschaden est collecta Municipalis, so etlicher Orthen allein auff die Odrffer gelegt wirdt.

66. Amptsteür.

Praefecturalis Collecta est quam Praefectus cum Senatu oppidano, omnibus de Praefectura Civibus, Oppidis et Paganis, sive Rusticis imponit, die Amptsteur. Dn. Bocer. de collect. cap. 5. num. 1. Municipalis collecta est, quam Civitatis Provincialis Incolae. in communem sui Municipii usum praestant. Bocer. d. l. num. 2.

Sed vero [orig: verô], cum collecta Regalibus adnumeretur, eam universitas suis civibus imponere nequit; nisi necessitas earum rerum exigat, quae ipsorum administrationi sunt commissae. Ego tr. d. iure rerum fol. 245.

67. Anatamy.

Utrum puniendi vel supplicio destinati, etiam viri, Medicis ad anatomiani concedi possint vel debeant? docens Everh. Speckhan centur. 1. qu. 7. et Freher. lib. 1. parerg. cap 25. qui cadavera t \ sqanato rw=twn, praesertim Cruciariorum, Medicis ad iustum et probabilem usum petentibus non putat deneganda: cum omnis illa dissectio ab ipsis boni publici gratia suscipiatur, et necessariae Medicorum arti illa lacerorum corporum inspectio summe necessaria sit; ac nullus honos debeatur illorum cadaveribus qui antequam necarentur, serui poenae fuerint facti, ac igitur nihil referat, quid deiis fiat: cum etiam insepulta abici vel in furca aut cruce relinqui possint, etc.

ADDITIO.

Vivi ad mortem destinati hominis, paenae erecutionem Spiculatori, mandandam esse, non Medico, recte statuitur: utpote cuius ars ad salutem liominum pertinet. non in perniciem. Medicina enim sanandi, non nocendi est scientia. Tullius d. haruspic. recpons. de Clodio loquens, qui Platone ex Oresti de Macedonum Legatum in carcerem coniecerat, et Medicum, qui ei venas in cideret, intromiserat: Quales hunc, inquit Carnifices putamus habere, qui etidm Medicis non ad salutem, sed necem utatur. Et hanc etiam veterum Empirieorum sententiam fuisse, refert Cornel. Celsus lib. 1. quem vide. add. Glycam fol. 214. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

68. Anbieten.

69. Ander, Andere, Andere alle, etc.

Dictio ceteri, est respectiva similium. Ias. in l quaedotis. num 9. ff solut. matr. Sic dictio alius. simpli citer prolata. est repetitiva similium; gl. in l si fugitivi C. de seru. fugit. et facit positionem eiusdem qualitatis cum praecedentibus, ut not. in c. sedes. extra de rescript. vid. omnino Tusch. lit. D. conclus. 245. et Barschamp. in tract. Clausul. fol 377. ubi addit, quod non semper verum sit, quod dictio Alius, alia, aliud sit implicativa, et affert exemplum ex sacra scriptura, dicente, quod Christus fuerit crucifixus, et alii latrones, non tamen propterea implicari Christum esse latronem, etc.

Dictio in aliis, est implicativa similium. l. si fuzitivum. C. deserv. fugitiu. l plures. de fide Instrum. Socin. cons. 124. vol. 4. sub. fin.

Dictio alia quaecumque, est implicativa universalis, eiusque virtutis et potentiae, ut comprehendat non solum casusexpressos, sed etiam improprios, maiores expressis. Dec. consil. 77. Gravett. cons. 294. et cons. 308. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. quaest. 7. numer. 20. et seq. Socin. consil. 47. libr. 4.

Et sub verbo quibuscumque, etiam venire insolitissima, tradit idem Gravett. dict. consil. numer. 7. Socin. consil. 200. vol. 2. And. in c. consuluit extra de appellat.

Dictio alius vel alter, de sui natura est relativa et reprae sentativa eiusdem qualitatis, cuius erat illa, de quo facta erat mentio. Alex. cons. 204. num. 3. et seq. lib. 2. Ruin. cons. 130. nu. 1. lib. 3. Dec. cons. 182. n. 18. vers. et dum postea.

70. Anderer Gestalt nicht.

Dictio Anderer Gestalt nicht, sive non aliter, vel non alio modo, habet vim limitativam restrictivam, atque hoc operatur, ut praecedens dispositio generalis, non aliter locum habeat, nisi concurrentibus omnibus qualitatis postea expressis, atque etiam non nisi in casu expresso, Decius. consil. 61. num. 2. et cons. 85. num. 4. Paris. cons. 18. n. 6. et 7. lib. 1. cons. 19. n 15. et seq. lib. 2. Thom. Grammatic. decis 49. num. 3. et 4. Schrader. consil. 36. vol. 2. n. 1. Potissimum hoc procedit quando huic dictioni adiungitur vocula doch: Tunc enim ex hac geminatione, sine coniunctione illarum duarum restrictivarum dictionum, colligitur praecisa et enixa mens disponentis, quod ipsi disposi tionem suam in nullo alio casu locum habere velit. Paris. cons. 18. n. 7. lib. 1. arg. l. balista. cum ibi not. ff. ad SC. Trebell. Bart. in l. cum scimus. C. de agric. et censit. Everhard. in loc. leg. loc. a locurionis geminatione.

Haec Clausula et non aliter, in ducit formam, ita ut ei non possit renuntiari, et contractus corruat, non obstante quacumque partium derogatione, Felyn. in c. cum dilecta. 22. col. 10. in fin. vers. septimum. de rescript. Mandos. ad Rom consil. 402. verb. et non aliter. ubi etiam, quod ista verba inducant decretum irritans, quando nimirum post illa addita est, Cl. et si aliter fiat, actus, sit nullius roboris et momenti. Stephan. Gratian. tom. 2. discept. forens. cap. 208. num. 22. Et quod Decretum irritans, det formam, tradunt Iason. in l. 1. de lib. et posthum. et in l. non dubium. C. de legib. Dec. cons. 228. num. 1. Roman. cons. 23. Mandos. ad eund. consil. 66. verb. formam. Gratian. d. loc. num. 24.

71. Andere Ehe.

designant. Quia etiam Latinis, et in iure nostro, secundae nuptiae, non numerum, sed diversitatem a praeteritis denotant, et posteriores, sive subsequentes omnes in infinitum comprehendunt, l. si quis. 8. §. talem. C. de secund. nupt. ubi tertium coniugium venit nomine secundi, dicitque ibi gloss. inv. 6. secundo toro. omne matrimonium dici secundum, quod primuin sequitur, et Sichard. in rubr. C. de secund. nupt. num. 9. dicens, appellatione secundarum nuptiarum, venire omnes quae non sunt primae. Sequitur Menoch. consil. 4. num. 38. vol. 1. Rol. a Vall. cons. 72. nu 41. volum. 1. ubi dicunt, quod dispositum de secundo coniugio, locum etiam habeat in tertio, adeoque in infinitum, ut ait Mantica. in coniect. ult. vol. lib. 13. tit. 59. num. 9. infin.

Ac notandum hic, quod secundum L. hac Edictali. C. de secund. nupt. (de qua vid. omnino Stephan. Durant. in quaest. suis passim.) ein Fhegemächt, secundo Coniugi nicht mehr vermachen darff, dann einem Kind primi Marrimonii, wann aber ein Kind, primi Matrimonii a superstite Coniuge von seinem eignen Gut dotirt, per donationem oder sonst etwas empfangen, wird jhme solches nicht eingerechnet, off kan darauff in Testamento Paterno vel Materno ver wisen werden: Nam et talia in Legitimam imputantur.

Luber hic [orig: hîc] inserere nominae inclitae Iuridicae Facultatis Ingolstadiensis a me conscriptum Consilium, quod cum materiam secundarum Nuptiarum et earum praxin ut cumque contineat; Lectori haut ingratum esse, spero

Sed, quae ad secundas nuptias, eorumque inprimis Ius spectare videntur, inveniri possunt apud Ioh. a Ripa, Ioh. de Garron. Steph. Bertrand. et Ioh. Nicol. Arelata, tractatib. hac de re singular. Coloniae apud Gymnic. simul impressis. et etiam me. tr. d. trib. domest. societ. specieb. fol. 8.

DEmnach wir Decanus vnd Doctores der Iuristen Facultat [orig: Facultât] bey der Churfürstl: Academi zu Ingolstatt gebürent ersucht worden, vber die vne zugeschickte facti speciem vnset Gutachten zuetöffnen, auch solches mit gnugsamer deduction zubestärckem, vnd zu befürderung der Gerechrigkeit diseb in keinen weeg abschlagen können.

Als haben Wir in vnserem versamm, teren Collegio hterüher retfflich deliberirt, aber anderst in keinen weeg befinden köndten, dann daß beeden knn gedachter facti specie benanten Frawen Schwestern, shres zuror verstorbenen Bruders Sel: Erbschafft, so auff dessen Fraw Mutter gelangt, atgenthumblich zugehörig vnd hirrvon jhrer Fraw Mutter allein ad dies vitae der ususfructus oder abnugung gebüren thüe.

Dabey wir dann erstlich dises praemittirn, quod licet per lus Canonicum, poenae secundarum nuptiarum sublatae reperiantur; ea tamen iura, quae in favorem liberorum matrimonii prioris de iure Civili introducta sunt, adhunc cuncta maneant incorrecta ut Interpretes utriusque Iuris uno ore fatentur, Gail. obs. 98. lib. 2. Sarmient. lib. 1. Selectar. interpretat. cap. 4. Fachinae. lib. 3. controv. cap. 65. del Castillo Sotomaior tract. d. usufruct. cap. 2. num. 16. ubi plures allegat. Haecque iam dicta eleganter etiam, Cuiacius confirmat ad Novell. 22. ubi causam poenarum secun darum nuptiarum etiam hodie producentium, hanc esse ait, quod plerumque iniuria et damno liberi prioris matrimonii afficiantur, quibus non exsistentibus nullae etiam poenae secundarum nuptiarum esse possint. et in paraetit. Cod. d secund. nupt. idem dicit: secundas nuptias legibus coerceri, ut prioris matrimonii liberis consulatur; a quibus plervuque, ut eleganter Ambrosius 6. Hexamer. ait, mutato concubitu, parentes depravantur.

Et porro haut cum paucis quibus dam Dd. dici debet, generali totius Imperii desuetudine, constitutionem L. hac Edictati, consimiliumque sublatam esse, Virgil. Pingizer. qu 46. Namque si consuetudo vel desuetudo sit contraria Iuri scripto, tum plene et ad amussim probari debet, Mynsinger. decad. 2. resp. 13. n. 13. Ad vero in multis Germaniae locis ca iura adhuc observari probat Fichard. consil. 33. num. 11. et seqq. ac de Bavariae

vicinisque locis dubitare non permittunt Constitutiones Bavaritae Electorales ut et praxis quottidiana, Chur Bayrisch Landr Recht, tit. 14. art. 5. cap. 6.

So ist ferener vnstrittigen Rechtens, quod quicquid mater secundis nuptiis iam fun estata per successionem ab intestato vel ex testamento filii vel filiae primi matrimonii consecuta fuerit, in diem vitae suae pro sibi debita portione sola [orig: solâ] possessione delata, omne his qui supererunt ex priore susceptis matrimonio filiis relinquere cogatur, nec supra eiusin odi facultatibus testandi in quamlibet extraneam personam vel quicquam alienandi habeat potestatem, l. feminae. 3. §. 1. C. d. secund. nunt. huicque sub iuncta authent ex testamento, Castillo d. usufruct. cap. 2. num. 9. et multis seqq: Et liberi quidem non solum Dominum habent lucrorum, quae mater percepit ex filii successione. et ad secundas nuptias migravit; sed et in ceteris bonis omnibus matris fruuntur hypotheca [orig: hypothecâ] legibus concessa, l. hac edictati §. ult C. d. sec nupt. Scipio Gentil. tract. d. secund nupt cap. 14. Castillo d. loc. n. 10.

Und ob schon ex abuntandi gestanden werden möcht, daß in hoc casu die Rinder in jhrer Mutter andere Ehe expresse consentirt, So ist doch den Rechten mehr gemeß, zumahl in Churbayrischer Landrs Ordnungde art. 6. wol versehen, daß dannoch sie obangedeytes beneficii, so jhnen die Rechten gegünnet, fähig seyen da sie nemblich nit expresse vermelder, daß solchen Deyrats halber, die Mutter an jhrer Rinder künffeigoder berait angefallener Erdschaffe, tam quoad proprieratem, quam quoad usumfructum nichts verliehren solle.

Quippe filios prioris matrimonii secundis nuptiis Matris suae consentientes, nullum sibi inferre praeiudicium, ideoque excludendos non essea beneficio d. l feminae et aliarum Legum, praeclare docet Sarmient. lib. 1. Selectar. interpret. c. 4. adstipulatur Fachinae. 3. controvers. cap. 65. Nam inprimis nulla est Lex tale quid dicens; deinde nulla ratio id suadet: quid enim filius peccat Matri consentiendo, ut secundas amplectatur nuptias, quas etsi vellet impedire, non deber neque potest.

Ita vero Iure constitutum est, ut qui contradicendo actum impedire nequit, nullum consentiendo sibi paret praeiudicium, l. Caius. ff. d. pignoro tit. act. l. quae dotis. ff. solut. matrim. late Tiraquell. d. retract. convention. §. 1. gloss. 9. num. 146. Et ut maxime filii matris nuptiis consentientes iniuriam sibi factam remittere censeantur; non tamen legibus renuntiare videntur quae summa ratione et aequitate, in eos ita laesos, beneficia conferunt et lucra. Et pariter Carolus Molinaeus ad Phrlippi Decii consil. 206. in notis marginalib. scribit: Decium in illo Consilio male consuluisse et nihil nocere, etsi filius sit praesens et nominatus in contractu matrimonii Matris: quia aliud sit, honorare matrem; et secundas eius nuptias, eisque officiose consentire; aliud vero Iuri suo renuntiare, et quod ideo requiratur specialis renuntiatio a filio maiore 25. annisus.

Insonderhetr aber wäre in allweg vonnöhren gewest daß die Rinder jhres diß Orrhs habenden Iuris gnugsamb erinnert worden wären, wann manjhren consensum in nuptias maternas pro renuntiatione Iuris sui halten wolte: ut in terminis nostris attestatur Nicolaus Boer. decis 185. num. 23 welches fürnemmlich bey disen Rindern, so thetls minorennes, theils Weibspersohnen, die Iura erforderen, per tradita Decii consil. 180. num. 8. Gail. 2. obs. 77. num. 3. Consil. Mirpurgens. 24. num. 77. et seqq.

Und ob wol etliche Doctores so wetr gehen, und darfür halten wollen, daß nit allein der Rinder expressus consensus in nuptias maternas, jhnen jhr ius ex supr. alleg. l. feminae. descendens benemme, sondern daß hierdurch auch gnugsamb sey, wann sie allein tacite consentiren, vnnd in specie so sie der Dochzeit beywohnen, Ioan. Fraucisc. a Ripa in repetit. d. l. feminae. quaest. 14. Dec. consil 206. Rol. a Vall. consil. 62. num. 26. consil. 95. n. 2. 3. et seq. volum 1. Vivi commun. opin. 224. in fin. Gabriel. commun. opin. lib. 3. tit. d. secund. nupt. conclus. 1. num. 37. Gail. 2. Obs. 98. n. 19. et seqq. Forster. d. success. ab intestat. lib. 7. cap. 13.

So ist je doch dise Mainung von anbern, vnd zwar mit mehrerem grundt verwdrffen: Tacitus enim consensus in nuptias, non potest ex praesentia in celebratione nuptiali necessario inferri: multi enim nuptiis intersunt, quas illi non approbant, sed potius, si interr ogarentur culparent. At voluntas tacita resultans ex actu, non extenditur ultra, quam ex ipso actu de necessitate in fertur Bart. in l. 1. §. si quis hoc interdicto ff. d. itin. actuque priv. Gravett. consil. 292. et consil. 60. num. 53. conferunt huc, quae habet idem Bartol. in l. quae dotis. Circ. fin. col. ff. solut. matrim. ubi concludit, quod in actu praeiudiciali praesens ac etiam tacens non videatur consentire. Maxime quia in actu odioso et vituperabili, seu non delectabili, praesens et tacens, non habetur pro censentiente. Haec et alia fundam enta in hunc sensum deducit Ioan. de Garronibus tract. d. secund. nupt. part. 2. num. 7. aliaque infinita ad eundem scopum accumulat Castillo in tract. d. usufruct. cap. 2. num. 100. et num. 114. etc. Quodque nuda praesentia sine aliis adminiculis concurrentibus, nihil hic noceat liberis, post Gilken. et Anton. Fabrum probat Graevaeus 2. conclus. 98. consid. 1. num. 22. et.

Ebenmässig mag diß Orths nit hinderlich seyn, daß fürgegeben werden köndt, es haben deß abgeleibten Deren Deineich Rraisen damals gehabte Vormündere, et quidem per actum aliquem positivum, in dise andere Ehe einbewilliget, in dem nemblich Sie die Deyraths pactata vnderschriben: Curatorum enim consensus non efficit, ut mulier secundo nubens, evitet poenas Iuris. Ioan. d. Garronib. in d. part. 2. num. 9. et quidem per notata in l. pactum Curatorum. C. d. pactis. et in l. iurisiurandi. ff. d. iurisiurand. cum simil. Bene facit quod in simili vult Baldus in tr. d. dote in 6. part. priv. 38. Accedit Graevae. d. considerat. 1. num. 26. Etprocedit opinio ab hac diversa eo in casu, ubi Tutores vident, utile vel necessarium ipsis liberis esse, quod mater altera [orig: alterâ] vice nubat, puta ut vitricus eos sustentet, matremue alat, aut similem ob causam.

Noch weniger thut vns in contrariam sententiam bewegen, quod Sichasdus in Saep. d. l. feminae. num. 5. aliique scribunt, si filius non expresse dissentiret, aut non reclamaret, sed decederet tacitus, quod tunc illa taciturnicas haberi debeat pro approbatione; ita ut reliqui filii nequeant petere proprietatem illorum bonorum, quae mater habuisset ab illo defuncto fratre. Praedefunctum enim filium, etiamsi non fuerit conquestus, transmittere tamen proprietatem paternorum suorum bonorum ad fratres, communissima et vera opinio est. prout testatur Ripa in l. feminae qu. 14. cam etiam pluribus compr obat Ioan. a Garronibus in auth. ex testamento num. 37. et seqq.

Welchem allem nach, auch in anses hung deren von beeden consuliren den Frawen Schwestern Deren Advocaten vernünfftig angedenttenen vrsachen, wir nochmalen salvo tamen rectius sentientium iudicio, dabey verbleiben, das strittig brüederliche Erbschafft, wolgedachten Frawen quoad proprietatem in allweggehörig, Selbigen auch in nichten vonrecht vnd billigkeit wegen entzogen werden könne. In eiusque rei fidem Facultatis nostrae Sigillum Curavimus apponi. Actum Ingolstadii 23. Martii, Anno 1638.

De multitudine uxorum, vid. Ioan. Drusium ad loca difficil. Deuteron. cap. 81. quod de Polygamia, aliter sentiant Graeci, aliter Romani, videre est apud Baron. in annalib. Anno Chr. 921.

ADDITIO.

Quod Reginae Galliarum ad secundex Nuptias non transeant, constar ex Histor. du Royaume de Navarre sub Carole II. et 30. Reg. Navarr. fol. 169. ubi ita legitur: Le Roy Charles qui avoit volonte et conseil de prendre semme eis France, s' excusa de celuy de Sicille, et asseurale Roy d' Arragon, pour le regard de la Royne d' evairiere de France, qu' ellene se remarieroit plus: car e' estoit coustume observer en France, de treslong temps, que les Roynes dempsurans Veufues, en quelque ieunesse que ce fut, ne se remarioyent plus; etc.

Et hoc addendum est, Licet Ioann. Andreae, expoena gravi suspensionis ab officio et benesicio, et adeundi Sedem Apostolicam, impositam in c. 1. d. secund. nupt. contra Sacerdotem benedicentem secundas Nuptias, arbitratus fuit, illum textum procedere, cum vivente

prima [orig: primâ] uxore Sacerdos benedicit secundas nuptias in odium dicti criminis, et eius opinionem sequitur Lex Regia ahispan: part. 4. tit. 12. l. 2. in qua dicitur, posses emper benedici secundas Nuptias, tertias, quartas ac ulteriores, et affertur ratio: quia istae benedictiones non sint Sacramenta, sed potius orationes, quae dicuntur fuper Sponsos, et propterea nullam fieri iniuriam, cum non reiteretur Sacramentum.

Nihilominius in contrarium est textus in c. vir a. cod. tit. et communis opinio Canonistarum et Theologorum, a quibus non est recedendum, per tradita Marci Anton. in prax. Curtae Archiepiscop. cap. 60. ubi addit, consuetudinem tanien hac in re else servandam.] Ioh. lac. Speidel. V. I. L.

72. Angariae, Posten, Frohnen.

Angariae, quibusdam sunt equorum praestationes ad cursum publicum; apud Persas erat a)gtarei=on dro/mhna, cursus pernicissimus Equitum, Nos Postas appellamus, quasi posituras.

Sumitur etiam Angaria pro operis publicis, ob negotium aliquod obortum, cui celeriter providendum est, impositis, l. 2. C d. SS. Eccles. Ac olim eo nomine significabantur munera onerum vehendorum, Provincialibus imposita.

Accipitur porro non raro Angarus, pro Tabellario Persico, operario ministro, aut nuntio Regum. Martinus in Lexic. Philolog. Hincque eius originem Persicam esse aiunt: ut monui in tract. de Maiest. f. 182.

Angariae vero sunt Frohndienst. Unde Angaria sumitur pro Frohnfasten, oder Quatember. Et angariari naves dici solebant, quibus onerum transmitten dorum necessitas iniungebatur. At pro iniusta [orig: iniustâ] coactione, utitur voce Angariae Arnulphus Lexoviensis pag. 79. b. Saepius ad regales cum ceteris trahor angarias, eorumque, quibus deesse non possum, frequentibus infestor iniuriis. Ita etiam usurpatur Matth. 26. et Luc. 15.

Differunt autem Angariae et Parangariae apud Iureconsultos, qua [orig: quâ] de re, ut et in genere de Angariis, videri. potest Regner. Sixtin. lib. 2. de Regalib. cap. 13. aliique de Regalibus scribentes.

augariarum quoque et Parangariarum praestatio, inter Iura sublimia, quae Regalia dicuntur, recensentur lib. 2. Feud. tit. 56. quod ea Regis Iura propria sint.

73. Angefäll, v. infra verb. Geding, Gnadenlehen, oder Exspectanz.

Vocabulum Angefäll variae est significationis. Etsi utplurimum accipiatur von den Gnadenlehen, quae alicui debentur, in fata con cedente hodierno possessore feudi absque liberis masculis. Pruckman. consil. 31. nu. 29. vol. 1. Haud raro tamen latius etiam extenditur, ut idem quod hereditatis verbum denotet. Qua [orig: Quâ] in re usus communis loquendi inspiciendus, abeoque vera vocabuli expositio petenda erit. Quippe cum omnis vocabulorum potestas stet, cadatque ex usu loquendi. Coler. de process. exsecutiv. inpraefat. Pruckman. d. loc. n. 30.

74. Angelt.

Vulgo contrahentes (da man nicht bahr Geldrthar,) solent in venditionibus praediorum, partem pretii pacisci praesente pecunia [orig: pecuniâ], statim post contractam emptionem, persolvendam; reliquum in exiguas summulas dividere, annuatim praestandas, donec totum pretium exsolutum sit: initio praestationis primae facto, ab anno eo, qui partem pretii praesentem sequitur, et ista quidem pars praesens, Angelt communiter vocatur (als welches man baar angtbt) haec vero divisis pensionibus partita, Erbgelt sive Tagzeiten. Schultes pract. quaest. lib. 3. quaest. 23. num. 1.

75. Angewünschte Kinder.

Ita vocantur adoptivi, de quibus vid. tit. Institut. et Commentar. Icc. Adde Stebaeum Sermon. 74. item Pythaeum apud Ian. Grauterum tom. 2. Thesaur. Critic. fol. 738. ubi inter alia sequentia habet verba. De adoptione, ea hic a me annotabuntur, quaelurisconsulti nostri ex iure quiritum sua esse numquam dicturi sunt. Igitur ut formularii olim Romani per populum et praetorem adoptabant; itae

ceterae fere bellicosae gentes per arma filios sibi asciscebant, id est, armorum traditione, cuius adoptionis formula exstat apud Cassiodorum lib. 4. variar. qua Theodoricus Herulorum Regem filium sibi procreat. Sic Iustinianus noster Athalarici Patrem adoptavit. In quo illud animadversione dignum est, hoc genus adoptionis per arma, non perinde ius sui, id est, heredis et successoris tribuisse, atque eam, quae Legibus Romanis facta esset. Qua de re elegans profecto locus est apud Procopium. lib. 1. Belli Persici.

ADDITIO.

Adoptionis forma, qua [orig: quâ] Graeco more Alexius Imp. Gotfridum adoptavit,, exstat apud Guil. Tyrum lib. 11. bell. sacri. Fiebat etiam adoptio per comam sive capillos, Paul. Monachus lib. 6. d. gestis Longobardor. circa haec tempora inquit, Carolus Francorum Princeps filium suumad Luitpraudum misit, ut eius iuxta morem capillum susciperet: qui eius caesariem incidens, ei Pater effectus est, quod et ab Ottone Frisingensi relatum est, lib. 1. cap. 16. Barbae etiam tactu Alaricum Clodovaeo Regi filium factum, Aimonius scribit. lib. 1. histor. cap. 20. et lib. 4. ait: Romanorum Patricius Promisit Iasoni, quod barbam eius praecidens iuxta morem antiquorum, eum sibi adoptaret in filium: Meminit etiam Theodorum Balsamonem, alicubi notare ex Novell. 24. (seu potius 89.) Leonis Philosophi, per sacras preces, sive per baptismum adoptionem fieri.] Iohan. Iacob Speid. V. I. Licent.

Adoptionem apud Iudaeos frequentem fuisse, etiam in Genealogia Christi, probat Reu. P. Conzen. in Commentar. ad cap. 1. Matthaei vers. 7. quaest. 1. Ac de adoptionibus diversarum Gentium, vid. Coler. parerg. cap. 7.

76. Anlattung.

Nihil aliud est, quam immissio ex primo Decreto, eamque de iure communi, citatio per Edictum vel publicum proclama praecedere solet: vnd also wirdt es obseruirt in dem Ravserlichen Doffgerichtzu Rotweil, vnd Schwädischen Landtgericht zu Altorff, genannt Weingarten. Imo interdum etiam declaratio banni, vnd Anlattunge Brieff ciccerni solent. Morisque est, quod possessio ex primo Decreto, Anlait zu Rotweil, complectatur omnia bona debitoris, ut et in aliis Iudiciis Provin cialibus. Quam immissionem ex primo Decreto, Anlate, si nemo defenderit, oder versprechen würd, ad petitionem ACtoris, deß Anlaiters, decernuntur erlangte Recht, quae vim habent immissionis ex secundo Decreto: et insuper etiam exsecutoriales, Schirmbrieff, ad magistratum loci, sub cuius Iurisdictione sita sunt; qui etiam exsecutionem facere tenetur. Et quando illa immissio, Anlait, Magistratui loci et bonorum insinuata, denuntiataque est: potest nihilominus possessor intra tredecim septimanas et tres dies, a tempore insinuationis factae computandas, comparere, et immissioni ex primo Decreto factae, contradicere: eoque ita comparente, causa ibidem deducitur: sin minus, ad petitionem immissi ex secundo Decreto, is immitititur. Paulus Matthias Wehner in notis ad Reformat. Rotwilens. part. 2. tit. 10. f. 143.

77. Annatae.

Annatae taxae. Qualis autem taxa sit ostendit Platina in vita [orig: vitâ] Bonifacii IX. Annatarum inquit, usum, beneficiis Ecclesiasticis primus imposuit, hac [orig: hâc] conditione, ut qui beneficium consequeretur, dimidium annui proventus Fisco Apostolico persolveret. Unde etiam Annatae dictae fuerunt. De Annatis, plura scire qui desiderat, vid. lib. 7 Decretal. tit. 7. fol. 193. et seqq. Cornel. a Rinthelen. in Iurista Romano Cathol. cap. 8. ubi consuetudinem, ut quis ordinantibus aut ministrantibus pro consecratione aliquid quasi renumerandi causa doner, nec lus Iustinianeum improbare, docet. Annatae tamprofanae quam Ecclesiasticae cur remedium subsidiarium denominentur: vid. Baptist. Costam. in tract. d. remed. subsidiar. cap. 114.

78. Anschlag.

Aestimatio, pro temporum ratione mire variatur: Also werden in einem alten Brieff de dato 1462. zu Engstlaten, Balinger Ampts, angeschlagen

De vilitate antiqua, propter in opiam hominum, da man die Bürer vmb ringe Zinßntr nemmen wollen vid. Crus. ad annal. Suevic. in paralipomen. fol. m. 45. Was die Ringmauren, mir den hohen Thürn zu Lutzen zubawen gekostet, habet Peterman Etrerlin in der Aidgnosschafften Chronick, fol. m. 61.

Ac hoc porro est notandum, daß die beständige Einkommen, als vnablässige Finß, etc. in denen Anschlägen, da man Büter, welchen alle Obrigkeit anhängig, verkaufft offt doppelt: das ist: ein Güldin per viertzig capital gewürdiger werden. v. infra Derrngült.

Lubet hic [orig: hîc] addere ein Form eines angeschlagenen Adeltchen Buers. Summarischer Anschlag, Vber das frey aigenthumblich Adenlich Guet, N. mit seinen pertinentiis.

DAs Dorff N. mit allen seinen begreiffungen zu: vnnd eingehörungen, so weir desselben Marckung geher inner vnnd ausserhalb Erters, zu Dorff, Holtz, und Feldr, mir Gericht. Zwäng, vnd Bännen, Gebotten vnd Verbotren, Satzungen, vnd Ainigungen, Pfenden Straffen, Buessen vnd allen anderen, dem nidern Gerichtszwang vnd Obrigkeit anhangenden Rechten vnd Gerechtigkeiten insonderheit die Casten Vogrey, auch die Ehehäfftinen in verleyhung der Tafern oder SChenckstatt. Item deß Hürttenstabs, Schmidten vnd Metzge, so dann Raiß vnd Steyr der Vnderthanen, samentlichen angeschlagen. P. 4000. --- --fl. kr. hlr.

Der Herrschafft aigene Stuck, so der zeit auff wider abkünden verliehen.

Der Weyher, so 13. Tagwerck, vnnd zwey Mädig ist, vnd zu gemainen Jahren 20. wägen mit Hew vnd Embdr ertragen mag, jedes Tagwerck angeschlagen Per 200. macht .. 2600. --- -- fl. kr. hlr.

Ain Tagwerck, ein Diertel vnnd 20. Ruethen Corneiter Wisen, so Joß Romer der Schulthaiß zu N. innen har, von Jahr zu Jahren, vnnd ainmädig ist, vnd zu gemainen Jahren 3. Wägen mit Hew zu Nutz gibt, Angeschlagen Per ... 260. --- -- fl. kr. hlr.

Gemessene Holtzmarcken vermög Vrbars an vnderschtdlichen Orthen vnd Stucken.

Guten gewerigen Bodens vnd mit guten gesunden starcken Bawhöltzernbesetzt, thatls wol erwachsen, anders theils aber zimblicher Stärckin 294. Jancharten 102. Ruethen, ain Jauchart in die ander, mit Brund vnd Boden, vnd allem darobstehendem Holtz, auch der äckerich Nutzung Per 70. fl. belaufft sich Summariter 20619. 36. 6. fl. kr. hlr.

Besetzter vnd beständiger Jährlicher Güldten, da der Gulden ins Capiral P. 35. gerait ist.

Fesen oder Rorngült Biberacher Mäß, 100. Schäffel 7. Viertel 11/2. Imi, jeden Schäffel zu 2. fl. 30. Kr. macht 251. fl. 50. Kr. 4. hl. Vnnd zu Nauptgut. .... 8814. 27. 4. fl. kr. hlr.

Nabern obigen Mäß 51. Schäffel 9. Viertel 21/2 Imi, jeden Schäffel zu 2. fl. angeschlagen, thut 103. fl. 43. Rr. 4. hl. vnd ins Captral .. 3637. 22. 4. fl. kr. hlr.

Roth Erbiß, 3. Viertel, 3. Jmi, das Viertel P. 24. Rr. thur 1. fl. 30. Rr. trägt auß. .. 52. 30. -- fl. kr. hlr.

Güldt Henna, vnd Cetbhenna, so die Vnderthaeuen aller Jährlichs geben 92. jede zu 10. Rr. thut 15. fl. 20. Rr. bringen ins Capital. .. 536. 40. -- fl. kr. hlr.

Gülthüener 142. jedes P. 5. Rr. thun 11. fl. 50. kr. vnd ins Capital. .... 414. 10. -- fl. kr. hlr.

Gült Ayer 3120. Das hundere zu 30. kr. belaufft. 15. fl. 36. kr. bringen ins Capital. .... 546. --- -- fl. kr. hlr.

Besetztes.

Newgelt. Ain Wagen vol zu 5. fl. bringt Hauptgueth. ........ 175. --- -- fl. kr. hlr.

Auß zweyen steüren Jährliche zuwatden 5. fl. macht. ....... 175. --- -- fl. kr. hlr.

Ain ayde Vohlen Cauffenzulassen. Jähtliche 5. fl. macht ......... 175. --- -- fl. kr. hlr.

Siben Vierrel Cein außzusäen, jedes zu nutzen, Pr. 1. fl. 30. kr. ...... 367. 30. -- fl. kr. hlr.

Güldr Obß 8. Viertel, der Nutz Jährlich angeschlagen P. 1. fl. erlaufft ins Capital. .. 35. --- -- fl. kr. hlr.

Dienstgeldt, neben den Jagdiensten.

Von den siben Bawren vnd dem Würth, so hierinnen den Bauren gleich gehalten wirdt, von jedem Jährliche zwen Gulden, vnd den 20. Alten Söldner, jeden 1. fl. deßgleichen den 6. ERbgütigen Söldner. Aber von jeder allein 38. Rr. thut Jährlich mir einandern 39. fl. 51. Rr. So auff die haimbfälligkeit wol anderst maggeordnet werden, macht zu Hauptgut. 1288. 5. -- fl. kr. hlr.

Vnbesetzte oder vnbeständige Gefäll, so der Gulden ins Capital allein P. 30. angeschlagen.

Handtlöhner, vnnd Bestandt Geldter, von der Verrschafft aigenthunblichen Güettern.

Von den 7. Nöfen zu Althaim, so auff der Besitzer Absterben, der Herrschafftle dig haim fallen, auch im Etter wol erbaut, vnnd zu den darein gehörigen Güettern, Acker vnd Wisen, nicht schwär begülter, mag Jeder 400. fl. Handtlohns wol ertragen, thät samentlich 2800. fl. den Fall auff 20. Jahr gemaint, thut Jährlich 140. fl. Summa Perse

Von den 20. Alten, zu Althaim, darein auch wol erbawten Hoffrairin, Aecker, Gärten vnnd Wisen gehörig, seynd gleicher gestalt der Herrschafft haimbfällig vnnd nicht vbergülter, mag jede auff den Fall 100. fl. Handtiohn wolertragen, die belauffen sich samentlich 2000. den Fall ebenmässig zu 20. Jahr gesetzt, belaufft sich 100.

Die zwo von der Herrschafft new erbawte vnnd den Besitzern allein auß Gnaden auff ihr Cebenlang verltehene Sölden, darein weder Aecker, Gärten, noch Wisen gehörig, mag jede auff den Fall 40. fl. Handtlohntrtragen, thut Jährlich 4. fl. ..

Summa alles Handt Lohns, da der Fall auff 20. Jahr gesetzt 244. fl. Vnd thuen zu Hauptgut. 7320. --- -- fl. kr. hlr.

Das Vmbgelt.

Deme die Würthschafft vnd Tafern verlihen, gibt die 13. Maß, vnd erträgt zu Gemainen Jahren, Inmassen es ausser den nächstverflossenen Newen Jahren gezogen worden, 50. fl. 6. kr. 4. hlr. thun den Gulden zu 30. kr. angeschlagen Haupgut ... 1503. 15. -- fl. kr. hlr.

Bey Gehäuseter.

Derenjetziger Zeit 11. seynd, gibr jedes Jährlich viertzig Rreützer Sitzgelt, thut 7. Gulden 20. kr. und zu Haupt Gut. ...... 220. --- -- fl. kr. hlr.

Leib aigene Leuth.

Seynd der Persohnen Jung vnnd Alte, Beheürath vnnd Cedigsstand 224. gebendie Beheyrahten auff jhren Todrfall der Mann das beste Koß, vnnd das Weib die beste Ruhe vnd Einschlaff, oder wie sie sich mir der Herrschaffe deß Verstorbnen Verlassenschaffr halbervergleichen, vberhaupt angeschlagen, ein Persohn in die ander Pr. 3. fl. macht, .. 1792. --- -- fl. kr. hlr.

79. Anstand.

Induciae sunt, cum in breve et praesens tempus convenit, ne invicem hostes sese lacessant, vulgo ein Anstandt oder Fride, der auff gewise Zeit bestimbt istl. postliminium. §. Induciae. ff. de captiv. et postlim . Varroni. Induciae funt, Pax Castrensis paucorum dierum, vel belli feriae. ibique bellum manet, sed pugna cessat. A. Gellius, lib. 1. cap. 25. Itaque differunt a vera [orig: verâ] Pace: Quod finitis induciis, partes rursun sunt in guerra. Sed de induciarum etymo, vid. Coler. parerg. c. 21.

Barbari Inducias Treugam vocant, a Germanico Trew. Interpretes tamen aiunt, Inducias esse ad modicum tempus; sed Treugam in longum extendi, vid extravag. de Treug . Et differt tam pax, quam Induciae a Foederibus in eo Treuga sive Induciae fiunt inter hostes: Foedera contrahuntur inter socios bellum inferentes.

Pacem autem, seu inducias frangenti, eaedem etiam licite rumpuntur. Gilken. ad l. cum proponas. 21. C. d. pactis. Interdum tamen pactum addi solet, ut pax per laesionem rupta non censeatur, sed damnum debeat resarciri. Lehman in Speyrischen Chronick. fol. 762. Plura congessi in tr. d. Pace.

80. Antichriß.

De Antichristo, vid. Cardin. Baron. Indic. Annal. Albert. Stadens. fol. 170. b. Petr. de Andlo. de Imper. Romano. lib. ult. c. ult. et ibi not. Frcheri. fol. 205. et seq.

81. Anwaldt.

Anwaldt, quasi Praefectus, vom walten, verwalten. R. P. Gretser. in Divis. Aichstettensib. fol. 160.

Nota, quod Religiosus non possit esse Procurator per Clem. 3. de Procur. si est claustralis, gloss. ibid. verb. Clericus .

Exinde est, daß die Johanniter, Praeltem, etc. darunder nicht verstanden werden. Ac quod processus cum Religioso, absque exceptione agitatus valeat, docet Capell. Tholosan. qu. 124. et quaest. 131. quod habens dignitatem vel administrationem, possit dare Procuratorem, etc. decidit.

82. Apotecker.

Qui praeparant et vendunt Medicamenta, Pharmacopolae dicuntur. l. 3. §. 1. ad L. Corn. d. sicar. Nec enim videtur e dignitate artis medicae, ut Medicus ipse Medicamenta praeparet, vel vulneri manus admoveat: Ideo partes quaedam concreditae sunt Pharmacopaeis et Chirurgis.

Hi in bene constitutis Rebus publicis iuramento singulari astringuntur, cuius formulam refert Adamus Volckmannus im Notariatbuch. p. 3. c. 15. vom Aporecker Aidt vnnd seinen Gesellen, cuius praecipua capita sunt: Se velle colligere simplicia tempestive, et diligenter exsiccare. Compostra se dispensatirru secundum artis medicae praescriptum, quae saccaro condienda, non melle, etc. venenosa et abortum causantia, nemini cessurum, inprimis ignotis, praeparaturum summa [orig: summâ] cum diligentia ea, quae purgant, obsoleta et deperdita abiecturum, aequo pretio pauperi ac ditiori venditurum: nec quid pro quo adhibiturum, sed omnia consilio Medici facturum: quod si contra fecerit, et venenosa temere, vel fatuis vel suspectis hominibus vendat, tenetur ad poenam Menoch. 2.cent. 4. cas. 359. vid. omnino Iacob. Fabrum in tract. de aliment. fol. m. 93. et seqq. ubi multa de Pharmacopaeis scitu digna congessit.

Indeque Pharmacopola ipse tenetur, si minister venena ex errore praebet ci, qui Medicamenta petit: qua [orig: quâ] de re responsa exstant in Consiliis Altorffinis cons. 31. et seqq.

83. Appellation.

Ob ausser eines vom Adel Lehengut die Appellation für den Directum Dominum vnd Lehenherrn, oder für den Vasallum gehe vnd gehöre? v. Bidembach. quaest. nobil. quaest. 9. An item concessio lurisdictionis pertincat etiam ad Insta ntiam secunduam, v. Camill. Borell. d. Magistrat. 4. cap. 5.

In causis Feudalibus si ad Imperatorem appelletur, Index a quo; se coram Imperatore si stere debet, de lata [orig: latâ] sententia [orig: sententiâ] rationem redditurus. cap. 1. §. fin quo temp. miles. ubi Schenck. Curt. Iun. part. 7. n. 33.

An ad Aulam appelletur? vid. me in tract. d. statu mixto. fol. 218. et seq. Quod ab Electorib. non appelletur, docui in tract. singul. d. appellat. Quod tamen Privilegium Elector Bavariti Palatin. Caesaris scitu reassumpsit, et nunc ludicium Revisionis instituit in Aula sua. De Privilegio Saxon. de non appellando, vid Knichen. intr. d. Sax. non Prou. iure. add. Beatum. Tom. 5. de iudicialib. p. 5. vol. 1. fol. 324. qui idem. fol. 550. quod quibusdam in locis in Criminalib. appellatio admittatur, refert. De Privilegio de non appellando, vid. Consil. Argentoratens. tom. 1. fol. 188. A quibus causis non appelletur, v. Chorkier. 2. de exemption. fol. 71. De appellatione a prorogato Indice, v. Consil. Argentoratens. vol. 1. cons. 39. de appellatione, praesertim ad futurum Consilium, vid. lib. 7. Decreal. fol. 237.

De pro vocatione ad Tribunal Dei, vid. tract. singul. Heringii, add. Camerar. horar. subcisivar. centur. 3. cap. 38. Vetus Chronic. Moguntiac. fol. 20. et Bzov. A. 1423. fol. 641.

Cetera habentur in tr. meo de appellatorio luvamine inscripto. adde Brederod. Tholosan. Cletzelium et alios, de appellationibus, qui scripserunt.

84. Archidiaconus.

Archidiaconus de Iure vicarius Episcopi dicitur et illius oculus, praeordinator, item coadiutor, a quo eligatur, de eius institutione, officio ac aliis ad eum spectantibus agit Conrad. Lancellott. in templ. omn. Iudic. lib. 2. cap. 8. fol. 891 et seqq.

85. Architectur.

Romana item Graeca, vid. Les Intentions Merales. d. Antoine Pippre. cap. 25. add. Dantel Specklins Architectur von Vestungen, item Serlium, etc.

86. Archiv.

Archivum est locus, sive scrinium, in quo Acta Principis vel urbis reservantur. Alias Tabularium et Grammatophylacium, vel Archia et Cancellaria dicta. Unde Archiotae, id est, Custodes Archivorum, l. vit. § si quoque. ff. de mun. et honor. vide Bornitium. de Instrument. lib. 2. cap. 10.

Ac quod olim in Templis ac locis publicis, publica pecunia, ac etiam documenta fuerint asservata, attestatur Eberlin. in tract de origin. iur. sol. 180. et seqq. Unde etiam libri Apocryphi dicuntur, cum non sint in sacra crypta, inquit Maier. in Chaldaismo sacro fol. 262.

Notandum hic [orig: hîc], daß die Instrumenta communia, nec non insignia domus, seu arma familiae, apud eos, qui sunt de Familia, eosque matoresnatu seu digniores, et qui maiorem ac fortiorem partem Iuris habent, Pflegen verwahrt, vnd nit bald andern, so nit de familia, anvertrawer werden, Anton. Faber. in Cod. lib. 2. tit. 1. de finit. 14. num. 2. Scurff. cons. 50. num. 15. centur. 1. et praesertimn. 1. 2. 6. et 7. Rutger. Rulaud. de commiss. part. 2. lib. 5. cap. 19. in fin.

Et qui ita Instrumenta familiae vel alias communia detinet, ea aliis, qui Interesse habent, quoties necessitas eorum exigit, edere revetur, Copen. decis. 7. num. 6.

Scripturis ex Archivo desuniptis de Iure communi, plena fides adhibetur. Per tex. in auth. adhaec item et charta. de fide Instrum. Novell 49. c. 2. c. perucnit. 1. §. inneviemus. cap. 30. quaest. 1. Ac quoque de lure Wurtembergico, est text. in tit. 34. lib. 3. fol. 130. §. Item. Rodel, Vrbar, vnnd andere alte Schrifften, die in vnsern Stätten, Gewälben vnnd Rästen verwahrt seynd Oeßgleichem Zinß: steür: vnd Rechenbücher, so in vnserer stätten Rahthäuser ligen, die alle sollen für vnsern Gerichtem gute Rundtschafft geben; doch vnsern Gerichten, fürnemblich, wo Einrede geschicht, jhr Erkandtnuß darvber vorbehalten. v. omnino Ioseph. de Sesse. vol. 1. decis. 21.

Idque Iocum inprimis habet, si Scriptura sit antiqua, nec ulla adsit causa supsicionis. Add. Dn. Rutg. Ruland. de commiss. part. 2. lib. 5. cap. 3. et seq.

Quid item requiratur, ut Scriptura ex archivo publico producta valeat, late tractat Schrader. vol. 1. cons. 5. per tot.

87. Armenier.

Vid. Epistol. Maximil. Sandaei, von Spaltung der Protestierenden in Holland. Item Arcana Arminiansimi, etc.

88. Armkast, Gottskast.

Sacrum aerarium est, quod continet pecuniam ad sacros et pios usus collectam. Cuius modus proprius videtur consi stere in Eleemosynis. Usus sacri Aerarii sive Gazophylacii, deß Gottes-Rastens, necessarius est, et fuit in quavis [orig: quâvis] Republica. Constat enim omnis Res publica pauperibus, aeque ac divitibus, aliisque personis miserabilibus. Unde publice interest, aerarium ex pecunia [orig: pecuniâ] publica [orig: publicâ], ad sustentationem carum in promptu haberi. Iacob. Bornitius. de Aerarii reditib. lib. 30. cap. 2. a princ.

Modus vero Aerarii sacri, praeter ceteros, proprius videtur in Eleemosynis, quas pii conferunt, vel statuto tempore, vel extra ordinem, sponte tamen. Quibus varia potest ansa et occasio porrigi. Possunt enim colligi Eleemosynae singulis diebus Dominicis, vel Festis, von Hauß zu Hauß. In hospitibus publicis, in Herbergen: Deßwegen Allmosen Büchsen allzeit sollen auffgesetzt werden, ut peregrini pauperibus quid conferant. Item in Conviviis sollennibus, Sponsalium, Nuptiarum, baptizatorum; itemque in funeribus: auff Derlöbnussen, Hochzeiten, Rindtstauffen, Leichtbegängnussen. Adde et alioz modos, quibus sacrum Aerarium ditari potest, expecunia [orig: expecuniâ] pro pulsu Campanarum, Glockengelt, ex pretio sedium in templis, Stulgelt. Item pro sepulcris in Caemitoriis publicis, aut in templis.

Nota quoque, morem in quibusdam Civitatibus, ut emptores et venditores rerum immobilium, quamprimum convenerint, aliquid nummorum ad pios usus, puta Talerum, vel grossos aliquot pendere, et in cistam pulicam, quae buius vei gratia [orig: gratiâ] in templis collocata, Schedula [orig: Schedulâ] in Testimonium contractus celebrati apposita [orig: appositâ], recondere teneantur: vulgo den Gottes Pfenning einlegen.Qua [orig: Quâ] pecunia [orig: pecuniâ] non illata [orig: illatâ], contractus quasi nullus censetur, ut testatur. Bornitius supr alleg loco.

Moribus quoque nostris singulare, et Sacrum Aerarium est, quod der Heylig indigitatur. Fere enim olim in honorem illius Sancti, cui vel Ecclesia Parochialis dicata erat, vel quem Oppidum vel pagus sibi elegerat Patronum, certi reditus destinati erant; ad onera pia sustinenda: Zu eRbawung der Rirchen, oder dern Ornat, auch Erhaltung der Armen.

ADDITIO.

Divinis convenit Legibus ut non omnia possideant pauci quidam, sed eorum partem aliquam in communem conferant utilitatem, maxime in sustentationem pauperum et egenorum. Idcirco plurimi Impp. Reges ac Principes non solum Constitutionibus suls (quod maxime patet de lustiniano ex tit. C. de SS. Eccles. de Episcop. et Cler. nec non tit. d. infantib. exposit. etc. ) sed etiam largissima bonorum ac redituum assignatione, laudatissime egenis prospexerunt Sic Chrysostom. homil. 67. in Matth. cap. 10. scribit, ex magnificentissima Impp. Romanorum beneficentia, ultra tria milia pauperum Constantinopoli, de publicis reditibus ali Nerva olim Imp. iis mensibus quibus imperitavit, in egenorum usum plusquam centum milia aureorum numum [orig: numûm] solus legavit, constitutis simul senatoribus, qui agros ad illorum sustentationem coemerent, et iis distribuerent, quos ob inopiam, ope aliqua [orig: aliquâ] dignos esse, animadverterent. Idem Nerva puellas, puerosque pauperibus natos parentibus publicis sumptibus per Italiae oppida ali demandavit, ut refert Cuspintan. Tullius Hostilius Romanor. Rex, plurimos itidem agros pauperibus distribuit, Fulgos l b. 4. c. 8. Henricus IV. Imp. agmina pauperum sustenta vit, notante Zwingero in Theatro. Tiberius II. REgias fere facultates pauperibus distribuit, Paul. Diacon. lib. 18. Traianus Imperator, suis etiam sumptib. aluit 5060. Studiosos, teste Plin. in Panegyr. Nostris quoque temporibus prudentissimo Consilio, in bene Constituits Rebus publ. fundata sunt Collegia in eum finem, ut pauperes ac miserabiles personae isthic [orig: isthîc] liberaliter sustententur, atque curentur: quorum plurima et splendidissima conspiciuntur in Hispania, Anglia, Gallia, Italia, Germania, etc. Iacob. Faber. in tract. d. aliment. quem vide sol. 100. et seqq. ubi fol. 104. tradit, si ad alendos pauperes publici reditus non sufficiant, vel peti possint sub fidia ex proventib. Ecclesiarum, vel ex libera privatorum contributione: qui ad id et Dei mandato et iure tenentur, secund. dictum Paul. t. ad Thessalon 4. Timoth. 6. 18. Roman. 12. 13. et 5. Corinth. 9. Praepos. in c. non saetis distinct. 86.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. L.

89. Armut, Arme Parthey.

Paupertas multa Privilegia, et etiam incommoda in iure nostro habet, quae congessit, Speckhan. 3. centur. quaest. 37. et 39. et Franeisc. Vivius decis. 222. ac 268. Qui idem Speckhan d. cent. quaest. 38. docet, quomodo ea probetur.

Et sane Iudex, quandoque pauperi litium sumptus cogitur suppeditare. Speckhan quaest. 35. Ut et creditor tenetur alere inopem debitorem, ad ipsius instantiam incarceratum. Francisc. Vivius. decis. 529. Subditi quoque compelli possunt ad subsidium pauperibus praestandum. Consil illustr. in fol. Francof. impressa part. 1. cons. 86.

90. Arrest, verarrestieren.

Arrestatio, Arrest, est iniectio manuum, cum alicui a Magistratu interdicitur, ne excedat ex eo loco, in quo inventus est, nisi rebus cum eo compositis, qui deillo apud Iudicem conquestus est: vel cum res alicuius, qua cumque ex causa [orig: causâ] pro securitate nostra [orig: nostrâ], auctoritate publica [orig: publicâ] detitietur, ita ut nobis invitis ex illo loco, negotio non dum sopito aufferri non possit, Petrus Pecius. in tract. de iure sistendi, cap. 1. num. 4. adde Matth. Colerum. de processibus exsecutivis, part. 1. cap. 2. numer. 159. et seq. Dicitur etiam Rummer, quasi impedimentum, vid. Becman. Origin. in v. Gomer. Quod autem distinguendum inter arresta et exsecutionem, constat ex votis der Ortenburgischen Acten, praesertim. vol. 5. ubi, ob auch die ligende Güter zuarrestieren, discucitur.

Inde qui Arrestum frangit, pro Iudicis arbitrio acriter punitur, l. 1. ff. de effract quae lex, licet loquatur in eo, qui violat carcercui; tamen idem est et hic [orig: hîc], Oldrad. cens. 65. incip hic agitur, ubi dicit: rumpens arrestum, aequiparatur rumpenti carcerem; et eum sequitur Mandos. in tract. de menitor quaest 8 Petr. Pecc. de Arrest. cap. 28. num. 1. et seqq.

Et Arrestum descendit a Gallico Arrester, hoc est; impedimentum praestare, sistere gradium, commorari. Licet hocce verbum, Galli alio et nunc communiore significatu, pro Sententia [orig: Sententiâ], Decreto vel Decisione Iudiciali usurpent: quemadmodum Iohann. Paponius observationes suas Arresta inseripsit. Et licet quidam Arrestum hac [orig: hâc] significatione, derivent a Graeco a)re)skw, id est, placeo; tamen similiter ab Arrester, a sistendo, standoque descendit: Sicut dicimus: stat sententia, stat apud animum; et sic pariter rebus iudicatis, ut quae pro veritate habentur, est standum. Petr. Frider. Mindan. de processib cap. 40 n. 3. lib. 1.

At quo iure Arrestum sit introductum, et qua [orig: quâ] ratione sustin eatur? vide Petr. Pecc. d. tract. cap. 2. Quis res velbona alterius sistere seu arrestare possit? tradit item Peck. cap. 3. et vid. Dispp. Basile ens. tom. 5. disput. de Arrestis. thes. 11. et seqq.

Arresta autem omnia sunt odiosa, Schultes. in addition. ad Modestin. Pistor. quaest. 136. num. 15. ut per boves et ignorantes ius ministrari censeatur, ubi ciusmodi Arresta et Saxamenta facile conceduntur. Colet. de processib. exsecutiv. part. 2. cap. 3. nomer. 148.

Non dantur, nisi in debito liquido, vel sumariter probato, Lopen quaest. 29. num. 16. adeo ut quidam Instrumentum tantum requirant. Berlich. decis. 107.

Qui aut quorum bona legitime arrestentur, vid. Peck. d. l. cap. 4. Dispp. Basileens vol. 5. d. disp d. Arrest. thes. 26. et seq. et Berlich. tom. 1. conclus. 50. ubi docet, quomodo rite fiat arrestum rerum. Item, qui et quorum bona seu res arrestari non possint, tradit Peck. cap. 5. et Dispp. Basileens. d. l. thes. 40. et seqq. Quo inloco Arresta fieri nequeant, consule Dispp. Basileens thes. 90. Quo autem tempore fieri possint vel no, vid. saepe dict disp. Basil. thes. 96. etc. Et quatenus tempore Nundinarum? docet Berlich. 1. conclus. 53.

Dubitatur, an hospes peregrini apud se divertentis bona, donec sibi pro cibo et potu satisfactum fuerit, possit arrestare? Negativam qui tuentur, dicunt: quod pignus propria [orig: propriâ] auctoritate non liccat occupare. Dd. in l. 3. C. d pignor. Nec enim ullum aliquem absque ludicis interventu, quasi per vim et proprium factum alterius alicuius bona, imo et hypothercam fibi ipsi rarrogare vel posse vel debere: esse enim hoc sibi ipsi ius reddere, quod nemini permittitur, arg. l. 1. et t. t. C. ne quis in propr. caus. Quod si vero fecerit, et reddere rem Domino, et pretium eius restituere cogi. l. si quis in tantam § fi vero C. unde vi. Imo et ius crediti pignorisque cummerito perdere, l. exstat. ff. ad L. lul de vi privaet. Quin et hoc in specie in caupone obtinere, tradunt Menoch. de recuper. poss. remed. 5. et 9. Coler. in proc. exsecutiv. part. 1. vap. 5. nu. 106. et seqq.

Non desunt tam en contrarium tenentes. Concedit enim Caupo Viatori subire suum tectum, eumque sartum ac tectum ab omni fraude, necessariis ad focilandum sublestas vires remediis instruit, omnium in cauponam illatorum custodiam tacite suscripit, et factum etiam aliorum praestat, l. 1. §. fin. l. 2. ff. nautae. Caup. Huic igitur ut quanto citrus solvatur, vel denegatae solutioni via [orig: viâ] arresti consulatur, publica exigit utilitas atque aequitas. Habere videtur caupo, saltem ius retentionis: quin et in tali casu ta cita hypotheca inducta esse censetur, l. item ff. d. pcct. et l. certi iuris. ff. locas. Sic, posse hospitem pro pretio unius cenae, tantum detinere ex bonis, quantum ad solutionemistius sufficit, tradit Bald. in l. certi iuris. num. 5. C. loc. Et hac de quaestione, vide Negusant. in tract. depignorib. et hypothec. part. 1. membr. 4. num. 138. et 141. Coler. de process exsecutiv. part. 1. cap. 2. num. 21. Cavalcan. decis. 44. Virgil. Pingitzer. quaest. 58.

Quamvis autem Arresta iam passim per totam Germaniam habeant locum; maxime tamen rationabilia et aequitati

consona sunt illa Statuta, quae certum terminum arrestanti praefigunt, inner welchem er auff das arlestirte Gut klagen muß. Ad quorum Statutorum intellectum, vide Mollerum lib. 4. semestr. cap. 11.

Solvitur Arrestum cautione, daß der arrestatus deß ordentlichem Rechtentz sein wolle (in loco alias competenti) qua [orig: quâ] dere, et quomodo quis se relaxare queat ab arresto? vide Copen decis. 35. et Modest. Pistor. part. 3. quaest. 110.

Conceduntur etiam quandoque arresta ex pacto: da einer sich verschreibet, daßer aller Orthen, im Fall nicht baltens, verarlestirt werden möge. Et tunc heredes quoque eo innodantur, aut in officio successor, Hartman. Pistor. quaest. 50. Sic et subditi ac Ministri, aliquando pro debitis Magistratuum vel Dominorum arresto innod ari possunt. Berlich. 1. conclus. 52. Arresto autem propter alium detentus, vel alia ratione damnificatus, damnum et interesse ab eo potest recuperare. Copen. decis. 36. Nisi illud arrestum sit in iuriosum: tunc enim solum arrestans tenetur: cum unius delictum tertio haut nocere queat. arg. l. siper imprudentiam. 51. ff. d. eviction.

Sed vide de arrestis plura apud Georg. Everhard. consil. 10. et seq. volum. 1. ac Andr. Gail. libro singulari exsequutus est Imperii Arresta. Disputat singul. tom. 5. Disp. Basiliens. ac de Constitutione arrestorum, Rosacorb. cap. 20.

De Arresto Saxonico, quod tribuit in bonis debitoris praelationem, vide Berlich. decis. 106. et seq. Et illud tam de Iure, quam moribus nostris ignoratur: Dann eines Creditoris Vorlauff, soll den andern nichts schaden, l. pupillus. ubi Bart. ff. quae in fraud, creditor. Pruckman. consil. 47. num. 167. vol. 1. Fürstl. Würtembergisch Landtrecht, part. 1. titul. 75. fol. 209.

91. Articuls Brieff.

Vide Kayser Fer dinandi II. Artictilsbrieff, darinnen, so wolder Kriegs- vud Muster Commissarien, als auch all anderer Officirer vnd Soldaten, sie seven zu Roß vnnd Fueß, vnderschidliche Kriegs Ordnung verfaßt, getruckt in 4. Anno 1626.

92. Aertz.

De Metallis vid. Sareptam. Mathesii, item tract. singul. Gui dii de Mineralibus, etc.

93. Artzney, Artzney-Doctor.

An Medici in Republ. ferendi; vid. Martin. centur. 8. et disputat ult. th. ult. cent. 9. disp. 1. thes. ult. hoc verum, quod sine Medicis, Civitates constare queant. Nam multa milia gentium sine Medicis degunt, et Rom. Populus plus sexcentis annis fuit, et tamen Medicinae artem damnavit. Plin. lib. 29. nat. hist. cap. 1. Quinimo eis permultas adesse oportet aegritudines, quibus plures Medici super sunt. Ioan. Coras. ad tit. de origin. Iur. in l. necessarium. §. post originem 13. allegans Strabonem lib. Geogr. 6.

Cato Censorinus, prae ceteris filium admonebat, t omne genus Medicorum sedulo devitaret Plin. d. loc. De Adriano Imp. Dion. refert, illud in populo, cum moreretur, vulgatum fuisse. Turba Medicorum interfecit Regem. Et de Aureliano Caesare legitur, Medicum ad se, cum aegrotaret, numquam vocasse [orig: vocâsse]. sed se ipsum inedia [orig: inediâ] praecipue curasse [orig: curâsse]. Vopiscus in Aureliano. Pausanias item Lacedaemonius, ut refert Coras. d. loc. qui valetudinem nullo Medici auxilio regebat, interrogatus, quomodo senex factus esset, respondit: quia Medico non sum usus. Idemque ad Medicum dicentem, nullum malum habes, festiviter regessit: non enim utor te Medico. vid. Filesacum 1. select c. 17. et meum tr. d. vita [orig: vitâ] et morte. f. 58. et seq.

ADDITIO.

Apuleius in Libro quem de herbis inscrip sit, Medicos Lucripetas appellat, qui etiam a mortuis mercedes exspectant, quos severiores morbis esse dicit, et Georg. Anselmus Nepos, de Sosylo Medico sic lusit:

De Lanio Medicus fit Sosylus, haut novares est.
Fecit enim lanias, quod facit et Medicus.

Quorum inscitiam capitalem nulla praeterea lex est, quae puniat, ut scite Plinius Secundus lib. 20. tradit: Nullum exemplum in vidiae,

discunt perieulis nostris, et experimenta per mortes agunt: Medico tantum hominem occidisse summa impunitas est: quinimo transit in convicium, et intemperantia culpatur, ultro qui periere [orig: periêre] arguntur.

Proxime accedunt, quae de his Medicus Hippocrates lib. de Lege scribit: Soli Medicae arti nulla alia poena urbibus posita est, et irrogata pretio, quam vituperationes infamiaeve, quae errantes non puniat. Quam sint praeterea latronib. peiores hoc epigrammate constat:

Iudicium meli iss fuerit subiisse Latronis,
Gennaedii Medicas, quam petisse manus.
Ille etenim saedes sancte exsecratur et odit,
Hic [orig: Hîc] pretium capit, et ducit ad Elysios.

Non pudebit me inquit Benedict. Curtius in Commentar. arrest. aemerum arrest. 22. fol. m. 223. tantam diligentiam in neotericis Medicis desiderare, quantam fuisse in Hippocrate legi, qui tam fallere, quam falli nescit, ut is merdam degustarit, quo morbi naturam saepidius, persentisceret, ideoque ab Aristophane skatofa/gos dictus. Ac Faustus indoctos Medicos merdicos hoc disticho vociat:

Haec et similia tamen non inveros Medicos, qui laude et pretio digni, sed in eos tantum proferri possunt, qui fungini sunt, qui statim ad Medicinam absque Philosophia progrediuntur, qui empirici, qui rem herbariam ad pharmacopolas relegant, qui literas Graecas a spernantur, qui Avicennam, Averroem, Serapionem, Mefuem et reliquos Arabes, qui Petrum Apponensem, Iacobum a Partibus, Dinum, rei ectis Hippocrate, Galeno, Nicandro, Actio, Scribonio Largo, Sorano, Dioscoride, Oribasio, Celso etc. amplexantur, qui denique salutem humanam parvi faciunt, plurimi quaestuariam, etc.

Exinde etiam est, quod multi suadeant, in bene constitutis Rebus publ. (1) non esse ferendos indoctos Medicastros, quibus omnes ii adscribi possunt, qui Philosophiae ac Medicinae in stitutionibus vel nihil, vel non satis imbuti, morborum, quos nec cognoscunt, nec cognoscere student, curam in se recipiunt, et sanitatem plenis buccis pollicentur, etiam falso Doctoris aut Medici titulo gloriantes (2) Uromantes: hi sunt, qui ex sola urihae contemplatione morbos cognosci vulgo persuadent, eaque [orig: eâque] duntaxat perspecta [orig: perspectâ], de morbi genere et causis respondent et remedia decernunt. (3) Agyrtas, qui in publico hominum congressu falsa et fucata medicamenta sua gloriose declamitant, ut simplicioribus imponant etc. de quibus vid. lacob. Fabr. in elegantiss. tractat. d. aliment. feli 85. et seqq. ] Ioh. Iac. Speid, V. I. L.

At vero medi cationum, actionumque medicarum exempla, non solum homines primaevi Mundi, integritate sensuum, ingeniique acuminc praestantes, constanti deprehenderunt observatione; sed et ipsius naturae prudentis ductu, bruta etiam cognoscunt. Sic constat, Silvestres capras, et Cervos quoque sagitta [orig: sagittâ] transfixos, dictamnum quaerere herbam, Vergilius 12. Aeneid.

Non illa feris incognita capris
Gramina cum tergo volucres haesere saegittae.

Hippopotamus venae sectionem monstravit, Ibes Aegyptia, clisterum inventrix fuit. Serpens ex foeniculo acuit visum, exuitque senectam. Lacerta galegae esu, viperae letales cludit ictus. Canes, canaria [orig: canariâ] choleram per superna purgant. Chelydonia, sui nominis herba, visum pullis reddit. Quin et veteres illi sapientes, Medicinam â Deo, quamvis veri Dei ignari, profectam esse censuerunt, tantumque huic arti tribuere [orig: tribuêre], ut cam vix crederent, humanis ingeniis inveniri potuisse. Et inde genio Solari tam herbas, quam [orig: quâm] virium carundem demonstrationem adscripserunt. Ouid. 1. metamorph.

Inventum Medicina meum est, opifexque per orbem.
Dicor, et herbarum subiecta potentia nobis.

Medicum Altissimus creavit, ait alicubi Syracides, et a Deo omnis est medela. Altissimus de terra creanit Medicinam, et vir prudens non abhorrebit illam. Pars pietatis Deo debitae videtur, cam niagnificare artem, in qua [orig: quâ] amplissima, gratissima que de Deo, eiusque sapientia infinita, provi dentiaque ineffabili, passim sparsa reperitur.

Nil mirum ergo omnis cruditionis Oceanum, rerumque humanarum peritissimum, vatem Homerum in haec prorupisse verba.

*i)ntro\s2 ga\r a)nh\r pollw=n a)nta\ci os2 a)\llwn, id est, unus homo Medicus, multis aequandus honore est. Et demum vero is Medicus salutiferam aegris porriget manum, qui loco, iure et accommodate remediis uti norit.

Ab hisque procul absunt, qui absque studio accurato Medicae artis, sese falso Medici titulo venditare solent, quique detracta [orig: detractâ] larua [orig: laruâ], apparent ludaei scclerati,

suae professionis desertores, Chymici indocti, inepti et vulgares pharmacorum confectores, ardeliones, circulatores, tonsores inepti, balneatores curiosi, circumforanei, impostores, vetulae edentulae, et platerantes, Carnifices canicidae, et alii huius generis filii terrae.

Apud veteres, Medici in servorum numero erant, quod Augusti Epistola ad Agrippinam neptem, cumprimis significat: Mitto ex seruis meis Medicum. Sueton. in Tiher. adde Choras. d. loc. num. 6. Freher. 2. parerg. cap. 16. ubi de Seruis et Libertis Medicis agit. Sed tamen non illud perpetuum fuit. Dn. Bernegger. ad Sueton. Caesarem cap. 42.

Doctores Medici actu legentes sive immatriculati, multa Privilegia habent, et quod nequeant molestari, tradit Ios. Lud. decis. Lucens. 6. Sed de Origine Medicorum immunitatis, vid. Brisson. 2. select. cap. 3. et seq.

Sane etiam Politicus scire debet, quae Medicina sit superstitiosa, et ideo prohibenda.

Non praetereunda hic [orig: hîc] est inter gravissimos auctores agitata quaestio: an amuletis sit habenda fides, an nitantur ratione, seu an inveniantur remcdia, quae specifica [orig: specificâ] et occulta [orig: occultâ] virtute venenis ita adversentur, ut ea vel ad se, magnetis instar attrahant, vel alternando hebetent et exstinguant? Sunt, inter quos est. Thomas Erastus, Medicus et Philosophus insignis, qui falsum et nugatorium esse aiunt, fabulosum et superstitio sum, imo homine Christiano indignum, naturalibus, sensuque et ratione cognitis medicamentis spretis, occulta et in cognita adhibere pharmaca: quae specifica [orig: specificâ] virtute; id est, occulta [orig: occultâ] totius substantiae proprietate agant, morbisque adversentur.

Alii vicissim putant, amuleta niti ratione naturali, iisque ideo non omnem fidem derogandam esse: cum corum operatio a totius substantiae proprietate procedat, hoc est, ab omnibus substantiae viribus: non enim materia agit seorsim, non forma, non crasis elementaria; sed agunt in unione per contemperationem coeuntium elem entorum facta; ut ita tota substantia aliud nihil sit, quam conspiratio quaedam, omnium substantiae Virium, ad effectum eundem, illisque consentaneum producendum. Goclen. tractat. de peste. fol. 181. vid. Hochstetter [orig: Hôchstetter]. obs. 2. dec. 3. add. Camerar. meditat. histor. cent. 3. cap. 30. et 2. cap. 76. ubi multa de Amuletis et remediis praeternaturalib. habet.

Similis fere quaestio est, de Magnetica [orig: Magneticâ] vulnerum curatione, circa remedii applicationem, von der Wundtsalb, damandas Instrumentum verbindet, damit einer geschlagen worden: oder ein Spän lein in dem Blut der Wunden netzt, vnnd in die Waffensalb stecket. vid. me tract. de Vita et morte fol. 71. Et exstant hac [orig: hâc] de re contraria scripta Rudolphi Gochlenii, et Ioan. Roberti, Theologi e Soc. IESV, quem nuper Caspar Wenck, eiusdem Ordinis, est sequutus.

Mihi sane eiusmodi remedia, qua manifestam non habent rationem, magis nunc, ac olim suspecta videntur. Verum quidem est, quod Avenzoar de mente Hermetis tradit, in vegetabilibus et minerabilibus esse virtutes, quas si homo sciret, operaretur illud, quod per artem magicam operatur. Sed tamen unguentum hoc, foeda et necromantica ingredientia habere videtur, cranium videlicet et sanguinern humanum, muscum de capite suspensi, etc.

Unguentum item hoc si quis usurpet, et simul alia adhibeat Medicamenta, tunc vulnus intumescit, caloreque corripitur praeternaturali.

Similis cura est, quae fit per morborum transplantationem, wann man von deß Krancken Blut, mit gewtser Manter, einem Thier zuessen gibt,qua [orig: quâ] de re late tractat Ioan. Ernestus Burggravius in Biolychnio.

Magis suspectae et prorsus detestandae sunt Characterische Turen, oder da man mit Wort vnd Beschwörung vil außrichten will. Georgius Phaedro in der vermainten vollkomnen Hailung aller offnen Schäden, nenner es constellirte Wörter, circa fin. ubi dicit, daß erkönne in einer eil der vorhaenden Erstickung, mit fünff gesprochenen Worten einem, dem ein Bain,

Et quoque Horatius non obscure innuit, morbos a veneficiis ortos, mediantibus carminibus certis curari posse, dum canit:

Gramine seu malis agro praestare medelam,
Carmine seupotius: namque est res certa saluti.
Carmen, ab occultis tribuens miracula verb.

Exindeque Quer citanus in Alexicaco pestis f. m. 41. concludit: si ccrta quaedam incantamenta infligere valeant morbos, ex contrariorum natura [orig: naturâ], eosdem quoque pelli posse per verba.

Fere tamen est, ut putem, Medicamenta naturalia, naturali sua [orig: suâ] vi contra incantationes et veneficia sagarum et Doemoniacorum, etiam prodesse. vide Bartholomaei Carrichteri tractat. Von Heilung Zauberischer Schäden: quod et Liber Tobiae innuere videtur; et addc mc. tract. de vita [orig: vitâ] et morte. fol. 71.

Non tamen licet super homines et animalia, aliqua ponere, quae Ecclesia non recipit. Si vero aliqua superstitiosa addantur, grave peccatum est. Unde in Decretis dicitur 26. quaest. 5. Non liceat Christianis, etc. Nec in collectionibus herbarum, quae medicinales sunt, aliquas observationes, aut incantationes attendere, nisi tantum cum Symbolo aut Dominica [orig: Dominicâ] Oratione, ut tantum Creator omnium, scil. Deus honoretur. Barthol. Sibylla. peregrinar. quaestion, decad. 3. cap. 9. quaest. 8. qui idem. quaest. 11. de in cantatione serpentum ait: quod si in incantationibus serpentum, vel quorum cumque animalium, respectus habeatur solum ad verba sacra, vel ad virtutem Divinam, non crit illicitum; sed plerumque incantationes tales habent illicitas observationes, et per Doemones sortiuntur effectum; et praecipue in serpentibus: quia serpens fuit primum Doemonis in strumentum, ad homincm decipiendum.

Divinum est, sanare morbum per id, quod morbum importat, inquit Drusius addlocae difficil. num. cap. 86.

Sed de praecantationibus, Curatione per Carmina, solutionibus magicorum, etc. vid. Cardan. lib. 1. contradicent. Medicor. tract. 2. contradict. 7. Maiol. in dieb. Canicularib. 2. colloqu. 3. fol. 606, etc. Rittershus. ad Machum. fol. 236. Tympii, Teuffelsgaisel. Andr. Laurent. de strumar. sanat. fol. 12. et 13. Wecker. d secret. De incantatione item, amuletis et colli suspensi one tribuitur Libellus Galeno, qui tamen Spurius reputatur, ut exstat tom. 6. operum. add. Carrichter von Zauberischen Schäden. An numeris et literis aliqua ratio insit vis, Herm. Hugo de Origin. scribendi cap. 29. De alia et nova curandi ratione, Burggrau. in Biolychnie. De signis et ceteris curationibus, Marsil. de vita.

Quaeri item hic potest: an Chymiatria (quam certis quibusdam amphorismis comprechendit, et Synopsin Aphorismorum Chymiatricorum indigitavit Angelus Sala Vicentius) in bene constituta Republica sit toleranda? vide me. tract. de vita [orig: vitâ] et morte. fol. 73.

Et certe quamvis Thomas Erastus. in tract. de auro porabili. vix conced ere velde videatur, quod ex mineralibus confici possint salubria medicamenta; attamen Quercetanus. in Tetrade sua [orig: suâ], cap. 20 f. m. 241. contrarium exinde probare vult, quod praetensi dogmatici, post omnia sua frustra tentata remedia, aegros soleant ablegare ad aquas mincrales, quarum vires subsistunt in spiritibus metallicis resolutis. Sed hic [orig: hîc] cautio est adhibenda, cuius supra mentionem feci. fol. 29.

Porro Hermetica Medicina, quam Paracelsus conatus resuscitare, et alia adhuc commoda habet, quorum non contemnen dum est illud, daß sie die Entia morborum etwas bessers vnderschaidet. Dann (1.) die Kranckheiten ex Ente naturali, oder natürlichen Wesen, das ist auß den sechs vnvermeidlichen dingen, ohne welche der Mensch nicht leben noch weben kan, als da ist: Lufft, Speiß vnd Tranck, Ruhe vnnd Bewegung deß Leibs, Oberladung vnd Außlärung desselben, schlaffen vnnd wachen, bewegung der Sinne vnd deß Gemüths, etc. Ihren versprung haben. Das (2.) ist. Ens astrale, wie nemblich

Ad huiusque quintuplicis Entis, morbifici cognitionem, viam stravit Augustinus Etzlerus. in tract. de fundamento Medicine aesernae. Secundum item, et tertium explicavit Ioh. Haync. in tract. Von den Astralischen vsi Tartarischen Kranckheiten.

Aliam porro plantarum cognitionem suggerit Hermetica Medicina, qua [orig: quâ] de re videri potest Iohan. Poppen Kräuterbuch, darinnen die Kräuter deß Teutschen Lands, auß dem Liecht der Natur, nach rechter Art der Signaturen der Himmelischen Einsliessung, nit allein beschriben, auch darinnen angezaiget wird, vuder welchen Planeten, vnder welchem Zaichen Zodiaci, auch in welchem Gradu, tiu jedes Kraut stehe: sonderu auch, wie man nit allein auß den Signaturn erkennen kan, warzu ein jedes Kraut Zugebrauchen, vnd wievil ein jedes Kraut Signaturen in sich habe. Confer item huc das Kräuterbuch Bartholomaei Cartichters, welcher zwar auß Paracelso setne Fundamenta genommen, gber etwas darvon abgewichen, vnd einen sondern Methodum in seinem Schreiden gebraucht, auch mit blossen Kräutern sovil außgericht, daß er dannenhero der Kräutel Doctor genennt worden. Ac quod Quer citanus fuerit illiteratus, testatur Hochstetter. obs. dec. 6. ad fin. fol. 503.

Tandem, Iuridicas et Politicas de Medicis et Medicina quaestiones congestas, videbis in disputatione singulari vol. 1. Disp. Basileens. de Medicis. Roderici a Castro Medico Politico. Michael Doringii, de Medicis et Medicina tractatu. Heig. 2. quaest. 20. Et in meo libello. de vita [orig: vitâ] et morte. fol. 57. etc.

Adde omnino Talenten lib. 1. cap. 9. et cap, 18. et 23. et lib. 2. cap. 5. et 6. lib. 3. cap. 3. et 5. lib. 4. cap. ult. Lib. 7. Dcoretal. lib. 3. tit. 6. Camerar. in Memorabilib. passim Petron. 3. cap. 5. Lotich. ad Petron. lib. 1. cap. 15. Galliot. Martium. d. Doctrina promiscus. Cornel Cels. lib. 1. a princ. Disp. Hartm. passim. Les Erreurs d. Ioubert. Iac. Fabr. d aliment. f. 68. etc. Bullae. cons. 1. quaest. 9. et seq. Bockel. in visionib. disquisis. 6. nu 18. Herman. Lather. in tract. de censu 3. cap. 21. Mercurial. 1. ant. Gymnast. cap. 1. August. Etzleri opera, et Lael. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 13. cap. 10. et seq. De veterum Medicorum secta, vid. Coler. parerg. cap. 11. P. Petennon. anim. lib. 1. cap. 9. 20 et cap. 30. De Medicina nova, Croll, in praefation. ac de Medicina universali, Deodat, in Hygiastic. lib. 3. fol. 107. De concordia Paracelsistarum et Hippocraticorum, scripsit tractat. Ioh. Albert. Wimpinaeus, vid. etiam Sennertum de Chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensu. Disp. hartm. Nosolog. Petrei. Severin. Danum, Matth. Unzerum. in Anatomia Mercurii Spagirica. Minderer de Calcanthe. Osvvald. Crollii. praefation. Basil. Chymicae, et qua praefation. fol. 70. apparet, omnes Chyymicos, seu novam et Paracelsi cam Philosophiam profitentes, esse Wigelianos. Quae Theologia multum convenit cum Theolgia [orig: Theolgiâ] contemplativa; Sed est erroribus referta [orig: refertâ], cum ab Ecclesia eius auctores secesserint. De dogmaticis rationalib. Empyricis, Cardan. lib. 1. d. contradicent. Medicer. tract. 5. cap. 13. De febri Ungarica et an novus morbus, vid. tract. Rhimelii, et an novi morbi generentur, Plutarch. 8. Convivial. quaest. 9. Apolog. Medicorum exhibet Guyon. 1. fol. 37. et defensionem Medicinae Filesacus cap. 17. De Medicis Hibernis, vid. Stanihurst. fol. 43. ac de Medicis Persarum Guyon. divers legons. 3. f. 513. Ac tandem cur Clerici, non debeant exercerc Medicinam? formicar. Nideri. fol. 60.

94. Assecuration.

Von Assecurationssachen consule Rutger. Ruland. Cons. has de re singul add. Valasc. consultat. 18. 64. et 75. Mastrill. deeis. 284. et Ludovis. decis. 126.

95. Assessor. Beysitzer.

Fuit olim in more positum Romanis, ut qui iudicandi potestatem haberent, sibi lurisperitos asciscerent, quorum Consi liis et operis, in exercenda [orig: exercendâ] lurisdictione uterentur; l. 1. et t. t ff. et C. de offic. Assess. Iique Assessores ab assidendo ita dicti, quod iudici in iudicando assideant, cum que consiliorum suorum faciant participem. l. 1. C. de Assessor. Hiquc [orig: Hîquc] assidere, consulere dicuntur: l 9. §. 3 ff quod met. caus. qui et idco Consiliarii etiam nuncupantur. l. pen. ff. de off. Assesser. l. 3. l. 10. et duab seqq. C. de Assess. Novell. Iust. 17. c. 15. §. festinabis. Novell 60. c. 2. N 82. c. 2. vid. Doncll. lib. 18. c. 2. per tot. et Bolognet. adt. ff. d. offic. Assesser.

Hique differunt ab Assessoribus Camerae Imperialis. Nam Assessores Camerae sunt Iudices ad id constituti, ut causas in Iudicio Camerae propositas cognoscant et decidant, secundum ordinat. Camer. part. 1. lib. 13. et seq. Quarc et passim in ordinationc Camerae vocantur Orthailer, hoc est, Iudices. Assessores vero, de quibus in iurc Civili agitur non sunt Iudices, sed sunt Iudicum Consiliarii: quia per se non iudicant, sed iudicanti assident, cique consilium suggerunt. Unde in iure nostro Assessores a Iudicibus secernuntur. Eberh. Speckhan. cent. 3. quaest. 10. in fundam. subn. 5.

Assessorum autem electio spectat ad cum, qui fungitur munere iudicanti. l. 1. l. nullius C. de Assessor. tutius tamen et magis congruum est, ut de consensu partium Litigantium eligantur: c. non sane. vers. illi. quaest. 5. ita cnim mutuo partium consensu issumptus Assessor, tamquam suspectus postea recusari non poterit. c. quod semel placuit. de R. 1. in 6.

Quaeritur: Si Assessor male consulat, an Iudici hoc imputandum? In qua [orig: quâ] quaestione distinguit Erasmus a Chokier. in const. Concil. Lateran. tr. d. exempt. a Iurisdict. part. 1. §. 14. n. 11.

Civiliter tenebitur eligendo Assessorem imperitum: tunc enim Iudex versatur in culpa [orig: culpâ]. Quia electio mala est in culpa [orig: culpâ], l. nam et Servius. ubi gl. ff. d. neg. gest. l. si Servius. §. serui. §. fornicarius, ff. ad L. Aquil. Caepolla descruit. urb. praedier. cap. 73. n. 6.

Criminaliter vero non tenebitur, nist interveniret eius dolus. l. 2. ff. quod quisq. Iur. l. observare. §. proficisci. ubi gl. ff. de off. Procons.

Assessores vero utroque casu in distincte tenebuntur. Imo si quid Iudex perperam decernat, tenebuntur Assessores, nisi protestatione de contraria [orig: contrariâ] corum voluntate fidem fecerint: Praesumptio cnim est, quod Assessoris Consilium secutus, ita decreverit. l. quoniam Iudices. ubi Bl. et Dd. C de apellat. apostilla ad Specul. tit. de Assessore. §. poena.

Denique horum Assessorum loco hodie fere sunt Collegia Iureconsultorum in Academiis probatis, da man die Orthail abfassen, oder sonst auff erholten Rahr der Rechtsgelehrten solche ppubliciern thur. Et passim etiam agunt nostri Dd. de sententia [orig: sententiâ] lata [orig: latâ] ex Consilio sapientis.

96. Astrologia.

De Astrologia, Astrologis. etc. videantur Feselinus, Roslinus, et Kepplerus, Tractat. Ranzovii in Catalog. Imp. qui Astrologiam amarunt. Herald. ad Apolog. Tertullian. digress. lib. 1. cap. 17. Vannin. in Amphiteatro fol. 53. exercitat. 46. et fol. 84. Lucian. in Dialog. tom. 3. fol. 253. Perer. in tract. de Magia lib. 3. per tot. Delrio. fol. 10. et seqq. Guyon. divers. legons. tom. 1. fol. 5. et f 286. Deodat. in Hygiastic. lib. 1. fol. 209. Boucr. contra Atheistas c. 16. et seq. De eius primis Doctoribus in Graecia, vid. Vitruv. lib. 9. cap. 7.

ADDITIO.

Distinguendum inter Astronomiam et Astrologiam. Illa quidam admittitur, utpote universalibus et immutabilib. nixa principiis, ex quibus scimus revolutiones annorum, siderum cursus, naturam solis, Planetarum, Ecclipsium, stationum, retrogradationum, aspectus et coniunctiones, oppositiones ac similia. Picus lib. 3. contra Astrolog. Haec vero non adeo probatur, sed eo incertior iudicatur, quo longius a communibus astrorum Canonibus deflectit, et ad particulares, singularesque eventus proprius accedit. Unde astra quidem agere quid, sed non necessario quiduis, nec quarumcumque actionum in hisce inferioribus causas esse, verius autumatur. Dn. Iacob Faber. intract. de aliment. f. 186. Dependent enim, ut omnia creata, a Dei

Oreatoris potentia, eiusque sunt subiecta impeno, ita sane ut eius liberrima voluntate condita, liberrima quoque ubivis regnantur, ut probat Lactantius, dum inquit: In sideribus quidem est ratio, ad agendum suos meatus apta: Sed Dei est illa ratio, qui et fecit et regit omnia, lib. 2. de Dium. Institut. cap. 5. Sic firmatus est Sol in pugna Iosuae, los 10. 13. Vis ignis repressa in fornace Babylonica. Dan. 3. Sicque infringuntur semper ad piorum praeces, Vires sccundarum causarum adversae ex Dei benignitate, ut quam minimum homini noceant. Deinde Astra saltem agunt in haec inferiora, pro utmateriam inveniunt dispositam. Tom. 1. qu. 115. lib. 3. contr. gentes. c. 85. Sic res inanimatas et viucntia producunt corpora, coadiuvando particularem causam cuiusque speciei cum re genita, ut plurib. docent Peripatetici; et hominem quoque mediante corporis intemperie, ad singulares quasdam animi affectiones inclinare faciunt suo influxu; attamen libero ipsi ubique relicto atbitrio, per quod suis studiis ac moribus, ista corrigere atque immutare valeat. Faber. d. tract. fol. 187. ] Iohannes Iacobus Speidel. V. I. Licentiatus.

97. Atheisten.

Civiliter etiam damnantur homines Athei, qui non credunt esse Deum, resurrectionem et animarum immortalitatem negant, quin et ultinio supplicio subduntur. Si quidam vero apud eos, inquit Novell. 146. ut liceat Hebraeos. cap. 2. vanc novae vocis eloquia in ferte praesumpserint, aut resurrectionem aut Iudicium negare, aut facturam Dei et creaturam Angelos subsistere, hos et expelli volumus omni loco, et non relinqui vocem blasphemiae, et ita a Dei simul lapsam notitia. Praesumentes enim eos affari aliquid, eiusinodi ultimis subdantur suppliciis, illato errore ex hoc Iudeorum emendantes gentem.

Ioannes Corasius existimat. lib. 3. miscell. 8. num. 13. eiusmodi Heraeticos, qui ipsum Deum negant, virtutemque Divinam tollunt, non vivos modo comburendos sed et aliis exquisi tis, gravioribusque poenis et suppliciis, si quae duriora excogitari possunt, plectendos esse. vid. me tract. de Maiestate fol. 102.

Et quantum noccat in Republica [orig: Republicâ] Atheismus, docui intractat. de informat. fol. 34. Hincque ctiam Athenienses olim puniverunt, qui Deos negare sunt ausi, Baron. in Annalib. A. Chr. 52. num. 3. ad fin. E contra divine Plato, libr. 10. de legib. ait. Si civitati et Rei publicae debeat bene [orig: benê] esse, duas potissimum opiniones Civibus eximendas: primo, ne existiment, Deum negligere res atque actiones humanas; dein ne sibitemere persuadeant, Numen Caeleste facile placari. Sancte etiam Aristoteles, omnium principium optimum Deus est, virtutum vero pietas. Et convenienter suae professioni Philo Iudaeus ait: Dei abnegatio omnium scelerum fons. Et quoque antiqui Romani adeo olim fuerunt Religiosi: ut maluerint rite sacra administrari, quam hostes vinci. Plutarch. in Marcell.

Stoici Athei sunt ex eo, quod naturam pro Deo habeant, putentque ipsos etiam Deos interire, et in ignem resolvi, Lipsius in Physiolog. Stoica lib. 2. dissertat. 22. fol. 134. Ac quod mundus et natura Deus sit, vid. eundem c. tract. lib. 1. diss. 4. et seqq. Melius certe est, falsam habere, quam nullam Religionem, Verdiet: fol. 179. Ac Romani sola [orig: solâ] Religione, et quod non Athei, populos vin cunt alios, Elogia Ciceroniana Branzii fol. 3. daß Seneca ein Atheius, scheint dahero, in dem fast all seine Consolationes ex loco desperatorum genommen, daß man sich harr machen, dii bald alle gefahr anlauffen soll. quia necessarium, quia aliter fieri nequit, etc. wie die Türcken anlauffen. Suntque praedestinatores haeretici Athei. Et ita saepius allegat Seneca Epicurum. In uno conveniunt Epicuraei et Stoici, etc.

Providentiam negantes, suppliciis coercendos esse, statuit Clem. Alexand. 5. Stromat. ab init. Sed iudicia veterum de Providentia, recenset Lael. Bisciola borar. subsecivar. 6. cap. 1.

Sunt autem Athei varii. Primo insani illi, qui dicunt, vanum esse seruire Deo, qui beatos praedicant arrogantes: Siquidem aedificati sunt facientes

impietatem, etc. Malachiae cap. 3. vers. 14. et seqq. Horum antesiganus fuit Cain, qui Genes. 4. vers. 4. (si fides Ionatheae et Hierosolymitanae paraphrasi habenda) ad fratrem suum Abelem dixit: Veni et exibimus ambo una foras: Et accidit, cum exiissent ambo foras, respondit Cain et dixit ad Abel: Cogito mecum ego, quod mundus quidem creatus sit per Misericordiam Divinam, verum non gubernatur iuxta meritum bonorum operum, sed ibi habetur respectus personarum in iudicando. Nam cur oblatio tua acceptata est in gratia [orig: gratiâ], et oblatio mea non acceptata est? Respondit Abel et dixit: omnino per Misericordiam Divinam creatus est Mundus, et iuxta fructum bonorum operum gubernatur, neque est personarum respectus in iudicando. Et quia fructus operum meorum erant boni prae tuis, ideo accepta fuit oblatio mea in gratia [orig: gratiâ]. Respondit Cain, et dixit ad Abel: Non est iudicium, et non est Iudex, et non est saeculum futurum, et non est redditio praemii iustis, et non est ultio impiis. Respondit Abel, et dixit: Est iudicium, et est Iudex, et est saeculum futurum, et est exspectatio praemii iustis, et sumptio ultionis ab impiis. vid. Hering. in tract. de homicid. fol. 186. Et super negotio horum verborum, altercatio oriebatur inter ipsos in campo. Et surrexit Cain contra fratrem suum, et inflixit lapidem in frontem eius, et occidit eum. Certe Colloquium quidem hoc, ex humano cerebro fuisse confictum, Sixtus Amama. in Censura [orig: Censurâ] fatis audaci vulgatae versionis, prodit; ideoque superfluas esse ait, voces illas, quas septuaginta et vulgata Interpretatio supplet: Egrediamur in agrum velforas. Sed sane in Hebraeo aliquid deest, indeque apparet intervallum, et quasi hiatus hic loci praeter morem: quo massora respexit, dum in margine edit. Venetae in fol. sic notavit: Viginti octo versus sunt, in quorum medio interstitium vel quasi pausa quaedam est.

Candide magis iudicat Fagius, qui in Commentariis ad Thargum Onkeli, hoc loco, vulgatam Latinam ob membrum illud redundans excusat; ac ad dit: quod etsi non semper Hebraeo respondeat contextui; tamen eius auctorem vel ad paraphrasin aliquam Chaldaicam, vel ad 70. vel ad alium aliquem Rabinum, eiusque sententiam non praeter rationem respexisse.

Esse aliquos Maneis, et subterranea Regna.
Et contum, et stygio ranas in gurgite nigras.
Atque una transire vadum tot milia cymba,
Nec puericredunt, nisi qui nondum aere lavantur.

Secundi generis suntii, qui non aperte, sed in corde dicunt: Non est Deus. Psal. 13.

Inde corrupti sunt et abominabiles facti in studiis suis cuncti, non est, qui faciat bonum, declinaverunt, et simul inutiles facti sunt omnes.

Tertii generis sunt, qui utuntur Religione pro ratione status: pessimi sane, qui Religionem et multorum animaesalutem postponunt rationi status: quod primum videtur fecisse Ieroboam. lib. 3. Reg. cap. 12. et etiam Theodoricus Rex Gothorum. Boccalini. cent. 2. ragguagl. 13. Sic etiam Alexander Magnus propter Politicam rationem, opinionem fovit de sua divina nativitate. Plutarchus in vita [orig: vitâ]. Sic et de sertorio Aggelius lib. 15. cap. 22. scribit: Sertorius Vir acer, egregiusque Dux, et tuendi, regendique exercitus, peritus fuit, is in temporibus difficillimis, t mentiebatur ad Milites, si mendacium prodesset, et literas compositas pro veris legebat, et somnium simulabat, et falsas religiones conferebat, si quid istae res cum apud Militum animos ad iutabant. Illud adeo Sertorii nobile est: Cerva alba eximiae pulchritudinis, et vivacissimae celeritatis, a Lusi tano quodam ei donata est, hanc sibi oblatam divinitus et instructam Dianae Numine colloqui secum, monere et docere, quae utilia factu essent, persuadere omnibus instituit: ac si quid durius videbatur, quod imperandum Militibus foret, a Cerua [orig: Ceruâ] sese monitum praedicabat, id quum dixerat, universi, tamquam si Deo, libentes parebant. Quod et confirmat Plutar chus in ipsius vita [orig: vitâ]. Profuit ctiam Scipioni Africano, Divinum ortum eum habere, quod creditum fuit: proditumque literis est, Scipionem hunc

Africanum solitavisse noctis extremo, priusquam dilucularet, in Capitolium ventitare, ac iubere aperiri cellam Iovis, atque ibi solum diu dimorari, quasi consultantem de Republica cum Iove. Quod et memorat Plurarch. in eius vita.

Atheistae etiam sunt plerumque apostatae illi, qui deficiunt ad Mahumetismum, ut testatur Wenceslaus Budovvetz in Circulo Horologii. fol. 177. ubi scribit ad Orabam Apostatam, si quid haberet rationis, si quid scientiae (qua [orig: quâ] utraque non carebat) si quam scintillulam conscientiae, ut pensitaret illas numquam a con dito mundo auditas fabulas, quae in Alkorano impudentissime, contra propriam rationem confictae sint. Ibi apostata, siquidem Atheista erat, et aulicus; non tam irascendo, quam ridendo respondit, et quidem iureiurando se nihil insulsius in vita [orig: vitâ] legisse, quam Alkorani fabulas, quibus sicuti fidem non praeberet; ita neque veteri ac novo Testamento se credere. Itaque merito Lucianum irrisisse omnes Religiones, dicentem eas esse in eras et stultas, et simplicium hominum opiniones, vel ad conservandum ordinem politicum constitutiones: et eas mutari cum Imperiis et Regnis, et in clinationibus affectuum humanorum. Quod cum audivissem ex Apostata [orig: Apostatâ], respondi: en fructum tui Mahometismi, et fidei verae ad Caelum ducentis; qua tantopere gloriando, iam aliquot ex Christianis tui similib. seduxisti. Adquae ille replicando, et saepe ridendo respondit: Mundum decipere, et velle decipi; Deum terram dedisse in colen dam hominibus, et Caelum sibi reservasse. Quare nihil consultius esse, quam ut Christiani, relictis de Religione certaminibus, faciliorem cum Turcis, unam Religionem (in qua [orig: quâ] non opus sit tot libros evolvere, tot censuris Ecclesiasticorum subiectum esse, et res naturales pro peccatis fingere) eligant, et ita unum fiant. Hactenus Budowetz.

Ipse etiam Diodorus Siculus lib. 1. fol. m. 2. fabulas de inferis, ad terrorem et politicam ob rationem confictas esse autumat sat impudenter.

Quarto sunt Athei subtiles, horumque nonnulli ridiculi et vani, quales erant Lucianus ac Martialis.

Quigiace l' Aretin Poeta Tosco,
Il qual disse mal d' ogn uno in fuor que d' Iddie.
Esi susco coldir; inol cognosco.

Alii oc culti magis, quales plerique Philosophi fuerunt, qui dum voluerunt abolere superstitionem, in atheismum inciderunt, teste Lucretio lib. 1.

Humana ante oculos foede quom vitae iaceret,
In terris oppressa gravi sub religione:
Quae caput a Caeli regienibus ostendebat,
Horribili super adspectu mortalibus instans:
Primum Graius homo mortaleis tendere contra
Est oculos ausus, primusque obsistere contra:
Quem nec fama Deum [orig: Deûm], nec fulmina, nec minitanti
Murmure compressit Caelum: sed eo magis acrem
Virtutem inritat animi, confringere ut arcta
Naturae primus portarum claustra cupiret.

Qualem etiam Philosophiam ab Anaxagro didicit Pericles, Plutarchus in vita, ubi tamen divine inter naturalem et Divinum Philosophum differentiam facit, illumque indagare causas ait; hunc vero eventuum respicere finem.

Sane cx aequo Stoici et Epicuraei, Athei esse videntur; parumque hac in parte distat, asserere omnia fieri casu, vel ex fatali necessitate. vid. Theophil. Raynaudum in Theol. naturali. fol. 528.

Atheistae etiam non credunt Spiritus, v. La Philosophie destsprits. fol. 2. et seq.

Fuerunt et Athei Saducaei ac Samaritae, Baronius in apparatu Annalium. nam. 7. etc,

Ac in genere Philosophia et Studia literarum remota [orig: remotâ] pietate et gratia [orig: gratiâ] Divina [orig: Divinâ], praecipiti cursu tendere videntur ad hunc Atheismum.

nomine alio Caelum appellare libuit, cuius circum flexu teguntur cuncta; Numen esse credi par est, aeternum, immensum, neque genitum, neque interiturum unquam. Huius extra indagare, nec interest hominum, nec capit humanae coniectura mentis. Sacer est, aeternus, immensus, totus in toto, imo vero ipse notum, finitus, et infinito similis; omnium rerum certus, et similis incerto, extra, intra, cuncta implexus in se: idemque rerum naturae opus, et rerum ipsa natura. Idem cap. 7. putat, Deum non curare res humanas, unum tamen Deum, innumeros ex instituto hominum. vid. tot. cap. ubi, quod ex usu sit, eredi Deos scelerum esse vindicatores, etc.

Fuere etiam huius sectae nonnulli in Italia praeclari Viri, et inter alios Petrus Pomponatius, Mantuanus, qui inter Peripateticos illustres primum suggestus obtinuit locum, et non immerito Theologos contra se in caput et nominis famam vehementissime concitavit, edito scil. volumine, quo animas post corporis mortem interituras, ex sententia Aristotelis probare nitebatur, secutus Aphrodisei placita: cuius dogmate ad corrumpendam Inventutem, dissolvendam que Christianae vitae disciplinam, nihil pestilentius in duci potuit; ut de Praeceptore suo testatur Paul. Iovius in elogiis Virorum Doctorum.

Eiusdem ctiam profanae opinionis Antonius Urceus (qui postea Codri cognomen assumpsit) Brixianus, fere per totain vitam assecla fuit, ut in eius vita [orig: vitâ] testatur Bartholomaeus Bononiensis, cum ait; Circa Christianum dogma, si non re, verbis saltem plerumque claudicabat. Rogantibus amicis, quid sentiret de immortalitate animae? nescire se respondebat, quid post mortem de se futurum esset, viveretne animus, sive anima, an interiret una cum corpore, quaeque de inferis homines praedicarent, anilia dicebat esse quaedam terriculamenta. Sed tamen Ecclesiae sacra, cum ad ultimum vitae finem aegrotaret, ipsemet petiit. Nam cum ad se Christi corpus per Sacerdotem afferri videret, pectus manibus atque ora paenitentis in modum percutiens, miserum fe esse profitebatur, et numquam spientem, qui ductus esset per omnem fere vitam a tanta [orig: tantâ] animi caecitate.

Sic et Pomponius Laetus ab initio contemptor fuit Religionis, veneratusque fuit omnium maxime Romanae Urbis Genium, et celebravit natalem brbis quotannis, frequenti Doctorum hominum conventu. Nullus unquam magis vetustatem miratus est, nullus in ea re cognoscenda plus operae impendit, fastidere sua saecula, ac pro despicatis habere, quaecumque nostra tulisset aetas, consi stere amenti similis, ad omnem vetusti operis occursum, interdum etiam ubertim flere, meliorum (ut dicere solebat) temporum admonitu. Sabellicus in vita Pompenii Laeti.

Et ita forsan excusationem meretur Paulus II. Pont. Max. quod literatos quosdam, et in his Platinam et Callimachum (et ipsum etiam Pomponim Laetum) tamquam impios et maleficos, tormentis excrutiavit, quem alias eo nomine etiam Paulus Iovius (in elogiis, ubi de Pompon. Laeto) ut elegantiae literarum imperitum, suspiciosumque taxat.

At talem qui impietatem vitare velit, imprimis hanc opinionem deponat, omnia corporea, hec esse alia, nisi quae videri possunt. In homine enim carnali tora regula intelligendi, est consuctudo cernendi, ut alicubi ait S. Augustinus. Hincque qui Doemones negant, et quae de Sagis dicuntur, ridicula cenlent, qui de omnibus dubitant, qui animalia rationalia faciunt, etc. in hoc barathro versari videntur.

Verum de Atheismo, et contra Atheos, pluribus et nervose agunt Edovardus Westonus in theatro vitae Civilis ac Sacrae, lib. 4. cap. 2. et Theophilus Raynaudus in Theologiae Naturali. distinct. 5. numer. 23 etc. ut et nu. 151. et multis seqq. Torniell. in princ Annal. Bover. in Controvers. Antoine Pippre tap. 48. d. intentionis Morales, etc. De Vannino vid. Les Histoires Tragiques item eius Theatrum aeternae providentiae, et de arcanis Natur. Steph. apud Gruter. tom. 5. Critic. fol. 84. Picrrc charron. liur. 1. des trois verites Montaig. Essays fol. m. 410.

Non item contemnenda est opinio d' Antonie Le Pippre cap. 84. des Intentions worales. ubi ait: Lescisme se termine ordinairement en Heresie, et l' Heresie en Atheisme, lequel est cent fois pire, que la superstition, pour estre eslogine totalement de la uraye Religion, a laquelle la superstition resemble encore aucunement de loin.

Acpie idem: iam ais ne peut arriver. a l' homme ny infelicite plus grande, ny desastre plus horrible et malheureuz, ny qui le reduisse a, estat plus miser able, et infortune, que lors que pour ses pechez et la continuation en iceuz, son coer devient endurci, et son ame toute terrestre, ne resptre rien, que choses teriennes, ne se souciunt des eternelles, pour ne les coryre, Et comme, s' il n'y eu d' Euangile qui le defendist, ou de Diu, qui le chastiast, ne fait non plus d' Estat de Pecher, que manger. vid. me. in tract. d. Maiest. Ecelesiast.

98. auch, sonderlich.

Dictio etiam (Auch) implicat identitatem vel similitudinem cum praecedentibus. l. etiam ff. soluto matrim. Symphor. supllic. tom. 1. p. 1. dec. ac resolut. dub. von Pfendung. nu. 4. Aretin. cons. 62. col. 2. Dec. cons. 696. n. 13. Adde Hartm. Pistor. libr. 2. quaest. 32. num. 33. Tuschum. lit. D. concl. 275 etc. Et de sui natura, est implicare casus minus dubitabiles, et ubi non est tanta vel par ratio, gloss. iuncto text. in clem. 2. verb. Ecclesiae. dehaeret. et in l. etiam. l. fin. C. si tut. vel Cur. Alex. Eons. 23. col. 2. vol. 5.

Interdum vero, ut notat Paris. consil. 46. num. 30. et seq. vol. 4. folet implicare et includere maiora expressis, etiam in materia [orig: materiâ] stricta [orig: strictâ] et exorbitanti, et quod augeat addendo, tradit idem num. 31.

Dictiones implicativae, ut sunt, etiam, maxime, praesertin, implicant, important seu desingnant idem esse in contrario casu, gl. in l. illud. verb. existimari. ff. ad L. Aquil gl. in l. quod si minor. §. restitutio super verb. in vendit. ff. de minor. et est text. in l. si quis pro uxore. inpr. ff. de donat. int. vir. et uxor. et in l qui ie patris. C. unde liberi. Hinc fit, ut, quan do in lege aliqua [orig: aliquâ] reperiatur dictio implicativa, non liceat sumi argumentum a contrario sensu. l: conventieula. C. de Episc. et Cler. Argumentum enim a contrario sensu, tunc demum procedit; quando in casu contrario est contria ratio. l. si extraneus ff. de condit. causdat caus. non sec. Dictiones autem, maxime praesertim etiam et similies, implicant idem esse in casu contrario. Ergo ubi illa dictio etiam, vel similis ponitur, non potest sumi argumentum a contrario sensu. Adde Nicol. Euerhard. in loco anetura [orig: aneturâ] diction. implicativar. per tot.

99. Audientz.

Audientia, vox Iudicialis est, in foro recepta, iuris dictionem, notionem, seu iudicium denotans. Wesenbec. in par. C. de Episcop. audient. Inde Auditores Rotae.

In Camera, Audientia dicitur Iudicis et Assessorum, consessus ille sollennis, in quo Procuratores iurati, partium causas in scriptis, et viua [orig: viuâ] voce proponentes, et agentes audiuntur. Ibique Audientiae in loco publico, foribus apertis, singulis diebus, exceptis feriatis, mane a 7. aestate, 8. hieme usque ad decimam: post meridiem vero a prima [orig: primâ], usque ad tertiam horam regulariter celebrantur. Subin de autem adeo crebrae instituuntur mutationes, ut certi quid hic [orig: hîc] tradi nequat, ut ex tit. 1. 3. part. Ord. Cam. videre est. Sed adde Schvvanman. inprocess. Camer. lib. 1. cap. 24 De feriis item, quibus Audientiae Camerales vacant, agiti dem cap seq. 25.

100. Auff all Weiß vnd Weeg.

Verba omnibus modis, includunt omnem speciem, omnem casum, et omnem modum, prout de verbo omnimodo scribunt gl. et Dd. in l. cum exceptione. §. quatenus. ff. quod met. caus. Cephal. cons. 153. num. 3. inferens, si exstet statutum, quod Iuramentum faciat omnimodam probationem, tale statutum excludere probationem in contrarium faciendam, Rol. consil. 75. num. 13. lib. 3. Et est tantae potentiae illud verbum omnimodo, ut positum cum lege, non possit in ferior dispensare, et con dere legem in contrarium, Deci. consil 154. num. 12. adde Nizol. in alleg. 26. n. 19. et 20.

101. Auff gehabten Rath.

Insententiis exprimi solet auff gehabt: oder eingeholten Rath der Rechts gelehrten. Quaeritur an Consilium sapientis sit sequendum, si est contra Ius, maxime quando partes voluerunt, daß man v. g. bey diser oder jenerFacultat [orig: Facultât] das Gutachten einhole? vid. Parid. de Pudeo in tractat. de Syndicatu §. Consilium cap. 3. et passim per tot. §. Pruckinan. et Cothmannus disputiren vonn den Vrtheiln, so man bey denFacultaten [orig: Facultâten] einholet. Facultas Tubingensis solet tales. sententias subscribere cum clausula: Salvo iure melius sentientis iudicio. Hoc non nemo exagitavit, quia sententia debeat esse certa, et nullam talem Clausulam admittat. Sed scien dum est, Facultatem non esse Iudicem, nec Iudicem cogi sequi tale Consilium; Ergo respecctu Iudicis ad ditur illa Clausula, daß man jhme nicht vorgreiffen oder Ordnung geben wolle. Post si Iudex sententiam pronuntiat, et ita Consi lium acceptat, illa Clausula cessat, et sententia est sine conditione rectus sentientis etc.

102. Auffgetrague Lehen.

Lehen aufftragen nihil aliud est, quam se in Clientelam dare, Miraeus in Codice donationum fol. 62. Nec importat die Landtsässerey, uti constat auß der Waldeckischen Ehrenrettung. p. 1. cap. 8.

Ac non rarenter fit, ut Nobiles, aliique magis amplioris conditionis, allodialia sua praedia, Castra, Pagos, oppida, vel ditiones, aut etiam Iurisdictionem, aliaque solum iura, potentiori alicui, libere, omnique cum causa cedant, et postea ab eo iterum Feudi nomine recognoscant: quo de Feudo videatur Zas. part. 3. numer. 8. Wesemb. c. 2. n. 6. Gail. 2. obser v. 158. nu. 1. Knichen. d. territ. Iur. cap. 1. numer. 205. Schrader. part. 2. c. 3. num. 63. Rosenthal. cap. 2. concl. 24. et cap. 6. concl. 68. num. 17. etc. ac. c. 7. concl. 34. vid. tamen Alvarott. ad c. 1. n. 4. vers. contrarium vero loquitur, de eo qui sibi vel heredib. suis.

Ius vero Saxonicum, nullam hoc casu admittit in dominum concessionem, nisi per annum et diem liberam eidem concedat possessionem: tumque donator non aliter, quam alius quisque pro vasallo habetur. Landtrecht. art. 34. Zobel. part. 2. diff. 46. Matth. Coler. decis. 80. et 219.

Notandum hic [orig: hîc], daß die Wort, Freywillig, vngezwungenlich aufgebendt, ausser jhr Gewalt vnd Gewöhr, in deß Lehenherm Gewalt vnnd Gewöhr setzendt, nit arguiren, daß es ein auffgetragen Lehen sey. Dann dergleichen Formuln bey den altem Lehenempfängnussen, praeser tim si Vasallus, qui est Legitimus successor, iam ante Investituram, prout facere potest, rei feudalis possessionem apprehenderit, sehr gemein, vnd pro stylo communi observirt worden.

ALen den die disen Brieff ansehent oder hörent lesen, thun wir Ludwig von Berckem ein Ritter, Conraden und Mehardten gebrüder kundt, daß mir Limperg die Burg unnd alles daß darzu höret, Lüte, Gut, Holtz, Veldt, Recht, und Gerichte, unser ledig eygen, daß Herr Tune von Berckem unser Vatrer käffte umbe den Edlen Herren Graven Rudolphen von Habspurg, unnd es uns hert gegeben, hant uffgeben, värterlich unnd frulich vß unserer Handt, in deß Edelen Herren Handt Graven Egenen von Freyburg, unsers Herrn und haben dieselbig Burg, und alles daß darzu höret, als davor geschriben statt, von ihme wider empfangen zu rechtem Lehen, und habem das gethan mit solchen gedinge, daß der vorgenant Graff Egen, uns Herr und alle seine Nachkommen immerme gebunden sollen sin, uns unnd unser Gut zeschirmende, uns zerathende und zehelffende, mit Leibe unnd mit Guete unnd mit ihre macht, an allen den Sachen, da wir Recht ane haben. Wir sollen auch und unsere Nachkommen, immermehr die die Burgze Limperg besitzende oder habende werdent, dem vorgenandtem unserm Herrn und seinen Nachkommen beholffen seyn, mit derselben Burg ihn und sine Nachkommen? Daruff ze Lande und drobe wens Sie sin bedärffent ze Noth, inn

Idque maxime fit causa protectionis. Et ideo, licet de iuris rigore talia Feuda, aliorum beneficiorum feudalium obtineant naturam; attmen iniquum esse videtur, ut leviori de causa [orig: causâ], puto, ob non petitam investuram, etc. pro commissis habeantur: ut monui decad 2 consil. 7. fol. 164.

Nobiles etenim, cum allo dialia a Principibus recognoscunt, ut quoties opus est, possint utiliore titulo, et potentiori manu se tueri, non id eo intuitu facere censentur, quod velint sibi suisque heredibus, inde praeiudicium generari, sed ut abundantiore cautela [orig: cautelâ] sibi provideant. arg. c. post electionem. extra de elect. ubi Abb. et in c. cum olim. de re iud. Felin. in c. nostrae. de rescript. et fac. l. Aurelius. §. fin. de libert. leg. uti haec omnia refert Alciat. resp. 178. nu. 2. alias. lib. 5. consil. 15. num. 3. cui addatur pro declaratione Menoch. praesumpt. 91. nu. 17. et seqq. lib. 3. et Bursat. cons, 46. n. 16. vol. 1.

ADDITIO.

In tantum ut huiusmodi in seudis etiam feminae succedere possint, per ea, quae consuluit Alciat, respons. 160. num. 24. Konichen. de iure territor. cap. 1. num. 204 Bursat. Consil. 46. num. 16. Vult. in tract de feud. lib. 1. cap. 9. num. 56. ubi allegat. Garz, qui dicit, etiamsi Brunus. Consil. 108. num. 28. contrarium senserit, se tamen ei non assentiri in hac parte ex notatis per Zasium. de feud. part. 8. num. 57 ] Iohan. Iacobus Speidel. V. I. Licent.

103. Auffheben.

104. Aufflassung der Lehen.

In Germania [orig: Germaniâ] nostra [orig: nostrâ] consuetudo viget, ut ius Feudi venditi peculiariter Domino refutandum, et in emptorem trans feren dum siet: antequam enim hoc fiat, emptor pro Vasallo non habetur. Qua [orig: Quâ] de re videri omnino debet Hartm. Pistorius. obseru. ult. per tot. ubi n. 12. et seq. tradit, in hac resignatione (quam vulgo die Aufflassung vocant) ven ditorem diligenter et submisse agere debere cum Domino, ut emptori vestituram concedat: ac cum tunc plane in arbitrio Domini sit, Vasallum illum novum recognoscere, vel non, ac ita per hanc alienationem nihil Domino, eiusque iuri decedat: Inde hac [orig: hâc] ratione mitigari rigorem illum iuris Feudalis, secun dum quem Vasallus propter alienationem, feudum amittit. Nam tunc conditionalis venditio, seu potius tractatus de vendendo reputatur: ut et alias dici solet, praedium feudale ante traditionem, non videri ita alienatum, ut propterea in commissum cadat. Sed tutius agunt, qui ante venditionem, Domini requirunt consensum: aut aliis sibi prospiciunt cautelis arg. traditorum a Heig. part. 2. quaest. 18.

Illud omitten dum non est, si saepius feudum in extraneum alienetur, et semper Dominus auff blosse auffschreibung oder aufflassung consenriat; tunc feudum (aliis maxime concurrentibus praesum ptionibus) pro hereditario haberi. vid. meum consil. de Feud. hereditat. quod iunctum est meo tract. desuccess. et elect. Rogia [orig: Rogiâ]. fol. 237. et seg,

105. Auffruhr.

Nihil in Republica [orig: Republicâ] pernitiosum magis est, quam seditio: eam que adeo nonnulli odio prosequuntur, ut velint, de Principis potestate disputandum non esse. Sunt enim, qui se numquam facundos aut animosos putatnt, nisi Principum praecellentiam procaciter sollicitent, nisi per insanas ingenii arguitas convulnerent praecipite ferocia Maiestatem, atque Mysticam illam reverentiam, quae DEI throno a Prin cipibus insesso debetur, e medio tollant. Unde Iacobus magnae Britanniae Rex. in quadam orat. Londini in Camera [orig: Camerâ] Stellata [orig: Stellatâ] habita [orig: habitâ] , Statuit non impertinenter. supremam et absolutam illam sceptri praerogativam, examini Iurisper itorum non subiacere, extraque omnem disputationis aleam positam esse. Sic et Tyranni Imperio ex conscienta [orig: conscientâ] oboediendum, outumat Molina. d. Iustit. et Iur. tr. 2. disp. 24. ad fin. ad de Filesacum. 1. select. cap. 9. ubi, an iia Deo, et quod interdum ille excitet Reges in vastationem. Et Principes punit Dei manus, non subditorum. Antoin. le Pippre. cap. 26. des intentions. Et periculosas, minimeque ferendas esse illas quaestiones: An Imperium soeminae legitimum siet? An electio melior sit successione: An Princeps legibus subiciatur, legesque populo sint subiectae? etc. Monet idem cap. 207. Eorum etiam opinionem, qui dicunt, ubique et sine exceptione, summam potestatem populi esse: ita ut Reges, quoties Imperio male utuntur, et punire et coereere liceat, pluribus refutat Grotius. d. inrebelli. lib. 1. cap. 3. nu. 8. addatur Excellentissimus Goldastus de Bohemici Regni successione. 1. cap. 5. et seq. ubi etiam Epistolam habet, quod Religio non sit praetextus legitimus rebellandi. vid. Charron. intract. de la Sagesse. Sed hac [orig: hâc] de re egi in praecognit. polit. fol. 171. et seqq. multis late.

Sed utcumque hac [orig: hâc] de re speciose in utramque partem disputari queat: attamen fere semper seditio etiam iusta, medicina talis est, quae sit peri culosior ipso morbo. Vere et prudenter Cinuzzo. lib, 2. della disciplina militare. fol. 245. le guerre civili, se non s' accordano ne prinnipii, non hanno maifine, se non con l esterminio d' una delle parti, o con le rovina dello Stato. Se ditio etiam tyrannidis, quae filia est, mater fit Tyrannidis: sive Princeps, sive populus aut status vincat. Libertatis communis praetensi defensores, semper omnia agunt confuse: ut factum in Lusitania [orig: Lusitaniâ], sub Antonio, cui populus favebat. Conestag. lib. 5. fol. 294. etc. Plerumque etiam privatum suum commodum quaerunt, dum pro bono publico se pugnare, videri volunt.

Et pro regula hic est habendum, quod semper favendum sit veteri statui, nec novatoribus adhaerendum. Libertas semper praetenditur in coniuratione: sed saepius larva est peioris seruitutis. Pippre. cap. 194. prudenter nom imprudens Politicus Philipp. Melanchth. lib. 3. Epist. fol. 180. ad Ioh. Pfefsinger. Etsi exitus monstrabit, quid agatur: tamen interea dum tali teste probetur, Imperatoris voluntatem non impugnes.

Nulla Res publica caret male contentis, etiam iis, qui suae indignationis rationem habent non plane in iustam. Pippre. cap. 40. Ergo numquam securus ullus esset Princeps, si populo nimis indulgeretur. Vera nota, Thucyde auctore, seditiosi temporis est; ubi ii videntur constantissimi cives, qui accendere odia maxime student. Tunc etiam Res publicae spe exterorum auxiliorum plerumque decipiuntur, et magnas sibi calamitates accersunt. Initiis occurrere facilius est, hoc si negligitur, ruunt in vata male contenti multis erroribus. Terrae et horrendae sunt confusiones, utra pars vicerit. Wann man die Vnderthanen lehrnt kriegen, brauchen sie es wider die Obrigkeit selbst. Exemplum est in Helvetia: da die Bawrn lehrnen Schlösser brechen. Item, wann man die Vnderthanen laßt privata auctoritate sich rechen.

Debello Rustico, vid. Elegiam Atrociani, et de eius confusione, Gastium in sermon. Comuivial. 2. fol. 88. Ac de rebellione Hispanorum tempore Caroli V. et quod Rex Lusitaniae oblatum a Rebellibus Hispaniae Regnum noluerit acceptare. Osor. lib. 12. histor. fol. 349.

Guevar. lib. 3. Epistol. Epist. 1. et aliquot seqq. et Histor. Liguae Gallicanae, etc.

Coniurationes semper inex cusabiles, vid. Melliet. fol. 775. quatenus autem Congregationes Rortierung: oder Zusamenkunfften, prohibitae vel licitae sint? D. Ebertzen Defension schrifft. fol. 130. Ioseph. Sesse. decis. 12. vol. 1. Zoanet. ad l. ut vim. p. 3. ff. de iustit. et iure. ubi de defensione contra Magistratum agit, ac de defensione einer Statt, so sich wider jhren Fürsten setzeet, vid. Consil. Brunswicens, 6. item Consil. apud Volzium. in tractat. de Inquisition. Utrum autem status Imperii possit subditos suos rebelles declarare? Neg. nam nemo in propria causa potest esse Iudex, ac subditi ac Principes habent. Austregas. Rudinger. fol. 77. num. 4. et fol. 361.

De pernitie der Auffruhren, vid. quae habet Iulien Peleus. in vita Henrici IV. de la ligue tom. 4. fol. praesertim 30. 31. 72. 73. 332. 554. et 698. ac passim. item tom. 3. fol. 130. et 147.

Insigni et atroci fa cin ore ac scelere, seditiosos et rebelles plerumque se ab omni reconciliatione, cum suomet ipsorum interitu excludere, demonstrat Camerar. horar. succisiv. centur 3. cap. 88.

Ac praesentes Germaniae calamitates praevidit Iohan. Leuchterus [orig: Leûchterus], in tract. von Bündtnussen, ubi inter alia etiam sequantia habet.

Weil kein andet Regiment im Römischen Reich zuhoffen ist, als auch Daniel auzaigt; So ist nicht zur ahten, daß mans ändere. Sondern slicke vnnd bletze daran, werda kan, weil wir leben straffe den Mißbrauch, vnd lege Pflastern auff die Blatern. Wird man die Blatern auffreissen mit Vnbarmhertzigkeit, so wird den Schmertzen vnd Schaden niemands besser fühlen, dann solche kluge Balbierer, die den Schweren lieber auffreissen, dann hailen wollen. Wolan, Teutschland ist villeicht reiff, vnd ich sorg einer starcken Straff, G Ott sey vns gnädig.

Das sind die Maister Klieglinge, die das Roß für grosser Weißheit, am hindern zäumen können, vnd nichts mehr können, dann andere leuth vrthailen vnd maistern, vnd wann sie das Regiment in die Hand kriegen so gehets alles zn grund mit shnen, gleich wie man spricht, wer dem Spilzusihet, der kans am besten. Dann sie mainen, wann sie die Rugel in die Hand kriegten, wolten sie zwölff Kegel treffen, da doch nur 9. auff dem Blatz stehen.

Es bleibt wol darbey, wo ein vngesunder Leib ist, daß daselbst auch Blatern, Eytter vnnd ander Vnflar auch seyen. Regiment aber ist ein solcher Ber, ler Beltz, vnd Blatterrichtiges Kind, daß die Böcklin vnd Masen hat. Darumben müssen darinnen etliche fromine Joseph, Nathan, Zadoch, etc. seyen, die es bey dem Leben vnd Wesen erhalten, daß es nicht gar in grund gehe. Die andern seynd Blarern, Schwerer, Frantzosen, S. Veltin, etc. die solchen Leib vngesund machen, als Ziba, Achitophel vnd jhres gleichen.

Gleich wie die Frawen gar vngern hören, daß man sie Huren haißt, ob sie es gleich mit der That seynd. Also hören warlich König vnd Herrn nicht gern, Hoffgesinde vil vngerner, daß man sie schilt, vnd als die Vngerechten vnd Bösen strafft, weil solches den Ehren zunach scheinet. Item solches rhun die allerlosesten Hummel, so die Erde trägt, die nur vil speyen vnnd wasen können, vnnd einem König oder Fürsten die Ohren füllen, daß er gar trüb wirdr gegen seinen trewen Diener, etc. Gleich wie die Hummel das vndüchtig faul fressig Vnziffer, so kein Hönig machen künden, alles auff ressen, was die frommen Bünlein machen ohn daß sie mit ihren Flügeln se so sehr schnarren, sausen, vnd humbsen können, als die rechten lieben Binen.

Sed de seditiosis vide plura in tractat: crim. Deciani. et etiam apud Gigantem. d. crim. Maiest. ac item fere totus Processus Rosbachii criminalis in ea [orig: eâ] materia versatur: ut et tractatui Dn. Val. Volzii iunctum est con. de materia [orig: materiâ] hac [orig: hâc] eadem [orig: eâdem]. Ade Newmair. in tract. sing. Von Auffruhren.

106. Augenschein.

Ocularis inspectio ex ipsa evidentia [orig: evidentiâ], rem manifestam reddit, et ideo probatio firmissima habetur, praevaletque omni generi probationem. l. si irruptione. ubi gl. ff. fin. regund Nata cons. 209. num. 9. Matth. de Afflict. decis. 23. num. 6. Fulvius Pacian. de probat. 1. cap. 45. per tot. Damhaud. in prax. de confess. num. 93. Wesenbec. consil. 58. vol. 2. n. 14. Aug. Beroius. consil. 144. num. 54. vol. 3. Hipp. Rimin. consil. 415. num. 1. et seq. quia certior aure arbiter est oculus, secundum eundem, dict. cons. nu. 2. qui ubi adducit illud Horatii de art. Poetica.

Et magis incredulae sunt hominibus aures, quam oculi. Visus namque per se est; auditus per accidens. Omnisque probatio vincitur, si aspectus in contrarium testificatur. Baild. adl. Deo. col. 3. vers. sed si ponamus. C. de episc. et Cler. et c. quod a. 27. qu. 2. facit c. proposuisti et ibi Dd. extra de probat. Hinc Natta cons. 269. numer. 6. dicit, quod probatio, quae fit per evidentiam facti, hoc est, per aspectum ocularem, sit optima et superlativa omnium probationum: quia illi sunt verissimi sermones, qui concordant rebus sensatis. Nam quod oculus videt, nemo fideliter negat. Wesenbec. cons. 58. num. 14. Et quod patet expresse, non est monstrare necesse; Bald. cons. 388. num. 6. vol. 1. Concordat Sacra Scriptura apud Iohann. cap. 3. Quod scimus, loquimur, et quod vidimus, testamur et cap. 1. Ego vidi, et testimonium perhibui. Innoc. in c. super hoc. de renunc. Bald. in l. observare. §. proficisei. quaest. 3. ff. de offic. Procons. Oculari inspectioni an renuntiari possit, vid Bullae. Consil. 6. quaest. 49.

ADDITIO.

Probatio, quae fit per rei evidentiam et inspectionem ocularem, ita favorabilis est, ut numquam censeatur a lege vel statuto exclusa, ut not. Plotus in l. si quando. num. 777. C. de in lit. iurand. Cavalcan. decis. 8. num. 34. vol. 5. Paris. consil. 68. n. 12, et seq. volum. 1. Caesar, Barzius docis. 17. num. 7. et. 8. ubi ex Mars???. in rubr. C. de probation. num. 157. et aliis, dicit, nullam virtutem Legis posse talem probationem excludere: et quidem iure optimo, cum sit certum, omnem probationem vinci, si aspectus in contrarium testificetur, propter quod omnes concludunt, visuram etiam post conclusum in causa fieri. Cancer. var. resolut. tom. 2. cap. 27. nu. 129. §. et similiter consului. ubi se per senatum ita ob servari vidisse, attestatur. ] Iohan. Iac. Speidel. I. V. Lic.

Sed de inspectione oculari, plura habet Dn. Rutg. Ruland. tr. d. Commiss. part. 2. lib. 3. cap. 1. et seqq.

Ac pertinet huc tractatio peritorum in arte, so man zu den Augenscheinen brauchet: als Feldmesser, Vndergänger, Bawmaister, Wundtartzt, auch allerley Handwercksleth, dern information der Richter zu Zeiten sich bedienet. vid. Pacian. de probat. lib. 1. cap. 47. Ac an ii iuramentum singulare debeant praestare, disquiro ego. in disp. mea d. Iuram. calumn. thes. 85. et seq. Sane si ab initio sui officii iurarunt, so sie geschworne Maister seynd, tunc novo iureiurando haut necessarium videtur.

107. Augspurgische Confession, Augspurgischer Confessions Verwandte.

Confessionistae exin de dicti sunt, quia Con fessionem fidei suae, certis articulis comprehensam, Augustae Vindelicorum in Comitiis Invictissimo Imp. Carolo V. die Iunii 25. An. 1530. obtulerunt. Huic Confessioni subscripserunt Principes: Iohannes Saxoniae Elector, Georgius Marchio Brandenburgensis, Ernestus Dux Lunaeburgensis, et Franciscus Frater eius, Philippus Landgravius Hassiae, Wolffgangus Princeps ab Anhalt, Senatus ac Magistratus Norimbegensis, et Senatus Reutlingensis, Legatur recessus Imperii eiusd. Anni §. Demnach haben, etc.

Eius Conffessionis Compilator fuit Philippus Melanchton, discipulus Martini Lutheri, ex S. Augustini Eremitarum Ordine Apostatae. Initio mox nascentis novitatis, ac deinceps usque ad hanc diem, Confessionisstae etiam Lutherani.

dicti sunt ab auctore Luthero. lidem etiam Protestantes vocari solent. Quod nomen in Spirensibus Comitiis A. 1529. acceperunt, quia ut Surius ait, eodem An. Decretis quibusdam supremi Magistratus (vid. Ferdinandi Regis, qui ex Caesaris Commissions Comitiis praeerat) snbscribere recusarunt. vid. Pacis Compositionem. cap. 1. quast. 3. et cap. 2. quoest. 1.

108. Auß.

Dictio ex, de sui propria significatione, denotat causam proximam et immediatam. l. 1. C. siser. exter. l. non dubium. C. de legib. l. eo tempore. ff d. pecul. Bart. in l. 1. §. ex incendio. ff. de incend. ruin. et in l. 1. §. emancipatus ff. de coniun. cum emanc. et idem importat, quod dictio de.

Dictio Ex, de signans causam proximam et immediatam, verificatur etiam in successivis non immediatis, quando aliquid de substantia [orig: substantiâ] primi retinet: veluti nepos, pronepos dicitur descendens ex avo, et ex proprio corpore avi; quia sicuti filius participat in generatione de substantia Patris, ita pronepos de substantia nepotis filii et patris, et hoc modo dicitur verificari dictio ex late Card. Tusch. pract. conclus. lit. D. concl. 276. per tot.

109. Aussatz.

De Lepra et Leprosis vid. tractat. singul. Andr. Laurentii, Guyon. divers. legons. tom. 2. Histor. Ambstelodamens. Pontani, Voces exoticas novi Testamenti. fol. 94. item me in tractat. de vitae et mortis Considerat. Ac de Leprosoriis et cur hodie cessent? v. Legrand. Aulmosnier de France Sebast. Roulliard. fol. 267. et seqq. Camerar. hgorar. Subcesiu. centur. 2. cap. 74.

Lepram aut alium quemuis morbum, etiam conta giosum et incurabilem, utputa Gallicum vel Hispanicum, etc. matrimonium semel contractum non dirimere, auctoritatibus et rationibus probat Anton. Bullaeus. n Decad. singul. Consil. resp. 1. quaest. 7. quem vide. Sponsalia tamen et promissiones de futuro, si fuerit ignorata, solvere, constat ex c. 3. d. coniug. Lepors. ut compelli sanus cum leprosa invitus pergere non debeat, non possit tamen, si velit, reici. d. c. 1.

ADDITIO.

Videri etiam potest Zypaeus. in annalysiiur. Pontif. lib. 4. tit. de coniug. Leprosor. ubiattestatur, lepram quae in partib. Brabantiae viget, non esse tam igneam, quam priscam Iudaeorum, aut quam nostri (ut idem inquit) ex oriente olim huc retulerunt, ceu ad terram Sanctam voti seu belli causa itum est, sed vel aliam speciem esse, vel admodum a Climate vel tempore imitigatam. Illa exsanguia etiam corpora invadebat, vestes laneas et lineas, infusis maculis subuiridibus et subrufis levit. 13. aedes quinimo et parietes, Levit 14. adeo ut domus immundae et deserendae a Sacerdote iudicarentur.

Idem Zipaeus refert quoque, in Brabantia Leprosos suos habere Decuriones ac regulas et instituta quaedam a Carolo V. et Philippo II. iuxta quae Decuriones eis ius dicunt: qui, si excedere arguantur, appellant ad Indicem Ecelesiasticum. Sic olim Sacerdotes iudicabant inter lepram et lepram. Unde est illud Christi. Vade, ostende te Sacerdoti. et iuxta dicta instituta Praefectus Monasterii ter hanck. iuxta Lovanium iudicat adhibitis Chirurgis et Medicis de leprosis, an vere tales sint: ne sub eorum umbra, validi Mendicantes stipem exigant, etc. Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

110. Außbrechen.

In Curia Archiepiscopali Neapolitana, wird einer, so auß der Gefängknuß zubrechen sich vnderstehet, allein propter illud delictum, zehen Jahr auff die Galerern verd ambt. Prax. curiae archiepisco. cap. 43.

111. Ausserhalb.

Dictio extra, importat remotionem et seperationem. l. absentem ff. de V. S. Ac si apponitur Civitati, prout extra Civitatem, non intelligitur extra muros Civitatis, sed extra continentia Civitatis, cuius appellatione veniunt suburbia. Archidiac. in c. statutum. num. 4. et seqq. de elect. in 6. Secus, si extra urbem, quae utpote continetur muris, idem d. loc. Tuschus. lit. D. conclus. 280.

112. Ausserhalb Rechtens gewehren.

si aliquis promittat, se extra ius, vel defacto, Ausserhalb Rechrens, aliquem defensurum: tunc illa verba ex communi iure, et ex aequo ac bono, interpretationem accipiunt. quo fit, quod taliter de in demnitate prom ittens non teneatur, si res de facto auferatur, l. fin. C. de act. empti. Bart in l. stipulatio ista. num. 5. d. verb. Obl. Ruin, cons. 147. num. 3. vol. 4. Idque praesertim procedit, quando pars promittens, casum fortuitum specialiter et nominatim in se non receperit, atque adeo etiam de eo, ex generali illa indemnitatis obligatione minime teneatur, sed si quid tale fiat, id omne ab eo, ad quem a contra ctus mutui tempore omnis damni, omnisque casus fortuiti praestatio sine controversia pertinuit, praestandum est. Factum enim superioris, reputatur pro casu fortuito, l. Lucius de contrah. empt. Bart, in l. exceptione. n. 4. de fideiussor. et in l. impudentiam. d. eviction. Bald. in l. pignus d. pignar. act.

Et haec usque adeo vera sunt, ut etsi quis promittat, se eo etiam casu, quo res per iniustitiam evincitur, teneri velle; non tamen teneatur ob sententiam in iustam a superiore latam, Angel. cons. 176. Alex. ad Bartol. in dict. l. exceptione. nu. 4. Ern est. Cothman. lib. 1. respons. 33. nu. 147. et seqq.

113. Außforderung. v. infr. v. Duell.

An evo catio, die heraußforderung, (bist du ein redlicher Rel, vnnd kein Schelm, so komme her auß, vnd wöhre dich mein, similibusue facta verbis) pro tali offensione haberi possit, ut provocatus ad certamen provocantis, honoris sui defendendi causa, comparere debeat? Negatur per tradita Iason. in l. 3. n. 34. ff. de Iust. et Iur. et consil. 144. vol. 2. Ernest. Cothman. volum. 5. resp. 2. numer. 20. et mult. seqq. Vasquez. lib. 1. controu. illustr. cap. 18. num. 15. Plingizer. quaest. 59. vide omnino Hunnium. in disp. crimin. cap. 6. thes. 223. Bullaeum. in discrus. Academ. disc. 1. num. 23. et seqq.

Ac prov ocatum tali in casu salvo honore cmanere posse; sed si veniat. non ordinarie puniri, si occidat provocantem. Sed hac de quaestione pluribus agunt praedicti Auctores, quibus addi possunt Bockel [orig: Bôckel]. disquisition. vis. 6. num. 12. Knipschilt. in tract. de Contractib. disp. 13. in Mantissa. Schepplitz. ad consuetudin. Brandeburg. p. 4. tit. 13. Zeiler. ad histor. Tragic. 2. Consil. Argentoratens. vol. 2. Consil. 50.

Vicissim vero provocato Nobili ignominiosum reputant alii, si non compareat, idque de consuetudine Germaniae. de qua [orig: quâ] attestatur et late agit Sichard. cons. 8. inter conbs. criminal. n. 41. etc. fol. m. 26. et addit: eum, qui provocatus non comparet, aut fugit Martem, hoc est im Feld, perinde apud Nobiles haberi, atque Vasallum cum Domino suo in acie subsi stere non audentem; et cum, qui cum inter minatione honorum et natalium provocatur, auff Ehr vnd Herkommen, non comparentem, perinde haberi, atque si de honore nihil participet, et^ mensis atque compotationibus honestorum Virorum arceri; et in huius ignominiae signum consuetum esse laciniam seu mappam, qua [orig: quâ] mensa integitur, pro ea parte ac latitudine, quam talis in decumbendo occu pavit, resecari. Quod genus nationis et insignis ignominiae apud Germanos usitatum esse, testatur Rudolphus Agricola. in Epistola de congressu Frid. Caesaris cum Cardin. Duce Burgundiae. De consuetudine itein, non comparentem, pro effeminato, et indigno honestis congressibus haberi. Hactenus Sichard.

Quod item provocatus ad Duellum, si non occidat, sed vulneret tantum provocantem; haut civili actione, et nec ad expensas curationis teneatur, innui. in delibatis meis ad Tit. d. Lege Aquil. quoest. 2. ad fin.

Ac provocatus proucantem, etiam absque moderamine inculpatae tutelae occidens, non ordinaria [orig: ordinariâ] poena [orig: poenâ] tenetur. vide koppen [orig: kôppen]. 1. obs. 11. Berlinch. 4. concl. 16. et seqq. Nec etiam ad interesse tenetur laeso. Ego in delibat. Iuris d. L. Aquil. et hinc provocantes se ad pugnam, non tenentur in foro poli ad restitutionem, etc.

At in eiusmodi provocation es pluribus invehit Christophorus de Capite Fontium. in confutatione puncti honoris, ac etiam Liber Gallicus, le lict. d' honneur inscriptus. Ac exstant etiam nuperae, saepiusque repetiae pragmaticae sanctiones Ludou. 13. Galliarum Regis, quibus eiusmodi provocationes detestatur, eisque poenas varias praefigit. vid. omnino Zipaeum in analiis Iur. Pontif. lib. 5. tit. de pugnantib. in Duello. fol. m. 471. et seqq. ubi ex Azor. docet, in duellis reperiri quinque genera personarum. (1.) Principes, Imper. Reges vel alios Dominos Duellum concedentes in terris sibi subiectis. (2.) pugnantes. (3.) patrinos eorum. (4.) eos, qui consulunt vel aliquando favent. (5.) spectatores, qui ad specaculum concurrunt.

Ac notandum hic [orig: hîc], quod in Concil. Tridentino. Sess. 25. c. 19. sequentes contineantur poenae. (1.) Omnes praedictae personae ipso facto sunt excommunicatae. (2.) Domini in terris suis concedentes facultatem ad duellum, privantur iurisdictione terrae illius, in qua concedunt facultatem ad duellum, si eam ab Ecclesia habent: quod si est feudum, privantur eo, ita ut redeat feudum ad Dominum Directum. (3.) pugnantes et eorum Patrini notantnr infamia. (4.) incurrunt privationem omnium bonorum et poenam homicidii, hoc et, sic debent puniri ac si homicidae essent, licet non sit secuta mors. (5.) morientes in Duello privantur Ecclesiastica [orig: Ecclesiasticâ] sepultura, etc. Et ex hisce poenis excommunicatio incurritur ipso facto, ceterae poenae vero per sententiam Iudicis incurruntur.

ADDITIO.

In tantum Duella exosa sunt, ut etiam praedictae poenae Concilii Tridentini locum habeant in privatis Duellis, quocumque modo factis, scil. sine auctoritate alicuius Principis aut consensu. Molina. in tract. d. iustit. et iur. tract. 3. disp. 17. num. 4. ubi Cardinales ita respondisse refert. Azor. institut moral. p. 3. lib. 2. c. 7. Quin et si alter alteri dicit, tali loco te exspecto, nullis concurrentibus ad spectaculum, neque alia interveniente sollennitate, duellum privatum erit ea [orig: eâ] resolutione contentum. Molin. ibid. Azor. tamen negat. Non tamen si in rixa alter alteri dicat, defende te, et exserto gladio statim pugnant, neque enim id fit ex condicto. Ricc. in prax. var. decis. 634.

Quaerit hac [orig: hâc] occasione Zipaeus supr. alleg. loc. f. 473. quid si ex condicto pugna non telis, sed pugnis ineatur, ut non ita pridem inter non regie natos factum attestatur, et unum in temporibus pugno caesum cecidisse, ac iacuisse prostratum ad horam sine sensu, ac ullo fere vitae indicio, an comprehendatur sub Decreto Concilii? Non est inauditum respondit, pugnis quem interfici. Nobilis quidam, regente has ditiones Maria Regina quondam Hungariae in rixa ob religionem mota, haereticum quendam gravi pugno occiderat, et pro abolitione criminis Reginae supplicabat, ea ob Zelum et abolitionem et nobile Officium forte vacans dedit. Sed haec rara, quibus leges non scribuntur; si tamen eo animo congrediantur, ut mortem intendant, puto comprehendi; sed plerique tantum male mulctare volunt tales antagonistas.] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

At ab his differunt veterum Duella, quae probationis genus erant: de quibus aliquid dixi. intr. meo de Informatione. fol. 131. ad de Camer. cent. 2. cap. 18. et seq.

114. Auß Gnaden.

Verbum gratia, ex more ut plurimum apponitur, eoque Principes etiam in contractibus uti solent, Referens apud Gilman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. de reconuent. vot. 1. num. 88. in causae Erfurtcontrae Mäntz.

115. Außspan.

Außspan vulgo dicuntur mansiones in praediis, fundis, Monasteriis constitutae antiquitus, Magnific. Dn. Martin. Mager. in tract. incomparabilis. eruditionis. de advoc. armat. cap. 10. n. 222. et numer. 256. Olim mansionatici, sive mansiones vocabantur loca, in quae quis ius habebat divertendi et hospitandi, idque vel exproprietate, vel contractu aliquo, aut antiqua [orig: antiquâ] consuetudine, cuius non exstitit apud homines interrupta memoria Mag. dict. loc.

Hocque ius inprimis competit Magnatibus ac patronis in Monasteriis, quorum sunt Advocati; wegen daß Schutz vnd Schirms: ut sc. possint das Gesägt daselbst einlosieren, auch sie vnd die jhrige im durchziehen außspannen, et si quae similia onera exsistunt.

Sique id ex pacto convento fit, merito observatur: sin minus, perperam denovo introducitur, etc.

116. Außspruch, Außspruch thun.

In Brandenburgia [orig: Brandenburgiâ] Statuto receptum et cautum est, daß die Helffte der ligendem Gründe, daß vberbleibende Ehegemächt behalte, die ander Helffte aber, die leibs Erben haben sollen. part. 3. tit. 2. §. Nach dem 17. Quando vero liberi isti adhuc minores exstant, quibus non prosunt immobilia, aut animalia, vel similia exsistentia in hereditate, omnia ad certam pecuniae summam rediguntur, quae illis exsolvenda venit certo tempore, vel quando ad maiorem aetatem perveniunt: et haec summa vulgo appellatur ein Außspruch oder Außmahnung, habetque se quodamodo ad instar pecuniae hereditatis, quae de iure Saxonico appellatur, vulgo Erbgelt. Scheplitz ad consuet. Brandenburg. part. 3. tit. 2. §. 17. num. 2. Et Dasselius in comment. ad consuet. Lunaeburg. art. 1. num. 1. dicit: einen Außspruch thun, nihil aliud esse, quam certum quiddam definire, quod liberi prioris Matrimonii e bonis tam maternis, quam Paternis debeant capere, eiusque definitae summae nomine, eos facere securos. vid. Scheplitz. dict. loc. num. 3. et Cothman. cons. 5. vol. 1. num. 5. ad fin. Cum hoc termino Außspruch, concordat quodammodo Thailungerecht et Verfangen Recht: de hisce speciebus quid significent apud Suevos, potest videri Caspar. Guil. Scipio. in decis. Rot. Spirens. lib. 2. decis. 102. et seq.

117. Außsteür.

Ista [orig: Istâ] voce non tantum Dos, quae proprie Brautschatz, non vero Außsteür appellari solet, sed cum Dote omnes impensae et onera, in nuptias filiarum facta et collata significantur: Cum verbum istud Außsteüren, nihil aliud sit, quam elocare; atque adeo vox haec Außsteür, nihil aliud, quam impensae in filias elocatas factae. Et vox Außsteür de Dote tantum accipi non potest, nisi valde improprie, et admodum restricte. Dn. Ernest. Cothman. libr. 1. respons. 3. numer. 62. et 64.

118. Außstocken, Forst: oder Stockgarb.

Das außstocken ist den Aigenthumbsherrn nicht zuständig, invitis iis, so die Forstlicher Obrigkeit haben: Per ea quae tradit Caepolla. in tract. de seruit. rust. praed. cap. 9. n. 40. arg. l. manifeste C. de seruit. l. 2. C. ad. L. Aquil. quod tamen de modicis eradicationibus non est intelligendum. arg. eorum, quae scribit Bart. in l. quo minus ff. de flum. et ibi Ias. n. 79. vide consil. hac de re sing. inter consil varia a me collecta et nuper edita, infol. consil. 16. et seq.

Indeque fit, daß die Forstherrn von den Aeckern, so von newem außgereutter werden, die zehende Garb, in recompensam det rimenti, quod Venationi per arborum eradicationem accidit, erfordern; welche sie Forst: oder Stockgarb nennen, vnd für kein Noval Zehenden halten: Auch sich darmit wider die Zehendt Herrnvnd Pfarrer defendirn wollen.

De emphyteuta, qui extirpavit olivetum, et plantavit vineam sine licentia Domini, consultus Valascus. lib. 1. consult. 50. respondit pro emphytenta in proposito casu, quod nimirum sit ex cusandus a commisso, quia probarit, olivetum iam fuisse antiquum, et modicum fructum solere dare, et aliquod ex illis arboribus fere inutiles; unde plantando ibi vineam fructiferam, non mereri commissi poenam, per rationes quas ibi allegat, ac contrariis respondet.

119. Außträg.

Constat, quo mediate Imperio subiectis, tres ad minimum diversae competant Instantiae, quibus iura sua, diversis vicibus urgere, per incuriam omissa, aut per iniuriam reiecta iterum recuperare ac deducere licet.

Elcctores, Principes, Praelati, Comites, Barones, Nobiles, in praeeminentiori dignitate constituti, deterioris plane essent conditionis, et uni tantum Intantiae se, personas et causas sus, haud absque periculo committerent. Gail. lib. 1. observ. i. numer. 17. Vulteius ad l. 1. n. 30. C. ubi Senatores. Caspar. Ziegler. in commum. concl. §. Austregae concl. 1. num. 1. Qamobrem placuit Proceribus Imperii, consentiente Imperatore, ut et ipsi primae Instantiae loco, Privilegium Austregarum haberent, nec statim ad Camerae Tribunal abriperentur. Cum alias directo in Camera stare compellerentur. Petr. Frider, Mind. de process. lib. 3. cap. 16. num. 1. Ordin. Camer. part. 2. tit. 27. Ex quo regulariter is, qui primam Instantiam in Camera habet, Status Imperii esse probatur. Rammergertchttz Ord. dict. part. 2. cap. 1.

Dicuntur vero die Außträg, a verbo Anßtragen, daß ertliche dem heyltgen Römischen Reich ohne Aitrel vonderworffne Glider, ihre zu samenhabende Differentz Iriung vnnd Zweyung gegen einander, vermittelst derselben, nach Maß vnd Weiß in den Reichtzsatzungen vorgeschriben, rechtlichen außtragen oder beylegen sollen. Rosenthal. de feud. cap. 10. concl. 24. n. 4. et per tot. concl. et concl. seque. vide omnino Zieglerum concl. 1. ubi 12. affert ampliationes, quib. in causis, et quando privilegio austregarum sitlocus. Add. Riemer. de Iurisdict. modern. S. 4. b. Disp. quae exstat inter Basileen s. tom. 3. item tom. 8. disp. 8.

Notandum hic [orig: hîc] est diversas esse species der Außträg, quaedam enim sunt, de quibus in ordinat. Camer. ut ex sequentib. patet, quaedamsunt Bedingte Außträg, ut fit in Comientionib. pactis dotalib. daß man fich vergleicht gewißn Personen vnd maß, wie die entstehende Stritt zuerörtrrn, etc. vocantur etiam Willkurliche Außträg, vid. Cubach. apud Arumae. vol. 4. discurs. 36. a pr. Sunt item Erbaußträg, de quibus infra verb. Erbanßträg. Ac denique ist ds Schlesische Ritrerrecht ein sonderer Außtrag, etc.

Sciendum autem est, ratione Instantiarum Privilegiatarum, der Außträg, triplicem in Ordinatione Camerae part. 2. tit. 1. 2. et 4. constitui partium ordinem.

Ad primum referuntur Electores, Principes, et Principali dignitate praediti, Clerici et Laici, Churfürsten, Fürsten, vnd Fürstenmässige, Ordin. Camer. part. 2. tit. 2.

IN secundo ordine constituuntur Praelati, Comites, Barones, NObiles et Civitates immediate Imperio subiectae: Praelaten, Graven, Freyen, Oerin, die vom Adel vnnd die Stätte. Ord. Cam. part. 2. tit. 4.

Ad tertium ordinem referendi sunt omnes mediate Imperio subiecti, qui Iudices intermedios adhuc, quam Cameram agnoscunt, Camerae Ordin. part. 2. rubr. tit. 1. ibi: Persohnen, so nicht dem Reich ohne Mittel, sondern andern Gerichten vnderworffen. Et do materia Austregarum v. Ludovic. Gilhaus. in arbor. Indic. Civil. cap. 1. part. 1. de Iurisdictione. §. 8. ad de Petrum Friderum Mindanum de process. lib. 1. cap. 16. et seqq. Praeiud. Cameralia verb. Außträg. Quirin. Cubach. apud Arumaeum discurs. Iurispubl. volum. 4. disc. 36. Schwanman. obs. 14. et seqq. multis. Casp. Ziegler. in com. conclus. §. Austregae, et exstat hac [orig: hâc] de materia disputatio in volum. 4. Disp. Basileens. cuius Auctor Georg. Schubhart.

Et quoque Austregas, Civitates Imperiales habere inter se, notat Rittershus. in NOv. p. 9. cap. 10. nu. 20. Ord. Cam. p. 2. tit. I. et s. seqq. Paurmeister. 2. de Iurisdict. c. ult. num. 37. Vult. de Iurisd. ad l. 1. C. ubi Senat. vel Clar. num. 47. Sic Straßburg, in Causis Civitatis, primae Instantiae Iudices sortitur, Wormatiam, Ulmam, Basileam. Nürnberg: Winshemium, Weissenburgum. Oinckelspil, suum Statr Ammann, qui sibi assumit quatuor, totitem ex Civitatibus Nordlinga [orig: Nôrdlinga], Rotenburgo ad Tuberam, Hala [orig: Halâ] et Werda Suevorum. Eßlingen, in causis Civitatis patitur Iudices ordinarios, Consules et Senatum Civitatum, Ulmae, Reitlingae, Heilbronnae: ubi electio est arbitrii Actoris. Fridberg in Wetteravia [orig: Wetteraviâ], Burggravium et Burgmannos. Regenspurg, in negotiis suae Civitatis Coss. et Senatum Augustanum, Noribergensem et Ulmensem: vel pro Actoris placito

quinque, aut septem ex suo Senatu. Rentlingen, Coss. et Senatum Civitatum Ulmae, Eslingae, Gamundae Suev. Schweinfurt, primam Instantiam habet coram suo Reichsvogt, qui sibi aliquot Senatores Noribergenses et Rotenburgenses adiungit. Schwanman in proc. Cam. lib. 1. cap. 7. Petr. Frider. de proc. Cam. extrah. lib. 1. membr. 6. ad fin.

Non vero, puto, iudicium Austregarum, ad causas criminales porrigi posse: cum ratio repugnet, ut taliter accusationes criminales peragantur, et Status contra Statum, ita procedat. v. me tr. de trib. domest. societ. spec. f. 83. ubi etiam addo: cessare privilegium Austregarum, si Status habeat in alterius territorio bona, et eorum nomine conveniatur: eatenus enim pro privato habetur. vid. Guil. Anton. Corellar. adtr. d. literis Movator. fol 30.

Reconventioni tamen, quin inibi sit locus, vix est ut dubitem. Gissebert. de reconvent. cap. 8. Ursinus tr. de ead. mater. c. 27. qui Gisseberti scrinia ubique compilat, qut potius Gisseberti tractatui, suum nomen praefixit.

An autem titulus, ne continentia causae dividatur, locum quoque habeat in Austregis, utpote si plures principes sint, qui coram Austregis conveniendi? Et resp. si consortes adsint, qui non habent beneficium der Außträg. vel diversos Außträg, quod tunc habeat locum d. titulus, per not. Mynsing. observ. 4. cent. 1. ita decreti processus contra Dn. Georg. Frideric. Marchionem Brandeburgensem, et alios Celsitudinis ipsius Consortes. vid. Rutg. Ruland. in not. adprocess. Ferr. Montan. cap. 10. f. 68.

Sed quaestio est multis modis controversa: an mox Aulicum Caesareae Maiest. Iudicium adiri, et ita Statibus hocce primae Instantiae beneficium adimi queat? sane praxis adfirmative respondet. v. me tr. de Statu mixto. fol. 219. Et tr. de Iurisd. quaest. 12. videre etiam licet Meichsner. tomo. 4. decis. 4. Dn. Arumaeum 1. disc. 10. et 13. ac tom. 4. disc. 29. Paurmeister 2. de Iurisd. cap. 4. num. 124 et seq. Thonawertische Erinnerungfol. 177. et seq. Discutitur etiam haecce quaestio in den Deßischen Acten, Marpurg betreffendr.

ADDITIO.

Quaeritur etiam, quomodo ratione denegatae Iustitiae vigore der Außträgen procedatur Et tunc per Notarium, si fieri potest, et quod communiter fit, vel eo deficiente, per Literas fieri solet, et Recepisse ad illas literas petitur. Quo obrento copia scripturae una tum Recepisse in Camera exhibetur et ita processus decernuntur. Et eo profecto, Camera aditur directo, an autem opus sit promotorialib. Et simpliciter dicendum quod non, sed sufficit documentum denegatae Iustitiae, Recess. Imp. A. 1566. et ita 17. Nov. A. 1585. Observatum fuisse in causa Episcopi zu Straßburg contra die Statt Straßburg, attestatur Rutger. Ruland. in net. ad precess. Ferrar. Montan. cap. 3. f. m. 12. Wann also elner ad requisitionem den Außträgen der gebür nit stan thut, kan man Mandata in Camera super denegata Iustitia außztehen, vnd die Sach daselbst gleich in prima [orig: primâ] Instantia anhängtg machen, etc. Ac ex hibet Mandatum Exsecutoriale pro exsequenda sententia der Außträg Tennagel. d. presess. Cam. f. 114. et 112. ] 10, Iac. Speidel. V. I. Lic.

120. Außtretten.

Quibusdam in locis, wann ein Todschläger flüchtigen Fueß setzet, und hernach rechtlich beklagr wirdr, fallenseine bona der Derisch afft, und der Leib deß enrleibten Freundrschafft haimb. Sed obstat art. 206. item art. 208. constitut. Caroli V. Consuetudo certe talis irrationabilis, qua propterea etiam irrita, et per consequens aequum est, daß daß Entleibren Rinder diß Orths den vorzug haben.

121. Aw Recht.

Inter alia, quae materiam Iuris dictionis in Silesia obscuram et difficilem faciunt, teste Schifordegkero lib. 3. tract. 29. cap. 7. ab init. etiam illa quaestio refertur, quae de Gaea, von dem Aw Recht agitatur. Sciendum autem est, Silesios sub Gaea, vnder dem AwRechren, comprehendere illum locum, qui in medio pagi aut villae continetur, et separatus est a casis ac horreis paganorum. Nam Iure Saxonico wirdr das cin Dorff genemt, so mit einem Zaun vnd Graben vmbgeben ist. Landrt. lib. 2. tit. 55. quod etiam iure Civili probatur, in

quo villa esse dicitur, quae muto non circumdatur, Wurmset. lib. 1. tit. 2. obs. 2. Matth. Stephan. d. iurisdict. lib. 2. p. 2. cap. 1. num. 15. Et alias iure Civili constat, villam in se continere Iurisdictionem, honrem, districtum, Ius Patronatus et similia, Roch. de Curte in tr. d. iure Patronat. verb. ipse velis. qu. 23. Bald. in c. 1. n. 5. vers. et eo. d. Capitan. qui cur. vend. Unde Castrum vel Villa dicitur aliquid universale. Schrader. d. feud. part. 3. cap. 4. n. es et seq. Iuxta quae Silesii, ut idem Schifor degk er attestatur, custodiunt, ut spatium illud in medio pagi aut Villae omnino ad dominum villae pertineat, ita ut pagani et rustici nihil luris in eo habeant, sintque eius Iuris, deß Awe Rechtens, planc incapaces. Maxime cum Constat, locum illum particularem, qui vocatur Gaea Awe Recht, non esse possessum a privatis, puta paganis et rusticis: quandoquidem abinitio bona sua absque hoc iure sibi compararunt, cum in nullo instrumento venditionis mentio fiat huius Iuris, quod habeat privatus; qui bona sua ab initio acquisivit, cum tamen diligentissime metae et granities exprimi soleant, wie ein jedes Bawer Guet an Rainen vnd Gräntzen gelegen. Ergo relinquitur, statim ab initio possessionem et dominium loci huius particularis ad dominum villae pertinuisse, etc. Schifordegker d. loc. qui pluribus quaestionem hancce, utrum nimirum Gaea, das Awe Rechr, ad Iurisdictionempertineat? eleganter et solidisime tractat, ac cap. seq. dicit Rusticos hodie in Silesia ex concessione dominorum in Gaea habere commoditatem percipiendi fructus, pro qua annuum censum solvant, ipsum vero ius eos praescriptione acquirere non posse, subditosve nihil poss idere, quod ad Iurisdiction em et dominium villae pertineat; eos esse quidem aliquando in naturali possessione huius Iuris, quae tamen ad praescriptionem non sufficiens sit. Locumque hunc particularem, das Aw Recht, esse de utilitate publicae Villae, tamquam universitatis, in quibus cesset praescriptio, exemplo oppidi, Civitatis, etc.

1. Baar, Baargelt, Baarschafft.

VErbum pecuniae ab hominibus illiteratis prolatum, intelligitur tantum de pecunia [orig: pecuniâ] numerata [orig: numeratâ], vel de denariis aut nummis, per text. in l. 1. in princ. in verb. pecuniam. et in l. sed Iulianus. §. mutui dationem. ff. ad SC. Macedon. qui textus expresse dicit, appellatione pecuniae, tantum pecuniam numeratam comprehendi; et Cardinal. in Clement. exivi. §. porro. d. verb. signif. ubi dicit, pecuniam de denariis proprie intelligi. et Bartol. in l. uxorem. §. legaverat. ff. de legat. 1. bi inquit: si in ser mone hominis illiterati facta est pecuniae mentio, intelligitur de pecunia numerata. et Alciat. in l. pecuniae verbum ff. de V. S. tradit, pecuniae appellatione proprie nummos vel pecuniam numeatam accipi, ubi legat Plin. lib. 8. nat, histor. cap. 3. et refert, quod secun dum vulgarem usum loquendi, verbum pecuniae, de pecunia [orig: pecuniâ] numerata tantum intelligi debeat.

Et dictionis Baar Gelr, oder an baarem Gelte, haec est propria significatio, ut pecunia ad manum habeatur, et prompta sit vel parata, ut statim numerari possit. Et censetur ista dictio, an baarem Gelte, ad exclusi onem mercium, ut per eas solutio fieri nequeat, apposita esse: cum ex communi usu loquendi, tum ex dispositione Iuris, ca tantum pecunia dicatur esse parata, quae in prumptu est, et ad manum habetur, ut statim numerati possit, per allegatos Dd. a Wesenbec. consil. 263. num. 3. qui tamen num. 30. limitationem addit.

Quodque verbo Baarschafft, cum immobilibus vel annuis reditibus, veluti Hauß, Hoff vnd Pächtern, commune nihil sit, testatur Pruckman. vol. 2. consil. 5. num. 92. Ac ita fideicommisso, sub pecuniae signatae verbo (vnder dem Wort Baarschafft) constituto, res immobiles includi non posse, notatur ibidem num. 132. Et num. 150. negat, verbo Baarschafft, in Latino aequippollere pecuniae verbum, sed verbi

pecuniae aequipollens, in Teutonico voculam Gelt esse. Testaturque omnes, qui Latine et Germanice loqui unquam didicerunt. Ac num. 191. subiungit etiamsi verbum Baarschafft, aequipolleret verbo pecuniae, nec tamen pecuniae verbum, in significatione etiam impropria [orig: impropriâ] acceptum, alia, quam quae in pondere, numero ac mensura [orig: mensurâ] consistunt, continere. Ac a nemine unquam demonstrari posse, verbum Baarschaffr, in nostra [orig: nostrâ] lingua, non nisi tautum illam significationem habere, qua [orig: quâ] pecunia parata, et nomina debitorum solummodo veniunt. Sicque num. 205. idem Pruckman. absurdum esse ait, si quis fideicommissum eousque porrogare velit, ut sub verbo signatae pecuniae relictum, universum fideicommittentis patrimonium comprehendat.

2. Baarrecht.

Largum cruorem ex cadavere occisi, aliquo de homicidio suspecto accedente, profluentem, sufficiens ad torturam indicium praebere, communiter quidem invaluit. Eam tamen opinationem reprobant quam multi: cum insontem quenque in capitis discrimen id adducere posset: et tunc demum indagandae veritatis gratia [orig: gratiâ], quae stioni pateat locus, quando reus verisimilibus, probabilibusque oppressus est argumentis, quae ex aliqua extrinseca, ac nobis cognita causa proficiscuntur. l. 3. et l. 8. §. na. C. de quaest l. unius. 18. §. 1. et L. maritus. 20. post med. ff. eod.

Hoc autem indicium eiusmodi esse, neutiquam dici posse autumant: quippe cum illud ex causis, homini etiam sapientissimo incognitis, et valde remotis proveniat; naturalibus enim causis hoc signum demonstrari nequit: cum corpora mortuorum exsanguia sint, nec ulla vis cadaveri frigido insit, quae egerere sanguinem valeat. Quapropter cum dubium plane et incertum sit, an divinitus, vel Doemonis cuiusdam praestigiis et illusi onibus, cursus ille cruoris moveatur, pro indicio ad torturam idoneo iudicari non debet. Satius enim est, impunitum relinqui facinus nocentis, quam in nocentem damnare, l. absentum 5. inpr. ff. de pan. add. Anton, Thessaur. decis. 173.

Ego puto, cruentationem hane, inter indicia, ad torturam reccenseri debere; sed non sufficere solam. vid, me. tr. de informat. et coactione fol. 230.

Et est alicubiin Germania mos, ut vel ad requisitionem amicorum ac propinquorum occisi, vel ex officio Magistratus, ii, qui conflictui inter fuorunt, et de admisso homicidio suspecti sunt, ad mortuum perducantur (Baariecht, vulgo vocant) cum de auctore caedis dubitatur, et digitos suos vulneribus applicent, verbis utentes conceptis, an sic forte verus homicida, si nimirum vulnus tactum sanguinem emittat, manifestari possit.

Quodque haec consuetudo in multis Germaniae Provinciis etiamnum usitata, neque omnino irrationabilis sit, notat Zieritz. ad artic. P. G. O 149. Cum [orig: Cûm] exempla historica non tantum, verum etiam ipsa experientia testetur, hoc inveterato alicubi inquisitionis remedio, multos homicidas, non sine isto divinae ultionis argumento, aliis accedentibus indiciis et suspicionibus, fuisse convictos, et iusto supplicio sublatos.

Quae vero sit ratio, cur cadaver coram occisore, propter praecedentem contactum solebat sanguinem emittere, varie hinc inde a Philosophis Medicis, et lureconsultis disputatur, multae etiam ac diversimodae allegantur causae, ut multas hac de re sententias et auctores recenset et laudat R. P. Martin. Delrio. in Comment. in Octaviam Senecae, vers. 127. Qua de quaestione, ac item de illa, an occisi sanguis arguat inter fectorem? vid. Guil. Onciarc. quaest. 36. Böckel. in disquisit. Crimin. disq. 6. num. 5. Bisciol herar. subcesivar. 2. lib. 15. cap. 1. Kornman. de miracul. mort. lit. 50. Ioseph. Sesse. decis. 111. Bullae. dec Consil. 1. fol. 22. etc. et Hering. in tract. de Homicid. Plerique urgentillam antipathiam, ex vehementi odio occisi, in occisorem, quod qualitatem latentem et arcanam impresseri corpori, cum cadavere permanentem: iuxta illud Lucretii:

Idque perit corpus mens unde est saucia amore,
Namque homines plerumque cadunt in vulnus,et illam
Emicat in partem sanguis, unde icimur ictu.
Et si cominus est, hostem ruber occupat horror.

Sed Paracelsus duplex in homine corpus agnoscit, visibile et in visibile, quod Evestrum vocat; duplicem item vitam: exindeque proficisci ait, quod sanguis paulo post mortem exiliat a corpore, ad occursum illius, qui intulit vim. vid. Maiolum, in dieb. canicular. fol. m. 18. et Godelman. in praef. lib. 3. de lamiis.

Ac scribit quoque Georg. Everhardus volum. 1. cons. 35. num. 35. per Bavariae Ducatum, et alias Provincias hanc practicam exerceri.

Memini etiam ad Facultatem Iuridicam Tubingensem, von Wertheim auß Francken, casum quendam allatum fuisse, ubi inter alia, etiam sequentia reperiebantur: Nach dem auff fleissige inquisition, sich der Thäter nicht befinden oder angeben wollen, ist man daßwegen verursacht worden, ein Baar-Recht anzustellen, bey solchem har Niclas vnd Baltas Fein Zatchen an deni Cörper, welcher allberait 36. Stundt ermordert gewesen, vnnd theils in einem Gewölb, theils etlich Stund vor dem Actu, vnder freyem Himmel bey zimblichem kalten Wetter, mit auffgedeckrer Brust vnnd Bauch gelegen, erweisen wollen, vnnd seynd beyde auff ihrer ersten Außsag, satis confidenter verharzet. (NB. Es haben vier auff den Entleibren gewartet, da der Entleibt mit einer Hellenparth kommen, seynd obvermeldte Zween hinweg geloffen.

Auff Fürführung deß Jörgen, hat der Cörper auß dem Mundr blurigen Schaum geben (NB. diser ist praesens gebliben, da der occisus gestochen worden, har aber nicht Hand angelegr.) Nach dessen ab: vnnd Vorführung Clansen, daß Wächtertz (welcher ratione officii vnnd aufffordern zu geloffen, auch Frid machen wollen, vnd dem Entleibren seinen Hellenpart genommen) hat gedachter Cörper auß den Wunden Blut gegossen, vnnd solche (welche vber das Hertz gewesen) nicht anderst gebeber, als wann das Hertz noch lebre.

Oessen vngeacht, har gedachter Wächrer die ihme angehaltene formulam Iurisiurandi dreymal gelaister (NB. er har (1.) zween Finger auff deß Entleibten Mund, (2) auff den Stich, vnd (3) auff den Nabel gelegt, auch dem Pfarzern, so ihne seines Gewissentz erinnert, nach sprechen müssen) die That aber nicht bekennen wollen.

In gegenwart Lorentzen, mit welchem der Entleibte, da er den Stich bekommen, zurhun gehabt, vnd gerungen hat der Cörper blutigen Schaum auß dem Mund abermal gegeben, so wol auch etwas Bluts auß den Wunden.

Da der Jörg praesens gewest, ist recht natürlich roth Blut auß dem Mund geschaumet (NB. dieser ware fast der Anfänger deß Handels. Ergo hat der Mund ex rancore geschaumet; sed non vulnus, weil er nicht der Thäter.)

Da der Wächter gegenwertig, hat sich beym Mund nichts eraiget. Da er aber die zween Finger auff die Wundem gelegt, ist recht natürlich Blut darauß vber die Seitten geloffen, daß der Chyrurgus solches wegk wischen müssen. Da er zween Finger auff den Nabel gethen, hat die Wunden wider ebullirt, auffgesoren vund gezucket, gleich wie die Puls Adernschlagen.

Der Lorentz hat mit dem occiso gerungen: im nachsprechen ist dem Todten blutiger Schaum zum Maul außgeloffen, als er auff die Wunden dis Finger gelegt, hat die Wunden wider gezucker, vnd sich gereger. Da Lorentz abgescheiden, har sie nit mehr gezuckt.

Sed alio mihi recentissimo exemplo constat, occisum eadem [orig: eâdem] fere sollennitate observata [orig: observatâ], nullum plane signum edidisse: forsan, quia homicidium casuale erat, nec vindictam sanguis expetebat.

Interdum miracnlose fit aliquid hac in parte, quod non intrat Iuris rationem. Exemplum refert Cantipratanus lib. 1. miracul. c. 16. §. 2. de Henrico Abbate Blesensi, nequiter a suis occiso, ac ita scribrt: Venerabilis Henricus Canonicus regularis in Blesensi Monasterio S. Mariae de Burgo medio, cum diu Parisi is studuisset, in Abbatem licet invitus ab omnibus est electus, hic cum in Religiosos suos, tum hortatu ad regulam servandam, ad honestatem vitae, et ut tenerent in manibus disciplinam, tum rigore usus esset, ab illis per tres scelestissimos ribaldos conductos crudeliter occisus est. Roberto autem tunc socio cius evadente, corpus occisi ad Monasterium delatum est, et in Ecclesia collocatum. Et vide quid actum sit, et probatum. Statim enim, ubi sequenti die ad sepulturam occisi, de locis, ubi exta manebant, rei criminis Ecclesiam intrarunt: Ecce vox sanguinis fratris sui Abel de terra, quasi vindictam clamans, per vulnera, que a loco occisionis sicca remanserant, abundantissimo sanguinis impetu in eorum praesentia manaverunt etc.

Aliud exemplum idem Cantipratanus d. tr. lib. 2. c. 29. §. 22. ita refert: Anno ab in carnatione Domini 1271. factum est in Villa Theutonice, Pfertzheimb nomine, ut quaedam malignissima vetula Iudaeis familiaris effecta, puellam eis annorum septem, orbatam parentibus, venderet occidendam. Hancigitur in secreto, super plura pariatim teaminum obstructo ore eius, in omnibus fere iuncturis membrorum incision ibus vulnerarunt maximo conamine sanguinem exprimentes, et in ipsis linteaminibus diligentissime receptantes. Hanc autem post tormenta defunctam, Iudaei in aquam fluidam prope oppidum proiecerunt, et super eam lapidum congeriem posuerunt. Tertia vero vel quarta [orig: quartâ] die, per manum erectam ad caelum, a piscatoribus est inventa, et in oppidum deportata horrentibus et clamantibus populis, ab Iudaeis impiis tantum flagitium esse perpetratum. Erat autem in vicinia Marchio de Baden, qui mox audito tanto piaculo, pervenit ad corpus, statimque ipsum corpus erectum residens tetendit manus ad principem, quasi vindictam sanguinis vel forte misericordiam imploraret. Post horam vero dimidiam se deposuit defuncti more supinum.

Adductisigitur ad hoc spectaculum impiis Iudaeis, statim eruperunt omnia vulnera corporis, et in testimonium horrendae necis, copiosum sanguinem effuderunt, Iudaei capti poenam de derunt, etc. Sic etiam Gilbertus de Clara, Comes Gloverniae, maximis affecerat iniuriis S. Thomam Herefordiensem in Anglia Episcopum, quod Ecclesiae iure ipse tueretur, ille invaderet: obiit interim diem suam Episcopus absens. necessarii autem eius ad eius Ecclesiam deferenda ossa prorsus carne ablata, curaverant: mox ubi obvius factus est Comes, a puris nudatisque omni carne ac sanguine ossibus, plurimus manavit sanguis. Id conspicatus Comes, terrore concussus, paenitentiaque [orig: paenitentiâque] ductus, Ecclesiastica iura omnia a se invasa restituit, ut tradit in certi nominis auctor in vita ipsius S. Thomae apud Surium tom. 7. 5. Octob. Cum igitur is sanguis a siccis ossibus manarit [orig: manârit], ad concutiendum scelesti hominis, et impaenitentis cor, nullaque spirituum, aut in fectionis sanguinis ebullitio considerari hoc casu potuit: quandoquidem S. Thomas absque ullo vulnere diem suum obierat; necessario illud consequens est, sentiendum esse, in occiso corpore Deum id miraculo agere, quo homicidae culpa gravior agnoscatur, et se paenitentiae dolore afficiat.

Ac refertur Consilie Altorphine 32. epistola Ioachimi Camerarii, Archiatri Norimbergensis, ubi inter alia habetur: Tota illa probatio caedis, per ai)ma/lodeicin videtur esse singularis, kai\ qei=onli. Et quamvis Andreas Libavius nuper accuratum scriptum de illo ediderit, et naturales causas afferre conatus fuit; tamen rem non ad demonstrationem, sed tantum aliquam probabilitatem deducere potuit. Apud nos plane non adhibetur, vel saltem raro haec dokimasi/a, et non nisi aliis indiciis pluribus concurrentibus. Memini in Saxonia aliquando accidisse,

quod quidam, qui suo Hero non poterat rationes de omnibus reddere, in quadam apitroph=| domestica, ideo fuerat suspensus, et cum Dominus post biennium, vel etiam ut puto, longius tempus locum supplicii imprudens praeteriisset, cadaver semi consumptum, caepisse sanguinem per os et nares effundere. Quod an Philosophus quispiam, etiam argutissimus, possit ad Phisicas causas roferre, equidem apud me plane est dubium.

Et hoc addo interdum corpora mortuorum, etiam non occisorum, Magnatum nempe Principum, etc. cruentasse, et mala inde multa subsecuta fuisse. Unicum exemplum adscribam auß der Lübeckischen Chronick Joh. Regman. lib. 3. fol. 171. Anno 1533. inquit, ist der Löblich Fridsame König Friderich in Dennemarck gestorben vnnd ist son, derlich hier zumercken, daß, als gedachter König Friderich gestorben, vnd auff der Erden gestanden, vnnd darzu mit Balsam vnd Wachstüchern in einem verbechten Sarck verwahrt worden, hat doch der Leib hernach gebluetet, also daß das Blut durch den Sarch herauß geloffen ist, daß man Gefäß vnderstellen müssen, das Blut darinn auffzusamblen. Vnd weil das blueren auß einem todten Cörper nit Natürlich gewesen ist, har Gott ohne zweyffel hiemit wollen anzaigen, als in einem gewisen außwendigen stuck, die grewliche Straff vnd Blurvergiessen, so bald darnach geschehen vnd gevolget: dann es har sich darnach, alles Vnglück, Rrieg vnd Widerwillen in disem Orth, Landt vnnd Lübeck gereget,etc.

ADDITIO.

Cur non semper auctore praesente, sanguinem stillet occisus? resp. Hieron. Nymannus. in oration. de imaginat. qu. 7. Cum hic Deus sit libertimum agens, libere quoque omnia administrat, neque semper hoc modo auctorem caedis prodit; vel quia auctor satis notus, et peremptus ipse causam praebuit, aut talem poenam antea suis facinoribus meritus est, vel quia auctorem ad aliam maiorem reservat poenam; vel quia improvisa et involuntaria plane fuit coedes, venia [orig: veniâ] aliqua [orig: aliquâ] digna. etc.

Quare merito laudandi sunt prudentes et eruditi illi iudices, qui in hoc casu caute et circumspecte sententiam pronuntiant, nec volunt eum, ad cuius praesentiam sanguis ex vulnere profluxerit, quaestionibus statim subici, aut capitali supplicio affici, nisi alia fitmiora et certiora concurrant indicia.] Iohan. Iacobus Speidel. V. I. Licent.

3. Baccalaureus.

Videm e. in dissert. Acad. de Magistris Baccalaureis, etc. Ac in tractat. de Academ. Lindeman. in Histor. Iuris Rem. thes. 391. et seq. fol. 96. et Iohan. Caluin. in tractat. de feudis. fol. 194. Baccalaurei etiam dicuntur Battalarii. a Battalo o batelo, che e quella striscia o lista dipenno, che portano soprae la spallas; Preti; Dottori, e aecco in Venetia i gentilhuomini, che la chiamaeno la becca, et altrove la cornetta, il capuccio, et secondo la diversita de luoghi hae formd diversa et nome. Lexic. Italian. Sic Ingolstadii, wirdt das senige Tuech, so die Canditati Magisterii ein Zeitlang vor ihrer creation vber der Schultern tragen müssen. Caligae Aristotelis genennt, etc.

4. Baden Marggraffschafft.

De antiquitate Oppidi Baden, nemo dubitare potest. Eaque de re ita scribit Dn. Iohann. Kieffer, Medicinae Doctor in Beschreibung deß Margrävischen warmen Bads, fol. 65. Oiser berühmbten Statt vhraltes Herkommen, vnd andere Beschaffenheit weitläuffig zubeschreiben, ist hieher vngehörig, wollen ein solches den Geographis haimweisen. Oesselben warm Bad anlangendr, ist nicht zuverhalten, daß man kein gründrliche wissenschafft habenkan, wann desselbe in esse vnd auffnemmen kommen seye. Allein thut Philippus Beroaldus in einem Schreiben an den Durchleigen Jacobum, weiland Margraffen zu Baden, dem Kaysen Antonino Bassiano Caracallae, welcher vor mehr als vierzehenhundere Iahren regierethat, desselbem Erhab: und

Tu quoque Dux Badae, non inferiora secutus,
Auspicia ad Martem properas, qua [orig: quâ] cana vetustas,
Antonina tuis ostendit muneraterris.

Solchetz wollen sie beweisen auß einer vhralten Römischen Inscniption vnd Vberschrifft, welche alldorten in der Thumbktrchen, bald wie man zur grossen Thür hinein gehet, auff der Seitem, auff einem Stain an der Wand mit volgenden Worten gehawen, gesunden wird:

M. AURELIO ANTONINO
CAES. IMP. DESTINATO
IMP. L. SERTIMII SEVERI
PERTINACIS AUG.
FILIO RES PUBL. AOVEM.

Es ist aber auß solcher Inscription anderst nichts, als dises zuschliessen, daß vonser Baden zu gemelten Kaysers Zeiten, in einem grossen Ruff vnd Namen gewesen, vnnd nicht allererst von ihme in ein Auffnemmen gebracht worden: Wie allberair hievor Iohannes Langius in seinen Medicinalischen Epistelnlib. 2. Epist. 49. angedeutet. Der sich abergleichwol vmb sovtl jrzet, daß er dise Inscription auff den Kayser Antoninum Philosophum deutet, welcher Anno Christi 162. zu regieren angefaugen: da sie doch, wie gemelt, von Antonino Caracalla, der allererst vber die 50. Jahr hernach kommen, zuverstehit ist. Hactenus. Dn. Rieffer.

Quod Familia Badensis ab Hachbergica non sit alia et diversa, sed una ac eadem, testantur Christophorus Marchio Badensis, et Philippus Marchio Hachburgensis in pacto reciproco, quod de suc cedendo sibi invicem Anno 1490. in die S. Bartholomaei fecerunt.

Unde vero familiae hae primam trahant originem, et quem habeant communem stipitem, vel primum stemmatis sui auctorem, inter Historicos et Genealogistas non constat vid. Guilliman. lib. 5. Habsburg fol. 173. Crus. in annal. verb. Hochburg, Röteln, etc. Goldast. Constitution, Indices. Iunium de Germania. Gerad. de Rooa. d. Austria. Pistor. in Chron Episcop. Censtant. Sciopp. in append. Class. Sacri. et Elsäsische Chronick. part. a. fol. 32. quin imo ipsa etiam manuscripta, in Archivis latitantia, diver simode loquuntur. Reperiuntur enim nonnulli, qui Familias hasce deducere conantur ab antiquis Comitibus Badensibus, qui olim in Ergovia [orig: Ergoviâ], in ipsa [orig: ipsâ] Urbe Badena [orig: Badenâ], sevin Castello Thermarum, uti Rhenanus appellat, aut in Thermopoli, ut a Clareanonominatur, habitarunt.

Alii Marchiones hos Serenissimos, ex Urbe Romana [orig: Romanâ] accersunt et ab Ursinis ortos esse fabulantur, vide Franciscum Irenicum in sua Exegesi Germaniae, lib. 3. cap. 103. et seq. Petr. de Andlo. libr. 1. de Imper. Roman. cap. 15.

Quidam ab antiquis Gothorum Regibus, et Scaligeris Veronae Dominis, qui ex illis, deducere volunt, et quidem a Gaptone seu Ansete primo stipite.

Plerique, neque Ursinorum vel Scaliger orum mentione facta, a Comitibus seu Marchionibus Veronensibus eosdem ortos esse, et Hermannum Veronae Marchionem, a Friderico Imp. Ahenobarbo, cui obses traditus fuerit, hisce primum Regionibns impositum, et Principem Imperii constitutum, vulgo persuasi sunt. Münsterus, Pantaleon, Hieronymus Henninges, Elias Reusnerus, Albizius, ac ferme Genealogistae ac Historici omnes, quibus hactenus ipsi Marchiones Badenses decepti, Maiores suosa Veronensibus descendisse arbitrati sunt.

Sed omnes hos hallucinatos esse, et veram Marchionum Badensium et Hachbergensium originem ignorasse, scribunt Iohann. PIstorius Niddanus, cuivera investigatio et descriptio familiae Badensis et Hachbergensis, certo et splendido sa lario constituto, commissa fuit, Item Francisucs Guilimanus, vir antiquitatis apprime peritus, in suis

Habsburgiatis, sive in libris de antiqua [orig: antiquâ] et vera [orig: verâ] origine Domus Austriacae. lib. 5. cap. et Caspar. Scioppius, in stemmate Augustae Domus Austriae, quod Consilie suo Regio et Classice Belli sacri, Anno 1619. adiunxit. Hi omnes Familiam Badensem et Hachbergensem, ab antiquissimis Vindonissae, Altenburgi et Habsburgi Comitibus provenire; ae propterea Habsburgicam, seu hodiernam Austriacam, Zeringensem, Tecciam, Badensem, Hachbergicam, etc. unas easdemquc Familias esse, ex ipsis Archivis et monumentis veterum, asserere non verentur. Ist derohalben nicht zuzweiflen, daß all die jenige, welche der Herren Margrafen zu Baden vnd Hachberg etc. vhraltetz Fürstl. Hauß zu Verona in Italia, von denen a lda geweßnen, Margraffen enrsprungen zuseyn vermelden, sich höchlich srien. In Betrachtung, quod Hermannus Tertius, Hermanni Secundi Filius, Hermanni Primi, postea Monachi Cluniacensis facti (qui fuit Berchtoldi Zeringensis frater) Nepos, multo prius, quam Fridericus Barbarossa ad Imperium pervenit, aut in Italiam profectus est, Marchionatum Badensem tenwerit. Idque Guilimannus ex Diplomate Conradi II. Imp. in quo expressa fit mentio Marchionis de Batha, recte observat. Ait enim Imperator Anno Domini 1139. se Privilegia Vicrami Fabariae Abbatis confirmare, in praesentia [orig: praesentiâ] Albaronis, Archiepiscopi Trevirensis, Ortliebi Episcopi Basileensis, Fridenici Ducis, Conradi Ducis, Matthaei Ducis, Hermanni Marchionis de Batha, Adelberti Marchionis de Habesburg.

Ita in veteri codice Backena Wensi legitur, quod iam ante, nimirum tempore Paschalis II. Papae. Anne 1116. Hermannus Marchio Badeniis, in Villa [orig: Villâ] sua [orig: suâ] Backenaw, fundaverit Monasterium Canonicorum REgularium S. Augustini, in gloriam et laudem Pancratii Martyris, quam fundationem Bruno Episcopus Spit ensis, ad petition em Hermanni, 13. Cal. Martii Indict. 15. Anno 1122. confirmavit. Confirmationis ipsius sunt haec verba: In nomine Sanctae et individuae Frinitatis, notum sit tam futuri, quam praesentis temporis Christi fidelibus, quod ego Bruno Episcopus, iustis petitionibus, votisque piis et divina [orig: divinâ] inspiratione conceptis desi deriis Hermanni Marchionis annuens, concessi, ut in Ecclesia S. Pancratii Martyris constructa, quamipse et Uxor eius Iuditha, ipsiusque Parentes praediis et Decimis ditaverunt Pauperes Christi Canonicosus, secum dum Regulam B. Augustini, communem vitam ducentes, collocaret, etc. Anno Dominicae in carnationis. M. C. XXII. Indict. 15. 13. Kalend. Martii.

Quin ipse Fridericus Primus Imp. donationem ab Eristeinensi Abbatissa [orig: Abbatissâ] factam, Hermanno eidem Marchioni Curtis Besigheim, confirmavit Anno Imp. secundo, Anno Christi 1153. Indict. 14. quo tempore nondum Italiam cum exercitu intraverat, nec proinde, ut vulgo putatur, Hermannum obsi dem inde secum in Germaniam ducere potuit.

Itaque non absque ratione verisimile esse scribit Guilimannus, Berchtoldum primum Barbatum Ducem Zeringensem, in filios, aut ipsos inter se hereditatem divisisse. Berchtoldo Secundo, Ducis titulum et maiorem partem: Hermanno tamquam minori, titulum Marchionis cum non paenitenda ditione attribui potuisse, imo debuisse: nugari eten im hic [orig: hîc], ut inplerisque, Lazium, qui Hachbergen sium Marchionum ditionem Berchtoldo et Conrado Zeringensibus ademptam, Marchionibus Veronensibus a Friderico I. traditam dicat, cum utrumque Ducem ob rebellionem proscripsisset.

Duxit vero Hermannus II. Iuditham Comitissam Badensem, quae cum ad ipsum Dominium Badae detulisset, dedit ei causam, ut se Marchionem Badensem scriberet, cum prius nullo alio, quam solo titulo Marchionis appellaretur: quem titulum postea. Hermannus III. Iuditha [orig: Iudithâ] genitus, ad sumptis quoque maternis armorum insignibus, retinuit, et ad posteros transportavit,

Quamvis autem negari non possit, quod Hermannus IV. Hermanni Tertii filius, sub dicto Friderico I. Barbarossa Imp. non solum se Dominum Badae, sed simul etiam Marchionem Veronensem appellaverit; gubernationis tamen eam fuisse denominationem, non originis, ex eo probari scribit idem Franciscus Guilimannus, quod Barbarossa everso Mediolano, domitaque [orig: domitâque] Longobardia [orig: Longobardiâ], et in plures partes divisa [orig: divisâ], singulis partibns, imo pene Urbibus Proceres Germaniae praefecerit, uti testantur Historici Italici, quo tempore Hermannum Marchionem Badensem, tamquam Vicarium seu Gubernatorem Caesareum, Veronae iam debellatae, esse impositum; ideoque ipsum postea in Germaniam reversum, titulo hoc Veronensi deinceps usum fuisse, quem post ipsum pauci retinuerint, magis memoriae causa [orig: causâ], quam ad demonstrandam originem prosapiae, aut possessionem hereditariam Dominii veteris Veronensis.

Welchem allem, dieweil also, vnd die Hertzogen von Zeringen, vnd Graven von Habsspurg, wie auch die Herren Margraven zu Baden vnnd Hachberg, etz. eines Geschlechrs vnnd Herkommens seynd, auch die Herren Margraven zu Hachberg vor Jahren in Breißgöw, item im Schwabenlandt, auff dem Schwartzwald vnnd anderstwo vtl Graff: vnd Herrschafften, auch vil vnderschidliche Herrlig: vnd Gerechtigkeiten gehabt, welche nach vnd nach von dem Hauß Desterzeich ansich gebracht worden: So ist nicht zuzweiflen, die von Zeringen, Nabsspurg oder Oesterzeich vnnd die Margraffen zu Hachberg, als nächste Vertern, welche von einem Stipite entsprossen, vor Zeiten ihr Land vnd Leut aequali iure mit einander gethatlr, vnd kein Thail auff deß andern Gütern ihme einige Lands Obrigkeit, wie diegleich Namen haben mag, vorbehalten haben werde.

5. Bayrn.

De Bavaria et Boysmulta habent, R. P. Brunner. Reinerus Reinece. ad Annales Caroli M. f. 27. b. Aventini in der Bayrischen Chronick. Add. Rittershus. ad Guntheri Ligurin. fol. 95. etc.

Olim etiam Austria supra Amasum, ad Bavariam pertinebat: Qua de re ita scribit Dn. Carol. Stengel. in Monaesterislogia [orig: Monaesterislogiâ] , ubi de Metten: Fridericus, cognomento Barbarossa, Henrico Saxonum Duci, Henrici alterius, eius nimirum, qui a Conrado Rege proscriptus, et ex universa [orig: universâ] Bavaria [orig: Bavariâ] eiectus erat, filio, Bavariae ac Norici Ducatum restituit: et Henricum Patruum suum Marchionem Austriae, tunc Ducem Bavariae, ab eodem Ducatu transtulit ac amovit. Quia vero eiusdem Henrici Marchionis praecipua nobilitas, ac summa honestas exigebat, ut nomen Ducis neutiquam amitteret: et ut Duces Bavariae minus deinceps contra Imperium tumultuari, et rebellare possent, Imperator de voluntate et consensu Principum, in Comitiis Anno Dom. M. CLVI. Ratisbonae habitis, Marchionatum Austriae a Iurisdictione Ducum Bavariae eximendo, et quosdam ei Comitatus de Bavaria [orig: Bavariâ] ad iungendo, covertit in Ducatum. Sic iste Henricus factus et designatus legitur primus Dux Austriae.

Bavaria, olim Boioaria, vel Boiaria dicta, a Bois nomen traxit, quos Cermani Bojerdixere [orig: dixêre], unde Bojerland, Boiorum terra, regio vel Provincia, quae nunc corrupte Bajerlandr vocatur Quae indigitatio etiam generatim universae Germaniae et Galliae aliquando attributa fuit, quod Boii Principes utrobique regnarent. Unde Moguntia, Boiariae urbs dicitur a S. Eulogio. in Epistel. quam refert Cardin Baronius. annal. Ecclesiastic. tom. 10. Nobiliss. Dn. Goldast. in opere suo eruditionis et diligentiae incomparabilis, de iure Bohem. lib. 1. c. 4. ad fin.

An Septemviralis dignitas Ducibus Bavariae competat ratione Ducatus? quaestio est satis intricata, cuius mentionem feci, in meis dissert. 9. de success. et elect. Regia. fol. 215. et seq. et pro Bavaria [orig: Bavariâ] concludit Dn. Gewoldus. de septemuirat. cap. ie. Et non improbabilem hancce faciunt opinationem, quae habet Lehman lib. vlt. der Speyrischen Chronick. cap

29. a. pr. ubi scribit: Churfürst Ludwigs hinderlassene Söhne, Pfaltzgraff Rudolph vnnd Ruprecht, haben in Abthailung der Paltz vnnd Hertzogthumbs Bayrn, mit Kayser Ludwig, Anno 1327. zu jhrem Thail absönderlich vor sich, vnnd jhre Erben vnnd Nachkommen, empfangen die Landt am Reinstromb, vnd Ober Pfaltz, so zuvor zum Hertzogthumb Bayrn gehörig gewesen, vnnd von derselben Zeit ein beständigen Hoff zu Haidelberg angestellt: Dann jhre Vorfahren mehrerthails in Bayrn, oder andern Orthen Hoffgehalten.

Acinsuper: daß der Electoratus Palatin. zu Bayrn gehöre, docet etiam Windeck. de septemuir. Nec obstat praescriptio, propter malam fidem, ut deduxit Elector Saxoniae in causa Iuliacensi. Nullacausa fuit, cur privaretur.

Accedit nupera collatio, eo iure facta, quoad Mauritium transi it Electoratus, et probat Merenda, in Controvers. quod possessoris delictum, excludat omnes agnatos: Ita Leo Brunsuicensis cum posteris pulsus fuit. Et Goldastus in Bohemia. habet exempla pulsorum Regum, Ita pulsus Tassilo Bavarus, Erchinger et frater Sucui, Ottocharus Bohemus, Geldrus, etc.

6. Bann, Aacht, Aberacht, Heeribann.

Vox Bann, aequivoca est. Dicimus enim Baan, der viis publicis. Hinc Baanen, planam reddere viam. Dicitur quoque Bannen, de potestate animadvertendi in facinorosos et coercendi (Inde Blutban, Wildtban) tum et de in exilium eiciendi iure. Rosenthal. de feud. cap. 7. concl. 6. num. 3. Et bannum pro eo sumitur, quod est proscriptio et eiectio in exilium, de quo mox.

ADDITIO.

Vox Bannum, Bann, apud veteres historieos frequenter legitur, etiam in Regum Literis et Diplomatibus estque hodie in Germania usitata, ac diversimode intelligitur, vel enim pro excommunicatione vel pro aliqua ditione seu diecaeseos protione vel pro pecuniaria poena seu mulcta [orig: mulctâ] , vel denique interdum pro publica proclamatione sumitur. Ex prima illa notione dicitur aliquis esse im Bann, id est in excommunicatione; ex altera dicuntur Tabellarii nonnulli Bannum illum, vel illum habere et gestare Bannsbrieff. Atque hinc etiam apud Gallos et Italos Bannire, pro in exilium mittere, et Banniti exules. Ex tertia vero Bannum constituere est poenam pecuniariam statuere: e quarta vero dicit in summula Caietanus cap. de matrim. Banna servari oportere, id est proclamari nuptias, et nos die Bänne lassen darvber gehn: Sic apud Hincmarum Epist. 4. et in S. Gothardi vita, Trithemio et similibus. Serrar. rer Moguntiac. lib. 1. cap. 33. fol. 139. ubi etiam quid sit bannitum ieiunium habet, ac ait: Bannitum ieiunium fuit magnum et intensum ieiunium, quodad Dei bannum seu poenam, iramque avertendam ab iis suscipiebatur, qui se banno divino dignos agnoscebant: huiusque ad nostra fere tempora fuit in Moguntina Ecclesia usus, et eo modo per tridum fere servabatur, iiidemque feriis, quemadmodum quatuor temporum ieiunia, sed aliis hebdomatibus, etc. Eius Originis causa ita in quodam Manuser. Mogunt. S. Christophori Parochiae describitur: Feria 2. 4. et 6. post Dominicam, Misericordiae Domini et Salus Populi, ieiunium banni in tota Diocoesi Moguntina institutum est contra plagam aboriendi, quae olim graviter in hominibus et bestiis saeviebat, curataque est et remota a Domino misericorditer, per hanc observantiam, quae agitur in Ecclesiis Collegiatis cum Processionibus ieiuniis et orationibus singularibus ibi institutis cum abstinentia carnium, etc.

Ac notandum insuper, quod Band, bannum proprie [orig: propriê] sit Pontificis, Acht vero, seu proscriptio Imperatoris, Sic Herr von Gliers.

Ac resipit bannum meram Germaniam, quibus Band, vinculum a\po\tou binden, vincire, ac consequenter notat prohibitionem: quia qui transgrediuntur, quae leges prohibent, in vincula coniciuntur; nonnumquam rem vetitam, notat ut in illa investiturae formula, Bann vnd Wildbann, item Ban Wein, Goldast. in paraenetic. fol. 425. qui idem d. loc. fol. 428. §. 52. scribit. Aachte Imperii bannum, Hartmanno von Owesse deß Richeshaß. Ac addit: Ach. aqua Achte, aquae hoc est aquae et ignis interdictio. Amant Germani peregrina, et verba et integras item locutiones ad eam faciem contorquere ac inflectere. Praeterquam est prisco ritu conservatum, quod Iudices in sententia damnationis, initiales tantum literas adscriberent, hoc modo. A. Q. quibus aquae et ignis

interdictio notata fuit. Mansit autem Linguae Lat. in iudiciis usus adusque Rodulphi Habsburgensis aevum, etc. Iohan. Iacob Speidel. V. I. Lic.

Sanc Bannum, voce Francica [orig: Francicâ], appellatur generale mandatum, a suprema [orig: supremâ] potestate profectum. Sicque dicuntur Molae bannales, Bann Mülen, darinn einem zumahlen gebotten ist, vid. infra verb. Zwang Mühlin. Furni item bannales: quo tota vicinia, panes ad coquendum cogitur deferre; ex banno sive edicto superioris: gemaine Bach: oder Herinkuchin (de quibus vid. me intract. d. Aerar. Schneidcw. in notis. fol. 276. et Grasser initinerar. fol. 345. ubi crudelis extorquendae pecuniae inventionis exemplum de Antonio Leva recenset.). Sic et dicimus, Zwing vnd Bann, so weit man zuzwingen oder gebieten, vnd zuverbietenhat. Vide Magnif. Dn. Magerum, tr. de Advocatiâ Armata, cap. 3. nu. 248. et seq. multis. et me. tr. de natur. populor. fol. 55. et seq.

Estienne Pasquier. tr. des recherches. lib. 2. c. 13. fol. 208. et lib. 7. c. 34. Ban publicum esse ait. Hincque a ban. donner. q. donner a ban. pro derelicto habere.

Galli, adhuc hodie, Ban usurpant, pro ea [orig: eâ] proclamatione, quae fit per praeconem. Itali bando dicunt, et pro edicto usurpant. Nicod. et Crussca, in Dictionar. Sic Bans, sunt denuntiationes coniugii futuri, das verkünden.

Forbannitus, verbannet, sive foras bannitus, dem das Land verbotten ist. Leg. Ripuar. tit. 89. §. 1. Si quis hominem, qui forbannitus est, in domum recipere praesumpserit, si Ripuarius est, LX. solid. persolvat. etc.

Ita Lazius de orig. Viennae lib. 2. c. 3. putat; Viennam, olim Vendobonnam aut Vindebonnam fuisse nominatam, quasi der Vendorum (populi ita dicti) Gebiett vnnd Bann. Ratisbonam, quasi Rhaetobonnam, Praetorium Rhaetorum.

Sic et frequens est antiquitatis mediae Scriptoribus, Bannum usurpare pro Straff, Lehman. in der Speyrischen Chronic. fol. 188. Wann nemblich etwas bey einer Straffgeborten ist.

Heribannus, Heerban, bannus in hostem, seu vocatio ad castra vel exercitum, Lehman, fol. 189. mulcta non ambulantis in exercitum; Constit. Carol. utharibannum, aut aliquod collectum pro exercitali causa [orig: causâ] Comites de liberis hominibus recipere, aut inquirere non praesumant, excepto, si de Palatio nostro, aut filii nostri missus veniat, qui illum haribannum requirat. vid. Bignon. in notis ad Marculphi Monachi Formular. fol. 543. add. Disp. Hackclman. u. item vitam S. Huberti, ubi plura de banno habentur.

Vitus Amerpachius Haribannum compositum esse dicit a banno, et heere, id est, exercitu (Saxones hare dicunt) quod ea pecunia propric conferatur ad militiam, sive ut tributum, sive ut mulcta.

Leg. Longob. lib. 3. sol. 70. De Heribannis volumus, ut missi hoc modo exactare fideliter debeant, absque ullarum personarum gratia [orig: gratiâ] vel blanditia [orig: blanditiâ], sine terrore, secundum nostram iussionem.

Leges Franc. lib. 4. cap. 71. Quicumque liber homo in hostem bannitus fuerit, et venire cotempserit, plenum heribannum, id est, solid. LX. persolvat, aut si non habuerit, unde illam summam persolvat, semetipsum pro Vadio in sernitium Principis tradat, donec per tempora bannis sit solutus. Et qui propter heribannum se in servitium tradidit, si moriatur, heredes de ipso banno obnoxii non fiant.

Goropio Heer est communis, unde Heerstraß, viapublica: quin et Herculem, quasi communem testiculam adpellari putat. Et ita esset Heribannum, ein Allgemain Auffbott. Et inde diceretur Heer, exercitus: communis expeditio, Heerzug.

7. Bann, Kayserliche Aacht.

Bannum Imperii, est iudicialis censura, qua violatoribus pacis publicae, aqua et igni interdicitur, ita ut a nemine in Clientelam, fidem et amicitiam recipi, tam vero in rebus, quam in Persona ab omnibus impune offendi queant, Cammerg. Ordnung, part. 2. lib. 9. qua de re duob. libris singulatim Dn. Gailius agit.

ADDITIO.

Neque libertatem, neque Civitatem invitus quisquam amittere Iure quiritum poterat, quemadmodum a maioribus constitutum Cicero in orat. pro Balbo, pro A. Caeeinna, item pro domos sua scribit. Eodem iure Civi Rom. Spiritus eripi, vitaque adimi non poterat, quod elegantissime in Coniurat. Catil. Caesar apud Salustium persequitur. Atque ita nec Civitate extrudi, nec ultimo supplicio affici noxii Cives poterant. Quorum tamen impunita peccata non relinqui, cum disciplinae publicae vigor postularet, inventa est ratio, qua Civitate, salvis maiorum Constitutionibus pellerentur: Nimirum aqua et igni sontibus interdici institutum est, ut his subsidiis, quibus vita humana continetur, destituti, in alias terras migrare, seque in aliam Civitatem conferre cogerentur, in quam recepti, Romanam amittebant: quod duorum Civitatum eos esse Cives, aeque Romanorum instituta, Legesque non paterentur. Hoc ergo Consilio duobus illis elementis, sine quibus vita foveri non potest, interdicebantur: quae proinde Nuptiis quoque adhibita. Quorum utrumque Ovid. lib. 4. Fastor. duobus his versibus complexus est.

An quod in his vitae causa est, haec perdidit exui,
His nova fit eoniux, haec duo magna putant?

Vid. Barnab. Brisson, lib. 3. Selectar. aniqu. cap. 5. ubi addit, hanc poenam antiquis Legibus, nulla exilii mentione facta [orig: factâ] fuisse irrogatam, mansisse que eius usum ad Imperatorum usque tempora, quibus primum reorum in Insulas deportatio in Remp. invecta, et ne iuris antiqui vincula aperte revelli viderentur, in locum aquae et ignis interdictionis suffecta est, ut vetusti moris umbra retenta [orig: retentâ], qui deportarentur, sic haberentur quasi aqua [orig: aquâ] et igni interdicti essent.

Ac qui ita damnatos celassent, recepissent, tenuissent, Lege Iulia de vi tenebantur.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

Variis vero modis, Imperatores Constitutionibus suis loquuntur de Imperiali banno:

Fridericus II. in Constit. de stat. et consuet. contr. libert. Eccles. Banno inquit, mille marcarum. Unde satis apparet, etiam Bannum de poena pecuniaria posse intelligi.

Idem Fridericus paulo inferius, de duriore banni poena loquens: Quod si per annum inquit, huius nostrae constitutionis inventi fuerint contemptores: bona eorum per totum nostrum Imperium mandamus impune ab omnibus occupari. Salvis nihilominus aliis poenis, contra tales in generali. Concilio promulgatis.

Alciatus inparergis, existimat, Bannum dici ab annali Graecorum relegatione, quae a\penau/lis1mo/st vocabatur, quasi abannatio, hoc est, relegatio unius anni. Sed certe ea vox a ratione huius vocabuli, longe distat. Et dubio omni caret, quin (ut num. praeced. est dictum) pura puta sit vox Germanica Bannum.

Postquam poenae capitales introductae fuerunt: cessabat aquae et ignis interdictio, cuius in locum successit deportatio. Et sublata [orig: sublatâ] deportatione, cum Provinciarum numerus sub Imperio Romano in angustum redigeretur: perventum est ad proscriptionem, quae dicitur Bannum, seu Excommunicatio Imperialis.

Etii, qui banno mancipantur ob delictum, so geächtert vnd verfestet werden, de pace in guerram incidunt, corpus et vita in sacrum abeunt, non secus ac avis in aere, impuneque a Bannientis Iurisdictioni subiectis, interimi queunt, occisorque delictum nullum admittere censetur. Andr. Knichen. in encyclop. cap. 12. num. 4. Coler. decis. 108. num. 2 et 57. et seq. ubi, quomodo ad superius deveniatur Bannum, Aberacht, traditur.

Hincque quaeritur: an salva conscientia, bannitus a qulibet occidi possit: et an is aggressus, se defendere queat? vid. mc. in com adl. 3. de Inst. et iure. qu. 7. Borell. de Magistr. 3. c. 6. ubi an leges facere liceat, ut bannitus occidatur. Adde de Bannitis Tuschum lit. B. late Philip. Paschalis. de patr. potest. part. 4. cap. 3. Peregrinus deiure Fisci. 3. tit. de bannitis. et lib. 5. tit. 2. ubi quid recuperent restituti.

Ac an Banniti contrahere possint, vid. Knippschilt. d. contract. exercitat. 1 qu. 23. add. Hermann. Stam. in tract. de seruitut. personal. lib. 1. cap. 3. ubi multa de bannitis habet. Disp. Ba sileens. tom. 2. thes. 4. et seqq. item eod. tom. 2. disp. de securit. thes. 116. et seqq. ubi etiam, an banniti appellare queant.

ADDITIO.

Quaeritur, an quis ita privilegiari possit, ut bannitos, Aechter vnd Aberächter suscipere et manutenere queat? Et quin Imperator tale Privilegium uni vel alteri Statui concedere possit, est extra dubium. Sic ex speciali Privilegio Comitibus a Leyningen concessum est, proscriptos et bannitos in suis ditionibus ac terris manutenere, suscipere ac fovere; ita tamen, ut siquis iure contra tales bannitos experiri, eosque con venire velit, dicti Comites coram se causam examinent, et iudicialiter procedant, iustitiamque debito modo exerceant et administrent. Quaest. Controv. seu Preiudic. Cameral. in tom. 6. Symphor. Gilmann. m. f. 103. num. 11.

Sic etiam Memmingenses Bannitos, Aechter vnnd Aberächter, vigore privilegii Caesarei de Ann. 1471. (quod in d. Praeiudic. Cameralib. fol. 147. exhibetur) recipere possunt, modo iustitiam administrent, si tales banniti conveniantur.

De Privilegio Caroli IV. Civibus Francofortensibus dato, daß nemblich kein Burger zu Franckfurt gemeiniglich oder besonder, von einem Römischen Kayser vnd König, oder sonsten von jemand nicht geachtet, vnd das solch ihre Freyheit steht vnd ewiglichen bleiben, auch auff den fall etwas darwider gehandlet, vnd erkandt, oder einige Achtserklärung erfolgen wurde, daß solches kein Krafft noch Macht haben solle, etc. vid. omnino Pii Felicis Caesaris rechtliche deduction, Bedenckung vnd Antwort auff die Frag, ob bey dem eingerissenen Vnwesen in deß H. Reichsstatr Franckfort, die Redlinsführer vnnd Vhranhäber desselben, vermög habend Kays. vnd Königl. Privtlegien, vor der Kayserl. vnd deß H. Reichs Acht vnd andern Bestraffungen befreyet seyen? gedruckt zu Höchst Anno 1615. in 4. ubi multis in medium allatis rationibus et refutatis argumentis contrariis, concludit, daß gestalten Sachen vnnd all deren Vmbständen nach, Kays. Mayest. bey dem eingerissenen Vnwesen vnd Rebellion die cognition allein gebühre, vnd man derohalben wider die ergangene Achtserklärung sich in keinen weeg zusetzen, noch der erklärten Aechter in dem geringsten anzunehmmen, sonddern vil mehr eintzig vnd allein dahin zu trachten habe, welcher gestalt mit allgemeiner Burgerlichen vereinigung, vnd sonderlich durch Vorbitt der Gehorsamen, bey Ihrer Kays. Mayest. die Burgerschafft wider außgesöhnt, vnd in allergnädigsten Kays. Hulden, Gnad, Schutz vnd Schirm erhalten, auch die confirmatio privilegiorum darauff erlangt vnd zuwegen gebracht werden möge.] Ioh. Iac. Speid. V. I L.

Et cumprimum haec novissima proscriptionis poena introduceretur: observata fuit differentia inter Censuram et Bannum, hoc modo: Censura Imperialis, die Kayserliche Acht, intra annum habebat hanc appellationem. Quia Imperium censet, utrum in eam sit declarandus an non. Nostra enim lingua achten, est iudicare, existimare, reputare. Adimebat autem securitatem et Pacem, publicatis personis et rebus ubique. Bannum vero die Bann, id efficiebat, ut sic bannitus apprechendi quidem posset in quolibet iudicio, sed non passim occidi. Post annum vero, ista censura et proscriptio iterabatur, confirmata gravioribus poenis. Inde dicta est die Aberacht, quasi aggravatio excommunicationis, et Censurae Imperialis. Quemadmodum enim excommunicatio Ecclesiastica minor, est Censura; Anathema maior: ita proscriptio Civilis, levior est et gravior. Proscriptio autem dicitur damnatio a scribendi ceremonia, quam Ulpianus explicat, de privata [orig: privatâ] interdictione loquens in l. sed et si Pupillus. §. proscribere. ff. de Inst. act. Unde dicimus latine, proscribere in exilium, pro relegare, proscribere ad Censuram, pro publicare Personam et bona: quoniam nomina condemnatorum claris literis, ante locum frequentiorem solent scribi, et declarari in eam poenam. De origine der Banditen zu Venedig, vid. Wilhelm. Possard. de Magistrat: Atheniens. cap. 10. ad fin. fol. 485.

Relegationis tum perpetuae, tum temporariae usum observant recte Civitates, quae habent merum et mixtum Imperium, vel diuturnis moribus vel speciali indulto. Cur enim non profligarent illos, quos Rei publ. suae vident inutiles et perniciosos fore? Interdum etiam damnant Cives incolas, ne, de domo sua [orig: suâ] procedant, iuxta l. ult. ff. de interdict. et releg.

Principes quoque nostri Germaniae, quottidie utuntur relegatione et interdictione, Verfestung, Vnderacht. Et non subsecuta [orig: subsecutâ] vitae emendatione, merum habens imperium, hominem facinorosum recta extra suam Provinciam relegaro potest: Thur jhm das Gebiet vnd Landrs verweisen. Bidembach. quaest. 7. vers. non subsequuta.

Sed Banno Imperiali, non potest aliquis ab inferiori notari. Modest. Pistor. quaest. 26. Et in multis differt bannum inferioris ab eo, quod infertur ab

Nihilque frequentius est, quam ut Rotwilae, vnd in den Landtgerichten, banno aliqui notentur, Et quidem inn dem Schwäbischen Landtgericht, sub hacce [orig: hâcce] forma [orig: formâ].

Ich N. N. der Rechten Doctor, etc. Deß Allerdurchleuchtigsten, Großmächtigsten Fürsten vnd Herren, Herren N. erwöhlten Römischen Käysers, zu allen Zeiten, Mehrer deß Reichs, in Germanien zu Hungern vnnd Böheim, etc. König, vnd deß Hochwürdigsten vnd Durchleuchtigsten Fürsten vnd Herren, N. Ertzhertzogen zu Oesterreich, vnnd Fürsten zu Schwaben, etc. Meiner Allergnädigsten vnd gnädig sten Herren, respective Rath vnd Freylandtrichter in Obern vnnd Nidern Schwaben, auff Leuthkircher Heyd, vnd in der Gebürs, etc. Von Gewalt vnd Gnaden Ihrer Römischen Käyserlichen Mayestät, vnd Fürstlichen Durchleuchtigkeiten, etc. Thue kunde den Ehrwürdigen vnd Geistlichen, Wolgebornem Edlen, Gestrengen, Fürsichtigen, Ehrsamen vnd Weisen, allen vnd jeden Praelaten, Graven, Freyherrn, Rittern, vnnd vom Adel, Schultheissen, Vögten, Burgermeistern, Räthem, Richtern vnnd Gemeinden, so in deß Landgerichts Gezirck gehörig vnd gesessen seyndt, daß vor offnem verbanntem Landtgericht, als, daß zu verschiner Zeit, nemblich den N. In deß heyligen Reichs Statt N. an offner freyer Kayserlichen Reichsstraß besessen worden ist N. N. wider N. N. so ferr geklagt, daß er jhne mit Vrtheil vnnd rechtem Gericht in die Aacht gebracht hat, Er auch noch heut zum Tag, inn deß Landtgerichts geschworen Aachtbüch, für ein offnen Aechter verschribensteht: das sag ich bey meinem Ayd, den ich Hochgemelten meinen Allergnädigisten vnd Gnädigsten Heren, etc. geschworen hab. Demnach auff deßselben N. N. frenentlich veracht deß Rechtens, vnd deß Klägers weiter anrüffen, auch von Hochgedachter Römischer Kayserlicher Mayestät, vnnd Fürstlicher Durchleüchtigkeit, etc. Gewalte, Gebeut ich euch allen, vnd ewer jedem insonders, daß jhr den vorgemelten verschribnen Aechter, in den Gerichten, Gebieten, Zwingen vnnd Pännen, bey Euch nicht enthaltet, hauset vnnd hofet, jhme auch weder Essen noch Trincken gebet, mahlet noch bachet, noch sonsten gemainglich kein andere Gemainsame mit ihrem habet. Wann thäten jhr das hiervber, vnnd käme es von euch zu Klag, es wurde darumb zu Euch gericht nach Landgerichts Recht. Geben mit Vrtheil, vnd deß Landtgericht zu Ruck auffgetrucktem Insigel besiglet, etc.

De Banno vero von der Aacht, ob contumaciam, vide die Schwäbisch Landtgerichts Ordnung. part. 2. titul, 8. etc Wie man auß der Rothweilischem Acht Komme, vid. Rothw. Hoffgerichts Ordnung. pag. 3. tit. 15. §. Nachdem aber, sed non sine consensu partis, aber wann einer einem zuvil zumutet, steher es zu, Ritterlicher moderation, etc.

Magni autem momenti quaestio est: an Imperator absque communi Procerum consensu, possit Statum Imperii banno notare? vid. Georg, Euerhard. fol. 2. Consil. 17. et me tr. de Statu mixto. fol. 217.

Id que disputatum fuit, nec adhuc lis ea sopita videtur, in proscriptione Friderici Palatini. Certe si periculum sit in mora, si Imperium factionibus sit divisum; non improbabiliter hic affirmative respondetur. vid Iustitiam Caesareo Imperialem, etc. De transactione cum perduelle, vide Consil. Argentoratens. vol. 2. Consil. 1.

8. Baner, Fahn.

Fanon, Fahn, pro linteolo, a panno, vid. Lindebrog. in Glossar. verbo Fano. Sed probabilius est, a Banno dici Baner, vel Banier vid. me. de nat. populor. fol. 56. Dann man einem zum Fahnen gebietet.

Banus, Praeses Regius, in Regnis Hungariae Regi adiunctus, qui vexillo alios omnes praeit.

Notavit Cael. Rhodingin. antiq. libr. 15. cap. 17. Bandophorum dici eum, qui Ducis gerit signum.

Novi quoque Graeci ba\ndon, pro vexillo utuntur. Meurs. in Glossar. Et etiam Procopius Bandum dicit, Romanis esse militare signum. Banderium, cohors 400. Militum: Gallice Bande de gens de guerre: Nobis ein Fählein Landts, knecht.

ADDITIO.

Lubet hic [orig: hîc] annotare, quae de Vexillis et insigniis Veterum Francorum refert Caspar. a Lerchin Discurs. de Ordine Equestri Germanic. p. 1. fol. 35. das Fränckisch Volck, inquit, hat von seinem vrsprung vnnd erster Militia hero, ein gemein Zaichen oder Banner geführt, so Weißfarb war, darinnen drey rohter Frösch gemahlt, dieweil sie ex schitia vnnd plaudibus gleichsaamb jhres Volcks vermehrung vnnd erste residenz hergebracht: Aber vnder König Hilderico newe Feldtfahnen oder Wapen, mit Zaichen eines Lowens angefangen. Diser Löw, war das vorder halbe thail mit außgestrecktem Füessen gegen dem Haupt, in einem blawen Feldt vnnd auffgesperuen Rachen, das vnder theil in gestalt einer Schlangen, mit welchem sie ein Adlers Haupt vmbwunden, im gelben oder guldenen Feldt: Welches Fahnens bedeutung war, dieweil die Römer den Adler führten, so wolten die Francken durch den Löwen jhre Stärck, vnnd durch die Schlang jhre weiß: oder Kluegheit andeuten, wie Sie dann deß Gemüts waren, die Römer mit der zeit zu vberwinden, vnd jhres drangs sich zu entledigen. Disen Fahnen oder Wapen, melden etliche Historici biß auf Clodovaeum oder Ludovicum den Christlichen Fränkischen König, welcher hernach drey blawe Lilien zuführen angefangen, im Krieg: vnd Fridens gebrauch, gehabt haben sollen. Vnd als durch bemelten Ludovicum den Ersten, in zwey theil der Francken Reich gethailt war, ist das Bander mit den Lilten den Frantzosen bliben, hergegen die Orientaitsche Francken in Teuschlandt, den Löwen mit dem Schlangenschwantz behalten, biß die Hertzogen auß Francken die rohte Flammen Im wetssen Feldt vom Kayser, sambt den Hertzoglichen Fahnen bekommen. Datumb endtlich pro mutatione temporum, rerum et statuum, als das Röm. Reich an die Fränckische Teütsche Kayser kommen, haben Sie das alte Fränckische Wappen sincken lassen, vnd den Reichs Römischen Adler, in Fahnen vnd Wappen gebraucht, etc.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

Sanc in omni re seria [orig: seriâ], et publica [orig: publicâ], Germanicae nationes, Vexilli caeremoniam adhibebant. Et etiam apud Germanos, aeque ac longobardos, ad significandam poenalis iudicii potestatem, in eiusque exsequutione vexilla adhibebantur. Inde Banerherr, qui criminale iudicium habet, et Fahnen Lehen, quibus eadem suprema potestas est adnexa.

9. Banckherottierer, Falliten.

Banccaeruptores, Galli vocant Banqueroutiers, qui fant banqueroute; qui rompent la banque, id est, qui rumpunt bancam, Itali Falliti, nos Banckherortierer, quasi banco seu banccaerupti rer: die Schulden halben außreissen. Qui et in latioribus Iuris nostri voluminibus, dicuntur foro cedere. l. si hominem. 7. §. quoties. 2. ff. deposit. An autem cessio bonorum notet quem infamia [orig: infamiâ], vid. Concium. subcisivar. lib. 2. cap. 18. de qua cessione multa habet Wilhelm. Anton. in tract. de Quinquennal. Literis. etc. m. fol. 491. adde lib. 7. Decretal. fol. 250.

Sed de his vide Dan. Sauterii praxin Banccaeruptorum et eiusdem Mastygem Fallitorum. Habet et disputationem Dn. Arumae. de debitorib. non solvendo factis, tom. 3. discurs. 4. fol. 143. et add. Lather. de censib. lib. 3. cap. 15. Tuschum lit. D. conclus. 105 etc. Mc de vita et morte. fol. 24.

ADDITIO.

Notandum hic [orig: hîc], quod in Regno Castellae, Per leg. ordinamenti 2. lit. 19. mercatores falliti, qui fidem fragunt, famosi et publici latrones dicantur. Et lex 1. eiusd. ordinam. contra Mercatores sugientes cum rebus alienis idem statuit, Lex item. fin. tit. 8. lib. 5. ordin. disponit, quod Mercatores fugientes cum bonis a Civitatibus, in quibus artem suam exercent, conferentes se in Fortalicia et Ecclesias, eum intentione fraudandi, et ne conveniantur, dicantur raptores publici, et afficiantur poenis, de quibus ibi Ioan. Matienco in l. 2. lib. 5. tit. 19. n. 1. dicit, in ea lege non solum comprehendi eos mercatores, qui cum sint solvendo, consulto fugiunt, et se decoxisse fingunt, ut sic creditores ad pactiones iniustas trahant, qui proprie non sunt decoctores, cum sint solvendo personamque cum mercibus occultant, vel bona duntaxat, hos praedones appellat publicos. vid. Ioseph. de Sesse. vol. 1. decis. Aragon. decis. 102. ubi quaestionem hane: quando Mercator fallitus dicatur famosus latro, et ut talis sit puniendus? late cractat, et num. 10. tradit, licet alias praesumatur contra debitores fallitos

et decoctos; tamen quod debeat probati per creditores ad poenas Legum istarum Municipalium, cum sint adeo graves, nec sufficiat praesumptio Legalis, etc.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

10. Bänckh, Banckhner.

Scabinatus et Scabini a, scamno sunt quasi dicti die Banckhner, Winther. in suo Assessor. part. 1. cap. 3. nu. 15. ubi inquit, non omittendum, quod in Curia nostra Aulica (id est, in dem Fürstl. Würtembergischen Hoffgericht zu Tübingen) tres habentur Banccae. (1) Der Edlen Banck, continens Iudices et quaturo Assessores Nobiles. (2) Der Gelehrten Banck, continens quinque Doctores. (3) Der Landtschafft Banck, continenstres Personas a Municipiis repraesentatas, reliquos enim Princeps legit: atqueita totum Collegium una [orig: unâ] cum Secretario quatuordecim personis constat. vid. supra Assessores.

Sic et in Comitiis, duo scamna occupant Civitates Imperiales, der Reihnisch vnd Schwäbisch.

11. Bannung in Zehenden.

Ad emendationem ante actae vitae, Confinatio, die Bannung in Zehenden, aliquando adhibetur. Wann man einem gebiet, daß er nicht auß dem Territorio seiner Statt, oder Dorff sich begeben darff: quae merum imperium arguit. Iacob. de S. Georg. de feud. v. cum mero. bidenbach. in qq. Nobil. q. 7. v. ad emendationem.

Sane moribus apud nos est receptum, daß mandene, so in dem Landt nichts tauget, deßselbigen verweiset, auch etwan vber den Rhein oder Thonaw schwören last. vid. me, de iure rer. fol 275. et in delibat. ad lib. 1. ff. quaest. 45. Jenige aber, so Weib vnd Kinder haben, auch bey welchen noch ein gute Hoffnung einer besserung, thut man in den Zehenden bannen.

12. Banwarth.

Nostratibus Bannwarth, est territorii custos. Dn. Martin. Mager. de advas. armatae cap. 3. num. 268. vulgo Schütz.

13. Bapst.

Papae nomen (a quo nostrum detortum est, ac etiam Pfaff) olim commune fuit omnibus Episcopis, vid. Bignon. in not. ad Marculph. Formular. f. 418. imo et penes Graecos, interdum contigit fuisse proprium alicuius Viri, estque eius nominis memoria insignis Martyris Lycaonis in Menol. et Martyrolog. 16. Martii. Agit etiam de nomine Papae pluribus Baronius in Annal. A. C. 165. num. 4. etc. qui ait, germanam esse eius interpretationem a Graeco pa/pas2, id est, Pater eoque sensu transiisse in nomen dignitatis, ut Clerici venerandi ita appellarentur, postea caepisse esse peculiare Episcoporum, licet peculiarius tribui consueverit Pontifici Romano, usque dum Gregorius VII. Concilio romaehabito An. 1075. inter alia statuerit, ut Papae nomen unicum esset in toto Christiano orbe, nec liceret alicui, se ipsum vel alium ea [orig: eâ] nuncupatione insignire.

De electione Pontificis. vid. discurs. del' estat de Rome fol. 87 et seqq. et meum tr. de success. et electione Regia [orig: Regiâ]. fol. 178. Olim eam potestatem sibi Caesares adscripserunt. Et etiam Graeci Impp. electionis Pontificiae confirmationem sibi asserebant, Bellarmin. 2. de Pontif. cap. 17. fol. 254. Post ad Clerum Ecclesiae Romanae, populumque pervenit, Bellarmin. ibi fol. 253. et fol. seq. et adhuc Ethnicis dominantibus Impp. vix sine turbis fiebat: ut alicubi notat Ammianus et symmachus, in Epistol. fol. 305. ac seqq. Sed optime perfici a Cardinalibus probat Bellarminus de Cler. 1. cap. 9. et seq. Ubi si omnes Cardinales morerentur disquirit. quis ineorum succederet locum? Veramque et Sanctam electionem describit Suso in novem rupibus fol. 367. ubi etiam de Cardinalibus agit.

De Pontificis, item Papae etymo, vid. quoque Speckhan. cent. 2. class. 1. quaest. 19. Isque an sit maior, et supra Imper. vide Peregrin. de iure Fisci. libr. 1. tit. de iis qui Iura Fiscal. et me de Maiest. fol. 18. etc. Bignon. in not. ad Marculph. Monachi Formul.

fol. 553. ubi dicit, quod Pontifex sumatur pro potestate faciendi, sive potenter faciendi. adde Long. in Breviar. Chronologie. fol. 316. Lael. Bisciol. horar subseeivar. 8. cap. 10. Martin. in Lexic. Philologic. verb. Papae. Herald. ad Tertullian. 1. digress. cap. 20. Bellarmin. 2. de Pontific. cap. 31. Lancellot. in Templ. omn. Iudic. fol. 532. etc. Ac de voce et titulis Papae vid Rinthelin. in Iurista Romano Cathlic. cap. 20. et seqq. Ac de Pontifici bus multa habet Zamueriensis in speculo lib. 2. a princ. Chotrier. vol. 2. d. exempt. in Eccles. fol. 4. Gilbert. Regi. 2. cen. c. 28. Rinthel. d. tract. cap. 13. et seqq. De Iure saeculari Rom. Pontificum scripsit M. Anton. Marcellus. An Ponti faex possit reprehendere vel excommunicare Reges? Long. in Breviar. fol. 314. An Pontifex contralus divinum dispensare possit, Mart. in tract. de Iurisdict. part. 4. centur. 3. cas. 64.

Cur Pontificibus oblata Regna, Baron. Ann. Ch. 1075. n. 6. De Pontificum item Origine, Iure etc. v Matth. Stephan. lib. 2. institut Iur, Canon. fol. 283. Bzov. de Tem. poral. Ecclesia Monarchia. De controversia inter Impp. et Pontifices, praesertim sub Henrico IV. Serrar. rer. Moguntiac. fol. 788. etc. de Iuris dictione Pontificis in Germaniae. Principes, Consil. Marpurg. 48. vol. 4. De conclavi et Pontificis electione, Maiol. in dieb. Canicular. 2. colloqu. 6. a princ. f. 772 De Primatu Constantinopolitano, Ioh. Iacob. Gretser. in Apolog. pro Gregor 7. cap. 3. ubi vides, quod politicum plane sit, quod urgent Graeci et Henriciani die die Kirchen dem Imperio wollen vnderwerffen: quod est omnium haereticorum proprium.

Non est hoc loco vel decus vel dedecus illud praetermittendum, quod in Moguntiam, unde Papissa olim exorta sit, conferunt nonnulli, praesertim Novatores, et omnium velut nomine ac enthusi asmo, Michael Stifel. lib. d. Numer. Danielis et Apocalyps. Sed ullam unquam eiusmodi Mulierem aut Moguntiae aut Romae fuisse, prorsus negatur, meraque est et rancida fabula, prout perspicue infinitis argumentis demonstrat Serrat. rer. Moguntiac. lib. 1. cap. 41. et seq. quem vidisse non paenitebit.

An Christus ut homo, sit Dominus Mundi, vid. Molinam de Iust. et Iur. tr. 2. disput. 28. qui idem disp. seq. inquirit, de Pontificis in saecularibus potestate. Ac quae eius fuerint partes, in transferendo Imperio ad Germanos, consule Gewoldum, de septemviratu c. 8.

Quamplurimi invehunt in Pontifices Romanos, satis acerbe. Quos ego neutiquam sequor: hocque solum hic [orig: hîc] addo; quod puritatem Fidei in articulo de SS. Trinitate, iugiter conservärint. Baron. An. Chrsti 263. ad fin. et monui etiam ego tract. de Maiest. fol. 24. Ac Orthodoxiam defenderint contra Arianorum furores; ad eosque S. Athanasius confugerit. Sic et in Nestorii causa Romanus Pontifex veritatem et S. Cyrillum defendit, Wegelin. Augustan. in not. ad Cyrill. f. 192. Pontifex item Germaniam per Legatos convertit. Pac. Compos. f. 138.

14. Barbarisch, Barbari.

Vid. Lexic. Philolog. Martini lit. b. Drus. 1. Haebraic. quaest. cap. 17. item 2. cap. 12. Voces exotic. Nov. Testament. Fol. m. 390. I. B. Gramayc. in Africa illustratae lib. 1. cap. 3. fol. m. 15. ubi inter alia sequentia habet: Scriptores Africani, referente Marmelio ex Ibni Alraquique Arabes Regioni nomen Ber imposuisse dicunt, unde Incolae Berbereri nomen retinuisse. Ioanne Leone autem, Iphricum ab Assyriis pulsum consulto Oraculo responsum, accepisse in Ber, quod eorum lingua desertum sonat fugiendum, inde regioni, quam occuparit, nomen haesisse. Afrosque cum linguam Arabum non intelligerent, modumque pronuntiandi murmuri quam voci articulatae similiorem. (quod etiam Barbar vocant) dicerent, nomen aut imposuisse, aut impositum servasse. Etiam causa propagati tam late huius nominis a Romanis forsan advenit, qui Africam minorem ac Provinciam Carthaginensem sui Iuris factam excolentes, quod extra eam erat incultum, vagum et incivile, Barbarum vocarint, quo factum sit, ut tota littoralis Africa, et ipsa Carthaginensis id nomen induerit, etc.

ADDITIO.

ut populi atque homines quidam Barbari appellarentur, et quis appellationis istius usus exstiterit, declarat; ac Barbarum ab initio per nominis fictionem sic appellatum, qui difficulter et dure, aspereque loqueretur, et ita, cum omnes, qui crassiore essent lingua [orig: linguâ], sic Barbari dicerentur, aliarum gentium visae sunt eiusmodi Linguae, quae videlicet non essent Graecorum. Itaque primum iniuriae et contumeliae gratia [orig: gratiâ] Barbari dicti, postea vero Graeci, natio paulo arrogantior, et nimium sibi placens, eam vocem usurparunt, postea ut gentili communi appellatione distinguentes a Graecis. Quamobrem omnes in universum gentes Barbari vocabantur, exceptis Graecis, hoc si bi gens ista ceterarum despicientissima arrogavit, non ab alia ipsi tributum est. vid. Lael. Bisciol. horar. subersivar. lib. 1. cap. 21. ubi late qui Barbari olim nominati, et nunc sint appellandi? docet.

Sunt quidam qui statuunt, bisariam dividi Barbarum, vel secundum quid, qui scilicet extraneus est, quoad aliquem; qua ratione Italis Barbarus diceretur Hispanus. contra Hispanis Italus: vel simpliciter, qui scil. est extraneus a communitate hominum, quatenus ratione non regitur: Quare Barbari proprie [orig: propriê] dicorentur, qui nullo rationis imperio, nullo Legis praescripto vivunt, quales eos existimare possumus, qui in Brasilia vitam ritu ferino traducunt, et id genus plurimos in utraque India. Itaque Barbari nomen in eos transferimus, qui sunt feris, et ab hominis natura alienis moribus, etc.] 10. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

15. Bargegelt.

Consuetudo maritima, quae ex naufragio afflictorum bona rapit, omni ratione caret: quia lites movet ei, cui Deus ipse lites maritimas movit.

Quaestus naufragio petitur, corpusque profundo,
Immissum pariter quam praeda exquiritur ipsa.

Parthen. Litigios. lib. 1. cap. 13. num. 5. Gail. 1. obs. 18. num.. 1. arg. §. fin. inst. de rer. div. Cum afflictis non sit addenda afflictio. l. tandem C. de episc. aud. Gail. d. obs. n. 5. Unde laudabiliter quibusdam in Proninciis receptum est, ut soluto pretio, quod vocant das Baargegelt, omnia libera dimittantur, Parthen Litig. d. nu. 5. in fin. Lather. de cens. 2. c. 11. n. 39. etc.

Vocatur alibi das Fahrrecht, Gallis le droict. des naufrages. vid. me. de Maiestat. fol. 177. Item Stranden, Grundruhr. v. infra verb. Grundrhurrecht. Zieriz. ad art. criminal. Carol. 5. 218. Et talis consuetudo. in auth. navigia. C. de furt. et d. art. Ordin. criminalis Caroli V. prohibita invenitur. Ac in Camera [orig: Camerâ] Imperiali, mandata sine clausula contra eam decerni solent. Gail. 1. obs. 18.

16. Bastardt, Banckart.

Hoc nomine vulgo pro omnibus illegitime [orig: illegitimê] natis utimur, cuiuscumque generis, tametsi Acurius. in Gloss. rubr. de concub. et l. fin. C. de natur. lib. et Decius. consil. 433. num. 14. de naturalibus tantum id videantur accepisse. Sed communis usus loquendi in contrarium est, vulgariquesermone omnes non legitime ortos, solemus Bastardos nuncupare. Praepos. adc. venerabili. qui fil. sint legit. col. 7. Annaeus Robertus. rer. iudicat. libr. 2. cap. 14.

Vocabulum hoc desumptum videtur nonnullis a Graeco *basa\ris2, quod praeter Bacchae si gnificationem, etiam pro meretrice et muliere prostituta [orig: prostitutâ] capitur: quasi illegitime filii ut plurium ex meretricio complexu oriantur. Gabriel. Palaeotus, de spuriis. ca. 18. num. 3.

Vel potius ein Bastart descendit vom Bast, ut habet Schaereus in der Sprach-Schulf. 168. wie auch etliche Wein also gehaissen werden, Lemnius. lib. 2. cap. 34. Nemblich, wann ein frembde vngehörige Arth zu der andern kommet, vnd in der inwendigen safftigen Rinden oder Bast beklaibet, vnnd bewächßt, gleich als in jhrem aignen Scamm vnd Art, wie sonst von den Proffreisern. Virgilius sagt; 2. orig.

Vel Bastart sunt eingepfriembre Sprossen, so nicht für sich selbst wachsen, qui in sititii sunt in familia, non agnati.

Ad hos bastardos nobilitas paterna non transmittitur. l. non legitima. ff. de stat. hom. l. liberos ff. de Senator. Tiraquell. de nobil. cap. 15. num. 20. Cum non sint de domo vel familia nobilium. Illi etenim solummodo de domo vel familia continentur, qui sunt de eadem [orig: eâdem] agnatione. l. pronuntiatio. §. familiae ff. de V. S.

Bastardi autem non sunt deparentela, Ricius. decis. Ecclesiast. tit. Ius Patronatus.

decis. 203. nec habent agnationem. §. vul.go inst. de success. cognat. vide Bart. in l. fin. num. 1. C. dt V. Sign. Guid. Papae decis. 580. Palaeot. de spur. cap. 61. et est text. in c. si gens Anglorum. 56. dist. ubi dicitur, quod non sint hominibus honorabiles nec Deo amabiles, et tales illegitime nati censentur in fames infamia [orig: infamiâ] facti. vid. Nic. Nolis in tract de transmiss. cas. 29. num. 33. et seqq. Licet dissentiant multi. vid. Hart. Pistor. 1. quaest. 30. Heig. 1. quaest. 21. Thoming. decis. 48. Me in Delibatis. ad lib. 3. ff. qu. 9. fol. 273.

Multo minus succedunt in principatibus vel Regnis. vid. me. tr. de success. Regia. fol. 115. item Roener. animadvers. practic. cap. 17. Florez Diez de Mena. qu. 16. ac Carolus M. Legem tulit. ne in Regno succedant, Histor. Aquisgran. fol. 35. Imo et alibi defunctorum illegitimorum hereditates publicantur, et ex consuetudine vel privilegio singulari ad Fiscum devoluuntur vid. Hermann. Lather. in tract. de censu. lib. 2. cap. 8. n. 17. item Gosso. ad consuetud. Atrebatens. f. 92. scil. si mater, vel ex materna linea coniuncti non succedunt, Peregrin. in tract. de iure Fisci.

Utrum autem Bastardi pro infamibus habeantur, et heredes institui queant? vid. Beatum. in decis. Saxon. tom. 3. de testament. p. 2. fol. 827. Item an Spurii in Civitate ferendi, Martin. centur. 9. disputat. 2. thes. ult. quod pertinet ad Quaestionem, wa die Panckart Burger seyen, de qua exstat tractat. singular. ob sie in den Zünfften zuleyden.

Bastardi vel spurii licet in terdum boni evadant, id tamen rarenter, ac quasi contranaturam fit? unde Galli dicunt:

De Illegitim orum nobilitate, tractat Molina. de just. et jur. tr. 2. disp. 169. et seqq. Carol. Paschal. depatr. potest. part. 4, c. 2. n. 20. etc. item Gosso ad consuetud. Atrebat. fol. penult. Plura de bastar dis et spuriis desiderans, adeat Paloeolog. in tractt. singul. Contium lib. 2. subeesin. cap. 11. Mercer. 2. cap. 7. et seqq. item Bisciol. lib. 3. hor. subcesiu. vol. 2. cap. 9.

17. Batzen.

Bazones a Bezen, quod ursulum designat; quo nomine a Bernen sibus (qui isto in signi etiamnum utuntur) dicti sunt, quorum ante complures annos, frequens usus fuit. Hodie superior Germania, praesertim Franconia, Bavaria tractus Regni, Suevia et Helvetia, per Baziones omnia computat: ac 15. constituunt florenum, unus vero cruciferos 4. Estque nunc species imaginariae monetae (ut Guldin, Pfundt) dann wenig gantze Batzen mehr zufinden, auch nirgendt mehr gemüntzet werden.

Et inceperunt cudi a Bernensibus An. 1500. in principio grossi, post ab ursi signo, quod iis, ut modo dictum, imposuerunt, ita dicti. Freher. de Monet. vide Tileman. Friesen. lib. 4. cap. 34.

18. Baurenschidt.

Gloss. ordinar. Ad l. Nesennius. 34. de negot. gest. taxat vulgarem rusticorum opinionem, qui quaestiones per medium dividunt, ut si petam decem, dicunt se velle concordare, et dicunt quod det quinque. Eoque respexit Bald. in l. cum oportet. num. 10. Cod de bon. quae liber. cum Bartoli decisionem quandam, similem vocat divisioni Rusticanae. Quod Plenius refert Iason in l. illud num. 7. C. de collat. opinionem Bartoli processisse exsua [orig: exsuâ] Cervice, et esse rusticanam: qui fecerit sicut rustici, qui dividunt quaestionem per medium. Unde etiam Germanicum illud, ein Baurenschaid, natum esse videtur: cuius meminit Keller. de off. Iurid. polit. lib. 2. cap. 7. §. proinde. et post eum Ventura de Valent. in Parthen. litig. lib. 2. c. 4. n. 17.

Quin etiam in materia [orig: materiâ] inventionis et acquisitionis Thesauri, Phraotes Rex Indorum, super lite inter emptorem et venditorem de thesauro invento iudicaturus, ad Apollonium, quem in Consilium adhibuerat, dixisse scribitur: se prudentis viri non esse arbitrari, si partiri inter se aurum amicos iubeat. Id enim et aniculam quamvis dicere posse, apud Philostratum. libr. 2. de vit. Apollonr cap. 18. Cuiusmodi etiam est, si sorte omnia dirimantur: quod in Panurgo. Indice ridet Duaren in Comment. ad tit. de Iud. cap. de litigatoribus. Welcher alle vor jhne kommende lites durch Wirffel decidirt, oder dannoch werten

Veruntamen id tum qui dem merito improbatur, et exploditur: cum citra necessitatem, vel ex imperitia [orig: imperitiâ] usurpatur iustitia [orig: iustitiâ] et aequitate diversum flagitante. At cum necessitas exigit, re forsan adeo obscura [orig: obscurâ] vel ambigna [orig: ambignâ], ut etiam post diligentem et accuratam trutinam, utra pars praeponderet, non apareat: ibi decisio eiusmodi non modo culpa [orig: culpâ] vacat, sed etiam singularem sapientiae laudem meretur. Idque vel sapientissimi Regum Salomonis exemplo, qui in duarum feminarum super infante controversia pariter ambigua [orig: ambiguâ], infantem in duas partes dividi (simulate id quidem, et ad Iustitiae normam) et uni unam, alterei alteram partem dimidiam dari iussit. lib, 3. Reg. 3. vers. 24. et seq.

ADDITIO.

Vid. Frehet. 1. parerg. cap. 17. ubi pluribus hanc quaestionem, an in dubio rem dividere debeamus? tractat. ac ad fin. dicit, cum Iudex in maxima perplexitate constitutus est, ut quo inclinare debeat, nesciat, ob repugnantiam puta lurium et opinonum, vel ob paritatem probationum utrinque factarum, tunc Doctores nostri ei concedunt, ut rem dividat, expensas compensat, etc quo remedio tamen parcissime utendum existimo.] Iohan. lacobus Speidel. V. I. Licent.

19. Baw Costen.

20. Beede, Beederthail.

Dictio uterque, utriusque, hanc naturam habet, ut secundum propriam et genuinam vocabuli significationem, duobus tantum conveniat, utque distributionem in duas aequales faciat partes. l. creditor. §. dnob. ff. mandat. l. si quib. duob. d. leg. 2. c. nemo. cum gl. extra de Simon. Schrader. cons. 49. num. 10. vol. 2. Bart. in l. hoc articulo. ff. de heredib. instituend. vid. Goldhbeck. in Consil. iunct. tract. de Gerada. num. 119.

Et licet interdum dictio uterque, faciat distinctionem sive distributionem in plures partes, iuxta text. l. et ideo. §. I. ff. rer. amotar. hoc tamen improprie fieri solet, Schrader. d. loc. Quae improprietas verborum, cum in aliis dispositionibus, tum praesertim in Testamentis est fugienda. l. non aliter inpr. ff. de leg. 3. Si itaque in Testamento aliquo cautum esset, ut hereditas sive bona relicta, inter proximiores cognatos, utriusque tam Testatoris, quam testatricis, aequaliter dividantur, extra omnem dubitationis aleam positum est, illa bona in duas aequales portiones esse dividenda. Schrader. d. loc. vers. cum itaque. vid. infr. Gleich Gleichlich.

21. Begnadigung der Maleficanten. v. infr. verb. Gnad erweisung.

Condonatio seu impunitas scelerum, quam Dd. aggratiationem reorum, vulgo Begnadigung vocant, luribus Maistatis, Regalibusue annumeratur. Qua [orig: Quâ] de re videndus Sixtin. l. 1. de regal: cap. 2. num. 17. Clapmar. de arcan. Rerum publ. 17. Bodin. 3. de Repub. ult. num. 164. Knichen. de Privil. Sax. verb. Ducum. cap. 5. num. 2. et num. 466. et seqq Ego de Maiest. fol. 154. etc. Ziegler. in commun. concluss. §. Civitatis. n. 3. Schepliz. ad consuet. Brandenburg. p. 2. tit. 12. fol. 154. Indeque arguit, eum Merum Imperium habere, et delinquentes punire posse. der beweißt, daß er oder seine Vorfahren, die Gefangneloß gelassen, vnd die begnadigt. vid. Heig. 2. quaest. 22. et 24.

Sed, si Princeps aliquis, bey seiner Landrstart, vmb Begnadigung der Maleficantem, ansuchert; non inde apodictice colligitur, illum haut habere Iurisdictionem. Natta. consil. 636. sub. num. 136. Consil. Illustria, infol. mea [orig: meâ] cura [orig: curâ] vulgata, consil. 3. num. 55. et seq. v. Waldeckische Ehrenrertung. part. 3. cap. 48. fol. 202.

Sed gratia a Principe facta, non perimit actionem civilem, aliis ex eo delicto competentem, Mastrill. decis. 205. Ac eiusmodi gratia abolet quidem delictum, reiteratum tamen aggravat, et constat interdum ipsis delinquentibus esse perintiosam, dann sie hernach manich mahl ärger sündigen, vnd dannenhero auch schärpffer abzustraffem seynd. v. Formicar. Nideri fol. 324. Quapropter princeps non facilis esse debet in gratiam faciendo, nec in omnibus delictis. vid.

Bockel [orig: Bôckel]. disquis. n. ult. Hering. d. homicid. f. 23. et f. 317. nec sine consensu partis. Sesse. dec. 178.

22. Begräbnuß der Todten. vid. infr. v. Gräber.

Non negari potest, ex Canonibus summum Pontificem Ius concedendi Coemiteria habere, corumque consecrationem ab Episcopis fieri solere: Verum his temporibus, in Germania [orig: Germaniâ], ubi Reformata Religio viget, non magnopere id atten ditur, sed potius Politicum ius censetur.

Iis, qui se ipsos interficiunt, Ecclesiasti sepultura denegatur. Namque sub tecto domus deiiciuntur, vel sub limine extrahuntur, et supra rastrum educuntur, ac comburuntur, aut per caruificem in campo sepeliuntur. Schneidew. ad. §. Religiosum d. R. divis. An autem incar cerati mortui sepelicendi? Gohaus [orig: Gôhaus]. de sagis. f. 405.

Qui vero ob praesumptam haeresin, vel aliud delictum, minus legitime fuerit terra [orig: terrâ] conditus; refodiendus omnino [orig: omninô] et secundum ritum Ecclesiasticum est sepeliendus. Koppen [orig: Kôppen]. qu. enucleat. 8. dec. I.

De iure sepulcrorum, et an pertineant ad extraneos heredes: an item filius retin eat sepulcrum matris? vid. Gasp. Anton. Thesaur. qu. lib. 1. qu. II. Ac an pertineat ad Ius Patronatus, consuluit Treutl. cons. 57. Numque possit praescribi? Nicol. Euerhard. Sen. consil. 13. daß man auch gemaine Gräbnussen, niche solle thailen, habetur in cons. illustr. in fol. Francofort. edit. part. 2. consil. 65. num. 14.

Sed de sepultura [orig: sepulturâ] egi. in tract. de vita et morte. fol. 94. et seqq. multis.

Multa item scitu digna de sepulturis habet Ioseph. Ludou. decis. 145. item Disser. 2. elct. cap. 24. et 1. cap. 18. ac Praxis Archiep. Neapolit. Marc. Anton. cap. 61. ac testatur Capitulum Ecclesiae Cathedralis Neap. habere Privilegium, et esse in antiquissima possessione sepeliendi omnes decedentes in Civitate et Dicecesi, qui, cum potuissent, non elegerunt sepulturam, nisi habeant proprium sepulcrum, etc. An quarta funeralis debeatur, si moritut persona insignis, puta Princeps, etc. et post sepultum corpus in Patria fiant exsequiae sollennes in alio loco? et videtur, quod non: siquidem iuxta notata in clem. dubium d. sepult. funeralia dicuntur, quae cum funere dicuntur. Contrarium vero tenet Calderin. cons. r. d. sepult. et ita teste d. Marc. Anton. d. loc. n. 1. Servatur in Civitat. et Diocoes. Neapol. nam Archiepisc. Neapol. ab antiquissimo tempore exigit quartam partem omnium cercorum, qui accenduntur circa cadaver sepelien dum in quavis Ecclesia, etiam exempta, dum Officium divinum peragitur, illamque exigit, quando fiunt exsequiae aliquorum Ptincipum, qui alibi sepulti sunt.

De personis, quae Ecclesiastica [orig: Ecclesiasticâ] sepultura carere debeant, vid. Medic. in tract. de sepultur. qu. 11. Ob non solutionem Decimarum vel alterius debitl, sepulturam denegare, impium dicitur, arg. c. non estimemus. 13. qu. 2. et creditores impedientes sepulturam debitorum propter debitum, amittunt debitum, sunt infames, publicantur eorum bona, et aliis poenis puniuntur, l. fin. cum auth. item c. d. sepulch. violat. tanto magis parochus, Navarr. cons. 2. de decim. ubi dicit, non licere Parocho propria [orig: propriâ] auctoritate repellere parochianos a perceptione Sacramentorum, ex quo non solverunt decimas, nec debere Episcopos talia scandalosa tolerare, sed acriter punirepraedicta facientes, vid. Marc. Anton. d. l. num. 10. et in annotat.

Ac nota, si quis petit sepeliri apud Minores quod portetur ad Ecclesiam Parochialem, visitari consuetam, ubi celebratur Missa, et recipitur ultimum Vale.

ADDITIO.

De more gentium pene omnium terram mortuis iniiciendi, humique sepeliendi, et quanta [orig: quantâ] eura [orig: eurâ] fuerit quaesitus, videatur omnino Lael. Bisciola borar. subsecrv. tom. 2. lib. 5. cap. 1. Ac quod Romanis, Graecis et Barbaris plerisque olim religio fuerit insepulta cada vera abiciendi vel relinquendi, Hebraeis prae ceteris, constat. Itaque cum in bello parricida filius Absolon fuisset caesus, ut est lib. 2. Reg. cap. 18. cadaver eius proiecerunt in saltu in foveam grandem, et comportaverunt super eum acervum lapidum. Et pro supplicio atque ignominia dicuntur saepe cadavera asque sepulcro relinquenda, ut insignis putetur saevitia, ita in mortuum, sive occisium saevisse, sive interdixisse sepulcro.

Apud Rom. item nefas habebatur si quis in cadaver non humatum in cidisset, non aut pulvere sive tertam inicere, vel super ipsum lapides non comportare; inde praecidaneae Porcae sacrificium Romanis in usu fuit, ut ait Festus, quae immolabatur

ab eo, qui mortue iusta non fecisset, hoc est glebam non iniecisset: quod genus sepulturae per iniectionem gleba dicebatur, omnium infimum, et fere usurpabatur, cum quis cadaver insepultum deprehendisset, et inexpiabilem fere fraudem esse id non fecisse, Horat. docot lib. 1. Carm. od. 28. cum alt:

Qui eadem Oda. Capiti inhumato particulam dare dixit, hoc est glabam, etc. Ex quo dimanasse videtur, quod hodie multis in locis, proximiores et Amici defuncti praesertim. Erdenschollen auff die Baar hinein zuwerffen pflegen, etc.

Deritu Christianorum in sepelien dis mortuis, vid. Pontan. Bellar. vol. 1. fol. 383. Ac de ritu funerum add. Panciroll. d. rebus perdit. fol. 715. et Iohann. Kirchmann. tractat. singul. Apud Romanos veteris fuisse etiam instituti, cremare hominum cadavera, contra Plinium, qui hoc negat, demonstrat Hieron. Magius. apud Ian. Gruster. tom. 2. Thesaur. Critic. cap. 10. fol. 1381 an autem semper fuerint combuista, etiam apud Iudaeos, docet idem. d. loc. cap. sec. De ratione item et causa condiendorum cadaverum apud Aegyptios vistata, eleganter, prout in omnibus, Lael. Bisciola. horar. subcasiv. tom. 7. lib. b. cap. 8. agit. De funeribus vespertinis videri potest Filesacus. in oper. tit. vespertimum funus. De ridiculo funebri apparatu, et an Testamentum, ubi talis proscriptus est, sit exsequendum? vid. Casp. Ens. in Pausilypo. fol. 200.

Ac notandum venit, quod in humandis mortuis non nimis festinandum, sed aliquantum sepultura differenda sit, multa namque exempla Plinius eorum, qui post plures dies revixere, refert. lib. 7. cap. 52. aliquot etiam congessit Kornman. d. miraculis morituor. part. 1. cap. 13. et seqq. ac cap. 16. sequens exhibet: Memorabile hoc exemplum inquit, Coloniae Agrippinae ad S. Apostolos in tabula depistum observavi sub Episcopo Wilhelmo, de Domo nobilium de Genepe, Mulier quaedam nomine Richemodis, peste obiit An. 1357. cui maritus ob coniugalis amoris vinculum, sponsalitium annulum in digito reliquit, quem Vespillo animadvertens, noctu cum famulo suo accessit ad bustum, idque aperuit, sorvus descendit, annulumque detrahere voluit, quo facto raulier erexit sese: vespillo et famulus relicta lucerna [orig: lucernâ], aufugere, mulier ea [orig: eâ] sumpta [orig: sumptâ], domum adiit suam, quam Maritus viso annulo intromisit, ex caque tres adhuc filios suscepit. Petr. Mersaeus, in Cathalog. Archiepiscop. Colon.

Sic etiam Crusius, in lib. Paralipon. annal. Suevicor. fol. 43. scribit, Nobilem quendam Luschnonium, quondam pro mortuo elatum, et depositum noctu rediiisse vivum: linteo quo exportatus fuerat, amictum, quem vix uxor receperit, postea liberos adhuc quinque gen nisse, qui appellati fuerint die Todten von Lustnowe. Addipotest Plato. lib. 10. de Republ. item Talenton. 2. cap. 2.

Et hoc sciendum, olim funerum elationes sum ptibus Ecclesiae, et non defunctorum fuisse factas, uti probat Cornel. a Rinthelin. in durista Romano Catholic. cap. 84. per Novell. cap. 2. et cap. seq. ubi de defunctorum memoriis, orationibus et satisfactionibus viventium pro defunctis agit, quem vide.] Ioh. Iac. Speid. I. V. L.

23. Beguinen, Beghardi.

Lampertus Beguius, pius admodum Presbyter, contra concubinarios fortiter Leodii contionatur. Ab eo dictae Beguinae, Mulicres et puellae, quae caste vivere proponunt: ut Aegidius Vallis aurea Monachus? ingestis Episcop. Leodiens narrat.

Alii cas a S. Begga, Abbatissa [orig: Abbatissâ], et fundatrice Andennensi, sic dictas volunt.

Beguinarum conventus religiosi, hodieque sunt plurimi apud Brabantos, Flandros et Leodienses, teste Miraeo in annal. Belgic. de An. 1174. f. m. 757. et seq.

Virgines quaedam Beginarum nomine, caelibem vitam, sed liberam agentes, venerunt in Brabantiam ex Germania, ut opinantur quidam, ex Regionibus Mosanis. Hae cum primo in urbes non reciperentur, cir ca Schaldin resederunt, ibique recens exstructo S. Bernhardi Monasterio, se subiecerunt, longoque post tempore, confessores suos ex isto Monasterio habuerunt: donec ob frequentes abusus impetrarunt a Sancta Sede, saecularem, qui rem divinam illis ageret, pastorem. Hae Mechliniam delatae, in Vico, cui adhuc nomen haeret; diutius resederunt: donec tandem crescente in immensum earum numero, pars quasi in coloniam missa An. 1249. extra muros oppidi, Curiam et Officinas, et habitacula sibi exstruxit, tanto successu, ut habitatio earum oppidi instar videretur, et numerus esses aliquot millium. Historia urbis Mechliniae I. B. Gramaye lib. 3. sect. 7. Sed de Beginis, earumque origine multa habet Cypaeus. in annaliis. Iur. Pontif. lib. 3. tit. de Regular. fol. 302. et seqq. ubi dicit, quod non sint regulares nec religiosae; quia nec oboedientiam ulli promittant, nec propriis renuncicunt, nec profiteantur regulam approbatam, etsi habitum, quem Beghinarum vocant, deferant, etc. Sed quaeritur utrum saltem religiosae sint eo sensu, quo loca pia et congregationes Religiosae dicuntur. v. pund. Zypaeum. d. loc. fol. 304.

Beghardi vero et Lolhardi cuiusdam enthusiasticae haereseos infamia nomina erant. v. Feli cem Melleolum tr. sing. contrae eos scripto.

Begardi et Beghinae, auctore Bognato (erant autem Begardi Monachi, et Beghinae Moniales, sed absque votis) docebant hominem posse in hac vita fieri impeccabilem: et non teneri amplius ad ieiunia vel orationem, et in gratia [orig: gratiâ] crescere non posse, et alia id genus. Bellarminus in chronolog. sub An. 1299. quae iuncta est tractat. de Scripterib. Ecclesiafticis.

Exstat etiam in recentissima editione Bibliothecae Patrum, tom. 13. fol. 342. fragmentum Conradi de Montepuellati Canonici Ratisbonensis, contra Begehardos et Beginas.

De erroribus Beghardorum et Beguinarum mulierum Alemanniae, vid. quoque Concil generale Viennense apud Carranz fol. 343. b. Add. Chronic. Chronicor. lib. 2. fol. 436. et seq. et infr. verb. Libertiner. item Cathalog. Haereticorum Petrei verb. Beguardi.

24. Behruheuter.

Ein Behrnheuter kommet von den müssigen losen Leuten so die Beeren haben lehren tangen, vnnd vmbs Gelt herumb gesührt, Scheraeus in der Sprachschul. fol. m. 369.

Aut potius seynd es solches Gesellen so in keinem Beth ligen, sondern sich der Beerenheut behelffen müssen.

25. Beicht.

Ita vocant confessionem Germani, bejahen; quasi bejahet, et contracte Beicht, et quidem quod attinet Confessionem auricularem Sacerdoti factam, ea nemini recitanda aut reuclanda est. Namque si hoc fecerit Sacerdos, deponitur et omnibus diebus, vitae suae, ignominiosius peregrinando pergit, ex Decreto Gregorii relato. in c. Sacerdos. 2. de poenit. dist. 6. Et Innocentius III. in c. omnis vitriusque. 2. in fin. de poenit. et remiss. Caveat, inquit, ne verbo aut signo, aut alio quovis modo, aliquatenus prodat peccatum: quoniam qui peccatum in paenitentiali Iudicio sibi detectum, praesumpserit reudelare, non solum â Sacedrotali officio, deponendum cernimus, verum etiam ad agendum perpetuam paenitentiam, in arctum Monasterum detrudendum. Cui concordat Eugenii Papae Decretum, in c si Sacerdos. 2. de off. Iud. Ordin. et Honorii III. in c. dilectus. 13. de excess. Praelator. ubi perintiosum pronuntiatur factum, sibi credita reuclare. Et Leonis Papae in c. quamvis. 89. de poenit. dist. 1. Ubi ait: fas non esse, ut populi auribus pulicetur conscientia confitentis.

Talemque revelationem nullam prorsus fidem mereri, neque ullum habere effectum, et ne praesum ptionem quidem sinistram facere, prohat Mascardus deprobat. vol. 1. concl. 377. n. 1. et 3. Menoch. de praesumpt. lib. 1. praes. 89. n. 26. et seqq.

Ac de Confessione non renelanda scripsit, tractat. singular. Vinc. Carocius, vid. etiam Tractat. cui titulus Splendor veritatis moralis, fol. 249. et seqq. add. Villalpand. in Daemonolag. fol. 605. Godelman in Tract de Lamiis lib. 3. c. 7. num 22. Wittum. de tortur. concl. 98. An Confessario liceat prodere delictum futurum, disputatum fuicin Anglia in causa Garneti et Anton. Zimmerimanni. vid. Haegiolog. Flandr. fol. 21. tractant etiam hanc quaestionem Paul Christinae. decis. Belgicar. vol. 4. decis. 196 num. 24. et liber. Decian in prax Crimin. lib. 7. cap. 44. num. 25. item Florez, Diez de Mena qu 18.

De Sacerdote revelante Confessionem, et tentante Mulicres ad turpia in actu Confessionis, tructat Marc. Anton. in prax. Archiepiscap. Neapolit. cap. 66. ubi ait, quod communis Dd. opinio sit in c. omni. de poenit. quod credatur paenitenti contra Confessarium, si dicat revelasse cius Confessionem, ad puniendum poena [orig: poenâ] extraor dinaria [orig: dinariâ]: quia veritas alio modo haberi nequit; sed Cardin. lbi dicit, posse torqueri, et sic teste eod. Marc. Anton. Parochus, qui fuit in quisitus in Curia Archiep. quod mullieres tentaverat ad turpia in actu Confessionis, contra quem plures ex eis deponebant, fuisse tactu et signis tentatas, et una verbis, fuit tortus, et non con fessus,

ADDITIO.

Vera est conclusio, quod Sacerdos, qui audivit aliquid in Confessione Sacramentali, non possit illud revelare, etiam de mandato Vicarii: quia Sacerdos in actu Confessionis est specialis Vicarius Dei, quoad peccata sibi confessa; Ergo specialis maior est, quam Pontifex in illo casn, qui est Generalis Vicarius Dei. Ricar. 4. sontent. dist. 21. ideo non potest praecipere Sacerdoti, ut revelet Confessionem: quia Confessio est de iure Naturali, Divino et Ecclesiae, etc. Et secundum Aure. in 4. dist. 21. Sigill um et revelatio peccati confessi est de essentia Sacramenti Confessionis: quia de ratione Sacramenti est, quod sit Signum efficax, est enim Sacramentum sensibile efficiens, quod figurat; Sed Saeramentum istud figurat et significat, quod Deus audiat peccatum, et quod constituat locum Secretum, in quo mori et exstingui debet peccatum, Ergo cum significatio Sacramenti Confessionis sit fignificatio occulta delatio nis peccati et fori ideo ad rationem eius pertinet, ut nullo modo rendeletur, unde qui revelat, facit irritum Sacramentum, auferendo Confessioni naturam suae significationis et figurationis, etc. Francisc. Zoanett. rerum quottidianar. cap. 28. num. 4.

De obligatione denuntiandi Consessarium sollicitantem poentitentes ad turpia et inhonesta, vid. omnino Bonacin. in tract. de Clausura [orig: Clausurâ] disputat. 6. punct. 3. fol. 359. et seqq. Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Quod dicitur, secundum nostram Catholicam Doctrinam, non posse solvi Sigillum Confessionis, ad quod cumque masum evitandum intelligendum est, non esse licitum ullo modo prodere personam confitentis; hoc enim proprie cadit sub sigillum. alioqui nemini dubium est, posse detegi peccata ipsa, vel au capiendum consilium, vel ad praecaven damala, vel aliis de causis, dum modo ex manifestatione peccati, non sit periculum, nemanifestetur persona, quae peccatum confessa est. Bellarminus in apologiapro responsione sua, ad librum Iacobi M. Britanniae Regis, cuius titulus est: Triplici nodo, triplex cuneus. fol. 329.

ADDITIO.

Nota, quod differentia inter virtutem secteti, et Sigillum Confessionis sit constituenda: quia illa quae habentur sub Sigillo Confessionis, ut sunt peccata et eorum circumstantiae, etiam praecipiente Pontifice revelari non possunt; sed ea quae habentur sub virtute secreti tantum, secundum Theologos. 4. distinct. 21. de mandato superioris revelari possunt. Zoanet. supr. d. loc. num. 12.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

Alias aucem Sigillum Confessionis, aequalem vim habet in crimine omni, etiam maxime enormi: ut in crimine laesae. Maiestatis humanae ac haeresis quoque. Servandum item est Sigilluni Confessionis, etiam mortuo reo. Vide omnino et plene haec tractantem R. P. Mart. Delrio. disquisit Magicar. lib. 6. c. 3. sect. 2. tom. 3. mih. fol. 346. etc. ubi de crimine committendoagit, aceo casu, ubi quis Acerdoti aliquid reuelavit, non per modum confessionis, sed tamen sub Sigillo Confessionis.

Sed de Confessionibus, Confessariis, eorumque officio, multa habet An nonymus theologus. in Caution. Criminal. seu de Processibus contra Sagas. item Filesac. in oper. fol. 677. et tract. d. Episcop. 4. c. 2. vid. Statuta Synodalia. fol. 33. De Confessionis antiquitate, Herald. ad Tertullian. 2. digress. c. 4. Et quod non liceat confiteri per literas, leu internuntium absenti, colligitur ex declarat. Congregat. Concil. Trident, Sess. 14. c. 5.

ADDITIO.

Lubet hic [orig: hîc] addere, quae de laboribus Confessariorum praesertim Praedicatorum et Minorum, in Confessionibus audiendis, scribit Cantipratanus in bono Universali de Apibus lib. 2. cap. 10. fol. 161. dum ita inquit: Quid dicam de labore Consilii in confessionibus audiendis, quospurcitias peccatorum tolerare coguniur, adeo ut per aures ad cor transitum faciant, et spiritum, corpus que totaliter dafatigent: et sic in mediis incendiis positi, prae angustia [orig: angustiâ] quid faciant, quo se vertant. ignorant. Quis enim secundum Boetium tam compositae felicitatis est, ut non cum status sui qualitate rixetur. Credo multos esse et fuisse in Ordine, qui potius per tempus sustinuissent flammas incendii corporales, quam huius Spititualis incendii anguistias pertulissent. Potens est tamen Deus in servis suis flammas ignium mitigare, ut eos non tangat in cendium, sicut nectres pueros infornace, et facere medium eius quasi ventum roris flantem. Haec autem est consolatio bonorum Fratrum, si ad modicum in confessionibus audiendis eos oporteat contristari; (Mulier enim cum parit tristitiam habet) gaudent tamen inspe, quia per paenitentiam natus est homo in mundum.

Videntes enim quod prodigi filii, a regione longinqua redeunt ad pium patrem; videntes mihiloninus cos in osculo recipi, primamque stolam innocentiae proferri, eos anulo fidei, quae per dilectionem operatur, gloriosius adormari, claceaari exemplis Patrum, et in omnibus his totam Angelorum et Sanctorum familiam laetari, tanto tripudiosius gratulantur, quanto eorum multitudines numerosius augementannur, etc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

26. Beysässen.

Sunt Incolae Castri, cuiuscumque conditionis, qui et Burgsässen dicuntur, de quibus v. infra in v. Burgsassen. Sic Rosenthal. de seud. cap. 2. concl. 78. in not de Castro Fridbergensi Multi, inquit, nobiles suas aedes in ipso Castro habent, non tamen omnes, qui ibi sunt inscripti municipes: Welche Burginann seyndt. Mentio fit 8 Beysässen der Burg Fridberg, de Anno 1378. §. es sollen auchvers. auch vmb. ibi: auch vmb das Weggelt, daß in sollent die Burgmante nit geben, vnnd vmbe jhr Beysässer in der Burg, vund die Gärtner vnder der Burg, die sollint kein Wegegelt, etc. Iidem sunt Beysitzer, die den Beyfitz haben. Killinger. de Ganerb. Castor. discurs. 3. n. 183.

27. Bey Fürstl. Ehren, etc.

Vid. supra verb. Aydr, an Aydsstate. et Barschamp. intract Clausular. cap. 29. et fol. 661.

28. Bey Schelmen schelten.

De obligatione, bey Schelmen schelten, respondet Gilman. decis. 9. num. 36. libr. 1. decis. seu rer. iud. in Cam. firmam et validam quidem esse illam, adiectionem tamen, quoad productionem actionis, non valete: daß sie darumb jhrer Ehrem möchten entsetzer werden. Et ita ipsa conditio vitiatur, sed non vitiat, imo habetur pro non adiecta, tan quam conditio impossibilis. Schepliz. ad const. Brandeb. part. 4. tit. 3. §. 1. n. 7.

Famam tamen deprimit apud graves Viros, si quis non satis faciat tali promissi oni.

29. Cl. Bey verliehrung deß Verren Gnad.

Quoties Papa indignationem Beatorum Apostolorum Petri et Pauli minatur, eiusmodi comminatio, Ecclesiasticorum beneficiorum privationem inducit. Bald. et Alvarot. in??? 1. §. 2. item qui vers. item si delater. et ibi glos. quae fuer prim. causa. benof. amitt. vid. Wilhelm. Anton. d. Quinquennal. et liter. Merator. in fol. 317.

Sicut et in Vasallo: nam si et huic Dominus subsui indignatione, bey verliehrung deß Verten Gnad, aliquid pracipiat, intelligendum, ut in casu neglecti officii, feudo privetur. Zas. in epitom, fendal. p. 10. num. 40. et seq. Iac ob. de S. Georg. in verb. dictique Vasallis promis. num. 37. et seq. per text. not. in l. 2. ibi: indignationem nostri nominis sustinebit. C. de petit. bonor. subl. quam amissionis feudi poenam, etiam contra Vasallum Dominus exsequi potest, Iohan. Hermann. Stamm deservit. personal. lib. 3. cap. 36. numer. 26. dummodo praeceptum ob iustam causam, camque pertineutem ad naturam feudi, factum sit; secus, si poenae illius comminatio magis ad timorem, quim ad valorem facta censetur, et aliter, quam in amissione feudi, Vasallus ob suam inobedientiam pro Domini arbitrio plocetur. lac. de S. Georg. dict. loc. n. 8. 9. et seqq.

Dissentire videtur Zasius, sibi in hoc contrarius, ad l. un. n. 5. et seqq. ff. siquisius dic. non obtemp. ubi ait: Poenam sub indignatione Domini, hodie multum recessisse ab Aula [orig: Aulâ], et nil aliud importare, quam quod verba sonant, viddelicet quod gratia Domini sit perdita. vid. omnino Schrad. cons. 27. num. 102. etc.

Sed hae duae opiniones in concordiam sunt reducendae per modo dictam distinctionem.

30. Bey verlurst der Schrifft.

Terminus ad faciendum aliquid statutus, stricti iuris et exclusi vus est, Cacheran. decis. 185. n. 13. Surd. decis. 203. un. 12. nec morae purgationem ullatenus admittit, Blarer. ad l. diffamari. cap. 8. n. 25. C. de ingen. manurniss. Surd. consil. 97. u. 16. lib. 1: Hartm. Pistor. quaest. 23. n. 55. lib. 4. Mascard. d. Statutor interpres. conclus. 4. n. 18. et seqq. Cum permissum ad tempus, post illud censeatur prohibitum, Modelstin. Pistor. cons. 44. n. 5. vol. 2. Pingizer. quaest 6. n. 4. et seqq. Et paria sint, lapsu temporis vel expressa [orig: expressâ] renuntiatione excludi

Welches desto mehr statthat, si adest Clausula comminatoria, bey verlurst der Schrifft; cum plus timeri debeat illud, quod specialiter iniungitur, quam quod generalibus tantum verbis subintelligitur, gloss in c. ut vetitus in verb. absque irrationabili causa. ex de appellat. Et effluxo termino, quod non amplius est, nequit prorogari, l. Sed simanente 5. ff. d. precar. l. bonorum. 24. ff. rem. rat. hab. Cum prorogatio nihil aliud sit, quam dilationis labentis, nondum vero lapsae extensio, Marant part. 4. distinct. 12. n. 2 Ruland. de Commiss. lib. 2. cap. 12. num. 2. p. 2. Ac primo termino elapso, adversae parti statim ius irrevocabile acquistum dicitur, quod eidem invitae et repugnanti postea, ne a Iudice quidem ipso auferri potest.

Sed tamen hic [orig: hîc] sciendum est, quod Iudex propter contumaciam, partem in amissione totius causae mulctare non possit, per gloss. in l. un. §. hoc iudicium. ff. si quis ius dicent. Bald. in l. cunctis. C. d. apellat.

31. Beyvrthenlen.

Interloquutoriam sententiam, a Uidice, qui eam tulit, revocari posse, iuris est expediti. l. quod iussit ff. de re iud. Sed an hoc fieri etiam adhuc dum queat, si ea exsequutioni fuerit demandata (v. g. si abeo, cui iuramentum suppletorium est iniunctum, illud iam esset praestitum) disquirit Martin. Monterus a Cueva. decis. Aragon. 3. pro affirmativa con cludit: quod tamen Praxis non observat. Et quidem sententia Interlocutoria ad instar Apellationis, potest bis revideri. vid. Viv. decis. 239. Mastrill. decis. 23.

Sententia autem Interlocutorla quae dicatur, et quando vim definitivae habeat, tractant Vincent. Hondedaeus consil. 27. vol. 1. Franciscus Vivus decis. 302. Mynsing cent. 3. observat. 88.

32. Belägerung.

Obsidiones magnarum Urbium, esse sepulcra exercituum, non minus vere quam eleganter dici, ac ex iis, quae Antoin Pippre cap. 100. des Intentions Morales et Militaires etc. collegit, probari potest.

33. Belehnung der Lehenschafft.

In vestitura, die Belehnung der Lehenschafft, sic est dicta, quia sicut homo vestitur vestibus; ita Vasallus quodammodo Feudo vestitur per eius traditionem: Afflict. post alios in c. 1. num. 2. quid sit Investit.

Et est duplex Investitura: Propria nempe seu realis; et Impropria, abusiva seu verbalis. d. cap. 1. quid sit Invest.

Propria est, apprehensio corporalis possessionis feudi, quando scil. Vasallus a Domino, vel eius Nuntio aut Procuratore, inducitur in feudalis rei possessionem, daß er in daß Lehren gut geführt, vnd eingeweyhet wirdt. Schneidewin. de feud. part. 4. num. 4. Et per hanc realem Investituram transfertur utile dominium, et possessio rei feudalis in ipsum Vasallum. Iacob. de S. Georgio. super verb. investitut num. 1. per text. in cap. 1. de consuet. rect. feudi.

Abusiva vero Investitura, quae etiam verbalis dicitur, est, quae fit verbis, interveniente aliquo actu seu signo corporeo, ut quando Dominus dicit: Investio te de tali praedio, annulo ense vel hasta [orig: hastâ], aut alia [orig: aliâ] re porrecta [orig: porrectâ], secundum loci consuetudinem c. 1. quid sit Invest. Schneidewin. dict. loc. num. 4.

ADDITIO.

Quod omnium prope gentium commune fuit, ut in Ordinum et collegiorum cooptationibus ritum aliquem adhiberent; quod insigno novi honoris esset: id Feudistae in Vasallorum creatione usurparunt [orig: usurpârunt], quem ritum posteriores Investituram appellarunt, id est, quasi confitmationem, et ritum cessionis. Ac prius militari cingulo insignitum eum esse oportuit, qui infeu dandus esset: ut cum is, cuius in equestri militia virtus erat Imperatori cognita, auteo annulo pro contione dabatur his verbis: Quando quidem tu in praelio, bello, in re militari mihi nun quam defuisti, omnibusque in periculis mecum versatus es, ob hasce res, hoc aureo annulo te dono. In Investitura autem quatuor veniunt observanda. (1) est nota infeudationis, sive insigne honoris, quod peculiari nomine Investitura dicitur (2) Hominium sive iuramentum fidelitatis (3) Testatio (4) Introductio in possessionem: de quibus vid. omnino Hottoman. in disp. feudal. cap. 23.

Ac ut varia feudorum genera; ita etiam varii infeudationum ritus fuerunt. Nam alia in Impp. designandis, alia in Regib. alia in Episcopis, alia in Ducib. Comitibus, Marchionibus, alia denique in minoribus Vasallis adhiberi insignia solebant: de quibus idem Hotoman. d. loc. fol. 122. et seqq. ac fol. 121. quare per hastas Investiturae fuerint factae? et fol. 124. quomodo

feuda fuerint rosignata? docot. Praeterea, et hoc non omittendum, veteres multis traditionum symbolis usos fuisse, puta per glebam, sive terram et herbam, per Virgam aut baculum, per chirotecam, per anulum, per cultellum cum cespite et festuca, de quibus vid bignon. in notis ad marculphi Monachi Formular. fol. 473. et seq. qui modus per festucam valde frequens fuit, teste Marculpho lib. 1. c. 21. Et frequentia huius traditionis ex facilitate descendebat, quod festuca ob viam saepe occurrat. idem Bignon. d. loc. ] Ioh. Iac. Speid. V. L. L.

In Legibus Barbaricis, Vestitura propric pro ipsa possessione usurpatur, et vestitus pro Possessus. Leg. Franc. lib. 4. capitul. additis 4. Ut omnis liber homo, qui quatuor mansos vestitos de proprio suo, sive de alicuius beneficio habet, id est, qui quator Mansos aut in allodii, aut feudi nomine habet, tenet, possidet, etc. Item cap. 21. Si quis prorpium nostrum, quod in vestitura Geritoris nostri fuit, alicui reddiderit, etc. vid. Bignon. ad marculphi Monahi formular. fol. 517. Hinc in quibusdam Franco-Galliae Regionibus, Vest. Devest. ficta vocabula. Nam Vesten hodie quoque Germani dicunt, pro confirmare et stabilire. Et exinde forsan Investiturae verbum descendit. Ego de statu Reip subalterno fol. 90. et tr. de nat. popul. fol. 105. Quemadmodum ergo Romani luris instituto, nullae alienationes sola [orig: solâ] conventione fiebant, sed vel sollenni mancipatione, vel naturali traditione, tamen ut iidem certam verborum formulam (quam stipulationem appellabant) firmandi et stabiliendi causa [orig: causâ] insuper adhibebant. l. 1. ff. de Praetor. stipul. Sic Longobardi ritum aliquem Vexilli, gladii, aut hastae, praeter conventionem adhiberi voluerunt. Caluin, in Lexic. feud. verb. investitura. Et licet non sit necesse, nec refert, an Dominus investiens tradat hastam, ensem, vel aliud quiddam corporeum, tamen decens est, ut si Vasallus investiatur de mero Imperio, quod Dominus haec faciatper traditionem ensis; cum signum debeat convenire cum signato: et potestas gladii, est potestas sanguinis L. Imperium ff. de Iurisdict. omn. Iud.

Quid vero talis abusi va Investitura operetur, consule Schneidewin. in epitom. feud. part. 4. num. 11. et Matth. Wesenbec. cons. 64. Ac num ita investitus, possit agere interdicto adipiscendae, tractat Modest. Pistor. quaest. 9.

Ipsa autem Investitura, eiusque ritus, magnum praebet argumentum arctissimae obligationis, qua [orig: quâ] Domino obligatus est Vasallus.

Quid enim abiectius aut humilius, quam simpliciter Dominum adire, exutis armis, deligatis calcaribus, nudato capite, aliquando etiam genibus flexis, supplicique manu ab eo, aut qui Procurator pro eo constitutus est, vexillum aut gladium accipere.

Libet adscribere modum investiendi, Regibus Neapolitanis usitatum, prout eum descripsit Pontanus lib. 2. dereb. gest. Ferdin. Alphonsi F. Sedet Rex medius, Regia [orig: Regiâ] sella [orig: sellâ] editiore loco constituta [orig: constitutâ]. Assident iuxta eum Ordinis optimates ac Proceres, stant inde Purpuratorum frequentes Ordines, loco quisque suo. Regis ad pedes genibus innitens a dextra [orig: dextrâ] procumbit parte, Epistolarum Magister, qui nunc Secretarius dicitur, sinistra [orig: sinistrâ] Antistes, Evangeliorum libros Regio in sinu stratos tenens. Horum medius genibus et ille procumbit innisus, qui in verba iurat, utra [orig: utrâ] que manu libris apertis imposita [orig: impositâ]: Magister Epistolarum verba praeit, quae iuraturus in verba sequitur. Igitur postquam Ursus Regios ad pedes provolutus, palmam in Codice utramque expansam statuit, tum Magister praeireverba caepit, Ursusque ea est secutus. Ursus ego Ursinus, Nolae et Atripaldi Comes, Asculi, etc. Peracto Iuramento, manus e libris sustulit. Tum Rex Ursi manus utriusque digitis pollicibus apprehensis, suosque intra pollices iis insertis, devinxitillos suis, statuitque super Evangelia. Hic rursus Ursus, magistro praeunte verba: Ego me, inquit, cum liberis, successoribusque meis, Ferdinandi Regis mei, Domini mei, liberorum ac successorum eius, Ligium hominem statuo, dedicoque, eumque me hic [orig: hîc] sisto. His ter dictis, regios osculatus est pollices.

Philippus Archidux Austriae cum iuraret fidelitatem Atrebati A. 1499. in nonnullis abiectiorense fecit. Nec enim Regi ipsi, sed eius Cancellario fidem dedit, qui cum introeuntem humiliter salutaret, ipse ne resalutabat quidem, mit

seulement la main, ut ait auctor Gallus, qui totum Investiturae ritum descripsit, a son chapeau, sans autrement iceluy oster. vide Camerar. in horis, cent. 2. cap. 59.

Regna autem per Gladium, Provinciaeper Vexillum tradebantur, quin et per Sceptrum olim et Ensem Ducatus conferebantur, quem humiliter deosculari solebant. Sicut quondam suppliciter manus porrigebant, et deosculabantur. Vide omnino Henning. Arnisaeum de Iurib. Maiestat. cap. 5. lib. 1. fol. mihi 349. et seqq.

Et cum semper tenor Investiturarum diligenter sit inspiciendus, praecipue ad primam Investituram, tamquam ad lydium loapidem, recurrendum, arg. c. 1. de Vasall. decrep. aetat. 2. F. 14. ac quidem eo magis, quod Feudum sit contractus inter Vasallum et Dominum ultro citroque obligatorius, in quo numquam novatio facta praesumitur, nisi id clare exprimatur, l. fin. c. de novat. Schrader d. feud. part. 5. cap. 2. num. 31. Wesenbec. cons. 4. num. 36. et cons. 74. numer. 86. Bertazoll. consil 39. num. 15. lib. 1. Civil. Nic. Everhard. Iun. consil. 41. num. 23. 43. 55. vol. 1.

Et quatenus ex renovatione Investiturae, derogetur iuribus ex prima [orig: primâ] acquistis? consuluit loann. Vincentius Hondedaeus cons. 84. vol. 2. adde Don Gars. Mastrill. decis. 56.

34. Belehrungs Vrtheil.

In Saxonia [orig: Saxoniâ], et aliis quibusdam locis usitatum est, daß man sich bey den Schöpffenstülen, vnd andern Gerichten deß Rechtens belehren lasse, vide speckhan. cent. 3. class. 3. quaest. 8. qui nihilominus tamen postea in eadem causa iudicare possunt: qua [orig: quâ] de re ita scribit Adam. a Raussendorff apud Hieron. Treutler. cons. 88. n. 44. etc. Collegia Iureconsultorum certius et melius iudicant, quam Doctores particulares, Gail. lib. 1. obs. 33. Et firmius reputatur Iudicium plurium, quam unius, c. prudentiam extra de offic. deleg. Gail. d. obs. num. 3. Et veritas a pluribus quaesita, facilius invenitur. Unde sententias istiusmodi Collegiorum, communem opinionem facere tradunt; imo communi opinioni praeulaere. notat idem Gail. d. loc.

Et quamvis dici possit: eiusmodi Responsa Prudentum, a Collegiis et Facultatibus Iuridicis impetrata, uti hodie sunt Belehrungs Verhail (utpote si in Academiis de dubio casu ex Iureconsultis, quid Iuris quaeratur) nihil parti praeiudicare posse: quia hi quaesiti, non habeant Iuris dictionem; nec proferantur ut a Iudice, ad Acta utriusque partis pene cognita; Sed ad partis instantiam duntaxat, ut a privato informante: Magnum tamen habere praeiudicium certo constat, potissimum si proferantur ab illis, qui postea vel in prima [orig: primâ] vel secunda [orig: secundâ] instantia [orig: instantiâ] futuri sunt Iudices. Ubi enim narratio vera praecessit, nec sequitur ab Adversario narratorum refutatio, non postmodum in iudicando variare potest Iudex; qui prius consulendo respondit. Et consulenti hac in parte maxime proficit, ut tali ratione, ad feriendum Iudicis animum, et ad deterrendum adversarum temere litigantem, per modum consultationis quaeratur, de facto deinceps cotrovertendo: Quid Iuris. Idque his in locis saepe fit: quo quaerimus von den Appellation Rähten zu Prag, quid Iuris? qui postea saepe in illis causis sunt iudices, si per Appellasionem ad eosdem devoluantur. Estque cautela, quae cingulo Iustitiae quasi cingit Iudicem, ne variet, et ex affectu potius, quam iure iudicet. Suntque haec ita, si bonam quis foveat causam, sique narret bene. Alias qui male narrat, male impetrat. Estque religiosi Iudicis, si ad partem sub: et obreptitie, male informatus, male responderit per modum consulendi, ut ex actisintegre inrotulatis, postmodum bene informatus, respondeat bene et plene.

Quaeritur: An Collegium eorum, qui Iuris controversias definiant, principali auctoritate erigendum? vid. Tulden. in tract d. causis corruptorum Ludiciorum et remediis lib. 4. cap. 16. ubi addit etiam Arbitriis priscam auctoritatem reddendan esse, remotis remoris, quae hodie invaluerunt. De officio item Iudicis, circa inirotulationem et transmissionem Actorum ad Collegium

Iureconsultorum pro concipienda sententia, late Matth. Stephani. in tract. de offic. Iudicis lib. 5. cap. 12.

ADDITIO.

Confilium sapientis, eine Rechtsbekehrung publicatum, transire in rem iudicatam, ut nullo modo possit retractari, et exsecutionem mereatur, nisi ab ea appellatum sit, attestatur stylus Curiarum, et Iudiciorum in Gemania, si scil. Iudicis nomine expresso publicetur, prout sententiis illa verba plerumque inseri consueverunt. Wir N. N. Richter vnd Assessores erkennen nach gehabiem Rath der Rechtsgelehrten für Recht, etc Est enim de forma sententiae, ut promulgatio eius fiat in nomme Iudicis.

Sed quid dicendum, si Iudex transimifisset Acta ad Collegium aliquod iureconsultorum, vel etiam Scabinorum, auff ein Academi oder Schöpffen Stuel, uti hoc Iudici permissum est, et Consilio impetrato, legat id partibus, utrum deficiat forma sententiae; ita ut sententia ad Consilium sapientis lata, numquam transeat in rem iudicatam, sed quovis tempore retractari queat? Affirm. resp. cum Maranta, et in aliis allegatis a Mollero. ad Constitut. Sax. p. 2. Const. 26. n. 1. qui dicunt, quod eiusmodi sententia non valeat; Imo nullam sententiam reperiri esse latam: quia legendo Consilium illud, non est sententia, sed potius votum unius vel alterius in Collegio Icc. adeoque sententiam ad Consilium Sapientis latam, numquam transire in rem iudicatam, etc.

Nisi Iudex post publicatum responsum dicat, so ita pronuntiare, prout in tali scripto consilio continetur: quia tunc non esset nudum Consilium Sapientis, sed censeretur sententia ordinaria cognitione lata [orig: latâ]; licet hoc maneat, quod data sit ex Consilio Sapientis, post Marant. et Zanger. Matth. Stephani. in tract. de Ossic. ludicis. lib. 6. cap. 1. num. 86.

Circa transinissionem autem Actorum ad Consilium Iurisperitorum, vel Collegium aliquod Iuridicum, Iudex observare debe???, ut postquam Acta clausa et sigillata a Collegio remissa sunt, citet utrumque litigatorem ad aperiendum et resignandum Consilium, sive sententiam et Acta, atque partibus praesentibus, vel saltem citatis, Acta obsignata aperiat, Schrader. d. feud. sect. 14. part. 10. num. 35. et seqq. non ut tenorem Sententiae statim inspiciant, cuius publicationem exspectare debent, sondern allem darumb, daß sie sehen vnd vernemmen, ob nicht frembde Schriffen, eintweder eingeschlichen oder die zur Sachen gehörig, außgelassen worden, etc. Nec Iudex obstrictus est Consilium Sapientum sequi, sed potest illud mutare, corrigere et emendare, imo etiam aliam sententiam, Consilio non conformem ferre, praesertim si illud contra Ius fuerit, Schrader. d. l. num. 39.

Quod etiam obtinet eo casu, ubi illi Sapienres partium consensu essent electi; nisi partes ita invicem convenere [orig: convenêre], quod Consilio parere velint: tunc enim Iudex id in pronuntiando sequi potest et debet Consilium, Asin. in prax. cap. 10. membr. 1. num. 1. et membr. 3. num. 3. Matth. Stephan. d. Offic. ludic. lib. 6. cap. ult. mum. 22.

Ac potest etiam ludex Acta ad Collegium Iuridicum decidenda transimissa, antequam sententia a Saptentibus concipiatur, quamvis partes dissentiant, avocare, vel etiam Confilio Sapientum non exspectato pronuntiare et iudicare. Zanger. in c. sicut nobis. 16. num. 66. ex de Sentent. et re ludic. Stephan. d. loc. n. 24. Menoch. arbitr. lud. cas. qu. 23. n. 5. et 11.

Acta ad Collegium aliquod Sapientum ex consensu partium transmissa, sumptibus quoque communibus redimi debent, Schrader. saepe d. soc. num. 8. Ut et, si Iudex, neutro litigatorum petente, ex officio suo causam decidendam ad Consilium transmittit, illa transmissio similiter sumptibus utriusque Litigatoris expeditur. vid. Stephan. d. cap. num. 16. et duob. seqq. Secus quando Actor vel reus tantum transmissionem Actorum petierit: Eo enim casu transmittit debet sumptibus illius, qui petit. Asin. in Prax. Iudic. §. 25. cap. 29. Scala. in tract. d. Consilio Saptentum. lib. 3. cap. 11. quia regulariter quilibet actus fieri et expediri debet sumptibus petentis, quontam is solus causam transmissioni praebuit, adeoque is adversarium suum, in opere expensarum laedere non debet, per tradita Menoch. arbitr. cap. 228. num. 22. et seqq. Berlich. ubi negantes allegat et rationes pro eis adducit. part. 1. conclus. 42. n. 23. et sdqq. ] Ioh. Iac Speidel. V. I. Licent.

35. Beleuttung.

Potest aliquis auff die jhme vervnderpfandte Güter, ein Beleutung in ludicio Rotwilensi außbringen. Welche Belenrung, vermög der alten vnd newen Kayserlichen Rottweilischen Noffgerichts Ordnung, auch vhralten Nerkommen vnnd Gebrauch nach, nichts anders ist, dann ein Publicum Proclama, dardurch der Besitzer der Güter, auff welche geklage, Namhafft gemacht, vnnd Vnvermeldung deß Besitzers Namen, citirt wird nach volgender Form: Wir N. der Röm. Kays. Mayest. Noffrichter oder Ampttzverweser, bekennen hiemit, daß N. auff weyland N. Naab unnd Gürter beleuter, ob sich iemandt derselben in Erbkauff, oder andere rechtmässige Titul, annemme, vum ihme auff sein Zuspruch

Et plura huc spectantia, invenies apud Paul. Matth. Wehnerum in notis et observationibus Reformat. Rottvvilenf. part. 2. tit. Von Beleutung. Io. fol. 141. et seqq.

Qua [orig: Quâ] de re etiam sequentia habentur in der Schwäbischen Landtgerichts-Ordnung, part. 2. tit. 15. Nachdem ein jede Beleutung ein Antworter, oder den Innhaber daß Guts in Kechtem sucht, wo dann ein Manns oder Frawen Persohn Güter, Zinß oder Gülten hinder ihnen nach Codt verlassen, oder daß sie vom Landt entweichen, vnd nicht anheimbs wären, sich auch niemandt jhres Guts vnderziehen wil, vnnd jemandt, dem sie schuldig seyn, oder der ihr Bürg oder Schuldner gegen jemandt für sie worden, oder der aigenthumbliche Ansprach zu solchen Gütern hätte, anch den, der mag darauff am Landtgericht Beleutung fordern vnd nemmen, die soll jhme erkandt, vnd darüber vnder daß Landgerichts Insigel Brieff gefertiget werden, etc.

36. Benedictiner.

De Benediclinis, eorumque Regulis etc. vid. Anton. Perez in Regul. S. Benedicti. Hospinian. d. Monach. fol. 114. Mirae. de Origin. Monastic. in Epistol. Dedicator. fol. 3. Cardin. Baron. Annal. in Indice et Cardin. Tusch. practic. Conclus. lit. M. Conclus. 332. item Coronam Lucidam Stengelii, ac de S. Basilio, Vocem Turturis fol. 151. et f. 235.

37. Berechtigen vnd Straffen.

Dn. Petr. Denaisius in disputatione de Iure meri Imperii Iudicii Cameralis, fol. 16. etc. ac etiam in eiusdem assertione fol. 92. etc. illa verba Berechtigen vnd Straffen, pro sola [orig: solâ] exsecutione sumit, remota [orig: remotâ] cognitione. (Dann es in etlichen Orthen also herkommen, daß das Merum Imperium pro sola [orig: solâ] gladii potestate genommen wirdt, vnnd einem andern die Ortheil zufällen gebühret) Ita ut dicta verba nil aliud valeant, als einem sein Recht vnd Straff anthun.

Quo modo etiam einen richten, oder iustificiren, usurpatur pro exsecutione, et apud Latinos Lege agere, pro exsequi sententiam damnationis.

Additque, aliud esse berechtigen, aliud rechtfertigen: hocque denotare disceptationem et cognitionem, illud exsecutionem. Hoc, Iudicio Camerali in personas Camerali albo inscriptas; illud competere Civitati Spirensi.

38. Bergwerck, Ertzgruben.

Venae metallicae, non nisi in montibus teperiuntur, darumb haist man sie Bergwerck, operas montanas. At de fossilium et metallorum speciebus variis, auri et argenti fodinis, et iure Metallico, pluribus agit Heugius I. quaest. 13.

Wesenbec. consil. 60. et 198. Rauchbar. 1. quaest. 22. Iohan. Guidius Volateranus. de Metallis. Ego de Aerar. 3. cap. 8. Matthesius in der BergPostilla. item Petrus Albinus in der Meisnischen Chronick, ubi von Bergwerck in gemain multa mcmorabilia habet, ut et Tileman Frieß. lib. 4. cap. 34.

Weil die Bergwerck, Ertzgruben, etc. den hohen Regalien anhängig, c. un. quae sint regal. ubi Dd. Als seyndt etliche der Mainung, daß man sie nicht thailen solle. Weil sonderlich selbige nit angeschlagen werden können. vid. part. 2. consil. Illustr. Francofort. editorum. consil. 65.

Et ex iure Regali Venarum Metallicarum procedit, daß die Obrigkeit, ultra decimas, et alia commoda, den vor, kauff der Metallen, so im fundis privatorum gefunden werden, haben thut. l. 1. Cod. de Metall. Damit sie die Norturfft deß Landes, die den hohen Regalien zuversorgem stehen, haben möge: als Müntzen, Geschütz vnnd dergleichen. Nicht, daß sie damit handthlere, die Räuff höhern vnd staigern solle. d. cons. num. 21. etc. § ein anfang zumachen. De divitiis argenti fodinarum Misnicarum, haec habet Petrus Albinus in der Meißnischen Berg Cronick. tit. 4. Man findet hin vnnd wider, nicht allein in alten annalibus, sondern auch in deren vom Adel vnd viler Burger Handrbücher, die Summa deß Zehen, den, auff dem Schneeberg verzaichnet, von anbegin daß Schneebergs biß auff das Jahr 1501. da für 30. jahren der Schneeberg findig worden, seyndt daselbst dem Churfürstenzu Sachsen, zu Zehenden gefallen 5199. Tonnen Golds, etne Conne gerechnet für hundert tausent Guldin oder Caler: Wie dann auch zur selben Zeit ein Caler nit höher, als für ein Gulden gemüntzet, vnd außgegeben worden, dannenhero die Bergleuth, noch einen Caler, einen Guldingroschen nennen.

Ac etiam idem Albinus, d. loc. ex Melanchthone adnotat. Ab Anno Ch. 1471. ad Annum 1550. exvenis Schnebergensibus distributa sunt iis, qui venas coluerunt impensis suis, plus 123355. tonnis auri: et loco decimarum solusa Principibus, plus 205 59. tonnis Auri. Tantundem etiam solutum iisdem de signatione argenti, vom Schlegel-Schatz. Et per totum illum librum P. Albini, varia et iucunda de Metallis et Metallicis, eorumque fodinis congesta inveniuntur.

De Metalli fodinis, iisque, quae inveniuntur Potosi, in India occidentali, sequentia habet Bertius, in tabulis Geographicis contractis. fol. m. 813. Auri optimi bonitas Hispanorum et Gallorum, legibus definitur ceratiorum XXIII. et dodrantis ceratii, ita ut si massa fuerit CXCII. partium, tres partes auri desint. Argenti enim ad Aurum ratio, toto pene terrarum orbe est duodecupla. Aurum omnino tribus modis invenitur: Fluminum ramentis, puteorum scrobibus aut ruina [orig: ruinâ] montium, et cuniculis per longa spatia terrarum actis: Quod tamen in amnibus invenitur, longe est absolutisimum, ac cursu ipso attritu perpolitum tale est in Hispaniae Tago, Pado Italiae, Hebro Thraciae, Pactolo Asiae, Gange Indiae. Quod e terra eruitur, multa [orig: multâ] adhuc cura [orig: curâ] indiget. Qui illud quaerunt, segullum tollunt, arenam lavant, atque ex co, quod subsedit, coniecturam faciunt: ita invenitur saepe in summa [orig: summâ] tellure, rara [orig: rarâ] felicitate. Quod ex puteis effoditur, canalitium alii vocant, alii canaliense. Quod e cuniculis educitur, arrugiam appellant. Primus hanc artem factitasse [orig: factitâsse] dicitur Tubalcain, ut in Sacris clare praeditum est. Genes. cap. 4. 41.

Quando te dulci Latio remittent
Dalmatae montes: ubi Dite vise
Pallidus fossor redit, erutoque est concelor auro.

Simillis pene argenti natura. Terra est ruffa, alia cineritia: in utraque argentum invenitur, puteis effossis. Excoqui non potest, nisi cum plumbo nigro, aut cum vena [orig: venâ] plumbi, galenam vocant, quae iuxta argenti venas plerumque reperitur. Eodem tunc opere ignium

descendit pars in plumbum, argentum autem superne innatat, ut oleum aquis. Ubicumque una inventa est, non procul invenitur, altera. Argentivena, quae in summo reperitur, crudaria appellatur.

Finis antiquis fodiendi solebat esse, alumen inventum; ultra nihil quaerebatur: sed deprehensum, etiam sub alumine aeris venas interdum esse albas. Odor ex argenti et auri fodinis noxius admodum est. Lucretius:

Nonne vides etiam quoque snlphur in ipsa
Cignier, et tetro eoncrescere edore bitumen?
Denique ubi argenti venas aurique sequntur
Terrai penitus serutantes abditae ferre
Qualis exspiret scaptensalae subter edores?
Quidve mali sit? ut exhalent aurata metalla?
Quas hominum reddant facies, qualisque colores?
Nonne vides, andisue perire in tempore parve
Quam soleant? et quam vitai copia defiat
Quos opere in tali cohibet vis magna? necesse est.
Hos igitur tellus omneis exaestuet aestus.

Neque tamen prohibuit acris corruptissimi violentia Hispanos, nein alio orbe novum moriendi locum quaererent: Inventus est praecipue in Provincia [orig: Provinciâ] Ciarga, Regni Peru. Primum Porco et Carabaya: Postea vero ad Potosi, decimo octavo milliari a Villa de Plata, quam alii argenteam vocant, alii Graeco nomine Argyropolin. Est autem oppidulum istud haut ita magnum. Argenti tamen fodinae sunt uberes admodum: nam quintale unum marcas reddit argenti purissimi octoginta, quod alliis locis inauditum est. Inventio huius fodinae, Indis debetur, qui forte per loca ista iter facientes, metallum deprehenderunt. Quod ubi Argyropoli innotuit, confestim montem placuit inter Cives distribui, qui Indorum opera [orig: operâ] tantam argenti vim extraxerunt, ut ea Europae universae sufficiat.

39. Beschluß.

Wann man nicht in Sachen beschliessen will, potest Iudex consideratis consi derandis circumstanti is, ex Officio beschliessen, oder anch den gethanen Euentual Beschluß pro pura annemmen, wann man sich aber auff Beweißthumb referirt, thur man cum oblatione, siquid facti beschliessen. vid. me. in Disputationibus ad Ius Municipal. Wirtemberg. part. 1.

40. Beschwehrung.

Sub hoc vocabulo, tam patrimonialia, quam person alia onera comprehenduntur: l. sine herede. 23. §. o. fl. de administ. tut. Cuiac. in l. es quidem 2. et l. seq. C. de annen. et tribut. praesertim si adponitur signum universale, quod non patitur restrictionem. l. 29. ff. de hared. instit. Unde immunitas concessa ab omni onere, frey seyn aller Beschwerden, universaliter ad omnes immunitatis species est trahenda. Gravett. cons. 447. num. 5. Roland. Consil. 13. n. 32. vol. 4. Alex. consil. 30. n. 14. et seq. lib. 5.

41. Besibnen.

Est, nachdem der Peinlich Angeklagte, commissi delicti, allerdings convincirt vnd vberzeuget ist, wird er zu mehrerer Sicherheit von der Gefängknuß vnd Band loß gelassen, vnd in ein frey offentlich Orth vnnd Platz geführt, da alodann der Amptmann illius loci, in praesentia septem testium, den Beklagten nochmalu gütlich erfragt, unnd sie Zeugen der Außsag, auff den Nottfallkundtschafft zugeben, ersucht. Wa nun der Beklagte seiner Missethat beständig, wirdt er wider in die Gefängknuß unnd Band gelegt, auch ihme darnach erst das H. Sacrament geraicht. Volgendts uben ein Cag drey under den offnen Himmel, oder das gewohnlich Gerichtshauß geführt, und die Sibne gebetten, auff den fall laugnens, Kundtschafft zuthun, dz der Beklagte solches, was sie vermelden, zuvor offentlich bekennet

42. Besitzung.

Verbum possessionis, in Religionis constitutione positum, non posse verificari in illa [orig: illâ] interpretata, et iuris quadam subtilitate intellecta Iuris possessione, sed accipiendum et intelligendum de vera [orig: verâ], reali et corporali insi stentia [orig: stentiâ] rei, sive etiam nuda [orig: nudâ] detentione, ita ut non sit spectandum, an iuste quis possideat vel detineat, sed an realiter possideat, vel detineat tempore Pacificationis Religiosae; Atque hunc intellectum ipsa Constitutionis verba satis arguere, aiunt. Nam in pr. §. Dieweil, expressa verba sonant de reali et corporali rei insistentia [orig: insistentiâ]. Mox limitatio subicitur de bonis, ante tractatum Passavinum possessis, quod sub a Constitutione comprehendi non debeant, ad constitutionem. d. §. Dieweil, me referendo.

Verbum igitur possessionis ad praecedentia relatum, non potest aliter accipi, quam de naturali possessione, de qua praecedentia loquuntur. vid. Zoanett. in trium verbor. explicat. in oper. f. 117. Verba enim sequentia, ex praecedentibus declarantur, maxime quando obscura sunt, Richwein.in formulari variar. Supplicat. fol. 230. Tilemannus de Benignis. vot. 2. fol. 13. Consentit Henricus Andreas Cranius, de pace Relig. ubi ita scribit: verba illa, vnd dern Possession, etc. an intelligenda sint de Civili, an vero naturali possessione, quaritur? Posterius est probabilius, per §. 19. Pac. Relig. ubi verbum eingezogen, denotat realem detentionem, sive corporalem rei insi stentiam: nec hic [orig: hîc] consi deratur, an quis iuste vel in iuste possideat, ut satis innuunt. d. §. 19. verba sequentia, quae ex praecedentibus declaranda sunt, maxime si sint obscura, arg. l. quetiens 10. C. fam. ersisc. allegat etiam Springer. de Pac. Religies. cap. 9. vers. verum hic dubitatur. Et quamvis pro Civili possessione, facero videatur communis iuris regula: quod verba Legislatoris secundum legalem interpretationem accipi debeant, secus si ab Idiota [orig: Idiotâ] proferantur: quia tunc simpliciter, prout in idiotam cadunt, intelliguntur, arg. d. l. 10. etl. quid si nepotes. 6. ff. de testam. tut. Attamen hanc rationem Cranius cessare ait, quoties de mente legislatoris probabiliter constat.

43. Besoldung, Bestallung.

Si illi, quibus annua salaria constituta sunt, ante annum completum diem suum obeant, eius Anni, quo decesserunt, integra stipendia, ad eorum heredes tum demum perveniunt, si ea ob operam vel officium liberale, magisque honoris vel benefici iremunerandi, quam laboris compensandi gratia [orig: gratiâ], praestentur. vid. Rauchbar. part. 1. quaest. 25. Petr. Aerod. rer. iudic. tit. 9. lib. 4. cap. 4. Arumae. disp. ad leges praecipuas. 5. thes. 7. Camman. disput. de Regalib. S. coroll. 3. Sic pecunia itineris causa [orig: causâ], recenti Consiliario donata, debetur, si Consiliarius, antequam iter ingrediatur, decesserit. vide Iacob Schultes. pract. quaestion. lib. 1. quaest. 4. Salarium item intcgrum Advocato est solvendum, qui toto anno nihil, nisi unam Episolam in causa confecit. Idem Schultes. dict. loc. quaest. 5. ob man einem die Bestallung ein halb Jahr zuvor muß auffkünden? vid. Upupam Mollerinam. cap. 6.

Quamvis artifici pro rata temporis et laboris, merces debeatur, l. Seio. ff. d. annuis. leg. l. si. uno. §. item cum quidam ff. loc. l. iis Schelaribus in fin. et l. pen. C. d. erog. milit. annon. lib. 12. Adeo, ut nec Militi captivo, alioquin de Republica [orig: Republicâ] bene merenti ac privilegiato, pro tempore captivitatis stipendium sit praestandum. l. i. ubi Bart. not C. de re milit. lib. 12. Doctores tamen, si post lecturam inchoatam decedant, integrum anni salarium ad heredes, etiam extraneos, transmittunt. Est enim hoc beneficium a lege illis concessum, ob dignitatem ac probitatem scientiae et intellectus, ideo benigno agitur, et ampla fit interpretatio: Namque interest Rei publicae ita fieri, ut spe praemiorum, docti, probique viri exurgant.

Etsi tempus, labor et pecunia divisi onem recipiant, l. si une. §. item cum quidam ff. loc. et d. l. iis Scholaribus. A dvocato tamen mortuo, ab heredibus mercedem repeti non posse, Divus Severus rescripsit, l. 1. §. Divus. ubi glos. et omnes not. de var. et extraord. cog. l. qui operas. ff. locat. et non solutum Salariumad heredes etiam extraneos, pro eo Anno transmittitur, l. post duos. ubi gloss. C. d. Advoc. divers. iud. vid. Benium. d. loc. part. 3. quaest. 76. Aut quando alias sine ipsius culpa [orig: culpâ], negotium non fuit absolutum. Pfeil. consil. 54. De Salariis item Advocatorum, nonnulla dixi. in Delibatis ex libro 3. Pandectar. quaest. 5.

ADDITIO.

Salarium Officiali propter culpam vel delictum remoto, non aliter debetur, quam pro tempore, quo seruivit, et culpam non commisit, secus pro tempore futuro, quo deliquit; intellige, secuta [orig: secutâ] condemnatione, nam si fuisset toleratus, haberet nihilominus Salarium, licet fuisset culposus, secundum Iason, et Bart. in l. Mavia. ff. d. annuis Legat. Coras. in l. diem functo. ff. d. offic. Assess. ubi dicit, quod Praesidi ob delictum reprobato, Salarium debeatur praeteriti temporis, quo seruivit, et non commisit culpam, facta [orig: factâ] laboris et pecuniae divisione. Idem dicit Iason. d. l. num. 45. quod nimirum debeat fieri divisio Salarii secundum tempus servitii, quod in Legato non erit: quia cum sit in dividuum, perditur totum Legatum ab officiali privato per culpam suam add. Parid. de Puteo. in tract. d. Syndicat. verb. condemnatus. et in vers. Rex concessit.

Salaria autem Officialium ex propriis bonis et reditibus Dominorum sunt constituenda, non ex bonis populorum aut subditorum, quibus iustitia administratur: quia ipsi sunt debitores Iustitiae ministrandae, et ob hoc percipiunt reditus, etc. faciunt tradita Gars. de expens. cap. 20. num. 13.

Non consultum tamen est, officialibus in poenis aut mulctis Salaria constituere, daß die Buessen vnnd Frevel für ihre Besoldung haben sollen, quia ex hoc magna incomoda subditis obvenire possent. Unde etiam, et hoc fere communiter improbatur, da man den Amptsleuthen zu fleissiger Einbringung der Straff: Frevel vnd Buessen, certam partem vberlasset: Weil sie alsdann nicht eben der Fleiß, sondern die eigne Begierd ihren Vorthall zuhaben, treiben thuet

De Salariis famulorum et filiorum, item exsecutorum, Patronorum et Administratorum multa scitu digna habet Flor. Diez de Mena. lib. 1. variar. quaest. 8. §. 2. et 3. fel. 103. et multis seqq. ubi notandum (1) quod famulo debeatur Salarium etiam non conventum, quando aliis cum Salario seruire, et Dominus conducere operas solebat famuli. Navarr. in manual. eap. 17. n. 108. et seqq. Secus si Dominus non habuit necesse conducere famulum, sed ob amicitiam et ad eius instantiam eum recipit in domum suam, sine Salario, usque dum alium Dominum quaerat; tunc enim non debetur Salarium: quia inducitur tacita donatio et remissio Salarii, quae colligitur ex coniecturis. Maschard. d. probat. concl. 554. (2.) Famulis, qui serviunt Dominis minori vel nullo Salario (ideo quia sperant, quod Domini iustam facturi sint remunerationem laboris, prout aliis solebant facere, et de hoc tacite aut exprese actum, ac haec causa finalis serviendt fuetit) si remuneratio non fuit facta, debetur iustum Salarium, Mena. d. loc. §. 2. numer. 6. (3.) Famulis, qui serviunt absque conventione tacita [orig: tacitâ] vel expressa de remuneratione, si neque haec fuit causa finalis, sed impulsiva, quia ipsi sperabant de liberalitate suorum dominorum, non debetur Salarium ultra conventum. Mena. d. loc. n. 7. et 8. ubi ex hisce infert ad famulos pedissequos Dominorum (Pages, item Lackeyen vnno Jungen vulgo vocantur) quibus licet de consuetudine nullum detur Salarium, sed solum alimenta et vestitus, et ut ab eis doceantur artes et modi vinendiac bonae educationis; quod Domini tamen non sint securi in foro conscientiae, si eos non bene faciant educari, nec dent alimenta et vestitum competentem: quia propter has causas gratis serviant, unde non possint defraudari in debitis ratione sui laboris.] Iohann. Iacobus Speidel. V. I. Licentiat.

At de Salariis Officialium, Assessorum, Iudicum, Advocatorum, item Tutorum, etc. quo tempore debeantur, quatenus ad heredes transmittantur; quodque in personis virtuosis promittentibus operas suas, non inducatur contractus locationis, pluribus agit Ioannes Bolognetus ad l. diemfuncto. ff. de offic. Assessor. ubi materiam illius legis reducit ad duas regulas. Una est, quando casus contingit in persona conductoris; alia, quando contingit in persona locatorum. Si casus contingat in persona conductoris, regulariter debetur Salarium residui temporis, omnibus locantibus operas. Si vero casus contingit in

persona locatoris, totum Salarium debetur virtuosis locantibus, et ceteris pro rata. add. Floroz Diez de Mena. qu. 8. Sesse. decis. Aragen. 174. Monter. decis. 20. Herm. Stamm. d. seruitut. personal. lib. 2. cap. 7.

Sed quod attinet Salarium pro residuo defunctorum, id ex consuetudine deiiudicatur. Ac quidem in Academia [orig: Academiâ] nostra, Professoris defuncti Salarium continuatur per angariam illam, in qua mortuus fuit; et insuper adhuc per dimidium annum.

Ac notandum, Salaria multa habere Privilegia, ita ut etiam in Camera Imperiali, arresta ob Salarii debita, decreta fuerint, attestantibus Gilmanno. in Sympherem. supplicat. tom. 1. part. 2. fol. 16. supplicat. 1. Mynsinger. centur. 3. obs. 7. et Beuther. de iure praelation. Part. 1. cap. 28.

ADDITIO.

Salaria item Doctorum, Iudicum Assessorum, etc. habere Privilegia inter omnes creditores, et aequiparari doti et fisco, ac habere tacitam hypothecam a iure indnctam, cum privilegio Praelationis, quemadmodum fiseus et dos in pluribus casibus, deducunt Bartol Bald. Angel. Rip. et Iason. in l. 1. ff. solut. matrim. et hanc opinionem communem dicit Marian. Socin: Iun. in d. l. 1. in fin. ac secundum eam iudicatum esse refert Rebuffus. in tract. de Privileg. Scholar. Privileg. 118.

Et quamvis haecce conclusio in iure non habeat fundamentum, nec lex sit, quae tale Privilegium det, sed ex solo studii favore et publica utilitate moveantur praedicti auctores, ac ita in puncto iuris non secura credatur: quia Privilegium debet esse in iure expressum, et non induci per argumenta; Consulendo tamen et iudicando non erit a communi opinione recedendum, pertradita Florez Diez de Mena. var. quaestion. lib. 1. qu. 8. num. 70.

In causis quoque Salariorum summarie, exsecutive et per modum provisionis, etiam spreta appellatione procedi potest, ita Rebuff. tom. 1. d. sentent. proutsionalibus art. 3. gloss. 7. licet, quoad appellationem debeat censiderari quantitas petita, personarum qualitas, divitiae et paupertas, clara item aut non clara iustitia petentis, quod arbitrio discerti Iudicis dimittitur, qui pro causarum varietate et aequitate iudicabit, quod aequius aut iustius sibi videbitur.] Iohan. Iacob. Speidel. U.I. Lic.

44. Besonder Rotul.

Notandum, daß alleinjenige Zeugen in ein besonder Rorul gebracht werden, vomb welcher Willen die Partheyen strittig, vnd der Richter nicht in promptu oder gegenwärtig ist, damir nemblich hernacher, wann solche Zeugen, per sententiam verworffen, solche desto füglicher von den Acten abgesöndert werden mögen, sie auch ganz vnabgelesen verbleiben, ne sc. si a Iudice perlustrentur, saltem motum vel propensionem aliquam in eo causare queant.

Vnd ist nicht de stylo, daß durch ein Beschaid deß Richters, erliche Zeugen in ein besondern Rorulum, verfaßt werden, sondern solches geschicht allein vondem Commissario selbst, oder auff ansuchen der Partheyen, damit dem Ordinario oder Deleganti nit vorgegriffen werde, sondern die Sach omni ex parte integra verbleibe.

45. Besprechen.

Verbum Besprechen, quod aequippolet vocabulo convenire, est latissimum, comprehendens omnem omnino conventionem, tam iudicialem, quam extraiudicialem. Gerichtliche Acta der Statt Braunschweig Huldi, gung betreffendt. part. 2. num. 72. m. f. 62.

46. Besserung.

Etsi in feudis feminae, vel masculi, a primo investito haut descendentes, non succedant, a meliorationibus tamem nullatenus sunt repellendae, sive illud Domino aperiatur. c. 1. §. si Vasallus. hic finit lex. 2. Feud. 28. ubi Alvarott. num. 1. Laudens num. 1. Schenck. num. 2. et 5. Intrigliol. cent. 1. quaest. 59. n. 5. Borcholt. cap. 7. membr. 2. num. 73. Menoch. recuper. possess. remed. 15. num. 506. Clarus. §. feudum. quaest. 88. per tot. Sive etiam ad agnatos feudum successione devoluatur, Wesenbec. in epitom. feud. cap. 9. num. 6. Vult. lib. 1. cap. 11. num. 113. Schrader. part. 9. cap. 2. section. 2. num. 60. et part. 7. c. 3. num. 7. Rol. a Val. consil. 28. num. 29.

Adeo quidem, ut si in possessione sint, ratione meliorationum et fructuum exstantium, feudi retentionem habeant, Schrader. d. loc. Rosent. cap. 7. concl. 54. num. 2. Semel vero legitimo tramite eiectae, aut in possessione praeventae, difficulter ratione fructuum et meliorationum, immissionem impetrabunt, per ea, quae consuluit Wesenbec. consil. 93. num. 11. et seqq. Cacheran. decis. Pedemont. 26. numer. 24. Rosenthal. d. cap. 7. conclus. 54.

Sed contrarium de Iure Saxonico obtinere, tradit Schrader. part. 7. cap. 3. nu. 8. aedificia nempe in feudo exstructa, ad Dominum reverti, per artic. Landtr. 21. lib. 2. et Constit. Novell. August. 31. p. 3. Zobel. p. 3. diff. 29. Fachs. diff. 26. Reinh. part. 3. diff. 23. Coler. d. processib. exsecutiv. part. 2. cap. 3. num. 307. et idem decis. 73. adde Hartman. Pistor. lib. 2. quaest. 42. et Andr. Schaeffer. lib. 1. quaest. practic. quaest. 47.

ADDITIO.

Circa meliorationum materiam, animadvertendum est, earum valorem esse spectandum iuxta tempus restitutionis, non autem quo sunt factae: et sic si tempore, quo expensae factae sunt, res fuit meliorata in centum, et postea dicta res fuit attrita cursu temporis, ita ut tempore, quo venit restituenda, non reperiatur meliorata, nisi in 50. debet fieri satisfactio dictarum meliorationum iuxta tempus restitutionis, et sic in dictis 50. secundum Bart. Bald. Angel. Paul. de Castro, Ias et alios in l. domos. ff. de legat. 1. Nat. cons. 256. n. 4. late Marzar. de fideicomiss. p. 3. quaest. 65.

Nec et hoc circa praedictam materiam silentio praetereundum est, quod si quis impendat super re centum aureos, et ob hanc impensam res est meliorata in ducentum aureis, quod non habeat locum repetitio, nisi pro centum, quae impendit; et e diverso, si expendit in re ducentum, et res non fuit meliorata, nisi in 100. non possit plus repetere quam 100. Est enim regula in hac materia in l. in fundo. ff. d. rei vindicat. quod attendatur solum impensa, etsi reperiatur, rem pluris valere propter impensam, et e contrario non attendatur impensa, si res non sit aucta valore propter dictam impensam, per tradita Silvan. consil. 49. num. 75. Capyc. decis. 93. n. 9. Tiraquell. d. retract. convent. §. 7. gloss. 1. n. 8. Paul. d. Castro consil. 270. num. 3. lib. 2. Natt. eonsil. 250. n. 4. Negusant. d. pignorib. part. 5. membr. 4. num. 11. et Cancer. 1. resolut. 6. 2. n. 18. ] Ioh. Iac. Speid, V. I. L.

47. Bestandt.

De locatione Conductione vid. Molinam d. iustit. et iure tom. 2. disputat. 486. et seqq. de relocatione et renovationelocationis, Francisc. Pfeil. cons. 55. et seq. An in locatione Iuri protimiseos sit locus? decit Mastrill. 1. decis. 4. item an Conductor possit opponere contra locatorem dominii vel crediti exceptionem, Ludov. Peguer. decis. 162. Merces quando a conductore praestetur, Timae. Fab. in annotat. cap. 12.

48. Betten.

49. Beth, das Beth beschreiten, die Deckin beschlagen.

Sponso aut Sponsa mortua [orig: mortuâ], ante nuptias, superstes ex statuto vel pacto dotalitio, nullum percipit lucrum, nisi matrimonium esset concubitu consumatum. Haec de iure Saxonico, secundum quod requiritur traductio Sponsae ad domum, vnnd daß die Brant das Beth beschritten. text. art. 45. Landtr. lib. 3.

Iuris Civilis Interpretes in duas opiniones discedunt. Aliqui enim affirmativam sequuntur, quod licet Sponsa ante nuptias moriatur, Sponsus nihilominus lucretur dotem, Aretin. in §. fuerat. Instit. de act. Socin. Iun. in rubr. solut. matrim. inp. 1. Aliqui contrarium asserunt, Schurpff. Consil. 9. cent. 3. vid. Gail. 2. obs. 8. Rol. a Valle. d. lucro dotis, qu. 106. Fr. a Solis. d. lucro dot. quaest. 13. Iac. Concennati: lib. 2. quaest. 2. num. 10. Me. d. Nupt. c. 6. n. 9. et in coroll. ad lib. 1. ff. nu. 9. Cum Saxonico tamen iure concordant reliqui Germaniae mores, et etiam Wirtembergicum Ius. part. 4. tit. 2.

Sed phrasis haec, die Decken beschlagen, non est de concubitu reali intelligenda: sed solum de sollemni more. daß man die Eheleuth beylegt. Rauchbar. 1. quaest. 31. Moller. 3. semest. c. 23.

Inde quaeritur: wann zwey einander haimblich die Ehe versprechen unnd beyschlassen, der Mann gleichwol dises

50. Beth, oder Bede, Beet, Bethgarben, Bethkorn, Bettwein, etc.

Bethe ist anheuto nichts anders, als ein ordenliche SteUr, Schoß vnd Schatzung, so die Vnderthanen, vornemblich Bawren, jhren Landtherm zusteüren vnnd zuzuschiessen pflegen, Referens in Symphorem tom. 2. part. 2. vot. 15. num. 38. Correferens tom. 1. part. 2. tit. 6. vet. 2. num. 7. Gothoferd. Anton. disp. feudal. 1. thes. 6. ad fin. Dn. Goeddaeus in dem FridbergischenConsilio. fol. 8. num. 13. et seq. punct. 1.

Bethe dicuntur exinde, quia ab initio blande et benigne per rogationes et suasiones exigebantur. Knichen. de Saxon. iur. verb. Ducum cap. 5. num. 293. Licet nunc magis in effectu praecepta sint, quam rogationes. Wesenbec. confil. 45. numer. 11. Iuxta illud:

Atquo ita ex Bethen oder beten, factum est gebiettem, et ex Bethe, Gebott. Gilman. decis. 37. num. 27. lib. 1. Ritter. de homag. cap. 7. num. 161. Nam sane olim Germania, ab hisce novis impositionibus immunis erat. vid. Lehman in der Speyrischen Chronick. lib. 2. cap. 44. Ut et Gallia. Pasquier. d. rechrech. 2. cap. 7. et lib. 7. cap. 40. vid. me. de Aerar. fol. 68. etc.

Sumitur vero Bed, frequenter pro quota fructuum, vel annuo censu, qui in fructibus solvitur, non in vim Collectae, sed oneris realis.

Sed Baet sumitur pro vectigali, vid. Adversaria. Sckriekii fol. 100. unde dicit descendere Bataviam. quasi Baethave vectigalium perceptio, et fol seq. Batave, omne, quod ad quaestum et tributum facit, vom batten, nugen, etc.

Betgarben, Berkorn, Betwein esse, existimat Dn. Martinus Mager. in tract. de Advocat. armata. cap. 7. num. 213. mergites, seu certos frumenti fasciculos, qui Magistratibus precario, in recognitionem Dominii, dari soliti fuerunt; de quibus precariis, et quod regulariter non, nisi ordinario Magistratui in Germania [orig: Germaniâ] solvantur, videri potest d. Responsum Goeddaei in causa Fridberg. punct. 1. numer. 10. et seqq.

Ita saepe quis ex praedio, fundove suo, quotannis pensionem, scil. aliquot modios frumenti praestat, secundum iugera et mansos, quae pensio terragium vocatur, Pfachkorn, Hubekorn, Schuldkorn, Samhaber, Vogthaber, Hundshaber, die dritte, vierdte, zehendr oder zwaintzigiste Garb von allen früchten. Ex vino, der fünfft oder zehendt Ohmer Wein. Ex arboribus, Baumfrüchte, der dritte oder vierte Rorb, etc. vide Adam. Keller. de offic. Iuridicio polit. lib. 2. cap. 10. Et fere nunc omnia sunt huiusmodi oneribus obnoxia.

Ex Metallis licet praestatio deß Erbstollen Rechts, vmbs Neundt oder halb Neundte, solvatur iis, quorum sumptu die Wasserstollen, sodas Wasser auch von der anderen Massen abziehen, getriben worden, Constitut. Metall. Saxon. art. 51. 57. Heig. 1. qu. numer. 52. Tamen quoniam facultas

fodiendi Aurum et Argentum a Dominis locorum per concessionem specialem impetranda, et singulis annis renovanda est; praeter Decimas, etiam certa redituum portio Dominis Territorii addicitur, vulgo ein freyer Erbkukuß, auff deß Grundherm selbst verlegen vnnd Vnkosten. Heig. d. quaest. 13. num. 42. Ex vaccis, Pfingstkäß; ex ovibus, dantur Martinianae, Martinsschaff oder Zahlschaff, vel lacticiniae, Mayenlämmer. Ex porcis vel macri Zahlschwein, vel saginati, Mahlschwein. Ex suculis hodie S. Antonii Fercklin. Ex Gallinis Iurisdictiones, ratione foci, et inde exhalantis fumi, Rauchbüener. Censuales, Pfachthüener, Pfingsthüener, Faßnachthüener, Zins: Sommer: vnnd Herbsthüener, Rappaunen, et Faßnacht Ayer. Ex anseribus, Martins-Gänse. Ritter. d. loc. num. 162.

51. Bettler.

Quis dicatur Mendicans validus, et an puniendus sit, et qua [orig: quâ] poena [orig: poenâ]? vid. Pegueram decis. 4. Beat. decis. p. 4. tom. 4. de Crimin. f. 463. Camerar. centur. 1. cap. 15. et seq. ac cent. 2. c. 74.

Quomodo autem cum eiusmodi Mendicis sit agendum, attigi, ego, tr. d. trib. domest. societ specieb. fol. 78. et seq.

Sunt, qui putant rem se egregiam praestitisse, so sie den Gassen Bettel abschaffen, ut D. Conrad Dietericah in seiner Bettler Predig. Sed voluit sane christus Salvator noster, pauperes semper esse circum nos; ac commovemur magis, si eos videamus, et cum iis conversemur, quam si illi extra societatem quasi humanam relegentur. vid. Card. Baron. in annalib. A. C. 57. nu. 126. Ac constat in omni saeculo fuisse mendicos. Alia [orig: Aliâ] tamen ratione, quam vulgo fit, ipsis esset prospiciendum, et occasio laborandi praebenda: quod forsan commode fieri posset, si aliqua species servitutis reduceretur, iique publicis operibus adhiberentur, liberaliter tractarentur, et proletariorum civium loco haberentur.

Interim detestandi et graviter puniendi sunt ii, die grosse Schäden artlich fi mulieren, et varia [orig: variâ] calliditate reprae sentiren, de quibus Schenck. in observat Medic. f. m. 335. et f. 895.

52. Bettel Orden.

Fratres Mendicantes vulgo vocamus, quibus nihil proprium habere licet. Quam ob causam non absque ratione dubitari posset, an hisce aliquid legari queat? Qua [orig: Quâ] in quaestione distinguit Michael Grassus: sententiar. 1. §. Legatum. quaest. 7. Sunt alii Mendicantes ex Regula, ut Fratres Minores, et his relinqui non potest, etiam quoad aestimationem, ut scil. vendatur, et in suos necessarios erogent usus. Bald. in auth. si qua mulier. c. de Sacr. Sanct. Eccles. Et hanc sententiam communem dicit Felin. in c. in praesentiar. vers. quam. extra de probat. Aretin. ad l. 1. ff. de Testam. Magis communem perhibent Signorol. de Homod. consil. 4. gabr. Roman. com. conclus. lib. 4. tit. de hered. instit. concl. 1. num. 1. Hisce tamen legari possunt Bibliothecae et libri.

Alii vero mendicantes sunt, magis tamen ex constitutione, quam ex ordine: quales sunt Fratres Praedicatores, et his relinqui vel legari potest, non ut retineant ipsi, vel in communi, sed ut vendant et erogent ad usus necessarios, per auctoritates a Grasso. dict. loc. relatas.

Sed videndum omnino est compendium quaestionum regularium, Emanuelis Roderici, Lusitani. verb. Hereditas, ubi habentur sequentia: Fratres Minores observantiae, nullatenus sunt capaces successionum hereditatum, nec licet eis valorem talium hereditatum, vel tantam earum partem, quasi sub modo et forma legati, dimitti sibi facere (quod praesumi possit hoc in favorem fieri) vel sic dimissas recipere. Quin potius ista sic fieri ab ipsi Fratribus simpliciter, prohibuit Clemens V. in Clem. exivilde verb. signif. Unde si instituantur heredes, et nullum habeant substitutum, vel coheredem, testamentum nullum est, pertinebitque hereditas ad venientes ab intestato.

Quamvis Fratres Minores non possint recipere hereditatem, quae continet quod dam ius univ ersale; possunt

tamen recipere singularia relicta, aut aliquod fidecomissum particulare, quod Syndicus petere potest, ut Fratrum necessitatibus subveniat.

Si Fratres non instituantur heredes, sed alter, qui debeat hereditatem vendere, et eius pretium in necessitates Fratrum expendere, hoc nullo modo videtur iure Fratribus prohibitum: quare licite poterunt acceptare. Intellige, modo quantitas non sit tam magna, quod videatur facta in fraudem paupertatis, sed tantum ad sublevandas necesitates Fratrum praesentes vel imminentes, quia alias saperet thesaurizationem.

Quamquam Fratres Minores incapaces sint relictorum in Testamentis, variis tamen modis eis consulitur. Prime Iudicis officio, qui ex suo mero munere, nemine etiam ad hoc agente, compellere potcst illum, qui ad aliquid tenetur ex Testamento, ut relicta Minoribus solvat, et Testamentum adimpleat. Secundo, cuilibet populo competit actio, et quilibet a populo potest agere, ut relicta ad pias causas (puta Fratribus pauperibus, etc.) adimpleantur per illum, qui gravatus est a Testatore, vel alias ad hoc tenetur. Tertio, potest Syndicus petere nomine Papae praedicta Legata, dummodo hoc fiat cum aliis debitis circumstantiis.

Ecclesia Fratrum Minorum potest institui haeres, secundum Bartolum: cum sit de iure et proprietate Ecclesiae Romanae; Baldus tamen contra sentit.

Mendicantes per Privilegia possidere valentes, possunt succedere ab intestato, nisi contrarium habeant eorum constitutiones, auctoritate Apostolica [orig: Apostolicâ] confirmatae, quae quisque videre debet.

Monachi Benedictini et Cistertienses succedunt ab intestato, tamquam si in saeculo essent, et licite possunt petere et retinere hereditates, fideicomissa et Legata. Ex concesione diversorum Pontificum.

De Origine etiam ordinum Mendicantium, sequentia habentur, in d. quaestion. verbo. Orde. f. 308. etc. Licet omnes Religiones, quae vivunt ex Elemosynis, secundum etymologiam vocabuli possint dici Mendicantes; illae tamen, quae ab initio hoc sibi nomen ven dicurunt, sunt quatuor, scil. Ord. Praedicaterum, Beati Francisci, Eremitarum D. Augustini, et Carmelitarum, qui proprie et principaliter Mendicantes appellantur; quamvis aliqui eorum, bona stabilia in communi possideant. Es his adiuncti sunt per constitutiones Apostolicas, Ordo Minimorum, Servorum B. mariae, Iesuaetorum S. Hieronymi, et Societatis IESV.

Ordo Praedicatorum initium habuit a B. Dominico: qui suae Regulae approbationem obtinuit circa Annum Domini 12 16. Ex quo plurimi in Ecclesia Dei, et sanctitate, et scientia [orig: scientiâ] floruerunt.

ordo Fratrum Minorum, ad instar Sanctae Dei Ecclesiae, pulcherrima [orig: pulcherrimâ] varietate congregationum, diversis exercitiis ad unum finem tendentium decoratus praedicatur: Auctoremque sui et Institutorem habet Seraphicum Patrem S. Franciscum. Hic duas Regulas composuit pro Minoribus quarum primam adprobavit Innocentius III. Anno Domini 1212. secundam, quam totus Ordo iam tenet, Honorius III. anno circiter 1226. Et iam in tantum numerum Fratrum et congregationum excrevit, ut sub uno capite generali, successivo ordine per Canonicam electionem a S. Francisco descendente, sins quatuor Familiae: Scil. de Observautia, quae fluxit ex Conventualibus Anno 1414. Reformatorum, Recollectorum et Discalceatorum. Sub eiusdem Fundatoris instituto sunt Conventuales, Capuccini, Amadei, Clareni, Alchantaristae, et Paschalistae.

ordinem Eremitarum S. Augustini, ipsemet Augustinus instituit, ut aliqui putant; sed cum pene destructus esset per ruinas Wandalorum, fuit reparatus â quodam Sancto Guilielmo Duce Guasconiae, circa Annum 1157. â quo diu dicti Guilielmitae; sed deinde reformatus per quendam Ioannem, cognomento Bonum in Italia, ab Alexandro IV. confirmatus est sub nomine Eremitarum S. Augustini. Duae sunt in eo congregationes; Conventualium et Observantium.

B. Virginem praecipuo honore colentes, quibus Ioannes Patriarcha Hierosolymitanus vivendi Regulam conscripsit; sed Anno 1110. Albertus similiter Patriarcha Hierosolymitanusus aliam eis commodiorem contexuit, quam Honorius III. confirmavit; et postea Eugenius IV. aliquantum moderavit, praesertim quoad abstinentiam carnium. Hodie etiam divisus est praedictus Ordo in Conventuales et Observantes, ex qua [orig: quâ] demum Observantia quidem vere zelatores, Anno 1558. primam Regulae observantiam impetrarunta Gregorio XIII. sub nomine Fratrum Discalceatorum, degentes: tamen semper sub Oboedientia Provincialis, de communi Observantia; sed Clemens VIII. Generalem dedit ab omni alio independentem.

Ordo Servorum B. Mariae a septem nobilissimis viris Florentinis, in Monte Severio prope Florentiam, monitu B. Mariae mirabiliter coepit, ac mirabilius propagatus est Anno 1233. sub Gregorio IX. Virgineoque monitu hunc, quem ferunt habitum, ac Regulam S. Augustini observare coeperunt. Nomine vero Servorum B. Mariae nuncupati sunt a voce infantum, qui septem supradictis elcemosynam per Civitatem quaerentibus exclamaverunt: Fr. Servi b. Mariae veniunt, date Elemosynam, Ordinem hunc Pater Nicolaus Penostanus in Conventuales et Observantes distinxit.

Ordinis Minimorum caput et Fundator fuit inclitus S. Franciscus a Paula, Anno 1450. qui ob multitudinem tam Virorum, quam Mulierum ad se confluentium, Regulas tres instituit: Unam pro Fratribus, aliam pro Monialibus; et tertiam pro Tertiariis seu Mantelatis, quae confirmatae et approbatae fuerunt a Sixto IV. Innocentio VIII. et Alexandro V.

Ordinis Iesuatorum S. Hieronymi, seu Clericorum Apostolicorum, Auctor fuit Ioannes Columbinus, Nobilis inter Senarum Cives, Anno 1355. fuitque per Urbanum V. approbatus. Dicuntur autem lesuati, eo quod solerent semper sanctissimum IESV nomen in ore habere, et S. Hieronymi (licet militent sub Regula S. Augustini) quia eum praecipuum Patronum elegerunt, ex concessione Alexandri VI. qui eos vocari praecepit Fratres Iesuatos S. Hieronymi. Exercent se maxime in visitandis infirmis, et aliis manualibus operibus, ad vitandum otium.

An et quatenus Fratres Praedicatores, proprium aliquid habere, ipsisque aliquid relinqui possit, vide etiam Paulum Christianaeum. Decision. Belgicar. vol. 1. decis. 54.

Relictum Capucinis ac aliis incapacibus, an sit commutandum ad alios pios usus? vid. Practicabilia Ecclesiastica Marc. Anton. quaest. 440. add. Peregrin. in tract. de iure Fisci. lib. 3. tit. 14.

De paupertate Fratrum Minorum, ac aliorum Ordinum, videri potest Philip. Faber. in tract. de restit fol. 24. et seqq.

Nota, daß die 4. Ordines Mendicantium zu Pariß, einander beyzustehn sich verglichen. Antiquitez d. Paris. fol. m. 267. b. qui tamen ab initio multos habuere contradicentes, uti constat es Cantiprat. in bono universali de Apibus. fol. 163. et multi seqq.

53. Beweißthumb.

Quid Probationis vocabulo complexi sint Iuris auctores, et quatenus de probatione tractarint? consuli potest Robert. lib. 4. sententiar. cap. 1.

54. Cl. Bey Verpfändung aller meiner Haab vnd Güter.

An haec Clausula comprehendat etiam bona futura, et post pignus contractum a debitore quaesita, vide Dn. Bacchov. tr. de pignor. et hypothec. lib. 1. cap. 5. num. 2. ubi rationis esse existimat, ut appellatione bonorum, tantum veniant ea, quae quis tempore pignoris obligati possidebat, non etiam futura, utpote incerta plane: maxime si debitor dixerit bonae sua: Nam verbum meum, quodammodo est determinativum et restrictivum, et proprium iam alicuius esse significat, ita ut sub eius appellatione, nec quod debetur, contineatur, l. siitae. 7. de aur. et arg. leg. l. Quintus. 27. §. 2. l. scribit. 34. in pr. eod. tit. facit. l. 45. §. 1. de rei vindic. Cum

etiam non recte alienae res pignori dentur: nec facile figenda sit conditio et subintelligenda, si mea futura sunt, ubi haut ulla futurorum est mentio. Itaque passim legimus, olim in generali hypotheca (ligendt vnd fahrender iurium et actionum, künfftigvnnd gegenwärtiger) qua futura quoque tenerentur, eorum, et quaerendorum mentionem expressam factam fuisse: ut in l. idemque 7. §. 1. qui potiores. l. 3. C. de Seru. pign. dat. l. 3. in pr. l. obligatione 6. l. et quae 15. §. 1. de pignor. l. siis. 15. ff. de his qui sine manumiss. Quod et hodie fit, addique solet: gegenwärtiger vnd zakünfftiger. Sed vid. Negusant. in tract. de pignorib. memb. 2. part. pr. 2. fol. 22. ubi ait generali hypotheca [orig: hypothecâ], venire etiam futura.

Cum sub generali hypotheca, omnia debitoris bona comprehendantur, quaeri potest, an ita veniant, et eodem effectu comprehendantur singula, et an pariter generalis ista hypotheca afficiat omnes res, et non secus, ac si specialiter obligatae fuissent: Ita ut etiam apud tertium exsistentes, actione compelli queant? qua de quaestione consule eundem Bacchovium. d. cap. 5. num. 3. et cap. seq: per tot.

55. Bezirck Brieff.

Fines rei, Bezirckbrieff, possessionem et Dominum demonstrant. Sichardus. consil. feudal. 1. num. 87. et seq fol. 142. b. Suntque literae tales, ubi Comitatus vel Territorii alicuius, termini et fines specifice designantur. Fines enim possessionem et dominium demonstrant. Unde dicitur, quod confinium causa sapiat naturam possessorii et petitorii, l. 2. §. fin. ff. fin. reg. Ergo si per talem Scripturam fines et districtus alicuius Comitatus, etc. designantur, simul quoque innuitur, quod Dominium et Iurisdictio ad eum districtum pertineant: Cui proesumptioni est standum, nisi aliud probetur.

56. Bibel.

De vulgata [orig: vulgatâ] versionis, vid. Filesac. 1. selector. cap. 14. item tract. singular. Alberici Gentil. de Graeca versione veteris et novi Testamenti, Cardinal: Bellarmin. 2. de verbo Dei cap. 5. 6. 7. et 14. ac de Latina eundem late. d. loc. cap. 8. Non nulli, omnes interpretationes aliquid Divini continere, tradunt, Origen. allegatus a Bellarmino. 3. de verb. Dei. cap. 7. fol. 9. col. 1. De translationib. item multis agit Sixtus Senensis. in Bibliothec. lib. ult. fol. 649.

57. Biderman.

De hoc vocabulo, eiusque Origine, ita scribit Schick fus. in der Schlesischen Chronick. part. 4. cap. 8. fol. 44. §. fin. die Frantzösischen Völcker werden die Bituriges gezehlet, welches ohne zweiffel ein Teurscher Name ist. Dann Bituriz lautet nach Arth der Wort verkehrung, die den Alten vnserer Sprach vnerfahrnen Scrilbenten, sonderlich aber Caesari vnd Ptolomaeo sehr gemain ist, sovil als Biderreich, das ist ein erbar auffrichtiger Mann, welchen die Griechen kalo\n h)/ a)gaqo\n nennen, dann auff vnsere Teutsche Sprach haisset Bidermann, sovil als ein Beyderman, ein Mann von Ehren, so beeden thailen eine Sach zum besten auffhebt, verträgt vnd beylegt, wie hinwiderumb der Schellmann ein losen vnrichtigen Menschen bedeutet. Haec ille. Ego hac in re Lectori liberum relinquo iudicium.

58. Bierbrawen.

Tota maritima Germaniae pars, longe lateque Oceani Germanici littoribus, et immensis in sinum flexibus excurrens, vino prorsus caret, nisi a negotiatoribus importetur. Mos est igitur earum regionum, cerevisiam (quod genus potionis Diodorus, Zuthum adpellat) coquere: qua [orig: quâ] passim, multo etiam peius, quam superiores Germani vino, inebriantur. Unde et Plinius exclamat, lib. 14. c. ult. Hei mira [orig: mirâ] vitiorum sollertia [orig: sollertiâ] inventum est, quemadmodum aqua quoque inebriaret.

Mentionem quoque facit Cardanus, 6. d. rer. variet. c. 24. potus Hala dicti, in Anglia et Scotia usitati: qui suavior sit Zetho, quique musto dulci comparari queat.

Erphurdiensis enim appellatur Schlätz, Lipsi ensis Rastrum. Magdeburgens. Filtz, Brunsuicens. Momm, Gassariens Guase, etc. v. quaest. quodlibeticas de generib. Ebriosorum coroll. 3. Nomina ipsa horrenda sono.

Ius vero cerevisiam coquendi, deß Malzens Brawens vnd Schenckens, plerumque Nobilibus est interdictum, nisi pro necessitate, et sustentatione familiae suae. Cum urbibus inde detrimentum inferatur, et civibus alimenta detrahantur, ac commercia minuantur. Berlich. decis. 31. v. Treutl. confil. 117. Ac de cerevisia, iureque braxandi, etc. plura scire qui desi derat, vid. omnino Deodat. in Hygiastico fol. 154. lib. 2. Bornit. in tract. d. rer. sufficient. tract. 2. cap. 16. fol. 94. etc. Miscellan. Schmetii. fol. 611. Coler. in pararg. cap. 10. Goldast. in Alemas. tom. 1. fol. 201. Lexic. Philosophic. Martini et Brover. lib. 3. cap. 12. fol. 216. Item Guyon. d. divers. legons. tom. 2. fol. 165. etc.

Ac magnum inventum habetur, daß die dörffer bey den nächsten Stätten das Bier kauffen müssen. vid. disputat. Clessi. d. emption. et vendit. also köndt es auch mit dem Wein seyn.

ADDITIO.

Bratiarium, quod alii Braxoatorium fecerunt, populis Franciae et Germaniae, qui Septentrionem versus Oceanum accolunt, et per Saxoniam ad Flandricum usque litus se diffundunt, inquit Brover. in annal. Fuldens. lib. 3. cap. 12. f. 216. est potus illius (Cerevisiae puta) conficiendi officina, qui ex hordeo fricte, aquato, coctoque fit et velut Cereris vinum indiscriminatim Cerevisia Ceria, Celia et Zythum a nonnullis appellatur, siti non magis sedandae, quam [orig: quâm] robori et salubritati quaerendae, praesertim, ubi tritici polline et lupulo salictario bene temperatur. Ceterum nomen id a Bratio trahit originem, quod prisci Germani hordeum de madido torrefactum, Polentam appellant.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. Lic.

59. Bilder, Bilderstürmer.

Vid. Molanum. d. Imaginib. per tot. praesertim. fol. 7. et seqq. me in Synopsi. Historiar. item in Histor. Constantinopolitan. De Imaginib. non manu factis, Gretser. ad Codin. et de radiato SS. Imaginum capite, Filesac. Selector. lib. 1. cap. 5.

60. Biß.

Dictionis Usque, biß, natura est, denotare naturam, seu finem rei alicuius, ut docuit Cicero. in Verrem. 2. Usque ad eum finem, dum iudices reiecti sunt. Et Virgilius. lib. I. Georg. 1.

Et confert huc illud Pauli, ad Galat. cap. 4. Quanto tempore haeres parvulus sub tutoribus et actoribus est, usque ad praefinitum tempus, id est, post finitum tempus, quo Pater submisit eum Tutoribus, eo quod post tale constitutum tempus, non erit sub tutoribus.

Quae dictio Usque, interdum ponitur inclusive, et interdum exclusive. vid. Tiraq. detetr. lign. §. 1. gl. 11. n. 66. m. fol. 136. et Card. Tusch. concl. 171. lit. D. et Barbos. d. V. S. voc. usque.

Dictio autem biß, id est, donec veldum, vel. quoad, aut quousque, vel est limitatius temporis, vel conditionem inducit. Bart. in l. seruitutes. n. 2. ff. de seruit. et in l. filiusfam. §. quando in pendenti. ff. ad SC. Tertull. Ias. in l. si quis heredem. C. de Instit. et substit. l. fin. ´§. sed quia. C. de indic. vid. toll. Papien. in form. lib. quo uxor agit ad dotem. vers. donec vitam vixerit in pr. Angel. in § Iuris praecepta. Inst. de Iur. N. G. et C. Hartman. Pistor. quaest. feud. 36. nu. 6. Moller. lib. 3. semestr. cap. 42.

Vel stat suspensive, et moratoriam tantum exclusionem, non perpetuum impedimentum inducit. vid. Schaeffer. pract. quaest. 33. passim.

61. Biß anhero.

Hactenus, est dictio, praeteritum tempus designans. lib. 1. ff. de oper. novis nunc. Homodae. confil. 22. col. pen. in princ.

62. Bischoff.

Episcopus, Speculator interpretatur. 21. distinct. c. 1. Debet enim Episcopus superintendere, et corrigere. Gelasius in decret. caus. 8. q. 1. c. qui Episc. ibi? Qui Episcopatum desi derat, bonum opus desiderat. Exponere voluit, quid sit Episcopatus: quia nomen est operis, non honoris. Graecum namque vocabulum est, et inde deductum, quod ille qui praeficitur, superintendat, curam eorum gerens: skopo/s2 quippe intentio est. Ergo Episcopi, Latine Superintendentes dici possunt: ut intelligat, non se esse Episcopum, qui praeesse dilexerit, non prodesse. v. Reinh. Konig. Pol. part. 1. c. 35. n. 7. Sic Rabanus. l. 3. de

Instit. Cleric. cap. 5. Episcopatus vocabulum inde dictum, quod ille qui superefficitur, superintendat, subditorum scil. curam gerens; *skapei=n enim Latine intendere dicitur. *episkopoi\ autem Graece, Latine Speculatores, sine Superintendentes interpretatur. Hesychiusus: *e) pi\skopa, *tugxa\nontato=u sko\pou, tendentia ad Scopum. Sic Clemens. constitut. Apostolic. lib. 2. cap. 25. dicit, Episcopum esse Scopum omnium in populo suo. Fuit et illud vocabulum priscis, etiam in Civilibus usurpatum, Plutarch. in Pericle. et Cic. 7. Ep. ad Att. 11. Pro cuius loci diluditatione et explicatione, v. Cael. Rhodig. lib. 30. lect. antiqu. c. 3. qui ait: eosus, quos ad sibi subditas obnoxiasque. Civitates miserint Athenienses, spectatum, quid in quaque fieret, Episcopos fuisse vocatos ac Phylacas. Huc quadrat Arcad. IC. qui pani, ceterisque rebus venalibus praefectos, Episcopos nominat, in l 18 §. 7. vers. item et Episcopi. de muner. et honor. Franc Pollet. in histor. for. rom. lib. 3. c. 1. Tholos. de Republ. lib. 15. cap. 2. nu. 4. Hodie nomine Episcopi intelliguntur habentes Episcopalem Iurisdictionem, v. Bonacin. in tract. d. Simonia. fol. 84.

De electione ut et potestate Episcoporum: deque eorum confirmatione et consecratione, item postulatione, vid. Tract. singul. Barthol. Ugolini. d. offic. et potestat. Episcopor. R. P. Layman. de Iurisdict. Ecclesiast. cap. 4. Ioach. Stephan. in tract. de Iurisdiction. cap. 2. et seqq. Item Matth. Stephan. Institut. Iur. Canon. lib. 1. cap. 3. et seqq. et d. Iurisd. lib. 3. p. 1. cap. 8. Bignon. in not. ad Marculphi Monachi Formular. fol. 451. et seqq. Goldast. tom. 3. Alemann. fol. 117. Hackelmann. disput. Iur. Canonic. 11. Marian. d. Regis. Institut. 3. c. 2. Alzed. in tractat. de Dignitat. Episcop. f. 25. Lancellot. in templo omn. Iudic. fol. 743. etc. Ac de auctoritate Epiuscoporum, Filesac. in oper. variis. add. tract. de Synod. Episcop. Henr. de Bottis et tract. d. Episcop. Ioh. Bertachini. Francorum annales attestantur, eos sine Consilio et conventu Episcoporum, nihil magni fuisse auspiciatos. Lehman in der Speyrischen Chronick.

De concordatis Episcoporum Bavariae. vid. Hund, in Salislburg. lib. 1. fol. 98. ac de iure Episcopali in Silesia, Schifordegker. tract. Iur. lib. 3. tract. ult. Idem ob in Selesia allein die Incolae ad Episcopatus zu promoviren, Schickfus in der Schlesier Chronick. lib. 3. cap. 6.

Notitiam Episcopatuum Orbis Christiani, videre licet in Chronic. Chronicor. part. 1. fol. 34. et multis seqq.

ADDITIO.

Episcopi multos titulos, atque Epitheta habent. Dicitur enim Episcopus (1) caput Dioecesis suae, cuius membra sunt subditi, (2) Praesce Civitatis (3) de Maiorib. Magistratib. (4) caput Cleri (5) Ordinarius, ita ut etiam sui Regis dicatur Ordinarius (6) Imo et Pontifex et summus Saxerdos, ratione ordinis, non Iurisdicltionis, in sua Dioecesi. (7) Antistes, quasi ante alios stans. Dicuntur etiam Episcopi Sanctissimi, Christi Legati, Patres Spirituales, Fratres et Coepiscopi Pontificis, Columnae Ecclesiae, Tutores ultimarum voluntatum, Ministri rerum Ecclesiasticarum, Patres Pauperum, Iudex corporum et animarum, etc. vid. Lancellot. in Templ. omn. Iudic. lib. 2. cap. 5. tit. d. Episcop. fol. 747. et seqq. ubi docet etiam, quid Mitra sit, et quid per eam denotetur, Mitra alba Linea quid? et quando Episcopus ea utatur? Mitra auriphrygiata quando? Item quod amictus, Alba, Zona, Stola, Manipulus elt Planta sint ornamenta Episcopi, et aliis Sacerdotibus communia, ac caliga Sandalia, Orale, Tunica, Dalmatica, Chyrotecae, Annulus, Baculus Pastoralis et Rochetus sint Episcopi vel Pontificis tantum. annulus quoque elt baculus pastoralis quid significent in Episcopo, etc.

Notandum hic [orig: hîc] est, quod teste Iohan. et quidem ante Ann. 450. Roberto in notis et Paralip. in vitam S. Huberti. fol. 143. olim Amici Episcopis recens creatis, gratulationis ergo [orig: ergô], muneri mittere soliti fuerint Baculum, et plerumque Cypressinum: idque probat in hanc rem testimoniis allatis, etc. Quod autem eiusmodi baculi Cypressini fuerint, tum commendationem habet a peregrina [orig: peregrinâ] novitate; tum velus Hieroglyphicum, Episcopum gestatorem tacite commonet, eas virtutes sectetur, quas scriptura divina et SS. Patrum monumenta, huic arbori tribuunt.] 10. Iac. Speid. V. I. L.

Alle Geistliche Praelaten, seynd von wegen deß V. Reichs Regalien vnnd Weltligkeit, oder Weltlicher Obrigkeit, dem V. Reich vnderworffen, vnd desselben Glider. Gail. 1. obs. 30. n. 1. et seq. et d. PP. lib. 1. cap. 1. n. 12. et seqq. Suntque Ludovici Pii temporibus, Episcopi asciti inter Principes Imperii: quod in Chronicis Sclavorum annotavit Helmoldus, et admodum notabile

Reineccius in prom. illorum annalium. esse scribit. vide Dn. Gryphiandr. d. Weichbildis Saxon. cap. 28. 29. et 31. me de Maiest. fol. 24.

Episcoporum quatuor sunt gradus et Ordines: vel enim sunt Patriarchae, vel Archiepiscopi, vel Metropolitani, vel Episcopi simpliciter ita dicti. Tob. Paurmeister. lib. 2. de Iurisdict. cap. 8. num. 2. et seqq. Matth. Stephan. de Iurisdict. lib. 3. part. 1. cap. 7. num. 7. qui omnes uno eodemque vocabulo Episcopi nuncupantur, Lancellot. in temploomn. Iudic. lib. 2. cap. 2. num. 2. Quin et ipse Pontifex in Episcoporum censu habetur, nimirum ratione ordinis. Petr. Rebuff. in tract. Concordatorum. rubric. de approbat. convent. in verb. Episcopus.

Episcopi autem simpliciter et absolute ita dicti, qui et Dioecesani appellantur, (Episcopus namque habet Dioecesin, Metropolitanus vero Provinciam. Unde scribitur: Constantiensis Dioecesis, et Provinciale Mogunt.) uni tantum Civitati, et vicis ei adiunctis praeesse dicuntur a Paurmeist. d. tract. cap. 8. num. 3. Unde et Panormitanus. in c. 1. de Privileg. et excess. Praelat. num. 3. sub fin. scribit de consuetudine in Italia receptum esse, ut pro Civitatenon habeatur locus aliquis, nisi Episcopum habeat. Et in l. 36. C. de Episcop. et Cler. dicitur: Una quaeque Civitas proprium Episcopum habeto. vid. me. tract. de iure Rerum. fol. 232. Ohm. disp. d. iure Episcopal. th. 13. Lehman in der Speyrischen Chronick. 2. c. 18. fol. 88. Marth. Stephan. 3. de Iurisdict. part. 1. cap. 8. num. 6. etc. Lindenman. in histor. Iuris. Rom. thes. 23. etc.

In Germania tamen Episcopos non uni tantum Civitati, sed integris etiam Provinciis praeesse, cuivis notum est. Notum et illud: unum Episcopum plures Episcopatus possedisse (quamvis contraria sit constitutio. in c. dudum. 54. de elect. in quo habens plures dignitates, vel plura beneficia, eligi prohibetur) evius rei exemplum est in Alberto Cardinale, et Marchione Brandenburgico, qui simul Moguntinensem et Magdeburgensem Archidioeceses amplissimas, una cum Halberstadiensi tenuit, ut vel ex subscriptione Decreti Imperialis Spirensis de Anno 1544. videre est. Itemque in Frnesto Duce Bavarito, cui non modo Coloniensis et Monasteriensis, verum etiam Dioeceses Leodiensis, Hildeshaimensis, et Frisingensis fuere [orig: fuêre] subiectae. Chytraeus in Metropol. Et etiamnum Philippus Secundus, Dux Bruns Wicensis et Luneburgensis, duobus Episcopatibus, Verdensi et Osnaburgensi praesi det. Konig [orig: Kônig]. dict. loc. numer. 46. et seq.

Episcopus porro [orig: porrô] iure Canonum eligitur, tam a Sacerdotibus, quam Laicis, c. sacrorum distinct. 36. c. querelam de elect. Nou. 123. quae electio tamen in Ecclesia Cathedrali, ad Capitulum cuiuslibet Dioecesis translata est. Electio haec tantum ad Ecclesias Cathedrales refertur. Dd. in c. 1. de elect. uti nominatio Cleri ad Parochiales, c. 3. de postul.

Cum auctoritate Apostoli ad Timoth. 3. didaska\likon, e)le\gxikon kai\ a)netilipton Episcopum esse oporteat, saepe vacante Ecclesia [orig: Ecclesiâ] concertationes de eligendo ex numero Capituli Episcopo, exortae sunt. Cum vero talis qualitate scientiae et moribus extare dubitabatur, in Ecclesia occidentali ex Constitutione Pontificum, Postulatio introducta est, Graecis Ecclesiis seu Orientalibus prorsus ignota: videlicet, ut ad sedem Episcopalem is constitueretur, quem Collegium seu Capitulum postulavit, seu quem a superiore Antistite, Metropolitano vel Pontifice, interpositis suis precibus, constitui petivit. Qui Postulatus postea dicebatur. Et ita uti Electio est Capituli vel Collegii, cum id idoneam personam ad Episcopatum, servato Canonum ordine, eligit: ita Postulatio eidem Capitulo vel Collegio competit, videlicet cum hoc aliquam personam ex iustis causis commendat, vel offert Pontifici, vel superiori Antistiti, ut eam ad officium Episcopale promoveat vel constituat; quae propter impedimentum aliquod aetatis, vel status, vel conditionis, iure Canonum eligi non potest.

Episcopus consecratus, post Consecrationem, plenam habet potestatem Iuris Episcopalis, et Clericos ad Ministerium ordinare et consecrare potest, c. transmissa, c. quod sicut

§. praeter. de elect. (ante consecrationem enim tantum exercet ea, quae sunt Iurisdictionis. c. nosti. d. electi. ) Unde et Dominus appellatur. Et Graeci Canones a)ciwmagiko\n cum vocant, Phot. lib. 1. cap. 36. quod omnem dignitatem, et quidem summam in se sustineat: cum sit Ecclesiae Sanctae columna.

Habet itaque Episcopus Dioecesin, et in ea subditos, in quos ius Episcopale exercet. In hac Dioecesi Episcopus duas Leges exercet: L. Dioecesanam, et L. Iuris dictionalem, ita ut in omnes Clericos sub hac Dioecesi, Iurisdictionem voluntariam et contentiosam, tam in Civilibus et Criminalibus, quam spiritualibus exerceat, c. 1. de fore compet. Quod exercitium perpetuum et firmum ut maneat, Gregorius IX. extendit, c. significasti. de foro compet. ne scilicet Clerici Episcopo non consentiente, possint causam suam prorogare ad iudicium saeculare.

Sic quoque Laici, qui in Dioecesi Episcopi degunt, quoad Censuram Ecclesiasticam, et in aliis spiritualibus eidem subiecti sunt, c. Principes. de maior. et obed. et ibid. Canonist. Est autem observandum, quod duplex sit Dioecesis: Una est in terris Ecclesiae, sive Feudis regalibus Ecclesiasticis. In hac Dioecesi Episcopus omnem Iuris dictionem, contentiosam et voluntariam, in temporalibus, hoc est, Civilibus et Criminalibus, elt spiritualibus Clericorum et Laicorum causis exercet, et Clericos et Laicos sibi iure hominii, per Iuramentum fidelitatis et subiectionis ad oboedientiam obstrictos habet. Altera est in terris Imperii, seu Dominorum temporalium, in quibus licet Episcopus non habeat Dominium et Iurisdictionem in causis temporalibus, et profanis rebus: quia earum rerum et causarum Iurisdictio penes Dominos territoriorum manet; tamen, quae sunt Ordinis, L. Dioecesanae et Iuris dictionis spiritualis, in Clericis et Laicis, terras Imperii, seu territoria Dominorum temporalium inhabitantibus, exercet; ut et in rebus sacris, benedictis et religiosis terrarum Imperii Iuris dictionem spiritualem habet et exercet. Et in causis temporalibus et spiritualibus Clericorum, in terris Imperii degentium, et Lyturgiam exercentium, et in causis spiritualibus Laicorum, in terris Imperii viventium, Episcopus Iurisdictionem non solum voluntariam, sed etiam contentiosam, L. Dioecesanae et Iurisdictionis, omnino exercet. Et sic Domini terrarum Imperii, a Iurisdictione Ecclesiastica, et iure Episcopali excluduntur, c. 16. de for. compet. c. 16. d. offic. Iud. c. cum saeculum. de iur. patron. Hinc Ius Episcopale, potestas pastoralis vocatur, et tria continet; Ordinem, L. Dioecesanam, et L. Iurisdictionis. c. conquerente. c. cum dilectus, ubi gloss. d. offic. ordin. Tusch. pract. conclu. lit. t. conclus. 236. Primum Ius Episcopale consistit in Ordine, qui consecrationis actus est, quo personae certae ritus sollennitate Clerici fiunt, et cultui Divino applicatur: ita, ut hic actus characterem personis imprimat perpetuum, seu ut alii vocant, indelebilem, hoc est, ut qui suscepti vel ordinati sunt in statum Clericorum, characterem sibi semel impressum semper retineant. Ex hoc iure Ordinis, procedit etiam Benedictio, tam personarum, quam rerum, ut consecratio Virginum, Templorum, Altarium et similium.

Secundum Ius Episcopale consistit in L. Dioecesana, quam Episcopus iure Ordinarii Iudicis, in sua [orig: suâ] Dioecesi exercet. Habet enim Episcopus ordinariam Iurisdictionem, quam inter subditos Dioecesanos proprio iure exercet, c. transmissam. de elect. Lex itaque Dioecesana, est ius et potestas Episcopi, exigendi in sua Dioecesi procurationem Ecclesiasticam, seu sumptus visitationis, Cathedratici solutionem, ad Synodum peragendam, quae et Synodaticum appellatur; Charitativum subsidium, mortuariorum quartam, censum et decimas, tam ratione personarum, quam rerum: de quibus. in c. conquerente. de offic. Iudic.

Tertium Ius Episcopale est L. Iurisdictionis, hoc est, potestas iudicandi, controversias personarum et rerum per sententiam definiendi, decernendi poenas, imponendi Emendas et satisfactiones, et Censura [orig: Censurâ] Ecclesia stica [orig: sticâ] omnes Clericos

et Laicos, in Canones Ecclesiasticos delinquentes, corrigendi. Cuius Iurisdictionis exercendi gratia [orig: gratiâ], Episcopus Forum Ecclesiasticum seu Tribunal habet, ad quod omnes controversiae Clericorum, ac rerum sacrarum, benedictarum et religiosarum, propter cognitionem legitimam devolvuntur.

Praxin Episcopalem, continentem ea, quae Officium et potestatem Episcopi concernunt, edidit Paulus Piasecius.

Quando Episcopus sine consensu Capituli, res in feudari solitas, concedere possit? consuluit Schrader consil. 7. Ac an possit infeudareres, ad suam mensam spectantes? vide eundem Schraderum. cons. 39.

Quod Episcopi in feudis succedant, deducit Marc. Anton. in practicab. Ecclesiast. qu. 9. Quis Episcopo et in quibus bonis succedat. Roener. animadvers. practic. part. 1. cap. 3. Du droict de Regale in Gallia. Papon. arrest. lib. 2. tit. 3. vigore cuius, nimbt der König alle Einkommen der vacierenden Bistthumb. ubi a princ. fol. m. 108. ita scribit: Le droict de Regale a procede d' Angleterre comme se cognoist par une lettre missive, que le feu Roy Philippe le Bel, qui est celuy, qui plus a asseure le dict droict, escrivit a Archevesque de Cantorbie Chancelier d' Angleterre, estant a Abuille, et par la response que luy donna ledit Archevesque a aucuns doutes, sur l' usance d' icelle Regale en l' an 1334. Et laquelle par l' ancien Edict. Dum Episcopus, enregistre en la Chambre des Comptes, lors qu' un Archevesque ou Euesque meurt, et qui immediatement par sa mort ou autre vocation de benefice vaque, est ouverte, et succede le Roy, et prendle lieu et le droict. d' un et legitime administrateur en la temporalite del' Eglise vacante, et confore etrus benefices, qui non tcharge d' ames, ducant le temps de la Regale: Laquelle a licu iusques a ce, que le suecesseur Euesque legitement pourveu, ait prins possession, et facit le serment de la fidelite au Roynostre Si re en personne, et non par Procureur comme il est tenu, et qu' il ait leve lettres, par les quelles soit atteste dudit serment, et icelles fait enregistrer, et expedier en lachambre des Comptes, et que le Receveur et Commissaire de ladite Regale ait receu mandement de ladite Chambre, par lequel luy soit enioingt de lever la main du Roy audit pourveu, et le laisser iouyr et posseder, en luy faisant deliurance du temporel dudit benefice. Et n' est la Regale close avant que ledit Receveur et Commissaire ait receu ledit commendement, et iusques a ladite reception le Roy a droict. de conforer lesdits benefices, et de taire rendre compte des fruicts et audit Commissaire, etc.

63. Bitt: vnd Ersuchungsbrieff.

Quod dicitur, Iudicem ipsum sententiam suam, exsequi debere, Mynsing. 3. obs. 68. intelligi debet; si in suo territorio sive districtu condemnatus possessionatus sit: Nam si ibidem victus nihil in bonis habeat, sed in alterius Iurisdictione seu territorio res sita sit, in qua exsecutio facienda est, eo casu Iudex sententiae requirit Iudicem alterum, sub cuius iurisdictione victus bona sua possidet, per literas subsidiales, sive rogatorias, sive etiam mutui compassus, durch Bitt vnd Ersuchungsbrieff, ut, in quod victum verbis condemnavit, illud victori vere et naturaliter tribuere velit, Mynsing. d. obseru. 68. Matth. Stephani in tractat. de officio Iudicis lib. 6. cap. 8. num. 4. Iudex enim unus alteri suffragari et subsidium praestare debet. Irrequisitus autem alterius Iudicis sententiam exsequi, citra nullitatem non potest: quia nemo de alieno processu, nisi requisitus, se intromittere debet. Mynsing. d. obs.

Et quidem Iudex requisitus ab alio super exsecutione, omnino exsecutionem facere tenetur in bonis, quae suae iurisdictioni subiecta sunt, sive sit superior sive inferior, sive etiam aequalis: hoc enim loco habetur respectus ad Iudicem priorem, qui reputatur maior quoad istam causam, in qua iudicavit, ne videlicet inanis sit sententia vel res iudicata, post Bart. Stephan. alleg. loc. num. 6. Ac si Iudex requisitus exsecutionem facere denegavit, siquidem superiorem habeat, ab eo cogi potest ad exsecutionem, Gail. 1. obs. 113. num. 15. et seq. Unde hodie plerumque Mandata compulsorialia et exsecutorialia cum insertione poenae, decerni solent in Camera; quae si talis Iudex requisitus contemnat, in poenam condemnatur, et arctius Mandatum sub poena banni impetrari potest. Gail. d. loc. et observat. 115.

64. Bleiben, zustehen.

Verbum manere, bleiben, sicut verbum zustehen, pertinere, important Dominium, et indicant quod suum, vel proprium est cuiusque; l. cum ante. C. d. donat. ante nupt. l. 1. §. 1. ff. d. stipulat. servor. praesertim in ultimis voluntatibus. l. licet. C. d. pact. Consil. Altorff. 58. fol. 344.

65. Bluttarm.

Regula vulgaris et communis est: qui non habet in aere, luat in corpore: vel secundum Cassiodor. 9. var. reddat debitum poenis, quod non potest compensare pecuniis. Ambros. serm. 78. Qui redhibitione substantiae satisfa cere non potest, satisfaciat ultione corporis, quae citat Cuiac. 1. qq. Pauli ad l. 35. de in ius. voc. vel praebeat subsidiarium tergum, cui non suppetit pecunia. Ex quibus ortum est illud Germanorum, Blutarm, q. d. qui non habet, quo sanguinem suum redimat. Cyriac. Spangenberg. Specul. Nobil. tom. 1. libr. 8. cap. 6. 1406. Hilliger. ad Donell. lib. 23. tit. 2. lit. Y. fol. m. 1033.

66. Bluthan, vide infra Halsgericht.

Ob ein Vnderscheidt, vnder dem Halsgericht vnd Blutban seye? Auch ob einer vom Adel, der zwar alle Obrigkeit, aber die Zaichennicht hat, solche für sich selbsten auffrichten dörffe? vid. Bidembach. q. nobil. 14. et addi potest consil. meum, tractatui de Iurisdictione suffixum f. 78. ad fin. ut et Peguer. decis. 81.

Der Blutbann wird allwegen von Kayserlicher Mayestätt, mit volgenden Worten verlihen: Mit hohen vnd nidern Gerichten, Grichts zwingen, gelaiten, Mannschafften, Geist: vnd Weltlichem Lehenschafften, Vogteyen, Wildpaanen, Verzligkeiten, Gerechtigkeiten, guten Gewonheiten, vnnd allen andern deren Oberkeiten, Gütern, Zinsen, Nutzungen, Gülten vnd Zugehörungen, auch darzu den Pan in derselben Graffschafft vber dz Blut zurichten, zu Lehen gnädigklich geraicht vnd gelihen: Raichen vnd leihen ihme die also von Römischer Kayserlicher Macht, wissentlich in Rrafft dises Brieffs, was wir ihme daran von Billigkeit vnnd Rechts wegen verleihen sollen vnd mögen: also, daß er für sich, vnd in Namen, wie obstehet, daß alles von Vns, vnnd dem heyligen Römischen Reich, Lehensweise inhaben, nutzen, niessen vnd gebrauchen, vnnd den jetztbestimbten Pann vber das Blut zurichten, so offt das Noth seyn wirdt, fürter den seinen, die ihme zu seiner jederzeit darzu nutzlich beduncken, vnnd Vernunfft vnnd Erbarkeit halber darzu schicklich vnnd gut seyn, feriner verleihen, vnnd zurichten befehlen soll vnd mag, die bey den Ayden, so Vns der gemelt N. wie hernach volgt, darumb gethan hat, vnnd wie sich gebührt, von denselben Umptleuthen auch nemmen solle, in allen Vändeln, die für sie kommen, gleicher vnpartheischer Richter seyn, gegen den Armen als den Reichen, vnd den Reichen als den Armen: vnd darinn nicht ansehen, Macht, Gaab, Gunst, Forcht, Freundtschafft noch Feindtschafft, noch sonst gantz kein ander Sachen, dann allein Gerechtes, Gericht vnnd Recht. Inmassen sie das gegen Gott dem Allmächtigen an dem Jüngsten Gericht, verantworten wollen. Ortenburgische Acta. fol. 166. et seq.

Blutban autem nihil aliud est, quam Iurisdictio criminalis, dann inn den Reyserlichen Lehen Brieffen, wirdt er gewohnlich genennt, der Bann vber das Blut zurichten, et ita non potest referri ad exsecutionem solum. Weil auch gewohnlich in den Kayserlichen Lehenbrieffen gesetzt wirdt, daß er von Umit dem Pann vber das Blut zurichten, gleicher vnparthcyischer Richter seyn, etc. ut supra. Quae verba etiam adimere videntur Statibus gratiosam dispensationem sive remissionem. Sed sunt quoque loca, ubi alius habet cognitionem, alius meram exsecutionem. Sumphor. Supplic. tom. 6. fol. 201. ubi de Civitate Northaimb.

Sic etiam criminalis Iurisdictio, a mero Imperio separari potest, ut illa versetur circa scelerum et facinorum cognitionem,; hoc vero circa eorum poenas: ista enim sunt subiecta criminalis Iurisdictionis et Imperii. Nam criminalis Iurisdiction, Crimina cognoscit, at merum Imperium, iam cognita punit, si credimus Obrecht. tract. de Iurisdict. cap. 3. n. 8. cum seq. et c. 7. n. 1. qui tamen, n. 10. addit, eum, qui habet merum Imperium, habere etiam interdum iurisdictionem criminalem. Imo hodie merum

Imperium regulariter non secernitur a criminali Iurisdictione, sed ambo pro uno et eodem habentur, et a pragmaticis utrumque uno nomine, der Vohen Obrigkeit, appellari solet. Idem Obrecht. d. cap. 3. n. 25. vid. Knichen. de invest. pact. p. 2. c. 1. n. 85. Ita et Rudolphus II. Imp. in causa illa decantatissima Myndelhemia, vocem hanc declaravit, daß nemblichdz Valsgericht, die cognitionem Criminalem, vnnd der Blutbann die exsecution an Maleficischen Persohnen begreiffe,etc. Ut videre licet. in consil. 3. consil. illustr. â me editorum. Posse etiam exsecutionem, quae facti nudi est, a mero Imperio, quod in cognitione, processu et condemnatione versatur, interdum separari, multis docet Denais. disp. de iure meri Imp. qu. ult.

Merum Imperium, der Blutbann oder Vohe Obrigkeit, non tribuit Ius subiectionis, sed versatur tamum circa gladii potestatem, l. Imperium ff. de Iurisd. unde aequivoce tantum subditus, respectu meri Imperii quis dicitur, Assess. apud Andr. Gilm. Symph. tom. 1. p. 1. t. 3. de relig f. 239. col. 1. idem Gilman. rer. Iud. lib. 2. decis. 62. n. 4. cum seq. Siquidem Iurisdictionem criminalem habens, non protinus habet ius superioritatis, vel perhibetur universalis territorii Dominus: Sed est tantum Delegatus Regis in causis Criminalibus; adeo ut in istis hominibus nullum ius subiectionis habeat, nisi delicto commisso: cum e contra Iurisdictionem Civilem habens, universalis territorii Dominus dicatur, et Iuramentum subiectionis solus exigat: ut pluribus demonstrat Marin. Frecc. de auct. et potest. Baron. erga subfeud auth. 2. nu. 20. et seq. et auth. 47. n. 1. Surd. cons. 323. post n. 38. Thom. Michael. de Iurisd. thes. 56. in not. lit. D. et latius Rosenth. de feud. cap. 6. conclus. 85. num. 10. Adde, quod a mero Imperio ad mixtum arguere, nec quis olim potuit, nec hodie potest. Goden [orig: Gôden]. consil. 39. num. 23. Balb. de praescript. p. 3. pr. part. 2. in pr. num. 22. et seq. Thom. Mich. d. loc. thes. 86. lit. A. et B.

Hinc non is videtur habere ius reformandi, der die Vohe Obrigkeit oder Cent hat. Symphor. Supplic. tom. 1. part. 1. tit. 3. fol. 211. 215. et 258. Rosacorb. c. 30. n. 23. etc. Reich W. votor. Cameral. cap. 2. p. 288. Praeiudic. Cameralia. §. Religion-Frid. et §. Vogtteyliche Obrigkeit. Springer. d. pace Relig. fol. 101. Bidembach. quaest. nobil. 3. Petr. Leopoldi apud Arumae. vol. 1. Iurispubl. discurs. 24. quaest. 3. et seqq. ut et ult.

Enim vero, quia Iurisdicltio unius loci ab alia longe distat; nostra itaque opinio; quae irrefragabilem vim obtinet, ubi quis in deß Vogtsheren Cand, et sic in alieno territorio, ex pacto, praescriptione vel consuetudine merum habet Imperium: hhaec inquam, opinio exceptionem patitur iis in locis, ubi aliis accedentibus adminiculis, die Vohe vnd Landrsfürstliche Obrigkeit, pro uno eodemque summuntur iure. Etenim altum Imperium von der Landtsfürstlichen Obrigkeit, interdum non facile separari posse videtur. Bidembach. quaest. nobil. 1. n. 10. et seqq. Quod tamen nec perpetuum, nec etiam regulare est.

Sane merum Imperium, quod sex habere gradus Bartolus dicit, in l. 3. num. 8. de Iurisdict. aliquando complectitur etiam legum ferendarum potestatem, et vocatur Imperium maximum; hocque tunc idem est cum superioritate, seu iure territorii, et in hac significatione sumitur für die Landtsfürstliche Oberkeit, Bidembach. d. quaest. 1. Et hoc eodem intuitu, multa refert idem, quaest. 7. ad merum Imperium, quae criminali Iurisdictioni non, sed Imperio territorii, seu ut. Ioquitur Bartolus, maximo adhaerent.

Dahero dann die Erfahrung bezeuget, daß etliche Ständ sub praetextu der Vohen: oder Fraißlichen Oberkeit, zumal ein territorialem superioritatem, deren auch die Religion anhängig, erzwingen wöllen. Darvon aber kein gewise Regul zusetzen, sonder auß dem Verkommen, variisque actibus et circumstantiis, diß Orths ein absehen genommen, vnnd erkündigt werden muß, ob die Vohe Obrigkeit in hoc vel illo certo et individuali loco, der Landrs Obrigkeit zuvergleichen. Dann sich dises fast ieder Orthen variren, und sehr mercklich ändern thut.

68. Bodenzinß.

Bodenzinß wirdt gemaingklich auff jenige Väuser geschlagen, so von newem gebawet, jedoch auff einer Allmandt, vnd nicht auff aignen Boden oder Gütern. Olim agrarium dicebatur. vid. Bignon. in notis ad Formulare Marculphi Monachi. fol. 580.

69. Böhaimb.

Bohemiam Germaniae partem esse, probat Carpzovius. d. Capitulat. Caesar. c. 5. n. 9. vid. etiam Goldastum. in praefation. ad Saemoriensem. b. 3.

Quod Regnum Bohemiae non absolute Imperio Romano subsit, praesertim quoad contributiones, apparet auß den Actis deß zu Augspurg Anno 1544. gehaltnen Reichs Tag.

Bohemus an et quatenus Elector, ac quando factus? vide Gewoldum. de septemuir. cap. 9. Arumae ad A. B. discurs. 1. thes. 1. etc. Cisner. in opuscu philolog. fol. 31. Freher. ad P. d. Andlo 2. c. 2. fol. 167. et me. in tractat. d. success. et Elect. Regia.

Wann der Kayser König in Böhaimb, also zugleich ein Fürst ist, tunc propter duplex officium, quod sustinet, pro duplici etiam persona habetur. Also, wann etwas zuverzichten ab Imperatore et Electoribus, muß solches a Caesare, tamquam Rege Bohemiae et Electore zugleich absönderlich gesucht werden; Puta, wann man vmb einen newen Zoll anhält, vnd was dergleichen. Also hat weyland Kayser Sigmundt zu Costantz, Anno 1417. gemainer Statt Vlm ihre Räuff, wegen deß Schloß vnd Stättlins Albeck, item deß Schlosses Velffenstain, vnnd deß Stättlins Geißlingen, als ein Römischer Kayser bestättigt, nichts desto weniger An. 1433. zu Basel, als Churfürst eben disen Contract. confirmirt.

Quod Regnum Bohemiae hereditarium sit, vnd daß vor zeiten Oesterreich vnnd Bayren, so darzu vocirt werden wollen, den Legitimis heredibus nicht vorzugreiffen begehrt: constat auß den beständigen Ableinung deß Veydelbergischen vngegründten Berichts, summarischen Information, außgesprengten Patents etc. fol. 270. et seq. sic etiam Silesiae Principes Imp. Ferdinando II. seiner Mayestät Leibs Erben vnd Nachkommen Iuramentum fidelitatis praestiterunt, vid. den Schlesischem Landtsmanfol. 12. De pacto reciproco wegen der Oesterreich: vnd Bömischen Succession, consule Schickfus. in der Schlesier Chronick, lib. 1. fol. 77. ut et de Bohemiae Privilegiis et successione, votisque Silesiorum, eundem d. loc. lib. 3. cap. 13.

Sed de Bohemia [orig: Bohemiâ] quae dici et scribi queunt, plene pertractavit Nobilissimus Goldastus, opere singulari. et quaedam etiam congessi ego in tr. de Monarchia. fol. 186. et seq. Et num Regnum sit electivum? attigi ego tr. de success. et Elect. fol. 157. etc.

70. Börde.

Bardorum nomen mere est Germanicum, apud Saxones necdum desitum, ductum a qualitate loci. Est autem Saxonibus Börde, locus planus et uber, Peucerus lib. 4. Cron. Cario-Philippici, intelligit planiciem montibus subiectam, quae fertilissima, et quasi horreum est vicinarum regionum, inde suos reditus atque Proventus annuos percipientium. Suffragatur Spangenberg. Chron. Saxon. cap. 3. istis verbis: Börde, das ist ein gar fruchtbares trächtiges Landt, daß getraidig vnd Einkommen genug trägt oder böret. Nec dissentit Christoph. Entzelius in Chron. vet. Marchiae, ubi haec habet: Es ist aber die Börde auff alt Teutsch, quasi horreum, da ein fruchtbar Landt vnd Rorn ist.

Haec non improbat. Dom. Meibonius in hist. Bardevvici. fol. 42. nam et hodie usitatum ait, ut quae reliquis fertiliora

sunt loca, hoc nomine veniant. Atque inde Bordas Magdeburgicas, unam altam, die Hohebörde, alteram silvaticam, die Holtzbörde dici putat. Dissentit autem in hoc, quod Peucerus vocabulum Börde, ab onere proventuum, quasi Bürde; Spangenbergius a ferendis frugibus Saxonice Bören, profluxisse velint: cum haec ipsa agris fertilibus communia sint cum minus fecundis: nam et hi ferunt, quantum natura dedit, et sua quoque sentiunt noera. Sic Hebraei dicunt bara, creavit.

Coniectura vero Meibonii haec est, Börde nihil esse aliud, quam Bawerde, terra cultui apta: vel Bawart, nam et hodie nobis Arthaffrig Land, est terra frumentatia. Eodem modo Garte, Latine hortus, Saxo nibus est idem quod Garerde, terra stercorata, sive pinguefacta: Sive Garart. Vocabulum autem trisyllabum Bawerde, vel si id magis placet, Bawörder, per Synaresin factum est dissyllabum Vörde, eodem modo quo Bawer agricola, ex dissyllabo abiit in monosyllabum, Baur: et ex illo compositum nachpar, pro naher Baur, sive naher Bawer, hoc est Colonus vicinus. Quemadmodum igitur Palustrium regionum incolae nominati sunt a paludibus Bröcker, Romanis Bructeri: pascuroum locorum habitatores, Marscher, iisdem Romanis Marsi. Sie a fundis feracibus nomen sumpsere die Börder, Latinis Bardi: Sicut Angrivari etiam ab agris (nos anger appellamus) antiquitus dicti sunt.

Ab his vero Bardis, agrorum cultoribus, segregat recte d. Meibonius Bardos Gallicos, quorum meminere Lucanus. lib. 1. pharsal. Restus Pompeius, Strabo. libr. 14. Amm. Marcellinus. lib. 15. Nomen ii adepti sunt a veneratione, qua digni habiti, quasi dicas, die Werde, qualc nostrum lieb vnd werth. Litera autem E. mutata est in A. more Septentrionalibus Saxonibus familiasri, quibus Werder Insula pronuntiatur Warder, et pro Rercke, Templum, etc. dicitur Rarcke, etc. W. vero Germanicum, mutatum est a Scriptoribus, in B. Latinum, ut in multis aliis vocabulis usuvenit, qualia sunt Dagobertus, Heribertus, Sigibertus, quae proprie sunt Degenwert, Neerewert, und Sigewert. Sic et b. ac v. apud Hispanos commutantur.

71. Brandtmahl.

Vid. Herman. Hugon. de Origine scribendi. cap. 1. etc. est Ostermann. de Proba Stigmatica.

72. Brandenburg.

Vid. Reineri Reineccii. Stirpes Brandenburgicas. item Crusium. in Paralipomens. annal. Suevic. fol. 14.

73. Brandt, Brenner.

74. Brantschätzer, Oberst Brandrmaister.

Supremus Incendiorum Magister, habet potestatem permittendorum incenditorum, et pecuniae extorquendae, ad redimenda incendia: ita tamen ut sine mandato supremi Ducis, nihil possit incendere, nec pocuniam in causa [orig: causâ] redimendorum incendiorum, extorquere. Reinhard, König. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. num. 4. adfin.

Incendiis autem in hostem minime est grassandum: nisi interdum ad terrorem, aut in vindictam crudelitatis, vel ut hostis eneruetur, nec habeat receptum.

75. Brauchen.

Clausula, trewlich oder rühigklich gebranchen, non emptionem, sed contractum pignoratitium probat: Cum in emptione, ex ipsa contractus natura, etiam sine pacto, emptor fructus rei percipiat. Philipp. Corneus cons. 23. n. 7. vol. 3. Riminald. cons. 629. num. 8. lib. 4. Anton Gomes. var. resolut. lib. 2. cap. 2. de empt. et vendit. num. 27. Aymon. Cravett. consil. 491. num. 16. D. Ernest. Cotaman respons. luris. 57. num. 59. vol. 2.

76. Brieff, Missiv:

Vocabulum Brieff, descendisse videtur a Latino breves, vel breve, quorum verborum mentio fit. in l. 21. C. de fide Instrum. l. 3. C. de sent. exbrevic. rec. Et Brevis dixit vetus interpres, in Novell. de Nupt. §. seeundum pro libello. Et reperies passim in Iure Breves, Brevia, Breve, quae definiuntur a Zonara in Concil. Chartag. *bre\???ioi, h) o(/pitomh\ le\gegai, kai\ sontomo\s2 grafh\. Bornit. de Instrum. lib. 1. cap. 3. Hinc breve Apostolicum. Lamprid. in Alex. Milites suos sic ubique scivit, ut in Cubiculo haberet breves, et numerum militantium.

Hinc apparet, quid sibi velit constitutio Caroli: de rebus quae Hildegardae Reginae tradita fuerunt, volumus ut fiant descriptae breves, et ipsae breves ad nos fiant adductae.

Hinc et descendit in libris Feudorum Breve testatum, et etiam breviculum. vid. Draconem. in tract. eruditiss. d. orig. Patricior. fol. 120.

Brieff auffbrechen, si literas Domini resignarit, iuste Vasallus feudo privatur. Rittershus. c. 5. n. 24.

Accipiens item et legens literas alicnas, ad quid teneatur? vid. Hondedae. 1. consil. 105.

77. Brucken vnnd Steeg machen.

WIr Sigismund von G Ottes Gnaden, Römischer König zu allen Zeiten, mehrer deß Reichs, vnd zu Hungarn, Dalmarien, Croatien, etc. König. Vekennen, vnnd thun kundt offenbahr mit disem Brieff allen den, die ihn sehen oder hören lesen, wann für vns kommen seyn, Otel Vlrich Crafft vnd Danß die Cöwen Gebrüdere von Olm, Vnser vnnd deß Reiche lieben Gerrewen, vnd haben Vns demütigklich gebetten, daß Wir sie begnaden wolten, daß sie zu Rieden, daß ihr ist, vnd de ydes Gestäder ihnen zugehört, eine Steeg vber die Thonaw schlagen mögen, Ihre Schway darvber zutreiben, vnnd auch zu anderer Notturfft, vnd daß sie auch, vnd ihre Erben, daselbs zu Rieden, da Zwinge vnd Benne ihr find, ein halb oder gantz Gericht, wie sie dann deß am besten mit Richten zukommen mögen, da man vmb Haabe, Frevel, Vnzucht vnd Geltschuld, vnnd auch andere solche redliche Sachen, gerichten mögen, zulegen und zugeben von sonderlichen Gnaden, gnädigklich gerichten, in der maß, wie man pflegt zu Erbach zurichten.

Wann nun Unser Königliche angeborne Gute, sich allzeit mildigklich beweiset, allen den, die sie anruffen umb Gnad, und nemblich den, die sich mit ihren Diensten, und gantzen Trewen, vestigklich unnd dienstlich, in unsern und deß Reichs Diensten, beweisen und beweiset haben. Unnd wann wir gute Zuversicht zu den Ehgenanten Utel Ulrich Krafften und Hansen die Cöwen Gebrüdere haben, daß sie Uns unnd dem Reich getrew und dienstlich seyn, darumb mit wolbedachtem muth, gutem Raht, Unser und deß Reichs Edlen und Getrewen und rechter wissen, thun Wir den ehgenanten Otel, Olrich Crafft unnd Danß Löwen Gebrüdern dise Gnad, und gönnen und erlauben Ihn von Römischer Königlicher Macht, daß sie zu Rieden, da bayder Gestäder ihn sind, ein Steeg ober die Thonaw, ihre Schwayger daruber zutreiben, und ander ihr Notturfft daruber zuhandlen, zuschlahen und zumachen, nach ihrem besten beduncken, darzu von besondern Gnaden, unnd von derselben Römischen Königlichen Macht, in Krafft diß Brieffs, geben unnd erlauben Wir denselben Otel, Ulrich Krafft, und Hansen Cöwen Gebrüdern, und ihren Erben, daß sie ein halb oder ganz Gericht, wie sie dann deß am besten mit Richtern, die unversprochen Ceuthe sind, zukommen mögen, dahin gen Rieden, umb Haabe, Frevel, Unzucht und Geltschuld, und auch andere solche Sachen zurichten,

78. Bruderschafft.

Fratriae, sodalitates, confraternitates, quae ad Divinum cultum et Eleemosynas in Ecclesiis cogi consueverunt: ut pro se invicem orent, vnnd ein ander Seelmeß hahen, Res haec antiquissimam originem habet v. Cuspinian. de Monach. f. 169. et Guyon. divers. Legonstom. 1. fol. 241.

Fratriae apud Aristotelem in Politicis, dicuntur hominum conventus, propria sibi Sacra et peculiaria habentium: ii enim homines communi puteo utebantur, quod Graece dicitur fre)ar. Apud Tertullianum passim accipitur pro Collegiis Christianorum. Tert. lib. de velandis virginib. et lib. ad martyres.

Interdum vero Fratria, pro coniuratione et sodalitate maligna [orig: malignâ]; factiosaque [orig: factiosâque] mente facta, usurpatur: ut in Concil. Chalcedon. can. 38.

Fraternitates iuratas valere, probat Alex. in l. si pater. n. 5. C. de hered. instit. Thesaur. decis. 113. Et reputantur quasi adoptio ad multa valens.

Sic et valida conventio est, qua [orig: quâ] aliqui promittunt, tractare se invicem ut fratres. Marta. part. 1. clausul 185.

79. Brunst.

Vide Disputat. Helmstadiens. de Incendiis, et disp. quae exstat. in tom. 1. Disputat. Basileens. item me. in Delibat. Iurid. et Sudor. in disputat. lur. Civil. lib. 1. fol. 141.

De incendio, welches eine Statt durch fleissige Wächter vorkommen köndte, vid. Baptist. Costam. de remed. subsidiar. fol. 96.

Incendia quod aqua [orig: aquâ] salsa [orig: salsâ] non exstinguantur, sed potius ea [orig: eâ] alantur, exemplis et rationib. probat Iac. Martin. in quaest. illust. Philosoph. cent. 5. disput. 6. qu. 2. quod enim succo salso insit quippiam pinguedinis, indicium esse perhibet Aristoteles. sect. problem. 23. problem. 9. quod die tepidiore oleosum quiddam secerni videamus, et probl. 15. oleum ex sale depromi possit. Consentit Cardanus lib. 5. p. 286.

Wann einer bey einer Brunst sich befindr, vnnd gehn ihme die Schuch mit Fewer an, oder fahen an zubren, nen, wirdt solcher an thail Orthen für den Thäter, vnd dises pro indicio (ceteris tamen concurrentibus circumstantiis) ad torturam gehalten: ac ita in causa quadam zu Oggelshausen factum esse scio. Estque hoc quasi cruentatio cadaveris, etc.

80. Büchsen.

De inventione bombar darum, etc. vid. me. in Discurs. ligular. Camerar. honar. subcesivar. centur. 3. cap. 82. et seqq. Magium. miscellan. 1. cap. 1. Felic. Fabri. in descript. Sueviae fol. 70. Iohann. de Becka. in Chron. f. 95. De antiquis Instrumentis Bellicis. Fauchet. lib. 2. de Chevaliers. item del utilite des des Canons, Meillet. ad Tacit. fol. 702.

81. Buchdrucker.

Vid. me in tract. d. iure Belli, ubi singul. est discursus de arte Typographica, add. Maiol. dier. Canicul. fol. 786. etc. Hegenit. in Itinerar fol. 87. Carol. Scriban. fol. 210. Verder. in var. Lection. fol. 509. Les Mondes Celestes, terrestres, etc. fol. 62. et infra lit. T. verb. Truckerey.

82. Bulenbrieff.

Amatoriae literae, inter amantes probant matrimonium contrahendum, non tamen contractum, ut testatur Franc. Vivius. decis. 241. num. 19. p. 2.

Quid autem, an hae literae amatoriae, a Viro missae uxori alienae ac illi scriptae, cis visis ac repertis penes mulierem et recognitis, adulterium probent, saltem ad infligendam Torturam? Negat hoc Praeceptor meus, Dn. D. Bocerus. tr. d. Tortur. c. 3. numer. 113. Sed hac de re ita scribit Borell. in summa decis. fol. 2. tit. 23. ad fin. fol. m. 171. Mittuntur quandoque mulieribus literae similes, ab aliquibus mariti odiosis et similibus, ut illis notam inferant. Scio quandoque virum aliquem reperisse tales in posca Mulieris, ac illam, ut se excusaret, viro dixisse, se recepisse qui dem literas malo animo, et retinuisse, ut illi manifestaret mittentis pravum animum, et in ambiguo sub silentio occultasse, ne ipsum virum in vindictae discrimen et pericula induceret, et haec virum credidisse, et subsequuta fuisse plurima homicidia, ac domorum ac Familiarum eversiones; sed Deus scit, quanta operantur pravae mulieres. Si mulier haec immunis ab adulterio erat, nec illa sollicitanti consentiret, poterat se domi retinere, et literas flammis tradere, et sic immunem se praeservare. Penes se ita que tot literas conservasse, mittentis amore factum fuisse, videtur: sed tamen, utipsa mortem evitaret, suo amatori mortem peperit, et sic amor in odium versus est.

83. Bueß, vid. infra verb. Frevel.

Verbum Büssen, generaliter accipi solet de emenda [orig: emendâ] et mulcta [orig: mulctâ] pecuniaria [orig: pecuniariâ]: tam parti quam Fisco solvenda, tamesti quandoque stricte accipiatur pro mulcta fisco solvenda: Frevel vnd Büssen. Quod si simplex emenda sit, plerumque ad inferiorem Iurisdictionem refertur: Si autem mulcta sitmagna, et instar talis poenae, quae infert privationem bonorum, Regalibus. inc. 1. quae sint regal. admuneratur: quia Fisco debetur, que Ius Fisci habet: at que ita Büssen quandoque censebitur etiam inter iura superioritatis. Sicque hac voce aliquid in dicatur, quod tam est meri, quam mixti Imperii, quod que tam est Regale, quam non Regale, et quod quandoque ad superioritatem spectar. vide Goeddae. in Consil. de restit. Baroniae Vallendar. n. 327. et seq. Ubi num. 329. mulctas et poenas büssen vnd straffen, Imperii meri fructus esse affirmat, auctoritate Bart. et Bald. ad l. fin. ff. solut. matrim. et ad l. 5. C. de mode mulctar. Gail. de arrest. cap. 8. num. 4. et seq. et cap. 13. num. 18. Et Regalibus annumerari, si cut ipsa Iurisdictio, merumque Imperium, concludit Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 4. num. 4. et seqq. in Thailen Orthen ist es limitirt, vnnd darff der Nidergerichrs Herr nicht vber drey oder vier Pfund straffen.

Nec potest etiam der Vogts Herr contumaces mit langwürtger Thurn: oder Geltsstraff belegen: modice namque potest suam tueri Iuris dictionem, non autem severitet, ac eo in casu, quando quis graviter puniendus, deferre id debet apud Dominum der hohen Obrigkeir, als welchen die grosse Bestraffungen gebühren.

ADDITIO.

Notandum, quod Iudex in causa Civili non possit parti iniungere eine Buß, quae infamiam haberet comitem. Sic in Camera Imperiali inhibitio Iudici Leodensi sub poena facta est, qui codemnato cuidam in causa iniuriarum iniunxit, ut curreret Compostellam ad D. Iacobum, etc. Praeiudicia Cameralia. v. inhibitio. f. m. 149. ] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

84. Bull, Gulden Bull.

Bullae appellatione, veniunt literae ab Imperatoribus, Regibus, magnisque Principibus profectae. Nomen habent a Bulla [orig: Bullâ] Aurea [orig: Aureâ], quae dignitatis et auctoritatis amplioris gratia [orig: gratiâ], appendi solet, Graecis xrusoboulon, dempto altero e)llhnisi/. Luitprandus Episcopus Cremonensis. in historia Legationis suae ad Niceph. Phocam. Imp. Bykantinum xrusobou/lion appellat, interpretans Epistolam auro scriptam. Datum autem hoc honoris Henrico Brunsui censi, ut Auream Bullam impetraret, cum Pontificem Romanum sui temporis, eo dignari honore noluerit Nicephorus: satis arbitratus, si literas argento signatas ei mitteret, ut idem Luitprandus notat. Erant autem Bullis impressae imagines Caesarum, etiam apud Romanos: hinc diplomara ita clauduntur: Ad cuius rei memoriam, et robur perpetuo valiturum, praesens privilegium fieri, et Bulla Aurea [orig: Aureâ] typario nostrae Myaiestatis impressa [orig: impressâ], iussimus communiri. vide Cuspinian. in Austr. et Knich. in epops. ubi Friderici. II. Imp. diplomata, et Meibon. ad Bullam Aur. Andronici. fol. 14. Ac de Aurea Bulla, Und wie selbige beschaffen, pluribus agunt. Coler. parerg. cap. 4. Iac. Pontan. 3. bellar. fol. 71. Freher. ad P. de Andlo. 2. cap. 5. f. 170. item Perion. de Magistr. Gracor. 1. fol. 312. fbi de Bulla Aurea puerorum apud Romanos. De Bulla Aurea Alex. Imper. Card. Baron. An. Chr. 1082. in fin. Adrianum in sigillando primum plumbi usum docuisse, attestatur Auctor Myster. Iniquitat. Plessis fol. 329. add. Seth. Calvis. An. Chr. 752. An omnia, quae in Aurea Bulla Caroli IV. sancita sunt, hodie observentur? vid. Freher. tract. de Tutela Electorali.

Sed proprie bu/lla, est sigillum, a)bou(llwton, quod sigillum non habet. vid. Notas ad Sidonium Apollinarem. fol. 113. Unde Bullati Doctores, qui diplomatibus sunt creati, non per examen. Bullare, sigillare et si gnare. Marq. Freher. ad Pet. d. Andlo. l. 2. c. 7. fol. 170. vid. voces Barbaras apud Cantipratum. Add. Arumae. ad A. B. disc. 1. thes. 1. Aurea Bulla, sigillum Aureum: rebus seriis, legibusque fundamentalibus adpendi solitum. Sic Aurea Bulla Caroli IV. ea [orig: eâ] de re plene eruditissimus Meursius, in Lex Graeco barb. verb. *krho/bou/llon, ubi ait: Fuisse eas quadruplices: Aureas, Argenteas, Cereas, Plumbeas. Omnibus utebatur Imperator. Patriarchae vero tantum cerea prasina, vel etiam plumbea. Aurea utebatur Imperator in Constitutionibus ac mandatis, ad Reges, Sultanos, ac Toparchas. vid. etiam me. d. Elect. et success. fol. 182.

85. Bulla Caenae Dominicae.

De Bulla Caenae Domini, Pontif. Pauli III. in qua continentur casus, in quibus reservatur absolutio Pontifici, et nullus extra eum absolvere potest, nisi in articulo mortis, vid. Aurea Rudimenta Universi luris Canonici Sigismund. a Vorburg. fol. 125. et multis seqq. ubi de Origine et aliis huc spectantibus multis agit. add. Vindicias Erasm. a Chokier. 1. cap. 29. et Paul. Piasec. in tract. deiure Episcopali.

86. Bündtnuß.

De foederibus atque iure foederum, Von Bündrnuß vnd Ligen in Kriegszeiten, elegantem et absolutum conscripsit Tractatum Iohann Wilhelm Newmair von Kamßla. Item Warenmund. de Erenberg. ad di potest tract. meus. de hac mater. singul. multa quoque de foederibus habent Werdenhag. de Rebus publ. Hanseatic. part. 2. passim. Menoch. Consil. 337. et Calder. Discurs. 14.

Omne foedus habet dulce principium, sed plerumque finem sortitur amarum. Potest durare ad tempus, donec nobis est emolumento, sed cum [orig: cûm] gravamine in cipit esse, tum etiam causa exigua obenire

potest, quae literas et sigilla, verba et obligationes evertat; atqueita nobis vadit in detrimentum, unde sperabamus emolumentum.

Ac externus Princeps iuvans vicinos desperatae salutis, idem facit, quod Medicus vocatus ad agonizantem, cui confortantibus vitam sustendando, ei dolores prologat.

De ritibus foederum, et elusionib. Iuramenti. vide Camerar. meditat. historic. centur. 2. cap. 77. et seqq.

ADDITIO.

Lubet hic [orig: hîc] referre historiam elusi Iuramenti, pacti foederis, quod Locri cum Siculis. fecere [orig: fecêre], quam exhibet Gruterus. tom. 3. Thesaur. Critic. cap. 4. fol. 89. Foedera cum Graecis inquit, neque Locri habuere, neque dicebantur apud eos fuisse, sed cum Siculis omnes per manus tradita habebant, de quibus dicebant, quod quo tempore primo accessu occupassent Siculos tenentes eam regionem, in qua [orig: quâ] nunc ipsi habitarent, attonitis, et prae metu eos accipientib. Siculis foedera iniverunt huiusmodi, profecto se benevolos fore eis et communiter regionem habituros, tantisper dum terrae illi ingrederentur, et capita super Humeros ferrent. Cum tale iusiurandum fieret, aiunt Locros in sola calccamentorum iniecta terra, et capitibus alii corpori clam impositis, ita demum concepisse iusiurandum, postea vero terra e calceis eiecta et alii capitibus proiectis, non multo post per occasionem eos expulisse Siculos ex illa Regione, etc. Ioh. Iac. Speidel. V. I. Lic.

An Status Imperii possint inire foedera? v. Arumae. d. Comitiis Imp. c. 1. n. 2. etc. An item Princeps cum subditis zu ligieren? Wie Carolus V. Tempore Smalcaldici Belli, Wie Henricus III. in Gallia vnd andere? resolvit Aubigne. histor. 1. lib. 4. cap. 5. An Vasallus offendens Domini foederatum, cadat feudo? Iacobin. d. S. Georg. de feud. fol. m. 313.Wann die Bündtnussen ein Feloni machen? Waldeckische Ehrenrettung. part. 2. cap. 29.

Denique an liceat Catholicis, cum Calvinistis et Turcis foedus inire? vid. Cardinalium, Archiepiscoporum, etc. Sententiam. de quibusdam famosis Libellis. Rigaltium de Ligis et Mattheac. fol, 128.

87. Burgaw Marggraffschafft.

Antiquum est Archiducum Austriae Patrimonium: nam in Bellis, quaeinter Ludovicum IV. et Fridericum Austriae Archiducem intercesserunt, Anno sc. 1324. Ludovicus Rex Arcem Burgoviae dura [orig: durâ] obsidione cinxit, quam Burkhardus Herlbachius cum duobus filiis, et trecentis Equitibus acriter defendit, donec Leopoldus et Albertus Archiduces, obsessis opem tulerunt. Gerhard. de Roo. histor. Austriac. lib. 3. fol. 94. Et confirmat hoc idem Roo, ubi ditiones inclitae Domus Austriacae recenset, et de Marchionatu Burgoviae ita scribit:

Burgoviae celebres, annos plusque ante ducentos,
Excoluit Comitum stirps generosa plagas.
Hanc ubi mors pallens (siquidem mors omnia solvit)
Sustulit, Austriacis subdita terra fuit.

Marchionum Burgoviensium meminit etiam Lazius de emigrat. gentium lib. 8. qui de iis omnino est viden dus. Et quod ultimus Marchio Burgoviensis Henricus, obierit circa Annum Chr. 1282. ac in Wettenhusano Monasterio fuerit sepultus, memorat Bruschius de Monasteriis.

Munsterus quoque. lib. 3. cap. 279. attestatur, daß die Marggraffen von Burgaw, vor Zeiten ein Fürstenmässig Geschlecht gewesen, auch solche Marggraffschafft 8. Meil weit vnd brait seye.

Dise Marggraffschafft wirdt kat e)coxh\n, ein Marggraffschafft deß heyligen Kömischen Reichs genennt, wie auch Antwerpen. Sic Maximilianus I. Imp. in constuut. de privileg, Poetar. de Anno 1501. apud Dn. Goldastum. tom. 3. constit. fol. 482. nominat se Marchionem Imperii ad Anasum et Burgoviae. Ac notat ibi in margine Goldastus, ita vocari Marchionatum Antuerpianum; sed potius intelligit das Cand ob der Enß, welches auch ein Marggraffschafft gewesen.

Alibi idem Maximilianus I. In reformat. Iudicii Westphalici, de An. 1495. apud Goldastum. Constitut. tom. 2. fol. 112. vocat se Marchionem Imperii et Burgoviae.

In quibusdam Diplomatib. Caroli V. nominat se Imperator ille, Marggraffen zu Burgaw, zu Oristain, zu Goßrein, und deß heyligen Römischen

Felix Fabri in histor. Suevor. lib. 2. cap. 5. (qui sub initio Imperii Maximiliani I. floruit) scribit, prope Ulmam esse nobilem Marchionatum Burgaw, Domus Austriae, in quo Ulmenses Castra et villas habent non modicas. Ibi dem etiam cap. 4. scribit: Superioribus annis, dum Dominium Hochberg, die Herrschaffr Hohenberg, adhuc esset in Ulmensium potestate, obtulit eis Dux Austriae pro eo, totum Marchionatum BurgaW, qui sine medio fines Ulmensium contingit: Sed dum Ulmenses commutationem facere nollent, recipit Dux Austriae nihilominus Dominium Hochberg, parum Ulmensibus solvens, et postea Duci Bavariae Marchionatum BurgaW impignoravit: sitque Ulmenses contermineos sentiunt inimicos.

Ex quibus omnibus apparet, antiquum Austriacorum patrimonium, esse Marchionatum hunc.

Et quamvis vix divinare liceat, cur Burgovia insignita fuerit titulo Marchionatus, cum numquam fuerit limes Germanici Imperii; attamen sciendum est, plures ditiones Marchionatus titulo fuisse insignitas, nulla [orig: nullâ] habita [orig: habitâ] limitum ratione: ut iam monui in dissertat. de Comitib. num. 10. Aut forsan antiquissimus hic Marchionatus fuit, et limes Imperii Romani circa Danubium. Ideo etiam, ut iam dixi, kat) e)coxh\n vocari videtur Imperii Marchionatus: quemadmodum etiam Marchionatus Antuerpiensis eundem honorem habet, ut scil. vocetur Imperii Marchionatus, qui item est antiquissimus, et diu ante Caroli Magni aetatem, contra Danos institutus fuit. Carol. Scribanius in origen. Anturpiens. cap. 6.

88. Bürgen.

Fideiubere nihil aliud est, quam für einen gut sagen, iubere, ut fide alicuius hoc fiat. Sic puto fideiussores esse, die für einen gut sprechen, versprechen erwas gut zumachem, die paroles geben, etc. vid. Hering. in tract. sing. de fideiuss. cap. 1. et in Indic. verb. Expromissor, eiusdem effectus censentur et haec verba, er soll nichts verliehren, Paul. Christinae. decis. Beligic. vol. 1. decis. 171.

Verba illa: Er solle einen Bürgen stellen, oder selbst Bürgewerden, inveniuntur in Statutis Lubecensibus lib. 3. tit. 1. art. 1. his verbis: Wann vnder Burgern vnd Einwohnern vmb gelehner Gelt, vnd liquid erte Schuld geklagt vnd beweiset wirdt, soll dem Beklagten erstlich vierzehen Tag, oder acht Tag, zur Bezahlungs frist gegeben werden: Bezahlt er alsdann nicht, so muß er bey Sonnenschein Bürge bestellen, oder selbst Bürge werden. Et rursus lib. 4. tit. 16. art. 4. in haec verba: kan er keine Bürgen haben, so muß er selbst Bürg werden. Nam illud ultimum accipiendum est, non de aliqua praestatione fideiussionis, sed de corporali detentione, aut personali arrestatione debitoris: qua [orig: quâ] opus est, ut de solutione maturius cogitet. Dn. Anton. Hering. tractat de Fideiussor. cap. 11. num. 22.

Verba: daß er sich zu einem Bürgen vermögen oder brauchen lassen wolle, den otant potius tractatum, quam contractum. vid. Pistor. observat. 173. num. 56. et 4. seqq multis ut et ibid. in addit.

Cuius sint effectus verba illa, plerumque in Instrumentis fide iussoriis in modum clausulae adiecta: Wir Bürgen wollem vnrecht, Sie aber die Gläubiger sollen schlechts vnd allein recht haben? dubitatur, Sunt qui dicunt, eam aequiparari illi clausulae: Renunciamus omni iuri et legum auxilio: de qua [orig: quâ] vide Hering. de fideiuss. cap. 17. num. 34. et seqq. Sed visum fuit aliis, hanc Clausulam, tamquam insolidam et ancipitem, imo multarum rixarum fomitem merito e foro exterminandam esse, ut enim anceps est et dubia: ita quoque tacite fraudi et dolo fenestram aperit, non minus quam illa: Er soll auch dise Verschreibung von niemandts, was Würden er seyn mag, unsern Gläubigern zu Nachthail gedeutet werden, sondern wie die unser Gläubiger selbst, oder mir seinem guren beweißlichen Willen, Brieffs Innhaber, in allen syren Articuln, Puncten und Clausulndeuten,

Ac singulariter notandum, fideiussorem indemnitatis (qui Schadloß Bürge vulgo vocatur) etiamsi omni Legum ac luris auxilio pro se facienti renuntiarit, adhuc tamen beneficium excussionis habere, per tradita Hering. cap. 27.

ADDITIO.

Praecipuum in fideiussoris obligatione est, quod ea fieri nequeat, nisi accedat stipulatio, ac ita partium praesentia, Afflict. decis. 39. num. 15. Cephal. cens. 437. num. 15. et 37. quia fideiussor principaliter non ait contractum Iurisgentium, sed accessorie obligatur propter alium, et obligatione diversa [orig: diversâ] ac separata [orig: separatâ] â principali obligatione, et ideo non obligatur pacto nudo, sed est necessaria stipulatio. Hering. d. fideiussorib. cap. 11. num. 1. et seqq.

De aequitate tamen et respectu commerciorum ac communis utilitatis prae sertim hodiernis temporibus, etiam absentium fideiussionem et promissionem valere, tamquam ex consuetudine notoria [orig: notoriâ], testatur Gotofred. ad l. si ultra lit. K. C. d. de sideiuss. asserens Epistola [orig: Epistolâ] fideiussorem constitui posse. Hering. d. cap. 11. num. 66. 76. et 83. ubi dicit, quod etiam hodie iure Regio Hispanico inter absentes talis fideiussio et promissio valeat, ac post alios multos Franc. Anton. Costa. Consil. 20. ] Ioh. Iacob Speidel. V. I. Lic.

Cuncta de fideiussoribus, quae dici possunt, congessit Dn. Anton. Hering. et Val. Francus. in tr. hac de resingulariter conscripto. add. Dn. Wilhelm. Anton. d. Quinqvenell. cap. 49. num. 38. et seqq.

89. Burg.

Burgg. Castellum. Sic Freher. de Lupoduno fol. 13. Franci Oppida quaevis Burgos vocant, et antiquis nominibus addebant: ut Straßburg, Freyburg, etc. Eratque Burgum oppidum, muro, turribusque cinctum, et clausile portis. Frequenter etiam Arcem Germanis denotat, vid. Cluver. 1. de German. cap. 13. fol. 110. Kellinger. de Ganerbiis. cap. 3. Iohann. Hering. in Mantissa tractat. de Molendin. de Iure Burgorum. Me de Natur. populor. fol. 58. et tract. de iure rerum fol. 226. adde Martinium in Lexic. Philogic. Marchant. in description. Flandr. lib. 1. tit. d. Opidis, Castellaniis. Arciibus, etc. fol. 32. Coccium. in Dagoberto fol. 182. et Goldast. in Alemann tom. 1. fol. 183. ubi quid sit Bürglen. At Luitprand. lib. 3. de rebus per Europ. gestis. cap. 12. Et quoniam, ait, ipsi domorum congregationem, quae muro non clauditur, Burgum vocant, etc.

Sed Burgum proprie est Castrum, et Castellum, locus iuxta Castrum, ubi lixae et negotiatores militibus necessarii, commorantur. Cluverius de Alveis Rheni. cap. 14. fol. 109. Quo in significatu et hodie utuntur Galli, suo Bourg et Bourgade; cosonat quoque vocab. Italicum Borgo, de quo Vocabulario della Crusca, notat, quod sit strada, oraccolto di piu case, sezaricinto di mura particulari, e proprimante gli accrescimenti di case fuor delle mura delle terre murate.

Hinc etiam dicti sunt Burgundiones, ut Orosius, lib. ult. tradit, quod per Castra dispositi habitent.

Deducitur haec vox a Craeco pu)\rgei, hoc est, turris. Quod item aliquando haec dictio sumatur pro Urbe, ostendere videtur vox Burger. Sed ad Strabonem, lib. 3. male Casaubonus notat, hanc qui vocem origine Germanicam censent, satis hoc ipso suam harum rerum prodere ignorantiam: cum sit pura Graeca. Sed sane multa Teutonibus cum Graecis communia vocabula sunt, et adhuc sub Iudice lis est, num Graeca antiquior, vel potius coaeva, sit vernaculae nostrae.

Burga etiam a veteribus glossis adpellatur Cloaca: hancque vocem a bergen, Germanico, Martinius derivat; sicut et Latrina a latendo, et Anglis Burgk, latibulum vel tegmen esse ait. At an forte Burga sumitur pro cloaca, ut Castellum pro aquae fontis receptaculo, nos Wasserstuben vocamus, Vitruvius lib. 8. cap. 7. l. 1. §. ait Praetor. de aqua quottidian. Calvin. in Lexic. lurid. verb. Castellum.

90. Burger, Burgerrecht zum Burger auffnemmen.

Civium nomine non tantum veniunt ii, qui sunt in civitate, sed etiam qui sunt de Dioecesi et Comitatu alicuius. Dd. in rubr. ff. solut. matrimon. Bart. in l. 3. C. de natur. liber. qui dicit per

l. 3. admunicip. quod ille, qui ex vico est, sortiatur Originem ex ipsa [orig: ipsâ] civitate, cui subest Vicus; et qui in Vico aut Villa nati sunt, dicuntur Cives eius civitatis, cui tributum solvunt. auth. quib. mod. nat. eff. sui. §. si quis igitur. Felin. in c. Rudolphus. de rescript. n. 9. text. expressus. in l. qui ex vico ortus. ad municipal.

Suburbani homines gaudent quoque privilegiis civitatum: quia suburbani in favorabilibus, appellatione Civium veniunt. l. aedificia. ff. d. V. S. quod latius Alciat. Coepoll. et alii tum ibi, tum ad l. 2. tum ad l. Alphenus ff. d. t. explicant.

Quibusdam in locis receptum est, quod is, qui steterit per decem annos in civitate aliqua, efficatur Civis. Ludov. Roman. sing. 676. Licet quis non steterit continue, sed maiori parte illius temporis in civitare, arg. l. cum de lanionis 18. §. Sabinus ff. de fund. instruct. l. maiore. 156. ibi: maiore parte anni possedisse quis intelligitur: etiamsi duobus mensibus possederit. ff. d. V. S. text. in c. significatum. de praebend. in 6. vers. quottidie et vers. quanto frequentius adde Roman. d. loc. in addit. Ac etiam, an quis Burgensiam civitatis acquirat, ex domicilio diuturno sine literis? vide Boer. decis. 260.

Sed notandum hic [orig: hîc], quod licet quis diu habitet in Imperiali civitate, v. g. ut Syndicus, exinde tamen non fiat Civis, sed expressa receptio et submissio requiratur. Ac quaeritur, anne tali, si moriatur, succedi debeat ex statuto loci? Respondetur, quodnon, et quod locus originis sit inspiciendus: quia nec domicilium contraxisse censetur, et imprimis, quia talis eiusmodi civitatis Iurisdictionem non recognoscit aliter, quam ratione officii sui, vid. Schaeffer, in quaest. suis Pacticis, de Vidua Nobili quadam.

Aliud autem est, quod ex delicto et contractu, in loco delicti vel contractus aliquis forum fortiatur: nam hoc fit in quolibet extraneo, si ibi invenitur.

Et talis Syndicus non conveniri potest ratione hereditatum vel aliarum obligationum in loco talis domicilii. Dotis etiam vel matrimonii contractus non iudicatur secundum statutal loci vel contractus, sed secundum forum Mariti.

Sed dissentiunt alii: si quidem domicilium mariti habitationis, non originis attendi debeat. Salicet. in l. cunctos populos C. de summa Trinitat. welches auch die ratio, daß der Doctorum vnd Professorum Eheweiber vnnd Witiben, ihren Maritis secundum Statuta civitatis (ubi Academia substentatur) oder dem Universit ätrecht noch succed leren, ob sie gleich anderer Orthen bürtig vnnd verheyrat, Matth. Coler. d. processib. exsecutiv. p. 1. cap. 3. n. 2. 19. et multis seqq. Berlich. part. 3. concl. 26. num. 10.

Idem etiam Iuris esse in uxore eius, qui in aliqua civitate nomine Superioris Iudicium exercet, ut suo marito succedat secundum Statuta istius civitatis, licet maritus Civis istius civitatis non fuerit, eleganter tradit Modestin. Pistor. qu. 85. num. 1. et seqq.

Quando autem diversa sunt Statuta et Consuetudines quoad divisionem rerum, matrimonio constante, acquisitarum, tunc praecise servandae sunt Leges domicilii Mariti, Boer. ad consuetud. Bituricens. tit. d. cons. matrim. et divort. §. 4. col. 4. Covarruv. in Epitom. de testam. p. 2. cap. 7.

Utrum item natus in transitu per aliquam civitatem, dicatur Civis et naturalis illius civitatis; disquirit Caevallos. quaest. 158.

ADDITIO.

Inter Incolam, habitatorem et Civem, magnam esse differentiam, docet Bartol. in l. 1. ff. ad municip. et ex diversa causa eam produci: siquidem Cives faciat origo, et allectio, Incolas vero domicilium, text. in l. Cives. C. de incol. ubi gloss. dicit, Civem et incolam esse species inter se diversas, et Municeps genus. Et cum sint diversa, diversos quoque habent effectus. Nam Civis de iure non potest propriam vel patris originem repudiare aut mutare, l. origine C. de municip. l. assumptio. §. 1. et l. libertus. et. Patris ff. ad municip. incolatui vero proprio vel patris potest quis renuntiare, et illum mutare d. l. libertus nihil. ff. ad municip. Quid imo potest quis esse habitator, quamvis non sit Incola. l. 1. §. hospes. ff. d. his qui deiec. et quod sola habitatio non faciat quem incolam, notat gloss. in l. privilegio. verb. voluntate. C. de incolis. Ratio namque est, cur sola habitatio non probet incolam, quia dubium est, an animo constituendi domicilium perpetuo, anad tempus habitationem faciat, per quam incertitudinem, per solam habitationem seu residentiam non dicitur incolatus probatus, nisi per decennium; nam tanto tempore praesumit Lex,

quod animo perpetuo habitandi domicilium contraxerit, l. 2. d. incol. Unde cum habitator non sit incola proprie, nec incola ein Beysitzer vulgo, Civis, quamvis ambo sint municipes, ideo staturum loquens de Cive, non comprehendit incolam vel habitatorem, Francisc. d. Clapperiis in centur. causar. eaus. 78. qu. un. ] Ioh. Iacob Speidel. V. I. Lic.

De Civium Romanorum differentiis, multa habet Gruchius de Comitiis fol. m. 114. et in Indice verb. Civis, Classis, Centuria, etc. Quis Athenis pro Cive fuerit habitus? vid. Ubbon. Emm. in description. Rei public. Atheniens. fol. 97. et seq. ac in veter. Gracia, tit. de Rep. Atheniens. fol. 64. et fol. 380.

ADDITIO.

Romanae Civitatis commoda maxima fuisse et summi beneficii loco exteris concessa, ex historiis constat. Ex Civium enim Romanorum Testamentis soli Cives capiebant, Civiumque duntaxat Romae rata habebantur restamenta. Inter solos etiam Cives Romae iustae Nuptiae contrahebantur, §. 1. Inst. d. nupt. propriumque eorum erat, quod in liberos habebant ius Patriaepotestatis, §. 1. Inst. d. Patr. potest. verberibus etiam caedi Cives, aut in crucem agi, aut iniussu Populi in eos animadverti fas non erat. In Legionibus quoque non alii, quam qui Civitatem accepissent, militabant. Hoc amplius, inter solos Cives sollennes per nexum abalienationes locum habuisse, Cicero in Topicis demonstrat. Adde et honores Romae gerere, suffragium ferre ac Toga [orig: Togâ] uti duntaxat Divibus licuisse Ac certe Toga Romani hominis certissimum erat insigne, nec sine crimine aliam, vel in wedia Asia, vestem sumere licebat: Itaque apud Livium a Q Fabio in invidiam P. Scipio eo nomine adducitur, quod in Sicilia palliatus fuisset. Brisson. selectar. antiquitat. lib. 1. cap. 13. ubi etiam addit, quod Romani togae iure amicos populos donarint, idque et Novae Carthagini concessum fuisse, Inde Togatae Galliae nomen, quam et ad honores aspirasse Tacitus lib. 11. et suffragiorum ius in urbe habuisse, memorat. Sic et Hispaniae populos quosdam Iuris Italici factos, Togatos, stolatosque vocatos, strabo scribit lib. 3. Geograph. Ex hoc more etiam Regibus, quos amicos et socios appellabant, inter cetera Togam mittebant: cuius rei exstat exemplum apud Tacitum lib. 10. Ioh. Iac. Speidel. IV. Lic.

Cives Municipiorum, senatui suo, ceu Ordinario Magistratui, Iurisdictione munito, Homagii Iuramentum, den Burger Aid, praestaretentur, debitamque oboedientiam et morem se gesturos, sub fidei religione pollicentur. Knichen, de iur. territ. cap. 3. num. 162. Matth. Stephan. de iurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 7. n. 212. Et hoc adeo praestandum est necessario, ut nec in numerum Civium quis adsumatur, nulla [orig: nullâ] differentia [orig: differentiâ] attenta [orig: attentâ], sive Originarius sit, sive advena. Knichen. d. loc. Casp. Zigler. in §. Civitas conclus. 1. n. 10.

De quo Iuramento, et eius formulis, prolixe agit Dn. Goeddae. in dem gründrlichem Bericht von deß heyligen Reichs-Statt Fridberg, etc. cap. 5. et 6. pertot.

Et quoque Cives admissi, una cum filiis, etiam ante natis, eadem privilegia habent, quaeibi nati. vid. Marium Antonium lib. 2. resol. 42. Sesse tom. 1. decis. 90. et decis. 167. ubi dicit, quod filii regnicolarum extra Regnum nati ad Officia non admittantur. Item ob ein Burger naturalis, da er gebohren? vid. Consil. Francisc. de Caldas, quod est iunct. tract. d. rectitut. in integrum. Surd. tom. 3. consil. 313. ubi an civibus immunitas concessa, pertineat etiam ad cives, postea ex privilegio factos.

Cives autem creandi potestas competit Senatui, abiisque Magistratibus Municipalibus, etiam absque iussu, scientia [orig: scientiâ] et licentia [orig: licentiâ] domini territorialis. Hoc enim iuris Magistratus et Iuris dictionis; non vero de reservatis Principis est, ut tradunt Petr. Ant. de Petra in in tract. de potest. Princip. c. 15. numer. 1. Gilman tom. 5. Symph. relat. 10. f. 47. num. 1. 2. et seqq. Conr. Lancellot. temp. omn. Ludic. lib. 1. cap. 1. §. 4. n. 3. Ego d. iure universitatum. f. 258. vid. Würtemb. Landtsordn. fol. 4.

Tempore receptionis autem in civem, potest Dominus apponere legem quam vult, unde vulgo dici solet, quod contractus ex conventione legem accipiat, veluti si paciscatur, ut singulis annis hoc vel illo Mense, solvat par Gallorum gallinaceorum (quod nostri ein Rauchuon vocant) vel aliquot modios frumenti (quod Kornächr appellant) vel certam summam denariorum aut solidorum, Geltpächt oder Gült, item ut toties Domino operetur arando, conserendo, triturando, ligna in Domum Domini convehendo, vid.

Husan. d. hominib. propiis cap. 6. num 61. et seqq. Quae omnia vero ac consimilia in civitatibus Principum et Magnatum experiri haut licet, sed plerum que solummodo a Nobilib. in Pagis et Villis eorum introducuntur, vnd wollen sie dardurch mttler Zeit eine Leibaigenschaffr erzwingen, etc. Zwarkönnen die vom Adel, wann sie einem sonderbare Gütere geben, demselben dergleichen Beschwerden auffdingen, wannsie aber einen zum Burger auffnemmen, vnnd wollen solche Beschwerden ihme aufflegen, wird solches nie für billich gehalten, weil hier durch alle contra morem Regionis et in praeiudicium Domini superioris Leibaigen würden.

Im Schweitzerland importirt das Burgeriecht gleichsamb ein subiection, vnd wann ein Start, Dorff oder Landt zu Zürch oder Beern Burger seyn, wollen sie einer Landrefürstliche Obeigkeit vber selbige sich anmassen, oder auffs wenigist ein Schutz vnnd Schirm, etc. vid. Acta Bern contra Vlenburg. Item die Acta Bern contra Pruntrutt.

Que pout rendre une Cite grande, il faut recevoir les estrangers pour Citoyens, vid. Meillet ad Tacit. discours Politiques lib. 6. discours 5. fol. 324. et seqq.

Quando quis in civem recipitur, qui non originarius est, certum aliquod pretium, de consuetudine fere omnium locorum praestare tenetur, damit er das Burgeriecht gleichsamb erkaufft welches, sonderlich in Reichs Stätren zus geschehen pflegt, quae pccunia vulgo das Burgergelt vocatur.

Quibusdam in locis receptum videmus, eos, qui ex uno in alium commigrant locum, habitandi et ibi negotiandi causa [orig: causâ], non aliter ad Ius civitatis, zum Burgeriecht, admitti, quam si Magistratus sui, sub quo hactenus degerunt, literas rectimoniales exhibeant, doceantque, se isthic loci honeste vixisse, ac bona [orig: bonâ] gratia [orig: gratiâ] discessisse, ac simul fideiussores praestent, se legitime natos ac liberos, nec ullius Domini proprios esse homines, das sie reche vnd frey geboren, vnd niemandt eigen oder laß seyen, ihnen auch innerhalb dreyen Jahren keine Schulden, dardurch die Statt beschwäret werden möge, nachvolgen sollen, ut loquitur Hering. in tr. d. fideiuss. cap. 5. num. 333. Nos, vulgo vocamus, Ehelich Geburt vnnd Mannrecht (Mann enim pro libero sumitur, Leut, pro servo) Würtembergisch Landts-Ordn. fol. 4.

REpertus inter Cives, eo ipso Civis esse praesumitur. Hypol. de Marsil. in l. de minare. §. pluriumn 37. ff. de quaection. Et prae sumitur quis de ea civitate, in qua ipse reperitur. Guid. Pap. intract. depraesumpt. num. 81. eirc. fin. Alciat. de praesumpt. reg. 2. praes. 15. Schrader. consil. 5. num 65. vol. 1.

Sed nunc moribus nostris, domicilium mutare licer, et ita mutans, si solvat den Abzug, da kein freyer zug ist, liberatur ab iure onere Civitatis prioris Rosacorb. c. 20. nu. 18. dochmuß er gewohnlich die Sachen außrichten, so in wehrendem seinem Burgeriechtz angefangen worden.

Prodest hoc ad quaestionis quottidianae decisionem, in Wirtembergico Ducatu, ubi Civis non potest ad Cameram adpellare: Si ergo aliquis litem habeat, dum adhuc est Wirtembergicus Civis, sed lite pendente extraneus fiat vel heredem extraneum habeat; non puto eum, vel heredem beneficium ulterioris appellationis nancisci, quod tempore litis contestatae, non ipsi, vel defuncto competebat.

91. Burgerliche Krieg.

Quod in bello Civili cito degeneret disciplina, docet Iulien. Peleus. tom. 1. fol. 307. et fol. 600. ubi de crudelitate Hugvenottorum, et quod Monachus praedixerit admirabile mortis genus. Ac quod bella Christianorum sint illicita, vid. in vita Coleti 111. b. in vitis a Fichardo collectis.

92. Burgerlich, Ehrlich.

institutaque Civilia, hoc est, ad Civium societatem, civitatisque statum pertinentia: quo sensu mores Civiles, Civiliterque quid fieri a Cicerone dictum. Cum autem civitatis status tuendi ratio id inprimis exposcat, ne quid contra ea, quae publicae utilitatis sunt, fiat, quod eiuscemodi esset, id Civile inde vocari invaluit: contra quod adversus publicam utihitatem fieret, Civilique societati exitiosum foret, incivile dictum, vid. Robert. sententiar. lib. 3. cap. 11. ubi pluribus, quid Civile, et quid in Civile, ac cap. seq. quid honestum sit, docet.

93. Burgermaister vnnd Gericht.

Iure Civili etiam Magistratibus Muni cipalibus Iurisdictio et Legis actio est concessa. Ideoque de minoribus quoque causis pecuniariis, usque ad 300. aureos iudicandi, et de levioribus criminibus cognoscendi facultatem habent, §. iudicare. §. audient quoque. in auth. de defensorib. Civitat. atque iidem usque ad captionem pignorum de iure procedere possunt. l. 3. §. 1. ff. de reb. corum. Cuiac. in paratit. l. C. de Magistrat. Municip. Ergo non hoc iudicium Duumviris, Senatuique Civitatis adimi potest: cum solum inter volentes, non etiam inter invitos, qui ad Principis iudicium provocant, ius dicere soleant. Nam et iure communi inter consentientes, etiam de graravioribus causis Magistratus Municipalis cognoscere potest l. inter. ff. ad Municipal. Wesenbec. in Paratitl. C. de Mag. Munic. n. 3. et 6.

Sed nunc fere Iurisdictionem habent Urbes Municipales, earumque Magistratus, etiam in nolentes: qua [orig: quâ] de re pluribus egi ego intr. deiure rerum. s. 256.

Addere hic [orig: hîc] libet illud, quod piae mem. Frater meus Iohan. Georg. Besoldus, in observationib. practicis, quas ad Ius municipale VVirtembergicum parabat, hac de re olim scrip sit.

Hic [orig: Hîc] commode subicitur illa inspectio, an Oppida Ducatus Wirtembergici, vel aliorum Imperii Statuum Iuris dictione Ordinaria [orig: Ordinariâ], ac mixto et mero Imperio gaudeant? Qua [orig: Quâ] de re a multis varie difceptatur; cum praesertim talium Iurisdictionalium controversiarum decisionem, usus potius, de quo non semper satis liquet, quam Romanae leges, suppeditet; quae saepius a proposito nobis seopo tantum distant, quantum pristinae Romanae Reip. Status ab hodierno abscessit. equidem, sunt qui defendant, Civitatibus, Imperii Principibus subiectis, nec simplicem quidem ordinariam competere iurisdictionem, nisi eandem vel privilegio, vel pacto acquisi verint.

Moventur primo, quod terrarum Domini, vi Iurisdictionis territorialis, omnem Iuris dictionem, quo ad res intra Provinciam suam positas, sibi vendicent, Chassan. ad consuet. Burgund. tit. des mains mortes. rubris 9. §. 4. in princ. num 2. Boer. decis. 227. FRancisc. Curt. consil. 108. num. 5. vol. 2. Ut proinde Principes Imperii, omnimodam iurisdictionem in Civitatibus subiectis habeant. Zas. ad l. Imperium n. 25. cum seqq. ff. de Iurisdict. Sic uti etiam Praesides Provinciarum, omnium Magistratuum Romanorum Iuris dictionem habuisse censebantur, iurta l. 3. et 4. cum seqq. ff. de offic. Praesid. Proinde non minorem potestatem etiam nostri Principes (qui firmiore iure, quam antiqui Romanorum Proconsules et Praesides nituntur) habere, et per consequens, fundatam intentionem quoad Regalia, merum, mixtumqueveimperium, et simplicem Iurisdictionem omnium territorii sui civitatum (nisi rite doceatur exceptio, arg. l. ab ea parte. in princ. ff. de probat.) obtinere censentur. arg. l. 1. §. cum urbem. ff. de offic. Praefect. Urb. l. forma. § si vero ff. de cens. l. pupillus. §. territorium. ff. de verb. sign. Mynsing. dec. 13. resp. 3. numer. 2. et seqq. Cothm. cons. 47. n. 112. et seq. lib. 3.

(2) Quin et Civitates Municipales in ceteris tantum causis exercebant iurisdictionem. l. inter. 28. ff. ad municip. l. 1. C. de defens. Civit. et Novell. 15. Dn. Bocer. de lurisd. cap. 8. num. 92. Adeo, ut Magistratus Municipales sibi numquam Iurisdictionem recte asserere potuerint, nisi a Principe, vel Praeside Provinciae eandem obtinuerint. l. et quiae. ff. de iurisd. l. privatorum. C. eod. Cothm. alleg. cons. n. 120.

Terrio addunt, territorium ad Principes spectare, et civitates eo careto, ac proinde non ipsis, sed solis Principibus Iurisdictionem competere: cum regulariter Iurisdictio esse non possit, nisi passive cohaereat territorio: ut argumentantur Myns. alleg. Resp. 3. nu. 3. et Cothm. resp. 47. n. 325. et seq.

(4) Id etiam ea ratione demonstrare volunt, quod Principis Officialis, quem Praefectum, et Germanice Vogt, indigitant, qui vices Principis obeat, et omnem Iurisdictionem in oppidis ac pagis exerceat, in hisce municipiis constitutus reperiatur. Inde Vogt plerum que is dicitur, qui territorio praeest, atque Vogrey, vnd Vogreyliche Obrigkeit, Iuris dictionem denotat. Wehner. in observ. pract. verb. Vogtey, Mynsing. dict. resp. n. 9. et 66.

(5) Hinc quoque aiunt, huic Officiali et Praefecto omnes actus Iurisdictionales competere, ius nimirum citandi litigantes, ius multandi, iusque sententias exsequendi; etc.

Sexto, qui de huius Ducatus Oppidis dissertationem instituunt, etiam hoc utuntur argumento, quod in Catastris, sive iis libris, quibus Principis in qualibet [orig: quâlibet] civitate praescripta sunt iura, nemblich in den Lägerbüchern, plerum que haec verba inserta conspiciantur: Daß Ihre fürstl. Gn. alle Heriligkeit, Gewaltsame, Gebott, Verbott, auch Hohe vnd Nidere Obrigkeit in solcher Statt gebühre, etc.

Cui Septimo adiungunt textum in titulo primo Iuris Provincialis, ubi in principio formulae iuramenti, omnibus Iudicibus praescripti, verba haec inveniuntur: Ich gelobe vnd schwöre zu Gotr dem H Erin, daß ich deß ruchleucheigen, etc. Meines Gnädigen fürsten vnd Herin etc. Gericht allhie, getrewlich, vnd mir allem Fleiß obseyn, etc.

Ultimo dicunt, esti ius dandi tutores, etiam ex Romanorum legibus, Magistratibus Municipalibus datum fuerit, l. 3. ff. de tut. et curat. dat. ab his, etc. l. 2. §. si mater. in fin. ff. ad SC. Tertullian. illudque ius vel mixti Imperii, vel Iurisdictionis simplicis sit, de quo videndus Dn. Bocer. tr. de iurisdict. cap. 3. num. 11. cum seqq. tamen ipsummet Principem nostrum Serenissimu, in rescriptis quibusdam senominare Obristen Vormund, etc.

Alii tamen hisce Oppidis Iurisdictionem quidem simplicem, non vero merum Imperium tribuunt. Erenim de consuetudine plerasque civitates Principibus subiectas, imo etiam villas, habere Iuris dictionem, proindeque et mixtum Imperium, quod Iurisdictioni cohaeret, non dubitat Bart. in l. 1. in fin. ff. de damn. infect. et cons. 189. Dec. cons. 197. n. 3. in pr. et Dn. Bocer. de Iurisdict. cap. 8. numer. go. et 95. Im perium tamen merum iisdem attribuere non audent: cum, ut inquiunt, tam accusatio, quam etiam ordinatio processus, ipsaque sententiae excutio, Principis ductu instituatur, et Oppidano Senatui cognitio competat nuda; cui opinioni etiam accedit frater meus Christophor. de iure rer. folio 257. Quod. aliter explicatur a Zasio, ad l. imperium n. 27. ff. de iurisdict. om. Iud. Cuius verba digna esse censeo, ut ordine inserantur: ait enim, Domini terrarum, Comites, barones, etc. cum alio suo nominc iudicare faciunt, Iurisdictio per hoc non mandatur, sed ordinario iure Iudices maleficiorum dantur, eliguntur, et deputantur, et isti a lege, vel constitutione, id est, e lege viva, a Dominis dati iure suo in sanguinis causa iudicant. Et sic admiratio quorundam Doctorum cessat, quoniodo pagi merum Imperium exerceant: quia Domini terrarum, non villae, merum Imperium habent, etc.

Tertia sequitur opinio, quae tamen a praedicta Zasii sententia, non longe abesse videtur, quod huius Ducatus Oppidis non Iurisdiction simplex, sed etiam merum Imperium, ex concessione competat, Dn. Bocer. all. cap. 8. num. 90. arg. text. in Landt, part. 1. fol. 49. §. Daß von einen Landes Ordn. fol. 235. §. Was aber. et fol. seq. item fol. 238. infin. Cui accedit Obrecht. de Iurisdict. cap. 6. ad fin.

94. Burgfridt, v. infra. v. Ganerben.

interdum ita nominantur Leges, pacta et Statuta Condominorum der Ganerben alicuius Burgi seu Castri: ut sumitur a Modest. Pistor. vol. 3. consil. 21. quae ad Familiae conservationem tendunt, et alienationem in exstaneos prohibent.

Cum enim ante factam et promulgatam Pacem Publicam, quam Landtfri, den appellamus, in Germania [orig: Germaniâ] itinera passim minus essent tuta et secura, et ut nostri loquuntur, da das Fanstrecht im Schwang gieng, Ventura de Valentiis in Parthen. litigios. libr. 3. cap. 1. num. 14. et libr. 2. cap. 2. num. 13. latronesque in arcibus apud sui generis homines, in den Raubschlössern, latitarent: Bodin. 5. de republ. 5. p. m. 887. Crus. in annal. Suev. p. 1. lib. 12. cap. 3. et p. 2. lib. 6. cap. 12. Generosi quidem nobiles arces munitas exstruxerunt, in quibus cum Familiis suis, et rebus pretiosoribus, ab aliorum invasi onibus violentis tuti essent. Ut autem coniunctio horum eo maior et constantior esset, et se, suaque eo melius defendere possent, Fraternitates et confoederationes certis legibus contraxerunt, quas den Burgfrid appellarunt. Fichardus cons. 7. n. 9. vers. prima. veluti de pace in Castro renenda, aliisque rebus ad Ganerblorum conservationem ac defension em pertinentibus, inita: vel Burghut, idem d. cons. 7. n. 11. Et qui ita confoe derati fuerunt, dicuntur Ganerben, dc quibus vide infra in v. Ganerben. Sed quia illi a prisca [orig: priscâ] virtute degenerantes, alios non tantum opprimere, verum etiam Confratrcs alios opprimentes, receptare caeperunt, audacia corum publicis Legibus Imperialibus fuit coercita: ut ex multis probat Recessibus Cl;uten. in Syllog. rer. quotid. thes. 26. sub lit. K.

Interdum angustius sumitur vocabulum illud: nempe pro certo quodam et terminato districtu alicuius Castri, et loco securitatis; in quo Pacis violatoones acrioribus coercentur poenis. Poena autem violationis, capitalis, plerumque est amputatio manus; interdum non capitalis est, sed graviorem tantum mulctam pecuniariam importat. D. Killinger. in eleg. tract. de Ganerb. discurs. 3. n. 55. et seq. Hoc item de Palatiis Principum, cipum, Chassaneus in Catal. glor. mund. p. 5: consid. 24. num. 125. §. videmus. docet, dum scribit: Nos videre Palatia Principum (quod etiam hoc nostro in Ducatu Wirtembergico obtinet) talem importare securitatem, ut offendentes aliquem in illis, capitaliter puniantur. Et addit in §. non solum. Palatium ipsum non solum tali gaudere privilegio; sed etiam confinia Palatii; idque per plura tenere et comprobare ait Alberic. de Rosate in l. praesenti C. de his, qui ad Eccles. confug. adde Iohann. Hering. de iure Burgor. n. 726. et seqq.

Si locus aliquis sanctificatur, so an einem Orth der Burgfrid angeschlagen wirdt, tunc non omnis ibi delingquens, hoc est, aliquem vulnerans ibidem, vel morte, vel manus mutilatione puniri potest, nisi id factum fuerit dolo: persona enim seu corpus humanum (utpote templum Spiritus Sancti) semper dignior est loco omni, utcumque Sacro, vel sanctione humana [orig: humanâ] munito: ego de iure rerum. solio 42. et c. et in delibat. adtit. d. rer. divis. quaest. 35. quae etiam olim fuit Lipsi ensium sententia, georg. beatus. in cent. var. cas. sens. Sax. tit. 50. fol. 89.

95. Burggraff.

Burgravii olim erant, quibus custodia Arcis alicuius Imperii einer Reicheburg commissa erat: horumque Comitum quatuor praecipui fuerunt in Germania; et corum sedes Iudiciales. adhuc dum sunt superstites, teste Henn, Arnisaeo in tract. de Maiest. lib. 2. cap. 4. num. 15. vers. Burggravii vero. m. folio 322. Nempe Burggraff zu Stromburg, Nürnberg, Magdenburg vnd Reineck. vid. Casp. a Lerch. d. Equestr, Ordin. f. 44. et seqq.

Hodie nulli amplius sunt Burbgravii, cum Caesares in urbibus Imperii nulla Castra propria habeant. vide Nolden. de nobilib. cap. 8. num. 172. et seqq.

Licet hunc titulum quidam adhuc Principes observent: ut Saxoniae, qui se nominat Burggravium Magdeburgi; et Marchio Brandenburgensis, qui tener titulum Burggravii Noribergensis, vide Dn. Killinger. d. Ganerb. disc. 3. num. 148. etc. ac etiam me in differt. d. Comitib.

et Baronib. numer. 11. ut et Limnae in addition. ad Ius Public. Dan. Ottonis tit. 82. Albin. in der Meißnischen Chronick.

Sed praeter quatuor iam dictos, quinque etiam Burggravios recenset in Missi nia, Reineccius. ad Annal. d. gestis Carol. M. lib. 4. inter quos residens Misenae, primarius habitus fuit. Chytrae. in Chron. Sax. lib. 15. Olim et Burggraviatus fuit zu Rortenburg an der Tauber: ut patet ex Gilmanno. tom. 3. Symph. p. 3. Vot. 23. num. 70 etc.

96. Burger, oder Bauren Lehen.

Feudum Burgense sic vocatur, Quod alias vocatur Feudum ignobile, co quod possessorem (ut in feu do nobili fit) non nobilitet. Datur etenim a minoribus Valvasoribus, vel privatis Personis, quibus omnino haecce concessio licita est: Cum quilibet, qui legitimam suorum bonorum habet administrationem, res suas infeudare possit. text. est in lib. 2. Feud. tit. 3. inpr. et §. feminam. Iacobin. de S. Georg. in tract. feud. verb. in feudum. num. 26.

97. Burglehen.

Feudum Castrense, quod nos Burglehen vocamus, est, quod Dominus Vasallo eo pacto concedit, ut is ratione huius, ad Defensionem Castri alicuius sitobligatus. Ferrar. de feud. libr. 3. cap. 6. Schrader. de feud. part. 2. cap. 4. numer. 37. Obrecht. de feud. lib. 1. cap. 6, n. 44.

Eandem fere significationem, ex iure Saxonico firmat Rittershus. cap. 17. lib. 1. part. feud. Ub: Burglehen, heissen solche Lehen, da ihr vil Edellenth, oder Ganerben, wie mans setzr nennt, in einer Burg vnnd Schloß zusamen haben Lehen vnd Lehenrecht, von fürsten vnd Herin, deren die Burg zugehöret. Et rursus ibidem: Daß Burger vnd Burgmänner heissen, die Ganerben oder Edelleuth, so vor Alters vnder einem Burgherin auffeiner Burg gewohnet haben, da sie dann der burg Burger genenner worden. Adde Killingeri, magnae eruditionis tractatum. de Ganerbiis. discurs. 3. num. 131. etc.

Aelurii Glatzische Chronickcap. 2. fol. m. 85. ubi von dem Glatzischen Mider-Schloß agens, scribit, daß vber solches etlich alt Adenliche Geschlechter in der Graffschafft Glatz, wegen alten erthailten Privilegien das Burglehen haben, welches an heut zu Tagdisen usum, daß sich im fall der Moth, oder in geschwind: vnd gefährlichen Rriegsläuffen, die Burgerschafft in der Statt, sowol auch die Leuthe auff dem Land darein salvieren mögen, etc.

98. Burghalden.

Wehnerus hic [orig: hîc] Burghalden, idem esse putat, quod ipsum Burg, et sic in Helvetia [orig: Helvetiâ] ait usurpari. Mihi Burghalden potius videntur montes sive celles, super quos arces sunt exstructae: Der Burgberg. Halden enim nihil aliud est, quam locus Campi sublimior, ein Hügel, etc. Exemplum est (ut hoc ex quamplurimis referam) in urbe Campidonensi; ubi mons quidam sive collis, muris hodie civitatis cinctus, Burghalden appellatur, ex eo, quod ante multos annos, in eodem Arx quaedam (sive Burgus) exstructa fuit. Munster. in Cosmograph. Von der Statt Rempren. Crus. in annalib. lib. 5. part. 3. cap. 5. Sic monus seu collis Arcis Tubingensis nominabatur Pfaltzhalden; Arx enim ista olim Pfaltz dicebatur, propter Comites Tubingenses, qui erant Comites Palatini. Iacob. Wernher. Killinger. de Ganerbiis Castorum, disc. 3. num. 38. et seqq.

99. Burgmann, Regiments Burgmänner.

Plerumque est Vasallus, de Burgo, aut bonis alicuius Burgi investitus, Latine Castrensis: Welcher ein burglehen jnnen hat. Kyllinger. disc. 3. numer. 143. etc. Mann enim in iure feudali, proprie est Vasallus. Sumitur etiam Burgmann pro Consorte in Ganerbinatu.

Sed respectu Ganerbiorum, seu Condominorum, ii dicuntur, qui illius iuris participes exsistunt.

Iudices Castri, inter quos Burggravius est supremus: ceteri, loco Assessorum habentur. reliqui communi nomine Burgmänner adpellantur.

Die Burgemänner oder Ganerben iudicantur a Burggraven, iuxta eorum Burgfrid. Rittershus. in Partit. feud. lib. 1. cap. 17. vid. Gylman. tom. 3. Symph. fol. 99. Quemadmodum nec Burggrave in Camera, protinus in prima Instantia [orig: Instantiâ], licet sit immediatus, sonder allein für den zwölff Regiments Burgmannen, conveniri potest, Schwanman. obs. Camer. 18. musto minus coram Ordinario, territorii Domino, respondere tenetur. Quod licet prim um speciale fuerit bey den Burgmännern zu Gelnhausen, ex privilegio Friderici Imperatoris; postea tamen quoque ad alios Imperii Burgleuth vnnd Ganerben extensum est. Item, an der Freyen Adenlichen ritterschafft zu Francken (ausser den Fürstenthumben Sachsen) auch Schwaben vnd Reinland, so dem Reich ohne Mittel verwandt. Paurmeister. de Iurisd. lib. 2. cap. 9. n. 74. et seqq.

99. Burgsässen,

Tales ii habentur, qui sub Castri alicuius, sive Burgi Iurisdictione sunt, sicut Candtsässen; Kyllinger discurs. 3. n. 47. aut qui possident communem Arcem. Hincque Burgsitz, est ius possidendi Castrum: hinc etiam ein freyer Burgsäß. Kylling. d. l. num. 43.

100. Burgstall

Proprie locus est, in quo Burgus fuit exstructus, da ein Burg gestanden ist, ein Burgstall oder Burgstandt. Quibusdam etiam dicitur Parvus Burgus, ein kleine Burg. Kyllinger. de Ganerb. discurs. 3. num. 37.

Plerumque dicitur von den ruderibus ein Schlosses: Ein alter Burgstall, da vor Zeiten ein Schloß gewesen.

101. Burgundt.

De burgundia, et quomodo Iuris Germanici facta? vid. Guilliman. lib. 4. Habsburgiac. cap. ult. fol. 148. et de reb. Helvetic. lib. 2. c. 7. Lazz. in Genealog. Austriac. lib. 1. cap. 4. ubi etiam, quomodo Regnum illud divisum in Comitatus. add. Nolden. de statu Nobilium. fol. 194. etc. Arumae. de Comitiis Imper. cap. 4 num. 85. et seqq. et me. in Politic. de Imperio subalterno.

102. Buschkauff.

Buschkäuff vocantur, wasi man erwas verkaufft, wie mans innen hat, strtrtig für strittig, richtig für richtig etc.

103. Büttel.

Lictores, Apparitores, Bürtel, Statrknecht vulgo, in Wurtembergia non sunt infames, vid. Fürstl. Würtemberg. Landt Rechtpart. 1. fol. 53.

1. Calender. Allmanach.

CAlen darium vocamus, quod in eo singulae Calendae sint annotatae: ac quia Calendae primus dies Mensis exsistuntm, et in Mensis distributione, appellationi Calendarum maior portio dicrum cessit, Martinius. in Lexic. Philosogie. verb. Calendarium. Astrologi vocani communiter Almanach, quae dictio Arabica est, quod denotat articulus Al, eamque nonnulli semi Graecam esse dicunt, a dictione mh/n, quae denotat Mensem. Sed probabile mihi magis est, eam vocem pure Arabicam esse, quod et placet Schindlero; ac quoque ex Porphyrio Martinius ibidem in voc. Almanach, probat, nam antiquisimam, vetustisque Aegyptiis notam esse.

Calendarium Vetus wird in camera Spirensi, in Außbringung der Proceß gebrauchet: ita decisum 14. Iul. An. 3583, Decis, seu Praeiudicia Camerae Imp.

lit. C. verb. Calendarium. Et inde habent Assessores beneficium illud, daß sie beederley ferias feyren, cum iactura [orig: iacturâ] Iustitiae non levi. Turbavit haec lis nonnullas Imperiales civitates, vid. me in tract. de Maiestat. fol. 127.

Sed de Calendarii et intercalendi ratione, vide elegant. disserentem Thomam Garzonem in piazza universale, discurs. 6. et Marcell. Bonat. in elucidat. fol, 101.

Et de novo Calendario pluribus etiam agit Thuanus lib. 76. sub Anno Chr. 2582. Riccobon. de Academie Patav. 4. cap. 1. et Keckermann. d. Astronom. lib. 2. fol. 379.

ADDITIO.

Calendaria tabulas olim vocabant, et nunc ab observatione singulorum mensium, ut quo quidque die rite fieret, agnosceretur, ut diaria a singulorum dierum. Et quoniam has tabulas diligentius faciebant ceteris faen eratores, pro negotiatione nominum faciendorum sumicaepta Calendariae; bisciol. horar. subcesivar. tom. 2. lib. 2. c. 20. ita Alberic. in Dictionar. Iuris. Calendarii nomine intelligit Librum rationum, sive Rationes. Inde ad significandas cautiones foeneratitias, et pecunias foenoti destinatas, translata vox ad Afric, in l. penult. eius qui. de reb. credit. ratio nominis haec, quod solerent Creditores stipulari usuras in Calendas singulas, ut hac videlicet ratione usurae duplum excedderent: nam per partes solutae supra duplum describi poterant. l. eo. C. de usur. quod tamen sancte a Iustiniano sublatum in Novell.

Respondebant his Calendis Latinorum Neomeniae Graecorum, Alciat. lib. 3. dispunct. cap. 1. notante. Ita Horatius Calendas tristes nominavit 1. Serm. lib. satyr. 3.

quae sc. debitoremlefficiunt tristem, quod pecuniam debitam solvere cogatur. Quamobrem Menses a S. Basilio homil. 2. in Ps. 14. dicuntur usurarum parentes, et faeneratores menstrui exactores, similesque esse cacodaemonibus, qui recurrente Luna morbo Comitiali homines quosdam vexant, ita hi pauperes circa Lunae periodos invadunt. Sane Lactant. lib. 2. c. 15. credit immissos in corpora mortalium cacodaemones morbos efficere; hac ratione debitor quidam apud Aristophan. optat Lunae carcerem et vincula: nam si in Orbem non redierit, numquam ipse usuras debebit. Bisciola d. loc.

Notandum quoque, destinatas Calendario pecunias signisicasse, quae pro usura dabantur l. 62. ff. d. Legat. et conversas in Calendarium, id est, in faenerationem. ergo fiebat; ut in Calendis faenori pecunias occuparent: Idibus vero reciperent, ut in l. si ex plurib. §. ult. d. soiut. ] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

2. Calvinisten.

De Calvinismo et Calvinistis, vid. Tractatus was zu Marpurg der Reformarionhalb sich begeben. Item die Narration zu Tübingen getruckt, wie die Religion Anno 1585. in der Pfaltz mutirt worden. Peter Eberzen in der Pfortzeimischen handlung. Boverium passim, et in exam. Luther. et Calvin. fol. 118. Calvinischen Model, ut et Vngersdorff von der Calvinischenart. A Calvinistis secessit Sebast. castalio, qui de praedestinat. Electione, Libero arbitrio et Fide aliter sensit, eiusque dogmata postea reassumpserunt Arminiani, et Goudae eius nonnulla opuscula, inprimis 4. Dialog. de dictis articulis imprimi curarunt, ubi etiam addita alia opuscula, quod perfecte obediri possit Legi Dei per Spiritum Sanctum. vid. eius Libellos.

Calvinistas sub pace religiosa non comprehendi, videre est ex Pacis Composit. Dilling. qu. 70. num. 13. et seqq. ut et quod eorum Libri prohibiti, ibid.

3. Camin, Herdtzinß, Herdtrecht.

Isidorus lib. 19. cap. 6. Caminus est fornax, et est Graecum nomen, derivatum a)po\ to=u kau/matos2, id est, a calore. Ita Belgis Schoude caminus, fumarium, a Gallico chaud, calidus. Vicinum admodum est Hebraeum chom, calidus. Inde Arabicum Chamim, balneum, hypocaustum. Nunc fere nobis est pro structura, quae fumum excipit: dequa sic Iunius in Nomenclat. Caminus Cic. Spiramentum, Plinio fumarium, Mar. infumibulum, aliis: ka/pnh: Rauch, loch, Schornstain. Ital. Camino, Gallis Cheminee, Hispan. Chimenea. Aug. Chimney. Est et lapis seu ferrum, tamquam murus contra focum, quo

ignis sustentatur: unde nobis Fewrmaure, quasi murus ignis, Schornstain a Schorn, id est, fulcire; a securus, ut puto, ut sit securum, tutum facere. Anglis schore, est fulcire, statuminare: et fulcrum.

De Caminis, quis unt Spiramina cava supra ignem (unde et Kave, Belgis) non facile apud veteres leges. Philander in lib. 7. Vitruv. cap. 3. colligit, antiquorum. cubicula, conclaviaque non habuisse ipira cula, sive gullas, unde fumus exiret, quae vulgo Camini dicuntur.: Latine vero infumibula nominari posse, plerique omnes consentiunt. Caminus enim luculentus Ciceroni 7. Familiar, alibi erat, et aliud: uti et in illo Suetonii in Aulo Vitellio: flagrante triclinio ex conceptu Camini. Inde puto, antiquos ligna amurca macerasse, ut sine fumi taedio arderent; quod scribit Cato de re rustica cap. 30. a quo a)/kapna vocata: nam kapno\s2 fumum significat. Eorum praeter alios, meminit Galenus lib. 1. antidotor.

Quin et si quis diligentius erit in Romanorum munimentis versatus, intelliget primo negotio, quomodo sibi a frigore, prudentes illi et bene consulti caverent. In subterranea scil. structura fornix erat ablongus, et ex co quaquaversum, in intimis parietibus de industria relicti structiles ad summam contignationem canales, qui nares haberent ad loca omnia, in quibus vellent procurare calorem, contectas exemptilibus operculis. Fornix ille partim concalefiebat succensis lignis (cineres enim et fuliginem reperimus) partim ferventibus implebatur aquis. Unde per canales, patefactis naribus ex cipipiebant occi, triclinia, cubicula, et einsmodi aedificii partes, calidum vaporem. Istud puto, intellexisse Placidum Grammaticum, cum quid zeta esset, explicans, tradit, antiquos frigida aqua in subterraneum fornicem a formis demissa, omnes aedium particulas per emissam lenis Spiritus vaporationem, refrigerasse. Nam Galenus lib. 9. et 10. methodi, euripo praestari id posse, commemorat, cum per aestatem febrientibus aerem ambientem praeparare docet: nempe ut ex euripo aliquo aura inspiret. vid. Martinium in Lexic. Philolog. verb. Caminus. et Ioan. Hering. in Mantissa tractatus de Molendinis. de caminis.

Nostra etiam aetate a sagacibus tributorum exactoribus excogitatum est vectigal aut tributum, quod a singulis domorum focis et caminis exigererur, vulgo ob id Caminarium dictum, von jeder Herd: oder Fewerstatt, teste Hermanno Lathero, tract. de censu lib. 1. cap. 5. num. 2. Confer Waremund. ab Erenberg. libr de subsidiis et oner. subdit. Erasm. Roterodam. chil. in cent. 9. adag. 12. Unde Herdrecht dictum, quando Rustici seu subditi aliquid ratione loci et foci, Domino persolvunt, vid. Gilmann. lib. 1. decis. 12. num. 18. fol. 174. et 186. Et Herdtzinß vocatur, quod ratione areae, we, gen einer Herdtstart vnd Platzes, exsolvitur. Pertinent etiam huc [orig: hûc] die Rauchhennen, so man auß den Häusern vnnd Herdtstätren gibt. Sic et olim Columnarium vocabunt grave illud tributum, Asiaticis, aliisque Provinciis, temporibus bellorum Civilium, a Romanorum Ducibus impositum, quod pro singulis Domorum columnis et hostiis, quae inde Hostiaria appellabantur, exigebatur. Hering. d. loc. numer. 67 etc.

4. Cammergericht, Cammergerichte Vrthail.

Camera, Graecis kama/ra, est curvata structura. Philander in Vitruvium lib. 7. c. 2. Lacunaria propric contignationum sunt, Camerae, vero curvantur. Hincque dicitur Camera pro conclavi, proprie camerato. Huiusmodi autem conclave pecuniis tutius asservandis conveniens est. Ideo talem locum significat in Testamento Caroli Magni apud Eguinhardum: Incipit descriptio atque divisio, quam perfecit de Thesauris suis atque pecunia, quae illa die in Camera eius inventa est.

Et Germanis Cammer significat cellam, locum, in quo aliquid condimus aut seponimus, cubiculum, aerarium, senaculum et caenaculum: etiam Curiam, seu Auditorium, Dicasterium. Ita Camera Imperialis, dicitur Romani Imperii Dicasterium. Martin: in Lexic. Philolog. verb Camera. m. f. 305.

Sed de Camera Imperiali videri possunt Tobias Paurmaister, et Matthias Stephani. tractat de iurisdictione. ut et Heigius. lib. 1. quaest. 9. Frider. Mindanus. in praefat. d. processib. Carpzov. in capitulat. cap. 9. num. 13. et seqq. Loann. Calvin. in process. fol. 152. et multis seqq. Ego de appellat. cap. 2. num. 21. etc. Val. Reimer. in tract. d. Iurisdict. R. 26. Hottoman. in Franco Gallia. cap. 27. Disputat. 18. tom. 4. Disp. Basileens.

De Iurisdictione Senatus Spirensis in camerales, vid. tract. Petr. Denaisii, et Apologiam Civitatis, quae facta dicitur a D. Albada.

Camera Imperialis contemnitur propter longos processus, hodieque propterea Aula Caesarea ei praefertur: Quo conferunt tradita. in Consil. 5. In Sachen contra Braunschweig. part. 2. num. 271. fol. 375. et num. 301. fol. 362. Honestissima inquit Auctor. d. Consilii. Semper fuit et merito quidem, est et erit existimatio nostra de magno illo et supremo Imperii Tribunali, in tantum ut pro viro bono eum minime habendum censeamus, cuius de illo diversa sit opinio. At nullius quantumvis laudatissimi Collegii vires tantae moli sustinendae pares sunt. Dahero jener Sächsische Juncker von seinem bösen Fridbrüchigen Handel, mit welchem er zu recht nicht zubestehen getrawete, sagt: er wollesyne Sacke ock an den sülven Nagel hangen, quia spem certam conceperat, si causa eo de ferretur, non in hoc, sed in altero demum saeculo illam definitum iri, etc.

Ac quod in Camera imperiali semper novae cautelae, et lites ex formulis procedant, vid. Histor. Iuris. Lindenman. thes. 107. et Tennagel. d. process ad fin. ubi, quod Clausula omni meliori modo. in Camera non attendatur.

De Galliae item Parlamentis late agit. Estienne Pasquier. d. recherch. cap. 2. et 4. lib. 2.

Addere hic [orig: hîc] lubet Quaestionem sat elegantem, ab anonymo quodam discussam: An Caesareae Maiestatis morte, Iurisdictio Camerae Imperialis exspiret, vel sit in suspenso; In utramque partem non desunt rationes: et quidem pro adfirmativa adducunt.

1. Suspendi, sed non exspirare, suadet Aurea Bulla Carol. IV. tit. 5. ubi vacante Imperio, potestas iudicia exercendi, in ceteris provinciis, Comiti Palatino et Saxoni, Electoribus, uti Vicariis Imperii, et Provisoribus, vigore privilegii tribuitur; quod ius Vicariatus, quoad Iustitiae administrationem nullibi est abrogatum.

2. Idque et post obitum Maximil. I. Anno 1509. ita observatum constat: nec est, si quis excipiat, tunc temporis aliam, quam hodie fuisse Camerae conditionem, et eam a solo Imperio constitutam. Replicabo enim, consensu Electorum, et aliorum Ordinum Imperii erectam, ut Proem. Ordinationis Camerae de Anno 1495. diserte ostendit. Vnnd obwoln damahls zu Vnderhaltung deß Cammergerichts, Sportulae auff die sachen proportionabiliter gesetzt; so ist doch Anno 1500. sta. tuirt, daß Domino Iudici et Assessoribus, ihre Sold von dem gelt, so von deß heyligen Reichsverordneren Hilff gefallen, entrichtet, vnd besagte Sportulae wegen einkommener vilfältigen Rlag, hinfüro abgestellt seyn sollen. Hernach aber, vnd im Jahr 1507. hat Kayser Maximilian bewilligt, daß alle und iede Gefäll deß Cammergerichts Cantzley, auch von Fiscalischen Sachen unnd Straffen, so damahln vorhanden, oder künfftig in 6. Iahren, sich begeben würden, zu Underhal, tung deß Cammergerichts zuverwenden: dieweil aber solche Fiscalische unnd Cantzley Gefäll, deß ersten Iahrs sich nicht so hoch ersträckt, daben die Ständt von ihrem Gelt, obbestimbre Zeit auß, deren Mangel zverstatten, sich anerbotten:

3. Camera Imperatorem, non modo, quoad contentiosam iurisdictionem repraesentat, Gail lib. 1. obs. 1. n. 7. Myns. 4. obs. 5. sed etiam nominc Caesar. maiestatis, uti Capitis, processus emanant. Gail. 1. obs. 14. num. 1. Ord. Cam. part. 3. tit. 12. §. Vnd so solch. Petr. Denais. Cam. 1. 125. §. 4. vid. Aug. beroi. quaest. 1. Cui etiam Dom. Iudex et Assessores, peculiari sunt astricti iuramento. at, quod amplius non est, repraesentari nequit: et capite deficiente, vix potest esse salva dignitas, et iuris dictio, quae apud defunctum Caesarem in concreto fuit, ita, ut iurisdictio personae eiusdem cohaerens, moriente persona [orig: personâ], censeatur exstincta. Petr. Barbos. in l. quia tale 14. num. 51. ff. solut. matrim. et vix integra Resp. porest considerari: Princeps enim, uti caput Reip. non minus, quam caput hominis, una [orig: unâ] cum aliis membris, constituit unum totum et integrale, menoch. cons. 1153. num. 8. Sed et difficultatibus involutum, sub culus nomine processus decernendi et emittendi sint: cum utique mortuus Imperator nihil amplius mandare possit: nisi hic [orig: hîc] replicemus, Iurisdictionem Imperii non exstinctam, sed ad tempus in Comitem Palatinum et Saxonem, electores, devolutam, qui vices futuri Imperatoris in iustritiae administratione suppleant.

4. Haec sententia nec iuris ratione destituitur, l. diem functo, de Offic. Asses. per quem textum dixit Bald. mortuo Praeside ante finitum Officium, integrum deberi salarium. Lud. Molin. lib. 1. de Hisp. primogen. cap. 25. num. 12. Ioan. Pariador. lib. 2. rer.. quotid. num. 33. c. 1. Sicuti etiam Vicarii, quantuvis ordinarii Iurisdictio, mortuo Episcopo, qui eum constituit, interire solet. Molin. d. c. 25. num. 13. Barbos. d. l. quia tale. nu 95. ubi haec eleganter explicat.

5. Denique ut exemplo hanc opinionem confirmemus, ita et in urbe Roma obtinuit, ut omnia officia, usque ad electionem novi Pontificis, suspen dantur, Clem. ne Romani. §. co autem proviso. de Elect. ubi duntaxat Officialium Camerae Apostolicae etiam functio, post mortem Pontificis perpetuarur, idque ideo statutum, ne redditus temporales ad Romanam sedem pertinentes, sine quibus spiritualia diu esse non possunt, interim negligantur, secundum Dec. cons. 404. numer. 4. ubi etiam num. 8. addit, eo potius videri Officiales Apostolicae sedis, quae non moritur, c. si gratiose de rescript in 6. In specie autem Ofticium Auditorum Rotae exspirare, vel silere morte Pontificis, vicumque de causa cognoscere in caeperint, voluit Cardin. Zabarell. in Clem. Auditorum quaest. 13. num. 15. de rescript. quem retulit Ioann. Franc. de Pavinnis. de Officio Capitulis sede Vac. p. 2. quaest. 2. licet is de eo casu hoc videatur exaudire, quando res adhuc est integra: quemadmodum et potestarem Conserva toribus datam, quoad nondum caepta negotia, per obitum Pontificis exstingui, docuit Gu. Pap. decis. 249.

1. Pro negativa vehementer urget, quod Imperiali Camerae ordinaria competat iurisdictio, Gail. 1. obser. 41. num. 5. Censentur enim Auditores Papae vel Principis Ordinarii, Ias. in l. more 52. ff. de Iurisd. Sed ordinaria, morte concedentis, neutiquam evanescit, d. l. more. Barbos. in dict. l. quia tale 14. num. 83. et num. 92. in f. ff. soluto matrim. Francisc. Mart. decis. 778. nu. 3. Ianninus. de citat. Real. lib. 1. c. 1. num. 657. et seq. Licet secus sit in delegata, re adhuc exsistente integra. l. et quia ff de Iurisd. Ioann. Castill. l. 7. quotid. controvers. c. 29.

2. Idque eo magis obtinet, quod Caesar. Maiestas et Imperium, vel eiusdem Imperii Status simul, iurisdictionem in cameram contulerint. Gail. lib. 1. obs. 41. n. 4. Cuius tuitioni Dom. Iudex, et Assess. Camerales peculiari sunt devincti iuramento. Tralatitium autem est, Imperium numquam mori, nov. 6. §. licentia. in f. Par. de puteo im comp. 11. Isern.

tit. de alienaet. F. Bald. cons. 159. n. 3. et seqq. vol. 3. Alciat. cons. 4. nu. 61. lib. 4. quinimo perpetuo durare, quamvis Imp. decesserit, Marc. Anton. Peregrin. de iur. Fisci. lib. 1. sub rubr. habentes iura Fiscalia, num. 6. Sed et invaluit, Iudices per populum electos, utcumque Dominus confirmans moriatur, non cassari, Barbos. d. l. quia tale. n. 94.

3. Rei publ. Statuum Imperii, nec non litigantium, quam maxime interest, ut Dominus Iudex et Assessores munus suum in administranda iustitia, absque omni mutatione, vel suspensione continent cum alioque foeda confusio subsecutura esset, si deturbatis Assessoribus, Doctrina [orig: Doctrinâ] et Praxi instructissimis, imperiti et minus informati in locum vacantium substituerentur, quod etiam expendit P. Gregor. de Rep. 4. cap. 5. n. 30. Et sane diversissima ratio est, inter haec et Maximil. I. tempora, cum tanta earum multitudine iudicium hoc, tum temporis nondum oneraretur, quinimo et sede fixa, nec durabili constituta, ambulatorium esset.

4. Exempla si et hic [orig: hîc] attendere placuerit, occurrit Regnum Galliae: in quo Curiae, ceterique Magistratus, Principe mortuo, Imperium nihilominus, et potestatem retinent, ita ut Rege defuncto, nec vultum mutent, nec lugubri veste utantur, quamvis novi Principis, novo rescripto, eorundem Imperium confirmari soleat, Bodin. de Rep. lib. 4. c. 3. (ubi etiam Imperii Gallici fundamentum firmissimum, in eo esse arbitratur) idem attestantur Guil Bened. in c. Raynutius, verb. duas uxores, num. 39. de testam. Chassan. in consuet. Burg. rubric. I. §. 6. nu. 81. et seqq. uterque recte relatus a pet. Barbos. in d. l. quia tale. num. 84. Fr. Marc. decis. 778. n. 1. et 2. p. 1. P. Gregor. de Republ. lib. 4. c. 5. num. 39. et lib. 9. cap. 5. num. 34. Inde quoque Curiae Parlamenti Delphinatus Consiliarios perpetuos appellat Guid. Pap. decis. 195. n. 1. Anton. Grammat. decis. Civ. 353.

5. Amplius Dd. volunt, quod Iudex a Principe, etiam ad suae voluntatis (quae alioqui per obitum omnino exstinguitur, d. c. si gratiose de rescript. in 6.) beneplacitum creatus, morte Principis Iudex esse non desinat, quoque per successorem non revocetur. Idque ad publicam utilitatem receptum esse, insinuat Vant. de nullit. sent. ex desect. delegatae Iurisd. num. 104. Menoch. libr. 2. de arbitr. Iud. quaest. quaest. 69. nu. 8. Mascard. deprobat. concl. 188. qui plures cumulat, Vincent. Barotta. decis. 18. n. 6. et laias [orig: laiâs] ratione publicae utilitatis, multa contra R. I. inducta sunt, Ioh. Petr. Surd. consil. 210. nu. 29. et seq. Petr, Ant. de Petra. deiur. quaesit. non toll. cap. 11. nu. 5. p. 189. In nostra autem Hypothesi, publicam utilitatem omnibus modis efflagitare, ne curus laudatissimi huius Tribunalis aliqua innovatione, vel remora interrumpatur, vix quisquam, cui Res publica curae, cordique fuerit, inficiabitur.

6. Alia multiplicia inconvenientia, quae ex suspensione, tam ad Dn. Archi-Episcopum Moguntinum, Principem Electorem, uti Imperii Archi Cancellarium, quam alios Imperii Status, redundatura sunt, studio hic [orig: hîc] praeterimus.

7. Denique quo ad Ius vicariatus, inter Principes, saepe controvertitur, quis sit Tutor Electoris, Vicariatus capacis: ut factum inter Ludovicum Neoburgensem, seniorem agnatum, et lohannem Bipontanum, Palatinos. Et per Caesareum Decretum, huius persona, quoad conventum, aliosque Actus Electorales, citra tamen praeiudicium causae principalis, habilitata fuit. Id. vero vix ad Vicariatum porrigendum esse videtur: Weiln es Hauprsächlich, wegen der Churfürstlichen Nürnbergischen Versamblung beschehen, damit das Hochläblichist Churfürstlich Collegium damale ergäntzt wäre: ut Collegium Electorale integrum esset. Quaeratio in Vicariatu cessat: cum sit aliquid separatum. Sed et forsan probabiliter tentari, dicique posset, Vires Decreti Caesarei, morte Caes. Maiestatis intercidisse, etc.

Porro sententiae, in Camera Imperiali latea, vim Legis habere quibusdam videntur. l. non ambigitur. 9. ff. et l. ult C de legib. Iohan. Borcholten. part. 1. consil. 12. p. 163. col. 1. vers. etsi vero contra communem. Alemannus in Palaestra Consultat. cons 8. p. m. 627.

Ideoque ab iis in ddecisionibus causarum, non facile est recedendum; cum Iudex secundum leges iudicare teneatur, §. 1. Instit. de offic. Iud. l. non quicquid. 4. ff. de iudic. l. 1. §. sed etsi Iudex. 3. ad L. Cornel. de fals. l. 2. C. de poen. Iuc. Anton. Bullaeus in respons. Iuris 1. num. 183. Sed vide Paul. Christinaeum vol. 1. decision. Belgicar. decis. 63. Bernhard. Graeven. in prooem. practicar. conclusion. conclus. 2.

Ast differentia omnino constituenda est inter stylum et sententias. vid. me ad l. 7. et 8. ff. de Iust. et Iur. quaestion. 7. Et pertinent ad processum Senatus consulta, Memorialia, etc. quae habent vim legis.

5. Cammerlehen, Mangelt.

Feudum camerae dicitur, quod consi stit in iure pecuniae, ex Camera, hoc est, areario Domini (vel quod perinde est, de vectigali in certo loco, aut de alio reditu pecuniario, qui in Cameram illius Domini inferri solet. Zasius. de feud. part. 12. num. 31. Schrader. de feud. part. 2. cap. 3. n. 81. Gothofred. Anton. disputat. feud. 1. thes. 4. lit. b. ) quotannis exigendae, arg. c. un. infin. quis dic. Dux. 2. F. 10. etc. q. in pr. de nat. feud. 2. F. 58. Rosenthal. de feud. c. 2. quaest. 57. num. 2. et vulgo vocatur ein Cammerlehen oder Mangelt. Gothof. Anton. d. loc.

6. Cammergüter

Bona haec, alias Demanialia vocantur, a Gallico Domeine: quia semper per antiquos Reges, vel Principes, sub eorum Dominio retenta fuerunt, et numquam consueverunt aliis concedi. Philippus Paschalis. de patr. potest. part. 1. c. 1. n. 85. de quib. vid. Zachar. Fridenreich. 1. Politic. cap. 21. fol. 235. etc. Erant etiam ab initio in qualibet [orig: quâlibet] fere republica, publica bona, usibus publicis destinata; eorumque proventibus contenti Principes vivebant, nec subsidiis subditos gravabant. vid. me de Aerar. c. 1. numer. 5. v. 1. etc. et num. 7. vers. ult. Et item eodem intr. c. 1. num. 3. de differentia, diversoque iure bonorum, quae Principes habent, nonnullatracto, ac eadem [orig: eâdem] etiam de re videri potest Lehmam in der Speyrischen Chronick. lib. 2. cap. 44. Daß die Kayser hievor der Zeit eigne. Güter gehabt, colligitur ex Casp. Lerch. d. ordin. Equestr. fol. 25. De Patrimonio Regis Scotiae vid. Leges Regni Scotiae a Princ.

7. Candidaten.

De veteri Canditatorum Romanorum prensandi more, vid. Albert. Hunger. Oration. part. 2. oration. 18. Candidatorum item quaelaus vera et unde? eund. d. loc. Oration. 33.

8. Canonicat, Canonic.

De Canonicis et Canonicatibus, videri possunt Statuta Synodalia f. 94. etc. Goldast. tom. 3. Alemannic. fol. 125. Middendorp. d. Academ. lib. 5. fol. 140. ut et Filesacus in opuscul. de Sacra Episcoporum auctoritate cap. 13. §. 5. et seqq. fol. 328. ac seqq. add. Zamuriens. in Specul. lib. 2. c. 19. et seq. Martam. inf. ff. Noviss. v. Canonicustom. 6. et. Brunner. d. collat. beneficior. c. 4. n. 477. etc. Propter summam Capituli necessitatem et egestatem, suppressio nem Canonicatuum fieri posse, Daß man die Anzahl derselben verungere, constate ex Concil. Tridentin. Sess. 24. c. 15. et Sess. 21. cap. 5.

9. Canonisatio.

De Canonizatione, ac quae requiratnur ut quis canonizari queat? vid. omnino Lesdiverses lecons. d. Guyon. tom. 3. cap. 11. fol. 287. et seqq. Paul. Zypae. in analys. Iuris Pontific. lib. 3. tit. de reliqu. et vener. Sanctorum. fol. 369. et seqq. Rinthelin. in Iurista Romano Catholic. c. 86. Maiol. in dieb. Canic. 1. m. 769. Cardin. Baron. in annal. ad A. Ch. 1027. n. 4. Franc. Long. in Breviar. Chronologic. fol. 384. Revelation. S. Brigittae a Princ. Item Canonisat. Carol. Borromaei. Prudenter sane Alex. III. P. M. c. 1. d. reliqu. et ven. Sanct. et in c. 2. Innoc. 3. inhibuit, ne sine Sedis Apostolica auctoritate aliquis publicis votis et cultu sollenni celebretur ac colatur. Etsi alioquin novorum miraculorum aut novarum Reliquiarum receptio Episcopo

approbante, fieri possit, qui adhibitis Theologis ac aliis, de iis decernat, quae veritati congruent; si quae tamen gravior quaestio incidat, Metropolitani Comprovincialium Episcoporum sententiam exquirant *sic tamen, ut nihil inconsulto Romano Pontifice novum, aut in Ecclesia hactenus inusitatum decernatur( Concil. Trident. Sess. 25. de invoc. et ven. reliqu. Sanct. ne irrepant falsa improborum molimina, etc.

ADDITIO.

Sic licet Popponis Abbatis Stabulensis in Dioecesi Leodicensi, nomen Tabulis Martyrologii Romani, quod Cardin, Caesar Baronius iussu Gregorii XIII. Pontif. Max. edidit, adscriptum fuerit; id tamen non sufficere videbatur ad cultum illius publicum in Ecclesia [orig: Ecclesiâ] instituendum, sine pravio Romani Pontif. consensu atque auctoritate. Sit quoque exemplo S. Albertus Leodicensis Episcopus et Martyr. Erat is pariter Martyrologio Romano, per Baronium publicato, inscriptus; nihilominus tamen Clemens VIII. Papa peculiare diploma post edidit, quo Bruxellis et Rhemis illum officio Ecclesiastico publice coli indulsit, Aub. Miraeus. in Fastis Belgic. et Burgund. fol. 46. ] Ioh. Iac Speidel. V. I. Lic.

10. Cantzler.

Cancellarius quibusdam dicitur a cancellando; quia rescripta et Privilegia, Sigillo Regio (Ducali, etc.) munienda (quod apud se est) priusquam eo muniantur, corrigit et cancellat. Hincmar. ad Franciae Episcop. ubi: cui apocrisiario sociebatur summus Cancellarius, qui a secretis olim appellabatur, erantque illi subiecti prudentes, et intelligentes ac fideles viri, qui praecepta Regia absque immoderata [orig: immoderatâ] cupiditatis venalitate scriberent, et secreta illis fideliter custodirent. Chassanaeus ad consuet. Burgund. rubr. de Gabell. vers. soubs les Seaux num. 1. Qui idem. d. loc. citat Versus Politiani in prologo.

Hic est, qui Leges Regum cancellat iniquas,
Et Mandata pii Principis, aequa facit.
Siquid obest populo, vel legibus est inimicum,
Quicquid obest, per eum desinit esse nocens.

Sic et Spiegelius in Lexic. verb. Cancellarius inquit: Illius officium esse, Rescripta vel Responsa Imperatoris, et mandata inspicere, et male scripta cancellare, bene vero scripta Signaculo suo obsignare. Schepliy. ad consuet. Brandenbur.g part. 2. tit. 2. numer. 4. Vocabantur etiam Cancellarii Magistri Libellorum, vid. Guther. lib. 3. cap. 5 item Referendarii, Bignon. in notis ad Marculphi Monachi Formularefol. 512. ac etiam Scriniarii, Franc. Long. in Breviar. Chronolog. fol. 221. Alii putant, Cancellarium ita dici, quod intra secreta Cancellorum septis clausa (inder Cantzley) res civiles tractet. vid. Martin. Lexicon. Et de officio Cancellarii, eorumque, quos vulgo Cantzley. Verwandte vocant, sequentes notandi sunt versus, quos refert ex Beroaldo, Georgius Lauterbeckius in tract. Vom Hoffleben. in operibu. fol. 318.

Dici qui cupit optimus bonorum
Scribarum, et viridem tenere palmam
Inter decurias recentiorum
Monstrari digito, omnibus placere,
Sit prudens, facilis, bonus, fidelis.
Intra pectora sanctiora condat
Secretum sibi creditum, nec ulli
Promat sit modici brevisque somnis.
Nullos difficiles putet labores,
Sit cultor Domini, frequens Palati
Primus ventitet, ultimus recedeat.
Sit reruns veterum ac recentioruns
Thesaurus probus, atque literatos
Scribat versiculos, Epistolasque
Facundas, nitidas, breves, apertas,
Crebris sensiculis scaturientes:
Nullas stultitias, ineptiasque,
Nulla et barbara verba continentes, sit velox manus, expedita lingua,
Quae numquam calamum moretur acrem,
Huic sit vita secura, sermo comis
Urbano sale et Attico lepore
Fartus, non sine sanctitate avita.
Verbo si fugiat notam malignam
Paucis expediens, agenda verbis.

Et paulo post:

De Cancellarii vero notatione, officio et requisitis, vide Herm. Kirchneri Morviller. l. 1. c. 1. etc. et Serrar. rer. Moguntiac. lib. 1. c. 29. Guther lib. 3. c. 11.

De officio ac dignitate Cancellarii, seu Nomophylacis, latissime item disserit Peturs Gregor. Tholosan. in Syntagm. Iur. Univers. libr. 47. c. 29. per tot. ac etiam Stephan. Forcatul. de Gallorum Imper. et Philos.

ADDITIO.

Hodierno tempore Cancellariorum munus et dignitas quae sit, vix ignotum esse potest. Olim vero ea vox, teste Serrar. rer. Moguntiacar. lib. 1. cap. 29. a princ. aut usitata non erat, aut Scribam tantummodo aut Actuarium significabat. Postea vero caepit id nominis multo esse amplius et honoratius, ut esset Cancellarius, qui Cancellariis praeerat, qui primum in Principis Consilio locum tenebat, qui pro Principe responsa dabat, eius annulum aut Sigillum administrabat, et alia, quae ostendit Gregor. Tholosan. in Syntagm. lib. 47. cap. 28. et seq.

Cum vero et eius generis Cancellarii plures essent, caepit maxima cum dignitate Primas tenere unus, isque aut Summus, Primus, et Magnus Cancellarius aut Archicancellarius nuncupari: per ea quae habet idem Serrat. d. loc. fol. 100.

Vox autem Cancellarii Originem unde caeperit, disserunt multi. Quidam enim ä Fenestrarum cancellis, vel Fenestris arctioribus; Alii vero a cancellis, quibus circumdati erant, ne cui ad eos, mediis in chartis considentes, pateret aditus, chartarumque illarum facilis foret amissio. Nonnulli a cancellis, quibus Reges a Populo seiuncti erant, et, e quibus, horum vice, responsa dabant ipsi Cancellarii. Quibusdam denique dicti videntur a cancellando, sive delendo et antiquando ac lacerando, Hoc enim cancellare significat, quod potestatis eius sit. Cancellarius, ut possit, si praeter aequitatem et ius videat Libellos vel Codicillos oblatos subscribendos, vel sigillo Regio auctorandos, inducere, cancellare et reicere. Serrar. d. l. fol. 102.

Germanicum Imperium cum tres potissimum partes complecteretur, Germaniam, Italiam, et eam Galliae partem, quae Arelatense Regnum vocatur, et in hisce tribus partibus multi essent magnique Principes, multique. ipsorum Cancellarii, delecti fuere [orig: fuerê] tres Reverendissimi Electores Ecclesiastici, qui summam in his dignitatem obtinerent, atque Archicancellarii nominarentur, Moguntinus nempe Archiepiscopus Germaniae, tamquam partis omnium maximae, ac Imperatori maxime propriae, deß H. Röm: Reichs Cantzler: Coloniensis Italiae, et Trevirensis Arelatensis Regni. vid. Freher. ad P. d. Andlo. fol. 164. fac. 2.

Sunt et praeterea Vice Cancellarii, qui vices Cancellarii agunt. Cancellarii autem nomen in Vice Cancellarium in Curia Romana [orig: Romanâ] qua occasione et quo tempore introductum? ex sequentibus, quae refert Longus in Breviar. Chronolog. fol. 221. patescit. Sciendum est inquit, quod recte annotavit Honuphrius. ante Alexandrum III. revera [orig: reverâ] dicebatur Cancellarius Cardinalis, qui Cancellarii munere et officio fungebatur: et tempore Gregorii VIII. Moses quidam Lateranensis Canonicus Regularis, S. Rom. Ecclesiae Subdiaconus ad Cancellarii munus et officium assumptus est, eo quod Albertus S. Rom. Eccles. et Cancellarius fuerat in Papam electus, et dictus Gregorius VIII. Cum autem Moyses Cardinalis non esset, non Cancellarius, ut Cardinales se apellare consueverant, sed Cancellarii vicem agens dictus est, et revera [orig: reverâ] Cancellarii munere et officio functus est sub Gregorio VIII. et Clement. III. Romanis Pontificibus, et qui postea ei in officio successerunt, Vicem Cancellarii agentes appellati sunt, non Cancellarii, nec etiam Cardinales erant.

Et Honorii III. tempore Reynerius Tudertinae Diocaesis Umber et Canonicus Regularis ac Prior S.Fudiani in Diocaesi Lucensi fuit primus, qui commodiore vocabulo, pro Cancellarii vicem agente, Vice Cancellarius appellari caepit. Unde qui postea in eo officio successerunt, Vice Cancellarii nominati sunt: etiamsi multi eorum Cardinales essent. Hinc igitur Vice Cancellarii nomen in usu retentum est, qui Reynerius ille et multi post eum, cum Cardinales non essent, non Cancellarii nominabantur, ut antea Cardinales, qui id officii gerebant, sese appellabant, sed Vice Cancellarii, quod nomen retinuerunt etiam postea Cardinales, qui tali officio praeficiebantur.

Licet non ignorem alias afferri causas, quate in Curia Romana, Cardinalis iste, qui Cancellariae praeficitur, non Cancellarius sed Vice Cancellarius vocetur. Cardinalis namque et alii in Clem. ne Romani d. elect. hulus rei tres

assignant causas (1) est quod olim dicebatur Cancellarius, sed quia plus iuris et potestatis sibi arrogabat, quam [orig: quâm] par esset, et cum Rom. Pontifice de certo honoris gradu contendere caepisset, dictus est Vice Cancellarius (2) Dicunt, S. Laurentium Martyrem fuisse primum S. R. E. Cancellarium, et ut debitus illi honor deferretur, qui postea in officio Cancellarii successerunt, dictos fuisse Vice Cancellarios hoc est qui vices S. Lauretitii agerent, eius munere et officio fungentes. (3) aiunt, Papam esse revera Cancellarium Dei, utpote eius Vicarium in terris, et ideo nominatum esse Vicecancellarium eum Cardinalem, qui Cancellariae praeficitur, eo quod vicem agat Cancellarii Dei, hoc est Pontificis, qui est Dei Vicarius. Gomez. in prooem. Regul. Concellar.

Vice Cancellarii eiusmodi munus est, esse praepositum Cancellariae Apostolicae, et praeesse expeditioni literarum ac diplomatum Pontificiorum, quae de rebus Ecclesiasticis expediuntur. Cancellaria Apostolica autem multos habet Ministros, quorum opera [orig: operâ], in dustria [orig: dustriâ] et diligentia [orig: diligentiâ] utitur in Pontifi ciis literis expediendis, qui vulgo dicuntur Abbreviatores Scriptores, Correctores, Sollicitatores, Plumbatores, Registratores, etc. nam literae Cancellariae sub plumbo expediri solent Octav. Vestrius. in pract. lib. 1. cap. 4. num. 2. et seqq. Long. d. loc. fol. 222.

Et est insuper Cancellarius Academicus, cuius Officum est titulos et honores Academicos, Magisterii nempe, Licentiae et Doctoratus, exactis Studiorum spatiis, auctoritate Pontificia [orig: Pontificiâ] vel Episcopi Loci (cuius nomine plerumque adest Pro Cancellarius) conferre more in Academiis recepto. vid. Nicola. Vermclaei. in Academ. Lovaniens. cap. 7. Ioh. Iac. Speidel. I. V. L.

Adrianus quoque Imperator, qui circa Annum Christi 118. imperare coepit, primus omnium ab Epistolis et libellis, quos vulgus Cancellarios et Secretarios appellat, Equitibus Romanis vusus est. Reiner. Reinecc. in tract. de histor. dignit. fol. m. 18. in fin. Sic et Chassanaeus. d. loc. num. 2. commemorat, quod Cancellarius sit secunda persona Galliae, quoad Iurisdictionis administratiohem, ita, ut inquit ibid. vers. depotestate. quod sit maior Connestabili. Quod munus tamen, Connestabilis scil. teste Philippo Cominaeo libr. 2, Comment. rer. gestarum Lud. XI. Gall. Reg. fol. m. 347. est totius Galiae maximum, et honor amplissimus.

Et de praeeminentia [orig: praeeminentiâ] tam Connestabilis, quam Cancellarii apud Gallos, pariter agit Ioh. Bodinus de Republ. lib. 4. cap. 6. fol. m. 502. his verbis: Militaris disciplinae ac bellicarum rerum arbiter ac moderutor is est, qui apud nos Magister Militum, seu Connestabilis dicitur: aut inter Mareschallos seu Tribunos Militum, qui primus honore reputatur. Domesticae vero disciplinae, ac Iudiciorum Princeps est Cancellarius, leu Primicerius: uterque utriusque disciplinae Magister, summa [orig: summâ] potestate constitutus; nec alter alterius imperio tenetur, sed uterque ubique aequalis, codem gradu ac ordine incedit: nihilominus Magister Militum, dignitate superior est; dextrumque Principis latus occupat, Cancellarius sinistrum: ac ne quis putet, eum ordinem Magistro Militum tribui,quasi gladium Principis ad dextram prae se ferre teneatur, quoties locorum angustiae non fuerunt, utrumque simul incedere, Magister Militum antecedit, deinde Cancellarius: quem Praetorio Praefectus sequitur. Quae sic a me dicta sunt, non ut de honoribus aliquid definirein, sed ut quantum honor ab imperio distaret, intelligeretur.

In nostratibus vero Aulis constat, Officium Cancellarii esse summum, administrationem Iustitiae quod attinet. Hinc etiam cernimus, in Romano Imperio, Officio cancellariatus fungi Electores Ecclesiasticos, qui certe hac ratione et dignitate antecedunt reliquos Electores saeculares, uti id manifeste etiam colligitur ex his, quae traduntur ab Andrea Knichen. de Sax. non. prov. iur. et privil. verb. Electorum. cap. 1. num. 74. Dum inquit, quapropter Moguntinus, Trevirensis et Coloniensis defunguntur Electionis munere, tamquam Cancellarii Imperiales; uti quoque profani ratione Officiorum: alioqui sequeretur, Palatinum eligere nomine Palatinatus, Saxonem Saxoniae, Marchionem Marchionatus nomine: quod es absurdum. Hactenus Knichen. Quibus verbis manifeste ostendit, hanc praerogativam in Rom. Imperio, ut nimirum electioni intersint, et aliis etiam anteeant, illis competere ratione officii Cancaellariatus.

11. Cantzler der Kayserin.

Is est Abbas Fuldensis, qui inter Abbates Principali dignitate conspicuos, Principem obtinet locum. Paurmaister. de Iurisdict. cap. 10. numer. 9. Huncque multis etiam Episcopis potentiorem esse, cum duplo et ex parte etiam triplo plus Imperio contribuat, quam illi, ait Regner. Sixtinus de regalib. lib. 1. cap. 4. num. 139. Haec potentissima ordinis S. Bendedicti Abbatia (quae aliarum omnium Germaniae Abbatiarum illustrissima, Domina ac Regina dicitur a Bruschio. in libr. Monaster. German. fol. m. 56.) Anno 744. fundata ac constructa fuit: Cuius illustrissimus Praesul, unus est ex quatuor Imperii Abbatibus, ac omnium, non Germaniae solum, sed et Galliae Abbatum Primas: ac Romanae Imperatricis Archicancellarius. Huic dignitati Berthous a Schlitz, qui Anno 1113. Abbatiae praefuit, haut levem fecit accessionem: Imperatoris enim Lotharii in Italiam Comes, Regalia ab eo accepit, adiunctis novis Pontificialium ornamentorum Privilegiis; et praeterea, orta [orig: ortâ] inter eum, et Archiepiscopum Magdeburgensem controversia, obtinuit, ut sibi sedendi praeeminentia adiudicaretur: teste Bruschio. allegat. tractat fol. 60. vid. Serrarium. rerum Moguntin. lib. 3. fol. 519. me de praecedentia session. fol. 137. et Brover. antiquitat. Fuldens. lib. 1. cap. 15. et 16. ubi ait se animadvertisse ex Caroli IV. Imp. Diplomate, cum An. 1358. Henrico Abbati a secretis sibi et Consiliis, Archi. cancellariatus Officium cum omnibus iis privilegiis t commodis stabiliverit, quibus Archi Cancellarii Imperatricum et Reginarum uti frui solent; illud novum adiectum, ut quoties Imperii Rom. Augustam vel Reginam Diatemate cingi aut indui purpura [orig: purpurâ], sollenni ritu contingeret, Abbatem tunc id habiturum muneris, ut Diadema, Coronamve pro more deponat, manuque teneat, et rursum eandem vertici reddat, etc.

12. Capell. Caplan.

Ridi culi sunt, qui putant, Capellam (nobis ein Capell) dictam esse, quasi capientem laon. De re ipsa constat, vocari scil. Capellam Ecclesiam minus principalem, maiori subiectam: ubi nec Baptisterium, neque Caemiterium exsistit; quasi Sacellum. Et Capellanum, qui tali ecclesiae prae est.

Capellae autem aliam, et quidem hancce notationem, nonnulli adsignant. Antiquitus Reges Franciae, ad Bella procedentes, Cappam B. Martini secum portabant, quae sub quodam tentorio servabatur, quod ab ipsa Cappa, dictum est Capella, et Clerici, in quorum custodia ipsa Capella erat, inde Capellani dicebantur: et consequenter ab illis, ad cunctos Sacerdotes (Caplonen, qui non sunt Parochi) nomen illud, in quibusdam Regionibus est transfusum.

Sunt etiam, qui dicunt, quod antiquitus in expeditionibus, in tentorio fiebant domunculae de pellibus caprarum supertectae, in quibus Missae celebrabantur, et inde Capellae nomen tractum esse: haec Durandus. lib. 2. divin. Offic. cap. 10. adde Petr. a Beeck. in Aquisgrano. fol. 18. Martinii Lex. Philolog verb. capella.

Sunt, qui censent, Capellas dici solita Oratoria non consecrata, ut ostendit Bernhardus, Iuris Pontisicii glossator, de consecrat. distinct. 1. cap. concedimus. ubi decretum sic habet: Concedimus etiam, ut si cubi (quod peccatis nostris exigentibus, quamplurimum factum est) a Normannis et Slavis, ab Ungari, et a malis Christianis: seu aliquo qualicumque modo Ecclesiae fuerint incensae et combustae, in Capellis, cum tabula consecrata, Missas iterum celebrari permittimus, donec Ecclesiae ipsae restaurari queant.

Sed de Capellis, Capellanis, Archi-Capellanis, eorumque origine, etc. plura scire cupiens, legat Ricc. inprax. Ecclesiastic. fol. 429. Hospinian. d. Templis. fol. 88. Legrand. Aumosnier de France, et etiam de Psalmodiis, unde Cappelmaister. Fauchet. lib. 1. des origin. c. 7. Goldast. in Almannic. tom 1. fol. 183. et fol. 197. et fol. 207. ubi quod Archi-Capellanus sumatur pro Cancellario. Marc. Anton. inprax. Archiepiscop.

Neapolitan. cap. 91. Choppin. de Politia Ecclesiastic. et Simonet. de reservatione benesiciorum. qu. 37. et seqq. ac de Capellis incorporatis Monasteriis, Pacis Composition. Dillingan. quaest. 63. Quale autem beneficium sit Capella, vid. Servin. Playdoies tom. 2. fol. 209.

ADDITIO.

Capellam etiam pro capsa dici, in qua Martyrum ossa condebantur, constar ex Marculphi Monach. Formul. et notis. Bignoni fol. 538.

Capellam an liceat erigere in Ecclesia sine dote: et cuius sit reparare et instruere eam mappis, paramentis et aliis necessariis, Patronine an vero Rectoris? vid. Marc. Anton. Practicabil. Ecclesiast. Cur. Arch. Neap. cap. 20. num. 1. et 13. ] Ioh. Iac. Speidel. I. V. Lic.

13. Capitul.

Capitulum proprie est parvum caput. Est vero etiam locus, ubi Monachi et Canonici congregantur, qui inde Capitulares dici solent: quia ibi capita Religiosorum, hoc est primores Ecclesiastici consident. Et quia in eo loco etiam censura in mores peragi solebat, inde dicimus vulgo Capitlen, Capitel lesen, pro corrigere, ac verbis acerbis castigare. Usurpatur vero etiam haec vox pro locato, seu ipsis Canonicis congregatis. vid. goldast. Alemann. tom. 1. fol. 200. Hocque intuitu Maior pars Canonicorum, facit Capitulum: et ideo si litigatur inter Canonicos, Procurator electus per maiorem partem, debet expensas a Capitulo habere. vid. Vivium 1. decis. 42.

Episcopus est quasi Caput Ecclesiae, cuius propria quasi membra sunt ipsum Capitulum, si cut ad literam hoc ponitur in c. novit. de his quaefiunt a Prael. Nam ut Pontifcis Cardinales; ita Episcopi corporis pars sunt Canonici. Panormit. in d. c. novit.

Appellatione Capituli, alias proprie et stricte accipiendo, Praelatus non venit, quia licet sit Caput, non est tamen de Capitulo: quippe in eo ipso, quod Caput sit Capituli, desinit esse in Collegio: et ita Ius Praelaturae, distinctum est a iure Capituli. Sed quia tamen in Episcopi Iurisdictione est Capitulum, semper in omni fere actu subintelligitur hoc cum Episcopo, etiam si soli Episcopo conveniat. Nicol. Reusner. vol. 3. consil. 11. numer. 184. et seqq.

De Capitulo Sede vacante, eiusque potestate, vid. Ricc. in prax. Ecclesiastic. fol. 500. etc. Arumaei in tract. d. Comitiis Imperii cap. 4. num. 104. etc. maxime in mutanda Religione, Pacis Composition. Dill. quaest. 53. ac commoda Sede vacante, an ad Episcopum, an vero ad Capitulum pertineant? habet Card. Tusch. practic. conclus. lit. D. conclus. 551.

ADDITIO.

Quaeritur, an Capitulum habeat Iurisdictionem in Capitulares? et non habere respondet Abb. in c. cum causa n. 7. d. Offic. Deleg. cum par in parem Iurisdictionem non habeat; Verum Capitula seu Collegia ab Ecclesiis adprobata, sequentib. requisitis concurrentib. Iurisdictionem habere et exommunicare posse, cum Sayro in Thes. Theolog. Moral. lib. 1. c. 6. et Chokier. tract. d. Iurisdict. in exempt. p. 2. qu. 47. num. 2. et 4. lib. 1. statuendum est (1.) ut vocentur omnes facultatem habentes dando Suffragium (2.) ut saltem duae partes conveniant, qui volunt, debent aut possunt interesse, (3.) ut de censura [orig: censurâ] ferenda simul deliberent et decernant, alioquin a Collegio factum non censebitur (3.) ut maior, saniorque pars eorum, qui convenerunt, et facultatem suffragandi habent, ad censuram ferendam conveniant. Maior autem saniorque pars intelligitur respectu habito ad totum Collegium congregatum.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. Lic.

14. Capitulatio, Kayserliche Capitulation.

Capitulare, vox est nova, et significat id, quod hoc tempore Ordinationem, aut Recessum vocant: veteres appellabant Decretum, Senatusconsultum, Leges. Sic in Constitutionib. Carolinis dicitur: Anno XI. Regni Domini nostri Caroli, gloriosissimi Regis, in mense May, factum Capitulare.

Hinc Capitulatio Caesarea: dequa, et an ea immutet Maiestatem? vid. Arumaei. epist. dedicat. in vol. 4. qui idem plura habet de eadem [orig: eâdem] re, vol. eod. discurs. 1. 2. 3. et 4. Dn. Carpzovii dissertationem, candem Capitulationem, succincte

explicantem, invenies dict. vol. 4. discurs. ult. Disputat. Basileens. tom. 4. disputat. 15. Limnae in notis ad Otton. iuspublic. fol. 16. et Goldast. 3. Constitut. fol. 424. ubi quod Iodocus Moravus, Imper. Aug. Wenceslai Fr. sanctionem promulgarit de restituendo Regiae Maiestati, si contra Ordinationes Imperii fecerit, etc.

15. Capucciner.

De Capuccinorum initio: quod Capucium oblongum, quo hodie Capuccini utuntur, sit eiusdem rationis et formae, cuius fuit illud, quod S. P. Franciscus, Sociique eius gestarunt: quo modo, quave occasione illud in rotundum commutatum sit? ac quando et a quibus Fratribus tale capu cium fuerit reassumptum, Congregationique initium dederit? vid. Franc. Longum in Breviario Chronologic. fol. 392. et seqq. ubi etiam Generalium Congregationis Capuccinorum seriem exhibet, ac quod ad hanc usque diem generalia Capitula Capuccinorum semper Romae sint celebrata, attestatur, quem vide etiam d. loc. fol. 360. et seqq. add. Florimundi Raymundi histor. de Haereticis. Servin. tom. 1. Plaidoyez. fol. m. 163. et seqq.

16. Carath.

Auri bonitatem, seu pretiositatem intrinsecam, quam Ligam nominant, in partes sue gradus viginti quatuor, quos ceratia, vulgo carat, dicere solemus, distribuuntur. Cuius gradus aurum tale est, quod ab omni immunditie, omnique alieno metallo expurgatum exsistit. Haec autem ceratia singula in 12. grana dividuntur. Et exinde auri mixtura aestimatur: Budel. de re numer. 1. cap. 10.

Ceratium autem, metaphorice a Graeco vocabulo keration nomen traxit, ita enim budaeus statim ab initio libr. 3. de asse et part. eius, et paulo post scriptum reliquit: Ceratium minuti ponderis est, a grano siliquae dictum, qui fructus est arboris Iralicae praedulcis, digitorum hominis longitudine, et pollicis latitudine. Nos inquit, in hac urbe importatum vidimus, intus sunt grana, quae ceratia dicuntur, nomine cum fructu communicato. vid. Disputat. Argentin. d. iure monetar. thes. 31.

17. Cardinal.

Cardinales a Cardine dicti sunt: quia sicut cardine regitur ostium; ita Ecclesia Consilio eorum, ut not in c. Sacrosancta. ad fin. 25. distinct. Ad eosque nunc pleno iure pertinet electio Pontisfcis Romani. ego d. success. et elect. fol. 180.

Isque titulus dignitatis caepisse dicitur, ante vel circiter tempora Gregorii Magni. vid. Lonig Breviar. Chronologic. fol. 184. Initio creabantur ab Episcopis, postea legit eos Pontifex ex Episcopis, Presbyteris, Diaconis, Subdiaconis, ut eis tamquam Consiliariis in negotiis Ecclesiasticis uteretur. Eo loco habiti sunt in Ecclesia post Pontificem, quo Reges in Politiis post Imperatorem aut Status. Rubro galero insigniti sunt per Innocentium IV. Anno circiter 1205.

Quo iure autem Cardinalatus sit introductus? et de Cardinalium praestantia. agit A. Barbat. in tract. de Card. praestant. adde M. Steph. de Iurisdict. lib. 3. p. 1. c. 5. fol. m. 77.

Cardinalatur vero dignitas et officium est, non ordo, quod vel ex eo cognoscere licet, quod alii Cardinales Episcopi nuncupentur, alii Cardinales Presbyteri, alii Diaconi: vide Servin.. tom. 1. plaidoyez. fol. 238. Nemo autem Cardinalis efficitur, qui infra Diaconorum ordinem sit: quemadmodum nec quisquam inter Canonicos suffragii ius habet, qui saltem Subdiaconus non sit. Habent tamen Cardinales propter eius dignitatis praerogativam, Pontificiam Iurisdictionem in Ecclesiis sibi in Titulum assignatis, aliisque ipsi Titulo subiectis, etsi ipsi in Episcoporum ordine cooptati non sint. Anton. Cuuchus in Instit. Iur. Can. lib. 1. de Cardinalium dignitate et officio.

Memorat etiam Auctor Discursus Politici del' estat de Rome. fol. 14. secundum Bullam Sixti V. Septuaginta duos Cardinales esse debere (forsan ad imitationem totidem Discipulorum Christi; de

quo vide Camill. Borellum in summa Decision. vol. 1. tit. 5.) eorumque circiter quinquaginta ad Pontificem Maximum residere, reliquos per orbem Christianum esse dispersos.

Qui idem Auctor fol. 70. et seqq. Pontificem, cum galerum rubrum novo Cardinalis capiti imponit, sequentia verba pronuntiare, at: Ad laudem Omnipotentis Dei, et Sanctae Sedis Apostolicae ornamentum, accipe galerum rubrum, insigne singulare dignitatis Cardinalatus: per quod designatur, quod usque ad mortem et sanguinis effusi onem inclusive, pro exaltatione Sanctae Fidei, Pace et quiete Populi Christiani, argumento et StatuSacrosanctae Romanae Ecclesiae, te intrepidum exhibere debeas: In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti.

Addit etiam, Pontificem noveo Cardinali claudere os, hoc est, prohibere, ne in Consi storiis, publicis item ac secretis Consiliis loquatur, nec nisi habito Consilio seniorum Cardinalium, os ipsi aperire. Ac ibi de Cardinalibus, Nepotibus item Pontificium, plura videre licet.

Porro de Titulis, a quibus Cardinales nonnulli denominationem habent, videndus est Baronius in annalibus Anno Chr. 111. et 112. ubi num. 4. ait per Titulos utique intelliguntur. Domus Fidelium, Divino cultui mancipatae, in quibus Christiani Synaxes agere consueverant, quas nos Ecclesias dicimus: de quibus est exemplum in brevioribus illis, sed plane aureis Pii Papae Epistolis, ad Iustum Episcopum Viennensem. Accepta (ut videtur) nomenclatura a rebus fiscalibus, cum Tituli impositione, rem aliquam sibi Fiscus solitus esset vendicare, ac Principi consecrare: quae constat fuissevela quaedam imaginibus, aut certe nominibus Imperatorum insignita: quae Ambrosius Cortinas Regias appellat: eaque vetuit Gregorius imponi Ecclesiasticis rebus: quippe qui sciret Titulos Ecclesiasticos, longe a fiscalibus diversos esse debere. Quamquam putamus, eam fuisse inter vela et Titulos differentiam, quod in velis imago esset depicta Imperatoris, in Titulis nomen eius inscriberetur. Ceterum apud Christianos, Titulum, quo Domus aliqua Divino cultui manciparetur, fuissevexillum Crucis, multis probatur constitutionibus, et aliis antiquis monumentis. Sed et ea ratione dici potest, Ecclesiam appellatam esse Titulum, quod qui ei Presbiter adscriberetur, ab eo nomen, titulumque acciperet. Verum Romae obtinuit tandem, ut non omnis Ecclesia Titulus diceretur, sed tantum insigniores, quibus praeficerentur Cardinales.

Num item 5. Baronius Cardinalium Diaconorum meminit, simulque Diaconorum munus et mysterium explicat: qui videri potest. Sed de Cardinalibus plura habent Conrad. Lancellot. in Templo omn. Iudic. m. fol. 679. et seqq. Stapleton. d. magna Eccles. Romanalibs. 2. c. 13. Lib. VII. Decretal. tit. de Cardinal. Chronicon Chronicorum part. 1. fol. 707.

18. Carmeliter,

De quibus vid. Vocem Turturis. fol. 209. etc. Les antiquitez d. Paris. fol. 266. Tractat. de Scapulari in 16. et Auctor. de eorum antiquitat. in 8. ac quod in communi bonorum capaces sint, decidit Sesse. decis. Aragon. 171. item Osasc. decis. Pedemontan. 126. Bursat. consil. 97. num. 22.

19. Cartaplanca, Blancket, vacua Scriptura,

Hanc Hispani vocant procura en blanco. de qua vid. Decian. resp. 91. per tot. vol. 3.

Chirographa atque Sigilla tabellis subiecta et appensa, multum scripto roboris attribuunt: qui enim Instrumento, tamquam ad se pertinenti, auctoritatis ac fidei, non solius testimonii ergo, manum adiecit, fateri et comprobare, quae illo continentur, adeoque consensisse censetur, sibique non secus, ac si Instrumentum confecisset ipse, praeiudicat: per tradita Franc. Pfeil. cons. 39. num. 1. et 2. Nec referre dicit num. 3. quod traditur, chartam cum subsignaretur, adhuc fuisse vacuam: Subscribens namque, cui subscripsit, Instrumenti tenorem utique non ignorasse,

sed inspexisse atque cognovisse praesumitur. Bart. in l. 1. siquis negat. ff. quem test. aper. vers. quaero quid si Instrum. Quamobrem legitimis, et hanc Iuris praesumptionem evertentibus documentis, contrarium foret ostendendum.

Subscribens vel signum apponens tabellae vacuae, quamquam non protinus obligatur, cum scriptum est, ex quo tenorem scripturae postea subsequutae non inspexit, ac verisimiliter nondum cognovit: l. fin. C. plus val. quod ag. Innoc. in c. 2. defide Instrum. c. praesumitur. de R. 1. in 6. tamen qui chartam scriptam sine contradictione recepit, ac penes se habuit, ut fuerit inspiciendi atque cognoscendi facultas, inspexisse, cognoviseque praesumitur, l. 2. §. inspectio. ff. quem test. aper. auth. at qui semel. ibi Bald. §. sed revocatur. vers. adde tamen. C. de probat. adeoque consensisse et comprobasse, quod scriptum est, existimatur. Et reprobatur allegatio ignorantiae eius, quod quis cum scire debuit, in manu sua habuit, ut perquirereper se, vel per alium poterit. Pfeil. d. cons. num. fin.

Sicque ulaet album folium, cui Procuratorium inscribitur: Tuschus lit. F. concl. 409. quia eo fine missum est, ut eidem inscribatur Mandatum. Ac ita pariter Instrumentum mutui accepti, in arbitrium Creditoris conferri potest, ut Clausulas, quas velit, apponat. vide me in Delibat. Iur. p. 2. fol. 60. Si vero maiorem summam inscribat, locus est non numeratae pecuniae, vel etiam doli exceptioni. Sic et Legatis talia Mandata libera dari solent interdum. Et de huiusmodi literis etiam canit Guntherus in Ligurino lib. 3.

Sed haec res periculo haut caret, ut monui in tract. de Legatis cap. ult. num. 4. Sic et in Concilio Chalcedonensi, Orientales sunt conquesti, se in Synodo Ephesina 2. violenter fuisse coactos, ut in pura subscriberent charta. Caranza tract. de Concil. fol. m. 147. Daß die fürsten nit leicht was sollen vnderschreiben, so sie nicht zuvor gelesen: docet Hermann. Hugo de Origin. scribendi. f. 183.

Chartas biancas seu folia alba a Mulierib. data, facile ut suspecta argui possunt.

Notandum hic [orig: hîc], quod porrigere folium album, seu chartam albam, idem sit, als sich auff Gnad vnnd Vngnad ergeben, vnd einem ein Blat zustellen, daraufferschreiben mag, was er will. Hac facit Ariosto cant. 9. stanza 82.

20. Cartheusser.

Hic Ordo caepit Anno Domini 1080. iuxta Polyd. et Genebrardum: secundum Sigebertum autem Vincentium, Antoninum et Panvinium Anno 1086. De eiusque initio sequentia referuntur: Quidam Parisiis Professorum eruditione, moribus et inculpata [orig: inculpatâ] vita [orig: vitâ] clarus, inter sollennes exsequias ex feretro se erigens, exclamavit: Iusto Dei Iudicio aeccusatus sum. Hoc secundo et tertio die iterum accidit. Id videns Bruno Coloniensis, IC. eiusdem Scholae Professor, perterritus hoc facto, astantibus dixit: Videtis quis mis er sit exitus nostrae vitae: Non est locus salutis, nisi mundum relinquamus, et statim cum aliis in Grationopolitanam Dioecesin secedens, Galliae Celticae locum plane solitarium, et in rupibus situm, cui nomen Cartusiae fuit, ab Hugone Episcopo impetravit. Franciscus de Puteo ibidem Prior: et Petrus Blomovenne. Inter omnes Monachos rigidissimam habent Regulam. Veste utuntur cilicina [orig: cilicinâ], summo pallio nigro, subter candida [orig: candidâ] toga [orig: togâ], et operculo, sive tegmine capitis cucullo. Polyd. Per totam vitam caro illis interdicitur, etiam in gravissimo morbo: aut eiciuntur. Mulierum ad illos nullus est accessus. vid. Aub. Mirae. d. Originib. Monastic. fol. 209. Vocem Turturis fol. 172. et de la grande chartereuse, Golnitz in Itinerat. Gallo Belgic. fol. 413. et seqq.

De Carthusianis, et an immunitas Ecclesiastica ad praedia recens a Monasteriis acquisita, extendatur; vide Annaeum Robertum rerum iudicatarum. lib. 2. cap. 2.

21. Catholisch.

De nomine Catholici, Catholisch, etc. vid. Barthium ad Phoebad. fol. 54. et seeq. Guyon. diver lecons tom. 2. fol. 288. Pacis Composition. passim, ut es Indice patet. Libr. VII. Decertal. de summa Trinitat. sap. 4. De fide Catholica, Cornel, a Rinthelin in Iurista Rom. Catholic. cap. 6. et seq. Ac de Professione Fidei Catholicae, Statuta Synodalia. fol. 2. et fol. 208.

22. Cautelae.

ADDITIO.

Maximam Iuris partem in cautionib. recte eognoscendis et usurpandis constitisse, Cicer. lib. 1. deorat. et Quintil. lib. 17. c. 3. probant, in quibus uti quisque excellebat, ita excellens Causidicus et Leguleius existimabatur. Ut enim in bellis non tantum aperto Marte, sed et Stratagematibus uti licet, et dolo an virtute, quis vincat, parum intersit, unde et cautiones a Icc. traduntur in l. si fundi. ff. de Iur. dot. l. Statutib. §. idem scrv. ff. d. Statutib. l. qui dues. ff. de solut. quae vulgo Juristen Griff: oder Stücklein genennt werden. Quarum cautionum seu cautelarum magnam seriem Caepolla, Tenninus et alii collegerunt. Ac cum mutua circum ventio in contractib. privatorum admittatur, multo magis cautelarum usum in foro permissum esse, censeri potest. Interim tamen cum [orig: cûm] Lindenmanno in histor. Iuris th. 1909. minus glorio sam et honeftam esse existimarem Victoriam quam quis astu et calliditate, quam eam quam quis aperto Marte, et triumphante Iustitia [orig: Iustitiâ] obtinet, ac etiam nec Romani Triumphos nisi, qui aperto Marte hostem vicissent, iis decernebant. Imo in causa iniusta, qui solo astu victricem partem fert, cauteriatam conscientiam gerit. Ast in bona causa si quis compendio utitur, is laudem et praemium meretur. Parlador. rer. quottidian. part. 1. cap. 5..] Iohan. Iac. Speidel. I. V. Lic.

23. Cell. v. infra Kölnhöff.

Cella, est locus, ubi aliquid reconditur, apotheca. Fest. Cella quod ea [orig: eâ] caelentur, quae volumus esse occulta. Isidor. lib. 15. cap. 3. Cella dicta, quod nos occultet aut celet. Est etiam affine Chald. Celau, claudere, arcere, Dicuntur autem peculiariter Monachorum Conclavia Cellae. Sic Graecis posterioribus kelli/on, Clericorum. et quodvis cubiculum.

Larga nominis significatione, comprehenduntur vocula [orig: voculâ] Cellae, quae sunt intra Claustrum, ac extra communc dormitorium, quas Abbas per dispensationem infirmitatis causa [orig: causâ] concederc potest, Erasm. Chokier in tract. de exempt. part. I. quetst. 43. Proprie vero sunt loca tantum secreta et solitaria, quae ab hominum separata convictu sunt, ad contemplandum, et Deo vacandum, specialiter deputata. text. in c. Privilegium de V. S. in 6. Quo intuitu dici solet: Monachum extra Cellam, esse, ut piscem extra aquam.

ADDITIO.

Loca olim solitaria sive solitariis dicata et ab eis habitata, Cellas fuisse vocata, attestatur loan. Robertus in vita S. Huberti. fol. 206. num. 126. Seque observasse addit, circa nobilissimum Monasterium Fuldense, in ea Germaniae parte, quae Bohemia dicitur, plures pagos Cellas vocari: quod Monachorum Fuldensium essent, et in iis aliqui forte ipsius Monasterii rebus aut reditibus, antiquitus praeessent. Hinc exempli gratia, esse Glaser Cell, quasi dicas, Cella Vitriaria. An quod ibi Vitra vasis et fenestris apta conflabantur?] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

24. Censur.

25. Centbarliche Oberkeit, Fraiß-Cent. vid. Blutban, Halsgericht.

Regiones olim per centenas distinctae fuerunt: exindenobis remansit Zent, pro districtu minori, pagi aut oppidi, ego de Comitib. et Baron. num. 7. vid. v. Centgarff: non a decimis.

Et usurpatur nunc Zentbarliche Obrigkeit, fere pro Imperio mero, quod tamen nullam certitudinem habere videtur. Sicque in dem Cand zu Francken, gehören alleindie vier Fäll, Mord, Raub, Brand und Diebstäls zur Centlichen Oberkeit.

Mire variant et torquent sese Practici, Camerales imprimis, circa distinctionem, restrictionem atque extensionem der Centbarlichen Gerechrigkeit: de quo videri potest Gylman.

Symphorpat. 1. tit. 2. de reconv. numer. 58. fol. 77. Meichsner. tit. 2. decis. lib. 1. decis. 8. num. 4. et tom. 2. lib. 2. dec. 2. num. 171. b. Vulgo, quadrupliciter, ex consuetudine et usu recepto consideratur: Sämprliche und allgemaine Cent, Fraisch Cent, hohe Cent mirtel und nider Cent.

Alibi Centena complectitur alle Fraiß, Malesiß Fäll, hohe vnd Haupt, ruogen, alle Fäll und Rugen, so Leib und Leben, Hals vnnd Hand, Haut und Haar, von dergleichen betreffen: alle hohevnd nidere Gebott vnd Verbott, auff der Gemaind, ausserhalb unnd auff den Häußlichen Lehen, zu Dorff und Feld, Gassen unnd Strassen, Engern, Plätzen, alle so innerhalb der Land: vnnd Cenrgräntzen (haec enim diversa sunt) gesessen, auch alle Güter darin begräntzt, becraißt, begriffen, bezirckt, gelegen: alle Anlagen, Auffsatzung welche in der Cent pro renata, fürfallen, Centpflicht, so alle Mündige an der Cent würcklich ablegen unnd laisten müssen. Centschrar, Centvolg, Kirchwey, Schutz und Schenckung, deren so wol als der Hochzeit unnd Kindt auff verlagen, deren Schutz und Fridgebotte auff der Geinainde und Vogrevbarn Lehen, gemaine Aempter in Dörffern zubesetzen, entvrlauben, beyaidigen, deren Rechnung anhören, und dispungieren, rectificieren, Abschaidung, Einzug, Niderlag, Handwerckbussen, maistergelt, Rein, Stain, Herdt oder Beysitzer und Schutzgelt, Rug: Cent: und Voygthaber, Futer, Mahl und Atzung, auff denen in der Cent gelegnen Gütern, Lager vnnd Landwehrgelt, hohe und gemaine Landtgericht besuchen, et similia, vide Petrum Leopoldi apud Aramae, tom. 1. discurs. 24. thes. 4. et seqq.

26. Centgraven.

Centgravii, die Centgraven, sunt illi, quos antiqua Lex Alemannorum Centenarios vocat. Conventus ait, secundum consuetudinem aliquam fiat in omni Centena [orig: Centenâ], coram Comite aut Misso suo, et coram Centenario ipsum Placitum fiat. Henning. Arniaeus de Iure Maiest. lib. 2. cap. 4. sub num. 15. m. f. 322. v. Centgravii. Ego in dissert. d. Comitib. nu. 7. Graff enim est Iudex: et itao: Centgraff, Iudex Centenae. vid. Nassawische Chronick Iohann. Textor. fol. 17. ubi sequentia habet. Man kanes in den alten Instrumentem von allerhand Geschichten, underschidlichen handlungen unnd Contracten, wie auch der Francken Historien observieren, so offt sie eines Orths Gelegenheit außrruckenlich setzen vnnd andeüten wollen, haben sie, in welchem pago, an welchem Wasser, und in was für einem Comitatu, Graff unnd Hersschafft derselbe gelegen gewesen, zuschreiben pflegen, sintemahl zu denen Zeiten das gantze Fränckische Reich, in Graffschafften gethailt gewesen, welche Graffen und Richter, in Namen unnd von wegen deß Königs oder Kaysers durch Pagos Gericht gehalten, und Recht gesprochen, sie haben aber in einem Burgo, daß ist einer Statt, darein ein Schloß und mallus publicus, Tribunal oder Hoffgericht gewesen, ihre Residentz und Wohnung gehabt. Welches man, wo an einigem Ort sonsten in Ceutschland auch in diser Graffschafft mercken und sehen mag, welche vor Zeiten auch bey Alemannien gezehir, unnd durch Graffen regiert worden. Dannenhero auch daß Wort Centenae, die Centen vulgo, welches anderstwo bey nahe verloschen, auch in disem Landr Nassoviae, und der Graffschafft Nassaw Dillenburg gebliben, von dem fast vhralten Gebrauch der Teutschen, dessen Cornel. Tacitus gedenckr, unnd in den Gesätzen der Alemannier Francken und anderer, Centenae und Centenariorum, das ist der Centen unnd Centgraven offtmalige meldung beschicht. Diß hat Beatus Rhenanus rer. German. lib. 2. wol in acht genommen, da er sagt: Regiones ipsae per Centenas distinctae erant, unde Centenarii nomen. Is Magistratus Centenae praesi debat, qui Comiti subiectus, etc.

ADDITIO.

Singuli Comitatus olim in Centenas seu territoria quaedam dividebantur, quibus Minores Iudices praecrant, sub

Comitis dispositione, qui a Centena Centenarii dicebantur. Synob. Cabilonens. sub Carole Magno. cap. 21. ibi: Comitib. et Iudicib. hoc summopere observandum est, ut iuste iudicent, et paulo post: Sed et Ministros, quos Vicarios et Centenarios vosant, iustes habere debent. Qui tamen non de omnibus causis, sed de minoribus tantum iudicabant, Capitul. lib. 4. c. 26. et lib. 3. cap. 70. ibi; ut nullus homo in Placito Centenetrii ntque admortem, neque ad libertatempsuam amittendam, aut ad res reddendas vel mancipia iudicetur, sed ista in pretsentia Comitis vel Missorum nostroruns iudicentur, etc.

Centenarios porro per Pagos statutos esse, scribit Walafridus Strabo, et plane eosdem cum Vicariis facit, quos etiam cum Presbyteris Ecclesiarum baptismalium, qui minorib. Presbyteris praesunt, comparat. Bignon. in notis ad Marculphi Menach. Formulare fol. 600 ] Iohan. Iacob. Speidel. I. V. Lic.

27. Centner.

Vom dem Hebraischen Centner, Kicker genant, vid. Friesen Müntz, Spiegel. 2. cap. 4.

28. Chiliastae,

Hoc nomine indigitantur ii, qui ante Mundi finem, Sanctos per mille annos regnaturos, occasione Apocalyps. cap. 20. tradunt. De quibus et eorum phanatismo, vid. Campaneil. in Saecul aureo polit. cap. 8. fol. 392. Fr. Riberam in Apocalypsin. fol. 544. Dieteric. in disp. de phanatismo Schvvenckfeldianorum. Auroram Sapientiae cap. 21 fol. 102. Viterbiens. in tract, de futuris Christianerum Triumphis. et Anonym. in verisimilib. historicopropheticis.

Error hic, viros omni saeculo magnos, et pios etiam dementavit. Et inter alios ctiam Nicol. de Clemangis in delcriptione Tyranni et Antiehristi, m. inoperib. fol 357. ubi ait: Inter magnum istud Domini iudicium, quod tam de propinquo nostris imminet cervicibus, et extremum iudicium (quo ad vivos atque mortuos iudicandos, tandem, in fine saeculorum Dominus ipse personaliter adveniet) magna creditur e Doctis mora temporis interesse, quae tamen quanta futura sit, ille curiosa investigatione nos in dagare prohibuit. In isto autem temporis intervallo, quod inter duo iudicia decursurum dicimus, et quod propter tranquillitatem, a fremitu bellorum, strepituque turbinum, Paulus ipse Sabbathismum appellavit, quem post immensos turbines relinquendum populo Dei, apertius expressit, ministerio quorundam Sanctorum Virorum, quos in magni huius procella [orig: procellâ] iudicii, Dominus ad ipsum conservatos, excitabit; rursus universae Sectae gentes atque nationes, a Religione Christiana alienae, in oleastrumque permutatae, suae pristinae olivae, a qua pernitioso fuerant errore iam dudum avulsae, de integro inserentur, in quietaque [orig: quietâque] tranquillitate, prostremum Domini adventum ac mundi consummationem exspectabunt.

Renovavit hunc errorem, etiam saeculum proxime praeteritum, ferax omnium haeresium. v. me in tr. de Monarchiet fol. 240. et seqq. ac etiam in August. Confessinne notatur.

De Origine vero huius opinionis, ita scribit Spondanus, Baronii Eptiomator sub An. Chr. 118. Ultimis Traiani temporibus, error de Millenario irrepsit in nonnullos Fideles, auctore Papia, Episcopo Hieropolitano, Ioannis Senioris (non Apostoli, ut quidam putarunt, quos redarguit Eusebius) auditore, Viro magni nominis et celebritatis: qui quod est in Apocalypsi, regnaturos Fideles cum Christo mille Annis, ex traditione non scripta (ut ait Eusebius) hoc est, ex perperam facta ab aliis quibusdam corum verborum interpretatione, putavit intelligendum de Regno terreno, post resurrectionem mortuorum ad illorum annorum numerum hic stabiliendo: de quo eiusque scriptis plura Eusebius. Eundem vero, ob magnam hominis aestimationem, in eo errore complures magni pariter nominis Viri, sunt secuti: et inter alios Iraeneus, Iustinus Martyr, et alii, Neque cnim hic error eo usque progressus est, ut transiret in haeresin, nisi postquam in Apollinare, qui eum pertinacius propugnavit, a Damaso Papa (ut videtur) damnatus est.

faciunt Ecclesiasticae tabulae, in quas eius natalis dies anniversaria celebritate iugiter renovandus, relatus est. Vide Sixti Senensis Bibliothecam lib. 5. annot. 233. et lib. 6. annot. 447.

Cerinthum colluvies haereticorum insecuta est, qui a dogmate hoc Chiliastae dicti sunt. Philastrius eos Chilionetitas, Augustinus Miliarios, alii vulgo Millenarios, Damascenus a Pepuza Urbe, quam dixerunt esse Divinum quid, ipsamque Hierusalem, Pepuzianos vocat.

Quod vero Patres nonnulli, ut iam dixi, in affirmativam abierunt, non tamen quoad rationem et modum cum co consenserunt. Hieronymus quoque, licet commentum hoc passim in cesset, lib. 4. tamen in Ierem. cap. 14. non audere scribit, se id damnare: propterea quod multi Ecclesiasticorum Virorum et Martyrum illud dixerint. Augustinus etiam lib. 20. de Civitat. Dei cap. 7. illam opinionem vocat tolerabilem, si quae Cerinthus de corporalibus delitiis dixit, de spiritualib. Acceperimus, ac se quoque aliquando illud fuisse opinatum, scribit. Ubi observa, quod Augustinus spiritualium delitiarum nomine, opinionem Patrum a Cerinthi haeresi distinguit: quo et pertinet, quod Irenaeus, licet Chiliastarum opinionem tueatur; in Cerinthum tamen libr. 1. adversus haereses. cap. 25. propter ista dogmata, stylum stringit. Unde fit, ut merito celebres Theologi, pios illos veteres Cerinthiana portenta, de corporalibus voluptatibus non fuisse amplexos, statuant.

In horum curiosorum ordine primas nostra [orig: nostrâ] aetate, tenuit Augustinus Weber, pellio, qui referente Xysto Betuleio, in Commentar. super Lactant. lib. 3. cap. 14. Anno Christi 1530. Chiliarchicum, de quo Cerinthus praedixerat, imperium sibi sumere ausus fuit, revelationum, quas iactabat, praestigiis, et se, et alios decipiens. Hic Syndromos habuit Anabaptistas, eundem errorem avide arripientes, de quibus est in Augustana Confess. artic 17. et apud Chythraeum in cap. 20. Apocal.

Placuit hic crror quibusdam Photinianis. Licet enim Smalcius lib. de Divin. Christi cap. 15. p. 95. et Socinus in miscellaneis p. 50. sibi illam sententiam non probari, scribant: Socinus tamen addit, ex mente suorum, quos pietatis studiosos vocat p. 50. et vitam plane spiritualem degere, aut certe degere perpetuo studere, affirmat pag. 69. istud Regnum Christi corporale futurum esse in terra, et quidem in ipsa [orig: ipsâ] Iudea [orig: Iudeâ], super Iudaicum populum Hierosolymis, postquam nutu ac providentia [orig: providentiâ] Dei, Urbs illa, in ea Provincia, eodem loco, ubi antea crat, instaurata fuerit, pag. 51.

Iohannes Piscator solos Martyres ante universalem hominum resurrectionem, esse resurrecturos, et mille Annis cum Christo in caelo regnaturos; deinde vero reliquos homines e morte in vitam revocandos esse, scribit in Commentar. incap. 20. Apocalyps.

Pertinent et huc recentiores Iudaei, quos formam quandam Chiliastici Regni, temporibus Messiae, quem futurum fingunt, exspectare, prolixe demonstrat Buxtorff. in libr. de Synagog. Iudaic. cap. 36. p. 511 et seqq.

Omnino a. referendi sunt huc novi Enthusiastae, qui Ezechielis Methi (alias Elias Sionis nominatur) somnia amplectuntur. Tria statuunt reformatores hi, Mundi saecula: vel totius Mundi tempus, ductum Anabaptistarum, de quibus Sleidanus comment. lib. 10. p. 277. sequuti, dividunt iuxta numerum Personarum in Divinitate. Primum saeculum tribuunt Patri, quod caepisse aiunt in protEvangelii promulgatione. Secundum Filio, quod caepisse arbitrantur, in ipsius adventu et incarnatione. Tertium Spiritui Sancto cuius saeculi initium hoc nostro tempore futurum, idemque per mille annos duraturum suspicantur. v. Die Baßler Chronick von Niclas von Bundelsdorff. Et ita novae Sectae, fere sunt veterum resuscitationes.

29. Chor.

Chorus, multitudo cancntium, saltantiumque, a xai/rw. Alii inde deducunt. quod initio in modum Coronae circum aras starent, et ita psallerent.

Sicque Chorus dicitur circulus hominum coniunctorum, sive ordo cantantium. Graece xoro\s2. Servius: Chorus est proprie coaevocum cantus. v. Pignor. intract. de Servis fol. 81. ex Seneca epist. 84. l. 77. de legat. 3. et l. 34. d. aedilit. Edict.

Dicitur etiam locus in Ecclesiis interior Chorus, quia ibi tales cantiones fiunt. Indeque Canonici, vulgo Chorherrn vocitantur.

30. Chorbischoff.

Chorepiscopus olim dicebatur, qui in pagis aut oppidulis, curam animarum gerebat, Episcopi loco. *a)xrw/ra locus, quia loco Episcopi erat. vid. Bellarmin. d. Cleric. lib. 1. cap. 17. Hinc Ant. Cucchus Inst. Iur. Can. lib. 1. Erant olim quidam, qui Chorepiscopi dicebantur, Episcopis quidem inferiores, Presbyteris autem maiores, et non solum civitatibus, quemadmodum Episcopi, sed ctiam Vicis praefici poterant: sed eorum hodie abolitus est usus. vid Laur. Ohm de Iure Episcopali. thes. 13. lit. b. vol. 2. Basil. Disp. et Matth. Stephan. 3. de Iurisdict. p. 1. cap. 8.

Alii derivant eos xw/ra, sumpto pro pago, quasi xwrikoi/, hoc est rustici, seu magis, pagani et Vicanei Episcopi dicti. quia non in civitate, sed per Vicos et Pagos munus et vicem Episcopi gerebant; eorumque officium cum Episcopis erat commune, et quasi eius Vicarii erant. Verum cum hoc sub praetextu, honorem Episcopalem sibimetipsis adscriberent, neque bona ratio institutionis eorum appareret, antiquati sunt et cassati, por c. 4. et 5. distinct. 68. Petr. Gregor. Tholosan. Syntagm. Iur. univers. libr. 15. cap. 12. num. 46

Inficias tamen ire non possumus, nostro tempore Chorepiscopos, ctiam in primariis Germaniae Ecclesiis adhuc vigere. Etenim hoc nomine Chor Bischoff zu Trier, usum fuisse Philippum Christophorum a Sotern, in subscriptione Recessus Imperii, Augustae Vindelicorum Anno 1582. cum Episcoporum Wormatiensis et Spirensis tum temporis ageret Legatum, ex ipsis Recessibus est manifestum. Ita etiam de praeventione Caesaris et Camerae, fuit disputatum, in causa Gebhardi Episcopi Coloniensis, et Chorepiscopi ibidem, ut notat ex Gail. Petrus Syring. de Pace Relig. cap. 14. p. m. 142. Item Chor Bischoff zu Cölln, fuisse Ducem Saxoniae Laoburgensem, historiarum annales nos docent, Christoph. Beindorff. apud Arumet, vol. 3. discurs. 9. thes. 6. et seq. adde Reinhard. Konig [orig: Kônig]. in Theatr. Polit. part. 1. cap. 35. num. 51.

31. Christen, Christenthumb.

De Christianis vid. Vincent. Lupanum fol. 86. etc. de progressu eorum, Tertulian. in apoleget. cap. 37. deque illorum persecutionibus gravissimis. Camerar. in horis subsecivis sive meditation. historic. item me in Synopsi Historica passim.

Christianos olim nomine Iudaeorum comprchensos, et per convicium Christianos appellatos fuisse, probat Lael. Bisciola horar. subsecivar. tom. 1. lib. 13. cap. 17. fol. 996. et seq.

32. Chur.

Quibusdam locis in Saxonia [orig: Saxoniâ], consuetudo est, quod Iuniori filio competat ius retinendi bona paterna, et coheredib. satisfaciendi in pecunia [orig: pecuniâ], quod ius vulgo die Chur appellant: Modestin. Pistor. pract. quetst. part. 1. quetst. 45. a princ. Quasi die Wahl: Choren enim est eligere: Unde adhuc hodie dicimus, außerkohren, pro außermöhlt.

Et convenit hoc ius, cum Suevico Hercyniano iure, quod die Vorsitz Gerechtigkeit adpellamus: de quo infra, suo loco.

33. Churfürsten.

Electores die Churfürsten (qui et Cascorum Germanorum vernacula [orig: vernaculâ] lingua [orig: linguâ], die Wöhlere dicuntur. Freher. ad Lupold. Bebenb. de Iurib. Regni, cap. 2. Wahlfürsten et Wahlherzn. Sachsen Spiegellibr. 1. cap. 6. sub fin.)

denominationem habent ab Eligendo, vom kören. vid. Goldast. ad Paraenet fol. 368. Pollent enim potestate, sede vacante (so offt das heylig Reich ledig ist, ut dicitur in A. B. tit. 4. § cetterum et tit. 5. in pr. ) quod fit vel morte, vel depositione Imperatoris, tam actiua [orig: actiuâ] quam [orig: quâm] passiva [orig: passivâ]: sive ut vulgo loquuntur, aut resignatione aut degradatione, arg. Clem. ne Romani 2. ubi gl. verb. moriente. de elect. et Elect. potest. Vel etiam, so offt die Churfürsten dem Kayser zu Behülff, oder sonst dem heyligen Römischen Reich es nothwendig und nutzbarlich bfinden, auch bey Cebzeiten eines Römischen Kaysers) eligendi Regem Romanum Horum que dignitas plane Regia exsistit. Heig. part. 1. quetst. 4. num. 51. Sixtin. de regalib. cap. 4. num. 29. lib. 1. Vber dern Geschlechter kein höher unnd stattlichere Familien zufinden. Unde fit, daß die Churfürsten den Königen nicht E. Gnaden, sonder E. Würden vnd Liebden zuschreiben; Vrsach, weil sie den Königen gleich geachtet. Sunt enim principales Imperii columnae, Edle Säulen daß Reichs, A. Bulla cap. 3. In welchen die Hochheit der Kayserlichen Ehre besteher, ut loquitur Sigismundus Imp. inpr A. B. adde Ios. Nolden. de stat. Nobil. cap. 8. num. 48. et seqq. De hisce Ge Woldus et Windeck, singulares, lectuque dignissimos ediderunt tractatus adde et ea quae ego habeo de succeß et elect. 2. cap. 3. Item Freher. ad P. de Andlo 2. cap. 1. etc. Ac quod olim der Reichs Adel mit den Fürsten das Kayserlicher Wahlrecht gehabr, probare conatur Caspar a Lerchin Equestr. Ordin. German. fol. 40.

Electorum duo sunt Ordines, Ecclesiasticus nempe et Saecularis. Primus scil. Ecclesiasticus, consistit tribus; Saecularis vero, quatuor Electoribus. Qui omnes sequentibus versibus comprehenduntur.

Moguntinus, Trevirensis, Coloniensis,
Quilibet Imperis sit Cancellarius horum.
Atque Palatinus, Dapifer; Dux Portitor ensis.
Marchio praepositus Camerae, Pincerna Bohemus:
Hi staetuunt Dominum cunctis perseculae Summum.

Inter Ecclesiasticos (1.) numeratur Archiepiscopus Moguntinus, qui est Cancellarius Germaniae, et pro/s1wpon totius Collegii, de quo vid. Serrar, rer. Moguntiacar, lib. 1. cap. 24. ubi in genere ctiam multa de Elcctoribus congessit. (2) Coloniensis, Cancellarius Italiae, veltrans Alpes. (3.) Trevirensis, Cancellarius Galliae, nempe per eam partem, quae Regno Arelatensi ontinetur, quae sola Romanum Imperium agnoscebat. Nam per ceteram Galliam, Cancellario minime erat opus. Inter Saeculares, primum sibi vendicat locum, Rex Bohemiae, cuius officium est, quod sit Pocillator, sive Archipincerna Imperii, Primum enim potum non meracum Vinum, sed aqua dilutum, per A. B. cap. 27. num. 5. (forsan ex praecepto Salomonis, Proverb cap. ult. v. 4. ) in celebratione Curiae Imperialis affcrre tenetur, quem tamen sub corona [orig: coronâ] egali, nisi libera voluntate voluerit, ministrare non obstringitur. (2.) Comes Palatinus Rheni (Pfatzgraff bcym Rhein) Archimagirus sive Archidapifer Imperii est, der Oberste Truch säß deß heyligen Römischen Reichs. Christ. Lehman. in der Speyrischen Chromck. lib. 7. cap. 52. et 54. Cuius munus est in Curiis sollennibus in Coronatione Regis, aliisque Conventibus Panegyricis, ut Imperatori pomum seu globum aureum, in signum universalis Imperii, praeferat. A. Bulla tit. 2. Nolden d. cap. 8. num. 82. vid. Chron. Reicherspergense. A: 118. ubi de Leone Duce Bavariae et Saxoniae proscripto, et quod tunc Palatinus Ducatum Bavariae acceperit, ab Imp. propria auctoritate, etc.

De Privilegiis, quae habet Comes Palatinus, consulendus est praedictus Dn. Ios. Nolden. tract. de stat. Nobil. cap. 8. num. 83. et seqq. (3.) Dux Saxoniae, Archi Marschallus Imperii. Officium cuius est, quod sit Portitor Ensis. Quemadmodum enim olim Praefecius Praetorio, gladium Imperatori praeferebat, in signum meri Imperii; P. Faber 1. semestr. 3. Ita Saxo praefert Imperatori

nudum et strictum ensem, in signum Iustitiae, qui duo Electores, Palatinus nempe et Saxo, vacante Imperio, eius sunt Vicarii: de quibus vide Disputat. singular. Michael Schifferers, et Disputat. quet exstat tom. 5. Disp. Basil. thes. 18. et seqq. (4.) Marchio Brandenburgensis, qui est Archi Camerarius, Cubiculi Regii custos, Fisci Praefectus. Unde illius insigne Sceptrum (olim claves) argumentum gubernationis, Imperatori, quando coronatur, praefert. Habent autem solum hi ius eligendi, ceteris exclusis: quia sunt officiales Regni.

Habent praeterea Electores suos Vicarios, et sub Officiarios, ut Rex Bohemiae den Erbschencken von Cympurg, Palatinus, den Erbtruchsässen von Waldburg Saxo, den Erbmarschalcken von Pappenhaimb. Brandenburgicus, den Erbkammerer Gravenvon Hohenzollern. Nolden. d. l. num. 118. de quibus infret. in verb. Erb Ampt.

Possunt Elcctores ad electionem comparare, etiam per Procuratores: so sie mit redlicher hindernuß verhafftet. A. B. tit. 25. §. quicunq. Canones enim Procuratorem ad eligendum constituere nulh permittunt, nisi ei, qui iusto impedimento irretitus, ipse adesse nequit. Qudodimpedimentum, etiam iuramento, si opus fuerit, probandum est. c. quia propter 42. §. pen. extra de elect. et elect. pot. Iuramentum tamen tale hoc nostro in casu vix exigi poterit, cum Carolina sanctio nullam eius faciat mentionem: per Novell. 18. c. 5. in pr. c. illa devotionis. 2. extra, nesede vacante.

Congregati Electores, destinato Electionis tempore, peractis sacris, per fidem, qua [orig: quâ] Deo et sacro Romano Imperio ostricti sunt, iurant se secundum omnem discretionem, et intellectum suum, Deo auctore, et adiutore temporale caput, Populo Christiano, hoc est, Regem Romanorum in Caesarem promovendum, designaturos et electuros eum, qui ad hoc exstet, prae aliis, maxime idoneus, absque omni pretio, gratia [orig: gratiâ] vel promisso, seu quo cumque modo taha valeant appellari: idque tactis Sacrosancti Evangelii libris, iuramento per Deum confirmant: Cuius formula haec est: Ich N. Ertzbischoff zu Mayntz, und deß heyligen Reichs Ertz Cantzler durch Teutschland, unnd Chusfürst, schwöre zu den heyligen Evangelien, gegenwärtigklich vor mir ligendr, daß ich bey denen Crewen, damit ich GOtt, und bem heyligen Römischen Reich verbunden bin, nach aller meiner verständigen Erkandrnuß und Vernunfft, mit GOTtes Hilff, will erwöhlen ein Weltlich Hanpt dem Christlichen Volck, einen Römischen König zum Kayser erheben, der darzu tauglich seye, sovil mich mein Beschaidenheit und Vernunfft laiten, auch nach meinen vorberührten Trewen und Stimm: Solch mein Stimm und Wahl willich geben, ohn alles geding, belohnen gab, Verhaissung, oder welchermassen solches möchte genannt werden. Also helff mir Gott vnd alle Heyligen. A. B. rubr. von der Wahl eines Römischen Königs. §. 2.

Praestito praescripto Iuramento, ad Electionem proceditur, ubi Moguntinus hocmuneris, pae ceteris habet, ut a convocatis Electoribus sententias et vota roget; Ipse vero a Saxonum Principe interrogatur: Quem iam maior pars elegit et constituit, hic Rex invictissimus, CAESAR postmodum Romanorum declarandus, salutatur et proclamatur. An autem quis se ipsum eligerepossit? v. Valent. Riemer. d. Iurisdict. G. 1. b. Limnae. in netis ad Dan. Otten. Iuspublic. fol. 27.

Cur autem Imperatores, Electores Ecclesiasticos Nepotum nomine salutent, ihre Liebe Neven vnnd Churfürsten, vid. Dn. Iosiam Nolden. de nebilib. cap. 8. nam. 71. et seqq.

Et quis Imperatorum primus Electores Ecclesiasticos, hoc nomine, salutaverit, consulendus est idem Nolden. d. l. et cap. num. 75. et seqq.

Electores (quos Albertus Stadensi in Chronic fol. 215. Praetaxatores Principum appellat) vulgo Praefectis Praetorio aequiparantur, et ut a Praefecti praetorio sententia appellatio non datur. l. un. §. 1. ff. de off. Praef. Prettor. l. un. C. de sent. Pretf. Pret. l. a Proconsulib. l. si quis Provocat. C. d.

appellat. l. Episcopale. C. de Episc. aud. Adeo ut Eunapius Praefecturam Praetorianam instar Imperatoriae dignitatis habere, dixerit, nisi quod Purpurae, trabeaeve usu caruerit, Franc. Iuret. ad Symach. lib. 1. Ep. 12. Ita nec appellatur hodie ab Electoribus Saxoniae. Novell. Constit. Aug. Albin. hist. Misnic. part. 1. tit. 16. Matth. Colcr. in orat. de Iur Sax. Quod Privilegium, licet omnib. Electoribus promiscue concessum sit in A. B. Caroli IV. tit. 11. reliqui tamen id contrario usu perdiderunt. Henning. Arnisaeus lib. 2. de Iurib. Maiest, cap. 2. num 3. vers. a Praefecti. Schurff. cons. 29. cent. 3. num. 1. nec ita pridem. Brandenburgicus per concessionem Imperialem recuperavit. Reiger. in Thesaur. Iur. Heig. quetst. 4. num. 33. lib. 1. vid. me intr. de Apellat. fol. 72.

De Origine Electorum, anceps est disputatio, cuius etiam ego feci mentionem Diss. 3. lib. 2. de Reg. Elect. Et vero quod neque Georgius P. neque Otho Imp. constitutionis, et sanctionis istius fuerit auctor, novissime per inductionem, probat Petrus Cutsenius in Saxon. Catholica. f, 82. et seqq. multis quem vidisse non paenitebit. add. Velitationem de VII. Electoribus Aemilii Chreggene.

De Tutela Electorali, vid. Tractat. Was Pfaltzgraff Reichardr bey der Chur zu Haibelberg gesucht. Item beftändige Ableinung deß Haidelbergischen vngegründten Berichts, etc. Anno 1611. zu Lawingen gedruckt, ut et tractat. Ge Woldi.

34. Churfürsten Tag.

Non modo pro eligendo Rege vel Imperatore Romano, Comitia Electores indicere, habereque possunt: sed alios etiam pro salute et incolumit ate Imperii congressus celebrare, ipsi indultum est, Aur. Bul. tit. 12. quod iugiter hactenus servatum, fraternam que Electorum unione conservatum, Goldast. in Politischen Reichshändlen. part. 8. c. 3. ac stipulatione sollenni inter Ferdinandum Imperatorem et Electores Anno 1558. contracta [orig: contractâ], his verbis confirmatum est. Wir lassen auchzu, daß die gedacte Sechs Churfürsten, jezu Zeiten, nach vermög der Gulden Bull, vnd ihrer Gerechrigkeit deß H. Reichs, zu ihrer Nothturfft, auch da sie beschwärlich Obligen haben, zusamen kommen mögen, dasselbe zubedencken unnd zuberahrschlagen, daß wir auch nicht verhindern noch irzen, unnd derhalben kein Vngnad oder Widerwill gegen ihnen sambtlich, noch sonderlich schöpffen unnd empfahen, sondern uns indem und andern, der Guldenen Bull gemäß, gnädiglich unnd vnverweißlich halten wollen.

In hoc autem Electorum conventu, ardua et gravissima quae que Imperii negotia, de alienationibus et oppignorationibus bonorum Dominialium Imperii, de Pace et Bello, de vectigalibus, de tuenda [orig: tuendâ] Collegii huius auctoritate, de defendendis Ditionibus, Regalibus et Iuribus Electorum contra omnem vim, de amoliendis seditionibus, conspirationibus, Ligis, contra supremum Christiani Orbis Caput, de Caesaris honore sublimi propugnando, de impediendi Imperii diminutione; summa [orig: summâ], de causis ad decus, honorem, commodum et incrementum Imperii spectantibus, tractari; ex adducta [orig: adductâ] Fraterna [orig: Fraternâ] Unione Electorum intelligitur. Quid. quod et desubmotione Imperatoris ab Imperio, re Mehercle non glandis legendae, in hoc Conventu fuerit deliberatum, ex historiis verosi mile fit. Nec reliqui Imperii Principes, de sublimi hoc iure quicquam participant. Dn. D. Bocer. de Iurisdict. cap. 8. num. 76. Bertram. apud Arumet, tom. 4. discurs. 9. thes. 11.

Et tanto maior in eo elucet Electorum praerogativa et dignitas, quanto minus reliquis Imperii Statibus, regulariter ullam congregationem celebrarelicet, Arnold. Clapmar. lib. 3. d. Arcan. Rerum publ. cap. 13. infin. Trentacinqu. lib. 2. var, resol. fol. 245. et seq. excepto tamen, praeter alios, Conventu illo Naumburgico, in quo foedus hereditarium, quod est inter Domum Saxonicam, Brandeburgicam et Hassiacam, renovari solet. Ubi quidem ne sinistra in de aliqua nascatur suspicio, de causis congregationis

Caesarem certionem reddunt. Sleidanus Comment. libr. 26. An. 55. At speciali veniae impetratione opus non habent convenae. Deinde Collegii Hanseatici confoederationes, conventionesque, excipit Bertram. dict. loc. vide Carpzov. in Capitulat. Caesar, tap. 5. num. 13. etc. et Reihard. Konig. in Theatr, Polit. part. 1. cap. 27. num. 3. et seqq.

35. Cistern.

Cisterna, est aquae pluviae receptaculum, cuius aqua non ex terrae visceribus venit, sed per fistulas tectorum descendit: quasi cista infra terram. Sicque non habet aquam perpetuam, nec vivam, sed imbribus conceptam. His non probe coopertis, si animalium aliquod inciderit et perierit, Dominus Cisternae pretium eius reddere tenebitur, nortuum autem Domini Cisternae erit. Et ita Domui Cisterna cohaeret, ut ea [orig: eâ] vendita [orig: venditâ], omnia cisternalia, canales cuprei, coopercula, etc. veniant, nec a venditore tolli possint; uti quoque in his et similibus: Was Bandt unnd Niedt beschlensset, auch eingemanret ist mag der Verkäuffet nicht abbrechen lassen, ut Civitas Norimbergensis in suis Statutis cavit. vol. 6. disp. Basil. de iure aquaetili. th. 22.

36. Cistertienser.

De Ordine Cisterciensium, vid. Petrum Cluniacensem Abbatom, qui sui Ordinis regulam cum Cisterciensi conferens, haec Statuta Cister ciensium commemorat lib. 5. Epistol. 10. (1.) Cistercienses non nisi post annum aditum Claustri aperiunt, (2) duabus Tunicis et Cucullis, vel eiusdem generis paucis additis vestibus contenti sunt (3.) non nisi tertio fugitivos revertentes recipiunt: quia et ipsa Regulae verba conservare, et a frequenti fuga stultos vel instabiles Monachos, negato demum reversionis aditu, deterrere student. (4.) absque exceptione aliqua, regularia ieiunia tam aestatis, quam hiemis observant, iuxta regulae rigorem (5) iuxta Regulae praeceptum operas manuum faciunt (6.) in omnibus advenientibus vel discedentib. hospitibus inclinato capite, vel prostrato omni corpore in terram, Christum adorant, eisque universis pedes abluunt. (7.) ad mensam Abbatis cum hospitibus et peregrinis semper esse volunt (8.) Monastici Ordinis plurima detrimenta, morumque ruinas in Monasteriis reparare laborant, etc.

37. Citation. Manung.

Mannire, Manen, citare, in ius vocare, Pythaeus: Mannire, est vocare in ius, tribus testibus praesentibus, Leges Rip. tit. 62. Si quis teste ad mallum ante Centenarium necesse habuerit, ut donent testimonum, et fortasse testes noluerint ad Placitum venire, ille qui eos necessarios habet, mannire illos debet.

Dicitur et Maniare, quod paulo propius accedit ad nostrum manen: Unde Mannita, Citatio, admonitio. Sic Mannitus, citatus, vocatus, a nostro manen, quod alias fodern, haischen, a monendo fortasse dicto.

Fit autem Citatio generalis eorum, qui se ius habere praetendunt, multis in casibus, si incertae sint personae, Blarer. ad l. Diffamari, cap. 2. n. 10. etc, Gail. lib. 1. obs. 57. ubi Graevaeus. Mynsingerus cent, 2. observat. 47. Si quis citat suum subditum, vel quem citare potest extra territorium, debet per Requisitoriales petere, ut Ordinarius loci, in quo versatur, ci citationem insinuet, etc. De citatione cdictali, v. Consil. Argentoratens. v. 2. cons. 43.

38. Clarissen.

Moniales sunt Ordinis S. Francisci. Et quidem Eugenius IV. concessit Monialibus primae Regulae Sanctae Clarae, quae alias Collectaneae dicuntur, ut non teneantur incedere nudis pedibus, sed possint deferre ea, quae nomine calceamentorum non veniunt vel censentur, atque etiam cum opportunum fuerit, calceamenta. Item, quod Generales et Provinciales Fratrum Minorum

Observantiae, habeant cum Discretorum consilio facultatem dispensandi cum praefatis Monialibus, tam in Cibis, quam in silentio, et quibus cumque aliis praeceptis, quae in earum Regula [orig: Regulâ] continentur. Voluit denique et declaravit, quod in nullius praeceptorum primae Regulae S. Clarae trans gressione, praeterquam corum quatuor, quae concernunt principalia vota, scilicet Oboedientiae, Paupertatis, Castitatis et Clausurae, ac super electione Abbatissae, et eius deopsitione, peccatum mortale praefatae Moniales incurrant. Compendium Quaestionum Regularium, verb. Moniales.

Sorores S. Clarae an sint capaces bonorum in communi, et succedere valeant ex Testamento, vel ab intestato? Consuluit Vincent. Honded. vol. 2. cons. 76. ac ut puto, id affirmat.

39. Claustra, Clöster.

Closter dicitur a clausura [orig: clausurâ], quia Mona chos et Moniales egredi prohibet, vid. Martin. Bonacinam in tractat. singul. de Clausura.

Ac de Monasteriis, eorum originibus etc. vid. Hospiniam. d. Monachatus origin. Pacis Composition. quetst. 61. etc. Historiam Pontani de Ambsteldam fol. 65. et seqq. item fol. 106. et seqq. Libr. VII. Decretal. lib. 3. tit. 17. de Religios. domib. et Henric. Petrei. tract. ubi, inprimis fol. 3. von Verfluchung der jenigen, so solche profaniren. Borell. decis. tom. 1. tit. 3. ubi etiam de immunitate, qua gaudent Monasteria.

De veterum conditione Monasteriorum, vid. Brover. in antiquitat. Fuldens. passim, praesertim. fol. 13. fol. 28. et seqq. et Goldast. tom. 3. rer. Alemann. per tot. de Origine et causa multitudinis Monasteriorum, ac magnificentissimorum donorum, quae eis facta sunt: ac qua ratione collaturae et decimae Parochiarum ad Monasteria pervenerint? Hospinian. d. Monach. Orig. cap. 12. et 13. fol. 155. et seqq.

De ruinis der Closter, Brover. d. loc. fol. 87. et seqq. usque ad fin. lib. 1. ubi etiam de rapacitate Advocatorum agit: et tritum hocce refert: Si multi magnates suum cuique Ecclesiet haberent restituere, ad casas et egestatem eos esse reversures. De proprietate der Clöster, ac ad quem pertineat, vid. documenta Monasterii Murensis' fol. 19. Von veränderung der Orden in den Clöstern, Haund. in Salisburg. fol. 279. etc. tom. 2.

Quod bona Ecclesiastica nicht eingezogen, noch einige occupation approbirt werdenmöge, probatur in Pacis Composition. quaest. 25.

Daß die Stiffrungenmutata [orig: mutatâ] religione, auch nit zugleich geöndert werdem, consultum est, daß mans nicht als ein geistlich Werck mach, sondern als ein Fideicommiss auff die Freundrschafft. Und ist es besser, daß man das Gelder in ein ander Orth lege: Nam facilius mutatur unum, quam duo territoria.

Ob die Clöster, so exstinguirt, von dem Orden wider vindicirt werden mögen. oder als bona vacantia der Bäpstl. Heyl. haimbfallen. vid. R. P. Layman. in tract. d. Monaster. exstinct. quetst. praeamb. qu. 1. et 2. f. 1. et 17. qui idem Monasteria intres classes dividit in iusta defensione fol. 360. et seqq.

Monasteria an olim Scholae fuerint: P. Gretser. in Divis. Aychstettensib. fol. 179. et seqq. et Brover. in antiquitat. Fuldens. lib. 1. cap. 9. et seqq.

In hac materia der Clöstersachen, plura qui scire satagit, volvat Pacis Composit. Dilling. ubi omnes Quaestiones, quae hactenus motae fuerunt, et adhucdum moventur, in veniet decisas.

40. Clausen, Clausner.

ADDITIO.

Magna olim Religiosorum, ex utroque sexu hominum frequentia, passim per omnem orbem Christianum fulgebat, qui aediculis et casis (quas Clausulas vel Inclusoria, Clausen vulgo vocabant) solos et unicos sese in cludebant; ubi intra angustias septorum, velut in Umbra mortis, de morte praesenti ac futura vita meditabantur. Ex his nonnulli in Silvis autagris, alii iuxta Ecclesias aut Monasteria ruri constituta, alii etiam mediis in urbibus extra urbes, in mundo extra mundum, mortuiante mortem, et ante sepulturam quodammodo sepulti, in tenebris, turribus, spelaeis aut conditoriis agebant, ac vulgo inclusi,

Reclusi aut Clausi. German. Clausner nuncupantur, Aubert. Mirae. in fastis Belgic. et Burgund. fol. 553. ubi principalieres recenset.

Ac facit huc, quod S. Hieronymus cum de Paulo Anachoreta agit, inter alia de Clausis scribit: Iesum testor inquit, et sanctor Angelos eius, inea eremi parte, quae iuxta Syrians Saraccenis iungitur, vidisse me Monaches, de quibus unus per triginta annos clausus, hordeaceo pans et lutulenta [orig: lutulentâ] aqua [orig: aquâ] vixit; Alter in cisterna veteri quinque caricit per singulos dies sustentabatur, etc. Ex quo liquet, iam inde a primis Ecclesiae temporibus fuisse, qui clausi vitam in tenebris, et antris traducerent.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. Lic.

41. Clausula Codicillaris: Wann diß mein Testament nit als ein rechtmässig Testament Bestand vnnd Krafft haben köndt oder wude, so willich doch daß es als ein Codicill, oder ein jede andere disposition vnd Geschäfft von Todtswegen, gehalten werden, vnnd gelten solle.

Clausula Codicillaris in Testamento plerumque sub hac forma [orig: formâ] apponisolet; eaque tunc habet locum, cum Testamentum propter sollennitatis omissae defectum, non valet, per text. et gloss. in l. Codicillos §. fin. ff. de legat. 2. Non vero procedit, cum ex defectu voluntatis Testatoris Imperfectae, Testamentum invalidatur, arg. l. eascriptura. ff de testam. l. fideicommissa. §. 1. ff. de legat. 3. Bart. in l. I. num. 7. et seqq. ff. de iure Codicillor. et est text. in l. ult. C. de Codicill. ubi ita habetur: quod si Testamentum Testator implere nequiverit, et Clausulam Codicillarem in eo apposuerit, Clausula ea in fideicommissum directam vertet hereditatem. Nam illa Testatoris imperfecta voluntas, hoc in casu intelligitur ratione defectus sollennitatis alicuius, non vero voluntatis. Decius. cons. 394. Laurent. Tennin. in tract. Clausular. claus. 22. num. 2.

Sanc Codicilli ad fidei commissa praestanda, inventi fuere, l. 1. et 2. C. de Codicill. §. fin. Inst. de Codic. in quibus hereditas directo (ut si dicat Testator in Codicillis: Titius haeres meus esto) rite dari non potest, flectitur tamen, si directe etiam detur, in fideicommissum, l. Scaevola. ad Trebellian. et cogitur hereditatem accipere institutus per interpositam personam, nempe eam, quae succedit ab intestato; ita ut legitimus haeres, retenta [orig: retentâ] quarta [orig: quartâ], cogatur restituere hereditatem fideicommissario, per d. l. Scaevola. Bart. in l. 2. §. Codillorum. ff. eod.

Testamentum si deficit propter defectum personae testantis: puta, quia testari non potuit, tunc dicta Clausula nihil operatur. Etenim qui nequit testari, neque codicillari potest. l. Divi §. Codillis ff. de iure Codicill. et L. 12. ff. de legat. 1.

Testator adiciens in Testamento Clausulam, quod illud valere velit, omni meliori modo et iure, quo possit, videtur, quod noluerit se ad Testamentum in scriptis adstringere, sed formulam et viam eligere, qua [orig: quâ] sua voluntas vires et effectum consequi possit: et habet ista Clausula, omni meliori modo et iure, tantam vim et efficaciam, ut contestatio rata habenda sit. arg. l. 3. ff. de test. milit. Romanus in l. neque professio num. 13. C. de testam. Bart. Castrens. et Iason. in l. 1. §. siquis ff. de V. Obl. Sed ad de Alex. consil. 176. vol. 5. et cons. 386. Afflict. decis. 144. Grammat. decis. 62. n. 72. Paris. consil. 19. vol. 3. et Herman. Meier. de Testam lib. 3. tit. 2. num. 18. etc.

Item si Testator Testamento inservit Claus. Si testatio haecce non potest consistere iure Testamenti, quod valere debeat vi cuiuslibet alterius voluntatis, daß es gelten vnd Krafft haben soll, als ein jeder anderer lerster will, dicendum omnino est, Testatorem non voluisse voluntatem suam ad certum genus esse adstrictam, sed valituram quocumque modi possit; et consuluit Bald. quod huiusmodi Testamentum in vim Codicillorum sustineatur, cons. 504. vol. 5. Paris cons. 25. numer. 6. vol. 3. Alex. cons. 4. vol. 7. Socin. in fallent. regul. 396. infin. vide Maier. de testam. lib. 3. tit. 2. num. 20. et seqq.

Porro, huius Clausulae maiorem auctoritatem esse, quam Clausulae Codicillaris, tradunt Dd. scil. quod ex hac saltem fideicommissaria institutio resultet: ex ill autem, non solum

fideicommissariam, sed etiam quasi directam institutionem evenire, scribit Dilect. de art. test. caut. 1. tit. 3. delib. Instit. Alex. cons. 50. in fin. vol. 7. ad. Maier. de testam. lib. 3. tit. 5. n. 34. et seqq.

Quando Clausula Codicillaris in Testamento adponitur, duae censentur esse dispositiones. Una Testamentaria, altera Codicillaris, et per consequens, deficiente dispositione Testamentaria [orig: Testamentariâ], vires retinet Codicillaris. l. ult. C. de Codicillis. l. 3. ff. de test. milit. l. generaliter. §. ex testamento, ff. de fideicom. libert. vide saepe dict. Meier. de testament. lib. 3. tit. 5. ab init. num. 1. et seqq.

Clausula Codicillaris an magis ex Notariorum consuetudine, quam ex testatoris voluntate apposita censeatur? Resp. quod non ex consuetudine Notariorum, sed ex mente testatoris adiciatur, ex quo apponi consuevit, arg. l. quod sinolit. §. qui assiduum. ff. de aedil. edict. Testamentum etenim coram testatore legitur, ideo Notarius tantum scribere intelligitur, id quod testator voluit, et quod sibi dixit, in iunctumque fuit. Corn. consil. 225. col. pen. §. nec obstat. libr. 3. Dec. consil. 422. num. 9. et consil. 450. n. 2. et seq. ut et cons. 490. nu. 10. Cagnol. in l. si liberarius num. 12. de R. Iur. Achilles Personalis, in tract. de adipisc. poss. num. 589. quem vide, n. 494. et seqq. Amat. decis. 10. adfin. Castill. controvers. lib. 4. cap. 48. in fin. et Thessaur. decis. Pedem. 141.

Et quod hurusmodi Clausula in Testamentis apposita, aliquid operari debeat, licet ex stylo Notariorum apponi consueverit. Ratio est, quia secundum Ripam in l. Centurio. num. 84. §. de vulg. cum testator publicari, et vulgari sermone exponi, et declarari dictam Clausulam audit, non potest non percipere generaliter saltem eius vim, ac potentiam. Quis enim non percipiat, cum in omnem casum providere, et videri omnino velle, id quod agit, valcre, quamvis specifice omnes causas, quibus providetur hisce Clausulis, non intelligat? Imo Dec. cons. 490. col. pen. num. 10. refert, Bartolum frequentissimis sententiis confutatum, eo, quod dicat, eiusmodi Clausulam nihil operari, quin et Notarius poterit citra falsitatis periculum institutionis titulum addere, Cravert. cons. 75. num. 4. Cum ubique gentium sis stylus, ut apponatur, facit, quod dicit Bart. in l. illa institutio. de hered. instit.

Sed de Clausula codicillari videri possunt Vital. de Camban. in tract. Clausular. f. m. 11. et seqq. Tennin. cautel. 23. Tessaur. decis. 141. Bolognet. in auth. ex tausa C. deliber. praeterit. numer. 76. et seqq. Roener. animadv. practic. p. 1. c. 23. et Turretus, qui singularem hac de Clausula conscripsit tractatum.

42. Collatur der Geistlichen Güter.

ADDITIO.

Cum collatio beneficiorum Ecclesiasticorum, ab Ordine Clericali (ex quo eorum sit, Patrimonium Ecclesiasticum dispensare, quorum est ad munia Ecclesiastica admittere) separari non possit, indubitanter sequitur, nemini alteri. Ius istud Collationis licitum esse vindicare. Unde non immerito conqueritur Chokier. in vindiciis Liberitat. Ecclesiast. p. 2. cap. 3. magnum abusum natum esse circa potestatem, quam nonnulli Reges, aliique Principes sibi assumpsere, conferendo propria [orig: propriâ] auctoritate, beneficia suarum Provinciarum sine ullo Sedis Apostolicae privilegio aut concessione; nec deesse adulatores, qui Principibus nedum praesentandi ius competere (id quod eis conceditur, ubi Ius Patronatus habere noscuntur) verum etiam neglecto electionis iure, conferendi potestatem audaci et procaci stylo habere adstruunt: Quorum argumenta tamen eleganter et solide refutat, quem vid. alleg. loc. ac duob. cap. seqq. ubi de abusibus Nonimationum, qui per nonnullos Reges ac Principes committuntur, ac de infolici exitu collationum et Nominationum, ut et eorum, qui sine Sedis Apostolicae indulto iis usi sunt, multis agit.] Ioh. Iac. apeidel. V. I. Lic.

43. Collegiat: oder Stifft-Kirch.

dem Collegio oder Canonicis zu, doch thun ihnen die Patroni Offters die approbationem, canonice factae electionis reserviren. Hocque Ius (consensum sc. praestandi post electionem perfectam) hunc habet effectum, ut electio vitietur, si Patronus habeat iustam causam dissentiendi, hicque consensus requiritur ad bene esse, et ex honestate. Canon. in c. utsicut etc. cum terra d. elect. Butr. in tr. deiure Patron. c. 25. n. 22.

Ecclesia autem Collegiata tunc esse dicitur, quando ibi est Rector ut caput, et Canonici ut membra, Vivian. in Rational. ad cap. statutum. extr. de elect. et elect. potestat. num. 6. Vel Ecclesia Collegiata definitur, in qua est Collegium, penes quod regimen et administratio Ecclesiae spectat. Est enim Collegium corpus quoddam fictum, repraesentatum per singulos in unum congregatos, vid. Erasm. a Chokier. tom. 2. tract. d Iurisdict. in exemptes part. 1. §. 2. num. 9. et 10. Ac Ecclesia Collegiata probatur per Instrumenta, maxime de antiquo vitra centum annos; ac etiam per. Instrumentorum verba enuntiativa, in quibus fit mentio de capite et membris, ut firmat multis Card. Tusch. pract. concl. lit. C. conclus. 458.

Manfesti Iuris est, quod receptio et electio Canonicorum, et Canonicatuum plena dispositio, omnino pertineat ad Ecclesiam Collegiatam, Rhenat. Choppinus de Sacra polit. lib. 1 cap. 32 inpr. Aegid. decis. 718. Feder. d. Senis. consil. 34. et cons. 61. num. 4. in fin. Tusch. d. lit. C. concl. 36. et concl. 459. ac lit. E. concl. 99.

Quod regulariter, ac de iure communi, in Ecclesia [orig: Ecclesiâ] Collegiata vel Conventuali, electio ad Ecclesiam spectet, vel Conventum, ac tum [orig: tûm] demum canonice facta vocatio indigitetur, quae taliter facta fuit, multis tradit Hostiens. in summ. lib. 1. tit. de Eclesion. per discurs. Fachin. vol. 1. consil. 55. num. 27. ubi quod electio et postulatio pertineat ad Collegium, etc.

Hinc porro utriusque Iuris Interpretes dicunt, Patronum ex Ecclesia [orig: Ecclesiâ] facienciendo Collegiatam, privari sua potestate sine culpa, non tamen sine causa. Anton. de Butrio. de Iur. Patron. cap. 25. num. ult. Henric. d. Boich. cap. 12. adfin. Caesar. Lambert. in 6. quaest. princ. art. 1. in tractatib. de eodem iure.

Quin et Collegium quoque saeculare, regulariter ipso iure, nominationem habet Collegarum in locum demortuorum sublegendorum, quod Dn. Cothman. in Consiliis Academicis docet, ut et Langlaeus lib. 7 semestr. cap. 10. f. 375.

De Collegiatae Ecclesiae Rectoris Iurisdictione, vid. R. P. Laymann. in Conculsion. Canonic. de Iurisdiction ordinar. cap. 7. Ac de Collegiatis Ecclesiis videri potest Villagut. in tract. d. bovis Ecclesiastic. passim. et supra v. Canonici.

ADDITIO.

Quaeri hic [orig: hîc] potest, an feudum concessum Ecclesiae, Monasterio vel Collegio aliquo Ecclesiastico, destructa [orig: destructâ] Ecclesia [orig: Ecclesiâ], Monasterio vel Collegio illo non exsistente, etc. ad Dominum revertatur? Ac licet pro affirmativa non desint rationes; contraria tamen opinio, quod nempe destructa [orig: destructâ] Ecclesia [orig: Ecclesiâ] vel Collegio Ecclesiastico corruente, feudum tale non ad Dominum revertatur, sed sub dispositione Summi Pontificis maneat probat Marc. Anton. in practicabil. Ecclesiastic. quaest. 42. Quo facit, quod donans Ecclesiae, etiamsi apponat modum, qui esset causae finalis Corractus, quo non servato, fieret revocatio; tamen per inobservantiam modi non revocatur donatio facta Ecclesiae, nisi in donatione exprimatur, ut possit revocari; et modus non censetur causa finalis in Ecclesia, sed impulsiva; Causa autem finalis est, ut censeatur donasse propter Deum, et pro remedio peccatorum suorum, c. verum d. condit. apposit. Deus vero vivit in aeternum, et Ecclesia dicitur manus mortua; Ita quod si donatur Castrum Ecclesiae, praesumitur modus, ut perpetuo Castrum censeatur Deo oblatum pro remissione pecccatorum et refrigerio animae. Quod non est in concessione facta Laico vel familiae, quae exstinguitur, qui potuit cogitare reversionem ob lineam finitam; et sic destructa [orig: destructâ] Ecclesia [orig: Ecclesiâ], non cessat causa finalis donationis Castri, quae fuit oblatio facta Deo in perpetuum. Remanebit igitur feudum sub dispositione Summi Pontificis, cuius proprium est commutare pias dispositiones fidelium. Clem. quia contigia d. relig. domib.

Facit etiam optime textus in c. recolentes d. stat. Monach. ubi prohibentur Cistercienses possidere Castra, villas et loca cum Iurisdictione, et ibi text. non dicit, quod Castra, quae contra regulam possidebant,

revertantur ad voncedentes, sed commutentur seu vendantur. Ubi dicit Innoc. quod si non inveniant emptorem, debeant ex eis facere eleemosinas vel abicere, etc. nec dici posse, quod si concedentes scivissent prohibitionem retinendi, non concessissent. Marc. Anton. d. qu. num. 2.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

44. Cöln.

De fundatione atque antiquitate seu celebratione Urbis Coloniae; item de Episcopis et Archiepiscopis Coloniensibus, vid. Chronicon Chronicor. Ioannis Gualterii, part. 1. fol. 1248. et multis seqq. usque ad f. 1379.

45. Cometen.

De Cometis, vid. Keppler. Roslin. Dudith. Erast. Putean. item Keckerman. Disput Physic. extraordin. fol. 335. et fol. 381. add. Tanner. de Caelis. passim, praesertim. f. 136.

46. Comaedien.

De Specta culis vitandis, vid. Marian. de Rege et Regis institut. lib. 3. cap. 16. Ac de infamia eorum, qui Comaedias agunt, tract singul. Alberic. Gentil. item Martin. centur. 5. disput. 1. thes. 9.

47. Commendiren, Commendation Schreiben, Fürschrifften.

Falso aliquem commendans, et affirmans esse idoneum, cum non esset, tenetur Creditori, Schaeffer. lib. 1. pract. qu. quaest. 46.

Nuda autem commendatio futuri debitoris, neminem obligat, l. si vero. 12. §. cum quidam. ibi: non obligabitur, quia commendandi magis hominis, quam mandandi causa scripta est, ff. mandat. l. sciendum. 19. ibi: multum interest, commendandi servi causa quid dixerit, an vero praestaturum se promiserit, quod dixit. de aedil. edict. Hinc nec literae commendatitiae obligare dicuntur. Vitalis de Camban. tract. Clausular. in Claus. enumerata verba in epistolis prolata. Iohann. Schneide Win. in princ. Inst. de mandat. nu. 5. Sed aliud est, si dolus accedit, vel persuasio falsa. l. quod si. 8. l. servus 20. ff. de dolo. Aliud igitur est nuda commen datio, sine persuasione, aliud callida et affectata persuasio, cum hortatu, quae obligat omnino. v. Consil. Argentoratens. vol. 1. cons. 3. et me in delibatis Iuris. part. 3.

Sic et Pfeil. consil. 21. tradit: admonitionem simplicem, demonstrationem, commendationem, et etiam persuasionem citra fraudem et obligandi propositum factam, consilium potius censeri, quam mandatum, nec obligare, si dolus absit. Praesertim si ea res, quae ita mandatur, ad mandatarium solum spectat. Molina de Iustit. et Iure tract. 2. disput. 549. num. 2. Sin vero inducat eo aliquem hortatu et persuasu, quod alias facturus non esset, obstringi, aut si suam propriam utilitatem respiciat mandans, Molina dict. loc. num. 1.

De literis commendatitiis, videri etiam potest Rittershus. ad l. contractus ff. d. R. I. fol. 76.

48. Commenthur.

Commendator alicuius Commendae sive Praelaturae, non est Praelatus, Dec. cons. 149. numer. 5. Christinaeus. vol. 1. decis. 59.

Fallit tamen, si sit Commenda perpetua. Corn. cons. 66. libr. 3. Molin. ad addit. Alex. cons. 96. lib. 4. et cons. 37. ubi allegat c. siplures 21. quaest. 1. Si qutem perpetua non sit, est quidem tantummodo Procurator: habet tamen legitimam administrationem, nec facit fructus suos, quia Custos est, nec in Ecclesia [orig: Ecclesiâ] Ius habet, neque etiam in fructibus, nisi ad colligendum, gubernandum, providendum sibi et mimstris, et quod superest in Ecclesiae utilitatem convertendum (commendare enim nihil aliud est, quam [orig: quâm] deponere. l. commendare. de V. S. gl. in l. nemo. in vers. commendare. de elect. in 6. ) tamen contrarium fit de facto. d. gloss. Seynd nit Commenthureyen, sondern Abbteyen, welche als Commenden administrirt werden.

Commenda est titulus, quoad administrandum tantum, non quoad Ius in Beneficio quaerendum. Commenda et sequestrum aequiparantur.

ADDITIO.

Commenda ab Origine sua tam ex etymo et propria [orig: propriâ] significatione, quam ex communi usu loquendi et utendi veteris Ecclesiae, nihil aliud erat, quam commissio vel administratio temporalis, ad nutum revocabilis, imo facto et iure revocabatur repleto beneficio: tantisper enim dum vacaret, et donec pro videretur durabat Commenda, etymologia vocabuli cum significatione vulgari penitus concurrente, l. commendare. ff. d. V. Sign Et ita loquitur ac intelligitur c. qui plures. 21. qu. 1. quod est Leonis Pont. Rom. IV. cuius tempore nondum penitus exoleverant antiqua Decreta, et disciplinae Ecclesiasticae severitas, nequis in duabus Ecclesiis conscriberetur Clericus, quod erat a consuetudine Ecclesiae prorsus alienum, c. 1. 2. et 21. qu. 1. ideo nolebat Leo, ut liceret retinere duos Episcopatus vel duas Parochias, alteram titulatam, alteram commendatam, sed ut vacantis Ecclesiae custodia vel administratio interea, dum de idoneo Praelato inquiritur, viciniori, qui melius curare posset, Praelato commendaretur, non in favorem personae Commendatarii, sed in favorem Ecclesiae vacantis et futuri Paelati. Sed posteriorib. saeculis sensim irrepente multiplicitate beneficiorum, in favorem personarum caeperunt practicari Commendae perpetuae, significatione verbi alterata, et a sua Origine ac etymo degenerante. Perpetua enim Commenda verus est titulus, et nihil aliud est, quam Collatio dispensatoria Cum enim datur ut sit perpetua, et cum plena dispositione fructuum; idem est omnino quam collatio et titulus collatorius; Et merito quando Papa dispensat cum aliquo ad plura incompatibilia, solet unum statui Collatarii congruens dare in titulum, reliqua in Commendam vid. omnino Ioan. Aloys. Ricc. collectan. decis. part. 6. cellect. 24. ubi multa de Commendis et Commendatariis notabilia congessit, ac etiam multorum auctoritarib. probat, Commendam ad vitam verum Canonicum esse titulum, Commendatariumque perpetuum super reditibus suae Commendae transigere, illosque vendere posse; imo meliorem censeri vero Abbate et Praelato.

In Commendam autem perpetuam solus Pontifex potest beneficium, et Ecclesiam in perpetuam administrationem concedere, praesertim si cum dignitate mitrae et baculi Pastoralis essent Ecclesiae, Boet. decis. 2. Puteus decis. 158. lib. 1. Faber. lib. 1. tit. 2. decis. 9. Intellige tamen, quod temporales tantum Commendas supradictis exceptis, concedat Episcopus ad sex tantum menses, Puteus decis. 206. lib. 3. Fr. Marc. decis. Delphin. 240. ] Io. Iac Speidel. V. I. L.

Hodie communiter fiunt Commendae, ut Commendator possit fructus nedum in utilitatem Ecclesiae, sed etiam in suos usus convertere.

Commendator potest locare pro pluribus annis res Ecclesiae, potest agere et conveniri; sed alienare non potest.

Commendatores S. Iacobi de Spada, vel de Alcantara et Calatrava, voto Castitatis non adstringuntur.

Commendatores S. Ioannis Hierosolymitani eisdem Legibus, et gravioribus adhuc constringuntur. Fr. Sarmen. de reddit. eoclesiast. p. 2. cap. 5. num. 18.

Commendatores pro Ecclesia [orig: Ecclesiâ] militant. Sarmientus. in tract. dereditib. Eccles. part. 4. c. 1. num. 13. Religiones militares fuerunt institutae, ut fidem Catholicam armis defenderent, viventes in castitate, quae salutem et vires auget.

De Commendatoribus, quodque ii Ecclesi asticis personis, eorum item Commendae, Ecclesiasticis bonis sint adnumerandae; et ita sub generali omnium bonorum hypothecatione non venire; etiam in locis ubi reformata religio viget, egregie tractat amicus meus Dn. Anton Bullaeus consil. 10. Ac de Commendis et Commendatariis v. Camill. Borell in sum. decis. tom. 1.

49. Commissarij, Commission. Kayserliche Commission.

De his non opus est, pluribus agi: cum plene hanc materiam evacuarit Dn. Rutger. Ruland. amicus meus, et videndus etiam est Arumae. vol. 4. decis. 17.

Commissiones, ad perpetuam rei memoriam, apud eum Iudicem peti Iuris est, ad cuius Tribunal pertinet causa Principalis. Attamen inter Personas immediate Imperio subiectas; vel si saltem is, qui reus in principali causa est futurus, imm ediate Imperio subsit: non coram Iudicibus Ordinariis Austrangarum, huiusmodi petitiones instituuntur in Camerae Tribunali. Idque ideo fieri tradit Gail, 1. obs. 93. n. 2. quia cum perieulum sit in mora [orig: morâ], solenitas, in adversario requirendo, non posset absque periculo partis observari. Sed ea ratio Dn. Philippo Tennagelio non probatur: cum saepe nullo periculo praesente, talis Commissio decernatur. Potius igitur dicendum ait, ea [orig: eâ] de causa Cameram adiri posse; quod talis Commissio, ex Imperio magis, quam Iurisdictione proficiscatur. Commissarius Caesaris an partibus Copias testium depositionis, an vero Caesari edere teneatur, vid. Argentoratens. Consil. vol. 2. cons. 40. et 91. An a Commissariis Caesareis

adpelletur ad Caesarem vel ad Cameram? v. Gail. 1. observ. 121. et me in tract. d. appellat. Ac si talis Commissarius ex plenitudine potestatis datur, nego; si vero vigore der Außträg, affirmo.

50. Compaß,

De inventione Magnetis in usu Navigationis, vid. me indiscursu de novo orbe. et Gilberti tractat. de Magnete passim. item Fuller. 4. Miscellan. cap. 19.

51. Compromiß.

De Compromissis vid. Lanfranc. de Oriano, Blanc. et Borellum, in tractat. singul.

Ex compromisso nihil infertur, nisi quatenus ipsius verba important ex necessitate, Bart. in l. Iulianus col. 4. vers. praedicta. d. condict. in dieb. argl. si ludex. qui sunt sui vel al. iur. Nec nostrum est, Compromissa vel conventiones partium extendere, Coler. consil. 1. nu 28. et seqq. Hinc in sepecie traditum est, quod arbiter tantum cognoscere possit de his, quae in Compromisso sunt expressa, non autem de aliis, l. non distinguemus. §. de officio ff. d. recept. arbitr. Corn. consil. 293. num. 5. lib. 3. Blanc. d. compromiss. qu. 6. pr. d. potest. arbitr. n. 5. Alias namque Laudum ipso iure nullum est, Roman. consil. 115. cum ibi notat. verb. validitatem. Gratian. disceptat. forens. c. 162. num. 10.

Notandum insuper, quod generale compromissum, non comprehendat futura, etiamsi fieret de omnibus litibus, Bart. in l. cum Aquiliana. in fin. ff. d. transact. Roman. consil. 115. num. 4. vers. ult. Borell. de Compromiss. §. 2. gloss. 1. num. 26. et seqq. ideo laudum latum super iis, de quibus tempore Compromissi non erat Lis, non valet, Roman. consil. 88. num. 3. et consil. 108. per tot. Adeo ut licet compromissum loquatur de omnibus Litibus pendentib. vertentib. et quae verti poterunt in futurum, quoad futura tamen non valeat, Roman. d. consil. 108. vel adiecta sit Clausula, ex quacumque causa: quia intelligitur de praesenti, Roman. d, cons. 88. In tantum, ut Laudum sit nullum, si feratur super eo, de quo lis non erat inter partes tempore compromissi, late Tusch. pract. conclus. lit. C. 447. num. 2. et seq. Ita ut non sufficiat, si arbitri dicant, posse nasci Lites in futurum, et quod pro bono Pacis, voluerint manus ponere ad discordias, Tusch. d. conclus. 519. num. 12.

Ac de natura compromissi generalis, auff all vnnd jede Strittigkeiten, vid. Hondedae. volum. 1. consult. 30. num. 60. etc.

Compromissum an admittat interventionem? Frider. Mindan. d. process. 3. cap. 8. num. 12. An et quatenus item appelletur ab Arbitro? Rutger. Ruland. ad Process. Ferrar. Montan. fol. 55. et seqq.

52. Compaßbrieff, Bittsbrieff: v. supra lit. B. v. Bitt vnnd Ersuchungsbrieff.

Literae mutui compassus, Campaß: Bitt: et quas Camera Hilffebrieff vocat, sunt, quando Iudex non habens Iurisdictionem in subditum alterius Iurisdictionis, petit a Domino subditi, ut sibi quid contra subditum vel per se, vel per ipsum Iudicem facere liceat.

Sic, licet regulariter Magistratui, extra territorium Ius dicenti, impune non pareatur; l. ut ff. de Iurisdict. l. Pupillus 239. §. territorium d. V. S. tamen obtineri potest mandatum seu decretum Iudicis, cuius potestate, quid in aliena Iuris dictione facere liceat, puta testes examinare l. 3. in fin. ff. de testib. Myns. 3. obs. 40. Ruland. p. 2. lib. 1. cap. 2. et cap. 9. in fin. num-7. insinuare citationem, perquirere fugitivos, etc. nam et hoc nomine, literas ad Magistratus dari, traditur in l. 1. §. hoc autem ff. deserv. fugit. l. 12. §. fin ff. de accus. l. 7. ff. de cust. reor. l. 1. §. 2. in fin. de requir. reis. Novell. 17. cap. 14. et Novell. 134. cap. 5. Solent enim Praesides Provinciarum, in quibus delictum admissum est, scribere ad Collegas suos, hoc est, Praesides aliarum Provinciarum, ubi sceleris auctores agere dicuntur, et desiderare, ut cum prosecutoribus ad se remittantur. l. solent. 7. ff. de custod. et exhib. reor. Fornerius rer. quottidian. lib. 5. cap. 12.

53. Compulsoriales.

De processu Compulsoriali seu Compulsorialium Literarum: ad quae concedantur, et quae requirantur? vid. Baptistam Costam de remediis sabsidiariis remed. 18.

Literae autem Compulsoriales consi derantur in duplici statu, prout quaedam sunt speciales, et remissoriae ad iurium productionem faciendam, ut ad validitatem Instrumentorum confirmandam; Aliae vero sunt generales, de quibus loquitur Rot. Roman. decis. 129. et 647. in noviss. lib. 3. et usque adeo operantur, ut possint decerni etiam litependente, absque attentatorum vitio: quia talis actus est iustus et extraiudicalis, non tendens in praeiudicium Litis, sed potius ad coadiuvandam veritatem, Lancellot. d. attentat. p. 2. cap. 4. lim. 10. et c. 20. lim. 14. nisi Iudex esset inhibitus. lancellot. d. loc.

Quin amplius Iudex Compulsorialis ad faciendum exhiberi iura facientia ad causam, potest etiam examinare testes, postquam habet Iurisdictionem super principali, Castrens. cons. 282. fol. 1. Costa d. loc. num. ult.

54. Concilia.

De Conciliis, eorum appellationibus et auctoritate, vid. Card. Baron. Epitom. annalium ad A. Chr. 347. num. 3. Bover. in demonstrat. 4. Symboli. Bartholom. Carranz. epitom. Concil. Alzedo d. dignitat. Episcopal. fol. 172. et seqq. Libr. 7. Decreral. lib. 3. tit. 7. Cornel. Rinthelin. in Iurista Romano Catholic. cap. 27. et seqq. Stephan. Instit. Iur. Canonic. fol. 289. et seqq.

55. Confiscation.

Vid Peregrin. d. iuribus fisci. Stamm. de servitut. personal. 1. tit. 2. Consil. Argentoratens. tom. 1. qu. 1. ubi, Ob die Confiscation auch einem Pfandrsheren gebühre? item an extra territorium vires suas contendat, vol. 2. cons. 81. vid. etiam me in Consil. passim.

De processu in Crimine laesae Maiestatis et bonorum confiscatione observando, quae itidem bona in eam veniant vel non, sequens tractat Responsum, quod paucos ante annos a me Nobili cuidam datum, et nunc illud in gratiam Lectoris adponere visum fuit.

DEmnach ich Vnderschribener ersucht worden, vber die mir zugeschickte facti speciem, vnd angehängte vnderschidliche Fragen, mein einfältig Bedencken zueröffnen: als hab Ich den Sachen, nach Mögligkeit, so vil in kurtzer Zeit, vnd wegen jrer grossen importanz geschehen können, nachgesunnen, auch erstlichen dises erimmern wollen, daß weil Vert Martin von R. deß criminis Maiestatis in primo gradu, perduellionis nempe, et proditionissive conspirationis contra summam, et Caesaream Maiestatem beschuldigr werden will, auch in dergleichen Sachen nicht allweg ex Regulis Iuris, sondern offtmahls secundum Status rationem, procedirt, zumal jenige, so atrocissimi criminis rei vel saltem suspecti sunt, gleich also mit eusserstes verhaßt, zumal ihr Thun vnd Lassen vnangenemb gemachr, wie nit wentger selbige, die sich ihrer zu gutem vnderfangen, da sie nichtbey der höchsten Maiestätt, welche sich beletzt vermaint, anderwerts in sondern Gnaden seyndt, wenig gehör haben, oder was fruchtbarliches außrichten können.

Nec enim impertinenter crimen Maiestatis Tacitus vinculum et necessitatem silendi vocat: cum eiusmodi criminis prosecutiones eo fine suscipiantur, ut nemo contra summum Principem ne loqui, imo ne hiscere quidem, multo minus de facto aliquid attentare ausit. Ideo in exemplum et ad terrorem aliorum, etiam suspecti solum vix se excusare possunt; quo intuitu idem Tacitus iudicium Maiestatis omnium accusationum complementum, et Curtius desperationem salutis vocat.

Adeoque exosi sunt eiusmodi criminis rei, ut etiam propinquorum suspiria adnotentur, et in crimen quandoque

rapiantur, neque semper licet in reatu constituto charitates suas, ut Ammianus loquitur, invocare;

Et pertinet huc versiculus ille antiquus,
Crimen laesae Maiestatis quotquot tangit, subruit.

Daß derohalb gesagter Herr Martin von R. sein Sach gantz absonderlich außführen, vnd selbige in dem geringsten nit mit senigen Forderungen, welche sein Herr R. Kinder, Herr Bruder vnd andere Verwandten, bey dessen Gütern zuhaben vermainen, in dem geringsten nicht vermischt werden solle, damit nicht eines das ander steck, hindere, oder hässig mache.

Belangendt dann offrbemeltes Heren Martin von R. Persohn vnnd Sach selbsten, stell ich auß allem zweifel, daß zum fall jhre Kays. Mayest. oder dero Hochlöbl. Reichs Hoffrath hierumb aller gehorsamist, vnnd mit gebührender Demuth ersucht, daß selbige ihne Herren von R. zu nothwendiger defension vnnd ordenlichen Proceß, sovil in dergleichen Sachen herkommen willsärig gelangen lassen werden.

Warzu dann vornemmer Catholischer Potentaten vnnd Fürsten, oder auch Evangelischer, bey Ihrer Kays. Mayest. wolgewolter Ständt, eyfferige vnd wolgedeüliche intercessiones, etc. ein merckliche befürderung schaffen möchte. Es wäre dann villeichten etwas in der Haydelbergischen Cantzley beraits gefunden, darauß man die notorietatem facti permanentis in continenti beybringen köndt. Auff welchen fall kein bessers mittel ich befinde, dann den statum deprecationis ingenue vor die Hand zunem, men, vnnd nicht vil colores oder Farben zu bestreichung dessen, so stätig herauß scheint, zugebrauchen. Inmassen dann dises Mittels, andere, so gegen Ihrer Mayest. gleichmässig oder mehrers delinquirt, dann ihme Here R. imputirt wird, mit glücklichem succes sich bedienet.

Es wird auch vnzweyffenlich Herr R. die con cepta der Schreiben, so an d. Camerarium abgangen, oder was sonsten diß Orths zu Haydelberg gefunden, noch bey Hand haben, vnnd dardurch selbst oder durch anderer vnpassionirtes gurachten zuerkündigen wissen, ob vnnd wie fere solche correspondenz vnd Schreiben vbel außgeditten, auch ob sie ex toto vel ex tanto (habito praesertim respectu praesentis Imperii status) excusirt oder entschuldiger werden mögen. Welches meines ringsügigem erachtens, in allweg vorhergehn, vnd ein Fundament selbtger deliberation seyn wirdt, welcher gestalt Herr Martin R. sein anbringen bey Kays. May. formiren soll.

Dann wann man den Proceß vil disputieren, editionem vnd beweisung der Klag spatium et facultatem se defendendi begehren, vnnd wegen deß vbereylens sich vil beschwären sollt, hingegen aber in der Hauprsachen sich nit allerdings entschuldigen möchte, wurde besorglich auß vbel ärger gemacht, vnd zumal Ihr Mayest. vnnd dero Reichs Hoffräth exacerbirt, auch zu mehrerer Vngnad oder Strenge bewegt werden.

Sonsten ist einmahl richtig, daß auch in crimine Maiestatis, ein ordenlicher Proceß gehalten werden muß.

Quamvis enim inibi remota sit necessitas dandi sive offerendi libellum, observandi dies feriatos ob hominum necessitatem introductos, cognoscendi pro Tribunali, vel sententiandi ac litis contestandae: non tamen censetur remota necessitas iustitiam, aut veritatem non laedendi, aut de causa plene cognoscendi. Gigas in tractt. de crim. laes. Mai. tit. qualiter in crim. laes. Maiest. proced. qu. 2. n. fin. fol. 149.

Et omnia quae Iuris naturalis et a Iure Gentium naturali ratione introducta, servanda sunt, dato quod summariter in hoc crimine procedatur, Bart. in extravag. ad reprimend. in verb. et vigore. Tantumque omitti possunt ea, quae Iuris Civilis exsistunt, Decian. in praxin. crim. lib. 7. cap. 42. n. 9.

Et porro etiam citatio requiritur in crimine laesae Maiestatis, per text in d. extravag. ad reprimendum. ibi: per nuntium vel literas, Gigas d. cap. qu. 6. per tot. ubi inter alia scribit: defectus Iudicii procedens ex citatione omissa, sive nullitas processus numquam sanatur, quando citatio omissa, velnon legitime facta fuit. Ideo Curia Romana, cum petitur sanatio nullitatum factarum in processu causae, omnes alias nullitates sanat, praeterquam provenientes ex defectu citationis, Iurisdictionis vel mandati Procuratorii. Decian. d. cap. 42. ubi num. 6. tradit, talem citationem requiri etiam, licet per viam Inquisitionis procedatur, quemadmodum quoque Gigas. d qu. 8. num. 4. dicit, quod eadem sollennitas requiratur in inquisitione, quae in accusatione: quantum ad hoc, quod in inquisitione inseratur locus et tempus eodem modo, quo in accusatione cum non conveniat in tanto crimine vagari. ut et Peregrinus. d. iurefisci lib. 4. tit. 5. num. 10. scribit, quod ad sententiam confiscationis perveniri non possit, nisi parte citata [orig: citatâ], alias processus et sententia, nullius esset valoris: cum defensio sit Iuris naturalis, quae tolli non aveat. Etidem lib. 5. tit. 1. num. 172. scribit, necessariam esse citationem ad rei defensam, nec procedi posse ad sententiam confiscatoriam bonorum absque citatione, et ita communiter concludi attestatur.

Et porro processus publicari debet reo accusato, inquisito vel denuntiato de tali crimine: ad hoc, ut suas possit facere defensiones. Pro qua conclusione militant, quae scribit Praeposit. in c. nominationis. §. sententia vers. publitatio autem. ubi dicit, quod publicatio processus fiat, ne ius partis laedatur, 2 qu. 6. facit et text. iuncta gloss. in cap. fin. de haeretic. in 6. ubi habetur, quod in crimine haeresis, testes publicentur. Ad idem est text. in c. quontam frequenter, in §. sunt et alii. ex ut lit. non contest. ubi exprese e dicitur, quod in cusa inquisi tionis testes publicari debeant. Gigas d. cap. qu. 19. num. 3. Conscntit Decian. d. tract. cap. 42. num. 11. ubi tradit, in hoc crimine publicari processus et dicta testium, et exemplum etiam parti debere dari, ut se tueri valeat: cum alias esset denegare defensionem, quod foret contra Ius naturale. Ad dens, quorundam locorum contrarium modum procedendi nimium certe rigorosum esse.

Probationes pariter et praesumptiones in hoc crimine, cum sit gravissimum, et ideo severiorib. poenis puniatur, vehementiores esse debent, c. literas. ubi gloss. d. praesumpt. ubi quoque Doctor: et praesertim Panormitan. in vers. nota quod suspicio. quanto enim crimen est gravius, ibi probationes tanto vehementiores esse debent, et probatur in l. famosi ff. ad L. Iul. Maiest. et Gig. sub tit. quomodo et ver quos probetur, qu. 29. Decian. d. lib. 7. cap. 45. a pr.

Et licet saepe soleat allegari illud, quod propter enormitatem criminis licitum sit a regulis Iuris recedere, Innocent. Bald. et alii allegati per Hippol. d. Marsil. in pr. crim. §. diligenter. num. 159. Tamen hoc verum est in puniendo delicto, Reo scil. vel confesso vel convicto, non autem in procedendo, et antequam certo constat, an accusatus vel inquisitus delictum, quantumvis grave et enorme, commiserit nec ne. Ita dictum illud declarat Hippol. d. l. n. 175. dicens, hanc novam suam declarationem esse, ex qua magnum honorem in Civitate Mediolanensi consecutus sit. Ideoque eam diligenter notandam.

Ac referre lubet hic illud, quod Arnold. Ferron. ad consuet. Burdegal. de Iodoco Lovaringio, magni nominis apud Gallos Ic. dicit, ridere eum solitum Iureconsultos nostros et Pontificios Scriptores, qui in gravissimis Iudiciis Maiestatis divinae et humanae ex leviorib. indiciis et argumentis, atque his etiam tantum, aut ad quaestionem aut ad damnationem veniri posse tradant. Imo eum ita existimasse, quo gravius esset crimen, eo firmiora et graviora etiam indicia et argumenta procedere debere, priusquam vel in levissimam suspicionem eius criminis perpetrati perveniamus.

Nec sufficit, factum probare, sed et dolum intervenisse necesse est, ac ubicumque non intervenit dolus, semper

excusabitur Maiestatis reus, l. 1. ff. ad L. Iul Maiestat. ibi: si quis dolo malo. et in extrovag. ad reprimendam, ibi hostili animo. Decian. tract. crim. d. lib. 7. cap. 48. num. 14.

Et ideo quaelibet causa etiam colorata, modo verosimilis, excusabit a dolo, et per consequens a poenis ordinariis huius criminis, ut respondet Decius. cons. 605. num. 6. Ac excusatur quis, si probaret, se de licentia Principis vel Vicarii Principis aut Ducis transivisse ad hostes, Dec. cons 604. n. 3. et seqq.

Et ita etiam consequenter, si cum hostib. Principis consensu quis Consiliariorum corrrespondentiam innocuam habet.

Sicque Carolus Ruinus col. 5. consil. 2. num. 4. et 5. notanter tradit, quod quis crimen rebellionis et laesae Maistatis non incurrat, nisi quando dolo malo contra prosperitatem et securitatem Principis, et ut illum offen dat, quid intendit, et aliquid attentat: quia in maleficiis voluntas inspicitur, et non exitus, l. 7. ad L. Cornel. d. sicar. et ibi dicit Bart. ad propositum in fin. dum concludit, hoc esse verum, quando illud quod faciebat, ad hoc delictum, de quo agitur, principaliter non interdebat, per l. qui iniuriae, in pr. et l. verum. d. furt. ubi hoc optime probatur. Consentit Cephalus consil. 75. n. 7. ubi, quod carenti dolo, crimen Maiestatis numquam sit adscribendum, quodque nec culpa quidem lata in proposito sufficiat, ac ibidem num. 14. et 23. docet, quod voluntatis defectus dolum excuset.

Sic etiam malus animus cum sit facti non praesumitur, sed probandus est, l. bonaefidei vers. in contrarium. d. acquir. rer. domin. socin. in l 1. in pr. n. 28. d. acquir. poss.

Nec obstat regula. l 1. C. ad L. Cornel d. sicar. et l. si non convitii c. d. iniur. quia illa praesumptio procedere posset, quando alia praesumptio vel coniectura non esset ad favorem inquisiti.

Quodque sola culpa non faciat aliquem reum criminis Maiestatis, tradit Foller. in pract. crim. rubr. item qui commisit crimen laesae Maiestat. num. 64. Marsil. fingul. 287. Plotus in l. si quando §. 2. n. 25. C. unds vi. ubi plures citat.

Hocque in delicto, ad imponendam poenam directam, non sufficere praesumptam probationem, tradit itidem Bursatus. consil. 152. num. 22. et dolum ab eo, qui illum allegat, probari debere, notat Marsil. d. singul. 287.

Ac ubi concurrunt duae praesumptiones, una delicti inclusiva, altera vero exclusiva, semper exclusiva praeponderare debet, Bald. in l. pretio 4. col. 1. vers. quid si impubes C. d. impub. Brun. consil. 27. n. 8. et magis in spec. Thom. Grammat. consil. 31. n. 12. et vol. 10. n. 31. Ruin. consil. 1. n. 2. et 3. lib. 5.

Et tandem licet lex pro delicto ferat sententiam condemnatoriam ipso iure et ipso facto, de tota vel quota bonorum, vel de poena [orig: poenâ] pecuniaria, adeo ut non sit necessaria sententia hominis condemnatoria; attamen requiritur sententia declaratoria facti, per quam declaretur crimen illud fuisse commissum, nec ante bona per Fiscum apprehendi possunt, text. in c. cum secundum. d. haeretic. in 6. lat. Gabriel. lib. 7. tit. d. malefic. conclus. 11. ubi docet, quod in crimine rebellionis seu laesae Maiestatis sententia requiratur, saltem declaratoria. Cardinal. cons. 128. Alex. in l. si quis maior. C. de transact. ubi inquit, omnia Iura mundi poenam aliquam ipso iure imponentia debere intelligi, secuta [orig: secutâ] sententia [orig: sententiâ] super facto. Quod etiam consulendo tradiderunt Curt. Iun. consil. 149. n. 2. Socin. lun. cons. 69. n. 28. vol. 1. et cons. 68. n. 59. vol. 3. Dec. cons. 327. Rim. Sen. consil. 258. n. 9. Berous consil. 61. col. 3. vol. 1. ubi inquit, quod ante declaratoriam poena effectum non habeat. Et idem in crimine haeresis tradit Bursat. consil. 43. n. 1. vol. 1. Ideo tertius ante declaratoriam latam non poterit excipere de iure fisci, Covarruv. d. sponsalib. p. 2. c. 6. §. 8. sub n. 22. Et declaratoriam sententiam semper necessariam esse, Mynsing. obs. 43. c. 2. et obs. 77. cent. 6. multis exemplis ostendit, quoties ipso iure irrogatur poena, uti etiam innuit Anton. Faber. in Cod. quem allegat Paul. Christinae. decis. Belgic. vol. 4. decis. 196. n. 26.

Illa vero declaratoria non requiritur ad effectum poenae committendae, et Dominii rerum infiscum transferendi,

sed tamen super facto, et ad avocationem possessionis bonorum: nam facta [orig: factâ] declaratione criminis commissi, tunc retro declaratur reum ex delicto incurrisse in poenas, a legeipso iure indictas, ideoque illius bona capi poterunt, Abb. in cap. pervenit. ex d. censib. Bero. cons. 136. n. 95. welches alles doch nur in dem fall statt, wann die Sach noch etwas zweyfeligs, vnd dem vermnetetent Reo allerhand defensiones gebüren köndten. Fals aber die Sach der gestalt bewandt, daß das delictum pro notorio gehalten werden kan, als dann hat insonderheit statt, quod Gudelinus in Commenitar. d. iure. noviss. lib. 5. cap. 16. vers. non solum. tradit, posse nempe in Crimine Maiestatis procedi, utilli, qui in Iudicio praeest, videbitur expedire. Si enim quis in notoria sit rebellione vel hostilitate, tum citra sententiam etiam delcaratoriam, occupari posse bona, tradit Grammat. decis. 105. num. 15. et 57. de proditore manifesto agens. Et Gail. lib. 2. obs. 51. et de pace publ. lib. 2. cap.l 3. Nam rebellem notorium potest Princeps absque citatione condemnare, et eius bona confiscare, et invadere, ac alteri tradere, sicuti de eo plenissime scripsit Marsil. in repetit. l. de unoquoque col. 2. ff. d. re iudic. et Peregrin. in tract.d. iurefisci. tit. d. Crtm, que mort. non exstingui. n. 11. et in tit. habentes iura fisc. n. 57.

Wann nun Herr Martin R. wie ich verhoff, vnd ihme gern günnen wil, derogleicheit defensiones haden thut, vermitelst, welcher man bey Kay. May. sich gat außwürcken vnd entschnldigen möcht, als jhm ledig nichte bewißtist, so speciem proditionis, conspirtionis, alteriusve delicti, welches einem Kayserlichen Rath vnverantwortlich, inn vnpartheyischen Augenhaben möcht, wäre auffslochem fall, auch obverstandener massen, vermittelst einer hochansehenlich en intercession, nächst hindergesetzte Iura vnd anders, doch mit grosser besch aidenheit anzuztehen, vnd ein ordenlicher Proceß, so bey Ihr Kays. Mayest. Reichshoff Rath anzustellen, allerdemütrigist zubegeren, vnnd hierauff durch tangenliche Mitels Personen zu Wien, vmb ein ehist vnd gedenliche Antwort zu sollicitiren, weil auch ihre Frgl. von V. vmb die jetzt vbelgedittene Correspondentzen wissensch afft gehabt haben soll, möchte selbige ebenmässighierunder ersucht, vnd bey den Sächen das best zuthun vnderthänig gebetten werden.

Was dann fürs ander, Herrn Martin R. Kinder betrifft, wäre meines einfältigen bedunckens, das beste, daß nitihr Herr Vatter, sonder vil mehr dero Verwandten tam paternae quam maternae Lineae, oder aber die Obrigkeit, sosie vel originis vel domicilii ratione haben, fich jhrer annemmen, auch ihr Vnschuldt eventualiter fnd andere habende Iuria, da gleich ihr Herr Vatter wider alles verhoffeit, vmb etwas delinquirt, außführen thäten, warzu dann wolgedewliche Interc essiones, vonn Catholischen wolangesehenen Potentaten vnnd Ständen hochdienlich seyn möchten, vnnd wil mtch beduncken, es möchten dise Kinder vnzweiffenlich (1.) die Mütterliche Güeter, wie nitweniger (2.) fideicommissa avita auch (3.) villeicht die legitimam bonorum paternorum, quae Pater ante commissum Crimen habuit, davon bringen.

Dann obwol sonsten in criminelaesae Maiestatis primi gradus zugletch die Kinder mitgestrafft, auch ihres Vermögens verlustigt werden, quisquis. §. fily. C. ad L. Iul. Maiestat. omnium tamen iudicio durissimum est, utfilii rebellium innocentes puniantur: id enim rationi Civili et naturali contrarium esse, nemo non videt, inprimis, autem sanctio illa d. l. quisquis locum non habet in filiab: quia masculinum in odiosis odio irrationabili, non comprehendit feminium, Peregrin. d. iure fiscilib. 3. tit. 9. num. 8. ubi eam communem ac veriorem sententiam dicit, et num. 9. ad dit, scriptores communiter admittere, confiscatis bonis paternis pro Crimine laesae Maiestatis ac etiam in terminis d. l. quisquis. filias esse dotandas de bonis paternis: quia alia est ratio filiarum feminarum a filiis masculis, et sic exemplo docuisse Ferdinandum Regem Neapolitanum, qui eiecto principe Rossani ob defectionem et

Et etiam lex illa quisquis, respectu quo qne filiorum, uti odiosa et irrationabilis, per generalem totius Italiae consuetudinem abrogata est, teste Angelo in. L. fallaciter C. d. abolition. Socin. cons. 275. col. 2. Rol. cons.74. n. 20. vol. 3. Clar. lib. 5. sent. sub tit. laesae Maiest. Crim.

Et etiam in Gallia hae poenae quo ad filios non servantur, ut et in Belgio, quantum testatur Christinae. decis. Belgic. vol. 4. decis. 196. n. 19. ubi ait servatur illis legitima in bonis patris, vel illis ipsis praestantur alimenta, succeduntq; aliis consanguineis et extraneis, nec efficiuntur infames morib. nostris, ac Charond. lib. 2. resp. 14. refert non nulla arresta parisi is lata huic conformia, Binsfeld. in Comment. in tit. d. iniur. et damn. dat. cap. 8. conclus. 10. vers. secunda difficultas. ubi asserit, imperatoris rationem non valere.

So gibt auch die alttägliche Erfahrung zuerkennen, daß die Röm. Kay. Mayest. dero kundrbaren Rebellen Kinder nicht strafft, noch ihnen, was denen aigenthumblich gebührt, einziehet, daß aber vnder solcher Confiscation die bona materna nit begriffen, ist ohn allen zweiffel, ut traditur ind l. quisquis. §. uxores. Uxores non perdere dotes ipsorum, sed eas recuperare. Et sciendum est, id procedere et de iure obtinere, etiamsi uxor sequatur maritum rebellem, Bass. in pract. Crim. lit. d. crim. laes. Maiest. et in tr. d. publ. bon. n. 73. et seq. Ideoque ex confiscatione bonorum mariti, deducitur dos, et omne aes alienum, teste Anton. Fabro in suo Cod. ad tit. L. Iul. Maiest. defin. 3.

Et publi catis bonis Mariti, uxorem praededucere adversus Fiscum dotes suas, et donata propter nuptias, prout deduceret adversus heredes mariti, probat text. in l. simarito. in pr. ff. solut. matrim. Socin. sen. cons. 121. Socin. Iun. cons. 55. vol. 2. Negusant. d. pignor. 1. membr. 5. partis n. 35. Roland. in dote et donatis propter nuptias, tr. d. lucro dotis quaest. 59.

Adeo ut etiam dos confessata, quae potest deduci adversus heredes et Creditores mariti ob lapsum fatalium possit etiam deduci adversus siscum, Bart. in l. si quis posthac. C. d. bon. proscript. Affli ctdecis. 402. Rol. cons. 20. n. 16. et cons. 74. n. 10. vol. 4. ubi alios adducit.

Ac si mulier non est in culpa [orig: culpâ], statim viro bannito illas petere poterit. Exilium enim paupertatem inducit. gloss. not. in auch. de exhtb. et in hom. reis. inpr. Rom. cons. 287. Quinimo etiam bonis mariti banniti non publicatis, uxor dotem suam repetere poterit. Et si bona mariti a fisco essent occupata, mulier dotem suam a fisco repetere poterit, ut in l. 1. et ibi not. C. de repud. ita dixit Bapt. d. S. Blasio in tr. d. privil. dot. Cent. 2. vers. Centesimo trigesimo. n. 46. Campeg. d. dote in 3. part. 1. 23. inctp. simaritus sit bannitus.

Welche Iura die Kinder als der Mutter recht vnd eintzige Erben anjetzo zu gleich für sich anzuziehen haben.

So ist fürs ander auch richtig, dz die fidei comissa familiae den Kindern oder andern, auff welche sie von anfang, et diu ante commissum delictum gewidmet, non obstante confiscatione, ac delicto etiam atrocissimo possessoris, verbleiben müssen, welche beschaffenheit es auch mit dem Guet H. so dem eltisten Sohn ab avo materno praelegirt, haben thut. Eo quod iura liberorum. quae non sunt communia, ad extraneos, publicatis bonis non transcunt infiscum: quia personalia ipsorum liberorum sunt, Alciat. cons. 67. lib. 6. ubi adducit scripta Pauli d. Castro in l. 1. C. d. bon. quae liber. et inde decidit, conditiones adiectas per patrem ad onus filii in legitima non a filio repulsas, Confiscatis filii bonis, perfiseum reici non posse; quia Ius illud sit personale filiorum. Idem explicite voluit Boss. in tit. d. publicat. bon. num. 37. ubi infert, ius revocandi abstentionem ab hereditate paterna, non transire in fiscum, quia est Ius speciale filiorum, non transmissibile ad heredes extraneos, veluti tradiderunt Iason. et Alex. in l. qui se patris. C. unde libri. Alciat: alleg. cons. num. 85.

Et porro resper testatorem expresse prohibita alienari favore familiae ut in familia permaneat, non transitin fiscum, sed publicatis bonis delinquentis, poterit per illos de familia statim vendicari. si cuti si eius facta fuisset alienatio extra

familiam, per contractum, qut per ultimam voluntatem, l. Imperater. ubi Bart. not. ff. d. fideicomiss. libert. Ruin. consil. 129. vol. 2. et cons. 23 in 5. vol. Dec. consil. 442. numer. 28. et 32 Grat. resp. 23. col. ult. vol. 2. Berov. qu. 41. Rol. consil. 98. vol. 2. et consil. 1. numer. 44. vol. 3. Natta. cons. 528. num. 19.

Quod maxime procedit, ubi adest purum et simplex fideicommissum in cusu mortis, et insuper addita invenitur prohibitio de non alienando extra familiam. Quam opinionem receptissimam per totum orbem, et ab ea [orig: eâ] reced endum non esse contra fiscum, tradit Peregrinus. d. iure fisci lib. 5. cap. 1. numer. 98. vers. quam tamen conclusionem.

Aitque vim huius communis sententiae in eo consistere, utnec etiam durante vita [orig: vitâ] naturali ipsius delinuentis, bona quoad fructuum commoditatem confiscari possint, sed statim secuta publicatione, illis de familia sint relaxanda. Quia quoties quis prohibetur rem alienare favore tertii, is delictum committendo, illam in fiscum asienare non possit ibique contrariis responder.

Facit, quod fiscus sit loco extranei heredis. l. 2. C. ad L. Iul d. vi. l. 1. C. de bon. libertor. l. cerum 9. ff. ad L. Iul. Maiest. nec ideo ad fiscum transeunt ea, quae iure singulari ad rei Maiestatis heredes, vel alium spectant, l. 4. ff. de iure Patron. Talia autem esse fideicommissa Familiae extra dubium positum videtur.

Quodque talia fideicommissa statim ad heredes in eo vocatos perineant, patescititi dem exeo, quia crimen maiestatis committens, simul amittit omnia, quae sunt Iuris Civilisus, l. amissione § qui deficiunt ff. d. capit. minut. Et hinc statim perdit administrationem suorum bonorum, etiam ante quam accusetur. Gotofred. in l. eorum patrimonia. num. 7. d. Iurefisci. C. lib. re. l. quisquis. §. emancipatioves. ibi: quo primum memorati de ineunda factione ac societate cogitarunt. C. ad L. Iul. Maiest.

Et facit, quod mors Civilis pro naturali habeatur, cum utrobique eadem ratio militare comperitur, post Afflict. Foller. et alios Mastrill. decis. 283. num. 61. et seqq.

Et ita si gravatus onere fidericommissi, Monasteium fratrum Minorum ingrediatur, qui nihil proprii in communi aut particulari habere possunt, statim post factam professionem ipsius Monachi, morte naturali non exspectata [orig: exspectatâ], fideicommissum venit restituendum, et hanc opinionem in iudicando et consulendo sequendam fore, cum videatur veritati valde consona, et non solum sir magis communis antiquorum, sed et recentiorum, multis tradit Ioseph. de Rusticis, in repetit. ad L. cum [orig: cûm] avus d. condit. et demonstrat. et novissime Ioann. Mylius, in addit. ad Aug. Bere. qu. 41. Eamque conclusionem post Bald. et Castrens. late itidem defendit Ias. cons. 135. num. 5. lib. 1.

Sic et publicatis bonis Marti, coque foriudicato seu bannito, quamvis matrimonium, exinde non solvatur; nihilominus tamen quoad effectum recuperandi dotem et dotarium, aliaque Iura Dotalia, Maritus pro vere mortuo habetur, eaque recuperat, aut respective lucratur uxor; Quod item infortiori casu confiscatis bonis Mariti divitis, uxor indotata et inops, statim capiat quartam, non obstante confiscatione, etiam in crimine laesae Maiestatisus, post multos alios satis evincit Mastrill. d. decis. 283. per discurs. ne scil. ex delicto Mariti uxoris conditio in eiusdem bonis deterior fiat.

Et quamvis delinquens in re alicui restitutioni subiecta, usumfructum quidam habeat, tamen ille non formalisus, sed cum Dominio est coniunctus, l. ex diverso. §. 1. ff. de rei vindicat. Peregrinusus. d. iure fisci. tit. d. publicat. bonir. lib. 5. numer. 99.

Quare cum hoc Dominium ipse per. dat, nec id in fisco pedem figere potest. Harum enim rerum Dominium statim a morte possessoris eveniente, ad agnatos devolvitur, quia scil. ad fiscum penetrare nequit, Ergo nec ususfructus, ut qui ab ipso Dominio separatus non fuit, fisco minime cedit, sed is Dominium statim consequitur, si cut recte Peregrinus. tit. d. publicat. bonorum n. 102. post ibidem allegatos advertit. Sane in fideicommissis utile Dominium penes delinquentem consistens, in suspenso esse non potest, nec ususfructus ab eo separari. Ex quo sequitur, non tantum fideicommissa ob delictum in fiscum deferri posse, sed etiam quod ob delictum fideicommissarii utile Dominium statim devolvatur ad heredes substitutos.

Ac quod purum et simplex fidei commissum, ubi bona prohibita sunt alienari, non veniat in confiscationem bonorum, neque etiam durante vita [orig: vitâ] eius, qui prohibitus est alienare, tenet itidem Bart. in l. Imperator. n. 3. ff. d fideicom. libertat. quem sequuntur Dd. communiter, ut dicit Socin. Iun. consil. 77. num. 15. lib. 2. Rub. consil. 98. n. 1. et cons. 154. n. 2 facitque. l. ex facto. §. siquis rogatus. ff. ad S. C. Trebel. et ibi Angel. in not. ubi si gravatus sine filiis decesserit, condemnetur in metallum, statim est locus fidei commisso, non aliter exspectata [orig: exspectatâ] morte naturali, et idem in quovis condemnato, tradit Iul. Clarus. in §. testamentum. qu. 21. inpr.

Et porro secuta [orig: secutâ] condemnatione capitali (etiam non mortis) heredis gravati, dicitur purificatum fidei commissum, l. paulo Calimacho. §. Pomponius ff. d. legat. 3. facit l. res uxoris. C. d. donat. inter vir. et uxor. Socin. in l. Gallus §. et quid si tantum in 2. not. ff. liber. et posthum. Et substitutus eo in casu statim admittitur, Alex. consil. 23. vol. 1. num. 15. Boer. detis. 278. v. 2. Bursat. consil. 48. n. 27. lib. 1.

Quodque fideicommissum ex delicto publicatis bonis, gradu proximis statim deferatur, etiam quoad utile Dominium, probat. l. iure libertorum. 4. ff. de iure libert. cum similibus.

Porro quod legitima haut veniat in confiscationem, magis communem esse, testantur Peregrinus d. iure fiscilib. 5. tit. 1. n. 34. §. contrariam opinionem. Farinac. de delict. et poen. lib. 1. tit. 3. qu. 24. n. 34. Clar. in §. fin. qu. 78. n. 26. et aequiorem ac favorabiliorem esse, asserit idem Farinac. d. l. n. 34. et Peregr. d. n. vers. unde in portione. ubi simul addit, secundum eam sancte et laudabiliter decisum esse Venetiis in excelso et Religionsissimo Decemvirum [orig: Decemvirûm] consilio.

Et facit pro hac sententia, quod legitima liberorum Iure Naturae deberi dicatur in l. cum ratio. inpr. ff. d. bon. damnat. l. rescripti in fin. unde liberi, Atque hocipsum, et aliquot alias rationes pro eius sententiae confirmatione adducit etiam Roland. â Vall. consil. 97. num. 10. et seqq. lib. 2. Sixtin. de regalib. lib. 2. cap. 12. num. 20. et seqq. duob. et latius hac de re egi ego. in part. 3. censil. 95. num. 132. et seqq.

Vnd obwol de rigore Iuris civilis solches in crimine Maiestatis nit statt finden möche, angesehen die Söhn auch daselbst gestrofft werden, vnd in Armut leben müssen, weil sedoch solche schärpffe de consuetudine remitirt, derowegen wirdt in crimine Maiestatis, sowol ale in anden confiscationibus die legitima den liberis salva verbleiden.

Vetreffende letstlich Herin R. Hersen Bruder, vnnd andere Ver, Verwandte, so iure fideicommissi vel alio nomine erwas bey ihme zusuchen, werden selbige auch absönderlich shr Notthurffe fürzubringen, zumahl sich ad deductionem causae vnnd probationem Ihrer intention zuzulassen, bey der Kayserl. Mayest. oder dero Reiche Hoffrath allergehorsamiste nachmahl zubegehren wissen, warzu ihrer Obern odert anderer Ständen interposition unnd Fürbitt vermutlich in vil werg befürderlich seyn kan,

Weil auch dise Sach nicht von ringer importanz, als wär nicht vnrathsamb, wann ein tangenlich subiectum, expresse vnnd zu dem end nach Wien verschafft wurde, so diser R. Agnaten vnd Verwandten habendr Ius, mie dienlichen demonstrationibus bey den Veren Referenten vnnd andern nothwendigen Orthen anbringen thäte, welcher zumal der Kinder causam agiren, auch sub manu vnd vnvermerckt, was deß Herrn Principalß halber zuhoffen, zuthun, oder zulassen, explicieren köndr.

Dann obwol betdes von dem herin Principal vnnd andern Inter essenten beraits zu zerschidenenmalen fast gleiches, so auch deducirt, bey Kays. May. fürgebracht seyn möcht, vnnd bicg zyr Zeit hierauff kein resolution ervolgt, wird mandoch mit stertigern anmahnen, demonstrationibus vnnd inter cessionibus continuir lich einkommen müssen.

Vnnd weil die maiste Forderungen diser Agnaren ex iure fideicommissi herrühren, wird man ihnen solches nit wol disputierlich machen könden.

Anrührendr dann dises, so andere forderung ex contractibus descendentes zu praetendieren haben, muß der Fiscus solche, in eventu die confiscatio behauptet, gut machen, vnnd vertretten: cum sit loco heredis, et in condemnati actionibus activis et passivis proprie successor exsistat, l. 2. C. ad L. Iul. de vi publ. l. si ademptis C. d. sent. pass. Et quidem successor universalis est, ut egregie declarat Paul. d. Castr. cons. 441. n. 5. vol. 1. Iurisque successor et haeres Anomalus vocatur. Bald. in L. fin. nu. 15. C. d. contrah. empt. Ideoque factum condemnati, cessante fraude, praestare tenetur, Alciat. consil. 24. numer. 8. lib. 8.

Et inde creditores bonis debitoris confiscatis, comparere debent, et summatim, quantum sufficit, de suis creditis edocere, quibus cognita [orig: cognitâ] veritate statim persolvi debet, l. si quis post. C. d. bon. proscript. Bart. in l. res. ff. d. iure fisci.

Et notandum est, quod debeat constare de vero credito illusus, alioquin cartula confessionata inter assertum creditorem et reum condemnatum non probaret, quia suspecta et simulata praesumeretur, nisi ex probationibusus, vel aliis legitimis praesumptionibus fides illius chartulae confirmaretur.

Doch hat dises in allweg den verstand, daß solche Schulden ante commissum delictum gemacht seyn müssen. Cum nempe bona ipso iure amittantur, postquam est commissum crimen Maiestatis, et taliter delinquens non potest quicquam de bonis suis alienare, nec debitores eis solventes liberantur, ut in l. fin. C. ad L. Iul. Maiest. et patet excap. Felicis. d. poen. in 6. ibi: dum dicitur, nullus ei debita reddere etc. quod in aliis criminibus secus est, ut in l. post contractum. ff. d. donat.

Wann aber dergleichen Schulden wegen, die confiscierre Sütter gebessert, oder occasione talis contractus ein commodum saltem occasi onaliter noch zugegen, müßte der Fiscus auch solche Schulden agnoscieren: quia nemo cum alterius damno locupletior reddi debet, eumque sequi debent incommoda, qui commoda habet, per iura vulg.

Si ergo hoc in casu Fiscus. occasione eiusmodi debiti commodum aliquod percipit, deet is idem incommodum (debiti scil. illius exsolutionem) pati, ne cum damno tertii, (scil. creditoris) locupletior fiat.

Wie vnd was gestalt jenige Hertn vnd vom Adel, welche sich wider die Röm. Kayserl. Mayest. vnd das heylig Römisch Reich, in Kriegedienst eingelassen, Ihrer Lehen sich verlustigt gemacht? ob auch jenige, welche absq; dolo ine Feld gezogeu, solche verwürckt? Item da der Lehenhere selbst gewordben, vnd die Lehenleüth, bey verlurst der Lehen auffgemahnt, ob selbige

pro Reis laesae Maiestatis zuhalten? patescit ex subsequenti a me nomine Facultatis Iuridicae Tubing. conscripto Consilio, ubi inter alia, multis docetur, Imperatorem tamquam omnium supremum in quovis Iuramento a Vasallo Domini feudi praestito, debere et esse exceptum, nel ullo praetextu contra eundem arma esse movendum.

DEmnach auß Kayserl. Mayest. vnsers Allergnädigsten Herrn Befelch, vnderschidliche Hersschafften, auch Adenliche Lehen vnd eigene Süter, der vrsachen eingezogen vnd confiscirt worden, daß einer vnd ander wider Ihre Kays. May. vnd doß H. Röm Reichs verbottener weise, sich in Kriegsdienst eingelassen, vnd damit crimen laesae Maiestatis begangen haben sollen.

Als wird erstlich gefragt (weil bey der Einlassung zu gedachten Kriegsdiensten mehrerthails deren vom Adel kein gründtliche Wissenschafft, wohin vorhabender Zug, warzu sie sich werben lassen, vnd gegen wem gemaint) ob auch selbige, die absque dolo mit ins Veld kommen, ihre Süter vnnd Lehen gegen Kays. Mayest. verwürckr haben.

Fürs ander, da die Lehen Hersn, wie bey Chur Pfaltz, vnd etwan anderwerthe beschehen selbsten geworden, vnnd die Lehenleuth bey verlurst der Lehen auffgemahnt, ob selbige in dergleichen crimen gefallen,vnd ex capite laesae Maiestatis ihre tragende Lehenschafft verwürckt haben sollten.

Wann nun Wir Decanus vnd andere Doctores der Juristen Facultät, bey gemainer hohen Schul zu Cbingen, vber hievorgesetzte Fragem, Vnser Rechtliche Mainung zuerthailen ersucht: Als haben Wit in vnserm versambleten Collegio hiervon reifflich deliberirt, auch vnderschtdliche Consulenten, so nach geendetem Schmalcaldischen Krieg fast in gleichen fullen ihre Consilia erthailt, wie nicht weniger sonsten andere hierzu dienliche Auctores auffgeschlagen, vnd zu mehrerer erleürerung der Sachen, etliche evidentialia praemittiren wollen.

Et primo quidem, licet feuda ob servitia in bello praestanda plerumque concedi soleant, c. 1. §. fin. in quib. caus. feud. amitt. Vasallus quoque ratione Iurisiurandi et fidelitatis praestitae, Domino contra adversarios consilium et auxilium praestare teneatur, dummodo fidelitati debitae satis facere, et beneficio dignus videri velit, tot. tit. de nov. form. fidel. Alias enim iustissima feudi amittendi causa foret, si servitia, propter quae in primis beneficium concessum est, Vasallus detrectaret, c. 1. §. sed non est alia ustior. quae fuit prima caus. benef. amitt. cum grave sit, fidem fallere, l. 1. ff. de pact. Et ita praeceptum Domini, Vasallum excusare quodam modo videtur, arg. l. furti §. Qui iussu. de his qui not. infam.

E contra tamen vulgata et certissima Iuris regula est, in omni Iuramento exceptam videri Imperatoris, tamquam supremi Magistratus, auctoritatem, et personam, c. venientes. de iureiur. cap. 1. §. fin. de prohib. feud alienat. per Frider. ubi expresse dicitur, quod in omni Iuramento fidelitatis Imperator nominatim excipiatur, unde et fidelitatis Iuramentum his verbis conceptum est. Ego Titius juro, quod ab hac horâ in posterum, et ad extremum vsque vitae spiritum, fidelis ero tibi Caio Domino meo, contra omnem hominem excepto Imperatere et Rege. Quemadmodum ex tenore iurisiurandi tradito in d. tit. d. nova form. fidelit. clare liquet. Per quem text. Dd. ibidem et praesertim matth. de Afflict. num. 33. tradunt, quod si Dominus sit rebellisus Regi vel Imperatori, Vasalli sint ipso iure liberati a Sacramento fidelitatisus.

Idem notatur, in cap. 1. §. nulla per quos fiat invest. et Bald. in cap. 1. §. fin. hic fin. n. 2. dicit per illum textum, duos casus esse, in quib. Vasallus non tenetur Dominum iuvare in bello, nempe contra Imperatorem et Dominum priorem, ideo quod Ius Regis specialiter excipi debeat, c. Imperialem infin. de prohib. feud. alien per Frider.

Quamvis in Iuramento inferioris, Imperator expresse non sit exceptus, quia tamen haec exceptio Iuramento alias per se tacte inest, perinde haberi debet, ac si expressa fuisset, arg. L. 3. d. legat. 1. et est. text. in c. venientes d. iureiur. Et hinc dixit Bald. in l quod vero. de legib, quod virtualiter continertur in scriptura, id debet intelligi scriptum esse, etiamsi scripto comprehensum non exsistat. Idem refert et sequitur. Matth. de Afflict. in d. c. 3. de proh. feud. at. per Feder.

Et quod contra Imperatorem Dominus feudi a Vasslo non sit iuvandus, uno ore, omnes tradere Interpretes, scribit Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 47. nu. 32. Addens. n. seq. Hoc adeo verum esse, ut siquis Domino suo adversus Imperatorem auxilium praestiterit, hoc ipso feudum suum amittat, idque ad Imperatorem devolvatur. Nam cum hoc casu ipso iure liberatus sita [orig: sitâ] Iuramento Domino feudi praestito, quod iam supra monitum, et sic nullam iustam causam amplius habeat, cur contra Imperatorem arma sumat, crimen laesae Maiestatis in currit, cum nempe contra Imperatorem vel Remp. Romanam arma capiat, quod omnium bonorum privationem secum affert, l. quisquis in pr. C. ad l. Iul. Maiest. l. 1. C. d. petit. boner. subl. Uti hoc plurib. prosequitur Ant. Guetta. quaest. 6. n. 12. et seqq. ac Hart. pistor. d. lib. 2. quem sequitur et probat Andr. Kohl. de servit. feudal. part. 3. num. 33. addendo et hanc rationem: quod Vasalli et subditi magis obligati subiectique censeantur Imperatori, quam Domino proprio et immediato per tradita Matth. de Afflict. decis. 265. nu. 10. Molina. 1. §. 1. gloss. 6. n. 12. ad consuet, Paris. quinimo Vasallum, quod contra Imperatorem servire nolit, non solum excusandum, sed ex praemio afficiendum esse, docet Ardizon. de feud. cap. 69. sub fin. quod et multis allegatis illustrat Rosenthal. cap. 8. conclus. 15. lit. D.

Quodque is, qui Dominum Domini offendit, aeque feudo cadat, atque si Dominum suum immediatum offendisset, tradit quoq; expresse et in terminis, terminantibus Iacob. Thoming. apud Modestin. Pist. vol. 2. consil. 12. n. 10. et seqq. Etextatillud quaesit. etiam inter quaesit. Thomingii. vol. 3. cons. 21. Hanc addens rationem: Quia sicuti resper servitutem, ita quoq; feudum per servitium afficitur, idemq; semper comitatur, arg. l. via constitui. §. si fundus. d. servit. rustic. praedior. Deinde, quia prima beneficii causa a supremo Domino profecta est, Vasallus Vasalli Dominum quoq; Domini aeque ac Dominum proximum diligere et observare tenetur, arg l. si vero non remunerandi. §. inde Paptnianus. ff. mandat. Confert, quod in praedicto Consilio Iacobus Thomingius apud Modestin. Pistor. num. 19. et seqq. hisce formalib. scribit. So thut auch nichts zur Sach, daß Ihre Gn. als deß gewesenen Churfürsten Hoffgesinde, wolten mitgezogen seyn, sintemahl oben allberalt nach der läng bewehrt, vnd beygebracht worden, daß auch ein Lehman sein Lehen=Hersen, deme er doch mit Aydt vnnd Pflicht zugethan, wider die Kayserl. May. sich nit anhängtg machen, oder beystandt laisten solle. Cum in Iuramento fidelitatis semper intelligatur, excepta Imperatoris auctoritas. Et Vasallus iureiurando vel Sacramento suo solutus sit, si Dominus adversus Imperatorem rebellem se praebeat.

Daheroinspecta [orig: inspectâ] Iuris communis auctoritate, nicht hinderlich seyn kan, was ab Anonymo quodam consulente apud Londorp. vol. 1. Actorum publicor. lib. 6. ap. 125. fol. 1042. col. 2. eingeführt wirdt: Vasallum nempe plus obligatum esse Domino suo immediato quam mediato, allegans Speculatorem. de feud. tit. de homag. et fidelit. nam. 32. qu. 16. ubi tradit: Si rex vocaret Vassalos Baronis, pro aliquo negotio non tangente publicam utilitatem, quod tum potius teneretur obedire Baroni Domino suo, quam Regi. Idem tenere ait Iacobin. de S. Georgio. d. feud. verb. et promiserunt. num. 12. in fin. qu. 10. ubi dicit, hanc limitationem bene notandam. Remissive Hortleder. apud Arumae. discrus. 26. concl. 34. et 39. tom. 1. Iur. publ.

Attamen quod ille, qui Dominum Domini offendit, aeque feudo cadat, atque si Dominum immediatum offendisset, sext. est express. in cap. 1. §. illud. deprohib. feud. alien. per Frider, Quicquid ergo Speculator aliique dicant, quod vasallus mei Vasalli meus Vasallus non sit, arg. L. nam socii. ff. pro soc. l. Modestinus. d. V. S. et l. socii. de Reg. Iur. a Textu tamen expresso non est declinandum, quia Ius semper semper certum et finitum esse debet, l. 2. Iuris de et fact. ignor. ac ideo in controversiam vocandum, aut argumentis cognoscendum non est, de quo alias [orig: aliâs] per text. manifestos liquido constat, l. ancillae. C. de furt. et l. non omnes. §. a barbaris ff. de re militar. In casib. enim incertis, non in certis coniecturis locus est, l. continuus. §. cum ita in fin. de verb. obligat. Vnd den fallgesetzt, das etwas disputierlich seynmöcht, num Vasallus plus obstrictus siet Domino immediato quam mediato; so kan doch solches in dem fall schwärlich statt greiffen, wann der mediatus Dominus feudi, die Kayserl. Mayest. selbsten ist, cuius ipsi Principes Germaniae Vasalli Ligii exsistunt, quod nemo negitare attestatur. And. Knichen. tract. d. superiorit. Iur. cap. 6. sub n. 5. Et faciunt tradita Waremundi de Erenberg. lib. 2. de foeder. cap. 361. f. 108.

Ac etiam Vasallos omnes respectu Imperatoris ac Regis Franciae Ligios dici, scribit Guido Papae. decis. 309.

Weil auch die vom Adel in Schwaben, Francken vnnd an dem Rheinstrom, da sie gleich Churfürsten, oder onderer Reichsständ Lehenleuth seyn, dannoch sich â vera [orig: verâ] subiectione oder der Landsâsserey durchauß entbrechen, von der Kays May. immediate dependieren, vnd deroselben vnderworffne Edel Knecht seyn wollen: als volger heranß, daß ihnen desto weniger für Ihre Lehenherin, wider Kays. Mayest. sich einiger weiß gebrauchen zulassen gebühre, cum subditus aut civis magis obstrictus sit Domino suo, aut Rei publicae, in qua [orig: quâ] versatur, cuiq; omnimoda Iurisdictione subiectus est, quam Domino feudi, cui solum Feudi nomine tenetur et illud refutando, ab eo nexu sc liberare potest.

Welchs dann fürs ander desto mehe statrgreifft: Weil Reichskündig, daß die Kays. Mayest. in vnderschidlichen Mandaten, allen Churfürsten vnnd Ständem deß Reichs bey 8 Pön, welche denen, so den Landfciden brechen, oder sich an der Kays May. vergreiffem, auffgesetzt, ernstlich respective mandirt osi verbotten, sich der Chur Pfaltz, als deren daselbst genandten rebellierens den Böheimen Haupts, gäntzlich zus entschlagen, oder zu derselben, vnder was praetext oder schein solches geschehen köndt oder möcht, zutretten, weniger mit den Lehndiensten gegen Ihrer Kays. Mayest. in dergleichen Sachen zugewarten oder zuvolgen.

Qui autem rem a Duce (molto magit ab Imperiali culmine) prohibitam facit, aut mandata non servat, capite punitur, etiamsi res bene gesserit, ut scribit Modestinus in l. deserterem. §. in bello 15. de re militar.

Ex quo astruitur ista trita Iuris Theorica: quod superioris inhibitio liget atque obstringat, sive iusta sive iniusta fuerit, Petr. frider. lib. 2. de processib. cap. 25. n. 5. ubi ex Herculano d. attent. cap. 28. nu. 97. adducit: Inhibitionem, etiamsi notorie sit nulla, vel subreptitie impetrata, non facile esse contemnendam, praesertim cum a potentiorib. procedit, ac si de facto, non impetrata [orig: impetratâ] remissione, contrav eniretur, periculum esse de poena.

Hätten also die Pfältzische, oder andere dergleichem Lehenleuth villeichten sich wol entschuldigen, vnd ihrer obligation, damit sie als freye vom Adel gegen der Kays. May. verhaffret, fürwenden können vnnd sollen. Wie dann ihnen in einem Rechtlichen bedencken, so zeitlich in Truck kommen, quod nunc exstat apud Londorp: in actis publ. tom. 3. lib. 6. cap. 124. fel. 1034. in eben diser Frag, ob bey damal gegenwärtigen Kriegsempörungen der Römischen Kayserl. May oder der Chur Pfaltz, die Lehendienst zulaisten sey, trewlich gerahten, vnd dises erwehne worden, daß man forderst die Consilia politica von den Iuridicis recht unnd wol underschaiden solle. Wie dann

So thun wir auch fürs dritte besorgen, daß die Römisch Kayserl. May. sich in dergleichen Sachen, fürnemblich wider die vom Adel, als welche keine Reichsständ, sondern der Kayserl. Mayest. vnd deß heyligen Römischen Reichs rechte vnnd ohnmitelbare Vnderthonen seyndt, selbsten pro Iudice competente halten werde, tum quod Imperator regulariter, nisi privilegium aliquod. vel Lex Fundamentalis obstet, in propria iudicare possit causa, l. 3. de his quae in testam. delent. l. 43. de heredib. instit. §. fin. in fin. Instit. d. vulg. et pup. substit. Lancellot. Conrad. in Templ. omn. Iudic. 1. cap. 1. §. 4. f. 347. Trentacinq. var. resol. lib. 2. tit. de Iudic. resol. 5. a Princip. Bernhard. Graenae. lib. 1. concl. 21. Rodolphi. d. Ducib. Italiae n. 207.

Tum etiam, quia diiudicatio magni momenti controversiarum, soli competit Maiestati. Hinc si Imperatori maledictum ingeratur, ipse consulendus est, l. 1. C. siquis Imp. maledix. Indeque etiam nonnulli dicunt, cognoscere de crimine Maiestatis, maximis Regalib. esse annumerandum: cum alias inferior ius diceret superiori. Gigas tract. d. crim. laesae Maiest. tit. quis de crim. laes. Mai. cogn. possit. Rodolphin. d. ducib. Ital. n. 141. Huiusque rei memorabile suppeditat exemplum Bernardus Girand. tom. 2. lib. 23. de histor. del France fol. 14. agens de Parricida Alberti Imp. de cuius supplicio nihil statuere voluit Pontifex Max. disant. ledit Papae, qu il appertenoit a un Empereur, et non a un autre, d' ordonner la punition d' unmeurtre, commis en la persone d' un Empereur.

Quo praesuppito, ist ansser allem zweiffel zustellen, daß bey der Kayserl. Mayest. vnd deroselben Reichs Hoffrähren derogleichen vom Adel, so wider Ihre Mayest. würcklich gedient, wenig fristen werde, wann man gleich senige rationes, so in oballegirten Bedencken apud Londorpium cap. 125. außgeführt, auff die Bahn bringem wolt, daß nemblich all dise Krieg nicht wider das heylig Köm. Reich vnd die Kays. Mayest. in qualitate Caesaris sive Imperatoris, sondern als ein Ertzhertzogen in Oesterseich geführt, daß Chur Pfaltz wider deß Spinolae Einfall, in terminis defensionis geweßt, sich auch jederzeit zu den ordenlichen Rechten erbotten, vnnd was dergleichen. Weil bevorab man mit gtunde beraits dargegen replicirt, es seye in persona Ferdinandi II. augustissimi nunc Romanorum Imperatoris, inter Caesarem et Archiducem Austriae, schwärlich ein solche abstraction zumachen, ut offenso Archiduce Austriaco, concretum sive persona ipsa Caesarihaut laedatur: In dem auch fürnemblich das Böhaimische Wesen von Ihrer Mayest. ja vilen hoch ansehenlichen Reichsständen dahin geditten worden, daß es die Ehr, guten, Caimuth, auctoritatem, item Legalitatem et reputationem Ihrer Mayest. selbst betreffe.

Huc confert quod dicit Clarus in §. laesae Maiestatis. num. 5. vers. et licet aliq. quod offendens Consiliarium assistentem lateri Principis, etiam ex particulari inimicitia [orig: inimicitiâ], incurrat crimen laesae Maiestatis indistincte, quia ita magis Princeps ipse, offendi putatur, licet id fecerit. quatenus adhuc aliam personam repraesentat.

So thun in gleichen die Röm. kays. Mayest. (Inmassen die Hinc inde gegewechßlete, unnd in Truck komne

Vnd ob schon Chur Pfaltz dergleichen distinction dargegen hätre einwenden mögen, wirdt doch vermutlich solches den freyen Reiche von Adel, so Kays. May. vnd deß Reichs rechte Vnderthonen, auch von Ihrer May. damal nicht offendirt, oder beschwärt geweßt, in keinen Werg gestatter werden.

Quam vis enim defensio omni Iure licita sit, et contra Imperatorem, Magistratum et Dominum feudi, si vim inferant, aut excedant, quia cum eadem cum aliis regula regulantur, Fr. Arais. de bello nu. 44. Schrader. de feud. p. 9. cap. 3. num. 37. et cap. 4. n. 55. et seqq. Rosenthal. cap. 10. conclus. 11. num. 9. et conclus. 20. numer. 26. Brun. cons. feud. 114. num. 407.

Attamen mediati Vasalli, et simul liberi, Equestris Ordinis, qui sunt, aliique nullius Status Imperii Vasalli, sed Imperatori immediate subiecti, contra Caesaream Maiestatem, Principem et Dominum suum generalem vix pro se poterunt allegaro ius defensionis, si aliquod Palatino, aliisque Principibus contra Imperatorem competiissect (de quo tamen nullo modo constat) quia nempe illi Nobiles minime ab Imperatore offensi fuerunt.

Quarto [orig: Quartô] notandum hic venit, quae Thomingius, et quidem in fortioribus terminis, in saepe dicto cons. 12. num. 15. et seqq. hisce formalib. verbis scribit: Vnd da man sagen wollte, daß die zween junge Herrn in Zeit deß Kriege minder jährig, vnd daß einer nur im 19. Iahr, der ander aber im 13. gewesen, wie dann sonderlich in der Regenspurgischen handlung angezogen worden: so seynd dannoch Ihre Gn. ihren bekantnuß'nach, die Zeit allberair puberes vnd mündig gewesen. Et peccata non tantum maioribus, verum etiam minoribus et puberibus imputantur, c. 3. de delic. puer. Imo non tantum puberes, verum etiam pubertati proximum ex delicto obligari, apparet ex l pupillum. de Reg. Iur. Et in delictis auxilium nullum proditum est, quo minorib. subveniatur, praesertim in atrociorib. l. auxilium. §. in delictis ff. de minorib. Unde et Imp. Severus et Antoninus rescripserunt: In criminib. Minores aetatis suffragio non iuvari, nec malorum mores per animi infirmitatem excusari, l. 1. C. si advers. delict.

Da auch villeicht ferrner wolte vorgewandt werden, daß wolgedachte junge Herrn, zu ermeltem Zug, weder Aidt noch Pflicht gethan, so kan doch folches Ihre Gn. dieweil sie aigener Persohn beym hauffen gewesen, vnnd der eine in der Niderlag bey Müllberg gefangen worden, auch nichts vortragen. Cum Domini Barones ad actum ipsum processerint, et hoc casu etiam sola voluntas, nedum voluntatis essectus poenae subiaceat, l. quisquis. in priuc. C. ad L. Iul. Maiestat.

Vnd derohalben, so thut auch hieher gar nichts, daß der junge Herr bey dem Zug beharrlich nir gebliben. Nam cum hoc casu ad actum ipsum processum sit, et hoc delictum non tantum facto ipso, verum etiam sola [orig: solâ] voluntate commitatur et consumetur, d. l. quisquis in pr. Per consequens suc cedit illa vulgo trita Iuris regula: quos delicto consumato, nemo paenitentia [orig: paenitentiâ] nocens esse desinat, l. quis sit fugitivus in pr. d. oedil. edict. et l. qui ea mente d. furt. Hactenus Thoningius.

Obwol dises alles, sich in iure obaußgeführter massen enthaltet, so habem jedoch obangezogne Rechte Reguln, auch ire abfäll, et primo qui dem certum est,

quod crimen laesae Maiestatis dolum omnino requirat, l. 1. ff. ad L. Iul. Maiest. extravag. ad c. reprimend. in pr. ibi: hostili animo. Gigas d. crim. Maiest. tit. qualiter et a quib. crim. laes. Maiest. commit. qu. 67. fol. 133. Carolus Ruin. vol. 5. cons. 2. nu. 4. et 5. ubi inquit, quod quis crimen rebellionis et laesae Maiestatis non incurrat, nisi quando dolo malo contra prosperitatem et securitatem Principis, et ut illum offendat, quis intendit, et aliquid attentat, quia in maleficiis voluntas inspicitur et non exitus, L. ad L. Cornel. d. sicar. et hoc etiam ibi dicit Bart, ad propositum in fin. dum concludit, hoc esse verum, quando illud, quod faciebat, ad hoc delictum, de quo agitur, principaliter non tendebat, per l. qui iniuria in pr. et l. verum ff. de furt. ubi hoc optime probatur. Consentit Cephal. qu. 75. num. 7. ubi quod carenti dolo, crimen Maiestatis numquam sit adscribendum, quodque nec culpa quidem lata in proposito sufficiat, ibid. num. 14. et 23. docet, co quod voluntatis defectus dolum excuset.

Ac malus animus cum sit facti, non praesumitur, sed probandus est, l. bonae fidei vers. in contrarium. d. acquir. rer. Domin. Socin. in l. 1. in princ. n. 28. d. acquir. poss. Nec obstat Regula, l. 1. C. ad L. Corn. d. sicar. et l. si non convitii. C. d. iniur. quia illa praesumptio procedere posset, quando alia praesumptio vel coniectura non esset ad favorem inquisiti. Quodque sola culpa non faciat aliquem reum criminis Maiestatis, tradit Follerus, in prax. crim. rubr. item qui commisit crimen laesae Maiestat. num. 64. Marsil. singul. 387. incip. tetigi. Plotus in l. si quando §. 2. num. 25. C. unde vi. ubi plures citat.

Hocque in delicto ad imponendam poenam directam, non sufficere praesumptam probationem, tradit itidem Bursatus, consil. 152. num. 22. dolumque ab eo, qui illum allegat, probari debere, notat Marsil. d. singul. 287.

Ac ubi concurrunt duae praesumptiones, una delicti inclusiva, altera vero exclusiva, semper exclusiva praeponderare debet. Bald. in l. precie 4. col. 1. vers. quid si impubes. C. d. impub. Brun. cons. 27. num. 8. t magis in specie Grammat. consil. 31. num. 12. et vot. 10. num. 31. Ruin. confil. 1. num. 2. et 3. lib. 5.

Unde secundo traditum invenimus. quod si Vasallus vel subditus aliquid committat in Dominum vel superiorem suum ignoranter, aut per errorem, quod excusationem mereatur: eo [orig: eô] quod scientia et non ignorantia puniri debeat, §. si Vasallus feudum et ibi Matth. de Afflict. in s. notab. si de feud. defunst. l. fin. C. de decret. ab ord. fac. Nam delicta aestimantur ex proposito et voluntate, l. qui iniuriae l. verum. de furt. Errantis autem vel ignorantis nulla est voluntas, l. cum testamentum C. de Iur. et fact. ignorant.

Porro ubi voluntas delinquendi nulla subest, ibi nec poena illius delicti locum habet, l. aliud est fraus. d. V. S. l. sancimus. C. de poen. l. respiciendum in pr. ff. eod. Et haec ignorantia praesumitur, donec contrarium probetur, l. pen. C. qui milit. poss. lib. 12. Cephal. his ipsis in terminis. vol. 1. qu. 75. n. 28. et seq. n. 21.

Hactenus autem ignorantia excusat, si sit iusta, certum enim est, quod is censeatur in dolo, qui non facit, quod scit vel scire debet, se facere debere, l. si Procuratorem 8. §. dolo. l. dolus 44. et ibid. Dd. ff. mand. Menoch. de praesumpt. lib. 5. praes. 3. n. 65. et seqq.

Certum quoque est, quod error Iuris sit lata culpa, Mynsing, resp. 90. n. 14. â qua non excusat causa iniusta Schrad. d. sect. 7. n. 51. Rosenth. concl. 12. n. 33. cap. 10. Ignorantia item affectata habetur pro scientia, quemadmodum ignorantia nimis crassa et supina. Gail. 2. obs. 48. n. 15. et 18.

Tertio partiter iustus metus excusat, et ita traditum invenimus, communitatem vel civitatem, quae propter iustum metum rebellionem fecit contra Principem vel Dominum suum, excusari, nec in poenam ullam incidere, Ioan. de Imola. consil. 34. incip. visis et ponderatis. in fin. Decius cons. 690. n. 13. Hier. Gigas. de crim. laes. Maiest. sub rubr. de robell. quaest. 4.

Et iustus quilibet metus excusat ab omni culpa et dolo in prohibitis, Bald. in cap. 1. in verb. vel furtum. de pace Iuram. firm. Cyn. in l. 1. c. und. vi. Afflict. decis. 250.

Et sufficit metus ille, ubi quis scit, se de facili compelli posse, Bart. in Tract. de Tyrann. in 5. col. ver. mihi autem videtur. et sequitur Anan. in cap. sicut. de Simon.

Timor item amissionis honoris, dicitur iustus metus, l. isti quidem ff. quod met. caus. ut consuluit Lud. Roman. cons. 30. et est gloss. in c. cum dilectus. quod met. caus. et Bald in l. ut vim. ff. de Iustit. et iure. Hinc et timor violentiae in ferendae, habetur pro iusto metu, ut dicit Alex. consil. 99. incip. quoniam per. vol. 3. Et quod non debeat quis se periculo committere, tenet Innoc. et post ipsum Bald. in c. 1. quodmet. caus. cum timendum sit, quod absque periculo esse non possit, c. 1. d. baptism. in Clem. Et quod talis metus duret, donec durat Iurisdictio illius Domini, tenet Cyn. in l. 2. C. quod met. caus. Et iustus metus dicitur, nedum cum instans est periculum, verum etiam cum res ad id verisimiliter tendit; Cyn. d. loc. et ideo sufficit, subesse iustam causam metus, Bald. in l. fin. C. d. iur. delib. Alex. cons. 144. vol. 2. ubi dicunt, quod iustus metus sit, ubi iusta suspicio inest, et idem ante eum Innoc. in c. cum olim. d. elect. et non abs re dixit angel. in d. l. metum, quod paria sint, aliquid fieri per metum, vel per probabilem suspicionem metus. Et docet quoque gloss. in cap. bonae d. election. quod iustus metus sufficiat, licet eius effectus non sequatur. Et ideo ad propositum tradit Lucas d. Penna in l. si coloni. 10. col. C. d. Agric. et censit, quod sufficiat timere saltem probabiliter, etiamsi non iuste.

Et in terminis terminantib. Carolus Ruinus. vol. 1. consil. 23. in causa Ducis Gravinae sub. n. 7. scribit: Quod si etiam Dux servisset cum persona, quod adhuc non incurrisset dictum crimen. Nam fuit ei demandatum et impositum per Literas Capitanei inimicae Ligae, quod deberet assumere arma contra terras Imperii, et personaliter illas aggredi sub poena privationis feudi et status sui: quod praeceptum poenale inducit iustum metum, ut probatur ex not. per Bart. in l. creditor. d. solut. ubi concludit, quod si debitor alicuius fuit exactus a Republ. ad hoc ut liberetur, debeat probare quod fuit exactus per vim et dicitur hoc probari, se ostendatur ordinamentum civitatis poenale, et grave factum super hoc. Est enim iustus metus, l. fin. §. 1. et 2. quod met. caus. facit. l. Fulcinius §. quid sit latitare, ex quibus caus. in possess. eatur. Stante igitur tali praecepto poenali, et gravi facto dictus Dn. Dux excusatus fuisset a crimine laesae Maiestatis, etiamsi servisset cum persona, et sic contra prohibitionem illi factam: quoniam metus attenavat culpam, et consequenter poenam, c. sacris. quod met. caus. et illum text. inducit Abb. ad illud uqando cavetur statuto, quod quicumque fecerit tale quid, incidat ipso facto in talem poenam, et casum ponit, ubi quidam fecit actum prohibitum per metum, an incidat in poenam statuti? et determinat quod non: quia metus attenuat culpam et poenam, vel saltem inexecutione debet poenam minuere habendo respectum ad poenam. Quin imo Rvin. d. loc. putat, quo d in totum debeat poenam evitare, si metus fuit iustus, ut decidi ait ex not. per Alvarot. in c. 1. §. item qui Dominum. quae fuer. prima caus. benef. amitt.

Ex simili etiam causa Ioann. Franciscum Gonzagam, Iohannes Cephalus consil. 75. per discurs. a crimine Maiestatis liberat: ubi num. 16. et seqq. scribit. Eo minus, poena criminis laesae Maiestatis est puniendus: cum invitus ac per metum pontem illum, (dequo quaestio erat) diruerit, nam, nisi mandatum principis, cuius erat miles, exsecutus fuisset, poena capitis puniri potuisset, l. 3. §. in bello ff. de re milit. Quo casu nec rebellis in huiusmodi crimen incidisse Iuridice dici potest, ut in specie Bald. consil. 36. in fin. lib. 3. decidit. Cumque is non esset de Consiliariis Principis, quaerere non. potuit, an mandatum esset iustum vel iniustum, etc. sed illudexequi tenebatur, quamvis grave et intolerabile sibi videretur, Cravetta cons. 233. inproposito casun. 2. et iusto timore territus, cum mortis periculum immineret, si mandato Principis non paruisset, adeo ut non timendo stultus habitus esset, Bald. in consil. schismatis. cum aliisper Grammat. consil. 31. num. 27. Et maxime, quia sufficit, timere saltem probabiliter, licet non iuste l. recte.

ff. quod met. caus. Hucusque Cephal. Porro quoque non incurrit crimen laesae Maiestatis, qui non principaliter Domino nocere intendit, licet in consequentiam exinde Domino damnum resultaret, arg. trad. a Bart. in l. 1. de auctor. tutor. Maxime si non perseveret: nam alias ex perseverantia inducitur indicium praecedentis animi, Bald. in l. quicumque n. 23. C. d. serv. fugitiv. Marsil. in pract. § constaente. num. 56.

Quo intuitu etiam scribit Albertus Brunus, consil. feud. 60. num. 10. Etsi dicatur, quod praeparans sine iussu Principis exercitum vel congregans gentem, possit incidere in crimen laesae Marestatis, ut in l. 1. et l. 3. ff. ad L. Iul. Maiest. ubi dicitur idem de eo, qui consensit, seu secundum Bartolum, in d. l. 3. et ibi Alex. in apost. de eo, qui ut fieret, curavit, quia istud procedit, quando hoc fieret principaliter in laesionem status, et ad effectum laedendi publicam Maiestatem, ut ibi per gloss. et vult Bart. in d. l. 1. circ. fin. ff. ad L. Iul. Maiestat. quae interpretatio est sumenda. tum, quia est evidens; tum, quia in poenis mitior in dubio est sumenda interpretatio. l. interpretatione ff de poen. et hoc etiam sensit Angel. in l. qui usque ff. ad L. Iul. Maiestatis. Quae verba sunt dicti Bruni.

Dise jetzt praemittterte evidentialia, ad praesentem casum zu appliciern, vnd ob ein, Chur Pfältzisch oder anderer Ständte Vasall, oder auch freyer Reichs von Adel, so sich wider Ravs. Mayest. dero Armeen oder Befelchehabern brauchen lassen, daß crimen Maiestatis, nach Anlaitung obiger deduction begangen, oder sich krafft volgendts beygesetzter limitationen, entschuldigen könne, wird ex facto nobis non fatis cognito zuerlehrnen seyn. Es werden auch vermutlich aller orthen, sonderbahr vnd vnderschldliche circumstantien sich befinden, die ein oder den andern graviren, releviren, oder entschuldigen können.

In gemain hiervon etwas anregung zuthun, werden (1) sich jenige schwärlich außzuwicklen haben, so kundrbarlich für Kays. Mayest Feind sich gebrauchen lassen: Hingegen aber möchren (2) selbige vnsers ringfügigen erachtens, zuentschuldigen seyn, so anfange nit gewüßt, wider wene der Zug angesehen seyn möcht doch nachgehendts ohne gefahr nicht außsetzen können, sondern ihr Leben neben andern hazardiren, oder ein grössere Gefahr vnnd Sport außzustehn gezwungen worden. Da sie allein (3) narchgehends, da gnugsamb offenbahr geweßt, daß diser Zug wider Kays. May. angesehen, sie sich ehister mügligkeit abgesöndert vnd zu Hauß begeben.

Wie nicht weniger (4) jenige Vasalli, so auff erfordern ihren Lehen Herrn gedient, auch weil sie in dero Land gesessen, ohne Gefahr die Lehendienst nicht verwaigern, oder auch den Kayserl. avocaroriis Mandatis pariren können, deß criminis Maiestatis per lupra deducta, nit wol zubeschnldigen, welches alles vnsers verhoffens, bey der Röm. Kays. May. desto mehr statt finden, vnd selbige nach dero angeborner miltigkeit, ad mitiorcm viam eligendam bewegen wirdt. Cum secundum lura vulgata, quaelibet etiam frivola causa a dolo excuset, Gabriel. lib. 7. tit. de malefic. conclus. 8. per tot. ubi num. 8. quod etiam temeraria credulitas, et decretum etiam invalidum â dolo relevare putetur.

Huic Responso et sequentem ante paucos annos â me exhibitam Deductionem (in qua, an et quando Feuda in Confiscationem veniant vel non? ac utrum, si feudum ob commissum crimen laesae Maiestatis amittitur illud ad Agnatos. vel Dominum, ad quemnam item mediatum vel immediatum perveniat? ut et quid Iuris subinfeudans in feudo subinfeudo retineat? quaeritur) subiungere libuit, eam utpote tractationi praecedenti convenientem et cohaerentem, Lectori haut ingratam fore spero.

Aller durch leüchtigster, Großmächtigster/etc.

EWer Kays. May. haben sich Allergnädigst zuerinnern, wasmassen ich mich ohne längst ab deme gehorsambst beschwären lassen, daß A vnd B. von dem Hertzogthumb C. gerragner Lehen, sonderlich aber das Gut D. in die von E. Kays. May. gegen den Innhabern vorgenomne Confiscation jhrer Güter zugleich mit eingezogen werden wollen.

Obwoln E. Kays. May. Ich weiter gang vngern behellige, so will mir doch obgelegen seyn, meines Vormundrheiß vnd Fr. Püpillen hierauff mit vnderlauffendes starcke Interesse, in gebührende Obacht zuziehen, auch dannenhero in künffrig besorgendt nachzüglicher consequenz, sovil müglich vorzubiegen, deß vnderthänigsten verhoffens, E. Kays. May. werden hiervber desto weniger einigvngnädige Gedancken fassen, weil noch mehr andere hochansehenliche Reichsständ bez E. Kays May. gleichmässige demonstrationes aller vnderthän. eingeraicht, auch vmb allergnädigste moderation, gehorsambst angelangt habem.

Gelangt derowegen an E. Kays. May. mein vnderthänigste Bitt, die geruhen dieses in Kays. Gnaden zuver, mercken, vnnd gnädigst in acht nemmen, daß allhie gar in keinen zweiffel gezogen wirdt, ob E. Kays. May in puncto criminis laesae Maiestatis, wider selbige oder dero Güter, so dieses Lasters convincirt, auch solches dolo malo begangen zuhaben, vbersührt seynd, die confiscation fürzunemmen bemächtigt: Weil solches Ius E. Kays. May. höchsten Gewalt kundtbar anhängig, zumal nir vnbillich, daß dieselbe in iuriae suae ultionem selbst fürnemmen, vnd dahero rührender commodorum auch vmb erwas geniessen; daß aber solche Confiscation auff jenige Güter, die deß delinquenten nit aigen-sondern ihme allein ad dies vitae, oder sol lang er sonst dero von rechtswegen fähig, haben vnd besitzen kan, gleichmässig extendirt vnd gezogen werden möge, darwider thun meines vnderthän. ermessens nachfolgende, sowol der geschriben Rechten, als natürlichen billigkeit ehnliche Gründt und Vrsachen streitten.

Vnd nemblich ist fürs erste, vnstrittigen Rechren, daß die Lehen nimmermehr invito Domino auff solche Persohnen, die in den Investituren nit genasit oder begriffen, vnd als respectu delationis ipsius feudi pro extraneis heredibus zuhalten, gelangen können, sondern zum fall der Vasallus sein innhabendes Lehen nit mehr besitzen will oder kan, solches entweder den andern Lehensfähigem Verwandren, oder aber den Lehenherrn selbst anhaimbs kommen, vnnd das aigenthumb mit dem utili Dominio, dessen zuvor der Vasallus genossen, consolidier werden müsse.

Constat autem, quod Fiscus sit loco: extranei heredis, l. 2. C. ad L. Iul. de vi l. 1. C d. bon. libert et l. eorum 9. ff. ad L. Iul. Maiest. Cum ergo feudum ad extraneum heredem nequeat pervenire, ut est text. in tit. 45. an agnat. velfil. defunct. cum si milib. Sequitur exinde, nec ad fiscum deferri posse, Gail. 2. d. Pacepublic. cap. 14. n. 3.

Vnd ob schon fürs anderex l. quisquis: ibi: bonis omnibus eius Fisco nostro etc. C. ad L. Iul. maiest. ut et in l. 2. C. d. fals. monet. ibi: universas eius facultates. ac in l. I. C. d. petit. boner. sublat. ersten anblicks scheinen will, als wann in gemein alle Güerter dessen, so Criminis Maiestatis vere Reus. E. Kays. May. Fisco verfallen seyen: So werden dochin l. 4. ff. d. Iur. Patron. l. 3. d. interdict. et relegat. jenige Güetter, etiam in Casu perduellionis hievon au0genommen,die iure singulari et nominatim generis sive familiae ratione, den Delinquenten gehörig geweßt: Dahero dann auch, daß die feuda in der Confiscation fürnemblich zunachtheil deß Lehenherren, mit begriffenseyen, in keinenweegzuerachten.

Quia scil. feudum iure singulari ad filios vel agnatos Vasalli pertinet, ex pacto sc. Vasalli primi acquirentis, ipsiusque Domini concedentis, tit. 14. §. si Capitaneus ibi: per Investituram Patris avi in beneficium succedunt, lib. 1. feud. Unde

amissum ad eos transit, et ipsis deficientibus, ut et ex culpa ipsum Dominum vel superiorem commissa, ad eum redit, tit. 24. §. denique et tit. 37. in pr. lib. 2. feud.

Welchem fürs dritte die aequitas Iuris Canonici in allweg beystimmen, vnd dise mainung mit einem expresso textu in cap. Felicis. §. si quae vero feuda d. poen. in 6. bestärcken, nominatimque sancirenthut, quod publicatis rei Maiestatis bonis', eius feudum Dominum, non ad fiscum debeat transire.

Huncque textum (quamvis de Ecclesiae feudo loquatur) generaliter intelligendum esse, apparet ex eo, quia aequitas et ratio illius sanctionis generalis exsistit, sicque ad similes casus eum extendere licet. l. nam ut ait. 13. et l. seq. ff. d. legib. Specialitates insuper non sunt facile introducendae. Et sensus, per quem inducitur Specialitas aliquo casu, est fugiendus. Alex. in l quod de bonis. §. cum fideicommissum in fin. ff. ad L. Falcid. Ac qui dicit, permissum essealiquid in speciali casu, id probare, et rationem specialitatis assignare debet, Decius. inc. consuluit. nu. 4. de aeppell. Gravett. cons. 229. n. 15. Cephal. consil. 207. nu. 15. Borgnin. decis. 46. nu. 13.

Vnd noch mehrers wird dise Mainung damit bestärckt, weil vermög allgemainer Reichssatzungem, ob gleich jeniger Güter, so wider den Landfcidem gehandler, einem jeden anzugreiffen erlaubt, vnd niemands daram freveln mag; jedoch die Lehen dem Lehenherzn haimbgesprochen, vnd nit entzogen werdt, Cammerger. Ordn. part. 2. tit. 9. §. 2. vers. auch die Lehen. Constit. d. pac. public sub rubr. Peen der Fridbrecher. Gail. d. pace publ. lib. 2. cap. 14. n. 6. et seqq. Rosenthal. d. feud. cap. II. conclus. 11. num. 16. et seqq.

So ist fürs vierdre abermal vnstrittigen Rechtens, vnnd in dem gantzen Röm. Reich bey allen Lehenhövenwol hergebracht, dz kein Vasall seine Lehen ohne außgertuckten deß Lehenherzn Consens. verändern, verkauffen, oder sonst einiger weiß, etiam in aeque habilem transferiren, so gar auch nit Pfandtsweiß hingeben, oder sonst einigem auctum, darauß ein alienation saltem per consequentiam ervolgen kan, ohne Straff oder bündtlich verhandlen könne. tot. tit. d. prohib. feud. alienat. per Lothar. inpr. ubi edictali Lege in nomine aevum valitura, decernitur, nemini licere beneficia, quae a suis senioribus habet, sine ipsorum permissione distrahere, vel aliquod commercium excogitare, per quod Imperii vel Dominorum utilitas minuatur.

Idemque sancitur in tit. d. prohibit, feud. aelienat. per Frider. quod nempe nulli liceat feudum totum vel partem aliquam vendere vel pignorare, vel quocumque modo distrahere seu alienare, vel pro anima iudicare, sine permissione illius Domini. ad quem feudum dignoscitur spectare.

Et paulo post: Callidis insuper machinationib. quorundam obviantes, qui pretio accepto, quasi sub colore investiturae, quam sibi licere dicunt, feudum vendunt, et in alios transferunt; et ne tale figmentum, vel aliud in fraudem constitutionum excogitetur, modis omnibus prohibemus, poena [orig: poenâ] auctoritate nostra imminente, ut ven ditor et emptor, qui tam illicitas alienationes reperti fuerint contraxisse, feudum amittant, et id ad Dominum libere revertatur, etc.

Quodque partier locatio ad longum tempus, alienationis verbo contineatur, quod item Vasallus sub poena [orig: poenâ] amissionis prohibeatur feudum ad longum tempus, decem puta annorum aut ulterius locare, multis auctoritatibus probat Rosenthal. cap. 9. membr. 1. conclu s. 7. num. 8. ubi etiam Alvarotti et aliorum opinionem, omnesque cautelas in fraudem tegeudae alienationis factas, reicit, rationemque addit, in huiusmodi longi temporis locatione possessio, et simul Dominii utile ius in possessorem transire videatur. At licet pactum sit in longa [orig: longâ] locatione, ne Dominium utile transeat in conductorem; non tamen eo in casu Vasallum excusari ait, si difficultas adsit feudum ex hac translatione recuperandi.

Wann nun jetzt vnderthängst angeregrermassen, ein Lehenman durch einigen Contract, Pact oder Geding, nimmermehr verschaffen kan, daß sein innhabendt Lehen, wider deß Lehen, herzn Willen auff einen andern, vnnd welcher in den in vestituren nit begriffen, noch a primo investito herkommen, geaichenthue, zumaln der Lehenherz weder von einem andern, noch den Vasallum selbst in dergleichen alienationes oder translationes in aliam etiam aeque, vel magis idoneam personam

zuverwilligen, gezwungen werdem kan, sondernnuda [orig: nudâ] sua [orig: suâ] contradictione, vnnd ohne Anzaig einiger vrsach, alles so diß Orths fürgegangen, zu hindertreiben vnnd vmbzustossen, ja das Lehen als verwirckt an sich zuziehen bemächtigt: Als ergibr sich selbsten, daß noch weniger ein Lehenmann durch sein verbrechen vervrsachen mög, daß solch Lehen auff einen andern, wer der auch sey, gelangen thüe: quia delicta et contractus â iure ita parificantur, ut quod per viam contractus fieri non potest, nec etiam delinquendo effici queat, l. omne ff. de iudic. c. fin. d. for. competent. cum similib. Everhard. loc. a delict. ad contractus. Et quod Iuris est in contractibus, idem quoque in delictis obtinet, et e contra, nisi subsit diversaratio, vel contrarium expressedecisum reperiatur, Matth. Steph. in Dialect. Iuris. lib. 2. loc. 102.

Quando ergo aliquis alteri per contractum nocere nequi; aequissimum omnino est, ut nec hoc fieri possit per delictum, cum delicta magis sint odiosa quam contractus, et perpetuo verum exsistat, utnemo ex alieno delicto sentiat damnum, cum poenae suos debeant tenere auctores, nec ulterius progredi contra eos, qui procul a calumnia exsistunt, text. in l. siquis a suo §. Legis. C. d. in off. testam. l. legem. C. d. natur. et legit. liber. l. ob maritorum. C. ne uxor pro marito. Et alieni criminis in fortunio ius suum alium tertium et innocentem perdere non deccat, l. res uxoris. C. d. donat. inter vir. et uxor. et l. si quis Presbyter. C. de Episcop. et Cleric.

Confert huc, quod prohibitus alienare, non potest facere actum, per quem alienatio sequi possit, l. Codicillis. §. maeter. ubi Bart. ff. de legat. 2. Tiraquell. d. retract. consanguin. §. 1. gloss. 2. num. 50. Becius. consil. 25. num. 2. At sic prohibitus alienare, censetur prohibitus contrahere super alienatione facienda, Bart. in l. cum lex. ff. d. fideiuss. ubi etiam Castrens. Et consequenter non potest etiam delinquere; quia delinquendo viam aperit alienationi, praecipue cum alienatio, quae fit ex delicto, voluntaria non necessaria exsistat.

Dannenhero zum fünfften, aller Rechtsgelehrten einhelliger Schluß dahin gehet, daß nicht allein sub generali appellatione bonorum, die lehen Güter in keinenweeg mit eingezogen, sondern auch das in specie, in casu confiscationis aut publicationis bonorum, die Feuda nicht ad fiscum gelangen, sondern eintweders den Agnatis gehörig seyen, oder den Lehenherzen wider anhaimbsfallen.

Si quidem clarissimi Iuris est, quod in quacumque dispositione, utcumque generali, appellatione bonorum non veniant feuda. Alex. consil. 2. col. 1. vol. 4. Dec. consil. 139. Paris. consil 7. num. 3. vol. 1. et consil. 12. num. 62. vol. eod. Et hinc dicit Alex. consil. 16. col. 2. vol. 2. quod in generali obligationebonorum, feudalia non comprehendantur, Guid. Papae. consil. 215. et cons. 218. col. pen. vers. ad octavum. Afflict. decis. 26. in princ. Grammat. decis. 103. num. 130.

Similiter a generali donatione bonorum, feudalia excluduntur, Afflict. decis. 14. Brun. consil. 115. num. 3. Guid. Papae. d. loc. ut et in venditione bonorum, c. 1. d. Capitan. qui Cur. vendit. ubi omnes Feudistae, Cephal. Confil. 29. num. 10. Pariter id obtinet in generali fideicommisso, Bart. et alii. in l. si Patroni ff. ad Trebell. Rol. a Vall. tract. d. lucro dot. quaest. 54. Ac etiam in renuntiatione bonorum, Bald. in auth. in success. in fin. C. d. suis et legitim. Socin. consil. 84. num. 5. vol. 3.

Si ergo his in casibus appellatione bonorum, feudum minime venit, idem quoque dicendum erit in sententia confiscationis bonorum, ut illud scil. ea [orig: eâ] non comprehendatur, vel sub Legibus confiscationem concedentibus subintelligatur: quoniam nempe natura bonorum feudalium separata est ab aliis bonis, nec in eis comprehenditur, nisi de illis spencialis mentio fiat, Signorol. consil. 220. Dec. consil. 139. in fin. Consentit Afflict. decis. 14. num. 9. et plenissime Tiraquell. d tract. §. 1. gloss. 3. num. 2. et seqq. lib. 1. ubi ex multis concludit. in quacumque generali dispositione haut venire bona nec iura feudalia, nisi de illis fiat mentio particularis.

facultatibus Vasalli, sed duntaxat utile eius Dominium, donec naturaliter et civiliter vivit, ad illum spectat, proprietas vero pertinet ad Dominum feudalem. Et ita feudum apertum vel consolidatur cum Dominio directo, vel Lege feudali ipso iure ad Agnatos transit. Universalis item propositio ita est intelligenda, ne tertio immerito ingerat damnum, Rosenthal. d. feud. cap. 11. conclus. 13. lit. A.

Weil auch zum sechsten jeniger, so das abschewliche Laster der Verletzung Kayserl. oder anderer dero hoher Potentaten Mayestätt begangen, in allweeg pro civiliter mortuo zuhalren, vnnd selbiger vnzweiffelig in ea conditione ist, daß der Lehenherz sich dergleichen Vasallen ferzner nit mehr bedienen, oder wie die Feudistici Icc. reden, er inCuria [orig: Curiâ] Domini stehn kan; Ervolget dannenhero wolschließlich, dz sein inngehabtes Lehen ebnermassen, als wann er natürlichen Codts verblichen keinen andern, dann dem Lehnherzn zufallen solle.

Etenim Vasallus crimen laesae Maiestatis committat, pro civiliter mortuo habetur: crimen namque Maiestatis committens, simul amittit omnia, quae sunt Iuris Civilis, l. amissione. §. qui deficiunt. ff. d. capit. minut. Et hinc statim perdit administrationem suorum bonorum, etiam antequam accusetur. Odofred. in l. eorum Patrimonia. num. 7. d. iurefisci. C. lib. 10. l. fin. C. ad L. Iul. Maiestat. et l. quisquis. §. emancipationes. ibi, quo primum memorati de ineunda [orig: ineundâ] factione ac Societate cogitarunt. C. dict. tit.

Faciunt notata Bald. in cap. Imperialem. §. callidis d. prohibit. feud. alien. per Frider. ubi dicit, quod Vasallus committens crimen laesae Maiestatis, ipso iure feudum amittat. assensum praebet Boer. decis. 277. num. 12.

Quodque bannitus pro mortuo habeatur, tradit etiam Don Gars. Mastrill. decis. 277. num. 6. quod vel exinde apparet, quia cum illis nulla conversatio fieri, nemo eos tecto suscipere vel tolerare, cibum et potum eis subministrare, sed quilibet eos aversari, detestare et veluti hostes persequi debet, Cammerger. Ordn. part. 2. tit. 10. §. vnnd wo es deßhalben, adeo ut ipsorum receptatores eadem [orig: eâdem] cum ipsis poena [orig: poenâ] teneantur, et in bannum incidant, Candtfrids Ordn. zu Wormbs de An. 1521. tit. Fridbrecher und Thäter. §. welche Oberkeit aber. Crimen autem laesae Maiestatis committentes, si ad condignum supplicum rapi nequeant, ipso iure banno notari videntur. Quodque pariter publicatus pro mortuo habeatur, docet Rosenthal. d. feud. cap. 11. sub num. 7.

Et quamvis mors Civilis non habeatur pro naturali, et appellatio mortis intelligatur de naturali, non de Civili, nisi in casibus a iure expressis, c. susceptum vers. non morte d. rescript. in 6. Vincent. Franch. decis. 562. num. 8. et seqq. Honded. consil. 61. num. 3. et seqq. Attamen satis expressum in iure feudali esse videtur, ut mors etiam Civilis pro naturali, Rosenthal. d. feud. conclus. 11. n. 7. vel saltem tali causa habeatur, ob quam feudum ad Dominum redire debet: quia post crimen Maiestatis commissum, honeste in Curia [orig: Curiâ] Domini amplius stare nequit, arg. traditor a Rosenthal. cap. 10. conclus. 36. num. 44. et seqq.

Quod autem Vasallus qui talem feloniam vel tale quid commisit, ut in Curia [orig: Curiâ] Domini amplius stare non possit, privetur feudo, dubitare non sinit text. in c. 1. an ille qui interfec. fratr.

Et porro non solum is, qui forte ita eiectus et repulsus est per bannum Imperii, aut Imperialis Maiestatis, ut ad curiam vel servitia venire impediatur, dicitur in Curia [orig: Curiâ] amplius stare non posse, aut qui corpore quidem venit, et in Curia esse potest, sed metu aut interdicto Magistratus praesens esse prohibetur. Verum et ille, qui propter infamiam aliquam vel dedecus et inhonestatem personae ibi stare aut tolerari a Domino, et sine dedecore inter Vasallos in servitio vel in actibus Curialibus (Iudiciis forte) versari nequit, arg. text. in d. cap. 1. ibi: vel etiam feloniam commiserit, v. g. hominem tradendo, vel in Curia Domini amplius stare non possit, privabiturbeneficio, etc.

Monasterium Fratrum Minorum ingrediatur, qui nihil proprii in communi aut particulari habere possunt,quod statim post factam professionem ipsius Monachi morte naturali non exspectata [orig: exspectatâ] fideicommissum veniat restituendum, hancque opinionem in iudicando et consulendo sequendam fore, cum videatur veritati valde consona et non solum sit magis communis antiquorum, sed et recentiorum, multis tradit Ioseph. de Rustic. in repetit ad l. cum avus. d. condit. et demonstrat. et novissime Ioan. Mylius. in addit. ad Augustin. beroi quaest. 41. eamque conclusi onem post Bald. et Castr. late defendit Iason. consil. 335. nu. 5. lib. 1.

Sic et publicatis bonis Mariti, eoque foriudicato seu bannito, quamvis matrimonium exinde non solvatur, nihilominus tamen quoad effectum recuperandi dotem et dotarium, aliaque iura dotalia, maritus pro vere mortuo habetur, eaque recuperat aut respective lucratur uxor.

Quod item in fortiori casu confiscatis bonis Mariti divitis, uxor indotata et inops statim capiat quartam, non obstante confiscatione, etiam in crimine laesae Maiestatis, post multos alios satis evincit Mastrill. decis. 283. per discurs. ne scil. ex delicto Mariti, uxoris conditio in eiusdem bonis deterior fiat, quodque, licet dos regulariter non nisi secuta [orig: secutâ] morte naturali, redeat ad uxorem, multis tamen in casibus evenire possit, ut vivente etiam viro, dos et dotarium ab uxore repeti queat. Quae omnia aptissime ad casum feudi applicari possunt: Nam et illud non solum [orig: solûm] morte investitorum Domino cedit, sed et multi casus sunt, ubi vivente quoque Vasallo feudum amittitur, et a Domino vindicari potest.

Et in specie, quod feuda numquam veniant in confiscationem, sed in casu quoque criminis laesae Maiestatis, perveniant ad Dominum feudi, communissima est opinio Dd. ut testatur Alexand. in l. finita. §. hic vectigali. num. 30. d. damn. infect. Boer. decis. 264. num. 7. Curt. Iun. consil. 4. num. 20. Rubeus consil. 134. num. 3. Fachinae. 7. cap. 20. Farinac. tract. d. delict. et poen. qu. 25. num. 62. ubi plures allegat, et inter alia ex Castrensi refert, quod. si Fiscus talia bona apprehendat, ea dicatur occupare de facto. Additque, licet contrarium attentaverint aliqui Doctores, non tamen per hoc a proposita [orig: propositâ] sententia [orig: sententiâ] esse recedendum, ac num. 67. hoc etiam ad crimen laesae Maiestatis extendit.

Sic et Paul. Christinae. volum. 1. decis. 300. num. 15 tradit, sententiam hancce textibus valde perspicuis niti, dictosque textus aliam interpretationem acciere non posse, quam hanc, ut nempe feudum libere et absolute ad dominum revertatur, eamque sententiam etiam communiorem esse.

Consentit rosenthal. d. feud. cap. 11. conclus. 11. et conclus. 13. ubi loquitur in terminis commissi criminis Maiestatisus. Clar. in §. feudum. quaest. 84. inter alia addens, mihi semper fuit visum iniquum et absurdum, quod Vasallus possit delinquendo, Domino praeiudicare, aut agnatis, quibus non posset praeiudicare alienando, et cum ad huiusmodi feuda non admittatur extraneus haeres; Ergo nec fiscus, Marc. Anton. Peregin. d. iure fisci lib. 5. tit. 1. num. 106. ubi infert, quod feuda et alia, quae ex sui natura non possunt in heredes extrane os transferri, vel per actum alienationis in personam non comprehensam in investitura [orig: investiturâ] vel testamento transmitti, publicatis bonis Vasalli delinquentis, non transeant in fiscum: quia alienari nequeunt. vultei. d. feud. lib. 1. cap. 11. num. 140. ubi tradit, quod omni casu, ubi Vasallus committit crimen laesae Maiestatis, feudum semper ad Dominum devolvatur tam antiquum, quam [orig: quâm] novum, et tam id, quod ex pacto et providentia [orig: providentiâ] sdicitur, quam quod est mixte hereditarium. Adeo ut cum alias bona eius, qui commisit crimen laesae Maiestatis, deferantur fisco, feudum tamen non Fisco, sed Domino relinquatur.

Quod item Vasallo bannito, feudum haut veniat in publicationem bonorum, quodque si Vasallus alicuius Baronis contra Regem delinquat, ex quo delicto eius bona sint Fisco addicta, tunc tali in casu feudum non applicetur Fisco Regis, sed ad Dominum

directum revertatur, multis evincit Andr. Gail. d. pace publica lib. 2. cap. 12. per tot. ac Schrader. d. seud. part. 9. cap. 9. nu. 16. et seqq. ubi docet; si bona Vasalli propter delictum fuerint publicata, quod tunc Vasallus feudum perdat, sed illud non fisco, sed vel Domino vel Agnatis applicari Anton. Merenda. lib. 5. contronvers. Iur. cap. 21. ubi ait, in hac controversia certum esse, delictum Vasalli Domino nocere non posse, et ideo si evenerit casus, quo secundum iura feudalia, vel secundum tenorem pactorum inter eum et Vasallum factorum, feudum ad Dominum redeat, nihil esse, quod de confiscatione tractari possit: tunc enim clarum esse, quod feudum ad Dominum pertineat.

Qui idem cap. seq. circaillam quaestionem, an Emphyteusis acquiratur fisco, cum alicuius bona publicantur; tradit, et multas rationes firmandae suae opinioni ad ducit: Quae sane cunctae adhuc magis in feudo, praesertim recto seu masculino militare conspiciuntur. Et consensit per omnia Ioann. Petr. Surdusus. decis. 284. ubi multis probat, bona prohibita obligari, non venire in confiscationem, puta quae alicuius maioribus in emphyteusin vel feudum concessa fuere. Eo quod praedicta emphyteutica res; ex pacto fuerit prohibita hyipothecari vel obligari, late Peregrin. d. iure fisci lib. 5. tit. 1. num. 98. ubi sustinet, quod statim confiscatis bonis, substitutus vel is, in cuius favorem facta est prohibitio, capit bona, non exspectata [orig: exspectatâ] morte gravati. Infinitos quoque cumulat Farinac. lib. 1. quaest. 25. num. 35. et seqq. ubi ponit, quando solum expresse est prohibita alienatio, et quando adest fideicommissum cum expressa [orig: expressâ] prohibitione, ita ut utroque casu impe diatur confiscatio. Ac quo que ibid. Surdus contrariis nervose respondet.

So ist fürs sibendt, nicht weniger dises fürnemblich in obacht zuziehen, wasmassen von E. Kays. May vnnd dem heyl. Röm. Reich, das Hertzogthumo C. zu Lehen rührt, also jenige Güter, so vnderschidliche von Adel, oder auch höhern Stadts Innhabern vnnd rechte C. Lehen seyndt, für E. Kays. May. Affterlehen zuhalten, dahero vermög der kundtbarn lehenrechten, wannsolche subvasalli wider E. Kays. May. als Obersten Lehenherzs delin quiren, sembliche Affterlehen allein dem immediato feudi Domino eröffnet werden, prout est casus Legis, qui quaestionem hanc in terminis decidit, in c. 1. §. illud. de prohib. feud. alienat. per Frideric. ubi Imp. Fridericus ita sancit: illud quoque praecipimus, si Vasallus de feudo suo alium Vasallum habuerit, et Vasallus Vasalli, Dominum Domini sui offenderit, feudo suo privetur, et ad Dominum suum, a quo ipse tenebat, revertatur. Ibi ergo proponitur duplex dictum, primo, quod Vasallus privetur feudo, quando Vasallus Vasalli Dominum Domini sui offenderit. Secundo deciditur, quod feudum ad Dominum suum, hoc est, proximum revertatur.

Et notandum est, quod ille textus generaliter loquatur de offensa Domini mediati, nec aliquid innuat de offensa digna confiscatione bonorum vel non, quod multis probat Anton. Gueta. consil. 6. num. 24. Welcher Auctor E. Kays. May. hochrühmblichister Vorfahren nicht allein vornemmer Raht bey der Tyrolischen Regierung zu Inßürugg geweßt, sondern auch in Sachen solche sein Gnädigste Herrschafft berührendt, consulirer.

Huiusque Imp. Friderici sanctionis rationes sunt sat evidentes. Tum (1.) quia subvasallus proprie loquendo, non est Domini mediati Vasallus, sed immediati, proinde licet adversus mediatum deliquerit, tamen cum non sit ei obligatione Vasallitica obstrictusus, feudum, quod ob delictum contra ipsum commissum perdit, non ad ipsum, sed ad immediatum, a quo subvasallus id habuit, atque recognovit, optima ratione revertitur. c. 1. §. denique, quae fuis prima causa. c. 1. vers. cum autem an ille qui inter fec. fratr. Dom.

Tum (2) quod alioqui, si sub feudum ad superiorem revolveretur, foret in potestate sub Vasalli delinquendo contra Dominum superiorem, intervertrere subfeudum Domino immediato,

ciusque conditionem reddere deteriorem; hocque in casu Domino feudi inferi ori grave praeiudi cium in ferretur, sive Dominus superior ipse Feudum sibi servare; sive alteri, proximo Domino forsan non ita grato, de novo conferre velit. Cum tamen delictum unius, non debeat redundare in detrimentum vel praeiudicium alterius, nec quisquam alterius odio praegravari, c. non debet d. R. Iur. in 6.

Tum (3.) quia licet Dominus superior offensus, feudum non consequatur, tamen satis habeat iniuriae suae ultionem, dum feudum aufertur Subvasallo delinquenti, et applicatur Domino immediato, Natra consil. 119. num. 1. Sonsbec. de feud. part. 13. num. 41. Et vindicta Domino competens id operari debet, ut mediatus Domininus, qui innocens est, ex alicno delicto ulla [orig: ullâ] ratione praegravetur, damnum vesentiat in iure suo.

Ne igitur ex duobus Vasallis, quorum unus (Subvasallus nempe) deliquit, alius vero [orig: verô] (primus scil. Vasallus, et alium per subinfeudationem investiens) sese fideliter gessit, contingat utrunique privari feudo, si cut uterque privaretur, si feudum publicaretur, dici debet, ipsum feudum non esse publicandum, sed in primum Vasallum transferendum, prout hanc ipsam rationem inprimis ponderavit Iacob. de Belloviso, quem refert Baldus in cap. 1. §. illud d. prohib. feud. aelienat. per Frider. ubi dicit; per hoc videtur determinatio vera, quod ille, qui offendit Dominum Domini, dicatur offender proprium Dominum. Et post subicit; determinatio vera est, quia non potest Vesallus facere deteriorem conditionem Domini sui: quia felonia secundi Vasalli contra primum Dominum, nocere nequit secundo Domino suo.

Consulitur ergo Domino remotiori, in quem delictum est commissum, satis factione de iniuria sibi illata [orig: illatâ] et damnis perpessis, confiscando allodialia, et puniendo vel proscribendo ipsam personam delinquentis, Zas. d. feud. part. 10. num. 59. Sonsbec. part. 13. n. 40. et seq. Rosenthal. cap. 11. conclus. 18. in 3. vers. sed si delictum. Guetta consil. 70. num. 22. et seq.

Nec dici potest, Vasallum, puta ducem, Comitem, aliumve Statum Imperii, portionem aliquam de Ducatu autterritorio suo feudali, Nobili alicui in subfeudum concedentem, per hancce subinfeudationem omne ius suum utile transtulisse: quia illud ius translatum censendum est utile inferius, et est aliud utile sub illo superiore, ut ait Bald. in c. ceterum. d. iudic cap. fin. col. 1. vers. potest dici. quem sequltur Alvarott. in. cap. 1. d. controv. in vestit. ubi quod primo vasallo, et post subinfeudanti remaneant iur servitiorum et fidelitas, et alia in pactum deducta vel consueta deduci cap. 2. d. excess. Praelator. Nam et eorum, ratione subinfeudans recte [orig: rectê] Dominus dici potest, l. talem. §. fin. d. hered. institut. Eandem ctiam considerationem perpendit in terminis Iacob. d. S. Georg. in verb. dictique Vasalli in 2. et 3. col. ubi quaerit: an aliquid remaneat apud ipsum primum Vasallum subinfeudantem. Et dicit videri quod non: quia Vasallus subinseudans translulit utile quod habuit Dominitim. Sublicit tamen, vos terminabitis contrarium, et dicitur, quod apud ipsum Vasallum reinaneat quoddam quasi utile dominium ratione iuris Vasallagii, quod habet in Vasallum, quem subinfeudavit.

Licer ergo utile dominium primus Vasallus in secundum transtulisle videatur; quia tamen remanent reliquiae, et cidem a secundo servitia debentur, et ipse primus Vasallus est Dominus quoad secundum Vasallum: Cumque ei aeque recognitio et fidelitas debeatur, sec que pro Vasallo subinfeudantis haberi debeat, ex hoc ius subinfeudantis non est in totum absorptum, l. talem. §. fin. d. hered. instit. et ita ratione illorum iurium remanentium subinfeudanti ipst feudum applicatur non autem Fisco Superioris.

conferunthuc, quae habet Andr. de Isern in c. 1. d. prohibit. feud. alien. per Frideric. et Afflict. ibid. n. 13. dicens, non obstare, quod primus Vasallus infeudando alteri, nullum sibi dominium

reservasse [orig: reservâsse] censeatur: nam subin feudanti remanere utile dominium, et secundo in feudato trans ferri exercitium utilis, ut ita is habeat utile Dominium subalternum. Et subicit, quod litera saepe d. §. illud expresse dicat, feudum propter culpam applicari subinfeudanti, et quod contra illum textum durum sit calcitrare. Quin etiam Afflictus tradit, eos, qui dicunt, quod feudum aperiatur Domino immediato non mediato, loqui in alienante ex contractu venditionis a secundo Vasallo cum consensu Dominni; secus si simus in delicto, quando primus Dominus offenditur per delictum, non per contractum: quoniam tunc feudum applicatur secundo Domino, per d. §. illud. cui sine divinatione, ut communiter tradunt Feudistae, responderi non pot est.

Si ergo apud primum Vasallum remansit utile Dominium saltem superius, tunc applicato seudo ipsi Domino immediato, nec runc utile separatur a sua causa, sed coniungitur suae causae, et magis congruit, quod coniungatur causae proximae, quam remotae, cum etiam proxima causa habeat utile superius, et utile subalternum transtulerit, quod propter Symbolum facilius coniungi potest utili viciniori. Et ad effectum in esse producendum, causa proxima et immediata magis influit quam remota, ut declarat Bald. in d. §. illud. d. prohib. feud. alien. per Frid.

Hancque eandem sententiam approbant et multis rationibus firmant Herman. Vultei d. feud. lib. 1. cap. 11. num. 143. fol. 74. Andr. Kohl. tract. d. subfeud. cap. 4. num. 52. et seqq. Rosenthal. cap. 10. conclus. 10. et cap. 11. concl. 18. Schrader. part. 9. cap. 8. num. 1. atque in hanc sententiam transi isse Lipsenses in casu alienationis feudi, sine Domini consensu factae, testatur Hartman. Pistor. observ. singul. 96. eam quoque late defendit ac pro vera [orig: verâ] et communissima venditat Anton. Guetta, consil. 6. et 7. qui d. consil. 6. n. 24. omnia quae in contrarium afferri possunt, resolvit.

Wie dann auch letstlich jeniger Rechtsgelehrten Mainung nicht bestehen kan, die darfür halten, daß eines Vasalli crimen lasae Maiestatis committentis ius feudale, oder dessen nutzbare Gerechtigkeit, so ihm auff dem Cehengur gebührt, einem andern tangenlichen, et eiusdem conditionis zuverkauffen, vnnd selbigen, wider welchen er, der gestalt delinquirt, der Kauffschilling zugestellt werden solle.

Quod enim feudum non confiscetur solum quoad illius proprietatem, sed nec quoad commoditatem et usumfructum, durante vita feudatarii delinquentis, post Roman. et Imol. quos allegat, tradit Alexand. in l. si finita. §. si de vectigalibus. ubi in specie etiam Bart. respondet, ad l. Statius. §. Cornelio. ff. d. iure fisci. Boss. tit. d. bonor. publicat. num. 53. ea [orig: eâ] motus ratione, quia fructus feudi pertinent ad eum, ad quem spectat feudum, Bald. incap. an agnat. vel filii. col. 1. et in l. 1. quaest. 40. ff. d rer. divis.

Et quamvis aliqui dissentiant et putent, Vasallum commodidatem et usumfructum, durantesua [orig: durantesuâ] vita [orig: vitâ] delinquendo in fiscum alienare posse; A superiori tamen opinione firmata [orig: firmatâ] non recedendum esse, monet Farinac. qu. 25. num. 69. quam etiam post Bossium communem esse, et in practica [orig: practicâ] servari tradit. Consentit Rosenthal. cap. 11. conclus. 9. nu. 22. et seqq. ide! Attestatur etiam Hartm. Pistor. lib. 2. qu. 15. qui omnes uno ore concludunt, bonis Vasalli ob delictum publicatis, feudum minime ad fiscum, sed iuxta regulas iuris feudalis, de quibus hactenus, vel ad agnatum, vel ad Dominum, vivo etiam delinquente transire. Nec hac in parte aliud dicendum esse propter text. Ordinat. Cameral. part. 2. tit. 2. ubi habetur, quod banniti fructus feudales actori damnum passo, ad dies vitae delinquentis concedantur, ut probat Rosenthal. cap. 11. conclus. 11. num. 16. et seqq. et faciunt tradita Gailii. d. pace public. cap. 15. num. 3. et seqq. Ex quibus patescit, fieri hoc ex eo, quia Ius feudale propter bannum, non penitus exstinctum, sed tantum pro suspenso habetur.

Et sic licet delinquentes in re alicui restitutioni subiecta, ac quoque in feudis usum fructum quendam habeant; tamen ille non formalis, sed causalis et cum dominio est coniunctus, l. ex diverso. §. 1. ff. de rei vindicat. Peregrin. de iurefisci tit. d. publicat. bonor. lib. 5. num. 99. Quare cum hoc dominium ipsi perdant, non id ad fiscum pervenire potest: harum enim rerum dominium statim a morte possessoris eveniente adagnatos, aut respective ad Dominum devolvitur. Cumque ius ipsum ad Fiscum penetrare non possit; ergo nec usus fructus, ut qui ab ipso Dominio Separatus non fuit, Fisco cedit, sed is dominium statim consequitur, cum eoque consolidatur, si cut recte Peregrinus d. tit. num. 102. post ibidem allegatos advertit. Sane in feudis utile dominium penes vasallum delinquentem consistens, in suspenso esse non potest, nec ususfructus ab eo separari. Ex quo sequitur, non tantum feuda ob delictum in Fiscum deferri haut posse, nisi sint ad heredes extraneos transitoria, sed etiam quod ob delictum Vasalli, feudo aperto, utile dominium statim cum usufructu illi coniuncto devolvatur vel ad Dominum vel ad Agnatos.

Nec impedit, quod nonnulli dicunt, fidei commissum relictum in casum mortis, intelligi de morte naturali, et interim bona restitutioni subiecta transire in fiscum cum onere restituendi illa post mortem. Namque purum et simplex fideicommissum, ubi bona prohibita sunt alien ari, quod que feudo fere simile est, non venit in confiscationem bonorum, neque etiam durante vita [orig: vitâ] eius, qui prohibitus est alienare, ut tenet Bart. in l. Imperator. num. 1. ff. de fideicommiss. libertat. quem sequuntur DD. communiter, ut dicit Socin. Iun. consil. 77. num. 15. lib. 2. hanc etiam opinionem approbat Rubeus confil. 98. n. 1. et consil. 154. num. 2. Cotta in memorabilib. in verb. testamentum. facit l. ex facto. §. siquis rogatus ff. ad SC. Trebellian. ubi Angel. in notis ubi si gravatus sine filiis decesserit, condemnetur in merallum, statim est locus fideicommisso, non aliter exspectata mortenaturali, et idem in quovis condemnato ad mortem tradit Iul. Clar. in §. testamentum. qu. 21. in pr. Ac porro secuta condemnatione capitali heredis gravati, dicitur purificatum fideicommissum, l. Paulo Calimacho §. Pomponius. ff. d. legat. et substitutus eo in casu statim admittitur, Alexand. consil. 23. nu. 15. vol. 1. Boer, decis. 278. num. 8. Quodque fideicommissum publicatis ex delicto bonis, gradu proximiori statim deferatur, etiam quoad utile dominium, probat l. iure libertorum 4. ff. de iure Paetron. Rosenthal. saep. d. c. 11. conclus. 9. num 20. et seqq.

Et posito, fideicommissum quoad usum fructum ad fiscum pervenire, tamen exinde ad feudum argumentari non liceret: Cum Vasallus minus Iuris in re feudali habeat, quam fiduciarius haeres, ut observavit etiam Rosenthal. d. cap. conclus. 5. num. 5. et d. conclus. 9. num. 20. etc.

Wann dann Allergnädigster Kayser vnd Herr, die Sachen jetzterzehltermassen in Rechten bewandr, vnd nemmlich E. Kays. May. gebührendr höchste Macht, vnd dero anhangende confiscandi potestas in crimine Maiestatis, gar nit bestritten, sondern dises allein von mir in tentionirt wirdt, daß meine Fürstl. Vormundts Pupillen bey deme, so ihnen vnnd ihren Vorfahren jederzeir gebürt, gehandehabt, vnnd davon durch frembdes verbrechen nicht gesetzt, oder jhnen andere Vasalli, dann Sie vermög der vhralten Lehens Investituren, darfür zuerkennen schuldig, auffgetrungen werde, bevorderst aber E. Kays. Mayest. deß Christ: vnnd höchstrühmblichsten Gemüts seyndt, daß Sie Niemanden wider die gebühr beschwären, sondern vil mehr auch in Fällen, da E. Kays. May. nach strengen Rechten mehrernfueg hätten, Ihr angeborne Milte vnnd Kayserl. Clementz der schärpffe vorzusetzen pflegen.

Deme allem nach thue E. Kayserl. May. underthänigst ich ersuchen, die geruhen allergnädigst anfangs gedachte Confiscationes, da E. Kayserl. Mayest. je selbige fortzusetzen nochmalen gewillt, dergestalt gnädigst moderiren, vnd dero Commissariis anbefelhen lassen, daß solche exsecution

meines Vormundts Hertzogthumb Cehenbarn Gütern, vnd dero zugehör, ohne Schaden vorgenommen, vnnd selbige mir, als Administratori zuhanden gestellt werden, dagegen ich deß gehorsambsten erbietens bin, daß ich als Lehenherr, vermög der Reichs Satzungen, die abnutzung derselben Cehengüter, den Verbrechern, so lang sie leben, oder in E. Kays. May. Vngnad seynd, nichts volgen lassen, sondern von deme, so vil vber nothtürfftige Fürsehung vnnd bestellung Jährlich verbleiben wird, jenigen, so hierzu rechtmässige Sprüch vnd Forderung, habem die Gebühr widerfahrem lassen, auch vmb E. Kays. May. solches mit vnderthänigsten Gehorsamb zubeschulden, jederzeit beflissen seyn wölle, etc.

57. Concordata Germanicae Nationis.

Varia inter Pontifices, Imperatoresque Romanos, subinde orta sunt bella, quae inprimis occasione electionis Episcoporum sunt mota. Ea autem ne et porro orirentur, pro singulari sua [orig: suâ] prudentia cavit Imper. Fridericus III. qui compositionem cum Pontifice Nicolao V. Anno Chr. 1447. Kal. Aprilis procuravit: vulgo Concordata Germanicae nationis, dicta, de quibus vid. Tholosan. de benfic. Ecclesiastic. c. 1. n. 8. et c. 24. num. 20. Commentar. Georg. Brand. in Concord. et Simonett. d. reservat. benefic. quaest. 1.

Sunt vero variae horum concordatorum editiones. v. Trismegistum Canonicalem. Wolfg. Sigismundi a Vorburg. fol. 493.

Vigore autem horum Concordatorum, non debet Imperator feuda saecularia conferre iis Ecclesi asticis personis, quae non impetrarunt Pontificiam confirmationem.

Notat tamen Christinaeus. vol. 1. decis. 357. num. 13. etc. multas Ecclesias Germaniae ea concordata non acceptasse [orig: acceptâsse], sed ampliora privilegia iactare.

58. Confrontieren.

Iudex potest testes, ut et Socios Criminis confrontare, et tunc illi testes non plures simul, sed singuli debent per se ad faciem ipsius Rei adduci, et praestito coram eo Iuramento Veritatis dicendae, factaque [orig: factâque] illius personae cognitione, omnia ea, quae alias deposuerunt, iterum in faciem praefati rei ratificabunt et confirmabunt. Haec autem confirmatio fieri solet ad effectum effugiendi repetitionem testium, eorumque dicta et depositiones convalidandum, Clarus. in §. fin. quaest. 45. num. 14. Testes enim pro informatione Iudicis saltem examinati, non citata [orig: citatâ] parte, nihil probant, nullumque faciunt indicium, nisi deinde repetantur parte citata [orig: citatâ]; cuius quidem Citationis et repetitionis vicem obtinetista confrontatio; non enim Confrontatio aliud facit, quam quod supplet defectum probationis. Matth. Stephan. de Offic. Iudic. lib. 9. cap. 8. qui suadet Iudici, ut semper, quando testes habere potest, illos potius cum Reo confrontet, quam in eius absentia repeti curet: quia, ultra quod eiusmodi Confrontatio magis reum urget, aperit etiam plurimum mentem ipsius Iudicis, vel audax inficiatio et negatio rei, vel constans afssertio Testis, iuxta illud: Tu magis scire potes, l. 1. §. ideoque Divus. ff. de testib.

Non tamen semper Iudex admittet confrontationem. Sic namque confrontandus non est servus cum Domino, filius cum patre, vel e contra; nec timidus cum potenti, et similes: quia difficulter contra praedictos tales in eorum faciem suum dictum confirmare audent, saltem sine aliqua vacillatione.

Sic potest Iudex etiam confrontare Socios Criminis cum reo; sed cum socii criminis sint inhabiles ad testimonium perhibendum, propter complicitatem, quae detrahit illis de fide; idcirco non est satis simplex Confrontatio de plano facta, sed maiori sollennitate in confrontatione sociorum criminis, utendum erit: ut scil. in ipsius Rei examinati praesentia [orig: praesentiâ] torqueantur, ac eorum dictum ita in tortura confirment et

ratificent, adeoque illud validum reddant contra reum. Stephan. d. tract. et cap. Geschicht also in Confrontatione partium, daß sie einander selbst die Warheit sagen.

Ac quod confrontatio non facile sit suscipienda, docet Zanger. in tractat. d. tortur. cap. 2. num. 47. et seqq. Sic etiam docet Iul. Clarus. in §. fin. quaest. 45. nu. 14. ut et Damhaud. in prax. Crim. c. 47. num. 1. et seqq. Daß die confrontation nit eher geschehen soll, es seye dann, daß die Warheit anderer gestalt nit möge an Tag gebracht werden, vnd darzu vermutung für einen, vnd wider den andern thail militteren, vnnd als dann erst medio et praevio iuramento solche vorgenommen werde.

Also kan man auch nit ohne grosse Ursach eine, so von Unholden angegeben, mit ihnen confrontiren. Interim tamen constat etiam, Iudicem interdum ex Officio suscipere confrontationem, praesertim in causis matrimonialibus, da man die Partheyen, so sie in contradictoriis stehen, gegen ein ander anhöret, quia res occulte fieri solet, maxime si concubitus accedit, etc.

59. Consistorium.

Consi storium est locus, in quo Princeps Legatos et quoscumque adeuntes admittit et audit, et de causis cognoscit, inquirentibus in negotium, et dispicientibus Consistorianis, uti alicubi Ammianus Marcellinus ait: Sic in Populo Dei fuit summum Consistorium Concilium, sive Iudicium, quod Sanhedrim, et s1uone/drion vocabatur, constabat ex 72. Iudicibus, quos 70. Seniores appellabant. Exod 24. v. 1. num. 11. v. 25. v. voces Exoticas Nov. Testamenti. Cothman. in rubr. Cod. num. 3. In libris nostris aliquando appellatur Auditorium, ut in Novell. 23. cap. 1. et c. Romana. extra de appell. in 6. Ita dicitur Auditorium Rotae, in quo causae audiuntur, cognoscuntur et deciduntur. Aliquando nominatur Camera, ut est Camera Imperialis, quae est Spirae.

Hodie Consistoria nominantur Iudicia Ecclesiastica quorumvis fere Iudicum, in quibus causae et mere spirituales et Ecclesiasticae, vel mixti fori, puta, matrimoniales tractantur. Cothman. d. loc. num. 33.

60. Constitutum Possessorium.

De constituto possessorio, da einer bekennt, er wolle das erkauffte oder verpfändte Gut, nomine emptoris vel creditoris besitzen. vid. tract singul. Barthol. Romulei.

ADDITIO.

Duplicetur in Iure verbo Constituti utimur. (1) namque dicitur Constitutum, in una significatione contrahi, quando quis Creditori promittit, se pecuniam vel a se vel ab altera debitam certa die soluturum, quo spectant integri Tituli ff. et Cod. d. constitut. pecun.

(2.) Constitutum dicitur, cum vendens, donans aut aliter concedens rem, quam in alium vult transferre, constituit nomine illius se possidere, vel simpliciter vel precario eius nomine, quem Constituarium appellamus, sicut mandatarium, depositarium, etc. dicimus eos, quibus haec nomina quadrant: de hoc constituto integrum conseripsit, tractat. Andreas Tiraquellus.

Constitutum hocce autem est modus fictus, per quem transfertur Dominium et possessio absque actuali et corporali traditione, non ficte, quamvis modus fictus dicatur, sed vere, nec minus operatur, quam vera traditio. Osasc. decis. 36. Petr. Fontanell. in tract. d. pactis nuptialib. clausul. 4. gloss. 27. num. 5. et seqq.

Ac adinventum constitutum, modusque hic fictus, per quem possessio transfertur, fuit, ne contrahens cum alio, veluit emendo vel donando, vel alias ab eo eludi posset; ut ecce, quando celebratur Contractus super re immobili, in quo est certum, possessionem non transferri ipso iure, cum non transferatur ex sola voluntate, aut per Contractum vel Instrumentum, sed traditione opus sit, l. praedia. ff. d. acquir. possess. nec est possibile, quod in eodem instanti, realis et corporalis possessio tradatur, quia non est res sic in promptu, ut fieri valeat, vel quia post mortem vel in aliud tempus effectum est contractus habiturus, interim in manu alterius contrahentis esset, et est fallere eum, qui cum eo contrahit, id est, fallere emptorem vel donatarium, rem eandem alteri vel vendendo vel donando, et simul realiter et actualiter tradendo, quo casu nemini dubium est, praeferendum ultimum acquisitorem primo, licet actiones ad interesse

competerent prioribus emptoribus vel donatariis, per quas tamen non semper tam plene providetur, quam per rei ipsius acquisitionem realem.

Huic itaque malo subveniendo, convenit quaerere quosdam modos fictos tradendi possessionem, quos signanter Petr. Gregor. Tholosan. in Syntagm. Iur. univers. part. 3. lib. 20. cap. 10. et Anton. Gomez. in l. Tauri 45. numer, 45. et seqq. recensent, nempe ut possessio, quae tradi non poterat actualiter et corporaliter in limine contractus, traderetur per ipsos modos fictos, et sic per eos impediretur unus contrahentium eludere alterum, etc. Ac sic egregie per hoc Constitutum est huic morbo quoque provisum, si venditor vel donator transferat possessionem per traditionem Instrumenti, vel alterius rei, et constituat se precario et nomine ementis possidere. Quo casu adversus venditionem vel donationem primam ita factam, nihil obest pactum aliquod, vel venditio vel donatio, vel traditio a venditore, vel donatore alteri facta, imo semper primus acquisitor vigore Constituti, per quod possessio simul cum Dominio in eum translata est, alteri cuicumque praefertur, Fontanella. alleg. loc. num. 9. et pluribus Gregor. d. p. 3. lib. 25. cap. 18.

Constitutum vero ut operetur debet habere quatuor principales qualitates. (1.) quod contractus, cui apponitur, sit validus, Alvar. Valasc. consult. 106. num. 6. (2.) quod constituens sit Legitimus possessor rei, quam pro alio, et illius nomine constituit se possidere. idque tempore eonstituti, alias non posset dare quod non haberet, vid. Fontanell. d. loc. nu. 18. et seqq. (3.) quod constitutum sit de re certa, veluti de aliquo fundo, vel de alia re limitata [orig: limitatâ], vid. Gamae. decis. 56. (4.) quod Constituarius sit praesens tempore constituti, vel si absens, quod ratificaverit tempore habili, nec sufficit stipulatio Notarii: quia ea prodest quidem ad quaerendam Ius et actionem absenti adversus donantem, et ne possit a donante iam revocari, sed non ad transferendam possessionem, Guid. Papae. decis. 49. et Valasc. cons. 55.

De effectibus Clausulae constituti, vide Papae. decis. 356. Tepam. in Compend. var. resolut. lib. 2. tit. de Claus. constit. Rebuff. in Comment. super constitut. reg. tr. d. donat. insinuat. art. 2. gl. 3. tom. 2. Marsil. sing. 496. et Fontanell. saepe d. loc. num. 29. et seqq. et num. 37 tradit, procul dubio constitutum maius precario esse, quia illud Civilem, et naturalem possessionem transferat, hoc vero solam civilem, faciatque creditorem naturalem possessorem.

Consultum itaque est, quod debitor dicat, Constituo me Titii nomine possidere, quam precario illius nomine, ideo Anton. Faber. in Cod. lib. 7. tit. de aecquir. vel amitt. poss. de fin. 16. multum exsecratur imperitiam Tabellionum et Notariorum, qui ex ignorantia Iuris, putantes plus iuris quaeri creditori ex ambabus Constituti et precary Clausulis, quam ex una sola, ambas in Instrumento comminiscuntur, cum tamen non deberent nisi solum constituti Clausulam apponere, quae sola maior est quam coniuncta cum precario; imo quandoque non parum nocet concomitantia et societas precarii cum constituto; Licet regulariter quando per imperitiam Notariorum coniunguntur ambae Clausulae, praevalear Clausula Constituti, nulla [orig: nullâ] de precario habita [orig: habitâ] ratione; humanius enim est, inquit idem Faber, ut Notarii error ex iuris ignorantia profectus, non noceat contrahentibus. etc.

Notandum hic est, Constitutum possessorium in multis differre a Constituto promissorio, quod est remedium subsi diarium, cum non habeat locum, ubi intervenit stipulatio, l. 1. §. eum. ff. d. constitur. pecun. ac datur in eum, qui pro se vel alio constituit se soluturum, et oritur ex nudo pacto; unde stipulatione interveniente, redditur inutilis haec actio: quia ubi locum habet remedium ordinarium Civile, ad extraordinarium Praetorium non est confugiendum, Bapt. Costa d. remed. subsidiar. remed. 45.

Quae actio ex causa Constituti suscepta valde utilis est. Inprimis namque alteri per alterum acquiritur actio per Constitutum etiam citra medium Procuratoris, et Nuntii. quia in Constituto attenditur duntaxat Ius Gentium, Rota Gen. decis. 45. num. 5. Insuper id sortitur effectum, etiamsi praecedens obligatio esset inefficax de iure Civili, Afflict. decis. 117. Perlador. rer. quotid. c. 3. num. 8. et seq.

Amplius constituens se pro alio soluturum, non potest opponere exceptionem non numeratae pecuniae l. frustra. C. d. non num. pecun. potest tamen obicere exceptionem excussionis. per tradita Costae d. loc. num. 2.

Ultimo Constitutum non vitiatur, si Constitutor in plus se obliga verit quam Principalis, dummodo sciens id faciat. Sed quia videtur donare illud plus, dicerem non teneri, nisi sit servata Forma, quae requiritur de iure Communi vel Statutario in donationibus inter vivos, Guid. Papae. singul. 611.

Haec autem ut procedant, de debito aliunde, quam ex assertione solius Constituentis constare, item Contitutum personale, non vero impersonale esse debet: quo faciunt tradita Costae d. remed. 45. num. 4. et seqq. ] Ioha. Iac. Speid.

61. Contract.

Contractus accipitur aliquando in genere; aliquando in specie. Primo modo, omnem conventionem, et quicquid inter agentes placuerit, continet. l. 1. §. conventie. ff. d. pact. Et convenis

cum Germanico Handlung. Secundo modo, accipiendo contractum in specie, continet ultro citroque obligationem: veluti emptionem, venditionem, locationem, conductionem, societatem. l. labeo. §. contractum. ff. de V. S.

Contractus dicitur quasi contra seu vicissim actus, si cut contrahere, mutuo vel vicissim trahere importat, â Graeco verbo descendens.

Et contractus proprie fieri dicitur, cum obligatio ex utraque parte contrahentium nascitur, ut in exemplis positis in text. l. labeo. §. contractum. et in venditione est. l. ex consensu ff. de act. et oblig. Emptor enim obligatur ad pretium solvendum venditori, et venditor ad rem tradendam emptori. l. ex empto inpr. ff. de act. empt. Unde contractus secundum Alciat. in d. l. Labeo. §. contractus. ff. de V. S. dicitur, quasi sit vicissim et mutuo trahere: vel aliter quasi contra seu vicissim actum.

Improprie Contractus sit, cum altera pars tantum obligatur: ut in donatione et stipulatione contingit.

Impropriissime, cum ex neutra parte oritur obligatio: ut in transactione nudo pacto facta, et sub conditione, Bart. et alii in l. sive apud acta C. de transact.

Quid sub appellatione Contractus veniat? vide Mozzium, de Contract. art. 6. Qui vult sub num. 3. appellatione contractus non venire distractum; per tradita Bald. in l. fin. Cod. si tut. vel Cur. in pr. ubi text. inquit, distrahentibus et contrahentibus; et sic ponuntur tamquam diversa: et hoc magis procederet in statutis, ubi verba proprie sunt intelligenda.

Sed aliquando appellatione Contractus, venit etiam distractus, l. omnium C. de omni agro deserto, ubi ille, qui non solvit, contrahit, et absque dubio sic accipitur Contractus generaliter, et largo modo comprehenditur, et venit etiam distractus. iuxta l. omnem obligationem ff. de Iudic. Ias. in §. omnium Inst. de act. Tiraquell. in tract. de leg. connub. ingl. contractus. Petr. Rebuff. in Com. ad const. Peg. tract. de lit. oblig. art. 4. gl. 10. Mozzius. d. loc. nu. 4.

Sic prohibitus contrahere, non poterit aliquem liberare: quia liberatio, est donatio, Br. in l. si unus §. pactus. col. 3. ff. de pact. per l. in aedib. §. ff. de do. Idem. in l. sidecerta C. de transact. Afflict. decis. 232.

62. Conversi.

Qui Monasterio oblati dicuntur differunt a Conversis, eo quod oblati illi sint, qui non mutata [orig: mutatâ] veste se et sua dicant Monasterio; c. qui bona 17. qu. 1. Conversi vero, qui mutata [orig: mutatâ] veste, Religionem professi sunt, nec in alio distant a Monachis, nisi quod Clerici non sunt, Cod. Fabrian. lib. 6. tit. 19. definit. 21. Boer. quaest. 20. num. 5. et 6. ubi addit, aliquando fieri, ut quis offerat sua bona sine se, aliquando se sinesuis, aliquando vero se et sua.

63. Cornut.

Cornutus, Ioh. parladorio rer. quotid. lib. 1. cap. 17. num. 6. dicitur, quasi sit corde nudus, qui dedecus tale patiatur. Nam ut Salomon Prov. cap. 18. inquit: Qui expellit mulierem bonam, expellit bonum; qui autem tenet adulteram, stultus est et insipiens.

Is vero qui aliquem Cornutum appellat, actione iniuriarum conveniri potest, et ad recantationem sive palinodiam actori tenetur.

Idem erit, si eum Cuculum appellaverit, vel Currucam (quod idem est, ac si eum nominasset [orig: nominâsset] Cornutum) rectius quidem Curruca talis vocatur: nam de cuculo et curca [orig: curcâ] Aristot lib. 6. de animal. cap. 7. in haec verba scribit: Pullos cuculi nemo se ait vidisse, parit tamen, verum non in nido, quem ipse fecerit, sed interdum in nidis minorum avium: et ova quae aliena reperit, exedit. maxime vero nidos palumbium petit: quorum et ipsorum ova esu absumens, sua relinquit. Curruca quoque, cuius in nido parit, fovet illa et excludit.

Ex quibus verbis liquet, Cuculi nomen adultero, Currucae vero patienti seu Cornuto (quem vocant) magis quadrare.

Curruca autem est avis haud dissimilis ei, quam vulgo Coruxam, a latino verbo non multum discordantes

appellamus: ea in occipitio plumarum cornuscula quaedam arrigere solet, et inde Cornuti maledictum originem verius traxisse videtur, secundum Parlador. d. l. n. 8. Ubi num. seq. dicit, ad istud etiam convitium pertinere, si quis iniuriandi gratia [orig: gratiâ], aliquem bonum Virum (Gallic. un bon homme ) appellaverit: nam et ea [orig: eâ] appellatione, maligne interpretata [orig: interpretatâ], Cornutus significari solet. Nevizanus in Sylv. nupt. lib. 1. num. 76. Boer. consil. 4. nu. 7. Sed vide Parlador. d. cap. 17. nu. seqq.

De Cornutis plura habet Guillaum. Bouchet. 1. d. Serees cap. 8. Verdier. f. 498. Panurge de Cocuage. Zeiler. in Histor. Tragic. fol 172. et 175. ad d. Schikard. in Persic. fol. 73. ac quare Bacchus Cornutus pingatur? vid. Sagittar. quaest. illustr. dec. 2. quaest. 10.

Quaeri hic [orig: hîc] potest, an libidinosae Uxoris Lascivia, Viri honesti. existimationem et integritatem possit contaminere? et non posse, nisi vir ad uxoris turpitudines, libens, volensque conniveat, probat Iacob. Martin. centur. 6 quaest. illustr. disputat. 4. quaest. ult. Quo facit, quod Sosi phanes scribit, apud Lancedaemonios Statutum fuisse, ut adulterorum, si qui depraehensi fuissent, pudendae partes publice in foro pertortorem vellicarentur, inde ad certum quoddam tempus ex agro Lacedaemoniorum exularent, quod omne tamen sine maritorum ignominia factum fuisse, etc.

63. Correspondentz, Correspondierende Ständt.

Nuperas ante turbas, Correspondentes indigitari voluerunt, qui in asserenda [orig: asserendâ] Germaniae libertate, et deprecando libero, absolutoque dominatu consentiebant: ut dixi in tract. meo de Iurisdiction cap. 12. fol. 30.

64. Constantz.

De Episcopatu Constantiensi, vid. Bruschium, Chronic. Constantiense Pistorii, item Crusium. in annalib. part. 1. Qui Status hodie adhuc pertineant ad hunc Episcopatum; v. Statuta Synodalia. fol. 248. et qui olim ad illum pertinuerint? Pistor. in d. Chronic. Guillim. lib. 2. c. 1. et seqq.

65. Credentzen.

ADDITIO.

Quoniam non pauci adeo nefarii homines assidue reperiuntur, quibus ut Demetrii filio, Philippo olim, familiare scelus est, veneno hominem tollere, usque adeo ut in levissimis id ducant noxis; ideo Principes Summi sibi caventes, varia sibi solent parare remedia, ut se ab illis tutos reddant. Inter alios autem modos, quibus nunc adhuc utuntur, recensetur etiam usus Credentiariorum, Credentzer vulgo vocantur, qui sic appellantur, quod praegustando ipsi dapes, efficiunt, ut Principes credant, se a venenis esse tutos, illisque liberis se posse vesci, lassen jhnen zuvor das Gedranck vnd Speyse credentzen.

Consuetudinem hancce a Persis esse profectam, testantur Aelius Dionysius, et Suida, ac antiquam eam fuisse tradit Xenophon. in libro, quem Hieronem inscripsit. Tyrannus, inquit, sic etiam degit, ut suspectum cibum, atque potum haebeat, et cum eorum primitias Diis offerre debet, ministris potius imperat, illa ut praegustent. Diffidit enim ac ne quid noxium edat, bibatve, timet. vid. Talenton. lib. 3. rer. reconditar. cap. 17. ubi pluribus, unde Credentiariorum appellatorum et Pincernarum institutum fuerit translatum: quod eorum nomen Graecum, latinum et Patrium: quod inter eos discrimen, quaeve eotum utilitas, etc. agit.

Verum cautionem hanc aut nihil aut parum esse aestimandam, tribus rationibus demonstrat Matthiol. Senens. in Commentar. ad Dioscoriais praefat. quarum (1) est, quia si praegustator veneficium committere decreverit, poterit prius adversus venenum illud se munire, quod est exhibiturus, valentissimis remediis 92) quia etiamsi a coquo decipiatur, eo quod venenata incautus et ipse assumat, eorum tamen adeo modicam quantitatem praegustat, ut nullam aut parvam eo temporis momento possit percipere molestiam. (3.) quod omnia vere venena, quae, ut interimant, cibariis admiscentur, ea [orig: eâ] arte, tantoque ingenio parata sunt ab impiis et scelestis veneficis, ut non nisi temporis intervallo suum triste perficiant opus, etc.

Quare magnatibus optimum consilium erit, si a venenis non solum, sed et ab inimicis tuti esse volunt, id servare praeceptum, quod Ochum Artaxerxis filium servasse, tradit Athenaeus. li. 1 2. siquidem cum per longum tempus regnum obtinuisset, et ad regium sumptum pecunia [orig: pecuniâ], quod erat satis, abundasset, animam agens, interrogatus a filio natu maximo, qua [orig: quâ] industria [orig: industriâ] regnum per tot annos conservasset, id edoctus ut imitaretur, dixit. pietate in Deos et iustitia [orig: iustitiâ] in homines regnum se tutatum fuisse. Talenton. supra d. loc. fol. 520. Ioh. Iacob. Speid. V. I. Lic.

66. Credentz Brieff.

Vulgatum est, daß man deß Papsts oder deß Kaysers Botten oder Bortschafftem nichts glauben soll, ohne derselben Brieffe, wiewol sie auch sonsten begläubiget seyn mögen (ut retulit glossa Landtr. lib. 3. art. 63. in verb. mit seinem Brieffen) per l. siquis. C. de mand. princip. etc. cum in iure. in fin. ext. de officio Delegat. Bart. in l. si mei causa. §. fin. ff. commodat. At quia Cardinalis, Curiam sine commissione vel delegatione legaliter facta, exire non solet, idcirco creditur ei adserenti se esse Legatum. Speculator titulo de legat. §. superest vers. quid si delegati. quem et secutus Ioannes Andreas in cap. 1. de offic. legat. in 6. et retulit Antonius de Butrio in cap. constitutus. ex. de appellat nec dissentit Bartolus. in d. l. si mei causa. § fin. ff. commod.

Literae autem Credentiales, lettres de creance, Creditiff Schreiben, eae sunt, quae feruntur per illum, cui dicitur in eis esse credendum, ad eum, cui diriguntur. Hippolit. Riminald. consil. 9. num. 16. in 3. vol. de quib. vid. Vital. de Camban. in tract. clausul. tit. enuntiativa verba in epistolis. Et adinventae sunt huiusmodi literae variis ex causis, et praecipue quo rectius mentem nostram explicemus: cum enim arcana literis semper committere, minime expedire usu compertum sit; possibile namque est, ut vel vulgus intelligat, sive quod ipsaemet literae intercipiantur; vel subtrahantur, aut amittantur: Id quod nedum a Mercatoribus; verum etiam â Regibus, et Principibus (ne Regni, quod convenit, alii scrutentur arcana) ut plurimum observari, notatur in l. mercatores. C. de commerc. et mercatorib. Stracha. de assecurat. gloss. 11. n. 1. et seqq.

An vero ex literis ipsis scribens efficaciter obligari possit? vide Nicol. Ianuam. tract. de privat. scriptura lib. 3. tit. 2. de literis Credentialib. etc. num. 4. et seqq. fol. 575. et seqq.

Est autem differentia inter Mandata generalia (et quae eorum sunt loco, literas Credentiales) ac instructionem specialem. Illa edere tenetur, non hanc. Ego de Legat. fol. 89.

67. Creutz.

Crux etiam est Iudicii signum. Etenim pertica vel Crux lignea, si alia nota deesset, illic erecta fuit, ad quam Iudex et Scabini de iustitia [orig: iustitiâ] aequaliter distribuenda [orig: distribuendâ], iurare coacti erant.

Et certe hic [orig: hîc] quoque aliquid Religioni datum est, in memoriam Crucis Christi. Ob quam illud signum olim Instrumentis et Diplomatibus praefixum fuit, non a Romanis tantum, l. 22. §. 2. C. de iur. de lib. Faber. lib. 3. semestr. 1. in fin. Novell. Leon. 72. sed ab ipsis Imperatoribus etiam Germanicis; Auctor Hodaeporici S. Wilibaldi tom. 4. Can. 5. Sic mos est Saxonicae gentis, inquit, quod in nonnullis Nobilium, bonorumque hominum praediis, non Ecclesiam, sed sanctae Crucis signum Domino dicatum, in altum erectum, ad commodam diurnae orationis sedulitatem solent habere. Tum etiam, quia rei illic vel supplicio affecti, vel in duello succubuerant. Quomodo etiamnum non in Coemeteriis solum, sed etiam in agris illis, ubi homo occisus, crux lignea vel lapidea erigitur. Et potest esse, quod Crux in alium finem erecta, signi quoque sive malli usum Iudici praestiterit. Quales sunt Cruces viarum monstratrices, Weegweiser. Ita Robert. Monach. libr. 2. histor. Hierosolym. in princ. De peregrinationibus ad S. Sepulcrum Domini, quod posuerint ligneas Cruces per reflexus viarum, in testimonium, ut cunctis notum fieret, quod via illa esset peregrinantium. Ac nominatim in Civitatibus Crucem erigi consuevisse, tradit auctor Weichbildi. art. 7. in signum scil. iudicii et iurisdictionis: de qua ita legitur in vocabulario antiquo, verb. Weichbild. Vnd ist vor Alters darbey gedeuter gewesen, daö man ein groß Hültzenes Creutz in einer Statt oder Flecken hat auffgericht, darauff ein Hand oder Schwerdr gesteckt, zum Saichen der Gericht vber Hals vnnd Hand. Dn. Ioann. Griphiander. in tractat. de Weichbildis Saxonisis. cap. 66. num. 13. et seqq.

Legitur etiam in text. et gloss. art. 7. §. 2. et art.???. Weichbild. Huc usque

observari, ubi foralia et Civitates noviter fundantur, quod figatur crux, in testimonium Pacis, quodque ibi cernatur municipalis pax, appendaturque Imperatoris signum, ut appareat, de voluntate eius id factum esse. Artic. eod. ubi de iure Civitatibus dato, agitur.: Darüber so ward in S. Peters Friede gewürcker, vnnd gegeben mit einem Creutz, ubi gloss. bey dem Creutz ist zuvernemmen Gottes Frid von S. Peterswegen, c. ita Dominus dist. 19. Dann zu derselben stert sollen gehören beyde Geistlich vnnd Weltlich Gericht, von dem Kayser (das ist zuvernemmen bey dem Handschuch) das Geistlich Gericht bey dem Creutz, vnnd bey disen zwey Zaichen ist zuvernemmen, daß da Fronrecht seye, Freyung vnd rechter Frid. Dn. Griphiand. d. tract. cap. 76.

De Cruce vero sancta [orig: sanctâ], praeclarum opus confecit Gretserus. vid. etiam Logothetae, notas fol. 70. et seqq. Athanasii. Quaestiones fol. 15. et seqq. S. Paulini. opera fol. 711. et seqq. Heribert. Rosweid. fol. 86. in L. Talionis. Vindic. Capellae. fol. 48. etc. marquard. d. Susanis. in tract. d. Iudaeis. fol 38. et seqq. De etymo Crucis, Becman. in originib. verb. Crux. de nomine Crucis, Fuller. 4. miscellan. cap. 14. de clavibus Crucis, tractat. singular. Curtii. de Crucis forma, Molan. de imaginib. lib. 2. cap. 7. et lib. 3. c. 17. de ligno et de multiplicitate Ligni Crucis, Pflaumern. fol. 238. Logethet. not. fol. 70. etc. Rinthelin. in Iurista Roman. Cathol. cap. 91. De miraculis Crucis, Osor. lib. 4. fol. 113. et seqq. Pontan. in bellar. tom 3. fol. 93. Fulstin. histor. Polon. lib. 11. cap. 1. ubi maxime de miraculo Ligni. Quod Crux fuget maleficia, videre est in Formicar. Nideri fol. 357. et quomodo in exorcismis fuget daemones, Tractat. de potest. Ecclesiast. in daemon. Rephael de la Torre, fol. 93. De Cruce boni Latronis, Tract. Hispanic. de 7. verbis Christi, cap. 19. fol. 244. quod olim signo Crucis loca expiabantur, constat ex l. ult C. Theodos. de pagan. et ibi Iac. Gothofred. dz die Renegati in Turcia bey der Confirmation ihrer Abtrinnigkeit auff das inen fürgelegre Creutz dreymal dretten vnnd speyen müssen, attestatur Rauwolff. in seiner Türckischen Raiß. fol. 404.

Quod autem in Cod. Instinianaeo singularis titulus est, quod nemini liceat signum Salvatoris nostri, humi, vel in silice, vel in marmore, aut sculpere aut pingere: hoc intelligit Paul. Christinaeus. in decis. Belgic. fol. m. 53. vol. 2. de Christi nostri Salvatoris imagine si mul et Cruce.

Sed addere lubet, vel saltem animi gratia, historiam mirabilem, quam recenset Thom. Cantipratanus, qui 1. cap. 25. f. m. 193. ita scribit: Sed et de fratre Volvando, Priore Ordinis Fratrum Praedicatorum in Argentina Civitate Teutoniae, rem praecipue mirabilem et devotam, propriis oculis vidi. Hic, ut Fratres mihi testatissima [orig: testatissimâ] veritate narraverunt, semper fere, sive gradiens, sive stans, sive sedens, pollice signum Crucis in pectore depingebat. Contigit autem ut Moguntiam veniens, infirmitate decumberet, et ingravescente morbo, cum mira [orig: mirâ] alacritate Spiritus moreretur, et apud Fratres Minores ibidem sepeliretur. (Nondum enim Fratres Praedicatores in eadem Civitate locum habebant) Quo audito, Fratres Praedicatores Argentinenses, duos Fratres pro Prioris sui defuncti corpore, Moguntiam direxerunt, sed frustra: quia Fratres minores sepultum reddere noluerunt. Accidit vero post annos paucos, ut Fratribus Minoribus ad locum alium transeuntibus, Fratres iterum Praedicatores de Argentina duos fratres in Moguntiam, pro dicti Prioris corpore, destinarent. Qui sine contradictione, assumptis ossibus, in Argentinam prospere redierunt. Quid plura; ossa Fratres diligentius abluentes, os pectoris, cui ex utraque parte cohaerent costae superius, insignitum Cruce operosissima [orig: operosissimâ] repererunt, et hoc quasi scutum Cordis interius. Erat autem Crux (ut ipse ad hanc videndam quadraginta milliaribus laboravi, et laetis vidi oculis meis) in ossis medio, ex substantia [orig: substantiâ] ossea, ad spissitudinem evidentissimam elevata, tribus superioribus Brachiis aequalis longitudinis, et inferiori brachio decentissime longiori: extremitates vero trium brachiorum superiorum instar repandi Lilii recur vatas, et brachium in ferius, quasi trunco deberet infigi, exacuatum

habebat. Quid igitur in signo corporeae Crucis in offe pectoris, nisi mortis Christi in mente prius habita stigmata passionis? Et quid in foliis repandi Lilii in Crucis extremitatibus designatur, nisi mun dissimae castitatis insigne, quod cum memoria corpus Christi fundatissime fixum gerebat in carne? Hactenus Cantipratanus. add. Kornman. d. miraculis mortuorum. G. 2. et G. 5. Crux cur in globo Imperatorio, vid. Meursii Mantiss. cap. 8. de supplicio Crucis, Card. Baron. in annalib. ad Ann. Chr. 34. num. 92. Talenton. rer. reconditar. lib. 2. cap. 9. ubi rationem reddit, cur sanctissimus servator noster in crucem cum latronibus fuerit actus, curque morte adeo turpi affici voluerit, demonstrat etiam, latrones non solum eo mortis genere multari solitos esse, sed etiam Carthaginensium Imperatores pravo usos consilio, etiamsi res ex eorum animi sententia successisset, et eos apud Hebraeos, qui quacumque culpa morte erant plectendi. Ostenditque simul, crucifixorum adhuc viventium, crura frangi consuevisse, eaque propter merito ab Evangelistis fuisse dictum, non Domini servatoris nostri, eo quod mortuus iam esset, sed latronum, quia adhuc vivebant, crura fuisse fracta; adhaec omnes, qui in Crucem tollebantur, clavis Cruci affigi solitos fuisse, eamque ob causam duos illos latrones idemque quoque passos fuisse; et demum ad quaestionem, utrum Longinus, ut putatur, fuerit ille appellatus, qui lancea [orig: lanceâ] latus Domini aperuit? respondet, quem vide, ac praesertim etiam 23.

Quod ultima litera Hebraeorum olim habuerit figuram Crucis, docet Maier. in Chaldaismo sacro fol. 93. et seqq. et quod Tau signum mortis denotarit, Lucian. in iudicio vocalium tom. 1. ad fin. fol. 83.

ADDITIO.

Notandum hic, quod Crucis examinatio, seu Iudicium inter probationis species fuerit numeratum, Capitul. lib. 3. cap. 46. ibi: si auctor venerit, et rem intertiatam recipere renuerit, campo vel Cruce contendant. Append. 11. cap. 33. dicens, quod illi sit damnum factum, et hoc contendere voluerit in iudicio aut in campo, aut ad Crueem, licentiam habeat. Quod quidem prohibendum lib. 3. Capitul. cap. 108. ibi: Sancitum est, ut nullus examinationem Crucis facere praesumat, ne Christi passio, quae est glorificatio, cuius libet temeritate contemptui habeatur. Usum tamen in valuisse, docent posteriora capitula. Eiusque probationis forma describi videtur in Legib. Frisionum, tit. 14. duas sc. praeparari tesseras, quarum una pura, altera Crucis signo insignita sit, quae duae super Altare in linteo evolvebantur, deinde post varias preces a Presbytero aut puero debebant extrahi, quod si Crucis tessera prima extrahebatur, innocentiam satis probatam existimabant, Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 632. Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

68. Creutz Predigen.

Sacras expeditiones, quae Cruciatae vocantur, contra Saracenos et Haereticos, multas magnasque superioribus saeculis, summa cum laude et fructu maiores nostros instituisse, ex historiis constat, Miraeus. in Fastis Belgicis. fol. 422. et seqq. ubi quod fuerint, ordine recenset. Videri etiam potest Reiner Reinecc. histor. Ortental. tom. 1. ad fin fol. 83.

69. Critici.

De his vid. Folymath. Wonweri, Heinsii Aristarchum fol. 3. et fol. 206. item prolegomena ad Nonnum.

70. Cronen, Cronengold.

In der Müntzordnung Ferdinandi, referente Alemanno consult. 8. quaest. princ. 1. partit. 32. ita habetur: Burgundier oder Niderländische, vnd Frantzösische Sonnen Cronen, sollen genommen werden für 93. Kreützer: Fürter alle Spannische, Castilier, Valentiner, Navarrische, Matländische, Sicilier, Genueser vnd Päpstische halten 91. Kreützer. Tilem. Friesen Müntzspiegel. lib. 4. cap. 32.

Et Budelius, de re Numaria, lib. 1. cap. 18. num. 15. sequentia habet: Coronati in Gailia [orig: Gailiâ] cusi, non attriti, secti, aut alias in pondere diminuti, quoniam momenta 71. appendunt, idcirco marca una, ex illis comprehendit 68. cum dimidio: caracta viginti duo cum dimidio.

Scutatus sive Coronatus solaris non a Sole, sicut vult Bodin. 3. de Repub, 6. et lib. sig. de augm. monet. Sed a solido

derivatur; Galli enim post Romanos, solidum pro aureo habuerunt. Freher de re mon. cap. 3. Dicuntur autem Scuta escus, propter Scutum, Insigniorum ipsis impressum.

Aurum Coronarium, Cronengold dicitur, quo aureae Coronae conficiebantur. l. un. C. de aur. Coron. de quo plura scribit Wolffgang Lazius, in Comment. Reip. Rom. lib. 2. cap. 13. qui in eo labitur, dum aurum Coronarium dicit esse genustributi: prout monet Casp. Anton. Sessaurus in tract. de augment. monet. ab init. num. 17.

71. Crufft.

Cruffr dicitur a Crypta, vid. Aubert. Miraei Fastos Belgicos. fol. 407. et Seqq. ubi multa de Caemiteriis subterraneis et cryptis, inprimis S. Priscillae Romae mira habet.

Cum deantiquis in agro Romano Caemiteriis, quae tribus primis saeculis Sanctorum corpora, velut fideli hospitio exceperunt, agitur, nequaquam si milia hodiernis Caemiteriis, quae aedibus sacris adiacent, suntque subdivalia, animo fingen da sunt (nec enim tum in propatulo Templa passim erant, neque persecutionum continua tempestas, quae ad Constantinum usque Magnum saeviit, eiusmodi loca permisisset) verum subterranei recessus, veluti ingentes quaedam caveae aut cellae, quae progressu temporum auctae sunt, et in aediculas in porticus, ac in ambulacra divisae. In quibus non tantum, qui Christiane obdormierant sepeliri, sed etiam qui propter Christum infestabantur, abscondi, et qui sacris interesse aut operari, aliisque pietatis Christianae exercitiis intendere vellent, si non plane tuto, certe cum minori periculo versari possent. Tales enim sibi latebras, et ipsos quoque iudaeos, cum ad neccm quaererentur, sub humum effodisse, Dio in Adriano testis est. Sed ad Urbem Romam (ubi sedes Imperii, et procella in Christianos atrocior) plurima inprimis fuere eiusmodi, sub nomine Caemiteriorum profugia etc. Miraeus d. l. fol. 408. videri etiam potest Ioh. Chilian. Newmayrs Raiß durch Welschlandt vnd Hispan. fol. 173. et seqq.

72. Curmede.

Idiotismo Iuliacensi Curmede dicitur, quando debonis Curmedicis, hoc est, quasi feudatariis, Emphyteuticis, Hubegütern, Dominus pro Investitura exigit ex rebus animatis optimam vel secundam; et cocitatur lebendige Curmede; aut ex vestimentis, vel aliis inanimatis; et simpliciter sic appellatur. Meichsner. tom. 1. decis 20. ubi integrum votum von Curmedegütern. Knichen. depact. vestitur. parte 2. cap. 4. in fin. Rosenthal, de feud. cap. 2. concl 64. num. 2. Ritter. de Honsag. cap. 7. n. 164. ad fin.

73. Current Schulden.

Current oder lauffende Schulden vulgo vocantur, welche ntr verbrieffr seynd, vnnd von täglichem Außgaben herzühren, da kein Capital, sonambhafft, angelegt, etc.

1. Dach vnd Fach.

IN Dach vnd Fach zuhalten, nihil aliud est, quam eonservatio aedificiorum, vel die Gebäw an Ofen, Thüren, Fenstern, Laimwänden, Zäunen, Dachungen vnd was dergleichen seyn mag, wie ein fleissiger Haußvatter thum soll, jährlich zubessern, vnnd das so lang zuerhalten, als es sich erhalten lassen will. Moller. ad constit. Saxon. part. 2. constit. 32. num. 27. Mod. Pistor. cons. 27. num. 132. lib. 2.

2. Dagegen.

Vocula dargegen, quandam inducit anthitesin, proportionemque operatur; l. fin. C. de don. ant. nupt. auth. aequalitas C. de pact. convent. Goden [orig: Gôden]. cons. 99. in pr. Marc. Mant. consil. 119. num. 1. lib. 2. Bursat. cons. 179. num. 8. v. Lexic. Iuris. v. Vicissim. et introducit aequipollentiam, satisfactionem, ac aestimationem quotitativam. Schaffer. pract. quaest. 3. num. 140.

Dictio item dagegen, reciprocam obligationem et conditionem importat, ac contractum facio ut facias efficere, conspicitur.

3. Dantzen.

Saltationes esse prohibendas, omni saeculo, multi viri pii, gravesque censuerunt. v. metr. d. educatione. fol. 17. et seq. Quem in sensum, Fr. Iohann. Pauli, Barfüesser Ordens in Schimpff vnnd Ernst, tit. vom Dantzen, cap. 337. graviter scribit: Es soll kein frommer Mannsein Fraw, noch sein Tochter zum Dantz lassengehen, dubist sicher, daß sie dir nicht als gut wider haimb kombt, als sie dar ist gangen. Siebegehren, oder werden begehrt, vnnd haben ihre Händt inn einer vnreinen Hand.

Consentit Reinhardus Lorichius Hadamarus, qui instit. Principis, fol. m. 206. ita scribit: Hic ludus multorum dedecorum causa fuit. Saepe ibi matrona diu servatum decus perdidit. Saepe infelix virguncula didicit, quod melius ignorasset, et quae ibi sequuntur plura, vide quoque lacob. Martin. quaest. illustr. centur. 5. disp. 1. thes. 9. et cent. 7. disput. 4. thes. 10.

4. Darnach.

Particula Darnach, id est, postea, omnino segregat dispositionem a praecedentibus: significat enim intervallum temporis. c. non solum. in pr. ubi Gemin. de appell. in 6. Bart. in l. fructus. circ. fin. ff. solut. matrim. Alciat. in rubr. ff. de novi oper. nunc. numer. 59. Ruin. in l. Gallus. num. 37. ff. de lib et posthum. Et hanc dictionem postea, non otiosam esse, monet Zasius in l. certi condictis. §. deposui apud te. num 5. ff. si cert. pet. ac inl. ait Prator. 1. §. si neq. num. 6. ff. de iureiur.

Dictio deinde, est significativa ordinis graduum, et ideo in materia successionis haec dictio importat suc cessivum ordinem, ut proximior praeferatur remotiori. Bald. cons. 292. num. 2. lib. 2. Tuschus. pract. concl. lit. D. conclus. 263.

5. Darneben.

Dictionem darneben aequipollere dict. praeterea, quae est repetitiva praecedentium qualitatum, testatur Ioan. Forster. in process. Iudic. Cameral. in mater. nullitat. vot. 3. fol. 761.

6. Daß man mich in allen Enden fürzunemmen macht haben solle.

Ut renuntiatio privilegii fori inducatur, non satis est, in contractibus hisce verbis uti: Promitto tibi solvere quibuscumque locis, aut: Facio tibi copiam me conveniendi in omnib. locis: Daß du mich an al, len Enden fürzunemmen macht haben sollest. Aut ita: Facio tibi copiam mei conveniendi, ubicumque locorum inventus fuero: intelligitur enim clausula haec, de locis competentibus. Bart. in l. si convenerit. 18. nu. 4. ff. de iurisdiction. omni. iudic. Myns cent. i. observ. 88. Ergo necessaria est renuntiatio specialis et expressa. Bart. et Zaf. num. 33. in d. l. si convenerit.

Haecque notanda sunt ad fundandum Die Ehehafftin, tam in Suevico, quam Rotwilensi Dicasterio Imperiali: nam utrobique gibt die verzigne Freyheit ein Ehehafftin.

Sic licet quis Status Imperii maxime generaliter pactus sit, quod velit coram quovis Iudice conveniri; nihilominus tamen privilegio Austregarum gaudet. Nam generalis renuntiatio, ius hoc privilegiatae Instantiae aufferre non potest, sed ita stricte interpretanda est, utrenuntianti in casu speciali minus noceat. l. emptor. §. Lucius. ff. de pact. vide Hering. de fideiuss. cap. 23. num. 20. et seqq.

Et in eam non veniunt talia singulare ius habentia, quando non sunt expressa. Cephal. cons. 427. num. 6. Cravett. cons. 200. n. 10. Nam talia verba, ut supra dictum, quod velit coram quovis Iudice conveniri, de Iudicibus competentibus intelligenda sunt; et ita in Camera in causa [orig: causâ] Christophori de Knoringen [orig: Knôringen], contra David Juden obtentum esse, adnotavit Mynsing. cent. 1. obs. 88. Caspar. Ziegler. incom. concl. §. Austregae. col 1. num. 29.

7. Daubhäuser.

De Columbariis vid. Costan. qu. 17. singulare regale est, Daubhäuser halten dörffen. Ac vidi ego aliquot Investituras, Ubi das Daubhauß in specie bey einem Schloß gedacht wirdt.

8. Dechant.

De Decano Rurali, vid. R. P. Layman. in Conclus. d. iurisdict. Eccles. cap. 7. De Decanis (quos in Francia et Hispania eos esse refert Hostiens. in c. 1. d. appellat. qui in consessus et suffragiis aliis praesunt) pauca in scriptio iure referri, censuit Guymer. ad pragm. sanct. tii quomodo divinum officium. §. super his, ingl. verb. Decanus.

ADDITIO.

Decanos Collegiorum, cum sint Praelati Ecclesiarum, Iurisdictionem quasi ordinariam habere in singulos de Collegio, post Cardinal. et alios respondet Chokier. in tract. de lurisdict. in exempt. tom. 1. part. 2. quaest. 47 num. 7. Habet enim Decanus curam animarum, cum dignitate ideoque etiam sacris interdicit c. dudam. 2. d. praebend. c. super specula. ne Cler. vel Monach. excommunicat, c. dilecto. d. excommun. in 6. et consequenter opinione non paucorum, Iuris dictionem ordinariam habet, licet Episcopo inferiorem, A sorius d. iustit. et iur. p. 2. c. 17. lib. 3. Ac confirmatur, quod Decanatus dicatur dignitas, quae non censetur esse sine iurisdictione, Ioh. d Selva intr. d. benefic. part. 5. quaest. 2. num. 57.

Pllerisque tamen in locis, in quibus ius exemptionum viget, Decani habent duntaxat coercitionem in Canonicos cumulative cum Capitulo, ut Leodii, Chokier. d. loc. num. 11. ] Ioh. Iac. Sp. V. I. L.

9. Dennmarck, Norwegen.

Danum, Imperio subditum esse, testatur Krantz lib. 6. Daniae. cap. 17. vid. Aromae. d. Comitiis cap. 4. num. 71. Ipsa Dania cum Norwegia [orig: Norwegiâ] et Boreas ab Othone devictus, et Imperio additus est, semperque fidelitatis et subiectionis Iuramentum praestiterunt. Waldimarus, Coronam ab Imperatore suscepit, Leone in Synodo, Petrus a Frederico; etiam Canutus ea [orig: eâ] dem Lege vixit. Dehis consule Cuiac. lib. 1. feud. fol. 65. Helmold. lib. t. histor. Bodinum. lib. 1. de Republ. cap. 9. Hacque de re ita scribit Otto Frisingensis, de rebus gestis Friderici cap. 5. Cum Fridericus ille Primus, Imperator admodum Iuvenis creatus, quod de Regno inter duos consanguineos, Petrum et Guotonem, apud Danos gravis esset controversia, Curiam magnam (puto maximus Comitiatus is erat Romanis) Martinopoli, frequentem Senatum omnium Ordinum indicit, Iuvenes e regno ad locum ac diem constitutum cvocat. Veniunt, parere se velle iussioni ac mandato, adiectis aliis honorum ac suppliciorum, edocent. Caesar mittere in Consilium Patres. Res ita decisa esse dicitur. Guoto, relictis sibi Regni quibusdam Provinciis, Regium nomen per porrectum gladium abdicavit. Est enim consuetudo Curiae, ut Regna per gladium, Provinciae per vexillum, a Principe tradantur vel recipiantur. Petrus vero, accepto ab ipsius manu Regno, fidelitate et hominio ei obligaretur. Ita Corona Regni per manum Principis illi imposita. Ipse coronatus gladium Regis sub corona incedentis portavit.

Sensim tamen ab imperio defecit, ut testatur Krantz. lib. 1. cap. 17. Otto. Frising. 7. Chron. cap. 19. Kirchov. tom. 4. var. Consil German, consil. 17. num. 18. vide Chytraeum lib. 20. Saxon.

Indubium est, eum ratione Holsatiae Imperii esse Vasallum; ac proinde subditum. Nam Icti, qui Vasallum concedunt, et subditum negant, non videntur scire, quid sit Vasallum Regis absoluti esse. Quamvis itam Vasallitica qualitas ex non subdito, subditum non faciat; id tamen de sola persona [orig: personâ] est intelligendum.

Danus autem Imperatoris Maiestatem nom ine Holsatiae, et illius Iudicium adhuc agnoscit. vid. Gail. de arrest. Imp. cap. 6. num. 16. et An. 1542. dicitur ex parie Imperii consors membrum (Mitglidt) si ex parte membrum: Ergo ex parte sub capite.

Sed an ratione Daniae etiam adhuc Vasallus? Praescriptione se tuetur Danus, atque multi consentiunt, censentque Praescriptionem illam esse posse, aliinegant. Nam praescriptio est Iuris Romani, et in Imperio viventium, non eorum, qui ex Imperio recesserunt. Contra Ius publicum, et contra Remo. negant dari praescriptionem. l. compellit. 6. c. de praescript. 30. vel 40. ann. sed videme

in tract. de appellat. cap. 2. n. 8. De Normannorum excursi onibus, vid, Carol. Scribanii Origenes Antuerp. fol. 54. et lusti Lipsii Lovanium lib. 1. cap. 3.

Est vero perpetuum odium inter Danos ac Suecos, ut dixi in tract. de foeder. iurefol. 6. Lites ctiam non exiguae ex eo inprimis ortae, quod coniunctionem illorum duorum Regnorum Dani affectarunt, vide retorsionem imposturarum Petri Parvi Rosaefontani, Equitis Dani, conscriptam a Iano Minori, Suemensi. Qua de reita scribit Iacobus Zieglerus in delineatione Tyrannidis Christierni 11. Reges Danmarchiae, saepe alias Regnum Sueciae armis tentarunt [orig: tentârunt], cupiditatem faciente ipsis vicina Norwegia, quam olim factione et armis oppressissent; pulcherrimum fieri existimantes, si totam continentem, quam Scandiam dicunt, sub unum Imperium contraxissent. Invitabant praeterea eadem, quae ceteros mortales, domi opes minime insignes; Norwegia a se exhausta; Suecia autem et Gothia integra adhuc, plenaque argenti et aeris: Ita aliena felicitas, magnum his studium iniecerat, quaerendi opes ex alieno.

De Norwegia haecitem habet Boterus: Norwegiae populi fuerunt olim valde potentes, afflixerunt diu Angliam, divexarunt Franciam obtinuerunt in ea Dominium Provinciae, quae adhuc dicitur Normannia. Regnum Norwegiae turbis exagitatum pervenit ad Regem Daniae, qui ut de illo securus sit, tractat dure incolas, spoliatque eos facultatibus, nec miseris hominibus spes est melioris fortunae. Et Iacob. Zieglerus in sua Schonlandia: Itaque Norwegia hoc tempore est sub potestate Danorum: Hi non legitimos modo reditus et vectigalia tolerabilia imperant, sed omnia commoda corradentes, transferunt in Daniam, videlicet diuturnitatem Imperii constituentes in infirmitate subiectorum. Haec fortuna est Norwegiae. Neque ipsa aedificia urbium, suam amplitudinem et dignitatem veterem tueri possunt, nec spes est status reparandi: Publici enim Conventus in rem non admittuntur: Nemo ex arbitrio suo referre audet, aut opere tentare, incertus de omnium voluntate. vid. Werdenhag. d. rebusp. Hanseat. p. 3. fol. 289.

10. Deponiren.

De depositione Studiosorum, earumque ritubus, vid. Alberti Hungeri Orationes part. 1. orat. 5. Pontani bellaria tom. 2. fol. 346. et me in dissertat. d. Studiosis, Baccalaureis, etc.

11. Deputations Tag.

Quando Caesarei Commissarii, Electores et certi Status conveniunt, appellatur Conventus Deputatorum, aut Visitatorum Camerae. Quorum ille Decreto Augustane An. 1555. primum in stitutus est, et constat ex sequenti Ordinum numero: Maintz, Trier, Cölln, Pfaitz, Sachsem, Brandenburg, allen Churfürsten: Oesterzeich, Würtzburg vnd Münster, baydem Bischoffen, Bayern, Abbr zu Weingarren vnd Ochsenhausen, Graven zu Fürstenberg, Cülln vnd Nürnberg, d. Recess. Ann. 1555. §. So sich dann abermals, etc. Ubi notandum probe est, hoc Deputationis munus ab initio fuisse personale, nec transi isse ad successores; postea autem, ne morte quorundam numerus Deputatorum minueretur, convenisse inter Ferdinandum Caesarem et Status, ut non amplius personis inhaereret, sed fieret hereditarium, Recess. August. An. 1559. §. Nach dem sich darneben, et §. seq. additis insuper Duce luliacensi et Landtgravio Hassiae. Verum cum animadversum esset, magna negotia mag nis indigere adiutoribus, Vellei. lib. 3. ac integrum esse et absolutum consilium, quod plurimorum concordibus sententiis suffulciretur, Cacheran. in praefat. decis. Pedem. n. 7. praeter duos istos, adhus alios, Episcopum nempe Constantiensem, Regimen Circuli Burgundici, Duccs Brunswicensem et Pomeraniae adici placuit. Recess. Spirens. d. An. 1570. §. Vnd damit solche wichtige Ding. Inque eo auctario numerus Deputatorum sine ulteriori adiectione, hactenus substitit; et in Conventu Deputatorum Spirae Ann. 1600. ad unguem fuit servatus. Equidem ad Conventum Deputatorum Ann. 1571. Francofurti habitum, plures convolasse [orig: convolâsse] Status, ex eiusdem Recessu cognoscimus. At extraordinem id factum, intelligi

debet, nempe ob causas, de quibus tum actum, peculiares. Alias propter motus Imperii ac intestinos tumultus, quibus compescendis, unius, trium vel quinque Circulorum vires non sufficiunt, Deputati regulariter conveniunt, d. §. So sich dann abermahls. Bertram. apud Arumae disc. 9. thes. 12. vol. 1.

Ad hunc Deputatorum Conventum convocandi ius habet Elector Moguntinus; qui tamen non proprio, sed Caesaris nomine vititur. Bertram. dict. loc. adde Reinhard. Konig [orig: Kônig]. Theatr. Politic. part. 1. cap. 27. n. 8. et seqq.

De Deputatis in Comitiis, wann manzu befürderung der Sach einen Außschuß macher, vic. Arumae. d. Comitiis cap. 7. num. 119. et seqq. ubi scribit, ut plurimum in Comitiis in principio, an status in pleno Senatu, vel coram certis eiusdem Deputatis, durch einen Außschuß deliberari velint, quaeri solere, qua de re in Comitiis Norimberg. An. 143 1. actum et conclusum fuit a Caesare Sigismundo et Statibus, daß zu befürderung der Sach ein Außschuß zumachen, Lehman, in der Speyrischem Tronick. lib. 7. cap. 80. Et saepius hic modus consultandi repetitus fuit, ut in Comitiis An. 1566. Iustitiae et Pacis, in Comitiis An. 1594. monetarium et anticipationis negotium tractatum fuit. Putatur enim rebus concluden dis propter Statuum multitudinem celeriorem exhiberi terminationem. Sed aliiin pleno Senatu aut Consilio avent deliberari: quia puncta propositionis omnes concernunt, ergo et ab omnibus de iis consultari debet, So ist auch auß vilen Röpffen gut rahten, ut Status quidam in dictis Comitiis 1594. dicebat.

An in Senatu Principum, Deputati ex scamnis, auß den Bäncken, aut ex circulis, den Kraisen elegi debeant: vid. Arumae. d. tract. num. 122. fol. 539. et seqq.

12. Dergleichen.

Dictio Dergleichen, est vera nota similitudinis, et verificatur per relationem ad aliud. c. licet ex suscepto. extra de foro compet. Georg. Everhard. consil. 47. num. 92. vol. 1. Et perinde sonat, ac si dicat quis, eodem nodo, vel similiter, quod verbum denotat similitudinem facti et modi, ut scribit Innoc. in c. ex rescripto. extra de iureiur. Item, significat aequalitatem et indentitatem per omnia. §. similiter. Inst. de excus. tutor. l. 2. in fin. ff. pro suo. l. Clemens. ff. de hered. Instit. Everhard. d. loc.

13. Derohalben, Derowegen, Deßwegen.

Dictio igitur, continuat eundem sermonem, in princ. Inst. de tutel. et infert a praecedentibus ad sequentia. l. si Procurator. §. si ignorantes. ff. mandat. l. Divus. ff. de cust. reor. Alber. in diction. verb. igitur. Prosper Farinac. lib. 1. consil. 9. num. 20.

Dictio ideo, vel ex hoc, ideo fecit, sunt respectu omnium praecedentium posita, ut ex causa praecedentium fiat dispositio. Castrens. cons. 89. circ. fin. lib. 1. et propterea est illativa: quia infert ex praemissis. l. et ideo ff. de leg. praestand. Et ideo fecit etc. denotat causam finalem, quod movetur ex praemissis, et propterea inducit claram demonstrationem, quae si vera non sunt, cessat liberatio vel quilibet contractus. Socin. consil. 159. num. 20. et seqq. lib. 2. Cravett. consil. 192. num. 21. v. Barbos. d. diction. num. 142. et 144.

14. Diaconi.

Diaconus est Minister, et in specieis, qui pauperum curam gerit, et eis subministrat necessaria, ex Ecclesiae collectis. Act. 6.

Diaconiae, hospitalia pauperum cum suis Capellis. Primi enim Diaconi fuerunt Ministri pauperum et viduarum, qui praeerant hospitalibus pauperum. Ioannes Diaconus. in vita S. Gregorii: Prudentissimus Paterfam. Christi Gregorius, singulis Diaconiis vel Xenedochiis, viros idoneos deputavit, quos ut securius, imo sagacius in opere pietatis et misericordiae laborarent, privilegiis muniendos esse, decrevit. Quiainquit, te virum religiosum, mensis pauperum exhibendae Diaconiae elegimus praeponendum, ne qua tibi ex hac administratione nascatur dubietas, hac te

prospeximus munitione fulciendum, constituentes, ut de hoc, quod ad mensas pauperum vel Diaconiae exhibitionem percepisti, sive subinde perceperis erogandum, nulli unquam hominum cogaris ponere rationem.

Est et Diaconus in ordine Clericorum, quorum hi sunt gradus: Ostiarius, Psalmista, Lector, Exorcista, acoluthus, Subdiaconus, Diaconus, Prctbyter, Episcopus.

15. Diebstall.

Fur und dictus? quid furem faciat: et num furtum natura probrum: v. Bisciol. horar subcesivar. lib. 18. cap. 13. de furtis, eorumque indiciis, Thom. Metzger. d. tortur. et quaest. Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 66. de furto ex necessitate, Consil. Argentorat. vol. 2. cons. 85. et quando non sit punibile, Baptist. Costa. d. remed. subsidiar. remed. 96. illat. 7.

An fures Capitali supplicio afficiendi v. Molinam. d. iustit. et sur. tract. 2. disp. 695. Wittum. consil. ult. Costan. Polii histor. cap. 18. Guil. Helm. Forner. 1. select. cap. 15.

An liceat rem furtivam in aedibus alienis quaerere, v. infra verb. Haußsuch. et Beat. com. 2. decis. d. Crimen. p. 4. fol. 127. etc.

16. Diener.

De famulis multa habet Hermann. Stamm. intract. d. servitut. personali. lib. 2.

17. Dienst.

Dominus iurisdictionis potest ad nutum revocare officia, nisi dederit ex causa remuneratoria vel onerosa. Cod. Fabrian. lib. 8. tit. 38. definit. 18.

18. Dienstbotten.

19. Dienstgelt.

Fit aliquando, ut quis ein Dienstgelt stipuletur in fraudem usurarum, v. g. Wann ein Doctor einer Landtschafft, Fürsten oder dergleichen Ständ Gelt leyhet, vnd jhm kein grossen verschreibem darff, laßt er ihme ein Dienstgelt versprechen, sed id prohibitum est, Meichsner. lib. 1. decis. 12. num. 27. et 33.

20. Dieselbig.

Dictio Eadem illa, Dieselbig, simpliter posita, non semper denotat similitudinem per omnia, et excludit species diversas, gl. in l. idem est ff.. ad SC. Velleian. et in l. si servos in fin. ff. de pign. act. ac in l. si creditor ff. de separat. bonor. Ripa. resp. 5. nu. 52. vol. 1. Sed tunc solummodo pro exclusiva habetur, cum particula quaedam taxativa ei apponitur: ut cum dicitur, dieselbig allein, illa tantum, illa solum. Cuiusmodi dictio affirmativae dispositioni adiuncta, negativam in fert, perinde ac si omnia alia expresse excluderentur, nec viderentur comprehensa. l. adversus. C. si advers. rem. iud. L. his solis. ff. de condict. indeb. Aretin. in l. 3. §. explurib. ff. de acquir poss. Decian. consil. 35. num. 18. et seqq. vol. 3.

21. Diet, Dit.

Vacabulum priscum Dit, teste Reineccio, de origine Mysorum, Deum denotat: unde nostrum Dieterich, Dei dives. Aventinus Divitias et officium, officia iterm praeclara significare, affirmat. Vocabulum Dit, alii Deut, nonnulli Thioth. scribunt, suntque de eo admodum multa composita in annalibus vetustis passim obvia; qualia exsistunt Ditmarus, Ditardus, Ditherus, Dithlindus, Ditholdus, Ditfridus, Ditbertus, Dithelmus, Ditholsus, Ditardus, Ditburgis, Ditmannus, Ditholdus, Ditgrinus. etc.

Hocque nomen denotat omnino eum, quem Plato Theut vocat, dicitque literarum apud Aegyptios fuisse inventorem: et idem est qui Hermes: et alibi Thoot vel Thoyt den ominatur Goropius, 1. hieroglyph. f. 12. etc. ut et lib. 4. in pr. ac Gallicor. lib. 4. fol. 86. et 90. ubi hancce vocem caput denotare dicit, nobis Haupt. Nec dubito, quin ab hoc Teutones, die Teutschen, vel Ditschen, Teurschen, etc. habeant nomen.

22. Dieweil.

Dictio Quia, est redditio causae, secundum Bald. inc. quia propter. col. 4. vers. in text. ibi: quia extra de elect. et notatur in l. si is qui. ff. de acquir. poss.

23. Ding, Dingen, Dinstag.

Ding, pro Iudicio sumi solet, unde Dinggraven. v. me. d. Comitibus, nu. 4. Inde Dingestag, pro iudicii die, et perperam eum nunc vocamus Zinstag. Inde Freyding, Vogtding, Dn. Gryphiander. c. 59. num. 9. et cap. 65. d. Weichbildis.

In Bavaria wird das dingen, appelliren genannt, Gerichts Ordn. tit. 10. art. 1. ac dingen generaliter est rechten.

24. Dinghoff.

Dinghoff dicitur e pacto emphyteutico, unde Dingtrecht, bricht Landtrecht, vel quia die Mayer iudicabant. vid. Librum Dachtleri.

25. Discipliniren.

26. Dispensiren.

De dispensatione in causis matrimonialibus, vid. Alzedo. de dignitat Episcopali fol. 240. et seqq. me in Delibat. Iuris part. 1.

27. Disputiren.

De vanitate et abusus disputationum in Academiis, vid. Hey der. d. Irafol [orig: Irâfol]. 102. Lubin. in Satyris, et Thom. a Villa Nova. in contionibus fol. 165.

28. Doch, der gestalt.

Dictio ita tamen, est modificativa, restrictiva et limitativa praecedentium. l. ubi adhuc verb. ita tamen. C. de iur. dot. Cravet. consil. 25. num. 26. Paris. consil. 17. m. 19. vol. 1. et sic includit quod termimat, et excludit omne aliud Rimin. Iun. Consil. 322. num. 10. Et etiam est declarativa et conservativa Iuris alterius. l. sin. C. de Iurisd. omn. Iud. vel eorum, quibus adiungitur. l. Lucius. §. quae habebat. ad Trebell. Salicet. in l. ubi adhuc. deiur. dot. et in l. hac edictali. §. his illud C. de secund. nupt. Curt. Sen. con. 49. nu. 40. Socin. Sen. consil. 49. col. 3. vol. 1. Hartm. Pistor. lib. 3. quaest. 7. num. 51.

Dictio Tamen, adversative venit ad praecedentia, respectu Iuris et respectu facti. l. cum hic status. §. dicentium. ff. de donat. int. vir. et uxor. Paris. consil. 38. num. 75. lib. 3. Nizolius. allegat. loc. num. 30. vid. supra in verb. anderer gestalt nicht, etc.

29. Doctor.

Doctor quondam omnis vocabatur, qui docebat. Cicero 3. de Oratore. Isocrates Doctor singularis. Sallustius in orat. C. Marii: Neque literas Graecas didici: quippe quae ad virtutem Doctoribus nihil profuerunt, illa multo optima doctus sum, hostem ferire, praesi dia agitare. l. magistros d. Professor. Novissime Doctor dignitatis est nomen his, qui Theologiam Iurisprudentiam, etc. perfectam docti videntur, elapso iam temporis cursu praefinito, et expensa [orig: expensâ] (ne quod praecipuum in re est dissimuletur) certa [orig: certâ] pecunia [orig: pecuniâ]: ut quid amplius antiquis prolyris habeant: De quibus in prooem. ff. §. et quod iam. qui virtute, non pecunia [orig: pecuniâ] provehebantur. c. quamvis. de V. S. Stephan. Forcatulus, in Necyomant. Dialog. 47. numer. 3.

Sed nil facilius esse, quam dictum Titulum numis comparari, ait Arumae. 1. decis. 9. num. 22. ideque putat, non amplius locum esse illi vulgato: duorum Doctorum Iuris Consilia, excusare ab expensis. Hincque non inepte quaeritur, an Doctor ad officium promotus, sit iterum examinandus? Vivius decis. 270.

Ad creandum Doctorem sex requiruntur: nimirum quod Promotores iurati deponant, eum sufficientem, et quod examinetur; quodque examinatio approbetur, ut in l. nemini C. de advoc. div. Iud. Item, quod biretum in signum splendoris capiti imponatur, et quod Cathedra investitura possessionis tradatur, et quod liber, veluti materia, conferatur. vid. Dn. Cothm. consil. Academ. respons. 44. num. 36. et seqq. ubi haec

omnia eleganter explicat; et Moditium in §. prudentum responsa. dubitat. 1. num. 6. qui idem traditionem annuli, osculum et benedictionem non de substantia esse dicit: quia ut inquit Bald. in prooens. decret. mulieres osculantur, desponsantur, et benedicuntur, non tamen doctorantur. Port. in §. filiusfam. in 2. addit. super fin. gl. in vers. militaverit. Inst. quib. mod. ius. pater. Pot. solv.

De ratione Dictrinali in Academia Salamantica, vid. Bibliothec. Hispanic. fol. 42. et seqq. Quis cognoscat. wann ein Facultat einen Cardinalum rei icirt? Servin. tom. 4. pleudoy 2. qui idem. placid. 4. fol. 31. de gravaminib. Universitatis Parisi ensis, wider die Bullatos, agit. Quod interdum etiam inidoneus in Doctorem promoveri queat, habet Moditius in § plebiscitum dubitat 69. num. 3. ubi elegans exemplum, et quod Peregrinus Professor honoris ergo ad examen admitti possit, Doctorelli vero a Platinis creati an gaudeant privilegiis Doctorum, vid. Lib. 7. Decretal. lib. 3. tit. 4. Additionator.] essauri. decis. 153. Arumae. 1. decis. 9. num. 22. etc.

Ut autem quis Doctor creari possit, requiritur (1) porro, ut non sit infamis, Felyn in c. quando num. 1. de magistr.

(2.) Ut sit legitime natus. l. honor. §. de honorib. ff. de muner. et honor. Admituntur tamen illegitimi, qui specialiter sunt dispensati, Moditius. d. l. numer. 4. Dissent. Harprecht

(3.) Ex dispositione Iuris communis, debet studuisse per quinqvenium. l. neminem et l petitionem C. de advoc. divers. Franc. Mar. decis 791.

An dicenti se Doctorem, incumbat probatio, et plura de Dd. habet Pacianus de probat. 2. c. 41. Vivius. decis. 162 De Privilegiis Dd. Modit. d. l dubit. 2. et Dn. D. Halbritter. Praeceptor et Collega quondam meus, orat. hac de re sing. ICC. autem Privilegia integro tr. exsecutus est Iac. Benius. iunge Steph. Gratian. 1. c. 186. Phil. Pascal. d. Patr. potest. part. 2. c. 5. n. 62. etc. me de iure rerum. fol. 211. etc.

Privilegia autem Dd. magnam partem peculiaria esse Legistis, nec de iis participare Medicos, tradit Berlich. 1. concl. 55. num. 93.

Doctor semel degradatus, sive privatus gradu Doctoratus, iterum Doctor creari nequit Bald. in l. 2. n. 6. C. de libert. et eor. Alex. in addit. ad Bart. in l. 2. C. de dimiss. effic. Barbat. inc. ex libris n. 105. et ibi Felin. n. 19. extra de constit. Ias. in l. 3. §. idem est nu. 7. ff. de condict. ob caus. Schrader. consil. 1. num. 34. vol. 1. ubi num. 341. idem de Tabellione, officio privato, dicit, ut et num. 342. de Cardinali.

Percutiens Doctorem, tenetur L. Iulia de vi publica, l. lege. ff. ad L. Iul. de vi publ. Cravett. cons. 180. n. 19. Guid. Pap. qu. 88. cuius poena est deportatio; §. item lex Iulia. Inst. de publ. Iud. et consequenter corporalis, Laur. Rot. Avenio. decis. 58. n. 4. (ubi etiam atrocem ait in iuriam dici, ratione personae, cui illata fuit) Guid. Pap. qu. 88. n 5. per l. Praetor. §. atroce ff. de in iniur. Maxime si sit Professor. Moditius in §. prudentum responsa. dubitat. 16. num. 4. arg. auth. habita. C. ne fil. pro patr. c. cum ex iniuncto. de haeret. c. 1. de reliq. et ven. sanct. in 6. In Doctoribus vero non profidentibus, non reperitur a iure communi definitum, qua [orig: quâ] poena [orig: poenâ] sint plectendi illi, qui eis in iuriam in ferunt; quam ob rem iudicis arbitrio puniendos putat D. Moditius, allegans Menoch. de arb iud. cas. 263. n. 17. lib. 2. cent. 3. Not. quod Doctor factus Notarius maneat Doctor, et Notarius factus Doctor non amplius possit conficere Instrumenta. Bertachinus. de Episcopo part. 5. lib. 4. numer. 16.

Olim in magna auctoritate erant Studia et Doctores: Sed cur nunc utraque auctoritate destituantur, meo iudicio recte iudicat Oldendorp. in tr. Germ. Von Rathschlägen, ubi ita f. 39. scribit: Nun wißte ich zwar nit, ob es weniger dann Thorheit zuachten wäre, daß die Eltern ihre Kinder so gar nir zur Lehr unnd Schulen halten lassen, wann ich nit widerumb gedächte, daß die Schuld nit allein bey den Eltern, sondern vilmehr bey den Regenten der hohen Schulen, wie dann auch bey der Obrigkeit eines ieden Orths, befunden wurde: nachmaln in vergangner Zeit die Farm und Art zulehren, in

So hat man nun in Schulen nicht vil anders gelehret, dann disputiren vnd hadern, darzu doch alle Menschen ohne daß von Natur genaigt seynd, vnd ist allein Ehr vnd Ruhm gesucht mit scheinlichem gepränge, nicht mit dem grunde der Warheit oder kurtzer Vnderrichtung: darumb hat man keine Leuth zum Regiment vnd Rarhgeben vngeschickter, ja auch schädlicher befundem, als die also in Schulen zu langwüriger Disputation aufferzogen vnd gewehnet werden, aber doch vom rechtengrunde daß Handels wenig weißtem: wie wol sonst mässige Vnderredung, vnd zu beeden Seiten reiffe Erwegung eines Dings, nicht vndienlich, sondern offrmahls wol nutz vnd gut seynkan.

Dieweil dann die Eltern an iren Kindern so mercklichem Vnkost, Zeit, Mühe vnd Arbeit gantz verlohren gesehen, vnd darzu angemercker haben, daß ein vngelehrter vnerfahrner Mensch zu gemainen Sachen, beedes die Seel vnd den Leib betreffendt (da nicht disputiren, sondern der rechte Grund vnd lauter Warheit gelten will) vilmehr dann ein grosser Gelehrter reden köndte: So seynd sie der Vnkosten müd worden, vnd haben mir der Zeit die Hand abgezogen.

Hodie Imperatoris nomine, Iureconsulti renuntiantur ab Academiis, et Comitibus Palatinis: Siquidem iure Regalium haec Dd. in quavis arte creatio fit, et Privilegia istis concedi possunt, etiamsi nullum praecesserit examen, Dn. Bacchov, disput. de lustit. et iur. ad thes 7. Treut. Verum cum Doctura non simplex sit dignitas, sed fundetur in eruditione, ne alias quivis pecunia [orig: pecuniâ] gradum mercarn possit, dicendum est, non nisi sub tacita [orig: tacitâ] conditione potestatem illam creandi Doctores videri concessam, quam si fuerint idonei et digni. Quare Bullatos istos Doctores, eodem iure cum creatis in Academia [orig: Academiâ] habendos puto, si nimirum a peritis in arte examinati, et idonei reperti, eiusque rei fidem testimoniis bonorum faciant. Treutler. de iust. et iur. thes. 7. vid. me. ad l. 7. de iust. et iur. quaest. 4. et seq. Quod per praescriptionem nemo fiat Doctor, docet Clausius. disput. de usucapion. thes. 45. facit tamen praesumptionem pro eo. Sed quomodo Doctoratus probetur, v. Pacian. tract. de probat. in Indic.

Porro Iureconsulti vel Doctores, an debeant esse Magistri? Quando fuerit Doctorum inventio? Quae eorum insignia? An Pontifices, Cardinales, Episcopi, aliique Praelati, debeant esse Doctores? Docet Borell. d. Magistr. 1. c. 8.

Et an Filii Dd. de Collegio, debeant gratis examinari? decidit Vivius. decis. 159. Qui idem decis. 455. tradit, Doctorem, praesertim scriptis celebrem, prae aliis esse ad publica officia promovendum.

Lubet hic adnectere quaestionem sat controversam, an quis examinatus, possit absens Doctor renuntiari:

Et quidem pro affirmativa ad ductum fuit (1) daß vilmahln zu Tübingen die Canditati Magisterii, so alle Examina außgestanden, vnd bona nova, wie sie es nennen, empfangen, nachgehends aber vnversehens kranck worden, absentes una cum aliis renuncirt, vnd ohn alles zweiflen, für recht creirte Magistri gehalten werden. Utrobique autem eandem militare rationem, nec hac in parte inter Dd. et Magistros differentiam reperiri. Wie ingleichem (2.) huius opinionis Patroni fürgebracht, daß alles, soferrner vbrig, vnnd ad collationem Doctoralium honorum, quoad hanc personam vonnöhten (praestatio nempe Iuramenti, et administratio consuetarum solennitatum) per Procuratorem respective praestirt vnd suscipirt werden möge.

So hat auch (3) nicht wenig ansehens, daß erliche sich auff Praxin aliarum Academiarum referirt.

Hingegen aber haben andere dises betrachtet, quod dignitas absenti, non nisi per Imperatorem conferri possit. Et (2) quod Creatio Doctoris, tamquam actus quidam sollennis, ipsius personae praesentiam requirere videatur: Pariter ut Coronatio vel similis aliquis actus inauguralis.

Itam (3) seye sicherer, wann man den ordenlichen Weeg volge, damit nicht etwann taliter creato Doctori status controversia movirt, oder der Vniversität selbsten ein vbeler Nachklang geschafft werden möchte: Weil besonders die in contrarium allegierte Praxis quarundam Academiarum nicht beygebracht, auch es bey den Magistris, die obverstandnermassenerwan absentes creirt, nicht sovil bedeutens habe: angesehen, sie fast allein in dem Land verbleiben, vid. me. tract. de lurerer. Academ. Collegior fol. 213. §. 7.

Noch weniger kan einer, absque vollo praevio examine, creirt werden, etiamsi omnes sciant, eum dignum esse, Cum nempe examen et alia ad sufficientem explorationem directa, quasi pro forma habeantur Academici Doctoris. Additionator ad Lecturas Martini Uranii. adc. super eo. 2. extra de testib. sub nu. 16. f. 155. In eoque differant a Bullatis. Magnificus Dn. Melander. in Commentar. ad Process. Noe Meurers, fol. 155. Es würde auch besorglich dieses einer Academi verkleinerlich seyn, wann dergleichen vnevaminirte Doctores gemacht wurden. Et reservatum Imperatorium est, unico verbo creare Doctorem. ohemius. deiure Episcop. thes. 17. lit. T.

Aber einen sollenniter promotum et proclamatum Licentiatum, der auch das Iurament berait gelaistet, köndt man villeicht wol abwesendt, zu einem Doctorn machen. Cum talis in actis favorabilibus, pro vero Doctore habeatur. Benius de Privileg. IC. part. 3. in print. Matth. Stephan. de Academ. cap. 14. num. 48. Dn. D. Lansius. de Academ. fol. 73. Ritter. de homag. cap. 5. numer. 96. fol. 73. ubi ait, cos, qui disputationem solummodo inaugralem habuerunt, et examen legitime sustinuerunt, non Licentiatos, sed Candidatos tantum dicendos esse, a nonnullis existimari, etc.

Quam ideo ob causam facilius meo iudicio, Licentiatus renuntiatus, quam ille, cui tantum summam literalem permissum est dignitatem petere et consequi, cum voluerit, absens Doctoris titulo ornari potest: Cum in hoc plures requirantur sollennitates, ipsius personae praesentiam exigentes. Gestaltsame allhie zwischem dem Licentiato sollenniter renuntiato, et Doctore, quoad examen, adhibitionem consuetarum sollennitatum, vnnd sonsten durchauß bey der Renuntiation ledig kein Vnderschid gehalten wird, dann daß man in renuntiatione an statt deß Worts Doctoris, den Titulum Licentiati braucht: auch ein Licentiat kein prandium gibt, darumb man sie per iocum, nüchtere Doctores nenner: Vnd wirdt es also gehalten, daß, wann ein promotus Licentiatus den Titulum Doctoris assumirt, allhie ledig nichts, quoad sollennitates, gegen ihme gebraucht wirdt, oder selbiger ferrners praestiren müß, dann daß er mir andern novis Doctoribus in actum gegangen, publice ein Doctor proclamirt worden, vnd darauff das Prandium bezahlen hilffr, da doch bey einem Licentiato tantum examinato, mehr erfordert wird: Praestatio nempe Iuramenti, adhibitio sollennitatum, Annuli Birethi, etc. et specimen publicum suae eruditionis, disserendo de aliqua Iuris quaestione.

Doch wirdr es bey vnderschidlichen Vniversitäten auch diß Orths vngleich gehalten. Vnd wäre das sicherste, wann bey Kays. May. pro extensione Privilegiorum, aller vnderthänigst angesucht, vnnd mit dem onstration fürfallender difficultäten begehrt würde, diserte allergnädigst zuvergunnen, ut etiam absens, sollenniter renuntiatus Licentiatus, aut qui iam examina cuncta sustinuit, Doctor renuntiari, et per Procuratorem honores illos uscipere queat.

29. Dorff.

Simpliciter concesso Pago vel Vico (Dorff) ctiam Iurisdictio in subditos concessa videtur, Guid. Papae. decis. 265. Rutger. Ruland. de Commissar. part. 4. lib. 2. cap. 16. num. 53.

Aliud est Pagus, aliud Dorff, Gretser. in Div. Eystertensib. fol. 300. Dc Pagiautem appellatione, multa habet Bignon. in notis ad Marculphi Monachi Formular. fol. 517. Item Martinius. in Lexic. Philologic. verb. Pagus.

Quaeritur an Vicus regatur Legibus et Statutis Castri et Civitatis, quibus subest? Resp. quod sic: quia Statuta civitatis ligant subditos Iurisdictionis ipsius Civitatis statuentis: nam qui ex vico est, eam ipsam patriam habet, cui vicus ille subest, l. qui ex Vico. ff. ad municipal. et in Castris illud idem ius, quod ex non scripto venit, servandum est, quo Givitas utitur, cui Castra subisunt, Alber. in l. de quibus ff. d. legib. quod si ita est, cur non idem in iure scripto dicemus, late Port cons. 163. n. 14. ac pluribus hanc sententiam firmat Ioseph. Sesse, decis. Arragonens. 70.

30. Dominicaner.

Vid. vocem Turturis fol. 179. etc. Epitaphium S. Dominici, vid. apud Nathan. Chytraeum. in decis. fol. 178.

31. Drey ding. Eßegelder.

ADDITIO.

De ludicio Pagano in Silesia, vulgo Drey ding, et de prandio in illo apponendo, ac pecunia pro eo solvenda, Eßegeldern, vid. Schifordegkher. lib. 3. tractat. Iur. tract. 29. qu. 2. ubi postquam de Advocato Hereditario et Provinciali, itemque Sculteto eorumque Iurisdictione agit, ita scribit: Huc referendum est, quod cum iudicium exercetur, wann drey ding gehalten wird, tenetur Scultetus vel prandium conficere, qut pro eo certam pecuniam solvere, volgo die Eßegelder, sicuti quod alicubi receptum est, ut partes conferat uni versitas Villae ad prandium huiusmodi conficiendum. Simul et hinc intelligimus originationem iudicii Pagari, deß drey dings, quod antiqua Instrumenta evolventi, non obscure inde derivatum esse apparet, ex quo cognoscimus, olim ad constituendum huiusmodi iudicium tres partes fuisse requisitas. Primarum partium erat Advocatus Provincialis, qui in iudicio praesidero dicebatur, secundarum partium erat Scultetus, qui ab Advocato Provinciali (vulgo Landtvogt) constituebatur, cuius Minister intelligebatur. Tertiarum vero partium erat Dominus ville, in cuius pago iudicium exercebatur, qui Iudicio tantum assidebat. Pari ratione emolumenta Iurisdictionis, quam exercebat Advocatus Provincialis in villis, in tres partes distribuebantur, sic ut Advocatus Provincialis, Scultetus et Dominus Villae in percipiendis huiusmodi fructibus concurrerent, et quilibet eorum tertium denarium ferret, Merito igitur huiusmodi iudicium vocatum est drey ding: cum in eo tres personae assiderent, emolumentaque omnia in tres partes distribueretur] Ioh. Iac. Speidel. V. 1. Lic.

32. Ducaten oder Vngerische Gülden.

Ducatus a Ducatu Romanis dictus. Gigas. de crim. laes. Maiest. tit. qual. et a quib. qu. 62. nu. 10. eo quod Albinus singulis Italiae Urbibus praeferat Duces. Venetis dicuntur Secchini, sub Iohanne Dandalo Duce An. 1280. creato, cusi, Gig. d. l. n. 12. Post etiam Itali, Genuenses, Hungari, Sebaudi, Hispani, Turcae et Germani eosden per cusserunt: ut et Belgae, qui suos cudunt ad Imperii legem. vid. Tileman. Friesen im Müntzspiegel. l. 4. c. 21.

Fiunt autem hodie in Imperio regulariter tantum duae species monetae aureae, Ducati scil. et Aurei in Auro, seu Aurei Rhenani, Reichs Abschid zu Speyr de Anno 76. gleichfals daß auch im H. Reich nur Rheinische Goldgülden vnnd Reichs Ducaten gemüntzer werden. Est post alia: Daß auch nur Goltgülden vnd Duc aten jhres gewissen Gehalts, im heyligen Reich gemüntzt werden.

Et Ducati qui dem fiunt ex auro puriore, quod quam proxime accedit ad istam absolutam puritatem, utpote quod sit Caractorum 23. et granorum 8. ut terminos monetales retineamus, quibus etiam utitur Ordinatio. Imperii de Anno 59. §. Ferrner, dieweil erliche Ständ im Reich in ihren Landen und Gebieten hohe Golder fallen haben und hiebevor im H. Reich auch Ducaten gemüntzt worden, so mögem sie hinfüro im H. Reich auch geschlagen werden, der gestalt, daß siben unnd schzig

Constat ergo in singulis Ducatis partem 72. esse alienam, et ex lieterogeneo metalso: Et qui habet 72. Ducatos, excoquen do eos ad summam puritatem, retenturum in auro purissimo et obryzato pondus saltem 71. Ducatorum.

Sed hic non praetereundum est, quod vigore Ordinationis monetalis, Ducatos fabricare possit non quilibet Status, iure et Regali monetae privilegiatus; sed illi tantum, qui habent aurifodinas: et hoc est quod Imperator in supra dict. §. Dieweil, dicit: Dieweil erliche Ständ im Reich, in jhren Landen vnnd Gebieten hohe Golder fallen haben: et D. Maximilian. II. in Reiche Abs: zu Regenspurg Anno 76. §. Vnd auß sonderm vernünffrigen Bedencken der anwesenden Ständt, Räth vnd Borrsch afften, wollen wir dises Orthe auch auß Vnserm Kayserlichen Müntz Edict den Paß (Ducacen zumüntzen) hieher erwidert haben: daß nemdlich Ducaten zumüntzen nur densenigen Seänden, so hohes Gold in ihrem Land vnd Gebietr fallen haben, gebühre, etc. Quod autem haec phrasis (hohes Gold, oder hohe Golder in seinem Land fallen haben) significet, habere aurifodmas, declarat Imp. Carolus V. in Reiche Abs. zu Augspurg de Anno 51. ibi: es sollen aber die andere, ausserhalb deren die Gold Bergwerck haben, kein ander Gold, dann auff Vnser vnd deß Reichs Churfürsten am Rhein, Schrott vnd Gehalt, wie bißhero gemümzet, hinfürter Gold müntzen. Et huius rei ratio potest esse auri praestantia, et quod aurea moneta in genere sit de Reservatis summi Principis, tamquam nota peculiaris summae Maiestatis: constat ex l. Longobardica. C. de eo, qui fals. monet. l. 1. delegib. Longobard. Vid. Eliam Zeetschium. in tomo Disp. Inaugural. Argentinens. disput. de iure monetae. thes. 37.

32. Duell. v. supra lit. A. verb. Außfordern.

De Duellis vid. Conrad. Lancellot. in Templo omn. Iudio. fol. m. 24. et seqq. Anton Massan. Gallesium. d. usu Duelli. Fischer. in tract. singul. Camerar. in meditation. historic. centur. 2. cap. 19. et seqq. Lovys Guyon. d. divers. lecons tom. 2. fol. 40. etc. Boterei. lib. 9. fol. 59. et seqq. me. in tract. d. peonis. Bockel. disquisit. crimin. 6. num. 13. Libr. VII. Decretal. lib. 5. tit. 17. Fabio Albergati. Zeiler intrawrigem Geschichten. fol. 122. 118. ac passim, ut constat ex Indic. verb. Duell. Tract. de puncto Honoris, et tract. Gallic. Le Lict. d' honneur. Martin. Bonacin. Compendium verb. Duellum. Casp. a Lerch. d. Equestr. Ordin. Teuton. fol 72. Contra Duella, vid. P. Gretser. in Divis. Eystettensib. fol. 492. et seqq. Constitutiones de Duellis, apud Hotomann. in verb. feudalib. fol. 600. et multis seqq.

Duella quando introducta in Italiam, Card. Baron. in Epitom. annal. fol. 631. An dimicans singulari certamine teneatur per mittere se interfici vel potius se victum tradere, Iacob. Martin. quaest. illustr. centur. 5. disput. 8. qu. 7. et 9. Laudens. d. bello et ibi Commentar. quaest. 10. Exsecutionis contra Duellatores memorabile exemplum habet Mercure Francois. tom. 13. fol. 40.

33. Durchfuhr der Maleficanten.

Ob ein Fürst den Edelleurhen die Durchführung jhrer Maleficanten, gestattem müsse oder ihnen solche wöhrem könde. Im Fall auch der Vbelthäter der Enden, da man ihne durchführet, den Landtherren vmb Mitthailung Rechtens vnnd der Gerechtigkeit anrüffe, ob sich der Dominus Territorii seiner anzunemmen hätter? vid. Bidembach. qu. 11. Valent. Riemer. d. iurisdict. Ca. 3. b. Wehner. in Consil. Francon. 92. et me, d. iur. rerum. fol. 273.

Inn den Acten Ortenburg contra Bayern, fol. 23. wirdt ex parte Bayern geklagt, daß der Herr Graff in Ihrer Fürstl. Durchl. Obrigkeit gegriffen, vnd einen Landtgerichts Mann, durch die Landtführstliche Obrigkeit, per territorium Ducale, den gemainen vnnd sondern Landrechten zuwider, mit Gewalt geführt, vnd andern dergleichen Hochmuth mehr gebraucht, derenthalb die gebührende Straff vorbehalten worden.

An item hostem captum liceat ducere per territorium alienum, vide Alber. Gentil. d. advoc. cap. 6. et de capto ducto per Ecclesiam, cap. seq.

34. Durchführung der Verstorbnen.

Non videtur dubium habere, quin mortuus per alterius territorium, post nudam denuntiationem, transportari possit: cum nemo impediendus sit via [orig: viâ] publica uti, et aliud sit transportare defunctum, et ducere captivum. Hoc enim vim habet, et actum quendam Iurisdictionalem resi pere videtur, illud nulla [orig: nullâ] plane ratione. Aliud tamen observatur, si v. g. in loco Catholico Lutheranus occidatur aut moriatur, weil alsdann gewohnlich solche Personen, ad instantiam der Verwandten, vel Magistratus domicilii, anderst nicht, dann auff ein Reverß gevolget werden.

35. Düttich.

Düttich nihil aliud sunt, quam doppelt Silbergroschen, Aleman. in palaest. consult. quaest. 1. p. 4. Cuduntur in magna [orig: magnâ] copia [orig: copiâ], et distinctis monetis apud Polonos, sunt in Imperio frequentes: non correspondent tamen bonitati; ideoque Circuli plerique eorum reprobationem vel reductionem petierunt, etiam in Comitiis. Hanfman. de re monetar inter disput. Basil. tom. 2. thes. 5. sub lit. f.

1. Edelknecht.

Edelknecht olim diecbantur Degen, Goldast. ad Paraenetic. fol. 364. Latini Ministeriales, de quibus Bignon. in notis ad Marculph. Formular. fol. 627. et seq.

2. Edelstein.

3. Edict.

Probclamationes et Edicta affigere publica, offentliche Mandat vnd Edict anschlagen, probat naturalem, et actualem quasi possessionem Iurisdictionis altioris: quam nunc territorialem, oder die Landts Obrigkeit vocitamus, Natta cons. 636. nu. 77. Mascard. do probat. conclus. 846. num. 2. Ruin. consil. 2. n. 4. tom. 4. Iisque parere tam in faciendo, quam in non faciendo, actum Iurisdictionalem per se constituit: quamvis illo maior, pleniorque subiecto concilietur, Knichen in encyclop. cap. 8. allegans Bald. in l. data opera. n. 28. C. de his qui accus non poss. quod citra nomen et ius subiectionis fieri nequeat. idem ad l. 2. n. 60. C. de serv. et aqu. subiectio etenim per oboedientiam possidetur, ut loquitur Bald. in rubr. de maior. et obed. num. 1. qua [orig: quâ] Iurisdictio et acquiritur ac conservatur. Knichen, dict. l. Meichsner. decis. 6. n. 26. et 52.

4. Eger.

Egra et Elenbogensis Comitatus, in solo Teutonico, superiorique Bavaria [orig: Bavariâ]. sunt siti. Dise ist Anno Christi 1179 auß einer Fürstlichen Statt, zu einer Reiche Statt worden. Quomodo vero pervenerit ad Bohemiae Regnum? vide Dn. Goldast. 1. d. Bohem. cap. 17.

5. Ehe, E, ae.

ADDITIO.

Vocabulum Ehe, antiquitus pro foedere sumebatur, unde die alte Ehe, Vetus Testamentum, der alte Bundt. Veteribus etiam dicebatur euva: hinc Interpres Regulae Benedict. in praefat. dera altum cuva ioh dera niuvan, Testamenti veteris, Novique. Strickere in gestis Caroli M.

Als tet unser Herre Got
Hichevor in der alten ae
Eime laden der hies Iosuae.
Et Paraphrastes Vet. Testam.
Abriaham ein ae beschief
Im ze lobe mit dem schnitte,

Der Got sit gerut he geiu
Sin ae und wie siu solden lebin.
Kristen e, id est Religio Christian.

Ich sach do me re hten gcloben [orig: gclôben] storen [orig: stôren],
Ich sach Cristen ê verwerfen in den hochsten Choren [orig: Chôren].

Mag uwer segen mich bewarn
Vor der Helle, und Christan e,
So wil ich mich nit somen me
Ich enphach der Cristen e zehand.

E sumitur etiam pro cuiusque sectae religione. In eodem Gravenbergii poemate paganus quidam.

E denique fides, seu ut Icc. loquuntur fidelitas. Sic iurat Turpinus Archiepiscopus:

Der Kiung von Wile e
Der hies gebieten bi der ae
Und hies da iuberal sagen
Swas vaste moehte getragen
Das ez die herfart fure.

Nostris hodie huius vocis usurpatio est de foedere tantum nuptiali. Goldast. ad paraenetic. verf. f. 368. et seq. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

6. Ehebruch.

Iure novissimo Iustinianeo, hoc in delicto gravius mas, quam femina punitur: auch. sed hodie C. de adult. ob maiorem sexus constantiam, et minorem ad libidinem propensionem. I iraquell. in. l. 1. connub. n. 85. et l. 9. n. 90. vid. Iacob. Martini quaest. illustr. cent. 5. disp. 3. th. 10. Ant. Monterus, decis. Arag 15. a pr. qui tamen num. 17. etiam adulteram poena [orig: poenâ] mortis, Legibus Aragon. Regni recte adfici, tradit. et num. 21. improbat eos, qui dicunt, secundum consuetudinem generalem, et notoriam, quae non indiget probatione, adulteria non corporaliter, sed extraordinarie, et pecuniariter punienda esse. Sane Lex Iulia non puniebat adulteria poena [orig: poenâ] mortis. Et S. Augustinus 3. cap. 5. d. Civit. Dei. diserte ait: Romanos adulteras feminas, aliqua [orig: aliquâ] damnatione, nulla tamen morte plexisse. Brisson. ad L. iul. de Adult. s. m. 256. late Theodoric. in Colleg. criminal. Aa. 1. b. Ego de trib. domest. Societ. Spec. f. 12. et in delibat. ad lib. 4. ff. quaest 23. Et. testatur Fichardus in seinen Teurschen Rathschlägenconsil. 515. n. 8. Daß er von keinem Landt Teutscher Nation wisse, ausserhalb deß Chur: vnnd Fürstenthumbs Sachsen, darinn der Ehebruch mit dem Schwerdt gestrafft werde.

Vid. Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 63. et sons. 83. Consil. Marpurg. vol. 4. consil. 43. Adulterium an gravius puniatur quam homicidium? Iac. Martin. quaest. illustr. centur. 5. disput. 5. quaest. 10. ac de adulterii foeditate, multa habet Lael. Bisciola horar. subcesivar. lib. 15. cap. 11.

An si una pars conhteatur adulterium, negans debeat puniri: consulit Dassel. consil. 21.

Ut muli er propter commissum adulterium perdat dotem, et actionem ipsius dotis, non opus est, ut adulterium probetur directo, sed sufficiunt coniecturae et praesumptiones. c. cum causam. extr. de testib. Bald in c. 1. col. 7. vers. quaero, numquid sit idem dicere. Quib. caus. feudum amitt. Alex. in l. 2. §. fin ff. de adult. Gloss. et DD. in l. capite. 5. et in l. quod ait lex. ff. eod. Mars. in rub. C. de probat. num. 8. quod et usus Forensis practicus observat, ut, accusatione contra adulteram instituta [orig: institutâ], quis non debeat se adstringere ad ipsius facti probationem. Sondern man soll allein cir cumstantias setzen, et volgents praesumptiones, als nemblich, man habe gesehen nudum cum nuda [orig: nudâ], auß dem sie vermutlich, daß sie solchen Ehebruch volnzogen, vnd so Beklagter dises laugnen würde, wölle Kläger hiemit seine Klage ad indicia gesteller haben, vnnd die indicia, so sie ihme vonii Recht aufferlegt, beweisen Bittet derowegen sich von ihr zuscheiden. Nam taliter fieri debet probatio, ut matrimonium quod ad torum separari possit, ut censuit gloss. in d. c. praeterea. 25. in verb. unditu.

Lege Iulia [orig: Iuliâ], Marito tantum adulterii accusatio contra mulierem permittebatur: Uxori vero [orig: verô] adversus maritum nihil competebat. l. 1. C. ad L. Iul. de adult. ubi gl. Cyn. et DD. Wesenbec. in Parat. ff. cod. n. 11. Beust. d. matrim. cap. 23. Tiraquell. de leg. Connub. l. 1. n. 42. qui huius rei has reddunt causas, tum (1) quod uxor viro maiorem reverentiam et honorem, tamquam capiti, debeat, quam e contra, vir uxori; tum (2) quod adulterium ob sobolis incertitud inem, et falsi partus suppositionem longe gravius sit in uxore. v. Speckhan. qu. Iur. cent. 2. class 2. qu 7. n. 40. et cent. 3. class. 1. qu. 8.

Cuius legis sanctio verbis Gellii in noct. Attic. convenit, qui ita veteri iure scriptum ex Marc. Cat. Oratione refert: In adulterio tuam uxorem si prehendisses, sine iudicio impune necares. Illa te, si adulterares, digito non auderet contingere, neque ius est. Palaeottus de Spur. cap. 42. n. 3.

Unde Syra apud Plaut. in Mercatore conqueritur mulierum conditionem, sequentibus verbis:

E castor lege dura [orig: durâ] vivunt Mulieres,
Multoque iniquiore miserae, quam Viri:
Nam si vir scortum duxit clam uxorem suam,
Id si rescivit uxor, impune est viro,
Uxor vero si clam domo egressa est foras,
Viro fit causa: exigitur matrimonio.
Utinam lex esset eadem, quae uxori est, Viro.

Haec quidem veteri iure Romanorum ita obtinebant; At hodie iure Canonico hoc casu coniuges pari iure censentur, quo non minus feminae ad accusandam mariti turpitudinem admitti videntur, quam viri, ad accusandam turpitudinem uxorum. arg. traditorum ab Eberhard. Speckhan. d cent. 3. cl. 1. qu. 8. num. 17. et seqq. vide me. d. tract. d. trib. societ. specieb. fol. 23. De Zelotypia Iudiaica, vid. Becan. in analog. 22.

Straff deß Ehebruchs ad merum Imperium spectat: cum generaliter poenarum, mulctarumque compendia inter Regalia computentur, tit. quae sint Regal. lib. 2. feud. maxime cum adulterii crimen sit publicum. Nec obstat, quod aliquando in pecunia [orig: pecuniâ] adulteri mulctari soleant: hoc enim ex natura [orig: naturâ] publici iudicii nihilimmutat: cum et plura sint crimina publica, quibus poena pecuniaria est praescripta.

Sed vero alibi consuetudine est receptum, ut adulteria ab eo puniantur, da die Vogtteyliche Obrigkeit hat.

Adultera quae de Iure Civili, ac etiam ex Imper. Civitat. E. Statuto amittat, ex subsequentibus duob. patescit responsis.

Edel, Vest, vnd Hochgelehrte, auch Ehrnvest, Hochachtbare, Fürsichrig, Ehrsame, Wolweise.

Ewer Herrl: vnd Gestr: seyen meine jederzeit beraitwillige dienst zuvor, Insonders großgünstig vnnd hochgechrte Herren.

DEmnach selbige wider mitkommende Acten (Caspar Lentzen vnd seines abgescheidenen Weibs, Annae S. Vermögens Separation betreffendt,) ohne langsten zu dem end großgünstig mir vberschicker, daß ich selbige mit fleiß ablesen, vnnd hierüber mein Bedencken fürderlich erthailen solle, Als habe ich zu volg dessen: so bald mir immer müglich gewesen, dise Sach vor die handt genommen, Vorder ist aber so vil befunden, daß in erwehnter separation, zugleich auch in diiudicatione dessen, was nunmehr auff erfolgte, vnd wegen der Annae mehrfältiger Ehebruch, mit Recht erkandte Eheschardung ihme Lentzen, vonn seines brüchigen Eheweibs aigenthumblichen Guer, angefallen vnd zuerk andt werden möchte, nicht die gemaine Kayserliche Recht interpretum que traditiones, sondern fürnemblich E. Herrligk. vnnd Gestr. genante Zuchtordnung, vnnd was in dero sub titulo von Sönderung deß Guets, da die Schaidung der Leib beschehen, vnd nominatim eo in casu, wann keine Rinber vorhande, sancirt oder versehen, in fleissiger obacht genommen werden müsse.

Constat enim, Status Imperii quoscumque, vigore regalis et sublimioris Iurisdictionis, in suo deterritorio,

statuta, ordinationesque sancire et constituere posse Nicola. Bezius tr. d. pact. famil. cap. 1. et 2. Herm. Stamm. d. Servis. lib. 3. c. 8. Et constat quoque, eiusmodi Statuta ac Municipalia Iura, co loci in iudicando servanda esse, proque Iure Communi haberi debere, Iason in l. 2. num. 19. C. si contra ius vel utilitat. publicam. Et in terminis, quod statutum attendendum sit, disponens, quid lucrari debeat maritus ex adulterae bonis tradit Berlich. part. 4. Concl. 29. numer. 16.

Hierauff nun mein rinfüege Mainung, wessen man sich in gegenwärtigem fall, so wol nach anlaitung obgedachter Zuchtordnung, als auch der Christlichen billichkeit selbsten zuverhalten, mit wenigem zueröffnen, thue ich mich mit zugelegtem Bedencke E. Verrl: vnd Gestr: wolverordneten Advocati Herrn Johann K. fast durchauß accommodiren.

Daß nemblich, fürs erste, dem vnschuldigen Ehemann vorderist sein Gewöhr, Klaider, vnnd was zu seinem Leib gehörig.

Wie in gleichem vnnd fürs ander, all sein zugebracht, vnnd in stehender Ehe, von seiner Seiten oder Linien her, ererbtes Gut wie das Namenhas ben mag, gefolgt werden solle.

So dann, zum dritten, von seines abgeschaidnen Weibs, gebüret ebenmässig ihme Lentzen Vermögen, das jenige, so weylandt Hans seiner Tochter: als der abgeschaidenen adulterae: zum Heyratgut gegebem od versprochen.

Vierdtens, hat sich dise Abgeschaidne in allwegverlustigt gemacht aller Erb: vnd Anwartschafft, so sie vermög heyrats Abred, oder nach Innhalt E. Verrl. vnd Gest. Statuten vnd Erbrechten, von ihrem Mann, auff sein Ableiben hette zugewarten gehabt. Wie nit weniger dem vnschuldigen Ehemanngehörig ist, was inn wehrender Ehe gewonnen oder fürgeschlagen, sie beede, bey: vnd miteinander vberkommen, welches sambtlich, so wol den gemainen Rechten, als mehr angezogner Zucht-Ordnung, gemäß vnnd ähnlich, auch bey mir vnstrittig ist.

Allein befinde ich in erstangeregter Zuchtordnung deßgleichen auch die Morgengab, etc. zumal dises dispomirt, daß dem Vnschuldigen nit weniger gehörensolle, wz es von dem Brüchigem, so ferr dz selbige mir todt abgangen, nach E. Herrl. vnd Gest. Stattrecht, oder außweisung auffgerichter Heyrats: vnd Verträgsbrieff wo dieselbige verhanden, erben härte mögen.

Welcher Punct inn wolgedachtes Herrn D. bedenckem vermutlich, dahero außgelassen, weilen villeicht E. Verrl. vnd Gst Stattrecht vnnd gewonheit dahingehet/ daß in casu non exsistentium librorum ein Ehegemächt das ander durchauß erbet, also, nach solchem verstandt, das Schuldige alles sein Haab vnd Gut verlohren hätte, hingegennicht verificirt werden köndte, was in gleich volgendem paragrapho, was aber vber solches etc. geordnet, dz nemmlich von deme, was dem brüchigem Ehegemächt zugehört, dem marito innocenti, pro arbitratu Magistratus, ein gewise portion assignirt werden solle.

Dann wann der innocens maritus, den schuldigen Theil in solidum, auch bey lebendigem Leib erben thut, bleibt einmahl nichts vbrigs, davon dem vnschuldigen Thail noch weiter erwas zuzuaignen.

Es hat aber dises sein richtigkeit, fals diß Orths ein Heyratebrieff enthalben, krafft dessen der maritus certam solummodo portionem von selner Ehefrawen, da sie ohne Kinder vor ihm verstorben, geerbr hätte, oder, wann vermög deß Stattgebrauchs, die Ehegemächt, so ohne Kinder ableiben, sib invicem nicht in solidum succediren.

Da auch gleich ein solcher gebrauch enthalben, nach welchem die Ehegemächt, so keine Kinderzugegem, einanon durchauß erbem, muß nichts desto weniger dises wz in obverstandener massen, in dem §, deßgleichen auch, etc statuirts, sein krafft vnd würckligkeit haben.

Cum nihil in statutis oriose positum praesumatur, vnnd muß zumahl solches der gestalt interpretirt werden, dz es dem gleichfolgenden Paragrapho.

Cum nemo, et maxime lex vel statutum, in continenti se corrigere velle praesumatur,

Num könden dise zween Paragraphi füglicher nit interpretirt, oder in concordiam redigirt werden, dann wann man den Paragraphum, was aber vber solches, etc. der gestalt verstehet, wann das brüchig Ehegemächt vber dises, so vermög vorgehender disposition, aut vigore Paragraphi, deßgleichen auch die Morgengab, etc. daß vnschuldighinwegk genommen, noch etwas vberig hat, das ist, wann krafft der Heyrats Abred, ein Ehegemächt das ander nicht in solidum erben thut.

Welchem allem nach doch in allweg besserer mainung vnvergriffen: ich dahin schliessen thue, daß das schuldige, nicht allein ins künfftig von dem Vnschuldigen in keinen weeg etwas erben möge, sondern hingegen das vnschuldige, post separationem ex causa adulterii, also bald eben dises empfahe, was selbiges, vi pacti vel statuti, zugewarten gehabt, wann das Schuldige vor dem Vnschuldigen verstorben wäre. Ita ut nocens pars, quasi civiliter mortua videatur.

Also daß in solchem fall, wann vermög Stattrechts, ein Ehegemächt das ander in solidum oder gar erbet, alsdann der Paragraphus, was aber vber solches, etc. nicht in achtzunemmen, sondern wirdt dem schuldigen thail, mehr nicht, dann ex commiseratione, seine alimenta vnd Kleyder, nach Richterlichem ermessen, zugesprochen werden.

Et certe si statuto vel consuetudine receptum sit, ut bonorum Paraphernalium usus fructus vel administratio etiam spectet ad maritum, tum et ea maritus, propter adulterium uxoris, recte lucratur, Berlich. d. concl. 29. n. 19. ubi id aliquod praeiudiciis firmat.

Nam certe si aliter dic eremus, sequeretur, quod mulier ex suo delicto et adulterio lucrum consequeretur, et liberam potestatem bonorum Paraphernalium, et eorum usumfructum, qui alias ad maritum spectat, adipisceretur, quod esset absurdum, Andr. Rauchb. part. 1. quaest. 47. sub n. 32. et seqq.

Zum fünffren, sollen berait obangedeuter massendem schuldigen thail, et quidem in omnem eventum seine Klayder, vnnd was zu seinem Leib gehörig ist, gevolgt werden, doch wird herunder von Billigkeit wegen in keinen weeg begriffen oder gemaint, was von Gold vnd Silber ist, vnnd noch weniger, was der maritus dem Weib geschenckt hat.

Cum nemini sit dubium, quin donatio etiam perfectissima propter ingratitudinem donatarii, vel si is graves iniurias Donatori intulerit, tacite censeatur revocata, atque adeo iure revocetur. l. fin. C. de dona. vel L. fin. C. derevoc. don. cum utrobique plane notatis. Graviorem autem iniuriam uxor marito vix inferre posse creditur, quam si adulterium committat.

Zum sechsten, fahls vber diß, was dem vnschuldigen marito, in casu praemorientis uxoris, Trafft deß Statt-Rechtens oder Heyrats Pacts gebühret, noch was vberig seynwurde, darvongehört, vermög offt allegir ten Paragraphi, was aber vber solches, etc. ebenmässig dem vnschuldigen thail, noch ein portion, pro arbitratu Magistratus.

Vnd wäre ich, pro mea tenuitate, diß orths mit mehr Ehrengedachtem Herrn D. K. einig, dz da von dem Mann, doch wann noch etwas vberig, ein dritthail, dem Weib aber zwen dritthail zugestellt, vnnd respective verbleiben solten. Es möchte aber etwa nicht ohne schein darfür gehalten werden, daß zwischen dem vermögen, so von Weyland Frawen Cordula Gäßlerin herrührt, vnnd senigen, so disem brüchigen Eheweib anderstwo her gebühret, ein Vnderschid zumachen, in Erwegung die Gäßnerische Güter der Gestalt fidei commisso gravirt, daß auff der Annae Caspar Lentzen Ehefrawen Absterben, solche nullo modo per successionem: et ita multo minus per delictum: auff dero maritum, Caspar Lentzem, pleno iure, sondern allein,

Welche Wort indubic ein fideicommissum importi ren, auch solch fideicommis villeicht so ferr extendirt werden möchte, daß wann dise Anna keine Kinder, sondern allein ihren Ehewürt verlassen sollte, selbiger mehr nit, dann den Beysitz solcher Gäßnerischen Güter haben, die proprietas aber den andern mit instituirten Erben accresciren müsse. Mann wolte dann dahin schliessen, daß diser Annae nicht die coheredes sondern allein ihre Kinder, vnd Kindtskinder instituirt, also nunmehr in Mangel dero, angedeur fideicommissum gäntzlich exspirirt seye, wiees fast Paragrapho. Vnd zum fahl mein Schwester Maria, etc. deß Gäßnerischen Testaments das ansehen haben will.

Weil vnnd aber in gegenwärtigem Stritt nichterörtert werden kan, wie weit sich das Gäßnerische fideicommis erstrecke, als köndt man in künfftiger Orthail villeichten, diser clausulae sich bedienen, daß hierdurch dem Gäßnerischen Testament nichts benommen, sondern jenigen, so vermög dessen, diß Orths etwas zufordern, ihr zuhaben verstandene Sprüch vnd Forderung vorbehalten seyn solle.

Haec enim clausula, reservato iure, nihil de novo dat, nec ampliat, sed potius conservat, si quod est, nihilque nocet, etsi erronea exsistat. Augustin. Barbosa. tr. de Clausulis usufrequentib. claus. 135. n. fin. et claus. 137. per tot.

Vnd dises hab E. Herrl. vnd Gestr. zu begehrter Widerantwort, ich vnderdienstlich vberschreiben, auch mich darbey erbietig machen wollen, zum fall sie mein mentem nicht gnugsamb verstanden, ich mich gernest auff weitern Bericht, was mehrer erklären wolle, wie ich dann verbleibe, etc. Datum Tübingen, etc.

Edle, Veste vnnd Hochgelehrte, auch Ehrnveste, Fürsichtige, Wolweise.

EWer Herrl: vnnd Gestr: seyn meine beraitwillige Dienst zuvor, insonders Großgünstige vnd Hochgeehrte Herrn, was selbige, wegen Caspar Lentzen vnnd seiner geschaidnen Ehefrawen, abermahln an mich gelangen lassen, ist durch zaigern; welchem mit der begehrten Wider antwort, anderern versehens eingefallner Geschäfft halber in Widerwillen etwas längers auffhalten müssen: mir zu rechteingelifert worden, vnnd weil ich darauß sovil verstehe, daß in casu exsistentium librorum, E. Herrl: vnnd Gestr. Erben recht dahin gestellt, daß ab intestato, das vberlebendt Ehegemächt in aller Verlassenschafft der recht vnnd einige Erb seye: Als wirdt die bewußte Zuchtordnung in §. deß. gleichen auch die Morgengab, etc noch mehrer obscur gemacht, vnnd zumahl vervrsacht, daß angedeutes, vnd gleich darauff volgender Paragraphus einander fast immedicabiliter entgegen zuseyn scheinen.

Es wollen auch dise beede Textfacta [orig: factâ] distinctione inter illa bona, die von dem schuldigen thail gleich in die Ehe gebracht vnd hernach constante matrimonio ererbt worden, sich nir wol conciliiren lassen (weil bevorab diß Orths kein einig Wort befindtlich, so solche interpretation an die Hand gebem thut) sondern leyden, meines ringfügen vermainens, keinen andern Verstand,

Darneben aber muß ich bekennen, daß solche Dispositio sehr hart, ja fast crudelis wäre, wann man dero secundum literam, vnd in allen fällen nachkommen wolte, dann da ingegenwärtigem fall er Caspar Lentz, vor seiner geweßten Ehefrawen, mit Todt abgieng, vnd selbige sich anderwärts verheyrahten, oder ihr viv ente etiam marito innocente: wie etwan mediant dispensatione singulari bey den Herrn zugeschehen pflegt; sich widerumb zuverehelichen gestattet werden, auch sie Kinder bekommen sollte, wäre fast der Christlichen Billigkeit zuwider, wann selbige Kinder ihrer Leiblichen Mutter, so ansehenlichem vermögens durchauß beraubt seyn mößten.

Darumben ich dann ebenmässig gar für rathsamb halte, daß E. Herrl: vnnd Gestr. Statutum in disem Paß geändert, vnd auff eingewise Portion gerichtet werden möcht, so in dergleichen fällen dem Vnschuldigen von deß Schuldigen paraphinal wie auch Heyrath gleichsamb zur Straff in Handen bleiben solle.

Vnd bedunckt mich, doch ohn alle maßgebung, es seye besser, daß man ein gewise Portion, so dem Vnschuldigen ex bonis nocentis zulassen, per legem vel Statutum determinirt, dann daß selbige determination, dem arbitrio magistratus anhaimbs gestellt werde.

Equidem quod ex scitu prudentissimorum Politicorum paucissima iudicis potestati et arbitrio sint tribuenda, quoniam qui legem imperare iubet, is Deum et legem iubet imperare: qui vero hominem, belluam adiungit, cum utriusque cupiditas et ira, magistratus optimos alioquin pervertat: lex autem sit mens affectu et appetentia [orig: appetentiâ] carens, eleganter Aristot. in Politicis scribit.

Vnnd stehet anjetzo bey E. Herrl: vnd Gestr. hochvernünfftigen ermessen, ob sie solche verwürckte portion auff den dritten oder halben thail richten wollen.

Damit man jedoch von dem alten Statuto, welches einmal dahin gehet, daß der vnschuldige thail, den Schuldigen gleichsamb bey lebendigem Leib erben solle, nicht zuweit abweiche, vnd weil zumal in dergleichen fällen, per delictum deß Ehebrechischen thails, dem Vnschuldigen der Beysitz vnnd Niessung deß Schuldigen gantzen vermögens wider Recht entzogens wird wäre villeicht das künfftige Statutum dahin zustellen, daß der vnschuldige thail (1) seine Klayder auch, was zu seinem Leib, Stand vnd handtierung gehörig, wie ingleichem (2) all sein zugebracht vnd in stehender Ehe von seine Seiten vnd Linien hero ererbtes Gut, zumahl (3) die rungenschafft, nicht wenig (4) den halben thails alles, so pars nocens in die Ehe gebracht, oder constante matrimonio ererbt, in Handen behalten. Vnd (5.) dem Schuldigen mehr nicht, dann seine notthürffvige Kleyder, Werckzeug oder dergleichen, sampt (6.) dem vbrigen halben thail seines zubringen oder ererbten Gutes hinaußzugeben schuldig, vnnd (7.) künfftiger Erbfäll halben keines an das ander ichtwas zusprechen oder zusuchen haben solle.

Mich dunckt auch noch ferrner, man sollte zwischen dem paraphernal vnnd dotalibus bonis kein Vnderschid machen, sondern indifferenter dahin schliessen, daß der schuldige thail dimidiam partem alles seinen vermögens, per hoc delictum verwürckt habe, es seye gleich solches bald zu eingang der Ehe, dotis vel alio nomine eingebracht, oder hernach von seiner Lini her ererbt, oder sonst außgemacht worden.

Ingleichem vnnd weil es sich erwan begibt, daß ein Ehegemächt Güter in Handenhat, die ihm nicht pleno iure, sondern allein ratione usus fructus ad dies vitae gebühren, möchte diß Ortsgeordnet werden, daß dergleichen ususfructus auch pro dimidia [orig: dimidiâ], doch allein so lang erdem nocenti gebührer, verbleiben solle.

Vnd köndt letstlich in jetzigem fall die Vrthayl volgendermassenformirt werden.

Vrthail.

In fürgefallenem Stritt zwischen Caspar Lentzen Burgern allhie, eines, so dann Anna N. sein Lentzen abgeschaiden Eheweib andern thails, die separation ihres hiebevorin gemain besessenen vermögens betreffent, gibt ein Ehrsam Gericht, auff alles fürbringen, beschehen submittiren, vnd genomnen bedacht, nach anlaitung sowol diser löblichen Statt Zuchtordnung, als aignen billichmässigen erachtens, disen Beschaid, daß ihr Anna N. dero Klayder vnnd was zu ihrem Leib gehörig, doch außgeschaiden dessen, was von Gold vnnd Silber ist, oder er Caspar Lentz ihro geschenckt, zusampt dem halben thail alles deß jenigen, so sie Anna ihrem geweßten Ehemann zugebracht, oder in stehender Ehe ererbt, herauß gegeben vnnd zugestellt werden: Das vbrige aber, in gesambt gedachtem Caspar Lentzen verbleiben, auch alle Erbgerechtigkeit, zu allem fall gegegen einander auffgehebt, doch denen, so in Crafft weylandt Frawen Cordulae Gäßlerin Testaments diß Orths etwas zufordern befügt zuseyn erachten möchten, hierdurch nichts benommen, sondern dero Ius in allweg vorbehalten seyn solle.

Welches alles, auff fleissig nachsinnen, vnd möglichiste erwegung aller Vmbständ, E. Herrl. vnnd Gestr. ich vnderdienstlicher mainung nicht verhalten, vnd damit vns allerseirs Göttlicher Barmhertzigkeit treweyfferig empfehlen wollen.

7. Ehegelübd, Eheverlobnuß.

Differentia est inter Verlobnus oder Ehegelübdt, et inter matrimonium copula [orig: copulâ] consummatum. Wie man dann attento communi usu loquendi, einen Ehemann vnd Eheweib haißt, wann sie das Beth beschritten haben: Zuvor werdem sie Bräntigamb genannt. Schneidewin. ad t. d. nupt. part. 1. n. 4.

Sed sciendum est omnino, interdum sponsalia etiam de praesenti, resciendi posse. Solum etenim per matrimonium consummatum, fiunt coniuges una caro, c. 2. de convers. coniug. et c. lex 27. qu. 2. late Sanchez. lib. 2. de matrim. disput. 13. numer. 1.

Et per sponsalia de praesenti, dicitur quidem matrimonium in sua essentia [orig: essentiâ] perfectum; non tamen integraliter consummatum: quia animi etsi sint uniti, non tamen realiter una caro facti; et matrimonium hac ratione dicitur solum initiatum, gl. in c. cum initiatur. c. statutum. cum seq. 27. quaest. 2. c. 2. de convers. coniug.

Quando post contracta sponsalia de futuro, inconveniens aliquod notabile, aut nova causa superveniret, quae a principio ea contrahi impediret, praebet iustam causam ea dissolvendi. Ratio praecipua est, ex defectu intentionis, et quia rebus notabiliter mutatis, similis promissio non obligare videtur: ita docent Hostiens. in summa. tit. de iureiur. num. 3. Greg. Lopez in l. 7. tit. 1. partit. 4. in gloss. excusation. Navarr. in manual. Latin. cap. 22. n. 27. et lib. 4. consil. in prima edit. cons. 34. tit. de sponsal. et edit. secundae tit. eod. cons. 9. num. 1. Cuchus. lib. 5. instit. maior. tit. 10. in fin. Petr. Nic. Mozz. de sponsal. tit. quomodo solv. spons. num. 17. vers. decimus quartus. Angel in summa. verb sponsalia. nu. 21. et ibi Silvest. qu. 10. cap. 17. et verb. pactum. §. 4. et verb. Iuramentum 3 qu. 1. et alios plures referens Thom. Sanchez. de matrim. lib. 1. disput. 62. nu. 3.

Et facit hic [orig: hîc], quod praedicta regula procedere dicatur, etiamsi sponsalia Iuramento fuerint confirmata: quia iuramentum sortitur naturam et conditiones contractus, cui adicitur, l. fin. C. de non num. pec. cum similib. et intelligitur

rebus in eodem statu permanentibus, ut in c. quemadmodum de iureiur. et probat late Thomas Sanchez ubi supra num. 4. qui hanc ampliationem in terminis tenet.

Et sic Marius Antoninus Maceratensis, Protonotarius Apostolicus, lib. 1. resolut. 2. num. 6. decidit, rescin di sponsalia posse, si sponsus ignoravit, sponsam suam ex demnato coitu esse procreatam. Addens: licet error qualitatis non tollat matrimonium; non modici tamen impedimenti esse, in adimplemento sponsaliorunt cum error consensum exculdat.

Sic et notabilis asperitas vel saevitia, quoties de novo cognoscitur, est sufficiens causa dissolvendi sponsalia de futuro praecedeniia: cum ipsa satis sit ad separationem et divortium matrimonii, quoad torum, et mutuam cohabitationem, ut in c. ad literas. de restit. spoliat. late Ioann. Gutierrez. lib. 1. Canonic. quaest. ca. 1. per tot. et in tract. de matrim. cap. 33.

Ita pariter, non obstante vinculo. Iuramenti, si postea mulier fieret leprosa, paralytica, vel oculos aut nasum amittat, vel quicquam ei turpius eveniat, vir eandem ducere non tenetur, quamvis ductam dimittere non posset. ut diserte rescribitur in c. quemadmodum. 25. extra de iureiur. et id late exsequitur Gutierrez. de sponsal. quaest. 32.

Et licet magna controversia sit inter Canonistas, eosque, qui de Casibus Conscientiae tractant, an error qualitatis seu doli antecedentis, qui ineundo matrimonio causam praebet, ut alias non celebraretur, matrimonium dirimere queat, ut videre est apud Gutierrez de matrim. qui ibidem num. 4. scribit et auctoritate quamplurimorum Doctorum assertat, matrimonium etiam non irritari ex mendacio, et subreptione ad ipsum inducentium; Attamen hoc limitat non solum in tanto dolo, ut consensum auferret: sed nu. 7. tradit, errorem qualitatis aliquando redundare in errorem personae, ita ut tunc evere circa personam erretur, hoc est, ut talis qualitas omnino immutet personam, ac tunc matrimonium reddi nullum. Qua etiam de re latissime agit pro et contra, et constit vit regulas in hoc cum suis declarationibus, Thom. Sanchez. disp. 18. n. 25. cum seqq. usque ad fin. et tandem num. 38. in fummam redigens ea omnia, inquit breviter, tunc id accidere, quando erratur circa qualitatem, quae certam personam designat, quae contrahenti prius nota non erat absque illa qualitate, nec constat, mentem contrahentis fuisse in personam sibi praesentem, quaecumque illa sit, consentire.

Similiter error con ditionis servilis, quando liber contrahit cum ancilla, eius conditionem ignorans, vel libera cum servo, reddit matrimonium nullum, text. in c. 3. et ult. de coniug. serv. c. si quis ingenuus. 29. qu. 2. cum simil. Gutierrez. de matrim. c. 90.

Saepe autem quaeritur: an haec vel illa conc eptio verborum importet matrimonialem promissionem, puta: Ich will kein andere zur Ehe nemmen dann dich. Ich will dich nicht lassen. Da man einem Eheliche Bulschaffr verhaisser, etc. de quibus et similibus vide Consilia Martini Uranii. tom. 3.

De impedimentis Matrimonii, vid. Synodalia Satuta Constant. Diocoes. fol. 64. et 190.

Ex Concilii Tridentini disposi tione, Matr im onium seu sponsalia de praesenti requirunt praesentiam Testium et Parochi, ac etiam sponalia de futuro per concubitum non transeunt in matrim onium. vid. Concil. et eius Declarat. Interim non irritat ea, quae de lure Canonico circa sponsalia de futuro sancita et a Dd. passim recepta sunt. Cogique sponsus potest, qui de futuro contraxit, ut de praesenti contrahat, nisi adsint causae, ob quas de Iure Canonico quis a promissione seu sponsalib. de futuro resilire potest.

Ac quoad successionem, non habetur für ein Ehe, welche nicht gesegner, per ea, quae habet servin. tom 2. plaidoy. fol. 165. b. add. me in Consil. 1. tom. 4. quomodo autem matrimonium probetur, quando quaestio est de successione? Servin. tom. 4. Plaid. 14. qui idem de Cland estinis desonsationib. etc. multas habet decisiones. tom. 3. fol. 50. et aliquot cap. seqq. fol. 127. 136. 148. De verbis, quibus contractus matrimonialis inducitur, Beat. decis. vol. 1. d. matrimon. part. 1. num 91. etc. De matrimonio putativo, Castillo 2. cap. 11.

8. Ehefrawen, Eheweiber, Eheschaiden.

Olim duas uxorum species exstitisse, quarum aliae matresfam. dicebantur, aliae simpliciter uxores, ex Cicerone. in Topic. et Calistrato in l. de iure. ff. ad Municipal. Maxime Roberto. lib. 1. sententiar. Iuris. cap. 4. (quem vide9 constat. Uxores primariae et secundariae quae fuerint, docet Drusius ad loca Genes. cap. 65. et Peron. in animadvers.

De repudiis veteris Testamenti, Becan. in analog. cap. 23. de divortiis, et quo tempore Romae facta: ac quae differentia inter repudium et divortium? Bisciol. horar. subcesivar. lib. 12. cap. 16. Dilher. 1. elect. c. 7.

9. Ehehafft, Ehehafftin.

Claus. mit allen Ehehafftin, interpretatur pro pertinentiis. Et sic Ehehafften in Algoia, sunt Mühlen, Schmidten, Badstuben vnnd Tafernen, quae iura quidam ad sublime territorii ius, sive altam Iurisdi ctionem pertinere contendunt, teste experientia [orig: experientiâ], et Adem. Keller. tract. de offic. Iur. Polit. libr. 2. cap. 23. §. habebunt. p. 553. alii ad mixtum Imperium referunt, iuxta Thom. Michael. dispat. de Iurisdict. thes. 103. sub lit. b.

De Iure Saxonico, legitimum Impedimentum vocatur Ehehafft, hoc est, ein jegliche redliche Sach der Entschuldigung, oder auffrichtige Verhinderung. Landrecht. libt. 2. art. 7. Terminae. in Process. cap. 15. num. 4. Vel ein Ehehafft ist ein wichtig vnnd Ehrlich Vrsach, die jemands als ein selbst redendes Gebott, dahaimbd verhaffret, vnd zu gewiser Zeit vnnd Orth zuerscheinen, zu ruck: vnnd abhalt, auch entschuldigt. (Dann Ehe vor Zeiten gehaissen ein Gebort, wie zulesen im Weichbild, im anfang der Chronick von Erschaffung der Welt: Da ward den Juden die Ehen gegeben am 50. Cag nach Außgang auß Egypten. Item Chegebung, bedeut daselbst auch die Zehen Gebott, Schaereus inn der Weltlichen Sprach Schul. m. f. 125. Sic olim dicebatur die Alte Ehe, pro Veteri Testamento, sive Mosaica Lege.

Unde Iure Saxonico, priusquam reus ob contumaciam, velut convictus condemnetur, is prius est citandus et audiendus, utrum impedimentum aliquod, cur ad constitutum terminum in iudicio non comparuerit, allegare queat: ideoque actor hoc petere solet, ut reus condemnetur in Ehehafft, idest, ad docendum legitimum impedimentum. Et si post hanc sententiam, reus citatus compareat, iustasque absentiae causas allegare ac docere possit, tum contumacia purgatur, Sächs. Landt. artic. 24. libr. 2. Consentiunt quoque communiter interpretes Iuris, qui tradunt pro regula: quod contumax condemnari non debeat, nisi prius citatus fuerit, ad allegendas causas absentiae, alioqui enim sequeretur, quodis, qui ex iusto aliquo impedimento absens fuit, condemnaretur: Bart. et Ias. in l. 2. si quis in ius voc. non ven. Hartm. Pistor. lib. 1. qu. 3. numer. 13.

Quod si vero [orig: verô] tum non comparuerit, vel etiam impedimentum allegare non poterit, tunc proceditur ad poenam, pronuntiaturque, daß Kläger beklagten mit seiner Klagvnd Zuspruch, biß auff die Hülffte erstanden vnd erlanget hat; ac mox in eadem sententia condemnatur in causa principali, quae deinceps etiam, nisi per appellationem suspendatur, exsecutioni mandatur, vide Hartman. Pistor. d. loc. numer. 14. et seqq. Adde Pruckman. vol. 2. cons. 4. vid. Mod. Pistor. p. 2. quo. 119.

Quae autem sint iustae excusationis causae, quae citatum a poenis contumaciae relevent et excusent? consulendus est Speckhan. cent. 1. quaest. 59. per tot: ubi num. 41. quatuor legitimas excusationum causas, si ve impedimenta (Ehehafftig: vnnd hilfflige Widerreden) enuntiat. Captivitatem nempe rei, adversam valetudinem, peregrinationem extra fines istius terrae, hoc est, absentiam probabilem propter iter, quod pietatis et devotionis causa suscipitur, item expeditionem publicam. arg. l. 1. in fin. ex quib. caus. maior. et l. absentia. d. R. Iur. Et haec quatuor impedimenta, quae

proficiunt ad excusationem absentantis se a iudicio, habet Sächs. Landrecht. lib. 2. artic. 7. Per quae tamen non excluduntur etiam ceterae remotae: puta non habitae securitatis in via, vel loco iudicii, vel aliae, quae aliquem quoquo modo a comparitione in termino iudiciali, distrahunt: De quibus in l. 2. §. 1. cum seqq. si quis caut. iud. c. dilect. de delo et cont. Speckhand. d. num. 41., in fin.

10. Land: oder Hoffgerichts Ehehafftin.

Tales enumerantur in der newen Landtgerichts Ordn. fol. 55. etc. sequenti ordine: Wer ein Landtgerichts Botten, an Vberantwortung vnd Vollziehung deß Landgeriches Ladungen, Verkündigungen, Verbottsbrieffen, vnnd allen andern Processen, sreventlich vnnd vurechtlich, in ihrem Ampt jrrete, hinderte, beschädigte, oder in all ander weeg offendirte, vnnd solches zu Recht, wie sichs gedührt, gnugsamb dargethan wird.

2. Item, wer die Persobnen, so das Landgericht besuchen, hin vnnd wider freventlich vnd muthwillig auffhielt, vnd verhinderte, daß sie ihr recht nicht frey suchen, vnnd sich dessen gebrauchen möchten.

3. Item, wer ein Aechter, oder Aberächter oder ein Peeniger ist, vnnd das kvndthat gemacht, mit Vrkvndt der Brieffen.

4. Item, wann einer abgefordert, vnnd ihme das Glait nicht gegeben, oder das gegebne Glait, ihme dem Kläger, seinen Anwalden oder Gesandten, oder die er mit ihme bracht, nicht gehalten, oder recht verzigen, oder wider Innhalt der Weisung, das Rechtverzogen, oder nicht vnverding Recht, obiger declaration nach administrirt wird.

5. Item, ob gleichwoldem Kläger Rechts verholffen, vnd der Antworter den gefallnen vrthailn nicht nachkäme, noc Volg thäte, sondern darinnen freventlich vnd vngehorsamb erschine, vnnd dieselbe Kläger sich dessen vor Landgericht beklagten, so würde darnach dem Kläger auff sein Klag, vnd in solchen Sachen, vnd an dem berührten vnserm Landgericht zu Erlangung gebührlicher Vollziehung vnnd exsecution, Rechts gestattet, vnd verholffen, wie sichs gebühret.

7. Wann ein Aechter, der ein Jahr, ein Monat vnnd ein Tag, in Acht verharrete, durch einen Landrichter auff gefordert wird.

8. Item, wenn einer das Landgericht an seinem freyen Gang verhinderte, mit Bott, Verbott, Satzungen, Statuten, Trawungen, fänglichs annemmen, oder in ander weeg, wie der erdacht werden möcht, dardurch dem Landgericht sein gestrachter Lauff vnd Gang abgestrickt würde.

9. Item, wann einer sich aller Gnad vnd Freyheiten verzigen vnd begeben hat, welches wir dahin limitieren, vnd für ein Ehehafftin Landtgerichtsf erkennen, auch die Remission auff absordern abgeschlagen werden, wann sich einer in Händeln, darumb er fürgenommen, vnd geladen wirdt, der jenigen Gnad vnd Freyheiten, deren er sich zuverzeichen, in besigelten Brieffen, also auch, wenn der gelandene ein Vnderthon, sich solcher mit seiner Obrigkeit, oder derselben Befelchshabern wissen vnnd bewilligen, begeben vnnd verzigen hat.

10. Item, wann ein Gemain, oder sonderbahre Persohnen fürgenommen vnnd beklagt werden, daß sie vber daß Landrichters Gebott oder Verbott, offen Aechter oder Aberächter enthalten, vnnd gemainsame mit ihnen gehabt hätten, welche Ehehafften wir dahin erleutern, demnach sich zu Zeiten begeben, daß so wol Gemainde, als sonderbahre Persohnen, der Aechter halb, in deren dieselben sich der Dörffer, von deuen sie außgtbotten, nicht enteussern, sonder etwann wider wissen vnd willen, solcher Orthen gemain vnd privats gefährlich aufshalten, am Landtgericht deßwegen beklagt worden, vnd offtermahls vnverschulter dingen, in grossen Nachthail vnd Schaden gerahten.

So soll hinfürs, ehe und zuvor wider einige Gemainde, oder sonderbahre Persohnen, wegen auffenthaltens der verbottnen Aechter, oder mit ihnen gehabter gemainsame, Proceß erthailt, dieselbe zuforderst gewarnet, und auff deß Klägers anhalten, erkennt werden, dem Aechter von newem auß: und verbieten zulassen: mit dem anhang, da man solchem newen auß:

Es sollen aber bey disem Puncten alle Ständ, Obrigkeiten, oder derselben nachgesetzte Amptleuth, so in deß Landgerichts district gesessen, hiemit erinnert vnd gewarnet seyn, wann an disem freyen Kayserlichen Oesterreichischen Landgericht, vber einem oder mehr offentlich verkündt? vnd erklärten Aechter, gebührende Acht: vnnd Verbietsbrieff, darvnder solche Aechter gesessen, an sie außgegangen, vnd vmb Außbietung deß: oder derselben angelangt, oder ersucht werden, daß alsdann solche Ständ, durch ihre nachgesetzte Amptleuth, auch die Oberkeit der Enden solchen offnen verschribnen Aechter, nicht allein zuverrüffen, vnd ihme außzudietten, sondern auch, da er darvber nicht außziehen würde, ihne alsdann durch andere erlaubte gebührende Mittel vnd Weeg, mit allem Ernst, als ihren selbst vngehorsamen, außzutreiben, auch in denselben Gerichten, Gebieten, Zwingen vnd Bännen, weiter nicht zugedulden noch zuenthalten, solang vnd vil, biß ein solcher Aethter sich auß der Acht widerumb erledigt, vnd deßwegen glaubwürdigen schein vnd Absolution fürzaigen würdet, schuldig: da aber durch einige Obrigkeit, oder deroselben nachgesetzte Ampileuth, hierwider gehandlet, oder auch jemandt anderer einen solchen Aechter, vber beschehen Verbott vnnd Watnung, wissen: vnd gefhrlich auffenthalten, hausen vnd hofen, oder sonst andere gemainsame mit ihme haben würde, vnd es von dem oder denselben zu Klag käme, solle vnd würde zu dem oder denselben gericht werden, nach Landgerichts Recht,

11. Item, welcher Kläger seinen Aechter, in einem Gericht betritt, vnd anfällt, vnnd ihme der daselbst nicht zu Recht gestellt, oder wa jemandt offnen Aechter anzugreiffen gewehrt, oder die Aechter fürgeshoben, oder so jemandt denen, welche offen Aecht: oder Aberächtbrieff ihnen dieselben entwehrt hätten.

12. Item, wa einer Anlaitung auff vorgehende Aacht, auff eines offnen Aechters Haab vnd Güter erlangt, oder ervolgte, vnd ihme darvber Schirmer gegeben würden, vnd ihne dieselben, oder andere an seinem erlangten Rechten verhinderten, ihne darbey nicht schutzen oder schirmen wolten.

13. Item, gemaingklich vnnd sonderlich alle Händel vnd Sachen, welche auß einer Rechtfertigung, die sich zuvor am Landtgericht verloffen vnd begeben, oder auß dem zuvor am Landtgericht geklagt oder gevrthavlt worden, erwachsen oder kommen vnnd entsprungen.

14. Item, wa iemendt fürgenommen, oder beklagt würde, vmb ein gewaltthätigs, oder in anderweeg fürgangenes Spolium, vnd Entsetzung seiner Haab vnd Güter, vnd derselben possession vel quasi.

15. Item, wa jemandt fürgenommen, oder beklagt würde vmb Mordt, Brandt, Raub, Todtschlag, Diebstall, beschwärliche Betroungen, vnd andere dergleichen Malesitzische Sachen, doch der ordenlichen Obrigkeit, darunder solche Mißhandlung begangen, an ihrer gebührenden Straffbarkeit deß Vbels, dardurch nichts benommen.

16. Item, wa einer beklagt würde vmb ehrrührige Sachen, es beschehe die petition peinlich oder Burgerlich.

17. Item, wa einer beklagt würde vmb Real in iu rien, vnd thätliche Vberfäll, welches wir also erklärt haben wollen, daß nemblich die Malesitz: vnnd Capitalsachen, sowol auch dise Thathändel, für Ehehafftinen Landgerichts zuhalten, wann jemands durch den andern oder seine angehörige, auß seinem Befelch, mit Gewalt vberfallen, vnnd also an Leib, Haab vnnd güter mit der That belaidiget wirdt. Die gemaine Schlag: vnd Rauffhändel aber, darunder vngefährliche Verletzungen oder Schmach vnnd Scheltwort, ex caloreira cundiae, für: vnd mitlauffen, wann principaliter nicht vmb Schmach, sondern Abtrag zugefügter Verletzung geklagt, nicht für Ehehafftinen Landgerichts gehalten werden sollen.

18. Item, vmb der Landvogtey Obrigkeit, Frevel, Straffen, Buessen, Forst, Wildban, Glaid oder andern Sachen, der Landvogtey Schwaben Obrigkeit anhängig, deßgleichen außständige Steüren vnd ander gleichen Gefäll vnnd Cammergut berührendt.

19. Item, welche Persohnen einander vor Landgericht schlagen, verletzen, beschädigen vnd in iuriren.

21. Item, wann einer dem andern durch handgegebner Glübt, oder geschornen leiblichen Aydt, vor Gericht, oder sonsten der Obrigkeit, deren Anw aldt, als geschwornen Diener Zahlung zuthun versprochen, vnd deme nicht nachkombt, oder einer inn Arrest genommen wäre, vnd ohne erlaubnuß außtretten würde.

22. Item, wann vmb Landtgerichts Costen Procurator: vnnd Bottenlohn, auch Cantzley Tax geklagt würdt.

23. Item, wann jemandt von Ehehalten, Handwercks auch werbenden vnnd Baursleuten, vmb Lidlohn vnd Schulden in Hauptgut vnder 20. fl. belangendt, an dem freyen Landgericht beklagt, vnd fürgenommen werden, sollen dieselbem vor dem Landgericht rechtlich zu antworten, vnd demselben Rechte, wie sich nach Landtgerichts herkommen vnnd gebrauch gebürt, außzuwarten, vnd vollziehung zuthun schuldig seyn, darauff dann dasselbig insonderheit privilegirt vnd befreyet.

24. Item, es sollen auch bey landgericht die jenige Sachen, die tam ratione continentiae causae, quae non est dividenda, quam ratione praeventionis, für kommen, für Ehehafftin gehalten werden.

25. Item, wann jemandts klagt, daß deß Landtgerichts Gebottsbriessen nicht gehorsambt, vnnd die exsecutions Process nicht vollzogen würden, da die klagende Parthey nicht auff selbige exsecution vnd arctiores Processus, sondern auff ein Verkündigung dringen wolte.

26. Item, wann einer für Landtgericht citirt, erscheint, vnd der Schuld vor offentlichem Landtgericht bekandtlich, vnnd sich gegen seinem Gläubiger auff Zeit vnnd Zihl, Zahlung zuthun verspricht, der Kläger dasseläig annimbt, also mit gerichtlicher Erkandtnuß zugelassen, vnnd deß Landtgerichts Protocoll, wie andere Vrtheiln vnnd Beschaid, einverleibt. Wann dann der Schuldner solcher Erkandtnuß nicht nachkäme, der Kläger sich desselben am Landgericht beklagte, die Schuldner citiren liesse, vnnd solche sich erst der Abforderung gebräuchen wolten, würdt die Sach also vmb exsecution allhie ergangner Vrtheil, nicht remittirt.

Thut aber ein Schuldner oder Beklagter, durch sein versprechen, der Bezahlung just bekandtlicher Summa Geldts, in termino peremptorio den Achts Process, auß Klägers sondern gunst, biß zu nächstem oder andern Landgericht suspendiren, vnd er solcher Bezahlung sambt anfferloffnen Landgerichts Costen, alsdann nicht gehorsamblich nachsetzet, soll darauff auf Klägers begehren, mit der Acht vnd exsecution würcklich fürgeschritten werden.

27. Item, wann ein Beklagter, auff das Landgericht, so ihme als in termino peremptorio zuerscheinen ankündt würdt, nicht entweders forum declinirt, oder auff einkomne Klag Antwort gibt, oder excipirt, sondern vmb ferenern Schub vnd Termin anhalt, vnd dardurch die Landtgerichtliche Iurisdiction vnnd Gerichtszwang prorogirt, so soll derselbe hernach auff einkommende Abforderung, nicht remittirt noch gewisen werden.

In disen hieoberzehlten Fällen allen, sollen Verkündungen, wann die begehrt, erkennt werden vnnd außgehen, auch wie gemeldt, die Reinission darinnen nicht statt haben, vngeacht, wie auch einer als der andere Standt, deßhalber privilegirt vndbefreyel feyn möchte: weil dergleichen Begnadungen, so wider die Ehehafftinen Landtgerichts, allberaits außgebracht, vnnd ins künfftig erlangt werden möchten, durch deß Landtgerichts Special Privilegium cassirt, auffgehebt, vnnd von Vnkräfften erkennt.

Rotweylische Ehehafftinen et quaestiones illuc pertinentes, vid. Rotweil. Hoffger. Ordnung. fol. 105. cum Comm. Wehneri.

Wider dise Ehehafftin gilt kein Privilegium, ex singulari concessione Caesareae Maiestatis, darinn allen widerwertigen Freyheiten expresse derogiret wirdt. Also wirdt in caus der Ehehafftin, kein Abforderung gestattet. Landger. Ordnung. fol. 54.

Sed in Veteribus Ordinationibus, numero pauciores fuere [orig: fuêre] Ehehafftinen. Et quoque ex pacto, non omnes Ehehafftinen, quae supra sunt enumeratae, attenduntur. Quo fine ad dere lubet einen Extract deß Vertrags zwischen dem Kayserlichen Landtgericht in Schwaben Eins; Vund dem Kayserlichen Landtgericht, der

Vud obwol allein hernacher die Sachen vnd Ehehaffein Landgerichts, darumb ein jeder Landrichter auf abforderung deß Stiffts kempten Landrichters, nicht remittiren vnd weifen, sondern vor ihm vnnd vnserm Landgericht, recht ergehen lassen woll, wie von Alter herkommen vnnd Landtgerichts Brauch ist.

Zum Ersten, wär vnsers Landtgerichts Botten an vberantwortung vnd vollziehung vnsers Landtgerichts Landungen vnd verkündigungen, vnnd allen andern Processen, frevenlich vnd verächtlich in ihrem Ampt jrrte, verhinderte vnd beschädigte.

2. Item, wer die Personen, so das Landgericht suchen, als die Landgerichts Gelait haben, hin vnd wider frevenlich vnd mutwillig auffhielten vnnd verhinderten, daß sie ihre Recht nicht frey suchen möchten.

3. Item, wann einer abgefordert, das Recht wider Inhalt der Weisung, gefährlich verzogen würdt.

4. Item, wann einer sich durch offen Brieff vnd Sigei, aller Gnaden vnnd Freyheit verzigen vnd begeben hat.

5. Item, wann der abgefordere, ein offner verschribner Aechter, oder im Bann wäre, vnnd solches vor vnserm Landgericht, wie recht ist, bewisen wirdt.

6. Item, ob Gemain oder sondere Personen fürgenommen vnd beklagt würden, daß sie vber vnsers Landgerichts Verbott, offen Aechter enthalten, vnd gemainsame mit jhme hätten.

7. Item, wo jemandts offen Aechter anzugreiffen gewöhrt, oder die Aechter fürgeschoben, vnd denen so offen Achtbrieff hätten, entwöhrt wurden.

8. Item, wo einer Anlaitin auff eines Aechters Güter erlangt, vnd verfolgte, vnd darüber Schirmer gegeben würden, vnd ihn, diselben oder andern an seinem erlangten Rechten verhinderten, ihn darbey nicht schützen oder schirmen wolten, doch deß Herrn Praelaten zu Kempten Person hierinn allwegen außgeschlossen.

9. Vnd gemein: vnd sonderlich all Händel vnd Sachen, auß einer Rechtfertigung, die sich vor Landgericht verlauffen, vnd begeben hat, vnd erwachsen, vnd darinn geklagt, vnd rechtlich geurtheilt wäre.

10. Item, wo jemandts fürgenommen vnnd beklagt würde, vmb Mordt, Brand, Raub, todschlag, Diebstall, etc. derhalben man einen vom Leben zum todt mag richten lassen, vmb ehegemelt Ehehafft Articul allsament, oder sonders, soll ein jeder vnserer Landvogtey Schwaben, etc. Landrichter, den Klägern auff ihr anruffen vnd begeren, vor Landgericht Recht ergehen lasse, die Sachen nicht remittiren, oder in widersprechlichen Rechten vrtheilen, achten vnnd procediren, wie ein alt herkommen, vnnd vnsers Landgerichts Gebrauch vnd Recht ist: sonst in allen andern Sachen soll die Weisung, wie oben erzehlt, ergehen.

11. Ehezarter.

12. Ehr.

Iurisdictionem nomine proprio exercens, dicitur habere dignitatem, etsi alias nullum nomen habeat, quod sonet dignitatem. Pacian. de probaetion. lib. 2. cap. 27. num. 14.

Sicque hoc vocabulum, mit allen Ehren, Würden, Recht vnnd Gerechrigkeiten, sumitur pro lurisdictione: ac etiam pro Regalibus.

13. Ehrschatz.

Wirdt dises genennet, so der Vasallus dem Lehenherrn, oder in die Lehen-Cantzley erstertet, wann das Lehen ex culpa qua dam, für verwürckt angezegen, doch ex gratia, oder weil die culpa nicht so groß, jhme Vasallo gelassen wirdt.

Invenitur etiam in antiquis Instrumentis, für Hand vnd Weglösin: de quibus infra.

14. Einer, Eins.

Dictio unus, duplicem habet significationem in lingua Germanica: quia aliquando est numeralis. aliquando aurem est nota nominis appellativi, et orationis in definitae. Quotiescumque enim vox Unus, adicitur in lingua [orig: linguâ] Germanica nomini substantivo, ibi semper reddit serm onem indefinitum: Ita, haeres,

Homo Animal etc. Germanice aliter dici nequit, quam ein Erb, ein Mensch, ein Thier. Layman. in defension. caus. Henoldin. num. 455. Habet autem particula ista Germanica, Ein, praecise eandem vim ac signissicationem, quam in lingua [orig: linguâ] latina [orig: latinâ] obtinet particularis distributiva Quis. Unde si velles Germanice reddere initia illa legum: Si quis non dicam rapere. Si quis in tantam furoris audaciam, etc. Wann einer nicht wil sagen rauben, etc. wann einer inn solche würdige Frevelheit, etc. Atque nemini dubium est, tales orationes non consumi seu finiri in una et prima persona, sed quotiescumque, quae ibi enuntiantur, accidunt, toties eiusmodi dispositiones operantur et locum habent. Exponuntur enim pro quaecumque: ut notatur: in l. si quis in tantam C. unde vi. Bolognet. ad l. heredes mei. §. cum ita n. 82. ff. ad Trebell. quia distributiva operatur perinde, ac si essent facrae plures substitutiones separatim. Layman. d. loc. num. 457. quem vide num. seqq. per l. sicuti in annos. vers. unde. ff. quib. mod. ususfr. amitt.

Scio in causa quadam [orig: quâdam] magni momenti, dubitatum fuisse, an illa verba in antiquo documento reperta: Daß die Vnderthonen Jahrs ein Dapendienst zulatstenschuldig seyen, ita debeant explicari, ut quotannis una vice debenant servitium manuale, einen Handdienst erstatten: An vero per annum, quoties id fuerit petitum? Et iudicatum est, quod non teneantur ultra unum servitium tale per annum: Cum subiuncta sit vocula Jahrs.

15. Einer für alle, vnnd alle für einen.

Clausula haec, adimit in fid eiussionibus, vel aliis obligationibus plurium, benesicium divisionis: bene Dn. Hering. d. fideiuss. c. 17. n. 50. etc.

Quamquam enim in illis verbis, unum pro omnibus, einen für alle, quoad sonum verborum nulla fiat mentio benefiii divisionis; in effectu tamen illud ipsum exprimitur: qui enim pro reliquis consideiussoribus in solidum teneri se velle expresso pacto constituit, quomodo id em non renuntiat beneficio divisionis? siquidem solidum et divisum hoc in loco sunt a)tis2re/fonta. Et praeterea nomen dicere, ac in dubitabili signo, quod pene nihil a nomine distet, aliquid demonstrare, paria sunt, l. 9. §. si quis nomen. ff. de hered. instit. l. certum. ff. si cert. pet.

Et quamvis ibi aliqui dissentientes allegentur; at tamen, quod per haec verba. einer für alle vnd alle für einen, beneficio divisonis renuntiatum censeatur, ac ita in iudicando hactenus observatum esse, testatur idem Dn. Hering.

Cessat porro omnis isthaec disputatio, si praedictis verbis, einer für alle, adiciantur illa verba (prout fieri consuevit) mit vngescheidener Hand, vnd daß sich keiner mit dem andern behelffen solle, quin enim per ea beneficio divisionis se exuat fideiussor, nemo sanae mentis dubitaverit. Sed interim tamen nullus existimet, has locutiones, einer für alle, et alle für einen, esse convertibiles, aut paris efficaciae. Ut enim prima beneficium divisionis penitus excludit; Ita altera propric non prius locum habere potest, quam si unus fide iussorum sit non solvendo, quo casu reliqui fide iussores solven do exsistentes, nihilominus inter sese beneficium divisi onis habent. Hering. d. cap. 17. num. 55. Praedictae Clausulae etiam sequens haec in effectu similis est, et aequipollet: Woferrn auch vnder vns einer gemahnt wurde, so sollen vnd wollen Wir alle gemahnet sein, vnnd keiner mit seiner quota oder Anpart, außziehen, noch einer auff den andern sich weisen, sondern ein seder für die gantze Summa hafften. Hering. d. loc. num. 57.

16. Einhelliglich.

In omni dispositione, in qua ali quid per plures concorditer fieri debet, intelligitur nemine discrepante, maxime in materia contractus et stricti Iuris, Alexand. consil. 124. num. 2. et seqq. lib. 2. Card. Tusch. pract. conclus. lit. D. concl. 253. Exiende in facto universitatis vel Collegii, quod fa ciunt ut universi, si requiritur, quod factum sit concorditer, intelligitur nemeine discrepante: et istud est in omnibus casibus, in quibus verba

vere et propric sunt accipienda. Alex. dict. loc. Declara: quia in iis, in quibus factum plurium fit tamquam a singulis, vel ubi factum a maiori parte (vide Tuschum Lit. M. conclus. 14. ) habotur pro facto legitimo, ac si ab omnibus esset factum, illud est per fictionem et similitudinem, non autem per veritatem. Tusch. d. concl. 253. v. me de iurerer. f. 239. et seq. fol. item 242. num. 3.

Sane quaedam res singulorum, ut singulorum, quaedam Universitatis, ut universitatis, quaedam univ ersitatis ut singulorum sunt. Peguera decis. 71. Sicque communc illud axioma: id quod omnes tangit, ab omnibus debet approbari, locum habet solum in eo, quod omnes, ut singulos tangit.

Maior pars utrum reqiratur, quod simul conveniat, et consentiat in his, quae sunt communia pluribus, ut singulis, an vero singuli, aut maior eorum pars separatim consentire possit vid. Aymon. Cravett. consil. 63.

17. Einhorn.

De Unicornu, vid. Decad. Fabularum Walchque fol. 270. et seqq. et de unicornu in Mare, Diarium Schorctenii A. 1615. 15. Oct.

18. Einige, einig andere.

Vox einige, respondet voci quaecumque, quae et ipsa universalis est, l. cum quid. ff. de reb. cred. si cert. pet. ita ut extendi debeat in infinitum, Iohan. Goedd. inter. consil. Marpurg. consil. 28. num. 175. vol. 1. maxime quando plura alia verba generalia concurrunt, tunc enim ne quid em ad idoneos et identicos tantum restringi potest, sed in infinitum accipere oportet, vide Iason. in l. 2. §. Praetor. num. 3. et seqq. ff. qui satisd cog. et in l. 1. §. nuntiatio. num. 5. vers. ego limito. ff. de nov. oper. nunc.

Verborum einige andere, quaecumque alia, haec natura est, ut diversa ab expressis referantur, Soc. Sen. consil. 300. n. 2. vol. 2. Socin. Iun. cons. 97. n. 5. vol. 3. Hond. cons. 49. num 13. ex quo num. seq. infert, quod hac dictione, alia, adiecta verbo, quaecumque, omnes aliae diversae et maiores inclusae esse intelligi debeant, secundum gl. in clem. 1. verb. quavis. ubi. Imol. de sent. et re iud. Socin. Sen. consil. 150. nu. 12. vol. 1. Rim. Iun. cons. 84. num. 39. vol. 1. et ex dictis verbis extensio fit etiam ultra naturam actus. Curt. Iun. cons. 84. n. 39. vol. 1. Goedd. d. loc. num 177.

19. Einkindschafft.

Communi sententia [orig: sententiâ] et assensi one Dd. habetur, quod unio prolis, quae novis Germaniae moribus inducta est, nulli Iruis Civilis materiae, quam ad optioni sit similior, et omnia fere cum hac communia habeat, iisdemque regatur et gubernetur regulis. In adoptione enim similiter ficti liberi pro naturalibus et veris habentur, si cuti cognationis huius et parificationis vel exaequationis effectus similes, et iid em triginta tres enumerantur et recenseatur a Iac. Rickio. in tract. hac dere singulari. cap. 9.

Eiusmodi autem Uniones prolium debent fieri coram Magistratu vel Praefecto loci, praecedente causae cognitione, praesentibus Tutoribus et Curatoribus, facta quoque discussione bonorum vel fa cultatum liberorum, quorum nomine parificatio prolium petitur. rickius d. loc. cap. 6. Andr. Gail. 2. observat. 125.

Est effectum etiam habent, quamvis ex posteriori matrimonio nulli fuerint liberi prognati: vid. Val. forster. vol. 1. cons Marpurg. cons. 8.

Num vero per unionem prolium; inducatur patria potestas, et inde subsequentes effectus? vid. Gilcken. de usucap. part. 3. c. 3. n. 64. etc.

Quodque unio prolium, non oimnem testandi facultatem parentibus adimat, censet ibid. ille. n. 221. etc. cetera attigi in delibatis ad 1. ff. lib. quaest. 34. fol. 122.

20. Einkommen.

Welcher massen ein Srande deß Reichs, so mit grossen Außgaben beladen, sich derselbigen erledigen, auch seine Gefäll vnnd Einkommen verbessern möge? vid. Consil Argentoratens. tom. 2. cons. 68. et maxime vol. 1. consil. 9. et 10. item me in discurs. hoc de re singular.

21. Einöde.

Einöde dicitur pro eremo, sive solitudine, ab antiquo Oedrn, idest, bona, fundus. Mindan. lib. 2. de proceß. Cam. 42. numer. 3. Eaque [orig: Eâque] voce in Psal. 74. v. 14. Insulani denotati videntur: et quorum proprius est esus piscium. Unde Insulani Einhäuser a Noe Meurero vocantur v. Gryphiand. de Insul. cap. 1. num. 18. non ab Ein, sed ab Ey, quod insula est, ab Hebraico Al. quod idem notat. Inde Eyland.

22. Einquartierung, Soldaten-Steür.

Quaeritur, welcher Obrigkeit die Einquartierung zugehörig? In hac quaestione wirdr communiter darfür gehalten, daß selbige der Landsfürstlichen Obrigkeit nachfolge, wann derowegen einer den Blutbann har, vnnd nit zumahl die Landtsfürstliche Obrigkeit, wie es dann wol seynkan, so mag feniger, deme der Blutbann gegebührer, der Einquartierung sich nit anmassen. Benebem ist dahero zuschliessen, daß, wann der Nidergerichtb-Derr der Steür, contribution vnnd Musterung befügt, alsdann selbiger auch die Einquartierung habe, vnnd in disem fall der Blutbannkein Landsfürstliche Obrigkeit mit sich führe. Da aber einer die Nidergerichtliche Obrigkeit, vnnd keine Regalia hat, soll er billich der Einquartierung sich nit anmassen. vid. Rovenstrunck. de Collect. fol. 108.

Verzaichnuß jeniger Vrachen, warumb Ihre Ertzfüstl. Durchl. oder dero Hauptmann, Kättz vnd Ober Amptleuth der Graffschafft N. in keinen weeg gestatten sollen, daß die Vnderthonen zu W. vom Juncker C. mit einer Soldaten Steür oder Quartier belegt werden.

ERstlich ist das Dorss W. in der Graffschafft, territorio vnd bezürck vnstrittig, vnnd sehr nah bey dessen Hauptstatt R. glegen, also daß kein Dorss darzwischen ist, sondern wie ich vermain, die Marckstain an einander stossen. Dahero dann Ihr Ertzfürstl. Durchl. grosse Vrsach haben, in gebührende Obacht zuziehen, daß in dero Graffschafft H. gelegnen Dörffern, keiner vom Adel in particulari, oder die Schwäbisch frey Ritterschafft in gemain, solch hohe Gerechtigkeit, als Einquartierung der Soldaten, oder eo nomine ein contribution zuerfordern, sich anmassen thue.

Vnd solches fürs ander destomehr, alldieweil das höchstgesagte Hauß desterreich, mit der freyen Ritterschafft in Schwaben noch vil vnderschidliche, nicht erörterte Stritt haben thut, solche auch, wie ich vernimb, auff ein compromißlichen Proceß veranlaßt. Da dann höchstgedachtem Hauß in disem Werck ein mercklich pae iudicuium zugezogen werden möcht, falls man in gegenwärtiger Sach conniviren, oder ein solch starcken actum fürgehen lassen sollt.

Vnd ob wol fürs dritte die t. wie auch die M. einen anthail der Obrigkeit zu W. von Oesterreich zu Lehen tragen: So ist doch solches allein von der Vogteylichen Bottmässigkeit zuverstehen, vnd hat entzwischen nicht allein von Vhralten, sondern auch noch heut zu Tag die Graffschafft H. durch dero Ambtleuth zu Rotenburg jederzeit die Malesitzisch, auch andere consequentias den Terrirorialischen oder hohen Landtsfürstl. Obrigkeit, ohne mäniglich hinderung oder Widerred ecercirt vnd gebraucht.

Jusonderheit aber vnd fürs vierdte, wann den Oesterreichischen Landen, vnnd also auch der Graffschafft H. ein Türckensieür, oder andere Schatzung auffgelegt worden, haben die von W. jederzeit ihr angebühr, sowol als andere Oesterreichische oder H. Flecken vnderth. gelifert.

Da dann anjetzeo ihnen eusserst beschwärlich, ja vnerträg: vnd nicht billich wäre, wann sie zugleich der ritterschafft, oder ihren Vogts Junckern extraordinarie steüren, et ita duplici onere gravirt werden sollten.

So ist fürs fünffte, den Rechten allerdings gemäß, daß die Ritterschafft allein die Dörffer vnd Vnderthonen, so Kays. May. vnnd dem heyligen Reich immediate zugehörig, besteüren könn, gar nit aber selbige, so in eines Fürsten oder Reichs Stands Obrigkeit

situirt, auch ein vnabsönderlich meinbrum desselben territorii seynd vid. me. in tractat. d. aerar. fol. 152.

gleichwoln ist fürs sibenöt, nicht ohn, weil Juncker T. ein freyer vom Adel, vnd nit vnder Oesterreich sitzen thut, dz desiwegen die Reichs Ritterschafft sein Güter vnnd Einkommen, wa sie gleich glegen (also auch seine W. intraden) extraordinarie zubesteüren befügt.

Constat enim, Civem vel subditum, aut etiam membrum alicuius corporis, wie die Ritterschafft, collectari posse etiam ratione illorum bonorum. Est namque collecta munus mixtum, quod indicitur personae propter rem. vid. me. decad. 3. consil. fol. 269.

Jedoch kan solches in keinen weeg so weit extendirt werden, daß gedachter Juncker T. auch die W. Vnderthonen, vnnd vber welche er allein die Vogteyliche Obigkeit hat, mit solchen oneribus beschwären könne, angesehen gedachte W. Insessen, ratione der hohen Regalischen oder Landtsfürstlichen Obrigkeit (welche die Besteür: Einquartierung vnd dergleichen Gerechtigkeiten nach sich ziehet) noch einweg als den andern Oesterreichische Vnderthonen seynd, vnnd verbleiben, et quod illa Iura superiora mit der Ritterschafft oder Juncker t. nichts zuthun haben, also daß er T. die Steüren, so er für sich, vnd wegen seiner Güter schuldig, nullo iure auff diese seine Nidergerichtliche Vnderthonen deriviren oder drehen kanu, per tradita a me. in saepe alleg. tract. d. aerrario. fol. 160.

Vnd ob schon fürs achte, bißhero etlichermassen ein wideriges observirt, vnd dem T. gestattet worden, daß wann ein löbliche ritterschafft ein Contribution außgeschriben, er zugleich die W. Vnderthonen belegt: so ist jedoch solches ex errore, vnd beraits obangedeutermassen wider Rechtlich beschehen. Es haben auch Ihre Ertzfürstl. Durchl. oder dero hochlöblichste Vorfahren hierumben vermutlich gans nichts gewüßt, gestalltsame zugleich kein praeseripto, btpote bona fide carens, et gravamen subditorum contra natura lem aequitatem importans, diß Orths statt haben mög. Angesehen auch Ihre Ertzfürstl. Durchl. ratione der Landtsfürstl. Obrigkeit zu W. intentionem fundatam haben, quo faciunt ea quae docui. d. tract. fol. 154.

Bevorab weil der T. ledig keinen titulum dociren kan, vigore cuius ihme dise Belegung gebühren thur, coque non edocto, ne quidem remedium attentati etiam pendente lite, contra territorii Dominum locum sibi vindicare potest. Knichen. d. territ. iure.

Vnd zum neundten, wann gleich die Rittersteüren, die von W. erstatten müßten, welches doch per supra deduct nicht ist, so köndte jedoch ab illo iure, auff die Einquartierung, utpote separatum et diversum, in keinen weeg argumentirt oder geschlossen werden: quia omnino hic locum haberet Regula illa vulgata, ut intelligatur tantum praescriptum, quantum possessum, cum nempe hic [orig: hîc] alius (potentissima nempe Austriaca Domus) est in generali Iurisdictionis possessione, Wesenbec. in parat. ff d. Iurisdict. num. 12. ad fin.

Welchem allem nach die Vnderthouen zu W. sich in vnderth. zugetrösten haben, es werde Herr Hauptmann, Räth vnnd Ober-amptleuth der Graffschafft H. ihnen diese Gnad erweisen, vnnd in keinen weeg gestatten, daß ihnen dergleichen Beschwerd fürterhin auff getrungen werde, etc.

ZWischen dem Hochwolgebohrnen Herrn, Herrn Allwigen, Graven zu Sultz, Landgraven in Cieggew, deß heyl: Röm: Reichs Erbhoffrichtern zu Rothweil, Herrn zu Montecler und Mentzberg, Röm. Kayserl, May. Rath, Cammerern, unnd bestellten Obristen, etc. So dann dem auch Hoch Wolgebohrnen Herren, Herrn Mavimilian, Landtgraffen zu Stühlingen, Röm. Kays. May. und deß Reichs Erbmarschalck, Herrn zu Höwen, etc. Thur sich etwas span und irrung erzaigen, in dem Herr Landtgraff zu Stüehlingen von hochermeltem Herrn, Herrn Graffen zu Sultz, wegen dreyer Flecken, Eschingen, Schwärtzen und Wüllmendingen genannt, welche weylandt der auch Hochwolgebohrne Herr, Herr Carl Ludwig, Graffe zu Sultz, etc. Nunmehr in Gottruhendt, Hochged achtem Herrn

Daß aber sein Herren Graffen zu Stüehlingen Gräffliche Gn. sich diß Orths keiner Bestewrung Keichs oder Krayßhilff anzumassen, vnd noch vil weniger, obverstandner Einquartierung halb, in dem geringsten erwas bev disen Flecken, oder derselben Insässen zuerfordern vnd zusuchen habe, wirdt mit nachvolgenden rationibus vnwidertrelblich bestärcker.

Weil erstlich dise drey Flecken jederzeit, auch ehe vnnd sie an die Herrn Graffen zu Sultz käufflichen gelangt, wie nit weniger noch heut zu Tag vnstrittig in der Landgraffschafft Cleggew territorio gelegen, auch immediate deroselben hohen Gerichtzwang, Schutz vnd Schirm vnderworffen gewesen also für ein pertinenz der Landgraffschafft Stüehlingen in keinen weeg zuhalten seynd.

Cum Iurisdictio, maxime suprema, territoriorum faciat distinctionem, quia nempe territorium dicitur â terrendo. l. pupillus. 239. §. territorium 8. fl. d. V. S. Indeque territorium appellatur spatium terrae, munitum et armatum iurisdictione, eoque etiam respectu dici solet, iurisdictionem materialiter et passive territorio cohaerere, tamquam nebula [orig: nebulâ] super paludem, Natta. cons. 149. num. 19. tom. 1.

Ac etiam territorium et iurisdictio pro codem habentur, quique Iurisdictionem habet, etiam territorium habere putatur; est namque territorium districtus iurisdictionis, in quo territori, Dominus ius terrendi ac Imperii habet, l. fin. ubi Dd. d. Iurisd. Paurmaister. lib. 1. d. Iurisd. cap. 30. num. 7.

Vnd obwol die Nidergerichtliche Ober: auch gemaine Nutzbarkeiten vnd Gefäll, bey disen Flecken, etwan vom Adel besessen, vnd eingethon, auch nach gehendts auff die Herrn Graffen zu Luppen, als Innhabere der Landtgraffschafft Stüehlingen gelangt; laßt sich doch hierauß gar nicht schliessen, daß mehrgesagte drey Flecken ein pertinenz der Landtgraffschafft Stüelingen worden; in betrachtung, die Nidergerichtliche Obrigkeit (so gewohnlich auch den Landsässen, in dero Schlösser, Flecken vnd Hoffmärcken, welche in eines Fürsten territorio inclavirt, auch dessen hoher Lands Obrigkeit zugethon, nichts desto weniger zuständig ist) kein sonder territorium machet, oder einen Flecken, auß einem hohen Obrigkeitlichen district eximiren thut.

Cum a potiori denominatio fiat, et locus aliquis de territorio alterius Domini esse possit, etiamsi ibi alius, allodii quoque Iure, bassam habeat Iruisdictionem, quod experientia communis attestatur.

Wann dann offternannte drey Flecken ratione territorii, vnnd der hohen Obrigkeit, in der Landgraffschafft Cleggew gelegem, als volgt hier auß gar richtig, daß solche in keinen weeg von den Nidergerichts Innhabern besteürt, oder selbigen jhre Krayß: vnd Reichs-Anlagen mit zutragen schuldig seyen.

Quod enim collectae, quae in Imperio successerunt in locum extraordinariae collationis, ad Regalis Numinis felicissimam expeditionem, hodie Regalium, et meri Imperii vigore imponantur, tradit Gail. obs. 52. num. 22. et obs. seq. lib. 2. Decian. cons. 41. num. 41. et nu. 128. vol. 2. Wesemb. cons. 45. num. 2. 3. 8. et 20. Bald. in tit. quae sint Regalia. n. 6.

Ius item collectandi, secundum veriorem DD. opinionem, de Regalibus exsistit: eamque sententiam multis textibus, et Doctorum quam plurimorum auctoritatibus firmat Sixtinus. 2. d. Re. gal. cap. 14. nu. 17. Saepius etiam in Camera Imp. votando ac decidendo eandem

senten tiam esse comprobatam, apparet ex iis, que habentur apud Meichsner. decis. Cam. Imp. tom. 2. lib. 1. decis. 6. n. 129. §. Quamvis enim et n. 40. et tom. 3. decis. 1. numer. 13.

Wie dann auch desto weniger zuvermuten, daß offterwechnte drey Flecken, ratione der Reichs oder Krayßhilffen, für ein Pertinentz der Landtgraffschafft Stüehlingen zuhalten: weil sie nicht jederzeit darbey geweßt, sondern erst durch einen Kauff von dem Herrn Graffen zu Lupfen an sich erhandlet worden.

Fürs ander hat der Herr Landgraff zu Stüehlingen auch der vrsachen kein Stewr, Hilff, oder andere Beschwerd, disem Flcken auffzulegen, weil Ihre Gräffl. Gn. selbige in Anno 1603. Weil and Herrn Carl Ludwigen Grafen zu Sultz mit allen Rechten zukauffen geben.

Vendens autem rem, eam liberam, iure proprio, et cum plena Dominii translatione vendere censetur, gl. et Bl. in l. ex his praediis, C. de evict. et probatur in l. cum venderes. d. act. empt. et in l. in venditione, ff d. act. empt. Caepol. in c. d. serv. iti. in tr. de servi. rust. Praedior. col. 4. numer. 17. infine.

Et cum Iuris dictio hodie fere sit patrim onialis, inde etiam vendi et cedi potest, Roman. cons. 444. n. 5. versic. sed ille textus. Indeque locus, si una cum Iurisdictione trans feratur, quoad vendentem vel transferentem, quin privative illa translata censeatur, non cumulative nemo dubitare potest, Arg. l. alienationis 28. ubi Alciat. n. 9. V. S. Schrad. d. feud. part. 10. sect. 1. num. 132. et seqq. Matth. Steph. d. Iurisd. lib. 1. cap. 38. n. 38.

Gestalrsame dann in der Kauffs-Abred vber dise drey Fiecken außtrucklich verschen, waßmassen solche von dem Herrn Landgraffen zu Stüchlingen mit allen jhren Rechren vnd Zugehörden, wie Luppffen vnd Merßburg solche bißhero innen gehabr, genutzt vnd genossen, weiland Herrn Carl Ludwig Graffen zu Sultz widerfahren, vnnd zustehen zulassen versprochen. Irem, hat er Herr Landgraff zugleich eingewilligt, daß der Herr Graff zu Soltz also balden zu seiner Gräff. Gn. wolbelieben die Erbhuldigung, ohn einigen Eintrag vnnd Widerred von Pappenhaimb oder Meersburg, von diser dreyer Flecken Vnderthanen einnemmem soll vnd möge, zumaln gesetzt, daß sie die Vnderthanen, jhne Herren Graffen, nunmehr oder fürterhin, für jhren rechten natürlichen Erbherrn respectiren, erkennen, achten vnd halten sollen vnd wollen. Fürnemblich aber, gibt dem Herren Graffen zu Sultz dise ein starckem behelff, dz in obangezogener Kauffs abred in sonder heit bedinget, was die hinderstellige alte Reichs Contributiones, die vor deme damal nächstgehaltnen Reichstag verfallen, anbelangt, daß selbige dem Herrn zu Pappenhaimb einzunemmen vorbehalten seyn solle. Item, daß die Güter in solche dreye Flecken gehörig, so aber jenseit der Wurttach in der Landgraffschafft Stühelingen gelegen, der Sultzischen Iurisdiction nicht zugethon, also dem Herrn Graffen zu Sultz, quoad Iuris dicitionem allein dise gegnend vnderwoffen seyn solle, so weit die Wuettach fleußt vnnd hiebevoran die Cleggwisch hohe, Vorsiliche Landgericht, vnnd glaitliche Obrigkeiten gegangen.

Auß welchem vnwidertreiblich erfolgt, daß die Reichs Contributionen, in futurum, dem Herren Graffen zu Sultz als Käuffern einzunemmen gebühre, daß auch, was jenseit der Wuttach situirt, darunder strittige drey Dörffer zugieich begriffen, der Landgraffschafft Cleggew absolute zuständig vnd der Herr Verkäuffer, ratione der Landtgraffschafft Stüehlingen, der enden, ledigkein Iurisdiction oder andere Gerechtigkeit zusuchen habe.

Cum in clusio unius, alterius exclusio exislat, Thuscus. lit. 1. concl. 71. per tot Idque procedit, in omni dispositione in cludente certum locum, tempus, rem, vel personam, quia ex cludit reliqua, plene Ruin. cons. 112 circa primum. num. 3. lib. 5. Angel. consil. 375. numer. 3. Bald. consil. 33. statuto cavetur. num. 3. vers. nam id, lib. 5. Castrens. cons. 468. super hoc puncto. num. 4. lib. 1. ubi quod exclusio

ad tempus, inducat inclusionem post tempus, Petrus de Anchar. cons. 70. num. o. ubi quod concessum ad tempus, videatur post tempus denegatum, quia inclusio unius, etc. Gemin. cons. 15. num. 18. circa f. vers. ad sextum. et numer. 19. ubi si alicui conceditur potestas aliquid faciendi ad certum tempus, post illud tempus censeatur negata.

Ut et exceptio in contrarium regulamfirmat, l. quaesitum §. denique ff. d. fundo instructo. Glosl. et Dyn. in rubr. d. R. I. in 6.

Vnd was in diser Kauffs Abred gesetzt dises wird noch außführlicher in dem darauff gefolgten Kauffbrieff, de dato den 18. eiusd. mensis et anni widerhollt vnd bestärcker. Quae sane geminatio actus et verborum, maiorem deliberationem et enixam voluntatem manifeste indicat, maxime si fiat ex intervallo, Augustin. Barbosa in axiomat. Iuris, ax. 105. per discurs. ubi nu. 18. quod verbis geminatis nihil possit apponi.

Insonbeheit aber wird in solchem Rauffbrieff gedacht, vnnd von dem Herrn Verkäuffer eben jetzigem Herrn Landrgraffen von Stüehlingen bekennt, daß dise drey Flecken, in Sultzischer, der Landgraffschafft Cleggaw hoher Obrigkeits bezürcks gelgen, auch mit allen Iuribus, darunder der Stewren nominatim gedacht, benannts vnnd vnbenannts, besuchts vndvnbesuchts, nichts darvon außgenommen noch vorbehalten, auff den Herrn Graffen zu Sultz transferirt, vnd deme käufflich vberlassen worden seye, mit andern mehrern Clausulis vnd renuntiationibus, die man allhie zusetzen vnnöhtig erachten, sondern sich allein auff den Buchstablichen In, halt daß Original Kauffbrieffs, beliebender kürtze halben, gezogen haben will. Vnd obgleich hernacher in Anno 1610. als weiland Herr Carl Ludwig Graffe zu Sultz, etc. hochseeligen angedenckens, dem Herrn Landgraffen zu Stüehlingen, die Herrschafft Mettingen zukauffen geben, dem hiervber auffgerichten Kauffbrieff sub dato den 1. Febr. erstgemeltes Jahrs, zu lerst folgende Wort beygeruckr seynd: Entlich ist auch bey diser Kauffs tractation lauter bedingt vnd vorbehalten, daß die Innhaber obangezogner zweyer Flecken Oeschingen vnd Schwärtzen, jetz vnd zu ewigen Zeiten, vber der Wuttach in der Landgraffschafft Stüelingen hoher Obrigkeit gelegen, kein Nidergerichtliche Obrigkeit, vnnd was derselben anhängig, haben, suchen, noch anmassen, inn kein weiß noch weeg, sondern solche jederzeit zu den aigenthumblichen Flecken, als nemblich Horch heim vnnd Leitenschlo, gehörig, zuständig vnd verblciben sollen. Vnd diweil erst angeregre Flecken im Muchenthal gelegen, zum Corpori der Landgraffschafft Stüehlingen, Herschafft Hewen vnnd Bondorff, wegen der Reichs vnnd Krayßhilffen, je vnd allwegen gehörig gewe, sen, sollen solche, wie von alterher darbey verbleiben, vnnd sowol das jenig, so verfallen, als auch ins künfftig verfallen möchte, von den Vnderthonen daselbsten, wie anderer Orthen gebräuchig, abgestattet vnd bezahlt werden, darzu die Innwohner diser Flecken, so weit sich jhre Quora jederzeit erstrecker, jhr mögliche Beyhilff thun sollem, es wäre dann sach daß dise Quota der Landgraffschafft Stüehlingen abgenommen, vnd hingegen der Landgraffschafft Cleggew, darein dise Flecken nunmehr gehörig, auffgelegt wurde, so blib es enrlich darbey Alles erbar, auffrecht, getrewlich vnnd vngefährlich.

So könden doch solche Wort deß Herrn Landgrraffen zu Stüchlingen intention gar nicht behaupten: Dann (1) daselbsten nur zweyer Flecken, als Oeschingen vnd Schwärtzen gedacht, Wällmendigen aber gar nit genennt wird, dahero gantzrichtig erfolgt, daß Wüllmendingen von hochgedachrem Herrn Landgraffen in keinen weeg mit einiger beschwerd belegt werden könne.

So ist (2) sich nicht weniger zuverwundern, wie diser Paß in den Metringischen Kauffbrieff kommen, besonders aber, daß daselbsten gedacht wird, es seye bey der Mettingischen Kauffstractation, obverstandner Paß

At referens non probat, si de relato non constat, quia tantum est in referente, quantum in relato l. a se toto. ff. d. hered. instit. Peregrin. d. fideicom. art. 16. n. 2. etc. Si ergo relatum aliter se habet, de referente non est curandum.

So kan man auch (3) nit sehen, wie in der Mettingischem Kauffshandlung dieser zween Flecken halb, vnd wer selbige zubesteüren berechtigt, etwas, insonderheit abgehandlet, besonders dem Eltern diser Flecken halb auffgesetzten Kauffbrieff in etwas derogirt, oder wissent vnd wolbedächtlich solchen beeden Flecken ein dergleichen merckliche Beschwerd von dem Herrn Graffen zu Sultz sollte auffgeladen worden seyn.

Mutatio quippe voluntatis minime praesumitur, et ad novum pactumnova etiam conventio et tractatus necessarius est, de quo hic non constat.

Ist derowegen (4) in allweg zuvermuthen,m es habe der Herr Graff von Sultz angedeürte sehr beschwärliche Clausul, ex errore, in den Kauffbrieff setzen lassen, wil fürnemblich Ihre Gräffl. Gnad. der vorhergehenden Rauffs Abred selbsten nicht beygewohnt, darumb in facto alieno desto seichter jrren können.

Vnnd ist semlicher error dahero zuvermuhten, wiel Ihre Gräffl. Gn. jeniges, so Ihro zuvor, Krafft vber dise drey Dörffer empfangenen Kauffbrieffs, per iam supra deducta, vnstrittig gebühret, an jetzo sine omni prorsus causa auß Handen gelassen, vnnd gantz vnbedächtlich hingeschenckt hätte.

Error autem potius quam donatio praesumi solet, gloss. in l. generaliter. in verbo cuasa C. de non numerata pec. Mascard. concl. 555. n. 5. et seqq. ub id ampliat etiam in facto proprio.

Quodque potius debeat reddi actus nullus, quam do natio praesumi, tradit Iason, cons. 160. num. 3. vol. 4. et alias refert Tiraqu. in l. si unquam, in verb. donatione largitus, num. 308. vers. sed etiam C. de revoc. donat.

So wirdt ingleichem erstgesetzter error daher gnugsamb bewisen, weil in dem Mettingischen Kauffbrieff gesetzt wirdt, das die beede Flecken, Oeschingen vnnd Schwärtzen, zum corpori der Landgraffschafft Stüchingen, Herrschafft Höwen vnnd Badendorff, wegen der Reichs vnd Krayßhilffen, allwegen gehörig gewesen, welches doch noch der Zeit gar nicht bewisen, auch per iam supra deducta, in keinen weeg zuvermuten, weil sie nemblich der Cleggeweischen Landtgraffschafft territorio inclavirt, auch nit von Vralltem bey den Innhabern der Landgraffschafft Stüchlingen gewesen, sondern von einem vom Adel erhandlet worden; da auch die Sach also bewant, vnnd wann nemblich solche Flecken zu Stüehlingen gehört, würde der Herr Landtgraff zu Stüch, lingen, pro ea [orig: eâ], qua pollet, prudentia [orig: prudentiâ] dises in dem Verkauff vnnd darüber auffgerichten Brieff, offtgemelter Flecken, dahin es aigentlich gehört, in keinen weeg vergessen oder außgelassen haben.

Probatur autem error, probando rem aliter se habere. l. de aetate §. fin. l. cum de indebito probat. Ruin. cons. 127. num. 19. vol. 3.

Maxime, si errans certaret de damno vitando, alius de lucro, aut si ageretur de amittendo lucro iam acquisito, Mascard. concl. 638. num. 4. et 8. et item conclus. 642. per discurs.

Vnd obwoldie Innhabere der Landgraffschafft Stüehlingen, so lang sie zugleich dise drey Flecken besessen, selbige auch mit Reichs vnd Krayßsteüren belegt haben möchten, welches doch ex ad verso noch zubeweisem stüend; wären doch selbige Flecken, allein ex destinatione possessoris, vnd gar nicht ex lege, aut per viam naturalis inhaerentiae, ne cessitatisve für ein Pertinentz der Landgraffschafft Stüehlingem zuachtem,

Qualis certe destinatio, cum quaeritur, ad quodnam territorium locus aliquis ratione Contributionum Imp. pertineat, maxime attendi solet.

Es redet auch der Reichs Abschid de An. 1576. von vnderschidlichen detentoribus. Innhabern vnd Gan Erben einer Herrschafft, da nemblich vnstrittig ist, daß jeder von der Herrschafft ein Stuck besitzet, welches man diß Seitz gar nicht geständig ist, sondern dem Herrn Gegenthail noch zubeweisen obligt. Namque, qui dicit aliquid pertinere, illud probare debet, Crav. cons. 293. n. 4. in f. et num. seqq. Roland. a Valle. cons. 2. n. 21. et seq. lib. 3.

So hat ingleichem die ex adverso angezogne usurpanz kein solche würckung, daß dardurch deß Herrn Landgraffen zu Stüehlingem Gräff. Gn. dero intention durchbringen köndte, angesehen in Anno 1603. dise drey Dörffer, cum omni causa et iure, auff den Herrn Graffen zu Sultz gelangt, vnd seythero noch nicht 30. Jahr, welche Zeit ad praescriptionem alicuius speciei Iuridictionis genugsam wäre, verstrichen.

Eten im Iurisdictio citra territorium utres in corporalis, non nisi 30. annis praescribi solet. l. fin. C. d. praescr. longi temp. Matth. Steph. d. Iurisd. lib. 1. cap. 38. n. 33.

Gesetzt auch, doch in keinen weeg begeben, es wäre damal ex parte deß Herrn Landgraffen zu Stüchling, als Verkauffers, einiger reservat dem Verkauff annectirt, oder die gemaine Reichs vnd Krayßhilffen der Landtgraffschafft Stüehlingen außgedingt vnd vorbehalten worden, müßte man doch solches stricte, et contra venditorem, qui legem contractus apertiorem dicere debuisset, interpretiren, gar nit aber auff jetzigen sonderbahren fall, an welchen selbiger Zeit die paciscentes mit nichten gedacht, ziehen: dann dise Einquartierung in keinen weeg ein gemaine Reichs: oder Krayß Anlag, sondern von der Röm Kays. May. pro discretione, vnnd auß sonderbahrem bedencken vmb gelegt, auch damit ein Stand mehr dann der ander beschwärt, vnd gar nit die porportion der Reichs Anlag in acht genommen worden. Ita ut a div ersis illatio fieri minime possit.

Vber das, seynd Herrn Graff Allwigs zu Sultz Landgraff Herschafftem, vnd Vnderthonen, Krafft der Fürstl. Fridländischen Salva Guardia in ihrer Kays May. Schutz Schrim oder Verspruch, vnd zwar wegen getrewer devotion, so Ihre Gräffl. Gn. vnnd dero löbliche Vorfahren, sowol dem heyl. Röm. Reich als deme von GOTT höchstgesegneten Hauß Oesterreich, jederzeit beständig vnd vnvnderbrochen erwisen, der gestalt auffgenommen, daß sie aller der Soldatesca einlogier: oder Einquartierung, auch aller anderer Kriegs Beschwärligkeiten, Contributionen, Geltschatzung, Aufflagen, Durchzügen oder wie sonsten der gleichem molestien genannt werden mögen, gäntzlich exmirt oder befreyt seyn vnd blethensollen.

Quod certe Privilegium ob notissima bene merita concessum, pro fav orabili omnino [orig: omninô] reputandum, et tamquam beneficium Principale latissime interpretandum erit.

Wie ingleichem nit zuzweifflen, dann daß solches auffstrittige drey Flecken, so dem Herrn Graffen zu Sultz absolute vnderworffen, zuziehen seye.

Es laßt sich auch gar nit hören, daß Herrn Land Graffen zu Stüehlingen Gräffl. Gn. dagegen einwenden thut, es seye solch Privilegium nicht in praeiudicium tertii, oder zur Nachthail älterer Pactaten zuverstehen, dann gar nit zuvermuten, vil weniger noch zur Zeit beweißlcih dargethon ist daß der Herr Landtgraff zu Stüehling, intuitu diser dreyen Flecken, mit der Einquartierung, höher oder ringer belegt worden.

Welchem allem nach, es nochmahln darbey verbleibet, daß deß Herren Landgraffen zu Stüehling Gräffl. Gn. an dise drey Sultzische Flecken, solcher Einquartierung halber ledigklich nichts zufordern habe. Stehet jedoch, etc.

Quid si communem habeant Iurisdictionem, subditique non sint divisi, et unus privilegietur, ne ipse, suique subditi, hospites recipere cogantur (quod fieri potest, per l. omnes 9. C. d. metatis et epidem. lib. 12. ) anne tales lubditi, pro rata eius, qui priviletgio tali non pollet, contribuere, vel milites hospitare teneantur? Id quod non videtur: nam alias elusorium tale privilegium esset.

Was die Einquartierung der Soldatem für Vngelegenheit vnd Beschwerden mit sich ziehen? vid. Iulien Peleus tom. 4. de l' histoire de Henrii le grand. fol. 21. et seqq.

De mansi onibus et Paratis seu metatis, multa habet Bignon. in notis ad Marculphi Monachi Formulare fol. 445. et duob. seqq. ubi ait, Mansiones et Paratas, recte coniungi, nam in antiquis principalib. literis Paratas perpetuo mansi ones consequi, adeo ut quibusdam in locis unum pro altero usur petur, quamquam diversa nomina sint, et diversa etiam iura. Manslonem qui dem praebere, Mansionaticum vocabatur; Paratarum vero nomine veniebant, quae pro viatico et alimentis praebebantur. Qui mos origine Romanus est, hospitumque susceptionem metatum illi appellabant, de quo titulus est 40. lib. 12. Cld. et publico sumptu ali eos, qui a principe cum tractoria alicubi dirigebantur, declarat titulus eiusd. Libri de Tractoriis et Stativis. Originem aperit Livius init. lib. 42. de L. Posthumio Albino Cos. qui primus literas misit, utr sibi Magistratus obviam exiret, locum publice pararet, in quo divertcretur, iumentaque cum exiret inde praesto essent.

23. Einred.

Clausula, ohne Verzug vnd Einred, convenit cum ea [orig: eâ], qua [orig: quâ] dicitur: in continenti, nulla [orig: nullâ] ex ceptione obstante, etc. Et cum ea in statuto, vel constitutione ponitur, mandato prius est parcndum, reservato tamen postea suo iure. Myns. 2. observat. 10. Haecque est natura Mandatorum sine Clausula, daß man jhnen pariren muß, propter factum vel mandatum illicitum, etiamsi causa principalis sit bona; aut propter Clausulas Instrumenti, etiamsi adsint exceptiones.

24. Einritt.

Tessera subiectionis habetur sollennis adventus principis, vulgo der Einritt, ubi subditi armati Dominum hereditarium devote excipiunt, Ruland. de Comm. part. 3. lib. 2. cap. 3. n. 28. Knichen. in encyclop. cap. 15. n. 2. In ingressu enim Claves Civitatis offeruntur, quod sublimis gradus agnitionem denotat metaphoric w= s, ut et in sacris sumitur; Esai. cap. 22. Matth. 16. et Luc. 11. quapropter Clavium traditione, dominii translatio inducitur; l. clavib. de contrah. empt. uti etiam retentio Clavium in actu Iurisdictionali, superioritatem indicat. clem. 1. §. Sane. de haeret. vid. Knichen. d. loc. num. 6. et seqq.

25. Einsetzen.

Verbum Einsetzen, secundum communem usum loquendi Germaniae, pignori, non emptioni vel venditioni convenit. Schrader. cons. 32. num. 40. et 44. Hinc et pignus dicitur Einsatz.

26. Einsidler.

ADDITIO.

Eremitae (de quibus Boerius tractatum integrum conscripsit, ac de iis videri etiam potest Corona Lucida Benedictorum fol. 26. et seqq.) proprie Monachi non dicuntur: quia pro fessi non sunt tria Monachorum vota, nec sunt sub aliqua Regula constituti. Bald. in auth. si qua mulier. C. de SS. Ecclesiis. Ioann. de Turre Cremata in can qui vere 16. qu. 1. et ideo testari possunt de bonis suis, Bald. cons. 120. vol. 2. Imo nec sunt personae Ecclesiasticae, nec gaudent aliquo privilegio Clericali, nisi sint Clerici vel professi in aliqua Religione adprobata, c. si quis suadente 17. qu. 4. quia sicut Laici nati sunt: ita Laici perseverant sub Iurisdictione Principis, ut docet Boer. in d. tract.

Eremitae etiam suis bonis et facultatibus minime cedunt, ut faciunt Monachi, c. placuit 16. qu. 1. ita ut Monacho non liceat ad Eremeticam vitam transire sine superioris licentia et venia; e contra liceat Eremitae Monachi professionem facere et monasterium ingredi, Stephan. Durant. quaest. iur. 12.

Inter Eremitas etiam collocari possunt Monachi Columnarii et Stylirae. Fuit enim olim

quodam Monachorum genus contemplationi deditorum, qui Columnarii dicebantur, qui per continuos dies et annos in columnis stabant. Et magnus ille Simeon miraculis notus, domicilium in columna primus instituisse fertur, unde et Stylites dictus est: Nicephor. lib. 4. cap. 30. et lib. 15. cap. 19. item lib. 18. c. 9. et 51. Hi ita orationi et vitae solitariae ac contemplativae erant dediti, ut per quinquaginta et sexaginta annos in columnis manerent. Iacob. Ferrer. in not. ad Durant. d. quaest.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

27. Einziehung der Maleficanten.

Incarceratio an ad eum specter, qui Iurisdictionem habet: et quid de Nobilibus Germaniae receptum? De qua quaestione Dn. Rutger. Ruland. decis. Iur. controv. quaest. 14. sequentia habet: Cum haec quaestio, in quit, in causa Erb Marschalck Pappenheimb, contra. Ellgaw allegaretur, sic de ea actum fuit: Apellans vigore emptionis, simplicem Iurisdictionem habet, talem autem habens, potest reos, qui maiora Crimina committunt, capere, et in carcerem detrudere, et eos remittere ad illum, qui merum imperium habet. Petrus Iacob. in libello super Iurisdict. num. 13. Alex. in l. imperium num. 22. de Iurisd. omn. Iudic. Et in illis minimis consistunt iurisdictiones Villarum, oppidorum et Communionum. Et hinc est, quod Dd. Quaestionem,. cuius sit imperii et Iurisdictionis carceratio, hac ratione decidunt, ut Bart. in l. Imperium. num 8. vers. sed iuxta haec. quod si fiat ad custodiam, donec de maleficio inquiratur, non esse meri Imperii, quia minoribus Magistratibus et defensoribus competat. Secus si ad poenam: tunc enim esse de mero imperio, Cagnolus, qui probat sententiam Bartoli in d. l. imperium. num. 218. Et licet carcer sit signum meri imperii; tamen in contrarium facit, quod Iurisdictio etiam habeat coercitionem: alias non diceretur Iurisdictio: l. ult. de offic. eius eni. quia omnia videntur mandata, sine quibus Iuris dictio exerceri nequit, l. 2. de Iurisd. s. 1. c. praeterea de offic. delegat. Adeo ut ctiam Iudex causarum Civilium, si quando incidat Crimen in lite, id possit punire. Franc, Marc. decis. 189. nu. 4. part. 2. per l. quoties C. de Iudiciis. Accedit mos Germaniae, quod Nobiles habentes Iurisdictionem simplicem, possint incarcerare. Quod tamen ita temperandum, ne abutantur Nobiles hac potestate, et quid durius statuant, iuxta l. respiciendum d. poenis. Hinc est, quod Dominus possit inc ar cerare servum, non tamen saeviro in cum; ut notat Nicas. in §. ceteris. in primo notab. vers. vers. ex quo patet. Inst. ad L. Aquil. Proindeque ibidem conclusum, Actorem quidem habere in carc erationem, suo tamen modo. Sed quia hactenus abusus est sua [orig: suâ] Iurisdictione, mallem, inquit Assessor, ut omittatur hic punctus, et nihil pronuntietur, sed Rei simplicirer absolvantur: Cum ob saevitiam, Domino Iurisdictio auferri possit. Iacob. d. S. Georg. de Roidis. in pr. col. 2. ibi. caveat tamen ne nimis severiter.

Quatenus etiam carcer ad merum Imperium spectet? v. me in consil. tr. de Aerar. subiecto. f. 144.

28. Elsaß.

Von der Lantschafft Elsaß vnnd Breißgow, vide Guilliman, Habsburg, lib. 2. cap. 5. et seqq.

29. Eyfergesatz.

Cum in Populo Iudaico saepius contingeret, ut mulieres nonnullae, vel odio vel contemptu Virorum, vel superbia [orig: superbiâ] vel oemulatione et zelotypia [orig: zelotypiâ], vel lascivia [orig: lasciviâ], vel alia quadam [orig: quâdam] protervia [orig: proterviâ], petulantia [orig: petulantiâ] et procacitate, a Viris suis alieniores factae, (quod maxime fiebat propter Polygamiam) aliis se adiungerent, et cum iis in locis secretis se absconderent tamdiu, donec pollui et in quinari possent, et a viris testato admonitae, et a consortio eorum abstinere iussae, non parerent, sed nihilominus in proposito et instituto suo obstinate pergerent et persev erarent, licebat maritis eas ex Lege Zelotypiae, a Deo per Moysen Numer. cap. 5. a vers. 11. usque ad fin. cap. in hunc usum et finem lata [orig: latâ], Eyfergesätz, suspectae pudicitiae, et violati iuris et fidei coniugalis reas postulare, et donec

postulatio et probatio peracta fuerit, a se removere. Eberhard Speckhan. centuria 3. Quaest. Iuris. Class. 4. q. 9. n. 2.

Convenit hic modus cum aliis probationbus extraordinariis, olim usitatis: Duello puta, ferro candenti, etc. qui nunc mcrito reprobantur.

30. Engel.

De Angelis, vid. R. P. Drexelii Angelum Tutelarem. Frid. Forner. in Sermonib. d. Angelis. Maiol. dier. Canic. colloq. 1. et seqq. tom. 7. Stengelii tract. singular. de creatione Angelorum, Philosophie des Esprits fol. 266. et per tot. discurs. de Ordine eorum, ibidem fol. 209. et de pugna agelorum, fol. 360. De Angelis Imperiorum, egi in Polit. tr. d. Princip. et fin. Polit. quod Angeli Provin ciarum für jre Länder birten, vid. Catechism. Roman. fol. 346. et praedictos Auctores. Demalis Angelis, eorumque casu, Barth. ad Gallum fol. 55. et seq.

31. Engellandt.

In Anglia esse Regnum plenum, dixi in tr. d. Monarchia fol. 23. Sed videri posset, Parlamentum participare aliquid de Maiestate: v. quae habentur tom. 12. de Mercure Francois. fol. 232. Qua de re ita scribit in suo Legato, Frid. d. Marseelaer. fol. 13. Parlamenti auctoritas olim summa fuit, maior quam ipsius Regis: adeo quidem, ut Supremi huius Concilii placitis atque statutis Rex subscribere deberet, obsistere non piosset. Hodie adhuc imago quaedam exstat eius, quod fuit. In Parlamentum Rex admittit, quos cupit, non admittit, quod non cupit: nec convocantur id quidem deinceps, nisi consulto et volente Rege. Convocari vero solet, quoties, res gravior es ad manuin sunt, et ex quibus Res publica Anglicana urgens damnum vel commodum sentire potest. Hinc ipsus Rex caetui isti Ordinum nonnumquam sese adiungit, deliberatones, rationesque hinc inde intellecturus; ut maiori affectu, publico bono videatur consulere: utque simul a subditis impetrare queat, quae imperare nequeat; sed quamvis necessaria sint, petere tamen cogatur. v. Relat. d. Bentivoglio fol. 212. et 228.

32. Endtschidt.

Differunt vocabula haecce, Recht vnd Endtschidt nemmen. Endtschidt enim de summario processu intelligendum est, in casibus ubi ita procedi potest. Recht vero de Ordinario: quia alias verba essent nullius efficaciae.

33. Entsetzung der Ehren.

Quamvis remotio a Statu et dignitate, als wann einer seiner Ehren entsetzt, non spectet ad tria capita actionis iniuriarum, ex L. Cornelia, quae 20. annos durat; tamen si agitur actione spolii, tum adhuc durat 30. annos, et potest iniuriarum actio cumulari, modo intra annum intentetur. Ita intra terminum anni uterque processus decretus, ratione spolii et in iuriarum, in causa Imlin contra Hailbronn 21. Aprilis An. 91. Quando aliquis deponitur ab officio vel dignitate, tunc competit ei actio iniuriarum. Alioqui etiam imploratur officium Iudicis. Quin etiam competunt remedia possessoria: scil. Interdictum uti possidetis. Item, Unde vi, si esset in quasi possessione honoris: Ita factum in Camera in d. causa Imlin contra Hailbronn 20. April. Anno 91. Vide absolutoriamin casu degradationis Consularis dignitatis, 5. Iunii Anno 1522. apud Sailerum. Et plerumque tale. causae in titulantur Spolii et Inihuriarum.

An vero taliter remotus ab officio, reali vel verbali saltem dicatur iniuria [orig: iniuriâ] affectus quaeritur? Et sane videtur esse realis iniuria: quia habet actum permanentem, et ideo dicitur perpetua: aut saltem durat ad minimum per quadriennium; quia facta est per vim vel metum compulsivum. Verum si penitius rem inspiciamus, videtur eam tantum per annum durare. Rutger. Ruland. lib. 8. de remediis advers. res infirm. cap. 4. de iniuriar. num. 10. et seqq. Sed ita solet res temperari, ut scil. quoad actionem iniuriarum, actio illa tantum annum duret: sed quoad spolium, habeat 30. annos: Idque

34. Eysen.

De antiquitate ferri: ac eius usum Troianum saeculum praecessisse, dem onstrat Bisciola horar. subcesivar. lib. 1. cap. 11.

35. Eysern Viehe.

In multis Provinciis, ut in Hassia [orig: Hassiâ], Thuringia [orig: Thuringiâ], et alibi receptum est, ut subiectis liberum sit, etiam sine dimissione Dominorum, solum vertere, et in alterius territorium commigrare, relictis in praedio tot ovibus, vaccis, Porcis, equis, anseribus, gallinis, anatibus, columbis, etc. quot ipsis capita tradita prius fuerant, quae capita Thuringi, Eysern Viehe, quasi quae numquam moriantur, proprer substitutionem in demortuorum locum, v. l. 62. adfin. d. usufruct. Alii die Wehrung,ea [orig: eâ] dem Etymologia [orig: Etymologiâ], vocant. Frideric. Husanus, tract. de propr. hominib. cap. 8. num. 10. Qua [orig: Quâ] in relocales consuetudines spectandae sunt. Ubi enim consuetudine istiusmodi emigrationes non sunt receptae (ut in Megapoli, ubi sine Dominorum permissu, non. possunt in Civitates sese conferre, ad discendas artes mechanicas, opificiaque manuaria, aut inserviendum Civibus, nobilibusve alienis, Ordin. Polit. Megapolit. tit. Von Dienstbotten. §. als auch fürkombt) coloni emigrantes recte a Domino vindicantur. l. pen. in princ. et §. fin. C. de agric. et censit. Qui enim servitutem, ratione subiectionis vel feudi, aut alia [orig: aliâ] de causa [orig: causâ], alteri praestare tenentur, non possunt in praeiudicium Domini, locum mutare, et eo invito, alio domicilium, aut Colonias suas transferre, text. in l. si quis praedium. C. de agric. et cens. et l. si Coloni C. d. t. v. Rauchbar. 2. quaest. 29.

Praesertim adscriptitii et servilis conditionis subditi, Leibeigen Leuth, quia pars fundi esse censentur, ita ut a terra separari nequeant, imo terrae sic inhaerere putantur, ut nec pacto valeant in de amoveri; d. l. si quis praedium. nisi una cum fundo aut tota Curia [orig: Curiâ] alienentur. l. omnes omnino. C. de agric. et censit. Gail. tractat. de Arrest. cap. 8. num. 14.

Sed datur inter dum etiam in Feudum, una cum Fundo numerus certus ovium, vaccarum, etc. quae etiam Eyserne Schaff, oder Eysere Viech indigitantur. vid. Gothofr. Ant. disp. feudal 3. thes. 4. tit. 6. Item, Stählin oder gemahlte Rühe usurarie dantur, v. Fr. Würtemb. Landts Ordnung. fol. 19. §. Item einem.

36. Eysern werden.

Vid. Dn. Wilhelm. Anton. de Quinquennal. in Indic. verb. Debitores, item v. Eysern werden, ubi Eisenbrief: Vich vnd Zinß.

37. Er.

Dictio ipse, ad personam in individuo se restringere videtur, ac praecisam, et veluti personalem, emphaticamque demonstrationem habet eius rei, cui adicitur, Tiraquell. de retract. convent. §. 1. gl. 6. num. 25. et personam ipsam, veluti ad oculum demonstrat, nec eam egreditur. v. infra in v. jhme. adde Bald. consil. 304. lib. 5. per l. servus. 34. in pr. de statu lib. Schrader. de feud part. 10. sect. 20. num. 316. Decian. resp. 29. nu. 47. et seqq. vol. 1. consule quoque Hering. d. fideiuss. cap. 20. nu. 51. etc.

38. Erbämpter.

Es ist denen, so sich vmb deß Heyligen Römischen Reichs Recht vnnd Herkommen erwas verstehen, vnver, borgen, was gestalt weylandt Kayser Carl der Vierdte, höchstrümblichsten angedenckens, mit gesambtem Raht vnd Zuthun deß heyligen Römischen Reichs gemainer Stände, bey verfassung der Guldem Bull, etlicher Aempter halber, sonderbare fürsehung gethan, vnnd wie es bey den Kayserlichen Höfen (sollennes Curias vocant) das ist, Reichs vnd Wahltägen, so wol mit der gewohnlichen Kayserlichen Mahlzeit vnd Processionen, als sonsten zu jederzeit mit den fürgehenden Fürstlichen Belehnungen, gehalten werden solle, außführliche Maß vnd Ordnung gegeben.

Nemblichen so wird in dem 29. Capitul gemelter Gulden Bull, den Churfürsten nicht alein das Praedicat vnd Gewalt, quod cunctis Imperialis Curiae officiis praesint, etc. mithgetheilet: Sondernes seynd auch denselben in huiusmodi officiis jhre sonderbare substituti Officiales, auß gewisen hohen angesehenen familiis (als damahlen in dem Erbschencken Ampt Lympurg, inn dem Truchsessen oder Ruchenmaister Ampt Nortenberg: Pappenheimbimbinn deß Marschalcken, vnd in deß Cammerers Falckenstein) zwar mit dem offenbaren Gezeugnuß, quod etiam antea a Romanis Principibus ad hoc dati et dotati fuerint, widerumb de novo benenner worden, welche zu gewissen Fälen der Ertzämpter Stell vertretten, deßwegen den Namen Substitutorum Officialium, Vice-Pincernae, Vice-Marschalki, et Sub-Camerarii: Item Vnder Schencken, Vnder Marschalcken, vnnd Vnder Cammerers, inn besagter Gulden Bullcap. 27. et 29. hievon erlanget haben.

Nun ist ferrners auß denHistoriis, auch andern Reichs Actis vnnd Documentis zuvernemmen, daß solche der vier Weltlichen Churfürsten Ertzämptern, nachgesetzte Erbämpter, durch vnderschidliche Occa si onen vnd Gelegenheiten (allermassen mit den Churfürstenthumben selbst sich etwan begeben) je zu zeiten auff andere Geschlechter gelanget: Wie dann das Vndererb Cammer Ampt, so zur zeit der Gnlden Bull, die von Falckenstein gehabt, an jetzo das Fürstliche Geschlecht Hohen Zollern tragenthut: Nicht weniger ist das Erbkuchenmeister: oder Erb Truchsessen Ampt, so inn offtgedachter Gulden Bull, deme von Nortenberg adscribirt, successu temporis auff die von Selden Eck gelanget.

Ingleichem, hat Churfürst Ludwig, Pfaltzgraff bey Rhein, auff Sambstag, nach Nicolai Anno Christi 1538. vermutlich wegen besorgenden Abgang deß Selden Eckischen Stam, mens, die Herrn Erb Truchsessen vnd Freyherrn zu Waldburg (so ohne das, vermög der Historien, wie sonderlich Sebastianus Münsterus Cosmographiae lib. 2. cap. 274. bezeuget, vor vilen Jahren, vnd bereit zur Zeit Friderici I. Imperatoris, dises Officium ebenmässig getragen, vnnd darvon den Namen behalten) dergestalt bedacht, daß nach denen von Selden Eck, die Herrn Erb Cruchsessen zu solchem Ampt gelangen, auch selbiges nach altem Herkommen, von der Chur Pfaltz zu Lehen tragen sollen. vide me in Cons. 1. decad. 2. ubi multis probavi, in eiusmodi officiis Senioratum magis, quam Ius primogeniturae, locum habere. Quod et in aliis eiusmodi Familiis fieri assolet: als in Herrn Graven Carl zu Hohen Zollern Testament, de da to Anno 1575. den 24. Jan. welches hernacher von Kayserlicher Mayestät confirmirt, vnnd anjetzo die Zollerische Erbeinigung ist, seynd dise Wort zufinden: Zum 18. es möben sich auch vnsere Söhn vnnd alle künfftige Graven von Hohen Zollern, Ehelich geboren, schreiben, vnd deß Tituls, Schildt vnd Helms, Grave von Hohen Zollern, Sigmaringen vnd Vehringen, Herrn zu Haigerloch vnd Wehrstein, deß heyligen Römischen Reichs Erb Cammerer, etc. gebrauchen, doch soll allein der Aeltest, so darzu geschickt ist, deß heyligen Reichs Erb Cammer Aimpt verwesen vnd verwalten, auch niessen; er gunte dann daß dem andern seines Namen vnd Stammens, der nach jhme der Aeltist, oder ohne das am Hofe ist, welches bey seinem freyen Willen steher, vnd es zuthun Macht hat. Also soll es, so lang es bey vns, auch vnsern Erben vnnd Nachkommen, Hand gehalten werden.

Wann aber der Innhaber deß Erb-Cammer Ampts nicht am Hoff wäre, oder auch nicht auff dem Reichs Tag bey handen, da die Kayserliche Mayestät Fürsten Lehen verleyhen würde, es geschehe inn der Cammer oder offentlich, unnd aber ein anderer geborner Graff vonn Zollern der Enden (ob er schon nicht Hofdiener wäre) zu Hoff oder auff dem Reichatag wäre, so hat

Durchleüchtigister, etc.

DEmnach bey E. Churfürst. Durchl für Herrn Hainrichen, deß heyl. Röm. Reichs Erb-Truchsässen, Graffen zu Wolffegg, Herrn zu Waldpürg, wie auch die gesambre Reichs Hrb Truchsässische Wolffegg: vnd Zeilische Linien, ein genandt begründte Deduction ihres Zuhaben verstandenen Rechtens, ratione assertae prioritatis sive praecedentiae in empfangung vnnd bedienung deß Reichs Erbkuchenmaister Ambrs, vor dero Stammen genossen, der Herrn Erb Truchsässen Scheertscher Linien, schonvor längst eingeraicht worden, dargegen dann hochwolgedachter Herr Reichs Erb Truchsässischer Scheerischer Linien geordnete Anwaldr sein wolhabende gegen Notturfft ingebührender Zeit fürgebracht hätte, wann nicht entzwischen durch Gottes sonderbahre Schickung, vermittelst einer glicklichen Vermählung, beede principaliter gegen einander streittende Partheyen mit einander etwas näher verbunden, vnnd man dannenhero verhofft, es sollte durch dise occasion ein gütlicher Vergleich zuverhandlen seyn. Inmassen Reichs, Erb Trucksäß: Scheerischem Anwald anderst nicht bewußr, dann daß dise Sach ein geraume Zeit in tractatu concordiae beruher.

Weil jedoch es nunmehr dahin gelangt, daß dieser Stritt von E. Churfürstl. Durchl. als Lehenherrn, et ita consequenter Ordinario Iudice, durch ein Rechtliche Sententz entschaiden werden muß, vnnd ihme Schee, rischen Anwaldt obgelegen seyn will, auff hievorgedacht Gräff. Wolffeggiische Deduction gebührendt zuverfahren: Als will selbiger zuvorderst alle Acta und Actitata an dienstlichen Orthen respective repetirt vnd acceptirt, vorderst aber auff berait vor erlich Jaren ex parte seiner Gnädigen Herren Principaln eingelcgt, außführlich, auch von zwoen Zuristen Facultäten, benandtlich Ingolstatt vno Tübingen approbiertes Consilium, (davon dem Herren Gegenthail Abschrifften zukommen, also selbiges als ein pars Actorum worden) in beständigster form sich referirt vnd gezogen; Dem vbrig: vnd widrigen aber, semel pro semper enixissime contradicirt, vnd zum fall etwas in facto vel iure vnabgeleinr verbliben, oder als nit erheblich, vbergangen werden sollt, hiemit ledigklich nichts bekennt oder eingeraumbt haben.

Hierauff ist Reichs Erb Truchsäß: Scheerischer Anwaldt gar gern bekandtlich, thut es auch sür ein vnwiderzüffliche Confession annemmen, daß in widriger Deduction gleich zu anfang selbsten befindtlich, es haben deß heyl. Röm Reichs Erb Truchsässen, Freyherrn zu Waldpurg, etc. Wolfegg: vnd Scherischer Linien nunmehr von etlichg hundert Jahren her, von dem heyl. Röm. Reich die Regalia der Herrsch afft Waldpurg (als jhres vralten Stamhauß) zu gemainem Stamlehen der gestalt hergebracht, daß allezeit der ältest auß der gantzen Familia solche zu Lehen empfangen, die darüber besagende Lehenbrieff zuhanden genommen, unnd dorther rührendt

Auß welchem dann erhellet, daß ex singulari huius Familiae perquam illuftris, antiquissima [orig: antiquissimâ], praescrita [orig: praescritâ], ac quoque rationi et iuri admodum conformi usurpantia [orig: usurpantiâ], vn vnderbrochen eingeführt, vnd biß dato continua [orig: continuâ] seric herkommen, daß jenige Iura, die solch ansehenlichem Geschlecht, ex aequo competirn, oder gebühren, allweeg von dem Eltesten administrirt vnnd verwaltet worden.

Weil nun dises Erb Ampt vor etlich hundert Jahren (gestaltsame man solches auff den Nothfall ex historiis, aliisque documentis beyzubringen erbietig ist) den Freyherrn von Waldpurg gebühret, vnd von selbigen ohn jhr gnugsamb verschulden auff andere Familias nach vnd nach gelang, volgendts wider vff sie ins gesambt, vnd der gestalt kommen, daß in deme hierüber auffgerichten Lehenbrieff kein Lini vor der andern bedacht, sondern sie sich ins gemain Reichs Erb Truchsässen schreiben, auch dergestalt von der Röm Kays. May Chur: Fürsten vnd Ständ einer wie der ander ohne vnderschid titulirt, honorirt vnd genannt worden.

Als ergibt sich ja selbsten, daß dise huicce Familiae competirende Dignität auff kein Ius primogeniturae zuziehen oder einem allein, auch volgendts seinen posteris, außgeschlossen deren, so einer andern Linien zuständig seyn könne, sondern vilmehr solches, utpote toti Familiae commune ius durch den Eltisten, tamquam natura [orig: naturâ] digniorem administrirt werden müsse, vnnd zwar ex maiori ratione, dann mit der Herrschaft Walpurg Regalien, auch verleihung deroselben zuständiger Lehen zugeschehen pflegt: angesehen nichts newes ist, daß ein Herrschaft von vilen verwaltet, von vilen zu Lehen empfangen, vnd die dahero dependierende feuda ebenmässig von vilen außgelihen werden.

Non enim novum est, unam Provinciam plurium dominatu gubernari, Iuris dictionemque et Imperium aequaliter et pro indiviso q. possideri et administrari, Peguera. decis. 10.

Derogleichen Erb Ampt aber kan in concursu plurium in Curiis Imperialibus, bey Reichstägen vnnd andern dergleichen Versamblungen, exinevitabili necessitate nur einer allein zumal administriren. Weil derowegen die Regalia der Herrschaft Walpurg ex eo solum, weil sie ein gemain vnnö vhr alt Stammgut vnzerthailt verbleiben, auch darinn kein primogenitura eingeführt, sondern vilmehr ein Senioratus statt hat, vnd der Eltiste auß allen Linien diser gesambten Familiae solche empfahet, vnnd wider verleyhet, wie die Herrn Gegenthail, das diß Orths der wenigste Stritt nit seye selbst bekannen muß, derohalben berait hieoben angeregter massen, von Recht vnnd Billigkeit wegen zugleich dises Erb Ambt, gar nit einem allein verbleiben, oder auff den primogenitum radicirt seyn, sondern sowol als die Regalia vnnd Feuda der Herrschafft Waldpurg von dem Eltisten vnder allen, sinc ullius Lineae praerogativa [orig: praerogativâ] vertretten, doch in ipsius absentia, die andern so praesentes, et quidem itidem secundum aetatis praerogativam admittirt werden, gestaltsame mit andern dergletchen Erb Ambtern, vnnd nominatim mit dem Erb Cammer-Ampt so der Zeit das Gefürstete Hauß Hohenzollern trägt, herkommen. Hann in weiandt Herren Graff Carln zue Hohenzollern Testament de dato Anno 1575. den 24. Jan. welches hernach von rAys. May. confirmirt, unnd anietzo die Zollerische Erb Einigung ist, volgende Wort zufinden seyn. Zum 18. mögen sich auch unsere Söhn und alle künfftige Graffen von Hohenzollern, ehelich gebohrem Schreiben und deß Tituls, Schilt unnd Helms Graffe von Zollern, Sigmaringen unnd Fährin gen, Herrn zu Haigerloch und Wehrstain, deß heyl. Röm. Reichs Erb-Cammerer, etc. gebrauchen, doch soll allein der Eltist, so darzu geschickt ist, deß heyl. Reichs Erb Cammer Ambt verwesen und verwalten, auch nüessen,

Wann aber Innhaber deß Erb-Cammer er Ambts nicht am Hoff wäre, oder auch nicht auff dem Reichstag beyhanden, da die Kayserl. May. Fürsten Lehen verleihen würde, es geschehe in der Cammer oder offentlich, vnd aber ein anderer gebohrner Grave von Zollern der enden (ob er schon nicht Hoffdiener wäre) zu Hoff oder auffdem Reichstag wäre, so hat derselbig fug vnd Macht, das Ambtgelt von dem Kays. Obrist Cammerern, oder Hoff Cantzlern zuerfordern, vnnd nicht nachzugeben. Dann Wier, auch vnsere Vorfahren dessen in osfenbahrer gewehrlich vnnd rühiger Possession vel q seyndt.

Eben dises ist bey Limpurg vnnd Pappenh aimb herkommen, wie da es nöhtig seyn sollt, genugsamb beyzubringen.

Auß disem an jetzo kürtzlich deducirtem erscheint, daß die Herrn Reichs-Erb Truchsässen Scherischer Lini tam ratione parilium officiorum, quam ex consuetudine huius familiae, ceteris consimilibus lurib. fundatam intentionem haben, also die Grävl. Herren Gegnere in casu exceptionis versiren thun: Selbigen also das onus probandi von rechtswegen obgelegen seye.

Nun wollen die Herrn Gegnere dise jhr ex ception in offtgemel er Deduction vermaintlich damit fundirn, inn dem vnlaugbar, daß hochwoler, melte Herren Reichs Erb Truchsässen neben den gemainen Stamblehen, jeder seiner Lini seits, sowol vom hey, ligen Römischen Reich, als Chur: vnd Fürsten noch ferrner besondere Gnaden, Freyheit, Lehenschafften vnnd Güter gaudiren, empfahen, besitzen, nutzen vd nüessen.

Mit ferrnerem andeuten, obwol zu Zeiten sich begeben, daß ein oder der ander vber die Altvätterliche Güter vnd Herrschafften etwan durch Heyrath, Erbschafft, Verdienst, Kauffs: vnd andere rechtmässige Titul, noch mehrere Privilegien vnnd Güter erworben, auch die Newe Acquirenten vmb gemainen Namen vnnd Stammens besserer Conservation willen, dem andern thail auff den fall deß einen vor dem andern abgang, die Anwartschafft gegünnet, so seye doch biß dato herkommen, daß ein Lini dte ander, was sowol an alt Vätterltchen Gütern durch Thailung, als hernach vermittelst anderer rechtmässiger Titul erworben, bey seinen hergebrachten Iuribus, praerogativis vnnd Possessionibus ohne Gintrag rühig bleibe, vnnd sich der Eventual Anwartschafft benügen lassen müsse.

Hises ist zwar an jhme selbst richtig, doch das subsumptum, daß nemblich das Erh Ampt eintweder inn der ersten Churfürstl. Exspectanz oder hernach gefolgten Lehenbrieffen auff die Wolffegg: vnnd Zeilische Lini, so von weyland Herren Georgio dem Eltern entsprungen, ptincipaliter radicirt, Herr Hainrich vnd dessen posteri, als jetztgenannte Scherische Lini nur accessorie, auff abgang Herrn Jergen Descendenten vocirt seyen, laßt sich mit keinem Do umento, so ex adverso einkommen, bescheinen, sondern es werden in allen Investituris sambtliche, so darinn benannt,aequaliter mit diserDignitat [orig: Dignitât], nulla [orig: nullâ] omnino facta gradus vel Lineae praerogativa [orig: praerogativâ] belehnet. Wie sonderlich der Herren Gegenthail copiale Documentorum selbiges außweiset, ibi: darumb Ihme (scil. Herren Jergen) auch seinem Vetter Wilhelmen auß besonderlicher gnä, diger Mainung zugesagt vnd versprochen, etc. Item, ibi: obgedachten Jergen vnnd Milhelmen, vnnd jhren Leibs-Mannlichens Erbem, et ibi: der gestalt, daß bemelter Ierg unnd sein Vetter Wilhem ünd ihre Leibs Mannlehens-Erben, so es zu fallen kommen wurde, sollem hinfür solch Kuchenmaister Ambs von Uns unnd Unsern Erben, die

Der Lehenbrieff ist gleichen Innhalts, vnd werden daselbst Herr Jerg vnd Herr Wilhelm, auch jhre Leibs-Manns Lehens Erben, gar nicht subalternatim, sondern coniunctim vocirt. Es wird auch daselbst noch weitters (welches sehr wol in acht zunemmen) gesetzt, daß Herr Wilhelm Truchsäß (von deme berait obver, standner massen die Scherische Lini entsprossen) Ihre Churfürstl Gn vnderthän. zuerkennen geben, daß er auß zugestandenem Alter vnd Schwachheit, solch Lehen selbst ferrner nicht tragen oder vermannen köndte, darvmb mit hochgedachtes Lehenherrn verwilligung Er sein Recht vnd Begnadigung darauff seinem Sohn Wilhelm dem Jüngern zugestellt und vbergeben: gestaltsame dann selbiget in eben disem Lehenbrieff per modum exspectantiae belehnt worden.

Wann nun Herr Wilhelm der Elter vnd seine Descen dentes allein subalternatim, oder mit der condition solcher Dignität fähig, daß ererst auffabgang Herrn Jerg Reichs Erb Truch, sässen Lini, Sie selbiger genüssen solten, wäre gar nicht vonnohten gewest, das Hochwolgesagter Herr Wilhelm sich seines Alters halb entschuldigen, vnnd deßwegen dises Lehen seinem Sohn zutragen vnno zuvermannen, oder Servitia feudalia zupraestirem vberlassen sollen; sondern es können dise Wort, cum ea maxime cum effectu sint intelligenda, keinen andern Herstandt leyden, dann daß Herr Wilhelm vnd seine Lehenbare Descendentes, sowol als Herr Jerg vnnd selbiges Herrn Söhn, zuegleichem Rechten, et inpraesenti diß Orths bedacht worden.

Nicht weniger führen alle vbrige Lehenbrieff, besonders selbiger, so inn der Grävl. Herren Gegenthail copiali documentorum besindtlich, vnnd die erste Investitur ist, so nach gäntzlichem Abgang deß Seldeneckischen stammens, den gesambten Herren Reichs Erb Truchsässen gnädigist gegeben worden, gleiches mit sich, daß nemblich offt vnnd wolgesagte Herrn Reichs Erb-Truchsässen, benanntlich Herr Hainrich, Frobenius, Jerg, Johann, Gebhard vnd Jacob, wie auch widerumb Gebhard, Carl vnnd Christoff ohne Vnderschid, auch Jhre Leibs Mann-Lehens Erben, solch Kuchenmaister-Ampt, so offt das Noth geschicht, empfangen, haben vnd tragen, vnnd darvon dem Lehen Herren mit erewen Gelübden vnd Aiden, dienen, gewarten, gehorsamb vnnd verbunden seyn sollen.

vnd laßt man diß Orths nunmehr die gantze Welt judiciten, ob bey so gestalten Sachen, vnd weil die Lehenbrieff kein Vnderschid machen, weil auch Herr Wilhelm der Elter solch Lehen auß Vrsach er es ob senectutem nicht tragen oder vermannen können, selbiges seinem Herren Sohn vberlassen, weil zumahl Herr Wilhelm, vnd seine posteri, sowol als andere entweders selbst geschworen, oder das Kuramentum fidelitatis, in jhrem Namen gelaistet worden, ob sag ich hierauß zuschliessen, daß Herr Wilhelm und die seinige allein accessorie vnnd subalternatim oder aber aequo Iure vocirt, vnnd diser Dignität das gantze Geschlecht zugleich fähig seye? Wie dann hiervon in obangezogenen diseits vor längst vnderth. eingeraichtem Consilio, weiter außgeführt zufinden.

Et constat, quod in eiusmodi feudo, ubi unus illud possidet, et reliqui, qui suo tempore eiusdem feudi capaces sunt, et ad id secundum gradus praerogativam admittuntur, tales feudi capaces non teneantur petere renovationem, donec possessionem acquisiverint, nec simultanea [orig: simultaneâ] Investitura opus habeant, cap.1. in pr. §. et his vero deficientib. tit. de

success. fratr. velgrad. succed in feud. c. 1. vers. paternum, tit. d. nat. success. feud. Schurff. Consil 99. num. 1. et 3. centur. 1. Copen [orig: Côpen]. decis. quaest. 47. n. 4. et.5.

Cum ergo [orig: ergô] hoc in casu Henrici posteri semper petierint Investiturae renovationem, cum etiam Iuram entum feudale praestiterint, patescit exinde. cos non accessorie, subalternative vel conditionaliter, deficiente scil. Linea Dn. Georgii vocatos, oneratosque esse: Gum maxime voculae seu potius orationis copulativae potestas, ut simul designatos atque coniunctos non successivo quopiam sanguinis ordine separatim, sed propter sermonis unitatem quasi in unum corpus redactos simul atque coniunctim pariter et aequaliter afficiat omnes. l. un. §. his ita definitis C. d. caduc. tell. l. si duobus. l. si pluribus. ff. de Legat. 1.

Hinc in terminis nostris etiam bAldi in l. fin C. d. suis et legit hered. ab aliis quoque laudata decisio est, quod si feudum pro masculo simul seu una [orig: unâ] cum famina constitutum sit, iam propter dictiones istas copulativas, non ordine quodam äsuccessorio femina post masculum demum ex hac vita sublatum, sed simul una [orig: unâ] cum ipso masculo pariter et aequaliter admittendasit.

Accedat, quod per l. Iane hoc iure. ff. d. vulg. et pupill. per Bart. ceterosque traditum est, quod in una [orig: unâ] eadem que oratione determinatio plura dererminabilia recipiens, ita capienda sit, ut pariformiter et aequaliter omnia determinet.

Sed et cum plures in una [orig: unâ] eademque dispositione per nomina propria, etiam nulla [orig: nullâ] interposita copula [orig: copulâ] vocantur, verbis et re coniuncti censentur, partibusque non specialiter constitutis, omnes aequaliter veniunt, l. triplici ff. d. V. S. l. quoties §. heredes interdum. l. Lucius Titius d. Legat. 1.

Weil derowegen dises Erb Ampt ex aequo allen Herrn Erb Truchsässen, so in den Investituren nominatim, sampt jhren Mannlichen Leibe Lehene Erben benennt, gnädigst gegünnt oder verlihen, auch ratione administrationis, wer in concursu plurium dem andern vorgehen solle, in keiner Investitur exprimirt, leibt es einmahl darbey, daß beraits hieoben vnderth. angedeuter massen vnnd wie in angezogenem Consilio vnwidertreiblich bestärcker, der Elrest vnder allen den vorgang haben solle.

Darwider nicht hindern kan, daß in der Gegnerischen Deductionschrifft anzaigung beschicht, es habe weiland Herr Jerg Reichs Erb Truchsäß mit seinen hochrühmblichen Tharen auch der Chur Pfaltz erwisene Ritrer dienst, dises Erb Ruchenmaister Ambt remuneratoris erlangt, seye auch Herren Wilhelm selbiges nachfolgig per gratiam accessorie vnd Anwahrtschafft weiß gnädigst gelihen worden: dann ob man sich wol ex adverso auß die Eventual oder Exspectanz Investitur ziehenthut: ist doch hierinn ledig nichts zufinden. Unde merito dici potest, quod Instrumentum non cantat, nec nos cantare debere, laßt sich auch contra expressa verba ex praesumpta [orig: praesumptâ] intentione investientium vel Investitorum, ledig nichts schliessen. Angesehen für dißmahl gar nicht der Stritt,qua [orig: quâ] occasione, quibusve meritis aut cuius etiam intuitu solche Hignität widerumb auff die Herrn Erb Truchsässen gelangt, sonderlich vilmehr vnd alleinig mit was condition, maaß, vnnd gestalt, sie Herrn Truchsässen mit diser Dignität, de novo invesitrt oder belehner worden.

Welches dann nirgendt anderst hernacher, dann ex verbis ipsius Investurae zuerlehrnen seyn wird, als in denen, beraits hieoben angeregter massen, dergleichen Vnderschid vnnd praerogativ einer Lini vor der andern, gar nicht, sonder vilmehr, ein durchgehende Gleichheit zufinden, vnnd derowegen in concursu duorum, so dergleichen individual officium, nicht zumahl bedienen können, ex iure Gentium, seu potius ipsius Naturae, der Eltere zu praeferiren seyn wirdt.

Exspectanz Herr Georg, so jünger gewest, seinem Vetteren Herren Wilhelm vorgesetzt, auch in nach volgenden Investituren, darinnen hochwolermeltes Herrn Georgen, wie auch Herrn Wilhelm posteri allwegen ordenlich benennt, sterig sein Herrn Georgen Successores praeponirt.

Dann weil Herr Georg, wie man diß seits nicht widerspricht, solche exspectanz zuwegen gebracht, vnnd bey dem Lehen Herren als Chur Pfaltz, wegen gelaister nutzlichen Dienst, so damaln in recenti memoria [orig: memoriâ] waren, in gutem Repect vnnd Ansehen gewesen, als hat man jhne nicht vnbillich erstens benent, zumal auch dise Ordnung nach gehendrs in enumeranda [orig: enumerandâ] utriusque potestate gefolget.

Dahero aber, vnd weil bevorab weder in der ersten exspectanz noch subsequentib investituris zwischem beeden Linien kein Vnderschidt gemacht, sich ledig nit schliessen laßt, daß der Herr Georg vnd seine descendenten principaliter, hingegem Herr Wilhelm vnd die seinige, solum accessoric et in casu deficientis primae Lineae, vocirt oder bedacht seyn.

In noch ferrnerer Berrachtung, daß Herr Wilhelm berait obverstandner massen, wegen hohen Alters dises Hehen seinem Sohn Herrn Wilhelm dem Jüngern vberlassen, da hingegen zum fall sein Herrn Wilhelms Ius allein in eventuali successione bestanden, vnd er dises Lehen nicht selbst, sowol als sein Hetter Herr Georg würcklich getragen, jhme das Alter nit hinderlich seyn können.

Constat ergo, ordinem scripturae hic non attendendum esse: cum ex ipsis verbis appareat mens Domini investientis, utrumque nempe tam sc: Dn. Wilhelmum, quam Dn. Georgium ex aequo et pari iure vocatos esse, argumento traditor. â Maranta in specule partes. n. 109. et ab Alexandro in Consil. 161. visis narratis. lib. 7. num. 3. vers. et per hechec patet. quia magis Ordo intellectus, quam scripturae attendi debet. Cur Iun. cons. 161. num. 10. Riminald. cons. 244. num. 88. et plenius Rota Bononien. in decis. inserta post Consilium Riminald. Iun. 224. numer. 49. Marant. in prax. in 3. part. num. 114.

Confert huc, quod Ordo successivus non attendatur in copulative vocatis, si extraneus disponit, Alexand. Consil. 13. num. 8. lib. 4. et cons. 14. num. 10. vers. primo quod lib. 4.

Was es für ein Stritt geweßt, so in Anno 60. Herr Carl Erb Truchsäß, als Vormund weiland Herrn Jacoben hinderlaßner kinder, erweckt, vnnd darvon das ex adverso eingelegte documentum meldung thut, kan man dißseits nicht wissen; Es muß aber selbiger mit gegenwärtiger Frag sich gar nicht conformirt haben, dann der hier auff erfolgte Lehenbrieff sub lit. E. sovil außweißt, daß gedachter Herr Jacob, vnnd auch die Scherische Lini aequali plane iure mit der Wolff, eckischen investirt worden.

So ist ferrner ein geringe coniectur, die pro firmanda Domini adversarii intentione eingeführt, daß nemblich die Lehenbrieff in dem Wolffeckischen Archivo auffgehalten werden, neben dem klagen der Anwald anderst nicht waißt, dann daß auch die Scherische erliche haben. In dem aber thut man sich gegenseitz weit jrren, daß die Herrn Truchsässen, Wolffeckischer Lini, allzeit prin cipaliores vnd Lehenträger gewesen, deßwegen allem Pflicht vnd Ayd erstattet, auch mit empfahung deß Lehens, vnd laistung erforderter Dienst, alle Vnkosten vnd andere onera ohn der Scherischen Hilff vnd Beyspringung, einig ob sich gehabt: Dann gleich der erste Churfürstl. Exspectanzbrieff außweißt, daß Herr Heorg nicht allein für sich, sonder auch von seines Verrern Herren Wilhelms wegen, solch Leibs Mann-Lehen empfangen In dem anderem Lehenbrieff wirdt gesetzt, daß Herr Wilhelm der Elter auß zugestandnem Alter und Schwachheit offter wehnt Lehem ferrner selbs nicht tragem oder vermannen köndte, darumb sein Recht unnd Begnadigung darauff seinem Sohn Herrn Wilhelm dem Iüngern zugestellt und ubergeben habe; mit ferrner

Nicht weniger thun alle andere Lehenbrieff nur sich bringen, daß zwar mehrer thetls nur einer zu ersparung Costens, jedoch allwegen fär sich vnnd in aller Erb Truchsässen Namen, (die auch inn den Lehen Brieffen jederzeit mit jhren rechten Tauffnahmen angeditten, vnnd keiner außgelasseu) den Lehen Aydt würcklich gelaister. Vnnd wirdt beneben keiner Lehentragerey, gradusve aut Lineae praerogativae daselbst gedacht, wie §. Auß dem Schreiben sub lit. K. ist gleichwol zusehen, daß weylund Herr Christoph Reichs Erb-Truchsäß, die Natur dises Lehens gar nit gnugsamb verstanden, vnnd diß Orths fast mit der Herrn Gegentheil jetziger intention einstimmen wöllen. Es kau aber solche confessio et interpretatio tamquam erronea, vnnd dem Buchstäblichen innhalt der Lehenbrieff widerstrebend, gar nit in praeiudicium, etiam heredum et successorum ipsius confitentis angezogen vnnd geditten werden. Confessio namque erronea non probat, necque praeiudicat confitenti, etiamsi fuisset formiter probata et acceptata l. error. de Iuris et facti ignorantia, licet item ea saepius et identidem repetita ac quoque deliberata, imo licet fuerit iurata. Idque procedit tam in errore iuris quam facti, ut haec omnia probat Mascardus tract. de probat. conclus. 378. Quod itidem Confessio Vasalli extraiudicialis et voluntaria, nec Dn. nec Successoribus noceat, tradit Rosental. de feudis. cap 9. membro. 1. concl. 26. n.15.

Belangendt die Actus possessorios, ist daven in obangezognem Tübingt, schen Consilio weitlänffig gehandler, vorderist aber dises erwisen worden, daß weylund Herr Christoph, wolseeligen Angedenckens, der erste gewest, so nach gänglichem abgang der Selden-Eckische Lini, strittiges Erbkuchenmaister Ampt würcklich bedient, auch deßwegen mit jhrer Mayest Hof officianten grossen Stritt gehabt vnd ist einmaltichtig, daß ebenniässiges inn Anno 1594. zu Regenspurg vnnd hernach zu Praag. Irem Ann. 1613. auch beschehen, vnnd kan man solche Actus damit nit eludiren, weil zu der zeit ketner von der Wolff Eckischen Lini zugegen war. Dann es seynde die Scheri, scge akkwegeb iure proprio vnd nir als Gewalthabern deß primogeniti vonn der Wald Eckischen Lini diß Hrths admittirt worden. Welches sonsten geschehen müst, wann angedeuter primogenitus allein Lehenträger, vnnd die andern eiusdem agnationis vel etiam lineae si qui sunt, bloß die exspectantzen, vnd kein ius radicatum, virens et vigens gehabt härten: gestaltsame bey den Ertzämptern der weltlichen Churfürsten zusehen, allda jeniger, so allein Churfürst ist, jhme destinirte munia zugleich einig exercirt, vnd könden die vbrigen, licet quoque simultand esd secundum gradus praerogativam investiti sint, auch inn abwesenh eit selbiges, so würcklichet Churfürst ist, ohne dessen Mand at oder Gewalt, in solchen verrichtungen sich gar nicht einmischen. warauß dann zusehen, daßzwischen den Ertz: vnnd Erbämptern das ius primogeniturae statt hab, wie inn dem Tübingischen Consilio mit mehrerm außgeführt.

Hungegen aber, wie der Gegen Awaldt selbst gestehet, inn dem Erb, Schencken Erbmarschalck, vnd Erb-Cammer Ampt allwegen der Eltist den Vörzug hab, daher dann in dubio vnd weil je kein expressa contraria dispositio enthalben, es dabey verbleibt, daß bey disem Erbkuchenmaister Ampt gleichmassiges bescheben müsse, auch vermuthlich Herr Georg, in dem er seinem Verter Herren Wilhelmen in die simu ltaneam investituram mit einzie, hen lassen, hierauff sein absehem gehabt, vnd bey disem Erb Ampt nichts newes oder daß bey den andern eiusdem qua-litatis officiis ohngewohnt, einzuführen begerthabe.

Hiß vnnd was sonst von Rechts vnd billichkeit wegem, sich aigenet, oder diser Sach gemäß sein mag, wil zu gnädigster decision Herrn Wilhelm Heinrich Erb Truchsäß et Consortium Anwalt vnderthänmgst, doch cum solita [orig: solitâ] oblatione si quid facti gestelt, zumahl alle notthurfft vnnd rechtliche gunst, seinem gnädigen Herren principali in bester Form reservirt vnd vorbehalten haben.

Es wird auch in einen Kauffbrieff Anno 1382 Helffenstain contra Vlm, gedacht Herrn Philippsen deß Eltern, Herrn zu Weinsperg, deß heyl. Röm. Reichs Erb Cammerers.

Lubet addere Designationem aller Geistlichem Chur: Fürstem, Stätt, etc. auch was sie den Erb Aemptern deß heyl. Röm. Reichs zugeben schuldig.

Die drey Geistlichen Churfürsten.

Dise drey Geistliche Churfärsten, so sie samentlich oder sonderlich Lehen empfangen, vnd Sie alsdann von den Erb Ambtern vmb ein Verehrung angesucht wer den, so gibt jhr jeder auß frevem Willen jedem Erb Ampt Sechtzig Thaler, zu einer Verehrung, also haben Sie mich N. von B. jederzeit verehret, so Sie samentlich oder sonderlich, Ihre Regalien oder Lehen empfangen haben.

Die fünff Ertzbistthumb.

Die andere Bischöff deß heylig. Römischen Reichs.

Alle dise hievorgesetzte vnd geschribne Ertzbischöffe vnnd Bischöffe, gibt jeder besonder den Erb Aembtern, wann Sie von der Kays. May. etc. zue Regalien oder Lehen empfangen, dreyhundert Gulden in Gold.

Hernacher volgen etliche Bistthumb, so zum Reich gehörig, die der König auß Hispannia innen hat, ist aber den Erb Aemptern das Ambegelt darvon zugeben schuldig.

Item der Bischoff von Camin im Land zu Pommern soll auch ein Fürst deß Reichs seyn, er stehet aber mit dem Hertzogen von Pommern derhalben am Cammergericht im Rechten, der ist den Erb Aembtern auch die Amptgelt zugeben schuldig, so er Lehen empfahet.

Hernacher volgen drey Fürsten, so auch zu den Geistlichen Fürsten gehörig, deren jeder Besonder, so er Lehen empfahet, den Erb Aembtern auch die Ambtgelt zugeben schuldig.

Item der Teutsche Maister zu Mergenthal:
Item der Maister auß Lyffland.
Item der Johanniter Maister.

Hernacher volgen die rechten Gefürsten Aebbte, so jeder den Erb-Aembtern die Ambtgelt zugeben schuldig.

Item der Abbt von Fulda.
Item der Abbt von Maurbach.
Item der Abbt von Hirschfeld.
Item der Abbt von Rempten.
Item der Abbt von St. Gallen.
Item der Abbt in der Reichenaw.

Dise Abbteyen hat der Bischoff von Costantz zum Bistthumb, ist aber sonderlich darvon den Aembtern die Ambtgelt zugeben schuldig.

Hernacher volgen die rechten Gefürsten Pröbst, so den Erb Aembtern deß Reichs jeder die Ambtgelt zugeben schuldig.

Item der Probst von Ellwang.
Item der Probst von Berchtoltzgaden.
Item der Probst von Odenhaim.
Item der Probst von romberg bey Schwäbischen Hall.
Item der Probst von Weissenburg.
Item der Probst von Saltz.

Dise Probsteyen, hat der Bischoff von Speyer bey seinem Bistihnmb, ist aber nit destoweniger sonderlich darvon, so er Lehen empfahet, den Erb Aembtern deß reichs ein Ambtgelt zugeben schuldig.

Hernacher volgen noch fünff Bistthumben, in Lyffland gelegen, so auch kürglich zum Reich kommen, vnd von Ihr Kays. may. etc. Ihre Regalien vnd Lehen empfahen.

Item der Bischoff von Riga.
Item der Bischoff von Herb.
Item der Bischoff von Ravell.
Item der Bischoff von Ossel.
Item der Bischoff von Churland.

Hernacher volgen die Aebbte oder Praelaten deß Reichs, so auff der Erb-Aembter ansuchen Ihnen zimßlich Verehrung zugeben schuldig, so sie selb sten, oder durch Ihre Aßgesandten Lehen empfahen.

Item der Abbt zu Waldsachsen.
Item der Abbt zu Kaißaim.
Item der Abbt zu Roda. Item der Abbt zu St. Haimmer an in Regenspurg.
Item der Abbt zu Salmenschweyler.
Item der Abbt zu Weingarten.
Item der Abbt zu Ochsenhausen.
Item der Abbt zu Weissenaw oder Minderaw.
Item der Abbt zu Schussenried.
Item der Abbt zu Roggenburg.
Item der Abbt zu Marchthal.
Item der Abbt zu Elchingen.
Item der Abbt zu Münchrodt.
Item der Abbt zu Vrsperg.
Item der Abbt zu Prsa.
Item der Abbt zu Schuttern.
Item der Abbt zu Sanct Peter am Schwartzwald.
Item der Abbt zu St. Blasij.
Item der Abbt zu Maulbrun.

Hernacher volgen die Abbatissin deß heyl. Röm. Reichs, so auch den Erb Aembtern auff ihr ausuchen zimbliche Verehrung zugeben schuldig, so sie samentlich oder sonderlich ihr Lehen empfahen lassen.

Item Abbatissin zu Ober Münster zu Regenspurg.
Item die Abbatissin zu Ni der Münster zu Regenspurg.
Item die Abbatissin zu Lindaw.
Item die Abbatissin zu Rotten Münster.
Item die Abbatissin zu Buchaw.
Item die Abbatissin zu Heppach oder Heckbach.
Item die Abbatissin Gutenzell.
Item die Abbatissin zu Baindten.
Item die Abbatissin zu Kauffingen oder Koffingen.
Item die Abbatissin zu Essen.
Item die Abbatissin zu Quedelburg.
Item die Abbatissin Gernwach oder Geringroth.
Item die Abbatissin zu Herferdten.
Item die Abbatissin zu Bundelsbrund.

Volgt hernacher die Specification aller Weltlichen Chur: unnd Fürsten, auch was sie den Erb=Aembtern deß heyligen Römischen Reichs zugeben schuldig, vermöge der Guldinen Bulla

Die vier Weltlichen Churfürsten.

Dise vier Weltliche Churfürsten, so Sie samentlich oder sonderlich Lehen empfahen, vnd Sie als von den Erb Aembtern, vmb ein Verehrung angesucht werden, so gibt ihr jeder auß freven Willen jedem Erb Ambt, Sechtzig Thaler zu einer Verhrung, also haben sie mich N. von B. jederzeit verehrt.

Hernacher volgen die Hertzogen vnd Fürsten deß H. Röm. Reichs, so jeder besonder, so er seine Regalien vnd Lehen von einem Römischen Kayser empfahat, den Erb Aembtern dreyhundert Goldgülden zugeben schuldig.

Item der Hörtzog zu Oesterzsich.
>Item die Hörtzogen zu Braunschweig.
Item die Hörtzogen zu Bayrn.
Item die Hörtzogen zu Pommern.
Item die Hörtzogen zu Gülch, Cleve vnd Berg.
Item die Hörtzogen zu Saphoy.
Item die Hörtzogen zu Lothringen.
Item die Hörtzogen zu Mechelburg.
Item die Hörtzogen zu Lünenburg.
Item die Hörtzogen von Lawenburg.
Item die Hörtzogen zu Hollstain.
Item die Hörtzogen zu Zweybruggen.
Item die Hörtzogen zu Simmern auff dem Hundsruggen.
Item die Hörtzogen zu Göldern.
Item die Hörtzogen zu Würtemberg vnd Teck.
Item die Hörtzogen zu Burgund.
Item die Hörtzogen zu Mayland.
Item die Hörtzogen zu Schwaben.

Hernacher volgen die vier Marckgraffen, so gleich falls das Amptgelt zugeben schuldig seynd.

Item die Margraffen zu Baden.
Item die Margr affen zu Meyssen.
Item die Margraffen zu Mehren.
Item die Margraffen zu Brandenburg, etc.

Hernacher volgen die vier Landtgraffen, so auch jeder den Erb Aembtern ihr Amßtgelt gibt.

Item Landgraff zu Thüringen.
Item die Landgraffen zu Leüchtenberg.
Item die Landgraffen zu Hessen.
Item die Landgraffen zu Elsäß.

Hernacher volgen die Gefürsten Graffen deß heyl. Röm. Reichs, dern jeder auch dreyhundert Goltgülden schuldig zugeben, so Er von einem Römischen Kayser, etc. Persöhnlich oder durch Gesandte Lehen empfahet.

Item die Fürsten von Anhalt.
Item die Graffen von Hennenberg.
Item die Graffen von Würtenberg, so Mümpelgart vnnd Reichenweiler. innhaben.
Item die Fürsten von Blawen, Burggraffen. zu Meyssen.
Item die Graffen von Vallentz oder Valdentz.

Hernacher volgen die Stätt deß heyl. Röm. Reichs, so jede besonder, wann sie einem Römischen Kayser Juldidigung thun, die vier Erb Aembter auff derselben ansuchen, mit einer zimblichen Verehrung vnd Schenck samentlich verehren.

Item die Statt Aach.
Item die Statt Cölln.
Item die Statt Nürenberg.
Item die Statt Augspurg.
Item die Statt Vlm.
Item die Statt Windeshaim.
Item die Statt Schweinfurt.
Item die Statt Weissenburg am Norgaw.
Item die Statt Kauffbeüren.
Item die Statt Memmingen.
Item die Statt Kempten.
Item die Statt Biberach.
Item die Statt Leütkirchen.
Item die Statt???ßni.
Item die Statt Wangen.
Item die Statt Lindaw.
Item die Statt Ravenspurg.
Item die Statt Buchorn.
Item die Statt Vberlingen.
Item die Statt Pfullendorff.
Item die Statt St. Gallen.
Item die Statt Schaffhausen.
Item die Statt Reütlingen.
Item die Statt Basel.
Item die Statt Costantz.

De hisce etiam Officialibus late agit Freher. ad Petr. d. Andlo. lib. 2. c. 13. fol. 206. et seqq. et Goldastus. d. Bohem. 3. c. 8. ubi ait, I rucsessium appellari in anti quisdo. cumentis Trussatum, vel Trustinum. Ego puto di ci quasi Trug das Essen. De litibus item, so sich zwischen den Hoff: vnnd Erbämptern enthalten, subiunxi consilium anonymi in fine tr. mei de praecedentia.

ADDITIO.

De Vice Mareschalio, vid. Arumae. de Comitiis cap. 6. num. 41. et n. 78. daß die Erbämpter schon sub Constantino Magno gewesen, con stat ex notis Logothetae fol. 88. von Erbämptern deß Bistumbs Würtzburg, vid. Spangenbergin historia Bonifacii fol. 103. b. De Seneschalco, prineipe Coquorum, Kuchenmaister, item Cubiculario Palatino, ac quod ii omnes Iurisdictionem habuerint olim, vid. Bignon. in net. ad Marculph. Fermul. fol. 513. ubi inter alia sequentia habet: Senisealcus Regiae mensae praepositus dicitur, eundemque Regino Prumiensis Principem cequorum vocat: quo etiam officio functos sub tertia Regum familia, ex vetustiss. vernaculis carminibus observat Falcetus Origin. l. 1. c. 10. ut et plures exstitisse, maiorem vero Dapiferum tunc dictum, etiam vexillum in acie detulisse, Inter primas certe Regni dignitates hane fuisse, declarant Regum tertiae Familiae Diplomata, quae quidem a Dapifero cum quatuor aliis familiae Regiae praecipuis Ministris sub scribi consueverant. Ludovici VI. Regis diploma donationis ad S. Dionysium: Praesentibus ex Palatio nostro, quorum nomina subtitulata sunt et signa, S. Ancelli tunc temporis Dapiferi nostri, S. Gilberti Buticularii, S. Hugovis Constabularii, S. Vuidonis Camerarii, Stephanus Caneellarius relogendo subseripsit.

Innumera eiusmodi literarum exempla passim reperiuntur, adeo ut vacante Dapiferi seu Senescalli officio, sub scriberetur in literis, Dapifero nullp. Guil. Tyrius histor. belli sacri lib. 4. cap. 5. Alexius Megademestici (qui maior Seneschallus appellatur) fungerctur officio, ab Imperatore secundus. itaque non male eos in Maiorum Domus locum successisse obser vatum est: nam Maior atum et Senescalciam Hugo de Cleriis vocat, etc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

39. Erbar, Ehrnvest.

Particula haec Erbar, in foro praesertim Saxonico, idem est, quod Nobilis. Inde stylo antiquissimo, quibusdam in locis in ferioris Saxoniae, dicitur Erbare vnnd Vnerbare (id est, Adenlich vnd Vnadenliche) Landschafft oder Stände, et a Ducibus etiam nonnullis non aliter Nobiles, ale Erbare vnnd Ehrnveste appellantur. Habet enim haec vox Erbar oder Ehrnvest, radicem a voce Graeca a)reth\, Virtus, quae primaria est nobilitatis causa, ob quam Imperatores nobilitatem concedere solent. Dauth. in tom. 2. Iur. publ. fol. 463.

Sicque in antiquis literis, loco der Edel vnd Vesten, saepius legitur der Erbarn vnd Vesten. Dn. Iohan. Iac. Draco in elegantiss. tr. d. orig. patritiorum. c. 2. f. 224. qui idem c. 3. fol. 138. et seq. refert, die Erbare Geschlechter, pro familiis Patriciis ac nobilibus sumi.

40. Erbaußträg

Conventionales seu speciales sunt quorundam immeditaorum; puta illustrium Familiarum iudicia conventionalia, sonderlich gewillkurte Rechtliche Außträg, Ordin. Camerae part. 2. tit. 2. in pr. Quae si subsint, communibus sunt praeferendae, et ex illis observandae, d. part. 2. tit. 2. Denais. de iure Camer. c. 256. n. Et ne de in competentia et nullitate excipiatur coram his, omnino agendum, arg. 1. d. tit. in pr.

Et hae vicissim possumpt esse duplices, videlicet aut in certae, aut comprossariae, sive arbitrariae, ubi immediate litigantes (Principes) in quosdam compromittunt, et se illorum compositioni obtemperaturos, pollicentur; quae inter Principes frequen tes: ut videre est apud Historicos, quomodo Comites Mans feldenses de finibus et hereditate disceptantes, Lutherum pro arbitro elegerunt, Thuan. lib. 2. p. 30. de Cattorum ditione Palatinus, Wirteberg. et Cliviensis honorarii dati arbitri. Thuanus 16. p. 345. Vel certae, confirmatae et faniiliarum, coram quibus controversiae inter coniunctos ortae componuntur; quales etiam in Domo illustrissima Saxonica sunt. Si enim Elector et Duces Saxoniae, lites, quas inter se habent, scriptis mutuis amice componere non queant, eas non coram communibus Austrägis, iuxtä tit. 2. part. 2. Ordin. Camer. peragunt; Sed (1) Consiliarios graves et doctos ad composi tionem amicam deputant; qui si frustra: utrinque (2) Consiliarios quatuor Nobiles et duos Iureconsultos, ut iureiurando soluti, et eodem in causa coram partes Prin cipum agentibus adstricti, ex agentibus causam audiant, et amice componant: qui si sic non pro fecerint, res (3) coram ipsis, viva [orig: vivâ] voce proponenda, et mutuis dictandi vicibus ternis repetitis (seclusis, ultimo, novis) sententia secundum Ius Saxonicum quantum fieri potest, in omnibus capitibus controversis ferenda: qua de si convenire non queant, Camerae in formatio petenda, et post ea a Deputatis Sententia intra annum pronuntianda: Vermög deß Hausses Sachsen sonderlich gewülkürkürten rechtlichen Außtrages zu Naumburg, den 24. Februarii Anno 1554. zwischen weylandt', Churfürst Augusti, Hertzog Johann Friderichs deß Eltern, gebornen Chnrfürsten, Hertzog Johann Friderichs deß Mittlern, Hertzog Johann Wilhelms vnd Hertzog Johann Friderichs deß Jüngern zu Sachsen, Chur: vnd F. F. F. F. Gn. Gn. Gn. Gn. auffgericht, vnnd dem Kayser Carln dem Fünffrem, bestättigt, so also lantet: Ob auch künfftig zwischen vns, oder vnsern Erben vnnd Nachkommen Iriungenvnnd Gebrechen für sielen etc. Haben wir vns volgendes Außtrags mit einander Freundt: vnnd Vätterlich verglichen, etc.

Longissime tamen, ante Confirmationem hanc, Saxones in suis controversi is hoc Iudicium conventionale usurparunt, licet in dissimili Deputatorum numero. Sic inter Ioannem Constantem Electorem, et Georgium Ducem Saxoniae ortis controversi is, placuit utrinque 16. Consiliarios ad decisi onem harum deputare. Imprimis autem Grimae factum est arbitrium, inde dictum Grimense, der Grimmisch Machtspruch. Quirin. Cubach. in vol. 4. apud Arumae. sicurs. 36. thes. 2. 5. et seqq. add. Rutger. Ruland. in not. ad Ferrar. Montan. process. fol. 23. et seqq. ubi plen e von den Erbaußträgen, vnd darinn constituirt en Richtern agit. Von den Pfältzischen Erb Außträgen, vid. Acta Pfaltzgraff Jerg Hansen.

Et hae speciales, sive con ventionales Austrägae, sunt etiam aliarum Familiarum illustrium, uti videre licet apud Beust. in l. admonendi. num. 194. vers. eodem modo. de iuriur. Uti etiam Confaederatorum, Waremund. de Erenberg. pro foeder. lib. 2. cap. 2.

Quis sit processus in hoc Conventionali Iudicio Saxonico, ex tenore supra relatri arbitrii seu Compromissi Naumburg. liquet v. Cubach. d. loc. thes. 11. etc.

De Iudicibus item, vigore conventionum, inter Principem et Senatum quendam, ac si ad requisitionem Senatus certi Arbitri non dentur, quid tunc sit faciendum? vide Georg. Everhard. vol. I. consil. 54. quaest. ultim. et Consil. Argentorens. vol. 2. cons. 49.

41. Erbeinigung, Erbverbrüderung.

Saepe pacta gentilitia de fraternitate, et reciproca [orig: reciprocâ] in Provincias et ditiones successione (Erbeinigung, Erbverbrüderung, talia pacta Germanis dicuntur) si paciscentium alter sine herede masculo decesserit, inter Principes, vel alios territoria et Iurisdictionem habentes, ineuntur: das, wanneiner vnder den Paciscirenden Herrn mit Todt ohne Mannlichen Leibs Erben abgehe, alsdann der Vberlebende auff solchen Fall, benannte Güter vnd Verlassenschafft, vi pacti et iure hereditario an sich zuziehen, bemächtigt seyn solle. Ac licet alias certum, quod eiusmodi pacta futurae suc cessionis de iureprohibita sint. l. stipulatio hoc modo. fl. d. V. O. l. fin. C. de pact. Nec etiam hereditas sive successio pacto aut conventione dari possit: l. hereditas C. de pact. convent. l. ex eo. C. de inutil. stipul. l. fin. de suis et legitim. hered. non solum quando de tota hereditate, sed etiam quando de quota [orig: quotâ] eius actum fuit. l. pactum quod dotali. C. de pact.

Pro communi tamen et recepta opinione habetur, firmum his pactis, praesertim in Germania, Gallia [orig: Galliâ] et Italia robur esse: ut late firmat Andr. Gail. lib. 2. obs. 128. Decius, cons. 516. vel. 3. Boer. decis. 355. n. 3. Zas. cons. 1. n. 11. et seq. vol. 2. Wesenbec. cons. 71. fel. 2. Mod. Pistor. cons. 8. qu 2. vol. 1. Hotoman. consil. 1. cdit prima [orig: primâ] . Gothofred. ad l. licet. 19. lit. K. C. de pact. v. Hartm. Pistor. lib. 4. quaest. iur. qu. 1 et 2. Schaeffer. in quaest. pract. qu. 19. Tum (1) quia pacta haec de ipsis tantum Provinciis et ditionibus interponuntur, non de omnibus omnino bonis, ut proinde salva maneat pasciscentibus libera testandi potestas de ceteris illis rebus suis. Tum (2) quod pacta haec ab ipsamet invictissimi Imperatoris Maiestate plerumque confirmentur. Quod autem Imperatoris confirmatio omnino necessaria sit, tradunt Mynsing. cons. 10. num 39. et seq. cons. 32. num. 21. et seqq. Nic. Everh. Iun. consil. 13. num. 2. vol. 2. etc. Feschius in disp. Basil. disp. de foederib. thes. 24. lit. d. quem vide. Eaque [orig: Eâque] votum captandae mortis prorsus exculuditur. Hotom. cons. 2. (3) Tum, quia Principes Germaniae in territoriis suis legis condendae potestatem habent. l. 2. C. de off. Praef. Praet. Bart. in l. omnes populi num. 8. ff. de iust. et iur. (4) Haec pacta et statuta favorabilia sunt, ac ad confirmationem agnationis et prosapiae omnium maxime, ac ad pacem et tranquillitatem Imperii spectant (ne scil. subditi vel in viti, vel ignoto subiciantur Domino, quod solet esse discordiarum occasio, inversionis et perditionistotius Principatus, Gail. 1. obs. 227.) ideoque merito favore digna sunt. Accedit consuetudo. At vero tam a ICtis, quam ab

Imperatoribus saepius opinionis suae fundamentum non alium de, quam ex communi observatione desumitur. l. filius emancipatus. ad L. Corn. de fals l. 1. ad fin. vers. impubes. ad Sylan. vid. Fabrum in Consil. Menferatens. p. 1. fol. 140. Guettam. Consil. ult. quaest. 1. Vincent. Fusar. d. substitut et fideicommiss. quaest. 308. Beat. decis. tom. 3. d. testam. p. 2. fel. 853. Consil. Marpurgens. vol. 4. consil. 20. quaest. 1. et Consil. 54. Wilhelm. Anton. in Coroll. ad tract. d. Quinquennal. f. 4. Limnae. ad Ius public. Ottonis. fol. 51. Peregrin. d. fideicommisi. art. 51. Sali cet. ad l. fin. C. d. pact. qui omnes, quaestionem hanc, an, quando et quatenus tale pactum de invicem succedendo valeat? tractant. An autem liceat pacisci, daß kein Catholischer succedi ren soll, et e contra? Pacis Composit. Dillingan. quaest. 48. ad fin. item an pactum familiae vel usus diutinus, quo feminae a successione bonorum allodialium excluduntur, valeat? Consil. Argentoratens. 1. cons. 57.

Contra pacta gentilitia de reciproca [orig: reciprocâ] successione, testamentum condi posse, affirmat D. Bocer. in tract. quaest. controv. de iure succedendi in feudum. cap. 2. quaest. 3. mihi fol. 89. et seqq. Sed hoc mihi non probabile videtur, ut dixi in tract. d. success. et elect Regia. fol. 148. adde Treutl. cons. 7. Et pertinent huc verba ingenio sissimi Schifordegheri lib. 1. tract. 29. qu. 2. in fin. Secta nostrae facultatis non pa titur, ut conventio facta inter vivos valeat, nec eo minus revocari possit ab eo ipso, qui utiliter semel obligatus fuit. adde Dn. Reinkhingk. 1. class. 4. cap. 18. Et hi pactitii heredes, quasi fideicommissarii, haecque gentilitia conventio, quasi fideicommissum pacto constitutum est. Imo contra talia pacta, nec possessio transfertur, Surd. consil. 276. n. 14. et quicquid contra ea agitur, ipso iure est nullum, Riminald. consil. 381. num. 47. vid. Sainische Acta. fol. 41.

In Germania [orig: Germaniâ] tale pactum est celebratum inter Ducem Saxoniae et Landgravium Hassiae, ut qui eorum sine liberis masculis moreretur, eiius superstes, heres ac successor esset, de An. 1373. et a Carolo IV. Imp. in publicis Comitiis confirmatum. Deinde Anno. 1433. pactum illud inter ipsorum heredes renovatum fuit, cum exceptione tamen et reservatione decem millium folrenorum, de quibus disponere ac testari possent. Similiter in Imperii Comitiis auctoritate Sigismundi Imperatoris confirmatum est. Speckhan. cent. 3. quaest. 31. class. 1. Von diser Erbverbrüderung, videri etiam potest Arumaeus d. Comitiis cap. 1. n. 21. et seqq.

Simile quoque pactum inter Ducem Saxoniae et Marchionem, Brandenburgensem celebratum, et a Carolo V. confirmatum invenitur. De quo Decius consultus, id valere, latissime affirmavit consil. 654. vol. 4.

De pacto reciprocae successionis inter Bohemiae Reges, et Archiduces Austriae, vid. Dn. Goldast. de Bohemia. f. 718. et consilia eidem tr. subiuncta.

Aliud item Pactum in Gallia inter Illustres et Generosos Fratres, Dominos de Allegres in Arvernia celebratum. vide Iason. cons. 5. vol. 3.

Profertur etiam exemplum Italicum de magnificis et Generosis Dominis de Molza, Fratribus et Civibus Mutinensibus, qui inter se pactum fecerunt, ut superstes praemorienti in dimidia [orig: dimidiâ] bonorum parte succederet. Iason. cons. 137. vol. 4.

Praeterea diligenter notandum est, cum conventiones istae fere semper fiant de bonis feudalibus, quae ne testamento quidem alienari possunt, quod omnino requiratur hoc in casu, Domini feudalis consensus, auctoritas et confirmation, vid. Gailium. 2. observ. 127. nu. 7. et Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 31. qu. 2.

Utile etiam est, ut hypotheca accedat. Peregrin. d. fideicommiss. art. 51. nu. 71. nec scil. persona solum, sed simul res ipsae sint obligatae. Sunt et pacta gentilitia, prohibentia fideiussionem, alienationem, etc. Hering. de fideiuss. cap. 1. ad fin.

Et licet hae voces Erbverainigung, et Erbverbrüderung promiscue ab aliquibus usurpentur, et confundantur; tamen si rem melius perpendimus, haud difficile erit cognoscere, differentiam inter eas esse constituendam.

Etenim Erbvereinigung, denotat certum et definitum modum, quomodo in omnem eventum, tam belli quam Pacis tempore, una familia alteri assistere debeat, nulla [orig: nullâ] successionis mutuae facta [orig: factâ] mentione, uti apparet ex literis der Erbvereinigung inter Principes Saxoniae, Brandenburgenses, et Hass. A. 1587 8. Iulii zu Naumburg auffgericht.

Erbverbrüderung vero proprie est, et dicitur confraternitas illa et pactum mutuae successionis. Ioh. Casp. Guttich. disp. d. confraternitat. thes. 1. ego d. success. et elect. fol. 145.

Hic vero inprimis est notandum, pacta talia non semper reciproca esse. Sicque Pomeranis Familia Brandenburgica, Wirtenbergicis Austriaca Domus succedit: sed non e contra.

At de hac materia exstat disput. in tom. 1. Basil. Disp. Barth. Masculi. et tom. 5. Ioh. Casp. Guttich. ac etiam Ioh. Petri Ritteri tom. 1. iur. publ. Arumae discurs. 22. vid. etiam Magnif. Dn. Magerum. de advocatia [orig: advocatiâ] Armata [orig: Armatâ] fol. 646. Reusn [orig: Reûsn]. cons. 19. et seq. vol. 1. Rosenthal. c. 7. concl. 25. et seq. Reinking. 1. class 4. c. 18. Feschium de Foeder. thes. 24. Barry d. success. libr. 2. tit. 3.

42. Erben, Erbnemmen, Cl. für sich vnd seine Erben.

Heres (Erb) quasi Herus dicitur, Adam Keller de success. tit. 1. num. 6. vid. Killinger. de Ganerb. cap. 1. num. 40. Veteres enim heredem Dominum appellabant. Sicque Ulpian. in l. item Mela. 11. §. legis ff. ad L. Aquil. respondet: Legis Aquilae actio hero competit, id est, Domino. Et Pomponius ob id, quod antequam hereditatem akires, damnum admissum in res hereditarias est, Legis Aquiliae actionem habes: quod post mortem eius cui heres sis, accidit; Dominum enim lex Aquilia vocat. l. ob id 41. ff. eod. Facit quoque §. pro heredo. Inst. de hered. qual. Solent enim cordatiores homines de sua posteritate testando sibi heredem in stituere, per quem corpore exstincto, voluntas quasi adhuc habeat aliquam delectationem regnandi in bonis defuncti. §. haec quidem vers. nullus. et §. ult. auth. de hered. et falcid. l. heres fl. de usucap. Hinc facere aliquem heredem, est constituere dominum, Menoch. de praesumpt. lib. 4. praes. 133. num. 9. vid. Keller. d. loc.

Quidam vero Heredem ab haerende deducunt, quod in hero brevis syllaba sit, in heredeproducta. Et tunc heres quasi herens dieitur, qui proximus est ei, cuiius est haeres. Valentinus Foster. de successs. lib. 2. cap. 16. num. 2. Alii denique ab aere, ut qui aeris, idest, pecuniae successor sit. Unde Cicero in Topicis Hereditatem definit esse pecuniam defuncti. Et Varro Heredium vocat agrum duorum lugerum, quae iugera â Romulo primum divisa fuerunt viritim: et quod heredem sequerentur, Heredium appellata sunt. Plinius quoque refert, nusquam in XII. Tab. nominari villam, semper in ea significatione hortum: in horti vero Heredium Columella quatuor iugerum auctum herediolum dixit. Et Festus heredium appellasse [orig: appellâsse] antiquos parvum praedium, et haerem Martiam accepta hereditate coluisse, refert Forster. dict. loc. numer. 3.

Quemadmodum itaque hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius defuncti; l. nihil aliud ff d. V. S. l. hereditas ff. de R. I. Ita quoque haeres vel ex Testamento vel ab intestato, successor est in universum lus, quod defunctus habuit, vel ut Bartolus definit: Haeres est Dominus post mortem alicuius subrogatus in universo iure, quod habebat defunctus. l. quaedam 9.§ 1. ff. de edend. l. heres in omne. 37. ff. de acquir. vel om. hered. l. heredem 59. ff. de Reg. I. Indeque effluxit axioma, quod heres et defunctus unam eandemque personam repraesentent. auth. de iureiur. a morient. l. sancimus. C. de agric. et censit. Undeheres quidam legitimus dicitur, quidam testamentarius: uterque ex lege. Sed hic [orig: hîc] ex lege mediante testamento, secundum legis praescriptum facto: ille immediate absque ullo hominis facto.

Heredis autem appellatio non solum ad proximum harredem, sed et ad ulteriores refertur. Nam et heredis haeres et deinceps, heredis appellatione continetur.

l. heredis appellatio. 65. ff. de V. S. Si enim est persona repraesentans defunctum, etiam adita [orig: aditâ] hereditate, ea repraesentatio ne quidem in secundo, tertioque successore exstinguetur. Imo si successio est, ut est, l. nihil aliud 24. ff. de V. S. in universum ius defuncti eius, cui proxime succedimus; consequens erit, heredis heredem primo quoque testatori succedere: cum illius etiam ius in hoc resideat, eique inhaereat.

Et dicit paulus in l. sciendum est. 70. ff. de verb. S. Sciendum est, heredem etiam per multas successiones accipi, etc. Modestinnus in l. qui per successienem. 194. ff. a. Reg. I. inquit: Qui per successionem quamvis longissimam, defuncto heredes constiterunt, non minus heredes intelliguntur, quam qui principaliter heredes exsistunt. Et Ulpian. in l. heredis 170. ff. d. V. S. Heredis ait, appellatione omnes significari successores, credendum est, etsi verbis non sintexpressi. vid. omnino Fusar. d. fideicommiss. et substitut. quaest. 339. etc. item me in Consil. Mentpelgardic. Consilior. meor. tom. 1. Cravett. Consil. 38.

Verbum Erbnemmen, non solum heredem, sed et quemvis alium successorem ex statuto, sive iure Municipali comprehendit; Hartm. Pistor. l. 1. quaest. 21. num. 3. vel heredem bona defuncti capientem, significat, quem Dd. heredem hereditatis appellare solent. Pistor. dict. loc. num. 9.

Sunt tamen tres casus, secundum Goeddeum, ad l. heredis appellatio num. 4. et seqq. in quibus heredis appellatio tantum proximum sigm ficat, quos ibi videre licet.

Sic et in materia [orig: materiâ] feudali, heredum appellatione, extranei non veniunt, ut licet Vasallo feudum sit datum pro se et heredib. suis, tamen solummodo intelligitur de filiis, et non extraneo herede. v. Carol. a Kirchberg. d. feud. hereditar. cap. 4. num. 39. item num. 50. et 75. ubi etiam, quando heredis expressio importet feudum. Hartm. Pistor. lib. 2. qu. 3. c. 1. §. et sic clientulus. de alien. feud. c. 1. §. item si iverint. quib. mod. feud. amit. c. 1. de success. feud. c. 1. aepud quem c. 1. §. his vero de grad. success. c. 1. §. adhoc et § seq. in tit. hic finitur lex. c. 1. §. Titius. si de feud. fuer. controv. c. 1. si vasall. fel. c. 1. §. similiter de Leg. Corrad. c. 1. §. cum vero de his qui feud. dar. pos. cap. 1. deduob. sratrib. Ludov. Roman. cons. 1. n. 5. et cons. 494. n. 2. pet. Paul. Paris. cons. 2. n. 23. et cons. 16. num. 112. vol. 4. Gorn. cons. 16. n. 6. et seqq. vol. 2. Tib. Decian. consil. 58. numer. 12. vol. 1. Henn. Goden. cens. 16. num. 5. vol. 2. Hard. a Dassel. cens. 45. num. 9. lib. 1. Menoch. libr. 3. Praesumpt. 94. in fin. Zas. cons. 11. n. 5. et cons. 13. num. 25. vol. 1. Mynsing. cent. 5. obs. 82. Ruding. centur. 2. sing. obs. 11. num. 4. et hanc esse communem opinionem, docent Zabar. cons. 64. Chalderin. cons. 15. tit. de verb. S. Ruin. cons. 16. vol 1. Socin. cons. 76. col. 2. Covarr. libr. 2. var. reselut. cap. 18. numer. 3.

Regula supra tradita, quod nimirum heredum appellatione, omnes heredes contineantur in infinitum, limitatur quoque in eo casu, si nimirum mentio fieret de here dibus, cum ad iectione supra: vel in frascriptis: tunc enim non veniunt heredes heredum, sed ii solummodo, qui vocati et adscripti sunt. Bart. in l. qui liberis §. haec verba ff. de vulg. Namque infrascripti dicuntur heredes, qui legi possunt. l. 1. ff. de his, quae in testam. delent.

Limitatur etiam in poenalibus. Si enim testator gravasset heredes sub poena aliquid facere, non comprehenditur heres heredis: quia in poenalibus, et sic odiosis, non proceditur ita per coniecturas, verum liquidissime res probari debet. Ias. in l. fin. C. de hered. Inst. adde et vide Cagnol. ad l. qui per successienum. num. 10. et seqq. ff. de R. I.

In Instrumentis obligatoriis, vel aliis Contractibus plerumque, et maioris securitatis ergo apponitur Claus. für sich vnd seine Erben, etc. de cuius vi consile Bertazol. in tract. de Clausul. Instrum. f. m. 376. etc. et fol. 4. 20. Martam. de Claeus. fol. 101. qui idem tradit, quid denotet Clausula pro heredibus, fol. 354. Prolegitimis heredibus, fol. 355. etc. Item pro heredibus in perpetuum. fol. seqq.

Poena autem an et quando ad haeredes transeat? v. Thesaur. decis. 144. et Cacheran. decis. 149.

43. Erb Edel Mann.

part. 1. cap. 9. fol. 54. ubi inter alia sequentia habentur: Vnnd ist hiebey, auß dem angezogenen Lehenbrieff ferrners zumercken, daß die damalige Graffen (id est, Waldeckische) so nicht simpliciter für Edle Männer, sonder mit dem zusatz deß Worts, Erb, Erb Edelmann genennt, vnnd beschriben haben, darumb, daß sie nit heut oder gestern, mit oder duch die Hessische Lehenschafft ge Adelt, sondern vorlängst maiorum progenie, nativitate et origene, von ihren Eltern ein geborne Graven, et innati Nobiles seyen, inmassen die Sächsische Recht, das Wort Erb Edelmann, in solchem verstandt brauchen, lib. 2. artic. 2. et lib. 2. artic. 42. ubi gloss.

44. Erbgang.

Alienare, vereüssern, succedere, beym Erbgang bleiben, velut adversa opponuntur. Cothman. cons. 40. lib. 1. n. 15. Haecque verba, omnem omnino successionis rationem complecti videntur. ibid. n. 207.

45. Erbgelt.

Erbgelt nominatur, non quod a quolibet emptores, sed quod ab herede, cui bona hereditaria assignata sunt, coheredi praestatur. Coler. in proc. exsecut. cap. 3. p. 1. num. 244. Moller. ad constit. Saxon. Elect. 28. num. 29. p. 1. et const. 21. part. 3. Schultes ad quaest. Modest. Pistor. 124. n. 32. part. 3. Rauchbar. lib. 1. quaest. Saxon. quaest. 6. n. 8. idem Moller. lib. 1. semestr. cap. 26. ubi inquit: Non pauci sunt, qui existimant, omne pretium, quod ex emptione bonorum immobilium definitis intervallis solivi debet, Erbgelt esse: et his quidem adstipulari videtur, quod eiusmodi pretium, vulgo promiscue Tagzeiten vnnd Erbgelt appellatur. Verum tam Iudicio Curiali, quam Scabinatibus Lipsensi et Witenbergensi id receptum est, ut huic tantum pretio (loquitur hic [orig: hîc] de Erbgelt, cui inter cetera Ius praelationis tribuitur) ius illud praelationis tribuatur, quod heres coheredi e bonis hereditariis immobilibus distinctis temporibus solvit, ut in casu constit. 21. p. 3. §. Da aber die Frawe. non etiam illi, quod passim ab aliis emptoribus bonorum immobilium solvi debet, auff Tagzeiten: quod eadem Constitutio ibidem mani feste probat. Nec obstat, quod et hoc Erbgdt vulgo appellatur: vulgi namque loquendi usus Ius non sacit. Bald. in simili, in l. nutritorib. C. communiae de success.

De differentia inter Erbgelt, quod proprie sic dicitur, et Tagzeiten, quae aliunde, quam exhereditate debentur, vide eundem Moller, dict. loc cap. 41. etc. ac adde Hartm. pist. observ. 142. ubi, quae pecunia veniat nomine deß Erbgelts.

46. Erbgerechtigkeit.

Vocula haec, intelligitur de omni substantia [orig: substantiâ] bonorum paternorum. Br. in b. si quis servum, §. si cui certum. n. 2. de leg. 2. Cons. illustr. a Ioh. Baptist. Caesare collecta. vel. 1. cons. 33. n. 25.

47. Erbgericht. Erbscholtz.

Erbgericht sumitur pro in feriori Iurisdictione, et opponitur suprenae Iurisdictioni hereditariae, gloss. ad art. 28. deß Sächs. Rechtens, lib. 1. sub lit. B. et ad text. Latinum, vers quicquid talium.

In Silesia vocabulum hocce Erbgericht alio in senus accipitur, uti videre est apud Schifordegherum lib. 3. tract. 29. quaest. 6. Animadvertendum hoc loco est, inquit, pragmaticos nostros errare, qui in omnibus Investituris Scultetorum, ubicumque invemunt vocem Erbscholtz, Erbgericht, statim colligunt, huius Sculteti bona allodialia, et non feudalia esse, in quo certe ab ipsis ignoratione Iuris veteris, peccari certo certius est. Sie itaque tenendum, vocem Erbgericht oder Erbscholtz, si quando in veteribus in vestituris occurrit, non eo pertinere, ut dem onstretur, bona alicuius Sculteti omnino esse hereditaria et allodialia, cum tantum denotet, ipsum Scultetiae officium esse heredotarium. Enimvero, quia Investiturae saepissime ita sunt conceptae, ut non disertis verbis exprimatur, quod iure feudi fundus ille collatus sit in Scultetum cum officio Scultetiae, mit den Erbgerichten, cum tamen ex contextu Investiturae nihilominus appareat, sundum illum esse feudalem, e re est, ut coniecturas proponamus, ex quibus bona esse feudalia probari possit, haec Schifordegker. quem vid. ut et quaest. seq. 7.

48. Erbgüter.

Dn. Cothmannus res patrimoniales (die Erbgüter) ex statuto alienari prohibitas, aes alienum esse dicit, et debitum statutarium, consuetudinarium et

legitimum appellat, lib. 3. vesp. 44. n. 81. 89. et 97. Idque cum legitima, n. 81. et seq. cum Iure primogeniturae, n. 90. cum protione con iugi pauperi debita, n. 91. cum dotalitio n. 94. cum dote n. 97. comparat. Adde cundem Cothman. censil. 4. vel. 1. et Franzkium in tract. d. laudein. fal. 212. et quod uni formis praeftatio per 40. annos, pariat ius Emphyteuticum, nec revocari ut locatio queat, docent F. Pfeil censil. 57. et Schrader. consil. 48.

49. Erb Herr.

ADDITIO.

Deiure, Saxonico, referente Gilmanno in Sympherem. p. 1. vol. 9. n. 103. et 126. vocab. Erb: vnd Eigemhumbsheri, latine [orig: latinê] Dominus directus et proprietarius Synonima sunt. Nach wel cher art vnd gebrauch zureden, nicht allein ein Fürst, Grave oder Herr, sondern auch ein jeder geminer Burger vnd Bawer, vhne schein vnnd grundr einiger ordenttchen Landts Obrigkeit ein Erbher: sein vnd haissen kan, wann er nur seine Vasallos, Emphyteutas, Censitos, Supersiciarios, Curiales, Colonos. servos, homines proprios, adscriptitios glebae vnd dergleichen, Lehen: Pfächt oder Zinß Leuth hat: darüber ihme ausserhalb deß Algenthumbs, vnnd dahero steigenden Rechten im geringsten kein Bonmässigkeit zutambt. ut habetur in der Waldeckischen Ehrenrmungpart. 1. cap. 9. fol. 52.

Dominium namque et Iurisdictio separata sunt, ex quibus nihil infertur, Chassanae. ad consuetud. Burg. tit. des Iustites. verb. au territerie, num. 16. Et vocabulum Domini, non Iurisdictionem solum, sed quodvis ministerium respicit, et importät, wie solches am Kayserl. Cammergericht, daß das Aigenthumb keine Bettmässigkeit oder Obrigkeit im portire, in vilen Sachen, als Teutschmaister contra Oettingen, Hatgaw contra Hanaw, Chur Pfaltz contra Landaw, vnnd dergleichen disputirt, auch theils abgeurtheilt ist. Waldeckische Erenrettung d. loc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

50. Erblehen, Erbmannlehen, etc.

Feudum Hereditarium communiter Interpretes definiunt, Feudum alicui concessum cum mentione heredum, Myns. cent. 4. ebs. 2. num. 1. Gail. 2. ebs. 154. num. 8. Schrad. vol. 1. cons. 3. n. 75. vide Consil. Argentoratens. vel. 1. consil. 37. qu. 1. Sed verbum Erben, non necessario hereditariam qualitatem importat, per ea, quae supra dicta sunt, in loco Erben. Si vero adsint verba, zu rechtem Erbe, Erblehen oder Erbgut in Investituris, sine controv ersia feudum heredirarium important, ut quod sub hereditaria qualitate concedatur. Ludov. de Mohina in tract. de Hispan. primogen. vel. 1. cap. 8. n. 6. Eiusdem quoque conditionis sunt verba illa, allen seinen Erben vnd Erdnemmen, quae etiam efficiunt, ut feudum hoc mere hereditarii feudi naturam, et quidem generatim, quoad ius succedendi, sapiat, sitque ad quosvis successores transitorium. Andr. Knichen. de vestit. pact. part. 2. c. 5. num. 14. et seq. Idem quoque est, quando verba, omnibus Heredibus, allen seinen Nachkommen vnd Erben adponuntur, ac si verbum Quibuscumque appositum fuisset. Alex. consil. 195. num. 4. lib. 6. Gozadin. consil. 6. n. 43. et eonsil. 27. nu. 22. Tiber. decian. consil. 58. num. 32. vol. 2. Rol. a Valle cons. 60. num. 49. vol. 1. et vol. 2. consil. 79. nu. 34. Cravett. consil. 256. per tot. Socin. cons. 114. num. 9. vol. 2. Iul. Clar, in §. feudum, quaest. 9. n. 2. Hartman. Pistor. lib. 2. part. 1. quaest. 1. n. 40. Quae verba efficiunt, ut de illo feudo, ceu re allodiali alia, possit pro libitu disponi; Laur. Silvan. cons. 30. num. 25. et seq. Bursat. cons. 22. nu. 2. paris. consil. 23. num. 170. (an etiam testari? vid. Consil. Argentoratens. vel. 1. consil. 36.) Proindeque etiam feminae, in eo, nec essario aequali cum masculis gradu sunt admittendae. Ruin. consil. 16. nu. 5. vol. 1. et vol. 2. consil. 103. nom. 8. Hier. Grat. cons. 128. n. 5. Natta. cons. 159. num. 19. vol. Gravett. cons. 828. nu. 7. Cacheran. decis. Pedemont. 161. n. 16. et decis. 169. n. 5. Matth. de Afflict. decis. Neapol. 306. num. 7. Hypp. Rimin. consil. 63. n. 20. Mar. Socin. cons. 103. n. 20. et cons. 114. num. 9. lib. 2. Bart. Socin. cons. 10. num. 7. inter Consil. Albert. Brun. Mich. Grassus. lib. recept sent §. legatum. quaest. 26. n. 1. Forster. de success. ab intestate. lib. 4. cap. 23. num. 53. vid. Consil. Argentoratensia vol. 1. consil. 36. quaest. 2. et Consil. Marpurgens. vol. 4. consil. 47. ubi multis de successione in den Erblehen, agunt.

Licet autem verba illa, allen seinen Erben vnnd Nachkommen, feudum hereditarium importent; Procedit tamen dicta eiusmodi doctrina secundum quid, non vero [orig: verô] simpliciter et absolute, Dn. Wolffius, affinis mihi fraterne colendus, consil. 1. num. 251. Anton.

Thessaur. decis. 99. num. 27. ubi dicit, ita in Senatu fuisse iudicatum. Secundum quid oest vera, ut scil. per vocabulum quibuscumque, etiam vocatae feminae intelligendae sint, quando nulli amplius masculi exstant. Alex. cons. 29. num. 5. lib. 1. Menoch. vol. 5. consil. 443. num. 62. Duaren. defeud. cap. 10. n. 8. Quia alias regulare est, ut quotiescumque feudum ad feminas pertinet, illae tum demum ad successionem admittantur, si masculi a primo acquirente nulli amplius supersint. c. 1. §. quin etiam. Episc vel Abbat. c. 1. §. fin. de succeß feud. c. 1. de eo qui sibi vel, hered. Alex. cons. 20. nu 31. vol. ). Curt. lun. cons. 140. n. 2. et seq. Paris. cons. 9. n. 30. et seq. vol. 1. Proindeque cum verba sint intelligenda secundum subiectam materiam; L. ex conducto. 15. §. Papinianus. ff. locat. l. plenum, §. equitii ff. de usu et habit. l. Insulam. ff. depraesc. verb. l. interdum. l. 78 l. potestatis 215. l. pueri 204. l. percunia 222 ff. de V. S. et verba indeterminate prolata, adaptari debeant ad naturam feudi. Menoch. consil. 1. n. 456. Natura autem feudorum est, ut ea feminas regulariter velrespuat, vel tum demum in casum admittat, si nulli amplius supervixerint masculi. Dn. Wolffius. d. loc. n. 255.

Erb Mannlehen a feudis mere hereditariis, oder rechten Lehen, non aliter differunt, quam quod semper debeant per masculum recognosci, fidelitas iurari et servitia praestari (etiam ubi femina in ea succedit) forte per maritum, filium aut alium; Rosenthal. c. 12. concl. 14. nu. 8. cum ceteroqui femina Vasalla iis casibus, quibus feudorum capax habetur, regulariter ipsa recognitionem facere queat, idem Rosenth. cap. 6. conclus. 37. n. 6.

Ad constituendum ein recht Erblehen, requiritur, ut detur pro se et heredibus suis quibuscumque. aut ut concedatur prose et heredib. et quibus dederit: qua [orig: quâ] de re latius tractat Rosenthal. cap. 2. concl. 36. et Vult cap. 8. n. 30. oder daß solche Stuck zurechtem Erb, Erbgut, Erblehen, als solcher Erbguter alt Herkommen, recht ond Gewonheit ist, Knichen. de vestit. pact. lib. 1. cap. 5. numer. 3. oder für Erben und Erbnemmen verlihen worden sey. Wesenbec. consil. 12. num. 18. Knichen. d. loc. num. 2. et Rosenthal. cap. 12. concl. 14. n. 1. et seqq. Vult. cons. Marpurg. vol. 1. resp. 33. num. 43. et seqq. De Clausula in Investitura posita zuha, ben, zuhalten, zuverkauffen, etc. Ac quid ea importet: vid. Beat. in decis. tom. 5. d. iudicialip. 5. vol. 2. fol. 248.

Et certe de effectu huius Clausulae triplices apud Dd. reperiuntur opiniones. Prima eorum est, qui volunt Claus. hanc, intelligendam esse secundum naturam contractus, circa quem tale pactum apponitur; Cum autem feudi natura sit, quod sine consensu Domini alienari non possit, illud etiam pactum et Clausulam sic intelligi debere, ut ea alienatio, in literis Investiturae Vasallo permissa, cum consensu Domini fieri debeat.

Verum si haec interpretatio admittitur, nulla omnino vis erit atque efficacia huius Clausulae, zuhabem, zuverkanffen, zuverwechßlen, etc. und seines Gefallens damit zuhandeln, etc. et nihilo magis Vasallo concessum videtur, merito ergo reicienda illa sententia: cum verba eiusmodi alias plane essent otiosa; Ea propter alii Doctores, uti Belviso, Alvarott. Isern. Laudens. hanc Clausulam ita interpretantur, et dicunt, vigore illius, Vasallum posse non solum feudum absque consensu Domini alienare, sed etiam directum eius dominium in alium transferre, ut ita bona illa feuda amplius non sint, sed censeantur eodem iure, quo alia, quae quis pleno iure habet, et eorum ratione nullum alium superiorem recognoscit.

Sed cum per hanc interpretationem bona feudalia, naturam et proprietatem suam plane amitterent, et hoc absque dubio contra Domini directi voluntatem esset, ab aliquibus Doctorib, media via aequitati magis consentanea electa, et haec interpretatio reddita est, ut Clausula illa tantum operetur, ut Vasallus propter illam possit bona sua feudalia, etiam irrequisito Domino alienare, sed tamen ea conditione, ut alienatio illa in tales fiat, qui feudorum capaces sint, et dominium directum salvum maneat, feudumque debito tempore et modo ad eum redeat. Beatus. d. loc. num. 6. ubi in seqq. Hancce opinionem multis defendit.

Quando vero verba Investiturae ad qualitatem pure hereditariam non prorsus sufficiunt: tunc observantia et usus longevus decisionem suppeditant, Knichen. d. c. 5. nu. 10. Siquidem ex observantia [orig: observantiâ] secuta [orig: secutâ], demonstratur an fendum sit mere hereditarium, nec ne. Ioseph. Ludovic. com. conclus. 38. num. 65. Et quia feudum mere vel omnino [orig: omninô] hereditarium esse, non contra substantiam feudi, sed tantummodo contra naturam eius est; Zas. epit. feud. part. 1. in fin. et Fichard. cons. 19. num. 3. vol. 2. Ideo consuetudine feudum ex pacto et providentia, in feudum absolute hereditarium haut difficulter mutari potest; per notata Schraderi. p. 2. c. 2. n. 42. et seqq. Id quod cumprimis in consuetudine immemoriali obtinet, late idem Schrader. p. 1. sect. 9. n. 233. cum seqq.

Observantia vero eiusmodi exinde probatur: Quando feminae et alii incapaces sine controversia, solo iure hereditario, non ut feudales successores fuerant admissi. Namque feminae, agnati extranei, et uxores Vasallorum non nisi in feudis absolute hereditariis admittuntur, Rosenthal. cap. 7. conclus. 60. num. 1. 5. et 10.

Sed et hisce opponunt nonnulli, quando feudum de persona in aliam, prima Investitura [orig: Investiturâ] non comprehensam, translatum est, neque tamen de causa âpparet, quod tunc praesumendum sit, id cum Domini consensu potius, quam quod feudum per se sit alienabile, factum esse. Rosenthal. c. 9. concl. 59. num. 7. Et quod non videatur sufficere, si probetur mulieres successisse; cum potuerint de novo ex gratia [orig: gratiâ], redemptione aut alia causa esse investitae (et sic feudum esse femininum) aut ob pactum expressum (si Domino ante consolidatum fuerit) aut potuerint agnati iure revocandi alias ob causas uti noluisse. Rosenthal. c. 7. concl. 43. num. 12. Ad probandam igitur consuetudinem in uno aliquo feudo, requiri duos ad minimum actus, et quidem tales, ex quibus colligi possit, eos illa intentione fuisse factos, ut sic velint observari et in posterum fieri: non tamen expresse, sed tacite sentiant. Nam si expresse illos ita observari semper velle pronuntiarent, esset conventio, non consuetudo: ac contrahentes quidem ipsos ligaret, non autem alios agnatos, nempe ius aut spem successionis in illo feudo habentes, quorum consensus tacitus in consuetudine etiam requiritur. §. sine scripto. et ibi Dd. Inst. de iur. nat. gent. et Civ. Rosenthal. c. 7. concl. 43. n. 30. et seqq.

Quibus adde, quod feudum rectum, ad quod femina semel privilegiali concessione vellegitimo pacto admissa est, pristinam naturam nihilominus (quantumvis sopitam et dormientem quasi, donec a perveniente masculo resuscitetur) retineat, nisi dicatur in Investitura, quod porro femininum esse debeat, Fert. Montan. in collect. feud. lib. 3. cap. 8. §. 5u rem sic. quem sequitur Rosenthal. cap. 7. conclus. 69. in not. lit. K.

Feuda ex vi constitutionis, statuti, consuetudinis, sine consensu Domini alienabilia, non eo usque degenerant, et ad extraneos quoscumque etiam ab intestato transeunt, ut mere hereditaria habeantur: sed consuetudines illae stricte atque ita ex multorum sententia intelligendaesunt, ut ius Commune feudorum minus laedant, et aut ultra quam usurpatum et praescriptum sit, non extendantur. Rosenthal. cap. 9. concl. 91. nu. 11. cum seqq. et concl. 58. nu. 22. et seqq. Siquidem feudum in uno mutatum, praesumitur in reliquis propriam naturani retinuisse, et iure recti feudi regi, quatenus consuetudine, statuto vel conventione mutatum non demonstratur, Menoch. lib. 2. praesumpt. 95. n. 2. Rosenthal. d. concl. 58. num. 27. et c. 2. concl. 54.

Hinc pro regula traditur, feuda improria, quae in aliquib. recedunt a communi natura feudorum, et alterantur, in ceteris capitulis non alteratis, remanere sub natura et regula feudali ac simplici, et secundum eam gubernari. Ias. epit. feud. p. 12. nu. 3. Ritershus, lib. 1. cap. 14. quaest. 2. pagin. 206. Sed replicatur, daß die Mainung nichr von allen Doctorn approbirt, vnd darzu von ihren asseclis selbs dahin restringirt wird, quod loquatur in iis casibus, ubi non apparet aliud observatum esse: quod scilicet feuda sine consensu Domini sine poena

commissi, aut revocatione, vivo alienatore fuerint districta, et hoc consuetudine inoleverit. Nam si consuetudo illa etiam usu sit recepta, ut nec agnati, nec Dominus huiusmodi alienationes unquam revocare possint, vel si consuetudine sit adprobatum, ut filiae cum masculis pariter remotioribus exclusis, aut et alii heredes extranei, his remotis, in feudo succedant, tunc illi consuetudini, quantum vis durae, standum esse, Rosenthal. d. conol. 58. num. 40. et seq. tradit.

Adde quod regula (feudum in uno mutatum, in reliquis naturam propriam retinere) non procedat, quando expresse vel tacite [orig: tacitê] de mente contrahentium constat, quod velint improprietatem feudi, et ultra ea, quae in Investitura exprimuntur, producere. Fallit et quoad ea, quae veniunt in consequentiam necessariam improprietatis, aut eius accessoria vel annexa sunt, Schrader. p. 2. quaest. ult. n. 76. et seqq.

Non autem semper feudum hereditarium reputari debet, quando semel atque iterum venditum fuit, huicque venditioni Dominus suum adhibuit consensum. Etsi enim Dominus feudi investiendo emptores, censeatur in contractum venditionis consensisse, maxime [orig: maximê] quando in literis investiturae fit mentio contractus venditionis, quo casu satis consensisse videtur ipso facto, arg. l. Paulus. ff. remrat. hab. l. si tamen §. eique de aedil. edict. Tamen iste simplex alienandi consensus non nocet Domino, nec vel in modico ius eius laedit: id quod expresse tenet Andr. d. Issern. in c. 1. de prohib. feudal. per Frider. prout eum allegat et sequitur Alvarott. ibi post pr. col. 4. et Praepos. ibid. in col. 5. idem Praepos. et Alvarot. in c. 1. §. praeterea buib. mod. feud. amit. Zas. cous. 12. num. 5. in fin. lib. 1. Moventur Dd. quia cum Dominus consentiendo, de utili duntaxat iure Vasalli cogitarit: certe hoc ad iura dominii extendi non debet, allegant c. aflertur de praesumpt. c. afferte. depraesumpt. c. hoc quippe. Zas. d. cons. 12. nu. 6. Nec praesumendum est, Dominum sibi in iure suo praeiudicare voluisse, sed solum obstaculum (quod scil. ius Vasalli sine Domini consensu alienari non poterat) removisse, Schrader. de feud. p. 8. c. 4. nu. 28. et Rosenthal. c. 9. conclus. 38. n. 4. et seqq. Etenim nec donatio, l. oum de indebito 23. §. si vero ff. de probat. nec remissio iuris sui praesumitur, nisi verbis apertis de illa constet. l. si unus. §. ante omnia. de pact. l. si dominus. de serv. urb. praed. et in quovis actu ea semper capienda est interpretatio, qua [orig: quâ] ius alterius, quoad fieri potest, laedatur minus, l. 3. de suspect. tut. Hartman. Pistor. l. 2. p. 2. quaest. 48. n. 5. et seqq. Rosenthal. cap. 9. concl. 18. n. 8. et in not. lit. ae. Adeoque ex actibus nostris voluntariis non praesumi debet ad ea, quae ex necessitate non includuntur. l. fin. C. ne ux. pro Marit. Zas. d. consil. 12. nu. 72. libr. 1.

Aber dargegen köndte widerumb consi derirt vnnd in acht genommen werden, quod contractus cum suis qualitatibus in consensum venisse intelligatur, teste Zasio d. con. 12. nu. 7. Et quod consensus simpliciter praestitus, secundum naturma contractus adhibitus censcatur, per l. sistipulatus. §. verum de usur. l. si veroff. loc. l. si postea ff. rem rat. hab. Quin consensus etiam saepissime ex mente eum requirentium, declarationem recipit, l. si defensor. §. qui interrogatur, de interr. act. Pistor. lib. 2. qu. 12. n. 57.

Itaque regula (quod simplex Domini consensus iuri ipsius nil officiat) proedit tantum modo in illis iuribus, quae, Domino consentienti competentia, separatam habent rationem a negotio, cui consensus accedit; non autem in his, quae ad robur et firmitatem actus pertinent. Nam ista quod attinet, Dominus consentiens omni iuri suo, quod actum illum impedire quovis modo poterat, renuntiasse, et negotio isti validissimum robur addidisse censetur, ut declarant Andr. de Isern. in cap. 1. in pr. col. 4. qui succ. ten. Camer. in c. Imperialem. p. 339. et 353. deprohib. feud. alien. per Frider. Pistor. d. qu. 12. num. 56.

Ita etiam ad alteram regulam (quod donatio aut remissio iuris non praesumatur) respondetur, eam tantum procedere in casu dubio: Secus vero esse, quando de renuntiatione ex ipso consensu constet; tunc enim in re clara, non amplius opus est coniecturis, et

Verba heredibus et successoribus, für sich und seine Nachkommen, hanc habent significationem, ut comprehendant successores tam universales, quam singulares. Fichard. Consil. 44. numer. 3. Unde feudum pro se, heredibus et successoribus concessum (vel venditum consensu Domini) transfertur etiam ad singulares successores, et propterca libere alienari potest. Menoch. consil. 216. nu. 24. et seq. cum allegat. ibid. Fichard. cons. 51. n. 1. et seq.

Plura habent de Feudis hereditariis, quom odo nimirum ea dignoscantur et quibus verbis constituantur, etc. Dn. Kirchperg. tract. sing. Rudinger. lib. 2. quaest. feudal. Gothofr. Anton. disp. Feud. 1. thes. 8. Vivius, decis. 441. Christinae. vol. 1. dec. 205. ego in cons. subiecto. tr. de success. et dec. 1. consil. 4. Consil. Marpurgens. vol. 2. consil 26 et consil. 37. Menoch. consil 999. Thomas de Marin. in tract. sing. d. feud. ex pact. et provident. fol. 284. et seqq. et Molinae. cons. 50.

51. Erb: oder Zinß Lehen.

ADDITIO.

Habet vocabulum Erblehen, praeter iam in loco praeced. dictum, alium sensum, ut nimirum pro emphyteusi (quae et Zinßlehen vocatur) intelligatur Giphan. d iure feud. c. 2. num. 28. Alia est Civilis, alia v. Ecclesiastica: de quibus vid. tractat singul. Alvari Valasci, Corbuli, Rutg. Rulandi, Elb. Leorini et aliorum.

Quaeritur, an emphyteusis accepta pro se et filys, für sich ond seine Söhn etc. transeat ad ipsos filios, etiamsi non sint Patris heredes, wann sie gleich den Varter nicht erben? Eistinguendum est: Aut emphyteusis concessa est alicui simpliciter et absolute pro se et filiis, nulla [orig: nullâ] heredum mentione facta, et tune indistincte tenendum est, quod transeat ad silios, etiamsi non sint heredes Patris, Clar in §. emphyteusis. qu. 37. nu. 1. Nonius consil. 2. n. 27. late Fab. Turret. consil. 61. num. 9. et seqq. aut vero est concessa pro se et filys et heredibus, et tunc non transit ad ipsos filios, nisi etiam sint heredes, et sic utraque qualitas requiritur, scil. quod sint filii et heredes, Clar et Non. d. loc. Ioan. Mylius in addit. ad Beroi. qu. 17. ] Ioann. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

52. Erblich haben.

Iure hereditario aliquid habere, nihil aliud est, quam alicuius rei dominum esse, eiusque proprietatem habere, §. item extraneus. Inst. de hered. qualit. Licet autem verbum haben, dupliciter accipiatur, et tam is recte habere dicatur, qui rem simpliciter tenet, quam is, qui rei Dominus est; l. stipulatio ista. §. habere ff. d. V. O. tamen et illud verbum hoc casu ad dominum est referendum: cum maxime adiunctum verbum Erblich, ad dominium referatur. Cons. Marpurg. 7. num. 3. etc.

53. Erblose Güter.

Bona vacantia, et res pro derelicto habitas, etsi liceret veteri iure cuique vindicare; Val. Guil. Foster. de domin. cap. 9. nu. 91. Hodie tamen, tantum iis, quibus Imperium est, aut Iurisdictio, res amissas aut desertas, post statum tempus, usurpare vas est. Bodin. lib. 1. de republ. cap. 10, num. 171. Quem tamen eo nomine reprehendit Sixtin. in tract. de Regal. cap. 9. num. 20. quem vide omnino per tot. cap. existimans, bona vacantia duntaxat ad Imperatorem et eius fiscum pertinere, per tit. C. de bon. vacant. et l. fin. C. de pet bon sublat. vid ominio Ziegler. §. Nobiles conclus. 1. num. 22. etc. ubi ex Iure Saxonico refert: daß bey dem Königlichen Gewalt, nicht allein zuvernemmen der Könige, sondern auch alle die, denen das Schwerdr befohlen ist.

Iure Saxonico consuetudinario bona vacantia pertinent ad iudicem illum, qui supremam Iuris dictionem habet, non ad eum, qui hereditariam, nicht zum Erbgericht, sondern in die Obergericht, ut in de ministros publicos, maleficiis vindicandis sustentet, item ut inde patibula, numellas, cippos, compedes et id genus alia in iudiciis, adcastigandos facinor osos necessaria exstrui curet. Landrecht, lib. 1. art. 25. Coler. de process. exsecutiv. p. 1. c. 3. nu. 258. Goldbec. in tract. desuccess. gerad. c. fin. n. 8. et seq.

54. Erb Räth.

Sunt et Consiliarii, qui hereditarii vocantur.: Sic werden die Graffen von Löwenstein vnnd Tübingen der Neryogen zu Würtemberg Erb Räth genennt.

55. Erbregister, Erbbücher.

Deprobatione librorum, qui vulgo Erbregister oder Erbbücher vocantur, vid. Moller. lib. 4. semestr. c. 37.

ADDITIO.

Cum exemplo pernitiosum sit, ei Scripturae credi, qua [orig: quâ] unusquisque sibi annotatione propria debitorem constituit, l. exemplo. C. a. probat. verum sit, libros illos, qui vulgo Amprs: vnd Erbbücher verl Erbregister vocantut, nisi aliis adminisculis iuventur, hoc est si ex illis, neque quo tempore, neque quibus praesentibus, neque etiam a quo scripti sint, intelligatur, nihil probare, sed pro privatis Scripturis haberi, Afflict. decis. 364. n. 7. Molinae. ad consuetud. Parifiens. §. 8. gloss. 1. nu. 11. et seqq. ubi num. 18. cautos vocat illos, qui in forma publica manu Notariorum de recognitionibus singulorum a se praedia vel alia iura tenentium huiusmedi libros confici curant.

E contrario si adminicula quaedam hisce libris accedunt, puta quod sint antiqui et ordinata [orig: ordinatâ] serie conscripti, et ab aliis soliti reputari pro authenticis, et in iudiciis vel extra illis fides adhiberi, vel si teste uno confirmentur, aut Scriptor Nobilis vel integrae famae fuerit, aut mors Scriptoris fidem augeat, proculdubio magnam praesumptionem, et pro arbitrio Iudicis semiplenam et ita sufficientem in possessorio, quod tam exactas probationes non requirit, probationem facient: per tradita Franzkii in tract. d. laudemys cap. 4. num. 32. et seq. ] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

56. Erbschuß, Erbkastenvogtey.

Hereditaria Advocatia dicitur, quando in constituendo Iure patronali; protectio non tantum in primi Patroni personam, sed in heredes ac successores etiam ipsius concepta atque directa fuit. vide omnino Dn. Mager. tract. de Advocatia armata, cap. 3. num. 201. etc.

57. Erbvertrag: Theilung.

Huius nominis ratio seu vis vocabuli, per se indicat, omnia per transactionem divisa esse. Georg. Everhard. consil. 32. num. 27. vol. 1. allegans 6. cum secundum 30. extra de praebend. etc. per venerabilem col. pen. extra qui fil. sint legit. l. 4. C. de ferys. l. 4. et seq. C. de defens. Civit.

58. Erdbidem.

De terraemotum, eiusque speciebus, vid. Louys Guyon. divers. Lessons tom. 2. c. 34. fol. 677. et seqq. ubi multa scitu digna habet, ac ad quamque speciem exempla refert.

59. Erhalten, mit Vrtheil und Reche erhalten.

Germanis mit Recht erhalten, tantundem est, ac si dicas, mit Ortheil erhalten. Et cum coniunguntur, iteratio est, et amplificatio eadem, quae in contraria [orig: contrariâ] quoque locutione, ohn Vrtheil vnd Recht, conspicitur. Denais. in assert. lurisdict. Camper. folie 182. et seq.

60. Ertzbischoff.

Archiepiscopi dicuntur Principes Episcoporum: qui universae provinciae, plures civitates Episcopales continenti, sunt praefecti. Paurm. 2. c. 8. nu. 4. tr. d. Iurisdict.

Vocantur sane et Archiepiscopi Metropolitani, in iure tam Canonico, per tot. fere caus. 9. quaest. 3. quam Civili, Novell. 5. et 7. quod in Metropoli, id est, matrice aliqua [orig: aliquâ] Civitate iam olim sint constituti; Duaren. lib. 2. de Sacrosanct. Eccles. ministr. cap. 9. (de cuius officio, vid. Pacis Composition. fol. m. 401. et Anton. Fabr. a. Religion. fol. 48. et seqq. )

In Germania septem Metropoles, sive Archiepiscoporum primariae sedes constitutae sunt: Moguntinensis, Trevirensis, Coloniensis, Magdeburgensis, Salzburgensis, Bremensis et Rigensis. Munster [orig: Mûnster]. lib. 3. Cosmograph. in descript. German. cap. 25. Onuph. Panvin. de Comit. Imp. cap. 6. et 13.

Moguntinensi subsunt duodecim Episcopi, tamquam suffraganei: Argentinensis, Spirensis, Wormatiensis,

Herbipolensis, Augustanus, Constantiensis ad Lacum Podamicum, Curiensis Rhaetorum, Eichstetensis, sive Dryopolis ad flumen Alemannum, Halberstadiensis, Hildes heimensis, et Verdensis. Onuphr. d. cap. 6.

Trevirensis Archiepiscopatus suffraganeos habet tres: Metensem, Dolanum et Verdunensem. Onuphr. dict. loc.

Archrepiscopatus Coloniensis quinque: Monasteriensem, Osnabrugensem, Mindensem, Traiectensem, et Leodinensem. Onuphr. d. l.

Archiepiscopatus Magdenburgensis suffraganeos quatuor agnoscit: Mersburgensem, Naumburgensem, Brandenburgensem, et Havelbergensem. Onuphr. d. cap. 6.

Salzburgensi Archiepiscopati olim paruisse hos, refert Stephani de Iurud. cap. 7. num. 40. Pataviensem ad confluentem Oeni et Danubii, Frisingensem, Tridentinum, Brixiensem, Chiemensem, Secoviensem, Lovantinum et Viennensem.

Archiepiscopatui Bremensi subfuisse dicit, Lubecensem, Razeburgensem, Suerinensem, ac fortasse etiam Sleswicensem, Caminensem, et Lebusiensem, num. 43.

Rigensi Archiepiscopatui in Livonia, quatuor Comprovinciales addit: Revaliensem, Curiensem, Osi liensem et Derptensem, num. 46.

Episcopatus in Germania, qui nulli subsint, tamquam Suffraganei, inquit esse Bambergensem, Ratisbonensem, et Misnensem: eosque ex oni parte liberos exsistere, nec ullum praeter Romanum Pontificem, recognoscere superirem, num. 47. et seqq. Sed de Archiepiscopis, eorumque potestate, vid. Lancellot. in Templo omn. Iudic. f. 723. et seqq. item prax. Archiepiscopal. Marc. Antonii. cap. 70.

61. Ertz.

Ertz venit ab Hebraico Erez, quod est terra, vid. Iohan. Guidium in tract. de Mineralib. et Talenton. reconditar. rer. lib. 1. cap. 10. ubi demonstrat, utrum Aurichalcum an Orichalcum debeat appellari, quod vulgo Lottone aut lattone, aut potius Ottone dicitur, causamque utriusque appellationis reddit; insuper an sit quid nativum, hoc est metallum ab aliis distinctum; an potius quid factitium, et si factitium an sit constans ex auro et aere, an potius sit solum aes, colore adscititio infectum, etc.

62. Etter.

Fere idem est, quod pomerium. Onnd wirdt in Schwaben gebraucht, pro certo quodam spatio, so weit ein Dorff gehet, vnd die Güter beschlossen seyn. Ac opponitur dem Holtz vnd Feld. Welser. rer. Augustan. 4. fol. 50. Pomerium definit, certae mensurae spatium ante Urbis muros, aliquando etiam intra muros.

63. Ertzhertzog.

Inter Status et Principes Imperii praefulgent Archiduces Austriae, qui ob id Ertzhertzoge appellantur, et maiora habent Privilegia, quam ceteri Principes Imperii, quae ex parte enum erantur apud Gylman. decis. 54. num. 59. lib. 2. Nemmlich seynd sie frey aller Aufflagem der Kayser, in Ewigkeit. So seynd sie auch Imperatori kein Dienst schudlig, sie wollen dann zwölff Mann in Caesaris Costem in Vngaen ein Monat haltem. Non in Comitiis coguntur comparere, nisi voluntarie: waß sie in ihren Landen thun ond auffsetzen, daß soll der Kayser nicht hin, dern. Item possunt alienare omnes suas Provincias, in quoscumque voluerint, absque contradictione Imperii. Ios. Nolden. de nobilib. cap. 8. n. 138. et Ieqq. Et nova vectigalia instituere. Vber das, sollen sie alle Privilegia haben, als andere Fürsten, add. Munster. Cosmograph. l. 3. c. 399. Sunt etiam magni Duces, ut Magnus Dux Moscoviae et Lituaniae, sed tales in Germania non reperiuntur; errant ergo Marin. Freccia lib. 2. defeud. de auct. Baron. tit. quis dic. Dux num. 4. Nic. Mozz. tract. de feud. tit. de his qui feud. dare poss. nu. 16. qui German. Ducum Primogenitos Magnos Duces vocari existimant. Noldem. dict.

l. numer. 143. vid. Konig [orig: Kônig]. polit. part. 1. c. 36. num. 24. etc.

Archiducalis dignitatis origo refertur ad Rudolphum I. Hasburgensem: Is cum Austria legitimo herede destitueretur, et Imperro aperiretur, eam filio Alberto sub titulo Archiducatus contulit. Theodor. Reink. libr. 1. de regim. sec. et Eccles. class. 4. c. 10. nu. 4. Quod tamen apud Historicos controversia [orig: controversiâ] non caret. Cuspinianus enim in vita Friderici II. Caesaris. et in Austria [orig: Austriâ] pag. 32. iam olim, priusquam ad familiam Habspurgicam perveniret, Archiducali dignitate praefulsisse, scribit: beneficio Imperatoris Friderici II. cum is Fridericum Austriacum bello devictum, in gratiam, intimamque amicitiam recepisset, eiusque insignibus Crucem auream, qualem Caesares in suis Coronis gestant, adiecisset. Quod factum Anno 1245. Imo. Regem eum fuisse creatum a dicto Friderico II. docet ex Münsteri lib. 3. Geograph. Arnisaeus de iur. Maiestatis lib. 1. cap. 5. in fin. Qua tamen Regia dignitate, citatus aliquoties ad Comitia neque comparens, anno sequenti iterum spoliatus est. Natalis Comes in hist. sui temp. lib. 9. p. 199. Fridericum III. imperatorem, huius Tituli primum Collatorem ait: non sine ratione. Imperator namque Fridericus, Austriae Ducis, Maximilianus vero filius, Archiducis titulum usurpavit. Reformation Kayser Friderichs daß Dritten, zu Franckfort Mayn, An. 1442. auffgericht, in princ. et Ordnung der Römischen Königlichen Mayest. Cammergerichtes zu Wormbs, An. 1495. sancirt. Hoc certe constat, Archiducis (non quidem Austriae, sed Lotharingiae) titulum primum sibi arrogasse Brunonem, Othonis Magni Imperatoris Fratrem, Archiepiscopum Moguntinum: cum Anno 953. deiecto propter rebellionem Duce Conrado, Lotharingiae Ducatum a fratre, Imperatore accepisset, indignum existimans, si cum Archiepiscopus esset, non etiam Archidux appellaretur. Dn. Bitschius, In Annot. ad Natal. Com. pag. 200. lit. y. Et quos citat Paulus Aemilius Veronensis lib. 3. der reb. gestis Francorum. Spangenberg. in Spec. Nobil. part. 1. lib. 10. cap. 4. v. Alberman. in annot. vber deß Lazii Wienerische Beschreibung. fol. 139. et seqq.

Hodie hoc chgnitatis nomen tantum in Germania, et a sola Serenissima Austriaca Familia usurpatur. vid. me de statu Rei publ. subalterno. fol. 97.

64. Etwas, vmb etwas.

Dictio aliquid vel aliqua, verificatur in quavis re, etiam minima. Corneus cons. 158. col. 6. lib. 2. Menoch. cons. 291. nu. 50. lib. 3. v. Bolognet. adl. 3. nu. 12. sicert. pet.

Sic et dictio aliquo modo, niversaliter et negative concepta, verificatur etiam in minimo. l. si servum. §. Praetor. ait. et ibi Bart. ff. d. acquir. hered. Cravet. cons. 294. num. 4. Menoch. Cons. 4. num. 18. lib. 1. et cons. 273. n. 26. lib. 2. et cons. 275. num. 15. item consil. 293. num. 48. et seqq.

65. Excommunication.

De excommunicationib. vid. Card. Baron. annal. ad An. Chr. 57. num. 11. et seqq. et Hackelman. disputat. Canon. 11. item Villagut. tract. d. bonis Ecclesiasticis. et de Interdicto, Lib. VII. Decretal. fol. 232. Fr. de Platea in tr. d. restitut.

66. Exsecutores der Testamenten.

Exsecutores Testamentorum an in possessionem mittere possint: vid. Wilhelm. Anton. in Corollar. adtract. d. Quinquennal. fol. m. 18. etc.

67. Exempte Clöster.

Exempta Monasteria illa dicuntur, quae non Ordinario loci seu Episcopo, sed Pontifici Romano immediate subsunt, eaque Imp. Romanus, als ein Vogt der Römischen Kirchen, (qui ei iurat, v. Pacis Composit. Diling. fol. 57. ) singulariter defendere solet.

Ita Ordines, qui habent Generales, fere sunt exempti. Alii qui Generalibus destituuntur, subsunt Episcopo seu diocaesano.

scripsit tr. Erasam. Chokier. de Iurisdict. ordinarii in exemptos. Sed haec potestas exemptorum varie est restricta in Concilio Tridentino. vid. Chrystinae. decis. Belgic. 344. vol. 1. At An. Chr. 1624. ad Urbanum 8. P. M. pro parte universi Status Religiosi, supplicatio transmissa, et Roncilioni impressa fuit: ubi late deducitur, Religiosos exemptos, non Ordinariis subiciendos esse.

Exemptus autem ratione certae rei vel loci, non censetur exemptus ratione alterius loci vel rei. Ac Monasterium in capite et quoad se exemptum, in membris non exemptis, parere tenetur Episcopo, per text. express, in c. cum Capella 16. et cap. seq. de privileg.

Exempti quoque Episcopum requirere debent, si in loco non exempto Ecclesiam construere velint, c. cum olim in 14. de privileg. Arg. c. cum saeculum 13. de iure Patron. Ius Episcopale non laeditur perhoc, quod Ius Patronatus deveniat ad exemptos, ex c. per exemptionem. 9. de privileg. in 6. ubi traditur, quod aliquando Ecclesia vel Abbas, et Canonici vel Monachi, aliquando soli Ganonici, non autem Ecclesia vel alii eius Clerici sint exempti. Item in gloss. in c. 6. d. loc. verb. ut Apostolicae, habentur haec: quod Abbas quidem exemptus esse, populum autem non exemptum habere possit, etc.

Sic etiam werden die exempti (so in Diocaesi wohnen) ad Synodos Diocaesanas beschriben. Concil. Tridentin. Sess. 24. d. reformat. verb. Synodi quoque. Azor. Institut. Moral. part. 2. lib. 3. cap. 47. qu. 3. Filesac. d. Episcop. cap. 7.

Quaeritur, an Episcopus possit agere pro Ecclesia exempta? v. Chokier. d. tr. part. 2. quaest. 35. Wolff. Sigism. a Vorburg. in parvo speculo Diocaesano. Nobiliss. Dn. Goldast. d. Bohem. 5. c. 4 num. 25. et 27.

Quodque Monasteria etiam exempta, sintterritorii Episcopi, non praelati, regularis, censet Eman. Roderic. quaest. regular. tom. 2. quaest. 6. art. 2. et eiusdem Epitomator. in verb. Monasteria. Vorburg. pag. 4.

Porro etiam de Canonum iure, potest aliquis esse exemptus pro parte, et pro parte subiectus. Chokier. part. 2. quaest. 34. num. 6.

De Origine exemptionum vid. Filesac. d. Episcop. cap. 7. et Baron. in annal. epitom. f. 507. ubi, quod vexatio Monachorum per Episcopos, sit causa exemptionis, etc.

Multa etiam de exemptionibus habent Stephan. Gratinus disceptat. 620. et disc. 918. Beatus. in decis. part. 5. d. iudicialib. fol. 53. et seqq. vol. 1. Franc. Vivius decis. Neapol. 314.

De Abbatibus exemptis, vid. Florez. Diez de Mena quaest. ult. Oldrad. Consil. 254. 244. et cons. 172.

De charitativo subsi dio ab exemptis praestando, Boer. decis. 133. et seqq. Quod cognitio causarum criminalium et matrimonialium ad Abbatem spectet exemptum, probat Farinac. decis. crim. 100.

ADDITIO.

Multa olim Caenobia directo a Sede Apostolica, se ab Episcoporum potestate eximi petiisse, testatur Bignon. in notis ad marculph. Formular. fol. 420. Quod ut ab initio ex nimia [orig: nimiâ] Antistitum in Monachos saevitia ortum est, teste Gregorio VII. lib. 2. epist. 69. ita negari non potest, multos liberatis obtentu fugitasse disciplinam; unde frequentem exemptionum, suo saeculo, usum exagitant Blesensis epistol. 68. et S. Bernardus de Consideration. lib. 3. cap. 8. et seqq. qui tamen probateam exemptionem, quae pro voluntate Fundatorum, quibusdam Monasteriis indulta est, ad Sedem Apostolicam pertinere, vid. Bignon. d. loc. fol. 421. et seqq. Ac quod exemptiones Monachorum Sanctis fuerint improbatae, scribit Epitomat. Baronii ad An. 676. fol. 636. fac. 2.

De Zachariae Pontificis Privilegio S. Bonifacii rogatu Fuldensi Monasterio dato, vid. Brover. antiquit Fuldens. cap. 4. ubi fol. 18. sequentia habentur verba: Bonifacius donatione a Carolomanno facta [orig: factâ], ilico ad Zachariam scripserat hoc argumento: Se in vasta [orig: vastâ] solitudine locum, quem a praeterfluenti rivo nominet, legisse; Monasterium Salvatori Christo, D. Mariae, et Apostolis Petro et Paulo ex S. Benedicti disciplina collocasse, condendo corpori sepulturam ibi praeparasse [orig: praeparâsse]. Hunc ipsius Patrociniis et tutelae cumprimis commendatum cupere; rogare etiam, ut quisquis beneficium posuisset, huic in altera [orig: alterâ] vita [orig: vitâ] praemium, qui maleficium, ei ultionis Divinae piaculum obvenire vellet, iuberet. Et nuper hoc datum esse a Zacharia [orig: Zachariâ] privilegium eiusmodi, quo uni Pontifici summo Iuris dicendi potestas addicitur, ceteris omnibus abrogatur. Episcopis etiam et praestantibus aliis Sacerdotib us,

sacrisicandi auctoritas negatur, nisi ad Missarum celebranda sollennia ab ipso prius Abbate invitentur. Deripere quoque de facultatib. Ecclesiae nemini impune esse voluit, proposita [orig: propositâ] anathematis poena [orig: poenâ], siquis contraniteretur, etc.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

68. Exemptions Sachen.

Vid Vietorem in tract. hac de re singular. et Visitations Abschid. fol. 73. etc. et Arumae. d. Comitys cap. 8. num. 60. et Formulam sententiae in causa Eexemptionis, in Ortenburgischen Acten. fol. 636. Et sicut per exemptiones; ita olim per Susceptos fraudabantur publicae collationes. Chokier. d. Advocatia fol. 2.

69. Exorcismus, exorcisiren.

Vid. Thesaurum Exorcismorum. et Tractat. de potestate Ecclesiastica in Daemones, Raphaelis de la Torre. Lactant. La philosophie des Esprits. fot. 9. et Guyon. divers. lessons tom. 1. fol. 667. add. Sidon. Appollinar. lib. 7. Epistol 17. Zeiler. in trawrigen Geschichten. fol. 97. Daemoniaci quae patiantur, Cardan. d. varietat. lib. 8. fol. 537.

70. Expenß Zettel.

Ob in dem Expenßzertel deß Adjuncten Zehrung zubedecken? Affirm. quia concessa et pro qualitate causae necessaria est defensio, jemandt dem Commissario zu adiungiren.

71. Eysern werden v. supra.

Saxonis est, impetrare inducias quinquennales, seu rescripta moratoria, quibus debitores muniri solent, ne intra quinquennium quid ab ipsis petatur. Chilian. Konig. in process. cap. 2. in addition num. 33. Hering. de Fideiussorib. cap. 5. num. 102. v. infr. Quinquennell.

1. Fabric. Heylig.

Von der Kichem Fabric, vid Statuta Synodalia Const. f. 136. Et sunt fere personae Laicae, quae administrant reditus, die zu dem Gestifft desinirt, sed sub inspectione Parochi, welche der Obrigkeit nicht anhangt. Hisce in locis vocatur der Heylig, quia quaelibet Ecclesia consecrata est in honorem alicuius Sancti. Also werden Heyligen Gütter genennt, die zu erhaltung der Kirchen desinirt, nit allein zu dem Gedäw, sondern auch zum Zierath,etc.

2. Factor.

Institor est, qui tabernae et cuilibet alii negotiationi quaestvariae, cum generali mandato sub Clausula cum libera, ad emendum et vendendum est praepositus: et ex eo, quod negotio gerendo instat, Instituor, item Procurator generalis, nobis vulgo Factor, item Namentrager, Buchhalter vocatur, l. 3. l. 18. ff. de Instit. action. v. Martin. Lexic. Philolog v. Institor.

Quem admodum ergo talis Institor vi mandati, cum aliis contrahendo, Domino suo acquirit; l. 1. ff. mand. l. 1. Cod. per quas Personas. l. 1. §. 20. ff. de acq. poss. Ita quoque Praetori aequum visum fuit in l. 1. ff. de instit. act. si cut commoda sentimus ex actu Institorum, ita etiam obligari nos ex contractu ipsorum, et conveniri. vid. late Ioh. Herm. Stam. in tr. elegantiss. d. servit. personali lib. 2- cap. 19. et seq. Costam. d. remed. subsidiar. remed. 91. et. cons. 13. et Wilhelm. Anton in Corollar. fol. 15. item Roener. animadvers. practic. cap. 31.

3. Fahnenlehen.

Regalia Feuda dicuntur, quae summi Principis auctoritate concessa sunt, cum dignitate Regali: Cuiusmodi est feudum Ducatus, Marchionatus, Comitatus, et similis vel maioris dignitatis: cap. 1. quis dic. Dux vel March. vulgo dicuntur, Königische, nunc Fahnenlehen, darumb daß Kayserliche Mayest. den Weltlichen Fürsten solche Lehen mit Fahnen leihet: den Geistlichen Fürsten aber, mit einem Scepter. Schneid W. in epit. Feud. part. 1. nu. 3. Duaren. de feud cap. 4. nu. 7. Iacob d. S. Georg. in sua Invest. in gl. v. feudum num. 5. Rudinger. 2. controvers. feudal. cap. 58. n. 1. Schrader. d. feud. p. 2. cap. 3. num. 6. Vultei d. feud. lib. 2. cap. 8. num. 10. Pruckm. cons. 2. nu. 1. lib. 2. Exempla huius exstant apud Ottonem Frising. lib. 2. c. 5. et 32. Crus.

annal. Suev. lib. 9. p. 3. c. 6. etc. Hanc tamen sollennitatem investiendi cum vexillis, ante paucos annos in desuetudinem abiisse, scribit Knichen. d. Sax. non prov. iur. v. Ducum cap. 4. Matth. Steph. de iurisd. lib. 4. p. 1. c. 6. n. 49. Ac quo ritu Serenissimus Bavariae Elector, fuerit de Palatinatus Electoratu investitus, habetur in Actis Londorpii.

Et quando contentio oritur de eiusmodi feudo Regali, solus Imperator controversiam definit, hoc est, de causa illa cognoscit, c. 1. apud quem vel quos controv. feud. defin. 1. F. 18. c. 1. a pr. d. Leg. Conrad. 2. F. 34. Gail. 1. obs. 1. num. 31. et obs. 49. num. 1. Rudinger. d. l. numer. 2. Quando tamen Camera Imperatorem praevenit, tunc et ipsa de Feudis Imperii cognoscit, etiamsi tale feudum esset Comitatus vel Ducatus, uti tradit Rich- win. formul. f. 010. vers. solus. Sed alibi de hoc, Deo volente, dicam in verb. Fürstenrecht.

Licet Palatinus de feudo Imperii, vacante Imperio investire possit; in vestitura tamen de Principium feudis, der Fürsten Fahnlehen, novo Imperatori et Romanorum Regi reservatur. A. B. tit von Rechten deß Pfaltzgraffen, ubi buxtorff. et alios vide, ac etiam Dn. Georg. Lehman. inter disput. Argent. in philyr. Anr. Bull. tit. 5. Sic Rudolph. I. Comes Habspurgensis, cum Austria suo tempore legitimo destitueretur herede, cam Imperio vindicans, Filio Alberto concessit. Unde Ducum Austriae Origo. Sigismundus quoque Imp. exstincta in Alberto Ursorum familia [orig: familiâ], Electoratum Saxoniae ad Imperium devolutum Friderico I. Marchioni Misniae in Feudum dedit. Ex quo hodierni Electores Saxoniae adhucdum descendunt. Dn. Bocer. de Regalib. cap. 2. n. 61.

4. Fahrende oder bewegliche Haab ond Güter. vid. infra v. ligende Güter.

Bona, quae sunt apta moveri et transferri de loco ad locum, dicuntur mobilia, vulgo fahrende Haab ond Güter, vel unico verbo, Fahrnuß: ita ex diverso, immobilia, quae suapte [orig: suâpte] natura [orig: naturâ] moveri non possunt. l. moventium ff. de V. S. Panorm. in c. nulli. n. 9. de reb. Eccles. non al. Et ideo sub dominio nostro bonorum duae sunt species principales: mobilium una, et immobilium altera. Inter mobilia autem inprimis refero fructus a solo separatos, per l. fin. ff. de requir. reis. et hoc esse de proprietate sermonis, di cit Natta consil. 117. in fin. quia de uno ad alterum locum moveri possunt. Decian. cons. 44. et 86. lib. 4. Mantic. de coniect. ult. volunt. lib. 9. t. 3. nu. 6. Unde erroris accusat Gasp. Ant. Thesaur. in quaest. forens. libr. 1. quaest. 26. Decium in cons. 482. et Castrens. cons. 132. lib. 1. qui voluerunt, inter mobilia, fructus pendentes, et a solo separatos, qui et adhuc in horreo patrisfam. non sunt, connumerari, subtilitate quadam [orig: quâdam] ex animi destinatione, quam habuisse vel habere dominum rei sibi effingunt, adducti, non ex ipsa rei veritate: cum fructus pendentes pars soli dicantur: l. fructus ubi Dd. ff. de rei vindic. Et vero, an mobilium appellatione in legatis veniant fructus, qui â solo separati reperiuntur: vid. Tessaur. in d. qu. per tot. et Cravett. cons. 329.

An autem navis rebus mobilibus vel immobilibus annumeretur? dubitatur. Et esse rem mobilem ex eo constat, quod interdictum unde vi ad res mobiles non pertineat, l. 1. §. illud utiq. 6. ff. de vi et vi arm. Sed si quis de nave vi deiectus est, huic interdicto locus non erit, l. 1. §. 7. ff. d tit.

Eadem ratione interdictum quod vi aut clam, ad sola ea opera pertinet, quae in solo fiunt, l. 1. §. hoc interdictum. 4. ff. quod viaut clam. l. si alius fecerit. 7. §. notavimus. 5. ff. eod.

Quod autem in nave fit, vel in alia [orig: aliâ] qualibet re, vel amplissima [orig: amplissimâ], mobili tamen, non continetur hoc edicto. l. vi facit 20. §, quod in Navi 4. ff. eod. Et cur navis in feudum dari nequeat, nulla lia ratio est, quam quod sit res mobilis. l. 1. §. 6. et 7. ff. de vi et vi arm.

Inter bona mobilia referuntur quoque granaria, quae solo affixa non sunt, prout definit Iabolenus in l. granaria. ff. de act. empt.

Item Vasa Vinaria, per l. fundi et l. delia ff. de act. empt. l. 3. §. vino. ff. de vino,

Pecuniam rem mobilem esse, nemo dubitat, ideo mobilium seu moventium appellationeillam contineri, Interpretes communiter rradunt ad l. moventium. 93. ff. de V. S. Sed vid. Tessaur. decis. 160. ubi quaerit, an mobilium appellatione, veniant pecuniae, ita ut in legato mobilium generaliter facto comprehendantur.

Ferae, pisces, ct uloucres, si in Vivariis (in den Weihern) stagnis, aut alveis reponantur, custodiae causa [orig: causâ]; tunc inter mobilia computantur. Si vero ut multiplicentur et crescant, fructumque adferant, pars fundicensentur, et etiam transeuntad emptorem,: Anton. Monterus desis. 26. ubi etiam de alveis disquirit.

Plura habet de mobilibus et immobilibus rebus los, Ludovic. conclus.48. per tet. et Dn. Bacchov. de Pignor. lib. 1. cap. 6. numer. 3. Forster. d. Dominio. cap. 7. num. 32. etc.

Quid de lnribus et actionibus dicendum? an nimirum mobilibus velimmobilibus annumerari debeant, v. Stephan. Durant. quaest. 22. De annuisreditibus, Debitorum nominibus, Mercibus in Tabernis, Tormentis Bellicis etc. Paul. Christinae. detis. Belgicar. vol. 1. decis. 213. et decis. 112. Consil. Argcntoratens. vol. 2. consil. 11. quaest. 2. Ioseph. Sesse. decis. Aragon. 122. et 124. Beat. in decis. tom. 3. de Testam. part. 2. fol. 414. Lingloisin 10. Detisien. fol. 173.

Ac occurrit haec qustio saepe, cum res mobiles alicui legantur: aut ubi ex statuto, in Krafft deß Verfangenschafft Rechtens, mobilia superstiti coniugi cedunt, quod Spirae, multis que in Civitatibus Imperialibus fieri solet. Sed tunc actiones, praesertim ad rem immobilem competentes, ut et annui reditus, immobilibus adnumerantur: vid. Tusch. lit. A. conclus 342. Et quoque alicubi pro Fahrnuß, tantum resexpeditoriae, als Haußraht vnd dergleichen habentur. Nec est uniformis observatio omnium locorum:ita ut quandoquepro mobilibus hic reputentur, quae alibi immobilibus accensentur.

Sub qua [orig: quâ] Iurisdictione resimmobiles sint collocatae? v. omnino Schultes lib. 1. pract. quaest. quaest. 19. per tot.

5. Fahr Recht.

Bona Naufragorum, imo et ipsa Corpora Fisci fuisse, colligitur ex Albert. Stadens. Chronic. fol. 153.et seqq.

6. Fahrende Schuler.

Agyrtis, de quibus Plato 2. d. Rep similes fuerunt olim die fahrende Schuler. De quibus itascribit loha. Langius in symposiv Medieo, fol. 89. En erat olim in Graecia, et ante paucos annos in Germania genus hominum praestigiis et Medicinae, ob quaestum addictum, quos Agyrtas et ariolos appellabant: hi ante divitum ianuas stipem petituri, oppidatim oberrabant, divina [orig: divinâ] virtute, carminibus et sacrisiciorum my steriis impetrata, sese pollere aiebant: hac si quid sceleris a divitibus et eorum proavis commissum, id sacra festorum celebritate, et suffitus odore expiare, ac eorum inimicos tam sontes, quam innocentes oblaedere, et eos vicisci parvo sumptu possent. Deos enim sortilegiis, enthymematibus et physicis characterum ligaturis et Epodis ita habere obstrictos, ut eotum iussa capessere cogerentur.

7. Falcken, Falcknereyen.

De aucupii per Falcatas aves usu, et quam antiquus sit? vid. Lael. Bisciol horar. subcesivar. lib. 16. cap. 1. ubi etiam de Accipitrum genere quaedam notabilia habet.

8. Falsche Müntzer.

An status Imperi, so mit eines andern Gepräg falsche Müntz macher, etn Crimen Laesae Maiestatis begehe? Non credo. vid. Müntz Constitutiones inn den Reichs Abschiden, ubi quod tales tantum priventur Regali, et post suspensionem, so sie mehr müntzen, banno notentur.

9. Familiargeister.

10. Fang vnd Schließgelt.

Cosuetudo ubique fere locorum viget pessima, ut incarcerati praeter poenam carceris, pecuniam solvere cogantur, das Fang: vnd Schließgelt; quibusdam item in locis se alimentare tenentur captivi. Ratione cuius ob avaritiam custodum, saepius innocentes in. carcerem detrudumtur, Parthen. Litigiosus lib. 1. cap. 23. num. 12.

De squalore carcerum mitigando, mentionem feci in tr. meo de poenis et legib. f. 128. Quis item usus carceris, et quotuplex is sit? vid. Speckhan. 1. quaest. 19. et seq. ubi tradit, alium carcerem esse poenae, alium custodiae, alium paenitentiae, alium debitorum.

Coeterum Iure Canonico, et perpetuus et temporalis carcer, ob scelera, in Ecclesiastici, non etiam saecularis fori homines, concessus est, c. quamvis 3. de Poen. in 6. Iul. Clar. recept. sent. §. fin. quaest. 70. num. 4. Ludovic. Roman. sing. 711. Quoniam semper Ecclesia sperat conversi onem et paenitentiam delinquentium, nec vult cum Principe suo Deo, mortem peccatoris, sed ut magis convertatur et vivat. c. hi qui 3. q. 4. Cum itaque Ecclesia, mortis temporalis supplicium non insligat, neque iu dicium inferat sanguinis, c. in Archiepiscopatu. de raptor. c. Clericis. c. sententiam. ne Cler. vel Monach. saecul. neg. se immisc. Ideo grave scelus perpetuo carcere plectet, ad agendam paenitentiam reum in cludendo, pane doloris, et aqua angustiae sustentandum, ut commissa desleat, et deslenda ulterius non committat: 6. novimus. 27. §. fin de V. S. Iul. Clar. d. qu. 70. num. 4. Petr. Gregor. Tholosan in Syntagm. lib. 31. cap. 33. num. 24. et seq. Et certe carcer perpetuus fuit, cuius mentionem facik Seneca in Medaea, vers. 464.

Porro, quod D. Apostolus Paulus in Epist. ad Corinth. 2. se nocte ac die in profundo Maris suisse, tradit, eo nomine intelligit Ill. Baronius Annal. An. Chr. 58. n. 18. teterrimum omnium carcerem Cyzicenum: qui ex eo, quod altissimus esset, adeoque deorsum depressus, merito Profundum Maris sit dictus: Cui aliqua ex parte comparandus fuit, qui Athenis eratfamosissimus carcer, Barathrum appellatus; vel qui Syracusis Latomiae nominatus; aut qui Romae nuncupatus Tullianus; nec non qui a Suida collocatur apud Spartiatas, Ceada dictus; et alius obscurissimus apud Carthaginem, Ancon in digitatus.

11. Farben.

Was die roth, weiß vnnd schwartze Farben bedeüten, vid. annotationes Abermani ad Lazii Viennam f. m. 102. et seq.

12. Färich Gelt.

Sic vocamus ripatica, quae sunt vectigalia pro transitu riparum praestanda. Quod vectigal inter regalia refertur: cum naturali ae quitati sit consentaneum, ut is onera sustineat, qui et commoda percipit. Et vi cissim ae quum est, ve Princeps haec vectigalia in riparum refectionem et reparationem collocet. Otto de Iur. publ. cap. 11. m. fol. 296.

13. Faßnacht. Bacchanalia.

Bacchanaliorum auctor fuit is, unde nomen acceperunt, Bacchus, prius Osiris nominatus, Vineae et hederae inventor, primus hedera [orig: hederâ] cor onatus, primus triumphator, et diademate Regio insignitus; in cuius, honorem duo Bacchanaliorum genera celebrari solita sunt; alterum die 12. Mensis Anthesterionis seu Novemb. nuncupatum Pythaegia, id est, dolii apertio, quoniam dolia relinebant, et amicis potum praebebant, quemadmodum hoc etiam tem pore in die facimus D. Martini, sc. undecimo Novembris, cum uno tantum die a veteribus disseramus; alterum circiter finem Februarii et principium Martii, desinente Hieme et Vereineunte, positum

potissimum in delectatione harmoniae et rerum ridicularum: cum Osiris fuerit cupidus risus, delectarique solitus sit musicis et choreis; idcircoque secum habuisse dicatur Musicorum multitudinem, et inter eos novem Vitgines Adolescentulas, tum canere solitas, tum in aliis ab Appolline Musico eruditas, et a Graecis Musas appellatas; Satyrosque praeterea ad risum et animi remissionem, ut scuiptum reliquit Diodorus lib. 1. etiamsi paulatim postea in Bacchanalibus creverit licentia, adhibitique sint non solum scurrae, personati homines, histriones, saltatores, aliae personae ad delectationem acconodatae, sed etiam turpissima quaedam, commemorata a Varrone lib. 16.rer. Divinar. et a D. Augustino d. Civitat. Dei lib. 7. in Italiae Compitis et Oppido Lavinio usurpari solita; quae turpiora sunt, quam ut hic debeant recenseri.

Verum per Bacchum et Bacchanalia longe aliud intellexisse mystici scriptores videntur, quam [orig: quâm] in vulgi consuetudine positum est: siqui dem gravissimus omnium auctor Plato in Phoedro de quatur Divinis furorib. unum trivuit Baccho, qui animum humanum ad my steriorum cognitionem, Deique cultum convertat, etc. vid. Anton. Riccobon. de Gymmasio Patavinolib. 6. cap. 13. fol. 136. et seqq. ubi de Bacchanalibus Spiritualibus multis agit.

14. Fasten.

De Quadragesima varia [orig: variâ] observatione, vid. Filesac. in opusculis varÿs, ac quod hic numerus sacer sit, Barth. ad Gallum. fol.82. Delongo leiunio, multa notabilia habet Paul. Zachias in Quaestionibus Medico Legalibus lib. 4. tit. 1. quaest. Per tot. Quateautem diebus Veneris et Ieiunii concedantur pisces? ratio haec redditur, quod aqua non nutuiat, utex Hippocratis, Chrysippi, Erasi strati sententia scripsit Galenus lib. de Aqu. Aristot. lib. 5. necpisces nutrire, sed aquam statim resolvicreditum est, Kornman, in Templo Naturae consil. 16. ubi etiam consid. praeced. ait, quosdam tenere, pisces Diluvio non fuisse interemptos. sed proprio loco servatos, ita quoque nec maledecto subiectos, sicut neque aquam, quam inhabitabant, etc.

An ante Diluvium carnis fuerit usus? Molina in tract de Iustit. et iure tract. 3. disputat. 4.

15. Faustrecht.

Ius militare, das Ritter: oder Faustrecht, ut nonnulli vocant, quod olim certis tantum casibus obtinebat, Constituti onibustam Imperialihus, quam Prin cipum et Statuum lmperii iam dudum sublatum, abrogatum et obolitum est: ut nemo hodie eius praetextu apoena [orig: apoenâ] ordinaria [orig: ordinariâ], quando nimirum provocans provocatum occiderit, recte se excusare et liberare queat. Eberh. Speckhan. centur. 3. quaest. 6. class. 2. num. 3. vid. supra Außfordern.

16. Fauth der Kirchen.

Qui nobis Vogt, alibi vocatur Faut. Inde vulgari lingua [orig: linguâ] protectores, non multum alieno a Voigti voaculo, aliquando tamen corruptiori, reperimus etiam vocatos suisse Faut der Kirchen, hoc est, Advocatos Ecclesiae. Ampliss. Dn. Martinus Magerus in tr de advoc. armat. c. 2. nam. 243.

17. Fechter.

De miseria gladiatorum veterum. vid. Camerar. meditat. histor. centur. 3. cap. 79.

18. Fehdt.

Diffidare, est bellum in dicere pro hoste se haberi velle, nuntiare, Gall. deffier, fidem renuntiare, Absagen. Unde dissidatio, denuntiatie hostibus fact, antequam committatur bellum: quae non minus, quam trium dierum tempus complecti debet, egoarte belli. fol. 80.

Addo testimonia duo Leg. Saxon. tit. 2. §. 5. Litus si per iussum vel consilium Domini sui hominem occiderti, utputa nobilem, Dominus compositionem persolvat, vel Faidam portet. Leg. Longob. tit. 5. §. 3. Vitium suum reputet, qui super alienam uxorem intrare praesumpsit, et nihil ei componatur, nec Faida requiratur.

Leg. Longob. tit. 30. Ut feida Post acceptam compositionem postponatur. B.Rhenanus rer. Germ. lib. 2. Faidam vocabant Franci simultatem apertam, qua unus aliquis vel pluribus bellum denuntiat: Germavis minus olim maxime nota fuit.

Faidosus vel Feidosus, qui faidam exercet, vel cui inimicitiae denuntiatae sunt, ut in Leg. Frison, Homo faidosus pacem habeatin Ecdlesia, in domo sua, ad Ecclesiam eundo.

Articuli Conventus inter Lotharium Imp, Ludovicum Germaniae, et Carolum Galcum Franciae Reges, Fratres, apud Miraeum. in Codic. Donat. c. 15. Ut rapinae et deprae dationes, quae quasi iure legitimo hactenus factae sunt, penitus cessent, et nemo se impune posthac eas praesumere posse considat. Fuerunt et postea eiusmodi dissi dationes in Germania frequentes, et ex pacto etiam concedebantur. Kurtzer Beweiß in Sachen Sayn, contra Trier, in document. fol 24. Ubi sequentia habentur: Vnd da wir hiean brüchig würden, so mag Herr Valentin oder syne Erven, mit Raub vnnd mit Brandt an die Graisssch afft von Sayne grifen, als lange biß dat in dusem Brieff, vnd alle Puncte in dusem Brieff gantzlichen gehalten werdent, ane alle Widerspra che Vnser vnd Vrtser Rrven. Et haec valuere, usque dum pax publica et perpetua est erecta. Hodie ergo delictum dissidatinis, quia est contra Pacem publicam, facit aliquem ipso facto inciderein bannum Imperiale, quod privat aliquem bonis: ut est text. in Constit Caroli V. vom Landtfrid. cap. 3. Von Poen der Landfridbrecher. Modest. Pistor. lib. 1. quaest. 13. numer. 3.

ADDITIO.

Omnibus Germanicis Gentibus, quae Gallias insederunt,mos erat, privatas inimicitias armis perse qui: quae prava consuetudo adeo invaluit, ut nec principis Im perio, nec Legum auctoritate per sexcentos serme annos aboleri potuerit, quinimo Legibus id no omnino prohibebatur, sed tantum nimia licentia certis sinibus coercita erat. Itaque qui unum ex propinquis et omnes adversos habebat, adeo ut si aliquis occisus aut vulneratus aut male multatus ab inimico quodam privato suisset, continuo illius ipropinqui, assines et amici advolabant, suam et suorum iniuriam armis vindicaturi. Sed aliquando Pace per amicos facta, vel etiam in Iudicio secundum Leges transigebatur, quo casu securitatis cautiones interponi solitae, Bignon. in notis ad Marculphi Formulare fol. 570.

Qui mos privatae vindictae (quam Faidam dicebant) reprobatur in Capitulat. lib. 5. cap. 208. Sed ut facile appareat, peslimam consuetudinem praevaluisse, nec coerceri potuisse, ipsa Legis verba apponerelibet. Nescimus, qua pernoxia inventione â nonnullis usurpatum est, ut bi, qui nullo minssterio publice fulciuntur, propter sua odia et diversissimas voluntates pessimas, indebitum sibi usurpant in vindicandis proximis et intersiciendis hominibus vindictae Minssterium:et quod Rex in uno saltem exercere debuerat propier terrorem multorum, ipsi impudenter in multis perpetrare non metuunt propter odium.

Quod tandem gravius exarsit extremis secundae Familiae Regum temporibus, et initio tertiae. Namque et ius belli privati factum est. Bignon. d. loc. ] Ioh. Iacob. Speid. V. I. Lic.

19. Fehmengericht.

Occulta iudicia Scriptores etiam Vemica nominant, eo quod haec in illa suc cessive degenerarint. Alioqui disccrni ni debent, cum Vemica legitima et antiquiora, non in Westphalia tantum, sen in omni Saxonia celebrata legantur. AtqueitaVemengericht, Vemen Recht passim in diplomatis Caesarum reperitur: sicuti Scabini a Trithemio et loanne de FrancofordiaFeimeri, Freimajer appellantur. Munster. iuxta versionem Germanicam, Schessen over Veymar. Freher in tract. de occult. iud. ubi hoc vocabulum a Germanico, Saxonibus tamen

ignoto, Femen, quod est despumare, derivat: quia per illud iudicium Provincia malis hominibus purgatur. Dn. Griphiander de Weichbild. Saxon. cap.59. num. 1. 3. et seqq.

20. Fein, Feingold.

Feingold, Latine obrizum, obrisum, obrussum, unde russus color, Plin. lib. 33. cap. 3. auri experimento ignis, est, ut simili colore rubeat, quo ignis, atque ipsutn obrizum vocant. Leviter putant dici a)/bruconi, id est, sincerum et perpurgatum, vid. Becman. Origin. Linguae Latinae verb. Obrizumf. m. 53. et seqq. Galli fin. Itali fino dicunt.

21. Feldmessen.

22. Ferien, Feyrtag, Festag.

Exceptio seriarum pridest etiam iis, qui ipsi in Messibus vel vin demiis occupati non sunt. Licetid neget Bart, in l. 1. C. de agricol. et censit. Contrariae tamen opinioni, alios in eam adducens, adhaeret Eberh. Speckhan. centur. 1. quaest. 62. Nam quamvis ipsi litigatores non sint occupati in colligendis fructibus; sieri tamen potest, ut ipsorum Advocati, Procuratores aut alii, quorum opera ipsi inea causa [orig: causâ] utuntur, occupentur in messibus: ita ut ob hanc probabilem occupationem omnium hominum, aut saltem plurimorum, feriae communes esse debeant. Specdhan. d. loc. num. 2. Maxime cum generaliter Praetoris Edicto cautum sit, ne quis adversarium tempore messium, vindemiarumve in ius citet. l. 1. in pr. de fer. adde Wensenbec. in Paratitl. ff. de fer.

De diebus sestis, vid. Cornel. Rinthelin. in Iurista Romano Catholic. cap. 92. Quid diebus feriatis faciendum, et an Instrumenta in iis. confici queant? vid. Fontanellam d. pactis antenuptialib. p. 1. f. 6. nu. 26. et seqq. ubi num. 27. dicit, licet Instrumenta Contractuum et actuum voluntariae Iurisdectionis fieri possintin diebus feriatis in honorem Dei; notare tamen Abbatem, peccare Notarios huiusmodi Instrumenta consicientes praeter necessitatis vel pietatis causam: quia opus mere servile exser ceant, quod est prohibitum. Advocatum autemnon peccare, praebendo Consiliu, informando ludicem, scribendo et reliqua faciendo, quae ad suam prosessionem pertinent in die festo, etiam ob pecuniam et quaestum: quia quod gratis sieri potest licite diebus feriatis, id etiam ob pecuniam fieri posse: Lucranidi namque animum non facereid dsse servile, quod es se tale non est, etc. De feriis Christianorum, et feriis iudicialib. vid. Brisson. in lect. antiq. cap. de spectaculis.

De Sanctorum Festis diebus, vid. omnino Filesa cum. lib. 1. selector. cap. 6. fol. m. 66. et multis seqq.

De feriis Scholasticis, vid. Tornurup. in Satyr. Persii fol. 33. et seqq. Ac quod Scholae cessa verint Mense Iul. ad Octobrem, colligitur ex Martial. lib. 10. epigram 62.

Ludimagister parce simplici turbae:
Sic te frequentes audiant capillati,
Et delicatae diligat chor us Musoe,
Albae leone flammato calent luces,
Tostamque fervens Iulius coquit messem,
Scuticaque loris horridis Scythae pellis,
Ferulaeque tristes, Sceptra Paedagogorum
Cessent, et idus dormiant in Octobres,
Aestate pueri si valent, satis discunt.

23. Fest machen, gfroren.

Carminibus et coniurationibu quibusdam, posse inhiberi non vim solum ferreorum, sed et ignitorum armorum, sive bombar darum, experinetia testatur quottidiana. Hancque rem Homericis quoque Heroibus non omnino incognitam fuisse, Ernest. Burggravius probare conatur, in suo Achille pano(/plw. vid. me d. belli arte et iure fol. 44. et 60. Ac constat, etiam gentiles censuisse, carmine aciem gladii retundi, ut nec levi vulnere cutem pertingere potuerit. Franc. Torreblanca in Daemonologia. lib. 2. cap. 23. num. 14. qui etiam ex Sprengero resert, impios milites se invulnerabiles putare, si arma certo ritu

incantent, vel sacrilego ausu etucisixi imaginem, summe venerandam, violare, ritu horrendo ausint.

Mentionem etiam facit de la chemise de necessi te, Guil. Bouchet. tom. 3. des Serees. 6. 25. f. m. 22. aliarumque rationum ad eum essectum iam olim usitatarum.

Sic itidem apud Virgilium mentio fit Besap, filii Neptuni, qui nec igne nec ferro potuit laedi velvulnerari; aiuntque nonnulli, ad eundem essectum Capreas Alpinas, die Gembsen, edere certam quandam herbam, vid. Forner. in Panoplo. fol. 82.

Quae cuncta sunt detestanda. Adeo ut non ausim approbar eos, qui eo fine vel Psalnun 90. recitant, certumque eius versum iteranttrina vice, aut etiam Evangelium D. Iohanis usurpant: cum videatur abusus nominis Divini.

At quod in bello, a Catolo Calvo contra nepotes ex sratre gesto, non potuerint arma eius militum laedere hostes, miraculo adscribit Lehman in der Speyrischen Chronick. lib. 3. 6. 4. Ut pariter in Histor. Tripart. habetur lib. 3. 6. 18. contra Iacula iuvisse Constantinum, clavem Christi, galeae inclusum.

24. Festigklich.

Verbum Festigklich, hunc habet effectum, et id importat dispositio, cui apponitur, quod non possit restuingi, limitari vel plane tolli. Esset enim sine vertute operandi, quod non est dicendum, l. si quando ff. de leg. 1.

25. Festung, Fortification.

An sortalitia habere expediat? disquisivi in tr. d. arte et iure belli. fol. 71. etc. Sane Principi et subditis fere numquam prodest, nomis multas esse fortisicationes. Citadellae libertati obsunt. Et Princeps non est Dominus absolutus, ubi vel magnates, habent arces munitas, vel in meditullio sunt munitae urbes. Ac ita sub Henr. 4. haben sich die Saxones wider die Vestungen besch wäret. Lehmanlibr. 5. cap. 27. fol. 424. In Franckreich werden alle abgebrochen, fo nit auff den front irten sich befinden. Merc. Franc. tom. 12. fol. 370.

Sic in Comitatu darff man kein fortification machen, sine Comitis consensu, vid. Constitutiones Adolphi de Insulis Rheni fol. 52. Ob man einer Statt zu nahe ein Vestung bawen dörffe, vid. Acta Speyr contra Speyr.De utilitate Der Vestungen, vid. Meillet. ad Tacit. fol. 713. ac quid importet habere Fortisicationes? Pipred. Intentions morales, etc. cap. 108. Ob solche besser dann Colonien? Pipr. d. l. cap. 128.

Ratio fortisicandi mutatur in horas, sed ea praestantior, quae sine sumptu, vid. Discours de la Nove, et talis ratio proponitur a Claude Flamand. et Stevino. Die Hornwerck seynd ein newe invention, welche aber also gemacht werden mussen, daß sie auß der Festung flanquirt werden können. vid Les discours Militaires de Praissac. fol. 102. et seqq.

ADDITIO.

Von den newen Ingenieuren vnnd Reformatorn der fortisicationem eleganter Bala ac. in Epistol. fol. 375. cuius verba adscribere liber. Ils me font mouris inquit, quand ils viennent freschement de Hollande, ou qu' ils commencens a est udier en Matheematique. Depuis Milan iusques a Siene i' ay en affaire a un de ces chercheurs d' occasion la compagnie, duquel ie mettre toute ma vie au nombre de mes mauvaises fortunes. Il vouloit reformer toutes les Fortisfications des places, qui se trouvoient en Chemin, il ne voyoit point de terre qu' il ne remuast. ny de montagne, sur laquelle il ne fit quelque dessein; Il attaqua toutes les Villes du Duc de Florence; Il ne voulut que tant detemps pour prender celles de l' Estat de Modene, de Patme et d' Urbin, et i' eus bien de la peine a l' empescher detoucher aux terres de l' Eglise et aupatrimoine de S. Pierre. etc.

Plura de Fortisicatiom bus vid. apud Botero nell trat. della Fortisicatione et Iustitiam exstructionis Idumex et ibi Privileg. Sigismund. Imp. fol. 43. in Document. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

26. Fideicommissum Familiae

Ist, da einem ex pacto vel praecepto Testatoris etwas zu alien tren verbotten wirdt, v. Bartholum. Romulei. tract. singular. et insra v. Stammgüter.

27. Fischerey, Fischfang.

Biber: vnnd Ottersang ist ein Anhang deß Lagens vnnd Regalien, also gebürt sie auch dem Herrn deß Wildbans, Forst vnd Gejagts, als ein species Venationis.

Quamquam iure Gentium in fluminib. publicis, in den Wassern, welche Stromfrey fliessen, Ius piscandi omnibus commune esse debeat: In contrarium tanen consuetudo invaluit, ut nulli subdito ibi piscai sine peculiari desuper facta [orig: factâ] concessione liceat. Quod enim iuris circa venationem et aucupium, id circa piscationem quoque principes sibisumpserunt: ut et alias communiter ab uno ad alterum horum, procedit argumentum.

Capiuntur autem pisces vel in mari, ubi necdum libera cuivis (exceptis nautis, qui ad suum solum usum, non vero ut vendant, capere possunt) piscandi facultas, sed a vicinis Dominis ad 100. milliaria inhiberi videmus.

Velin fluminib. lacub. et paludibus. Et in Principis erit arbitrio, licet privatum sit slumen, modum praescribere, quomodo et quo tempore capi debeant vel non: Nam et in iis, quae luris gentium sunt, Princeps ad conservationem tendentes leges ferre potest.

Iuri piscandi quot annis praeseribatur? teste Rutgero Rulando decis. Iur. controv. qust. 41. ventilatum fuit in causa Pappenhetmb contra Elgawe, ubi sic notatum a Dominis, ait, quod quamvis ius piscandi in publico sit commune. §. flumina. Inst. d. R. D. l. ult. de usu cap. l iniuriar. §. si quis deiniur. Adeo ut quis non possit praescriptione acquirere, ut ibi, velin ipsius diverticulo solus piscetur, d. l. ult. et ibi Br. in vers. quando competit. Fabr. et Angel in d. l. §. flunina. atque ibi addantrationem: quia sit Iuris Gentium, cuiusmodi quae sunt, haud possunt praescribi. Baldus depraescript. 1. membr. 4. part. quint. princ. in 6. qu. n. 1.

Hoc tamen fallit primo, si quis tale Ius per consuetudinem acquisivit, utpote si quis pluribus annis solus piscatus sit, etalios piscari prohivuerit, sciente populo, et non contradicente.Boer. decis. 372. nu. 2. Natta. cons. 522. n. 33. tom. 3.

Secudo fallit in lacu vel slumine privato, quod est Domini alterius, Balb. d. loc. num. 47. quia tunc ei soli, cuius est, ibi piscari licet. Iacobin. de S. Georg. in verb. ftuminib. antesin. vers. quod dixi.

28. Flandern.

29. Fleck.

An im Flecken contineantur etiam quae sunt in territorio; vid. me in Consiliis. sed alibi ad evitandam ae quivocationem, dicitur Fleckenvnd Pann.

30. Flötzen.

Von der Flotzgerechrigkeit, vnd ob in sreyen Wassern das Flötzen durch Starura vnd Gebott verhinderr werdenmöge? vid. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 8.

31. Flucht.

Fuga non est sussiciens indicium ad torturam reo insligendam: Nam ut tormentis sit locus, indicium Criminis adesse debet verisimile, l. 8. §. oportet. C. de quaestion. Verisimile vero in ditium illud dicitur, quod plerumque arguit et osten dit illud, de quo quaeritur. At quilibet ausugere potest, licet innocens sit, et minime Criminis reus, ex alia scil. causa, utputa ne de facto comprehendatur, carceri iniuste tradatur, falsis hominum testimoniis convincatur, et morte puniatur. Ita licet discipulus a suo praeceptore, vel servus a Domino suo aufugiant, utad tempus eius itacundiam et saevitiam evitare possint, et metu verberum aliquandiu se liberent, non tamen in eis pro vitio habendum est. per l. quid si fugitivus 12. §. item apud 3. vers. item ne eum, et §. seq. ff. de aedilit. Edict. Nonigitur ex eo, quod quis metu carceris vel tormentorum aut supplicii, falsis si convincatur testibus ausugit, verisimiliter

colligi debet, Ctimen ab eo esse commillum, Et certe satuus ille dicitur, qui se periculo exponit, et potius ex carcere causam dicere, suamque innocentiam probare malit. Hippol. ad rubr. C. de prebat. n. 279. Boer. decis. 215. num. 29. Gail. 2. observ. 109. n. 6. et seqq.

Imo quan do agitur de vitae discrimine, prudentioris consilii est, potius fugere, quam se irati committere Iudicis arbitrio. Clem. pastoraelis. §. esto igitar. de sent. et re iud. Praeterea, licet suga in dicium commissi Criminis dicatur in Const. crim Caroli V. art. 25. vers. ult. Attamen in seq. art. 27. expresse dicitur, fugam non ese tale indicium, ut Iudex fugientem ddeprehendum ad torturam abripere possit, nisi cum fuga [orig: fugâ] alia indicia concurrant.

Sed de hac quaestione varias limitationes et distinctiones vide apud Menoch. lib. 1. de praesumpt. quaest. 89. numer. 36. et seqq. Mascard. de probat. conclus. 819. et seq. Zanger. in tract. detort. cap. 2. num. 91. Iul. Clarum. lib. 5. sent. 5. fin. quaest. 21. u. 20. et seqq.

32. Flüß vnd gemaine Schiffreiche Wasser.

Flumen navigabile, ratione usus est commune; ratione proprietatis, publicum est, seu ad populum spectat: quo ad iuris dicti onem autem, pertinet ad Maiestatem.

Et etiam Hartmannus Hartmanni, lib. 2. tit. 46. obs. 3. tradit: Inter dictum, ut in flumine publico liceat navigare, pertinere ad privatum, secus autem in superiori. Adde Pfeil. cons. 194. et 196. ac quae ego tradidi tr. d. Iure rer. f. 10.

De Alveo sluvii, vid. Milium in annotat. ad Aug. Beroi quaest. 94. et de coniunctione fluminum, Canerar. meditat. histot. cent. 1. cap. 81. ac an navigatio per Principem impediri possit contra anti quam consuetudinem? Consil. Argentoratens. tom. 1. fol. 266. et tom. 2. consil. 62.

33. Folge.

Verbum Folge, plures sub se species comprehendit, nempe Landrs: unnd Heers Volg, Gericht: Iagt: Ampts und andere Volg, etc. cui et lustratio et mandandi potestas, Musterung unnd Auffordernng annexa sunt. Andr. Knichen. de sublim. territor. Iur cap. 3. n. 351. 359. et seqq. quibus in locis haec inter superioritatis iura refert, et iis probatis, probari superioritatem contendit. Quem vide etiam in tr de Iur. Duc. Saxon. fol. 151. et seqq. Sixtin. de ergalib. cap. 1. n. 28.

Heers Volg autem est, quando sulditi tenentur tempore guerrae iustae, adiuvare Dominum in persona et in patrlmonio; l.ult. §. 1. de muner. et honor. sive ipse moveat bellum, vel contra eum moveatur. Quod militiae munus â subditis haud detrectandum erit: per l. 4. §. qui post. de re milit. Bald. cons. 483. numer 4. paert. 1. addens eo salvo, quod possint militare per substitutum, argument. l. nemo est. §. 6. de duob. reis. vid. Knichen. in encyclop. cap. 11. m. f. 85.

34. Forst: Forstliche Obrigkeit

Foresta, Gall. Forest, dicitur latu nemus sine clausura. Chassan. ad consuet. Burg. rubr. inpr post gl. ine. cum dilesti. ubi Iohan. Andr. de donat. quem refert Mynsing. sonsil. 16. n. 36. Quodque forestae et nemoris vocabula, sint eitsdem rei significationis, tenet idem Chassanae. d. rubr. §. 2. in verb. Usage de bois.

Inter venationem seu ius venandi, et inter Forestam seu ius forestae, constituendum est diserimen omnino. Venatio n. in vernacula lingua [orig: linguâ] appellatur. Wildbann, oder Wildbanns Gerechtigkeit: Latine bannum Venatorium, seu ferinum potius, quam sylv estre: cum et in agris habeatur. Thom. Micha. de Iurisd. thes. 51. Inde feminum, ein Wildbann, locum denotat ferarum. Frider. de proc. c. 40. numer. 14. Foresta vero, Forst oder Forstsgerechtigkeit, item Forstliche Obrigkeit dicitur, in cura [orig: curâ] silvarum et nemorum consistens. Deinde

venatio, est ius sive facultas investigandi, prosequendi, capiendique feras, nec plus in se complectitur: At Foresta ex recepta [orig: receptâ] totius Germaniae consuetudine, non ferarum occupationem, sed alia etiam macimi momenti iura in se comprehendit: v. omn. Meichser. lib. 2. tom. 2. decis. 2. et Bidembach. quaest. nobil. 15. Haecque Venatio, quae sit iure Forestae, recte regalibus accensetur. ego d. Maiestat. fol. 177. et seqq.

Praeterea differentia inter ius Forestale et bannum ferinum, seu sylv estre, ex eo quoque petspicitur: quod in aulis Principum officia der Jägermaister vnd deß Forstmaisters, distincta sint. Der Forstmaister syl vis er nemoribus praefectus est, cuius officio praecipue incumbit, ne syvae dev astentur, sed omnia illa fiant, quae ad silvarum utilitatem spectant. Der Jägermaister, venationi praesicitur, eiusque officium est, omnia illa sollicite instruere et ordinare, quae venationi con veniunt. Diversitas ergo officiorum, diver sitarem quoque arguit rei, Ioan. Meichsner. tom. 2. decis. Cameral. lib. 2. decis. 2. n. 38.

Proindeplus habet, cui Foresta, quam cui Venatio concessa est. Cum igitur ius Forestae et Ius venationis, tamquam plus et minus (sive potius tamquam totum et pars, ita ut ius forestae sit totum integrale, ex banno silvestri et ali is partibus constitum. Andr. Knichen. tract. de vestiturar. paction. c. c. n. 53. ) inter se disferant: probe perpendenda est concessio Principis, huiusmodi Ius tribuentis, et ex verborum tenore iudican dum, num simplex venatio sit data, an vero foresta: quo casu, non ius solum occupandi feras, sed et prae cipien di, prohiben dique, Gebott vnk Verbott anzulegen, circa venationem, et res a venatione dependentes, non autem circa res vel causas alias, concessum intelligitur, argu. l. ult. C. de Iurisd. omn. Iud. ubi notatur, quod Iurisdictio concessa habenti certam admini stra tionem vel negotiationem, exerceri solummodo possit in illis causis et quae stionibus, quae ad negotiationem istam pertinent.

Ceterum cui non simpliciter Venatio, sed et Ius forestae est concessum, merum Imperium circa res venatorias exercere, adeoque venatores contra prohibitionem venantes (vulgo Wilderer oder Wildpretschützen) criminaliter punire potest: cum de iure forestae ad merum Imperium, cum sepatata et diversa sint, male inferatur. Attamen uno dato, competunt etiam ea, sine quibus illud conservari nequit. Ita in territorio Esslingensium et Reutlingensium Serenissimo Duci Wirtenbergico competit ius Forestae, illiusque vigore capit ferarum ind agatores, at postea punit.

Sane hoc spectat ad tuitionem oder Sicherung der Forstgehäge vnd Wildbann, ac iure solius der Forstlichen Obrigkeit exercentur, de quo der Cent: vnd Voigtheet, vigore universalis districtus, der Cenrgerechtigkeit vnd Erbgerichr, nihil participat. Dannenhero alle auff der Wildbann, et intra eius continentia begebende Fähl, gehören zur Forstltcen Obrigkeit, Mynsing. coms. 16. num 37. et 46. Heig. 1. quaest. 15. Quoad nobiles vero, et maxime Landsassen, Jagen non simul infert etiam Dagen: Cum haec regulariter competat der Lands Obrigkeit, Gylman. tom. 5. Symphorem. Supplic. 34. num 18. et. seq. et exercitium venationis illis concessum, semper intelligitur von dem klainen vnnd nidern Waidwerck, Socin. Iun. cons. 39. et 28. vol. 3. Et superior concedens, vel die Lands Obrigkett, die Hohe vnd Haupt Wildbann neben dem Forstrecht, semper sibi reservare praesumitur, Coburg. Lands Ordn. tit. 29. tirca fin. qui etiam plerumque simultaneam venationem, die Koppel Jagt, cum omnibus suis Land sassi is possi dent et exercen, Knichen. 2. de vestitur. pact. 2. nu. 25. 54. et de iure Territory, cap. 4. n. 297. et de Privil. Sax. verb. DD. Saxon. cap. 5. num. 168. cum multis seqq. Bidembach. in quaest. Nobil. quaest. 16. Vom Gebott den Hunden brigel anzuhencken. vid Consil. Argentoratens. tom. 1. fol. 52.

At Ius Forestae seu forestalis Iurisdictio, non intelligitur sub concessione meri Imperii, cum sint diversa et separata, habeantque suas proprias et descretas disserentias essentiales: et isc una [orig: unâ]

non probata [orig: probatâ], non sequitur, et aliam probatam non esse. Mynsing. resp. 16. nu. 46. et 37. Noe Meürertract. Vom Jagen vnd Forstrechten, part. 2. rubr. Vb der Hohen Obrigketr die Forstliche Anhang.fol. 32. et Meichsner. decis. 4. nu. 7. tom. 2. libr. 2. Gilman. tom. 2. Symph. p. 5. tit 10. vol 2. num. 29. et seqq.

Der Forstlichen Obrigkeit seyndt nachfolgende Stuck anhängig vnd zugehörig: Als Vorst Ordnungen vnnd Mandata zu publici ren, vnnd die Verbrecher derselben zustr assen, daß exercitium Deß Hohen vnd kleinen Waidwercks, menigklich abzustrassen vnnd zuverbieten.

Das vnzimblich B.äum abhawen in den Wilosuhren zuverhiet. Ob aber ein Besitzer oder Herr deß Walds darinn ein anderer eine Gerechtigkeit oder Dienstbarkeit hat, vil vnd grosse Bäum zu seinem Vorthail abzuhawen berechtigt? wird für sehr disputierlich gehalten, vid consil illustria in fol. mea cura edita cons. 16. et 17. Etmulti negant: quia hoc fraudi et damno esset alteri servitutem venandi habenti, quae servitus eo ipso deterior sieret: nemo autem servitutem recte comstitutam, propria [orig: propriâ] authotitate deteriorem facere debet. arg. l. servitutis. §. si antea ff. de servit. urb. praed. l sed si quid. §.proprietatis ff. de ususr. l etsi forte §. si ff. serv. vend. l. certo generi. §. si totus ff. de serv. rust. praed.

Daß auch das außstocken den Aigenthumbs Herrn nicht zuständig sey, evincunt tradita Coepollae traect. deservit. rustic. praed. cap. 9. num. 40. argum. l. manifeste C. deservit. l. 2. C. ad L. Aquil. quod tamen de modicis eradicationibus non est intelligen dum, arg. eorum, quae scribit Bartol. in l. quo minus. ff. deflum. et ibidem Iason. nu, 79.

Das wild Obs oder Geäcker, ist in dubio auch dem Forstrechten anhängig, secung. Papiens. in form. lib. pro legato rei singul. verb. coram vobis. numer. 118. Gail. lib. 2. obs. 68.

Die Macht zuverbieten, die Gaissen vnd Schaffe in die Vorst nicht zu treiben, gehört auch ad Ius Forestae.

Der Hundts vnnd Forsthabern ist auch ein Pertinentz deß Forstrechten vnd Wildbans: Brunius, cons. 127. vers sed quid. Decian. cons. 123. num. 27. vol. 3. ubi pertinentia esse docet omnia, quae lege vel eonsuetudine deputata sunt, ut accedant, et veniunt vel iure augmenti vel accessuum. Vnd dahero wird doser Hundshaber, auch der Jäger, haber genennet,

Die Macht zu Hägenvnd Jagen. Zasius lib. 2. consil. 6. numer. 1. Gail. lib. 2. obs. 68. num. 7. ubi dicit, silvam venatoriam succisis lignis, cingi posse in capturam Ferarum, ab eo, qui ius venandi habet.

Die Windtsäll gehören auch dem Forst zu. Removere enim arbores, aetate corruptas et lapsas, interest Domini Forestae, ut venatio feracior essiciatur et commodior. l. si iter ff. de servit. l. servientes. §. si domo de serv. urb. praed.

Die Heyung der Jungen Gebäwe zugebieten: argumeni. eor. quae not. Iohann. Fabr. Inst. de L. Fus. Canin. tollend.

Die Frohndienst, ohne welche die Jagen nit können veri ichter werden: als die Haltung der Hund, die Fühtung der Netz, Garn vnd Hund, vnd daß die in dem Gezirck der Forstlichen Vbrigkeis geseßne Dnderthonen zum Jagen zuhelffen, vnd zudienen schuldig seyn sollen. vid. Mingium d. superior. territor. cap. 6. nu. 78.

Forstknecht Häuser auffzurichten vnnd zybawen. l. veluti. fin de serv. rust. praed. Gail. 2. obs. 68.

Wald. vnnd Holtzor dnung zumachen, per doctrinam Bart. in l. omnes populi. ff. de Iust. et. Iur.

Die Verbrecher der Wald: Forst vnd Gejägt Ordnung zustraffen. Choppin lib. 3. tit. 7. Iacob. de S. Georgio. tractat. de feud §. cum venaiionibus.

Die Wacht: Forst: vnnd Schutzknecht zuhalten, anzunemmen, vnnd wider abzuschassen, l. etiam §. licet ff. solut. matr. l. inre mandata. C. mandati. Welche pro defensione Büchsen zusühren haben. 6. 1. ubi Dd. C. ut armor. us. lib. 12.

35. Fraißpfand.

Dominus territorii, in quo occisus prostratus iacet, eius cadaver pro ritu lurisdictionis criminalis receptissimo, solus tollit, deque isto vel occisi vestis parte sanguinolenta in testimonium homicidii, et criminalis Iurisdictionis tesseram, ein Fraißpfand, aliquid abscindit: hocque est meri Imperii et spectat ad Centherrn, Schwanmann. part. 1. de proceß. cap. 12. num. 21. et seq. et observ. Cam. 86. auch die Stich vnd Wunden abmessen, vnd die Maß zu sich zunemmen. Schwanmann. obs. Cam. 87.

Fit et hoc in casu, ubi pluribus com. petere in aliquo casu Iurisdictio potest: tuncque praeveniens non videtur alterum turbare, Ego de iure territor. f. 271.

36. Franciscaner.

S. Franciscus Assisii natus, quae Vallis Spolectanae Civitas est, Ordinis huius auctor exstitit: eiusque vitam Bonaventura et Vinc. scripserunt. Martinus Capellanus, Iacobus de Voragine, et Volateranus tradunt, eum prius Ioannem fuisse dictum: sed certas ob causas quas referunt, postea Franciscum appellari voluisse. Bonaventura eum visione quadam, quam recitat, ad monasticam vitam pertractum tradit: In dicto loco, quo natus fuit, Ordinis sui initium fecit: Ac fertur, cum de Regula cum aliis disputaret, Biblicum textum, praemissa oratione et precibus, aperuisse: ut quicquid ibi primo obveniret, pro Regula [orig: Regulâ] haberetur. Aperto igitur libro, locum se obtulisse: Si vis esse perfectus, vende omnia, quae habes, et da pauperibus. Secundo iterum aperientes invenisse: Nihil tuleritis in via. Tertio [orig: Tertiô] obvenisse hoc: Qui vult venire post me, abneget se ipsum, et tollat crucem suam, et me sequatur. Tum Franciscum dixisse: Haec ergo nobis sunto pro Regula. Regula ab eo scripta, et testamentum exstant apud Hospinianum. vid. Vocem Turturis. fol. 196. et Quaest. Regulares §. Conventualitas. §. Mulieres §. Tertiarii. ac alibi.

Franciscani alio nomine etiam Minores, ab humilitate, et Barfüsser, quod nudis incedant pedibus, et cordigeri et funigeri, â corda et fune, quibus cinguntur, appellantur.

Ordo hic in multiplices classes est distinctus: Quidam enim dicuntur Reformati, alii Capucini, alii conventuales, etc, vid. Aubert. Miraeum. de orig. Monasterio. fol. 215. etc.

Deantiquitate franciscanorum, ac aliis huc spectantibus vid. Regulam et Testamentum S. Francisci, et Bosquier. centur. I. cap. 5. fol. m. 9. et per tot tractat.

S. Francisci testamentum (quod exhibet Miraeus in Fastis belgic. fol. 576. ) hoc fertur:

Quam sit vita brevis, quam sit via labrica, quamque
Mors incerta, bonis quae praemia, quaeque parata
Sint tormenta malis; horum meditatio nostra est.
Quod facimus, quod firmamus, et quod esse perenne
Optamus Testamentum. Salvete, valete
Care Pater, carifratres, caraeque sorores.

37. Franck, Francken. v. infr. v. Freye Francken.

Franck dicitur, quasi ein freyer Anck. Anck autem est adolescens, unde et Latinum anculus, ancillus, ancilla. Beckhman. in originib. verb. Cyrus. vid. Coccium in Dagoberto. fol. 12.

Sed de Francis, corumque origine, etc. v. Isaac. Pontani Origines Francicas. Guillimann. rer. Helvetic. lib. 2. cap. 9. et Iun. in Batavia cap. 9.

38. Franckfort.

Locus certus Comitiis, in Imperio Germaanico non est definitus; ut nec Conventibus Electorum, Carpzovius. ad Capitulat. cap. 5. nu. 11. etc. Electio tamen Imperatoris, non alibi, nisi Francofurti fieri solet. A. B. c. 1. Munster [orig: Mûnster]. lib. 3. Dan. Otho. d. Iur. publ. c. 10. f. m. 244. ego d. success. et elect. fol. 189. et seqq. ubi simul trado, vanum esse, quod

nonnulli aiunt, eum, qui discordi electione ad Imperium pervenit, Francofurtum obsidere, et ni intra certum tempus depellatur, electionem roborari vid. Etiam Lehman in der Speyrischen Chronoci, lib. ult. c. 34. Freher. ad Petr. de Andlo 2. cap. 2. fol. 166. Arumae. d. Comitiis cap. 5. num. 11.

39. Franckenrecht.

Duplici olim iure Imperium Romanum regebatur, Saxonico et francico. Hinc der Schwaben vnnd Sachsen Spiegel. Et inde etiam duo erant Vicarii Imperii, horumque duorum iurium Defensores. Gewold. d. Elector. cap. 11. ego de success. de elect. fol. 216.

In fundatione Monasterii Richenbach. An. 1080. ita habetur: huic negotio interfuit Sigeloch, et Henricus et Fridehelm, et Winchart miles Fridelhelmi, Adelbertus et Burchardus milites Archiepiscopi. Ad hoc istos novissimos testes idoneos esse, aestimati fuimus; quia FRANCI fuerunt, maxime quod praedictum praedium, in terra Francorum situm est, et praenominata matrona cum suis coheredibus Francorum lege regenda atque coercenda est.

Huc etiam pertinet et illa ab Interpretibus tradita distinctio, quod feudum aliud sit, in quo vivitur iure Francorum, hoc est, in quo ex consuetudine locali, vel pacto solus primogenitus succedit: aliud in quo vivitur iure Longobardorum, id est, cuius successio secundum communes iuris feudalis regulas defertur, Rosenthal. defeud. cap. 2. quaest. 80. Marta de Clausulis, part. 2. claus. 34. Ioan. Tomas de Marinis tract. d. generib. et qualitatib. feud. tit. 13. Ego de success. et elect. fol. 57. Simili distinctione in Germania quaedam Feuda Iuris Saxonici, quaedam Iuris Longobardici, seu communis, appellare possumus, propter Ius peculiare simultaneae Investiturae (vulgo vocant coniunctam manum, die gesampte Hand) non tantum in Saxonia [orig: Saxoniâ], sed et in quibusdam aliis Germaniae locis usitatum.

40. Franckreich.

De Gallia, vid. Hottomanni Franco Galliam. de regibus Francorum, Fauchet des Origin. cap. 1. et seqq. de collatione Italiae et galliae, vid. Prosas Tassi part. ult. fol. 171. de malis, quae perpessa est Gallia, Secret. de Finances.

Imperium Romanum numquam ad Gallos vel per electionem, vel per hereditatem translatum fuisse, sed mansisse Galliam congulutinatam Imperio, usque ad Hugonem Capetum (qui primus eius Coronam in familiam Capevingorum transtulit) probat Arumae. d. Comitiis cap. 4. num. 65. interim tamen inter Imperium et Galliae Regnum arctissimum foedus fuisse, de quo Petr. d. Vineis lib. 1. Epist. 12. et 18. sed regnandi cupiditate non semper, ut debuit servatum.

Sane Patrum memoria, subiungit idem Arumae. d. l. numer. 68. Henricus II. Galliae Rex, occupatione trium Urbium, Metis, Tulli et Veroduni mirifice illud elusit, ut mirari liceat Thuani Galli iudicium, qui lib. 10. histor. contendit, non desse rationes, cur Henricus II. inito foedere cum Mauritio Electore et aliis Principibus, Metin Urbem Imperialem occuparit. Nam ut ex scripto Regis publico constat, profitetur se boni publici causa foedus cum Principibus iniisse, nec privatum ullum compendium, aut fructum in eo spectare.

Fac ergo omnia illa Thuani argumenta, quibus antiquo iure, nempe ante tempora Ottonis I. Imp. Metin Urbem ad Galliae Regnum pertinuisse, contendit, vera esse; Attamen cum Rex fide Regia [orig: Regiâ] se nullum ex bello illo spectare commodum, compendiumve promiserit, quid aliud quam perfidiae velamentum argumentis illis quaeri, dicemus? Innuere illud voluit Boter. d. illustr. Statu et Polit. lib. 8. c. 6.

Haec ars alienarum Urbium ac Imperiorum defensionem suscipiendi, Principibus saeculi nostri non est incognita, ait

notissima certe fuit Henrico II. Galliae Regi: quppe qui sub praetextu defensionis Imperii civitatum adversus Carolum V. Imper. miro astu tres urbes munitissimas sibi adiunxit; id quod etiam Argen torati, sed frustraneo et irrito conatu attentavit, etc.

Fac itidem nec Regem Galliarum ullam promissi superioris spem confaederatis fecisse, an ideo, quia olim Metis ad Galliam pertinuit, bello tam astuto repeti potuit? Gallia pertinuit ad Imperium nostrum, bello ergo repeti poterit? Non admittent hoc Galli, quia ab eo, quod olim fuit, ad praesens arguere non licet. Sed astutis ingeniis praextextus speciosi, quibus id quod moliuntur, palliare solent, desse non consueverunt. Cum Achab Rex Samariae vineam Nabothi peteret, eam specioso hoc praetextu, quia prope et iuxta domum eius erat, velletque ex eo hortum olerum facere, sibi cedi flagitabat, lib. 1. Reg. c. 22. Cn. Piso militem occidi iussit, quod ex commeatu sine commilitone, quasi eum interfecisset, rediisset; Verum misero cervicem iam porrigenti, apparet commilito, Centurio supplicio praepositus, reducit damnatum ad Pisonem, qui excandescens, damnatum et Commilitonem, ipsumque Centurionem occidi mandavit, praetextu eo usus: Te duci inquis iubeo, quia damnatus es: te, quia causa damnationis Commilitonifuisti: Te, quia iussus occidere, Imperatori non paruisti. Seneca lib. 1. cap. 16. de Ira. Sed cordati et prudentes rerum aestimatores praetextus istos exsecrantur, existimantes eiusmodi velamentis, tamquam malitiosis dolis, scelus perfidiamque deteriorem reddi, etc.

Certe prohdolor hodie eadem luditur fabula, mutatis quidem personis: Cuius eventus est in manu Dei.

ADDITIO.

Reges Galliarum morbouleroso (qui alias incurabilis, ac Hernia gutturuis, Gallic. les escronelles, dicitur) laborantes, ex singulari dono Dei, tangendo sanare, docet Barbier. in tr. de miraculosis effectibus sacrae manus Regum Galliae. ac de eius Origine Golniz. in Itinerar. Belgico-Gallic. fol. 155. et seqq. agit.

Modus autem, quo tactus iste Regius perficitur, talis fertur. Morbo illo affecti in genua procumbunt, protensiori in gyrum forma; quandoque in area sub Dio, quandoque in conclavi, pro sanandorum numerositate, adventum Regis exspectantes. Rex, maxime sollennibus festis, Nativitatis, Paschae, Pentecostes, omniumque Sanctorum, celebrata prius missa [orig: missâ], sacrum hoc opus peragit. Praeunt cohors Helvetiorum, Officiarii Aulici, proxime Sceptrum Regale cum Lilo, et Sceptrum cum manu Iustitiae Regi praeferuntur. Insequitur Rex nudus capite, collo appensa habens infignia Equitum S. Spiritus. Adest Regi, priusquam sacram manum extendit, aliquis, qui tangendum manib. prehendit. Rex binis digitis frontem et tempora sanandi leviter, efficaciter tamen tangit, cruceque capiti adposita [orig: adpositâ] infit: Dieu te gueriisse, le Roy te tou he, au nom du Pere, du Fils et du Sainct Esprit. Regem sequuntur, qui Elemosynas distribuunt pro viatico??? longius absitis decem et quindecim solidos, propioribus quinque et octo, etc.] Ioh. Iacob. Speidel, V. I. Lic.

41. Frantzosen.

De lue Venerea, de mal de Naples, seu morbo Gallico, vid. Andr. Laurent. in tract. singul. Verdier. divers. Lessons. fol. 337, Lael. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 9. cap. 2. Guyon. divers. lessons tom 1. fol. 110. et seqq. an novus morbus? Hartman. disputat. fol. 5. de lue Venerea, et disputat. 11.

42. Frantzösische Sprach.

Vid. me in tractat. de Natura Populorum. et Specimen linguae Rhaeticae, quae franco Gallicae dialectus.

42. Fräwlins Steür.

Clientes olim patronorum suorum filias dotabant, vel ad dotem earum aliquid conferebant, etiam Servi, vid. Phormionem Terentii.

Et hinc colligit eruditissimus Iohan. Iacob. Draco c. 6. n. 7. deiure patriciorum;

morem illum ortum esse, quod subditi pro elocandis Magnatum filiabus hodieque collectas solvant. Addatur Dn. D. Bocer. intract. de collectis cap. 6. num. 24. et multis seqq.

44. Frevel: vide supra Buß.

Fredum, mulcta Iudicialis, compositio fisco debita, Frevel. Leg. Rip. tit. ult. Fredum autem non illi Iudici tribuat, cui culpam commisit, sed illi, qui solutionem recipit. Leg. Alem. tit. 4. §. 1. Si quis liber liberum infra Ianuas Ecclesiae occiderit, cognoscat se contra Deum iniuste fecisse, et Fiscus fredum acquirat. Vitus Amerbach. Fredum dicit esse poenam, violatoribus pacis propositam. Sed de Freda, Frevel, multa habent Bignon. in notis ad marculphi Monachi Formulare fol. 444. Coccius in Dagoberto fol. 178. 263. et Goldast. 2. Alemannic. fol. 86.

ADDITIO.

Ioachim Vadianus et Amerbachius Fredum a Germanica voce Frid deducunt, quasi dicas, violatae pacis peonam: Paci namque observandae, et ne quis eam infringere audeat, multis ab annis tunc temporis Germani studebant, legibusque obligabantur. Pacis autem conservandae Leges, quas treugas Scriptores vocant, Fridericus l. Aenobarbus, in expeditione Italica sanxit, ad privata bella et dissidia, quae tum nimium invaluerant, tollenda, ut constat ex Radevico lib. 3. cap. 26. ] Iohan. Iac. Speidel. V. I. L.

Mulcta est specialis peccati animadversio pecuniaria, Iudicis arbitrio irrogata, l. aliud fraus. §. 1. ff. de V. S. et fere convenit cum nostrate Frevel vid. brisson. Select. Lect. n. 1. cap. 3.

Mulctae cuius sint Imperii? vid omnino Regner. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 8. Nizol. alleg. 2. n. 20. etc. Consil. Argentoratens. vol. 1. fol. 443. Quidam Assessor in causa Lobenberg contra Montfort den 20. Aprill. A. etc. 20 relata, concludebat esse meri Imperii, per Iasonem in l. Imperium num. 2. ff. de Iurisdict. qui reprehendit Baldum, contrarium tenentem, in l. ult. de off. Praef. vigil. Addebat dictus Assessor, omnes causas Criminales, esse meri Imperii, et mulctas ad eum pertinere, qui praesit universitati, Bartol. in d. l. Imperium numer. 10. quinto gradu.

Contrarium tamen ex eo videtur verius: quia Magistratus Populi Romani, quibus non erat merum imperium, mulctare poterant. Dn. Rutger. Ruland. decis. Iur. controv. quaest. 13. Civitates namque Municipales, etiam de Iure Romano mulctae dicendae et lucrandae potestatem habent. l. 2. §. 1. ff. si quis in Ius vocat. non ierit. Cuiac. in paratit. C. de Magistrat municipal. Et quidem in vim Iurisdictionis. l. more. 5. l. seq. ff. de Iurisdict.

Quamvis non adeo inverosimile sit, quod vulgo dicitur, olim Magistratibus Municipialibus, non omnem mulctam, quovis emergente casu, dicere licuisse, sed talem solum, quae Iuris dictionis tuendae causa [orig: causâ] ob contumaciam infligi solet. l. cuiff de Iurisdict. l. un. C. si quis ius dic. non ob c. pastor. §. 1. de off. deleg. vid. Cothman. adt. C. d. modo mulctar. num. 7. et seqq.

Et licet non negetur, mulctarum et poenarum compendia, ab Imp. Friderico inter regalia esse annumerata, c. un. quae sint regal. inta ut in aerarium Principis inferri debeant; l. pen. C. de mod. mulctar. Casp. Ziegler. in §. Civitas. conol. 1. num. 53.

Attamen hodie id non ita stricte observatur, adeo ut potius pro fructu quodam Iurisdictionis habeantur mulctarum lucra, Bart. et Bald. in l. fin. ff. solut. matrim. Rosenth. defeud. cap. 5. concl. 63. n. 2. Sixtin. de Regal. 2. cap. 8. Borcholt. in c. un. de Regal. num. 64. et seqq. ubi Dd. communiter. per l. un ff. si quis ius dic. et est text. in l. 2. §. fin. ff. de iudic. l. fin. Cod. de mod. mul. Molin. ad cons. Paris. tit. 1. §. 1. gl. 1. n. 1. Ant. Thessaur. decis. 266. num. 5. Wesenbec. inpar. C. demodo mulct. n. 6. ad de Ziegler. dict. loc. n. 54 et num seq.

Subditi autem parere tenentur, poenam et mulctam impositam luendo, Frevel vnd Bußzuerlegen. Sixtin d. loc. Quia Frevel vnnd Busse nemini quis solvere tenetur, nisi cuius Dominium

agnoscit. Reinking. de Reg. Eccles. lib. 1. cl. 5. cap. 4. nu. 86. Sunt enim signa superioritatis et subiectionis, Carol. Tapia ad l. fin. part. 1. cap. 2. n. 48. constitutionib. Princip. Zachar. Vietor. de exempt. Imp. concl. 36. vers. quarto. possessionemque Iurisdictionis denotant. Ritterus. de homag. cap. 7. n. 175. allegans Rom. cons. 70. n. 10. Gilman. tom. 1. p. 1. tit. 2. vol. 1. num. 126. Huc pertinent, groß vnd hohe: ut Blutrunst. Klein vnnd Nider Frevel, ut wöhrgelt, verschlagne Wöhr, Schelt, wort, Backenschlag, etc. Gilman. d. l. n. 125. Ritter. ibidem.

Legato usufructu alicuius Castri, Iurisdictionem adnexam habentis, anne veniant poenae et mulctae, quae imponuntur propter delicta subditorum, an vero ad heredes pertineant? Huius Quaestionis cardo in eo versatur, an nimirum mulctae pro fructu Iurisdictionis sint habendae? Quod modo asserui, auctoritatibusque probavi. Quamobrem dubium non erit, quin hae mulctae et condemnationes, ad usufructuarium, minime autem ad heredes spectent; nisi aliter de mente testatoris constet. Sed vid. etiam Mich. Graff. lib. sent. recept. §. legatum. quaest. 32.

45. Freventlich vnd gefährlich:

Haec verba dolum requirunt. l. inactionib. ff. de in lit. iurando. Mynsing. resp. 20. n. 12. Tamen non semper liquidissimas doli probationes exigunt, sed sufficit tale factum probari, quod inducat doli praesumptionem, eo quod sit contra legem. vid. Wilhelm. Anton. d. Literis quinquennal. m. f. 509. Etenim id ipsum, quod fit contra legem, est et dicitur Frevel, Reichwein,in suo formular. fol. 101. in terminis violationis Pacis publicae loquens.

Hincque fieri assolet, daß man einen mit einer Frevel Straff, öffters anzusehen pfleget, wann schon kein verus dolus enthalben.

46. Freundtschafft.

Verbum Parentelae, utriusque parentis sexum significat usque ad tritavum, Angelus cons. 268. Aym. Cravetta [orig: Cravettâ]. cons. 161. num. 3. Wann also in einem Testament verordnet, d; das Gut bey der Freundschafft bleiben soll, werden hierdurch die Weibspersohnen nicht außgeschlossen: vide me in tract. de Iure Familiar. cap. 2

Et an fidei commissum familiae, pertineat ad feminam agnatam, tradit Castillo lib. 1. quottidian. cap. 2. Et num quae ex sexu virili femina descendit, habeatur pro agnata, consuluit Cravetta cons. 800. Quis item dicatur familiaris, et de Familia, enodat Tuschus pract. concl. lit. F. concl. 7. et seqq.

47. Frey.

Hocce vocabulum, rem ab omni onere exemptam, et immunem significat, vel designat. l. pen. ff. d. evict. l. qui uti. l. si cum fundum. l. non tantum. ff. d. V. S. Bertazol. clausul. 21. gloss. 4. f. 547. et Consil. illustr. collecta a Ioh. Bapt. Caesare part. 3. cons. 6. num. 72. etc. v. item Beschwerung.

Estque verbum libere, eius significationis, quod alicui servituti non sit suppositum, Oldrad. cons. 334. et id verbum etiam importat absolutam libertatem, quo ad omnia, ita ut nihil si exceptum. Cravett. consil. 172. numer. 5. et seq. Rol. a Vall. consil. 42. num. 20. lib. 1. Alexand. consil 96. lib. 5. et notat quandam praerogativam absolutam et dominium, l. Procurator cui. ff. de iureiur. et idem importat quod plene, Bart, in l. alio num. 9. ff. d. alim. leg. et pleno iure, Ruin. cons. 219. numer. 3. lib. 1. sine aliquo impedimento et contradictione, gloss. in Clem. dudum. in verb. libere d. sepultur. et quod res revertatur sine speretractionis, et ulterius quis inquietari non possit, Honded. consil. 51. numer 51. et seqq. vol. 1. Intelligitur n. sine ullo onere vel obstaculo, Tusch. pract. conclus. lit. D. concl. 306. numer. 9. adeo ut si actus per quemlibet minimum impediatur actum, liber non sit, Brun. a Sole in Loc. Commun. verb. Libertas n. 2.

Et verbumlibere infert ipso facto; et quod non requiratur factum aliquod Iudicis vel Officialis, Corn. consil. 165. n. 23. lib. 2. et quod alterius consensus non exigatur, Curt. Iun. consil. 2. num. 3. Et cui nullum obstachulum,aut impedimentum obici potest; Curt. Sen. consil. 47. col. 1. et importat plenum ius in re; ita quod nullum ius in ea alteri competere possit: ut tradit Ruin. consil. 219. num. 3. lib. 1.

Eiusmodi tamen vocabulum Frey, non excludit onera, quae iure Superioritatis vel Magistratus imponuntur vel imponi possunt, nec etiam comprehendit bona, so der Losung subicirt unnd underworffen. Nam libertas non excludit Legis, vel Superioris vi Iurisdictionis competentem potestatem, quod notandum est in evictionibus, vid. Bertazol. de Clausulis fol. 545. et seqq.

48. Freye Bürsch.

Freye Bürsch, est locus, ubi omnibus libera venandi potestas concessa est, qualis est locus ex una [orig: unâ] parte oppidi Tubingensis. Sed quaestionis est: an subditus vel alius quispiam, cervum vel feram aliquam, quam in tali loco, In der freyen Bürsch, investigare et venari caeperat, etiam in vicinam Silvam, vel alium locum usque, da die freye Bürsch sich geendet, persequi, ibidemque capere, et impune occupare possit? Et non posse, verius videtur. Etenim isthaec loci qualitas, ut quilibet in eo promiscue valeat venari, tamdiu feras omnium praedae exponit, quam diu in loco illo versantur, so lang sie sich inn der freyen Bürsch halten. Postquam vero excesserunt, amplius illius loci periculo minime subsunt: cum solo non cohaereant, nec soli naturam vel proprietatem sequantur: sed libere per agros et silvas vagentur. Consequens ergo est, ut vi qualitatis, isti loco competentis, non nisi in eo ipso loco capi queant. Didacus Covarruv. lib. 2. var. resolut. cap. 20. num. 12. Noe Meurer [orig: Meûrer] in tract. von Jag vnnd Forstrecht. part. 2. tit. Wie man das Wildt jagen soll.

Ubi autem adhuc [orig: adhûc] est eiusmodi libera venandi potestas, ibi venatio prohiberi nequit. vid. Speckhan. 1. quaest. 97. et me de Maiest. f. 178. Cum Princeps non possit subditos sine causa privare iure suo, quod ipsis non solum iure naturali, sed et Civili (diutino sc. usu) competere videmus, vid. Beat. decis. tom. 5. de iudicialib. p. 5. vol. 2. fol. 714. Potest tamen das Jagen zu Vnzeitenverwöhren.

49. Freyen.

Moribus nostris, nuptiae solvunt patriam potestatem. Ego de trib. domest. societ. specieb. discurs. 1. c. 4. num. 6. Hincque contracturi nuptias, idiomate Germanico dicuntur Freyen, quae vox denotat libertatem: quia hoc nexu vel vinculo a patria [orig: patriâ] potestate liberantur. Vultei. §. 2. Instit. d. Patr. pot. nu. 3. Schneide-Win. §. 8. n. 4 et seqq. Inst. quib. mod. patr. Pot. sol. Sichard. ad l. 29. C. dejur. dot. num. 15. et seqq. Bart. Musculus de success. anomal. class. 1. membr. 3. lit. B. num. 24. ego de trib. specieb. domest. societ. fol. 24. Quam vis a Pfreya. vel Freja, Venere scil. Germanica, alii deductam hancce vocem malint. v. Moller. ad Constit. Sax. part. 2. const. 10. numer. 8. et Nonnium apud Gruterum toc. 1. Criticor. fol. 1372. item Goldast. ad Paraenetic. fol. 454.

ADDITIO.

Notandum hic [orig: hîc], quod teste Gosso in Commentar. ad consuetud. Atrebatens. fol. 20. in Artesia non sit patria potestas. Hic inquit, desunt personarum servitutes, Patriae in filios potestates, adoptiones, emancipationes, Iura Patronatus: Siquidem universi homines Artesii, Divina quadam providentia [orig: providentiâ], naturali potiuntur libertate, liberique Parentu [orig: Parentû] sui sunt Iuris, naturaque emancipati; pro servis autem iure gentium, tametsi diverso iure, utimur famulis et ancillis, ad tempus mercede conductis; loco Patriae potestatis competit parentibus custodia, tutela et cura liberorum, ad aetatem consuetudine aut lege definitam, vice Patronorum et Libertorum funt apud nos Domini et Vasalli, emphyteutici, Censuales, vectigales, etc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

Verum de Iure Civili, nuptiae non sunt modus dissolvendi patriam potestatem, imo manent, licet nuptae sint filiae, in patris potestate. per. l. 1. §. 2. l. 29.

ff. solut. matr. l. 1. §. 1. de lib. agnosc. l. 1. in fin. l. seq. C. de lib. exhib. Quod Bodino iniquum videtur, ac contra Ius naturae, filiam nempe nuptam non in mariti, sed Patris esse potestate; lib. 1. de Rep. cap. 3. etiam contra Ius Divinum. Gen. 3. Relinquet homo Patrem et matrem. Ephes. 5. v. 21. Colos. 3. v. 18. Tit. 2. v. 4. 1. Pet. 3. Idem ex legibus Mosaicis dicendum est. Levit. 21. v. 2. genes. 24. c. honorantur. 32. quaest. 2. vide Tiraquel. in legib. connub. 1. numer. 8. idem fuit apud apud Gallos. Duar. de nupt. c. 2. Longobardos, c. ult. tit. qual. mulier. liber. in lib. Longob. Lacedaemonios. Plutarch. in Lacon. Andr. Gerhard. disp. ad Instit. 2. quaest. 10. vid. Stephan. Durant. quaest. 21 ubi, quod etiam filii vel filiae elocatae testari queant. Apud ipsos etiam Romanos, teste Tiraquello d. l. num 32. Sponsa iam obtecto flammeo capite, cum extulisset pedem a primis aedibus, vertebatur in gyrum, atque ita ducebatur in domum sponsi: ne sciret viam redeundi ad aedes parentum. Addit Bodinus, quod uxor paterna [orig: paternâ] potestate obtenta [orig: obtentâ], aspernatura sit iussa Mariti. Non tamen est, uti loquitur Gerhardi, d. loc. quod Ius Civile in defensum relinquamus. Distinctae namque sunt potestates: Maritalis consistit in concubitu et operis, Vult. 1. Iurispr. Rom. 16. quoad haec, uxor in potestate mariti est: In potestate vero Patria [orig: Patriâ] manet, quoad ea, quae illi sunt consequentia. Iohann. Schneidewin. in §. sed. instit. de nupt. Viri in uxorem scrvari potestas potest, ut interim non contemnatur paterna, et contra: reddendo scil. quae sunt Viri Viro; quae sunt Patris, Patri. Alb. Gentil. lib. 4. de nupt. cap. 6. vid. me d. tract. fol. 14.

50. Freye Francken. Ansi, Ansiburi.

Inter Nobiles immediatos, praecipui sunt Franconici tractus. Unde kat) e)coxh\n vocantur die freye Francken. Derivant hoc etymon a libertate. Frey enim et freyge liber est. Iohan. Dauth. de testam. num. 169. fol. 149. unde Francum, a Gallico verbo Franc, pro libero et immuni, et Franciscare, pro in libetatem asserere sumitur. Hotoman. in Franco-Gall. cap. 5. Alii retenta [orig: retentâ] simul hac [orig: hâc] notatione, derivant a Franco, sive Francione Rege Germaniae, gentis huius auctore et Parente, Iohan. Aventin. lib. 4. annal. Boior. Et Philippus Melanchron putat nomen Franck, coaluisse ex vocabulo Frey et Anck, vocabulumque Anck significare Servum, quasi Nobiles immediati sint freye Knechte deß H. Römischen Reichs. Ios. Nolden. de stat. Nobil. cap. 1. num. 34. Fabricius, de orig. Misenorum. fol. 213. repudiata [orig: repudiatâ] hac [orig: hâc] sententia, nomen Franck, deducit a Frey et Inck. Unde Saxonum Adelingi, Frilingi, vel Incken, quod incolas denotat, ut asserui tr. d. universit. fol. 235. Ita ut Francken, nihil aliud sint, quam freye Völcker vnd Einwohner. v. Dn. Reinec. ad Annales anonymi, de gestis Caroli M. a princip.

Hadrianus Iuius in Histor. Batav. cap. 9. 10. 73. et 99. Etymon Francorum deducita Frey, et Ansi, quasi Freyehansen: quemadmodum Civitates Hanseaticas, die Hanse Stätt, ab antiquo Gothico verbo Ansi denominationem accepisse, in dissert. de iur. et imper. Civitat. Imp. num. 13. deduxi, adstipulatoremque habeo Dn. Reinking. de regim. saecul. et Eccles. class. 4. cap. 20. num. 42.

Quam sententiam quidem improbat Dn. Ruland. de Commiss. part. 2. lib. 5. cap. 4. num. 56.

Dicit namque, vocabulum Ansi, proprium Gothici Idiomatis, multorum testimonio, denotare eos, qui ceteros homines fortuna et opibus antecellunt, Heroum conditioni proximi, ac velut humanae sortis terminos egressi. Reiner. Reinec. inproleg. hist. Iul. tom. 3. cap. 3. Isaac. Pontan. lib. 2. Orig. Franc. cap. 8. et lib. 3. cap. 1. Unde et vernacula nostra, additioneaspiratae, Hansos olim proceres nominavit: Quin et nunc hodie in Helvetia [orig: Helvetiâ], ac Rhetia [orig: Rhetiâ], die Hansen, Nobiles et Optimates, a plebeque diversam factionem foventes, appellantur. Et in inferiori Saxonia ac Westphalia, qui supra sortem suam aestimari volunt, ironicos Hansi vocantur, dann sie wollen grosse Hansen seyn. Sic Tacitus lib. 13. annal. circ. fin. Ansiburiorum meminit, quos quidam interpretantur Ansiburen, seu ut nos loquimur, Freye

51. Freyheit, Asyla. Freyheit Hoff.

De iure Asylorum sing. conscripsit Tractatum undecumque clarissimiDn. Rittershusii filius non degener. et vid. Becan. de analog. cap. 19. Dn. D. Harpprecht. lib. 1. Instit. fol. 178. in nova edit. in 4. et Bockel [orig: Bôckel] vision. 6. quaest. 1. fol. 98. add. Pegueram. decis. 40. 54. 58. 61. et seq. Prax. Archiepiscop. Marc. Antonii c. 17. Chokier. d. iurisd. in exempt. tom. 1. part. 4. qu. 65. Zypae. in analys. Iur. Pontific. fol. 281. et seqq. Servin. playd tom. 3. f. 155. et seqq. goldast. tom. 3. Alemannic. fol. 143.

Ob einer, so in der Freyheit ist, citirt werden könne? Valascus, tr. 1. consul. 81. affirmat hoc de confugiente ad Ecclesiam. Privilegia tamen Reutlingensia hoc singulare habent, daß man wider selbigen, so der Orthen sich enthält, noch auch seine Güter keinen Proceß außwürcken möge. vid. me deiure maiest. fol. 160.

An asyla instituenda? v. Iacob. Martin. quaest. illustr. centur. 7. disput. 1. thes. 10. De origine et progressu asylorum, Hospinian. d. Templis. lib. 1. cap. ult. Quod omnis immunitate gaudeat, nisi vere dolosus, vel qui in loco delicti, spe immunitatis, deliquit, docent Covarruv. 2. variar. cap. 19. num. 7. Gutierrez. practic. quaest. 2. cap. 1. num. 13. Hunger. in oration part. 1. fol. 387. Das zu Oppenheimb vor vhr altem Zeiten von Carolo M. eine Freyhung für die vnvorsehene Todtschläger gemacht worden, constat ex Spicileg. antiquit. Palat. fol. 21.

De Iure Canonico ad Caemiterium confugiens, gaudet immunitate Ecclesiastica [orig: Ecclesiasticâ]: dahero auch die Kirchhöff, Freyheithöffgenant werden, weil bey vnd in den Kirchen eine Freyheit ist, ac plerumque ad Ecclesiam confugiatur.

ADDITIO.

Ius Asyli ex veteribus sacris Legibus constitutum, et apud Ethnicos iam olim usitatum suit. Coras. miscell. lib. 5. 23. cadmum primum Asylum instituisse, contendit Covarruv. var. res. lib. 2. cap. 20. n. 2. et seqq. ubi plurima antiquorum exempla profert. contentiones Graecarum et Asiaticarum Civitatum apud Senatum Rom. antiquitate summa [orig: summâ] munitas quoad immunitatem Templorum, insigniter recitat Tacitus annal. lib. 3. et 4. cum ea suspensa esset â Praesidibus, donec â Senatu probaretur. Ad quem modum ad sacra confugiendi, deinde accessit refugium ad Statuas Principum, Zipaeus in analis. Iur. Pontif. lib. 3. tit. d. immunit. Eccles. §. quod spectat.

Ac lege Hebraea, quotannis ante Paschalia libamina, nocentem vinculis eximi moris fuit. Nec a Romuli Asylo dissimiles fuisse in Palaestina aliquot Civitates, quae ad profugium nocentium erant conditae, attestatur Botereius commentar. lib. 14. fol. 387. Gregorius item Turonensis, sparsim in annalib. suis fidem facit, quantae venerationi. Arae, pluvinaria, Delubra, Reliquiae Divorum fuerint, vid. omnino Boterei. d. loc. fol. 388. et seqq.

Invaluit quoque ab omni aevo, ut privato intuitu Numinis, nocentes poenae eximerentur. Ninus primus constituit Statuas, ad quas impunitatis causa confugeretur, et Belus Patri ad eius similitudinem simulacrum posuit, quod ubi contrectassent malefici, â scelerre et poena [orig: poenâ] immunes pronuntiabantur. Aram Misericordia Athenienses collocarunt; Ephesii in Delubro Dianae, nocentibus perfugium tribuerunt. Osyris Aegyptiis, Assiriis Apollo, Itacensibus Ipuiter, et Minerva Lacedaemoniis Divi Tutelares fuerunt, etc.

Ac adhuc in usu esse dicitur, ut si dum ad carcerem vel crucem quis rapiutur, obvius fiat Cardinalis, is lictore ablegato, vincula feralia relaxet, et ex faucibus leti hominem vitae restituat. Sic olim occursu Vestalis, homo iam corvis addictus, vita [orig: vitâ] donabatur. v. me in Notabilib. Iurid. Polit. v. Begnadigung der Maleficanten.

Ad palatium quoque Episcopi confugientem, immunitate Ecclesiastica gaudere, probat Marc. Anton. in prax. archiepiscop. cap. 17. n. 10.

Et hae immunitates Deo et religioni, non fovendis hominum nequitiis indulgentur, ac usu compertum, ignominiosa traductione affectos homines, indictae paenitentiae memores, in bonos Viros evasisse.

An quis immunitate Ecclesiastica gaudere debeat, cognitionis est Ecclesiasticae, ac pertinet ad Episcopum, vid. Zypae. supr. all. loc. f. 384. et quamquam notorie constaret, quem commisisse crimen exceptum; nihilominus tamen non debet Reus per laicum extrahi, sed per manum Ecclesiasticam, ac ad carcerem ecclesiasticum, ut cognoscatur et decidatur, an immunitate gaudere debeat, et si cvontra est Ecclesia debet contra Spolium restitui, et postea extrahi reus rursum et cognosci, Marc. Anton. Gen. in prax. cap. 17. num. 5. In tantum, ut etiam

Iudex, qui non extraxit nec mandavit, sed ab aliis extractum condemnavit, poenam excommunicationis incurrat, Marc. Anton. d. loc. ] Iohan. Iac. Speidel. V. I. L.

52. Freyherrn.

Barones Latini vocant nomine sane mere Germanico, quod iam demonstravi in dissertat. de Comitib. etc. quae est inserta tractatui meo de Monarchia. f. 112. Nihil enim aliud est Bar, quam ein dapfferer Mann, Heldenbuch. part. 2.

Da ließ die Heydinne,
Ein Nebel von ihr gahn,
Der stanck kräfftigliche,
Bey dem gar künen Baren,
Erforchte sich ehrliche,
Er müßte mit ihr fahren.

Ist euch hie in dem Walde,
Kein Abenthewr widerfahren,
Ihm antwort deß gar balde,
Der Elendreiche Baren.

Quodque vocabulum Baren, ut et innui in d tract. de Baron. pro liberis seu filiis sumatur, docet Pontan. in Orig. Francic. fol. 595. etc. ac patescit pariter außgedachtem Heldenbuchpart. 2.

Bar, Praesertim indenivatis, auget significationem, ut wunderbar, casterbar, klagbar, Mannbar, Heldenbuch, in praefat. cap. 1.

Ita legi in antiquis monumentis: Vnd ob dieser Kirchen einiges Jahrs an Sehende{ mit Hagel, bärlicher Schad, idest, notabile damnum, geschehe, vnd widerführe, das solle die Herrschafft am Vogtrecht ansehen, vnnd darfür nach gestalt der Sachen, ein zimblichem Abzug thun. Item alibi in eodem loco, da mit Hagel Schaden beschehe, der bärlich wäre, etc. Item etiam dicitur, kein schadenbringen noch bären, geberen, schaffen, et bäricher schad, damnum enascens.

Sumitur etiam bärigi. e. im geringsten, ein bärigen Tropffen, i. e. allein ein Tropffen. Dn. Gryphiander de Weichb cap. 46. Bar interpretatur capax: ut erbar, rugbar.

Wilt du, so fahren mitter
Wolzween vnd sibentzig Mann,
Jeglicher hat hundert Ritter,
Wolt ihr sies nicht erlan.

Ihr Fürsten vnd ihr Herren,
Graven, Freyen, Dienstman,
Die mir mit grossen Ehren,
Mit Dienst seynd vnderthan.

Baro, homo liber, Freyherz. Hincmarus Epist. 1. cap. 6. vid. Goldast. ad Paraenctic. fol. 414. et 451. Si illli boni Barones post mortem Philippi etc. Hic notavit Busaeus, Baronum non unam esse significationem. Quae a. fuerit apud Francos sub Hincmari saeculo, indicat Aimonius lib. 6. cap. 52. degest. franc. quae pernitiosa factio zelo et diversitate Baronum, Comitum atque Optimatum Regni, tanta terram calamitate extinxit. Sigebert. Capitales barones suos cum paucis secum duxit: solidarios vero milites (Soldaten) innumeros. Cranzius. lib. 3. Metropol. cap. 11. de Episcopo quodam Hidesheimensi. Ministeriales suos, qui soli volunt hodie dici Militares, coaequavit urbicis ad militiam conscriptis: quos etiam in ordinibus duxit, nihil minoris habitos. Sed posteriora saecula distinxerunt Ordines Militantium et urbicorum, ut iam non patiantur sibi illos coaequari: et (quod est arrogantius) qui olim Ministeriales dicti fuerunt aut feudatarii, nunc ambiunt dici Nobiles. Sed coarguit eorum superbiam usus Principalium Scribarum, et omnium recte discernentium munera graduum singulorum. Primi enim Barones inter nobiles deputantur, inde Liberi Domini; postea Comites, inde Duces, quos appellat Papa nobiles viros. Quid patitur ministerialis, ut in hac [orig: hâc] nobilitatis appellatione coaequari quaerat Duci?

Boerius ad consuet. Bitur. in Gallia putat Barones dici, qui infimae, mediae et

summae coercitionis ius in arce aliqua, concessione Principis obtinuerunt. Flav. blondus libr. 5. dec. 2. Nam primarii urbis, quos nunc Barones, tunc capitaneos appellabant, Imperatori obses, etc. Hect. Boet. lib. 2. hist. Scot. ait, apud Germanos et Scotos esse, quasi Vassos et Vasallos regios. vide Hotoman. in Lex feud. et Petr. gregor. lib. 6. Syntagin. cap. 10.

In Hispania et alibi dicuntur Barones, Domini territorii, qui habent Iurisdictionem Civilem, Cancer. var. resolut. p. 3. in Indic. v Baro. vid. etiam Fontanell. d. pactis antenuptialib. 1. fol. 236. Et in Regno Neapoli Baro dicitur, qui habet feudum quaternatum, et alios Vasallos, vid. Aerar. constitut. Neapol. And. ab Isernia. v. Baero.

In antiquis etiam Instrumentis invenitur Freye, Banerherrn, Stabherrn, id est, qui habent Iuris dictionem.

Notandum hic [orig: hîc] est, non solum dici Baro, sed etiam Barus. Nam lege Aleman. tit. 96. §. 4. dicitur: si Barus fuerit similiter. Hinc Baruo, Barunculus.

Ac videtur eitam differentiam quandam esse, inter Freyen vnd Herrn. Antiquus enim stylus est: gebieten allen Freyen, Herrn, Rittern vnnd Knechten. Et circa annum 1300. ita distinguebantur gradus: Vir Liberae conditionis, Miles, Meliores de Villa.

ADDITIO.

Ac olim Freyherrn dicebantur, qui nulli praeterquam Principi obnoxii erant. notae Bignon. ad Marculph fol. 543. Dicebatur item Freyherr, Liber, ad differentiam Ministerialis, v. Hottoman. in verbis feudalib. v. Baro.

In einem alten Diplomate vor 500. Jahren legitur: Der Ehrsamb Ritter vnnd gebohrne Freyherr alten Stammens beedes von Vatter vnd Mutter. Mager. d. Advocat. armat. fol. 473. Freyherrn etiam olim non nisi ab Imperatore feuda recipiebant, unde est, quod legitur in der Hessischen Chronick Dillichii. fol. 572. ad fin. daß circa an. 1383. vil von Adel in Hessen waren/welche sich alle Freyherien Stammens rühmbten, vnd derwegen ihre Lehen vom Landgraffen nit empfahen wolten.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

Status Baronum antiquus sane est: nam in fundatione Monasterii S. Gregorii Richenbach. Anno 1080. mentio fit cuiusdam ingenui Senioris, Bern nomine, qui Wilhelmo Hirsaugiensis Coenobii Abbati, praediolum suum in nigra Silva situm, in loco, qui a rivo, qui ibi Murgam influit, Richenbach vocatur, Sancto aurelio Hirsaugiae, in praesentia idoneorum testium, in aeternam hereditatem tradidit, id unice postulans, ut ibidem Monasterium construi satageret.

Ibidem etiam saepe mentio fit, liberorum hominum, nobilis item Suevi Bertoldi de SpareWeresekke. Unde apparet, iam tum nobiles a liberis differuisse. Mentio pariter fit Militum (quos pro Vasallis sumo) mentio item fit in. genuae feminae, etiam servientis, quae praedium et beneficium possederat hereditario iure. Cuius allodium tamen, ad quandam ingenuam feminam pertinebat. Mentio fit cuiusdam generosi Iuvenis, militis item, liberi hominis. Ac denique cuiusdam Capitanei.

Sed de Baronibus, von Freyherrn etc. plura habet Konig [orig: Kônig]. in Theatr. Polit. part. 1. cap. 38. num. 21. etc. Nolden. d. nobil. cap. 8. num. 192. et seqq. adde Menoch. confil. 109. Calefatum. d. dignit. equest. numer. 12. etc. Me tr. singulari. et tr. d. ord. equestr. numer. 3. Pontan. Origin. Francic. fol. 598. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 2. cap. 11. Freher. ad Petr. de Andlo 2. cap. 12. et fol. 197. Stumpff in der Schweitzer Chronick, fol. 291. Grus. annal Suevic. part. 2. lib. 11. cap. ult. fol. 504. Pithae. apud Gruter. tom. 2. Thesaur. Critic. fol. 752. et fol. 418. etc. Fauchet. d. Origin 2. cap. 5. Casp. Lerch d. Equestr. Ordin. German. fol. 26.

53. Freylehen.

Feudum Francum (Freylehen) dicitur, quod ita datum est Vasallo, ut ab omnibus servitiis immunis sit. vid. omnino Camerar. ad l. Imperial. d. prohibit. feud. al. per Frid. m. f. 258. et seqq. Et appellatur a Gallico vergo Franc, quod liberum significat: ut iam supra dixi. vid, Guyon. divers. lessons. tom. 2. fol. 29. Econtra feudum non francum est, quando Vasallus Domino propter feudum sibi concessum, servitia praestat.

feudum Francum, non est liberatus a Capitulis fidelitatis, enumeratis in c. un. deform. fidelit. Sed tantum videtur actum, ut Vasallus non serviat; quod licet sit contra naturam feudi, non tamen est contra substantiam feudi; quia in aliis remanet feudum. Tenetur igitur servare fidelitatem Domino, et vitae Domini non solum non insidiari, sed etiam eum commonere, si poterit, ne in pericula incidat. Schneidewin. in praelud. feud. nu. 53. qui adhoc, ut feudum Francum sit, duo requirit. (1) Quod expresse dicatur in concessione, quod sit feudum Francum (2) Quod ille, qui habet tale feudum, non teneatur ad aliqua servitia vel onera, nisi quae in concessione expressa sunt. Ideo in literis investiturae talia verba apponi solent: vnnd dörffen vns darvon keine Dienste laisten, wie dann jhre Eltern darvon unsern Vorfahren auch keine Dienst gerhan oder gelaister haben.

Effectus feudi Franci, qui sint, vide eund. Schneide Win. d. loc. nu. 55. et seq. et adde Gothofr. Ant. disp. 1. th. 7. lit. l.

54. Freyrecht, freyschöffen, Freygeding.

De hisce vide Freherum in tr. de secretis iudisiis in Westphalen. Et Saxones sane severis legib. ac poenis olim maleficia coercuerunt, levatoque velo procedebant, unde et Freyrecht nominabant; eo modo, quo hodie militaria delicta puniuntur: quae Iudicia vulgo Standtrecht vocant. vid. Dn. Gryph. de Weichbild. cap. 58 et cap. 59. ad fin. Unde etiam propter celerem hunc processum, passim lurisdictio Freygraviorum restricta, et multis Statibus contra talia iudicia Privilegia data fuerunt. Gryph. cap. 60.

55. Freyheit.

De metu, quod Liberae Res publicae exstincturae sint Monarchias, v. Dicaeologiam Rerum public. per tot. Si non Resp. tamen singuli Principes affectant Monarchiam, et volunt facere foedus contra magnos Reges. Sed hac ratione opprimitur Libertas plebis, et fit Oligarchia.

56. Freye Reichs Ritterschafft.

Daß des H. Reichs freyer vnmittelbarer Adel, ein Stand deß D. Römischen Reichs seye, probatur in tro. quodam zu Mayntz Anno 1626. getruckt. Sed quae de hac [orig: hâc] re olim congesserim, vide intr. meo sing. de ordine equestr. libero, qui insertus iam est tractatui meo de Monarchia, etc. fol. 159. Adde Ritter de homag. cap. 4. num. 83. Daß auch vor Zeiten die Graffen, Herin, Ritter, Knecht vnd Stätt ad Comitia citirt worden, tradere videtur Lehman in der Speyrischen Chronick. lib. ult. cap. 97. fol. 913. col. 2. sed consule etiam eundem lib. 2. cap. 12. a princ. fol. 80. item fol. 417. ut et Arumae d. Comitiis cap. 4. num. 3. et seqq. et num. 225.

Varia ad conservationem status equestris liberi, privilegia ab Imp. emanarunt: Vnder andern ist ausser denen von jetziger Röm. Kays May. vnd dero Vordern am Reich, Römischen Kaysern vnd Königen, lobseeligsten angedenckens, de Annis 1566. 1578. 1601. vnd 1620. gemainer Ritterschafft in Schwaben allergnädigst erthailten Privilegiis zuvernemmen, daß alle Ständt, Doch vnnd Nider, Geistlich vnd Weltlich die in Zeit der Verleyhung Kayserlicher Freyheit, Adenliche Güter, oder dero Pertinentien beralts für sich, oder durch die jhrige ingehabt, oder hernacher bekommen würden, selbige Gürer vnnd Pertientnien auch fürohin zu der Ritterschafft vertretten sollen, ob auch gleich jemands, werder seyn möchte, ein ander herbringen vnd Gewonheit, oder einige Freyheit vnnd Gerechtigkeit Exemption, Statur, Ordnung transaction, oder Compactatem hierwider fürwenden wolte, denen allen von Röm. Kays. May Macht vnd Vollkommenheit derogirt seyn solle. ale etiam est, daß sie die verkauffte Güter wider lösen mögen. vid me des 3. Consil. 1. Item, daß der Blutbann nicht von den Gütern zu separiren, ego consil. 4. dec. 1.

Die Ritterschafft hat auch anfangs die bona aliorum in territoriis sita collectirt, non quod illa bona libera, sed quia possessores tamquam Cives Ordinis Equestris de bonis in alienis territoriis sitis contribuerunt, vid. me in decad. 2. Consilior. darnach haben sie auch die onera auff andere alienis in territoriis sita bona getrungen.

Ac in Suevia olim Nobiles habebant omnia, et nihil Imperatori ministrabant, vid. Felic. Fabri in Suevia cap. 12. fol. 302.

Quae olim potentia Equestris Ordinis fuerit, apparet ex rebus gestis Francisci a Sickingen, welcher das gantz Römische Reich gepochet. vid. Bellum Sickinganum. Unde etiam in Capitulationibus promittit Imperator, daß er daß Adels Bündtnussen hindern wolle.

Porro nimiam Privilegiorum licentiam, nocuisse nobilibus, censet Hörtzog des Elsässischen Chronick. 5. fol. 39.

Etliche wollen vermainen, daß, nachdem vor Zeiten das Imperium Romanum ad Germanos gelangt, vnd besonders die iura feudalia auffkommen, alle Nobiles den Comitibus, oder andern höhern Ständen, tam personae, quam bonorum ratione, quoad Iurisdictionem vnderworffen gewesen, eo quod Valvasini, secundum ius Feudale, a Valvasoribus investiantur, uti Cuiacius lib. 2. tit. 10. notat, ibi comprehendi veram Nobilium definitionem. Es hat auch das starcke ansehen, daß, da die Fürsten mit gantzen territoriis, vnd aller dero Herrligkeiten in vestirt worden, sie alsomit auch alle Iuris diction vber die darinn geseßne Nobiles erlangt. Auß welchem ferzner zuervolgen scheinet, daß, da Francken vnnd Schwaben noch mächtige Nörtzogen gehabt, die jetzige Freye Ritterschafft, dero vnmitelbahre Vnderthanen geweßt, vnd allein modicam coercitionem gehabt haben Ja es seynd grosse rationes enthalben, daß auch die Graven, besonders die Landtgraven in Schwaben, immediate dem Adel jhres Bezircks Recht gesprochen Inmassen die Landgraffen in der Baar, anjetzo die Herin Graven zu Fürstenberg, vhralte Domenten haben, darinn jhnen außtruchenlich die Iurisdictio vber die Nobiles zugeaignet wird. Die Herin Nörtzogen zu Würtenbrrg, vnd vor jhnen die Graffen von Nelffenstain, seynd von vhraltem mit Blawbeuren, vnd vmbligenden Orthen mit aller Nerzligkeit, sampt den Edelleuthen, armen Leuthen, etc. investirt.

Die Graffschafft Nohenberg hat alte Läger-Bücher, darin diser Graffschafft Bezürck begriffen, wirdt auch vermeldet, daß zumal in der Edellent Dörffer, in solchem Begriff situirt, sie die hohe Obrigkeit haben.

Daß in A. B. vnnd anderstwa, die Nobiles neben andern hohen Ständen, als Räthangezogen werden, will man dahin denten, daß der Zeit weder Fürsten, Graven noch Edelieuth, als Ständ, zu den Reichs deliberationibus gezogen worden:sondern die Römische Kayser, alle ohne Vnderschidt, so von Verin vnnd Adel, quacumque ratione den Kayserlichen Nöfen gevolgt, hierzu gebrauchet haben.

Auß welchem vnnd meht andern etliche erzwingen wollen, daß kein freyer Adel, dann in obangezognen, vnd dem Heyl. Römischen Reich zugewachsnen Fürstenthumben zufinden: daß auch solcher Adel an das Reich, nicht als ein Stand, sondern als deß Kaysers Landsässen vnd Vnderthanen gelanget, zumal die vom Adel injhren Dörffern, Stätten vnnd Schlössern allein Vogtsherzn seyen, auch den Blutbann vnd Regalia anderst nicht, dann per Investituram, et Privilegia Caesarea, vnd gar nicht territorii iure, haben könden.

Hingegen macht widerumb ein grossen Zweiffel, weil in Tyrol, Oesterreich, Gülch vnd andern Orthen vnderschidliche Nerzen (hoe est, Nobiles primarii) zufinden, welche vor Zeiten immediati geweßt seynd, die auch in alten Matriculis benennt, vnd welcher wegen zum Thail noch lis pendens in Camera super exemptione sich enthalt.

Also seynd die vom Adel, unnd die ganze Ritterschafft im Stifft Trier, sampt andern Graven unnd Herren

So wil auch in cum sensum etwas auß den Capitulis Caroli M. eruiret werden. At hac de re alii censeant magis periti.

Ob die Nobiles frey a Comitum Iurisdictione? Ex abundanti concesso, non tamen sequitur, eorum subditos liberos, nec Comitibus subiectos esse, ratione saltem superioris Iurisdictionis. Unde etiam der Religionfriden non pertinet ad subditos: quia Nobiles non habent territorialem Iurisdictionem, sed sunt sub Caesare. vid. Calvin. process. fol. 271. Bidembach. quaest. nobil. 1. Seynd allein Vogtsherzn, etc.

Nobiles tamen aeque ac Status Imperii habent die Außträg, Ruding. in observat. fol. 83. Daß die Trierische vom Adel frey, vnd keine Landtständt seyn wollen, patet ex Actis Tryer contra Tryerf. 9.

Daß die Nobiles a potentioribus opprimirt werdem, iusta talio videtur: Weil Sie jre Vnderthanem hart halten, quorum gemitus Deus exaudit. Vnd ist solches für die Vnderthonen besser, weil sie anderwerts klagen können.

Daß die freye Reichs vom Adel jhre Vnderthonen nicht reformiren können, vid. Pacis Composition. quaest. 40. num. 80. etc. et quaest. 66. fol. 375. et 379.

57. Freye-Stätt.

Was für ein vnderscheid vnder Reichs- vnd Frey-Stätten seye, indagavi ego in tr. de iure Imperial. Civit. num. 4. et vid. etiam Dn. Mager. d. Advocat. cap. 6. item Lehman in der Speyrischen Chronic. fol. 90. 92. et 270.

58. Freystellung.

De autonomia, an nimirum Principes Rerum publicarum autonomiam Religionis seu peculiaria sacra, et arbitrium de religione liberum subditis suis possint permittere? vid. Faber. d. religion. regenda lib. 2. fol. 32. et seqq. Automomum Burckardum, vnd den freystelligen Luther.

59. Freye Stiffter.

Canonissarum, nobili stirpe progenitarum, quaeque ad Nuptias transire possunt, Collegia, in Hannonia sunt duo, Montense et Melbodiense, totidem in Comitatu Namurcensi, Andennense, et Monasteriense, et unum in Brabantia Nivellense, omnium apud Belgas, ut arbitrantur, antiquissimum, Codex Donationum Auberti Miraei, cap. 13. in not. De quibus, ut et de Germanicis, in qua Provincia sunt plurima, vide eiusdem Miraei libellam de Collegiis Canonicorum, Anno 1615. Coloniae editum.

60. Clausula: Freywillig, mit Vorbedacht vnd guter Wissenschafft, vngezwungen vnd vngetrungen.

Dictio sponte, idem importat, quod verbum voluntarie. l. 1. C. de testam. tut. et libere: quia sponte aliquis actum facere non censetur, qui alicuius cogente Imperio illum facit: nam cum quis promittit sponte, censetur vis et metus exclusus. auth. Sacramenta puberum. C. si advers. vendit. Et huiusmodi verbum liberam arguit voluntatem. Et per dictionem libere, omne removetur impedimentum aut contradictio. Narta consil. 530. num. 10. Tiraquel. in l. Si unquam, verb. revertatur. num. 155. C. derev. donat. Surd. decis. 265. num. 3. et dec. 272. num. 4. ubi, quod nulli necessitati subiaceat. Bald. in c. quae in Ecclesiar. col. 2. in princ. numer. 4. vers. ibi de const. Surd. consil. 143. numer. 23. Unde plerumque instrumentis haec clausula apponitur: vnd solches freywillig, vngezwungen, vngetrungen, auch mit Vorbedacht vnnd guter Wissenschafft, etc. Quae clausula facit, ut non liceat a contrahentibus ullam ignorantiam, vel errorem allegare.

l. 4. §. fin. ff. Si quis caut. Praesumitur enim, quod contrahentes, nulla [orig: nullâ] ignorantia [orig: ignorantiâ], nullove errore ducti contraxerint. Bart. et Dd. in dict. §. fin. et l. si rem dari. ff. d. V. O. vid. Bertazol. in tract. Claus. Instrum. Claus. II. gloss. 2. num. 2. et seqq. Itaque, qui dicit scienter, et ex certa scientia contraxisse, non admittitur erroris excusatio. Nam si cut facies in speculo; sic in verbis voluntas consistit, Bald. consil. 302. num. 9. vol. 3. Cravett. consil. 20. num. 2. Et omne id cogitatum prius censetur, quod verbis expressum est. l. Labeo. §. idem Tubero. ff. de sup. leg. l. non codicillum. 14. C. de testam can. 35. cau. 22. quaest. 2. Spec. in tit. de Advocat § 1. Nam secundum Aristotelem, verba sunt earum, quae in animo sunt, passionum notae, atque Signum. Corn. consil. 298. nu. 5. vol. 1. et cons. 205. num. 8. vol. 2. Porc. consil. 34. num. 32. et consil. 84. num. 5. Alex. consil. 52. num. 5. vol. 4. et propterea Bald. in l maximum vitium. num. 3. et seqq. C. de lib. praeter. verbis claris nihil addendum, vel detrahendum esse dicit. Facit. l. continuus. §. cum ita. ff. de V. O. l. ille aut ille 25. §. cum in verb. ff. de leg. 3.

De Clausula: nullo iuris vel facti errore, ignorantiave [orig: ignorantiâve] , vid. Bertazol. clausul. 31. gloss. 3. et gloss. 4.

Observandum tamen est, hasce clausulas, non tanti esse momenti, ut contra hiscere non liceat. Primo ob id, quod istae Cl. utplurimum ex consuetudine notariorum apponuntur, ideoque parum operantur, ex doctrina Bart. in l. 1. quaest. 6. ff. de iur. codicill. Hering. d. fideius. cap. 19. nu. 21. vid. Cothman. vol. 3. consil. 50. numer. 164. etc. Deinde etiam hae Clausulae operantur tantum in dubio, quando de metu non constat: sed quando metus vere iustificatur, nullius sunt efficaciae: quoniam eodem metu, quoquis inducitur ad contrahendum, eodem inducitur ad sic affirmandum. Hondedaeus. consult. 23. n. 43. et cons. 29. n. 50. et seq. vol. 1. Unde qua [orig: quâ] ratione non tenet contractus metu gestus, eadem quoque ratione Clausulae illae accessoriae adici consuetae, eodem laborant vitio. Menoch. de praesumpt. libe.r 3. prasumpt 126. numer. 30 p. 1. Hering. dict. loc. num. 24.

61. Freyer Will vnd gefallen.

Iudex habens liberum et plenum arbitrium cognoscendi, dem die Sach seinem freyen vnnd völligen Willen, gutgeduncken vnnd discretion heimbgestelt wirdt, non potestratione liberi arbitrij punire, nisi quatenus iustitia suaderet. Bald. in l. ubi pactum. Cod. de transact. qui idem in l. si quis maior. C. eod. dicit, quod tale arbitrium, cum tendat in praeiudicium terii, debeat intelligi de voluntate, quae in se contineat aequitatem, quod non possit aequum iniquo praeserre: in tantum, quod si Iudex vel Magistratus ratione liberi arbitrii partem enormiter et iniuste laedat, merito puniri debeat. Iniquum namque arbitrium Iudici datum esse, non censetur, per l. creditor. infin. ff. mandat. nec vigore arbitrii potest condemnare absolvendum, et e contra. l. si cum exceptione. §. exstat. ff. quod met. caus. Nec potest condemnare, nisi de crimine constat, et data copia [orig: copiâ] defensionis. clem. pastoralis de re iud. Bl. in l milites. C. de test. Paris. de Puteo, tract. de Syndic. verb. arbitrium. vers. potestas. numer. 2. Gloss. in d. Clem. ubi dicit, habens arbitrium liberum, non potest contra Iustitiam condemnare, et sua [orig: suâ] voluntate uti. per l. si quando. d. in off. Testam. Et Bald. in l. qui Procuratorem. ff. de Procur. tradit, quod arbitrium Potestati datum, intelligatur in ventilando, non in decidendo: adeo, quod nihil poterit, extra iustitiam facere, nec etiam vigore generalis arbitrii, in una die expedire et facere totum Processum: quia non potest esse ponderatum, quod est nimis festinatum. Nam celeritas, quae excludit causae cognitionem, videtur exclusa. c. 2. de re iudic. Paris de Puteo, d. loc. num. 2. in fin.

Sic etiam potestas Regis, utcumque absoluta, intelligenda est pro arbitrio boni viri.

62. Frid, Fridenshandlung.

De Pace vid. Themidem Deam fol. 132. etc. Newmair. tract. fing. et me in Polit. item Hugon. Grotium. de iure Belli et Pacis. ac etiam Manticam d. tacit. et ambigu. conventionib.

An in Pace facienda damna subditis illata, sine eorum consensu a Principe remitti queant? vid. Schleiff. ad Laudens. intract. d. bello qu. 1. num. 5.

63. Frid vnd Glait zum Rechten. v. infr. v. Glait.

In Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico], ac alibi etiam, gibt man den Todtschlägern auff Bürgschafft Frid vnnd Glait zum Rechten. Sed id intelligitur biß auff die End Urthail exclusive, dann so was erkennt, vnd der reus praesens, wird solches an jhme exsequirt.

64. Fridbruch.

Wer uber gebornen Friden schlägt, wirdt gewohnlich höher gestraffet. Fürstl. Würtemb. Lands Ordnung. fol. 197. etc.

65. Frohn, Frohndienst, Handfrohn, Pflugfrohne, Frohnfast, Frohngut, etc.

Operae Rusticorum in Germania, quas Dominis suis praestant, vulgo vocantur die Frohn, Frohndienst, Handfrohne, Pflugfrohne, ab antiquo vocabulo Frohn, quod sacrum significat: quia sacrae libertatis, quae per manumissionem contigit, remuneratio sunt. Treutler. disput. 2. thes. 4. lit. b. fol. 1. Sicut et Frohnbott, quasi sacer nuntius dicitur, der an statt deß Richters was gebent oder verbeut, an dem man sich nicht vergreiffen darff. Fridericus Husanus. tract. de Hominib. propr. cap. 6. num. 53. Sunt et alia composita â vocab. Frohn, ut Frohnstast, FrohnCreutz, Frohngart, Frohnzehendt, ut vel inde multis in locis Frohnen sumatur, quando communes et debitas Dominis suis praestant operas servi. Goldast. rer. alemann. tom. 3. fol. 67.

Verbum Frohnen tam de personis, quam de rebus sumitur, v. g. es ist ein Frohngut, de rebus, er ist ein Frohner vel Frohnbaur, de personis. Meichsner. decis. Cam. 5. tom. 2. f. m. 388. et fol. 280. Sed in tr. meo de trib. domest. societ. specieb. doceo Frohn esse gemain. fol. 32. num. 5.

Sic Frohnfest est carcer publicus seu communis, quem Itali Dd. Fortiam vocant, Peregrin. d. iure fisci lib. 3. cap. 2. num. 30. et seq. In Bavaria appellatur die Frohn, Scharwerck, Newburgische Landsfreyheit. fol. 36.

Operae sunt diurnum officium, Tagdienst, quia luce et per diem explicantur: l. 1. d. oper. libert. l. 2. de ann. legat. id est, de mane usque ad vesperam, donec lux est. gl. in l. 1. et l. operas. 3. in pr. ff. de oper. libert. Cui quam proxime accedit illud Davidis in Psalm. 104. v. 23. Orto Sole exibit homo ad opus suum, et ad operationem suam usque ad vesperam. Quae dividuntur in officiales, et artificiales, seu fabriles, l. si non sortem 26. §. libertus 12. d. condict. indeb. Officiales sunt, quae in Officio Personae consistunt, et ad personam Domini referuntur, ut adesse, comitari l. eius artificii 16. §. tales. l. quod nisi. 20. l. hae demum. § 1. de oper. libert. Fabriles sive artificiales sunt, quae ex artificio aliquo praestantur, ut pingere scribere, etc. l. legatis 65. de legat. 3.

Rustici autem ratione et contemplatione fundorum suorum, quos in vim benefici a suis nobilibus recognoscunt, operas praestare coguntur. Matth. Stephan. de Iurisdict. libr. 2. p. 1. c. 2. membr. 2. nu. 192. Husan. in tr. de servis. quaest. 4. princ. membr. 1. num. 89. Quae operae quidem a nonnullis pro fructu quodam Iurisdictionis habentur. Vultei. cons. Marpurg. 30. num. 208. vol. 2. Andr. Gail. 2. de arrest. cap. 10. num. 2.

Quibus tamen vix assentiendum: cum potius vel ex conventione, vel ex praescriptione, Thom. Maul. de homag. tit. 4.

nu. 2. et seqq. Casp. Ziegler. in §. Nobiles. conclus. 1. num. 51. vel ex concessione Principis una cum servitiis istis Investientis, quam ex natura Iurisdictionis exoriantur. Moller. libr. 2. semestr. cap. 32. numer. 1. Knichen. de pact. vest. part. 2. cap. 3. num. 30.

Sane certi Iuris est, quod Iurisdictio sive superior, sive ima, nihil commune habeat cum servitiis et operis rusticanorum, maxime propriorum hominum, nisi alio quodam iure illae debeantur, vel Investituris diserte concedantur, Moller. lib. 2. semestr. c. 32. num. 1. et Knichen. de vestit. pact. p. 3. n. 1.

Et origo harum operarum incepit initio ex conventione, quando censitus aut agricola accepto manso, de obligavit ad haec vel illa servitia, Weichbild. art. 3. §. zu einer Aufflösung. Iacob. de S. Georg. rubr. de Rhoydis et operis. nu. 5. Coler. de proc. exsecut. part. 1. cap. 9. n. 66. et seqq. vide Ziegler. d. loc. num. 52. et seqq.

An ex operarum praestatione aliquoties facta [orig: factâ], praescriptio inducatur? Respondetur, inspiciendum, qua [orig: quâ] mente id fiat. Nam si probetur factum precario, nulla inde potest servitus elici. Nam per precarium non probatur possessio. Angel. in l. quaedam mulier. num. 3. de rei vindic. Aretin. in l. interdum. infin. princ. n. 3. de acquir. poss. et ex actu voluntario non infertur praeiudicium facienti. l. voluntariae de excus. tut. Et quae precario dantur, non debent trahi ad necessitatem. Alb. in l. si Pater. §. si quis nu. 6. de donat. vid. Modest. Pistor. 1. quaestio 38.

Duplex est istarum operarum, secundum dict. Zieglerum all. loc. num. 55. divisio: Primum enim quoad modum exercendi et praestandi, dividuntur in Wagendienste et Nanddienste. Illi siquidem rustici, qui tantum agrorum possident, ut equos vel boves aratorios, Zugvihe, Pferdt oder Ochsen, alere possint, suis iumentis operas ruricales praestant, quos hubarios Nubner, Anspenner, Pferdner, indigitant. Quae autem ad Pflugdienste referantur, v. infr. in v. Pflugstdienste. Pauperiores autem, qui non habent integrum mansum vel hubam, saltem ad manuarias operas, zu Handdienste tenentur, mit Handfrohnen, Getraid abschneiden, Hewe machen, literas transportare, oparas, suas in linum, fimum, stercorationes, triturandas fruges, venationes, et circa aedificia exstruenda ac reficienda adhibere: Imo quicquid usquam operarum manualium esse potest, Kottneri praestare tenentur, Ferrar. Montan. lib. 6. feud. cap. 3. vers. ordinaria. quos Hindersidler, Rötiner, Rottsassen, Handfrohner, Söldner, Gärtner appellant. Husan. de hominib. propr. cap. 6. n. 66. Koppen [orig: Kôppen]. decis. 13. num. 1. Ritter. de homag. cap. 7. n. 14.

Deinde quoad quantitatem distribuuntur in determinatas, gesetzte vnd gemessene Dienst, l. quoties 24. ff. de oper. liber. (videlicet quod in mense, vel septimana semel, vel toties in anno Domino servire et operas praestare debeant, cum aratro, cum curru, benannte Frontag, Schnitt-New vnnd Maitag, Gail. 2. obs. 62. num. 12. Certae autem dicuntur operae, non quo ad substantiam, tunc enim, quia in facto consistunt, omnes sunt incertae. l. 75. §. 7. ff. de V. O. l. 72. §. Celsus eod. Sed quoad numerum et qualitatem, v. g. cum indicitur messoria, aratoria, etc. tot et tot dierum. Non enim omnia possumus omnes, et indeterminatas operas, vngemessene, alltägliche Dienst, quae pendent exarbitrio dominorum, et toties praestandae sunt, quoties exiguntur. vide omnino Ritter. de homag. cap. 7. num 350. et seq. Gail. de arrest. cap. 2. num. 2. et lib. 2. obs. 62. num. II. Matth. Stephani de Iurisdict. libr. 2. p. 3. cap. 7. membr. 2. nam. 363.

Sed probe hic notandum est, quod scribit Gilman. lib. 1. decis. Cam. 12. num. 33. vngemessene Frohn, non id dici, quod in infinitum se extendit, et quod rustici semper praestare tenetur: sed sufficit de certis operibus et certo labore id intelligi; non tantum certo dic, sed quotiescumque opus fuerit, et restringitur ad operas consuetas et solitas, wie es von Alters her kommen. vide et adde Ziegler. d. loc. num. 56. et seqq.

per tot. ubi materiam operarum copiose demonstrat. Sixtin. de regal. cap. 13. nu. 49. Zasium in l. si non 26. §. 12. ff. de condict. indeb. et lib. 3. singul. respons. cap. 2. num. 83. ubi dicit, operas has praestare rusticos, vel secundum pacta Curialia, quae vulgus Dincknotul vocat, quibus omne eorum ius, quod Domino atque illis ipsis debetur, continetur; quae pacta (conqueritur) quatenus favorem Dominorum concernunt, arcte servari: utinam ea [orig: eâ] parte, qua hominum rusticorum iura descripta sunt, ser varentur, vel etiam iuxta consuetudinem regionis, völlige Landübliche Dienst. vid. Ioach. Schepliz. ad Const. Brandeb. p. 2. tit. 7. §. 52.

Ac notandum hic [orig: hîc], quod Dominus non possit hominem suum cogere, ut vadat ad faciendum Roydas extra territorium et Iurisdictionem Domini, Iacobin. d. S. Georg. de Roydis n. 7. ubi rationem et text. addit. v. Valent. Forster. tract. de Iurisdict. part. 2. fol. 473. et n. 173. Rosacorb. in practic. cap. 37. num. 43. Praeiud. Cameral. v. Roydae. §. extra territorium. Ziegler. in 3. nobiles. Conclus. 1. nu. 341. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 71. num. 5. Moller. semestr. 2. cap. 32.

Posito autem, es wäre in der Dignotul gesetzt, daß dem Nerzn die Vnderthanen, wohiner woll, fahren vnd frohnen müssen; non tamen puto hoc indefinite intelligendum, sed restringendum, daß die Vnderthanen fahren müssen auch ausserhalb, sed ad utilitatem et commoditatem ipsius territorii, nicht wann der Dominus absonderlich vnd weit entlegne Castra hätte, da eines von dem andern nicht dependirt; maxime da das strittige Castrum vnd Dienst Lehenbar seynd, ubi non praesumitur, daß die Lehendienst ad alium finem, quam ad conservationem et meliorationem feudi angesehen. Dörffen also deß Lehenbarn Castri hindersassen in einem Castro, vnd deme zum besten nicht dienen. Doch wäre billich, wann der Herr der Vnderthanen in loco nicht bedarff, daß sie jhme ein recompens dargegen erstarren, oder ohn jhren Schaden anderstwo frohnen. Et in omnem eventum, wann gleich dise Wort ad omnia loca quaecumque zuvermecken; köndten doch die Vnderthanen propter in certidudinem, et ne nimis graventur, ein determination vnnd gewise Tägbegehren, ex arbitratu boni Viri, prout Iuris est in omnibus utcumque indefinitis operis, wann man gleich zu alltäglichen frohnen gesessen, vid. meum tractat. d. trib. domestic. societat. specieb. ubi de servis.

Rustici obligati ad excolendas tres, quatuorve terrae petias, sub Formula: drey oder vier Arten, wann vnnd wie es vonnöhren, zu ackern vnd zubestellen, etc. si per integros triginta annos non nisi duas petias coluerint: quod non ad tres, quatuorve excolendas adhuc urgeri possint. vid. Andr. Schaeffer. pr. quaest. part. 3. quaest. 43.

Rusticus si dicat, servitia precario aliquandiu praestitisse, Dominus contra Iure suo illa exegisse, utri in dubio incumbat probatio? vid. Moller. lib. 4. semestr. cap. 38.

De angariis, vid. Drus. animadvers. 1. cap. 38. Voc. Exotic. Novi Testam fol. 85. et Petr. Greg. Tholosan. de beneficiis cap. 6. num. 10. quod angariae antiquae Iudaeorum adhuc in Turcia observentur, testis est Sansovinus. fol. 70.

66. Fronhanden

Usurpatur von denen Gütern, so in commissum fallen, propter non praestita Pacta emphyteutica, ac idem est, ac si quis diceret, zu freyen Nanden ziehen, daß der Lehenherz damit mag schalten vnd walten nach seinem freyen belieben.

67. Früchten, Getraidt. Nutzen.

Generaliter fructuum nomine, veniunt ea, quae iure percipiuntur; ut est usura, pecuniae fructus dicta, in l. 88. §. fin. ad L. Falcid. l. 62. de rei vind. pensiones, mercedes, vecturae iumentorum, d. l. 62. l. 55. de cond. indeb. l. 19. in fin. l. 38. de usur. l. 39. §. 1. de leg. 3. l. 8. §. 1. et 2. d. reb. aut. iud. poss. Poena item ex compromisso, aliave [orig: aliâve] causa debita, l. 9. §. 1. d. tit. et

similia: quae tamen, cum non natura [orig: naturâ] pro veniant, sed iure percipiantur, sive obligatione et conventione hominum: propric fructus dici nequeunt. l. 12. d. V. S. Sed vicem eorum obtinent, l. 34. de usur. l. 83. de leg. 3. et pro fructib. accipiuntur, l. 38. de usur. Sive loco fructuum sunt, et potius quaestus, pensiones, reditusve, quam fructus appellantur. l. 16. de instit. act. l. 7. et seq. pro. soc. l. 22. in princ. de Instr. vel Instr. leg. et l. 5. Cod. de rei vind.

Proprie autem fructus accipitur pro omnibus iis rerum utilitatibus, quas natura hominum gratia [orig: gratiâ] produxit; l. 28. §. 1. de usur. veluti cum ex pecudibus fetus nascitur, agni nempe, haedi, vituli, eqvuli et suculi. §. 37. Inst. derer. div. item lac, pilus, lana, d. §. 37 et l. 18. olera, segetes, olivae, uvae, poma et alia. l. 78. de R. V. l. 68. §. 1. de usufr. l. 12. §. fi. de usu et habit l. 13. quib. mod. usufr. am l. 43. de evict. l. 45. de usur. l. 7. §. 12. ff. solut. matr. l. 48. §. fin. de acq. rer. dom. nec tantum, quae in superficie fundi nascuntur: ut vinum, frumentum, legumina, foenum, arundo, caedua, lignum: l. 77. d. V. S. l. 40. §. 4. d. contr. empt. l. 48. §. 1. de usufr. verum etiam, quae intra fundum, ut lapides, creta, arena, et varia metallorum genera, si modo haec omnia renascantur, l. 32. de iur. dot. l 7. §. 13. cum leg. seq. ff. sol. matr. l. 9. §. 2. de usufr.

Fructus pendentes fundi pars esse videntur. l. fructus ff. d. rei vind. vide omnino Tiraquel. de retract. lignag. § 1. gl. 7. num. 37. et seqq. et d. retract. convent. §. 5. gloss. 4. Unde emptor emens fundum, fructus emisse censetur, quamvis non sit expresse aliquo modo de iis conventum, per l. Iulianus. §. fructus ff. de act. empt. Sunt enim fructus pars rei et accessio, quae emptoris lucro cedit. d. l. Iulianus. §. fin. Sive illi maturi, sive immaturi sint, l. fin. §. fructus ff. quae in fraud. Cred. vide Tessaurum. decis. 5.5 per tot. et Monterium. decis. 18.

Statutum prohibens sub certa poena portari frumentum extra patriam, an portans farinam, incidat in poenam? vid. Schneidewin. in §. cum exaliena. numer. 7. inst. d. acquir. rer. dom.

68. Fruchtgült.

Fruchtgülten de iure non subsistere, docet Robert. 4. cap. 18. Constitut. item Imper. in Reichs Abschiden, et Constitut. Ferdinandi I. in tract. Martini decensib. add. Christinae. decis. Belgic. vol. 1. decis. 208. et seqq.

69. Fulda.

Vid. Broveri antiquitat. Fuldenses. de praerogativa et Privilegiis Abbatis Fuldensis, Brover. d. l. lib. 1. cap. 15. et seq. Calvis. in Chronolog ad A. C. 1063. ut infra lit. K. v. Kayserin Cantzler.

70. Füllin.

Appellatione der Pferde, puto daß auch ein Füllin verstanden werde; licet ex communi usu loquendi id dicendum haut veniat, Bonacossa d. equo qu. 14.

71. Fundbuch.

Inventarium, est Scriptura quaedam publica, continens omnium, quae reperiuntur in hereditate defuncti, descriptionem; Sic dictum, quod ibi res sint, quae quaesitae inde inveniri et reperiri possint. Sichard. ad l. ult. num. 6. C. de iur. de lib. Donell. lib. 7. Comment. cap. 3. num. 40. et facit l. ult. C. arbitrium tutelae.

Forma illius potissimum in eo consistit, ut intra triginta dies, a tempore delatae hereditatis, citatis iis, quorum interest, adhibito Notario et Testibus inchoetur: ac intra sexaginta dies, si bona sint praesentia: si vero diffusa, intra annum absolvatur. l. ult. §. sin autem dubius. 2. et §. seq. C. deiur. delib. Fachin. lib. 4. controv. cap. 35. et seqq.

Omnia autem Testatoris bona, etiam minima quaecumque, non solum, quae tempore mortis adfuerunt, sed etiam alii fructus et accessiones, quae post mortem defuncti ex hereditate iacente perceptae sunt, in Inventario sunt describendae. Fructus namque isti hereditatis sunt, l. quod servus. 38. ff. de leg. 2. et pars rei intelliguntur. l. fructus pendentes 44. ff. de rei vindic. Nam si hoc non fieret,

inde praeiudicium fieret substitutis, quibus fructus debentur. l. ita tamen 27. §. 1. infin. ff. ad SC. Trebell. Alex. et Ias. ad l. ult. §. 1. C. deiur. delib.

72. Fündel-Kinder, oder Fündling, Findelhauß.

An infantes publice expositi, inventi et educati, Fündling, pro iustis et legitimis liberis: an potius pro iniustis et illegitimis, spuriis et nothis sint habendi et iudicandi, ad hunc scilicet effectum, ut ad successiones, honores, dignitates et munera Ecelesiastica ac Civilia, iure admitti et promoveri possint vel non? vide Eberhard. Speckhan. cent. 3. qu. 14. class. 3. Paleot. d. not. et spur. c. 63.

Ac de eiusmodi liberis expositis orphanotrophiis item, Fündelhäuser plurribus agunt Caranza. in tract. de partu naturali et legitimo fol. m. 330. etc. Zieriz. Matth. Stephani et Bullae. in Commentar. ad Caroli V. peinlich halbgerichts Ord. art. 132. De Orphanotrophii Ambstelodamensis instituti ratione, deque eius Senatus consultis et Statutis. vid. Isaac. Pontan. lib. 2. rerum et urbis Ambstelodamens. cap. 2. fol. 68. et seqq.

ADDITIO.

De infantibus expositis olim varium fuit ius, nec satis certum, quod indicat Plinii ad Trai anum Consultatio, et eiusdem Traiani rescriptum de his, qui liberi nati, expositi et in servitute educati sunt: de quorum conditione et alimentis consulenti Plinio Traianus non putat assertionem habendam iis, qui ex eiusmodi causa in libertatem vindicabuntur, nec ipsam libertatem redimendam pretio alimentorum. Tamen propter alimenta quasi pignoris vice retineri potuisse ostendit Quintilan. declamat. 278. quo etiam pertinet Diocletiani constitutio in l. pater. 16. C. d. nuptiis. Constantinus vero statuit, ut qui proiectum de domo Patris vel Domini voluntate collegerit, ac suis alimentis ad robur provexerit, eundem retineat sub eo statu, quo voluerit, id est, sive ut filium, sive ut servum, nec posse Patrem vel Dominum repetere. l. 1. C. Theodos. d. exposit. Exstant etiam hac de re varia Synodorum Decreta, quae refert Bignon. in notis ad Marculph. fol. 613.

Notandum et hoc, in Synod. Matiscens. cap. 6. apud Burckardum decretum fuisse, ut unusquisque Presbyter plabi publice annuntiet, ut si aliqua femina clanculo corrupta conceperit et pepererit, nequaquam diabolo cohortante filium aut filiam suam interficiat, sed quocumque praevalet ingenio, ante ianuas Ecclesiae partum deportari, ibique poni faciat, ut coram Sacerdote in crastinum delatus ab aliquo fideli suscipiatur et nutriatur. Sic et apud Treviros observari testatur Wandelbertus Diaconus in vita B. Goaris.] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

73. Fürst, Lands-Fürst, Reichsfürst, schlechte Fürsten.

Princeps dicitur, quasi primum caput, secundum Isidor lib. 9. Etymol. tit. de regnis et militiae vocabulis, vel quod forte rectius est, ab eo, quod praeest; et sic Germanicum nostrum Fürst a vorstehen, nomen habet, et Princeps, sive ein Fürst ist, quasi ein Fürsteher, hoc est, qui praeest, Iohan. Borcholten. ad consuet feud. cap. 5. num. 25. vid. Wilhelm. Anton. d. Quinquen. cap. 5. num. 86. Ritter. de homag. cap. 4. numer. 90. et seqq. ubi de Principibus multa habet: ut et König, Theatr. pol. part. 1. cap. 36. fol. 535. etc.

Principes, qui Imperio immediate subiecti non sunt, sed aliis Principibus et Statibus subiecti, simpliciter Lands-Fürsten (eo significatu quo Landsässen, aut etiam schlechte Fürsten, Spec. Saxon. lib. 8. art. 58. Rudolphin. d. Ducib. nu. 171. etc. Ritter. d. homag. cap. 4. num. 81.) non vero Reichs Fürsten indigitantur: uti sibi opponuntur in iure Saxonico Landr. d. lib. 3. art. 58. gl. Quorum in Silesia tres adhuc familias superstites, Lignicensem nempe, Teschinensem et Monsterbergensem reperiri, testatur Paurmaister, de iurisd. lib. 2. cap. 9. num. 9. Ziegler. in conclus. §. Landsassii conclus. 1. n. 222. Ritter. de homag. cap. 4. nu. 81. Vel schlechte Fürsten seynd, die vor einem höhern Tribunali können beklagt werden von jhren Vnderthanen, Boccalin. 2. raggnagl. 8. vid. Arumae. de Comitiis cap. 4. num. 123. Ac quod Silesii Principes keine schlechte Fürsten seyn, videre est apud Schick fum in der Schlesischen Chronick. lib. 1. cap. 3. ubi etiam, wo die Fürsten herkommen, docet.

Fürsten generale nomen est, denotans Imperatorem, Duces, Marchiones, etc. in specie cum sumitur, dignitas est quaedam singularis, ut Fürsten zu Anhalt, et vulgo maiorem dignitatem tribuit iis, qui Duces sive Nertzogen vocantur, Rittershus. 1. partit. feud. cap. 5. fol. 320. ego de Imperio subalterno. fol. 95.

Welcher gestalt die Graven zu Nohenzollern zu dem Fürstlichen Standtd. Anno 23. 19. Martii Ratisbonae. erhöhet worden, erscheinet auß nachvolgendem Kayserlichen Diplomate.

Wir Ferdinand, der Ander, von Gottes Gnaden, Erwöhlter Römischer Kayser, zu allen Zeiten Mehrer deß Reichs, in Germanien, zu Nungarn, Böheim, Dalmatien Croatien vnd Sclavonien, etc. König, Ertzhörtzog zu Oesterreich, Nörtzog zu Burgundt, zu Brabandt, zu Steyr, zu Kärnten, zu Crain, zu Lutzenburg, zu Würtemberg, Ober: vnd Nider Schlesien, Fürst zu Schwaben, Margraff deß heyligen Römischen Reichs zu Laußnitz, Gefürster Graff zu Nabspurg, zu Tyrol, zu Pfürdt, zu Rüburg vnd zu Görtz,etc Landgraff in Elsäß, Herr auff der Windischen Marck, zu Portenaw vnd zu Salins,etc Bekennen offentlich mit diesem Brieff, für Vns, vnd Vnsere Nachkommen, am heyligen Reiche, vnnd thun kundt allermänigklich: Wiewol die Nohe Römischer Kayserlicher Würdigkeit, durch Macht jhres erleüchtem Throns, hievor nicht allein zu Erleüchtung vnd Würden, sondern auch zur Notturfft vnd Zierung deß heyligen Römischen Reichs Großmächtigkeit mit Fürsten Ständen vnd Nohen Edlen Geschlechtern gezieret ist. Jedoch, seytemal durch Absterbung der Menschen, solche Nohe Geschlecht, je zu Zeiten in Mnagel vnnd abnemmen gerahten, vnd je mehr die Kayserliche Hochheit, dieselbe jhrem stattlichen Nerkommen, Wolthaten vnd Verdienen nach, mit höhern Ehren vnd Würden, versihet vnnd begabet, je herzlicher der Thron Kayserlicher Mayestät, dardurch gezieret, vnnd scheinbarlicher gemacht, auch die Vnderthanen, bey Erkandtnuß Kayserlicher Würdigkeit, vnnd jhrem schuldigen Gehorsamb erhalten, vnnd zu Adenlichen Tugenten, Ehrlichen Ritterlichen Tharen, vnd getrewen, stähten vnnd beständigen Diensten bewegt, vnd angelaitet werden: Vber dises, vnd ob Wir wol, auß solcher Kayserlicher Nöhe vnnd Würdigkeit, darein Vns der Allmächtigs Gott, nach seinem Göttlichen Willen gesetzt hat, auch angebohrner Güte vnnd Mildigkeit allzeit genaigt seynd, aller vnd jeder Vnserer, vnd deß heyligen Reichs Zugewandten, Nohen vnd Nidern Ständen vnd Glider, Ehr, Würde, Auffnemmen vnd Wolfahrt zubetrachten, vnd zubefördern: So ist doch Vnser Kayserlich Gemüt, billich mehrer gewogen, vnd begierlicher, die jenigen, deren Vor Eltern vnd sie, von vhraltem stattlichem Namen, Stammen vnd Geschlecht, Nerkommen, vnd sie gegen Vnsern Vorfahren am Reich, Römischen Kaysern vnnd Königen, auch Vns, dem heyligen Reich, vnnd Vnserm Löblichen Nauß Oesterreich, mit sonder, getrewer embsiger Dienstbarkeit zu Krieg- vnd Fridens Zeiten, vor andern gutwillig, vnd standhafftig erzaigen vnnd beweisen, in noch höhern vnd grössern Standt vnd Ehren zuerheben vnd zusetzen.

Wann Wir nun gnädiglich angesehen, wargenommen und betrachtet, das vhralt Fürst: unnd Gräffliche, auß königlichem Stammen entsprungene Herkommen unnd Wesen, der Graffen zu Nohenzollern, etc. Und daß allberait vor dreyhundert unnd mehr Iahre, weiland Unser Vorfahr am Reich, Kayser Rudolff der Erste diß Namens, Graff Eyrel Friderichen von Zollern, auch dem Ersten diß Namens, welcher mit S. Mayestät und L.

Darneben Wir auch in glaubwürdige gründtliche Erfahrung gebracht, welcher massen nach Absterben, obgemelts in den Fürsten Stand erhebten Graff Eytel Friderichs deß Ersten, etc. Vnnd der zwischen beeden seinen hinderlassenen Söhnen, vorgegangener Thailung, der Graffschafft Nohenzollern, vnnd deß Burggraffthumbs Nürnberg, gleichwol die allweg regirende Innhaber berürter Graffschafft, laut deren in den alten Archivis sich befindenden (vnnd Vns durch glaubwürdige Transsumpt fürgewisener Originalien, vnd anderer genugsamen Documenten, sich deß Fürstlichen Tituls, Hochgebohrn gebrauchet, vnnd von Gottes Gnaden geschriben, auch jederweilen mit den vornembsten Thur- und Fürstlichen Geschlechtern, in dem Römischen Reich sich verheyrat, vnd befreundet haben: Vnd aber besagte Graffen zu Zollern, wegen abnemmung ihrer Graff: vnd Nerischafften, so mehrerthails durch außgestandene Krieg, vnnd in andere weeg ervolgte angeregte Fürstliche Praeemi. nenz fnnd Titul verlassen, darbey es dann biß dato verbliben Zu deme Wir auch nicht weniger betrachtet, unnd zu Gemüt gezogen, die angenemb, vilfältig, vornemb, getrew, Ritterliche, nutz: unnd hochersprießliche Dienst, welche offtermelte Graffen zu Nohenzollern, von vilen unfürdencklichen Iahren hero, weilandt unsern hochgeehrten Vorfahren am heyligen Reich, Römischen Kaysern und Königen, zu Krieg- und Fridens Zeiten, in vilen hochwichtigen Sachen und Geschäfften, unverschont ihres Leibs unnd Vermögens, mehrmahls gantz auffrecht, redlich, beständig, getrew unnd ansehenlich erzaigt und bewisen: Dessen wir dann, sowol auß denen, von höchsternanten vnsern Vorfahren am Reich, Römischen Rayfern, ihnen den Graffen zu Nohenzollern, durch vnderschidliche Diplomata erthailten fürtrefflichen Gezeugnussen, als andern beglaubten Historiis genugsamb berichter seyn: Inmassen dann auch der Hoch: vnnd Wolgebohren, Vnser vnd deß Reichs Erb Cammerer vnd lieber Getrewer, Hanß Georg Graff zu Nohenzollern, vnd Sigmaringen, Ritter deß Ordens vom Guldinen Flüß, Vnser gehaimer Rath, Cammerer, vnd Reichs Noffrahts Praesident, gemelter seiner Vor Eltern rühmblichen Evempel biß dato löblich nachgevolgt, in dem Er nun in das fünffzehende Jahr, weiland Kayser Rudolphen dem Andern, vnd Kayser Matthiassen, beeden Vnsern geliebten Nerien Vettern vnnd Vattern, auch nächsten Vorgehern am Reich, Hoch: vnnd Christseeliger Gedächtnus, nicht allein bey Noff, als Praesident, vnnd Vorsteher deß höchsten Kayserlichen Tribunalis deß Reichs Noffraths, sondern auch in vilen ansehenlichen, dem heyligen Reich, und dem allgemainen Wesen, hochangelegnen Sachen, Geschäfften, Verrichtungen, unnd wichtigen Legationen, deren er beraits bey dreyen Römischen Kaysern, uber die vier unnd zwaintzig underschildliche in- und ausserhalb Teutschlands, bey Königen, auch in vornembsten Chur- Fürsten unnd Ständen deß heyligen Reichs (thails alleinig, thails neben andern vornemmen Chur- und Fürsten, gantz rühmblich, dapffer unnd ersprießlich verrichtet) ungespart Leibs und Vermögens, zu höchstermelter Unseren geehrten Vorfahren, unnd Unserm Gnädigsten Wolgefallen und Genügen, sonderlich bey und von wegen der gantz abschewlich und ärgerlichen, in Unserm Erb Königreich und Landen vor fünff Iahren entstandener

So haben wir demnach auß obangezogenen, vnnd andern mehr Vrsachen, zu Gnädigster Erkandtnuß seines fürtrefflichen vhralten Fürst vnd Gräfflichen Geschlechts, der Graffen zu Nohenzollern, vnd derselben, auch seiner selbstwolhergebrachtenrühmblichen Verhaltnuß, vnnd langwürig getrewen Verdienens, mit wolbedachtem Muth, gutem zeitlichen Rath, auß selbst aigner Bewögnuß, vnnd rechtem wissen, obbenantem Graff Johann Georgen zu Nohenzollern, dise besonderliche Kayserliche Gnad gethan, vnd nit allein die vhralte, mit allen ihren Regalien, Nerzligkeiten vnnd Pertinentiis, gantz frey eigenthumbliche vnmittel- vnnd vnlehenbare Reichs Graffschafft Zollern, (welcher, wie auch das Stambhauß vnnd Vestung Nohenzollern, Graffe Johann Georg, jetzmals der eintzige vollkommen Innhaber, Regierer vnd Besitzer ist) zu einer Fürstlichen Graffschafft erhöhet, sondern auch obbenannten Graff Johann Georgen zu Nohenzollern, etc. vnnd nach dessen Ableiben, seinen hinderlassenen Eltisten Sohn, als künfftigen Innhaber, besagter Fürstlichen Graffschafft Zollern, auch nachgehends von Erben zu Erben, auß gemelts Graff Johann Georgen, absteigender Linierbohren, allweg die jenige, welche besagte Fürstliche Graffschafft vnnd Stambhauß Nohenzollern, innhaben, besitzen vnd regieren werden, für vnd für in ewige Zeit, in dem Stand, Ehr vnd Würde, Vnserer vnd deß heyligen Reichs Fürsten, widerumb von newem gnädigklich erhebt, gewürdiget vnd gesetzet, auch sie der Schaar, Gesellschafft vnd Gemainschafft anderer Vnserer, vnd deß heyligen Reichs Fürsten zugefügt, zugesellet vnd vergleichet, darzu ihnen den Fürstlichen Tirul vnnd Namen zuführen, Gnädigklich bewilligt vnd gegeben, auch sich also zunennen vnnd zuschreiben zugelassen vnd erlaubt.

Ordnen, setzen, würdigen vnnd erheben demnach auß Römischer Kayserlicher Macht, Vollkommenheit, hiemit wissentlich in krafft diß Brieffs obgesagten Graff Johnun Georgen zu Nohenzollern, auch alle seine ihme in der Succession, Innhab- vnnd Regierung der Fürstlichen Graffschafft Zollern, nachvolgende Eheliche Leibs-Erbem, gehörter massen, in den Stand, Ehr vnd Würde, Vnserer vnd deß N. Reichs Fürsten.

Zufügen, vergleichen, setzen vnnd gesellen Sie zu derselben Schaar, Gesellschafft vnd Gemainschafft.

Erthailen unnd geben ihnen auch sampt und neben denen, zuvor habenden Gräfflichen Ehren, Tituln, den Namen unnd Titel: Unserm Oheim, und deß N. Reichs Fürsten und Graffen zu Nohenzollern, etc. Und mainen, setzen und wollen hierauff, daß mehr genandter Graffe Iohann Georg zu Hohenzollern, und nach ihme sein hinderlassener eltister Sohn, unnd für bas alle seine Erbens Erben, welche die Fürstliche Graffschafft und das Stammhauß Hohenzollern innen haben, besitzen und regieren werden, wie obstehet, für und für in Erwigkeit, Unsere und deß N. Reichs Fürsten seyn, sich also vor unnd neben ihrem alten wol und rühmblich hergebrachten Titel, nennen und schreiben, von Uns unnd Unsern Nachkommen, am Reich und allermäniglich darfür geachtet, erkennet, geehret, genennt und geschriben

Dar auff gebieten Wir allen vnd jeden Churfürsten, Fürsten, Geist- vnnd Weltlichen, Praelaten, Graven, Freyen, Nerzen, Rittern, Knechten, landtmarschalckem, Landehauptleuten, Landtvögten, Hauptleuten, Vitzdomben, Vögten, Pflegern, Verwesein, Amptleuthen, Landtrichtern, Schultheisen, Burgermaistern, Richtern, Rähten, Ründigern der Wappen, Ehrenholden, Persevanten, Burgern, Gemainden, vnnd sonst allen andern Vnserer Erb Königreich, Fürstenthumb vnnd Landt Vnderthonen, vnnd Getrewen, inn was Würden, Standt oder Wesen die seynd, Ernstlich vnd festiglichen mit disem Brieff, vnd wollen, daß sie offtbesagten Johann Georg, Fürsten vnd Graffen zu Hohenzollern, vnnd alle desselben in Regierung der Fürstlichen Graffschafft Zollern, nachfolgende Sucessores absteigender Lini, wie obstehet, nun hinfüro Erwiglich also für Vnsere vnnd deß Reichs Fürsten, Ehren, halten, schreiben, annemmen, nennen vnnd erkennen, sie auch in allen vnd jeglichen ehrlichen Versamblungen, Ritterspilen, hohen vnd nidern Stifftern, vnd ämptern, Geist- vnd Weltlichen, auch sonsten an allen Orthen vnd Stärten, für Vnsere, vnd deß heyligen Reichs Fürsten, Ehren, zulassen, achten, halten vnd erkennen, Ihnen auch den Fürstlichen Namen vnd Tittul geben, Sie also nennen, schreiben, vnd bey aller vnd jeglicher Ehre, Würde, Praeeminentz, Vortheil, Recht vnd Gerechtigkeit, deren sich andere Reichsfürsten, von Rechts vnnd Gewonheit wegen, frewen, gebrauchen, vnd geniessen, gäntzlich, vnd geruhenlich verbleiben lassen, vnd sie an allem dem, was obstehet, nicht hindern, noch irten, auch hierwider nichts thun, noch andern zuthun gestatten, in kein weiß noch weeg, als lieb einem jeden sey, Vnser, vnd deß Reichs schwäre Vngnad vnd Straff, vnd darzu ein Pöen, nemblich zwey hundert Marckt Löttigs Goldts zuvermeyden, die ein jeder, so offt er freventlich hierwider thäte, Vns halb in Vnsere, vnd deß Reichs Cammer, vnd den andern halben Theil, vilbesagten Johann Georgen, Fürsten vnnd Graven zu Hohenzollern, Seinen Ehelichen Leibs Erben, vnnd Erbes-Erben, wie mehr verstanden, so hierwider belaydiget wurden, vnnachläßlich zubezahlen, verfallen seyn, vnd nichts desto minder, offtgemeldter Johann Georg, Fürst vnd Grave zu Hohezollern, etc. Seine Erben, vnd derselben Erbes-Erben, bey disem Fürstlichen Ehrenstandt, Würden vnd Freyheiten verbleiben, würcklich geschutzt, vnd gehandhabt werden sollen.

Dessen zu wahrem Vrkundt, haben Wir Vnsere Kayserliche Guldene Bullam an dises Fürsten Diploma hängen lassen, Geben in Unser, und deß heyligen Reichs Statt Regenspurg, den acht und zwantzigsten Tag Monars Martii, nach Christi unsers lieben NERRen und Seeligmachers glorwürdige Geburt, im Sechzehenhundert, drey und zwantzigsten, Unserer Reiche, deß Römischen im

Ioh. Suicardus, Archi- Episcopus Moguntinus, S. R. Imp. per Germaniam Archi-Cancellarius.

Ac diploma, dardurch der Abbt zue Einsidel zu einem Fürsten erhebt, habetur in annalibus illius Eremi fol. 260.

74. Fürstenrecht.

Quibusdam nuperum hoc vocabulum est, et abiis inventum, qui potestatem Imperatoris diminuere velle dicuntur; vid. Thonawertische Erinner. fol. 156. etc. et fol. 166. Reinking. 1. class. 4. cap. 19. Meichsner, t. 2. lib. 2. fol. 57. Aliis hocce ius longa consuetudine, usuque conformi dicitur approbatum, ut nempe Imperator de feudis maioris momenti iudicans, id facere nequeat, nisi in praesentia [orig: praesentiâ] aliorum, parili cum ligantib. praeditorum potestate, vid. me d. Iurisd. quaest. 13. et tr. de success. ac elect. lib. 1. eap. ult. adde Lehman. 2. c. 9. fol. 630. et eund. fol. 176. Casp. Ziegler. §. Austrägae limit. a pr. fol. 47.. Sunt qui autumant, olim Imperatores non uni loco fuisse affixos, sed nunc hic [orig: hîc], nunc alibi in Imperio versatos, semperque Principes ac Optimates Nobilesque vicinos honoris et officii ergo ad Aulam confluxisse, ac ab Imperatore (qui tum plerumque ipse ius dicebat) maioris maiestatis ergo, ac quidem pro lubitu, quos volebat, Assessorum loco huic negotio adhibuisse.

Exemplum nobis praebet Heinrici Leonis, Ducis Saxoniae proscriptio, quam sic describit Crantz. lib. 6. Saxon. 38. Imperator (Fridericus) procedens in contionem, de more proceres scissitatus est, sententiam quaerens, quid mereretur, qui legitime evocatus tertio contumaciter abesset. Cui ex sententia Principum responsum est, quod dictante iustitia, omni sit honore destituendus, ut praescriptione publica [orig: publicâ] iudicatus, et Ducatu, et omnibus careat ab Imperio beneficiis, etc.

Firmat hanc opinionem, quod de Ludovico IV. scribit Iohan. de Beka, in Chron. Ultraiect. sub Episcop 47. Interea Ludovicus Imperator audita [orig: auditâ] iam nece Wilhelmi Comitis, pro Tribunali sedens in ornamentis Imperialibus, exquisivit aequi rectam Iustitiam a plerisque Romani Regni Principibus: quorum dictante sententia, decretum est, quod Hollandiae Principatus Romano vacet Imperio, pro eo, quod Wilhelmus Comes absque liberis discessit a saeculo.

Lubet etiam hic [orig: hîc] apponere Copiam Sententiae definitivae in Sachen Caspar Schlicken, vnnd Hansen von Hohenstein, wegen Limperg vnnd was darzu gehört, a Rege Sigismundo de A. 1431. latae: Cuius tenor talis est.

WIr Sigmundt von GO Ttes Gnaden, Römischer König, zu allen Zeiten Mehrer deß Reichs, und zu Hunger, Böheim, Dalmatien, Croatien, etc. König: Bekennen und thun kundt offenbar, mir disem Brieff, allen den, die ihn sehen, oder hören lesen, Als wir vor Zeiten dem nahmhafftigen Caspar Schlicken, Unserm heimblichen und lieben Getrewem, die Vestung und den Zoll zu Limperg, als Unser und deß Reichs verfallen und verschwigene Lehen, gnädiglich vezliehen, unnd darüber notthürfftig Brieff gegeben haben, und als Hanß von Hohenstein, der dieselben, Gütter besitzet und derselben, doch von Uns und dem Reich nie erkandt oder empfangen hat, etwas Rechts und Zusprüch darzu zuhaben mainte, Also gaben wir ihn beydenthalben an Unser statt zu einem Richter, den Hochgebornen Bernhardten, etwan Marggraven zu Baden, Unserm lieben Oheim und Fürstenseeligen, daß er die ehgenant

Plura von den Fürsten Rechten videri possunt in singul discurs. vnd Frag, ob die Röm. Kays. May. in Sachen Fürsten: Hörtzogthumb, Graffschafften, etc. belangendt, so vom Reich zu Lehen rühren, vnnd einem thail gantz vnnd endtlich abgesprochen werden sollten, allein vnnd zwar durch dero Reichs Hoff Rath, oder mit zuziehung der Chur: vnnd Fürsten deß Reichs zuer kennen vnd zusprechen? add. Consilia Argentoratens. vol. 1. Consil. 110.

ADDITIO.

Reges olim proprio ore ius dixisse, Episcopis et Proceribus adsidentibus, praesertim de maioribus causis et inter Episcopos, Abbates, Comites et potentiores personas, constat ex Capitulat. lib. 3. cap. 77. lib. 5. c. 165. et de Vassis ac fidelibus suis, d. lib. 3. c. 164. lib. 5. c. 66. item ex causa provocationis aut negati aut dilati iudicii a Comitibus, lib. 5. cap. 141. lib. 3. c. 7. etc cum quis iudicatum facere negligebat, aut se iudicio sistere recusabat, lib. 2. c. 19. Ex his causis quaedama [orig: quaedamâ] Rege ipso, ut dictum, iudicabantur, dum ius dicebat; quasdam vero Comes Palatii Vice Regis, Episcopis etiam et Proceribus adsidentibus finiebat, et nihilominus Regis nomine iudicata inscripta erant, ac si ipse iudicasset. Bignon. in not. ad Marculph. Formul. fol. 507. ubi fol. seq. eiusmodi Iudicii formulam exhibet.

Quodque Episcopi (qui et Patres dicti) in Iudiciis Regi adsidere soliti fuorint, notavit quoque Tilius, qui etiam Curiae seu Parlamenti originem hinc deducit, illudque ita durassedicit [orig: durâssedicit] usque ad Philippi Vallesii tempora, qui Parisiensem Senatum a Comitatu et Consistorio Principis separatum, edicto constituit. vid. Bignon. d. loc. f. 511. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

75. Fürsten-Stätt.

De Magistratibus municipalibus, et quam Iurisdictionis speciem, etc. habeant, vid. late Ziegler. in commun. conclus. §. Civitas. conclus. 1. fol. 147.

Hacque etiam dere, et quid iuris habeant Civitates Municipales, tractavi in diss. mea deiure universitatum. passim, et maxime cap. ult.

1. Galg, Stock vnd Galg.

De surcae et patibuli notatione, vid. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 1. cap. 91 ac quod Galg â Golgata, vid. voces Exotic. novi Testamenti. fol. m. 181.

Furcae supplicium, ut exteris nationibus, ita et hodie in Imperio Romano frequentatur; ex quo crucis supplicium sustulit Constantinus. Sozom. in cap. 8. ad fin.

Ad Gradum meri Imperii pertinet Furcarum crectio, eaque merum Imperium denotat, secundum Bald. in cap. 2. quid sitinvestitura, et in l. causa, C. de Episc. et Cleric. Schneide Win. in tract. feud. part. 2. tis. quae tes in feud. dar. num. 73. qui ex Iacob. de S. Georgio, ibi fubicit, quod si inter duas Civitates sit contentio de mero Imperio, non licebit alteri earum lite pendente, erigere furcas, aliqui pars altera poterit propria auctoritate eas evellere, arg. l. quemadmodum. §. 1. vers. aliudff. ad L. Aquid. quae adhoc alle gari solet, quod quis propria [orig: propriâ] auctoritate, irrequisito Domino, destruere possit id, quod in suo fundo per alium ibi aedificatum est: unde, si quis fabricaret murum, aut aliud quid faceret in fundo meo, possem illud propria [orig: propriâ] auctoritate pemptus evellere. Nam, quia illud, quod in solo meo est aedificatum, cedit solo. §. ex diverso Inst. de r. D. Vide or destruere id, quod meum est, non alterius: unde de violentia [orig: violentiâ] et turbatione accusari non possum. Etenim, qui utitur suo iure, nemini facit iniuriam. quilibet etiam in suo potest aedificare et destruere pro libitu, etiam cum damno alterius, iuxta l. Proculut. ff. de damn. infect. pulchre Alex. de Imola, in l. 1. §. nuntiatio, ff. de nov. oper. nunc. Caepol. de serv. urb. praed. cap. 30. num. 9. vid. Costam. Consil. 6. ubi plurib. quando furca propria [orig: propriâ] auctoritate eveili queat, add. Schueidewin. d. loc. num. 74. qui num. seq. notabile ad erectionem furcarum tradit: daß man keinen Galgen, so nahe an die Gräntzen setzen mag, daß er das fremnde Gericht mit dem Schatren berühre, daß auch das Volck auff demselbigen Gerichte, da man einen rechtfertiget, vnd nicht auff dem frembden Gerichte, so darneben gelegen, stehen möge, etc.

Sed hodie tolerari crectionem furcarum, si distent a finibus vicini per 24. ulnas, notat. M. Steph. adart. const. crimin. 215. adfin. et etiam Zieriz.

Per furcarum erectionein, retinetur quasi possessio meri Imperii, licet per 100. annos numquam aliquis fuerit suspensus: Angel. in l. relinere. ff. de usufr. et inl. haec autem. ff. de serv. urb. praed. Bald. in l. 1. C. Ut nem. lic. Peguera. decis. 81. nu. 4. in fin. quia sufficit Signum, licet deficiat signatum, de quo vide Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 38. quid sit investitur. et Hier. Gigant. d crim. Maiest. quaest. 41. lib. 1. fol. m. 102. Card. Tusch. pract. conclus. lit. F. conclus. 537. ubi multa de fur carum erectione habet.

Eo ipso, quod quis habet merum Imperium in territorio, habet ius erigendi furcas, et tenendi erectas in Signum meri Imperii, propter publicam utilitatem, et ad deterrendum alios, utque Suppliciorum memoria renovetur. licet eae de novo erigantur, vel diu fuerins collapsae, Tusch. lit. F. conclus. 537. Peguera. decis. 81. ego post Bidemb. in tract. de lurisd. fol. 103. quia cum exsecutiones et impositiones poenarum, actu transeant, et per consequens a memoria [orig: memoriâ] decidant, humana invenit industria furcas erigi, ut Suppliciorum memoria renovetur. Sic et monumenta inventa sunt ad memoriam conditionis humanae, l. quidem in suo ff. decond. et demonstr. Atque ita patet, in hac [orig: hâc] furcarum erectione publicam versari utilitatem: cum per hoc quasi quadam [orig: quâdam] lectione continua [orig: continuâ], quae etiam melius per visum imprimitur, quam per auditum solum, homines a maleficiis arceantur, arg. Instit. de gradib. cognat. in fin. Ludovic. a Peguera. in decis. 81. num. 2. Inde Furcas tropaeos Institiae vocat Oldrad. consil. 161. vid. Zieriz. ad art. 216. constit. crimin.

Haecque omnia adeo obtinent locum, quod si in territorio non reperiretur locus, in quo commode sine cuiusquam incommodo, furcae ponerentur, possit Dominus soli compelli ad

vendendum, propter puplicam utilitatem: ut in l. locus. §. fin. ff. quemadm. servit. amitt. litem si. §. praeterenff. derei vend. l. Lucius. ff. de evict. et arg. text. in l. 1. §. sunt qui ff. ne quidin loc. publ. Peguera. d. l. num 3.

Verum Peguera d. loc. num. 3. monet, aliud in Catalonia [orig: Cataloniâ] observari, ibique merum Imperium habentem, ubi alius habet omnem Iurisdictionem, perpetuas non posse ibi tenere furcas, atque alia signa, nisi eveniente casu.

Quod erectio furcarum et signorum, sit actus meri Imperii, notat etiam Gail. 2. obs. 60. num. 5. et ideo Iurisdictio probatur per solam furcarum crectionem. Mascard. concl. 946. num. 10. et seq. ut et fines Iuris dictionis, Brun. consit. 34. num. 6. Hieron. de Monte. de finib. cap. 52. num. 4. quia eousque protendi Iuris dictionem, non ambigitur, Graeven: conclus. 60. consid. 2. num. 14. lib. 2. Hincfit, ut non raro ad fines ponantur.

Criminalis Iurisdictio etiam sine Signo haberi et retineri potest, atque ideo argui non potest: furcas vel postellum non habet, Ergo Iurisdictionem Criminalem non habet: quemadmodum etiam viceversa, propter furcas vel postellum, non dicitur quis habere Iurisdictionem Criminalem. Meichsner. decis. 4. num. 159. tom. 2. lib. 1.

Argumentatio enim a Signis accidentibus vel accessoriis, quale est patibulum, non arguit de necessitate: Nata consil. 636. num. 123. Keller. de offic. Iurid. pol. lib. 2. cap. 15.

Hinc contingere potest, ut duo Iudices eodem loco aequalem in iudicando potestatem habeant, et tamen solus alter exsecutionem facere, et furcas erigere possit, iuxt. Decian. tract. Crim. lib. 4. cap. 41. num. 1. et Graeven. 2. conclus. 6. consid. 2. num. 16. Ac ita aliud est, posse iudicare criminaliter, aliud habere den Blutbann vnd exsecution.

Etliche haben im Branch, daß sie einen fangen, vnd lassen ihne in einem andern Orth berechtigen, quod apud Nobiles olim in Suevia usitatum erat. Sed hoc fiebat in fraudem comitum, die die Iurisdictionem Criminalem, vnd exsecutionem gehabt.

Quae sollemnitates observandae in furcarum erectione, vid. in der P. H. O. art. 215. et 17. ubi not. Ob man die Maleficancen an dem Galgen soll hangen lassen. vid. Tabmud. in Sanhedrin. fol. 48. et fol. 252.

Suspensos et strangulatos adhuc viventes, restitui posse, quamdiu orespumam non edunt, auctor est Hippocrates. aphorisin 43. eam spumam autem maxime differre a spuma epilepticorum, innuit, qui dum cadunt, ac paroxysmo corripiuntur, multoties spumam edunt, sed absque vitae periculo, Contra illa spuma, quae in suspensis apparet, e thorace et pulmonibus exprimitur, quorum ea humiditas est propria, qua [orig: quâ] fatiscente, de salute hominis conclamatum est, vid. Lotich: in Petron. Arbitri Satyricon. lib. 2. Comment. cap. 1. ubi simul historias furum, qui suspenli atque anatomicis sectionibus destinati, revixerunt, recenset ac etiam stupendam historiam suspensae mulieris e cruce parientis addit.

ADDITIO.

Suspendium genus supplicii valde probrosum esse; notum est; ac olim apud Iudaeos, teste sacro Codice, coram Deo suspensi pro maledictis habebantur, neque ustra vesperam eiusdem diei in Cruce pendere permittebantur. Et in libris Pontificialibus cautum erat, ut tales insepulti iacerent. Unde Virgilius de Amata laviniaematre ait:

Plaerique mortem hanc praeposteram vocant, eaque hodie puniunttur latrones et fures.

Quam vis item iuxta M. Tull. Ciceronem, pulchrum sit pro patria [orig: patriâ] mori; nihilominus tamen neminem facile Romanorum aut gentilium, nisi summe desperatum, ignominiosa [orig: ignominiosâ] ista [orig: istâ] morte, suspendio nimirum, finiisse vitam, compertum habemus, ut multo minus pro Patria [orig: Patriâ] aliquis tam abominandi leti genere fauces, sibi praecluserit.

Quo magis admirari subit surorem Virginum olim Milesiarum, quae referente Polyaeno lib. 8. stratagem. nulla [orig: nullâ] accepta [orig: acceptâ] calamitate, laqueis

sibi mortem accersebant; ac nulla [orig: nullâ] re alia [orig: aliâ] absterreri ab hoc infami leto potuerunt, nisi postquam Consilio matronae cuiusdam Milesiae, strangulatae per forum tractae sunt, unde metu illius infamiae (quam post mortem verebantur) deinceps laqueis abstinuerunt.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. Licent.

2. Auff die Galeen schmiden.

Poena triremum in perpetuum, qua [orig: quâ] maxime contra plebeios utimur, etsi variatum fuerit inter Dd. cuius poenae loco successerit, et inter alios Rim. confil. 44. num. 34. voluerit, assimilari bannitis nostri temporis, Clatus vero in fin. quaest. 67.. dixerit, eam aequiparari deportatis, licet hoc non placeat Borell. inconsil. 52. n. 32. et seq. et demum Grass. in §. testamentum. qu. 28. aequiparet damnatis ad perpetuos carceres. Ceterum secundum verissimam et communem Dd. conclusionem, successit loco damnationis in metallum, vel operas metalli, cum hodie poenae dictae non sint in usu, per allegatos auctores a Gras. Mastrill. decis. 165. num. 5. tam in condemnatione ad triremes in perpetuum, quam ad tempus. Habent enim praedictae poenae expressam similitudinem: nam sicuti damnati ad metallum tenebantur gravissimis catenis, et verberibus afficiebantur; ita damnati ad triremes, ut de se patet, et propterea [orig: proptereâ] efficiuntur servi poenae, mortuisque aequiparantur, et fiscus ex eorum persona non acquirit, sed id, quod ipsi caperc non possunt, acquiritur aliis, qui illud fuissent habituri, post Peregrin. Farinac. et alios, idem Mastrill. d. l. num. o. et seqq. quod num. 12. intelligit verum in condemnato ad remigandum in perpetuum, et non ad tempus.

Et quia Civitatem et libertatem amiserunt; ex consequenti perdunt testamenti factionem activam et passivam, ac successionem abintestato, et admittuntur aliisuccessores. Quin imo testamentum antea [orig: anteâ] factum rumpitur, Simon. de Praet. de interp. ult. vol. lib. 2. interpr. 2. dub. 1. solut. 1. num. 8. subdens, quod amittant testamenti factionem passivam, etiamsi aufugiant, aut aliter eximantur a carceribus, et aliisrelatis, et testatur de communi opinione. Et ita in condemnato ad remigandum in perpetuum, quod sit incapax successionis, et eo excluso, succedant adstrictiores in gradu, iudicatum esse, tostatur d. Mastrill. numer. 17.

3. Ganerben.

Cum supra [orig: suprâ] in verbo Burgfriden, de origine Ganerbiorum aliquid dictum sit: nunc adde, qui Ganerbii sint, vel dicantur. Ganerbii autem, vel Ganerben, dicuntur quasi gemaine Erben, communes heredes, Condomini. Ac Ganerbschafft, q. gemaine Erbschafft, da man ein Gut zusamen wirfft, vnd nicht zerthailen laßt. prout etiam eiusmodi in casibus plerumque convenitur, daß keiner seinen Thail einem Freinbden solle verkauffen, oder daß die Ganerbensolches außlösendörffen.

Sane vox Ganerben omnino Germanica est et composita, cuius pars posterior Erben, absque dubio heredes denotat: Prior vero compositionis pars vel Syllaba Gan, quid sibi velit, haut omnibus patet. Quidam deducunt â gehen, ire, proficisci, ut Ganerben, quasi sint Gang Erben, quod secundum certa sua pacta contra ius commune, ad mutuam hereditatem transcant: nam et antiqui pro gehen, dicebant, gahn, sicuti pro stehen, stahn; quod idioma. adhucdum multis in locis est in usu. Alii a Gäh, quod festinum, properum significat, quasi Ganerbii sint, ad quos hereditas cito et festinanter, per plures gradus, et quasi per saltum transit, Du. Killinger. in eleganti tract. hac [orig: hâc] dere, discurs. 1. num. 22.

Hoennonius denique 2. disp. Iurid. 9. coroll. 1. deduci putat a verbo gönnen, ut Ganerben sunt, quasi Gönerben: weil sie ihren Mit Erben gönnen Frid vnd Einigkeit: vel si coniectura haec placet, weil sie einander das Erbe gönnen.

Sed communior et receptior est sententia, quod dicantur Ganerben quasi gemaine Erbem Gahn namque sumitur pro gemain in compositis pro communi, ut Gahnbach: quod etiam innuitur in Imperii Constitutionibus, velut Erklärung deß Landfridens, de Anno 1500.

Ganerben vocantur etiam Burger oder Burgmänner. Ritterhus. in partit. feudal. lib. 1. cap. 17. ex iure Saxonico, ibi: Burger oder Burgmann haissen die Ganerben vnnd Edelleute, so vor Alters vnder einem Burgherin auff einer Burg gewohnt haben, dasie dann der Burg Burger genennt worden, unde et Burgmannschafft, pro Ganerbschafft apud Fichard. 1. cons. 13. passim sumitur.

Unde Ganerbschafft recte definitur, quod sit quae dam fraternitas certis pactis, et mutuae plerumque successionis legibus inter quosdam generosi oris spiritus nobiles, ad hoc inita, ut se, suasque facultates in Castro communi, contra vim et incursiones hostium coniunctis viribus tuerentur: ut dixi in verb. Burgfriden. Welcher (Burgfride nim.) nichts anderst ist, dann ein Conventio, wie man sich in der Ganerbschafft halten soll. Et vox Ganerbschafft propric ius ipsum denotat: quandoque etiam Castrum, in quo Nobiles illi confoederati habitant.

Notandum tamen hic est, vocis Ganerben, aliam in iure Saxonico, aliam in locis superioris Germaniae esse significationem. Nam artic. 17. Landtr. libr 1. Ganerben dicuntur heredes Collaterales posteriores fratribus et sororibus, ita ab eundo vel properando dicti, quod facilior et expeditior eorum sit successio, nulla [orig: nullâ] sexus, sed gradus duntaxat propinquitatis habita [orig: habitâ] ratione, Mod. Pistor. cons. 21. num. 43. Sed in Actis et Decretis Comitiorum, Ganerben Häuser oder Schlösser dicuntur arces, plurium nobilium familiis communes, quasi gemainder Erbem Schlösser. v. omnino Killinger. h. Cap. 1. Erklärung deß Landfriden zu Augspurg, Anno 1500. tit. wider der Ganerben Schloß Ordnung deß Landfriden zu Wormbs Anno 1521. tit. wider der Ganerben Schloß, etc multis aliis locis horum Ganerbiorum fit mentio, ut patet ex allegatis Recessibus, quibus iunge Spec. Saxon. 1. Landtr. art. 17. et antiquas literas Fuldaelde Anno 1327. ibi: Mit Willen Friderichs seines Bruders vnnd anderer seiner Ganerben, die uns das Lehen auffgeben vnnd verzigen haben: ubi Ganerbii intelligi videntur, qui simul de feudo investiti, so die gesambte Hand haben, de quib. v. verb. gesambte Hand.

Tales arces aliquot sunt in Germania: Arx sc. Rotenburgensis, non procul Noriberga [orig: Noribergâ] dissita. Salzburgensis, ad Salam. Fridbergensis in Wetteravia: Gelnhusensis, quarum praeclararum exemptionum privilegia referuntur in Catalogo Privilegiorum in verb. Gelnhausische Freyheit. fol. 425. et 430. vid. Feschium disput. Bas. de foeder. thes. vlt. fol. 5. Sunt et quaedam Civitates Ganerbicae: ut Creutzenachum, oppidum situm ad Rhenum, habet Condominos Electorem Palatinum et Marchionem Badensem. Sic Smalcaldia, dum viverent Comites ac Principes Hennebergenses, ex parte dimidia ad ipsos, ex altera [orig: alterâ] ad landgravios Hassiae pertinuit: Hodie Landgravius solus ea [orig: eâ] potitur, Dn. Cluten. in Syllog. rer. quot. thes. 26. ad fin.

Erant autem Ganerben Häuser nihil aliud quam multis pactionatis et coadunatis Hobilibus gemaine Häuser oder Schlösser, in quas tempore necessitatis et belli, tamquam ad asyla tutissima sese cum familia recipiebant. Quo sensu etiam hoc verbum intelligit Hörtzog Jerg zu Sachsen, Landgraff in Türingen in einem Sendtbrieff d. An. 1526. an Martin Luther geschriben, ubi sequentia verba leguntur: darzu hast du zu Wüttenbergein Asylum angericht, daß alle die Münch vnd Honnen, so vns vnser Rirchen vnd Clöster berauben, mit nemmen vnnd stehlen, die haben bey dir Zuflucht vnd Auffenthalt, als wäre Würtenberg höfflich zunennen, ein Ganerbenhauß aller Abtrinnigen vnsers Lands, etc.

Inter Nobiles autem sive Ganerbios plerumque Maximus natu administratoris bonorum et iudicis munere defungebatur, ad hoc communi, et potiorum Ganerbiorum suffragio electus, quem Burggraffen appellant, a voce

Graff, quae iudicem denotabat antiquis, vid. infra in v. Graff. quique pro onere administrationis partem aliquam fructuum sibi habebat praecipuam, reliquis fructibus inter Ganerbios aequis portionibus divisis. Cuiusmodi Burggravii adhucdum inveniuntur inter Ganerbios arcium, Rotenburg, Fridberg vnd Gelnhausen. Qui postquam electi sunt, investiri solent, et confirmari ab Imperatoribus, in iis scilicet arcibus, quas feudi iure ab Imperio recognoscunt Ganerbii, Inform. Fridenb. p. 1. c. 1. num. 235. Burggravio proximus erat Bawmaister, cui itidem certa aliqua administratio erat commissa, ea scilicet, quae ad custodiam et conservationem Castri, totiusque districtus Ganerbici pertinebat. v. etiam me in tr. de Monarchia. fol. 13. ubi de Condominis, von gemainer Derischafft, etc. pluribus ago. Connsuli etiam potest Dn. Adam Keller. tr. d success. ab intest. tit. 31. adfin.

Et fuerunt etiam in Wurtembergia [orig: Wûrtembergia] plures arces da es Ganerben gehabt, als zu hohen Entringen, bey Tübingen, Bernegg bey Altenstaig, item Binnigkeimb, etc. de quibus Dn. Crusius.

4. Gant, Auffschlag.

De veteri rerum venalium proscriben darum more, vid. Barnab. Brissonium selectar. ex Iur. Civil. antiquit. lib. 3. cap. 8.

An venditio publice sub hasta facta ob laesionem enormissimam, beneficio l. 2. C. de rescind. vend. rescindi possit? v. Berlich. decis. 126. Anitem Bonis subhastatis vel publicatis, ea vendi debeant secundum aestimationem Iudicis, an vero prout licitata fuerint? tradit Mod. Pistor. quaestio 342.

Alienatio rerum minoris an sit nulla, ob defectum subhastationis, wann die Güter nicht auff einem Auffschlag verkauffet? Gratianus tom. 3. disceptat. forens. cap. 479.

5. Gantz.

Dictio integre, importat totum sine deminutione: quia integrum dicitur, cui pars nulla deest. Bald. Consil. 88. lib. I. late Tuschus pract. conclus. lit. D. conclus. 297. per tot.

6. Gäntzlich, in allweg.

Omnino, omnimodo, et similia praegnantia verba, praegnantia ideo vulgo feruntur, quod nullam modificationem autlimitationem recipiant, sicuti de vocabulo omnimodo aperte probat l. 3. §. 1. ff. naut capu. stab. l. 35. §. 4. C. de donat. v. supra verb. allermassen.

7. Gast, Gastgeber, Würth, Tavern.

Gast est vocabulum Germanicum, non ut hodie hospitem, sed quemvis hominem ad omnia paratum, promptum et habilem significans, unde multa passim reperies composita. Convigastus est apud Boetium de consolat. Philosoph. Arbogastes, Tyrannus Interfector Valentiniani Iunioris, apud Orosium et alios. Sigebertus ad Annum 422. nominat Dictatores Legis Salicae sogast, Bosegast, Salagast, Widigast. in Prologo Legis Salicae secundum editionem Frid. Linbrogii, Wisogastus, Bodogastus, Sologastus et Widogastus appellantur. Alibi inveniuntur Altgastus, Hildegastus, Suabgastus et Wergastus.

Camerarius tom. 3. horar. Succisivar. cap. 63. Gastos Germanico nomine a sapientia [orig: sapientiâ] et scientia rerum atque ingenii perspicientia [orig: perspicientiâ], dictos existimat.

Tabernaepublica loca sunt, ubi hospites recipiuntur, stehr auch selbige zuverleihen, gemainglich dem Vogtsheren zu, fürnemblich weil etwas darvon gefällt, als Vmbgelt vnnd dergleichen.

Es wirdt auch die Verleihung der Tavern, pro actu Iuris dictionem probante gehalten.

Licitum esse aedificare hospitia nach bey einander, notavit Schneidewin in §. flumina Inst. d. rer. divis. fol. m. 275. ubi notae.

Casum haber Servin. tom. 2. d. playdoy. fol. m. 398. da ein Würth einem, so die Zech nicht bezahlen können, das

Dehospitatura, vid. Dn. Magerum de Advocat. armat. cap. 10. nu. 238. etc. ubi ait: hospicia priscis temporibus publice assignari solita, certosque homines constitutos fuisse, quibus illud munus a Magistratu imponebatur: et habitum esse pro onere patrimonii, non personae. ad d. me in Consiliis meis. et in Commentar. vber die Fürstl. Würtemb. Cands-Ordn.

An ganeae et Popinae sint a Republ. expellendae, et an puniendi, et qua [orig: quâ] poena [orig: poenâ] sint cives, et oppidani dictas ganeas, et popinas frequentantes. vide Pegueram, decis. 44.

8. Gastrecht, Gastgericht, oder erkaufft Gericht.

In Imperio Germanico-Romano usu observatur, quod hodie raro admodum prorogatio Iurisdictionis fiat, nisi inter personas extraneas, in peregrinis locis, quod vocatur ein Gastrecht, ut notat Monach. in tract. de Iurisdict. tit. de probation. Iur. cap. 2. num. 6.

Welche Gastgericht doch in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] non aliter obtinent, dann in loco ludicii competente, vnd da der ordenliche Gerichts Tag nicht erwartet werden, noch die Sach Verzugleyden möchte. Fürstl. Würtemb. Landrecht. part. 3. tit. 5. §. fin.

ADDITIO.

Gastrecht etiam quibusdam in locis est genus arresti municipale seu summarium, quod cognitis et perspectis aequae causae, liquidique debiti meritis conceditur hospiti contra hospitem, hoc est, Civi contra peregrinum, advenam, peregrinantem: et e contra advenae peregino contra Divem, incolam, forensem, et sic indifferenter ac promiscue contra et pro omnibus, quos maenia urbis concludunt, ubi sine strepitu iudicii de plano et simplici, â Dicaste illius Iudicii deß Gastrechts causae dirimuntur et discutiuntur. Hoc iure Municipali multae Civitates circuli inferioris Saxoniae utuntur, et praecipue Lubeca, teste Georgio Berchtoldo Lorichio in Enchiridio arrestor. et repraessaliarum, etc. nu. 905. ubi num. 906. a Lubeca eiusmodi arresti exercitium accepisse transmarinam Provinciam Livoniam, addit, at dicasten deß Gastrechts, vocari der Gerichts-Vogt attestatur.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

9. Geäcker, Wildobs.

Das Wildobs oder Geäcker ist, in dubio auch den forstrechten anhängig, vnd dem Deren solches zuständig, quia in eo magna Domini utilitas versatur, et huiusmodi fructus sunt pars Silvae: glans caduca est, quae ex arbore cecidit. text. in l. Silva caedua. §. glans ff. de verb. sign. Et hoc in dubio procedit, si autem constet, nun cupatim aliud conventum esse, standum pactis est.

Et valet conventio ac pactum, quod Silva sitfeudalis vel emphyteutica, ita tamen, ut fructus Silvestres Domino directo cedant. Per text. in l. certo generi. ff. de serv. rust. praed. gl. notab. ibid. in verb. actum erit text. in §. Si quis velit Inst. de servit. urb. praed. nullam enim turpitudinem continet huiusmodi pactum; ergo servandum. l. Iurisgentium. §. Praetor ait. ff. de pact. Et modum servituribus adici posse, certum est. Per l. servitutes. 3. §. fin. ff. de serv. et l. qui duas cum l. seq. ff. de serv. urb. praed.

10. Gebiet.

Nihil aliud est, quam districtus, ubi quis Imperium habet, Gilman. rer. iudic. lib. 1. decis. 1. num. 58.

11. Gebott vnnd Verbott.

Verbum hoc, si generaliter accipitur, tam ad merum et mixtum Imperium, quam simplicem Iurisdictionem refertur, Per l. 1. l. 2. et l. 4. ff. Iurisdict. l. ait. Fraetor. ff. dere. iudic. l. ex omnib. in fin. ff. de offic. praesid. vi de Goed deum. in consil. de restitut. Baron, Vallendar, num. 333.

Attamen Gebott vnd Verbott, Magistratibus etiam Municipalibus incumbit, ut et Remp. tueantur, et Disciplinam in Civitatibus custodiant, l. non tantum verb. Rem publicam. ff. ad Municip. l. ad Remp. ff. de numer l. per omnes. l. defensores. c. de defens. Civitat. Res publica vero defendi, disciplina custodiri sine Edictis, Interdictisque non potest. Quare ubi usus exigit, poterit Magistratus huius rei gratia [orig: gratiâ], Decreta proponere, t. t. de Detret. ab Ord. fac. et mulcta [orig: mulctâ] proposita [orig: propositâ] Iuris dictionem et Edicta sua tueri, gloss. in l. 1. ff. Siquis ius dic. non obtemp. quam adprobat Bart. ibid. num. 5. Cuiac. in parat. C. de Mag. Municip. Nam alioquin elusoria futura esset duum virorum Iurisdictio.

Item Gebott vnnd Verbott Iurisdictionis concessae effectus est, nec extendi potest ultra Iurisdiction em datam; ideoque accurate perspiciendum est, quibus verbis con iungatur.

12. Geburtzeit.

De partu septimestri et octimestri, vid. me Oecon. tit. 5. et 6. lib. 1. ff. Cardan. in contradict. med. lib. 1. fol. 107. Sciripsit etiam de septimestri partu Galenus libellum, qui exstat in tom 1.

Ac de variis temporibus iusti partus, consule omnino [orig: omninô] Carranzam. in tract. singul. et umelii dissertat. de partu humano. Speckhan. 1. quaeft. 77. Kornman. d. miraculis vivorum. fol. 158. Rauchbar. 2. quaest. 24. Arumae. in coron. lib. 1. decis. Talenton. var. 4. lib. 1. cap. 2. et rer. reconditar. lib. 4. cap. 8. praesertim cap. seq. ubi obscura quaedam Hippocratis de dierum octimestris partus numero verba illustrat, ac docet, partus quoslibet non solum puros dari et mistos, sed etiam integros et mutilos, quotque singuli requirant dies, ut vitales esse queant, hosque non Solares, sed Lunares debere intelligi, et modo plures, modo pauciores esse posse. Et quoniam Luna, dum menstruam suam complet lustrationem, pro vario suoad Solem accessu, et ab eodem recessu, modo lumine plena est, modo orbata, et modo crescit, modoque decrescit, caque propter modo magis et modo minus et modo etiam nihil in fetum agit, quid dictis in verbis praestandum iusserit Hippocrates, idem Talenton. d cap. demonstrat, ut completum, quem requirit, dierum numerum, fetum habuisse dicere queamus, etc. adde quoque Paul. Zachiam. in Quaestionibus Medico Legalib. lib. 1. tit. 2. per tot. et Adrian. Spiegel. tract. deinfante in utere, etc.

13. Geding, Gnaden, Lehen, Exspectanz.

Feudum, quod vivente possessore, alteri ea [orig: eâ] lege et conditione conceditur, ut si Possessor sine liberis decesserit, feudum ad ipsum devolvatur, et hanc investituram ad differentiam eius, quam vulgo abusivam dicunt, et caducitate successionis appellant. Bald. in cap. Si quis investierit. de feud. dat in vicem leg. commiss. Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 4. quisuccess. ten. Iure Saxonico vocatur ein Gedinge, a conditione, quae plerunue in eventum mortis eiusmodi concessioni inseri solet. Et inolevit in Aulis Principum, ut plerique pro meritis suis tales soleant impetrare investituras, unde passim Gnaden Cehen vocantur. Hartman. Pistor. lib. 2. quaestion. 25. quem vide omnino; ubi quaerit: an haec investitura contineat votum captandae mortis iure communi improbatum: quae ad eam potissimum requirantur: an valeat, si posscssor filios habuerit: an item ad heredes investiti transmittatur, etc.

Et regulariter iure Saxonicois, qui sub eiusmodi conditione investitus est, dicitur habere feudum sine possessione. Ideoque ubicumque ius Saxonicum loquitur de feudo sine possessione, hoc intelligendum est de eiusmodi investitura. Per tradita Hartman. Pistoris. d. quaest. num. 34.

At num successor talem exspectantiam alicui ab antecessote factam, ratam habereteneatur; so das Lehen der erst bey Regierung deß Successoris fälligwirdr? vide Gorhofred. Ant. disp. 7. th. 1. Pfeil. consil. 71. Rosacorb. cap. 61. Dassel. consil. 16. me. tract. d. elect. et success. fol. 200.

14. Gefängnussen, Burgerliche Gefänknuß, Ewige Gefängknuß.

Carcer dictus est a coercendo, quia prohibet exire. l. aut damnum. §. solent. ff. de poen. Definiturque a Baldo in tract. de carc. num. 2. quod sit locus publicus, horribilis, repertus non ad poenam, sed ad facinorosorum custodiam. Huius definitionis explicationem videre hcet apud Speckhan. 1. cent. quaest. 19.

Quis sit usus carceris, et num poenae vel Supplicii loco irrogari possit? vid. Speckhan. quaest. iurid. cent. 1. quaest. 20. Quodque carceris squalor debeat mitigari, monui ego in tract. d. praem. t poen. ac de moderando carcere. vid. tot. tit. C. d. custod. reor. Crudeles namque olim Carceres crant. Sic Crusius. libr. Paralipom. annal. Suevicor. fol. 36. testatur, Comites de Caliv in arce ad minimum quatuor habuisse carceres: quorum unus in turre, Resselthurn dicta: in quo neminem iacere potuisse, sed incarceratum stare aut inclinari coactum fuisse; alter sub dio erat, et compluebatur captivus, tecto carens.

Quamvis Carceres ad coercendos et continendos homines, non ad poenam et Supplicium parati esse debeant, inter dum tamen ad castigationem delinquentium constitui vi dentur: quando nbimirum quis in metallum, sive ad certum tempus, sive sine praefinitotempore damnatur.

De iure Civili perpetui Carceres, die ewtge Gefängknussen, prohibiti sunt, et ignoti. l. aut damnum. §. solent. ff. de poen. l. incredibile, ibi: incredibile est, quod allegas liberum hominem, ut vinculis perpetuis contineretur, esse damnatum. Hoc enim vix in sola [orig: solâ] servili conditioneprocedere potest. C. depaen. l. 35. ibi: Mandatis Principalibus, quae Praesidibus dantur, cavetur, ne quis perpetuis vinculis damnetur. ff. eod.

Adsunt tamen exempla damnatorum adperpetua vincula, ut qpud Valer. lib. 6. cap. 3. de Caio Vatieno, qui publicatis bonis ad aeterna vincula damnatus est, quod sibi sinistrae manus digitos absciderat, ne bello Italico militaret. Polletus in hist. fori Rom. Ab. 5. cap. 14.

Potestas incarcerandi delinquentes, secundum Bart. Iacobin. de 8. Georgio. tract. feud. verb. cum mero mixto, etc. num. 3. et alios. in l. Imperium. ff. de Iurisd. est meri Imperii.

Sed hic [orig: hîc] ad maiorem declarationem sciendum est, quod Carcet sit quadruplex. (1) Quidam est perpetuae poenae, de quo supra dictum est, et iste Carcer (quia aequiparatur poenae mortis. Innoc. incap. qualiter et qu. ex. de accus. ) spectat ad merum Imperium (2) Quidam vero Carcer est modicae coercitionis, ut quando nuntius publicus est in officio negligens: nam Iudex üotest cum iubere detrudi in Carcerem. per l. 2. C. de sportul. et hoc casu Carcer est mixti Imperii Schneide Win. in Epitom feudal. part. 2. tit. quaeres in feud. dari, etc. num. 7.

(3) Aliquando Carcer custodiae causa fit, et tunc si est causa litis pecuniariae, pertinet tantum ad simplicem Iurisdictionem: Sivero ex causa criminis perpetrati, est meri Imperii. Schneide Win. d. loc. Carcer vero custodiae dicitur, qui tantum tendit ad faciendam tandem poenae exsecutionem adversus incarceratum. l. nemo carcerem. vers. carcer noxior. Cod. de exact. trib.

(4) Aliquando est Domesticus Carcer, qui regulariter est prohibitus, per tot. tit. C. de privat. cars nisi in casibus a iure expressis: ut est in l. Divus. ff. de off. Praesid. Et hoc modo Carcer non est sub aliquo gradu Iurisdictionis: cum etiam cuilibet privato permittatur, vid. Bald. ad d. l. Imperium. lect. 2. ff. de Iurisd.

Hisce adiungitur (5.) Carcer debitorum, vulgo Schuldthurn, de quo vide infrain v. Schuldthurn.

Verum et hodie novi carceres excogitantur, et cum carceribus nova tormentorum genera: nervi, catenae, minellae, pedicae, aqua frigida taxilli. Cuncus, vigiliae, Dänischer Mantel, Spanische Rappen, Englische Jungkfraw, Braunschweigische Striffel, et alia id genus. Andr. Balkius apud Arumae tom. 2. Iurispubl. discurs. 6. thes. 21. Huc

etiam referri potest condemnatio ad triremes, sive vincula nautica, vulgo auff die Galeenschmiden, othofred. ad l. 17. de poen.

Sed de incarceratione et exemptione: de exceptioneitem incarcerationis, et quomodo carcerati sint tractandi, v. Molinae. Consil. 19. Consil. Argentoratens. vol. 1. f. 414. Consil. Marpurg. vol. 4. consil. 39. et Helfric. Hunn. disurs. Crim. fol. 79.

15. Gefatter.

Qui nos de sacro baptismate levarunt [orig: levârunt], spirituales sive lustricos parentesut et susceptores vocamus. Parentes vero naturales susceptores Compatres appellant, vulgo Gefattern. Hinc quaerere licet: An quod in l. 4. de inius voc. cautum est. Parentes sine venia et permissu Praetoris in ius vocari non posse, etiam ad hos porrigatur? de qua quaestione vide Speckhan. cent. 1. quaest. 52. qui hoc multis auctoritatibus, decemque argumentis affirmat.

In iure etiam Canonico, inter comparentes, filiam item et patrem lustralem, nuptiae prohibitae sunt, vid. Clariss. Dn. Bacchovium. inabsolutiss. Commentar. Institut. §. 2. num. 1. Inst. de nupt. eaque prohibitio ex parte restringitur in Concilio Tridentino.

Ac etiam ius Civile tales Nuptias improbat; quo iure etiam, Tutor non rite ducit pupillam, multo minus pater adoptivus adoptivam. vid. Zypaeum. in analysi Iuris Pontificii, tit. d. cognat. spiritual. lib. 4. fol. m. 428. et seq.

16. Gefundene Güter.

Apprehendens res, quas viator de curru, vel alias casu amittit, earum non fit Dominus, sed animo lucrandi retinens, furtum committit, §. fin. Inst. derer. divis. l. falsus. 43. §. qui alienum ff. de furt. qui enim inventum non reddit, furtum committit, c. si quid invenisti. 14. quest. 5. Sive quis sciat cuius sit, sive ignoret, d. §. qui alienum. Ad hoc igitur, ut inventor poenam furti evitet, debet proponere publice libellum, aut ex suggestu publico facere proclamari, se talem rem invenisse, et restituturum ei, qui suam esse, certis quibusdam signis atque indiciis demonstrare possit: et si deinceps non appareat, qui inventum suum asserat, censent Dd. ab inventore, si pauper est, rem inventam retineri posse: Si vero dives sit: pauperibus distribuen dam esse, de quo vide post text. Bart. et alios, ind. §. qui alienum. qui subiciunt, an Dominus teneatur Inventori dare praemium inventionis, et distinguunt: Aut res est iam in venta, et non debetur praemium, sed gratis tenetur restituere. Aut non dum est inventa, et pro re invenienda seu opera rei conquirendae causa [orig: causâ] adhibita [orig: adhibitâ], licitum est praemium accipere, Ioan. Schneidewin. ad §. fin. num, fin. Inst. de rer. divis.

17. Gefürstete Graffen.

Comites, qui Principali digntiate et gradu sunt decorati, Gefürstete Graffen appellantur, Principibusque in Imperio aequiparantur in suis Comitatibus: Cuiusmodi sunt Comitatus Habspurgensis, Tyrolensis, Hennebergensis, Montbelgardicus, Arnbergensis, et nonnuili alii. Sixtin. deregal. lib. 1. c. 4. num. 22. Atque hi secundum eundem Sixtin. in ordin. Camer. part. 2. tit. 2. et duob. seqq. in rubr. et text. et tit. 5. §. 1. in fin. aliisque locis eius ordinationis, verbo Fürstenmässige comprehenduntur, et alias quando huius vocis non fit mentio, verbo Fürsten etiam una cum aliis Principibus in Constitutionibus ac Recessibus Imperii continentur. vid. tamen Sixtin. d. cap. 4. num. 23. et seqq. Ac Gefürstere Graffen olim Comites Palatinos fuisse, tradit Wideck, d. Elector. fol. 47. Sed addere lubet hac de re discursum latiorem.

Quaestio est. Ob die Gefürstete Graffen, pro Principibus Imperii, oder denselben gleich zuachten seyn.

Dise Quaestionem per discursum et quasi transsultoria [orig: transsultoriâ] opera [orig: operâ] zuerörtern, oder vilmehr andern mehr Verständigen etwas geringe Anlaitung, zu Auffsetzung einer gründtlichen Decision zugeben, befindet sich erstlichen, daß die vhralte Graffen von Vabspurg, Gefürste Graffen, schon vor Rudolphi I. Zeiten gewesen. In deque Franciscus Guillinannus Habspurgiacum lib. 6. fol. m. 270. scribit, ob potentiam et opes Habspurgenses Comites, iam ab antiquo in eorum fuisse numero, qui soli Imperio adnexi, proindeque liberi et sui Iuris, ideo COMITES PRINCIPES, aut Principales dicebantur, ad corum differentiam, qui feudasua, sive beneficia, ab aliis Principibus, Ducibus, Comitibus accipiebant, illisque eo pacto obnoxii red debantur. Unde se et idem Rudolphus, in Rudolphum DEI GRATIA, Langravium Alfsatiae et Comitem de Habesburgi vocat, claro indicio, nemini suos debuisse Comitatus, quam Deo aererno et omnipotenti, cuius respectu Imperii Maiestatem, solam revereatur et unicam. Familiam profecto suam Habspurgenses in Principalem morem instituisse, habuisseque quivis intelliget, qui Dapiferos, et Pincernas de Habspurg, primae nobilitates viros, hinc inde ex instrumentis adnotaverit, reliquorumque ex eo ministerialium, ut vocabant, splendorem, et dignitatem, coniectura [orig: coniecturâ] assecutus erit.

Hiebey ist aber zubedencken, daß die nota oder Merckzaichen, damit er Guillimannus die Gefürstete Graffen von andern gemainen Graffen absöndert, vnd darfür halten thut, selbige seyen gemaine Graffen, die von Fürsten, Börtzogen, vnd andern dergleichen Ständen ihre Graffschafftenzu Cehen empfangen: jenige aber seyen Gefürstete Graffen, welche immediate von Kayserlicher Mayestät ihre feuda recognosciren, etc. sich nach Beschaffenheit jetziger Zeit vnd Verfassung deß heylig. Römischen Reiche, nicht wol will practiciren lassen: In bedenckung, der gestalt alle Reichs Graffen Gefürstete Graffen wären. Vor Zeitenhat es zwar dise mainung gehabt, daß die Duces ein gewise Anzahl Graffen vnder ihnen gehabt, gestaltsame ich dann darfür halten thue, daß die alte Börtzogen auß Schwaben alle in selbigem Territorio gesessene Graffen vnder ihnen gehabr, vnnd selbige erst nach Abgang solcher Vörtzogen, immediate vnder das Reich kommen. Also seyndt vnzweiffenlich von Alter dise Gefürstete Graffen, oder Comites Principes genennt worden, welche immediate vnder dem Römischen Reich gewesen: als Saphoy, die Freye Graffschafft Burgund, Cleven, flandern, Volland, Nahmur, Artois, Seelandt, Görtz etc., welche Cand vnd derol Veren an Macht, Freyheit vnnd Würde, durchauß den Fürsten gleich geschätzt werden. Dannenhaero der alte Poet Gunters, welcher zu Zeiten Friderici Barbarossae gelebt, lib. 1. sui Ligurini vers. 227. von dem Ertzbischoff zu Maintz schreibet:

Vnd damit sovil zuverstehn gibt, quod vocabulum eiusmodi Comitis liberi et immediati, cum Ducis nomine synonymum exstiterit. Derogleichen Graffen haben sich auch deß Titula von GOTtes Gnaden, sowol als die Fürsten gebrauchet. Sie haben ihre conclusa territoria, Candsfürstliche Obrigkeit, Adeliche Vasallos, vnd vnder selbigen, ihre aigene Erbämpter: als Erb Truchsäß, Erb Marschalck, Erbschencken, etc. gehabt.

Obwol aber dise deß Gillimanni traditio, ad praesentem Imperii faciem nicht wol zu accommodiren; Jedoch wird auch von selbigen, so de statu Imperii Romani hodierno tractiren, vnd dessengenugsame Erfahrung haben, darfür gehalten, daß die Gefürstete Graffen in classem der andern Fürsten

Accedit, hancque sententiam ac aequiparationem der Fürsten vnnd gefürsteten Graffen confirmat etiam illud, daß selbige gefürstete Graffen genennet, ac ita ipso nomine den Fürsten aequiparirt werden: non enim debet esse inane nomen, vanus titulus, effectuque carens. Hinc etiam est, quod quae de Principibus dicuntur, extenduntur etiam ad Abbates, Principali seu Ducali dignitate ornatos, auff die gefürstete Aebbte, qui nempe aequiparantur, quod Regalia, Principibus, et ideo verbum Gefürstete adici solet. ut loquitur Rutger. Ruland intr. de Commiss. part. 2. lib. 5. cap. 4. num. 26. Et sane Gefürster nihil aliud est, quam Principibus aequiparatum, Principibusque adaequatum, ac Principali dignitate ornatum esse. Considerandum etiam est, quod inter Principes, et Comites non detur medius status. At gefürstete Graffen Comitibus superiores sunt: E. Principes erunt.

Noch andere seyndt, die darfür halten, daß selbige gefürstete Graffen seyem, deren Geschlecht sonst fürstenmässig, doch darvon allein der Primogenitus, erusque Posteri den Fürsten Titul fuhren die vberige aber, so lang Graffen genennet werden, biß sie zur Succession deß Fürstenthumbs auch gelangen. Der gestalt hat Vertzog Vlrichen zu Würtemberg, Brücer Georgius, welcher Mümpelgard inngehabt, sich allein ein Graffen zu Würtemberg geschriben, welches auch hernacher von seinem Sohn Friderico, vnnd zwar so langbeschehen, biß auff erfolgtes Absterben Vertzog Ludwigen zu Würtemberg, hochgedachten Fridericus, Grave zu Würtemberg, eines Vertzogen Tituluna [orig: unâ] cum Successione in Ducatum, angenommen.

Noch weiter vnd gründlich die Beschaffenheit, Ghr vnd Würde der Gefürsteten Graffen zuerörtern, wirdt aufffolgende zwen Puncten zuschem seyn.

Erstlich, was für Bewandtnuß es mit andern gefürsteren Graffschafften gehabt, oder noch habe: als da seyndt Henneberg, Arnberg, Manßfeld, Habspurg, Tyrol, Würtemberg, (dann auch selbige ante erectionem in Ducatum, ein gefürstere Graffschafft genennt worden) Mümpelgardt, Görtz, Artois, Burgund, Flandern, Hohland, Namur, Seeland, Sponheimb, Feldentz, Ryburg, Prürdt, Zitfen, etc. gleichwoln darunder etliche begriffen, welche grossen Potentaten sich gleich gehalten, als tyrol, Burgund, Flandern etc. Furnemblich ist zusehen, wie es mit denen von Maunßfeld vnd Ahrenberg.) welche nicht so gar vor langer Zeit Dignitatem erlan get) für ein Gelegenheit gehabt habe.

2. Ist auch dahin zuschen, wie vnnd welcher gestalt einer von newem auß dem Graffen Stand, quibusque clausulis erhöhet vnd befreyer worden, besonders ob die Kayserliche Gnad ein personale oder reale Privilegium, ob es nemblich dem Geschlecht vnd Person, oder aber dem Candt gegeben: dann es ein gar grosser vnderschied, vnd ein vil mehrer Ansehen hätte, wann auch das Territorium oder Candt zu einer gefürsteten Graffschafft erhöhet worden.

Ebenmässig ist in acht zunemmen ob d, Privilegium dahin gerichtet, daß ein solch gefürsteter Graff in Reichs: vnd Craißtägen mit vnnd neben den Fürsten ein Session, auch insonderheit,

Gleichwoln möchten etliche Stände deß Reichs nicht gern sehen, daß Ihre Mayestät ein Graffen in den Fürsten Raht bringen, vnd also die Voten, auff einoder die ander Seit desto leichter dirigirt wurden, weil aber solches nit novo exemplo geschicht, sondern zuvor Cleven vnd andere Graffschaffcen zu Hertzogthumben gemacht, vnnd ein Fürstlich votum erlangt, nullum ego obstaculum videre possum.

Vber nächst gerhonen Bericht die gefürstete Graffschafft berreffent, befinde ich, daß An. 1310. Graff Berthold von Hennenberg, von Heinrico VII. publice et cum consensu Electorum zu Fürstlicher Würden erhaben worden Besinde auch, dz Hertzog Virich zu Würcemberg, selbigen also geschriben: vnser Freundschafft zuvot, Dochgeborner lieber Oheimb, dem Dochgebornen vnserm lieben Oheimb, Heren Wilhelm Graffen, vnd Deren zu Dennenberg. Irem christoff Dertzog zu Würtemberg, denen Hochgebornen Vnsern fecundlichen lieben Oheimen, Schwägern vnd Brüdern, Heren Georg Ernsten, vnd Herin Popo, Grafen vnd Deren zu Dennenberg vnser freundlich dienst zuvor: Hochgeborne, freundliche liebe Oheimen, Schwäger vnnd Brüder, freundlicher lieber. Dingegen haben sie disen Tirnl gegem hochgedachtem Dertzog Christoff gebraucht, dem Hochgebornen, etc. vnser freundlich Dienst zuvor: Hochgeborner Fürst, freundlicher lieber Here Oheimby Schwager vnd Brüder, etc. Ebenmässig ist in Cyriaci Spangendergers Hennenbergischen Chronick vberflüssiger Bericht von den Gefürsteten Graffen zu Dennenberg ihr Anfang, Orgmtät, vnd anders betreffendt, zubefinden.

Sumpfius in seiner Schweitzer Chronick, nennet die Graffen zu Würtemberg, gefürstete Graffen. Hinc in antiquis inscriptionibus habetur: Illustriff. Princeps, Comes Würremberg, etc. Das hero auch man ihnen von vhr altem, den Dochgebornen geschriben in Contractibus et Imperii Conventibus, inter Comites gemeinklich obenan gesessen, genenner vnd gesigler: Item haben andere Graffen, fast in gemein Sie gnadige Heren genennt, vnd sich sub scribirt, Ewer Gnaden Onderthänige, etc. Bey Nof vnd Tantzleyen haben sie uno etiam et eodem tempore vil Graffen vnd Freyherenzu Rähren vnd Otenern gehabt, jaerliche Bischöff, haben ihnen den Titul, Hochgeborne, etc. geben.

In An. 1603. auff dem Reichs Tag zu Regenspurg, harsich diser Stritt ereigt, als den 17. Junij der verfaste Abschid subscribirt werden sollen. Dann aber die Fürstliche Würtembergische Abgesandte sich hiebevor, beedes wegen deß Fürstenthumbs Würtemberg, vnd der gefürsteten Graffschafft Mümüpelgart halber, bey der Churfürstlichen Meintzischen Tantzley legitimirt, vnd einen sondern Gewalt vbergebem, auch indem Fürsten Rahr bey Deliberirung vnd Berahrschlagung aller Puncten, so proponirt worden, nach

Auff diß begeren, hat anfangs Dennenberg angezeigt, daß, wo Mümpelgart ein sonderbare Subscription habem wölle, dz sie nir vor, sondern nach Dennenberg, gesetzt werdem solle wie sie dann deßhalder gleich aufange darwider proteslirt, vnd darauff auch die Mümpelgartische Vota anderst nit, dasi suo loco et ordine wären repetirt worden.

Vnnd als auch Pommern, Dessen vnd Baden vermerckt, daß man die Mümpelgartische Subseription gleich vnder die Würtembergische haben wolle, haben sie gleicher gestalt darwider protestirt, vnd auch hefftig darwider gefochten vnnd begert, in nichten vorihren G. G. G. F. F. F. vnd Deren gesetzt werden soll.

Welches Gefecht vnd widerigt Protestationes darnach anlaitung geben, dz nit nur obiger Fürsten Abgesandte, als Pommern, Dessen, Baden vnd Dennenberg, sondern auch alle hernach sitzende, als Arnberg, Nummenii, wie auch die Wederawischen vnd Schwäbischen Graffen Abgesandte vnd Bottschafften, darwider protestirt, vnd der Wederawische insonderheit angezeigt hat, daß vnder denselben auch Gefürstere Graffen wären, vnd dannoch bißhero in ihrer alten Session vnd Subscriprion verbliben seyen.

Als nun Würtemberg alle dergleichem Protestavones ins gemain widersprochen, vnd ihr voriges begeren repetirt, haben die Directores in publico angezeigt, daß die Mürtembergische abgesandte Räht vnnd Bottschafften sich werden zu erinnern wissen, was gleich anfangs deß Mümpelgartischem Voti halber, etliche Ständ sich beschwärt, vnd was auch auff Befelch der Kayserlichem Assistentz Räht von ihnem Directoribus den Würtember gischen daranff. wäre angezaigt vnnd fürgehalten worden, vnnd da man nochmahlen ein sondere Subseription von Mümpelgart wegen haben walte, daß man solches an gebürenden Orthen andringen möge, etc.

Vnd haben insonderheit Oesterreich vnd Bayrn sich auch vernemmen lassen, daß, wo man allwegen sedem Stand, von abgesandter Regierung vnd Dertschafften wegen, sondere Vota, Sessiones, vnd Subscriptiones geben solte, so werden ihre gnädigste Dereschafften solches hinfürter nicht weniger begehren, vnd sich auch an einigem Voto nie mehr genügen lassen.

Daranff von den Würtenbergischen angezaigt worden, daß sie solches von ihnen selbsten nicht für gebracht, sondern außtruckenlichen Befelch hätren, auch von Mümpelgart wegen die Subscription zu begeren: Jumassen dann solches nicht new, vnnd zuvor also in An. 1566. vnnd 70. wie in Reichs Abschieden zusinden, auch seine sondere abgesandte Rähr vnnd Subscriptiones gehabt habe, etc. Derowegen sie ihrem gnädigen Fürsten vum Deren hierdurch nichts begeben, sondern alle dero Iura hieinit reservirt vnnd vorbehalten haben wöllen.

Samnstagden 18. Jun habem die Würtem bergische der Mümpelgartischen Subscription halben, beydem Kayserl. Commissatio Ertzhertzogen Marthiae Fürstl Durchl. ein sondere Protestation vnd reservation Schrifft, durch Heren Haniwald vbergeben lassen.

18. Gegenschutz.

Ius clientelare, dividitur in reciprocam Protectionem, et non reciprocam. Reciproca est (quae vulgo vocatur Gegenschutz) quando mutuis pactionibus Protector et Cliens, in id se obligant, ut non solum Advocatus clientem defendat, sed et neccessitate ita ferente, Cliens propter vicinitatem forte, vel aliam commodiorem causam, pagum aliquem vel homines

ad Patronum spectantes, vicissimtueri debeat. Non reciproca est, quando pactio vel commissio faciendae protectionis, sic tantum inituraut delegatur, ut potentior alterius imbecillioris defensionem tantum praester, susceptus autem in tutelam ad nullam tuitionem obligetur. Vide Martin. Mager. in tract. de armat. Advocat. cap. 4. num. 316. et seqq.

19. Gehaime Räht.

Inter consilia saecularia reperiuntur apud Germaniae nostrae Principes secretiora, Gehaime Räht, ubi segregatim deliberant causas selectiores Consiliarii, et quarum scientiam minus late evagari cupiunt. D. Anton. Winter. in Assessor. part. prior. cap. 2. num. 62.

Sunt etiam in liberis Imperii Civita tibus Enger: oder gehaime Räth. Welches aber ad oligarchicam imperandi rationem tendiret, darumb seynd solche zu Cöln verbotten, Statuta Coloniensa part. 1. lit. a. 3. f. s. et C. 3. fol. 21.

Instruction.

Welcher gestalt von Gottes Gnadem, wir Augustus, Dertzog zu Sachsen, deß heyligen Römischen Reiche Ertz-Marschalck vnd Churfürst, Candgraff in Thüringen, Margraff zu Meissen, vnd Burggraff zu Magdeburg, etc. Vnsere Rähr vnd liebe Getrewen, N. N. zu berahtschlagung sonderlicher vornehmen vnd vertrawtem Sachen deputirt, vnnd verordnet haben, vnnd was dieselben in solch ihrem Ampt, sich allenthalbe verhalten sollen.

Dise vier obbenante Rähr sollensich darnach richten daß sie allwegem wann wir zu Dreßdenseyn, sich daselbst auch sinden lassen, vund da wir von dannen verzuckten, vns auff den Raisen allwegen nachziehen, vnd an denen Orthen, dahin wir sie, wie folgt, geordnet seyn, vnd auffwarten Nemblichen, wurden wir vmb, vnd nicht weit von Oreßbden seyn, so mögen sie daselbst zu Dreßden bleiben.

Da wir dann gen Torgaw vertzckten, so sollem sie daselbs hin auch ziehen, vnd wann wir in der Chur vmbher wären, so sollen sie zu Torgaw bleiben vnd auffwarten.

So wir vns auff vnsern Jagthänsern Grillenbürck, Nossen vnd daselbst vmb enthielten, sollen sie in der Statt Freyberck ligen vnd auffwarten.

Wären wir aber in Königsteinischem oder Donsteinischem Gebürge, sollen sie sich zu Pirnaw finden lassen.

Wann wir auff der Augustusburck seyn werden, sollen sie sich zu Rempnitz enthalten.

Da wir in die Stifft Merßburgk oder Zeitz zügen, sollen sie gegen Weissenfels vertucken.

Wären wir vmb Colditz, eißnick oder Stachlitz anzurreffen, so sollen sie gegen Colditz ziehen.

Da wir vns vmb Schwartzenburg, Crottendorff vnnd Wolckenstein enthielten, sollen sie in der Statt Annabergseyn.

Also auch, da wir vmb den Cautterstein oder Vorstenstein wären, sollen sie auff Marienberg warten.

Seyndt wir vmb den Frawenstein, so sollen sie sich zu Dieüpoldißwalde sinden lassen.

Dergleichen, da wir vmb den Bernfels oder Altenburg, anzutreffen, sollen sie sich auff dem Altenberg finden lassen.

An allen solchen obgenanten vnmb specificirten Orthen, sollenste zu jederzeit nach gelegenheit, wie obstehet, fleissig auff vnnd vnsers Befelchs warten, vnd von einander nicht vereucken, oder einer auß jhnen hinwegk ziehen, es geschehe dann solches mit vnserm sonderlichen vorweissen vnd erlaubnuß.

Vnnd damit stwissen, in was Suchen sie zugebrauchen, vnd ihren Rahr darinnen zunemmen, entschlossen seyndt: So haben wir bedacht, derselben etliche, gegen ihnen zu specisiciren, vnd nambhafftig zumachen. Nemblich.

Alle Raiß- und Craiß-Sachen vnd Nandlungen, darinnen die Deputation-Cäge vnnd andere Conventen deß Reichs mit begriffen.

Alle Sachen, so die Ständ der Augspurgischen Confession vnter sich im Reich würden berahtschlagenlassen.

Item, da benachbarte Chur-vnd Fürsten, mit seiner Churfürstlichen Gnaden sonst zu Nauff schickten, vnd angelegne Sachen vnder jhnen deliberiren liessen.

Alle schickung zu der Kays. Mayest. Königl. Würd. Chur- Fürst. vnd wohin es die Notthurffr erfordert.

Vnd ini summa: Weil es nit gäntzlichzu specificirem müglich, allcs was vertrawte Händel seynd vns vnfürsehensvorfallen, vnnd wir jhnen zuschicken, vnnd derentwegen jhren Rath erfordern würden.

In solchem allem, sollen sie, Brieffe, Anrwort, Mandata, Instructiones, Vorträge, Abschied vnd dergleichen allein concipiren, vnnd vns die Concept zuschicken, vnnd darneben die Vrsachen jhres Bedenckens vns zuschreiben.

Sie sollen aber, vnser oder jhrentwegen nichte lassen außgehen, sondern alle Ding Bedenckene vnd Concepts weise stellen, sich darneben mit namen vnterschreiben, vnd vns auf gefallen vnd vnsern Schluß zufertigen, so möllen wir alsdann, wann es vns gefällig, vnderschreiben, vnd originaliter zuversiglen, zuvolnziehen, vnd abzuschicken, Befelch vnd verordnung thun.

Wurden Gesandten bey vns ankommen, denen Wirselbst Audientz zugebem bedacht wären: So wolle wir alle oder zumi theil, oder einem auß juen zu vns crfordern, auff welchen fall sie förderlich vnd schleunig bey vns erscheinen, vnd sich vnsers Befelchs verhalten sollen.

Da wir einem oder mehr auß jhrem Mittel etwas zustellen, oder zuverzichten aufferlegen, dessen solle sich ein jeder auch gehorsamblich erzaigen.

Wann wir auch in Stättenseyndt, da Wir sie bey vns haben, so wollen wir zu berahrschlagung solcher wichtiger Händel, Vnsern Marschalcken jhnen zuordnen, auch bißweilen denselbigen von Vns zu jhnen schicken.

Deßgleichen, wann wir zu Dreßden seynd, so soll vnser Cantzler, zu solchen Berahtschlagungen mitgezogen werden.

Da es auch die not thurfft erfordert, vnd es die Sachen geben, wollen Wir zu jeder zeit solchen Rath mit mehrern Personen zustärcken wissen.

Gs sollen aber die verordnete Personen, berührte Sachen, vor andern sonderlich abwarten, vnnd so vil jimmer müglich, anden geordneten Orthen bleiben, vnnd es allwegen also machen vnd anstellen, daß zum wenigsten zwen oder drey, bey einander bleiben.

Wann auch grosse sonderliche Sachen fürfielen und es wären etliche von ihnen verzuckt, so sollen die andern den abwesenden zukunfft erwarten, iedoch soferine die Sachen einen anstand leyden möchten: Woaber nicht, so mögen die Anwesenden, imi Namen Gottes,

Vnd nach deme Wir, den bemelten Vnsern also deputirten vnd verordneten Rähten, grosse wichtige vnd hohe Sachen, daran Vns, Vnsern Landen, vnd darzu dem Römtschen Reich gelegen, vndergeben, so begeren vnnd vermabnen Wir sie auch gnädigst, daß sie sich Feine affecten, wie die Namen haben mögen, hindern oder verführen lassen, sich einträchtiglich, sitzam vnd vnverdächtig im rathschlagen halten: alle jhr Chun, Gedancken, vnd Rahtschläge zur Ghre Gottes, der rirchen vnnd dem gemainen Nutzen richten, Vns als jhr geordnete Obrigkeit bedencken, vnd sich in jhrem Ampt trewlich vnd fleissig erzaigen wollen. Das wirdr Gott der Allmächtigvergelten, Sie vnd Ihre Grben segnen, vnd Wir seyndt es irm Gnaden zuerkennen gemaint. Vnnd geschicht daran Vnsere gnädigste, ernst: vnnd gefällige mainung. Geben zu Dreßden, den 15. Apr. Anno, etc. 74.

Aydt.

Alles was ich geredr vnnd gelobet habe, wie mir das mit vnderschidlichen Worten vnd Puncten vorgelesen vnd vorgesagr ist, das wil ich steht, vest vnd vnverbrüchlichen, auch getrewlich vnd ohne gefährde, halten, ale mir GOtt helff, durch JGsum Christum seinem Sohn vnserm HErin.

20. Gehörig, gehören.

Pertinere, est verbum latissimum, quod potest importare possessionem et Dominium, ideo aptatur ad utrumque. Felin. in rubr. de rescript. num. 7. Eamque ob causam dicit Socin. consil. 8. num. 4. lib. 1. non procedere inquisitionem contra furem, si dicatur, quod furatus sit rem ad me pertinentem, quia non concluditur, quod sit mea, quia potest verisicari in possessione. tuschus pract. conclus. lit. D. concl. 327. et lit. M. concl. 225. Si vero dicatur spectat et pertinet, intelligitur ratione Dominii: quia verbum spectat importat Dominium. Tuschus. d. conclus. 327. in fin. allegans Felin. dict. loc.

21. Gehorsamb.

Gehorsambste, Gehorsamb, subiectionis nota est, et tantummodo a subditis scribitur ac dicitur, non etiam a ceteris, ne quidem a Vasallis, nisi simul etiam domicilii iure subditi sint, sed solummodo se appellitant getrewe, item mit getrewem Fleiß. Gail. de artest. cap. 7. num. 11. et seq. Goeddae. in consil. de restit. Vallendar. num. 479.

Verum Auctor deß gründlichen Berichts der Statt Fridberg Standt, Regalien vnd Privilegien, etc. puncto 5. num. 67. fol. 94. dicit, haec verba: getrew, hold, vnd gehorsamb zuseyn, esse pro subiecta materia [orig: materiâ] aliquando improprie accipienda, ne extra materiam trahantur, vel extendantur, arg. l. Insulam. de praescript. verb. l. stipulatus. inpr. de usur. l. si unapr. ff. locat. Vultei. defeud. 1. cap. 8. num. 25. vers. nec obstat. vid. Bruningk. de homag. thes. 396.

Praeceptum de commorando in Curia (vulgo im Gehorsamb) tantisper, donec Creditoribus suis debitor satis fecisset, minime comparatur, nedum aequiparari potest incarcerationi, quae corpus ipsum affligat, aut redempt ori pariat Privilegium piae causae: Magna quippe differentia inter carcerem squalidum, tenebrosum et corporis afflictivum, atque illum, sive nudae custodiae, sive (ut vocant) taedii, nec statim ab uno ad alterum recte infertur. Andr. Schaeffer. pract. qu. lur. part. altera. quaest. 2. n. 23.

22. Geister, Gspenst.

De Spectris multa et mirabilia habent Delrio disquisition. Magic. fol. m. 225. et seqq. Maiolus in diebus Canicular. tom. 2. fol. 559. etc. et tom. 7. colloq. 3. Meloander. in locoserys passim. Petr. Binsfeld. in tract. de Magis fol. 78. La Philosophie des Esprits. Ego ini tractat. d. sepoultura etc. Magius

apud Gruterum thesaur. Critic. tom. 2. fol. 1423. Guyon d. divers. lecons tom. 2. fol. 300. et tom. 3. fol. 65 1. ac cap. seq. Pictor. Villingan. in tr. de Daemonib. sublunaribus. Zeiler. in den traurigen Geschichtenfol. 21. etc. Formicar. Nideri fol. 335. et seqq. item. Tyrrae. d. Magia. von den Irrwischen, Camerat. meditat. historic. centur. 3. cap. 16. de Samuelis apparitione, Syntagm. Leonis Allatii ad eustathium contra [orig: contrâ]. Origin. fol. 464. de Daemonio Socratis, Bisciol. horar. subcesivar. lib. 1. cap. 4. de Menippeis amoribus, item Satyris, Camerar. 1. cap. 70. et seq. wie ein haiß spectris infesta, zu exorcisiren, v. Thesaur. Exorcismor. fol. 724. et fol. 1207.

ADDITIO.

Daemones seu etiam defunctorum hominum umbras sepulcra incolere, et eircum loca, quibus humana ossa continentur, vagari, iam inde a priscis Ethnicis orta opinio, vulgo insedit. Multique sunt, qui et in agris, quibus defossa sint hominum cadavera, praesertim punitorum, vique interfectorum, et circa Caemiteria se non semel defunctorum umbras vidisse, ac ex similitudine eorum, qui sepulti sint, agnovisse dicunt. Nec solum humana [orig: humanâ] sub forma, sed etiam brutorum.

Et Plato in Phaedon. auctor est, animas malorum hominum et eorum, qui corpori obnoxii corporearum rerum curis semper impliciti fuerunt, contagione corporea infectas ponderosum quiddam, et grave terrenumque contrahere, quod eas continuo comitetur et degravet; camque ob rem ad visibilem locum metu invisi bilis atque occulti protrahi, et vemadmodum et hunc ferebatur, circa monumenta sepulcraque versari et apparere, et circa haec loca oberrare compelli, ut poenas dent vitae improbe actae. Itaque tamdiu circumvagati, quoad cupiditate naturae corporacae comitante, rursus induant corpus.

Imp. Theod. et Valentin. in lib. Legum Novellarum [orig: Nôvellarum] tit. 5. dicunt animas amare sedem corporum relictorum, et nescio qua [orig: quâ] sorte rationis occultae, sepulcri honore laetari. Et Lactantius Firmianus lib. 2. Divinar. Institut. c. z. sua [orig: suâ] quoque aetate vulgo creditum fuisse dicit, mortuorum animas circa tumulos et corporum suorum reliquias errare.

Iamblichus in lib. d. Aegyptior. mysterys segment. 3. c. 32. refert, subdolum quoddam genus Daemonum simulare animas defunctorum, Deos et Genios, quos Cacodaemones esse contendit.

Scriptum Hebraeorum Theologi reliquerunt, defunctorum hominum cadavera in Daemonit Zazelis potestate relinqui, de quo dictum sit in scriptura: Terrara comedes omnibus diebus. et alibi: pulvis terra panis eius.

Verum hisce et similibus quid tribuendum, Christiano homini haut difficile erit cognoscere, et cum sacris literis doceamur Daemones esse, qui in hominum corpora illabantur, Sanctique Patres et Orthodoxae fidei Theologi, Daemones ad antiquorum adstruendos errores, hominesque decipiendos ac affligendos, circa sepulcra versari, corporibusque humanis se insinuare affirment, merito Ethnicorum oblegatis nugis, rectae fidei inhaeremus, et quae Sanctae Ecclesiae scitis prodita sunt, sequimur.

Ac lubet referre sententiam S. Thomae in 4. distinct. 45. qu. art. 1. quam de defunctorum aaimis habuit, cuius verba ita sonant: Secundum dispositionem providentiae inquit, aliquando animae sepatatae a suis receptaculis egressae, conspectibus hominum praesentantur, sicut Augustinus probat lib. de cura pro mortuis et de bonis exemplificat, ut de Sanctis in Caelo. Et hoc etiam credi potest, quod aliquando de damnatis contingat; quod ad eruditionem hominum et terrorem permittuntur viventibus apparere: aut etiam ad suffragia expetenda, quantum ad illos, qui in Purgatorio detinentur: ut per multa exempla patet lib. 4. Dialog. B. Gregor. Nam glorificati quando volunt, sed alii non nisi quando permittit Deus, nobis apparere possunt: quia ita sunt poenis oppressi, ut de sua miseria magis doleant, quam cutent vivis apparere; et quamvis aliquando animae Sanctorum vel damnatorum praesentialiter adsint, ubi apparent, non tamen credendum est hoc semper accidere. Aliquando huiusmodi apparitiones fiunt vel in dormiendo vel in vigilando operatione bonor um vel malorum spirituum ad instructionem vel deceptionem viventium. Sicut etiam et vivi homines aliquando aliis apparent, et eis multa dicunt in somnis, cum tamen constet eos non esse praesentes, sicut Augustinus per multa exempla probat lib.d. cura pro mortuis agenda. Hactenus S. Thomas.

Insuper quaeri hic [orig: hîc] potest, quid veritatis hoc habeat, quod dicitur, videri interdum nocturno tempore exercitus, velut armatorum in variis apparentiis armorum, equorum, rhedarum et similium? Respondetur, monstra talia aliquando bella futura prognosticare; aliquando per hoc daemones incautos decipere; aliquando etiam quales esint malorum poenae, innuere: de quibus omnibus exempla habemus tam in Sacra Scriptura quam alibi. Nam Iosue 5. quando primo terram promissionis ad capiendum Hierico intraverat, vidit Virum in agro stantem contra se, et evaginatum tenentem gladium: quo respondente, quod Princeps esset a Domino missus ad regendum Israel exercitum; Iosuelapsus in terram, Virum, verum Dei Angelum, veneratus est. Sic et 2. Machab. 3. cum Heliodorus mente Spoliandi Templum, idem

introisset, apparuit quidam equus terribilem habens insessorem, optimis indumentis adornatus, isque Heliodoro impetu priores calces elisit, qui etiam insidebat, arma habere aurea videbatur.

Alii etiam apparuerunt duo iuvenes virtute decori, optimi gloria [orig: gloriâ], speciosique amictu, qui circumsteterunt eum, et ex utraque [orig: utrâque] parte flagellabant eum, sine intermissione multis plagis.

Sicque etiam ibid. 5. ante immanissimam persecutionem Israel factam per Antiochum dicitur: Contigit per universam Hierosolymorum civitatem videri diebus quadraginta per aera equites discurrentes, inauratas stolas habentes, et hastis quasi coire armatis, et cursus equorum per ordines digestos, et congressiones fieri cominus et scutorum motus, et galeatorum multitudinem gladiis districtis, et telorum iactus, et aureorum armorum splendorem, omnisque generis loricarum. Quapropter omnes rogabant in bonum monstra converti. Et 2. Machab. 10. iam finita [orig: finitâ] persecutione, cum Iudas Machabaeus in praelio consisteret, apparuerunt adversariis de Caelo Viri in equis, fremis aureis decorum ducatum Iudaeis praestantes, de quibus duo Machabaeum in medio habentes armis suis circumseptum, incolumem conservabant. Ibidemque c. 11. procedente Iuda [orig: Iudâ] cum suis ini aliud bellum, Ierosolymis apparuit praecedens eos eques in veste candida, armis aureis hastam vibrans. Et cap. ult. vidit Oniam et Hieremiam sibi gladium porrigentem pro victoria.

Sic etiam territo famulo Helisaei, qui vidit Cyros montem circumdare in infinita [orig: infinitâ] multitudine, oratione facta [orig: factâ], ut oculi famuli aperirentur, vidit idem montem plenum equorum et curruum igneorum ini circuitu Helisaei, unde et dixerat: Noli timere, plures cnim nobiscum sunt, quam cum illis. 4. Reg. 6.

Similia legimus de visis armatorum exercitibus in acre ante eversionem ultimam Hierosolymorum factam per Titum et Vespasianum.

Nam Ioseph. lib. 7. de bello Iudaic. dicit de eod. Supra Civitatem Sidus stetit gladio simile, et per annum perseveravit Cometes Ante Solis occasum visi sunt in aere ferrei currus, totis regionibus, et armatae acies circumfusae, et plura ibi ponit similia.

Similiter ante effusum sanguinem Christianorum tempore Gothorum vel Longobardorum, in Italia visae sunt praefatae acies, ut testatur B. Gregor. in homil. super illud Lucae 21. Erunt signa in Sole et Luna. Priusquam inquit, Italia gentili gladio ferienda traderetur, igneas in Caelo acies vidimus, ipsum, qui postea humani generis fusus est, sanguinem coruscantem.

Ex quibus liquet exercituum apparentias Dei nutu futura bellorum mala praeferre, ut his aut spes victoriae apud eos, qui meruerunt, acquiratur, aut a malignis hominibus poena divina agnoscatur; aut apud bonos et innocentes patientiae scutum contra in fausta arripiatur, quae Dei munera sunt a Thesauro Divinae Providentiae huic mundo transmissa. Iohan. Nidet. Ord. Praedicat. et S. Theologiae Doctor in Formicar. lib. 5. cap. 1. fol. 335. qui idem d. loc. sequentia addit: Praeterea inquit, eo tempore (floruit et vixit Nider. circa ann. 1430.) quo Regno Bohemiae et adiacentibus sibi partibus per diversarum sectarum, tam ini fide, honore et rebus, ac hominum caedibus iactura gravissima imminebat, prout multis Germaniae Episcopis praesentib. in Norenberga a Dn. Petro Episcopo Augustensi, Viro fide digno audivi, circa metas Regni praefati nocturno tempore, versus vallem quandam auditi sunt clamores, et congressiones equestrium virorum. Induti variis coloribus visi sunt saepius. Quidam enim equorum insessores rubeis, alii nigris, et similibus erant induti coloribus. Stupebant ex his plurimi, et diversi varie haec interpretabantur. Fuerunt pro tunc duo armigeri audaces satis in Castro, non multum distanti a loco monstrorum, qui omnino scire volentes quid veritatis sibi visa praetenderent, nocte quadam versus vallem, ubi solita videre conspexerunt, iter arripiunt. Antequam autem his appropinquare auderent, compunctus unus alteri dixit: Sufficiat nobis ista vidisse, ego bis non approximabo, dictum est veterum: cum talibus nullum debere iocari. Quem alter velut pavidum increpans, equum pupugit, et cum eo congressu omnibus antedictis exercitibus appropinquavit, de quibus unus egrediens caput audaci illi amputavit, et ad suos rediit. Quo viso, ille qui timidus substiterat, fugam iniit, et funesta nova nuntiavit. In crastino autem truncatus reperitur, et caput, sed in valle, ubi acies visa, nullius hominis vel equi vestigium repertum est, sed tantummodo in lutosis locis signa quaedam et vestigia avium visa sunt.

Insuper pictorem quendam, pergit idem, in Ecclesia nostra Columbariensi laborantem habuimus, infirmitatibus tribus laesum. Nam in colore, mortuo videbatur similior quam viventi, semisurdus fuit auditu, et multum ini lingua balbutiens. Quas infirmitates cum audissem sibi per quoddam phantasma inflictas a pictore, quae sequuntur, ipse audivi. Cum, ait, iunior in taberna cum sociis versus noctem convixissem, nocte tetra [orig: tetrâ] solus iter arripui aecinctus gladio, et versus villam aliam properavi. Visum est autem mihi, cum essem inter vineas, quaedam terribilia obviare, non in ipso itinere, sed prope viam, quo facto de itinere salii, gladium eduxi, et versus locum phantasmatis iuvenili fatuitate et vini calore animatus percussi in incertum. Cum autemi neminem viderem, in ipso ictu, aerem [orig: aêrem], nescio quem, me pertran seuntem sensi quo statim infectus, quas in me videtis infirmitates trinas contraxi, etc.

23. Geistliche Freyheit.

De libertate Eaclesiastica [orig: Eaclesiasticâ], vid. Chokier. in vinditys Libertat. Ecclesiast. quae definitur ius inhaerens generatim Ecclesi is, Ecclesi asticisve personis utedi privilegiis, ipsis a Deo vel homine concessis tam quoad se quam quoad res suas. vid. eund. in tract. de exempt a Iurisd. ordinar. vol. 2. p. 1. n. 8. fol. 5.

Libertatemk hanc multis modis violari contingit. (1) nimirum per extractionem personarum ad loca sacra legitime confugientium (2) per exercitium actuum forensium sacris in locis (3) Compellendo Clericos ad tutelam Laicorum. (4) cum Laici cognoscere volunt de causis clericorum (5) vocando in ius Clericos coram iudicibus Laicis. (6) Vi aut metu absolutiones a censuris extorquendo (7) per subtractionem, direptionemve bonorum Ecclesi asticorum (8) per occupationem bonorum Clericorum (9) revocando donatones Ecclesiae factas (10) per incendia et rupturas Ecclesiarum (11) cogendo Clericos absque superiorum venia, ut ad Curiam suam veniant, (12) nitendo privilegia Rom. Ecclesiae violare (13) per iniectionem manus laicae in per sonam Clericalem (14) per directam aut in directam viam, qua [orig: quâ] Clerici arcentur a conversationesecularium, aut ab iis, quae necessaria illis sunt, privantur. (13) Indicendo Ecclesi asticis personis Collectas vel pedagia (16) Impediendo, ne Literae Apostolicae in eorum territorio sine eorum licentia publicentur, aut exsecutioni demandentur (17) impediendo decimarum solutionem, vel etiam eas occupando (18) directe vel indirecte compellendo Ecclesiasticos, ut sua beneficia resignent (19) electiones Ecclesiasticas turbando, aut illarum libertatem quandocumque inquietando directe vel indirecte ideo iniuriam Laico inferendo (20) Laici, qui beneficia Ecclesi astica conferre praesumunt (21) Condendo statuta, quibus non modo impeditur aut retardatur exsecutio literarum Apostolicarum, dandoque ad hoc consilium directe vel indirecte (22) Multis in casibus relatis in Bulla Caenae Domini. vide Chokier. d. §. 1. fol. 6. et seqq. ubi casus enumeratos textibus firmat, et ampliationes ac limitationes quoque addit.

24. Geistliche Fürsten vnd Ständt.

Ecclesiasticorum cum Politicis coniunctionem non nuperam, fed vetustissimam, et iam primis Germanorum temporibus usitatam fuisse, constat ex tacito de morib. German. ut turbae placuit, ait, considunt armati, silentium per Sacerdotes, quibus tum et coercendi ius est, imperatur, qui mos translato ad Carolum M. Imperio perduravit. Quod prudenti ab ipsis consilio receptum est. Nam cum omnis consultatio, cuius in Comitiis praesertim, cura suscipi solet, vel circa religionem aut iustitiam versetur, utique pro salutari utriusque expeditione necesse fuit, non minus Viros Ecclesi asticos, qui religionis curam, et emergentium circa eam dubiorum notitiam habent, quam politicos, qui Iustitiae puntctum expedire norunt, adsciscere; maxime cum Imperio ad Germanos Caroli M. et subsequentium Imperatorum, Regum et Magnatum Religiosis ingentes opes accreverunt, quarum directione Principum et Saecularium Dominorum non solum fortunas, sed et in agibilibus mundi prudentiam, cum per varios Commissionum, Legationum, aliorumque experimentorum gradus eundo, iudicio maturo ad summum serius perveniant, aemulari, adeoque non minus, ut omnia rite in Imperio administrentur, quam in Ecclesia decenter fiant, dignoscere facile possunt. Dn. Arumaeus in absolutiss. tract. d. Comitys cap. 4. num. 98.

Ac licet sint, qui Ecclesiasticae et saecularis dignitatis in unius persona coniunctionem aegre ferant, putantes non bene Psalterium cum Cithara [orig: Citharâ] convenire; iis tamen respondendo satisfacit idem Arumae. d. loc. num. 100. fol. 384. et seq.

25. Geistliche Güter.

Debonis Ecclesi asticis, iisque alienandis vel non? v. Redoan. et Bonacin. tract. singul. iunct. tract. d. Clausur. item Rebuffum et Tillagut. Petr. Fontanell. in tr. d. pactis antenuptial. f. 316. et f. 345. Ricc. pract. Ecclesiast. Lib. VII. Decretal. tit. d. bon. Eccl. al. Zypae. in analys. Iur. Pontific. lib. 3. fol. 239. et seqq. Consil. Marpurg. 50. vol. 4. in quorum potestate fuerint bona Ecclesi astica a Constantini M. aetate. Hospin. d. Templis. cap. antepen. et ult. et Reinecc. d. Sax. Orig. fol. 14. ubi, quando bona temporalia ad personas Ecclesi asticas pervenerint.

Geistliche Gestifft vnnd Güeter, seynd Divini Iuris, vnd allein GOCC vnd der Rirchen,nach jnnh alt der Fundationen gehörig, vide Edictum Ferdin. II. Imp. de An. 1629. nec sunt sub Imperio Politico, Dilling. Pacis Composit. fol. 399. Ac proinde deputata ad pios usus, non possunt transmutari, Marc. Anton. in prax. Archiepiscop. cap. 20. nec debentad usus bellicos transferri, Sciopp. in fine Consily regy.

De profanatione et invasoribus bonorum Ecclesiasticorum, vid. Filesac. in opuscul. varys. Constitutiones Synodales fol. 124. et 128. Lib. VII. Decretal. fol. 377. et Fabrum dereligion. lib. 2. c. 7. Turcam rditus Ecclesi asticos sibi adscribere, testatur Crasius in Turco Graec. fol. 262.

26. Geistliche Iurisdiction.

De Iurisdictione Ecclesi astica, vide Statuta Synodalia Const. Diocaes. fol. 168. et seqq. Martam in tractat. singul. Visi onem Scipionis fol. 64. et seqq. An Laicus possit de bonis Ecclesi asticis iudicare? Patis Composit. cap. 10. quaest. 64. numer. 30. quod causas Ecclesiasticas ex mandato Apostolico cognoscere queat Beroi, quaest. 7. docet.

Daß die Weltliche Contrahenten Macht haben, communi Consensu sich an einen Geistlichen Richter zu astringiren, oder so vil zutheidigen, daß bey deß Rlägers willkur stehe, vor Geist- oder weltlichem Stab, wie jhme mehrers beliebig, Rechtzunemmen, ist bey den Gelehrtenso wenig nit zweyffelig, daß die auch von Augspurgischer Confession, welche sonst die Geistliche Iurisdiction eng einthun, disen Rechtsatz nit widersprechen, diserte Sichard. adl. 1. num. 15. C. de iud. Duos Laicos in Episcopum Iudicem consentientes, eo ipso Iurisdictionem eius prorogare, docet Vultei. ad. l, 1. numer. 11. et seq. C. de Iurisd. omn. iud. per rationem, quod cum omnis Iurisdictio prorogari possit, possit et Ecclesia stica. Neque apparere rationem diversitatis, quare saecularis Iurisdictio queat prorogari et non Ecclesiastica, quam Doctrinam pro vera supponit D. Bocer. de Iurisd. cap. 3. nu. 38. et 40. allegans text. cap. Si duob. §. ult. de appellat. et rescripserunt Impp. in l. 7. C. d. Episc. audient, in haec verba: Si qui ex Consensu apud sacrae legis antistitem litigare voluerint, non vetabuntur, et in l. seq. his verbis: Episcopale iudicium ratum sit omnibus, qui se audiri a Sacerdotibus elegerint, etc. Pontifex vero in cap. licet ex suscepto. defor. compet. ita prohibet Laicos de civilibus causis recurrere ad Tribunal Ecclesi asticorum, ut excipiat tamen casum consuetudinis. Zu Cölln aber wurd ein Burger gestrafft, so den andern Burgerlicher Sachen wegen, für das Geistliche Gericht ladet. Cöll, nische Statuta lit. M. fol. 87. et fol. 11 3. ac seqq.

Ac scio in casu, ubi quis omnibus Privilegi is renuntiavit, auch in einer Verschreibung, sich dahin verbunden, daß zum fall nicht haltens, er vor allen vnnd jeden, geist- oder weltlichen Gerichten, geklagt werdem möge, vnd darauff vor dem Constantzischen Bischofflichen Gericht ein Mandatum exsecutoriale de solvendo ergangen,daß hierwider in eventum ad Cameram appellirt, auch auff zuvorgehende, vnderthänige Supplication ein Mandatum Cassatorium et Inhibitorium erkennt werden.

Ius autem Ecclesiasticae Iurisdictionis ex Ethnica antiquitate Radulphus Fornerius deducit, lib. 6. rer. quot. c. 2. ubi ait: Non temere est, quod Pontifex M. apud Festum in dictione ordo, arbiter et iudex rer divinarum humanarumqueve

dicitur. Nec n. tantum sacra curabant olim Pontifices, sed de privatorum etia negotiis cognoscebant. Huc pertinet quod Festus in dictione Maximus ait, Pontificem M. dici, quod maximus rerum, quae ad sacra et religiones pertinent, iudex sit, vindexque contumaciae privatorum, Magistratuumque. Et quod in eandem fere sententiam Dion. Tullicarnass. lib. 2. tradit, Pontifices de omnibus causis ad sacra pertinentibus, iudicare solitos, tam inter Magistratus sacrificos, quam inter privatos homines: imo novas leges de sacris, auctoritate sua concedere.

Deniqueque quod Tullius lib. 4. ad Atticum. Epist. 2. scribit, in illa causa, quam pro domo sua apud Pontifices egerat, religionis iudices Pontifices fuisse, Legis Senatum. Inprimis autem de iureiurando Pontifices cognovisse, conicio ex illo Plauti versu, ad finem Rudentis,

De Matrimoniis etiam et Statu liberorum ortae quaestiones, olim ad Pontificum notionem pertinebant, ut ex Dione colligitur, lib. 48. et ex illo Taciti loco, 1. Annal. Abducta Neroni uxor, et consulti per ludibrium Pontifices, an concepto necdum edito partu rite nuberet. Quin et Ulpianus testatur, D. Pium rescripsisse Pontifici: Eum, qui centesimo octuagesimo secundo die natus est, iusto tempore videri natum. l. 3. §. ult. ff. de desuis et leg.

Quia nuptias imitatur adoptio, ideo in arrogationibus etiam olim oportuit Pontificum auctoritatem adhiberi, ut ex Gellio constat, lib. 5. cap. 19. Et M. Tullio Cicerone in Orat. Pro domo ad Pontifices, quod et in illa Oratione Galbae verba confirmant apud Tacitum, hist. lib. 1. Si te privatus lege Curiata [orig: Curiatâ] apud Pontifices, ut moris est, adoptarem, etc. Eorum opinionem sane non probo, qui de testamentis et hereditatibus Pontifices cognovisse, putant, ex l. hereditas. 50. in fin. ff. de pet. hered.

Namque illic, quod heredes Pontificiali vel Principali auctoritate compelli dicuntur ad obsequium supremae voluntatis, non ita generaliter et effuse accipiendum est, ut ad omnem, quae ex Testamento nasci possit, controversiam extendatur, sed ad monumenti causam, de qua illic orta erat quaestio, coercendam: Si cut alias eorum, quae ad pias causas testam euto relicta sunt, exactionem Episcoporum iudicio permitti videmus. in l. nulli. 28. C. de Episc. et Cler. cap. 3. de testam. Ac potest hodie exsecutio testamenti, praesertim si habeat Legata pia, peti coram Episcopo, vel etiam monitorium ad exsecutores.

Porro non est ignotum, ut hoc quoque superi oribus addatur exemplis, de sepulcrorum iure cognovisse Pontifices. l. ossa. 8. in princ. ff. de relig et sumpt. fun. l. ult. ff. de mort. inf. l. 2. Cod. Theod. de sep. viol. Tullius 4. de rep. apud Nonium, in dict. Sanctitudo.

De incestu etiam cognovisse Pontifices, indicare videtur ille Ciceronis locus, 2. de legib. Incestum Pontifices supremo Supplicio san ciunto. Sed eius rei exempla non temere invenies, nisi ubi religionis causa [orig: causâ] singularis, et sanctior conditio personarum id exigeret, ut in Vestalibus. Livius lib. 8. Eo inquit Anno, Minutia Vestalis suspecta primo propter mundiorem iusto cultum, insimulata dein de apud Pontifices ab indice servo, cum decreto eorum iussa esset, sacris abstinere, etc. Idem dec. 3. lib. 2. narrat, L. Cantilium Scribam Pontificum, eo quod cum Vestali Floronia stuprum fecisset, a Pontifice M. in Comitio Virgis eousque caesum, ut inter verbera exspiraret.

Iurisdictio Ecclesiastica Episcoporum, suspensa quidem estper pacem religiosam; sed tantum in locis et casibus, ubi Pacis Relig. suscepta est Reformatio: ubi vero [orig: verô] adhuc est controv ersum, an secundum pacem religiosam id fuerit factum; tunc adhuc audiuntur Episcopi, tam in Aula [orig: Aulâ] Caesarea [orig: Caesareâ], quam Camera [orig: Camerâ] Imperi ali. Sed de suspensione Ecclesia sticae Iurisdictionis, vid. Pacis Composit. quaest. 42.

An Clericus vel inferior gradu, exercendo illa, quae sunt iuris Episcopalis, possit sese ulla temporis praescriptione defendere, vide Gilken. de praescript. part. 3. cap. 10.

27. Geistlich oder Kirch-Lehen.

Feudum Ecclesi asticum est, quod vel ab Ecclesia datur, vel ab ea recipitur: vel quod â Clerico de bonis Ecclesiae datur aut recipitur. Sed hac [orig: hâc] re late agunt Feudistae.

28. Geistlicher Vorbehalt.

Statum Ecclesi asticum, reformare religionem non posse, in pace nostra Religi osa est sancitum: §. Vnnd nach dem bey vergleichung. qui der Geistliche Vorbehalt vocari solet: Ubi disponitur, Episcopum vel Praelatum, absque periculo et iactura [orig: iacturâ] famae, ad confessionem Augustanam accedere qui dem posse: sed ab Episcopatu, etc. secedere, eumque Capitulo resignare debere. Sed varie et vane oppugnant nonnulli Status Confessionis Augustanae, hancce sanctionem, vide Bertram de Comitys. thes. 30. et Dn. Arumae. 1. disc. 7. fol. 78. etc.

Ac licet quidam Reformatae. Religionis huic §. consuetudine derogatum esse dicant; ea tamen utpote violenta, et contra Iura maxime Canonica contraque tot protestationes factas non subsi steret; alii vero distinguant, an Capitulum simul sit Augustanae Confessionis; sciendum tamen, nec Capitulum posse aliquid contra Ecclesiae et Imperii Ius facere vel constituere. Ac habetur in d. §. nach dem, daß es bey den Fundationes solle verbletben, etc. insuper Ferdinandus II. rem hanc decidit. vid. Pacis Composit. in praefat. ad Lectorem a. 4. fac. 2. videri potest Arumae. d. Comitys cap. 4. num. 109. fol. 196. et seqq. Interimk de facto insinitis Episcopatibus, Monasteriis et bonis Ecclesi asticis privati sunt Episcopi et Abbates, puta Episcopatu Magdeburgensi, et Bremensi, Halberstadensi, Verdensi, Osnabrugensi, Mindano, Lubecensi, Ultraiectino, Camino, SchWerino, Gedanensi, Brandenburgensi, Ratzenburgensi, Slesvicensi, Hamelburgensi, Libussensi, etc.

29. Gelehrter Aydt.

Gelehrter Aydt ist, da man die Schwörende zuvor der Straff deß Meinaydrs erinnert, vimd was der Meinaydr auff sich trage, certioriret.

30. Gelt.

Pecuniae verbum tribus modis sumitur. (1) Stricte, pro pecunia numerata tantum. l. Iulianus. §. mutui dationem. ff ad Maced. et sic secundum communem usum loquendi, Bart. in l. talis. Scriptura. ff. de leg. 1. Et ideo in Statutis ex orbitantibus, et odiosis verbum pecunia, intelligitur de pecunia numerata. Bart. in d. l. talis Scriptura. Roman. Sing 215. incip. tamen habes. Innoc. in c. sedes. derescript.

Secundo modo, late sumitur, pro his, quae pondere, numero, vel mensura continentur. l. 2. §. creditum. ff. si cert. pet. l. 2. ff. de constit. pecun.

Tertio pecunia [orig: pecuniâ] largissime sumitur, et intelligitur pro omnibus rebus et corporibus. l. pecuniae verbum. ff. de V. S. Et scribit. Augustin. de doctrina Christiana. quod pecunia sit, quicquid homines habent in terra, videlicet omnia, quorum Domini sunt, ut habetur in cap. totum. 1. quaest. 3. text. in l. pecuniae. 1. 2. et 3. ff. d. V. S. Quinimo et pecuniae appellatione, veniunt etiam credita non exacta, Flor. in l. procul. ff. de usufr. et sic nomina debitorum. Gigas. de crimin. laes. maiest. quaest. 34. num. 13. vid, om. Bertazol. de clausulis. Claus. 30. gloss. 7. f. 812. etc.

Huic generali pecuniae verbo videtur respondere Gelt vnd Gut. Alias regulariter Gelt, sumitur pro pecunia numerata, et solet fere ad di Baar Gelt.

ADDITIO.

Divitias veterum in pecoribus, id est, armetis et gregibus fuisse constat, ac propterea pecumam latini a pecoribus dixerunt ut et peculium, sed ratione diversa [orig: diversâ], ut in semestr. Tiraqu. cap. 15. lib. 4. docet, et Procas vereres facultates suas in quadrupedib. habuisse refert. Unde et Regum filii ante nuptias pascebant greges, et sponsis suis oves et bo ves largiebantur, ex quo et Alphesiboeae, id est. ut suidas interpretatur, Inventrices bonum, et Virgines Alphesiboeae, honoretae sive pretiosae, quod propter formam inveniant dotem sive dona maritalia. Pecudes enim olim dabantur ante nuptias,

donorum loco, ut non tam dos, quam dona eo verbo et more significentur. vid. Bisciol. horar. subcesiv. lib. 3. cap. 6.

Servium item Regem, primum ovium, boum effigie aes signasse, unde et pecunia a pecore sit dicta, docet idem Bisciola d. loc.

Ex pecude item olim mulcta pendebatur; maximaque erat triginta boum: mediocris duarum ovium, minima unius ovis. Deinde in pecunia caeptum est mulctari, et bos centusse, ovis decusse aestimata est, vid. Angelium et Pomp Festum.

Ac Hermogenianus. lib. 2. Iur. epitom. pecuniae nomine, non solum numeratam pecuniam, sed omnes res tum soli, tum mobiles, tum corpora, tum iura contineri dicit. Et Ulpianus lib. 42. ad SC. non solum numeratam pecuniam complectitur, verum etiam omnem omnino pecuniam, id est, omnia corpora: quae significatio inde sumpta, quod omnes res in pecuniam converti possint, etc. De vocis Nummi origine, quid item sit asper, et in pecunia scrupuli, vid d. Bisciol. allegat. loc. cap. 18.] Iohan Iacob. Speid. V. I. Lic.

31. Gemaind.

Universitas an et quatenus delinquere, et ius protectionis ob delictum amittere possit? vid. Martin. Mager. de Advocat. armat. cap. 16. num. 754. et seqq. adde Paschal. de patr. potest p. 1. cap. 10. nu. 31. et seq. Si universitati ahquid concedatur, et ea augeatur, vide Zas. lib. 2. sing. respons. cap. 15.

Wie ein Gemaind zustraffen, ut universitas, vid. Waldeckische Ghrenrettung, part. 3. cap. 46. fol. 175. ubi auctor, daßgantze Stätt, Communen, inquit, vnd Vniversitäten, sowol mit der That, als mit jhrem stillschwelgen, Consens, Patienz vnd guthaissen sündigen, vnnd nicht allein eine Geltstraff, Verlurst jhrer Privilegien, hinderzichtung der vornembsten Naupt-Rebellen, sondern auch capitis diminutionem maximam verwircken, ad Salem et aratrum verdampt werden mögen, dessen seynd alle Nistorien vnd Rechtsbücher voll. Inmassen nambhasft am acht vnd zwaintzigisten Tag Juny, Anno 1499. ein solche Vrthail (quae exrat in Sentent. Seileri et Barthii. Anno 199. 28. lun. Anno 1540. 5. April. ) wider ein vornemb mächtige Reichs-Statt gefälltworden.

So verkünden vnd verklären Wir die genandte Burgerm aister, Rath, Burger vnnd Innwohner zu N. Mannspersohnen, so vber vierzehen Jahr altseynd, in deß heylig. Reichs Acht vnd Oberacht, setzen sie auß den Fride in Vnfrid, vnd erlauben jhr aller vnnd jeder besondern Leib, Naab vnd Güter allermänigklich, etc. Quomodo Antiochia punita? vid. Balingen. Sect. 3. cap. 4. num. 5. An poena L. si quis. 41. C. de transact. locum habeat ini universitate, Bertazol. in repetit. illius L. quaest. S. Universitas quae Statuta facere possit: Ioseph. Sesse decis. 91. qui idem decis. 96. de testibus de universitate agit, ac item an Procurator universitatis, sit Procurator singulorum, idem decis. 210. resolvit.

Ac notandum hic [orig: hîc] universitatem, docentibus Beustio adrubr. de iurciur nu. 71. Gail. de Pac. public. 2. cap. 7. num. 16. et Molero ad Constitut. Saxon. part. 1. quaest. 13. num. 1. Iuramentum praestare non per Syndicum, sed per aliquos ex eorum medio deputatos durch etlich Ab, geordnete auß jhren Mittel.

An quilibet populus possit facere universitatem? vid. Bellapertic. quaest. 484. Item un Magistratus Civium bona hypothecare, ac Civis pro Civitatis debito inquietari possit? Consil. Argentoratens. vol. 2. Consil. 6. et cons. 31. et Clapper. caus. 14. quaest. 1. ac quando homines de universitate debeant consentire, Pertica. quaest. 461. Quid item Rex adversus universitatem possit, Sesse decis. 74.

Quod universitas Iurisdictionem in rebus sibi commissis habeat, probat Ripoli decis. cap. 1. num. 274. etc.

De electione Decurionum, vid. Consil. Argentoratens, vol, 1. consil 2. fol. 64. et seqq.

Universitates communes habere arcas, constat, arcam autem communem conficere sive taleam imponere quando tenetur Communitas, urgentibus nempe Creditoribus eiusdem pro sui crediti consecutione, sem per intelligitur insubsidium, scil. cum ea non est solvendo, nec de Communibus reditibus aut pecuniis aliunde proovenientibus aes alienum sanare potest, qu oniam requirentibus incolis, et sic exigente necessitate, bona communia prius sunt exponenda, quam fiat muneris indictio, aut collectae impositio pro cuiusque patrimonii viribus, et pro modo facultatum ipsorum municipum, per tradita Bapt. Costae. d. remed. subsidiar. remed. 81. a princ. ubi num. 4. et seqq. eiusmodi arcae communis quatuor refert effectus.

ADDITIO.

Universitas moritur et vivit ad similitudinem hominis. Sicut enim homo naturaliter moritur et vivit, moritur aliquando duratione temporis, veluti infirmitate, senectute, aliquando vero repentino infirmitatis vel alterius casus ictu, taliter, quod improvise moritur; eodem etiam modo universitas moritur, aliquando resolubiliter, civili infirmitate, veluti fame, sterilitate, et aliis inclementis fortunae iniuriis detenta, quo casu paulatim resolvitur et languescit recedentibus succ essive habitatoribus, usque in duos vel unum superstites, in quibus adhuc remanet universitas reprae sentata: Sunt enim illi residui Spiritus vitalis illius, et eis paucis recedentibus omnibus, omnino remanet exstincta universitas, nisi recessissent animo redeundi, veli in effectu revertantur. Aliquando autem moritur universitas et exstinguitur subitaneo ac repentino casu, veluti incendio, inundatione, terrae motu et aliis similib. casibus. idem foret, si omnes vicini absque aliqua causa se absentarent, et totaliter universitatem desererent, Sesse decis. Aragon. 149. num. 1. et seq. Econtra autem vivit et conservatur vita universitatis in duobus aut uno ex habitatoribus, licet omnes alii pereant, cum in uno solo ius universitatis retineatur. l. sicut §. in Decurionibus vers sed si universitas. ff. quod cuiusque univers. nom. nam licet personae mutentur, universitas tamen semper manet, et in uno repraesentatur, Marc. decis. 785. num. 5. Silvan cons. 20. num. 8.

Quaeritur autem ani exstincta [orig: exstinctâ] universitate, etiam iura eius exstinguantur? vel an si exstinguitur universitas depopulatione, aratro vel alio casu, exstinguantur etiam obligationes super ea constitutae, tam reales quam personales, taliter, quod nec actiones hypothecariae possent intentari, neque etiam si de novo locus construatur, possint novi popula ores molestari actionibus personalibus, quibus praec edens universitas ad stricta erat?

Ac quantum ad actiones personales pertinet, novos Inhabitatores vel novam universitatem non teneri, neque eis adstringi, multis probat idem Sesse. d. decis. 149. num. 14. et seq. quia nulla remanet forma nec materia universitatis, contra quam poslint intentari: quia iam desiit esse universitas, Menoch. Consil. 219. vol. 3. Nam ad destructionem universitatis, iura etiam eius destrui et corruere edocemur, licet postea reaedificetur, quia tunc nova universitas dicitur, Decian. Cons. 19. num. 171. vol. 3. Alb. Brun. in tr. d. intervu et perempt. concl. 5. num. 13. et 15. menoch. d. cons. num. 16. Quod ex eo patet, nam sicut in uno conservatur universitas; ita similiter nullo remanente, exstinguitur et resolvitur. Bart. in l. si grege. ubi Ias. num. 22. d. leg. 1.

Et ne in aequivoco laboretur, universitas sumitur vel materialiter aut formaliter. Materialiter pro loco, territorio, aedificiis et domibus circumdato. Formaliter pro anima universitatis, quae consistit in congregatione et collectione omnium qui universitatem et Collegium constituunt, Azo in summ. d. SS. Eccles. in pr. Exinde licet territorium maneat, et per consequens actiones reales respectu territorii, tamen quando universitas fuit exstincta, quantum ad formalitatem, collectionem scil. omnium obligationes personales, corruentibus personis, etiam cotrruere debent, post Bart. Brun. et Roman. Sesse. d. loc. num. 19.

Quantum autem ad actiones reales, remanente territorio, remanent et eae, quia materialiter considerando idem est territorium, licet formaliter quoad collectionem personarum fuerit destructum, Roman. Consil. 417. col. 4. vers. in casu vero. dicens, collegio formaliter destructo, hypothecariam quoad territorium manere. late Sesse saeped. decis. 149. peor tot. pass. ] Iohann Iacob. Speidel. U.I. Licent.

32. Gemaine Wand oder Maur.

est latissimus, ita ut exploratum sit, si excavetur, non posse inde damnum oriri, secus cum tenuis est, et dubitari potest de imbecillitate, Hier. Gabriel. cons. 149. num. 6. lib. 1.

Murus autem sive paries an praesumatur proprius vel communis: et si communis sit, an et quando in illo aedificare liceat? late Menoch. d. praesumpt. lib. 6. praes. 73. Ant. Thesaur. decis. 23. et dec. 219.

Reliva videri possint, intr. meo deiure universitatum. et apud Brunning. item Losae. in tract. singul.

33. Gemainglich.

Dictio plerumque, importat Regulam. Corn. consil. 21. num. 5. vol. 4. per text. in l. 3. §. quia plerunqueff. de offic. praefect. Vigil. Prosper. Farinac. lib. 1. confil. 9. num. 28.

34. Genehmhabung.

Ratificatio per minorem tripliciter fieri potest, verbis nempe, facto, et taciturnitate longi temporis. Curtius Iun. consil. 50. num. 9. Paris. consil. 49. col. 2. lib. 1. Per maiorem dupliciter, nimirum expresse verbis, et tacite factis, per l. Paulus respondet. ff. rem ratam haberi.

Et ad hoc, ut ex facto ratificatio comprobetur, debet taliter factum probari, quod ostendatur, citra ratificationem fieri non potuisse, ut declarat Cravett. cons. 197. num. 12. Et ratihabitio retrotrahitur, et mandato comparatur. cap. ratihabitationem de R. I. in 6. Quae regula locum habet in requiren tibus speciale mandatum. Iohan. Andr. in cap. cupientes. §. quod siper viginti. de elect. in 6. et rext. in c. 1. de homicid. in 6. et probatur in cap. fin. de iureiur. in 6. Quod sitniliter locum habet in delictis. cap. tum ad sedem. de restit. spol. l. 1. §. deiecisse. vers. sed et si. de vi et vi arm. Et talis ratificatio fieri potest non solum verbis, sed etiam facto. d. l. Paulus respondet. Nam plus est facere, quam pronuntiare; l. si tamen, §. ei qui ff. ad aedilit. edict. et plus est facere facto, quam verbo, ut dicit text. in cap. dilecti de app. Et ideo si universitas solvit expensas factas in lite per Syndicum legitime constitutum, videtur gesta per eam solutionem ratificare. ut not. Specul. tit. de Synd. vers. sed pone quod. col. 2. ubi allegat. L. Paulus respondet, etc. quoad consul. de re iud.

Quod dictum, ratihabitionem retrotrahi et mandato aequiparari, hoc secundum fictionem, non secundum veritatem introductum est: Bart. et alii in l. Si quis pro emptore de usucap. vid. Alexand. lib. 5. consil. 78. num. 20. et seqq. Unde ratificans venditionem nomine suo factam, obligatur, ac si in principio vendidisset: quia ratihabitatione actus dicitur meus, Socin. cons. 158. col. 3 circ. princ. vol. 2. Econtra emens sibi acquirit, ac si a principio acquisivisset, quod sine dubio procedit, quando extrema sunt habilia, ut quia fuit facta tempore habili, vel ante ius quaesitum tertio, vel similib. casibus: quia tunc retrotrahitur, ut habetur in l. semper. et in l. si quis pro emptore. Dec. cons. 460. Cravett. cons. 5. numer. 17. Ratificatio enim debet fieri tempore, quo actus geri potest, exempli gratia [orig: gratiâ]: Si quis sine mandato meo accipit possessionem rei vacantis, et postea alius eandem possessionem apprehendit, deinde ego ratificavi, non quaeritur mihi possessio: cum ille tertius ante meam ratificationem, acceperit hanc possessionem; et et hanc opinionem pluribus mediis comprobat post alios Cephal. cons. 440. num 46. et seqq. lib. 3. Tiraquel. in retraict. lignagier. §. 1. gl. 10. num. 87. et seq. ubi dicit, quod si quis tanqua [orig: tanquâ] Procurator, et nomine consanguinei venditoris offert pretium emptori, ptens eo nomine ad retractum se recipi, cum tamen mandatum non haberet, sed ipse consanguineus post annum ratum haberet, concudit ibi Tiraquel. quod iste consanguineus non obtinebit, cum non habuerit ratum infra annum retractus. per l. bonor. ff. rem rat. hab. quae lex habet locum in qua cumque dispositione mundi, quod videlicet ratificatio fiat infra tempus, infra quod dispositio

Ratificans aliquem contractum, debet habere plenam scientiam et notitiam ipsius: quia alias si ignoraret, ratihabitio non valeret. Cagnolus. ad l. semper qui non prohibet. de R. I. num. 21. Paris. cons. 12. num. 72. vol. 2. et cons. 100. num. 71. vol. 1. Propterea debet ratificare volenti, legi Instrumentum contractus, quem debet ratificare ut valeat ratihabitio. Paul. de Castr. cons. 350. Socin. cons. 251. col. 14. Cravett. cons. 197. col. fin. et ratificans debet certificari de qualitate actus ratificandi. l. fin. C. plus val. quod agtrur. l. 2. C. de reb. al. non al, quae ratificatio etiam potest fieri per absentem. Socin. cons. 158. col. 3. in princ. et eadem sollennitas quae requiritur in confectione actus, debet etiam intervenire in ratihabitione, ut concludit Roman. cons. 12. viso facto. col. fin. Aretin. cons. 128. et seqq.

35. Genff.

Vide Citadin. de Geneve, Cavalier de Savoye. Guyon. divers. lessons tom. 2. fol. 508. et me. in politic. d. statib. Imperii, ubi d. Sabaudia.

36. Genua.

De Genua multa habet Menoch. 1. cons. 2. n. 8. et seqq. ubi scribit, Genuam esse Imperio suppositam, et probari illo argumento, quod Romanis fere semper paruerit, ut non uno in loco literis mandarunt rerum diligentissimi scriptores. vid. Mercur. Francois et Thuanum.

37. Gerade.

Gerade haisset oder wirdt bey den Sachsen genandt, Haußgerethe oder Rastengerehre, vnd ingemain Gerehte, in einem Hauß. gloss. Weichbild. art. 23. in pr. gl. Landtr. lib. 1. art. 24. in princ. de qua singularem conscripsit tractatum Goldbeck.

Dasselbige Gerehte, vnd was darzu gehört werden auch bona paraphernalia (das seynd Gaben, die den Weibern vber ihre Mitgifft gegeben werden zu ihrem Schmuck vnnd Gezierde dienstlich vnnd gebräuchig) genennt. gl. fin. infin. dict. art. 23. Sed hac de materia plenius vide. Rotschitz, tractat. Von Leib Geding, Gerade, etc. art. 10. et seqq. Ius Geradeae ex eo fluxisse videtur, cum olim legibus Saxonum diserte cautum esset, ne mulier quantumvis excellcens, in patrio dominio succedere posset, peculiaris haec invaluit in bonis mobilib. successio, partim, ut damni sui, quod immobilium successione abstinere cogeretur, compensationem aliquam haberet: partim quod res essent ad cultum et mundum muliebrem pertinentes, quibus implicari, a virilis et Saxonici vigoris sexu esset alienius. Arumae lib. 2. decis. 12. num. 24.

Notan dum hic [orig: hîc] obiter, filias dotatas Saxonico more dici, außger adet, welches eben so vil ist, als zu Kath außgesetzt, auß deß Vatrers vnnd Mutters Brodt, mit Absönderung Gutes, daß sie nemmen wollen. ad dit. ad Landtr. libr. 1. artic. 5. num. 6. in gl. et gl. in Weichbild. art. 57. numer. 16. Rotschitz, de loc. artic. 14. num. 12. Et quid pertineat ad Geradam, tradit Wesenb. consil. 206. nu. 26. etc. vol. 3. et Beat. decis. 3. de testam. p. 2. fol. 608.

Mundum muliebrem in legitimam computari; communiter statuitur. urd. Andr. Raucabar. lib. 2. quaest. 17. per tot. Nam licet Gerade debeatur feminis, non tamquam heredibus (Gerada etenim rebus hereditariis minime annumeratur. Hartm. Pistor. libr. 1. quaest. 31. num. 5. Moller. 1. semestr. 11. num. 2. Hard. a Dassel, ad artic. 1. num. 17. in consuet. Luneburg. Wesenbec. in Parat. tit. de pet. hered. numer. 15. in fin. Schultes. qu pract. 36. nu. 3. ) Sed tamquam filiabus, vel per lineam femineam coniunctis. vid. Arumae. decis. lib. 2. decis. 12. num. 5. et seqq. Ideoque in legitimam non videatur computanda, arg. eorum, quae tradunt Dd. praesertim Angel. in l si Patroni. ad Tvebell. ubi habet, quod bona feudalia et emphyteutica, quae in filium etiam si heres non esset, transeunt, filio in legitimam non imputentur. Alex. tamen ibid. distinguit inter feudum novum et antiquum.

Et feudum, quidem anituqum, in legitimam non esse computandum, feudum vero novum in eandem accepto ferendum esse, contendit. Cum igitur mundus muliebris plerumque, multo et maiori ex parte de novo comparari soleat, videtur in eo subesse ratio, quae in feudo. Deinde constat, legitimam esse quotam bonorum, l. cum quaeritur. C. de in off. testam. Et quia mundus Muliebris similiter est in bonis, consequens est, de eo quoque legitimam detrahendam. Tertio si aliter statueretur, infesta est ratio, quod mater in favorem filiarum omnia bona, vel maximam illorum partem in mundum Muliebrem erogare, et sic filios in legitima [orig: legitimâ] defraudare posset.

Accedit, quod quacumque ratione liberi a parentibus aliquid accipiunt, hocillis computatur in legitimam. l. in quanta. ubi Br. ad L. Falcid. Et in hanc sententiam etiam semper prounciatum esse, constat.

An utensilia vel res expeditoriae, si defunctus aut defuncta, agnatum vel cognatam in Saxonia non reliquerit; Magistratui, an vero agnato aut cognatae heredi etiam alienigenae, cedant. vide Rauchbat. lib. 2. quaest. Sax. quaest. 19.

Cur de Gerada mulier in territorio Saxonico in ultima voluntate disponere non possit, Consule Moller. lib. 1. semestr. cap. 11. Modestin. Pistor. part. 1. quaest. 14.

Uxor an mortuo marito possit accipere Geradam propria auctoritate, an vero teneatur accipere ab herede. vid. Mod estin Pistor. p. 1. qu. 19.

An de bonis his utensibilibus debitum Mariti sit persolvendum, et quid iuris sit, si haec oppignorata fuerunt? vide Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 31.

Gerada aestimata certa pecuniae summa, an amittat naturam suam. vid. Modestin. Pistor. p. 1. qu. 21.

38. Gereden vnd Geloben.

Verba gereden vnnd geloben, sive promittimus, in Instrumento aliquo posita, stipulationem factam significant. §. si scriptum. et ibi Angel. inst. de inutil. stipul. Schrader. consil. 46. num. 7. vol. 2. Bart. et Dd. in l. lecta. et ibi Ias. nu. 6. ff. si cert. pet. et facit text. in L. fin. ff. de fideiuss.

39. Gericht: Claus. Mit den Gerichten.

Concessione Castri cum Iurisdictione, mit den Gerichten, regulariter merum Imperium non venit: cum alias hoc non nisi specialiter, et nominatim in concessione eius mentione facta, transeat, vid. tamen me. in consil. quod habetur in tract. Imperiis subalternis. fol. 71. Cum beneficia et concessiones Principum non comprehendant ea, quae requirunt specisicam mentionem. Menoch. de praesumpt. lib. 3. praes. 97. num. 19. adstipulatores sunt Andr. Knichen. de vest. pact. p. 2. c. 1. n. 55. et seqq. et tract. de subl. territ. Iur. c. 1. nu. 281. Matth. Steph. lib. 1. de Iunisdict. cap. 38. nu. 10. lib. 2. c. 7. membr. 2. num. 255. Marta. in digest. noviss. part. 1. tit. Iurisdictio cap. 3. Molin. de Iust. et Iur. tract. 2. disp. 75. num. 12. Muscorn. de Iurisdict. num. 17. add. Wensenb. consil. 172. num. 31. etc. Tusch. lit. F. concl. 107. et 110. Tennin. cautel. 139. Denais. in assert. Iurisdict. Cam Imperal fol. 26. etc. Rudinger. 2. quaest. 16.

An insuper Imperium merum ab omni Iurisdictione separatum sit, nec in foro Romano Iurisdictioni cum criminalibus causis nihil negotii fuerit, v. Riemer. d. Iurisdict. hodiern. E. 2. et E. 4.

ADDITIO.

Criminalium causarum cognitionem et in Crimina publica animadversionem summa potestas apud romanos semper sibi soli reserva vit, neque sub nomine Magistratus alii commisit: vel quia arduae illae essent causae, vitam hominis concernentes, adeoque non facile cuivis potestati permittendae; Vel, quia in iis non tam privatorum, quam Reip. res ageretur, cum delicta publica, non tam privatum hominem, quam Remp. laedantatque offendant.

Lites vero super privatis et pecuniariis Civium causis, quod et crebrae essent et leviusculae, summam potestatem distringere et a Cura [orig: Curâ]

Reip. abducere, strepitusque forenses quottidie tantae Maiestatis aures circumsonare par non erat, ne quando similem cum Claudio Imp. fortunam experiri necesse haberet, quem e Tribunali descendentem Causidici non solum voce revocabant, sed et lacinia [orig: laciniâ] Togae retanta [orig: retantâ], interdum pede apprehenso, retinebant teste Suetonio in Claud. Unde potestas de eiusmodi caufis Civilib. cognoscendi et iudicandi aliis personis publicis commissa est, non specialiter, sed sub nomine Magistratus, quae potestas ideo Iurisdictionis nomine appellata est. Bernhard, Sutholt. de Iurisdict. et mero Imp. num. 101. Quemadmodum enim ii, qui Ius situm, quod Legibus aut Edictis de singulis controversiis scriptum erat, in Iure persequebantur, Lege agere: Ita qui Iura ea, quae Legibus aut Edictis continerentur, reddebant, ius dicere dicebantur; Unde Potestas ius suum perfequendi, Legis actio; ius vero reddendi Iurisdictis appellata est. Sigon. lib. 1. d. Iudic. cap. 7.

Ac semper Romanis vox iurisdictionis ita usurpata fuit, ut potestatem de Civilibus privatorum causis ius reddendi notaret, et cognitioni criminum apponeretur. vid. Sutholt. d. loc. num. 103. et seqq. ] Iohann, Iac. Speidel. V. I. Licent.

Num vero concesso Castro cum Iuris dictione omnimoda [orig: omnimodâ], Vasallo, una cum castro merum Imperium intelligatur concessum, ut si Princeps dicat: Wir belehnen ihne mit allen Gerichten vnd Obrigkeit? Nonnulli hac concessione merum quoque Imperium, Ober vnd Nider-Gericht, contineri putant. Alii et hoc negant, quia verbum omnis, sive omnimoda [orig: omnimodâ], iunctum voci lurisdictionis, si gnificat tantum omnem simplicis sive ordinariae Iurisdictionis speciem, una cum Imperio mixto. l. solet 16. et l. seq. ff. de Iurid. atque vox omnis praedicatur non de pluribus specie differentibus, sed de pluribus differentibus numero. Iason. in l. Imperium. nu. 13. de Iurisdict. vid. disput. Argent. Eman Putschii. thes. 4. adde Meichsner. decis. 23. nu. 37. decis. 33. num. 122. Menoch. libr. 3. praes. 97. Schurpff. cons. 26. num. 11. cent. 2. Wesenb. cons. 95. num. 20. et seq. Vult. de feud. lib. 1. c. 5. nu. 5. Thom. Michael. disput. de Iurid. thes. 68. lit. d. et seqq. Rosenth. cap. 5. concl. 7. Recte autem ex posteriori sive observantia secuta [orig: secutâ], hic intellectus deprehenditur. vid me. in Consil. singul. tract. de Imp. 13. subalterno iunct.

Rex, Princeps, etc. concedens Castrum cum omni iure, quod ibi habetus numquam videtur concessisse ius Regium, quod ei competit: quid sub illis verbis cum omni iure non videtur ius Regium concessisse. Alberic. de Rosat. ad l. fin. C. de Iurid. omn. iud. quia verisimiliter in specie illud non fuisset concessurus. l. obligationi generali. ff. de pignor. cap. in generali, side feud. fuerit. contr. inter Dom. et Agnat. Bald. in l. qui se patris C. unde lib. ubi dicit, quod in concessionibus Iurisdictionum, semper auctoritas superioris concedentis praeservatur illaesa, cum citra auctoritatem cius nequeat exerceri: cumque in eo semper resi deat suprema potestas inseparabilis, unde potest aliorum iurisdictionem supprimere. Sed vide Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. num. 20. vers. e contra Iacobin. de S. Georg. de feud. verb. de Castro rubro. col. 3. et in verb. dictique Vasalli. col. 2. vers. et ex praemiss. Capyc. decis. 130. num. 44. Alciat. consil. cons. 163. num. 6. et 9. libr. 5. Sichard. de contract. consil. 5. numer. et et seqq. ubi scribit Clausulam generalem annexam, mit allen Herrligkeiten, Rechten vnd Gerechtigkeiten, hoc non mutare: quia iuris sit, quod generalis Clausula post enumerationem specierum posita, referatur ad specificata, et specificatis similia, non ad diversa vel maiora, vel ea, quae snt alterius generis, cap. sedes extr. de rescript. Exempli gratia [orig: gratiâ], si vendo Villam cum omni iure, quod habui, non venit Ius Patronatus, nec suprema Iurisdictio, nisi id expresse dixero. Sic si concedo in feudum Villam cum enarratione certorum iurium, tunc Clausula generalis adiecta, refertur ad similia expressis, non autem ad ea, quae sunt diversae naturae, vide Goeddeum. in consil. de restitut. Baron. Vallendar. num. 87. et seqq.

Sicut per verba Hohe Gericht, indicatur superior Iurisdictio, merum mitumque Imperium, ita per verba Tieffe sive Niderste Gericht, simplex et inferior Iurisdictio, atque ita copulata omnimodam important, Knichen. de iur. Saxon. verb. Ducum Sax. cap. 5. fol. 324. et de pact. invest. lib. 2. cap. 1. Wesenb. consil. 95. num. 19. et seqq. Myns. resp. 3. nu. 20. et seqq. cent. 2. decad. 3. vide Goeddeum.

40. Gerichts Acta.

Acta iudicialia dicuntur, quae continent gesta inter litigantes coram iudice, adeoque negotia actis insinuata, et omnia, quae facta sunt in iudicio, vel qualiquali iudicii forma, aut in praesentia iudicis facta, et manu Scribae, ad haec iussu iudicis deputati, scripta. l. 3. C. de temp et reparat. appell. vide Bornitium, in tractat. de Instrument. lib. 2. cap. 9. Subactis iudicialibus E. intelliguntur. quae actis insinuata publicis, l. q. et 2. C. de his, qui in Eccles. manum l. 2. Cod. de edend. et gesta translata in publica monumenta. l. fin. C. de resc. vend. l. 7. §. 1. C. de Cur. furiosi. vide Bornitium. dict. loc. vers. deinde. et Bolognet. ad l. 2. C. D. edendo.

Publicam fidem merentur acta iudicii. l. fin. C. de re iudic. ibi gesta quae sunt translata in publica monumenta, habere volumus perpetuam firmitatem. Neque enim morte cognitoris debet perire publica fides, ibique Gothofred. qui dicit, Acta in iudicio semel promulgata perpetuam fidem faciunt, etiam vel mortuo, vel remoto iudice, qui de causa cognovit. vid. Christin. dec. Belg. vol. 2. dec. 88. num. 13. Quod appellatione instrumenti veniant iudicialia, Negat Caspar. Thesaur. 2. quaest. 17. num. 6. Et etiam Instrumentum productum, non est de actis: sed tantum productio. Bologn. d. loc. num. 10. et 18.

41. Gerichts-Botten, Cantzley-Knecht, Gerichts-Pedellen.

Sic vocantur Nuntii Iudiciorum, qui ea, quae in iudicio fieri debent, ex commissione Iudicis, litigantibus, aliisve denuntiant, qui et Pedelli (de quo v. vide infr. ) Cursores item, et Viatores appellantur, ut in l. magis puto §. ne tamen 13. de reb. eor. qui sub tutel. l. is cui §. missus 27. ff. ut in possess. legat. §. tripli. 4. Inst. de act. Qui etiam apparitores et litium exsecutores dicuntur, in d. §. tripli. l. fin. ff. quod met. caus. l. omnes 33. §. exsecutorib. 5. C. de Episc. et Cler. l. 1. 1. omnib. 3. C. de sportul. et sumpt.

Quatenus vero hisce nuntiis fides exhibenda? consule Menoch. de arb. jud. quaest. lib. 1. cas. 112. Tiraquel. de retr. lignag. §. 8. gl. 9. n. 2. et seqq.

Certe in Camerae iudicio, ut et multis aliis bene constitutis Dicasteriis receptum est, ut si culpa vel imperitia adparitoris seu nuntii, exsecutio Citationis non recte facta sit, eam suis Sumpetibus, de integro facere teneatur. Ordin. Cam. Imp. part. 1. tit. 38. §. fin. Gail. 1. obs. 54. Marant. de ordin. iudic. part. 6.tit. de Citatione. num. 324.

52. Gerichts-Kosten, Vukosten.

Clausula: et peto reum condemnari in exponfis, vnnd bitte Beklagten in die verorsachte Gerichte oder Vnkosten, wie recht, zuvervrthailen, valde utilis est: quia iudex non tenetur impartiri officium suum, ad privatam utilitatem, nisi imploratum, etc. l. 4. §. hoc autem ff. de damn. infect.

Haec igitur Clausula facit, ut iudex omnino de expensis, praesertim si non iustae adfuerint litigandi causae, pronuntiare et condemnare condemnandum cogatur, alias faceret litem suam, et teneretur expensas de suo resarcire, l. sancimus. l. properandum. §. sivea. C. de iudic.

Si vero Actor hancee Clausulam non apponat, nec expensas sibi restituendas petat, iudici non condemnanti, nihil imputari potest, nec Victori ad interesse tenetur Bart. in l. 4. §. hoc autem et in l. properandum 13. §. sive autem. C. de iud. ubi dicit, debere nos esse cautos, ut in libello petamus reum condemnari in expensis factis et faciendis, usque ad finem causae, De hac [orig: hâc] Clausula [orig: Clausulâ] consule quoque Oldendorp. de except. tit. deform. libelli. m. fol. 305. vers. Sexto.

Debentur autem expensae variis ex causis: Nam (1) ex victoria totius causae, per l. properandum. §. Sin autem alterutra. C. de judic. (2) Ex contuma cia [orig: ciâ] adversarii, quarum fit mentio. in l. sancimus, C. de Iudic. et in c. dilect. de dol. et contum. (3) Ex culpa [orig: culpâ] adversarii, qui processum causae differt, ut constitutum reperitur.

in l. non ignoretis. C. de fruct. et lit. expens. et in cap. finem litib. de dol. et contum. (4) Ex temeritate eius, qui ilium sine actione in ius traxerit: ut in l. eum quem temere in princ. de Indic, et in cap. 1. de dol. et contum. libr. 6. Omnes istae species comprehenduntur sub ista [orig: istâ] petitione praedicta.

De expensis in Criminalibus, vid. Card. Tusch. lit. C. conclus. expensae in criminalib. Berlich, part. 4. conclus. 19. Artic. 104. Poenil Halsger. Ordn. Caroli V. et ibi additi onatores, ac notandum, quod in omnib. delictis, maxime ubi non mortis ait cprüpros afföoctova üpema o,üpmotir. Reis in expensas, damna et interesse condemnari possit, Berlich. d. conclus. 19. num. 34. et seqq.

Et quod etium in expensas condemnari debeant inquisiti, licet absolvantur a poena ordinaria [orig: ordinariâ], si gravia contra eos indicia exstant, etiam eo in casu, ubi illa per torturam fuerunt puergata, decidit Casp. Anton. Thesaur. forens. lib. requ. 45. num. 7. et seq. Sic et in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] expensas in criminalibus semper reus, etiamsi alias absolvatur, praestare tenetur, weil der Fiscus gegen ihme zuklagen Vrsach gehabt; Secus si condemnaretur poena corporali L. Corneliae.

Eo autem in casu, wann der Beklagte ex stylo in die expensas condemnirt wird, kan solches jhme hernach, wann er ex eodem delicto civiliter convenirt, quasi in culpa levi versatus fuisset, nit schädlich seyn.

ADDITIO.

Magistratum, qui habet merum Imperium, et in sontes poenam exsequitur, debere sumptus et onera sustinere, quae ad puniendum et exsequendam iustitiam pertinent, tradunt communiter Dd. post Chassariae. Boer. Bart. Bald. Angel. et Ioann. d. platea Matth. Wesenb. Consil. 150. num. 12. cum et eo nomine accipiant mulctas, confiscationes, et bona vacantia ac similia, ut eiusmodi in inquirendis, puniendisve maleficiis et alimentandis pauperibus captivis convertant, late Paris d. Puteo in tr. d. Syndicat. verb. expensae cap. 2. n. 1. et 2. et verb. praemium num. 2. ubi has expensas Reipnecessarias esse dicit, nec ad eas exsolvendas subditos vel rusticos teneri posse, vid Wesenbec. d. Consil. per tot. ubi quaestionem hanc tractat, an rustici alterius Iurisdictionis, qui accusationem non instituebant sed tantummodo homicidam persecuti erant, usque dum alleno in territorio caperetur, ad expensas Iudicii capitalis obligentur, an vero eas de publico, Dominus, qui captivum tenet, et punire debet, facere teneatur? ac in nullo teneri rusticos, optime respondit, cum fisci negotium utiliter gesserint, nec accusatores fuerint, sed officium debitum fecerint, etc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

43. Gerichts-Schreiber.

Iudiciorum Secretarios, Scribas seu Notarios (Gerichts-Schreiber) vocamus, qui praepositi sunt, scribendis et dirigendis, quae in iudicio proponuntur, hoc est, actis iudicialibus. Unde et Actuarii quandoque vocantur.

Horum Scribarum officium, secundum memorabile. cap. quoniam contrafalsam assertionem, 11. extr. de probat. consistit in conscribendis Actis iudicialibus universis: ut sunt dilationes, citationes, iudicum recusationes, exceptiones, replicationes, duplicationes, petitiones, responsiones, interrogationes, confessiones, testium depositiones, Instrumentorum productiones, interlocutiones, appellationes, renuntiationes, conclusiones, sententiae, et cetera, quae in iudicio vel ordinario, vel extraordinario occurrunt, ut scilicet omnia et singula illa competenti ordine conscribant: loca, tempora, et personas designando, atque eorum omnium, quae conscripserunt originalia, in udicii Scrinio et Camera [orig: Camerâ] conseruent, ut si forte super processum iudicii fuerit suborta contentio, per hoc possit veritas declarari. Eberb. Speckhan. cent. 3. class. 3. qu. 10. sub fund. num. 6.

Originalia ergo Actorum penes scribentem remanere debent, ut ad illa recursus haberi possit, si super Processu iudicis forte controversia oriatur inter litigantes, ad maiorem fidem et conservationem veritatis. Speckhan. d. loco.

Sed fere fieri solet, ut Acta, collationatis copiis, et recognitis ab adversario documentis, iterum producenti reddantur. Ettun cillae copiae, in archivis iudicii repertae, plenam faciunt fidem.

44. Gerücht, oder gemain Geschray.

De fama et eis requisitis, optime Gohaus [orig: Gôhaus]. in tract. d Sagis. fol. 35. et seqq.

Fama non est sufficiens indicium ad torturam, Videantur Menoch. de praesumpt. lib. 1. quaest. 89. Mascard. de probat. lib. 2. conclus. 754. num. 5. Carer. in pract. crim. de indic. §. secundum indicium. num. 5. vers. tamen. Hackelman. disp. illustr. 24. thes. 10. sub lit. A.

Nuda fama namque, ne quidem semiplenam inducit probationem, Mascard. deprobat. conclus. 754. num. 1. et seqq. Multo minus indicium sufficiens ad torturam: ad quam infligendam non solum verisimilia, gravia et probabilia, sed et luce meridiana [orig: meridianâ] clariora indicia requiruntur. Tale autem fama non est, iuxta illud Vergilii.

Fama malum quo non aliud velocius illum.
Mobilitate viget, viresque acquirit eundo:
Parvo motuprimo mox sese tollit ad aures,
Ingrediturque solo. et caput inter nubila condit.

Supradicta tamen traditio fallit, (1) quando nimirum reus de aliis delictis diffamatus est, et sic malae vocis, conditionis et famae, wann der Beklagte einen bösen Laimut, vnd sonsten verdächtig ist: nam tunc ex qualibet [orig: quâlibet] levi suspicione attingente delictum, de quo quaeritur, reus solet tormentis subici, modo illa fama sitin eodem genere delicti, Hunnius in tract. crim. cap. 3. th. 155.

Quia semel malus, semel praesumitur malus, cap. semel. de R. I. in 6. facit text. Constit. Crim. Caroli V. art. 25. §. Erstlich, ob der Verdacht eine solche verwegne oder leichtfertige Persohn, von bösen Laimut vnd Gericht seye, daß man sich der Missethat zu jhr versehen möge, oder ob dieselbige Persohn dergleichen Missethat vormahls geübt, vnderstanden hab, oder bezigen worden seye.

(2) Torturae locus erit, si fama non ab inimicis malevolis, aut levibus hominibus, sed ab honestis et fide dignis personis initium coeperit: Per dict. Constit. Crim. art. 25. vers. doch soll solcher böser Laimut nicht von Feinden oder leichtfertigen Leuthen, sondern von vnpartheylichen redlichen leuten kommen. cap. qualiter et quando. de accusat. Zanger. de tert. cap. 2. num. 8. et seqq.

Sed tunc fama indicium fit: quod etiam in hoc casu debet considerari: nec tamen tale, quod solum sufficiat ad torturam. Nisi fama, rationibus et admodum probabilibus coniecturis nitatur. Wann das gemain Geschray einen Grund vnd Vrsach hat. Sed vide Freher. tract. d. fama passim.

45. Gesambte Hand.

Notum est, feuda sine Domini consensu dividi inter coheredes. Nec minus illi, qui feudum in divisione non adipiscuntur, die sich anderwegs abfertigen lassen, aut ubi ex pacto, vel aliam ob causam, feudum primogenito cedit; nihilominus eo, cui illud assignatum est, sine herede masculo decedente reliqui succedunt, text. in cap. 1. de nat. success. feudi. Hartman. Pistor. part. 3. quaest. 23. Schrader. de feud. p. 8. cap. 5. num. 26. et seq. Rosenthal. de feud. cap. 2. conclus. 20. num. 6. et conclus. seq. numer. 4. Surd. Consil. 517. num. 4.

Iure tamen Saxonico, et moribus multarum Provinciarum, divisioneinter successores feudales facta [orig: factâ], alter in alterius portione nil retinet iuris (eo quod olim in Germania inter collaterales nulla successio fuit) nisi simultaneae investiturae, vel coniunctae manus beneficio admittantur. Rauchbar. 2. quaest. 21. ubi id etiam ad feuda ignobilia, et rustica extendit, sed vide tract. absolutum Iacob. Alem. de simult. invest. Gothofred. Anton. disp. 1. thes. 17. in fin. et Speidel in Sylloge verb. simult anea investitura.

Sic etiam ist nicht allein in Oesterreich, in Tyrol, sondern auch in den Vorlanden die simultanea investitura ublich? gestaltsamb Ertzhörtzog Leopold in einem Schreiben an Würtemberg volgende Wort gesetzt: Sintemahln unvernainlich wahr, ob schon die regierende Ertzhörtzogen der Ober:

Investituram coniunctae manus vel simultaneam, vulgo vocamus die gesambte Hand oder Mitbelehnung: A Georg. Obrecht. de feud. lib. 2. cap. 9. num. 2. definitur: Quod sit Actus, quo Dominus feudi, cum consensu possessoris feudi, unum vel plures volentes atque scientes de feudo investit, ita, ut tam proprie investitus, et possessor, quam simultanee investiti id simul habeant, et sibi invicem in eo succedant, vid. Knichen. d. vestiturar. pact. 1. cap. 1. et Alemann. tract. singul. fol. 112.

Simultanee investitus, an obtinere possit, ut possessor feudi, quiabona sua dissipando profundit, et feudo abutitur, prodigus declaretur, eique Curator etiam bonorum feudalium constituatur? vide Color. consil. 24.

Iure feudali simultanea investitura, tam exigui momenti, tamque imbecillis est, ut nec ius succedendi tribuat, nisi speciali pacto sit provisim per text. clarum et expressum, in tit. de iis, qui feud. dare poss. 3. Sin autem unus. Göden. consil. feud. 16. Fichard. consil. 16. num. 1. tem. 1. Rosenthal. cap. 6, conclus. 75. vum. 9. Rittershus. partit. 1. cap. 9. in fin. Multo minus autem immutare potest legitimam seu consuetudinariam feudi naturam, praesertim quantum ad successionem, ne quidem, si divisio facta sit. cap. 1. de nat. succed. Göden. consil. feud. 21. num. 4. Fichard. consil. 23. num. 3. vol. 2.

Praeterea receptum est apud IC. axioma, ius accrescendi post factam acquisitionem, sive emolumentum alteri quaesitum (etiamsi postea resolvatur) regulariter locum non habere, Ficherard. consil. 6. num. 1. §. sed et ipsa, etc. Sed in acquirendis. Rosenthal. d. c. 6. conclus. 73. nu. 5. Sixtin vol. 2. consil. Marp. 15. Et cumprimis in feudo antiquo nullae sunt proprietates iuris accrescendi, sed iure successionis, et vigore primae investiturae ad superstitem pervenire potest. Fichard. d. cons. 6. num. 1. Vultei. d. cap. 9. n. 119. Rosenthal. d. c. 6. conclus. 70.

Vnd obwol die Rechts Lehrer mit der mehrerem Hand dahin schliessen, si ab Imperatoreipso datum sit feudum duobus vel pluribus, sive coniunctim sive divisim; et ex illis unus vel a principio ad feudum non aspiret, vel sine heredibus decedat: quod tunc portio deficientis accrescat eius consorti. Schrader. tr. feud. p. 6. c. 1. numer. 11. et Vultei, d. c. 9. num. 1 19.

So wird doch diser bewehrte Schluß als den Lehen Rechten vngemäß, von vilen Doctoribus starck widersprochen. (ut inprimis apud Rosenth. d. concl. 74. num. 4. et seqq. et Vult. d. c. 9. num. 119. ) videre est) benebens von seinen aignen Anhängern dahin restringirt oder eingezogen, quod ista doctrina tantum procedat in feudo, quod Imperator motu proprio concessit, secus vero sit in eo, quod adpetitionem sive postulationem concessum est. Schrader. d. p. c. 1. num. 11. vers. haec tantum. Rosenthal. d. c. 6. concl. 74. num. 11.

Wie gleichfalls alsdann erst, in feudis ad extraneos transitoriis dises passieret wird: Quando unus ex consortibus simultanei feudi absque omni, etiam testamentario herede decedit. Vocabulum enim Haeres, iuxta subiectam materiam, id est, iuxta feudi conditionem atque naturam, et sic hic [orig: hîc] pro successore quocumque intelligendum est,

per notat. Schrader. c. 1. nu. 11. vers. terio. et Rosenth. d. cap. 74. num. 17.

46. Gesambte Herrschafften, vid. infra lit. Z. verb. zweyherrige Herrschafft.

Si in uno loco et territorio sunt duo Domini habentes pro indiviso Iurisdictionem, et non concordant in usu et exercitio, favore boni publici possunt per superiorem compelli, ut concordent: per tradita Antoniide Ripoll. var resolut. cap. 3. num. 16. Unde et pecuniaria poena, quae a delinquentibus exigitur, inter Condominos, si iurisdictio pro indiviso administratur, venit dividenda, post Boer. Socin. et lason. idem Ripol. d. l. num. 19.

ADDITIO.

In usu rei communis, quae divisionis est incapax, ac in qua [orig: quâ] ad sedandas discordias non potest recurri ad remedium provocationis ad divisionem, veluti in exercitio Iurisdictionis, quae pluribus in certo quodam loco competit, quomodo ea exercenda vel quid faciendum sit, non una est Doctorum sententia. Sunt enim quidam, qui Iurisdictionem cuilibet in solidum competere, et sic quemlibet ex dominis Iurisdictionem in solidum exercere posse, dicunt, ita sane ut sir locus praeventioni.

Sunt alii, qui licet non negent, Iurisdictionem eo casu esse penes quemlibet in solidum, cum individua sit; negant tamen eam posse a quolibet in solidum exerceri, sed imo compellendos esse socios, ut cam communi et concordi suffragio exerceant, sic denique ut in viti cogantur ad concordiam, Covarruv. pract. quaest. 40.

Circa hanc autem opinionem, quod videlicet Condomini, die Gemains Herrn, per superiorem ad concordiam compellendi sint, duae reperiuntur Doctorum opiniones. Alii enim dicunt, id ita faciendum esse, ut ii alternis vicibus Iurisdictionem exerceant dividendo Iurisdictionis usum per tempora; Alii vero opinantur, hanc concordiam ita fiendam esse, ut compellantur Condomini ad eligendum ac constituendum concordi [orig: concordî] suffragio communes Iudices, et Vicarios, nec non et reliquos Ministros, qui unam tantum faciant Curiam, in qua subditis Iustia administretur, Peguera. decis. Crim. 10.

Ex hisce opinionibus prima in praxi haut venit observanda: Orirentur enim ex ea inter eosdem Condominos, nec non et subditos pene infinita iurgia, et dissensiones: vellet enim unus eum absolvere, quem alius condemnasset, et e converso, et alia etiam quamplurima absurda orirentur, quae cuique mediocriter erudito facillimum est colligere.

Secunda itaque opinio verior et tutior videtur, quod nimirum superior possit ipsos Condominos compellere ad concordandum, et si non concordent, eis praecipere, ut altero ex duobus modis relatis, vel alio commodiori Iurisdictio exerceatur.

Verum ex duobus istis concordandi modis vix ullus satis facit. Nam primus, quia per eum quando Iurisdictio esset alternis vicibus et annis exercenda, non esset satis cautum bono publico, ex multis incommodis quae inde oriri posse considerat Peguera. d. decis. 10. num. 4. et signanter ex eo, quod ex hac temporali administratione Iustitiae sequeretur non raro, quod ea praecipitaretur per Officiales, ut nihil emolumenti successori relinquerent, totum vero suis aedibus reportarent, Petr. Fontanell. in tract. d. pactis antenuptial. clausul. 4. gloss. 9. part. 2. num, 24. ubi num. seq. quod nulla [orig: nullâ] alia [orig: aliâ] probatione indegere arbitror, inquit, praeter eam, quae quottidiano experimento in Curia Vicarii Barcinonae (quae Tribunal est non modicae auctoritatis et praeeminentiae, cum sit ordinarium omnium in Civitate inhabitantium) experimur, propterea enim Tribunal illud parvi nunc penditur et aestimatur, ut iam nullus fere sit Doctor alicuius auctoritatis, qui in ea sedere velit; quia perraro res ibi cum ea maturitate tractantur, quam deceret eos, qui Iustitiam administrant, quod inde procul dubio evenit, quia cum Prior. (sic vocatur qui maior est in Tribunali) et Consiliarii prioris annuales sint, reliqui vero (quos septimarios vocant) per hebdomadas eligantur, curat unusquisque quod suo tempore et hebdomada causae finiantur, et Salaria ad eos perveniant, licet nihil relinquatur Successori, quod ut fiat necessum est, dilationes abbreviari, processumminus legitime institui, et partibus ad plenum non auditis, nec non et meritis processus vix degustatis, sententias ferri ac pronuntiari, et denique Iustitiam omnino praecipitari, etc.

Ac faciunt huc quae habet Petr. Gregor. Tholosan. in syntagm. Iur. univers. lib. 45. c. 15. per tot. et maxime num. 24. et 27. ubi melius esse censet Imperium et gubernationem unius, quam [orig: quâm] plurium, et meliorem esse Regem malum unum, quam plures Magistratus imperantes per vices populo, ac refert ad propositum lepidissmi Aesopi apologum de vulpe, quae in foveam deciderat fluvium transeundo, cui, cum longe tempore exire non posset, plures caninae muscaeinsederant, cumque vulpem vidisset transiens Herinaceus, eius misertus, rogavit, si vellet, ut ab ea caninas muscas depelleret, quae se nolle cum respondisset, causam miratus quaerebat Herinaceus, respondens autem

vulpes dixit, hae saturae parum iam sanguinis trahunt, quod si has tu excuties, famescentes venient aliae, quae, quod mihi sanguinis restat, totum ebibent. Bene id consideravit, inconvenientia ponderando, quae ex tam celeri mutatione Officialium oriuntur.

Nec Alter concordandi modus in exercitio Iurisdictionis communis satisfacit: cum enim requirat factum parium adversantium, qui in idem concurrere habeant, in electione sc. unius et eiusdem Officialis, qui Iurisdictionem exerceat, vix est, quodunquam id obtineatur: ordinarium enim est, alteri displicere quod placet suo in hac [orig: hâc] materia [orig: materiâ] Consocio, et si remedium a Iudice vel superiore est exspectandum, qui eos ad concordandum compellat, tot tantisque id potest a parte remitente diffugiis impediri ac differri, ut multis, secundum supra d. Fontanellam num. 26. interdum opus sit saeculis in hoc obtinendo.

Tutior itaque ac melior erit via, Iurisdictionem communem per Officiales de triennio in triennium alternatim per Partes nominandos et creandos exercere; ita tamen, ut eiusmodi Officiales Iurisdictionem exerceant non nomine illius Domini solius, a quo eo triennio creati essent, sed nomine amborum, ut et dixi in meis notabilibus verb. Gemainherrschaft. fol. 393. ac non ita ut ffructus et emolumenta Iurisdictionis illius triennii essent illius Domini tantum, qui Officiales creasset, sed amborum.

Et hic exercendi Iurisdictionem communem modus nullas videtur pati difficultates, nec ita obnoxius partium cavillationibus: cum in eo non militent supra memorata inconvenientia, sed omnia meliori fiant ordine et modo, qui et omni placet Fontanellae, d. gloss. 9. nu. 26.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

47. Gesandt: vnd Bottschafften.

An selecti illi viri, qui hodie a Principibus aut Civitatibus Imperialibus, vel ad Aulam Imperatoriam, vel ad Comitia indicta, vel denique ad deputatos Imperii Conventus mittuntur et ablegantur, qui olim Nuntii, ut in tit. de Pace Const. et in A. B. Caroli IV. hodie Borschafften, Gesandten vnd Abgesandten appellantur, sicut in Recessibus Imperii, eorumque subscriptionibus passim videre licet, sint cum veterum Romanorum Legatis comparandi? Hering. in tract. de fideiuss. cap. 7. num. 556. et num. seq. Et sane, quantum Deputatos ad Comita, vel alios Imperii Conventus attinet, die auff Reichs vnd Deputations-Tag geschickt werden, etsi non tam ut Legati (proprie loquendo iuxta tradita Kirchneri de leg. cap. 1. numer. 20. et seqq. ) quam ut ipsimet Principes et Civitates Imperiales compareant, eorumque locum et subsellia occupent, sententiamque suam rogati, non aliter, ac si Princeps ipse coram adesset, depromant et aperiant, et sic eandem exercitionem Iurisdictionis ordinariae habeant, quam is, qui ipsos misit, habet in Collegio, in Churfürst: oder Stätt Rath: ad Romanorum tamen Legatos proxime accedunt, atque ideo sunt digni, qui, ex praerogativa amplissimae Nationis Germanicae, Privilegiis quoque Legatorum Romanorum, ceteris paribus utantur. Quod maxime procedere arbitratur idem Hering. num. 62. in Caesareis Legatis, quos vulgo Kayserliche Commissarien appellamus: praesertim quia nomen Legati, etiam Commissarium continet. De missis vero Germaniae Electoribus, Principibus et Statibus reliquis ad Aulam Caesaream, maior est dubitatio: cum inferior ad superiorem non facile dicatur Legatos destinare et mittere. Ceterum quicquid sit, consuetudine recepta tamen, et hi vocantur Legati, sive Bottschafften vnd Gesandten (quamquam in reiveritate subtilis quaedam inter hasce appellationes possit statui differentia, ut nimirum appellatio einer Bortschafft angustior sit, quam appellatio eines Gesandten) et proinde quidquam discriminis hic statuere non licet. vid. Dn. Hering. d. loc. num. 565. et seqq. et supra Ambassador.

Sed de Legatis, Legatorumque iure, etc. vid. omnino Frider. de Marselaer. Gentil. Mc ac alios in Tractatibus singularibus.

48. Gesatz.

Leges Universales (Gesatz vnd Ordnungen, die alle dem Römischen Reich einverleibte verbünden, vnnd von selbigen in Acht genommen werden sollen) concedere solius Imperatoris est, vi Imperii summi: legem etenim ferendarum potestas, praecipuum est ius Maiestatis. Ego d. Maiest. fol. 145. cum consensu tamen et consiho Statuum Imperii, mit Hilff unnd Rath der

Et qui iis reguntur, eo ipso territoriali eorum Iurisdictioni subesse censentur.

An autem Statuta et leges, usu et moribus Civium non recepta ligent: vid. Chokier. d. exempt. part. 4. quaestio n. 66. Magon. decis. Lucens. 49. num. 38. me de Iure Maiestatis. fol. 146. etc.

49. Geschlechter.

Patricii sive Geschlechter hodie dicuntur Stätt Junckern, optimates Civitatum Imperialium aliarumque praecipuarum, Aristocratici Imperii capacium: ad differentiam der andern vom Adel, so auff dem Landt wohnen, et Principum aut Imperatoris Vasalli exsistunt. In dem Augspurgischen Geschlechter buch, so Anno 1580. durch Sigmund Feyrabendt, Buchhändlernzu Franckfurt am Mayn publiciert, werden 51. Geschlechter erzehlet, so vor fünffhundert vnd mehr Jahren daselbst gewohnt, auch diß auff anfang der Jünfften regiert, die aber alle biß an acht abgestorden: nemblich Herwart, Welser, Rechlinger, Langenm antel von Spariem, Langenmantel von R. Hoffmayer Ravenspurger, Ilsung.

Hingegen werden 39. erzehlet, so durch einen Ghrsamen Rath an der Abgestorbnenstatt angenommen vnd erhöhet worden. Inter quas tamen familias; quasdam iam ante in aliis Civitatibus iure nobilitatis gavisas esse, mihi videtur, puta die im Hoffe/Paumgartsner, Haller, qui omnes Patriciis gentium maiorum Norimbergiae accensentur.

Von Geschlechtern zu Wurmbs, vid. Wurmbsische Raithung. L. i. b. Patriciorum Originem si spectes, ii filii erant Senatorum centum, a Romulo electorum, qui Patres dicti, instar Concilii publici habebantur, Lib. lib. i. Et horum filii appellati sunt Patricii, quod Patres ciere et nominare possent, auctore Velleiho Paterculo.

In Italia olim Patricii erant, qui Turres habebant, Merula lib. 4. memorabil. cap. 2. Ita etiam in Germania wohnten die rechte Burger auff Thürnen, quales adhuc Eslingae ac alibi vid entur. Ac dicitur Burger a purgo/s2, id est, a Turri, unde et Burg pro Gastro. Nam Castra olim habebant aliquem Principalem Turrim. Ac quod olim Patricii Praefectis sive Rectores Provinciarum fuerint, videre est apud Guilliman. in Habspurg fol. m. 67.

Qui legitimus habendo Senatui Romae numerus Patrum, quae eorum dignitas, ut et Patriciorum etiam christianorum aetate? vid. Lael. Bisciol. horar. subsecivar. lib. 3. cap 17. qui idem lib. 7. cap. 13. Patricii Minorum

Gentiumqui fuerint, docet. Sunt autem Minorum Gentium Patricii ad differentiam maiorum gentium Patrictorum dicti: Hi nam que erant genere et sanguine Patricii, ita Patrum a Romulo lectorum progenies; illi vero cooptabantur in Patres, ac postea Patricii essiciebantur. Inde eleganti translati one ex Diis quidam maiorum gentium, quidam Minorum a Marc. Tull. Cicerio. lib. Tuscul. quaest. 1. appellantur.

Patricii quoque â quibusdam Domi Nobiles vocantur ad differentiam ceterorum Nobilium. Sic etiam R. p. Rader. in Commentar. ad Q. Curt. lib. 3. cap. 25. fol. m. 106. discrimen ponit inter a(plw=s1 Nobiles, et Nobiles kata/ti. Athenienses ait Iphicratem, aristogitonem et Dropidem absolute genere et fama [orig: famâ] clarissimos, hoc est, nobilissimos appellavit, Lacedaemonios tantium Domi Nobiles kata(ti, nempe inter suos tantum domi, non foris, non absolute. Ac Auctores omnes secernunt Domi Nobiles a veris Nobilibus. Minus est enim aliquid Domi Nobilis, quam Nobilis; ut merito Adagiographus notetur, cum Domi Nobilem interpretatur eum; qui non opibus tantum et potentia [orig: potentiâ] clarus, sed ex Nobiliubs, Nobilis prognatus est: Domi enim Nobilis est; qui extra Domum vel Patriam suam vulgo Nobilis non habetur; Nobilis e contra ubique ille est, qui legibus et moribus omnium gentium nobilis dicitur, ut qui Regibus aut aliquo antiquo et claro ac nobili sanguine sunt procreati, cum nulla gens sit, quae hos non nobiles existimet. Absoluta enim Nobilitas loco non movetur, hoc est, ubique clara habetur. Qua de re Aristoteles in Politicis. Ad hocque discrimen respexere auctores, cum alios Domi Nobiles appellavere, ut Cicero, Salustius, Livius, Apuleius et alii, etc.

Bericht, wie die Geschlechter oder Patricii in den Reichts Stätten, als Wappengenossen,gegen dem Reichs-Ritterlichen Adel gegründet, vnnd warumb die Kauffmanschafft dem Ritter vnnd Adelsmann vor alters verbotten/etc. vide apud Lerchd. Ordin. Equestr. fol. m. 11. fac. 2. §. wann nun die Erfahrnußbringt.

Sed de Patriciis plene et eleganter egit, tr. sing. Dn. Ioh. Iocob. Draco. add. Fauchet. des origin. lib. 2. c. 1.

ADDITIO.

Varios Patriciorum Ordines post Constantini tempora reperiri, ex Historicis liquet. Sunt enim (1) qui a maiorum vel minorum gentium Patrieiis originem ducunt. (2) qui generali nomine a Constantino Patres appellati sunt. (3) qui Patriciorum nomine rem bellicam administrarunt. Primi Patrieii vel origigine, vel in vetustiorum numerum Lege Cassia aut Senia [orig: Seniâ] sublecti sunt, vel a primis Impp. adseiti.

Patricii autem veteres Ius Gentilitatis retinuerunt, cui nihil Constantinus Imp. derogavit. Quare cum scribit Zosimus lib. 2. Patricii honoris titulum, primum Constantinum excogitasse, Legeque sanxisse, ut qui eum consecuti fuissent, supra ipsos Praefectos Praetor: sessitarent, non ad antiquos illos Patricios referendum, sed Ita intelligendum est; ut novos Patricios novis honoribus Constantinum cumulasse advertamus, ab illis vetustioribus distinctos. Patricii enim Constantini, generali nomine Patres ipsius Imperatoris vocati sunt, qui in Consistorio consiliis secretioribus Principis interessent. Nec tamen omnes: etenim ex his, qui lateri Principls adhaerebant, praesentales Patricii dicti, Cassiodor. 8. var. 10. atque in Actu positi. Iacob. Gutherins. d. Officiis Domus Augustae. lib. 2. cap. 19.

Ad sublimem hunc Ordinem, qui ceteris omnibus anteponebatur, nemini ascendere licebat ex Zenonis Constitut. l. 3. C. d. consulib. et non sparg. nisi prius aut consultatus honore potiretur, aut Praefecturae Praet. vel Illyrici vel urbis administrationem, aut Magistri Militum aut Magistri Officiorum in actu positus gessisse nosceretur. Huic tamen constitutioni Iustinianus derogavit: nam ex illius Novell. 62 apud Iulian. licuit illustribus viris Patriciatus codicillos accipere, quamvis neque Consulares essent, neque Praefectorii.

Post Constantinum itaque Patriciatus apicem medium inter Consulatum et Praetorii Praefecturam honorem fuisse, et Patriciatus dignitatem Consulatui additam, omnes Consulares praecessisse, atque hoc unum habuisse Patricios praecipuum, ut illorum dignitas morte tantum solveretur, testatur Gutherius. d. loc. fol. 383.

Legitur etiam in Zenovis constitutione Patricii viri et Expatricii. unde tertius Patriciorum ordo constitutur ab eodem alleg. fol Erant et Patricii Italiae, Occidentalis, Provinciae,

Romanorum, item Armati Patricii, qui hostes Imperii in praelio devicerunt, vid. Bignon. in notts ad Marculpis. Formul. fol. 527. ubi quod Patricii Legationes obierint, exercitibus fuerint praefecti, ac summam aliquando rerum tenuerint, attestatur.

Aerarium quoque Patricios tractasse [orig: tractâsse] ex sequenti lepida historia (quae qpud Constantin. Porphyrog. c. 27. habetur) apparet. Temporibus Imperatricis Irenes, missius Patricius Narses tenebat Beneventum et Papiam, Romam autem Papa Zacharias. Accidit, ut bella gerefentur in partibus Papiae, et Narses Patricius pecunias Fisco ex pacto solvendas in milites erogaret. Ireneaccensa [orig: Ireneaccensâ] ira [orig: irâ], fusum illi et colum misit, cum literis, quibus scribebat: Accipe haes quae tibi convenusant: nere enim te aquius iudicavimus, quam [orig: quâm] armis tamquam Virum uti ac pro Romanu pugnare. Quibus intellectis, Narses Patricius rescripsit: postquam nere me rectius et filum torquere videtur tibi, veluti faminam, telam me ordirs nosse scias, quam numquam Romani det exant.

Patriciorum ergo fuit ea potestas in Militum Sedibus, in den Guarnisonen, quae Magistrorum militum in expeditione. Sed plerumque ex Magistris Militum Patricii facti sunt, et ex Praefectis Magistri Militum. v. Gutherium saep. d. l. fol. 387. et seq Patricii ergo huius generis, magna [orig: magnâ] praediti potestate, non perpetui, sed ad nutum Principis, ut cetera officia, destituti fuerunt, et Expatricii finita [orig: finitâ] administratione dicti.

Carolum M. Patricium Romanorum fuisse, iisque hoc nomine imperasse [orig: imperâsse], infinita Diplomata testari refert Bignon. loc. quo supra: quod nomen summae dignitatis et potestatis Carolo ideo datum erat, quia Romanis omnibus imperabat, exercitum ducebat, et vere Imperatoris maiestate praefulgebat. Sicque Patricius Romanorum dictus, ut pater et protector totius Rom. Imperii, longe que Patricios in Italia aut in Occidente antecelleret, qui ab Imperatorum arbitrio pendebant.

Patriciorum quoque dignitatem ab Anglis usurpatam fuisse, constat ex Alcuino epist. 11 quae ad Aethelredum Regem et Os baldum Patricium scripta erat.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

50. Geschwistrigte.

Geschwistrigte in feudis appellantur tantum fratres, non sorores, Iohan. Fichard. consil. feudal. 7. num. 15. ubi num 19. addit, quod etiam de more nostro loquendi, Fratres Geschwistrigten inter se appellari consueverint.

51. Gesellschafft.

Socieras vulgo Gesell: oder Hewerbschafft, definitur, quod sit duorum plurium ve honeste contracta conventio, ob commodiorem usum et uberiorem questum, Azo, in summae. C. prosoc. in princ. gl. Inst. de Societ. Capyc. decis. 174. Et licet interdum communio discordias pariat. l. cum Pater. §. dulcissimis. ff. de leg. a. tamen et compendium producere solet: quoniam quod ex se homo adipisci nequit, Socii contemplatione, cuius opera supplet, quaerit. §. 1. Inst. d. Societ. Unde is, qui in Societate est, dicitur Socius a Consortio, et Consors ille, ad quem pertinet pars bonorum: nam sortem pro parte Veteres ponebant, et dicuntur Socii propter periculi aut corporis Societatem, quasi in unum colligati. Lucas de penna, in C. si liberalit. Imper. soc. sine hered. Ripa. inc. cum Matthaus. de Constit. num 9. part. 1.

Societas publicarum conductionum an et quando cneseatur vel praesumatur facta, quantumque de Sociis vel Societate non exprimatur? An et quando, et quae concurrere debcant, ut ad heredes transeat? An emolumentum et lucrum post Societatem, per obitum unius distractam, durante adhuc tempore Conductionis, spectet ad heredem Socii praedefuncti. De hisce omnibus late agit Baptista de Hieronymis, in Consilio quodam, quod est insertum tractatui Petr. Nicol. Mozzii, de contract. tit. de Societ. folio m. 516. et mult. seqq. usque ad fol. 542.

De Societate in cidenti et conventionali, vide Ronchegall. in l. eandem 9. §. Sed et si quis. numer. 19. et seqq. de duob. reis.

Quod Societas differat a communione seu consortoria, ut vocant, uno ore tradunt nostri Dd. ac exinde etiam concludunt, si plures habeant bona in communi, quod dicantur habere communionem, non societatem. Ita, si plures sint obligati ad unum debitum, quod tunc non censeantur Socii, sed consortes ciusdem obligationis, post Alex. consil. 40. libr. 2. tradit Tuschus. lit. S. concl. 279. in fiu.

Et in dubio, quod potius Communio, quam Societas praesumatur, inprimis si adsit causa accidentalis (Conventio scilicet communis hereditatis, vel similis alia,) asserit idem Tuschus, d. lit. S. consl. 280. num. 12. De Societate duorum fratrum, v. P. de Ubaldis. In communibus bonis socius quid habeat Iuris. Pfeil. consil. 58. Solutio uni ex sociis facta, quando pariat liberationem Magon. decis. 5. Materiamq. Societatis in puncto praestandarum operarum commun. tractat. Rosacorb. pr. quaest. c. 52.

52. Gnugsam gesessen.

Possessio Germanica [orig: Germanicâ] voce dicitur, eine Besigung, a sedendo. Unde cum significamus aliquem sufficientia rerum dominia et quidem immobilia habere, vulgo dicere solemus, er ist gnugsam gesessen. Olden dorp. de action. class. 2. de possessione. sol. m. 127.

53. Gewalt.

Hisce variae Clausulae inseri solent. Sed cavendum, ne illae tales sint, quae nimia [orig: nimiâ] licentia [orig: licentiâ] Procuratoris, onerent principales. Sic, daß der Anwald alles dises macht haben solle zuverrichten, als wann er selbst zugegen. Id fere mandatum cum libera prae se ferre videtut, Monterus decis. 38. ubi etiam dicit, eum liti renuntiare posse. Allerhand formulas der Gewält, v. apud Cisnerum.

54. Gewaltsame.

Gewaltsame pro Imperio, ut ex notatione propria [orig: propriâ] patet, sumitur.

55. Gewehr.

Guaranda Saxonica inid reo prodesse putatur, utis quasi de evictione actorem habeat obligatum adversus omnes, qui forte eiusdem rei causa posthac reum convenire vellent. text. art. 15. in princ. lib. 2. Landr et Weichbild. art. 114. inprinc. gl. fin. art. 48. Coler. de process. exsecutiv. p. 4. cap. 3. numer. 12. Zanger. de except. p. 2. cap. 21. tit. de except. satisdat. Koppen. 2. obs. 10 1. num. 18. etc.

An autem verbalis guarandae oblatio et acceptatio sufficiat. vid. Iacob. Schultes, in observ. forens. obf. 14. ubi dieit num. 3. sane non sine ratione existimatum ab antiquioribus est nonnullis, sufficere, si actor verbo sese offerat guarandae nomine, reo se velle esse obligatum, et reus oblatione ista contentus sit, eamque accepter. Verum [orig: Verûm] cum iura Saxonica nominatim hoc tamquam pro forma requirant, ut reipsa, actu corporali, et quidem iudicialiter, stipulata [orig: stipulatâ] manu, sive ut nonnullis in iudiciis receptum est, attactu baculi, quem iudices manus suae vice porrigunt, guaranda abactore promittetur, ideo eandem formam praecise esse observandam, aiunt.

An actor guarandam, quamvis non petitam praestare teneatur? vid. eundem Schult. d. l. quaest. 15. Item an guarandae praestatio praesentiani adversarii exigat. quaest. 16.

Quid autem causa sit, cur Guaranda manu praestetur, Satisdatio autem, der Vorstandt bonorum oppignoratione defungi queat; atque ideo etiam in criminalibus bonorum solummodo periculum versetur ratione satisdationis, sed guaranda etiam manus, atque adeo corporis discrimen secum trahat, valde dubitat Konig [orig: Kônig] inpras. cap. 48. numer. 3. vers. Nunwäre. Sed haec quaestio Rotschitzio in process. iur. Sax. civil cap. 13. numer. 13. omni difficultate carere videtur. Certum enim est, guarandam initio inventam esse propter causas sanguinis, nimirum utreo eaveretur de securitate ab agnatis caesi vel vulnerati, si vel transactum sit, vel etiam reus ob iustas causa, puta defensi onis legitimae, absolutus. gl. 1. in princ. libr. 2. art. 16. Landrecht. gl. nova lib. 3. art. 14. verb. Gewehr. gl. fin. in Welchbild. art. 40. agnatis enim vulnerati vel caesi, criminalis persecutio homicidii vel vulneris competebat, gl. nova. Landtr. lib. 3. art. 14. verb. Gewehr. Periculum itaque reo

imminebat perpetuo, ne quamvis ab hoc accusatore sese liberasset [orig: liberâsset], ab agnatis tamen postea iterum criminaliter peteretur. At Satisdationes huiusmodi periculum nullum concernabant, sicut neque nunc concernunr: sed potius cautionem de reconventione et expensis, ac quidem hac [orig: hâc] ratione non periculum aliquod rei; sed potius commodum. Maior itaque poena statuenda erat ei, qui fregisset cautionem eam, quae vitae periculum contineret, quam, qui commodum alteri aufferet: Cum alias iura plus faveantiis, qui de damno vitando, quam qui de lucro consequendo certant. l. error. fact. vers. Ceterum ff. deiur. et fact. igner. Rotschitz. d. loc. num. 16. qui num. seq. dicit: Necmireris, quod etiamsi criminaliter agatur, Satisdatio tamen iure Saxonico bonorum oppigneratione defungi possit: nam Satis datio in his tantum admittitur criminibus, quae flagrantia non sunt, nec notoria, sed pernocata, ac dubia, et in quibus non tam dolus, quam culpa (utputa [orig: utputâ], si quis sese defendere coactus sit, et modum forte inculpatae tutelae excesserit,) arguitur vel argui posse videtur. gl. in Weichbild. art. 27. n. 2. text. Landtr. lib. 3. art. 12. in fin.

56. Gewicht, Elen, Meß.

Ius mensurae, ponderum, ulnarum, uri et molarum inspicien darum, publicum esse, et ad regalia vel ad superioritatem pertinere, existimat Knichen. cap. 4. num. 230. et seqq. multis. Idque ad minimum mixto Imperio adscribendum autumat Thom. Michael. de Iurisdict, th. 103. lit. c. cum ibi allegatis.

Modo tamen tale Imperium mixtum, non subsit alterius territoriali Iurisdictioni. Tunc enim archetypum petere coguntur a Metropoli superioris. Ego de Maiest. fol. 203.

Von falsch Gewicht vnnd Maß, vid. Beat. decis. tom. 4. d. Crimin. p. 4. fol. 695.

57. Gewissen.

58. Gewinnen.

Sub verbo gewinnen intelligi etiam ea, quae per successionem et universitatem nobis obveniunt, tradit. Modest. Pistor. quaest. 164. ubi ad dit, si proprietatem vocabuli gewinnen, spectamus, videtur illud idem si gnificare, quod lucrari, quod verbum magis convenit hereditati deatae, per quam lucrum consequimur, quam sis, quae industria [orig: industriâ] nostra [orig: nostrâ] acquirimus. v. infr. v. Rungen vnnd gewunnen, et me disp. vder das fürstl. Würtenb. Landrecht.

Quid sit Erb: oder angefallen Gut, et quomodo opponatur den wolgewonnen, erworbnen vnnd erkaufften Gürtern, vide passim Cothm. Cons. 40. volum. 1.

59. Gewouheit.

De Consuetudine v. Salazar. et Dassel. in tract. singular. add. Alderan. Maschard. in tract. d. interpretat. Statut. Quis possit facere consuetudinem, Petr. d. Bellapertic. quaest. 462.

Etsi nulla [orig: nullâ] certa [orig: certâ] regula [orig: regulâ] Iuris determinatum reperiatur, quaenam consuetudo dicatur rationabilis; tamen communior et verior Dd. sententia est, quod nempe hoc Iudicis arbitrio relinqui debeat; id quod ex pluribus circumstantiis dependet, sitne consuetudo rationi consentanea nec ne. Tunc autem dicetur rectae rationi esse consentanea, quando non est contra Ius Divinum et Naturale, et sic quando non inducit perccatum, aut peccandi proximam occasionem praebet, nec etiam bono publico repugnat, prout docet Sylv. in summa in verb. consuetude. §. 1. et Rochus de Curte in c. cum danto. sect. 4. num. 24. de Consuetud. Dd. in §. ex non rescripto. inst. d. I. N. G. et C.

Hinc valet consuetudo, durch wels che die Eltern von den Brüdern vnnd Schwestern, auch derselben Kinder excludirt vud außgeschlossen werden, uti probat Mynsing. centur. 6. obs. 41. num. 4. adserens, hanc consuetudinem ratione subnixam esse, eo quod omnis Parentum sive ascendentium successio sit Iuris Civilis. Ergo contrario usu sive consuetudine tolli posse atque immutari, §. ult. Inst. d. t. Ita Inclita facultas Iuridica Friburgensis in

quodam Consilio respondit, non irrationabilem consuetudinem esso, daß einbändige Geschwisterigt mit den zwaybändigen zugleich erben, qualis consvertudo viget zu Wolstenweiler in Breißgaw, den Teutschen Ordengehörig. Ac de consuetudine, qua [orig: quâ] filii parentibus exclusis succedunt, vid. quoque Beat, decis tom. 5. de ludicialib. p. 5. vol. 1. fol. 264.

Quomodo universalis consuetudo Germaniae contra Ius Civile probetur in materia. L. hac Edictali, C. de secund. Nupt. Philipp. Reyser. in discursu authent. ex Testamento d. secund. Nupt.

De probatione consuetudinis, vid. Costam. in tr. de remediis subsidiar. fol. 128. Rurg. Ruland. in notis ad Ferrar. process. fol. 132. et seqq. et Ludovis. decis. 162. ubi etiam docet, quod consuetudo ex actibus divisis non probetur. Consuetudo autem an et quando in delictis excuset? Ioseph. Sesse. decis. Aragon. 108. ubi respondit, licet consuetudo reprobetur ut iniusta et prava, tamen per eam liberari quem a poena temporali, et gesta praetextu illius non esse revocanda; additque rationem, quia ille qui communem errorem sequitur, non sit in dolo, et licet in iusta [orig: iustâ] ratione ductus credat ipsam valere, et propter hanc rationem et iniustam credultatem liberari eum, etc.

De communi usu loquendi: unde constet? quod sit variabilis: ac tantum valeat quantum propria significatio, vid. apud Barschamp. in tract. d. Clausul. cap. 14. per tot.

De interpretatiua [orig: interpretatiuâ] consuetudine, v. Fontanell. d. pactis antenuptialibus. p. 1. Claus. 1. fol. m. 7. et seq.

60. Gifft.

Varias quaestiones de Venenis et Veneficiis habet Paul. Zachias in tract. medico Legali lib. 2. tit. 2. per tot. add. Guyon. divers. Lessons tom. 7. fol. 09. et seqq.

An venena quaedam certa tempore interimant? Sennert. in Inst. Medic. fol. 277. De Indiciis veneno exstinctorum, vid. Talenton. rer. reconditarum. lib. 4. cap. 12.

61. Glait, Glait zum Rechten, supr. v. Frid von vnnd zum Rechten.

Da ein Fürst zuglaiten: ein Reichs Statt aber, oder einer vom Adel der Enden sonsten alle hohe vnd nidergerichtliche Obrigkeit hat: welcher das Malefiz, so sich in via [orig: viâ] publica [orig: publicâ] vnnd offentlicher Landstrassen zugetragen, rechtsertigen möge. Bidembach. quaest. 17. et Arum. vol. 2. fol. 35. adde tract. do salvo conductu Maulii et Dn. Bechtii disput. de securitate, inter Basileens.

Etsi vulgo in ore id habeant omnes, Citationem quam cumque iudicis, securitatem citato tribuere brings Glait mit sich, tuto veniendi et recedendi: quod quidem iuri communi congruit, quo is, qui litigandi causa necesse habet certo loco in iure se sistere, praehendendus non est. l. 2. §. fin. ff. de in iurs voc. ea [orig: eâ] tamen plerumque non satis sibi cautum esse existimantes illi, qui ob crimen aliquod accusati, ipsi met in iudicio ut comparoant, citantur; semper fere praeter Citationem, seorsim quoque cautionem securitatis, quam in promptu, ubi opus fuerit, habeant, sub Sigillo iudicis sibi mitti postulant, et tum demum se Citationi parituros profitentur. Moller. lib. 2. semestr. cap. 1. a princ. Idque ad evitandam iniuriam carceris, et ne ex vinculis respondere cogantur. v. supra.

Promissio securitatis, Gallis. Franthise. sauffconduit, passepot, nobis sicher Glait zum Rechten, moribus nostris duplex est. (1) Tacita, ut si nova nupta Principis in ipsius aulam sollenniter deducitur, bey Fürstlicher Haimbführung der Braut, malesactores currui novae nuptae inhaerentes, nonnumquam delictorum vensam, ad intercessionem novae nuptae solent obtinere. (2) Expressa est securitas, quae indulgetur, ut malefactor praetensam suam innocentiam, et tuitionem iure evincat, Gelait zu Außführung gerühmbrer Vnschuld: Quae tamen non facile permittitur, nisi ex praevia inquisitione liqueat probabiliter, delinquentem innocentiam probare posse. Georg. Kitterhus. de iure Asylor. c. 7. num. 14.

Et licet haec praestatio securitatis et salvi conductus, ad ius territoriale et superioritatis regulariter pertinere dicatur. l. relegati. 4. in fin. ff. de poen. l. ad bestias 31. in fin eod. t. l. 3. §. de qua autein ff. de postul. l. nulli. C. de navic. Boer. decis. 179. Meichsner. tom 2. lib. 2. decis. 4. num. 172. Knichen. de Saxon iur non prov. verb. Ducam. cap. 5. num. 102. Idem, in encyclop. cap. 12. in princ. Natta. Consil. 636. nu. 75. Consult. Saxon. p. 4. num. 7. 8. et mult. seqq.

Tamen certum quoque est, quod etiam Civitates lurisdictione a superiore investitae, hanc securitatem concedere possint. Menoch. de arb. iud. quaest. lib. 1. quaest. 81. num. 13. et consil. 244. vol. 3. Heig. part. 2. qu. 22. num. 42. Et ita recte dant reo delicti alicuius insimulato terminum ad comparendum, simulique securitatem veniendi et recedendi ad finem usque causae. Casp Ziegler. in §. Civitas. conclus. 1. num. 68. vers. et ita. Iub Clar. in pract. Crimin. §. fin. quaest. 32. nu 14.

Tum (1) quia alias nemo citatus absque hac securitate ad locum Iudicii veniret. (2) Tum, quia ad locum non tutum nemo se sistere tenetur. (3) Tum quia Carceris metus iustus est, qui a contumacia excusare potest. (4) Tum quia alias facile fieret, ut absens defensionibus eius non recte auditis eondemnaretur. (5) Tum quia Citatio per setribueret ipso iure salvum conductum. Moller. 2. semestr. cap. 1.

Ergo dare securitatem, das Glait zugeben, utcumque hodie, tamquam regale aliquod baptizetur et arrogetur; in iure tamen inter regalia non numeratur, c. un. quae sint Regal. lib. 2. Feud. Ac in veritate quoque non est regale; nam non respicit ullo modo Fiscum vel publicam utilitatem; ideoque nec mero Imperio, imo ne minima [orig: minimâ] eius specie expeditur, sed mixto Imperio, quod ad privatam utilitatem pertinet; cumque hoc mixtum in tres species distinguatur, magnum, mediocre et parvum, huic utilimae speciei securitatis datio attribuitur, vid. Zas. ad L. Imperium. ff. de iurisd. omn. Iud. num. 40. Et ita puto hanc securitatem concedere posse, omnem iudicem illius delicti competentem.

ADDITIO.

Ad salvi conductus validitatem in eriminalibus exigitur inprimis, ut concedatur a Principe vel habente iura Principalia, seu ab eo, qui potest facere gratiam, Honded, Consil. 111. n. 62. v. 1. Farinac, quaest. Crim. 29. num. 3. Costa. in remed. subsidiar. 20. num. 4. et num seqq. quod tamen ex causa etiam Iudex inferior ad tempus salvum conductum comparere volenti defensionis ergo concedere possit, testatur idem Farinac. d. l. n. 81. et seqq. (2) requiritur, quod absit omnis subreptio. Surd. decis. 307. n. 17. (3) ut impetrans non sit in dolo post impetrationem, nec abutatur gratia [orig: gratiâ]. Surd. d. loc. nu. 10. Menoch, d. arbitr. iudic. cus. 337. nu. 14. et seqq.

Causae autem concessionis sunt quatuor. videlicet (1) propter recognitionem (quae vulgo Confrontatio vocatur) cum alio carcerato vel bannito, vel (2) adperhibendum veritatis testimonium in alia causa ad splendorem veritatis, ne innocens opprimatur. c. hortamur. 3. qu. 9. (3) ut bannitus vel alius reus de crimine accusatus mox possit animosius venire ad se defendendum. Clar. prax. Crim. §. ult. qu. 32. Costa. all. loc. num. 7. vid. Decian. tom. 3. cons. 96. (4) ad concessionem Salviconductus procedit interdum Princeps pro detegendo enormi crimine, et proposito praemio per literas impunitatis. Menoch. d. cas. 337. n. 1.

De effectibus autem Salviconductibus, von vnd zum Rechten, vid. eund. Costam. d. cap. 20. num. 12. et duob. seqq. ubi sciendum, quod scienter et dolose offendens habentem talem Salvum conductum, laesae Maiestatis fiat reus, per tradita Menoch. d. loc. n. 8. et seqq. ] Ioh. Iacob. Speid. V. I. Lic.

Conductus praestatur vel literis tractoriis, vel adiunctis militibus, qui custodiant et conducant transeuntes. Literis, quas Gelaitszedel oder Brieff vocamus, et in iure Saxon. glossa Weichbildsart. 8. in verb. Maut vnd Zoll vocat Bolleten: ibi daß man Bolleten nemmen solle, das seynd Gelaitsbrieff, vnd von dem man die Bolleren nam, sollte den Nemmer schadloß halten bey seinem Gebiet. Et hicce conductus vocatur das Schrifftliche Gelaid. Qui adiunctis Militibus vel Equitibus praestatur, vocatur das Persönlich oder lebendig Gelaidt. Sic hodie frequens est vocula lebendige Salva Guardia: et isti conductores (hodie dicimus communiter convoyen, a Gallico verbo Convoyer, quod idem est, ac glaiten,mitgehn)

appellantur Glaite Leut. vnnd werden die kauffleuth in den Messen gemainigklich mit lebendigem Glait durch die Glaitsgebiet geführet. Maulius de Iure conducendi. tit. 5.

An bannito salvus conductus, sine consensu offensi ab Imperatore concedi possit? Schrader. consil. 37. num. 91. et seqq.

62. Gleich, gleichlich.

Si duo Coniuges ita testentur, daß nach jhrem Todt beederseits Grben, gleich mit einander erbensollen, tunc non in capita, sed in stirpes, hoc est, in duas aequales portiones hereditas est dividenda. Non parum quidem obstat, quod Commentatores ex l. interdum. ff. de hered. institut pro regula tradunt, dictionem aeque hanc habere vim et potestatem, ut coniuncti cum disiunctis aequaliter admittantur, vel quemadmodum bald. dicit, ut notet distributionem in capita, non in stirpes. v. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 21. num. 7.

Sed fallit hoc, ubi particula aeque, posita est inter duas familias: sunt item hic [orig: hîc] duo quasi Testamenta. Et faciunt tradita Dyn. inc. inspicimus de reg. Iur. in 6. ubi praeponit id, quod verisimilius est propriae signisicationi verborum, et verisi militudinem putat colligi ex charitare et necessitate personarum, quae hic ex parte utriusque coniugis est aequalis: quia quilibet suos heredes aeque dilexisse creditur, et per consequens etiam illis ex aequo prospicere voluisse. Et habet de hac quaest. consilium integrum, Ludolph. Schrader. vol. 2. consil. 49.

63. Gleich, alsbald, stracks, von stund an.

Dictio Confestim nec momentum desiderat divertendi ad alios actus, ut in l. placet. ff. de acq. hered. l. amisssi. §. fideiussores. ff. de fideiussorib l. Titius. § qui fideicommissarium. ff. ad Trebell. §. omnis Inst. de V. O. Et idem voluit Cicero, Philip. 5. cum dixit, rem administrandam arbitror sine ulla mora, et confestim gerendam censeo. vid. Anton. d. Quinquennel. m. f. 509.

Dictio Ilico idem significat. l. idemque. §. si cui mandavero ff. mand. l. si quis C. deposit. Cicero in orat. pro Muren. Simul atque increpuit suspicio tumultus, ilico artes nostrae conticescunt.

Dictio statim, eandem importat significationem. l. si finita §. non autem statim ff. de damn. infect. l. cum quidam. ff. de leg. 2. l. ex morte. in fin. C. depact. convent. l. si usufruct. §. fin. ff. qu. dies leg. l. i. in fin. ff. solut matrim. v. Gratian. tom. 1. cap. 41. n. 9. etc.

Idem significat dictio Protinus Hostiens. inc. quibusdam extra de poen. Imol. in c. fin. de praescript. Domin. Iacob. de S. Georgio. in l. si quis maior. col. 5. C. de transact. At quod facit illud vulgatum Vergilii. lib. 10. Aeneid.

Sic et dictio Incontinenti idem significat, quod sine ulla temporis intercessione, e vestigio, ex templo, continuo. Ulpia. in l. 23. §. 2. ff. ad L. Iul. de adult.

Semper tamen intelligi debet cum aliquo temporis spatio. l. 1. §. item si ita. ff. ad L. Falcid l si quis filium. §. fin. de collat. bonor. Idque vocatur in pla\tei, ubi nec minimum nec maximum tempus consideratur, sed quod magis intellectu possit percipi, quam locutione exprimi. l. ratum. de solut. Prateius, de reg. Iuris lib. 3. cap. 6.

Quod statim et in continenti fieri debet, habetur pro facto. l. filiusfam. de mil. Testam. l. pen. quib. ad lib. procl. non lic. l. si ventri. in fin. de prio. Cred. et de proximo cingendus, pro cincto habetur. Nam quae in continenti facta sunt, videntur inesse. l. Iurisgentium. §. quinimo de pact. Dd. in l. lecta. si cert. pet. ad de Prateium. d. loc. m. fol. 209.

64. Gleichergestalt, gleicherweiß, ebenmässig.

Dictio Pariter, importat paritatem luris: ut in c. venerabilem. §. quod autem ex de

elect. Aliquando importat idem tempus et idem momentum, aliquando idem tempus, sed diversum momentum, Bart. in l. fundus. §. si duo. nu. 2. ff. d. pignor. At gloss. in c. honae. il primo. in verb. ad nos. de elect. dicit, adverbium pariter, importare similitudinem, non idem momentum temporis. Tusch. lit. D. conclus. 323.

65. Gleichsamb.

Dictio Quasi impropriam vocabuli fignificationem, imperfectionem ac fictionem dicti significat. l. 55. ff. de condit. et demonstr. Bart. in l. si is qui. n. 5. et ibi Ias. num. 92. ff. de usucap. Tiraquell. de legib connub. gl. 7. verb. express. nu. 187. Quae fictio cum veritate sit minor, Bald. in l. si quis servo 20. n. 11. C. defurt. in statutis Ias. in l. 35. n. 371. ff. de usucap. l. 28. C. de testam. maxime ius commune corrigentibus, non habet locum. Alex. consil. 82. numer. 2. lib. 2. Unde quae de vero casu constituta sunt, eain casu ficto locum non inveniunt. Abb. Panorm. consil. 111. num. 3. lib. 2. Iacob Schultes. pract. qu. lib. 1. quaest. 65. nnm. 136.

Dictio instar similitudinem inducit. l. 2. C. de iur. fisc. Luc. de Penna in l. 2. C. de consulib. in princ. verb. instauratio. Secus si fuerit appositain privilegiis, tunc enim non similitudinem, sed veritatem denotat. vid. Martam in tract. Clausularum, purt. 1. claus. 206.

66. Glocken, Glockenschlag.

De campanis, earumque antiquitate, inventione et usu, vid. Card. Baron. Annal. in Iudice. item Maioli dies Canicular. in Indic. ut et Matth. Martini Lexicon Philologicum. verb. Campana.

Pulsum Campanae, Civitatibus iure communi competere, constat ex gloss. in l. aliud. §. refertur. ff. de Reg. Iuris.

Porro, quod quidam dicunt, iure meri Imperii etiam tempore necessitatis, campanae usum principi liberum esse debere, non procedit, quando propter immemorialem pulsus Campanae usurpationem, verisimile sit, hoc ius apud Civitatem semper exstitisse, vel nisi causa (puta metus seditionis et conventu um illicitorum) ad sit. In welchem fall der Obrigkeit die Kirchenschlüssel zunemmen nicht verbotten.

ADDITIO.

Per campanas, vulgo Gloggen populum ad templa, ad auditum verbi Divini, ad preces et alia hodie convocari, omnibus notum est; in veteri autem Testamento cum earum usus nondum erat, populus ad caetus publicos tubis convocabatur, sicut ipse Dominus Num. 10. instituit, ideoque etiam voluit, eas fieri argenteas et sonoras, quo melius in longinquis et remotis locis audirentur.

Apud Turcas adhuc hodie non esse usum campanarum, Scriptores Turcicar, rerum testantur (ac dixi aliquid ea de re in Notabilibus verb. Glocken, simulque rationem, quare id fiat, addidi) sed Sacerdos Turrim altam circa templum tempore Orationis ascendit, voceque alta [orig: altâ], digitis in aures insertis, haec verba ter repetit: Allgch, Hechber, id est. Deus verus, unus. Quo clamore audito, convenitur ad Templa, teste Georgieviz d. Turcis. Ceremon. c. 1. In eandem fere senteutiam Iodoc. a Meggen. in peregrinat. Hierosolym. c. 16. ait: Cum campanis Turcae non utantur, companilibus tamen, quae vocant, simillimas, turres mirae altitudinis habent quam plurimas, Musceis coniunctas, aliquot ambitus sive circuitus habentes, in quos aliquoties eorum aeditui singulis diebus, designatis horis ascendunt, tam eorum sacra, quam horas alta [orig: altâ] voce populo indicantes. Eo enim clamore, horologiorum instar, utuntur, cum his alias penitus careant. Media [orig: Mediâ] vero nocte ascendentes populum augendum indicant. ut eo crescente, fides quoque eorum crescatur.

Quibus autem signis Christiani primitivae Ecclesiae, atque post Constantini M. tempora ad conventus Ecclesiasticos convocati fuerint, non satis liquet. Petr. Paul. Vergerius in lib. d. aquaebenedictae et campanae baptiz ataeovigin. indicat, ante in ventionem campanarum usos esse Instrumento quodam, quod excitarit vehemontem strepitum, et Cymbalum appellasse [orig: appellâsse]. etc. ad stipulatur Epitom. Baronii fol. 608. ] 10. Iac. Speid. V. I. L.

67. Gloß.

Glossa, quam vocem Graeci pro lingua usurpant, est sermo cuique genti peculiaris, hincque olim ii, qui obscurarum vocum significationes, magis nota [orig: notâ] lingua [orig: linguâ] sunt interpretati, sive ut nunc vocant, Lexica ediderunt, glossas sive Glossaria libros suos nuncupabant. Nec res haec novi moris est: nam et Galenus

expositionem conscripsit obsoletarum Hypocratis vocum, ubi a princ. ait: Quaecumque igitur nomina temporibus in usu erant, nunc autem amplius non sunt, talia glossas, id est, voces obsoletas vocant, atque has iam exponere institui. Reliqua vero omnia, quae non minorem quaestionem desiderant, sed tamen usitata sunt, in ipsorum librorum expositionibus commodius tractari possunt. Commentum exposition est, verborum iuncturam non considerans, sed tantum sensum. Desceruit enim expositioni alicuius libri, et non constructioni literae. Accipitur tamen quoque commentum largius, scilicet pro quolibet libro, et tunc sic definitur: Commentum est plurium, studio vel doctrina [orig: doctrinâ] in mente habitorum, in unum collectio. Glossa est expositio literae, ex ipsius sententiae; quae non solum sententiam, sed etiam verba attendit. Vel Glossa dicitur expositio sententiae, hteram continuans et exponens. Unde dicitur glossa, quasi glossa, id est, lingua: quod, tamquam lingua Doctoris adesset, et exponeret. Sic literae exponendae insistit, et sensum enucleat. Translatio est expositio sententiae, per aliquam linguam. Textus est liber ipsius Doctoris, continens tractatum, suae literae vel sententiae expositione. Martinius in Lexico Philologic. verb. Glossa.

68. Glückhafen.

Extra ordinem possunt Civitates interdum aerario imminuto, ad inferendam pecuniam uti olla [orig: ollâ] fortunae: Vnnd können hierdurch zugleich ihre Güeter vnd mobilia verkauffen. Qui tamen modus, secundum Bornit. de aerar. cap. 4. lib. 2. minus frequens est aut licitus: quippe qui falsi aut fraudis suspicione vix careat. Ratio tamen eius longe differens est ab ollis privatis circum foraneorum, qui mille dolis pecuniam a plebe, sub praetextu lucri aucupari, et aliorsum extra fines Imperii transferre solent. Quanta enim fraudulentia et corruptio mercium, der Gewinn, quanta impostura cum schedulis, inspectoribus etiam publicis praesentibus committatur, ipsi norunt, qui in hac techna exercitati, et saepe decepti fuerunt. vid. Bornitium. d. cap. 4. me de Aerar. 3. c. 10. et Binsfeld. d. usuris. adc. nuviganti. qu. 4. fol. 534. ubi an et quatenus Olla Fortunae sit licita.

69. Glüendt Eysen tragen.

De purgatione per ferrum candens, vom glüenden Eysen tragen, eiusque variis exemplis, vid. Aubert. Miraeum, in Originibus Monasticis fol. 104. Card. Baron. in annalib. ad Ann. Chr. 1063. num. 3. et num. 50. Bamer. meditat. historicar. centur. 2. cap. 18. et me in Oration. sing.

70. Gnaden-Groschen.

Hodie Principibus in more positum est, ut veluti tesseram gratiae, aurea numismata, vultu et emblemate, vel insignibus impressis principalibus benemeritis largiantur: vulgo Gnaden Groschen, Gnaden Pfenning vnnd Brust-Bilder. In quibus non tam quantitas auri, quam gratiae spectatur. Quae Symbola tamen iis adimi solent, qui delcto ex gratia excidunt, aut qui inscio et invito Principe. illis gloriantur. Iacob. Bornitius, tract. de praem. in Republ. decernend. lib 2. cap. 11 die einen Gnaden-Pfenning erkauffen oder nachgiessen lassen.

Cuduntur etiam numi memoriae ergo: cuiusmodi sunt, quos fecit Saxoniae Elector Augustus, capta [orig: captâ] Gotha [orig: Gothâ], et supplicio de proscriptis Imperii hostibus sumpto: Sicut etiam in celsissima ista familia et alibi quoque receptum est, ut quoties quis ex ea defungitur, in eius honorem et memoriam numi percutiantur, Annum, Mensem, et Diem Nativitatis et obitus referentes, etc. Medailles Galli vocant: inde nobis Mcdeyen restat. v. Medailles in Numismatibusantiquis.

71. Gnads-Erweisung: Vide supra Begnadigung der Maleficanten.

l. cum indulgentia. et t. t. C. desent. pass. Bursat. consil. 177. num. 1. lib. 2. Solique Principi supremo, et Imperialia, regaliaque iura habenti id concessum censetur. Osasc. decis. 101. num. 1. Tessaurus. decis. 21. aprinc. qui idem, num. 2. eam non valere dicit, si non specifice et clare fuerit narrata delicti perpetratio, et qualitas ipsius facti, ut fieri debet: gl. et Dd. in cap. dilectus filius. de rescript. Mascard. de probat. lib. 2. conclus. 846. numer. 16. et seqq. Nisi aliter de expressa Principis mente constaret. Cravett. consil. 2. num. 14. lib. 1. Silvan. consil. 50. num. 13. et 20.

Unde hic quaeri potest: an Magistratus a Principe inferior, animadvertendi potestate sive mero Imperio decoratus, poenae capitalis a lege impositae delinquentibus gratiam facere possit, sive quod idem est, an habeat ius aggratiandi. Vide Ernest. Zorn. apud Arum. tom 2. discurs. 7. de Iurisdictione, th. 7. mihi fol. 121. et seqq.

An Barones et feudatarii possint gratiam facere pro delictis Capitalibus, et poenis corporalibus? Et an talis gratia valeat facta parte non concordata [orig: concordatâ], et sine illius pace et consensu? Item quando et ex quibus gratia dicatur subreptitia? Vid. Prosper. Farinac. consil. 3. vol. 3.

72. Gnädige Herrn.

Nominatio meinem (vnserm) Gnä, digen Herin, per se nullam subiectionem (contra Petr. Anton. de Petr. de fideicomm. quaest. 12. num. 409. ) importat, ubi alia urgentiora non concurrunt, Bruning. de iure univers. conclus. 35. Nuda etenim Confessio, non potest suppeditare titulum, quo dominii causa mutetur. Andr. Knichen. in epops. numer. 171. Haecque nominatio et compellatio non fit, quod isti sint subditi, qui sic honoris et observantiae causa, aliquem appellant einen Gnädigen Herin. Hoc enim fit secundum quid, itaque simpliciter accipi non debet: et quae compellatio fit honoris ergo, non debet ad alium effectum trahi, contra agentium et ita compellantium intentionem. Per l. non omnis ff. de reb. Cred. si cert. pet. Accedit, quod verba reverentialia, verba honoris et curialitatis, magis intelligantur adulatoria, quam obligatoria. Mantica. libr. 2. cde tacit. et ambig. convent. tit. 4. nu. 48. Parlad. lib. 2. rer. quotid. cap. 3. num. 45. Caspar Ziegler. in §. Landsassii. conclus. 1. num. 200. Et serviunt de vento. Boert. decis. 53. num. 37. et ad favorem loquentis sunt interpretanda. Ant. de Amad. decis. 53. num. 9. Secundum illud: Tirel, kosten kein Gelt: in quo Germanos modum excedere, tradit Ruland. de Commiss. part. 1. lib. 5. c. 1. ad lit. K. vid. Ziegler. d. l. num. 201. et seq.

Tamen multi sunt in ea opinione, qui dicunt, multum sibi praeiudicare Principes, Comites, Barons, Nobiles et alii, qui in Epistolis et precibus, alicui Principi porrectis profitentur, eum esse Dominum suum Clementem vel Clementissimum. quia hoc ipso videantur profiteri, se eius esse subditos: eamque professionem tantae esse efficaciae, ut revocarinequeat; l. precum. C. de liber. caus. Rimin. consil. 233. num. 31. nec a tali Confessione liceat recedere. l. generaliter C. de non num. pecun. c. per tuas ext. de probat. Praesertim, si se nominent Vnderthänige vnd Gehorsame.

Verum cum compellatio haec magis fiat ex more et usu longaevo, non statim, nisi aliis concurrentibus Circumstantiis, quae rem explicant, subiectionem introducere putarem.

Praesertim cum id, quod more et longaevo usu certam habet interpretationem, mutari non debeat, sed ita intelligi, ut usu moreque longaevo probatum est, per l si de interpretatione. ff. de legib. Goeddaeus. consil. de reslit. Baron. Vallendar. num. 478.

73. Gold, Pfundt Gold.

Libra auri, quot nummos aureos sive scutos conficiat, et quomodo libra auri in iure capiatur, praecipue his nostris temporibus dubitatur, et de eo vide Nicol. Mozzium. de Mutuo nu. 15. etc.

An detur purum aurum, ita, ut Rhenanum possit ad puritatem et bonitatem Arabici excoqui? an vero sit

quaedam differentia, utinter stannum Anglicum et germanum? vide observ. Nic. Belloni. lib. 1. 50. et seqq. ubi maxime notabilia de auro haber. vid. me ad Ordinat. Würtemberg.

Proportio auri et argenti, quoad pretium, dependet ex hominum aestimatione, et multitudine huius vel illius metalli. l. un. C. d. argent. pretio. vid. Balduin. in Constantin. fol. 117. Alteman. in palest. consult. 8. fol. 492. etc. Verum quoad pondus, ist das Gold fastdoppelt, also, daß ein Geschiri, so Gulden, doppelt so schwär ist, als ein Silberin, eiusdem quantitatis sive capacitatis.

De obligatione der Goldgülden in Gold, vnd was hierdurch zuverstehen, vid. Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 99. et seqq. vom Goldwaschen. Tileman. Friesen Müntzspiegel. lib. 4. c. 35.

74. Von Gottes Gnaden.

Vulgaris et hodie usitatus Principum est Titulus: Nos Dei gratia. Wir von Gottes Gnaden. Cui titulo si factum et res ipsa sit coniuncta, bene est capiti, et est bene membris, atque adeo ipsa Res publica bene se habet. Sin minus, omnia sunt tristia et deploranda. Dn. Ernest. Cothman. in rubr. Cod. Iusti. numer. 2. Et huc conferunt, quae habet Victorin. Strigel. in Psalm. 72. vers. 6. ubi scribit: Etsi usi tata est in Titulis Regum et Principum haec formula: Nos Dei gratia [orig: gratiâ] , tamen multorum protestatio, uti loquuntur Iurisconsulti, est contraria facto: Non enim glorificant Domicum Mundi, nec ei gratias agunt, sed faciunt Deo ingrata, defendunt peccatores, interficiunt innocentes, rapiunt Briarei manibus quantum volunt, denique infinita [orig: infinitâ] petulantia [orig: petulantiâ] grassantur in genere humano.

Hunc autem titulum suo iure non usurpant, nisi Domini absoluti: Et ex Privilegio, uti videntur Germaniae Principes, ut dixi, tract. d. Maiest. fol. 17. Quodque hic titulus von Gottes Gnaden libertatem probet wider die Landsässen, habetur in der Waldeckischen Ehren, rettung. part. 1. cap. 8. ad fin.

75. Genugthun, benügen.

Verbum Satisfactio, latius extenditur quam solutio: quomodocumque enim debitum exstinguatur, dicitur satis factum Creditori. l. sirem alienam. 9. §. omnis de pignor. act. Natta. consil. 426. num. 20. Unde qui promittit satisfacere cum iuramento, dicitur adimplere, licet compenset fructus pignoris, quamvis aliud esset, si promisisset solvere. Stephan. Gratian. tom. 1. discept. forens. cap. 92. num. 46. Ioh. Andr. in cap. ad nostram. de iureiur. ubi Felin. col. 3. in princ. vers. dicit ergo, num. 32. adducit simile de sententia, quae condemnat in amputatione membri, si non fuerit infra decem dies satisfactum; liberabitur enim dando pignora; cum secus sit, si dicatur, nisi solverit. Bart. in l. item liberatur. §. 1. numer. 3. quib. mod. pign. vel hyp. Gratian. d. l. num. 47. Surd. consil. 166. num. 3. lib. 2.

76. Gottshauß.

Appellatione deß Gottshauß, Ecclesia sive Episcopatus, non autem Capitulum comprehenditur, tradente Schradero. consi. 7. num. 11. vol. 1.

77. Gow.

Quid: vid. Coccium in Dagoberto fol. 178. Werdenhag. d. Rebusp. Hansiatic. p. 2. fol. 608. et Myraeum in Codice Donationum. fol. 30.

78. Gottslästerer.

Vid. Berlich. tom. 4. conclus. 1. et 2. cum seq. P. H. Ordn. Caroli V. et ibi Commentatores.

79. Gräber, Monumenta. v. supr. B. v. Begräbnuß.

Sepulcrorum et monumentorum esse differentiam, ex hoc constat, quod in his nullius unquam corpus, ossave recondita fuerint, l. monumentum. 52. ff. d. relig. et sumpt. fun. hocque etiam

testatum habemus in Evangelio Ioannis, ubi de Sacrosancto Salvatoris nostri: IESV Christi corpore sepulto ait: Et in horto monumentum novum, in quo nondum quisquam positus fuerat. In illis autem secus est: nam si in monumentum corpus vel reliquiae inferantur, sepulcrum fiet, d. l. monumentum. et l. 2. eod. tit. Licet haec vocabula saepo confundantur ac unum pro altero sumatur.

Sepulcrum autem alia familiaria sunt, alia hereditaria. Familiaria dicuntur, quae quis sibi, familiaeque suae constituit, usque adeo ut favore sepulturae, sub hoc familiae nomine veniant heredes omnes, et liberi cuiuscumque sexus ac gradus, item etiam emancipati, sive heredes sint sive non, per tradita Petr. Franc. Linglois in 50. Decisionibus decis. 8. quaest. 4. num. 5. Veniunt iti dem gener et nurus, si alii propinqui deficiunt. idem d. loc.

Hereditaria sepulcra sunt, quae quis sibi heredibusque suis constituit, ita ut extranei hoc ius sepulcri non habeant nisi heredes exstiterint, vid. Linglois. d. loc. num. 6. et. seqq. ubi quod etiam exheredatis hoc ius concessum sit, tradit; nisi testator specialiter vetuerit iusto odio commotus, etc.

ADDITIO.

Iura sepulcrorum, cum religionis sint, per text. in l. 1. C. d. mert. inferend. et l. 2. ff. d. relig. et sumpt. funer. in petitorio, vel ratione proprietatis excuti debent coram Iudice Ecclesia stico, c. ult. extr. d. iudic. cum gl. in verb. super proprietate. Possessorium vero vel quasi, cum sit mixti fori, coram saeculari Iudice tractari posse: attestantur Gail. lib. 1. obs. 37. n. 5. et obs. seq. n. 3. et 4. Minsing. cent. 2. obs. 67. et Guid. Papae. decis. qu. 1. n. 1. et 2. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

80. Grad.

Cognitio graduum maxime utilis et necessaria est, teste ipso IC. in l. Iurisc. 30. ff. de grad. et affin. (1) Quia matrimoninium in certis gradibus est prohibitum. (2) Quia per gradus hereditates deferuntur: Proximior enim in gradu remotiorem a successione defuncti regulariter (ceteris paribus) excludit. (3) Quia secundum gradus etiam tutelae deferuntur. (4) Propter testimonia: cum inter ascendentes testimonium regulariter non admirtatur. Schneidewin. in princ. tit. de nuptiis. Gradus autem est intervallum, quo agnoscitur, quae persona slipiti sit propior: vel, est quaedam distantia unius personae ab alia, in linea consanguinitatis: vel, est proximae personae ad personam coniunctio. Et dicti sunt gradus ad similitudinem scalarum, locorumve proclivium, quos ita ingredimur, ut a proximo in proximum, id est, in eum, qui quasi ex eo nascitur, transeamus: ut dicitur in d. l. Iuriscons. §. gradus. Et sic cognatio est ipsa tota proximitas: Linea vero proximitatum separatio: Gradus autem, de uno proximo in alium transitus. Schneidew. d. loc. num. o. Ubi num. seqq. quae sit differentia in computatione graduum inter Ius Canonicum et Civile, tradit.

De haeresi Incestuoserum dicta, quam nonnulli Iur econsulti excitaverant et defendebant, dum auctoritate Iustiniani Imp. eadem [orig: eâdem] ratione, qua [orig: quâ] in successionibus, numerandos esse dicerent gradus consanguinitatis, vid. Epitomator. Baron. A. Chr. 665. hunc errorem maxime Ravennaeviguisse, ac ad tollendum eum Apostolica [orig: Apostolicâ] auctoritate opus, et duo Concilia Romae eapropter indicta fuisse, testatur: quorum priori excommunicationem Alexander Pontif. M. Comminatus, posteriori autem eam adversus eiusmodi incestuosos promulgavit.

81. Graff, Graffschafften.

De Etymo huius nominis, multi multum laborarunt [orig: laborârunt], nec tam diligenter olim quaesitus fuit Osi ris. Sunt enim, quid derivant a fossis, quae nobis Grabem, a Belgis Graven indigitantur, quasi limitibus praepositi Comites sient. Alii a Latino gravis, aut Gallico, homme grave, ut Lyclamma. 5. membr. Ecclog. 9. Alii a Gallico Greffier, quod notarium iudicii, seu scribam Gallis denotat. Lipsis a grafein deducit in Lovan. 1. cap. 10. Alii denique Germanico Grawen, quasi cani, seniores, hoc est, praecipui optimates. Ego de Comitib. et Baronib. num. 3.

Sed certocertius est, quod nomen Grave sive Graph, utscribit Aventin. in Catal. nom. Germ. et Amerbach. in Epist. ad Zas. iisdem testibus, antiqua [orig: antiquâ] lingua [orig: linguâ] Germanica [orig: Germanicâ] significet Iudicem, ut et ego monui in discurs. singul. d. Comitibus. Ex quo illud ex Legibus Ripuariorum. cap. 55. et 90. Si quis Iudicem fiscalem, quem Comitem vocant, interfecerit. Comitem enim nomen prioribus Imperatoribus ignotum, a Constantino dignitatis nomine dari solitum, paulo post ad officii potestatem omnem desumptum fuit, quomodo Comes sacrarum largitionum, Comes sacri Patrimenii, Comes rerum privatarum, Comes orientis, Comes rei militaris, Comes, qui Provincias regit, etc. Imo ipse Navarrhus Comes dictus fuit, ut ex Eustatio Homeri interprete docuit Cuiac. ad cap. un. de iis qui feud. dar. poss. Generaliterque Praefecti nomen abiit in nomen Comitis, quem Suidas etiam definit, quod sit o(laou= a\/rxwn. Cuiac. in paratit. de offic. Comit. sacrar. largit. lib. 1. Cambden. in descript. Angl. tit. de ordin. Angl. Henning Arnisaeus, de iur. maiest. lib. 2. cap. 4. sub num. 15. Cum alias Comitem definiat Vipianus eum, qui comitetur aut sequatur, seu ut Labeo, qui frequentandi cuiusque causa, ut sequatur destinatus est. l. item apud. 13. §. Comitem. de iniur. et fam. Ut Paedagogus et Comes Matronae. l. 1. §. omnemque ff. eod.

Qua [orig: Quâ] vero ex causa [orig: causâ] Comitis nomen significationem mutaverit, non inepte coniecturant Zasius, part. 5. numer. 7. Cambden. d. tit. de ordin. id factum, imitatione Germanorum, quorum Graphios Tacit. libell. de morib. German. Principibus consilii et auctoritatis gratia adiungi solitos, Comites vocat: Principes autem ipsos in Conciliis electos iura per pagos, vicosque reddidisse refert. Ita, ut Comites Principum fuerint succenturiati Iudices, quales per Graphiorum nomen a Longobardis intellectos fuisse, Paulus Diaconus testatur. lib. 5. histor. Longob. Nec aliud per Comitem accipi vult I C. in cap. un. si de invest. int. Dom. et Vas. lis. or. ubi dicit: Qui si veritatem caelare voluerint, a Comitevel Populo iurare compellantur. Item Imp. in §. post not. de pac. ten. ibi: Comes septem testimonii boni viros sibi eligat, et cum iis sagaciter disponat. Arnisaeus d. loc. In Statutis et Concordatis Coloniensibus, semper ponitur Greff vnnd Schöffen pro iudice et Assessoribus, für Statt, halter vnd Richter. Comites etiam Asseclae Aulae dicebantur, ac ibi administrationem habebant, Barthius ad Rutilium fol. 168. Item pro Iudicibus Imperatoris sumebantur, vide Constitut. Frider. de pac. ten. et eius violator. § si vero violator pacis. 2. F. tit. 27.

Comitum varia in Imperio sunt genera. Quidam enim sunt Comites Principali dignitate fulgentes, Gefürstete Graffen. Olim quatuor erant Comites, maiores quidem in suo gradu, sed inter Principes minores, et vocabantur die vier Graffen deß Reichs. Sunt praeterea Comites, qui immediate Imperio subiecti sunt, et Comitatus ab Imperio in feudum recognoscunt, horumque numerus est sat magnus. Sunt etiam, qui immediate Imperio subsunt, et solum Caesarem vel Cameram Iudices habent, Comitatus tamen ab inferiore aliquo Principe in feudum tenent. Sunt denique Comites Municipales, seu Landsassii, qui quamvis in matricula Imperii reperiantur, ab aliis tamen Imperii Principibus eximuntur. De quibus omnibus consule Ios. Nolden. de nobilib. cap. 8. nu. 180. et mult. seqq. Ac olim Comites fuisse qui solum Castrum alii vero una etiam territorium habuerunt, attestatur Felix Fabri histor. rer. Suevic. lib. 1. f. 364.

Quamvis autem olim Comitatus, aliaque similia officia minime hereditaria fuerint, sed ad lubitum Imperatorum conferebantur; Nihilominus tamen fere filii Comitum non negligebantur, id quod attestantur Capitula Caroli Calvi apud Mireum, in annalib. Belgicis. Anno 877. fol. 403. quae ita se habent: si Comes de Regno obierit, cuius filius nobiscum, filius noster ordinet de his, qui eidem Comiti plus familiares propinquiores fuerunt, qui cum

ministerialibus ipsius Comitatus, et cum Episcopo, in cuius Parochia fuerit ipse Comitatus, ipsum Comitatum praevideant, sive regant, usque dum nobis renuntietur, utfilium illius, qui nobiscum erit, de honoribus illius honoremus.

Si autem filium parvulum habuerit, idem filius eius cum Ministerialibus ipsius Comitatus, et cum Episcopo, in cuius Parochia consistit, eundem Comitatum praevideant, donec obitus praefati Comitis ad notitiam nostram perveniat, et ipse filius eius, per nostram concessionem, de illius honoribus honoretur.

Si vero filium non habuerit, filius noster cum ceteris fidelibus nostris, ordinet, qui cum Ministerialibus ipsius Comitatus, et cum Episcopo proprio ipsum Comitatum praevideant, donec iussio nostra inde fiat. Et pro hoc ille non irascatur, qui illum Comitatum providerit, si eundem Comitatum alteri, cui nobis placuerit, dederimus, quam illi, qui eum eatenus praevidit. similiter et de Vasallis nostris faciendum est. vid. quoque Guillimam. Habspurg. fol. 122.

Comites autem erant Iudices totius Pagi (sive Provinciae) Pagus vero Comitis, id est, Comitatus, Italis Contado, aliis Comitia, Gallice Pays et Conte, dividebatur in Vicarias, Centenas et Decanias, in quibus Iudices erant Vicarii, et Centenarii, nobis hunderste Mann, Decani.

ADDITIO.

Vicarii Comitis erant, qui per Provinciam ipsius vices gerebant, quique postea ViceComites appellati. Erant autem et alii minores Vicarii, quorum singuli sub eodem Comite certis territoriis praeerant, ideoque teste Bignon. in notis ad Marculph. Formular. fol. 591. a Walafrido Plebanis et Parochis Ecclesiarum comparantur. Indeque etiam frequenter in antiquis Instrumentis legitur, in Pago illo, in Vicaria illa, Gall. Viguieurs.

Ac tempore Francorum, tota Germania in Pagos tributa, singulisque Pagis, unus Comes Praepositus, qui suae Villae, inter quas praecipua Comitis domicilio cedebat, in qua et sedem et aulam suam (quam Salam ipsi vocabant) Tribunalque et auditorium (quod Mallus illis) haberet, more maiorum ius diceret. Ita a Spira, Wormacia, Tiguro, Spirensis, Wormacensis et Tigurinus Pagus est dictus. Freher. in Comment. d. Lupodono fol. 12. Et vidimus ipsi, inquit, non pauca diplomata venerandae illius antiquitatis, Carolorum, Ludovicorum, Otthonum, Henricorum, quibus additum aliquando in Praesidatu Conradi Comitis, et in Comitatu Henrici Comtis. quorum ibi Salam, mallum, burgum cumprimis celebre fuisse, liquet. Et nomen ipsum Palatio Episcopali kat) e\, okh\n adhaerescens, der Saal zu Lodenburg, deß Bischoffs Saal, non tantum in antiquis Instrumentis legitur, sed etiam in hanc diem superest, et ut incolae ac rustici Vicini non aliter fere dicere soleant: Ich gehe in den Saal, ich komm auß dem Saal, arcem Episcopi volentes, etc. Sic etiam erat Saal Ingelhaimb, Saal Stromberg, der Saalhoff zu Franckfurt, Cöln, etc.

Quodque Germania olim plena Comitibus fuerit, attestatur Pontan. bellarier. vol. 3. fol. 47.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

Quod autem Caroli M. ac Successorum aetate, Comites, Marchiones ac Duces non erant hereditarii et perpetui, sed regendis Regni Provinciis ad tempus praeficiebantur, et ad nutum amoveri poterant; Id etiam liquet ex lib. 5. Aimoini cap. 1. ubi sic loquitur. Ordinavit autem Carolus M. per totam terram Aquitaniae, Comites, abbatesque, nec non alios plurimos, quos Vasallos vulgo vocant, ex gente Francorum, quorum prudentiae et fortitudini nulla [orig: nullâ] calliditate, nulla [orig: nullâ] vi obviare fuerat tuum, eisque commisit curam Regni, prout utile iudicavit, finium tutamen, Villarumque ruralium provisionem. Miraeus. Annal. Belgic. sub Anno 853. fol. 347.

Quando autem Comites et Comitatus hereditarii fuerint facti, docet Guilliman. Habspurgiac. lib. 4. cap. 2. fol. 121. et seqq.

More mediae aetatis scriptoribus Germanicis usitato, nomen Comitum reticebatur, quia eratnomen officii, et nomina familiarum nondum erant usitata: ut alicubi es recherches Pasquierus notat. Quam morem reprehendens Ioach. Camerarius. in Chronolog. Nicephor. sic scribit: In scriptoribus nostratibus oscitantia quaedam reprehendi et futilitas posset: qui quasi omnibus aeque explorata et nota atque ipsis, quae exponerent, quasi que posteri tum

praesentes essent, ita neque explicate neque distincte, tam de negotiis, quam rebus verba fecerunt, cum nominib. personas varie confudisse reperiantur. De quibus quid possimus nos aliud, quam optare, plus fuisse in illis diligentiae, prudentiaeqne et doctrinae.

Comitatus, est Curia vel aula Principis et Imperatoris, iudicium Regium, l. milites. et. ignominiosa. ff. dere milit. ubi est Imperator.

Comitatus, secundum Alciat. in l. pupillas 239. §. territorium. ff. de V. S. Proprie de Imperatoria Aula dicitur; sed quia tempore Caroli M. regnantibusque Berengariis et Othonibus ad singulas Civitates regendas aliquis Comes mittebatur, caepit Iurisdictio, territorium, et districtus (quoniam illi Comes praeerat) Comitatus dici, adde Wesenb. cons. 295. num. 198. Killinger. d. Ganerb. c. 14. f. 158. Dicebatur etiam Gravia pro Comitatu, ac Grafio pro Comite, vid. Bignon. in not. ad Marculph. Formul. fol. 59. et seq.

Satis constat: Dignitatem eorum, quos hodie Comites vocamus, inde habuisse originem, quod Imperatores et Reges, quibusdam, quos propius et familiarius adhibebant, id nomen honoris ergo tribuerint.

Et de Comitibus eiusmodi, eorumque officio, elegans est locus inter Epistolas Iohannis Sarisberiensis, Carnotensis Episcopi, quas e Bibliotheca Papirii Massoni, Parisiis in lucem edidit eius frater Ioann. Massonus. Epist. 263. Comites, inquit, â Societatis participatione dici, quisquis ignorat, ignarus est literarum, quas liberalis institutio primas tradere consuevit. Nam sicut alii Praesules in partim sollicitudinis a summo Pontifice evocantur; ut spiritualem exerceant gladium, sic a Principe in ensis materialis communionem, Comites quidam, quasi mundani Iuris Praesules asciscuntur.

Idem Episcopus horum Comitum duo in universum facit genera: et quidem ait, qui hoc officii gerunt in Palatio, Iuris auctoritate Palatini sunt: qui in Provinciis, Provinciales.

Atque hi Comites in Francia esse solebant Iudices Ordinarii. Itaque Gregorius Turonensis, de S. Nicetio agens, Armentarium Comitem, ait, Lugdunensem urbem potestate Iudiciaria [orig: Iudiciariâ] gubernasse. Caroli Capitulare. lib. 5. c. 5. Volumus, inquit, ut Comites, qui ad custodiendam maritimam deputati sunt: quicumque ex eis in suo ministerio residet, de iustitia facienda se non excuset propter illam custodiam; sed ibi secum suos Scabinos habeat, si ibi placitum teneat, et Iustitiam faciat. vide idem Cap. lib. 2. cap. 6.

ADDITIO.

Comitis nomen, ut officii munerisque publici dignitatem signaret, Cuiacio non videtur in usu ante Constantinum M. exstitisse; quamquam M. T. cicero ad Q. Fratrem. Inter hos, inquiat, quos tibi Comites et adiutores publicorum negotiorum dedit ipsa Res publica, duntaxat finibus his praestabis, quos ante praescripsi. Constantinus autem cum Romani Imperii formam novis distinctionibus mutaret, et quamplurimos beneficio et honore devincire niteretur. Comitis titulum honorarium absque administratione primum instituit: eratque Comitiva, facultas quaedam atque Privilegium, Principem Romanum nn solum prodeuntem, sed in Palatio etiam locisque secretioribus comitandi, posse illius epulis, privatisque sermonibus interesse. Tandem hoc beneficio ornatis, alias dignitates cum functione concessit, et vicissim qui in Magistratu erant, illo honore affecit. Hinc Comitis nomen, omnia officiorum Magisteria a Principe cuipiam vel in Aula vel extra Aulam mandata, ab eo tempore significavit, ut Comes sacri Patrimonii, Palatii, Largitionum, Scholarum, Comerciorum; atque Praefecturam, ut Comes Orientis, Africae, Comes Hispaniae (quo titulo Constantinus in Cod. Iustin. Tiberium ornavit, quem alibi eod. in Codic. Vicarium Hispaniae vocat) initio temporariam, subinde vitae ae qualem. Deinde Caesarum Germaniae favore et auctoritate in successores transierunt, Marchantius in description. Flandriae lib. 2. fol. 179. ubi etiam Flandriae Comites ab initio, citra interruptionem, Imperium ad heredes transmississe, testatur.] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

Lubet hic [orig: hîc] inserere formulam eines Erhöhungs Privilegii zum Graffen-Standr.

Wir Friderich von GOttes Gnaden, Römischer König zu allen Zeiten, Mehrer deß Reichs, Hörtzogzu Oesterreich, zu Steyer, zu Rärndem vnd zu Train, Heri auff der Windischen Marckt, vnd zu Portenaw, Graffe zu Habspurg, zu Tyrol, zu Pfürt vnd zu Rüburg, Graff zu Burggaw, vnd Landgraff in Blsaß, etc.

BEkennen, vnnd thun kundt offenbahr mit disem Brieff allen den die ihn sehen oder hören lesen, wann sich der Kayserliche hohe Würdigkeit, der wir von der vnaußsprechlichen gütiger Gottes Günstigkeit fürgesetzt seyn, vnd von dere ihn dieser Zeit aller Ihrer vnd deß Reichs Vnderthanen Gewalt, Adel vnd Ampt recht als der Schein von der Sonnen vrsprunglich geflossen seynd, vnd fliessen beyspiel zunemmen an dem Himmlischen obristen Kayß, der in mennige seiner Erwöhlten Gefallen hat, sonderlich vnd billich frewet, so Ihre Kays. Tron mit vil Edler vnd getrewer zirlich vmbstellet vnnd vmbgeben ist, vnd sie auch redlich Gewißheit hat, so die Zale Ihrer Edlen vnnd Getrewen gemehret ist, daß dann Ihre Lob vnd Ehr größlicher gemehrt vnd erkandt wirdt, daß wir auch mehr vnnd mehr volnpracht werden hoffen, da wir vnser vnd deß Reichs Edlen vnnd getrewen würdigen Ehren, vnd mit Unsern sonderlichen vnnd Königlichen Gnaden gnädigklich höher machen.

Wann nun deß Edlen N. Freyherin zu B. Unsern unnd deß Reichs lieben getrewen Vordern, unnd Ehr Unsern Vorfahren am Reich, unnd Uns mit gehorsamen, getrewen unnd nutzlichen Diensten so willigklich und manigfaltigklich allezeit geehret haben, und auch sie unnd er dem Reich unnd Uns so beraite unnd dienstbar allzeit befunden der ehegenandr N. und sein Ehelich Gemahl auch Frey gebohren, unnd von Graffen freyem Stammen herkommen seynd, daß Wir das billich mit sonderlichen Unsern Königlichen Gnaden bedencken, und daß denselben N. geniessen lassen, ihne unnd sein Eheliche Leibs Erben höher zumachen, unnd von Römischer Königlicher Macht gnädigklichen zuwürdigen und zuerheben, darumb mit wolbedachtem Muth, guten Rath etlicher Unser unnd deß Reichs Thurfürsten, Fürsten, Graffen, Freyen, Edlen unnd Getrewen, haben Wir von sonderlichen Unsern Königlichen Gnaden dieselbe N. unnd seine Eheliche Kinder, Söhne und Döchter, die er ietzund hat, und hinfüro ewiglichen gewinnet, und die von ihme und denselben ihren Kindern Ehelich gebohren werden, gewürdiget, Geadelt, erhöhet, unnd zu rechten Graffen unnd Gräffinen in GOTtes Namen erhebt und gemacht: Würdigen, Edlen, erheben und machen mit rechtem Wissen in Trafft dieses Brieffs unnd Römischer Königlicher Macht Volkommenheit, unnd meinen, ordnen, setzen unnd wollen, von Römischer Königlicher, Gewalt, daß dieselben N. und die ietzt genandten seine Kinder, unnd alle und iegliche, die von ihme und ihne kommen, unnd gebohren werden, als vor begriffen ist, fürbaß mehr deß heyligen Römischen Reichs Graffen und Gräffinen seyn, haissen, undvon mänigklich genennt werden, und auch Graffen und Gräffinen, rechte Ehr und Würdigkeit, inn: und außwendig Gerichts und an allen Endem haben, unnd als rechte gebohrne Graffen und Gräffinen geehret und gehalten werden sollen, ohne allermänigklichs Eintrag Iriung und widersprechen und Wir gebieten auch darumb vorgenandten Unsen Königlichen Gewalt allen unnd ieglichen Unsern unnd deß Reichs Underthanen unnd Getrewen Ernstlich und vestigklich mit disem Brieff, daß sie die vorgenandten N. seine Kinder und die von ihme unnd ihnen kommen werden, als vor underschaiden ist, an den vorgenandten Unsern Römischen Gnaden nichts hindern oder irien,

Sed plura de Comitibus eorumque origine munere dignitate et denominatione habet Konig [orig: Kônig]. in polit. 1. cap. 38. fol. 548. etc. Gothofr. Ant. disp. feud. 2. thes. 4. lit. c. et ego d. tract. d. Comitib. add. Casp. Lerch. d. Equestr. dignitat. fol. 19. Guilliman. in Habspurg. lib. 2. fol. 30. et seq. Reinecc. ad Poetam de Carolo M. fol. 61. et seq. Fauchet. d. origin. lib. 2. cap. 4. Pontan. origin. Francic. lib. 6. cap. 14. Mirae. in annal. Belgic. fol. 347. et seqq. Marchant. in description. Flandriae. fol 178. etc. Vitam S. Oberti. fol. 123. Bignon. in not. ad Marculph. Formul. fol. 458. et seqq. Grotium. de Republic. Cataviae cap. 5. et Coler. parerg. cap. 27.

82. Gramm vnd Widerwillen.

Verba Gramm vnd Widerwillen quid importent, vid. Gerichtliche Acta der Statt Braunschweig Huldigung betreffendt, part. 2. respons. 1. numer. 5. 6. 21. 25. 69. 75. 76. 82. et 213.

83. Gräntzen.

Utrum quoad delictum in confinio, auff der Gräntz vnnd Anwandunge, duorum territoriorum commissum, ita ut constare non possit, in utro illud sit, inchoatum vel perfectum, Domini contermini in Iurisdictione concurrant? vid. Caspar. Leipold. de concurrentia Iurisdictionis apud Arumaetom. 1. quaest. 14.

Plura congessi ego in tract. de territorio. add. Werdenhegen d. Rebusp. hanseat. p. 2. fol. 625.

84. Griechisch Reich, Religion, etc.

De Lingua Graeca vid. Schottum Tuscul. quaestion. lib. 4. cap. 8. et cap. 18. de Ecclesia Graeca, Guyon. divers. Lessons. tom. 2. fol. 922. de Religione Graecorum, Thom. a Iesu. fol. 324. et fol. 234. et seqq. de Confessione Patriarchae Cyrilli supposititia, Mercur. Francois tom. 5. fol. m. 566. de capta Constantinopoli, Narration. ad fin. Annal. Caroli M. a Reineccio edit.

85. Groschen.

Duttichin oder doppelte Silbergroschen, gehen zu jetzigen Zeiten auff die Cöllnische Marckt 116. Stuck, haltenfein 14. Loth, 4. Gran, vnnd werden auff 12. fl. 9. Groschen außgebracht, Alemannus in palestr. consult. consult. 8. quaest. princ. 1. partit. 43.

Ein Silbergrosch ist vor Alters einem Schilling gleich geachter vnnd geschetzt, Alemannus ibidem. Wann aber zum Wort Silbergroschen andere erklärende voculae, als Fürstem Müntze, gur Gelt, oder dergleichen hinzu gesetzt, auff solchem Fall werden Reichs-Apffel oder gut Silbergroschen verstanden, vnnd kan sich der Schuld, ner in Erlegung der Schilling vor Silbergroschen seiner Obligation nit entbrechen. Aleman. ibidem.

Zwaintzig Böhemische Groschen seynd auff einem Reichs Gulden zurechnen. Coler. in process. exsecutiv. part. 1. cap. 10. num. 13. ubi inter alia scribit: Cum Bohemici grossi, quorum viginti florenum constituunt, ab usu recessissent, magni nominis Principem, ut a quadam Civitate libera [orig: liberâ], praefecturam, pro aliquot millenis florenis, in nulla alia, quam Bohemicorum grossorum

moneta rursum exolvendis, oppigneratam redimeret, a Ferdinando impetrasse, quod pro certa quantitate Bohemici grossi de novo fuerint procusi.

86. Grundheri.

Hunc aeque Wehnerus ac Rudingerus,, pro Domino directo sumit: sed meo iudicio idem est, quod Dominus territorii, qui habet Dominium iurisdictionale supremum et universale.

Et vigore huius iuris, sancitur in Saxonico iure. Landtr. part. 1. art. 35. Alle Schätz (hoc est, metallicae venae) so vnder der Grdenbegraben, tieffer, dann ein Pflug gehören zu der Königlichen Gewalt.

ADDITIO.

Notandum tamen, quod qui habet Iurisdictionem, non statim etiam sit Grundheri. Constat enim non territorio sive praediis alicuius Civitatis, non Castro, non Pago, sed personae inesse aut cohaerere Iurisdictionem: tum quia Iurisdictio potestas sit, quae personarum est, non praediorum; tum etiam, quia Iurisdictio in iure dicundo consistat; Ius autem personae dicant, reddant, decernant, non praedia; Tum postremo, quia territorium, id est, universitas agrorum cuiusque universitatis sine Iurisdictione, et Iurisdictio sine territorio esse possit. Indeque etiam in dubio Iurisdictio personae data, nec ipsum territorium concessum putatur, Boer. decil. 227. Etenim Iurisdictio non praedii, puta Pagi sive Castri, sed personae adiunctum est, cum potestas, quae personae est, dicatur esse, L. ult. ff. d. offic. Praef. urb. l. eum qui 13. §. 1. ff. de Iurisdict. l. potestatis. ff. d. V. S.

In Monarchia autem Dominica seynd es rechie Grnnoherin. vid. Iacob. Angliae Regem de Monarchia Scotica. item vide me, ubi de Monarchia Dominica ago in fin. et in praecognit. Politic. fol. 74.

Ob ein Grundheri von Dominus alicuius territorii, alia habeat iura, quam merum et mixtum Imperium? v. in causa. Mindelhaimb.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. Lic.

87. Grundrhür Recht.

Lege Rhodia nautica, in l. axiosis. 9. ff. ad L. Rhod. de iact. inter alia licuit fisco et publicanis, res naufragorum fluctibus eiectas occupare, et sibi retinere.

Quod ius Legis Rhodiae olim usitatum, etiamnum hodie in plerisque locis maritimis observatur, quibus res appulsae littori, vindicantur Dominis territorii illius, quod mare alluit. Grundrühr Recht. Speckhan. Cent. 3. quaest. 45. a princ. num. 1. Quod ius apud Acolas Rheni usitatum scribit Sichard. ad auth. navigia num. 2. Cod. defurt: et serv. corrupt. Et apud Gallos, Dominum provinciae et territorii, haec bona qua a)de/pos3a oberrantia et incertum Dominum habentia, occupare et sibi vendicare, notat Guil. Benedict. in c. Raynutius. verb. et uxorem. num. 9. 35. de testam. Speckhan. dict. l. ad de Gryph. de Insul. cap. 31. numer. 101. et seqq.

88. Guardian.

Guardiani et ceteri Conventuales Praelati, ut Rectores, Priores, etc. sunt vere Praelati habentes dignitatem Ecclesi asticam. Vicarii autem, tunc tantum sunt Praelati, cum praesi dent Conventibus, qui propter paucitatem fratrum, nomine Guardianatus minime appellantur, sed nomen Vicarii illis tribuitur, alias (hoc est, in ceteris casibus) non sunt Praelati.

Minora negotia, quae Guardiani de iure possunt exercere, sunt omnia, quae pertinent ad observantiam Disciplinae Regularis, et quae pertinent ad ordinariam Gubernationem Conventus, ad quae suos subditos possunt censuris cogere; maiora vero sunt, quae praecise ad Iurisdictionem Episcopalem pertinent: ut licentiare subditos ad ordines sacros, Praedicatores et Confessores instituere, dispensare et absolvere a reservatis, graviora supplicia infligere, et similia.

Abbates, qui a Regibus praesentantur, et a summo Pontifice praeficiuntur (quales sunt multi S. Benedicti) sunt revera [orig: reverâ] Praelati maiores, cum immediate habeant Iurisdictionem Episcopalem. Haec ex compendio Quaestionum Regularium, P. Emanuelis Roderici, verb. Guardiani.

89. Guarentigiatum Instrumentum.

Instrumentum Guarentigiatum, (quod etiam dicitur confessatum) vocatur, quod paratam exsecutionem habet, a Guardia, id est, securitate, quam Creditori Clausula Guarentigii praestat, quae vulgo ita solet concipi: daß der Giaubiger Machthaben soll, mit oder ohne Recht, absque litigii sufflamine, ohne vorgehende Citation vnd Proces, alsbald per viam facti zu procediren, oder auff den Fall der nicht Haltung, sich auff dem eingesetztem Underpfand, selbst de facto eigener weise bezahler zumachen, tamquam omni iure peracto. Bald. in l. etiam. C. de exsecut. rei iud. Cyn. et Bl. in l. 1. C. de Confess. Bart. in l. 2. ff. de recept. arbitr.

Guarentigiare vero apud Thuscos, seu Italos nihil aliud est, quam firmare, uti apparet ex §. Sin autem tit. de Lege Corradi. in usib. feud. ubi Bald. inquit, Guarentare est verbum Tuscorum, qui appellant Instrumentum Guarentigiae firmitatis et praecisum, cui omnio standum est. Iason. in l. 1. §. Si quis ita, num. 28. ff. de V. O. Itaque Instrumentum guarentigium idem sonat, quod firmum atque ratum. vide Parlador. rer. quotid. lib. 2. §. 11. de Instrum. guarentig. num. 3. et seqq. m. f. 37. et seqq.

Instrumentum publicum seu guarentigiatum non solum paratam exsecutionem habet, quantum attinet ad ea, quae in illis expressim aut principaliter continentur; sed etiam quantum ad ea, quae in illis aut tacite aut indirecte comprehenduntur. Specul. de Instrum. edit. §. restat. num. 42. Ias. in l. cum filius num. 10. ff. de V. O. Bald. in l. ubi adhuc colum. 4. C. de iur. dot. Alex. in l. Iurisgentium. §. quod fere. ff. de pact. vide Alexan. consil. 126. volum. 6. Cum id quod tacite ex Instrumento colligitur, ipsius Instrumenti tenor censetur, pro expressoque haberi debet. l. cum quid ff. sicert pet. l. asse toto ff. de hered. Inst. l. Iurisgentium. §. quod fere. ff. de pact. Boer. decis. 313. num. 15.

Hac [orig: Hâc] autem facta [orig: factâ] exsecutione, licet ius suum, non obstante sententia, in puncto exsecutionis lata [orig: latâ], prosequi.

Hocque ni esset, Guarentigiatum Instrumentum, non ulla [orig: ullâ] praerogativ â prae ceteris emineret.

Instrumenta tamen publica, etiamsi guarentigiae Clausulam non habeant, ex generali tamen consuetudine, paratam exsecutionem habere, tradit Frideric. Martini in tract. de censibus in Indic. verbo Instrumenta publica.

90. Güldenflüß.

Von Rittern deß Gulden Flüß, vid. Chronicon. Chronicor. Gualterii. part. 2. fol. 30. et fol. 134.

91. Gülich.

92. Güter.

Bona dicuntur ex eo, quod beant, id est, beatum faciant. Beare enim est prodesse, per l. bonor. appellatio. ff. de V. S. ac etiam eo nomine Güter dicuntur a Gut, id est bonum. vUnde res, quae plus incommodi afferunt, bonorum appellatione, proprie non veniunt, l. proprie bona. ff. eod. tit. ubi Goeddaeus.

Bonorum autem appellatione, quae proprie veniant, vide Bertazol. in tract. Claus. Instrum. Claus. 12. gloss. 2. num. 3. et seqq. adde omnino Arium Pinellum, in rubr. Cod. de bonis maternis. part. 1.

93. Gülden, Rhcinische Gülden, gute Gülden, Rheintsche Goltgülden, gantze Reichsgülden, Magdenburg: vnnd Lübeckische Gülden.

Quando in Instrumento verba Rheinische Gülden reperiuntur, de florenis usualibus, von Gülden in Müntze, nit aber in Gold accipiuntur. Usitate et communiter enim per Rhenensem florenum, significatur moneta, quae valet quindecim Bacios, sive sexaginta Grucigeros, etiamsi dictum sit guter Rheinischen Gülden. Nomina enim ex communi et vulgari usu exaudiri debent.

l. Labeo. 7. §. servus. 2. ff. desuppell. lg. et sequimur id, quod in regione, in qua [orig: quâ] quid actum, frequentatur, semper in stipulationib. ff. de R. 1. l. si servus 50. §. ult. ff. de leg. 1. Porro in obscuris inspicimus illud, quod plerumque fieri consuevit. in l. obscuris 14. ff. de R. 1. c. inspicimus. tit. eod in 6. Ac etiam dispositio de nummis, intelligenda est de exiguioribus. l. nummis ff. de leg. 3. Et postremo, obscuram conventionem interpretamur contra Creditorem, qui legem apertius dicerepotuit. l. veterib. placet 39. ff. de pact. l. cum quaeritur 26. ff. de reb. cred. Consentit Schlesische Landtsordn. part. 2. const. 29. ibi. In vilen alten Verschreibungen, stehn die Worter, Rheinische Gülden absolute, vnd wird nicht außgedruckt, ob se Gold oder Müntze gewesen: dieweil aber vor Alters der Goltgülden auff einen Gülden Müntze geschlagen, so ist man hierinnen einig, daß solche Wörter Rheinische Gülden, vor einen Gülden Müntz, wie derselb damahle würdig gewesen, zuverstehen. Mynsing. cent. 1. obs. 65. cent. 5. obs. 83. nu. 1. Thoming. dec. 19. num. 12. Item verba guter Gülden, de moneta argentea intelliguntur, werden auff Müntze, vnd nicht auff Gold gezogen, Sächsische Candtsordn. d. l. vers. also auch.

Limitatur, si verbis Rheinische Gülden, aliae voculae sint additae, als voll, oder vollwichtig. Aleman. Consult. 8. quaest. princ. 1. part. 9. Mynsing. cent. 1. obs. 65, vid. cons. illustr. Baptist. Caes. Consil. 16. part. 1. et seq. cons. Item wichtig. Consul. Constit. Sax. lib. 1. part. 5. cas. 8. numer 13. sive gur von Golde, vnnd schwär von Gewicht. Mynsinger. cent. 5. observ. 83. Hoc enim in casu, pacto expresso standum, nec alius sensus fictitius assumendus. Cum in claris et expressis quaestionem movere, sit inanem laborem suscipere, atque in casum laborare. Sive etiam Rheinische Gülden in Gold. Alemannus. d. l. fol. 450. Ac notandum hic [orig: hîc], quod olim ein Rheinischer Goldt Gülden non plus fuerit. quam 60. Crucif. Idem etiam ein Gülden Thaler. Sed hodic crevit pretium auri propter vulitatem argenti, quam induxisse videntur die Sächsische Silbergrueben.

Rheinische Goldgülden halten für gemain, in seinem Gold, 18. Karart. 6. auch 9. Gran, gehen in die Cölnische Marck 72. Styck, seyndt gültig vor. male 75. Creützer. Ferdinandi Müntzordnung zu Augspurgden 19. Augusti, Ano 1559. §. Hierauff so ordnen, setzen vnd wollen Wir, etc.

ADDITIO.

Si ob metum mutationis monetarum inter Contrahentes contractum fuit, ut certa moneta, in certo numero, et sub certa aestimatione solvatut, tunc nulla mutationis numismatis habetur atio. V. gratia, si in Instrumento dicatur, daß der gulikauff vmb hundert Gülden in Gold beschehen, vnnd ein jeder Gülde zu 15. Batzen gerechnet seye, auch die Widerlösung mit 100. Goltgülden beschehen, vnd ein jeder Goldgülden nicht höher dann zu 15. Batzen gerechnet werden solle: Hoc enim casu dehitor seu redemptor solvere tenetur aureos florenos numero, Stuck für Stuck, nec curatur, quod valor sit auctus vel diminutus, post Alexandr. Covarruv. Albert. Brun. et Navarram fRider. Martin. in tract. de censib. cap. 8. num. 60.

Quid autem si censuales Literae contineant, quod unus florenus an nui reditus, sit venditus pro viginti florenis, cum pacto redimendi eundem, pro viginti bonis flotenis, daß ein Gulden Geltz vmb 10. Gulden vetkaufft, vnnd daß derselbig Zinß mit 20. Rheinisch, oder guter Guldenmöge wider kaufft vnnd abgelößt werden? utrum verba Rheinisch oder guter Gulden, intelligantur de aureo floreno, non argenteo Imperiali? Respondet Mynsinger. cent. 1. obs. 65 quod intelligi debeant floreni usuales monetae argenteae, qui ex Imperii valvatione valet 15. Bacios: nisi censuales literae mentionem faciant de ponderosis florenis, vel aureis, von wolwichtigen Rheinischen Gülden, vel quod idem recidit, Rheinisch in Gold: nam eo casu floreni non argentei, sed aurei intelligendi essent.

Licet dissentiat Beatus in decis. part. 5. d. iudicialib. vol. 2. fol. 243. ubi putat quod verba obligationis Rheinischer Gulden in Gold, non addito Goltgülden in Gold, schwär genug im Gewicht, requirant solutionem fieri posse in moneta eius valoris, quae fuit tempore obligationis, et secundum monetam Rhenensem, et Princinum Rheni, non secundum mometam aliarum nationum. Aliud enim esse, dicere Gülden in Gold, et aliud Goldgülden in Golt. Tabulam der Gulden vnd ihrer wichte vid. apud Tileman. Friesen im Müntzspiegel. lib. 4. cap. 33.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Licent.

Florentiae. Dicuntur etiam Floreni, ob florem in ea moneta olim impressum, ut testatur Christophorus Ladinus, in suis gloss. ad Italic. Poem. Dantis. ac etiam refert Plotus. in addit. ad Consil. Mart. laudens. consil. 52. Prout et multae movetae ab imagine impressa nomen receperunt, ut Caroli, Cabalotti, duplae rosae et duorum capitum, aurei Solis, Philippi, lulii, Pauli et similes. vid. Casp. Ant. Tessaurum. in tract. de aug. monet, part. 1. num. 24. Vox etiam Gülden apud nos adhuc scribitur per literas initiales fl.

Postea etiam in Germania hi floreni fuerunt cusi, eorumque usus fuit frequentissimus. Contigit autem, ut bonitate intrinseca degenerarent isti florentini: ideoque aliia quatuor Electoribus Rheni excusi, qui Rhenenses appellati sunt: Cum vero dicti Rhenenses, qui excusi erant ad valorem unius floreni seu 60. Cruciatorum, in valore, ut fit, angerentur, idque propter deteriorationem minutae monetae argenteae, secundum quam aestimabantur, Tileman. Frieß im, Müntzspiegel. lib. 4. cap. 15. ibi tum consuetudo imaginarios florenos, qui nomen et valorem praedictum retinerent, introduxit, et coeperunt ad istum valorem excudi floreni in Argento, qui in superiori Germania vocabantur Gülden Thaler, güldengroschen, in inferiori schlechte Thaler. Ceterum, ubi et aure orum et argenteorum florenorum valor denuo accresceret, mansit iste valor legalis et impositivus; cuius beneficio floreni isti imaginarii, quindecim. Baciorum seu sexaginta Cruciatorum, hodie nobis sunt reliqui. Bornit. lib. 1. cap. 10.

Quid nomine, der Gülden veniat in furtis. vid. Zieritz. ad Constitut. Crim. art. 357.

Sonsten ist ein Gülden vor zwep oder dreyhundert Jahren ein Ducat geweßt, wie dann Florenus ab aureo Florentinae Rei publicae genennet wird, vide Freher. de monet. Also sindet man auch in alten Brieffen N. N. tausent Gülden, alles guter vnd rechtgewogner Ungarischer vnnd Böhaimischer gülden, gut von Gold, vnd schwär an dem Gewicht. Item in aliis Instrumentis, werden erwann Florentzer güldener wehnet.

Für einen Goldgülden erkent man in Camera Imperiali fünff Ort eines Güldens. Auctor decisorum seu praeiudiciorum Camerae Imper. §. Goldgülden. vid. item cons. Mod. Pistor.

94. Güldenzahl.

Cum de Paschate in Nicaeno Concilio discuteretur, ea occasione ad facilius inveniendum cuiuslibet anni Pachalem diem; ibidem constitutum esse Numerum, aureum dictum, novendecim annorum periodum continentem, testis est S. Ambrosius, Epist. ad Ephes. vide Baron. Anno Christi 325.

Die Güldenzahl, die auch genent wirdt der Monden Circkul, auch Lareinisch Cyclus Lunaris: Item Decemnovalis, Ist ein Zeit von neunzehen Jahren, nach welcher verfliessung alle newe vnnd volle Monden mit Ihren Vierthallen widerumb in ihren vorigen alten Ort deß Zodiaci einkomen, vnd daß nach allen neunzehen Jahren das Intervallum, Das ist, die zeit zwischen Weyhenachten vnd Faßnachten sich von newes anfanget. Barth. Scheraeus, in der Centschen Spraachschule. mihi fol. 203. vide Rationale Divin offic. lib. 8. Polydor. lib. 2. cap. 4. in fin.

95. Gwand vnd Gläß, Gelese, Gwandfäll, Hauptfäll, etc.

ADDITIO.

Gelese vetustim dicebautru relicta a defunctis, seu hereditas foret, sive Legata et fideicommissa. Superat nomen in ila vulgari fervitutis formula [orig: formulâ]: Gwand vnd Gläß, super quibus perpetuas esse concertationes in soro. dicit Goldast. in Paranet. vet. fol. 457. ac se audivisse magni nominis 10. testatur, qui conatus fuerit evincere, Gwandt esse a maribus, Gläß vero ae feminis relicta vestimenta, quod tamen absurdum sit dicere. Cum Gwand species, Gläß vero genus sit. omnia complectens a defuncto vel servo vel liberto relicta, quae iure potestatis Dominus aut Patronus sibi vindicat; quae potestas Alemannorum vulgo Erbrecht interdum Erbschafft vocatur. Est ergo Gwand vnd Gläß, si Latine dieas, vestimema et catera relicta,

in quibusdam instiumentis fäll vnd gläß dicitur. Id ut recte percipiatur, sciendum est, servis mortuis, non filios modo fi liasve, at ipsos etia Dominos quibus dam in locis succedete, alicubi in semissem, multis in locis quadrantem, plerisque trientem. Interim et vestes auferuntur selectae, vulgo gwandt fäll: et pecora stabulis abiguntur, Hauptfäll, das besse Haupt Vich: illam in bona successionem gläß, relicta, Verlassenschafft; hanc specierum exactionem, fäll, caduca, Verfallenschafft nuncupant. Quia vero vestium usitatior exactio, evenit, ut illa [orig: illâ] in formula gewand cum gläß coniungeretur. Nec servi solum his oneribus, sed et liberti, maxime Ecclesiastii, distringebantur. Goldast. d. loc. et fol. ] Ioan. Iac. Sp. V. I. L.

97. Gwelsen vnd Gibelliner.

Cum Au Chr. CDC. CXXVI. Henricus V. Imp. Traiect. XV. Cal. Iunii, absque prole decessisset, et Principes Wormatiae Comitia Imperatoria habuissent, plerique Lotharium, Gebhardi Comitis in Suplenburg et Arnsperg, ex Comitibus Querfurt, oriundi F. Saxoniae Ducem ab Henrico V. institutum, Regem Romanorum nominarunt, atque Idibus Septembris Aquisgrani coronandum curarunt. Unde primum cum sui Regni annum numeravit, Competitoribus Conrado Franconiae Duce, Henrici Imp. defuncti ex sorore Nepote, Leopoldo Marchione Austriae, et Carolo Comite Flandriae; Ceteri brevi in ordinem redacti, gravior adversus Conradumet fratrem eius Fridericum Sueviae Ducem contentio fuit, quos tamen Lotharius, auctoritate maxime, et interventu D. Bernardi, Clarae Vallis Abbatis conventu Bambergensi, in gratiam saepius victos recepit.

Ab hoc Lothario Caesare Conradus, qui Magnus cognominatur, Marchio Lansbergae et Lusatiae, primus suae stirpis, Marchio Misniae in vestitur, Anno M. CXXVI. Is Uxorem habuit Luitgardim (non Luciam, ut F. Felix et Bruschius male habent) Sororem Conradi, qui post Lotharium Anno Chr. M. CXXXIIX. Imperator electus, Welphorum partes, a tempore Henrici IV. iam caeptas, adversas habuit; expeditionem Hierosolymitanam, hortatu S. Bernhardi Clarevallensis paravit, in qua ipsemet Francofurdiae, cum multis Germaniae Principibus, ac ipso Welphone Duce adversatio suo Cruce signatus est: at exercitu eorum partim inedia, partim aeris intemperie, partim Saracenorum armis, ac Grecorum dolis et fraude, pene deleto, in felicem habuit exitum expeditio illa; cum negotio infecto, et ob ingentem suorum cladem, animo consternato, redite coactus sit Imperator: Bello autem post reditum, inter ipsum et Welphonem redintegrato, tunc primum auditum esse dicitur nomen Guelphorum et Gibellinorum; A duabus enim hisce familiis, de Weiblingen et Welphis, ex quarum prima Imperatores, ex altera vero praepotentes Duces sunt exorti, quaeque per multos annos de primatu inter se concertarunt. Multi aurumant factiones Welphorum et Gibellinorum postea in Italia exortas, quae primum sub Friderico II. Imp. audiri caeptae, diu propter Romanorum Pontificum ac Caesarum discordiam, Christianam Remp. afflixerunt. Stengel. d. Monasteriis Ord. S. Renedict. ubi de Elchingen. ego. d. Educatione, studiis litterat. etc. f. 4. ad fin.

Welfus, filius Azonis Marchionis Italorum, suscipit Ducatum Boiariae, Is filiam Othonis, Boiariorum Ducis, iam antealduxerat uxorem. A Welfis originem trahit familia Ducum Bruns Wicesium, hodie regnantium, Miraeus in annal. Belgic. de An. 3071. f. m. 62).

Tempore Gibellinorum et Guelforum pestes exortae, longe lateque saevire, ferro flamma [orig: flammâ], vastitate undique grassari coeperunt, plerisque in civitatibus et urbibus ortae inter Ecclesiasticos et laicos dissensiones et turbae illis Pontifici, his Imperatori adhaerentibus. Hinc accidit, ut Anno Chr. MCCXLVI. Conradus Caes. qui per Pattis Friderici II. absentiam, Germaniae praeerat, ob odium Hartmanni et Alberti Comitum Dilingae, qui in fide Pontificis permanserant, Neresheimensem Ecclesiam incenderet, et anno sequenti cum iterum ibidem castra posuisset, adiacentia quaeque succenderet; Cumque idem Rex Anno MCCXLIX.

tertia vice Castra sua in Neresheimensi territorio collocasset, Henricus Burgoviae Marchio Claustrum et Ecclesiam SS. Andreae et Blasii succendit. Stengel. ubi de Neresheimb. vid. me in Synopsi Historica.

1. Haab vnd Gut.

IUxta communem et usitatum linguae vernaculae usum (qui attendendus est et secundum quem verba exandienda sunt) vocula Hab, die fahrende Hab: Gut, die ligende Grund denotat, Matthaeus Wesenbec. part. 5. consil. 209. num. 75. et seq.

2. Haben, Halten.

Verbum habet vel habere Dominum denotat. Eam enim rem quis proprie habere dicitur, cuius dominium habet. l. habere. et ibi DD. ff. d. Verb. Sig. Hoc ideo verbum cum effectu accipiendum est. l. nomen filiar. §. fin. ff. d. V. S. Bertachin. in repertor. verb. habere. n. 16. Ideoque traditum est, quod quis proprie dicatur habererem illam, cuius ipse et dominium et possessionem habet, non autem illam rem, cuius respectu quis habet vel actionem, vel spem etiam radicatam. Bart. in l. nemo vidicitur. ff. de in integr. rest. Cagnol. in l. qui actionem ff. d. R. I.

Licet verbum habeatur, denotet fictionem, et non veritatem, tamen si illa verba, in omnibus et per omnia praecedant, illud verbum habeatur, werde gehalten, denotat veritatem text. sing. in l. 2. §. furiosus. verb. in ominb ff. de Iure Codicill. Ang. l. in negotiis. ff. de re Iud.

Et ad hoc ut forensis effectus Civis gaudeat Privilegio verorum civium, cautela est, ut apponanturverba mixta, scil. habeatur et sit, daß er Burger sepe vnd darfür gehalten werde. Bart. in l. is quipro. ff. de usucap. ubi dixit: quod illa verba, habeatur pro cive, faciant verum civem. Habita [orig: Habitâ] tamen ratione ad originalem civitatem, illa non dicitur vera sed ficta civitas. Corsetus. in sing. lit. H. verb. habeatur.

Notandum itaque est, quod ad hoc ut verbum habeatur, importet veritatem, necesse est, ut apponatur aliud verbum, quod denotat veritatem, nimirum in omnibus et per omnia: quae geminatio verborum inducit efficaciorem effectum. Bald. in auth. sed cum testator. C. ad L. Fal. et in l. neque natales C. de probatt Ioan. de Imola. inc. et si Christus. de Iureiur. ubi dicit: Sermo duplicatus censetur cum maiori et matura deliberatione prolatus. gl. in Clem. fin. de appel. text. in l. cum scimus. C. de agricol. et censit. Verba etiam illa in omnibus et per omnia, nimis sunt generalia, multum praegnantia, et nihil excludentia. arg. eius quod not. in l. halista. ff. ad Trebell. l. si extraneus ff. de iure dot.

3. Häcker, Taglöhner, Happen. pendienst, Handfrohn.

Eiusmodi operas praestare tenentur, qui aratrum non liabent, et plerumque aratrum fovens, tamquam plus possessionatus, in duplum tenetur, Bapt. Caesar. in cons. illustr. ICC. part. 1. cons. 85. num. 1. Ubi quaeritur, an nobiles tencantur aequaliter cum vicinis rusticis, in villa habitantibus contribuere ad onera pro tempore necessitatis, et in specie in casu bey Einlägerung der Rentter.

4. Hafftgelt, Mahlschaß, Handtrew.

Arrha vel Arrabo (de voce vid. Voces Exoticas Novi Testamenti, 414.) st donativum a Sponso et Sponsa utrinque alteri datum, in testimonium, et quasi pignus factae de futuris nuptiis inter eos sponsionis: et arrha non liberalitatis, sed fidei causa datur et accipitur. Mozz. intract. de Matrimon. tit. de actidentalib. Matrimonii nu. 1. Beust. d. iure connub p. 1. c. o. Speckhan. centur. 3. quaest. 10. class. 1. vide Wilhelm. Anton. d. quinquennal. in Corollar. m. f. 15. Unde illud vulgare: ist der Finger beringet, so ist die Junglfraw bedinger, etc. Et nihil habent commune cum dote vel donatione propter nuptias. Et quado arrhae intervenerunt, tunc praesumitur prosponsalibus. arg. c. illud. de praesumpt. Quando vero datus est

annulus a Sacerdote vel co praesente, tunc praesumitur pro matrimoniogl. in c. feminae. 30. quaest. 5 in verb. annulus. Attamen arthae datio quia aequivoca, idcirco nihil certi probat, nisi constet de verbis praeteritis, vel consuetudine loci, quae ex eo argumento pro sponsalibus concludit. Praesumptio nihilominus erit pro sponsalibus non tam ideo, quod res sit fav orabilis, quam quod inter eiusmodi personas in contractibus, in quibus similiter arha intervenit, non praesumatur, nec facta rei datae donatio libera, mera, vel pura, late Alb. Gentil. de nupt. lib. 2. cap. 26.

Et solet iste annulus illi digito, qui proximus est in fimo insigniri in manu sinistra per rationes, quas tradunt Gellius lib. 10. cap. 10. e Macrob. saturnal. lib. 7.

Intervenientibus autem his arrhis, ille qui dedit arrhas, si solvat spösalia, amittit eas, si vero ille, qui accepit arrhas, solvat sponsalia, non tantum acceptas amittit, sed aliud tantundem de suo reddere cogitur, et sic ad duplicatas arrhas tenetur, quando est maior 25. annis. Si vero est minor, tunc solum tenetur ad Arrhas, quas recepit, ut latius declarat Imperator in l. 5. C. de sponsla. Haffegelt autem discernitur alias a parte pretii. quia arrha non datur ex intervallo.

Quando autem cesset arrharum poena. vide Beust. d. loc. vers. cessat. etc. m. fol. 9.

De natura arrharum est, ut sequuto contractu vertantur in partem solutionis, interim vero praestant argumentum contractus celebrati. l. fin. ff. de l. Commissor. vide Harde Wic. Dassel. cons. 28. lib. 1. Nec illarum datio facit desinere rem esse integram, nisi quando liquet, esse datas pro parte pretii, quo casu non receditur a contractu. ias. in l. ab emptione. n. 4. ff. depact. adde Mart. de Clausul. fol. mihi 269. cl. 29. In l. quod saepe in pr. ff. de contr. empt. dicit IC. Caius: Quod saepe arrhae nomine pro emptione datur. Id tamen non eo pertinet, quasi sine arrha conventio nihil faciat, sed ut evidentius probari possit, eonvenisse de pretio. lunge Ludovic. Molinam in tract. de iustit. et Iur. tom. 2. tract. 2. disput. 338. numer. 2.

ADDITIO.

Uxoris ducendae forma quasi per coemptiorem, veteribus Francis, teste Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 629. usitata fuit. Unde Fredegarius de nuptiis Clodovaei et Clorildis: Solido et denario, ut mors erat framorum, eam partibus Clodovaei sponsant. Imaginatia haec coemptio vetussissimae obser vantiae species est, qua [orig: quâ] Uxores emi non apud GErmanos tantum, sed apud plerasque gentes mos erat. Saxones etiam vere sibi Uxores emebant, Leg. Saxon. cap. 38. ibi: Uxorem ducturus trecentos solidos det parentib. eius. Et in Legibus Burgundionum tit. 12. Sexies putlla pretium raptor exolvat tit. 34. Si quis uxorem suam sine causa dimiserit, inferat ei alterum tantum, quantum pro pretio ipsins dederat.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

5. Hagestöltzen.

Caelibes olim ignominia [orig: ignominiâ], imo contumelia [orig: contumeliâ] affectos fuisse, videre licet apud Goed daeum, adl Spadonum. 128. ff. d. V. S. Plutarch. in Lyeurg. Iohan. Crug. Colleg. Polit. disp. 2. th. 22. Romani Censores Camillus et Posthumius, aera, poenae nomine, eos, qui ad senectutem caelibes pervenerant, in aerarium deferre iusserunt. Valer. Maxim. lib. 2. cap. 4. Quin nihil ex Civium testamentis capere potuerunt, teste Sozomeno. lib. 1. cap. 9. Et hoc servatur etiam in quadam [orig: quâdam] ditione Palatinatus, quam Odenwald vocant: ubi ii, qui excesserunt 25. aetaris annum, caelibatumque professi, dicuntur Dagestöltzen, quorum bona post mortem devolvuntur ad fiscum, eo quod annos suos consumpserint, et mariti et patris nomine vacuos, ex Schonborner. l. 1. polit cap. 6 refert Dn. Herman. Lather. de censu. lib. 3. cap. 3. num. 38. Sed aliter hanc vocem sumit Wehner. hic.

Wie vnd welcher gestalt das Closter Alperspach, so in dem Hersogthumb Würtemberggelegen, die Hagstältzen nach ihrem Codt erben möge, patescit ex subsequentibus.

Die senige Personen werden Hagstoltz genennt, welche, es seyen Rnaben oder Junckfrawen, im ledigem Stand biß in die fünfftzig Jahr ihres Alters, deßgleichen ein Wittwer oder Wittfraw die dreyssig Jahr im Wittwestand vnverändert verharret.

Vnnd wann also der obgeschribnen Rnaben oder Junckfrawen nach verscheinung der fünfftzig Jahren ohnverheyrat, deßgleichen ein Wittwer oder Wittfraw nach außgang der dreyssig Jahren, in Wittwestand alos vnverändert mit Todt abgangen, vnnd nit Leibs Erben hinder ihnen verlaß sen die erbt die Derischafft Alberspach an fahrendem Guet, vnd nit an Ligendem, es sey dann algen, dann die Lehengüter mit algenthumb dem Lehen heran zugehörig.

Ob schon solche abgestorbne Personen, Datter, Mutter, Geschwistrig oder andere Blutsverwanten in auff: oder absteigender Liniverließ so erben doch dieselden nichts darvon.

6. Hailig.

Sanctum, Sacrum, Hailig a hail, quasi beatum, vid. Talenton. rerum abditarum lib. 1. cap. 1.

7. Hailige Schrifft.

Vid. Becan. d. analogia. cap. 1. et Pacis Composition. Dill. impress. 1 quaest. 8. etc.

8. Hailigen Pfleger

De administratoribus Fabricae, quos Ecclesiae Sanctis dicatae habent, vid. supra lit. f. verb. Fabric.

9. Hailigthumb.

De Reliquiis vid. Ricquium de Iubilaeo cap. 21. ac de Reliquiis Romae, Prost. d. iubilaeo cap. 17. per tot.

10. Halsgericht.

Ob ein vnderschid vnder dem Hals, gericht vnd Bluthanseye: Auch ob einer vom Adel, der zwar alle Obrigkeit, aber die Zaichen nicht hat, solche für sich selbsten auffrichten dörffe? vide Bidembach. in quaest. nobil. 14. et Ludov. Pegueram. decis. 81. ac me. in cons. quod tract. d. iurisdict ad. fin. iunctum est.

Das Wort Halsgericht, begreifft in sich totum Imperium merum. Imo merum vnd mixtum Imperium zusamen, ita docet et testatur Schneidewin. de feud. part. 2. quaest. 6. nu. 85. ubi inquit: Is, qui habet die Ober vnnd Halsgericht, habet potestatem Gladii, et sic ius animadvertendi in facinorosos homines, ita, ut de omnibus criminibus publicis et privatis cognoscere et iudicare possit: ut est crimen homicidii, adulterii, falsi, incestus, stupri, incendii, furti: Et regulariter hat er Mißhandlung vnnd Obelthäter zu rechtfertigen, die da Haut vnd Haar, Leib vnnd Leben beteffen. Unde fit, ut et ad eum spectet cognitio iniuriae realis atrocis: als Rampfferwunden, welcheldeßmittelsten Fingerstieff, vnnd desselben längstes Gliedes langseynd. Item, Fleischwunden, Beinschrötige Wunden, durch den Hirnschedel oder Rnochen. Deßgleichen Schandmal, welches seynd alle Wunden vnder dem Angesicht, sodas Haar nicht bedecken kan. Nam quando talia vulnera infliguntur dolo et ex proposito, potest criminaliter et civiliter agi: Vnd dises hat statt, wann glrich in den Investituren der anhang deß Banns ober das Blut zurichten, vnd solchen Bann einem taugentlichen Amptmann zubefehlen, nicht habey stunde, welche Clausula doch alle dubitationes gründtlich auffhebt.

Ferrner welcher die exsecutionem causarum et sententiarum criminalium hat, selbigem gebürt regulariter zur gleich die cognitio derselbe, et e contra: Ob schon in der Concession deß Bane ober das Blut zurichten in specie nicht wäre gedacht worden. Per reg. in l. 2. de iurisdict et l. 3. § quodhabet ff. de servitut. rustis. praed. Cui enim consequens concessum fuit, eidem et omne necessarium antecedens concessum censeri debet et e contra. Dieweil man je zu der Peinlichen exsecution nicht kommen kan, es seye dann zuvor ober die Criminal Sach ein peinlicher Proceß gehalten, vnnd die peinliche Ortheil eröffnet worden. Est namque merum Imperium quid totum et integrale, cuius pars est Criminalis Iurisdictio. Unde propter partem istam, totum ipsum eiusdem naturae, cum parte censebitur. l. 3. §. in certam. ff. de acquir. poss. et l. locus. cum ibi not. ff. cod. Id quod in feudis notandum esse,

ostendit Bald. in cap. 1. §. cum enim col. 2. de connent. int. Dom. et fid. num. 2. Sed haec ex consuetudine fallunt; ut Coloniae, item in Cameralibus, ubi alii cognitione, alii exsecutionem habent. SIc etiam olim haben die Edellenth in ihren Dörffern die Maleficanten gefangen auch etwan torquirt, vn hernach solche in andere Orth, da Sie oder andere das Halsgericht, geführt, vnd daselbst berechtigt.

Quodque Imperium merum omnem omniho graviorem cocreitionem, et omnes a Bart. designatos meri Imperii gradus comprehendat, tradit etiam Longovallus, adl. Imperium. numer. 77. 78. et 87. ff. de Iurisdict. ubi docet, omnes causas, quae corporis correctionem respiciunt, esse meri Imperii. nam quaecumque causae adhaec tendunt, ut in facinorosos animadvertatur, meri Imperii nomine censebuntur.

Also gehören ad merum Impeirum, alle Maleficia, so Leib: vnnd Lebens-Straff auff ihnen tragen, qualia sunt omnia parricidia, omnia homicidia, omnia veneficia, omnes seditiosi, omnes qui cogunt mulieres, ut eiciant partum iam animatum, omnes, qui sibi ipsis manus inferunt propter conscientiam sceleris, omnia sacrilegia, omnes raptus Sanctimonialium, vel cas carnaliter cognoscentium, omnis incaestus, maxime tamen adulterio coniunctus, raptores Virginum. laedentes maiestatem divinam et humanam, publici famosi latrones ac fures, fabricantes vel scienter expendentes falsam monetam, incendiarii, praedoncs, assassini, omnia adulteria et Sodomitica crimina, omnes receptatores latronum, peculatores, lenocinia, rumpentes salvam guardiam, famosum libellum in alterius infamiam edentes, mala venena conficientes, aut propinantes, effractores carcerum, ambulantes cum telo hominis occidendi causa [orig: causâ], falsum dicentes testimonium, propinantes poculum amatorium, vel abortionis causa percutientes mulieres praegnantes, ut abortum faciant, mandantes vel ratificantes, vel auxilium homicidio aut praedictis sceleribu praestantes. Chassan. ad consuet. Burg. rubr. 1. vers. Et droicts a icelles.

Damnatio item in metalla, abseissio sive mutilatio membri, puta manus, digiti, vel auriculae, privatio libertatis. Bolognet. adl. Imperium. num. 39. 40. 60. et seqq. de Iurisdict.

Ultimum enim Supplicium et mutilatio sive truncatio membri sunt eiusdem gradus. Zasius ad d. l. IMperium. numer. 12.

Condemnatio itidem ad perpetuos carceres est meri Imperii. Bolognet. d. Numer. 72. Cagnol. ad saep. d. l. Imperium. num. 294. et seqq. dicens, taliter punitos amittere factione testamenti activam et passivam. Comparatur enim perpetuus carcer servituti, et perpetnus carcer est ultimum supplicium, Valascus. ad l. Imperium num. 165. cum seqq. Quinimo carceratio etiam ad tempus ad effectum puniendi, est meri Imperii, licet minoris, quia expeditur officio iudicis nobili ad publicam utilitatem, et tendit ad puniendum. Et idem est, si id fiat ad effectum multaudi propter inobedientiam. Bolognet. adl. Imperium. num. 73.

Deportatio quoque et relegatio ad triremes, sive in exilium, ad merum Imperium pertinent, ita post Dd. tenet Bolognet. num. 74. et seqq. Nam, qui non potest deportate, is nec potest relegare, et deportatus habetur pro mortuo Cagnol. add. L. Imperium. num. 23. Etenim deportatio est mors civilis. Valasc. nu. 168. Et relegare est eiusdem potestatis cuius est deportare, Valascus. num. 170.

Fustigatio quoque et omnis coercitio corporalis meri sunt Imperii, secundum Bolognet. num. 48. Cagnol. numer. 223. qui fustigationem in personis nobilibus comparari dicit poenae capitali. Nam omnis poena, qua [orig: quâ] corpus acriter atteritur, sive affligitur, pertinet ad merum Imperium. Cagnol. num. 241. et nu. 251. Valasc. num. 173.

Tortura item, sive ad poenam sive ad investigandam, exprimendamque veritatem irrogetur, meri Imperii est, Bolognet. num. 79. Cagnol. numer. 242. Caccialup. num. 28. Valasc. num. 175.

Modicam quoque cocrcitionem corporis, ut cum quis lapidem, puta loco scandali, portat vel multitudini in

columna expoitur, meri Imperii esse, docet Zas. adl. Imper. n. 23. Bolog. not. 4. n. 43.

Sic perpetua remotio a dignitate, missio ignominiosa et omnis causa poenave infamiae notam irrogans, mero Imperio adnumeratur.: eo quod tales causae et honoris privativae aequiparentur amissioni vitae et poenae capitali. l. iusta cum gl. ff. de manumiss Cagnol. num. 234. Valasc. numer. 176. Zas. num. 11. Bolognetus. per l. licet. 103. ff. de V. S.

His adde excommunicationem, teste Bologneto, num. 79. et eodem modo, appellatione poenae capitalis, venit etiam excommunicatio. Caccialup. num. 27. ubi dicit, nisi inferatur propter contumaciam, excommunicationem esse illius naturae, cuius est causa, cui inci dit. Valasc. num. 179. ubi hoc dictum limitat non habere locum, si per partem excommunicatio petatur. Multam quoque pecuniariam, etiam levem ese meri Imperii, tenet Bolognet. num. 82. quia tractatur de animadversione, et expeditur nobilio officio ad utilitatem publicam, idque verissimum esse putat Bolognetus, quando poena applicatur fisco: quia eo casu causa est criminalis, et poena pecuniaria aequiparatur tunc ponae corporali, secund. gloss. in l. Lex Cornelia. in princ. ff. de iniur. et ea quae not. in l. venia. C. de in Ius voc. Bart. in l. fin. ff. deprivat. delict. quibus suffragatur Zasius. adl. Imperium. num. 17. dicens, quamcunque levem mulctam, quae propter publicam utilitatem ob crimina imponitur, etiamsi duo tantum essent aurei, ad merum Imperium pertinere.

Hinc confiscatio quoque bonorum ei tantum competit, qui merum Imperium et Gladii potestatem habet. Bolognet. in l. Imperium. num. 83. et Valascus, qui dicit esse maximi Imperii. num. 181.

Et quoniam banniti aequiparantur deportatis, secund. Valasc. nu. 178. ideo banire est eius, qui habet merum Imperium.

Accusationem quoque suspecti et ingrati hominis refert ad merum Imperium Valasc. nu. 183. Et cum eiusdem sit absolvere, cuius est condemnare: idcirco absolutio quoque eorum, qui propter crimina accusantur aut capti sunt, ad neminem alium pertinet, quam ad Dominum meri Imperii. Bolognetus. num. 149. Caccialup. num. 30. Valascus. nu. 64.

Zudem haltn die Recht vnnd Dd. darfür, wer die hohe Obrigkeit in eine Gradu zupben Macht, derselb habe auch Gewalt vnd Macht dieselb in allen andern, der hohen Obrigkeit anhängigen Gradibus zu exerciten: eo quod omnium graduum meri Imperii non sit diversa substantia, sed diversa tantum qualitas. ideoque simul omnes gradus competere ei, qui unum tantum gradum exercuit. docet Sapia. ad l. Imperium. num. 55. et seq. ff. de Iurisdict.

ADDITIO.

Perceptio quoque collectarum probat merum Imperium. text. in l. cum de in rem verso. ff. d. usac. l. 1. C. d. emancip. libar. Bald. et alii in l. more maiurum, ff. de Iurisd. om. Iud. et Bald. cons. 433. n. l. in fin. vol. 1. Conan. in c. 2. ext. de censib. Montan. d. finib. Regund. c. 92. n. 6. etc. 54 Cravett. cons. 673. n. 12. Gail. observ. 52. n. 22. lib. 2.

Hierzu gehört auch das Vmbgelt: Etenim ius tale (si cut et ius imponendi et exigendi gabellas, Motan. de fini regund. c. 52. Menoch. Retin. possess. Remed. 3. n. 982.) arguit Imperium, arg. l. vectigalia C. de vectigal. Dd. passim, quos citat novissime Mascard. de prob. concl. 946. n. 13. et 5. cum seq. Pariter exaliorum onerum praestatione (als daß die Vnderthanen niemands dann ihren Junckern juraisen, fronen, vnd andere Dienst zusaisten schuldig) wird mehr besagtes merum Imperium erwisen, per Bald. in l. 3. C. d. natural. lib. Socin. Sen cons. 187. col. 5. vers. secund. Menoch, d. remed. 3. num. 581.

Porro Schulthaissen setzen, Jahrgericht halten, das Gericht zusetzen vnd entsetzen, praesertim eo fine, ut non iudicet secundum ius superioris, arguit Imperium merum Etenim ordinatio Magistratus sive ludicum, aut officialium, ad cum pertinet, qui habet Imperium, arg. I. cum praetor. vers. propter vim. ff. de Iud. Caccialup. in l. 3. n. 18. ff. de iurisd. omn. Iud. Wesem. d. cons. 95. antefin Molin. in consuetud. Parisaa. §. 1. gloss. 5. num. 57. Ruin. cons. 2. n. 4. vol. 4. Mascard. d. probat. concl. 946. num. 2.

Hoc referuntur itemappellationes, per eas enim ius inducitur superiori reservatum, per not Valasc. in d. l. 3. n. 243. et ibi Sapia. n. 58. ff. d. Iurisd. omn. iud. Gravet. cons. 209. n. 9. et seqq. Mascard. d. tr. d probat. concl. 946. n. 13. ubin. 14 rationem addit Et insuper Erbhusdigung geloben vnd schwören, Imperii probationem inducit, ut not. Bart. in l. 3. et ibi Curt. Iun. n. 79. et seqq. et n. 107. Longoval, n. 140. et n. 15. cum seq. Sapia. n. 37. Vallasc. n. 150,. usque ad n. 157. Iuvenal. n. 11. Dec. n. 40. et seq. ff. de Iurisd. omn. iud.

Et quoque Actus criminalis Iurisdictionis, sufficit ad merum Imperium probandum. Abbas. Consil. 71. num. 3. lib. 2. et alii communiter per Mascard. d. conclus. 946. n. 6. et 7. et concl. 1053. n. 20. cum nemo fuerit in reliquorum actuum

possessione, per not. Mascard. ibid. n. 8. ubi plures allegat. Idem concl. 1053. n. 2. Estque omnino verissima eademqueque communior sententia existimantium, eum qui uno tractu meri Imperii usus sit, isto actu meri Imperii, iure eum fuisse usum et consequenter censeri totum hoc Imperium ad eum pertinere, Alber. Bald. col. 6. et Castr. in d. l. 3. et ibi late Iason. nu. 23. ubi communem dicit, ff. de Iurisd. omn. iud. Alex. Cons. 210. verb. Saus. lib. 2. Zas. cons. 16. nu. 3. et seqq. et n. 5. cum seq. vol. 2 et alii.

Relegatio item ut dictum, pertinet ad ius meri Imperii, Dd. in d. l. 3. ubi Baptist. nu. 25. Dec. n. 18. Vallasc. n. 170. Bologn. n. 78. ff. d. Iurisd. omn. iud. Iulius Clarus Alex. in praxi sua Crim. quaest. 67. n. 8. Sicut et ista mulcta pecuniaria, Magistratui sive superiori exsoluta iure meri Imperii irrogatur. Bart. in d. l. 3. et ibid. Zas. vers. minimum. Longovall. n. 164. Sapian. n. 45. in pr. curt. Iun. n. 99. ff. d. iurud. om. iud. Muscorn. de iurisd. n. 14. per I. sin. c. d. mod. muict. per l. advocat. C. d. Advocat. ubi poena corporalis et talis mulcta inter se comparantur per Vallasc. d. l. 3. n. 102. et Bologn. n. 83. ante fin. ff. saepedict. tit. de iurisd. omn. iud et alii.

Denique per gratiam delinquenti factam merum Imperium liquido probatur per not. Alban. cons. 64. n. 14. Mascard. d. tr. d. Probat. concl. 946 nu. 19. et seqq.

Ac notandum, daß, da sich einer der hohen Malefitzischen Obrigkeit offentlich gebraucht, wird praesumirt, daß er jederzeit selbige exercirt habe.

Qui enim hodie possidet, is praesumitur etiam olim et sic retro possedisse: Cum enim legitima causa sit haec, scil. eum, qui fuerit Dns, vel quasi alicuius rei, etiam possedisse, argument. l. procur atorem. Code aecqr. possess. Ideo sequitur eum. qui hodie possidet, etiam retro possedisse praesumi pernot, Socin. cons. 99. col. penult. vol. 1. per doctrinam, in l. ex persona. C. de probat. Alciat. l. praesum. Regula 2. praesum. 21. n. 15. ubi dicit, hoc esse valde notabile. Hinc possidens praesumitur Dns. rei possessae. argum. l. 2. ubi Bald. n. 4. C. de probat. Socin. Sen. in l. 1. n. 18. et ibid. Socin Iun. n. 124. ff. de acqr. possess. Wesem. cons. 62. n. 22. et 29. vers. quinto. Et sic cum possessio debeat esse eius, qui est Dns l. 8. §. quidam ubi gloss. verb. d. lib. in fin. ff. de interd. et extraord. act. Bart. in L. natur. § nihil commune col. 2. vers. secundo. ff. de acqr. possession. et ibid. Alc. n. 10. pluta citans Castr. cons. 3. n. 1. et 4. lib. 2. Gravett. cons. 248. n. 4. et 5. Tiber. Decian. resp. 8. n. 255. vol. 1. Cephal. cons. 152. n. 24. Vetum cum id quod fieri debet, factum esse praesumatur, per not. Alciat. d. praesumpt. Regula. 1. per tot. consequens redditur nunc possidentes, retro etiam fuisse in quasi possessione meri Imperii, et propterea ex titulo praecedenti, possessio subsecuta praesumitur. per. l. si â te ff. si servit. per l. quaedam multer ff. de rei vindic. l. 2. C. de atquir. poss. Bald. cons. 377. incip. otto. n. 1. et 5. lib. 1. Wesem. cons. 20. n. 20. possessio enim praesupponit et causatur ex tit. praecedenti Aemil. cons. 57. incip. in causa n. 5. Paris. cons. 64. incip. luculenter n. 12. vol. 1. et ideo ex tit. probatur etiam et praesumitur, possessio vel quasi. Mont. d. tr. sin. Regund. cop. 67. n. 5. Cravett. d. antiq. temp. parte. I. §. visod. fama. n. 37.] 10. Iac. Sp. V. I. L.

Die Hohe Fraischliche Obrigkeit haben, nihil regulariter importat quo ad Religionem: Cum scilicet aperti iuris sit, eum qui iuris dictionem in criminalibus habet, non posse dici omnimodam habere iurisdictionem, nisi quod Dii prohibeant, gladio focoque hic [orig: hîc] in Imperio et aliis terris agendum esset. Cum itaque tales, super quibus quis potestatem gladii tantummodo habet, vere subditi dici non possint, criam consitutionis beneficio uti erga eos non poterit, cum expresse in illa sic disponatur, quod is, qui eo beneficio uti possit, wem die Vnderthanen zugehörenvers. es soll auch kein Standt den andern, noch derselben Underthanen zu seiner Religion tringen. vid. Rich Win. in formular. mihi. fol. 211. num. 2.

In etlichen Orthen wird die Hohe, Obrigkeit quoad superiorem, auff gewise Fäll restringirt: ale Todtschläg, Mord, Brand, auch Raub vnd Diebstahl, da der Dieb oder Diebin vber zehen Guldenwerth gestohlen. Die cognitio der vberigen Maleficien, wie auch die Begnadigung bleibt dem Vasallo, außgeschaiden der Exsecution, da einer vom Leben zum Todt zurschten.

II. Hansee-Stätt.

De Civitatibus Hanseaticis egi ego. in tract. de foederib. ac item in tr. d. Legatis. et quoque in dissert. d. Civitatib. Imperialib. in fine. Quae ec repetere, nec transcribere placet. Videri quoque potest Werdenhaben. in tract. singul. Arumae de Comitiis cap. 4. num. 130. Chronicon. Chronicor. Gualtheri. part. 3. fol. 494. Pontan. Orig. Francicar. lib. 2. cap. 8. Sed etymon quod attinet huius vocis, id nunc sollicite non est indagandum: cum Ratisbonae sit Magistratus, qui Hanßgraff indigitatur, et qui cognoscit de libibus concernentib. mercaturam, etc. Hacque ratione Hanse-Stätt, nihil aliud essent, quam Händel Stätt. Hansa namque Societatem, quam frequenter Mercatores

Dicunt vero quidam Hestätte, quasi Civitates eiusmodi nomen a Gallinis haberent.

Ac Lindenmann. d. origin. Iuris Civil. thes. 31. Anseaticas Civitates dictas putat, quasi an der See, sive Hanse, qua si magnatum, quos ita Saxones appellabant, sive ansehenliche Stätte. Sic etiam Principes Gothorum, Anses, quasi Semi Dei vocabantur, vid. Genealog. Scalichii.

De Hanseaticis etiam Civitatibus addere lubet, quae habet Hanß Regkman in der Lübeckischen Chronick, fol. 35. An. MCCCLXXXI. ist die gantze Dudische Hense zu Lübeck beysamen gewesen, vnnd haben gehandlet. Es begab sich aber, daß die von Braunschweig sich gegen ihrer Obrigkeit auffgeworffen hatten, vnnd etliche ihres Raths vmbgebracht, et liche auch auß der Statt verweilet, derohalben sie acht Jahr auß der Hense verweiser waren geweßt, also daßsie nicht mögen handlen in einiger Gesellschafft der Hense Stätten. Haben derowegen vor den Geschickte der gemainen Hense Stätt zu Lübeck, Gnad vnnd Verzeihung begehrt. Und dasselbig ist mit offentlicher Belandtnuß also zugangen, daß die Geschickten von Braunschweig haben mit blossen Haupten, Batfuß auß Marien Kirchen gehen müssen auffdas Rahrhauß, vnd brennende Liechter in der Hand getragen, vnd vor die Hense Stätt auff die Rnye gefallen, vnnd Verzeihung ihres Vngehorsambs begehrt. Vnd seynd also widerumb in die Gemainschafft der Hense gelassen, daß sie den andern Stätten gleich möchten werden, alle Privilegien vnd Gerechtigkeiten haben vnnd gebrauchen möchten in den vier Cuntoren: Ale zu Bruck, in Flandern, zu Bergen in Nortwegen, zu Lundenin Engelland, vnnd zu Neügarten in Rußland.

Es ist auß difer Geschicht vnd Evempel zumercken, daß die Verbündtnuß gemainer Hense Stätt vorgenommen ist, nicht allein der Rauffschafft halber, sondern auch vmb gemainen frid vnd Einigkeit, vnd gut Regiment, vnd Gehoramb in allen Stätten zuerhalten, der ohalben sie auch solche Straff vnder sich gehabt haben.

Qui idem fol. 59. de Anno 1447. einen Abschib der Hense Stätt referitt, wegen der Anffzührer, volgenden Inhalts: Fort mehr haben die Stätt gäntzlichen oberein getragen, wann das noth vnd behuff ist, die Hense wider zuverneweren, also, wer es, daß in einiger Hense Statt der Raht von ihren Burgern würde vnmächtig gemacht, so soll der Statt newe Raht vnwürdig seyn, im Raht der andern Stätte von der Hense zusitzen, biß so lang sie ober ihre Burger mächtig worden, so soll die Statt verhenser werden, vnd ihr Gut vnd ihre Burger soll man nemmen, vnnd richten nach der Hense Recht: vnnd vier Stätt der Statt nächst ligendt, sollen das den gemainen Stätten verkündigen, vnd auch den Rauffmann, wa er stehet, daß sie das also verfolgen vnnd halten sollen, als vorgeschriben ist, bey derselben Peene.

12. Ham, Hamburg.

Ham, vetus est vocabulum Saxonicum, saltum siv enemus significan. Sic in Dithmarsia reperies duo, saltus, quorum alter Suderbam, alter Norderham appellatur.

Frisiis Ham est ager pascuus, sive pratum fossula [orig: fossulâ] incinctum. Et inde Hamburgum urbsflorentissima, nomen suum traxit, non a Gambriviis, ut eruditi quidam opinantur, neque ab Hammone love, vel Hama pugile, ut Cranzius autumat: nec etiam a pernis salitis, ut Goropius Becanus somniat, sed a silva Ham, ad quam urbs condi caepit, vid. Werdensacen. d. Rebus publ. Anseatic. p. 3. fol. 78.

Civitatem Hamburgensem Statum Imperii esse, et eam in decernendis processibus in Camera pro Statu haberi, attestatur Rich Win. in formul. f. 129. nu. 1.

13. Handels-Bücher.

Cum â Mercatoribus ratione sui officiilibri rationum conficiuntur (is autem dicitur Mercator, qui emendo vendendo mercaturam exercet. l. 1. l. licitatio. ff de leg. 3. l. annorum. ff.de extraord Crim. et l. mercis. ff. d. V. S.) non inconcinne quaeritur, an ipsorum libris et rationibus, regulariter et pro scribente, plena fides adhibeatur? vid. Nicol. Ianuam de privat. script. lib. 4. f. 845. et seqq. et Bolognet. adl. 1. C. de edend.

Et an Mercatores nostri temporis suarum rationum libros ad fundandam alterius, actoris nempe intentionem, edere teneantur: vid. omnino Ianuam, d. loc. fol. 865. et seqq.

14. Händ und Füß abthun.

Händ und Füß abthun, idem est, quod rei et possessionis restitutionem facere, teste Rulando. d. emphyteus. f. 75.

15. Handfeste.

16 Handfrid.

Pax manualis, Handfrid, inde dicitur, quod sit immunis a violentia, sicuti factum manuale, Handhaffte Chat, pro flagranti crimine, quia manus violentiam denotat, l. 4. et ibi Dd. ff. de iust. et iur. l. 68. de reivindic. l. 2. in pr. de orig iur. Gryphiander. de Vveichbild. Saxon. cap. 76. numer. 6.

17. Handküssen.

Catone de Provincia digrediente, Plutarchus refert, milites manum reverenter esse osculatos. Quod genus, inquit honoris Imperatoribus modo, idque perpaucis id temporis contribuebatur. Patet inde, osculandi ceremoniam vetustissimam esse, de qua porro hunc in modum scribit Manutius, lib. 30. vaer. lection. c. 1. Quod hodie in consuetudine positum est, ut in salutandis Potentibus, aut in honore eis habendo, nostram ipsi manum ori admovere soleamus, id quaesitum est a me, nam a veteribus quoque factitatum esse, an ut alia pleraque, ita hoc quoque inepte adulandi genus ervilia aulicorum recentium ingenia excogitassent? Respondi, eum morem usque ab ipsa illa et ridicula veterum, qui multos Deos colebant, superstitione ductum ac propagatum videri. Solebant enim et illi cum aut fanum aliquod praeterirent, aut lignum lapidemve aliquem aspicerent, in quo divinitatis aliquid esse opinarentur, manum ados referre, et tenui murmure illos ligneos et lapideos Deos, ubi sibi faverent, precari.

Alii morem hunc aliude, nempe a Turcis derivant. Principes enim Turcarum cum mutua sese reverentia afficiunt, ter digito labellum compescere solent; a quibus vulgatae istae apud Hispanos, Italos et Gallos, iam etiam apud Germanos (ut facilis est ineptiarum harum potius, quam virtutum imitatio) manuum deosculationes. Martin. Disputat. Ethic. 10. quaest. 12. adfin.

ADDITIO.

Unde originem trahat illud, non solum Gallis, sed Germanis hodie commune, ie vovo baise les mains, et sequentibus, quae refert Antoine Verdier. d. divers. lessons cap. 10. fol. 105. patet. pomponie Letae eserit, inquit, que l' usage de baiser des mains est venu des anciens Enipereurs, qui ballo yent prempterement a beuser leurs mains aux nobles, et apres la bovehe, et le menupeuple leur besoit leg enovil. De la iecroy, que soit venue ceste maniere de dire, Ie vous baise les mains, voulant demonstrer â celuy qu' ainse on Salve, qu' il digne d' Empire et souveraeinete, ou biens its l' ont prise des Cartagionis, lesquels se recontrans ne se salvoyent point des paroles, mais en signe d' amitie se touchoient les mains droites, et se les baisoyent l' un a l' lautre. le pense bien, que nous ne tenons telle coustume de si loin, mais ai opinion qu' elle est provenue de l' hommage que les Vassaux et les hommes liges sont tenus faire a leurs Seigneurs iusti: ficierset directs: car en plusieurs lieux pour cest' hommage, on est tenu leur baiser le genovil. en cas de novelle recognoissance, etc.

Dextrae manus osculationem, inter varios adorandi modos refert Bisciola horar. subcesiv.

lib. 7. cap. 14. Alter fuit adorationis vetus mos, inquit, non modo a Romanis retentus, sed etiam a plerisque nationibus Barbaris, cuius etiam expressa in sacris Literis sunt vestigia, ut dextra [orig: dextrâ] manu labris admota [orig: admotâ], et ad osculum relata [orig: relatâ], capite submisso, corpus dextroversum circumagerent, qui in adoratione etiam civili videtur â nobis hoc saeculo admissus.

Et Plinius cap. 2. lib. 28. dum in adorando dextram ad osculum referimus, scribit, totum corpus circumagimus, quod in laevum fecisse Galli religiosius credunt. Plaut. Curcul act. 1. Sc. 1. Ph. Quo me vertam nescio, Pa. Si Deos salutas, dextroversum censeo, etc.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

18. Handlohn,Weeglösin.

Ita Laudemium Suevi vocant. Et dicitur Laudemium, quasi laudis et approbationis praemium, quod dans laudat et approbat contractum, et pro hoc officio in recognitionem laudemium accipit. Afflict. in c. 1. §. illud quoque. num. 14. de prohib. feud. alien. per Frider. Vel Laudemium deducitur â Laudo, quod novus emphyteuta, a Domino directo laudatur et approbatur Bart. in l fin. vers. dic ergo. C de praed. Decur. Laudemium enim solvitur pro consensu, quem praestat Dominus. l. ult. C. de lur. emphyt. Car. Molin. ad Cons. Paris. tit. 1. §. 22. n. 1. vid. omnino Amed. a Ponte h. quaest 1. per tot. Et an regulariter sit quinquagesima pars. vid. eund. d. l. quaest. 3. Interdum plus, interdum minus penditur Gratian. discept. forens. c. 180. num. 2. vol. Moribus Saxoniae, Thuringiae et Franconiae plerumque vigesima pars, seu quinque de centum solvi solent.

An autem etiam Vasallus Domino praeter oblationem fidelitatis, Laudemium si ve relevium vulge Lehenwahr, Nerzen Steür oder Ergötzung, offerre teneatur? Communiter per Dd. concluditur, quod regulariter ex natura [orig: naturâ] feudi, nullum laudemium Domino a Vasallo persolvi debeat: Cum in feudis investitura gratis facienda sit Schrader. defeud. part. 6. cap. 3. num. 24. Knichen. de pact. vest. lib. 2. cap. 4. n. 125.

Et hoc eatenus procedere reputatur, nisi aliud consuetudine sit receptum. Natura enim feudorum non tam pacto quam consuetudine regitur, Iohan. Papon. lib. 13. tit. 1. arrest. 3. Alex. cons. 5. vol. 1. vers. veletiam vol. 5. Ac etiam a consu etudine tota fere laudemiorum materia dependet, et ab ea extenditur, qualificatur, limitatur, etc. Steph. Gratian. discept. forens. lib. 1. cap. 377. num. 18. et seqq. Et consuetudine introductum esse, daß man auch von Kitterlichen Güter Lehenwahr gebe, zur Widergab vnd wider Erkandrnuß der Gaben vnd Wolthaten, so der Nere mit der Belehnung dem Lehman beweißt, testatur Schneide Win. part. 5. feud. num. 6. Duaren. defeud. cap. 13. num. fin. Tessaurus, decis. 75. Illud tamen relevium, quod nonnullis in locis Vasallus Domino de consuetudine solvit, non est quinquagesima eius, quod valet feudum, sed medietas fructuum, qui uno Anno de feudo percipiuntur. Matth. de Afflict. in c. 1. § sed et res. quid sit invest. nu 39. Schneide Win. d. loc. ubi fol. 422. dicit: In his vero terris non est talis consuetudo, allein daß man auff der Cantzley die Cehenbrieff lesen muß, vnnd nicht dem Nerzn, sondern der Cantzley etliche Gulden gibt, welche man auch pflegt Lehenwahr zunennen.

An ob laudemium intra annum et diem non solutum, emphyteuta cadat iure suo, ob der Zinßmann, so er inner Jahr Tag das gewohnliche Nandlohn nicht erlegt von den Erb Neren seines Guts zuentsetzen. Quaeritur, ac licet quidem laudemii praestandi necessitas novo emphyteutae incumbat; tamen eo non soluto, non statim ob moram commissam iuresuo emphyteutico cadere, tradit Petr. Surdus. decis. 31. numer. 14. Nullibi etenim haec poena privationis iure aliquo est introducta, id quod pluribus rationibus et auctoritatibus tutatur idem Surdus. decis. 200. per tot. add. Amad. d. Ponte. tr. d. latidemiis quaest. 19.

Handlohn est praemium potestatis alienandi eymphyteuticam rem. Weglösin dicitur respectu Domini, welcher Macht hat das Noffgut an sich zulöfen, gemaingklich vmb sovil Schilling oder Pfundt ringer, als das Lehenlohn ist.

Notandum hic [orig: hîc], quod in venditione feudorum et emphyteuseosrequiratur,

daß man das Lehen aufflaß. v. Clessen. disputat. de emption. B. 2. fac. 2. deßwegen wird in den Lehenbrieffen hernach nit daß Consens gedacht, sondern allein, daß das Lehen auffgelassen worden, et sic tractatus praecedens vel consensus omittitur.

Notandum hic [orig: hîc] est, licet Laudemium praestetur, non tamen sequitur, ergo res est emPhyteutica. Solutio enim Laudemii, ad introducen dam seu praesumendam cmphyteusin non sufficit, nisi coadiuvetur Instrumentis emphyteuticis. Laur. Silvan. consil. 34. Stephan. Gratian. tom. 1. discept. forens. cap. 178. numer. 27.

Solvitur item Laudemium pro transactione. Stephan. Bertrand. Consil. 321. lib. 3. Tiraquel. deretract. §. 1. gl. 34. §. Similia quoque. vers. exquodiv. num. 63. Si contingat, ut ex illo manus sit mutanda, seu ut novus possessor a Domino veniat investiendus. Hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 50. n. 58. Ceterum, si tantum res in vim transactionis ab anteriore possessore retineatur, et sola controversiae liberatio per transactionem fiat, prout variis modis transigi solet, l. 28. et l. 38. C. de transact. hic [orig: hîc] ob cessans Domini interesse, Laudemii solutio non exigitur. Caspar. Ziegler. in §. nobiles, conclas. 1. nu. 229.

Itam ex divisione. Capell. Tholosan. decis. 75. intellige voluntaria [orig: voluntariâ], ut in duobus sociis, secus in divisione necessaria. Ut in duobus fratribus dividentibus hereditatem: andr. Knichen. de pact. vest. libr. 2. cap. 4. num. 160. Surd. dec. 305. num. 30. Coler. decis. 33. num. 33. part. 1. Molin. ad consuet. Paris. tit. 1. §. 22. num. 69. nam eo in casu semper videtur esse alienatio necessaria. Arg. l. fin. vers. exceptis. C. de litigios. et §. 1. in auth. de litigios. in quibus locis alienatio rei litigiosae alias prohibita, permittitur, quando heredes inter se dividunt, quia censetur alienatio necessaria. l. qui erat. ff. fam. ercisc. et l. per diversas. C. man. Iason. de Mayno in tr. de iur. emphyt. col. 188. ubi dicit, hanc decisionem esse multum singulariter notandam, pro limitatione. l. 3. C. de iur. emph. in vers. et de avaritia, quae vult, legitimam seu Laudemium debere solvi Domino, ut habeat locum in alienatione voluntaria, secus in necessaria. Ias. in l. fin. num. 48. C. de iur. emph. Paul. de Castro. in l. cum si §: si unus. 1. ff. de transact. Petr. Ferrar. in pract. tit. cum ageretur pro legato. sup. verb. domum.

Accedit quoque haec ratio, quod per hanc divisionem filiorum (sive fratrum) non acquiratur novum Dominium dividentibus, sed id, quod ante coheredum proindiviso erat, pro virilibus portionibus inter eos distribuitur. Late Casp. Ziegler. in §. nobiles, conclus. 1. num. 269. qui num. 271. et seqq. hanc traditionem non procedere ait, quando unus liberorum partem reliquorum emat, et ita totum retineat, aestimatione condigna [orig: condignâ] reliquis praestita [orig: praestitâ]. Sed vide eum, all. in loc.

Item in venditione facta [orig: factâ], quae est subiecta retractui. Bertrand. cons. 211. col. 1. vers. praeteroa. lib. 4 Non obstante quod emptor ad revendendum sit obstrictus. Molin. adconsuet. Paris. tit. 1. §. 22. numer. 12. Tessaurus decis. 72. nu. 2. Dominium namque in emptorem, ex tali venditione trans fertur. l. 2. C. de pact. int. empt. et vend. l. Herennius 43. ff. de usur. vide Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 50. num. 8. et seqq. Moller. 4. semestr. 3. et seqq.

Item ex donationibus validis, nisi consuetudo aliqua speclalis repugnet. vid. Anton. Fabr. in suo Cod. lib. 42. definit. 29.

Receptior tamen est opinio, ut in donatione laudemia non debeantur. secundum Guid. Pap. quaest. 48. et Alex. cons. 94.

Item ex contractu permutationis persolvendum est laudemium (licet quidam dissentiant, quia nulla in tervenit pecunia. G. Papae quaest. 92. vide tamen Hart. Pistor. quaest. 50. num. 28. Mod. Pistor. part. 2. quaest 67. ) Tum quia persona possessoris fundi emphyteutici immutatur, quae sola ratio sufficit ad oneris illius praestationem. l. fin. in verb. transponere. et verb: transfertur. Cod. de lur. emph. Tum quia d. l. fi. generaliter de quavis [orig: quâvis] alienatione loquitur. in verb. vendere. vel Ius emphyteuticum transferre. Hartman. Pistor. libr. 1. quaest. 50.

num. 28. et num. 30. Ziegler. in §. nobiles. conclus. 1. num. 222. Tum quia permutatio maxime vicina est emptioni, imo eius species esse putatur. l. 2. ff. de rer. permut. 1. 2. C. eod. l. 1. in princ. ff. de contr. empt. c. um olim. 7. extr. derer. permut. l. sciendum. § deinde, ff. de aedil. edict. adde et vide Ziegler. d. l. num. 224. et seqq.

Laudemium non venditor, sed emptor et novus emphyteuta praestare tenetur. arg. l. debet. 27. in fin. ff. de aedil. edict. l. fin. §. ult. C. de iur: emphye. Molin. ad consuet. Paris. §. 23. num. 8. Bursat. consil. 56. num. 16. Quia non venditor, sed emptor est recognoscendus in emphyteutam, et ob id ad hanc praestationem tenetur. Coler. decis. 33. num. 4. Moller. 4. semestr. 4. num. 1. Surdus, decis. 200. num. 4.

Notandum itidem hic [orig: hîc] est, Laudemia usufructuario, non proprietario deberi. Oldrad. consil. 24. Paris. de Put. in tract. deredintegr. feud. c. 48. Bursat. consil. 56. nu. 36. Clar. lib. 4. sent. §. emphyteusis. quaest. 32. dicens hanc opinonem communem. Hart. Pistor. quaest. 50. adde Moller. lib. 4. semestr. cap. 5.

Porro etiam in datione in solutum Laudemium Domino est praestandum, vide Gratian. discept. forens. tom. 2. cap. 544. Ioseph. Ludov. decis. Perus. 60. numer. 7. Alias enim facile aperiretur via fraudibus, ac in praeiudicium directi Domini res emphyteutica transferreretur quovis sub fuco. Amed. de Ponte, de Laudem. quaest. 27. Nam emphyteuta novus ut evitaret solutionem Laudemii, fingeret Creditorem antecessoris sui, et ab eo fundum sibi solvendum procuraret, quod non est permittendum. vide Ziegler. ind. §. nobiles, num. 230. et seqq.

Laudemium quoque etiam post Subhastationem fundo in solutum alicui Creditorum concesso, debetur. Carol. Molin. aedconsuet. Paris. 1 §. 13. numer. 47. Tessaur. decis. 139. num. 1. Tiraquell. deretract. lignag. §: 1. gl. 149. num. 14. Codex Fabrian. lib. 4. tit. 42. diff. 30: num. 24. et diff. 23. n 1. Quia id, quod fit a Iudice subhastante, et postea adiudicante, vel in solutum addicente, censetur fieri ab ipso debitore, qui primo debitum contraxerat. Moller. 4. femestr. cap. 5. num. 3. quem vide per tot. ad hanc questionem.

ADDITIO.

Licet enim Dominus directus intra certum tempus non se opponat alienationi; nihilominus tamen laudemium petere potest: etenim non necesse habet se opponere tali exsecutioni ad conservandium ius suum, sed quomodocumque res vendatur, illaesum sibi remanet ius suum: cum res ad quemcumque possessorem cum suo onere transeat, Massarius in prax. tit. d. exsecut. et sub hastat. fol. 77. col. 4. Boer. decis. 112. num. 115. Ripol. resolut. iur. cap. 7. n. 27. Imo possessor rei emphyteuticae venditae est obligatus pro solutione laudemiorum antecessorum. suae emptionis, e. g. si res bis vendita, et de prima [orig: primâ] venditione domino directo nihil solutum fuisset, Licet enim secundus emptor non sit personaliter obligatus ex contractu per eum celebrato, quia in emptione de tali onere solvendo pactum non intercesserat, tamen adest obligatio realis, quae fundi possessorem sequiiur: quia ipsa res vendita hypotheata remanet pro solutione laudemiorum, Amad. Ponte. d. Laudem quest. 45. ac ita iudicatum attestatur Vinc. de Franchis decis. 659. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

Et licet Dominus directus post alienationem fundi ab emphyteuta factam, novum possessorein recipiat, eumque nulla [orig: nullâ] Laudemii facta [orig: factâ] mentione investiat, aut ab eo censum recipiat; Tamen suo iuri non censetur renunciasae [orig: renunciâsae], sed adhuc Laudemii integri exactionem habet, nisi expresse donaverit. Surdus decis, 200. num. 6. Knichen. de pact. vestit. part. 2. cap. 4. num. 195. Bursat. consil. 137. n. 24. etc. Consule Ziegler. sup. dict. loc. nu. 247. et seq. ubi num. 284. dicit, recte sentire eos, qui dicunt, quod Laudemium nondum exactum, connumeretur inter fructus pendentes. Surd. cons. 84. num. 4. vol 1. et post eum Ioh. Baptist. Costa. de retroact. cap. 8. cas. 15. nu. 5. Et ita, si emphyteusis pertinet zu einer Psarz, illud non exactum, haut tran smittitur ad heredes, sed cedit ei, qui in beneficio succedit.

Laudemii onus etiam in testamentariis adquisitionibus obtinet, veluti si extraneus (non ex linea descendenti perveniens) haeres institutus fundum emphyteuticum acquirat, qut ei ex Titulolegati vel fideicommissi res emphyteutica obveniat. Salicet. ad l. fin. nu. 11. Cod. de iur. emphyt. Amed. de Ponte, de Laudem. quaest. 31.

Nam si emphyteusisper successionem ad filios devoluta est, ab iis Laudemii praestatio exigi nequit, quia dicuntur esse comprehensi in prima [orig: primâ] investiturä. ut voluit lason adl fin. num. 41. ubi Salicet. C. de iur. emphyt. Amed. de Ponte, de Laudem. quaest. 19. Coler. decis. 33. num. 31. quia et illi emphyteusin non acquirunt de nouc, sed antea acquisitam continuant; utpote, cuius idem cum patre dominium utile retro acquisitum habebant. l. in suis 11. ff. de lib. et post. l. ult. C. de impub. et al sub. adde Knichen. de pact. vest. part. 2. cap. 4. num. 58. Matth. Wesenbec. consil. 16. num. 13. vol. 1. Fallit tamen in iis, qui in priori in veltitura non sunt comprehensi, vel qui sunt heredes extranci, in quib. ipso iure dominium per successionem non continuatur. Salic. et Iason. d. locis. Et hoc singulariter notandum eli, quam vis in multis locis habeat consuetudo, quod etiam liberi de novo cogantur solvere Laudemium.

Itidem, si emphyteusis detur a Patre filiae in dotem, siveaestimatam, sive inaestimatam, Dominus non poterit exigere Laudemium, quia est necessaria alienatio. pater enim necesse habet dotare filiam. l. qui liber. ff. de rit. nupt. Iason. in l. fin. num. 49. C. d. iur. emphyt. huicque decisioni adstipulatur Gravett. consil. 213. Addens aliam rationem; Laudemium non esse solvendum, quando [orig: quandô] novus emphyteuta est in priori investitura comprehensus; Filia autem eo in casu, quando emphyteusis Patri, et liberis heredibus ata est, comprehenditur.

Quando universitas semel est in vestita de emphyteusi, ac semel Laudemium solvit, cum non dicatur mori, successores non coguntur solvere Laudemium. Alb. Brun. consil. 44. num. 12.

Non debetur Laudemium successori novo, quando Dominus emphyteuseos, moritur, vel ipse vivus vendit emphyteutas. Hoc enim in illo casu, quando novus intruditur emphyteuta, constitutum est. l. fin. C. de iur. emphyt. Idque pro receptione seu investitura, quae non infringitur, mortuo seu mutato investiente. arg. cap. 1. quisuccess. ten. et cap. 1. side re al. invest.

Sed de Laudemio vid. Tractatus sing. Georg. Franzkii Amad. de Ponte, et Laudens. add. Acac. Anton, Ripoli var. rosolut. iur. cap. 7.

19. Handmal.

In gloss. ad art. 33. Weichbild. habetur, Handmal nihil aliud esse, dann die Stätt deß Gerichrs, da einer ein Schöff zu ist, vnd heist darumb Nandmal, daß er oder seine Elrern mit der Hand da auff den Neyligen geschworen haben, vnd daß er noch sein Nandzeichen hab an den Schöffenstul. Gryphiander, de Weichbild.. Sax. c. 66. num. 12 Calvinus in Lexic. verb forum competens. ubi, quod Handmal, sit ein bequembliche ordenliche Kichtstatt, quasi quis eo loco se iuri obtemperaturum manu propria iuraverit. Unde dicitur Nandmalbeweisen, pro eo, quod est, sein Herkommen beweisen.

20. Handschrifft.

Scriptura privata est illa, quae fit non a publicis personis, (hoc est publica [orig: publicâ] auctoritate. Publicae quidem personae interdum ut privatae consi derantur; earum tamen literae privatae maiorem habent auctoritatem) sed quam quis propria manu, tamquam privatus, conscripsit et subsignavit suo Sigillo manuali consueto, aut quam suo Sigillo sigillavit: vulgo ein Nandschrifft, die einer mit eignen Nanden geschrtben, vnnd sein gewonlich Pettschafft vorgetrucker hat

Quatruplex autem est species privatae Scripturae. (1) Apocha, quae nihil aliud est, quam Scriptura facta, a Creditore debitori data, qua [orig: quâ] sibi ab ipsomet debitore solutionem factam esse, profitetur; et vocatur latine Receptio l. fin. §. Titius. de condict indeb. l. qui tabernas. §. apoch. de furt. l. plures Apochis C. de fide Instrum. Bornitus de Instrum. lib. 2. cap. 40. vulgo Quittantz, Quittung; quia quietum et securum reddit debitorem.

2. Antapocha est, quae fit a debitore et creditori datur, qua [orig: quâ] solutio ipsius pecuniae continetur, et haec proprio nomine dicitur schedula sive

Chyrographum, quo debitor fatetur se debere creditori, aut quo ipsemet debitor se obligat. Ein Nandschrifft, da der Schuldner dem Gläubiger sich pflichtigmacht, vnd ein gewisse Summa Gelts oder anders empfangen zuhaben, bekenner.

Scriptura privata, an et quando probet- vide late Nicol. Ianuam. tract.d e privat. script. quaest. 4.

21. Handstreich.

Ita vocantur quibusdam in locis sponsalia, de quibus vid. Lib. VII. Decretal. lib. 4. tit. 1. Paul. Zypae. in analys. Iuris Pontificii lib. 4. fol. 398 et multis seq. Aliud Sponsalia, aliud nuptiae: quamvis etiam in S. Scriptura sponsae interdum etiam pro nuptis sumantur, ut Deuteron. 22.

22. Handvnderschrifft.

Subscriptio regulariter fit subnotationenominis eius, qui scribit, vel scribi curat. Aut eorum, qui testimonii causa [orig: causâ], negotio interfuerunt praesentes, id est, Testium. Et fit vel manu propria [orig: propriâ], vulgo mit eigner Nandvnderschrifft, quam quis ipse scribit: vel aliena [orig: alienâ], quam alius illius nomine, qui scribere nequit, exaravit.

Inde subscriptonis maxima viseten ergia est. Subscribens namque censetur omnia ea, in Scriptis contenta approbare, ideo sibi praeiudicat, ac si totam scripsisset. Text. in l. sicut. 8. §. non videtur. 15. ff. quib. mod. pign et l. 1. verb. subscriptionem. ff. deconstit. Princip. ubi textus solam subscriptionem Principis idem operari, dicit, ac si totam Epistolam scripsisset. Adde las. in l. si ita stipulatus 126 § Chrysogonus. ff. d. V. O. et Bald. in auth. contra. C. de non. num. pec. Hoc quidem verum est, si quis se subscripsit ut principalis, secus si ut restis. Nam tunc talis Subscriptio non praeiudicat, secundum Br. in d. l. sisut. §. non videtur. Paul. de Cast et Ias. in d. §. Chrysogonus. et est Text. in l. si Pater. 6. de fideiuss. Schneide Wi. de empt. vendit, in princ. n. 9.

An autem et quando quis praesentia [orig: praesentiâ] aut subscriptione sua, in aliquo aclu aut instrumento sibi praeiudicet, vid. Socin. reg. 385. Mascard. conclus. 1341. Negus. de pignor. part. 3. membr. 1. num. 6.

Unde communiter Testes hanc Clausulam adicere solent: Welches ich, als darzuerbetner Zeuge, geschehem zusein, bekenne, vnnd mich dessen zu Gezeug, nuß hiemit vnderschreiben thue, doch mir vnd meinen Erben ohne Schaden. Hanc autem Clausulam non necessariam, sed abundantem esse cautelam dicit Hering. de fideiuss. cap. 17. num. 7. Cum ipso iure subscribens, et ipsius heredes exnudo actu Subscriptionis et Sigillationis maneantindemnes. Moller. ad Const. Sax 52. numer. 17. et seq. part. 2. Coler. d. process. exsecutiv. part. 3. c. 1. num. 127. Hering. d. loc.

Secundo, non procedit supradicta conclusio, quando subscribens non legit nec intellexit contenta in Scriptura, cui subscripsit, nec eo in casu sibi praeiudicat. l fin. et ibi Bald. C. plus valere, Oldrad. consil. 329. num. 10. Bart. in l. quae dotis. num. 26. et ibi Bolognet. num. 139. ff. solut. matr. Felin. inc. quoniam. n. 48. deprobat. Angel. in l. si ita stipulatus. §. Chrysogonus. col. 1. vers. et sic. ff d. V. O. Alex. in d. l. quae dotis. col. pen. vers. successive. Quod diligenter notandum, secundum las. ind. §. Chrysogonus Modesl. Pistor. consil. 37. vol. 1. numer. 1. pro Dominis et Principibus, qui schedulis vacuis (vulgo Chartenbiancken) subscribere solent: quia non intelliguntur confirmasse ea, quae postea scribuntut, nisi habuerint eorum notitiam, vel ratificatio non praesumitur facta, nisi de his, quae lecta, cognita et recte intellecta fuerunt ab ipso ratificante. Oldrad. consil. 329. col. ule. Cravett. consil. 179. numer. 14.

In dubio autem subscribens notitiam contentorum in scriptura habuisse praesumitur, adeo ut allegans ignorantiam, eam probare teneatur lason. ind. §. Chrysogonus.

Notandum praeterea est, subscriptionis omissionem, ubi necessario alias requiritur, vitiare Instrumentum. Constat enim Testamentum non subscriptum nec

signatum a testibus, pro imper fecto haberi. per. l. hac consultissima. 21. C. de testam. Sic et observatur in contractib. secund. l. contractus. C defidei Instrum.

Tamen in Testamento Patris non necessarium eit, ut Pater subscribat. per l. 22. C. de Testam.

Item si quis sua manu totum Testamentum vel Codicillum conscripserit, et hoc specialiter in scriptura reposuerit, quod hac sua manu confaecit, sufficit sane totius testamenti scriptura, et non alia subscriptio requiritur. Paria ctenim sunt scribere et subscribere. l. 28. C. de Testam. Novell. de fid. Instr. §. fin. gl. in l. fidaeiussor. § pater. ff de pignor. et in l. si ita stipulatus. §. Chrysogonus. ff. d. V. Obl. Nisi dixerit, se fidei causa subscripsisse. nam tunc, ni id fuerit factum, imperfecta illa scriptura reputatur.

An autem in Testamentis subscriptio sufficiens sit, ubi Statutum mentionem facit, daß einer das Testamenr geschriben: videme in disp. ad ius Municipale Wurtemberg [orig: Wûrtemberg] part. 3.

Privata quoque Epistola absque subscriptione et signatione probat, dummodo sua forma constet, id est, habeat nomen mittentis, et eius, ad quem mittitur, narrationem et conclusionem. Nicol. de Passeribus late in tract. de priv. script. lib. 1. quaest. 1. num. 18. etc. Menoch. c. 94. Mascard. concl. 626. numer. 20. 42. et seqq.

23. Handwercker.

More Argentoratensi loquendi, die Handwerck appellantur Tribus, in quas tam patricii quam plebei referuntur, exclusis nobilibus, qui separatos suos conventus habent: ita ut vocabulum illud opponatur Nobilibus, omnesque cives ignobiles (si modo ullus, virtute praeditus ignobilis dicendus est) von den Handwercken esse dicantur. Dn. Bernegger. ad Tacit. in complemento ad centur. quaest. 2. adfin.

Illud statutum, quale nonnulla Collegia Opificum habent, das was einer angefangen oder zugeschnittem, der ander nicht außmachen dörffe, hoc est, quod unus caepit, alteri perficerene liceat, non valet: sed contra, unicuique quod ab altero inchoatum et derelictum est, sine timore aliquo dispendii perficere licere, expresse statutum est in l. un. C. de monopol. Contra illa namque, quae Iure Communi prohibita sunt, qualia sunt Monopolia, inter quae et hanc opificum coniunctionem Imp. refert, statuta fa cere non licet. Igitur in Gallia quoque eiusmodi statuta reprobari, testatur Petr. Rebuff. ad Constit. Regn. Galli tract. demagist. artif lib. 2. art. 4. gl. 2. num. 18. Moller. semestr. cap. 15. vide me. in tr. d. Collegiis.

An autem illud statutum vel consuetudo, in Collegiis sartorum et sutorum aliquibus in locis recepta, ne quis extra opificium ducat uxorem, da einer ins Ampt freyen muß, valeat? Affirmat Speckhan. cent. 3. quaest. 5. class. 1. modo adsit quaedam, cum qua licite contrahere possit. Quod eo fine constitutum videtur, ut opificia rectius in sua integritate conserventur. Hocque non repugnat libertati Matrimonii, quum adsit electio, quamnam ex multis amet, vel in exorem ducere velit. Ubi autem electio, ibi et hbertas, voluntasque libera, quae omnino in matrimoniis, tamquam substantiale fundamentum requiritur; Secus vero esset, si statutum vel consuetudo, aliquem eo adigere vellet, ut certam personam, huius vel illius filiam ducat. (v. g. da einer eines Praedicanten Tochter oder Wittib freyen müeste) Eo etenim casu impediretur libertas matrimonii, et libera voluntas, cum electio ibi sit nulla, adeoque libertas ad certum constringatur individuum. vide Speckhan. dict. loc. num. 15: et seq. et Stephan. de Iurisdict. lib. 2. p. 2. cap. 7. f. 383. etc.

Opificia non sunt confundenda, vnd soll kein Nandwerck dem andern eingreiffen, als Schreiner vnd Zimmerleut, Sattler, vnd Ktemer, etc. De lege Aegytiorum, quae modum finesque ingeniis ponebat, et qua [orig: quâ] nulli opifici aliam artem, nisi paternam exercere licebat, vid. Cunae. d. Republic. Iudaeor. lib. 1. c. 5.

24. Hanß, Hansi, Hansiburii, Ansiburii, Hanse Stätt, etc.

ADDITIO.

Hansuarios sive Ansuarios ex Teutonum, Gothorumque idiomate dictos censet Pontan. rer. Francic. lib. 2. fol. 162. qui Hanseos eos intelligebant, qui ceteros mortales fortuna [orig: fortunâ] atque opibus antecellerent, utpote Heroes ac Semi-Dei, humanaeque sortis terminos egressi. Tales erant in Gente Gothica [orig: Gothicâ] nobilitatis ac dignitatis primariae homines, quos occasione certa [orig: certâ] hoc nominis sortitos refert Iornandes ex conflictu, quo Romanos superarant. Neque hodie in lingua nostra vernacula, ad dit idem Pontan. in totum id vocabulum abolitum. Ansos enim sive Hansos, etiamnum intelligimus proceres communi sorte maiores. Nomina quoque illa nostratium appellativa, Hanß, Anshelmus, Ansbrechtus, Ansfridus, Answaldus, aliaque similia suam hinc inde Originem accepisse iudico credibile: Sicuti et Hansam Teutonicam, urbesaque Hansaticas, quasi foedere ac Sacramento Ansivariorum nexas, sociatasque. Nam qui hactenus Ansaticas ab Ansee dictas putavere, quod Oceano essent appositae, redarguuntur cum ex situ ipsarum Hansaticarum Urbium, quarum perpaucae mari sunt adsitae; tum quia nec patitur eiusmodi flexionem vocabuli indoles. Hansen, enim verhansen, et Haseflatt,addita [orig: additâ] perpetuo aspirata [orig: aspiratâ], solent pronuntiare Germani.

Ac ex probatae fidei auctoribus colligi potest, initio Ansuarios cum origine inter suos, tum militiae gloria [orig: gloriâ] viros primarios, sed varie ac sparsim in unam societatem coalitos, sedis ac laris incerti fuisse, ut minime hodieque temerarium sit, Urbes omnes Hansaticas longe lateque inter se dissitas iacere. Cum enim septuaginta duae, secundum Pontan. d. loc. fol. 163. recenseantur, quatuor tantum sunt Metropoliticae: Lubeca nimirum, Dantiscum, Brunsvicum et Colonia Agrippina: quarum Lubeca praesidet hodie Vandalicis, Dantiscum Borussicis; Brunsvicum Saxonicis; Civitatibus denique Westphalicis Colonia etc.] Ioh. Iac. Sp. V. I. L.

25. Hauptrecht, Todtfall, todte Nandr, Waidmal, Gewandfäll, Frehnlösen, morte main.

Quibusdam in locis, praesertim in partibus Montis ferati, Sabaudiae et Pedemontium, statuto vel consuetudine loci receptum est, daß der Leibeigne, wanuer ohne leibliche Kinder abstirbt, seinem Nerm den dritten Theil seiner Güter vnnd Vermögens, (sive hoc ex Testamento, vel sine Testamento fiat) hinderlassen muß. Menoch. arb. q. 230. vide Adam Keller. desuccess ab intestat. tit. 27. nu. 3. et seqq. adde Dn. Mager. de Advo. armaet. cap. 7. num. 755. et seqq. Et Stuck. in in exerc. lustinian. p. 1. dec. 8. assert. 6. sub lit. e. m. f. 331. ad fin. scribit: Hoc ex speciali consuetudine habent quaedam civitates, ut patrefamilias praemoriente, uxor teneatur Magistratui dare vestimenta mariti (quod Gewand Fäll vocatur) quibus usus fuerit mediis, tum lectum paratum. In hoc Ducatu, (id est, Brunsvicensi) ait, ac plerisque aliis locis capit Magistratus paganus bovem, et pastor loci Gallum gallinaceum, den Naußhanen, Aedituus vero ein Bratwurst..

Sic etiam in Hassia, et circum iacentibus locis, teste Iohann. Herm. Stamm. tract. de Hominib. propr. c. 22. num 7. Domini tertiam bonorum partem non habent, sed defuncta [orig: defunctâ] propria [orig: propriâ] Muliere, Domino pretio sius vestimentum, et Viro proprio defuncto, Equus vel bos melior Domino debetur: so eine Leibeigne Frawe verstirbt, fäller dem Nerrn gemeiniglich das beste Klatd, vnd von dem Mann, das beste Pferdt oder Ochß, anheimbs. Crusius annal. Suevic part. 3. lib. 10. cap. 11. fol. 575. In Diplomate Montis S. Michaelis, seu Monachorum extra Bambergam Henric. II. Imp. habetur: Censum autem ultimum, per quem utique obmissa, vel neglecta supplentur servitia, Ius videlicet capitale a viris decedentibus optimum equum, vel sl equo carent, optimum caput pecoris, et a feminis induvias et exuvias transimitti ad Ecclesiam, ordinamus. Bruscius de Monaster. German. fol. 87. b. Andr. Knichen. de vestitur paction. lib. 2. cap. 3. num. 25. Sed quia hoc ius Dominis nimis durum visum fuit, receptum est et observatur, ut Domini ab heredibus proprii defuncti pecuniae summam, ratione ad Patrimonium defuncti habita [orig: habitâ], accipiant. Zas. lib. 1. singul. resp. c. 3. num. 79.

Quod Ius nobis dicitur Ius Caduci, item mortuaria, Todfall, Nauptrecht, Waidmal, et a pactione, quam heredes

defuncti cum Domino aut eius Officialibus super meliore Iumento ab homine proprio relicto, ineunt, die Thädi, gung deß besten Naupts, hoc est, paclionem clioris capitis vocare solent: Sichard. adl. libertor. 11. num. 4. C. de testibus. Stamm. d. l. num. 7.

Hoc Ius Caduci, ius luctuosum, Traurzecht, vocat Casp. Kolke. de contribut. concl. 3. Stamm. d. cap. numer. 8. quod tamquam supra modum iniquum, ut Principes Germaniae totum abolerent et tollerent, postularunt Rustici seditiosi Anno 1525. referente Sleidano, in sua hist. lib. 5.

Dicimus etiam Todtfall, Todte-Hand, morte main. ex eo nempe, wann ein Leibaigner Mann verstorben vnd kein Naab noch Nahrung verlassen, darvon der Bischoff hat können bezahlt werden, so hat man dem Verstorbnen die rechte Hand abgehawen, vnd dem Heren gelifert. Ab hac lege Carolus Imp. man cipia et reliquos liberavit, ut habetur in suo Spirae Civitatis concesso privilegio Anno MLVI. quod deinde Fridericus Imp. confirmavit. vide Lehmanin der Speyr. Chronick. lib. 1. cap. 64. et lib. 4. cap. 22.

In der Marggraffschafft Baden, vnd Graffschafft Eberstain, gibt ein Leibaigner keinen Nauptfall, wann er bey lebendigem Leib, die Frönen, das ist, sein Gut einem andern vbergibt, doch muß er noch so starck seyn, daß er kan für das Nauß vber den Tachtrauff gehen, vnnd die Ubergebung auff der Gassen thun.

26. Hauß.

Domus. licet secundum Bertazolium, tract. de Claus. Inst. claus. 19. gl. 3. in iure diversimode accipiatur, tamen quando in Instrumentis fit mentio Domus, accipitur plerumque pro aedificio constructo ad habitandum, quod secundum Dialecticos consi stit ex tribus: Solo nempe, pariete et tecto. gl. in l. solum ff. de rei vind. et in l. cum quib. verb. constat. de usacap. Secundum Iuristas vero, ex solo et superficie. Text. in d. l. cum. qui, quod idem videtur: cum in superficie exstet tectum. vid. Fusar. in tract. d. substitut. quaest. 360. Bart. in l. 1. §. deinde de cloac. et l. cetera. §. hoc senatus. de leg. 1. Hanc constituit inter domum et aedes differentiam, ut scilicet aedes magis latam habeant significationem, quam domus, quae comprehendunt unum quodque a dificium. Quam tamen differentiam non omnino admittit. Bertazol. d. claus. n. 3.

Concessa [orig: Concessâ], vendita [orig: venditâ] aut legat â domo, venit etiam hortus contiguus; tamquam accessorius ad omum, sive tamquam de pertinentiis domus. l. praediis. §. qui domum. ff. de leg. 3. Alex. consil. pen. 2. vol. et consil. 54. lib. 3. cons 26. l. 4. cons. 33. et 204. vol. 6. Caepolla. deserv. urb. praedior. tit. de horto. Felin. in cap. Rudolphus. de rescript. et ideo concessa [orig: concessâ] domo vel castro infeudum, videbitur etiam concessus hortus ibi contiguus, Accessorium enim sequitur principale. cap. accessorium de reg. iur. in 6. vid. Cagnol. adl. cum principalis. ff. de R. l.

An autem domo legata [orig: legatâ], contineatur etiam iuncta domuncula? vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. Consil. 83. quaest. 4. Item an domo simpliciter Legata, tota domus legata [orig: legatâ] censeatur. Cons. Argent. eod, vol. cons. 87.

Appellatione domus continetur ostium et alia omnia, quae sunt aedibus affixa. l. si aquaeductum. ff. de contrah. empt. Unde quemadmodum quis non potest capi in Ecclesia, ita etiam nec in ostio ipsius; et si statutum puniat aliquem aggredientem in domo sua [orig: suâ], si assalierit illum in ostio, velante ostium, vel in porticu, eadem poena erit puniendus, post plures Mastrill. decis. 22. n. 2. et 3.

De alia significatione domus, cum nempe sumitur pro familia, als das Hauß Bayren, Sachsen, etc. vide me. de familia [orig: familiâ].

27. Haußarme Leuth.

Qui alibi dicuntur Naußsitzendt Ar.me, ii sunt, die nit Landrfahrer seynd, oder von Nauß zu Nauß bettlen, sondern sich deß bettlens schämen, vnd dannoch in ihrer Nauß, haltung Armut leyden.

28. Haußheblich, vagabandi, Landstraiffer.

Vagabundorum atque otiosorum hominum reprobationem, a creatione hominis initium suspicere, SS. docere scripturam, Peguera monet decis. 3. a princ.

Et vagabundus sccundum Clarum, in pract crim. quaest. 3. vers. Sedhic quaero, est et dicitur, qui mundum vagat, nec habet alicubi certum domicilium, in quo habitet.

Et hinc etiam in iure nostro, magno odio laborant vagabundi. Quibus scilicet nulla in provinciis certa est habitationis sedes: quique quottidie per varias civitates oberrant, nec firmum domicilium, vel mansi onem ullibi habent. Peguer. d. l. num. 9. et 14. Ac etiam illi, ubilibet locorum, et ubicumque reperiuntur, conveniri ac puniri queunt: Plot. consil. 133. num. 14. Grammat. decis. 26. numer. 9. Clar. inprac crim. quaest. 3. vers. ceterum. Coepoll. cons. crim. 58. num. 23. Boss. tit. de for. comp. num. 70. Ruin. consil. 18. num. 3. lib. 4. Et ideo dicebat Bart. in l. haeret. absens. §. proinde, num. 4. ff. de iud. quem refert et sequitur Duen. reg. 378. lim. 4. quod multi Ribaldi suspendantur in Civitatibus vel Castris, ubicumque inveniuntur, cum non habeant alicubi forum. Hos enim uxor sequi tenetur: Hi item neque in civilibus, neque in criminalibus pro testibus idoneis admittuntur. Peguera. d. decis. num, 10. etc. ac etiam num. 16. et seqq.

Imo vagabundo Matrimonium contrahere non licet, nisi servatis, quae habentur, in Summ. Silvest. de Prier. in verb. Matrimonium, numer. 7. vers. quartum. et melius in Concilio I rident. Sess. 24. cap. 7. ubi sequentia habentur verba: Multi sunt, qui vagantur, et incertas sedes habent, et ut improbi sunt ingenii, prima [orig: primâ] uxore relicta [orig: relictâ], aliam et plerumque plures, illa [orig: illâ] vivente diversis in locis ducunt: cui morbo cupiens sancta Synodus occurrere, omnes, ad quos spectat, paterne monet, ne hoc genus hominum vagantium ad matrimonium facile recipiant: Magistratus etiam saeculares hortatur, ut eos severe coerceant; Parochis autem praecipit, ne illorum Matrimoniis intersint, nisi diligentem inquisition em fecerint, et re ad Ordninarium delata [orig: delatâ], ab eo licentiam id faciendi obtinuerint. Pet. Nicol. Mozz. de Contractib tit. de Matrimon. quaest. quipossent contrah. Matrimon. num. 23.

Porro etiam Peguera. d. decis. num. 12. ac seqq. attestatur, in Provincia Cathaloniae, vagabundis impositam esse poenam fustigationis, aut ad quinquennium in Regiis triremibus serviendi.

Magna autem altercatio est inter Dd. utrum banniti, oder die, welchen man das Landt verwisen, dicantur vagabundi, et disposita in vagabundis, etiam in bannitis disposita censeantur? vide Pegueram. d. l. num. 14.

Et licet prima [orig: primâ] fronte videatur, quod sic. quia videntur esse sine civitate et domicilio. l. 17. §. 1. ff. depoen. l. 1. §. 2. et 3. de leg. 3. Verior tamen est contraria opinio, quod videlicet quis ex solo banno non efficiatur vagabundus: quia potest habere domicilium in alia [orig: aliâ] Civitate: alias enim, si sine certa habitatione per mundum vagaretur, tum utrque habendus esset pro vagabundo. Clarus. quaest. 39. vers. fui interrogatus. Alberic. in tract. de stat, part. 4. quaest. 80. vers. item quaero.

29. Haußrath.

ADDITIO.

Das Worr Haußrath, vocabulo supellectilis, exprimitur. Cuius in iure variae sunt definitiones, ut in l. 1. ff. de supell. leg. l. supellsctilis 6. l. Labeo. 7. §. 1. ff. eod. Darunder gehören Disch, Dischschragen, Credens Disch oder anrichten, Scabellen, Stüel, Bänck, Berh, Bethladen, Deckbeth, Küssin, Pfulben, allerhand Gefäß vnd Geschirt, Becken, Pfannen, Gteßfaß, Kanten, Blatten, Teichter, Lucern, Messing Beckin, Gläser, Häfen, Kuchengeschürz, vnd was dergleichen mehr ist. Non veniunt autem sub hoc nomine deß Haußrahts, Stlbergeschürz, Klainoter, baar Gelt, Waffen, Wöhr, Klayder, Bücher, Gerüch, Hembder, Frücht, Wein, Hew, Sero, Hanff, Flachs vnd dergleichen.

Supellectilis enim vocabulo non continetur, quicquid in aliam speciem cadit, ut pecus, argentum, vestes, ornamenta, Instrumenta

agri aut Domus. d. l. Labeo. 7. nec etiam animalia. l. 2. ibid. non vasa aenea, quae sunt proprio loco attributa, non capsae, non armaria, nullum vas argenteum, neque etiam venit quicquid deliciarum magis, quam usus causa [orig: causâ] paratum est, l. 11. ff. d. t. d. supell. leg. neque vinum neque oleum, neque frumenta, legato supellectilis veniunt, l. 4. l. 7. et l. 9. eod. neque penus, hoc est, omne, quod esui et potui est, sive esculenta, sive poculenta; neque instrumenta rustica; neque pecunia signata, neque mundus mulieris, quo mundior fit, vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. Confil. 83. quaest. 1.

Verum cum moribus et usu rerum appellatio supellectilis mutata, reperiatur, ac non eadem ubivis sit observantia, ex communi usu loquendi et testatoris intentione, quid nomine deß Haußraths veniat, diiudicandum, ac in defectu consuetudinis vel voluntatis testatoris ad ius commune recurrendum erit: quo faciunt tradita Consil. Argentoratens. d. consil. num. 7. et seqq. ] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

30. Haußsuchung.

Perquisitio in aedibus alienis, vulgo die Haußsuchung, ob rem furtivam, Domino rei regulariter licita non esse, imo prohibita videtur. Nam hoc praetextu omnium curiositati servirent aedes nostrae, quae nobis tutum et liberum praebere debent domicilium, l. plerique 18. C. de inius voc. Leges namque durum et iniquum censuerunt, aliquem invito Domino in aedes alienas introire, ita, ut actio iniuriarium hoc nomine detur. l. qui in domum 23. ff. de iniur. l. 18. de in Ius. voc. Periculosum etiam est, invito et reluctante Domino secreta domus perscrutari: Cum expediat Patrifamilias, ne secreta sui Patrimonii pandantur. Grave namque est, vel rei familiaris utilitatem detegere, vel divitias invidiae subicere. l. 2. in princ. C. quando et quib. quart. Iohann. Schneide-Win. ad §. conceptum. 9. num. 2. Inst. de oblig. quae ex delict.

Tamen si indicia aliqua contra eum, apud quem suspicior rem mihi subtractum esse, appareant, aditus Iudex in alienis aedibus mihi concedere potest perquisitionem. Arg. l. 301. et l. 105 ff de R. l. et l. t. inpr. de quaest. Cuiac. ad Paal. 2. sent. 31. Boer. decis. 174. Clar. 5. sent. §. furtum. 3. Hoc namque fit propter publicam utilitatem, cui privata non praefertur, nam tunc eo fine conceditur, ut delinquentes coerceantur, et ceteri hisce a delictis absterreantur.

Notandum est, licet perquisitio in aedibus alienis, praesertim, ubi publica utilitas versatur, concedatur; l. quosdam C. de metall. l. omnis. in fin. C. de aquaduct. non tamen ipsis Dominis, quibus furta facta sunt, perquirendi licentiam hodie concedere solet Magistratus, ne sequantur scandala: sed mittunt exsecutores suos, qui perquirant praesentibus etiam quandoque ipsis Dominis. Boerius. decis. 174. Ioh. Papon. in arrest. Gallic. 23. Arrest 6. num. 3. Alciat. consil. 462. adde Schneidewin d. §. conceptum. et Andr. Gerhard. ad Inst. decad. 17. quaest. 4.

Quamvis porro indubitati iuris sit, quod inquisitio sit species meri Imperii, et nemo inquirere possit, nisi qui habet merum Imperium, praesertim in delictis et causis criminalibus. Specul. libr. 3. p. 1. tit. de inquisit. §. 1. num. 4. tamen haec inquisitio in pagis usitata, pro inquisitione proprie sic dicta, haberi nequit. Paul. de Castr. Cons. 349. incip. notandum, quod adulterium. numer. 1. circ. med. vers. nam facta fuit. libr. 1. ubi hisce formalibus verbis dicit, quod eiusmodi informatio praeparatoria ad sollennem inquisitionem facta, non possit dici inquisitio: Cum fiat duntaxat ad animum iudicis informandum, nec servetur in ea forma inquisitionis, sed fiat etiam non praecedente forma [orig: formâ], nec parte citata, nec etiam data [orig: datâ] copia [orig: copiâ] defensionis et articulorum, etc. Aut solum generalissima inquisitio dicitur: Berlich. decis. 170. num. 3. fit enim tantum ad investigandum delinquentes, non puniendum, et propter levia delicta; unde ad inferiorem Iurisdictionem spectat, uti responderunt etiam iureconsulti Lipsenses. Berlich. d. l. num. 3. Sed de refurtiva penes tertium reperta, videri potest tractatus singul.

31. Hebraisch, Hebraische Sprach.

De Lingua Hebraica, vid. Gedini et Aviani Orationes. Barth. Maierum. in Chaldaismo sacro. Widmanstadii. praefation. in novum Syriacum Testamentum. Tractat. Anonymi. de punctis. Praefation. Grammat. Chaldaicae. Munsteri. Praefation. Buxtorffii. in Grammat. Chaldaeam. Oration. Thom. Erpenii. Scrickii. adversaria et Origines. Mariani. Praefation. Arcae Noae. Commentarium Masoreticum Buxtorffii, et Selden. d. Diis Syris. fol. 10. de libris Rabbinicis, cund. Buxtorffium d. Abbreviaturis, de utilitate Hebraeae Linguae, Constitution. Pontific. Martini, et Poma aurea. Linguam Hebraeam cum Syriaca convenire, docet Fuller. 3. cap. 20. et 4. cap. 4. et Helvic, de paraphrasibus Chaldaicis. An autem ea mutata quoad Linguam vel Characterem? vid. Talmuth. In Sanhedrim. fol. 186. et seqq.

32. Heerbann.

Bannum in Legibus Longobardicis solidorum 60. et totidem ictuum poenam significar. Bannum autem eadem [orig: eâdem] omnino significatione, qua [orig: quâ] a Francis, hodie usurpatur, in eis quoque Legibus accipi, indicant. cap. 1. tit. 67. Leg. Ripuar. tit. 17. Fris. tit. 4. lib. 4. Leg. Franc. quibus in locis ad bellum a Principe vocati, dicuntur banniti, et Heribannum vectigal poenae causa, quod ab eis exigitur, qui Heribanno, id est, Domini, ut tum loquebantur, aut Principis vocationi parere contempserint. Dn. Mager. de advoc. armat. cap. 3. num. 256. ubi plura. Item Lindenbrog. in glossar.

33. Heergewette.

In Saxonia, et finitimis regionibus peculiares quaedam species sunt, in quibus proximus agnatus, (der nächste Schwerdemagen) succedit, quam Heergevvettam, vel res expeditorias (de quibus vide Berlich. part. 3. conclus. 24. ) vocant. Inter reliquas etiam res ad eam pertinet equus optimus cum Ephippio. Berlich. d. conclus. 24. num. 6. Si igitur talis non adest, sed tantum pullus equi, ein Hängst Füllen, quaeritur, an ille ad Heergewettam pertineat, et proximo agnato debeatur? Vide Berlich decis 24. ubi negative in Scabinatu Lipsi ensi iudicatum fuisse, refert.

Heergewette, haisset das Gerähte, daß zu eines Mannes Leibe gehört, in einer Heerfahrt, ut est gl. I. Sax. im Lehenrecht, cap. 56. num. 8. ibi vnd darvmb, gl. in Landrecht. lib. 1. art. 22. verb. so soll die Frawe et artic. 27. verb. welch Mannvers. Heergewette aber, gl. in Weichbild. art. 25. in princ. n. 2. facit, l. armorum 41. ff. d. V. S. et l. nemo. C. quae res exportart non deb. Rotschitz. in tr. von Mußthail Heergewette, art. 22. num. 1. Darzu gehören, iuxta dict. gloss. im Lehen-Recht, zwey Becken, ein Tischtuch, ein Rüssen, ein Heerpful, deß Mannes Harnisch gantz vnd gar der beste, der vorhanden ist zu eines Mannes Leibe, das beste Pferdt, gesattlet vnnd gezäumbr, deß Mannes Schwerdr vnd sein Messer, darzu sein Gewette, das ist sein Gürtel Gewand. Auch soll dem Mann von denen, die Gerade nemmen, sein Beth berattet vnd gerichter werdem, wie es stunde bey seines Weibs Leben, sein Tisch mit einem Tischtuch, seine Banck mit einem Pfulbe, vnnd der Stul mit einem Küssen. Sed adde et vide omnino d. Rotschitz. praedicto loco per tot. Qui et art. 23. de rebus expeditoriis, quae adnumerentur iure Weichbildi, et nonnulla alia hisce de rebus notabilia habet.

Heergewette, an debeatur ex singulis Patrimoniis defuncti in diversis locis et territoriis relictis. vid. Modest. Pistor. p. 2. quaest. 54.

34. Heerischlitz.

Herislitium poena est disertae sive detrectatae militiae: Siquidem Francis flagitium desertionis exercitus, Heerischlitz (quasi dicas, exercitus scissionem) dictum fuisse, ex Beato Rhenano et Knichen refert Gothofred. Anton. disp. feudali 7. th. 8. sub. lit. e. adfin.

35. Haiden, Haidnische Religion.

Vid. Otton. Heurnium de barbarica Philosophia. et Nemesium. de cultu astrorum. ubi fol. 108. quod eorum vires per preces ad ea directas repellantur. add. Themidem. Pighii. Il Mondo Magico. Selden. d. Diis gentium. et Natal. Comit. Mythologiam. I rismegistus attribuit oracula constellationi; hoc negat Philosophie des Esprits. fol. 5. Sed male, eiusmodi enim constellatio ligat Daemonem vel Spiritum Statuae, qualiter fuisse videntur omnes Statuae antiquae Gentilium. Unde et S. Paulinus dicit: Dii Gentium Daemonia sunt.

Astrologia quoque est gentilis Theologiae pars: ea enim placare studet per hymnos, sacrificia, etc. stellarum intelligentias vel Daemones, cum hoc faciat sola Theologia Christiana, abdicando Mundum et omnia creata, solo adhaerendo Deo, ad illum suspirando et perveniendo per media praescripta et in Ecclesia usitata.

De Idololatriae origine, vid. Barth. ad Gallum. fol 67. et 70. et de Diis mortalibus. Bisciol. horar. subsecivar. tom. 2. lib. 3. cap. 13.

ADDITIO.

Notandum hic [orig: hîc] discrimen vocis Paganus apud veteres Rom. qui ignorabant Christum, da sie noch selbst Haiden waren, et nostros homines, qui ipsum, ut vere Deum, colunt; nam Pagani apud illos aliquando rustici dicti, qui ruri et non in opidis nascebantur, sed in vicis seu pagis, quamobrem eorum Festa apud Ovid. in fastu, Paganalia sunt appellata, seu potius Pagana, inter quae tamen duo verba, Varro discrimen agnoscit, ut Paganalia sint feriae singulorum pagorum, Pagana omnium simul aut plurium pagorum, vid. Bisciol. horar. subcesiv. tom. 2. cap. 18. lib. 1.

Altera notio Pagani est, cum significat eum, qui non est miles sive militiae scriptus, Albet. in Dictionar. Iuris. Alciat. parerg. lib. 18. cap. 13. Hinc paganicum a Castrensi distinguitur, et Testamentum Paganicum a Icc. vocatur, quod ex praescripto Iuris Communis fit a Paganis; e contra militare, quod iure et beneficio militari conditur.

Cui notioni proximus est loquendi modus Christianorum, qui Paganos2 vocant, qui Christi milites non sunt, ut Gentiles, qui et vocantur Ethnici, Hayden, qui Christianae Legi non parent. Quamquam in Iure nostro Gentilis quilibet dicatur, qui Imperio Rom non paret, quia vivit non Lege Civili, sed iure Gentium, quasi intelligeretur Barbarus. Tamen tertia videtur esse notio haec, qua [orig: quâ] continentur non omnes a fide Catholica [orig: Catholicâ] alieni. ut male gloss. seu rubr. C. d. Paganis annotavit, cum Iudaei atque haeretici, a fide Catholica etiamsi sint alieni, nec tamen sint pagani; sed omnes Idolorum cultores, et qui multos Deos colunt. Hinc Marius victor de homousio recipiendo. Graeci, inquit, quos e)\llhtas2, vel paganos vocant, multos Deos dicunt: origo appellationis haec, quod cum Christianorum Legibus Imp. clauderentur templa simulacrorum, qui horum superstitione occupati, in Pagos et Villas, remotiora videlicet loca secedentes, ipsis cultum adhiberent, quasi clam et occulte pagani dicti. Bisciol. d. cap. fol. 63. ubi etiam Gentiles dici opinatur Hebraea [orig: Hebraeâ] phrasi, ut olim nascente Ecclesia [orig: Ecclesiâ] ait etiam Graeci dicebantur, quod Germ. vocarent, id est. Gentem, Hebraei omnem populum praeter Hebraeum, licet S. Isidor. lib. Orig. dicat, Gentiles nominatos, qui sine lege sunt, et nondum credunt, quia ita sunt, ut geniti fuerunt, etc.] Ioh. Iac. Speid.

36. Heylig.

Imperium Romanum dicitur Heylig, das heylige Römische Reich. Sic et olim Imperatores dicebantur Divi, quasi Divini, aut Caelestes, vide me, de Maiest. cap. 2. Est enim id nomen adiectivum. Perott. in Cornucop. Coras. in l. 2. §. deinde Cornelius. num. 16. d. O. I. Pratei. in lexic. Errant E. qui Divos dictos volunt, quasi Deos: Sic et Festus, Divum Heroem dici ait, cui genus sit a Iove summo. Et ab illo Dius, promanasse [orig: promanâsse] putant vocabulum Divus, inter iecto altero u Erliche mainen, daher werde das Römisch Reich heylig genennt, weil es von den Haydnischen Regenten kommen, vnd nun Christo vbergeben seye.

Derivatur autem Heylig von Hail, salus, aut Hebr. Chail, id est, Stärcke, Crafft.

37. Heim.

Nam quod in Germanicis tam multis hodie est Heim, id olim videtur magum fuisse dictum. Hinc Neomagum, quasi Newheim oder Newhauß. Sicque in aliis. Et pro mago a poenis usurpari magar, ab eoque magaria, magalia; Virgilianaque tandem mapalia orta, docent Varro, Festus, Isidorus. Qui vero Punicae ac Hebraicae linguarum cognitionem, de qua S. Hieronymus et alii, etc. novit, eo non invitus ducitur, ut magar et magum, censeat Hebraica esse magor et mahum aut magon, cum eadem prorsus natio sit. Eodemque spectare potest, quod aliquoties ait Munsterus, Neumeg esse novos affines, seu novos vicinos, qui ad aliquam scil. domum vel connubio vel habitatione accedunt. Serrarius rer. Moguntiacar. 1. cap. 4. fol. 13. Mag enim est Freundtschafft, unde Saxonicum Schwerdtmagen, Spulmagen.

Estque terminatio Mag satis frequens. Aspi ciantur exempli causa [orig: causâ], quae apud Ptolomeum occurrunt: Borbetomagus, unde post Vorvedomagus, Vorvemagus, Vormagia, Wormacia; Breucomagus, Ratomagus, Caesaromagus, Drusomagus, Iuliomagus, Windomagus, Rotomagus.

38. Heimbürgen.

Heimbürgen erant defensores plebis, vid. Bignon. in notis ad Marculph. formular. fol. 582.

39. Helff G Ott, daß G Ott helff, etc.

ADDITIO.

Cum saepe quaesitum sciam, unde Originem traxerit mos dicendi sternutantibus, helff Gott, vel Gott helff, nec omnibus ratio originis in promptu sit, adscribere libuit ea, quae hac de re habet Verdier. divers. Lessons liur. 2. chap. 9. L' an de nostre salut 619. inquit, en Italie courut une sorte de maladic, qu' en esternuant on mouroit soudain quelques fois. Ce qui donna des lors entree â la caustume, que quand on voioit quelquum commencer a esternuer on luy disoit, Dieu vous ayde, laquelle coustume depuis ce temps est entretenne pour de iouna' huy.

Lebaailler (vulgo das gähnen) estoit semblement, pergit idem, occasion de mort soudainc, pour remedier â qnoy en baaillant on commenca en l' Eglise Romaine a faire se signe dela croix surla bouche, et des lors, comme un dit, tel inconvenient cessa. Qui a caste cause. queiusqu' a present ceste fasson de fairey a este gardee. comme aussi on y tient d' ancien usage, qu' a tout communcement de son ceuvere cllacum se garntt de oe signe en memoire et reverence de nostre Redempteur, qui voulut suffrir en icelle pour le salut de son peuple. Et a ce Propos dit Tertullian. au liure de la Couronne du gendarme: Ad omnem progressum atque promotum, ad omnem aditum atque exitum, ad vestitum et calceatum, ad lavacra, ad mensas, ad limina, ad cubilia, ad sedilia, quaecumque nos conversatio [orig: conversatîo] exercet, frontem signaculo terimus.] Iohann. Iacob. Speid.

40. Helten, Helden.

Veteribus Cheld, aut aspiratione duplicata, Hheld, qui nobis nunc Held. Goldast. ad paraenetic. veter. fol. 366. Sic puto, ait idem, Helvetios dictos, quasi Celtarum cognatos: Sic Hiltebrandum, quasi Chelte Bren. hoc est, Celtam Brennum, itidem Hiltebold, Hiltiman, Hiltiuvin. Est vero Chilt nomen epicaenum, maribus et feminis promiscuum, exempla in Hiltegard, Hiltrut, Hiltegunt, Adilhit, Regenhilt, etc. Ratio ex fabulis petenda est. Celten aiunt fuisse Reginam, cui congressus Herculis filium susceperit Celtum, unde genti nomen inditum. Nomina ab illa feminia, masculina ab isto. Et hanc Celten puto esse Hilte, quam infantulis vagientib. apud nos nutrices minitantur. Berosus tamen Regem nominat, et Appianus Celtum Polyphemi tradit, non Herculis filium. Fides sit penes auctores.

41 Heller.

Heller ab Hallen si officina monetaria, ex qua isti nummi magna [orig: magnâ] copia [orig: copiâ] prodierunt, dicuntur. Matth Cleist. de genuina mutui et nummi essentia sub numer. 57. Alii putant dici Haller, quasi halber Pfenning, Helbling, Halbling.

In antiquis Instrumentis werden drey Heller guter vnd geber, für ein Pfenning bezahlt. Sain. contra Trier. in documento. fol. 24. Also wird auch ein alter Tüwinger Pfenning all hie et in vicinia [orig: viciniâ] (ubi eorum frequens mentio in antiquis literis vel libris) für drey Häller gerechnet. Weil die Müntz durch klein böß Gelt abgenommen, vid. Goldast. Alemannic. tom. 1. cop. 14. fol. 394. et

Tileman, Friesen Müntz Spiegel. lib. 4. cap. 2. ubi, daß die Häller in ihrem werth vngleich, vnd nach den Pfenning regulirt vnd gericht werden. Dieweil dieselbe vngleich, sokombtes wol, ait. daß ein Haller an einem Ort so gut, oder besser ist, als an einem andern ein Pfenning.

42. Herold.

Fecialis officium est prompte exsequi, si quid Imperatoris vel Ducis nomine militibus indicandum est, atque adeo vel mandandum vel prohibendum. Certa eius solent esse insignia, nempe amiculum sericum vel bombycinum, in quo a fronte et a tergo insignia Ducis belli depicta sunt: in manu gerit candidum bacillum, et praecedunt eum equites; tubicen, quoties aliquid publice proclamandum est. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. numer. 6. vid. me. tr. de legatis. fol. 18. ubi derivo, Heroldum, a heer, id est exercitu, aut etiam communi, et alt, hoc est, sene. ut sit veteranus Miles, der zu solchen Sachen gebraucht wird. Sed rectius Dn. Draco. tr. de Patriciis. c. 4. fol. 47. vocem Allda, famulum significare, notat. Ita ut Herold, sit servus communis: quemadmodum etiam Notarii, quasi servipublici sunt.

Fecialium munus Ordini Patricio adsignatum erat, de quibus Dionys. Halicern. lib. 2. Hi sunt, ait, selecti e praestantissimis familiis, fungunturque per omnem vitam eo Sacerdotio, primo Numa [orig: Numâ] huius sacri Magistratus auctore. Ubi in seqq. eorum officia describit. Primariae autem partes erant, ut fidei publicae inter populos praeessent; neque iustum aliquod bellum fore cesebatur, nisi id per Fecialem fuisset indictum. Fenest. de Sacerdot. Rom. cap. 9.

Sed de Heroldis plura habent Fauch. in tract. des Chevaliers. Rudolph. Agricola. in relation. de Conventu Caesaris et Burgundi. fol. 9. et Bisciol. horar. subscesivar. lib. 15. cap. 13. voi de muniis praeconum, qui (1) convocabant populum ad contionem (2) indicebant silentium (3) Sceptra gestabant regum, quibus suo etiam munere fungebantur imperandi silentium (4) munus obibant Caduceatorum (5) perferebant iussa Principum, et Edicta Magistratuum (6) Comites adhibebantur Itineris Viris illustribus, et in dignitate constitutis et Legatis (7) quidem in sacrificiis exercebant ministeria (8) epulum instruebant et convivia apparabant, et quaedam alia obibant in caenis ministeria, de quibus omnibus vid. eund. Bisciol, d. loc.

43. Herr, Eigenthumbs-Herr.

Herr vom Lateinischen Herus, oder Griechischen h)/rws2, Heros, hoc est, ein Held, ein Hochbegnadter Fürstlicher Mann, für andern gemainen Leuten. Doch kommer das Griechisch vnd Lateinisch vom Hebraischen Chorim, quod est illustres, nobiles, clari.

Dominus a domo dictum apparet, ut et Dominium, sive quod olim dominia eatenus tantum porrigerentur, quatenus domestici fines: sive quod propria et nostra, usi tate a domo appellentur Domestica. §. sui Inst. de hered. qual.

ADDITIO.

De voce Domini, vid. Filesaci select. cap. 4. Guibert. Costan. in Poly histor. cap. 16. me in tract. de Monarchia, ubi de Dominatu. et Baron. Epitomator. in Annal. ad An. Chr. 416. num. 4. ubi observatione dignum, ait, quod vox Domnus et Domna, frequenter reperiatur attributa clarissimis Viris ac feminis, nec non etiam Sanctis, ut ipsi Sancto Protomartiri, qui saepe Domnus Stephanus nuncupetur: cum vero de Deo dicendum sit, ipse Dominus ponatur. Ut apparet ex antiquo usu loquendi vocem Dominum tribui solitam Deo tantum; Domnum vero communem fuisse Sanctis, vel clarissimis Viris ac feminis, non Episcopis solum vel ceteris Clericis, ut alii putaverunt; quamvis nec id ipsum semper ubique ac ab omnibus observatum fuerit.

In Saxonia differentia quoque est inter Herr et Er. Man gibt einem die Ehr, etc. et hoc Principes etiam observant. Ergo homines sunt honestioris conditionis, quibus eiusmodi tribuuntur.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

Proprie autem is dicitur Dominus, qui habet Dominium rei utile et directum, welcher seiner Güter völlige

administration oder Verwaltung, vnnd niemands daran einige Nutzung oder Gerechtigkeit, ihme zuzumessen hat, unde vocatur der Eigenthumbs Herr, quia nempe res vel Dominium ipsius proprium est. Proprietas enim directo, vero et proprio Domino competit, et dicta est proprietas, quasi res proprie sit tua. De quo vide Dd. in l. naturaliter. §. nihil commune. ff. de acquir. poss. Unde dicimus, quod quilibet sit Dominus et moderator rerum suarum, l. 21. C. depact. Es wird ein jeder, in vnd vber seinem, ob es schonwenig ist, ein Herr genennt vnd gehaissen. Hostiens. et Zaba. in c. Venerabilem. de elect. ubi recitat historiam de quodam Richardo, Rege Anglorum, qui cum esset in venatione cum familia sua et proceribus, insequendo cervum, separatus est a familia [orig: familiâ] sua [orig: suâ], et venit in silvam amplam, ita quod ignoraret, ubi esset, et timeret quod illa nocte voraretur a bestiis. Tandem vidit ignem in quadam casa seu domuncula cuiusdam Fabri, appropinquans ergo ad ostensi onem ignis, venit ad casam Fabri, pulsans et petens se intromitti, ac per noctem hospitari: fuit quidem intromissus, et hospitium sibi datum. Faber autem consi derans faciem Regis quod esset formosa, ignorans tamen cum esse Regem, attulit aquam ut manus lavaret, Rex vero volens more aulico praeferre hospitem, primo manus lavare noluit. Quare Faber iratus, illi alapam dedit, et ei imperavit dicendo: Nescis tu, quod quilibet est Rex et Dominus in domosua: Et tandem alapa [orig: alapâ] sumpta [orig: sumptâ], lotisque manibus manebat cum fabro, et mediocriter fuit tractatus. De mane autem dimissus et ad rectam viam deductus, Castrum suum repetiit, Fabro incerto, de recepto hospite relicto. Post paucos dies Rex volens referre fabro alapam, quam susceperat, vocavit eum, ut secum pranderet, qui cum venisset vili, pro more fabrili, veste indutus, et pelle fabrina [orig: fabrinâ] cinctus, accessit Regina, optime ornata, fabrum, non sine parvo aulicorum risu, suscepit et amplexa fuit more regio. Tandem Rex Fabrum in suprema [orig: supremâ] parte mensae, et supra Reginam locavit, quaerens, ut si Faber recusaret honorem sibi impensum, alapam illatam vindicaret. Faber vero iuxta fabrilia statuta, in omnibus et Regi et Reginae paruit, et ita illaesus abiit. Quam historiam refert Henning Goden [orig: Gôden]. consil. 1. quaest. quom. et qualiter Imperium. nu. 7.

Multis autem in casibus dicitur quis Dominus, qui vere non est Dominus: unde differentia constituenda inter Dominum proprie, et revera Dominum, et inter eum, qui improprie, et quasi vel honoris causa [orig: causâ] vocatur Dominus. Et quasi Domini dicuntur, habentes promiscuum usum rei, licet non sint Domini, et ideo uxor appellatur Domina domus mariti, et filius familias ratione promiscui usus. l. in reb. C. deiur. dot. l. adversus. de Crim. expil. hered. Unde verbum Domina a marito prolatum in testamento, alio herede instituto, non concludit dominium bonorum; Sed praeeminentiam significat: non enim verisimile est, maritum voluisse uxorem proprietatem bonorum habere, ex quo alium heredem instituit. Gail. 2. obs. 146. num. 2. Nuncupabant enim uxores, hoc nomine maritos suos. l. ea quae. 57. de don. int. vir. et ux. l. Lucius. §. quae marito. de leg. 2. l. uxori 41. §. testamento de leg. 3. vide Val. Guil. Forster. de domin. cap. 2. Sic et Episcopus dicitur Dominus Ecclesiae suae: c. olim. de restit. spol. Licet res sacrae in nullius Dominio sint, et ex sola cura et gubernio appellatur Dominus, vel etiam respectu Iuris dictionis. Feder. de Sen. cons. 279. per tot. Ita etiam Imperator dicitur totius Mundi Dominus. in l. deprecatio. 9. ff. ad L. Rhod. deiact. et omnia Imperatoris esse dicuntur. l. bene a Zenone 3. C. de quadr. praescript. Hoc tamen solummodo quoad subiectionem, Iurisdictionem et protectionem: non autem quoad Dominium rerum privatarum intelligitur: secund. gl. in l. bene a Zenone. super verb. omnia. Distinctio namque Dominiorum est Iurisgentium. l. ex hoc. iure 5. ff. de Iust. et iur. Praeterea, usus fructuarius, licet non sit Dominus rei; tamen dicitur Dominus Iuris usus fructus; et ideo secundum subiectam materiam, potest dici Dominus. Alex. consil. 329. nu. 3. lib. 2. vide Card. Tuschum. pract. conclus. lit. D. conclus. 614. n. 7. et seqq.

44. Herrengült, nach Herrengült anschlagen.

In anschlagung der Güter, pflegt man den Gulden nicht für 20. fl. Capital aestimirem, sondern der besetzt Gülden Geldt, wird per dreyssig Gülden, vnd das vnbesetzt, per fünff vnd zwaintzig Gülden vnnd das Malter Korn, sechszehen Viertheil, für ein Malter gerechnet, per ein Gülden, jährlich das Fueder Wein, vmb fünffzehen Gül, den. Doch varirem die pretia deß Weine vnd Korns zu vnserer Zeit, vnnd werden vmb ein namhafftes höher gerechnet.

45. Herrlichkeit, v. infr. verb. Regalia.

Per verbum Herrlichkeit, hodie in Germania Regalia designari, ac idem importare, quod verbum Regalia, pluribus confirmat, omnique dubio carere, ait Schra der. inter consil. Borcholt. part. 2. consil. 18. vers. similiter quoque. Regner. Sixtin. de Regalib. lib. 3. cap. 1. num. 19. et cap. 5. numer. 105.

ADDITIO.

Sed si ponitur, ut aliud importet, puta, wann einer ein Guet verkauffi mit seiner Herrligkeit, als ein Hoff, so keine regalia haben kan, tunc notat dominii ius, et verbum Herrligkeit non stat principaliter, sed accessorie. Ideo similitudinem importat, et ad res aequates vel minores, non autem ad maiores expressis porrigi potest. Alexand. volum. 4. consil. 76. num. 26. Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

Vox etiam Herrligkeit, sub se comprehendit criminalia iudicia, das Halßgericht. Tilman. de Benign. decis. Cameral. Syntag. 11. decad. 4. vol. 3. nu. 60. Ideoque secundum subiectam materiam, et personarum circumstantias accipienda est, Cothman. consil. Academ. 39. nu. 8.

46. Herrschafft.

Herrschafft idem sonat, quod est Baronia, idque antiquissimo saeculo. Nec differentia est inter Freyherrn et Herrn, item Freyherrschafft vnd Herrschafft, late Paurmeister. de iurisdict. lib. 2. cap. 10. num. 31. usque ad fin. Et quod Herrschafft, aeque ut Graffschafft, nomen sit universitatis collectivum, denotans et continens urbes, villas, agros, territorium et similia omnia, Baroni, dem Herrn, subiecta, tradit Sichard. in consil. feudal. 1. nu. 22. atque ex eo, quod Herrschafft conceditur sub nomine universalis Dominiiillius terrae cum omnimoda iurisdictione. Henr. Rosenth. de feud. cap. 2. conclus. 1. n. 4. concludit, eam intelligi oportere cum regali dignitate et potestate competere, et omnia sibi vindicare, quae et alia regalia feuda vel allodialia sibi vindicant: et sic etiam ius superioritatis territorialis. Consentit Frecc. de feud. lib. 2. tit. quis dicatur Camer. nu. 47. vid. Goddaeum, in consil. de restitut. Baron. Val. lendar. passim praesert. nu. 151. et seqq. et nu. 331. et seqq.

Herrschafft nihil aliud significat, quam territorium, cui iurisdictio simplex et mixtum Imperium, Gilman. lib. 1. decis. 1. nu. 41. imo aliquando merum Imperium inhaeret. Idem ibid. nu. 165. ac ea nominatio etiam ad probationem territorii confert. Cravett. cons. 673. n. 12. circ. fin. et nu. seq. Siquidem ex nomine qualitas dignoscitur. l. 1. C. de offic. Praefect. urb. l. defensores. C. de def. Civit. las. consil. 16. num. 42. lib. 2. cum ibid. allegatis.

Herrschafft vero non raro differt a Baronia. Etenim habens regalia, non dicitur habere regalem dignitatem, nec omnis collatio facta ab Imperatore vel Rege, tribuit regalem dignitatem, sed ea sola, per quam confertur feudum, habens annexam regalem dignitatem. Pacian. de probat. lib. 2. cap. 36. num. 215. Regalia quippe sunt iura; bona vero regalem dignitatem annexam habentia, non sunt iura, sed res corporales, quibus dignitas adhaeret. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 3. num. 9. adeoqueve, qui regalia habent, ab illis nomen regalis dignitatis, vel aliud peculiare nomen non sortiuntur: qui vero bona regalem dignitatem annexam habentia possident, inde Duces, Marchiones, Comites, Barones indigitantur, Sixtin. d. cap. 3. num. 12. et 18.

Dominium terrarum, hominum et praediorum sine Iurisdictione inhaerente non potest dici ein Herrschafft, territorium vel districtus, Gilman. rer. iudic. lib. 1. decis. 1. nu. 42.

47. Herrnstand, Ritterstand.

Inter ordinem virorum illustrium, et eos, qui sunt de ordine equestri, vnterm Herrn vnd Ritterstand, summum intercedere discrimen, docet Schrader. vol. 2. consil. 23 num. 10. Sicut hoc apparet tum ex diversitate nominis, ex qua [orig: quâ] diversitas rei, sive sententiae colligitur. Tum etiam exeo, quia nobilitatis gradus sunt plures: Alii namque sunt simplices nobiles, quidam nobiliores, alii vero nobilissimi. l. ut gradatim in princ. ff. de muner. et honor. cap. 1. de fil nat. ex matr. ad Morgan. l. quaero. ff. de nat. rest. l. tradimentis. C. Episc. aud. Schrader. d. loc. numer. 12.

Nonnullis etiam in locis, ut in Austria [orig: Austriâ], wirdt der Herrn vnd Ritterstand, von einander abgesöndert: ut et in Imperio Germanico Romano. Alicubi vero in unam classem compinguntur.

48. Hertzog.

Dux, ab exercitu ducendo esse videtur, Isi dorus, lib. 9. Etymolog. tit. de regnis et militiae vocabulis. Zasius, in Epit. feud. part. 5. num. 6. Oldendorp. class. 5. de actionib. beneficiariis. Hinc Germanicum Hertzog, quasi ein Herr deß Zugs, hoc est, Dominus exercitus, Borcholt. de feud. cap. 6. num. 31. das ist, daß er dem Heer fürzeucht, oder einen Zug mit dem Heer thut. Quibus consentit Udalricus Zasius, de feudis. cap. 5. vide me, tract. d. Imperiis subalternis, fol. 96. late Rodolph, tract. de Ducib. Ital. Hotom. in Lex. Feud. verbo Duces. Meurs. in Lexic. Graeco-Barbar. v. *douz ubi de Megaduce, Gran Duca, Groß-oder Ertzhertzogen.

ADDITIO.

Duces etiam antiquitus appellabantur, qui urbem, quique Regionem aliquam militari praesidio gubernabant. Et quoniam ad hos loco Principum summa rerum respiciebat, habebantque potestatem cudendae in stipendium monetae, hinc factum putant, ut aureus nummus, vulgo Ducatus vocetur. R. P. Iodocus Coccius in Dagoberto cap. 11. fol. 104. ] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

Et Duces, Margravios aliosque Magistratus olim a summi Principis arbitrio dependisse, praeter ceteros, ostendit Marculphus, antiquus Scriptor. Non facile cuilibet iudiciariam convenit committere dignitatem, inquit, nisi prius fides et strenuitas videatur probata, ergo cum et fidem, et utilitatem tuam videmur capere compertam, actionem Comitatus, Ducatus, Patriciatus in Pago illo, quem antecessortuus usque nunc visus est egisse, tibi in agendum, regendumque commisimus. Iudiciariam vocat dignitatem, eamque concessam dicit, non ad possidendum sed regendum. Henn. Arnisaeus, de Iure Maiestat. lib. 2. cap. 4. num. 15. Apertius Paulus Aemilius in Chilper. lib. 1. Duces initio, Comitesque a Regibus praeficiebantur Gentibus, Civitatibusque, ac cum videretur, dimittebantur. deinde inveteravit consuetudo, ut nisi sceleris convicti, abire Imperio non cogerentur, idque postremo, ut quisque eo munere donabatur, iureiurando Regum cavebatur. Quo anno et quomodo a Ludovico IV. Bavaro Reinoldus, huius nominis secundus, Geldriae Comes in Ducem creatus, patescit ex sequentibus.

LUdovicus quartus, omnibus has litteras Visuris, salutem, quandoquidem Reinoldus, Comes Geldriae regio genere ortus, multa servitia Imperio praestiterit, et adhuc praestare poterit Henrico Moguntino, et Balduino Treverensi Archiepiscopis Ioanne Rege Bohemiae, Rudolpho Comite Palatino, Rheni, et Duce Bavariae, Rudolpho Duce Saxoniae et Ludovico Marchione Brandenburgensi, filio nostro primogenito praesentibus, dictum Reinoldum ex Comite Ducem Geldriae creamus, ut et posteros eius legitimos, cum hoc privilegio: quando nos aut successores nostri publicabunt parlamenta, vel quando novi aliqui Principes creabuntur, vel similes actus publici celebrantur, quod tunc ipse vestibus Caesareis nos induet.

Item quando successores nostri, Romanorum Reges Aquisgrani, Medoliani et Romae coronabuntur, quod tunc ipse aut eius heredes Coronam Regiam dictis Regibus super caput imponent portabunt, et in manibus gestabunt: Insuper ad maiorem dicti Ducatus et principatus splendorem, assignamus ipsi iuxta morem Imperii quatuor Officiarios infranominandos et eorundem heredes, videlicet Iacobum Van Myxlaer oeconomum. Everhardum Van Vuiilp Maresalc. Theodoricum Van Tiendem Buticularium seu poceillatorem et Guilielmum Van Brouchuiisen Camerarium: Item concedimus ipsi ius cudendi monetam auream, iuxta valorem monetae Archiepiscopi Coloniensis, Ducis Brabantiae, et Comitum Hannoniae atque Hollandiae, in testimonium veritatis has litteras scribi et Sigillo nostro firmari Iussimus Datum Franco furti Die 19. Martii, Anno Domino millesimo trecentesimo nono.

Plura non addo, sed lectorem ad Ioh. Isaac Pontan. d. Origin. Francic. lib. 6 cap. 13. Fauchet. des Origin. lib. 2. c. 2. Lancellot. in Templ. omn. Iudic. fol. m. 501. et seq. Casp. Lerch. d. Equestr. Ordin. fol. 32. etc. item Bignon. in not ad Marculph. Formular fol. 461. etc. remitto.

49. Heyratgut.

Olim maritos dotasse uxores, et non uxores maritos, constat ex Bignon. in not. ad Marculphi Formalar. fol. 501. et seq. Ac Tacitus alicubi, apud Germanicas illas gentes ait, dotem non uxor marito, sed maritus Uxori offert, etc.

Ob die Heyrargüeter gleich sein müssen? Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 10. De Patre dotante filiam, ex cuius bonis censeatur fieri? vide Carocii tract. singul.

50. Heyrats-Paet.

De hise vide Fichard. vol. 1. consil. 25. et quae ex Fratris mei Iohan. Georg. Besoldi, p. m. adversariis transposui in disput. 3. adius municipale Wurtembergicum. th. 63. etc.

51. Heren, Vnholden, Zauberin.

Eae sunt, quae rem et pacta cum Diabolis constituta habent. Et dicuntur Vnholden, quasi ohne Huld, denen niemand hold ist.

Vocantur etiam quibusdam in locis Trutten, auch Wickhersen, vom Sächsischen Wicken, quod idem est, als wahrsagen. Sunt quidam, qui putant Heven dici a Regina quadam Amazonum, Aventin. lib. 1. Zeiler. in Tragic. histor. fol. 85. appellantur itidem Stryges, vid. Becman. in originib. v. Stryx. Petr. Gregorium Tholosan. Syntagm. 34. c. 20. n. 3. duas species Sagarum facit. Ac familiare esse mulieribus veneficium, docet Bisciol. horar. subcesivar. lib. 13. cap. 21.

Haeque si hominibus simul nocuerunt, comburi solent. Si nemini nocuerunt, extra ordinem pro qualitate delicti, puniri debere: videtur arguere art. const. crim. 109. ibi: wa aber jemand Zauberey gebraucht, vnnd damit niemand Schaden gethon hätten, etc. Verum Zauberey brauchen, de Magis, et similis farinae hominibus praedicari puto: non de ea, quae vere est saga: Die GOtt vnd seinen Heyligen abgesagt, vnd sich mit dem Feindt Menschlichen Geschlechts expresse verbunden. Et quod ob solum pactum et abnegationem (ad quam inprimis respicitur) damnandae sint, docet Delrio. lib. 5. sect. 16. Dn. Frider. Martin. in tract. de tensib. ad supra alleg. Constitut. 109. Toreblanc. 3. cap. 13. Maxime cum pactum id tam horrendum et exsecrandum exsistit: quemadmodum nuper in Civitate quadam [orig: quâdam] Imperiali Saga quaedam ultro se prodidit et confessa, est, daß der böse Geist ihren Namen in ein schwartz Buch eingeschriben, ihro auch zu dem End zween Riß in den rechten Daumen Finger gethon, vnd Blut, so vil u solchem einschreiben vonnöhten, herausser gelassen.

Inter eos autem, qui lamias extremo supplicio afficiendas non esse putant, est etiam Antonius Praetorius in dem genannten gründtlichen bericht von Zauberey vnnd Zauberern, ut et Theodorus Thummius disputat. singul. ac est Wierianus, quae species haeresis

et atheismi. Wierus enim de praestigiis et Lamiis scripsit admodum periculose, et contra mentem antiquorum, quem etiam Bodinus singulari libello, suae Daemonologiae addito, refutavit.

Ac quod Sagae concremandae, vide Georg. Pictorium Villingan. in sermonibus convivialib part. 2. fol. 85.

Ex Constitutine Carolina artic. 44. apparet, quaenam sint praecipua indicia incantationis, vnd der Zauberey, nempe, si (1) aliquis magicam artem docere alium serio intendat.

(2) Si quis minatus sit alicui maleficium inferre, et secutus sit effectus. Iul. Clar. libr. 5. sent. §. fin. quaest. 2). numer. 37. Brun. deindic. et tortur. part. 1. quaest. 3. Menoch. lib. 1. de praesumpt. quaest. 80. num. 60. Et licet minae non probent factum; probant tamen inimicitias capitales, per l. licet. ff. de arbitr. Bald. in l. 1. Cod. si quis Imp. maledix. quem vid. Specul. tit. de praesumpt. §. 1. vers. depone.

Iudex vero hisce in casibus propter fallaciam in diciorum, et per ea, quae in talibus visa sunt, valde prudens et cautus esset debet, secundum Paridem de Puteo, in tract. de Syndic. verb. Tortura. vers. et ansi. sub num. 3. ubi historiam notatu dignam eam in rem refert.

(3) Si diffamata venefica nata sit ex Parentibus veneficis et Magis. Si enim Saga est Mater, plerumque etiam est et filia, secundum tritum et quottidianum Proverbium. Der Apffelfällt nit weit vom Baum.

(4) Si Sagae instructae sint bufonibus, hostiis, membris humanis, imaginibus cereis, acubus transfixis: probabile isthoc maleficii indicium est: ut et illud, si femina, quae vulgo pro Saga habetur, inimicum suum tangere videatur, atque ille repente mortuus concidat, aut elephantiasi, membrorum distortione, apoplexia [orig: apoplexiâ], subitove morbo corripiatur. Bodin. de Magor. daemonom. libr. 4. cap. 2.

(5) Si Saga daemonem invocet, cum daemone loquatur, et ille, quamvis non cernatur, respondeat. Bodinus de daemonom. Magor. lib. 4. cap. 2.

(6) Si Mulier quaedam, quae provenefica habita fuit, vesperi in cubuerit suo lecto, sed noctu foribus occlusis momento abesse caeperit, ac postea ostio adhuc clauso, in cubile suum reversa probetur. Bodin. de daemon. Mag. lib. 4. cap. 2. vid. Fachin. cons. 93. v. 1.

(7) Siin cista [orig: cistâ] feminae cuiusdam de maleficio suspectae reperiatur Instrumentum mutuae obligationis, inter Lamiam et Diabolum contractae. Bodin. d. l. Item Hevensalben vnd dergleichen. vide Merulam libr. 1. memorabil. cap. 13. et cap. 4. ubi de gnosticis, ita a scientia dictis, ut et Sagis a praesagitione. et cap. seq.

(8) Si mulier in aqua stans aquam a tergo in aerem proiecerit, aut saga visa fuerit potionem infundere animali, quod postea mortuum reperitur, evidens indicium artis magicae putatut. Petr. Binsfeld. inl. fin. de indic. Crim. malef. indic. 8. C. de malefic. et mathem.

(9) Si Saga suspectam curationem afflicto polliceatur? wann sie fürgeben, daß sie die zahrende Elben abtreiben können. Oder wann sie wider helffen denen, welchen sie etwas Obels zugefüget haben, im argwohn seyn. vide Berlich. vol. 4. conclus. 4. Torreblanc. in Daemonolatr. fol. 386. et seq. Binsfeld. fol. 465. fol. 602. et seq. intr. d. malefic. An autem pro sanitate recuperanda [orig: recuperandâ], ad sortilegos recurrendum, wann nemblich einer von inen angegriffen. v. Thesaur. Exorcismorum fol. 442. ubi fol. 633 et seq. multis de differentia Daemoniaci et maleficiati.

Notandum tamen est, neminem ex his indi ciis ad mortem condemnari posse, nisi Sagae accesserit confessio. l. quisententiam 16. C. de poen. et huic textui consentit die Peinliche Halsgerichts-Ordnung, Bayser Caroli deß Fünfftenart. 22. ubi legitur: Es ist auch zumercken, daß niemand auff einiger Anzeigung, Warzaichen oder Verdacht, endtlich zu peinlicher Straff solle verurrheilt werdem, sondern allein peinlich mag man darauff fragen, so

ADDITIO.

Von demangeben der Hexen, v. Cod Fabr. tit. de malefic. desin. 3. ubi putat, daß man solches nit achten soll. cum alias in daemonis potestate esset hominibus nocere, add. Scacciam. d. Iudicys cap. 82. 46. 1. Prax. Archiepiscop. Neap. Marc. Anton. cap. 13.

Ac notandum, wann man non suspectas angibt,daß man auch die Confrontation, vel inquisitionem sine indiciis aliis nicht fürzunemmen: cum et Confrontatio sola infamer, Peregrin. cons. 2. num. 156. et seqq. vol. 2. et ea praesupponat, Magistratum eas habere pro suspectis. Quid ergo faciendum? silendum est, und soll ma sie nicht gleich evulgieren, sondern anffihr Thun und iassen fleissige achnung geben.

Ob tleineniungen Magdlem zuglauben, so sie sagen, es hab diese oder jene sie die Hererey sehrnen wollen? In facultate Iuridica Tubingensi hat man auff der gleichen nicht vil halien wölen. Interim tamen non negligendum hoc testimonium in hisce atrocibus et occultis criminibus, un sagen die Kinder gemaingklich die Warheit, secundum tritum proverbium. Ac puto hoc indicium cum aliis coniungendum, ac disereti Iudicis arbitrio relinquendum esse.

Notandum item, Daß auch die Eltern ihre Kinder, und die Kinder ihre Eltem, wann sie dieselbe mit der Hererey verhafft wissen, sub peccato zu denunciren und anzugeben schuldig, secund. Navarrum 2. part. Decret. c. 25. num. 30. Alphons. de Castro d. iusta boereticor. punitione cap. 26. Binsfeld. d. confess. malesic. quoest. 1. Vert. difficulter hic moveri potest. vib duas affert rationes, quarum priorest: quia ersi pater silium aut mater filiam, vel e contra, quantum ad vitam amare teneatur; plus tamen secundum ordinem charitatis, animae saluti, et ut ad snam reducatur viam, consulere tenetur, quod anima praetiosior sit eorpore; Posterior est, quod bonum commune Reip. privato praeserri debeat, Delrio. disquisit. Magic. lib. 5. sect. 4. num. 6.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Licent.

Leo Imperator Anno 734. Georgium, quem Patricium, qui illis temporibus gerebat Constantinopoli Praefecturam urbanam, Virum aequi amantissimum, caedi iussit, quod absolvisse qua sdam mulierculas, tamquam innoxias, quae acculsatae fuerant caedem facere solitaelactentium infantium, eos ex improviso adorientes, per fissur as aut rimas domorum corporis errum non capaces, vel portis etiam clausis subeuntes. Quam rem gestam fusius narrat Ignatius Monachus in vita Tarasii, eos redarguens, qui eiusmodi praestigias fieri posse credunt. Sed de hac ipsa narratione Ignatii, vid. Delrio disquisit. Magic. lib. 2. qu. 27. sect 2. et illu striss. Baron. d. An. Chr. 734.

An lamiae seu striges dentur non exigua disputatio est inter viros doctos, qua [orig: quâ] de re ita Cardanu de rer. variet lib. 15. Qui nat turae Principiis in sistunt, talia ut fabulosa irrident. Ita magnadubitatio dehis orta est, aliis censentibus eas esse, aliis negantibus. Qui illas esse affirmant, in medium experimenta ad ducunt: tum vero religionis et areanorum cius contemptum usqueadeo, ut nec fas esse existimem, talia recitare. Adorant autem ludi dominum. eique ut Deo cuipiam libant. Mors quoque in fantium saepius subsecuta, quos attrectaverint: aliorum etiam quibus solum, ve illae referebant, veneficium obfuit, Atque haec in tormentis fatentur, cum sciant huiuscemodi confessionem exitio illis furturam.

Nec etiam eventus a confessione dissidet, cum multipueruli, alioquin bonihabitus, absque causa manifesta ad mortem usque contabuerint. Et sicut exmultis experimmentis ars ipsa constituitur, ita tot consentientibus in unum eiusdem rationis exitiis atque factis: videtur historia haec quasi artis potius, quam Malefici cuiusdam eventus esse.

Eaedem fatentur, se choreas ducere, saltare, iocari, cpulari, splendi dissimis conviviis concumbere: inebriantur, fatigantur, ac talia perpetiuntur iuxta illarum existimationem. Aut igitur somniant, aut imaginantur, aut mentiuntur, autvera omnino narrant. Mentiri in eculeo, atque tot et vitae periculo evidenti, absurdum est.

Imaginari cadem ad stultitiam pertinet: at ipsae secus, prudentes sunt, et haec in vigilia, non per somnum vident. Ducunt etiam filias, aliosque, docent: quamobrem vera esse oportet, haec profana sacra, voluptatisque plena, V. Thom. Erast. tr. desagis. ubi pluribus hoc idem probat, ut et Bodinus contra Wierum.

Sedilleidem Cardanus, ut in aliis providentiam Divinam, animarumque immoralitatem, et spiritus invisibiles concernentibus, ambigue loquitur, ac in Castra Atheorum inclinat, ita et facit hac in parte, dum d. loc. fol. 977. ita scribit: Constat has saepe merito plecti, quod sint maleficae, aut etiam ob Impietatem, ceterum plerumque stultae solum, nec confessio integra ac iudicium velut de latronibus, furibus, reliquisque sceleratis nominibus ad mortis poenam conficipossct. Sed omnia plena vanitatibus, mendaciis, repugnantia, inconstantiaqueve: nam illud quod dicitur convenire, et contestes esse absentes, omnino falsum est: necnist de die congregationis conveniunt, cum vulgata si, quae nam sit. Id vero argumentum si recte et diligenter examinctur, ostendit hanc artem esse falsam omnino, et illas non vere in unum coire: nam una centum, aut etiam plures detegere posset, cum tot intersintillarum testimonio.

Et paulo post: Nemo igitur has Mulieres haereticas, daemonum cultrices, impias et homicidas, morte non dignas aestimabit. Sitamen factum absit, solaque opinionc laborent, stultorum genere sunt: hoc tamen stultitiae genus etiam periculosum est: ob id, niss resipiscant, morte damnari solent. Praeter enim hanc superstitionem, inventae sunt mulieres, quae pueros occidebant, carnes eorum sale condientes, quorsum nescio: una me spectante, poenas tam inusitatae sevitiae dedit.

Ceterum sanitates nullas, nisi ex herbis diuturna experientia, aut medici Consilio cognitis non offerunt: neque mortes, nisi inter cibos datis veneficiis: qu orum plura genera novete [orig: novête] malae quaedam meretrices, quam [orig: quâm] lamiae. Eo tamen insanis earum saepeprocedit ut morborum ac infortuniorum, quae inimicis contigere, auctores se faciant, iactantiae causa, tamentsi fortuito ea ilis contigerint.

Sic et copulationem faemellarum talium misteratum cum Diabolo, multi negant: quaetamen constantissima confessione omnium firmatur, vide Guil. Bouchet. des serees c. 8. fol. m. 241. iunge de sagis in genere tractantes Deltio, Franc. Torreblancam, Nic. Remigium, etc. Maiolum tom. 2. dier. canicul. tolleq. 3. Hatron. in pietate et Regno fol. 107. etc Dn. Zeileri addit. ad bistorias Tragicas Rosseti. Ionston. d. naturoe constantia fol. 60. Guyon. Divers. Lessons. tem. 2. fol. 54. Carranz. d. partu naturli, etc. fol. 711. Torniell. in annalib. fol. 78. Martin cent. 6. disp. 2. qu. 7. Rueff. de conceptione lib. 5. c. o.

Ac ex confessionibus constat, quod interdumuxores sub specie maritorum a Diabolo fuerint compressae, ita ut mulieres non queat esse secutae; Ergo oratione et sobrietate est opus, ac etiam coniugio caset utendum, in lecto coniugali, nec passim, nec etiam bestiali ex voluptate cum uxore est corundum, nec item uxor debet satis facere ita marito, etc.

De incubisitem, ac succubis quaedam habet Cantiprat. lib. 2. c. 57. Adde et Guil. Bockeii [orig: Bôckeii] nuper editas visiones disquis 6. n. 2. etc. et me de Maiestate. Thyraeum. d. apparit. spiritnum. fol. 30. etc. De transportatione et aliis, Binsfeld. de confess. malesicorum. Quae autem res Diaboius neque per magos efficere queat Martin. disput. 9. centur. 9. qu. 4. et centur. 10. disputat. 9. qu. 5. ubi de magorum extra corpus abreptione.

De soporo Daemoniaco Sagarum, vid. Sennert. Institut. Medic. fol. 314. et fol. 404.

Quod bona lamiarum Fisco cedant, evincit Dn. Frider. martini, IC. et Antecessor Friburgensis excellentissimus, sing. dissert. tract de censib. adnexa. Sed pro contraria opinione propugnat Dn. A damus Keller. p. m. in tr. de success. ab intest. fol. 275. Ut ut de iure sit: durum est liberos et maritum successionis commodo privare, ipsi vel statuto,

vel de iure debito. Berlich. p. 4. conclus. 5. nu. 27. v. Lib. VII. Decretal. fol. 485. Farinac. de hoeres. quoest. 181 et eund. Kellet. intract. d. offic. iuridico polit. fol. 432.

Et posset rigor Confiscationis (da selbige observirt und vorgenommets) ex Christi ana charitatehac ratione temperari, daß manerstlich allen Vnkosten von der hingerichten Guter, unnd zwar vollig erfordere, ita ut inopum sumptus Magistratus non ferat (2) daß man den Descendentibus nichts aunemme (3) dem Marito sein spem successionis Nicht entziehe, (4) ascendentibus, was von ihnen herkombt, verfolgen lasse et (5) Fiscum den collateralibus, praesertim remotis vorziehe. Haec Iuri scripto licet non sint consona; poslet tamen Magistratus, omnimodam habens iurisdictionem et potestatem condendi Statuta, hoc facere: cum non sintcontra, sed praeter Ius.

ADDITIO.

Ac quod in loco, ubi sagarum bona conflscantur, id non praeiudicet marito in eo lucro, quod habet ex pacto vel statuto, docet Rol. a Vall. d. lucro dotis qu. 59. Frid. a Solis. eod. tr. qu. 14. et 46. et Peregrin. d. iure Fisci lib. 5. 595. I. hum. 68. 83. et 117. ac seqq.

An autem Sagae iustifi catae dem belaidigren thail den Schaden ablegen müssen? Puro aequum esse: quamvis enim alias actio poenalis non transeat ad heredes, tameri hic [orig: hîc] nesciebatur, daß man einen Schaden von dem Orth oder Persohn empfangen. Maxime si fi scus succedit: puto aequissimum, ut damnum praecedat: cum laesus de damno, Fiscus vero de lucto certet] Ioh. Iacob Specidel. V. I. Lic,

Vne ober sandte speciem facti. haben wir Underschribne durchlesen, und als ledariun besindende Umbständt gehörigs fleißerwogen, können aber un, serotheile nicht erachten, daß die Verhaffrin mit der Tortur nochzur zeit anzugreiffen: sondern auff gelaistete caution oder Gelübt, sich jederzeit auff Oberkeitlich erfordern,widerumb zustellen, neben bezahlung der Atzung, und sonst ihrerhalb auffgewendten Unkestene auff freyen fu´zulassen, doch entzwischen auff ihr Ceben und Mandel fleissigste acht gegeben werde solle.

Dann ob wolsonsten in Crimine laesae Ma iestatis Divinae, et in specie, si do ma leficiivel sortilegii delicto, tamquam de re occulta, max ime exorbitantiae detestanda, quaeratur, auch die complices oder sociae delicti und deroselben in der Tortur, auch biß inn Codt verh arzete Confession, pro In ditio ad Torturam sufficienti gehalten wirdt, Prosper. Farinaci. quaet. 43. n. 58. 67. et seqq.

Welches sonderlich in dem fall start sinden thut, quando duo vel plures inculpant de codem Crimine alios socios, ut per text. in c. infidei, cum ibinot. de hoeret. in 6. tradit Georg, Everhanrd. vel. 1. cons. 2. num. 70. Bins feld. d. confess. malef. per discurs.

Jedoch wirdr von den Rechtsgelehrren hingegen fast ins gemein dahin geschlossen, daß dises von andern Deven beschehen angeben, zwar prourgente Inditio zuachten, vid. Binsfeld. d. confess. malefic. f. 228. et seqq. multis. doch an und für sich selbst, nisi aliis in diciis concurrentibus, ad torituram nicht gnngsamb seye. Farminac. dict. quoest. 43. num. 147. etc. Dn. Bocer. de quoestion. cap. 3. num. 98. Et in terminis, quod parum huic Inditio deferendum sit quoad Torturam, scribit Cothman. resp. 12. n. 267. et sepp. cui consonat Fichardus. consil. 108. tom. 2. item. consil. 3. num. 4. ubi his formalibus verbis ait: man habe auß Erfahrung, daß offemals solche bose Metber, auch unschuldige fromme und fürnemme Personen, fälschlich besagt haben, fürnemlich, auß Daß und Neid, weil sie gern sehen möchten, wann sie brennen müssen, daß auch die ganße Welt perbrennen müßte. Nec lus permittit, ut is, qui dese confessus est, torqueatur in aliorum caput. l repeti 16. §. 1. ff. de quoest. Rationem huius reddit elegantissimam Paul. IC. lib. 1. sent. tit. 17. §. 7. his verbis: qui de se confessus est, in alium torquerinon potest, ne alienamsalutem in dubium, deducat, qui de sua despe ravit.

Quin etiam indicum hoc non esse an torturam idoneum, evincitur quoque ex eo, quod nulla eius fit mentio in Caroli. V. Imp. ordinatioe Criminal. art. 44.

inter ea Indicia, quae veneficium sive maleficium verisimiliter arguere dicuntur: quo argumento interminis utitur Fichardus. d. d. consil. 108. vers. daß auch daß bloß.

Judisem fombt noch ferzner, quod scribit Alciatus inc. pernitiosa. num. 66. de offic. et potest. erdinar. hisce verbis: Quam vis credatur sociis criminis in tali delicto, attamen illud non esse trahendum ad ea, quae certa et vera non videntur, sed perillusionem daemon um fieri posunt.

Non waißt man, und wäre auß bewehrten Catholischen Scribenten zubeweisen, daß der latdige feindt Menschlichs Geschlestß öffrets einer andern unnd froinmen Persohn Gestalt an sich nimbt, seine undergebnt, darbuch inihrer Boßheit zustärcken, oder auch den Unschuldigen eine Gefahr zuverschaffen.

Verum quidem est, Sagas a daemonibus, de loco ad locum transpottari; tamen ex contrario illud concedemdum est, interdum tantum spectra feminarum inludis et choreis huiulmodi spectar. Nam Historiae fide dignae testantur, uno eodemque tempore feminas fuisse visas in locis â se invicem remotissimis, cum per rerum naturam non contingat, huic indicio fraudis pleno, fides non eritadhibenda. Arg. l. 3. et l. 8. s. un. C. de quaest.

Vnnd befinden wir auß obiger facti specie, kein ander Indicium, dannenhero die verhaffre, wie der 31. Articul Constitutionis Criminalis, Caroli V. vers. Tum vierdten, etc. in hisce nostris terminis erfordert, also argwöhnisch zuhalten, daß man sich zujhr der be, saten Missethat unzweiffelig versehn möge, aut ut loquitur Martin. Delrio, disquisit. Magic. lib. 5. sect. 3. fel. nobis 42. ut quasi certe credi possit, nominantes non mentiri.

Angesehen, daß die Verhafftin kein einigen Jäher von sich geben wöllen, solches a praedicto Delrio, lib. 5. sect. 4. fel. 77. pro nani et frivolo Signo gehalren wirdt. Auch auß offterwehnter facti specie allein so vil erscheint, daß sie Verbaffrin, erst seythero auß ihrem Dorff und vinbligenden Orthen vns derschidliche Deven hingericht, solches Lasterß halber suspect unnd verdächtig worden.

Es werden auch keine andere Orsachen solchen Verdachts angeraigt, darumb ganß vermutlich, daß erstbesagter Argwohn allein durch In culpatien oder angebent, der andern hingetichten entsprungen.

Beschließlichen bewegt uns zu solchen Decision auch dises, daß die Verhafftin beraitß mit Ruttengestrichen, also umb etwas terrirt, oder peinich gefragt worden, und damnnoch nicht bekennen wollen.

Daß wir also darfür halten, daß vber solchen gradu torturae, nach Bewandt, nuß diseß einigen Iudicii deß angebens nicht wol tuschreitten seyn werde, und zweyfflen beneben nicht, daß, zum fall die Verhaffcinrecht schuldig und man obverstandnermassen auff selbige fleissig Achtgeben rhut, sie sich selbsten in kurßem entdecken, auch der verdie uten Straff nicht leichtlich werde entziehen könden. Consentit cum hac [orig: hâc] decisione consil. Iuridicae Pacultatis Tubing. quod Dn. D. Thummius insetuit suae disput. d. Magis. ut et Dn. Helffe. Ult. Hunnius, in discurs. criminali. th. 41.

Beygeschloßne peinliche Gerichts Acta, so zwischen M. M. Derzen Anwalden, walden, als Anklägern einem, entgegen unnd wider Angesen, M. von M. Beklagrin am andern Thall, biß zu Außkundung der Endorthail hine inde verübet worden, haben wir zu Verfassung begehrten rechtlichen Bedenckens mit allem fleiß durchlesen, unnd befunden, daß für nemblich diß Orths gezweifflet werden will, welchermassen sie Berlagtin, wegen ihrer begangnen und betandten Deverey abzustraffen seye.

Nun ist selbigezwar geständig, daß sie auff anmutung deß bösen Geistes, Gott deß Allmächtigen sich verzigen, und andere derogliechen abschewliche

Zu welchenifürs ander auch dises kompt daß die B erst 19. Jahr alt, da abermahl die Rechts Oehrer fast einhelligdahin schliessen daß man zu der ordenlichen Codtstraff auch in hohem verbrechen, nicht gelangen könde. Etenim minotes haud posse puniri poena mortis naturalis, sed alia [orig: aliâ] arbitraria [orig: arbitrariâ] circa mortem, multis auctoritatibus firmat Ioseph. Ludovicus. detis. Lucens. 17. num. 41. ubi ait, ita communi calculo concludere Doctores, in quolibet genere delictorum, non solum in delictis consistentitus in omittendo, sed et in commiten do, ac etiam in delictis gravibus.

Fürs drier, möchte ganß scheinlich darfür gehalten werden, daß peinlich Beklagtin, mit etwaßringet Straff anzusehen: in Betrachtungsie schandlich verführet worden/und ihrem für, geben nach, gleichsam unwissendt in diseß Laster gerabten, auch anjeßo sich zu der Buß sehr wol schicket zumahl als sie anderer Missethat halber eingezogen, die Deverey selbst freywillig bekennet.

Quodque ei, qui non convictus est, sed ante probati onem sponte fateatur et paeniteat, consortesque criminis indicet, poena debeat mitigart, docet Prosper Farinc. in praxcriminal. part. 3. tit de reo confesso, et convicto. 9. quoest. 85. cap. 5. nu. 147. ibi, amplia primo regulam num 175 et seqq. usque ad num. 181. Tiraquel. d. pan. causs. 30.

Dessen alletz jedoch ungeacht, thun wir in dieser sehr beschwärlichen, vnnd nicht wenig zweiffeligen Sach, vnsers thails mehrers dahin inclinteren und schliessen, daß gleichwol obaußgesührter Vrsachen halben mit der Ordinari Fewer Straff ihrer zuverschonen, sie doch mit dem Schwerdt hingerichtet werden möchte.

Dann erstlich obige Mainung, daß diel Heven, welche noch keinen Schas dengerthan, bev dem Leben zulassen in gemain verworffen, unnd mit nichten in Obacht genommen wird.

Quodque Magi et Veneficis qui pactum cum Diabolo expressum, vel tacitum inierunt, apostasiam fecerunt, Deumabiurarunt, se Diabolo manciparunt, et cum imputo Spiritu Sodomiam exercuerunt, etiamsi nemini nocuerint, nihilominus igni tradendi, et concremandi sint, probat Hartman. Vulteius, in §. item Lex Cornelia d. sicar. Instit. d publ. iud. num. 8. vers. sed valde placet quod magistratus et seqq. Dn. Metzger. consil. l. quoest. 3. Dn. Wittumb. consil. I. Additionator. ad Constit. Crim. Carol. V. art. 109 darinnen die Orthailer.

Zugleich ist gegenwärtige Verhafftin damie sehr beschwärt, in dem sie nicht allein Gott dem Herin abgesagt, mit ihrem vnrainen Geist sich öffters vermischr, sondern auch nach Empfahung deß Hochwürdige Sacraments, die Hostiam Mehrmahlen wider auß dem Mund gethan, und einer andern Zäubern gegeben: und zugleich da ihre Mitgespielen, ihren Neben Men, schen Schaden zugefügt, ist Beklagtin zu dem End, damit sie solche Runst gleichmässig lernen möchte, selbst mit und darbey gewesen.

Fürs ander, ist oberwehnte Rechtslehr, daß den Minderjärigen zuverschonen mir nichten, so fert zudenren, daß soches in allen fällen geschehen müßte.

Dann hingegen etlich andere anses henliche berühmbte Rechts Lehrer vn Praccicanten dahin schltessen, daß, nach gestaltsame und Gelegenheit der Vbelthat, offtbe sagte junge Minderzärige ersohnen Fönden vnnd sollen zum Todt condemnirt werden. Qua quidem de re pulchre disserunt, et ita

sentiunt Binsfeld. in tr. de sortileg. fol. nobis. 519. et Prosp. Farinac. quoestion. 17. nu. 3). et faciunt huc [orig: hûc], quae refert Mynsing, cent. 2. obs. 30.

So wird auch a praed Ludov. Iosepho alleg decis 17. nu. 72. gesetzt quoch quando sumus in pubere maiore 14. annis, et minore 25. annorum, qui sit doli capax, et malitia suppleat aetatem, isto casu arbitrium iudicis possit extendi usque ad mortem inclusive, idque roborat aliquot in medium adductis textibus iuris.

Et hoc praesertim fieri debet in delictis spiritua libus, econtra naturalem humanitatem hominum, qualis est apostasia et expressum cum Diabolo pactu; Butr. incap. ex literarum, num, 11. d. apostatis. dicens, hoc benenotandum.

Ac probatur hoc praeter Conltitutionem Carolinam, art 164. ubi sures proximi pubertati, non plane a mortis poena liberantur: etiam per l. excipiuntur ff. ad Syllanianum. ubi puer non multum a puberis aetate distans, qui ad pedes Domini cubuerat, cum occideretur, nec postea caedem eius prodiderat, capitalem patitur sententiam. Quid ergo patietur puella, quae se Diabolomancipavit, Diniamque Maie statem abnegavit, et Rem publicam offendit? Maior si quidem favor Divinae, humanaeque Maiestatis et Rei publicae est, quam privatarum Personarum, ut in terminis nostri casus loquitur Dn. Metzgerus. cons. crim. 7.

Soist nicht weniger hiebey in Acht zu7nemmen, daß die peinliche Beklagtin, auch be ihrer aignen Mutter ein sehr boses Lob, sich mit etlichen Diebstählen vbersehen, insonderheit in disem Laster der Heverey sehrvbertriffe, darumben dann, tam ratione personae, quam ipsius delicti, sich keiner sichern Emendation oder Besserung gegenihr zugetrösten, sondern vilmehr zubefahren, daß weil sie von Natur frech on gail, hingegen zu keinem ehrlichen Hevrath nimmer kommen köndte, selbige derwegen, da sie gleich daß Lands verwisen, oder in Zehenden gebannt, durch vorige Tentation abermal vbermunden, also vermittelst Lediglassung deß Leibß, in noch schädlichern Veriurst der Seelen gestürtytwerden möchte: Sintemal der böse Geist ohne daß solchen Lenthen, da sie zur Buß kommen, nichtbald Ruhe laßt, sondern denselben ohne auffhören nachsetz et, und sich understeher, sie widerumb in seine Strick zubringen, welches durch geschwindes End, guten Crost, unnd andere Gaistliche Remedien verhüter werdenkan.

Quamvis interdum miseratio aetatis, mitiorem poenam requirat; hoc tamch tali in casu propter gravitatem delicti, contagtum, metumque relapsus et damnigravioris non procedit; Sed melius est, conservare animam, quae toto mundo prctioslor est, quam cum periculo et iactura [orig: iacturâ] aeternae salutis adipiscendae, misericordiam facete, iuxta illud Ambrosii 5. officior. si magnae merecedis est a morte erigere carnem quamquam morituram, quanti est meriti a morte animam liberare, in caelesti Partria sine fine victuram.

Der Orsachen die dritte dubitandi ratio, vnnd daß Belklagrin sich zu der Buß nicht vbel bequemet, kein Dinderung bringt: neben deme sie nicht se gar ohn ihr Schuld in dises Vnglickgerahren, in dem sie sich an böse Gespil, schafft gehängt, ihren vermainten Bulden leichtlichen für selbigen, der eß geweßt, erkennen könden, in dem er ihr sich Gottes daß Allmächrigten zuverzeyhen angemuter.

So ist auch ad evitandam mortis poenam nicht genug, daß offterwehnte Verhaffrin ohne Marter diese Lasters befenner, sonder solches schafft alein, praesertim in tam atrocissimo crimine, ein schleinigere Codrstraff.

Dene allem nach, wir noch mahln der Mainung seyndt, daß Verbafftin da sie bey ihrer Bekandtnuß beharlich verbleiben thät, obverstandner massen ab gestrafft werden köndte. Doch wöl, len wir besser begründter Gutachten und Fürschläg, vermittelst dero diser armen Verhafftin, ohne Seelen Gefahr verschoner werden möchte, nichts vorgegriffen, besonders aber den völligen Außschlag, Hochlöblicher

ADDITIO.

Ex confessionibus Sagarum patescit, inter alia novitiis imponi, ne manus lavent, postquam surrexerint Sunt et qui dicunt, non offendi a sagis, qui haec faciunt, quod superstitiosum censetur. Sed prohibitio Sagis facta videtur niti hoc fundamento, quia spurca, obscaena, venenata, etc. contrectant, ne abluantur.

An Sagae torquendae et quomodo; item si tortae nihil fateantur, quid faciendum? Dassel. consil. 20. an perfecto rei examine, factisque testium depositionibus, reus ad carcerem duci possit? Consil. Argentoratens. vel. 2. Cons. 82.

Daß keiner kein Her auffhalten soll, est textus in l. fin. c. d. malefic.. et mathemat. ubi simul de poena talis hominis.] Iohann. Iacob. Speidel. U.I.Licent.

Eragstuck.

So in ducatur WIrtemb. unnd andern Orthen den Deven unnd Dnholdischen Weibern fürgehalten werden.

1. Ob sie auff lersie Hinfahre nemmen, vnnd bey Verlurst ihrer ewigen Seeligkeit behalten möchte, daß sie mit dem Cenffel kein Pack gemacht, kein Gelübd gethan, noch sich ihme zu seinem Millen zugebrauchen, ergeben hätte.

2. Daß sie auch den wahren Christlichen Glanben, das heplig Cvangelium, vnnd die heylige Sacramenten nicht verläugnet noch verschworen, und sich der ewigen Seeligkeit, und aller Gnaden GO Ctes nicht verzihen habe.

3. Sondern erkenne Gott den Vatter für ihren einigen Derm, christum den Sohn Gotres für ihren Dayland und Erlösern, der da kommen in die Welt, daß er der Schlangen den Ropff zertrette, unnd denheyligen Geist für ihren höchsten Crost?

4. Wolte auch leben unnd sterben ein Glid der Christlichen Rirchen, in welcher christuß daß Daupt ist.

6. Glaubte von Derßen, unnd bekendte sich mit dem Mund zum heyligen Cvangelio, unnd wolle dasselbig mit Frewden hren, vnnd sich darbey finden lassen.

7. Begehrte auch von Derßen deß heyligen Leibs und Blues Christi, im heyligen Abentmahl, durch welch Leib und Blut Christus unser Sund gebüsser, unnd uns von deß Ceuffels Reich und Gewalterlöße?

8. Und wüßtt, welche solches auß Vngnaden, und als von Gott gefallene empfierquen, die empfiengen ihnen grössers Gericht, unnd die ewige Uerdambnuß.

9. Hin widerumb, wie sie einmal in dem Cauff, dem Teuffel, nd allen seinen Mercken hätte abgesagt, als wtderhollet sie solches nochmachlen, und wtdersagte ihme himeit vor dem Angesicht Gottes, und seiner heyligen Engel, auß wahrem Glauben unnd Christlichem Vorsaß, darauff biß in ihr End zuverharzen.

10. Erkente den Tenffel für einen Feind Gottes, un für einen verworffnen verdambten Geist, der mit G Ott in Cwigkeit nimmermehr möchteversöhner werden.

11. Otelte ihne auch für einen feind deß ganßen Menschliche Geschlechts, für ein Mörder und Lugner, darumb sie dann seine Merck, unnd sonderlich das, welches S. Paulus mit Namen gedenckt, Veneficium und alle Zauberey verlaugne, und rüffte Gott an, daß er solc Werck wolte offenbachren, zerstöhren unnd außrotten, weie sie dann glaude, daß er am jüngsten Cag andenen, so damit umbgangen, und nicht Bußgethan, mit dem Döllischen fewe straffenwerde.

12. Unnd rüfft hieruber G Ott an zum Zenge, als die ewig Marheit, zuweider und gegen dem Teuffel, als

13. Ob nicht solchem allem zugegen die Warheit, daß sie sich dem bösen Geist ergeben, demselben Gelübd gethon, oder sich mit ihme verbunden.

14. Ob sie nicht hingegen G Ott dem Allmächtigen, und der heyligen Dreyfaltigkeit abgesagt, die selbe verläugnet, oder zuverlaugnen, dem Teuffel versprochen hab.

15. War durch sie zu solchem Ab fall von G Ott dem Allmächtigen, unnd Zufall zu dem Ceuffel bewegt, ob sie es Gelts oder Guts wegen, auß Antrib der Unzucht, oder auß feindtschafft, Haß oder Neid, so sie gegen andern Centhengetragen, gethon hab?

16. Ob sie dem Ceuffel nicht versprochen, sich der heyligen Sacrament vnnd GOTTES Wort zuentäussern, dieselbige zuverachten oder zuverschimpffen.

17. Ob sie dem Cenffel nicht versprochen, E Ott und die heylige Oreyfaltigkeit zuverachten, allen rechten Christen feind und abhold zuseyn, dieselbe auff was Mittel unnd Weeg sie ihnen zuk osnen möge, zuverleßen und zubeschädigen?

18. Ob sie ihme nicht versprochen, getrem unnd hold zuseyn, seinen Gebotten zugeleben, lhingegen aber Gottes Gebottverächtlich hindan zusetzen?

19. Ob sie ihme nicht gelobt unnd versprochen, allen eussersten fleiß anzuwenden, andere mehr Ceuth under sein Reich, Gebiett und Gehorsamb zubringen und zuverführen.

20. Ob sie ihme nicht gelobt oder versprochen, zu denen jederzeit von ihme angestellten Versamblungen der Heven und Unholden, so offe sie dieselbenin Erfahrung bringt, sich Persönlich einzustellen.

21. Bey solchen Uersamblungen, alles unnd jedes tremlich unnd fleissig zuthun und zuverrichten, was sie von ihme angewissen unnd gebaissen, oder andere ihme verpflichte Unhol. den heysolchen Uersamblungen thun werden.

22. Ob sit nicht vor dem Teuffel bey solchen Versamlbungen nider gefallen, und ihne angebettet, oder sonsten andere Ehr erzaitgt, so Gott dem Allmächtigen allein gebühret.

23. Obsienit bey dem Actu gerhoner Pflicht unbd Duldigung G Ott den Allmächtigen, die heylige Dreyfaltigfeit, die O. Jungffraw Mariam, auß Antrib und Gebaiß deß Teuffels veracter, geschändet oder gelästert.

24. Ob nicht der böse feind zu Bestettigung solcher ihme gethoner Gelübd und Duldigung sie an ihrem Leib mit einem Wahrzaichen oder Gemerck bezaichnet habe.

25. Ob sie ihme nicht versprochen, solche gemachte Verbündtnuß, in höchster Gehaimbnuß zuhalten.

26. Ob er ihr nicht hingegen Versprochen, sie zubeschützen unnd zube schü men, und in allen jyßen Nöthen und Anlige allezeit bepständig zuseyn.

29. Item alles was sit wünschen und begehren werde, zuverschaffen, und ihr all frewd, und warzu sie immer Lust und Lieb haben würde, widerfahren zulassen.

29. Item, nach disem zeitlichen Leben zu ewiger frewd unnd Seeligkeit zubringen.

30. Ob sie nicht von ihme Underricht und Underweisung empfangen, durch was für Mittel, Meegvii Meiß, Donner, Dagel unnd Ongewitter zuerwecken, Lufft, Wasser unnd Waidt zuvergifften?

32. Ob sie nicht auß Antrib deß Teuffels, so vil an ihr, understanden, durch solche unnarutliche Teuffelische Mittel, Donner, Dagel, Bliß unnd ander Ungewitterzuerwekcen.

34. Ob sie ein solches nicht der Mainung unnd zu dem Ende understanden, daß sie vorhanbens gewesen, Frucht unu Mein auff dem Feld

35. Auff wen solche vorhabende Verderbung der früchren un Meins, und auß was für feindrsch affc, Daß unnd Neid solches von ihr angesehen gewesen.

36. Ob sie nicht understanden, sovil an ihr gewesen, Lufft, Wasser, Wuhn unnd. Waid zuvergifften, unnd einen Vichsterbendt dardurch zuwegrubringen.

37. Was sie für Mittel darzu gebraucht, auff wen solches fürnemblich von ihr angesehen, unnd was sie dar zu bewegt haß.

38. Ob sienicht eiwa understanden, durch Deven: oder Zanberey fewer auffzublasen unnd Brunsten zuerwecken.

40. Wem die Däuser, Scheüren oder andere Gebäw, darinn sie durch Heverey fewr gezaubert, zugehörig gewesen.

43. Zu wem sie Daß, Neid oder Feindtschafft gehabt, den sie durch solche Brunst verderben wollen.

44. Ob sie nicht durch Dev: unnd Zauberey, Menschen unnd Nich zubeschädigen, denselben unnattürliche Ranckheiten unnd Gebrechett, an ihtem Leib zuzuziehen understande, oder gar hingericht unnd umb das Leben gebracht habe.

45. Durch was für zauberische Gebär den und Mittel, unnd ob sie es mit ansireichen, Deven Salben, mit eingebung dergleichen Pulver, mit anblasen oder anachemen, mit streichen, antasten, schlägen oder wie sie es sonsten zuwegen gebracht.

46. Ob sie nicht etwa einen oder andere Manns Person, durch Deven oder Zauberey seiner Mannheit betaubt.

50. Ob sie nicht etwa schwangern Weibs Personen, so mit Durerey umbgangen, mit Dev: unnd Zauberey die Geburt vertriben, oder mit dergleichen Mitteln hilff und Raht darzu geben.

51. Ob sie nicht etwa durch Dev: unnd Zauberey semanden betöricht, unnd seinen Verstandt genommen, daß er unsinnig worden.

42. Wer die Personen gewesen, denen sie dergleichen an ihrem Leit oder Gemüth zugefügt.

53. Ob sie jedesmalen das jenige, so ihr von dem Tenffel befolhen worden, venichtet und vollzogen habe.

55. Ob sie sich auch bey den Tenffelischen und Vnholdischen bey nächtlicher weil gehaltenen Versamblungen sinden lassen.

56. Auff was weiß und weeg sie dahin kommen, unnd ob sie nicht in der Lufftdaselbsthin gefahrren.

58. Was sie und andere Devenweiber, neben den Teuffeln und ihren Bulen bey solchen versamblungen gemacht.

59. Ob sie nicht gefressen, gesoffen, gedanßt unnd andere Eugelfuhr mit den Teuffeln daselbsiengetriben.

60. Ob man bey solchen Uersamblungen, dem fürnembsten under den Teuffeln nicht geopffert, vor ihme die Rnie biegen, oder ihme in ander weeg solche Ehr erzaigen müssen, die allein GOtt dem DErrn gebührt.

60. Ob man nicht bey solchen Versamblungen die Neven, so zuvor die heylige Christlihe Tauff im Nahmen der heyligen Oreyfaltigkeit empfangett, oder aber noch ungetauffte sungt Kinder, in deß Teuffels Nahmen wider getaufft.

67. Ob sie auch andere Mans: oder Meibspersonen Deverey unnd Zauberey zutteiben gelehet.

69. Ob sie nicht semanden beredt und hinderführt, sich gleicher gestalt, wie von ihr geschehen, dem Teuffelzuergeben, zu den versamblungs Dänßen mit ihr zufahren, und gleicher gestalt Zaub: und Deverey zutreiben.

71. Ob sie nicht manchmal ein Dev gescholten, unnd solches von ihr ungerechtfertigt gelassen worden.

72. Ob sie nicht was hoch würdigste Sacrament mißgebraucht, unnd wie offt, auch was gestalt, etc.

Quaeritur quid faciendum, si sagae semetisas prodat, petantque, ut saluti ipsarum animae conlulatur. Cuius rei duo exempla Facultati luridicae Tubingensi oblata fuerunt. Ubi neutra ex talibus sagis hominibus in corpore vel bonis nocuit. Ubi dubitatur (1) an eiusm odi Cofessioni fides sit habenda. (2) Qua [orig: Quâ] poena tales sagae sint afficiendae? Et quidem non dubito, quin possit fides talibus assertionibus adhiberi, si praesetrim aliae cir cumstantiae concutrant. Nam et vulgo tradi solet, lamiam confessam crimen abnegationis, (seu haeresis) ex sola voluntate, propria [orig: propriâ] confessione manisestata [orig: manisestatâ], damnari, Torreblanca lib. 3. cap. 19. num. 31. De poena, pro arbitrio statuendum esse videtur, num sufficiat forsan paenitetia publica, velan mortis supplicium sitinferendum. Maxime cum vix omni ex parte liberentur eiusmodi faemellae, sed subinde iterum tenten tur. Et vel ad desper ationem aut autocheiria, vel alia scelera impellantur, hisque suggesti gestionibus quandoque locum relinquant. vid. Copen [orig: Côpen] 2. Obs. 121. Godelman, de Magis. etc. lib. 3. c. 7. Berlich. vol. 4. cocl. 4. n. 62. eetc.

Sed de Sagis, Lamiis, veneficis, etc pluribus tractant, multaque notabilia referunt R. P. Delrio in disquisit. Magic. P. Layman. inprocess. contra Sagas. Forner. in Panoplia sive armatura Dei. Torteblanca, in Damonolog. Bondin, in Doemonom Iohan. Gohaus. in process. contra Sagas. Bocer. in tract. d. homitid. lib. I. cap. 4. Nieder. in for micario fol. 347. et multis seqq. Faber. in Cod. tit. de malefic. et mathemat. Anonymus Theologus in cautionecriminali. Otto Melander. tr. sing. Mcrcer. 2. cap. 1. Iul. Caesat Bulenger in Opusculis, et Filesac, tr sing. Remigius in Doemonolatria. Marqu. de Susanis tract. d. Iudeis p. 3. cap. 13. La Philosophie des Esprits. Rickius d proba aquoe frigidoe. Thesaur. exorcismot. Malleus Maleficar. Flagellum Haereticorum. Fascinar. F. Nicolai laquerii. De Spiritibus Similibus Sagarum Daemoniis, v. Psellum de Doemonib. de congressu geniorum. duplici Daemonum lapsu, et Sagis recetibus ac vetustioribus, Lips. in Physiolog. Stoica lib. I. dissertat. 21 per tot. Qui Similes olim apud Ethnicos modernis Lamiis, vid. Daemonis Minica fol. 135. 134. 139 et f. 370. ac passim ubi de saevitia et libidine magorum.

52. Cl. Hierüber, unnd alles anders, was nach gestalt der Sachen gebetten werden möcht, köndt der solt, das Abdlich Richterlich Ampt anrüffende, etc.

In fine libellorum et supplicationum communiter apponitur haec Clausula, petens sibiius, et iustitiam administrari, etc. ex qua [orig: quâ] talis sequitur effectus, quod licet libellus propter generalitatem, admitti non deberet, iuxta not. per gloss. inl. fin. C. de ann. except. attamen, ut res potius valcat, quam pereat, iuxta. l. quoties ff. de V. O. profertur sententia, quae erit valida, et fiet condemnatio in mitiorem partem, quam fieri poterit. Innoc, in cap. cum dilectus. extr. de ord. cog. Etsi etiam sententia

conclusioni libelli supplicis conformis esse debeat, nec aliud continere, quam fuerit petitum, l. utfundi. com. divid. tamen quando apponitur haec clausula, hoc non procedit. Unde Iason. ad §. omnium. Inst. de action. num. 147. dicit, hanc Clausulam esse salutarem sicut herbam betonicam. Nam secundum Arnold. ab Haersolte: de actionib. in prolegomen. nu. 80. et Iohan. Scneidew. ad d. §. omnium. num. 129. imploratur offcium iudicis, qui dein ceps poterit supplere et impartirisuum officium, Abb. in cap. fin. in fin. extr. de iureiur. vide Matth. Stephan. tr. d. offic. iudic. fol. 123.

Deinde, quando ex narratione facti possunt elici plures actiones, quarum aliquae sunt aptae, aliquae vero ineptae, ac forte conclusio fitin ea, quae est inepta: adiecta [orig: adiectâ] illa [orig: illâ] Clausula [orig: Clausulâ], libellus sustentabitur. Est enim tantae virtutis et importantiae, secundum Angel. ad d. §. ut videatur deducta omnis actio et remedium competens et resultans ex narratis. Unde subicit ibi verbum perpetuo notandum. Quando ignoras inquit, quae actio, quodve remedium tibi competat, vel quomodo debeas in libello concludere, forte propter factum intricatum vel multitudinem factorum, vel propter dubietatem iuris, tunc factum diligenter et congrue narres, et in conclusione nihil specifice petas, nec aliquid specificum concludas, sed loco specificae conclusionis, simpliciter in finelibelli dicas. Super omnibus et singulis peto ius et iustitiam mihi administrari, simul divisim, copulative et alternative, singula singulis referendo, omni alio meliori et efficaciori modo et forma, qua [orig: quâ] id de iure fieri potest ac debet, inn der allerbeständtgsten Form vnd Maß, wie solches im Rechten am kräfftigsten geschehen soll, kan oder mag. Haec Clausula tamquam appendiculum superioris est, tantumque valet, ut in casu dubio libellus accipiatur eo modo, quo favorabilius potest iuvari intentio actoris. Estigitur multum utilis ad sustentandum dubium libellum, Iason. in d. §. omnium. Haersolte, dict. loco. num. 81.

Huius Clausulae tres quoque recenset effectus Iason. in l. petens. 27. numer. 5. C. depact. Anton. Gabriel. tit de Clausul. conclus. 4. per tot. m. fol. 612 adde Oldendorp. d. exc. tit. de form. libell. m. fol. 306. et seq. et Calam. de modo artic. et proband. m. fol. 66. numer. 24. Dec. in l. petens. numer. 4. vers. quare peto C. de pact. Vantium, in tract. de nullit. Process tit. de nullit. et defect. proc. num. 25. vers. insuper haec nullitas. Capyc. decis. 10. numer. 22. vers. quod in libello erat. Baptist Asin. in pract. civil. § 4. cap. 4. numer. 5. vers. item solent. Nicol. Everhard. in loc legalib. loc ab effectu eorum, etc. numer. 7. ubi inter cetera ait, circa quod volote tecire, quod dicta Clausula habet alium maximum et singularem effectum: nam si in libello concludente in possessorio narratione facta derespicientibus possessorium et petitorium, subiciatur praedicta Clausula, tunc probato petitorio et non possessorio, poterit virtuted. Clausulae ferri sententia in petitorio. Ita singulariter dicit Panormit. in cap. cum dilectus, deord. cog. ut et Iohan. de Imol. in l. sicum nulla et l. in summa ff. de re iudic. Bald. in l. incerti circ. fin. C. de interdict. Felin. inc. licet. soli. d. Simon. Angel. et Iason. in §. omnium Instit. de action. vide omnino Hartan. Pistor. lib. 1. quaest. 45. num. 24. et seqq. Si vero actor dilucide asseruisset, se petitorio saltem acturum, tunc ob evitandam contrarietatem, libellus non extenditur ad possessorium. Alex. consil. 96. vol. 5. et censil. 110. num. 2. vol. 5. Hartman. Pistor. d. l. numer. fin. Addatur Socin. consil. 128. incip. Iustissime Iudex in princ. Sis ergo cautus, inquit idem Everhardus, utnung wuam omittas eam ponere in libello perte conficiendo: quia vidi plures succumbere ob omissionem huius Clausulae, captaper [orig: captâper] eos inepta conclusione, qui non succubuissent, si dictam Clausulam in conclusione posuissent, et tanto magis sis cautus, quia in bene et apte formando conclusionem faciliter erat, qui naturam actiohis ignorat, propter quod plures contingit succumbere. l. 1. cum ibi not. per gloss. sing. si mens. fals. mod. dix. et cap. examinata. de iud.

Notandum tamen est, quod saepe dicta Clausula, quantum cumque utilis sit, non operatur effectum suum, quando contra generalitatem libelli, in quo haec

Clausula adiecta est, reperitur exceptum, et petitum fieri specificationem. Alex. de Imol post Bl. Angcl. et alios per cum relatos incons. 1215. vol. 1. Everhard. d. loc. num. 8.

Haecque etiam Clausula tunc demum suum effectum assequi debet, quoties id in actoris commodum cederet: Secus vero, sin in detrimentum illius redundaret, nam tum potius standum est conclusioni, quam ut libellus ex saepe dicta [orig: dictâ] Clausula [orig: Clausulâ] generali, praeter intentionem actoris extendendus sit. Alex. consil. 200. n. 7. vol. 2. ubi tradit, huius Clausulae hunc esse effectum, ut id remedium videatur intentatum, quod actori favorabilius est. Iason. in d. §. omnium. numer. 15. Iust. de act. Nevizan consil. 79. num. 5. Quoniam inquit, Clausula haec apponitur in favorem actoris, non igitur debet in eius odium retorqueri. l. qudo favore. C. de legib. Nam et alias regulariter estin facultate actoris, interpretari libellum, ut vult, cum secundum mentem acinterpretati onem actorisis semper debeatintelligi. l. si quis. de iud. Hart. Pistor. lib. 1. quaest. 45. num. 26.

ADDITIO.

Ac notandum etiam, quod ex una causa inepta agens, non possit obtinere ex alia [orig: aliâ] apta [orig: aptâ], Rota Genuens. decis. 61. num. 9. Rosenthal. de feud. cap. 6. conclus. 62. num. 6. et cap. 9. conclus. 25. num. 14. Ratio huius rei est, quia alias sequeetur absurdum: Siquidem reus non potest esse instructus per productionem, et sententia non esset conformis libello, Pacian. de probation. lib. 1. cap. 67. num. 22. Id que adeo obtinet, utetiam Clausula salutaris nihil ulterius, aut in alio remedio operetur. Gabriel. lib. 6. tit. d. Clausul. conclus. 5. num. 4. et conclus. 4. numer. 12. Pacian. d. c. 67. num. 24.

Si vero narrata aunt in certa, ut ex iis congrua, vel ex congruis utilior actio colligi possit, tunc libellus iuvatur virtute d. Clausulae, Rota Genuens. d. decis. 91. n. 10. et seq. imo Clausula ifta operatur, ut quis ex libello alioqui inepto, sententiam obtinere debeat. si de intentione libellantis constet, et actio ipsi vere competat, licet inepte proposuerit; Secus si nulla competat. Quando enim intentio est apta, licet actio sit inepta, obtinet actor, praesertim in summariis iudiciis, Rota Genuens

53. Hieunden.

Verbum infra, habet relationem tantum ad contenta et descripta in Instrumento. Bart. in l. qui liberos. §. haec verbo, ubi alii, de vul. et pupill. Paris. consil. 113. num. 24. vol. 1. et est eiusd em effectus, ac si omnia hic nominata et descripta fuissent. Ut notat Bartol in d. § haecverba. Aretin et alii, inl. Siquisfilium §. fin. de acquir. hered. Curt. Iun. consil. 115. num. 27.

54. Hinwiderumb, hingegen.

Dict. Hinwiderumb, hingegan conditionem important, et reciprocam, ac hypotheticam seu conditionalem obligationem.

55. Hirten.

Custodes condemnantur de damno facto in herbis per animalia, Vivius decis. 280. ubi id ampliat etiam in animalibus Ecclesiae, et Ecclesiasticarum personarum; simulque tradit, quomodo damnum datum per animalia in segetibus tunc in herba exsistentibus, sit aestimandum.

56. Hirtenftab

Sumitur pro iurisdictione, quia Princeps vel Dominus loci, est quasi Pastor. vide Mod. Pistor. cons. 61. vol. 1. et v. 2. consil. 16. num. 3. Ita dici solet, deme gebürt der Dirtenstab, vnd was demselben mit Botten vnnd Derbotten, zu Dorff, Doltz vod feld anbängig, wie auch die Bestraffung oder frevel, die sich darauff jederweilen begeben. Interdum autem pertinet zum Dirtenstab tantum potestas quaedam modica municipalis: nemmlich, die Weegzubawen, Außschlag deß Viehes zuordnen vnnd zumachen, wann Schaden von Viehebeschehe, zustraffen, schadhafft Viebe zupfänden vnd was dergleichen. vide Consil. Argentorat. vol. 1. consil. 2. ubi

57. Hispanien.

Vid. Hispaniam illustratam Ioannis Marianae. et Valdes. d. praerogativ. add. me in Politic.

58. Histori.

Historicts et Chronicis fides adhibetur, etiam in iudiciis, saltem ubi contrarium non ostenditur, Bart. et Dd. in l. 1. ubi Iason. num. 23. Dec. nu. 21. ff. sicert. pet. gl. incap inter dilectos. verb. magis. defide Instrum. Paris. Consil. 23. num. 133. vol. 1. Socin. Ioan. consil. 76. num. 64. vol. 1. Eaque transferunt onus probandi in asserentem contrarium. Dd. in l. sive possidetis, C. de probat. ubi Salic. nu. 2. Socin. Sen. consil. 23. numer. 14. vol. 1. et Adr. Gilman. Symphortom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. num. 10. fol. 94. Cumprimis vero Chronicis et Historiis plene creditur, quando cum ipsis concurrit fama vel opinio, vel si aliis adminiculis adiuvantur, puta, quod ex archivis publicis depromptae, et longissimo tempore pro authenticis habitae sint: tunc in antiquis fidem possunt mereri, Iason. consil. 16. num. 41. lib. 2. Etiam picturis, scripturis vel sculptis columnis, lapidibus, muris, seu parietibus vel aliis monumentis, quae vel in Ecclesi is vel publicis aliis locis vel privatis reperiuntur, credendum est; etiam Camerae Imp. iudicio, iuxta Gilman. rer. iudic. lib. 2. post decis. 43. in quibusdam summar. decis. num. 78.

In iure municipali Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] cavetur, daß die Stattschretber sollen ein Histori Buch machen, et quottidie excurrentia singularia annoti eren. Sed hocnegligitur, wie dann in solchem Ducatu gute Ordnungen, aber selbige vbel gehaltem werden Et nunc oblivioni dantur res quottidianae, vnd werdem vber 200. Jar (so anderst die Welt so lang stehet) die Nachkommen eben so wenig wissen, als jetzt wir, was vor solcher Zeit beschehen.

Quid de Genealogiis Münsteri, Heroldi, Stumpfii, etc. sit sentiendum, v. Georg. Everliard. vol. 1. cons. 27. a pr.

59. Hochzeit-Gshänckungen.

Xenia, sive munera nuptialia, quae amici novis nuptis, in festivitate nuptiali offerunt, die Geschänck, so auff dem Hochzeitlichen Ehrentag, nach sittlichem Gebrauch von den etngeladnen Gästen, in die Brawt- Tafel verehrt werden, Sponsae ne cedant an Sponso: an vero utrique sint communia, oder ob solches der Freundtschafft nach, zuthailen? vide Speckhan. cent. 3. quaest. 16. class. 1. Et magis est, ut ex aequo sint dividenda: nec haben dus sit respectus, a cuius latere, ut aiunt, von welcher Seiten, proveniant: Cum utriusque desponsatorum amici et cognati, utrique ex aequo donare praesumantur: videme disp. 3. adius municipale VVirtemberg. thes. 55. Dissentit Sichard. adl. 9. n. 6. C. de donat. ante nupt.

60. Hoff.

Curia oder Doff dicitur, quia sub dio Parlamenta et iudicia olim peragebantur, in einem offnen Doff. Legrand Aumosnier de France. fol. 6. wienoch heutzu Tage, die Candt vnd das Rotweilisch Hoff: auch die Centgericht vnderm freyen Dimmel gehalten werden. Goldast. Alemann. 1. fol. 191. et fol. 206.

Sumitur quandoque pro Dieta, indicto conventu ac congregatione. Glossae Iuniani Maii: Diaeta, locus domi, ubi tantum versamur nullo negotio aut usu. Nam diai/ta/omai significat versor. Latini recentioris antiquitatis Curiam vocant: et ita quoque in Aurea Bulla, haecce vox usurpatur: Albert. Stadens. fol.. 163. b. ibi: Curiam Imperatoris adiit, et quae sivit sententiam. Unde etiam Doffgeticht: quia olim, ut dictum, Iudicia in Aula vel Curia, etiam ab ipso Regevel Imp. peragebantur, nec erant Stataria. vid. Pontan. Origin. Francic. lib. 6. cap.16. Sumitur etiam Hoff, pro curte. vid. Gothofred. Anton. disp. feud. 1. th. 4. lit. f.

ADDITIO.

In Consilio Fabri Montferratensi, in facti specie, statim ab initio habetur: Cortes absas, quod forsan est abgesessen oder entlegene Höff, Erant enim in desertis locis consistentes, unnd scheinet, als wann daselbsten Corte pro pago genommen wurde. Ac Curtis absa opponitur vestitae, etnzehle, abgelegne Höff, wie im Schwartzwald. vid. tamen Freher. ad Constitut Caroli Crassi, praefix. Fornerio et Contil de feudis.

Ac de Curia Caesarea, vid. Petr. de Andlo. 2. cap. 15.] Ioh-Iac. Speid. V. I. Lic.

61. Hoffgut, Bauren-Lehen, Erbzinß, item Herdgüter, etc.

Ita nostris moribus vocantur Emphyteuses. Emphyteusis autem definitur, quod sit locatio rei immobilis, facta in perpetuum pro annua [orig: annuâ] pen sione (unde et Erbzinßgäter vocantur) hac [orig: hâc] lege, ut quamdiu solvatur pensio, non possit aufferri ab Emphyteuta, l. 1. ff. si ager vectig. velemphyt. Emphyteusis est Graecum nomen ab e)mfu\teuw. id est, insero, quemadm odum autem insitionibus, ita arbor arbori inseritur, ut illi inhaereat, naturamque suam pro portione retineat: Similiter hoc contractu, res ita a Domino in Emphyteutam perpetuo trans fertur, ut priorem dir ectumque Dominum semper respiciat, afficiatque commodo. Et latine emphyteusis nihil aliud est, quam melioratio. Ab initio enim tantum steriles agri con ced ebantur colonis, ut eos colerent et redderent meliores et fertiles, ac inde quotannis pensionem solverent. Sed hodie non tantum sterilia dantur, sed etiam fertilia bona, Azo in Summa. C. de lure Emphyt. Ioh. Schneide. ad tit. Inst. de locat. § adco autem num. 2. Nisi in Ecclesia, quae dat solum ea, quae congrua videntur oeconomo, et aliis gubernatoribus Ecclesiae. auth. perpetua quoque. Cod. de SS. Ecles. Accurs. ad d. §. adeo autem verb. emphytenseos. Hoffgüter, alibi vocantur etiam Derdgüter. Derd enim sive focus sumitur pro Domo, darzu ein Scheür, Doff vnd etliche Güter gewonlich gehören.

Quae autem differentia sit inter Emphyteusin et feudum, dispiciendum est. Primo namque in eo differunr, quod feudum libere et gratis conceditur, ut deduxi in verb. Lehen: ob quandam debiti remunerationem: et de proptia [orig: proptiâ] eius feudi natura est, quod debetur ac praestatur pro eo tantum servitium personale, das der Vasall das Cehen mit Ritterdiensten, vnd mit seinem eignen Leib verdienen muß. Vude plerumque in literis in vestiturae haec Clausula adicitur: Darvoner vnser getrewer Lehem, mann seyn soll, wie er vns in Trewen gelobet, vnnd Lehenspflicht gethan hat, vnsern Schaden warnen, bestes werben, die Lehentrewlich ver dienen, denen auch so offt die zu fall kommen, rechte Volge thun, vnnd sich damit halten, wie solcher Mannlehen Güter Recht vnd Gewonheit ist. vid. Consil. Marpurg. vol. 2. cons. 11.

Emphyteusis vero conceditur pro annua quadam praestatione Canonis vel pensi onis. ut supra.

2. Vasallus requisitus tantummodo servitia, nec illa praestare tenetur annuatim. c. licet si de feud. defanct. controv.

Emphyteuta vero songulis annis tenetur offerre canonem. Nam alias si emphyteusis est Ecclesi astica, emphyteuta infra biennium non solvens canonem, amittit eam. c. potuit extra locati. Si vero est emphyteusis privata, et emphy teuta per triennium cessat solvere pensionem, expelli potest. per. l. 2. C. de lur. emphyt. Nec moram purgabit emphyteuta triennio effluxo. Nam d. l. 2. dicit expresse, qui non solvit per triennium, omnimodo (quae dictio praecisa, morae purgationem omnino excludit, Iason. ind. l. 2. n. 73. ) repelli potest, Imo ipso iure hanc poenam ei imponit. Ubi autem poena ipso iure imponitur, mora purgari non potest. l. quiob rem. ff. de cond. indeb. l. si is cui. de. leg. 2. Tiraq. ad l. 8. C. de rev. donat. Fundamenrum est: si certa dies sub poenae conditione a lege vel ab homine adiecta fuerit, intra quam quid fieri darive debebat, neque id factum, datumve fuerit, ipso iure poena dicitur commissa: in tantum, ut nulla morae purgatio locum invenire queat. l. magnam C. decontr. et com. stip. l. 23. de illo, de O. et Act. l. Celsus de recept. arb. l. si fundus in fin. de Leg. Commiß. l. 2. §. ult ff. iudic. solv. Myns. cent. 3. obs. 95. Goedd. adl. 12. § 1. n. 10. d. V. S. Ias. in d. l. 2. C. n, 73. et seqq.

3. Feudum regulariter tantum est transitorium ad masculos, auff die Mannliche Leibs Grben, non ad feminas. Unde appellatione heredis in materia feudali, solummodo veniunt masculi. § etsi Clientulus, de alien. feud. Emphyteusis vero etiam ad filias et haeedes extraneos transit. Ut not. in l. 3. C. de iur. emphyt. Schneide Win. in praelud. feud. nu. 23. different. 13.

Obiter hic [orig: hîc] notandum venit, licet argumentum a vi nom???is in iure nostro

validum perhibeatur. l. anullo. et ibi gl. et Dd. C. de fer. Bart. Caepolla. cons. Crim. 24. num. 13. adeoque res talis praesumatur, qualiter nominatur. Bald, consil. 205. col. 1. lib. 3. Unde cum in Instrumento reperiatur verbum Grbzinß, quod vocabulum denotet Emphyteusin. Stuck. exercit. Iustin. part. 1. decad. 12. assertion. 6. lit. A. Ita ut concessio necessario emphyteusis nun cupanda videatur.

Tamenillud eatenus verum est, quatenus nomen illud omni caret dubio et est univocum. Si fuerit aequiv ocum et ambiguum, tum a vi nominis argumentatio cessat. Hinc dicit Alex. Raudens. tract. de analog. univoc. et aequivoc. lib. 1. cap. 24. num. 48. Concessionem factam sub nomine et titulo emphyteuseos, non ilico inferre emphyteusin, nisi clare et perspicue atque specifice aliunde probetur; ob illam solam rationem: quia vocabulum Emphyteusis est aequivocum, Carol. Molin. adconsuet Paris. part. 2. §. 73. num. 29. et seqq. Non igitur valet argumentum, de hoc bono praestatur ein Grbzinß, ergo bonum vel praedium hoc est bonum emphyteuticum.

Quia et praestatio illa pensi onis de feudo fieri potest, maxime si id subiecta materia patiatur.

Ex uniformi praestatione quando ius Emphyteuticum probetur? Consultat. Sax. p. 1. Ob. die Emphyteuses verwürckt, so sie nicht erfordert werden. Consil. Marpurgens. 56. vil. 4. De emphyteuta deficiente in soluti one unius denarii, Valasc. Consultat. 86. Da canone solvendo, ubi non constat bona esse emphyteuticaria, de retr actu et edendo titulo Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 8. Censuariusan possit cedere rem, et a pen sionibus se liberare. Grivell. decis. 99. von Verlürstignng der Doffgüter, Consil. Altorff. vol. 1. cons. 33 an liceat faciem fundi censualis mutare? Grivel. decis. 15.

Quaeritur item hic [orig: hîc]: An post incursas ab emphyteuta variis ex causis caducitates, ex receptione Canonis, omnes illae, quotquot sunt, abolitae atque remissae censeantur? Quod affirmat Anton. Monterus a Cueva decis. 5. Namque ex Canonis receptione, quaedam status redinte gratio inducta censetur: et de ono emphyteuta, quis emphyteuta decerni putatur. Hacce vero redintegratio status, non nisi quo ad omnia fieri potest: nisi protestatio expressa, de reservatione caducitatis, intervenisse probetur. Sed vide iam allegatum Monterum, varie distinguentem.

Item caducitas, tempore scientis et tacentis praedecessoris in cursa, per successorem emphyteutae obici nequit. Probabilius tamen est, ut inter vivos cedi possit, Monterus decis. 35.

ADDITIL.

Alamanni fundum cum villula dixere [orig: dixêre] Mansum, ac agri varii erant Iuris: Fiscalini, sc. quorum reditus Fiscis Principis deserviebant. Qui donati, venditive Monasteriis, Parochii sve, Ecclesiastici vocabantur, quique hodie multis in locis, licet venditi et abalienati, et privatae possessioiis facti sint, tamen ea [orig: eâ] servitute laborant, ut quoties venduntur, et novum colonum, possessoremve Iecipiunt, toties certa aeris summa Ecclesiae seu Monasterio perpendenda sit, in cuius primaeva possessione fuerant, vulgo Ehrschätzige Hoffgütter vocantur. Agri Salici seuterra Salica, illa [orig: illâ] servitute vacabat, hanc vulgo Frey Lehengut vocabant. Agros Salicos elocabant nonnumquam certa [orig: certâ] conditione redituum et culturae in perpetuam possessionem; nec mutare licebat colonos aut posteros, nisi pactum aut conditionem viloassent, vel non solutis reditibus, vel fundo neglectui habito, vel parte fundi inscio Domino distracta [orig: distractâ], aut usuris recentibus gtavata [orig: gtavatâ]. Proinde apochas dabant Coloni, quibus quo pacto, quave conditione locatio facta esset, continebatur. Eas tabulas vulgo Reversas, et Germ. Reverßbrieff, locationem autem ipsam Erblehen appellabant. Agerhoc pacto locatus antiquis vectigalis dicebatur, quem describit Paulus Ic. in tit. Si ager vectigalis. Non vectigalis erat, qui ad certum tempus locabatur, et eo pacto ut auferri colono, Domino volente, potuerit, nos vulgo Schupfflehen dicimus. Iustiniani aetas voce nova et Graeca quidem e)mfu/teus1in, sive emphyteosin perpetuam illam locationem vocavit, a verbo e)mfu/te\uein, quod in serere seu plantare significat; quoniam locatione eiusmodi ager in familiae alicuius possessionem velut in seratur et implantetur, ut avellere iure non liceat, nisi pacto locationis violato. Unde ius emphyteuticum dicitur Erblehen Recht, et ager emphyteuticarius, quem et ipsum Alemanni ac Franci mansus vocabulo amplexi sunt. Goldast. rer. Alemannic. tom. 2. p. 1. fol. 83. ubi addit, quod Franci et Alemanni mansum dixerint einem Hoff, es wäre em E erschätziger oder

Notandum etiam hic, Curtis nomine non simpliciter aut locum, ubi multi congregati degerent, aut homines ipsos iunctius habitantes, sed Imperium etiam et Iuris dictionem, praeterea et proprietatem, mancipiorum, et omnino cam possessionem, quam Icc. integri Status vocant, pleno cum iure coniunctam, signifi catam esse. vid. eundem Goldastum. d. loc. fol. 84. Imo et Curtilem saepe iurisdictionem cum proprietate man cipiorum et certa redituum parte Francis intellectam fuisse, attestatur.

Sic etiam Colonica Vilsa seu Villula erat, cum modo agri, quantum Colonus unus colere potuit, nec admodum â manso dista bat, adeo [orig: adeô] ut Mansus et Colonica aliquando promiscue dicebantur. Mansus tamen et Colonica non semper certam quantitatem, sed modo maiorem, modo minorem agri modum continebant. Aliquando etiam sub manso Colonicam comprehensam reperiri, refert Bignon. in not. ad Marculph. Ferm. fol 522. et pleruhque Colonicam, Colontam, Mansum; Villam, et in Germanicis Diplomatib et Instrumentis Hobam et Hobunnam pro eodem accipi debere, docet.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Lic.

61. Hofflehen.

Hofflehen vocatur; quan do Imperator, Dux vel Comes, aliquem de feudo eo pacto investit, ut in aula sua, munere Dapiferi, Pincernae, Praefecti aulae, etc. fungatur, Schrader. de feud. part. 2. cap. 4. num. 54. adde Gothofred. Anton. disput. 3. thes. 7. lit. K.

62. Hoffmarek, Hoffmarcks Gerechtigkeit.

Also werden die Adenliche Gürer in Bayrn genenner, vel Hoffmarck ist Edelmans Gerechtigkeit. Inde Doffmarcksherzen, wie alibi Erbsässen, alibi Baron, alibi etiam Candtherzn. Unde in den Raufförieffen solche berreffendt, poni assolet: vnser Schloß, Marck vnd Derzschafft N N. wte es dannmit Thüren, Gräben vnnd andern Gebäwen vmbfangen, mit sampt dem Gericht vnd Doffmarck auch aller vnd jhr jedes Ein: vnnd Zugehö rungen, Gerichten, Doffmarcken, Ehehaffren, Zwingen, Banen, Dogteyen, Doffbäw, Mühle, vnd allen andern Ehehafft Rechten, auch Döffen, Huben, Gütern, Solden, Bawstättem, Gärten, Mädern, Wisen, Besuchen, Triben, Träten, Aeckern, Egerdten, Holtzwachsen, Mosern, Vischentzen, Visch Wassern, Weyern, mit sambt dem hohen vnd nidern Wildpan deß Rotwildes, vnd wie das Namen haben haben möchte. vid. Cons. Altorff. III. in princ. vid. Neüburgische Candsfreyheit. fol. 9. et fol. 13. b. ac passim, etiam in fine.

63. Hohe Obrigkeit, Königlicher Gwalt.

Hohe Obrigkeit non semper sumitur pro gladii potestate, sed plerumque pro superiori Iurisdictione, et imperii meri gradu supremo, cui confiscatio et alia iura inhaerent, Andr. Goldbeck. de Iure Geradae. cap. 5. adfin. d. tert. ordin. succedend. nu. 8. fol. 170. ubi dicit: Iuris dictionem supremam vocari in dem Weichbildtart. 59. Königlicher Gewalt, ubi gloff. ait, bey der Königlichen Gewalt ist nicht allein zuvernemmen der König, sondern auch alle die, denen dz Schwerdt bevolhen ist, Schneide Win. Instit. d. heredit. quae ab intest. sub rubr. d. success fisci nu. 17. vid. Bidembach. quaestion. Nobil. 1.

Ubi notandum, Nobiles olim in jhren Dörffern habuisse solum die Erbgericht, darumb sie auch in Schwaden Vogtsherzn genennt worden; die Hohe Obrigkeit aber ist den Graffen gehörig gewesen, saltem in subditos, licet dicere velimus, ipsos Nobiles immediate sub Imperio fuisse.

Quae autem pertineant zu der hohen Obrigteit, vid. supra verb. Dalsgerich, item Bidenbach. quaest. Nobil. 7. Riemer.

d. Iurisdiction. moderna bb. 3. b. et K. 1. b. Ripol. var. resolut. cap. 1. numer. 320. etc. Schickfus. in der Schlesingischen Cronick. p. 3. fol. 319. Pfältzische Resolution der Ritterschafft in der Obern Pfaltz gegebenfol. 14. ubi was Malefitzfäll, item fol. 16. was Nidergerichtliche Fäll, etc. Dandwerck, Tafern, etc. wo, hin sie gehörig, ibid. fol. 20.

Qud autem merum Imperium non faciat Incolas. absolute subditos, videre est in Pacis Composit. Dilling. quaest. 32. numer. 13.

Hospital,

64 Huff, Huob.

Huff Germanis est praedium, fundus agri tantum, quantum uni fere rustico satis est ad tem familiarem. Latini recentiores vocant Hubam. Unde Düb-Güter. Rosenthal. cap. 2. conclus. 64. Vid. Goldast. ad Paraenetic. Veteres. fel. 437. ubi vocem hanc vetustissimam esse ait. Brover. antiquitat. Fuldens. fol. 260. Hobgelta erat census ac reditus, quos Coloni pendebant. Hoba autem an cum Hofa eiusdem sit significationis, docet idem Goldast. d. loc. fol. 440. et seqq. add. Rutger, Ruland. d. empytheus. fol. 24. ubi von Dueben, Duebner, Affterlehen agit, ac fol. 48. et seqq. quid sint census dominicales, annotat.

ADDITIO.

Huba, quam Houbam alii vel Hufam sive Hiufam, et Leges Lingobardicae Giufam vocant, secundum Frisaeum, est pars???ndi seu Villae, in plures heredes dispertitae. Aventinus hubas agros bigis arari solitos, et Vadianus fundi partem maxime pascuam vocat. Spiegelius ait, latiorem esse, quam ut huc arctari debeat, omnemque terram complecti seu Messi seu faenisecio accommodam, in qua plures casae sint. Verum habam non certae mensurae terram esse, sed indefinitae, pro cuiuslibet loci commodo aut opportunitate, tantumque fere agri comprehendere, quantum rustico ad rem familiarem tuendam satis est, observavit R. P. Coccius in Dagoberto. in not. ad cap. 29. fol. 177.

Ab Hubis dicti Hubarum cultores, Unde non nemo vocabulum Kölner apud Germanos ortum suspicatur, quorum sit, reditus a Colonis exigere, quique in Austriacis ditionibus Hubmaister, quasi Hubarum Magistri vocantur. Atque ut â Curtibus Curtary, a Mansis Mansuary; Sic ab Hubis Hubary vulgo Hueber derivantur; Hueber aute ab Hueben deflexisse ex Latio, fatetur Goldast. ad paraenet. veter. fol. 438. hanc citans gnomen e perveteri Codice vernaculo.

Ceterum Hubarum alias faciunt Dominicales, Herrnhöff, alias Censuales, Zinßhöff, alias tributales, Güllthöff, denique Serviles, Dinghöff sive Köllner Höff. Ac licet magna Hubis affinitas sit cum curtibus, disparitatem tamen vetustae donationum chartae convincunt, teste Coccio. allegat loc. fol. 178. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Licent.

65. Hünerfaut.

Dominus potest certos Officiales, vulgo Auß: Doer: item Dünerfauth constituere, qui homines proprios et eorum descendentes ad unum omnes habeant specifice conscriptos, mortuos ex albo deleant, supervenientes annuatim addant, ad mortuariorum et aliorum, ad quae pro more regionis hcmines proprii suis Dominis tenentur, praestationem illos fideliter admoneant, contra vim iniustam defendant, ne sine Domini sui consensu alio suum domicilium transferant, et ne Domino in suo agricolationis iure aliquod praeiudicium creetur, sed ut ius illius crescat potius, sedulo provideant. Stamm. de propr. hominb. cap. 25. numer. 11. allegans Chur, Pfältzische Candrs Ordnung. titul. 8. quam videat Lector. Idque ampliatur, ut etiam Princeps vel alius [orig: aliûs], qui homines propris in alius Domini territorio habet habitantes, Officialem, Auß: vnd Dünerfauth, ad tuitionem sui luris inibi ordinare possit.

66. Huer, Huerenhäuser, Duererey.

Huer inepte Scheraeus in der Däußlichen Spraachschul. fol. 164. ab hora derivat. Rectius Dn. Martinius in Lex. Philolog. verb. Meretrix. ab heüren, id est,

mercede conducere locare; unde Deuraht, id est, matrimonium, lo catio universalis. Quod autem Virgo, quae vi amoris capta, amanti virginalem pudicitiam excutiendam praebuic, meretrix, adeoque turpis et in famis persona non censeatur, probat Dn. D. Harppr. ad §. non autem. 1. Instit. de inoff. testam. num. 31. et seqq. Cephal. consil.140. vol.1.

Lupanaria, an, et cur toleranda. vid. Langlaeum. semestr. lib. 8. c. 8. etc. et me tract. de informatione Kizel. d. matrum. cap. 8. theorem. 2. Nicol. â Salis. in sciliment. ad auth. coll. 3. fol. 869.

De meretricibus ac forni catione varia habent Coler. in parerg. cap. 8. Marqu. de Susanis. tracnt, d. Caelibatu Sacerdotum cap. 18. et deturpitudine Meretricia, Freher. 2. parerg. cap. 14.

ADDITIO.

An licitum sit tributum sive gabella, quae singulis annis aliquibus in locis a meretricibus exigi solet? vid Marc. Anton. in praxi Archicpiscopali Neapolit. cap. de denuntiatione haereticorum. in annot. fol. 96. ubi antequam ad resolutionem descendit, unde tale trle tributum ortum habuerit, et qua [orig: quâ] ratione inductum fuerit, docet. Et dicendum, inquit, quod primus, qui novum vectigal ex Lupanaribus exigendum statuit, fuit Caligula. Circa causam tributi Octav. Vestrius in prax. lib. 2. cap. 14. dicitforte id processisse ex antiqua con ventione inter Indicem et meretrices ipsas, quae non habentes a Lege actionem, qua [orig: quâ] possint pro mercede suae artis ob turpem causam agere, iudicem sibi hoc annuo censu conduxerunt, qui deficiente actione, quasi in subsidium, suum impartiretur Officium. Quamobrem ait ipse, videmus omnes meretrices ad hunc iudicem confluere, qui officio suo meretricias mercedes pro qualitate mulieris arbitratur, et passim de illis iure sibi praescripto ius dicit. Hicerat ludex Curiae Sabelliorum in urbe, cui solvebatur rale tritum.

Ac quod huiusmodi tributum sit detestabile et praeseferat magnum scandalum apud Christianos, ut ex lucro meretr icio, tamquam ex negotiatione licita aliquid exigatur, attestatur dictus Marc. Anton. alleg. loc. fol. 97. Quod lucrum Nicephorus lib. 16. cap. 20. histor. Eccles. vectigal et portorium impurum, detestabile et absurdum appellat, ac laudibus Anastasium Imp. effert, qui illiud omnino sustulit, quod et secit Pius V. Pontifes.] Iohan. Iac. Speid, V. l. Licent.

67. Hurenwürth.

ADDITIO.

Ita vocantur Lenones, (qui alunt Scorta, seu vulgares mulieres, ad hoc, ut quaestus, quem corpore suo faciunt, ad ipsos redeat) de quibus est Novella 14. qua [orig: quâ] Imperator Iustinian. Praetoribus sive Praefectis Vigilum dat cognitionem de iis, et in universum tollit prostibula et lenocinia omnia, adeoque prohibet, ne in orbe Romano amplius sint ulli lenones auttolerentur, sed deprehensi extrema sustineant supplicia, et in exilium pellantur. de hisce vid. Libr. VII. Decretal. lib. 5. tit. 15.

Occasionem autem huius praeclarae et Sanctae Constitutionis (quam Imp. ait. se Deo oblatam consecrasse [orig: consecrâsse] in odorem bonae fragrantiae) Ritterhusius et Matth. Stephan. in Commentar. ad eandem ita describunt: in abdito relatum est Imperatori de sceleratis fraudibus Lenonum, eos circumire videlicet solitorum regiones et loca varia: et quasi oenaturam exercere miserarum puellarum, quas inescabant oblatis calceamentis, vestibus, et aliis eiusmodi munusculis, ad corrumpen dos animos comparatis: eaque [orig: eâque] ratione Constantinopolin pellicebant, ut quasi victimas publicae libidini prostitutas alerent, atque ab ipsis vicissim alerentur, omni quaestu, quem corpare suo mulierculae meruissent, ad ipsos lenones redeunte. Accipiebant quoque lenones eo nomine et Syngraphas sive cautiones et fideiussores, ut ut meretrices illae cogerentur, quamdiu lenonibus collibuisset, in potestate ipsorum etiam invitae remanere: ac ne quidem matrimonio honesto copulari possent, sine lenonis consensu. Et quod erat omnium flagitio sissimum, ne quidem a puellis decennibus et adhuc immaturis nec viripotentibus abstinebant: quantumvis periculosissima illarum esset corruptio In summa, videbat Imperator, lenones esse fures et latrones pudicitiae, qui multo gravius delinquant, quam qui pecunias purantur, aut per latrocinia homin ibus eripiunt.

Hodie ex Constitutione Caroli V. i???n der Peinl. Halsger. Ordn. art. 122. qui uxorem, libero sve scelerati cuiuscumque lucri causa, aliorum libidinibus prostituit, infamia [orig: infamiâ] notatur, ac in iure constitutam poenam subire iubetur. Et artic. sequent. idem Imp. mandat, ut lenones, lenae ve, quorum ope, opera [orig: operâ], stupra, adulteria conciliantur, committuntur, nec non ii, qui scientes domus suas praebent, in id elocant, aut patiuntur et connivent, quod inde quaestum faciant, pro delicti qualitate prudentum consilio, mulctentur: et vel exilio, pron numellis exhibitione, aurium mutilatione, cauterii inustione, virgarum castigatione, aliave qua [orig: quâ] poena [orig: poenâ] non dissimili coerceantur. ] Ioha. Iacob. Speidel. V. I. L.

69. Huet tragen, Huet abziehen.

De veteribus nudo capite propalam incedentibus: et quibus ex causis id obtegerent, vid. omnino Anton. Guibert. Costan. in Polyhistore cap. 1. Suetonius in lulio, Calvitii deformitatem, inquit, iniquissime ferre, obtrectatorum saepe iocis obnoxiam expertus: ideoque desicientem capillum revocare â vertice assueverat, et ex omnibus decretis sibi a Senatu, populoque honoribus non alium aut recepit, aut usurpavit libentius, quam ius Laureae Coronae perpetuo gestandae. Et idem de Caligula; raro ait, capillo, ac circa verticem nullo erat. Quare transeunte eo, prospicere ex superiore parte, aut omnino quacumque de causa Capram nominare, criminosum et exitiale habebatur.

Pileus est Libertatis insigne, unde ad Pileum vocare, id est, ad libertatem. Liberti olim Patronorum cadavera pileati comitabantur. Ab hostibus item liberati et debitorum loco habiti pileos gesta bant, Constan. d. loc. fol. 8. ubi fol. seq quod mortuo Nerone plebs sumpserit pileos manumissionum, Aurelius Victor etiam scribit, interitu Neronis adeo Roman et cunctas Provincias exsultasse, ut plebs induta pileis manumissionum, tamquam saevo exempta Domino triumpharet. Idem factum Appianus narrat interfecto Caesare Dictatore. Atque ideo Brutus, ut Dion lib. 47. refert, Numismatis, quae faciebat, suam imaginem cum pileo, et duobus pugionibus impressit, eo et inscriptione signisicans, Patriam a se et Cassio in Libertatem esse vindicatam.

De la coustume d' oster le Bonet, lors qu' on veut saluer ou s' humilier pour impetrer quelque chose de quelqu' un. via. Guyon. divers. Lessons tom, 2. cap. 41.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

70. Huldigung, Erb- vnd Landshuldigung.

Homagium dicitur Iuramentum fidelitatis, quod subditi in alicuius territorio habitantes, Domino suo praestant in fidem, et pro ratione Iurisdictionis ac subiectionis, donec in territorio manent. Andr. Knichen. de Iur. territ. cap. 3. num. 155. Idque non propter res possessas, sed respectu personae praestatur, et quod ideo revera subditum efficit. Coler. de process. exsecutiv. p. 2. vap. 1. num. 23. Geil. de pignorat. cap. 15. num. 7. et lib. 2. obs. 35. num. 2. Et hoc est, quod prima agnitio et probatio subiectionis, per hoc iuramentum fieri traditur, Tho. Michael de Iurisdict. conclus. 57. Meichsner. tom. 2. lib. 2. dec. 4. num. 122. Cothman. consil. 47. num. 38. vol. 1. vid. Knichen. in encycl. cap. 3. per tot.

Homagium oder die Erbhuldigung, habetur pro actu universali iurisdictionis, sub quo de necessitate omnis alius actus continetur. Quando enim Princeps curat iurare subditos oboedientiam, tune est in quasi possessione iurisdictionis et consequentia, quia nervus oboedientia complectitur omnes alios actus iurisdictionis, et recusans praestare tale homagium, coerceri potest, vel impositionemulctae, vel adem ptione possessionis Castrorum, vel captione Pignorum, et aliis eiuscemodi in iure proditis remedii, Ortenburgische Acta. fol. 32.

Estque dictum Homagium, quasi Hominium, quia is, qui hoc iusiurandum praestat, homo Domini, vel quasi meus fieri dicitur, vel agit se hominem, id est, profitetur se subditum. Nosappellamus Erbpflicht, nuldigung, Noldung, quasi Geding, hold vnd trew zuseyn.

Hominium, Homagium, Homologia, fidelitas, Synonyma: ac frequenquentius accipitur Homagium bifariam, aut pensiculatum rei beneficiariae, feudi lege concessae, Vasallagium ob id nominatum: aut subiectionis intuitu, et subditiotium vocari potest. De posteriori signisicatu, rursus aequivocatio occurrit, nam sumitur vel pro ipsa [orig: ipsâ] subiectionis fidelitate, aut pro actu iurandi, quo illa obfirmatur. Radudens. resp. 1. num. 366. lib. 2. non secus ac in nomothesia feudaria, fidelitas quandoque denotat ipsam feudi formam, qua [orig: quâ] constituitur, quandoque iurisiurandi formulam. cap. 1. §. in fin. quae fuit prim. eaus. cap. si minori, si de feud. cont. sit. int. dom.

Multae avem sunt Species Homagiorum: Nam aliud paestatura Vasallis, aliud a domesticis, aliud a confoederatis, aliisve pro natura contractuum et obligaitionum. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 85. et seq. Fachin. consil. 58. numer. 25. fol. 1.

Civili incognitum fuit, et occasione feudorum postea universali fere consuetudine introductum. Bruning. de var. unives. specieb. concl. 33. Caspar. Ziegler. in §. Civitas. in limitat, num. 27. Adeoque semper socundum consuetudinem receptam praestandum est, nec novitas illic aliqua tolerand a. c. dilecti, extr. de maiorit. et obed. Unde Principi illud mutare volenti, a subditis iure denegatur. Specul. tit. de fend. §. quoniam vers. et notae. Nevizan. consil. 11. num. 3. et 4. Princeps namque tenetur Civitaem in eo statu conservare, in quo eam invenit. l. nomine C. d. Decur. gl. in l. moveor. 4. C. si serv. export. Et Civitas subiecta alicui Domino, debet regulari Legibus, Statutis et Consuetudinibus ipsius Civitatis et non domini de novo supervenientis, secundum Bart. Bald. et Salic. et post eos Goeden. consil. 31. num. 7.

Nec etiam semper subiectionem importat. Sicque Colonia, Spira, Wormamatia, etc. Episcopis Homagium praestant. Infert etiam quandoque mixtam subiectionem. Sicque Hamburgum iurat Holsatiae Duci, Brunsuiga item Principi suo.

Hoc Iuramentum correlativum est, vel reciprocum saepe. Quemadmodum enim subditi iurant oboedientiam et subiectionem Dominis. Vnderthänig, gehorsamb, hold, trew vnnd gewärtig zuseyn Item: Was ein getrewer Land. saß vnnd Vnderthan seinem rechren Erbheren vnd Land ts Fürstenzuthun schuldig ist. Gilman. lib. 2. decis. in causa. M. contra Bischoff zu W. numer. 8. fol. 725

Ita Domini vicissim quoque iurant, sesubditis fidos futuros, et quicquid privilegii vel consuetudinis habeant, id eis salvum illibatumque mansurum. Unde proverbium: Fidelis Dominus, fidelis servus. Valentin. Forster. de iurisdict. part. 2. fol. m. 462. num. 147. Ac tacite haec conditio inesse videtur Homagiali obligationi, etiamsi non exprimatur, vel ad id se Princeps iureiurando astringat. adde Dn. Bocer. tract. de regal. fol. 484. numer. 44.

Subiectionis autem Iuramentum differta Iuramento fidelitatis (quod Vasalli suis Dominis ob beneficia vel feuda ab his accepta praestant, daß sie wollen jhrem Neren tew vnnd hold seyn) Quia praestatur ob eas res, quas Vasalli feudi nomine a Domino acceperunt. Illud, nempe Homagium, domino praestatur, etiamsi nulla bona a Domino quis habeat. Hoc propter operas militares: Illud propter subiectionem. Hoc beneficio desinente, simul etiam desinit. Illud ratione subiectionis praestatur, et vim retinet, donec in territorio subditus manet. Forster. d. loc. num. 148.

Item ius iurandum subiectionis ipse per se, non per procuratorem, ut Vasallus potest, praestare quis tenetur. Sicut etiam ius Civitatis, das Burgerrecht, ipse per se civis resignaredebet: arg. l. 35. ff. de R. l.

Homagium autem licet subiectionem, non tam en in capite libero servitutem quandam inducit. Aliud enim est dominium, aliud Imperium. Ego in praecognitis Politicis. fol. 74.

Homagium a subditis est praestandum, quoties est mutata persona Domini, morte vel alio quocumque modo, item quoties quis alicuius fit subditus, so offt ein Erbhere mit todt oder in ander Weeg abkombt, seynd die Vnderthanen die Erbpflicht, auff beschehen ersuchen zulaisten schuldig. Habitantes enim in loco, ubi quis habet merum et mixtum Iperium, tenentur ei praestare nuramentum fidelitatis, Surd. consil. 47. num. 39. Petr. Anton. de Petra. de pot. Princ. cap. 10. num. 38. Per text. in cap. un. §. Si vero qual. debeat iur. Vas. et in cap. nimis extr. de iureiur. ubi probare nonnulli conantur, argumento a contrario sensu, quod etiam Clerici tcmporalia possidentes a Laicis, tale Iuramentum praestare teneantur. Unde poena subditi, hoc Iuramentum absque iusta [orig: iustâ] causa [orig: causâ] Domino praestare recusantis, est am issio bon orum, Schrader. consil. 23. nu. 167. et seqq. Quia Iuramentum hoc, die aidtliliche Huldigung a subditis eo fine exigitur, ut pax et tranquillitas conservetur, et ut purgetur atque tollatur suspicio seditionis, et Dominus assecuretur, cap. 1. qual. iur. deb. Vas. l. praesenti circ. med. C. de his, qui ad Eccles. eonfug. Casp. Ziegler.

in §. nobiles. 1. num 4. Is vero, qui luramentum, pacem publicam respicicns, praestaerecusat, bonorum punitur publicatione. c. 1. §. qui pacem. de pac. iur. firm. Et subditus, qui recusat facere, quod de iure tenetur, dicitur rebelliter vivere. Rebellis autem omnia bona feudalia et allodialia amittere meretur. Bart. in const. qui suntrebelles, verb. rebellando, num. 17. Prolixe Ludoph. Schrader. consil. 23. nun, 168. et mult. seqq. vol. 2. Possunt quoque adversus subditos nolentes iurare, oder die Erbhuldigung erstarten, mandata poenalia in Camera impetrari, si Dominus immediate Imperio subsit. Maulius, d. tract. cap. 1. num. 27. Ac quae sit poena negantis homagium a se praestitum esse, cocet Mod. Pistor. part, 2. quaest. 68.

Wie weir sich die Erbhuldigung er, strcke, vid eConsil. Argentoratens. vol. 1. consil. 17. quaest. 2. fol. 277.

Notandum hic [orig: hîc] est, si Civitas aliqua Principi alicui hoc Iuramentum vel Homagium praestat, cum retro [orig: retrô] immunis sit, quod amittat Privilegium, et fiat subiecta, Carol. Tapia, adl. fin part, 2. cap. 2. num. 9. et seq. ff. de constit. princ. Caspar. Ziegler.. in §. Landsassii concius. 1. num. 43. Homagium autem a Civitate Domino, qui alias huius Civitatis Dominus non est, coacte factum, non valere putatur. Per talem enim meticulosam exactionem, subiectio non acquiritur. Knichen. deiur. terr. cap. 3. num. 17. Et antiquus Dominus non amittit posse ssionem subditorum, si ab alio inviti sint detenti, et de corum contraria voluntate appareat. arg. l. 3. §. per servum. ff. de acquir. poss. Gail. de arrest, cap. 1. num 22. et 23. Matrh. Stephan. lib. 2. de Iurisd. part. 3. 7. numer. 22.

Hinc Confessio contra libertatem facta, non valet: quia est facta contra naturam, hoc est, contra naturalem hominis statuni: multo minus, quoando quis compulsus fidem dedit Scriptura [orig: Scripturâ], se non liberum esse. l. nec si volens, ibig Gl. et Bl. C. deliber, caus. ac in d. l. Baldus concludit, si Dominus cum homine transigat, non valere: cum sit contra statum naturalem. Et idem ibidem tradit, si Imperator, Papa et Rex Francorum faceret aliquam Civitatem fidelitatem sibi iurare, cum sua non esset, non valere: quia tunc hoc faceret instar Tyranni. Et hinc conclusum in Camera [orig: Camerâ], in causa des Stattlein Wangengs, contra alle Borcken zu Laibs etc. Iuramentum tale esse ipso iure nullum. Rutget. Ruland. decis. ius. controvers. quaest. 21.

Imo haec violenta occupatio Civitatis, et Civium ad iurandum illegitima compulsio, ad eo non operatur subiectionem, ut etiam non purgetur hoc vitium, licet Principis confirmatio accedat. l. auctoritatene. 3. C. unde vi. Gail. lib. 2. obs. 54. num 8. pre ibi allegata.

Notissimum est, quottidianaque experientia testatur, Nobilibus Castra, Pagos et aliaid genus a Principibus plerun que cum adhaerentiius, pertinentiis, iuris dictione et aliis emoluinentis concedi, et quidem variis cum Clausulis, quae saepe superiorem, saepe in feriorem important iurisdictionem. Eamque ob causam non absonum est dicere, rusticos quoque nobilibus, tamquam Magistratur suo Iuram entum fidelitatis et subiectionis praestare teneri, non solum, quia mansum suum abiis recognoscunt. sed ideo quoque, quia domicilium sub eorum iuris dictione constituerunt, c. 3. ubi Isern. Alvar., et Dd. tit. qual. deb. iur. Vas. Husan, de liber. hominib. cap. 6. numer. 36. et seqq. In genere enim, omnem iurisdictionem perpetuam habentes, possunt compellere subditos suos ad fidelitatis Iuramentum praestandum. Surd. consil. 47. numer. 39. Petr. Anton. de Petra. de potest. princ. cap. 10. numer. 38. Dn. Caspar. Ziegler. in §. nobiles, conclus. 1. numer. 5. ubi aumer. 6. dicit, non procedere hanc conclusionem, si consuetudine inductum sit, ut rustici loco Iuramenti per solam porrectionem manua a Nobilibus in Iurisdictionem ac potestatem accipiantur. Matth. Stephan, de Iurisdict. liber. 2. part. 1. cap. 2. membr. 2. numer. 188. Semper enim in praestando homagio forma antiquitus usurpata, servanda est, nec ex illa quid quam in praeiudicium eius, cui Ius exinde quaesitum est,

immutare licet. Auctor. deß gründrlichem Berichts von deß H. Reichs Statt Fridtberg, etc. cap. 5. num. 151. et seq. Lud. Schrader. consil. 21. nu. 182. et seqq. Ziegler. d. loc. num. 7.

Pono, Es haben etliche Bunger in einer Reichs Statt mit einem Rath händel oder Rechtfertigung zu Speyr, quaeritur, ob solche vnder diß den jährlichen Burger Aydr laisten müssen. Respondeo quod sic (1) seynd sie nichts desto weniger subditi (2) etiam appelatio a Iudice facta, non facit, quo minus in aliis causis maneat Iudex, ac si hoc Iuramentum detrectent; puniri possunt arrestis, carcere, etc. arg. traditor. a Gailio d. arestis cap. 10. num. 1. possunt tamen homagium praestare cum protestatione.

An autem Civitas in territorio sita, zur Huldigung zuzwingen. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 41.

Von der Waldeckischen Vnderthonen Eventual Erbhuldigung, vnd wie weit sich dieselb erstrecke. vide Waldeckische Ehrenrertung, part. 1. cap. 13 fol. 58. et seqq. ubi. daß solce Huldigung kein gegenwärtige Vnd er würffligkeit würcken könn weil alles auff ein künfftigen vngewissen Fall verschoben. Eaenim quae tempore limitata sunt, tempus non egrediuntur, nec in aliud tempus extenduntur, sed tam ante quam post illud omnino exclusa censentur, Cravetta consil. 426. num 8. et 14. praesertim quando dictio alsdann, quae extremitatem temporis inducit, est adiecta. nihil enim operatur donec conditio formaliter adimpleatur, etc.

Sed vide de homagio plura apud Dn. Ioh. Bruning. dissert. d. Homagio tom. 5. Basil. Disp. item Maulium tr. sing. Mede iure, ordinibusq civium. c. 2. et Hotoman. in disputat. feudal. fol. 127.

Magna et admodum controversa est quaestio, ob ein Standt deß Reichs, so vnder eines Fürsten Landes Obrigkeit Güter hat, eo nomine die Erbhuldigung zuerstatten schuldig seye. Tale Iuramentum detrectavit Comes Ortenburgensis, Ideoque in Actis ortenburgidcis fol. 24. conqueritur Ortenburgicus Procurator, daß er seiner Person halber, weder Anwalts En. Fr. vnd Herin, noch einigen Ihrer Fürsil. Cn. Regigiment, mit subiection zugethon: sonst wüßte er nicht zusehen, waß ihme sein Gräffliche Praeeminentz fürtragen solle. Item, daß er sich in die subiection deß Lands Fürsten, vnd jhr der Regierung Obrigkeit nicht begeben werde. Et fol. 39. habetur, es seye vblichen herkommens, wa ein solcher Potentat, der underschidliche Königreich, Fürstenthumb, Marckland, Crass: Herischafften, vil und mehr hat, er sich derselben inseinen Cituln, ad ministration vnd außschreiben, jedes LandrarrQualita [orig: Qualitâ] vnd Freyheit nach, insonderheit vnd respective gebraucht, wie es dann nach dises oder jenes Königreich, Fürstenthumbs, Landr oder Herischafft von Alter her gebracht. Oer Evemple haben wie an vil Römischen Kaysern hochlöblichster gedächtnuß, vnnd noch im Reich gehabt, von nicht weniger anandern Königen, Fürsten vnnd Herien deß heyligem Römischen Reichs Mitglidern, die all sich nir geschämbr, ob sie schon in Kayser: vnd Königlichen Würden, gewesen, dannoch sich Fürsten, Graffen, Herin von den Orthen zuschreiben, daselbst also zu regiren, Recht zusprechen, zunemmen vnnd zugeben, auch der ringern Oignität, Land vnd Herkommen nach vnd also nicht ein oder zwo, sondern mehr Personen getragen. Gleich als auch ein Vnderthon in zweyen, dreyen oder mehr Aemptern gebraucht, vnnd also auch convenirt werden Kan, so wol inn persöhnlich als hablicher Sachen: welches dann auch Iuris, vnd dar zu in den Reichs Abschiden, sonderlich Ann. 48, versehen, daß sich weder Graffen noch Herin auß der Fürsten. etc. Obrigkeinicht nicht außzuziehen, darinn sie mit Mittel denselben jhr Persohn, auch Landt vnd Leuth halber, vnderworffen seyn sollen.

Fol. 112. sagt der Heri Graff, er seye nicht der einige Reichs Standt, welcher im Land zu Bayern gelegene Güter hat, sondern es sexnd derselben von Bischöff: unnd Praelaten noch mehr: Es werde aber in Ewigkeit nicht

Et additur fol. 113. Quoties Rex, Princeps vel Comes, extra Regnum, Provinciam et Comitatum suum, in alterius Regis vel Principis territorio bona habet et possidet, ratione quorum bonorum Iuramentum fidelitatis praestare consuevit, per hoc non efficitur ratione suae personae, seu personali obligatione subditus aut subiectus; nec quo ad personam sortitur forum, nisi in Regno, Principatu, aut Comitatu suo: in quo ratione bonorum alibi sitorum, non potest a Domino loci vel territorii immediate citari, aut ei aliquid, quod personam eius obstringat, imperari, haec omnia probantur in c. ex parte, de for. compet. et in Clem. Pastoral. §. denique, et §. rursus. ubi Card. et Ioann. d. Imol. d. sent. et re Iud. Quid nemo vere et improprie subditus est ratione rei tantum, ita Matth. de Afflict. in tit. qual. Vasall. iur. Idem sensit et consuluit Alciatus in persona Principis Würtembergensis, consil. 451. num. 30. fol. 3. idem tener Natta. consil. 45. num 9. Unde eiusmodi obligatio, quae sit propter rem et occasione rei, magis est realis, quam personalis. Ioan. ab Imol. d. Clem. Pastoral. num. 47. de sent, et reiud.

Sonst wann ein jeder Reichs Stand, der in einem Fürstenthumb Güter hat, desselben Fürsten Landtsäß, auch in personalibus seyn müßte, so würden zwey absurdissima inconvenientia erfolgen. Daß Eine, daß die Kayserliche Mayestät gar wenig Fürsten, Graven, Herin vnd Stände, in jhrer vnvermittelten subiection behalten, dann die begüteten in anderer Stände Landen, würdem reti one sub iectionis Landsassen seyn.

Das Ander aber, daß solche Reichs-Stände auch in personalibus simul et semel, eodem tempore et in solidum mehr Herien vnnd Obrigkeiten härten. Cum tamen verum et ligium homagium in cludat in se personalem subiectionem, secundem Matth. de Afflict. d. tit. qual. Vas. Iur. Ac quia Comes in hac qualitate personae suae, homagio est obligatus Imperatori, non potest sic obligatus esse et subiectus Ducis Bavariae, d. Clem. Pastor. §. rurus, etc. quia ipsa natura docet, neminem posse esse hominem ligium duorum in solidum simul. In alio autem vulgari et non ligio homagio, Iuramentum fidelitatis non praestat Iurisdictionem et ius subiectionis in personam; nisi tantum ratione rei, in quantum se res extendit, ut eleganter not. Specul. in tit. defeud. et homag qu. 17. Ideoque si ratione rei aliquid committeretur, propter quod ageretur ad personam puniendam, non posset conveniri in territorio, ubi res est. Bosi. inpr. Crim. tit. de Citat. num. 33. Vnd also ist es auch im Reich aller Orthen herkommen.

Opponitur fol. 88. ex parte Bayrn. Weil Iuris, daß, wa einer den maisten thail seiner Güter, daselbsten auch das Ius domicilii habe, der Graff auch je bißweilen Mattigkhoven vnd andere Güter, abwechselt, selbst besißt, vnd auffs wenigst seine familiares domesticos, gebrötte Diener, wie ers in tertion Mandato Religionsfriden nenner, daselbst sitzen har. So könder je weder der Graff selbst, oder seiner gebrörte Diener, ratione habitationis et domicilii niemandr andern vnderworffen seyn, alß deme das territorium der Enden zugebört, iuxta notata Menochi ia. arb. Iud. quaest. Lib. 2. cent. 2. cas. 86. fere per tot.

Gs ist auch nicht seltzam, sondern geschichr vil, daß einer duas habirtationes vnnd duo domicilia zugleich hat: in einem Persöhnlich sitzt, im andern auff ein andere Zeit wohner. Potest item habere domicilium in quo magis, aliud in quo minus versetur, et poterit citari ad utramque domum, tamquam ad domum habitationis. Bald. cons. 233.

vol. 1. Est habitatio in facultate, non in necessitate posita, et qui habitare facit alium prose, et ad suam utilitatem, ipse habitat. Idem Bald. cons. 243. num. 8. vol. 1. fere per tet. et cons. 393. eod. vel. ubi in specie de delictorum punitione tractat.

So ist es indubltati Iuris, quod ratione domicilii quis dicatur subditus, et subiectus sit consuetudinibus loci, in quo habitat, ibi forum sortiatur, et legibus loci alligetur, sive praesens sive absens sit, teneturque ratione Iurisdictionis, homagium seu Iuramentum praestare. Iacob. d. S. Georg. tractat. de homag. numer. 32. E contra gaudet etiam Privilegiis et immunitatibus Provincialium, als der erklärten Candsfreyheit, darvon der Graff meidung rhur. Chassanae. rubr. 3. des fiefs. §. 7. vers. sed quaeritur. de consuet Burgund.

Serenissimi Bavariae Ducis. Proncurator. fol. 208. et seq etiam hoc addit, daß in den Höchstem der Christenheit Häuptern non solum duplices personae, sondern respective vilfache erfunden vnd consi de rirt werden, als da in una eademque persona Imperator, Rex certorum Regnorum N. et N. item Archidux, Princeps, Marchio, Comes, Dominus huius et huius Ducatus, Marchionatus, Comitatus, Dominii, etc bestehen, vnd diverso iure gehalten werden mag. Exempla in promptu sunt, als von der Königlichen Würden in Hispania so Rex abso lurus in seiner Königlichen Mürden, Erblichen Königreichen, herentgegen auch ein vnverneindt Glid vnd Stand deß heyligen Römischen Reichs, daß ihre Königliche Würden, auch respective erkennen, vnd in allen deß heyligen Reichs Anlagen, doppelt, auch iuxta transactionem Burgundicam tempore necessitatis et belli Turcici, dreyfache Chur, fürstliche Anlag gern, vnd inturitu Imperii, als nicht das klainest Glid der Burgundischen Erbländer halber, gehorsamblichen erlegen vnnd bezahlen, etc.

Pergit Comes fol. 526. et ait: Cum ratione solius possessionis bonorum, subditus quis dici iure non possit. l. libertus. §. sola ff. ad municip. l. rescripto. §. fin. ff. d. mun. et honor. Paul. de Castr. cons. 89. col. 2. circ. med. lib. 2. Ideo non cogitur quis ut iuret fide litatem ex eo solum, quod bona possideat in alieno territorio. Innoc. in c. postulasti d. for. comp. Brum. Asten. sis. cons. 35. col 4. lacob. a S. Georg in sua Invest. vers qui quidem ínvestiti. col. 2. Alex. cons. 11. ad fin. ubi allegat. Dd. in c. nimis de Iureiur. et magis in terminis notat Alex. cons. 138. col. 3. lib. 1. et cons. 10. col. 2. lib. 5. quod ubi forensis convenitur in loco aliquo ex eo solum, quod in tali loco possidet bona, non ligatur statuto illius loci, pertinente ad litis de ci si onem: quia tale statutum non ligat forensem, ut traditidem Alex. cons. 164. col. fin. vers. ad allegata. lib. 6. Hinc Aym. Gravetta. cons. 201. num. 16. fatetur, quod quis ratione solius possessionis bonorum, simpliciter et absolute dici non possit subditus, ut lurisdictio generalis in eum possit exerceri, et omni casu, prout in alios, qui sunt de loco; Sed tantum secundum quid: ita nimirum, quod pro tali possessione bonorum conveniri possit coram Iudice loci, in cuius territorio sunt bona, ut in tit. C. ubi in rem act. Ideoque Iuramentum fidelitatis ex sola ratione possessionis bonorum praestari, non debet: quia ex tali possessione sola (inquit) non potest quis simpliciter et absolute subditus dici: sed solum secundum quid: Atqui Iuram entum est quiddam individuum. Bald. in c. 1. de controvers. invest. Ias. cons. 134, col. 1. post med. lib. 4. neque consi derari potest divisio aliqua commoda, quod propter possessionem aliquorum bonorum subditus quis dici possit, quoad ipsa bona tantum. Facit quod dicitur, quod non potest quis ex parte esse servus, et pro parte liber. 1. §. 1. ibi: in eadem persona simul libertas et servitium concurrat. C. de. latin. lib. toll. Similiter non potest quis esse pro parte ingenuus, et pro parte liber. Iason. in l. si duo patroni. in pr. col. 1. ff. de Iureius.

Sed in multis locis, da die Lansässerey??? Gebrauch, ita est receptum, ut quis bona possidere nequeat, sine onerosa [orig: onerosâ] qualitate sub iectionis. Es muß eoipso der Possessor auch sein Persohn obligiren, vnnd sich zu einem subdito Ligio machen, ita ut in personalibus

actionibus conveniri in loco illo queat. Vicissim da die Landsässerey nicht herkommen: ut in Suevia, Franconia, Palatinatu, ibi licet nobilis habitet in territorio alicuis Principis, etc. nihilominus est ratione personae suae liber: nec conveniri potest in personalibus nisi ratione delicti et contractus, in loco, ubi contraxit, vel deliquit.

Form der Bayrischen Erbhuldigung in den Ortenburgischen Acten. fol. 172. talis refertur: Ich H. gelobe bey meinen wahren Chrewen an Aidsstatt, daß ich dem Durchleüchtigen, Hochgebornen Fürsten vnnd Herin, Herin Albrechten, Pfaltzgraffen bey Rhein, Hörtzogen in Ober- vnd Nidern Bayren etc. als regierendem meinem rechten natürlichen Erbherin vnd Landrs Fürsten vnderthänig, gehorsamb, trew vnd gewärtig seyn, seiner Gnaden Frommen fürdern vnd Schaden wenden, auch in allen Sachen, was ein getrewer Landsäß vnd Vnderthan seinem rechten Erbherin vnnd Candsfürsten zuthum schuldig ist, getrewlich thun soll vnd will: alle Arglist vnd Gefährde hierinn außgeschlossen.

In dem Cübingischen Vertrag zwischen weylandt Hörtzog Vlrichs Fürstl. En. vnd dessen Landschafft sequens formula homagialis praescripta invenitur: Ihr werden schwören einen Aid zu GOCC, vnnd den Heyligen, vnserm Gnädigen Fürsten vnd Herren, seiner Fürstl. En Erben vnnd Nachkommen deß Hörtzogthumbs Würtemberg, getrew vnd hold zuseyn, seiner Fürstl. En. dero Rähren vnnd verordneten Amptleuhen, Gebotten vnnd Verbotten, von seiner Gnaden wegen gehorsamd vnd gewärtig zuseyn, seiner Fürstl. En. Nutzen vnd Frommen zuschaffen, dero Schaden zuwarnen vnd zuwenden, nach ewerem bestem Vermögen, euch erzaigen vnd halten, wiefromme gehorsame Vnderthanen sich gegen jrer natürlichen Herischafft erzaigen vnd halten sollen. Auch ench, ewer Leib vnd Gur, Weib vnd Rind, so Leibaigen seynd, nicht zuverendern, ohne bemelres vnsers Gnädigen Fürsten vnd Herin, oder seiner Fürstl Gn. Amptleuthen wissen vnnd erlauben, alles nach Vermög der gegebnen Freyheit: darzu sein Fürstliche Gnad vnd dero Erben Hörtzog zu Würtemberg, vnd jhre Nachkommen die Hülff zuthum vnd zugeben, auch die Handhabung der Gehorsame vnd Erbarkeit, sein Fürstliche Enad zugesagt vnd verschriben, trewlich vnnd zuvolzichen vnd zuhalten, wie sich nach Innhalt solcher Verschreibung, auch der Vertrag zwischen vnser Gnädigen Herischafft, vnnd gemainer Landschafft auffgericht vnd gemacht, zurhun gebührt: alles erbarlich, trewlich vnnd vngefahrlich.

De Instrumento Fidelitatis Anglicano, duos tractatus scripsit Card. Bellar. ubi etiam, an Clerici ad id teneantur, deducit.

Notandum, quod interdum der Erbhuldigung expresse inseratur, daß die Vnderthanen anderer Orthen keinen Schrim suchen wollen.

Subnectere libet formulam eines Burgerlichen Aids, welcher Jährlich nach gehaltner Rarhswahl der Burgerschafft in deß heyligen Römischen Reichs Statt A. fürgehalten, vnnd von derselben auffgenommen wirdt.

Irh werden gelehrte Aidt zu Gott dem Allmächtigen schwören, daß ihr denHerin Statpflegern, mit Namen N. N. auch Herin Burgermaistern, so iederzeit im Ampt seyn werden, allhie zugegen, oder ihren Verwaltern, und einem Ehrsamen Rath, wie der auff den N. Augusti diß iIahrs gewöhlet ist, getrew, gewärtigung gehorsamb seyn, allem und ieden derselben Gebotten und Verbotten, Gesatz und Ordnungen, ietzig: und künfftigen iederzeit gehorsamblich geleben und nachkommen, euch weder mit Worten noch Wercken, haimb: noch offentlich darwider setzen, und was ewer ieder für Sach gewinnen, inner oder ausserhalb der Statt, zur Zeit ewers Burigeriechtens, es sey wder die Herien Stattpfleger, Burgermaister oder Inns wohner, Innwohnerin oder Burgerin allhie, daß ihr deselben an keinem

71. Hülffe.

Valde [orig: Valdê] magnus est rigor iuris Saxonici, ut loquitur Moller. lib. 3. semestr. cap. 38. in pr. secundum quod in causa Civili reus, si peremptorie citatus non compareat, vel compareat quidem, sed semel atque iterum per sententiam respondere iussus, litem non contestetur, actore contumaciam eius accusante, condemnatur in Ehehaffr, hocest, ad probandum iustas et legitimas causas, quibus impeditus fuerit, quo minus sententiae pareret, quod si id intra tempus constitutum non fecerit, tum amplius non admittitur, etiam si refulis expensis; se respondere cupere dicat, sed condemnatur in die Hülffe, hoc est, cadit tota [orig: totâ] causa [orig: causâ], et fertur contra eum sententia condemnatoria, non secus ac si confessus vel convictus fuisset, Chilian. in pract. cap. 77. Hartman. Pistor. quaest. 3. part. 1. Sed vide Moller. d. loc.

72. Hundtstag.

De stellis et diebus Canicularibus, vid. omnino Talenton. rer reconditar. lib. 2. cap. 9. et seq. et Bisciol. horar. subcesivar, tom. 2. cap. 2. lib. 12. ubi canis astri vis quanta sit: et cur Syrius appelletur.

73. Hundtragen.

*kunofori/a poena fuit militaris, ut Arnoldus Lubecensis, lib. 7. cap. 2. et Otto Frisingensis, lib. 2. degestis Frid. Barbarossae de ea hunc in modum scribunt: Vetus consuetu do pro lege apud Francos et Suevos iunolevit, ut si quis nobilis, Ministerialis vel Colonus, coram suo iudice, pro huiusmodi excessibus reus inventus fuerit, antequam mortis sententia [orig: sententiâ] puniatur, ad confusionis suae ignominiam, Nobilis canem; Ministerialis sellam, rusticus aratri rotam, de Comitatu in proxiimum Comitatum gestare cogeretur.

Quem morem Gunterus in Ligurino. lib. 5. vers. 205. et ibi Rittersh. sequenretibus expressit versibus:

Quippe vetus mos est, ut si quis, Rege remoto
Sanguine, velflamma, vel seditionis apertae,
Turbine, seu crebris Regnum vexare rapinis
Audeat: ante gravem, quam suse sanguine
poenam.
Excipiat. Si liber erit, de more vetusto
Impositum Scapulis ad contigui Comitatus
Cogatur per rura canem confinia ferre,
Sin alius, sellam.

Locus Arnoldi Lubecensis [orig: Lûbecensis], cuius mentio supra facta, ita se habet: praesumptio (scilicet excaecatio Henrici Decani Magdeburgensis) hoc modo mulctata est, ut mille marcas argenti iniuriato persolveret, et de feudo suo ad centum marcas argenti Ecclesiae maiori resignaret, et cum multis nobilibus hominium ei faceret, et cum quingentis militibus militarem ei poenam persolveret, id est, ut singuli milites deloco perpetrari sceleris, usque ad fores maioris Ecclesiae caniculum deferrent, etc.

Locum hunc ex Widechindo, auctore non nominato, in suam Saxoniam transtulit Crantzius, et moris antiqui ignarus, corrupit, pro portarecanes, scribit deducere canes, quem erorem interpres Germanicus, alias vir docissimus, etiam erravit, legatur Saxon. lib. 3. cap. 15.

Videtur poena haec militaris tempore Ottonis usitata, sequentibus saeculis obsolevisse, demumque Friderici Barbarossae tempore usurpata. Argumento sunt verba Frisingen sis loco supra citato. Hoc tam districto iudicio per totam Transalpini Imperii latitudinem promulgato, tantus omnes terror invasit, ut universi magis quiescere, quam bellorum turbini inservire vellent. Meminit huius moris etiam Dodechinus, Ad Annum. 1155. quilo cus nos docet, in alia etiam causa et eulpa ignominiae hanc

canum gestationem impositam. Haec Dn. Meibomius, ad VVitechind. fol. 60. Videri etiam potest Sleidan sub Friderico I. fol. 401. et vetus Chronicon Moguntinens. in notis. fol. 78.

74. Hungarn.

Vid. Artner. et Bernegger. in Disp. et Arumae. d. Comitiis cap. 4. num 70. etc.

75. Hunger.

De fame, eiusque remediis, vid. Meillet. ad Tacit. fol. 359. et ad Petrou. Lotich. 2. cap. 5. et 7.

1. Jagen, Jagrecht, Gnaden- Jagten, etc.

VEnationis exercitium, praecipue magnarum ferarum, das Hohe-Wildpräth zufällen, virile, bellicum et heroicum reputatur. Lyclama. lib. ult. Eclog. 12. quod nobilibus et magnatibus aliis peculiariter competit, nec eis, nisi legitima [orig: legitimâ] praescriptione, adimi potest, cap. 1. §. nemo retia. de pace tenend. et eius vicl. l. officium. 12. de re milit. cap. 1. 2. et tot. tit de Cler. venat. Ac venationi deditos fuisse anti quissimos Reges et Principes. constat ex Neandro in gnomolog. fol. 132. add. Melliet. ad Tacitum. fol. 69. Martin. centur. 6. disp. 5. qu. 9. et 10.

Qui tamen curare debent, ut debito tempore, circa agrorum depopulationem, ohne Schaden der fruchtbaren Länder vnd Güter, venationi dent operam. Et ne immoderatos sumptus circa venationes faciant, monet Tiraquell. de nobilit. cap. 37. num 149. Prodigos namque Cicero. lib. 2. Offic. tales vocat, qui venationum apparatu, pecunias profundunt.

ADDITIO.

In Suecia [orig: Sueciâ] certa sunt loca Regiae venationi reservata, in fundis nempe Regiis et Coronae. In Germania autem et aliis locis fundi omnes et Silvae erant Dominicae, possessoribus solum utile dominium concedebatur. Sicque Ius occupationis et belli videtur produxisse, die Leibaigenschafft, Schuvss Lehen vnd Jagens Gerechtigkeit. Sed de venatione Germanica vid. tractat. singular. Franc. Zoanettae. in opusc.

De iure venationis in Gallia, vid. Nicol. Sudorium.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

Venatio alia dicitur superior, alia inferior. Superiorem vocamus venationem cervorum, cervarum, aprorumque, die Hohe-Jagt, schwartz vnd roth Wildrpräth, et haec ven atio refertur inter regalia (de qua quaestione latius, vid. apud apud Pruckman. in §. venatio. quaest. 1. Sebast. Medic. de venat. quaest. 27. ) Ideo quod plerumque in concessione Feudi expresse reservetur; doch behalten wir vns bevor, die Hohe Jagt, schwartz vnd roth Wildpräth. Inferior venatio est minorum, seu in ferioris notar ferarum, Jagtsgerechtigkeit an Haasen, Füchsen vnd klein Waidwerck. Quemad modum enim in generali luris dictionis concessione, tantummodo venit ima seu minima: Ita etiam venatio solum inferior permissa putatur, Heigius, p. 1. quaest. 15. num. 62.

Was aigentlich zu dem kleinen Waidwerck gehörige vid. declaration der Ober Pfältzischen Privilegien. fol. 24. ob die Haasen: vnnd Füchs Jagt auch auff die Reherzuziehen. Conlil. Argentoratens. vol. 1. Consil. 88. qu. 3.

Venationes precariae Gnaden Jagten, in alterum transferri et cedi non possunt. Tum, quia Privilegia ex singulari gratia [orig: gratiâ] alicui concessa, cedi nequeunt, Tiraquel. de retract. lignagier. §. 26. gl. 1. num. 61. Bart. in l. etiam ff. de iureiur. per l. si explurib. ff. de administ. tut. et l. non solum. §. si puellae. ff. de rit. nupt. arg. l. cerdonem. ff. de oper. libert. Ium, quia eiusmodi precariae venationes non transeunt ad heredem eius,cui concessio facta est, sed cum persona evanescunt. l. cum precario 12. §. 1. de precar. Est einm Privilegium personale, quod personam nonegreditur. Quae autem ad heredes non tranfeunt, ea cedi non possunt, l. ex pluribus. 42. et ibi Bart. ff. de administr. et peric. tutor.

quan documque libuerit, revocari possunt, können vnd mögen nach belieben deß Herin, oder seiner Erben widerruffen vnd abgefordert, vnd als dann einem andern ohne Verhinderung der jenigen, welchem sie bißhero Bitsweiß gestattet, verlihen werden. Precarium enim est, quod precibus petenti utendum conceditur tamdiu, quamdiu is, qui concessit patitur, l. 1. et 2. ff. precario. Dn. Harpprecht. tract. de R. D. §. ferae. nu. 222. qui num. seq. dicit: Idque adeo verum est, ut venatio ad certum usque tempus per Principem precario concessa, etiam ante tempus effluxum revocari queat, per text. in l. precario. 12. in pr. ff. eod. Nam etsi venationi ad certum tempus concessae, tacitum insit pactum de non revocando eandem ante tempus elaspum: quia tamen tale pactum naturae et substantiae precarii repugnat: merito tamquam inutile et nullius valoris, reicitur. Est si quidem generalis regula, quod omnia pacta si ve tacita, sive expressa, quaesunt contra naturam et substantiam contractus, sint nullius momenti. d. l. precario. l. ubi donatus 27. ff. de donat. mort. caus.

Inserere lubet formulam eines Bestand vnd Gnaden Jagens, wie solche von Herin Ludwig Friderich Hörtzog zu Würtemberg, etc. Fürstl En. Adam von Aw verwilliger worden.

VOn GOttes Gnaden: Wir Ludwig Friderich, Hörtzog zu Würtemberg vnd Ceck, Graffe zu Mümppelgart, Heri zu Deydenhaimb, etc. Vormundt- vnnd Administrator: Bekennen offentlich vnd thun kundt mit disem Brieff Menigklich, daß Wir Vnserm Vormunders Lehen-Mann, vnd lieben getrewen Adamen von Am, auff sein beschehen vnderthänig ansuchen vnd bitten, auch gepflogene Handlung, gnädig vergunr vnnd bewilliger haben, in nachvolgendem Bezirck, Cübinger Forsts, vnd Genninger Huet, das faher an zu Eschingen im Bach, vnnd geher dem Bachnachhinauff gen Geneckingen, in das Dorff, von dannen zu der Chal-Mühlen, vnnd das Chal hinab gen Genningen ins Dorff, von dannen den nächsten Weeg an seinen vorigen Jagen wider hinauff gen Eschingen, vnd nichts weiters nächstgemelt, vnd conditi onirter massen, nach Haasen, Füchs, Reher, auch roth vnd schwartzem Widbräth zu richten, zu jagen vnd zu bürschen, nemblich das rothe Wildpräth von Ioannis Baptistae an, diß Andrea, Haasen, Füchs, Reher, vnd das schwartze Wildprät, das gantze Jahr hindurch, bey früen Jahr gängen aber, vnd da das rothe Wildpräth gleich in der Grueß Schaden thun kan, solle ihme das Jagen zeitlicher anzugreiffen, vnd zu solchem Ende vmb dispen. sation anzusuchen vnbenommen seyn, daß das jederzeit zu Holtz vnnd Feld, nach Waidmans Arth vnnd Gewonheit verfahren, vnd darzu neben ihme allein sein vertrawte vnnd verpflichte Diener gebraucht werden, darbey aber Wir Vns außtruckenlich vorbehalten haben, wann Wir etwas an Reher oder Haasen bedürfftig, daß Wir die Notturfft jederzeit der Enden, durch die Vnserige bürschen oder fahenlassen mögen, da auch jemandt diß Orths das kleine Maidwerck zu exserciren beweißlich vnd bekandtlich hergebracht, solle jhme durch dise Verleyhung nichts benommen seyn.

Es solle auch Vnsern Vormundts-Vnderthanen, vermög erthailter Concession zugelassen seyn, auff jren Pawfeldern, die vmb vnd an, auch zwischen den Höltzern in disem District gelegen, das roth und schwartze Wildpräth, da es doch mit dem rothen allein, so lang die Früchten im Feld seyn werden, mit dem schwartzen aber durch das gantze Iahr den Verstand haben solle, zubürschen, solches aber dem Beständer diß Iagens N. verfolgen zulassen schuldig seyn: Innerhalb solchen Bezürcks, solle er Beständer verbleiben, und einem andern in seinem Iagen keinen Eingriff thun, doch wann er in seinem Iagen ein Chier geschossen, oder ihn ein Fang geben, darvones gleich gefallen, so mager nach,

Dargegen solle er Adam von Ow, Vnserm Waldvogt zu Cübingen zu Jährlichem Bestandgelt ein hundert, vnnd wegen dreyer Pferdt, so er Vns de alten Jagen wegen halten sollen, sibentzig fünff Gulden, vnd zwar jedesmahl auff Michaelis das habe thail, vnd das ander halb thail auff Liechtmeß, vnnd auff solche Zeit nachkommendr ädas erstemahl, angut er genemmer Wehrung erstatten, vnd zu seinen sichern Handen lifferen.

Der Bestand solle sechs Jahr lang sich ersträcken, vnd er Bestandner selbtgen solche Zeit vber zuhalten obligiert: sein vbergebender Reverß auch dahin expresse gerichtet seyn da gleich das Wildpräth sich vmb erwas verliehren, vnd in solcher menge, wie jetzo anfangs nit mehr zugegen seyn möcht.

Darneben solle Vns zu jeden Zeiten frey vnd bevor stehen, solchen Bestand vnd Concession wider zu cassiren die Jagen an Vns zuziehen, vnnd allerbings auffzukünden; Im vbrigen solle Er Beständner auch schuldig seyn, dises Ihme concedirten Bezircks Fürstliche Iura zu manuteniren, die Lanhen vnnd Marckstain im Weesen zuerhalten, vnd beneben dise Concession vber kurtz oder lang vor keine Gerechtigkeit anziehen, noch andern non seinetwegen zuthun gestatten, oder sonsten einigen Eingriff in solchem Bezirck nicht fürgehen lassen, vnnd da er dergleichen verspüren sollte, den Chätern vnnd Wilderer nachstellen, vnnd sie beyfangen helffen, oder Vns selbige anbringen vnd Nambhafft machen, damit wir als dann die Vns vorbehaltene Straff, nach eines andern verbrechen vornemmem mögen, da dann auch der Vbertretter schuldig seyn solle, ihme Beständner den Schaden, der ihme solcher gestalten zugefügt wird, nach ermessenden bilichen dingen abzulegen, vnd gurzumachen.

Endtlich wollen Wit Vns auch alle Förstliche Obrigkeit, Recht: vnd Gerechtigkeiten, Straffen vnd Bussen in disem Jagen Bezirck, wie Wir selbige bißhero exercirt, allerdings vorbehalten, vnd durch dise Concession das wenigste derogirt haben.

Dessenzu mehrerem Vrkundt haben Wir Vnser Fürstl. Vormundts-Secert offentlich hievor krucken lassen. Gebenzu Stuetgart den 13 deß Monats Augusti, Anno 1629.

Concedens potestatem insectadi et capiendi maiores feras, puta cervos, apros (vulgo das hohe oder schwartze grobe Wildpräth) intelligitur etiam tribuisse facultatem capiendi feras minores, das kleine Wildpräth, als Füchs, Haasen, vnd dergleichen: quia. cui conceditur id quod plus est, concessum quoque esse videtur id, quod minus est, Et beneficia Principum latissime, etiam contra ipsum Principem sunt interpretanda. l. fin. ff. de constit. Princip. c. cum dilecti. de donat. c. com olim tibi, de verb. signif.

Quibusdam tamen negativa probabilior videtur. Nam modus uti servitutis, ita et venationis concessioni adiectus, strictissime ser vari debet, nec eum [orig: eûm] excedere licet. l. servitutes 4. §. modum. 1. ff. de servitut. l. certo generi. 13. ff. de S. P. R. l. si constituta. 7. ff. quemadm. servit. amit. l. si prius 17. ff. de aq. vel aqu. pluv. arcend. Quia etiam Scriptura concessionis suos habet limites, eosque probat nec non ultra. Et ideo quod Scriptura non dicit, nec nos dicere debemus. Bald. in c. Rudolphus de rescript. etc. venerabilem d. elect. l. ad probationem. C. de probat. Dd. in l. lecta. ff. sicert. per. Cum ita in hac [orig: hâc] concessionis specie modus sit appositus, ut videlicet lieat maiores capere feras: non poterit is,

cui facta est concessio, hunc modum transilire, adeoque minoris generis feras capere, arg. l. diligenter 5. ff. mandat.

Ego ita distinguendum puto: ut cui competit die Hohe; Jagbarkeit, vi iuris dictionis, in Crafft der Forstlichen vnd Landes Obrigkeit, is etiam habeat ius capiendi fer as minores. Non si praescripserit, vel alio iure particulari habeat das hohe Wildprät zujagen.

Is, qui habet ius venandi in aliqua Silva, ius quoque habet cingendi Silvam in capturam ferarum, vulgo die Gerechtigkeit deß hagens, daß er ein Hagin das Holtz schlagen möge. Bidembach. quaest. nobil. 12. Gail. lib. 2. obs. 68. num. 7. allegans Zasium, consil. 6. num. 1. vol. 2. Dn. Harpprecht. tractat. de rer. divis. §. feroe. num. 172. ubi dicit: Hoc tamen non ita accipi volo, quasi is, qui potesttatem habet sepiendi et ambiendi Silvam ligneis plagis, etiamd possit ligna in ea sylva [orig: sylvâ] caedere ad usum cingendi, deß Hagens, sed si vult saltum sive Silvam plagis ligneis sepire, vel ein Hag erigere, suis id lignis, sineque praeiudicio alterius facere necesse habet: quia plagae istae die Haagen sunt instar retium et cassium. Is autem, qui venatione uti desiderat, eam suis retibus et eanibus exercere tenetur: quoniam servitutes sunt stricti iuris, nec ultra suum casum extendendae, d. l. certo generi, 13. ff. de servit. R. P. l. si mater 13. §. siquis iter. 6. ff. de except. rei. Iud.

Huc quadrat quaestio, an Princeps von wegen seiner Forstlichen Obrigkeit, mit denen in seinem Landr geseßnen vom Adel das Mitjagen habe. Respondetur, quo sic: quia Principes Imperii a SS. Caesarea Maiestate cum iure Foresti, omnimodaque venatione, mit aller Forstlichen Obrigkeit, Jagten vnd Jagens Gerechkigkeit, etc. per alienos, et sic nobilium agros investiri

soleant. Montan. d. feud. lib. 2. cap. 2, § quandocumque autem. Bidembach. d. quaest. 12.

ADDITIO.

Ob ein Fürst oder Heri von rechtswegen oder altem herkommen, in gantzem seinem Fürstenthumb vnd Gebien, darinn er all vnd jede Forstliche Heriligktit, Recht vnd Gerechtigkeit biß anhero gehabt, auch in Crafft seiner habenden Regalien, im herbringen vnd Vbung gewesen, vnd noch, denen vom Adell oder andern, wer sie seyen, das klein Waidwerck zurkeiben, von jren Schlössern vnd Sitzen auß, an der nähe oder ferne gelegen, mit jagen, lauffen, hetzen, oder sonst das Feder Wildpräth vnd Vogelfangen, etc. zuwehren, vnd abzustricken fug vnd macht hab, es seye gleich in vnd auff ihren algenthumblichen, deß Fürsten oder der Herischafft eignen, oder frembden Gehültzen, Wälden vnd Gütern, doch alles in obgemeltem Forst gelegen, vngeachtet, daß sie die vom Adel oder andere nicht Bestandt: oder Gnadenjagens Bewilligung fürzulegen, oder sich dannoch dessen auß altem herbringen vnd vnverdencklichen Zeit befügt zuseyn fürgeben thut. vid. Consil. Argentoratens. cons. 13. vol. 1.

Quod venatio interdum propter pacem publicam prohiberi possit, docet Natta. Consil. 375. nu. 10. Item, wann die vom Adel das klein Waidwerck nicht mit Hunden vnnd Vögein treiben, sonder mit andern schädlichen Instrumeinen vben, vnd es also vbermachen wolten, daß das Wildpräht dardurch gar erösetwürde, idem Natta. Consil 604. num. 4. ubi ait, se arbitrari iustam causam esse prohibendi venationem, cum ea non tollitur indistincte, sed pro certo tantum tempore, et certo quodam modo prohibetur, videlicet, ne quis in altissima nive lepores venetur, et ne quis perdices capiat cum certis Instrumentis que gregatim incedunt et apprehenduntur. Hocenim factum videtur extrtioinabili causa, concernente publicam utilitatem, ne sc. sequaturhorum esculentorum animalium totalis con sumptio et destructio Licet enim ex causa Ius Naturale et Gentium limitare, distinguere, et temperare, etiamsi Dominium rei suae alicui auferatur.

In gemaniem Jagen wird nach rohtem Wildpräth geiagt, von Joannis biß auff Geydi, von Michaelis biß auff Andreae nach schwartzem.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

De iure venandi, vide Pruckman., in §. venatio. Sebastian. Medices et Geogr. Mohr. ac quoque Noe Meurer, tractatib. singularib. adde Arum. vol. 4. iuris publici. discurs. 37. item me de Maiestate, fol. 178. etc. late Gilken. ad §. ferae. Inst. de acquir. rer. domin. fol. 179. et 190. Molin. de iustit. et Iure tractat. 2. disp. 41. Camman. disp. de regalib 7. th. 67. et seqq. Duas Dispp. in Tomis Basileens.

habet Meichsner. vol. 1. decis. 32. item lib. 2. tom. 2. decis. 2. ubi, quid sit Wildbann, et quomodo di fferat â Forstlicher Obrigkeit. Itidem, tom. 3. decis 33. fol. 1137. ut et tom. 4. decis. 7. de turbatione im Hohen-Wildbann vnnd Vogelwaid. Sic pariter de praescriptiohe, et aliis ad venationes pertinentibus, tom. 3. decis. 14. De iure venandi et turbata eius possessione, ac qua actione agendum? Consil. Argentoratens. vol. 1. cons. 72.

2. Jahr.

Annus in iure dupliciter capitur, uno modo naturaliter, prout intelligitur annus de diebus 365. l. cum hares. §. Stichus ff. de statu lib. Secundo, iuxta Bartol. in d. §. Stichus. intelligitur annus artificialiter, prout nos capimus a nativitate Domini, ad aliam nativitatem. Vide Arum. decis. lib. 2. in coron. a Princ. Arnold. Reyger. in Thesaur §. Annus. Sed???chidiaconus. in cap. si propter. 2. col. vers. lanuarius. de rescript. in 3. dicit; quod sit annus naturalis usualis, ceremonialis, et denique annus emergens, vid. Silvan. de feud. recognition. qu. 9. et seq. Alb. Gentil. d. divers. temp appellat. c. 3. Robert. 3. Sentent. cap. 2. Annus naturalis est ille; de quo supra mentionem feci, incipiens a quolibet die, usque ad finem illius, computando dies 365. et horas 6. caep. quadragesinta de consecrat. distinct. 3. Annus usualis incipit a lanuario, usque ad lIanuarium sequentem, secundum Latinos, ideoque Ianuarius dicitur a Ianua anni, c. ieiunium 76. dist. Sed annus legitimus in cipit ab Aprili, in alium Aprilem, secundum Lunas. Et hoc apud Graecos et Hebraeos, ut in d. cap. leiunium. Ceremonialis autem est de festo ad festum, et hoc apud omnes gentes, per cap. 1. de consecr. dist. 1. Emergens et ultimus annus est, in quo fit aliquod magnum, sicut ab exitu de Aegypto, quando populus Israeliticus fuit liberatus a servitute Aegypti, et dicitur emergens, secundum Thomam de Marinis, tract. de generib. et qualitate feuderum tit. 2. f. m. 165. quia aliquid novi emergit. Iudaei et Graeci computant annum a prima Olimpiade: sed Romani ab urbe condita. Nos autem Christiani ab incarnatione Christi sive a navitate ipsius, secundum mores diversos, cap. 1. in pr. distinct 23. Alii Aeram vocant. De computatione anni Domini, sequentia habet Barthol. Bertazolius, intractat. Clausul. 3 gloss. 2. dum scribit: Videndum est, quo tempore computandi sint anni Domini, quia diversi mode computahtur: in quo est sciendum, quod etiam ante adventum Christi anni diversimode inchoabantur, nam Romani ab indictione, Hebraei a diluvio, Graeci a Ludo Herculco, qui singulo quinquennio in Monte Olympo fiebat annos computabant; hodie vero ab annis incarnationis Dominicae et Imperatoris: ut dicit gloss. in rubr. C. de indict. gl. in auth. ut praepon. nom. Imp. in v. auctore. text. incap. in nomine Domini 23. distinct. Sed quod imo a navitate Christi anni computandi sint, est decis. Rotae. Nativitate in novis. quod est regulare se cundum Br. in l. 3. § annum. ff. de itin actaque privat. ac in l. libellorum in princ. num. 15. ff. de accusat. quod rectius est secundum Abbat. in cap. inter dilectos num. 13. defide Instrum. Et Gloss. in clem. 1. verb. ex temp. de summ. Trinitate et fide Cath. dicit, quod alii a nativitate, alii ab incarnatione annos incipiant, ad dit loh. Andr. etiam alios a circumcisione, alios octavo Kalend. Octobris, sicut fiebat ante adventum Christi, annos incipere, in quo se remittit ad not. Spec. de Instrum. edit. §. 2. qui ibid. in vers. subsequenter tenet, servandam esse consuetudinem loci, et secundum eam annos inchoandos esse, quod verisssimum est, Bart. in d. auth. ut praepon. nom. Imper. Adde. quae habet Oldendor. de except. tit de usucap. m. fol. 459. et seq. qui ibid. vers tractant. quaerit, an valeat statutum Civitatis: quod nisi quis intra annum et diem, inner Jahr vnnd Tag, persequatur ius suum, exinde non ad mittatur, ubi cum Bart. in l. sequitar. §. si viam. ff. de usucap. et in l. cum netissimi. Cod de praescript. 30. ann. concludit, quod tale statutum valeat: quoniam propius accedat ad dirimendas lites hominum, in eadem Civitate, et ut dici soler, navi vitam agentium, inter quas pernitiosae sunt discordiae.

Nativitatis Christi, seu 25. Decembris, an vero a Kalen dis Ianuarii, computandum? Disquirit Schaeffer. part. 3. quaest. 1. vid. quoque Caranzam. in tr. d. partu naturali et legit. fol. 517. ubi de anni divisione. An annus, dies et Mensis necessario in Instrumentis apponi debeat, vide Fontanell. d. pactis antenuptialib. fol. 3. fol. 4. et fol. 7. p. 1.

3. Jahr vnd Tag.

Iure Saxonico ist Jahr vnnd Cag, sechs Wochen vnnd ein Jahr. Gloss. in Spec. Saxon. art. 38. lib. 1. Weichbild. artic. 21. post princ. vers. Jahr vnd Cag. iunct. vers. das seynd sechs Wochen. Lehenrecht. cap. 16. in fin. vers. ein Jahr vnnd sechs Wochen. Quibus hodie de consuetudine etiam tres dies adiciuntur, ita, uthodie in Foro Saxonico annus sit spatium unius anni civilis, sex septimanarum et trium dierum, Rauchbar. lib. 2. quaest. 24. num. 34. vide Berlich decis. 115. Sed in Ducatu Wurtemb [orig: Wûrtemb]. ist in Cosungen unus dies et annus.

4. Jauchart.

Iugum vel iugerum, Jauchart, Spatium agri, quantum bos vel ein Joch Ochsen, in die ararepotest. Idipsum hodie etiam in Belgio, plaerisque aliis Gallicis tractibus Iornatam appellant, un Iournal, oviournee deterre.

5. Je vnd allwegen, wann vnd zu welcher Zeit es ihme beliebtg: vber kurtz oder lang.

Verba semper quandocumque, toties quoties, je vnd allwegend, designant temporis infinitatem. per l. si ita stipalatus. 55. ff. de fideiussorib. Bart. in l. quibona §. ult. ff. de damn.???ct. ubi etiam Ioan. de Imola. Specul. tit. de arbitr. §. ult. vers. qui si dictum. Alex. cons. 345. vers. sed homine non vol. 2.

Unde si in pacto de retrovendendo adiciatur haec Clausula, ut quandocumque venditor veleius heredes velint pretium offerre, etc. fundum recipere possint, daß zu jeder Zeit, wann es dem Verkauffer oder seinen Erbengefällig, in Widerlegung deß Kauffschillings, ihnen das verkauffte Gut widerumb abzulösen vnd an sich zuziehen, vnbenommen, sondern sie dessen berechtigt vnd befügt seyn sollen, facit ut non obstante triginta annorum praescriptione, venditori, eiusve heredibus ius redimendi semper. et in perpetuum competat. vid. Caspar. Thessaur, quaest. forens. lib. 2. quaest. 74. Gratian. tom. 3. cap. 2. part. 1. text. in l. quod si nolit. §. si quodita venierit. ff. de aedilic. edict. ubi Bl. et Angel. notant, quod ubi in promissione apponitur verbum quaendocumque, non currat praescriptio statutaria vel legalis. Ruin. cons. 111. nu. 7. vol. 1. idem designant verba toties quoties, de quibus vid. in verb. so offt vnd vil, nisi possederitpro suo: vel contradixerit reluitioni: ab eo enim tempore incipit praescriptio.

Idem etiam de verbo volendi iudicatur, quod naturalem cuique facultatem tribuit faciendi eius, quod libet, ut singulariter tradidit Oldrad. cons. 387. numer. 4.

Nec refragatur quicquam, quod isthaec verba, tempus perpetuum significantia, sint restringenda ad spatium 30. annorum, arg. l. rebus. 30. §. 1. C. de iure dot. ubi actioni de dote triginta annorum meta praescribi dicitur: quam vis alibi expressum sit, causam dotis semper et ubique esse praecipuam. l. 1. ff. solut. matr. arg. l. minor. 30. §. qui statu liberum 4. ff. evict. ubi traditur, evictionis nomine aliquem perpetuo obligari: et tamen isti actioni praescribi 30. annis, certum est. Actiones quippe, quibus 30. vel. 40. annis praescribitur, perpetuae vocantur. argum. Praetor. ait. 20. §. hoc interdictum. 6. ff. de nov. op. nunc. Illud inquam, nihil movet, quia verum est, locumque habet in dispositione legis, non autem in dispositione hominis. Nam cum una lex dicat, actionem esse perpetuam, velius in perpetuum competere, altera vero lex dicat, omnem actionem spatio 30. annorum exstingui: ne repugnantia et legum contrarietas sequatur, necesse est, hoc modo interpretari tempus perpetuum, ut non excedat triginta annos. Quae ratio in dispositione hominis plane cessat.

vid. Cynum. in l. ult. C. de Iud. Imol. cons. 25. inpr. ubi inquit, infinitatem tolerari, quando ex partium conventione procedir. Dn. Harpprecht. de usucap. adprinc. num. 167.

Addo et hoc, quod in Contractibus nullum verbum censeri debeat otiose esse adpositum, et intentio Contrahentium non sit reslringenda contra eorum voluntatem: verba autem haec se vnd allwegen, pacto venditionis adposira, otiosa omnino essent, si non operarentur, ne huic facultati praescriberetur. Wesenbec. consil. 2. num. 52. Et si pacto certum tempus, puta 50. annorum expressum fuisset, utique ante illud nulla praescriptio curreret. Quldni itaque si infinitum tempus expressum, nullo unquam tempore currat. l. quod sinolit. ff. deaedil. aedict. l. 7. §. 4. C. de praescr. 30. ann. Frustraretur sua [orig: suâ] opinione venditor et deciperetur, sibi sc. persuasum liabens, absque ulla temporis praefinitione se fundum redimere posse, quae deceptio legibus improbatur, l. 3. §. Magistrum. de exerc. act. vide Gerhardi ad instit. decad. 6. quaest. 3. per tot.

Huic opinioni, quod nimirum venditor, quandocumque libuerit, possit redimere, adstipulantur quoque Barbat. consil. 51. col. 8. vol. 1. Paris. consil. 92. Ioh. Igneus in l. in cognitione. n. 76. ff. ad S. C. Syllan. Alciat. in l. petens. ingl. 1. C. de pact. Chassan adcons. Burg. itt. des rentes a rechapt. §. 3. gl. 1. col 2. vers. limita. et cons. 11. vers. vigesimo. Ubi alios etiam quamplurimos allegat ita tenuisse. Et quod nulla allegari possit praescriptio, ne quidem longissimi temkporis, tradit Hier. Laurent. decis. 129. num. 2. et seqq.

Notandum tamen hic est, licet verbum quandocumque, infinitam temporis perennitatem sua natura [orig: naturâ] comprchendat, tamen eam ad declarationem postea subsecutam esse restringendam, Menoch. consil. 151. num. 33. et num. 50. adde Iacob. Schultes pract. quaest lib. 1. quaest. 55. num. 69.

6. Jedem sampt vnd sonders.

Dictio Singulis, separatim distribuit, et in solidum attibuit, l. huimmodi 84. §. 12. vers. singulos. d. leg. 1. l. 37. ff. de vulg. et pupill. l. in singulis. ff. ad L. Falcid. et distributivum Cuilibet, de sui natura, rem unicuique in solidum assignat. l. 22. §. 1. unicuique ff fam. erriscund. l. hoc articulo. 29. v. quisque. ff. de hered. Instl. Paris. cons. 16. num. 15. et 17. consil. 13. num. 9 vers. in solidum.

Distributiva Quilibet, eiusdem potentiae est, actum in solidum tribuendo: l. 32. §. 13. ff. de recept. arb. l. 13. vers. aeque. ff. de hered. instit. vide Rol. a Valle consil. 70. nu. 44. vol. 3. distributivum operando, ut singuli pro nominatis et expressis habeantur, Dd. in l. fin. verb. una. ubi Ias. num. 9. Cod. de impuber. et al substit. Farin. in pract. Crim. lib. 1. quaest. 22. num. 15. notans, versari illam dictionem integraliter et separatim, per omnia praedicata: et actum in solidum significare seu attribuere. adde lacob. Aleman. de simultan. Invest. m. fol. 22.

7. Jedoch,

Vocula haec, est adversativa, et taxativa, ac consequenter exclusiva omnium casuum, extra orationem, in qua [orig: quâ] posita in venitur. vide omn. Meichsner. decis. 2. tom. 2. lib. 1.

8. Jesuiter.

De Patrum Soc. IESV statu et numero, v. R. P. Layman. in iusta defension. fol. 200. ac in INdic. verb. Societas. et Francisc. Suarez. tr. 4. derelig. de eorum Privilegiis Mercure Francois tom. 12. fol. 150. et seq. ubi (1) inquit, Les Reres Iesuites sont indirectement subiects au S. Siege, et exempts de la Iurisdiction de Messicurs les Prelats, qui aussi ne les peuvent excommunier, suspendre, interdire, ny eux, my a leur occasion les autres; et s'ils entreprennent de ce faire, toute leur procedure est nulle. (2) Ils ont pouvoir d' eriger et bastir en tout lieu Maisons, Eglises, Oratores, et autres edifices, poury reseder, enseigner, et faire les autres fanctions de leur Ordre; avec defenses aux Prelats de les y troubler. (3) Il peuvent par Privilege du S. Siege eriger des autels en Oratoires et Chapelles approuvees de leur Provincial, y dire Messe, et faire le Divin service, sans demander licence a autre personne. (4) Le S. Siege veut, que ceste Compagnie qui luy est particulierement obligee par un quatriesme voeu, soit maintenue en

ses droicts et privileges: Aces fins, premierement il enioinct et recommende a tous Princes et Seigneurs temporles et Prelats, de ne point permettre qu' aucun vienne a les violer, en quelque chose. Puis il se reserve l' interpretation desdits Privileges. Deplus il depute des luges Conservateurs pour les maintenir en leurs droits avec le pouvoir d' implorer le Bras Secalier pour cet effect, non obstant tout appell. En fin il excommunie tous ceux qui impagnent ou contretarent cet Institut en quelque article de ceux qui sont contenus en la Bulle etc. De Iesuitarum innocentia in Bohemia, v. tract. singul.

9. Jetzt, jetzt alsdann, vnd dann, als jetzt.

Haec Clausula tantae importantiae est, ut aliquo in contrarium exsistente, non tantum pro pura habeatur, et ad tempus praesens; sed etiam ad tempus futurum referatur. gl. in clem. 1. de conc. praeb. et in cap. quam sit. et in cap. cupientes. de elect. lib. 6. Bald. in c. un numer. 16 et seq. d. Mil. Vasall. qui contumax. Corneus, consil. 278. n. 14. vol. 3. Alex. consil. 111. numer. 27. vol. 6. Cothman. consil. 17. num. 103. et seqq. vol. 1. Negusant. de pignor. et hypoth. membr. 2. part. 2. num. 5. vide Tusch. lit. D. conclus. 279. Thoming. vol. 1. consil. 2. num. 26. etc, v. Fontanell. d. pact. antenuptialibus' part. 1. fol. 82.

Dictio nunc, est praesemptis temporis', Bald. in auth. contra. numer. 1. C. ad Trebell. et denotat praesens esse inirium obligationis. Alex. in l. huiusmodi. li. 2. num. 3. ff. d. V. O. Felin. in c. licet causam. in 6. not. d. probat.

10. Ihme.

Pro plena intelligentia quaestionis': An actus, in quo apposita est dictio ipsi, sit personalis, ita quod ad heredes non transeat: aliquot casus conslituit Noalis de transmiss. cas. 28. fol. 355. Primus est in contractibus', et tunc dictio ipsi non stat restrictive, sed tantum demonstrative, ideoque non impedit transmissionem; sed contractus, dictione ipsi non obstante, ad heredes transeunt. l stipulatio ista. §. Sicut autem, in fin. ff. de V. O. l. si necessarias. §. de vendende ff. de pignor. act. Mantic. detacit. et ambig. convent. lib. 3. tit 1. num. 40. Quia quilibet praesumitur suo heredi, ut sibi prospicere et providere, quae praesumptio non tollitur ex dictione sibi quia est praesumptio violenta procedens ex visceribus naturalibus', contrariam probationem non admittentibus, Menoch. de praesumpt. lib. 1. que. 3. num. 5. Bald. in rub. Cod. de probat. num. 6. vers. exemplum.

Secundus casus est in alia [orig: aliâ] dispositione, et tunc ant simplex est concessio, aut est prohibrtio: Si simplex concessio, similiter dictio sibi, non stat restrictive, sed demonstrative; ac transit ad heredes: quia adiectio personae in concessione de sui natura ad heredes transitoria, non facit, quod ipsa concessio sit personalis, et non transitoria, Ias. in l. si sic stipulatus. n. 15 ff. d V. O. ideo urdemus, quod haec verbar dabo tibi claves regni caelorum, non excludunt successores Petri, vide Bald. in c. pen. num. 3. de off. de leg. Ias. in l. 3. num. 30. ff. de off. eius. Roland. consil. 55. num. 54. et seq. lib. 3.

Declaratur (1) quia sicut haec dictio sibi, apposita in concessione ad heredes transitoria, non facitipsam con cessionem esse personalem, et non transitoriam, et sic non alterat naturam actus principalis. ita multo minus operaretur e converso si apposita essent in concessione non transitoria, puta ubi clecta est industria perlonae, vel in actu personae cohaerente, vel alias ad heredes non transibili.

Declaratur (2) procedere in puris terminis dictionis ipsi, secus, si aliunde appareret, concessionem esse personalem, quod apparerepotest per coniecturas, quarum aliquas recitat Menoch. lib. 3. praesumpt. 103.

Declaratur (3) in dispositione prohibitiva; et tunc si ipsa prohibitio est facta de his, quae sunt de genere permissorum. dictio ipsi apposita in prohibitione, stat restrictive, et est personalis, ita, quod prohibitio ad alios non transit. Curt. Sen. consil. 50. Menoch. consil. 82. num. 158. Tiraquel. de reu. conv. §. gl. 6. num. 25. hisce ad de Iason. in l filius f. §. Divi. num. 151. ff.

de leg. 1. et in li. qui filium. §. in omni. num. 17. ff. de acquir. hered. Bald. consil. 304. num. 1. lib. 5. Ratio est: quia cum in genere permissorum omnia intelligantur permissa, quae specialiter non reperiuntur prohibita, l. mutus. §. cum quaeritur. ff. de procur. ideo prohibitio non extenditur ultra personam prohibitam. l. si vero. §. de viro. ff. solut. matrim.

Quartus casus est in prohibitione facta de his, quae sunt de genere prohibitorum, ut in prohibitione alienandi fidei commissa, feuda, bona Ecclesiae, et similia non alienabilia, et tali casu dictio ipsi, contenta in ultima prohibitione hominis, non censetur revocare primam prohrbitionem iuris, quae protpterea remanet in suo robore, et transit ad alios: quia ubi adest duplex prohibitio, una sublata, non cessat altera, l. si domus. ff. de serv. urb. prae. §. affinitatis Inst. de nupt. Menoch. consil. 36. nu. 36. Oldrad. consil. 268. num 2.

11. Ihren, dutzen. ADDITIO.

D' ou vienne, qu' en parlans a gens de plus grande qualite que nous, on use du mot de Vous pour Tu, et au menu peuple du mot de Tu pour vous? Waher das jetzen vnd dautzen, oder dutzen entstanden? vid. Pasquier. d. recherch. lib. 7. cap. 2. ubi fol. 959. inter alia haec habet verba: Combien que ceste maniere de parler, fust icogneve aux Rematns lors de leur plaine liberte, et long temps apres, toutesfois quand par le progres de l' Empire la liberte commune alla en empirant, aussi le peuple n' arant qu' un Empereur, ou ses favoris en butte, avecque la servitude des moeurs, il fit aussi un langage de mesmes. Dela vint, que parlant aux plus Grands il addressoit sa parole sous le nom de Vos, non de Tu, comme s' il eust voulu dire, que celuy auquel il parloit mis en balance avecque les autres, emportoit pour ses merites l bonneur de plusieurs personnes. Et depuis on tourna en courtoisie ce qui avoit pris son fondement de la Tyrannie: tant a de puissance sur nous une coustume, qui petit a petit plante ses racines en nos coeters.

Et fol. 961. idem Pasquier. Et comme inquit, nostre langue empruntast plusieurs choses de la Latine, aussi nos vieuce Gaulois tournaus ces flatteries a honneur, laisserent les Regles communes de la Grammaire, pour s' accommoder a celles de la Cour des Empereurs, ausquels ils obeissoient, et userent de mot de Vos pour Tu ou Toy envers ceux, qui avoient quelque prseminence sur eux, gardants les preceptes de la Grammaire envers les autres, qui leurs ostoient de plus basse condition. Et qui est chose fort notable, enceres Tutoy ons nous ceux- la averque lesquels nous exserssons un bien grande privaute, et eneores nous dispensons nous quelques fois daus nos oeu ures Poetiques, par un Privilege particulier de nos plumes, qui ne rougissent point de tutoyer quelques les Roys, Princes et grand Seigneurs. Au demourantie ne veux oublter de dire, que combien que ce mot de Vous fut antiennement destine pour ceux qui nous estotent seulement superieurs, si ne laisse l' on de le pratiquer non seulement a nos egaux, mais aussi quelquefois a nos inferieurs, selon la facilite de nos naturels. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Licent.

12. In.

Praepositio In denotat intrinsitatem, §. in flumine ff. de flum. §. cum in sua Inst. de rerum divis. ac in ipsomet loco, text. est express. in l. 3. §. ne quid ff. ne quid in loc. publ. ubi dicitur, quod factum in ripa, non dicitur factum in flumine, maxime quando iuncta est ablativo, tunc importar locum, sedem et situm. Bald. in rubr. solut. matrim. nunter. 3. Rimin. Iun. cons. 388. num. 32. Nizol. allegat. 36. num. 12.

Ac notandum, quod aliud sit am, aliud in, e. g. ut si dicimus: An diser State, in difer Statt. Am etiam ad vicina loca se extendere potest.

14. Ingen.

Ingen, significat indigenas, Crus. Paralip. fol. 43. Et est communissima terminatio quamplurim orum in Suevia [orig: Sueviâ] locorum, Ego de iure universitatum. fol. 235. Olim autem dicebant gun: Ut apparet ex sequenti colatione denominationis priscae et modernae.

Gamertincheim Gamertingen.
Rugesingun Rüevingen.
Goteliubingun Göttelfingen.
Hireslandun Hirschlanden.
Herphesfurt Erfurdt.
Erpfisfurth Erfurdt.
Reginhetis Brun nen Reinhartzbroff.
Magadburg Magdeburg.
Megedeburc Magdeburg.
Spare Weresekke Sperbers Eck.
Dagelvingun Cailfingen.
Sallestat Saltzstetten.
Curenberg Kürnberg.
Schletrdorf Schlayrorff.
Niverun Hüfern.
Tahenstein Dachstein.
Argozingun Ergazingen.
Stophilin Stöffeln.

15. Cl. In der besten Form vnd Maß.

Clausula ista, omni meliori modo, in Instrumentis vel alibi reperta, plurimi solet esse momenti. Ipsa namque facit, ut actus eo sustineatur modo, quo potest. Bald. et Im ol. in l. cum pater. §. filius. ff. de leg. 2. ubi dicunt, quod [orig: quôd] si in testamento posita sit, eam virturem habeat, quam Clausula Codicillaris, et faciat testamentum eo valere modo, quo potest. Alex. consil. 112. volum. 3. Socin. consil. 66. num. 7. et seq. vol. 3. Dec. consil. 14. num. 3. consil. 77. numer. 4. Gozad. consil. 46. num. 26. consil. 78. num. 5. Durand. de act. test. tit. 11. caut. 1. num. 2. Menoch. arb. 1. quaest. 47.

16. Informativ Proceß.

In Processu informativo Iustitia manu Regia [orig: Regiâ] ad ministratur, prout erat ante inventas actionesus: nec inspiciuntur actiones Iuris Civilis, Anton. Petra de potestat. Princip. cap. 25. limitat, 6. num. 23.

17. Inner.

Dictio Intra, in cludit tantum sua extrema, et excludit ea, quae sunt extra, Socin. consil. 211. in princ. libr. 2. Terminus si assignatur ad aliquid faciendum, infra decem dies, qualibet [orig: quâlibet] die dictorum decem dierum poterit ille actus fieri, postea non: et sic includit extrema, et excludit ea, quae sunt extra. Gemin. cinsil. 121. num. 3. adde Tuschum pract. conclus. lit. D. conclus. 299. ubi num. 3. dicit, quod ubicumque dictio Intra importat tempus, talis dictio includat omne tempus designatum, per cap. frequens. de rest. spol. in 6.

18. Innhaber diß Brieffs.

Per haec verba intelligitur quilibet tertius possessor, vel detentor harum literarum vel scripturarum, sive titulo emptionis aut permutationis, pignorisve vel donationisus, sive precario aut quocumque alio modo habeat vel possideat, aut detineat ad heredibus et heredum heredibusus, per l. habere. 188. ubi Dd. ff. de V. S. l. stipulatie ista. §.

duplicetur. ubi Duaren. ff. d. V. O. Praesertim cum verbum Innhabern, correspondeat verbo detentater et detinere. Detinere autem est possidere vel in possessione esse, vel etiam occupare, ac precario habere, aut tantum insistere. Ioh. Goeddaeus. inter cons. Marpurg. cons. 28. vol. 1. numer. 110. Zas. ad l. possidere. §. ex contrario. ff. de acquir. poss. fac. auth. nisi trieunale. C. de bon. matern. l. ubi. 29. C. de iur. dot. l. non abs re. vers. et posseßionis. l. fin. C. unde vi. l. un. C. de usucap. transfor.

19. Innhabern deß Fürstenthumbs, oder Graffschafft.

Porestas nobilitandi non sufficit, nisi simul adsit nobilitandi voluntasus. Carol. Molin. in l. 1. §. Siquis ita. num, 34. ff. de V. C. Alex. Laudens. tract. de analog. cap. 34. num. 34. et 38. Feuda enim etiam sine nobilitate ab illis dari possunt, et nobilitas sine feudis. Vultei. 3. Feud. cap. 8. num. 9. et seq. In deque fieri existimatur, ut interdum aliquis ab imperatore investiatur de Ducatu aut comitatu, als Innhaber deß Fürstenthumbs oder Graffschafft, nec sit tamen Dux vel Comes. Rosenthal. de feud. cap. 2. quaest. 2. numer. 9. vide Subscriptiones Recessuum Imperii.

20. Inquisition. ADDITIO.

Apud Interpretes nostros duae species Inquisitionis reperiuntur, ordinaria scil. ac praeparatoria. Et quidem in praeparatoria tantummodo summarie inquisitio formatur, tantum adiudicis informationem, non vero rei condemnationem. Lud ov. Bolognin. Consil. 37. sub num. 21. Paris. Consii. 2. Num. 158. p. 4 Eamque rem insignis Ic et Academiae Tubingensis [orig: Tûbingensis] olim Antecessor Valent. Volzius. Consil. 1. de inquisit. numer. 31. etc. quod tract5atui de inquisitione est subiunctum. sequentib. explicat verbis, durn inter alia in causa quadam gravissima, in Ducatu Wurtemberg. ante multos aunos ventilata [orig: ventilatâ], ita scribit: Duae reperiuntur in Iure nostro In quisitionis species, seu formae potius, quarum prior ad praeparandum, posterior ad instruendum iudicem videtur introducta. Primum enim, qnoties fama [orig: famâ] aut clamore populi denuntiante, Iudex animadvertit, erimen aut facinus aliquod commissum esse, statim eius indicia et argumenta, quaecumque habere potest, ex conscuiis quaerit et colligit. Et hoc non ad eum finem facit, ut ex his quibus cumque indiciis et argumentis eum statim condemnationi subiciat; sed ut potius Iudex se ipsum informet, an eiusmodi tanta et talia sint, quae requirant, ut reus in custodiam recipiatur, et ex vinculis caulam dicat, vel ut fideiussoribus committatur. Quo facto, Iudex deinceps omnia, quae comperit, reo ostendit et obicit, auditurus, quid ad ea respondere velit, invitaturus etiam eundem, ad spontaneam confessionem. Ac idem Dn. Volzius paulo post addit, nihil momenti in eo positum videri, ut paulo ferius, sed tamen aliquando severius reus plectatur; non auferri, quod tantum differtur. Ac si reus ad spontaneam confessionem adigi nequiverit, sed potius ipse crimen. audacter abnegaverit, tum demum alius quidem et novus processus inchoandus erit, ita videlicet, ut Iudex ex praehabita informatione articulos concipiat, testes nominet, reum legitime ad videndum e os iurare citet et vocet, eique copiam articulorum exhibeat, quo interrogatoria, suae quae videantur causae occomoda, conscribere et exhibere possit, ut super iis etiam testes diligenter examinentur Ex quo deinceps processu, Iudex ad difinitivam sententiam proceder e possit, et prout iuris ratio suaserit, vel condemnare, vel etiam absolvere. Hactenus ille, qui omnia ea, variorum iuris interpretum auctoritatibus firmat.

Etenim Iudex testis in summaria informatione praevia receptos, denuo examinare, et ad ratificandum dicta sua, parte citata adhibere, novos item, si velit, producere; praeterea auditis testibus, et termino probatorio elapso, attestationes publicare, reoque copiam probationum et depositionum communicare debet, ut scil. possit exceptiones suas, non tantum contra dicta, sed etiam personas testium, quamcumque item legitimam defensionem praeferre, sicque expresse traditur in c. qualit er et quantum. 24. §. debet de accusat. ubi latius Canonistae. Ac passim eo res nucn processit, ut passim Interpretes unanimiter doceant, non tantum de Iur Canonico, sed etiam de consuetudine Curiarum, de quolibet crimine per Iudicem quemlibet inquiri posse, adeo utsi Iudicis alicuius negligentia in hoc coargui queat, debeat is in Syndicatu respondere. c. inquisitionis. c. qualiter et quantum. ex. d. aecusat. Marant. in specul. tit. de inquisit. num. 206. Clar. in pract. erim. §. fin. qu. 5. num. 2. et q. 3. num. 6. Et quamvis vulgo dicatur, diffamationem omnem inquisitionem praecedere debere, atque hinc famae publicae qualitates ludex expendere teneatur. d. c. qualiter et quando. c. pernicias. de offic. ordius. freher. d. fama publ. lib. 1. cap. 11. num. 1. et seq. Neque tamen semper fama publica exspectanda est, sed et alia indicia et praesumptiones sufficiunt, Boss. tit. de inqui sit, num. 8. et hoc casu Indicia sunt loco diffamationis, marsil. in pr. crim. §. constante. num. 19. nec insuper habenda est partis laesae vel offensae denuntiatio.

Et porro denun ciationem partis per se sufficiens esse indicium ad inquirendum, tradunt Br. in l. divus. d. custod. reor. Fr. Cason. in tr. d. denuntiat. num. 15. Lancell. de offic. Praetor. tit. de inquisit. num. 29. in 10. fallent. Hincque regulariter per denuntiationem et querelam partis, Iudici viam ad inquirendum aperiri, scribit Clar. d. §. sin. quaest. 7. num. 10. et qu. 21. num. 4. Ubi num. 14. ait, secundum magis communem opinionem etiam dictum socii criminis sufficere ad inquirendum, id est, ad aslumendum alias informationes contra eundem, qui ab ipso nominatur. Et ita adhuc magis inquisitioni locus est, si quilibet alius apud Iudicem crimen notificasset, et denuntiasset. Cur enim non liceat offenso vel cuilibet alii, etiamsi agere vel accusare nolit, querelam suam exponere, et voluntarium promotorem inquisitiones semet exhibere, neque propterea ad subeundum iudicium compellendus est, sed Iudici incumbit, reliqua per inquisitionem expedire et persequi. Panorm. in c. cum L. et A. de re iudic. Petr. Foller. in pr. crim. cap. 5. nu. 8. et seq. Hincque dicitur, quod inquisitio praeparatoria et generalis, ad crimen inveniendum ordinata, â lure Communi non exorbitet. Bl. in l. edita. num. 30 C. d. edend. Ideoque ex iuris permissione, ad eum sine impedimento, atque etiam sine iniuria, pro inquirentis arbitrio et voluntate deveniri potest l. congruit ubi Interpp. passim. d. offic. praesid. Marian. Socin. in c. qualiter et quando. numer. 29. ext. d. accusat. Fran. Brun. de indiciis, qu. 2. primae paris. num. 80. Purpurat. cons. 446. num. 46.

Quando sumus in terminis formandae inquisstionis vel accusationis, non autem decisionis causae, sufficit etiam unus testis iudicii, licet minus habilis exsistat, sec. Clar. in §. fin. q. 21. num. 2. et Bl. in l. servus. n. 1. C. de testibus. Alex. cons. 63. num. 5. vol. 1. Et si Magistratus vel eius officialis, officii ratione aliquem accusat, a calumnia, damnis et expensis excusatur, per l. mater. C. d. calumn. etiamsi omnino deficeret in probando. Farinac. q. 16. n. 54. et novissime Franc. Merlin. decis. 99. num. 12. Nam et de iure accusator dicitur habere iustam causam accusandi, quando cum accusatione concurrunt tot indicia, quae alias sufficiunt iudici ad inquirendum. Clar. in §. fin. qu. 62. vers. sed pone. Cravetta. cons. 178. nu. 16. Asin. in pract. iudic. §. 32. cap. 2. limit. 5. in fin. Et sic ille, qui accusationem suam probat per testes, qui propter habilitatem eorum personae reiecti fuerunt, dicitur iustam habere causam accusandi, adeo quod excusetur â poena calumniatoribus imposita, ut tradunt Specul. in tit. d accusat. et Calumn. in fin. vers. quid si accusator. Marsil. sing. 444. Socin. Sen. cons. 118. lib. 1. Menoch. d. arbitr. lud. cas. 177. num. 1. et cas 321. num. 31. Farinac. qu. 16. tit. de accusat. num. 59. Nam caluminari est falsa crimina scienter intendere, l. §. 1. ff. ad Turpill. iunct. gloss. in verb. crimina. et gl. in l. athletas, §. item praevarscator. in verb. utraque ff. de his qui notantur infam. et notant Canonistae in rubr. d. calumn. Si ergo calumniari est falsa crimina scienter intendere: non ideo potest dici calumniatus esse is, qui non scienter falsa crimina intendit, sed ex iusta causa, et excusabili errore instituit accusationem. Faciunt late tradita Ludov. Fachsii, cons. 2. et 3. apud Modestin. Pistor. vol. 2.

De Inquisitione informativa et ordinaria, videri etiam potest Heig. 1. quaest. 39. et supr. litr. H. verb. Haußsuch. ac quod in quisitio informativa, praecedente unius testis depositione, iustificetur, tradit Coler. consil. 7. num. 92. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. Licent.

21. Inrotulation. ADDITIO.

In Sachen, welche auff ein vnpartenische Juristen Facultat verschickt werden, citirt man die Partheyen ad videndum Acta inrotulari, vnd dises ist gleichsamb loco conclusionis in causa, wann die Partheyen in solche inrotulation consentiren. De hac Inrotulatione singularem conscripsit discursum Anton. Bullae. qui exstat in Discursib. ipsius Academicis. ] Iohann. Iacob. Speid. V. I. Lic.

22. In Sachen beschliessen.

Wann man ein Sach zum Beschaid setzet, in puncto scilicet interlocutoriae, braucht man das Wort submittirt, in definitivis aber wirdt beschlossen.

23. Instantz.

Instantia pro prie nihil aliud est, quam contextus et continuatio processus in iudicium deducti, et eo ipso ab actione, tamquam ipso iure persequendi differt: vel est exercitatio iudicii a litis contestatione ad sententiam. Sichard. ad l. properandam. num. 3. C. de Iudic. et in l. 4. num. 4. C. de pact. Quae ipsi liti seu causae principali e Diametro opponitur. l. et post edictum. 73. §. circumducto 2. ff. de Iudic. Sed vide Ziegler. in commun. conclus. ad aur. prax, in pralud. de Instant. numer. 2. et seqq.

Et hic notandum est, quod Instantia incepta cum aliquo litigatore, ad heredes eiusdem litigatoris transeat active et passive: sic que prosequenda est Instantia ipsa in terminis, in quibus reperiebatur cum defuncto. Et quod transeat ad eos active, habemus text. in l. si operarum. ff. deoper. libert. et l. si petitor. ff. de iud. quodque contra cos passive transeat, pariter cautum est in l. si cum hoc. ff. de fideius. ubi Bart. num. 2. Angel. et Paul. de Castr. numer. 3. l. servus. ff. de his, qui not. infam.

Dicitur autem incepta Instantia ad hunc effectum non solum per litis contestationem, sed etiam per praestationem satisdationis de iudicatum solvendo. l. si defunctus. ff. de procur. et per illum text. Paul. de Castr. in d. l. sicum homine. numer. 3. de fideiuss. ac etiam per solam citationem. Bald. in l. 3. numer. 2. C. si pend. appell. mors. et est text. in c. gratum. de off. de leg. et c. proposuisti de for. compet. Nicol. Noalis, in tract. de transmiss. cap. 55. num. 2. ubi in seqq. huius conclusionis aliquot tradit ampliationes ac restrictiones.

Mutato iudice, an pereat Instantia. vid. Modest. Pistor. part. 2. quaest. 96. Item an a Maioratus possessore caepta transeat successorem? Castillo controv. 2. cap. 9.

24. Instrument.

De Instrumentis vid. singular. et elegantem tractat. Ia cob. Bornicii. add. Bolognet. in auth. si quis in aliquo. C. de edend. Castillo controvers. lib. 2. cap. 16.

De remediis, quibus Instrumentorum editio peti potest, Pruckman. vol. 1. consil. 2.

25. Insul.

De Insulis Dn. Gryphiander absolutissimum conscripsit Tractatum. Et ibi cap. 2. Insulam definit, quod sit terra, aquis undique clausa. Qua descriptione et Historici et Poetae, quos ibi ad ducit, utuntur. Derivationem autem voeis Eyland, hoc est, Insulae, deduco ab hebraeo Ai, quod est insula.

Omnes vero Insulae vel natura vel opera [orig: operâ] humana [orig: humanâ] producuntur. Illae vel perpetuae sunt, una cum exordio Mundi creatae vel postea ortae, quas ac cidentales Baldus, ICtus futuras di cit in l. 37. de leg. 3. Et hae vel lente ac successive nascuntur, vel impetu quodam. Illud Divinae porestati, hoc casui fortuito tribuit Bartolus. Simplicius est, ut dicamus Insulas vel nativvas vel fortuitas, vel manu factas. De quibus omnibus vid. Gryphiand. d. loc. cap. 5. et seqq. Estque Insula Nativa sive naturalis, quam natura, consueto agendi modo produxit, sive cuius generatio ex natura est. Aristot. 7. metaph. 7. An autem Insulae exstent ab initio mundi creatae, docet Gryphiander. sup. dict. tract. cap. 5. num. 4. seqq. De Insulis Rheni, vid. Constitution. Adolphi Imp. cum Freheri Commentar.

Insulae fortuitae, quae alterius et quidem violentioris causae impulsu producuntur, etiam a natura proficiscuntur, sed irata et quasi trubata l. 15. de inoff. Testam. Ita Aristot. 1. Rhetor. 10. natura fieri dicit ea, quorum causa in ipsis est aut ordinate. Aut enim semper aut plerumque eodem eveniunt modo. Quae vero praeter naturam sunt, eorum causa fortuita esse videtur, Gryphiand. cap. 7. ab init. Unde fortuita dicebant Romani, quae neque causam habent ullam, neque notam, cur futura essent. Cic. 2. de divin. arg. §. 39. Inst. de rer. divis. Quorum eventa magis, quam causas quaeri oporteat. Cicero 1. de divin. Etlicet nativae et fortunitae Insulae a sein vicem subtiliter distinguantur; tamen e)n pla/tei uno communi nomine comprehenduntur, artificialibusque seu manu factis opponuutur. l. 20. §. de serv. rust. l. 28. de serv. urb. l. 1. §. 10. et 15. de aqu. pluv. Ita natura et ars opposita sunt. Aristot. in princ. Mechan. quaest. natura et cultura, Plin. lib. 14. cap. in pr. industria et eventus. l. pen. C. de solut. Naturae et manu factum opus: l. 2. §. 1. ad L. Rhod. de lact. ager naturalis et manu factus l. 2. §. 5. de aqu pluv. fossa naturalis, idect, rivus, et manufacta. l. 1. §. 8. de flumin. l. 3. §. ut in flum. vide Gryphiand. cap. 8.

Wem aber die Insulae, de novo natae zugehörig, ist ebey den Rechts Lehrern sehr zweyffelig, auch in dem Corpore

Iuris selbsten hievon fast widerwertige vnd einander selbst zugegen lauffende textus zufinden, und wil manfast in gemein dahinschliessen, daß, wann ein Insul in einem schiffreichen unnd starcken fliessenden Wasser fich trucken legt, darauff der Obrigkeit oder hersn deß Fluß allein die Iuris dictio oder Bottmässigkeit, der Nutz aber, als Graß, Waidt, etc. vnd anders den privatis, so an beeden Gestadten Güter oder iura haben, gehörig seye. Wie solches klärlich lehrer Peregrin. de iure fisci lib. 8. num. 63. et seqq. Andr. Schaeffer. quaest. 17. part. 2. Heig. part. 2. quaest. ult. Hartm. Pistor. lib. 4. quaest. 17. Iusch. verb. Insula.

einer Widerwertigen Meinung seynd andere, wie insonderheitzusehen apud Ioann Gryphian drum in allegato suo egregio tract. de Insulis. cap. 13. et seqq. item cap. 17. welche dahin außschlagen, daß derogleichen Insuln oder Werder, nit denen, so Güter vnd andere Gerechtigkeiten am Gestadt haben, zuständig, sondern durchauß et pleno iure der hohen Obrigkeit oder territorii Domino, so omnimodam Iurisdictionem an beeden Gestadten vnnd in dem Fluß hat, als ein regale et fluviaticum commodum gehörigseye. Dahin auch fastdie Cameralia praeiudicia incliniren, apud Tilman. de Benign. in Syntagm. p. 2. dec. 2. vol. 7. et Iohan. Forster. in proc. ludic. cap. 15. Sixtin. de Regalib. lib. 2. cap. 3. num. 27.

Hievon halte ich die erste veritati Iuris scripti, die andere opinionem aber moribus et consuetudinibus Germaniae propiorem, Noe Meurer: von Wasserrecht. part. 1. numer. 8. quem etiam vide part. 2. per tot. Es ist aber hiebey inn gute obacht zunemmen, (1) ob solche Insul für sich selbst sich trucken gelegt, oder hierzu durch Gebäw vrsach gegeben worden. (2) Ob sie allgemächlich entstanden, oder etwan nach einem grossen Güß sich eraiget, (3) Ob das Gestadt ein oder beeder Orthen durch das Wasser hinwegk gefressen, vnd hindersich getriben, also mit schaden deren, so Güter vnnd Waiden der Orthen gehabt dise Insul entstanden. Fürnemblich vnd fürs (4) ist auff das Herkommen ander Conaw vnd andere Vmbständ fleissig zusehen.

26. Ins Thal Josaphat laden.

De provocatione ad Iudi cium in Valle losaphat, vid. dissert. Dn. Christiani Heroldi, amici mei singularis: ubi multa exempla habet, et in causas ac permissionem eiusmodi moris inquirit. vide et me d. Apellat. ac tr. de poenis. fol. 131. item Hering. tr. sing.

Ac etiam et quatenus eiusmodi provocatio valeat? disquirit Simon. Maiolus dier. Canicul. tom. 2. Colloquio 2. fol. m. 523.

27. Interdictum. ADDITIO.

Interdicti nomine specialis quaedam Ecclesistica poena intelligitur Divinorum privativa, per modum inflictae censurae. Hinc Ecclesiastica Censura definitur, usu privans Divinarum quarundam rerum, quatenus fidelibus is est communis. Ac secundum Vorburg. in arureis rudimentis Iuris Canon. fol. m. 300. praecipue triplex est: Locale, Personale et utrumque simul; item tam Locale quam personale, tam generale quam speciale esse potest.

De Locali ea praecipue cognoscenda: civitate aliqua [orig: aliquâ] interdicta, etiam Suburbia et continentia aedificia debere intelligi, et si generale fit, etiam Ecclesiam exemptam a Iurisdictione eius, qui Interdictum tulit, interdictam censeri; Si speciale, Capellas omnes eiusdem Ecclesiae et contiguum Caemiterium comprehendit.

De Personali idem Vorburg. haec annotat: Illo, si generale sit, singulas personas interdictas manere, quae Communitatis illius, in quam fertur, partes sunt. Interdicto populo etiam inhabitantes in suburbiis, si populi partes sint, intelligi interdictos. Interdicta Familia [orig: Familiâ] Principis, etiam Clerici, si qui in ea familia essent, interdicti sunt. Interdicto populo, Clerum minime comprehendi; Sicut interdicto Clero non censentur interdictae Religiosae personae, quae Regulares dicuntur. Si vero speciale statuatur, in eo quidam generaliter interdicti sunt, qui scil. illius Populi pars sunt, et Interdicto causam non dederunt, quidam specialiter, qui culpabiles sunt, et Interdicto causam dederunt.

Porro ex Interdicto generali Loci, non necessario generale personale, nec e contra infertur, idemque de Interdicto Speciali dici potest;

nam ex Interdicto personali speciali non infertur Interdictum Locale speciale; Contra vero Interdictum Locale speciale necessario speciale personale semper infert, sicut etiam locale generale semper personale speciale comprehendit. In totam Ecclesiam a Pontif. vel Generali Concilio Sede vacante, ferri potest, at iusta causa ad id ferendum moraliter assignari non potest. Personale in quamlibet personam ferri potest, si Iurisdictio et iusta causa concurrant. Et personale quidem Interdictum, propriam supponit culpam, generale graviorem. Locale vero si generale sit, gravem culpam, et aliquo modo publicam exigit; Si Speciale, minorem et non ita communem. Vorburg. d. Ioc. fol. 301. ubi fol. seqq. d. Interdicti effectis et causis agit.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

28. Interesse.

v. Bolognet. ad t. C. d. fruct. et usur. Interesse quomodo ex mora petatur et probetur, Pfeil. cosil. 60. Rosacorb. pract. obs. cap. 55. Interesse ex mora peti non potest, si Crcditor ohne protestation, das Hauptgut angenommen, Schefer. 1. quaest. 40. Interesse lucri cessantis et damni emergentis, quando peti possit, et quando dicatur certum? Castillo lib. 2. cap. 1. De interesse, darumb dem Verkauffer seinen blossen Worten geglaubt werden soll, Barschamp. d. Clausul. cap. 3. §. 3. de Interesse et differentia inter simplicem usuram et Interesse, eius iusta et concessa petitione, ut et probatione vide in fr. in Consil. quodam verb. Wuecher. inserto. ubi multis docetur, quando ultra 5. usque ad 12. vel 15. ex 100. flor. accipere licitum.

29. Interim.

30. Interims Mittel

Werden selbige genennt, dum quaeritur, quid interim, dum causa principalis (quae altiorem indaginem habere dicitur) expediatur, faciendum sit: et haec, ex natura quasi momentanei possessorii, aut provisionalis decreti, quo principali negotio sive liti non praeiudicatur, diiudicantur.

Sic etiam Gailius, 1. obs. 5. num. 3. scribit, quod processum litigiosae possessionis Hispani Interim, Galli Recredentiam, Belgae Provisionale remedium, alii processum informativum appellare soleant, Budaeus in pandect. ad l. fin. d. orig. iur. litem Vindiciariam vocat.

Quamvis autem arbiter provisi onem non concedat, sed iudicis ministerium requiratur, arg. l. ait Praetor. § 1. ff. de iur. delib. Rebuff. tract. de sentent. provisionalib. in praefat. num. 17.

Non dubium tamen est, quin expresse in arbitrum compromitti possit, ut hac de re pronuntiet, sententiamque ferat.

Condemnatur item per modum provisionis debitor ad pensionis solutionem, quam retardar e satagit propter litem, Rebuff. ibid. num. 125.

Et quando agitur super rescissione Contractus, interim condemnatur pars per provisionem, petens contractum rescindi ad servandum contractum, data cautione de eo, quod recipitur interim lite super rescissione pendente, Rebuff. ibid. num. 132. Qui et num. 134. tradit, non debere dari provisionem, per quam decideretur tota materia principalis.

Sic pariter in materia litigiosae possessi onis, quilibet possessor in possessione sua vel quasi est manutenendus, Graevaeus, conclus. 5. n. 5.

31. Intervention.

32. S. Johanniter Orden.

De hoc ordine, singularem historiam conscripsit Henr. Pantaleon. et vid. Marc. Antonii practicabilia Ecclesiastica, quaest. 20. ubi an Equites Hierosolymitani ad feudorum successionem admittantur? add. etiam Bullae. consil. ult. Chronicon. Chronicorum part. 2. fol. 2. et seq. An sint vere Religiosi et non nisi in foro Ecclesiastico conveniri queant? Costa consil. 42. Ricc. decis. Curiae Neapolitan. decis. 321. et Stephan. Durant. qu. 6. fol. 40.

Encomium Melitensium, vid. in Deliciis Poetarum Italicorum part. 2. fol. 14. et seq.

An possint testari? Ludovis. decis. 87. et 109. An queant esse Procuratores? affirmatur per gloss. in Clem. 3. verb. Religiosus. de Procurator.

ADDITIO.

Ordo S. Iohannis, Germ. S. Johanniter Orden, Hierosolymitanischer Hospitaler, ab Hospitio, in honorem Dei et D. Iohannis aedificato, nomen sortitus, propter Victoriam contra Turcam, et recuperatam A. 1099. Civitatem Hierusalem, institutus, atque primus Archimagister Raymund a Poggio electus est. Hic Ordo Insulam Rhodis, Nicoriam, Episcopiam, Iollin, Limoniam et Siranam A. Chr. 1308. Siranis manu militari eripuerunt et subegerunt, atque ultra ducentos quatuordecim annos possederunt.

Et licet Turcarum Imp. Mahomet. A. 1480. cum 100000. militibus discedere coactus fuerit; mortuo vero prae maerore Mahomete, eius successor Solyman praedictas Insulas 250000. militibus subegit; Ordini tamen Iohannis pepercit, illique cum Archimagistro Philippo de Vivers Liladamo ius emigrandi proprio motu concessit; Qui in Candiam, postea in Italiam migravit et Nitham atque Siracusam occuparit, donec ei Carolus V. A. Ch. 1529 mense lulio Insulam Maltam (inde Maltesi Equites, Malteser Ritter dicti sunt) donarit [orig: donârit], cum hac conditione, ut contra Turcam quatuor naves armaret, et Regem Hispaniae pro Defensore agnosceret.

Hanc Insulam Maltam Turca 150. velis An, Ch. 1551. et 1565. frustra oppugnare conatus, maximo cum damno abeunte Ioanne de Valleta, munitissimam Urbem Vallettam aedificavit.

Hi Equites Maltesii gestant in sinistro latere Albam Crucem in hac forma [orig: formâ]??? Patronus ipsorum est lohannes Baptista. Vivunt iuxta Regulam Augustini, Divam Virginem dictam; promittunt oboedientiam, Paupertatem et perpetuam Castitatem, et quottidie 150. Pater noster repetunt. Priores ex octo nationibus eliguntur, 51. Archimagistros habentes, Auctor Anonymus discurs. historico Politic. de Equestrib. Ordin. cap. 2.

Qui idem installationem Equitum Maltesiorum cap. 3. sequenti modo (quem ideo integris verbis apponere libuit, cum discursus iste forsan sit paucis obvius) describit: Primo quilibet confiteri, et ad S. Synaxin se conferre, et quidem albo Vestimento in signum libertatis indutus, coram Altari ad Pedes Archimagistri procumbere, atque ardentem candelam (qua [orig: quâ] quibusdam in locis non utuntur) manu gestare tenetur; quem interrogat Archimagister hisce verbis: Quidnam petis? Cui futurus Eques respondet, ut recipiatur in Ordinem Equitum S. Iohannis Ierosolymitani Hospitalis. Tunc Archimagister hisce verbis utitur: Rem arduam, â plurtbus antiquo nobili stemmate prognatis et singulari virtute praeditis desideratam, iisque dari solitam petis. Cum vero tua nobilis progenies et Virtus satis superque cognita sit, id quod petis, consentiente Archimagistro non denegabo, ut tamen hoc ipsum, quod sum propositurus, rite observes. Quod futurus Eques affirmat. Postea ei ensem auro insculptum tradit, inquiens: Accipe hunc nobilissimum et equite dignissimum Ensem in nomine Patris, Filii et Spiritus Sancti, qui tibi in omnibus succurrat, ut in charitate, spe atque Iustitia eo trifariam instar Tridentis utaris. Orbiculare caput ensis significat mundum, ut publicum commodum in eo promovere, et hunc in ordinem defendere nitaris. Manubrium denotat Crucem, in qua Salvator totius generis humani pependit; quo admonetur Eques, nullum mortis periculum, redimendi bonos et pauperes, et e contra iniustos suppremendi causa [orig: causâ], tergiversari. Immissio gladii in Vaginam significat, eo saltem tempore necessitatis utandum, et Dei Clementiam in omnibus exspectandam.

Hinc redditur Ensis Archi Magistro, qui ita Equitem alloquitur: Castitas sit tua praecipua Virtus, postea accinctus gladio in nomine Dei vestigiis D. Iohannis intrepide docentis, adimplendo divinam voluntatem insistas. Hisce praemissis Archimagister, vel creans equitem creandum ter gladio circa dextram pungit, inquiens: Hoc deinceps non patiaris. Postea creans ter movet gladium in signum Victoriae contra hostes Dei, eumque Equiti purgandum tradit, quo significatur, Equitem nullis vitiis maculatum, sed honestum, id est, prudentem, iustum; animosum atque temperantem esse debere.

Insuper tangit et mo vet ulnas, inquiens, Vigilandum Equiti in lesu Christo, et non in vitiis dormiendum, sed omne honestum propositum fovendum. Hinc Creans aurea Calcaria Equiti creando monstrat, aiens: quemadmodum duo Spirituales Equites haec pedibus implicant, eaque Equum vigilem reddunt; ita vestrum animum ad quasvis virtutes exsuscitent, et aurum veluti cuiusvis mali ineitamentum negligere faciant. Mox calcaria accinguntur, cerea candela traditur, et Eques verbum Dei in nomine IESV Christi audire monetur. Finita [orig: Finitâ] Contione, Creans Equiti omnia adimpleta, ipsum in ordinem receptum esse indicat, eique Viduarum et Pupillorum tutelam, innocenter incarceratorum relaxationem et id genus alia bona opera, nec non oboedientiam Ordini praestandam iniungit, eiusque adprobationem requirit, cui Eques respondit: Omnia approbo.

Hisce peractis Eques interrogatur: an sit aere alieno obstrictus? an desponsatus? an obligatus? an homicida sit, et poenam evitaendi causa [orig: causâ] hunc

Ordinem appetat? Quod Eques negat. Cui respondetur: St contrartum deprehenderimus, hoc Ordine iterum privaberis; Sin minus, te Equitem agnoscimus, et saitem aquam cum pane et exigua [orig: exiguâ] veste pollicemur. Iures igitur ita: Iuro Deo omnipotenti, eiusque Matri Mariae, nec non Iohanni Baptistae, et cuivis huius Ordinis Equiti, qui mihi ab Ordine commendatur, me perpetuo obtemperaturum, et absque propriis bonis in Castitate iuxta Ordinis Regulam, donec vivus superero victurum.

Quo Iuramento praestito, creans Equitem ita affatur: Nunc te omnes agnoscant nostro Ordine dignum. Respondetur ab Equite: Talem me quoque reputo. Hinc cum omnibus suis Privilegiorum omnium particeps redditur, Librumque Altari imponere, et noxae reddere mandatur; quod mediante osculo expedit, et pro mortuo Equite quottidie 150. precationes, Pater noster, etc dictas, promittit.

Praeterea vestis Ordinis Equiti monstratur, qua [orig: quâ] Iohannis vitam, eiusque correctionem et paenitentiam imitandam, nec non opera Misericordiae praestanda esse significatur. Mox creans Crucem Equiti monstrat, inquiens: haec est vera effigies deß achteckigen Creutzes, Puri Linteoli semper vestris vestibus sint insuti. Addens, Eques iam factus, hunc Ordinem, quo non solum Nobiles, verum etiam Principum filii utuntur, singularibus virtutibus et meritis condecores; Hospitale Hierosolymitarum secundum Ordinis statuta cum profusione sanguinis defendas, et hostes a finibus Christianorum repellas, semperque in bello hoc Caelestis Crucis signo sub poena exclusionis utaris. Albedo denotat puritatem, cotonarius apex, significat octonariam beatitudinem, si veluti Ministri Iesu Christi eius vestigiis, pios defendendo, et inimicos Christi coercendo, insistamus, quod Deus clementer concedere dignetur.

Deniove creans appendit Equiti filum vestis, hisce verbis utens: Filum vestis denotat funes, quibus noster Salvator Christus fuit ligatus, hoc est flagellum, haesunt tesserae, hoc lignum, haec spongia, haec est Crux, in qua nos salvati summus. Credisne? Respondet Eques: Credo. Creans dicit: Hoc est dulce et leve iugum Domini, quo duceris in vitam aeternam.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

Addere libet Bullam Pontificis maximi Urbani VIII. qua [orig: quâ] omnia Privilegia huic ordini confirmat; directam ad magnum Priorem sive Magistrum, ceterosque fratres milites Prioratus Alemanniae, Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani.

Quibus iisdem omnibus et singulis in virtute sanctae oboedientiae, ac sub excommunicationis latae sententiae Poena [orig: Poenâ] mandatur, ne quicquam quod ad bonorum, aliorumque iurium ordinis conservationem, augmentum et defensionem oportunum fuerit, negligant, aut negligi permittant, etc. in tenorem, qui sequitur.

URBANUS PP. VIII.

Dilectis filiis Federico Hundt Priori, ceterisque fratribus militibus Prioratus Alemaniae Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani.

Dilecti filii salutem, et Apostolicam benedictionem, Romani Pontifices, qui Ordinis Sancti Ioannis Hierosolymitani merita perspectissima habuerunt, eum semper inter ceteros militares Ordines, et magni fecerunt, et peculiari charitate ac studio complexi sunt: quae omnia in nobis maximum ex vestra in nos, et Sedem Apostolicam devotione et observantia incrementum receperunt, quo fit, ut bona, aliaque Ordinis Vestri Iura tum indies magis non solum crescere ad Dei gloriam, et hostium fidei confusionem summopere desideremus; sed etiam quae progressum huiusmodi quoquomodo impedire, minuere, vel retardare possunt, Nos maxime sollicitos habeant: Quamobrem etsi nequaquam dubitamus, quin vos pro vestra pietate, et Catholicae religionis zelo, bonorum, aliorumque Iurium huiusmodi conservationi, et augmento, quam debetis sollicitudinem impendatis: tamen Apostolatus officium, quod immeriti gerimus, a Nobis flagitare non cessat, ut etiam bonis atque Iuribus huiusmodi quantum cum Domino possumus, superintendere non negligamus. Motu itaque proprio, et ex certa scientia nostra, vobis omnibus et singulis in virtute sanctae oboedientiae, ac sub excommunicationis latae sententiae poena [orig: poenâ] praecipimus, et mandamus, ne vos, aut ullus vestrum, etiam ad cuiusvis quacumque dignitate, et praeeminentia, ac speciali nota digna, et de necessitate exprimenda instantiam, intuitum, vel contemplationem, et ex quacumque causa, aut quovis quaesito colore, vel praetextu, publice vel occulte, directe

vel in directe, quicquam negligatis, aut negligi permittatis, quod bonorum, aliorumque iurium, ipsius vestri Ordinis conservationi, augmento atque defensioni opportunum fuerit, neque Iurisdictionem Ecclesiasticam laedatis, aut violetis, minusque in aliquo laedi, violari, aut usurpari per mittatis: quod si de validitate Privilegiorum vobis, seu ordini vestro per Nos, vel Romanos Pontifices praedecessores nostros, quomodolibet concessorum, seu de illorum interpretatione agi, seu tractari contigerit, id totum Sedis Apostolicae cognitioni et declarationi remittaris. Nos enim ex nunc irritum decernimus, et inane quicquid secus super his a quoquam quavis auctoritate, scienter, vel ignoranter contigerit attentari, in contrarium faciendo, non obstantibus quibus cumque. Datum Romae apud Sanctum Petrum, sub Annulo Piscatoris, die 6. Iunii M. DC. XXIV. Pontificatus Nostri Anno primo.

33. Irregularität.

De irregularitate, et quatenus circa eam Episcopus dispensandi habeat potestatem, vid. Alzedo in tract. d. dignitat. Episcopali fol. 228. et seqq. multis.

34. Ist.

Verbum Est, de sui natura [orig: naturâ] et proprietate praesens tempus proprie significat, non futurum. Unde etiam ad futur um referri non debet, per ea, quae tradit Bart. in l. Mela. § si alimenta. num. 2. ff. de alim. legat. Castrens. in l. quia aeaificium. nu. 2. ff. de serv. urb. Maxime, quia verba potius intelligenda sunt de praesenti, quam futuro, Cephalus, cons. 253. num. 21. lib. 1.

Verbum etiam est, de sui natura [orig: naturâ] proprietatem et veritatem significat Bart. in l. si maritus. § legis ad L. Iul. de adult. Bald. in l. quaefortuitis. C. de pignor. act. Decius in l. eo quod plus ff. d. R. I. Honded. cosil. 57. num. 29. vol. 1 magisque significat substantiam, et exsistentiam, quam similitudinem, imo in mundo non est verbum adeo realis exsistentiae et veritatis expressivum: ut scribunt las. in l. servi eleotione. §. 1. de leg. 1. Menoch. consil. 100. numer. 223. Et vide Castillo, de usufruct. cap. 32. num. 14. et seq.

Indeque ineffabile nomen Dei summi, IHVH ab est, derivatur, et essentiam Altissimi Monarchae oprime exprimit. Cum ille solus exsistat, et ab eo dependeant cuncta, fere, ut imago in speculo, a reipsa [orig: reipsâ], quam repraesentat.

35. Item.

Dictio Item, aliquando stat continuative, et aliquando aliter. Bart. in l repetendis. de legat. 3. in l. 1. in princ. ff. de public. et vectig. et in consil. 27. Bertazol. de Claus. Instrument. Claus. 20. gloss. 1. Sed quando per eam orationi praecedenti adicitur oratio defectiva et imperfecta ex parte oppositi, vel ex parte verbi, prout in casu isto, in quo deficit verbum vendiderunt, et tunc suppletur ex oratione praecedenti, cum suis qualitatibus: et in hoc inducitur repetitio. l. a sententia. ff. de appellat. Arctin. in §. item lapilli Instit. de rer. divis. vide omnino Tusch. conclus. 303. lit. d.

36. Jubel Jahr.

De anno Iubilaeo Syntagma scripsit Iustus Ricquius, Canonicus Gandavensis, videri etiam possunt Fuller, 4. miscellan. 8. Guyon. divers. lessons. tom. 1. fol. 541. Cunae de Republ. Iudaeor. 1. cap. 2. et cap. 6.

Vom Lutherischen Jubel Jahr, vid. Jubel vber Jubel P. Adam Konzen. item Pseudo Iubilae. Molsheimii edit.

37. Jubilier.

De poena Zuntarorum, auff Teutsch Jubilirer, a Gall. Ioyaulier, vel Ital. Gioielliere so falsche Edle Stain verkauffen, v. Hippol. de Marsil. sing. 318. incip. fui rogatus. ubi dicit, quod sint puniendi tamquam fures, vel etiam acrius propter falsum. De iure Saxonico puniuntur poenafustigationis cum deportatione, sed tamen pro modo delicti, et qualitate personae delinquentis poena moderatur, vel aggravatur. Arnold. Rayger. Thesaur. iur. lit. P. verb. poena. numer. 12.

38. Juden.

De Iudaeorum Synagogis, vid. tract. singul. Buxtorffii, deillorum Messia, Schickard. de Iure Regio fol. 179. Talmud. in Sanhedrim. fl. 351. vom Jüdischen Glauben, Anton. Margaritam. Cur Iudaei olim Idololatrae, nunc haeretici, Cunae. d. Republ. Iudaeor. 2. cap. 17. Quales fuerint post eversam urbem, ibid. cap. 23. Cur asinum colere dictum fuerit? Fuler. 3. miscellan. 8. qui longe petitam affert rationem. Forsan hoc Christianis attributum erat, qui etiam Iudaei dicti, Baron. in Indic. Et hoc exinde, quod das Oechßlcin vnd Eselein adponebatur Nativitati Christi, vid. Cunae. d. tract. lib. 3. cap. 4. Ob die Juden an die Füß zuhencken? Consuetudinenuda [orig: Consuetudinenudâ], sed valde irrationabili niti quosdam Iudices, qui Iudaeos inversos e pedum digitis suspendunt, tradit Remus in paraphras. ad art. ult. Constitut. Carol. V. Cum lex non distinguat inter fures Iudaeos et Christianos; ac immane supplicium faccre, ut nos oderint Iudaei.

Nec rationis est, ista ratione cogi Iudaeos, ut ad fidem Christianam accedant: cum sint alii modi, quibus melius et securius ad conversi onem esset via, vid. Zypae. in analys. Iur. Pontif. fol. 461. ubi quod Iudaeis, ut facilius convertantur per usuras acquisita debeant relinqui tamquam in usus pios. Eodem fine etiam Concil. Basileense sess. 19. decernit, ut quo loco conversi Iudaei baptizantur, omnia Iura et Privilegia Civium acquirant; sed quamdiu non convertuntur, immobilia ne possideant, vetuit Pontif. Paulus IV. 23. Mart. Anno 1556.

Iudaei an Christianorum servi sint? quaeritur. Pro negativa affertur (1.) Servi pro nullis, imo pro mortuis habentur. l. servitutem 209. ff. de R. I. neque quicquam habent proprii, et per consequens non habent facultatem contrahendi, testandi, vel alio quocumque modo bona alienandi. Cum non entis nullae sint qualitates. Iudaei autem rerum domina possident, et de bonis suis testari possunt. Cum Christianis commercia libere exercent, arg. cap. miserabilem. cap. quanto magis. ex de usur. neque aliquis Christianorum, excepto Praeside Provinciae, rerum suarum pretia eis constituere potest. l. nemo 9. Cod. de Iud.

(2.) Servi in iudicio standi non habent personam. At Iudaei sollenni more in iudiciis agunt et actiones excipiunt. l. Iudaei 8. C. de Iudaeis.

(3.) Inter servos non est matrimonium, neque nuptiae iustae. Cum iustae nuptiae sint de iure Civili: Servi autem, de iure Civili mortuis comparantur. Et licet ex cohabitatione liberos suscipiant, tamen liberi isti non sunt in potestate parentum. Cum qui est in potestate alterius, nec alios sub potestate habere possit. Iudaei econtra iustas contrahunt nuptias, unde et liberos in sua [orig: suâ] potestate habeant. c. fin. ubi Panormit. numer. 3. ext. de convers. infidel. Afflict. decis. 151.

Contrarium (quod nempe Iudaei in imperio, et alibi viventes, Caesaris et Principum, in quorum territorio habitant, Servi sint) tenet Felin. in c. Iudaei. extra de Iudaeis. Cagnol. ad l. quod attinet. 32. num. 3. et ad l. qui in servitute 161. num 3. ff. d. R. I. Zasius. ad l. Iuris nulla. num 21. ff. de legib.

Pro qua opinione est textus expressus in c. etsi Iudaeis extra. de Iudaeis. qui dicit: quod propria culpa Iudaeos perpetuae Christianorum servituti submiserit: Unde etiam pro sua humanitate et ex mera pietate, gratia [orig: gratiâ] et commiseratione a Christianis dicuntur foveri. in c. Iudaei 21. extra de testib. et in c. etsi Iudaeos extra de Iudaeis. Dicuntur autem servi Fisci seu Camerae Imperatoris. Also seynd die Juden einem Römischen Kayser, wann er das Reich antrit, ein Cronensteür, vnd Opfferpfenning schuldig.

ADDITIO.

Iudaei, veteri instituto Imperialis camerae Servi habentur, et mancipiorum conditione Fisco Caesareo subditi sunt, Freher. ad Petr. de Andlo. fol. 186. b. ubi addit: Et a nescio quo Caesarum dum Wormatiae resideret, Aulae suae Camerario e familia Dalburgia, Ius illud in Iudaeos datum legere memini, quod hodieque illius posteri, una cum pentilitio nomine Camerarii Wormatiensis dicti de Dalburg, obtinere noscuntur. haec Freher.

Duces etiam Bavariae Iudaeos olim Camerae suae servos vocabant: ut patescit ex Hundii Salisburg. ubi de Episcop. Ratisbonens. fol. 215. agit, ac ita scribit: Iudaei longissimo tempore, et ut ipsimet aliquando confessi, aliquot annis ante nativitatem Christi Ratisbonae fuerant, Principibus Bavariae, praesertim in criminalibus subiecti, quibus protectionis nomine quotannis aliquid pensitabant, vulgo die Juden Stewr, unde Duces Bavariae Iudaeos ibi Camerae suae servos, Ihr getrewe Sammer Knecht vocabant. Post mortem Ludovici Imp. in fraterna [orig: fraternâ] Divisione obvenerant Ducibus Straubingensib, his deficientibus, Ludovico Ingolstadiensi, hoc quoque capto, et absque liberis mortuo Henrico Landshutensi Duci, huius nepote Duce Georgio absque filiis defuncto, Maximilianus Caesar propter expensas in bello Bavarito factas, ratione praetensi interesse, Iudaeos in suam turelam accepit An. 1504. Cum autem Civib. Ratisbonensib. multas ob causas, praesertin usuras, valde onerosi ac intolerabiles essent; ideoque de eorum eiectione saepe multumque cogitassent, oblata [orig: oblatâ] hac occasione vacantis per mortem Maximiliani Caesaris Imperii, una omnes expulerunt, in locum Synagogae destructae, Ligneam aediculam in honorem B. Mariae Virginis speciosam nuncupatam aedificarunt, etc.

Quomodo Iudaei ex Hispania pulsi, vid. Marinae. Siculum de reb. Hispanicis lib. 19. qui exstat tom. 1. rer. Hispanic. fol. 481. maxime fol. 483. ubi etiam de causa [orig: causâ] conversionis Iudaeorum ad Christianam Religionem in Hispania, deque moribus et ritu eorundem agit, ac d. fol. 481. sequentia scribit. Tria praecipua sunt, in quibus Iudaicae Religionis documenta consistunt, ut sc. Sabbatho quiescerent ab omni opere cessantes, circumciderentur et a suillis carnibiis abstinerent. Quae quidem praecepta Moses a Deo acaccepta Iudaeis tradidit, sed in alio sensu, quam isti acceperunt. Sabbatum servabant Iudaei, sed superstitione nimia [orig: nimiâ].

Ideoque non immerito die Saturni, quo capere arma non audebant, ut praescriptum servarent, a Vespasiano debellati fuere. Qui irae et invidiae pleni, Christum accusabant, quod Legem Dei per Mosen datam solveret, quod Sabbatho non vacaret, operans hominum salutem, quod caecos sanaret, quod circumcisionem vacue faceret, quod abstinentiam suillae Carnis auferret.

Illud autem de Iudaeorum turpitudine, quamvis obscaenum, non omittam. Siquidem interrogati Iudaei, quidnam Sabbatho facerent otiosi; anum respondebant digitis purgamus. O gentis ignavae foedissimam turpitudinem? Respondeant hic mihi Iudaei sapientiores, summique Sacerdotes, nonne die festo melius est hominumcurare salutem, et caecos sanare, quam in tam foedam corporis partem digitos immittere?

Cum autem Deus a carne suilla Iudeos abstinere iussit, id illis potissimum significavit, ut a peccatis et immunditiis abstinerent: propterea quod sus animal est lutulentum et immundum, quod caelum numquam suspicit, sed in terra toto corpore proiectum et somno ventrique semper ser viens, nec ullum dum vivit, usum praestet hominibus, sicut cetera praestant animalia. Interdixit ergo, ne porcina [orig: porcinâ] carne vescerentur, id est, ne porcorum vitam imitarentur, qui ad solam ortem nutriuntur.

Figura vero Circumcisionis fuit, ut significaretur, nudandum esse hominum pectus, ut aperto simplicique corde viveremus. Illa enim corporis pars, quae circumciditur, quandam habet similitudinem cordis humani. Quamobrem nudari Deus eam iussit, ut hoc argumento nos admoneret, ne tectum et involutum pectus haberemus, neve quod pudendum sacinus intra conscientiae nostrae secreta teneremus. Deus ergo circumcisionem a carne mortali ad animam transtulit immortalem, quae mansura semper est.

Colunt Iudaei nubes et Caeli numen, propterea quod Moysi Deus apparuit in nebula, totum Synai montem cooperienre per sex dies, qui die septimo ex medio caliginis Mosen vocavit, et ingressus per medium nebulae Moses Montem ascendit. Ubi commoratus est quadraginta diebus et quadraginta noctibus, ibique tabulas a Deo lapideas accepit, Legem et mandata quae scripsit Deus, ut doceret filios Israel. Unde dixit in Psalterio David: Invocabant Dominum, et ipse exaudiebat eos, et de columna nubis loquebatur ad eos. Item, Inclinavit Caelos et descendit, et caligo sub pedibus eius. Adorabant ergo Iudaei nubes, quia Deus illis in nubibus semper apparuit.

Unum tamen Deum colebant, quem sempiternum esse dicebant et immutabilem. Undelegimus in Divinis Scripturis: Unus Deus est Hebraeorum, qui creavit omnia, terram stabilivit, mariaque fundavit.

Servant arcano modo Iudaei Pentateuchum, id est, Volumina V. veteris testamenti, quae Moses conscripsit.

Fuit praeterea mos Iudaeis, ut neque sitientibus aquas, neque vias errantibus monstrare vellent, nisi suae Religionis cultoribus. Quod etsi est contra omnem numenitatem; Moses tamen putavit non indignum videri adversus eos, qui sacra sua non colebant. Quod ex historia sumptum est. Nam cum scabie graviter,

porrigineque vexabantur, Mosen cum suis aegris, ne pestis ad plures serperet, ab Aegypti terminis expulere [orig: expulêre]. Moses igitur Exulum Dux inde discedens, Damascena [orig: Damascenâ] Patria [orig: Patriâ] antiqua [orig: antiquâ] repetita, Sinai montem occupavit. Et quia metu contagionis Pulsos se ab Aegypto meminerant, ne eadem [orig: eâdem] causa [orig: causâ] invisi apud incolas essent, cavere voluerunt, ne cum peregrinis communicarent. Quod ex causa factum, paulatim in disciplinam, religionemque convertit, et ut sibi in posterum gentem firmaret, novos ritus, contrariosque ceteris mortalibus indidit, ita ut ne Iudaei conversarentur cum Samaritanis. Ut hanc ob rem Mulier Samaritana, ut testatur D. Ioannes, denegavit aquam Christo, tamquam Iudaeo, dicens: Quomodo tu ludaeus cum sis, bibere petis a me, quae Mulier Samaritana sum? non conveniunt Iudaei cum Samaritanis. Haec igitur causa est, quare Iudaei vias errantibus monstrare nolebant, quod suos mores et ritus a ceteris mortalibus contrarios habebant. Apud Athenienses autem piaculum erat, erranti non monstrare viam. Carmen enim est apud ipsos, quod publicis cantabatur in sacris, eos impios esse et exsecrabiles, qui viam non monstrarent erranti, etc.

Apud Iudaeos etiam gravius habebatur adulterio, accedere ad alienigenam, teste Iosepho fol. m. 328.

Daß vor etlich tausent Jahren Juden in Oesterreich gewohnt, probat Henric. Abermanin appendice ad Lazii Viennam fol. 1. et seq.

An Iudaei in montibus Caspiis ab Alexandro fuerint inclusi? R. P. Rader. in Commentar. ad Curt. in prolegom. cap. 8. c. 3.

An Iudaeis Divortia ex L. Mosaica concedenda? Bullae. consil. 9. an cum iis liceat inire societatem? Knippschilt. d. contractib. disputat. 1. quaest. 1. Ob sie Quinquennel erlangen mögen: Dn. Wilhelm. Anton. in tract. d. Literis Moratoriis m. fol. 131. etc.

De Iudaeorum nequitia [orig: nequitiâ] et crudelitate in Christianos homines exercita [orig: exercitâ], propter quam etiam olim multis in locis debitas poenas exsolverunt, multa exempla et historias collegi; et notabilib. meis verb. Juden inserui, quo Lectorem remitto, quibus ea, quae sequuntur addere libet.

Ann. Chr. 415. Iudaei in Alexandria praeter alia impia facinora puerum Christianum Cruci alligarunt, atque in sublime suspensum verberibus usque ad mortem cruciarunt [orig: cruciârunt], teste Baron. in annal. ad eund. ann. num. 8.

Anno Chr. 1299. teste Fabricio rer. Misnicar. lib. 2. fol. 177. Iudaei inquit perfidissimi Corpus Christi Sacrum in nocte S. Paschatis emptum, a Custode Ecclesiae in Civitate quadam Franconiae, quae Roetingen dicitur, per diversas Civitates et Castella aliis Iudaeis distribuerunt. Quaedam Religiosae mulieres, quae sacras vigilias ad tumulum Crucifixi observabant, sicut moris est in Teutonia, cum hora matutinarum de Ecclesia prodeuntes, irent ad excitandum Ecclesiae Presbyterum, ut Crucifixum de monumento ante matutinas, secundum consuetudinem, sublevaret: viderunt super domum Iudaei, qui Sacramentum emerat, duo rutilare luminaria: cumque attonitaestarent, et secum quaererent, superveniens Presbyter interrogat, quid conferant, vidensque cum ipsis Iuminaria, compertoque quod Iudaeus cum custode in Ecclesia fuisset, et iuxta altare: caute vocat Iudicem Civitatis, et quosdam de Civibus, qui irruentes in dom um Iudaei, ipsum et custodem Ecclesiae ceperunt. Qui statim coacti, facinus perpetratum confessi sunt. Iam vero, ut dictum est, idem Corpus Christi, per diversas Iudaeorum dispersum fuerat Mansiones, qui saepedictum Corpus Christi sacratissimum, acubus et subulis pungentes, et in mortariolis tundentes, et per illas puncturas et tunsiones sanguinem elici conspicientes, tandem in diversis locis sub terra suffoderunt. Sed Deus omnipotens Sacramentum Salutis, multis miraculis prodentibus, suis fidelibus propalavit. Quapropter Christiani in surgentes contra Iudaeos, eos per diversas Civitates et loca turmatim occiderunt. Contigit, ut multi Iudaei ad quoddam Castrum confugerent, ut se ibidem defensarent: cumque Christiani ad expugnandum illud Castrum forti manu convenissent, et iam vallassent, quaedam Virgo Iudaea, de eodem Castro importunis clamoribus rogabat Christianos, ut ipsam inde eriperent et baptizarent. Iudaeis ipsam deorsum trahentibus et increpantibus, illa de manibus eorum elapsa, de altitudine Castri se praecipitem dedit. Sed ecce mirum in modum ipsa quasi manibus Angelicis portaretur, illaesa descendit, et mox ad fidem Christi et baptisma confugit.

Qui idem Fabric. d. loc. fol. 178. sequens exemplum affert. Ann. Chr. 1303. Iudaei perfidi effusione sanguinis Christiani assueti, scitum quendam puerum Scholarem, Conradum nomine, filium cuiusdam Militis in Weissenseha, Civitate Thuringiae, multis cruciatibus affligentes, et sectis omnibus nervis et venis, totum sanguinem eius elicientes, ante Festum Paschatis crudeliter occiderunt. Sed Deus omnibus, qui gloriosus est, in Sanctis suis, innocentis pueri necem occultari non sustinens, et homicidas perdidit, et martyrium innocentis multis miraculis decoravit. Cum enim dicti Iudaei puerum occisum occulte per plura loca Thuringiae ducerent ad tumulandum, Deo disponente, nusquam abscondere valuerunt. Unde ipsum reducentes ad praedictam Civitatem Weissenseham, in quadam Vinea suspenderunt. Tandem tam crudeli homicidio prodito, et rei veritate comperta, milites de Castro prosilientes, et cives eiusdem Civitatis, reliquumque vulgus, una cum Marchione

Sic Anno Christi 1236 (ut scribit Brover. in antiquitat. Fuldens. lib. 4. fol. 306.) nocte Natalis Domini, apud Fuldam in Molendino (quod hodie die Ztegelmühlin dicitur) quinque pueris cruenta [orig: cruentâ] caede vitam eripuerunt, qua ex re, in ultionem coorti Cives, puerorum necem, plurimo Hebraeae gentis fuso sanguine, expiarunt, multosque ex iis in carcerem abripuere [orig: abripûere]. Facinus hoc tota [orig: totâ] Germania [orig: Germaniâ] sermonibus hominum percrebuit, unde scriptoranonymus, rem ita narrat ad Ann. 1236. Eodem tempere apud Fuldense Monasterium, Iudaei quosdam pueros Christiavos, in quodam Molendino, ut ex eis sanguinem elicerent ad suum remedium (fetorem) peremerunt.

Unde Cives eiusdem Civitatis, multos ex Iudaeis occiderunt, sed cum puerorum corpora in Castrum Hagenowe delata, et ibidem venerabiliter tumulata essent, Imperator tumultum, qui tunc contra Iudaeos ortus est, aliter sedare non valens, multos viros potentes, magnos et literatos, ex diversis partibus convocans, diligenter a sapientibus inquisivit: utrum sicut fama communis habet, ludaei Christianum languinem in parasceve necessarium haberent? firmiter proponens, si hoc ei de vero constaret, universos Imperii sui Iudaeos fore perimendos. Verum quia nihil certi super hoc experiri poterat, severitas Imperialis propositi, accepta [orig: acceptâ] tamen a Iudaeis magna pecunia [orig: pecuniâ], acquievit. Ceterum gens Iudaea tunc adhuc fuit in tutela Imperatoris, quae ubi tota [orig: totâ] ditione sederet, tandem Caroli IV. pactione, Henrico Abbati Fuldensi in tutelam et Capitationem cessit etc. De sanguine Christianorum ad usum Iudaeorum, vide Dilher. elect. 1. cap. 13. et 15.

Anno Domini 1348. teste Fel. Fabri libr. 1. rer. Suevic. fol. 151. facta est magna Iudaeorum persecutio quasi vibque, adeo ut gens Hebraeorum crederet finem venisse, et undique comburebantur, sine differentia senes et iuvenes. Dicebatur enim de eis, quod venena in aquas sparsissent, quod et fatebantur in tormentis. Porro Dux Austriae Comes de Habsburg et Kyburg rogatus a Iudaeis, qui erant in illis Comitatibus, ut eos protegeret, reservavit in Kyburg 330. Sed Civitates Duci Alberto scripserunt, quod eos per suos Iudices cremaret, vel ipsae eos per Iustitiam comburere vellent, et illi etiam omnes exusti sunt. In illa autem Iudaeorum persecutione, multi baptizati fuerunt, et in vita conservati. Cessante autem persecutione, quidam Iudaeus baptizatus in Constantia cum sua familia inclusit se in domo sua, et ante noctis medium eam sponte incendit, et per fenestram clamavit, quod ipse cum suis ut Iudaeus non ut Christianus mori vellet, et multa blasphemans combustus est, proprio igne, et 40. domus fimul ab eodem igne incensae sunt et combustae. Similiter quidam Iudaeus baptisatus, extra portam in quoddam tugurium se recepit, et se in eo combussit. Ex illis autem incendiis orta fuit indignatio magna contra Iudaeos baptizatos, tempore cremationis; unde proscripti fuerunt extra regionem. In Eslinga [orig: Eslingâ] etiam Iudaei omnes suam intrantes Synagogam, eam incenderunt, se ipsos in ea concremantes, sicque fuerunt Iudaei pene omnes deleti. Causa autem tantae severitatis in Iudaeos erat immanissima pestis (ut vix tertia pars hominum remaneret) quae per totum fere mundum grassabatur etiam in transmarinis partibus, et ubique Iudaei inculpabantur, quod fontes infecissent, etc.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. L.

Contra Iudaeos vide Concil. Vienense apud Lazium de Vienna lib. 2. fol. 65. et seq. item fol. 73. contra quos etiam scripsis Boverius, qui fol. 179. multa miracula, quae Iudaeis facta sunt, recenset.

De Iudaeis in Turcia habitantibus, et eorum statu, vid. Bellon. d. Turc. fol. 176. et Aulam Turcicam part. 1. fol. 49. Quod Iudaei sint et maneant extorres ac quare? vide Filesac. Select. cap. 12. ubi multa de Iudaeis scitu digna habet. fol. 186. usque ad fol. 204.

De Privilegiis Iudaeorum, videndus Iulius Benedictus Crescentius, in Consil. super Privileg. Iudaeor. et tom. 6. Symphorem fol. 238. et 268.

Si quis Iudaeum offendit, der ein Landtsfürstl. Glait hat, alsdann stehet diser casus dem Landtsfürsten zuerörtern, isque est Iudex competens, vnd nicht der, qui alias merum et mixtum imperium habet etc. vide Zypaeum in analysi Iuris Pontificii lib. 3. fol. 460. § Sed in his Principum.

Notatu digna sunt, quae Iulius Conradus Otto, in praef. Galiraziae, De Iudaeis niodernis scribit: Paucissimi Hebraei Hebraicam lingum, nedum Tamud vel alios Rabbinorum libros intelligunt, sed ut bruta in diem vivunt, et licent orent, vix pauci quid orent, animadvertunt: ut ita maxima pars illorum nesciat, quid credat, vel in quo moriantur, et vitam quaerant aeternam. Mundus quoque eorum salutem et perditionem parvipendit. Nec dubium est, multos ex Iudaeis esse, qui conversionem unice exoptarent; modo illis aliquid tantum de fidei articulis constaret, neque persuasum haberent, lectionem veteris Testamenti, cui maxime considunt, plane in Ecclesiis Christianorum negligi, quae falsa persuasio non minima causa est, quod suae Religioni ita firmiter adhaerant.

Quod si vero Reges, Principes, ceteriqueve, qui huic genti domicilia in territoriis suis praebent, singulari pietatis zelo eos cogerent sacris caetibus et contionibus interesse, non dubium est, quin plurimi hac falsa opinione abiecta [orig: abiectâ], ad Chrrstianismum adducerentur; id quod Romae et aliis in locis fieri compertum est, ubi non tantum peculiare Collegium exstructum, in quo Iudaei, Turcae et aliis qui Christo nomen dare gestiunt, a Praeceptoribus iriformantur, sed etiam tamdiu publicis aluritur sumptibus, usque dum ipsis, nulli opificio addictis, sed meliori fortuna fuerit prospectum.

Iudaeum occidens, an teneatur poena [orig: poenâ] ordinaria hominidii? vid. Gasp. Anton. Thesaur. lib. 2. quaest. forens. quaest. 26.

Romae, quamprimum Pontifex Maximus est electus, obviam ipsi venlunt Iudaei, et genibus inclinatis offerunt ipsi Mosaicam Legem, et in eius commendationem quaedam praefantur.

Sed illis Pontifex respondere solet: Sanctam Legem, Viri Hebraei, et laudamus et veneramur, utpote quae ab Omnipotenti Deo per manus Moysi Patribus vestris tradita est: observantiam vero vestram et vanam interpretationem damnamus atque improbamus: quia Salvatorem, quem adhuc frustra exspectatis, Apostolica fides iam pridem advenisse docet, et praedicat Dominum IEsum Christum: qui cum Patre et Spiritu Sancto, vivit et regnat Deus, peromnia saecula saeculorum. Discours Politique de l'Estat de Rome. fol. 119.

Was ein Jud, der einen Christen verraitzt vnd verführt, daß er von dem Christlichen Glauben, zu dem Judenrhumb fallen thut, vermög Rechtens für ein Straff verwürckt? Item Ob ein Jud in solchem Fahl mit Grund vnnd Bestand Rechtens, wol erwas köndte oder möge einwenden, daß jhne der Straff entheben oder befreyen köndte, möcht oder solte? Ob in dergleichen Verbrechen auch die Tortur siatt habe vnd vorgenommen werden möge? De hssce Tribus quaestionibus videri potest Pius Felix Caesar. in resp. singul.

Et qua [orig: quâ] poena [orig: poenâ] puniatur Christianus cum Iudaea rem habens vel e contra, consuluit Oldradus consil. 333.

De poena Christiani, qui fit Iudaeus, vel Iudaei qui Christianum seducit, vid. Chronolog. Longi fol. 306. De Iudaeo volente Carolum Imp. seducere, qui fuit combustus, Schikard. de Iure Regio Samuel. fol. 126.

Plura de Iudaeis, auch von jhrem Schutz, v. apud Magnif. Dn. Magerum, de Advocat. armata cap. 8. num. 220. etc. Sixt. Medic. defoenore Indaeorum. Philip. Paschal. d. patr. potest. part. 1. cap. 7. Marquaed. Susan. tr. sing. de Iudaeis et aliis infidelib. Simon. Maiol. in dieb Canicul. tom. 3. colloq. 1. Hunn. disp. singul. Card. Baron. in annalib. et Seth. Calvis. in Chronolog. in Indicib. Buxtorff Synagog. Iudaic. Martin. Uran. in Lecturis ad tit. d. iureiurand. fol 144. et seqq. Libr. VII. Decretal. lib. 5. tit. 1. Cornel. a Rinthelin in Iurista Romano Catholic. cap. 66. et seqq. Paul. Zypaeum in analys. Iuris Pontificii lib. 5. fol. 460. et seq. Cunae. d. Republ. Iudaeor. 1. cap. 18. et lib. 3. cap. 8. et seq. Grand. Aumosnier de France. fol. 273. etc. Galatin. d. arcanis Catholic. Veritatis. Cantiprat. in Indic. Wilhelm. Schickard. in Persicis passim.

Latissimc de Regali habendorum Iudaeorum, vid. discurs. Dn. Kizelii singul ut et Kornman. Filesac. 1. select. 12. et me de iure ordinibusque civium. c. 4. ubi cap. 5. disquiro, quid de eorum liberatione sit sperandum. Quamvis Illustriss. Baronius, Anno Christi 75. num. 8. putet, Iudaeos semper servituros, et de eorum miseria pluribus agat. Sed vide Epistolam S. Bernardi, pro Iudaeis ad Spirenses, in Chron. Spirensi Eisengrienii. fol. 216. et ibid. fol. 196. etc. et Oseam. cap. 3. ad fin. et ibi Chaldae. ac Rabbinorum Commentoria in 4. a Coddaeo edita et quod Iudaei nonnulli vel eorum certa secta credat in Christum, tradit Drusius. ad loca Deuteron. cap. 53. Add. Auctor. Anonym. in Verosimilib. historico propheticis. B. 2. b. etc.

39. Juncker, Land-Juncker, Statt-Junckherr.

Nobilis vulgo dicitur Germanis Juncker, per Synaeresin quasi novus homo, novus Dominus, junger Herr, quasi aetate ac robore iuvenili vigens, armis, rebusque gerendis aptior heros sive Dominus. Math, Stephani, de nobilib. cap. 1. num. 11. Sed magis est, ut dicamus, hanc denominationem datam fuisse secundogenitis. vide Lexic. Calvini, Iurid. verbo Infans. Dn. Dracon. de patriciis. cap. 2. lib. 3. fol. 215. etc. Ac dicitur etiam Jungherr non aetatis, sed dignitatis ratione. Ulmae Eltere Herren, Seniores vocantur. Inde omnes Nobiles, qui ex optimatibus d escendunt, Junckern. Seniores erant Ritter. Ac licet Iuniores Junckern dicamus, quasi junge Herrn. Seniores tamen non vocamus Senckherrn, vid. Goldast. tom. 1. Aleman. fol. 392. Nomen item Juncker olim Ducum, Principum, Comitumque filiis natu minoribus, quique dominatu nondum potiti erant, tribuebatur. Ioh. Stumpff. in der Schweitzerischen Chronick, cap. 19. ut et Ego dixi, tract. de ordin. Equestr. num. 3. Ita Statuto Comitum ab Hanaw, praecautum fuisse, ut protogenus solido iure ditionem sibi vendicaret, Dominusque Herr insigniretur, fratres autem iuniores Junckherrn nominarentur. Knichen in Encyclopaed cap. 1. m. f. 9. et seq. Pari fere ratione, in familia Nobilium ab Eltz, teste Dn. Ios. Nolden, denobil. cap. 1. num. 25. receptum est, quod illi, qui adhuc sub patria potestate sunt, quorumque Pater adhuc in vivis est, vocentur Söhne zu Eltz: Pater vero, quique Patria [orig: Patriâ] potestate soluti, licet adhuc sub tutela vel cura sint, vocantur Herrn zu Eltz. Quinimo Regum quoque filios hac denominatione salutatos fuisse, scribit Cyriac. Spangenberg. in Chron. Henneb. cap. 5. lib. 5. Ubi Otto filius Regis Daniae, vocatur Juncker, Otto von Dennen, marck, quemadmodum ex Dn. Goldasto, Canonicos olim GOTtes Junck, herrn vocatos fuisse, idem Nolden. affirmat. Quod nomen postea (quemadmodum virtute degenerante, titulorum plerumque arrogantia crescit) Nobiles sibi attribuerunt, et tamen ab eodem nonnullis iam in locis incipiunt abhorrere. Nolden. dict. loc. num. 27. Juncker dicebatur etiam Dominiculus, maior vero Herus.

40. Jungkfrawen, Jungkfrawschafft.

De Virginitate, eiusque proba, vid. Kornman. tract. sing. Arnisae. de iure Connubior. cap. 2. sect. 3. fol. 133. Severin. Pinae. de nota Virginitatis. Guyon. divers. lessons tom. 2. fol. 398. Bung. de Numeris fol. 55. etc. De simulata [orig: simulatâ] Virginitate, Zachiam in Quaestionib. Medico Legalibus lib. 3. tit. 2. quaest. 7. De signis amissae in violatae Virginitatis, eundem d. loc. lib. 4. tit. 2. per tot.

ADDITIO.

Vox Virgo sumitur in impropria et latissima fignificatione, idque tripliciter: Primum metaphorice Virginem dixerunt veteres omne incorruptum et intactum, Cicero d. Clar. Orat. (2) nomen communis generis est, tam marem quam feminam significans, rei venereae expertem. Et bruta quoque animalia, quae marem nondum admiserunt, Virgines dicuntur, Plinius lib. 28. cap. 9. (3) Servio Virgo dicitur a viridiore

aetate: quando promuliere, quae adhuc est in viridi aetate et vigore, etiam post liberos susceptos accipitur apud Virgilium Ecclog. 6. quando de Pasiphae matre trium filiorum dicit

Proprie et stricte accipitur pro puella grandi et intacta [orig: intactâ], et virum nondum experta [orig: expertâ]. Iacob. Martini. centur. 5. disputat. 1. quaest. 8. ubi refutata [orig: refutatâ] contrariorum opinione, etiam ancillas Virgines esse probat. Licet enim interdum Virgo opponatur ancillae, hoc tamen fit Synechdochica [orig: Synechdochicâ] locutione, qua [orig: quâ] genus kat) e)coxh\n sumitur pro specie, nempe Virgo pro Virgine libera. Mancipia enim, quia Civiles personae non erant, omnia illa, quae naturaliter cum liberis personis habebant communia, et honestatem quandam, laudemve praeseferebant, in liberis magis conspiciebantur, laudabantur et denominabantur, quam in servis. Quia igitur tale quid est Virginitas in feminis, haec kat) e)coxh\n liberis personis tribuebatur, non interim negata de ancillis. Ham aliter atque etiamnum nos Germani illo termino Jungkfraw, uti solemus. Quando enim ancilla confertur cum filiafamil. vel quae loco filiae in quadam familia est; tum haec sola, illa vero minime Virgo sive Jungkfraw dicitur, cum nihilominus ancillae aeque Virgines sint, et tales extra hunc respectum dici queant.] Iohan. Iac. Speid. V. I. L.

41. Iurisdiction, Gericht, Bottmässigkeit.

Iurisdictionalia an et quando feudalia praesumantur vel non? late discutitur infra in verb. Lehen, in Consil. quaest. 1. ubi etiam multis docetur, quid verbo Gericht, praesertim iunctis, hisce vocabulis, Stock vnd Galgen, sampt dem Bann vber das Blut zurichten, etc. comprehendatur. v. etiam supra v. Gericht, mit den Gerichten.

42. Juristen.

Iureconsulti in Germania olim exosi erant, et magis amabant veteres antiqua sua Iura. simplicia, vid. Freher. ad Petr. de Andlo. fol. 152.

Ingentem fuisse Medicorum quaestum; e contra Causidicorum et Advocatorum modicum, ostendit Lael. Bisciola. horar. subcesivar. lib. 16, cap. 11. et seqq. ubi multa de Advocatis plus iusto salario exigentibus ac Rabulis forensib. habet, quem videre licet.

1. Kayser

ESt nobis idem, qui Latinis Casar: Vocem Caesar, teste Iust. Lipsio d. pronuntiat. ita ut nunc Kayser Germani, enuntiabant olim Latini. At de Statu Romano-Germanici Imperii, vide Thuan. lib. 2. a princ. et me tract. de mixto Statu. ac in libello de Iurisdictione Imperii Romani. De Imperatoris nomine, v. Dion. lib. 52. fol. m. 403. fol 508. et fol. 515.

Imperatorem esse Monarcham, vid. Pacis Composit. Dilling. praefat cc. Is Leges condit quidem Statuum Consiliis; hoc tamen non imminuit eius Maiestatem. Gunther [orig: Gûnther] in Ligurino lib. 8. vers. ipse quidem quamvis, etc. Ergo tempore Friderici I. fuit absoluta Monarchia, sed quoad administrationem Aristocratice mixta.

Libertatem Germaniae defendit Carolus V. dum quosdam Ordines contra alios desendit. Pacis Composit, c. 3. qu. 16. Caesar etiam capitis damnabat Saxonem Electorem. Seidan- lib. 19. A.47.

Ac Caesaris auctoritatem non diminuendam esse, evicit Auctor der Donawertischen Erinnerung, fol. 143. Hocque iam ante multos annos observavit et admonuit Henricus Bebelius in opusculis (quae subiuncta sunt eiusdem Oration. de laudib. Germaniae. )

Quid memoras consulta Patrum: quid verba Senatus,
Qui propriis semper consuluere bonis.
Qui si respicerent Regis quoque commodae Regni.
Et si quod debet Caesar habere, datur:
Tunc Aquila invicta ad Seres penetrabit et Indos,
Sic consulta Patrum rite iuvare queunt.
Atsua dum cuncti procurant commoda; cuncti et
Velle suum soleant Legis habere loco,
Inque sinufoveant praedones atque latrones,
Legibus excussis Caesaris atque iugeo,
Dumque Aquilam implumem temnunt; dum quisque laborat.

Imperator an possit exauctorari? vid. Dn. Goldastum in Bohemia lib. 1. cap. 5.

Imperatorem Romanum praecedere Turcam, ipse etiam Betlem Gabor agnovit, vid. Tom 12. de Mercure Francois, fol. 124.

Ob Kayserliche Mayestat den Außschlag gebe, ubi dissentiunt Status? vid. Paurmeister de Iurisdict. lib. 2. cap. 2. n. 62.

Sed de Caesaris potestate vel Imperatoris Maiestate, vide Dieter. d. summa [orig: summâ] summi Imp. potestate. et Iurisdict. Caesarea Disp. singular tom. 4. Basileens. Disp. Donawerrtsche Erinnerung. Arumae. d Comitiis cap. 3. num. 9. et seqq. Lancellot. in Templo omn. Iudicum. fol. 5. et fol. 270. et seqq. Riemer. d. Iurisdict. M. 2. Bullae. discurs. Academps. 5. et Pflug. in Oration.

2. Kayserin.

De Augusta vide me passim in Politic. et luridic. et an ea habet Maiestatem, Limnae. ad Dan. Ottonis Ius public. fol. 12. et fol. 40. Otto Imperator in Diplomate quodam, quod exhibet Faber in Consil. Montferatensi. fol. i. Coniugem suam Imperii vocat prticipem.

3. Kayserliche Hochheiten vnd Reservaten.

Regalia a vocabulo Regis appellantur: Et Regia ac Basilica iura, in nostra lingua Kayserliche Hochheiten vnnd Reservaten indigitantur. Et definiuntur, quod sint iura, quae Imperatori, vel huius consensu alii, conservandae Reip. causa [orig: causâ] competunt. Borcholt in repet. C. unquae sint regal. num. 2. Vult. lib. 1. Feud. cap. 5. nu. 6. et seqq. vide me in Disp. singulari. infr. in v. Regalien.

4. Kayserlich Regiment.

Imp. Maxaemilianus I. hat nebem dem Tammergericht, auch einen Regiments Kath angeordner. Weil er wegen daß Türcken vnnd Könige in Franckreich nicht im Reich geweßt, vnd also sein Kayserliche Hochheit vnd Ampt vnder dessen nit so füglich können exercieren. Damit aber (laut deß Regimentes Ordnung Anno 1500. inprinc. ) durchsein manigfaltrige Raisen vnnd Krieg, nichts desto weniger Frid vnd Recht nicht verhlndert werde: hater ausserhalb deß Tammergerichre, noch ein Kayserlich oder Königlich Regiment von 16 Persohnen verordnet, welches in Abwesen seiner Könlglichen Mayestät, alle Reichshändel, ausserhalb der Hohen, etc. an seiner statthandlen, vnd vnder andern auff das Kayserlich Cammergericht Auffsehen haben soll, damit dasselb ordenlich gehalten, vnnd die gesprochne Vrchailen vollzogen werden. Ubi tamen Imp. sibi reservat revocationem. Quod et postea Carolus V. fecit. vide Donawertische Erinnerung. f. 149 etc.

5. Kayser: oder Königliche Zierd.

De Regalibus Insignibus, vulgo Königl. Zierd. vid. Gothfrid. Viterbiens. part. 19 Chronicor. Petr. de Andlo. d. Imperio Romano lib. 2. cap. 8. et in notis Freher. fol. 188. et seqq.

6. Kammer Lehen.

Kammer Lehen, Feudum Camerae, sive cavenae, seynd vnd werdengenennt, wann der Herrden Lehemann mit etlich Jährlichen Kenten, Gülten oder Einkommen außseiner Kammer, von seinen Zöllen oder andern Einkömmen belehnet, die ihme Jährlich geraicht werden: vnd werden darumb impropria Feuda genennt, weil die Erben deß Leheinans öffters (habito respectu ad ius, aliud vero de consuetudine fit) nichr damit befeller werden. Sie werden auch dem Lehenmann nicht geraicht, wann die Tammer an ihrem Einkommen dermassen geschmälert würde, daß sie müßte darben unnd Noth leyden; oder mir mercklichen

7. Kampffer Wunden.

Kampffer Wunden de Iure Saxon. seyndt, welche deß Mittelfingers Nageltieffe, vnd desselben Fingers längsten Glids langseynd. Rotschitzin process. Iudic. Crimin. artic. 2. num. 2. et retuli suprain verb. Halsgericht.

8. Kastenvogt, Vogteyliche Obrigkeit.

Kastenvogt dicitur Monasterii defensot, quem vulgo Advocatum vocant. Vel Patronus aut Fundator. vide Speckhan. cent. 3. class. 1. qu. 35. fol. 434. et seqq.

Ac ita Advocatus est Defensor, qui pro alio loquitur, Patronus. Et vocabulum Vogt est decurtatum ab Advocato, ein Pfleger: qui defendit pupillum, einen Vnmündigen, qui ps non habet ut loquatur, Mundtbar, id est, sine ore, bar enim est frey; unde Mundtbarer Fleck, qui defensorem non habet. Unde olim Nobiles waren Vogtsherrn, die nomine Imperatoris ein Dorff defendirten. Tandem ex defensi one facta est Iurisdictio, die Vogteyliche Obrigkeit, et Vogt pro Domino, Vogt zu Vcern, Vogt der Welt,etc. Licet Vogtey forsan Germani cum vocabulum sit, et Foedum ein Vogtthumb, vomvoehden, voget, etc.

Olim autem Monasteria instar Pupillorum erant, quibus vel Imp. vel Fundatores dabant Advocatos, Pfleger, Vögt, qui ca defendebant, quique Iudicia exercebant, tam Civilia quam criminalia, qui etiam rationes inspiciebant, et omnia Civilia administrabant, sed nomine Monasterii, non Iure proprio. Iis ergo recompensae dabantur, das Vogtrecht,tertia pars der Freveln, hospitium, Jagen, Atz/etc,

Postea transeunte illa defensione in ius, et variae inde exactiones cum orirentur, odiosa facta fuit defensio Advocati, propter abusum, et de illo iure varic disceptatum.

Competit autem Ius Advocatiae plenarium Ecclesiae Rom. et omnium Ecclesiarum Imp. et Regibus absolutis, iureproprio, qui sunt Nutritii Ecclesiae.

Competit etiam Dominis territoriorum, ubi Monasteria sunt de territorio, ac (1) iis, qui olim Reges fuerunt, ut sunt Bavari, Saxones, Suevi, Austriaci, etc. Post etiam iis, qui cum concluso territorio investiti, quibus etiam singulariter die Weltliche Oberkett vber die Klöster, in Investituris concedi solet. (2) Competit etiam interdum ex reservatione Fundatorum, qui tansen saepe huic Iuri renuntiarunt.

Quale autem fuerit defensoris officium, scribit Pelagius in rescripto ad Antoninam Patriciam, quae postulabat Monachum fieri defensorem, in quo ostendit officium Monachi, et defensoris convenire non posse: Illisenim inquit, quies, oratio, labormanuum, at his causarum cognitio, conventiones, actus, publica litigia, et quaecunque vel Ecclesi astica instituta, vel supplicantium necessitas postulat.

ADDITIO.

De officio Advocatorum der Kastenvögt, vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. Consil. 18. et vol. 2. Consil. 87. ubi multa scitu digna ad hanc materiam spectantia, simulque differentiae inter Kastenvogt vnd Schutzherrn, habentur ac in quibus conveniant, docetur, ubi in alleg. cons. 87. num. 46. et seq. sequentia inveniuntur verba: Advocatus vnd Patronus ist nicht ein ding, ob sie schon bißweilen mit einem Wort Schirmherin genannr werden. Dann ein Advocat wird erwöhlt, mag abgesetzt werden, ererbt das Schirmrecht nicht, bekombt es auch anderst nicht, dann ex gratia et concessione Ecclesiae, vnd sollvnd muß würcklich schürmen vnd schützen mögen. Aber ein Patronus wird den mehrerthail anß seinein Baw, Grund vnd Begabung berechtigt: mag auch wol nicht schirmen, oder in dem Schirm säumig sehn, vnverlustigt seines Patronats, doch ist in dem ein Gemainschafft Patroni et Advocati, daß sie beede schirmen sollen. Mehr auch in dem ein Gemainschafft,daß Advocatus vnd Patronus, wa sie beschandtgt, ihres Iuris eintweder durch Rechtliche Erkandtnuß,entsetzt vnd verlustigt werden: dann wie der jenig, so sein Gewalt vnd Ambi mißbraucht, der Gunhat vnnd Verwalrung soll beraubt: also auch der seinen Grund vnd Stifft Schirm mißbraucht, soll abgeschafft werden. c. praeterea 2. d. iure Patron.

Dahers volgt, daß in den Canonibus gewohnlich zusamen gesetzt vnd verglichen werden Advocati vnd Patroni, Kastenvögt vnnd Lehen-Herin. Dahero sich auch Iriung erhebt: in dem, ob Ius Patronatus auß Vergünstigung der Kirchen herkomm, oder nach gemamen Rechten von dem Grundt, Gebäw vnnd dotation heriühre. Vnd so vil die Advocatiam belangt, kompt sie allein auß Gnaden vnd der Kirchen Wahl vnnd Vergünstigung; Ius Patronatus aber rührt nit allein auß Gnaden vnd Vergünstigung, sondern auß dem Grund, dotation vnd ditation her/etc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

Olim autem liberum erat Monasterio, assumere Advocatum quem voluerit, MArt. Crus. part. 3. fol. 273. Quandoque tantum ad posteros deß Stiffters porrigebatur ius illud, vid. Stengel. in Monasteriolog. ubi de Monasterio S. Crucis Werdens. ita scribit: Hoc tamen nomine nostrae Apostolicae sedi, parens tuus eandem secit oblationem, ut dum ipse vivit, ipsius loci Advocatiam habeat; similiter et post mortem ipsius, quem nunc habet, filius: Qui filius si heredem habuerit, ipse quoque Advocatus sit. Si vero vel ipsi Manegoldo, vel eius filiolo, nemo filius superstes exstiterit, tunc liceat Abbatissae, ipsique Congregationi, Advocatum sibi, secundum Deum eligere, petendum tamen ab Apostolica Sede.

Advocatiae liberae, nec nisi defensi onem continentis, exemplum refert Bruschius de Monasterio Ebracensi: ubi ita scribit: datum est ei Privilegium ab Imperatore Ludovico Bavaro, Noribergae Anno Domini 1339. in quo scribitur, Othonem Wolffskhelium Herbipolensem Episcopum confessum esse, nullum se habere aliud Advocatiae ius in Ebracense Coenobium, quam nomine Sacri Romani Imp. In iisdem literis haec Advocatia Imperiali Auctoritate commendatur praedicto Episcopo Othoni, tam diu vero usurpanda, nec diutius, quam ea vel opus habeat, vel uti velit Abbas Ebracensis: Addita insuper cautione, quod si Abbas Episcopum nolitamplius habere Tutorem aut Advocatum, liberum ei sit, alium a Romano Imperatore postulare. Hoc ipsum Privilegium postea sequentes Imp. Carolus IV. An. 1352. et Wenceslaus Anno 1387. confirmarunt.

Et fol. praecedent. idem Bruschius refert diploma Conradi Augusti Imperatoris Friderici Filii, Quod inter alia ita habet: quod nos ad Supplicationem Alhardi venerabilis Abbatis de Eberaw, suique Conventus, Cistertiensis ordinis, fidelium nostrorum salubriter ad imitationem Vivorum progenitorum nostrorum ipsam Ecclesiam Ebracensem, cum personis et omnibus suis bonis, et specialiter cum praedio de Schwabach, cum attinente sibi Parochia, eiusque pertinentiis, sub nostrae et Imperii protectionis praesidio assumpsimus, speciali auctoritate paterna, qua [orig: quâ] fungimur, et nostra, firmiter statuentes: ut sicut Ordo Cistertiensis ab omni Advocatorum genere, iuxta primariam institutionem suam semper libere exstitit et immunis, sic deinceps cadem Ecclesia (excepto solo Romanorum Imperatore) nulli prorsus Advocatorum (nisi cui voluntarie sese subiecerit, ita, quod velle suum postea valeat immutare) per praedia et possessiones suas aliquatenus sit subiecta. Sed postea fere factae sunt Advocatiae hereditariae, et in territorialem Iurisdictionem degenerarunt.

ADDITIO.

Ecclesiarum Advocati seu Defensores olim a Principe seu Rege petebantur, ut constat ex Bignon. in not. ad Marculph. Formular. fol. 497. Est autem Protector seu Defensor Ecclesiae aut Monasterii, qui res et iura eius tam in iudicio, quam extra illud tuetur et actiones exercet. Quam defensionem pro causis Ecclesiae, ex Synodo Carthaginensi cap 77. inductam esse, attestatur idem Bignon. d. loc. fpl. 588.

Ac notandum hic [orig: hîc], quod Germanis olim Scriptorib. Mundeburdium idem quod tutela, defensio seu tuitio erat, ut constat ex Formula [orig: Formulâ] quadam apud Marculphum in Formular. qua [orig: quâ] Princeps Episcopo aut Abbati tuitionem et defensionem suam concedit, ne a quibuslibet infestentur, atque etiam ut eorum causae in Palatio tantum decidantur. Unde et Caroli Martelli Maioris Domus Mundeburdii Bonifacio Episcopo dati Diploma exstat in Pithaei. glossar. verb. missus S. Petri. quod huic formulae plane genuinum, iisdemque Clausulis constat Synodi Meldensis. cap. 41. ibi: providendum est Regiae Maiestati, ut Monasteria, quae ab hominibus Deum timentibus in sua proprietate constructa, praedecessores illius, causa [orig: causâ] defensionis

et Mundeburdii susceperunt, ut libera [orig: liberâ] libertate, remota [orig: remotâ] hereditaria de illorum propinquitate, ibtdem Religio observaretur, et nunc in allodium sunt data, etc. Sane Gallici Episcopatus in Regia tutela et defensione perpetuo fuerunt, adeo ut extremis Carolinae stirpis temporibus, et initio tertiae Regum familiae, iure Regio Civilibus bellis imminuto, omnibus occupatis, Episcopatus tamen in tutela [orig: tutelâ] et protectione Regum manserint. etc, vid. Bignon. d. loc. fol. 505.

De Advocatorum autem sive der Kasten-Vögi insolentia et abusu, vid. Brover. antiquit. Fuldens. fol. 88. et Consil. Argentoratens. vot. 1. cons. 18. Zas. in Epitom. feud. p. 10 num. 55. ubi conqueritur de Advocatis, ac ita inquit: Verum isti pro defensione, ad quam tenentur, Monasteria et subditos saepe supprimunt, pro Patrocinio oppugnant, subterunt spoliant, gravant, premunt, flagellant, et quod gravius est, exterminant, personisque et rebus, Privilegiis, bonis et iuribus Monasteriorum abutuntur, qui idem in tit. ff. d. adopt. num. 19. et in c. quibiudam. d. poen. ait: in quibusdam Provinciis Ecclesiarum Patroni et Advocati seu Vicedomini, se in tantam insolentiam erexerunt, quod non solum cum vaoantibus Ecclesiis de Pastoribus idoneis provideri debet, difficultates spargunt ac malitias, sed etiam de possessionibus, aliisque Ecclesiasticis, pro sua voluntate ordinare praesumunt. Cum igitur, quod ad defensionis subsidium est invectum, ad depressionis dispendium non debeat retorqueri, prohibemus expresse, ne Patroni vel Advocati seu Vicedomini super praemissis de ceteroplus usupent, quam reperiatur in iure permissum.

DE Privilegio Friderici Imp. super amotione Advocati, Abbati in Altersbach concesso, vid Hundii Salisburg. tom. 2. fol. 62. et seq. Iohan. Iac. Speidel. V. I. Licent.

Sed de Advocatia, Advocatis, deque Iuribus der Kastenvögt, vide Codicem Donationum Auberti Miraei, cap. 32. et cap. 54. praesertim Dn. Magerum, qui omnem aliorum diligentiam antevertit, in tract singulari copioso et absoluto. me in tr. d. foederib. Hospinian. d. Templis. lib. 5 cap. 6. fol. 125. Lehman in der Speyrischen Thronick. lib. 2. c. 36. item fol. 358. Consil. Argentoratens. allegat. locis. Chokier. d. Advocatiis feudalib. tr. sing. item in Vindiciis part. 2. cap. 6. et seqq. Cocc. in Dagoberto. fol. 60. Goldast. Alemanic. tom 3. fol. 22. etc. Kaißheimische Acta contra Pfaltz. Reinecc. ad Annal. Caroli M. fol. 63. infr. verb. Schutz vnnd Schirm, et Laz. in Geneal, Austriac f. 12.

9. Kauffen vnd verkauffen:Todtkauff, zur Vrtäd verkauffen.

Clausulas in instrumentis emptionis et venditionis comprehensas, exprimit Bertazolius in tractat. Clausularum. Sed quid sit emere ad corpus, vel ad mensuram. vid. Bertazol. d. tract. fol. 504. et Mozz. de contract. tit. de empt. fol. 302. etc. Dn. Bocer. class. 2. disp. 3. th. 19. et vid. infr. ad fin.

An appellatione emptionis venditionis contineatur et intelligatur ille tantum contractus emptionis et venditionis, vel sub illo Contractu aliicomprehendantur? Huius Quaestionis duae secundum Mozz. d. rontract tit de empt. vend. fol. m. 300. num. 26. sunt opiniones Dd. Etenim aliqui dicunt, appellatione emptionis et venditionis, non venire alium Contractum, quia ita debet considerari contractus iste emptionis, ut differat ab aliis Contractibus permutationis, donationis et similium. Huic opinioni adstipulatur text. in cap. 1. de his, quae fiunt a praelat. ubi ponitur Contractus emptionis venditionis tamquam diversus abaliis contractibus, cap fin, de accusat. cap. 1. de excess. Praelat.

Contrarium vero tenentes, adferunt l. Statu liberi. §. 1. circ. med. ff. de statu lib. ubi IC. respondet, Verbum emptionis, omnem comprehendere actum, per quem trans fertur dominium, Petr. Costal. advers. part. 4. tit. depignor. et hypoth. in l. quorum 24. ubi dicit, prohibita [orig: prohibitâ] alienatione aut venditione, etiam contineri pignoris dationem, per. l. ult. C. dereb. al nonal. Nam per pignorationem devenitur ad venditionem, etiam invitio debitore. l. si convenerit. depignor. act. Certumque est, prohibito aut concesso actu, prohiberi quoque praeparationes, aut concedi, l. oratio de spons. l. ad rem et l. ad legatum. de procur.

Tamen si quis emere prohibitus sit, non censetur prohibitus pignori accipere, d l. quorum 24. depign. et hypoth. Sic quamquam deportati non possint emere et vendere; tamen possunt actiones intendere, quae ex contractibus illis descendunt: l. quidam. de poen. quia id minusius est. l. si mandavero. §. is cuius. ff.

mand. Br. in l. ex hoc iure. de inst. et iur. quamquam et alia ratia sit, de qua in d. l. mandavero. §. is cuius. Sed huius ultimae assertionis quinque a Petro Mozzio, d. l. num. 30. et seqq. adferuntur limitationes: (1.) namque fallit, ut non procedat haec traditio, quando fieret mentio pretii, quia tunc deberet intelligi solum de emptione.

(2) Fallit in materia poenali vel restringibili: quia appellatione emptionis solum veniret contractus emptionis, prout differt ab aliis. Decian. cons. 59. col. 1. vol. 1. Et ex hoc secundum cundem Mozzium infertur, quod si in sententia vel Decreto Iudicis prohibetur emptio et venditio, intelligitur de emptione stricte, et sic non de alio contractu: Verba namque Sententiae vel Decreti stricte accipienda et interpretanda sunt. l. 1. C. si pla. un. sent. Bart. in l. 1. C. quando prov. nonest. text. in l. sipupillorum. §, si Praetor. ff. de reb. eor. Hoc tamen ita intelligi debet, nisi Lex vel Statutum prohibendo venditionem, respiceret publicam utiltatem: tunc namque ad impediendum alium alienationis actum, verba late accipienda, et ita amplianda sunt, ut omnem alienationem comprehendant: quod videtur probari text. sing. et un. in l. hocmodo decondit. et demonstr.

Tertio limitabis non procedere, considerato communi usu loquendi; quia non de omnibus contractibus: Sed solum de vulgari emptione intelligeretur.

(4.) Fallit in casu singulari, l. item legata. §. item interest. ff. deleg 3. quem text. animadvertit Roman. sing. 622. de Testatore legante omnes res ab eo emptas, quod non venirent res ad Testatorem ex alio titulo provenientes, propter coniecturatam mentem.

(5.) Potes limitare, et omnes limitationes sub unica comprehendere, ut prohibita venditione, vel quovis modo faciendo mentionem de emptione, intelligatur prohibita alienatio, et contractus quovis modo. §. 1. cap. 1. de controv. int. Dom. et empt. feud. intellige, si effectus venditionis magis, quam modus consideretur. Castrens. consil. 175. in Princ. Bologn. consil. 25. art, 2. Bursat. consil. 149. num. 11. vol. 2. Limitatur, nisi diversa ratio sit in aliis contractibus. Ias. in l. fin. num. 65. C. de iur. emphyt.

Cum venditur fundus tot iugerum, an si plur reperiantur iugera, emptori cedant an Venditori? In quo praeclarum est, quod Oldradus cons. 232. Panorm. in c. pertuas extra dedonat. et omnes fere dixerunt: Cum nimirum pretium formatur a mensura et ab ea contractus incipit, ut vendo tibi decem iugera, et in singula iugera certum pretium promittitur, facile quivis dixerit, quod superest, ad venditorem redire, per text. in l. qui fundum. 40. §. qui agrum. ff. decontr empt. et l. si duorum de act. empt. et quod decst, debere suppleri a venditore. l. tenetur de act. empt. etc. pertuas. extrade empt.

Sin vero contractus incipit a specie. licet dem onstrative aliqua mentio de modo agri fiat, finge forsan vendere me tibi fundum centum iugera continentem: rationem habet, ut licet plura iugera quam centum reperiantur, ea nihilominus cedant emptori. l. qui fundum. ff. de evict. nec is ad augendum prerium tenebitur: falsa enim demonstrationfium fuit, quae non nocet. l. falsa ff. decondit et demonstrat. vide Paul. de Castro. in l. siservum. §. ult. ff. de act. empt. Et hoc fere in locatione Paulus apud Labeonem refert, in ult. §. ult. ff. ad L. Rhod. de Iact.

Res singularis empta, darvon man noch etwas schuldig ist, ad Legatarium cum onere transit, Pfeil. consil. 42. Si plus minusve, quam venditum est in substantia et qualitate rei tradatur, an pretium vel augeri vel minuidebeat? Rauchbar. 1. quaest. 21. Quando emptio pro perfecta habeatur, et pactum de emendo, quatenus actionem producat? Meichsner. tom. 4. decis. 9. Quomodo consulatur primo emptori, qui possessionem nactus est contra secundum, qui etiam postea nactus est possessionem, Meichsner. d. loc. decis. 20. quomodo ex literis emptionis, inibique promissa [orig: promissâ] solutione, traditio rerum venditarum eliciatur, vel alias per praesumptiones probetur? Rosacorb. pract. quaest. forens. cap. So. Actio quae competat pro recuperando pretio, dissoluta emptione, Meichsner. 4. decis. ult.

Notandum, verba zu rechtem Todt, kauff, ewiglich zur Vrtäde verkauffen, idem esse, als ohne widerlosung verkaufft, das isteinrechrer Erbkauff.

ADDITIO.

Emptor rei locatae, aut quivis alius successor fingularis, praecise locationi ab alio factae stare non tenetur, sed conductorem expellere porit, l. emptorem. 9. C. locat. l. qui fundum. 32. ff. cod. hinc originem traxit tritum proverbium: Kauff gehet Vor muthe, Berlich. p. 2. concl. 45. num. 9. Ceterum venditor sive Dominus, qui fundum locatum intra tempus conductionis vendidit, tenetur conductori ex conducto, in id, quod interest, Berlich. d. l. num. 10. Moller. 4. Semestr. c. 14. num. 1. et seqq. quod non solum in locatore, sed etiam heredibus eius locum habet, Mozz. d. contractib. tit. d. naturalib. locationis num. 3.

Regula autem dicta limitatur notabiliter, ut non obtineat locum, quando locationi pactum de non alienanda [orig: alienandâ] re cum phypotheca [orig: phypothecâ], suit appositum: tunc enim conductor expelli non potest, ac haec conclusio ampliatur, ut hypotheca specialis non requiratur, sed sufficiat generalis, vid. Mylium in notis ad Berot quaest. 97. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

10 Kauffleuth, Kauffmanschafft.

De Mercatoricus et Mercatura, vide Opus Strachae, add. Wilhelm. Anton. in tractat. d. literis seu rescript. Moratoriis. et disputat. Basil. quae exstat. tom. 1. Dissp. Basil.

Quinque Mercatorum seu venditorum apud antiquos genera fuisse, constat ex Bisciola horar. subcesivar. tom. 2. lib. 10. cap. 10.

ADDITIO.

Mercaturas et negotiationes Principes ac alios Magnates ad se trahere non debere, sed potiussubditis, ut sibi suisque vitae subsi dia hinc parare queant, eas relinquere, infiniti sunt, qui tradunt, quod et probat Imp. Theophilus, dum coniugem suam, negotiationem maritimam exercentem, hisce increpat verbis: Cum Deus me Imperatoremfecerit, in me nauclerum facere contendis: seias dutem mercaturam privatis hominib. esse attributam, ut exinde vitam sustendandi sibi comparent subsidia. Quod si nos praeter Imperii opes, etiam mercaturae emolumenta interceperimus, undenam tenuieris fortunae homines victum comparabunt. Zonar. in Theophil.

Confirmat etiam Sigismunus Poloniae Rex suo responso, Nobilibus Regni, liberum mercazurae exercitium petentibus, dato, ubi dixit: oportet me in Regno babere triplex hominumgenus: nempe rusticos, qui agrum colunt, Mercatores, qui necessaria importent et exportent; et dentque Nobiles, qui me et Patriam defendant. Quae defensio Patriae cum per se ardua sit, et simul cum aucupio quaestus et lucri vix consistere possit, nolo generosa pectora Patriae defendendae nata, mercatorum negotiis implicari: aut si hoc cupiant, permittant Mercatores in suum succedere locum, et Patriae defendenade suscipere curam. Quod autem cum non sint facturi Nobiles, mercatoribus suum relinquant statum. Stanisl. Ritzistanowic. indescript. statunum Polon. Haec vero negotiationis ademptio eo indignior est quando eam ipsimet Princeps soli exercent, quod sane principi est indecorum, per idem quaestus ac vitae genus suam miscere auctoritate cum subditorum conditione. vid. Iacob. Fabri. d. aliment. fol. 210. et seq. ubi etiam casus recenset, quando liceat. Ac notandum, notas sive marchas impressas voluminibus et cistis mercium, vulgo Kauffmannszaichen probare quidem praesumptive atque fallaciter, non autem plene de dominio mercium, uti docent Stracha de mercatur. p. 2. n. 78. Rota Genuens. decis. 142.

Literae item Mercatorum ex consuetudine vim habere dicuntur publicorum monumentorum, et fidem ad omnes facere, Rota Genuens. decis. 122. ut et scripturae publicanorum. Ceterum literas illas confessas esse oportet, ut eaedem probent. Non confessas autem adfirmari per comparationem, receptum est. Atque idem sit de libris, secus in apochis, nisi apocha, quae non est confessata, habeat subscriptionem trium testium, vid. Alberic. Gentil. d. hispan. advocatia lib. 2. c. 10. ] Io. Iac, Sp. V. I. L.

11. Kauffschilling.

Quantitas pretii (sive magna sit, sive parva, Surd. consil 151. num. 32.) coniecturam facit non mediocrem, ad cognoscendum, quid in venditione contineatur. Cum enim quantitas rei convenit, censetur res illa comprehensa: sicut e contra, quando non adaptatur. Menoch. lib. 3. praesumpt. 73. num. 1. Et cumprimis quantitas pretii arguit, contrahentes non sensisse de iurisdictione Barbat. in c. Rudolphus. nu. 83. de rescript. et Menoch. lib. 3. praesumpt. 67. n. 47. et praesumpt. 73. n. 1. quando nimirum inclusione Iuris dictionis, aestimatio redderetur iniusta et iniqua: quia in dubio praesumendum est, quod sit iusta, et qualis de iure esse debet, Surd. cons. 151. num. 32. adeoque regulariter, iuxta reditum rei fit aestimatio. Surd. d. loc. num. 6.

12. Kaum, schwärlich.

Vocabuli vix, ea natura est, ut nullum modum excipiat. arg. l. vix certis. 53. ff. de iudic. l. tutor. 19. vers. quando vix. ff. ad SC. Velleian. autsi quem excipiat, id tamen aegre fiat et difficulter, mogis2 kai\ xolh=|, atque ita improprie. l. alienationis. 28. §. vix est. ff. de V. S.

13. Keelnhof.

Keelnhof, vetus verbum Alemannis idem fuit, quod mansus. Mansus autem dicitur, quantum quis cum uno pare boum laborare potest in anno: ut not. in cap. 1. extr. de censib. et in usib. feud. side invest. feud. controv. cap. 1. §. pen. Bart. ad l. si ita de auro arg. leg.

Veteres Ecclesi is instituendis et donandis olim mansos fere attribuerunt, in alimoniam videlicet Presbyteri, qui Ecclesiae impositus esset. Sic et olim habuerunt Curtes, id est, Kalenhöf, sive Renthöf, in villis, ad quas census, reditusque dabantur ad Monasteria perferendi.

Sic et Dn. Goldastus in animadvers. ad Paraenes. Germanicas Tyrolis Scotorum Regis f. 441. late deducit, Cölnhof, Coloni hobam, hobarumque cultores esse Colonos fuisse dictos, et addit: vim retinet vox nostratis Keller, quae corrupta est a vulgo, cum antiquitus fuerit Cölner, Colonarius, qui reditus a Colonis exigit, quemve Austriae Archiduces in superioris Alemanniae partibus Huobmaister, hobarum Magistrum nuncupant. Ut maiores sive Villici interdum Curtiles dicuntur, ita ista Coloni, semper Casati, Casales, Casali, Hofluth: qui ut hodie, ita olim, vel libertini erant, ae plerumque servi.

Et postea subiungit: in veteri libro Hirsaugiensi de donatione Dietmari Militis An. MC. III. Illic (in Franconia) LX. Iugera unam hobam faciebant: sed hobaeibi sex, faciebant Hirsaugiensibus XII. hobas. Apud Crusium part. 2. Annal. Suevic. Ego vero sic habeo, itaque observavi apud Scriptores, hobam non certae mensurae terram esse, sed indefinitae, pro cuiusque loci commodo atque opportunitate. Disparitatem nunc quoque est, ut cernas, inn Zinßhof, Gülthof, Cölnhof, censuali, tributali, servili. Vox hobae migrata a Germanis iu Hof, nominum sublato discrimine. Hactenus ille.

Sumitur ergo Cölnhof, pro manso et hoba Colonaria, für ein Hub oder Hofgut, darauff ein Keller oder Mayer sitzt, dahero dann in diser Landrsart, Cöllen=vnd Mayerhöf pro Synonymis genommen werden. Es haben auch derogleichengemeiniglich die Geistlichen in andern territoriis, vnnd setzen darauffeinen Mayer,welcherzuzeiten etwas von der Iurisdiction ipsorum nomine participiret.

Also hat das löbliche Gottshauß Reichenaw, inder Statt Durlingen, so anfetzo dem Hertzogthumb Wür, temberg in corporirt, einen Cölnhof,so der Besitzer Erblehen,vnd wolgedachtem Gottshauß, jährlich einen Canonem raichen,vnnd gehöret zusolchem Hof ein Antheil deß Zehendens, wie auch andere Güter. Nicht weniger hat das hochlöbliche Stifft zu Lindaw ineinem Dorff, so etwan denen von Bodman zuständig gewest, hernacher auff die Reichs Statt Vberlingen gelangt, einen Keelnhof, krafft dessen hochgedachrem Stifft,ein Antheil der Straffen gebühren: vnd eben dises,so in dem Schwaben Landt Keelnhöf genennt wir dt, daß thut man in andern Drthen Cellas denominiren. Quo nomine non veniunt illae Cellae inter Claustra Monachorum, loca nempe secreta, solitaria, ab hominum convictu separata, ad contemplandum et Deo vacandum, specialiter deputata, cap. privilegium. deV. S. in 6. Erasm. Chokier. in tractat. de exempt. part. 1. quaest. 43. Quo etiam intuitu dici solet, Monachum extra Cellam, esse piscem extra aquam. Sed prater has aliae sunt Cellae Monasticae: de quibus Christophorus Browerus, lib. 1. Fuldens. antiqu. c. 7. ita scribit. Cum regnum liberalitate et Christianorum fidelium prompto in nascentis hic [orig: hîc] pietatis cultores benefaciendi studio, praedia, fundi, villaeque complures, iam tum Monasterii opibus accessissent:

quo fructuosior et fidelior horum esset administratio, maiorum auctoritate, consilioque provisium est: ut cultioribus fertilibusque locis, Presbyteros et Monachos praeficerent; et ad continendum in Officio servos et colonos rite gubernando, inibi Ecclesias exstruerent. Hosvero Presbyteros Praepositos vocabant: quorum id munus erat, Parochorum instar veterum, congregationi Fuldensi ministrare sumptum, et praebere ad victum, cultumque necessaria; reficere Domesticos, ultro citroque commeantes, hospicio excipere Peregrinos. Ut igitur apud Priscos et Latine loquentes, rarius Cella pro Cubiculo secreto, plerumque vero et saepissime pro penu et apoteca sumitur, in qua [orig: quâ] res esculentae et poculentae conduntur, et ex qua [orig: quâ] vicissim promuntur: Ita maiores Fuldensium, Cellam appellavere, in qua [orig: quâ] penus, frumentum et annonam sepositam habebant, ad usum et fratrum et hospitum. Quae quidem Cellae a frugi patribusfam. iuxtaque religiosis viris habitatae, altrices et nutrices quaedam erant Caetus monastici. vide quoque Coccium in Dagoberto cap. 16. fol. 151. et seqq. ubi de geminä Cellarum acceptione multa habet.

Sic Rudulphus in Rabani Actis, primum testatur, praedia per diversas sparsa provincias, sic ab illo administrata, ut alia per Laicos, alia vero, praesertim quae Ecclesiis instructae, Presbyteris procuranda atque disponenda committeret. Et idem alio loco Cellarum usum aperit, in Anthado Presbytero: quem et Praepositum scribit fuisse locorum Monasterio subiacentium; et id habuisse muneris, ut statis temporibus inde necessaria Fratribus subministraret.

Videntur itaque ad provisionem eiuscemodi Cellarum, certas Huobas sive mansos fuisse destinatos. Plane cum nostris quae Köinhöff vocitantur, convenientes. Adde Notas ad Cantipratum, fol. 168. et Bignon. innot. fol. 630. De Cellario, vid. Alciat. in parerg. lib. 2. cap. 26.

14. Keinesweegs, mit nichten.

Dictio nullatenus, nullomodo, keines wegs, gar nicht, importat nullitatem actus ipso iure, gloss. sing. in auth. si qua mulier. C. ad Velleian. Et dictio nullatenus apposita in lege vel canone, importat tantu, quantum clausula decreti annullativa: et sic tollit facultatem dispensandi, Imola in Clem. 1. de sequ. poss. et fruct. per illum text. in verb. nullatenus. Iason. ad l. in pecuniariis ff. defer. n. 25.

Sed de dictione nullomodo, nullatenus, keines weegs, vid. etiam Cephal. consil. 53. num. 23. libr. 1. Castillo. de usufruct. cap. 26. num. 4. et seq. Marsil. singul. 675. Felin. in c. cum accessissent. numer. 8. extra. de consit. Simon. de Praetis. de interp. ult. vol. lib. 2. interpr. 3. dub. 2. numer. 12. et seqq. Tiraquell. in l. si unquam gloss. revertatur. num. 95. C. de revocand. donat. Volcmar. Hess. detestib. centur. 2. conclus. 99. n. 2.

Sic et dictio vollatenus, postposita negatione, est universaliter exclusiva, ut et dictio nullatenus. cap. 1. de cler. Coniug. in 6. Dec. cap. super literis. num. 13. de rescript. c. eamte. n. 33. de reiud. Gigas. de pensionib. quaest. ult. n. 10. Iacob Anton. Martha de Iurisdict. inter Ecclesiast. et saecul. exercend. centur. 2. cas. 153. Habetque vimsententiae et decreti irritantis, et aufert facultatem faciendi in contrarium. gl. in d. auth. si quamulier. Tiraquel. ad l. si unquam. verb. revertatur. num. 92. C. de revoc. donat.

15. Kerbhöltzer.

Bacilli scissi, vulgo Kerbhöltzer, inter impropria et quasi Instrumenta referuntur: quia veram formam et qualitatem proprii Instrumenti non habent, sed ad similitudinem eius, ad probandum recepti sunt. Et licet neque literis, neque alio, proprietate Instrumenti constent, tamen ut quasi Scripturae probant, et effectum cum propriis habent. arg. l. un. C. ad L. Iul. vid. Bornitum. de Instrum. lib. 2. cap. 46. Dn. Ruland. de commiss. parte 2. lib. 5. C. 12. num. 6. et Moller. 4. semestr. cap. 37. et Boer. decis. 105.

De Iure wurtembergico [orig: wûrtembergico] part. 1. tit. 34. Von den Kerffhöltzern vnnd Zerreln sic cautum legimus. Als auch zu Zeiren vnsere Vnderthanen sich gegen einander schlechr gemachter Kerbzettel oder Höltzer benügen vnnd särtigen lassen, so fers dann jemandr zu Beweisung seiner Schulden einig Kerbholtz oder Zerrel in Recht für, bringen, darneben von dem andern Thail die Gegenzettel oder Höltzer auch fürgezaigr vnd gleichstimmig gefunden würden, solle denselben Glauben gegeben, vnd darauff durch vnsere Gericht erkanndt werden Wie man sich aber zuverhaltem, da der ander Thail keines? vid. ibid.

16. Kertz, bey der Kertz verkauffen.

Quandoque ad Clepshydram vel ad candelam (quod vulgo bey der Kertzen dicunt) non solum res venduntur, sed etiam elocantur et conducuntur, ita ut si post vultimam licitationem, nach dem letstern Bort, et antequam aliquis animosior praecedentem superet, arenula effluat, vel candela exstinguatur, huic postremo licitatori, alias tamen idoneo, res ad dicatur. Hering. de fideiussor. cap. 6. numer. 19.

Nos vulgo vocamus auff ein Auffschlag verkauffen: vnnd also werden gewöhnlich die Zehenden Jährlich hingegebem. In deme nemblich der Zehent, wie er noch auff dem Felde sieher, vmb ein gewise Anzahl Früchren angeschlagen wirdr, da dann die Anwesenden auch mir einer bestimbten Anzahl Früchten darauff schlagen, vnd wirdr jeder Straich auffgezaichner.

Doch behalter ihme der Verkauffer den letsien Straich bevor; also daß er vmb solchen den Zehenden lassen/oder selbst behaltenmag.

17. Keßlerschutz.

Ad protectionum classem, eorundem que affinitatem referuntur illae singulares tuitiones, quae universo interdum certorum opificum caetui per Principes ex antiqua consuetudine, vel singulari Imperatorum concessione debentur ac praestantur: quaemadmodum Comites Palatini Electores, ab immemoriali tempore omnes Fabros aerarios, nobis Keßler dictos, in tractu Rhenano, ac certis Franciae Orientalis partib. degentes, in peculiari protectione habent, eorumque Advocatiam ab Imperio in feudum, et ab iisdem nobilissima Zobeliorum familia in subfeudum, cum insigni hoc Privilegio tenent; ut suppellectilem cupream ad totius rei domesticae usum sufficientem iis gratis subministrare teneantur. vid. Dn. Mager. de Advoc. Armatacap. 15. num. 120. et seqq. Ac ut puto, habent etiam Comites de Hohenloe einen gleichen Schirm vber die Reßler.

Sic protectio deß Haffner Handrwercks, commissa olim fuit nobilissimae familiae ab Offenburg. Cuius dignitatem, adhuc gnavitertuetur Dn. Henricus ab Offenburg, etc. Qui mihi ipsum diploma Caesareum communicavit: quod ita sonat.

WIr Sigmundr von GOTtes Gnaden, Römischer Kayser zu allen Zeiten Maehrer deß Reichs, und zu Hungarn, Böhem, Dalmatien, Croatien etc. König. Bekennen und thun kundr offenbahr mir disem Brieff, allen denen, die ihn sehen, oder hören lesen: als wir vormals von unser und deß Kelchs lieben Getrewen, deß gemainen Haffner Handwercks von Ravenspurg biß gem Straßburg, demütigklich gebertenieyn, ihn etlich Ordnung unnd Gewoheit so sie durch deß willen, daß sie ihr Handwerck desto baß inn würde gehalten, und in desto bessern Friden,under einander bleibem mögen, zubestättigen, und in solch Freyheit von newen Dingen gnädigklichen geruhren zuverleihen, daß wir also mir unser Kayserlichen Mayestär Brieffen gerhanhahn. Also haben uns dieselben Hafner lassen

Ad mandatum Domini Imperatoris, Dn. Cancellario referente, Marquardus Brüsacher.

18. Ketzer.

Fridericus II. Imperator, in auth. Gazaros. mentionem multorum haereticorum facit, et quos Gazaros nominat in cap. 2. extr. de haeretic. ut et in Concilio Lateranensi. sub Alexandro cap. 27. Cathari nominantur. Quam vis autem doctissimus Gret serus in prolegomenis, praefixis scriptorib. Contra sectam Waldensium cap. 2. (quae habetur in recentissima editione Bibliothecae Veterum Patrum tom. 13. fol. 289. ) putet, Gazaros sive Catharos a Germanica voce, Retzer dici: magis tamen eam in sententiam inclino, pauperes deLugduno, Waldenses, similisque farinae sectarios, ab ea quam prae se ferebant, tam vitae, quam doctrinae puritate Catharos fuisse den ominatos. Ex hacque voce Germanicum Ketzer, procusum esse. Serrar. rerum Moguntiac. lib. 1. cap. 6. ait, Ketzern Germanis esse dividere; Unde qui Dei populum dividunt et ab Ecclesia Sancta distrahunt, haereticos et Schismaticos appellatos esse Ketzer, ubi quoque tradit, Moguntiae vocari Ketzergrueb omnem pecuinorum cadaverum locum, alias Schindergrueb oder Platz, etc.

Et Catharos sive Mundos, Novatianos se dici voluisse, ex Eusebio et aliis Baronius deducit, Ann. C. 254. num. 15. qui idem num. 14. ait: Novatianorum opinionem, paenitentiam usquequaque damnantium, et singularem quandam sanctitatem prae se ferentium, ab haeresi Kataphrygarum sumptam esse, et Novatianum, suosque secutos fuisse Tertullianum, vide Nobiliss. D. Goldast. de Bohem. lib. 1. cap. 9. num. 7. f. 71. etc.

De ortu et progressu Haeresium, vid. Histor. Florimundi Raemundi. De Haereticis in genere et specie, Petrei Catalog. Haereticor. Verdier. divers lessons. f. 124.

An in una Republica duae sint tolerandae Religiones, varie disputatur. vid. me tr. d. Maiest. fol. 127. etc. et tractat. d. informat. et coact. fol. 79. etc. Sane haereti corum proprium est Autonomia.

Haeretici plerumque etiam sunt seditiosi, rerumque novandarum in politicis vidi: eorumque proprium est mentiri, et dem onstrationes quaerere, vid. R. P. Wagnereck. ad Augustin. fol. 265. Enthusi astae, et anabaptistico furore perciti ad horrenda etiam facinora sunt proni, qualia exempla infra in verb. Wider Täuffer habentur. Quo intuitu scribit Guil. Paradinus, Il ne faut esperer paix en la temporalite, quandla spiritualte sera desunie et trouble. hist. Lugdun. 2. c. 45.

De haer eticorum moribus, vid. Cardan. d. prudentia Civili fol. 720. Mercur. Francosi tom. 2. fol. 105. ubi quod sint malitio si, Zelotes, iudicio si, etc. de perfi dia [orig: diâ] eorum, Merc. Franc. tom. 15. fol. 36. et seqq.

In Hispania Christiani novi, id est, nuper e Machometismo conversi, quorum ibi magna copia est, ad insignia equestria, ad gradum nobilitatis et ad officia Regia admitti non solebant, eoque nomine a Conestagio lib. 5. fol. 295. et seq. Antonius Regni Lusitanici usurpator maxime culpatur, quod hunc neglexerit morem.

De Collegiis, ubi Maurorum et Iudaeorum descendentes ex cluduntur, vide Summ. Casuum Conscientiae 1. cap. 45.

An et quomodo Haeretici puniendi, Pacis Composition. quaest. 9. an sint interficiendi? Phil. Eilbracht, in via compendiaria cap. 10. per tot. an haereticis pax danda, et exercitium permittendum? Resp. in Casu necessitatis, Pacis Composit. quaest. 26. Mala haerescos et disiunctionis ex Confessione Melanchtonis, Pac. Compos. quaest. 26. numer. 28. et quaest. 24. fol. 100. Basilicas haereticis non esse tradendas, evincitur ibid. d. quaest. 26. fol. m. 118. Quod subditi in Germania ad Religionem cogi queant. Ibid. qu. 32. ubi de coactione duplici. Quodque haereticorum libri comburendi, quaest. 70. iique a Catholicis Principibus veniant affligendi, docet Torniell. in annal. fol. m. 189.

Diabolicae subtilitatis fraus, omnium fere sensibus occupatis, haeresin persuadet ut fidem rectam, et fidem rectam damnat ut haeresin. Phoebadius contra Arrianos cap. 1. quod haeresiarchae veteres, homines fuerint doctissimi, probat Iac. Laurentius, dissert. de haeretic. libris comburendis. fol. 88. etc.

De disputatione in Religions Sachen, vid. Cornel. a Rynthelin. in Iurista Romano Catholico cap. 16. Qui nescit haereticis respondere, non illos tentet, Thalmud. in Sanhedrim. fol. 215. Ergo ridiculum est, das Vnverständige vil disputiren wollen.

Haeretici interdum in causa sunt, ut multa ab Orthodoxis accuratius tractentur, Augustin. d. Civitat. Dei. lib. 16. cap. 2. De Haereticis, eorumque odio, plura habent Martin. Mager in tract. d. Advocatia armata cap. 8. et cap. 16. Lib. VII. Decretal. lib. 5. tit. 3. et tit. 40. Corn. a Rynthelin. in Iurista Romano Catholico cap. 70. et multis seqq. Zypae. in analys Iuris Pontificii fol. m. 461. Prognostic. Pauli Windeccii, et Vincent. Lirinenens.

Haereticorum odio Civili praegravari non debere eos, cum quibus pacem habemus: docet. l. Manichaei 12. Cod. d. haeret. ibi: excipiuntur Gotthi, qui fiunt foederati, et aliter prout visum Imperatori fuerit, honorantur.

Quodque haereticis fide data sit servanda, evincit tr. sing. Molanus, et etiam Robert. SWertius, qui Catholici sunt ambo. Haereticos etiam dividit in pertinaces, Zelosos, frigidos, et dubios, Mart Becanus, qui idem in Manuali lib. ult. multas de haereticis politicas quaesliones habet, ut et Thomas a Iesu, de procuranda salute schismaticorum, etc. lib. 8. per tot.

Belgae pellunt Arminianos et Catholicos, et tamen admittunt Saracenos ac Iudaeos. Mercur. Francois tom. 11. fol. 454. etc. Ex ratione Status, haeretici multi sunt Statistae. Unde fit etiam ex ratione Status, quod apud Lutheranos Consiliarii, Collegia et Officiales primarii, etc. Formulae Concordiae subscribere teneantur.

Idea deß Abfahls, qui nunc viget, est divisio Regni tempore Roboam filii Salom onis, ubi Ieroboam Rex ex causa Status tractavit religionem, multa Idola fecit, quae typi erant vilerley Ketzereyen, vid. Ierob. Oseam, cap. 8. vers. 4. etc. 10. v. 4. ubi Chalae. et Rabbinorum Commentaria edita in 4. a Guil. Coddaeo. et Cunae. d. Republ. Iudaeor. 1. cap. 15.

De malitia eorum, qui Hugvenottos ad bellum concitant, et de talium bellorum malis, praesertim sub spe auxilii externi, Discursus ad nostra tempora accommodatissimus exstat in tom. 15. d. Mercure Francois fol. 289. et fol. 319. vid. etiam ibid. fol. 455. et fol. 475. contra Politicos Cassiandrianos, Sutholt. in revocat. fol. 6. et seqq.

Angli etiam contra Catholico Romanos, satacerbi semper fuerunt, vid. Sander. d. schismat. Angl. et Raemundum in hist. haereseon. lib. 6. cap. 12. etc.

Vicissim Hispani nuper cum novis haereticis, qui se Alumbrados appellarunt [orig: appellârunt], sat moderate egerunt. v. Merc. Franc. tom. 9. A. 23. ut et Pauli. 4. P. M. clementia erga eosdem, recensetur in eius vita, ab Ant. Caracciolo conscripta. fol. 50. etc.

De poena [orig: poenâ] Marci Anton. de Dominis, post mortem, eiusque dogmatibus ad communem Pacem, ut putabat conducentibus, vid. Stengel. tr. de duob. Apostatis. fol. 550.

Haereticorum, haeresiarchiorumque mores, elucescunt in Nestorio, de quo certa historiarum referunt monumenta; fuisse eum, voce sonora [orig: sonorâ], et lingua diserta [orig: disertâ], praeditum natura: et proinde vulgo doctum habitum; Revera [orig: Reverâ] tamen imperitum fuisse, quin etiam veterum Interpretum scripta perdiscere neglexisse. Hist. Triprat. lib. 12. cap. 4. Omnes item naeretici nascuntur ex ambitione. vide me in specim locor. commun. fol. 339. et seqq. quapropter contra haereses optimum remedium humilitas, et subiectio sui iudicii Ecclesiae.

Dementium (errantium haereticorum) mos est, ipsis bonis et prosperis nostris (Ecclesiae Catholicae) plus adigi ad favorem: et quo magis ac magis dilectionis ac fidei hic crescit gloria, illic dissen si onis et zeli crudescitinsana, etc. Cypr. Epist. ad Cornel incip. cognovimus.

Basi lidis haeretici h(dos erat, esse enthusiastam, negare Crucem Christi, et se ita mutare, ut nemo sciat quid credat. Baron. A. 120. num. 6.

Veri haeretici convinci, non suaderi possunt, quod de Valentinianorum procacitate Tertulianus notat. Baron. Anno Christi 145. num. 4.

Ac de haereticis convertendis, vid. Thom. a Iesu. fol. m. 513. quodque eos temporalibus commodis ad Religionem liceat allicere, videre est in Pacis Composit. quaest. 49. num 166. etc.

Marcus Exsecranuus haereticus, ex Valentini schola, Discipulos habuit, quevi se dicerent perfectos, et super omnem esse virtutem ia ctitabant: ac ideo libere omnia agere posse, quaecumque vellent. Baron. Anno Christi 175. num. 8. Hoc idem voluerunt die freye Geister, Beghardi, nonnulli Anabaptistae, etc. Et notaudum, omnes eiusmodi plerumque errare circa Trinitatis mysterium.

Marcus item et Colarbasius, novam haeresin, ex Graecorum Alphabeto composuerunt. Baron. d. l. n. 9. Et hoc idem fecit Micael Stifel. Lautensack, etc. Et patescit ex iis, quae. d. l. mei Specim. traduntur, Valentinianorum haeresin superioribus saeculis resuscitatam, et nunc inter Metistas, Wigelianistas, etc. grassari. Nam ut olim inter Valent. fuere astutiores, qui solitarie agentes, renuntiationem omnium praeseferent: id et nunc faciunt inter fanaticos plerique.

Nulla fere unquam haeresis fuit, quae non habuerit feminam auctricem, vel adiutricem. Baron. Anno Christi. 146. num. 9.

Tertullianus duri ingenii, austerique animi, vitae promissionem in severitate atque austeritate nimia [orig: nimiâ] tantummodo collocavit, insuper in credendo adeo facilis fuit, ut etiam qualicumque mulier cularum praetensis visi onibus fidem praestaret: infeliciter se praecipitem dedit in haeresin, quam iam ante condemnavit. Baron. Anno Christi 201. Hi iidem mores faciunt haereticos et apud nos,

Catalogum Librorum prohibitorum haereticorum, exhibet Gualter. in chronico Chronicorum. p. 2. v. quoque Apostasiam. Anton. de Dominis. fol. 27. ubi de Libris Haereticorum.

19. Kinder.

Liberorum appellatione, secundum l. liberorum. 220. ff. de V. S. Nepotes et pronepotes, ceterique, qui ex his descendunt, continentur. Hos enim omnes suorum appellatione Lex 12. Tab. comprehendit. toties etiam leges necessarium ducunt, cognationem singulorum nominibus uti, veluti filii, Nepotis, Pronepotis ceterorumque, qui ex his descendunt; quoties non omnibus, qui post eos sunt, praestitum voluerint: Sed solis his succurrunt, quos nominatim enumerant. At ubi non personis certis, non quibus dam gradibus praestatur, sed omnibus, qui ex eodem genere orti sunt; liberorum appellatione comprehenduntur. In de in §. 2. dl. l. habetur, non videri sine liberis defunctum, qui nepotem suum heredem reliquit. Clarius in l. cognoscere 56. §. 1. ibi: Liberorum appellatione continentur non tantum, qui sunt in potestate: Sed omnes qui sui Iuris sunt, sive viriles sive feminini sexus sunt, exve feminino sexu descendentes: vid Layman. in causa Honoldina, numer. 31. et seqq. Modest. Pistor. part. 3. quaest. 118.

Liberi autem dicuntur, qui liberalitate Deorum dati, vel quod libera [orig: liberâ] conditione et natura liberi, e nobis nascuntur. Itaque haec eorum, qui e nobis descendunt, naturalis est appellatio. Tiraquel. ad l. si unquam. vers. suscepit. nu. 16. C. de revoc. donat. Cum natura [orig: naturâ] omnes homines liberi nascantur. §. Ius autem gentium. Inst. de l. N. G. et C. §. Inst. de libert.

Si liberorum in Instrumento aliquo fiat mentio, an comprehen dantur quoque naturales, vel an solummodo legitimi hoc nomine, nimirum liberorum, veniant, quaeritur? v. Palaeot. d. spuriis. c. 30.

Sic etiam filiorum appellatione nepotes comprehenduntur. l. liberor. l. filii. ff. de V. S. quae potissimum in ultimis voluntatibus et in dispositione ascendentium obtinent. Bart. ad d. l liberor. col. 1. Decius cons. 391. Curt. Iun. cons. 22. et cons. 75. num. 5. et cons. 113. ac cons 116. Idque potissimum procedit, quan do alioqui absurdum aliquod sequeretur. Curt. Iun. cons. III. num. 8. Alex. cons 9. num. 2. vol. 1.

Praesertim etiam si apparet, testatorem in dispositione, suae agnationis seu familiae habuisse rationem; tum semper filii appellatione nepotes comprehenduntur, et vocati censentur. Soc. Iun. cons. 19. vol. 1. Paul. de Castr. cons. 40. vol. 2. Curt. Iun. de cons. III. numer. 10. Paris. consil. 89. num. 7. vol. 2. vid. Hartm. Pistor. lib. 4. quaest. 9. num 36. et seqq. ubi tradit, quan do nepotum appellatione filiinon veniant. vid. Cephal. consil. 72. num. 9. Sesse. decis. 53. vol. 1. Fusar. d. substitution. quaest. 311. 314. 319. et seqq ubi etiam an et quando filiorum appellatione veniant naturales, posteri, descendentes, etc. Ac an substitutio der Kinder extendatur in infinitum, Molinae. consil. 51.

Clausula sive conditio si sine liberis decesserit, vel in uno tantum filio superstite, aut nepote ex filio filiave nato, aut pronepote vel etiam posthumo relicto deficit, uti videre est ex l. 2. ibique Bald. C. de condit insert. l. 6. §. 2. C. ad SC. Trebell. l. cum avuff. de condit et demonstrat. Cum sine liberis decessisse non videatur, cui vel unus filius, unave filia est. l. non est sine liberis. ff. de V. S Hic [orig: Hîc] enim pluralis locutio, in specto usu loquendi, in singularem resolvitur, aut vim habet numeri singularis, et in uno quoque verificatur. d. l. non est sine liberis. l. 3. §. 2. ff. de negot. gest. vide Reusner. de testam. vol. 2. cap. 7. part. 1.

20. Kindtsmordt, Kindervertreiben.

In Gallia occulte pariens occiditur. In Germania torquetur, ut sciri queat an partum occiderit, ac ita ipsa clandestinitas est indicium. P. H. Ordn. art.

34. et seqq. Zanger. d. tortur. cap. 2. nu. 171. Sed de infanticidio, eiusque indiciis, vid. omnino [orig: omninô] Grivell. decis. 19. et Berlich. part. 4. conclus. 7. P. H. Ordn. Caroli V. artic. 131. et ibi Commentar. Bodin. 4. d. Daemonom. cap. 5.

De poculo abortionis, vid. Freher. parerg. 1. cap. 17. ac de partu abortivo, Carranz. in tr. d. partu natur ali et legitim. fol. 598. deque abortu procurato et eius poenis, Carranz. d. loc. fol. 606. An Medieis liceat dare poculum abortionis? Rhumelius d. partu humano cap. 6.

21. Kinder Hinwerffen, außsetzen, etc.

ADDITIO.

Exponendorum olim liberorvum causae alias aliae, sed teste Desiderio Heraldo, ad Tertullian. digression lib. 1. fol. 206. frequentior ac vulgatior fuit paupertas, cum parentes facultates suas paulo angustiores haberent, nec pluribus liberis tolerandis parescssent. Liberos igitur suos Diis et bonae Fortunae hoc modo quasi commendabant, et ut agnosci possent aliquando, si forte meliorem fortunam nacti, perniciem evasissent, crepundia aliqua kai\ gnwri/s1mata saepius addebantur, qua de re passim in Fabulis. Belli igitur parentes isti eo inverecundiae saepius progrediebantur, ut hac ratione liberis suis optime consultum autumarent, quos alienae misericordiae exposuissent, ut inquit Tertullianus, et Paulus Icc. l. 4. d. agnosc. et alend. lib.

Alii autem, qui somniis, vaticiniis vel aliis Deorum monitis territi, liberos, quos in perniciem suam na sci monebantur, exstingui volebant, eos quoque saepius exponebant, quam manu admota [orig: admotâ] trucidabant: cum ea ratione minus se piaculi contrahere existimarent, quae fuit Veterum nonnullorum stoliditas, ut certis pietatis imaginibus, quod impio et scelerato animo moliebantur, eludere se posse arbitrarentur Atque hinc excogitatum Vestalium supplicium. Cum enim Virgines Diis immortalibus consecratas, ferro violare aut alia poena [orig: poenâ] conficere poene piaculum existimarent, eas in gurgustiola subterranea demissas fame necabant; additis tamen et simul defossis ciborum ad vitam necessariorum quibusdam veluti primitiis, ut hac ratione omnem Virginum sacrarum necis invidiam procul amolirentur. Heraldus d. loc.

Eadem religio fuit Creontis apud Sophoclem: Nam quum Antigonem animosissimam, simulque integertimam Virginem ferro violare, existimaret hefas, in subterraneum o)iki/dion eam dimitti iubet, et ita Deorum arbitrio ac voluntati pemitti, cibi quoque tantum defodi, quantum ad explendam a)fos1i/ws1in satis esset.

Similis pene Antigione e)ula/beia adversus Ecmenem amicum. Vetuit (inquit Aemilius Probus) ad eum quemquam admitti, et quottidianum victum amoveri iussit. Nam negabat se ci vim illaturum, qui aliquando fuissetamicus.

Atque eodem refert Iosephus, antiq. Iudaic. lib. 2. c. 3. filiorum Iacobi adversus Iosephum fratrem facinus, quem ideo in quteum proiectum ait Rubenis consilio, quia cum reliquos fratres a nefario proposito aducere frustra esset conatus, vel hac ratione fratris saluti consulere conatus est, proponens sic minus fore eorum ea in re piaculum.] Iohann. Iac. Speid. V. I. Licent.

22. Kindsschwängerung, Kindshändel. vid. infr. lit. S.

Aliquot consilia in puncto deflorationis dedit Martin. Uranius. quae exstant in Consil. ipsius tom. 3 an valeat transactio eiusmodi in casibus? affirmat Uranius d. loc. consil. 20. Sed propter favorem partus dubito.

quae noctu domum aperit, et ingredientes admittit, meretrix praesumitur, Farinac. tom. 3. quaest. 136. num. 95.

ADDITIO.

Reo in materia deflorationis postulato, ad hos fines, ut ducat vel dotet, iuxta cap. 1. et 2. extra de adulter. et stupr. si fateatur copulam, et deferat Actrici iuramentum, an fuerit Virgo toto tempore inantea? quaeritur an iurare teneatur? et quid si medio tempore, quo reus deliberat, utrum velit dotare vel ducere, puella in corpus suum peccet, fornicando cum alio, an ex quo electionem auferat ducendi vel dotandi, causa cadere debeat? et quid si fuerit probata praecognitio? Primo casu magis est, ut non debeat ad iurandum compelli: cum puella virginitatem allegans, praesumptionem Iuris pro se habeat, Cravett. consil. 166. n. 1. p. 1. Franc. Linglois in 50. Decision. decis. 9. quaest. 6. apr. nisi aliqua subesset urgens praesumptio in contrarium, puta, quod Reus iuret de calumnia, sc. quod tale iuramentum purgationis caluminose non requirat, etc. per tradita eiusd. Linglois. d. l. num. 2.

Secundo casu, non dubitandum esse ait idem Linglois d. l. num. 7. quin causa [orig: causâ] cadere debeat: cum etiam sponsalia iuramento firmata tali in casu dissolvi queant, per text. in c. quemadmoaum 25. extr. de iureius, hocque declaratur ita

procedere, si aliqua spes esset reo ducendi actricem in uxorem, secus si non adest, quod ex multis colligitur, veluti (1) si iam ipsae puellae coniunctus sit, tali coniunctione, quae matrimonium impediat ad invicem. (2) Si longe disparis conditionis, cum non sit verisimile, utnobilis vel alius magnae aestimationis velit ducere mercenariam aut aliam vilem personam (3) Si saltem extraiudicialiter testatus sit nolle actricem in uxorem ducere (4) Si mentem suam aperire noluerit intra terminum a iure praefixum, vel denique (5) Si suis dolis et machinationib. Actrix in novam fornicationem prolapsa sit etc. Sed et his cessantibus casibus, debet Iudex aliquid pro arbitrio adiudicare Actrici in poenam eius, qui eam primum ad libidinem pronam reddidit. Non enim impune ferendus est, qui et Virginis pudicitiam attentavit, et causam praestitit eius impudicitiae, arg. l. un. C. d. raptu Virgin.

Tertio casu, si fuerit probata praecognitio, dissolvuntur Sponsalia, nec potest puella agere contra secundum fornicatorem, ut ducat vel dotet, causa cessante deflorationis, Linglios. d. loc. num. 10.

Quid autem dicendum, quando quis promisit centum puellae, ut cum eo decumberet, et ea consensit, an talis paciscens non teneatur ultra promissa in foro interiori, an vero obligatus remaneat ad congruam dotem? et quid si puella ad ducendum vel dotandum urgeat? Siquidem leviter rogata sit. vel se obtulit ultro, verosimile est, eam non fuisse castam, et integram, arg. l. un. C. d. rapt. Virg. adeoque paciscentem non teneri ultra quam sit pollicitus, respondetur. Quae enim de dote constituenda, vel de ducendo in uxorem Iura voluerunt, intelligi debent, si puella tunc erat casta, puta quod importunis sollicitationib. et longo tempore capta proponatur, Navarr. in Compend. Manual. cap. 16. nu. 16. Nevizan. in Silvanuptiali lib. 2. num. 46. lib. 3. num. 25. Sed si puella precibus importunis sit devicta, tenetur corruptor augere dotem, et congtue dotare puellam, si a iudice condemnatur, Navarr. d. cap. 16. num. 17.

Uxoratus si puellam aliquam defloravit, utrum ei dotem constituere teneatur? Distinguendum est: aut puella scivit virum esse uxoratum, aut ignoravit. Priori casu negari non potest, quin ea dolum cum adulterio commiserit, unde magis punienda est, quam ulla [orig: ullâ] dote donanda; nec etiam eo in casu alternativa ducendi vel dotandi a iure introducta est, sed solum casu, quo solutus solutam carnaliter cognosceret, c. 1. et 2. ex de adult. Posteriori vero excusatur puella ab adulterio, et ideo Iudex debet ei aliquid in dotem constituere de bonis adulteri, ne lucrum ex suo dolo accipiat; quod disceretus Iudex varie ex personis, causisque constituet. Linglois in d. 50. Decisionib. decis. 16. qu. 7.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

23. Kirchen.

Ex Graeco ku/riws2, kuriako\s2, Cyriacus defluere nostrum Kirch, et Saxonica dialecto, Kercke, kuriakh, nempe aedes, tradit Becman. in originib. v. Cyrus m. fol. 303. Quomodo veteres Christiani etiam domos Dei, Domos Dominicas vel Deo dicatas (unde adhuc, Dom, Domkirche) item Basilicas, Ecclesias, etc. ut apud Originem, Tertullian. Hieronym. Eusebium et alios videre est. At rarius, quod gentilitatem saperent, nomina Templi ac Delubri, usurpabant. At nos hodie crebrius utimur ac promiscue. Neque tamen male ideo, quia ab Ethnicis. Alias quae voces Graecae et Latinae saliva illorum contaminatae non sunt? Ergonc otius proculcandae? Sed veteres quae tutentur, alia sunt. Nam vivebant illi saepenum ero inter medios Ethnicos, velin vicinia: utque externis etiam Symbolis ab eorum idololatria [orig: idololatriâ] seiungerentur, aliis hic usi sunt vocibus, ut quae Christum Dominum statim prae se ferrent, et sic magis hostes Domini urerent.

Ac notandum hic [orig: hîc], quod Templi nomen generale sit. Prolocis enim quibuscumque magnis, Templa antiqui dicebant, quasi tecta ampla. Varro lib. 6. de legib. pro loco edito accipit, quem liceat intueri: proprie enim locus vel in Caelo vel in terra ab augure notatus, deslgnatur Templum dicebatur a tuendo, quod ex omni parte, vel ex eo omnis pars conspici posset, inde et verbum contemplor ductum, ita Cicero lib. 2. d. legib. dixit: Templa efflata et liberata augures habento. Peculiario pro Caelo, et mundo primo sumitur. Hinc Vestalis illa apud Ennium lib. 1. Cicer. de Divinat.

Quamquam multa manus ad Caeli caerula Templa
Tendebam lacrimans, et blanda voce vocabam.

Sumebatur etiam Templum pro locis septis sive sacris ac dicatis Numini, sive non Sacris; ac etiam interdum pro sepulcro, vid. Lael. Bisciol. horar. subcesivar. tom. 2. cap. 7. lib. 14. et Fuller. 2. Mi scell. 9.

Quando Ecclesiae aedificari caeptae? vide Bernegger. pro Lauretana Imagine fol. 260. etc. Quod in Graecia prohibitum fuit aedificare Ecclesias et solum veteres conservare, causa eruptionis Barbarorum erat, Ioach. Stephani ad Nevell. 67. num. 4.

ADDITIO.

Iam olim aedificabantur Basilicae B. Mariae Virgini. Sic S. Verina aedificavit Templum B. Mariae Virgini, et Speratus dedicavit Templum Theodoro Martyri. Hinc etiam tot Xenodochia, loca, ubi pauperes et peregrini suscipiuntur, vulgo Hospitalia. tot Orphanotrophia (quibus Orphani utroque parente carentes pascuntur) et Nosocomia (ubi aegroti curantur) item hrephotrophia (ubi infantes, recentesque a partu expulsi aluntur, vulgo Fündelkinder) Item Ptochoirophia (loca ubi pauperes et infirmi homines sustentantur) item Ascetria (loca, in quibus feminae debilium sustentatrices habitant) Item, Geronthocomia (ubi pauperes et propter senectutem solam infirmi curantur) Catotrophia (ubi quilibet divertit) et aliae reverendae domus, atque aedificia in honorem Sanctorum aedificata, Cornel. a Rinthelin in Iurista Romano Catholico cap. 93. ubi etiam de Basilicis a Iustiniano Imp. et Theodora ipsius coniuge exstructis agit, ac notare iubet ad fin. cap. quod Venerabiles Domus Sanctis Dei dicatae, Regi omnium Deo in effectu dedicentur, Novell. 54. c. 2. Novell. 9. §. 9. quod Adversarii intelligere nolunt.

De Ecclesiarum Asylis: de fundatione, prima [orig: primâ] consecratione ac auspicio aedificandarum Ecclesiarum? De maioribus, quare tot Ecelesias ac Monasteria exstruxerint? ac in aedificatione Ecclesiarum quid considerandum? vide Rynthelin. d. loc. cap. 94. et seqq. De magnificentia Templi Iudaeorum, Cunae. d. Republ. Iudae 2. cap. 12. et seqq.

Circa reparationem Ecclesiarum (1) inspiciendum, utrum Ecclesia habeat portionem ad fabricam, quo in casu ea debet reparari per percipientes illam portionem (2) si non esset talis portio, aut ea non sufficeret, tunc habentes beneficia in ea Ecclesia, coguntur exponere ad ratam beneficiorum (3) Si adesset consuetudo, illa tamquam laudabilis, primo esset servanda. (4) Quando Ecclesia aliter haberet, puta suos reditus separatos pro fabrica [orig: fabricâ], tunc alii non tenerentur contribuere, (5) Facit, qui sentit emolumentum in re aliqua, debeat et merito onus illius rei sentire. Nec audiendus esset is, qui de solo lucro vellet esse intentus, onera vero recusaret (6) Si nec Episcopus haberet portionem ad Fabricam, nec aliqua esset consuetudo, tunc recurreretur ad habentes beneficia et commoda ex Ecclesia, ut illi teneantur pro rata. Si autem tales non possent, tunc subditi essent cogendi, in quantum possent, cum et ipsis Ecclesia det commoda, scil. percipiendo Sacramenta, et Divina quae cumque. Is enim metit temporalia, qui et Spiritualia seminat, nec hoc posset evitare Parochianus, dato quod vellet cedere usui Ecclesiae: cum hoc non dependeat a potestate sua, ex quo semel est factus Christianus, vid. Paul. d. Citadin. in tract. d. iure Patronat. art. 5. nu. 4. et seqq. ubi haec omnia iuribus deducit et comprobat. ut et Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 34.

Inter aedificia, quae publicum Urbi decus atque ornamentum adferre solent, praecipuam dignitatem iure obtinent Templa. Iis Religionem inesse, nemo est qui nesciat. Nam et ipfi Gentiles olim, tam longe ab omni pietate alieni non fuerunt, quin Diis suis etsi fictitiis, iisdemque omni vitiorum turpitudine commaculatis, splendidissimas tamen atque sumptuosissimas aedes exstruendas, easque ornamentis ac donis largissimis instruendas esse crederent, vid. Basilic. SS. Udalrici et Afrae Augustae Vindelicor. Bernh. Hertfelderi part. 1. cap. 1. ubi Templorum Religionem apud Antiquos celebrem, in Germania [orig: Germaniâ] quoque praecipuam semper suisse, deducit, ac fol. 4. ita scribit: Maneat Germaniae sua laus: quae enim Civitas in ea [orig: eâ] est, in qua non praeclarissima sint exempla, quam splendida olim maiores nostri moliti fuerint Templerum aedificia? Nos adhuc ea spectamus, miramur ac possidemus. Quis vero aliter crederet gentem hanc prae aliis etiam nobilissimis Rom. Imperii Sedem ad se trahere potuisse, nisi pietate ac Religione viam sibi eo parasset?

Sed heu! quam degenerarunt [orig: degenerârunt] postea recentiroes. Videmus ipsi ac dolemus, post discessionem illam superiori saeculo factam ab Ecclesia in plurimas sectas divisam, pluribus in locis Religionem exulantem, pietatem proscriptam, Templa spoliata, profanata, omnibus ornamentis ac donis privata; quis ergo miretur, si multorum hominum pavidos animos subeat cogitatio de Mundi fine ac interitu? Signa haec sunt, quae si alia huius saeculi mala adiungas, etiam sapientes perturbare possunt. Sed haec etsi non vana, nobis tamen ita volente Deo, incerta sunt.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

24. Kirchenbuß.

Iudex Ecclesi asticus (etiam in delictis communis fori, velut adulterio, stupro, usuris, blasphemia et aliis similibus) imponendo paenitentiam Kirchbuß, vel criminosum publicum ab ista absolvendo, Iudici Saeculari quoad poenam politicam, aliquanto [orig: aliquantô]

tamen mitiorem, non praeiudicat: Cum utriusque Magistratus Iurisdictio violata ac offen sa, utrique quoque pto qualitate ac modo Iuris dictionis paenam dare debeat, nec praeventio in uno foro facta impedit, quo minus postea reus etiam ad alterum puniendus vel remitti vel trahi possit. Caspar. Leipold. d. concurrent. Iurisdict. in Imper. German. quaest. ult. Et quam vis Andr. Gail. de pace publ. observ. 11. num. 26. quoad tollendam poenam politicam distinguat, utrum Sacerdotalis paenitentia fuerit publica vel privata, ut per ilstam illa simul tollatur, non etiam per hanc. Usus tamen indistincte contrarium observat. Panormit. inc. de his. d. accusat. et c. tuae num. 5. de procur. Leipold. d. quaest. ad fin. Poenae si quidem Ecclesiasticae potissimum tendunt ad correctionem morum, ad scandalum abolendum, reatumque Ecclesiae expiandum; sed saeculares ad satis faciendum Rei publicae, quam offendit, et iustitiae politicae, quam violavit. Gail. dict. loc. num. 25.

In Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] adulteri olim puniebantur, dz sie in der Rirchen auff das Stüelein sitzen müssen. Sed haec animadversio, novissima [orig: novissimâ] ordinat. in der Newen Cande-Ordn. in carceris poenam commutata fuit.

25. Kirchgang.

Etsi usu Parochiae, Rirchgang, et loco sepulturae (wann die Leuth lebendig oder todt an ein Orth gehören) territorii lurisdictio non concludenter probetur, quando nimirum divisio Iurisdictionis spiritualis diversa est a temporali, Luchin. de Curt. in tract. pro S. Salvat. num. 34. §. septimo. Menoch. cons. 21. num. 28. et seq. Thom. Mich. de Iurisdict. th. 5. lit. e. Secus tamen est (argumento a causa [orig: causâ] cessante, et a contrario ducto) quando Parochiae et Civitatis ius iisdem terminis concluditur, arg eorum, quae notat Hieron. de Monte, de finib. regund. cap. 12. nu. 6. et cap. 13. nu 3.

26. Kirchengüter, v. supra Geistliche Güter.

De bonis Ecclesiae, uld. Filesac. in opuscul. de Sacrilegio Laico. Stephan. Institut. Iur. Canon lib. 2. cap. 5.

Vom Kirchen Orant, Stephan. d. loc. cap. 2. daß man solchen in keinen weegangreiffen sollt, soit pour laguerre, soit pour autres affaires, a cause que c' est chose illicite de metre la main a l'argenterie des Eglises, docet Meillet. ad Tacit. lib. 8. discurs politique. et militair. 10. fol. 537. et seqq.

27. Kirchhoff.

Caemiterium iudicatur ad instar Ecclesiae, vid. Mastrill. decis. 22. num. 5 -gaudetque Ecclesiastica [orig: Ecclesiasticâ] immunitate. Borell. tit. 3. n 41.

ADDITIO.

Quia Deus Adamo dixerat, pulvis es et in pulverem reverteris, Genes. 3. ideo SS. Patres a condito statim Mundo, corpora defunctorum terrae mandarunt, id quod indifferenter quoc umque loco fecerunt primo. Et Abraham Patriarcha primus omnium legitur emisse ab Ephron Ethaeo filio Saor prope Hebron 400. siclis speluncam duplicam et agrum circa eam, sepelisseque in ea Saram, uxorem suam.

Quemadmodum autem veteres tam antiquae, quam novae Legis Patres, mortuos dormire dicebant; sic etiam eorum se pulchra appellabant koimhth/ria, loca ad quietem et somnum comparata.

Fuisse praeterea apud Christianos persecutionum tempore, Caemiteria praecipua quaedam Templa, si ve loca sacra, in quibus ad sua sacra convenire possent, legimus apud Historicos.

Insuper Caemiteria velloca sepulturae mortuorum destinata, non intra, sed extra urbes fuisse, apud veteres, multi sunt, qui testantur. Durandus in rationabili Divintor. lib. 1. cap. 5. inquit, morem fuisse antiquitus, ut homines in propriis domibus sepelirentur, sed postea propter cadaverum fetorem statutum esse, ut extra Civitates sepelirentur, et locum quendam communem ad hoc destinatum; Nobiles vero sepultos super montes, et in medio montium et in radicibus corum. Ita Persarum Reges in monte, qui Persepolis, arci ab Oriente imminebat, et Regius dicebatur, sepeliri solebant. Apud Iudaeos quoque Caemiteria extra urbes fuisse, constat ex Hospinian. d. templis lib. 3. cap. 1. fol. 87. et seq. ubi ait, etsi gentibus

instituti huius causa fortassis praecipua fuerit, ut in urbibus mundicies servaretur, et aer minus inficeretur, ex cadaverum putrescentium fetore; tamen in Dei populo maius mysterium in hac re observatum fuisse. Nam funerum deductione extra urbes, publice testabantur, defunctos iam e mundo exivisse, et alterius Civitatis Cives factos esse; eius nimirum, quam in Caelis habent, quotquot per fidem filii Dei facti sunt.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Licent.

28. Kirchspihl Dorff

Ist ein Fleck, darein andere verpfarret seynd. Wird also Kirspil oder Kirchspihl das gantze territorium genennt, da dises Dorff vnd zugehörige Filial gelegen. vid. Gebhard. de Iurisdict. Ecclesiast. §. 15. fol. 310. num. 324.

29. Kirchensatz.

Ius Patronatus est, quod alicui in Ecclesia acquiritur, eo quodipse, vel eius maiores Ecclesiam posuerint, vel aedificaverint, vel suis opibus auxerint, consentiente Episcopo. Ex quo iure cum utilitate honor et onus resultant.

Et quod Ius Patronatus altero de tribus modis ab initio acquiratur, videlicet fundi assignatione, aedificatione et dotatione, notatur per gloss. in cap. piae mentis. 16. quaest. 7. et Hostiens. in in summa. tit. de iure patronat. §. 2. et Innoc. Panorm. et Dd. extr. eod. adrubr.

Ius Patronatus porro aliquo de quatuor modis transfertur: videlicet successione hereditaria, permutatione, donatione et venditione universitatis bonorum, ratione cuius competit, ut voluit Innoc. d. loc. Gl. et Dd. in cap. cum saeculum. de iure patron.

Unde nemini Ius Patronatus competit, nisi vel ipse, vel alius, a quo causam altero huiusmodi quatuor modorum habeat, vel acquisiverit uno de superioribus tribus modis. An autem praescriptione acquiratur? vide Gilken. d. usucap. part. 3. cap. 9. fol. 723. Bonacin. de restitut. disputat. 1. quaest. ult. §. 2. num. 11. ubi quodlus Patronatus numquam praescribatur, quando constat, Ecclesiam aliquando fuisse liberam. An Ius Patronatus habeat usufructuarius, v. Grivell. decis. 37. De quadrimestri dato Lalcis ad praesentan dum, an currat a die scientiae vel vocationis? Florez. Dicz de Mena quaest. 3. Ius Patronatus an per confiscationem transeat ad fiscum? Peregrin. d. iure fiscilib. 5. tit. ienum. 72. Viv. commun opinion. 150. Torreblanc. in tract. d. Daemonolog. fol. 475.

Daß man in Collationib. vnpartheyisch zuhandeln, vid. Gabriel Biel. in Sermon. d. Festis, in Festo D. Nicolai. serm. 4.

Ius Patronatus Episcoporum in Francia habere Reges, tradit Baron. in annal. Ann Chr. 752. Pontifex Iudaeorum a quo fuerit electus? vid. Cunae. d. Republica Iudaeor. lib. 2. cap. 1.

Notandum hic est, quod possessio Iuris praesentandi seu Patronatus non arguat ipsum Ius praesentandi seu Patronatus: cum sint separata, nec quicquam commune habeat possessio cum iure seu proprietate, ut est text. in l. naturaliter. §. un. ff. de acquir. hered. Et de uno separatorum, non recte ad aliud infertur. l. Papinianus. et ibi Bart. ff. de min. Et quottidie evenire solet, ut ius praesentandi sit apud unum, et possessio apud alium. Martin. Uranius, consil. 18. num. 4.

Et illud scien dum est, quod Ecclesia fundata, constructa, et dotata, post fundationem, constructionem, seu etiam post consecrationem, non possit accquiri in ea ius Patronatus: quia cum sit libera, non potest recipere servitutes. gl. in c. piae mentis in gl. 1. circ. med. vers. si quis autem, quaest. 7. quam gloss. sequuntur ibi Dd. et Innoc. in rubr. n. 2. de Iure Fatron. ubi dicit, dantem aliquid Ecclelesiae, post consecrationem eius non dici Patronum, sed benefactorem. vid. Petr. Duennas. reg. 229.

Baro si erigat Ecclesiam in Castro, an fiat feudalis, vid. Marc. Antoninum Genuens. in Ecclesiast. pract. quaest. 351. Ecclesia remanet libera, quando Ius Patronatus transit in Fiscum. Idem quaest. 393.

Sed de Iure Patronatus videri possunt Rochus de Curte, Paul. de Citadinis, Ioann. Nicol. Delphinat. Ant. de Butrio. Ioann. de Anania, Henr. Boich. Caesar Lamberteng. in tract. singul. add. Libr. 7. Decretal. fol. m. 213. etc. Filesac.

d. Episcop cap. 4. Hackelman. disp. iur. Canon. 10. Marc. Anton. in prax. Archiepiscop. Cur. Neapolitan cap. 82. et seqq. Ricc. in prax, Ecclesiast, fol. 136. Synodalia Saruta fol. 111. et seqq. Paul. Zypae. in analys luris Pontific. lib. 3. fol. 351 et seqq. Fabr. de religion lib. 3. pertot. Consil. Argentoratens. vel. 1. consil. 35. Servin. Plaidoy. tom l. fol. 309. et seqq. Costam. consil. 79.

Quod Resormatio Religionis apud Lutheranos, ex iure Patronatus competat, censet Köpen. des. 1. enucl. 2. n. 23. et ad fin. ubi dicit: lus Patronatus, quo hodiernis temporibus, in Reformatis Evangelicis Ecclesiis utimur, longe differt ab illo iure, de quo Canones ex ordinatione Pontificum disposuerunt. Non solum enim in d. Episcopali territorio, verum etiam in Electoratu Brandenburgensi, et apud omnes reformatae Religionis Principes totius Romani Imperii, in usu et viridi obser vantia est, quod per lus Patronatus hodiernum, non tantum ius praesentandi, verum etiam ius vocandi et introducendi Pastores, simulque omnia alia iura ad cultum Divinum pertinentia, et sic omnimoda Iurisdictio Ecclesiastica, vigorc feudalis investiturae, a Dominis et Collatoribus superioribus, Patronis cuiusvis Ecclesiae conferantur; nisi Dominus vel Collator sibi aliquosatus expressium reservarit, tunc enim Iurisdictionem, secum dum pactum illud reservatorium, instituendum esse.

Sed haec est confusio lurisdictionis Ecclesiasticae, rerumque Sacrarum et profanarum. Ac certe cst maxima profanatio Religionis, cum tali modo eius constitutio possit pervenire ad feminas, pupillos, aliasque inhabiles personas, etc.

30. Kirchweyhen, Kirchweyhschutz.

Encaenia, Craecis e)gkai/nia significant (1.) dedicationum festos dies, ut Ioan. 5. Luc. 4. Nam olim aedes Sacrae, Bibliothecae, slatuae, opera etiam publica dedicabantur: Unde Quintilianus, lib.7. cap. 2. dicit: Neminem non aliquando caepissepeccare, nccpcr Encaenia ducendum scelus primum, vid. ad hunc locum???urneb lib. 12. cap. 11.

(2.) Aliquando haec vox accipitur pro novo quodam ludorum genere, et nova pomparum specie, quod is, qui ea condecoretur, magnum quippiam gessisse in dicatur. Trebellius Pollio, Sicque Eicaenia generice usurpantur pro festo dedicationis; aut quo aliquid factum est novi, vel renovatum. Matth. Martini inlex. Philog.

Unde encaeniare, est novum aliquid inducere, Onomasticum Petri Danielis: Encaenia honorarioruludi et tropaea.

Non abludit vox Encomii, quod carmen eratin Victoris laudem editum ad immortalitaten, quo spsius res gestae magnifice, illustri praeconio canebantur,

ADDITIO.

Quod Basilicarum dedicationes iam inde effloresc entis Ecclesiae, primordiis longe fuerint et caeremoniarum gravitate, et Praesulum frequentia [orig: frequentiâ], concursuque omnis aetatis atque ordinis hominum celeberrimae, apud temporum Scriptores mero meridie lucet clarius, Traditumque morem a Latinis in Germania, Galliaque mordicus Francigenae retinuerunt praeclare orthodoxi. vid. Brover. antiquitat. Fuldens. lib. 2. cap. 4. ubide ritu dedicationis Templorum, cuius repetitio est die Kirtchweyhe.

Auctor Chronici Riddaghusensis fol. 33. Constantinum M. occasionem et initium Templorum dedicationibus apud Christianos dedisse, attestatur. Ille enim cum Byzantium instaurasset, eaque [orig: eâque] urbe, quam kons2anti/nouto/lhn nomina vit, decre visset uti pro sede Rom. Imperii. voluit cam Deo consecrare, atque ad eius dedicationem CCCXIIX. Patres, qui Nicaeae in Bythynia Synodom eo tempore celebraverant, vocavit. Idem Imp. Hierosolymam profectus, Templum admodum Magnificum Christo exstruxit, eoque Episcopos, qui Tyri Concilium habebant, ut ad ipsum dedicandum venirent, clementer accivit. ] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Cum iure defensionis participat Encaeniorum protectio, quam Rirchweyschutz vocant. Quando cnim in pagis et vicis festi dies initiales, nimirum dedicationis Templi (de quorum origine vid. Polydor, Vergil. de invent rer lib. 5. cap. 7. et cap. 13. disserit) celebrantur, solent in Franconiae, Saxoniaeque partibus, et aliis vicinis locis Domini territoriorum, inferiorem Inrisdictionem habentes,

per suos Deputatos vina non solum mensuratim vendere, sed per certos Officiales, illas quasi nundinationes tueri, die Kirckweyhschutz vertretten. Multis tamen in locis, ex antiqua consuetu dineinolevit, ut non tantum Dominiter ritorii, so die Vogtey auff der Gassen haben, sed alii in certis tantum praediis Iurisdictionem habentes, initialibus dedicationis diebus, depromendi ac dividendi vini ius habeant. den Bannwein fürzulegen vnd außzuschencken, vide Dn. Mager, de advoc. armat. cap. 15. n. 107. et seqq. vib numer. 113. circa Encaeniorum protectionem notandum esse dicit, quod aliud sit Rirchweischutz, aliud Kirchenschutz. Illa enim annais semel duntaxat in anno exser cetur; haec autem continua est, et competere potest nullam habenti Iuris dictionem in Ecclesiam, eaque derivatur a vocabulo Kirch et Schutz, quam Latini alim appellarunt Dominicam, qua [orig: quâ] et hodie ecclesias maiores vocamus Thum vel Dom.

Sed de Encaeniis, dedicationeve l emploum, vid. Voces exoticas novi Testamenti fol. 272. et Petr. Gregor, I holosan. in tract. de beneficiis Ecclesiastic. cap. 16.

31. Kann, können.

(1.) Potest, hoc est, de iure: cum illud possimus, quod de iure possumus, ut in l. filius, infin ff., de cond. instit. et ibi Paulus de Castro, in l. reprehendenda C. de institut. et substitut, Didacus a Segura delucro marit et uxor, nu. 223. Itaque nec summus Imperator potest id, quod iure non est permissum, Bald. consil. 345. col. 1. libr. 1. vers. nam non dicitur. Uti nec alus quisque Iudex posse quidquam intelligitur, nisi quod iure concedente potest, gl. fin. in l. non semper. ubi Bald. num. 17. C. quo. et quando ludex. Verbi enim potestatis,, Vis, notioque propria est, legitime posse: ita, ut nequaquam posse dicamur. quod cum iniquitate aut alterius iniuria possumus: cum ea potestas non tam potentia, quam impotentia atque imbecillitas sit. Qua [orig: Quâ] ratione et Dominus Opt. Max. tametsi omnia quidem possit, peccare tamen non potest: Ut eleganter scribit Bald. Romano haec Principi accommodans, consil. 326. vers. dicitur. a lib. 1. Sed vide Iac. Schultes. pract, quae, lib. 2 quaest. 70. num. 167. et seqq. Et pertinet huc, quod dixi in tract. de Maiest fol. 64. et seq. item fol. 69 etc.

(2.) Potest, secundum bonos mores, ut in l. nepos Proculo ff. de V. S. ratio est: quia ea, quae fiunt contra bonos mores, censentur impossibilia. l. filius. l. quidam et l. conditiones ff. de condit. Instit. et impossibilium nullum est posse.

(3.) Est signific atum huius verbi potest, videlic et secumdum naturam. Nam illius rei, quae secundum naturalem cursum naturae habet impedimentum, nulla est potentia, nullumque posse reputatur. l. possibilis. l. inter stipusantem. § sacram. ff. a. V. S.

(4.) Significatum habet hoc verbum potest, nempe de facto, quia ubi in cluditur actus, ibi et potentia, vel econtra, l. 1. inprinc. ff. de suis et legit. l. fin. C. de praed. Decur. vid. Seguram. d. loc n. 223. et seqq.

Verbum potest, non inducit necessitatem. sed voluntatem, ut in l. in Gallus, in princ. ff. de liber. et posthum. l. non quicquid ff. de indiciis. Ias. in l. 4. §. Cato. n. 47. ff. d. V. O.

Verba non licet, vel non licebit, important necessitatem praecisam, negant potentiam, resistunt actui et aliter factum invalidant, Nizol. alleg. 26. num. 15.

32. Kommen vnd fallen.

Proprietas horum verborum non necessario requirit, ut successionis iure ad aliquem quid pervenitat: sed etiam id, quod ex contractu percipitur, ad aliquem dicitur pervenire, praesertim quan do de re particulariagitur, l. pervenisse 171. ff de V. S. l. 2. de haer. vend. l. 4. §. 1. ff. solus. matrim. vide Hartm. Pistor. lib. 3. quaest. 8. nu. 3. et seqq praesert. num. 53. et 89.

Pervenire vel pervenisse ad aliquem, illud tantum dicitur, quod vere, realiter et cum effectu ad aliquem pervenit. l. nomen filior. §. fin. ff. de V. S. Soncin. in l. 1. §. veteres. num. 15. ff. de acquir. poss. Bertachin. inrepertor. v. perveniat.

33. König.

videtur, das ist, vermögen vund starck seyn, aut etiam wissen. Vel. a *kunhgh=n id est, venari. Ut König sit, quasi *kunhgo/s2, id est, Venator, quo modo Nimrod in Sacris appellatur. Burgundi olim Reges nomine generali Hendinos appellaverunt, Ammianus Marcellinus libr. 28. quod videtur nostrum König. Graeci admodum adposite Regem dixerunt bas1ile/a: quasi bas1in to=u la/ou, hoc est, Populi fundamentum.

ADDITIO.

Reges antiquitus apud Germanos fuisse populi Duees ac defensores, homines iustos aeque ac fortes, qui terram a ferarum, latronum, et hostium defen sarent impetu, sive Religioni aut Civitati dominaren tur seu Castris tantum, legitur apud Goldast. ad Paraenetic. Veteres f. 363. ubi etiam docet, antiquiores confundere Reckios (Reges, id est, Heroas)cum Risiis, interpretarique Gigantes, cum tamen hi ab illis exsertim discriminentur, enmque in finem citat das Heloenbuch, part. 3. ubi de Theodorico Veronen si, Gibichium Vangionem alloquente:

Da sprach der Bernere, jr habend Recken gnug,
Darumb sind vch vnmere, alle Recken zu vnfug,
Darumb muß ich herbringe, min Recke die ich han,
Ihr redend von den dtngen, Stturend nimand bestan.

Zwo brinne gut von horme, het er gelait an sich,
Darun der der verlohrne siund etne Recken glich.

Ecce aiunt Rekiorum in morem, modumque illum constitisse, hos arma tos fuisse. Risii tamen et ipsi vibi recte egerunt, Reckii appeliantur.

Ceteroquin veteres Risios teste eodem Goldasto d. loc. f. 364. voca bant homines proceros atque robustos (unde et Volans cognominati, Franco-Gallis Vaillani, quasi valentes sive validi) qui vi, viribusque confisi silvas ac montes incolerent gratia [orig: gratiâ] latrocinandi, contra quos in vocati Rekii venerunt, auxilio afflictis fuere; Inde quod vocantibus in servirent, Degen dicti, hoc est, servi, vid Goldast. d. l. fel. 365. Et quemadmodum Degen, Degin de homine bellicoso et heroico usurpari caepit; ita Wigant de servo industrioso. Contrario prorsus exemplo, siquidem Wigant proprie bellicosum sonat a Wige, quod bellum notat: unde Kune [orig: Kûne] Wigant, apud Poetas, Kune Degen, Kune [orig: Kûne] Reke, Kune [orig: Kûne] Held sunt synon yma, etc. Ac a Kun, forti dictum esse Regem Kuning, putat saepedict. Goldast. all. loc. f. 366.

Lubet quoque addere, quae de etymo vocabuli König habet Reinece. von daß Adels herkonten, fol. 161. den Namen König, inquit, halten etlich für das Wörtlein köndig (kündig) peritus, prudens, sapiens: quod sicut in capite est. to\ h)gemoniko\n, ita in Rege reliqua membra subdita gubernante, prudentia sapientiaque, potissimum collaudantur. Ist gläubltcher daß es herkomm vom Wörtlein können, posse, potentem esse,als dessen Macht vnd Gewalt sich weit erstracke, wie dann ex Caesare wissentlich, dz die Germani ihrer hohen Obrtgteit, so sie in Krtegen pflegen zuwöhlen, ale Macht vbergeben, gletcher gestalt wie siw Römer in grosser Gefahr ihre Dictatores auffgenommen, dann sie, die Germani sonsten vnnd zu Fridenszeiten nur den Fürsten vnderworffen gewesen, welche von gleichem Ampt den Namen betomen, als nemblich, dz sie den Vnderthanen mit Gericht vnd Recht fürstehn sollten: Dahero Homerus seine Köntge nennet poime/nas2 law=n, vnd ist der Nam bas1ileu/s2 nichts anderst, als ba/s1is1 law=n, als zu welchen die Vnderthanen ihr gewise Zuslucht habem. Daß atso dtser Nam König, sovil sey oder bedent als potens, autokra\twr. nach arth der alten Teutschen vnnd Fräncktschen Außrede, wtlch etliche Wörtleinim Außgang mit der Sylbem Ingk gedehnet, wie dann dit Sachsen solch alte Außred Köning noch behalten, etc.

Notandum et hoc, quod apud Aegyptios Regia dignitas vocabulo Pharaonis fuerit denorata, teste Leone Allatio in notis ad Eustathii Hexameron fol. 280. Vocabulum namque illud (Pharaonis nempe) non fuisse proprium, sed commune Regum omnium Aegyptiorum, qui pro dignitate Regis eo nomine tamquam Regali utebantur, quemadmodum et apud Romanos Augusti, Imperatores, tradit Eusebius ex libris Manethonis Sacerdotis Aegyptiorum.

Expressius Hieronymus lib. 9. Commentar. in Ezechiel. Ceterum, inquit, illud vel maxime requirendum est, utrum ipse sit Pharao, qui in Exodo, Esaia, leremia et Ezechiele ac in Cantic. cantitor. nominatur, an alius atque alius, Videtur mihi non esse unus, Sed apud Aegyptios hoc vocabulo demonstrari Regiam dignitatem, sicur et apud Romanos Caesares, et Augusti appellantur eorum Impp. a primo Caio CAesare, et a filio eius adoptivo Octaviano, qui postea Augustus est nominatus: que madmodum etiam apud Syros Antiochi, apud Parthos Arsacidae, apud Phylistiam Abimelec, et post Alexandrum In Aegypto Reges dicebantur Ptolomai usque ad Cleoptram, qua [orig: quâ] victa apud Actium Aegyptus Romana est facta Provin cia, Ergo in praesentiarum adversus unum quemlibet Regem Aegypti fit sermo Domini, etc.

Apud Latinos Reges appellati erant Mariani, apud Sylvios Alban; apud Scytas Seolothi. apud Danos Skioldungi, et Turcas Ottomanni, etc. Clariss. Dn. Georg. Ludov. Lindenspeür, amicus meus singularis, in elegantiss. et elabor ata [orig: atâ] dissertat, de Imperior, et familiar. origin, mutat. etc. cap. 5. nu. 2. ] lohan. lacob Speidel. V. I. L.

Isiodorus orig. l. 9. c. 3. Keges ob hanc causam apud Graecos bas1ilei=s2 vocantur, quod tamquam bases populum sustinent, Nicol. Papa I. Carolo Regi: Nisi vos,

qui in Regali sublimitate positi estis, tamquam ingentis fabricaebses, vestro sudore mundum quodammodo portassetis, nequaquam Graeco sermone bas1ile/wn vocabula sortiremini.

Accipitur quoque pro ludice, ut notavit Cael. Rhoding. antique lib. 28. cap. 11. Fuerunt et Basilei Conviviorum: Nam apud Graecos mos inoleverat, ut talis sortiretur, qui convivio prasidens, leges decumbentibus diceret, etc.

Ut et Haebraicum Adonai, est Dominus sussentator, Et iam dicta notatio verbi Graeci, magis placet, quam Fulleri coniectura, libr. 4. miscell. Theolog. cap. 11. qui bas1ileu/s2 quasi mas1ileu/s2 ab Hebraico Moschal (imperavit) derivat. Appellantur etiam Monarchae interdum Domini absolute. Petr. Ant. Canonhiero. lib. 8. dell. introduzz. all. polit. cap. 12. Denotarque Dominus proprie, potestatem vitae et mortis, Curtius lib. 4. Et cum in Regali Solio resi debis, vitae necisque omnium Civium Dominus. vid. Filesac. i. select. 4. Guil. Coltan. in poly-hist. cap. 16. Lips. ad 3. Annal. Tacit in extursu fol. 509. Inde et hodie Galli illud suum Sire, soli tribuunt Regi: quod ab Hebraeo Fullerus deducit, lib. 1. cap. 1. Sed magis consonat cum Graeco *ku/rie, aut nostro Germanico Herr. vide etiam de nominibus imperantium, me, tr. de Monarchia c. 3.

Olim, ut testatur Nolden, de nobilib. cap. 8. num. 36. et. seqq. qui ad Imperium designati fuerant, Principes luventutis dicebantur, qui post a Germanis Reges Romanorum, Römische König appellati sunt, ut etiam in Principatu suffragiorum Iure delato, certus esset succesfor. Bodin. lib. i. de Repub. cap. 5. codem more, quo apud Romanos invaluit, ut Imperatores Augusti, illi vero Caesares appellarentur, qui vivis Imperatoribus designati essent. Gothofred, ad l. etsi 7. lit. Z. C. de malef. et mathem. Quem admodum in Gallia Regum successores vocantur Delphini Regni, vulgo Dauphin de France, ideo, quod Umbertus Delphinatum Princeps Philippo Valesio ea [orig: eâ] conditione Principatum cesserit, ut Regni proximus haetes Delphinus diceretur, et ditionem illam, tamquam Imperii feudum ab Imperio recognosceret, eoque nomine Imperii Vasallus esset. Theod. Nihemius, lib. 2. histor, cap. 25 In Hisdpania [orig: Hisdpaniâ] dicuntur Infamtes masculi; Filiae vero Regis Infanta. Cuius rei testis est Isabella Dux Brabantiae Alber ti Archiducis Austriae relicta vidua, quae vulgari nomine die Infantin saulutatur. Qui vero in Rege vivente Patre iuratur, vocatur hodie Principe lürado. In Anglia [orig: Angliâ] Walliae Principes, The Prince of Walle. Cuiac. ad c. ex parte 47. de appell. recus. in Scotia [orig: Scotiâ] Duces Rothsasae et Praefecti Cymbriae, in Graecia Despotae, Tholosan. lib. 18. syntag. iur. cap. 2 num. 20. in Tartaria Galibae, Broniovius dereb. Tartar. in Dania [orig: Daniâ] Haeret Norwegiae quo tamen titulo hodie et Duces Holsatiae utuntur. In Suecia [orig: Sueciâ] Principes Fioriae. Dn. Goldast. tract. de maiorat. lit. 1. cap. 16. num. 10 in Regno Neapolitano Duces Calbriae, in Arragonia Principes Gerundiae, etc. Nolden d. l. num. 45. vid. me de succeß et elect. lib. 3. dissert. 3.

Sed de Regibus, eorumque origine, potestate et iuribus, pluribus ait Conrad. Lancellot. in Templo ominium ludicum lib. 1. cap. 2. afol. 405. usque ad fol. 500 quem vide. De Rege Romanorum, vom Röinischen König, infra lit. R. verb. Römischer König.

34. Königin.

ADDITIO.

De Reginis Galliarum, earumque iuribus et officiariis, vid. Fauchet, des origtn. lib. 1. cap. 5. fol. m. 476. et seq. ubi attellatur, Reges Galliarum ptimos multassimul duxisse multeres, easque omnes Reginas vocasse. Nos premptens Roys, inquit, commc sentans encor le Paganissme, ont este fort libres em leur mariages; car se söucians beaucoup plus de multiplier en lignee, ou de varter leurs plisis, que dese f;rtrfier par grandes allsances, tis aevotent plusieurs femmes, ou Concubines, appellees Roznes. Et ils en tenoient tant qu il leuv plaisoit, n'est ans pas en cela fort contredits des Evesqueas Gaulois, qui pensoient retenur ces nouveavae Chrestiens; par una liberte suitte aux Royz a Isr ael, sur lesquels du comnencement ils souffrirene se patronner. Dagobert tenott quattres femmes appellees Roynes, sans les Concubines, en si grand nombre que de Fredegaire, ou idace, qui vivoit bien rost apres, ne les datgne nommer. Uray est, quils n' ont pas toviiours este si debordez: et quelques fois ont espouse des filles des Roys leuts Voisins, etc.] Iohan, Iae. Speidel. V. I. Licent.

Königlicher Gewalt,

35. Koppelwaidt

Est ius compascendi, quod tamen non operatur, ut pascus sint communia tan quam propria, Meichsner, lib. 1. decis. 36. num 10. Gilman, in Symphorem. 1. part. 2. tit 17. vol. 7. num. 10.

36. Krafft vnd Würckung,

Haec verba propter geminationis disposi tionem, ex maiori deliberatione factam indicant, et perseverantem ac enixam voluntatem staturntis denotant, Fichart. tonisl. 35. num. 2. vol. 2.

37. Kraiß.

Notandum, wann ein Stand den andern auß seinem Kraiß zieht, tunc non attentis Austragis [orig: Austrâgis], in Canera agi potest, ptout tradit Ziegler. in Communib. Conclusion. § Austrägae. conclus. 1. n. 44.

38. Kraißsteür.

Circulares collctae, Kraißsteür funt, quae Imperii Cir culis imponuntur. Est enim Imperium Romanum in Circulos, in Kraiß, distributum, eorumque primitus sex tantum erant: Francicus nempe, Bavaritus, Suevicus, Rhenanus, et Saxonicus. Reiche Abschid zu Augspurg, de Annö 1550: tit wie zwaintzig Persohnen in das Regiment genommen seyen. § ult Postea ad diti quatuor alii: Austriacus, Burgundicus, Electorius Rhenanus, et Superior Saxonicus. Reiche Abschid zu Nürent berg, de Anno 1522. Singulorum Circulorum certi sunt Proefecti, Kraiß Obriste, quibus cdicendi Conventus potestas data est, welche Machr haben einen Kraiß Cag außzuschretben Dn. Bocer. de Collect. cap. 3. num. 3.

39. Kraiß Tag.

Circulorum Conventus, die Kraiß Tage, sunt vel universales, vel particulares, Illi, cum om nes Cir culi: hi, cum qurdam, vel unius tantum Circuli Status conveniunt. Dicuntur vero universales, quatenus ad se in vi cum respiciunt: alioquin ad particularia Comitia referuntur, intuitu et respectu Comitiorum universalium. vid. omnino Arumae in tract. de Comitiis Imperii cap. 2. nu. 32. et seqq. ubi multa et scitu digna de institutione der Kraisen, et de Conventibus plurium Circulorum habet.

Duces, Legatos et Consiliarios sibi Circulus quisque arbitratu suo eligit, Kraiß Obriste, zugeordnete vnd Kähte. Quod si Dux officium suum vel facere negligat, vel alias impe diatut, tunc uni ex Adiunctis in singulis Circulis Legati munus defertur, qui vulgo vocatur ein Nachgeordneter, reliqui Zugeordnere, appellantur. Dn. König. in Theatro polit. cap. 27. part. 1. num. 11. et seq. ubi alia huc [orig: hûc] spectantia tradit. Ad de Bertram apud Arum. de Comitiis volum. 1. th. 14. et seqq.

40. Kranckheit.

De infirmitate, eiusque Privilegiis, vid. Thom. Actium in tract. fingular. De morborum simulatione: et qui morbi ut plurimum simulari soleant, qui item facilius et qui e contra difficilius? ac qua ratione deprehendantur, qui morbum simulant? Paul. Zach. in Quaestionib. Medico Legalib lib. 3. tit. 2. qu. 1. et seq.

41. Kreützer.

Quatuor Crucigeri constituunt Bazium usualem. Myusing. cent. 1. obs. 65. Sechtzig Stuck Crautzer gelten einen Keiche Gülden, gehen auff die Cölnische Marck 243. vnd ein Nalb Stück, haltenfein 6. Coth, 4. Gran, darvon die Matck 10. fl. 26. Crentzer, vnd cin Sibenthail eines Creutzers. Ferdinandi Müntzordnung zu Augspurg den 19. Augusti, Anno 1559. §. zum sibenden. Alemannus inpalaestr. consult. consult. 3. print. 1. partit. 41.

42. Krieg.

De bello, bellique iure v. me in Discursu Politie. singul. et Martin. Laudens. in tract. sing ac ibi Comentator. Conrad. Schleifium. Anli ceat bellum gerere. vid. Card. Baron. in Annalib. An. Chr. 1053. num. 3.

De bello Germaniae alicuius Principis, vid. Consil. Marpurgens. 48. vol. 4. De bello iniusto, vid. Consilium Ducatus Mantuae artic. 1.

43. Kriegs-Cammer.

Aerarium mihtare est, quod militiae in servit, si ve politiae militari. v. Iacob. Bornitium, de ararii reditibus, lib. l. cap. 4.

44. Kriegs Disciplin.

ADDITIO.

De militari disciplina multa habeo in Noialib. weis luridico Politicis lit. K. fol. 488. et seqq. Quibus hoc addo, quod disciplinae militaris vinculo et in eius dem sinu ac tutela, status serenus, ac tranquillus beatae Pacis acquiescat, sitque praecipum decus ac stabilimentum Imperii et pacis protectio firmissima, Vegetius lib. 1. cap. 13. d. reraeilitar.

Sed qualis hodie in Imperio Rom. Germanico disciplina militatis vigeat, ac retro viguerit, proh dolor notius est, quam ut digito demon strari debeat, wan es gantze Fürstenthumb, Graff: vnd Nenschafften nitb ezeugten, so wäre kein Dörfflein so kein Bawr so arm, der nit mit aignem Schaden hiervon zureden. So gar, wann onser H Ert vnd S On selbst auff der West wär, ut quidam dicebat, vnd Gest ben sich trug, Er deß außblindern, etc. nit verschonr wurde. Hinc illae lacrimae, darumb gehet es auch also also daher, etc.

Huc con ferunt, quae de modernorum bellorum effectibus habet Casp. a cerch. in drscurs. d. Equestr. Ordin. Germ. p. 143. et seq. ubi etiam, quib, de causis olim bella gesta fuetint, indicat, dum soribit:

Vnsere alte Teusche Krieges Vorhaben vnd Würckungen waren (1) pro cultu Dei et Christiana fi de (2) pro extirpatione paganorum, exterorumque inimicorum (3) gloria, oboedientia et elatione Regum et Caesarum (4) pro Germanicarum gentium flore, et bono ipsorum publico (5) pro oppressione s. ditionum (6) pro Imperii, nominisque Germano-Francici augmento (7) pro fine plantandae et exsequendae Iustitiae (8) pro incolumitate et lecuritate Patriae ac Provincialium (9) pro incitamento fidelitatis publicae (10) pro institutione et ampliatione Equestris Ordinis (11) pro paritate remonstrandarum virium contra hostes; (12) pro praemio Libertatis generali, personali et reali (13) pro excutiendo iugo et onere Tyrannorum (14) pro societate et amicitia vicinorum (15) pro anxilio contra iniustam potentiam (16) pro tuenda causa debitorum (17) pro tuitione Viduarum, Pupillorum et agricolarum (18) pro remonstratione denuntiatae inimicitiae variae (19) pro defensione hon oris proprii et causae iustitiae (20) pro expositioae vitae et fortunarum (21) pro spoliis illustribus et amplis ex hostibus (22) pro iustis stipendiis et feudis (23) pro laudabili morte et laude post funera (24) pro recompensatione liberorum, fortiter defunctorum parentum, etc.

Hinwiderumb auff heutig Kriegerische praxia Lauff zusehen, gibt die erperientia zuertennen, in deme bellorum modernorum effectus procedunt quamplurimum: (1) sine cultu Divini Numinis et bonae conseientiae (2) pro astutia, insidiis et violentia (3) pro rapiria [orig: rapiriâ] et oppressione incolarum et pubillorum (4) pro odio autarrogantia privatorum (5) pro acquirendis alienis provinciis et divitiis (6) pro inobedientia erga Reges et Dominos (7) pro libertate Statuum minuenda [orig: minuendâ] aut supprimenda [orig: supprimendâ] (8) pro emungendis provincialib. (9) pro incontin entia Militum (10) pro Ducum privato luxu et quaestu (11) pro amicorum, non hostium spoliis, (12) pro extor quendis eontributionibus maximis (13) pro intrusione externorum et eiectione Patrotarum (14) pro frnen dis olim Deo et Ecclesiae dicatis bonis (15) pro novitatibus plantandis (16) pro flagitiorum licentia, etc.] loh. Iac. Speidel. V. I. L.

45. Kriegsrecht.

ADDITIO.

Vid aliquot exempla daß Kriegsrechtens apud Montaigne d. Essays 1. cap. 14. ac abbz. et de poen si Militaribus antiquorum, Meillet. in discurs. ad Tacit. fol. 397 etc. ubi notabilia quaedam habet, quem vide, ubi inter alia etiam seribit: Dans les Principautez ou les recompenses des belles occasions sont grandes, il faut aussi necessairement que la punition des Crimes et des fautes, qui si commettent soit grande: et parce qu' il n'y a au monde recompense ny guerdon sigrand, que celuy de l' honneur et de la glorire, queles Soldats Romains attendoient, quand ils est oient braves et valeureus, l' on inventa au contraire la peine du blasme et de la Vergogne, pour punition des lasches et poltrons, quise portoient in dignement aux occurrences de combats.

Sic Corbulon pour punir les Soldats, qui estoikent, lasches au combat, leur faisoit lever leurs tentes, et logerhors dela paillissade pour leur faire honte, Tacit, lib. 10. et 13. annal. 9. 8.

Lex antres faisoient couper le poulce aux lasches, ou derive ce mot de Poltron, quasi, pollice truncus. Gracchus recompensa honorablement lex Soldats, qui avoient bien fait contre les Carthaginois, et pour punir les lasches, il ordonna qu' ils ne mangoient et boiroient que de bout, Livius 4. decad. 3.

Marcellus fit donner de l' orge pour du froment aux Compagnies, qui a voient perdu leur Enseignes, et leva les Espees aux Capitainis', et les dessarma. Liv. lib. 7. decad. 3.

Les Romains faisoient punir les revoltez par le trenchement de leur testes, et par le gibet, Liv. lib. 10. decad. 3. et les fautes ordinaires et petites estoient punies par bastonnades d' un serment de Vigne, Tacit lib. 1. cap. 6.

Lex anciens faisoient ovurir laveine aux coulpa bles, comme a gens stupides et craintifs.

Fabius Maximus fit couper les bras a ceux qui abandonnoyent les garnisons, pour se rendre. a l' ennemy.

Scipion l' African fit ietter et est ouffer sous les Elephants les soldats estrangers, qui avoyent abandonne les romains pour se renger vers l'ennemy. Lucius Calphurnius Piso, estant en Sicile en la guerre des serfs fugitius, fit rogner lä togueou robelongue a Titius, pour s' estre laisse circonvenir par l' ennemy, et avoir rendu ses armes; luy fit porter son. saye desceint. ordonna que depuis le matin iusques au soit, il demeureroit pieds nuds a l' avantguarde, tout le temps qu' on seroit a la guerre; luy defendit pareillement de boire et manger avec les autres, ny se treuver aux bains et estuves; et flnalement luy inter dit la frequenta tion de ceux, a qu il a voit commande: encore osta il les chevaux a tous ses gendarmes, les fit militer a pted, et les mit au rang de ceux, qui iettoyent avec la fonde.

Hasce et consimiles poenas, quas idem Meillet d. loc. et cap. recenset, conferat quis cum hodiernis, et exinde bellorum nostror um praefentium effectus diiudicet] lohan. Iac. Speidel. V. I. Licent.

46. Kriegs-Racht

Consi liarii militares sive Diribitores, vel sunt ordinarii et certi, vel extraor dinarii et incerti. ordinarii sunt magister Equitum, Magister rei armamentariae, Magister, seu Praefectus Peditum. Hi enim cum Duce belli, semper totius exser citus generalem curam gerunt, et deillius commodis et ineomodis consultant. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. intheatr. polit. part. 3. cap. 10. num. 4. Extraordinarii Consiliarii ex toto exser citu sunt delecit, nempe veterani Milites, qui singulari experientia [orig: experientiâ] rei militaris pollent. obrecht. disp. de constit. bell. thes. 151.

Etiam Principes in Aulis haben ihre Kriege Räth. In Belgio, Veneta Republica, etc. dantur inter dum Ducibus Belli Assistentes, ne Monarchae fiant, oder daß sie sonstnit zu groß werden.

47. Kriegerischer Vormundt, Kriegsvogt.

Curatores ad litem vulgo vocamus Kriegsvogt, oder Kriegische Vormundter. Quorum officium finitur causa finita (limitata enim causa, limitatum producit effectum, et cessante causa, cessat effectus, c. cum cessante. 60. extr. de apell. ) nisi ad omnes causas sint dati. Gail. 2. observ 108. num. 6. Mynsing. cent. 1. observ 87. Petit autem minor ipse eiusmodi Curatorem libi a ludice dari l. 3. §. si pupillus ff. de tutel. Is si petere nolit, ludex eum ex officio ad nominandum Curatorem coget, quod si nec tunc nominet, Iudex ipse aliquem illi constituci, l. 3. in pr. ff. quib excauss. inposs. catur. Gail. d. obs. num. 3. Schneid. Inst. de curator. in princ. n. 10. De Curatribus ad litem, vid. omnino Gratian. discept. forens. tom. 2. cap. 225.

An autem Minor habens Procuratorem generalem, possit cogi ad eligendum Curatorem ad litem, decidit Don Gars. Mastrillius, lit. 1. decis 54.

Iurc Longobardico feminae sint in perpetua [orig: perpetuâ] tutela [orig: tutelâ]. Goth. Anton. disp. feudi 2. th. 2. vide me, tr. de tutel. cap.14. Hocque iure Saxones adhuc utuntur, et etiam adprobat Wurtem [orig: Wûrtem] bergi cum Statutum, part. 2. tit. 29

Constat autem, Tutores illos, qui vel ex statuto, vel moribus et consuetudine mulieribus adultis, hodie conslituuntur (qui vulgo Kriegevögte vocantur) ab illis, qui de iure Communi pupillis, minoribus, prodigis, furiosis, etc. dantur longe dicersos esse, ac proinde illorum iure censeri non debere. l. ult. fs. de calumn. l. adigere. o. §. quamvis. cum ibi notat. ff. de iur. Patron. Berous. consil. 142. numer. 11. lib. 3. Nam cum veri

Tutores et Curatores, iure Caesareo in hoc ordinentur, ut pubillorum, aliarumve personarum, quibus dantur, personas gubernent; et eorum simul bonal liberrime, et tamquam Domini admini strent. l. cum plures. 12. § cum tutor. ff. de administ. tut. l. saepe. ibi: super petuniae tuteleve, ff. de V. S. l. interdum 56. §. qui tutelam ff. de furt. l tator. 27. de admin. et peric. tut, l. qui fundum. 7. §. 3. ff. pro empt. t.t. ff. et C. de adm. et peric. tut. gloss. in §. 1. v. data Inst. de tut. et in §. adcertam verb persona. Inst. qui test, tut. Qui propterea tenentur satlsdare, text. in pr. l. de satisdat. tut. l. 1. 4. et t. t. ff. rem pup. salv. fore Inventarium consicere, l. fin. 3. 1. C. arbitr. tutel. l. tutor qui repertorum. 7. ff. de adm. et peric. tut. l. tutores. 24. eod. Librum rationum conscriber, l. 2. ff. de tut. et rat distrah. l. apparitores 5. C. de exact. trib. et administrationis suae rationem reddere, § fin. Inst. de Attil. Tut. d. l. 1. §. Officio. l. cum servis. 32. l. quisub 111. ff. de condit. et demonstr. Imo iusiurandum, de officio fideliter exsequendo, praeslare, auth. quod nunegenerale. C. de Cur. furios quae desumpta est ex Nov. 72. cap. ult. et quae alia plura leges ac Dd. pro sollennibus requirunt, Gloss. in l. legitimos. verb. fecit tutores. ff. de legit. tutor. ubi Bart. Specul. lib. l. tit. de tutore. §. 1. num. 1. Marant. in specul. p. 4. distinct. 10. num 52. Papiens. in form libell. quo agitur adredd. rat. tut. gl. 2. nu. 9. Rom. consil. 415. Cavalc. tract. de tut. et cur. num. 23. Capyc. decis. 50. Ant. Piagg. in tract. de tut. et cur. quest. 7. Manzin. eod. tr. quaest. 3. 3. quast. princ. Paul. Mont. tr. de iure tutel. cap. 32. cum aliis infinitis.

Nihil horum Curatores Mulierum praestant, quia nec administrationem aliquam in se recipiunt, sed solum modo illis contrahentibus et litigaritibus, auctoritate sua et consilio assistunt; quemadmodum testatur praxis hodierna, per universam prope Europam, et in nostris praecipue ditionibus, Ideoque etiam cum administratione careant, rationes mulieribus non tenentur reddere, nec tutelae Iudicio conveniri possunt: nec corum bona tacitae hypothecae ut aliorum tutorum, sunt, supposita; quemadmodum praeclari circa nos practici uno ore testantur, Dan. Moller. lib. 2. semestr. cap. 3. et plenius lib. 4. cap. 41. et ad Constit. Aug. 15. p. 2. n. ult. ubi in terminis docet, Curatorem huiusmodi, Mulieri non ulterius obligari, quam ut fideliter illi consulat, vnd nach seinem Verstande. Id enim plerumque habent (inquit) verba Curatorii. Id igitur ubi fecit (pergit Mollerus) etiamsi Consilio non respondeat eventus, ut id rarum non est: vel etiam non optime consuluit, nihil. est, quod illi imputari possit. Quin sibi ipsi potius imputare debet Mulier, quod alum Curatorem, qui consilio magis valcret, non elegit, cum non in ipsius poteslate sit, ut eligat, quem velit. Rationem huis decislonis viv am reddit et evidentem: quia videlicet Consilii non fraudulenti, nulla lit obligatio, per text. in l. Consilii 47. in pr. ff. de R. l. l. 2. ff. de proxenet. Et cum eventus praestari non possit, sufficit praestari fidem, l. fraudis 79. cum ibi not. ff. de R. l. eleganter Peck, ins. nullus ex consilio. n. 12. de R. l. in 6. Idem tenet Berlich. 2. concl. 18. num.39. et praeced. add. Setser. de Iuram. lib. 4. cap. 2. numer. 34. et seqq. Rauchbar lib. 1. quaest. 32. numer. 88. ubi exprese scribit, et ad hanc controversiam adposite: Mulierem iure Saxonico non per omnia Minoribus aequiparari. Inter alia, quod auctotitate sui Curatoris in contractu laesa, non restituatur in integrum, Wesenb. con. 11. nu. 27. et consil. 74. num. 7. et seqq. Moller. ad d. const. Aug. 15. p. 2. num. 98. et seqq. Berlich. d. c. 18. num. 41. et seqq. Quod tamen benefi cium Minoribus, auctoritate Curatorum laesis, iure Communi non denegatur. l. si Titius 48. ff. de fideiuss. l. ait Praetor. 7. §. non solum ff. de minor. et t. t. situt. vel Cur. interven.

Neque obstat, quod praeallegati Dd. de iure et foro solum Saxonico lo quantur. Nam cum Marchia Brandenburgica, ante Constitutionem Provincialem Ioachimi I. Electoris Ann. 1527. publicatam, iure et moribus Saxonicis uteretur; inde remansit in hunc usque diem consuetudo, Mulieribus adultis constituendi tutores: qui proinde secundum iura Saxonica censendi sunt, cuius rei locupletissimus testis est Frid. Pruckman. Elector. Cosiliarius in cons.

48. numer. 192 et seqq. lib. i. et post eum Schepoliz. in consuet. Marchiaep. 3. lib. 6. §. n. 5. et p. 3. tit. 2. §. 23 n. 7.

Deinde iure quoque Civili verum est: quod a Minori ad Mulierem non semper argumentari liceat, quemadmodum eleganter firmat Alciat de praesumpt. reg. 1. praes. 42. sub. nu. 3. Socin. cons. 50. nu. 4. lib. 3. Abel. Strasburg. cons. 4. n. 44. et seq. et est te xt. in l. ult. in fin. princ. ff. ad senat. Vell. ubi Pomponius diserte dicit: Mulierem non per omnia hahendam esse loco Minoris circumscripti. fac. l. ult. Cod. de iur et fact. ign. l. quamvis. 11. eod. l. fi apud Minorem 12. in fin. ff. de Minor.

Nec impedit, quod hi textus non loquantur de Mulieribus sub tutela constitutis: Siquidem SC. Velleianum, quod a providentia amplissimi Ordinis processit, l. 2. ff. ad SC. Vell. tantundem, imo plus praestat foe minis, quam possit ullus carum tutor, ut patet ex t. t. ff. et. C. ad Sc. Vell.

Denique, si vel maxime id concedamus, per hanic consuetu dinem Marchicam, reditum esse ad ius Romanorum antiquissimum, quo Mulieres in perpetua crant tutela, Cic. in Orat. pro Flacco, Boet. in Topic. Cic. lib. 2. Ulp. in fragm. tit. 11. Tamen nihilo magis ad omnimodam aequiparationem tutorum, de quibus nunc loquimur, et aliorum concludamus. Siquidem et illo lure veteri longissima erat differentia inter tutorem Pupillorum, et adultarum Mulierum: et quidem in partetutellae potissima, quae est bonorum adm inistratio: quam non habebant tutores Mulierum, uti nec nunc habent: ita enim diserte scribit Ulpianus d. tit. 11. §. 24. his verbis: Pupillorum, Pupillarumque tutores, et negotia gerunt, et auctoritatem interponunt; Mulierum autem Tutores auctoritatem duntaxat interponunt.

Quid clarius dici poterat? Et hoc ipsum est, quod supra dictum fuit, Turores Mulierum, hodietantum pro Consilio et assistentia adhibert, et ad integrandam, maxime in Iudicialibus, Mulerum personam; non tamquam Administratores bonorum, quae Mulieres ipsae pleno iure detinent. Quod eleganter ulterius docet Scipio Gentilis in Comment, ad Apologiam apuleii, not. 1021. ubi haec habet verba. Tametsi non proprie et plene tutorem eum fuisse (loquitur de tutore Mulieris adultae) existimandum sit. Nam nec iis quidem temporibus, cum in tetela Maritorum erant, ea tutela eadem, quae pupillorum fuit, ut ostendit idem Boetius. Consultor potius quidam, et paras2a/ths2 fuit, quam tutor.

Quae verba cum Curatorio nostro egregie conveniunt, in verbis: Darinn sie sich als ein Weibsbild nicht zur ahten wüßte, et deinde: höchsten wahrem Verstand nach zu gute, oder techt beyständig seyn.

Est igitur talis Tutor hodie, ut et olim, ein Einrahrer, und Beystandt, Consultor et paras2a/ths2. Et per consequens ex consi lio illo, quod fid eliter impertiit, etiamsi eventus ex amussim no responderit, conveniri nequit, d. l. consilii. Ubi Dec. et Dd. d. c. nullus ex consilio. cum ibi not. d. Reg. l. in 6. Ratio red ditur elegans in l. 2. § fin ff. mand. ubi IC.inquit: Cuius generis mandatum (scil. quod man datarii solum modo gratiä datur) magis consilium est, quam mandatum, et ob id non est obligatorium: quia nemo ex consilio obligatur, etiamsi non expediat ei, cui dabatur, quia liberum est cuique apud se explorare, an expediat sibi consilium. fac. c. quisquis 14. quaest. i. cum olim in fin. et ibi gl. extra de arbr.

Neque obstat, quod ex Curatorio adducuntur verba finalia: darzu euch die Kechr verbinden. Haec enim verba generalia, non hanc habent vim, ut tutores Mulierum ad ea omnia obligati sint, ad quae tutores Pupillorum, et Curatores Minorum, etc. qua [orig: quâ] de re nullum ibi vestigium; sed ad subiectam materiam adaptanda, et secundum eam intelligenda sunt: ut nempe l utores Actrici dati praestent ea omnia, quae tutoribus Mulierum de iure vel consuetu dine incumbunt, l. sistipulatus. 4. ff. de usur l. sedsi 11. §. item si. et ibi Iason. ff. de iureiur. Latiss. Everh, in topic. loc. a subiecta mater.

Constat autem ex praecedentibus, quod isti Mulieribus ad nihil aliud obligati sint, quam ad fidele consilium et sasistentiam.

solo consilio obligetur, si quis citra consilium non fuisset contracturus, per text, in l. si remunerandi 6. §. plane ff. mandat. Nam textus iste non loquitur de consulente, sed mandatore, non consilio, sed mandato, Et licet mandatum, quod solus man datarii causa datur, potius Consilium dicatur, quam mandatum. d. l. 2. circ, fin. ff. mandat. tamen nulla necessitas cogit nos textum hunc, dicti § plane. de tali mandato accipere, quod solius mandatarii gratia [orig: gratiâ] fiat. Certe Franc. Conanus lib. 7. comm. lur. Civ. c. 14. nu. 6. exemplificat in eo mandato, quod mandatarii et alterius quoque gratia [orig: gratiâ] datur, ut non sit merum Consilium, et ad dit notabiliter: quod si tam late istud interprectabimur, quam [orig: quâm] nobis ex verbis ipsis (sc. d. §. plane ) licet, nemo erit fere, qui non obligetur ex Consilio: Unus quisque enim dicet, eius Consilio se fecisse, quod non fecisset, nisi monitus ab eo et persuasus.

Gothofredus autem ad d. §. plane. lit. L. expresse notat, eum qui mandav erit alias non facturo, non aliter teneri quam si simul damnum se praestiturum cavisset, iuxta l. si hereditatem 32. in pr. ff. mand. Ideoquerecte Decius in d. l. Cansilii subn. I. vers. ex ista ratione in fert: quod illa regula, Consilum non obligare, locum habeat, etiam tum, quando quis alias non fuisset facturus: quia militat eadem ratio, quod Consilium non imponat necessitatem. Ide tra dit Petr. Peck. in d. c. nullus ex consilio. num. 7. de R. l. in 6. ubi ampliat illam regulam, quod locum habeat, sive ille, cui datur Consilium, alias fuisset facturus sive non: quia eadem ratio militet utrobique, seil, quod secum statuere poterat is, cui consulitur, an sibi expedirethoc Consilium sequi nec ne; ibique Dynum improbat, contrarium statuentem. Eadem fuit mens Accursii in d. l. 2. §. fin. verb. quia nemo. ff. mand. Ioan. Andr. in d. c. nullus. Perus ibid. ubi expresse dicit: quod in Contractibus vel quasi, quis non teneatur de Consilio: sive illc cui praestatur Consilium, fuisset illud alias facturus sive non. Idem Dec. in c. fin. extra de offic. deleg. vers. duodecime. Lud. Rom. sing. 769. Cuchalon. in addit. ad Dec. in d. l. consilii lit. b.

Et certe si tales Mulierum Curatores, tot tantisque oneribus et periculis, quibus alii veri tutores ut plurimu suc cumbunt, subiecerimus; nemo tandem futurus esset, qui sexus istius patrocinium in sesusciperet.

ADDITIO.

Antiquitati non fatis congrere videtur prima [orig: primâ] facie, quod Iustinianus ait, pupillas a tutela liberari, cum puberes esse caeperint, propter Ulpiani Fragmenta, in quibus scriptum invenitur sub tit. 11. de tutelis. feminis tam impuberibus, quam puberibus, et propter sexus infir mitatem et propter forensium rerum ignorationem tutores dari, Ac veteres omnes, ut Cato, Cicero, Livius ac alii attestantur, feminas in perpetua tutela et manu fuisse, ac nullam, ne privatam quidem rem sine auctoritate agere potuisse etc. hisce tamen non obstantibus verum est, et olim feminas anno 12. tutela [orig: tutelâ] liberari solitas, et biennio quidem citius quam masculos: quam vis ut ait Cicero pro Cecinnae et Murena, maior esset in eis sexus et Consilii imbecillitas. Id Macrobius ait fieri, propter votorum festinationem, sicut et octavo die nomen illis imponi solitum, masculis tantum nono. Plutarchus autem id fieri putar, quod citius in feminis naturalis vigor perficiatur.

Atqui in quies, pugnantia sint, feminas liberari anno duodecimo, et in tutela esse post anum 12. Verum pugnantia non sunt: quia feminarum tutela sc, duplex fuit, una Muliebris, alterapupillaris. Pupillarum tutores et negotia gerebant et auctoritatem interponebant; Mulierum autem tutores duntaxat auctoritatem praestabant. Itaque cum pupillae ad annum 12. pervenerunt, â negotiorum quidem tutela, non autem ob auctoritatis tutela liberabantur. Ita saeminae pupillari tutela [orig: tutelâ] liberatae resta ri non poterant, nisi tutore auctore; item nec manumittere, nec agere, nec se obligare, nec Civile negotium gerere, etc. Ulpian, in fragment. d. tutel. Anton. Cont. lection subcesivar. lib. 2. Cap. 13. ubi addit, se observasse apud veteres Icc. quod masculos proprie nuncuparint puberes, vel qui in tutelam suam venissent, feminas autem non sic, sed Veripot entes tantum, etc.] lohan. lacob. Speidel. V. I. Lic.

48. Kriegsbefestigung.

Nos litis contestationem, vulgo vocam us ein Kriegsbefestigung. Speciem enim bellici certaminis, habet forense. Et in ius vocatio, ac quae praeparatoria hodie, loco in dictionis et

denuntiationis sunt. Haec autem est primus veluti pugnantium congressus; Unde olim sollenne quoddam litis contestationis manuum consertio. Induciarum deinde loco dilationes, quae et induciae vocantur. Hinc Cic. pro Cecinna actione confligere, et confligentes pro reis, l. pen. C. ad L. Corn. de fals. Pollet. 1. hist. fori. 4. num. 4. Theod. Marcill. in L. 12. Tab. collect cap. 18. Forcat. in Sphaera legal cap 1. num. 38. et seqq. Hilliger. ad Donel. libr. 24. cap. 1. lit. B. not. adde Parlador. libr. 1. rer. quotid. cap. 14. ubi etiam cur litis contestatio ita dicatur.

49. Kriegsschaden.

Damnum datum ab hostibus, a quibus debeat emendari? vide Mastrill. decis. 164.

50. Krönung.

De Coronis et Coronationibus, Diadematibus, etc. vid. Paschalii Opus Coronae. add. Fauchet. des origin. lib. 1. cap. 3. Camerar. meditat histor. centur. 1. cap. 61. Schekium ad Patercul. et me in discurs. de success. et elect. Regia. item Guyon. divers. lessons tom 2. fol. m, 608. etc.

Otho primus, Henrici, etc. filius, qui ex rebus gestis postea nomen Magni ascivit, successit Patri, pietate atque fortitudine militari, eo non impar, qui Aquisgrani sacris ritibus unctus est, Anno 93. Cuius coronationem Witichindus, eius temporis Scriptor, uberius enarrat, lib. 2. dum ait: Defuncto itaque Patre Patriae, et Regummaximo, optimo Henrico, omnis Populus Francorum atque Saxonum iam olim designatum Regem a Patre, filium eius Othonem elegit sibi Principem: universalis electionis notantes locum, iusserunt esse ad Aquisgrani Palatium: Est autem locus ille proximus Iulo, a conditore Iulio Caesare cognominato, cumque illo ventum esset, Duces ac Praefectorum Principes, cum cetera Principum militumque manu congregata in Xysto Basilicae Caroli M. cohaerenti, collocaverunt novum Ducem in solio itidem constructo, manusque ei dantes ac fidem pollicentes, operamque suam contra omnes inimicos spondentes, moresuo fecerunt eum Regem. Dum ea geruntur a Ducibus ac cetero Magistratu, Pontifex Maximus (ita auctor nominat praecipuum illorum antistitem, Archiepiscopum Moguntinensem) cum universo Sacerdotali Ordine, et omni plebe infra in Basilica praestolabatur processionem novi Regis: quo procedente Pontifex obvius laeva sua dexteram tangit Regis, suaque dextra lituum gestans, pastoralem videlicet baculum, linea indutus stola, planetaque infulatus, progressusque in medium usque fani substitit, et reversus ad populum, qui circumstabat (nam erant deambulatoria infra supraque in Basilica in rotundum facta, quo ab omni populo cerni posset.) En, inquit, adduco vobis a Deo electum et a Domino rerum Henrico olim designatum, nunc vero a cunctis Principibus factum Regem Othonem: Si vobis ista Electio placet, dextris in Caelum elevatis, significate. Ad haec omnis Populus dextras in Caelum elevans, cum clamore valido imprecati sunt prospera novo Duci: proinde procedit Pontifex cum Rege tunica stricta more Francorum induto, pone Altare, supra quod insignia regalia posita erant, gladius cum Baltheo, Chlamys cum armillis, baculus cum sceptro ac diademate.

Ipse autem accedens ad Altare et sumpto inde gladio cum baltheo, conversus ad Regem: Accipe inquit, hunc gladium, quo eicias omnes Christi adversarios, barbaros et malos Christianos, auctoritate divina [orig: divinâ] tibi tradita omni potestate totius Imperii Francorum, ad firmissimam pacem omnium Christianorum.

Deinde sumptis armillis ac Chlamyde inducit eum: his cornibus inquit, humitenus demissis monearis, quo zelo fidei fervere, et in pace tuenda perdurare usque ad finem debeas.

Exinde sumpto Sceptro, baculoque: His inquit monitus, paterna [orig: paternâ] castigatione subiectos corripias: primumque Dei ministris, viduis ac pupillis manum misericordiae porrigas, nun quam de

capite tuo oleum miserationis deficiat, ut in praesenti et in futuro, sempiterno praemio coroneris. Perfususque ilico oleo sancto, et coronatus diademate aureo, ab ipsis Pontificibus Heldeberto et Wigifrido, ac omni legitima consecratione completa, ab eisdem Pontificibus ducitur ad Solium, ad quod per cochleas ascendebant, et erat inter duas marmoreas mirae pulchritudinis columnas constructum, unde ipse omnes videre, et ab omnibus videri possit. Divina inde laude dicta, sacrificioque sollenniter celebrato, descendebat Rex ad Palatium, et accedens ad mensam marmoream regio ornatam apparatu, resedit cum Pontificibus et omni populo, Duces vero ministrabant, etc. vide Petr. a Beck. in Aquisgrano, fol. 109. et me de success. ac elect. lib. 3. cap. 1.

De Pontificis coronatione quam facit Imp. Romano, Freher. ad Petr. de Andlo. lib. 2. cap. 6. Limnae. ad Ius Public. Dan. Ottonis, fol. 32. etc.

Quod electus, confirmatus, sed nondum consecratus haut dicatur Episcopus, docet Alzedo de dignitate Episcopali cap. 3. num. 65. et num. 69. ex Baldo et Additionat. Abbatis tradit, quod civitas interficiens electum non consecratum, non incidat in poenam interficientis Episcopum; imo et talem electum, confirmatum, neque consecratum, neque Ordine initiatum, si velit, resilire et ad nuptias transi re posse, dicit Sanchetz. d. matrim. lib. 7. disp. 28. nu. 13. Sed vide eundem Alzedo. d. loc. numer. 71. et seqq.

51. Krummstäbisch Lehen.

Feudum Ecclesiasticum, quod est rei Ecclesiasticae, nostrates vocitant ein Krummstäbisch, vom krummen Stab herrührendt, oder Krumnstabs Lehen. Schneidewin. de feud. p. 1. num. 50. Vultei. 1. feud. 9. num. 48. Interdum tamen Ecclesi asticum appellatur etiam illud, quod Ecclesiae datum est, etiamsi consistat in reseculari. Kittershus. lib. 1. de feud. 4. quaest. 2. Rosenth. c. 2. quaest. 5. num. 2. Quinimo â nonnullis tribuitur hoc nomen feudo, quod persona Ecclesi astica in rebus propriis constituit, aut suo et peculiari, non Ecclesiae nomine acquirit, sed vid. Gothofred. Anton. disp. feud. 1. th. 4 lit. d.

Opinantur enim multi, feudum Ecclesi asticum sui natura improprium, et in feminas transitorium esse, illo trito, der Krumnstab schleußt niemand auß, decepti, Fichard. consil. 17. num. 7. vol. 1. dicens, nostrates Nobiles hoc quasi pro regula communiter solere asserere. Verum enimvero tum textus et rationes, tum ipsa experientia illis repugnat. Textus enim, et rationes, quibus arcentur feminae a feudorum successione, generales sunt, et non minus ad Ecclesiastica, quam ad saecularia feuda pertinent. vid. Gothofr. Anton. supr. d. loc. et disput. 6. th. 4. ad fin.

Feminae, quoad feudi successionem, gehören vnder den Krumnstab, de iure quid denotet? Item feuda venisse vnder den Krummenstab, de iure quid sit? vid. Baptist. Caesar. in consil. illustr. ICC. part. 1. cons. 84. num. 5. etc.

52. Kunckel-Lehen.

Feudum femineum, Weiber- oder Kunckel-Lehen, in iure feudali proprie dicitur, de quo mulier primum investita est, cap. 1. de feud. femin. 2. F. 30. cap. 1. de nat. success. feud. 2. F. 50. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 34. num. 13. Hoc feudum si transit in descendentes, maternum vocatur, sicut feudum vetus a masculo acquisitum, paternum. Usus tamen obtinuit, ut in largiori significatione, in genere feudum femineum dicatur, quod in feminas est transitorium: illique passim in investituris feudum masculinum. (Mann-Lehen) hoc posteriori sensu opponitur. Rosenth. de feud. cap. 2. quaest. 7. num. 1. Ac proinde feudum illud a femina primitus acquisitum, utpote sui natura non minus, quam ex speciali pacto in feminas transitorium, tali respectu sub hoc, tamquam species sub genere suo, comprehendi potest. Gothofredus Anton. disp. feud. 1. thes. 7. lit. h. qui alios allegat.

tamen haec regula nonnullas patitur exceptiones, quas recenset Peguera dicis. 122. Germani talia Feuda, sc. quorum feminae sunt capaces, fere Kunckel-Lehen vocant: Galli tomber en qvenoville, plane eadem illusione. Et etiam quod ius successionis, aeque competat feminis ac maribus, in pignoratitiis feudis, Pfandt-Lehen: ut et in Feudis emptis sub pacto de retrovendendo, in widerkäufflichen Lehen Gütern: ac item reditibus annuis, ex bonis Feudalibus hoc pacto, cum Domini conseusu emptis, in widerkäufflichen Gülten vnd Zinsen, so auß Lehen Gütern gekaufft: tradit Rauchbar. 1. quaest. 37.

In Megapolitano quoque Ducatu, ex singulari Privilegio feminae succedunt, non exstantibus masculis. vide omn. Thoming. vol. 1. consil. 4.

In actis, praelo vulgatis, Sayn contra Trier, hoc de Feudo multa habentur, si praesertim femina simul cum masculo vocetur?

Et inprimis, quod dum disputatur, an Feudum ad filiam transeat, illa sit in possessione manutenenda, usque dum lis finiatur. fol. 36. etc. Item num soemina semel exclusa, perpetuo maneat exclusa. fol. 83. et seqq. Qua de re exstat etiam consil. in vol. cons. illustr. a me collectorum, consil. 2.

De hui usmodi feudis femininis videri quoque possunt Rosenthal. Schrader. ac alii Feudisiae. add. Thomam de Marinis in tract. d. feud. expacto et provident fol. m. 367. etc. Vultei. d. feud. f. m. 210. etc. Consil Marpurgens. volum. 4. consil 12. Mantic. d tacit. et ambigu. convenit. tom. 2. fol. 614. numer. 4. et 5. ubi vult, masculum ex femina praeferri feminae etc. An et quatenus Episcopus, Praelatus vel Capitulum, feudum masculinum possit facere femininum? Consil. Argentoratens. consil. 44.

54. Kundtschaffter.

De poena [orig: poenâ] praestantis opem proditione et participatione rerum ablatarum per latrocinium seu robariam. wie ein solcher verrähterischer Kundtschaffter abzustraffen? vide Modestin. Pistor. lib. 3. quaest. 112.

55. Kupffer, Kupffere Müntzen.

ADDITIO.

Vnder allen Metallen ist das Kupffer, oder wie es die Alchimisten nennen, Venus dem Silber oder Lunae das nächste. Vnnd obwol das Kupffer auch von dem Quecksilber oder Mercurio seine gebührthat, wie dann der Mercurius Vulgi eine Wurtzel oder Mutter aller Metallen ist: So ist doch sein Schöpffnuß erwas gröber vnd vnvollkomner, durch grobe Spiritus ex venis adiacentium Mineralium, als deß Schwefels, Victriols, vnd anderer angewandten Mineralien, Bergstein vnnd Berg Erden, daß es solche vollkommenheit nicht hat, wie Gold vnd Silber, sonder härter, gröber, leichter, vnd das groß vnd lange Fewer nicht vertragen an, wie Gold vnd Stilber, deßgleichen nicht beständig ist, im Wasser oder Erden. Derowegen es auch in keinem grossen preise, sondern vmb deßwillen, daßdie menge dessen zubekommen, vnd an vilen Orthen auß der Erden vnd Bergen erwunnen, vnnd zu Tag gebracht wirdt. Seine proportio ist gegen dem Silber auch nit zu allen Zeiten gleichmassig, sondern darnach die Kupfferbergwerck im schwang gehen. Tilemann. Friessen im Müntzspiegel. lib. 1. cap. 10. ubi attestatur quoque daß hievor der Zeit, ein Pfundt Silbers 220. Pfundt Kupffers gegolten.

Attestante eodem d. loc. lib. 2. cap. 8. als Rom erst gebawet, da haben die Leuth deß Orths durch den Tausch gehandlet vnnd nicht mit Gelt, noch der Zeit habe Sie von andern Frembden gelehrnt zukauffen vmb schlecht Kupffer, daß nicht gemüngt oder gepregt gewesen bißdaß Servius Tullus ihr sechster König erst zu Müntzen angefangen, vnnd die Asses mit ihren kleinen Sorten geschlagen, nemblich ein groß Stück Kupffer von 24. Loth, das ist, ein Römisch Pfundt schwär, derowegen As, vnd Libra oder ein Pfundt, ein Gewicht gewesen, darnach der As für ein gewicht gehalten daß noch andere aliff underschidliche Sorten under sich hat, eines immer zwey Loth geringer, als daß ander, biß auff die Untz, welches das geringste war. Mit solchen Pfenningen haben sie gehandthiert, lange Iahr, und ihr Schoß unnd

Mit solcher Müns haben sich die Römer beholffen vber 300. Jahr, vnd von dem 176. Jahr an, nach erbawung der Statt Rom, biß auff das 484. teste Plinio lib. 33. c. 3. da haben sie erst angefangen Silberne Müntz zuschlagen, vnd haben noch 62. Jahr geharret, ehe dann sie die guldene Müntz zuschlagen angefangen vmb das 546. Jar nach erbawung der Statt, welches allein vor Christi Geburt 198. Jahr gewesen ist. Dise kupffere Müntz ist geschlagen zu Rom in dem Tempel Saturni, darumb daß Saturnus solte erstmals in Asia die kupffere Müntz schlagen lassen, wie Plutarchus anzeiget.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. L.

56. Kupplerin.

An id genus mulier cularum, quae conflandis matrimoniis quaestum faciunt, et veluti proxenetriae sunt, teneatur, si adolescenti virginem non nisi caste habitam ducturo, corruptam pro pudica; aute contra puellae non nisi in divitem ac splendidam domum nupturae, magnum aliquem in retenui venditatorem, pro divite laudat, et sic infaustas nuptias conciliat? vide Curtium, lib. 3. coniect. cap. 12. qui existimat non teneri, si revera [orig: reverâ] et bona [orig: bonâ] fide ita esse existimaverit: quia vulgo praesumitur quemque non tam divitem esse, quam habetur. Et in simili inquit, si morbosus seuscabie Gallica infectus, pro sano obtrusus est, actio non datur: quia liberum corpus aestimationem non recipit; sed facilitati suae acceptum ferre poterit, qui rem tam seriam et gravem tam stulte et per tales transegit. Petrus Peckius, ad Reg. nullus ex consilio 62. numer. 2. de Reg. Iur. in 6. Cotman. vol. 3. respons. 34. numer. 98. et seq. ubi docet, si causae matrimoniales, a precibus et nominis divini religiosa [orig: religiosâ] invocatione non inchoantur, sed per vetitas copulationes et per ventulas mulieres, pretio vel promissis ad id conductas, durch Kuplerin tractentur, non mirum esse, quod plerumque negotium non succedat, neque ad exitum optatum et speratum deducatur. Nam nullus est felix conatus et utilis unquam, consilium si non det, iuvetque Deus. Ioan. 15. vers. 5. Ac perquam pie ac graviter huc alludens Tertulianus lib. 2. ad uxor. d. coniug. Christian. ne in terris quidem, inquit, filiae rite ac iure contrahere possunt matrimonium sine consensu parentum: quomodo ergo tu nuptias inibis sine consensu patris tui caelestis, etc.

57. Küriß, Kürisster.

Goldast. adparaenetic. Veteres. fol. m. 362. a Chören, Cüren, eligere, deducit Kürisser, quasi milites delectos, quales sunt cataphracti Equites. Ego vero puto potius a Corio, quo antiquitus armabantur, unde et Galli adhuc hodie dicunt Cuiraciers, a Cuir. Sic Biterolf de Principe Hennebergensi:

Daetrat erfur [orig: erfûr] der Duringer [orig: Dûringer] herren in eines Dracken Kur [orig: Kûr], id est Corio.

58. Kuß, Küssen.

Osculatio, semper fuit filhs1ews2 signum et intimae dilectionis indicium, nunc verae nunc simulatae. Isaacus filium Iacobum prius osculatur quam benedicit. Esavo vero, qui tardius venerat, prospera quaedam precatur, verum sine osculo, Genes. 27. Esau Iacobo fratri in Cananaeam redeunti, ex Mesopotamia [orig: Mesopotamiâ] obviam factus, in collum eius insiliit, cumque complexus, flens flentem osculatus est. Gen. 33. vid. quoque Gen. 31. Exod. 4. Exod. 18. 2. Reg. 14. et Actor. 20. Apud Persas in more positum fuit, ut si pares essent, osculo impertirent, quos honorabant; inferiores vero salutando, potentiorum genas manu tangerent. Alex. ab Alex. genial. dier. lib. 2. cap. 10. Romanos Principes peregre profuturos, et mox urbem repetentes condito more Senatores osculo excipere solitos testatur, Cael. Rhodigin. lib. 4. cap. 3. Iisdem Milites dextras victrices deosculabantur servatae fidei gratia [orig: gratiâ], Alex. d. l. lib. 2. cap. 39.

ADDITIO.

Ex antiquissimis libris, morem salutationis per osculum usitatum fuisse, constat, qui mos ab Hebraeis ad reliquas gentes transiit, ut videre est ex Alex. ab Alex. lib. gen. dier. cap. 19. Manavit etiam ad priscos Ecclesiae nostrae auctores atque Parentes, quod ex Epistolis S. Pauli apertum est. Quod Sanctum vocatum fuit Osculum, diversum plane a consuetudine gentilium, apud quos usu receptum, ut quoties sibi occurrerent, se osculo mutuo salutarent. Quem quidem morem, ut valde molestum, lege tollendum curavit Tiberius Caesar, ut in illius vita cap. 34. tradit Suetonius; nec quicquam tamen effecit, cum plus lege mos valuisset. Eventus hoc probavit, quando temporibus Domitiani scribens Martialis plenam esse queratur Urbem Basiatorum, lib. 7. Epigrammat. ad Linum. 94.

Bruma est, et riget horridus December
Audes tu tamen osculo nivali
Omnes obvios hinc et hins severe,
Et totum, Line, basiare Romam.

Effugere non est, Basse, Basiatores,
Instant, morantur, persequuntur, occurrunt.
Hinc et illinc usquequaque, quacumque.

Natum autem morem Romae, ut ab affinibus et cognatis osculo salutarentur mulieres, tradit Plinius lib. 13. cap. 13 ut scirent, an temetum olerent: et idcirco ne bibentes laterent, sed congressu domesticorum redarguerentur. Plutarch. c. Clar. mulier. cap. 1.

Anglorum vero et Belgarum, item Frisiorum Orientalium et Occidentium mulieres non cognatos modo, ut Romae, sed quoscumque generatim osculo salutant, resalutantqueve, et illud quidem, prioribus, ut dici solet, labiis tam decentissime, quam honestissime faciunt, teste Iacob Martini. disput. Ethic. 10. qu. 12.

Christianorum porro in prima Ecclesia osculum fere adiunctam habebat salutationem his verbis: Pax tecum, quae etiam num in sacrosancto Missae sacrificio retinetur; quae sane castum ac purum continet affectum charitatis, de quo Iustinus Martyr. orat. ad Anton. Imp. Origin. c. 16. ad Roman. Quoniam autem abusus etiam irrepserat in hoc osculum sanctum, fere mutatus est, et quidem laudabiliter in Sacrae Tabellae sive Imaginis osculum. Irrepsisse autem abusum etiam primis illis temporibus, indicat Clemens Alexandrinus lib. 3. Paedag. et Athenagoras orat ad Christianos, ita loquens: Tam accurrate temperare osculum, seu potius adorationem salutationis oportet, ut si pauxillum mens polluta fuerit, ab aeterna vos vita proscribat Verbum. Idem: Caritas vero non in osculo, sed in benevolentia iudicatur; at illi nihil aliud osculando faciunt, quam commovere Ecclesias, cum interius non habeant amorem: hoc vero turpem movet suspicionem, et ansam dat blasphemiae, quod osculo utantur impudenter, quod alioqui oportebat esse mysticum, Bisciol. horar. subcesiv. tom. 1. lib. 7. cap. 13. ubi addit, hunc morem Ecclesiae non ita accipiendum esse, ut viri feminis, feminae viris osculum porrigerent: cum olim in locis ad orandum et sacrificandum institutis, Viri seorsim a feminis oraverint.

Oscula, praesertim immoderata, ac feminarum impurarum (utpote ex quibus lues Venerea propagari queat) esse vitanda et fugienda monet Lotichius ad Petron. Arbitr. Satyricon lib. 2. cap. 9. ubi fol. 231. Ut hic [orig: hîc] nihil aut parum dicamus, inquit, de feminis prostitutae libidinis, quae contagiosa [orig: contagiosâ] lue infectae, potissimum vero communi scortorum dicto flagello, Lue venerea, intus conspurcatae, tantum non isto fetore, qui anhelitu haut difficulter sese manifestat, amantes inficiunt, pessundantque saepenumero penitus, ut eadem [orig: eâdem] lue correpti postmodum animam fetidam misere exspirent. Quod si enim febricitantes ex mutuo poculorum saltem contactu, que alter alteri praebibit, sanos alioquin in febres eiusmodi, similesque aegritudines perducere satagunt; quanto magis ii, qui toto corpore intus impuri et pestilentes sunt, osculis suis turpissimis, tanquam [orig: tanquâm] quae maiorum virium sunt, inficere atque contaminare mutuo valeant? Lues enim Venerea acquiritur, coitu, osculis, poculis, accubitu, in iis praesertim partibus, quae molles et spongiosae sunt, quaeque facilius impressionem, salivam atque eiusmodi saltem non pestilentem qualitatem, sed quantitatem recipiunt. Sic ex lodicibus et vestimentis, quibus lue venerea [orig: venereâ] infectus usus fuit, per motum (ex quo calor) sudoremque (ex quo per poros cutis laxatos irrepit malignus humor) Virus istud poris et meatibus cutis sese prompte insinuat, eaque [orig: eâque] ratione humores in corpore reliquos contaminare sufficit.

Itidem in Scorbuto, ubi oris fetor insignis, praesertim vero in Peste accidit, ubi oscula infectorum nimis caro constant, dum prompte interficere apta sunt.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

1. Land-Erben.

VAsallorum demortuorum heredes allodiales, quique feudi capaces non sunt, vocantur die Land-Erben, vid. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 3. num. 66. Utrum tales conveniri possint, quorum nomine feudalia bona legitime Creditoribus oppignerata sunt: An vero Creditores huiusmodi debita a successoribus feudalibus exigere teneantur? vid. Andr. Rauchbar. lib. 1. quaest. Saxon. quaest. 44.

2. Land- und Stattrecht.

In der Policey Ordnung weiland Kayser Rudolphi II. de Anno 1577. tit. 10. werden an jedem Orth, vnd bey allen Ständen die Municipalia Statuta, Decreta, Edicta, etc. sonderlich was die Gerichtliche Proceß, auch in Rechten vnnd Gewonheit stehende Casus, vnd Sachen betrifft, herfür zusuchen, zuverbessern, zu deduciren, vnd in ein lautere verständrliche Consonantiam vnd Ordnung zubringen, verwilligt.

Also haben nicht allein Fürsten vnd Herrn, sondern auch vil fürnemme Stätt im Reich, als Freyburg, Wurmbs, Nürenberg, Franckfort, etc. auch ihre Municipalia Iura.

Nec solum ad processum et contractus spectantia iura Municipalia passim inveniuntur; sed et Ordinationes variae, spectantes ad publicam disciplinam, Als:

An autem et quatenus Status Imperii suis Statutis Provincialibus, durch ihre Landrecht, Ius Caesareum tollere possint? item, an certas et a legibus definitas poenas capitales in alias convertendi potestatem habeant? vid. omnino Stam. de servitute personali. 3. c. 8. f. 39. etc. et me ad l. 9. d. Iust. et iur.

Sane olim minor erat Statuum potestas, in condendo Municipali iure: Unde confirmatio Caesarea olim requirebatur. vid. praef. deß Alten Würtem. Candrechtens.

Ac etiamnum haut Status quid sancire queunt contra leges Imperii publicas, atque Ordinum Recessus. Hinc Camera Imp. iniungit hodie Statibus, daß sie die Müntz oder Zahlordnung so sie gemacht, cassirn. In ceteris etiam Camera Imp. tenetur observare legitimas consuetudines atque Statuta.

3. Landfrid.

Cum post Constitutionem Divi et feli cissimae recordationis Maximil. I. publicae Pacis tenendae in Imperio Anno 1499. Wormatiae, et An. 1500. Augustae promulgaram, inter Status Imperii saepe contigerit, quod causa tuendae et defendendae possessionis, quilibet prolibitu in alterius territorio, seu fundo, subditos capere praetenderat, ex quo Status Imperii ad arma pervenerunt: ne igitur alter alterius possessionem interrumpat, intervertatqueve, nec inferior a superiore supprimatur, sed publica tranquillitas in Imperio conservaretur, atque salutem Reip. tueri nulli magis conveniat, quam Caesari, text. in l. nam salutem. de off. praefect. Vigil. in qua tranquillitate Romani Imperii totius orbis Salus conquiescit, §. i. quomodo in laese Maiest. Crim. proc. in extravag. Imperatores subsequentes, Carolus nempe V. An 1521. Wormatiae, An. 1522. Noribergae, An. 1548. et 1551. Augustae, Ferdinandus An 1555. Augustae, Ann. 1557. Ratisponae, An. 1559. Augustae. Item Maximil. II. An. 1566. ibidem, An. 1570. Spirae et postremo An. 1576. Ratisbonae, paterna [orig: paternâ] sollicitudine, consentientibus Statuum et Ordinum Imperii votis, saluberrimam adeoque necessariam de Pace Publica Constitutionem (von dem Landfreiden) sub incudem revocarunt, et hactenus sartam tectam conservarunt.

De quasingularem et elegantem tractatum conscripsit Andr. Gail. et quaedamnotatu digna huc pertinentia congessit Laur. Reichwein in suo formulari. fol. 86. et seqq. ut et Compilator Praeiudiciorum Camerali. verb. Landfrid. aliique de iure et processu Camerali tractantes. add. Rosacorb. pract. forens. cap. 34.

4. Landtgarb, Landacht, Fruchtgült, etc.

Landgarbe, Landacht, etc. vocamus, wannman ein gewisse Frucht gibt auß dem Boden, quae fructuum pars si per tempus immemoriale praestatur, praesumitur ewig, vnd kan mans nit ablösen, Casp. Rodericus de annuis reditibus 1. cap. 15. etiamsi non constet de origine vel titulo, vide Venut. de annuis reditib. praesumitur enim census reservativus et emphyteusis, Menoch. 3. praesumpt. 107. Covarruv. 3. var. resolut. cap. 10.

5. Lands-Obrigkeit, Landsfürstliche Obrigkeit. v. mox infra v. Landshochheit.

Lands Obrigkeit, sive Hohe Obrigkeit dicitur potestas, protectio, et defensio ratione Iurisdictionis territorialis, et quidem universalis, Thom. Michael, de Iurisdict. conclus. 44. lit. D. cum omnigeno Imperio et terrendi iure. Andr. Knichen. deiur. territ. cap. 1. num. 26. Caspar. Ziegler. comm. conclus. §. Landsassii. conclus. 1. num. 8. Dn. Goedd. in consil. concernente die HerrschafftValendar. numer. 103. etc. fol. 159. Bildembach. quaestion. nohil. qu. 1. quam duplicem facit Hering. in tract. d. Molendin. quaest. 11. numer. 22. ad Iurisdictionem nempe et dominicam potestatem.

Ac conceditur plerumque sublimi et universali Iurisdictionis lege. Non tamen sempersub nomine et qualitate der Landfürstlichen Obrigkeit, prout voluit Knichen. d. l. num. 160. et de iur. Sax. verb. Ducum. cap. 4. numer. 60. et seqq. Quid enim si exterus aliquis in numerum Statuum Imperii cooptetur, ubi profecto per ipsam cooptationem tacite etiam ius territoriale, die Landes Obrig vnd Herrlichkeit, una cum regaliis accipit,

text. in §. nos Romanor. vers. volumus. de pac. Constant. Licet nomen et ius Principis non habeat: alias enim nomen Status inane foret, Ziegler. d. l. qui ibidem, num. 30. exacte distinguendum putat inter ius Principum, die Lands-Fürstliche Obrigkeit, quod ipsis tantum Principum personis inhaeret: et ius der Landes Obrig- vnd Herrlichkeit, quod una cum territorio etiam sine speciali titulo conceditur. Paurmeister, 1. de iurisd. cap. 26. num. 13. Bruning. de iur. univers. conclus. 19. Bidembach. quaest. nobil. 1. num. 10. Ac quando Imp. alicui concedit territorium, tunc is habet omnem iurisdictionem in subditos, v. Uran. ad c. unius. de iureiur. num. 10. fol. 416. col. 2.

Denotatur hoc ius in den alten Lehen-Brieffen, tempore Sigismundi vnd zuvorhac [orig: hâc] clausula mit seinen Fürstlichen Herrligkeiten, Ehren vnnd Würden, mit sambt ihren Zollen, Gebieten, Rechten Gerichten, Mannschafften, Eigenschafften, Stätten, Schlössern, Landen, Leuthen, Gütern, Wildbann, Brunnenwercken Saltzwercken, vnd allen ihern zugehörungen. Dahero werden auch die Fürstenthumb, zum rechten Fürstlichen Lehen geliehen.

Haecceque eminentia nihil aliud esse videtur, quam maximus Imperii gradus, a Bartolo ci assignatus; omnes inferiores praesupponens, imo omnem aliam Iurisdictionem, qui competere dicitur Principi: ut est condere legem, etc.

In eines Fürsten Land vnd Obrigkeit vnd vnder eines Fürsten Land vnd Obrigkeit sitzen, differunt. vid. Ziegler. fol. 104. etc. Aliud enim est in: aliud, de territorio esse.

Vnder die Lands Fürstliche Obrigkeit gehört die Erbhuldigung, Musterung, Außwahl, Verbott, Folg, Publicirung der Mandaten, Recurs der Vnderthonen, Appellation der Vnderthonen Erforderung zu den Landtägen, Straffgelter, Confiscationes, begnadigung der Maleficanten, Glait, Ersetzung der Aempter, Policey vnd Statutenperbesserung, Stätt-Dorff-Waisen: Spitäl vnnd Pflegrechnungen, Contribution, Maaß, Pfenning, etc. adde omnino Caspar. Leipold. apud Dominic. Arum. discurs. 13. quaest. 12.

Probatur quoque die Landtsfürstl. Obrigkeit exinde, quando Acta Iudicialia inferiorum Dicasteriorum a superiore petuntur, deponuntur et reservantur alibi, si contractus confirmantur, et Superiorum sigillorum appositione ii muniuntur. Item, si subditie erlaubnuß begeren, wann sie Geldt auffnemmen, etc.

Was die Landes Fürstliche Obrigkeit? Ob ein Fürst oder Herr, kraffe selbiger, vber die in seinem Landt geseßne vom Adel sich einer Superior tät oder Obrigkeit zugebrauchen habe? vide Bidembach. quaest. nobil. 1.

Ob ein Fürst in Hauptflüssen, Rhein, Thonaw, Necker, etc. so durch deren vom Adel Obrigkeit, vnd Güter fliessen, sich der Lands Für silichen Obrigkeit anzunemmen habe? vide Bidembach. quaest. 13.

Sed de Iurisdictione territoriali, adeo multa a quamplurimis sunt scripta; ut hic [orig: hîc] addere plura, supervacaneum esset. vid. tamen quae ego habeo tr. d. statu Rei pub. subalterno. fol. 93. etc. et sol. 189. vide etiam tr. meum de iurisdict. Imp. Romani passim, praesertim consilium, quod ei est adiunctum. Vietor d. exemption. conclus. 27. et seqq. ut et Waldeckische Acta.

De l' auctorite souveraine des Grisons sur les Valtellins en la Iustite, vide Mercure Francois tom. 13. fol m. 293.

6. Landtgericht in Schwaben.

Die Bezirck deß Landtgerichts inn Schwaben forte limites illius Ducatus erant, weil solches älter dann der letsie Hertzogin Schwaben. Solches Landgericht ist in Schwaben ein Specimen der Landsasserey, darwider gleichwol tempore Ducum vil privilegirt gewesen. Vnd wil sonderlich diß ein Zaichen der Landsässerey scheinen, daß man auch in Ehehafften, non obstante privilegio contra Ehehafftinin, die Iurisdictionem fundiret.

Cassation Freyheitfol. 44. Landtgericht hat allein mit denen insolchem Bezirck geseßnen Ständen, concurrentem Iurisdictionem, quae tamen extenditur, Landtgerichts Ordn. part. 1. tit. 1. et p. 2. tit. 4.

Daß das Landtgericht auch in peinlichen Sachen fundirt, evinci potest ex § in Sachen aberpart. 1. tit. 8. fol. 26. et tit. 5. par.t 2. §. item, wo jemandt. fol. 59. Ergo absentes et fugientes ibi criminaliter conveniri possunt, vnd da sie schuldig befunden, bleibt der ordenlichen Obrigkeit die Bestraffung bevor.

Die Beschreibung aber deß Landtgerichts inn Schwaben vhralten Bezürcks, auch wie weit sich dessen Iurisdiction vnnd mitlauffender Gerichts, zwang erstrecke, wirdt in der Landtgerichts Ordnung, folgender massen gesetzt. Erstlich richtet das Landt Gericht vber die Thonaw, biß an das Landt Würtemberg vnnd bißan den Lech nach hinauff gen Reitti an die Brucken, darnach hinüber auff Tachheim, an die Grawen-Pündt, zu Anfang deß Schweitzerlandts, folgendts gen Costantz, auch hierüber auf Stockach, vnnd von dannen so weit sich det Gezürck deß Schwabenlands erstreckt. Vnnd hat der Landrichter einen mitlauffenden Gerichts Zwang vnnd Iurisdiction, auch in krafft derselben den eingeseßnen Ständen, wiebey andern Kayserlichen Landgerichten herkommen vnd gebräuchig, zugebieten vnnd zuverbieten.

Bey jetzt erzehlter vnsers Landt-Gerichts ordenlichen mitlauffenden Gerichts Zwang vnd Gewalt, solle es nochmalen, vnnd wie vor alters herkommen, bleiben Dochsollen an disem Land Gericht die klein vnnd ringfüge Forderungen, so die den Werth eines Gülden Hauptguts nicht belauf, fen, nicht angenommen werden, es wäre dann Sach, daß dem Kläger vor den andern nächsten Obrigkeitem das Recht verwaigert, verzogen, oder da der Kläger solche sein Ansprach vor derselbert Obrigkeit mit mehrerm kosten, dann am Landt Gericht verführen müst: Oder auch die Sachen deß Landt Gerichts Ehehaffeinin, Ober- Zinß-Herrlichkeit, Dienstbaikeit, vnd dergleichen Gerechtigkeit belangende: dam in denselben Fällen, ob sie gleich vnder der benanten Summen eines Güldens wären, wie in andern, deren Hauptsumma sich vber eines Güldins wehrt erstreckte solle diß Landtgericht hinfuro seinen mitlauffendem Gerichtszwang haben vnnd behalten, wie solchts alles von Alter herkommen, vnd gebräuchig gewest. Aber vmb mehrer diser Sachen richtigkeit willen, soll jedes Klägers Ansprach erkundigt, dieselb in die Ladungen außtruckenlich gesetzt, vnnd der jenig so vmb erlangung der Citation, sein Ansprach vnd Recht, für vnnd angeben würde, jederman wilkürlich, oder nach ermessigung eines Landtrichters gesit afft werden.

Die Landgericht sollen wie vor Alters herkommen, vnnd es auch diser Zeit im gebrauch gehabt, in den volgenden dreyen Reichsstätten, Ravenspurg, Wangen vnd Ksni vnd dann in dem Flecken Altorff genant Weingarten gehalten werden: vnd sollen Burgermaister vnnd Kaht einer jeden der dreyen Reichs Stätt, insonderheit aber auch Amman vnd Rahr deß Flecken Altorff, wie bißhero beschehen, so vil Vrtheilsprecher verordnen, damit jedes Landgericht mit zwölff Vrtheilsprechern möge ersetzet werden: solche Vrtheilsprecher sollen Burgermaister vnd Kahtjeder Statt, von welchen sie verordnet, vnd dann dem Amman vnd Kaht offtbemeltes Flecken Altorff, von Landgerichts wegen volgenden Aydt schwören.

Wiewoln von Alters weit vber Menschen gedencken, am landgericht gebräuchig gewest, welcher hoch oder nidern Standts, ihne selbsten oder die seine vom Landgericht abfordern wollen, daß derselbig jedesmals seine habende Kayserliche oder Königliche Freyheiten, inn originali oder glaubwürdige Vidimus, davon sambt jüngster Kayserlicher vnnd Königlicher Confirmation, mit einer schrifftlichen Abforderung vor Landtgericht durch

Darnach zu jedem Land Gericht, als offt sie oder die ihren citirt werden, mögen sie allein ihre schrifftliche Abforderungen, darinnen sie sich auff ihr hievor am Landgericht fürbrachte, vnd protocollirte Freyheiten vnd Confirmationen ziehen, vnnd zuweisen begehren, durch erlaubte Fürsprechen oder Anwält fürbringen, auff welche schrifftliche Abforderung die Remission (ausserhalb der Landgerichts Ehehafftinen) mit dem Anhang vnd Erkandtnuß, wie vorgemeldt, beschehen soll: vnd wann sich darüber Kläger widerumb vor Landtgericht beschwäre, daß ihme zubestimbter Zeit das Glait nicht zukommen, oder aber Recht versagt, verzogen, vnnd der Remission gemäß, als vnverdingt nicht gehalten, sich auch solches erfünde, so soll die Sach ferrner nicht remittirt, sondern vor Landgericht behalten werden.

Wir wöllen auch, daß hinfürter alle vnsere Lehens- vnnd Pfandts Innhabere der Oesterreichischen Vnderthonen vnnd Güter, was Standes oder Wesen die seyen, deren dann von vns vnser Land-Richter in Schwaben, ein ordenliche specificirte Verzaichnuß beyhanden, so vil solche Oesterreichische Lehen vnnd vnsere Eigenthumbs Vnderthonen Güter vnnd Herrschafften alleinberührt, dieselbe inn Krafft der Oesterreichischen Privilegien, fürnemblich abfordern, vnd die Remissiones begehrensollen, auff welchen fall, da kein Landt-Gerichts Ehehafftin vnterlauffem würde, der Remission statt zugeben, im widrigen Fall aber die Weisung abgeschlagen seyn solle.

Sonsten aber vnd in vbrigen sie, ihre eigne Vnderthonen vnnd Güter betreffent, mögen dieselbe die Abforderungen, gleichwol inn krafft ihrer eignen Exemptions Freyheitenthun, dabey solche mit ewiger Distinction unnd

Vom Land gericht an adpelletur ad Cameram? Rosac. cap. ult. et quaedam dixi ego hac [orig: hâc] de re intract. meo, de appellat. iuvamine. Adde praeiudicia Cameralia verb. Landgericht. Talia Dicasteria passim in Germania, sunt multa. Et ea, quae in Suevia [orig: Sueviâ], videntur reliquiae esse iuris territorialis, quod olim Sueviae Duces habuerunt.

ADDITIO.

Goldastus rer. Alemannic. tom. 1. fol. 177. Placitam, Comitia, Conventus Procerum vocat Reichstäg, mallum vero proprie generale iudicium, vulgo Landgericht denotare tradit, cuius ludices Rachenburger fuisse vocatos. Unde esse oppidum Ravenspurg initio dictum Rafenburg pro Rachenburg, quia ibidem et olim et hodie mallus generalis semper fuerit celebratus, cui praesideat Landgravius, vulgo Landvogt. Ac in chartis antiquis legitur Mallum publicum fuisse in Gozze sovv An. DCCCCLVII. sub Cralone Abbate, ante Regem Ottonem XXI. quo tempore Purchardus Dux fuit Alemanniae, Eberhardus Comes Turgoviae, Adalo Tribunus Etalium in Nuferen Turgoviae Anno Regis Ottonis 27. sub Abbate Burchardo, cui ipse Abbas interfuit cum Comite Ebernardo. Durant adhuc nomina Mallorum in Alemanniae locis illis, ubi olim usus fuit celebrandi Landgericht in Türgow/bey Ravenspurg/bey Ranckwyll der Graffen von Monifort, zu Werdenburg et alibi Goldast. d. loc. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

7. Landgrab.

Quod liceat Landgräben machen, vid. Roener. cap. 20. ubi casum habet concernentem Würtembergiae Ducem.

8. Landgerichtliche Obrigkeit.

Landgerichtliche Obrigkeit sumitur pro lurisdictione alicuius Praesidatus Imperii, einer Landvogtey: quae ut plurimum cum aliis Dicasteriis concurrentem Iurisdictionem, indidemque in ea [orig: eâ] praeventio locum habet, Keller. de offic. Iurid. lib. 2. cap. 12. f. m. 402. in causis civilibus et criminalibus iudicando, quemadmodum Imp. Cam. cum Caesare concurrentem habet Iuris dictionem. Gail. i. observ. 29. numer. 3. in qua tamen causae criminales, non nisi ratione nullitatis pro cessus recipiuntur. Gail. 1. observ. 1. num. 27. Landgerichtliche Obrigkeit (licet interdum Landsässerey secum trahere videatur) non importat territorialem subiectionem: cum et immediati Status illi quoad quaedam subditi sint.

8. Landgraff.

Landgravii vel Comites Provinciales, die Landgraffem, Iudices erant olim totius alicuius Provinciae, et Iudices mediterranei (ad differentiam Marchionum) die da Richter gewest seynd eines Lands, so zwischen deß Reichegräntzen ligt. Petrus de Andlo, lib. 2. de rom. Imp. cap. 12. Henning. Arnisaeus, de iure Maiestat. lib. 2. cap 4. sub numer. 15. fol. m. 322. vers. Landgravii vero. Ego tr. de Comitib. num. 9.

9. Landsknecht.

ADDITIO.

Teste Ponto Heutero Delfio, rerum Belgicar. lib. 7. fol. 341. ante Caesaris Maximiliani tempus, Germani pedites exteros nullos habebant, sed urgente bello Principes ac Res publicae pedite oppidis ac agris excito utebantur, qui exigua aut aliquando nulla, mercede militabant, confectoque bello, positis armis, domum redibant, eadem ferme ratione, qua hodie Helvetii suam tuentur libertatem. Tandem longa [orig: longâ] pace quaesitis opibus, oblitisque armorum peditibus, belli tempore tympani sono, tam in Germania quam alibi colligi caep êrequi cum e faece plebis coirent, ab Anno Chr. 1430. usque in An. 1490. facta [orig: factâ] pace grassatores facti, servatis armis, de Provincia in provinciam more locustarum vagabantur, omnia depascentes ac depopulantes, ac quod magna [orig: magnâ] subinde manu inde errarent, Principibus ac Civitatibus formidinem inii cientes, adeo ut partim contra hos grassatores, partim contra Nobiles ex arcibus itinera infestantes, Suevicum Foedus (vulgo der Schwäbtsch Bundt) Noribergae An. 1489. suadente Caesare Maximiliano sit initum.

Sed cum Anno 1490. Caesar Maximilianus exercitum conscriberet, Austriam ab Hungaris occupatam recuperaturus, vagabundos per universam Germaniam pedites militiae suae adscripsit, quorum opera [orig: operâ] non solum omnia sua recepit, sed translato in Hungariam bello, Albam

Regalem expugnavit, unde cum Budam ducere vellet, ingenti praeda Pedites Germani ditati, relicto Maximiliano, in Germaniam rediere [orig: rediêre]. Is rei indignitate commotus, iussit eos, ubicumque comprehendi possent, ut militaris Sacramenti violatores, ferro, laqueo, aqua [orig: aquâ], ac igne puniri: qua ratione vagi per Germaniam milites latrocinari desiere [orig: desiêre], antea ob rapacitatem et sordes a vulgo Buc, hoc est Capri dicti.

Tandem cum Maximilianus his sublatis, certum pedestris militiae ordinem constituisset, Legioni, quam Regiment vocavit, Ducem, Comitem ac Baronem praeesse voluit, Nobilesque adolescentes prima militiae rudimenta inter hos ponere, abolitaque [orig: abolitâque] voce Buc, Landsknechtos, quod ad verbum sonat, Provinciae Milites, vocari eos iussit.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

10. Landts-Rettung.

Was die Lands-Rettung in Lehen-Brieffen vermöge. Obes inn- vnd ausserhalb Landts oder auff Personliche Dienstzuverstehen seye: vnd auff welches kosten die Ritterdienst gelaistet werden. vid. Bidembach. quaest. 21.

Et conferunt huc [orig: hûc] auctores, qui de servitiis ac cavalcatis Vasallorum scripsere [orig: scripsêre].

11. Landsaß, Landsässerey.

Vox Landsässerey noviter adinventa, est vel facti, et sumitur pro insistentia [orig: insistentiâ] seu possessione praedii, quod quis habet in alicuius Domini territorio; vel iuris, et sumitur pro omni debita oboedientia, quam quis promittit Domino suo, Gilman. decis 40. num. 32. lib. 1. Unde Landsaß, nihil aliud est, quam homo iuris dictionalis, cui in omnibus mandari et praecipi potest. gilman. lib. i. decis. Cameral. 46. num. 32. Hinc Landsassii nobiles dicuntur mediati, gemittelte vom Adel, qui Principis alicuius territorio subsunt. Mei chsner. tom. 2. lib. 1. decis. 8. fol. 389. Caspar Ziegler. in §. Landsassii, concl. 1. num. 14. qui dicit n. seq. quamvis non sit negandum, periculosam esse definitionem der Landsässerey, utpote quae multis Imperii Conventibus sollicite et curiose fuit quaesita, nondum tamen inventa. Waremund. de Erenberg. tract. de foeder. lib. 2. cap. 1. nu. 40. Notandum, quod ea, quae Hispani et Itali, inprimis Fontanella in tract. de pactis antenuptialib. part. 1. fol. 234. 261. et 278. de Baronibus scribunt, referri queant ad Nobiles et Landsassios, subditos et pagos habentes.

Et Principes vel ceteri Status, quibus competit die hohe Landts vnnd Ober-Dereligkeit, haben ihre Landsassen vum Vnderthonen, seu tertitorium, districtum et ditionem, vel terrae spatium, Iurisdictione et supremo imperio armatum, ubi terrendi potestas ipsis competit. Boer. decis. 227. n. 7. et seqq.

Nam Landsassen et Landrsässerey, ad Ius territorii, zu der Landts-Obrigkeit, correspective se habet, et a Landsitzen, derivationem accipiunt. Meichsner. tom. 2. p. 2. decis. Camer. 8. n. 4. Imo Landsaß vnd Landes Obrigkeit, tamquam activum et passivum se mutuo respiciunt. Sed vide omnino Ziegler. d. loc. n. 13. et mult. seqq.

ADDITIO.

Ac quod etiam quis possit esse Landtsaß ratione bonorum, qui alias est Status Imperii, docet Gail. d. arrestis cap. 6. et seq. Ortenburgische Acta contra Bayern. vot. 1. et Andr. Knichen. in Encyclopaed. quod item die Graffen,etc. wann sie gleich auch vnder andern Herin ihre Güeter haben, in Saxonia, etc. dannoch in personalib. am Hofgericht stehen müssen, tradit Beatus in decision. tom. 5. part. 5. d. judicialib. vol. 1. fol. 400. et seqq.

Sic in einer Herrschafft sitzen importat subiectionem, et Iurisdictionem, quam domicilii ratione habet superior in eum qui incola est: quia nulla ratio firmior et universalis magis fundandi fori, quam haec habetur.

Wo der Landgüeter halb Recht zunemmen? vid. Ortenburg. Acta vot. 2. numer. 7. et vot. 4. num. 32. ubi statuitur, quod ratione der Landtgüeter non in Camera, sed coram Duce, sub quo bona sita sunt, agi oporteat, etiamsi alias uterque imperio immediate subiectus esset. Cum ratione illorum bonorum persona eiusmodi separatam habeat conditionem, hancque separationem sine ullo praeiudicio fieri posse. d. vot. 2. num. 8. dicitur.

Wie aber die Landsässerey, et e contra die exemption oder befreyung zuerweisen? colligi potest ex Actis Vallendar contra Trier Item der Gräffl. Waldeckischen Ehrenrettungpart. 1. cap. 3. passim. per discurs. vide quoque Consil. Argentoratens. vol. 1. Consil. 18. et consil. 21.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

Et licet Landsassii mediati sint; non solum tamen dignitate, sed etiam potestate aliqua plerumque pollent. quam iure antiquae nobilitatis illis competere dicit Nevizan. in sylv. nupt. l. 4. nu. 134. Pagos enim, vicos, Castra et id genus terras a Principibus cum adhaerentiis, pertinentiis, Iurisdictione et aliis modis concessas, persaepe possident. Rosenth. de feud. cap. 8. conclus. 8. Schrader. de feud. part. 3. cap. 4. Ita ut rustici nobilibus suis iuramentum fidelitatis et subiectionis praestare cogantur, tamquam sub eorum Iurisdictione habitantes, et domicilium foventes. Husan. de Homin. propr. cap. 6. num. 36. Ritter. de Homag. cap. 4. num. 83.

At vere vigere dicitur illis in locis die Landsesserey, ubi nemo aliquid possidere potest, absque gravamine subiectionis etiam personalis et, ita hoc respectu, potest aliquis esse territorii Dominus, da doch die rechte Landsesserey nicht im schwang ist.

Sic hat Bappenhaimb in Sachsen Dereschafften gehabt, vnd ist daselbst convenirt worden, auch in Schulden, welche in Schwaben gemacht worden. Alia species est, da die Dörffer, so freye vom Adel besitzen, der Landsässerey vnderthan, aber nit die Personen. Ita in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] sitzen Edelleut, vnd seynd ratione ihrer Persohn frey. Sed hoc paulatim quasi ex loco contractus restringitur.

Quod ratione alicuius Castri aut oppidi, pertinentis ad territorialem Ducis Iuris di ctionem, subditus, ac ita Landsassius, non possit diversae religionis exercitium, etiam in propria arce habere, quamvis ratione suae personae sit immediatus, probatur in Pacis Composition. quaest. 39. num. 92. et seqq.

Sed hac de re, vid. Dn. Brunnig. de homag. thes. 284. etc. Mingium. disp. d. territ. iuretom. 5. disput Basil. thes. 65. et per discurs. Dn. Magerum. cap. 6. num. 671. etc. Consil. Vallendar. contra Trier.

ADDITIO.

Landsaß proprie dicitur respectu der Güter in deren er sitzt, vel Landsaß proprie vocatur subditus, qui in Provincia larem seu domicilium habet, quique in Provincia habitat, ut etymologia et usus huius vocabuli ostendit. Minus autem proprie is nominatur, welcher gleichwol Landgüter hat, aber in denselben sich nit haußlich auffhält. Huic nec etymologia vocabuli, nec communis usus convenit. Et certe ex natura correlativorum, sicut pater sine prole; ita Landtsaß sine praedio et domicilio dici nequit. Et improprie ille subditus alterius appellatur, qui tantum res sub Iurisdictione alterius habet. Sola enim possessio bonorum neminem proprie alterius subditum facit. Paul. de Castro Consil. 89. col. 2. lib. 2. Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 17. num. 206. Sed dicendum est, quod talis, qui in alterius territorio bona possidet, non simpliciter, sed certo modo ac secundum quid, ratione nimirum illorum bonorum subditus sit.

An et quatenus autem is, qui in Provincia aliqua domicilium vel praedia habet, nec tamen mere subditus est, vulgo Landsäß, teneatur Domino territorii ad homagium praestandum, zur Huldigung, late deducitur in d. Consil. Argentorat. ubi etiam de requisitis, quibus quis Status Imperii vel Landsassius cognosci queat, agitur.] Ioh. Iac. Speidel. V. L. Lic.

13. Landshoheit vnd Hereligkeit.

Principes Germaniae, eiusque Status in suis territoriis habere iura Imperialia, die Landes Hoch: vnd Herrligkeit, docet Dn. Wilhelm. Anton. in tract. de rescript. morator. f. m. 85. Quomodo autem intelligatur, quod dicitur, Episcopum in sua Diocaesi, posse tantum, quantum Pontifex in tota Ecclesiä; item Principem vel Statum Imperii posse tantum in suo territorio, quantum Imperator in Imperio? vid. Vorburg. in Paratitl. universi Iuris Canonic. fol. m. 35. et seqq. Layman. lib. 1. tract. 4. cap. 7. §. 2. num. 5. et cap. 8. § unic. Consil. Marpurgens. vol. 4. Consil. 25.

Wann die Landrs Obrigkeit vber ein Closter zubeweisen, vid. Tract. Rev. Episcopi Augustan. contra Monaster. S. Ulrici Augustae. Vindel.

Der Landshoheit autem consequentia sunt Regaha, Zoll, todt vnd lebendig Glait, ius recipiendi Iudaeos, et inducias moratorias, Quinquennales vnd Anstandsbrieff concedendi et eiusm odi alia. Recess. Imper. d. A. 48. 77. Bernh. Wurmser, pract. observat. tit. 28. obser. 28. nu. 9. Caspar. Leipold. de concurrent IurisDICT: IN Imperio Rom. Germ. quaest. 12. fol. 277. v. Knichen. d. territor. iure, et in Encyclop.

Et nihil aliud est, quam Landsfürstliche Obrigkeit, de qua supra. De superioritate Comitis Flandriae, vid. Marchantium in description. Flandriae lib. 2. fol. 177. et seq.

14. Landschafft, Landständ.

In mehrerthails fürstenthumben ist ein sonderbahre Landschafft: constans fere ex Praelatis seu Ecclesiasticis, Nobilibus et Oppidorum Deputatis, qui vocantur Land Ständ, et eorum Conventus Land Täg, de quib. infrä. Sunt tamen Principatus, ubi tales ordines non sunt,. ut in Palatinatu Electorali: et ibi maior est subiectio. Nam Ordines habent multa Privilegia, possunt intercedere, in gravioribusque causis consuluntur. vid. me d. Consilio Politic. axiomat. ad fin. ubi de Senatus Ordinum auctoritate egi, add. Hotomanni Franco-Galliam passim.

In erlichen Orthen ist die Landtschafft gethailet, ut in Ost frie´landt, in die Ritterschafft, Stätt vnd Vaußmannen, sive Communitates quorundam Pagorum. In Austria seynd Veren, Praelaten, Ritter vnd Stätt, etc.

ADDITIO.

Status seu Ordines Flandriae ex quibus personis constent, quamque habeant auctoritatem vel potestatem, Marchantius in descript. Flandriae. fol. 95. et seqq. indicat, dum ita seribit: Antiquum et usitatum est publici Concilii corpus, ex lectis totius Regionis Viris conflatum, cogi ut Rei publicae prospiciatur, quoties Princeps velaetatis vel mentis imbecillitate, vel captivitate non est potens Regni administrandi, vel ubi Principatus generali censura in diget: vel bellum suscipiendum aut deponendum est: vel pecunia universo populo irroganda Et licet in ea multitudine plerumque sententiis certetur, tamen ex dissimilibus iudiciis, velut ex distinctis sonis, concentus harmonicae proportionis efficitur, Reip. Salutaris, ubi in eundem scopum, hoc est, populi utilitatem collimatur. Illo Reip. firmamento non destituitur Flandriae Resp. sed tria genera sive Ordines complectitur, qui Status vocantur: quia in illorum auctoritate, Consiliisque salus publica statuitur, et statis Subselliorum Ordinibus distinguuntur, nimirum Sacerdotium, Nobilitas. Quatuor Membra, sine quorum assensu, neque pecuniam subsidiariam Comites olim exigebant, neque bella suscipiebant. Et populum quidem haec libertatis species, quum Tributa postulantur, adhuc consolatur; Princips vero moderate imperanti, nihil detrahit. Horum autem Statuum Comitia indicuntur scriptis â Principe, aut eius nomine a Concilio Flandriae, Literis ad Antistites, Optimaetes et Urbium Magistratus, ut illi nominatim evocati, et Magistratuum Delegati, praefixo loco, dieque conveniant; comitis aut eius Vicarii voluntatem audituri, et post aliquot dies utrinque praefinitos, ubi domi deliberatum fuerit, responsum relaturi.

Qui idem Marchantius fol. 96. et multis seqq. Ordines hosce sigillatim exsequitur, et qui ad eos vocentur, demonstrat; ac per Quatuor Membra, Quatuor Regiones, ut est Gandavum, Bruga, Tpra, et Terra Franca, intelligit, quod et declarat.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. Lic.

15. Landschreiber.

ADDITIO.

Landschreiberey ist in Böhaimb ein vornemmes Ampt, vnd hat solches die Matricul oder Landt=Taffel in directione. In Bayren findt man es voralters in dem Verstand, was heutigs Tags ein Rentmaister, oder vilmehr ein Kastner zuvertretten hat.] Ioh. Iac. Speidel. U.I.Lic.

15. Landschutz.

Landschutz nihil aliud est, quam [orig: quâm] generalis defensio ac custodia territoriorum, tam Iuris, quam facti: potioribus Iurisdictionis et superioritatibus iuribus annexa. Zasius consil. 14. num 8. Et haec ad solum Principem, vel eum, qui iura Principis obtinet, nec non ad Dominos universales, qui omnem Iurisdictionem et superioritatem habent, pertinet: post alios Dn. Mager. de Advoc. armata c. 8. num. 422. et seq.

Unde in contemptum huius defensionis, non possunt subditi sese committere alterius protectioni; nisi in casibus certis.

16. Landsidelem Rechten nemmen.

Landsidel, ist ein Landsitz, sive ein Landgut. Unde verba illa zu Candsidelem Rechten entnommen vnd bestan, den han, entnemmen vnnd bestehen, vulgo intelliguntur de contractu emphyteutico, Iohan. Fichard. consil. Latin. 23. num. 1. Sic etiam illa verba entnemmen vnd bestehen, non possunt nisi de conductione intelligi ac interpretari. Fichard. d. loc. num. 5.

17. Landt Stätt.

De Civitatibus Municipalibus, vid. Poncetum, add. Guil. Forner. 1. select. cap. 13. ubi quid sit Lex Municipalis.

Wie bewisen werde, daß ein Statt, ein Landt Statt seye, vid. Waldeckische Chrenrettung, part. 3. cap. 38. et seq. Item, ob Rostock ein Landstatt? Cothmann. consil. Academ. 47. num. 22. etc.

Daß in Landt Stätten der Verzvrthaile, si ipsius Familia male tractetur, constat ex Constitution. Adolphi §. 4.

18. Landsteür, Landbede.

Provinciales collectae, Landsteür vulgo, sunt, quas Status et Ordines Imperii pro utilitate territorii sui, vigore Regalium ab Imperatore sibi concessorum, vel praescriptionis iure obtentorum, subditis suis imponunt. Myns. resp. 64. decad. 7. et respons. 1. in princ. decad. 15. Rosenthal. tract. feud. cap. 5. conclus. 34. quae collectae die Landt Steüren, pro curis et laboribus, quos sustinent Iniperii Status: tüm etiam in recompensationem expensarum, quas Domini facere et pati debent, pro pace et quiete incer subditos tenenda, pro sua [orig: suâ] item dignitate servanda: proque salariis Officialium ob iustitiam administrandam, adhibito tamen subditorum consensu, veleorum, qui subditos repraesentant, ut sunt Landstände, Frider. Mindan. libr. 2. de mandat. cap. 44. num. 7. exiguntur: Bocer. de collect. cap. 4. num. 8.

Quidam putant aliud esse Landbede, tan quam quae precario, hoc est, ad preces Principum, et consentientibus suffragiis subditorum fiunt: aliud Candsteär, quae in vitis etiam imponi possunt acsolent. Hoc tamen merito displicet Colero, cons. 1. nu. 231. ubi dicit: quemadmodum vocabulum exactio, cap. si quis Romipetas. 24. quaest. 3. t. t. C de exact. trib. et tit. seqq. ita etiam vocabulum Landbethe generale est, et comprehendit omnem collectam, sive petatur, sive imperetur. Certi enim et indubitati iuris est, nullam collectam posse imperari invitis: sed ad cam imponen dam requiri, ut subditi quibus imponuntur, citentur ad hoc, atque ita cum consensu omnium imponatur.

Sed vide meum consilium de collectis, insertum tract. de Aeraris. ut et tract. meum de Iurisd. Imp. Rom. ubi de collectis plura passim occurrent, ac etiam Acta Trier contra die Landschafft.

19. Landstrassen.

Viae publicae (Landstrassen, quae interdum etiam, ut intelligantur esse Regiae, Kayserliche freye, aut deß heyligen Römischen Reichs item Heer, ab exercitu) et quibusdam in locis Dayden Strassen indigitantur, ab Ethnicis seu paganis, a quibus vias militares ante Christum natum stratas vulgus credidit, teste Miraeo in Codice Donationem fol. 87.) sunt non solum per quas vulgo itur: cum etiam per privatas vulgo eatur, l. si Putator. 31. ff. ad L. Aquil. sed quorum etiam solum publicum est relictum ac directum certis finibus latitudinis ab eo, qui ius publicandi habuit, ut ea [orig: eâ] publice iretur, commearetur. l. 2. §. viam publicam. 2. ne quid in loc. publ. ideo que Vicinales ab his distinguuntur, §. siputator. Inst. de L. Aquil. nec sunt publicae, nisi non ex collatione privatorum constitutae sint. Henning. Arnisaeus, de iure Maiest. lib. 3. cap. 5. num. 1. vid. Schneidewin. ad rubr. Inst. de serv. rust. praedior. num. 22. etc. et me de iure rerum. fol. 15. ac seq.

Tanta autem olim harum viarum ratio habita fuit, ut in Rep. Romana ab Imperatoribus certi Curatores viarum publicarum constituerentur.

Quin etiam Aedilium et Censorum ea functio fuit, ut viarum publicarum curam gererent, et eas sternendas in in urbesilice, extra urbem substernendas, marginan dasque locarent, ut ex Livio annotat Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 2. num. 13. Sic hodie in Galliis magnus est viarum totius Regni Curator, qui vocatur Maistre des ponts, passages et chemins. Tholosan. Syntagm. lib. 3. cap. 13. num 5.

Publicae viae inter regalia collocantur, c. un. quae sint regal. (Quia nempe tutela et defensio earum ad Principem

pertinet, l. 3. et l. 13. de'off. pro cons. l. 2. §. 4. et 9. Cod. de offic. praef. prat. vid. Schneidewin. ad §. fin. sub num. 8. Inst. de I. N. etC. (ubi, quamvis nobilis aliquis infeudatus sit de Castro cum suo territorio, et simul ei mixtum et merum imperium concessum, non tamen intelligatur concessa via publica) Continentque non solum iurisdictionem aut refectionem earum, Vultei. lib. 1. de feud. cap. 5. num. 7. quae onus potius fuerit, quam ius quoddam fiscale; sed universum ius, universos reditus, qui ex viis publicis dependent, sicut fluminum regale, explicat Radewicus. Ideoque errat Accursius, in d. §. viam publicam. verb. habuit. qui dicit, quarumlibet Civitatum esse vias publicas, et quodibi dicitur, lege concedi, ut aliquid fiat in loco, legem interpretatur municipalem. Nam inc. un. uqae sint regal. solis iis assignantur viae publicae, qui habent regalia, sive precario, sive per concessionem, idque de consuetu dine observari, testatur Sixtin. de regal. cap. 4. num. 18.

Quin etiam iure Romano ea proprie publica vocantur, quae sunt populi Romani. l. bona Civitat. iunct. l. seq. d. V. S. l. usucapio 9. de usucap. Cetera in star privatorum habentur. Caepoll. de servit. rust. prad. cap. 3. rum. 21. Arnisaeus d. cap. et los. quem vide.

Adeoque hoc ius viarum publicarum est de reservatis Imperatoris, ut neque illi, quibus concessum est merum et mixtum Imperium, vel castrum cum suo territorio, in via publica, absque speciali concessione ius regale habeant, ut modo retuli ex Schneide Win. Quamvis interim negandum non sit, Principes, Duces, Comites et Barones, et alios, quibus eiusmodi concessio meri et mixti Imperii, ab Imperatore facta est, furis dictionem in viis publicis exercere posse adeo ut cognitio quoque et exsecutio criminis alicuius, velut depraedationis, vel homicidii in publica [orig: publicâ] via [orig: viâ] commissi, ad eosdem spectat. Utpote cum Iuris dictio, cum iure regali nihil habeat commune, sed toto genere ab invicem differant.

Cum Principibus, tales vias publicas habentibus ab iter facientibus et mercimonia vehentibus, vectigalia', gabellae ac pedagia solvantur; consequens est dicere, ad eos quoque pertinere viarum securitatem, ut sua iter facientibus praestetur adsecuratio. l. praeses. 3. l. congruit 13. ff. de offic. praesid. l. ne quid ff. de incend. ruin. l. 1. §. cura carnis. ff. de off. praefect. urb. l. in nomine §. pro limitaneis. C. d. off. praefect. praetor. Gail. 2. obs. 64. num. 2. et seqq. Imo, si haec praestita, ut decet, non fuerunt, damnum quod postea perpessi sunt, ab ipso resarciri sibi iure petere possunt. Mynsing. observ. cent. 5. obs. 71. Schurff. consil. 2. num. 4. cent. 2. Gail. dict. loc. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 22. lit. A. Sixtin, de regal. lib. 2. cap. 2. numer. 35. Köpen. decis. 37. nu. 4. Consentit Ius Saxon. art. 27. lib. 2. ubidicitur. Wemer Glaitgibt, den soller vor Schaden bewahren, oder ihme den Schadengelten.

Sane in Constitutionibus quoque Imperii sancitum est, ut Magistratus locorum, omnia sub se itiners suo sumptu secura praestent, vim et latrocinia prohibeant, grassatores persequantur, ut Circuli quoties opus, ad pacandas et explorandas vias, latrunculatores suos paratos habeant. Reichs Abschid d. A. 1548. §. Ferrner Landtfrid, Reichs=Absch. d. A. 1555. §. Nach dem aber, vid. Freher. ad Petr. d. Andl. cap. 18. fol. 203., ubi etiam de latrunculatoribus, ne se corrumpi patiantur, quo nomine Ausonius Theonem vexat Epistol. 4.

An maioragerens tota regione vagantes
Persequeris fures? qui te postrema timentes
Inpartem praedamque vocent. Tumitis et osor
Sanguinis humani, condonas criminae nummis
Erroremque vocas, pretiumque imponis abactis
Bubus, et in partem scelerum de Iudice transis.

Genus hocce Iustitias errantes apud Anglos dici, testatur Sarisberiensis lib. 5. cap. 15.

Hoc tamen non aeque servatur, si cuti servari deberet, nisi quando peculiariter solvitur pecunia Domino Gelait=Gelt, fürs Gelait: ut nundinarum initio et exitu, eo confluentes vel inde discedentes facere solent. Wesenb. in not. ad Schneidevv. in §. His autem lit. c. de iust. et iur.

Si in via publica an einer gemainen offnen Landstrassen, facta sit caedes? cur erit cognitio et punitio; Dominine cui via publica vigore regalium competit, an vero eius, qui cum mero et mixto Imperio feudum si ve castrum ibi possidet? vide Speckhan. centur. 3. quaest. 11. class. 2.

20. Landtäg

ADDITIO.

Ita vocantur Comitia Statuum sive Ordinum alicuius Ducatus, v. supra verb. Landschafft.

In Silesia werden die Landtäg, Fürstentäg genennt, weil die fürnembsse Ständ Fürsten seynd, Schikfus in der Schlesischen Chrontck. lib. 3. cap. 12. et multis seqq. ubi pluribus probatur, was vnd welcher gestalt vff solchen Landtägen zuhandlen gepflegt werde. videri quoque possunt die Tryertsche Acta contra die Landschafft.

Auff den Landtägen zurescheinen, arguirt die Landsässerey, vid. Waldeckische Ebrenretlung. part. 1. cap. 20.] Ioh. Iac. Speidel. V. L. Lic.

21. Langes Gedencken.

Verba Langes Gedencken, possunt intelligi de decem annis, qui appellantur in iure longum rempus. in pr. Instit. de usucap. Modestin. Pistor. part. 1. quaest. 44. numer. 2.

22. Lassen.

Homines proprios, Saxones Lassen, quasi relictos in Provincia vocant. gloss. in art. 59. lib. 2 num. 4. qui dicit: Wer in Sachsen recht zu Zinß Gut gebohren ist (id est, qui est adscriptus) der ist ein Caß, der mag sich deß Guts nicht ohne deß Herrn Willen vnderziehen. Die seynd die vnsere Glter liessen, da sie die Land bezwungem, auff Beschaid,etc. et gloss. germ. in verb. Da liessensie die Bawrenart. 44. lib. 3, vide Herman. Stam. de hominib. propriis. cap. i. num. 2. me de trib. domest. societ. specieb. fol. 31. Affinitatem quodammodo habent cum antiquis libertinis dedititiis, Frideric. Husanus tract. de hominib. pr. cap. 2. num. 29. Docent historiae, quod iis temporibus, quibus Saxones Obotritis et Vicinis gentibus bellum movebant, ut nolentes cogerent amplecti religionem Christianam, in devictos usi sint eo iure, quo victores antiquitus solebant, scilicet, quod mancipiorum loco eos habuerint: quibus tamen eodem, quo Saracenis subiugati Hispani modo, terras colendas relinquerent, ne I'rovincia in Solitudinem redacta, ipsis victoribus infructuosa esset. Quicquid nunc huiusmodi deditiis reliquerunt, nihilominus iure Dominii apud Dominos remansit, adeo ut et inde eos expellere, fundumque ad se recipere nobiles et Praefecti possint. vid. Pontan. Origin. Francic. lib. 6. cap. 15.

Vel Lazzi dicuntur, quod internecione missi lunt lassen, unde et Lassafare, Lassen fahren, mittere inter Gothicae veteris Germanicae linguae vestigia in Italicam irrepsit, quae enumerat Lazius de migrat gent. lib. 9. in fin fol. 552. in deque servitiis in con donationem vitae mancipati, dicti sunt mini steriales et proprii homines, Dienst vund Rigenleuth. Knichen in encyclop. cap. 1. m. f. 7. ad fin.

Hodie iure Saxonico die Lassen, aequiperantur libertis. Unde et teste Kopen [orig: Kôpen]. lib. 1. observat. 171. num. 2. in multis locis consuetudinis est, daß die Herrn vnd Edelleuth, nach Todt ihrer Vnderthanen, welche sie die Lassen haissen, ob da kein Erb von ihrem Ceib gebohren ist, ihre Güter gar, das halde, oder dritten thail, oder ein nambliches datvon nemmen, demnach daselbst die Gelegenheit ist vnd herkommen.

23. Lateinische Sprach.

De Origine Latinae Linguae, v. Becman. in manuduct. cap. 5. et 9. ac in Origin. fol. 136. Eam olim obscurissimam fuisse, tradit Selden. d. Diis Syris. fol. 59. aeque ac Germanicam, v. me intr. d. natur. popul.

Leonhardus Aretinus censet, olim ctiam tempore Ciceronis, aliter locutum fuisse vulgus, ac scribebatur, lib. 6. epistol. fol. 273. Sed hunc refutat Floridus Sabinus, apud Gruterum In Lampade tom. 1. fol. 1084. vid. Poggium histor. Convivial. 3.

Dialectum tamen rusticorum aliam fuisse, iam olim dixi in tr. d. incrementis Imperiorum. fol. 63. Indeque ipsi Latini (ut et hodie Itali, Bembus in prosis Itaelic.) suam linguam discebant. Iul. Bellus in Hermete polit d. peregrinat. fol. 59. et multis seqq. ubi plura de Lingua Latina habet. Mutata post fuit ea lingua, et anti qua proba quoque verba abolita: Senec. epist. 59. dum nimis fuit extensa; in Africam nempe, Galliam, Hispaniam, etc. Etiam Germania hanc non ignorabat, sed postea barbaricis incursionibus fuit plane abolita, Ita Sidon. Apoll. 4. Epist. 17. ad Arbogastum: sermonis pompa Romani, si qua adhuc uspiam est, Belgicis olimsi ve Rhenanis abolita terris, in te solum resedit. Mansit aliquantum in Galliis, sed decurtata et corrupta, unde rusti cum Romanum vocitatur. Pasquier. 7. de resherch. cap. 1. Tandem in Italia quoque in vulgare Idioma commutata fuit: fere circa tempora Gregorii Magni, Pontificis vere sancti. Fauchet. tom. I. des Antiquitez. lib. 5. caq. 2. Quod idem evenit in Galliis et Hispania [orig: Hispaniâ], ac quoque Britania. Magisque a Latino recessit, ubi copia maior fuit eorum, qui illas regiones inundarunt, vid. me tr. d. nat. popul. et linguar. immutat. Ac quomodo Lingua Latina fuerit mutata, docetur in Explication. Tabulae Heliacae.

An Romani Latine locuti fuerint? vid. Verdier. divers. lessons. fol. m. 89. et Barthii. adversar lib. 12. cap. 2. item lib. 52. cap. 19.

24. Layenbrüder.

Fratres Laici seu conversi cum sollenniter promittant tria vota essentialia, secundum aliquam Regulam a Sede Apostolica approbatam, in manu Praelati eos incorporare valentis, sunt vere Religiosi, et Ecclesia sti caeper sonae. Promoti tamen ad sacros Ordines, sine licentia Praelati, gravissima [orig: gravissimâ] poena [orig: poenâ] sunt plectendi, et tonsura Clericali privandi. Nec non omni usu Ordinum, et recitatione divini Officii privati, ad merum Statum Laicalem reduci debent. Compendium Quaest. Regularium. Eman. Roderici verb. Laici.

25. Legbrieff,

26. Lägerbücher.

Vid. me in disputat. ad Ius Municipal. VVurtemb [orig: VVûrtemb]. p. 1. th. 69.

27. Lehen.

Verbum Lehen quibusdam videtur originem trahere, a Lendis sive Leodibus. Quo nomine vocantur Vasalli, hoc est, Fideles a Gallica voce Leaux sive Loyaux, vel potius a Germanico Leut. Cuiacius inprolegom. feudalibus in cap. un. de eo, qui sibi vel hered. suis investit. accip. Tamen rectius mihi vi detur a verbo leihen, seu ut habet Lingua Saxonica, lehnen, quo significamus concessionem rei ad usum aliquem, sive sit commodatum sive sit preca rium sive mutuum. Inter quae, quantum inter sit, ex tit. Inst. quib. mod. re contr. obl. colligere licet. Nam et feudum conceditur Vasallo ad quendam usum, quamvis ille usus multo sit plenior et melior, quam servitus vel usus vel usus fructus, Rittershus. inpartib. feudal. cap. i. lib. 1. num. 14.

Feudis, den Lehengütern opponuntur Allodia, Frey Erbgüret, in c. un. §. 1 et seq si de feud. def. fuer. content. inter Dom. Allodium enim est proprium cuiusque Patrimonium et liberum, sive res propria et libera, quam quis a nemine tenet, nec recognoscit nisi a Deo. Molin. ad consuet. Paris. tit. 1. §. 46. num.. 1. et §. 68. verb. Franc. alen. Decian. resp. 19. numer. 193. vol. 2. et dicitur Allodium (vid. Lindenbrog. v. Alode et Anton. disp. feud. 1. th. 2. lita. ) quasi aliunde non recognitum, secundum Albericum de Rosate, in l. si familiae. num. 2. C. fam. hercisc. quod tamen non omnino placet. Sed potius Allodium videtur dici alaudium, ex eo, quod qui praedia eo iure habent, nullum habeant auctorem vel superiorem Dominum, quem laudare possint vel teneantur. Budaeus ad cons. Paris. tit. 1. §. 46. num. 1. v. Supra.. vid. Allodium.

Allodium dictum putat a Germanico verbo Anlöden, quod est copnferruminare, conglutinare: quia scilicet bona Allodialia ita sint coniuncta et cohaerentia familiae, ut avelli ab ea nequeant, quasi inseparabilia: Cum feuda facile et variis ex causis amittantur, adde Rittershus. in partit. feud. lib. 1. cap. 2. num. 19. ubi allegat Com. adll. Caroli M. cap. 7.

Germanicum autem Cehen, exprimimus per verbum Feudum, de quo vocabulo videri potest Goldast, Alemannic. rer. tom. 1. fal. 210. et seq. Olim dicebatur Veoden. et quid illud sit apud Scotos? Leges Scotiae fol. 2. b.

ADDITIO.

Maxima rerum divisio olim erat, qua omnia praedia aut in propria aut in Fiscalia dividebantur. Propria seu proprietates dicebantur, quae nullius iuri obnoxia erant, sed optimo maximo iure possidebantur, ideoque ad heredes transibant. Fiscalia vero beneficia sive fisei vocabantur, quae a Rege ut plurimum, posteaque ab aliisita concedebantur, ut certis Legibus, servitii sque obnoxia, cum vita accipientis finirentur. Rursus proprium seu proprietas duplex: alia quippe Alode seu hereditas, proprium paternum aut maternum erat. Alta non a parentibus accepta, sed labore et parsimonia cuiusque comparata, ex comparato aut ex conquisitu dicebatur. Sed postea et res comparatas alodii nomine vocaverunt: eoque perventum, ut alodiae liberi iuris praedia, quae nec fidem nec pensitationem deberent, generaliter dicta sint, ad feudi differentiam, quo sensu allodii vocabulum adhuc hodie in Iure nostro usurpatur. Et haec divisio apud medii saeculi scriptores notanda occurrit, vid. Bignon. in not. ad Marculph. Formular. fol. 435. et seq. ubi addit, nomen Fisci frequenter in eius aevi auctoribus et vetustissimis Instrumentis occurrere, ac Fiscum id appellari, quod a Fisco profectum, Regis liberalitate alicui in beneficium concessum est, ac ideo nomen Fisci seu terrae fiscalis retinuisse, quem vide etiam fol. 471. et seqq. Totum etiam aliquem tractum terrae, ex quo reditus colligebantur, et ad certum primarium locum deferebantur, Fiscum caepisse nominari, attestatur Ioan. Robertus in Historia S. Huberti fol. 450. et seqq. ] Iohan. Iac. Speidel. V. I. Licent.

De Feudorum origine, Oratione singul. egit Frater meus, p. m. Iohannes Georgius Besoldus, quae est iuncta dispp. Tubingensib. ab Eberhardo VVildio impressis. Ac vidi Diploma, Monasterio Lindaviensi ab Imp. Ludovico datum Anno 866. ubi mentio iam fit Feudorum. Et Imperatorem Ludovicum Pium, parva feuda militib. dedisse, refert Fauchet. tom. 2. lib. 8. c. ult. qui idem de orig. feud. pluribus agit 2. des dignites. c. 6. Pasquier, 2. d. recherch. c. 13. Notator ad Formulas Marculphi. fol. 452. Piso Soacius. in Praelud. Feudor. add. Caspar a Lerch. d. Ordine Equestri Germanic. fol. 23. etc. Hotoman. in disputat. feudal. cap. 1. Reiner Reinecc. ad poetam. d. Carolo M. fol. 626. Niell. in disput. feudal. a princ. Molinae. consil. 50. Rudinger. d. feudis fol. 224. et 395. ac seqq. Knichen. d. vestitut. pact. part. 25. cap. ult.

At verissimum esse videtur Dn. Rittershus. part. feud. lib. 1. cap. 1. feudorum institutum esse Germanicum, introductum non tantum a Longobardis (qui ex Germania profecti in Italiam infusi sunt, eiusque partem occuparunt [orig: occupârunt] eam, quae hodie Lombardia vocatur) sed et iam ab aliis Germaniae populis, ut Alemannis, Francis, Boiariis, Suevis et Saxonibus, etiam Gothis, ut vult Hotoman. Omnes enim ad huius velut Pandorae Hesiodeae exornationem certatim contulerunt. Ego vero eximerem Gothos, cum non sunt hodie feuda in Hispania et Lusitania. Ludovic. Molin. tract. de Iustit. et iure tr. 2. disput. 10.

Huius rei Argumenta sunt, quod Historici rerum Germanicarum fere foli feudorum mentionem faciunt. Nam, quod Itali quoque et Galli feudis usi comperiuntur, scire debes eos a Germanis accepisse, cum Longobardi Italiae, Franci Galliae partem occupassent. Facile enim solent alicuius gentis instituta utilia et laudabilia in exemplum trahi, atque in mores ad sumi etiam ab aliis populis. Exemplum habes in Emphyteusi, seu agris vectigalibus. Quod genus contractus Romani mutuati videntur a Bizantanis.

Deinde originem feudorum Germanicam satis arguunt et nom ina ipsa feudalia, et formulae, quae maxima ex parte sunt Germanicae; quamvis quaedam verba hodie vix a Germanis ipsis intelligantur: vid. me de nat. populor. fol. 102. etc. (ubi ea ad suam veram, hoc est, Germani cam originem reduxi) quod hic propter vetustatem eo minus mirandum est;

Cum et Romanis posterioribus idem acciderit in ea lingua, qua [orig: quâ] leges Regiae et XII. Tab. fuerant conscriptae. Accidit etiam nobis haec difficultas et obscuritas verborum ex eo, quod saepe mirifice sunt corrupta, cum in aliam linguam trans funduntur, cumque ad Latinorum consuetudinem et terminationem accommodantur.

Causa huius instituti prima et antiquissima fuisse videtur, ut Principes sibi adiungerent beneficiarios, quorum opera militari, in expeditionibus quoties usus incidisset, uterentur, ac ita ut haberent quasi exercitum perpetuum, et huius operae praemium atque auctoramentum essent praedia quaedam ipsis concessa, ex quibus Vasalli sese honeste alerent atque exhiberent. Hinc est, quod toties Vasalli appellantur Milites in libris feudorum.

Haecque est optima ratio conservandorum territoriorum nuper partorum, ut Frater meus dict. orat. edocuit, et ego trado intr. d. Increm. Imper. ad fin. Suntque Feudis similes Timariae Turcarum. Et nec Iappones hoc institutum ignorant. Molina d. iust. et iur. tom. 2. disp. 485. Verisimile est autem, Principes Germanorum, qui vel Galliam vel Italiam occuparunt, quo sibi et suo generi, suaeque etiam Genti Imperium firmarent, devictarum gentium do minia illustribus ex sua gente viris concessisse: de quo vide Vincentium Cabotium libr. 2. disput. Iur. c. ult. Sane ex Historicis rerum Germanicarum, nec non ex Constitutionibus Imperatorum quorundam ac Regum Germanicorum, satis constat, inter coeteras causas feuda etiam ob id data fuisse, tam Episcopis quam laicis, ut haberent plurimos Comites ac socios expeditionum, cum aliarum, tum Romanae, quam suscipiebant ad petendam a Romano Pontifice coronam auream, po steaquam accepissent ferream Aquisgrani, et argenteam Mediolani his enim tribus in locis antiquitus coronabantur. Solebant autem iam superatis Alpibus, priusquam recta pergerent Romam, Roncaliis convenire et castra locare, ibi demque aliquot dierum conventus agere, et cum Principibus Imperii de iure ac Legibus, de Pace et bello, deque omni Republica deliberare ac decernere. Et qui cumque ab Imperatore beneficia habebant, nisi in illis Campis et Castris adessent, et voce praeconis citati ad delectum respondissent, excubias item egissent circa Imperatorem, iiob contumaciam fendis suis privabantur, sive Clerici essent seu Laici, nisi forte venia [orig: veniâ] impetratä, domi remansissent. vide hac de re Othon. Frisin. lib. 2. cap. 12. Et Gunther. init. lib. 2. Vulgo Römerzug vocant. Haec inquam feudorum institu endorum prima occasio, et causa esse videtur, ut essent beneficia quaedam militaria et nervi, quibus imperium Germanicum contineretur ac vigeret. Sed deinde (ut fieri solet) res latius diffundi ac patere caepit: neque tantum ad militaria, sed etiam ad alia honesta officia in pace obeunda, concessa sunt feuda.

Praeterea etiam hoc ad originem feudorum pertinet, quod sicut olim fideicommissa primis temporibus valde infirma fuerunt, ut quorum prima cunabula tantum a fide heredum pen derent, sed postea magis magisque confirmata sunt, et ad necessitatem iuris redacta, teste Imp. in §. 1. Inst. de fideic. hered. et §. et quia primo. t. eod. Ita etiam feudorum initia valde fuisse tenuia et imbecilla, paulatim vero magis magisque rem a tenui exordio profectam crevisse, quod eleganter declarat Feudista in §. et quiae vidimus lib. 1. t. 1.

Porro de feudorum ortu et in crementis, memorabilis est locus apud Nicolaum Cusanum Cardinalem ()qui tempore Synodi Basi leensis vixit) cap. 28. lib. Z. De Concordantia Catholica. quem recitabo, quod non parum illustret d. §. et quia vidimus. Ordinabantur inquit, etiam tum Principes, Duces et Comites constituti, debere, tamquam officia publica, imperiali iussione habentes ad nutum removibilia, rationem sui ministerii aerario publico red dere. Posthaec, quia Senatorum filii, licet equestres primo forent, tamen ad Senatum demum perveniebant, introductum fuit, ut parentibus rite in officio se habentibus, filii eo dem officio non privarentur, ad illum finem.

ut patres minus avaritiae studerent, habentes de successione in officio certitudinem: et etiam ut eorum subiecti minus tunc gravarentur per patrem, quando et ipsis sui posteri praeesse deberent. Tamen ut Imperiali Celsi tudini nulla in commoda detractoria Dominiorum, in futurum crescente potestate officiatorum, exorirentur, feu dalia introducta sunt statuta, et de fide servanda atrictissima iuramenta, quae per unum quemque Vasallorum instituendorum praestari, et sub poena perditionis Feudi inviolabiliter servari deberent. Est denique alia lex edita, ad magna feuda plura nullum accumulative succedere posse; ne sic plura magna accumulando, potentia subditorum in tantum excresceret, ut dum Tyrannica rabie, immemor iuramentorum, apicem dominandi (cuius appetitus per acquisitionem crescit) appelleret, Imperii potentia Schismatica turbati one vilesceret. Erat insuper Imperatorum consuetudo, ac cusationes fractae fidei et periurii admittere, ut fidelitas, per quam solum persistit Imperium, numquam negligentia parvi penderetur. Poena vero erat provationis fidem non servanti. Et tunc ne invidia forte in citaret nobiles eiusdem sanguinis, contra eum, cui haec ablata donarentur: ista quae sic in commissum ceciderant, sacri Imperatores Ecclesiis frequenter applicarunt, etc.

Feuda ab initio praesertim dignitatem annexam habentia, minime successoria erant, sed demum consuetu dine posteriori est introductum, cuiius rationes Dn. Rittershusius, partit. feudal. lib. 1. cap. 12. fol. 184. assignat. Hotoman tamen in disp. seud. cap. 18. hanc consuetudinem ad eo graviter reprehendit, ut exclamet, nihil absurdius dici potuisse. Et sane auctoritas Imperatorum, exinde est minor. Fridericus I. Imp. in §. praeterea Ducatus. lib. 2. tit. 55. prohibet Imperii feuda dignitatum, dividi inter plures coheredes, et ita probare videtur consuetudinem, ut ad unum successorem, v. g. maximum natu devolvantur. Egregius autem ad hanc rem locus est Nicolai Cusani lib. 8. de concerd. Cathol. cap. 28. Ex qua observatione discimus, non disparem olim fuisse conditionem Praefecturarum et officiorum publicorum in Imperio Germanico, ab ea, quae est hodie Bassarum et Begorum in Turcia, et in Polonico Regno Palatinorum et Castellanorum. Quomodo etiam in Gallia ante Hugonem Capetum erat comparatum in Magistratibus et officiis, teste Francisco Conano, lib. 2. Comment. cap. 9. Et hodie quoque Magistratus et Praefecturas in illo Regno a nutu Regis pen dere, plurimi auctores testantur. Hodie inquit Hotoman. ad tit. 1. lib. 1. in Gallia nostra Magistratus omnes a Rege cum hac formula mandantur: quamdiu nobis placebit.

De bonis allodialibus cum feudalib. mixtis, eorumque probatione, vid. Surdum consil. 180. per tot. ac an omnia bona intra districtum territorii feudalis sint feudalia? Schwanman. consil. 4. Wie vnd was gestalten Lehens vnd aigens von einander zu separiren? latissime demonstratur in Consiliis Marpurgensib. vol. 4. consil. 37. add. Graevae. lib. 2. conclus. 62.

In Gallia licet plebei populares non minus, quam nobiles, feudalium bonorum, quae eis ex successione legitima obveniunt, capaces existimentur; tamen quoad novam acquisitionem feudi alio titulo quam legi timae successionis, aliud semper in Burgundia esse observatum, attestatur Grivell. decis. Dolan. 32. num. 2. Nulli namque plebeo feudum acquirere, illudque possidere permissum esse unquam, nisi cui Principis indulgentia et liberalitate hoc concessum sit, ad dit.

Sequentem Deductionem, de feudo aperto, eiusque a Domino facta apprehensione, et asserti Vasalli super destituta [orig: destitutâ] possessione intentata [orig: intentatâ] querela [orig: querelâ] agentem, inserere libuit, ubi etiam multis de simultanea Investitura [orig: Investiturâ] tractatur, ac quando ea amittatur, docetur; nec non late, an et quando cognitio ad Pares Curiae vel Dominum feudalem spectet? discutitur.

Durchleüchtiger, etc.

DEmnach E. Fr. Gn. vor wenig Tagen mir ein Copey jeniger Supplication, vermittelst dero beyder Röm: Kays: Mayest. Vnserm allergnädigsten Herren, ein Mandatum de restituendo et non amplius turbando, sine clausula wider E. Fr. Gn. die gesambte von M. in puncto praetensae destitutae possessionis deß Schloß vnd Dorffs N. per meram sub et obreptionem außzuwürcken sich angemast, neben einem Schreiben, so von allerhöch stgedacht Kays. May. an E. Fr. Gn. vmb bessere In formation vnd Bericht gnädigst abgangen, in gnaden mir vberschaffen, vnd dabey anbefelhen lassen, daß hierüber inner bestimbtet Zeit, Ich als rechtmässiger Innhaber angedcüten Schloß vnnd Dorffs, wegen diß Drths habenden interesse, hierüber mein verstandene norhturfft zu E. Fr. Gn. Cantzley vnderthänig einschicken solle.

Als thue solcher gnädiger Communication halber ich mich vorderst gantz gehorsamb bedancken, vnd zu volg vnderth. berichten, was massen vorderst ich mit sondern verwundern vernommen, daß Sie von M. so E. Fr. Gna. Lehenleüth zuseyn eusserst sich bemühem, nicht allein in hievorigen extra iudicialiter beschehenen anbringen, auch sonsten bey Chur: vnnd Fürsten (da Sie durch vngleiche narrata starcke intercessiones erlangt) E. Fr. Gn. gantz vngüetlich vnd hoch verkleinerlich beschreyt, als wann von Selbiger ihnen die höchste vnbilligkeit zugezogen wurde, mir offenbarem vngrundt bezüchtigt, doch hiemit in keinen weeg sich vernügt befunden, sondern noch darzu bey allerhöchstgedacht Kayserl. May. als der höchsten lustici vnnd allerfürnembsten Orth der gantzen Christenheit, in angeregt ihrer Supplication, auff solch offenbaren vngleichen insimulationib. vermessentlich beharren.

Da sie doch billich zu gemüeth ziehen, daß gegen E. Fr. Gn. die Sie für ihren Lehenherzen dargeben, selbige mehrer beichaidenheit, monente Rosenthalio de feud cap. 12. concl. 11. numer. 43. gebrauchen, vnnd sich billich erinnern sollen, quod ob atroces vel inhonestas iniurias verbales Vasalli in Patronum, feudum amittatur, et illud a Domino repeti, ac ita multo magis retineri queat, Schrader. d. feud. part. 9. cap. 4. nu. 164. caus. 16. Vultei. lib. 1. feud. cap. 11.

Quodque hoc pariter locum habeat, licet convitium, quod Vasallus Domino feudi obicit, verum esset: cum et is, qui vero convitio aliquem infamat, in iuriarum teneatur, Covarruc. var. resolut. 1. cap. 11. num. 6. Gravett. consil. 168. numer. 3. lib. 1. per text. in l. 2. C. quando et quib. quarta pars.

Quo intuitu communiter etiam tradi solet, Vasallum fine praevia [orig: praeviâ] venia [orig: veniâ] Dominum in ius vocare non posse, Everhard. loc. 59. Iason. post Aiexandr. in l. generaliter. et ibid. Zas. num. 7. ff. d. inius. voc. Specul. tit. de feud. §. quoniam vers. decimo sexto quaeritur.

Inmassen dann die Röm. Kays. May. dise hochanzügliche Bezichtigung der Importanz, vnnd so wichtig befunden, daß selbige E. Fürstl. Gn. sembliche Vnbilligkeit, darvber die von M. sich zubeklagen vorgenommen, in keinen weeg zutrawen können, sondern allergnädigst vnnd hochrühmblichist für ein Notturfft zuseyn erachtet, daß vor endtlicher Ihrer Kays. May. resolution vnd Erklärung, vmb Einschickung gehöriger in formation vnd Bericht E. Fürstl. Gn. zuzuschreiben seye.

Am andern befinde Ich dise M. Suplication also verfaßt, daß selbige mit sonderm Vorthail, vnnd nemblich E. Fr. Gn. verhandlen, auch dise gantze Sach desto mehr odios zumachen, dahin gestellt, als wann sie von M. eibmal die possession dies Lehenbarn Schloß vnd Dorffs N. erlangt, von dero aber destituirt vnd vertriben worden, darumb sie auch ein Mandat de restituendo, et non amplius offendendo suchen; Id quod possessorium recuperandae et querelam despolio

praesupponirt. Da doch nimmermehr erweißlich daß die Imploranten nach ihres Vettern Hanß Meichiors von M. als ultimi possessoris ableiben, jemahl zu würcklicher possession vel quasi diser Lehen gelangt, sondern es ist auff den Notfall vnd in continenti beyzubringen, daß E. Fr. Gn bemelte Güter, als dero eröffnet Lehen einziehen lassen, also deroselben besitzung sine omni vitio, ac nempe nec vi, nec clam nec precario erlanger.

Est autem lus Domini, ut quando alium non invenitin possessione, ipse sua [orig: suâ] propria [orig: propriâ] auctoritate eam, ut vacan. tem apprehendere queat, Bald. num. 13. et 40. Dec. num. 41. Menoch. num. 589. 592. 598. adl. ult. C. de Edict. D. Hadr. tollend. Et de Domino feudi, quod possit propria auctoritate apertum sibi feudum occupare, quando alius non est in possessione, tradunt Tiraquell. tract de morte in 8. declarat. praefat. num. 1. et seq. Ferrar. in form. libelli quo pet. heredit. ex Testam. vers. iniuste num. 1. et 4. Estque communis Doctrina repetentium in l. cum heredes. per illum text. d. acquir. possess. Menoch. remed adipiscend. 4. num. 421. et nu. 589. cum multis seqq.

Auß welchem fürs dritte wolfolglichen zuschliessen, daß wann gleich die Gegnere dises ihr Anlangen auff ein possessorium adipiscendae deuten oder ziehen wolten, Sie doch ebenmässtg damit in keinen weeg auffkommen, vil weniger per viam praecepti et absque praevio ordmario processu, zu diser güeter possession kommen, vel saltem ordmarium possessorium remedium anstellen, vnd kein Mandat sach hierauß machen könden.

Communis enim opinio est, non competere possessoria adipiscendae possessionis remedia contra Dominum, sine vitio feudum possidentem, Interpretes in cap. 1 si de feud defunct. Rosenthal. cap. 12. conclas. 12. num. 32.

Zum vierdten, könden die von M. auch deßwegen mit dem Mandat Proceß nicht auffkommen, sondern gebührender massen vnd ordenlich kla. gen müssen, weil sie nicht bewisen, daß Sie a primo acquirente, oder denen von M. so vor 300. Jahren, dises Schloß vnd Dorff N. zu Lehen auffgetragen, vnzweiffenlig herzühren thun, wclches Sie vorderst hquido zu. beweisen sonsten weder in petitorio noch possessorio nich tsit schaffem können.

Darzu dann ohne zweiffel ein ordenlicher Proceßgehörig, vnd wie sie von M. in ihrem bey E. Fr. Gn. extraiu dicialiter beschehenen eingeben, solch schuldige beweisung noch zur Zeit, wie sehr sie sich auch bemühet, nicht erfiattet: als wird ihnen zugleich ins künfftig dises zulaisten schwär fallen: cum maxime in facto admodum antiquo versemur.

Ferzner ist zum fünfften richtig, daß jetzige von M. auch ihrem selbst figurirten Stammen nach, den letst abgeleibten Besitzer vbel strittig gemachten Lehens, vil weiter dann in septimo gradu, inita [orig: initâ] ex iure Givili computatione zugethan oder verwandt seynd. In welchem Fall die Lehenrecht kein succession gestatten. Etenim sive feudum immediate transeatad collaterales, sive ante fuerit propagatum in descendentes, quibus demum remotis, transfertur ad agnatos, olim agnati et collaterales tantum usque ad quartum gradum succedebant, postea novo iure inductum fuit, ut ad septimum gradum feudum perveniret, c. un. §. hoc quoque sciendum. 4. tit. de his qui feud. dare poss. c. un. §. hoc quoque observaretur. 1. sub fin. tit. de success feud.

Sechstens, gestehen die von M. in ihrer bey der Kays. May. vberzaichter Supplication selbsten, daß weylandt Friderich von M. wegen bezichtigter Feloni dises Lehen entzogen, nachgegendts auff sonderbahr erlangte begnadigung, seinem Sohn Hanß Melchiorn, als ein Feudum novum verlihen, vnd weil solche Feloni in Domini contemptum geraicht, ist offtermeltes Lehen, ex frequentiori Feudisticorum lureconsultorum sententia dem Lehenherrn haimbgefallen, vnd den Agenten, dasie gleich diß Orts zu seiner Zeit et eveniente casu successionis, ein Gerechtigkeit gehabt hätten, selbige doch ihnen per hocce possessoris delictum

Cum Vasallo culpam in personam Domini committente, feudum libere ad Dominum revertatur, cap. fin. quae fuit prima caeus. Benef. amittend. hancque sententiam novissime multis pro bat, et contrariis respondet Anton. Merenda. lib. 6. controvers. Iur. cap. 16.

Vnd obwol die Imploranten in angedeut jhrer Supplication allerhand vngleiche Vmbständ einwenden, so bey diser privation Johann Friderichs von M. fürgeloffen seyn sollen; So seynd doch sie von M. gar nit in Abted, daß mehrgesagter Hanß Melchior dises Lehen, als ein Feudum novum besessen, vnd E. Fr. Gn. in possessione vel quasi illius Iuris vil Jaht geweßt, Krafft dessen selbige nach sein Hanß Melchiors ohne Leibs Lehens, Erben ervolgtes hinschaiden, vil erwehnte Lehen tamquam in persona ultimi possessoris novum et apertum ein: vnnd zusich ziehen, auch auß sondern Gnaden mir rechtmässig wider verleihen können.

Vnd ist allhie sonderiich in acht zunemmen, daß wider alles dises, so vor langsten beedes mit Hanß Friderich, vnnd seinem Sohn Hanß Melchiorn fürgegangen, vnnd den Gegnern als ein offenbahr weit erschollen factum, vnfehlbar mehr dann wol bek ant geweßt, sie dannoch nit protestirt, oder selbiges einiger weiß geandet. Darumben anjetzo selbiges desto weniger durch ein geschwinden Mandat Proceß, et ex abrupto zu cassiren, oder die Imploranten zur Possession dises Lehenguts gelangen können, dann solches auffs wenigst altiorem indaginem, causaeque plenariam cognitionem, et ita ordinarium Processum erfordert.

Etenim cum quaeritur, an agnatus Vasalli defuncti, feudum antiquum asserens, in eius possessionem sit mittendus, tum quidem communissime tradere solent nostri Doctores, ut nec Domino nec agnatis illud possidentibus ipsi agnati asserentes, illud antiquum esse, et immissionem petentes, in possessionem post mortem Vasalli, Domini contradictione non attenta [orig: attentâ], sint mittendi. Sed hoc axioma varias patitur limitationes, ut nempe aliud sit, si Dominus in continenti, et sine altiori indagine probare velit, feudum esse novum; tum enim immissio impeditur Alvarott. num. 5. Laudens. num, 2. Prae posit. num. 2. Afflict. num. 5. Schenck. num. 3. et Ravenn. in c. 1. si de feudo defuncti.

Hoc vero in casu non solum in continenti feudum novum esse, ex posteriori investitura probari potest, sed et ipsi Adversarii fatentur, ultimum Vasallum possedisse feudum ut novum, quo in casu omnino cessat immissio, Isern. in c. 1. in c. pr. Laudens. num. 5. Praeposit. num. 2. Afflict. num. 1. si de feud. defunct. ubi rationem huius immissionis omnes assignant, possessionem defuncti, quae quasi coniunctim descendat ad agnatos, et quod Dominus non negans feudum, haut debeat audiri, sie ultimo defunctus illud ut feudum novum possedit. Faciunt tradita Rosenthalii cap. 11. conclus. 11. num. 34. ubi scribit: Libellum in officio ludicis, vel condictione ex cap. 1. si de feud. defuncti. pro consequenda solum possessione fundari in eo, quod defunctus fundum Tusculanum in possessione sua vel quasi tamquam feudum antiquum tempore mortis habuerit, quod actor sit agnatus eius proximus capax, etc.

Si ergo eo in casum, ubi neuter possidet, Dominus immitti debet in possessionem, quando ultimus Vasallus feudum ut novum possedit, multö magis hoc debet obtinere in praesenti casu, et et sereniss. Dominus Feudi, ac qui ab eo causam habent, in possessione erunt tuendi, ubi non solum Vasallus ultimo defunctus pagum hunc non nisi titulo feudi possedit, (ac ita Adversarii non titulum a proximo Vasallo, sed a longe anterioribus praeten dunt, et nec eum hactenus probaverunt) sed et Sereniss. Dominus feudi vacuam possessionem, sine vitio iam ante multos annos apprehendit.

Nam et alias dici solet, feudum non praesumi antiquum, si Dominus aut alius asserens novum, sit in possessione.

Etenim possessio arguit novum vel antiquum, prout erit utilius possidenti, et onus contrarium probandi in adversarium transfertur, nisi possessio sit vitiosa, Iacob de Bellovis. in c. 1. §. si vero d. success. fratr. quam distinctionem sequuntur Isern. in d. §. si vero num. 5. Afflict. nu. 6. Alvarott. num. 3. Alcitat. praesumpt. regul. 3. num. 2. Menoch. praesumpt. 93. num. 10. lib. 2. et d. aerbitr. iudic. casib. qu. 191. num. 2. et seqq. Et Rosenthal. cap. 2. conclus. 31. num. 4. recte monet, perperam aliquos opinari, quod cap. 1. §. 1. si de feud. defunct. etiam locum habeat Domino possidente, ita ut vi eius textus Domino possessio auferatur, et Vasallo usque ad finem petitorii concedatur.

Zum sibenden, ist ohne zweiffel, daß dises Lehen nicht von E. Fr. Gn. Hertzogthumb S. auch dero Gefürstete Graffschafft T. sondern von der Graffschafft V. dependirt. welche wie abermahl vnlaugbar, in dem Elsaß recht in meditullio, vnnd zwischen Ihrer Kays. May. vnd dero hochlöblichistem Hauß Oesterreich gehörigen Vnder Oesterreichischen Landen, vnnd dem Bistthumb Straßburg gelegen.

Nun ist aber in disen vmbligenden Orthen, vnd sowol in dem Vndern als Obern Elsaß ein bek andt dnvnderbrochene Gewonheit, vnd von vnverdencklichen Jahren hero jederzeit also gehalten worden, daß die simultanea Investitura, oder gesambte Hand vblich, vnd derowegen ein Lehenmann, wann er gleich beybringen thut daß er a primo acquirente herstammet, dannoch keinem Verwandten ex latere succedi ren vnd volgen kan, es seye dann Er, oder auffs wenigst sein Vatter in den Lehenbrieffen miteingernckt oder begriffen worden.

Haecque consuetudo quamvis Iure Feudali Communi contraria, valida tamen est, (cum omne Ius Feudorum, non nisi moribus constet) antiquissimisque Germanorum moribus conformis esse reputatur. Rauchbar. lib. 2. qu. 21. Gothofred. Anton. desp. feudali 1. thes. 17. in fin. Et etiam talem consuetudinem in aliqua [orig: aliquâ] Curte esse, ex generali Regionis more, vicinorumque locorum observantia, sat probatum censetur, saltem praesumptive, ut ita onus contrariae probationis reiciatur in negantem. Unius enim Provinciae consuetudo ad aliam vicinam etiam accommodatur. Raudens. decis. part. 1. decis. Pisan. 5. num. 74. et decis. 21. num. 4. ubi alios allegat. Et consuetudo Regionis vicinae, ac praesertim inter familiae iunctos, ad aliam profertur, l. venditor. 13. §. si constat. ff. commun. praedior. Cravett. consil. 94. num. 5. et consil. 118. num. 3. Siquidem â similibus ad similia procedere debemus, Castrens. consil. 164. num. 2. vol. 7. Purpurat, consil. 326. num. 8. lib. 1. Raudens. respons. 1. num. 54. lib. 2.

Fürs achte traw ich mir auch in continenti gnugsamb beyzubringen, daß specialiter in E. Fr. Gn. Herrschafft V. gehörig vnderschidlich Adenliche Lehen, dise Natur, Arth vnd Aigenschafft angeregter simultaneae In vestiturae an sich haben, ja ver vilen jahren darauff gesprochen, et ex eodem fundamento je zu Zeiten, die sich der Lehensvolg angemaßt, weil sie in den Lehenbrieffen nicht benannt, darvon abgewisen worden.

Cer ti autem indubitatiqze Iuris est, quod in controversi is feudalib. decidendis regulariter consuetudo Curtis magis, quam Ius Feudale sit atten den da, Schrader. part. 10. sect. 7. num. 17. et seqq. Communem affirmans, Chassanae. ad consuetud. Burgund. rubr. d. feud. 3. §. 7. gloss. 2. verb. selon. nature d' iceluy. Molinae. ad eonsuetud. Paris. tit. 1. §. 7. num. 34. Modestin. Pistor. consil. 59. num. 48. in fin.

Constat item, quod iudicandi consuetudo ex bino actu in ducatur, et postmodum ita iudicari, consuetum et solitum dicatur, Bart. in l. nulla d. aliment. Vinc. Franch. decis. 238. nu. 3. Ruger. cons. 38. num. 30. Fab. d. Anan. cons. 61. nu. 70

Zum neundten, geben die vier vhralte Lehenbrieff, so gegnert ihrer aller vnderth Kays. May. eingegebner Supplication Copeylich beygelegt, solbst vnschwär zuerkennen, daß eben bey disem Lehen auff die Simultaneam Investituram gesehen worden: Dann zu disem ende, wird in solchen Lehenbrieffen, und zwar nicht allein in dem

Fürnemblich aber ist in den zween Lehenbrieffen, in guter obacht zuhalten, daß dises Lehen jedesmahls, nach Gewonheit vnd herkommen der Herrschafft V. dannenhero es zu Lehen tührt, verlihen wo rden, welche Wort, haecque specialis et diserta facta provisio, omnino ita interpretanda, intelligendaque est, ut etiam singulare aliquid, aliudque quam ius feudale communiter exigit, hoc circa feudum introductum, pactumque fuerit.

Num wird man aber bey der Graffschafft V. Adenlichen Lehen, nichts sonders oder anderst zubenennen wissen, quod singularem, specialem et ita sollicitam provisionem mereatur, dann eben die simultaneam Investituram.

Beneben ist in facto richtig, vnnd könden Gegnere selbsten nicht widersprechen, daß wann Sie gleich a primo stipite herstammen sollten, jedoch vor vnverdencklichen Jahren die Lini, davon Hanß Friderich vnd Hanß Melchior entsprossen, von selbiger, davon jetzige Imploranten herrühren, tam quoad personas, quam bona gethailt, vnd der gestalt abgesöndert, daß Friderich vnd Melchiors Vorfordern, die andere in dem M. Lehenbrieffen, gäntzlich vngemelt fürvber gehenlassen.

An vero licet quis maxime habeat simultaneam In vestituram; si tamen eam retinere, et iure succedendi aliquando gaudere velit, ne cesse habet, ut toties, quoties possessio feudi, de quo simultanec est in vestitus, vel per mortem Domini, vel per mortem Vasalli et possessoris in terrumpatur, intra annum et diem a tempore scientiae in choan dum, in vestituram renovari sibi petat, daß er die Lehen müetet, vnd vmb die Belehnung wider ansuchet, Pruckman. consil. 39. num. 120. Zanger. d. exception. part. 3. cap. 26. num. 252. et num. 327. (ubi ita a Scabinis Lipsensibus, item a Facultate Iuridica [orig: Iuridicâ] Academiae Tubingensis 11. Maii A. 603. responsum testatur) Hart. man. Pistor. lib. 2. qu. 20. nu. 32. Schurff. consil. 16. num. 1. et seqq. centur. 1. Quae renovatio Investiturae a simultanee investito usque adeo necessario requiritur, ut exceptio non factae renovationis, ipsi non solum a Domino feudi ipso et aliis agnatis simultanee in vestitis, sed etiam a tertio quopiam, in quem feudum foree [orig: foreê] alienatum est, obici possit, ita ut is feudum a possessore actione revocatoria [orig: revocatoriâ] repetere non possit. Hartm. Pistor. d. quaest. 20. num. 33. et seqq. zanger. d. part. 3. cap. 26. num. 247. et seqq.

Exspirat ergo simultanea investitura per divisionem. Si enim plures unum idemque feudum possidentes, deinde illud feudum diviserunt, per eiusmodi divisionem Ius simultaneae Investiturae amittunt, et spem sibi invicem succedendi non habent, nisi et novo illo feudo se simultanee investiri curaverint, Zanger. d. cap. 26. num. 253. et seqq. Vulteii. lib. 1. feud. cap. 9. numer. 106. Schrader. d. feud. part. 7. cap. 1. num. 38.

Et quidem non solum in feudo novo, sed et in antiquo amittitur per divisi onem Ius simultaneae Investiturae, Köpen. decis. 44. num. 9. et dec. 47. sub num. 8. Schneide Win. d. feud. part. 6. num. 22.

Sicque in feudalibus semel exclusus, dicitur semper et perpetuo exclusus, c. 1. §. quia etiam. Episcop. vel Abbat. Cephal. consil. 133. num. Angel. consil. 110. col. 3.

Wie nun Gnädiger Fürst vnd Herr E. Fr. Gn. nicht allein meines Lehens halb daran gelegen, daß deroselben aigen verhandlen iustificirt, mantenirt vnd von den M. gantz disreputir: vnd vngütlichen zuelagen salvirt vnnd hesreyet werde, sondern E. Fr. Gn. zugleich in gemain der Grävl. V. Lehen halb, meines ringfügigen vnderth. ermessens, hoch vonnöhten, daß diser Gebrauch der simultaneae Investiturae gehandhabt und erhalten werde: Als geleb Ich der underth. ungezweyffelten Hoffnung E. Fr. Gn. werden sich dises Wercks aller Orthen mit Ernst annemmen, unnd mich bey solchen Lehen zuerhalten gnädig gesinnet seyn, zumal kein Richter, bevorderst aber die Röm. Kays. May. (da vor selbiger hochlöblichistem Reichs Hoff Raht

Es thut aber fürs zehendt, solch Lehen gar nicht immediate von Ihrer Kays. May. dependi ren, also daß es für selbige, vnnd sonst keinen Richter gehören thäte. Es ist zumal dises ein solche Sach, die mere et pure ex iure ac consuetudinibus feudalibus zu decidi eren vnd zuerörtern, darumben neque in petitorio noch possessorio ad Iudicem Ordinarium, sondern ad pares Curiae, vnnd für ein ordenlich Mann: oder Lehengericht, cum in effectu lis sit inter Dominum et assertum Vasallum, gehörig.

Inmassen dann an E. Fr. Gn. beyligendt vnderth. Supplication vmb er=Eröffnung eines solchen Lehengerichts, ich schon vor geranumer zeit, vnd ehe ich jemahln gewüßt, daß die Röm. Kays. May. sie von M.diser Sachen halben importuni ren vnd anlauffen möchten, auffsetzen lassen, vnd weil mir damal vnverborgen geweßt, ob sie klagen, oder länder zu ihrem Vorthail still schweigen möchten, hab ich ex L. diffamari agi ren wollen.

Nam et coram paribus Curiae condictio ex vulgata [orig: vulgatâ] illa L. diffamari in stitui potest, Schrader. part. 10. sect. 5. nu. 146.

Nec etiam dubium ullum habet, quin si lis sit inter Dominum et Vasallum, ea excluso ordinario Iudice, coram paribus Curiae debeat ventilari, sive illa lis vel controversia inter Dominum et Vasallum vertens, sit actio realis, personalis, mixta, in rem scripta, bonae fidei, stricti Iuris, Praetoria, Civilis, rei persecutoria, vel Officium Iudicis: namque omnibus hisce casib. lis sive controv ersia ratione feudi mota inter Dominum et Vasallum, ad cognitionem Parium Curiae pertinet, prout hoc tradit Anton. Butr. in c. ceterum. num. 8. extr. de iudic. et est de mente Hostiens. Imol. Aegid. Bellamer. ibid.

Nec aliud statuendum est, etiam si inter Dominum et agnatos Vasalli defuncti lis sit de successione feudi, ut puta si agnatti Vasalli defuncti praetendant, feudum controversum esse antiquum, eamque ob causam iure successionis sibi acquisitum Dominus vero affirmet, illud feudum esse novum, ideoque per mortem Vasalli sibi apertum: namque haec lis ad cognitionem Prium Curiae pertinet, Zas. consil. 13. num. 36. vers. imo videtur. et num. 39. col. per vers. quod porro lib. 1. consil. 22. num. 36. vers. imo expeditum. Bursat. consil. 43. num. 20. lib. 1. et satis probatur per text. c. 1. an apud Iudic. vel. Cur. Dom.

Et hoc etiam extendunt ad eum casum, quando litigium motum inter Dominum et Vasallum, est posse ssorium: namque et haec controversia possessionem respiciens, ad cognitionem Parium Curiae pertinet, sive Vasallus contra Dominum, vel e converso Dominus contra Vasallum possessorio agat, c. 1. §. si vero Vasallus, et ibi Dd. d. milit. Vasall. qui contum. Zas. d. feud. p. 11. num. 22. Duaren. d. feud cap. 20. num. 1. menoch. d. remed. retin. poss. remee. 3. num. 433.

Eandemque sententiam plerique Germaniae nostrae Icc. praestantissimi sequuti sunt, Schurff. consil. 32. fin. centar. 2. Nic. Everh. in addit. ad Villalob. lit. p. num. 187. Borcholt. d. seud. cap. 10. num. 18. Sixtin. de Regalib. cap. 8. num. 30. communem etiam et veram reputat Fachinae. 7. controv. 10.

Et tum demum Iudicis Ordinarii cognitio est, si inter Vasallos duos, aut inter Dominum et Vasallum possessio sit litigiosa, et inter eos disceptetur non ordinario aliquo iudicio possessorio, sed eo, quod vocant iudicium possessorium summari issimum, sive momentaneae possessionis, Vultei. de feud. lib. 2. cap. 2. num. 41. quo in casu nos plane non versamur.

Et haec amplitaio locum habet, sive iudicium possessorium admixtam habeat causam proprietatis, sive non. Nam utroque casu haec causa ad cognitionem Parium Curiae pertinet.

Verum [orig: Verûm] si causa possessoria feudalis ad mi xtam habeat proprictatis aut petitorii quaestionem, quod tunc ad iudicem feu dalem, eiusque forum sit referenda, inter omnes con venire dicit Rosenthal. cap. 12. conclus. 12. num. 66. et 71.

At vero Adversarii hic concludunt ad feudum, et feudum non in cidenter aut enun ciative, sed principaliter deducunt; exceptiones item iam modo deductae et infra deducendae, respiciunt praecise feudum; Ergo praesens haecce causa sine cognitione super iure feudali tractari non potest, et ideo admixtam causam proprietatis habet, quod et in possessoriis feudalibus semper aut saltem plerumque fieri constat. Rosenth. d. conclus. 12. num. 76. et seqq.

Quae omnia etiam procedunt, sive rem edium adipiscendae sive retinendae, sive etiam conservandae vel confirmandae possessionis, aut etiam possessorium plenarium aut vero summarium, sive item ordinarium vel extraordinarium intentetur, Schrader. d. feud. part. 10 sect. 5. num. 143. et seqq.

Quando item actio ratione feudi instituta, vel a Domino caontra Vasallum, vel a Vasallo contra Dominum et Legibus sive consuetudinibus feudalibus descendit. Tunc lis absque dubio ad cognitionem Parium Curiae pertinet, et quidem generaliter et indistincte, Innoc. inc. ceterum. numer. 5. et ibi Hostiens. Anton. Butr. num. 8. Bellamer. num. 66. extr. d. iudic.

Quod item procedere dicunt, etiamsi actio instituta ratione feudi vel a Vasallo contra Dominum, vel a Domino contra Vasallum, non descendat ex legibus vel consuetudinibus feudalibus, sed descendat ex iure Communi, dommodo tamen de feudo agatur tamquam de feudo: tum eam controversiam ad cognitionem Parium Curiae pertinere, In noc. d. num. 5. Dutr. num. 8. Imol. nu. 6. et 7. Bellamer. num. 4. et se. extr. d. iudic. aliique censent.

Nihlil etiam impedit, etiamsi Vasallus dicat, se Vasallum esse, et Dominus hoc neget: namque nihilominus controversia mota inter hunc Vasallum et Dominum, ad cognitionem Parium Curiae pertinet. c. 1. d. controvers. inter Episcop et Vasall. Curt. d. feud. p. 7. nu. 34. limit. 3. Wurmser. lib. 2. observ. tit. d feud. observ. 72. zas. consil. 8. num. 4. lib. 2. Ioan. Blanch. in epitom. feud. lib. 4. cap. 1. num. 22. et 26.

Et certe competit Paribus Curiae in causis inter Dominum et Vasallum vertentibus Iurisdictio aliorum Iudicum respectu privative, omnibusque aliis iudicibus censetur esse designata Iurisdictio ipso iure, schrader. d. feud. d. sect. 5. num. 173. et 177. Unde concludunt, ut etiam Iudicibus sive Magistratibus superioribus non permittatur, causas ad cognitionem parium Curiae pertinentes avocare, et trahrere ad suum forum.

Quam conclusi onem usque adeo veram esse dicunt, ut quoque locum habeat in Imperatore Rom. vel alio Principe superiorem non recognoscente. Nam neque illum solere causas feudales, ad cognitionem sive Forum parium Curiae pertinentes avocare: eam ob causam, quia neque Imperatori Rom. neque aliis Principibus superiorem non recognoscentibus volunt, illas causas vel lites, quarum cognitionem in ferior interveniente contractu acquisivit, avocari et ad suum forum trahi, Mart. Laudens. cap. 1. num. 14. et ibi Praeposit. circ. fin. d. controvers. inter Episcop. et vasall. Schrader. d. section. 5. num. 180. et multis seqq.

Ac licet magna sit Imperatoria potestas, eamque legibus solutam esse constet, l. Princeps 31. §. ff. d. legib. hac [orig: hâc] tamen absoluta et extraor dinaria potestate uti non solet absque magna [orig: magnâ] et rationabili causa [orig: causâ].

Et sane conditionaliter, certa nimirum de causa, ac salutis nimirum publicae gratia [orig: gratiâ] solutus est Legibus Princeps; Ergo conditionaliter quae data sunt, conditione non veniente, hoc est salute publica [orig: publicâ] non exigente, cessare debent, Raudens. 1. de analog. cap. 37. nu. 4.

Ac in specie nostri casus, quod etiam causae sive lites motae inter Dominum feudi et Vasallos ratione simultaneae In vestiturae, pertineant omnino ad

cognitionem Parium Curiae, tradit iam saepe laudatus Schrader. d. sect. 5. numer. 279.

Welchem allem nach, vnd weil die Sach jetzt erzehltermassen tam in iure quam facto sich enthalten thun; Als gelangt an Ewer Fürstl. Gn. mein vnderth. Bitten, die geruhen bey offt: vnd allerhöchst ernannt Kayserliche Mayestät durch ein gehorsambst vnd bewegliche rem onstration oder Außführung, mit rechtmässig: vnderthännigstem Bitten sovil zuversch affen, daß die von M. eintweders Ab: vnd zu Ruhe, oder doch für Ewer Fürstl. Graffschafft V. ordenlich Lehen: oder Manngericht gewisen werden. Oder zum Fall, meiner vnderrhän. geschöpffter Hoffnung entgegen, dise Sach in Aula [orig: Aulâ] Caesarea [orig: Caesareâ] erörtert werden müßt, doch solches per ordinarium processum beschehe, vnd mit zu gründtlich, vnd wolmüglicher Widerlegung deren von M. einstrewen, ein recht geraume Zeit erthailt werde, etc.

Quaeritur, quando alicui Statui Imperii vel Nobili incerto aliquo territorio vel loco ab Imp. Iuris dictionalia, utputa Gericht, Stock vnnd Galgen, Blutbann, etc. in feudum concessa sunt, an tunc, locus iste vel territorium illud etiam feudale praesumatur, vnnd ob als dann auch die Iurisdictio, wann das territorium allodial vnd aigen, für Erblich zuhalten seye? An et quando item feudum hereditarium, ad quoscumque heredes transitorium censeri vel dici queat? Ex subsequenti olim a menomine Facultatis Iuridicae Tubingensis conscriptio Responso Iuris (ubi aliae adhuc elegantes deciduntur Quaestiones) colligere licet. Quod una cum tranmissa [orig: tranmissâ] facti specie, adponere visum fuit.

Facti Species.

ZVwissen, als Herr Ferdinand von E. etc. den 6. Ianuarii An. 1610. ohne Eheliche Leibs Erben, todts verschiden, vnnd darauff seine hinderlaßne zwo Schwestern, Fraw Maria verwittibte Grävin zu R. vnnd Fräwlin Eleonora, beede Gebohrne von E. etc. ermelts ihres Bruders eigenthumbliche Verlassenschafft (darvnder auch die halbe Herrschafft S. begriffen) ab intestato angefallen: Daß sie zumahlen auch, vmb Verleihung der Lehenbarn Reichs Lehen solcher Herrschafft, benandtlich Marckhtrechts, Gerichts, Stocks vnd Galgens, sampt dem Bann vber das Blut zurichten, in dem Dorff T. bey Kayser Rudolpho, Christmildester Gedächtnuß, mehrfältig (vnd zwar auß dem Fundament, daß solche Reichs Lehenstuck, sowol in Crafft alten Herkommens, als deß, der Ritterschafft in Schwaben. Anno 1609. erthailten Kayserl. Privilegii, dem Eigenthumb, inspecialiter anhängig, guch auff qualifici erte extraneos erblich vnd veräusserlich seyen) aller demütigist angehalten; Aber von dem damahligen Herren Reiche=Fiscal (dessen für: vnnd einbringen sie doch niemahls zu Gesicht oder per Copias bekommen können) starcken Widerstand empfunden; In dem derselb (wie man erst vor anderthalb Jas ten, auß zerstückelter communication seiner Schrifften erfahren) praetendi eret, daß die von E. mit solchen

Daß solche Lehenstuck Erblich, vnd in Crafft der Privilegien, welche der Freyen Reichs Ritterschafft inn Schwaben Anno 1609 wegen der hohen Oberkeit (daß dieselbige von den Gütern nicht genommen werden solle) gegeben, auff sie kommenseyen, gegründet worden.

Welche beede fundamenta nun hernächst (als Fräwlin Eleonora rodts verfahren) die jetzt regierende Röm. Kays Mayest. in denen, wolerdeüter Fraw Grävin, als Erbvolgerin, in Anno 1620. vnd 1623. weiters in solidum verfolgten Lehenbrieffen, verbotenus wider einrucken vnd erhollen lassen.

Dessen aber ohnangesehen, hat Hanß Christoff von V. als Innhaber der andern Helfft S. in Anno 1624. auff ehebesagre deß andern Thatls Reichs Lehen, bey N. N. durchtringende in tercessiones, vnd durch selbige bey allerhöchstgedachter Kays May. exspectanz vnnd eventual Investitur, auch bald hernächst, ex iisdem prae suppositis, exentual Gehorsamb. vnnd Huldigungsbrieff, die an die E. S. Vnderthanen, jedesmal clam, sub: et reptitie, begehrr, erlangt, vnd hinder sich gebracht.

Alles vnder dem gefärbten Schein, samb ob die eigenthumbliche Herrschafft S sambt dero Lehenbarn Regalten, 1. allein ein Zeit hero, vnd erst bey 80. Jahren, zerthailt; 2. solches von seinen Voreltern per summam incuriam atque conniventiam verstattet worden, 3. Dardurch num der Frid vnd Einigkeit in solcher Herrschafft alsobald vnnd bißhero erloschen sey, 4. Also, daß bey der Frax Grävinkei ne Verträg mehr, wie gut sie scheinen, helffen wollen; 5. Zumahlen durch vnverhoffende continuation solcher halbierten Reichs Regalien, vil delicta gar nicht, oder je schlechtlich gestraffe, vnd die iustitia nicht der Gebühr administ riert werden müßte; 6. Darbey er auch seiner Voreltern merita herauß gestrichen vnd endtlich für das Haupt Fundament seiner Anmassung gesetzt, daß er von dem heyl. Reich diser Lehenschafft halber, dem Geschlecht deren von E. auß sondern Gnaden erthailte consens, auff ableiben der Fr. Grävin, exspirier, vnd dardurch solche Lehenschafft allerdings erlöschen oder haimbsterben thue.

Wiewol nun gedachte Fraw Grävin von R. diser hinderrucklingen Außbringung auff erstes wunderbahres erfahren, sich am Kays. Hoff zum höchsten beschwerdt, vnd sowol durch eigne Gesandrschafften, als durch wol fundirte Schtifften, gründtlich dargerhan, daß die Heirschafft S. von zweyhundert Jahren her zwischen denen von V. selbs, mehrfältig zerthailt, hernächst der ein halbe Thail, von ihten Besitzern, vor mehr dann hundert Jahren, auff fremibde Familien mit gutem Wissen vnd Raht der Innhabere deß andern Thails vereussert; Auch darsider nit sovil Strittigkeit, als darvor zwischen ihnen denen von V. selbs, erregr; sonderlich aber von den Herren von E. vnnd der Fraw Gravin, der Frid vnd die Verträg also in acht genommen worden seyen, daß sich beede Thail eines eignen Advocaten zugleich in die vierzehen Jahr lang bebelffen können.

Wie dann auch die delicta von beeden Innhaberen ins gemain, mir Rath Rechtsgelehrter, gerechtfertigt, vnnd die Iustitia herunder gar nicht versaumbt werden;

So har doch solche Gräffliche deduction vnd Beleuchtung, zu beregter cassation der sub et obreptitie erlangter eventua Lehen: vnnd Huldigungsbrieff, nicht gunegsamb (fürnemblich der Vrsach willen, daß solche cassation Kays. reputation vnd Hoheit vngemäß sey) ergeben; sondern allein sovtl erschtessen mögen, daß dem von V. den 13. Octobr. jüngst verstrichenen 1625. Jahrs, Abschrifft der Ablatunng, sambt zwey Monatlichen termin zur Gegenhandlung zuerkennt, vnd jhm darbev aufferlegt worden, biß zu enrschid der Sachen, sich vmb die Posses der Fürstl. Grävin zum halben thail gebührender Reiche Regalien, daste auch inmittelst Todrs abgehen sollt, ohn Ihr Kays May. außtruckliche Verwilligung, nicht anzumassen, noch sich derselben aigens Millens zu vnderziehen

Es ist aber nichte desto weniger er von V. weder innerhalb, noch nach Verfluß solcher zwey Monar biß auff die Stund, nie Hauptsächlich (weil er seine eingewendte impetrations Vrsachen bawfällig, vnd der Fraw Grävin Ablainung vnoberwindrlich befunden) auffgezogen; Entgegen Herr Reichs Fiscal, dem von V zu gut noch den 27. Novemb. hernächst mit einem weirläuffen ansuchen, vmb Bewilligung einer eventual sequestration der Reichs Lehen, auff Herrn Abbt zu Z. einkommen, vnnd selbige inner vier Tagen, der Fraw Grävin ahermahl vnverhört, erlangt:

Darvber nun die Fraw Grävin solche, auß angeführten erheblichen Vrsachen, wider zue cassieren, oder doch, sub cautione (die sie zugleich offeri ert) auffzuheben gebetten.

Jedoch darmit mehrers oder weirers nichts außgericht, dann daß der von V. abermahl, ihrer vnwissendt, mit zweyen anderwärtigen intercessi onahbus, aaein wider obgesetzt suspen siu deret (samb ob es, auff blosses vnerwisnes angeben, erthailt, vnd er hierdurch seiner assigni erren eventualpossession, biß zu Erörterung deß petitorii, desitui ert sey) auffgezogen; vnd daß man jhm gleich darauff, in audita [orig: auditâ] altera [orig: alterâ] parte (den man zum Cläger, contra iuris ordinem, gemacht) den 25. Iunii jüngsthin, ein decretum loco sententiae in possessorio einseitig zugestellt, deß Summarischen Verlauts.

Daß es bey der von Ihrer Kayserl. May. obgedachtem von V in eventum erthailter Investitur vnd Gehorsambetreff, vuverhinderr dessen, was darwider die Fraw Grävin bißher angewendet allerdings verbleiben, vnd beedes das Decretum vom 23. Octobr. vnnd die hernach angeordnete Commission widerumb auffgehaben vnnd revociert: Beneben aber vil ermelres Fraw Grävin jhre Iurn in petitorio außzuführeu, da sie einige zuhaben vermain, vnbenommen, sondern vorbehalten seyn sollen.

Eh dann aber solche possessor Vrthayl außgefallen, vnnd noch den 30. Mais zuvor, hat dise Fraw Grävin, auß allerhand confi derationen (welche in einem bald vnden anziehenden Schreiben an Kays. May. zimblichermassen außgeführr) alle jhre Vnderthanen der Herrschafft S. mit würcklicher evehrual Huldigung, an Herrn Friderichen, Herrnzu M. gewisen.

Welches nun der Herr Reichs Fiscal, durch den von V. also bald erfahren, vnd vmb edition solch Huldigung Instruments, bey einem hochlöblich. Retchshoff anhalten; Auch erlangt, daß der Grävin (ertlich Tag, nach erthatlten ehangeregren possessoridecret, vnd also, wegen damahls anfahender der Oberenserischen Bawren Auffruhr, etwas zu spat zu Wien angelangrer) Pfleger selbiges den 18. Iulii hernächst exhibieren müssen;

Entgegen nicht allein Copi solchen außgefallnen Decrets zuwegen gebracht, vnnd gleich auff der nächsten Post der Fraw Gräffin zugeschickt: Sondern auch eingangs vermeldte, von vorigem Herren Reichs fiscal der Reichslehen halber, de Anno 1610. biß 1616. eingeraichte scripturen, abschrifftlich bekommen: Jedoch der gestalt, daß die fürnembste Hauptbeylagt sub N. 2. a. (darauff sich die andere all referieren) darbey nichr zufinden, oder bißher, auff weitere sollicitierung, anzurreffen gewesen.

in dem nun diß also zu Wien fürüber gegangen: Hat heroben Candts, der von V. eben auch den 18. Julis, sein erhaltne (vnd der Fraw Gräffin schon längst darvor durch die Post, wie vorstehr, abschrifftlich zukomme) Vrtheil, sambt denen in An. 1624. darvor außgewürckren Eventual Lehen, vnnd gehorsambrisefen, jhr der Fr. Gräffin, durch Notarium Bartholome O. insinuicren lassen: Welche zwar jhre Gn. für dero Person, gern angenommen: Aber beynebens jhne Notarium, von angemelter vnnd vorhabender gleichmässiger in sinuation gege! jhre Vnderthanen zu S. auß erheblichen vrsachen abgemahnt. Vnd als er darmit nichts destoweniget fürgefahren, vnnd noch selbigen Abendt, anzweyen Gräflichen Würtshäusern zu S. besagte drey Scripturen angeschlagen: Volgenden Tags aber gegen Abendr, inn dem Mürrshauß zu H. den Bauren solche z. Stuck gleichfals beybringen wöllen: Seynd sene angeheffte Stuck zu S. bescheidenlich wider abgenommen, er Notarius aber zu H. auff vnderstehende Wöhrzuckung, durch Herrn Friderich zu W. Diener, von der fürbrechenden insinuation, mit einem Regiments oder Soldarenstab abgehalten worden.

Als nun dann offtermelte F. Gräffin von R. auß obigem verlauff vnnd andern mehr mit einlauffendenvmbständen, leichtlich abnemmenkönnen, daß sie, ohne mehrere assistentz vnnd interessierung, wider deß von V. mächtige Befürderer dnn Herren nit werde fort, oder zu rüwigem beschluß jhres hocherlebten bawfälligen Alters kommen mögen: Bevorab, weil vber das auch von den Vnderthanem ein geschrey außgebrochen, daß der Herr von V. wider obbemelte Anweis: vnnd Huldigung erwas außgezogen, vnd sie damit weiter zutribulieren im Sinn hab.

So har sie (vnd zwar gar nicht gefahrlich, oder auß Fürsatz jhren Gegenthail zu oppeimieren: sondern sich selbs vor Ruinierung vnd gleichsamb gäntzlichen Verlurst jhrer Herrschafft S. zusalvieren, auch ferrnern Vmbtribs vnd der gantzen Sach abzukommen) nicht allein besagte Anweis: dnn Huldigung, neben jhrer Erbin vnnd dero Gemahel obwolernannt, noch den 10 Novemb. Anno 1626. widervmb abgethan vnd auffgehaben: Sondern zumahl auch der Fürstl. Durchl. Ertzhertzog Leopoldo zu Oesterreich (als jhrem Gnädigisten Schirm Herren, vnd der zwar, seines Ertzfürstl. Standrs vnnd dessent dependentz halber, mächtiger als Herr von V. Sonsten aber, inn ansehung deß Richterlichen Gewalts, oder andern Officii vnd Befelchs, jhme, als deme er weder zugebietten noch zuverbietten, nicht formidabel oder vberlegen ist: Das eigenthumb an solcher jhrer Herrschafft S. (wie die darvor schon einmal Ihrer Ertzfürstl. Durchl. pro parte dimidia [orig: dimidiâ], gegen versprochnem Schutz, verschriben: Auch quatenus allodium, nie litigos oder strittiggewesen) libere, sedoch mit vorbehaltner lebenlänglicher nutzniessung, resigniert vnd auffgerragen: Wie zugleich vnd darmit auch die solcher Herrschafft in separa biliter anhangende, erbliche vnnd veräusserliche Reichs Lehenstuck, in dem Seand vnd Wesen, wie sie damal gewesen, vnd sub conditione vorgehender richtigmachung, darauff erfolgende Erb- unnd Affterbelehnung (auß denen, in obangeregtem unnd bald darunden klärlichen benennetem Schreiben an Kays:

Welche resignation auch, Ihr Ertzfürstl. Durchl. vernommener gestalt, durch dero abgeordnete Beampte der Landvogtey Schwaben, besagts 10. Novemb. sollenniter acceptieren, die Vnderthanen in Huldigung nemmen, vnnd sie zumahl auch wolermeltem Herrn Friedrichen (als dem und seiner Gemahlin solche halbe Herrschafft widerumb, Erb- vnnd die Lehenstuck sub conditione, wie gehört, Affterlehensweiß, verlihen) in aignem vnnd Ehvogtsnamen, als angehendem Lehenmann, eodem instanti, schwören lassen.

Es hat zwar der von V. deme zu disem relaxations- vnnd Huldigungswerck erforderten Notario, noch vor angehendem actu, einen verschloßnen Brieff durch einen Tröscher lifern, vnd jhn gleich wider darvon lauffen lassen. Dieweil man aber allberait in voller praeparation deß Wercks gestanden, vnd derowegen die Requirenten, sambt den Herrn Landvögtischen Beampten, jhne Notarium erinnerr, vorderst den actum, darumb er vorhanden, zuverrichten, vnd darnach erst andere neben-Geschäfft, vnnd disen Brieff (daran man das V. Wappen erkennt) zueröffen: Als hat er, erst nach vollendtem actu, das Schreiben erbrochen, vnnd darinnen ein requisition, sambt zweyen Copien vnden benendter Kays. Mandaten, neben Silber vnnd Gold, befunden: Welches alles er dem von V. durch seinen Sohn, wider zugeschickt, vnd sich darbey aller Gebühr, wo er debito modo ersucht werden sollte, erbotten.

Hierauff hat Montags den 23. Novemb. hernegst, ein Fürstl. Z. Secretarius, in byeseyn eines Notarii vnnd zweyer Zeugen, der Fr. Grävin, vnd volgenden Tags, auch Herrn Friderich zu M. die Original obbemelter zweyer Mandaten, nemblich ein cassatorium, anncxa [orig: anncxâ] citatione ad docendum de paritione, vnnd eines de non offendendo, insinuiert:

In deren erstem, obbemelte der E. Vnderthanen, den 30. May. darvor fürgegangne Huldigung cassiert, zumahlen auch wolermelter Fr. Grävin, Herrn Friderichen vnd seiner Gemahlin, bey Poen 20 Marckt Golds aufferlegt wird, nicht allein besagre Vnderthanen, jhrer abgenötigten Pflicht vnd Ayden, widerumb alsobald zuentlassen, sondern auch jnnerhalb zweyer Monaten, de paritione zu doci ren, etc. Das ander Mandat aber (so der von V. außgezogen) gehet summarie dahin, daß (auff die daselbst hoch exaggerierte, vom Notario V. herrührende narrata) wolerdeute Fraw Grävin, vnd Herr Friderich zu W. bey Poen deß Landfrwens vnd anderer Straff der Rechten, wegen gegen besagtem von V. noch dessen Diener, Vnderthanen, Notarien, auch anderer die er bey fürfallenden Gelegenheiten gebrauchen werde, sowol alle jhre Leib, Haab vnd Güter, wo die gelegen, ausserhalb vnnd ohn erlangts Rechtens, für sich selbs, nichts thätt: vnd feindtliches vernemmen, noch den jhrigen verstatten oder verhängen, sondern sich deß ordenlichen Außtrag Rechtens gebrauchen sollen, etc.

Ob nun wol solchem nach, vil wolernannte Fr. Grävin, vermittelst einer an Chur N. dirigierter außführlicher deduction vnd Supplication, auch darvber dannenhero erfolgter Fürschrifft de dato 26. Novemb. An. 1626. wider obberührr possessori decret, restitutionem in integrum, oder doch wenigist der Lehen bessere vnparreyische Erkundigung, etc. Neben vndergrifflicher suspension des von V. extrahirten, vnd das allodium der Herrschafft S. schier gar absorbie render Gehorsamb Brieffs, aller vnderthänigist gesucht: Auch hernächst, die Ft. Durchl. Ertzhertzog Leopold zu Oesterreich, etc. durch ein weitläuffig Information-Schreiben vom 19. Ianuarii An. 1627. schter auff gleichen Schlag, für sie Grävin, abermahl intercedtert.

Zumahlen vund hierzwischen sie Fraw Grävin ein Schreiben (so den 19. Decembris An. 1626. datirt ist) bey Hoff eingeschicht, darinn die gegen jhrer angewünschten Tochter vnd Eyden beschehene Anweis: vnd Huldigung contra narrata allegati. 5. mandati cassatorii, erheblich salvi ert oder entschuldigr: Vnd doch darbey nichts desto weniger die (noch darvor widerumb ervolgte) relaxation solcher Huldigung, glaublich bescheint: Wit mit weniger die gegen der Ergfr. Durchl. ale Gnädigistem Schirmherren, beschehene resignation, gnugsamb angedeutet: So dann für weitere zusegung Herrn Reichs Hof Fiscals aller demütigst gebetten worden: So ist doch vber solches nichts gewährlichs; Aber wol dises im Gegenstuck den 23. Martii. An. 1627. ervolgt, daß Notario Schwargen Stattschreibern zu A. etc. durch ein Fürstl. Z. Abgeordneten, in beyseyn Notarii vnd Zeugen, ein Kays. Befelch insinuirt: Darinn jhm, nichr allein (bey vnaußbleiblicher Bestraffung, auch privation seines Notariat Ambrs) Copeyliche in continenti vnnd vnverrucktes Fusses erstattende edition deß (vber vorbesagren gegen Erghergog Leopold zu Oesterreich, etc. beschehenden Huldigungs actum) auffgerichten instruments, anbefohlen; sondern darneben noch weiters, bey seinen gelaisten Notariat Ayden vnd Pflichten, aufferlegt worden, zu verhürung anderer vnnachläßlicher reuster Straffen, vmbständ: vnd vud außführlich in Schrifften zuberichten:

Ob nicht obgenanntdeß von V. Requisition Schreiben, vor der vollnzognen Huldigung eröffnet: Dasselbige, neben obbenannten jhme eingeschlossenen vidim ierten Abschrifften gelesen, auch der obgenannten Grävin, wie auch derselben Beyständen vnd Rahrgebern lesen lassen, vnnd Copiam darvon zugestellt, oder auch von denselben gehört, vermerckt vnd vernommen habe, daß die Grävin vnd er Herr Friderich von W. auch besagte Beyständ, Advocaten, Rathgeber vnnd Beambte, deß obhabenden gewesnen Mandati cassatorii Wissenschafft gehabt haben, etc.

An dem es gleichwol noch nicht erwunden; sondern es hat besagrer Z. Abgeordneter, hernächst den 24. Martij vnd volgende Tag, noch weiter, oder Fraw Grävin, Herrn Friderich, wie auch dero einem Advo caten, Ambtsschreiber, dreyen Dienern, vnd zweyen Vnderthanen, eine, von mehrbesagtem Notario, vnnd Herrn Reichs Hoffiscal, außgebrachte Kays. Citation super iniuriis et violatioac privilegiorum Notariatus, testato in sinuirt: Crafft dero, sie sambtlich vnnd ein jeder insonderheit, vmb die dem in strumento Notariatus einverleibte Straff der 50. Marckht Golds, die drey Diener zwar, weil sie den Notarium zu H. gehalten, vnnd geschlagen.

Die Fraw Drävin, vnnd Herr Friderich aber, dieweil solche procedur, vermuetlich auß jhr beeder Gnaden Befelch geschehen;

Item, D. Heider vnnd der Ambrschreiben Schönheing, dieweil jener die erste, diser die andere Schrifftliche commination, dem Notario zugestellt:

Ferrner Georg Rogg Bawr zu S. dieweil er die drey Diener nacher H. geführt; So dann Michael Steub, Würth daselbst zu H. weil er jhne Notarium mitheben helffen, straffbar angezogrn; Vnd noch darzu die angebliche verbal: dnn realin iuriae auff 4000. fl. geschätzt worden.

Vber dise Begegnuß vnnd Citarionum, ist ein species facti vnverlängt auffgesetzt, vnd Lobl. Juristen Facultät zu Tübingen, vmb Rechtsbelebrnung, vberschickt: Von dannen in Eyl Rahtschlag zuruck gesendet; welcher auff ein Fürsorg, alsobald den 3. Maij, am Kays: Hoff, rert- vnnd volgendts den 10 eius dem hernächst, eine Hauptsächliche Handlung (vnder der Inscription Petitio exhibitionis Instrumentorum Insinuationis et Notariatus; iunctis, in subsi dium, non competentis actionis et aliis litis finitae seu inteutionis Exceptionibus, etc. annexa [orig: annexâ]

etiam eventuali litis contestatione,) hernach gesendet; Wie gleichfahls hernächst den 2. Augusti noch eine Addition Schrifft dahin diri giert, welches alles von dem Gräfflichen Agenten gebührender inassen vbergeben worden.

Inmittelst, vnnd den 6. Maij hat Herr zu Z. der Fraw Grävin, vnnd Herrn Friderich zu W. abermahl copiam vidimatam eines Kayserlichen Immissions Befelchs in sinuiren lassen; Welches gleichwol schon den 22. lanuari zuvor, außgefertigt, vnnd sonsten Hauptsächlich dahin gestellt worden, daß sein Herrn Z. auff begebenden der Fraw Grävin Todtfall, den von V. in Kayserl. Mayest. Namen, also balö in possessionem vel quasi der Reichs Lehen vnd Regalien zu S. E. thails, imitti ten, die Vnderthanen zusamen fordern, vnnd nicht allein jhrer Pflicht vnnd Ayde, damit sie zu selbiger Zeit, jemandts, wer der auch seye, verbunden seyn möchten, in bester Formb Rechtens erlassen vnd entbinden; sondern auch alles vnnd jedes, was den erlangren V. Rechten zuwider, als ipso iurenull: vnnd nichten, nochmahlen zum Vberfluß, erklären, die Vnderthanen, neben Insinuirung der V. Investitur, Gehorsambrieff, Vrchail vnnd deren Confirmation, an shne den von V. weisen, vnnd demselben würcklich huldigen lassen; vnnd da dieselbige sich widersetzen, oder auch semandt sie daran verhindern, vnd abwendig machten wolte, Crafft Kays. habenden vollkomnen Gewalts, zu Schuldigkeit, bey gewisen Gelt: vnd andere Straffen, auch vermeidung Kays. Vngnad alles Ernste angewisen, jhme von V. darbey, wie auch allen den jentgen, was solchen Reichs-Lehen vnnd Regalien, von Rechts: Landts: vnd Gewonheit wegen, anhängig, gegen menigklich manuteniren, schützen vnnd handhaben, die jenige aber, welche sich einiger habender gerechtsame berühmen, an Kayserl. Mayest, remittiren, vnnd nicht vnderlassen solle vnd wolle, was zu voll, kommer apprehension vonnd Einantworrung obbesagter Reichs Lehen vnd Regalien, auch manutention derselben, ullo modo erfordert vnd vonnötten seyn werde.

Aber bey dem ist es noch nicht verbliben: sondern, ob wol die Fraw Grävin, mittelst Chur: vnnd Ertzfr. Fürschriffren, wie oblaur, restitutionem in integrum wider den possessori-Beschaid, starckrgesucht;

Auch hierzwischen, wider das außgewürckte mandatum de non offendendo, beständige Exceptiones sub: et obreptionis, bey Hoff eingebracht: Soist doch den 13. 14. vnd 15. Septembris hernächst, jhren Gn. vnnd dero Tochtermann, Herrn. Friderich, auch Daniel Heidern, vnd Wolff Satlern, beeden der Rechten Doctorn, Inngleichem Thomae Scheitenbergern Pflegern zu S. Jacob Verhlen Verwaltern der Herrschafft B. jedem insonderheit, durch einen Z. Abgesandten, beywesendt Notarii V. Zeugeti, ein Cassatori: vnd inhibitorialmandat eingehändigt.

Besag dessen, vnnd bey Poen 20. Marckhr Golds, der Fraw Grävin, die, gegen Ertzfr. Durchl. zu Oesterreich beschehene Cession, auch Anweisung vnnd Huldigung jhrer S. Herrschafft vnnd Vnderthanen, etc. widervmb, reservato tamen petitorio, zu revocieren, zu cassieren, vnd abzustellen aufferlegt.

Herrn Friderich zu W. aber vnnd seiner Ehefrawen, auff die Fraw Grävin, künffrigen Fall, dem Kays. fisco, oder dem von V. an apprehension possessionis vel quasi, oder auch am Gebrauch vnnd Vbung der Reichs Lehen vnd Regalien, kein einigen Eintrag, durch sich oder andere zuthun, gebotten.

So dann obgedachten zweyen Ad, vocaren vnd Beampten, wie auch allen andern jhr der Grävin hierinnen brauchenden Consulenten, Advocaten vnnd Dienern, ferrnere Rahrgebung, inderen, wider dickermelte in

possessorio ergangne Kayserliche Vrthayl, lasffenden Sachen, inhibiert vnnd abgestricket; Gleichwol solch Mandarnoch den 21. Maij, vnd also schier vier ganger Monar vor der insinuation, datitrt vnd außgefertigt worden.

Wann aber oberzehlte vnderschidliche mandatproces, allen praesumptionen vnd Vmbständen nach, fürnemblich auß einem Brunnen, benandrlich, außeiner vngleichen, vnd in iure et facto vbel fund ierten Information gequollen vund hergeflossen: Als ist man, ex parte der Fraw Grävin, bemüessiget vnnd genottrangt worden, ein gegründte Gegen Information drawider auffzusetzen, vnnd seibige Fürstl. Durchl. Ertzhörtzog Leopoldo, als Schürm: vnnd nunmehr auch Lehenherrn der halben Herschafft S. vmb vbernomne Hertrettung vnderthänigst zu praesentieren: Dessen Ertzfürstl. Durchl. der Fraw Grävin hinwiderumben gnädigist communiciert, was für ein Kayserl. den dreyssigisten Aprilis, Anno Eintausent, Sechshundert, Siben vnd Zwaintzigisten datirtes, Antwort Schreiben, sambt einligendem Bericht vnnd Erzehlung (wie es mit den Strittigkeiten eigentlich beschaffen) dero vnlängst eingeantworttet, vnd was econtra von Ihrer Fürstl. Durchl. Consulenten, auß den Actis vnd actitatis, für ein Summarischer Gegenbericht gezogen; Item für defect vnnd Mängel deß process, befunden worden.

Vber welches alles, vnnd weil Höchstgedachte Ihre Ertzfr. Durchl. der Fraw Grävin, vnd Herrn Friderichs zu W wie auch dero Diener vnd Advocaten Vertrettung, wie gemelt, völlig vbernommen, vnnd deßhalben ferrner dilation erhalten; Dem Kayserlichen Hoff an Seiten der Fraw Grävin, weiters nichts einkommen; Dann daß D. Heider sich de dato den ein vnd zwaintzigsten Octobris jüngsthin, der parition, auff jüngstes inhibitorimandat, bedinglich erklärt; auch sie Fraw Grävin vnd Herr Friderich, den drey vnnd zwaintzigisten eiusdem hernächst, zu fucilitiernng jhrer vbrigen Hoff processen, vnd pro redimenda [orig: redimendâ] vexa [orig: vexâ], auch sumptibus litis relevandis, mit Notario O. sich verglichen, vnnd jhm (gegen renuntiatio seiner praetensionen, jedoch vorbehaltlich Herren Reichs Hof Fiscals intercsse) für geklagren Schmertzen, Schasen vnd Versaumbnuß, etc. 40. fl. Ergötzligkeit bewilligt.

Wie obstehendes alles, vnnd was mehr zur Sache gehörig, auß mitgehenden actis vnnd Scripturen, glaubwürdig zubefindenseyn, auch in Ansehung dessen, nunmehr vber volgende Puncten, beständige vnnd wolgegründre informatio iuris begehrt wirdt.

Erstlichen, ob die cedierende Fraw Grävin, oder anjetzo jhr Cessionarius die Fürstl. Durchl. Ertzhörtzog Leopold zu Oesterreich, in petitorio, ratione quantitatis rerum feudalium (daß nemblich an der Herrschafft S. allein vier: oder vilmehr nur dia drey Stuck, benandtlich das Marckhtrecht, das Peinlich Halsgericht, oder der Bluthann, vnd die Signa exsecutiva, das ist Stock vnd Galgen, von dem Heyligen Reich zu Lehen herrühren, vnnd das vbrig alles allodial oder eigenthumblich seye) recht daran, vnnd genugsamb fundiert seye oder nicht.

Darnach vnnd am andern, wie höchsterinelter Herr Cessionarius oder wolermelte Fraw Cedentin, in eodem petitorio, auch respectu der angebnen qualitet solcher Lehenstucken (nemblich, daß sie dem Eigenthumb inseparabiliter anhängig, auch einer allerdings erblichen vnnd veräusserlichen Arth, hoc est, feuda mere hereditaria, alienabilia, et ad quoscumque heredes transitoria et inseparabiles pertinentiae allodialis Dominii S. seyen) bestehen oder nicht bestehen thue?

Fürs dritte, wie man beeder Stucken halber, hoc est, intuitu quantitatis et qualitatis feudalis, ferrner auch in

possessorio staffiert; Oder wessen man sich darinn zubehelffen vnnd zugerrösten habe?

Ob man wenigst, zum vierdten, diser Seits, in obigen dreyen Puncten, so ferren begründet, daß die Fraw Grävin, wider mehr angezognes, den 23. Iunii An. 1626. außgefallnes possessori decret, wid er in integrum restituierr, oder in vorigen Stand gestellt; vnd es diß falls ratione futurae apprehensionis allodialium et feu dalium, bey außtruckenlicher Verordnung der Lehenrechten; Oder doch bey dem darvor den 23. Octobris An. 1625. ergangenen suspensi fdecret, biß zu mehrer der Sachen erleütterung gelassen werden soll vnd mög?

Item, vnd Fünfftens, ob der, gegen Herrn Fridrich von W. vnd dessen Gemahlin, in eventum beschehene erste Anweis: vnnd Huldigungs actus, ein sträfflichs, vnd ipso iure nichtiges attentatum (wie Herr Reichs Hoff Fiscal geklagt) oder ob es, auß obangezogner Eyl defension vnnd vorgemeltem den 26. Decembris An. 1626. abgefloßnem Gräfflichem Schreiben, allerdings, oder wie weit es wider das erlangt cassatorimandat zu iustificieren vnd zu entschuldigen seye?

Fürs Sibende, ob die Fraw Grävin, vnd Herr zu W. nicht tringende vnd zu recht erhebliche Vrsachen habem, die Röm Kays. May. Vnsern Allergnädigsten Herrn, für die, jhren von Hauß auß bestelten Tonsulenten vnnd Advocaten, wie auch besoldeten vnnd verpflichten Beampten vnd Dienern, abgestrickte Rathgebung in denen wider dick ermelte in possessorio ergangne, vnd per implorationem in integrum suspendierte Vrthail lauffenden Sachen, aller vnderthänigist zubitten, oder evacuierung solcher inhibition, zuerlangen?

Vber das vnd zum sibenden, wirdt nicht vnzeitig gefragt? ob nicht nothwendig, billich vnd recht, das (in omnem eventum, vnd gesetzt, daß die S. Reichs Lehen, Ihrer Kays. May. vnstrirtig haimb fallen, oder doch dem von V. auff den Fall, also gleich, biß ein anders in petitorio ervolgen wurde, eingeraumbt werden sollten) dannoch zu verhürtung mercklicher Confusion, Strittigkeiten vnnd Praeiudicien, vorher vnnd allen dingen, eine gründtliche separation allo dialium et feudalium eiusque pertin entiarum, angesehen, oder wenigst, interimsweiß, durch ein vnparteyische Commission, erkundigt werde, was vor disem entstandnen exspectantzstritt, von den Innhabern beederhalber Herrschafften, für aigen vnd Lehen, geachtet vnd besessen, auch von den Vnderthanen vnd Benachtbarten darfür aestimiert vnd gehalten worden seye?

Weiter, wiewol der von Notario O. angestellte poenal vnnd iniuri Proces, durch obangeregte transaction seiner Persohn halber, gefallen; Sintemal aber, in p° violati Privilegii Notariatus, mit klagendem Herrn Fiscal nichts benommen, sondern sein praetension, lauter vorbehalten worden;

So bleibt achtens, noch diser zweiffel vbrig oder hinderstellig, ob ehrnermelter Herr Reichs Fiscal solchen process nunmehr auch fallen zulassen schuldig, oder selbigen alleinig forrzutreiben, vnnd wie weit er dessen betechtiger sey?

So dann, vnd fürs nenndte, wirdt auff vnparteyisches Gutachten gestellt: Weil der O. nach seiner außgezognen Citation, von wegen der Fraw Grävin, durch einen Notarium, testato (ob er O. seine Clag der gestalt, wie sie in solcher Citation begriffen, wider alle benambste Citaten, zubeharren gemaint seye oder nicht?) befragt, vnd von jhm mit ja (laut deß bey dem Prothocoll vorhandnen instruments) geantwortet; aber jhm hernacher in der Citaten Exception: vnd Addition-Schrifften, gnugsamb angedeüttet worden, daß der Advocat, zu seiner Abschmierung, nie gerahten, daß auch er Notarius, ratione Privilegii Notariatus (Crafft dessen, seinem Creatori, vnd nicht jhm, die violation Straffen zugehörig seyen) sine actione experier. Darvber er Notarius nichts destoweniger, bey der zu Wangen mit ihm

Endtlichen vnd zehenden, stehet zu bedencken, ob die Fr. Grävin, in jhren eingeraichten Schrifften, so wol wider die Röm: Kays. Mayst: als dero hochlöbl. Herren Gehaimbe vnd Reichshoff Räth, vnderschidlicher mahlen auffs höchst pecciert, sie nicht wenig angegriffen, vnd hochsträffliche anzüg gebraucht? Item, Ob sie scharpffe Schrifftsteller vnnd Verlayter wider Ihr Mayest: vnd das Reich angestelt, vnd dardurch Verweis: vnd Abstraffung verdien? (wie sie der von V. inn seiner information beschuldiger:) Oder ob alles jhr einbringen, sovil allerhöchstgedachte jhre Kayserl: Mayest: auch dero Gehaimbe vnnd Reichshoffräht betrifft, licite et lege permittente, ad necessitatem, utilitatem et instructionem causae, mit gebührender reverentz beschehen? Auch gegen Herten Reichshofffiscal vnnd dem von V. selbs, nichtsit, so jhre provocation, exaggerierung vnd insultus nicht caussiert, vnd Dn. Reae, zu jhrer bedürfftigen defension nicht fürständig, oder verohnpassionierter Gerichtzucht nicht zuverantwortengewesen, eingewendet hab?

Welchem allem, zum beschluß vnd ailfften, noch dise Frag beyzustellent Wie sich die Fr. Grävin in specie deß, wegen zuverwahren vnnd zuverhalten hab, daß der von V. noch in An. 1621. vber T. (welches, gleich sowol, als H. vnnd das Dorff W. in der Herrschafft S. Marcken ligt, auch derselben Halsgericht vnnd Malefitzischen Zaichen vnderworffen ist) ein sonderbaren Blutbann vnd signa exsecutiv, jhr der Fr. Grävin hinderrucks vnd dero halben theil ander Herrschafft zu abbruch begert, vnnd Lehensweiß (besag, der bey den Actis mit W. bezaichneren investitur) erhalten: Zumahlen auch hernächstinn seinem gehorsam Brieff, Das Dorff H. (so, besag der bey den Actis ligender Verträgen, denen von E. eodem iure, wie T. dem von V. eingeraumbt worden) nichts destoweniger für ein zugehörd der Reichslehen angezogen, vnd in die huldigung specifice eingemischt.

DEmnach von hochwolged achter Fraw Grävin zu R. Wir Decanus vnd andere Professores der Universitär zu Tübungen in gni ersucht worden, vber vorgesetzte facti speciem, vnnd dero angehenckte aylff vnderschidliche Fragen, vnser Rechtliches bedencken, mit beysetzung der fürnembsten vnd wolschliessenden Vrsachen zueröffnen: Als seynd zu vnderthänigem volg dises gnädigen begetens, die vberschaffte weitläuffige Acta in gesambt abgelesen, auch von vnd Collegialiter vnd der Sachen wichtigkeit nach, mit allem fleiß reifflich erwogen, fürnemblich aber dahin gesehen worden, daß wir bey all vnd seden Quaestionen einer vnparteyischen, vnd solcher decision oder mainung, vnd vergleichen möchten, die wir ohn allen respect, der rechtlichen Billigkeit gemäß erachten, auch im fall tragenden

Hierauff nun könden wir bey der ersten Quaestion anderst nit erachten, dann daß in gegenwärtigem Fall nicht nur brey sondern in allweg vier General: oder Hauptstuck. (1) das Marckhtrecht (2) die Vogteyliche Gerichrbarkeit (3) bis Signa exsecutiva oder Stock vnd Galgen Sodann (4) die Iuris dictio Criminalis, oder der Bann vber das Biut zueichten, von dem H. Röm. Reich zu Lehen rühren, also consequenter, welches bey dieser Frag der für, nembste Stritt, vnd erwas zweiffelig scheinen will, vnder dem Worr Gericht, waßmassen selbiges in allen Investituren gesetzr vnd befinderlich, gar nir die Crimin alis Iurisdictio, sondern nothwendig die Nidergericheliche Ober keit verstanden, derohalben selbige in keinen weegfür allodial oder aigen gehalten werden möge, sondern sowol ale der Blurbann oder Peinliche Gerichtszwang für ein Reichs Lehen erkandt vnd empfangen werden müsse.

Warzu dann Vns fürs erste dises beweger, weil die Röm: Kays May. respectu omnium Iurisdictionis specierum in toto Imperio, et contra omnes Iurisdictionem possidentes, fundatam intention nem habenthut. Alex. cons. 87. nu. 17. lib. 5. Goden. cons. 36. n. 4. Alciat. cons. 12. n. 11. vol. 3. Abb. cons. 82. n. 6. vol. 1. Roland. a Vall. cons. 89. n. 1. et seq. vol. 2. Anton. Gabriel. tit. de praesumpt. concl. 9. n. 1. lib. 3. Iurisdictionemque de iure publico introductam esse, et ab Imperatore tamquam unica [orig: unicâ] scaturigine fluere fatentur omnes. Rosenth. de feud. cap. 5. qu. 4. n. 2. et 7. Quodque apud Principem lurisdictio integra sit, abeoque tota decurrat, pariter atque de fonte rivuli, a Sole radii, et ab arbore rami, post Ancharan. et alios tradit, Gravet. cons. 338. apr.

Indeque Iurisdictio competens inferiori, in dubio feudalis reputatur, ut Iuris Interpretes fere omnes concludunt asseveranter. Afflict. ad c. 1. §. illud quoque n. 12. deprohib. feud. alien. per Frider. et decis. 267. n. 5. Molin. ad consuet. Paris. tit. 1. §. 46. n. 3. Iacob, de S. Georg. in verb. de Castro rubei montis n. 16. Abb. in c. nimis. n. 1. vers. nec obstat de lureiur. Specul. de feud. §. quoniam. n. 28. Ruin. cons. 22. col. 3. et seq. lib. 1. Mozz. de natur feud. n. 12. limit. 17. Gravett. cons. 276. n. 2. Quippe quod donatio numquam praesumatur, et communissimus Regalia ac omnimodam Iurisdictionem conferendi modus sit, qui fit per infeudationem, Knichen. de territ. iur. c. 1. num. 86.

Vnd obwol sonsten richtig, quod Iurisdictio praesertim bassa, quandoque etiam alia [orig: aliâ] ratione penes tertitoriorum, pagorum atque Castrorum possessores exsistat, et praesertim Nobiles in Suevia [orig: Sueviâ] allodii iure usurpent speciem illam Iurisdictionis, quae vulgo die Vogrteyliche Oberkeit indigitatur. Dahero dann auch selbige gemaingklich Vogrsherrn genennt, vnnd in Crafft solcher Iurisdiction, Statuta oder Vogtsbücher auffzurichtem bemächtigr seynd, welches dann sonderlich von S. so ein Herrschafft titulit vnd gennet wird, auch da man solch Nidergerichtliche Oberkeit per diutinam usurpantiam hergebracht, nit vnscheinlich gesagt werden köndt.

Jedoch fallen dise vnd mehr andere Coniecturen, vnd was man sonst mehrers dergleichen auffbringen möcht, samentlich zuboden, wann sonderbar vnd vnverneinliche Lehenbrieffen halben, Crafft deren gesunden Verstands, auch die Nidergerichtliche, et ita Iurisdictio zu Lehen rühret.

Nec enim dubstari potest, quin feudum per Investituras probetur, et eaque quae in Investituris comprehensa inveniuntur, feudalia exsistant. Oldrad. cons. 272. incip Rever. Rat. Quoque ex Investitura sola feudum in necem seu detrimenrum investiti probetur, tradunt Hostiens. in summ. tit. d. feud. §. quib. modis. vers. quid si Vasallus. Oldrad. cons. 359 col. 2. Alber. in l. Titius 2. in fin. ff de act. empt. et in l. si certis annis. C. d. pact Ias. cons. 235. in fin lib. 2. Curt. Iun. cons. 31. col. 2. post med. et cons. 140. col. 2. in fin. et cons. 184. et in tract. de feud. p. 2. qu. 6. cart. 6. Ac quod feudi probatio ex Investituris, recognitionibusque solis liquidissima fiat, consuluit Cravett. resp. pro Genero. passim maxime autem nu. 425.

Weil jedoch, wie geliebts GOtt, bald nachgehends angeregt werden soll, selbige Iura, darvon an setzo gestrirten wird, hievor der Zeit vermutlich aigen, et solummodo iure Pivilegii von dem heyligen Röm: Reich dependiret, auch erst post Imperatoris Wenceslai depositionem, eintweder denen von V. als schon vor vilen Jahren geweßten Innhabern der gantzen Herrschafft S. darinnen angeregtes Dorff gelegen, höchstgedachtem Röm. Reich zu Lehen auffgetragen, vel alia [orig: aliâ] ratione, Lehenbar worden, die hier, vber auffgerichte erste Investitur: oder Lehenbrieff aber nicht zugegen, sondern die elteste vnder denen, so man gehabenmag, erst von weiland Kayser Maximiliano I. allerhöchst rühmblichsten angedenckens, de dato 1494. herrühret, als wird selbiger (so ohne das von keiner Parthey widersprochen wird) nach seinem Buchstabliche Inhalt vnd rechtem Verstand wol in acht genommen werden müssen.

Feuda namque stricti Iuris sunt, atque ideo illorum seu Investiturarum verba stricte, et ita sunt interpraetanda, ut nihil extrinsecus adsumatur. Wesenb. p. 2. consil. 60. n. 11. Knichen. de vestit. pact. p. 2. cap. 1. n. 61. etc. Rosenth. cap. 6 concl. 28. n. 1.

Et quando una altera forte Investitura adest (etiamsi illa non sit prima) si praesertim ca precedentium faciat mentionem: tum illi aut illis statur, ac caetorae anteriores cum iis concordare praesumuutur. Boer. decis. 24. n. 64. Menoch. cons. 1. n. 83. Gravett. cons. 92. n. 8. et seqq. Rosenth. c. 6. concl. 69. num. 9. Quia referens, si per se est authenticum sive certum, probat etiam sine relato. Boer. decis. 281. n. 92. Mascard. de probat. vol. 2. concl. 923. num. 6. (qui ambo testantur hanc doctrinam commnniter esse receptam) Rosenth. c. 6. concl. 69. n. 30. Prout et alias [orig: aliâs] confirmatio in forma speciali, confirmatum probat, Molin. ad consnet. Paris. §. 1. n. 71. cum seqq. et Rosenth. dl. l. Hincque si Investitura prima vel incendio, vel alio casu perierit, et ultima tantum exstet: nihilominus ca praesumitur in omnib. Clausulis, pactis atque punctis secundum primam Investituram facta. Zasius. in epitom. feud. p. 6. n. 23. et Scrader. de feud. p. 5. cap. 2. num. 44.

Nun wird inobagezogener Investitur von allerhöchsterwehnt, weiland Herrn Maximiliani I. Kays. May. referirt, waßmassen damahl im Leben geweßre zween Gevetter von V. aller vnderthänigst gebetten, jhnen in dem Dorff T. injhr Herrschafft S. gelegen Marckhtrecht, Gericht, Stock vnnd Galgen, mit sambt dem Bann, daselst vber das Blut zurichten, so jhnen von weiland Jhrer Kays. May. Vorfahreren am Reich verlihen wären, vnnd sie bißher inngehabt vnd gebraucht hätten, gnädigst zu Lehenzuverleyhen.

Warauff dann jhre Kays. May. ferner dispositive also setzen thur, daß selbige angesehen solch jhr demütig zimbliche perre, vnd deroselben mit wolbedachtem Muth vnd gutem Rahte denselben von V. in dem berührten Dorff T. Marckhtrecht, Gericht, Stock vnd Galgen, mit sambt dem Bann vber das Blur zurichten, wie jhnen dann solches von dem obgemelten Jhrer Kays. May. Vorfahren vormahls verlihen worden, zu Lehen gnädigklich zuverleihen, etc.

Welche Wort vngefahrlich, et mutatis solummodo mutandis, in allen Lehenbrieffen, auch da das halbe thail der Herrschafft S. von den wol Adenlichen Stammen deren von V. berait auff andere frembde Geschlechter, et

nominatim auff die Freyherin von E. gelangt, widerholler, vnnd jederzeit allergnädigst erthailten Lehenbrieffen mit eingeruckt worden.

Daß dann in solchen Investituren vil vnderschidliche General: oder Hauptstuck, wie allberait hieobem anregung gethon, verlihem worden, ergibt sich vnsers vermainens, für sich selbst, vnd daher, weil samblich quadriparpartita enumeratio sich augenscheinlich vnd erschidlich, vnd also klar darinnen besindet, daß die widerige Vermuetung vnd behelff in contradictotio iudicio schwärlich etwas werden verfangen mögen: cum in claris non habeant locum coniecturae, et eriam praesumptiones per alias firmiores en erventur.

Dann Erstlichen, so wirdt deß Marckhrechrs gedacht, welches wir vnsers thails, pro iure nundinarum vernemmen, utpote ad cuius exercitium, vel Privilegium singulare vel Investitura Imperatoris necessaria reputatur. Nundinas quippe ne quidem in privatis praediis, ad arbitrium instituere cuique licitum est, sed necesse habetur ut a Principe impetretur. per l. 1. ff. de nundin. Constat enim nundinarum solennium et publicarum Ius ad Regalia maiora pertinere, per l. un. ubi Sichard. C. de nund. qui dicit, Principes inferiores in suis Regalibus non habere, ut etiam in suis Provinciis hoc Privilegium concedere possint. Geil. 2. obs. 69. num 24. Bodin. de republ. lib. 1. cap. ult. num. 171. Sixtin. de regalib. lib. 1. cap. 2. num. 37. Auctor deß gegenberichrs der Herrschafft Wehrthaimb. c. 13. in fin.

Nundinae quidem vulgares, quas vulgo Wochenmarckht indigitamus, possunt institui et celebrari sine Privilegio tali. Sichard. adrubr. C. denund. nu. 13. Continent enim potius factum, quam ius: cum careant immunitatib. aliisque praerogativis quae nundinis solennib. adscribuntur, Thesaur. decis. 364. n. 4. Itaque hoc loci ius mercatus in potentiori usuque probata [orig: probatâ] significatione est accipiendum, de anniv ensario nimirum mercatu, qui de regalib. est, et Principis supremi indiget concessione. Graeven. 2. concl. 60. cons. 3. numer. 2. et 3.

Weil auch das Dorff T. ein Marckfleck ist, vnnd vermuerlich seine gewise Jahrmarckht haben wird, solches aber ohne sonderb ahre Kayserliche Begnadigung nicht beschehen mag, vnnd derogleichen diß Orts sonsten keine weder angeregte Lehenbriess vnnd weiland Kayser Wenceslai Privilegium: darinn gleicher weißeademque [orig: eâdemque] fere verborum conceptione deß Marckhtrechts gedacht wird, enthalben. Als ist wolfölglich zuschliessen, dßa besagtes Wort Marckhrecht, de iure Nundinarum, zuvermercken sey.

Posterior quippe qualitas possessionis, declarat quid a principio fuerit partium intentionis. Ios Ludovis. comm. concl. 38. nu. 12. et 51. praesumiturque Dominum et Vasallum ad id se obligasse [orig: obligâsse], quod observantia secuta repraesentat. Idem ibid. num. 50. quia nempe observantia subsecuta dicitur optima cuiuslibet actus, et maxime feudalium investiturarum interpres. Menoch. cons. 32. nu. 45. Ios. Ludov. d. concl. 38. n. 21. Hinc dubio exsistente, an in venditiono Castri Iuris dictio veniat, inspicitur quid fuerit observatum: quia posterius factum, declarat prius actum, et intellectus sumi debet, quem effectus et rerum exitus verum esse dem onstrat. Ios. Ludov. d. l. numer. 6.

Man möchte gleichwol dises Wort Marcktrecht, für Marckefleckens gerechtsame deuten, nam et illud Ius, singulari Caesarea [orig: Caesareâ] concessione opus habere videtur In Imperio etenim Romano potestas loco alicui spiritum et vitam, seu Ius Civitatis Stattreche conferendi, soli Imperatori tamquam regale maius competit arg. l. un. c. de metrop. Obrecht. de regal. t. 8. concl. 188 et seqq. Matth. stephan. de Iurisdict. lib. 2. p. 1. c. 3. memb. 2. n. 114. Clapmar. de arcan Rerump. lib. 3. cap. 23. in fin. Et hac de re illustre refertur exemplum Maximiliani I. Imp. qui Alberto Comiti Mans fel densi, vicum quendam iure Civitatis donare sibi praesumenti, An. 1514. hisce verbis inhibuit: Wann nun dir noch iemand andern gezimbt, Stattrecht oder anders, daß der hohen Obrigkeit anhangt, ohne sondere Erlaubnuß auffzurichten. So

Quod in tantum verum est, ut si quis absque Imperatoris consensu, ad minimum tacito, valasc. in l. Imperium. num. 13. de Iurisd. Civitatem constituerit, ea nec Civitas revera [orig: reverâ] sit, nec iura Civitatis usurpare possit. Natta. cons. 636. nu. 100.

Wir können aber Vnsers thails nie darfür halten, daß allhie selbiges gemaint seye: Weil der Lehenbrieff also lauter: daß in dem Dorff T. das Marcktrecht zu Lehen verlihen werde. Da hingegen, wann Ihre Kayß. May. sambliches Recht, das besagtes Dorff T. ein Marcktfleck seyn solle, verleyhen wollen, vermutlich das Marcktrecht deß Dorffs T. nicht in dem Dorff, etc. gesetzt hätten. Aliud est enim, concedere ius in aliquo loco; aliud item est ius ipsius loci.

So wird ingleichem das ius Civitatis oder Marcktfleckens Gerechtigkeit nicht bald Iure feudi, sondern in vim Privilegii, quod semel tantum datur, nec ut illa, quae in feudalib. Investituris conceduntur, renovari solet, gelihen.

Sonsten möchten zwar dise vocula Marcktrecht noch auff mehr andere weiß, vnd nemblich (1) pro iure territorii, si praesertim Marckhrecht (wie Wir in etlichen Copeytn der Lehenbrieff vnnd Privilegien finden) non Marckhtrecht scribatur. Ac etiam (2.) pro iure Statuta condendi gedittem werden. Ac de posteriori hac significatione. Ioann. Gryphiander de VVeichbild. Sax. c. 77. numer. 8. et seqq. ita scribit: Marcktrecht ist dises, daß die Marcktleuthe hievor bey den alten Zeiten vnder einander gesetzt haben, vonn ihr selbst willkhut, nach Carolsrecht, als die von Cölln vber Rhein, die von Magdeburg vnd andere gute Stätte. Et post ex quadam [orig: quâdam] Iuris Saxonici glossa [orig: glossâ] subiungit: Es haißt darumb Startrecht, daß es ein jegkliche Statt selbs willkorte von Göttlicher Anweisung nach jhrem Gutgeduncken, vnd solche Recht haißt ein willkore Recht. Ex quibus itidem constat, Marckt Recht, Start Recht, Willkur, Weichbild. synonyma esse.

Verum posterior haec significatio ad mores Saxonicos spectare, prior autem scripturae in casus figuratione expressae (ubi Marcktrecht non Marckrecht invenitur) repugnare, utraque vero ex eo hic [orig: hîc] improbanda videtur, quod observantia subsecuta (in dem nemblich, wie berait oben erwehnt, das Doff T. Jahrmarckts Gerechtigkeit hat) quid concessum fuerit, determinat evidenter.

So ist ingleichem das dritt vnnd vierdre Lehenbare Stuck, benanntlich Stock vnd Galgen, auch Pann vber das Blut zurichten, für sich selbst aluter, vnd wird damahl dises vnzeiffenlich verstanden, daß die Vasalli, Crafft solcher Investitur, nicht allein Macht vber das Blut zusprechen, sondern auch solche Vrthailen zuvollstrechen, vnd deßwegen die gewohnliche Signa auffzutichten, bemächtigt seyn soll, dann sonsten noch etwas gezweifflet werden will, ob einer von Adel, wann er gleich alle Obrigkeit, aber die Signa exsecutiva oder Zaichen nicht hat, solche für sich selbst auffrichten dörffe Bidembach. quaest. nob. 14. Peguera decis. 81. So seynd auch deren nicht wenig, qui Iurisdictionem Criminalem tantum ad scelerum et facinorum cognitionem restringunt, eamque ab exsecutione, paenarum legitimarum, quam [orig: quâm] merum Imperium vocant, toto genere seiungunt. Obrecht. de Iurid. cap. 3. num. 8. cum seqq. et c. 7. num. 1.

Quodque exsecutio, quae facti nudi est, a mero Imperio, quod in cognitione, processu et condemnatione versatur, interdum separetur, multis etiam docet Denais. disp. de iure meri Imp. qu. ult.

Inde Criminalis Iuris dictio etiam sine Signo haberi vel retineri potest: atque adeo argumentum non valet: furcas vel postellum non habet; E luris dictione Criminali caret: quemadmodum etiam viceversa propter furcas vel postellum non dicitur quis habere Iuris dictionem Criminalem. Meichsner. decis. 4. num. 159. tom, 2. lib. 1. Argumentatio enim a Signis accidentalibus vel accessoriis, quale patibulum est, non arguit de necessitate.

Natta cons. 636. n. 123. Kever. de offic. Iurid. Politic. lib. 2. cap. 15. §. sicper conductionem. Et ita revera [orig: reverâ] contingere solet, ut duo Iudices eodem loci, aequalem in iudican do habeant potestatem, et tamen solus alter exsecutionem facere, et furcas erigere possit. Decian. in tract. Crim. lib. 4. cap. 41. nu. 1. Graeven. 2. concl. d. 6. consi. 2. num. 16. Suntque in Imperio Romano, Germanico loca, ubi unus Status, cognitionem habet criminalim causarum, alter meram exsecutionem.

Aber das ander in disem Lehenbrieff gesetzte Stuck (benantlich das Gericht) könden wir beraits obangedeüter massen anderst nicht, dann pro bassa [orig: bassâ] Iurisdictione, quatenus nempe superiori sive altae Iurisdictioni opponitur, vermercken. Quae nempe non solum complectitur ea, quae vulgo ad simplicem Iurisdictionem referuntur, sed et nonnulla ex iis, quae mixti imperii esse reputantur. Eberh. Speckh. cent. 1. qu 90. Coler. deprocess. exsecutiv. p. 2. cap. 1. n. 105. Matth. Steph. lib. 1. de Iurisd. c. 3. n. 70. Wehner in verb. Gericht, Obergericht.

Also daß durch dise Wort, Gericht, Stock vnd Galgen, mit sambt dem Bann daselbst, vber das Blut zurichten, vnsers vnzweiffeligen ermessens, nicht nur das völlige Imperium merum, in cognitione nempe et exsecutione causarum Criminalium simul consi stens, sondern vilmehr omnimoda Iuris dictio, hoch: vnd nidere Obrigkeit zu Lehen verlyhen wirdt.

Ea enim quae sub separata [orig: separatâ] determinatione continentur, non possunt pro eodem haberi. Haecque est natura separationis separatimque positorum, ut etiam rei diversitatem in ducant, et ab uno ad aliud in ferri non possit, per vulgat. Da man auch,tota [orig: totâ] hac verborum conceptione (Gericht, Stock vnnd Galgen, sambt dem Bann vber das Blut zurichten) solummodo merum imperium, vnd nit zumahl die Nidergerichtbarkeit verleyhen wollen, hätte man illam voculam Gericht, gar wol außlassen können, dann es an den andern vberig gnug gewesen wäre.

Constat autem, quod verba cuncta, quae in Instrumentis, praesertim in Investituris dispositive posita inveniuntur, ita sint interpretanda, ut aliquid operentur, ne eorum ullum otiose vel tautologice additum esse dicatur. Claud. Prateius. de reg. Iur. lib. 7. tit. 7. cap. 2. § Deus. p. 895. Cravett. consil. 135. numer. 24. Rol. a Valle cons. 54 numer. 23. vol. 4. Et quod in Contractibus sive dispositionibus hominum nequidem minimum verbum: Gail. 2 obs. 28. Schrader de feud. pag 2. part. 9. Sect. 3. numer. 166. Gabriel Roman. lib. 3. tit. de empt. vend. concl. 1. num. 54. Rol. a Vall. cons. 1. numer. 123. et consil. 55. numer. 45. vol. 3. Dec. cons. 626. nu. 7. Imo nec unica Syllaba virtute operandi destitui debeat respondet Ulp. in l. item veniunt. 20. §. praeter haec. ibi, aptanda est singulis verbis Senatus consulti congruens interpretatio. ff. de petit. hered. Bald. ad rub. quaest. 9. ff. de contr. empt. Tiraq. de retract. convent. §.. 1. gl. 2. numer. 23.

Ingleichem vnnd fahls Kayserl: Mayest: in dem Lehenbrieff durch die Wort Stock vnd Galgen, mit sambt dem Bann vber das Blut zurichtem, die vorgehende voculam Gericht allein interpretiren, vnd nicht vil mehr extensive noch etwas weiters, dann durch das Wörtlein Gericht gemaint, verleyhen wollen, härten selbige noch etwan ein Wort hinzu gethan, puta, das ist, nemblich, als, etc. vnd nicht gesagt, Gericht, Stock vnd Galgen, Vndergericht, das ist, als Nemmlich, etc. Stock vnd Galgen.

Besonders wäre gar seltzam, wann Kayserliche Mayest: vnder dem Wort Gericht, die hohe Obrigkeit, sive potestatem in Criminalibus causis recht zusprechen, vermercken, vnnd erst hernacher dise Wort zusambt dem Bann vber das Blut zurichten, setzen wollen.

Cum nempe illa dictio sambt, demonstret prius diversum quid esse a posteriori, Decian. cons. 123. nu. 27. 28. et 50. vol. 3. Et vocula sambt coniungat et augeat potius, quam explicet, quae praecedunt. Bart. in l. Gallus. §. et quidem recte. ubi Ias. num. 14. de lib. et posthum. et

Fürnemblich aber wird dise vnsere Mainung damit bestärckt, daß, ob gleich illa vocula Gericht, vil vnd vnderschidliche Bedeutungen hat, solchesdoch gewohnlich, praesertim in investituris, für die nidere Gerichtbarkeit genommen wird.

Verba enim in dubio intelligi debent secundum consuetudinem loquendi. Cravett. cons. 9. num. 30.

Et nec in beneficio Principis recedendum est a propria verborum significatione. Roman. cons. 89. num. 6. Gravett. cons. 49. num. 7.

Quod vero per voculam Gericht, plurimi Dd. simplicem Iurisdictionem tantum, aut etiam mixtum Imperium denotari velint, idque scitum etiam iuris ratione non destituatur, dubio omni caret, per l. si in aliquem. §. cum plenissimam. ubi gl. et Bald. de Offic. procons. Mei chsner. decis. 23. num. 37. decis. 33. num. 122. Menoch. 3. praesumpt. 97. Knichen. de vest. pact. p. 2. c. per disc. et 2. nu. 53. et seqq. Petr. Wesenb. cons. 8. num. 68. Hier. de Cavall, tom. 1. quaest. 41.

Vnd obsehr strittig ist, an sub verbo Gericht, sowol die Ober: als auch Nidergerichtbarkeit in den Lehenbrieffen gemaint sey, ut videre est apud Schurpffium. cons. 26. num 11. Cent. 2. Wesenb. cons. 95. num. 20. et seqq. Vultei. de feud. lib. 1. c. 5. num. 5. Rosenth. de feud. cap. 5. concl. 7. Wehner. verb. Gericht. So wird doch nicht bald, das Wort Gericht allein de superiori Iurisdictione, exclusa [orig: exclusâ] inferiori, magis communiter aber pro sola [orig: solâ] bassa [orig: bassâ] Iurisdictione genommen.

Vnnd ob schon in den Kayserlichen Brieffen volgende Wort befindtlich, daß sie (Vasalli) mit dem Bann vber das Blut zurichten, gleich vnparteyische Richter seyn sollen, vnnd gegen den reichen als den Armen, vnnd den Armen als den Reichen, handlen vnd gefahren, vnd darinn nicht ansehen, Mueth, Gaab, Gunst, Forcht, Freundtschafft noch feindtschafft, noch sonst gantz kein ander Sach, dann alles gerichtes gericht vonnd Recht, als sichs gebührt, vnnd inmassen sie das gegen GOtt dem Allmächtigen am Jüngsten Gericht verantworten wolten, etc.

So kan jedoch hierauß nit geschlossen werden, daß die Kayserl. Investitur allein auff die Peinliche Gericht, et quidem ex eo fundamento zuverstehn, weil obgesetzte determination, wasmassen side die Vasalli jhrer Lehenbarn Obrigkeit gebrauchen sollen, allein von dem exercitio der Peinlichen Gericht zuvermercken: Dann solche sollicita Provisio, allein quoad Criminalem Iurisdictionem, eiusque exsecutionem der Vrsachen beygefügt, quia ubi maius periculum versatur, ibi etiam cautius agendum fuit. Promptiorique auxilio opus est, ubi facilior et pronior, ac etiam perniciosior peccandi ansa exsistit, quod suggerit ipsum rectae rationis dictamen.

Dahero dann die Erfahrenheit mit sich bringt, daß wo die Nider Gericht alleinig verlihen, nimmermehr den Lehenbrieffen einverleibt zuwerden pflegt, welcher gestalr die Vasalli sich in administratione solcher Niderer Gerichten zuverhalten.

Hingegen, wann der Blutbann â Caesarea Maiestate, auch Fürsten vnnd andern dergleichen hohen Sränden, feudi nomine gegeben, wirdt allweg ein solche Erinnerung, et fere iisdem verbis: wie in gegenwärtigen Investituris annectiret.

Ja es wirdt auch indenen Lehenbrieffen, da zumahl vnnd vnstrittig beede Hohe vnnd Nidere Oberkeit feudales seynd, dannochter allein quoad exercitium Criminalis Iurisdictionis solch nothwendige admonition hinzu gethan. Der Nidern Gerichten aber mehrers nicht, dann zu anfang gedacht: Gestaltsame den Ortenburgischen Actis contra Bayrn. fol. 166. et seqq. ein dergleichen Form mit allem ihrem Innhalt inserirt ist. Estque ratio diversitatis in promptu, quia damnum per sententiam in Civilibus illatum, per appellationem et recursum ad superiorem reparatur; In criminalibus vero,

So lassen Wir Vns auch nit irien, was auß Königs Wenceslai Diplomate de Anno 1394. gantz scheinlich auff die Bahn gebracht, vnnd Vnser decision entgegen gesetzt werden möchte, in dem nemblich gedachter König Wenceslaus den damahlen im Leben geweßtem dreyen brüdern von V. als Innhabern der Herrschafft S. gnädigst vergünnet, daß sie in ihrem Dorff zu T. Marcktrecht vnd Gerichte, Stock vnd Galgen haben sollen vnd mögen. Wann dann das S. territorium, etiam ante Wenceslaum, vnd von vhraltem ein Herrschafft geweßt, auch wie König Wenceslaus selber setzt, schon damahln S. ein Vestung, vnd ein aigen Ampr gehabt: Als will hierauß ein nothwendiger Schluß gemacht werden, daß auch solch territorium aliqua dignitate, honore et Iuris dictione, saltem bassa [orig: bassâ], sowol als andere noch geringere Adenliche Castra vnd Pagi in dem Land Schwaben, et nominatim in dem Allgöw, da S. gelegen: iure allodii gezierer geweßt seye.

Darauß dann feriner in ducirt wer, den möcht, daß weil König Wenceslaus denen von V. erstmahls das Gericht auß sondern Gnaden gegeben, solches von der hohen Obrigkeit, vnd dem Gericht zuverstehen seye, welches gewohnlich die Adenliche Gütter der Enden nicht iure proprio haben, son, dern von dem Römischen König oder Kaysern si ngulari concessione vel privilegio erlangen müssen, vnnd gar nit von solcher Iurisdiction oder Gerichtszwang so die Herrschafft S. vermuetlich schonzuvor vnnd von alters, iure proprio, als ein Herrschafft gehabt habe.

Aber es lam joer aiff vo;fö;tog. vmd (1) der gestalt geantwortet werden, daß zwar zuvermuten, es seye die Herischafft S. jederzeit etiam omnimoda [orig: omnimodâ] Iuris dictione condecorit geweßt; solche aber in gesambt, sowol hoch als Nidere Obrigkeit (gleichermassen, als bey vilen Für stenthumben, Graff: vnd Herischafft geschicht) eintweder iure feudi vel saltem als ein Privilegium von dem H. Römischen Reich recognosci ren, auch solche Privilegia von sedwedern Römischen Kaysern cib firmiren lassen müssen.

Es ist auch einmal auß disem Diplomate nicht demonstrative zuvernemmen, daß der Herrschafft S. oder dero zugehörigen Flecker. T. das Marktgericht vnd signa exsecutiva von Kayser Wenceslao erst gegeben, vnnd zuvor solche nicht gehabt haben; Sondern es kan wol seyn, daß die von V. eintweder damahls erstliche zu offrernannter Herrschafft gelangt, auch dero von dem Reich habende Privilegia confirmi ren, vnnd sich richten oder sonstvon wenceslao bestättigen lassen.

Et quamvis hoc non adpareat expresse ex dicta [orig: dictâ] Wenceslai concessione, scimus tamen propter priscam si mplicitatem, non omnia olim adco circumstantialiter, ut nunc fit, scribi solita fuisse, praesertim ab illo Imperatore, qui propter ignaviam et inconsi deratam Imperii administrationem non solum famam suam commaculavit, sed etiam ab Imperio depositus fuit. De eoque Imperatore ita scribit Rosacorb. pract. forens. c. 83. num. 13. quod ipse nudas membranas emiserit darinnen einen jeden schreiben lassen seines Gefallens, was er gewöllet, vnd habe also ein vnleidenlich Regiment geführet, ita ut a Statib. Imperii depositus legitime per sententiam, et in eius locum Rupertus Palatinus ad regimen assumptus sit: qui Repertus de consilio Procerum omnia Privilegia Wenceslai et rescripta, ipso adhuc vivente Wenceslao, cassarit [orig: cassârit] et annullarit [orig: annullârit], Dahero sich niemand derselben Privile gien, weder in noch extra iudicium gebrauchen könne.

Sokan fürs Ander auß disem Diplomate Wenceslai auch der Vrsachen nichts bündtliche, vnnd allhero recht dienlich deducirt werden, weil selbiges kein Lehenbriff, sondern ein solches Privilegium ist, quo mediante communiter die Reichs Stätt auch aigenthumbliche Graff: und Herrschafften

Hingegen ist offt angezogne Investitura weylandt Kayser Maximiliani I. ein rechter Lehenbrieff, vnnd zumahl etwas außführlichers dann das diploma Wenceslai: Angesehen König Wenceslaus, allein deß Marckrecht vnd Gerichtes, Srock vnd Galgens gedenckt, in Kayser Maximiliani Lehenbrieff aber, werden dise Wort hinzu gethon, Mit sambt dem Bann vber das Blut zurichten, welche extensio et additio per iam supra deducta, diß Orths, et quoad praesentem quaestionem sehr grosser importantz, vnd solche erleüterung gibt, daß dz Wort Gericht ad vitandam tautalogiam et odiosam synonim orum repetitionem, aliasque praegnantes ob rationes, necessario de bassa Iuris dictone geditten werden muß.

Posito ergo, sed non concesso, daß das Wort Gericht in dem Diplomate Wenceslai pro Criminali Iurisdictione gesetzt: so ist doch kein nothwendige consequenz, daß solches gleichermassen in Investitura Maximiliani I. multum extensi ori, magisque clara [orig: clarâ] beschehen seyn müsse: cum abiis, quaetam verbis, quam reipsa et iure diversa sunt, male illatio fiat. Es muß auch einmahl in denen hundert Jahren, sozwischen Wenceslai Diplomate vnd deß Kayser Maximiliani I. Investitur fürgeloffen, manche veränderung mit der Herischaffe S auch jetzt strittiger Iurium halber sich begeben haben Inbetrachtung, daß eben die gedachte Iura, so Wenceslaus iure Privilegii et donationis, ac nulla [orig: nullâ] facta [orig: factâ] mentione feudalis recognitionis, denen von V. milriglich gegeben, Sie von V. a Maximiliano I. zu Lehen empfangen: Also daß antzwischen dise Iura von denen von Ventweder zu Lehen auffgetragen,aliave [orig: aliâve] ratio ne feudi naturam erlangt habem müssen. Da dann nicht anzusehen, was Wenceslaus per Privilegium gegeben, sondern was folgendts Lehenbar worden seye, welches in defectu primae Investiturae ex antiquiori inter illas, quae haberi potest, per iam supra deducta erlehrnet werden muß, non attento, quid in Privilegio Wenceslai fuerit contentum. Dann ob schon die Vogteyliche Obrigkeit tempore Wenceslai aigen gewest wäre: kan doch wol seyn, daß Sie hernacher ein Reichs Lehen worden, gestalsame manchmal die vom Adel benachbarten Fürsten vnnd andern Reiche Standen etwan ihre Schlösser vnd Dörffer, erwan auch unam atque alteram tantummodo speciem Iuris dictionis, zu Lehen auffgetragen.

Sufficiat quod edoctum fuit, in Investitura [orig: Investiturâ] Maximiliani I. verbum Gericht ex saniori verborum intellectu pro bassa [orig: bassâ] Iuris dictione sumi: et ideo coniecturis, (deren in der information sub num. 123. vil vnderschidlich angeregt, auch fürnemblich ex diplomate Wenceslai erholer seynd) iam amplius locum non esse.

Vnd noch feriner hievon erwas anregung zuthun, obwol durch das Wort Gericht, wann man es in singulari numero außspricht, ein ordenlicher Schöpffenstuel oder ein gehägt verbanter Consese vnd Convent eines Ammans, Statthalters, oder Richters, sambt dessen zugehörigen Assessorn, Beysitzern vnnd Gerichtsgeschwornen, etc. (wie ab den vocabulis Landr: Hoff: Statt: Marck: Dorff: Forst: Cent: Straff: Ehr: gast: Schaden: Mann: Vogt: Mayergericht, etc. zu erlehrnen) verstanden wirdt. So wil doch hierauß gar nit volgen, daß angeregtes Wort gEricht von dem Peinlichen vnd nit vil mehr Burgerlichen Gericht außgelegt vnd geditten werden solle. Weil nemblich auch die Burgerliche Sachen, durch ein solches Gericht entschiden werden, vnd die facultas ein peinlich Gericht anzuordnen, durch die volgende Wort der Bann ober das Blut zurichten, gnugsamb, ja vberflüssig angeditten wird darumben deß Worts Gericht. (Wann selbiges pro facultate Criminale iu dicium, oder ein Halsgericht auzustellem, gemaint) ledig nichts bedürfft härte. Derentwegen erwas anders dann die Macht vber das Blut zurichten:

Civilium nempe causarum, Iurisdictionem, in iis que iudicandi potestatem in allweg bedeüten muß.

So iriet ebenmässig nicht, daß der von S. seinen halben thail der Herischaffr S. in einem Vnserer decision widerigen Verstand, auff die Herien von E. An. 1582. käufflich transportirt, in dem er alle Obrigkeit für aigenthumblich, vnnd allein das Marcktrecht, Gericht vnnd Bann ober das Blut zurichten, sambt Stock vnnd Galgen, etc. für Reichs Lehen angeben, daß auch dessen von V. Patruus magnus vnd avus, Hanß Vlrich vnd Dionysius von V. selbs ihre Helfft, sampt dero Lehens Regalien in ebenmässiger ach, tung gehalten.

Dann dises alles tamquam res inter alios actae, imo sub poena Caducitatis Vasallo prohibitae (quando nimirum res feudalis pro allodiali, vel venditur vel possidetur) dem tertio inprimis vero Imperiali fisco, seu feudi Domino ledig nit schädlich oder hinderlich seyn kan.

Darbey dann auch dises in guter obacht zuhalten, dz angeregter Kauffbrieff die verba Investicurae etwas vngleichs anziehen vnd vermeldenthut, daß allein das Marckterecht, Gericht vnd Bann vber das Blut zurichten, sambe Stock vnd Galgen Reichs Lehenseyen, ita ut Gericht vnnd Bann vber das Blut zurichten, tamquam diserte coniunctim, vnnd s1unonu/mws2 posita essent, in Instrumento venditionis referirt werden, welches aber in dem Lehenbrieff Maximiliani (tamquam relato) gar nicht geschicht, sondern weit ein anderer positus verborum observiert, vnd nemblich daselbsten gesagt wird: Gericht, Stock vnd Galgen, mit sambt dem Bann vber das Blut zurichten, ubi nempe Gericht mit dem Bann vber das Blut zurichten, gar nit per copulam aliquam coniungirt, sondern vber das per Interpositionem daß Worts Stock vnnd Galgen separirt vnd vnderschiden, auch das Wörtlein sambt, nit Stock vnd Galgen, sondern dem Wort Bann vber das Blutzurichtem beygefügt wird.

Wann nun außer jetzt deducir ten er, folget, daß zu T. alle Iurisdiction, Hoch: vnd Nider GEricht Reichs Lehen seyen: Als volger hierauß noch weiter, daß daselbst sambeliche Gerechtigkeiten, quae naturam Iurisdictionis vel Imperii Iapiunt, nec a paivato propria [orig: propriâ] auctoritate, iureque Dominii exerceri possunt, sed superioris alicuius et imprimis Imperiali concessione (qualia omnino suntilla iura, quae vulgo regalia vocitantur) indigere reputantur, oder von der Herrschafft S. Innha, babern de novo, vi tamen et praetextu omnimodae Iurisdictionis, auffgebracht, angestelt vnd eingeführt worden, vnstrittig, vnd in alle weg Lehenbarseyen. Maxime cum augmentum rei secundum naturam principalis reguletur, idemque cum principali esse censeatur, inprimis quando diversa ratio non subest, Menoch. consil. 26. num. 35. et consil. 201. num. 145. etc.

Quo etiam confert text. in l. cum fundus de legat. 2. ubi augmentum accedens fundo legato, cedit commodo ipsius fundi, etsi factum sit augmentum vivo adhuc ipso testatore. Ex quo colligi solet, augmentum eius fieri, cuius est res ipsa principalis. et hoc textu adductus docuit Angel. in l. item sifundi. §. huic ff. de consuet. et in §. aliud. in auth. de aequal. dot. Quod si Princeps concessit Iurisdictionem in castro, ut illud deinde augeatur, Iurisdictionem extendi etiam ad augmentum. Quem Angelum secuti sunt. Iason. in l. 1. num. 15. de Iurisd. omn. Iud. ac etiam Brunus. tr. de augment. concl. 9. et 17. Et ita ubi titulus acquisitionis allodialis non apparet, augmentum feudo unitum, feudaleque reputatur. Bald. in c. §. 1. cum a. nu. 4. et in c. Vasallus. n. 9. de feud. defunct. contr. Schrader. sect. 2. n. 5. Citans ad hoc Guil. Benedict. in c. Raynutius. verb. et hortum. num. 17. de testam. idemque Lud. a Molina tr. d. primogenit. lib. 1. c. 26. num. 6. in maioratu concludit.

Melioramenta etiam, et quae ad perpetuum usum rei feudalis constituta fuerunt, induunt naturam eius, cuius gratia sunt facta. Tiraquell. de retract. prox. §. 30. gl. 3. nu. 4. per not. in l. in reum.

Quae omnia ca [orig: câ] ratione nituntur, quod magis dignum trahat ad se minus dignum. Wesenbec. cons. 4. num. 69. lib. 1. Et quod Vasallus praescribit ratione feudi, feudo aperto, illud omne ad Dominum pervenit. item, Molin. ad consil. Paris. §. 7. num. 30.

Derohalben wir auch anderst nicht schliessen können, dann daß der Zoll vnd Forst, so ferr dise Iura in dem Dorff T. oder dessen Marckungen exercirt, zugleich Lehenbar seyen.

Quamvis enim sub generali concessione omnimodae Iurisdictionis, non contineantur cetera regalia: quia non nisi specialiter a Principe tribuuntur Zas. de feud. pag. 5. num. 12. Obrecht. de Iuvisdict. cap 1. numer. 59. et seq. Thom. Michael. disp. de Iurisdict. th. 68. Quamvis item, nec ius forestae seu Iurisdictio forestalis intelligatur sub concessione Imperii meri, cum sint diversa et separata, habeantque suas proprias et discretas differentias essentiales: Myns. resp. 16. n. 46. et 37. Noe Meurer vom Jag: vnnd Forstrechten. p. 2. rubr. ob der dohen Obrigkeit die Forstlich anhange, etc. fol. 32. Meichsner. decis. 4. num. 7. tom 2. lib. 2. Gylman. Symphor. tom. 2. part. 3. tit. 30. vot. 2. n. 29. 30. et 31.

So volgt doch im Widerspil nicht, daß wann ein Lehenmann sich deß Zoll oder Forsts gebraucherm, doch beneben die Iuris dictio Lehenbar ist, quod eo casu vectigal, iusque forestae allodiale, vnd nicht feudale seye, adeo ut quemadmodum non concluditur, hic Iurisdictionem omnimodam habet, ergo etiam Regalia usurpare potest, ita rite concludi videtur, Iurisdictio omnimoda feudalis exsistit, ergo etiam Regalia, quae ei competere conspiciuntur, obtiner. Ex maiori adhuc ratione, Pfliche vnnd Erbhuldigung, hoc nostro in casu feudalia esse, dici potest: Quod enim habitantes in loco, ubi quis merum et mixtum Imperium habet, teneantur praestare iuramentum fidelitatis, text. est in c. un. §. si vero. qual. Iur. deb. vas. et in c. nimis. ex. de iureiur. Huc pertinet, quod Chassanaeus dicit, cum qui altam iustitiam habet, posse dicere, homines esse suos, et se esse Dominum illius terrae, rubr. l. §. 3. verb. haut iustitier. et §. 4. in verb. en hault iustite. ad Cons. Burg.

Sic pariter, quamvis Iurisdictio sive superior, sive ima, nihil commune habeat cum servitiis et operis rusticanorum maximle hominum propriorum; nisi alio quodam iure illae debeantur, vel in Investituris diserte concedantur. Dan. Moller semestr. lib. 2. rap. 32. num. 1. et Knichen. de vestitur. pact. 3. num. 1.

Attamen servitia illa, quae vi Iuris dictionis non iure der Leibaigenschafft exiguntur, ad feudum Iurisdictionis pertinere non perperam dici posse videtur: tunc enim Angariarum et parangariarum nomine compraehenduntur. Sixtin. 2. d. Regal. c. 13. Tuschus. lit. A. vol. 330.

A quibus cae operae prorsus alienae sunt, quae non a Iurisdictione, sed ex emancipatione, contractu vel praescriptione descendunt, nec subditum facere putantur. Forster. de Iurisd. Rom. p. 2. in annot. ad l. num. 3. nu. 162. et multis seqq. Si chard. ad tit. C. deoper. libert. Knichen. 2. de Invest. c. 3. Petr. Frider. lib. 2. de mandat. c. 46. num. 5.

Es ist aber hierbey sonderlich wol in acht zunemmen, daß dise jetzt außgeführte Iura, garnicht in der gantzen Herischafft S. oder dero andern Flecken, sondern ainig vnd allein in dem Dorff T. Lehenbar seynd, vnd darfür gehalten werden müssen. Wie dann solches der Buchstabliche Inhalt deß eltesten Lehenbrieffs, soman gehaben mag, gantz haiter vnd außtruckenlich mit sich bringen thut: als daselbst gesetzt, In den Dorff T. in der Hertschafft S. gelegen, Marckhrrecht, Gericht, etc.

Nun ist zweyerley ein Herischafft, vnnd ein Dorff in solcher Hertschafft gelegen. Differunt enim ea omnino, ut pars et totum. Et quod de parte praedicatur singulatim, id ad totum, paresertim puantitatis minime est extendendum. Matth. Steph. in dialect. Iur. lib. 2. loc. 14. num. 10. 13. et seqq.

Ac maxime si pariter sint speratae, quarum quaelibet per se constituit totum, wie dann in nostro casu ein iedes

Quinimo cum discretis verbis die Lehenbare Iure auff das Dorff T inder Herischafft S gelegen, restringirt, vnd eingeschranckt seynd: Als volget hierauß vnverne inlich, daß solche nit weiter, oder auff die gantze Herrschafft zuziehen, sondern die vberige Orth deroselbe` auß geschlossen, also consequenter sambliche Iura, so ausserhalb T. bißhero exercirt vnd gebraucht werden, allodial vnd aigen seyen.

Inclusio enim unius, alterius exclusio exsistit et e contra l. cum Praetor. in pr. ff. de Iudic et c nonne. de praesumpt. ub. Dd.

Omnisque dispositio includens certum locum velrem reliqua excludit, ut plene Ruin. cons. 112. circ. primum. num. 3. lib. 5. docet.

Accedit quod investiturae tenorem ut non restringere, ita nec extendere hecer, sed verba eius, prout sonant, accipere et interpretari oportet. Bald. in c. 1. §. denique n. 1. quae fuit prima caus. benef. amitt. Roland. cons. 67. n. 3 vol. 1. Schurff. cons. 98. cent. 1. et cons. 2 et 3 cent. 3. Brun. cons. 9. n. 3. in feudal. consil. Wesenb. cons. 60. nu. 11. p. 2. Pistor. qu. 1. p. 1. num. 4. Knichen. de vestitur. pact. part. 2. cap. 1. n. 61. etc.

Est enim ipsa Investitura stricti Iuris, Wesenb. d. loc. ubi multas allegat, stricteque feudum est interpretandum, et verba prout iacent accipienda, nec aliquid extrin secum est subintelligendum, vel ad sum endum. Rosenth. c. 1. concl. 5. et c. 6. qu. 28. apr. Indubio etiam investiturarum verba potius pro Vasallo, et contra Dominum accipiunt interpretationem, arg. veterib. et quae ibi notant interpretes. ff. de pact. l. in contrahenda 177. Ac ibi Dd. ff. de R. l. Mart. Laud. inter Consil. feudalia Bruni. cons. 117. num. 132. Afflict. in praelud. feud. vers. iuxt. haec quaero. num. 55.

Hinc quamvis, ubi maior pars est feudalis, et reliquum eiusdem integralis, indubio, et ubi de alio titulo non adparet, eiusdem istius naturae esse praesumatur; ista tamen praesumptio, quasi fortiori probatione infringi reputatur, cum certae partes feudales enumerantur in concessione, eo enim praesupponi censetur, alias non esse feudales, Rosenth. c. 10. concl. 43. num. 26. ubi addit: sed et tum cum Investitura, aut recognitio cantat: Graff zu B. die Lehenstuck vnd den blutbann in bemelter Graffschafft B. zu Lehen empfangen habe. Certe non poterit totus Comitatus, nec magna aut maior pars eius feudalis praesumi. Quod si de duab. et sic de plurali numero perum in isto Comitatu exsistentium, et Confessio sit, eas feudales esse, vel Vasallus aut haeres eius res duas issic sitas, feudales esse asserat, et sibi de aliis non constare, sed credere allodiales esse dicat, Domino feudi probatio incumbet, si praeter res demonstratas et confessas, alias tamquam feudales petat: eo quodres potius allodiales, quam feudales, etiam si Comitatus aut Iurisdictiones sint, praesumantur.

So ist auch richtig, daß die Iuris dictio in einer Herischafft, Statt, Dorff, Vestung, etc. (sonderlich die, so man Vogteyliche Bortmässigkeit nennt, vnd in dubio pro allodiali gehalten wird.) Cum multis aliis titulis, quam feudali in alium transferri queat. Tiraquell. in l. si unquam v. donatione largitus num. 338. C. de revoc. donat. Menoch. consil. 39 1. num. 24. vol. 2. Bursat. cons. 46. n. 10. vol. 1. So seynd auch die Adenliche Gürer inn Schwaben communiter also bewandt, daß sie gesagte bassam Iurisdictionem haben. Es ist auch nichts newes, daß in einem districtu oder Herischafft nur ein gewiser Fleck, oder erliche Particular Güter, certave quaed am iura zu Lehen auffgetragen, oder sonst Lehenbar werden, vnd alles vberige (sowol Gürter, als Iuris dictional ien vnd dergleichen Iura) ein rechtes Aigenthumb verbleibet.

Vnnd iriet Vns nicht, daß in den newen Investituren, fürnemblich nach dem die Herrschafft S. in zween thail abgesöndert geweßt, communiter gesetzt wird, es rühre das Marckhtrecht, Gericht, Srock vnnd Galgen, mit sampt dem Bann vber das Blut zurichten, in dem Dorff T. in der gantzen Herischafft S. gelegen, von dem Köm: Reich zu Lehen, dann solche Wort gar nicht dises mitsich bringen, daß die gantze Herrschafft S. oder die Iurisdictio darinn Lehenbar seye, sondern vilmehr importiren thun, daß offterwehntes Dorff T. in der gantzen Herischafft S. gelegen, vnd die Iurisdiction, darinn jeden mit Innhabern zu dessen gebührenden ahnthail, vnnd sovil ihnen datan zusteher, zu Lehen gelihen werde.

Einmal leydet der Grammaticus sensus, etiam illius formulae, so in den letsten Kayserl. Investituren, wie erst angedeut, zufinden, gar nicht, daß die in den Lehenbrieffen anßgedruckte Lehenbare iura, weiter dann auff das Dorff S. zuerstrecken, weil die Wort: In dem Dorff T. dise restrictionem, so wir allhie bestreitten, genugsamb in die Hand gibt.

Die Wort aber: In der gantzen Herrschafft S. gelegen, etc. mögen sano sensu nicht also geditten werden, daß angeregt Dorff T. sich durch die gantze Herrschafft erstrecke: Dann dises ipsi notorietati facti entgegen ist.

Demnach seynd die Wort: In der gantzen Herrschafft S. nicht and erst zuverstehen, dann das offgesagt Dorff T. in der gantzen Herischefft S. gelegen, vnnd also beeden Innhabern solcher Herrschafft, ex quo zuständig, vnd die besagte Iura in solchem gantzen Dorff Lehenbar seyen.

Da auch gleich dises wider verhoffen ein andern Verstand haben sollte, so wäre doch nicht auff die Jüngern, sondern vil mehr auff die Gltere Investituras ein absehen zuhaben, als darinnen von der gantzen Herischafft ledig kein meldung heschicht, sondern die Lehenbare Iurisdictionalia allem von dem Dorff T. praedicirt werden. At in feudis semper prima Investitura tamquam radix omnium est attendenda, ut dicit Bald. in c. 1. col. 2. de eo qui sibi et hered. Castr. cons. 142. col. pen. vol. 2. Alex. cons. 9. n. 12. vol. 1. Decius. cons. 53. n. 193. 263. et cons 390. n. 2. Decian. cons. 24. n. 8. 13. et 17. vol. 1. Et adeo tenor primae Investiturae attendi debet, ut hoc habeat quoque locum, si ea sit contra naturam feudi, ut tradit Bald. in c. 1. §. fin. quid sit Invest. et consuluit. Roman. cons. 33. circ. fin. et Decius. cons. 614. num. 3. et 4.

Hincque omnes sequentes Investiturae relationem ad primam habere dicuntur, factaeque censentur ad confirmationem, non ad derogationem primae praeced entis. Unde non possunt contrarium effectum vel derogationem operari. l. legata inutiliter. ff. de leg. 1. Alex. cons. 38. in 2. dub.

Et quam vis Investitura omnium prima, hocce feudum concernens, non adsit; nihilominus tamen antiquissimae ex iis, quae haberi potest, statur, et auteriores cum ea concordare praesumuntur, Boer. decis. 24. n. 62. Menoch. consil. 3. num. 83. Gravett. cons. 926. nu. 8. et seqq. Schrader. d. feud. p. 5. c. 2. n. 44. et Rosenth. c. 6 concl. 69. n. 9. Vnnd muß man bey diser der eltisten Investitur so lang bleiben, biß ex parte deß Lehenherin beygebracht wird, daß singulari conventione, animo primam

Investituram innovandi vel commutandi inita [orig: initâ], ein widerigs abgehandlet worden.

Welchem allem nach Wir bey diser Quaestion der endtlichen Mainung verbleiben, daß gleichwol inn dem Dorff T etlich sonderbahre in den Lehenbrieffen benannte Iura, feudalia, seyen, doch dises Lehen ausserhalb T. indie vberige flecken vnd gantzes territorium der Herrschaffe S. in keinen weeg exten dirt vnd gezogen werden könn oder solle.

Quaestio Secunda.

BEy der andern sonsten an ihme selbst sehr zweiffeligen Frag, thun Wir, omissis rationibus dubitandi, als welche zugleich mit Bes stärckung Vnserer Mainung, magis commode abgelainet werden mögen, decisive vnd einhelligdahinschliessen, daß obaußgeführte Lehenbare Iura dem Aigenthumb inseparabiliter anhängig, auch einer allerdings erblichen, vnd nach Belieben veräusserlichen Arth, hoc est, feuda mere hereditaria, alienabilia, et ad quoscumque heredes transitoria seyen.

Zwarkönnen Wir vns diß Orts, auff weilandt Kayser Rudolphi deß Andern, höchst rühmblichsten Angedenckens der Adenlichen Freyen Ritterschafft deß Landrä Schwaben, in Anno 1609. allergnädigist gegebnes Privilegium: Craffr dessen die Oberkeit vnnd Blutbann, so von dem heyligen Reich zu Lehen rühren, von solchen Gürern nicht separirt werden sollen, auch daß der Marckhtfleck T. sambr allen dessen Zu: vnnd Eingehörungen ein Adenlich, vnnd der gefreyten Reichs Ritterschafft incorponertes Gut ist, nichr so starck gründen. Angesehen besagres Privilegium von einem andern, vnd solchen fall, wie die außgedruckte Wort mit sich bringen, verfaßt, ubi non omnimoda Iurisdicitio, sondern allein der Blutbann vnnd Hochgericht oder Zaichen von dem heyligen Römischen Reich zu Lehen rühret.

Consta autem benefi cia Principum latius quudem esse interpretanda, modo non Iurisdictionem, vel simile quid concernant. Knichen. de Iure territorii cap. 1. num. 254. et multis seqq. et de invest. pact. cap. 1. num. 67. part. 2. Moditius. §. Privilegium. quaest. 23. et 34.

Aber nichts desto weniger seynd wie der Mainung, daß dise Lehenbahre Gerechrigkeiren Erblich, et ad quoscumque heredes transitoria, ac insimul inseparabiles pertinentiae allodialis Dominii sive Territorii S. seyen.

Zuwelchen fürs erste Vns dises beweger, weil die Rechrs Lehrer gemaingklich darfür halten, quod feudum in dubio hereditarium, id est, ad quoscumque heredes transitorium praesumatur. Zas. d. feud. p. 4. num. 6. Everh. in loc. a feud. ad emphyt. col. 3. vers. et inter alia. et de communi attestatur Myns. cent. 4. obs. 2. Fichard. in addit. ad Vill. lit. f. num. 15. Thomas Marin. intract. de gen. et qualit. feud. in pr. num. 52. Bursat. cons. 3. num. 4. ubi etiam hanc magis communem esse. Idque omnes praedicti, maxime tunc locum habere discunt, quando coniecturae adsunt, quae hanc praesumptionem firmant, magisque eam probailem reddunt; quales in hoc nostro casu plures inveniri, ex sequentibus, Deo dante, patebit luculenter.

Zum Andern, ist sonderlich wol in acht zunemmen, daß gar nicht das territorium, nemblich die Herrschafft S. oder ein antheyl darvon, wie nicht wes niger auch nicht das Dorff T. sondern allein die Iurisdiction darinn zu Lehen gelihen worden. Hingegen aber ist richtig, auch allerdings ohne Stritt, daß das territorium, sowo der gantzen Herrschafft S. als deß dar in gelegnen Dorffs T. mit sambt den Leurhen allodial atgen und gar nit Lehebar ist, auch ale ein Atgenthumbnicht allein underschidlichemal verkaufft, sondern auch der gestalt von den Freyherren

Dahero dann ervolget, daß, auff welchen angedenter Grundt vnnd Boden rechrmässig gelangt, solcher auch nothwendig, doch cum onere, ut ab Imperio tamquam feu dum recognoscat, eoque nomine solita servitia praestet, die omnimodam Iurisdictionem vnd Regalia iure inseparabilis acessorii haben thne. Angesehen selbige sui natura dem territorio inseparabiliter inhaeriren, neque personae absque territorio competiren oder gebühren können.

Quamvis etenim Iurisdictio a territorio aliquid diversum exsistat. Menoch. lib. 3. depraesumpt. num. 6. et Rosenth. c. 5. concl. 6. num. 7. in not. lit. h. Hart. Pistor. lib. 2. qu. 42. num. 44. Petr. Frider. Mindan. d. contin. caus. lib. 3. c. 20. nu. 24. et 26. nihilominus tamen illa differentia tantummodo rationalis, minime vero realis est, maxime moribus nostris, ubi Iuris dictio non datur Iure Magistratus, sed in agris consistit, ab iisque separari non potest sicut servitus in gleba, et si cut Sigillum in cera [orig: cerâ] Bald. cons. 322. nu. 2. lib. 4. et quod Iurisdicito sit supra territorium, prout nebula supra paludem peractivam potentiam, Bald. tit. de pac. iuram. firm. §. ad hoc vers. imagineris. Socin. cons. 34. lib. 1. Ias. in l. 1. num. 15. ff. de Iurisd. omn. Iud. Cravett. cons. 411. num. 35. Tuschus lit. I. conclus. 543. num. 38. etc. ubi attestatur de communi. Ac pronide si territ orium dividatur, minime Iurisdictio separatur, sed una cum partibus dismembratur, Castrens. cons. 187. notandum est. col. 3. vers. nec obstat lib. 2. Hinc et Iurisdictionem solam sine Castro aut loco, cui cohaeret, vendi non posse, tradit Bart. cons. 189. primo quaeritur col. 2.

Nec refragatur quod de Iurisdictione allodiali Castro feudali ut corpori unita passim tradunt interpretes iuris: Siquidem id eo tantum tendit, ut in dubio per hancunionem, nihil iuri feudaliseu allodiali detractum esse existimetur, sed utriquetam Vasallo, quam Domino ius suum salvum maneat, sicut hic [orig: hîc] S. Rom. Imp. directum. Dominium istorum iurisdctionalium, sartum tectum manet; etiamsi ipsa territorium allodiale, tamquam inseparabilia accessoria sequuntur.

Deinde â posse adesse (hoc est, Iurisdictionem separabiliter territorio adici posse, et necessario separabiliter adiectam esse) haut valeat argumentum. Unde et Apic. decis. 27. num. 36. in terminis tradit, quod consideratio ista (unum scil. posse esse Dominum respectu Iurisdictionis et redituum. eius, alium vero intuitu territorii et proventuum eius) non inferat statim necessario, Iuris dictionem territorio non cohaerere, vel rem in illo aut isto casu ita se habere: Praesertim cum hic [orig: hîc] multa concurrant, quae hereditariam et inseparabilem coniunctionem Iurisdictionis cum territorio importent.

At regulariter, ubi diversitas expresse non apparet, Iurisdictio territorio inhaerere. Boer. decis. 227. num. 7. et cuilibet territorio annexa reputatur, de consuetudine saltem, ut tradit Ancharan. cons. 42. num. 3. Gilman. rer. Iudic. lib. 1. decis. 1. num. 174. cum seq. Eoque inintuitu territorium definitur, spatium terrae iurisdictione munitum. Bald. in rubr. quaesint regal. nu. 2. Meichsn. decis. 6. num. 50. tom. 2. lib. 1. et Gilm. d. decis. 35. num. 20. Per. Fridr. dec caus. contin. cap. 20. numer. 31.

Quamvis interim territorum possit esse sine Iurisdictione: tamen Iurisdictio sine territorio non exercetur, ex quo territorio terminatur. Bart. in l. fin. C. ubi et apudquem. Bald. in c. 1. §. abhaec d. pac. iur, firm. Dd. in l. 1. ff. de Iurisd. Iason. ibid. num. 15. et seqq. Decius. numer. 35. et sequ. Kurt. Iun. num. 97. et seq. Sapia num. 63. ubi dicit communem esse resolutionem, quod Iurisdictio passive et materialiter territorio insit.

Imo Iurisdictio in tantum territorium respicere reputatur, ut si Iurisdictio cesset, etiam territorium cessare dicatur, Bald. cons. 202. ad Evidentiam. n. 2. infin. vers. considerandum est. lib. 2.

Indeque Iurisdictio in dubio per Principem territorio concessa censetur, Bart. in l. inter eos. cum l. seq. ff. de acqrer. Dom. quem sequitur Alex. cons. 7. in consultatione num. 10. lib. 5.

Et certi Iuris est, quod ei, cui territorium acquiritur, quolibet titulo universali vel singulari, et Iurisdictio quoque illi territorio coliaerens adquiratur. Boer. decis. 50. num. 11. et dec. 227. nu. 8. Natt. cons. 405. num. 1. et cons. 435. nu. 3. Covarr. pract. quaest. c. 1. concl. 9. et 10. Corset. de potest. Reg. qu. 5. Fab. de monte in tr. d. empt. vendit. qu. 6. num. 12.

Et hoc usque adeo verum est, ut ei, in quem quolibet titulo universali vel singulari territorium trans fertur, non tantum iam dicta [orig: dictâ] ratione Iurisdictio simplex acquiratur, sed etiam merum et mixtum Imperium territorio cohaerens. Natta cons 45. num. 1. Paul. Castr. cons. 187. numer. 1. lib. 2. Molin. ad consuet. Paris. titi. 1. §. 1. gl. 5. nu. 48. Covarr. pr. qu. c. 1. num. 10. Paris. cons. 9. num. 16. et seqq. lib. 1. Valasc. ad l. Imperium. num. 41. et seqq. ff. de Iuris d. in quibus locis Paris. et Valasc. attestantur hanc opinionem communiter receptam. Quodque in eum, ad quem territorium quolibet titulo pervenit, transeant etiam regalia territorio conhaerentia, ut puta flumina publica, etc. tradit Caepoll. de serv. rust. praed. c. 21. num. 11. Iacob d. S. Georg. verb. et fluminib. num. 5. Alciat. in c. quod sedem. nu. 48. extra de off. Ordinar. Rol. a Vall. cons. 42. num. 35. lib. 2. Vectigalia item iam imposita sive constituta. Cuman. cons. 162. in fin. Caepoll. d. l. c. 28. num. 2. Alc. d. l. num. 47. Roland. all. loc. num. 32. Ius pariter exigendi pedagium iam in esse productum, Bald. cons. 293. num. 1. lib. 4. ius item confiscandi bona damnatorum. Iacob de S. Georg. de feud. verb. cuns mero et mixto Imperio.

Fürs dritte, soll dise inseparabilitär desto mehr statrgreiffen, auch beedes, die Regalia vnd andere Iurisdictionalia nicht der gestalt separirt werden, ut unus terriotrium, alter Iurisdictionalia habeat. Weil vnzahlbare Territoria vnd Adenliche Güter zuswden, so sonst aigen, vnnd da allein die Iurisdiction Lebenbar ist. Also der gestalt mir der Zeit, summo cum dispendio deß Adels, der Geschlechter vnnd Vnderthanen selbsten, die Güter vnd Oberkeit Penthei in morem, von einander zerstückt würden, zumahluhierauß vnzahlbare Stritt, Mißverständ vnnd Vneinigkeit nothwendig entstehen vnnd entspringen müßten.

Es wurde auch einmahl dessen von V. so hoch auffgemutzte ration, Orsachen vnd Behelff, damit erals Innhaber deß vberigen halben Thails der Herrschaft S. die consolidationem der gantzen Iurisdiction bey Ihrer Kayserl. Mayest. als Lehenherrn aller vnderrhänigst gesucht, auch beraits in eventum der Fraw Grävin zu R. künfftigen seeligen ableibens, darauff ein exspectanz (doch wie in allweg billich, vnd von rechrswegen anderst nit seynkan, dann hochernanter Fr. Grävin besser habendem Rechtens vnschädlich) erlangt, auff dise wieß gantz nit starr sinden, sondern noch vilmehr andere vnzahlbare newe disputationes also bald nach der Fraw Grävin Todtfall sich eraignen, sonderlich wegen absönderung deß Lehen vnd eigens, da dann (gesetzt, es seyen die in den Lehenbrieffen benandre Stuck für ein feudum ex pacto et providentia zuhalten) sehr beschwärlich gestritten werden möchgt, was zu den Lehenbarn Gerechtigkeitten gehörig, oder was auch deß aigenthumblichen Grundts Erben gehorig verbleiben solle.

Noch mehr Beschwärligkeiten wird es ins künffrig, von Tagzu Tag abgeben, auch Kays. May, vnder deroselben hochlöblichesten Reichshoff-Rahr ohne vnderlaß angeloffen, vnd behelligt werden, wann ein jeder das seinig, wie vermutlich administrrieren vnd behalten, auch keiner dem andern cediren, vnnd sein Ius oder Anthail käufflich vberlassen wollte.

Einrechte materia litis aber würde vorderst dieses seyn, in dem die Iurisdiction nicht inder gantzen Herrschafft, sondern allein indem Dorff T. Lehnbar,

Ac item ubivis exempla litium obiva sunt, ubi confusae potuis quam rite mistae sunt Imperii formae, puta ubi distractae et separatae ex Privilegio vel consuetudine sunt vel species Iurisdictionis, vel Iurisdictionem et superioritatem redolentia Iura. Wie man dann zwischen dem hochlobl. Cammergericht vnnd der Statt Speyer auch in Sachen der Statt Fridberg contra ihren Burggraffen, etc. gnugsamb erfahren, da doch, wann das S. territorium durchauß, wie bißhero, also auch forter in zween gleiche Thail abgesönderr verbleiber, alle dise Strittigkeiten leichtlich evitirt werden können, in dem nemblich die solange Jahr hergebrachte observantz, et consuetudo, quae in alteram quasi transiit naturam, die administration diser Gemains Herrschafft in vil weeg facilitiret, vnd leichrer macht, auch sehr vil territoria zusinden, da solche gesambte Herrschafften seynd, vnd ohne sondere Stritt gubernieret werden, weil auch apud Dd. nostros, Beraits fast alle lites vnnd Zweiffel, so sich bey solchen gemainen Herrschafften eraignen, vernünfftig decidirt zufinden, ut videre est apud Borell. de Magistrat. lib. 1. cap. 1. Covarr. pr. qu. 40. Modest. Pistor. pars. 2. quaest. 86. Iacob. Werner. Killinger. de Ganerb. discurs. 8. et pass. Pacian. d. probat. lib. 1. cap. 36. etc.

Vierdtens, ist ein vnzweifenliche Rechtslehr, quod in iudicatione, an feudum aliquod proprium vel improprium aut hereditarium sit, tunc inprimis inspici debeat mos et consuetudo Regionis. Natura enim feudorum consi derari dupliciter potest, nempe secundum ius feudale scriptum, et secundum mores ac consuetudines Regionum, Thom. Marin. tr. de feud. tit. de feudo non hab. propriam naturam. num. 6.

Et haec quidem natura feudi, secundum morem Regionis attendi magis debet, quam illa, quae est secundum ius scriptum, ut decidit Guid. Papae qu. 59. post Hostiensem.

Nun ist aber in dem heyligen Römischen Reich, so wol bey Graff: vnd Herrschafften, als freyen Adenlichen Gürern fast vblich herkommen, wann allein die Regalia, Blurbann vnnd andete Iurisdictionalia Lehen seynd, das territorlum aber sub nomine universali vel Collectivo, als Land, Burg, Statt, Dorff, Graff: oder Herrschafft, nicht concedirt, vnd zu Lehen verlihen, daß als dann, wer das territorium, vel alio titulo etiam singulari, puta emptionis, permutationis, etc. an sich bringt, selbiger ohne Widerzed, vnd auff blosses außschreiben deß vorigen Vasalli investirt oder belehnt, vnd also consequenter dise requisitio investiturae nichts anderst, dann pro nuda [orig: nudâ] requisitione, daß man solche Iura beneficio Imperatoris vel alterius superioris, innhab vnnd gebranch, eracht oder gehalten wirdt. Inmassen dann visfältig, vnnd ohne Zahl beschehen, daß Graff: Herrschaffren, oder Freye Adenliche Güter, höhern vnnd ringern Standes Persohnen, sa wol auch Geistlichen oder Stärren, käufflich vberlassen, vnd selblge gleisch mit den Iurisdictionalien, etiam non requisito ullo consensu agnatorum belehnet worden; Gestaltsam dises aller Orten notorium, vnd mit vilfältigen Evemplen, zuerweisen wäre.

So ist zum Fünfften bey dtsen Lehen auch selbtges zubetrachren, daß allweg nur jenige Persohnen, so das territorium innhaben, investirt, vnnd der descen denten oder Lehens Erben gar nicht gedacht wirdt. Warausser abermahl zuvermercken, daß dise Lehenbare Iurisdictionalia, ein solch Bewandrnuß haben, ut non

heredes feudales, sed quoscumque territorii possessores vel Dominos subsequantur. Et enim si forte in Investitura heredum filiorum nulla mentio sit facta, hoc feudum hereditarium esse, non infimorum subselliorum Dd. assertant, longo Cathalogo relati a Vulteio. lib. 1. de feud. cap. 8. n. 32. et communem esse testatur Iason. in l. apud Iulian. §. si quis alicui ff. deleg. 1.

Vnd ob schon auch etliche Rechrslehrer von diser Mainung sich absöndern, so ist jedoch solche, con currentibus aliis adminiculis, wie auch die dissentientes darfür halten, ledigklichen nit zuverwerffen, dann eben darumb kein Successor, Lehens Erb oder anderer in disen Fällen exprimirt, weil damit angezaigt wird, quod possessorem territorii quemcunqueve, non vero masculos, aut alios Vasalli descendentes, tamquam eius feudales heredes sequatur.

Welche ration zugleich in obangezogenem Privilegio der Ritterschafft hoch urgirt, vnnd dahero geschlossen wird, daß der Blutbann zu den Gütern vnabsönderlich gehör, weil in den Lehenbrieffen fast in gemain nur allein der Possessor oder Innhaber, vnnd nit die Erben, wie in andern Investiturren, gesetzt werden.

Sexto, ergibt sich auch daher, daß dises feudum mere hereditarium et a communi natura feudi, ubi masculi solum a primo investito descendentes succediren, plane devians seye, weil wie die Acta, vnnd selbigen zugelegte Documenta mit sich bringen, auch hievnden etwas anregung beschicht, nun von vnverdencklichen Jahren her, zuvor, vnnd nach dem dise Herrschafft von dem V. verwandten kommen, jederzeit, et sinc omni contradictione, Mann: vnd Weiblichs Geschlechts, so gar auch Wittiben, vnnd andere Frembde, sonst de iure feudali vnfähige Erben, wer nur bloßvmb die Investitur angehalten, gantz, oder zum thail et qua [orig: quâ] proportione jhnen das territorium zugestanden, ohn alle Widerred oder bedencken zugelassen oder belehnt worden.

Auß welcheralias non admissibili successione, wie auch deren darauss gevolgtem Investituren erscheiner, quod tam concedens, quam accipiens minime successionem sanguinis et ius agnationis, sed omninö et solummdo hereditariam qualitatem, vel saltem territorii possessionem, in achtung genommen haben. Siquidem extraneus in feudo, nisi sit mere hereditarium. vel ad omnes possessores transitorium, succedere non potest, etc. Cum nempe in feudo hereditario proportionibus hereditariis succedatur. Natta. cons. 359. num. 20. Bald. in l. sibi decem. §. si partus ff. d. pact.

Feudum autem semel hereditarium factum, numquam posthac hereditarium esse de sinit, uti ex Minado et Zuchar. scriptum reliquit. Knichen. tract. de vestit. pact. c. 1. num. 179.

Fürs Sibendet, ist insonderheit wol in achr zunemmen, als Herr Friderich von. E. in Anno 610. sein Zeitliches Leben ohne Leibserben beschlossen, vnd darauff Ihrer Gn. Fraw Schwestern, darunder setzr verwittibte Fraw Grävin zu R. auch gewesen, als ab intestato hinderlaßne nächste aigenthumbs Erben, vnnd welche sonst in feudo ex pacto et Providentia [orig: Providentiâ] multas ob causas, nicht succediren können, vmb verleihung diser Reichs Lehen zu der halben Herrschafft S. gehörig, der Gebühr, vnnd aller demütigst angesucht, daß zwar dargegen Herr Hanß Hainrich von M. vnnd Herr Zacharias N. etc. beede Kayserliche Räth, vnd zu apprenendirung X vnnd andes, rer erledigter Reichs Lehen verordnere Commissarii, auch besagte Regalia für haimbfällig halten, zumahl der Kayserliche Fiscal selbige, alls eröffner, für Ihr Mayest. Cammer aufallen vnnd einziehen wollen.

Als aber durch Hochwolgedachte Fraw Grävin vnnd Ihrer Gn. Fraw Schwester aller Orrhen solche beständige Ablainung eingewendt, auch dero Ius successionis an Kayserl. May. Hoff augenscheinlich beleüchter, ist endrlich in sechs Iahren hernach,

praecedente sufficienti causae cognitione, Dominique Fiscalis operose facta [orig: factâ] contradictione non obstante, die gesuchte Belehnug allergnädigist ervolget, also contra Imperii Fiscalem, ipso facto iudicirt, auch dannenhero ihr Fraw Grävin exceptio rei iudicatae geschöpffet worden. Quippe de eadem re eodemque iure, seu petendi causa [orig: causâ] (an nimirum hocce feudum ad quoscumque heredes in Investitura [orig: Investiturâ] non comprehensos, nec a primo acquirente descendentes, transitorium sit.) Ac etiam inter easdem personas (Imperii nempe fiscalem, hocce feudum apertum esse praetendentem, et sollicite instantem, Dominamque Comitissam, hoc constantissime pernegantem) tum temporis lis erat, quae cuncta ad generandam iudicati exceptionem sufficientia esse reputantur, Zanger. d. except. p. 3. c. 15. Et nempe quandocumque per posterius iudicium infringitur, hoc quod in priori iudicio fuit ventilatum, tunc obstat exceptio rei iudicatae. Zas. in l. cum quaeritur. §. quicum partem. ff. d. except. rei iudic.

Vnnd ob gleich diß Orths kein Vrthayl ergangen seyn sollt; so ist doch richtig, vnd gantz vnverneinlich, daß damahl regierende Kays. May. per Decretum die Fraw Grävin zubelehnen anbefolen, auch solche Belehnung in eben diser Form, wie an setzo Sie Fraw Grävin sucht, daß nemblich solche Lehenbare Iura erblich seyn, wider, holer worden.

Constat autem quod, quicquid Imperator vel de plano fuerit interlocutus, illud adeo firmum sit, ut etiam pro lege debeat haberi, l. 1. de constit. Princip. ubi Anton Faber. in ration. Hincque sententia lata contra Principis placitum, est ipso iure nulla, si cut lata contra legem. Moditus, §. Principumlacita. n. 2. Et non solum sententia Principis, sed etiam contractus eius habet vim legis, Bald. in l. 1. in pr. ff. d. Const. Princ. per l. pen. C. d. don. inter vir. et uxor.

Idque inprimis quoad observantiam est intelligendum, non quod habeant vim legis universalis, ut per Bart, in l. Caesar. ff. d. publican. Qin imo vulgo aiunt, quod contractus sit potentior lege inten si ve: quia ligat successorem, quod lex non facit. c fin. d. rescr. in 6. c. innotuit. d. elect. Secus vero extensvie, quia lex ligat omnes contractus.

Et quoque summorum Principum facta, pro lege habentur. Sicque cum Comitem Egmondanum Philippus Hispaniae Rex, serentem secum de rebus graviorib. colloquia, pileo imposito, caput operire iussisset; per argumentum illius honoris, Principis dignitatem fuit iudicatus sententia [orig: sententiâ] accepisse. Kirchner. 2. d. leg. cap. 5 f. nob. 234.

Et quoque Regius etiam ex lege successor, factum Principis anteced entis, principali nomine peractum; eius licet haeres non exsistat; nihilominus (si non magnopere coronam laedat, aut contra leges vel Imperii foret Maiestatem.) ratum ut habeat, conveniens esse videtur. Quia id non generale solum est in omnibus curatoribus, libera [orig: liberâ] qui gaudent administratione, sed et alias, nemo cum Principibus contrahere, nemo illorum promissis et verbis fidem poterit habere; ac insimul publica fides, dignitas honosque Principalis collaberetur. Dn. Acac. Enench. 3. de Privileg. c. 11. Chokier. d. Iurisdict. in exempt. p. 3. qu. 2. Dan. Otto. dissert. de Iure publ. cap. 8. fol. 202.

Princeps item, si praedecessoris sui contractus annihilaret, eligeret viam, per quam eiusdem pariter acta aliquando everterentur. Cluten. in Syllog. rer. quot. thes. 18. ad fin.

Vnd weil soche der consulierenden Fraw Grävin Investitur post contradictionem Domini, et utrinque factam libellationem ervolger, als ist sie gar nicht pro gratiosa [orig: gratiosâ] aliqua [orig: aliquâ] concessione zuhalten, wie auch die Clausula in dem Lehenbrieff, auch Gnaden wegen kein precariam investituram improtiren mag: Sintemahl solche zugleich den eltern, als de Anno 1535. vnnd mehr andern Lehenbrieffen eingeruckr zubesinden. Ac insuper verbum Gratia, ex more ut plurimum apponitur, eoque Principes etiam in Contractibus uti solent. Referens apud Gilman. Symph.

Zu dem seynd allhie die Wort von vnd Billigkeit, der Clausul auch Gnaden wegen, bey: oder fürgesetzt, dardurch enixissima voluntas, feudum omni meliore et validiore modo conferendi, vnd gar nicht, daß solche Beslehnung ex pura [orig: purâ] et mera [orig: merâ] gratia [orig: gratiâ] ervolger, gnugsamb bezeuger worden.

Ingleichem ist der, auff die Fraw Grävin zu R gerichte Lehenbrieff nit der gestalt concipirt, tamquam feudum novum in ipsius persona [orig: personâ] constitueretur, sondern der Innhalt gehet daczu, daß Ihre Gn. in solche Lehensgerechrigkeiren, hereditario iure oder erblich fuccediret.

Quae verba, daß nemblich solche Lehenbare Iura, Erblich seyen, etiam si enun ciative posita videantur, multas tamen ob causas plene probant (1) weil sie in zweyen Ivestiturren der gestalt widerholt werden. Iam autem verba enun ciativa geminata, idem operantur, ac si verba dispositiva essent. Myns. decad. 2. resp. 18. n. 43. cum lbi alleg. (2) weil sie nit allein auff vorgehende der Fr. Grävin aller demütigst suppliciren, sondern auch nach votführtem Process zwischen dem Herrn Reichs Fiscal, vnnd der Fraw Grävin, da eben das obsembliche Iura ex ratione Feudi hereditarii zu aestimteren oder nicht, ventilirt, der gestalt gesetzt worden. At rescripta non solum a praecedentibus declarantur. c. inter dilectos. ubi Felin. n. 14. de fide Instrum. Menoch. lib. 4. prae. 190. n. 4. Et in dubio Investitura secundum petitionem peaecedentem (hicque in fortioribus terminis secundum decisionem saepe dictae Fiscalis litis, a Caesar. maiest. factum.) facta censetur. l 1. et ibi las. C. de divers. rescript. Schrader. de feud. 2. part. partis pr. sect. 2. qu. 5. nu. 14. circ. fin. Sed etiam verba enuntiativa in contractib. (qualis etiam est Investitura,) prolata inter easdem partes, plene probant, l. optimam C. de contrah. et committ. stipul.

Idque obitnet cumprimis, quando verba illa enuntiativa in modum causae prolata inveniuntur, Rosenth. cap. 6. concl. 24. numer. 11. Masc. de probat. vol. 2. concl. 621. num 39. et 44. Hinc in specie tradi solet, quod Dominus credens assertioni Vasalli, et tacite concedendo, dicens: Quare nos illi hoc Feudum concedimus, etc. videatur sibi suisque successoribus hoc praeiudicare, Myns. decis. 4. resp. 43. nu. 15 /k>. Rosenth. d. l. n. 14.

Ebenmässig hat allhie nichts zubedeuren, daß Kays. May die Clausnul, doch Vns vnd dent henl. Reich an Vnsern Rechten vnvergriffen, subiungiren oder nachsetzen lassen.

Dann ob es das Ansehen hat, quod Clausula ista reservatoria, omnla iura dominicalia, in omnem modum custodiat salva. uti Zal. cons. 12. num. 86. lib. 1. censet.

So hat jedoch berührte Clausul disen Verstand, ut non referatur ad ea, de quibus in praecedentibus Investiturae verbis expressa mentio est facta, ne Dominus videatur sibi ipsi contradicere, aut sempt in continenti corrigere, et sic quod una manu praebuit, per alteram iterum auferre velle. Itaque Clausula haec ad iam remissa et specificata trahenda non est, nec referri debet ad capitula, quae destruerentur, si talis relatio admitteretur.

Nec ergo operari hunc effectum debet, ut praecedentibus specificatis adversetur, quod pluribus enotat Schrader. de feud. part. 6. cap. 6. num. 36. et seqq. item p. 8. c. 4. n. 31. Hart. Pistor. lib. 2. qu. 48. n 32. et Petr. Heig. qu. 20. part. 2.

Quodque haec Clausula si ponatur in fine et in verbis exsecutivis, plane nullum habeat effectum, tradit Menoch. cons. 2. n. 58. per c. 1. ad fin. de prabend.

Insuper dici potest, quod talis reservatio tamquam incerta et generalis non relevet, neque noceat feudatario investito. l. in tradendis ff. com praed. ubi reservatio servitutum facta per venditionem feudi in genere non prodest, nisi aliter specificentur ipsae servitutes, Corn. cons. 146. col. 2. circ. fin. lib. 4.

Ita reservatio exceptionum in genere non relevat tamquam incerta et obscuragl. et Dd. in c. pastoralis d. except. per illum text. las. in l. scire oportet. §. scire ff.

d. excus. tut. Idem Ias. in l. actione. in 3. not. C. d. transact. ab incerto enim et obscuro, fundamentum peti non potest. l. duo sunt Titii ff. detest. tut.

Et porro reservatio talis iurium Romani Imperii, secundum naturam actus, cui adicitur, intelligi debet; L. si stipulatus vers. verum. ff. d. usur. l. damni vers. et quod ff. d. damn. infect. l. filiusf. ff. de donat. ut scil. hoc in casu, Vasallo ex concessis nihil decerpat. Imo restringuntur verba ad ea, quae sunt de natura contractus. Innoc. in c. ex literis. de iure Patron. Bald. in l. â Procuratore. C. mand. idem Bl. cons. 434. lib. 1. Quod procedit etiam in verbis universalibus, quae restringuntur ad ea, quae sunt de natura actus, Bald. cons. 67. col. 2. post med. lib. 3.

Quin imo impropriantur verba, ut intelligantur secundum naturam actus. l. si tibi pecuniam. ff. si cert. pet. l. si uno. ff. locat. Rom. cons. 509. vol. 2. Quod procedit etiam in actu iurato, in quo pariter verba impropriantur, ut intelligantur secundum naturam actus. Corn. cons. 129. co.. 2. in fin. lib. 3. per text. in l. fin. ff. qui satisd. cog.

Weil nun setzt offt angeregrermassen der Reichs fiscalsehr starck bestritten, daß diese Lehenbare Iura, auff die Fraw Grävin zu R. in keinen weeg gelangen können, nichts desto weniger doch Ihre Gn. damit, vnnd zwar als erblich investirt oder belehnet: Als volger vnvernelnlich hierauß, daß damahlen dises Lehen ex Caesareae Maiestatis Decreto, Iudicioque irretractabili für ein rechtes Erblehem gehalten worden Etsi enim vox Erben oder Erblich feudum absolute hereditarium non semper importat, Rosenth. cap. 12. concl. 14. n. 9. adeo ut nec ex verbis, mircelst erblicher folg, huiusmodi feudum eliciatur, si credimus Phil. Matthaei. Marp. cons. tom. 2. resp. 26. n. 147. Hoc tamen in materia feudi proprii tantum, obtinet, in feudis impropriis vero dictio ista omnes feminas includit. Thessaur. decis. 146. n. 8. et 12. Imo et omnes extraneos successores: quando nimirum observantia subsecuta, vel etiam praecedens dictionem haeres declarat, per not. Iosephi Ludovi. comm. concl. 38. num. 64. Iam ante autem dictum fuit, feudalia haecce iura ad quoscumque territorii possessores iam ab antiquo transiisse.

Praeterea vocem erblich (quae in posterioribus Investituris invenitur) non de successione feudali, sed illa, quae allodiali similis, accipiendam esse, pervincitur inde, quod alias [orig: aliâs] hic [orig: hîc] inutilis et superslua foret, cum tamen verba in contracutus feudorum sine virtute operandi non debeant esse, Rosenth. cap. 9. concl. 40. num. 3.

Hincque in simili traditum invenitur, quando consensus Domini nihil operaretur, verum superfluus esset (quia forte feudum ex pacto, vel consuetudine, citra consensum eius alienabile est) quod tunc intelligatur sibi in iure directo praeiudicare. Schrader. de feud. p. 8. c. 4. num. 28. vers. secundo haec conclusio fallit, etc. et Rosenth. c. 9. concl 38. n. 13.

Vnd ob schon, denen auff die consulirende Fraw Grävin allgnädigst gerichten Investituren einverleibt, weil solche Lehenstuck erblich, vnd in Craffe der Privilegien, welche der Freyen Reichs Ritterschafft A. 1609. (wegem der hohen Obrigkeit, vnnd daß dieselbig von den Gürern nicht genommen werden solle) gegeben worden, auff Ihre Gn kommen, auch hieoben gleich zu anfang diser andern frag anregung beschehen, daß solch Privilegium ad praesentem casum nicht allerdings accommo dierlich seye, also darfür gehalten werden möcht, quod haec Investitura tamquam subreptitia et ex falsa causa emanata Dnae. Comitissae nihil prosit. Menoch. cons. 103. num. 61. et idem. consil. 439. num. 19. Qua [orig: Quâ] alias de causa investitura concessa tamquam legitimato, cum tamen legitimatio invalida sit, pro nulla [orig: nullâ] reputatur, Menoch. cons. 799. n. 34.

Jedoch ist hiebey wol in acht zunemmen, daß solche Investitur, wie beraite öffter angeregt, post sufficientem causae cognitionem ervolget, auch von der consulierenden Fraw Grävin nit nur der Ritterschafft Privilegium, sondern mehr andere vnd vnderschidliche Vrsachen zu ihrem Behelff

eingebracht, auch mit shr erbliche Lehens, volgerstritren, beneben in angedeuten Lehenbriffen nicht nur besagte der Ritterschaftt Privilegi loco caulae, warumb sie Fraw Grävin succedire, einge führt, sondern zumahl dises gesetzt vnd erwehnet wirdt, daß solche S. Lehenbare Iura erblich, et ita consulierender Fraw Grävin gehörtg seyen: Als seynd wir ansetzo in disen terminis de quib. Dd. nostri enuntiare solent: si aliquid ex plurib. causis concessum est, si una deficiat, quod propterea concessio vim suam soleat obtinere, nec proinde ac si nullius esset momenti debeat reputari. Sicque in libello, si una causa pro victoria sufficiens est, licet plures exprimantur, illa tamen solum, quae relevat, nec ceterae debent iustificari. Tusch. lit. L. concl. 310.

Ac item, si in sententia plures causae exprimuntur, puta una, quae est inepta, et alia, quae est apta; tunc sententia sustinetur, Roman. cons. 235. quoad primum. sub num. 3. ubi apostilla in verb. defensionem, etc multos concordantes adducit, ut et pariter si ex pluribus causis aliquid disponitur, una [orig: unâ] cessante, dispositio non cessat. Bellon. cons. 74. n. 15. et seq. Sic et Castrensis declarat. cons. 342. in fin. vers. quinto lib. 2. si quis fuit motus propter plures causas, ad aliquid faciendum. puta rogatu amicorum, item propter pollicitationem, factam de liberando, et aliis de causis, quaelibet causa operatur, et promissio de liberando nihilominus parit exceptionem liberationis, ac si esset sola, cum sufficiat quod etiam ex ista causa fuerit; quod plenius Bart. declarat. in extravag. adreprim. ver. nec eorum absentia. num. 14. et seq. vers. nunc. a. ubi ait: quando plures causae finales sunt in lege expressae, si unaquaeque seu quaelibet de se sufficiat, satis est adesse unam: quia coniuncta ponitur pro disiuncta. l. saepe. ff. d. V. S.

So seynd zum achren dise Lehenbare Iura auch derentwegen, pro feudo mere hereditario zuhalten, weil die Herrschafft S. das Dorff T. vnd deme incla virte feudalia Iura zuvil vnderschidlichmachlen, nicht allein nächstangeregtermassen, erbs: sondern auch kauffsweiß, auff gantz frembde Geschlecht gleangr, dises auch gar nicht clam, sondern offentlich nemine impediente, vel contradicente, consciis item consentientibus, vel saltem conniventibus, beedes, deß Lehen Herrn, wie auch denen von V. beschehen, diutur noque et partim immemoriali temporis spatio roboriret, zumahl auch die newe possessores vnnd Räuffer von der Kays. May. als Lehend Herrn, ohn alles bedencken sederzeit investirt vnnd belehner worden.

Gestaltsame der jenigen actuum zugeschweigen, so vnder denen von V. selbst für gegangen: Vor mehr dann hundert Jahren, Friderich von Freyberg, solche Lehenbare Stuck, sambt aller eigenthumblichen Gerechrigkeit, an gedachter Herrschafft S. von Veronica von V. (Balthasar von V. alß Besitzers deß halben thails an S. zuruck verblibner Wittwe) vnd Hanß Marquarden ihrem Sohn, durch einen redlichen auffrichtigen Rauff, zum halben thail an sich gebracht, darauff auch er Friderich von Freyberg offe angeregte Lehenstuck, zu setnem gebührenden thail, von dem damaligen Kays. Regiment im Reich, vnnd volgendrs auff dessen tödrliches ableiben, sein hinderlassener Sohn Ferdinandt von Freyberg, von weiland Kayser Carl dem Fünfften, Christmildseeligster Gedächtnuß, zu Lehen aller vnderthänsgst empfangen.

Nach dem nun berührter Ferdinandt von Freyberg sein Zeitlich Leben ebenmässig beschlossen, vnnd dardurch obbesagter halbe thail der eigenthumblichen Herrschafft S. sambt dero Anhang der Lehenbarn Gerechtigkeiten, auff seine hinderlaßne Wittib vnd Tochter devolvirt oder verfällr, seynd von allerhöchster mehlter Kayser Carl, jetzt gedachte zwo Weibs Persohnen, sedoch vermittelst Hanß Jacobs von S. als ihres gestellten Lehenträgers An. 1550. allergnädigst belehnet, vnnd weil vber etlich Zeit hernacher ermelte Wittib todts verfahren, hat dero Tochter dise Lehenbare

Iura, durch ihren Gemahel, Herren Graff Gabrielzu R. von weil and volgenden Röm. Kaysern Ferdinando vnd Mavimiliano, beeden hochlobseeligsten angedenckens, in An. 1562. vnd respective 1566. wie nicht weniger nuff wolermeltes jhres Gemahls ableiben, wider von allerhöchstgedachtem Kayser Maxililiano II. durch iren verordneten Vormundrer Hanß Sigmunden von Freyberg An. 1573. So. dann endtlich von Kayser Rudolpho dem Andern Chrisiseeligster Meldung in An. 1577. erfordert, vnnd zu Lehen getragen.

Vber welches sich nun ferrner begeben, dz erwehnte Freybergische Tochter endrlich auch, vnd zwar ohn einige Eheliche Leibe Erben ver schiden, also solche Lehenstuck, zusampt dem halben Thayl der Herrschafft S auff ihre cognatos collaterales fnnd beseytliche Frenndtschafften, Mann vnd Weibs=Persohnen, ohne Vnderschid, benantlich von S. Eroltzhaimb, Estendorff vnd Riethaimb, deren in der Anzahl zwey vnd zwaintzig Persohnen gewesen, erblich erwachsen: Wie dann auch das eine Geschlecht die von S. als welches die vberigt drev Ständ, deren von Eroltzhaimb, Estendorff vnnd Riethaimb hinweck gelößt, sambtlich vnd zugleich durch einen vnder ihnen außgeschosseiten Lehenträger, Hanß Caspar von S. mit scholchen Reichslehen von allerhöchstgedachtem Kayser Rudolpho dem Andern, noch in A. 1989. den 22 May zu Praag allergnâ. digst belehnet worden. Gleichsamb hat solche gemainsame oder gesambre Innhabung nicht lang gewehrt, sons derit als kurtz hernacher gedachter Lehenträger Hanß Caspar von S. seiner Geschwistrigren portiones alle an sich gebracht, hat er von Schänaw in An. 1592. den völligen halben Thayl vilgedachter Herrschafft S. mit allen vnnd jeden deroselben Zugehörigen, (darunder dickbenandte lehenstuck auch mit begriffen, vnd außdruckenlich benennt) auff Herrn Hanß Ernst vnd Ferdinand von E. etc. Gebrüder, auch alle ihre Erben vnnd Nachkommen, käufflich transportieret: Vnder denen nun der eine, nemblich besagrer Herr Ferdinandr, obberührre Reichs Lehenstuck, von allerhöchster meltem Kayser Rudolpho dem Andern, noch selbigen Jahrs beedes für sich selbs, vnd an statt oder als ein lehnträger obs gedacht seines Bruders Hanß Ernsts, hernacher aber in A. 604. (als gedachiter Herr Hanß Ernst ohne Leibs Erben todts verschiden, vnd dannenher vilberührter halbe thail der Herriischafft S. auff erwehnten Herrn Ferdinandr gar kommen) trew, geborsambst requirirt, vnnd vnschwärlich bekommen.

Darbey dann sonderlich wolin acht zunemmen, daß in solchen alienationibus der Herrschafft S. nach Innhals der Kauffbrieff, sedesmahls durch redliche auffrichtige Käuff sine omni mentione consensus Domini feudalis, zugleich die Lehenbare Iura hingege, ben, vnd dannoch auff blosses anmels den, die newe possessores damit investirt, also consequenter die liberrima alienandi facultas hiemit approbieret worden, wie solches alles die bey den Actis sich befindende, sonderlich abber dem Hum. 13. zugelegte Documenta luculentissime bezeugen

At consensus Domini per subsequentem Investituram declaratus, hoc operatur, ut omnia, quae ex contractu veniunt, comprechendere videcatur. Et consensus regulariter assumit naturam actus, super quo interpositus invenitur, Camer. in c. Imperialem. p. 342.

Ac si cut stipulatio, quae est stricti Iuris, assumit naturam bonae fidei, si interponatur super contractu bonae fidei, Iason. in rubr. d. verb. obl. Bart. in l. videamus. §. si actiones, de usur. Ita assensus postperfectum actum, regulabitur a contractu, idem Camer. p. 410.

Expediti porro iuris est, quod alienatio hareditarii feudi tessera reputatun, Natta cons. 501. num. 3. lib. 3. Menoch. cons. 218. num. 5. lib. 9. et 606. num. 1. tom. 4. et quod illud tunc tum ut alia res hereditaria iudicetur, Silvan. cons. 30. num. 26. Viv. decis. 443. n. 12. lib. 3. Cacheran. cons. 57. n. 3. complures allegans.

Cum igitur hocce feudum fuerit non semel, sed pluries alienatum, feudum vero ex pacto et providentia, ut et mixte hereditarium, alias nec in dotem dari, nec pro necessitate famis alienari queat: ut bene probat Curt. Sen. cons 50. num 24. Et item alienationes huius nostri praesentis feudi, habuerint effectum., quia post eas semper emptores gavisi sunt, inde illud perpetuo alienabile mansit, et etiam per testamentum transferri potest, ut late [orig: latê] deducit Surd. cons. 105. num. 11. et 12. Sicque hoc feudum (puta illa Iurisdictionalia, quae in Pago. T. feudalia sunt) cum saepe fuerit in extraneos, et diversas familias alienatum; fateri necesse est, quod alienabile fuerit effectum, et nunc possit transire in quemcumque. Cephal. cons. 307. num. 40. ubi dicit, hoc esse maxime verum, quando exstant aliqua Instrumenta alienationum (ut hoc in nostro casu) quia ea consuetudinem probant. Quo sensu et Curt. Iun. cons. 171. num. 9. docet: feudum antiquum potens alienari in praeiudicium agnatorum non dici habere propriam naturam feudi, et illum, cui datum fuerit, non habere illud pro feudo, nisi sicut ei datum est.

Et insuper feudum quod cum consensu Domini et agnatorum in penitus extraneum alienatur; exinde in persona [orig: personâ] illius extranei omnino fit novum. arg. l. cum apud 20. ff. iud. solv. et sic agnatis alienatoris (in nostro sc. casu) omnis spes succeden di praecisa videtur per notata Schraderi, part. 8 cap. 5. n. 25. et seq.

Demnach, ob gleich die verba Investiturae erwas zweiffelig, vnnd darauß nichtrichtig erlehrnet werden möcht, daß vil vnd dickgesagte Lehenbare Iura ad quoscumque heredes transitoria et territorio inseparabiliter anhängig sey; so wirdt jedoch durch so vilfältige su ccessiones vnnd alienationes plane contrarias regulari feudorum Iuri, aller Zweiffel benommen.

Quando enim verba Investiturae ad qualitatem pure hereditariam non prorsus sufficiunt: tunc observantia et et usus longaevus suppeditant decisionem. Knichen. de vest. pact. p. 1. cap. 5. nu. 10. Siquidem ex observantia [orig: observantiâ] secuta [orig: secutâ] demonstratur an feu dum sit mere hereditarium net ne: Ios. Ludov. com. concl. 38. num. 65. Et quia feudum mere vel omnino hereditarium esse, non contra substantiam feudi, sed tantummodo contra naturam eius est Zas. epitom. feud. p. 1. in fin. et Fichard. cons 19. num. 3. vol. 1. Ideo consuetudine feudum ex pacto et providcutia [orig: providcutiâ] in feudum absolute hereditarium fraut difficulter mutari pote st, per not. Schrader. p. 2. cap. 2. num. 42. et seqq. Id quod obtinet cumprimis in consuetudine immemorali late Schrader. part. 10. sect. 9 num 233. cum mult. seqq.

Welchem dann auch dises beyzissetzen, was Ihre Chutfürstl. Durchl. in Bayrn, in similem plane sensum in der beständigen Außführung vnd Berichr, die Fronspergische successions- Sach berreffendr, p. 1. f. 39. mit volgeitden Worten setzen lassen: Anlangent die Reichs Lehen, ist in obacht zunemmen, daß Herr Ierg Fronsperg neben andern seinen Herrschafft und Gütern, auch die Herrschafft Mündelhatinb in dem Schwäbischen Craiß gelegen, in seinen Lebzeiten inngehabr, unnd nach seinem zeitlichen Ableiben hinderlassen, welche Herrschafft an Land und. Leuthen, sambt allen darzu gehörigen Gütern: Ober: Herlich: unnd Gerechtigkeiten, et seine Eltern unnd Vorfahren ie und allwegen, für aigenthumblich besessen und gehalten: daran auch von dem H. Reich mehr nicht zu Lehen empfangen noch getragen, als einen gewisen außgezaichneren Zoll, Vorst: und Blutbann oder Halsgericht zu der Herrschafft gehörendr,???welche Lehen zwar anfängklich nicht freye Gnaden Lehen gewesen, sondern aillererst bey 200. und mehr Iahren hero, durch die Innhaber berühiter Herrschafft, von den freyen Aigentliumb zu underschdilichen Zeiten nich und nach zu Lehen auffgetragen werden, nicht zu schmälerung der fre ven eigenthumblichen Herischafft, son dern zu mehrerm ziert, auch Schuiz und Schirtn von dem H. Keich zuerlan gen Es feynd auch selbige Lehen, sam br der frey eigenthumblichem Herrschafft innerhalb bemelter Zeit, under

Dannenhero Herr von Freundsperg als seines Stamm: vnd Namens der lerste so vilmehr Vrsach gehabt, von solchen Lehen nicht allein in seinem Test ament zu disponiren, vnd dieselbe seinen, mit gewiser Maß vnd Ordnung in stituir ten universal Erben, Wolff Veiten von Mävlrein, vnnd Herrn Gravens zu Schwartzenbergs Toch, ter Mariae zuver gunnen.

Quae sane sententia cum nostra plane con formis, ac etiam a tanto Principe, cuius spientia, rerumque experientia apud omnes celebratissima est, iisdem que in terminis, quibus nunc versamur, prolata, maximi momenti merito esse debet. Vnnd disem soll kein hinderung bringen, quod feudistae vulgo docent, feuda ex vi constitutionis, statuti, consuetudinis, sine consensu Domini alienabilia, non eo usque degenerari, ut ad extraneos quoscumque etiam ab intestato transeant, aut mere hereditaria habeantur: sed consuetudines illas stricte atque ita intelligendas esse, ut ius commune feu dorum minus laedant, et aut ultra, quam usurpatum et praescriptum sir, non extendantur, ut multis arguit, Rosenth, c. 9. concl. 41. num. 11. et seqq. et concl. 58. num. 23. cum seqq. Siquidem feudum in uno mutatum, praesumatur in reliquis, propriam naturam retinuisse, et iure recte feudi regi, quatenus consuetudine, statuto vel conventione mutatum non demonstratur. Menoch. lih. 3. praesumpt. 95. num. 2. et Rosenth. d. concl. 58 num. 27. etc. 2. concl. 54.

Hinc pro regula traditur, feuda impropria, quae in aliquibus recedunt a communi natura feudorum et alterantur, in ceteris Capitulis seu placitis non alteratis, remanere sub natura [orig: naturâ] et regula [orig: regulâ] feudali, ac simplici et secundum cam gubernari. Zas. epitom feud. p. 12. num. 3. Rittershus. partit. feud. lib. 3. c. 14. qu. 2. p. 206. vers. feudae impropriae.

Sinremahln dise Mainung nicht von allen Doctorn (multi enim dissentientes a Rosenth. d. concl. 43. num. 12. et concl. 58. nu. 24. allegantur) approbirt, vnd darzu von jhren asseclis selbe dahin restringirt wird, quod iniis casibus loquatur, ubi non apparet, diutina [orig: diutinâ] consuetudine hoc observatum esse. Nam si usu ita sit receptum, et nec agnati, nec Dominus huiusm odi alienationes unquam revocarint, vel si consuetudine sit approbatum, ut filiae cum masculis pariter remotioribus exclusis, aut etiam alii heredes extranei his remotis, in feudo su ccedant (uti in nostra facti specie obtinuit) tunc isti consuetudini, quantumvis durae standum esse. Rosent. d. concl. 58. num. 40. et seq. tradit

Ingleichem mag obiges nicht zu rucktreiben, da gesagt wer den wollte, daß die alte hochlöbl. Röm. Kayser, ob sie schon die, ohn jhren vorgehenden oder vorbehaltenen consens simpliciter geschlossene Lehenkauff hernacher außdruckenlich oder stillschwetgendr per sequentes Investituras approbirt, dannoch hierdurch jhnen selbs nichts praeiu dicirt oder ichtwas an jhren Lehenrechten vergeben haben.

Equidem licet Dominus feudi investiendo emptores, censeatur in contractum venditionis consensisse, maxime quando in litteris Investiturarum fit mentio contractus venditionis, quo casu satis consensi sse videtur, ipso facto, arg. l. Paulus ff. rem rat. hab. l. si tamen. §. eoque ff. de aedil. edict. Tamen iste si mplex alienandi consensus, Domino non nocet, nec vel in modico ius eius laedit. ut expresse tenet Andr. d. Isern. in c. 1. d. prohib. feud. al. per Frider. prout eum allegat et sequitur Iacob. Alvarott. ibid. post pr. 4. col. vers. quaero aen de licentia. et Praeposit. ibid. 5. col. idem Praepos. pst Alvarott. in d. c. 1. §. praeterea quibus mod. feud. amitt. Zas. cons. 12. num. 5. in fin. lib. 1.

sibi in iure suo praeiudicare voluisse, sed solum obstaculum (quod scil. Ius Vasalli, sine Domini consensu alienari non poterat) removisse, Schrader. de seud. p. 8. cap. 8. num. 28. et Rosenth. cap. 9. concl. 38. num. 4 et 5. Quemadmodum et alias, donatio ac remissio Iuris sui non praesumitur, nisi verbis apertis de illo conster, l. fi unus. §. ante omniae. de pact. l. si Dominus. de servit. urb. praed. et in quovis actu ea semper inter pretatio capienda est, qua [orig: quâ] ius alterius, quoad fieri potest, lae datur minus. l. 3. de suspect. tut. c. cum dilectus etc. cum ad audientiam. de Cler. non vesid. Craveti. eons. 33. num. 24. Rosenth. c. 9. concl. 18. num. 8. et in not lit e. Adeoque ex actibus nostris voluntariis non praesumi debet ad ea, quae ex necessitate non in cluduntur. l. fin C. ne ux. pro marit. Zas. cons. 12. num. 72. lib. 1.

Aber dargegen soll widerumb consideriret vnd in acht genommen werden quod eontractus (quemadmodum eliam supra monitum) cum suis qualitatibus in con cessum venisse intelligatur, teste Zasio. in cons. 12. num 7. per l. fin. in fin. de fideicom. libert. arg. l. cum Fater. §. ab institute de leg. 2. et l. legate. de leg. 1. Et quod consensus simpliciter praestitus, secundum naturam contractus adhibitus censeatur, per l. si stipulatus. § verum. de usur. l. si vero ff. loc. l. si postea ff rem rat. hab. Rosenth. cap. 9. contl. 19. num. 8. et in not. lit. h. Quin consensus etiam saepissime ex mente eum requirentium declarationem recipt, l. si de §. qui interrogatur. de interr. act. H. Pisltor. lib. 2. qu. 12. numer. 57. Itaque regula (quod simplex Domini consensus iuri ipsius niliil officiat) procedit tantummodo in illis iuribus, quae Domino consentienti competentia, separatam habent rationem a negotio, cui consensus accedit, non autem in his, quae ad robur et firmitatem actus pertinent. Nam ista quod attinet, Dominus consentiens omui iuri suo, quod actum illum impedire quovis modo poterat renuntiasse, et negotio isti cum omnibus qualitatibus (et ita in prae senti casu den vergangenen vnd recht erblichen Käuffen daß halben Thaila der Herrschafft S. mit sller deroselben pertinentien) validissi mum tobur addidisse censetur, ut declarat Andr. d. Isern. in c. i. in pr. col. 4. quisuccess. ten. Camer, in c. Imperialem. p. 339. et 353. Martin. Frecc. lib. 2. de auct. et potest. baron. erga subfeud. auct. 29. num. 8. verf. fallit etiam. H. Pistor. d. qu. 12. num. 56. lib. 2.

Ita etiam ad alter am regulam (quod donatio aut remissio iuris sui non praesumatur) respondetur, eam procedere tantum in casu dubio, secus vero esse, quando de renuntiatione ex ipso consen su constet: tunc enim in re clara [orig: clarâ] non am plius opus est coniecturis, l. continuus. §. cum ita. d. V. O. Consentiens n. co ipso censetur refignare ius suum. l. si servus communis d donat. int. vir. et uxor. l. aepud Celsuns. § quaesitum. d. delis except. l. fideiusior. §. pater. d. pignst.!

Welchem allem nach (praesertim una simul, et iunctim perpensis omnibus hactenus adductis rationibus, quarum una alteram de clarat atque firmat) wir nochmahln anderst nicht erachten, besinden, oder schliessen können, denn daß dise Lehenbare lura recht erblich vnd zumahl dem te rritorio insepar abiliter suffigirt, also mit selbigen ad quoscumque possessores, welchen titulo antiquo legitimo selbiges zukombr, transferirt vnd gerhailt, doch von Kayserl. May. vnnd dem Römischen Reich, als Lehen recognoscira vnd gebührendt bedient werden müssen.

Quaestio Tertia et Quarta.

BEy disen Fragen, thun Wir billich den fünff unnd zwaintzigisten Iunii längst abgeloffnen Iahrs von dem Hochlölichsten Kaserlichen Reiche Hoff Raht erhailten

Dann sich cinmahl gar kein remedium adipiscendae possessionis schen oder finden laßt, vermittelst dessen die Bestitzung strittiger Lehen, einrweder der Herr Reichs Fiscal, oder der Herr von V. erlangen, vnd die Fraw Grävin in petitiorio zu einer Clägern machenköndre, in Betrachtung die von deme von V. erlangre exspectanz jhr der Fraw Grävin, oder dero Erben jus vnd befugsame gar nit deterioriren, oder deme einiger weiß schädlich seynkan.

Etsi enim promissio seu exspectativa, quae fit alteri in casum mortis Vasalli, ipso Vasallo vel sciente vel ignorante, fieri possit, tamen non debet fieri in detrim entum istius. Vasalli, aut in fraudem eiusdem successorum, per text. in c. 1. ibi dummodo eo vivente nullum detr imchtum de fendo suosibi contingat Item vers. hoc autem dicendum est de eo milite, qui feudi succefsores non habet. d. feud. dat. invicem leg. commiss. Schurff. cent. 1. cons 53. numer. 6. Sicut etiam dominus quoque Princeps omnium supremus id non potest, nec praesumitur velle, per reg. l. in concedende 7. de aq. et aq. pluv. arc. ac ideo semper interpretandum est beneficium Priricipis taliter, ne faciat praeiudicium tertio in iure suo, l. nec aug. C. de emanc. lib. ut post Alvar. tradit Ludov. Faclis. in consil. quod exstat. apud H. Pist. lib. 2. part. 2. qu. 20. num. 22.

Ergo in ista concessione intelligitur ex ceptum Ius successorum, quod illi de lure vel consuetudine praetendere pos. sunt. Modest. Pistor. in cons. Lipsiens. nu. 41. quod reperitur ibid in d qu. 20. Ad eoque Investitura ista hanc semper annexam habet conditionem, si possesiore sine herede decedente feudum ad Dominum fuerit reversum, ut tunc ergo demum capiat effectum, cum feudum Domino aut heredi eius fuerit apertum, per text. in cap. morib. si de feud. defunct. cont. H. Pistor. d. l. 2. qu. 28. nu. 6. Atquevi su ccessore (sive universali sive particulari) exsistente, feudum praesertim id, quod hereditarium esse asseritur, haut aperitur., sicque conditiolsta deficit, qua deficiente, etiam dispositio in eam collata penitus exspirat. l. cedere diem. de V. S. H. Pistor. d. qu. 28. num. 11.

Daß auch ein haeres etiam allodialis in feudo praetenso haefe ditario zu tuiren seye, vnnd noch vil weniger tali heredi die Possessio, Besitz vnd Niessung deren Iurium oder Güter zuentziehen, dte probabiliter et bona [orig: bonâ] fide. für aigen angesprochen werden: Cum is pro se liabeat firmissimam Iuris praesumptionem, rem in dubio allodialem censeri: Wird hin vnd wider von den Reichtslehrern, als obständig anßgeführt, daß wir solches alihie weitlänffig zu erwehnen, nicht für nörig erachten.

Ja es gehen auch der Doctorum unanimes traditiones dahin, quod filia vel alius haeres, etiamn a posse ssione sint deiecti, vel eam non habeant, nihilominus tamen in possessorio iudicio debeant obtinere. Sicque Rosenth. cap. 7. concl. 48. nu. 2. regulam statuit firmam: Si filia est haeres a Patre in testam ento instituta, quod ex L. fin. C. de edict.

div. Had. toll. in possessionem bonorum feudalium, quae Pater tempore mortis possedit, non minus quam allodialium sit mittenda: non obstante contradictione filiorum aut agnatorum, vel etiam Domini ipsius salvis illis interim aliis remediis quae petitorium concernunt, ita in Camera Imp. in ardua causa Virmond contra Virmondt aperte decisum, et filia remedio adipiscendae etiam in feuda non obstante contradictione agnatorum nominatim immissa fuit, Agnatis petitorio solum reservato. Eaque sententia 15. April. An. 1577. publicata, et contra eam restitutio in integrum petita, sed 16. lunii. An. 1580. denegata: Petita etiam revisio, sed demum an. 1587. in puncto exsecutionis nihil profuit. Constat ergo, quod id magis indubitate procedat, si haec femina seu filia sit in possessione. Nam tum ipsa tanto potius in possessione illa, donec alio remedio evincatur, conservanda, et manu tenenda erit: quod obtinuit in Camera [orig: Camerâ] Imperiali in causa Calenberg, contra Catenberg, ac sententia lata fuit Anno 1572. in causa conventionis, ubi forores per agnatos conventae, cumulato diversim oda remedio recuperandae, quasi â quibus dam feudis per defuncti sorores essent illi agnati eiecti, sed absolutionem impetrarunt. Quibus a Rosenthalio enumeratis praeiudiciis Cameralrbus, et illud quod in Aula Caesarea notissimum, subiungi potest, puta Wolckenstain, ubi feminae tamquam defuncti possessoris et Consorten contra Eberstain, heredes allodiales, non obstante agnatorum contradictione, et feudalium bonorum ac iurium, tam ab Imperio quam aliis Principibus dependentium, ac etiam fideicommissi familiae praetensione, indifferenter in omnia bona admissae fuerunt, reservato iure agnatorum, in petitorio deducendo. Haecque sententia (als in Camera Imperiali außgefallen) aliquot quidem annos ob revisionem suspensa, nihilominus tamen Caesareae Maiestatis iussu paucos ante annos, exsecutioni demandata, ab inclitoque Aulico Iudicio aequissima reputata fuit.

Ibidem insuper Rosenthalius plane nullam differentiam inter Dominum et Agnatos faciendam esse tradit, sicque omnes interpretes nullo excepto sentire attestatur, et addit, nullam hic differentiae rationem exsistere urgentem. Nam quamvis hoc movere poterat, casu quo constatad esse feuda, praesertim si Dominus praevenit feminas possessionem occupando, quod scil. antea habuit possessionem civilem ipsius rei in feudum concessae, et propterea naturalis videatur cum civili statim ab obitu Vasalli consolidata. Sed dicitur, hic [orig: hîc] agi de possessione non quidem rei, sed feudi naturali et Civili, rei vero solum naturali, circa quas possessiones non videtur talis aliqua efficax consolidatio fieri. Et maxime posito fieri, tamen adhuc manet difficultas, quod hic altior et de Dominio vel q. requiratur indago, ubi haeres sive femina vel feudum essenegat, vel se eius capacem esse, et sic utile Dominium ad se translatum praetendit. Quare Domini de Dominio assertio ad petitorii examen usque dubia manet, ac propterea nu da illa praesumpta resi stentia, qua Dominus munitur, ubi con stat rem esse feud alem, non videtur contra favorem heredis in possessorio satis facere, licet in petitorio, aliter se rem habere. Sane si Dominus ratione suae Civilis possessionis naturalem ingredivelit, ac Vasallus resistat, haut is Dominum in sua [orig: suâ] Civili possessione turbat. Ac etiam quando Vasalli successor ius Domini in dubium vocat, puta si contendit, ius feudi nondum esse finitum, per hoc possessionem Domini Civilem, cum eum pro directo Domino agnoscat, minime turbat, minus illa spoliare intendit; nec ideo Dominus praetextu spolii, et ad continuandam suam possessionem, successorem eii cere potest. Rosenth. cap. 10. concl. 41. num. 50. cum allegat. lit. m. m.

Conferunt etiam huc, quae d. cap. 7. concl. 50. et seq. iam saepe laudatus Rofenthalius tradit, quod remedia hereditaria heredib. competentia, etiam ea veniant, quae defunctus solum tenuit, ideoque si haeres in feudis non improbaliter quid iuris praetendat, eum in possessoriis remediis salvo petitorio

obtinere. Et quod sorores aut cognati heredesque defuncti Vasalli, modo ius in feuda praetendant, puta quod sint vel mere hereditaria, vel feminsna, immitti debeant, Domino vel aliis tenentib. etiam alibi idem nempe Rosenthal. conclus. 12. num. 83. cap. 12. cvincit. Nec dubium habere, quin filia et heredes in testamento instituti ex l. fin. C. d. edict. d. Had. toll. in possessionem mittantur, ille idem Rosenth. c. 7. concl. 48. per discurs. docet, maxime si saltem summarie doceatur, hereditarium illud esse. Mar. Frecc. lib. 3. d. diff. exfeud. et pact. diff. 17. petr. de Gregor. in tract. concess. feud. p. 4. qu. 11. vers. etsi dicatur etc. col. 2. Natt. cons. 679. num. 17. fol. 4. Afflict. decis. Neap. 119. num. 3. et seqq. Intrigliol. in cent. feud. qu. 53. num. 14. et seqq.

Daß aber die consulierende Fraw Grävin grosse, ja rechtmässige Vrsachen hab, diese Lehenbare Iura für recht erblich anzuziehen, ist hieoben bey der andern Quaestion gnugsamb außgeführt worden, da dann insonderheit hochwolgedachter Fraw Grävin dises zu statten kombt, daß sie etlich vnderschidliche Kayserliche Lehenbrieff vorzulegen hat, Crafft deren Ihre Gn. post contradictionerin domini Fiscalis, idem plane, quod ab eius Mdomino successore et hodie fit, praetendentis, et quidem expresse cum qualitate hereditaria in vestiret worden.

Quo in casu, ubi sc. quis titulum a Principis antecessore habet, nec quid operatur dispositio L. bene a Zenone C. d. quadr. praescript. Alber. d. re iud. in 6. Lud. Rom. cons. 298. Omnipetentis Dei. Delrio. adt. l. bene a Zenone.

Constat item porro quod Investitura probet contra investientem, quodque si praeter Investituram posteriorem aliquid inducendum esse quis contendat, hoc altiorem requirere indaginem et ad petitorium pertinere videatur. Et item cum haeres vult propria [orig: propriâ] auctoritate adipisci possessionem hereditatis vacantem, dicendum est iuxta omnes Dd. hoc ei licere, ut plurib. persequitur Menoch. remed. 6. adipisc. poss. num. 412. et 414. Ita etiam si quibus successio feudi delata est (ut in nostro nempe casu, ubl Feudum hereditarium asseritur, heredibus Dn. Comitissae quibuscumque delatum) quod ii possessionem eius vacantem sine alia [orig: aliâ] traditione aut nova [orig: novâ] investitura [orig: investiturâ]. propria auctoritate ingredi et apprehendere queant: ita ut in ista tamquam veri possessores contra omnes homines defendendi sint, ctiam contra Dominum ipsum, Rosenth. cap. 7. concl. 56. num. 6. et seq. Insuper quod femina sive alius praesertim ex testamento haeres, officio Iudicis in posse ssionem bonorum feudalium, quae defunctus vel defuncta tempore mortis possedit, non minus quam allodialium mittendus sit, non obstante contradictione agnarorum, aut Domini, illis tamen interim aliis remediis salvis Meichsner, docet, decis. Cam. 13. num. 58. §. Sed nec in interdicto tom. 3.

Ac ex hisce idem Meichsnerus infert, cum femina haeres possessionem bonorum feudalium, quam numquam habuit, etiam ab ipsis agnatis (vel exspectantiam habentibus) possidentibus et contradicentibus avocare et acquirere posit, quod multo magis illa bona, quorum possessio apud agnatos, vel exspectantes numquam fuit, apprehendere et possidere queat, decis. 9. num. 152. vers. exquib. infere. tom. 3.

Econtra Ius feudale nusquam tradit, Dominum auctoritate propria [orig: propriâ] feudo finito, rem occupare posse, quin potius contrarium disponitur in text c. 1. in pr. et §. 1. si de feud. defunct. Et quatenus contradictores se asserunt Vasallos (in nostro nempe casu heredes futuri allodiales tamquam in asserto hereditario feudo) certe textus feudales numquam de facto Dominum procedere permittunt, etiamsi Iurisdictionem omnimodam habeat in loco, ubi feudum est situm. Falsa igitur adparet opinio eorum, qui scripserunt einsmodi Dominum posse feudo generatione finita [orig: finitâ], Fiscum suum immittere, vel feudum auctoritate sua [orig: suâ] ad prehendere, ut pluribus enucleat Rosenth. cap. 10. concl. 4. num. 72. et seqq. et nu. 8. ubi hoc etiam ad imperatorem producit, si non

Darbey dann auch dises zubedencken, daß der Kays. Fiscuxs wegen seines mächtigen Arms, die possession (wann die jhme hernach zuerkannt wirdt) noch allzeir vnnd villeichter, dann in contrario casu ein schwacher Standt oder Lehenmannergreiffen, zum ahln auch hierzwischen vari is remediis Iuris, plerumque etiam melius quam alii sch ad, loß stellen kan, Rosenth. d. c. 10. concl. 41 num. 73. vers. item si aliud. Pertinet huc, quod in dubio Filsco non sit fav endum, dicente Plinio iuniore, in Panegyrico ad Traiaenum, Fisci causam malam numquam esse, nisi sub bono Principe. Unde etiam de Imp. M. Anton. Philosopho commemoratur, ipsum Fisco numquam favisse, ut haec et plura alia cumulat Covarrauv. var. resolut, lib. 1. cap. 16. in pr. Ac idem notatur, in l. non puto de iure Fisci, quae permittit, in dubiis quaestionibus semper contra Fiscum iudicare, hoc est, in illis causis, in quibus non habetur ad huc plena probatio. Peregrin. de iur Fisc. lib. 6. tit. 6. num. 23. id quod in cansuis possessionis apprehen dendae potissimum contingit, in ceteris fisco singularia quae habet Privilegia, huc non spectant: extra ea autem constat, quod Fiscus eodem iure utatur, quo privatus: nisi specialiter reperiatur privilegiatus. l. item. de compens. cum simil. id quod in dubio non praesumitur, per d. l. non puto. Dec. in l. in ambiguis. de reg. Iur. Peregr. d. lib. 6. tit. 1. num. 1. et seqq.

Was nun wider die in possessorio obangedentermassen der conuliterenden Fraw Grävin enrgegen allberair ergangne Vrthail, für ein remedium solche zu hindertreiben fürgenommen werden möcht, ist schr schwär zu decidiren, daß diß Orthe kein nullitas statt sinder, oder da schon eine dergleichen enthalben wäre, könden wir in keinen weeg für rahrsamb erachten, daß man solcher Anregung thun sollte.

So will auch kein appellation blatz haben. Nam uta Principe appellare fas non est, l. 1. ff. a quib. apell. non lic. cum ipse sit qui provocatur: facit etiam quod cum appellatio causam devolvit ad Iudicem superiorem, non ad parem aut minorem, l. 2. §. siquis de appell. Marant. part. 6. eod. tit. num. 357. Spec. in §. nunc tractemus in pr. Princeps igitur cum superiorem non habeat, ab ipso nequeat provocari.

Ita quoque sunt aliae personae, a quibus propter speciale Privilegium quoddam appellarenon licet, quamvis Principem superiorem recognoscant, ut olim a Senatu Romano, l. 1. in pr. vers. sciendum. ff. â quib. appel. non lic. idem in Iudice ab Imperatore cum Clausula, remota [orig: remotâ] appellatione dato, d. l. 1. §. fin. Quibus quoque Praetorio Praefectus annum eratur. l. un C. de sent. Praefect. Praetor. Hos enim legislator praestabiliores esse censet, quam ut vel inique vel minus ex legis praesaripto quem pronuntiando gravare velint. Ac credidit Princeps eos, qui ob singularuem industriam, uti loquitur Ic. in l. 1. ff. de offic. Praefect Praetor. explorata [orig: exploratâ] eorum fide et gravitate, ad huius officii magnit udinem adhibentur, non aliter iudicaturos esse pro sapientia ac luce dignitatis suae, quam ipse foret iu dicaturus. Et quemadmodum in amplissimo Camerae Iudicio, cum (saeculo nostro) non Imperatoris modo, sed et ipsius Imperii supremum Consi storium ac tribunal exsistat, per tit. 35. part. 2. Ordin. Cam. et concurrentem cum Imperatore in causis sibi commissis, habeat Iuris dictionem, secundum Gail. 1. obs. 11. in fin. imo ipsum Imperatorem, quoad Iustitiae administration em repraesentet, Gail. 1. obs. 29. num. 2. â sententia ibidem lata appellationi locus prorsus est nullus d. t. 33. p. 2. et tit. 5. part. 3. Ita quoque ex rationibus fere iisdem pariter de Aulico Caesareo Iudicio dicendum esse videtur. Als daß diß Orths kein ander Mittel vberbleibt, quam ut supplicationis beneficium ad ipsam SS. Caesaream Maiestatem suscipiatur. Etenim cum interdum soleat evenire, ut ii, qui iustiriae sese Sacerdotes profitentur, eiusque strenui ac assidui cultores exsistunt, interdum a vero Scopo aberrent (labi namque humanum est) dum iuris apicib. vel nimium intenti sunt, aut dum inter varias aut diversas Doctorum opiniones non semper aeque dextro diiudicare

novere [orig: novêre], ac nonnumquam falsam pro vera [orig: verâ] accipientes, quod saepissime ipsis Iureconsultis, ex quorum responsis ius nostrum consarcinatum est, accidisse, lectio universi Iuris nostri satis abunde testatur: frequenter etiam errore non Iuris, sed facti decepti, aliud, quam debent, slatuere solent, ne quisquam de summi eiusmodi iudicis iure conqueri posset, se per sententiam inique gravatum iniuriave aliqua affectum, nullamque sibi ad causae suae iustitiam demonstrandam patere viam.

Cumque divinum potius sitque humanum, omnibus horisaeque sapere, honestum ab inhonesto, iustum ab iniusto discernere, nec unquam ad dextram vel ad sinistram declinare, haut oportebat praesumptam illam confidentiam in Republ. ad Iustitiae stateram atque regulam administranda, alicui detrimento esse, aut conceptum illud de quocunque Iudice existimationis pondus alterius iniuriae praeferre. Sapienter ideo constitutum est, ut quamvis a quorundam Iudicum sententia, ob ipsorum excellentiam non liceat provocare: illis tamen, qui laesos se affirmant, supplicandi licentia ministretur. Nec enim publice prodest, singulis legum adminicula denegari, ut prud enter refcripserunt Divi Imp. Dioclet. et Maxim. in l. un. C. de sentent. Praefect. praetor.

Et hancce supplicationem de iure communi quandocunque intra biennium offerri posse, extra controversiam esse videtur, per text. expressum in l. un. C. de sent. Praefect. Praet. auth. quae supplicatio. C. de precib. Imp. off. Marant. d. appell. num. 11. Idque cum nulla, quod scimus Imperii lege publica [orig: publicâ] sit ademptum, locum etiam in sententiis, ab Illustrissimo Aulici Iudicio prolatis obtinore putamus.

Möchte derowegenbey Ihrer Kays. May. aller vnderthänigst ein Supplication, weil die zwey Jahr seythero deß beschwärlichen Decrets, so in possessorio ergangen, noch nicht herumb seyn, darinn die gravamina solchen Decrets außgeführt, doch in allweg mit Gnädigstem Rahr vnnd Vorschub Ihrer Ertzfürstl. Durchl. ad in vidivam a Dn. Comitissa declinandam vbergeben werden. Da man dann auch cventualiter in integrum restitutionem zugleich in solcher Supplication aller gehorsambst begehren köndre.

Quod enim detur restitutio in integrum adversus sententiam, ex eo praetextu, quod lata fuit contra ius litigatoris, communis est opinio Canonistarum Hostiens. in c. 2. d. purg. vulg. quem ibi alii communiter sequuntur ut per Abb. ibi num. 6. Felin, in repertorio ver. sententiae. col. 18. vers. sententia notorie iniusta. ubi de communi Canonistar. Alberic. in proem. digestor. in pr. col. pen. et primae const. col. 4. Dec. in c. proposuistinum. 49. de probas. Eaque tamquam aequior, et benignior in dubio est amplectenda. Idque maxime [orig: maximê] locum habet, si vestitura a Principe peteretur, quam ipse ratione supremae potestatis, et quia Iudiciis auctoritatem dare, et auferre ex ca potest, si ita sibi aequum videretur, comperta [orig: compertâ] iniquitate sententiae, concedere debet, Abb. in c. 2. d. purg. vulg. et Dec. in d. e. proposuisti. num. 50. Idque licet non posset fieri per viam restitutionis ex Iustitia; posset tamen per Supplicationem ex gratia peti, Bodin. 1. de Republ. cap. 10. Hippol. sde Marsil. sing. 473. num. 2. et idem vula Maranta. in 6. part. num. 61.

Weil aber in Sachen Fugger contra Mävelrein eben in aula Caesarea schon vor vilen Jahren ein gleichförmige Vrthail in paribus fere terminis wie dise ergangen, auch da man die Sach ad Cameram bringen, vnnd deßwegen citationes außgezogen, selbige widerumb per sententiam cassiret worden, quemad modum huius summam litis Rosenthal. cap. 12. numer. 7. hisce verbis refert. Multi in spccie scripserunt, Imperatorem fore Iudicem inter Vasallos duos contendentes de feudo, ut unus alteri de evictione teneatur. Et hoc maximopere disputatum fuit in causa D. Ioannis Fugger contra Dn. Baronem in Maxelrain, boronatum sive feuda Imperii Mündelhemiana concernente. Quae Imperator dicto Fuggero promiserat in casum quo contingeret, ultimu masculum Vasallum Familiae Fronsbergianae sinc masculis liberis vita

excedere, et eveniente conditione, cum Maxelrein [orig: Mâxelrein] et Consortes contenderent, feuda illa eius esse conditionis, ut feminae cognatae in iis succederent, et occupata [orig: occupatâ] possessione in aula Imperatoris exhibuisset deductionem iuris sui, ac Investituras antiquas, nec non Testamentum ultimi Vasalli, in quo haeres erat institutus, et sibi Investituram conferri ac possessionem confirmari petiisset. Hoc vero ex parte Dn. Fuggeri refutatum, et feu dum masculinum esse disputatum, ac se immitti petitum esset, Consiliaque eam in rem exhibita, Imperator concepta [orig: conceptâ] sententia [orig: sententiâ] per Dominos Consiliarios aulicos Imperiales, Anno 1587. Fuggerum immittendum decrevit, et Commissarios ad immittendum constituit Principes duos Imperii, etc. Cui immissioni Maxelrein [orig: Mâxelrein] se opposuit, Anno proxime secuto et citationem a Camera Imperiali impetravit, ac conatus fuit per huiusmodi litis pendentiam immissionem impedire, vel saltem eius, tamquam attentati revocationem in Camera [orig: Camerâ] Imperiali obtinere. Narraverat quidem Maxelrein [orig: Mâxelrein], feudum esse Imperii, cuius ipse sit capax: eius vero a Fuggro exspectativam sive spem ab Imperatore impetratam: ideoque Caesarem, quia illi de evictione teneretur, Iudicem esse non posse. Nihilominus tamen frustra laboravit, etc.

Beneben auch Kays. May. oder dero Fiscus nicht gern mir der consulierenden Fraw Grävin depossessionirt sich einlassen wird, hingegen versehenen Rechten ist, quod hoc in casu petitorium et possessorium sibi invicem non soleant praeiudi care, per tradita Schraderi. d. feud. part. 7. cap. 7. num. 139. et seqq.

Als wäre villetchr der consulierenden Fraw Grävin mehr rähtlich, daß ihre Gn. einrweder das petitorium, omisso possessorio, starck vorttreiben, oder doch zugleich das petitorium nit vnderlassen, auch selbige bcede Iudicia zumal, vnnd der gestalt prosequiren thäre, damit das possessorium, so propter sententiam iam latam, sehr zweiffelig gemacht, auch das petitorium nit zumal magis odiosum reddiren, oder länger auffhalten möchte. Welches Wir vnsers thails mehr Verständigern, vnnd deß Hoffs Proceß weiters Erfahrnen billich anhaimbs stellen.

Quaestio Quinta.

DIse Frag dependirt in allweg ex resolutione deren hier vorgesetzren, dann zum Fall die strittige Lehenbare lura absolute hereditaria seynd, so können sie ad quoscumque heredes, ac etiam ad filium adoptivum trans ferieret werden, uti in specie censuit Curt. lun. cons. 138, num. 9. et 15. quia etiam ipse dicitur haeres, legitimusque successor. §. Sed hodie inst. de adopt. Et constat in Feudo mere absolute vel omnino hereditario, quoad successiones et alienationes non secus atque de ceteris rebus hereditariis iudicari. Vultei. de feud. lib. 1. cap. 8. num. 30. Rosenth. cap. 2. concl. 35. num. 2. ita ut huiusmodi feudum ad quemcunque successorem extraneum, feminas, legatarios quo scumque per contractus, et tam per Testamentum, quam ab intestato, ctiam consensu Domini et agnatorum non interveniente, transferri queat. Cravett. cons. 7 3. num. 4. Schrader. p. 8. c. 8. num 9. Rosenth. cap. 9. concl. 58. num. 23. iure tamen feudi Domino salvo Knichen. de vestitur. pact. lib. 1. cap. 5. num. 16. et seqq. Rosenth c. 2. concl. 35. num. 3.

Wann auch die Vrthail in possessorio wider hindersich zutreiben, so wird zumal dise Vberlassung darvon in gegenwärtiger Quaestion gehandler, für sich selbst iustificiret, angesehen, falls der Herr von V. oder Heri Reichs Fifcal ad petitorium zuweisen, alsdanm illa lite pendente auch wider der Fraw Grävin allodial Erben nichts attentirt werden köndte. Quia agnati vel alterius contradictoris possessio vitiosa dici solet, quando eam propria auctoritate adprchendit, l. si ex stipulatione. d. V. O. Cravett. cons. 134. num. 33. Achill. Personal. adl. fin. C de edict. Din: Had: toll. nu. 489. Etiamsi possessio fuisset vacans ab heredeque nondum apprehensa, modo

hereditas adita siet. Bart. in l. fin. n. 10 C. und. vi. Zuchard. add. l. fin. et ibid. Person. num. 435. Et hoc ampliatur ut proccdat, etiamsi haeres demum controversia [orig: controversiâ] pendente, hereditatem adivisset, per l. haeres quandocumque de acquir. hered. Nam retro fingitur adita a die mortis defuncti. Zuchard. ad d. l. fin. num. 398. vers. nec etiam obstat. Uti e contra alterius possessio fingitur violenta et vitiosa, uti haec omnia colligit et probat Meicsner. decis. 13. num. 46. 49. 60. et 350. ubi insuper scribit: quod si cut animus acquirendi, ita etiam possiden di praesum atur.

So ist, wie man bericht, vnd in dem Documento sub num. 49. zusehen, dise Huldigung zu aller vnderthänigster Respectierung Kays. May. mit solcher verwarlichen cautel beschehen, daß sie sich rebus in hoc statu durantibus allein auff das Aigenthnmb der Herrschafft S. vnd nicht zumahl auch auff die Lehenbare Reichs Regalia verstehen solle. Welches je der Fraw Grävin auch lite pendente nicht verbotten geweßt, angeschen Ihrer Gn. das Aigenrhumb niemahl angesprochen oder strirtig gemacht worden: zumal in omnem eventum alles was diß Oorts vorgangen, sine dolo (qui in dubio non praesumitur, nec probatus est, ac quem etiam leviusculae causae ex cusant) Also ohne straffbarlichen Verweis beschehen.

Quippe attentare est omnino delictum, attentatorumque materia poenalis reputatur Robi. Lancell. p. 1. in praefat. tract. de attentas, num. 102. ideoque dolum requirit sicut in ceteris delictis, Lancellot, d. l. num. 124. et seqq.

Es wird aber diß Orths die consulierende Fraw Grävin nicht allein ab omni dolo purgirt, sondern auch dise Huldigung, so als ein verbotten attentum lite pendente factum angezogen werden will, gnugsamb iustificirt: Eo quod vitium attentati non procedat in herede universali capiente possessionem bonorum hereditariorum, super quibus lis penderet inter defunctum et alium: quia talis possessio quamvis litae pendente capta, non dicitur attentata, sed potius continuata, ut et alias continuatio possessionis, etiamsi esset contra ius in iudicium deductum, ac quoque post inhibitionem, non prohibita censetur. c. significante, d. appell. c. 1. extr. ut lit. pend. ac utr obique Dd. Gabriel. conclus. com. lib. 5. d. aquir. possess. concl 6. num. 8. etc. Paris. cons. 39. num. 6. lib. 1. Ruin. cons. 57. sub num. 3. lib. 4. Dec. cons. 97. in pr. lib. 1. Nevizan. cons. 82. num. 35 iun ctis his quae ibidem ponit num. 12. Mandos. super reg. d. subrog. collig. qu. 8. num. 5. et in tr. d. inhib. qu. 23. Idque procedit, non solum quando talis continuatio fit ab eadem persona, verum etiam quando fit cum mutatione personae, quae tamen repraesentet illum, de cums possessionis continuatione tractatur. Hinc videmus, quod haeres universalis possessionem bonor. defuncti absque vitio attentatorum apprehendere posset. auth. nunt sihaeres. et ibid Bald. col. 1. vers. nota istam. C. de litig. Lancell. de attent. lite pendente limit. 1. num. 17. etc.

Nun hat die Fraw Grävin anhero, besonders vor der Vrthail in possessorio er gangen, zu jederzeit auch die consi gnation, de qua [orig: quâ] in praesenti quaestione agitur, ervolget, sonderlich Craffr auff ihrer Gn. Persohngerichter In vestituren, strittige Iura, als erblich, et ita ad quoscumque heredes transitorie besessen, darumb continuando suam possessionem, solche auff daß Herien W. Gn. Wohl trans feriren können. Fürnemblich, weil diese Huldigung accessorie ad aliquid aliud, imo principaliter zu Handhabung daß Eigenthunds beschehen, quo etiam casit via [orig: viâ] attentatorum agi non potest, Paris. cons. 172. in causa num. 12. lib. 4. Angesehen das das Eigenthumb pro indiviso, vnnd absonderlich der Iurium feudalium nir wol besessen werdenkan, Bart. in l. servi eiectione §. labes. Ibique Iason. num. 17. ff. de leg. 1. ubi tradit, in casu attentata excludi.

Quaestio Sexta.

WAs das petitorium belangets thut, ist an vnnd für sich selbs richtig, daß die consulierende Fraw Grävin auch ohne ferrner ansuchen sich beedes jhrer alten Advocaten vnd Diener gebrauchen, oder vmb newe bewerben dörffe, dann weil jhrer Gn. das petitorium anznstellen, auch die diß Orts zuhaben vermainte befugsame Rechtlichen außzuführen freygestellt, vnd allerdings zugelassen worden, auch dessen in dem Decreto, possessorium Iudicium concernete außtruckenliche Erwehnung beschehen, als volget wolschließlich hier auß, daß jhrer Gn. eo ipso allerhand nothwendige Mittel zugebrauchen, iure optimo maximo vergünnt vnnd gestattet seye. Etenim cui aliquid concessum invenitur, tunc sane facile simul omnia etiam ea, permissa censeri debent, sine quod illud commode expediri non potest, per Iura ulgata.

Fast gleiche Mainung will es nach vnserer Verständtnuß in dem petitorio haben. Dann weil hieoben außgeführtermassen jhrer Gn. wider dene in illo Iudicio außgefallenen Beschaid aller demütigst zu suppliciren, oder zugleich restitutionem in integrum zubegehren nicht verwehret, vnd sonst die remedia in iure praescripta, tam ordinaria quam extraordinaria, jedermänigklich vergünnt vnd zugelassen, auch keiner so sich dero mit Beschaidenheit gebraucht, in vngleichen Verdacht gezogen, oder daran verhindert werden, zumahl in keinen weeg ante sufficientem causae cognitionem, oder ehe ersolcher remediorum halber gnugsamb angehört, condemnirt werden solle. Continent enim ea cuncta aliquid de defensione naturali, quae nemini adimi, vel restringi, coarctarive debet. Tusch. concl. 130. lit. D. Ac item Advocatus in causa dubitabili patrocinium suum praestare potest. Magon. in Cynosur. Advocator. cap. 43. num. 13. quod et notandum si gnificat. Summa Silvestrina in verb. Advocatus. Licet item in causis, in quibus agitur de patrimonio Principis et Fisci, Advocatis consulat. Baldus cons. 253. illustris Dominus. in fin. lib. 1. ut abstineant a decisi one causarum contra Fiscum, addit tamen idem, illos debere et posse remittere partes ad Iustitiam Principis: Id quod sane non faciendum est, nude, sed cum modesta et humili deductione rationum.

Weil auch die consulierende Fraw Grävin in dieser weitläuffigen vnnd sehr wichtigen Sach, nicht wol newe Advocaten, oder andere Diener bestellen mag, auch sich nicht gern in dis ser Sach jemand anderer einlassen würde, oder da schon solches beschehe, sich keiner in kurtzer Zeit gnugsamo informiren köndre? Also haben jhre Gn desto mehr Vrsach, vmb jhre alte Advocaten vnd Diener aller demütigst zu sollicitiren.

Quin et ei, qui non invenire potest Advocatum, ex officio aliquis datur, feminis praesertim et aliis, qui metu potentioris Adversarii non inveniunt Advocatum, l. 1. §. 4. ff. de postul. l. 9. §. 5. ff. de offic. Procons. l. 5. §. 11. de reb. eor. qui subtut. Tandem et huc pertinet elegans, l. 3. c. de Advoc. Fisc. ubi ita rescribunt Imp. Valer. et Galer. Potes auctorib. nobis adversus Fiscum quoque patrocinium exhibere privatis: dum eam, causam quam tu, cum Fisci advocatus fueras, forte tractasti, suscipere declines.

Quaestio Septima.

DIie resolutio diser gegenwärtigen Quaestion, kan ebenmässig auß deme, so hieoben deducirt, letchtlich genommen werden. Dann ob schon offt angezognes Decretum so in possessorio der Fraw Grävin zu vnstatten erthailt, nit retractirt werden möchte: ob schon auch so wol in petitorio als possessorio richrig wäre, daß diß Orths jenige Iura, so ein Reichs Lehen seynd, nach mehr hochgesagt ihrer Gräul Gn. Todt Kayserlicher May. unnd dem H. Reich

Quippe firmissima Iuris praesumptio est, rem quamlibet in dubio esse allodialem, iique sibi merito imputare debent, qui sese in Investitura [orig: Investiturâ] fundant, cur contractum non dixerint apertiorem, cur non curaverint Catalogum, aut descriptionem bonorum feudalium describi, rosenth. cap. 12. concl. 15. num. 70. Nec intelligitur concessum, quod diserte non exprimunt investiturae verba, Rosenth. c. 6. concl. 28. ac prius probanda est datio, et sic traditio ac in feudum concessio, antequam ab allodialib. heredibus Vasalli restitutio sit facienda. Rosenth. cap. 8. concl. 32. num. 12. Ac sane heredes allodiales, quando negant se esse Vasallos, ad edendum Catalogum aut descriptionem rerum feudalium urgeri non possunt, Rol. a Vall. cons. 66. numer. 15. vol. 3. Molin. in cons. Paris. tit. 1. §. 31. num. 2. Capyc. in invest. ca. feudatariorum editiones. col. 2. §. limita ut praedicta. §. is vero qui negat. p. 181.

Vasallus item praesertim in antiquis, si dicat se ignorare res feudales, aut partem earum, potest sese iureiurando purgare, Pistor. lib. 2. qu. 46. num. 20.

Ethoc etiam procedit in casu, quo se Vasallum esse definite quidem confessus est, vel iam diu servivit, sed nescit pro quib. rebus, seu ex quibus rebus se non scire ait. Nam si paratus sit Iuramenti religione affirmare, quod ignoret res feudales, excusabitur, nev ulterius poterit cogi. Rosenth. cap. 8. concl. 32. num. 15.

Ac porro in his casibus, ubi nec Dominus nec Vasallus probe sciat, vel controversum sit, quaenam res sint feudales ex circumstantiis loci et personarum, aliisque adminiculis haec res diiudicari debet, Bald, in c. Vasallus si feudum num. 9. et ibid. Laudens. num. 11. Alvar. num. 10. Praepos. num. 3. Afflict. num. 19. si de feud. def. Afflict. in c. 1. num. 13. 18. et seqq. de contr. inter masc. et femin. post Pileum. qu. 119. Tuncque probatio domino, tamquam actori incumbit, reusque possessione sua [orig: suâ] non est privandus, per iura vulg. man wolte dann, wider verhoffen, ex plenitudine potestatis procediren, vnd dise eminentz gebrauchen, deren sich der König in Franckreich vnd andere absoluti Reges anmassen, utpote qui numquam litigant depossessi onati Choppin. d. doman. Franciae lib. 3. tit. 10. ad fin. Papon. lib. 5. arrestor. tit. 1. arr. 9. ubi pro regula tradit, que le Roy doit plaider saisi.

Quaestio Octava.

BEy diser Frag ist es gar richtig, daß der Kayserliche Fiscal, vngeachtet deß Notarii O. Transaction das praetendirte publicum interesse einweg als den andern fortzutreiben berechtigt, jhme auch in dem geringsten nicht durch solche transaction etwas praeiudicirt wordensey.

Pactis enim privatorum iuri publico non derogatur. Ac etiam haec est natura transactionis, et cuiusvis alius conventionis, ut non aliis, puam paciscentib. praeiudicet, l. 3. in pr. ff. de transact. t. t. c. res inter alios. Farin. quaest. 4. nu. 31. etc. Tusch. lit. T. concl. 347. quod et in terminis fere nostris Gailius docet, lib. 1. de pp. c. 11. num. 20. ubi addit, valere in pacis publicae violatione transactionem, sed utinstantia pereat, necesse esse, cum procuratore fisci similiter transigere, idque ratione publicae vin dictae, quod et repetiit. lib. 2. d. p. p. c. 6. n. 5.

Vnd obwol post is, qui transigit, delictum fateri videatur, l. non damnatos, ubi gl. C. de his qui not. infam. l. quoniam. ff. eod. Hincque est, quod transsctiones in Camera [orig: Camerâ] super iniuriis non

confirmentur, licet alias contractuum confirmatio a Iudicepeti possit, et etiam fieri debeat, Gail. lib. 2. obs. 102. num. 15.

So ist jedoch in causis iniuriarum inprimis vnd dergleichen privatum aliquod delictum concernentibus zu paciscieren, vnd sich zuverainignem gantz vnverborten. Imo pactis legitimis accenset Paulus Ic. pactiones in causa furti et iniuriarum, quibus nempe ipso iure actio sublata censetur, l. 17. §. 1. d. pact. Et confert huc, quod l. 18. C. de transact. expresse mentionem facit Criminum publicorum, quod in Criminibus publicis, sanguinis poenam non ingerentibus prohibita sit, eoque innuere videtur, in privatis aliud receptum esse, argumento a contrariis ducto. Ac porro ratio est utrobique diversa, in privatis principaliter inspicitur privatum, in publicis publicum interesse. Nec obstat, quod in l. 1. ff. de his qui not. infam. infamis pronuntiatur, qui vi bonorum raptorum, furti, etc. suo nomine fuerit pactus, quod nempe censeatur fateri Crimen, qui paciscitur, l. 6. d. t. Dann solches ad praesente transactionem cum Notario factam, weiler nicht criminaliter agirt, sondern allein sein interesse prosequirt, inkeinen weegzuziehen ist.

Constat autem si civiliter agatur, permissam esse transactionem, l. interdum §. qui tutelam. ff. de furt. l. post decisionem. C. eod. l. si pro fure ff. d. condict. furtiv. Fachinae. lib. 1. cap. 9.

Quaestio Nona.

HIngegen ist bey diser Frag richtig, daß eben auß nächst angedeuten Vrsachen, der bey diser Quaestion vermelte Herr Advocat vnd Ambtschreiber jhnen von dem Notario zugefügre Iniuri gebührender massen noch vindiciren mögen, vngeacht die principaliter Interessenten sich mit jhme Notario gütlich abgefunden, wie ingleichem wir nicht zweifflen, daß vel saltem hoc nomine er Notarius iniuriarum convenirt werden möge, weil bey Kays. May. er gedachten Herren Advocaren vnnd Ambtschreibern ohne grundr scharpff verklagt, auch schwäre Process. vnd Mandata, falsis suis suggestionibus wider sie außgewürcket, anjetzo der extraiudicial diffamation zugeschweigen.

Constat enim quod accusator vel actor, qui non probat, iniuriarum teneatur, etiamsi pro se habeat famam, si quidem contra eum militat praesumptio Iuris. Gravetta. consil. 796. num. 10. Menoch. cas. 32. a pr. ubi num. 33. tradit, causas quasdam excusare quid em a calumnia, ne is calumniator teneatur similitudine supplicii, vel alia [orig: aliâ], quae in illius locum subrogata est, non tamen excusaret, quinactione iniuriarum conveniri possit.

Jedoch seynd wir hiebey der Mainung, daß dises bey Kays. May. als daselbst gegenwärtige Sach beraits angebracht, beschehen müsse, sonsten erwehnten beeden Herrn, die exceptio litis pendentiae, am weeg stehen möchte. Quia ubi caeptum iudicium est, ibi finiri debet, l. ubi acceptum. ff. de iudic. ne continentia causae dividarur, et ne de eodem delicto bis contra bonam fidem quaeratur, contra text. in l. licet. §. fin. ff. de naut. caup. stab. Ex eodem fundamento Gailius. de p. p. lib. 1. c. 11. numer. 25. tradit, in Camera in causis fractae Pacis exceptionem litis pendentiae admitti, cui consentit Mindan. de contin. caus. cap. 5. num. 24.

Vnd weil gedachter Notarius berait in Aula Caesarea vber ehrngedachte beede Herrn sich erklagt, auch dahin citirt worden, als werden selbige jhr Unschuld dasebst deduciren müssen, auch schwärlich, ante finitum hunc proc essum, tamquam praeiudicialem causam concernente erwas wider offtgesagten Notarium anfangen können. Sic et in simili, ubi actio est praeiudicialis, ea nec per modum reconventionis intentari potest, l. 1. et seqq. C. de ord. cognit. Specul. de reconvent. §. nunc dicamus. num. 2. Sic et actio in iuriarum occasione litis pendentis irrogata, non potest intentari nisi lite finita [orig: finitâ], Hartm. obs. 26. tit. de iniur. lib. 1. Idque maxime, ne praeiudicium fiat causae pendenti, per not.

Angel. et Iason. in §. praeiudiciales. Inst. de act. ac per text. in c. tuam. extra de ord cogn. Chassan. in consuet. Burg. rubr. 4. §. 23. f. 199. Doch wird man sich dißseits bey Kays. May. oder dero Hochlöbl. Reichs. Hoffrath, mit einer Protestation sich versehem auch darinn andeütung thun müssen daß die beede Herin jhne Notarium deß Rechtens nicht erlassen, sondern solche hohe Iniurien gebührendermassen vindiciren, vnd dises zu sei, ner Zeit, wie recht, vorzunemmen, jhnen bester Form reservirt haben wollen.

Gleichwoln auch zubesorgen, daß wo man disen Notarium schon mit recht anfassen wolt, selbiger jedoch durch allerhand coniecturas sovil bescheinen möchte, daß jhne das Iuramentum purgationis aufferlegr werdenköndte.

Quaestio Decima.

OBwol Wir in vnseriger Durchlesung dieser gesambren Acten, so vil befunden, daß der Herr von V. hin vnd wider etwas harts angezogen, auch eines verweißlichen Appetits frembder Güter bezichtigt, wie nicht weniger der vor dem Reichs-Hoff Raht anhero vervbte Proceß allerhand vnverantwortlicher defecte insimulieret worden.

So seynd wir jedoch der vnzweifelige Mainung, daß dises alles a praetensa [orig: praetensâ] iniuria [orig: iniuriâ] zu excusieren, auch in keinen weeg für straffbar, oder so hoch verweißlich erachter werden möge, cum nempe ea cuncta necessitate factorum, causaque defensionis licitae beschehen.

Constat autem, quod iniuria absque animo iniuriandi non fiat, hicque [orig: hîcque] dolum et animum voluntatemque seu propositum iniuriandi, et contumelia afficiendi requiri, §. 1. et 5. et §. non solum. 11. Inst. l. illud. 3. §. itaque 2. ff. l. 9. C. d. iniur. Wesenb. inpar. ff. d. t. Menoch. cons. 107. num. 1. et c. Cran. cons. 9. n. 13. et 419. Animus enim et affectio iniuriam facit, non factum ipsum seu effectus. Arimineus. ad Ang. in tract. de maleficiis. verb. verba iniuriosa num. 7. Et nec ulla etiam poena locum habere potest, ubi deficit fraus et dolus, l. aliud. fraus. ff. d. V. S.

Weil zumal dises alles in iudicio, vnd zu Abtreibung deß Herrn von V. sostarcker zu nötigung fürgangen. Recepti enim Iuris est, etiam turpem exceptionem in Iudicio prolatam, puta contra se productos testes, esse falsasarios, improbos, criminosos, etc. aut si quis dicat vel ponat adversarium contra datam et si gillo confirmatam fidem ivisse, vel si mile quid fecisse, in dubio pro iniuria [orig: iniuriâ] haberi non debere, etiamsi ea non verificentur, sed arbitrio iudicantis remittendum esse, num talia proferentem excusent, causa et probabilitas dicendi, licet non probet, l. si vero. §. 1. ubi Costal, qui satisd. cog. l. 6. §. ante C. de postul. l. de tutela. ubi Salic. d. in integr. restit. c. super his d. accusat. Spec. tit. d. accusat. §. 1. num. 35. ubi Ioann. Andr. in addit. Natt. cons. 31. num. 8. lib. 1. et cons. 53 Fachin. 9. c. 13. Myns. 4. obs. 4. et cons. 51. num. 26.

Facit, quod Dn. Comitissa sit interpres suorum verborum, et in dubio melior praesumptio sit accipienda, l. merite. ff. pro soc. Bart. in l. omnes populi in fin. d. I. et I. et ad hanc interpretationem faciendam etiam praesumptiones ex tempore et scriptis adversarii desumendas esse. Cum ergo nec verisi militudo voluntatis, nec praecisa et necessaria probatio adduci queat, constat in hoc dubio Dn. Comitissae nihil imputari posse, weil fürnemblich auch hin vnd wider in einkomnen Schrifften ex parte jhrer Gn. hochfeyrlich vnd mehrmahln ptotestiret worden, daß man Kayserl. May. Hochheit vnnd plenipotenz in keinen weeg zu disputiren, noch auch bößlicher Mainung die Reichs Lehen in Zweif, fel ziehen, oder verläugnen wolle, sondern allein die zuhaben verstandene Behelff einführen thüe.

So ist ingleichem der von Hochlöbl. Reichs Hoff Raht geführte Process per se keines vitii oder defects insi mulirt, sondern was derogleichen beschehen, durchauß einig vnnd vnverneinlich, in expresse vnd in tentionaliter dahin gerichter geweßt, daß hiemit die

Quaestio Undecima, et ultima.

WEil hieoben beraits deduciret worden, daß die Lehenbare Iura in der Herischafft S. allein auffdz Dorff T vnd weiter oder ausserhalb dessen Marckung sich nit erstrecken, auch das vberige territorium solcher Herrschaffr, vnnd darinn ligende Flecken, sambt darzu gehöriger Iurisdiction allodial vnd aigen seye: beneben wir nit vermercken können, daß bey diser Quaestion benannte Orth oder Dörffer der gestalt dem T. Halsgericht vnderworffen, daß jeniger, so das T. halsgericht iure feudi innen hat, auch consequenter solche Bottmässigkeit ausserhalb der T. Marckung gebrauchen können, auch die absonderliche Innhaber jhme dises gestatten müssen, angesehen das Lehenbare T. Halsgericht diserte auff das Dorff T. restringirt, vnd darbey keiner pertinentiarum gedacht worden, auch daß man die Maleficanten in der gantzen Herrschafft zu T. berechter vnd iustificiert, ex destinatione et libera [orig: liberâ] voluntate, deren, so die gantze Herrschafft inngehabt, nit iure necessariae alicuius pertinentiae beschehem, als kan die Iurisdictio criminalis, oder andere befuegsame in der Herrschafft S. nit für ein pertinenz der Lehenbarn iurium geachtet werden.

Recepti enim Iuris est, pertinentias esse facti, et ideo quoties illud ad hoc pertinere negatur, ut hic, id probari debet. Alex. cons. 70. n. 1. vol. 3. Boer. decis. 247. Oldrad. cons. 296. n. 3. Gravett. cons. 293. n. 4. etc. et in resp. pro genero. n. 425. etc. Quodque concesso Castro cum Iurib. et pertinentiis, solum contineatur Iurisdictio in illo loco, non in praediis vicinis, quae utpote allodialia praesumuntur, tenet Rimin. Iun. cons 90. num. 22. et seq. Curt. Iun. cons. 158. col. fin. Afflict. decis. 267. Menoch. cons. 498. n. 37. et seq.

Itidem adiacentia et confinatio sola sine aliis probationib. parum faciunt ad arguendum pagum vel loca vicina esse de pertinentiis Castri, uti plurimis citatis pro et contra cum bonis resolutionibus, toti huic negotio satis facientibus probat Anton. Gabr. Roman. lib. 1. com. concl. tit. depraesumpt. concl. 9. n. 4. et 10. Vult. lib. 2. c. 3. n. 10. Afflict. decis. 267. Mozz. d. natur. feud. n. 4. Boer. cons. 32. Paris. cons. 27. n. 9. vol. 1 Cravett. cons. 293. per tot. Iul. Clar. §. feudum. qu. 18. n. 2. Et constat, quod ubi pertinentiarum quoque mentio in investituris est facta; nihilominus pertinentiae remotae non pro feudalib. habeantur, imo non sufficit, si expressae sint pertinentiae per concedentem generali verbo pertinentiarum, sed in specie harum et illarum mentio fieri debet. Cravett. cons. 54. num. 9.

Vnd noch stärcker, daß die Bewei, sung pertinentiarum a parte Dominii asserti directi, auch damit nit erstattet werde, quod Vasallus tempore possessi onis suae administraverit, vel retuleritad Castrum feudale pagos hos vel illos, probat evidentibus argumentis ultra Crav. Menoch. aliosque adductos Rosenthal. cap. 12. concl. 15. n. 76. et seq. et cap. 10. concl. 43. n. 30.

Wann dann die omnimoda Iurisdictio, so die consulierende Fr. Grävin vnnd dero Vorfahren in jhren halben Thaik der Herrschafft S. excepto pago T. allerdings aigem ist, als schliest sich ferrner hierauß gantz richtig, dz wir diß Orts in terminis deß Kayserlichen Privilegii, so der Ritterschafft allergnädigst

Quemadmodum supra [orig: suprâ] Decisive continetur, etc. Actum in Collegio nostro, den28. Martii a. 1628.

Sequitur in facti Specie propositae et in praecedenti Responso resolutae Quaestionis Primae ulterior Deductio.

DEmnach ein löbl. Juristen Facultät hoher Schul Tübingen, vnlängsten vber ein fürgelegte speciem facti vnd dero angehenckee 11. Fragen, alles die S. Reichs Lehen betreffendt, jr fürtrefflich gutbeduncken erthailt; Vnd aber vnder solchem, die resolutio primae quaestionis, beedes der Consultorn bißher bestritnem mainung, so dann der Ertzfr. Oesterreichischen Gehaimen Hoff: vnd Regiments Räthen hiervber gefaßten Concept, vmb etwas mißstimmig erscheinet; Als will die vnentperlich Notturfft erfordern, die hinc inde hiervber fürkomne motiven, etwas mehrers zuerleutern, vnnd weitere Rechtsbelehrnung darvber einzuhollen.

Dann ob wol von ehrengedachter Juristem Facultär, pro prima [orig: primâ] ratione decidendi gesetzt worde, quod Iurisdictio competens inferiori, in dubio, iuxta omnes fere Iuris interp. feudalis reputetur.

So wird doch hernächst (circa fin. q.is 1.ae §. So ist auch richtig, etc.) für richtig possiert, daß die Iurisdictio in einer Herrschafft, vestung, etc. sonderlich die, so man Vogreyliche Bottmäskeit nennet, in dubio pro allodiali gehalten werd: cum multi s aliis titulis, quam feu dali in alium transferri queat, etc.

Bey der zweyten ratione decidendi; ist vorderst auß der gründtlichen gegen information, mit Nu. 123: bezaichnet; hiehero zuwiderhollen, daß die Herischafft S. noch ante concessionem Wenceslai, hohe vnd nidrige Obrigkeit gehabt: wie auß dem daselbst befindtlichem 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. vnd 16. Fundament, nit nur coniecturaliter, sondern satis evidenter zu concludiren; Bevorab, his duobus adhuc concurrentibus adminiculis; daß nemblich, Dn. Gail. 2. obs. 62. n. 3. et Knichen. de Iure territ. cap. 1. n. 263. asseverieren: Communi Francor. et Suevorum sensu, Castra immediatorum nobilium, subditos et territorium habere.

Item, daß so gar die von V. An. 1621. erst außgebrachte, sub lit. W. zu dem Actis registrierte Freyheit, selbs außweist, wie dz Gut V. (so in der Herischafft S. term iney gelegen, vnd dessen pars ist) alle hohe vnd nidrige Obrigkeit hergebracht, vnd allein noch eines Halsgerichts vnd der exsecution bedürfftig sey; darauff auch von jetziger Röm. Kays. May. solchem Gut, der Bann vber dz Blut zurichten, vnd Signa exsecutiva auffzurichten, zu einem Lehen de novo angesetzt vnd verlichen worden; Ab wel, cher concession, wie auch vilen andern documentis, so fürgelegt werden könten, zumal erscheinlich, daß die hohe vnnd nidrige Gericht, den Adelichen vnd herilichen Gütern, nicht nur iure feudi, oder Privilegii (so man von jedwedern Kayser confirmiren lassen müsse) sondern offt auch consuetudine antiqua [orig: antiquâ], praescriptione immemoriali, libera [orig: liberâ] donatione, etc. herkommen; deren Confirmationes man, bey den newerwöhltem Röm. Kaysern expresse nit, sondern allein die verleihung deß darzu gemainklich erlangten Lehnbarn Blutbanns, gesucht hat. Für eins.

Darnach ist hoffentlich auß Königs Wenceslai diplomate (wann man anderst die Wort, wie sie an sich selbs

So ist auch bey den Edeleuthen, selbiger Zeit, nit tutum nochpfleglich gewesen, vber jre allodialische vnd eigne Güter, oder dero Gerichtbarkeiten, Confirmationes (wie bey den Ständen, jhrer Privilegien halben, herkommen) zubegehren. Vnd dann wissen sich alle Keichskündige wol zubeschaiden, daß die cassatio Privilegiorum Wenceslai zu keinem völligen effect jemahl gericht; sonder selbiger Privilegien vil, von volgenden Kaysern (wann sie sonst der Sachen gemäß gewesen) tam generaliter quam specialiter, gleich andern Kays. Freyheiten, wissentlich confirmiert, noch mehr aber tacite passiert, vnd die Ständ darbey allenelich gelassen, ja offt iudicialiter in aula [orig: aulâ] et Camera [orig: Camerâ] Imperiali darbey (sonsten mancher nir gar warm gesessen wäre) gehandhabt worden.

Dergleichen mainung es dann mit diesem diplomate vnzweiffenlich auch hat, vnd man derwegen nit gnugsam begreiffen oder ergründen kan, warvmb auß demselbem, weil es kein Lehenbrieff, sondern ein Privilegium (oder rectius ein concessio vel beneficium per notata Menoch. cas. arbitr. 336. n. 24. et seqq. welches eben sovil, ja reichlicher dannein investitur operiert) vnd andere Reichsständ vnd Freyheiten ehnlich ist, nichts bindrlichs oder allhero recht dienlichs deduciert werden mög.

Einmal ist ab beyligendem vidimus (so die Statt W. vber solche Wenceslai concession vnd Kaysers Maximiliani I. ersten Lehenbrieff denbeeden Tail Innhabern der Herschafft S. auff jhr begehren A. 1502. erthailt) vnschwärlich zu colligieren, daß Hainrich vnd Balthasar von V. als nun mehr abgethailte Innhaber der Herischafft S. keine andere oder weitere documenta communia, vber Marcktrecht, Gericht, Stock vnd Galgen, besagend, dann eben illam concessionem Wenceslai vnd Kayser Maximiliani I. Lehenbrieff gehabt, vnd für gültig geachtet; Sonsten sie solche sive inter medias confirmationes sive investituras antiquiores, ebem sowol als jene, zu gemainen Handen gelegt, vnd transumpta darvon wurden genommen haben; Bevorab, weil sie noch darvor An. 1494 in besagtem Lehenbrieff narriert, daß jhnen solche Stuck, von weiland Kayser Maximiliani I. Vorfahren am Reich, Röm: Kaysern vnd Königen löbl. Gedächtnuß verlihen worden seyen.

So wird nit allein mehrgedachter Kays. Maximiliani I. Lehenbrieff, in dem gesambren vidimus, für ein Confirmation deß Wenceßlaischem beneficii, von der Statt W. gehalten, vnd zweymal besagt: Sondern es müssen auch eheallegierte der Impetranten (besagts Lehenbrieffs) narrata, eben auff deß Wenceslai Concession (sintemal sonst kein andere vorhanden: Paria sunt autem non esse, vel non apparere, per vulg. ) verstandem (pluralis enim numerus saepe in singulari verificatur, per notiss. iura. )

Zumahln auch solcher Lehenbrieff selbs, nach solcher Concession außgelegt, vnd für die erste investitur gehalten werden; weil er, der vorigen Kayser vnd König Concessiones, allein nudo verbo der verleyhung exprimiert. (Omnis autem concessio in dubio praesumitur potius allodialis, quam feudadalis. Vultei. de feud lib. 2. cap. 3. num. 11. Cumprimis in materia [orig: materiâ] iurisdictionis a

Principe collatae, ceu plurib. enucleat Menoch. lib. 3. praesumpt. 91. et cons. 191. ) Vnd aber dann zumal erstfür Lehen vnd fürbaß, in Lehensweiß, innzuhaben verleyhet. (verbum autem hinfürter, est futuri temporis. Refer. apud Gilman. rer. iud. lib. 2. decis. 23. num. 15. et Symph. to. 2. part. 1. vot. 29. num. 17.

Ab welchem nun weiter erfolglich, weil dickernandte Thail Innhaber, vnd erste Lehens Aufftrager, die in der ersten Wenceßlaischen Concession gesetzte vier Stuck (Marckhtrecht, Gericht, Stock vnd Galgen) vnd die darauff gefolgte jhnen zum besten bewußte Observantz (quae etiam optima dispositionum interpres Lud. Ioseph. comm. concl. 38. num. 6. 12. 21. et 51. selbs mit der Clausul, sambt dem Bann vber das Blut zurichten, erklärt, vnd darauff der gestalt, wie sie die bißher inngehabt vnd gebraucht, für Lehen auffgetragen vnd empfangen: Daß derowegen auch die darvber erfolgte investitur, nichts mehrers oder weiters, dann solche vier Stuck, nemblich Marcktrecht (so man diser seits, der bißher verspürten vblichen vnd vnfürdencklichen haltung nach, beedes pro iure nundinarum vnd Marcktfleckens gerechtsame, versteht; nihil obstate subtili illa [orig: illâ] consuetudine, de iure loci et iure in loco; Sintemal nit dem Dorff, sondern dem Innhabern deß Dorffs Marcktrecht vnd anders mehr, so gar ein Galgen, den man doch ausserhalb Dorffs auffzntichten pfleget, vergünstiget worden, etc. Halsgericht, oder den Blutbann, Stock vnnd Galgen, in sich begreiffe.

Confirmatio enim nihil novi dat. Gail. 2. obs. 1. n. 3. Et clausula, si cut maiores possederunt, ad ipsum feudum, si cut olim de facto possessum est; et ad partes eius substantiales, quae hactenus fuerunt, refertur, per Doctrinam Zasi i. cons. 12. n. 69. lib. 1. et Adr. Gylman. Symhor. to. 4. part. 1. vot. 9. n. 46. atq. sic omnem additionem feudalem, imo omnem praesumptionem additionis feudalis excludit. Solent enim nobiles allodialia sua recognoscere a Principibus, ideo, ut, quoties opus est, utiliore se titulo tuerl possint; non quod velint sibi inde praeiudicium generari, per text. in c. post eletionem, ubi Abbas. extra de elect. et c. cum olim de reiud. Alciat. resp. 178. n. 2. (videatur etiam Menoch. cons. 1. n. 78. cum seqq. et lib. 3. praesumpt. 91. n. 17. cumseqq. ) Hinc etiam in dubio, interpretatio ex bono et aequo secundum Vasallum et contra Dominum, facienda est, Rosenth. com. feud. cap. 6. concl. 28. num. 2.

Vnnd hat hierwidernichts sonders zubedeuten, was de separata determinatione verborum, mit sambt dem Bann, etc. angedeutet wirdt: Dieweil hinwiderumb bekandt, daß dergleichem brocardica jhre Abfäll haben, dic argumentatio a positu verborum, consuetudini et intentioni contrahentium vel disponentium nachgehet, vnnd die gemaine Rechts Regul selbs zugibt, quod saepe coniuncta pro disiunctis, disiuncta pro coniunctis, interdum soluta pro separatis accipiantur. L. saepe 54. DeV. S. So ist auch keiner Importanz, das man voculam Gericht (woferien sie nur ein peinlich Halsgericht bedeüten sollte) wol außlassen können, vnnd an andern Wörtern (Stock Galgen, mit sambt dem Bann, etc.) vbertg gnug gewesen wär, (cum verba cuncta, in instrumentis, praesertim in vestiturarum dispositive posita quae inveniuntur, ita intelligi debeant, ut non otiosa aut tautologica sint, sed aliquid operentur, etc.)

Weil dargegen allberait droben fürbäwlich angedeüttet worden, daß Kayser Mayimilianus, auff der Impetranten narrata (wie sie die Concessi onem Wenceslai, vnd die darauff gefolgte Observantz, erzehlt vnd angegeben) gegangen, vnnd also die angehenckte Erklärungs Clausul, mit sampt dem Bann, etc. maioris perspicuitatis causa [orig: causâ], eben sowol, als die vorgehende Wort, der ersten investitur eingerucket.

Atqui multiplicatio verborum non necessatia, substantiam rei non mutat. l. pediculis. 32. §. Labeo 6. de aur. et arg. leg. Et pulchrum verbum dicunt Ioh. Andr. Hostiens. et

Archid. in c. nimis iniqua. de excess. Praelat. Quod ea, quae sunt deducenda in contractibus, literis, Instrumentis et Privilegiis, non possint satis frequenter repeti, propter Sophisticam et calumniosam quorundam interpretationem tollendam: nenobis eveniat et obiciatur id, quod dicitur in l. veterib. de pact. videlicet imputes tibi, quod legem conventionis apertius non dixeris, uti haec omnia tradit Schneidewin in §. fin. rubr. depact. num. 30. Inst. de oblig. Itaque mirum non est, quod supervacanea verba aliquando scribantur et illa stent sine effectu. Nam et multis aliis in casibus et verbis id contingit: sicuti annotarunt Ias. in l. petens. num. 8. C. de pact. et in l. cum proponas. num. 3. C. de transact. cum ait, dictionem, statim, stare sine aliquo effectu operandi. Simile Barb. in cons. 1. col. 17. in fin. lib. 3. qui de dictione Fere idem respondit. Et egregie respondit Ias. in cons. 12. col. ult. lib. 1. in contractib. multa verba stare sine esfectu operandi. Praeterea tunc verba nihil operantur, cum constat de contraria [orig: contrariâ] mente contrahentium atque disponentium: ac etiam, quando subiecta materia aliud suadet. Ita utrumque probat Socin. Iun. cons. 45. num. 25. lib. 1. et Dec. cons. 473. num. 11. uti haec omnia considerat. Menoch. cons. 179. nu. 20. Adde, quod superfluum dici non potest, quod effectus aliquos, declaratorios tantum, operatur. l. 2. §. quod si in tanta. 13. C. de vet. iure enucl. l. stipulationes commodissimum. 53. de V. O. l. quae dubitationis. de R. 1. Et non continuo sequitur, dispo sitio aliqua non est necessaria. Ergo est superflua, ut declarat elegantissime Mar. Salom. inl. Gallus. §. quidam sub num. 9. cum seq. De lib. et posth. quam refert et sequitur Camill. Gallini. de verb. sign. lib. 10. cap. 23. num. 30. Siquidem verba satis dicuntur operari, quando removent dubitationem, quae subesse poterat. Hart. Pistor. lib. 2. quaest. 3. num. 69. Deni que verborum superfluitas toleratur potius, quam absurdum aliquid inducatur. Cravett. cons. 70. num. 30. aut mens disponentis laedatur. Idem Cravet. cons. 808. num. 17.

Gleichen Schlags ist, daß opponirt wird: Wann Kays. May. durch die Wort Stock vnd Galgen, mit sambt dem Bann, etc. die vorgehende voculam, Gericht, allein interpretiren, vnd nit vil mehr extensive noch etwas weiters, dann durch das Wörtlein Gericht, vermaint, verleyhen wollen: sohätten selbige noch etwann ein Wort hinzu gethan, puta, das ist, nemblich, als etc. vnnd nicht gesagt, Gericht, Stock vnd Galgen, sondern Gericht, das ist, als, nemblich Stock vnd Galgen.

Dann hierwider ist zu bedencken, daß Kays. May. das Wort, Gericht, nicht durch volgende Wort, Stock und Galgen, sondern so wol dise, als jene Wort, zumahl, allein mit der Clausul, mit sambt dem Bann, etc. interpretieen wöllen, vnnd derowegen die voculam (nemblich oder als) hierzu nit gebr auchen dörffen; sonderlich weil sie sich beflissen, von den narratis der Lehen Aufftrager, wie billich, nit zuweichem, oder etwas daran zuänderne also, daß sie so garauch die tautologiam, welche die Lehen Auffträger, durch die Wort, mit sambt (deren jedes eiusdem si gnificatus vnd derowegen an dem einem gnug gewesen wär) begangen, nicht auffheben oder zuverbessern begehrt; Wie dann auch sonst diser Lehenbrieff mit keiner sondern accuration (quippe extra consuetam Imperialis aulae sedem forte in itinere, zu Füssen) concipiert, oder die Zierligkeit und ordenliche schließliche connexitet so hoch observirt; im dem, exempli gratia [orig: gratiâ], der §. vnd darumb mit wolbedachtem, etc. mit den Worten, zu Lehen gnädigklich zuverleihen, pro gelihen, geschlossen worden.

Darmit nun zugleich auch die, ex voculis, mit sambt dem Bann, etc. eruierte afgumentatio (samb ob die diversum quid a posteriori, demonstrieren, et vilmehr das vorgehende augie, ren, dann explicieren, 21.) beschlagen; vnd hierbey auch dises erinnert wird, quod dictio, una, vel una cum si mul, vel cum (de quib. Decian. et Ias. loquuntur)

non semper Germanicae Clausulae (mit sambt) sed etiam (mit einander) respondeat, iuxta Meichsner. decis. 9. numer. 197. Praeterea copula, cum, coniungit tantum accessorie; non principaliter, si cut Copula. Et Everhard. in topic. in loc. a natur. copulae. num. 3. Imo, quando copula ponitur inter idem sonantia (ut hic inter Gericht et Bann vber das Blut zurichten) tunc, quia hoc est contra naturam copulae, remota [orig: remotâ] copula [orig: copulâ], illa duo in unum plerumque resolvuntur, et unum est adiectivum alterius. l. 1. in pr. d. pact. ubi Bart. Everh. d. loc. num. 11.

Feriner ist keiner, vnhindertreiblichen Erhebligkeit, was de si gnificatu voculae Gericht (daß sie allein si mplicem et mixtum Imperium bedente, angemeldet: Sintemahl die opinio (quod omnimoda iurisdictio ea [orig: eâ] veniat) pro receptiore, ceu apud Wesemb. Rosenth. et alios ab adverso allegatos, item Thom. Michael. de iurisd. concl. 70. videre est, gehaltem: Dahero in Rechtem für richtig geachtet wird, si quis probet, daß jm ein Dorff cum territorio zuständig, (wie hie, ex Wenceslai diplomate offenb ahr, daß denen von V. die Vestung S. sambt dero Ambt, darinn das Dorff T. gelegen, zugehörig gewesen) quod tunc habeat quoque de iure communt fundatam intentionem. ad hoc, quod etiam iurisdictio adeoque merum Imperium in dicta [orig: dictâ] villa [orig: villâ] eiusque territorio ei competat, arg. a genere ad speciem sumpto. Meichs. decis. 4. num. 115. tom. 2. lib. 2. addens: ubi enim de Dominio superioritate et iuris dictione constat, facilime praesumitur de qualitate et quantitate. Menoch. de arbitr. iud. lib. 1. quaest. 76 nu. 14. Ab welchem nun feriner zufolgen, si omnino species tantum, eo vocabulo denotari necesse; quod facilius, (si subiecta nimirum materia suadeat) ad potentiorem quam debiliorem significationem trahenda sit: cumprimis quia inclita facultas ipsa ex Chassanaeo praesupponit, eum qui altam iustitiam habet, posse dicere homines esse suos, et se esse Dominum illius terrae: Anjetzo geschwigen, daß dise gantze consi deration von den Gerichten (hoc est, quando vox in plurali numero usurpatur) vnnd nicht vom Gericht (quando in singulari numemero effertur et iudicium denotat) militiert oder statt hat, also hiehero nicht applicierlich: Massen in der gegen information sub Num. 123. §. Andertens, etc. dise distinction gnugsamb außgeführt, hernacher auch, §. Einwahl ist Reichskündig, etc. Die separation oder die Underschid deß Blutbanns vnd Halsgerichts, von hohen vnd nidern Gerichten (wie sich die, sonderlich von Kayser Maximiliani I. Zeiten an, als welcher die Blutbänn dem Reich eyferig geäuffnet, in der Kays. Lehenbrieffen außdrucklich vnd mehrfältig befindet) sattsamblich beleüchtet worden; Mit dem weitern Anhang, daß ante, circa et post Wenceslai tempora, das Wort Gericht, nicht pro civili, sondern allein pro criminali iudicio, in Privilegiis, transactionibus, confirmati onibus (die darumb nominatim vnnd häuffig angezogen werden könden) vilfältig, sonderlich pro subiecta [orig: subiectâ] materia [orig: materiâ] (iuxta quam cuiusvis dispositionis, cumprimis vero investiturarum, verba accipienda. Hart. Pist. lib. 2. quaest. 1. num. 102. etiamsi verba impropriari necesse esset, Myns. decad. 11. resp. 6. num. 25. Siquidem verba semper intelligenda sunt secundum qualitatem et conditionem rei, ad quam diriguntur. Idem Myns. decad. 8. resp. 73. num. 30. ) gebrauchet; Wie es dann auch in Caroli V. Peinlicher Hals Gerichts ordnung manchmal der gestalt gesetzer worden.

Ebenmässig thut auch nichts impediren oder hindern, daß ein löbl. Facultät caussiert. Wannschon das Wort Gericht, in diplomate Wenceslai, pro criminali iudicio gesetzt; Daß doch hierumben keiner nothwendigen consequenz wär, samb ob solches gleichermassen in investitura extensiori magisque clara [orig: clarâ], beschehen seyn müsse; Cum ab iis, quae tam verbis, quam re ipsa [orig: ipsâ] et iure diversa sunt, male illatio fiat.

Dann weil hieboen schon vermeldr, vnd es die Mayimilianisch investitur lauter mirbringt, daß schre May. den Gevettern von V. allein das jenig zu Lehen conferiert, was ihnen von dero Vorfahren vorhin verlihen, vnnd sie biß dahin inngehybt vnnd gebraucht haben. So kan solche in vestitur, quoad quid ditatem, siver rem ipsam concessam (de qualitate enim concessionis hic sermo non est) ab originali si ve radicali illa [orig: illâ] concessione Wenceslai, reipsa et iure, nicht diversa; Sonder mußnecessaria [orig: necessariâ] consequentia [orig: consequentiâ], das Wort Gericht, in einer Bedeütung, beeder Orthen, usurpiert worden.

Referens enim Privilegium non plus continere potest, quam relatum, Gylm. Symph. tom. 2. part. 2. vot. 15. num. 4. Quia relatum referenti inesse creditur. Gail. in obser v. 82. num. 25.

Vnd demnach, was die Mavimilianisch in vestitur, mehr außführlicher von der Formb vnnd weiß vber das Blut zurichten, in sich begreifft, allein zu Erklärung deß in der Weceßlaischen Concession gebrauchten Worts Gericht, vnd deme nachgesetzter Clausul (vnd damit richten vnnd gefahren, als recht vnnd Gewonheit ist: Allda das Wort richten, iudicare, auff keines der benambsten vorgehenden Stuck, dann auff das Gericht, füglich applicirt werden kan) gemaint vnd auffzunemmen seyn; Bevorab, weil die von Cobl. Facultet, intra tempora Wenceslai et Maximiliani I. vermuerere mutatio iurium ipsorum et inductio tituli feudalis, per tenorem Maximilianicae investiturae et inspectionem sup. positam, gnugsamb eh diert; Zumalen auch hievor ebenmässig sufficienter dem onstriert worden ist, quod non solum illa prima investitura, sed etiameoncessio illa radicalis atten denda sit.

Darwider nun abermahl nit enget oder jrzet, daß die Vogteyliche Oberkeit, so tempore Wenceslai, eigen geweißt, hab hernach wol können ein Reichs Lehen werden; gestaltsame manchmal die von Adel benachtbarten Fürsten vnd andern Reichs Ständen, etwann ihre Schlösser vnd Dörffer, etwann auch unam atque alteram tantummodo speciem iurisdictionis zu Lehen aufftragen, etc. Sintemahl a posse et esse, nicht kräfftig gefolgere; weniger gestanden wird, quod verbum Gericht, (in singulari numero positum et verbis Stock vnnd Galgen, appositum, etc.) ex saniori verborum intellectu, pro bassa [orig: bassâ] iurisdictione, gehaltenwerde; Bevorab weil ein löbl. Facultät selbs, den significatum iudicii nicht vnschwärlich agnosc iert; vnd allein diß darbey difficultiert, dz solch Iudicium nicht ehe für ein Burgerlich, dann ein Peinlichs Gericht (als welches, durch die volgende wort, sambt dem Bann ober das Blut zurichten, gnugsamb oberflüssig angedeür sey) gehalten werden wolle: Darauff aber schon droben gnugsamb geantwortet worden.

Deme nun widerumb so vil nichto derogiert, oder sondern Mangel bringt, daß deß von S. vnnd der alten von V. intellectus den sie ober den Lehenstucken,exantiqua [orig: exantiquâ] observantia [orig: observantiâ] geschöpfft, vnnd in ihren Tractaten an den Taggegeben, von löbl. Facultät, für res inter alios acta, sub poena caducitatis prohibita et fisco Imperiali minime prae iudicialis, geachtet; vnd darbey so gar der positus verborum, allerve dinge, wie er in Lehenbrieffen stehet, rigide exigirt werden will: Sintemal hierauß zum wenigsten erscheint, in war Verstand die Lehenbare Reichs-Lehen, von den Innhabern (denen, als ehrlichen, vnnd schon verstorbnen von Adel, kein für setzliche inter versso feudi zu zutrawen, iuxta allegata Wesemb. part. 1. cons. 2. num 78. circa fin. et n. seq. ) damals seyen gebraucht vnd verbriefft, ja gegen dem Lehen Heren selbs (dann je S. seinen Verkauff bey der auffsendung, nicht verbergen können) angemelder; da dann billich, zu benemmung allen vngleichen intellects, mehr auff die Observantz, dann anff den positum oder ordinem verborum gesehen worden.

disponentis ordini scripturae praeferri debet, per visionem Menoch. de praesumpt. lib. 1. quaest. 28.

Vber das kombt diese löbl. Facultet resolution, Dn. Confultrici, auch darvmb schwär vnnd bedawrlich für, daß sie in soche Lehenbare vnd alleneliche Oberkeit, noch auch den Forst vnd Zoll mit einziehen thut: da doch solche Stuck in investituris, quae stricti iuris sunt, nicht begriffen, derowegen auch nie zu Lehen auffgetragen worden; nebendem, als regalia, von der iurisdiction, de iure vnderschaiden; iura territorii nicht concludenter pro bieren, vnd auch iurispraesumptione, pro allodialibus zuhalten; Bevorab, weil in simili, beedes Jagden vnd Zöll, in der benachbarten Refier zufinden, so der Oberkeit gar nicht anhängig, sondern in aliena [orig: alienâ] iurisdictione herkommen seynd.

Es hängt gleichwol ehrengedachre Iuristen Facultät diser ihrer resolution ein merckliche temperatur oder Milderung an, in dem sie die Reichs-Lehenschafft, vber Haupt, allein auff das Dorff T. restringiert: vnnd derowegen die gantze vbrige halbe Herrschafft, darvon außschleußt, also consequenter alle der consulierenden Fr. Grävin, ausserhalb deß Dorffs T. competierende inra (darunder auch der Zoll vnnd die Jagbarkeit salviert werden können) für allo dial besagen thut: Auß Vrsachen, daß dem Röm: Reich, oder Maximiliano I. allein die zu dem Dorff Zell gehörige iura, zu Lehen auffgetragen worden seyen.

Dieweil aber dargegen schon oben auß geführt, daß Kayser Maximilianus nur das jenig zu Lehen verlihen, was seine Vorfahren, et sic nominatim Wenceslaus, denen von V. iure allodii hiervor conferiert: So fällt hiervber abermahl die vorige difficultet ein, vnd entsteher diß dilemma: daß zur Zeit höchstermelts Herren Wenceßlai, die Vestung vnd das gantze Ampt Kißlegg (darinn das DOrff S. gelegen) eintweder zuvor eine Oberkeit (es sey gleich nidere, oder hohe, oder beederley zugleich) gehabt, oder gar keine gehabt haben müeß.

Hat sie nun eine Oberkeit zuvor gehabt (wie auß der Ritterschafft Privilegio, vnd andern demonstrationibus kräfftig beleüchtet worden) So wird sie die selb dem Dorff T. nicht erst sonder bahr erlangt, sondern das jenig, so der gantzen Herrschafft biß dahin noch gemangelt, vnd was denen territoriis, so merum et mixitum Imperium vorhin, haben, ohne sonderbahre Kayserliche Concession zu exercieren nit gebührt (de quo plena [orig: plenâ] manu Thom. Michel. de iurisd. concl. 68. 69. 70. ) Nemblich dieRegalia [orig: Regaliâ] deß Marckhrechtens, deß Halsgerichts (welches auch eine Herrligkeit ist, per tradita apud Gilman. Symphor. tom 1. part. 3. vot. 33. num. 60. et 78. ) Vnnd der Malesitzischen Zaichen. (Sicut enim iudicum ipsum criminale, Halsgericht oder Blutbann, de regalibus est: ita etiam erectio signorum exsecutivorum, ex praxi Germaniae, (quam Privilegium Rudolphi II. nobilibus Sueviae desuper concessum, satis pervincit) instar regalium habetur; nec criminali Iurisdictioni abhaeret (quidquid ex theoricis rationibus contra ad struat Bidenb. nob. quaest. 14. num. 3. et seqq. ] Sed illi competit. qui iudicium criminale vel exccutionem habet, Oldrad. sonsil. 6. et Decian. tr. crim. lib. 4. cap. 41. numer. 1. faciunt tradita, Zasi. in par. ad tit. de rer. divis. et Gail 2. obs. 60 n. 6. ) gesucht vnd auß gebracht habem: Massen die Truchsässen von Höfingen, allererst bey Kayser Maximiliano, mit ihrem (gleichwolvorhin lehenbahrem) Marcktflecken Theinhausen ebenmässig gethan, vnd zu denen daselbst schon vorhin habenden hohen vnnd nidern Gerichten, noch auch den Bluthbann, durch ein sondere Gnad oder Freyheit, außgebetten vnd erlangt: wie ab beygele gter Copi ersten E. Lehenbrieffs vnnd besagt Theinhausen, klärlich zuvernemmen: Vnd darbey noch weiter (zu mehrer erklärung dessen, was oben, de significatu et acceptione der Clausul mit sambt dem Bann vber das Blut zurichten discurriert wordem) zu mercken ist, daß, in erfolgten Zeiten, Nemblich, An. 1580. den 20. Februarii, Kayser Rudolph der Ander, in

Daß Ihrer Kays: May: vnnd dem Reich, vnd anstatt desselben, jetztgemeltem von bicken, vermög seines Lehenbrieffs, alle hohe vnnd nidrigs Obrigkeit, mit aller Herrligkeit vnnd Gerechtigkeit, sambt auch dem Pann vber das Blut zurichten, zu Theinhausen zustehe.

Welche reassumptio nun, der Mavimilianischen investitur vber die regalia zu S. nicht ohngleich, vnd schier eben so tautologisch (wann anderst superfluum ist, was maioris declarationis gratia [orig: gratiâ], gesetzt ist. Wie dochrevera [orig: reverâ] et per allegata superiora nicht ist) erscheinen thut.

Hat aber die Herrschafft S. (ut in orbitam redeatur) damahlen noch kein Oberigkeit, (quod nec verisi mile nec crendibile) gehabt, sondern sie erst, a Wenceslao impetriert: So muß diß incvonveniens Hierauß´erfolgen, daß allein dem Dorff T. (als parti deß Ambts oder Corporis) eine Oberigkeit hier durch zuwegem gebracht, das caput aber oder die Vestin, vnnd ipsum reliquum corpus oder das Ambt an jhm selbs (ausserhalb deß Hertzens oder deß Dorffs T.) ohn einige iurisdiction oder Obrigkeitlichen Gewalt verbliden oder gelassen worden sey: welches aber keines weegs (per ea, quae in gegen informatione, eiusque arg. i. §. Sonderlich aber vnd erstens) zu statuieren: Auch dem kundtlichen herbringen diametraliter zuwider ist.

Darbey auch nit ohnzeitig zubedencken, wann schon die iurisdicito deß Fleckens allein, Lehenbar, vnnd das vbrige halbe Theil der Herrschafft allerdings eigenthumblich seyn solte: Daß doch nichts desteweniger, dem Eigenthumbs Innhaber, in casum heimfallender Lehenschafft, ein onus prope intolerabile seyn wurde, eintweder mit seiner bißher in solchem Dorff T. (weil die alt Vestung allerdings zerganzen, darzu dem Innhaber der andern Helfft, gemein ist,) gehabter Residentz, vnder deß von V. Oberigkeit, als ein Vnderthan, zuwohnen, Oder, allerersteinen andern Sitz vnnd Rirchgang (ausserhalb solchem Marcktfleckens, der nun mehr S. Heisser, vnd das caput der gantzen Herrschafft worden ist) den novo anzurichten vnnd zusuchen.

Welchem allem nach, ein loblitche Juristem facultet hochfleissig angelangt wirdt, dise weitere motiven vnnd Zweiffelswaltung, inn reiffliche berathschlaung zuziehen, vnd wo müglich, et salva iustitia [orig: iustitiâ] atque ae quitate seyn kan, die decision der ersten Frag, dahin zu erleüttern, damit die Reichslehenschaft, ratione deß Worts, Gericht, wo nicht auff ein peinlich oder Halsgericht vnd den Blutbann, determiniert; Jedoch auch nicht ad ipsam civilem iurisdictionem extendiert; sondern wenigst auff civile iudicium, oder anstell, heg-halt vnnd verbannung eines ordenlichen Burgerlichen Gerichts alallein, restringiert vnnd gezogen werden möge: Massen ein löbl. Juristen facultet, allem ansehen nach (in 3. vnd ob schon in Kays: Lehendriefen, etc. iuncto §. vnd nach ferzner hievon, etc) selbs etwas dahin incliniert.

Vnnd solcher opinion nicht wenig opituliert oder vnder die Arm greifft, daß vor Jahren, et wan auch die jenige, so vorhin Zwäng vnd Bänn in einem Dorff gehabt, dannoch die anstellung eines ordenlichen Gerichts daselbst, bey Röm: Kaysern gesucht vn erlangt: Wie beykommende Copt eines dergleichen Kayserlichen Privilegij 8besag dessen, Kayser Sigmund, An. 1418. Vtel, Vlrich, Crafft vnnd Hanß den Löwen zu Vlm, ver gunt, daß sie zu Rieden, das ihr ist, vnnd beede Gestäder ihr sind, einen Steegvber die Thonaw schlagen vnd machen.

Item, daß sie dahin gen Rieden, da Zwing und Bänn ihr seynd, ein halb oder gantz Gericht, wie sich dann deß am besten mit Richtern, die ohnversprochen leuth seynd, zukommen mögten, umb haabe, Frevel, Unzucht und

Item daß allerhöchstgedachter Kayser Carl, An. 1368 Burgern schöpffen, dem Rath vnd den Burgern ermelter Statt Fridberg, weiter die Gnad gethan, daß sie in ihrer Statt zu Fridberg auff der Strassen ein Hauß bawen mögen, wo sie duncket, daß es ihn vnd der Statt aller bequemblichst sey, darinn sie Gerichte besitzen sollen vnnd mögen, etc.

Vber welches nun, an Seiten consulierender Fraw Grävin ulterior desicio degührlichen erwartet wirdt.

ES hat hat weyland Kayser Mavimilian der Erste diß Namens, damahl im Leben geweßten zweyen Vettern von V. als Innhabern der Herrschafft S. auff ihr aller vnderthän. Ansuchen vnd Bitten, mit wolbedachtem Muth vnnd guten Raht, in dem Dorff T in ihr von V. Herrschafft S gelegen, Marckerecht, Gericht Srock vnnd Galgen, mitsambt dem Bann vber das Blut zurichten, als ein Reichs Lehen gnädigklich verlihen: Inmassen der hiervber auffgerichte Kays Lehendriff, mit mehrerm außweisen vnd mitsich bringen thut.

Weil vnd aber erwehnte Herrschafft S. noch mehr Dörff, Weiler vnnd andere Zugehör at, auch an jetzo. durch etliche von Ihrer Kays. May. allergnädigist hierzu verordnere hochansehenliche Herrn Commissarten, diß Orts das Lehen von dem Aigentumb abgesöndert werden solle: als wird gefragt: Ob in allerhöchster meltes Kaysers Maximiliani I. Lehenbrieff außgedruckte Lehebare Iura, von rechtswegen auff die gantze Herrschafft S. zuverstehen, oder allein auff dz Dorff T. zu restringieren, vnnd die vberige Herrschafft für atgenthumb zuhalten seye?

Demnach wir Decanus vnnd andere Doctores der Juristen Facultät bey der hohen Schul zu tübingen gnädig ersucht wordem, vber hie vorgesetzte Frag vnser rechtmässig vnnd gantz vnpartheyisch Bedencken zuerthailen: Als haben wir in vnserm versambleten Collegio, höchsterleüchtest weylandt Kayser Maximiliani I. Kayserl. Lehenbriff, vnnd andere hierzu gehörige, vns zumahl vberschickte Acta, felissig abgelesen, alle Vmbständ reiflich erwogen, aber anderst nichts befinden, noch erachten können, dann daß erstlich das Territorium, so wol der ganutzen Herrschafft S. als darinn gelegnen Dorffs T. mit dero sambtlichen Zugehör (außgenommen in mehrbesgatem Kays. Lehenbrieff angedeürten luribus specialibus) allodial, aigen, vnd gar nit Lehenbar seye.

Dann ein vnzweiffelig axioman Iuris ist, quod in dubio omnia bona allo dialia et libera reputentur, nec unquam feudali nexu innodata praesumantur. Idque etiam ad Baronatus, Comitatus, aliaque similia Territoria extendi solet.

Quemadmodum pariter experientia [orig: experientiâ] constat, non infrequens in Suevia [orig: Sueviâ], ac tota etiam Germania esse, ut Comitatur, Baronatus ac item Liberorum Nobilium bona, etiam Iurisdictione decorata, pure allodialia exsistant, et Caesaream Maiestatem ratione quidem superioritatis, non vero ut Dominum Feudirecognoscant.

Quae certe frequentes alienationes, palam et in conspectu totius Imperii factae, modo dictam Iuris praesum ptionem, quae pro allodio et contra feudum militat, etiam quoad hocceterritorium, vnd sovil disel Herrschafft mit ihrer Zu: vnd Eingehör berrifft, firmissime roborare vid entur.

Fürs ander seynd wir auch diser beständigen Mainung, daß die in dem Kayserl Lehenbrieff benandte Iura, gar nit in der gantzen Herrschafft S. oder dero andern Flecken, sondern einig vnd allein in dem Dorff T Lehenbar, vnd darfür zuhalten seyen.

Wie dann solches der Buchstäbliche Innhalt deß eltisten Lehenbriffs, etc. NB. Nota, huc transferenda essent ea, quae in praeced. Consilio a §. wie dann solches der Buchstäbliche Inhhalt, usque ad fin. Quaestionis primae dicta sunt; Sed cum repetitio haud necessaria visa fuerit, Lectorem eo remisisse sussiciet, ubi quaestionis propositae decisionem inveniet.

29. Cl. zurechter Lehenschafft, zu rechtem Lehen, zu Lehen nach Lehenschafftsweiß, oder wie Lehensrecht, Arrh vnd Aigenschafft ist.

De quibus feudis intelligatur, vid. Nic. Everh. Iun. cons. 41. num. 137. et 135. et cons. 45. num. 2 vol. 1. Fich. cons. 10. nu. 4. vers. Vnd wie wol. vol. 2. Goth. Anton. disp. seud. 1. thes. 7. et praes. lit. e ad fin. eons. illust. Bapt. Caesar. 84. num. 21. etc. part. 1.

30. Lehenbrieff.

Licet de iure Feudali ad substantiam investiturae non requiratur, ut de ca conficiatur publicum Instrumentum, vel Breve Testatum, per text. in §. si enim ibi: Si Instrumentum deficeret, quia factum non fuerit, et §. si autem tit. quid sit invest. Alvarot. in cap. 3. numer. 4. et post eum Praepos. ibid. num. 5. d. tit. Tamen hodie de consuetudine regularitet solent fieri literae investiturae, et Lehenbrieff. non tantum super novo fuedo, sed etiam in renovatione feudi antiqui, renovantur Instrumenta investiturae, daß man die Lehenbrieff vernewert. Et quia tenor investiturae derogat etiam iuri feudorum, wie man sich dann Täglich nach den Lehenbrieffen richtet vnd hält, advertendum est, ut tales literae diligenter et caute conficiantur. Ioh. Schneidewin. in epitom. feudali part. 4. num. 30. quem vide. num. seqq. ubi num. 35. quaerit: Si prima investitura uno modo cantat, et secunda reperiatur alterata, cui sit standum? Et secundum Curitum de feud. part. 2. num. 42. respondetur, quod sit attendendus tenor primae et antiquae investiturae, der ältesten Lehenbrieff. Nam quando feudum est antiquum, primaevus status non est immutandus, pertext. in cap. 1. de Vasall. decrep. aetat. ubi Albarott. num. 2. Tum etiam, quia surrogatum debet sapere naturam eius, in cuius locum surrogatur. l. si seum. §. qui iniuriarum. ff. si quis caut. Renovatio namque est iuris antiqui confirmatio; et sic per consequens, ista renovatio non debet aliquid in contrarium, nempe correctionem quandam antiquarum literarum investiturarum, der alter Lehrenbriff, in ferre.

Hinc in dubio, quando constat de antiqua investitura, praesumitur sequens facta secundum conditiones in prima appositas. cap. fin. infin. de eo, qui fin. fec. agn. Unde ista Clausula in Instrumentis et Renovationibus apponi solet: und leihen ihme solche Güter mit allen ihren Ehren, Würden, Natzungen, Freyheit: und Gerechtigkeiten nichts darvon außgeschlossen, sondern in aller maß, wie es seine Voreltern, von

ADDITIO.

Vasallo quid faciendum, si Dominus in vestituram, et literas desuper faciendas, dare recusat? Ex Consilio Molinaei consil. 24. num. 4. Vasallus debet adire Dominum, fidem et homagium consvertum ei offerre et in vestituram petere, idque testato; quo recusante vel differente, libellum Iudici dare, ut Dominus teneatur eum investire etiam predise, c. 1. in fin. qui saccess. feud. dar. ten.

Habet enim Vasallus non solum utilem; sed eitam directam actonem, videlicet condictionem ex lege vel consuetudine feudali. Quod si Dominus occupa verit feudum, petet sibi restitui, etiam cum fructibus a tem pore occupationis. Et si Dominus non fuerit in dolo, nec in lata culpa, tenebitur restituere fructus sub aestimatione communi, deductis impensis. Sed si appareat, Dominum se studiose subduxisse, vel captasse occasionem ad Vasallum intercipiendum, tenebitur restituere fructus non sosum pereceptos, sed etiam percipiendos, sub aestimatione quanti plurimi, nullis deductis impensis, nisi gratia [orig: gratiâ] fructuum factis, qui etiam praedoni deducerentur, etc.

Imo amirtere Dominum proprietatem, si le gitime requisitus non modo non velit, sed etiam in stanter et obstinate recuset in vestire Vasallum, probat Goddae [orig: Gôddae]. vol. 4. Consil. Marpurg. cinsol. 26. quaest. 7. Atque hoc nullam habere dubitationem, si de dolo et fraude atque contum acia [orig: aciâ] et calumnia Domini aperte constet, et sic apertam feloniam committat, dcet Schrader. d. feud. p. 6. cap. 2. num. 7. et c. 7. n. 3. Eo enim tendere regulam illam paritatis, propter paritatem sideiinter Dominum et Vasallum exsistentem.

Ac reicitur sententia Silvani, Mozzii, Iuli Clati et aliorum, quod haec extensio sit nimis rigorosa: cum renovatio Investiturae in favorem Domini sit introducta, idque in eius odium non debeat retorqueri. Vasallum autem hunc honorem et reverentiam omnimo debere Domino; quo honore et reverentia eum privare, si non renovet; at non privari feudo suo Vasallum, etiamsi eum Dominus non in vestiat, nec ei iniuriam facere, sed debitum suum ipsi remittere; non ergo posse ad paria hac in parte iudicari Dominum et Vasallum, etc.

Respondetur namque, imo non simpliciter, et ilico propter omnissam vel dilatam, aut obiter denegatam investituram, Dominum amittere proptietatem, neque id eitam interpretes velle: qoniam si nulla fraus et machinatio Domini subesse apparet, a poena excusatur; uti, etiam si iustiam et probalibelm recusandi vel differendi causam Dominus praetendat, aut aliud impedimentum obsit. At ubi obstinate et per quandam machinationem vel denegat vel differt, puta ut alium contra Vasallum sine. iusta [orig: iustâ] causa exuat, vel removeat et impediat, non potest esse disparitas, sed vera adest felonia, per c. 1. quae fuit prim. caus. benef. am. ideoque etiam vera seloniae exercebitur poena, neque iam est extensio poenae, sed exempli ad regulam vera accommodatio. Neque eitam favor amplius praetendi debet: cum id quoque ut petenti reno vet, neque fraudulenter et malitiose differat renovationem, aeque in favorem Fassli introductum sit, Goddae [orig: Gôddae]. d. consil. num. 353. ] Iohan. Iacobus Speidel. V. I. Licent.

31. Lehendienst, Ritterdienst.

Feud maxime in eum finem conceduntur Vasallis, ut ob eneficia ipsis concessa, Domino praestent quaedam Servitia, quae vulgo vocantur die Lehendienst. Et hoc nigore iuramenti, cuius tenorem videre licet in verb. Lehenmann. Quae servitia praesertim in expeditionibus et belli tempore, requiruntur. Feuda namque ad perpetuam militiam, ut apud Turcas Timariae, concessa sunt. Ac olim solis Vasallis bella gerebantur, et potissimum consi stebant in Vasallorum multitudine. Nunc cum variae limitationes, et Vasalli Imperii facti Domini absoluti pauca feuda dantur, etc. Et quod bellitempore vasallitica Servitia, die Lehendienst, potissimum praestanda sint, patert ex cap. Domino guerram faciente. tit.l hic finit. lex. et tit si ult. non amit. Et quemadmodum Militum nunus armis tractandis, et ad beilorum necessitacem inventum et constitutum dicitur. l. milites C. locati. l. fin. C. de Iur. deliber. Ita etiam Vasallorum Servitium et nunus praecipuum in bello et armis tractan dismipenditur. d. cap. Domino gueram faciente, et non nisi ei, qui militare possit, regulariter feuda tribuuntur, tit. seud. an mutus vel al. imperfect. feud. retin. et. tit. de lege Gorradi. §. similiter. ob idque Vasallos propric appellari milites,

indistincte legitur in iisdem libris feudorum, tit. de vas. mil. qui arm. bell. depos. tit. de Milit. Vas. qui contumax est. Antonius Borninius, de Calvacata subditor. cap. 1. a princ. fol. 2. Et licet inter Dominum et Vasallum, Servitiorum in concedendo feudo nulla fuerit facta mentio, tamen praestandasunt: cum sit de natura feudi, ut Servitia praestentur, titul. 23. in fin. lib. 2. et in tit. 55. d. lib.

Dominus autem Vasallum per se ipsum, vel Procuratorem suum vocabit, vel etiam per litteras, in quibus continebitur, quod Vasallus venire debeat ad iuvandum Dominum. gl. in §. fin. de pac. iur firm. super verb. legitima. Et habetur ibi sub tit. de allod. Iacobin. de S. Georg. in verb. et promiserunt. num. 33. quod aliquibus in locis ista requisitio fiat per Edictum in albo propositum. All. Dd. in d. §. fin. de consuetudine, teste Schneidewin. in Epit. feud. part. 5. num. 99. schicket man zu einem jeden Lehenmann ein sonderlichen Auffgeborts Brieff, oder wann es so eylands fürfället, schicket man dasselb in offner Form von einem Edelman zu dem andern, die dem Botten Bekandtnuß geben müssen, daß ihnen solcher Auffgebotts-Brieff zu recht zukommen, vnd eingelifert worden seye.

An autem Vasallus ipse in per sona adesse, Domino adsistere, eique Servitia praestare teneatur, an vero substitutum mittere possit? queri solet.

Et sane eo casu, quando industria Personae non est electa, possunt Servitia, per idoneam personam, similiem et aequalem ipsi Vasallo, Ebenbürtigen, perfici atque adminisari. text. ubi gloss. in §. firmiter. de proh. feud. alien. per Frid De hac [orig: hâc] Quaestione vide Schneidewin. in Epitom. feud. part. 5. num. 112.

Ut et de Servitiis Vasallaticis plura habet Gothofred. Anton. disput. feud. 7. per tot. et Andr. Kohl. tr. de servit. Vasallor. et Antonius Borrinius. d. cavalcata. add. Guyon. divers. cons. tom. 2. cap. u. ubi de Origine ban variere ban, et qu'y sunt obligez.

ADDITIO.

De absurdis et ridiculis servitiis feudalib. vid. Dn. Thom. Lansii. Orationem de Iurupru dent. ad fin. Servin. d. plaidoyes tom. 3. fol. 29. et seqq. ubi agit d un Droict. pretendu per la Dame Souloire sur chasque nopce, qui se fait en icelle Seigneurie, que son sergent doit estre conute huict ieuris d' yaller aves deux chient courants couplez, et un leurier, et que doibt, celuy sergent secir devant la Marsice au disner, et estre servii comme elle, et dire la premere chanson, et doivent les mariez donner a boire et manger aux chiens et leurser, etc.

Ac notandum hic, quod nobis Lehen. oder Ritterdinst, in Catalonia [orig: Cataloniâ] ac aliis locis, teste Fontanella in tract. d. pactus antenuptial. p. 1. gloss. 16. vocari Hostem, item Cavalcatam: Vox autem Hostis dupliciter usurpari potest, scil. vel in genere masculino, vel feminino, in prtori significat eos qui nobis, vel quibus nos publice bellum decrevimus, in posteriori vero dicitur adiutorium, quod faciunt vel facere debent Vasalli et subditi Catalaniae eorum Dominis cum Rege in hostem pergentibus seu eunitibus, ipso Rege hostem generaliter in dicente.

Cavalcata vero dicitut, quando Rex, vel alii etiam Domini inferiores a Rege, ac Principe Cataloniae (ut idem Fontanella d. loc. nu. 4. scribit) puta Barones, Magnates, Milites vel Officialis Regis non indicta hoste generaliter per ipsum Regem, nec sub nomine Hostis, sed alias per viam iuvaminis eis fiendi in aliqua illorum guerra, vel in aliqua exccutione iustitiae, pe tunt iu vamen ab ipsis Vasallis et subditis indicendo illis, quod velint ire contra talem hominem, vel tale Castrum per viam Guerrae, vel exsecutionis iustitiae, et facere Cavalcatam in eum secreto vel publice: quia cum Dominus Rex non indicit hanc congregationem Vasallorum generaliter, sed particulariter ad unum casum et locum, vel alii Domini inferiores, qui non possunt generaliter in dicere, eam indicant, merito non Hostis, sed Cavalcata nominabitur, etc. Ex quibus differentia inter hostem et Cavalcatam patet, cui addi potest, quod etiam in hoc differant, quod solus Princeps possit hostes mandare, Cavalcatas autem alius Dominus suis Vasallis, qui habet firmam in illis.

Est et haec differentia, quia Hostis est congregatio gentium non pro uno facto, nec pro una certa die, sed longiore tempore et via; Cavalcata vero est unius diei, vel unius certi termini. Socar. et Albert. quos allegat praedictus Fontanell. d. gloss. n. 7. concludunt, Cavalcatam proprie dici, quando Dominus qui habet guerram cum aliquo, accedit pro depraedando et occupando bona inimici et Vasallorum illius, et ducit homines suos ad illum accessum, et dicitur vulgariter Correguda: nam ille accessus sive correguda appellatur Cavalcata. Dicitur autem Correguda, quia accedunt ad illam homines equester et pedester, etc. Ioh. Iac. Speidel. V. I. Lic.

32. Lehens Exspectanten.

Von Exspectantzen auff Lehen geben, welches zuvor verkaufft, vide schrader. consil. 43. Plebst. disp. 2. feud. th. 5. etc. Goth. Anton. disput. F. 8. th. 5. lit. a. Semonet. d. reservat. beneficior. Consil. Argentoratens vol. 2. cons. 8. De Exspectantia duobus facta, Valasc. consult. 72.

33. Lehengericht, vid. inf. lit. M. verb. Manngericht.

Pares Galliae sunt Pares Curiae, vid. Guyon. divers. lecons. tom. 2. cap. 30. fol. 640. et seqq.

34. Lehen Herr.

Non exinde dicitur, quod Dominium et proprietatem in praediis feudalibus retineat, et solum usum fructum alteri cedat; sed vel exemplum veterum, qui Domini nomine solebant aliquem honoris causa salutare, prout eiusm,odi salutationem Patrioni suis Clientibus, tamquam notam demissionis, antiquitus imperabant, teste Franc. Polleto, in histor. for. Rom. lib. 2. cap. 10. vel quod Feudistae vernaculo illi Signore. (sic Italo Longobardi feudalem Patronum reverentiae causa nominibant) Latinum hoc vocabulum substituere voluerunt. Usuque tamen Seniorem eundem appellari, passim reperies. vid. Gothofred. Anton. disp. feud. 2. thes. 1. lit. b. Estien Pasquier. 7. cap. 7. fol. 969. et Dn. Goldast. in seniore suo.

35. Lehennmann, Lehenpflicht.

Ob ein Lehenmann oder Provisoner, vermög seines Lehenbrieffs wider mänigklich, memand außgenommen, dienen müsse. vide Bidenbach. quaest. 20.

Et exstant consilia nupera in Londorpii Actis, pro et contra nobiles, quod Palatino, tamquam suo Domino feudi, contra Imperatoriam Maiestatem militarunt.

Et videtur arcta illa obligatio, quae est inter Dominum et Vasallum, descendere ex vetere iure Solduriorum, do quo Caesar. 3. d. bell. Gall.

Vasalli appellatio Longobradorum vel German orum, ac sic congrua esse videtur Germanico vocabulo Gesell, quod Comitem significat, sacob Cuiac. in prolegom. feud. indque Cornelius Tacitus lib. de morib. Germaner. confirmare videtur. Ille enim Vasallos Comites appellat: Germanis, inquiens, semper multi fuerunt Comites, hoc est, Vasalli. dicti sunt Comites sive Vasalli, quod comitantur Dominum belligerantem.

Hinc Vasalli inter se dicuntur Pares, quasi gleiche Gsellen, vide Hotoman. in disp. feud. cap. 2. et in lexic. verb. Vasallus. ut et Heigium. 1. qu. 2. num. 26. etc.

Ego vero puto, Vasallum vel Vassum derivari a feßlen, vel fassen, ut dixi in tr. d. nat. popul. fol. 106. et de Imp subalternis. fol. 89.

Vasallus dicitur etiam beneficiarius, nimirum a re, quae ipsi beneficii loco concessa est in feudum, Herman, Vulteius, defeudis lib. 1. cap. 4. num. 13.

Item Fidelis, in cap. 1. in princ. an. remev. deb. test. cap. 1. §. et quia de his quifeud. dare poss. cap. 1. si de inv. feud. controv. fuerit a fide, quam Domino debet, ex quo illud Germanorum lieber Gerrewer: tametsi non Vasalli tantum [orig: tantûm], sed et qui iurisdictioni alicuius subiecti, aut ireiurando alicui adstricti sunt, fideles et lieber Getrewen, appellentur. Eguin. Baro, in comment. ad consuet. feudal. lib. 2. tit. 5. Vulteus. d. loc. vide Schrad. cons. 17. volum. 1. ubi de poena [orig: poenâ] illius, qui Iuramentum fidelitatis prestare detrectat.

ADDITIO.

Fideles dicebantur Principis alicuius subiecti ingenui atque liberi, qui feudo accepto in Domini fide ac Clientela erant; vicissimque suam ei fidem praestiterunt, ac generatim Fideles dicuntur omnes Principum subiecti, qui

fidem ei adstrinxerunt, in eiusque ditione domicilia possident. Quod confirmat illa formula qua [orig: quâ] etiamnum Imperator Romani Imperii subditos compellat: Vnserm vnnd deß Rechtes liebem Gterewen, id est, Dilecto et Fideli. Et quidam inHistoria S. Deicoli: Ite cum festinatione, et siquis illum fideltum meorum capere possit, sine mora castretur, pro subditorum meorum. Quo sensu plerique Historici mediae aetatis vocabulo fidelis utuntur, teste Goldasto rer. Alemannicar. part. 1. cap. 8. fol. 217.

Sic etiam vocabulo Ministerialis omnes homines nobiles Principis alicuius fideles et subiecti comprehendebantur, unde illa formula, qua [orig: quâ] nonnulli Principes adhuc hodie Vasallis suis scribentes, utuntur, vnserm Edelknecht, vid. Goldast. d. loc. §. et hae est vera.

Ac ut constat ex Bignon. in notis ad Marculphi formulare. fol. 477. et seqq. olim Antrustiones, Antrusti, item Trustes erant fideles Regis, qui se fidem ei servaturum iuramento spoponderunt. Quod et nomen indicat: Fidem enim Trew, hodie Germani vocant, ut et apud Aventinum, drovv et dravv, quae non nisi pronuntiatione differunt. Unde et absque dubio Anvertrawte veniunt, die einem durch Trew vnd Pflicht vertrawe vnd befohlen.

Et hoc natoandum venit, teste eodem Bignon. d. loc. fol. 490. se commendare pro hominium seu fidelitatem facere, olim fuisse usurpatum. Hinc marus de Villa noviliaco: processu denique temperis commendavit Donatus filiium suum Gonz elum Carolo Regi, cui in beneficium dedit Carolus Villam Novilliacum cum appenditiis suis. Nithardus lib. 1. Qui omnes commendati eidem Sacramento fidem firmaverunt. Concessionis praeceptum a Ludovico Imp. Hispanis datum: Noverint tamen iidem Hispani sibi licentiam a nobis esse concessam; ut se in vassaticum Comitibus nostris, more solito commendent. Sic etiam accipienda illa verba, se ille committunt, apud Frodoardum ad Ann. 922. 924. et 940.

Postremo observandum, fidelitatem hodie quidem feudi causa maxime praestari, olim vero etiam citra beneficium plerique eiusmodi Sacramento fidem suam obstringebant, servitiumque Principi profitebantur, non tamen fortasse sine spe aliquod beneficium postea a Principe obtinendi. Solebant enim Reges his Fidelibus suis beneficia seu Feuda vacantia conferre. Bignon. alleg. fol. ad fin. ] Iohan. Iacob Speidel. V. I. Licent.

Quam vis qualitas Vasallitica ex non subdiot, subditum non efficiat, Myns. cent. 3. obs. 30. Rosenth. de feud. cap. 11. concl. 34. Andr. Gail. de pignorat. cap. 35. nu. 3. Ego de Imper. subalternis, fol. 72. etc. Et feudi concessio numquam per se subditum reddit, nec Vasallus Domini feudi subditus est, heque feudum potest subiectionem dare. Matth. Wesenbec. consil. 3. numer. 57. Paturmaister. de iurisdict. c. 8. num. 42. Marta, de iurisdict. part. 4. cap. 133. num. 13.

Et sic longis inter se parasangis invicem distant, Iuramentum subiectionis et feudale, ut supra in verbo Huldtgung, etc. deduxi, vide tamen Ludolph. Schrader. de feud. part. 6. cap. num. 6. etc. Gail. de arrest. c. 7. num. 9. et seqq. Matth. Stephani, lib. 2. de iurisdict. part. cap. 7. nu. 22. et seqq. ubi rationes diversitatis, quas prolixe persequitur, videre licet.

Fortius item ligat iuram enium subiectionis, quam fidelitatis sive Clientelare. Caspar. Ziegler. §. Lansyssii. concl. 1. num. 53. allegans Andr. Knichen. de iur. terr. cap. 3. numer. 163. Cravett. consil. 537. numer. 3. Rol. a Valle, consil. 1. numer 30. vol. 3.

Et licet nonumquam secundum eundem Zieglerum, d. l. num. 65. usu loquendi a nonnullis recepto, Vasallus dicatur sui Domini sub ditus. Cravetta. consil. 201. num. 17. Paurmaister. de iurisdict. lib. 2. cap. 8. et cap. 9. num. 49. vid. Rosenthal. de feudis cap. 5. conclus. 78. Defension. de Philiberto Conte di Verva. in tract. de Pace Sabaudiae. Id tamen non vere et pleno cum effectu, sed abusive intelligendum est. Mynsinger. concl. 77. num. 8. decand. 15. Ita enim catachresis ratione cognitionis feudalis, servitiorum et fidelitatis irrepsit, et non ratione subiectionis. Paurmaister. d. lib. 2. cap. 8. num. 40. Petr. Fridr. Mind. libr. 1. proc. c. 32. num. Et novum non est6, ut aliquis appelletur Dominus, qui tamen Dominus territorii non est, sed certo aliquo saltem respectu, Capic. decis. 26. num. 33. Ziegler. d. loc. num. 70. et seqq.

Dominius item Fideli suo vel Vasallo in omnibus vicem reddere debet, quod si non fecerit, malefidus censetur. lib. 2. feud. tit. 6. §. ult. Et quoniam, ut ait Seneca. lib. 6. de benefic. beneficium communc vinculum est, et inter se duos alligat: Est inter nos eius fides reciproca: sive Vasallus et Dominus, sunt inter se coniuges, id est, communi vinculo

fidei coniuncti. libr. feud. tit. ult. Rittershus. in part. feud. lib. 2. c. 10.

ADDITIO.

Quid Iuris Vasallus habeat? vid. Bidenbach. quaest. Nobil. quaest. 8. 9. 10. 20. et seq. ac an Vasallo magis obedire debeat subditus, quam Domino? Scip. Genti. d. coniurat. fol. 10.

In Vasallum non transit superioritas, quia semper superior Dominus maius Imperium sibi reservasse censetur. Quod inteligendum est de feudis, quae de Territorio data sunt, et aliquando de territorio fuerunt. Et tamen, nisi sit Dominus universalis, qui feudum dat, Vasalli persona non est obligata, sed fundus feudalis, nisi sit feudum Ligium.

Inde puto, daß die Edelleuth ihren Lehenherrn ratione personae nicht vnderworffen gewest, ac quod superioritatem in subditos, Domini semper reservarint sibimetipis, außgenommen in den auffgetragenen Lehen.

In concessione autem feudorum ex parto Vasalli requiritur fidelitas, in tantum ubi deficit Iuramentum fi delitatis, ibi non sit feudum, sed simplex concessio, docet Molinae. consil. 33. num. 3. Sed vid. Thomam de Marinis in tract. d. gener. et qualitat. feud. tit. de feudo sine fidelitate. 16. fol. 469. et seqq.

In homagiis vero sive Iuram. fidelitatis praestandis tempore Friderici teste Pierre Matthieu. en l' historie d' Henry IV. fol. 292. in margin. alia quam nunc fuit observantia. En cet endreict. inquit, faut noter, que l' hommage se faiseit en ce temps la terre feudale au Seigneur du fief, lequel acceptant la donation, en faiseit Investiture au Vassal moniennant La recogneissance qu 'il luy en rendoit, comme de chose tenue en Fief d' un lieu certain, d' un Principal manori d' un tiltre feuverain, la source des fiefs, etc.

Quid importet, so einer in der Persohn die Lehenpflicht ablegen muß, an nimirum inerat subiectionem? v. Waldeckische Ehrenreitung. part. 1. cap. 14. ] Iohann. Iacobus Speidel. V. I. Licent.

Vasallus an editionem tituli facere teneatur, et si id non fecerit, an et quando propter negationem feudalis qualitatis, feudo privari possit vel non, ex sequenti responso patescit.

HOchgebohrner Gnädiger Graff, was E. Gr. Gn. sub dato den 5. Iulii, wegen deß Strättlins Vlenbach an mich Gn. geschriben, vnd mir anbefohlen, was in puncto editionis tituli zuverhandeln seyn möcht, meine Gedancken ehest zueröffenen, hab E. Gn. zuevolg solches ins Werckzusetzen ich nicht vnderlassen wollen.

Dieweil ich nun ex Actis befind, daß angedeut Stättlein Vlenbach, sambt dessen Zugehörd, gegen A als ein Pfand Lehen verhaffteti So ergibt sich selbst, daß man die editionem tituli schwärlich werde recusieren können, auch dise Gefahr darbey zuerwarten, daß fals man solche edition abschlagen, et ita per necessarium consequens die qualitatem feudalem verneinen sollt, alsdann A. ex capite huiusc emodi negationis ein feloniam herfür bringen, vnd solch Lehen gantz ohnenrgelt zue sich ziehen wurde. Man wollte dann etwann sonderlich mit Vorwandt noch wehrendt Grävl. Vormundtschafft, vnnd daß man den Pupillen nichts begeben köndt, dises einbringen, es wäre die Vormundrschaffe ihres ehtils anderst nicht informiert, dann das solch Stättlin ein rechtes Aigenthumb vnd vnzweiffelige pertinentz deß C. seye, auch der gestalt von vnverdencklichen Jahren genutzt, vnd ohn ein einige Lehens recognition besessen. Dahero, wann gleich jemandt von vhralten etwann ein Gerechtigkeit daselbst gehabt, solche doch vermutlich abgetragen, ja auch durch rechtmässige praescription vnd Verjährung allerdings außgeloschen worden.

Also daß in praeiudicium der Grävl. Pupillen, sonderlich post legitime completam praescriptionem. (die in eventum, da ex adverso ein altes Ius oder titulus beygebracht werden könt, excipiendo gedeilich fürzuschützen) man sich diß Orths in kein disputas einlassen köndte. Cum ex num ero earum praescriptionum, quibus ipso iure rei tuti sunt, sit et exceptio praescriptionis

temporis, quae non solum [orig: solûm] in vim peremptoriae ad merita et iustitiam causae opponi potest, l. emptor. 9. C. de praescript. longi tempor. Sed etiam impediendam litis contestationem sive ingressum litis, l. omnes. 4. C. d. praescript. 30. vel 40. ann. Schurff. consil. 52. num. 16. cent. 1. Wesenbec, consil. 14. num. 67. Modestin. Pistor. consil. 10. num. 6. et 8. vol. 1. et consil. 24. num. 15. et seqq. vol. 2.

Et res per usucapionem acquisita, est sua non aliena, Angel. in l. 1. num. 59. C. d. iudic. et ante eum Gothofred. in summa tit. d. praescript. rer. immobil. §. verum. vers. quid si iam completa. Balb. d. praescript. 2. p. 3. part. pr qu. 9. n. 2.

Wann dann nunmehr in Stritt kombt, od dises Stättlein ein Lehen, oder ob A. darbey ein lus zusuchen, dewe aber zuvorderst, vnnd che man sich einiger weiß haubesächlich einlassen thur, die exceptio praescriptionis opponie ret wird, als ergibt sich das A. die editionem tituli der Gräv. Vormundtschafft in keinen weeg anfflegen könne, sondern solchengantzen Stritt an ein andern Orth, vnd nemblich den Iudicem ordinarium gehörig, vnd gar nit an einig A. Curiam gezogen werden könne. Angeseben die Herrn Pupillen A. gar nicht vnderworffen, sondern notorie ein fürnemmer Stand deß heyligen Reichs, auch res ipsa, de qua [orig: quâ] controvertitur, cum pertinentiis, ledig nicht in territorio A. sub eiusve Imperio vel Iurisdictione, sondern in dem heylichen Römischen Reich gelegen, ita ut nulla ratione extra Imperium Rom. competentia fori fundari possit, es wolte gleich A. rei vindicationem, pignoratitiam, vel aliam quamcumque actionem anstellen.

Vnd ob gleich offtgedacht A. auß disem Werck ein Lehenssach machen, vnnd solche ad Curiam feudalem bringen wolt, ist doch auch noch Bewantnuß miteinfallender Vmbständ, solche Sach ad Ordinarium gehörig, cum nempe quaeratur, an ressit feudalis, vel si fuit, an per praescriptionem ius illud sit exstinctum?

Etenim si in libello petatur et concludatur ad feudum, non aliter Iurisdictio Iudicum feudalium fundatur, quam si qualitas feudalis utrin que sit in confesso, Rosenthal. d. feud. cap. 12. conclussa. num. 10.

Et quando utorq ve non concludit ad feudum, aut ubi con ventus plane negat rem esse feudalem, tunc ad Iudicem Ordinarium est perv enien dum, Rosenth. d. lot. num. 17. et seq.

Wie mansich dann auch in eventum zu rechtlicher Erkandtnuß vor dem ordenlichen Richter erbietig machen köndt.

Vnnd willich meines thayls nicht darfür halten, daß wann gleich dises Srättlein für ein A. Lehen zuschätzen, daß man hierdurch (opponendo nempe praescriptionis exceptionem) praetextu negationis qualitatis feudalis, ein feloni erzwingen köndt. Cum nemini faciat iniuriam, qui suo iure utitur. Legitima autem praescriptio ius omnino tribuit possessori, et inde cum possessor sine dolo et lata [orig: latâ] culpa [orig: culpâ] ignoravit, ac probabiliter credidit, rem non esse feudalem, et quod idem est, per legitimam praeseriprionem, ex feudali allodialem esse red ditam, excusation emmereri videtur, arg. traditor. a Rosenthal. cap. 12. conclus. 4. num. 28.

Et tum demum Vasallus feudo privatur, si feudum sciens feudum esse negav erit, non si careat dolo vel lata [orig: latâ] culpa, Rosenthal. cap. 10. conclus. 32. a princ. adeo, ut nonnulli dicant, Domino incumbere probationem, Vasallum dolo vel culpa [orig: culpâ] feudum negasse.

Sic etiam traditum invenitur, quod si Dominus Instrumenta lexigere velit, cum a Vasallo ante omnia sciscitari debere, an Vasallus sit, qui si neget, Dominum super commisso agere, aut si affirmet, ei praecipere posse, ut exhibeat Instrumenta, saepe dict. Rosenthal. cap. 8. conclus. 33. num. 12. et seqq. qui tamen num. 15. addit, si Vasallus probabilem denegandi causam praetendat, tum Parium non Domini cognitionem esse.

Si autem praescriptionis exceptio opponatur, et per eam feudalem qualitatem exstinctam esse dicatur, tunc per

supradeducta Ordinarii Iudicis cognitio necesiaria videtur. Rosenthal. cap. 10. conclus. 32. qui num. 12. tradit, cautelam esse, ut Vasallus dubitans, respondeat sub dubio vel dubitative, et tunc feudo privari non posse; ut et tunc, si sine dolo vel lata culpa [orig: culpâ] obscure responderet.

Dahero, wass auch diß Orths, et in eventum man respondi ren wollt, solches zweiffenlich vnvergreifflich beschehen möchte.

Addit et ibid. Rosenthal. responsionem negativam revocari posse ante litem contestatam, et praetextu aetatis Minoris.

Darneben aber wird wol zubedencken seyn, ob man diß Orths in puncto praescriptionis saltem ad excludendam culpam latam, quoadnegationem qualitatis feudalis fundirt seye, vnd ob man die bekandte requisita praescriptionis erweisen könne? De eo quidem dubitant nonnulli, possitne Vasallus contra Dominum spatio 30. annorum praedii feudalis praescribere libertatem, Bocer. tract. dipraescript feud. cap. 2. numer. 46. et seqq. Vultei. d. feud. lib. 1. cap. 9. num. 19.

Verum Dd. communiter sententiam affirmantem complectuntur, Rosenth. cap. 6. conclus. 88. ubi tradit, pluribus item rationibus probat et confirmat, quod si Vasallus omnino negaverit feudum, vel requisitus servitia praestare recusaverit, vel quoquo modo Domini possessionem interverterit, et ab eo tempore, quo eiusmodi aliquid factum est, Dominus annos 30. labi passus fuerit, quod tum demum libertas rei possessae a Vasallo, modo in mala [orig: malâ] fide constitutus non sit, praescripta censeatur.

Et in terminis terminantibus nostri casus, Ioann. Petrus Surdus. decis. 3. tradit, praescriptioni locum esse, etiam in casu pignoraticii feudi, idque in fortioribus terminis procedere dicit, etiamsi Iuramentum adiectum fuisset pacto retrovendendi, maxime si adsit spatium 40. annorum. Ut et decis. 2. tradit, praescriptionem non intelligi sublatam per verba semper et quandocumque addita in pacto retrovendendi.

Ob vnd welcher gestalt aber diß Orts bewisen werden könne, quod hac in parte possessio A. interversa fuerit, daß auch die Herrn Graven das Stätrlein Vlenbach vnnd dessen Zugehörd für frey, ledig vnd gegen A. vnansprüchig inngehabt vnd besessen, auch deme ledig nichts gestanden, sondern alles suchen pure widersprochen, wird auß den Actis et Documentis der Gr. Cantzley zuerlehrnen seyn. Ich meines thails, halte nicht anderst dann daß man vber Menschengedencken A. nie nichts gestanden, auch keine Lehens dienst niemahln gelaister, sondern daß zu vnderschidlichenmahln beschehen suchen, jederzeit widersprochen, warauff man dannoch verbleiben, solch widersprechen repetieren, auch sich deß ordenlichen Rechtens, an gehörigen Orthen anerbietig machen, in eventum, vnd da es rathsamb erachtet wurde, zugleich die immemorialem praescriptionem fürschützen köndte.

Aidt der Adenlichen Cehenleuth deß Hertzogthumbs Würtemberg. An starr und im Namen deß Durchleüchtigen Hochgebohrnen Fürsten unnd Herrn, Verrn Iohann Friderichen, Hertzogen zu Würtemberg und Teck, Graven zu Mümpelgart, Herrn zu Haidenhaimb, unsers Gnädigen Fürsten und Herrn, leiher deß Herrn Landhoffmaisters Amptsverweser ench w; er euch von Ihrer Fürstlichen Gnaden wegen leyhen soll, doch außgenommen Ihrer Fürstlichen Gnaden, auch deren Erben und Mannrecht Und ihr werden geloben, und schwören einen Aydt zu GOtt dem Allmächtigen, Ihrer Fürstlichen Gnaden frommen und bestes zuwerben unnd zuschaffen, dero Schaden zuwarnen und zuwenden, Ihrer Fürstlichen Gnaden getrew zuseyn, und zuthun, daß ein Lehmann seinem rechten Lehen Herrn, von seinem Leben schuldig unnd pflichtig ist

Iuramentum Vasalli an mutari possit, et adigi ut Vasallus contra patriam, Dominum iuvare teneatur, vide Schäffer. 3. quaest. 48. Consil. Marpurgens. vol. 4. cons. 55.

An Imp. de Ducatu, quem ante adeptum Imperium habuit, etiam post Imperium ademptum fi delitatem praestare debeat. Vel an Vasallus maiorem Seniore suo dignitatem adeptus, ab eius hominio liberetur. vide Hottoman. illustr. qq. q. 35.

36. Lehensforderung, oder Ernewerung.

Vid. tractat. singular. Laurentii Silvani. et Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 26. quaest. 2.

Wann ein Vasall das Lehen nicht recognoscirt, praeiudicatur Agnatis, ergo haben sie sich vorzusehen. Silvan. d. feud. recognit. quaest. 87.

Ob die Lehen zuerfordern, so offt die administration eines Fürsten, so Minderjährigsich endert? puto tutius esse ut fiat.

Vasallo di denegatur Investitura propter alienationem quarundam rerum, quomodo ei succurratur? Beat. vol. 2. de Contractib. miscell. fol. 23. etc.

De amissione feudi wegen vnderlassener Lehensernewung, Consil. Marpurgens. vol. 4. consil. 48.

37. Lehen Probst.

38. Lehens Succession.

ADDITIO.

Successorem feudi posse apprehendere feudum, etiam propria auctoritate, multis deduciturin Consilio et Ducatu Mantuae art. 2. et cons. 2. art. 1. Posse item talem successorem administrare, et omnia Iurisdictionalia peragere, dicitur d. loc. art. 3. nec sequestrationi locum esse, art. 4. Esse itidem investiendum successorem, etiamsi aliqui adessent pratensores, licet item Dominus praetenderet culpam, traditur d. Consil. artic. 5.

Von Succession in einem alten Stamm Lehen, da der primus investitus nit gewiß. Consil. Argentoratens. vol. 1. cons. 24. ] Iohan. Iacobus Speidel. V. I. Licent.

39. Lehenträger.

Si Vasallus plures reli querit heredes, et feudum manet indivisum, tunc non omnes investituram accipere et iurare solent, sed aliquem e suo numero, qui communi omnium nomine investituram accipiat et iuret, eligunt: quem vulgo vocamus den Lehenträger, qui plerumque est maximus natu inter fratres aut agnatos. vid. §. omnes filii, et ibi Accurs. libr. 2. feud. tit. 26. iuncto §. firmiter libr. 2. tit. 55. Rittershus, in partis. feudal. lib. 1. cap. 8. num. 25. Qui tamen ea ratione non habet praerogativam, cum est rantum Procurator, non Dominus vel primus aut praecipuus ex Consortibus.

Dant etiam feminae einen Lehenträger. Isque interdum extraneus est. Et feu dum non renovatur, quamdiu talis Procurator vivit. Vnd wird für ein Newerung gehalten, wann man die Vasallen zwingen will, das Lehen so offt zufordern, so offt einer, so etwas daran hat, stirber.

Wann aber alle sterben, in deren Namen ein Lehenträger Gewalt hat, müssen es die Erben erfordern, vnnd den Lehenträger den novo bestellen. Exspirat enim mandatum morte mandantium.

ADDITIO.

Quaeritur, si investitura et recognitio emphyteuseos ab heredibus pluribus non per se, sed per procuratorem (Lehenträger) petita fuit, num Curatore illo mortuo heredes isti de novo investituram petere, et laudemium

persolvere teneantur? Quod affirmat Berlich. decis. 22. et Franzki. in tract. de laudemiis cap. 8. num. 128. et seqq.

Sed pone cafum, sub slitutum aliquem tertium, ut hodie fieri assolet, ab Administratore vel Communitate peeuliariter constitum esse, et nomine Administratoris vel Communitatis investituram impetrasse, et laudemium solvisse, num Administratore, puta Praelato, Abbate vel simili mortuo, quamdiu supervivit substitutus der Lehenträger Communitas necesse habeat aliam petere investituram, et laudemium persolvere, aut successor Praelatus, si non petat, â poena privationis excusetur; Prius negat, et posterius quod hine sequitur, affirmat idem Franzki. d. l. num. 146. et seqq. ] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

Mortuo Emphyteuta, an eius heredes ad petendam renovationem investiturae unum ex se eligere, vel Curatorem (vulgo Lehenträger) constituere possint, vid. Berlich. decis. 20.

An item emphyteuta emens emphyteusin ab eo, qui in ea investitus erat per curatorem (durch einen Lehenträger) teneatur denuo investituram petere, priore Curatore vivente: et an, si id non faciat, emphyteusin amittat, Modest. Pistor. quaest. 133.

Porro, quando servitium per unum nomine omnium (einen Träger) expediendum est, quis eum eligere debeat, Dominus, an Vasalli, quaestionis est. Et Vasallis hoc in casu tribuunt Feudistae, modo caveant, ne discordes in eligendo a Domino praeveniantur. vid. Gothofred. Anton. disp. feud. 7. th. 3. lit. f.

40. Leheus verkauffung, Vereusserung.

De alienatione feudi, vid. Casus in Consil. Altorfin. vol. 1. consil. 32. Consil. Marpurgens. vol. 4. consil. 14. SchWanman. Consil. 3. et confil. 11. ubi an et quando feudi alienatio vel venditio freri queat? Feudi item alienatio in extraneum, agnatis non redimere volentibus, an valeat, ac an feudum inscio et diu absente Agnato vendi queat? Schwanman. consil. 12. An feudum paternum Creditoribus cessum, ab Agnatis revocari queat? Beat. in decis. vol. 2. miscell. d. contractib. fol. m. 462. etc.

Consentiens alienationi rei, quae casu aliquo ad ipsum venire poterat, sibi omnino praeiudicat. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 48. num. 31. Rosenthal. de feud. cap. 9. concl. 39. in not. lit. b. Et quando Vasallus, consentientibus Agnatis alienavit feudum penitus extraneo, absolute, nulla [orig: nullâ] conditionevelopacto adiecti, tunc tam Vasallus, quam etiam Agnati consentientes, penitus omne ius, quod in hoc feudo alienato habuerunt, amittunt; adeo, ut emptore, absque haevedibus feudi capacibus defuncto, ipsi ad successionem feudi huius non restaurerur, aut ullo modo ad id repetendum, regressum habeant. cap. 1. § praeterea. quib. mod. feud. amitt. et §. Titius filios. si de feud. defunct. content. Schrader. de feud. p. 8. cap. 5. num. 25. Perinde autem est, sive consensus iste Agnatorum praecedat sive sequatur alienationem. Rosenthal. cap. 9. conclus. 77. num. 3. Siquidem ratficatio ex post facto accedens, consensui aequiparatur. text. in cap. 1. de alien. pat. feud. et ibi gl. in verb. non habentibus, per l. fin. C. ad SC. Maced. et concordat Goden [orig: Gôden], consil. feud. 19. num. 9. Rosenthal. de conclus. 77. num. 3. et cap. 7. conclus. 3. numer. 5. Et hic [orig: hîc] concensus non solum disertus, verum etiam tacitus sufficit, Alvar. et Dd. in cap. 1. §. praeterea. quib. mod. feud. amitt. Zas. consil. 13. num. 112. lib. 2. Fichard. consil. 23. nu. 8. tom. 2. Schrader. p. 8. cap. 5. numer. 4. Rosenthal. d. cap. 77. nu. 5. Vultei. de fend. lib. 1. cap. 10. num. 64. Tacite autem agnati alienationem approbasse [orig: approbâsse] censentur, quando praesentes non contradixerunt actui, quem contradicen lo impedire potuissent. Schrader. p. S. cap. 4. numer. 7. Hartm. Pistor. lib. 2. cap. 7. nu. 4. Rosenthal. d. cap. 77. num. 15. etiamsi ulterins, vel ad alios actus externos non progrediantur. Rosenth. cap. 9. concl. 29. num. 2. Aut quando absentes a tempore alienationis in extraneum factae, et ipsis probabiliter notae, annum integrum, Fichard. consil. 23. num. 9. et seq. et maxime si 30. annos scienter efflere passi sunt. Schenck. in suo viridar. conclus. 95. Wesenbec. de feud. cap. 8. num. 11. et Vultei. cap. 10. num. 64. vers. si autem tempore.

Porro spe vel iure feudi per consensum vel ratificationem agnatorum ita amisso, etiam heredibus et posteris

corum omnis regressus denegandus videtur. Etenim maiorum suorum facta quis debet observare, nec est audiendus contrarium postulans, per l. 1. et 2. C. si advers. vendit. et facit l. ab initio. C. de act. et obl. Sed si ea impugnat, commodum ex iis, cui per hoc renuntiare videtur, habere non debet, et nihilominus ad observantiam tenetur, per text. in c. cum olim. de censib. etc. ex eo. cum concordant. ibid. in gl. de R. 1. in 6. Goden [orig: Gôden]. con. feud. 21. num. 13. Et haeres factum defuncti omnino ratum habere, atque approbare tenetur, Decian. resp. 56. numer. 99. et seq. vol. 3. Id quod non solum in allodialibus, verum etiam in feudis a Vasallo alienatis, locum habet, per doctrinam Vultei. de feud. lib. 3. cap. 1. num. 93. et seq. et non tantum in herede proximo, sed etiam in herede mediato, hoc est, heredis herede, et deinceps obtinet, per l. 65. ubi gl. et Dd. ff. de V. S. Boer. der. 23. num. 20. Adde, quod regulariter quilibet, qui consentit actui, ab alio celebrato, perinde habetur, atque si is ipse illum contractum celebrasset. Schrader. de feud. part. 10. fect. 8. num. 103. Unde et heres eius exinde merito quoque obligatur, ut remissa semel et exstincta iura ulterius refricarenequeat, late Goden [orig: Gôden]. consil. feud. 20. num. 13. et 23. Cumprimis quia feudum, quod cum consensu Domini et Agnatorum, in penitus extraneum alienatur, exinde in persona illius extranei omnino fit novum, argum. l. cum apud 20. ff. iud. solv. et sic agnatis alienatoris omnis spes succedendi praecisa videtur, per not. Schrader. tract. feud. part. 8. cap. 5. num. 25. et seq. vid. Kohl. in tract. d. subfeudis cap. ult. num. 5. et seqq. Thoming. 1. confil. 8.

Nec impedit, quod dici solet, consentientem alienationi agnatum in dubio non praesumi voluisse renuntiare aut repudiare ius, aliis ex concessione Domini primi, et stipulatione primi acquirentis quaesitum, sed solum ius suae personae, vel sibi per mortem Vasalli competiturum. Rosenth. cap. 9. concl. 79. num. 3. Schrader. p. 8. tap. 8. num. 2. et 11. Est enim ius Agnati separatum a iure eius, qui consenserat, et tot intelliguntur in feudo antiquo concessiones, quot sunt personae succedentes in feudum. Rosenth. d. concl. 79. num. 12. etc. 11. concl. 7. n. 5. Usque adeo, ut succedens in feudo, dicatur id ex pacto in prima concessione interposito, et iure proprio obtinere, Rosenth. d. conclus. 79. in not. lit. c.

Ex quo communi Interpretum placito Rosenthalius saepe dict. conclus. 79. nu. 6. arguit, heredes alienationi isti obviantes, contra factum defuncti nequaquam venire: quia ipse de suo tantuni iure, non etiam de alieno consenserit; et sic cobligatio eius, ut Schrader. d. c. 8. num. 8. tradit, ad heredes non transeat, aut ultra vitam ipsius alienatoris extendatur. Est igitur differentia inter alienare, et alienati oni consentire. Rosent. ibid. uti et regulariter aliud est, vendere, aliud vendenti consentire. l. aliud. 116. ff. de R. 1. atque ideo prohibitus alienare, non intelligitur prohibitus alienanti consentire. Schrader. d. p. 8. cap. 4. num. 35. in fin. Liberi itaque consentientium Agnatorum, non semper tenentur ratam habere feudi alienationem. Rosenth. c. 2. concl. 15. num. 4. nisi parentes illi praeter simplicem consensum sese obligaverint, aut etiam de facto heredis promiserint. Rosenthal. d. conclus. 79. nu. 10. Unde consequitur, unum et idem feudum, quandoque respectu consentientium, vel alienantium posse fieri novum; respectu vero aliorum, manere antiquum. Rosenthal. cap. 9. concl. 80. num. 4.

Sed haec consi deratio non obtinet in feudo absolute hereditario, vel alias ex consuetudine sine agnatorum consensu alienabili: quippe quod iuxta receptiorem sententiam, indistincte neque agnatus, neque filius, quocumque titulo alienatum sit, ullo id modo revocare potest. Schrader. d. c. 8. n. 9. part. 8. Vultei. lib. 1. cap. 11. num. 95.

Deinde visio illa locum tantummodo habet in casu dubio, quando nimirum non liquide constat, utrum alienantes, vel alienationi consentientes, iuri Agnatorum suorum praeiudicare voluerint; Secus est, si exactis conventis aut aliud aliunde constat, quod iuri filiorum vel Agnatorum etiam futuro derogare voluerint; tunc enim filii vel

Agnati, heredes alienantis vel consentientis, huic obligationi acquiescere et consensum ratum habere tenentur, nec feuda sic alienata recuperare queunt. Schrader. d. c. 8. num. 2. in fin. et num. 11. vers. sin autem constet. et Rosenthal. d. conclus. 79. numer. 10. Porro regula (quod consentiens alienationi videatur ipse alienare) secundum materiam subiectam, et de re, de qua [orig: quâ] disponitut, aut de cuius alienatione agitur, exaudienda videtur. Rosenthal. cap. 9. concl. 41. num. 24. Itaque alienare, et alienationi consentire, eatenus diversa sunt, quatenus diversa separata eorum ratio reperitur. Paria autem censeri debent, quando utrobique eadem ratiomilitat, per l. cumquis. 125. de R. 1. vid. disp. Gothofred. Ant. 9. et 10.

Sed de iure revocandi feudum alienatum, et quanto tempore huic iuri praescribatur? vid. Kirchberg. d. feud. expact. et provident. cap. 5. num. 54. et seqq. multis.

41. Lehensverpfändung.

De oppignoratione feudi, vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 45. Baptist. Costam. in tract. d. remediis subsidiar. fol. 97 etc. et mea Delibata iuris. in dem Stifft Würtzburg, muß Bewilligung errhailt werden, die Lehengüter auff zween dritthail zuversetzen, oder den Töchtern zu assigniren.

42. Lehensverwürckung.

De felonia, eiusque causis et processu, multa habentur in der Waldeckischen Ehrenrettung, part. 2. passim. vid quoque Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 58.

Ad quem devolvatur feudum ob feloniam amissum? Kirchberg. de feud. hereditar. cap. 5. num. 97. et seqq. an propria auctoritate Dominus feudum a Vasallo ob culpam amissum, revocare possit? Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 26. qu. 4. et consil. 27. Utrum propter parricidum commissum, amittatur feudum? Cons. Argentorat. vol. 1. cons. 42. Quando autem Dominus feudo privetur? vid. Schwanman. consil. 5. et 7.

43. Lehens Vnderthanen.

Quod Vasallus ob nimiam saevitiam erga subditos, feudo privari queat, multis probatur in Consil. Argentoratens. vol. 1. cons. 26. qu. 3.

44. Lehr Jahr, Lehr Jung.

Si quis sese alicui dederit, ut in alique artificio instrueretur, cum pacto, ut aliquot annos apud ipsum perseveret, daß er die bestimbte Lehr Jahr außhalte, et is aufugiat; an teneatur de novo ad integrum tempus, an vero ad tot dies, quot abfuit: ob er solle wider von newem anfangen lehrnen, oder die gesetzte Jahr ergäntzen. Puto quidem arg. l. cum haeres. 4. fin. l. Servus qui. 14. in fin. ff. de statu lib. sufficere, si tot dies apud artificem subsistat, quot ab eo abfuit, ita enim videtur moram purgasse. Sed consuetudo artificum quorundam contrarium observat. Vide me tr. de iure colleg. fol. 54.

45. Leibaigne Leuth.

De hominib. propriis, Leibaignen Leuthen Servis, etc. vid. tract. singul. Herman. Stamm. et Frid. Husani. add. Werdenhagen. d. Rebusp. Hanseatic. part. 1. fol. 220. et multis seqq. ac passim. Mager. d. Advocatia armata cap. 6. num. 730. et seq. Uran. consil. 50. vol. 2. Hering. d. fideiussor. cap. 7. num. 317. etc. Me in discurs. de Tribus domesticae societat. speciebus cap. 6. Reinecc. ad Poetam de Carolo M. fol. 59. et seqq. Caelium Rodigin, in Indic. Pignor. d. serv. et famulis. Bodin. d. Republic. Guyon. divers. Lecons tom. 1. fol. 36. et fol. 46. Reinec. d. Saxon. Origin. fol. 10. Pontan. Origin. Francic. lib. 6. cap. 15. Goldast. rer. Alemannic. tom. 2. fol. 3. et seqq. et tom. 3. fol. 75. et seq. Coler. parerg. cap. ult. Bisciol. horar. subsecivar. lib. 7. cap. 8. ubi quae gentes servitutem semper servierint, ac quae servitutis origo fuerit. tradit. Servi quomodo tractandi, et servitutis quae onera olim, quibus servi pressi et oppressi apud varias nationes, et quae genera servorum sint, docet idem d. los. tom. 2. lib. 13. cap. 8. et seq. Quos pro

ADDITIO.

Germani habebant suos servos, quos prisci lazzos, posteri Ligios appellarunt, nos Leibaigen, qui corpore et bonis pariter Dominis suis nexi erant, mit Leib vnd Guet. Origo eorum ex captivitate Franci victis hostibus, iure gentium usi et ipsis servitutis iugum im posuere [orig: posuêre], inprimis Alemannis ac Westphalis, quos frequenti servitute ubi onerassent [orig: onerâssent], rebelles semel atque iterum gravissime afflixerunt. Erat autem initio una omnium conditio, ut apud Romanos, ita maiores nostros, nisi quod Publici quidam, alii Privati Publicii, rursum vel Regii vel Ecclesiastici, illorum vectigal et ususfructus ad fiscum pertinebat, unde et Fiscalini dicti; hi operas suas Ecclesiis praestabant. Privati erant Adelingorum et Frumgorum, quibus nominibus nobiles acingenuos intelligebant. Goldast. ad Paraenet. Veteres fol. 433.

De Servorum differentiis, item Libertinis, multis agit Costan. qu. lur. lib. 1. c. 2. et opinsen. lib. 1. cap. 9. et seq. qui idem d. loc. lib. 2. cap. 18. servos unicum nomen habuisse, et a manumissore alterum (id est praenomen aliquod) capere consuevisse, probat, ac exinde fluxisse putat, ut Patres Lustrales, Patroni et corrupte Parrini vocentur, cum et ipsi soleant iis, quos e sacro fonte levarint, praenomina imponere. Ac id etiam in liberis hominibus, ut filii Patrum suorum praenomine dicerentur, si primogeniti essent, observatum est apud veteres, etc.

Homines proprii, non uno nomine der Leibaigenschafft, sed interdum aliis appellationibus, prout coinconsuetudo loci fert veniunt, ac teste Rulando in not. ad process. Ferrar. fol. 47. modo Landisäffen, modo Baurgülten vnnd Pflegschaff en, etc. vocantur Bawergülten vnnd Pslegshaffren enim proprio dicuntur ii, quos originarios seu glebae adscriptitios nominamus, quique sunt obligati et adscripti ad colendos agros seu praedia, ita ut possessiones deserere nequeant. Idque maxime in Ducatu Megapolitano receptum esse, hinc patere ait idem Ruland. quod in eo tractu, ut et in vicina Pomerania et Marchia Vandalorum sedes fuerir, qui et Heneti dicebantur. Ac sonstat daß vor alters alle Wende atgen gewest, unde et liberi discernuntur a Wendischen, ut servis et aignen Lenthen, etc. In Sabaudia et quibusdam aliis locis adscriptitii taillables vocantur. Pratei. regular. lib. 4. fol. 455. ] Iohan. lac. Speidel. V. I. L.

Homines autem, seu Rustici proprii, Leibeigne Leuth, tenentur ad operas Dominis debitas. vide Hering. de fideiuss. fol. 16. num. 317. Servitia enim non sunt extendenda et amplianda, sed inter suos fines cohibenda. cap. dilect. extr. d. offic. Archidiac. Quare et si quae operae indebitae praestantur, per vim et metum extortae esse praesumuntur. l. Siper impressionem. 11. C. de his, quae vi met, causa [orig: causâ]. l. cum satis. 23. § 1. vers caveant. C. de agricol. Et sicut libertus Patrono operas non debet, nisi promissas, puta iureiurando, vel stipulatione. l. ut iurisiurandi. 7. de oper. libert. l. 44. in fin. de lib. causa [orig: causâ] . Sic quoque homo proprius, ein Leibaigner, Domino alias non debet operas, praestationesve, quam ad quas sese in ipso contractu, vel tacite acceptando praedium, cui hoc vel illud onus inhaerebat, vel expresse, idest, de novo paciscendo, adstrinxit. Frederic. Husanus, de propr hominib. c. 6. num. 60. et seqq. Potest namque Dominus tempore traditionis praedii (quod nostri ein Erbe oder Hof, et in tenuioribus einen Katen nennen) legem apponere, quam velit. l. 6. C. de rer. permut. l. in traditionib. 48. depact. Contractus erenim ex conventione legem accipiunt. l. 1. §. si convenit. 6. deposit. Veluti, si paciscatur, ut singulis annis, hoc vel illo mense solvat par gallorum gallinaceorum, quod nostrivocant das Rauchhun. (Nam, quia gallinae illae in altum evolant, ibique nidificant, aut noctu requiescunt, propterea altitudinem iuris quoque significant, et in dubio merum Imperium) vel aliquot modios frumenti, Kornpechte, vel certam summam denariorum aut solidorum, quae Geltpacht vnd Gülte nobis dicitur. Item, ut toties Domino operetur arando, coserendo, triturando, ligna in domum Domini convehendo. Atque hae quidem operae potissimum ab iis praestantur, quibus tantum agri a Dominis concessum est, ut alere equos aut boves aratores possint. quos nostri Anspanner oder Hüffner, et operas ipsas Pflugdienste appellant. Husanus d. tract. cap. 6. num. 66. Sicut e diverso tenuiores Colonos seu homines suos, quibus tantum agri feu facultatum non est, ut peculiares alere equos, et vecturae, arationisque officia implere possint, Korener, Koter, Katsassen, Handfroner, et operas ipsas

Handtdienst nuncupant, qui tamen et ipsi non minus, quam illi, pro modo facultatum et agri concessi, tum operas Domino suo edunt, tum annui aliquid praestant. Gusanus. d. loc. Sed eiusmodi homines proprios sibi acquirere de novo, nec pertinent ad alios, quam qui habent omnimodam iuris dictionem.

Hominum propriorum, der Leibeignen Leuthen, non eadem est conditio. In Westphalia enim deteriore iure habentur, cum illi, quorum proprii sunt, ipsis succedant in semissem, et extra consortium hominum propriorum liberos suos clocare nequeant, nisi hoc ab illis, quorum utilitati parent, impetra verint, müssen zuvor vmb Bewilltgung ihre Herrn ersuchen (vide Arnis. de Rep. fol. 115. num. 4. etc. ) Huusmodi homines proprii in Suevia et alicubi reperiuntur. Et hi ad servorum conditionem, quamproxime accedunt. In Polonia Homines proprii Kmethones appellantur, qui dura quidem conditione sunt, ser vi tamen ita, ut veteres illi non sunt. Renatus Choppin. lib. 3. de Doman. in fin. sub tit. fisci Patrimonialia. In nonnullis locis, (praesertim in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] ) e contra homines proprii, Letbeigne, sunt melioris conditionis, qui non secus atque reliqui non proprii, liberrimam bonorum suorum habent administrationem, atque ut defuncti quodammodo videantur fuisse proprii, vivi tamen fuerunt liberi, id est, reipsa liberi, verbotenus proprii, quae libertas ipsorum etiam ipsis defunctis, ex eo satis apparet, quod ex testamento et ab intestato successores habeant, perinde atque illi, qui proprii non sunt (außgenommen deß Hauptfalle) Sed haec in singulis locis usu observari magis, quam in scholis disci possunt, ut loquitur Vulteius, ad §. 2. num. ult. Instit. de iur. person. In Livonia agrestes homines, si iniunctum pensum non solvunt, a Nobilibus suis vapulant miserrime. Cui rei cum [orig: cûm] mederi vellet, libertatemque maiorem concedere Stephanus Poloniae Rex. An. 1582. ei Rustici, antiquas se consuetudines mutare nolle, omniaque dura perpeti malle, novitatem quam introduci aliquam, ut dixi in Polit. de Monarch. fol. 25. et seq.

Ac Tabula donationum, teste R. P. Adam Brunner. in annal. Boior. p. 1. lib. 5. fol. 583. supersunt, in quibus, ut et in Theodonis, Romanorum Canobiis emancipatorum non una mentio, quo nomine veteres incolae, eorumque posteri intelliguntur, qui subacta [orig: subactâ] a Boiis Vindelica [orig: Vindelicâ] et Norico, Patriae charitatem Libertati anteposuerunt, novisque Dominit obnoxii in iis Provinciis remanscrunt.

ADDITIO.

Nicosiae (est magna Urbs Cypri) Nobiles Galli /qui teste Christ. Fureto in Itiusuar. Aegypti fol. 107. â temporibus Regum Cypri in ista Urbe plurimi sunt, multis immunitatibus de privilegiis gaudent) subdiros suos mancipiorum iura habent, quorum quidam servi naseuntur, quidam liberi nati, postea ad certa tantum venduntut servitia. Femina libera nubens servo, filios parit servos, secus quam de iure Romano, quo ex matre libera [orig: liberâ] et patre servo liberi nascuntur ingenui. Servus alterius Domini subditam matrimonio sibi iungere non potest, sed ipsi nobiles subditos suos inter se contubernio copulant, nisi interdum in gratiam alterius, Dominus permittat, quod raro accidit: quo casu liberi ad illum Dominum pertinent, sub cuius potestate mater fuit, ut partus ventrem sequatur.

In Gallia servorum usum iam diu exole visse, testatur Guib. Costan. quaest. lur. lib. 1. cap. 2. n. 20. an autem servi in Galliam advenientes, ipso iure libertatem consequantur, quaeritur? et non consequi, manifestum esse, tradit idem, sed posse dominos eos recuperare, ac parta interim a servis, dominorum effci proculdubio.

Verum si servi Tolosam aut Bituriges se conferant, a Dominis revocati non posse, eum iam libertatem sint consequuti, docent Boer. in Consuet. Biturg. et Chassan. in Consuet. Burgund.

Et huic similc Ius cuidam Civitati Lybiae olim tributum Hecataeus apud Stephanum, et Ephorus apud Suidam prodiderunt. Siquis enim servus in eam lapidem detulisset, confestim libertatem nanciscebatur, undecumque oriudus fuisset.

Sic teste Lazzio in Vienna lib. 2. cap. 6. fol. 74. Werden alle Burger vnnd Innwohner auch zukommende, die vnversprochenlich Jahr vnd Tag in der Statt Wien behalten seynde, nuch der Statt, frey von aller Dienstbarkeit.

Eodem privilegio utitur quoque Colonia, Cöllnische Statuta part. ultim. fol. 55. vid. Molinae. consil. 16. et seq. ubi qu. an pro manu mortua habeatur, qui diu vixit in libera aliqua Civitate? tractat.

medela, manumissio, quae duplex erat; una ex Lege Ripuaria quae Domtini aut eius Vicarii consen lu coram Rege peragebatur, excussione nummi: altera ex Romana [orig: Romanâ], quae in Ecclesia, praesente Episcopo, vel Presbyteris et Diaconis in populi conspectu. Coram Rege manumissi, Liberti Regii vocabantur, qui in Ecclesia, Ecclesiastici, quibus Archidia conus iubebat scribi Chartas, tabulasve manumissionis, de statu eorum, quoties requrerentur, cauturos; Unde Chartulary et Tabellarii nominati. Manumittere solebant ipsi Episcopi, Abbates, Abbatissae, Nobiles, Ingenui, ut quem servum, quamve ancillam vellent, sollenni more ad libertatem perducerent. Aequabilior tamen illorum conditio, qui coram Rege manumissi forent, tametsi Regiis quoque libertis, plerumque civiles operae imponerentur; sicut Ecclesiasticis, meliori tamen conditione. Rarae namque Episcoporum et Abbatum tam liberales manumiffiones, ut omni prorsus onere eximerent, vid. Goldast. ad veteres Paranetic. fol. 434. et seq. ut et Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 498. et seqq. item fol. 575. et seq. ubi varias quoque manumissionum formulas referunt. alia huc spectantia congessit idem Goldastus rer. Alemannic. com. 2. fol. 35. et seq. et tom. 3. fol. 75. et seqq.

Vandali etc. quomodo liberi facti, ex glossam deß Sachsensptegels ostendit Rutger. Ruland. in not. ad Ferrar. Montan. process. fol. 47. hisce verbis: Baurmüete ist die Pflicht vnd Gabe, daß sie ihren Herrn geben müssen, sich von den Diensten vnd Arbett, welche sie ihnen der algenschaffe halben thun müssen, dardurch loß zukauffen. Vnd zu einem Zaichen solcher freygelassenen Atgenschafft, seyndt noch zur zeit diser Lande vil Dörffer, da Braut vnnd Bräutigant von ihten Erbherren erlaubnuß bitten müssen, sich zuvertrawen, vnd müssen ihme ihre Hochzeitgelder beede darzugeben, welches etwan Wendische Dörffer gewesen seyn. Sic in eiusmodi pagis in toto Ducatu Megapolitano, addit idem Ruland. observatur, quod rusticos ihre Erbherien, si citantur, aut agere volunt, in aliena Iurisdictione vertrenen, et pro ipsis agant si conveniantur etc.

De manumissionibus, earumque modis et speciebus, videri etiam possunt Pontanus origin. Francic. lib. 6. cap. 15. Guil. Fortier. 1. Selectar. cap. 4. et seqq. Guib. Costan. quaest. lur. lib. 1. cap. 2. Stamm. in tract. d. ser vitut. personali.

Cum in signum et recognitionem factae manumissionis et datae libertatis, plerumque a Dominis certae operae et praestationes fuerint reservatae a libertis praestandae, sciendum est, operas eiusmodi varias fuisse, non agresses modo, quas Patronis praestabant, sed etiam artificiales. Erant et obsequia Patronis debita ad honoiem quidem et observantiam pertinentia. Non licebat enim Liberto adversus patronum actionem famosam institisere, nisi uno aut altero Crimine atroci excepto; imo nec in ius sine venia patronum vocare licebat. Et adigebantur Liberti ad alendum Patronum, qui adinopiam devenisset.

Poenae quoque alicubi statutae fuerunt in libertos, qui vel ingrati in Patronos vel inofficiosi, fuissent, revocatis interim ad servitutem, qui protervius deliquissent.

Porro sicut relative se habet servus et Dominus, ita Patronus et libertus. Et Patroni quidem nomine etiam Patrona intelligitur: Fit Autem manumissionis interventu, ut qui Dominus erat, Patronus fiat, quique servus erat, Libertus exsistat. Unde et tituli illi in Pandectis et Codic. d. oper. libertor. de obsequiis et oper. quas Patronis liberti praestant. de iure Patronatus. Succedebant etiaml atroni Libertis, unde tituli d. servili cognat. et libertor. success. Ac hodie quibusdam in locis Domini et Patroni libertis quibusdam in bonis succeduntiquam facultatem vulgo Erbrecht vel Erbschafft, praeterea Fäll vnnd Gläß appellant. His enim oneribus plane servilib. in multis Alemanniae locis non servi modo, sed etiam liberti, maxime Ecclesiastici distringuntur, Goldast. rer. Alemannic. tom. 3. fol. 78. Nam et vestes auferuntur ex humanis excedentibus, quod Gwandtfäll, et pecus abigitur, quod Hauptfäll vocatur: nisi sint, qui aliis modis, Dominum, Patronumve devinciant. Saepiuseule enim pecunia transigitur.

Ad obsequium autem magis quam ad operas attinere videntur gallinae illae, quae vulgo Rauch: oder Faßnacht Hennen appellantur, quamquam et alicubi a servis pendantur, tamen in Libertis honoris argumentum magis quam oneris videntur. Goldast. d. loc.

Porro sicut Libertis libertatibusque pluscula onera non adimuntur manumissione, sed ad posteros etiam pertinent, nisi ingenui fiant; ita et praediis olim propriis, postea vero alienatis, servitutes quaedam impositae sunt: quarum haec praecipua apud Germanos durat, ut quoties ager, fundusque venditur, toties usurae loco aliquid ad illum redeat, qui primus alienavit, quive ius illud servitutis iustis causis suum foeit. Quales multae sunt servitutes veterum Monasleriorum, atque etiam Nobilium aut eorum, in quos quacumque causa mos ille vetus translatus est, iure exercita in ea praedia, quae Germanice Ehrschästge Güeter vocamus: usuram autem quae venditione penditur, den Ehrschatz nominamus. Ac notandum, praedia illa, quibus servitus ea imposita erat, antiquitus bona Fiscalia fuisse vocata, quasi ad fiscum si ve aerarium Principis pertinentia, quae illorum postea liberalitate, hac tamen servitutis conditione, recognitionis ergo, si alienari ea contigisset, imposita, Monasteriis donata fuerunt, qui etianum vulgo Ehrschätzige Hofgüerer nominantur, et vel hac maxime nota a bonis quae Satica appellata sunt, freye Lehengprer, diseernuntur. Potest autem eiusmodi scrvitus, sicut reliqua omnia servitutis incommoda, vel pactione vel

Ac licet homines proprii nostri saeculi, proprie non sint servi, seu servitute legitima [orig: legitimâ] adstricti, alioquin a Dominis suis venundati possent, et alia in eos exerceri, quae Legibus Romanorum in servos comperunt, et a Christianis subditis aliena sunt; con stat tamen, habere istos similitudinem quandam servorum, et effectus participare quosdam. Unde est, quod ad Sacros Ordines, promoveri nequeant, ob personalem, quam gerunt, obligationem.

Quibusdam etiam Germaniae Locis, licet ab actibus Legitimis iudiciorum, testamentorum, etc. non repellantur; tamen ad officia et dignitates publicas admitti non solent. Pendet enim multum horum hominum, der Letbaignen, conditio a consuetudine locorum, ita ut in quibusdam locis maiorem, quam in aliis, erga dominos suos obligationem habeant.

De servis, qui Gasti dicebantur, vid. supplement. Chron. Misnens. Fabritii, An. 1286. fol. 346. et in annalib. Urb. Misniae lib. 2. fol. 44. ibi: Erat servorum genus, qui sermone vulgari Gasti vocabantur, qui ad Ecclesiae arbitratum cogebantur quodvis praestare obsequium, sine recusatione, poterant se pretio redimere, etc.

Observandum et hoc, quod teste Bignon. in notis ad Marculph. Form. fol. 573. is, qui supplicio liberatus erat, soluta [orig: solutâ] eius nomine ab aliquo pecunia [orig: pecuniâ], statum ingenuit atis suae obnoxiabat, id est, ei qui redemit, se ipsum subiciebat, addicebat et in servitutem tradebat.] Ioha. Iacob. Speicld. V. Iur. Lic.

Homines proprii, an servis magis, quam libertis aequiparchtur. vide Stamm. d. propr. hominib. liber. 3. fol. 19.

An qui est homo proprius, idem eiusdem Domini, denecessitate etiam sit subditus? vide Stamm. lib. 3. fol. 26. etc.

An quis per contractum se possit facere alteri hominem proprium? vide Stamm. lib. 3. fol. 78.

An Statutum, ob quod in nonnullis ex domicilio contracto Giver assumpti, cum prole sua [orig: suâ] homines proprii frant; valeat? vide Stamm. lib. 3. fol. 96.

Ad quae onera subditi et hominos proprii simul suis Dominis reneantur. vide Stamm. d. loc. fol. 123. etc.

Aldionae, Servi Fiscalini, Aldiones, Liti, Ministeriales, Familiares: in Constitutionibus Caroli Magni, edente Vito Amerbachio, sic scriptum est: De Aldionibus Publicis ad ius publicum pertinentibus, Aldiones vel Aldianes ea [orig: eâ] lege vivant in Italia, in Servitute Dominorum suorum, qua [orig: quâ] Fiscalini vel lid di vivunt in Francia [orig: Franciâ]. vide Goldast. Alemannic. tom. 3. fol. 80.

Liddorum autem vox ea videtur esse, quae apud nos ad huc est in vocabulo usitato Lidlohn, id est, famulorum et famularum merces, ut ambae voces (Aldii et Liddi ) sint Germanicae, atque nihil differant, nisi quod altera in Italia tum fuit in usu, altera in Gallia.

Aldius, Servus ministerialis, vide L L. Longobardor. lib. 1. fol. 11. in Lege Rhotarii. Si quis hominem liberum subito surgente rixa [orig: rixâ], per barbam aut eapillos traxerit, compnat Sol. 6. Si servum ministerialem,aut aldium, seu servum alienum rusticanum, componat sicut pro uva [orig: uvâ] fetita [orig: fetitâ] unum Sol. Item fol. seq. Si quis homini libero unum oculum habenti, ipsum excusferit, duas partes pretii ipsius, quo appretiatus fuerit, ac si eum oc cidisset, componat: Si autem Aldio aut Servo unum oculum has benti, ipsum excusserit, componat eum pro mortuo.

Denarialis homo, manumissus iactato denario coram Rege. Pythaeus ingloss. Leg. Longobard. liber. 2. part. 70. Homo denarialis modo ante haere ditatem in suam agnitionem acquirere poterit, usque in tertiam generationem perveniat. Hic Glossator vetus

ad oram notavit. Nota hominem denarialem non esse in potestate, quia factus est liber per manum Regis, cum denario.

Leg. Rip. tit. 59. §. 4. Si autem homo denariatus absque liberis discesserit, non alium, nisi fiscum nostrum heredem reliinquat.

Fiscalinus, homo regius. Sic ipse Carolus in Constitutionibus suis exponit: Homo regius, id est, fiscalinus, et Ecclesiasticus vel Laicus interfectus C. solidis componatur.

ADDITIO.

Erant etiam Coloni liberi quidem, obnoxii tamen sortis et conditionis: quique frequentissime servis adiungebantur: cum etiam ad serviles operas et tributa tenebantur. vid. Bignon. in notis ad Marculpb. formul. fol. 590.

Accolae erant adscriptitii, qui simul cum praediis venibant, ut et d loc. fol. 476. qui idem fol. 478. Arimaniam pro familia interpretatur, et eo nomine servorum seu colonorum speciem significatam fuisse, attestatur. Et fol. 501. Mansoarios, Mansos etc. cum colonis et adscriptitiis eiusdem significationis esse, ac denique fol. 503. Gasindos, servos aut fideles fuisse ait, qui Dominis suis perpetuo adhaerebant, eisque iugitur ministrabunt. Unde absque dubio nostrum vulgare Gesind.] Ich. Iac. Speid. V. I. L.

De origine hominum propriorum, egi d. c. 6. d. trib. domest. societ. specieb. Anno 409. Germani in vidia rabidi, in sua iugula arma converterunt. Alemanni enim, ob Civitates trans Rhenanas Francis parere stomachantes, ipsorum Regi Clodovaeo cruenta bella, felici primum successu intulerunt, praedictarum urbium potientes, Francorumque iugo ab illis declinato, et Germania [orig: Germaniâ] prima [orig: primâ] Coloniam usque recepta. Clodovaeus bello recuperatorio rursus moto, ab Alemannis ita coangustatus est, ut sperandae residuae alicuius salutis nihil appareret. Ibi Coniugem suam fidei Christianae sociam, validum Christi omnipotentis saepius depraedicasse auxilium recordans, quem alias nihil pendebat, necessitate adactus, ardenter adoravit. Hic ut neminem excludit, ita et Clodovaeum benigno exaudivit; adeo ut ingentem ipso ad iutore, hostium stragem ediderit, gloriosa [orig: gloriosâ] potitus victoria [orig: victoriâ]. Quam dum Rhenum transgressus, perscqueretur, trepidantem pavore Alemanniam devicit: praecidendi motus causa, armis ablatis, uxoribusque et liberis more Romanorum perpetuae servituti mancipatis, originariam ipsorum libertatem penitus [orig: penitûs] exstinguens.

Post cum verae Religionis et Conscientiae ductu Domini, Ethnicorum hoc artificium, a Christianis, servitute sanguine Christi liberatis, procul abesse debere cognoscerent: quidam commiseratione sponte servitutis iugum remiserunt; quidam pro consequenda aeterna salute libertatem donarunt: quidam denique nummis acceptis, potestate Dominica se abdicarunt, etc. pluribus Franc. Guilliman. d. reb. Helvet. lib. 2. cap. 10. et seq. ubi de antiquae Libertatis et dignitatis spoliatione, et post proelium Tolbiacum sequuta servitute, etc. vid. quoque Welser. ver. Augustan. lib. 8. fol. 136. et seq. ubi non omnes Alemannos tum victos putat.

Einer, so sich der Leibeigenschafft loß kaufft, gibt gewonlich den fünfften Psenning seines Vermögens.

ADDITIO.

De successione Domini in bonis manus mortuae, vide Molinae consil. 17. et Grivell. decis. Dolan. 3. et 29. An filii et descendentes hominis manus mortuae nati ex matre ingenua, et in loco libero, possint praescriptione longissimi temporis, 30. aut 40. annorum, libertatem acquirere, Grivell. decis. 104. qui idem decis. seq. de consensu seu licentia Domini diirecti super alienatione rei manus mortalis ex intervallo adhibito agit, an nimirum retrotrahatur? et utrum Domino manu mortali detut annus ad retractum rei venditae, sicuti Domino feudi, an vero tantum 40. dies, sicut Domino censuali, dicit idem Grivell. decis. dolan. 106.

Homines proprii, Leibaigne an habeant ius emigrandi? vid. Pacis Composition. quaest. 33. Inspiciendam, loci consuetudinem, cum Auctore d. Composit. puto: Si namque ea est, ut esse Dnns Colonum adscriptitium, dimittere debeat ex territorio suo, si pretium redemptionis solvat, et sufficienter cautum sit de bonorum aliqua

parte post mortem Coloni Domino praestari solita, den Hauptfall, dum detineri non potest, sii post debitam satisfactionem aut cautionem, Religionis ergo migrare cupiat. Sin autem mos regionis ex antiquo tempore est, ut Dominus adscriptitios, se liberare et migrare volentes, dimittere non teneatur, saltem ordinarie et secluso speciali Caesareo privilegio; tum huic consuetudini per pacem Religionis, §. Wa aber. nihil derogatum est; ideoque ex libero Domini arbitrio pendet, utrum adscriptitiis, accepto redemptionis pretio, et reservato illo, quod propter loci consuetudinem, post mortem Coloni debetur, migrandi licentiam dare malit, an vero negare, etc.

Ac notandum hic, quod Kranzius in metropoli. lib. 9. cap. 20. tradit, quod homo proprius, ut Civis loci, si sciente ac patiente Patrono suo per multos annos in civitate vixisset, servitutem praescribat, et Domino ius suum intervertat. Sicut etiam palam est, quod multae Civitates hoc gaudeant privilegio, ut si proprii homines per certum tempus in illis vixerint, quaestio status illis moveri non possit, vid. Goldast. rer. Alemannicar. tem. 3. fel. m. 79. ubi ita scribit: Apud nos Sangalli, si quis Libertinus ex agro Abbatis in agrum nostrum aut urbem ipsam, Civitate impetrata [orig: impetratâ] commigrat, omni iuri libertinitatis eximitur ut ne obsequium quidem Abbati ullum, nedum operas debeat, etiamsi invito Patrono migret. Quali iure et Xenodochium Urbis nostrae donatum est, ut in agro Abbatis (noster enim exemptus est) quodcumque praedium servitute gravatum emerit, usura semel numerata ita liberetur servitute, ut perpetuo careat eo onere, etiamsi a Xenodochio iure fuerit abalienatum.

Ac profecto si libertatis (quae inaestimabilis est, vid. Iohan. Robert. Sentent. Iur. lib. 3. cap. 10. ) favorem, Domini scientiam, adeoque tempus sive perpetuum, quod est 30. annorum, sive cuius initii memoria non exstat, ac praeterea ad odium servitutis respicimus, id quod de praescriptione dictum, iure nostro bene procedere posse, quisquis aequus rerum aestimator est, non difficulter forsan, praesertim inter Christianos arbitrabitur.

Quo conferunt, quae dixit Referens in causa Weixlmünster contra Nassaw. Licet inquit, die Leibaigenschafft non sit mera servitus, tamen eiusmodi rusticorum Leibaigenschaft, et proprietas corporum quamvis per dominos tam Ecclesiasticos quam saeculares hodie palam inducatur, ac inter subditos constituatur; nova tamen in Germania servitutis species illa, ac servilis conditionis constitutio, num Divino ac Naturali iure defendi et tueri queat? dubitat Blarerus super L. diffamari cap. 2. num. 54. pag. 29.

Et hoc addere libet, aliquot olim fuisse modos Libertatem amittendi, et in servitutem veniendi, constat, inter quos etiam et hic fuit, si quis se ad pretium participandum venundari passus suit, non enim se ipsum vendebar, sed ob participationem pretii ab alio vaenire patiebatur ignorante emptore: nam si ille sciens liberum emerit, ad libertatem venditus proclamare poterat, l. liberis 7. §. si quis sciens. d. liber. caus. Huc pertinet Iocus B. Augustini in Sermon. Hic mos solet inter ementem vendentemque servari, ut is quise alieno cupit dominio mancipare, aliquid pretii pro iactura libertatis, et addictione propriae servitutis a suo consequatur emptore. Gregor. Turonens. lib. 7. cap. 45. de fame, quae per Gallias grassabatur: graviter tunc negotiatores populum spoliaverunt, ita ut vix vel modium annonae aut semimodium Vini uno, triente venundarent: subdebant se pauperes servitio, ut quantulumcumque de alimento porrigerent.

Quin imo et se ipsum pignoris loco dare mos erat, vid. Bignon. in not. ad. Marculph. Formulare fol. 612. ubi ex Tacito etiam refert, Germanos aleae ita deditos fuisse, ut extremo ac novissimo iactu de libertate et de corpore contenderent, daß sie jhre Freyheit verspilt: oder verwürffleten. Et Victus, inquit, voluntariam servitutem adit, quamvis iunior, quamvis robustior, alligari se ac vaenire patitur. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

Etsi proprietas corporis, iure civili nihil commune habet cum iurisdictione. Bald. in l. a Procuratore. Cod. mand. Gail. de piguor. cap. 8. tamen functiones et operae a propriis hominibus debitae, ipsos aliquo modo subiectos faciunt. Petr. Frid. Mind. de process. lib. 1. cap. 34. num. 27. adeo, ut hodie ex moribus Germaniae, non tantum Dominis, in quorum territoriis habitant, sed etiam jhren Leibherrn oboedientiam iurent, utrisque tamen diverso respectu, Ias. in l. rogasti. 11. num. 5 ff. sicert. pet. quem refert et sequitur Referens apud Gilman. decis. 46. num. 54. Haecque est ratio, cur Pfalburgeri, in civitatibus olim non fuerint tolerati, ea scilicet de caussa [orig: caussâ], quod subiecti essent Dominis suis. Electores autem Palatini dicunt, se habere Privilegium, daß man jhre Leibeigne müsse einnemmen. Unde cum vicinis urbibus Imperialibus lites ipsis multae erant.

Soli ferre Hispani servos veros hodie habent ex India et Africa [orig: Africâ]: Inde Ancillae apud Hispanos saepe in dotem afferuntur, vide Schultes qu. pr. 14. num. 2. etc.

Einem Leibaignen kan man nicht wöhren, sich ausserhalb der Herrschafft seines Land vnd Halsherrn zuverheüraten Dann, ob wol sonsten ein Lethaigner Vnderthan ohne wissen seines Halsherrn oder hoher Obrigkeit sich mit Leib vnd Gut nit verändern kan, so ist doch aller Orthen der Brauch, daß gegen Erstattung deß Abzugs, vnd Abkauffung der Leibaigenschafft, die Vnderthanen hinwegk sich zubegeben, nicht verhindert werden. Doch stehet der Obrigkeit stey, die Leibaigenschafft ihro zu reservieren. Welches dann dem Religion Friden, de Anno 1555. § wa aber vnsere, etc. gemäß ist. Et ita in arbitrio est Domini territorialis, vel vendere, vel reservare proprietatem. Wann nun ein Vohe Obrigkeit die Leibaigenschafft reservirt, muß solcher Leibaigne, wann er gleich in einer Statt wohnet, nichts desto weniger sein Leibhenn vnd andere iura, seinem Halsherrn erstatten: non vigore iurisdictionis, qua [orig: quâ] iam liberatus est, sed Servitutis, et eorum, quae ex ea de consuetudine oriuntur. Dann die gemaine Regul: Es fliegt kein Henn vber die Mauren, nunmehr nicht passiert werden will. Inmassen in dem Hertzogthumb Würtemberg, darwider erst vor wenig Jahren, ein General Befelch ergangen.

Wann aber ein territorium zweyherzig, vnd der eine, den Außziehenden ledig zehlen will, der ander nicht; tunc tale ius, quia est individuum, nec in una persona recipit separationem, potiorque est conditio prohibentis, aut res sorte diiudicari debet.

46. Leib Geding, Leibzucht, Leibgedlings Kauff.

In territorio Saxonico, inter nobiles longissimo usu receptum est, ut uxoribus ratione dotis illatae donatio propter nuptias, quam vulgo dotalitium, sive Leibgeding vocant, peculiari quadam [orig: quâdam], et a iuris communis dispositione separatam ratione, constituatur. Unde ibi Leibzucht oder Leibgeding ist eine Gaab, die ein Mann seinem Weibethut oder gibt, an Früchten oder an Zinsen die er (es wären dann fahrende Hab) mir der erben Vrlaub vnnd Verwilligung geben muß, vnd mit deß Herrn Willen bestättigen ita gloss. in Lehenrecht. 6. 31. col 2. num. 2. ibi ihr sollet wissen, was ein Leibgedinge ist. allegans ibi § sed nos plenissimo. Inst. de donat. Beust. de iure connub. part 3. cap. 9. Expressius donatio propter nuptias, vel dotalitium definiri posse videtur ex gl. im Landrecht. libr. 1 art. 21. in verb. Leibzucht, quae iuncta cum d. gloss. in Lehenrechtcap 31. et gloss. in Weichbild. art. 22 num. 1. Georgius Rotschiz. tract. vom Leibgedinge. art 1. num 19. so auch ein Fraw einige Mitgifft zu ihrem Manne bringt, so soll ihr zu recht noch sovil dargegen zum Leibgedinge gemacht werden. Vnnd das Leibgeding soll gleich seynder Mitgifft, vnd was an der Mitgifft gebricht, das soll auch am Leibgedinge brechen. Landrecht. lib. 1. artic. 20. ibi gl. in verb. Die Gewehr. vers. Die dritte Gabe. et artic. 21. ibi gl. nova. sua lit. d. Rotschitz. d. loc. num. 3. quem vide per tot artic. et tot. tract. Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 4. num. 1. ubi scribit: Marito praemortuo, viduis loco donationis propter nuptias, ex bonis eius tantum debetur, quantum dotis nomine marito attulit, et tam dote, quam etiam donatione propter nuptias in unam summam computatis in singula centum, sive in centenos, decem annua persolvi debent, utputa si mulier quingentos florenos in dotem attulisset, tum illi ex bonis itidem quingenti deberentur, et pro hac dotis et donationis propter nuptias summa simul coniuncta, annuatim centum floreni, decemnimirum in centenos computatis. persolvendi essent, donec vidua superstes est. Nam ea decedente, dotalitium utpote ad vitam tantum concedi solitum, perinde ut usus fructus morte usufructuarii finitur: vide tamen Pistor. d. quaest. et in quaest. seq. ubi habetur: Dotalitium an debeatur viduae, quae vivente Marito dotem non solvit, sed ipso demum mortuo, eam offert. Item quaest. 14. Utrum viduae ratione dotalitii quod a primo marito ad vitam saltem

An Uxor nobilis in dotalitio habeat Privilegium, quo praeferatur creditoribus Mariti, ipso adhuc vivente. vid. Mod. Pistor. p. 2. qu. 26.

Dotalitium an in feudo constitui possit, et an agnati praesentes bey dem Heyrahre Tag, videantur consensisse. Rosent. c. 10. concl. 45.

Vocatur etiam ein Leibgeding oder Pfrundtkauff, wann einer vmb ein gewiß Gelt ein Jährlich Einkommen, ad dies vitae, an Gelt, Früchten, Wein oder Speiß, Wohnnng, etc. erhandlet. Wie in den Spitälen, auch Klöstern geschicht. Unde quaeritur: Utrum si quis ab Ecclesia comparaverit 100. aureis nummis reditus fundi pro tempore vitae suae, et longissimam vitam egerit, teneatur aliquid Ecclesiae restituere. Caevall. qu. 850. Quod negatur propter incertum eventum. Quo intuitu etiam usurae nauticae graviores conceduntur.

47. Leibhennen.

Die Kindtbettrin seynd ex consuetudine quorundam locorum, selbigen Jahre der Leibhennen befreyet.

48. Leibs Lehenbare Erben.

Vocabulum Leibs Lehenbare Erben, in litteris Investiturae repertum, solum modo de Masculis (etiamsi verbum die Söhn non esset additum) est intelligendum. Schneide Win. in epitom. feud. part. 6. membr. 2. de success. feud. ab intest. num. 15. ubi hoc etiam de iure Saxonico esse dicit, ut Lehen Erben solummodo intelligantur von den Mannlichen Leibs Erben. Praesumitur tam concedentem, qnam acquirentem magis ad ius agnationis et successionem sanguinis, quam ad proprietatem dictionis (heredibus) et qualitatem hereditariam, quae inde colligi solet, respexisse. Hartman. Pistor. lib. 2. quaest. 3. num. 3. vide Fichard. cons. 72. num. 9. etc. vol. 2. Et non solum filii, sed etiam nepotes comprehenduntur, Molin. cons. 50.

Verbum Lehen Erben, importat feudum eiusmodi esse ex pacto et providentia. Quando enim haec verba, ihme vnd seinen Lehen Erben in Investituris adponuntur, tum feudum non hereditarium, sed ex pacto et providentia quaesitum censendum est. Ioann. Köppen. lib. 1. decis. 54. num. 13. Et licet non constaret, feudum esse ex pacto et providentia quaesitum, tamen in dubio pro eo praesumendum est, per cos, quos adducunt Octav. Cacheran, consil. 12. num. 11. Schrader. de feud. part. 2. cap. 9. num. 3 ). non obstante quod alii pro hereditario concludant, ut Alciat. resp. 160. num. 9. Natta. cons. 501. num. 20. et cons. 634. num. 6. lib. 1. Cephol. cons. 152. num. 55. lib. 2.

Est enim prior sententia verior, attestante Schradero dict. loc. et communior teste Thom. de Marinis defeud. rub. expact. et provident. num. 24. a princ. per tot. Pistor. part. 1. lib. 2. quaest. 1. num. 64. et multis seqq. imo etiam in Camera Imperiali recepta, tradente Ioachim. Mynsingero. centur. 4. observat. 2. num. 5. ubi ita suo tempore iudicatum dicit.

49. Leib: vnd Lebensstraff.

Verbum Leibstraff, si accipimus generice, sub se comprehendit Leib: vnd Lebensstraff, sin autem specifice, potest opponi verbo Lebensstraff. Simili ratione coercitionis vox late sumpta, mortem quoque complectitur; specifice accepta, a mortis naturalis poena distinguitur. l. si quis forte. ff. de poen. vide Matth. Stephan. in proem. ad constit. Crim. num. 13. Quod notandum est in statutis, ubi verba proprie sunt interpretanda. Decius in l. 6. de R. I. vid. l. 7. de paen. et Dn. Cothman. Academ. resp. 1. numer. 206. et seq.

50. Ein Leib, vnd zwo Seel.

Verba illa: Wir seynd ein Leib vnd zwo Seelen, matrimonium pactum constituunt, si ab utraque parte promissio acceptetur, et verba hinc inde interveniant. Idque vi horum verborum intelligitur, quae ad matrimonium

et ad virum et uxorem tantum referri possunt: qui sunt duo in carne una. Cypraeus de Iur. connab. cap. 4. §. 12. num. 25.

51. Leistung, Leistmanung, Einritt.

Pactum obstagii est, quo fideiussores nomine Principalis debitoris in casu non factae solutionis, tempore convento et constituto obstringunt se creditori, quod requisiti ab ipso, eius heredibus, vel alio eius nomine, ad hospitium publicum sibi pro obstagio nominatum, omnes et singuli, cum tot Ministris et equis, quot in tabula cautionis sunt expressi, ingressuri, neque inde excessuri sint, donec Creditori tam de sorte, quam de usuris, damnis et expensis omnibus satis factum sit: vulgo Einritt vnd Leistung, oder Leistmanung. Erat quasi captura sistebant nampese debitores quasi carceri.

Obstagia autem eum in eventum introducta sunt, ut debitores metu eius, tamquam poenae cuiusdam Contractui additae, solutionem eo citius et commodius praestent: et ita detenti, de viis satisfactionum diligentius cogitent, requirantque crebrius, ac facilius inveniant cognatos et alios, qui pro ipsis solvant, aut aliter securum reddant Creditorem, adhoc videlicet, ut detenti revertantur in pristinam libertatem, quod non facturi essent, si omnimodo libertate naturali gauderent. Constat enim tales debitores, qui libenter mutuum accipiunt esse somnolentos et quaerere tantum de die in diem dilationem, donec videant extremis morbis extrema adhiberi remedia.

Praegravabantur enim hisce tam debitores, quam fideiussores adeo, et exhauriebantur sumptibus gravissimis, ut ad extremam saepenumero redigerentur inopiam.

Ac constat, daß mancher versprechen müssen, sich in ein gewiß Orth zur leistung zustellen, vnnd allda zu laisten, offent: vnd gewonliche Gesellschafften zuhalten, deß Tags zweymal, zufailem kauff, vnverdingt, nach Sitt vnd gewonheit Laistungsrecht (daß er sich nit soll vmb ein gewiß Kostgelt eindingen, oder wie man sagt, daß Pfenningwehrt nemmen, sondern die frey Mahlzeit mit andern Gästen halten) vnnd davon nit zulassen, noch ledig zu werden, mit versetzung der verlaisen Pferdr, vnnd der Knechten, so in der Laistung abgangen, sondern an der abgangen stell, allweg andere taugenliche in die Laistung zuschicken, etc.

Morem istum in Saxonia, ante annos 300. usitatum fuisse (dicente Dn. Meibomio, ad origenes Marcanas. fol. 39. ) constat ex literis Balduini de Wenden Iunioris, ubi habetur: Ad abundantiorem vero cautelam, honorabiles Viri Borchardus Senior, et Borchardus Iunior, dicti de Bertensseve, Heinricus et Ludolfus Milites, et Georgius Famulus (Edelknecht) de Wenden, nobiscum compromiserunt quod si praedicti filii nostri ac filiae, aliquo interveniente obstaculo, postquam requisiti fuerint, dictam proprietatem non resignarent, aut minime consentirent, ex tunc iam dicti Milites et famulus una nobiscum, et nos cum eis, Civitatem Brunes Wich intrabimus, ibidem mansuri, nec inde exituri, sine licentia emptoris. Literae datae sunt An. M. CCCXIIX.

Propter foedum abusum, quem Dan. Mollerus describit, ista pacta ex Electoratu Saxoniae primum, deinde ex toto Imperio eliminata sunt.

Frater Iohan. Pauli in tract. Schimpff vnd Ernst, tit. Von den Bulern, cap. 19 1. ait, kostliche Mahl, heissen Giselmahl, da man erwan auff ein Statt, oder auff ein Edelmann mit einem raisigen Hängst leistet, die essen kostliche Mahl damit daß grosser Kosten auffgang, daß man sie desto fürderlicher bezahl vnd außricht, warumb man dann leistet. Das Recht erdacht vnnd funden hat, dem Adel zuleydt, Hertzog Berchtold von Zeringen, wann der Adel ihme zween Söhn mit Gifft errödt hat, vnd vergeben, die zu Soloturn in einem Sarch ligen, zu S. Vrsulen, als Feliy Vemmerlin davon schreibet.

Dises ist ein andere Laistung, so der Creditor auff den Dcbitoren zöhrt, vnd ihne dardurch desto ehender zu bezahlung bringt.

ADDITIO.

Etymon Germanicae dictionis, Leistung, a vocabulo Leisten, quod est praestare derivatum esse, certum videtur. Hinc etiam dicitur, ich wil laisten, was ich versprochen oder zugesagt, hoc est volo stare promissis.

Ac licet interdum arrestum et obstagium indifferenter dicatur; revera [orig: reverâ] tamen in eo differunt, quod requisitio pro arresto de consuetudine saltem regulariter expediatur, intercedente ius dicentis vel eius familiae officio; detentio autem ad obstagium communiter fiat mediante monitione, vel interpellatione Creditoris, etiam extraiudiciali. Neque tamen negatur, quin post moram in solvendo commissam, aut si requisitus pro obstagio se sistere nolit, etiam Iudex Rei adiri possit, ad eum finem, ut videlicet compellat debitorem praestare conventa, solvendo nempe, quod debet, aut servando obstagium, propter illud vulgatum: quodcumque propria auctoritate expedire licet, illud si fiat iudice auctore, non mereatur poenam. vid. Coler. d. process. exsecutiv. p. 1. cap. 8. ubi materiam obstagiorum pluribus et eleganter tractat.

Cum plerumque formula obstagiorum, vel promissio Debitoris, et eius fideiussorum, alternacive concipiatur, daß entweder der Bürg bezahlen, oder fich inn die Laistung stellen wolle, quaeritur, an eo casu electio fit debitoris aut Creditoris? Haec quaestio magni momenti est; siquidem enim in fideiussorum arbitrio hoc resideat, et ii obstagii iura in Ioco ad hoc destinato teneant, per hoc parum est consultum Creditori, qui non propterea mox recipit suas pecunias, quod sane videtur, cum in alternativis electio sit debitoris, et sic quomodocumque concipiatur clausula obstagii, videtur semper in potestate Debitorum esse, exsecutionem paratam in bona eludere.

Sed pro resolutione breviter respondetur, quod in proposito electio non spectet ad debitorem, sed ad Creditorem: cum isto casu dictio alternatlva ponatur inter duo, quorum unum est in obligatione, alterum autem apponitur ad cautelam Creditoris, vid. Coler. d. cap. 8. num. 34. et seqq.

Utrum autem Creditor semel eligens viam obstagii, requirendo videlicet mediante iudicis officio fideiussores, ut se sistant in certo loco, tamquam obsides, vel literas monitoriales ad fideiussores emittens, quod vel solvant intra tempus ipsis assignatum, vel ingrediantur obstagium, et requisiti ingrediantur loca pro obstagio ipsis deputata, possit postea mutare consilium, et petere paratam exsecutionem in ipsorum bona? Et quia, ut notavit Angel. in l. qui restituere. 68. n. 3. ff. d. rei vindicat. electio unius remedii exsecutivi, non praecludit viam aliis, quando per primum non est satisfactum Creditori, ad quaestionem affirmative respondendum esse puto cum Colero d. loc. num. 38. et seqq. ubi hanc opinionem multis firmat.

Ceterum quia utplurimum in materia obstagii obligationes in personis Debitorum et fideiussorum ita concipi solent, quod in casu non soluti debiti, vel non servati obstagii, liceat Creditori traducere reos per literas diffama torias in loco publico intimatas vel aliter, daß er sie offent: vnd bey jedermänniglich, wegen ihres nit zuhaltens, verschreyen vnnd verruffen dörffe??? quaeritur, an virtute huius pacti vel si nullum sit appositum, post moram liceat diffamare debitorem, tamquam perfidum, ut qui fidem datam et promissam contra officium boni Viri fefellerit? vid coler. saep. alleg. cap. 8. num. 67. et seqq. ] Ioh. Iacob. Speid. V. I. L.

52. Leutenant, Obsterste Leutenant.

Sic vocatur Vicarius Ducis belli, a Gallico Lieutenant, quam etiam alio nomine appellamus Locum tenentem, qui absente Principe, eius vicem gerit et locum tenet.

53. Leuterung, Oberleuterung.

Leuterationes primae et secundae, vulgo Leuterung, et Oberleuterung, remediis Iuris Saxonici adscribi solent: quae potius sunt clariores deductiones causae, fere ad instar frevisionis, quam declarationes sententiae, et proprie eo tendunt, ut quod obscurius in sententia scriptum est, ulteriori deductione declaretur et explicetur, quamvis nonnumquam hac [orig: hâc] ratione priores sententie ab eodem reformentur Iudice. Wesenbec. in parat. ff. tit. de re iud. num. 10. quod tamen non de iure, sed de facto fieri, probat Ernest. Cothman. resp. 39. nu. 479. Cui adstipulatur Daniel Moller. in Constit. Sax. constit. 10. vers. 25. part. 1. Sane in leuterationibus secundis (Oberleuterung) sententiae priores reformari possunt: quia in istis alius est Iudex, qui Iudicis prioris sententiam recte in melius

producit. Moller. d. loc. Cothman. ad tit. Cod. 19. lib. 1. num. 31. Sed de Leuteratione, Oberleuteratione, vide omnino Pruckman. consil. 33. vol. 1. et Coppen [orig: Côppen]. 2. obs. 103.

54. Leuth.

Leudi, Leudes, Leodes, Leuth, homines passim apud Germanicos et Francogallicos Historicos dicuntur, qui vulgo subiecti appellantur. Ut apud Gregor. Turo. lib. 9. in pactione Childeberti et Grunt. granni: Convenit, ut Leudes illi, qui Domino Gruntgranno Sacramenta praebuerunt, etc. vid. Hotom. Lex feud. verb. Leodes. me tr. de Comitib. num. 15. et Goldast. Alemannic. crerum. tom. 1 fol. 216.

Mit Dienst Leuthen, Leuthen, hisce verbis describuntur tam ceteri subditi, quam etiam fructus Iuris dictionis et Superioritatis, sive angariae et parangariae: quae procul dubio regalium numero censentur cap. quae sint regal. Dn. Goeddaeus. in causa Valendar. num. 316. Et licet haec vox in nostra vernacula, quaelibet servitia significet, ac Dienstleuthe sint etiam, qui vel ex conventione, vel moribus, etiam inferioribus, ad Servitia obstricti sunt, ut plerumque adscriptitii et Coloni nostri esse solent: Cum tamen coniungitur Herrschafft et Gericht, hohe vnd tieffe, ac pars sit descriptionis iuris illius, quod territorium aliquod habet, vix est, ut non etiam accipiatur de angariis et parangariis, seu de Servitiis Iurisdicltionalibus: non solum propter inferiorem, sed et superiorem iurisdictionem debitis, iuxta d. cap. 1. Rosenth. de feud. cap. 5. conclus. 70. et seq.

55. Lex Diffamari.

De lege diffamari vid. Tractatus singulares Blareri et Mundii. add. quoque Gail. lib. 1. observ. Ruland. ad process. Ferrar. Montani. fol. 182. etc. Rosacorb. pract. forens. cap. 24. Meichsner. tom. 1. decis. 5. Ioseph. Sesse. decis. 115. ubi de processu et praxi illius L. In L. diffamari sufficere extraiudicalem iactationem, et unicam peremptoriam citationem, docet Ioseph. Ludov. decis. Lucens. 32. an per eam inducatur litis pendentia, vid. Zanger. d. except part. 2. ap. 13.

In hac L. ut constitutio eius locum habeat, malitiosam diffamationem requirunt Practici. Citatio quoque in ea fieri debet cum insertione comminationis perpetui silentii. Potestque coniungi cum actione iniuriarum.

In causa criminali ex L. diffamari. vid. Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 59. ubi quaeritur, quis sit Iudex competens, qualiter citatio contra diffamantem fieri debeat? an unica citatio sufficiat.

Cum sequens Responsum aliquas elegantes in materia L. diffamari contineat Quaestiones, illud subiungere placuit.

WOl Edler, Gestrenger, insonders großgünst, Herr, bey E. Str. sambt anerbietung meiner jederzeit berait willigster Dienst, habe zuforderst ich mich zuentschuldigen, daß mit erthailung von E. Str. begehrten bedenckens, deroselben Lehenbarn Schloß vnd Dorff M. betreffendt, etwas längers inngehalten worden, welches aber thails wegen Rranckheit, thails anderer Geschäfften halber, die ich von mir weder ablegen, noch auffschieben können, thails auch, weil die Sachen sehr weitläuffig vnd wichtig, beschehen ist.

Sonsten aber habe ich seither mir vberschaffte, vnnd noch zur Zeit biß auff E. Str. abfordern bey Handen behaltene Acta, nicht allein mit allem fleiß durchlesen, sondern zumahl befunden, in Ansehung E. Str. für dißmahl in der Hauptsach keinen Außschlag begehten, sondern allein in disen mein ringfügiges bedencken erfordern, welcher gestalt dise Sach vnverweilt, zu rechtlichem vnparteyischem Proceß gelangen möchte. Daß derohalben villeicht nach folgende Fragen kurtzlich zuerörtern seyn möchten.

Nemblich vnd fürs Erste, ob E. Str. die von M. ex L. diffamari, et quidem nominatim in Camera Imperiali

beklagen, vnnd sie vermittelst solchen remedii zwingenkönde, wider E. Str. ihre zuhaben verstandene Forderung inner gewisen Zeit coram Iudicae competente anhängig zumachen?

Zum andern, falls eindergleichen Citatio ex L. Diffamari auff vnderthänigst ansuchen E. Str. von hochlöbl. Kayserl. Cammergericht wider die von M. erhalten, ob alsdann selbige schuldig seyen E. Str. vor hochgedachtem Kayserl. Cammergericht zubeklagen, oder aber vor der Röm. Kays. Mays. Reichs Voff. Raht, oder auch anderstwo E. Str. diser Sachen halber zusuchen, ihnen von M. frey vnnd bevorstehe?

Fürs dritte, da Ewer Str. offtwolermelte von M. eintweders zu Speyer ex L. Diffamari nicht beklagen wolten oder könden, oder auch sonsten solches zuthun bedencklich wäre: Ob man nicht eben disen Proceß von dem Lehenrichter (in erwegung solche gantze Sach, auff einercontroversia [orig: controversiâ] feudali füglich anstellen könne? vnd ob solches vor Ihrer Fr. Gn. als Lehenheren, oder aber den Parib. Curiae beschehen müste?

Zum vierdten, ob dise Sachulla [orig: ullâ] ratione von denen von M. gleich also bald ad Aulam Caesaream gebracht, oder aber von einer Vrthail vor dem Lehengericht ergangenspreta [orig: spretâ] Camera [orig: Camerâ] Imperiali aldorten appellirt werden möge?

Prima Quaestio.

WAs nun die erste Frag anbelangen thut, will selbige etlichermassen zweifelig scheinen. Dann ob wol sonst de iure communi darfürgehalten wird, quod L. Diffamari locum habeat in omni genere causarum, Civilium et criminalium, Gail. lib. 1. obs. 9. num. 2. Et non solum in actionibus personalibus, sed et realibus, item in petitorio et possessorio, et quoque in delictis. Magenhoest. in Comment. ad Ordin. Camerae part. 2. tit. 25. in pr. et §. ult. in fin. Et sic generaliter contra omnem diffamationem, secundum communem, receptam et approbatam Dd. traditionem, Blarer. ad L. Diffamari in pr. rubr. Summa L. Diffamari. num. 1. m. f. 12. Caesar. Contardus. in Com. L. Diffam. cap. 3. num. 24. et seqq. Otto Melander. p. 2. von derConstitution super L. Diffamari verb. in allen Burgerlichenf. 569. Plures adducit Gravae. lib. 1. concl. 9. in pr.

So möchte jedoch darfür gehalten werden, daß E. Str. in gegenwärtiger Sach keinen Proceß ex L. Diffamari in Camera [orig: Camerâ] außziehen können: Angesehen Sie allein von denen von M. der gestalt diffamirt vnnd bezüchtigt worden, daß E. Str. Ihr von M. Altvätterlich Lehen wider recht innen haben Da hingegen ad processum ex L. Diffamari in Camera Imperiali fundandum, vermög der Cammergerichts-Ordnung. p. 2. tit. 23. vonnöhten ist, vnd mehrgesagte L. Diffamari daselbsten nicht anderst verstanden vnnd gebraucht werden mag: Dann in Fridbrüchigen, Schmaach vnnd anders dergleichen Sachen, in denen solch Diffamation gefährlicher, betrüglichcher weiß, oder in ander weeg dem andern Thail zue Nachthayl vnnd Beschwärung geschehen.

Unde etiam pro requisito hic exigi solet, ut diffamatio sit gravis, Graevae. lib.1. concl. 10. consid. 1. num. 1. Et talis, quae Pacem publicam turbare, et scandalo esse possit. Indeque vulgatissime aiunt, quod constitutio haec, Camerae Iurisdictionem fundat, non in quibusvis diffamationibus, sed in atrociorib. solum iniuriis, quae versute, dolo malo, aliove modo in alterius prae iudicium atque gravamen fiunt, tenduntque, ut quoque monet Graevae. L. d. concl. 9. num. 9. et iam ante observavit Mynsing. 5. obs. 81. Inque hoc passu non exiguum inter Ius Civile et Camerale discrimen esse, annotat Schwanmann. obs. 161. num 2. et a.

Dessen jedoch alles vnangesehen, thne ich meines thayls mehr dahin incliniren, daß in Camera Imperiali E. Str. ein Proceß wider die von M. außziehen könne: Weil sonderlich das fürnembste requisitum enthalben, und

So ist auch das ander requisitum. berührendt, ipsam nempe diffamationis qualitatem, zubetrachten, quod quidem constitutio duas solum causas exprimat, in quibus ea obtineat et tamen eadem alias similes admittit verbis: In fridbrüchigen, Schmach vnnd andern dergleichen Sachen, in denen solch diffamation gefährlicher, betrüglicher weiß, oder in ander weeg dem andern Thayl zu Nachthail vnd Beschwärung beschehen. Ordin. Cam. l. 2. t. 1. ubi licet aliqui per similes causas, solum intelligant eas, ex quibus publicum scandalum oriri, et tranquillitas Imperii ob factam traductionem quomodocumque perturbari queat; Magis tame est, ut hic eas causas subintelligi dicamus, quae famam et existimationem hominis quoque modo offendunt, prout refert Magenhost, ad tit. 25. Ord. Cam. p. 2. inpr. ubi addit, non usque adeo anxie hoc requisitum disputari; cum diffamatus ex disputatione Iuris communis fere in omni genere causarum super L. diffamari agere possit. Adeo ut et is, qui in possessione sua [orig: suâ] diffamando turbatur, ex hac L. Diffamari agere queat, Wesenbec. cons. 96. num. 7. Magenhost. d. loc. qui citationem exinde in Camera decretam refert in causa Maintz contra Sachsen.

Wann man auch deren von M. wider E. Str. bey vnderschrdlichen Churfürsten beschehene Klagen vnd suppliciren durchsihet, werden sich darinnen sehr harte anzüglich vnd gantz schmäliche Wort befinden, zumal thut diß Orths auch ein publicum scandalum mit vnderlauffen, angesehen dise Sach sehr weit erschollen, bey vilen Potentaten alber ait abgebracht, vnd deß Hertzog zu E. Fr. Gn. als Lehen-Verr, die auch E. Str. investirt, vnd Gegnern strittiges Lehen zuleihen, verwaigert, einer mercklichen Vngebühr bezüchtigt werden.

Als in einem Schreiben an deß Veren Vörtzogs zu H: Fr. Gn sub dato den 5. Octob. A. 15. werden E. Str. insimulirt, daß sie sich mit schlechtem Gewissen vernemmen lassen, dero (vnrechtmässiger) posse ssion so lang zu incumbiren, biß sie mit ordenlichen Rechten darauß gesetzt werden. Hoc addito, daß E. Str. zweiffels frey, bey eingerissenem vnendtlichem Iustitziwesen, nach jetzigem der Welt Gebrauch, wol gesichert zuseyn vermainen, vnnd eben daselbst wird gebetten, Ihre Fr. Gn. wollen E. Str. nit gestatten, die von M. also vorsetzlich vnd mutwillig vmb die Weeg zuspringen, vnd dises M. Altvätterliche Stamm Lehen M. wider die offenbahre Handgreiffliche Billigkeit, ihnen von M. noch länger de facto vor zuenthalten, vnnd gleichsamb das Wasser wider in Stromb machen zulauffen, daß auch solches in der Warheit sonst bey einer löbl. Ritterschafft im Elsäß, deren die Sach in grund bekandt, ein seltzam ansehen haben wurde. Item daß E. Str. als bey einem frembden Gut sich weiter zuerwärmen, billich nit begehren sollte.

Fast gleiche ehrenrührige vnd weit außsehend Wort, haben die von M. bey Chur Mentz fürgebracht, welche beede dem Lehn Herrn Fr. Gn. vnd auch E. Str. zu nit geringer ver schimpffung geraichen. Inmassen Ihre Churfr. Gn. Intercession Schreiben an den Landtgraffen in Hessen mit mehrerem zuerkennen geben. Welche vnd mehrhochanzügliche Wort, so hin vnd wider auß den Schreiben zusamen zuziehen, auch der Supplication pro citatione ex L. Diffamari mit etwas außfuhrung einzurucken, in all weg iniuriosa vnd scandalosa, auch weder von jrer Fr. Gn noch E. Str. zugedulden seynd. Dann einem de facto wider offenbahres Recht das seinig vorhalten,mala [orig: malâ] conscientia [orig: conscientiâ] etwas tentiren, sich mit frembdem Gut bereichen, vnd was dergleichen, besonders, wann ein hoch ansehenlicher Fürst tot Consiliariis stipatus darvber connivirt, tam iniquum assertum detentatorem fovirt, ein sehr weites außsehen hat, vnnd ein vnleidenlicher Bezucht ist.

So ist auch das tertium requisitum, probatio nempe diffamationis diß Orths erhalten, litterae scil. diffamantis, aliaque ad demonstrandam Diffamationem Documenta, quae una cum supplicatione in Camerae Senatu exhiberi debent. Ord. Cam. d. tit. 25. ves. daß auch Mynsing. cent. 5. obs. 81. num. 4. Gail. 1. obs. 10. num. 7.

Weil nemblich die Copiae der Gegnerischen Schreiben, so ich bey den Actis find, ohne zweiffel mit den Originalien in continenti belegt werden könden.

Quaestio Secunda.

BEy der andern Frag, möchte auch nicht vnscheinlich gesagt werden wann gleich ein Citation ex L. Diffamari, wider die von M. erkennt, daß dannoch selbige nicht eben in Camera, sondern coram quocumque Iudice competenti, E. Str. zubeklagen aufferlegt werden möchte. Inmassen solches in mehr angezogner Cammergerichts Ord. tit. 25. mit disen Worten sanciret / wa aber der diffamirt / ohne mittel dem Reich, aber in erster Instantz dem Cammergericht nicht vnderworffen, als dann ihme vor dem Richter, dahin die Sach ordenlich gehört, ein genandre Zeit sein Clag fürzubringen, mit dem Anhang, wann er das nicht thät, daß ihme ein ewig stillschweigen auffgelegt sey, angesetzt, vnd sonst vermög der Kays. May vnd deß Reichs gemainen Rechten vnnd Ordnung, gehandlet vnnd procedirt werden solle Gail. 1. obs. 11.

Nun möchte aber nicht ohne grund gesagt werden, daß gegenwärtige Sach, quoad primam Instantiam, tam ex sui natura [orig: naturâ], quam ex personarum litigantium ratione ein andern Richter haben könne.

Dann erstlichen es jetziger Zeit dahin kommen, daß Kays. May. Reichs-Hoff Raht, in omnibus casibus concurrentem Iurisdictionem cum Camera exercirt, auch die immediati vnerachtet der Außträg, daselbst beklagt zuwerden pflegen, darumb es das ansehen gewinnen will, als wann E. Str. etiam post impetratam citationem ex L. diffamari von denen von M. bey Kays. May. beklagt werden möge.

So könden fürs ander die von M. vermög der Cammergerichts Ordn. p. 2. t. 5. sich der Außträg behelffen, vnd E. Str. dahin anhalten, daß sie drey Churfürsten, Fürsten oder Fürstmässige, die vnparteyisch, benennen, vnd darauß sie einen zum Richter erwöhlen sollen. Sie von M. möchten auch einen vnparteyischen Commissarium von der Kays. May. aller vnderthängist impetriren: oder aber wider deß Lehenheren Fr. Gn. sich der Außträg, mehrerem Inhalts deß 4. tit. p. 2. Ord. Camer. gebrauchen.

Oder auch pro tertio, weil dises ein causa feudalis, sich vor dem Lehenrichter wider E. Str. beschwären, in welchem fall, weil die Sach Ihr Fr. Gn. als Lehen Herrn selbst berührt, selbiges Ius, pro E. Str. diß Orths praetendiren, vnd von Ihrer Fr. Gn. ein vnpartheyisch Lehengericht angeordnet werden müßte.

Quippe si controversia agitur inter Dominum et Vasallum super Investitura, amissione feudi, eiusve reputatione, vel similem ob causam, tunc Pares Curiae iudicant, cap. 1. §. pen. de prohib. feud. alien. per Frid. Nicol. Mozz. tit. de naturalib. feudor. num. 13. f. 241. Rutger. Ruland. de Commissar. p. 4. lib. 8. cap. 1. nu. 2. f, m. 484. Rosenth. p. 2. cap. 12. concl. 3. num. 1. et seq. Ac etiam ubi Dominus unum investivit de feudo, quod alter ad se pertinere dicit, Georg. Everhard. 1. cons. 28. Reusner. cons. 25. v. 1. Sch Wanmann. obs. 11.

Aber dessen vngehindert, köndte meines einfältigen erachtens, vileicht gegenwärtige Sach, in Camera auch quoad principale negotium behalten werden: Fürnemblich wann Ewer Str. solches gleich in der Suplication begehren, auch zumahl Ihr Fürstl. Gn. als der Lehenherr, unnd welcher sonst inter Vasallos Richter ist, dise Sach ad Cameram durch ein

Wann nun dises beschehen solt, vnd Ihre Fürstl. Gna. zu dergleichen anbringen zuvermögem, wäre ich pro mea [orig: meâ] tenuitate der meinung, es solte dise Sach in Camera behalten werden.

Quam vis enim si diffamatus quidem Imperio immediate subsit, sed ad Cameram tamen in prima Instantia, vel propter Austrägas vel alia ratione trahi non possit, tunc Camera Imperialis Iudex quidem sit atque maneat, quoad praefixionem termini, et impositionem silentii, sed causam principalem ad Iudicem ordinarium remittat, Gail lib. 1. abs. 12. num. 1. et. 3. Eius tamen limitatio est, si ordinarius vel suspectus sit, vel causam ipse remittat, vel Iustitiam administrare nolit, vel non possit, Assessor Camerae in praeiudiciis verb. L. Diffamari. §. 1. Tunc enim causa principalis in Camera retinetur. Et ita factum in causa. Magdenburg, contra Sachsen, referente Magenhocst. d. tit. 25. p. 2. §. praxis. vers. ubi iam infin. f. 243. Idem asserit Assessor Camerae d. loc. §. quando diffamatus.

Quod causa, si ab ordinario remittatur ad Cameram tunc citatio ex L. Diffamari non super requisitis, et exbeneficio Cameralis ordinationis decernatur, sed ex iure communi procedatur, post alios a se allegatos notat Schwanman. obs. 162. numer. fin. et obs. 166. per discurs. Cui item obs. 15. tradit, Iurisdictionem Camerae quoad primam Instantiam tam tacite quam express e proprogari posse.

Quaestio Tertia.

Bey diser Frag ist seniges zu widerholen, was allberait hieoben angeregtworden, daß nemblich Ihre Für. Gn. als Lehenheri vnd der sonst inter Vasallos Recht zusprechen hätte, inn diser Sach nicht Richter seyn kan, weil die von M. (wie sie selbst inn jhrem anbringen erwehnen) mit Ewer Str. nichts zuthun, auch von E. Str. inkeinenweeg depossessionirt worden, sondern sich allein derenthaib beklagen, auß vrsach hochgedacht Ihre Fürstl. Gn. jhnen das strittige Lehen entzogen, vnnd einem andern verlyhen. Dahero dann erfolgt, daß der Stritt zwischen denen von M. als Klägern, vnnd Ihrer Fürstl. Gn. als Beklagten, atgentlich davon zureden, sich enthalte, vnd obschon Ihre Fürst. Gn. sich diser Sach selbsten nit vnderfangen, sondern dar für halten wolten, daß E. Str. dises Lehen cum periculo litis vberlassen seye, so wirdt jedoch bierdurch ipsa natura causae nicht mutirt, sondern es müssen nichtes desto weniger E. Str. Ihrer Fürstl. Gn. Ius urgiren vnnd sich dessen in processu causae bedienen. Dahero dann es nochmahlen darbey bletbet, dz ein vnparteyisch Lehengericht auß den Vasallis die von der Graffschafft F. dependiren, von Ihrer Fürstl. Gnad. angestelt werden muß. Man wolte dann selbige (wie beraits hieboen angeregt) propter commune prae iudicium, für parteyisch halten. Welches doch bey Ihrer Frst. Gn. vnnd E. Str. Willkuhr beruhet, ob selbige coram tali Iudice suspecto litigiren wollen. Recusatio enim Iudicis in favorem partis est introducta, cui, 10, qui talem exceptionem opponere posset, renuntiare non prohibetur.

Wann nun Ihre Fürst. Gn. oder E. Str. coram hisce Paric. Curiae dise Sach zuerörtern belieben thäte, köndt man auch alsdann coram illo Iudice ex L. Diffamari klagen vnd den Gegentheil ad agendum anstrengen. Auff welchemweeg, dise Sach ebenmässig ad ordinarium Processum gelangen thäte.

Namque ut iam supra dictum est, de iure et communi Interpretum traditione, Remedium illud in omnibus causis indifferenter, et ita etiam feudalib. locum est.

Quaestio Quarta.

Ob gleich alberait hieoben angeregt worden, daß bey Kays. Mayest. Keichshoff Kaht, alle Klagen, so wider die immediatos sive nobiles sive status beschehen: Sokanich doch meines theils nit sehen, wie diß Orths in praeiudicium deß Lehenrichters, ipsove invito, (praesertim si una vel altera pars excipiat) gegenwertige Sach, alldort angenommen werden köndte. Da auch gleich E. Str. oder deß Lehenheren Fr. Gn. in aula Caesarea diser Sach halber beklagt wurden, bin jedoch ich der Mainung, daß hochgedacht Ihre Für. Gn. gebührendt excipiren, vnn sich dem Iudicio parium curiae, doch salvo Iure appellandi, submittiren solten.

Dann vnzweiffeligen Rechtens quod controversiae de feudis mediatis, vnd da vmbkein Reichs Lehen gestritten wirdt, non ad Imperatorem, sive alium Iudicem Ordinarium, invitis partib. et inprimis feudi Domino, dissentiente, trahi possint, sed coram Iudice, ratione feudi competente, debeant ventilair.

Vnd laufft dises, so an jetzo angezeigt denjenigem, was hieoben in secunda Quaestione außgeführt, nit zuwider, dann obwohlen daselbsten meldung beschehen, esköndte dise Sach dem Iudicio feudali subtrahirt, vnd ad Cameram gleich in prima instantia gebracht, auch so gar die Pares selbsten, tamquam suspecti recusirt werden: So hätt aber dises alsdann erst statt, wann daß Le. henherrn Fürst. Gn. oder E. Str. sich ultro dem Iudicio Camerali submittiren, vnd die habende exceptiones, quo ad Iudicium feudale fürschutzen wolten. Wann man aber ex parte, das Iudicium Aulico Caesareum imploriren solt, vnd E. Str. selbiges decliniren wolten, müste man nit allein aller exceptionn contra Iudicium feudale geschweigem, sondern vil mehr adillud provociren, vnd sich darauff beruffen.

Die Secundam Instantiam belangent, trageich die beysorg, wann dise Sach ad pares Curiae gelangr, daß von selbigen entweders ad Cameram, oder aber ad Aulicum Iudicium Caesareum, sonderlich nach bewantnuß diser Zeit, appellirt werden köndte.

Etenim a parib. ad Cameram appellari posse, dubium non est si nempe Dominus feudi superior non exsistat, quod docet plenissime Rosenthal. cap. ul. concl. ult. per tot. et docui etiam ego tr. de appellat. cap. 4. num. 16.

Daß aber auch ad Aulam Caesaream appellirt werden köndre, wil nunmehe die Praxis communis an die Hand geben.

Wann jedoch gegenwertige Sach ad Iudicem feudalem feudalem gelangen thät, vnd E Str. daselbst sucum biren solt, köndten selbige alsdann ad Caesarem vel Cameram pro lubitu, tamquam in alternativis, provociren.

Welches E. Str. zu begehrter widerantwort, jedoch besser begründter Meinung vnvorgriffen, ich vnderdienstlich anzudeuten nicht vnderlassen sollen.

56. Libertiner.

Horum haeresis antiquissima, et temporibus Rusbrochii satis nota erat. Eorum quoque mentionem feci. Ego in praecognit. polit. fol. 32.

Eam haeresin renovarunt [orig: renovârunt] in Beigio Anabaptistae, ita referente Miraeo, in annalib. Belgic. Anno 1525. ubi scribit: Quintinus Sartor Picardus, cum Socio Coppino, Libertinorum dogma dissminat, ob quod Crimen et alia, Tornati extremo supplicio afficitur; liaeresi tamen prius eius rata.

David item Georgius haereses suas per Frisi am et Hollandiam sparsit. Falsa haec Libertas fundamentum est haeresium et atheismi: hisce Libertinis similes Autonomistae sive. die Freysteller, vid. tract. Fabri. d. religion. et I heologiam Germanic. quae passim hosce Spiritus exagitat.

Ac in effectu omnes haeretici sunt Libertini, quia non credunt Ecclesiae, sed sibi.

Veteres illi Spiritus liberos, freye Geister semet appellitabant, Nolhardi item et Beguini dicebantur, vide supr. in v. Beguini. Horum asseclae fere sunt hodie Metistae, Stifeliani etc. ac in Hispania Alumbrados, Mercur. Francois. tom. 9. sub Anno 1623. de quibus vid. Suson. Rusbroch. et Tauler. in Indic. item Nider. in fornicar. lib. 4. cap. 5. et 6. fol. 214. 219. et f. 2. a. ubi de huiusmodi farinae homine, vel haeretico Sacerdote sequentia scribit: Novi aliquando Virginem divitem, et non minimi status, omnium vicinorum iudrcio et meo, devotam valde et castam, que Confessorem quendam religiosum habuit multa prudentia et probitate pollentem, cui oboediebar longo tempore. Vocata est tandem ad quarundam feminarum nomine devotarum, domunculam, quam quidam, utvidebatur, multum honestus Sacerdos saecularis intrare solebat, sed revera [orig: reverâ] corruptus erat in his, quae ad veram fidem pertinent. Deinde caepit quibusdam ex eis ad partem sumptis, doctrinas specialiores tradere de patientia oboedientia et de arte contemplandi quaedam arduissima subtexere. Finxit miser se easdem videre ad Divina magis dispositas, et in hoc sexum inanis gloriae maxime cupidum, decepit amplius, inter quas praefata Virgo fuit principalior. Delinire tandem caepit, verius [orig: veriûs] malignari Sacerdos praefatus, quousque persuasit omni ver ecundiae esse abnegandum feminis quemadamodum, Christus nudus pro nobis, ut aiebat, in cruce pendendo fecit, et nisi ista fierent, perfectionisapicem a nullo attingi posse affirmabat. Exinde autem de sexu fragili quae dam deven erunt in tantam stultitiam, ut se clam coram Clericis in hoc complicibus passim denudarent sine carnah commixtione. Et postremo persuasit, ut Eucharistiae Sacrainentum divinissimum, quod semel in die Sacerdos vix dignus est sumere, quemadmodum unica die Christus se Patri in ara Crucis obtulit, id multotiens a feminis sumeretur, eo quod gratia Sacramentalis qualibet communione (ut aiebat) augeretur, non advertens id esse contra generalem totius Ecclesiae consuetudinem. Exinde factum est, ut aliquando in loco Secreto tres fa minae nudae totaliter, flectentes genua coram praedicto perfido, Eucharistiae Sacramentum reciperent eadem hora [orig: horâ] et die ultra quinquagesies. Coniacebant interea Viri talibus complices, Clerici scil. saecularibus feminis, et nonnumquam multi cum multisuno in lecto, nec ad lapsum carnis, ut fatebantur, procedebant, sed ut passionibus Veneris funditus abnegarent, se a seipsis mutuo continebant, verius plus inficiebant. Inter quos continentes iste Sacerdos principalis perfectionis esse dicebatur. Adducebantur etiam aliquando clanculo de distantibus reli giosar um domibus ad dictam officinam lutosam et porcinam aliae famosae in bonis feminae, quae in dulgentias Daemonum, ut domesticae acquisiverunt. Nam principales actores huius nequitiae, disponente Deo, postr emo capti, haeresin publice coacti sunt revocare. Et ita nidus iste

in unoloco, nescio si in aliiz, dissipatus est cum confusione extrema. Hacenus Nider. qui passim d. loc. alia huiusmodi consimilia habet.

57. Licentiat.

Quarundam more Academiarum (verbi gratia [orig: gratiâ] Perusinae, Benius, Privileg. ICC. inproem, part. 3. num. 14.) Licentiati illi dicuntur, qui coram aliquibus tantum facto de se periculo, idonei iudicantur, ut se publico examini coram Collegio et Episcopo committere possint; hique Gradum vel Doctoratus dignitatem promeruisse dici nequeunt, cum adhuc in publico examine repelli possint. Abb. in cap. cum secundum. num. 14. de praeb. late Grat. consil. 116. liba. 2. vide Dn. Frid. Mockel. dissert. de praem. th. 84. fol. 45. quae est relata inter disputationes Tubingenes.

Licentiati quoque indigitantur ii, qui post privatim comprobatam Colleii Iudicio Doctrinam suam, laurea [orig: laureâ] digni commendantur, et accepta a superiore licentia [orig: licentiâ] ad doctorandum, insignia solummodo, aliquam de causa [orig: causâ] omittunt et differunt, hosque cum Doctores effici meruerint, insignia licet, quae qualitatem potius extrinsecam, quam rei praese ferunt essentiam, collata non sint, Doctorum tamen gaudere immunitatibus et Privilegiiis, docet Angel. in §. quaedam num. 19. Inst. de action. Bolognet. in l. cum quid num. 31. ff. sicert. pet. Benius. all. loc. arg. l. pen. detest. milit. l. qui poenae. 7. §. Divus. ff. de manumiss. adde Gabriel. in commun. concl. tit de maior. et obed. concl. un.

Denique licentia, tamquam peculiaris et Doctoratui proximus Gradus, separatim publico quodam actu confertur: in quo omnia illa sollennia, quae in promotione Doctoris, exceptis insignibus Doctorabli. adhibentur. Hocque gradu condecoratum, in omnibus favorabilibus pro Doctore haberi, eiusque comprehendi nomine, ex generali notissimum est consuetudine. Matth. Steph. de iurisdict. lib. 3. part. 2. cap. 14. nu. 98. Guid, Papae. decis. 390. Ruland. de commiss. lib. 1. c. 14. num fin.

Et facit, quod cum publica Imperii lege, Assessores non nobiles in Camera debeant esse ICti titulo ornati, Ord. Cam. part. 1. tit. 3. non magis Doctores, quam Licentiati consuetis Ceremoniis et ritu, ut dictum, in Universitate publice inaugurati, idonei habentur.

Licentiatus an habeatur pro Doctore, disquiritur etiam in Practicabilibus Ecclesiasticis, Marci Antonii Genuensis, quaest. 611. vid. quae scripsi ad tit. Doctor. et Christinaeum. vol. 1. decis. 104. et seq. et decis. 212.

Qui nondum insignia suscepere, electi tamen, auctoratiqueve [orig: auctorâtiqueve] sunt, in materia [orig: materiâ] favorablli pro Doctore habentur. Alciat. adl. 57. d. V. S.

Licentiatus non admittitur, ubi exigitur qualitas Doctoratus, Rice. inprax. variar. resolut. 467. Sed ibi dicit, Licentiatos esse, qui tantum semel examinantur, et praeambulo examine, mediante explorantur, an sint digni; acquirunt ergo ibi non dignitatem, sed praesumptionem habilitatis. Alias constat, quod rigide examinatus habeatur pro Doctore, vid. Faber. d. aliment. fol. 76. Ac in quaestione an rigide examinatus, pro Doctore zu passieren? distinguendum, puto: aut requiritur sollennitas, et est de sollennitate, tunc collatio tituli sollennis adesse debet, aut non requiritur, sed solum de sufficientia quaeritur, tunc omnino sufficit, ac nihil amplius requiritur: cum de fine, id est Doctorali qualitate, sat sufficienterque constet, quae per examina manifestatur, nec postmodum doctrina per pilei impositionem, vel annuli aut libri aperti traditionem conferripotest.

Qui autem in uno loco examinatus, et Licentiam adeptus est, nequit alibi accipere Doctoris Gradum. Idque quasi propter continentiam causae. Petr. Frider. lib. 3. c. 5. num. 30.

58. Liebträncklein.

Philtrum seu poculum homini propinans amatorium, Gallis dicitur. poisons pour faire aimer, ex cuius haustu, fertur exspirasse Lucretius Poeta. vide Guil. Boekel. disquis. 6. num. 23. etc. ubi pro more suo in utramque disputat partem, an talem potionem praebens, ultimo ca^pitis supplicio sit afficiendus, si exinde mors, aut mentis perturbatio, ut plerumque fit, subsequatur. ego arbitrariam poenam locum habere puto; quae tamen gravior esse potest, habita circumstantiarum ratione. Quin et capitalis esse debet, si quis sortilegiis fuerit usus. Conciliatur quidem hac [orig: hâc] ratione quandoque amor: Brnsfeld. d. Malefic. fol. 427. etc. sed ille furiosus est, nec fere unquam sortitur exitum bonum, neque exinde matrimonium concors exoriri solet. Ut monui in tract. d. nupt. cap. 9. num. 3.

Sed de Philtris sive poculis amatoriis plura habent Maiol. in diebus Canicularib. tom. 2. colloq. 3. fol. 634. etc. Quercetan. de la Sante fol. 47. et seqq. Roderic a Castro in Medico Politic. in Indic. Paul. Zachias in quaestionib. Medico legalib. lib. 2 tit. 1. quaest. 10. Derlrio disquisit. Magicar. m. fol. 362. et seqq. Ricc. in Prax. Ecclesiast. fol. m. 726. etc. Pharmaceutr. Theocrit. et Vergil. Anton. Guib. Constav. quaest. Iur. lib. 1. cap. 16. ubi de poculo amatorio, cicuta, Salamandra, dra, aconito, pityocampis, buprestri, mandragora, cantharide et lu stramento, et cur ob ea poenaeirrogentur ad l. 3. ff. ad L. Cornel. d. Sicar. qui idem in poly histore, cap. 8. de amore, eiusque remedio, et amantium signis agit.

59. Lieben Getrewen.

Etsi appellatio illa Liebe Getrewen iuris dictionis usurpetur intuitu. Gail. de arrest. cap. 7. nu. 10. et 13. et quibus ita scribitur, nisi protestando contradicant, in nominationem hanc, et inde consequentem iurisdictionem consensisse videantur, arg. l. 16. ad. SC. Maced. Bart. in l. 24. num. 2. de constit. pec. Anton. Gabriel. com. opin. tit. de probat. concl. 2. vide Menoch. de praesumpt. 65. per tot. Atramen quando subditis et Landsassiis. Liebe Gerrewen, et Civitati, vnser Statt scribitur, plenaria statim, urgentioribus non concurrentibus demonstrationisbus, haud infertur subiectio. ut dixi supra in v. Gnädige Herrn. Verbum enim Dominii, quod interdum pro eminentia [orig: eminentiâ] et dignitate, inter dum pro direcot, utili, aut etiam prote ctionis accipitur Dominio, secundum rem subiectam est intelligendum. Ut igitur Vasalli fideles, in c. 1. §. 1. t. 1. et cap. un. 1. F. 10. vocantur, qui tamen extra feudi casum pro subditis vel Landsassiis non reputantur. Natta, consil. 313. num. 4. Cacheran. consil. 9. n. 18. et consil. 64. num. 9. et seq. Gail, de pignor. observ. 15. num. 3. et de arrest. cap. 7. num. 13. ubi Vasallos, Liebe Getrewen appellari, styloreceptum esse, testatur: illamque proprie eos concernere appellationem. ait Cothman. resp. 91. num. 33. et respons. 57. num. 45. vol. 2 et tam subditorum, quam Vasallorum litteras, hoc modo (vnsern lieben Getrewen) in Grammatophilaciis Principum inscribi, tradit Bruning. de var. univ. th 35. Ita etiam cum Clientibus, eo quod prote ctoris sui fideles sint, et permanere debeant Cliente,s hic tribuitur, si cuti Mülhausen, Northausen vnd Erfurth, Chentelaribus Electorum et Ducum Saxoniae Civitatibus, ex Aula Saxonica scribi, observavit War. de Erenberg. 1. de Foeder. cpa. 4. num. 15.

60. Liechter anzünden.

ADDITIO.

Usum Iuminarium esse pervetustum, et a primordio nascentis Ecclesiae, in antelucanis scil. caetibus, testantur Irenaeus, Tertullianus et alii passim. Tandem pace Christianis data [orig: datâ], Ecclesia id ex prisco more retinuit, tum in Dei honorem, tum in signum laetitiae. Unde B. Hieronymus, Vigilantium caereorum usum reprobantem, graviter redarguit, c inter alia ita inquit: Nam et absque martyrum reliquiis, per totas Orientis Ecclesias, quando legendum est

Evangelium, accenduntur luminaria, iam Sole rutilante, non utique ad fugandas tenebras, sed ad Signum laetitiae demonstrandum: Unde et Virgines illae Evangelicae, semper habent accensas Iampades, etc Bignon. in noris ad Marculphi formulare. fol. 437. ubi simul testatur, ignem honoris gratia non Imperatoribus modo, verum et aliis praelatum fuisse.] Iohan. Iacob, Speidel. V. I. Lic.

61. Lidlohn.

Vom Lidlohn, vnnd wer solchenzuerfordern, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tract. de rescriptis moratoriis. fol. m. 232.

ADDITIO.

De mercede famulorum et operariorum, vulgo Lidlohn, eiusque Privilegio et prioritate, et qui ea [orig: eâ] gaudeant, dixi in Notabilib. meu iuridico politic. lit. L. num. 33. quibus non accenferem artificiales, quorum artificia solum ad exhilerationem Dominorum exhibentur, ut sunt Cantores, parabolani, citharaedi, athletae, Musici, gladiatores, mimi. saltatores, histriones, quod genus hominum appellatur. voluptatum artifices, Frewdenmacher, Spilleuth, ut qui iocando demulceant et devinciant sibi animos superiorum. Aulici istud hominum genus, quod quasi assidue sectatur Dominos, ad placitum iis loquendo, plures vinorum calices exhauriendo, et per omnia sese accommodando ad ingenia Principum, civiliore vocabulo nominant kurtzweilige Räht. Quibus etsi de iure nulla debeatur merces, nis instipulationem deducta fuerit, sed sufficiat illis frui mensa, conversatione, poculis et vestitu Dominorum: cum nulla sit voluptatis aestimatio, Zas. lib. 1. singul. cap. 3. num. 44. per l. fin. ff. d. oper. serv. l. voluptuariis 11. ff. d. impens. in reb. dotal. Tamen, ut nunc sunt mores nostrorum temporum secundum Coler. d. process. exsecutiv. part. 1. cap. 9. num. 10. isti voluptatum artifices in Aulis hodie plus ditescunt, quam vigilantissimi Consiliarii in quorum operis ac consiliie Principum et totius Reip. salus consistit et requiescit. Ita crebro fit, ut stulti melioris conditionis sint, quam prudentes et periti, contra id, quod legitur in c eum, qui d. praebend. in 6. ideo rapiant et capiant quantum possunt, dum durat gratia, a qua [orig: quâ] si cedant, vel Princeps moriatur iique contenti futurae liberalitatis exspectatione in tali servitio Dominorum se collocareut, nihil exigere possunt ab heredibus, iuxta illud vulgatum: Wer auff Gnade dienet, dem wirde mit Barmhertztakeit gelohnt. Et dicitur communiter, quod histrionibus et ioculatoribus illata iniuria emendetur Umbra Viri, man gibt ihnen zur Buß ein Schatten eines Manns, Sächsisch Landrecht, lib. 3. art. 45. cum infames sint et quasi mortui, ac pro umbris habeantur, ut exponitibi gloss. verb. Spilleuth.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Lic.

Liferung der Maleficanten.

62. Liga, legieren.

Lega est gradus, bonitasque metallorum, et puto esse id, quod Galli allor vocant. Et vocatur a Lege, quia additio extranei metalli, ad Legem Imperii fieri debet. v. Marcell. donat. fo. 1042.

63. Ligende, oder vnbewegliche Haab vnd Güter. vid. supra. lit. F.

Cognitio, quae sint bona mobilia, ut dixi in v. fahrende Haab, a contrario quoque cognosci poterit, quae referantur ad immobilia. Sunt aut em immobilia bona proprie, ea quae moveri suapte natura nequeunt. l. moventium ff. de V. S. Panorm. in c. nulli. num. 9. dereb. Eccles. non al. Dec. consil. 472. vol. 4. num. 4. et v. Ludovici. conclus. 48. per tot. Gratian. tom. 5. cap. 11. fol. 25. etc.

Partes vel fodinae metallicae, vulgo Berghail, immobilius annumerari, quidam autumnant, gloss. et D. in l. si exlapicidinis C. de Iur. dot. et l. divortio. §. si vero in fundo. ff. solut. matrim. vid. Modest. Pistor. p. 3. quaest. 124. num. 86. etc. quamvis fructus, qui inde percipiuntur, in fructuum renascentium numerum non recte referantur. Usus tamen huius quaestionis, secundum Matth. Stephani. centur. 2. quaest. ad Inst. quaest. 9. maximus est in foro Saxonico. Etenim eo iure maritus lucratur dotem, in mobilibus consistentem. Unde parte metallicae ei non obv enient, freuctuum vero quos inde viva uxore per cipit, consequetur et ipsos fructus, et ita constitutum est in Nov. Electorali 25. part. 3.

Eadem [orig: Eâdem] ratione Pater, qui in adventitiis bonis liberorum, quos in potestate habet, consequitur usum fructum, non consequitur fructus ex partibus metallicis, sed duntaxat eorum usuram, vel commoditates. Bald. in l. fructus. 7. §. si fundum. 12. vers. et ex hoc ff. solut. matrim. Sed vide Iacob. Thoming. quaest. 12. ubi hanc materiam in utramque partem disputat. ad Hotomann. lib. 1. amicab. resp. cap. 13.

Quid autem denominibus et actionibus dicendum? vid. Stephan. d. loc. Mod. Pistor. 3. quaest. 124. Cas. Thessaur. quaest. 1. vid. Wilhelm. Anton. d. liter. morator. in Corollar. m. f. 20. Quae certe neque ad mobiles, neque ad immobiles, tamquam tertia bonorum species, sed inter incorporales referri possunt. l. a D. Pio. 9. in venditione. ff. de re Iud. l. pen. et ult. C. de quadr. praescript. l. quam Tuberonis. §. in peculio. § ibi Costal. ff. de pecul. §. tam res corporales. Instit. de leg. Guido Papae. quaest. 201. vid. Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 26. num. 1. et seqq. ubi quaerit: An nomina debitorum comprehendantur in donatione bonorum mobiliim, et omnium eorum, quae in domo continentur, nullo inde excepto.

Verum si necessitas urgeat, ut nomina, ad unam partem, mobilem scilicet, vel immobilem referantur: Tunc pro ratione rei, cui accedunt, vel ad rem mobilem vel immobilem, pertinent. arg. l. si ad resolvendum. 7. C. praed. Minor. Ubi cautio praedii donati, pro re immobili reputatur: Quia qui actionem habet ad rem recupuerandam, rem ipsam habere videtur. l. qui actionem. ff. d. R. I.

Sic etiam servitutes per se consi deratae, sunt iura et res incorporales, servi adscriptitii res immobiles: relativ autem ad fundum, tam hi quam illae immobilium iure censentur. l. 3. ff. de divers. et temp. praescript. l. 2. de servit. et aq.

Nec novum est, ut actiones et obligationes censeantur secundum naturam rei, ad quam competunt: quippe dividuae sunt vel individuae, si res in obligationem deducta dividua vel individua sit. l. stipulationes. l. 2. §. et harum. l. 4. §. Cato. l. in exserutione. ff. d. V. O. Cum tamen per se, utpote res incorporales, divisionem non recipiant. Item certae vel incertae respectu eius, quod obligatione comprehenditur. Alciat. ad l. moventium. ff. de verb. Sig. Gomez. var. resolut. tom. 2. cap. 10. numer. 2. Gail. 2. obs. 11. numer. 10.

De annuis reditibus num mobilibus vel immobilibus accenseantur., vide Modest. Pistor. d. quaest. 124. num. 46. etc. Cravett. cons. 782.

Merces, in tabernis exsistentes, an mobilium vel immobilium naturam sequantur? consule omnino Guil. Forster. d. dominio cap. 7. num. 84. et seqq.

Rebus immobilibus annumerantur lecti, quos in diversoriis usus publici causa habemus. Nam tales lecti pro pertinentiis et cohaerentiis diversorii censentur, et immobilibus annum erantur. Quandoquidem eo fine comparati sunt, ut perpetuo ibi maneant. Nam sine his. ius hospitii commode tractari non posset. Fal. Guil. Forster. de dominio cap. 7. num. 87. Et pro hac sententia non semel decisum fuisse, testatur Heigius. part. 2. quaest. 15. num. 26. quae decisio iuvatur art. 23. Weichbild. ubi et gloss. num. 24. et sententia post Weichbilb. tit. von Gerade, etc. Consultat. Saxon. tom. 3. p. 2. quaest. 14. num. 24.

Notandum hic [orig: hîc] est, res soli, siv ebona immobilia, sub territorio ac iurisdictione esse loci, in quo iacent. l. 1. i. 2. vers. Iudex. et l. fin. C. ubi in rem act. l. un. C. ubi de hered. ag. l. forma 4. §. 2. ff. de censib. Etiamsi Dominus eorum alio habitet in territorio, d. l. 2. et fin. C. ubi inrem. et d. l. un. Nam statuta ratione bonorum sui territorii, obligant etiam non subiectos. Gail. 2. obs. 124. num. 16. Natta. cons. 48. num. 3. Ipsas enim res afficiunt, sive a cive possideantuur, sive ab advena [orig: advenâ], Gail. d. loc. num. 17. Quare bi de mittendo in possessionem fundi agitur, illic, ubi fundus iacet, missio expedienda est. saep. all. I. un. C. ubi de hered. ag. Agri etiam tributum in ea civitate levari debet, in qua possidetur.

An molendina rebus mobilibus vel immobilibus sint accensenda? vide omnino Iohan. Hering. in tract. de molendin. quaest. 8.

64. Ligisch Lehen, lidig Mann.

Feudum ligium illud est, pro quo praestatur Iuramentum fidelitatis contra omnes. Mundi homines, nullo excepto, et procedit in summo Principe seu Imperatore, et aliis dominis superiorem non recognoscentibus, Got. Anton. disput. Feud. 1. Unde talis iurans, dicitur homo ligius, quasi illi, cui iuratur, subditus et ligatus. Specul. in tit. de feud. §. quoniamv. primo. Bald. cons. 291. vol. 2. Guid. Papa, decis. 309. et consil. 213. Chassanaeus ad consuet. Burg. tit. des Fiefz. §. in vers. et homage. Borell. de Magistrat. lib. 1. cap. 2. num. 108. etc.

Hacque [orig: Hâcque] ratione Status Imperii, Imperatoris Vasalli Liiig exsistunt. Knichen. de. territ. Iure. c. 6. a princ. idque etiam evincit Iuramentum, quod praestaresolent. vid. me de statu Reip. subaltern. f. 93.

Vasallus Ligius (immediate et totaliter subiectus) appellatur qui et homologus. Cuiac. in c. un. §. duorum autem de nov. form. fidel. c. un. factum patr. fratr. in pat. feud. non noc. Borcholt. c. 4. n. 23. de feud. l. ult. C. Th. de pac. vic. ubi Colonus homologus nominatur. Rosenthal. in tract. feud. c. 2. concl. 4. nu. 7. ex Ludovici Grempii cons. eundem intelligi putat per antiquum vocabulum Germanicum, lidius Mann, cuius in vetustioribus quibusdam Investituris fit mentio. Vocabulum enim ligium, teste Alberto Crantzio, lib. 4. Chron. vocabulum Italicum est, et significat potius confaederationem, quam totalem subiectionem. Et apud rudioris saeculi scriptores tam stricte non accipitur, ut in d. c. un. factum Patr. fratr. etc. un. de feud. lig. idque iam. notavit Bodinus lib. 4. de Req. cap. 9. ubi Ducis Geldrii Iuramentum profert: Ego devenio Vasallus Ligius Caroli Regis Francorum, pro ratione quinquaginta scutorum auri, ante festum D. Rhemigii mihi solvendorum. Cum tamen, constet, eos foedus tantum inter se fecisse,quod Trevirensis Archiepiscopus rectee intellexit, dum se socium ac foederatum Regis, non autem Vasallum, ut reliqui, appellavit. adde et vide Henning. Arnisaeum, de Iurib. Maiestat. cap. 5. num. 9. Sed de feudis et Vasallis cent. 1. c. 6. et Ligiis, vide Camerat. centur. 2. cap. 59. Hotoman. disp. feudal. cap. 7. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 17. cap. 22. ubi, homo ligius quo ritu fiat, et unde ita dicatur, docet.

Societatis seu foederis mentionem facit. Albert. Argent. in Chron. inter dPrincipem et Francum, interpositis Iuramentis et confectis literis, liga perpetua est confirmata. Marchio eum Mastino Veronensi ligam contraxit, eiusque frlio suam filiam desponsavit.

65. Lindaw.

Dise Statt har sich von Graff Haugen von Bregentz, mit 42. Marck halb Gold, halb Silber, ledig kanfft, (id quod ipsi licuit, per notat. Petr. Heugii part. 1. quaest. 19. num. 17.) vnnd sich volgendts an das Römisch Reich ergeben. vide Munster [orig: Mûnster]. in Cosm. lib. 3. c. 253. et Me in Orat. Funebri. Dn. Val. Neufferii [orig: Neûfferii].

In Thomae Leyrers zu Ranggweil, Chronick (so Anno 1133. am ersten abgeschriben, vnd zu Vlm Anno 1486. primitus gedruckt worden) stehet, daß Nang (deß Herrn von Bregentz Sohn) wae inseinem Castell Lindaw, das lag dazumahl nicht im See, da hat einer von Embs ein Tochter, hieß Eva, die was gar schön, der nam die vnd macht sie schwanger, da was ein Mann inn der Statt gesessen, hieß Schönstein, der gb denen von Lindaw den Raht, daß sie mit ihrem Herrn Hugo redten, daß er etwa vil Gelrs von ihn nemme, vnd sie frey sagte, so wolten sie jhm helffen, daß er ein Vestinvnnd Wohnung bawete, vnnd sein Liebfrawen darauff satzte, daß sie sicher wär, daß sein Frennt jhr nicht Laid thäten. Das tribem sie so lang, daß er mit jhnen tins ward, vmb XLII. Marck, halb Goldt und halb Silber,

Anonymus quidam in collectancis manuscriptis habet sequentia: Hugo, Hugonis Comitis Brigantini filius, sub Henrico III. floruit: quo tempore Cives Lindoviae continua [orig: continuâ] inundatione lacus afflicti, liberantes se a potestate Comitis 42. marcis argenti, relictis aedibus in Insulam, Lyndoviensem se receperunt, ubi Monasterium fuerat Canonissarum liberarum, ab Adalberto Comite a Buchorn naufragium evadente, constructum: cui aediculas coniungentes affluentibus ex locis aliis compluribus, brevi oppidum effecere [orig: effecêre], quod hodie Imperiale est, et Lindovia dicitur. Alii autumant, Lyndoviensis Civitatis fuisse occasi onem, quod compressisset nobilem e Bodman, fugiens iram patris, Lindovienses accepta [orig: acceptâ] pecunia exemisset, An. 1166.

Ex similibus fragmentis privatis. M. ser. Zur selbigen. Zeit (Anno scilicet 1066.) war ein statt vor der Insul gelegen, biß an den See herab gebawet, die hieß Eschach, vnnd gehörte dem Graven von Bregentz, die verbrann gantz vnd gar. Da war ein burger daselbst, genant N. Schönstein, der raht, mansolte sie von dem Graven kauffen vnd ledig machen Das geschach, vnd gaben den Frawen 42. Marck, halb Silber vnd halb Gold, das nam Graff Haug von Bregentz, vnd bawer, oder befestiget damit Bodman, damit er vor denen von Embs sicher wäre, dann dieselben jhn von eines Heyrate wegen bevehöen. Ale nun diß geschehen, seynd dte Burger auß dem verbrandtem Castell Eschach in die Insul, zur Abbtissin geruckt, vnnd ihre Emphyteuten worden: Daher dann noch der Bodenzinß auß den Häusern, die sie nicht von der Fraw Abbtissin frey gemacht haben, stehet, vnd damit auch die newe Statt desto mehr zunemme, ist das Closter auch zu einer Freyung gemacht worden.

Anno 1076. ist Lindaw das Castell, daß da noch nicht inn der See stundr, Consilio deß Schönsteine, vom jungen Graff Haugen von Bregentz (der doch Montfortisch war) frey erk aufft worden, vmb 52. Marck halb Silber, halb Gold, von welchem Geldt darnach Bodman das Schloß erbawet worden.

65. Lini.

Linea est collectio personarum, ab eodem stipite descendentium gradus continens, et congnationes distinguens. Dicitur autem stipes illa persona, a qua ceterae, de quarum coniunctione quaeritur, descendunt et originem ducunt: sicut Philippus Rex Hispaniarum est stipes Imperatoris Caroli et Ferdinandi, et omnium descendentium ex eis. Et verbum linea non solum comprehendit masculos, sed etiam feminas ab eis descendentes, Tiraquell de retract. lignag. §. 1. gl. 9. num. 224. Quando secus, vide Paschal. tract. de Patr. potest. part. 4. cpa. 9. bum. 53. etc.

Et est Triplex: una nimirum ascendens, quae superior dicitur, in qua [orig: quâ] continentur personae, a quibus nos a nobis originem duximus: ut pater, avus, proavus, et ceterae personae ascendentes in infinitum.

Aletera descendens, quae in ferior appellatur, in qua [orig: quâ] continentur personae, quae a nobis originem duxerunt: ut sunt filii, nepotes, etc.

Tertia est linea ex transverso, quae Collateralis dicitur, et complectitur illos, qui nobis ex latere iuncti sunt: â quibus

nos non duximus originem, neque ipsi a nobis, et tamen ab una stirpe et sanguine propagati sumus: ut ratres; et eorum filii, patruus, amita ac reliqui transversales. Et haec linea collateralis dividitur in linea maequalem et inaequalem. Aequalis linea dicitur, quando gradus illorum, de quorum consanguinitate quaeritur, aequaliter et pariter distant a communi stipite: veluti duo fratres sunt in linea aequali: uterque enim pariter distat a stipite, scilicet a patre, uno gradu. Inaequalis dicitur, quando una persona aliam in gradu praecedit, et personae, de quarum consanguinitate quaeritur, non pariter distant a communi stipite: ut est in fratre et fratris filios: quia frater, ut dictum est, distat a stipite, patre scilicet uno gradu, filius vero fratris, est stipiti in secundo gradu coniunctus': unde sunt in linea inaequali. schneidew. ad pr. Inst. de nupt. num. 4. et seqq

Linea etiam dividitur in masculinam et femininam, ut notat Cumanus, consil. 2. num. 6. Nam licet femina sit de linea patris, tamen eius filii in cipiunt esse de linea matris: quia per feminam rumpitur linea paterna, et ab ea initium sumit cognationis origo, postquam transit in alienam familiam, Curtius Iun. consil. 1. num. 24. eet seq. Unde neptis ex filio dicitur de linea masculina: quia est sub linea patris, descendentes vero ab ea, sunt de linea feminina. vid. Paschal. d. cap. 9. num. 67. etc.

Germani etiam differentiam faciunt vnder Hauß vnd Linien, also wirdrverbigratia [orig: verbigratiâ], das Churfürstlich Hauß zu Sachsen, in vnderschidliche Linien zertheilet. ut monul, in tract. de iure familiar. ad fin.

ADDITIO.

Cum facimus mentionem de linea, intelligimus de recta [orig: rectâ], non de transversali seu obliqua, l. qui liberis. §. haec verba. ff. d. vulg. idem dicitur de prole, ut appellatione prolis Titii, soli descendentes Titii veniant, aurb. licct. C. d. natur. lib. et sic appellatione Lineae Titii veniunt omnes ex eo descendentes in infinitum, sefvato ordine graduum. Nec refert, quod descendens sit masculus vel saemina, dummodo sit descen dens exrecta linea Titii, Bald. consil. 321. vol. 1. Peregrin. d. fideicommiss. art. 22. numer. 24.

Esse de linea Patris, vel esse ex parte Patris, solos agnatos comprehendrt, non cognatos. Unde qui nascitur ex muliere mihi consanguinea, non est mihi coniunctus ex parte patris, seu ex linea paterna, sed materna. Nam talis filius ex consanguinea natus (licet ipsa sit mea soror amita et sic mihi coniuncta ex parte Patris) non sequitur lineam, nec latus Patris mei, nec familim matris suae, sed Patris sui; et sie perfeminam rumpitur linea paterna, et ab ea incipit cognationis origo, et alias femina caput et finis familiae suae dicitur, late Curt. Iun. consil. 5. num. 23. et seqq. Car. Ruin. consil. 42. num. 21. Sesse decis. 49. num. 6. ubi ex hiscc infert, quod bannito Titio, et omnibus de cius linea, non censeantur bauniti eius fratres. Sie statztzn kiqzebs de cibhzbctus ex oarte Oatrusszu er per lineam paternam, intelligitur de his, qui a patre defunctio procedunt. Quod voluit Castrens. in l. penuit. c. d. procut. ubi inquit, quod linea Titii incipiat a filiis eius, non tamen ut persona titii excludatur: nam Lineae originem praestat, nempe a Titio ducitur, et principiat in filio. Et sic debet accipi contentive, quando de linea alicuius in fideciommissis fit mentio, secund. Peregrin alleg. loc. v. Gravett. consil. 250. ubi declarat, quomodo accipiatur linea Titii, sed Castren s. in l. maritus. C. d. procur. melius explicat in casu, in quo emphyteusis accipitur pro Titio et eius liberis descendentib. per lineam masculinam. Pone, quod iste decesserit relicta filia, et nullo filio masculo: quaeritur, an filia admittatur? Resolvit quod non: quia si descendentes exipsa filia non admittuntur? Resolvit quod non: quia si descendentes ex ipsa filia non admittuntur, ex quo non descendunt per linem masculinam, sed potius femininam: idem dicendum erit de ipsa filia: Nam cum intentio concedentis fuerit excludere cognatos, debet et ipsa filia excludi, licer sit agnata, ne per illam ad congnatos deveniatur. Et sic idem Iuris debet esse de ipsa filia (quae est caput lineae) quod est de eius descendentibus. Et ita venit caput Lineae contentivo secundum Gravett. d. cons. 250. ubi idem resolvit de ista filia in simili casu, et idem dicitur de principio numeri, quod de numero, id est de uno numero, quo det tot numero, et idem de causa, quod de causato vide Sesse. d. decis. 49.

Quid sit linea proles, agnatio, stirps, cognatio, familia, descendens, genus, osteritas, et ali huiusmodi, vid. apud Peregrin. d. sideicommis. art. 22. Menoch. d. praesumpt. liber. 4. praesumpt. 88. adde Fusar. d. substitut. quaest. 345. etc. ] Iohan. Iac. Speid. V. I. L.

66. Liquidirte Schuld.

Ut res liquida unicum subiectum et obiectum esl exsecutionis, et causa propter quam recta ad exsecutionem, mandando, praecipiendoque transeatur; ita inter alia requisita, quae debitum liquidum, facere solent, etiam est debendi certa causa, Petr. Frider. de mandat. cap. 59. num. 1. et 7. lib. 2. Sine causa enim nulla obligatio, sine obligatione nulla actio est: et hinc ob causam debiti deficientem, vel illi quiam ipsum debitum, et desuper confectum Instrum entum vitiatur, vel saltem inde asserta notorietas obfuscatur. vid. Magon. decis Lucens. 79. Et Instrumenitum non dieituur. liquidum, antequam eius conditio liquidetur, Wesenbec. consil. 188. sub. num. 25.

Ita debitum liquidum non est, si causa debendi sit controversa. Sicque in simili dici solet, quamvis Instrumenta depositi, etiam de iure communi habeant paratam exsecutionem, l si quis. ubi Dd. C. deposit. Id tamen procedere solum debeat in deposito vero et reali, de quo nempe constat per realem numerationem; non antem in deposito confessionato, Bart. consil. 332. Bald. consil. 384. num. 1. lib. 1. Kirchov. in commun. opin. cent. 2. concl 67.

Debitum autem fit liquidum vel confessione adversarii, vel genere constitutionis, vel facilitate ac celeritate probandi, Hilliger. ad Donell lib. 16. cap 15. lit. CC.

Confessio tamen ficta, exsecutionem pararam non meretur. Ant. de Butr. In repet. iur civ. verb guarentigia. Bald. in addit. ad Specul tit. de appellat §. item quaeritur. et in l. iubemus. §. sane. C. de Sacros. Eccles. ac in eo inprimis differt vera ab ea, quae est ficta. Natta consil. 32. num. 18. lib. 1.

Et hoc mtxime procedit, ubi expeditum est, rem aliter se habere, quam in Instrumentis continetur. Sicque aliud actum, aliud simulatum fuit, quae exceptio neque per pactum, neque etiam per Statutum unquam adempta censetur. Corbulus in tr ex quibus caus. emphyt. iure suo priv. tit. de caus privat. ob alienat. limit. 23. num. 2. Tiraquell. in retr. lignagier. §. 1. gloss. 2. num. 13. et seq.

Et porro, quando Instrum entum publicum est et guarentigiatum, aut contineat clausulas exsecutivas: non tamen im peditur quis ex cipere contra contractum, in eo contentum, arg. traditorum a Bart. in l. 1. § et pravi ff quod vi aut clam. Ant. de Canari. in tract. de exsequ. Instrum. num. 25.

Sic item a Statuto, omnes reiieientte exceptiones, non censetur exclusa illa, quae inest ex natura actus seu negotii, super quo Instrumentum celebratum fuit, licet Instrumento non fit expressa. Felin. in c. exparte d. 2. num. 2. ubi Decius num. 57. d. offic. deleg. Menoch. d. praesumpt. lib. 2. praes. 48. nam. 14 Cirbc. de excuss. 1. quaest. 14. num 14 et 18. ubi dicit, quod haec exceptio possit opponi, etiam si in Instrumento promi ssum fuisset, liberd et sine aliqua. conrrover sia folvere: per text. in liquaero. § inter locatorem ff. locati. Et ratio adduci pntest; quia verba quantumcumque enixa, generalia et multipli cata, numquam referuntur vel tollunt id, quod provenit abintrinseca natura illius actus. Bart. in d. l. 3. § et parvi. ff quod vi aut clam. Parlador. rer quottidian. cap. fin. part: 5. §. 13. nam. 26.

Ita numquam reiecta putatur exceptio pecuniae non numeratae. Cyn. in l in contractib. Cod. de non num. pec. Ias. in l. qui pecuniam num. 7. ff. si cert. pet. Fachin. liber. 2. controv. cap. 84.

Nec aliud dicendum est de exceptione rei non traditae, vel deficientis implementi contra ctus. Carolus de Grassis, in tract? de extept. 13. Eaque est natura huius exceptionis, ut sufficiat, quod allegetur in exceptionibus et allegationibus iuris, Bart. in l. eum qui ita. §. qui ita ti. bi. ubi Iason. num. 12. ff. d. V. O. Paris. consil. 33. numer. 57. lib. 1. Magon. decis. 11. num 12.

Idemque pronuntiandum de exceptione enormissimae laesionis. Nam etsi Statutum prohiberet restitutionem in integrum in casu enormis laesionis, non censetur etiam prohibere in casu en ormissimae laesionis. Oddo de restitut. in integr. quaest. 15. trt. 8. numer. 67.

67. Laßbrieff. v. supra-Leib, aigenschafft.

Homines proprii, variis modis libertatem, qua fruuntur ceteri, nanciscuntur, et in eius rei, scil. manumissionis testim onium, dantur ipsis Instrumenta manumissionis, Laßbrieff, alibi vocantur Mannrecht; nam servi non vocantur Mann, sed arme Leuth indigitabantur: vel a paupertate, vel, quia brachium, hoc est, vim et libertatem non habent. Quo intuitu etiam Gallis des mains morts dicuntur. Nam et manus sumitur pro potestate.

Haec autem Instrumenta Affrancamenta (ab Italico verbo Affrancare, quod idem est, ac si diceres libertatem donare) etiam nominantur. Quomodo tale Instrumentum sit formandum, tradit Specul. lib. 4. part. 1. tit. de serv. non ord. numer. 10.

Illud passim fere obtinet, ut manumissiones â Dominis sub expressa [orig: expressâ] hacprotestatione [orig: hâcprotestatione] fiant, quod si manumissum in Domini manumittentis territorio denuo habitare contingat, agricolationi rursus subici debeat: mit außgetrucknem vorbehalt, wo vber kur??? oder lange N. sich wider in jhrer Gnaden Landhäußlichen begeben wurde, er seiner Gnaden noch als vor mit der Leibaigenschafft zugethan seyn solle. Stamm. de servit. personal. lib. 3. cap. 32. n. 6. Quam Clausulam, ceu iuri contrariam, non omnino approbo: Cum valde durum sit, post certum tempus servitutis iuga iterum suscipere.

Porro utcumque homo proprius manumissionem obtinuerit; durant tamen nihilominus quaedam reliquiae pristini iuris, teste eodem Stammio d. loc. num.07. Reverentia enim, quae Domino ab homine proprio debetur, non obstante relaxatione, integra servatur, ad exemplum liberti, qui ad Parem reverentiam patrono tenetur, l. fin. vers. reverentia C. de bon. libert. d. l.

68. Losung.

Dictio Losung convenit non solum luitioni, sed etiam redemptioni. Baptista Caesar. in consil. illustr. ICC. part. 2. consil. 67. num. 55. Hic [orig: Hîc] sumo pro retractu, de quo variae occurrunt quaestiones. Quas. adduxi ex notatis fratris mei, p. m. ad part. 2. deß Würtembergischen Landtrechtens. et vide Syllogen. Iohann. Iacob. Speidelii. verb. Retractus. item Rosenthal. 9. conclus 87. etc. add. disp. Basileens. tom. 1. et tem. 3. De iure protomiseos in feudis, vid. Carol. a Kirchberg. d. feud hereditar. cap. 5. num. 30. et seqq.

69. Losen, sortiren.

ADDITIO.

Vid. Herman. Hugon. d. origin. scribendi cap. 26. Iohann. Robert. in vita S. Huberti fol. 202. et seq. ubi tam ex veteri quam Novo Testamento constare ait, antiquitus ipsius Dei iussu et nutu saepe sortes in casib. quibusdam fuisse adhibitas, et fol. 203. tradit, sacrorum librorum inspectionem aut verborum auditionem, quandoque non tam sortis rationem habere videri, quam cuiusdam casus fortuiti, sed qui a Deo peculiari providentia gubernetur, cui potius tribuendus sit quam fortunae, etc. idque exemplis declarat.) Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

70. Lötig Goldt.

Verba illa, bey ctlicher Marck lötigs Goldts, Sententiis condemnatoriis vel mandatis minserta, de auro puro, non de viliori sunt accipienda. vid. Budel. de re monetar. lib. 1. c. 23. num. 14.

Et dicitur purum lörtig, quia gravius est illo, quod intermixta alia metalla habet.

Lörig, enim est ponderosum, quemadmodum etiam a pondo specie, in genere dicitur ponderosum.

71. Lothringen.

De Lotharingia, vid. Iusti Lipsii Lavan. 1. cap. 9. et Arumae. de Comitys Imp. c. 4. num. 122. etc.

Anno 855. Lotharius Imperator, Regnum inter filios tres distribuit: Ludovico Italiam cum Imperio attribuit, Lothario eam Galliae partem, quae ab illo Lotharii REgnum, Lothryck, et Lotharingia exinde est appellata. Carolo

autem natu minimo Provinciam assignavit. Ipse Monasterium Prumiense, haut procul a Treveris situm ingressus, ibidem die 27. Septembris pie in Domino obdormivit, raro contemptae gloriae mundanae exemplo.

Notandum hic est, Lotharingiam, non a Lothario Seniore, quod Sigebertus, Divaeus, et alii seripserunt, sed a iuniore sic dictam fuisse. Id Regino Prumiensis, in rebus gestis huius anni, et alii veteres diserte testantur; ratio item ipsa convincit. Nam Lotharius Senior non solum Lotharingiam, sed et Italiam cum Imperio tenuit. Aubertus Miraeus. in annal. Belgicis, supra dicto Ann. 855. f. m. 353. Qui idem de An. 959. fol. 499. ita scribit: Lotharingia porro primum Regibus, postea Ducibus paruit: cuius limites ut saepe mutati sunt, sic eos describere difficile sit. Primus Lotharingiae Rex fuit Lotharius Iunior: qui Placentiae in Italia, mense Iunio, Anno 269. non relicta prole legitima obiit. Hereditas iure debebatur eius Fratri Ludovico II. Imperatori, tnnc in Italia agenti: pro quo et exstat rescriptum Hadriani Pontificis Max. sed Patrui ipsius Ludovicus Germanicus et Carolus Calvus obstiterunt. Nam Carolus, ut Lotharium obiisse accepit, mox metas advolavit, ibique eodem ipso anno, ab aliquot utriusque Regni Episcopis, Rex est consecratus. Aegre ferente, ut par erat, Ludovico Regnum Nepotis sui Lotharii, cuius ipse partem separaverat, universum a Carolo usurpari; inita [orig: initâ] tandem pactione, Fratres duo in Procaspide ad Mosam, inter Haristallum et Marsanam, in Pago Leodiensi convenientes, Regnum istud aequis inter se portionibus diviserunt: Ex qua [orig: quâ] quidem divisione constat, Ludovico Lotharingiae, nobis Transmosanae, Carolo autem Cismosanae partem obtigisse.

Diu autem ambiguum fuit, numne Lotharingia Galliae, an vero Germanico Imperio sit adhaesura; qua [orig: quâ] de re idem Miraeus fol. 504. sequentia tradit: Gisebertus primum Carolo Simplici adhaesit, eiusque nomine Lotharingis praefuit. Post mortem vero Caroli Regis, nolentibus Lotharingis, Henrico (Aucupi) Germaniae Regi subesse, quidam Lotharingus nomine Christianus, simulata infirmitate, Gisebertum Ducem ad se dolo evocatum cepit, Regique misit, ut per eum Lotharingiam sibi subiugarer. At vero inspecta industria, et potentia Gisleberti, filiam suam Gerbergam ei despondit, et eum iterum Lotharingiae praefecit: ut Sigebertus in Chron. loquitur. Haec ipsa iisdem fers verbis Witichindus, lib. 1. commemorat.

72. Liferung der Malesicanten.

Generali quadam [orig: quâdam] consuetudine, â iure remissionum est recessum. Wes. inpartitl. ff. de iudic. Covar. pract. quaest. cap. 11. num. 10. atque hanc esse com muncm utriusque iuris Dd. opinionem, et ita etiam servari omni die, pronuntiat Iul. Clar. lib. 5. §. fin. quaest. 39. vers. sed quidquid sit deiure, et vers. sed quid. infin. hancque consuetudinem subsistere et valere, etiamsi delicta maneant impunita, dicit Caepoll. consil. criminal. 29. colum. 3. Iohan. Damhoud. in pract. crim. c. 35. in fin. et post eos novissime Gail. lib. 1. de. pac. publ. cap. 16. num. 30. et 31. Idque propterea est introductum, quia iurisdictiones iam factae sunt patrimoniales, et magis circa cas zelotypi sunt, praesertim Germaniae Status, quam Itali, propter suas uxores. Facile autem fieri posset, ut si remissiones frequentarentur, inde magnates in vicinos minus potentes, ius sibi acquirerent superioritatis. Sed tamen in Germania et ali is Provinciis, plerumque solet in atrocioribus delictis, propter exemplum, ad locum delicti precario, et iure amicitiae et vicinitatis, atque benevolentiae fieri remissio, idque sub antigrapho, sive litteris, (ut vocant) reversalibus, auff einen Reverß oder Bekandtnuß, ipsius Magistratus, aut Domini, qui remissionem petit, quod videlicet, huiusmodi

remissio, remitten tis iurisdictioni non sit nocitura, sed sine praeiudicio. Gail. d. loc. Matth. Stephan. de offic. iudic. lib. 1. cap. 8. num. 58. Haeque remissiones, frequentiores sunt inter pares, aut minoris ad maiorem, non econtra. Vnnd lifern die Fürsten nicht bald einem vom Adel einen Maleficanten.

73. Lübisch-Recht.

Ius Lubecense porrigitur etiam extra territorium, eaque in loca, ubi inclita, Res publica Lubecensis nullam Iurisdictionem habet. Sicque Rostochinses eodem iure utuntur, ut pluribus probat Dn. Cothman. consil. 6. num. 1. et seqq. vol. 1. Quemadmodum etiam libere, non coacti, Poloni et Silesii Saxonico iure; ac etiam Lubecensium Legibus, Wandalicae et Hanseaticae Civitates multae, nullum inde Imperium metuentes, utuntur, Barth. Musculus, de successione conventionali et anomala membr. 2. class. 1. concl. 5. fol. 86. Quin et in Livonia Revalienses Cives Ius Lubecense habent. Bertius in tab. Livoniae. Nec novum, ut Leges extra territorium ab aliis populis usurpentur. vid. me de Apellat. c. 2. f. 38. Ita Lex Rhodia olim in mari vicino observabatur. l. 9. ad L. Rhod. Sic wisbuy, in Gothlandia olim Emporium totus Europae celeberrimum erat, in eoque leges suas nautae capiebant; et inibi, aeque ac apud Rhodios, iura maritima fuere [orig: fuêre] constituta. Bertius in tab. Gothlandia.

74. Lugin.

An idem sit mentiri et falsa dicere, vid. Martin. Quastion. centur. 5. disputat. 6. thes. 8.

An iniuriam inferens, protestatione honoris, Tu mentiris, salvo honore, deiner Ehren ohne Schaden, das ist nichtwahr, sondern erlogen, mereatur excusationem? v. Obrecht. de necesi. defens. fol. 15. etc. Modest. Pistor. p. 3. quaest. 127. num. 23. et seqq. Qui negant, co nituntur fundamento, quod sit foedissimum mendacii crimen, Actor. 5. vers. 3. gravius furto. Eccles. 20. vers. 26. certissima animi pestis, efficacissimum animae venenum. Unde Epaenetus dicere solebat: Mendaces omuium scelerum et iniuriarum auctores esse. Huiusmodi vitium, quod delictum perse est, et infamiam committenti infert, qui alicui obicit, iniuriarum tenetur. l. 15. §. 5. ff. de iniur. l. pen. c. eod. Verbum etenim tu mentiris, est iniuriosum, quia improperat maleficium. Et hoc procedit, ut iniuriarum teneatur, licet proteslatione supra dicta utatur. Quoties enim protestatio est actui contraria, nihil operatur, nec iniuriantem sublevare potest. c. sollicitudinem. 54. de appell. l. non solum. §. morte ff. de nov. oper. nunc. Felin. in c. quae ink Ecclesiar. num. 86. ubi dicit, quod in re facta verborum artes, vel simulatae protestationes nihil prosint, et quando actus est potentior protestatione, tunc nibil relevat facta protestatio. Sed cum quis ad defensionem suae innocentiae, et honoris conservandi gratia, alicui iniuste obicienti crimen (utputa, si quis ab alio furti, adulterii, etc. insimuletur) vicissim dicat: Tu mentiris, actione iniuriarum non tenetur. Bart. in l. quae omnia 25. §. 1. per text. ibi ff. de procur. Item provocatus si ita respondet, ei ignoscendum est, l. qui cum maior. 14. §. si libertus. ff. de bon. libert. nam iniuriam ad defensi onem innocentiae retorsi sse creditur: quicquid enim provocatus facit, ad sui defensionem facere praesumitur. Dd. in l. ut vim. de iust. et iur. l. quae, omnia. §. s. d etsi adversarius. ff. de procurat. Gail. lib. 2. obs. 101. nu. 4. Nam sicut offensio armata, armis repelli; ita offensio verbalis verbis retorqueri potest. Gail. de loc. Et sic ubi offensio illicita, defensio licita exsistit, et per consequens actio iniuriam locum non obtinet. Qui enim utitur suo iure, nemini facit iniuriam. Certumque praeterea est, neminem teneri de iniuria, nisi de eius dolo et animo iniuriandi conslet, l. Lex Cornelia. §. si quis liberum 9. ff. de iniur. et l. si. non convicys 5. C. eod. Unde animus iniuriandi dicitur fundamentum et substantia iniuriae. Goeden.

cons. 31. num. II. et cons. 106 num. 27. Mynsing. resp. 51. nu. 11. dec. 6. Voluntas etiam et propositum facta distinguunt. l. qui iniuriae. ff. de furt. c. cum voluntate. de sent. excomm. Nec factum quaeritur, nec facti spectatur eventus, sed voluntas, causaque faciendi. l. verum. 2. ff. de furt. l. 1. §. Divus Hadrianus. ff. ad L. Corn. desicar. Imo causa et intentio principalis respicienda atque consi deranda est. l. si quis nec causam. ff. si cert. pet. l. sed si quemcumque. ff. ad L. Aquil.

Cum itaque in provocato cesset animus iniuriandi, et sic causa principalis, ut actioni iniuriarum non sit locus, merito cessat quoque eius effectus. Nam non subsistente principali, evanescit accessorium.

75. Lullisten.

Unam tantum scientiam discere, de pane, non de honore lucrando existimatur. Hermes Politicus Iulii Belli. fol. 115. et dixi ego in dissert. de complexu omnium disciplinarum, quae iuncta est primae Edit. Argentinensi, synopseos meae, polit. f. 171.

Et quamvis varietas Studiorum sit vitanda, vid. Melch. Adami, in vitis medicor. fol. 201. et item Nigron. Soc. Ies. in Ascetic. lib. 8. fol. m. 256.

Distinctio tamen omnino est facienda inter encyclopoediam, et studia vagabunda: volo omnia esse degustanda genera disciplinarum, nec encyclopoediam negligendam. Postea uni in cumbendum, cui maxime apti sumus, hoc in iurec onsulto requirit Templum iustitiae, a me conscriptum, in Medico Montous. tract. de discipl. Medico necessarys. Detestor ardeliones, cum Martiale, lib. 2. epigrammat. 7. bey vilen Nandwercken wirdt einer zum Bettler, bey vilen Rünsten zu einem Narzen. Vera etiam eruditio universalis quid sit, docet Michael Ephesius, in Scholys ad lib. 1. Aristot. de partib. animal. in princ. fol. 8. Sed vero Lullistas vix est, ut approbare queam, quicquid olim dixerim. in tract. de principys Iuris statim ab initio. Quicquid etiam Dn. Alstedius in ferat. in Panacaea Philosophica sect. 2. vid. Pipre. des intentions Politiques, etc. cap. 3. Et de ipso Lullo multa refert Mariana in Hispanica Historia. lib. 15. cap. 4.

76. Lüttich.

Vid. Ioan. Robert. in Historia S. Huberti. et Erasm. a Chokier. in tract. Vindic. Libertat. Ecclesiast. passim. praesertim cap. 17. ubi an Principatus Leodiensis sit feudum Imperii et quale: et an ex eo omnimoda iurisdictio Imperatori sit reservata? et de iurisdictione Episcopi Leodiensis.

1. Machiavellisten.

DE Machiavello et eius defensoribus sequentia scribit R P. Drexel. Phaetont. part. 1. c. 22. §. 3. fol. m. 466. Sciant Machiavelli defensores, nos non nescire, erudita quaedam huius auctoris monita, si tanien doctrina illius universe probetur, magnam Religionis et morum ruinam sequi necesse est. Magnus namque ille fallaciarum artifex Nicolaus Machiavellus. lib. 2. disputat. d. Republ. c. 13. ausus est hanc orbi pestem propinare, nec erubuit chartis mandare haec verba: Id mihi ssgnificare videtur Xenophon, quod necessaria sit ars quaedam decipiendi si altum fastigium astendere, et insignes aliquos progressus facere velis. Hac arte Ioannes Galeasius Principatum Mediolan ensem Bernhardo avunculo suo eripuit. Addit idem Machiavellus: Fraudem necessariam putamus omnibus, quicumque ex parvis initys crescere, et ad magnum quoddam fastigium conscendere conantur: quae tanto minus turpis est, quanto quis magis illam poterit occultare, et honesto aliquo velamento tegere.

Tam flagitioso calamo (pergit P. Drexel.) quis non indignetur. Vir eruditus et religiosus, Philipp. Bosquier. scriptorem hunc damnans merito, Machiavellus inquit, e Scriba Florentino e repente Regum et Monarcharum Magister effectus: O dignum centum

fulminibus caput! Et tamen civitates sunt, quae Christianum et Catholicum nom en sibi usurpant, ubi pueris poene in cunis Machiav ellus praelegitur. Quid iam miri a tali Magistro tales formari discipulos simulandi, fallendi, dissimulandi peritissimos?

2. Magenscheidt.

ADDITIO.

Magenscheidt est laudum inter agnatos. Mag enim denotat Freundrschafft, unde Saxonic um Schwertmagen, ita agnati Spuelmagen, ita cognati.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

3. Magister.

Cui praeciqua rerum cura incumbit, et qui magis, quam ceteri, diligentiam et sollicitu dinem rebus, quibus praesunt, praestant, aliosque instruere, et viam monstrare possunt, hi Magistri adpellantur. l. 57. de V. S. Quin etiam ipsi Magistratus, per derivationem a Magistris cognominantur. Haecque latior alioqui vox, et a rebus oeconomicis ac civilibus ad Scholasticas translata fuit. Hodie quidem de Philosophiae gnaris speciatim dici solet: nec aliam ob causam contentum et abiectum est apud nonnullos nomen illud, quam quod saepius ad Alciati traditionem recurrere necesse habemus, qui adl. 57. d. verb. Signif. scribit, vocari nonnullos Magistros, ab eo quod esse debent, licet non sint. Sed interim turpis fabula fit ignarus Magister, et non immerito vana Magisteria ridentur. Cumi nempe stultus adolescens Magisterii insignia recepturus, Cathedram ascendit, cuncta iam despiciens quasi ex alto, et nescio quid murmurans confusum vel praescriptum, cum Praeceptores illum sui celebrantseu amore seu errore. Tumet ille, vulgus stupet, applaudunt cognati et amici, tinniunr interim Campanae, strepunt Tubae, volantannuli, et vertici pileus imponitur Magistr alis. His peractis, descendit sapiens, qui ascenderat stultus, transformatione prorsus mira [orig: mirâ], et quam etiam Ovidius nesciebat. Est sane Philosophia, studium sapientiae, et actio Philosopho digna, Notitia rerum divinarum et humanarum, quae studio illo comparatur, universitas omnium disciplinarum, quantum ex natura, naturalique experientia colligi potest. Haec est illa polymath eia, quam nonnulli (vel ingemo, vel industria destitui) ut inutilem plane improbarunt: et cum receptam ac severam doctrinae Legem evertissent; velut effracto ostio, sordidi et impoliti ad Regias Disciplinas irruperunt. De Oaatoribus ita Cicero 3. de Orat. Veteres inquit, illi, usque ad Isocratem, omnem omnium rerum, quae ad mores hominum, quae ad vitam, quae ad virtutem, quae ad Rem publicam pertinent, cognitionem et scientiam, cum dicendi ratione iungebant. Sicque Plato in Protagora, de Sophistis refert: illos Aritmeticen, Astronomiam, Geometriam, Musicam, Civilem quoque scientiam, et oeconomiam docere consuevisse. Disputarunde virtutibus, de vitiis, de Deorum immortalium natura:aximus Tyrius innuit dissert. 8. Neque etiam Grammaticam, resque minimas alias contemnebant. Nec minor cura illis Historiafuit, quam ut officii sui partem excolebant.

Hac qui praetermissa [orig: praetermissâ] omnigena [orig: omnigenâ] eruditioone, Theologiam aggreditur, illotis, quod aiunt, manibus, mensam magni Principis accedit, aliterque magnus olim Schechius iudicavit, qui lib. 1. de dmonstrat. scribit: Ego quidem sic iudico, tum demum fore quietas et beatas Ecclesias, si aut Philosophi veri denoperam Theologiae, aut Theologi philosophentur pie.

Hac [orig: Hâc] qui carent, et ius tractant, non vulgatum Italorum dicterium evirabunt, qui merum Legistam, merum Asinum vocant.

Magistri autem nomen olim etiam Doctorib' dabatur: praesertim in Theologia. Unde magistri nostri. Et etiam in Privilegiis Academiae Tubingensis rarior fit mentio Dd. sed tantum der Magister vnd Studenren.

Quod Magsster artium, qui postmodum Doctoris Gradum impetravit, praeferatur alii Doctori, innuit Decius, ad cap. Clerici. num. 12. et seqq. extr. de ivaic.

In laudem Magisterii Philosophici, orationem habet Dn. Albertus Hungerus, part. 2 Orat. 23.

Plura non addo, sed vid. Dissertat. meam si ngularem. de Magistris Baccalaureis, etc.

ADDITIO.

Pauperes idonei gratis promoveri iubentur a Iulio III. Laureae Magistrales noni possunt amplius conferri per Comites Palatinos, ex revocatoria Constitut. Pii V. relata a P. Matth. S. D. lib. 3. tit. 4. cap. 1. Eo respicit Concil. Tridentin. Sess. 22. cap. 2. Praefecturam Scholarum Car. Mag Sacerdotali Ordini attribuit Ludo. vic Pius et Lothar. Gymnasiorum Magisterium Episcopis, Choppin. Monast. lib. 1. tit. 2. num. 8. Eadem Eugenius statuit in Synodo c. de quibusdam. 37. destinct. ] Iohan. Iac. Speidel. V. I. Lic.

4. Magnet.

De Magnetis vi et natura expensa, exemplisque comprobata, vid. Lael. Bisciol. horar. subscesiv. tom. 2. lib. 1. cap. 3. Keckerman. in problem. nautic. fol. 601. me in Discursu de novo orbe, et de declination. Magnetis, Huls. im Weegweiser. cap. 1. 1.

5. Mahl, Mahlmaun.

Mallus et placitum indifferenter accipiuntur. Et hoc quidem etiam Iuri Canonico notum est, in cap. 33. dist. 65. cap. 2. extr. d. Cler. pugn. item luri Feudali, in §. si quis rusticus. 2. feud. 27. ubi recte pro Palatio, placitum legit Hotom. Quarum vocum hoc discrimen constituit Dn. Goldast. in not adtom. 1. rer, Alem fol. 177. quod Placitum conventum publicum Procerum, einen Reichstag. Mallus autem iudicium generale denotet. quod an semper obtineat, dubitat Dn. Gryphiander, tract. de Weichbild. cap. 65. num. 9. Et addit, utrumque vocabulum Germanicum esse videri, usu et pleraque alia in Latinum Sermonem recepta. Illud oa Plan, sive Platz, id est, loco, istud a Mahl, id est, Signo, sive Vice derivatur. Inde composita Mahlzaichen, Mahlschatz, pro artha, Mahlstain, Mahlbann, pro limite, Nandmahl, pro Signo iudicii, Bawrmahl, pro iure Civitatis. Et videtur hinc natum, Mahlmann, id est, Dingpflichtig, pro subdito. vide allegat. Grypniand, d. cap. num. 10. et seqq.

6. Majer.

ADDITIO.

Villici, Maiores, Ciceroni sunt possessionum et Villarum dispositores, et Alemannis erant Majer rusticarum possessionum et Villarum administratores. Hi Villice Maiores erant ab initio ex plebe et vulgo, postea progressione facta, cum a Dominis suis, non Principibus tantum, sed vero Baronibus et Nobilib. praedia in beneficium sive feudum, accepissent, eo titulo etiam nobilitatem sibi vindicare caeperunt. Quo ex fonte infinita Nobilium profluxit multitudo, teste Goldasto rer. Alemann. tom. 1. fol. 190. quidam etiam ab officio nomen retinuerunt, quorum ingens apud Alemann. helvetios numerus, uti erant: Maiores, Majer, de Herdliberg, de Glarus. de Hochffelden, de Vindeck, de Reytnavv. de Rietheim, de Sickingen, de Altstetten, de Sitten, de Mur, de Knonovv. de Bürglen, de Eppenburg. Mayer von S. Gallen et alii numerosi.

Tandem rebus nimium procedentibus, abusus natus est, ut ii Maiores, id est, Villici vocarentur, qui servi non essent, sed praedia colenda certa mercede conduxissent, suo nomine Coloni dicti. Hodie a pud Germanos ulteriores omnes Coloni, sive liberi sive proprii homines sint, eo nomine gaudent, werden gemaingklich Mayer: vnnd die Höff, so sie besitzen vnd bawen werden, Majerhöff genenns.] Iohan. Iacob Speidel. V. I. Licent.

7. Mayestät.

Titulus Mayestät, soli quidem competit Imperatori, vid. Arumae. d. Comitys Imper. cap. 3. num. 44. et seqq. Sed si politiceloqui velimus, omnes superiorem non recognoscentes, Maiestatem habere, dici potest. Quibusdam datur tit. Königl. Würde, et hocpertinet ad Ius Curiale. Interiam Rex Daniae, et Bohemiae hoctitulo Majestät, in Comitiis non pollent: quia ibi adsunt ut membra Imperii.

De la Souverainete et en quels si gnes consiste, vid. Guyon. divers. Lesons. tom. 3. cap. 24. et cap. 25. habetur continuatio des marquesde souverainete avec plusieurs histoires contenues sur ce subiect.

De Maiestate, iuribusque maiestatis egi in discurs. singul. quo Lectorem remitto.

Ac notandum, daß der apparatus ille sollennis, wann Reichs Lehen verlihen werden: mayestär genant wirdr, verbi gratia [orig: gratiâ]: Wir Sigmund von Gottes Gnaden Römischer König, etc. da wir sassen in vnserer Königlichen Mayestät, gezierer mit solcher Würden vnd Schönheit, als sich das von Rechte gebührer.

8. Mayestatbrieff.

Was hierdurch in Böheimb verstanden werde, ist auß jüngst fürgeloffnen Nandlungen daselbst leicht zuvernemmen Dises Wort aber ist auch alt, vnnd berait von Sigismundo als Kaysern, in Reichs Sachen gebraucht worden, für Freyhens vnd Freyhungs Bestättigung Brieff.

9. Maistergesang.

Veteres, Graeci nempe et Latini priscorum Heroum res gestas, rythmis expresserunt, iisque multa ficta et falsa ingesserunt. Hos imitati sunt Casci Germani in dem Heldenbuch, Teurdanck, etc. Huc referendae etiam sunt cantiones Magistrales, vulgo Maister-Gesang. vid. Dracon. de origin. Patriciorum, cap. 11. num. 6.

Fere autem fit, ut eiusm odi Poesis degeneret vel in lasciviam, vel in scurrilitatem. Vide Taubmann. in praefat. Culicis Vergil.

10. Malefitzsachen.

Nomine maleficii (Malefitzsachen) veniunt omnes causae criminales, de quibus criminaliter agi potest, et quarum punitio meri est imperii; l. 3. de iurisdict. l. 6. §. pen. de off. Praesid. l. 70. de R. I. tam capitales, quam non capitals. l. 2. l. 23. princ. der poen. Obrecht. de iurisdict. cap. 7. Ruland. de commiss lib. 2. part. 1. cap. 3. nu. 8. et seqq. Et hae si ve poenam corpori infligendam promereantur, so Leibstraff auff sich tragen, (qualia fere sunt omnia crimina nec enim facile ullum reperitur, cui poena corporallis non vel a Lege constituta sit, vel arbitrio iudicis extra ordinem imponatur. l. ult. de priv. delict. l. ult. de furt. l. ult. de iniur. l. 11. §. 1. de effratct. l. 8 de publ. iud. quo casu numquam non Iudice sic arbitrante ad coirporis cruciatum perveniri potest. dict. loc. ultim. de iniur, l. ultim. de effract. Si tamen Iudex loco poenae corporalis, mulctam irrogaverit, eodem illa numero habetur, ita, ut nec appellationes in causis criminalibus iis tantum, so Leibstraff auff sich tragen, in Camera Imperiali prohibitae, R. A. An. 30. §. Item als sich. Ord. Cam. lib. 2. tit. 28. §. Item nach. Gail. 1. de PP. cap. ult. num. 36. a mulctis eiusmodi, loco poenae corporalis substitutis, ibidem recipiantur. Myns. centur. 3. observ. 43. Ruland. de commiss. lib. 2. cap. 3. num. 8. et seqq. qua [orig: quâ] de re egi in tr. meo, de Appellat.) sive pecuniarum, exemplo l un. C. de L. Iul. ambit. l. ult. C. ad L. Iul. repet. l. 3. C. de Assess. Et ex communi fere Dd. consensu (Iuri tamen Civili Iustin. non usquequaque convenienti) quandoque ad poenam pecuniariam fisco applicandam agitur, l. 9. l. 22. l. 25. de SC. Syllan. l. 9. l. 15. §. 2. de iur. fisc. quae non minus ab eo tantum, qui iurisdictionem criminalem et merum imperium habet, imponitur. l. 6. de off. Procons. l. 70. de R. I. arg. l. 6. de accusat. quamvis appellatio ab ea ad Cameram Imperialem permissa sit, etc.

11. Mahlstatt.

Mallus vel Mallum, Mal Iudicium a veter. Germanico Mahl, unde et locus iudicii exsequendi. Malstatt dicitur. Hincmar. Epist. 4. Providendum est, ne contra capitulum Domini Imperatoris Caroli, ut noni nemo ad mallum, vel ad placitum cogeretur venire, nisi Scabiani, et qui causam quaerit, cui quaeratur. Vitus Amerpach. in annot. ad Constit. Caroli

ait: In Legibus Longobardicis per saepe mallum et placitum coniungi expositionis gratia, ac mallum esse vocem origine Germanicam. Nam locum indictum vel designatum vocamus ein Mal vel Malstatt, undeaucupes ahcubi dicunt malen, hoc est notarelocum. Imo ob hanc coniunctionem suspicatur, et nomen placiti esse Germanicum, et deductum a Platz, quod significat locum vel aream. Plerumque vero Placita iudicia, conventus ad disceptationem causarum instituti. Unde mallare, est in ius vocare ad iudicem. Guilliman. Habspurg. lib. 3. cap. 1. fol. 66. ubi ait: Placitum conventum nominant sive Comitia, non solum antiqui superiorum temporum Scriptores, sed etiam Regum diplomata, Germanico vocabulo in Latinam normam inflexo et coacto.

12. Mannbar.

Pubertas, an ex habitu corporis sit existimanda? Vide Lyclam, cap. ult. l. 13. De voce Bar. v. supra. in v. Freyherz, ubi quod Bar, interdum augeat significationem.

13. Mannbücher.

14. Mandata.

De mandatis et causis Mandatorum, vid. Petrum Friderum Mindan. Tennagel. Sch Wanman. in process. et observat. Denais. in Iure Camerali. Gilman. in Symphorematib. Meichsner. in Decision. Gail. in prach. observat. lib. 1. Rutger. Ruland. in notis ad Ferrar. Montan. process. fol. 168. et seqq An in causis Man datorum positionales einzugeben, vnd man daranff sub poena confessatorum respondiren müsse? Ruland. d. l. fol. 100.

Mandatum in communi forma [orig: formâ], dieitur mandatum cum Clausula, quamvis petatur ein Scharpff Poenal Mandat, quia poenae ad iectio, nihil de mandati natura [orig: naturâ] mutat, ac quoque Camera ex officio Mandatum cum Ciausula decernere potest, etsi mandatum sine Clausula petatur. ReichWin. in form. fol. 203. num. 4. et seqq Item fol. 226.

Mandatorum sine Clausula exempla congessit quamplurma, idem ReichWin. d. loc fol. 525. et seqq. et vid. tr. sing. Petr. Frideri.

Vermög der Kayserlichen Cammergerichts Ordnung, vnd Löblicher Observantz, werden in causis iure prohihibitis, Mandata sine Clausula absque praevia [orig: praeviâ] citatione partis, erkennet: aber solches geschichr allein in denen Fällen, welche dermassen beschaffen, daß der begangne Actus a poena Feines wegs excusirt werdenmag: alias enim, ubi factum sic comparatum est, quod aliqua [orig: aliquâ] ratione excusari possit, tunc non debet absque citatione partis tale mandatum decerni. Nam etiam ubi poena ipso iure commissa dicitur, requiritur citatio, l. eius qui delatorem, et ibi Bart. ff. de lure fisc. et inc. cam [orig: câm] secundum. §. confiseationis. et ibi Dd. libr. 6. Tiraquel. in repet. l. si unquam in verb. revertatur. nu. 400. ubi multis auctoritatibus hoc confirmat. Gabr. Roman. l. 7. comm. opin. concl. 12. num. 1. et seqq.

Item in quavis declaratione poenae, etiam ubi non agitur de possessione amittenda, requiritur eitatio, Gl. in Cl. praesenti de cons. in verb. constiterit. et in Cl. 2. d poen in verb. constiterit. Ang. Rom. et Imol. in l. is. cui bovis ff. d. V. O. Rum. cons. 50. vol 1. et cons. 154. vol. 1. Ergonee per mandata sine Clausula actus aliquis annullari debet. Licet dicatur, annulationem contractus non esse poenam, ubi quis per contractum nullum nihil sibi comparere cupit, quod antea non habebat. Bl. et Castr. in l. nemo Martyres, C. d. S, S. Eccles. Id enim intelligendum de annulatione actus, ex qua non aliquod praeiudicium in fertur parti.

Quomodo praeeeptum Iudicis in vim citationis resolvatur? Ioh. Robert. 3. cap. 17. quod fit in Mandatis cum Clau. sula.

Mandata sine Clausula non dantur cessionario, nisi probat cessionem. Berlich. 1. concl. 55. num. 45.

Quando contractus est nullus, auditur quis etiam stante pacto de non opponendo, et Iuramento, secus in rescissione: quia prius solvere debet, Mastrill. dec. 14. num. 16. ad fin. et seq.

Mandata exsecutiva quas admittant exceptiones, et quod nihilominus exsecutio iniungatur, salva manente causa. vid. Coler. p. 4. cap. 2. per disc. inprim. nu. 28. CammergerichtsOrdn. 2. iti. 23. in princ.

Quae in processu Mandatorum opponi possunt, fere sunt ea, quae in summario processu, de quib. vid. Marcell. Calam et Carol. d. Grassis d. statut. repellent. omnes except.

Ac otandum, daß in all vnd jeden Mandat Sachen, vnnd wanngleich die exsecution mandirt vnd anbefolhen wurde, dannoch die exceptiones incompetentiae item non petitae veniae in ius vocandi, quo casu iura eam requirunt, wie nit weniger sub et obreptionis, daß nemblich die Anklagender Seiten vorgebrachte preces vnd Mandata auff dem grundt der Warheit nit beruhen,etc. je vnd allwegen gebraucht vnd zugelassen werden müessen, docet Gail. 1. observ. 14.

Porro in processu exsecutivo exceptiones tantum notorias admitti, constat, quarum videlicet probatio de praesenti facile haberi potest, aut quae in continenti probari queunt, Panorm. in c. literis. nu. 30. extra de rest. spoliat. Wesenb. cons. 6. part. 1. num. 66.

Indeque omnes repelluntur exceptiones, quae tendunt ad differendum vel retardandum quoquo modo processum, et ad hoc, ne Iudex partes suas interponat de parata exsecutione, quae ex vi pactivel Statuti per creditorem urgetur, necessarium est, de veritate oppositae exceptionis ipsi constare, et quidem per In strumenta, non per testim onia vivae vocis, quae utpote latiorem indaginem requirunt, Rebuff de sent. exsecutiv. art. 9. gloss. 3. num. 49. Menoch. arb. cas. 17. num. 7.

Sicque non obstantibus rei exceptionibus, proceditur ad exsecutinem paratam, reservato tamen reo suo iure, et probatione oppositae exceptionis ad aliam instantiam, post factam exsecutionem Berlich. vol. 1. conclus. ult. num. 83. (ubi ait, post factam demum exsecutionem, quod indebite solvit, creditorem recuperare posse) Coler. de proc. exsecutiv. part. 4. cap. 2. per discurs. praesertim. numer. 28. ubi addit, se meminisse nunc per 30. annos a sensatis Iudicibus ut plurimum in practica ita fuisse iudicatum. vide Tusch. pract. conclus. lit. E. conclus. 408. ubi quae exceptiones contra Instrumenta Guarentiagata admittantur. add. Costam consil. 73. et Cancer. resolut. var. tom. 2. cap. 3. ubi multa de Instrumentis Guarentigiatis habent.

Quodque in Mandatis sine Clausula, nullae concedantur exceptiones, merita causae respicientes, eaeque in ordinario, petitorii vel possessorii Iudicio plene, separatim, et singulariter suo loco debeant disceptari, quodque impetrans tale mandatum in replicis suis inter exorbitantia, enormitatem, factique iniustitiam, et inter merita causae principalis differentiam constituere debeat, neque pati haec cum illis misceri, monet etiam Petr. Friderus Mindanus, lib. 2. de mandat. cap. 15. per discurs.

Da auch dises nicht geschehe, vnnd man nemblich exceptiones non contra Instrumentum guarentigiatum, sed contra ipsam actionem, vel causam obligationis tendentes, in acht nemmen thäte, wäre alles, so de differentia inter processum exsecutivum et ordinarium, et de viac efficacia Instrumentorum guarentigiatorum in nostro Iure, eorumque interpretibus tradirt, gantz vmbsonst vnd vergebens.

15. Mangelt.

Ita veteres Germani poenas homicidarum pecuniarias vocarunt. Heigius, 1. quaest. 8. num. 81. Legib. namque Longobardorum etc. homicidia et omnia fere delicta, poena pecuniaria plectebantur. Welches in Sachsen Wehrgelt genennt wirdt.

Quae pecunia daß Man: oder Süngelt, non solum ad agnatos et masculos, die Schwerdtmagen, sed etiam ad feminas die Spillmagen spectat. Licet

de iure Longobardico et Saxonico olim aliter fuerit observatum et pronuntiatum, nimirum vindictam sangunis, et per consequens pecuniariam poenam, vulgo das Mangelt, ad solos pertinere agnatos. vid. Hering. d. sideinss. cap. 10. num. 352. etc. et Pistor. observat. 203.

16. Mann.

Sumitur quandoque pro marito. Unde quaeritur; an matrimonium sit probatum, si quae dicat: Er ist mein Mann. Uranius vol. 3. consil. 21. fol. 137. numer. 9. usurpabatur olim Mann pro Vasallo. ut dixi supra verb. Freyherr. et in tract. de Baronib. Sic Hispani et hodie Varon usurpant pro viro forti et marito. Legatum relictum, wann er zu einem Mann wirdt, etiam praestandum est Caelibi, qui 25. annos habet, Pfeil. consil 69.

17. Mann- oder Lehengericht, Männer.

Si inter Dominum et Vasallum de feudo controversia est, non Dominus, sed Pares Curiae, ut vocantur, iudicant. Per text. intit. 10. lib. 1. feud. tit. 39. 20. 22. et §. finitur Dominium. tit. 29. et §. pen. tit. 55. lib. 2. feud. Sed hac [orig: hâc] de quaestione latius agit Schwannan. consil. 7. et Eberhard. Speckhan. cent. 2. quaest. 35. class. 4. quem vide. Huc confer, quae habet Güntherus in Ligurin. Cum ait:

Si tibi pro feudo, quod te tribuente fatetur
Adceptum. tu vero negas; vasallus agendam
Forte monvet litem, non tu, sed Curia [orig: Curiâ] Iadex
Audiat, et certo determinet ordine causam.

Nunc dicitur Laudamentum Parium. Per tit. 21. lib. 1. feud. Nunc Laudato Parium, ut in const. Hern. 11. Imp. apud Ardizon. et Alvarot. Laudare, pro ferre Laudum, nihil aliud est, quam iudicare; Germanis hoc Iudicium dicitur, doe Manngrichr. Ratio autem, cur Dominus non sit Iudex hoc in caus, haec ad fertur: Quia non possit quis esse Iudex in propria causa. Vide Ritershus. partit. feudal. lib. 2. cap. 9. num. 6. Sed hic [orig: hîc] notandum: si Dominus plures habet Vasallos, an omnes, vel qui et quot ex istis ad causae decisionem eligendi sint. Schrader. vol. 1. cons. 1. num. 707 et 717. Schwanman. obs. 11. nun 17. Schneide W. in epitom. feud. part. 9. nu. 25.

Quid autem, si dominus Pares omnino nullos habeat, qui ab ipso feuda agnoverunt. vide Schneide W. d. l. num. 24. vel non idoneos? Speckhan. cent. 2. quaest. 35, class. 4. num. 15. et seq.

De Iudice inter Vasallos, vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 31. quaest. 1. et consil. 40. deque Iudice inter verum et assertum Vasallum, Consil. Argentor. vol. 2. consil. 56. Vasallus non tenetur praestare Iuramentum Calumniae, d. loc. vol. 1. consil. 43. nec privatur feudo, contra Dominum Mandatum extrahens, per tra dita Schwanmannni consil. 9.

De Paribus Curiae, et an contra Ecclesi asticos ius dicant, Costa consil. 2. fol. 42.

Si Dominus sub in feudans vel Vasallus sub in feudatus conveniendus, tunc coram proximis Paribus id fieri debet, Schrader. d. feud. part. 10. sect. 5. num. 211. Rosenthal. cap. 12. conclus. 7. numer. 19. Wer inn solchem fall den Statthalter erwähle? puto id fieri a Paribus ipsis, die einen vnder ihnen per sortem oder sonst nemmen mögen.

HOch vnd Wolgeborner gnädiger Herr, demnach E. G. ohne längsten gnädig mir anbefelhen lassen, wegen der F. Lehen: oder Huebgüeter ein Rechtlichs Bedencken auffzusetzen, mir auch zu dtsem endr wider beygelegter Caus, Memorial und Bericht uberschickt worden: Als hab ich zu underthäniger volg (so bald solches Leibs unnd anderer ungelegenheit halber, immer geschehen können) disen Sachen mit fleiß nachgedscht, auch fürs erst, gar gut

Sonsten vnd fürs ander den Iudicem betreffendt, ist es richtig, daß vermög der Lehen Recht, folche Sachen ad pares Curiae et quidem Domini immediati, als E. Gn. vnd nit deß Herrn Bischoffs, als Domini Superioris gehörig, per ea quae tradit Schrader. part. 10. sect. 5. num. 11. Rosenth. cap. 12. concl. 7. num. 19.

So wurden fürs dritte in Anordnung eines Lehengerichts erfordert, quemadmodum ex Berlichio part. 1. conclus. 62. edit. novet. apparet, ut Dominus si actor est, omnes et singulos pares in cädem Curia, et territorio degentes conscribat, ac constitutum a se Procuratorem petat, ut unum vel plures Vasallos, contra quos Dominus actionem instituere velit, ad certum aliquem diem citent, ut nempe Vasalli, una cum domino iudicium feudale constituant.

Deinde de Iure communi feudali, solus Dominus non potest pares Curiae eligere, et eos ad Iudicium feudale constituen dum deputare, sed hoc dominus et Vasallus Reus coniunctim fa cere debent, ita ut si Dominus unum elegerit, Vasallus secundum eligat, si Dominus tertium, Vasallus quartum, et sic consequenter alternatim semper unus alterum, atque alter iterum parem ad constituen dum Iudicizum feudale, usque ad numerum a Domino comprobatum, eligat.

Si autem Vasallus reus ad praefixum diem non comparet vel compareat quidem, nolit autem pares ad Iudicium feudale constitivendum eligere, tunc solus Dominus Pares eligere, et Iudicium feudale constituere potest.

Hicque electi Vasalli sub Iuramento fidelitatis eo tempore, quo in vestiti fuerunt, praestito, controversiam inter Dominum et Vasallum vertentem dirimere, nec de novo iurare necesse habent.

Et porro processus coram Parib. ut in aliis Iudiciis pro arbitratu partium in scriptis vel oretenus proponi debet.

Quemadmodum autem in Domini arbitrio est, denominare, quot Pares ab utraque parte sint eligendi, ita Pares a Domino vel Vasallo electi, aequalem potestatem habent.

Dahero dann meines erachtens erachtens erfolget, daß weder der Lehenberr noch der Beklagte Vasall einen Stabhalter zuernennen, sondern die erwöhlte Mann Richter einen auß ihnen selbst, per sortem oder anderer gesalt hierzu erkiesen möchten.

Zum vierdten ist richtig, daß von dem Iudice feudali ad immediate supriorem appellirt werden muß. Et nempe, si proximus sit superior, videlicet Dominus mediatus, tunc ad eum appellari debet, tam a Parib. quam a Domino sin vero non sit ibi proximus superior, tunc appellatio fieri debet ad Dominum tribunalis, nempe orinarium, cui res subiecta est. Mynsing. cent. 5. obs. 5.

Quod autem allegatus Mynsinger. d. centur. bos 9. dubitare videtur, an in causis feudalib. gradatim sit appellandum, id non pertinet ad casum subfeudi, vnnd wann von einem Affterlehen gestrit ten wirdr. Müeste also in gegenwertigem fall, von dem angestelten Mann: oder Lehengericht an die Pflatz deß Gotrshauß G. appellirt werden, von dannen mansonst regulariter appelliren köndt.

Ich besorg aber hiebey, weil sich das höchstloblichst Hauß Oesterreich saltem etlicher Landtsfürstlicher Oberkeitsfäll, vnd sonderlich der appellation in loco rei sitae anmaßt, es werde diser Sach halb abermahl newe Klagen zu Inßprng einkommen.

Ich für mein wenigkeit hielte darfür, es wäre das best, wann Ihre Fr. Gn. zu H. mit disen ihren Subvasallis durch ein Commissarium oder anderwerts dahin handlen liessen, daß sie Vasalli in ein Compromiss bewilligen thären, oder das loco parium Sie Vasaili vor G. Gn. Hofgericht dise controver siam zu ventiliren verwilligten, von dannen sie hernach nacher Inßrug, Reichenaw, oder wo die Sach gehörig appelliren mochten, weil ohne das meines wissens nit bald herkommen, daß in causis talium subvasallorum die schlechte Baursleuth seynd, da auch besorglich ihre Lehen mehr emphyteuses vnd Hueb oder Hoffgüeter, dann vera feuda seyndt, ein Manngericht angestelt werde.

Es wird sich zumahl nicht wol shcicken, daß E. Gn. vorsolchen Vasallis vnd Baurslenrhen sich rechtlich einlassen thun. Vnd wann E. Gn. andere Vasallos, so am Standt was höhers biorzu erfordern, waißich nit, ob selbige hierzu zuvermögen.

So kan ich fürs fünfft nicht sehen, mit was ftiegen man disen Lehenteuthen die appellation wider ihren wil, len abzuschneiden, oder sie zu Rläger machen könn: dann wann man sie ohne erlangt Recht von disen Gütern stossen wolt, werden sie sich gleich super spolio beklagen, vnnd dise Sach an das Landtgericht, als ein Ehehafftin, oder doch auffs wenigst nacher Inßprug bringen, vnd E. Gn. höchste vngelegenheit verutsachen.

Feu da enim regulariter per culpas non Ipso Iure, sed mediante sententia [orig: sententiâ] privante, committuntur: etiam si delictum Vasalli notorium exsistat. Quin et ipso Iure feudo commisso, sententia nihilominus declaratoria requiritur. Nam et super ipsa [orig: ipsâ] notorietate, si ea in dubium vocetur, sententiam requiri a iunt.

Et omnia Iura, quibus quid ipso iure committi di citur, declaratoriam re quirunt ad possessi onem avocandam et ut commissum coihstet hincque aliter si fiat, mandata in Camera vel ab alio superiore, etiam sine clausula [orig: clausulâ] impetrari queunt. Rosenthal. cap. 10. conclus. 41. per discurs.

Vnd ist zum sechsten richtig, daß wann die Affterlehenleuth ein feloniam begehen, etiam contra Dominum mediatum superiorem, quod tamen feudum ad subinfeudantem, also inn disem fall auff E. Gn vnnd nit das Gottshauß C. fallen, per text. expressum in cap. Imperialem. §. illud. de prohibit. alienat. per Frideric. Rosenthal. cap. 11. conclus. 18. a pr. Andr. Kohl. tract. d sub feud. cap. 4. num. 52. et seqq.

Ob aber dise Vasalli zum sibenden ein feloniam begangen, vnd dannenhero aller ihrer Gerechtigkeit zu priviren seyen, darvon kan ich noch zur zeit nicht allerdings richtig iudiciren, weil ich die Lehenbrieff nit gesehen, dahero nit gewiß vermercken ken, quale et cuius naturae hocce sit fuedum. So wirdt man auch wissen müssen, welcher gestalt dise Lehengüeter alienirt worden, was daran etliche possessores für atgen besitzen, ob die jenige, so feloniam committirt, noch im Leben, ob die jetzige Possessores oder ihre Erben sich nit etwan praescriptione tuirem, oder sonst sagen können, es sey ihnen dise feloni salrem tacite remittirt worden? welches alsdann geschehen wäre, wann man sie wider in vestirt, oder die Canones vnd Gefäll, ohne protestation von ihnen genommen, vnd was dergleichen, etc. dann weil die amissio feudi gar odiosa, auch hierzu ein verus dolus, oder auffs wenigst lata culpa erfordert: Als werden von den Feudisticis Doctorib. vilerley vnd fast vnzahlbare excusationes auff die bahn gebracht, damit sich dergleichen Vasalli schutzen könden.

So ist auch auß der figuration casus zuvermercken, daß die Affterlehen-Ceuth, dise hüeben, nutzen, niessen, besitzen, verkanffen, versetzen etc dörffen, welches ein feudum haerecitarium importirt, dabey die Lehenieut weit ein grössere Gerechtigkeit, dann auff propriis oder Rechten Lehen haben.

Vnd wirdt fürnemblich darauff zusehen seyn, ad quae pacta dise Affterlehenleuth in den Lehenbrieffen ad stringirt seyen. Ingleichem vnd weil etliche andere dise Güeter für aigen Besitzen, könden selbige Possessores nicht ad Indicem feudalem gezogen werden, weil sie sich für keine Vasallen erkennen.

Ebenmässig ist zuerwegen, ob ordenliche Lägerbücher oder Ernewerungen verhanden, vermirelst dero man in continenti beweisen köndr, was für Stuck speciatim in solch Lehen gehörig.

Es geschicht zugleich manchmahl, daß in solchen Fällen, wie diser ein ansehen har, nicht eben die Fälligkeit erkennt, sondern die Lehenherrn einen Ehrschatz oder Geldtstraff annemmen, vnnd hernacher von newem ein Ordnung machen, wie es ins künfftig mit solchen Lehen inn allweeg zuhalten seye.

Hielte derowegen beschließlichen vnd noch malen darfür, man solte nach anlaitung diser kurtzen vnnd einfaltigen deduction, alle Sach gründtlich erkundigen, hernach bey der fürst. Bischofflichen Cantzley zu H. vmbständtlich anbringen, auch daselbsten die Sach dahin mittelen, daß Ihre Fürst. Gn. entweder die Affterlehenleuth, nacher Merspurg fordere, oderdere ansehenlichen Rath einen, an ein nachgelegnes Orth, abordnen thäten, volgents als Oberlehenherr, non quidem vi Iuris dictionis, sondern allein zu verüetung besorgender grossen Weitläuffigkeit tentiren thären, ob die Sach in der Güete gäntzlich beyzulegen, oder doch anff ein schleünigen Proceß gerichtet werden möchte.

Welches E. Gn. doch ohn alle maßgebung, auch in allweeg salvo calculo prudentiorum, in vnderth. ich hiemit vberschreiben, vnd darbey mich gehorsamb erbietig machen wollen, auf ferrner empfahenden Bericht, mein Gemütsm ainung weiter zuerklären, auch mit mehrern Rechtsgründen zubestätcken. Actum den 6. Martij, Anno 1631.

Pares Curiae autem, a paritate feudorum dicuntur, quia habent paria feuda, ut si est causa Comitum, alii Cimites sint Iudices, de quibus, in cap. 1. si de feud. Vasall. ab aliq. interpell. Alii vero tenent: quod Pares dicantur convasalli, qui ab eodem Domino feuda habent. De quo Alvarot. in tit. si de invest. inter dom. et Vasallis. Sed Panormitan. in c. ceterum mihi. in 6. col. d. iud. dicit, quod in hoc, qui sintpares, quantum ad iudicium feudase, consuetudo Curiae domini sit interpres. Henning. Gönden. coinsil. 29. vel. 2. ubi videre licet Processum German. contra Vasallos rebelles, adde Schrader. consil. 15. vol. 1.

Pares Curiae vo cat Eberh. speckhan. cent. 2. quaest. 35. class. 4. num. 15. qui in eadem [orig: eâdem] Curia [orig: Curiâ], Curte, domo, seu territorio, in quo feudum seu beneficium controv ersum est, ab uno eodemque Domino universali feuda depen dentia recognoscunt. Domus, Curia seu Curtis est, quasi beneficium dominans, ex quo feuda dependent, et ad quam reditus colligi, et ubi iudicia feudalia fere exerceri solent, quae aliquando Dinckhöfe, aliquando Mannhäuser, appellantur Sed vide Speck han. d. loc.

Ad dendum tamen hoc est, quod Pares Curiae, licet secundum usus feudales inviti iudicare non teneantur, tamen hodic ex moribus Germaniae, ad id sint obstricti, etc. Sch Wannan. obs. 13. n. 9. etc. et ideo wirdt solches inter dum den Lehenbriefen in serirt.

Num solus Imperator absque interventu Parium Curiae, de feudis Imperii maioribus cognoscere possit. vide Arum. tom. 1. disc. 11. et ego hac [orig: hâc] de re etiam egi, in tr. d. iurisd. cap. 13. et d. success. ac elect. lib. diss. 14.

De Iudicio et Iudicio feudali, vid. Rosenthal. et Schrader. item Speidel. in Syllog. part. 1. et 2. v. Iudex feudalis.

18. Mannen, Burgmannen.

Cla usula est in vestiturarum, mit Mannen vnd Burgmannen. Quae verba etsi per se superioritatem non probent, sed signisicent tantum directum Dominium, quod nabet in iis rebus, de quibus alii sunt subinfeudati: cum verba Manne, Burgmanne, si mpliciter prolata, inter pretare soleant de Vasallis; coniuncta tamen cum aliis multo magis universitatem rerum describunt talem, quae ius superioritatis, dignitatisque quod dam annexum habet: quia Vasalli sunt et burgmanni, sive Castrenses Viri, adhanc universitatem etiam pertinentes, quod quandoque in Principum ac comitum In vestituris his verbis soles exprimi: Mit-Leuten, Lehenschafften, etc. ut est apud Knichen. de iur. Duc. Saxon. fol. m. 120.

19. Mannlehen.

De clausula, zu einem rechten: Mannlehen. vid. Schriader. consil. 14. vol. 1.

20. Mannliche Lini.

Linea musculina, cuius mentio a testatore fit, an initum a per sona testatoris, vel descendentium ex eo accipiat. vid. graev. consil. 656.

21. Manßerben.

Von Mannß Erben zu Mannß-Erben, vid. Castillo quottidian. controv. lib. 2. cap. 2.

Masculorum vocatio quando in hominum dispositionibus censeatur facta agnationis conservandae, aut praelati onis inducendae gratia, et qualitas masculinitatis quando repetita censeatur? Castillo. d. loc. Cap. 4.

22. Mannßerbliche Inhabung.

Wird für ein ewige Pfandtschafft gebraucht. Also haben die Herren Reichs Erb Truchsässen vnnd Freyherrn zu Waltpurg, etc. eodem titulo, von dem hochlöblichsten Hauß Oesterreich, etliche Stätt, als Riedlingen, Munderkingen, Mengen etc. in Besitzung.

23. Manßmas.

Latini mansum vocant, quasi eines Mannesmad, idest, so vil ein Mann in einem Tagmähenkan. Verum Mansus mediae antiquitatis commune verbum, derivatur a Mansione, unde etiam Galli cum Maison, descendit, et usurpatur für einen Bawrenhoff, sive pro fundo cum certo agri modo, vide me. tr. de nat. populorum. fol. 105. et seq. Unde etiam manentes, Cuiac. ad l. 8. C. d. annon. et tribut. lib. 10.

Mansum dominicatum vel Dominicum appellabant, proprium et peculliarem Domini mansum, quem Dominus ipse excolebat, cuiusque fructus percipiebat: cum ingenuilis ser vilisque mansi fructus, colligerent mansuarii, quibus concedebantur, censu tantum retento, et aliis conditionibus, quae in manso ingenuili leviores erant, in servili graviores.

Leguntur simili modo et agri dominicati, idest, proprii, item terrae, villae, cortes et vineae indominicatae. Aubertus Miraeus, in annalib. Belgic. de Anno 877. fol. m. 3988.

Mansum proprie dici, quantum quis cum pari boum laborare potest in Anno, notat Bart. Schobing. in Dn. Goldast. tom. 3. Alemann. rer in addit. ad Ioch. Vadian. farag. fol. 134. et ipse Vadian. tom. 2. rer. Alem. fol. 83.

Aventinus lib. 3. hubam et mansum, quae bigis aretur; Curtim et hofam, quae quadrigis, exponit. Amerbachius putat esse iugerum, et quasi a mensurä mansum dici; quem se quitur Hotomannus, inductus consonantia vocis Mansmat. Cuiacius et Pithoeus, esse praedium, fundum, heredium, unde Colonus se et familiam suam commode tueri possit, ac insuper vectigal et censum Domino praestare. v. Dn. Cluten. in expedit. Romanae fol. m. 19. ad de Calvin.

de feudis. libr. 1. m. folg. 46. Borell. de Magistr. edict. lib. 4. cap. 9. nu. 32. et seqq.

Mansionaticus, hospitium, susceptio. Const. Carol. Pervenit ad autes clementiae nostrae, quod aliqui Duces, et eorum Iuiores Gastaldii Venatores, et ceteri per territoria habitantes ac discurrentes, mansionaticos parva rheda accipiant.

Hinc Vitus Amerp. Quid si, inquit, Mansi onatici essent, qui opes fa ciunt ruri, aut in praediis, quos mansos ad huc in Italia vocant. Inde qui mansum habet a Domino, fit eius homo, etc. vide Ritter. de homag fol. 39. num. 59.

Mansum, domus, Hincmarus Epist. 7. Sunt apud nos Presbyteri, qui tot Parochianos non habent, qui mansa tenent, Adde Cantipratan. in verbis barbaris verb. Mansionarius. Sane olim unicuique Ecclesiae unus mansus integer, absque ullo servitio tribuebatur, Tolosan. de benefic. c. 15. num, 1. et num 4.

Mansuarius, qui unum mansum colit: Mansus. mansum, Cassidoro et Gregorio neque domus est, neque area, neque hortus: sed ager certi modi ac mensurae: qui propterea metatus ab Antiquis dicebatur, quoniam in agrorum divisionibus et assignationibus mensores adhibebantur.

Aliiaiunt, Mansum certum esse praedium, seu agrum dimensum, duodecim iugera continens, sic ut quoties Mansum nominamus, intelligimus XII. Iugera.

ADDITIO.

Mansus et man siones uno sen su inter militaria diversoria recensentur; At Iuriconsulti ut obviam hanc vocem in barbaricis Legibus passim usurpant, ita non perinde eius notionem exprimunt. Brover. Fuldens. lib. 3. fol. 208. ubi de Monasterio Fuldensi, quod in Saxonia 3000. mansorum, totidem in Thuringia, etc. habuit, ita seribit: Mansa haec, utique Latinae dederim potius origini, quam vernaculae parum ad rem subiectam aptae; sive eum nonnullis Virum seu mensuram aut metatum tespicias, Nam absque controversia Mansi nomine fundum accipiunt, ubi colonus maneat, etsi de modo fundi litigent, num is tantus, quantum par boum elaboret aratione, num iugeri molem haut excedens. Equidem haec mansa, Francorum ritu, accipio iis agrorum circumscripta spatiis, unde minimum agricola, savo Dominorum fructu, se familiamque large sustentaret. Quorsum enim alioqui Legislator de uno Manso ad Ecclesiam dato iussa conderet, et mansi unius ac duorum donatio in tanti pretium venitet? Praelucent hic [orig: hîc] mihi collectanei Libri Ecclesiae Fuldensis, qui iugera, fundos servitia plura, singulis hisce mansis describunt. Sed age locum hunc ex Caesario Prumiensi Abbate magis illustremus, qui ad Monasterii sui vetera Diplomata et donatiorum Indices, glossas scripsit. Mansa inquit, unde Mansionarii, erant Villae aut loci familiarum singularum, quae quadripartita (1.) Servilia, quae in Servitiis omnibus et pendendo fructu, conditione deteriora. (2.) Ledilia (a Leudis, id est, hominibus subiectis) quae multa quidem Dominis ferebant commoda, sed non ita continuo serviebant. (3.) Ingenualia erant in Arduenna [orig: Arduennâ], vulgo dicta Königshoven (mansi Regales) (4.) Mansi Absi, sic dicti, quod non haberent cultores, sed Dominus eos haberet in potestate sua, vulgo Uroynde (Sacrales, a fröhnen, id est Ser vitium Dominis praestare.)

Atque pro Mansionum varietate, Colonorum deprehendo diversam quoque conditionem fuisse: nam apud Hennebergios Rhora Fuldensis Ecclesiae Monasterium, uno terrarum districtu agricolas numeravit Lidos VIII. Servitores LXXVIII. Saxones XVIII. Sclavos. LXXV. Colonos XXX. Tributarios XXXIX. etc.

De Mansionibus et paratis, vid. Bignon. in not ad Marculphi Formulare. fol. 445. et seqq. et de Mansuariis, seu Monsoariis. d. loc. f. 501. add. Goldast. rer Alemannicar. tom. 1. p. 1. fol. 218. ubi quod Alemannis in Pratis sit Manßmad, in Vineis Manngrab, in agris Mannwerckh, et in Alpibiu Mannstoffel. Iohan. Iacob. Speidel. v. I. Lic.

24. Marckhedänter.

Negotiatores militares, qui esculenta poculenta, et alia id genus exercitus causa parata habent, vocamus Marckhedänter.

25. Marck.

Marcarum appellatio non solum in rudi materia; verum etiam in ipsius aestimatione verificari potest. Quemadmodum enim libra auri recte dicitur dependi, sive ipsa massa, sive vero septuaginta avo solidi librae hoc est 72. Goldgülden) loco exsolvantur. l. quotiesceumque. C. de suscept. praepos. Sic libra argenti (scil. puri) recte solvi dicitur, non modo si in materia [orig: materiâ]: Sed etiam si in decem solidis vel auteis solvatur, l. un. iunct. gl. in v. qui nos C. de argent. pret. Eademque ratione perinde est, si marca argenti in rudi materia, vel aestimatio eius in octo thaleris dependatur. Alb. Brunus. de augment. monet. inpr. num. 7. Iacob. Thoming. decis. 19. num. 11.

Ita secundum vulgarem Ioquendi usum, nomine librarum vel marcarum auri et argenti, in dubio non argentum vel aurum merum, sed potius vulgare et mixtum venit. Quemadmodum in simili appellatio aureorum vel florenorum Rhenensium, deflorenis Rhen ensibus in moneta, non autem in auro accipienda est. Indeque fit, quod in Constitutionibus vel Decretis Caesarum Germanorum, nec non in contractibus privatorum, purum vel merum aurum et argentum, adiectione harum vocum, (lötig Gold, oder fein Silber) a mixto soleat distingui. vide Thoming. dict. decis. num. 13. et seqq. add. Budel. de Mocet. lib. 1. cap. 13.

26. Marckfleck.

Im Ceutschland werden dieses gemaingklich Marckflecken genennt, die eigne Halsgericht, Stock vnnd Galgen haben, weil nit herkommen, oder auch zulässig, daß ein jegklicher an einem jeden Orth seiner Hohen, Obrigkeit dergleichen exercitia criminalia haben mög.

Quamvis hodie inter Civitates et Mercatus magna sit differentia: tamen cum primum fundarentnr, ac tenuia essent oppidorum initia, in Saxonia haec vocabula promiscue accipiebantur. Unde modo municipia dic untur, a munitionibus, iuxta art. 6 Meichbild, modo Foralia, quod forum habeant, art. 7. §. 2. Weichbild. et Lehenrecht, cap. 31. §. 11. ubi castra et loca foralia, vernaculus textus interpretatur Berg vnd Stätte, vulgo Marckflecken. Ita gloss. ad art. 66. lib. 3. Landr. forum interptetatur ein Marckt, von allerley Burgerlicher Handtierung, welche den Stätten zuständigseynd. Ita Lubeca passim sorum appellatur ab Helmold. lib. 1. Chron. Nau. 77. vid. omnino Dn. Gryphiandr. tract. de Weichbild. Saxon. cap. 74.

27. Marck, Marckstain, Landgrenzen.

Marca limitem vel collimitium signat, a Germanico Marckh, quod vernacula [orig: vernaculâ] limitem tetritorii sive agrorum denotat. Estque obiva mentio marcarum compluribus etiam posteris Regum Diplomatibus, Carolinis potissimum, et qui secutus est, Ludovici Pii. Et Ruodolph. von Embs, in paraphrasi veteris Testamenti, quam Bibliandro teste ante annos quingentos conscriplit, Marcarum meminit, dum ita ait:

Das Landamarck Vahitan,
Zue dem Gebirgan Caucasas,
Diu ander sunder Marche was
Das rote Meer, dar gar sein Strich,
Vnd scheidet in der Marck sich.

Vocantur etiam die Marckh oder Grenzen, hodie multis in locis die Landwehr. Ac pro Marca etiam mardus reperitur, Iodoc. Coceius in Dagoberto. cap. 19. fol. 177. Goldast. rer. Alemann. tom. 1. fol. 393. a quo vocabulo descendit Marchionum appellatio, vid. mox seq. loc.

Limites autem sunt Signa, sive notae, quae fines iurisdictionis in haerentis demonstrant, vel a natura [orig: naturâ], vel ab arte hominum dependentes, vulgo die Landgenzen. A natura [orig: naturâ] dependent flumina, rivi, fossae, aggeres, montes, valles. Ab arte vero constituuntur lapides in signiti et solo insixi, columnae, arbores, signatae, etc. Hoennon. disp. polit. 3. th. 42. lit. b. in fin. v. me, de territor. iure. cap. 2.

Imperio Romano Gothicis et Longobardicis irruptionibus vastato, et Imperio ad Germanos translato, distinctiones Provinciarum factae sunt per Marchas, Marckstain. Itaque in Oriente, Avares, Hunnosque in Pannoniis

attingebat Ostenreiche Marck, quasi Regni Orientalis limes. Francos vero, proximi a Saxonibus, alemannis et Burgundis sequestrabat Mestenreiche Marck, id est, Occidentalis limes Regni. Inde, item Austria et Neustria nomina orta sunt, quibus olim Comites, dum ea distinctio maneret, ad instar Ducum Limitaneorum praesi debant, et Marchgravii a Militibus appellari coeperunt. Quot igitur ab initio erant limites, tot etiam Marggavii, nempe Avaritus, Garentanus, Foroiuliensis, Saxonicus, Hispanicus et Normanicus. Postea plures esse coeperunt. Valentinus Forster. de Iurisd. part. 2. fol. m. 509. num. 12. et seq.

Nostris temporibus termini et limites publici distinguunt Regna, Principatus, Ducatus, Comitatus, Territoria, Iuris dictiones, etc.

Von den Haidnischen Marckstain oder Grenzmärcken, vid. Marv Welsers Augspurgischer Chronick. part. 1. fol. 25. et seqq. ubi von der Statt Augspurg Grenzraichen agit, et fol. 24. ad fin. inter alia haec seribit: Man findet inn Augspurger Gebiett bey etlich gewisen Dörffern am Weeg, kleine Berg: oder Hügelein, da man wol sihet, daß sie mit Händen gehäuffet worden, so artlich in die Runde zusamen gepackt, als wann sie gedreher wären, vnd dise halte ich, seyen an statt der Marcktstain gewesen. Vnder dieselbe pflegtem die Alten, Rohlen, Aschem, zerknirschte Schalen vnnd Ralck zuthun, deren villeicht noch etliche, wann man etwas tief nachgraben sollt, gefunden werden möchten. Da haben sich etliche Landläuffer vnnd Landbescheisser gefunden, welche dem fürwizig: vnnd einfaltigem Völcklein ein solche Nasen gedrehet, daß sie für geben, wo mansolche Hügelein finde, daß allda ein Schatz begraben lege, welche mit gewisen Ceremonien vnd Teuffelischen Beschwörungen müßten gehebt werden seyen also von den jenigen, so Gelt allda eingegraben, zum Gemerck vnd Zaichen dahin gemacht. Dardurch dann ihr vil beredt, vnnd in Schaden geführt worden, aber nun waißt mans besser, etc.

Petrae notatae, gezaichnete Stain, gemerckte Stain, in confinibus pro terminis habentur. Erant et arbores notatae, de quibus videatur Forster. d. l. num 15. Quas in Suevia [orig: Sueviâ] vocant Lochen, weil man solche Bäum mit eingehawnen Löchern, mercker oder bezaichner.

Der Marckstain wird nicht praeseribirt, vide Iacob. de puteo, in allegat. pro communitate terrae Valentiae. num. 41. apud Hieron. de Monte, in tract. de finib regund. Sed de finib. vid. Beroi. qu. 48. et ibi annot. ac Speidel in Syllog. p. 1. et 2.

28. Marckgraff.

Marchiones (qui de Marchia [orig: Marchiâ] investiti, c. un. quis dic. Dux ) Marckgraven, finibus Imperii praefecti, limitumque Iudices et absque dubio Praefectis limitaneis, quorum mentio fit. in l. viros spectabiles: C. de divers. off. libr. 12. similes, erant Marckrichter oder Grenzfürsten, die vber ein solch Landt Richter seynd, daß anden Grenzen deß Teutschen Reichs ligt. Menoch. coinsil 302. num. 19. tom. 4. Marck etenim fines significat, quasi gemärck. Veteres qui dem Galli, ac etiam Germani nostri equum militarem March vocitarunt. Inde ipsis erat Marchfall, depositio de equo, Märworphin, ab equo deiectio Lindenbrog. in gloss. verb. Marach. Quin et nunc Westphali equum ein Mähre interpretantur, ac ita quo que Suevi Equam Märr, vel Merrch in digitare solent. Sed tamen minime placet, quod exinde nonnulliMarchionem, Praefectum equitum sonare aiunt. Alciat. libr. de sing. certam. cap. 32. Cuiac. in c. un. de his qui feud. dare quem usitate Com establum, (quod Comes sive Praefectus stabuli sit) aut quoque Mareschallum appellamus, a Marach vel Märe, Equo, et Schalck, quod servum denotat, ut dixi in tract. de Comitib. et Baronib. numer. 10. add. Iosiam Nolden. de nobilib. cap. 8. num. 167. et seq. vid. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. in Theatro Polit. c. part. 1. cap. 36. num. 36. et seqq. fol. 542. et seq. Gothofred. Anton. disput. feudal. 2. thes. 4. lit. d.

ADDITIO.

Marchiones, qui Regni limites ab exterorum in cursibus de fenderent, a vernaculo no stro Marckt, id est, limite seu termino, Marckgraven sunt dicti, als welchen die Gränzen deß Römischen Retchs, oder desselben im Krieg eroberte Provinsen besfolhen gewesen, welche auch, uti tradit Petr. Albinus in der Metsner Land Chronick. tit. fol. 102. stäts in guter Berattschafft vnd Rüstung seyn, vnd solch vberwundene Provinsten, welche man endtlich Marcken geneennt, nicht allein erhalten, vnd wider der Nachthar Anlauff vnd Einfall beschüzen, sondern auch so vil möglich gewesen, die Gränzen forttrucken vnnd erweitern müssen. Zu dem haben sie auch vber das Land, so ihnen zur Marckh eingeraumbt vnnd befolhen worden, wie Fürsten geherrschet, vnd alles zugebieten gehabt, mit voller Gewalt jederman Recht zusprechen, die Frommen zubeschüzen, vnd die Mutwilligen zustraffen, ob gleich solche Aempter, vnd von angehängten Ländlein das Einkommen erstlich nicht erblich gewesen, oder einem gewisen Geschlecht allein gebührt. So ist doch solches endtlich in Brauch kommen, vnd von wolverdienten Persohnen erhalten worden. Gleichfals seynd die Marcken oder Marck graffschafften nichts anders, als Herrschafften, Vogteyen oder Richter Aempter auff den Gränzen gewesen.

Prro sicut Marchiones, Duces Limitaneos Rhennanus et Althamerus interpretati sunt; ita non nemo Marcomannos quasi limitaneos homines dixit; quod populi, qui bohemiam, Austriam, Moraviam incolunt, Marcas si ve limites Germanorum ad versus Hungaros et Sarmatas tuerentur, et ab iisdem regionem Austriae inferioris, Marckhfeld et Marckh, dici annotant. Reicit tamen hanc derivationem Andreas Alciat. lib. 1. parerg. Iur. cap. 27. et Celtico vocabulo, Marcomanum dici asserit, hominem quemlibet equitatu praecellentem additque ex Pausania, triplicem Equitum Ordinem a Celtis, qui sub Brenno stipendia merebant, trimarcisiam dictam, etc. Coccius in Dagoberto fol. 105. Albin. d. loc. folg. 103. §. Bodinus derivirt, etc. Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

Marckgraviorum quoque officia et ditiones Lamprid in Alex. Seu. ut quidam putant, describit, cum ait: Sola quae de hostibus capta sunt, Limitaneis Ducibus et Militibus con cessit, ita ut eorum essent, si heredes eorum militarent, nec unquam ad Privatos pertinerent;: dicens, eos attentius militaturos, si et sua defenderent. Addidit sane his et animalia et servos, ut agros possent colere, quos acceperant, nec per inopiam hominum, vel per senecturem possidentium desererent tura vicina barbariae, quod tutissimum esse putabat. Quamquam vero Constantinus non sine detrimento Reip. legiones limittanes sustulerit: Zosim. libr. 2. Stephan. Vinand. in Herc. prodic. in pr. dusa, 6. annal. Belg. Necessitas tamen Principes docuit, non posse Limites custodibus tuto carere. vid. Arnisae. de Maiest. fol. 322. in fin.

Sed de Marchionibus plura scire qui desi derat, videat Fauchet. des origin. 2. cap. 3. Albin. in der Meißner: Landr-Chronicktit. 9. ubi von dem Wörtlein Marckh, vnnd wie die Marckhgraffschafften nach einander auffkommen, ac in specie von der Margraffschafft Meissen, multis agit, ac inter alios Marchionatus recenset, die Marckh zu antorff, Marckh Oesterriich, Steyrmarckh, Marckh Bayrn (welche teste Lazio de migrat. gent. lib. 7. ) ante Frid ericum Barbar ossum Oesterreich vber der Enß gewesen seyn soll) Marckh zu Sorben, Marckh Landsperg in Oesterlandt, Marckh Brandenburg, Marckh zu Sachsen oder braunschweig, Marckh Schleßwig, Marckh zu Meissen, Marckh Laußniz, etc. qui idem tit. seq. von dem ersten zunemmen der Newen Marckh zu Meissen, tractat. add. Reiner. Reinecc. von der Meißner Herkommen. fol. 98.

29. Marckrecht, Marckhtrecht, Marckhtlehens Gerechtigkeit.

Ius forense in antiquo Instrumento Rudolphi I. de anno 120. 1. den Schwestern in der Samblung zu Lindaw erthailt, in terpretatur Marckrecht, hisce verbis: quod eaedem Sorores de bonis suis, quae nunc habent vel possident infra limites iuris forensis, quod vulgariter Marckrecht dicitur, nullam praecariam (Germ. beet) sive Steuram, aut Servitium aliquod teneantur ut antea nobis et Imperio adhibere: ita tamen, quod de bonis, quae ibi dem processu temporis comparaverint, nobis et Imperio

Servitia consueta persolvant. Insuper gratiam gratiae cum ulantes, praedictis sororibus libenter Indulgemus, quod de bonis, quae extra praedictos limites iuris forensis habent vel possident in praesenti, vel quae comparaverint in futurum, nullam exsolvere debeant precariam sive Steuram [orig: Steûram]; (Beth) sed potius a cuiuslibet Servitii onere sint liberae et solutae.

In Metropoli Salisburgensi, fol. 16. tom. 3. Marchrecht explicatur Iustitia Fori. Sed forum etiam sumitur pro Iudicio. Ergo Matckrecht vid etur denotare territorium, sive ius territorii. Potest etiam sumi pro Iure Civitatis, oder eines Marckfleckens. Item pro iure nundinarum. Ut est in Privilegio quodam apud Dn. Crusium, Part. 3. Annal. cap. 5. fol. 264.

Differentiam esse inter Marckrecht et Marcktrecht. Consilio quodam verb. Leheninserto dictum, ubi multis, quid verbo Marcktrecht vnnd Marckfleckens Gerecheigkeit in Investituris posito, veniat vel intelligatur, edoctum fuit.

ADDITIO.

Ex antiquis literis constat, Marcam interdum nihil aliud esse, quam territorium, districtum, ut nunc appellant, vulgo Gegine. Interdum notat etiam eum locum, quem nostri vocant Marcksleck, quam appellationem retinuit in Franconia Marck Bibarach, Goldast. Aleman. rer. tom. 1. Paert. 2. fol. 393. item in Suevia Marck Biberbach, etc. Ioh. Iac. Sp. V. I. L.

30. Marckt.

Ob die Vnderthonen können gezwungen werden, nichts auß dem Landt, sondern auff der Herrschafft Marckt zutragen? vid. Consil. Argentoratens. tom. 1. consil. 15. Et quod id sieri queat maxime tempore belli, puto omnino, ne ad hostem quicquam exportetur, quo in comeatu ille adiuvaretur. Item si annonae difficultas emergeret, tunc enim Princeps sive Dominus terrae, qualibuscumque statutis subditorum saluti consulere potest ac debet. Potest denique fieri statutum huiusmodi in odium certarum personarum, modoillud odium rationabile esset, et in Commodum redundaret publicum, etc.

31. Marschalck.

Mareschallus, Marschalck, vetus vox Germanica, ut modo supra est dictum, duplicem habet si gnificationem: nam vel pro Equitum Magistro ac cipitur, ut Leg. Alemann. tit. So. Si Mareschallus, qui supra 12. Caballos est, etc. vide me, de natura [orig: naturâ] populorum. folg. 93.

Vel pro Gubernatore. Alb. Crancius, lib. 8. cap. 41. Gubernatorem appellavere [orig: appellavêre] ex optimis Militem, qui convocandis Regni coetibus, et omnia vice Principis gerendi habeat potestatem: Mareschallum nostri vocant, Galli Caonnestabulum, vide Draconem, de Patriciorum origine et iure. lib. 2. cap. 3. num. 4. et seqq. fol. 117 et seqq.

Quamvis inter hosce duos, magna differentia sit, ut notant Rei publicae Gallicanae explicatores. Pasquier. 7. des recherch. cap. 2. folg. 947.

ADDITIO.

De Mareschallis, connestabilis, Relchs Erz: vnd Erb: Feldr: auch vnder Marschalcken quaedam congessi in Notabilib. meis historico-politicis, lit. M. verb. marschalck, videri quoque potest Fauchet. des Orignin. lib. 2. cap. 8. et 10.

Archimareschellatus munus in Imperio nostro Germanico (quo fungitur elector Saxoniae) inter Imperialia officia saecularia supremum esse, constat ex Lehman inn der Speyrischen Chronicklib. 2. cap. 13. Cuius ex Aurea Bulla partium est, in coronatione Imp. in acervum avenae, ante Curiam regalem positum, equum, cui insidet, usque ad pectus adigere, in manu tenens modium et baculum 12. Marc. Argent. in prad mensuram a venae plenam famulo primitus venienti ministrare, et baculum in avenam figendo recedere, Gulden Bullcap. 27. §. 1. Postea Vice mareschallus eius de Bappenheimb vulgo (deß H. Röm. Reichs Erb--Marschalck) accedens, vel absente eo, Mareschallus Curiae (der Kays. Hoff Marschalck) ulterius avenam ipsam distribuit. d. §. 1.

Qui ritus vel solus argumento est, potissimam curam Archimare schalli circa ordinem Imperii Equestrem in panegyricis verari, Witich. lib. 2. rer. Sax.

reperiuntur, quorum uno atque altero extra Curiam, reliquis in celebratione Comitiorum fungitur. Quando pro salute et incolumitate. Imperii bellum gerendum Archimareschallus omnes Imperii Status praecedit, et proelium orditur, Goldast. ad A. B. c. 27. cui ex Caroli Crass. constitut. de expedit. Rom. dabatur unus equus ad praecurrendum, alter ad proeliandum. Aemil. Chreggrenen invelitat. de septem Imperii officialib. num. 27.

Archi Marschallus item teste Goldasto d. l. in expeditione in campis Ordines instruit. In adventu Caesaris, inn dem Emritt, primus urbem ingreditur, qua de causa olim Ann. 1510. in adventu Caroli V. Reg. Rom adcoronationis actum, vehemens concertatio erat inter Iuliacenses et Saxonicos, utri primum Aquisgranum equitatu suo intrarent? Hi iuri Archi Mareschellatus inhaerebant, illi Aquas territorii sui asserebant, et ex salvo conducto praecedentiam vindicabant. Nec potuit negotium per Caesarem et Electorem tum temporis componi, usque dum Iuliacensis Dux equitatii prorumperet; Saxonici, ne viderentur iuri sui quid detraxisse, ultra quadrantem horae Regem, Ordinesque detinentes, tandem omnem comitatum in civitatem duxerunt. Chreggrene d. loc. Ac in processione Imperiali postea Archi Mareschallus Imperialem seu Regalem ensem deferens, Imperatorem seu Regem immediate praecedit, et inter illum ac Archiepiscopum Trevirensem medius habetur, A. B. c. 22.

Olim in Palatiis peculiare officium Mansionarii erat, qui mansiones praeparabat, Regisque adventum Provincialib. (qui eum cum familia regia hospitio suscipere tenebantur) denuntiabat, de quo vid. Bignon. in notis ad Marculphi formul. fol. 446. et seq. et supra v. Einquarriten, in additionib.

Hodie in Comitiis Imp. hospitia et loca Statibus Imperii, eorumve Legatis, et exterorum Ambassiatoribus assignat Vice Mareschallus de Bappenheimb, foribusque nomina inscribit. In tantum, ut nullus Imperii Princeps aut Status ab inscriptione liber sit, quamquam proprium in loco Comitiorum coactorum haberet Palatium. Cum Mareschallus intentionem metandi in illos Ordines corumque Legatos teneat fundatam, qui in Comitiis comparent; quae sine facto ipsi interverti nequit, tum quia Ius adscribendi, das Anschreiben ad Mareschallatum Imperii spectet, qui ab Imperatore et cunctis in magna consideratione habendus, quod equidem negligeretur, si inconsulto Mareschallo Metatore hospitia Status pro libitu sibi eligerent. vid. Chreggrene d. loc.

Mareschallus insuper hereditarius, der Reichs Erb Marschalck nomine Archimareschalli iudicium in Statum Imperii, eorum ac Exterorum Legatorum familiam atque peregrinos quoscumque exercet. Ast imperium hocce cum Varias subinde lites spargeret, ad ratihabitionem Imperatoris et Saxoniae Electoris, per Bavariae Ducem et Wurtembergicos [orig: Wûrtembergicos] Legatos inter ipsum Mateschallum Hereditarium et Civitates Imperiales, ratione Iuris dictionis Criminalis et Civilis erga Status Imperii vel Legatos corumque familiam, vel subditos aut Cives etc. exercendae transactum est, ut refert idem Chreggrene d. Velitat. num. 29. ubi inter alia et sequentia inserta reperiuntur.

Was aber die Civilem vnd Criminalem Iurisdictionem vber die sich zur zeit wehrender Reichsversamblung inn derselben Stätten auffhalten, die zu oder Abralsende, vnnd die Ständt vnd Reichs wie auch dero oder frembder Potentaten Gesandten vnd Botischafften, nicht berührende Personen, so wol Inn denen zwischen sich selbst vnder einander, als auch mit einem Burger sich begebende Handlungen, auch alles was folcher Iurisdiction anhängig, vnd die dahero fliessende emolumenta vnd fructus, benantlich die einztehung, als auch bey der Juden Garkuchen gefallenden Bugelts, oder dessey Befreyung, anrichtung der Glückhäffen, Garküchen, Elen, Maß vnd Gewicht, Schutz: vnnd Poltten Gelt von den frembden Krämern, Fechtern, Spilern, Spilleüten vnd vnzüchitgen Weltbern, erforderung alles Zolls, oder andern angemasten Rechtens, von den Victualien vnd dergleichen, wie das namen haben mag, so von deß Reichs Erbmarschallen bißhero gesucht, angericht, zu gelassen oder eingezogen werden wollen belangen thut, soll solches alles hinfüro von Erbmarschallen vnderlassen, vnd er sich dessen feriner nicht anzumassen haben, Jedoch von gedachten Frey vnd Reichs Stätten ihme Reichs Erbmarschallen, nach antunffe der Kays. Mayest. oder dero Commissarien, vnd also völligem angangs deß Reichstages, in recompensam dessen allen, vnd zu güetlicher hinsegung deren diser Puncten halben bißhero gehabten Strittigkeit, Tausent Gülden zu 60. Kr. gemainer Reichswehrung, wie die an jedem Orth gäng vnd geb ist, erstarier werden, etc.

Ad Archimareschalli denique curam pertinet, scrutari quo pacto nocturnae Vigilum excubiae constitutae sint, ut Senatus ministros publicos hinc inde dispositos habeat, ne per incendium, irruptionem aut intestinos motus Civitas detrimentum experiatur.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. L.

32. Mayengericht.

Mayengericht vocamus, wann im Maio die Leibaigne Leuth zusamen gefordert werden, da man ihnen auch ein Malzeit gibt. Apellatur interdum etiam ein weiß Mahl.

33. Mast.

autem altilis cibus, si generaliter loquimur, non tantum in glande caduca, sed et in omni pastu et pabulo quovis, puta in herbis, graminibus, fructibus et id genus, vid. omnino Cothman. vol. 3. consil. 49. num. 32. et multis seqq.

34. Matricul.

De Matricula, Matriculariis, immatriculatis, vid. Arumae. d. Comitiis Imperii cap. 8. num. 68. etc. Bignon. in notis ad Marculphiformulare. fol. 614. et seq.

35. Maultasch.

Cui alapa infligitur, non patitur damnum, sed iniuriam. Maranta. in proc. part. 4. dist. 1. num. 9.

Sed gravis iniuria reputatur, Viv. decis. 46. ubi quomodo inferens eam, puniatur.

Inde nonnulli dicunt, Alapam gladio repellere licere, et si eo ictu vulneratus ceciderit, quod de occiso non teneatur. Post Bart. et Angel. Marius Salomo. in repetit. l. ut vim. nu. 8. vers. hinc omnium. ff. de iust. et iur. Quod tamen ita est intelligendum, ut non pouniatur ordinariam poena: non ut plane sit immunis.

An illi, qui mendacium alicui dixisse dicit, alapam impingere liceat, Kopen [orig: Kôpen]. 2. obs. 82. num. 8. secundum illud tritum: auff ein Lugen, gehört ein Maultaschen.

36. Mehr, weiters.

37. Mehrer deß Reichs.

Imperatores dicuntur Augusti, ab augurio et simul ab augendo Imperio, (quippe Imperator auspicato eligebatur: Indeque Augustus nominabatur, quasi divinis signis consecratus, Divino nomine faustus, praecminenter venerandus, tamquam Divinum aliquod nomen, Cothman. inrubr. Cod. numer. 6. quo nomine Tiberius raro est usus, vid. Marcell. Donatum. fol. 573. ) Unde Ovid. tr. Fator.

Sancta vocant Augusta Pates. augusta vocamus
Templa, Sacerdotum rite sacrata manu,
Huius et augurium dependet origine verbi:
Et quodcumque sua Iuppiter auget ope.

Adde Suetonium in Augusto, Dionem lib. 53. Hotoman. Wesenbec. et Dd. ad Proem. Inst. Corsa. l. 2. §. Deinde Cornelius. num. 16. et seqq. d. O. I. Robbigium, lib. 6. Critic. c. 3. Mc de Increm. Imperior. c. 1. et Meurs. in Mantissa, c. 29.

Sed Augustus, ab augendo deductum, convenit nostro vulgato, Allezeit Mehrer deß Reichs.

Qui libet enim Imperator huius propositi esse debet, ut augeat: licet hoc non semper fiat. Unde etiam Palatinus Rheni in Coronatione Imp. dicit: Accipe globum Sphaericum, ut omnes terrae nationes Imperio Rom subicias, et Augustus gloriosus appellari valeas. Sim. Schard. de orig. Elect. f. 42. Afflict. adrubr. c. un. quae sssnt regal. vide l. 3. ff. de off. Praef. vigil.

38. Meinaid.

De periurio vid. tractat. singularem Herdesiani, add. Farinac. d. simulat. et falso quaest. 160. Barschamp. in tract de Clausul. cap. 30. §. 2. fol. 644 etc. Speidel. in Syllog. part. 1. et 2. verb. periurium.

39. Maiste Stimmen.

Quod maior pars concludit, in id quoque reliqui consentire tenentur, etiam in rebus, in quibus minori parti iam aliquod ius acquisitum esse censetur, per tradita Berlichii. decis. 125. Dcclarando tamen hanc regulam, dicit. num. 4. quod maior pars minori parti in hoc solummodo praeiudicare possit, quoad eos, tamquam ad universos, non iure suo, sed ut tutores, Curatores, Decuriones et similes spectat; secus si illud spectat ad eos iure suo, ut ad singulos. vid. Surd. consil. 65. Moditium. §.

Plebiscitum. quaest. 53. etc. me de Aristocrat. fol. 31. Adde omnino die zween außführliche Rahrschläg deß heyligen Römischen Reichs Erbarn, Freyen vnd Reichs Stätten Session, Stand vnd Stimm betreffent. passim, gedruckt zu Franckf. in 4. Sane iam olim Protestantes contra pluralitatem votorum, pugnaverunt. Hortleder. 1. fol. 50. Hancque litem iterum An. 1613. resuscitarunt, vid. me de lurisd. Imp. Rom. quaest. 15.

ADDITIO.

Rarum est, ut omnes qui in Collegio sunt; eiusdem sint opinionis: ne ergo res communes infectae maneant, quod maiori parti placuit, regulariter exsequitur. maior autem haec pars dicitur respectu totius, non respectu minoris numeri, v. g. sunt 12. Canonici, 3. eligunt Titium. 3. Seium 6. Sempronium, nulla istarnm dicetur maior pars, sed oportet, ut ab uno latere stent septem saltem, sed quia haec ratio aliquando in labyrinthum ducit, quid enim si omnes maneant propositi tenaces? non ad singulos levis etiam momenti actus instar Cardinalium, Pontisicem eligentium, in conclave includi possunt, donec convenerint: In Collegiis passim usu obtinuit, ut quod maior numerus non quidem respectu totius, sed minoris partis decreverit, ratum sit, et plenum habeat vigorem. Et certe planior est intellectus, ut comparatio partium inter se fiat: Sic verisimilius fit comparatio partis ad partem, eum dicimus maior et sanior pars: nam sanior dici nequit respectu totius, quando enim omnes omnino, qui respectu totius corporis saniores censebuntur, ab una parte stabunt? Paul. Zypaeus. in analiis. Iuris Pontificii lib. 3. fol. 227. ubi addit aliam haberi rationem in electione Moriialium, utputa si fuerint discordes posse Episcopum nominare unam, quam magis idoneam iudicaverit, et ex tripartito numero duas partes concurrere debere, nisi alia sit loci eonsuetudo, ac ubi suum esse retinendum usum.

Ac notandum saniorem partem interdum in paucis, imo in uno consistere posse, adeo ut in materia delicti et prohibitorum, vel quae tendunt in damnum Ecclesiae, contraditio unius faciat, ne videatur gestum a Capitulo, Gorz. de banesic. part. 3. cap. 2. num. 455. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

40. Melancholi.

De Melancholia et Melancholicis multa habet Paul. Zachias. in Quaestionibus Medicolegalibus lib. 2. tit. 1. quaest. 9.

41. Memoria Localis.

42. Meß, Missa.

De origine huius denominationis, vid. Alciat. 10. parerg. cap. 7. Ea [orig: Eâ] autem de re ita Card. Baronius scribit. A. C. 34. num. 16. Illud non praetermittimus dicere, quod cum multa reperiantur tam ipsius Eucharistiae, quam sacrificii, quod in eo mysterio peragitur, nomina; illud tamen quantum ad sacrificium attinet antiquissimum est, et apud Latinos usitatissimum, ut appelletur Missa: quod quidem (sicut et Christiana fides profitetur) et Hebraica vel Chaldaica nomenclatura acceptum esse videtur. Quod enim in nostra vulgata Deut. 16. legitur spontanea oblatio, Hebraice et Chaldaice dicitur Missab, quam offerebant Deo ingratiarum actionem, de fructibus terrae, qua et vescebantur in templo cum recordatione praeteritae servitutis, et ab eadem [orig: eâdem] liberationis. Quae omnia cum optime conveniant praedicto a Christo instituto sacrificio; eo potius maiores nostri usi sunt nomine, quam [orig: quâm] cuiuspiam alterius sacrificii, quod spontanea recolatur prima illa sui ipsius a Domino nostro I Esu Christo facta oblatio, de qua Isaias cap. 35. oblatus est. quia ipse voluit. Sane quidem creditur, eiusmodi nomen ab ipsis Apostolis Petro et Paulo, ex Hebraicis fontibus traditum esse Romanis: quod et Iacobus Hierosolymitorum Episcopus, idemque Apostolus, et frater Domini tradidit suis in sua, quam posteris reliquit, Missa. Certe ea [orig: eâ] voce usam esse suo ipsius exordio Romanam Ecclesiam, probatur ex eo, quod proximus Apostolis Pius Papa. Epist. ad Iust. Vien. om. 1. Bibl. SS. Patr. idem sacrificium missam vocavit, idque ipsum Cornelius et ceteri Romani Pontifices

praestiterunt: Sicut et Concilium Romanum sub Silvestro, Cartaginense secundum, Concil. Carth. 2. c. 3. Agathense. Agath. can. 47. et alia: itemque Ambrosius. Epist. 33. ad Marcell. Augustus, serm. de temp. 251. Victor Uticensis, de persec. Vandal. lib. 2. ac denique ceteri, et recentiores omnes. hactenus ille.

Plura de Missa, eius antiquitate et celebratione habent Filesac. in tract. d. paraeciis cap. 6. et seqq. Alzedo. in tract. d. dignitate Episcopali. fol. m. 142. etc. I. Deculeo in Epistol. fol. 198. et fol. 114. etc. Polydor. Virgil. d. rer. Invent. cap. 12. Ritius. d. Regibus Francorum sub Capeto. Cornel. a Rinthelin. in Iurista Romano Catholico. cap. 100. ubi quod sacrum Altaris sacrificium impense colendum sit, non in privatis locis, sed Deo ab Episcopis consecratis celebrari debeat, etc. vid, quoque Longi Breviar. Chronologic. fol. 128. et seqq.

Quod unus eodem die non possit pluras Missas celebrare, sed secus faciens graviter puniatur, doc Marc. Anton. in praxi Curiae Archiepiscopal. cap. 64.

Ob das Wörtlein Meß, ein Zinß oder Frondienst bedeute, v. Evangelischen Wetterhanen zu Ingolstatt in 3. gedruckt. f. 231. ubi ita habetur: Das Wörtlein Meß, so von den Aposteln hergenommen, haißt auff Nebraisch so vil, als ein Zinß oder Frondienst, wie ein Bawr oder Lehenmann seinem Herrn seine Meß, das ist, seinen gebührlichen Zinß, oder Dienst bringet, oder seinem Fürsten frohnet, damit er ihn erkennet für seinen Herrn, vnd sein Gehorsamb außrichtet Also haben sie auch geredt, ich will zur Messe gehen, oder Messe hören, als sollten sie sagen, Ich will GOtt seinen gebührenden Zinß geben, oder fröhnen, vnd seinen Dienst raichen vnnd geben, in dem höchst vnd angemmesten dienst.

43. Meß, Jahrmarckt, Wochenmarckt.

Nun dinas ne quidem in privatis praediis ad arbitrium instituere, cuique licitum est, sed necesse habetur, ut a Principe, nundinarum concedendarum ius habente impetrentur. per l. 1. ff. de nund. Constat enim, nundinarum sollennium et publicarum ius ad regalia maiora pertinere, per l. un. ubi Sichard. Cod. de nundin. qui dicit, etiam Principes in feriores in suis regalibus non habere, ut etiam in suis Provinciis hoc Privilegium concedere possiut. Gail. 2. observ. 69. num. 24. Bodin. de Rep. lib. 1. cap. ult. num. 171. Sixtin, de regal. lib. 1. cap. 2. num. 37. vid. Auctor. deß wolgegründten Gegenberichte, auff den, durch die Bischöffliche Würtzburgische Rähre, etc. cap. 13. ad fin. Numquam tamen Caesar consuevitalicui dare nundinarum Privilegium, nisi prius ad iacentibus et vicinis Civitatibus, quarum intereße possit, auditis. Gail. 2. observ. 69. num. 24. et 25. Schonb [orig: Schônb]. 5. polit. cap. 17.

A Senatu vero impetratum ius hoc quoque fuisse, testatur Barnabas Brosson. selectar. antiquit. lib. 1. c. 15. allegans Plinium, lib. 5. Epist. ad Valerian. ubi ininquit: Sollers vir Praetorius a Senatu petiit, ut sibi instituere in agris suis nundinas permitteretur, Contradixerunt Vincentinorum Legati. Atque ita Claudium Imperatorem legibus publicis se ipsum subicientem ius nundinarum in sua praedia â Consulib. petiisse, constat. Idem Brisson. d. loc.

Nundinae sunt triplices, Wochenmärckt, Johrmärckt vnnd Messen. Messen pertinent ad Imperatorem, Jahrmärckt etiam, quia est consequens Civitatis condendae, oder ein marcktflecken machen. Sed hoc nunc Principes sibi sumunt. Aliud autem dicendum von Wochenmärcken, ut mor infra.

Nundinae secundum Cuiac. in parat. ff. tit. de Nundinis. sunt mercatus, qui habentur rusticorum merces suas deferentium frequenti concursu, quem feriatum diem veteres esse voluerunt, id est, vacationum a forensibus negotiis, sed postea lege Hortensia placuit, ne esset feriatus, ut rustici, qui in urbem venirent, mercium suarum vendundarum gratia [orig: gratiâ], simul etiam lites suas componere possent, ex Columell. et Macrob. Chopin. de dom. Franc. lib. 1. tit. 12. num. 9. Dicuntur Nundinae, quasi novendinae, quod quovis nono die celebrarentur,

et Hebdoma dariae hae nundinae, utpote non ram mercatus, quam annonae gratia [orig: gratiâ], usu quodam inductae, non sunt de regalibus: adeoque sine Privilegio seu indultu superioris constitui possunt. Wesenbec. ad tit. ff. et C. de nund. nun. 1.

Nundinarum favor magnus est, quod patet exinde, quia tempore illarum, res aut personae alicuius sisti vel arrestari non debent, vid. Nizol. all. 16. per. 1. C. de nund.

Concesso enim iure huiusmodi nundinarum, simul concessa intelligitur publica securitas iis, qui mercatus causa [orig: causâ] in nundinis conveniunt; ut ibidem intra dies nundinarum (quos plures fuisse, colligi potest ex l. 138. d. V. O.) hoc est, antequam illarum finitarum Signum per campanam detur, sub praetextu Civilis vel privati debiti, non tantum ab illis, qui Privilegium nundinarum impetrarunt, sed etiam a ceteris mercatoribus conveniri, carcerari vel arrestari nequeant, Moller. 1. semestr. 12. Coler. deproc. part. 2. cap. 3. num. 156. (Secus in mercatis. v. Nizol. alleg. 16. quia mercata non sunt tuta pro debitis et gabellis, sicut sunt Nundinae, secund. Franc. Mignon. ad Consuet. Andegav. tit. des Seigneurs. artic. 49. num. 4. vers. et debent. ) Nec refert, sive illae Nundinae sint septimanariae, sive menstruae, sive annales, sive Iustrales, sive septennales, sive apparitionis, hoc est, quae circa tempus Nativitatis Domini, quo Stella apparuit Magis, celebrantur: sive sint Nundinae Paschatis, vel omnium Sanctorum, aut mensis Augusti, quarum omnium Socinus Iun. meminit in consil. 51. num. 23. lib. 2. Et ratio est, ut merces, quae proculdubio, ad huius vitae conservationem necessariaesunt, liberius et maiore copia [orig: copiâ] invehantur et evehantur. Qua de re plura exstant apud Alex. ad l. ne quid. ff. de incend. ruin. Bald. ad l. si quis non dicam. C. de Episc. et Cler. et ad C. 1. quaesint regal. Signor de Homodeis. coosil. 108. Angel. consil. 363. Iason. consil. 147. Quod tamen ita accipi velim, inquit Petr. Peckius. in tract. de arrest. cap. 10. num. 3. nisi debitum sit iuratum: quia sicut constitutio tollens aliam generalem constitutionem iuratam, non refertur ad aliam constituonem iuratam Panorm. ad cap. 1. de his, quae fiunt a maiore part. Rom. Sing. 7. et consil. 517. et sicut Salvus conductus concessus alicui. non extenditur ad debita iurata; quemadmodum secundum dispositionem iuris, in Senatu Neapolitano conclusum et iudicatum fuisse, testatur Marth. de Affict. decis. 5. ita etiam et ob eandem causam sisti atque arrestari posse videtur; ideoque consultum est Creditoribus, ut promissionem solutionis vinculo religionis et iuris iurandi confirmari faciant.

Quemadmodum vero tempore nundinarum in loco, ubi illae exercentur, arrestare aliquem non licet; ita etiam nec in illo, sine quo Mercatores ad Nundinas venire non possunt, vide Peckium. d. loc. num. 4. allegans Nicolai Everhardi. cons. 21.

An autem debitor immunitati huius temporis aut loci renuntiare possit, tradit d. Peckius, de arrestis. cap. 12. aprinc. ubi dicit: Sanc ad tempus quod attinet, non dubium est, quin immunitati nundinarum renuntiari possit: quia licet favorem publicum habeant Nundinae, scilicet, ut hinc inde Merces in ditionem vel civitatem, quibus illa eget, invehantur; principaliter tamen de privatorum commodo agitur, et sic Regulae communi standum est, quae habet, quod quoties privato favori Lex aliquid principaliter introducit, licet secundario publicam causam annexam habeat, renuntiari huic favori posse. Dd. ad l. ius publicum. ff. d. pact. Alciat. nu. 33. et alii ad l. pen. C. de pact. Br. ad l. universi. num. 2. C. delegat. Sed vide Mollet: lib. 1. semestr. cap. 12. Modo tamen ista renuntiatio specialis sit et expressa. l. 1. et ibi Roman, et alii. ff. si quis in ius. voc. vide Pec. d. cap. 12. n. 3. et seqq.

Sed haec nundinae, quas populus, Principem aliquem superiorem agnoscens, nullo Principis sui Privilegio, nullave immemorialis temporis praescriptione, et veluti connivente, scienteque Principesibi usurpat, Privilegium istud non habent. l. 1. vers. veterum indulto aut nostra auctoritate, et Bald. et Salicet. C. de nundin. vide Peckium, d. loc. num. 5. et num. seqq.

Nundinarum, et illarum exercitium, non obstante longissimo tempore, et hominum memoriam excedente, ex causa per Principem au fferri posse, per l. 1. ff. de nund. l. un. C. eod. ut prolixe de facto consultus respondit Natta, consil. 511. et seq. In causa [orig: causâ] mercatus, cuius opinionem in iudicando Senatum Pedemontanum secutum esse, refert Tessaurus decis. 264. Sic Carolus IV. Francofurtensibus illud abstulit, et Moguntiam transtulit; quod tamen mortuo Gunthero, intercessione Rudolphi Palatini et Marchionis Brandenburgensis, iisdem restituit. Peucer. lib. 5. Chron. p. 805. Arnis. lib. 2. de Maiest. cap. 3. nu. 18.

Nundinae vulgares, quas Wochenmarckt indigitamus, possunt institui et celebrari sine ullo Privilegio. Sichard. ad rubr. C. de nund. num. 3. Et licet in multis locis concessae legantur, tamen etiam sine Principis licentia fieri possunt, et continent potius factum, quam ius: cum careant Privilegiis et aliis immunitatibus, quae solent concedi nundinis sollennibus Thesaur. decis. 364. numer. 4. Itaque hoc loci, ius mercatus in potentiori et usu probata significatione accipiendum, nimirum de mercatu anniversario, qui est de regalibus. Graven. lib. 2. concl. 60. consid. 1. num. 2. et 3.

Municipalibus Civitatibus, vi iurisdictionis sibi iusto titulo concessae, emporia hebdomadalia, seu nundinas vulgares, Wochenmarcke, etiam absque Domini Superioris praescitu, instituere licet. Marth. Stephan. de iurisdict. lib. 2. p. l. c. 1. membr. 2. num. 104. Neque ad ea concedenda opus est Privilegiis, aliisque immunitatibus, quae alias Nundinis sollennibus cohaerere solent. Et non tam mercatus, quam annonae gratia [orig: gratiâ], usu quodam introducta sunt. Match. wesenbec. in paratitl. ff. in tit. de Nundinnumer. 1.

Marckt, est forum, locus Civitatis, in quo res omnis generis venales exponuntur. Hinc vocantur die Flecken, oder kleine Stättlein, Marckt, quod liceat Marckt halten, vnnd sich allda Handwercker ernähren mögen. Vetustis a temporibus, quando conversi fuere [orig: fuêre] nostri maiores ad fidem, nondum erant tot Ecclesiae; ut hoc tempore, sed longius habitantes diebus Dominicis ire ad Parochiam coacti sunt milliaria aliquot. Eo collocabant se etiam aliqui Pastores, caupones, coqui, institores et opifices varii, ut advenientibus necessaria administrarent.

De Nundinis et iurenundinarum videri quoque potest Marcellus Donatus. fol. 644. et Brisson. antiqu. Iuris. lib. 1. cap. 15. Catalogum Nundinarum habet Chronic. Chronicor. fol. m. 308.

De Iure Emporii Viennensis, eiusque Privilegiis antiquissimis, vid. lazium. de Vienna lib. 2. cap. 8.

43. Mäuchelmörder.

Conductitii Siccarii, Arabica Lingua [orig: Linguâ] Assassini, vulgo Mäuchelmörder, dicuntur.

De cuius vocis origine, vide disputationem meam de homicido, insertam disp. ab Eberhardo Wildio impressis. thes. 12. et adde Dn. Goldast. in replic. cap. 1. Tuschum. lit. A. concl. 531. Cael. Curion. d. Saracen. fol. 210. Decian. 9. cap. 50. num. 1.

Beniamin. in itinerario, vocat eos, Hassissinos; et addit, quod non sequantur doctrinam Ismaelitarum, sed cuiusdam, quem Prophetam existimant: cuius dicto omnes parent, sive in mortem, sive in vitam, Hunc autem vocant Hheich al Hhassissin: estque Senator ipsorum, cuius Imperio egrediuntur, et ingrediuntur viri omnes montani. Est illius sedes in karmos dicta urbe, quae initium regionis quondam Sehon fuit: habent autem religionem inter se iuxta doctrinam Senatoris sui. Suntque in omni loco terrori omnibus eo quod Reges etiam ipsos Serra [orig: Serrâ] occidant, etc.

De Assassinorum terra, v. late Aulae Turcicae Historiam. part. 1. lib. 5. fol. 199. Paulum Venetum, 1. orient. hist. cap. 28. ubi etiam radicitus iam exstinctam dicit. Paul. Aemyl. Histor. Francorum. lib. 5. vide quoque Camerarium. medit, hist. cap. 30. et part. altera, cap. 7. et Girard. hist. Gall. tom. 1. m. fol. 735. 778. etc.

Huiusque poena est, ut ita delinquens, diffidatus sit in toto populo Christiano, et possit impune a quovis privato, ubicumque reperitur, offendi, Mortis

quoque supplicium Assassinis irrogatur, non tantum cum delictum perfectum et consummatum est (quo casu gravius, quam simplex homicidium punitur, rota sc. ignitis forcipibus, aut ut reus trahae impositus, ad locum supplicii trahatur, et in quatuor partes scindatur. Farinac. quaest. 123. num. 2. Decian. lib. 9. cap. 30. num. 31. ) sed etiam cum effectus non est secutus, et tamen ad actum effectui proximum perventum fuerit, hocest, per Assassinum non steterit, quo minus effectus sit secutus, cap. 1. de homicid. in 6. ubi Dd. communiter hoc notandum esse dicunt, Menoch. cas. 360. nam 39. et 43. Clar. in §. Assassinium. in princ. Damhoud. cap. 82. num. 2.

De Assassinis multa habet Ant. Giurba. in Consiliis passim, ut ex Indice constat. add. Camerar. meditat. historic. 2. cap. 7. et Paul. Venet. lib. 1. cap. 28.

45. Meer.

De Mari, vid. Camerat. meditat. historic. centur. 2. cap. 27. Problemata Nautica Keckermanni, et Relation. Boteri de Mare.

De Iurisdictione Veneta in Mare Adriaticum, vid. Epistolam. Francisci de Ingenuis, et Peregrin. d. Iure fisc. lib. 8. de utilitate marinae potentiae, Mercure Francois tom. 12. fol. 20. etc. item fol. 56. etc seqq. deque Marino territorio tuendo, Gentil. Advocat. Hispanic.cap. 8. lib. 1.

46. Meil.

Der Meilen seynd zweyerley, secundum Henning. Goden [orig: Gôden], consil. 12. qui sequentia habet, Cum ait: Die eine ist durchs Recht außgemessen worden, also, daß Tausent Paß oder Schrite ein Meil sollenmachen, fünff Füß, einen Paß, vnd 15. Finger brait einen Fuß, vnnd daß diser Meil 20. für ein Tagraiß gerechner, auch Diaeta Legalis et Milliarium Legale geheissen werden, cum vulgo sic sit determinatum.

Die ander Meil ist ein gemeine Meil, oder Milliare vulgare genandt: dise wirdt aestimirt, auß dem gebrauch eines jeglichen Candts, da man der Meiln gebraucht. Derohalbem so seynd auch dise Land Meilen, vngleichet Länge, vnd Massen. Also seyndt inn Westphalen vnnd Schweitz, längere meilen, dann in Thüringen vnd andern guten Landen. add. Schaeffer. 1. quaest. 24.

Milliare, quod et Milliarium dicitur, teste Anton. Augustino emendat. lib. 14. Columna erat aurea, in capite Romani fori statuta, a qua [orig: quâ] omnes Italiae viae initium et finem capiebant, ut colligirut ex verbis Plinii, lib. 3. cap. 5. et Taciti, annal. 17. dicente isto: Otho innixus liberto, per Tiberianam domum in Velabrum, inde ad milliarium aureum sub aedes Saturnini pergit. Et illo scribente Roma dividitur in Regiones quatuordecim compia earum ducentum sexaginta quinque passibus: eiusdem spatii mensura currente a milliario, in capite Romani Fori ad singulas portas Et dictum est milliare, a mille passibus, Anton. August. d. l. lib. 4. Quoniam vero Milliarium lapidibus distingui solebat, hinc martianus dicebat: Senatores ultra cencesimum ad urbelapidem, non cogitutelam exercere. l. propter. §. fin. ff. de excusat. tut. et Imperator Valentinus et Valens rescripsere [orig: rescripsêre]: Milites sibi iubere paleas coniectare vicesimo non amplius lapide. l. 1. de erog. Milit. annon. Et in foro Capitolino visitur nunc restituta columna marmorea, habens pilam aeneam suppositam ex Vaticano obelisco desumptam, dum ab antiqua sua sede amoto, ante fores basilicae Principis Apostolorum cura Sixti V. locaretur.

ADDITIO.

Quod Germanis nunc milliare, id olim rusta sive rasta vocabatur, teste Coccio in Dagoberte cap. 19. fol. 179. Et hanc vocem Raste perantiquam apud Germanos, notat. D. Hieron. in soelem, quod vel hinc colligi potest, dum Glossarii passim docent, geminas Leucas facere Rastam unam. Leuca vero Gallicana mille quingentis passibus conficitur. Iam viarum mensuras, quas Hispani Gallique leucis, Syri Schoenis, Persae parasangis, Graeci Stadiis, Itali milliaribus, lapidibus, cippis disterminant, has Germanis per Rastas distinguere mos erat, da einer rasten oder tuhen dörffen.

Insuper tritum est, Romanos itinerum spatia milliaribus et lapidibus dimensos fuisse, l. 1. §. initio. ff. d. offic. Praefect. Urb. l. propter luim. §. ult. ff. d. excus. tutor. §. qui excusare. lust. eod. ex quibus constat, Lapidem et Miliarium pro eodem dici. Et miliarium a mille passuum numero dictum nemo ignorat. Lapidis autem in eadem [orig: eâdem] significatione appellatio exinde est, quod singulis miliariis, auctore Tiberio Graccho, lapideae columnae, spatiorum signa inscripta habentes, positae erant. Unde et Lapidibus itinerum dimensionem fieri, in usum venit. Hoc et Quintilianus lib. 4. cap. ult. indicat: Reficit quoque inquit, audientem certo singularum partium fine, non aliter, quam facientibus iter multum detrahunt fatigatio nis notata in scriptis Lapidibus spatia. Boet. etiam lib. Geometr. Lapides quosdam (quos appellat Cursorios antiquitas) inscriptos fuisse ait, quibus itinera discriminarentur. Prisson. antiq. lib. 4. cap. 8.] Ioh. Iac. Speid, V. I. L.

47. Mein.

Quaeri solet, an illud quod est commune mihi et alii, dici possit meum vel non. Id ita explicat Petr. de Bella Pertica. q. 236. Aut illud commune est universorum, ut Universitatis commune, isto in casu illud quod est commune, non est meum. §. universitatis. Instit. de rer. divis.

Aut illud est commune, ut singulorum, videlicet duorum vel plurium, et tunc illud quod commune, etiam meum est. per l. illud. ff. derit. nupt. improprie tamen meum dicitur. ut in l. pupillus. ff. de verbor. significat.

48. Metall.

De Metallis et metallicis, vid. Caesalpinum. Turneisser von Metallischen Wasseren. Vidium in tract. singul. luridic.

Metallum genus est mistorum non viventium, quod e terra effoditur, et septem sub se continet formas, sive species, id est, aurum, Argentum, aes, Electrum, stannum, plumbum et ferrum. Isidor. lib. 16. cap. 16. quas Galeottus Martius 14. cap. lib. d. doctrina promiscua, refert cum Astrologis ad septem planetarum Vires, hoc ordine: Aurum attribuit Soli propter colorem et pretium: Argentum Lunae propter colorem: Iovi Stannum propter colorem et naturae similitudinem: Aes Veneri propter colorem, et naturam inflexibilem. Plumbum Saturno, propter frigiditatem et pondus. Ferrum sive Chalybem propter siccitatem Marti. Addit Argentum Vivum loco electri propter mobilitatem Mercurio sed vid. Bisciol. horar. subicessivar. lib. 5. cap. 11. et pluribus tom 2. lib. 17. cap. 14. ubi opinionem eorum, qui metalla ad planetas referenda censent refutat.

Quo pacto autem aurum, argentum, ac cetera metalla nascantur, Georg. Agricola et alii Metallarii tradunt.

49. Metallische Bäder.

Cur thermas a sulpure et fulmine sacras esse dixerit Aristoteles, vid. Talenton. rer. reconditar. lib. 1. cap. 1. ubi etiam demonstrat, thermas a loco, per quem transeunt, et a quo manant, odoris et saporis sui causas petere, refertque quosdam, qui fulmine thermas calescere voluerint, etc.

Daß man auß den Bädernkein Regal machen soll, sed quod potius eae omnibus communem usum praebere debeant, exemplis docet Camerar. meditat. historic. cent. 2. cap. 69. ac constat nonnullas thermas salutares Germaniae (inter quas etiam der Grießback, nicht ferr von Straßburg gelegen) dum non omnibus volentibus uti, gratis sed exacto pretio permitterentur, plane exaruisse, sublato autem illo iniquo vectigali et pensione, concessoque usu libero omnibus, valetudinis curandae gratia advenientibus, rursus ex fontibus, ut antea, copiose manare caepisse. Denn GOrt nicht eben die Bäder vmb der Herren vnd Reichen willen vnnd daß sie darauß Jährliche Einkommen haben vnnd ferrner sich bereichen sollen, entstehen vnnd fliessen, sondern auch den Armen, vnd villeicht am maisten, solche gedeyen lassen will.

50. Missethat, Mißhandlung.

Voces Misserhat vnnd Mißhandlung, proprie denotare atrocissimum delictum, dicit Cothm. in Acad. resp. 1. n. 198.

In Facultate Iuridica Iubingensi inter Mißhandlung vnd Excess, wirdt dises discrimen observit: ut illud verbum usurpetur in sententiis, si factum initio statim illicitum vnnd vnverantwortlich gewest. Excess vero ponatur, si verbigratia, ab initio iuste quis se defen dit, sed postea ex calore limites tutelae inculpatae non observavit.

51. Mißgewächs, oder böse Jahrgäng.

Covarruv. vero var. quaest. cap. 30. num. I. tradit, sterilitatem dici posse, quando ex tribus partibus solitis duae tantum colliguntur.

Alii vocabant sterilitatem, quando seme [orig: semê] duplicatum non est recollectum, quae opinio videtur aequior superiori, secundum Mozz. de contract. tit. de locat. conduct. m. fol. 416. num. 12. Sed magis est, ut hoc arbitrio iudicis relinquatur. Menoch. Aubitr. caes. 76.

Quando autem et quibus in casibus Colonus ob sterilitatem fructuum: penionis relaxationem iure petere possit; vel non? vide Speckhan. cent. 3. quaest. 22. lass. 1. ubi novem refert casus, in quibus cesset pensionis solutio. Utsunt (1) Sturnorum, graculorum, pascerum, gruum, murium et locustarum insolita agmina et examina, frugibus vaide noxia et infesta. (2) Vermiculatio. (3) Uredo. (4) Grandines, nives et pluviae immoderatae et insolitae, segetes prosternentes, culmos frangentes, et grana excutientes, agros occupantes, et inundantes, semina et fruges eluentes et corrumpentes. (5) Inundationes, impetus et aestuationes fluminum et aquarum immoderatae, insolitae et fere prodigiosae. (6) Siccitas immoderata, et solis ardor insolitus. (7) Tempestas, labes et terraemotus. (8) Piratarum, praedonum, latronum et hostium incursus, quibus Colonusc fundo sit deiectus. (9) Herbae vitiosae et noxiae, ut lolium, in avena et similes zizaniae, quibus segetes varie cotrumpi, suffocari, et quandoque transmutari solent. Fundamenta horum casuum traduntur ab Everh. Speckhan. all. quaest. 6. passim. et adde Pantschman. vol. 1. quaest. 1. etc.

52. Mit.

Dictio Cum, aggregationem importat, ac etiam coniunctionem. l. fin. et ibi Dd. C. deimpub. et aliis substit. et coniungit aeque principaliter, Dd. in l. si ancillae. de leg. 1. et magis copulat, quam copula. Ruin. consil. 190. numer. 7. lib. 1. Rimin. Iun. cons. 128. num. 39. et 40. Nizol. in allegat. 18. num. 45. Habetque significationem accessoriam, quando ipsa res solet esse accessoria ad aliam. l. 1. ubi Bart. ff. depecul. leg. Et sic coniungit per modum accessorii, non autem per modum principalis dispositionis. Ideo dispositio de aliquo patronatu, vel iure cum sepulcro vel alio adiuncto, operatur, ut illud adiunctum semper sit accessorium: itaque si principalis dispositio est nulla, nullum etiam erit accessorium, per necessariam consequentiam. vide late hac de dictione Tusch. pract. concl. lit. D. concl. 258.

Particula Cum, omnem gradus praerogativam tollit, et augmentative posita videtur. Gothofred. Anto. disput. feud, 6. thes. 5. lit. f.

53. Mitgifft oder Ehegelt.

Quod Germanis est Ehesteur, Saxonis est Mitgifft oder Ehegelt, et Latinis dos: Vom mitdeben.

54. Mitoder ohne Recht.

Praestans iuris quaestio est, utrum via ordinaria [orig: ordinariâ] primitus intentata; id praeiudicet viae exsecutivae, pro eodem competenti? Quod communiter negant, et tradunt, ex quo actor viam iudicii elegit, ad viam facti redire non posse. l. d. pupillo. §. meminisse. d. op. nov. nunt. Anto. Monterus. decis. 22. Etenim in iudicio ordinario, ex ipsa litis contestatione, ius tam iudici, quam parti est quaesitum. Inde in corum praeiudicium, pars ipsa in agendi modo variare non potest. aliud ergo est, si exsecutive [orig: exsecutivê] procedatur, ubi litis pendentia non datur: sicque plures viae exsequutivae competentes, simul vel successive intentari possunt. Monterus. decis. 23.

An ob hanc Clausulam, mit oder ohne Recht, obligationi insertam, mandatum sine Clausula in Camera possit decerni? vide Schwanman. in observ.

Camer, obs. 131. et Hering. de fideiuss. cap. 25. num. 115. etc. et Mindan. d. precess. extrah. in Indic.

55. Mittelbare Ständt.

Ita vocanturii, qui non immediate Imperatori, sed aliis Statibus, puta Electoribus, Principibus, etc. mediate, ohne Mittel, ut vulgo dicimus, subsunt.

56. Mittel Obrigkeit.

Mixtum imperium, Mittel Obrigkeit dicitur, cui etiam Iurisidictio inest. l. 3. ff. deiurisdict. Aliquando autem Iurisdictioni inest, interdum cohaeret. Inest tunc, cum Imperii ius in negotio principaliter exercetur: veluti cum Praetor in integrum restituit, l. ea quae. §. magistrtib. ff. ad municip. vel cum Iudices litigatoribus dat. l. 1. ff. de iurisd. vel si bonorum possessionem assignet. l. imperium. ff. eod. vel si iubeat cavere ex causa damni infecti. l. iubere. ff. de iurisd. Mixtum vero imperium tunc cohaeret Iurisdictioni, cum liti principaliter motae subservit: exercetur enim tunc non propter se, sed causa illius Iurisdictionis explicandae, atque ad finem optatum perducendae. l. 1. §. ult. ff. de off. eius. Siquidem mixtum hoc imperium, illi Iurisdictioni ita cohaeret, ut illa [orig: illâ] mandata [orig: mandatâ] transeat, quoniam sine co Iurisdictio facile eludi posset. l. ult. ff. de off. eius. c. ex literis, de off. de leg.

Potissima autem huius imperii vis in decernendo, persequendo, iubendoque consistit. l. iubere. 4. ff. de Iurisd. l. 1. et 2. ff. ex quib. caus. in possess. l. 4. §. fin. ff. de off eius.

Et dicitur mixtum Imperium, quia capit aliquid de mero Imperio, videlicet quod nobili officio Iudicis expeditur: et aliquid de Iurisdictione in specie, dum privatam utilitatem respicit. Schneide Win. defeud. part. 2. num. 78. ubi num. seqq. Sex gradus mixti Imperii tradit.

Mixtum imperium solummodo competit illis, quibus competit merum imperium, et non aliis. Bart. ad L. Imperium. num. 16. ff. Iurisdict. Cum enim sit potestas cognoscendi, definiendi et exsequendi, in persecutionibus civilibus, quae absque imperio expediri nequeunt, Bolognet. ad L. Imperium. num. 92. Ideo competit omnibus, quibus conceditur merum imperium. Hinc duae cliciuntur regulae. Una est, quod mixtum imperium solis maioribus magistratibus, merum imperium habentibus, competat. Altera, quod quibus non conceditur merum imperium, his neque mixtum competere possit. Bolognet. ad l. Imperium. nu. 93. Caccialup. ibid. num. 51. Sapia num. 43. qui dicit: merum et mixtum imperium, non differre substantia [orig: substantiâ]. Idemque docuit Zasius in eiusd. l. repetit. nu. 25. et seq. ubi affirmat, mixtum imperium, magnum et mediocre, maioribus tantum Magistratibus, ut sunt Praesides, non minoribus competere: quodque minoribus demandare non potuissent, nisi propter multas occupationes. Mixtum vero imperium magnum, plenam quidem causae cognitionem excipit, innobili tamen officio consistit, et vel realem, vel personalem coercitionem continet. Zasius. d. loc. num. 25.

Ad mixtum autem Imperium, quae pertineant causae? vid. consil. 3. (quod est Dradelii. Ic. Augustani) inter consil. illustria â me publicata. cap. 2. ut omnino Ripoli var. Iuris resolut. cap. 1. num. 279. et seqq. Valentin. Riemer. Iurisdict. modern. 1. 2. b.

Sed haec omnia moribus nostris hanc habent variationem: cum secundum eas tantum duae sint species Iurisdictionis, Hohe vnd Nidere Obrigkeit. Ego de Magistratibus, fol. 185. et de Iurid. s. 21. et seq.

57. Mit rechtlicher Außübung

Quis sit sensus et intellectus horum verborum, vide Dn. Martin. Mager. de advocat. armat. cap. 12. num. 86. et seqq. et n. 154. et seqq.

58. Cl. Mit rechtem wissen, vnnd auß völliger Macht.

Harum Clausularum tanta vis et potestas est, ut non solum iis in casibus, quibus Princeps eas adhibct,

nihil opponi possit, quod gratiam et beneficium Principis restringat, Baldus, in proem. decretal. col. 4. Sed nec Principi quidem dici queat, cur ita facis? Quin etiam contraillud, quod Princeps facit ex certa scientia, nemo penitus sit audiendus, sed quilibet id in dubium revocare praesumens, omnino et quidem perpetuo indicto silentio sit repellendus. vide omnino Iacob. Thoming. vol. 1. consil. 5. num. 92. et multis seqq.

59. Mit vnd zugleich.

Dictio una, est Adverbium congregandi, et importat idem, quod dictio simul. Cuius natura est, congregare praedicatum, cum suo subiecto. l. ult. C. d. impub. et al. substit. Bart. consil. 4. num. 4. et requirere concursum omnium eorum, quae coviungenda. Bart. in l. si heredi plures. ff de condit. Instit. et ad l. si quis legaverit. 124. ff. de leg. 1. Iacob. Thoming. consil. 26. num. 100. Bald. in l. un. §. ubi autem num. 4. c. de caduc. tollend. ubi dicit, informitatem esse vitandam in uniformiter copulatis. per l. nam hociure de vulg. et pupill subst. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 21. numar. 26.

Maior efficacia est dictionis Cum, quam Copulae Et: arctiorem que inducit coniunctionem, l. sicui. 5. ff. de instr. et instrum. leg. l. Iulius 81. ubi Dd. ff. de condit. et demonstr. Bart. inl. qui vinum. §. cui dulcia. ff. de trit. vin. et ol. leg. num. 2. Thoming. consil. 7. num. 82. et ex diversis unum facit, Ruin. consil. 164. numer. 14. volum. 5. Herm. Vultei inter consil. Marp. vol. 3. consil. 30. num. 55.

60. Cl. Mit Protestation vnnd Vorbedingung, daß er hierdurch Beklagren nir schmählich gemeint, oder an seinen Ehren verletzet: sondern allein solches zu Außführ: vnnd Bescheinung seiner Billigkeit, wolle erwehnet oder eingebracht haben.

Cum saepius contingat, ut ad recensendum factum, utendum sit verbis prima fronte contum eliam in dicantibus, ad rem pertinere videtur, ut actor protestetur, se non convitii, nec in iuriandi causa, sed secundum ius suum, et rei veritatem omnia dicturum in libello et articulis. Quo in casu actor in iurlarum non tenetur. Non enim iniuriam facit, qui suo iure utitur. l. illad in princ. ff. de pet. hered. l. iniuriar. §. is qui ff. de iniur.

Si vero actor vel reus, obiciat aliquid contumeliolum vel in iuriosum adversario, quod non verum, nec probabile est, actioni in iuriarum erit locus. per l. si non es. l. siquidem aviam. C. de iniur. Calumniosa enim ex cusatio, non tollit in iuriam, ut in cap. 1. de praesumpt. Nec protestatio haecce tamquam contraria facto, ipsi proderit, vid disputationem meam, de iniuriis 1. th. 13. etc. quae est inter disp. Tubingenses, vol. 2. Ac de in iuria in iudicio exprobrata, et num ante finitam causam principalem, eo nomine actio institui queat? vid. Meichsner. 1. decis. 4. Sic testi crimen obicerelicet, si rumote gravetur Kuicke, in adnot. ad consil. Gravett. 9.

Sicque haec protestatio locum habet in factis, vel dictis, quae non necessario iniuriam important; sed ambigua sunt, et btrumque sensum habere possunt. Ac item in talibus, si appareat calumnia, protestatio eiusmodi non salvat.

61. Cl. Mit Verpfändung aller meiner Haab vnd Gürter etc.

Clausula oppign orationis bonorum, ideo necessario apponitur Instrumento obligationis, praesertim mutui, ut res afficiatur onere reali, cuius ratione, ingressus fundi, ex pacto contrahentium deinceps subsecutus, tribuit ingresso ius reale, et sic possessi onem cum lucro fructuum; cum absque hac [orig: hâc] hypothecatione, ingressus ex vi conventionis aut statuti non acquirat possessionem, sed ius tantum personale, et nudum fundi occupati tenutam. Coler. deprocess. exsecut. part. 3. cap. 12. late.

62. Cl. Mit vorbehalt: eines jeden Rechtens.

Clausula illa. salvo iure aliorum quorumcumque vel quibuscumque, etc. confirmationi annexa, perexigui vel plane nullius est momenti, arg. l. 1. §. 10. §. si quis 16 ff. ne quid in loc. publ. Zas. part. 6. num. 25. et seq. vide Rosenthal. de feud. cap. 6. concl. 61. nu. 6. et 7. gl. F. et H. et concl. 70. Schrader. part. 6. cap. 3. num. 38.

63. Cl. Mit vorbehalt vnnd Bedingung, sich zu keiner vberflüssigen Beweisung zuverstricken: Sondern allein das senig zubescheinen vnd außzuführen, das zu erhaltung seiner verhofften Gerechtigkeit vnd Siege, Klägern dienlich vnd vor, ständig.

Clausula, non adstringens se ad probandum non necessaria sed adeatantum, que sufficunt ad Victoriam causae obtinendam: co pertinet, ut actor non teneatur omnia probare (contra Baldum, in l. non ideo. 5. C. d. liber. causa. qui dicit, hanc protestationem nihil prodesse: cum necessitas probandi actori a iure sit imposita. l. actor. C. de probat.) quae in libello proponuntur: cum alias ad omnia probanda teneatur, si hanc clausulam omiserit. Canonistae incap. dilecti. de dolo et contum. Bart. in l. Divus. ff. dere iudic. Iason. in §. omnium. num. 161. Inst. de action. Paul. de Castro. in l. habebat. 13 infin. ff. de instit. act. Ioh. Schneiwein. ad d. §. omnium. num. 121. Haersolte. de actionib. in prolegom. num. 82.

Ceterum in his, quae iuris necessitate ad probationem requiruntur, nihil prodest haec Protestatio, sed solum in adventitiis: hoc est, quae si non probentur, actio nihilominus locum habere possit. vid. Bart. in l. denunciasse [orig: denunciâsse]. §. quid tamen. ff. ad L. Iul. de adult. et in l. non solum. §. sed ut probari. ff. de nov. oper. nunc.

64. Cl. Mit Vorbehalt vnnd Bewilligung deß Lehenheren.

Vasallus absque consensu Domini alienans feudum, inserens tamen Instrumento venditionis hanc Clausulam, salvo et reservato consensu Domini, mit Votbehalt vnd Bewilligung deß Hernt, an feudo, non obstante apposita Clausula, sit privandus? Ad huius Quaestionis elucidationem et decisi onem bene sic distingui solet. Aut Vasallus tradit possessionem aut non. Primo casu, Vasallus alienans feudum, qui tamen non tradit corporalem possessionem, feudum non perdit, propter ad iecta verba salvo et reservato consensu Domini. Andr. incap. imper. §. Scriba. num. 23. vers. quidsi dixit. et in §. callidis, num. 21. de prohib. feud. alien. per Frider. ubi dicit, traditionem causare feudi amissionem. Ergo a congrario sensu, dum non vere et realiter feudum alienat, eius proprierarem Vasallus non amittit. Consentit. Bald. in cap. 1. §. donare. qualiter olim pot. feud. alien. et in verb. bellariae. tit. de Pace constant. Curtius in 4. part. quaest. 21. num. 122.

Secundo vero casu, quando vasallus vendit et transfert corporalem possessionem in emptorem, licet apponat Clausulam salvo et reservato Domini assensu; tamen dicendum est, feudum amitti, ex quo transtulit possessionem in alium. Bald. in cap. 1. §. 1. col. fin quae fuit prima causa, ben. am. curt. in 4. part. quaest. 21. numer. 212. Felin. in c. quae Ecclesiar. de constit. Quia etiam alienando et possessionem in alium transferendo, fecit, quicquid potuit in contemptum Domini Unde non excusatur, quando dixerit, salvo consensu Domini. Nam in re facta, non prosunt artes verborum. Br. in l. si quis extraneus. ff. de acquir. hered. Et protestatio actui contraria non relevat, nec prodest. l. non solum. §. morteff. de nov. oper. nunc. et haec Clausula, tamquam non apposita merito censetur, itaque nullum operari potest effectum.

Facta oppig noratione feudi, per Vasallum suo Creditori, cum consensu Domini, da der Lehenhere die Gunst darüber geben hat, si postea feudum revertatur ad Dominum, da dem Lehenheren das Lehen widerumb haimfällt: an tunc Dominus de bonis feudalibus teneatur propter consensum praestitum, solvere aesalienum, quaeritur? vide Schneidewein. in tractat. feud. part. 4. numer. 44. ubi num. 46. decidit, quod

talis consensus prosit Creditori, et aeque hoc in casu, ac in alienatione facta [orig: factâ], adhibito tamen consensu Domini, ipsi Domino prae iudicetur. cap. 1. §. si vero de feud. al. etc. Imperialem de proh. feud. al. per Fr. §. profecto. quid iur. sspost. al. feud. et cap. 1. §. si vero de feud. al. Nam per consensum domini illa obligatio confirmatur, ac si ipsemet Dominus oppignorasset, per text. in l. obvenire. ff. de V. O. Unde non potest venire contra factum proprium. Hartm. Pistor. q. 48. num. 14. et seqq Fachin. lib. 7. controv. cap. 56.

Haec conclusio tamen secundum eundem Schneidewin. d. loc. num. 47. notabiliter limitatur non procedere, quando Dominus consensit oppignorationi, adiecta [orig: adiectâ] illa [orig: illâ] Clausula [orig: Clausulâ], salvo suo iurefeudali: nam tunc si feudum revertatur ad Dominum, non tenebitur Dominus de eo solvere debita Vasalli, arg. l. si debitor. §. 1. ff. quib. mod. pig. solv. Et ita de consuetudine observatur teste Zasio. Sint itaque Domini cauti, qui consentiunt obligationi feudi, ut illam Clausulam, salvo iure nostro feudali apponant, wie dann in den Gunstbrieffen gemaingklich dise Wort angehängt vnd beygeruckt werden: Geben darzu vnser Gunstvnd Verwilligung, doch vnser Landts Fürstl. Obrigkeit, Regalien, Ritterdiensten, Lehens, auch andern Gerechtigkeiten, die wir auff solchen Gürern hergebracht, ohne Schaden, sondern thun vns hiemit dieselben vorbehalten. vide omnino Afflict. in §. quid ergo num. 5. de invest. de re al.

65. Mögen.

Verbum Mögen, aequipolet verbo possunt, quod denotat non necessitatem praecisam, sed vel liberam volunratem, vel necessitatem causativam, post Lancellot. Cuman. et alios Ludolph. Schrader. d. feud. part. 10. sect. 19. nu. 194.

Hoc verbum tamen potest, propter subiectam materiam, sive naturam illius rei, super qua agitur, etiam necessitatem praecisam importat, quod satis probari potest ex iis, quae tradit Bald. et Raph. Cuman. in l. Gallus 29. in pr. et ibi lason. num. 26. limitat. 2. et Lancellot. Galiaul. inrepetit. num. 13. et seq ff. d liber. et posthum. Angel. et Fulgos. in l. 1. ff. d. Iurisd. omn. Iudic, sequitur Schraver. d. loc. num. 197.

66. Mohren.

Aethiopes cur nigri? v. Guevar. Epist. lib. 3. Epist. 11. et mein tract. de natura populorum.

67. Monarchi.

De Monarchia et Monarchis egi. discrus. singul. Politico. De Monarchia Romana, vide Stapleton. d. magna Eccles. Roman. lib. 2. cap. 1. De Commodis Monarchiae, R. P. Contzen. in Histor. Abyssinor. fol. 3. De quatuor Monarchils vid. Torniell. in Annalib. A. Mundi 2016. fol. 152. et seqq. ubi d. fol. 152. fac. 2. ita scribit: Harum Monarchiarum duntaxat quatuor in Sacris libris facta est mentio, non quod postipsas, usque ad Mundi finem aliae non essent erigendae. (Videmus enim Turcarum Imperium postea Romano successisse, et post ipsum probabile est alia surrectura.) Sed quia quatuor illae tantum Christi Regnum praecedere debebant, quod in hoc mundo usque ad extremum Iudicii diem, et deinceps perpetuo in Caelis duraturum erat. Hoc vero Regnum aliud non est, nisi Regnum Christi et Sanctae eius Ecclesiae.

De quatuor Monarchiis porro (Assyriorum nempe, Persarum atque Medorum, Graecorum et Romanorum) sciendum est, eas Monarchiarum nomine vocari, non quia semper Monarchico uterentur regimine, aut singula iugiter duntaxat unum Caput habuerint; sed quoniam in eis magni quidam Monarchae exstiterunt.

Quae Regna etiam non semper in eodem potentiae statu permanserunt, sed ut fit in rebus humanis, multoties multa passa sunt, non ab alienis tantum, verum a propriis etiam subditis; et saepius divisa, labefactata ac dilacerata fuerunt. Nec propterea tamen cessasse dicuntur, donec tandem ita ceciderunt, ut iam amplius postea surgere non valuerint.

Sciendum quoque est, quod ista regna non ita sibi invicem successisse credendum sit, ut Secundum prorsus non exstiterit, nisi omnino cessante Primo, neque Tertium, nisi destructo penitus Secundo, neque Quartum, nisi Tertio prorsus abolito. Quia clarum est, exstitisse Regnum Medorum atque Persarum, antequam Regnum Assyriorum fuerit exstinctum. Et similiter Regnum Graecorum caepisse, multo ante interitum Regni Persarum. Etitem Romanorum Imperium fuisse satis potens, priusquam omnino subactum esset Regnum Graecorum. Sed haec Regna dicuntur sibi invicem successisse, quia initium secundi fuit valde posterius exordio primi, et similiter de aliis. Et praeterea, quoniam successu remporis posteriora successive prioribus praevaluerunt, ac tandem priori exstincto, posterius eo usque magnificatum est, ut supremam in terris potestatem penes ipsum remansisse, omnium consensu certum esset.

Quoniam autem ex his Regnis Tertium, Graecorum nempe, non sicut duo priora, sub uno semper Principe fuit, sed post Alexandri magni obitum, in plures Dominos ac Reges divisum est, et nihilominus singuli ad Regnum Graecorum pertinuisse videntur. Propterea hoc Regnum, non sicut duo priora, totum unica vice exstinctum, sed paulatim, et per partes a Romanis subactum est, diversis eius Regib. et eorum Regnis per diversa tempora subiugatis. Quo fit, ut non nisi postremo ex eius Regibus, superato, et in potestatem redacto, illud omnino exstinctum dici possit. Finis huius Regni sub Anno pugnae Actiacae fertur, quoniam Aegyptus, quae non infima Graecorum pars fuerat, non nisi tunc ab Augusto Caesare, a propriis Regibus ablata, et Imperio Romano adiecta fuit. Torniel. fol. 153. a pr.

68. Monat.

Mensis quot dierum in telligatur, vide Rauchbar. lib. 2. quaest. 24. Et secundum Thomam de Marinis, tr. de generib et qualitate feudor. tit. 2. fol. m. 165. num. 57. duae allegantur Glossae, una Iohannis Andreae, inc. sipropter derescript. in 6. alia in c. quam sit periculosum. de elect. in 6. quae voluit, mensem intelligi tot esse dierum, quod mensis habet, in quo principium habet mensis emergens: ut si die sexta [orig: sextâ] Februarii, qui dies viginti octo habet, nisi bissexti rempore, quo tunc habet viginti novem, l. cum bissextus. ff. de V. S. incipit emergens (quid sit annus emergens, dixi in verb. Jahr) finietur die sexta [orig: sextâ] Martii. Hanc opinionem sequuntur communiter Dd. in l. de divisione. ff. solut. matrim. Iohan. Andreae auctor glossae, super. 6. Decret. c. quam sit 6. verbe, mensem, d. elect. Bart. in l. cum. bissextus. 98. num. 1. ff. d. V. S. idem, in l. 1. nu. 5. ff. siquis caut. iud sist. idem in l. de divisione 5. nu. 1. ff. solut. matrim. et in l. 1. in princ. C. de temp. appell. Angel. inrep. l. scimus. 22. num. 6. C. de iur. delib. in lectura Florentina. Alex. in d. l. de divisione. num. 4. ff. sol. mutr. et consil. 114. num. 6. vers. secundo. vol. 5. Socin. de fallent. reg. 260. Rochus de Curte, deiur. Patron. verb. honorificum. numer. 85. Alciat. ad l. cum bissextus 98. de V. S. Wurmser. observ. pract. tit. 50. obs. 5. num. 1. Menoch. de arb. Iud. cas. 50. num. 21. Thom. de Marin. tract. de generib. et qualitat. feud. tit. 2. sect. 2. num. 57. Alb. Gentil. tract. de divers. temp. appell. cap. 4. Schwanman. inproc. Camerali, lib. 1. cap. 27. nu. 1. Tusch. pract. conclus. lit. M. concl. 197. num. ult. Thom. Sanchez. tract. de matrim. lib. 2. disp. 24. nu. 15. Sigismund. Scaccia. tract. de Iudit. lib. 2. cap. 3. num. 359. Oldendorp. de except tit. de usucap. fol. m. 459. verb. Mensis. Decius vero, in l. ubi lex. ff. de Rog. Iur. concludit, quod si mensis simpliciter proferatur, intelligatur de duodecima parteanni, quae pro 30. diebus declaratur, et sic de triginta diebus per text. in l. fin. inpr. et §. 1. C. de Iur. delib. l. ubi lex. ibi: ubi lex duorum mensium facit mentionem, qui sexagesima primo die venerit, udiendus est. Hic tamen ex benignitate adiungitur unus dies, quod intelligendum est in causa favorabili. Cagnolus ad l. ubi num. 1. appellatione itaque mensis, simpliciter et absolute prolati, intelligitur de 30. diebus. c. illicita. 24. quaest. 3. nisi de aliquo mense in

specie, et in individuo fuerit facta mentio: quia tunc secundum numerum dierum illius mensis determinamus mensem. Imol. et Alex. in l. de divisione ff. solnt. matrim. Socin. consil. 99. vol 3. vid quoque Laurent. Silvan. in tract. de feud. recognit. qu. 11. Carranzum. d. partu naturali et legitimo. fol. 517. etc. et Alb. Gentil. d. divers. tempor. appellat. cap. 4.

Menses alii sunt Lunares, alii Solares, Lunaris Mensis vocatur spatium, quod ab uno Lunae coitu cum Sole usque ad alterum intercedit: qui triplex est; unus enim dicitur Mensis peragrati onis, alius consecutionis, tertius illum inationis. Mensis peragrationis, est tempus, in quo Luna integram unam circuitionem completab aliquo puncto, donec revertatur ad idem punctum, estque dierum 27. horarum 8. in tertiae partis. hora. Coniunctionis sive consecutionis mensis appellatus, tantum temporis complectitur, quantum Luna oberrando ab una coniunctione ad aliam insumit, id est, quando Luna cum Sole coiens lustrato suo cursu, Solem iterum consequitur; Estque dierum 29. et horarum 12. cum minutis 44. et aliquot secundis. Mensis illuminationis vocatur, quo Luna Lumen in terras demittens, nobis est conspicua, necsum, ut dicitur, combusta, seu splendore Solis opacata: quod tempus dierum 26. et horarum 6. esse dictitant. Haec Arumaeus, lib. 2. decis. in Coron. num. 24.

Mensis autem solaris est, quem Galenus plenum vocat, constatque ex diebus triginta. Augen. cap. 7. lib. 1. de hom. part.

Graecis Luna mh/nh, inde illorum mh/nest, atque ab eo Latinis menses dicti fuerunt, Varro, lib. 5. d. ling. Latin. quia nimirum ex Lunae motu Menses definirentur. Consideratur autem motus Lunae, vel per se tantum, vel habito respectu ad Solem: unde duplex Astronomis Mensis, Periodicus et Synodicus, quorum ille (spatium temporis, quod linea motus Lunae a circulo latitudinis immobiliter ad certum Ecclipticae punctum affixo digressu, reditu peracto, ad eundem revertitur, continens dies viginti septem, horas septem, ac scrupulis, praeterea nonnullis mensura aequabili constat, cuius praeterquam Astronomis et Medicis perrarus est usus. Synodici Menses, qui digressu et reditu Lunae ad Solem definiuntur, propter inaequa litatem motus utriusque sideris, haut parum inaequales et ipsi eva dunt. Nam Sole perigaeo, Luna [orig: Lunâ] vero apogaea exsistente, fit mensis triginta fers solidorum dierum; vicissim cum Sol apogaeus, Luna perigaea, ultra vigesimum nonum diem, non integras septem horas Mensis continet. Media autem ut fieri assolet, ratione inita [orig: initâ], determinatur tempus Mensis synodici aequale diebus viginti novem, horis duodecim, ac tribus quam proxime horae unius quadrantibus, tradente Iohan. Kepplero. lib. 6. Astronom. Copernic. part. 4. pag. 789. et seq.

Et hi Menses antiquitus eatenus ad usum communem traducti sunt, assumpto videlicet numero integro, qui proxime ad illum minutiis horarum et scrupulorum fractum accederet, dierum nimirum triginta solidorum: iique menses, quibus praetes et ante Romanos, Graeci etiam, aliaeque gentes utebantur, Politici, Civiles, item populares dicti fuere [orig: fuêre], quod in ordinationibus politicis, ac negotiis Divilibus observarentur. Verum cum ex mensibus eiusmodi duodecim, conficeretur annus dierum non amplius trecentorum et sexaginta, qui ab Anno solari deficit diebus quinque integris, cum quarta unius diei parte; proindeque exacto non multorum annorum curriculo intercalari, Menses novos, qui Mercedonii dicebantur, necesse esset, quod confusioni alii post aliam causam dedit Pontificibus, ad quos illa cura pertinebat, ea [orig: eâ] in re non bona [orig: bonâ] sive fide sive diligentia [orig: diligentiâ] versantibus, quorum vitio per intercalandi licentium fasti adeo turbari fuere, ut neque Messium Feriae aestati, neque vindemiarum autumno competerent: tandem Iulius Caesar, occupata Republica, ad ordinationem eius conversus, annum ad Solis cursum accommodavit, ut trecentorum sexaginta quinque dierum esset, et intercalario Mense sublato, unus dies quarto, quoque Anno

intercalaretur, Plutarch. et Sueton. in vita Caesaris. Macrob. lib. 1. Saturn. cap. 14.

Sic autem in anno Iuliano die 365. in menses duodecim distributi postea fuere, ut, initio facto a Martio, seu prioribus, in quorum medio Sol tardissimus incedit 184. reliquis subsequentibus 181. tantum assignarentur, atque ita aliis 31. aliis 30. Soli Februario, ceu ultimo, reliqui 28. tantum obtingerent.

Hac ergo ratione anno Solari in Civilem modum et Menses descripto, menses ii deinceps loco priorum (qui omnes erant triakonqh/meron ) Politici et populares facti sunt: Ioseph. Scaliger. lib. 3. canon. chronolog. 1. Isagog. in explicatione definitionis, cap. 1. lib. 1. Keppler. d. lib. 6. part. 1. in fin. pag. 725. Et huiuscemodi quidem men sibus etiamnum hodie utimur.

In l. lecta. 40. ff. dereb. credit. Ubi, etsi usura, quae menstrua mox dicitur, sive eius loco poena expresse in dies triginta promissa fuerit, certum tamen est, accipiendum fuisse potius de mensibus, quales Kalendaria exhiberent: id est, uno plerumque die tricesimum excedentibus. Nam in Kalendas, veteres foenerari solitos, haut obscurum est, ut pluribus docuit. Hieron. Grossotius ad d. l. lecta. numer. 11. et seqq. Barnab. Brisson. in Lexic. Iurid. verb. Calendarium. quod ipsum huius rei indicum est satis evidens. Hinc Ovidius lib. 2. de art.

Qui Puteal, Iannumque timent, celebresque Calendas,
Torqueat hunc aeris, mutuasumma sui.

Ubi celeres Kalendas vocat, quod voto et desi derio debitorum celerius redeant, et usurarum in crementum afferant. Nec aliter ratio usurae centesimae constare poterit, quam duodenos nummos annos parere, id est, menstruos singulos; Hermolaus primum Barbarus, mos Budaeus, tum alii, detecto Accursii, ignorantia [orig: ignorantiâ] antiquitatis lapsi, errore, clarius evicerunt, quam ut dubitari de co amplius queat; positis ergo mensibus omnibus, dierum non amplius tricenorum, necesse foret, vel in anno communi sextam, in bisexto autem quintam unius nummi partem supra duo denos adicere, vel ipsum annum diebus trecentis sexaginta tantum finire: contra Iuris publici formam, nec non reluctantibus Iuliano et Paulo, anno ubique dies non pauciores trecentis sexaginta quinque tribuentibus, l. itae vulneratus 51. ff. ad L. Aquil. l. cum haeres. 4. §. sttchus. ff. destatulib. l. anniculus. 134. ff. d. V. S.

Et vero cum, dicente Menandro, omnia tempore fiant et iudicentur; ideoque Annorum, Mensium et dierum distribuendorum cura in omni Republ. non postremum locum obtinere debeat, quid opus erat fastos correxisse, si eius rei nullus usus in negotiis Civilibus futurus esset.

De Mensibus Apostolicis, et earum reservatione alternativa pro Episcopis residentibus, vid. Vorburg. in rudim. Iuris Canon. 656. et seq.

69. Montbelgardt.

Vid. me de Imperio subalterno item Tom. VI. Symphoremat. Gilmanni et Clapperium de Comitibus Provincis fol. 8.

70. Mordacht.

Per Germaniam undique obtinet et praxis observat, ut contra homicidas, aliorumque notoriorum capitalium criminum reos, qui commisso delicto, ad elusionem poenae capitalis aut fugiunt, ad foriudicationem, ut loquuntur, in die Mordacht deveniatur, eo qui dem processu, quem tangit Rosbach. in process. Crim. tit. 1. cap. 5. num. 11. ubi accusandi contumaciam, et num. 12. ubi citandi, et num. 13. ubi sententiandi formulas ponit.

De qua consuetudine, vid. omnino Hermann. Stamm. in tract. de servitut. personali lib. 1. cap. 5. per tot.

71. Morgengab.

Vocabulum Morganatica, quod Longobardorum est, invenitur in titul 29. lio. 2. feud. de filiis nat. ex matrimon. ad Morganat. Morganatica autem inter DD. quid sit, non omnino convenit.

Quidam enim Morganaticam dicunt id, quod per mortem viri capitur. Andr. de Isern. Martin. Lauden. s. d. t. 29. Iacobin. de S. Georg. de feud. verb. et unus ex dictis Vasallis. num. 1. Non inepte Morganatica appellatur munus, quod apud Longobardos sponsus die nuptiarum sponsam salutans, ei coram propinquis et amicis ante nuptiale convivium donabat. Utita Morganatica sit idem, quasi Morgengab. secundum textum Iuris Sax. lib. 1. artic. 20. in pr. gl. in Lehenrecht. cap. 31. numer. 3. vers. Morgengabe. gloss. in Weichbild. art. 22. inpr. vers. die andere, etc. ist eine solche Gab, die ein jeglich Mann von Kitters Art seinem Weibe giber, deß Morgens, als wann er mit ihr zu Tisch gehet: Dise Morgengabe mag auch der Mann seinem Weibe geben wanner will. Et dictio Morgengabica est composita ex Idiomate Germanorum, Morgen, quod mane sive matutinum sonat, et Gab, quod donum significat. vide Hartm. l'istor. lib. 1. quaest. 44. numer. 1. et seqq. Morgengabicum igitur quasi donum matutinum interpretari licebit, quo donatio propter nuptias significatur. De Iure Civili vocatur sponsalitia largitas, tit. C de donat. ante nupt. Novell. 119. De Iure Canonico Dotalitium. c. plerumque de donat. inter. vir. et ux. vide Bozer. d. donat. caep. 9.

Nostris moribus Morgengab, differt a dotalitio, vom Widumb, et sumitur pro pretio virginitatis, so der Sponsus nach beschlagner Deckin der Sponsae gibt, an Gelt, Kettin, oder Kleinott. Quod etiam a Viduis Iuvenib. datur. In Hispania vocantur Arrhae, de quibus varias quaestiones habet Valase. consultat. 2. 3. 4. et 16.

Sponsalitia largitas quibus in rebus consistat, vel was zur Morgengab gehöre. vide Georg. Rotschitz. in tra. Von Mitgifft, gerade, etc. Morgengabe, etc. art. 17. pertot. Moller lib. 2. semestr. cap. 43. ubi quaeritur: Viduae nobili Iure Saxonico an debeantur zur Morgengab equae, quas paterfamilias in casu necessitatis semel atque iterum currui aut aratro iunxit, cum alias iis uti non soleret?

Uxor ante maritum decedens, an trasmittat ad proximam cognatam ea, quae sponsus primo nuptiarum die ipsi dono dare solet, Morgengab nempe. vid. hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 44. Et Morganaticam, oder die Morgengab, ad uxorem pertinere, vnd daß sie damit thun dörff, was sie wölle puto, etiam durante matrimonio et post: habetur enim pro bonis uxoris allatis.

Matrimonia autem ad morganaticam contracta videntur; quando ea conditione quis uxorem ducit; daß seine Kinder nicht an jhme erben, sondern sich mit einem Gewissen abfertigen zulassen schuldig seynsollen.

Quod saepe fit in favorem, vel liberorum prioris matrimonii, vel agnatorum. Si praesertim quis ducat nobilitate sibi non parem. vid. me de success. et et Elect. 1. c. 9. numer. 11. et add. Kizel. d. matrim. c. 9. thes. 6.

De Morganatica vid. Berlich. lib. 2. conclus. 15. et Cypraeum de iure Connubiorum fol. 506.

72. Mordtbrenner.

Qui incendit in Civitate aedes alterius malitiose, dolose, data [orig: datâ] opera, et praedae insuper causa, poena talionis et flammis ultricibus puniendus est, arg. l. 9. ff. de incenda ruin. naufrag. et l. 28. §. incendiarii. 12. in fin. ff. de poen. Constit. Imp. Caroli V. art. 125. Die boßhaffrige vberwundene Brenner, sollen mir dem Fewr vom Leben zum Todr gestrafft werden. Constitut. Aug. Elect. 17. part. 4. Quae poena hodie in Imperio romano- Germanico adhuc observatur. vide tamen Bochel [orig: Bôchel]. disquisition. 6. num. 33. adde Dn. Bocer. tract. de incendiar. num. 66. etc.

73. Mosaisch Gesatz.

De Legibus Mosaicis, vid, Ungepaur. in Exercitat. Iustin. 13. m. fol. 483. sub quaest. 3.

74. Mußtheil.

Mußtheil (hoc est Cibaria) begreifft alle Speise, die da verbleibt nach dem Dreyssigsten, in seglichem Hof deß Manns, ita videtur definire text. iur.

Sax. lib. 1. art. 22. §. nach disem muß die Frawe. Alio modo definit gl. im Landrechtlib. 1. art. 24. in verb. gemäste. vers. dann Mußtheil ist. Ubi dicit: Mußtheil ist allerley Speise, welche ein Mann zu seiner Notthurfft inn Vorrahr geschlagen vnd geschafft hat, vnd solch Mußtheil nimmer das Weib nach jhres Mannes Todt, von dem Dreyssigsten halb, vnnd die ander helffte bleibt den Erben. vide Rotschitz. tract. von Mitgifft, gerade, Mußtheil, etc. art. 18.

Cibaria, in quibus rebus consistant, vel was zum Mußtheil nach Landrecht gehöre. vide eundem Rotschitz. dict loc. art. 19 per tot. Was darzu gehöre nach Lehenrecht, tradit idem, art. 20. per tot.

Viduae nobili iure Saxonico deberi, zur Mußtheil, dimidium etiam illius frumenti, quod repositum habuit, ut venderet, maritus: venditum autem ipso vivo non fuit, ut tradit Moller. lib. 3. sempstr. cap. 24. quem vide, pertot.

75. Mutterkirch.

Matrix, Ecclesia Cathedralis. Etiam urbes sic dicuntur, quae a Graecis appellantur mhtropo/lhs2, mater urbs, ex quibus multae aliae urbes natae et ductae sunt, vide Robbig. lib. 8. artic. cap. 15. et me, de iure universit. f. 231. Et in de est Ecclesia Cathedralis, ex qua [orig: quâ] aliae dependent.

Sic apud Tranquillum, matricem arborem intelligimus, ex qua [orig: quâ] stolonum repullulat soboles multa. Die Hauptkirche, da der Pfareer wohnet, wirdt genent Mater oder Matrix, da aber kein Pfareer wohnet, oder welche Kirche eingepfareet ist, ide haist Filia, daß sie sich nach der Pfarekirchen richten soll, wie die Tochter nach der Mutter. Scheraeus, in der Geistlichen Spraach, Schul. m fol. 35.

76. Mühlen.

De molendinis, vide omnino Hering. intr. sing. copioso et eleganti, Tuschum. lit. M. et me, de iure rer. fol. 11.

Molendina multi hodie ad territorii Superioritatem referunt (vid. omnino Hering. de molend. quaest. 9. ) quod ex eo originem habet: quia in publico flumine navigabili non licet aedificare sine licentia Principis, aut regalia eo loci habentis. l. quo minus. ubi Dd. communiter. ff. defluminib. Rosenthal. defeud cap. 5. conclus. 28. num. 5. 6. et 7. ubi et hanc eius rationem esse indicat, quod flumina ipsa sunt regalia. per cap. 1. quae sint. regal. vide Goeddaeum, de restitut. Baron. Vallendar. num. 318.

Molitores, an ad honores admittendi. vid. hering. h. quaest. 1. num. 5. et seqq.

An qui diu gratis gemahlen, exinde Ius acquirat? vid. Bullae. consil 5. qu. 5. De prohibendo molendino aedific. in superiori vel inferiori parte fluminis, Costam consil. 74. Consil. Marpurgens. vol. 4. consil. 38

Ob die inspection oder visitation der Mühlin, der hohen Malefitzischen oder aber der Vogtey vnnd Nider gerichtlichtlichen Oberkeit zugehörig, ist ein sehr zweiyffenlig vnnd gemaine Frag, etc. quemadmodum apparet ex iis, quae post Knichen, Schepliz. et alios novissime retulit Iohann. Hering. in absolutiss. tract. d. Molendinis quaest. 45. num. 36. et seqq. Ich aber bin der Mainung, daß vorderst zuwissen vonnöhten, ob der Obergerichtshere sich zumal der Landrsfürstl. Hochheit, oder allein der Criminal Iurisdiction anmasse? Item, wer der Enden, vber Gewicht, Maaßvnnd Meß ein Anstalt zumachen berechtigr? wie nit weniger, ob der von Adel, so die Nidergerichtliche Oberkeit hat, ratione deß Guets, dem H. Röm Reich immediate vnderworffen, vnd in die Rittertruhen contribuire? Dann wannder Obergerichtshere nur die Criminal Iurisdiction, auch der Orthen nit Landsfürst ist hat er sich der Mühlin anderst nicht zubeladen, dann in casu delicti, wann entweders die Müller oder audere inn der Mühlin, ein Diebstall oder dergleichen Laster begehen.

Fals nun der Obergerichttshere zumahl Landtsfürst ist, gebührt ihm diß Orths ein mehrere Gerechtigkeit, vnd kan nemblich selbiger inspection haben, ob es durchauß in der Mühlin recht zugehe, was man für Mäß gebrauche, ob man bey dem alten Milter

77. Münch.

De Monachis et generibus Monachorum item Monachatu, etc. vid Baron. Annal. ad A. Chr. 228. Anton. Perez. in Commentar. ad Regulas S. Benedicti, passim ut ex Indice, praesertim fol. 64. Filesac. d. episcopis cap. 17. Zamuriens. in speculo lib. 2. cap. 21. et seqq. usque adfin. Iohann. Nicolai. in Enchirid. de benefic. fol. 7. et seqq. multis. Rinthelin. in Iurista Romano Catholico cap. 49. cap. 55. et seqq. Coccium in Dagobertoc. 6. fol. 46. etc. Fabr. d. religion. ubi quod D. Ieremias eorum meminerit. Stamm. de Servitut. personali lib. 1. tit. 4. cap. 1. varia quoque de iure Monachorum eorumque votis et successione habet Stephan. Durant. in suis quaestionib passim. de Religiosis V. T. v. Becan. analogi aap. 9. ac de Essais, Foller. 1. miscellan. cap. 3.

De reformatione Religiosorum, vid. Iohan. Baptist. de Lezana Carmelitam, in 4. et Regularium corrigendi ratione, Prax Criminal. Octav. Spatharii, praesertim a princ.

Wann die Münch in Occidente auffkommen, nempe An. 340. vid. R. P. Layman. iust. defension. fol. 449. Monachi olim Palliati, et Philosophi Christianorum erant, Pallium exulans fol. 142. et seqq. ac quod olim Monachinon fuerint Clerici, docet Bignon. notis ad Marculphi Formulare fol. 427. ubi etiam inter alios allegat B. Hieronymum de laude vitae solitariae. pluribus demonstrat aliam esse causam Monachorum, aliam Clericorum, hosce pascere, illos pasci, etc.

Religiosi quam arcte Pontifici subsint? Layman. in Iusta defensione fol. 50. et seqq.

Monachatus quod sit res seria, vide Imitat. Christi lib. 3. cap. 10. et cap. 56. item lib. 1. cap. ult. et Molan. d. Imaginib. lib. 4. cap. 21.

Monachus an revocare possit post professionem Testamentum, quod ante condidit? Negatur magis communiter, Cavall. quaest. 806. Covarruv. d. testam. cap. 2. rodriquez. v. Testamentum. ubi dicit, quod possit tamen declarare testamentum.

An vero per ingressum Religionis, corruat Testamen tum? Practicabilia Ecclesiastic. Marc. Antonii quaest. 333.

Monasterium est capax bonorum, in communi succedit loco filii in bonis Parentum professi sui, c. in praesentia. ubi DD. d. probat. Nicol. Everhard. consil. 26. num. 19. Beat. locis. tom. 3. d. testam. p. 2. f. 269. De argumento a servo ad Monachum, quatenus procedat: idem Everh. in Topic. legali.

Qua [orig: Quâ] conditione intervenienteab una ad aliam religionem quis transire posit? Bonacin. d. Clausur. fol. 71. et seqq.

De reclamantibus contra professionem, Bonacin. ibid. fol. 224. etc. Ad quem pertineantbona, quae Religiosusa [orig: Religiosusâ] Religione eiectus acquirit? Bonacin. d. tract. fol. 164.

Contra Monachos habet multa Eunapius, Rutilius etc. ubi Barthius fol. 151. et 171. ac passim. Sed illi erana Gentiles.

78. Mundbar, Mundlurt, Mündlein, Mundhere, Mundmann, etc.

Ius Clientare vulgari etiam nomine vocatur Mundburt, quae vox significat freyen Schutz vnd Schirm, hoc est, Advocatiam, defensionem, tuitionem, clientelam.

In Legibus Longobardicis saepe occurrit Mundii vox, et plerumque significat tutelam. Unde et Mund Waltos dixere [orig: dixêre] Tutores, ab administrando Dominio, quos nos hodie Vormunder, quasi praefectos Dominio vocamus. Item Mündlein, Vnmündig, Mundbare antiquum Francicum verbum pro eo, der keinen Vogt hat, qui caret Tutore, et qui se propter aetatem defendere haut valens,

Tutoris Potestati subiectus est. Barn. est frey, ledig. Unde etiam ein Mundtbarer Fleck, so keinen Vogt hat. vid. omnino Dn. Mager. de advocat. cap. 2. numer. 245. et sepq. adde Dracon de origine et iure patricior. cap. 6. pag. 185. et seq. et me, de foederib. fol. 57.

ADDITIO.

Mandiburdum Germanis scriptoribus tutela erat seu defensio et ut dixi supra. v. Kastenvogt. Et Longobardicis Legibus feminarum Tutor Nundualdus et Mundius dictur; Veteribus Francis mainbour, et mainbournie pro tu le sumebatur. vid. Bignon. in notis Marculphi Formular. fol. 506. ] Ioh. Iac. Speid.

79. Münster.

Fere ita vocantur Ecclesiae Episcopales, ut Argentinae, Spirae, etc. interdum etiam hoc nomine msigniuntur kat) e)coxhn templa magis insignia, et raro artificio confecta, quasi monasrosa; Als das Münster zu Vlm, etc.

Monasterium item latine pro Coenobio usurpatur, für ein Closter. Quia olim Canonici, in Episcopalibus urbibus, da es Münster hat, parum a Monachis differebant. Ac ea, quae hodie Canonicorum Collegia et Capitula vocamus, vere fuisse Coebia: id est, Canonicos simul communem vitam duxisse, simul habitasse, simul edisse, Historiae passim fidem faciunt.

Monasterium vocatur domus Canonicorum, qui tum temporis, nondum laxata [orig: laxatâ] disciplina [orig: disciplinâ], antiquitatisque sanctioris aevi institutis, Canonici sub uno tecto et unius aedibus habitavere [orig: habitavêre], uno pistore et promo communi condoque contenti. Unde et Fratrum appellatio. quamquam nulla Monachatus Regula obligarentur. vide Crantzium, de Metropol. lib. 3. cap. 15.

Inde et Beeck, in Aquisgrano. fol. 19. etc. Nomen obtigit Summae Aedi, Monasterium S. Mariae, vulgata [orig: vulgatâ] nuncupatione Münster, quod prius professi sint Clerici, servique Dei arctiorem Regulae observantiam in Claustro habitantes, uno dormitorio usi, unoque refectorio, quo facilius possent ad horas Canonicas celebrandas concurrere,de vita ac conversatione sua [orig: suâ] mutuo admoneri: Canoniciqueve, idest, Regulares, ad exemplum et imitationem Graecorum, indigitabantur: eorum Superior Abbas. Ac eiusmodi ordo Canonicorum regularium, qui hoc in Monasterio primitus viguit, ab Apostolis ipsis primum in stitutus, a D. Augustino postmodum ad certam Regulam redactus fuit, ob idque retinuit nomen Canonicus, quasi Apostolorum, nascentisque Ecclesiae Ministrorum, Canonem et Regulam observans, utpote, quorum erat Cor unum et anima una, qui quottidie perdurantes unanimiter in templo, et frangentes circa domos panem, sumebant Cibum cum exsultatione et simplicitate cordis, collaudantes Deum, et habentes gratiam ad omnem plebem. Possidonius Episcopus Calamensis D. Augustini Discipulus in vita eius cap. 5. sic ait: factus ergo Presbyter, Monasterium intra Ecclesiam, mox instituit, et cum Dei servis vivere coepit, secundum modum et regulam sub SS. Apostolis constitutam, maxime, ut nemo quidquam proprium in illa Societate haberet, sed eis essent omnia communia, et distribueretur unicuique, prout cuique opus erat. Reflorere coepit idem Ordo in Ecclesia S. Quintini Belvacensis, sub venerabili et S. Iuone, eiusdem Ecclesiae Praeposito, et postea Carnotensi Episcopo. Unde plerique Scriptores colligunt, Ordinem Canonicum inter omnes Ecclesiasticos Ordines Primatum tenere, antiquitate, doctina [orig: doctinâ], regimine, nobilitate, et Sanctorum numero. Sermo vero eis est de ordine Canonicorum Regularium. Sub tam praestanti instituto, Fratres antiquitus in Aquisgrano Deo digne famulabantur: exstant hodieque in Basilica [orig: Basilicâ] hac [orig: hâc], precum ad bonorum omnium auctorem ac largitorem Deum fusarum formulae; Psalmodiat, nempe versus et collectae, quibus usus Abbas in receptione Fratrum, insuper consimiles obtestationes in danda pera et baculo itinerantibus fratribus. Indicant itidem haut obscure, regularem disciplinam, quae reservata in nostram usque aetatem nomina, Dormitorium, populari dictione der Dormiter, in cuius concameratione arcuato ac prisco opere ligneo numquam visae araneae, earumve telae; Molendinum fratrum, der Brüder Mohlen Ad haec usus a Claustrali Regula ad hoc usque aevum dimanavit,

ut nemini Canonicae professionis, hoc tempore ex urbe, soloque Aquonse alio digredi fas sit, nisi prius a Decano, Collega [orig: Collegâ] ve aliunde postulata ac indulta potestas, animadversione in contemptores decreta: reliqua institutum regulare sapientia, nimirum venia delicti petenda, prostrato in terris corpore, expansis brachiis, carcer quadraginta dierum ob reatum Criminis, inobedientiamqueve, absolutiones paenitentis per sollennes precationes; eiuscemodi inquam irrogatae quondam poenae, expiationesque a peccatorum nexibus exulant plane, pureque suppressae: atque sicut complures aliarum Ecclesiarum Canonici, iam dudum antea regularia instituta deserverant, videlicet in Trevirorum Augusta [orig: Augustâ], teste Tritenhemio, Spanheim ensi Abbate; religiosi maioris Templi S. Petri et D. Paulini sub praesulatu Theodorici anno circiter. D. CCCLXVI. Spirensium Canonici sub Balderico Antistite Moguntinorum et Vangionum, itidem communitatem vitae regularis abecerunt: ita exemplo istorum aliorumqueve, sub Othone III. Imper. et Notgero Eburorum Pontifice, Aquenses Fratres remissiores facti, professionem regularem deseruerunt, proprietati bonorum temporalium inhiantes, cum iam pridem antea sub Othone eius nominis I. Imp. nomen sibi immutare, vice Religiosi seu Monachi, Canonici simpliciter et sine adiunctione, eorum superior mutato Abbatis nomine, Praepositus iam tunc, nuncuparicaepissent. De hoc Molanus: Monasterium S. Mariae dicta est Ecclesia Aquensis, a maioribus, eo quod viginti Clerici a carolo M. instituti regulariter et Canonice in ea vixerint sub oboedientia, in communi intra Claustrum simul manducantes et dormientes, iuxta statuta Concilii Maguntia censis sub Carolo M. celebrati. Sed hoc suave lugum, sibi ut Mogunitini et plerique alii excusserunt sub Othone III. et Norgeto Episcopo suo, qui regulares Clericos viginti converterunt in viginti octo Canonicos proprierarios: quoniam id tem porum eorum malitiam exigere iudicabant.

Georgius Fabricius lib. 1. annal. urb. Misnae sub A. 972. de Volschuldo Praesule, seu ut Lambertus, Volcrado, Willigisi, Moguntini Antistitis Familiari ita scribit. Hic tempora lectionum et orationis et Munerum Ecclesiasticorum distribuit: cibum cum Canonicis sumpsit, qui temporibus melioribus in his terris, non proprias rexerunt familias sed familia fuerunt Praesulis: neque administris Vicariis usi sunt, sed Ministri Ecclesiae ipsi fuerunt. Prima enim istorum Collegiorum Institutio, disciplinae monasticae erat simillima. et haec Ecclesia in literis Pontificiis Monasterium appellatur.

Canonicorum item Collegia omnia, Monasteria fuisse olim, certum esse, affirmat Bruschius in Ebracofol. 4 A.

80. Müntz, Landmüntz, Reichs-Müntz.

De monetis, iure monetarum ac iis quae ad materiam rei monetariae spectant, vid. Budelium et Freher d. Monet. et re Numaria etc. tract. singul. Tilemann. Friesten im Müntzspiegel. Disputat. Basil. tom. 2. Disp. Iohan. Wolff. Awer d. iure monetar. Iohann., Budolph. Werner. in discurs. Academic. Anton. Fabrum, praesertim ubi de Legatis agit. Knippschilt. d. Contractib. disput 2. quaest. 24. etc. Iac. Bornit. de Numis, Wilhelm. Schikard. de Numis Hebraeor. Leonhard. Port. derepecuniaria, et Guidem de mineralib. lib. 3. tit. 9. Vin cent. Lupan. ad Spartan. fol. 82. Vom Müntzwesen, Geitzkoflers dery Politische Discours. Wachrelgesang von der guten Müntz Außspäher, Auffwechßler, etc. Resolution vnnd Bedencken der verordneten Vide Hoffrichters vnd Beysitzern deß Hoffgerichts auch Dechanats, etc. der Juristen Facultät zu Wüttenberg. Discurs. Iurepolit. histor. von der Frag: ob man sich der Orth, da der Thaler auff das alte wehrt vnnd 24. Gr. deß Reichs Müntz Ord. d. A. 1559. valvirt, mit denem so in erhöhet, conformirem soll.

Moneta derivatur a monendo, nimirum ex officio, fine et usu: quod signi impressione, et certi auctoris inscriptione, temporis, ponderis et valoris, nos admoneat. Iacob. Alemannus in palaest. consult. cons. 8. qu. princ. 1. part. 18. Verbum autem Müntz, quodcumque genus numismatis complectitur Aleman, in palaestr. consult. 8. quaest. 1. part. 18. et quidem plerumque in contractibus pro argentea accipitur, aureaeque opponitur. Policey Ordn An. 1648. tit. Von WucherlichenContract [orig: Contrâct]. vers. item. daß etliche ac frequentius pro argentea minuta tantum accipitur, Aleman. dict loc. Laudens d. monet. nu. 31. Dicitur etiam Gelt, hinc Bawgelt, Wachtgelt, etc. et tum vel pro omni moneta dict. tit. Von Wucherl Contr. ubi passim: ita Germani veteres poenas homicidarum pecuniarias, vocarunt Mangelt Heig. 1. quaest 8 num. 81. vel auro opponitur. Ordin. Camer. part. 2. tit. 29. §. Wo nicht. 5. ibi. Gold oder Gelt.

Moneta alia [orig: aliâ] forma [orig: formâ], quam procudi consueta fuit, sub poena 50. Marcarum puri auri, formanda atque publicanda non est. Ferdinandi Müntz Ordu. 19. Aug An 1559. §. Hierauffsetzen. ibi: daß hinfürter im Reich Teutscher Nation, kein Müntzherr hohes oder nidern Standts, andere Müntze dann wie in disem Edict außtruckenlich fürgestelt, müntzen, schlagem, oder an statt einiger Bezahlung außgehen lassen solle, bey vermeydung Vnser vnnd deß Reichs schwären Vngnad, vnd Poen 50. Marcklörtigs, Goldts, etc.

Tria monetae cuiusvis requisita substantialia sunt, quae eiusdem to ei=nas2 constituunt. Primum ut Nummus sit legitimi ponderis. Levit. cap. 19. vers. 35. Pro verb. cap. 20. v. 10. Ieremiae. cap 32. v. 9. 1. Paralip. cap. 21. vers. 25. l. 1. vers. debitiponderis. C. de vet. numism. potest. l. 1. vers. equa lance. C. de ponderatorib. Secundum, ut nummus sit probus, seu speciei probae; l. 1. vers. speciei probae. C de vet numism. potect minime vero falsus l. vix certis 53. vers. fasaemonetae. ff. de iuditiis. l. qui falsam monetam. 19. ff. ad L. Cornel. de Sicar. reprobus. l. eleganter. 24. §. qui reprobos nummos. 1. ff. de pignorat act. vel adulterinut. l. 1. in pr. l. si quis nummos. 2. C de fals. moneta. l. lege Cornelia. 9. ff. ad L. Corn. de fals. l. sacrilegy. 6. §. qui cum in moneta. ff. ad L. Iul. Pecul.

Tertio requiritur Forma publica. l. 1. in pr. ff. de contr. empt. d. l. sacrilegy 6. l. 1. vers. veterum principum veneratione Cod. de veter. numism. potect. vid. omnino Freher. parerg. lib. 1. cap. 14. ubi late de Monetae sive nummi definitione, requisitisque eius, ac etiam de nummulariis agit. Tartaricam monetam, esse ex cortice Moridocet Guyon. divers. lecons tom. 2. fol. 814. De moneta Graecorum, vide Camerar. in tr. dere Equestri f. 273 et devaria aestimatione monetae, Bisciol. tom. 2. lib. 7. cap. 5.

Inter Regalia, Ius cudendi monetam refertur, das Müntzem oder Müntz-Gerechtigkeit. Ego de Maiest fol. 201. A. B. c. 10. Capitulatio noviss. art. 24. c. un. quae sint regal. l. 2. C. de fals. monet. Hinc est quod in Spec. Sax. Lander. lib. 3. aert. 60. dicitur: Regi Rom. in quacumque Civitate, quam ipse ingressus sit, monetam non minus, quam vectigalia vacasse. Unde inferior a Rege vel Imperatore non potest facere monetam, nisi ci ab Imperatore sit concessum, vel nisi praescripsisset per tantum tempus, cuius initii memoria non exstat. per text. in c. super quibusdam. §. praeterea d. V. S. Et ita ius monetandi in Germania est Regale, non maiestas; Sed reservatum, ac statib. non competit ex iure territorii, sed ex singulari Imperatoris privilegio. Unde etiam est, daß, sonderlich in den groben vnd Reichs Müntzen der Adler geprägt wirdt.

ADDITIO.

Monetae eudendae, non argenteae tantum sed et aureae Privilegium statim postquam occucpata in universum esset Gallia, et eiecti

Gothi, usurpare caeperunt Francorum Reges, sua, non Romani Imperatoris, impressa [orig: impressâ] imagine. Quod licer nulli gentium Romani permitterent, imo nec ipsi Persarum induperatori, hic [orig: hîc] connivere, et assensum, nutumque id suum interpretari nolentes volentesque cogebantur. Sed Procopii, Graeci auctoris, qui Iustiniano Caesari a libellis fuit, assiduusque militiae eius Comes, verba referre lubet, qui lib. 3. Bell Gothic. vocabulo Germanorum, more suo (teste Pontan. origin. Francic. lib. 6. fol. 524.) Francos in telligens. Galliarum inquit, partem suae quondam ditionis effectam, in huius belli principio Gothi Germanis tradiderant, quam minus se posse existimarent Romanis simul ac Germanis resistere. Id sane factum non solum nil prorsus Romani interpellarunt, sed ut Gallias sibi Franci haberent, Iustinianus ultro permisit. Non enim illi has tuto se possessuros rebantur, nisi et Imperator ut suae ditionis futuras perpetuo confirmasset. Quo factum ut ex co tempore Principes Germanorum Massiliam Phocensium quondam coloniam, et cetera circa id mare loca tenuerint, totiusque orae maritimae potiri imperio sint, unde et Arelate nunc resident, ad certaminis equestcis spectaculum. Aureum nummum nativo e Galliarum metallo hi cudunt, non Romani Imperatoris, ut ceteri solent, imagine, sed sua impressa [orig: impressâ]. Persarum siquidem Imperator, etsi ad arbitrium argenteum numisma sacit, aureo tamen non illi fas est, suam ut imponat effigiem, nec barbarorum princeps alius quisquam id facere ausit. Hactenus Procoptus.

Ex quibus patescit, facultatem cudendi monetam, praesertim auream, maiori quam nunc in aestimatione, ac iuris quasi Maiestatici fuisse, propriam, et non Imperatoris imprimere essigiem.] Ioh. Iac, Speid. V. I. L.

Impressio in monetis ex forma publica inventa suit, ne eius valor in materia contaminaretur, et ut una ab altera in suo genere dignoscatur, tam ratione provinciae, quam Valoris. Casp. Anton. Tessaur. in tract. de augm. Monet. cap. 1. num. 13. Item ut Principum imago aut fitura nummo impressa, reverentia quadam improbos homin er ab eiusdem adulteratione detereat: unde illi ut falsificatores puniuntur, qui alterius, vel proprii Principis cuneum im itantes aliam monetam cudunt. Nec illam poenam evitare deberent Reguli quidam, qui Iure cudendi per investituram, acquisito abutentes, aliorum Principum imaginem aut characterem imprimi faciunt, indeque falsas et repobas monetas cudunt et expendunt, illasque in territirio illorum Principum, quorum monetas imitari voluerunt, introduncunt: nam isti ratione huius delicti, possent ab eodem Principe, in cuius Dominio similem deferunt pecuniam, puniri.

Haecimaginis impressio quoque facit, ut subditi facilius credant, vel exteri expendentes, in ea materia sic impressa, realem substantiam et non adulterinam contineri, et iustum pondus inesse, sine alio labore laucis aut trutinae. Haec autem impressio, secundum eundem I hessaurum dict. loc. num. 14. tanti roboris est et potentiae, ut illa moneta sic impressa, non possit per creditorem recusari, imo talis recusatio capitaliter plectitur. l. 1. et fin. de vet. numism. pot. Afflict. tit. quae sintregalia. super verb. monetae. num. 8. Decian. lib. 7. Pract. Crimin. cap. 28. numer. 8. non tamen cogeretur creditor invitus alterius Principis monetam capere, licet usualem, praesertim si semel fuerit bannita. mart. Laudens. de monet. num. 3. Reprobus enim denarius non est denarius, late Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gl. 20. num. 11. Sed vide Thessaurum dict l. et num. seq.

Regibus Bohemiae licere nummos in qualibet forma procudere, constat. An etiam novos invenire? distingui solet inter monetam provincialem, Landr-Müntz, et publicam seu generalem, Reichs Müntz. Illius pro usu et necessitate Regni ac Provinciarum, non prohibetur Rex quaslibet novas formas usuales, in venire: huius non item, nisi velit periclitari, ne ab Imperatore et Ordinibus Imperii interdicantur. vide Dn. Goldast. in Cohem. lib. 4. cap. 2. fol 425.

Olim tempore Bonifacii VIII. de Anno M. CCCII. vilis admodum fuit moneta, ut Historici referunt: de moneta Turonensi ait Nell. de S. Geminiano quod diminuta fuerit ex avaritia Principis, ut plus lucraretur. consil. 137. et Roman. consil. 123. de Pisana moneta mutata, agit Signor. de Homod. consil. 34. vide Bokel [orig: Bôkel]. disquisit. 8. fol. 262.

Mutata [orig: Mutatâ] moneta [orig: monetâ] post obligationem Catri, utrum Creditori invito

De monetae mutatione vid. Curt. 3. coniecturar. cap. 15 Beat. decis. tom. 4. de contract part. 1. fol. 48. Wie die Müntzenjederzeit gestigen, besonders An. 1518. biß auff Ann. 1565. zu Cölln. Statuta Coloniens. part. ult. fol. 84. item fol. 87. ubi von den Pasaments Herren vnnd jhrem Ampt. De iniquitate depravationis monetariae, Sciopp. in tract. Brüederconsultat. fol. 118. etc.

ADDITIO.

In corrumpenda moneta, praeteritis annis Calvinistas primos fuisse, Lucius Verus in Nova Apocalypsi pro innocentia Caesaris et fidelium Imperii Principum, etc. considerat. 26. fol. 141. attestatur, ubi ita scribit: Qui Calvinistae, qui in Palatinatu, qui in Wederavia improbos et adocimos nummos procuderint, nimis notum est, Minutae porro pecuniae adulteratio causa fuit, quod pretia auri, argentique crescerent. Iam ante annos quatuor, quam in Bavaria moneta Chalcargyria cuderetur, omnia plena erant corruptelis, et ni fallor, Francofurti est editus libellus Wipper, Kipper, qui profecto in Austriam illatus est, similis altera fuit de pellendis Iudaeis. Hinc Bavarum uti eadem [orig: eâdem] defensione uti posse puto, quo ceteri Principes, quorum Moneta iam Monachii erat, ut mihi retulit Ducis Quaestor, ille qui exercitum ad Wimpinam Victoriam visit. Bellum illa moneta gessit et vicit, non modo acie, sed etiam moneta [orig: monetâ]: quam iam Calvinistae mutare caeperant aurea aeneis, si bonam monetam ille cudisset, in vestrum usum (loquitur contra Calvinistas) vos vertissetis, et in nos con vertissetis, holuit sua pecunia vobis nervum bellorum subministrari. Bonam voique monetam tricones vestri corradebant, bono publico defendendo cessit nummi vigor, nec iniuria [orig: iniuriâ], salus Relp. suprema Lex est, quaesi ita res exigat, ad plumbeos aliquando, scorteosque denarios descendit, ita ut de Corio bovis sumatur nimus, quo bos ornatur. Iuvit moneta non Bavarum, sed Remp. cuius emolumento cessit. Vos mature monetam corrupistis, doneciametiam argentum deesset, quo aera illiniretis: Voluit enim Deus non modo cudendae vobis, sed etiam adulterandae monetae subtractam facultatem, dann Stumpff vnd S??? ist hiawegk, ut Cancellarius vester loquitur, etc.] 10. Iac. Sp. V. I. L.

Faisam monetam fabricantes, flammarum exustionibus mancipantur, ex Imp. Constantini Sanctione. l. 2. C. de fals. monet. quam Carolus V. comprobavit. Const. Crim. art. 11. Et hoc communitet accipitur de eo, qui sub forma et imagine Imperatoris, non etiam de eo, qui sub effigie inferioris Principis, cudendi numismatis Ius habentis falsam monetam cudit: Clarus in §. falsum num. 22. hunc enim Capitali poena, hoc est, deportatione puniendum dicunt. per l 1. C. de fals. monet. Decian. in tr. Crim. lib. 7. tap. 23. num. 19.

Verum distinctio haecce inter summi et Inferioris Principis monetam, ex dict. l. 1. vix colligi potest. Imo regnante Constantino, nemini nisi Soli Principi summo, non autem Principi alicui inferiori monetam cudere licebat, teste Covarruv. in tract. de vet. numism. collat. cap. 8. num. 3. Sed captan daesunt occasiones poenarum mitigandarum, undecumque. De Monetarum tonsorib. vid. Libr. VII. Decretal. lib. 5. tit. 14.

Usus numismatis eo fine inventus est, ut sit conveniens medium Iustitiae commutativae, seu ut Aristot. 1. volit. ait, communis sponsor, pretiumque rerum venalium. Propter quam causam non ex vili, sed pretioso metallo cudi et confici debet, secundum Nicol de Clemangis. in tract. de lapsu et repar. lustitiae cap. 22. ubi dicit: Debet itaque, quod pretium est, ex pretioso aliquo confici metallo, alioquin quomodo pretium, si nihil in se continet pretiosum. Debet praeterea ex tali refieri, quae non modo apud Patriae indigenas, verum etiam pariter apud alienigenas cara atque pretio sa habetur: quatenus per illam cum eis liceat in permutandis mercimoniis per emptionem et venditonem, participium habere. Unde bonitas nummi, ex iure gentium descendit. Quid est igitur ex tali renummos efficere, quae nihil pretio sitatis in se contineat, nisi alias regiones in usu mercaturarum â se alienare: sine quo nulla politia diu durare potest, inviolataque manere [orig: manêre].

ADDITIO.

Pecunia duplici modo potest considerari, id est, tamquam aes rude et massa, atque ita secundum formam et bonitatem extrinsecam, tamquam nummus et signatumaes, Covarruv. d. collat. veter. monet. cap. 7. num. 3. Cagnol. in l. 2. numer.

214. C. d. pact. inter empt. et vendit. ubi ait, quod sicut in Vino duplex est bonitas, una in sapore et odore, altera in valore et aestimatione; ita in pecunia una in materia, alia in valore. Verus autem valor ille est, qui de publico staruitur et imponitur. Bart. in l qut falsum in fin. ff. d. fals. ubi inquit, poena falsi puniri eum, qui numum recusat secundum publicum valorem accipere. Forma enim et impressio illa est, quae fidem publicam imponit pecuniae, et homines de illius valore certificat, ita ut in specto publico charactere, cognoscant aestimationem, et valorem, pluribus. Covauv. d. cap. 7. col. 7. versic. quo sit licet numus.

Ac notandum insuper, quod aestimatio pecuniae consideretur secundum bonitatem extrinsecam, et impositiium valorem, non secundum bonitatem intrinsecam, Oldrad. consil. 168. qu. 3. quia ubi quis vult rem aliquam aestimare per pecuniam, non dirigit considerationem ad intrinsecum valorem, sed ad illum, qui est impsoitius Surd. consil. 285. num. 5. ex ratione, quod usus deroget omni regulae in sermonibus audiendis, allegatque Butrium dicentem, quod materia pro nihilo habeatur, quando pecuniam consideramus uti aes signatum publica [orig: publicâ] auctoritate, et bonitas attendatur respectu usus et aestimationis, ac dici posse bonitatem intrin secam, cum sit finis et principalis effectus pecuniae. Et ideo in l cum aurum in pr. ff. d. aur. et argent. legaet. dicitur, quod argento legato, non veniat argentea pecunia: ratio est, quia cum moneta constet ex materia et forma, non consideratur amplius materia, sed trahitur ad formam tamquam nobiliorem, et principaliorem, uti fit in omnibus mixtis. Alex. ad Bart. in l. elegantes. §. qui reprobot. ss. d. pignor. act, dicit, quod pecunia consideretur potius respectu usus et cursus, quam alia [orig: aliâ] ratione, et quod forma in pecunia potentior sit quam materia.

Aliud item est massae argenti, aliud pecunia argentea, l. quid tamen §. massae usufruct. ff. quib. mod. usufr. amitr. Unde debitor in pecunia, non potest solvere in massa tantundem argenti. Dd. in l. 2. §. 1. ff. si cert. pet. Et aestimatio pecuniae non est idem cum ipsa pecunia, sed quid diversum, semper tamen habetur respectus ad ipsam aestimationem, vid. Surd. d consil. 285. ] Ioha. Iac. Speid. V. I. L.

Ex Constitutionibus Imperatorum, Monetariis, den Müntzern olim, nullus aditus ad dignitates patebat. Iohan. Hering. tract. de molendin. quaest. 1. numer. 13. Qui tamen hodie melioris sunt conditionis, et non minus, quam alii homines pro ingenuis reputantur. Sextin. tract. d. Regal. cap. 9. num. 31. Leheman in der Speyrischen Chronick. lib. 4. cap. 14. p. 321. Et ad honoris aliquem gradum ascendere eos posse, probat Budelius de monet. lib. 1. cap. 24.

81. Music.

Musicam nostram oriri ex Musica Caeli, vid. Rabbi Moses More Nevach fol. 204. De Musica veterum, Plutarch. tract. singul. add. Guyon. divers. lecons tom. 1. fol. 506.

Graeci Musicam artem non eo, quo nos, modo discunt. Nam non secundum notas, ut nos solemus, canunt, sed lineas habent certis characteribus forma [orig: formâ] Hebraicarum literarum notatas, quos Characteres ille, qui Cantoris officio fungitur, digito monstrat, teste Christophor. Furero in Itinerario Aegypti etc. fol. 77. welches noch auff erlich alten Lathenischen Pergamenten zufinden.

82. Musterung.

Lustrantur et probantur Milites ab his, qui probandi ius habent. l. 1. C. qui milit. poss. Probare autem potest Imperator. l. 17. C. de re militar. l. 9. C. de divers. offic. Nonnumquam etiam Magistri Militum, spectabilesque Duces. l. pen. C. dere milit. Hodie hunc actum, quem vocant militum probatorium die Musterung, expediunt Commissarii militares, quos omnia pro sapientia et dignitate oportet praecognoscere, atque idoneos in Militiam adsciscere, neptos autem reicere, Schonborner [orig: Schonbôrner]. lib. 6. polit. cap. 13.

83. Mutschierung, Mutscharung.

Ius primogeniturae ubi viget, primogenitus reliquos excludit, penes eumque est totius regni summa, cuiusque legitima ab Interpretibus totum Regnum dicitur; interdum tamen administratio duobus fratribus simul committitur, reliquis mediante assignatione certorum proventuum, exclusis; quae

dicitur vicissitudinaria gubernatio, Germanicc vulgo Mutschterung, alii Murscharung Dn. Goldast. 1. de Maior. c. ult. num. 21. ego, d. success. et elect. fol. 95.

1. Nach.

DIctio Post, varie sumitur. Interdum enim pro incontinenti profertur, et tempus statim, et immediate sequens denotat: ut quando dicimus, unus post alium ad eum accesserunt, etc. Et hac [orig: hâc] significatione plures ex antiquis Scriptoribus usi sunt, et ICC. dictionem hanc pro immediato tempore, et nullum intervallum habente, aliquando sumpersunt. Post alios Thessaurus, decis. Pedemont. 30. num. 1.

Ideoque hanc Dictionem non semper intervallum denotare, scribit Alb. Pergam. in tract. praepos. num. 85. Nam sicut Dictio ante, tempus, quod praecedit, significat: ita et post, illius contrarium tempus, quod sequitur, denotabit.

Aliquando vero, pro temporis intervallo haec Dictio sumitur, et quidem magis ocmmuniter. Idque illius dictionis proprium et naturale esse, notat Corset in singul lit. P. Dictio postea. Unde cum haec dictio varie a Scriptoribus prolata fuerit, dubium tempus illam denotare, voluerunt aliqui: ita, ut haec Dictio ambigua et promiscua sit. Ex quibus movetur quaestio ab Interpretibus de teste deponente, Titium possedisse post Caium, an haec deposltio sit concludens et probet. vid. Tessaurus. d. dec. 30.

Dictio Post, refertur ad extremitatem et finem l. 109. ff. de leg. 2. l. 41. ff. demanum. test. l. 103. ff. decond. et demonstr. Bart. in l. 2. et ibi Viglius. num. 1. 10. ff. si cert. pet. Hering. de fideiuss. caep. 22. num. 75. etc.

2. Nach-Erbsatzung, Affter-Erb.

Substituere genrealiter, est in locum alterius, quasi sublocare et submittere, si vesurrogare, §. sed sigregis. 38. Inst. derer. divis. l agri. 18. l. vetus. 68. in fin. et l. seq. ff. de usufr. l. in fraudem. 45. §.pen. ff. de iur. fisc. l. sigrege. 22. ff. de leg. 1. cum similibus. Sed hoc in casu verbum substituendi strictius, pro substitutione heredis tantum, seu ea [orig: eâ] subrogatione sumitur, quae in ultima [orig: ultimâ] voluntate heri consuevit; utpote, cum testator in testamento aliquem heredi in stituto substituit.

Et substitutio ita dicta videtur, quod subtus, id est, non in prima [orig: primâ] cera [orig: cerâ] (in qua [orig: quâ] heredis nomen ponebatur) sed in ima [orig: imâ], seu secunda [orig: secundâ] cera [orig: cerâ], quae sub priore collata erat, scriberetur ut substituio, quasi subinstitutio, aut subtus facta institutio dicatur: unde nobis vocatur die Nach- oder Affrer Erbsatzung.

Sed hac [orig: hâc] de re plura addere, ea de causa [orig: causâ] supervacaneum est, cum materia amplissima, et in qua [orig: quâ] Baldus consulendo, ultra 5000. Ducatorum lucratus suit, Ias. in rubr. ff. d. subst. quam plurimi, et insignes exstent Iractauts, puta Nicol. Intriglioli, Vincent Fusarii, etc.

3. Nacheil.

Constat, quod de iure communi Magistratus extra suam provinciam et territorium regulariter pro privato habeatur, eique impune non pareatur. l. fin. ff. de iurisd. Unde nec citatio in alieno territorio fieri potest, teste quoridiana [orig: quoridianâ] experientia [orig: experientiâ]; sed fit per literas subsidiarias et requisitoriales. Et indeniuriarum tenetur is, qui sugientem sequitur, et sine licentia Domini territorii illius capit: ita, ut statim ante omnia captus relaxari debeat. l. fin. de offic. praef. urb. l 3. ff. de offic. Proconsul. Non vero hoc idem dicendum, si committens crimen statim confugiat, in alterius territorium, tunc enim ibi apprehendi et capi potest. Quia actus in uno territorio iam caeptus est, in alieno continuatur. Idque si statim et incontinenti fiat, actus continuus censetur. Steinberg. tom. 5. disp. Basil. disp. d. territor. th. 8. et vide me, de territor. fol. 272. Melius tamen sit, si si stitur ei Magistratui cuius territorium est.

4. Nachkommen, Cl. Für sich, vnd seine Nachkommen.

Nach kommen vnd Erben, de sui pro pria natura sunt apta comprehendere, tam masculos, quam feminas. Alex. in l. sed sihac [orig: sihâc] §. liberos. ff de in ius vot. Corn. consil. 190 lib. 3. Iason. in l. si quis. numer. 25. vers. 2. ff. de iurisd. omn. iud. Quae generalis locutio, generaliter quoque intelligenda, et sic per consequens, nulla exclusio, feminarum nempe, constituenda erit: Cum feminae aeque ac mares a Parente descendant. Corn. cons. 263. in fin. lib. 1. ubi dicit, verbum illud Descendentibus, facit comprehendi feminas, licet superius fuerit dictum de filiis: cum illud verbum descendentes sit generale. Ac appellatione successorum qui veniant. vid. Grav. consil. 251. Item an successores in dignitate teneantur, Knippschilt. d. Contract. disput. 1. quaest. 20.

Sed quaeritur: Titio pro se, Filiis et descend entibus suis, Emphyteusis concessa fuit, an tunc quoque descendentium nomine veniant feminae? Et prima [orig: primâ] fronte videtur, per superius deducta, quod sic: Concessio namque ista pro se et descendentibus, debet intelligi tam pro filiis, quam pro feminis, quemadmodum in ultimis voluntatibus, ubi amsculinum concipit femininum, per l. ita scriptum. de leg. 2. l qui duos. ff. de leg. 3. et l. si quis ita. ff. de testam. tut.

Tamen in contrarium, sententia negativa communior exsistit, quod nempe concessio ista tantum de masculis, non etiam de feminis intelligenda ac interpretanda sit. Roland. a Valle, consil. 93. lib. 2 perto. Natta. consil. 576. num. 3. lib. 4. Clar. in §. emphyteusis. quaest. 32. vers. sed quid si fuit. Anton. Gabriel. lib. 5. comm. concl. tit. d. V. S. 6. num. 95. In contractibus etenim masculinum non concipit femininum, nisi improprie [orig: impropriê] et per extensionem. l. cum in adoptivis. §. quae in filio. C. de adopt. Cephal. consil. 306. num. 33. plenius idem, in consil. 312. num. 109. lib. 3.

Nec obstat, quod verba Descendentibus, tamquam communia et generalia, tam ad masculos, quam ad feminas referri possint. Haec enim secundum Ios. Ludovic. decis. 29. num. 20. locum habent, quando de per se praedicarentur, non autem quando essent adiuncta verbo filiis: quia participium illud descendentibus declaratur, ut intelligatur de masculis: quia verbum generale Descendentibus. debet declarari ex verbo particulari Filys. l. 1. ubi Soci. Sen. ff de reb dub. l. sed si adiciatur ff. pro soc. Cepnal. consil. 11. in fin. lib. Curt. sun. consil 321. num. 13. et seqq. lib. 3.

Sed ad huius quaestionis maiorem explanationem, adde Ludovic. dict decis. 29 per tot. Dn. Ultic. Wolff. consil 1. num. 256. et seqq. Martam. de Clausulis. part. 2. claus. 45. fol. m. 358.

5. Nach rechter Sippzahl.

Vid infra verb. Sipp. et Berlich. lib 3. conclus. 40. et lacob. Alemann. in tractat. de simultanea Investitura.

6. Cl. Nach seiner Verständtnuß, Gutbeduncken oder Discretion.

Clausula apponi solita in compromissis per partes, cum dicunt, faciant arbitri secundum eorum prudentiam, importat arbitrium boni viri. Felinus post Imol. et Poanormit. in c. ne innitaris. in princ. de Constit. Idem Panormit. in c. 1. col. 4. de sequestr. poss. et non propriam nudam voluntatem, l. fideicomissa. §. quandoque de leg. 3. l. Thais. §. sororem. de fideicomm. Nec potest intelligi de prudentia mala, et a iure non informata: Camillus Borellus, de compromiss. §. 2. gl. 6. num. 30. quia semper debet intelligi de prudentia rationi submissa, alias non diceretur prudentia, sed fatuitas. Prudentia enim, ut Macrobius docuit, prout est virtus politica, est ad rationis normam, quae cogitat, quae cunque agit, universa dirigere, ac nihil praeter rectum velle, vel facere. vid. omnino, Menoch. lib. 1. arbitr. quaest. 7. et 8.

7. Nächste.

Proiximior in genere masculino et cognomine testatoris, si fuerit substitutus, quomodo proximitas consideranda an nimirum ad tempus mortis vel fideicommissi exsistentis respiciatur? tractat. Gravett. in consil. 831.

8. Nachstür.

Nachsteür, ist der Abzug, so von den hinweg gebrachten Burgerlichen Bütern gegeben wirdt, vid. supra verb. Abzug.

9. Namen, Zunamen.

Romae post ev ersam Rem publ. et in Provinciis mos primum obtinuit, ut cum multis fere nominibus nobiliores uterentur, proprium tamen unum cuique nomen esset, quod postremum semper collocarent. Semper enim proprium nomen posterior aetas ceteris omnibus postposuit. In quo sane a veterum Romanorum usu et consuetudine deflexit. Romanis enim stante Rep. proprium id nomen fuit, quod primum, id est praenomen: quo nimirum fratres ipsi cum ceteranomina communia haberent, inter se distinguebantur: ut P. Cornelius Scipio, et I. Cornelius Scipio fratres. Itemque M. Tullius Cicero et Q. Tullius Cicero fratres. Postea vero non primis, sed ultimis nominibus ut propriis uti ac distingui caepere, ut Salvius Otho, et Salvius Titianus, item Flavius Vespasianus et Flavius Sabinus fratres vid. Ia cob. Sirmond. in notis ac C. Solium Apollinar. Sidonium in praefat. ubi de propriis nominibus mediae aetatis agit, et unde sumi solita, et quid a prisco Romanorum usu discreparint, docet, ubi fol. 8. tradit posterioribus saeculis imponendorum nominum hunc morem fuisse, ut tum propria cuiusque, tum adiuncta seu cognomina seu praenomina (quae omnia in singulis prope capititus variabant) a parentibus utplurimum cognatisque, Patribus, Patruis, avis, Proavis, reliquisque affectibus mutuarentur. v. g. Fulgentii Episcopi nom inafuerunt: Fabius Claudius, Gordianus Fulgentius ex quibus Claudius Patri, Gordianus, avo proprium nomen fuerat. Et Symmachi Oratoris filii nomina fuere, Q Flavianus, Memmius, Symmachus, ex quibus Flaviaeni cognomen a patruo, Memmii ab avo paterno Memio Orfito sortitus est. ita de ceteris. Et non alia in posterioris aevi nominibus norma quaerenda est, Neque enim certa et stata, ut olim, generis ac familiae vocabula in usu tunc fuerunt, quae et fratribus communia essent, et ad posteros transirent: ut cum Cornelii aut lulii omnes dicebantur, qui e gente Cornelia aut Iulia nati essent, et Scipiones item aut Cicerones, qui in domo et familia Scipionum aut Ciceronum.

Sed omnia mox cum occasu Reip. mutari sensim ac labi caeperunt. Ut quamquam initio antiqui moris alia haeserint vestigia in gentilitiis nominibus quae a nonnullis familiis retinebantur, sicunt in salviis, Flaviisque docent exempla. Postmodum tamen hoc ipsum quoque neglectum sit, adeo ut nullum tandem familiae, nullum gentis certum nomen suerit, filii etiam a Patribus et fratribus inter se omnibus saepe nominibus aut fere omnibus discreparint, ut docet idem Sirmond. d. l. fol. 9. et seq. vid. quoque Pasquier. d rercherches in Indic.

De mutatione nominum, vid. Hayton. cap. 33. et ibi Reinecc. et quoque P. Contzen in Commtar. ad Romanos in praefat. quaest. 4. Ubi de Paulo agit, ac quare nomen Saul in Paulum mutarit, ex Augustino ita refert: Paulum hoc nomen egisse, inquit, nempe non solius animi arbitrio sed Dei iussu. Haec enim Sanctorum ratio in Sacris Literis inventiru, ut non sua voluntate, sed Dei nutu nomina mutarint, ut scriptura docet. Non quod nominis mutatio non sit arbitraria, sed quod in Scriptura nemo nomen mutasse, nisi iussu Divino invenitur, et quod in Paulo singularis ratio erat: Exped iebat enim a tota Ecclesia cognosci Saulum esse, qui ante persecutor fuerat, Actor. 9. a Christo Saulus appellatur. Itaque quaerere solent, cur si in conversione nomen mutatum est, non continuo sit vocatus Paulus? Facilis est responsio. In Principio nomen Pauli non nisi paucis erat cognitum, ideoque Saulus nominabatur, at postquam Antiochia discessit, et Sergium con vertiti, iam ita vulgatum erat, ut nemo pene nesciret.

Mutasse etiam aliquando nomina Christianos, legimus, sed alia [orig: aliâ] de causa, ita Euseb. lib. 8. cap. 21. de quinque Martyribus: Deinde, inquit, ubi pro proprio nomine Prophetae cuiusdam

nomen ab eo acceperat, (hoc enim ab illis factitatum erat, quod pro nominibus Idolorum, quae erant forte a parentibus ipsis imposita, nova nomina, facta mutatione, sibi adscivissent: Heliae enim leremiae, Isaiae, Samuelis et Danielis nomine se ipsos nuncupasse, et Germanum ac verum Dei Israelem, qui Iudaeis erat in occulto, non solum rebus Ipsis, sed nominibus proprie et significanter explicatis commonstrasse au dire potuisses, etc.

Nunc etima nomina a multis in Confirmatione, vulgo in der Firmung, mutari solere constat, Conzen. d. quaest. §. 7.

ADDITIO.

Apud Germanos et Alemannos sero consuetudo obtinuisse videtur, ut a Sanctis nomina imponerentur: Sed quemadmodum Graeci et Latini ex sua; ita Germani, et qui ex Germanis in alias regiones Colonias duxerunt, ex sua Lingua tam Viris quam mulieribus appellationes indebant, donec tandem melior mos invaluit, qui et hodie apud plerosque obtinet, ut nomina propria non nisi a Sanctis utriusque veteris ac novae Legis perantur. Quamquam plerisque Sectariis iucundiora accidant Prophetarum antiqui Testamenti vocabula, quam Apostolorum, Martyrum, Confessorum, Monachorum, Virginum et Viduarum.

In Canone XX. Concilii Nicaeni ex Arabica versione id praecipitur. Fideles nomina Gentilium filiis suis ne sumponant, sed potius omnis natio Christianorum suis nominibus utatur, ut Gentiles suis utantur, imponanturque nomina Christianorum secundam Scripturam in Baptismo. Quod in aliis itidem posterioris aevi Conciliis decretum est, P Gretser. in Divis Eystettensib. lib. 1. cap. 2. fol. 163. ubi addit: Sed nescio quam Sancte ubique terrarum statutum hoc observetur, nisi quod qui nomen nullus Sancti accepit, eo eniti debeat, ut nomen profanum sanctificet, ita ut posteris tamquam sacrum et venerabile imponi queat: quo pacto sanctificata sunt nomino Saxonica seu Teutonica Willibrordi, Willibaldi, Wunibaldi, Walpurgis et id genus alia, quae hunc infantibus, quando salutifera [orig: salutiferâ] baptismatis unda abluuntur, veluti a Sanctissimis Viris usurpata, et usurpando consecrata imponi consueverunt.

De denominatione Veterum Nobilium, vnd woher sie jhre Namen vor Zeiten genommen, vid. Casp. a Lerch, d. Ordin. Equestri in 2. fundament. fol. 135. p pp. ubi tradit, daß gleich wie die Landschaffien gemeiniglich nach den Wassern vnnd Begen, die Innwohner nach dem Landt vnd Dorffschaffren beschriben: Als wäre der Adel vnnd dessen herkomene Geschlechte, durch deryer Reichs Ritter Craiß Landtdistricten von possedirt: occupirt unnd geerbten ihren Hänsern, Schlössern, Güerern, Dörffern, etc. als Caesariani Milites, quibus Provinciarum protectio incumbebat, genendr vnd geschriben. Dise denomination vnd beambsung aber, seye mehrer theils vor zelt vhralt erster Fränckifcher Regierung entsprossen, in deme, wer in das Kriegswesen beschriben, vnnd dem Reichgetrew gewesen, sein domicilium oder Geburts Deth benennt, vnd auffgemerckt, auch davon sich nennen lassen, welches nachmal zu zeit der Kayserl. Römerzug auch also observirt unnd beschriben, endrlichen in die Schtidt, Sigill, Contract, vnd da die Lehensansetzung in brauch kommen, den Investituris eingeruckt worden.

Qui idem d. loc. 154. addit: dahey nicht auß acht zulassen, wie heutigs Tags noch macncher Reichs Graff, Ritter Orden, Edeimann, 2. biß in 4. 6. vnnd mehr Schloß, Dorff, Höff, Güllt, etc. Güteer vnd Häuser kaufft vnd ererbt hat, solche vonn andern Retchs Rittergeschlechten nicht allein herkommen, benambt vnnd besessen morden seynd sonder auch daß ein gresse menge illustrium personarum darauß im Tentschland gewesen, abzunemmen seye. Reiner. Reineccius von deß Adels herkommenfol. 157. sagt, daß die Griechen vnd Latini, auff dero Geschlechter Anheber vnd Principianten gesehen, von denen auch die Nachkömmling vnnd das Geschlecht die denominarion erlangt. Et paulo post idem Reinec. Dagegen vnser hoher Adel, als Hörtzogen, Fürsten vnnd Graren, jhre Geschlecht nach demeandt, Stätten, Schlössern nennen: Der ander Adel aber nach den Dörffern, Schlössern vnd Ritterfitzen, zur zeiten auch anchden Aemprern, als Truchsessen, schencken, Matschalcken enennt wirdt.

Wabey feriner zugedencken, neben solchem Schloß, Häuser vnd Dorffschafften wimplici denominatione, gleich wie die Romaner Fabii, Lentuli, Pisones, von Fabis, Lentib. et Pisis sich genennt, also andere vil Ritterlich alte Teutsche Manne ab animalibus, materialibus et similibus, Scutorum, Vexillorum, bellicarumque rerum signis et indiciis in terrorem hostium suorum, et ad cognoscendam aut imitandam aliquam similem qualitatem rerum et ferarum susceptis, sich zwar gern benennt vnd bekandt haben wollen: Als die Löwen von Steinfurt, die Hunden von Sanlnheimb, Kranchen, Itein die Lerchen von Dirmbstein, Ridesel, von Ctonberg, von Bellersheimb. Knebel von Katzenelenbogen, etc. Dieweil aber auch jhrer domieiliorum vnd wohnungen Namen, Sie billich auch gedencken vnd führen wollen, vnnd zu jhres Freyheits posses vnd habend: oder Ererbrer, auch zu Lehen gegebner Ritterlicher residenz, Schloß vnd Güter dise Derter offenbaren sollen: Also ist vilen solchen bekandten Geschlechtern vnnd Personen ad natalium splendorem, eines wohnungs Orth

10. Nemblich.

Dictio haec accipitur pro particula expositiva: scilicet, videlicet, nempe, etc. quae vim praecisam habent, l. cum quidam. §. 1. ff. d. usur. l. si in venditione. iunct. gl. ff. commun praed l. tempus. ubi Iason. ff. de re iudic. et in l. sitibi. §. personale. ff. de pact. Bart. in l. 1. ff. ad L. Aquil. Dec. consil. 47. num. 2. et consil. 423. num. 15. Cravetr. consil. 227. num. 7. et consil. 273. n. 9. Haec dictio est, etiam prae cedentium restrictiva, declarativa et modific ativa. l. videlicet. ff. de pact. l. videlicet. ff. ex quib. caus. maior. l. si in vindicatione ff. commun. praed. §. pen. Instit. de. Attilian. tutor. c. novimus. extr. de V. S.

Dictio autem videlicet, scilicet, non stat restrictive, sed demonstrative rantum, quando omnium illorum nomina propria, qui sub nominibus appellativis comprehen duntur, expressa fuere. cap. exliteris. ibi Franc. Aretin. et Decius. ex. deprobat. gl. in Clem. causam. v. videlicet de elect. Ludolph. Schrader. consil. 49. num. 13. vol. 2.

11. Natur der Länder, Völcker.

De terrae, montium, rgionum, Locorumqvenatura, varietate, electione, quid, quantumque ad vitae propagationem praestent: de variis itena pro regionum et Locorum varietate, Hominum naturis, temperie, vitae genere, moribus, indole et disciplinis, etc. v. Pantheum Hygiastic. Claudii Deodati lib. 1. cap. 19. et fol. 192. et seqq. ac Meintract. singulaeride Natura populorum.

12. Natürliche Erben.

Verba natürliche Erben, non verificantur in successionibus coniugum, sed in liberis, et sanguinis heredibus, etc.

13. Navarra.

De statu Navarrae et eius occupatiotione, vid. Peleum. histor. Gallis. lib. 1.

14. Nebelkappen.

ADDITIO.

Nebelkappen sunt qui putant gemmas esse, quae gestantes redderent a) deou=st kai\ a)ratous2, Anonym. in libr. Von Helden, Zwergen vnd Risen, in appendic. ad Heidenbuchcap. 4. ibi: da was ein Stein in, wer den bey jhm hat, den mocht ntemand gesehen, der heist ein Rebelkapp. fortassis ex fabula Hygis, quam Herodotus et alii tecensent, vel ab eorum opinione est, quod Poetae Pygmaeorum hoc in ventum tradant, propriumque peculium. Fingunt enim montes incolere gemmiferos, gnaros naturae gemmatum, auri, argenti, ceterorum metallorum. Figmenti origo a daemonum illusione, qui in facies versi homuneulorum, nunc apparere fossoribus metallorum, iam subito solent disparere. Eadem ludificatio in aedibus urbanis, ut et fodere interdum et fabricare simulant, vulgo Erdmännlein vocantur, de quibus singularem instituit tractatum Paracelsus.

Ceterum in verbo Nedelkapp inter scriptores non con venit, uti constat ex Goldasto ad Paraenetic. veteres fol. 449. ubi allegat Helnrich von Offeningen qui magiae adscribit ac praestigiis, part. 4. Heldenbuch ubi de Laurino Pigmaeorum Rege, Theodorici Veronensis sororem rapiente.

Er köndt sich wol gevrisern,
Das kam von Zöberlisten,
Der dü mager fürr von dan,
Der hätt ein Nebelkappen an.

Küntg Laurin begunde, Grifen zu den male sin,
Darauß nam er ein Koppelin,
Darinn verbrandt er sich zehandt,
Vnd sinen guten Schiltes randt,
Da mocht man jhn gesehen nit,
Von Zöberdicke das Geschicht,
Daß sost nit mocht ergan, etc.

Er nahm ein Nebelkappen,
Vnd warffs vber den Mann,
Wie fiend der Riß im ware,
Noch muester jhn verlohren han. ibidem
Kom in der Kapp von dannen,
Daß der Riß nit werd gewar.

Nomen ipsum Latine sonare potest, nbeulosum cucullum. Quo in figmento non primi ineptiverunt nostri Poetae, fecerunt idem ante hac, qua Latini. Ita enim Princeps Poetarum Homerus Iliad. 3.

Illum vero eripuit Venus, obtexitque nebula Spissa de Venere Paridem liberante. Similia Virgilius narrat de eadem Venere et Aenea. Goldast. d. loc. ) Iohan. Iacob. Speidel. V. I. L.

15. Nestel verknüpffen, Mannschafft nemmen.

Dem maleficio Ligaminis et matrimonii, multa habent Delrio disquisit. Magicar. fol. m. 417. et seqq. Thesaur. Exorcismorum fol. 630. etc. Bodin. in tract. d. daemonomania. Perlin. in Declamat. Servin. divers. lecons tom. 3. fol. 52. et fol. 552. etc. Lotich. ad Petron. Arbitr. Satyricon lib. 2. cap. 12. ubi de curatione maris frigidi magica [orig: magicâ], a venefica peracta pro fascino solvendo, agit, qualem curam nullus Medicorum vel qui verae et sincerae Religionis est facile instituet, quamquet ipse damnat, ac ligatio magica quotuplex sit, refert, quae ligationes nil nisi diabolicae sunt coniurationes, lose verbottene vnd Teuffelsbeschwörungen, gravissimis condignae poenis, quarum ligaturarum catalogum Cornel. Agrippa, (auctor, si quis alius huius superstitionis callentissimus) lib. 1. d. occult. Philosoph. cap. 40. recenset: Restat, inquit, nunc videre rem magnae mirabilitatis, et ipsa est ligatio hominum in amorem, vel odium, in aegritudines, et sanitates ac eiusmodi. Item Ligatio furum et latronum, ut in aliquo loco furari non possint: Ligatio mercatorum, ut in aliquo loco emere vel vendere nequeant: Ligatio exercitus, ut metam aliquam transire non possit, Ligatio navium, ut nulla vi ventorum, etiam infinitis velis perventum tensis portum egredi minime valeant. Item Ligatio molendini, ut nullo impetu volui possit; Ligatio agri, ut fruges in eo produci nequean. Ligatio loci alicuius, ut in eo coaedificari nihil possit, Ligatio ignis, ut in aliquo accendi non possit, et quod aliquod combustibile apposito fortissimo igne non ardeat. Item Ligatio fulgurum et tempestatum, ut nocere non possint. Item Ligatio canum, ut latrare nequeant, Ligatio avium et ferarum, ut volare vel fugere nequeant, et horum similia vix credibilia, quae tamen saepius experientia cognita sunt. Haec Agrippa.

De frigidis et maleficiatis varia habentur in Praxi Archiepiscopali Neapolit. Marc. Anton. cap. 85. item apud Zypaeum in analys. Iuris Pontific. lib. 4. fol. 439. et seqq.

De impotentibus, spadonib. et Eunuchis late Filesacus Selector. cap. 11. Paul. Zachias in Quaestionibus medico Legalibus lib. 2. tit. 3. quaest. 7. et lib. 3. tit. 1. per tot. et Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 46.

16. Neütralität.

Von der Neütralität vnnd Assistentzen in Kriegezeiten, vid. singularem tractat. Johann Wilhelm Newmayers von Ramßla. item Boterum. adde me in discurus. Poli. de foederib. ac Synopsi Politica. ut et Meill et. in discurs ad Tacitum fol. m. 662. et seqq. discurs. 7. lib. 10.

17. Newe Jahr Schänckungen.

Dn. Martino Magero in Tractatu, de advocat. armat. cap. 5. num. 51. probabile videtur, a clientum donandi consuetudine (de qua [orig: quâ] vide eundem, nu. 48. et seqq. ) quae Calendis Ianuarii fiebat, dandi strenam ad nos fluxisse usum, hoc est, eius muneris, quod in principio anni, boni ominis gratia [orig: gratiâ] datur: cum Tranquillus scribit: equites Romanos solitos fuisse, quotannis Ferre strenam Augusto Caesari, in Capitolio, etiam absenti, Calend. Ianuar. quod hodie etiamnum apud nos ubique servatur, diverso tamen modo. Itali enim summi, dant infimis, in Anglia vero, ut testatur Polydor. Vergil. de rer. inventor. lib. 5. cap. 2. inferiores deferunt strenam superioribus, et Regi Principes singuli. In Germania sine discrimine deferunt strenam tam inferiores superioribus, quam superiores inferioribus, et aequales aequalibus, qui tamen dantibus aliquid vicissim donant, ut liberalitas, ceu boni animi, mutuo compoensetur. vide. Dracon. de origine et iure Patricio.

rum. lib. 1. cap. 6. num. 6 fol. m. 56. et seq. et Sagittar: quaest. illustr. decad. 4. quaest. 9. die Klöster geben gemeiniglich deß Patroni Rähten zu einem newen Jahr Lebkuechen, etc.

De streis, et quibus debeantur, vide Orationem Dn. Alberti Hungeri, 16. part. 2. qui idem eadem [orig: eâdem] parte. orat. 20. de Calendis Ianuariis, et quomodo ab Ethnicis olim peractae fuerint, quaedam habet.

ADDITIO.

Annotare hic [orig: hîc] libet, quae de donationibus tempore Nativitatis christi a Parentib. in filios, vel sibi invicem conferri solitis, tradit Berlich. ubi de donatione inter Coniuges agit, lib. 2. cap. 15. num. 29. Nota cautelam, inquit per quam donatio inter Coniuges subsistere potest: puta ex consuetudine in universo Christianorum orbe est receptum, ut in festo Nativitatis Christi parentes Liberis suis, et etiam sibi ipsis sub nomine Christi donent, lassen ihnen den H. Christ bescheren. Hoc in casu, si coniuges sibi invicem donent, donatio non ex liberalitate, sed potius ex pia gratulatione pro Christo nato profecta censetur, et ideo valere potest: quemadmodum nuperrime, ita factum, et ingentem summam pecuniae ab uno coniuge alteri donatam memini. haec Berlich. Huic cautelae si locus datur, facile fieri posset praeiudicium Legi, nisi donationes eiusmodi ad parvam quantitatem, habito respectu coniugum, restringere velimus.

18. Newe Welt.

De Novo Orbe, eiusque conversione, v. Revelatorem Secretorum de lapide Philosophico fol. 63. 81. et seqq. ac passim. Me in coniectaneis de Novo orbe. Item Epistolas Iaponenses et Sinenses Ann. 27. Monasterii editas. Pacis Composit. fol. 10. col. 2. ubi de Apostolicis Praedicatoribus. Tertul. ad Pal. Aeon in Atlantico etc. Keckerman. inpraefat. geograph. fol. 524. et. f. 545. Verosi milia historico Prophetic. in exposition. historico Literali fol. 30. et seqq. Guyon. divers. Lecons. tom. 2. fol. 867. etc. Bertii Tabulas de terra Australi et Polari.

De Insulis Novi orbis, quas Alexander VI. Pontif. Max. ad propagandam fidem Christianam, iuri et dominio Regis Catholici, Ferdinandi Arragon. concessit, vid. Lib. VII. Decretal. lib. 1. tit. 9. fol. m. 74. et seqq.

Notandum hic [orig: hîc], Anno 1492. navium curam et commeatum amplissimi et completissimi apparatus, christophoro Columbo Genuensi, miro desi derio, novas Regiones peragrandi flagranti datum fuisse. Navigandi vero ante 150. Annos, vel apud Hesperios populos tantam fuisse inscitiam, maritimo videli cet usu Astrolabii nondum excogitato, ut ab ora discedere, et alto Oceano se committere nequaquam auderent, sed littora caute legentes, ubi ad alta Maris, aut brevia periculosa pervenerant, quasi repagulis quibusdam a natura seu nomine obiectis reciperent ilico sese, et longius tendere quodammodo nephas arbitrarentur.

Totam Terram esse nunc habitabilem, et dari Antipodes, tradit Martin. illustr. centur. 6. disputat. thes. 6. et 7. add. Ionston. fol. 70. etc.

Si les Castillans, reservant la Superiorite aux Princes naturels, auroyent peu tenir, le Nouveau Monde? vid. Antoin Pipper des Intentions Morales Civil et Militaires cap. 203.

19. Newe Zeitungen.

Hodie multi eo vitio laborare conspiciuntur, quod Gallis olim adscripsis Iulius caesar. Est hoc, inquit, Gallicae consuetudinis, ut viatores etiam invitos consistere cogant, et quid quisque eorum de quaqueve [orig: quâqueve] re audiverit, aut cognoverit, quaerant, et Mercatores in Oppidis vulgus circumsistat, quibus ex regionibus veniant, quasque res ibi cognoverint, pronuntiare cogant, et his rumoribus aut auditionibuspermoti, de summis saepe rebus consilia ineant: quorum eos e vestigio paenitere necesse est: cum incertis rumoribus serviant, et plerique ad voluntatem eorum ficta respondeant. Haec Caesar.

Tales item fuerunt Athenienses; de quibus S. Lucas Act. 17. vers. 21. Athenienses autem omnes, et advenae et hospites, ad nihil aliud vacabant, nisi aut dicere, aut audire aliquid novi. Nescire quidem, quid alibi gestum sit, aut geratur, est quasi ergastulo, tamquam carcere

perpetuae contineri; Sed vanitas vitanda. Ac non politici dicuntur ii Principes, die nicht gewise Zeitung haben, sonderlich daran inen, auch ihrem Cand vnd Ceuth vil gelegen. Privati autem et cives non sint nimium novitatum cupidi, ne audire cogantur hosce versiculos: Cara viris levibus, rerum solet esse novell. Cura viris gravib. rerum solet esse suarum.

Sane in novellis evulgandis caute agi decet. Multi enim exinde mentem et animi intimos recessus expiscari solent, et possunt.

Novellarum tamen sparsiones non semper sunt Vanitates, sed interdum pseudo politica arcana. vide Iacques Huraclt. des offices d' Estat. fol. 510. Sparguntur victoriae, deprimitur pars adversa, finguntur clades, ad vulgum (quia mundus, ut dicitur, vult decipi) dementandum, ut is faveat huic vel illi parti, etc. Ita post Cladem lurensem hat der Duc de Mayne die Victoriam, welche doch ex adversa parte gewest, ihme attribuirt vnd zugeschriben: Sagendt ein solch medacium, wann man es auff wenig Tag beharren könn, sey vil 1000. fl. wehrt. vid. Historias illius saeculi. Serrers. in historia Henrici. M Gall. Regis in obsidione Paris.

Ac quod tempore seditionum falsi rumores, etiam per libellos spargantur, scribit, Peleus hist. Gall. tom. 4. fol. 46. vid. quoque Diodor. Siculum lib. 11. numer. 35.

ADDITIO.

Quam periculosum sit, böse Zeitung nachzusagen, constat ex Guil. Bouchet. d. Seres lib. 3. Sere 27. fol. m. 61. fac. 2. ubi sequentem recitat historiam. Ut Barbier, inquit, lequel avoit son ovuroir de barberie su le port de pire, en la ville d' Athenes, entendit de la par un Esclave, qui s'en estoit fuy, de la confiture des Atheniens en Sicile, lors ce Barbier prenant sa course s'en vint a la Ville apporter ceste des faite Soudain le peuple estant estonne, commanda qu' on sceust, qui avoit semen ce bruit. Le Barbier fut amene, qui ne peut dire le nom, de qui il avoit entendu ceste nouvelle: Le Peuple se mutine, et commence a crier, qu' il ait la gehenne, qu' on le torture, il a menty, il a controve cecy, qu' on apporte une rove, lu oa [orig: oâ] il fut iusque ausoir que le bourreay vint. le delevier, et encores ce Barbier ne se peus tenir de demander a celui qui le detachoit, comme leur Capitaine Nicias avoit este tue, tant ce xice de parler par accoustu mance devient incorrigibile, etc.

De poena quoque huiusmodi novitatum Curiosorum hominum, vid. Verdier. divers. Les ons. fol. m. 263. ] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. L.

20. Nichts nichts außgescheiden.

Nihil, est dictio universalis negativa, et qui iurat se nihil impetraturum, excludit se ab omni impetratione c. statutum §. provisurus. d. rescript. in 6. Roman, cons. 379. in princ. adde Tusch. lit. D. concl. 313.

Clausula autem Nichts außgescheiden, nullam penitus modificationem vel restrictionem patitur. Cum certum sit, quod illius clausulae negative nullo excepto, sicut et alterius disposi tionis negativae, ea natura atque proprietas sit, ut in infinitum usque extendatur, nec ullam omnino modificationem recipiat. Paul. castrens. in l. hoc modo. ff de condit. et demonstrat. Bald. in l. si ut proponis. §. 1. C. quo. et qu. Iudex. Oldrad. consil. 16. col. 3. Alex in addit. ad bart. in l boves. §. hoc sermone. ff d. V. Sig.

21. Nifftel, Gespinne, Spielmagen.

Saxones cognatas vocant die nächste Niffteln, oder auch nächste Gespinne vnnd Spiel- oder Spuelmagen. gl. in Weichbild. art. 23. in princ. num. 2 text. im Landtr. lib. 3. art. 15. in fin. Vnd seynd daher Gespinne oder Spielmag genennt, durch ihres Ampts willen, dann der Frawen ist angeboren Spinnen, vnd diß ist ihr Wappen gleich wie ein Schwerdt der Männer. Weichbild. d. art. 23. in gl. vnnd von der Spielwegen hat das Recht den Weibern, vnd allen von Weibshalben den Namen gegeben, vnnd heisset die nächste Gespinne im Latein Cognata. Georg. Rotschitz. in tract.von Mitgifft. Gerade, etc. artic. 14. num. 4. Derivatur autem ut puto Nifftel a nepte.

22. Newbruch, Novall Zehenden.

De decimis novalib. Von Novall vnd Zehent Rechten, vid. tractat. loha. Werndle vom Zehent Rechten.

Notandum hic, daß es keine Newbrüch, so man Wisen vmbbricht. Weil man auch zuvor darauß den Zehenden geben. Item Egarten, so vor zeiten gebawt gewesen, auch See, die man zu zeiten besäet, können nicht für Newbrüch gehalten werden.

Quaeritur autem, ob es ein Newbruch, wann man auff ein Wiß oder Waidt de novo Baum setzet? Negatur, weil solches allein der kleine Zehendt.

Licet quoad Ius disputari possit, ad quem decimae novales, pertineant, hactenus tamen in multis provinciis ita observatum est: quod novales decimae, die newe Brüch oder Noval Zehenden non spectent ad eos, qui sibi Ius decimae adscribunt ab antiquo, sed superiori Magistratui competant: de quo disputatum in causa Hans Ruden von Bedigheimb, contra die von Rosenburg, mandati die Ofendung den Noval Zehendem in der Mittelmarck belangent, in causa Landgraven zu Hessen vnd den Stifftherrn zu S. Alban für Mäntz, den Noval Zehenden im Dorff Loheimb, so im gerawer Land gelegen, betreffendt. Dn. Rutger. Ruland. decis. Iur. controv. quaest. 19. vid. me de Maiest. fol. 176. ubi ago von der Forstgarb, so die Obrigkeit auff die Newbrüch zuschla, gen pfleget, wegen deß Abgangs ihres Forsts, vnd daß sie das Außstocken (de quo supra lit. A. num. 77. ) gestatren.

Sed vero hoc non obtineri potest in Curiis Ecclesiasticis, et nec rationem habet. Nam ab initio omnes decimae novales erant; sicque nullae non ad dominos locorum pertinerent. Was wegen einziehung der Novalzehendem zu Regenspurg. An. 1594. für ein gravamen Einkommen, vid. in Pacis Composition. qu. 62. fol. m. 336.

23. Clausula: Nicht in gestalt eines zierlichen Libells, sondern schlechter Erzehlung der Geschicht.

Ob wol dise Clausul in formulis libellorum sehr gemein: so sagen dannoch nichts desto weniger die Rechts-Lehrer, quod talis Clausula in causis magis, in quibus plena causae cognitio vertitur, adeoque quali quali petitioni locus relictus non est, parum aut nihil operetur. Ferrarius. in form. libelli, in act. real. ad verb qualis qualis petitionis. Quinimo non desunt, qui per eam Clausulam libellum infringi prorsus atque destrui existiment, Petr. Anchoran. consil. 33. incip. per Statutum. vide Thoming. vol. 2. consil. 4. a princ.

24. Nidergericht, Häuptling, Herrligkeit.

Die Nidergericht haben gemeiniglich die vom Adel, qui in Suevia olim vocabuntur Vogtsherrn, in Ost Frisia Häuptling, vnd wirdt ihr Ius Herrligkeit genannt: als, die Herrligkeit zu N. alibi appellantur Erbgesessen.

Was aber de iure praesertim daxonico zu dem Nider: oder Erbgerichtem gehöre? tradit Beatus decis. tom. 5. d. Iudicialib. part. 5. vol. 1. a princ. et multis seqq. folijs. ubi ex responso Lipsensium Scabinorum ad iura hereditaria refert alle Burgerliche Sachen, Güllde, Schulden, Güeter, Ligendt, Fahrend, beweg: und unbewegliche, ob die gleich mehr dann 300. fl. belieffen. Item Deübe, die da weniger dann 3. Schill. belanget, auch nicht allein desselben, Tags, sondern auch deß andern unnd volgenden Tags zustraffen, auch sonsten andere geringe Brüch unnd Mißhandlungen, als nemblich, so iemand in einer Statt oder Dorff ein Meß, Armbrust oder andere Waffen ungebürlich truge, oder solche Spiel, die im Rechten nicht zugelassen, spilere, oder so einer iemandts durch hembliche, schmächliche Wörter schüllte,

25. Niderlag Gelt.

26. Niderlandt.

Von Niderlandt vnnd Niderländern, etc. vide res public. Belgicas, Orat. Merulae, item Puteani Orat. de Indiciis Belgicis. Dicaeolog. Rerum public. cap. 6. et seqq. Apologetic. §. 9. Grotium de antiquitate Reip. Batavicae. Relation. Cardinal. de Bentivoglio fol. 1. et seqq. item fol. 139. Barnefeldii Apologiam.

Holandia unde dicatur, vid. Gruter. in Thesaur. Critico. tom. 1. fol. 1366. et seqq. Cur omnes a Gallis, Italis et Hispanis dicantur Flandri, I. Deculio epistol. fol. 209.

De ditionum Belgicarum antiquo et moderno statu, vid. Paul. Zypaeum in analysi Iuris Pontificii lib. 3. tit. de Religiosis Domib. fol. 346. et seq.

27. Nimmer.

Dictio Nunquam, habet tractum successivum temporis, et significat nullo tempore, et nullo loco l. providendum ubi gl. C. de postuland. l. 1. C. de offic. militat. iud. l numquam ff. de oblig. et act. l. numquam ff. de usucap. l. numquam. ff. de acquir. rer. dom. Georg. Everhard. consil. 45. num. 23. vol. 1. Praesertim cum Dictio haec, sit Adverbium temporis negativum et universale: Negativa autem talis universalis, negat et excludit omne tempus, quod considerari potest, l. fin. ff. de lib. et posthum. c. Deus omnipotens. 2. quaest. 1. Everhard. dict. loc. num. 24.

28. Nonnen.

Nonnum id esse, quod Monachus, Patet ex Capitulis Francicis, lib. 5. cap. 2. et 3. videatur etiam Caelius Rodiginus, antiquar. lect. lib. 5. cap. 13. vide Hospinian. d Monach. f. 3.

Nonnae, moniales. Hieron. ad Eustochium: Et quia maritorum expertae dominatum, viduitatis praeferunt libertatem, castae vocantur et Nonnae.

Et vocabulum Nonna descendere videtur ab Hebraeo Nin, quod iuvenem et caelibem significat. Unde et Hispanicum Ninnio. Hoc ergo vocabulum tribuitur Monialibus, quod non solum Caelibes vivant, sed et infantium puritatem debeant sequi.

Aegyptii viros et virgines pietate et vitae sanctimonia [orig: sanctimoniâ] insignes, Nonnos et Nonnas appellaverunt, inde Gerardus falckenburgius, in Epist. Dionysiacis Nonni praefixa, coniectat, Poetae illi, qui etiam Sancti Evangelii secundum Iohannem Graecam Paraphrasin edidit, propter sanctissimos et inocentissimos mores Nonni, nomen a suis popularibus (fuit enim Panopolitanus Aegpptius) inditum fuisse. V. Heins. in Aristarcho. fol. 38. et Lexic. Matth. Martinii.

Hinc Regula S. Benedicti, quae habetur recentissima editione Bibliothecae Veterum Patrum, tom. 6. part. 1. fol. 433. ita sancit: Nullus ex fratribus alium puro nomine audiat appellare, sed (sicut decet) Seniores, minores fratres suos nominent, Iuniores vero Seniores suos Nonnos, quod est paternae reverentiae. Abbas autem, Dominus et Pater ab omnibus vocetur.

Monialem cognoscens tria admittit, et quidem ut Canones dicunt, gravissima flagitia: incestum scilicet, adulterium, et sacrilegium. Hipp. de Marsio. sing. 215. Bernhard. Diaz. in pract. crim. in canon. cap. 75. tit. de monialib. fol. 129. vid. omnino Abel Strasburg. cons. 10. n. 4. etc.

Universae et singulae moniales, cuiusque religionis sint vel Ordinis, sub perpetua [orig: perpetuâ] in suis Monasteriis, debent permanerc. Clausura, v. cap. un. de stat regul. lib. 6. decret. et Concil. Trident. sess. 25. d. regular. cap. 5.

De Monialibus, et quod eae a decimarum et subsi diorum, aliorumque onerum impositione exemptae; quodque Moniales obstringantur tacite vel expresse religionem professae, et earum receptiones ad ordinem Clausurae obligatione violata, irritaesint et inanes constitueere [orig: constituêere] Pius IV. et V. ut videre est in tom. 7. Decretal. lib. 3. tit. 18. cap. 1. et 2.

Quod incendii, infirmitatis, Leprae vel epidemiae necessitate, Monialibus egrediendi a Clausura non denegetur postulata facultas, statuit idem Pontif. Pius V. d. loc. cap. 3.

Gregorius XIII. Praelatis et aliis Monasteriorum Monialium curam habentibus, in casibus tantummodo urgentis necessitatis, parvo tamen comitatu, in ca ingressum concedit, d. lib. VII. Decretal. cap. 4.

Quacumque ratione vel causa Monialis cuiuscumque status vel conditionis exsistat, non potest nec debet exire Monasterium, nisi in casib. in iure expressis. Et nullus unquam Pontificum Romanorum diligentius curavit clausuram Monialium ipso summo Pontifice Pio V. qui repulsam etiam dedit nobilissimae cuidam Virgini petenti ob infirmitatem et adversam valetudinem exitum, eam exhortatus, gloriosius esse mori cum Christo, quam vivere inter illecebras Mundi. Iis in tribus tantum prementibus casibus, incendii, pestis et leprae, dispensationes egressus concessit. Ac ut moniales abdicentur et separentur et ab omnibus saecularis spurcitiae conspectibus et lasciviis, eis exeundi facultas, exceptis dictis. casibus a septis Monasterii interdicitur.

Hinc etiam fit, ut nullo modo ad fori strepitus possint aut debeant Moniales provocari, ut personaliter compareant, c. 2. in fin. d. iudic. in 6. Imo nec ipsa Abbatissa, cui summa totius Monasterii credita est possit septa Monasterii egredi, etiam pro visitandis Monasteriis sibi subiectis, gloss. in verb. alia in Clem. 2. d. regular.

Clausura autem Monialium de Iure c. un. d. stat. regul. in 6. et Consil. Trident. sess. 24. cap. 5. d. Regul. et Constit. Pii V. spectat ad Ordinarios, ut illam iuxta Bonifacii VIII. tenorem observari curent, quamprimum poterunt. Quod si Moniales etiam exemptae egressae fuerint sine licentia Episcopi, debent ipsae et earum Superiores, de quorum licentia egressae fuerint, per Ordinarium censuris Ecclesiasticis, ac alias puniri, vide Paul. Zypaeum in Analsi Iuris Pontificii lib. 3. tit. de Regularib fol. 325.

Monasteria quae sunt in fieri, seu dum aedificantur, nondum habent Clausuram, neque poenas ingredientium, et Reginae ac Fundatrices pro devotione sua ingredi possunt, non tamen Monasteria virorum, vid. eundem Zypaerum d. loc. fol. 327. ad Concil. Tridentin. et ibi declarationes Sess. 25. cap. 5. ubi plura de Clausuris Monialium. ac in genere de Moniali. Statut: Synodal. fol. 156. et Cornel. a Rinthelin. in Iurista Romane-Catholic. cap. 54.

29. Notarius.

Notarius seu Tallbeio, est Persona publica, officium tabellionatus exercens seu gerens, propter publicam utilitatem ordinata, superioris auctoritate munita. Heinricus Gnaustius. de art. notarratus. a princ. Aliter definit Iacob. Bornitius, intract de Instrum. lib. 2. tit. 12. Et dicitur a notando. Notare autem est idem, ac consignare, dilligenter scribere et observare,. quae a partibus aguntur et dicuntur. Inde a notis, quibus olim ad celeritatem scribendi Notarii usi, dicti, l. 33. §. 1. ff. ex quib. caus maior. Iacob. Spiegel. in Lex. iur. verb. Notarii. Quales exceptores tam olim Romae, quam hodie adhuc esse in Parisiensi Parlamento, qui miranda quadam sollertia omnia propemodum dicta advocatorum, iudicumque excipiunt, refert Budaeus. in annot. adpandect. l. ab esse. cum l. seq. ff. ex quib. caus. maior. Notas intellige secundum Bornitium, dict loc. vers. notare. vel literas primas verborum, vel

Dicitur etiam Tabellio, a Tabula nempe, quia in Tabulis olim scribi solebat. l. 15. infin. C defide Instrum.

Item Librarii, die alles wol wigen vnd erwegen sollen. Bornitius, d. loc. §. alias. aut a libris, quia olim interiori arborum cortice, pro charta utebantur. vide Lex Mart. verb. liber. libri. fol. 1506.

Vocitantur etiam Scriniarii, so alles in ihrem Hertzem, als in einem Schrein geheimb behalten sollen.

Dicebantur etiam Notarii olim Iudices Cartularii: quia nimirum ab Imperatore privilegiati erant, ut qui vellent coram eis litigare, possent. Also wirdt noch heut zu tag vor ihnen Gewalt geben, Protestation vnd Appellation eingewendet, vnnd andere derogleichen Actus verrichtet, so sonsten eigentlich der Obrigkeit zustehen, vnnd den Gerichtshabern.

Dicitur quoque Servus publicus: non quod Notarius servus sit conaitione, qui Notarius esse non potest. Servi enim pro nullis habentur; l quod attinet. imo pro mortuis, l. servitutem. 209. ff. de R. 1. Sed quod omnibus pariter munus suum implorantibus requirentibus, pauperi aeque ac diviti, ex officio inservire debeat et teneatur. SchneideWein. in §. cum autem impubes. num. 7. Institut. de adopt.

Dahero, wann man ihnen Silber vnd Gold aufflegt, vnd damit subarriret, sie sich gebrauchen lassen müssen. Also kan eben selbiger Notarius, so einem ein Retorsion oder Protestation insinuirt; gleich wider requirirt werden, daß er ein Gegen Protestation, deme, so er zuvor gediener, insinuire. Quamvis dissentiat Dn. D. Harprechtus, tr. de retors. Nam non operam alicui Notarii locant, ut Advocati, sondern sie bleiben vnnd sollen seyn gantz vnpar, theyisch.

ADDITIO.

De Tabellionum, notariorum etc. laudibus, utilitate, commendatione item ac necessitate; ac e contra de miseriis, laboribus et periculis, fraudibus, et dolis eorum vid. Roderic. Zamorens. in Speculo vitae humanae lib. 1. cap. 19. et seq. ubi inter alia haec habet: Tabelliones habent officium publicum, sed privatum exercent negottum; Reip. serviunt, sed rei familiari deser viunt: non illam sed istam augent. Communes sunt personae, sed propria sunt lucra. Demum Tabellarii ipsi se servos esse publicos noverint, quos iureiurando constat adstrictos, ut quotiens rogari eos a quoquam in omni causa contingat, ferre eos testimonium oporteat. Nemini autem dubium exsistit, tam adstrictos Reip. servos non esse illius dignitatis atque felicitatis; eius vero artis labores, fraudes, doli atque pericula ex eo constant, quia natura ipsa homines impelluntur gratis fidem ipsam servare, veritatem attestari, ac de illa libere ubique ferre testimonium; Miseri tamen Tabelliones soli sunt, qui non nisi de pecunia de fide dicere ac rogari velint: nec aliter quam pretio interveniente veritats fidem accommodent. Pauper siquidem fidem petit veritatis, Ille Mammona exigit iniquitatis, etc. omnia pretio agunt, nec calamum quidem manu accipiunt, nisi pecunia adit. Contra Notarios, vid. quoque Frider. Mindan. d. process. in Camer. extrah. lib. 2. cap. 69. num. er. 9. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

Notarios autem Publicos nemo nisi Imperator vel Rex Romanorum, aut etiam Pontifex in Terris Ecclesiae, vel ii, quibus potestas Notarios creandi per Privilegium singulare concessa est, creare potest. Iivero, quibus haec potestas tribuitur vulgo Comites (sed sinc Comitatu) Palatini dicuntur, vide Bornitium, de Instrum. lib. 2. tit. 14. Cnaustium, de Notar. fol. m. 3. et 4. ac seqq. adde me, de Maiest. fol. 260.

De forma [orig: formâ] et modo creandi Notarios, vide lacob. Bornitium, de differentiis Instrum. lib. 2. cap. 16. ubi §. praeterea. etc. inquit: Notarius etiam per calamum sive penannam investitur: mit vberantwortung seines gebürendem Werckzeugs, als Feder, Papier, Dinten vnd Schreibzeugs. Item aurei annuli traditione et impositione Bireti simplicis, ut instar auri puram Conscientiam et Constantiam servet, falsitatem fugiendo, et sine respectu personarum, fideliter procedendo.

Conceditur quoque ipsis singulare Signum, vulgo Notariat Signet vnnd Zeichen, quod Instrumentis subnectitur in fidem testimonii, ut alieno Signaculo non liceat signare Scripturas, sed si id forte abfuerit, vice eiusdem annulo Signatorio utatur, cum Clausula:

In mangel meines Notariat Zeicheus mit meinem gewohnlichen Pitschier bekräftigt.

Notarii septem in urbe a Clemente Papa [orig: Papâ] fuere instituti, per septem regiones, ad gesta Martyrum curiose scribenda, quibus Notariis, septem Diaconi imminebant, et hi quidem Notarii dicti sunt Regionari: quia per septem Regiones dinstincterant et istorum officium, ac regionalis divisio non cito defecit, quia tempore Adriani Papae et Paschalis, ii adhuc in urbe erant.

Notarii suum Signum, autipsi sibi deligunt, aut datur a Creatore. adiungunt etiam plerunque aliquam sententiam vel paraemiam, loco Symboli, quod aiunt. Hoc ipsum Notariatus Signum, iita e multis iudicio deligi oportet, ut perpetuo maneat, ac retineatur; et ne forte post paenitentia [orig: paenitentiâ] illius, aliud eligat Notarius, quo utatur. Eo ipso enim facile accideret, ut non tantum levitatis, sed etiam de falso argueretur. Nec mihi sane quorundam consuetudo placet, qui Signis utuntur typo impressis. Mehus est, Signis manu ductis uti. Nam propterea vocantur Signa manualia, Hand-Zeichen, die außfreyer Hand gezogen vnd gemacht seyn sollen. Cnaustus, de arte Notariat.

Soli Scripturae Notarii non creditur sine testibus. Novell constit. 6. collat. 4. et Novel. constit. 49. c. sed etsi collat. 6. et tradunt post gl. ceteri in l generali. C. de tabul. lib. 10. Quod ipsum quidem et novissima Ordinatio a Divo Maximiliano I. Coloniae Anno 12. publicata, statuit, in §. Vnnd nach dem von gemeinen Rechten. ubi inter cetera, quae tam iure communi, quam de consuetudine ad sollennitatem instrumentorum requiruntur, et hoc refertur, daß die Zeugen darzu genommen deren aller Namen vnd Zunamen klärlich darinn beschriben werden sollen. An autem Notarius faciat fidem plus quam testis, vid. Valasc. consult. 89. An consensu partium possit facere testamentum extra territorium? Valasc. consult. 9. Item an Notarius possit inter testes numerari? Bern Hertzog im Vnderricht von Testam. tit. 5.

Sed de Notariis plura habent Kitzel. in disputat. sing. Cockier. d. exemption tom. 2. p. 1. §. add. Speid. in Syllog. part. 1. et. 2. verb. Notarius.

ADDITIO.

Sunt et Prothonotarii: Notarii illi nimitum, qui ad S. Sedis Rom. altiorem evecti dignitatis gradum, id est, primi et velut aliorum Notariorum Principes, quos a Iurisdictione Ordinariorum exemptos esse, docet Cockier, d. Iurisdict. in exempt. lib. 1. qu. 18. Sacra tamen concilii Iridentini Constitutio Sess. 24. cap. 11. d. reform. vult eiusmodi Prothonotarios Iurisdictioni Ordinariorum subiectos, velut S. Sedis Delegatis.

Protonotariorum autem officium in principio Fcclesiae primitivae a B. Clemente ad SS. Martyrum gesta perquirenda ac scribenda, fuisse institutum, legitur in Historia Clementis Papae et Fabian. apud Lue. de Penna in rubr. d. Magistris Scriniorum. C. l. b. 12. Et Aub. Mirae. in Fastis Belgicis in pr. Epistol. dedicator. Clemens I. inquit, Romanus Pontifex, per urbis regiones, Notarios primus distribuit, qui heroum Christianorum res gestas sollicite et curiose, per suam quisque regionem, colligerent. Anterus diligenter collectas in Tabulas Ecclesiasticas porro retulit. Fabianus denique, ne quid falsum aut simulatum irreperet, perspicaces, fidosque Diaconorum oculos Notariis adiunxit. Cumque Acta Martyrum Cura [orig: Curâ] per Notarios S. R. E. perquisita ac conscripta, per Diaconos recognita, ac demum per ipsos Romanos Pontifices probata, in immensum excrescerent, breve ex iis Martyrologium est confectum, quo dies tantum et locus passionis notaretur, etc.

Protonotarii porro, ut exemptione aliqua gaudeant, Leo Pontifex constituit, ut habitum Protonotariatus gestent, vid. Chokier. d. tr. tom. 2. part. 1. §. 8. numer. 6. ] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. L.

30. Notorietät.

Omne Notorium, ut notorium dicatur, duos requirit Comites, apparentiam scil. et exsistentiam, et notorium est quaedam adiectio Entis, ac ideo nisi constet de substantia, non potest constare de notorio, quod est qualitas, Bald. in c. bona. n. 22. d. elect. Dec. in c. consuluit. n. 3. de apellat. Felin. in c. super literis. numer. 32. d. rescript. Nam impossibile est probare qualitatem sine substantia: cum accidentia non possint intelligit extra subiectum, et ideo prius probanda est veritas, et postea, quod notoria sit, Mascard. d. probat.

conclus. 1103. num. 21. Farinac. qu. 21. num. 108. ubi multos refert, et nu. 18. inquit, quod multa dicantur notoria, quae tamen non sint, et quottidie de notorio loqui, et quid sit ignorari. Clar. in pr. Crim. §. fin. quaest 9.

Ac notandum in praxi, quando Iudex procedit super crimine notorio, servari debet ordo iudicii, hoc est, citari debet pars, ut possit se defendere, et suas excusati ones deducere: quia notorium dici non potest, quando vel ipsa pars praesens negat, vel si absens est, et citata non fuit, post Ancharan. Butr. Peregrin, Boss. Menoch. et alios Franc. Anton. Costa consil. 1. num. 122. v. quoque Vincenc. Caroc. d. remed. contra Sent except. 17. f. 24.

Et Doctores, qui dicunt, in notorio non requiri citationem, sed posse procedi ad declaratoriam fulminanter, intelligunt id tunc procedere, quando delictum et qualitates, et accidentia sunt notoria, ac quod constet notorie, et sit certum, nullam habere defensionem Reum, nec aliquam iustam excusationem, Prax. Genuens. Ant. cap. 23. n. 16. Felin. in c. sacrod sent excommunic. Ricius. decis. 241. p. 1. Si namque delictum esset quidem notorium, qualitates autem et accidentia non, cum possit competere defensio delinquenti, ominio debet citari pars, et probationes super notorio iudex recipere secundum Iuris ordinem, Aemil. Ferret. consil. 31. n. 33. p. 1. Farinac. qu. 21. n. 99. et seq. Consta d. loc. nu. 123. seqq. ubi multa do notorio et notorietate habet, ubi num. 129. et seq. docet, quomodo intelligendum sit, quod dicitur, confessionem factam in iudicio, operari notorium luris. Item per Acta in Iudicio deducta induci et probari notorium, et quic quid in iudicio fiat, Iudici notorium dicatur. Item per multos testes legitime examinatos induci notorium, ut et ex Instrumentis, ac denique ex sententia propter auctoritatem illius, etc. Absurdum esset, inquit, dictas conclusiones simpliciter intelligere: nam si loquimur de confessione facta in Iudicio, Actis, testibus vel Instrumentis, haec numquam faciunt notorium, nisi parti adversae fuerit datus terminus, et conclusum in causa, cum licet ex actis constet de non iure alicuius, non tamen dicitur constare de non iure illius ante conclusionem in causa, etc.

31. Notwöhr.

Moderamen inculpatae tutelae dicicitur quando quis aliter se defendere non potuit: illa enim proprie dicitur defensio necessaria, vulgo ein rechte Norwöhr. l scientia 45. §. qui cum aliter. ff. ad L. Aquil. vel quando talis tantaque est defensio, quanta est necessitas. Undeis, qui homicidium cum moderamine inculpatae tutelae, mit einer rechten Notwöhr commisit, non est puniendus; imo tale homicidium commissium non solum de Iure fori, sed etiam de iure poli excusabile esse, tradit Petr. Binsfeld. tr. de iniur. et damn. c. 1. quaest. 5. concl. 1. Vasq. illustr. qu. c. 18. num. 11. Graevaeus, 2. concl. pract. concl. 110 consid. 1. Aug. Viseher. in tract. de duell improvis. fol. 570. et seq. Etenim, quod lege permittente fit, nullam poenam meretur. l. Grachus. C. ad L. Iul. de adult. Et vim vi repellere omnes Il. omniaque iura permittunt. l. 45. §. 4. ff. ad L. Aquil. l. 2. C. ad L. Corn. de Sic. Farin. pract. cr. p. 4. tit. de homicid. quaest. 125. num. 17. Gail. 1. de PF. c. 16. num. 17. Berlich p. 4. concl. pract. 12. num. 8. adde et vide Dn. Bullaeum, in discurs. Acad. disc. c. 1. num. 12. et seqq. Qui autem, iure quid permittente facit, contra legem non facit, unde non delinquit, ergo non puniendus: ubi namque non est delictum, ibi nec poena esset debet, l. sancimus. Cod. de poen.

Qui autem, provocatus quidem, moderamen tamen inculpatae tutelae excessit, non poena ordinaria, tamquam homicida; sed extraordinaria, in quantum nempe modum excessit, est plectendus. Quia hic [orig: hîc] non adest dolus, qui omnino, ut poenae ordinariae locus sit, intervenire debet. In provocato autem non praesumitur dolus et animus occidendi, sed defensionis necessitas. cap. 1. §. siquis hominem. de pac. ten. in usib. feud. Et vulnera ad mensuram non dantur, neque provocatus stateram in manu

habere potest, ut non aliter offendat, quam velit. Tiraquel. de paen. temp. caus. 1. n. 6. et seq. Itaque aliquatenus ignoscendum est ei, qui voluit se ulcisci provocatus. d. l. Grashus. et irati animi merito habetur ratio. l. 14. §. si libertus. de bon libert. vide meam disp. de homicidio, inter disp. Tabingenses, et com. mea, adl. 5. d. Iust. et iur. item Tracttat. singular. Kremberg. Zoanett. d. defensione Tripartita Bullae. in discurs. d. praecept. Iuris. per tot.

32. Nothzwang.

De Stupro violento, vid. Peinlich Halsger. Ordn. art. 119. et ibi in Commentariis. Matth. Stephani, Bernhard. Zierriz, et Anton. Bullae. item Berlich. tom. 5. conclus. 41. et seq. Speidel. in Syllog. part. 1. et 2. verb. Stuprum.

Stuprum violentum, sive Nothzwang, tale delictum dicitur, ubi non remanent vestigia facti permanentis, et ita loco corporis delicti, querela partis sufficere censetur, Tusch. pract. conslus. lit. D. conclus. 171. n. 34. et 44.

33. Noval.

34. Nunmehr.

Dictio nunmehr, denotat tempus praesens, respectumque nullum ad praeteritum vel futurum habet, per l. sciamus. §. cum autem. ubi Alberic. C. de inoff. Test. Decian. consil. 5. num 13. vol. 2. Arum lib. 2. decis. 7. num. 1.

35. Nutzen, Cl. zu meinem vnnd der meinigen Nutzen.

Huius Clausulae effectus haut parvi momenti esse censetur, eiusque utilitas in eo consistit, ne scilicet videatur ad lusum, vel aliam prodigalitatem debitori datum mutuum. Siquidem id non repetitur, si mutuo dans fuerit collusor, aut mutuum accipiens prodigus. vide Speckhan. cent. 3. quaest. 28. fol. 317. Quod tamen secus est, si ludens nec prodigus, a tertio sumpserit mutuum: ei enim repetitio non est deneganda. Pertradita Coleri, de process. part. 1. cap. 10. num. 21. qui numer. seq. repetitionem quoque exceptione Macedoniani S C. opposita [orig: oppositâ], cessare tradit, si filio familias vivente, et non consentiente Patre, mutuum datum fuerit, nisi forte [orig: fortê] talis. pecunia in rem et utilitatem studiorum a filiofamilias [orig: filiofamiliâs] fuerit collocata. Quo casu non iuvabitur debitor exceptione Macedoniani contra creditorem. Speckhan. cent. 3. quaest. 28. Class. 28.

Ita quoque mutuum Civitati et Ecclesiae, vel pupillo datum non aliter repetitur, quam si liqui do in eorum utilitatem id versum fuisse, constiterit, d. loc. num. 23.

Verum praeterea est, si quis contrahit cum verosimiliter mox consumpturo, quod talis contractus adeo de iure non valeat, ut ne iuramento quidem confirmari aut convalidari possit: Prout voluit Alciat. inc cum contingat. n. 206. extra deiureiur. per l si quis. 8. ff. pro emptor.

Ergo Clausula haec facit praesumi, pecuniam vere in utilitatem debitoris esse conversam, donec contrarium probetur. Nisi tamen persona talis sit qua mutuum accipere nequit, ut sunt filiifam, etc.

1. Obmann.

SAepe ita compromittitur, daß die ernante Schidterichter, einen Obmann nemmen dörffen. Unde quaeritur an tertius ita electus ab Arbitris, sit potius consuetor, quam arbiter? Et Specul. in §. sequitur. 7. num. 18. d. arbitr. item Bart. in l. si unus §. principaliter nu. 2. ff. eod. id quidem affirmant; Sed respondetur, illam doctrinam non procedere in arbitris Iuris, hoc est in iis, qui ex necessitate statuti vel pactorum eliguntur, quales sunt isti, deinde dicta doctrina locum non habet in tertio voluntate litigatorum assumpto, cum enim arbitrum esse dicit ipse Bartol. in d. l. item si unus. Videtur namque, voluntate litigatorum assumptus is, qui ab arbitris potestate ipsis concessa [orig: concessâ], assumptus est: cumis eligere videatur, qui alteri

eligendi potestatem concessit, vid. Modestin. Pistor. part. 2. quaest. 73. Qui idem quaest. praec. 72. docet, quod valeat compromissum, quo data est potestas arbitris eligendi tertium, vulgo ein Ob: oder Drittman. Licet enim tale compromissum ipso iure non valere videatur; valet tamen beneficio Praetoris, qui potest cogere arbitros ad conconsentiendum. Ad meliorem autem huius quaestionis intellectum, optime facit distinctio Iacob. Schultes. in not. ad eund. Pistor. d loc. Aut (1) compromissum est simpliciter in duos, non attributa [orig: attributâ] eis potestate eligendi tertium, et si forte inter sese dissentiant, et tum haut dubie valet compromissum, per tradita eiusd. num. 4. et seqq. Aut (2) ita in duos compromittitur, ut partes simul ipsis potestatem tribuant eligendi tertium, non tamen eum ipsi exprimunt, sed iudicio voluntatique arbitrorum electionem eius relinquunt, et hoc casu non valet Compromissum, (3) aut ita in duos compromittitur, ut simul eis praescribatur, ut si forte inter sese dissentiant, tertium eligant Sempronium, et hoc casu valet compromissum, etc.

2. Obrigkeit, Hohe Obrigkeit, Oberbott-Mässigkeit.

Was die Nohe: Fraisch: Bott Hals: vnd Handgerichtliche Obrigkeit seye? vnd was derselben anhange? vid. Bidemb. quaest. 7.

Da ein Nerz einem vom Adel ein Lehen mit aller Hoher: vnd Nidergerichtlichen Obrigkeit verlyhen, vnnd angesetzt: ob dar durch der Herr sich aller Obrigkeit entschlagen: oder aber selbiger seines gefallens sich nichts desto weniger gebrauchen möge? vid. Bidemb. quaest. 8.

Sublime territorii ius, die Hohe Ober: oder Bortmässigkeit vocatur, (cum nempe sumitur pro territoriali iurisdictione) cuius vigore Dynasta, de quavis [orig: quâvis] re consulere, Magistratus ordinare, leges sancire potest, uti fuisse Romanorum tempore Livius. libr. 1. dec. 1. testatur Keller. de offic. Iurid. polit. lib. 2. cap. 12. f. 402. vers. sublime.

Accurate ergo est diiudicandum, an die Hohe Obrigkeit, competat Principi vigore der Lands Obrigkeit, et ita plenarium merum Imperium, statuendique et pracipiendi potestatem complectatur, an vero tantum spectet ad gladii Ius.

Dispiciendum itidem est diligenter, an Nobiles ratione shrer Persohn frey seyen: oder ob auch ihre Flecken vnnd Vnderthonen ein sonder territorium immediatum machen,etc.

Iurisdictio et eius species singulares quomodo probentur, traditur in Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 88. quomodo item una Iurisdictio alteri succurrere debeat, videre est in Consil. Marpurgens. vol. 4. consil. 36.

Wie vnd was gestalt die hoch vnnd mitle Obrigkeit von einander zuschai, den auch zuerkennen, multis dem onstratur in Consil. Argentoratensib. vol. 1. consil. 19. add. Beat. indecisionib tom 5. part. 5. de iudicialib. vol. 1. fol. 91. et multis seqq.

ADDITIO.

Iurisdictiones variae, et fere secundum cuiusque loci consuetudinem dividuntur et distribuuntur. Sic in regimine Artesiae, varias esse Iurisdictiones, attestatur Nicol. Gosson. ad consuetudin. Atrebatens. fol. 29. Quaedam enim Ecclesiasticae, quaedam Saeculares dicuntur. Ecclesiasticae sunt, ut summa illa potestas Pontificae Sedis, et ceterae inferiores, tam ordinariae quam delegatae. Saecularium vero quae dam personales quaedam reales, sive Feudales. Dicuntur Personales quae in personis resident, et quae personis conferuntur, ut suprema illa potestas Regia, cui subsunt, ad eamque inferiores omnes subinde gradatim devolvuntur. Et quae ab ea institutae sunt, ut Camera Consilil, Sedes Electionis, et quae ut visum est Principi, negotiis exigentibus, delegantur. Reales autem, sive Feudales sunt, quae Feudorum nobilium ratione et natura competunt, prout attribuit et determinat consuerudo. Quarum quidem feudalium Iurisdictionum tres sunt positiones: Una est, Simplex Iurisdictio, quam Fundiariam vocant, quod videlicet intra fines suorum, a seque dependentium fundorum continetur. Altera est Mixta seu media Iurisdictio, quae vulgo dicitur Seugneurie Viconterie, quod extra suos, et a semetipsa dependentes fundos, extenditur in

Vicos et vias ac loca publica, non quod Dominus eius vicem gerat Comitis. Alia est mera lurisdictio, quam nuncupant Altam Iustitiam, quod maior et sublimior eius sit auctoritas. Et hae certe una omnes ditiones recte Feudales appellantur, quia sunt qualitates nobiles, quaeque Feudo suo Nobili ad haerent, ut materiei forma, subiecto accidens, vel ut accessorium suo Principali. Itaque Iurisdictiones istae feudales a suo quaeque nobili Feudo, neque separari, neque extra terminos suos consistere possunt. uti pluribus d. Gosson. all. loc. fol. 31. et seqq. docet.

Außführlichen bericht von den alten Obmessigteiten in Schlesien, vnnd wie dieselbe auch an die privatos kommen durch verkauffen, verpfenden, donation, und Lehen, dabey sonderlich vom Lignischen Brigischen Landts Privilegio, vide apud Schickfus. in der Schlesier Chronick, lib. 3. cap. 25. ubi tradit, daß weil in dem Landt Schlesien bey den alten Fürsten vnd Königen die Botimässigkeit vnd Iurisdiction gantz gestanden, gls haben sie so wol in Stätten, als auch in Märckten, Fiecken vnd Dörffern, ihre verordnete Königi. oder Fürstil. Gerichtsverwalter gehalten, welche die Burgerliche Sachen so wol als die Peinliche entschiden, vnnd Advocati, Vögte genennt, deren zweyerley gewesen. Hereditarii Erbvögt, vnnd Provinciales Landtvögte,etc. vid. etiam Schifordecker. in tract. Iur. lib. 3 tract. 29. ubi de Iurisdictione, quae olim in Silesia fuerit, agit, et quaest. 1. veram esse sententiam docet, quod merum ve niat imperium in simplici Iurisdictionis concessione, quae tamen in Germania non est recepta. In Silesiaque omnem Iurisdictionem olim penes Principes fuisse, unde ipsorum Ius Ducale et Regium; Ubi etiam de Advocato Hereditario et Provinciali, ac quale eorum fuerit officium; In quaest. 2. tradit, Advocato hereditario iudicii locum fuisse Guriam Principis; Provincialem autem in Scultetorum iudicio sedisse, imo praesedisse. Deque emolumentis Iuris dictionis, quae huiusmodi Advocati perceperunt, tractat, item de prandio, quod Scultetus para vit Advocato Provinciali, etc. quaest. 3. quomodo Principes et Reges Silesiae olim privatis Iuris dictionem concesserint? Aliquando illam ex mera gratia concessam, aliquando venditam, et de pretio, quo olim Iurisdictionem aestimarint Princepes.

Nonumquam etiam Iurisdictionem oppignoratam, venditionemque frequenter factam fuisse cum pacto reemendi. qua [orig: quâ] eod. quaest. 3. idem Schifordecker, de formula et Clausula, qua olim Iurisdictio concedebatur, deque Claus. interpretatione cum omni vel pleno iure et dominio agit, et num per eam intelligi possit concessum esse supremum iudicium, die Obergerichte quem vide ut et in quaestionib seqq. ubi plura huc spectantia habet.

Wte die Eingriff in Iurisdictionalibus zu vindiciren? vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 20. quaest. 3. ubi consulitur Civitati cuidam; ut omissis aliis remediis, super violatione privilegii agat, ac inter alia sub. num. 38. §. auß dem ist genusamb, haec habentur: Wir konnen bey vns nicht erachten,daß zu abschneidung allerhandt Disputation vnnd Einreden, einig andere Klag, dann auff den verwürckten Poenfall anzustellen seye: In bedacht, daß sonst der Cumulation halb,leichtlich allerkey exxceptiones opponirt vnd vorgewandt werden möchten. Da sonsten, so allein auff das Privilegium geklagt wirdr, die Sach ihr gewiß vnd determinrte Poen har, etc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

3. Observantz. v. infra v. usurpantz.

Ille intellectus pactionum assumi, retinerique debet, quem rerum exitus, id est, observantia atque ex cusatio partium dem onstrat. Quoniam ex his, quae tempore subsecuto a partibus fiunt, et observantur, quis eorum animus in principio exstiterit, cognoscitur. Quinimo observantia subsecuta naturam ipsam actus declarat. Qua ratione et privilegia, leges, statutaque per usum et observationem subsecutam, quottidie declarationem admittunt. vid. Schultes. lib. 2. quaest. 55. numer. 34. et seqq. et late [orig: latê] Petr. Fontanellam in tract. d. pactis antenuptialib. in Indic. verb. Observantia.

4. Oder.

Dictio seu, est coniunction disiunctivia: l. 2. C. de profess et medic. quae ponitur inter diversa, et stat ampliative adrem diversam. Hier. Gratus. consil. 153. numer. 42. part. 2.

Sic etiam natura et proprietas dictionis vel, est, ut sua natura ponatur inter diversa, et notet diversum casum proponi. per text. in l. 1. ff. de reb. dub. Cephal. consil. 256. nu. 43. lib. 2. Castillo de usufruct. cap. 33. nu. 24. vid. Everhard. in locis legalibus loco a natura alternativorum.

5. Offen Instrument.

Publicum Instrumentum est, quod publice confectum, vel quod publica [orig: publicâ] constat et firmatur auctoritate. l. 20. C. de fide Instr. l. 6. Cod. de sent. et interlocut.

Publice autem facta intelligitur scriptura, quae a publicis personis, idest, a Principe et Magistratibus, vel aliis, quibus potestas faciendi publicum Instrumentum est commissa. arg. l. publicum 15. ff. de Iustit. et Iur. l. 24. C. de administrtut. l. sancimus. C. derescript. Tum a Notariis, qui etiam publicae personae consentur. d. l. 24. C. de administr. tut. l. fin. §. 2. C. de iur. delib. Nam Imp. vel ipse quid publice [orig: publicê] conficit, vel aliis perficiendi potestatem tribuit. arg. l. 9. §. 1. ff. de R. l. Unde et Notariorum Instrumenta, publice [orig: publicê] confecta dicuntur. Novell. 73. c. 5. et 7. l. scripturas C. quipotior. inpign. Felin. in c. 1. et 2. extra de fide Instrum.

Privata contra, quae privatim fiunt a privatis personis. l. scripturas 11. C. qui pot. inpignor. l. 6. §. 2. de R. D.

Instrumentum autem publicum plenam et perfectam probationem parit. Est enim probata probatio, et non probanda. Inde manifestum dicitur id, quod per publicum Instrumentum probatur. l. in exercendis. 15. C. de fide Instrum. l. in donationib. 31. C. de novat. c. cum Iohannes Eremita. 10. extra de fide Instrum. l. 23. C. ad SC. Velleian.

6. Oeffnung.

Ob die Oeffnung, so die Fürsten erwan in Adenlichen Näusern haben, eine Obrigkeit auff ihr trage? vid. Bidemb. quaest. 22. et Hering. de iur. Burgor. num. 733. etc.

Oeffnung vocatur in antiquis Instrumentis aperibile feudum. Item auffgebige Lehen, quorum natura esse videtur, ut sint hereditaria. Acta Sayn. contra Tryer. fol. 26. et seqq. ubi Hillenus Episcopus Trevirensis in feudum concedit Comitibus de Seyna Castrum Sayna, Anno 1152. hac conditione: Quod si nos guerram cum aliquo habere contingeret, contra quem nobis adiutorium praestare non possint, de Castro exire et eius potestatem absque eorum exhereditatione nobis dare debent: Ita ut finita [orig: finitâ] guerra, ad Castrum tamquam suum Feudum redeant.

Oeffnung annumeratur regalibus et territorii iuri: quia et inter superiorem Vogteiam, quae iure Principatus est, prefertur, ut testatur Knichen. de sublim. territ. Iur. cap. 4. num. 354. et 394. et seq. et ad munitiones ac iura bellispectat, quae non nisi superiori competere queunt, per c. 1. quae sint regal. Goedd. in consil. de restitut. Baron. V. Vallendar. num. 399.

Eius forma talis est: auch sollen der vorgenandt N. vnd all seine Erben, vns vnd den vnsern die genannte Stätt vnd Veste offen haben, vnd damit gewärtig seyn, vns vnd die vnsern zu allen vnsern Notthurfften, darinn vnd dar auß zulassen, vnd darinnen zuenthalten, wider allermänigklich, niemand außgenommen, doch ohne ihren mercklichen Schaden, vngesährlich.

Oeffnung interdum est ex Dominio vel proprietate, ut inter coheredes; interdum ex pacto etiam, ut inter foederatos, etc.

Est quoque magnum interdum vinculum et fere subiectionem importat, non tamen per eam probari potest die Landtsfürsiliche Obrigkeit. Et ita ist die Vestung vnd Graffschafft Ortenburg dem Reich ohne mittel vnderworffen, nichts desto weniger ist dem Chur Fürstlichen Hauß Bayrn die Nest Ortenburg, mit der Oeffnung vnnd andern in vil weeg verbunden, ut in de non immerito dici queat, die Oeffnung esse foedus inaequale, ubi unus alterius Maiestatem non solum comiter observat, sed et eiusdem Cliens exsistit, qua de re in actis Ortenburgicis habetur. fol. 192. et seqq. Daß Anno Christi 1391. mit Hörtzog Friderichen in Bayrn seinem Brudern vnd Erben, sich Graff Jerg vnd Graff Etzel zu Ortenburg, gäntzlich verbunden vnd vereinigt, auff ihren Schlossen die Oeffnung, wider aller mängiklich, niemand außgenommen, als ihren rechten Herrn zu haben, sie die Graffen vnderschriben, vnnd an Aidsstart zugesagt, ubi etiam haec verba sunt: Wir sollen auch fridlich in unser obgenandten Herren Land mit uns selber, den unsern unnd unser Schlösser sitzen, und ob wir ichts

Ein anderer Brieff de dato 1394. von Graff Etzeln allein gegeben, hält in sich: Bekennen für vns, all vnser Erben vnnd Nachkommen, vmb die grosse Gnad vnnd fürderung, die vns Domini Duces, Stephan vnd Johans, Hörtzog Hainrichs Vormündter gethan haben mit der Vest Ortenburg, die sie vns obergeben, vnd wider eingeantwortet haben, etc. Darumben sollen wir Hörtzog Hainrichen,etc. seinen Erben vnnd Nachkommen, der Herichaffr in Bayrn, mit vorgenanrer vnser Vest Ortenburg wartenvnd dienen, gegen aller mänigklich, niemand außgenommen, vnnd soll auch ihr offen Hauß seyn zu allen ihren Norrürfften, als offt vnnd dick ihnen das Noth beschicht, mit vnser gütlichem Willen, sine contradictione cuiusvis. Wir sollen vnd wollen vns auch mir den obgenannten vnsern Oesten vnnd Herrschafften, gegen niemand andern verpflichten noch vereinen, sondern wollen bey. Domino Duce Henrico, etc. seinen Erben vnnd Nachkommen in Nider Bayrn, seinem Land vnd Leurhen bleiben.

Graff Georg hat Anno 1404. auch Hörtzog Hainrichen ein Brieff von sich geben, darinn lauter begriffen, daß er im Angriff wider die Thumbherzn zu Passaw, Ducis Henrici Vogt vnnd Eigen Leuth auch vbergriffen hab. Zu Abtrag hab er verlobt, mit der Vest Newen Ortenburg, wider Hörtzog Hainrichen vnd seine Erben nicht mehr zuseyn. Ubi iterum verba haec sequuntur: Vnd soll dasselb vnser Hauß vnd Vest, auch ihr offen Hauß seyn zu allen ihren Notturfften, als offt sie das begehren. Wir sollen vnd wollen auch hinfüro keinen der Ihren beschwären,wider Recht, sondern vns au einem Rechten von jetztlichen vor vnd ihren Rähten benügen lassen, vnd was wir zu jemandt zusprechen gewinnen, außgenommen der Landgericht, was sich mit Recht daran zeucht, dem sollen wir auch nachkommen, als recht ist. Et paulo post: Wir wollen vnd sollen vns auch, mit vnserer Vest vnnd Herrschafft, an keinen andern Fürsten noch Herrn, nit herrschen noch schlagen, etc. sondern wollen bey Hörtzog Hainrich vnd seinen Erben bleiben getrewlich, schlechtlich, ohne gefährde. Wanner vns auch fordert, daß wir ihme dienen sollen, so soll er vns mir Rost vnd auch vmb Schaden, ob wir deß nemmen, außrichten, als andere die seinen. Wolten oder müßten wir aber einem andern Herrn dienen zu vnser Notrurfft, das mögen wir wolgethun: doch also, daß es wider ihne, die seinen vnd sein Land nit seye. Das loben vnnd versprechen wir seiner Gnaden mit vnsern Trewen, in eines geschwornen Aidsstatt, getrewlich ohne gefährde zuhalten.

Widerumb ist ein andere Verschreibung von Graff Georgen, de dato 1405. vorhanden, darinn er sich der Restitution der Vest newen Ortenburg, so Oßwald Legenfleder für Hörtzog Hainrichen eingenommen, vnd wegen angestellter Tagsatzung bedanckt. Sequitur: Doch also, daß er die ehegenannt unser Urst mit ihren Zugehören, und all unser Haab, dieweil mit unsern, unser iemahl, unnd all unser Erben guten Willen und Gunst innhaben, und besitzen und einsetzen soll und mag, nach seinem Willen, in solcher weiß, wann er uns in der Zeit zu seinen Gnaden erfordert, so sollen wir mir unsern Freunden zu ihme kommen, wahin, an welche statt er uns fordert, unnd ihme ein benügen thun nach seinem Willen. Geschehe aber das nicht, so geloben unnd versprechen wir seiner Gnaden, mit unsern Trewen an Aidsweise, daß wir dann in den nächsten acht Tagen darnach, ungefordert gen Burckhausen in die Statt, mit unsers selbs Leib uns stellen, und da nicht außkommen sollen inn kein Weiß, ungefährlich, biß daß ihme in

Deßgleichen bedanckt sich idem Comes. Georgius. An. 1418. vmb Verlassung der Vugnad vnnd Gefängknuß, auch Widergebung der Vest Newen Ortenburg, cum plenaria [orig: plenariâ] rem issione vindictae. Sequitur post: Wir sollen vnd wollen auch mit keinem, der in vnsers ehegenanten Herrn Hörtzogen Hainrichs Landgesessen ist, ohne Recht nichts zuschicken haben, soindern vns allezeit an Fürstlichem Recht vor seinen Gnaden benügen lassen. Es wäre dann Sach, die Grund vnnd Boden rühreren, da sollen wir Rath vmbnemmen in der Herrschafft vond Landgerichten, da dieselben Grund vnnd Boden innen gelegen seynd.

Deßgleichen ob jemand der seinen mit vns zuschicken oder gewonnen härten, gegen dem oder denselben, soll vns vnser Gnädiger Herr Hörzog Hainrich halten vnd Schürmen zu Recht, als er vns das schuldig ist. Es soll auch vnser Hauß vnnd Vesten Newen Ortenburg, vnsers ehegenannten Gnädigen Herrn offen Hauß seyn, zu allen seinen Sachen vnd Notrürfften. Auch sollen wir dasselb vnser Hauß Newen Ortenburg keinem Fürsten noch Herrn nicht geben, versetzen oder verkauffen, anderst, dann vnsern Näven. Wolten oder müßten wir es aber se versetzen oder verkauffen; so sollen wir es dem Hörzog Hainrichen allezeit anbieten, vnnd ihme das zukauffen geben oder versetzen, für ander Leuth, nach Biderlenth Raht. Wäre aber, daß er das nicht vermeint zukauffen oder zuoverpfenden: So sollen wir es doch niemand, dam einem Ritter oder Knecht geben oder setzen: der soll ihme dann solch Sicherheit vnnd benügen thun, mit dem ehegenanten, Hauß gehorsamb, gewärtig, vnnd alles das schuldig zuseyn, als wir vns selbst hiegegenseiner Gnaden verschri, benhaben. Sequitur post: Geloben vnd versprechen an Aidtsweiß, daß wir die Vesten Newen Ortenburg keinem Herrn, noch anderst jemanhr, wie der gehaissen wäre, wider ihne nicht öffnen, behausen, noch mit vnser selbs Leib, allem vnserm Gur vnd Vermögen heimen noch behelffen sollen noch wollen.

Oeffnung der Gefürsteten Graven von Zollern, in ihren Gütern gegen einander.

Wir wöllen auch, daß vnsere Söhn vnd ihre nachkommende Erben, auff zukünfftigem Fall, in vnsern Schlösser vnd Stätten, einander Oeffnung geben, zu ihren Geschäfften, vnnd daß der, so Oeffnung gibt, deß andern, so Oeffnung begehrt, zu Recht vnd aller Billigkeit mächtig seye, vnnd wann der, so Oeffnung einnimbt, Früchten, Pulver oder anders, so im Schloß ist, zu der Notturfft gebrauchen würde, soll ihme der Innhaber selbigen Schloß solches Pulvers, etc da er es derselben Zeit entpeeren kan, vergunnen, vnnd soll er nachmachls das weiter, in das Schloß auff seinen Losten völlig, inner halben Jahrsfrist erstatten, damit das Schloß allweg gerüst, vnnd zu der Nottursst verfaßt seye. Alles getrewlichen vnd vngefährlich, doch sollder Innhaber deß Schloß allwegen stärcker mit Leuthen, als der, so Oeffnung begehrt, im Schloß seyn vnnd bleiben.

Quod ius aperturae, vulgo die Oeffnung, an ihr selbst kein Anzaig der subiection vnd Landsässerey, sondern in Lehen fallen, Confoederationen, vnd dergleichen Verainigungen, ohn einig Praeiudig vblich seye, ist am Kays. Cammergericht, teste Auctore den Waldeckischen Ehrenrettung. part. 2. cap. 24. fol. 193. in einer sehr herühmbren exemption Sach, mit volgenden Worten in acht genommen vnd bestärtigt worden: Etsi, ait Referens, Comites so suis obsequiis, et libero aditu patefanien do Ducibus adstrinxerint, tamen inde non sequitur, subiecisse eos protinus Iuris dictioni et Imperio Ducum so et suum Comitatum.

Non enim sequitur, ius habet aditus in meis arcibus, eique ad praestanda obsequia, sum obligatus; Idcirco arces meae, egoque illi subsumus, quin inde colligi potest, dictas arces ei non esse subiectas, alioquin frustra haec conventio facta esset. Meichsner. tom. 3. decis. 6. num. 54. cui adstipulatus Correferens num. 72. acita tandem sententia contra exemptionem lata et publicata est.

Ac notandum insuper, quod eo in casu, quando Dominus ob denegatam a Vasallo aperturam, ad feudi privationem agit, inprimis eo respiciendum sit, utrum iure vel dolo, aut sine probabili causa Vasallus id fecerit, Rosenthal. d. feud. cap. 8. conclus. 2. lit. G. Calcan. consil. 120. num. 18. Gravet. consil. 8. num. 15. et seqb. quo facit etiam die Woldeckische Ehrenrettung allegat. cap. ubi in specie de felonia commissa vel non, wegen verwaigerter Oeffnung,einem gebürt, er ohne Schaden vnnd Vnkosten deß Herin der Vestung, solcher sich bedienen möchte, allegaturque exemplum in Landgraviis Hassiae, welche jederzeit ihr vnnd der ihrigen Ankunfft den Graven von Waldeck notificirt, vnnd dieselbe de damno et expensis nicht allein versichert, sondern auch an der Krayßsteür, solch Vnkosten ihro decurtiren lassen. Welches auch der Feudisten Mainung ist, die den Lehen-Herrn diß morale geben, quod Domini civiles esse debeant, vnnd nit mit der Thür dem Vasallen ins Hauß fallen, etc.

7. Officialis.

ADDITIO.

Officialis Episcopi vocatur is, qui est Generalis Vicarius, alias Vicedominus appellatur eandem cum Episcopo Iuris dictionem habet; quippe ei in Episcopali Tribunali substitutus. Et est Vicarius vel simpliter generalis, cui administratio tam in Spiritualibus, quam temporalisius est commissa. Vel Generalis secundum quid, videlicet in Spiritualibus tantum, aut duntaxat in temporalibus. Discrimen inter has est: (1.) quod Vicarius in temporalibus, seu Oeconomus Ecclesiae potest esse Laicus, dummodo praeeminentiam, aut potestatem non habeat super Clericos. Sed Vicarium in Spiritualibus clericum esse oportet: cum spiritualia negotia Laici tractare non debeant (2) Vicarius in temporalibus, nisi alia [orig: aliâ] ratione dignitatem in Ecclesia obtineat, non potest esse delegatus Sedis Apostolicae: Sed ad Vicarium in Spiritualibus frequentes literae Iustitiae, ac gratiae a Sede Apostolica destinantur. At vero cum, ad regiones istas ultramontanas mittuntur, Officiali inscribuntur: Idem enim est qui Vicarius, ex Episcopali Tribunali, cui praeest, praeeminentiam ac dignitatem trahens. D. Layman. in conclus. Canonic. d. Iurisdict. ordinaria cap. 5. ubi per tot de officiali Episcopi agit.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

8. Ohn, Loß, Vn, etc.

Quod apud Latinos particula in, quoties verbo aut nomini fuerit praemissa, operatur, ut indoctus inconstans. inconstantia, inermis, qui sine doctrina, sine constantia et sine armis est. idem apud Cermanos facit Vn, ut Vnglück, Vnhayl, vnartig, Vngnad, vngestalt, ubi nihil aliud significat, quam praepositio ohne, ohne Glück, ohne Hayl, ohne Gestalt, ohne Gnad. Idem quoque operatur nomen adiectivum Loß, in fine nomini adiectum, quod alias simpliciter positum significat solutum, ut hailoß, qui caret salute, rectloß, cui denegatur Ius et Iustitia, Hilffloß, absque auxilio, indefensus, Ehrloß, inglorius, oppositum Ehrnveste, Sinloß, in sensatus, krafftloß, efferus, Wehrloß, inermis, Herrnloß oder dienstloß, Senza alcuno Padrono, Bruchloß, vetus est Germanicum, quo olim denudatum hominem significarunt, Gottloß, id est, sine Deo, sive ut Graeci dicunt a)qeos2 Barschamp. in Radice Clausular. cap. 16. § 2. num. 28. fol. 382.

9. Ohne Irung vnd Eintrag.

Horum verborum, ohne Irzung vnd Eintrag, natura est, omnes casus, omnesque personas comprehendere, l. fin. §. vers. nam initium. ff. d. Iur. et facti ingorant. Menoch. consil. 1157. num. 22. fol. 2.

Tiraquell. in repetit. L. si unquam. in praesi. num. 118. C. de revocand. donat.

10. Ohne mittel dem Reich vnderworffen.

Verba Ordinat. Cameral. part. 2. tit. daß die Sach der strittigen Possession zwischen den Partheyen, so dem Reich ohne mittel vnder worffen, etc. non alio intellectu accipi possunt, quam si bona quoque, quorum nomine principaliter litigatur, vel quae arrcstata conqueruntur, immediate Imperio subsint, eorum que nomine Imperii Statum impetrans, extra controversiam repraesentat et referat, Ortenburgische Acta contra Bayern, vot. 2. Et cum in Imperio, ut Referens ibid. numer. 4. testatur, notissimum sit, omnesque Fiscales et Mandatorum causae hoc quoque doceant, quod illi tantum pro Imperii Statibus vere habeantur, qui bona ab Impetio simul possident, quorumque ratione contribuunt, et ad Comitia Imperialia vocantur, non potest communis intellectus et observatio alio torqueri, vel vistata ab Imperio interpretatione contra communem usum et praxin ad illos extendi, de quibus in specie Ordinatio vel Constitutio nihil exprimit, velut quae expresse [orig: expressê] tantum de immediatis loquitur. Idcirco cum infinitae causae sint et processus pignorationum, arrestorum et Fiscalilium, in quibus non aliter fundata reperitur Iurisdictio, quam quod bona arrestata vel pignorata sub sunt imperio una cum personis, attendendum et sequendum, non quod raro, sed quod frequenter et communiter observatum reperitur.

Concluditita que Referens in alleg. vot. 2. num. 6. et inquit: Quocirca quando lis casu nostro mota non est ratione alicuius rei, quae scil. cum possessore mediate imperio subiecta est, sed quae una cum Domino suo alteri subest, ad talem casum d. Constitutio arrestorum ex communi quottidianarum rerum praxi, extendi non potest; et sic constitutionem arrestorum accipiendam esse, quidam ex Statibus Imperii adstipulantur, etc.

Ac quamvis porro in decernendis processibus personarum ratio merito habeatur, ut sine quibus nihil decerni, neque decidi possit; tamen hoc non fit necessario propter personas principaliter, sed res et bona, quae ab Imperio immediate possidentur, quorumque nomine et pro Imperii Statibus, ut dictum, nominentur. Unde facile quoque patet, quod verba allegat. tit. qui est 21. ohne mittel dem Reich vnderworffen praecise ratione bonorum intelligenda sint, prout ex causis fiscalibus hoc evincitur, in quibus non proceditur contra non possidentes, cui etiam Iura adstipulantur, ut potius posita persona vel eius origine, domicilii ratio magis attendatur.

11. Opffer, Opffern.

Ab Ecclesi a primitiva receptum fuit, ut ante communionem sacram Cantiones a Clero recitarentur, quod officium cantandi offertorium appellabatur. Inter quod populus oblationes Sacerdoti Lyturgiam agenti coram Altario offerebat. Quo facit Tertullian. in apologet. cap. 39. ubi ait, quisque modicam stipem menstrua die, vel cum velit et possit, apponit. Nemo enim compellitur, sed sponte confert. Eae autem Oblationes, quae publice in Altari fiunt, proptet fertum seu Divinam oblationem, teste Isdi doro lib. 6. Etymolog. cap. 19. Offertoria vocantur.

Sed de iure Oblationum, Primitiarum Sacrificiis etc. ex tit. 30. lib. 3. Decrecal. vid. Hackelman. disputat. Canonic. 8. per tot. Card. Baron. in annal. ad A. C. 741. Lotich. ad Petr. Arbitr. lib. 2. cap. 15. Statuta Synodalia fol. 134. Rinthelin. cap. 60.

Notandum hic est, sollenne fuisse olim, res donatas Ecclesiae vel traditas, aut saltem earum Instrumenta altari imponere. Leg. Aleman. tit. 1. ubi de Charta donationis ad Ecclesiam coram Sacerdote, qui ad eandem Ecclesiam deseruit super altaria ponat. Leg. Baivarior. tit. 1. et tunc ipsam epistolam ponat super altare, et sit tradat pecuniam. Eiusque rei formula traditur in Capitulis Benedicti Levitae lib. 6. c. 285. et ipsam scripturam coram Altari aut

supra tenet, dicens eiusdem loci Sacerdotibus atque custodibus: Offero Deo atque dedico omnes res, quae hac in chartula tenentur insertae. vid. Bignon. in notis ad Marculphi Formulare. fol. 430.

12. Ohrbede.

Tempore necessitatis caritativum subsi dium, quod in Marchia imponitur, dicitur vulgo Ohrbede, Boer. decis. 126. num. 2. Wesenbec. cons. 45. nu. 19.

De ordinatione et vicinis materiis, late Rinthelin. in Iurista Romano Catholic. cap. 31. et seqq.

13. Orgel.

Tempestate Ludovici, Musica Hydrulica (alii Hydantica, vulgo Organa dicta, coepere in Francia, ac nominatim in Aquensi Palatio, mirifica [orig: mirificâ] arte componi ad Graecorum imitationem: industria cuiusdam Georgii Veneti Sacerdotis, et sumptibus Ludovici Regis, qualia Constantinopoli ex auro Michael conflarat. vide Aquisgran. Beck. fol. 102. ut et Cardin. Baron. in Iudice annal. Lo Grand. Aumosnier de France Sebast. Rovilliard. fol. 150. et seqq. ut et Hospinianum de templis. fol. 726. Dicuntur Organa quasi instrumenta; unde et nobis adhuc vocatur ein Instrument, species Organi.

Organa autem Venetiis sero visa, ac prius Rigabella, Torsella et Ninfala in usu fuisse, attestatur Hnr. a Pflaumern. in Mercurio Italico. fol. 48. atque ut eorum praestantia innotuerit, in omnibus paulo amplioribus Templis erigi caepta esse, ut hodie non pauciora CXLIII. Organa sint in ista civitate. Qui idem d. loc. fol. 47. quid Rigabellum, Vorsellum et Ninfala fuerit, docet.

14. Original, Hauptbrieff, Hauptverschreibung.

Instrumentum primitivum, idest, suae originis, originale vocatur, vulgo das Original, Hauptbrieff, oder Hauptverschreibung. l. sancimus. 3. C. de divers. rescript. quod et vocatur Authenticum, ratione scilicet efficientis, d. l. 3. et l 2. ff. de fide Instr. apo/ to=u au) sqentei=n id est, auctorare, Paul. 5. sentent. 12. Etenim au) sqenti\a idem ac potestas vel auctoritas est. Unde authenticum, quod auctoritatem et potestatem habet, sive auctorem prae se fert, ut valeat Authenticum ergo est primitiva Instrumenti Scriptura, auctoritate primigenia, et valida pollens. vide Tusch. praect. conclus. lit. 1. concl. 239.

Authentico Instrumento opponitur Exemplum, quod ex primo seu authentico describitur. l. 2. ff. deflde Iustrum. nec propriam originem habet.

Instrumentum publicum ab authentico eo differt, quod species a genere, vide Parlador. rer. quot. lib. 2. §. 11. ampliat. 2. num. 10. m. sol. 375.

15. Ostendienst.

Hostentitiae, Ostendienst, sunt mercedes sive stipendia praestita Domino feudi a Vasallo, qui ipse cum eo in militiam ire non potest aut vult, neque alium pro se idoneum substituit: praestita inquam, ad compensandum, redimendumque laborem in militia obeundum. Rittershus. in partit. feudal. cap. 2. lib. 2. num. 32.

Quod nomen deducitur ab hoste, ut innuere videtur text. feud. tit. 40. in verb. in hostem pergentibus. item, hostem faciunt, Rittershus. d. loc. ubi inquit: Putavi aliquando, Hostentitiarum appellationem deductam videri, ex veteri verbo Hostire, quod isgnificat aequare: unde et Hostimentum, apud Plaut. in Asinar. quod recte exponit Festus beneficii pensationem. In quam cogitationem deducebatme, quod apud Guntherum lib. 8. legi.

Sed Oost est Exercitus, et Dienst, servitium. vid. me, de nat. populor. fol. 73. Dicitur et Italis hoste, pro exercitu. vid. Gothofred. Anton. disp. feud. 7. th. 6. lit. e. ubi dicit: Hostentitias nihil aliud esse, quam adiutorium, quod Dominis exhibent Vasalli, Romano cum Rege in hostem pergentibus, sive contributionem pro alimonia exercitus, Heer oder

16. Oesterzeich.

Imperatorem, Regem Romanorum, et Electores Imperii, sequuntur Archiduces Austriae, qui aliis Ducibus non secus, quam Archiepiscopi Episcopis praefulgent, quod in Privilegiis Archiducum Austriae inter cetera cautum est: Daß ein Hörtzog von Oesterzeich, in Comitiis soll als Pfaltzhörzog gehalten werden, vnnd nichts desto weniger im Sitz vnd Ganz zu der rechten Seiten deß Reichs, die erste stätt nach den Churfürsten haben vud behalten. vide Dn. Ios. Nolden. in tract. de nobilibus. c. 9. num. 173. et seqq.

Archiduces Austriae item Praefectorum Praetorio loco sunt, a quibus ex Privilegio non appellatur, teste Zasio. ad tit. de officio Consul sub num. 4. qui idem pluribus et iuridice, hisce de Privilegiis agit, consil. 15. incip. in causa vertente. numer. 44. vol. 2. ut et Matth. Stephan. de Iurisdict. libr. 2. fol. m. 156. addatur Dn. Goldast. tom. 1. constitution. item in Rationalib. et Tom. VI. Symphoremat. ubi multa Privilegia Domus Austriacae referuntur, ac vid. infra lit. P. verb, Pfandung.

ADDITIO.

De Austria, Austriacis, etc. vid. omnino Guilliman. Habsburg. passim. et praesertim fol. 305 et seq. ubi de causa et praesagiis magnitudinis huius Domus, cuius verba adscribere, in eisque contento vaticinio ex sincero corde et animo, votum meum (quod Deus ter optimus Max. confirmare addere velit) volui, imo debui.

Bello Regenspurgensi, inquit Guilliman. d. loc. confecto, compositis Liguri utcumque rebus, pace parata [orig: paratâ], inde ad pontem Atulae et Hubsburgum Rudolphus concessit, paucisque diebus per requiem sumptis, otii impatiens, seu potius Divino nutu, venatum cum aliquot nobilibus iit. Ea [orig: Eâ] in venatione, aliis alio sparsis dum et ipse praedam quaerit aut premit, tintinnabuili sonitus ad aures accidit, quais deferenda sacrosancta [orig: sacrosanctâ] Synaxi esse solet. Cognoscendae a vidus rei, flexo equo, quos onus ferebat, eo iter subito vertit, brevique torrentis in ripa [orig: ripâ] Sacerdotem exventem se offendit. Ex quo percontatus, quid ita et iis locis esset. Cogit me inquit, ex proximo aemict valetudo compendia sectari, ne morbo superante, sacris destituto, et vitae, mortisque arbitro; secus de salute si eveniat, in me culpa inhaereat. Huc cum adpuli pontem avulsum reperi, eo ad transvadandum vestem depono. Quae ubi Comes intellexit, repente ab equo in genua procidit, Liberatorisque sui praesentia pacem et gratiam precatus, Imo vero, ait, hunc a me equum accipe, et quod officium, necessitasque monet, festinantius obi.

Reverso post Divinae rei ministro, et equum multa [orig: multâ] cum gratia [orig: gratiâ], religionisque et humanitatis laude, restituente: Absit ego inquit, illum equum inscendam, aut meorum alius, quem Dominum et conditorem meum gestasse certum habeo. Quod si adeo praeter opinionem, aut tua merita, haec tibi a me venire censes, teque adeo munere indignum, pios in usus adhibe. Illi nempe ego dedi et dicavi, a quo mihi honores, et opes, vita et anima. Postero die contulit se Rudolphus ad Monasterium Fares quod inter Tigurum et Aquas situm, Lindemago adiacet, ad Sanctimonialem propinquam et aetate grandem invisurus, quae, ubi eum accepit, vultu sereniore, voce contenta [orig: contentâ], et futuris secura [orig: securâ]. At tibi ego inquit, hesterna [orig: hesternâ] luce, superos placatos et benevolos denuntio, proque pietatis et libertatis officio, rerum tibi, posterisque summum et supremum in terris honorem et opulentis fastigium adfirmo; laeta fausta, incredibilia promitto. Perge age, uti incepisti, viam porro insequere.

Sacerdos vero is, de quo dictum, Archiepiscopi Moguntia censis a secretis et officiis post factus, crebros de Rudolpho Habsburgensi sermones miscuit, non solum apud Moguntiacensem, sed alios quoque Principes, eius virtutes extulit, illi per ea tempora paucos pares, neminem superiorem. Indeque Rudolphi, super alia, toto Imperio fama et gloria, donec Imperator, concordantibus suffragiis pronuntiaretur. Hactenus Guilliman.

Ecce pium et bonum initium Austriacae Domus, de meliori medio constat, ac proinde de optimo eius fine non est dubitandum. Et quomodo haec famosissima Austriaca Domus (licet hinc inde a quatuor quasi Mundi plagis concutiatur) non staret, cuius principium et fundamentum est Aeternitas?] Iohan, Iacob. Speidel. V. I. L.

17. Oewig, Ewiglichen, zu ewigen Tagen.

renuntiantem omni tempore, quoad se successio pervenire possit, excludit: uti contra non renuntiantes includit semper, et in infinitum omni casu. l. fin. C. de suis et legit. Bald. in l. voluntas. C. d. d. fideicom. Tiber. Decian. resp. 50. num. 18. vol. 1. Menoch. consil. 297. um. 64. ut nisi de omnimoda [orig: omnimodâ] exclusi one intelligatur, non posset in pro prio suo significatu posita videri, neque effectum suum sortiri, cum temporali exclusioni opponatur. Ioha. Goedd. inter cons.. Marpurg consil. 26. vol. 1. num. 99. et seqq. Est tamen perpetuitas, Civiliter, reb. scil. sic stantib. intelligenda. v. Barbosa indictionib. v. perpetuo.

Dictio ewiglich, infinitatem significat. arg. l. pure. §. fin. ff. de dol. mal. et met. except. l. 2. C. de divers. rescript. Dec. confil. 516. n. 15. Paris. cons. 20. nume. 13. Menoch. cons. 95. num. 4. et cons. 233. num. 25. Et hoc quidem est ex sermonis proprietate, Socin. Sen. cons. 84. numer. 5. et 6. lib. 3. Menoch. consil. 275. num. 33. et seq. in dubio etiam quando aliquid dicitur esse perpetuum, intelligitur illud sine temporis praefinitione, Bart. in l. sufficit. ff. de condict. indebit. Alex. consil. 216. numer. 6. lib. 7.

19. Oewiger Lauff.

In natura perpetuum motum esse, nemo non agnoscit: si praesertim quoque pro motu (ut decet) habeamus indefessam vim generandi; quae etiam facit, ut corruptio omnis, alterius generatio exsistat.

Sed an arte effici queat, ut perpetuo, et qui dem localiter aliquid moveatur: id multi affirmarunt, et re ipsa [orig: ipsâ] tamen, quod sciam, praestitit nullus.

At vero Cornelius Drebbelius, Chemicus et mechanicus Anglus, aliam agressus rationem, mobile perpetuum fertur invenisse. De qua re exstat eius Epistola ad Iacobum magnae Britanniae Regem, edita, Ioach. Morsii cura [orig: curâ].

Ubi ita scribit: Ut certum faciam, me cognitam habere primi mobilis causam, possum construere globum perpetuo secundum cursum aetheris singulis viginti quatuor horis semel circumrotatilem, aut toties amplius, quoties mihi visum fuerit. Ita ut vel mille annis nesemel fallat, ostendentem nobis annos, menses, dies, horas, cursum solis, lunae, omnium planetarum et stellarum, quarum motus hominibus notus est: Sicut etiam varii generis Instrumenta, quae certo tempore, aut etiam continuum concentum harmonicum edant: in summa quicquid fieri potest pondere, circumvoluto chalybe, aqua fluente et igne, praestat haec cognitio in perpetuum, sed soli sumptus reddunt minus fructuosam, si magna vis requiratur. Ceterum ut magis confirmem, me intelligere causam motus rerum sursum et deorsum, et quid terram et aquam in medio aeris portet, ita in vitro clauso terram in medio aquae, aquam in medio aeris, atque aerem in medio ignis suspendo, ut unum elementum aliud ambiat, velut circulus alius alium: aut e diverso statuo aerem in medio aquae instar globi, et aquam in medio terrae, ita invicem se amplectentes, ut aer hunc terrarum orbem. Atque hoc modo altum humile, humile altum, leve grave, grave leve facio. Praeterea aquam stantem sursum impello in altitudinem decem, viginti, aut plurium pedum. Et quoniam causam venti comperatm habeo, construo machinas vehementer flantes. Atque cognitione fluxus et refluxus, efficio Instrumentum semper fluens et refluens singulis 24. horis bis: ostendens menses, eorumque dies, cursum lunae; et horas fluxus et refluxus in perpetuum.

Sed hac de re videri potest Biolychn. Burggravii in epistol. fol. 41. Staritzius im Heldenschatzfol. 13. et seqq.

1. Pacht.

QUamvis haec vox de emphyteusi vel perpetua colonia, quandoque usurpetur, et pro canone sumatur

(unde Pachtkorn) tamen aliquando conductionis quoque contractum denotat. Sachsenspiegel. lib. 3. art. 21. num. 4. ingloss. Dn. Ernest. Cothman. respons. Iuris. 97. num. 12. vol. 2. Emphyteusis autem dicitur a Graeco emfuteuw, unde et Germanicum.

2. Pallium.

Pallium insigne Archiepiscopalis dignitatis est, quod assumitur de corpore, id est, Altari B. Petri, in si gnum unitatis Apostolicae.

Sed de hoc Pallio Archiepiscopali, plura, vid. apud Serarium. rer. Moguntia c. lib. 3. f. 486. et seqq. et Cuchum. libr. 1. Inst. Iur. Canon. tit. 10. Baron. in Indic. annalium. Longum, in Breviario Chronologic. fol. 270. Alzedo. d. dignitate Episcopali fol. 152. etc.

3. Pann, sive Bann vber das Blut zurichten.

Vid. supra verb. Bann, Blutbann, item supra Consil. Leheninsertum quaest. 1.

4. Pannetier.

Die Herrn von Justingen haben sich vor zeiten Panetier geschriben. Et Reges olim tales habebant officiales, ut de Boutelier de France videre est apud Fauchet des origin, 1. cap. 12.

5. Paracelsisten.

De Paracelso, eiusque medicinis etc. v. Michael Neandrum. in orbis terrae partium explicatione G. 7. et seqq. pag. et me in tract. de Vitae et mortis considerat.

6. Paradis.

Du Paradis, et Enfers des Canibales, eu mangeurs d' hommes, de ceux de Romains et des Grecs. etc. vid. Guyon. divers. lecons. tom. 2. lib. 1. cap. 26. m. fol. 384. et seqq. ubi quod omnes gentes post hanc vitam, bonarum actionum et virtutum exspectent remunterationem. add. me in Politic. d. Relig. et praemiis.

7. Paßquill.

Pasquillorum et famosorum libellorum crimen gravissimum esse, ex Constitutionibus Imperii, poenisque illis impositis, omnino constat, nec vir probus ac honestus negabit, licet maledici homines leve illud putent, et nimium illi hodie indulgeant, uti graviter conqueritur Oldendorp. ad. l. diffamari. C. de ingen. manumiss. n. 5. Wesenbec. ad tit. C. de seditios. et de his qui pleb. Heig, lib. 2. quaest. 31. num. 1.

Pasquillus appellatur ex eo, quod omnis generis scripta maledica, apud Pasquilli Sartoris Romani tabernam, ubi ei mortuo statua marmorea habitu gladiatorio erecta erat, noctu affigi solebant. Ideo autem eo loci affigebantur famosi libelli, quod ipse Sartor Pasquillus, ob excessus, ipsum Pontificem Maximum et Cardinales mira [orig: mirâ] libertate et impunitate vellicare solitus fuit. vid. Zwinger. in theatract. vit. human. vol. 21. lib. 3. fol. 3709. verb. Pasquillus. in Sed certiora hac de re habentur Topographia Romae, nuper edita Francofurti. Ubi sequentia ponuntur: Quidnam fuerit statua illa marmorea, quae iam pridem vulgo Pasquinus dicitur, dubitarunt nonnulli: plures autem in hoc conveniunt, gladiatoris esse simulacrum, aut nisi volueris Martis Militis cuiuspiam; eo enim gestu corporis manet, quasi ferire volentis, ac subter se marmoreum alium mutilatum truncum seu fragmentum habet alterius simulacri, ut hostem esse pro comperto habuerimus, quo cum is dimicaret. Ferunt non nulli, hoc esse simulacrum unius ex duobus praecipuis Alexandri Macedonum Regis satellitibus, qui etiam Pasquinus nomine vocatus sit, quod innuit auctor quidam, qui vetusta urbis marmora et aenea simulacra typis excudit. Quamdiu autem ab hinc ibi steterit signum id, non satis liquet, sed ut coniectura credere facilo est, ab eo, quo aedes illae, penes quas exstat, erectae sunt tompore, ducentis nempe ab hinc annis vel circiter. Aedes vero a Francisco de Ursinis, Urbis Praefecto, ut in ostii superstylio legitur, erectae sunt. Duo tandem impraesentiarum

dicenda succurrunt de huiusmodi termino: Primum, quod famosi libelli, seu Pasquilli, ut vulgo dicunt, qui ab imprudentibus ac minime piis hominibus olim confici consuevere [orig: consuevêre], sub hac statua oppensos esse ferunt, eo quod in media fere urbesit, ut facilius a transeuntibus perlegerentur. Alterum, quod mirum quidem est, quod tot, tantisque elapis annis haec ibi perstiterit statuta' in publicum ac privatorumpraeiu dicium, nec fuerit unquam, qui pietatis ac Religionis Christianae zelo ausus fuerit inde eam avertere, unde amplius affigendi eiusmodi libellos, seu Pasquillos adimeretur occasio. Ferunt enim, cum quidam Princeps primarius eam in Tyberim eiciendam esse, statuisset, statim ab uno ex eius familiaribus urbane responsum, caveret ne inde eam tolli imperaret, fore enim ut gravius sub aqua, quam super terram in Principes inveheretur. Sicque inibi, ut cernitur. ab eo usque tempore perstitisse.

De Pasquillorum nomine, et nominis originatione, videri quoque potest Dn. Henric. a Pflaumern in Mercurio Italico. fol. 262. et seqq. ubi se qudisse refert, fuisse e sum matibus Viris quosdam, qui maledicorum ista [orig: istâ] lasciia [orig: lasciiâ] adeo nihil commoverentur, ut contra studiose exquirerent, legerentque vulgi in se convitia a Pasquino exhibita: et siquidem vera audirent, emen datione vitae, non quaestione poenave [orig: poenâve] conviciatorum linguas compescuisse, atque ut est apud Demosthenem, caluminantium maledicta bonis factis diluisse.

ADDITIO.

Quaeritur an Pasquilli sive scripta sine auctoris nomine, vim habeant denuntiationis? Resp. communissimam et receptam esse sententiam huiusmodi libellos et schedulas. et cuiuscumque generis scripta, quorum auctor et scriptor ignoratur, nullius prorsus esse valoris, nec ullatenus excitare iudicem vel movere, nec viam ad in quisitionem aperire debere, per capit. inquisit. extra de aecuset. ubi expresse prohibetur fieri inquisitio ad eorum postulationem, qui clam schedulas in alterius infamiam proferunt, nec talia scripta, ut notat ibi Panormit. afferunt infamiam, nec similiter si testes adducerentur in talibus scriptis; quin potius, auctores gravius puniendi sunt, post Roderic. Octav. Spatharius in methodo corrigendi Regulas. tract. 5. cap. 12. ] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. L.

An capitalis famosi libelli poena. in l. un. C. de famos. libell. et art. 110. Ordinat. Criminalis, in auctores et propalatores constituta, illis quoque imponenda veniat, qui nomen suum subscribunt, seque autho res profitentur? vid. Nebelkram. decis. 16. Item, an qui verum alicui Crimen per libellum famosum obiecit, poena in auctores et propalatores Pasquillorum constituta plectendus veniat. vid. eundem. quest. 17. adde Cothman. responso Academic. 50. num. 146. ubi multis de Famosis libellis, deque paena illorum agit, quando nimirum ea locum habere debeat nec ne. vid. quoque Menoch. cas. 263. num. 35. etc.

Sed de libellis famosis singularem conscripsit tractatum Dn. Bocerus, et quaedam etiam ego habeo in disput. de iniur. 1. thes. 31. etc. ut et disput. 2. thes. 21. Quodque consuetudine sit recessum a paena [orig: paenâ] mortis, imposita libellis famosis, notat Dn. D. Harppr. ad §. I. num. 250. Inst. de iniur.

An poetae teneantur actione iniuriarum, ob carmina Satyrica, disquirit Dn. Vel. Arithmaeus, dum viveret amicus meus certus. disp. de re Poetica, ubi ita scribit. Venustina Seiren negativam urger in libr. de arte Fetica.

-- -- Prctoribusque atque Poetis,
Quidlibet audendi semper fuit aequa potestas.

------ Si quis
Oppropriis dignum latraverit integer ipse.
Solventur risu tabulae, tu missus abibis.

Auctoritati additur haec ratio: quod omnia, quae fuerint scripta, anlimo corrigendi et emen dandi, non debeant in suspicionem iniuriae trahi, ideoque nec puniri. Exemplis propositionem illustrat Lambert. Danaeus lib. 2. Ethie. Christian. Atque Poetae hunc scopum sibi habent propositum, ut ab impurissimis opinionibus, crudelitate atque omni

perfidia, et impura libidine nos retrahant, a rebus turpissimis deterreant, ex avaritiae sordibus erigant, a temeritate revocent, aliisque flagitiis et vitiis ad strenuitatem incitent, ad integrita tem vitae, ad fidem, religionem et aequitatem alliciant. Natalis Comes lib. 1. Myth. cap. 2. Et generalis reprehensio, nullius personae iniuria est. Quando autem sine nomine contra vitia scribitur, qui irascitur, accusator sui est. Pelargus in antithes. apolog. thes. 13. Unde cum quidam Medicus Poeta, in in doctum Medicum scripserat Satyram, et Iureconsultus publice defenderet: Quod ii, qui per preces primarias ad officia publica prorepant, non sint legitime vocati: fuere, qui se arr odi arbitrarentur, ideoque sententiam Facultatis Iuridicae acclamarunt, qua [orig: quâ] tamen rosponsum fuit: nullam competere actionem iniuriarum, cum et Poeta et Disputator intra terminos generalitatis se continuerint. Pro contraria parte facit illud: Nulli concessam esse, ex privata [orig: privatâ] affectione potestatem infamandi: cum tolerabilius sit homini ingenuo, vitae, quam famae damnum. Immota enim est regulae rupes, posito animo in iuriandi, ponendam in iuriarum actionem, l. 3. l. 26. l. 44. ff. de iniur. Quoniam dolus delictum constituit, quemadmodum consensus contractum, l. 53. ff. de surt. Privatam enim vindictam tam Ius Divinum, quam Civile improbat, et nominatim rixam. l. 13. §. aequissimum. ff. de usufruct. Imo si scribens historiam, veritatis lucem ciceroni, tenetur, l. 6. ff. de iniur. Cur non edens Carmen Satyricum, in alterius despectum et ignominiam, atro iniuriae calculo notetur? Sive enim directo sive obliquo digito pungatur certa persona, certe impunitus esse non debet: ne delinquens existimet, sibi secundum praeceptum Iuris non esse praescriptum, sed intuitu sui potius proscriptum. Eman. Suarez. in annotat. ad Gomez. de iniur. lit. b. Heig. paat. 2. quaest. 31. num. 9. Hactenus Dn. Arithmaeus. Et huc pertinet, quod habet in Montis Baudius. fol. 75.

Lex nulla poenis sobrios sales premit,
Dum ne qua labes inferatur integris,
Pudor modrstis, caeca fraus improvidis, etc.

7. Patriarchen.

Patriarcha, teste B. Isi doro. libr. 7. Ethymol. cap. 12. relato in c. cleros. §. ordo. vers. patriarcha. dist. 1. Graeca lingua [orig: linguâ], summus Patrum interpretatur. quia primum post Apostolicum tenet locum, et ideo quia summo honore fungitur, tali nomine censetur, si cut Antiochenus, Alexandrinus, Hierosolymitanus. Patriarchae integrae nationi, plures Provincias complectenti, praesident, qui non solum in Episcopos, sed etiam in Archiepiscopos Iuris dictionem habent, vid. Konig [orig: Kônig]. in theatr. Polit. part. 1. cap. 35. num. 8. et seqq.

Inventa porro est et constituta Patriarchatus dignitas iure positivo, Ioan. de Salva. tract. de benefic. part. 1. quaest. 4. num. 27. vide Hugo. in tr. de off. quatuor Praelator. part. 4. rubr. Quales officiales f. 395. Erasm. a Chokier. in Constit. Concil. Lateran, exempt. a Inrisdict. §. 1. §. 2. Schol. 23. num. 3. vid omnino Lancellot. in Templo omnium Iudicum lib. 2. cap. 3. ubi multa de huius Sacerdotii et Magistratus initio, sollicitudine et sublimitate, item de Pallio et Mitra Patriarcharum etc. habet.

Archiepiscopum Toletanum etiam Patriarcham dici et omnia Privilegia, quatuor veris Patriar chis concessa, habere, constat ex mauricio Alzedo. d. dignitate Episcoporum. cap. 10. num. 42 dum Martinus V. P. M. Anno Domini 1422. sui Pontificatus anno 11. ei tale Ptivilegium hisce verbis con cessit: Nec non omnibus et singulis praerogativis, Privilegiis et insigniis. quae dictis patriarchis quomodolibet competere potuerunt, uti et gaudere libere, liciteque posse.

Patriarchas Graeci hodie adhuc (teste Furero in Itinerario Aegypti. fol. 76. ) habent quatuor. Constantinopolitanum, qui europaeis praeest Ecclesiis, Antiochenum, qui Monasteria et Ecclesias curat Beryti, Tripolis, Halebi, aliisque Asiae locis, Alexandrinum, qui Ecclesiis praeest in Aegypto et Arabia, Sedemque Memphi sive Cairi habet, et Hierosolymitanum, qui Monasteriorum per Syriam

dispersorum curam gerit, et quotannis 15. Augusti in Monasterio Libani Montis sacra peragit.

8. Pedell.

Pedellus, praeco, lictor, apparitor. Vox haec derivata nonnullis videtur a bra/llw mulgeo, sugo, quod hisce hominibus perfrequens esse aiunt.

At non dubium est, quin a Gallico Cedau, vel Pedeau descendat: semper enim ubi Diphthongus au invenitur, ibi olim litera l. ponebatur, quae nunc ommittitur: ut aulne ab ulna, nunc aune, etc. Est ergo Pedellus, quasi cursor, Rectori a pedibus exsistens. Ego de Academ. fol. 217.

9. Peinlich.

Quando quaestio est de causa criminali, von einer Peinlichen Sache, so Leibsstraff auff ihr hat, appellare non licet: ubi vero talis quaestio deest, ibi etsi criminaliter agatur, pro mulcta [orig: mulctâ] forte fisco applicanda, tunc appellatio admittenda erit: nam, ut constitutioni locus sit, oportet omnes eius qualitates verificari, Ioh. Andr. in cap. 1. de homicid. in 6. Clarus. in prax. crim. quaest. 85. vers. ubi agitur. Supplicaturus igitur pro appellatori is processibus super mulcta, vel parti vel fisco propter causam civilem, quae nec poenalis, nec criminalis sit, so weder pein- noch Leibsträfflich, applicanda secundum Petr. Frider. de process. lib. 1. cap. 9. num. 21. observare debet, ne verbis constitutionis, daß peinlich wider ihne procedirt seye, utatur, et ita narratis credendo, processus denegentur. vid. Rutger. Ruland. ad Ferrar. process. fol. 13. ubi, quod qui dem in Criminalibus non appelletur, sed quomodo inquisitionis proc essus impugnari queat, docet.

Verbum criminaliter apud Latinos latius patet, quam apud Germanos peinlich Hoc enim semper poenas corporis afflictivas et similes importat; illud non itidem, vide Frider. d. loc. num. 22. etc. et omnino Dn. Matth. Stephan. in proaem. constit. criminal. Caroli V. Imp. ubi quaerit: an illa vox peinlich, solummodo ad eas paenas pertineat, quae corporis affiictivae sunt, an vero etiam ad alias extendatur leviores, et Cothman. Academ. respons. 1. num. 391. et seqq. adde me. de de appellat. cap. 7. num. 4. et in Delibatis lib. 5. q. 3. item Valent. Riemer, d. Iurisd. 5. 3.

10. Peinliche Frag, Tortur.

Frequens et usitatum medium, quo in publicis maxime et atrocioribus criminibus, a reis, qui fugere fere et delicta pernegare solent, veritas extorquetur, exsistit Tortura: ea num cum Theologicis, et politicis Principiis pugnet? haud absque ratione, dubitare aliquis pofset. Sapientissimus sane Legislator Iehova Deus, tale medium nullibi aperuit in Sacrosancta [orig: Sacrosanctâ] Scriptura. Ex quo Wilhelmus Zepperus. lib. 5. Legum Mosaicar. forens. explanat. cap. 10. ut et Antonius Praetorius. tract. von Zauberey. folio. 179, etc. ac novissime Iohan. Grevius, in suo Tribunali reformato. lib. 1. cap. 4. fol. 71. etc. improbant violentas hasce quaestiones, quae si tam necessariae essent, ut sine illis iustitia administrari, iudicia criminalia exerceri, aut etiam veritas elici non posset; haut immerito multorum animos admiratio subit, quid rei sit, quod ille criminum acerrimus ultor, eorumque prudentissimus indagator, in ea [orig: eâ] praesertim politia [orig: politiâ], ubi cum pertinaci, duraeque cervicis populo res illi fuit, tantum adminiculum et praesidium, non iusserit adhiberi.

Nec populus solum Israeliticus Tormenta illa ignoravit; sed et in Aragoniae Regno, aliisque adhuc locis, per Iudicem in delictis imponi non posse Torturam, Gomesius attestatur. tom. 3. resolut. cap. 13. a pr.

Et Angli etiam non adprobant hodie eandem, Grevius dict. cap. 4. f. 80. etc. Thomas Smithus, lib. 1. de Republ. Anglorum. cap. 27.

Ethnicum et Tyrannicum Tormentorum videtur esse inventum, omnis charitatis et commiserationis, quae sontibus etiam, et reis, suo modo debetur, expers. Non quod nihil prorsus ab Ethnicis usurpatum, usurpare liceat

Christianis: Sed vel eo nomine, inquifitionis haecceratio, nonnullis eo magis est suspecta; cum Tyranni inprimis ad suam tuen dam dominationem ea [orig: eâ] utantur, eiusque ideo inventionem Nimrotho, Tyrannorum primario et primo, Polydorus Vergilius assignat, libr. 2. de rer. inventor. cap. 3. Quid si torturam Tyranno, adhuc crudeliori, quis adscribat? Antiocho nempe Epiphani, qui hinc etiam Ephimanis cognomen, in Ecclesia est sortitus. De eo namque scribit Iosephus. lib. de Imperio rationis, iussisse illum in medium protrahi, et Sacrilegis carnificum manibus, pium quendam Machabaeum atrocius distendi, qui etiam manus illi post tergum ligarint, crudelius verberarint, mole pedibus appensa illigarint, rotae innexuerint, et in gyrum circuli porrexerint, ut solutis hinc inde visceribus, venisque distentis, dolores ipsius et paenae crescerent in immensum. Sed iam ante Athenis tortura per rotam nota fuit. Meursius. in antiquitat. Attic. fol. 369.

Instrumenta, modusque torquendi, vel nomine solo horrenda sunt, et detestanda. De eqvuleo tantum dicam: Hunc Hieronymus Magius, in libro, quem de Eqvuleo Constantinopoli, post Dypriam cladem captivus scripsit, existimat, ligneam fuisse arcam, quatuor pedibus insi stentem, fundoque carentem, quae utrinque tympana et funes capiebat, quibus manus, pedesque sontium protraherentur, non sine magno totius corporis dolore. Eqvuleum alii fidiculas a fidibus appellant: sicut enim illae claviculis et pectinibus tenduntur.; ita fidicularum tormento, torquendi distendebantur. Ac alios insuper cruciatus patiebantur; flagris nempe caedebantur, laminis ignitis ustulabantur, et ungulis ferreis cutis eorum laniebatur.

Alia tormentorum genera refert Dn. Bocer. de tortur. cap. 5. n. 20. etc. Grevius d. cap. 4. fol. 48. et torquendi quasi artem profiterur Paris de Puteo, in tract. de Syndicat. §. Tortura. verb. repetit. fol. 961. Et solebant quoque Illyrici ac Macedones, vino aeque [orig: aequê] ac tormentis elicere arcana, Tubero de temporibus suis, lib. 6. fol. 145.

Et certe tam varii sunt torturae modi, tam exquisitus est ille dolor, quem sustinent eam sustinenters, ut gravior esse dicatur poena, quam abscissio manusutriusque, Novell. 134. cap. sin. Unde Cassiodorus, lib. 3. vaer. Epist. 46. gratius est, inquit, spem citae mortis expetere, quam tormentorum crudelia sustinere inter supremas enim anhelantis angustias, votum est potius perire, quam vivere. Quia detestabilis sensus poenarum, excludit dulcissimae salutis affectum. In de et Seneca de benefic. misericordiae genus est, ait cito occidere, quia tormentorum ultimum finem secum affert: Accrbissima vero crudelitas est, quae poenam trahit. Et ad Lucilium Epist. 22. nemo tam timidus est, ut malit semper pendere, quam semel cadere: Unde facilius reperiuntur, qui se ultro mori offerant, ut ex Iul. Celso refert Lucas de Penna, in l. quotiens. C. de dignit. lib. 12.

Tormentorum etiam ratio impugnatur ex eo: quia multi se admisisse confessi sunt, quod tamen ab aliis perpetratum, res ipsa docuit nimis sero. Et vicissim tanta quorundam in tormentis perferendis duritia et obstinatio est, ut exquisitissimis etiam cruciatibus, ad confessionem impelli non potuerint, scelerum illorum, quorum tamen reos fuisse, vel tum constitit, vel veritas, temporis filia, postea manifestavit. Cuius generis exempla Valer. Maximus. lib. 8. cap. 4. Alex. ab Alexanmdro. lib. 1. gen. dier. cap. ult. Fulgosius. libr. 8. cap. de quaestionibus. Richter. axiom. aecon. 217. et Grevius. 1. cap. 5. fol. 128. etc. et lib. 2. cap. 4. fol. 304. etc. referunt quamplurima. Inter quae egregium sane illud est, cuius D. Hieronymus meminit, in Epist ad Innocentium, tom. 1. fol. m. 234. Mulier a marito adulterii cum adolescente accusata, dum torqueretur, constanter crimen semper negavit. Iuvenis autem eam adulterasse dicebat, tormentorum impatiens, quod non patrarat, fassus

est patrasse [orig: patrâsse]; atque ob eam rem ambobus a Consule, in quo rigoris plus, quam iustitiae erat, morte damnatis, prodigio veritas detecta fuit. Iuvenis enim mendax, gladio percussus, caput semel ictus amisit: Septics autem cum femina gladio percussa esset, non caesim modo, verum etiamiiugulo punctim petito, ferrum retro ab eius carne, veluti a silice, semper resiliit, praeter quam in extremo ictu, post quem, pro mortua [orig: mortuâ] ut sepeliretur, elata fuit. Sed tandem post viva inventa, curato vulnere: cum demum iudicio absoluta esset, verum est inventum.

Huc faciunt ea, quae tradit Servin. d. Playdoyes tom. 2. fol. 402. et multis seqq. ubi de hospite quodam propter Assassinii crimen, accusato, et iniuste [orig: iniustê] torto agit.

Quam constantes olim fuerint Christiani in fidei suae professione, vel ipse Plinius Iunior testatur, Epistol. 47. ubi ait: nihil cogi posse dicuntur, qui sunt revera Christiani: idque verissimum esse comprobant Ecclesiasticae Historiae auctores cuncti. Ac de mirabili constantia [orig: constantiâ] veterum Martyrum, qui nec tormentis crudelissime lacerati, fateri voluerunt, quod alii praetensi huius criminis obnoxii sint. Videri potest Eusebius. hist. 5. cap. 1. Sed fuerunt tamen nonnulli, qui acerbitate suppliciorum vel territi, vel victi, humani aliquid patiebantur. De utrisque illustris locus est S. Martyris Cypriani, serm. 5. de lapsis. Ac de prioribus quidem sic inquit: Eadem est illis sinceritas cordis, eadem fidei tenacis integritas. Inconcussis Praeceptorum caelestium radicibus nixos, et Evangelicis traditionibus roboratos; non praescripta exilia, non destinata tormenta, non rei familiaris damna, et corporis supplicia terruerunt. Explorandae fidei praefiniebantur dies: Sed qui saeculo se renuntiasse meminit (respicit certe hic [orig: hîc] Cyprianus, ad formulas Baptismi, quibus baptizantibus renuntiatur saeculo, eiusque pompis) nullum saeculi diem novit, nec tempora terrena iam computat, qui aeternitatem a DEO sperat.

De posteriore genere, ita idem sanctissimus et gravissimus Seriptor. Queri de tormentis potest, qui per tormenta superatus est, et excusationem doloris obtendere, qui victus est in dolore: potest rogari talis et dicere: certare quidem fortiter volui, et Sacramenti mei (ita appellat Baptismum, in quo Sacramento, iusiurandum Deo praestatur) memor donationis ac fidei arma suscepi: sed me in congr essione pugnantem cruciamenta varia, ac supplicia longa vicerunt: stetit mens stabilis, et fides fortis, et cum torquentibus poenis, immobilis diu anima luctata est: sed cum durissimi Iudicis recrudescente saevitia [orig: saevitiâ], iam satigatum, nunc flagella scinderent, nune contunderent fustes, nunc equvieus exten deret, nunc ungula effoderet, nunc flamma torreret, caro me in colluctatione deseruit, infirmitas vicissim deseruit: nec animus, sed corpus in dolore defecit.

Sunt et qui noxiilicet, et taciturni tamen exsistunt in tormentis. Sambicus quispiam Eleus una cum Sociis aliquor, non paucas apud Olympia aereas statuas concidit, vendititqueve. Deinde maiora etiam ausus, Dianae Praesi dis diripuit Templum. At ille mox comprehensus, dum socios prodere recusat, annum perpetuum exquisitis cruciatibus est dilaceratus, inter quos etiam animam efflavit. Atque hinc vulgo nata fuit paroemia, Patitur graviora Sambico. Eras. in adag graviora Sambico.

Ac refert Botero, 1. detti. fol. 88. b. de quodam Mediolanensi quaestionibus subiecto, qui dixit: Io stimo meglio l' esse tormentato mille volte nella braccia, che una volta nella gola. Melius iudico millies in brachiis torqueri, quam semel in gula. Quod et narrat Marsilius, referente Delrio, 5. disquisit. Magic. sect. 9. fol. 106.

Quin et teste Paride de Puteo, in tract. de Syndicat. verb. tortura. vers. tortura gravior. Solent Advocati indurare corda eorum, et dicere clientulis carceratis, qui timent torqueri: melius est semel in tortura [orig: torturâ] pendere, quam semper in furca [orig: furcâ] stare et de his

solet esse Schola [orig: Scholâ] in carceribus, ut Andr. de Isern. dicit. in constit. Regni. et solent dicere torquendis: quid enim si haberes brachia fracta, nonne sustineres Medicum aptantem ossa cum dolore: quid enim si dolore iliaco vexareris, nonne perferres: quid enim si Podagram haberes, nonne sustineres dolorem, aut te occideres, etc.

Sunt et quorum ex confessionibus nil certi colligere licet, quemadmodum de Fratre Iunipero, in antiquitat. Franciscan. quas Philippus Bosquierus vulgavit. cent. 3. cap. 22. refertur, qui a Tyranno cuiusdam Castri (cui Nicolaus nomen erat) captus, statim positus in eqvuleo crudeliter trahitur, ac toto corpore dissipatur: et sic interrogatus quis esset, respondit se esse maximum peccatorem. Interrogatus si vellet prodere Castrum et se esse maximum proditorem, et omni bono indignum, respondit. Interrogatus, si volebat subula [orig: subulâ] occidere Nicolaum, et Castrum eius succendere? Respondit, sc haec et maiora facturum, si Dominus permisisset. Statimque condem natur: ut primo per villam ad caudam equi, usque ad patibulum traheretur, ut ibi per collum suspenderetur. Ipse vero nullam excusationem opposuit, nec ullam tristitiam demonstravit. Tandem quidam ad locum Fratrum eiusdem loci cutrens, rogavit Guardianum, ut veniret ad quendam proditorem statim suspendendum; qui nec de confessione, nec de saluteanimae suae, nec de morte corporis sui videbatur curare, ut ipsum ad confessionem induceret. Motus vero zelo bonus Guardianus, ad ipsum festinanteraccessit: et cum appropinquasset, fratremque Iuniperum cognovisset, haut difsiculter a Tyranno illo impetravit, ut frater hisce innocentissimus dimitteretur, aiuntque Tyrannum adiecisse: vere scio, quod nunc appropinquat finis malorum meorum, et vitae corporis, ex quo istum sanctum (quamvis ignoranter) tam crudeliter, et sine culpa tribulavi: Deus me amplius non sustinebit, quoniam moriar mala [orig: malâ] morte; quod et paulo post accidisse constat.

Inveniuntur etiam, qui, cum [orig: cûm] scelus aliquod capitale admiserunt, vel antequam subiciantur quaestioni, vel interea dum torquentur, quorundam vel Scriptura [orig: Scripturâ] vel prolatione verborum, consequi sibi videntur, ut et tacere possint, et nibil omnino sentire. Id quod tam [orig: tâm] firmiter sibi persuasum habent, ut fuerint, qui hac [orig: hâc] fiducia freti, ultro se tum carceri tum etiam obrulerint quaestioni. Maleficium vulgo Taciturnitatisvocant. Delrio. lib. 5. disquisit. Magicar. sect. 9. fol. m. 109. etc. Paris de Puteo, tract Syndicat. §. Torturae. vers. tortura gravier. fol. m. 95). Dn. Bocer. tr. de tortur. cap. 5. num 42. et 44. Wecker. de secret lib. 15. cap. 24. Guill. Bouchet. libr. 2. des Serees cap. 14. fol. m. 62. etc. novissime et late Bockel. disquisit. num. 31. ut Anonymus Auctor Theologus. in Cautione criminali, seu de processib. contra sagas. Item Gohaus [orig: Gôhaus]. eod, tractat passim, praesertim sol. 214. item fol. 340. etc.

Diabolus enim, cuius interest scelera non puniri, sed in dies accumulari, tales in malo confirmat, nec solum obstruit organa vocis, ne loqui possint, verum gravi etiam opprimit somno, ut nec audiant interrogata, nec sentiant tormenta. Interim tamen his illi penduli verbis ac versibus perquam a)pa/ths2 utuntur:

Imparibus meritis tria pendent corporaramis
Dismus et Gestas, in medio est Divina potestas,
Dismas damnatur, sed Gestas ad astra levatur.

Sunt, qui Prophetae illud ructent: Eructavit cor meum verbum bonum, veritatem numquam dicam Regi. Et testatur clarissimus IC. Paulus Grilandus, se aliquoties in facto comperisse, ut torturae applicati et elevati dormiebant capite declivo, ac si iacerent in lecto, absque ulla penitus lamentatione aut clamore, et ad tractus cor dae erant tamquam statuta marmorea, ac dum elevabantur, a principio dicebant quaedam verba submissa voce, deinde silebant, ut

dormitientes. Nonnumquam etiam per alias maleficas, quantumcunque remotas, maleficio silentii ligantur tormentis applicati Prout malefica quaedam, dicente Sprengero, quaest. 15. in Inspruch iactare solebat, quod ubi ad minus filum ex vestimentis alicuius detenti haberet, tantum efficere possit, quod quandumcunquevetormentaretur, etiam usque ad mortem, nihil fateri posset.

Tormenta rem fragilem et fallacem esse, patoscit ex co: quia illa gubernat dolor; et natura cuiusque tum animi, tum corporis mo deratur: et ut Cicero pro P. Sylla ait, regit quaesitor, flectit libido, corrumpit spes, infirmatmetus, ut in tot rerum angustiis, nihil veritati loci relinquatur. Sic et idem Cicero. 2. Rhetor. dolori credi non debere putat; quod alius alio recentior sit in dolore, quod ingeniosior ad comminiscendum, quod denique saepe scire, aut suspicari possit, quid Quaesitor velit audire: quod cum dixerit, intelligat sibi finem futurum doloris. Idem in Partition. saepe etiam quaestionibus resistendum est, quod et dolorem fugientes multi in tormentis ementiti persaepe sunt, morique maluerint, falsum fatendo, quam vere inficiando dolore: multi etiam suam vitam neglexerunt, ut eos, qui his cariores, quam ipsi sibi essent, liberarent. Alii autem, aut natura corporis, aut consuetudine dolendi, aut metu supplicii, aut mortis, vim tormentorum pertulerunt. Alii em entiti sunt in eos, quos oderunt. pertinet huc responsum Ulpiani, qui in l. 1. §. quaestione 23. ff. de quaestionibus. ita scribit: Plerique patientia [orig: patientiâ] sive duritia [orig: duritiâ] tormentorum, ita tormenta contemnunt, ut exprimi eis veritas nullomodo possit: alii tanta [orig: tantâ] sunt impatientia, ut quod vis mentiri, quam pati tormenta velint, Ita fit, ut etiam vario modo fateantur, ut non tantum se, verum etiam alios comminentur.

Singulare illud lumen et ornamentum Ecclesiae, non Africanae magis, quam universalis S. Augustinus; abhorrere se a fidiculis, eculeis, etc. non obscure nec uno in loco profitetur. In Epiftol. 159. et seq. laudat Marcellum Tribunum, quod horrenda facinora Donatistarum eruerit, non exten dente eculeo, non sulcantibus ungulis, non urentibus flammis, sed verberibus virgarum.

Intolerabile, plangendum, rigandumqueve, si fieri posset, fontibus lachrimatum, idem S. Augustinus ait, lib. 19. de Civir. Dei cap. 6. quod cum propterea Iudex torqueat accusatum, ne occidat nesciens innocentem, idem fiat per ignorantiae miseriam; ut et tortum et innocentem occidat; quem torserit, ne innocentem occideret. Si enim secundum istorum sapientiam delegerit ex hac vita [orig: vitâ] fugere, quam diutius illa sutinere tormenta; quod non commisit, commisisse se dicit, Quo damnato et occiso, utrum nocentem, an innocentem Iudex occiderit, adhuc nescit: quem ne innocentem nesciens occideret, torsit: ac per hoc innocentem, et ut sciret, torsit, et dum nesciret, occidit.

Consimilia fere ibi ad dit Scholiastes, Ludovicus Vives, vir iudicii magni. Nos ait, sic torquemus homines, ne insontes moriantur, ut magis eorum nos misereat, quam si morerentur: usque adeo graviora sunt saepe tormenta, quam mors. An non frequens quottidie videmus, qui mortem perpeti malint, quam tormenta? et fateantur fictum crimen de supplieio certi, ne torqueantur. Profecto carnificis animos habemus, qui sustinere possumus gemitus, et lachrimas tanto cum dolore expressas hominis, quem nescimus sit ne nocens.

Monasticha illa Trochaica et Iambiea, hucreferri [orig: hûcreferri] decent, proverbiorum loco usurpata:

Quaestione vera, falsa quaestione idem eruas,
Saepe ficta, saepe falsa, quaestio omnis exprimit.
Mentitur is, dolorem qui pati nequit,
Mentituris, dolorem quipati potest.
Tam falsa quam vera, elicit trux quaestie.

Michaelem Montantum, Nobilem allum, Virum certe prudentissimum, Magnus ille Lipsius in Eipstolic cent. 2. Epist. 41. adeo commendat, ut inter septem Graeciaesapientes eum referat, aut

si quid sapientius sit illis septem. Hic vero libr. 1. des assays. cap. 5. ita scribit: C' est une dangereuse invention, que celle des Gehennes, et semble quece soit plustost un essais de patience, que de verite: et celuy, qui les peut souffrir, cache la verite, et celuy, qui les ne peut souffrir. Id est: Periculosa inventio est illa eculei et quaestionum, adeo ut videatur magis exploratio patientiae, quam veritatis. Aeque enim is qui sustinere et perferre tormenta potest, et is qui non potest, veritatem celat.

Praetor actus ex metu gestos, pro nullis habet, ac uti que rescindit: vix autem gravior est cruciatus, quam qui per tormenta et quaestiones, corpori in fertur. Neminem item tencri semet prodere, naturalis et civilis ratio prodit. Hincque positiones, delictum sive crimen respondentis quae continent, pro irresponsalibus habentur, easque mediante quoque Iuramento negari posse, communis schola tradit. Fulvius Pacianus. d. probat. lib. 1. cap. 7. Hinc et caus. 15. quaest. 6. can. 1. sancitur, quod quoquo modo per metum, fraudem, aut vim extortae scripturae, ad nullum praeiudicium vel nocumentum scribentis debeant valere: quodque omnis confessio, quae fit ex necesstate, fidem non mereatur, et pessimum sit, de suspicione aut extorta [orig: extortâ] confessione, quemquam iudicare.

Quod si torturis omissis, scelera et flagitia multa in occulto manere, neque in apertum proferri quis causetur: tur: Huic non meis, sed Chrysostomi et Augustini verbis respondere lubet. Ita enim Chrysostomus homil. 46. ad Pop. Antioch. Nec ab omnibus, inquit, hic exigit Deus, ne resurrectionem desperes, et iudicium desinas exspectare, quasi omnes hic [orig: hîc] red dant rationem. Nec rursum omnes abire permittit impunitos, ne rursum omnia providentia carere putes. Verum et punit, et non punit. Etin quantum punit, ostendit, quod hic [orig: hîc] punitos, et illic [orig: illîc] rationem exposcat. In quantum autem non punit, facit, ut credas, quod est aliquod post praesentem peregrinationem tremendum Tribunal. Augustinus vero, lib. 3. contr. Epist. Parmeniani cap. 2. dicit. Miseric orditer corripiat homo, quod potest. Quod autem non potest, patienter ferat, et cum dilectione gemat atque lugeat, donec aut Deus desuper emender et corrigat, aut usque ad messem differat era dicare zizania, et paleam ventilare. Quod licet ille proferat de Disciplina Ecclesiastica loquens: ad publica tamenn supplicia, scelerumque poenas, recte transferri videtur.

Quamvis autem Quaestiones et Tormenta, haut eo nomine commendanda esse putem, quod Podagra inveterata, quandoque per eam sanata fuit, cuius experimenti sat violenti duo exempla Fabricius refert, observ Chirurg. cent. 1. observ. 79. Sed iustum tamen et rationi conveniens, ac etiam Rei publicae utile esse, tormenta quandoque adhiberi, uno ore Iureconsulti fatentur omnes, approbant etiam mores, Legesque gentium fere cunctarum, et id pariter quottidiana experientia manifestum reddit; ne scilic et delicta remaneant impunita, quae cum regulariter occulte perpetrentur, vix ea per aliam inquisitionem protrahi in lucem, aut veritas cognosci posset. Sicque occasio delinquendi aperiretur. Gonies. tom. 3. var. resolut. cap. 13. a princ. Farinac quaest. 4 a princ. Petrus Aerodius, lib. 9. rer. iudicacur. tit. 10. Dn. Bocer. de tartur. cap. 1. Numer. 6. Hering. de fideiuss. cap. 10. numer. 440. etc. Parthenius Litigiosus. lib. 2 cap. 8. numer. 7. et seqq. Philipp. Steinhausen, in parat. ff. de quaestionib numer. 2. et seqq. Hanque etiam Theologorum communem sententiam esse, attestatur Martin. Delrio, disquisit. Magic. 5. section. 8. et Paris de Puteo nominatim scribit: non reputanda esse tormenta inhumana et crudelia, quia sine timore Torturae non posset Mundus in Pace stare: quia oderunt peccaro malt, formidine poenae. tract. de Syndicat. §. Tortura. vers. de repetitione. num. 6. fol. m. 963.

et praesumptionibus, perpetuo utentum esset, necessario sequeretur, aut sceleratos ad supplicium esse trahendos, etiam nulla [orig: nullâ] eorum propria [orig: propriâ] confessione ac cedente: aut ex centum flagitiosis vix unum esse puniendum: siquidem et recte qualificati testes, raro admo dum haberi possunt, cum adulteria et gravissima alia scelera sinetestibus committantur, et omnes homines ita sint comparati, ut sua [orig: suâ] sponte sc elus nullum confiteantur, quod morte piandum esse sciant. Quae autem futura esset hominum vita, et qualis Rei publicae cuiusque Status, si ex multis flagitiosis unus aut alter solum, ad debitam poenam raperetur; reliqui, quorum scelera vel iuratis testibus, vel ipsorum propria [orig: propriâ] confessione probari non possent, impune dimitterentur, nemo non videt: eum scilicet id ad flagitia iteranda, et pro nefaria libidine, in alios grassandum, non fenestram solum, sed et fores patentes praeberet. hincque S. Isi dorus Pelusiota: Cum sapiens, inquit, veritatis inventum habeas multiplicem tormentorum machinam, timore ad iudicium utere: quandoqui dem Divina Lex, improbis te constituit terrorem. lib. 1. Epist. 116.

Et Quintilianus Senior, declam. 307. prope fin. difficile est, ait, contra dolorem aegris durare corporibus; et facile est, integro sensu perferre, quam semel indueris persuasi onem. Ideo ars inventa est, illae torquent nocturnae cogitationes, illa recordatio praeteritorum, illa est quaestio gravis, cum vulnera caeduntur, cum persuasum est animo, nullum esse finem torm entorum.

Et acute conicit Michael Montanus, lib. 2. des essais. cap. 5. conscientiam scelere gravatam vix parem esse doloribus ferendis, innocentiam magis fortem esse. le pense, ait, que le fondament deceste invention, vient de la consideration de l effort de la conscience. Car au conlpable il semble qu' elle ayde la torture pour luy faire confesser sa faute, et qu' elle l' affoiblisse: et del' autre part, qu elle fortifice l' innocent contra la torture.

Eleganter Carolus Philippus Hattron. in pietate et Regno fol. 270. Fatentium quidem in eculeo, causa cadem dolor, haut animi immorsus. sed sequi dolorem credita admissi conseientia, et his simul inflecti silentium. Firmiores qui innoxii; quibus et si idem cruciatuum sensus, nibil tamen est cur paeniteant una, sed his veritas subsidio constantiae.

Innocens, Deoque Vindici innocentiae fidens, cum Galeatio Ubaldo Perusino, alloquior lib. 2. fol. 102. dicere potest: Adeo non diffugio, depoco hoc certamen, in quo spero constanti tormentorum perpessione, insigni tolerantia [orig: tolerantiâ] perstare, atque omnem vim tormentorum frangere, et tam patienter ferre, quam cosinferre: arietem quidem rupem me habebunt. Acerrima virtus est, quam ultimo necessitas excutit, et plus impetus, maior constantia pen es miseros est. Et plus constantiae, maior consolatio eius recordationis. Membra cum dolebunt, conslantia et innocentia succurrent doloris clus causa: sentiam quidem, atque etiam dolebo: Sensum enim hominis, quae virtus exuit? tamen, ut navis, quae maria ambulat, parte infima [orig: infimâ], et vili ea attingit, cetera exstat et est in alto. Sio ego decurram per haec tormenta optima [orig: optimâ] illa [orig: illâ] parte, id est. animo sublevatus et quasi.

Haec meditamenta mea, vel internae imaginationes sunt, quibus me munio et animo:

Et quamvis in Veteri Testamento ignotae, vel non usitatae fuerint Torturae; alia tamen fere consimilia media usurpabantur, et sortes in dubiis et occultis maleficiis, quorum auctores ignorabantur, adhiberi solitas sci mus, Ios. 7. vers. 14. 1. Samuel. 14. vers. 30. Ionae cap. 1. vers. 7. Sic tum etiam mirabilie exploratio adulterii usi tata erat. per potionem amaram, Num. cap. 5. vers. 13. etc.

Cui prope similis erat Statua Veneris in urbe Constantinopolitana, in de a temporibus Magni Constantini usque ad Iustinum Imperatorem exstans, cuius meminit. Nicolaus Alemannus in notis

historiae secretae Procopit. fol 83. Ad quam Virgines, ait, vitiii suspectae cum accederent, si quidem illibatae essent, secure discedebant; at vero corruptarum statim vestis reducebatur, patefactis pudendis. Nuptis etiam feminis, quae clandestinis adulteriis se foedassent [orig: foedâssent], idem plane accidebat, ipsaeque statim rem farebantur. vid. Gillium. f. 263.

Aequae mirum est, quod refert Estienne de Lusignan, in description. Insulae Cypri. cap. 14. fol. 64. b. Nicosiae nempe lapides fuisse duos, intra quos rei se sistere cogebantur, factum de quo erant inculpati, negantes, tuncque eos sua sponte, ita nocentem constrinxisse, ut veritatem profiterentur. Il y avoit aussi une Eglise Grecque en la mesme Ville avures des Chartreux quis appelloit Arcomose, c est a dire, Prince du serment, en laquelle estoient deux pierres de marbre, ou l' on mettoit ceux, qui ne vouloient confesser la verite: et lors; siceluy qui y estoit mene, estoit coulpable, ces deux pierres se serroient d' elles mesme et sans aide d, homme, petit a petit, iusques a ce que le patient eust confesse la verite.

In vetusta [orig: vetustâ] illa [orig: illâ] Iudaica [orig: Iudaicâ] Republica simplicitas et ingenuitas maior erat, utpotein qua [orig: quâ] homines unius naturae ac gentis, uniusque Religionis conformiter vivebant, atque adeo in ea [orig: eâ] minor rerum confusio erat. Indeque Instituta Populi illius, non adeo accommodata sunt ad Res publicas temporum horum, quibus et malitia et in omne scelus, decuplo maior libido, et ubi in una [orig: unâ], non dico Regione vel urbe, sed oppido, Vico et Pago cohabitabant homines gentium diversi ssimarum, atque adeo etiam ingeniorum et morum. Ita utomnino Iustitiae administrandae, flagitiorumque deprehendorum in tanta rerum, quae nunc in mundo est, confusione, multo difficilior ratio sit, quam erat in Iudaica [orig: Iudaicâ] Politia [orig: Politiâ]. Keckerman. disp. pract. 32. quaest. 4.

Et Angli, qui alias [orig: aliâs] tormentis carere dicuntur, ea tamen Catholicis, qui Maiestatis Criminis suspecti erant, adplicabant, ut refertur in libello qui Iustitiae Britannicae titulum praefixum habet, ad fin.

Et sane si regulas nostrorum Iurisperitorum, et Rerum publicarum sapienter informatarum instituta observemus, vix est ut tortura iniustitiae vel crudelitatis accusari queat, Barthol. Keckerman, dict. disp. pract. 32. quaest. 4. dum nempe tradunt, confessioni extortae minime credendum, nec regulariter torturam adhibendam esse, nisi prius constet de corpore delicti, puta hominem interfectum, furtum vel simile delictum perpetratum esse, Menoch. arb. centur. 2. cas. 269. num. 4. Cod. Fabrian. lib. 9. tit. 21. definit. 17. Quod si olim Romani observassent [orig: observâssent], non falsum ob tormenta dixisset servus ille, cuius Valer Maximus, lib. 8. cap. 4. mentionem facit, qui accusatus occidisse Alexandrum T. Fannii servuni, eo nomine tortus a Domino, admisisse id facinus constantissimus asseveravit, itaque Fannio dedirus, supplicio affectus fuit: parvo dein tempore interiecto, Alex. ille, cuius de nece creditum erat, sospes rediit domum.

Si id quondam etiam I ubingenses nostri observassent, haut famam suam prostituissent, si modo vera sunt, quae deiis Ludovicus Gilhausen in arb. Crim. cap. 6. part. 7. num. 7. et Godelmannus de Lamiis lib. 3. cap. 10. numer. 4. referunt, in hunc modum: cum duo adolescentes mechanicam artem exercentes, peregre proficiscerentur, redit unus brevi domum, cum alterius vestitu invicem permutato. Parentes et cognati absentis, statim ex vestimentorum mutatione, filium a redeunte interfectum colligentes, illum apud eius loci Iudicem, homicidii accusant. Hic statim accusatum absque ulteriori inquisitione, in carcerem conicit. Et cum factum accusatus constanter negaret, torturae subicitur, ubi prae nimio cruciatu, sesocium interfecisse, vestimenta eius abtulisse, suaque in hospitio consumpsisse, fatetur. Quare tandem condem natus, rotae imponitur, ubi vitam cum morte pie commutavit. Praeteritis aliquot diebus, socius itineris, salvus et incolumis reversus est. In huiusque rei perpetuam memoriam, et iniquissimae condem nationis signum, ibidem in templo, effigies hominis rotae impositi, Saxo incisa, et Magistratui facultas, tum cognoscendi, in

causis Criminalibus adempta est, nec licet ei absque Decreto Facultatis Iuridicae quempiam condemnare.

Quamvis autem ego Puer adhuc, consimilia fere, a Maioribus meis audiverim recenseri s plane tamen persuasum mihi est, effigiem illam hominis impositam Rotae, in Templi nostri fenestris exstantem, Martyris cuiusdam, et quidem Georgii effigiem esse: nam parilem plane imaginem et alibi me vidisse recordor. v. Surium in Vita Georgii, item hohe Schuel der Krancken. Fuisse autem Georgium, qui una cum S. Martino Ecclesiae Tubingensis parronus est, rotae supplicium perpessum refert Baronius ex veteribus manuscriptis, in martyrol. die 23. Aprilis.

Confessio porro violenta verisi milis esse, et tales quoque circum stantias, quae non absonae sunt, continere debet. Hincque Tertullianus in Apologet. cum dixisset; Leges praescribere, ut confessi damnentur: mox tamen addit; non esse sola [orig: solâ] confessione contentos Iudices, sed et consequenter exigere qualitatem facti, numerum, locum, modum, tempus, etc.

Insuper quaestioni ut locus sit, indicia al qua perpetrati a reo delicti, praecedere debent. Menoch. arbit lib. 1. quaest. 84. Oportet enim Iudices nec in his Criminibus, quae publicorum iudiciorum sunt, ad investigationem veritatis, initium sumere a tormentis: sed argumentis primum verisi milibus, probabilibusque uti. l. milites. 8. C. de quaestion. nec testes nisi qui sint omni exceptione maiores admittere, vid. Merlin. decis. 62. Et talia itidem indicia necessaria sunt, quae credibilia, seu verisi milia dici possunt, quaeque nostri proxima appellant. Menoch. lib. 2. cas. 270. num. 13. etc. Peinliche Halsgerichts Ordnung, art 20. Daß ohne redliche Anzaig niemandt soll peinlich gefragt werden. Hincque est, quod Dd. nostri tradunt, si reus, non sufficientibus indiciis praecedentibus, sit tortus, quodex sola [orig: solâ] sua [orig: suâ] confessione condemnari non possit, etiamsi millies, ac etiam iudicialiter sit ratificata. Mynsing. centur. 5. obs. 23. Farinac. lib. 1. pract. Crtm. tit. 5. quaest. 37. num. 10.

Modum item tormentorum, non a qualitate solum et conditione personae, Menoch. 2. cas. 271. Sed et a modo ac gravitate indiciorum pendet. Peinliche Halsgerichts Ordnung, art. 58. Hincque certos Torturae gradus faciunt Interpretes, quos explicat Grillandus tract. de quaestionib. Clarus §. ult. quaest. 64. Ac subinde non tormenta, sed terror et metus tormentorum decerni a Prudentibus Iurisconsultis solet, Langlaeus semestr. 9. cap. ult. Quem modum etiam Veteres Romani non ignoraverunt. Duo egregia exempla T. Livius memorat, alterum lib. 10. dec. 4. de Xycho, verba haec sunt: Adductus primo Xychus, ita negare inconstanter, ut parvo metu admoto, paratum Iudicem esse appareret: conspectum tortoris, verborumque non sustinuit, ordinemque omnem facinoris, ministeriique sui exposuit. Alterum est lib. 27. dum refert, unum ex Numidis a Muliere Gampana detectis, quod ad Annibalem Romanorum hostem detulissent, constanter negasse factum: deinde cum intellexisset vocari, pararique tormenta, statim confessum fuisse. Exstat etiam apud Tacitum lib. 15. de Natali et Scenino egregium exemplum, his verbis scriptum: Accitus Natalis et sceninus diversi interrogantur, quisnam is sermo, qua de re fuisset, tum extorta suspicio, quia non congruentia responderant, inditaque vincula, et tormentorum aspectum ac minas non tulere [orig: tulêre].

Monet etiam Petrus Gregorius Tholosanus Syntagm. libr. 48. cap. 12. numer. 25. a Iudicibus nova tormentorum genera non adhiberi debere, ea namque Phalaridis alicuius esse, non Christiani. Consentit Gomez. var. res. 3. cap 13. numer. 5. ubi addit: clamandum esse contra Iudices severos et crudeles, vanam et inanem gloriam affectantes, et propter hoc maiora officia in Republica [orig: Republicâ] appetentes, qui nova genera tormentorum miseris reis imponunt, et a iure praescriptum modum excedunt. Idemque vult Parthenius Litigiosus, lib. 1. cap. 14. num. 32. ubi tractat von dem Dänische Mantel,

Iura etiam nostra tale moderamen tormentorum praescribunt, ut reus verisi militer remaneat salvus et illaesus, nec vitam aut membrum principale perdat. l. quaestionis modum. ff. de quaestion.

Et merito Parthenius Litigiosus invehit in Iudices Larvatos, stupidosqueve; intolerandis humanae patientiae cruciatibus, miseros captivos lacerantes: imo pastis cruoro luminibus, ut fera, quae gustatum semel sanguinem semper sitit, saepe numero tormenta duplicari iubent.

Suntque in iure nostro prodita, remedia diversa, quibus inique tortis contra Iudicis aut Magistratus, vel fraudem vel errorem et ignorantiam succurri solet, de quibus Matthias Stephani. ad Constitut. Crimin. Caroli V. art. 20.

Et quam vis socii Criminis de consciis et participibus interrogari aliquando possint, si nempe de probando scelere agatur, quod sine sociorum opeadmitti ab unico homine nequivit, Ianus Langlaeus. semestr. lit. 9. cap. 1. Sed durum tamen videtur, ut, quod in Galliis fit, iam ad mortem condemnatus, ordinarie et extraordinarie; ac ut cadaver torqueatur, ad complices prodendos. vid. Codic. Fabrian. lib. 9. tit. 21. defin. 12. et 16.

Confessioni vero in eqvuleo (aut cum in oculis eqvuleus esset) expressae, fides non aliter est habenda (ut damnari ex ea reus possit) quam si is rursum post aliquod temporis intervallum, procul a tormentis interrogatus, perstiteritin eadem [orig: eâdem]. Langlaeus. semestr. lib. 9. cap. 2. Nec tamen longius tempus ei dandum esse, ni intervertendae veritatis, quam fuerit confessus, rationes comminiscatur, monet Anton. Faber. in Cod. libr. 9. tit. 21. defin. 18.

Detestandi inprimis sunt ii, qui more Tyrannorum, etiam tormenta adhibent pro poena [orig: poenâ], ut ait Tertullianus apologet. cap. 2. cui ibidem merito absurdum videtur, quod Christiani torti fuerunt, non ad confitendum, sed ad negandum. Inde idem ad Scapulam, Praesidem Carthaginensem: Quid amplius, inquit, tibi mandatur, quam nocentes confessos damnare, negantes autem ad tormenta revocare? Videtis ergo, quomodo ipsi vos contra mandata faciatis, ut confessos negare cogatis. Adeo confiteimini innocentes non esse, quos damnare statim ex confessione non vultis. vid. Cuiac. 14. obs. cap. 34.

Et exstant etiam aliae veterum Christianorum querelae, de neglecto iuris ordine et iudiciorum. Iustinus in apolog. Cyprian. contra Demetrium. Arnobius, lib. 8. Lactantius. lib. 5.

Illicitis quoque generibus tormentorum, aggrego rationes superstitiosas; qualis est probatio per frigidam aquam, illud Diaboli inventum, nec pacto implicito cum eodem carens: dum enim homines scire volunt occulta, per modum nec a iure permissum, nec naturalem rationem habentem, Diabolus accurrit, et manus porrigit adiutrices. Zieritz. ad Constitut. Crimiu. Caroli V. artic. 20.

Sic etiam, si sub brachio torti charthulae sortilegae, vel similia deprehendantur, ulterior tortura decerni quidem potest; Cod. Fabrian. libr. 9. tit. 21. defin. 3. Sed tamen magicas caeremonias atque superstitiosas, in tortura [orig: torturâ] adhibendas esse, recte Delrio nrgat. libr. 5. disquisit. Magicar. sect. 9. fol. m. 113. etc. Nonnulli (verba sunt Grillandi) dixerunt, quod adversus coniurationes et maleficia taciturnitatis reperiantur remedia quaedam, quae diversis precibus conficiuntur. Ex quibus dicunt, quod omnes ligaturae et maleficia huiusmodi dissolvantur, ut reus gravissima tormenta et cruciatus patiatur in corpore. Verum malum, per aeque malum pelli non decet. Pariter haut torturae adesse Confessionarium debere, Delrio lib. 6. disquisit. Magic. cap. 1. sect. 3. fol. m. 358. tradit.

Recta [orig: Rectâ] etiam hodie fit, quod testes non ut olim, torquentur, quod tamen fieri posse, si fit varius vel vacilatus, ac negans se interfuisse vegotio, cui constat eum adfuisse, adhuc Paris de Puteo eoncedit in saepe alleg. §. tortura vers. testis.

Ac tandem quamvis Iudex pro investiganda [orig: investigandâ] veritate, et maleficio inveniendo debeat esse subtilis indagator, interrogando etiam de circumstantiis remotis, fingendo se velle facere quod non vult, arg. c. afferte. extra de praesumpt. ubi Salomon ait, afferte gladium, etc. fingens velle puerum dividere, etc. vulgo subtilem diligentiam cognitionis vocant. Non debet tamen ille artibus iis uti, quas approbare videtur Paris de Puteo. in tract. de Syndicat. verb. tortura. vers. et advertendum. ubi scribit: quaedam Domina detenta erat, ex causa, quia dicebatur, quod fuerat mortem viri machinata, et nil poterat probari, Regens fecit eam ad se evocari secrete in Camera, et dixit, quod volebat eam habere in suam, et finxit eam osculari, et cum ea rationando et pollicendo liberationem, extorsit confessionem de homicidio viri, quae deinde fuit decapitata. Etiam alii extorserunt confessionem ab inquisitis in cenapollicendo liberationem, promittendo, quod nullum eis nocumentum inferret, et humaniter cum illis loquendo: et haec praedicta iura. Ac addit, esse huiusmodi persuasi ones magis aptas ad extorquendum confessiones, quam chorda. Sed vide Langlaeum. lib. 4. semestr. cap. 2. fol. 187. ubi etiam hoc tractat, an liceat subdole captare rei confessionem. Et pertinet huc [orig: hûc] tractatio de aequivocatione, de qua [orig: quâ] Delrio. lib. 5. disquisit. Magic. Sectio 10. fol. m. 122. etc.

Quod reus, quando purgavit indicia per torturam, interdum nihilominus extraordinarie puniri ac in expensas condemnari possit, tradit Caspar Anton. Thesaur. 1. quaest. 45.

De gradibus torturae, vid. Gohaus [orig: Gôhaus]. inprocess contra sagas. fol. 156. et Hondedae. 2. consil 98. num. 35. etc. ubi etiam de territione, et quae indicia ad quemlibet gradum requirantur, et num. fin. docet, quod, qui non possit torqueri, nequeat etiam terreri. add. Bocer. de tortur. cap. 5. num. 25.

Daß niemand vber ein Stund deß Cags einmahl zu torquiren, ex constitutione Pauli IV. Pont. Max. tradit Gohaus. in process. contra Sagas. fol. 125.

De repetitione torturae, praesertim si reus nolit confessionem ratificare, late idem Gohaus [orig: Gôhaus]. d. loc. fol. 182. 204. et seqq. item fol. 213. tractat, ac fol. 214. item 218. etc. per tres vices aliquem tantum esse torquendum, demonstrat.

Quod tortus et confessus, semper novis supervenientibus indiciis capi possit, nec is exceptionem rei iudicatae habeat, observavit Mynsing. centur. 5. obs. 12. Et quod famosi fures de aliis delictis torqueri queant, concludit Tusch. prad. conclus. lit. T. conclus. 334.

Sciens delictum et illud non relevans, torqueri potest, per tradita Servin. d. Plaidoyes tom. 3. fol. 511. etc.

Torturae autem locus non est, ubi relegatio datur loco poenae, Wesenbec. consil. 156. ad fin. ne sit gravior ipsa [orig: ipsâ] poena.

Verum de Torturis vid. Cavalcan. de brachio Regio, part. 3. per tot. Matth. Steph. de offic. Iudic. lib. 9. cap. 11. et seqq. multis. add. Bocer. Zanger. et Graevium. in tractatib. singular. Speidel. in Syllog. quaestion. part. 1. et 2. verb. Tortura. Octav. Spathar. in prax. crim. fol. 280. et seqq. Forner. rer. quottidian. Z. cap. 8. et 9. Philipp. Fabri Faventin. d. restitut. in Indice, Delrio de Magis fol. 880. etc. Gohaus. in process. contra Sagaspass. De Fridiculis, vid. Marcell. Donat. fol. 619. et Codic. Fabrianum.

ADDITIO.

Daß die Knaben, pro veritate eruenda an statt der Tortur, mit Rueten zustreichen, sententia est Lipsens. Scabinor. apud Beat. decis. tom. 4. d. criminalib. p. 4. fol. 771.

De Quaestionibus et testimonio Turcarum, vid. Alberic. Gentil. de Hispanic. Advecatia. cap. 24. ubi etiam de Anglorum obstinatione testatur, qui malint alia omnia, et ipsam subire mortem, quam tormenta, contra quam de Aegyptiis Cappadocibus traditum est, quod citius in quaestionibus morerentur, quam proderent veritatem. Et de Hispanis Iustinus. lib. 44. cap. 2. scribit: Saepe tormentis pro silentio rerum creditarum immortui: adeo illis fertier taciturnitatis cura, quam vitae, Celebratur etiam Bello Punico servi illius patientia, qui ultus Dominum inter tormenta risu exsultavit, serenaque [orig: serenâque] laetitia erudelitatem torquentium visit. Exemplum

Hispan. span. constantiae in tormentis habet etiam Tacitus. annal. 4. c. 45. Strabo. lib. 3. p. 114. et Plin. lib. 7. c. 23. vid. eundem Iustin. lib. 2. cap. 9. edit. Becneggerian. fol. 47. ubi de Hippia, qui interfectorem fratris comprehendi iussit, et pertormenta conscios caedis nominare coegit, hic omnes amicos tyranni nominavit, quibus intcrfectis, querenti tyranno: an adhuc aliqui conscii essent, neminem, ait, superesse, quem amplius mori gestiat, quam ipsum tyrannum, etc. qua voce eiusdem se tyranni victorem ostendit, etc.] Iohan. Iacob. Speid. V, I. Lic.

12. Peinlicher Gerichts-Procesß.

Sunt quaedam Civitates Imp. quae ex Privilegio in criminalibus ordinarium non observant processum. Sic Civitas Hallensis in quadam Missiva ad Facultat. Iuridic. Tubingensem sequentia habuit verba: Demnach Wir in krafft Kayserl. Privilegien, vnnd vnverdencklichem herbringen, nicht schuldig seyn, in Peinl. Sachen einen ordenlichen Proceß anzustellen sondern nach anhorung der Malefitz Persohnen, vber ihr verbrechen, bey verschlosenen Thüren, ohn einigen Proceß zuerkennen Macht haben, etc. Quod etiam Eslingae, Reutlingae ac alibi in usu esse dicitur.

Anff welches Costen, Peinliche Proceß fürzunemmen, dictum est supra lit. G. verb. Gerichrs Costen, add. Beatum. decis. tom. 5. de Iudicialibus p. 5. vol. 2. fol. 859. etc.

13. Pest.

Exempla aliquot pestis horrendae, habet Goclen. de peste. f. 2. qui idem mentionem fecit Pestis, quae solum oves necat. fol. 62. Quomodo dignoscatur terram vel aerem esse corruptum, idem fol. 148. docet.

Post strages Pestes evenire, memorat Quercet. depeste. fol. 43. et vide eundem de signis prognosticis. cap. 4. fol. 79. et cap. 7. de causis. fol. 98. et fol. 125. etiam cap. 6. pertot. Politicorum praeservationes habetiti dem fol. 195. De peste vide Mercurialem, et Andr. Denzel. tract. sing. Item Matth. Untznerum in antidotar. pestilentiali. multa etiam habeo ego, in tract. de vita et morte. vid. quoque Disputat. Hartmanni 10. Baron. in annacib. Indic. v. Pestis. Paul. Zach. in quaestionib. medicologalib. lib. 3. tit. 3. per tot. Bisciol. horar. subcesiv. lib. 14. cep. 9. ubi de pestilentiae origine observationem habet adversus Plinium, ac de tempore et efficacitate eius, etc.

De peste magna olim in Suevia [orig: Sueviâ], et quam dulciter mortui eo morbo infecti, vid. Fabri in Suevia. fol. 152.

An Dominus, Rex, etc. possit depeste epidemia [orig: epidemiâ] infectos, seu suspectos, ipsis inauditis et indefensis, de suis domibus eicere, et bona eorum mobilia, in quibus pestis de facili conservari solet, ut sunt lecti, pelles et his similia, comburi mandare, Peguera, decis. 8.

Usas esse nonnullas Civitates, ex Privilegio hoc iure, tradente marquardo Frehero, in parerg. lib. 2. cap. 2. ut in condendis Testamentis, Testes non necesse haberent in conspectum Testatoris convenire, ibique confectioni, recitationi et consi gnationi Testamenti interesse: sed satis esset, subscriptiones ab illis et signaculae ubicumque addi: puta ad domum misso Testamento, patet exl. 1. C. de testam. Est id quidem contra iuris observationem, idem tamen Impp. in l. 8. C. d. t. concesserunt fieri tempore pestis, timore, ut loquuntur contagionis, quae Testes deterrere solet, quo minus ad eos accedant, quos deeumbere. et Testamentum meditari audiunt, statim suspicahtes, peste eos laborare, adeo, ut difficile sit pestilentia [orig: pestilentiâ] grassante, Testes et Signatores invenire, qui testaturis adsint. Remiserunt igitur pestis tempore Imperatores Testibus, nenecesse habeant ad Testatorem accedere, vel Testatoribus potius, ne necesse habeant Testes in conspectum suum cogere et convocare, his verbis: Testes enim huiusmodi morbo oppressis (ita legendum est, secundum allegatum Freherum, dict. loc. ) iungi atquesociari

remissum est. vid. Dn. Bullaeum, in periculis Academ. discurs. 3. et disp. 3. ad Ius Municipale Würtemb. ex adversariis fratris meri. th. 32.

An autem feminae in tali Testmento admittantur, vide Fr. Sousam. ad l. feminae. 9. d. Reg. Iur. part. 2. numer. 23. etc. Peregrin. decis. 8.

Quod tempore pestis inquilinus impune possit abire, solvendo pensionem usque ad eum diem, quo domum inhabitavit, post alios docet Vinc. Carocius, d. locat. et conduction. part. 3. fol. m. 308. num. 41. nisi conductio esset facta tempore pestis, quia tunc sibi imputare deberet conductor. Caroc. d. loc. nu. 42. ubi numer. 47. ad omnem finem et effectum, ac ad tollendas dubitationes Consilium dat, ut a conductore cito fiat denuntiatio cum oblatione clavium.

ADDITIO.

De D. Sebastiani cultu contra pestem, eiusque Origine vid. Dn. Henric. Pflaumern. in Mercurio Italico. fol. 293.

Notandum, quod in loco ubi morbus pestilentialis suas expandit ruinas, ibi ex quacumque causa quis accedere sit adstrictus, excusetur, citatione ad eum locum comparendum non obstante, cum contumacia, nec pro criminali nec Civili causa possit tunc incusari, nec citatus ibi comparere teneatur, Ripa in traect. d. Peste, cap. de Privileg. contract. Boer. quaest. 228. num. 11. Paris. consil. 28. fol. 4. INde etiam est, ut absens a Civitate propter Pestem, dicatur absens ex iustissima causa, Roman. consil. 263. col. 1. et Pestem esse causam recedendi de domo conducta ante tempus, nulla [orig: nullâ] pensione soluta pro temporis residuo. Guid. Papae. quaest. 730. Nec mirum, quia pestis, a quocumque pro viribus fugienda est, nec quis mortis pericula exspectare tenetur.

Insuper constat etiam, tempore pestis Magistratum posse decernere, si ita expedit, ut bona mobilia subditorum comburantur, cum ipsismet Dominis magis, quam aliis perniciosa esse soleant. Et summum id exigit Ius, ut subditorum saluti prospiciatur. Hinc est, quod interdum a Magistratu et Urbium Praefectis, putridae carnes, corrupti pisces, malum vinum, et alia quae Civium saluti adversari videntur, comburi et proici solent, nullo Dominis pretio persoluto, imo ipsis quoque poenam indicendo, vid. Franc. Anton. Costa. Cons. 83.

Imo qui suspectus est, a congregatione hominum et Civitate expelli potest, ne ex eo morbus contrahatur, Pegner. decis. 8. num. 6. et si suspecti invitis custodibus intraverint Civitatem et domum, puniri possunt, si ex eo morbus sit sequutus, Cabed. decis. 93. num. 5. Idcirco solent promulgari banna, et Ordinationes, werden Brieff an Tohren angeschlagen, vnd der infection halb suspect: oder beraits angesteckte Oerther verbandt, versüfft oder verbotten, cuiusmodi ordinationes merito diligenter veniunt observandae, et contra custodes Portarum, si in officio negligentes fuerunt, poenae arbitrariae constituendae et eae exsequendae.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

14. Petschafft, Pitschier, Pitschier Ring.

In Scripturis vertustis reperitur, Betschaden, ita enim in literis armorum, vulgo Wappenbrieff, familiae Lebzelterorum ab Imperatore Friderico Anno 1474. datis, §. vnd meinen: ibi: die obgenandten Wappen vnd Rlainod haben, führen, vnd der in allen vnd jegklichen ehrlichen vnd redlichen Sachen vnd Geschäffren, zu Schimpff vnd zu Ernst, auch in Sigeln, Betschaden vnd Rleinoden gebrauchen sollen. Quod verbum Betschaden in confirmatione Rudolphi, §. vnnd sich deß alles: ibi: Insigeln, Petschadten, Rleinoten, etc. mutatum in Perschafften, ab antiquo verbo Pittacium, apud Petronium, ibi: Amphorarum cervicibus Pittacia erant affixa, cum hoc titulo: Falernum Opimianum annorum centum, id est; Indices sive tituli amphoris et doliis affixi, Vini Patriam, et aetarem significantes. Bornitius de Instrum. lib. 1. cap. 20. Deinde Glossarium ait, pitta/kion, brevis, Pittacium. Martin. in Lexie. Philolog. Unde verisi milior et facilior contractio Petschafft, et translationan annulum signatorium, five aliud Signaculum. Reperitur etiam vox Pistatium in antiquis constitutionibus passim apud Goldastum, quod s1fa/lma Scriptorum esse videtur. Pittacium enim non Pistatium, Graeco respondet, pitta/kion, nisi quis putet usu S. in T. mutatum fuisse. Haec Bornitius, in tract. d. Instrum.

Annuli Signatorii, apud Vopiscum Sigillaricii, vulgo Pitschier Ring vocantur, quibus Testamenta, aliaeque tabulae

signantur, quibus etiam veteres pecunias depositas, et domi suppellectilem, omnemque penum obsignabant.

Annulum autem talem, cuivis habere licuit, etiamsi ius aureorum annulorum consequutus non fuisset, cuius usus varius et apud veteres, ut modo dixi, maximus erat. Nam ptopter multitudinem servitiorum, reclusa omnia obsignataque a Dominis tenebantur, sicque a rapina, ut ait Plinius, vendicabantur.

Unde plus annulis, quam animis hominum credi, quaeritur Senec. libr. 3. de benefic. c. 15. vide Arum. Exercit. Iustin. f. 117.

Horum annulorum characteres sive sculpturae, Teste Marq. Frehero, in parerg. lib. I. cap. 20. olim non, ut hodie, erant gentilitiae vel familiares, sed pro lubitu cuiusque facta, et plerumque aliquid occultae significationis habentes. Sic namque Pomponius, ut refert Plutarchus in Pomponio. Leonem tenentem ensem, et alias auctore Dione, quemadmodum et Sylla, Tropaea tria in annulo sculpta habebat. Galba canem, ex prora [orig: prorâ] navis caput inclinantem, codem Dione Auctore, Plinius Secundus Quadrigas. seleucus Rex signaculum annuli habebat anchoram nauticam, ut Ciemens Alexandrinus III. Paedagogicus refert, quod ipse natus in faemore naevum anchorae similem habuisset; Iustino teste. lib. 15. Apud Aegyptios autem Aeliano auctore, fortissimus quisque Scarabaeum sculptum gerebat: quia id sine femina animal est.

Circa hos annulos valde notabilis est Lex Salonis apud Laetium, referente Frehero, d. l. et cap. Non licere annulario eius annuli, vem vendidisset, vel faciendam conduxisset, sigillum sive exemplar retinere. Forsan eam ob causam, ne aliqua fabricandi falsi occasio relinquatur.

Et hi annuli Signatorii non veniunt ornamentorum nomine: quia non ornandi corporis causa, sed ad serios usus, et quasi fidei pignus sunt comparati. l. argumento. 15. §. ornamentum. ff. de aur. arg. leg. arg. l. 79. ff. de verb. sign. Nec computantur inter utensilia, prout voluerunt Wittebergenses, ut patet ex Sentent. Pistoris, qu. 32. lib. 1. Sed inter res hereditarias, per supra allegatos textus.

15. Pfalburger.

Civis ille, qui prius domicilium retinet eius Civitatis, cui adscriptus est, falsus Civis esse perhibetur, et nomine Germanico vetusto Pfalburger nominatur. Cuius vocabuli notatio quae sit, in obscuro est. Quidam putant incolam, qui non est Civis, dici Pfalburger, der zwischen seinen Pfälen sitzt. Freherus falsum civem eo significari existimat. Nonnullis in locis vocantur Pactburger, quod non absolute, sed sub certo pacto, vnder einem gewisen Pact oder Geding, Cives sint, aut sub certa et denominata pensione annua vel censu, autad certum tempus, ut vult Iacob, Werner. Killinger. tr. de Ganerb. discurs. 3. num. 88. Quod verum esse non putat Dn. Draco, de Iure et Origine patricior. cap. 3. fol. 244. num. 21. Resi stit enim Scopus prohibitionis, non recipiendorum Pfalburgericorum: qui Civibus pactitiis non obstat. vide Dracon. d. loc. et Arum. ad Aur. Bullam. cap. 16. fol. m. 267. et seq. vide me. de iure civium. fol. 48. et de nat. popul. fol. 64.

16. Pfalentz, Pfaltz.

Wird communiter pro Palatio genommen: inde Pfaltzgraff, Comes Palatii. Hinc et Pfalentz. Gericht, singularis est species iurisdictionis, fere ad causas feudales restricta. vide me, de Comitib. num. 8.

Sed vetustiorem repetamus Originem, Varro, 4. d. Lingua Lat. Quartae, inquit, Regionis Palatium. Quod ad id Palentes cum Evandro venerunt; aut quod Palatini, qui et Aborigines, ex Agro Reatino, eo in loco, qui appellatur Palatium, consederunt. Martin. in Lex. Philolog. Palatium appellative, est augustale, Basilica, Praetorium, Pallast, pro quo ante 200. Annos dicebatur Phallenz, domus Regia, qua [orig: quâ] voce 7 Graeci diu sunt usi. Meursius in Glossar. v. pa/lation. Palatinus ad Palatium pertinens, et inde omnes in aula officium habentes, dicebantur Palatini Ceheman. 2. c. 6. 9. 13.

Rege ex pediebantur, in Pago autem ante Comitem vel Iudicem loci. vid. Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 419.

Et talia Palatia in Civitatibus nonnullis erant in iisque Caesares, vel Palatini ius dicebant: Inde quandoque sumitur Pfaltz, pro Curia [orig: Curiâ] Iudiciali, ut Argentinae. Ios. Nolden. de stat. Nobil. cap. 8. numer. 153. etc. Sic Treveris aedificium est, nunc Archiepsicopalis domus, et der Pallast vocatur: quod erat olim sub egibus Francorum, et diu postea, Palatinorum Comitum sedes. Freher. ad Ausonii Mosell. fol. 123. et vid. eundem ad Petr. de Andlo. fol. 158. (qui Comites Palatini perpetuam Urbis illius praefecturam sive Advocatiam gerebant, a qua Regio illa Urbis circa Palatium. die Graffschafft etiamnmum vocatur.) Et Goslaria nominata fuit ein Pfalg-Sratt, quod in ea Imperatorem Curiae solerent conscribi. Pomarius in Chron. Magdeburg. Henning. Arnisaeus, de Maiestate libr. 2. caq. 4. num. 15. fol. m. 322. Eodemque intuitu Palatia, quae sunt aedes Imperetori consecratae, l. un. C. de Palat. in Civitatibus Regalib. annumerantur, cap. un. quae sint. regal. 2. Feud. 56. ibi: Palatia in Civitatibus consuetis. Quasi nemini liceat in habitare Regia Palatia, praeter ipsum Principem, habentem Regalia. l. nulli. C. de offic. Rem. Provinc vid. Dn. Martin. Mager. tract. de Advocat. armat. cap. 2. num. 57.

De antiquissima Sede Palatinorum Electorum in Baccherach, vid. Spicilegium antiquitat. Palatinarum, eis Romanum. fol. 25. ubi tradit auctor illius, daß die vhralte Pfaltzgraffen, Churfürsten, welche von den Pipinis vnnd Carolo M. her, dz gantze klein Franckreich genandt, auß Braband herauff an der Mase, Mosel vnnd Rhein vnderschidlich regierren, jhre Hoffhaltung vnd Wohnungen, ehe dann zu Haidelderg oder sonsten sregendr wo, zu Bacherach, oder welches ein ding, zu Sraleck in dem alten Schloß geführt. Vnd dieses inquit idem, will ich insonderheit verstanden haben, von den Pfaltzgraffen, welcher ein Churfürst deß Reichs, eintweder wegen der succession oder Kayserl. Gewalts, jederzeit gewesen, darzu hat gehört Pfaltzgraff von Stain, oder die Pfaltz am Rhein. Dannenhero ist die gemaine opinion von alters biß noch von allen Seribenten observirt, daß Bacharach die älteste Statr der Pfaltz seye, verstehe der Churfürstlichen Pfaltz, daß seythero der ersten institution von Ottone III. geschehen, die Pfaltzgraven, so Churfürsten gewesen, jre Chur=Cantzley vnd Anwesen gemaingklich alda gehabt, bißes nacher Haydelberg gangen nach fast 200. Jahren. Daß aber der Churfürst diser Orth vnnd Schloß Staleckfür Vryer vnnd deren Pfaltz, für Hohensimmern vnd andern gefallen, ist die vrsach, weil der Rhein allda am allerlustig: vnd nutzlichsten, auch der Orth, da man die Comitia Imperii von alters hingelegt, die Kayser ab: vnd angesetzt, am nächsten bey Bacharach gelegen, vernimb den Kayser Stul bey Rense, jetzt Landgrävisch. Da hat man die Tromer oder Posaun geblasen, wann vonnöthen, so haben vier die Rheinische Churfürsten jeder in seinem Land es hören können, etc. Hactenus Auctor Spicilegii.

17. Pfaltzgraffen.

Hinunc Principum ordini non adscripti solum, sed et Ducibus multis superiores sunt, atque ita Comites Palatini vulquo Pfaltzgraffen, olim Palatii seu Aulae vel Curiae Caesaris Iudices sive Praefecti erant, Richter deß Kayserlichen oder Königlichem Hoffs. Borcholt. de feud. cap. 5. num. 34. Nunc Cammer: oder Hoffrichter dici possunt. Qui etiam olim Comites Aulici dicebantur, ut videre est apud Gunther in Ligurino. lib. 6. vers. 561.

Item lib. 7. vers. 558. ut et lib. 8. vers 342. Vocantur etiam Maiores Palatii, Maiores domus, etc. de quibus vid. Coccium in Dagobert. fol. 92. ubi de eorum instituto et auctoritate in Regno Franciae, item Fauchet. des origin. 1. cap. 10. Sleidan. d. quat. Monarch. fol. 319.

Palatini et maiores Domus olim in Principes etiam saeviebant, ut tempore Caroli et Pipini. Et forsan ex eo, quod Palatinus Elector ius dixit Imperatori. Sed exinde etiam Palatinus Ungariae, et Palatini Poloniae, de quorum auctoritate vid. Scriptor. Status Poloniae. fol. 5.

Loco Maiorum Domus sunt in Gallia Les Donnestables, vid. Guyon. divers. Lecons. tom. 2. fol. 60.

Hodie Comites Palatini sunt, et dicuntur, qui de Principatu, seu regione ea [orig: eâ], quae in Palatinatum, zu einer Pfaltzgraffschafft evecta est, investiti sunt, Reinking. libr. 1. d. regim. saecul. et Eccles. cap. 13. num 18. Ita in Germania Comites Palatini ad Rhenum, magna praeeminentia fulgent, ac dignitate Electorali sunt decorati, primasque inter saeculares Electores tenent. Marq. Freher. in tract. de origin. Palatin. vide Konig [orig: Kônig]. part. 1. in teat. polit. cap. 36. num. 33. et seqq. Ub. Thom. Leodium, in Annal. lib. 1. et me. de Comitib. num. 8. item Casp. a Lerch. d. Equestri ordine. fol. 25. et Le Grand. Aumosnier. de France fol. 45.

Iudicem et ephorum Imperii Palatinum esse, innuere videtur Aurea Bulla. cap. 5. Quod munus communi Principum voluntate ac consensu primum Rudolpho Comiti Palatino Rheni collatum circiter Anno Domini MCCL. Ita scribit Georgius Alt, Noribergensis in Chronic. Bey disen Zeiten machten etlich deß Reichs, vnnd besonder die Geistlichen Churfürsten von mancherley Zweyffelhafftigkeit wegen, wider König Albrechten Bündtnuß vnnd Verschreibung mir einander. Den beschuldigten sie, daß er Adolphen seinen Herrn, in einem Rrieg vmbgebracht hätt. Deßhalb er der Königlichen Ehr vnwürdig wäre. Darumb setzeten die andern fürnembsten fürsten, Teutscher Nation, Hörtzog Rudolph Pfaltzgraffen bey Rhein, zu einem Richter deß Römischen Reichs, also, daß er hinfüro zu künfftigen Zeiten, auß seiner Dapfferkeit dasselb Ampt volführen sollt: auff daß die Römische König bewegt wurden, nichts Vbels oder Scheltung würdiges im Reich fürzunemmen, dardurch sie der Römischen Königlichen Höhe vnwürdig geschätzt werden möchten.

Sed hoc officium fuit personale, et industria personae electa; nec ea [orig: eâ] conditione, qua [orig: quâ] Rudolphus id adeptus, ad posteros translatum fuit.

Et de hac Quaestione, ob der Pfaltzgraffe deß Röm: Kaysers Richter seye: videri potest Schrader. d. feudis. part. 10. section. 7. num. 70. Dn. Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tractat. de quinquennel. m. f. 27. Lehman. in disputat. ad tit. 5. Aur. Bull. fol. 3. et seqq. Freher. ad Pet. d. Andlo. fel. 194. fac. 2. ubi tradit, a Palatina Comitiva veteri, hoc singulare et super omnia eximium Privilegium descendere videri, quod ut in Aula Regia et Praetorio Francorum amplissima in omnes Iurisdictione, nullo penitus exempto, Praefectus Palatii iudieabat, ita ipse Princeps, si ab aliquo se conveniri pateretur (neque enim bonus Princeps se supra Leges omnes, iussitiamque extulerit) coram hoc solo se si stere dignaretur. Quod ipsum summi honoris argumentum in hoc Germanico Imperio penes Palatinum Rheni (excluso Saxonico) remansit, confirmatum a Carolo IV. in A. B. cap. 5.

De Palatinis Saxonicis, vid. Werdenhag. de Republ. Hanseatic. part. 3. fol. 131.

Conradus Palatinus Rheni diem clausit extremum An. 1195. Dignitas cum tota ditione beneficio Caesaris cessit Henrico Saxoni: qui ab eo tempore titulo Ducis Saxoniae et Palatini Comitisad Rhenum numquam non in literis usus est. Vidi ifiumeras ab eo scriptas litteras: vidi Ottonis Imp. ad An. 1206. in quo eodem modo ipsum salutat. Neque aliter agit Auctor magni Chronici Belgici. p. 221. Dn. Meisbomius. in bistor. de Henrico Leone. fol. 40.

De iure et Privilegiis Comitum Palatinorum Caesareorum, qui Comites sunt sine Comitatu. vid. Arum. 3. fol. 39. et multis seqq. et me. de Maiest. fol. 200. et Privileg. Ioachimi a Grunthal [orig: Grûnthal]. quod est impressum Tubingae.

ADDITIO.

De Comitibus Palatii tempore Regum et Impp. Francorum, agit Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 515. ubi aliquot, qui hoc officio functi fuerint, recenset. Horum officium teste Hincmar. Epist. 3. cap. 21. maxime in finiendis controversiis, quae ad Palatium deferebantur, versatur, ut et siquid in Legibus emendandum esset, Palatinus Principi exponeret, et accepto responso, emendaret. Qui idem d. loc. c. 19. Comitem Palatii Archicapellano seu Apocrisiario confert: praecipue inquit, duo, id est Apocrisiarius, qui vocatur apudnos Capellanus, vel Pallatii Custos, de omnibus negotiis Ecclesiasticis vel Ministris Ecclesiae, et Comes Palatii de omnibus saecularibus causis vel Iudiciis suscipiendi curam instanter habebant: ut nec Ecclesiastici, nec saeculares prius Dominum Regem absque eorum consultu inquietare necesse haberent, quousque illi praeviderent, si necessitas esset, ut causa ante Regem merito venire deberet, etc.

Non tamen omnium causarum notionem, ad illos spectasse certum est ex Capitul. lib. 3. cap. 77. ibi: Neque ullus Comes Palaty nostri potenttorum causas sine nostra iussione finire praesumat, sed tantum ad pauperum et minus potentum iustas faciendas sibi fciat esse vacandum.

Vice tamen Regia [orig: Regiâ] sedisse, et de maioribus etiam negotiis seu Regum mandato, seu officii. praerogativa cognovisse, ex Clotarii Regis Iudicio (de quo Bignonius) palam fit. Decreta nomine Regio inscripta continebant, Regem et relatione Comitis Palatii iudicasse, aut ab illo et Proceribus iam iudicata firmasse. Itaque magna eius Comitis auctoritas et potestas. Sangallensis. lib. 2. cap. 9. Videntes Comitem Palatii in medio Procerum contionantem, Imperatorem suspicati, terratenus sunt prostrati.

Quem Magistratum in Germanico Imperio longo tempore durasse, attestatur idem Bignon. alleg. loc. fol. 516. item Pithaeus (qni multa de hisce Palatii Comitib annotavit) Comit. P. Camp. lib. 1. et Aventin. lib. 4. annal.

Erant et Comites Lateranensis Palatii, quorum eximium hoc Privilegium erat Imperatori in actu inaugurationis et consecrationis honoris ergo assistere et ministrare. Quem Comitatum ab usurpatione Pontificum receptum et Imperio vindicatum, ac Castrucio Castracani primo Duci Lucano a Ludovico Bavaro Romae collatum esse testatur Freher. in notis ad Petr. d. Andlo. f. 179. in eiusque rei testimonium Diploma concessum, refert. Ioh. Iac. Spied. V. I. Lic.

18. Pfand Lehen.

Feudum pignoraticium, Pfand Lehen, eo modo constituitur, si Dominus in investitura confiteatur, se hoc feudum Vasallo pro certa pecuniae summa concessisse, ita, ut sibi liberum sit, resoluta [orig: resolutâ] pecunia [orig: pecuniâ] redimere, Zasius. in Epitom. feud. p. 2. n. 23. et seq. Schrader. de feud. p. 2. c. 4. n. 57. et seq. Rosenthal. de feud cap. 2. concelus. 77. Fichard. vol. 2. consil. 7. nu. 5. Frider. Martin. de iur. cens. cap. 1. nu. 187. vid. Goth. Anton. disp. feudal. 1. thes. 7. sit. g. et fol. 95. lit. f. Vultei. d. feud. lib. 1. cap 18.

Interdum gibt man dergletchen Le, hen auff ein ewiges, et tunc concipiuntur fere sub hac [orig: hâc] forma [orig: formâ]: Also, daß wir noch vnsere Erben, noch jemands anders, die benandte Stätt, Schloß, etc. von jhm noch jhren Leibs Erben, daß Söhne seyn, für vnnd für nicht lösen, noch sie darvon entsetzen noch bringen sollen. Doch also vnd mit solchem Geding, ob dieselben N. von N. ohne Eheliche Leibs Erben, daß Söhn wären für vnd für mit Todr abgiengen, daß dann dieselbe Stätt, Schloß, Herrschafften, etc. all vnnd jegklich mit solchen jhren Zugehörungen widerumb an vns, oder ob wir nichr wären, an ander vnser Erben ledigklich, vnd gantz ohne Losung, Rehrung vnnd Bezahlung fallen sollen, ohn aller ander jhrer Erben vnd menigklichs von jhrentwegen Irzungvnd widersprecheo, als sie sich dann deßgegen vns vnnd vnsern Erben, verschriben haben. Vnnd wir vnd vnsere Erben wöllen darumb jhre Gnädige Herrn seyn, vnnd sie darbey für Ansprach handhaben, schützen vnd schürmen, getrewlich vnnd vngefährlich, sie sollen auch vns, vnnd darnach vnsern Leibs Erben, daß Söhne seyn, ob wir die gewunnen für vnd für, vnd niemands mehr mit denselben Stätten, Schlössern vnd Herrschafften, gehorsamb vnd gewärtig seyn, vnd vns die zu allen vnsern Notthurfften offen halten, vns vnnd die vnsern, die wir darzu schaffen, darinn vnd darauß zulassen, vnd darinn zuenthalten, wider menigklich, niemand außgenommen, doch invnser selbs Costen vnd Zehrung vnd ohn jhren mercklichen Schaden, auch alles getrewlich vnd ohne gefärde.

An in feudo pignoratio feminae succedant? Et aeque bene rigore Iuris inspecto, feminas excludendas putat.

Knichen. de vestit. pact. p. 1. cap. 3. n. 256. Rosenthal. cap. 2. conclus. 77. num. 3. etsi de consuetudine Germaniae contrarium statuat, de qua attestatur Zas. part. 12. n. 24. Gail. 2. observ. 159. n. ult. Feuda namque pignoratitia, non sunt feuda recta, sed degenerantia, et ideo nonnisi expressis pactis constitui possunt, Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 58. qu. 1.

Feudo pignoratitio an et quando praescribatur, docet Rosenthal. d. feud. cap. 60. conclus. 80. num. 11.

19. Pfandschilling, Pfandtschafft, Pfandtsweiß.

Licet verba Pfandschilling, Verpfendung, et si milia, ad Iuris quidem intellectum redacta, pignus denotent, Arum. lib. 2. decis. 5. num. 74. in fin. Verum cum proferuntur eo modo, in quo interpretatio tam Iuris, quam usus communis loquendi haberi potest, tum potius accipienda erit interpretatio communis intellectus, quam Iuris. l. stipulatio ista. 38. §. haec. quoque. 7. ibi Bart. ff. de V. Obl. Roman. cons. 4. n. 6. Secundum eamque Germaniae consuetudinem, emptio venditio cum pacto de retrovendendo, vulgari modo appellatur Pfandschilling. Zas. cons. 12. numer. 11. Wesenbec. consil. 2. n. 91. Consil. Acad. Ingolstad. tom. 4. inter consil. Illustr. ICC. cons. 12. Arum. d. l. num. 75. vid. Frideric. Martin. d. censibus in Indic. verb. Antichraesis, et verb feudumpignoratitium, ubi quaedam notabilia praesertim. fol. 48. et seqq.

Estque Pfandung, proprie in Germania venditio cum pacto de retrovendendo. vid. Georg. Everh. 1. cons. 54. nu. 45. qui num 48. et seqq. differentias inter emptionis et pignoratitium contractum recenset, ac numer. 77. ait, non obstante ulla [orig: ullâ] praescriptione, redimi posse, ut et cons. 60. cod. vol. ac quoque vid. vol. 2. consil. 10.

Verba etiam Verpfändung, Pfandschilling, Widerkauff synonima, vocesque eadem significantes sunt. Unde bene [orig: benê] dicit Zasius d. consil. 12. nummer. 11. quod ex usu loquendi inter nomen venditionis, ubi im mobilia cum pacto retrovendendi venduntur, et nomen pignorationis non fiat differentia, sed alterum pro altero usurpetur, Arumaeus d. decis. num. 79.

Qui tenet Castrum per contractum pignoratitium, vulgo Pfandtschafft, is facit fructus suos, nec computantur ei in sortem, secundum consuetudinem Sueviae, et fere totius Alemanniae generalem, ut testatur Martin. Uran. vol. 2. eons. 56. num. 5. Sicut enim consuetudo potest novam speciem contractus in ducere, ut eleganter voluit Angel. in §. lex itaque. in auth. de non al. col. 2. ita etiam consuetudo potest contractum approbare. Bald. in l. per diversas. Cod. mand. Nam etsi quis faciat actum, qui communiter existimetur, licet in veritate non esset licitus, utpote quia sapit usurariam pravitatem, tamen non est censendus usurarius, secund. Bart. in l. qus sit. fugitivus. §. apud Labeonem. ff. d. aedil. Edict.

Vide etiam Matth. Coler. cons. 27. et seqq. ubi multa de tali contractu habet, praesertim cons. 31. quis probare debeat pertinentias ac limites talium oppignoratorum bonorum: et quomodo ab aliis immixtis sint separanda.

Quaeritur, Wann die Güter vmb schlecht Gelt versetzt, ob man den geringen Rauffschtlling annemmen müsse. Gravetta consil. 692. id affirmat, dann das interesse ist anß dem Nutzen erhoben.

Ac notandum, quod status Imperii oppidum per contractum antichraeseos tenens, als ein Pfands Innhaber, religionis mutationem instituere nequeat: Nam subditi conformare se debent Religioni eius Imperii statui, qui immediate Dominium iurisdictionis in eos habet; sed qui oppidum per modum hypothecae tantum possidet, als ein Pfandts Innhaber, nullum Dominium Iurisdictionis obtinet; cum non sed alieno nomine Iurisdictionem exerceat; Ergo non ipse Religionem subditis imperare potest cum proprio Domino suo conformare se debeant, vid. Pacis Composition. quaest. 39.

Eiusmodi tamen Pfandherrn competere confiscationes in bonis hypothecatis, deducitur in Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 1. qu. 1.

Antiquitus saepe territoria per antichresin alicui ita consignata fuerunt, daß man dise Stätt, Veste, etc. all, noch ihr keines besonder, von dem Anleiher, noch seinen Ehelichen Söhnen, die er jetzunder hat, oder noch künfftig gewinnet, nit lösensolle, noch wölle.

Wann aber Er, oder sie Eheliche Söhn mit dem Todt abgant, vnd ihr keiner im Leben mehr ist, so sollen vns seiner Söhn Erben, oder sie Söhn oder Töchter der Losung statt thun, vnnd gehorsamb seyn, wann wir das ansie begehren: doch also, daß wir die vorgenandre Pfand zu vnser Handlö, sen, vnnd sollen auch sie niemand anders gönnen zulösen, noch eins ohne das ander nicht lösen, vnnd wann wir auch also die Losung thun wollen von seiner Ehelichen Söhn Erben, so soll die Losuntz beschehen vmb die genandte Summ Gelts, etc. vnd sollen auch die Bezahlung thun an der Stätt einer N. oder N. in welcher sie wollen. Wer auch ob der vor genandr N. oder seine Erben, der vorgenandren Schloß eins oder mehr wolten versetzen, das mögen sie wol thun, doch vns, vnsern Brüdern vnnd Erben, an vnser Losung vnschädlich, in der weiß, als vorgeschriben stat.

Dictio Pfandtsweiß est composita, et idem sonat, ac si dicat quis, ad exemplum et si militudinem pignoris, sed tamen non verum pignus si gnificat. vid. Baptist. Caesar. in Consil. Illustr. ICC. part. 2. cons. 67. num. 29. et consil. ultim. num. 44. part. 3.

20. Pfandung.

De his vide praeiudicia Cameralia. verb. Pfandungen. Item Gail. lib. sing. et multa apud Schwanmann. in observat. Cameralib. Roding. in Iur. Camer. Beat. decis. tom. 5. p. 5. d. iudicialib. vol. 2. fol. 236. etc.

Si immediatus ratione suae personae, alterum immediatum verpfander, vnd thut ihne in seinem immediato territorio eingriff, ac vult acquirere Ius, quod habet ab Oesterreich, locus est constitutioni der Pfandung, non enim est casus, de quo Rodingius. fol. 64.

Huc referre libuit sequens responsum, in quo de requisi tis pignorationum, ac Privilegiis Austriacae domus agitur.

Durchleuchtiger, Hochgebohrner fürst, E. Fürstl. Gn. seyn vnnd verbleiben jederzeit, meine vnderthänig, vnnd gantz gehorsame Dienst zuvor.

BNädiger Fürst vnnd Herr: Demnach E. Fürstl. Gn. sub dato den 20. Decemb. nächst abgeloffenen Jahrs, in Gnaden mir anbefolhen, daß wegen der H. Thärligkeit, auch niderwerffung E. F. Gn. Zollstätt vnd Wappen, ich ein bedencken abfassen, vnd selbiges dahin richten solle: Ob hocherleucht E. F. Gn. indisem Fallfüglich vnd ohne Nachthayl an dem Kays. Tammergericht, ein Mandatum pignorationis sine Clausula suchenvnd erhalten können? Als hätte zwar obligender Schuldigkeit nach ich, gern also bald disem nachgesetzr, wamit eben damahln ich mit einer schwären Kranckheit, vnd zwar dergestalt vberfallen worden, daß mir dises oder anders zuverfertigen gantx vnmüglich gewesen.

Weil aber der Allmächtig es mit mir vmb etwas widerumb gebessert: Als hab ich solchem Werck mit allem fleiß nachgetrachtet, vnnd meines thails selbiges erwas zweifelig befunden.

Dann einmahl versehens Rechtens ist, quod ad fundandam constitutionem pignorationis, fürs erst vonnöhten, ut uterque, et pignorans scil. et pignoratus immediate Imperio subsint. Tamg. Ordt. part. 2. t. 22. vers. da einer der dem Reich, quia immediate Imperio subiectorum maior est potentia, et ad pignorandum lubricitas, ob

usurpationem Iuris alicuius, puta piscandi, venandi, aucupandi, lignandi, pascendi, collectandi, etc. quam mediatorum, qui ab ordinario Magistratu facile coerceri possunt: recte hos constitutio omisit, et illos solum complexa est. P. Frid. Mindan. lib. 1. c. 34. num. 2. Gail. d. pignor. obs. 1.

Etquamvis pignorationes a Magnatibus non solum per se, sed et per alium, sive ex familia et officialib. sive plane extrancum fiant: regulare enim est, ut quod per alium quis facit, per se fecisse videatur, quemadmodum et in iuria per tertium facta, ab ipso iubente peracta censetur, l. sed. etsi. §. si servus. ubi Bart. num. 4. ff. de iniur.

Eo tantum casu necessarium est, ut tertius ille non solum iussu et man dato Principis aut Domini, sed etiam in rem et contemplatione ipsius pignoret: id quod disertis verbis in libello narrandum et exprimendum. Si enim privata [orig: privatâ] quadam [orig: quâdam] cupiditate vel vindicta [orig: vindictâ] in rem suam tertius quid abstulerit, non Dominus, sed pignorans ipse ob talem violentiam coram suo Iudice competente conveniendus est. Gail. depignor. obs. 5. numer. 3.

Veruntamen ratihabitatio Domini probata censebitur, non solum ex eius confessione atque mandato, verum etiam si habuerit facultatem rem pigneratam restituendi, vel captivum relaxandi, nec tamen restituerit Reces. Imp. A. 94. Ratisb. §. Wann sich auch in Pfandungssachen. Schwanman. obs. Cam. Imp. 68.

Wann ich aber in Vnderthänigkeit wider zugelegten Bericht E. F. Gn. Beambren zu Z. durchsehen thu, kan ich nit anderst befinden, dann daß der Statt H. Burg Vogt, Bawmaister vnd andern Diener, vermutlich wegen praetendirter freyer Bürst, auch weil sie sich der enden E. F. Gn gehörigen Zolls zubefreyen anmassen. Zumahl dise verbottene Pfandung zu werck gericht.

Vnd kan ich desto weniger erachten, daß das Ertzfürstl. Hauß Oesterreich diß Orthe immediate ein Gerechtigkeit suche, weil mir wol bewußt, daß gleichwol H. quoad superioritatem höchstgedachtem Hauß zugethan, doch sonderbahre Iura vnd erliche Regalia, so sonsten denn Landtstätten gewohnlich nicht gebühren, habenthut.

Da auch Oesterreich für sich selbst solcher Iurium sich anmassen thet,wird meines vermainens, dise Pfandung von den Beambten der obern Graff: vnd Hertschafft Hohenberg, so zu Fridingen wohnen, vnd nicht allein von der Statt H. Ministris beschehen seyn.

Auß welchem dann ervolget, daß wider H. gar nicht, wie ebenmässig contra Oesterreich, besonders noch zur Zeit kein Mandatum sine Clausula außzubringen, sondern zuvor bestere Erkündigung eingezogen werden müßt, an et quatenus, daß mehr höchsternandt Hauß Oesterreich, mit diser Sach interessirt, vnnd ob selbiges für sich oder dero Landrstatt H. ein Gerechtigkeit suche, ob auch ihre Ertzfürstl. Durchl. oder dero Regierung zu Inßprugg difes factum denen von H. anbefolhen, oder auffe wenigst gut gehaissen.

Welches dann E. F. Gn. bey Ertzhörtzog Leopolds Ertzfürstl. Durchl. selbsten erwann Schrifftlich erkündigen, vnnd sich diser gewaltthätigen Pfandung halb wider die von H. beschwären, oder zum fall E. F. Gn. solches zuthun bedenck ens haben thäten, auffs wenigist dern Ambrleuthen zu Z. in Gnaden anbefelhen möchten, daß sie von Ambtswegen nachder H. schreiben, vnnd die vrsach diser vnnachbarlicher That, vnd hochverbottenen Wercks, erkundtgen sollten.

Wann nun hier auff sie von H. oder respective Ihro Ertzsürstl. Durch. wider antworten, kan man darauß mit mehrerem grund erlehrnen, ob E. F. Gn. wider oesterreich, als zugleich einen vnmittelbarn Reichsstand sich zubeklagen, vnd gedeuliche Mandata sine Clausula zusuchen, oder aber gegen der Statt H. vor ihrer ordenlichen Oberk eit diß Orths die Notrurfft fürzunemmen haben.

Constat enim quod Oesterreich, non nisi coram Vasallo conveniri possit. Frid. Mindan. lib. 1. tit. ult. de Privileg. quor. statuum, etc. §. tertio vers. Oesterreich.

Vnd obwol etliche die Oesterreichische Privilegia der gestalt limitiren, daß sie allein auff ihr Erbland zuverstehen, prout etiam tradit Auctor Symphorematis. tom. 6. cap. 2. Quod quamvis Austriaci exempti sint a constitutione pignorationis, hoc tamen intelligi tantummodo ratione bonorum hereditariorum, non ratione Schwaben, Burgaw vnd der Candtvogtey Hagenaw.

Annotavit pariter Gilmannus. tom. 3. Symphorem. fol. 242. contra Oesterreich Mandata auff die Pfandung decerni posse, maxime [orig: maximê] quoad Landvogtey Schwaben, prout conclusum esse refert in pleno Consilio An. 1566. Et porro tradit haberi, commune conclusum A. 1550. (alii 51.) 5. Decemb, ubi decisum. Cameram esse in possessione decernendi processus contra Oesterreich, in causa Hanß Lauvs et Fugger pro interesse contra Jerg Becken Princtpaln et Oesterreich pro interesse.

Sunt etiam processus contra Oesterreich decreti auff die constitution der Pfandung in causa Schliderer contra Oesterreich, den 8. Novemb. A. 1568. Fürstenberg, contra Oesterreich, eodem Anno et die, Hanß Wolff von Habspurg contra Oesterreich, den 15. Maii Anno 1571. et in causa Würtemberg. contra Oesterreich apud Gilman. tom. 3. fol. 241. et seqq. cui consonum est, quod Tilmannus de Benignis refert daß Proceß contra das Hauß Oesterreich, sovildern Erbland belangt, auff die Constitution der Pfandung nit erkennt werden Aber sovil Schwaben, die Herrschaffr Burgaw vnd Landvogtey Hagenaw belangendr, hab es kein bedencken. A. post. Syn. in Const. Cam. prax impetr. f. 40.

Hingegen ist kundtbar, daß das Hauß Oesterreich seine Privilegia indifferenter ad omnes causas in allweeg zu extendiren begehrt. Gilman. Symphorem. tom. 1. part. 2. tit. 17. supplicat. 2. fol. 321. colum. 2. Et refertauthor. Symphorem. tom. 3. in decis. seu praeiudic. Cam. Imp. §. Oesterreich. Imperatorem Carolum V. Augustae in Consiliis, maturo consilio der Chur: vnd Fürsten. ac statuum declarasse, daß auch vom Landgericht in Schwaben ad Ducem Austriae appellirt soll werden, et quod nulla appellatio inde ad Iudicium Camerae angenommen, oder einiger Proceß dem Hauß Oesterreich zuwider in Camera außgefertigt werden solle. Es haben auch Ihre Kays. May. sub poena 30. Marckt puri auri dem Tammergericht anbefolen, kein appellation vom Landgericht in Schwaben, vel aliis Austriacis Iudiciis anzunemmen, noch Proceß Domui Austriacae zuwider außgehen zulassen, oder sich einiger Erkandtnuß super Privilegiis illis anzumassen, sondern soll Oesterreich bey ihren Privilegien bleiben lassen cum clausula annulante. Vnd haben Ihre May. abermahl An. 31. ein Erklärung gethan, damit dem Tammergericht sub paena 50, M. puri auri, cum Cl. annulante, geborten, daß sie sichder appellation vnnd Erkandtnuß aller Processen wider die Oesterreichische Freyheit gantz enthalten, vnd vorigen Befelhen pariren solle.

Ich thue auch meines thails besorgen, daß H. etwan vnder die Oesterreichische Erbland gezogen werden möchte, weil es auch vor etlich hundert Jahren von den Graffen von Fürstenberg an Oesterrzeich gelangt, zumak das Privilegium weiland Kayser Caroli IV. de Anno 1366. vnder die Oesterreichische Erbland nominatim rechnet, was auff dem Schwartzwald Oesterreich zugehörig ist, also daß man sagen köndte, obverstandner Underschid der Osterreichischen Landen, und

Daß aber H. vnnd die gegent hervmb kein Pfandschilling vom Reich, sondern ein Oesterreichisch Aigen- vnd Erbland seye, wird niemands, der diser enden Gelegenheit waist, zweifeln, hingegenzu Speyr oder andern Orten leichtlich erkundigt werden mögen, ob man der Zeit sambliche Mandata wider Oesterreich zuerkennen pflege.

Das ander requisitum Constitutionis bester hierinn, ut pignoratus sit in possessione vel quasi, et quod pignorator contemplatione novi luris quaerendi susceperit pignorationem.

Andisem requisito, wie auch andem vierdten, ut nempe causa sit civilis, non criminalis, befinde ich, pro mea tenuitate, keinen Fähler.

Bey dem dritten aber, an nimirum res tertia, hoc est, innocens, et alia propter rem aliam fuerit capta vel pignorata? will ein Zweiffel fürfallen, weil etwan die Zollstöck pro re ipsa litigiosa angesehen, also consequenter dero vmbhawung vnd wegknemmung pro fimplici turbatione possessionis vel quasi, vnd nicht pro pignoratione oder für ein PFandung angezogen werden möchte.

Et vero requiritur inprimis in Constitutione pignorationis, utres aut persona capta tertia, si cut vulgo appellant, innocens, id est pignorata sive capta sit propter rem aut personam aliam, et talis, quae extra rem litigiosam vel extra ius litigiosum sit, et extra rei si ve iuris, de quo litigatur, usum et quae rei litigiosae pars non sit, vel quae sine controversia ex confessione ipsius pignorantis alterius sit, vel saltem esse non negetur, et quae nihil commune habeat cum iure controverso, in quo neque ius controversum, neque eius fructus consistat, veluti si ob Iurisdictionem vel possessionem alterius ab aliquo turbatam eius subditus aut res capiantur et pignorentur, vel si de iure lignandi, pascendi, aliove contendatur, et propterea cum ipso ligno litigioso forsan currus, vel equi, vel homines vectarii pignorentur et capiantur. Recess. Imperial. An. 94. Ratisbonae. §. die Mandata in Pfandungssachem. et §. da aber in Pfandungen, ubi constitutionem pignoratitiam locum habere, et mandata super illa decernenda esse, statuitur, iis duntaxat casib. quibus res tertia, minimeque controversa ablata esse dicatur. Gail. d. pignor. obs. 3. num. 10.

Itaque si res ipsa vel persona, de qua controversia est, pignorata vel capta fuerit, constitutio haec locum non habebit: veluti si de iure vendendi vinum litigetur, et vinum ipsum auferatur: factum enim eiusmodi si mplex turbatio magis quam pignoratio esse censetur, et ad ludices Ordinationis potius, quam ad Cameram pertinet, Rhoding. in iure Camerali. lib. 1. tit. 10. num. 14. et seqq.

Weil jedoch illa differentia inter rem Innocentem et litigiosam schwärlich zu vnderschaiden, dahero in Camera nir also stricte in acht genommen wirdt, prout testatur Gail. d. pignorat. observat. 3. num. 10. Als möchte auch praesenti hoc in casu ein Mandatum erkennt werden, sonderlich wegen daß Deputations Abschids zu Speyer de Anno 1600. §. auff den fall, da wegen einer Gerech, tigkeit 45. et §. Wann sich dann zutruege, ubi expresse sancitur, daß, wann wegeneiner Gerechtigkeit das Zaichem oder Wappen: Item ein Hochgericht, et nominatim ein Zollhäußlein verderbt, zerbrochen, oder ab Handen kommen, oder auch allein abgerissen, vnnd nidergelegt, ob schon darvon nichts hinwegk, geführt, oder sonst kommen, wann auch dises gelich quoad pretium ringer Importanz; nichts desto weniger Mandata sine Clausula erkendt werden sollen.

Wann nun Gnädiger Fürst vnnd Herr die sach erzehltermassen beschaf, fen, vnd mir, so vil das erste requisitum betreffen thur, ob nemblich wider

21. Pfarr, Pfarzkirch.

De benefici is Ecclesia sticis, vid. tractat. singul. Petr. Gregor. Tholosani. et Franc. Duareni, item Nicol. Gimonteum, ac in specie de Paraeciis, Filesac. tract. singul. quid autem sit Parochialis Ecclesia, et unde veniat illud nomen? quaeritur. Et Beneficia, quibus sollertior animarum cura imminet, Parochiales Ecclesias, vulgo Pfarrkirchen appellari respondetur, deducto ab antiquis priscarum gentium phanis nomine. Parochus enim secundum Ciceronem ad Atticum dicitur para\ to\ pare\xein, quod praebere significat. Nam Parochorum olim officio interfuit, Legatis aut Magistratibus, et qui publicae utilitatis gratia [orig: gratiâ] aliquo dimittebantur, ligna et salem. et similia praebere ac suppeditare. Budaeus Parochos, vocat eiusdem phani incolas, et Parochiam locum, sacramque viciniam, in pandect. aal. ult. ad Municipial. v. quo que Ricc. prax. Episc. fol. 787.

Es haben die Bischöff, vel qui loco Ordinarii sunt, Fug und Macht, auß einer Pfarr, umb erheblicher Ursachen willen, zwo zumachen, etiam invitis Patronis, si iusta causa eiusmodi divisi onem suadeat, Azorius. instit. moral. p. 2, lib. 3. cap. 12. ubi. Dd. in c. ad audientiam. 3. de Eccles. aedif. et Concil. Trident. sess. 21. cap. 4. de reform. alleg. Et tunc, wann nuß einer Pfarz zwo gemacht, quid luris? vid Tholosan. d. benesic. c. 15. c. 11. n. 3.

Cum dividitur Ecclesia, utriusque manet idem Patronus. Tholosan. dict. loc. cap. 17. fol. 131.

Dismembratio tamen regulariter fieri non debet. Marta. decis. tom. 6. §. Ecclesia cap. 31.

Qui fructus decimales percipit, quomodo teneatur ad Ecclesiae reparationem. Marta. decis. tom. 6. §. Ecclesia cap. 20. et seqq.

Wer als dann dem Pfarrern sein Stipendium augiren müsse. Concil. [ridentin. sess. 21. d. reformat. c. 7.

Diejenige Parochiae, so den Bistthumben, Gottshäusern oder andern pi is locis incorporirt werden, pflegen keine veros aut proprie dictos Parochos, sondern nur Vicarios zuhaben, welche nicht investirt werden, sondern mit den beneficiis, ut vocant manualibus versehen, vnd ad nutum amovibiles seyn. vid. Azor. in Instit. Moral. part. 2. lib. 3. cap. 1. vers. quinto dividitur beneficium et cap. 26. qu. 12. et seq.

Institutio enim iure communi ad Episcopos spectat, ut defendit Panorm. in c. 1. de Instit. quamquam iure speciali eitam aliis competere possit, c. cum venissent. 6. d. tit. Azor. d. p. 2. lib. 6. quaest. 2.

De parochis, eorumque Vicariis et Cooperatoribus agit R. P. Layman. in tract. de Iurisdiction. cap ult.

De congrua [orig: congruâ] portione beneficiorum, vid. Rebuff. tract. singul. de necessitate residen di in Parochiis, Bonacin. tractat. sing. de nomine Beneficiorum, Lib. VII. Decretal. lib. 1. tit. 14. et de Vicariis perpetuis idib. fol. 139. de resignationib. et permutationibus beneficiorum, Lib. VII. Decretal. lib. 1. tit. 15. Prax. Archiepiscop. Marc. Anton. cap. 54. Ad quos tempore obitus beneficii fructus transeant, d. Lib. Sept. Decret. fol. 155. de pluralitate beneficiorum, Cantipratan. et fol. 72. etc. An clerici teneantur conferre fructus beneficiorum ad opera pia, Philipp. Fabri. in tractat. de restitution, m. fol. 43. et seqq.

ADDITIO.

Ecclesia Parochialis ex his tribus adiunctis cognoscitur: quod habeat (1) fontem baptismalem (2) sepulturam et (3) curam fori paenitentialis per unum Sacerdotem. Huic debentur Decimae et oblationes, huc convenire debet populus ad percipienda Sacramenta, et audienda Divina; illa semel quatannis, haec omnibus Dominicis et Festivis diebus, vid. Zipaeum. in aneliis lur. Pantific. tit. d. Parochiis. lib. 3. fol. 279.

Quo magis autem Pastor noscat vultum pecoris sui, et cognoscant eum oves suae, Concil. Trident. sess. 24. zap. 13. mandavit, ut iis in locis, ubi Parochiae certos fines non habent, nec earum Rectores proprium populum, quem regant, distincto populo in certas, propriasque Parochias, unicuique suum perpetuum peculiaremque Parochum assignent, a quo solo licite Sacramenta suspiciant, aut alio utiliori modo, prout loci qualitas exegerit, provideant. Si tamen Parochiae non certos quidem fines habeant, sed certum populum, certasque familias, usque adeo ut Sacramenta promiscue non administrentur, sed Parochi suos noscant, et eum sui, satisfactum erit Concilii Decreto, magis tamen fini intentionique, quam eius verbis, nisi distinctio ex circumstantiis utilior sit, per famalias, quam per certas regiones. Zipae. d. loc. f. 283. ubi etiam de officio Parochi agit.

Notandum hic, Clericos olim non habuisse beneficia prout nunc, sed teste Baron. in Annal. ad A. C. 502. n. 6. Solitos fuisse ab Ecclesia per Episcopum mensib. singulis victus causa meritam stipem accipere, postea factum esse ut eorum aliquibus Ecclesiae possessiones, quoad viverent, ab ipso Episcopo concederentur; quae Beneficia dici caeperunt, eo quod benemeritis tantummodo eas concedi liceret.

De Ecclesiasticis beneficiis sine diminutione conferendis, vid. Zypaeum. d. loc. fol. 226. et seqq. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

22. Pfenning.

Das Wort Pfenning, kan ins gemain zu allen Sorten gebraucht werden, als wann man sagr, dicke Pfenning, braite, dünne, groß vnd klein, Gülden: vnnd Silber Pfenning, vid. Tileman. Friesen Müntzspiegel, lib. 2. cap. 3.

Vocem autem Pfenning, vel a voce pecunia, vel a Pfandung, quasi Behandung, ab apprehendendo, et crebriore usu dictam putant.

Ein Frantzösicher dicker Psenning ist würdig sechs vnnd ein halben Batzen, thun 26. Creutzer Böhemischer 11. Albus, 6. Pfenning Oberreinischer 8. Groschen, 5. Pfenning Meißnischer: vnd zwölffehalben Schilling, Lübecker vnd Magdeburgischer Wehrung. Iacob. Aleman. in palaestr. Consultat. consult. 8. quaest. Princ. 1. part. 37.

Ein Lothringischer oder Tardinaler dicker Pfenning, ist würdig sechßthalben Batzen, thut 22. Crentzer Böhemischer 9. Albus, 7. Pfenning Oberrheinischer, 7 Groschen, 4. Pfenning Meißnischer vnnd 10. Schilling Lübecker, vnd Nagdeburgischer Wehrung. Alemannus. dict. loc. part. 38.

Von der Pfenning Valor, Wehr, schafft, Außgab vnd Müntzen, multa habet Alemannus. consult. 8. quast. print. 1. partit. 47. Item Tileman. Friesen im Müntzspiegel. lib. 2. cap. 10. et 13. et lib. 4. cap. 3. et 25. ubi scitu non indigna videre licet.

Pantingum, quem nos Pfenning vocamus, puram puram esse Germanicam vocem, decimam sextam Bernae partem, apud Constantienses, Scaphusianos et alios, duodecimam, apud Palatinos et Rhenanos decimam quartam, dictum a behanden, quod contracte veteribus Pfanden, velut behandung, quasi dicas manualem. ob eius eommoditatem et necessarium ac quottidianum usum. testatur Goldastus. rer. Alemannit. tom. 1. part. 2. fol. 395.

23. Pfennigmaister, Oberster Pfenningmaister.

Inter maiores Officiarios exercitus, refertur Quaestor et Costos aerarii Castrensis, der obriste Pfenningmaister, qui pecuniam ad bellum necessariam conquirit, conquisitam asservat et erogat. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. intheatr. Polit. part. Z. cap. 10. sub num. 4. Hodie Commissarii dicuntur.

24. Pfleger, Vormundt, Gerhaber, Pflegvatter, Pflegvogt, etc.

Tutores a tuendo appellantur: quia Pupillum tueri et defendere debent. §. Tutores 2. Inst. l. 1. §. 1. ff. d. tutel. l. 1. ff. de minorib. Nam Tutor in re Puppilli tunc

Domini loco habetur, cum tutelam administrat, non cum Pupuillum spoliat. l. qui fundum. 7. §. si tuto. 3. ff. pro emptore. Italis dicitur Difensore del Fupillo. Gallis Tuteur, Germanis, ein Pfleger, Vormund, Gerhaber, Pflegvatrer, Pflegvogt, Trewhalter, Trewhänder, Momper: quod ultimum valde usitatum est ad Rheni tractum, et videtur a Gallis sumptum, ut Momper, sit quasi Mompere, hoc est, Pater meus. Dn. Ioachimus Cluten. diatrib. Iustin. 14. lib. 1. th. 4. Sed mox infra aperiam derivationem magis forsan congruentem. Sed propter multiplices, et consuetas Tutorum fraudes, Alberic. de Rosate, Spiegel. in Lexic. verb. tutela. et verb. Tutores. et Ant. Piagg. tract. de tutel. qu. 1. nu. 3. putant, Tutores dictos, quasi Tollitores: Plena sane est talium exemplorum vetustas. Paul. Montan. de tutel. cap. 7. n. 7. et seqq. nec nostro saeculo desunt. Hinc Maximilianus Imperator eos, qui tali essent ingenio rapaci, festive vocare solebat Gernhaber,addita [orig: additâ] Patriae voci litera [orig: literâ] N. Nam Austriaci Tutores Gerhaber vocant: sic et aliis Vormundt, propter abusum, per a)nti/hrns1in vocatur, quasi vor dem Mund: unde Germani nostri, die Vormunder machen es offr also, daß den Nachmunden nicht vil vberbleibt. vide me, d. success. et elect. Regim. cap. ult.

Inprimis Tutor Inventarium conficere tenetur. Idque si non fiat, defertur contra eum Pupillo Iuramentum in litem Plotus de inlit. Iur. fol. 50. sub nu. 31. Sed contra Tutoris heredes deferri non posse, censet Anton. Monterus, decis. 11. nisi lite cum Tutore contestata [orig: contestatâ].

Tutor salarium petere nequit, licet Iudex ei aliquod, occai one operarum fururarum, constituere possit. Monterus. decis. 29. Mundeburdis vel Mundiburdium, tuitio, Momberdeye. Dicebatur et Mamburgium et Mandiburgium.

Tutor quandoque ipse Mundiburdis dicebatur. Leg. Ripuar. tit. 37. §. 3. Si quis ingenuam puellam vel mulierem, quae in verbo Regis vel Ecclesiastica est, seducere praesumpserit, sine Parentum voluntate de Mundiburde abstulerint. LX. solidis culpabilis iudicetur, Unde puto Curatores contracte dici Monper.

Mundium, tutela, Mund, M. Gold. Leg. Alemann. tit. 52. §. 2. Si autem vivi sunt, non sunt illius, qui eos genuit, sed ad illum priorem Maritum Mundio pertineat.

Notat Amerp. vocem Mundium saepe occurrere in Legibus Longobardicis, et plerumque significare tutelam: unde Mondualdi. Item Vormunden, Mundlin, voces plane Germanicae.

Selpmundia, fui iuris, extra tutelam. Leg. Longob. tit. 83. Nullae mulieri liberae, sub regni nostri ditione, legis Longobardorum viventi, liceat in sui potestatis arbitrium, id est, Selpmundio vivere, nisi sempersub potestate virorum, aut certe Regis debeat permanere, a Selb et Hundiug. Sed de voce Mund, vid. Bignon. in not. ad formulas Macculphi. fol. 504. 506. 528. Dn. Meibomium. ad Hist. Henr. Leonis. fol. 33. et me. tr. d. foederib. fol. 54.

De Tutela eriam et Cura, integer exstat tractatus, opusculis meis iuridicis insertus.

25. Pflegrechnungen.

Veteri quidam consuetudine receptum est, quemlibet Tutorem librum rationum, expensis tamen Pupilli conscribere debere, in quo omnia data et accepta, reditus, expensas, et quaecumque administravit, clare et figillatim describere teneatur: ita, ut omnia in eo singulariter de die in diem, tam respectu eius, quod recipitur, quam eius, quod expenditur, inserantur. Quod quidem ideo factum est, ut ex eo veritas vel falsitas elici possit, vel ut contra eum probari possit contrarium iuxta l. apparitores. C. de exact. tribut. l. 1. §. officio. ff. de Tutel. et ration. distrahend. l. si quis ff. de condit. et demonst. Nicol. Ianua. de privat. Scriptura. lib. 4. tit. de libris Tutorum, Curatorum, etc. num. 2. Qui et num. 3. dicit: haec in genere minime poni debere

observandum: adeo, ut si omnia non ponantur ita clare, vel ponantur tantum quidem in genere, respectu eorum, quae non fuerint posita, vel fuerint posita, vel fuerint in genere, absque tempore, causa, die, mense et anno, et personarum atque locorum nominatione, iurare poterit in litem contra eum, quippe, qui talem librum confecerit, ita, ut ex ipso Iuramento res et rerum quantitas, pretium, aestimatio, fructus et redditus contra ipsum Tutorem vel Curatorem, qui ad confectionem talis libri rationum tenetur, probentur recepti, et demum generaliter contra talem in litem iurare poterit, perinde, ac si nullum librum confecisset: praevia tamen semper Iudicis taxatione. Cravett. de antiquit. temp. §. limitatur. 4. num. 44. Petr. Montanus. tract. de tutel. cap. 32. reg. 8. num. 1. Menoch. de arb. iud. quaest. lib. 2. cent. 2. cas. 208. num. 19. et seq. Rationem dicens hanc: nam rationum perplexitas Idem efficit, ac si non essent confectae, cum quid factum sit, discerni minime possit.

Hic sequens olim a me conscriptum Responsum Iuris, de rationib. a Tutoribus vel Curatoribus edendis et praestandis late tractans, inserere placuit, ubi etiam multis, quae eiusmodi in rationib. reddendis, vulgo Pfleg: oder Vormundte Rechnungen, requirantur, ut Tutoribus et Curatoribus plena exinde contingat liberatio, agitur. Quando item rationes pupillares praestitae, dennos reddi debeant? quodque Matri Tutrici dos ante datas vel exhibitas rationes non veniat restituenda, sed ea interim retinenda sit, ibidem docetur.

Species Facti.

SEß Hoch wolgebornen Herrn, Herrn G. von H. G. habensich mit der auch Hochgebohrnen Fräwlin, Fräwlin Anna Susanna, Freyfräwlin von S. Gn. den 10. Sept. An. 1505. laut Extract auffgerichter Heyratsnotel Ehelichen versprochen, vnnd in ervolgtem Christlichen Ehestand einen Herrn, Herrn Joh. Caspar von H. etc. sambr zwey Fräwlin, als Maria Jacobe, vnd Anna Carharina Geschwistrigten, mit Gortes Segen erworben, vnnd An. 1614 nach dero Gn. Zeitlichen Hintritt, neben wolgedachter Fr. Mutter, Wittibin alle drey Minderjährige Herrn vnd Fräwlen hinderlassen.

Was gestalt der Fr. Wittib, als Mitvormunderin pupillorum, die Administration daß Haußwesens, mit frey Churlicher disposition den 21. Iunii An. 1614. anvertrawt vnnd vbergeben worden, ist auß Beylag lit. B. Buchstäblich zufinden, vnder welcher wehrender Verwaltung dem ersten Fräwlin Maria Jacobe, sie Curatrix wider die H. pacta familiae bey: oder vber die 16000. fl. werth renuentibus andern Herrn mie Curatorn impertirt vnnd angehenget, zumahl vil andere vnpassierliche Außgaben, dern Herrrn Minderjährigen Sohn, fast schädlich vnd praeiudicierliche spesa vervrsachr hat, weiln aber vnder solchen vnleydenlichen Außlagen die vornemmere Post vermerckter 16000. fl. von den Herrn Mitvormundrern observirt, vnd mir Händen widersprechlich erfunden, ist selbige beständig, vnnd soferr contradicirt, vnd in Rechnungen außgesetzt, biß ihnen Herrn Curatorn von Herrn Melchior N. als Fräwlin Nariae Jacobe Gemahel, in demnitas vnd Schadloßhaltung in forma probante erthatlt worden Welches Herrn Melchiorn Gn. der Vrsachen verbündrlich eingewilliget weiln er seines 19. Jährigen Herrn Schwagers unici heredis nachlässigen Consens beratrs damaln erpracticiert gehabt. Es ist zum al bey vornemmest vbergrössern laesion nicht bewandrlich verbliben, sondern als die Fraw Muter ihren Herrn Sohn deß Regiments begürig zuseyn, leichtlich spüren könden, hat sie dieselbige abzutretten, vnnd dem Minorenni zuvberlassen consenrirt, benebens die Abraittung, nach Sag beygelegten Recess. lit. C. den 24. May, An. 1621. deren nicht vneinträglich mit ihme zutreffen, verlautlich persuadirt.

Darinnen ihrs Herrn Sohne Gn. nit allein 31000. fl. Tapital, sondern zugleich von An. 1614. biß Anno 1618. Jährlichen 500. fl. Einbuß Gelts, vnd dann von Anno 1618. biß ad Annum 1621. inclusive Jährlich 1550. fl. interesse (deren das vierjährige Einbußgelt 2000. fl. das dreyjährige interesse 4650. fl. zusamen 6650. fl. belaufft) also sumatim 37650. fl. forthin richtig verpensionterendt, zuvbernemmen attribuirt vnd vberschoben worden, da doch sie Fr. Wittib in völligem nutzlichen Gebrauch, die gantze sibenihärige Zeit ruhigklich gesessen, alles pro libitu administrirt vnnd vermutlich, nach Weiblichen Geschlechts Eigenschafft, ihrer nir vergessen haben wird.

Es hat vber dises gehörte vnverantwortliche procedere mit nichten beruhet, sondren es ist zumahl aborirt worden, damit auch ins künfftig deß Minderjährigen liberalitet frembde participando zugenüssen hätten, also seyndt Herrn Johann Caspars Gn. ein vnnd zwaintzigjährig. An. 1623. nach außweisung lit. D. die zwischen Herrn Georg N. Landvogts Gn. vnnd dero Fr. Mutter getroffne Heyrathspacta zu subscribirn, vnd mit dero Insigel zubekräfftigen dextere eingelaitet, in deme speciosewolgedachts Herren Johann Taspars Gn. vorgeben worden, daß ohn sein Minorennen Gn. Vnderzaichnuß der wol angesehene, von Gott selber eingesetzte Ehestand, seinen fortgangnit gewinnen, sondern vermitten bleiben müßte. Quasi substantiale requisitum Matrimonii essent bona adipiscenda. Gleich wären die zergängkliche Güter ein wesentliches Stuck ohne dessen, der löbl Christliche Ehestand nit bestehen möchte.

Nit wenigerhat cupiditas ad secundas nuptias splendide transvolandi der Fraw Mutter grosse Eyffer, nit vnbeladen in die ander Ehe zuschreiten vervrsacht, daß absque Inventario mancher wolgefüllter Orog, Küsten vnd Kasten auß dem Hauß X. abgeführt, der Haußrath nicht gering augenscheinlich geschmählert, vnd nach L. transportirt worden, vnnd als diser Zeit von wolgedachts Herrn Landtvogts Gngespührt werden will, daß Johann Caspars Gn. mit vermainten verschribenen Zünsungen, vmb erwas zurugk höben, thutman mit allerhand Comminationen die Minderjährig vnbedachtsamb herauß, gebreßte Freygebigkeit nicht mehr pro gratis erkennen, aber vilmehr pro debito liquidissimo anfordern, vnd dergleichen unbeliebende mittel zur Zahlung zugebrauchen fast immerwehrendr verlautlich also antrowen, daß man hac parte vnbermeidenlichen Vmbgang, sich zubedienen nothgetrungen wird, daß weitaußstehend Wesen, rechtverständigen Außschlags vnnd gelehrter Erwegnuß anzuvertrawen, vnnd auff volgende, zuerört terenden Fragstucken das gantze negotium nit vnzeitig zuverfertigen.

Weiln in keinen Zweiffel zusetzen, sondern der Mittägigen Sonnen heller zubescheinenseyn wird, daß Herrn Johann. Caspars Gn. in sua minorennitate nit allein vil enormiter, sondern enormissime laedirt, entspringt erstens zu decidirn, ob nicht ihro Gn. bey der Röm. Kays. May. Vnserm allergnädigsten Herrn, generalem restitutionem in integrum vndertänigst zu implorirn berechtiget.

2. Vnd ob nir dergleichen petition vorgedacht einzuwenden, ehe vnd zuvor man sich mit Herrn Landtvogts Gn. in einige conferenz oder disputat einlassen oder gar vertieffenthut.

3. Weiln auch dem onstratio tota, vnd endtliche Beweisung enormis et enormissimae laesi onis auff der Ad ministrations Rechnung vnd Verwaltung calculo fundamentaliter vnnd hauptsächlich bestehet, wirdt nicht vnzeitig fragsweiß gesetzt, ob nit die Rechnungen zu reassumirn/ vnd solche von der Fr. Mutter abzufordern, in erwegung ad revidendum nichts bey der Hoffresidentz hinderlassen, sondern alles abseits geraumbr worden.

4. So dann will zweiffelhaffrig erscheinen, vnd auß lit. A. den Heyrats vberkomnussen disputi erlich werden, ob die 10000. fl. widerlag, nach verendertem

5. Es will auch das gerade ansehen nicht haben, daß die Fraw Wittib administratrix plenariae Rei Familiaris aller einkommen, Jährlich vermög lit. B. 500. fl. zum Einbuß hab könden, oder sollen angschwöllen lassen. Hoc ergo passu quaeritur quid Iuris? Dann ist 200. fl. auffgeschwollen, so hat mans nicht eingebüst.

6. Ingleichem ist noch verwunderlicher zu observiren, daß wolgedachte Fraw Wittib, von Anno 1618. biß ad Annum 1621. inclusive im nüßlichem Gebrauch sitzendt verbliben, die Jährliche 500. fl. Einbuß zwar fallen lassen, aber dannoch Jährlich laut lit. C. 1550. also summatim 4650. fl. jhres Herren Sohns Gn. restirenden Conto zugeschriben hat, quid Iuris?

7. Daß von der Fraw Wittib dem ältern Fräwlein Maria Jacobe, wider pacta familiae vber die gewohnliche Außfertigung, bey oder driber 16000. fl. auß dern Herrn Sohns Gn. Rentten vnnd Gülten spendierlich außgelegt: Verbleibt hier bey zuermessen, ob nit Herren Johan Caspars Gn. von rechtswegen befügt 16000. fl. zu erhol, lung littenen Schadens, an dero Fr. Mutter Gn. Heyrath vnd Paraphernal Gut der (gesetzt das Herrn G. von H. wolse: G. in parata pecunia empfangen) 20000. fl. vnnd darvon verfallenen Zinsungen abzuziehen, vnnd daran sich habhafft zumachen.

8. Nach inhalt Freyherrlicher Heyrahts Abredungen lit. A. ist klärlich zuvernemmen, daß der Fraw Wittib in vnverendertem Wittibstand 31000. fl. die Zinsungen benandtlich 1550. fl. so dann für den widumb 700. fl. in allem 2250. fl. gebührt hätte. Nunentstehet bey disem passu die Frag, wann sich bey der Administrations Rechnungen revision vermutlich befinden, vnd klärlich bey zubringen seyn wird, daß vber die geschöpffre Competenz ein nambhafft mehrers von der Frawen Mutters Gn. annuatim angewendet vnnd verbraucht worden. Ob nicht dero Herrn Sohns Gn. den Vberfluß bey gedachter revision Rechnung anzusetzen, guten Fuegs syen, vnd wer talem laesionem geweßtem Minorenni, wieder zuergäntzen vnnd zu refundirn schuldig vnd verbunden seyn solle? Im fall bey der Fr. Mutter die Rechnungs erforderung in güte kein verfengnuß haben wurde.

9. Ob nit in allweg rahtsamb, daß bey der vnderthänigisten imploration pro Restitutione in integrum zumahl von der Röm. Kays. May. ein ansehenliche Commission ad reviden das rationes Maternae administrationis zubegehren, vnnd mit was Conditionen dergleichen Kays. Commission außzufertigen angeruffen werdensolle.

10. Demnach glaubwürdig verlauten will, daß mehrerthails auß X. Familia abgeführte Truhen, Küsten vnd Rästen, noch zu H. der gestalt stehen zufinden, daß auch der Aditus von Herrn Landvoges Gn. seiner Frawen Gemahlin praecludirt seyn solle, vnnd alles absque Inventario auß dem ansehenlichen Hauß X. Minorenne Herrn Johann Caspars Gn. ist auffgeladen, vnd entzogen worden, vervrsachet nit vnreifflich zufragen, waßmassen minoren nens Gn. diß fals zu remedirn? Ob nicht bey Ihrer May. vnderthänigist zu vnderbawen, daß dero Karys. Commission ein neben in struction gnädigst erthailt werden solle, wessen sie Kays. Commissarii nach befundenen Vewaltungs Rechnungem diß Orts sich zuerhalten, vnd zu procediren hätten?

Daß nimis praemature lit. D. von Herrn Johann Caspars Gn. der N. Heyrahrsschluß, nicht außgefertigt worden, ist kein zweiffel, weil aber solche cum ceteris Iuvenilibus erroribus zuwiderhollen, verbleibt noch vnerörtert.

11. Demnach in Camera Imperiali, et non ab Imperatore, auff ein blosse, selbiger Zeit 19. Jährigens, eingelangte Supplication sine Iudicie examine praecedente, venia aetatis erthailt, wirdt gefragt, ob durch petitio restitutionis, abgeschnitten, vnd illa obstante, von Herrn Iohann

Beschließlichen wirdt Herr Consulent bey Ablesung Summarischer Gefchichts erzehlung vnd durchlauffung der vier Beylagen A. B. C. D. von Herrn Johann Caspar Gn. vertrewlich in Gn. ersucht, wann, wie nit zuzweifflen, nutzlicher Fragen zustellen, occurriren, vnnd auch pro dessen hohen Verstand eraignen werden, daß von jhme Herrn Consulenten anderst nicht, als wann von deren Gn. Handen solche vberschickt vnnd zugestellt wären worden, nicht allein die quaestiones zu movirn, sondern tam politice quam iuridice zu determirn, vnd rechtlich außzuführen, etc.

Edler, vester, hochgeehrter, jnsonders vertrawter Herr vnd Frennd, ich hab auff hievorgesetzt mir vberschickte facti speciem reifflich nachzutrachten, vnd meinem geliebten Herrn, allein per discursum, sovil auff Anlaitung empfangenen Berichts, mir mügliche meine ringfügige Gedancken, von jeden mir proponierten Quaestionib. zueröffnen nit vnderlassen wollen, köndt alsdann nach Anlaitung dises Discurs, von allhiesiger Iuristen Facultet, maioris auctoritatis ergo, ein Consi lium erfordert vnd auffgesetzt werden. Falls man jedoch dergleichen Becdencken nitnur ad privatam informationem gebrauchen, sondern den Herrn Gegenthailn für legen wollte, müßte das factum etwas gelümpffiger gestellt, vnd etliche, sat odiosae phrases außgelassen werden.

Hiernach ad rem ipsam zugelangen, wirdt villeichten praeliminarie dises zuerwegen seyn, ob Ihr Gr. Evcell.salva [orig: salvâ] reputatione, sich der vorhabenden restitution in integrum, wider jhr eigen verhandlen vnd einwilligen gebranchen können, darauff dann meines einfältigen ermessens, in allweg mit ja zuverantworten.

Cum tale remedium non solum iure proditum, sed et admodum favorabile exsistat. l. 1. in Princ. ff. de Minorib. Ac licet praeceptum illud, pacta esse servanda, ius Naturale suggerat. l. 1. in pr. ff. d. pact. Attamen et naturali aequitati pariter conveniens est, auxilium Minoribus porrigi praeter aequitarem laesis, d. l. 1. ff. d. Minor.

So haben ingleichem jenige, die einen Minorennem zu jhrem aignen Vorthayl, dahin beredt, daß er etwas jhme vnd den seinigen zu mercklichem Schaden eingangen oder bewilligt, sich mehr zuschewhen, dann ein Minor, qui iure proditam opitulationem adversus aliorum captiones implorat.

Weil besonders auch in solchem fall der Minder jährigen Gegenthail in conscientia verbunden, jhren diß Orts wider recht erlangten Gewinn nicht zubehaubten, oder den Minorem im Schaden verbleiben zulassen. Vnd ist solch beneficium restitutionis, praesertim ubi minor in damno et adversarius in lucro exsistit, so gar nicht wider deß Minoris reputation, angesehen, daß auch mächtige Potentaten, et quidem aetate etiam maiores, sich nit gescheucht, jhre contractus damnosos der gestalt zu rescindiren. Quemadmodum de Rege Catholico Philippo II. refert Eman. Materan. histor. Belgic. lib. 5. fol. m. 285. et Rudolph. Boterei. histor sui tempor. lib. 3. fol. 302. Et communis conclusio est, quod Princeps ad evitandum magnum damnum restitui possit, Odd. d. restitut. part. 1. qu. 4. artic. 14. Caldas in verb. Minor. numer. 62.

So möcht ferrner vnnd fürs ander auch dises ein praelimar Quaestion seynob Ihr Gr. Evcell. bey der Röm. Kayserl. Mayest. dero Kayserl. Cammer, oder ander dergleichen Gericht alsbald sich anmelden, vnnd daselbst beklagen könne? Weil in den Heyraths. Pactaten, weiland Herrn G. von H. seeligen angedenckens, darauß ansetzo sich enthaltende fürnembste Stritt decidirt vnd erörtert werden müssen, neben andern sonderbahre Außträg bestimbt, vnnd volgendermassen disponirt worden: da sich uber solche

So hat man auch in Rechten sich zuberichten, quod Austregae (vermittelst deren deß heyl. Röm. Reichsständ entstehende zwey: oder jrrungen, vnder jhnen selbst bey gelegt vnnd außgetragen werden) vel speciales vel communes, seu Conventionales et Legales exsistant. Et quidem Conventionales seu speciales sunt quorundam immediatorum statuum aut illustrium Familiarum Iudicia conventionalia, sonderliche gewillkürte Außträg, part. 2. Ordin. Camer. tit. 2. in. pr. Quales si subsint, communibus aliis Iudicibus sunr praeferendae, et eae omnino observandae, d. p. 2. tit. 2. in pr. arg. l. in toto. ff. d. R. Iur. Denais. in Iur. Cam. c. 156. n. 1. et ne de incompetentia, et nullitate excipiatur, coram his omnino agendum erit, arg. d. tit. 2. in pr.

Ich halt aber fürnemblich zwoer Vrsachen halbem darfür, daß vnverhindert solche willkürlicher Außträg, nichts esto weniger dise Sach, coram Iudice ordinario competente, angebracht werdenkönne.

In dem (1) anjetzo nicht allein angedeuten Heyrahts Pact, sondern auch wegen getragner administration, vnnd viller anderer Sachen halber (wie auß volgender deduction erscheinet) gestritten wirdt. Ita ut propter continentiam causae, Iudex ordinarius neglecto illo arbitrario Iudicio adiri possit: Angesehen selbiger arbitrarius Iudex super tota [orig: totâ] lite omnibusque partib. praesentis litis zusprechen, keinen Gewalt hat.

Et constat etiam cumulationem, sive concursum causarum et actionum, efficere indivisibilem continentiam causae. c. dispendic. ubi gl. et Dd. de rescript. in 6. Maranta. disput. 7. num. 30.

So wirdt auch kein vernünfftiger Richter leichtlich ertragen können, daß dise Sachen, in erwegung sie so starck an einander hangen, vnd gleichsamb auß einander fliessen, coram diversis Iudicibus, et ita partim paud arbitratorem, partim apud Iudicem ordinarium ventilirt werden sollen. Causae autem connexitas vel continentia arbitrium Iudicis requirit Petrus Frider. de continentia causa. cap. 1. num. 13.

Vnd noch weniger kan gesagt werden, daß Ihre Gr. Excell. alle dise Erinnerungen, per arbitratores entschaiden lassen müsse: Weil obverstandner Heyrathsbrieff allein de uno genere causarum, nemblich de litib. occasione illius pacti nuptialis obortis, redrt. At compr omissa stricti sunt iuris, nec de casu ad casum exten di queunt, arg. traditorum a Berlich. q. conclus. 4. numer. 2. etc. Et regulariter compromittere nemo tenetur. l. furti. §. qui iussu. ff. de his qui not. infam. ubi gl. et Bartol. Lanfranc. in tract. de arbitr. p. 7. qu. 47.

So wird (2) in diser Sach prin cipaliter restitutio in integrum begehrt werdem. At vero arbiter compr omissarius, restituere non potest: eius quippe non est rescindere contractum validum de iure, ex eiusque sententia plenarius restitutionis effectus sequi non potest. l. fin. C. ubi et apud quem. ubi Dd.

Imo et arbiter non potest adiri principaliter, ut cognoscat causam restitutionis in integrum, et postea pronuntiet restituen dum, Oddus. de restitut. part. 1. quaest. 32. artic. 9. sub n. 85.

Disem nach ad ipsas quaestiones zugelangen, ist bey der ersten vnzweiffelig zuschliessen, daß Ihre Excel. restitutionem in integrum erlangen möge. In erwegung diß Orts alles enthalbem, so ad tale beneficium impetrandum de iure requiriret wirdt: Dann Ihr Excell. nicht allein zur Zeit vorgegangner solcher schädlicher Handlungen Minderjährig gewest, sondern es ist auch heutigs Tags das quariennium ad petendam restitutionem de iure praefixum, quodque completo demum vigesimo quinto anno currere incipt. l. ult. C. de temp. in integr. rest. c. 1. et 2. de rest. in integr. in 6. et Clem. 1. eod. noch nit verstrichen. Angesehen Ihr Excell. erst im Augnsti, Anno 1602. in dise Welt gebohren worden. So ist ingleichem de laesione in keinen weeg zuzweifflen, wie auch vermittelst Göttlicher Gnaden, hernacher mahrers angezaigt werden solle.

So wird verhoffentlich ex adverso nit beygebracht werden können, daß Ihr Excell. dise Handlungen demum post maiorenniatatem expresse ratificirt oder gut gehaissen haben. Quod si factum esset, restitutio cessaret. l. 1. et 2. C. si maior fuit.

Ich kanaber meines thails nicht capiren, daß bey kays. May. Ihr Excell. ein generalem restitutionem in integrum außbringen könne, sondern ich halt pro mea tenuitate in allweg darfür, quod tot restitutiones petendae sint, in quot diversis negotiis prrillustris noster Dn. Comes laesus fuit. Es wird auch bey jedem facto ein sonderbahre congnitio causae erfordert, darzu auch die gegnere nicht allein zu citieren, sondern noch vber das hiervber anzuhören.

Quamvis enim haec petitio imploratione officii Iudicis fiat, ut ex mero officio restituat, vel actionem det. l. quod si minor. 24. §. fin. ff. d. minor. Facta [orig: Factâ] tamen co modo petitione, non nisi causa [orig: causâ] plene [orig: plenê] cognita restitutio a Magistratu dari solet, Oddus part. 1. de restitut. qu. 34. art. 5. quia nempe restitutio non conceditur, nisi ex iusta causa, Ergo nec essaria est cognitio causae, an scil. iusta vel iniusta sit. Abb. in e. ex literis. de restit. in integr. Et porro restitutio in integrum dicitur Decretum. l. etiamsi §. sin. miner. ff. de minor. Simoncell. de Decret. in praefat. num. 30. Sed Decretum non interponitur, nisi cum causae cognitione. l. nec quicquam. §. ubi Decretum ff. de offic. Praecons. Ergo et restitutio eodem processu indigere videtur.

Ac quoque necessaria est plena causae cognitio, quando restitutio in integrum petitur incidenter. Oddus. d. qu. 34. art. 6. praesertim quando causa restitutionis incidit peremptorie [orig: peremptoriê] ad totum negotium principale, ubi non minus plene cognosci causa in integrum restitutionis debet, quoad hoc, quam si principaliter petita fuisset. l. 1. §. causa cognita. ff. d. minor. At item etiamsi de causa restitutionis summarie esset cognoscendum, nihgilominus requiritur citatio adversae partis. l. in causae. §. si causa cognita. ff. de minorib. c. cumexs literis in fin. de restitut. in integr. Clem. saepe. vers. citationem vero. d. restit. in integr. Odd. d. loc. artic. 7. qui idem art. 10. et 11. tradit, quod citari debeant omnes praetendentes, sive qui praetendere possunt interesse in causa petitae restitutionis. Additque si tales essent incerti, quod tunc debeat fieri citatio pergenerale proclama.

Dahero dann erscheinet, daß bey diser Frag gedachte generalis restitutio in integrum schwährlich zuerlangen, sondern selbige in specie jeder Puncten halber zubegehren, auch die Gegnere darvber anzuhören seyn werden, Auditur namque adversarius, si probare velit, restitutionem non nesse concedendam, arg. l. 1. et 2. C. si aavers. creditor. Pinel. ad. l. 2. C. de rescind. vendit. p. 3. cap. 1. num. 11.

Quaestio Secunda.

Weil auß nächstgesetzten zuvermercken, daß ad impetrandam restitutionem die citatio adversae partis vonnöhten, als wird man zugleich bey Kays. May. pro impetranda venia contra Dn. Matrem agendi ansuchen müssen. Personae enim quib. reverentia debetur, quales inprimis sunt nostri Parentes, iniussu Magistratus seu absque venia Praetoris in ius vocari non possunt. l. 4. §. 1. ff. d. in ius vocand.

Huncque morem adhuc hodie durare, docent Fachinae. 10. controv. cap. 87. Schaeffer. p. 1. q. 25. n. 8. etc. Et sic etiam sentiunt Dnn. Camerales. Hartm. lib. 2. obs. tit. defeud. cap. 45.

Et quam vis hic contra vitricum impetitio sit intentanda, qui alias sine venia [orig: veniâ] in ius vocari potest, Fachinae. lib. 10. contr. 88. Pruckman. cons. 42. num. 17. tom. 1. So wirdt jedoch principaliter wider Ihrer Excell. Fraw Mutter geklagt werden müssen, vnnd gegen daß Herrn Landvogts Gn. allein als dero Herrn Curatorn vnd Gemahlen.

Ingleichem, will zumal die Civilität vnd reverentia Dn. Matri debita erfordern, daß ehe bey Ihrer may. diß Orts was angebr acht, zuvor ein gütlicher Versuch, eintweder Schrifftlich, oder durch ein schickung, vel etiam per interpositionem naherverwandten fürgenommen werde. Congruens enim videtur esse lites coniunctorum intra domum seu domesticos lares et coniunctos determinari, quam in foro publico eas palam facere. l. congruentius 4. C. de patr. potest: Acitem verecundia debitoris non temere et subdito iudicio pulsanda. Videndum ergo quamprimum ut quam minima cum molestiatota res transigatur. Ac incivile est, hominem statim in ius rapere, cum res forsan amica compellatione vel compositione obtineri possit. Et humanitatis ratio suadet aliquem prius interpellari de solvendo debito, quam realis a ctio intentetur contra possessorem. nam si solvet, eadem [orig: eâdem] opera [orig: operâ] consulitur Creditori, et possessor non inquieratur. Hilliger. ad Donell. lib. 17. cap. 1. sub lib. b.

Wann nun dise gütliche Besprechung ohne Frucht abgehn thät, wird man nothwendig bey der Röm. Kays. May. aller vnderthändigst sich erklagen müssen. Da dann villeichten meines einfältigen ermessens das rathsambste wäre, wann die Bewandtnuß aller diser Sachen etwan außführlich erzehlt, vnd hierauff aller gehorsambst begehrt wurde, daß Ihre Kays. May. ex plenitudine potestatis, vnnd nicht vermög der Außträg (dann von selbigen ad Cameram appellirt werden kan. Gail. 1. obs. 121. in princ. ) gewise ansehenliche Commissarios ( so also mit fürzuschlagen) allergnädigst verordnen, vnd selbigen anbefelhen thäten, dise so nachverwandte Partheyen, vorderst nothtürfftig anzuhören, volgendts wo müglich, in der Güte zuvergleichen. Da aber selbige wider versehen nicht statt, eintweders per sententiam der rechtlichen Billigkeit nach zu entschaiden, oder aber Ihrer Kays. May. allergnädigster decision anhaimbs stellen, auch wie dise Sach bewandt allergehorsambst vnnd außfährlich zuberichten.

Vnd köndte man zumal disseits aller vnderthänigst anlangen, daß solch Kayserl. Commission in optima forma, et plenissime außgefertigt, zumal selbiger in specie die potestas restituendi mit eingeruckt wurde. Delegatus enim a Principe restituere potest per text. express. in l. fin. C. ubi et apud quem. Odd. p. 1. qu. 31. art. 6. maxime si hoc expresse ei demandetur.

Tertia Quaestio.

Bey dieser Frag, will es zwar ein seltzam ansehenhaben, daß Ihrer Excell. Fraw Mutter angedeute Rechnungen herauß geben, vnd damit als ein Beklagtein Ihr Excell. als Kläger armiren oder in struiren solle.

Quilibet enim, qui restitui aupit, inprimis et ante omnia se laesum esse probare debet, quia alias restitutio obtineri nequit. l. num et postea §. si minor. ff. de

iureiur. l. minorib. C. d. restit. in integr. Corn. cons. 50. num. 3. lib. 3. Et ratio est, quia unusquisque debet probare id, quod est fundamentum suae intentionis. l. in exceptionib. ff. de probat. cum sim.

Sed laesio est unum ex duob. praecipuis fundamentis. in quib. fundatur intentio ipsius petentis restitutionem in integrum, l. quod si minor. §. 1. ff. de minorib. Et ideo minor vel alius petens in integram restitutionem debet allegare et probare causam, quare petat. Ac insuper pro regula poni solet, quod non quemadmodum Actor reo, ita e contra reus actori instrumenta sua edere teneatur, l. 1. 4. 6. 7. et l. fin. C. d. edend. l. nimis grave. 6. C. de testib. Vigel. in method pract. observ. Cam. Imper. lib. 2. cap. 6. Christinae. vol. 2. decis. 88. num. 3. Ant. Merend. lib. 5. contr. cap. 36.

Es hat aber dises alles, so anhero angezaigt, vnnd sonsten regulariter wahr ist, ein sonderbahren Abfall, vnd maß als dann auch der reus seine Documenta ediren, wann eintweder selbige communia seynd, oder doch sonsten der Actor diß Orths ein billichmässiges interesse praetendiren kan. Etenim si intersit eius, qui petit editionem Instrumenti vel literarum, eo casu vel per Edictum aut subsidiaria [orig: subsidiariâ] actione in factum editionem Instrumenti petere potest. l. is apud quem. C. de edend. l. 3. §. sciendum. et § interdictum. in fin. ff. de exhib. Gail. 1. obs 106. num. 2.

Vnd hat dises sonderlich im gegenwärtigen Fall statt, da man von der Fraw Gegenthailin jenige Rechnungen fordert, dieselbige eintweder noch zuerstatten schuldig, oder wann sie beratis gethan, doch hie von copias beyder Gräfflichen Residentz, dann einmahl Ihrer Excell. Fraw Mutter eintweder recht geordnete Vormundere gewest, oder auffs wenigst sich pro tali gerirt, auch die völlige Administration vnder Handen gehabt, hinderlassen haben sollte.

Et quod rationes suas reus omnino ed ere teneatur Actori, si tales rationes conscriptae sunt, vel mandante vel in gratiam Actoris, sicque eas rationes edi Actori, intersit, nullam dubitationem habere, plurib. edocet Fuld. lib. 1. de probat. cap. 63. a princip.

Acitem quilibet Administrator obligatur ad rationes reddendas. l. 1. §. officio. ubi Dd. ff. de tutel. et ration. distrab. Eamque in rem plures adducit. Thoming. vol. 1. cons. 63. n. 43. Idque extenditur etiam ad patrem, qui non habet usumfructum. Cravett. consil. 218. Maxime autem hoc locum habet in Tutore vel Curatore. d. l. 1. inpr. et §. de rationib. et t. t. d. tut. et rat. distrab. l. adversus. C. d. adm. Tut. ubi Dd. Hoc extendunt pariter ad patrem tutorem, vel etiam adproximos agnatos aut fratres, qui tutelam gesserunt. Ias. in l. praeses. n. 3. C. de transact. Panorm. cons. 12. magnificus in 6. dubio. p. 1. Schurff. cons. 65. num. 5. et 6. cent 1.

Vnnd ob wol Ihr Evcell. Fraw Mutter sich deß behelffen möcht, daß beraits Rechnung geschehen. So ist doch zu erstattung einer richrigen vnd genugsamen Rechnung mächtig vil vonnöhten, welche requisita sonder waltung einiges Zweiffels, bey disen Rechnungen sich nit erfinden, vnd ob man daselbst sie observirt, oder in acht genommen, anjetzo zuerkundigen, auch zu disem end solche Rechnungen zu ediren werden. Etenim si tutores liberari volunt ab onere tutelae, rationem reddere debent, alioquin onus illis non remittitur, sed augetur, ut ait Hostiens. in rubr. de oblig. adrat. num. 3.

Ut autem ratio recte red datur, multa requiruntur: de quid. Iason. cons. 219. per tot. vol. 2. Wesenbec. quaest. 216. Et haec quidem praecipue. Primo, quod liber rationum exhibeatur, et reddatur Pupillis vel minoribus et aductis, quorum res gesta est, l. fin. §. inter cetera. ubi Bart. d. lib. leg. l. si ita fuerit. 13. §. haec quaestio. ubi Bart. d. manu. test. Qui liber etiam in ventarium rerum omnium, quae fuerunt in bonis pupillorum initio administrationis continere debet, vel saltem una cum rationib. Inventarium earundem exhiberi oportet, l. 1. §. de seruis. ubi Bart. et Dd. de tutel. et ration. distrah.

Nam tutor initio Inventarium facere, ac post finita [orig: finitâ] tutela [orig: tutelâ] proferre debet

alioqui praesumitur esse in dolo, et contra eum iuratur in litem. l. tutor. qui repertorium. d. admistr. tut. l. tutores. C. eod. l. fin. §. fin. c. arb. tut.

Nec modo exhibere tutores inventarium, et rationes pupillis nuper suis, iam adultis debent, sed etiam ipse liber rationum seu chartarum omnium, item datorum et acceptorum est illis reddendus, ut recte deci dit Bart. n. 2. in l. 1. §. officio ff. de tutel. et rat. distr. per. l. fin. §. inter cetera. de liberat. legat. ubi Bar. in terminis notat, quod tutor debeat libros rationum reddere pupillo, text. in l. si pure in fin. de fideicom. liber et imol. post Bar. in l. cum servus. de cond. et demonst. Nota, inquit, quod ubi quis tenetur reddere rationes, tenetur etiam exhibere libros rationum: Et plus sentit Bart. ibid. quod teneatur etiam tradere, per eam l. et l. si ita fuerit. §. pen. de man. test. Et sic facit, quod tutor, vel alius administrator, qui tenetur reddere rationem, teneatur non solum exhibere libros, sed etiam tradere.

Nun ist disseits nicht zuvermercken, daß dergleichen Rechnung Ihrer Evcell. jemal zugestellt worden, quia talis liber rationum nullibi in Archivis apparet, idque factum esse, incumbit affirmanti.

Secundo, reliqua quae restant, et quaecumque solvi pupillis debent, sunt reddenda et dissol venda. l. non solum. §. is qui reddere. de lib. leg. l. si quisita §. duo. de statu lib. l. quamvis de condit. et demonst. l. cum testamento. C. de man testa. Bar. in l. qui libertatis. §. servus. de evict. ubi dicit, redditionem rationum duo continere, scilicet reddere rationem omnium datorum et acceptorum, et redderereliqua.

Tertio neccesse est ostendi, debitores, cum quibus contractum fuit, tempore conventionis fuisse solvendo et idon eos. l. qui sub conditione. 110. in fin. de condit. et demonstrat. Alias periculum pertinet ad credentem. l. Thais. 41. §. fin. de fideicommiss. libert.

Quarto debent legaliter ostendi rationes et computari. l. cum servus. l. qui sub conditione. de cond. et demonstr. ut Dominus de omnibus recte in struatur. gl. ad verb. ea. in l. finitur de lib. leg. non sub nube et in genere, sed per singulas partes species, declarando quid, unde, exquo facto debitum, ex qua causa, a quo, cui datum sit, aut acceptum. Socin. cons. 213. num. 4. vol. 2. quia singulis specificatis veritas apparerepotest, alias non: ut inquit Socin. cons. 190. nu. 1. vol. 2. Schurff. cons. 9. n. 3. et seq. cent. 2.

Quinto oporter rationem reddi etiam de non gestis, quae tamen geri debuerunt. l. pater. C. de hered. tut. l. 1. in pr. de tutor. et rat. distrah. l. pupillorum. C. de admin. tut.

Sexto, ut omnia instrumenta pupillis reddantur, opus est, l. adversus l. isqui. C. de in lit. iur. l. si pure. in fin. de fideicom. lib. Bart. in l. cum servus in 1. notab. de condit. et demonstr.

Septimo ut redituum et fructuum ratio habeatur, secundum quod communiter percipi potuerunt. l. si sine. §. Modestinus de administ. tut.

Octavo ut plene et bona fide red dantur rationes. Bald. in l. pen. C. de condit. insert. l. si ita sit scriptum 8. l. qui folium. 22. de manum. test. Schurff. cons. 9. nu. 5. et seqq. cent. 2.

Nono, ut ostendatur prius rationum introitus, quam exitus. Socin. cons. 213. num. 4. et cons. 190. memini. n. 2. et 3. vol. 2.

Decimo, ut red dantur arbitrio boni viri, Bald. in l. voluntatis C. de fideic. lib. Insuper quicquid dolo, culpa [orig: culpâ] etiam levi commissum est, id administratori in rationib. imputatur, ut exsolvere et ferre illud debeat; gloss. fin. n l. cum servus. de condit, et demonstr. per l. antepen. eod. tit. et l. si iure. de fideicom. lib. Socin. cons. 149. et causa. n.1. vol. 1. Salicet. in. l. a Procuratore. C. mand. Tantum enim pupilli rebus administrandis diligentiam debbet, quantum suis, vel quantam potius bonus paterfam. adhibere in rebus suis solet, alioquin actione tutelae tenetur. l. 1. in pr. d. tut. et rat. distrah. l. a tutoribus de administ. Tut.

Dein de et illud necesse est, ut is qui red dit rationes doceat constare fidem omnib. quae ab eo gesta sunt: ut neque subtraxerit quid eorum, quae accepit, neque expensum sctipserit, quod non dedit, l. qui sub conditione. de condit. et demomstr.

Derohalben die Posten, so in der Rechnung gesetzt, mit beglaubten Vrkunden erwisen werden müssen. Nam de expensis non creditur tutori, si magnae sint: in exiguis autem non aliter, quam si iuramento eos confirmet, iuxta distinctionem Bart. in l. 1. §. officio. n. 1. de tut. et rat. Corn. cons. 320. circa num. 13. vol. 3. Etenim creditur rationib. quatenus sunt contra tutorem, non quatenus pro eo, Bart. d. loc. Ferrar. in form. lib. redd. rat, tut in fin. n. 17.

Quamobrem quatenus negantur, eatenus tutor suas rationes probare debet, Socin. cons. 159. num. 2. vol. 2. dicens hanc esse communem conclusionem. Bald. cons. 418. ad primum. n. 6. vol. 3.

Et sunt plura alia, quae pro varietate rerum ad rationes recte integreque reddendas necessaria sunt, quae tamen a Dd. ad quatuos redigi plerumque solent. Videlicet primum codices edi et tradi: secundum, calcumlum poni, tertium reliqua reddi: quartum, culpam purgare solutione eius, quod debetur. Bald. in l. cum testamento. num. 4. C. de manum. testam. Socin. cons. 149. num. 3. vol. 1. Corn. cons. 30. n. 13. vol. 3.

Itaque nisi tuto res iuxta omnia requisita sitiusmodi reddant rationes, non modo potest contra eos proponi actio tutelae de rationibus distrabendis. l. 1. et tot. tit. de tutel. et ration. distrah. Sed poterit contra eosdem iurari in litem, ob dolum solum pr aesumptum. Gloss. in l. 1. §. officio. adverb. tenebitur. de tur et ration. distrah. per l. 1. C. de in lit iur. Bart. cons. 150. cum praedicta num. 5. ubi dicit, in actione tutelae esse speciale, quod etiam ob causam iuretur in litem, per not. in l. in actionib. de in lit. iur. Socin. cons. 213. n. 3. et 4. vol. 2. Nam praesumitur culpa subesse tutoris, qui non idonee confecit rationes', proinde praesumptio est contra eum, qui non confecit. inventarium. Socin. cons. 190. n. 2. vol. 2. quia Inventarium et ratio parificantur. l. 1. §. de servis. ubi Bart. per illum text. hoc not. de tut. et rat. distrah.

Et certi porro Iuris est, minores et adultos non cogi mox rationes a Tutoribus oblatas acceptare et approbare, sed posse deliberate et cum spatio temporis iusto eas in spicere, examinare, et contra exanimatas excipere et obicere. ut est text. in terminis. in l. cum servus de condit. et demonstr. ubi respondetur ita: Nam non utique si in folle, hoc est in crumena, reliqua obtulerit, liber erit, sed illud, ut rationes red dat, quomodo servus reddere solet, hoc est, legendas offerrerationes primum, deinde computandas, ut explorari possint computationes, probe an improbe referantur, accepta recte relata, an non recte. Inest etiam his verbis, heredes seu Dominos instrui notitia [orig: notitiâ] rationum, ut sciant, quid, qua que ratione scriptum sit. Et paulo post, utique inquit text. non solebat servo suo ostendenti reliquas rationes subscribere, sed ita ut legeret, examinaret, exciperet, etc. quod Iatius prosequitur Socin. cons. 190. memini. n. 3. vol. 2. et cons. 149. n. 5. vol. 1. ubi ait: Rationum red dttionem propteren non posse statim et momento expediri, sed habere causam successivam, pernot. Anton. de Butr. in cap. exparte de testib. et Angel. cons. 286. incip. quoniam. num. 1. ubi dicit, unumquemque administratorem pofse compelli, ut ostendat volumina rationum, ut reliqua solvat, et volumina osten duntur, inquit, videnda, examin anda et dispungenda, anprobe vel improbe, et quid ac quomodo administratum sit, et quid ac quantum ad manus cuiufque pervenerit, aliter non diceretur ex fide reddi ratio. Idemque obtinere in tutoribus, quevod scil. pupillis rationes examinandas, dispungendas atque excutien das tradere debeant, decidit Schurff. cons. 9. n. 6. cent. 2. per. d. l. cum servus de condit. et demonstrat. quam dicit divinitus esse promulgatam ad obviandum fraudib. dolo et deceptionib. tutorum et curatorum, cum bona pupillorum multifariam sint exposita periculo ipsorum tutorum: Idem firmat Iason, cons. 219. ista materia. vol. 2. ubi ait, Tutorem, qui non exhibet pupillis Codicem rationum, esse in dolo praesumpto, quod sordide [orig: sordidê] adminrstraverit, secutus Anchoran. idem decidentem. cons. 316. num. 3. et addit Iason. ideo esse volumina a tutoribus exhibenda, ut a pupillis explorentur, legantur,

computantur rationes, et probe ne an improbe accepta et data relata sint, examinetur: pro quo allegat bonum text. in l. si statulibera. 6. §. fin. de statulib. in verb. reddenda volumina rationum ad perconctan das, examinan das et dispungendas, atque excutiendas rationes et addit ibi Iason. videlicet, quod tota materia rationum in tutelis ex bono et aequo dependeat, et debeat cum maxima aequitate terminari. Nam sicuti contractus et actio tutelae sunt bonae fidei. §. actionum. Inst. de act. ita et distractus, qui fit per red ditionem actionum, eiusdem qualitatis esse debet. Dd. in l. de tutela. C. de in integr restitut. quem text. ad hoc allegat, Schurff. cons. 17. cent. 1. Sed melius probatur, sc. quod eiusdem sit natura distractus, cuius est contractus, quem distrahit, l. ab emptione ff. de pact. l. 4. ff. de iust. et iur. Iudices ergo, inquit, qui in tali causa rationum tutelarium habent iudicare, non se reddant difficiles et morosos in revidendis denuo diligenter rationibus administratae tutelae, et repetendis computis rationum, ut tales causae, per quas minorum indemnitatib. consulitur, legaliter procedant, etc.

Ad idem Fertariens. in form. libell. de redd. rat. tut. in sin. numer. 6. dicit, aut ipsnm Iudicem debere revidere rationes tutorum, et computare, nec enim simpliciter admitti debent. l. 2. ubi pupupill. educ. aut expertes 7 idoneos arbitros dare in calculo tallum rationum exputando, qui exhibitis rationum libris, diligenter examinabunt, quid alter alteri, quid tutor pupillo, vel contra debeat. Non enim simpliciter pupilli admittere coguntur rationes sicut offeruntur. d. l. 2. ubi pupill. Nec tenentur suis tutoribus credere, imo possunt contra eorum rationes excipere, d. l. cum servus d. condit. et demonstrat. Et in casu oppositionis, ipsi tutores probare debent fidem rationibus suis constare. l. qui sub conditione de condit et demonstrat.

Imo etiamsi, quod amplius est, minores seu adulti rationes tutorum approbassent, et quittationem fecissent, tamen si postea re melius explorata [orig: exploratâ], errorem aliquem, aut se deceptos esse deprehenderent, semper possent petere rationes revideri atque examinari, et contra opponere et excipere, etiamsi quittatio atque liberatio fuisset iurata, quia ideo talis quietatio fit, quod adulti putent sibi satis factum, et se contingentia accepisse a tut orib. Ergo ubi contrarium invenitur, error eis nocere non debet in damnis vitandis, aut si ex probabilibus rationib. dubitetur, denuo rationes examinari debent. Castrensis. consil. 377. ad primum. nu. 2. p. 2. late Anchoran. cons. 330. visis. Iason. cons. 219. nu. 1. et 2. vol. 2. latissime Socin. cons. 159. n. 11. et seq. vol. 2. Facit. l. Spadonem. §. ratiocinatio. ubi gloss. et Bart. d. excus. tut. ubi et aliam rationem tradit, quod aliud sit rationem reddere, aliud red ditam confiteri. l. assiduis. cum gloss. C. qui pot. in pignor. Quia ratio non sufficienter red dita, semper iterum, ut red datur, peti potest: ut est communis conclusio Bald. Salic. et aliorum. in l. un. C. de error. calc. Ias. in §. quaedam. n. 83. Inst. de act. idemque latissime excutit et sequitur in terminis Schurff. cons. 9. n. 8. et 9. cent. 2. Itaque liberatio a minore facta, nihil ei nocet. Paris. cons. 99. num. 21. vol. 1. nec tollit restitutionem, quamvis geminata. Paris. cons. 89. n. 66. vol. 1.

Haec res tam est clara, aperta et rationbilis, ut nulla disputatione longiore opus esse videatur. Quae enim erit redditio rationum, aut quomodo pro authenticis et legalib. poterunt haberi, aut qua ratione consultum erit rei pupillari, nisi haec potestas inspiciendi rationes, examinandi, et contra excipiendi minoribus seu adultis, quorum tutela gesta est, libere [orig: liberê] et cum competente spatio, adhititis etiam peritis arb itris atque bonis viris, permittatur? Sic igitur colligamus, non censeri in iure rationem redditam, quae non plene redditur, ita ut fides eius undequaque constet, l. qui sub conditione de condit. et demonstr. et l. si ita sit scriptum. de manu telta. Et ita ut ex singulis specificatis omnium veritas possit apparere. Socin. cons. 190. memini. numer. 1. vol. 2. Schurff. cons. 9. visis. numer. 3. et 4. cent. 2. Etienim quod non intelligitur omni ex parte, non potest videri approbatum, l. simater de in off test. Dyn. in c. ratum. num. 4. dereg. iur. in 6. gl. et Philipp.

Franc, in c. concertationi. ad verb. sciverit de appellat lib. 6. text. in Clem. causam. ubi gl. ad verb. plena et certa notitia. de elect. Fac. l. in totum. 76. de R. I. l. quo enim §. Iulianus. ff. rem. rat. hab. Rom. consil. 343. exproposito. circa fin. cum multis, quae cumulat Tiraquel in Legib. connub. gl. 6. nu. 180. et de retract prox. §. 36. gl. 2. n. 30. Et ratio non sufficienter reddita, iterum reddit debet, Ioh. And. post Archid. et Gemin. in c. 1. de Cler. aegro. lib. 6. Imol. Card. Zab. in Clem. 2. §. illi. de relig domib. quin etiamsi fuisset ratio red dita ac approbata, tamen posset ob errorem calculi, aut ignorantiam ali cuius omissionis, vel Commissionis ad 30. usque annos retractari et peti, ut de integro revideatur et calculetur. Bart. n. 1. Bald. n. 1. Castrens. n. 2. Iason. n. 3. et 6. Fab. n. 4. in l. unica. C. de errore calculi, gl. Bart. et alii. in l. instar C. deiure fisci. Iason. in §. quaedam. n. 83. instie. de Actionibus. Philipp. Franc. in cap. unic. §. final. n. 2. de Cleric. aegrotant. lib. 2. late Socin. consil. 159. n. 12. lib. 2. et consil. 73. circa num. 3. vol. 1. et est text. in l. Aurelio. 20. §. Caius. ubi Bartol. et in l. Lucius de lib. leg.

Porro item quod liberatio generalis, nisi rite red ditis rationib, in se subsi stere non queat plurib. firmat Paul. de Castro. cons. 309. Anchoran. cons. 330. Bartol. Socin. cons. 159. et consil. 190. et latissime Roland. a Vall. consil. 49. vol. 1. Quibus in locis multis in hanc sententiam adductis argumentis, concludunt, quod si tutor perinde, ac si rationes reddidisset, liberatus fuerit, tamen si postmodum, eas vel prorsus non vel minus sufficienter redditas fuisse, appareret, eiusmodi liberationem non impedire, quo minus calculus repeti possit.

Est pariter circa liberationem a rationis red ditione hoc notatu dignum, quod etsi tutor post red ditam rationem liberatus fuerit, tamen nihilominus libros rationum etiam post liberationem edere teneatur, ita est text. in l. fin. §. inter cetera. ff. de liber. legat. per quem hoc not. Bartol. ibi et sequitur Socin. cons. 159. Hartman. Pistor. obs. 158. in fin.

Quaestio Quarta.

Bey der vierdten Quaestion haben jhr Evcell. fundatam intentionem ex iure communi, daß nemblich die zehentausent Gulden Widerlag, nit allein nach verendertem Wittibstand, jhrer Fr. Mutter, sono gar auch durante viduitate uicht verzünßt werden müssen, certi namque iuris est, quod soluto matrimonio, ut dos ad mulierem, redit, eiusv eheredes. l. uni §. illo procul dubio, C. de uxor. action. Sic et donatio propter nuptias ad maritum revertitur, aut eius heredes, nisi pactum de lucranda dote vel donatione propter nuptias interpositum probetur, vel statutum aut consuetudo loci contrarium velit. c. ult. ext. de donat. inter vir. et uxor. Hart. Pistor. lib. 1. quaest. iur. quaest. 14. n. 34. et Ioan. Schneid. in d. §. Est et aliud, num. 6. Instit. de donat. Ernest. Cothman. Resp. 50. num. 13. 44. et 47. Consentit Sichard. in l. si liberis 18. in pr. C. d. donat. et de nupt.

Nun ist aber diß Orts kein statutum oder consuetudo enthalben, krafft deren die donationes propter nuptias oder Widerlag, besonders nach verendertem Wittibstand, bey der vberlebenden Gemahlin verbleiben.

Vnnd obwol die Heyr ats Pacten, weiland Herrn G. von H. hochwolsseligen angedenckens. §. Weiter der Todtfäll mitsich bringen, daß in casu non exsistentium liberorum, wann hochwolgesagten Herrn G. Gnaden, vor dero Fraw Gemahlin die Schuld Menschlicher Natur bezahlen sollte, daß alsdann, die zehen tausent Gulden Heyratgut, gleichfals die Abnutzung der zehen tausent Gulden Widerlegung, die jhr dem Fräwlin sein Lebenlang zunutzenvnd zunüssen gebührt, aber nach jhrem absterben, solche abnutzung der Widerlag gäntzlichen todt vnd ab seyn, also daß dieselbig Herrn G. Erben zu: vnnd haimbfallen solle.

So ist jedoch an jhm selbsten richtig, daß dise convention allein de eo casu redet, da keine Erben enthalben.

Maxime quando aliquid in totum fuit omissum, nec sequitur ex alio, quod verbis est expressum, Ruin. cons. 74. n. 11. lib. 1. Bald. in l. 1. col. ult. C. d. iis qui ant. apert. tab. cum aliis ad ductis a Gabriel. cons. 156. n. 18. lib. 1.

Casus item ommissus in dispositionib. ultimae voluntatis rationem habentib. relinquitur sub dispositione luris communis. l. commodissima. delib. et posth. ubi Ias. Fichard. cons. 89. num. 4. Coler, cons. 33. n. 104. et cons. 47. num. 54. Pruckman. cons. 17. n. 64. Idque etiam locum sortitur, licet eadem vel maior ratio adesset. Honded. cons. 1. num. 9. cons. 6 nu. 23. vol. 1.

Solaßt sich anch in gegenwärtigem fall a casu non exsistentium liberorum, ad casum, ubi liberi nati fuerunt, desto weniger schliessen, weil in beeden solchen Fällen ein diversa ratio multis modis sich befindet, dann das in casu non exsistentium liberorum die Widerlag vnd respective Heyrathgut bey den vberlebenden Ehegemahl nüeßlich ad dies vitae verbleiben solle, ist derentwegen wolversehen V. geordner worden: quia coniuges se invicem magis quam heredes collateralea amare folent et debent.

Ein weit andere Bewandrnuß aber hat es in jenigem Fall, da Eheleibliche Rinder enthalben, welche die älter lieber dann sich selbstzuhaben pflegen, auch lieber wollen, daß ihre Güter gleich alsobald auff die Rinder falen, dann bey dem superstiti, praesertim ad secunda vota convolanti, zu merckli, chem Nachthayl ihr der Kinder verbleiben.

Ober das, vnd weil obverstandner massendise interpretatio den allgemainen geschribnen Kayserlichen Rechten allerdings gemäß, vnnd man der gestalt ad Iu??? dispositionem mehrers gelangt, soll man billich darbey verbleiben. Verba enim conventionum secundum lus commuve intelligi debent, l. quaero. §. inter ocatorem. ff. locat. Nam lus commune informat conventiones, easque interpretatur. Et verba generalia sunt intelligenda, quemadmodum Ius commune disponit, et si conventio est ambigua, redigitur ad intellectum Iuris communis. Nam qui contrahit, praesumitur habere mentem, quae congruit Legis dispositioni. Sic etiam verba contrahentium intelliguntur confirmari cum iure communi. Et contractus intelligitur celebrari secundum intellectum Iuris. Et similiter pactum a iure communi recipit interpretationem. Atque ita in tacitis et ambiguis conventionibus illa interpretatio magis accipienda, quae convenit cum iure communi. Nam contractus a iure communi congruam recipiunt interpretationem, ut cum ipso ad consonantiam reducantur. Et nihil est in iure magis pervulgatum, quam contrahentium ambiguas voluntates secundum dispositionem legum interpretari, prout haec omnia legibus et auctoritatib. roborat. Card. Franc. Mantica. de tacit. et ambig. convent. lib. 3. tit. 7. a princ. ubi adhuc plura eum insensum ad ducit.

Und deme zuwider, soll nicht stien, daß in obangezogen §. Weiter der Todtfäll halber dtse Wort zufinden, (die 10000. fl. Deyratgut, gleichfalls

So müssen jedoch gesagte Wort secundum subiectam materiam et praecise de casu, qui ibi deciditur, angenommen, vnnd extra illum in keinen weeg exten dirt werden: per iura iam supra deducta. Nam verba etiam universalia, restringi debent ad id, cuius respectu sunt pronuntiata, per iura quae inducit Cravetta. in resp. pro generon. 189. 356. et 465. Et verba generalia non continent casus dissimiles expressis. Mantica. de tacitis et amb. conv. lib. 27. lit. b. num. 5.

Einmaln wirdt in illo §. nirgendt anderstwavon, als de casu non exsistentium liberorum gehandlet vnd geord, net: Daß alsdann, hoc est, in casu nominato (l. pen. ff. de testam. Tutor. Pacian. cons. 63. n. 61. et seqq. Arumae. lib. 2. decis. 2. num. 33. Der vberlebenden Gemahlin volgen vnnd zustehen sollen, die zehent ausent Gülde Heyrarsgut, gleichfals die abnutzung der 1000. fl. Widerlegung, et ne quis dubitare posset, tunc usum fructum perm anere solum ad dies viduitatis, ad ditur, die ihme dem Fräwlin sein Lebenlang zunutzen gebührt: Nam et olim usus fructus a Marito mulieri relictus amittebatur contrahen do nuptias secundas, l. un. C. si secundo nupserit. mul. cui maritus usum fructumredliquit.

Vnd wann zur Zeit auffgerichter solcher Heyratsabred man der Mainung gewest, da: in omnem casum die abnutzung der Widerlag ad dies vitae bey der verwittibten Gemahlin verbleiben sollt, hätte man nit so schlechtlich gesetzt, daß die abnutzung der zehentausent Gülden Widerlagung der Fraw ad dies vitae zunutzen gebühre, sondern ein universalem notam auff alle fäll, jederzeit oder dergleichen hinzugethan. Quippe alias locutio indefinita restringitur, ad materiam et casum, de qui ibi dispo sitio est conoepta.

Non enim indefinita pronuntiatio ex propria significatione aequippollet univerfali, sed ex humanitate, nec universali aequiparatur, quando haud eadem ratio (ut in hoc nostro casu, per supradicta) subest, Tusch. lit. I. conclus. 86. num. 26. et seqq.

Disem ist ebenmässig nit entgegen, was in §. als lang auch zum sechsten, offt angezogenen Heyratbrieffs paciscirt vnnd geordnet worden, daß der Fraw Mittib die Zeit vnveriuckten Witwenstands, es seyen gleich anß diser Ehe Rinder enthalben oder nit, für dero Vnderhaltnuß, an stehter Be, hausung, Beholtzung, Wein, Traid, Hisch vnd Schmaltz, Jährlich sibenhundert Gulden, an das Orth ihrer Häußlichen Wohnung, sambt anderer Verzinsung, in guter gangbarer, vnveriüffter grober Reichs Müntz, so andemselben Orth zunemmen vnd zugeben, richtig vnd ordenlich zuglifert seyen. Dann burch solche Wort, sambt anderer Verzinsung, gar nicht die abnutzung der zehentausent Gulden, sondern dise Gelter zuverstehen, die ex allatis et patrimonio der Fraw Gemahlin dero Herin vnnd Ehegemahl in die Hand kommen, auch sonsten de iure vel ex pacto diß zu wider erstattung verzinßt werden müssen, ge, staltsame das Wort Verzinsung, ex sui natura, verbique proprietate nicht auff die abnutzung der Widerlag geditten werden kan. In bedenckung solche Widerlag, als quoad proprietatem marito eiusque heredib. zuständig der Wittib nimmermehr, nec ex pacto verzinßt werden kan. Cum aliud sit von einem Capital ein Zinß empfahen, ahud die abnutzung von einer Summa Gelts haben.

Verba enim proprie intelligenda sunt, nisi exinde natura contractus contra ius commune immutetur, aut ex contrahentibus aliquis detrimentum maximum patiatur, aut contradictio, vel si quae alia absur ditas inde oriatur, per iura vulg.

Vnnd dise deutung wird letstlichen auch damit mächtig bestärckt, weil in § begebe sich dann, daß wan die Fraw Gemahlin von dero Herin vnnd Gemahl ohne hinderlassung Ehelicher Leibserben todts vergehen, expresse geordnet wird, daß dem Herin G. als superstiti Marito, das zugebracht Heyrathgut sein Lebenlang in Handen gelassen werden solle. Daselbsten aber ist kein einige Clausul, Coniectur oder das geringste Wort nicht zu finden, krafft deren man einiger weiß vermuhten köndt, daß dises Heyrahtgut, auch in casu exsistentium liberorum auff des Fraw abgeleibten Hemahlin Ceibs=Erben nit gelangen solle. Namque soluto matrimonio dos revertitur ad uxoris heredes, nisi aliud expresse disponatur. t. t. ff. solut. matrim.

Et pacta de lucranda, vel non statim matrimonio soluto restituenda dote strictioris sunt interpretationis, qua dos soluto matrimonio ad liberos tantum pertineret, Castrens. in l. 2. in pr. n. 7. ff. solut. matr.

Ac item tanta est cognatio inter dotem et propter nuptias donationem, quod pari passu ambulare, et quae de una disposita, in altera etiam pacta censeantur, auth. aequalitas. C. de pact. convent. et § est et aliud Inst. d donat. et utrobique Dd. ubi maxime hic SchneideW.

Quaestio Quinta et Sexta.

Bey disen Fragen kan ich anderst nicht befinden, dann daß der Fraw Wittib in wehrender ihrer A dministratio vnnd Witwenstand, wie auch nachgehendts ordenlich ver pensionirt werden müssen ihr Heyratgut vnd ander zubringen, a tempore mortis illustris et generosissimi Dn. Mariti, so vil beweißlich selbigen zu Handen kommen, vnd der Fr. Wittib nicht wider erstattet worden, sondern bey dem G. vermögen vnnd Herischaffren verbliben, welches meines bedunckens an ihme selbstrichtig, vnd den gemainen geschribnen Rechten ehnlich, auch in Heyrats Pactaten, deme nichts widtigs geordnet ist.

So kan ich auch nit sehen, daß man ihr Fraw Wittib für den Widumb sive victalitio viduitatis, etwas raichen müste, so lang sie die Administration vnnd völlige sustentation gehabt hat. Nam alias idem bis solveretut. Nec mulier duplex doarium habere potest, per tradita Pauli Christinaei, vol. 1. decis. 73. quia duae causae lucrativae hic concurreient circa unum et idem doarium, quod fieri non debet. l. Maevius. §. duorum. ff. de leg. 2.

Darumben dann gar nicht vonnöhten geweßt, daß man diser Fraw Wittib ein extraor dinari Einbuß jährlich von fünff hundert Gulden bestimmn thue. Wirdt derowegen was in der vberkommung vnnd Reeess. sub lit. B. et C. gehandlet, eintweder für vnnd an sich selbst nichtig oder doch mediante restitutione in integrum, leichtlich widertriben werden mögen.

So kan auch die Fraw Wittib, als ein Vormundterin dise Zubuß für kein recompens pro gesta tutela et administratione anziehen. Est enim Iuris indubitati, quod Tutor vel Curator salarium petere non possit, l. a Tutorib. 33. §. ult. ff. de admistr. tut. Simon. Pistor. consil. 7. incip. solches vermittelstpost consil. mod. Pistor. qu. 1. n. 1. et seqq. vol. 1. SchneideW. in §. sed et propter. 6. instit. d. excusat. tutor. n. 4. Guid. Papae. decis. 68. nu. 1. Gutier. tract. de tutel. p. 3. cap. 2. n. 1. et seqq. Quoniam Tutor vel Curator gratuitam, integram et omni lucro abstinente fidem et operam praestare debet. l. qui sine 38. ff. deneg. gest. Sim. Pistor. d. cons. 7. n. 2. vol. 1. Etiamsi tutor a negotiis suis propriis, pupilli causa fuerit avocatus et impeditus. Iacob. de Areti. Br. Alber. in l. a tutoribus. 33. §. ult. ff. de adm. tut. quos refert et sequitur Dion. Gothofred. in not. ibid. lit. B. vers. pene Tutorem.

Quaestio Septima.

Bey disem Zweiffel, wirdt praesupponirt, daß allhie gedachte dotatio contra pacta familiae, auch sonsten immoderate beschehen seye, welches außgedachten pactis familae

zuerlernen, zumahl ex arbitratu boni viri zuaestimiren. l. quoero. et l. sifiliae pater. de legat. 3.

Et licet dicatur quamvis frater sit pupillus, posse tamen cogi tutores ad congrna dotem sorori constituendam. l. 1. §. 1. infin. ff. detut. et ration. ubi ibidem videtur requiri decretum ludicis, tamen ille textus intelligendus est ad abundantem, ut dicit Gofred. ibi per l. qui filium. in fin. ff. ubi pup. educ. deb.

So ist jedoch solches also zuverstehen, quod interim dos debeat esse competens, et congrua dignitati natalium, facultatibus patris vel avi dotantis et qualitati mariti, cui nubere convenit: habita [orig: habitâ] etiam ratione ad numerum liberorum patris, et ad consuetudinem aliarum mulierum in ea familia nuptarum, et regionis: quae omnia colliguntur ex eleganti text. l. quaere. ff. de iure dot. l. si filiae pater. de leg. 3. Fulgos. cons. 32 Brun. de stat. exclud. faem. art. 9. qu. 1. n. 32. Cephal. cons. 751. n. 11. Francisc. Vivius. decis. 260.

Da auch hinwider a minore vel eius Curatoribus gehandlet wirdt, kanselbiger restitutionem in integrum begehren, arg. l. 1. ibi: congruente moder atione. C. si advers. donat. et l. un. C. si advers. dot.

Ob auch gleich ihr Evcell. in minorenni aetate exsistens dise donation approbirt, mag doch auch wider solche approbation die restitutio dienen, cum eam laesionem enormem, et captionem de iure non probatam importet, auch ein vnzweiffenlige alienationem bonorum immobilium vel annuorum redituum, qui immobilibus aequiparantur, Simoncell. de decret. lib. 3. tit. 8. inspect. 7. num. 57. nothwendig nach sich ziehen that.

Auß welchem allem ervolget, daß ihr Evcell. dero Fraw Mutter, so gestaltetes verhandlen, eintweders hindertreiben, vnd bey der Fr. Schwester den Schaden suchen, oder aber die Fr. Mutter, als Vormunderin hierumb könne besprechen.

Quippe si laesus sit minor ex negotio Tutoris vel Curatoris, tum electio ei datur, utrum restitutionem, an vero personalem actionem adversus ipsum Tutorem et Curatorem intentare, et ab iis damna recuperatre velit: nec ei praeiudicium generatur, per electionem. l. 3. et l. ult. C. si tut. vel Cur. interven. Quod manifestam habet aequitatem, cum in Civile sit conqueri Curatorem, quod non rescindit minor id, quod Curator ipse gessit. Magon. decis. Lucens. 68.

Quaestio Octava.

Allhie wirdr jeniges widerhollet, das ber ait hieoben erwehnet worden, daß nemblich ihr Evcell. Fraw Mutter dero zu: oder einbringen in die erste Ehe beweißlich darthun müsse. Namque ut Socin. Iun. consil. 12. num. 15. vol. 2. tradit, in materia probationis causa dotis non habet praecipuum Privilegium, sed sicut in ceteris causis probationes legitimae requiruntur; ita etiam in istis, quod comprobat per ea, quae tradit consulendo. Alex. cons. 13. num. 11. vol. 1. ubi voluit, in causa dotis probationes legitimas, testesque super ea deponentes idoneos esse debere. Et idem affirmat Novell. tract. de dot. in 9. part. 12. privileg. Quod adhuc magis in praphernis procedit.

Was aber diß Orrhs die Fraw Wittib quoad dotalia et parapherna beybringen, vnd daß selbige weilandt dero hochwolseeligen Herrn Gemahl behändigt, beweisen möcht, dises wäre ihr zuvor (dann es mit den 700 fl. Widumbgelts ein andere, vnd obvermelte Beschaffenheit hat) zuverspensioniren. Weil jedoch der Rechnung halber vber die getragne Vormundtschafft, noch ein grosse Vnrichtigkeit sich enthaltet, als wird die Fr. Wittib auch jhr sonst richtiges zubringen, nit zufordern, sondern von ihrer Evcell. biß zu schleiniger erärterung diser jrrung von ihrer Evcell. jungehalten werdenkönnen.

Dos enim retineri potest per filios, non reddita [orig: redditâ] administratione per matrem Tutricem Surd. cons. 290. num. 33. et de communi testatur Gratian. decis. 179. num. 2. subdens ita fuisse decisum. Petr. Molignat. tract. de retet. qu. 41. et idem tenet Caspar. Baez. de. decim, tut. quaest. cap. 4. num. 44.

Qinimo posset opponi compensatio contra matrem agentem ad dotem, ex doctrina Bald. cons. 99. num. 3. vers. testamentum. lib. 2. Castrens. cons. 270. in 2. dub. lib. 1. Tusch. lit. C. concl. 490. num. 14.

Welches dann desto mehr statt, weil diß Orts die Rechnung mit ordenlich, et secundum iam supra deducta requisita fürgangen, adeo quod iterum debeat reddi secundum Roland. cons. 6. num. 61. lib. 1. Menoch. cas. 208. n. 37. et seq. Montan. de tutel. cap. 38. num. 133. Vnnd also darfürgehalten werden kan, es sey ihrer Evcell. Forderung pro debito liquido zuschäßen.

Ac quamvis supradicta opinio de retentione dotis competente pupillo adversus matrem, quae tutelams administravit, a quibusdam indubium vocetur, ea tamen maxime procedit in muliere secundo nubente, vel si in continenti probari possit, mulierem ex tutela esse debitrice Casp. Anton. Thesaur. quaest. forens. lib. 2. quaest. 28. ubi in fine scribit: sed quando non est liquida, solvitur dos media [orig: mediâ] cautione, vel mittitur in possessionem mulier iure pignoris et hypothecae cum prohibitione impetrationis dominii et alienationis, donec sit ratio reddita.

Nona Quaestio.

Dise Frag kan ich meines thails anderst nit, dann mit ja beantworten: Möchte derowegen, wie auch hieoben beraits angedeut, bey Kays. May. ein Commission in amplissima [orig: amplissimâ] forma [orig: formâ] aller vnderthänigst gesucht, vnd dabeneben gehorsamest begehret werden, daß die verordnete Kayserl. Commissarii nicht allein die rationes Maternae administrationis revidirn, sondern auch bemächtigr seyn sollen, alles was disem Werck valla ratione anhangen oder nachvolgen thut, im Namen Ihrer Kays. May. zuverrichten.

Quaestio Decima.

Den Innhalt diser Frag ist etwas anzüglichs, vnd möchte besorglich ein grosse Vngelegenheit daranß ervolgen, wann man bey Ihrer Kays May. dise oder andere derogleichen schwärliche Bezüchtigung fürbringen sollte.

Nichts desto weniger wirdt meines einfältigen erachtens, der Sachen auch diß Orths genugsamb geholffen seyn, wann bey nächster Frag allberait erinnerter massen, ein Kayseil. Commission, zumahl ad revidendas rationes, vnnd was disem Werck anhangt, allet vnderthänigst begehrt würde. Da man dan auch gehorsamest suchen thät, daß solche Herren Commissarii bemächtigt seyn sollen, jeniges so Jhrer Evcell. außständig zuseyn befinden, oder sonst gesprochen werden möchre, dero würcklich einzur aumen, auch solche exsecution aller Orthen et contra quoscumque fürzunemmen.

So wirdt ingleichem bey gegenwärtigem Puncten starck auff dises getrungen werden müssen, daß die mobilia auff dem Gräv. Hauß X. nit ordenlich, vnnd wie einer Curatrici gebührt, inventirt, auch also vninventirt etwas darvon hinwegk geführt worden, quo in casu Iuramento in litem locus esse potest, omnesque praesumptiones, contra curatorem militare videntur.

Quaestio Undecima.

Der N. Heyrathsbrieff bleibt, so vil ihr Evcell berührt, auff seinen offen, bahren Vnwürden, sollte aber darauß entgegen hochwolgesagt ihr Evcell. etwas widerigs eingeführt werden wollen, kan man dargegen per modum exceptionis sive incidenter restitutionem in integrum begchren, mit dem Fürwand, daß solche subscriptio ex praecipitantia, suggestione et delinimentis, vnd von einem Minderjährigen beschehen, durch selbigen auch, nach erlangter Maiorenniter niemaln ratificirt oder gutgehaissen worden.

Quaestio Duodecima.

Von diser Frag ist nunmehr nichts sonders zuhandlen, angeschen Herr Doctor S. beständig berichter, daß

Ac item licet Minor, qui talem veniam impetravit, rerum suarum administratione obtineat liberam, et ita pro maiore habeatur. l. 10. C. de appellat. l. ult. C. si maior. fact. al. sine decret. rat. hab. Cum inter aetatem legitimam a principe ante annum 25. impetratam et aetatem iustam, ac iure Civili completam, in iis casib. quib. civiliter factum eundem effectum, quem naturaliterfactum habet, nihil intersit, ut ait Cothman, cons. 44. num. 21. Adeo, ut etiamsi minus idonee rem suam administrare vi deatur minor, in integrum restitutionis auxilium implorare non possit. l. 1. de his qui ven. aet. impetr. Tamen res imobiles sine Decreto alienare, vel pignori subicere nequit. l. 2. §. 2. C. de his qui ven. aetat. Simoncel. de Decret. lib. 3. tit. 8. n. 24. Nisi hoc ei specialiter fuerit concessum, Montanus. de tutor. et Curatore. fol. 187. n. 47.

Dises hab an meinen Herrn zu begehrter Antwort, ich in vnderdiensttlich berichten wöllen, welcher dann pro sua [orig: suâ] prudentia [orig: prudentiâ] vnnd ermessen, solch Werck dahin zurichten wissen wirdt, damit ihr Evcell. dern Söhnlichen, vnd der Fraw Mutter schuldigen Gehorsamb vberschritten zuhaben nicht angesehen werde, auch die Fr. Mutter nicht etwan daher Vrsach nemmen möchte, in ihrem eignen vermögen ihr Evcell. zubeschwären. Weil auch beschließlich dises ein sehr wichtige sach, könten andere mehrere jegklicher ebenmässig consulirt werden.

Libri rationum quatenus probenk consulendus Nicolaus Ianua, d. loc. fol. 724. num. 6. et seqq.

26. Pflicht, Aidtspflicht.

Dubitatur, quem sensum habeantilla praecepta, quae plerumque iniunguntur subditis a Magistratibus, qui iuramento oboedientiam prompseire, his quidem verbis sub poena praestiti iuramenti: bey Aidtsflicht. Cuius quidem Clausulae satis constat hanc significationem esse, quod id praecipiatur, sub poena [orig: poenâ] periurii, nempe, quasi dixerit quis: hoc tibi praecipio sub iuramento mihi praestito, ita, ut si non feceris, periurus sis: Setser. d. iuram, lib. 1. cap. 16. num. ult. f. III. Sicque sensus huius locutionis est, sub poena [orig: poenâ] praestiti iuramenti, id est, sub poena [orig: poenâ], quae debet ei imponi, qui iuramentum violaverit. Unde Genitivus ille praestiti iuramenti, non stat, ut loquuntur, intransitive, idest, sub poena [orig: poenâ], qua [orig: quâ] est praestitum iuramentum, ut notat Covarruv. in repet. c. quamvis. §. 7. p. 1. relect. infin. quo in loco scribit: omnia mandata Rectoris Universitatis alicuius, ut intersint Scholastici alicui congregationi, non esse ita stricte accipienda, etiamsi fiant sub paena [orig: paenâ] praestiti iuramenti; quasi mandator ipse voluerit ita vocatos, ad periurii crimen obligare, si non fecerint, quod eis mandatum fuerit. Etenim praesumendum est, attenta [orig: attentâ] piä mandantis intentione, quod in his communibus congregationibus, quae praesertim magni ponderis non sunt, tantum voluerit ad memoriam iuramentum revocare, ne per contemptum omittant subditi obedire eius praeceptis, non tamen, ut periurium ab his comitatur, quod maxime est observandum, ne passim temere periurii reus damnetur: etiamsi omisit facere quod superior mandaverit. Quod et cautum est Statutis Academiae Tubin gensis.

27. Pflichthail.

De Legitima et quae ad eandem materiam spectant, vid. Tractat. singulares Marci Anton. Cuchi, Antonii Rubei, Claudii de Battandier, Claudii Chitletii

et Marci Mantuae. varias ac multas de Legitima Quaestiones habet Speidel. in Syllog. part. 1. et 2. verb. Legitimae.

De ortu et causa Legitimae portionis, vid. Anton. Guibert. Costan. lib. 1. cap. 15.

28. Pflugdienst.

Ad operas ruricales, Pflugdienst, (quas praestare tenentur ii, qui ex agris equos aut boves aratores alere possunt, qui et inde vocantur, Außspanner, Pferdner, Ackerleuth, etc.) fere pertinent, frumenta, ligna, vina et si quae alia Dominis proveniunt, in aedes Dominicas convehere, agtos fimo stercorare, serete, arare, rastro planare, foenum, ceterasque fruges in horreum Domini vehere, die Garn zu den Jagten führen, currus et bigas ad quamcumque vecturam rerum necessariarum praebere. Ritter. de Homag. Cap. 7. num. 149. Zween halbe Bawrn spannen gemaingklich zusamen, vnd stehen für einen. Sed haec diiudi cantur ex usu, et temperari debent Christianae charitatis melle. Hisce autem servitiis, ut species contradistinctae, opponuntur Handoder Hapendienst: quas operas die Taglöhner, so keine Pferdt haben, praestare coguntut.

29. Pfründt.

In multis locis usurpari solet, ut certam pecuniae summam a privato accipiat fiscus, eique vel alimenta vel pensionem (interdum usuris vulgaribus maiorem) ad dies vitae concedat, vulgo Pfründtkauff. Lather, de consensu. lib. 3. cap. 23. num. fin.

30. Pfundt.

ADDITIO.

Bey den Hebreern ist Meneh, bey den Griechen Mina, vnd bey den Römern Libra oder Pondo, ein pfündig genemme Zahl geweßt, darbey man gerechnet, nemblich 100. Denarii, die haben ein Römisch Pondo oder Libram gemacht. Wie bey den Griechen 100. Drachmae ein Minam, vnnd bey den Tautschen 10. Schilling ein Pfundt. Wiemol 100. Dragmae oder Quinlin mehr ist, dann ein Pfundt, so ist doch solches im Gebrauch gehalten worden, daß 100. Denarii oder Dragmae für ein Libram endtlich gehalten worden, ohne Zweiffel darumb, daß 96. Dragmae allzeit kein Pfundt, sondern 100. Dragmae ein vollkomne Libram gewogen, dieweil die Pfenning allzeit ihr techte Gewicht nit haben bahaiten. Solch Libra Romana oder Pondo, an Gelt oder Gilbern Müntz, wird von Budaeo taxirt auff 10. Cronen, deme gemaingklich von andern gevolgt wirdt, vnd die Crone zu fünff Orth deß Thalers gerechnet, so wäre ein Libra 121/2. Thaler. Wann mans aber steiff rechnen woite, so wurde die Libra mehr machen, darnach die Denarii alt wären. Sonst wirdt auch As oder Aes, dieweil der As erstmahls ein gantz Römisch Pfundt gewogen, bißweiln für ein Pondo gebraucht das As, Aes, Libra et Pondo gleich seyn. Haec Tileman, Friesen im Müntzspiegel. lib. 2. cap. 14. qui idem cap.3. d. lib. von dem Hebraischen Pfundt agit. ac lib. 4. cap. 5. multa de Libris habet ac tradit, daß vor langen Jahren ein Pfundt vnd ein Gulden gleich gewesen, vnd dreyssig Pfenning gehalten, etc.

In Deucatu Würtembergico circa Rhenum, in Hassia ac aliis locis 20. Soldi, vulgo Schilling, machen ein Pfundt. Quod est etiam de iure Canonico, in c. illo vos. 4. extra d. pignor. ubi Sexaginta Solidi faciunt tres Libras in casu illius cap. mutuatarius solvere cogebatur.??? Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

31. Philosophi.

S. Apostolus Paulus. ad Coloss. cap. 2. dum cautiores illos in iis quae fidei sunt reddere tentat, hac praemonitione usus est. Videte ne quis vos seducat per Philosophiam et inanem fallaciam secundum traditionem hominum. Ac si Philosophia cum integritate et si mplicitate fidei Christianae non bene [orig: benê] conveniat. Et prioribus saeculis Ecclesiae Philosophiam male audiisse apud Christianos, vulgatum est. Tertullian. lib. d. praescript. totus est in exagitanda Philosophia, a qua [orig: quâ] haereses et subornari et proficisci ab enumeratione docet, Philosophos id circo Patriarchas haereticorum vo cat adversus Hermogenem. Idem B. Irenaeus. lib. 1. cap. 19. S. Chrisostom. hom. 7. in 1. ad Corinth. et 65. in Ioan. Greg. Nazianzen. orat.1. in Iulian. S. Cyprian. lib. de bono Patientiae ab init. v. omnino Baron. in annal. Indic.

Sed quoniam Philosophie nomen longissime patet, utsuo ambitu disciplinas et artes omnes, quae Liberales vocantur, complecti certum; omnes has scientias Apostolum damnare voluisse, nullus SS. Patrum dixit, ac proinde quid intellexerit, docet Filesac. Selectar. lib. 1. cap. ult. ubi quae partes Philosophiae damnatae,

et quae probatae, ac Christianae Philosophiae quomodo usui esse possint, item quod Philosophia Christiano necessaria et utilis sit, rationibus demonstrat. vid. quoque Baron. in annablib. ad An. Chr. 411. numer. 13.

32. Platz, Placitum.

Placitum apud Francogallos olim diversimode sumebatur. Uno modo pro conventu Procerum, Regni vel Imperii tam speciali, quam generali: ubi nempe de communibus Provinciae vel Civitatum rebus tractabatur: a Germanico nimirum vocabulo Platz, id est, loco desi gnato ad conventum. Knichen. de iure territor. cap. 4. num. 48. vide Mager. de advoc. armat. cap. 3. num. 274. et seqq.

Secundo accipiedbatur Placitum pro foro et iudicio. Tertio interdum pinitur placitum pro ipso decreto. Quarto denique Placiti vox interdum usurpata legitur pro ipso litigio seu controversia, liteve iudiciali. vid. omnino Dn. Mager, d. l. num. 279. et multis seqq.

33. Poeten.

De Poetis ingerere, vid. adversaria Casp. Barthii in Indic. et in specie de Germanis Praefat. Taubmanni. in Culicem Vergilii et in laude Asini. fol. 402. De Poesia Gallica, Les recherches d. France, de Tuscana Torquat. in prosis part. 4. ab init. Toscanae et Latinae poesiae comparationem habet Guazzo. in civil. conversat. Dialog. 7. Poetae an furore fiant? Bisciola horar. subcesivar. lib. 10. cap. 6. Poetae raro divites, sed eorum malum hereditarium paupertas, vid. Ioh. Baptist. Laur. Epist. fol. 28. et Boccalini in Parnasso, daher ihnen ihr Saat schön geblüt, aber kein Frucht bracht, sondern die Rattich zu Narren worden. De Poetis Laureatis, qui ne versum quidem componere sciunt. Bebel in Opusculis, Apologiam pro Poeta [orig: Poetâ] habet Lotich. ad Petron. Arbitr. Satyricon. lib. 2. cap. 8. ubi tradit, Poetices Originem antiquissimam, ab Hebraeis eam inventam, ab Ethnicis excultam, et ab utrisque semper sanctam habitam; Poetasque nasci, et non fieri, ideo insanientes non esse. Poetices item subiectum nobilissimum, eiusque genera quinque, et Poeticam Philosophiam antiquissimam docet. Ut et Poetas solos sapere, eosdem morum et vitae communis exsistere correctores. Fuisse plerumque etiam Regum atque Imperatorum Praeceptores, a quibus etiam ad summas dignitates evecti. Imo, Prophetas, Imperatores, Reges, Pontifices, Cardinales, Principes, etc. Poetae nomen non retrectasse. Et quae sunt similia. Pseudo Poetas et Poetastos taxat quoque idem Lotichis, quem vide ubi pro et contra agit, virtutes et vitia Poetarum indicat. Contra obscenos Poetas exstat Dissertatio Nigronii Soc. IESV. Philippus Imp. non Poetarum unum, sed omnes, non malos, sed et bonos, non mediocres, sed et praestantissimos omni honore exutos,hiatu quasi repente facto, ad inferos ruere magis, quam descendere fecit, quo nomine indignantium quiritantiumque poetarum perferuntur voces, quas videre licet apud Arumae. d. Comitiis Imperii. cap. 6. n. 69. et seqq. in quaestione, an Poetae immunitate hospitum recipiendorum gaudeant? ubi multa etiam pro et contra Poetas congessit.

34. Polen.

In Polonia [orig: Poloniâ] non absoluti Principis auctoritate Rex praefulget, sed super bello, pace, foed eribus et rebus Status, demum statuit consultis totius Regni Nobilibus. Itaque si horum quamplurimos Principi suo Legatus amicos reddiderit, id spei foveri contingat, quod demum corona huius Regni non hereditatio, neque successionis iure defertur plerumque exteris, ad eam sic Legati Dominus aut huius amicus (si qui dem Interregnum fuerit, aut novus Rex eligendus) facilius assumatur. Nolunt enim Poloni nobiles Regem ex incolis, et sibi aequalibus constitui, qui ipsis per se imbecilior exsisteret, affinium que ambitione tyrannidem forte induceret, vicinis Turcis nimio notam.

Cancellarius: Legatorumque postulatis vacat, qui alternis vicibus, nunc ex equitibus, nunc e literatis constituitur. Si quando ex equitibus, plerumque in expeditionibus militaribus Aula [orig: Aulâ] abest. Ordines Regni duo sunt: Senatorum et equitum, qui iunctim ad Comitia conveniunt: et illi quidem loco digniores, ast non auctoritate. Senatorius quoque ordo, utpote per Regem adscitus, quicquid Rex probat, facile approbat: Nobilium vero deputati, liberius votum, suffragiumque promunt, quibus Donum et Libertas Patriae suprema Lex et Spes est Marselaer. in suo Legato lib. 1. cap. 30. m. fol. 132. Adde de Statu Poloniae Regni, me, eosque auctores, quos laudo, tract. de statu Reip. mixte. fol. 226. et seq Inprimis etiam Polonica Statuta. Item brevem description. Statuum Poloniae. Polonia olim sub Imperio fuit, v. Arumae. d. Comitiis. cap. 4. num. 68. An in Polonia regnent feminae? Limnae. in notis. ad Dan. Otton. Ius. Public. fol. 8. De nobilitate Polonica, eiusque natura. Tract. Gahic. d. election. Ducis Aud. ad fin.

35. Politici.

Politicus quis vere sit, ac de multiplici huius vocis abusu, dixi in praecognitis Politicis. fol. 84 et seqq. add Picart. in Commentar. ad Aristot. Politic. fol. 5. etc. Thuan. in Gall. lib. 52. Bulengar. histor. fol. 64. item Casell. ut et R. P. Drexel. p. m. in Phaethonte [orig: Phaêthonte]. p. 1. cap. 15. De Polytropis, Lael. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 3. cap. 16. qui idem. tom. 2. lib. 15. cap. 3. Politici et Civiles qui, deducit. De confusione Rhetorices cum Politica, Talenton. vecondilar. rerum. lib. 2. cap. 22.

Notanda etiam sunt, quae habet Caspar Ens, in parte altera Morosophiae. fol. 274. Ad prudentiam, ait, quod attinet, consistit ea in moderatione seu regimine Civitatum atque Imperiorum, ut et singularum familiarum, id est, tum in publicarum, tum in privatarum rerum benne ordinata dispositione: ut scil. procurrentur ea, quae utilia, declinentur vero, quae nocitura sunt. Id genus homines vulgo Politici nominantur, qui nimis quam sapiunt, dum illos sapientes, qui scil. Dei cognitioni et rerum Divinarum speculationi intenti sunt, ab Imperiorum seu Rerum publicarum administratione excludendos putant. Quasi vero non idem prudens esse possit, qui sapiens. Sed toto caelo errant. Quam vis enim non ignorem, imperia (quod Politicorum coryphaeus Cosmus Medices dicere solebat) Pater nostris, seu superstitiosa [orig: superstitiosâ] quadam sapientia [orig: sapientiâ] non administrari: a nemine tamen, quam a Divinae sapientiae perito tutius consilium peti posle existimo. Sed magna [orig: magnâ] hic [orig: hîc] prudentia [orig: prudentiâ] opus est, ne in eiusm odi homines incidamus, qui non Veri et Boni scientia [orig: scientiâ], sed suis ipsorum praeter omnem rationem conceptis opinionibus ducantur. Sed et mirum est, quam saepe Politici, id est, Mundum sapientes homines, in consiliis suis aberrent: maxime desipientes, ubi maxime sapere se putant. Ude fit, ut multa non emendanda peccent, ac sepositis Deo ac Reli gione, et se et alios perditum eant.

Res quidem, eo [orig: eô] iam rediit, ut pro Politico habeatur, qui tam sua; quam aliorum vitia dissimulare, in Religionis negotio conivere, et aliis; praesertim superioribus, assentari in omnibus possit, nullo interim alio fine proposito, quam ut et divitias, et honores consequatur, et sic quiete ac delicate vivat. At vi haec contemnunt, pro stultis reputantur: Sed ô miseri? Hi quidem faces ardentes, vos merus fumus estis. Contemnuntur a mundo pii ac simplices: sed a Deo magni fiunt. Mundus id tantum colit atque adorat, quod in speciem dives, potens atque pulchrum est: Sed Deus interna considerat. Quod mundo vile est ac despectum, a Deo probatur, ac supra nubes exaltatur. Quis mundanorum hominum, in stultorum numero non habet eos, qui pro veritate quidvis perferre ac pati non dubitant. Quid Politicus ille Satrapes ad B. Apostolum Paulum: Insanis Paule, multae te literae aed insaniam convertunt. Ad quae Paulus: Non insanio, optime Feste: Sed veritatis et sobrietatis verba loquor. Festus quidem, quia arcana, quae docebat Paulus, non intelligebat, eo Paulum pro stulto habebat, uti et mundus omnia, quae nihil

mundani sapiunt, stulta reputat. Vere divina sapientia, cuius fundamentum est spiritus regeneratio, et firma in Deum fiducia, Mundo nihil aliud est, quam mera stultitia. Sed vere sapiens est, cui propter Deum mundus vilis est, multumque scit, cui modus exitium evadendi exploratus est. Soli meo iudicio isti sapiunt: ceteri utcumque sibi sapientes videantur, non desipiunt modo, sed et insaniunt. Christianae sapientiae summa in sui ipsius consi stit contemptu. Si quis omnes scientias perfectissime calleat, parum sciverit, si se ipsum ignoraverit. In externis positus, se ipsum non novit: ac quasi domi peregrinatur. Beatus qui ad modum a Deo praescriptum sapiens esse laborat, spreta [orig: spretâ] carnis sapientia [orig: sapientiâ]. Una Divinae sapientiae guta melior est mundanae sapientiae Oceano. Mundus felicitatem divitiis et honoribus metitur: iuxta illud: Beatum Populum dixerunt, cui haec sunt. At Christus Salvator noster eandem in paupertate, non temporali quidem, sed Spirituali collocat, inquiens: Beati Pauperes Spiritu.

Lubet etiam addere, quae habet R. P. Conzen. in praefat. dedicat. historiae Abissini Regis. Plerique arbitrantur, eos, qui Philosophiae, Iurisprudentiae, Theologiae arcana controversa, sublimiaque ingenio complexi sunt, iam ad gerendam Remp. danda Consilia, negotia tractanda, obeundas Legationes, demerendos animos, belli pacisque munia esse idoneos: falluntur illi et fallunt. In Philosophiae subtilitatibus multa docentur, Theologis, Iurisperitis, Medicis necessaria; Politico etsi ex remoto conducentia, non tamen sufficientia. Experientia etiam docuit, saepe Theologorum profundissimos gubernandis Ecclesiis esse impares: aliud est namque intellectu ad supera evecto, in rerum Divinarum contemplatione versari, aliud est, hominem animal morosum, mutabile, versutum, textum, pervicax regere. Neque huic tantae rei sola peritia Iuris par est, alii fines litium sunt et controversiarum, alii communis humanitatis, legum publicarum, foederum, et societatis humanae. Singularibus igitur praeceptis, institutisque regina scientiarum continetur, quae aliis imperat politice. Nam eorum dementiam, qui sine studio, multa cogitatione, magistrisque se Politicos esse naturali quadam naturae felicitate arbitrantur, iam olim Socrates et Xenophon damnarunt.

Duo porro hominum genera sunt, qui Politici a vulgo habentur. Primi Politici non sunt, et esse creduntur stultissimi:qui affectatis gesticulationibus, vestium cultu, crurum flexu, urbanitate verborum, artifice adulatione, locis, temporibus, personis, sese novi vertumni accommodant. Ardeliones illos vocat IC. gravis, et Gnathones: rebus ipsis iactantiam, atque animi levitatem produnt, ipsi sese admirantur, demeruisse se alios, et mire Politicos existimant: aliud Prudentium est iudicium, Thyrso dementiae percussos non ambigunt: Delitiae illae ceremoniarum, et plus nimio affectata urbanitas, non modo Principibus, sed privatis etiam fastidita, gratia [orig: gratiâ] et favore, quem quaerit, per ineptias excidit, contemptumque parit, Nec mirum: etiam gnathones comicos, cum ridi cula iterant, theatra nauseat. Numquam laudare desinam morum Civilitatem, ac suadere: at in illo motuum et sermonum artificio civilem prudentiam ponere, imprudentis esse iudico.

Pernitiosius alii se in Politiam inferunt, et nomen illud damno Reip. usurpant, latissimeque grassantur, Cives Ecclesiae et Regni in fraudem in ducunt. Civilem Doctrinam esse occultissimam artem profitentur. Cereris et Mithrae arcanis persimilem, secretissimo energenate servari Remp. ac Principem. Sic Troiam simulacro Minervae, Romam ancilibus, Aegyptum Alexandri corporetutam fuisse. Cum my steria illa exquirimus, ut in illis suis initiis praestigi isque gentes, ita hi quoque Pseudopolitici ad infanda deflectunt: pro virtute simulationem, atque adeo vitia ipsa docent. Numquam tam felix aevum fuit, ut tales deessent, verum aevorum memoria [orig: memoriâ] abominatam sectam illustravit Nicolaus Machiavellus.

36. Pollet.

Bolla Italis est bulla, et bollare sigillare, ut supra in v. Bull. Hinc dicitur boleta, epistola si gillata.

37. Portugaleser.

Die alten Emanuel Portugaleser, mit dem doppelten Creug, halten an seinem Gold 23. Karat, eylff Grän, gehen auff die Marck vngefähr sechs vnd drey Dtertel Stuck vnnd ist deren jedes Stuck, jetzo würdig ein vnnd zwaingig, aber nit harte Thaler, das ist zehen Ducaten. Alemannus in palaest. consult. 8. quaest. princ. 1. partit. 22.

38. Post, Postmaister.

Postae sunt equi publici, per vias publicas dispositi, quibus qui praesunt, magistri Postarum, vulgo Postmaister vocantur. Hi non tantum summam utilitatem praebentiter facientibus, literasve alicubi mittentibus, sed etiam non parvum vectigal Fisco inferunt, et praeter omnes has utilitates etiam ad securitatem Rei publicae plurimum faciunt. Nihil enim magis potest esse ere Prin cipatus alicuius, quam si Princeps quid in quocumque eius angulo geratur, probe exploratum habeat. Ioach. Cluten. in Syllog. rer. quotid. concl. 22. lit. b. ad fin. Inde etiam regalibus accensentur.

Hinc cum An. 1579. Dux quidam Germaniae postas generales in Belgium et Italiam disposuerat, hoc ipsum ab Imperatore prosuae Maiestatis iuris tuitione, severe fuit inter dictum. Arnold. Clapmar. de arcan. rerum public. lib. 1. cap. 21. eirc. fin. Et magistro postarum officium ab Imperatore confirmatum fuit Anno 1596. et 1597. reliquis privatis et Civitatum cursoribus Mesgerbost vnnd Nebenpoten, generali Imperio diplomate sublatis. Cluten. d. loc. lit. C. adde Matth. Stephan. de Iurisdict. lib. 2. cap. 1. num. 110. et seqq. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 13. num. 42. Hunc pertinet etiam; newe Zeitungen zuverbieten, dardurch proditores vnd haimbliche correspon dentzen zuverhindern.

39. Postulierter Bischoff.

Exsistunt, inquit Cuchus in Instit. Iur. Can. lib. 1. tit. 9. a princ, interdum Viri, quorum optimae artes magno usui essent Ecclesiae, veluti literarum doctrina, magnus rerum usus, et morum, vitaeque integritas: verum aliquid in eis desideratur, quod. impedimento est, ne Ecclesiis praefici possint: quapropter ne hac causa [orig: causâ] Ecclesia viris idoneis careat, compertum est, ut hosce viros Collegium utilitatis publicae gratia [orig: gratiâ], ab Antistitibus sibi Praelatos dari petat: quae res iure nostro Postulatio vocatur. Ita enim antistites huiusce rei causa aditi, egregiis eorum, qui postulantur, moribus et disciplinis moti postulationem admittent, si eis ita videbitur. Post quod (ut evitetur circuitus, et Ecclesiarum dispendium) alia [orig: aliâ] electione vel confirmatione postulatus non indigebit, sed omne Ius consequetur, non secus ac si electus et confirmatus fuisset. Sed vid. Cuchum. d. loc. per tot. ubi, apud quem fieri debeat postulatio? Qualis esse debeat postulatus, et alia huc ptrtinentia tradit.

Hincque in Episcopatu, ubi Religio Catholica est mutata, Episcopi, qui vel maritati sunt, vel aliam similem ob qualitatem, haut eligibiles, Postulati Episcopi, vel Administratores, vocari solent.

40. Praetedentz.

De praecedentia et sessionis praerogativa, vid. me discurs. singul. Ricc. in prax. Episcopal. fol. 617. etc. de ordine Regum Christianiorbis, Meillet. ad Tacit. lib. 1. cap. 1. fol. 8. de praecedentia inter Cardinales et Galliae Principes, Bulenger. histor. fol. 17. de controversia inter Venetos et Genuenses, et quod sit causa magnorum, Intercano. lib. 4. fol. 115. b. qui idem fol. 87. de magnis viribus Genuensium agit, quae imprimis

defecerunt propter bella bella Venetorum, etc. An filius aliquando praecedat Patrem? Histor. de Navarre. fol. 554. An. 1476. Mercur. Francois. tom. 15. fol. 618.

ADDITIO.

Quum Regis Gallorum Legatus primum locum occupasset in Concilio Tridentino, Legatus Philippi Hispaniarum atque Indiae Regis, sedit ante Scribam, nullo ordine, ex adverso Legati Pontificis, ne alteri cederet. Quumque iudicium praecedendi Pontifex devitaret, ne alterius Regis offensam subire cogeretur (quorum unus et amicus set potentior, alter iure prior et alienato animo esse videatur) consuluit Hispaniam Regi, ut semper Episcopum mitteret, si Gallorum Rex Episcopum non misisset, quod iure Sacerdotii praecedat Episcopus: aut si ille Episcopum, ipse e Proceribus unum ei cessurum iure Sacerdotii non Regni. Cardan. d. Civili prudentia. fol. m. 748. num. 10. Ecce modum devitandi contentiones.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

41. Praelat.

Proprie et stricte Praelati dici merentur, qui beneficia maiora, ut Pontificatum, Patriarchatum, Archiepiscopatum, Episcopatum, Abbatiam, etc. possident, non vero Rectores Ecclesiarum. vid. Konig [orig: Kônig]. in theatr. Polit. part. 1. cap. 37. numer. 3.

In negotiis Imperialibus hodie in tantum Antistites Ecclesiastici hac voce comprehenduntur, qui licet immediate Imperio subiecti partim etiam Principum titulo sint decorati, ius tamen suffragiorum singuli in solidum, ac par Principibus non habent, sed universi unius solummodo Principis sustinent. Paurmeister. de Iurisdict. lib. 2. cap. 10. num. 7. etc.

De Praelatis, eorum electione, institutione et potestate egit tract. singulari R. P. Layman. p. m. add. Hackelman. Disputat. Iuris. Canon. 4. et Tusch practic. conclusion. lit. P. verb. Praelatus.

42. Pranger, Halseisen.

Pro qualitate delicti, interdum delinquens ad postellum condemnatur, daß er eine viertel oder halbe Stund an das Dalseisen solle gestellt werden. Quod postellum ad quam Iurisdictionis speciem referendum sit, licet nonnulli dubitent, Mynsinger. resp. 16. num. 29. et seqq. Tamen cum criminosus ob publicam utilitatem cum maxima sui ignominia, multitudini et maximae hominum frequentiae publice exspectandus exhibeatur; recte sane ex Zasii sententia; Postellum ad merum refertur Imperium. Bidembach. in quaest. nobil. quaest. 7. allegans Gylm. tom. 2. part. 3. tit. 10. voto. 2. Illudque probant. Ego tr. d. Iurisd. Imp. Rom. inconsil. eid. tractatui subiuncto. f. 92. Ac proinde ad superiorem Iurisdictionem, non vero zu den Erbgerichten Numellae pertinent. Goldbeck. d. Gerada cap. 5. de 3. ordin. succed. n. 10. f. 171.

43. Precaria.

ADDITIO.

Res Ecclesiae alienai non posse, multis Synodorum Decretis, pluribus etiam Imperatorum, Regumque constitutionibus sancitum, illud tamen receptum fuit, ut petenti ad certum tempus rei Ecclesiasticae ususfructus non denegetur: siquidem non minus, quam alterius tantae quantitatis, quantum acceperat reditus, cum ipsorum praediorum Domino Ecclesiae derelinquat, Synod. Belvacens. cap. 11. Meldensis. cap. 22. Solebant et qui res suas Ecclesiae dabant, precibus rogare, ut sibi quoad vixissent, iis uti frui liceret, vid. Bignon. in notis ad Marculphi. Formular. fol. 55. etc. Et Instrumentum seucharta, quae eo nomine conficlebatur, Precaria et Praecatoria appellabatur, quod precibus concessa videretur: Con cil. Toletan. 6. cap. 5. Synod. Rhemens. sub Carolo M. cap. 25. Unde et ipsum negotii genus Prscaria dicitur. Quod a Precarii contractu deductum est, quamvis diversa sit utriusque negotii natura. Nam ad certum tempus precaria constituitur, non ad Domini nutum, et ut plurimum merces sive census in Precaria intervenit, non autem in Precario, quod gratuitum est. Tandem omnis concessio ususfructus rerum Ecclesiae ad certum tempus, Praecaria dicta est, licet, qui petit, nihil de suo donaverit, v. Bignon. d. loc. fol. 551. et seq. ] Iohan. Iac. Speid. V. Iur. Lic.

44. Priester, Priester Ehe.

in Templo omn. Iudic. lib. 2. cap. 12. Chrysostom. de Sacerdotio pass. praesertim fol. 447. et multis seqq. Sacerdotes vel Presbyteros debere esse si nevitio corporisi nec mutilatas victimas, nec mancos homines aptos esse rei sacrae, tradit Bisciol. horar. subcesivar. lib. 4. cap. 21. Presbyteri quod sint honorandi, vid. Testamentum S. Erancisci. De Caelibatu Sacerdotum, Pacis Composit. quaest. 20. fol. m. 90. Conzen. ad Roman. inpraefat. quaest. 7. De continentia et castitate Clericorum; denon ordinandis Bigamis; de Caelibatu Episcoporum; Clericorum, Monachorum atque Monialium, Rinthelin. in Iurista Romano Catholico. cap. 3. et seqq.

De Concubinariis et incontinentibus Clericis, Libr. 7. Decretal. lib. 3. tit. 1. et lib. 5. tit. 16. Tholosan. d. benesic. cap. 25.

De Matrimonio Graecorum Presbyterorum, Bzovius. in annal. ad An. Chr. 1332. num. 4. et seqq.

De Caelibatu dacerdotum non abrogando, Marquard. de Susanis, in tract. singul. ubi de filiis Sacerdotum late agitur. adde Torniell. in annalib. fol. m. 37. ubi, quod illud Crescite et multiplicamini non sit praeceptum, docet, et Filesac. Selector. cap. 10. item in Baron. in annal. Indic.

Fuerunt duo Imperii Comites, Germani fratres, a Catholicis parentibus progeniti, unus eorum a Catholica fide defecit, et Monialem professam in uxorem duxit, ac filium ex ea procreavit, ipso mortuo, quis esse debuerithaeres et successor, praesertim in bonis immobilibus, filiusne an frater? Cum matrimonium, eiusmodi iure irritum sit, facilis est responsio pro fratre, uti probatur in Composit. Pacis. ultim. edit. quaest. 46.

45. Primariae Preces, Panißbrieff.

Primariarum Precum in Ecclesiis Germaniae Privilegium bullatum se vidisse, testatur Speculat. lib. 4. p. 3. de praebend. et dign. §. restat. num. 7. Eo autem ipso, Imperatori non dari potestatem conferendi, sed facultatem faciendi unum recipiendi, ait Iohan, Andr. in addit. ibid. lit. H. vide Boer decis. 32. numer. 1. Bursat. consil. 126. num. 39. et seqq. Gail. 2. obs. 155. numer. 7.

Primariae Preces an hodie locum habeant in Reformatis Episcopatibus, vide Concilium Schwanmann. observationib. Cameralib. annexum.

Concessio primariarum precum, cum nominatione subsecuta, adimit facultatem collatori, et reddit affectam praebendam, vid. Stephan. Gratian. tom. 3. discept. forens. cap. 478. ubi adhuc alia de primariis precibus tradit.

Indultum primariarum precum, cum Scholiis Iohan. a Chokier. vid. in Trismegisto Canonicali. Wolffg. Sigism. a Vorburg. fol. 504. et Buxtorff. ad A. B. Th. 65. Freher. ad P. d. Andlo. fol. 179. me de Maiest. Ecclesiast. fol, 121. Et habebat quoque Augusta ius primariarum precum: quod apparet ex diplomate, relato ad fin. tr. mei de Magistratib. et Censorib.

Statutum factum est in Ecclesia collegiata, ut supprimantur Canonici, v. g es seynd in einem Stifft zwölff Canonici, statuitur daß mans absterben wolllassen auff siben, quaeritur, ob der, so die Preces Primarias erlangt, müste erwarten, biß die fünff absterben, vnd erst den sibenden locum habe? Quod negatur quia praetensum statutum est strictissimi iuris, et S. Caes. Maiest in hac parte nullo modo praeiudicare valet, maxime etiam, quod, ut eiusmodi Uniones, Coniunctiones et suppressiones beneficiorum validae sint, requiratur causae cognitio, quaefieri debet non solum percitationem publicam, hoc est, ut omnes isti citentur, quorum interest, sed etiam ex causis legitimis in iure fundatis, nempe ob evidentem Ecclesiae utilitatem, ut tot suppressiones beneficiorum vergant in grave S. Pontificis, Imp. et Ecclesiae praeiudicium.

Sane si quilibet Precista exspectare haberet, donec vel tempus suppressionis esset finitum, vel ad restrictum numerum praebendati redacti sint, quaelibet Ecclesia vel Collegium potius in fraudem Iuris Caesarei, se eiusmodi suppressione praemunire posset, quam tamen suppressionem sano ac favorabili senta allegarent, si cum consensu S. Pontificis et ipsius Imperatoris ea facta fuisset.

Primariae Preces autem nihil aliud sunt, quam [orig: quâm] ius designandi, nominandi vel praesentandi personam aliquam idoneam, ad beneficium primo vacaturum, ex indulto S. Pontificis Sac. Caes. Maiestati competens, Azor. d. loc. Gail. lib. 2. obs. 155. num. 7. ac proinde uno verbo, ius est praesentandi.

Locus ergo est huic Iuri, quando beneficium revera vacat, et praesentatus seu designatus ad possessionem eius apprehendendam non admittitur; Secus vero quando beneficium tantum vacare impeditur, quod fit per retentionem summi Principis et suppressionem. Cum enim beneficia suppressa, prius quam vacent, iam annexa sint et incorporata vel Fabricae vel distributionibus quottidianis, morte illorum, qui tempore suppressionis illa possidebant, illa non vacant, aut vacantia fiunt, sed per huiusmodi praecedentem eorum suppressi onem, et annexionem vacare impediuntur. Ratio praedictae distinctionis est, quod Patronus praesentandi ius non habeat, quoad effectum, donec beneficium vacaverit, ita voluit Covarruv. pract. Quaest. tom. 2. cap. 38. num. 12.

Et quod in tali casu Canonicatus et beneficia, prius quam vacent, non obstantib. quibuscumque nominationibus, reservationibus et affectionibus uniri, supprimique valeant, declaravit S. Cardinalium congregatio, Sess. 24. cap. 15. verb. aut affectione num 6. et sess. 23. cap. 18. in verb. uniones. num. 29.

Ac Uniones de beneficiis reservatis validae sunt, si modo factae fuerint ante ipsorum vacationem, si enim post vacationem factae reperirentur, nullae essent, etc. Porro Primariae Preces non nisi generales aut incertae sunt. ad beneficium primo vacaturum, sine omni restrictione vel determinatione ad hoc vel illud, alias nullitati prorsus obnoxiae forent, tamquam exspectativae successionis futurae, spem facientes, votumque alienaemortis inducentes, Gail. d. obs 155. n. 6. Ideoque derogari per suppressionem aliquot beneficiorum vel Canonicatuum, dummodo supersint aliqua, quae vacare possent, proindequetales Caesareae Prcces in eis adimpleri. Quoties enim praedicatur aliquid de uno ex pluribus indeterminate et sine relatione ad hoc, vel illud, remanet semper tale praedicatum verum, remanente vel unico et quocumque ex illis pluribus.

Volgende Wort seyndt zufinden in Bäpstl. Heyl. Bull, Crafft welcher der Röm. Kays. May. die Primariae Preces erthailt werden. Ita tamen, quod quamprimu persona sit nominata, et de aliquo beneficio provisa fuerit, eius nominatio, quoad alios Collatores vel Collatrices facta, ipso iure exspiret.

Sed lubet hic addere sequentem deductionem, ad Quaestionem supra propositam spectantem:

HOchwürdigster Churfürst, Gnädigster Here, Ewer Churfr. Gn. seyen meine vnderthänigste Dienst, sambt eyferiger Glückwünschung, zu dero, durch sonderbahre, Göttliche Vorsehung erlsngte hohe Stell vnd Ehr, welches alles, daß Gott der Allmächrige zu Erhalt. vnd Fortpflantzung seiner H. Rirchen vnd treflichen Nutzen, sowol deß gantzen Rö. Reichs, als insonderheit E. Churfr. Gn. Landen vnnd Vnderthanen geraichen lassen werde, ich gantz nicht zweiflen thue, zumaln das solches ervolge, ich mit meinem Priesterlichen Gebett vnabläßlich zuflehen, nimmermehr vnderlassen will.

Sonsten belieb E Churfr. Gn. gnädigst, sich auß denen bey dero Churfr. Cantzley befindenden Actis informiren zulassen, daß die jetzt regierendt Röm. Kays. May. vnser allergnädigster Here, Crafft habendt: vnstrittig: vnd bekandten, auch von Bäpstlicher Heyligkeit von newem widerumb bestertigten Iuris Primariarum Precum, bey dem wol Ehrwürdigen Probst und Capitul der Stifft Rirchen S. Ursicint auß sonderbahren Kayserl. Gnaden, mein wenige Persohn, nit allein allergnädigst benennt und vorgeschlagen, sondern auch E. Churfürstl. Gn. Vorfahren, hochseeligsten angedenckens,

Vnd ob gleich wolernannte Heren Pröbst vnd Capitulares hierwider excipiendo vermeintlich eingewendt, daß sie auß sondern hierzubewegenden vrsachem den alten numerum der Heren Canonicorum vmb etwas supprimiren, vnd nemblich biß auff siben absterben zulassen entschlossen Darumben ehe vnd dann einer ex illo decurato septenario numero abgehe oder ermangle, ich diß Orts kein Zutritt haben könn.

So seynd jedoch solche Rationes vnd Außzüg von Höchstgedacht Ihrer Churfürstl. Gn. hochseeligsten Heren Antecessorn gantz nit in acht genommen, sondern tertio repetita [orig: repetitâ] iussione, non obstantibus illis in contrarium adductis, mein vnderthän. vnd demütigst ansinnen approbirt, auch deßwegen wolehrgemelte Heren Pröbst vnd Ca, pitul zu schuldiger parition deß Kays. Decrets erinnert worden.

Darumb ich mich garnit versehen, daß sie Heren Probst vnd Capitulares auff jhrer recusation vnnd Einreden weiters verharten, oder aber weiland höchstermelt E. Churfürstl. Gn. Herr Antecessor offgesagter Heren Probst vnd Capitularium jüngsten angemaßte Deduction im geringstem vmb etwas in obacht gehalten, oder selbige mir zu ferener weitläuffigen gegenhandlung gnädigst zustellen lassen Angesehen in solcher Deduction nichts news anff die Bahngebracht, sondern obverstandene Haupt exception vnd Einred allein weiters extendirt vnd außgeführt worden. Welche exceptio doch beraits zuvor von weiland Irer Churf. Gn. Antecessorn allerdings für vnerheblich erachtet worden, mir auch nit wol gebührem will, solch weitaußsehende Quaestion, weil sonderlich darinnen der Rö. Kays. May. hohes Regalstuck der Primarum Precum vmb etwas, vnd welcher gestaltselbiges zuverstehen, auch wie weit es zu extendiren, ob vnd welcher gestalten deme durch Statuta vnnd Ordnungen der Stifften, so den vhralten fundationibus vnd ersessenen herkommen zuwider lauffen, restringirt oder eingezogen werden müste, in ein disputat oder zweiffel gebracht, dardurch allerhöchst ermelt Ihrer Kays. May. auch bey andern Stifften, vnd durchauß in dem heyl. Röm. Reich mercklich praeiudicirt vnd vorgegriffen werden kan.

Derohalben Ewer Churfürstl. Gn. ich vnderthänd. vnnd zum höchsten ersucht haben will, offtwol: vnd ehrngemelte Heren Probst vnd Capitulares nochmahln gnädigst zuerinnern, auch auff vnversehen verwaigern, ernstlich dahin zuhalten, daß der Kays. nomination vnd praesentation gemäß, ich derenmahln einest recipirt vnd angenommen werde: Weil bevorab von dem ordinario numero der Canonicorum, wie nemblich selbiger von vhraltem hergebracht, nit nur einer, sondern etliche abgehn vnd ermanglen thun, auch dise Quaestion ob der per assertum Statutum restringirte numerus mehrer dann das alte herkommen vnd Stifftung anzusehen seye, ein solche Frag vnd Stritt ist, so altiorem indaginem erfordert, also daß ich, entzwischen selbige erörtert werden möcht, ad possessionem vel quasi, saltem quoad Canonicatum admittirt vnd zugelassen werden soll. arg. traditorum a Rota Romana. decis. 3. de praebend. in antiqu.

Et facit huc, quod ut Fiscus, sic et Imperator numquam litiget depossessionatus, quod item favorabile sit, plures esse Canonicos tam ratione ornatus, quam inprimis ad eo melius Divina officia peragenda, docet Iac Puteus. lib. 3. decis. Rot. Rom. decis. 6. Indeque in dubio contra suppressionem Canonicorum, et pro numero ordinario iudicari debeat.

Vnd hindert nit, daß Herr Probst vnd Capitulares fürwenden wollen, daß wann schon mein anlangen richtig, sacrisque Canonibus, et Concilio Tridentino conforme; Sie jedoch als in meinem vorigen anbringen vermeintlich von mir iniurirt, also ante debitam satis factionem mich gar nicht admittren köndten, dann ich diß Orts Deo, et optima [orig: optimâ] mea conscientia [orig: conscientiâ] teste,

niemahln, vnd in dem geringsten animum iniuriandi gehabt, sondern vilmehr hievor, jetzundt in künfftig sie Heren Probst vnd Capitulares schuldigermassen zu reveriren, allen Gehorsamb, Ehr vnd Gefallen zuerweisen, beständig gesinnet bin, was aber anhero fürgeloffen, ist einig vnnd allein iuris mei observandi causa, vnnd mein verstan dene befugsame bester Mügligkeit außzuführen gemaint gewesen.

Quo in casu omnis animus iniuriandi plane abesse reputatur. Nam ex quo quis praetendit habere ius, non censetur alicui facere iniuriam. l. nullus videtur. ff. d. R. Iur. Goden [orig: Gôden]. consil. 30. num. 14. et consil. 31. numer. 10. Et certe hoc in casu defendi quem posse, etiam ex probabilitate, tradunt Dd. per l. si vero. §. 1. ubi Costal. qui satis dar. cog. c. super his. d. accusat.

Ob gleich aber jetzt offt bezeugter massen, mir gar nicht gebührt, den Hauptstritt an jhr selbsten, praesertim in hoc puncto exclusivo zu disputiren, ob nemblich der Röm. Kays. May. gehöriges hohe Ius der Primariarum Precum per suppressionem Canonicorum, zuschwächen, oder ob vilmehr die fundation oder vhraltes herkommen in Obacht zuziehen; So ist jedoch beneben auch dises zuerwegen, daß allerhöchstgedacht jhre Kays. May. angeregtes Ius gleichwoln ex singulari concessione summi Pontificis, jedoch intuitu defensionis et universalis Iuris Advocatiae et Patronatus, quod Imperatoriae Maiestati in omnibus Episcopatib. et Ecclesiis competere constat: zusteher dahero dann auch in dem R. Absch. d. A. 1544. §. als aber Churfürsten, Fürsten, etc. Die Röm. Kays. May. ein Advocat vnd Beschürmer der Christlichen Kirchengenennt wird.

Et etiam in Bulla Pontificis Pauli V. moderno Imp. Serenissimo indultum Primarium Precum in eo fundatur, quod ipsius Maiestas illibatae Ecclesiae se fidelem Advocatum devoverit, ut apparet ex Formula bullae, quae exstat in Rudimentis et Paratitilis Iuris Canonici. Wolff. Sigismundi a Vorburg. fol. 697. et seqq. Quodque non per omnia beneficio Pontificum, sed quod more a maioribus recepto, non pro aliquo recipiendo intercessionem, sed ius ipsum nominandi et praesentandi ad beneficium primum vacans habeat Imperator, ostendunt exempla eiusmodi Precum tempore Imperatorum Caroli IV. et Rudolphi I. datarum, quae referuntur a Paurmeistero, d. Iurisdict. Imp. Rom. lib. 1. cap. 4.

Licet autem hodie Imperatores pro ea [orig: eâ], qua [orig: quâ] sunt in summos Pontifices affectione, ius illud ipso iure ex inveterata [orig: inveteratâ] consuetudine Imperii. Pontificia [orig: Pontificiâ] confirmatione roboratum esse dicant: ea tamen officii et Civilitatis causa [orig: causâ] prolata verba, Iuri Caesaris et Imperii nihil derogant. Tralatitium enim est, confirmationem etiam ab eo factam, qui ius confirmandi habet, actui per se perfecto, nihil novi dare, Menoch. consil. 75. num. 32. et confil. 191. num. 4. item consil. 378. n. 5.

Et in specie quod confirmationes Pontificum ac Imp. nihil novi dent, sed iura vetera confirment, et roborent, tradit Gail. 2. obs. 1. num. 3. Et quod confirmatio ius autea quaesitum praesupponat, asserit Hostiens. in summa de confirm. util. vel. inv. Menoch. d. consil. 75. num. 3. Et confirmantium non esse, aliquid novi dare, sed tantum roborare prius habita et possessa, docet Natta. consil. 36. num. 27.

Wann dann der Röm. Kays. May. iure antiquissimo et ita proprio (cum longissimum tempus instar Privilegii et disertissimae concessionis sit) die Primariae Preces gebühren, et quidem tamquam Advocato et Patrono Ecclesiae; Ergibt sich ja selbsten, daß die suppressiones cum consensu ipsius Maiestatis eintweder beschehen, oder so dergleichen Statuta absque Caesareae Maiestatis scitu ervolgt, den Primariis Precibus kein hinderung bringen. Dann in dem Concilio Tridentino Sess. 24. cap. 15. außtruckenlich versehen, quod tales suppressiones cum consensu Patronorum Laicorum, fieri debeant.

Vnnd ob schon diß Orths von Herren Propst vnnd Capitularibus, weitläuffig disputirt, vnd behaub, tet werden will, daß die Primariae

Imperiales Preces nit statt greiffen, es seye dann ein locus vacans, vnnd zwarhabita [orig: habitâ] ratione numeri suppressionis Canonicorum, per Statutum et ordinatonem Reverendissimi Dn. Ordinarii enthalben.

So ist doch meines einfältigen erachtens, disem allem in ipso fonte Primariarum Precum Serenissimo nostro Imperatori, An. 1620. a Pontif. Max. confirmato, allerdings abgeholffen, in dem daselbst. § secundo incip. nec non concordatis Nationis. in Paratit. univers. Iur. Can. Wolff. Sigism. a Vorburg. num. 703. expresse gesetzt vnd befindtlich ist, quod praedictae Imperatoriae Primariae Preces, durch keine Uniones, annexiones, suppressiones et exstinctiones, perpetuas vel temporales gehindert werden sollen. Quibus ipsi ssimis in terminis nos versamur.

Cum itaque in ipsa [orig: ipsâ] Pontificia [orig: Pontificiâ] Confirmatione casum expressum, et in terminis habeamus, supersedendum esse videtur omni ulteriori disputatione: Darwider dann auch darumb keine auctoritates Doctorum velipsius etiam Concilii Tridentini gelten kan. Cum Pontifex Max. certa [orig: certâ] ex causa, etiam contra Decreta Conciliorum in casibus, fidei articulos non concernentibus, dispensare possit, urgente nempenecessitate, ucl etiam in favorem Seremissimi Imperatoris, optime de Ecclesia meriti, et cui ideo amplissimae gratiae debentur.

Welcher Vrsachen dann E. Chur. fürstl Gn hochseeligster Herr Antecessor berait obverstandner massen zu vnderschidlichenmaln dise mein intention gnädigst approbirt. Quemadmodum etiam inclita Academia Friburgensis per intercessionales in An 1620. pro me ad Rcverendiss. Episcopum Basileensem datas, conclusit, quod eiusmodi Statuta suppressionis sint strictissimi Iuris, neque Imperatori in suo iure a Pontificibus in latissima [orig: latissimâ] extensione dato, praeiudicare valeant, et practieanda esse eiusmodi Statuta, cum electio novi Canonici penes Capitulum non novum Episcopum haereat; alioquin sieri posse, ut quaelibet Ecclesia in fraudem Iuris Caesarei, se eiusmodi Statutis praemuniret ad preces Cesareas excludendas.

Darbey noch weiter dises nicht auß der Aacht zulassen, das vom Herren Probst vnd Capitul solch jhr fürgeschütztes Statutum noch niemal practicirt, oder in sein Würckligkeit kommen, ja von jhnen selbst per contrarium actum gebrochen worden; dahero es etwas seltzames scheinen will, daß man eben gegen mir, vel potius in praeiudicium Sacrae Caes. Maiestatis sambliches Statutum jetzt erst ins Werck zusetzen sich anmassen thut.

Sequitur formula Primariarum Precum ab Imp. Ferdinando II. N. N. datarum.

Cum nobis ad Praedecessorum nostrorum imitationem, ex inveterata consuetudine, etiam Apostolica auctoritate per sanctissimum in Christo Patrem Dn. Paulum V. S. Romanae ac universalis Ecclesiae Pontificem Max. roborata, iuscompetat, Preces Primarias ad omnes et singulos beneficiorum Ecclesia sticorum Collatores et Collatrices, Capitula, Conventus et Collegia, ac personas alias deillis quocumque modo disponendi ius habentes, per universum Romanam Imperium constitutas porrigendi, dandi, concedendi, et decernendi, pro personis idoneis, et nobis gratis ad consequendum beneficia Ecclesiastica cum Cura et sine Cura, tam saecularia quam regularia, etiam si Canonicatus et praebendae, dignitates, personatus administrationes vel officia fuerintin collegiata Cathedrali vel Metropolitana Ecclesia, atque ad ea consueverint, qui per electionem assumi ad Collatorum, Collatricum, Capitulorum, Collegiorum sive Conventuum ac Personarum Praedictarum, collationem, provisionem, electionem, nominationem,

praesentationem, seu quamlibet aliam ordinationem, coniunctim seu divisim spectantia (Canonicatu nihilominus et praebenda cum dignitate, personatu, administratione vel officio, etiam ex persona plurium successive vacantibus pro uno computatis beneficio) et huiusmodi etiam Praedecessorum nostrorum Primariis precibus reverentes hactenus paritum fuerit. Idcirco Rom. Imperii Iura et consuetudines (ut tenemur) persequi, et Praedecessorum vestigiis inhaerere volentes, Primarias Preces nostras pro Dilecto nobis ac Devoto N. N. ad vos porreximus, dedimus, concessimus et decrevimus, ac per praesentes porrigimus, damus, concedimus et decernimus, ita tamen, quod nobis et heredibus ac successoribus nostris Archiducibus Austriae, nullum unquam per hoc in iuribus, Privilegiis, exemptionibus, et collationibus nostris generetur praeiudicium, etc.

46. Primogenitur.

De primatu prioris geniti, vid. tract. singul. Francisc. Zoanetti et tract. histor. Politiso Iuridicum. de Iuliacens. successione. Fusar. in tractat. d. substitut. et fideicom. quaest. 385. et seqq. ubi multas et utiles deprimogenitura habet Quaestiones, et Praerogativa Linearum. Costa. consil. 3. et consil. 67. Ob der Pfaltz ein Seniorat? Item, ob in Landen, welche nicht zur Chur gehörig, das Ius Primogeniturae statt habe? vid. Acta Pfaltzgraff Jerg Hansen, etc. Iuri Primogeniturae renuntiari posse, docent. Petr. Gregor. in Syntagm. Iur. univers p. 3. lib. 41. cap. 9. nu. 2. et seq. Mynsing. 3. obs. 23. Mascard. d. probat. concl. 1263. num. 25. et seq. Tiraquel. d. primogen. quaest. 40. num. 186. etc. Rosenthal. d. feud. cap. 7. conclus. 38. Dalner. d. variis renuntiat. cap. 6. num 40.

An in bonis Comitatus et maioratus, succedere debeant primogeniti solum integre [orig: integrê], et absque diminutione et divisione dignitatis, et bonorum vid. Pegueram. decis. 113.

An per haec verba, apposita in institutione maioratus: quod hereditare debeat maioratum filius maior, qui superstes erit tempore mortis ultimi possessoris, censeatur exclusa repraesentatio nepotis, et filio prim ogenito praedefuncto: ita, ut in successione maioratus in dicto casu veniat ei praeferendus filius secundogenitus superstes? Disquirit Peguera. decis. 114.

An feminae non exstantibus masculis eiusdem lineae et gradus, succedant in bonis maioratus, vel regiarum dignitatum iure primogeniturae exclusis masculis remotioribus. Et quid si huiusinodi bona maioratus, vel regiarum dignitatum sunt feudalia? tradit Peguera, decis. 115.

Ac de primogenitura multa quoque habet Molina, tr. sing. et alter Molina, in tr. d. de Iust. et iure: Nobiliss. item Goldastus, in suo seniore. Et ego tr. d. success. et elect.

ADDITIO.

Feudum Iuris Francorum sive secundum formam Iuris Francorum, nihil aliud est, quam feudum in quo succedit Primogenitus, et praefertur Iuniori, de quo vid. Thomam Marinis de generibus et qualitat. feud. tit. de Iuris Francorum feudo 13. Ac huiusmodi proerogativam, ut primogenitus praeferatur secundo genito, operatur Clausula sive forma Iuris Francorum: Siquidem quando in concessione dicitur, concedi feudum secundum Ius et morem Francorum, vel ut in eo succedatur secundum morem Francorum, appellabitur Feudum Iuris Francorum: quia vivere Francorum iure, idem importat, quod dicere, ut Primogenitussuccedat, Decius. consil. 445. num. 8. et seqq. Afflict. decis. 119. num. 2.

Ius hoc Francorum descendit a Regno Franciae: nam antiquissima [orig: antiquissimâ] consuetudine introductum fuit, ut primogenitus tantum succedat, quod et in Anglia ac alibi servatur. Tiraquell. d. primogenit. in pr. Ioan. Licer. eod. tract. quaest. 4. lib. 2. et ideo, quia a Francia, eiusque Regno, haecque consuetudo descendit, Feudum Iuris Francorum etiam appellatur, ad differentiam Iuris Longobardorum: quia Iure Francorum solus primogenitus; Iure autem Longobardorum omnes filii aequaliter, servata Iuris feudorum dispositione succedunt, vid. Marin. d. tit. ubin. 10. dicit. quod feudum concessum alicui et suis heredibus ex corpore, ita ut vivatur more Francorum, sit mixtum, quod idem seudum Titio simpliciter concessum, ita ut vivatur more Francorum, feudum ex pacto et pro videntia dicatur, tradit n. 12. et seqq.

Fundum tamen concessum alicui, suisque heredibus et successoribus in perpetuum, ita

ut in eo vivatur iure Francorum, non transit ad quosc umque heredes, sed ad filios et descendentes, Marin. d. tit. n. 18 Pern. consil. 7. et consil. 11. ubi docet, quod Clausula haec, omnimodo arctare debeat verba illa generalia, ut solum veniant filii, ceterique descendentes ex sanguine, etc.] Ioh. Iac. Speid, V. I. L.

47. Prior.

Licet Priares in duplici differentia ponantur, ut per Imol. in Clem. et si Principalis. not. 2. d. rescript. et appellatione Prioratus, dicant quidam contineri solas quasdam administrationes et dignitates Monachorum et aliorum Regularium; Usus tamen in aliquibus partibus obtinet, Praelatos, Rectores saeculares Ecclesiarum Ruralium, et etiam Curatarum, ubi Cura tamen per Vicarios in eis separatim regitur, vocari Priores. gloss. inc. exsecrabilis. verb. Prioratus in extravag. com. d. praebend. et dignitat.

Prior autem alius est Conventualis, et in Ecclesia Collegiata; alius Claustralis tantum: ille ut plurimum perpetuus, hic manualis, temporalisque constituitur a superiore suo vel ab Abbate et proprie Oboedientiarius est; ille vero Collegiatus, a Capitulo Conventus, de quibus eorumque officiis et dignitate, vid. Lancellot. iu Templo omn. Iudic. lib. 2. cap. 9. fol. 899. et seqq.

48. Privilegien.

In Supplicatione pro impetranda Citatione, ad videndum se incidisse in poenas contempti Privilegii, requiritur, ut Supplicationi inseratur, dolo malo, et ex proposito contra Privilegia esse commissum. Deinde reo convento Privilegia legitima esse insinuata. vid. Richwin. in formulari. fol. 622. etc.

Praeterea et hoc requiritur, ut Privilegia sint iuste et legitime Camerae insinuata: aut si non sint insinuata, ipsa originalia Supplicationi adiungantur. Transumptis enim, quando insinuatio non praecessit, hoc casu non creditur. vide Gail. 1. observat. 1. num. 2. et 3.

Et sic tria requisita, ad obtinendos processus contra violatores Privilegiorum pertinent. (1) Insinuatio Privilegii Camerae et parti facta (2.) Originalis transmissio (3) Definitio doli.

Privilegia dare, est Iuris Maiestatis, et pertinet ad summam Legum ferendarum potestatem Privilegium enim nil est. nisi Lex privata. Ego de Maiest f. 149.

Aliud autem est esse exemptum, aliud privilegiatum: vide Meichsner. tom. 2. lib. 1. fol. 846. et vide me, tr. de Statu mixto cap. 6. ubi quando Privilegia Statum mixtum faciant. Sane nullus fere pagus est, qui non Privilegia iactet: Et fere nil frequentius est, quam praetextu Privilegiorum, rebelliones palliare, et pertinet huc [orig: hûc]: quod Privilegia non praesumantur, sed probari debeant. Gryphiand. de Insul. cap. 31. ad fin. vide etiam mea delibata, ubi de revocatione Privilegiorum. fol. 30. et 43. et Matth. de Afflict. decis. 128.

ADDITIO.

Quamvis beneficia et concessiones, Principis latissime contra ipsum sint intelligendae, Knichen. d. iure territor. cap. 1. num. 254. tamen hoc non obtinet iis in casibus, ubi stricta interpretatio a Lege approbatur, Menoch. praesumpt. 97. num. 19. lib. 3. ut et in feudali concessione, quae strictae indolis est, Knichen. d. cap. 1. num. 261. et d. vestitur. pact. cap. 1. num. 67. et seqq. Quod et imprimis fieri debet, si Iurisdictio concedatur, Alphons. Moditius. d. dub. et resolut. §. Principum. quaest. 34. Ac item si tertii praei udicium ea concessio concernat: ad alienam namque iniuriam, Principum beneficia porrigi haut decet. Et inde quoties aliquid in publico Princeps fieri permittit, id ita concedere solet, ut sine cuiusquam iniuria fiat, l. 12. §. 10. ff. ve quid in loso publ. Hincque tradunt nostri Dd. Privilegia stricta esse interpreranda, quatenus non spectant ius concedentis, sed tertium aliquem concernunt, Moditius. quaest. 23. et seqq.

Privilegium concessum ad beneplacitum et revocationem concedentis, auff wolgefallen, non censetur illius morte revocatum, vel finitum, Gail. 2. obs. 60. num. 15. et seq. Nam qui moritur; non quidem omnino velle videtur, attamen nec nolle dici potest: cum medium quoddam fit, inter velle et nolle, scil. non nolle, Decius et alii ad l. 3. ff. d. Regul. Iur. Potius ergo in dubiis et incertis (quale est beneplacitum et revocatio morientis) omnia perpetua facta praesumentur, Val. Riemer, d.

Iurisdict. veter. et bodiernor. Magistr. q. 2. fac. 2. Privilegia an per non usum amittantur? Chockier. d. Iurisdict. in exempt. tom. 2. fol. 284. Plura de Privilegiis non addo, sed vid. Enenchel. tract. singul. adde Cancer. var. resolut. lib. 3. cap. 3. Darol. Tapiam. in repetir. rubr. ff. d. constitut. Princip. me in Delibatis Iuris. et Costam. consil. 1. num. 39. et seqq. ubi de confirmatione et revocatione Privilegiorum agit.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

49. Probst.

Praepositi vocabulum (qui a praeponendo sic dicuntur) generale est, et praedicatur de omni, qui Ecclesiae vel aliis praeest, Cuiac. adl. 2. C. de excus. mun. Sed usus obtinuit, eum solummodo sic vocari, qui quandam prioritatis curam super alios gerit. Per c. quamvis. de V. S. Praepositus nobis dicitur, qui Graecis Oeconomus, hoc est, qui Proventus Ecclesi asticos administrat, et secundum Episcopum plebi praeest. Dn. Konig [orig: Kônig]. in theatr. polit. part. 1. cap. 37. num. 12. Horumque Iurisdictio ordinaria est in Canonicos et Clericos suae Ecclesiae, quod delinquentes et rebelles compescere potest. cap. irrefragabili. 13. de offic. ordin. Konig [orig: Kônig]. dict. loc. num. 14. vid. Lancellot. in templo. omn. Iudic. lib. 2. cap. 10. fol. 905. et seqq.

50. Proceß.

De processibus, et quid circa eos Politice sit observandum, docet Anton. Palazzo. cap. 24. Processus non esse fovendos, imo non facile instituendos, multi sunt qui tradunt. Unde Henr. â Pflaumern. in Mercurio Italico fol. 337. Proregis Neapolitani humanitatem imitandam suadet, qui ut ibid. scribit, quando festis diebus rei Divinae gratia [orig: gratiâ] Procerum agmine stipatus procedit ad Sacellum, praesto sunt promiscue Viri, feminaeque quamlibet tenuis fortunae et supplices Libellos pertranseunti Aulam porrigunt, ipsemet omnes accipit, ac post exactam rem Divinam perlegit, reddit responsum quam potest celerrime et aequissime. Indignos, cum nostros quandoque causidicos, et in neutiquam pari administratione constitutos Praesides video aut miserorum preces respuere inexorabiles, aut audire morosos, adopertis auribus, caperata [orig: caperatâ] fronte, superbo supercilio. Hos tu Neapolitanis Proreges des, assuetis adeo humane tractari?

51. Proturator.

ADDITIO.

Vetustissimo Romano iure non licebat per Procuratorem agere, instit. de bis, per quos agera poss. Sed postea receptum est in plerisque causis per Procuratores etiam experiri. Apud Francos vero id non licuisse citra Principis rescriptum, docet Marculphus, in Formulari lib. 1. Formula. 21. qua conceditur, ut quidam qui propter simplicitatem rebus suis superesse non potest, per alterum possit agere, Bignon. in not. ad Marculph. fol, 497. addens: illud longo post tempore apud nos obtinuit, ut praeter Regem nulli Procuratoris habendi absque Principis consensu facultas suppeteret, et in stylo Parlam. Innocentii III. rescriptum ad Scholares Parisienses, qui Procuratoris constituendi licentiam ab eo petierant, hanc habet ex more Franciso dubitandi causam. c. quia in causis d. Procur. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

52. Profeß thun.

Professio facit Monachum, non habitus: quomodo autem sit facienda professio, et quibus vestibus uti debeant Religiosi, vide Franciscum Vivium, decis. Neapolitan. 345.

53. Professor.

De tribus Professoris virtutibus, ut dilucide dicat, dicat probabiliter, et dicat breviter, vid. Mercer. opinion. lib. 1. cap. 3. ubi etiam tradit, quod Iuris Auditor idoneus haec tria curare debeat: Intelligere, credere et recordari.

Interpretatio autem Legum non cuivis promiscue, sed prudentibus tantum, id est, usu et experientia edoctis permittebatur. Unde nec publicas interpretationes ulli nisi in ordinem rite advocato committendas esse, recte Imp. constituit. in l. un. C. de profess. qui in urb. Constantin.

insuper Urbe expelli iubentur, et non nisi in urbibus Regiis iure Academiarum donatis, Leges profiteri licebat. §. 1. §. haeautem Epist. 3. ff. praemissa. Professor namque iura interpretando, Principis obit munus. l. un. C. d. stud. liberal. Rebuff. d. nominat. qu. 5. Lindenman. in historia Iuris thes. 101.

An Doctores, qui per viginti annos in Academiis Privilegaiatis, publice docuerunt, illustribus personis annumerandi sint ac Comites efficiantur? vid. Anton. Bullae. in trib. praecept. Iuris, in additam. nu. 5. fol. 98. et seq. Dn. Harprecht. §. 1. num. 78. Instit. d. iis per quos agere possum. Reinking. de regim saeculari. lib. 1. class. 5. cap. 11. et ult. n. 54. et seq. Unde Antecessores dicantur, Christ. Coler, paererg. cap. 22.

54. Profoß, Oberster Feld-Profoß.

Nobis in bello est rerum capitalium Praefectus et Iudex. Hic iustitiam administrat, delinquentes coercendos tradit Praefectis iustitiae inferioribus: Securitati itinerum prospicit, et ne quid in transitu rapiant milites. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. sub num. 4.

55. Profecey.

De Prophetis et Prophetiis, veris et falsis, vid. Christoph. Coster. in XII. Prophetas. Paul Zachiam. in Quaestionib. Medico Legalib. lib. 4. tit. 1. qu. 5. Paracels. Carionem, Leüchtenberg, etc. Ioach. Anshelm. Abbat. Prophetias. Latin. et Ital. Appendic. Campanellae. merlini. Prophet. Ital. et latin Valent. Andreae. de Curiositate fol. 27. et seqq. Hering. d. Provoc. ad Vall. Iosaphat fol. 85. De Oraculis Vannin. exercitat. 6. et seq. de Prophetis veteris Testamenti, Becan. de analogia cap. 8. An Daemon Propheta, Verdier. divers. Lecons. fol. 40. et fol. 54. ubi de fine Mundi. De falsis Prophetiis, Delrio. disquisition. Magic. fol. m. 529. etc. Ioachimus falsus fuit Propheta, Baron. tom. 11. Annal. fol. 90. num. 5. De Prophetia falsa tempore Friderici I. vid. eundem Baron. in Epitom. Annal. ad A. C. 1166. num. 18. De vanitate novorum Prophetarum, Acta publica Londorpii. tom. 2. fol, 292. et seqq. Quando Revelationes falsae a veris sint discernendae? Revelat. S. Birgittae a princ. An hodie dentur Prophetae, Dieteric. disp. de Phanatismo. fol. 22. et an extra Ecclesiam Catholicam? Cantacuzen. fol. 480. etc.

Gentiles statuerunt terminum Christianae Religioni, Baron. in Annal. An. Chr. 399. num. 9. quod etiam faciunt Lutherani Catholicae.

Apud Iudaeos Vates mendax occidebatur v. Thalmund. in Sanhedrin. fol. 78. Prophetiam Hauschitii, vid. in Itinerar. Gollnizii.

De omnivariis Divinationibus vid. Peucer. et Camerar. in opuscul. et Sanctiv in XII. Prophet. item Savonarol. De Prophetia Politica Bodini, Boterei. fol. 223.

Es hat allweg denengefehlt, so den Jüngsten Tag oder andere eventus außrechnenwollen, ut docui ex Auctore Fasci culi temporum, in dem Anhang deß Campanellae ad finem, ubi de vanitate harum praedictionum succincte tracto. Et videndus hac [orig: hâc] de re Camerarius. 1. medit. hist. cap. 41. Sic cum impenderent, Imperio Romano Barbari, multi praesagiebant tempus adesse Antichristi, Mundique finem Camerar. d. loc. vide Maiolum, tom. 1. late de oraculis, etc. fol. 472. etc. et colloq. 2. f. 501. et fol. 507. notabilia habet, quomodo cavendae sint deceptiones, v. Remacl. de Vaulx, d. fine Mundi.

Omnibus fere saeculis accidisse videmus, ut impendentibus magnis mutationibus, novi Prophetae putativi prodeant, vide me, in appendicae Campanellae. Et tales etiam hic Tubingae fuerunt olim, de quibus exstat Henrici Bebellii carmen iu Asophum Pseudoprophetam, in opusculis solio 16. Et inter hos Ios. Bartus Mathematicus et Pseudopropheta eminebat, contra quem invehit d. Bebelius ibidem. fol. 77. b. qui tandem in exilium actus fuit, d. Bebel. fol. 80. Carmina addere lubet.

Si Iosbarte potes superum dignoscere mentes
Consilia, et noris tristitiaeque Stygis.
Cumanae, ut vulgus perhibet, secreta Sibyllae,
Nosti Tiresiae vaticinata simul:
Grandinis ipse furor segetis populator opimae.
Tempore, quo immineat nimbiferique Noti.
Vitiseros colles quae sit pressura pruina,
Bella Ducum narras tristia quaeque ferens.
Si tam sanctus ades, qui cum Dii nocte loquuntur
O Iosbarte precor, dicere pauca velis,
Cur tam claudus eas? cur tam infirmasque columnas
Corporis, augurio non reparare potes.

Quam bene conveniunt tecum Iosbarte sacrorum
Fata Prophetarum, conditioque eadem
Gens Hebraea suos multum sine crimine Vates
Persequitur, sic te nec favor ullus habet.
Hi tamen occisi insontes, tu crimine plenus
Urbe Tubingensi pelleris ecce procul.

Sane [orig: Sanê] omnibus saeculis evenit, ut magnas clades et mutationes praecesserint eiusm odi Prophetae.

Sic Pseudoprophetae perdiderunt ludaeos. Baron. An. Chr. 72. num. 4. Ac fere, qui praedictionibus confisi, decepti et debellati fuerunt.

De Vatibus deque Divino afflatu. Item an Vate??? furore perciti et mentis impotes fuerint, cum futura canerent. De Delphicis Vatib. deque impostura et artibus, quae illis in usu. de Fictis cum Numine colloquiis, etc. vid. Pet. Cunae. de Republ. Iudaeor. lib. 3. cap. 7.

Daß die Propheceyungen einen Politicum nicht zuerschröcken. vide Montaigne. d. Essais lib. 1. cap. 11. ubi des Frognostications.

ADDITIO.

Quod revelationibus bene probatis quis credere possit, quodque simplicibus aliquando et feminis, tamquam aptioribus aliqua revelentur, multis docet et probat Iohann. Nider. SS. Theolog. Doctor. in Formicario. lib. 2. cap. 1. fol. 97. et multis seqq. qui idem lib. 3. cap. 1. fol. 180. exemplum de Abbate quodam, qui falsa Prophetia [orig: Prophetiâ] Benedictum II. alias XIII. dictum ante Petrum de Luna, decepit, dum ita scribit? Sunt infiniti modi, quibus hostis antiquus deludere solet incautos, quibus nonnumquam Viros maximos decepisse comperitur. Nam ab Arnhidiacono Barcinonensi didici, quod ante tempora Constantiensis Concilii Schismate iam diu continuato sub diversis summis in sua oboedientia vocatis Pontificibus, quorum quidam Romae, alii de adversa parte in Aviniona residebant, Petro de Luna ibi resi dente, et per inimicos ob sesso, per Galeam in Rhodano mare intravit secrete fuitgendo. Cumque in quodam oppido, super distanti portu maris per Abbatem quendam Oppidani praecedenti die ad ventus dicti Papae avisarentur, ut se disponerent ad dictum Pontificem recipiendum, deridebant cuncti Abbatem, quia de Aviniona secretissime recesserat antea, nec Papa ullo modo intendebat dictum oppidum intrare, nec illud quemquam praemiserat, sed per longi tractus spatium ultra idem oppidum navigaverat per quindecim circiter miliaria. Et ecce ventus contrarius Galeam cum Papa compulit dictum intrare oppidum, ubi cum improvise susceptus esset, Abbatis oraculum didicit, unde adventum suum praescivisset, inquisivit. Et responsum accepit ab Abbate, quod prophetiam istam dudum in quodam libello legisset, in quo continebatur, quod idem Papa plura passurus esset ab adversariis, quod obsideri deberet, quod ad oppidum praedictum venturus esset, quod iterum in persecutionem intrare deberet, sed finaliter Romam iturus esset, et in unionem Ecclesiae, ibidemaccepta [orig: ibidemacceptâ] paciflca [orig: paciflcâ] possessione, et sedato Schismate quiescere deberet. In qua re, licet omnia praecedentia pene verificata essent, tanto confidebat, ut citatus per Concilium Generale Constantiense, contumax fieret, et finaliter ibidem depositus esset. Nam tres pro summis Pontificibus se gesserunt, Gregorius, qui humiliter cessit, in Cagetha protunc residens: Ioannes, qui Romae sedebat, e Constantiensi Concilio clam fugiens, iuridice depositus est a Papatu ibidem in Constantia, Sed dictus Petrus de Luna, sive

Benedictus, licet vir apprime eruditus in omni fere scientia esset, tamen in praedictam Prophetiam fatue confidens, depositus a Papatu obe dire renuit, in munitiunculum fugit, et tandem in exilio pertinax in sua opinione vitam nec Romae, nec in pace, sed in miseria finivit. Vides igitur, quam periculosum sit talibus faciliter credere. hactenus Nider.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Licent.

56. Prorogation.

De Prorogatione Iurisdictionis, vid. Rutger. Ruland. in Commentar. ad process. Ferar. Montani. cap. 10. fol. m. 50. et seqq.

57. Protestation.

Vide late, de hac [orig: hâc] materia [orig: materiâ] tractantem Bolognetum, ad l. non solum. §. morte. ff. de nov. oper. nunc. adde Pratei. in regul. Iuris. fol. 690. et Villagut. d. bonis Ecclesiastic. fol. 340. etc.

58. Protestirende Ständ.

Cum Anno 1529. Spirae novum sieret Decretum, quo usque ad Concilium destinatum, non sua cui que Religio permittebatur: huic, sollenni interposita [orig: interpositâ] protestatione, nonnulli Principes restiterunt, iisque mox, primi aliquot nominis Civitaris sese adiunxerunt. In dque origo nominis Protestantium (der protestierenden Försten vnd Ständ) quod non solum in Germania, sed et apud exteras quoque gentes, celebre atque pervulgatum est, descendit. Slcidan. lib. 6. et Caelestin. in historia Comitior. tom. 2. fol. 194. vid. pacis Composit. quaest. 1.

59. Protocoll.

Protocollum est subitanea annotatio rei gestae, seu prima concinnatio, et raptim confecta Scriptura, quae summam solummodo rei complectitur, Ioach. Mynsing. ad tit. de fide Instrum. cap. 1. num. 29. quasi praton kallon, die erste Klitterung, vid. Meurs. et usum habet in confectione Instrumentorum Notarii; Novell. 44. cap. 2. vel continet primam delineationem Instrumenti, vel contractus, sine extensione, vulgo das Concept, so noch nicht mundirt. Unde illud, quod ex Protocollo describitur, aut etiam extenditur in formam sollennem cum suis Clausulis consuetis, trasumptum vulgo dicitur: Bald. in rubr. C. de fide Instrum. et ita in mundum redigitur. Quod mundum, quando impletum, absolutumque fuerit, tum demum Vires habet, id est, cum Instrumenta in mundum recepta, subscriptionibus partium vel tabellionis confirmata fuerint, l. 17. C. de fide Instrum. Bornitius. de Instrum. lib. 2. cap. 3.

Protocollum in iudiciis nullam facit fidem, quamvis ex eo Notarius Instrumentum authenticum, et validum deducere possit, vide Mynsing. de fide Instrum. c. 15. fol. 63. num. 6. etc. Nisi quando Protocollum habeat omnia, quae originale requirit, puta sub scriptionem Notarii et appositionem Signi Notariatus. Tempus et Locum: Tum quod instructio thematis praelecta, et coram partibus et testibus explicata fuerit, etc. Bornitius. d. loc. lib. 3. cap. 4. quem vide.

Quod attendatur Protocollum non autem extractum Instrumentum decidit Ioseph. Sesse. decis. Aragon. 72. ac extractum ex Protocollo suspecto, nullo vel falso, tamquam ex radice in fecta nullam fidem facit, sed suspicio nullitas vel falsitas Protocolli inficit Instrumentum, et red dit illud quoque suspectum, nullum vel falsum, Corn. Concil. 70. n. 11. lib. 3. Anchoran. cons. 432. Roland. consil. 26. num. 11. lib. 3. Honded. consil. 66. num. 101.

ADDITIO.

Prorocollum est ipsa Imbreviatura ut vocant, vel libellus Notarii, quo Instrumenta prout in rei veritate dicta, gestave sunt, breviter quidem sed distincte ad sollennem postea extensionem faciendam conscribit et designat. Et non raro duplex Protocollum, in rebus praecipue gravioribus Notarii conficiunt, ceteratum et iteratum, vel latinius, rude, et mundum sive extensum: illud, quod in ipsa partium praesentia, inque ipso visus et auditus negotio, pro loci forte [orig: fortê] vel temporis ratione, rudi et properante calamo, multa etiam notis et abbreviationibus, concipitur; hoc, quod deinde pro certiore Instrumenti extensione, integris literis in ipso Protocolli libro munde describitur; quamvis et in ipso actu partibus praesentibus, saepe mundo statim Protocollo omnia notentur, ubi id per otium loci et temporis fieri potest, quod ipsum melius est, Petr. Frider. Mindanus, d. Mandat, Iudis. lib. 2. cap. 69. num. 15.

An Protocollum Notarii, de quo fit mentio. in Novell. d. tabel. 44. paratae exsecutioni aditum praebeat, cum multi sint casus, puta mors, vel magnum impedimentum Notarii, vel similes alii, quibus Instrumenti confectio intermissa, ita ut ex solo protocollo Partes una vel altera ad comprobandam rei gestae veritatem nitantur? vid. d. Mindan. alleg. loc. num. 16. etc. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. L.

60. Proviantmaister.

Ita vocatur annonae Praefectus, qui rei frumentariae prae est: Curatque qua ratione commeatus adduci possit, et quam commode distribui. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. sub num. 4.

61. Provincial.

Provinciales, ut pote assumpti in partem sollicitudinis Apostolicae, habent Iurisdictionem quasi Episcopalem in utroque Foro Iure Communi et ex Privilegio, quam exercere possunt ubique, cum non habeant territorium, licet multo decentius sit, illam in Conventibus suae Provinciae exercere. Haec tamen luris dictio respicit tantum regimen: nam ad Pontificialia minime se extendit, quamvis in plerisque maiorem habeant potestatem, quam Episcopi, verbi gratia, quoad absolutiones, et dispensationes, Emanuel Rodriquez. in Comtendio Quaestion. Regular. verb. Iurisdictio.

62. Puritaner.

Vid. Institution Regiam. Iacobi Britanniae Regis, et tractat. cui titulus: Puritanismus Anglicanus.

63. Pyramides.

De Pyramidibus, quae e regione Cairi in Campo latissimo et arenoso positae sunt, vid. Christoph. Furer. Itinerar. Aegypti, Arabiae, etc. fol. 26. et seqq. Eae olim certamine et opibus regum instar montium eductae, hodie in maiores et minores distinctae sunt, quarum illae adhuc integrae, hae vero collapsae omnes. Omnium maxima ingentis admodum altitudinis est, non minus artificiose quam splendide exstructa. Cuius descriptionem idem Furerus d. loc. habet.

1. Quartiermaister, Oberster, Quartiermaister.

ADsupremum metatorem sive mensorem (vulgo Obersten Quartiermaister) spectat Castrorum positio, valli et fossae destinatio, mansi onum et tentoriorum in Castris designatio Reinhard. Konig. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. sub numer. 4.

2. Quecksilber.

ADDITIO.

Argentum vivum, vulgo Quecksilber, non esse venenum: quae item ipsius formae, ac quid in eo Plinius errarit, nescieritque Galenus, docet Bisciola horarum subcesivar. lib. 16. cap. 3. ac cap. seq. quae in argento vivo naturae miracula, quomodo vena apud Indos inventa, et quae eius copia? ubi fol. 1165. ita scribit: ne Hispanis quidem ipsis acutissimis ingenio et rerum experientissimis tantarum opurn notitia fuit, nisi sero Anno scil. 1566. cum in illis minii venis metallorum peritissimus Lusitanus quidam, Henricus Gartias deprehendit argentum vivum: venas detexit, quae nominantur Hispanice de Paleas, in Guagensi tractu, et quae dicuntur Guarcavalicenses, quo infinita vis mortalium ad opus confluit, atque una quidem de nomine appellata Sanctorum sive Amatoris de Cabrera, altissima, durissimaque est rupes 80. patens in longum brachia, Varas Hispani dicunt, in latum 40. in qua plusquam 300. mortales opus faciunt, quae sola mille auri myriadibus aestimatur, id est, un millon a) Oro. Ita in regione Potosina, si expensas demas, et pericula laboris atque operis, ad Regem Catholicum plus octo mille argenti vivi Quintalium, ut ipsi dicunt, quotannis redit, hoc est, Librarum nostrarum 1200000.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Licent.

3. Quinquennell, Anstandsbrieff.

Princeps potest concedere debitori dilationem, seu literas induciales ad annum interim non solvendi debitum, ut notatur in l quoties. C. de preiib. Imp. off.

quandoque ad quinquennium. l. fin. C. qui bon. ced. poss. Ego d. Maiest. fol. 158.

Moram autem ultra quinque annos concedere nequit, ut tenet Castrens. in l. quoties infln. C. deprecib. Imp. off. Hocque videtur invere text. in Const. Imp. d. An. 1548. tit. Von verdorbnen Kauffleuthen. §. Daß ihnen. Cum eiusmodi concessio sine gravi partis praeiudicio non fiat. l. 2. C. de prec. Imp.

Est tamen differentia inter istas dilationes in modo procedendi. In prima enim, quae est annalis, sufficit iurare ipsum debitorem, eam impetrasse pro urgenti sua necessitate, sine fraude, nec erit opus alia [orig: aliâ] probatione, nec audiri debent Creditores oppositum probare volentes; cum tamen in quinquennali necesse sit, ut probet, se adeo necessitate premi, ut debitum ipsum exolvere nequeat. Ni colaus Ianua, tract. de privat. Scriptur. lib. 3. tit. de annalib. et quinquennalib. dilationib. num. 6. Qui idem numer. seqq. de illa quaestione: An in ista annali sit praestanda cautio â debitore de solvendo in sine ipsius dilationis? tractat.

Eoque fine Induciae huiusmodi indulgentur debitoribus obaeratis, ne quottidianis et molestissimis. exactionibus tam misere excrucientur, ipsique de commoda [orig: commodâ] solutione interim cogitandi tempus habeant, de quib. in d. l. quoties. Cum enim talis moratoria praescriptio non auferat Creditori ius suum, sed differat tantum modo. d. l. quoties. et in mora modici temporis non vertatur magnum praeiudicium. Ideo Creditoribus pendente illa [orig: illâ] dilatione, contra tale Privilegium aliquid attentare non permittitur. Val. Franc. de fidoiusior. cap. 3. numer. 151.

Et licet debitor intra concessum quinquennium de debitis non debeat incarcerari, arrestari vel quocunque modo molestari: Tamen ab eo, quo Creditores securiores reddantur, cautio idonea praestanda erit. Non enim aliter valere debet moratorium rescriptum, nisi idonea super debiti solutione praestita sit fideiussio. l. universa. C. de prerib. Imp. offer. Id fit eam ob causam, ne debitor bona, quae adhuc salva reperiuntur, intermedio tempore prodigaliter consumat, vel plane profugus fiat, et sic Creditores suos fraudet: Trentacinq. tit. de solut. resol. 1. num. 6. Guid. Pap. decis. 109. num. 2. Wurmser. 1. pract. obs. tit. 28. obs. 12.

Et huiusmodi literae etiam sine peccato, et honestate iustitiae concedi possunt, concurrentibus praecipue magna [orig: magnâ] difficultate, nec non solutionis faciendae impossibilitate. Anton. Tessaurus, decis. Pedemont. 386. num. 3. ubi subdit, Senatum ita censuisse. Sancivit quoque Carolus V. in Comitiis Augustanis. d. A. 1548. in der Policeyordn. fol. 23. hasce Inducias ab Imperatore vel Principe, non nisi duobus concurrentibus concedendas esse. Nimirum: (1) Ut debitor quinquennale impetraturus, subtestimonio Magistratus, sub quo domicilium habuit, manifeste doceat, facultatum suarum iacturam se fecisse. (2.) Deinde non sua culpa, sed casu fortuito id factum esse. Unde non facile subveniendum erit Mercatoribus fallitis, et banccae ruptoribus, qui suo vitio et luxu bona abluguriverunt, aliosque fraudulenter in inopiam praecipitarunt. Den muthwilligen Banckrottrern vnd Falliten, die nicht auß vnversehenen zugestandnen Vnfällen oder Schaden, ins Verderben kommen, sondern auß Mutwillen, zu vilem Pracht vnd dergleichen zum Falliment seyndt gerahten. Dn. Hering. de fideiuss. cap. 5. num. 103. etc.

An dilatio concessa principali debitori ad solvendum, medio huiuscemodi literarum in du ciarium, prosit suis fideiussoribus in Suppli catione non nominatis? Negatur per communem Dd, traditionem. ad l. quoties C. de precth. Imper. et filiusfam. §. stipulatus sum. ff. de V. O. Quia nimirum exceptio haec, quae respicit personam debitoris, cui miserationis causa indulgetur, ad evitandam cessionem bonorum, ut concludunt Interpretes, in l. fin. C. qui bon. ced. poss. non egreditur eius Personam: Ianua. de tract. fol. 608. numer. 3. et seqq.

Quia etiam exceptiones, quae Personae cohaerent, non transeunt ad fideiussores, nec eis prosunt regulariter. l. exceptiones. ff. de except. l. et fideiussor. de re iudic. et l. 1. C. de fideiussorib.

Sic in simili videmus, quod beneficium concessum debitori pincipali, non prodest fideiussoribus suis. l. sifideiussor. ubi gl. Bar. et Alex. ff. de reiud. Brunus. in tract. de cess. benor. quaest. 25. et quaest. 4. in princ. n. 1. et q. 6. num. 8. eiusd. 4. quaest. princip. Tale namque Privilegium moratorium Personae cohaeret, igitur fideiussorem non con cernit, sed ab ipso debitum statim exigi posse, volunt Dd. per cap. Privilegium de R. 1. in 6. Dec. in l. omnibus causis. num. 6. ubi quoque Cagnol. num. 8. de R. 1. adde Valentin Francum. de fideiuss. cap. 3. num. 148. et mult. seqq. videatur Nicolaus Ianua. supra d. loc. fol. 609. nu. 6. et seqq. Qui et fol. 611. quaerit: An inferior a Principe, possit concedere moratoriam dilationem, etc.

Etsi, qui literas dilatorias solutionis a Principe impetraverunt, durante illo tempore, pro debito arrestari non possint, arg l. quoties. C. de precib. Imp. offer. et notat in terminis. Ioan. Papon. lib. 10. arrest. Gall. tit. 9. des respites et quinqvenels dicens, in Senatu ita iudicatum fuisse, quod hoc verum sit, etiamsi dictae literae non dum fuerint interinatae, si modo Citatio intervenit: et hoc propter reverentiam Principis. Sed hoc inquit, non impedit, quo minus processus procedat contra impetrantem similes literas, si modo solutio non urgeatur. Et notat etiam alia quaedam si milia, in tit. praec. des lettres d'estat.

Ratio supra dictorum est, quod dictum est, quod dilatione pendentenihil innovandum, nec attentan dum sit, per. l. si pars. C. de dilat. quod verum est, nisi pendente termino debitor, cui talis facta fuit dilatio, fugere vellet. l. ait Praetor. §. si debitorem. ff. de his, quae in fraud. Cred. Item nisi sit alius articulus, super quo non est data dilatio: nam cum datur dilatio ad unum articulum, potest procedi super alio. l. generaliter. §. his autem. C. de reb. cred. dummodo si???e paratus, non connexus, alias secus. c. super eo. extr. de appellat. Sed vide Vitalem de Cambanis, in tract. Clausular. Claus. Nihil novari securitate pendente. m. fol. 114. et seqq. et Claus. seqq.

Literae quinquennales, et omnia Privilegia sive rescripta moratoria solutionum, non habent locum in debitis ex causa delicti. secund. Guil. de Cuneo. ad l. 6. ff. quod cum in eo, qui in al. potest. et facit. l. sirer. ff. de reiud. vide Petrum Costalium. part. 3. adversarior. adde l. 6. quod cum eo. et l. si de dote. 84. ff. de iur. dot.

Dilationes moratoriae 9quae ideo sic dicuntur, quia exactionem et petitionem creditorum morantur, id est, retardant, impediunt, differunt et ad finem usque induciarum suspendunt) contra debita opificum et mercenariorum, (Tag: oder Lidlohn schlechter Handwercksleuth) qui quottidiano sudore et opera [orig: operâ], se suosque alere, ac sustentare solent, non facile concedendae: cum eorum debita non solum de iure divino privilegiata sint; Levit. 19. v. 17. Deut. 24. v. 14. et 15. Matth. 10. v. 10. Sed etiam fere omnibus in locis, aliis Creditoribus, tamquam magis privilegiati praeferuntur. Kopen [orig: Kôpen]. decis. 28. nu. 13. lib. 1. vide Consult. Saxon. tom. 3. part. 3. quaest. 105. Rebuff. ad Const. Regn. Gall. lib. 2. tract. de liter. dilat. arg. 1. gl. 1. num. 26.

Itidem huic concessioni locus non erit, in debitis iuratis: quia Principis dispositio generaliter loquens, non extenditur ad casum, in quo intervenit Iuramentum. Natt. cons. 233. numer. 1. lib. 1. Afflict. decis. 5. ubi testatur, semper sic iudicatum esse. adde Menoch. de arbit. Iud. quaest. cas. 403. num. 4. et seq. Coler. in process. exsecutiv part. 1. cap. 4. num. 16. Tessaur. decis. 186. Rol. a Valle. consil. 31. num. 13. et seq. volum. 2.

Quod etiam de eo casu intelligi volo, si debitor huic benefivio expresse renuntiavit. Constat quippe, quemlibet favori pro se introducto renuntiare posse, l. 69. de R. Iur. l. pen. C. de pact. Sic enim mulier potest renuntiare benefi. cio SCti Velleian. l. ult. §. pen. ad SC Vellei. Sic minor potest omittere restitutionem in integrum, si sit laesus. l. si Iudex. ff. de

minor. Unde absurdum videtur Imperatori nostro Iustiniano, redire ad hoc, cui quis renun ciandum putavit. l. si quis 11. C. de reb. credit. Nec con cedit redintegrari id, quod semel est renuntiatum, l. 7. vers. ex quacumque. C. d. condict. insert. Et haec regulariter, quae dicta sunt; procedunt, nisi Princeps ad petitionem obaerati debitores dispenset, et in rescripto expresse iuramenti vel renuntiationis faciat mentionem, quod scilicet non obstante iuramento et renuntiatione, literarum moratoriarum tenor observari debeat. Praesertim eum relaxatio iuramenti saeculari etiam Principi competat, quod et maxime apud nos obtinet: cum Camerae Imperiali a Caesarea Maiestate et Imperii Statibus concessa reperiatur in der Cammerg. Ord. p. 2. tit. von Relaxation der Aid.

Praeterea eiusm odi literae ad Ecclesiastica vel pia loca non sunt porrigendae. l. 43. de relig. et sumpt. fun. Ecclesiae autem favor magnus est, cuius etiam commodo publico anteferendus Marta. de Iurisd. Eccles part. 4. c. 171. num. 7.

Nec ad debita fiscalia. l. nec damnosa. C. de precib. Imper. offer. Schonborner [orig: Schônborner]. lib. 5. polit cap. 26. Rebuff. ad Constit. Regn. Gall. lib. 2. tr. de lit. dilat. n. 17. Nemo enim quid fisco vel iuri damnosum postulare debet. Et Reip. necessarium est, ut quam citissime debita fiscalia exigantur. l. 3. C. de princip. Novell. 17. cap. 7. §. 1. Peregrin. de iur. fise. lib. 6. tit. 7. n. 12. et seq. Et hanc conclusionem communi calculo receptam esse testatur Cuch. de lit. dilat. n. 45. et seqq. Nisi Princeps speciali clementia motus, fisci sui remittere velit Privilegium, et pinguiorem debitoris exspectare fortunam. l. 45. §. 10. ff. de Iur. fisc.

Nec extenduntur ad debita pupillaria. Quia fiscus, Ecclesia et pupillus, quoad concessa privilegia aequiparari solent. c. de in integr. restit. Anton. Faber. in Cod. tit. 9. defin. 20. num. 10. Nisi pupillus de suis medio tempore se alere et sustentare possit.

Nec ad debitum ex venditione eduliorum et rerum comestibilium, in pleno, quod aiunt, foro mercatuque venalium. arg. l. 2. d. nundin. Rebuff. de lit. dilat. num. 45. Hocque publica exigit utilitas, ne necessarium hocce eduliorum commercium impediatur, et homines fame pereant.

Debitor item contra creditores futuros, id est, eos cum quibus post im petratum rescriptum contraxit, hasce literas opponere nequit, org. l. Aurelius. §. 2. ff. de liqerat. et solut. Sed vid. Cuch. d. loc. nu. 101. et seq. Privilegia enim semper de iis casi bus intelligenda, de quibus tempore concessionis cogitatum fuit. Coler. de process. exsecutiv. p. 1. cap. 4. n. 14.

Nec contra depositi repetitionem, idque propter exuberantiam bonae fidei a deponente habitam erga depositarium. Et recte. Depositi enim causa ut in pluribus aliis, l. 7. §. 2. et 3. ff. deposit. ita et in hoc casu privilegiata censetur. Siquidem res deposita ad arbitrium deponentis Domini sine ulla [orig: ullâ] mora [orig: morâ] et quam celerrime est restituenda. l. 11. C. deposit. l. 1. §. 22. et §. 45. ff. eod. Reliqua vide in disp. hac de re singulari, tom. 7. Basileens. Disp. Praesertim in absolutis. et variae Doctrinae refertissimo tractat. singul. Dn. Wilhelm. Antonium.

4. Quittung.

Apocha nihil aliud est quam Scriptura facta a Creditore debitori data, qua [orig: quâ] sibi ab ipsomet debitore solutionem factam esse, profitetur, quae et vulgo dicitur Quittantia, Quittung, a Gallico verbo quittier, quod idem est ac liberare, einen loß vnd ledig zehlen. Utrumque a quiete: quia debitorem reddit quietum, daß man ihne nit ferrner ansprechen darff. Unde [orig: Undê] etiam quietatio vocari solet: quasi red dat quietum debitorem: Est enim solutae pecuniae professio. l. ult. §. lites ff. de condict. indeb. l. qui tobulas. 27. §. apocha. ff. de furt. l. plures apochas. 19. C. de fide Instrum. Ac Apocha dicebatur evacuatoria, qua Creditor profitebatur, sibi solutam esse pecuniam, ab evacuanda [orig: evacuandâ] obligatione, idque cautione ad missa [orig: missâ]. Sed cautione reddita [orig: redditâ] evacuatoria non dabatur, quasi redditio Chyrographi satis esset ad solutionem probandam, l. 11. de pactis. Et quietatio non tam inducit solutionem, quam probationem, l. 46. in fin. ff. de solut.

Notandum autem est, Quietationes generales esse captiosas, teste Magon. decis. Lucens. 9. num. 35. et captiosam liberationem interpretationem prudentum merito fregisse, tradit Petr. Rebuff. de famulor. salar. gl. 5. num. 2. Hasipsas tamen Quietationes in actionibus universalibus aut generalibus, vel maxime operari, dicit Goden. consil. 61. numer. 13. per text. in l. tres fratres. et ibi Paul. de Castr. ff. de pact. vide Andr, Schaeffer. pract. quaest. part, altera, quaest. 15. per tot.

Verba Quietationis, quamvis generalia, extendi non debent ad casum, qui iniquitatem in se continet, vide Gravett. consil. 221.

ADDITIO.

Interim liberatio, intervenicule Iudicis decreto facta, regulariter plenam tribuit securitatem, per tradita Baldi. in l. falsus C. d. furt. Siquidem Decreto Iudicis interveniente, omnia praesumuntur sollenniter acta, late Cagnol. in rubr. Cod. qui admitti num. 65. Bald. cons. 448. vol. 1. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 20. quaest. 1. add. Valasc. consult. 39. ubi multa von General Quitrungen.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

1. Radiren.

Scripturam Rasam et cancellatam, falsam praesumi, an et quatenus procedat vel non, docet Ant. Bullae. in decad. consil. resp. 2.

2. Rantzion.

ADDITIO.

In Christianitate captos, ut servos detineri non posse nec debere, omnibus norum est, quod tamen declaratur procedere quoad eam personarum detentionem, per quam servitus inducitur, non etiam quoad eam, qua [orig: quâ] intenditur, ut liberationis pretium, vulgo die Rantzion, (a Gallico Rancon, c'est a dire, le pris qu) on paye pour la deliurance des Prisonniers de guerre, que l' Espagnel dit Rescate et Resgate et l' Italien Riscatto, Latinis est Redemptio) a capto extorqueatur. Nam ut Christianus Christianum in bello captum pro mancipio habeat, et ut tale distrahat, in hoc iura captivitatis abrogata sunt; At ut in bello iusto captus, quo ad pretium liberationis solverit, detineatur, nec anto, nisi forte subiuratoria cautione de redeundo, dimittatur, hoc et iuri communi, et m??? ribus nostris non est inconveniens, ut post multos a se allegatos docet Herman. Stamm. de servitute Personali. lib. 1. cap. 3. num. 14.

Lytrum autem seu liberationis hocce pretium moderatum ac tale esse debet, ut a capto citra notabilem suorum bonorum iacturam solvi possit. Salicet. in l. ab hostibus. num. 18. C. d. captiv. et postlim. revers.. Ut enim omnium bonorum acquisitio captivos, ut quondam servos, soquatur, hoc inter Christianos non obtinet. Grotius. d. iure belli lib. 3. cap. 11. num. 28. Ac licet redemptionis aestimatio extra personas eximiae dignitatis in arbitrio capientis sit, R. Absch. zu Augsp. d. A. 1500. sub rubr. Wem hoch oder nidere Gefangene zustehen soller; inter, plerasque tamen gentes menstruum salarium, vulgo ein Monatsold, in gregario milite capto esse consuevit, quod et solvere tenetur, Bald. consil. 41. p. 1. adeo ut si pretio redemptionis convento, sed non exsoluto in bello legitimo captus vel aufugerit, vel ad certum tempus dimissus Iuri captivitatis tempore lapso non satis fecerit, contra eundem, eiusve in libertate mortui heredes, captor ratione lytri conventi, wegen deß Loßgelts actionem habeat, v. Stamm. d. tract. lib. 3. cap. 5. 4. et seq. Grot. d. iure belli lib. 3. cap. 21. num. 29. et cap. 7. n. 9. Natt. consil. 451. nu. 11. et seq. Oldenporp. class. 3. action. 9. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

3. Rappen.

Kapp est nummus minutus in locum Pfenningi succedens, a Corvis, Freyburgensium insignibus, quos ipsi primi huius monetae percussores imposuerunt, dictus; et licet postmodum Basileenses et aliae Res publicae sub suis insignibus percusserint cosdem, tam en primum nomen mansit. Hanfman. de re monetar. inter disp. Basil. tom. 2. th. 5. sub. lit. f. vnnd gelten gemaingklich deren 10. ein Batzen.

4. Räth.

De processu contra Consiliarium instituendo, vnd ob sich ein Rath entschuldigenköne, so er sich auff Befelch referirt, dieselbige aber nit auffgewisen werden mögen, vid. latissime Reusner. vol. 3. consil. 15. et seqq. maxime 19. et 20. ubi etiam de eiusmodi Consiliarii poena agit.

5. Rathstell entsetzen, ersetzen, etc.

Longa differentia est tam in Iuris corpore, quam in omnium temporum Romanae Reip. usu et observantia, utrum quis ob turpitudinem e Senatu motus

atque eiectus sit, an vero tantum praeteritus et non lectus? Quemadmodum in Parentum dispositionibus inter liberos plurimum differt exheredatio a praeteritione; si cut in Militari etiam disciplina; aliud est causaria missio, aliud ignominiosa

Zu Augspurg wirdt Jährlich volgendes Docret abgelesen. Wir Carl der V. bekennen für Vns vnd Vnsere Nachkommen am Reich offentlich mit disem Brieff, thun kundt aller menigklich, als Wir in nächstverschinem 48. Jahr der geringern Zahle vnnd 3. deß Monats Augustider Regier: vnd Verwaltung halber Vnser vnnd deß Reichs Statt Ordnungen gegeben, etc. paulo post: Item die 31. newgewöhlte Persohnen, sollen auch alsbald drey von der mehrern Gesellschafft auff den ersten Gang, vnnd den 4. von der Gemain auff den 2. die vbrige drey von der Gemain auff den 3. Gang wöhlen, aber zu ihnen nit erfordern, biß nachvolgende Aempter ersetzt seynd. Nachgehendts sollen abermahl die 31. newerkißte deß kleinen Raths auß ihnen 7. Gehaimen, vnd auß denselben 7. Gehaimen 2. Pfleger erwöhlen, doch soll deren keiner auß seinem Standt, darzu er einmal fürgenommen, oder gewöhlt worden, ohne dapffer, ehe haffte seines vnvermögens ansehenliche Mißhandlungen, oder anderer erheblicher Vrsachen entsetzt, oder geändert werden, vnd dannoch dasselbnicht anderst, dann nach erk andtnuß deß obgemelten Raths. Es soll aber dardurch der Freyzug vnbeschwärdt, vnd ihnen wie andern vnbenommen seyn, etc. Ac notandum, daß keiner von der Rathstell wegen der Verwandtnuß außzuschliessen, nisi ea sit matrimonii impeditiva, vel ut testis reprobetur.

6. Ratio Status, Ius Status.

ADDITIO.

Ius Status aliud remotum a Iustitia, caliditate Regnum auget; Aliud Iustitiae radicibus innixum, eique ut suae unitati inhaerens. Sicut duplex est in Principe potestatis plenitudo. Una in mero facto consistens (et haec a Iustitia remota est) iuxta antiquum illud axioma: Si libet, licet. Altera quae ratione munita est.

Prudentia autem Status a ratione Status, quam Itali ragion. di Stato, et Galli La Raison. d. Estat. vocant, differt. Quae prudentia Status aliud nihil est, quam prudentia Civilis, quae a virtutibus moralibus, nec unquam recedit: cum circumfusa in omnes virtutes sit, et ut ait Aristotel. 6. Ethic. cap. 5. impossibile esset, sine prudentia aliquem bonum appellari Giurba. consil. 1. num. 5. Hancque regnandi prudentiam amplexi sunt Principes alii que Magistratus, quorum officium in recte ministrando consistit, ad bonum finem, quietem videlicet et utilitatem subditorum, non in regentis lucrum aut gloriam, Petr. Gregor. d. Republ. lib. 9. cap. 1. num. 1.

Ratio Status vero non Realis, sed apparens est, quae nec Deum respicit, nec rationem, sed solam utilitatem utentis, seu finem ipsius conservandi statum; ac appellatur Ratio Status, non quod sit ratio, sed quia saepissime contingit, vitia virtutum nomine colorari, virtutes vitiorum etiam nomine saepe donari, Giurba. d. cons. 8. num. 1. Nec vox iste, Ius Status, sine Iustitia bene resonat: cum Ius sit obiectum Iustitiae. Iustitia vero finis est Principatus et administrationis Politicae. Differt itaque Prudentia Status, a Ratione Status: cum habeat illa pro obiecto virtutem, haec illius utilitatem, cui Ratio Status tribuitur, sic plenitudinis potestatis in mero facto consistentis obiectum, nec aliud esse voluit Alexand. consil. 30. num. 10. nisi Iuri Communi derogare. Hinc Phalaris Tyrannus. epist. 62. inquit, neque alia de causa nomen meum grave est, quam quod non obtemperem Legibus. Quam potestatis plenitudinem, Thesaur. decis. 91. censuit plenitudinem Tempestatis, et inquitatis, si illa Princeps ad malum utitur, vocandam.

Status autem ratione uti solent ii, qui se vident Legibus et ratione vinci, tunc enim ad vim dominationis et Ius Imperii se convertunt. Hincque ius Imperii laudant, ex improba illa Caesaris voce, Si ius violandum est, regni causa violandum est, et ex illa Iason. G essaiorum Tyranni sententia, qui magnis in rebus Iustitiae se cultorem vult haberi, eum ius aliquando in parvis violare necesse est. Tacitus. lib. 5. annal. sua retinere, privatae domus, de alienis certare, regiam esse laudem, dicebat, et lib. 15. In summa fortuna id aequus, quod validius. Salust. in orat. Tepidi: Nihil gloriosum nisi tantum, et omnia retinendae dominationis honesta esse. Senec. in Hercui. Quaeritur belli exitus non causa. Plutarch. in vita Pomponii, inquit: non cessabitis nobis gladio accincti, Leges praedicare, et in apophtegm. qui isto gladio praevalet, is optime de finibus disputat. Hunc confert etiam Poetae illud: Sceptrorum vis tota perit. si pendere iustitia incipit. Caligula teste Sueton. in eins vita dicobat: Memento mihi omnia et in omnes licere, et merito: sunt enim Principes Deorum instar in terris. Hinc illud, quod libet, licet, cum soluti sint Legibus, etc.

Verum rationem Status a Lege Dei, eiusque praeceptis non deviare nec Principem illa [orig: illâ] Ratione (utpote quae ex tyrannide et atheismo originem duxerit) uti debere, multis, et eleganter probat, saepe dictus Giurba, contrariisque argumentis respondet, allegat. consil. a num. 14. usque ad fin.

Ac ut Ratio Status in summo gradu considerata, quae iniquitatem cum im pietate coniunctam habet. detestanda et improbanda; sie ea interdum, quando politicis et publicis constat rationibus, publicamque in salutem illa suscipitur, accipienda et admittenda erit. vide quae dixi in Norabilib. Iuridicopoliticis, lit. R. verb. Ratio Status fol. 761. §. notandum tamen. Quo faciunt quae habet Meillet discours. Politi qu. lib. 6. discours. 7. item lib. 12. discours. 12. ubi materiam Status Rationis exactissime et ita nervose tractat, ut vix ei aliquid addi queat, ac optime inter rationem Status, seu Raisen. d' Estat, Interests d' Estat. et Raison de la Guerre, item inter Rationem Naturalem, Civilem, Rationem Belli et Gentium distinguit.] Iohan. Iacob. Speid. U.I.Lic.

7. Raub.

Non solum ipsi principales depraetationis Rei puniuntur, sed et qui iis ulla [orig: ullâ] ratione opem praestiterunt, l. 1. ff. de receptat. l. 1. C. de bis, quilatron. occultar.

Non vero in poena [orig: poenâ] decernenda, rei a grassatore ablatae quantitas et valor in consi derationem venit: cum artic. 126. Const. Crim. hocce non determinet, sed generaliter et indistincte loquatur. Sicque in Galliis grassatores, qui viatori etiam tantillum pecuniae in via [orig: viâ] regia [orig: regiâ] extra urbes vi armata [orig: armatâ] extorquent, ultimo supplicio affici, idemque moribus Mediolanensium, receptum esse, utpote, qui vel ob unum nummum aureum, poenam mortis usurpent, notat Bodinus. lib. 2. de Rep. cap. fin.

Praedones non latrones sunt, qui nefarie hominem bonis spoliant, citra cius internecionem, l. capitalium. 28. §. grassatores. 10. ff. de paen. Damhaud. in praxi Cim. cap. 102. num. 1.

Es wird aber in gemain von den Rechtsgelehrten dahin geschlossen, ddz die jenige, so sich zuvor wol gehaltem, vnd nur ein einigmahl zu dergleichen Angriff sich verlaiten lassen, nit gleich an dem Leben zustraffen seyn: quodque de iure communi, qui sem el tantum hoc delictum commiserunt, non ultimo supplicio afficiendi, sed vel in metallum dam nandi, vel in Insulas relegandi sint, expressus est textus. in l. capitalium. §. gras. satores. ff. depoen. ibi grassatores, qunpraedae causa id faciunt, proximi latronibus habentur: et si cum ferro (ergo requiritur violentia, et statutum puniens extraordinarie die Strassenrauber, non extenditur ad eum, der auff der Strassen Roß stihlet) aggredi et spoliare instituerunt, capite puniuntur, utique si saepius atque in itineribus hoc ad miserunt. Ceteri in metallum damnantr vel in Insulas relegantur: idemque tenet gl. in d. l. capitalium. § famosos. in verb. grassati sunt. ibi: nam si semel, veniam meretur a furca, v. Bocer. d. diffidation, fol. 165. Probatur etiam per text. in l. 3. in fin. Cod. de epise. aud. ibi: ut remissionem veniae Crimina, nisi semel commissa, non habeant: est et eundem in sensum alia gloss. in d. §. famosos. in verba furca. in vers. aut palaem et in vers. ut posset dici. ubi habetur, quod si semel tantum quis sit grassatus, tenetur L. Iulia de vi publica, et non debet furca suspendi: assensum etiam praebet Ludovic, a Peguera. decis. 40. num. 7. et seqq.

Sicque itidem Matthias stephani, ad Constitut. Crim. Caroli V. art. 127. scribit, non solere grassatores ultimo supplicio et poena [orig: poenâ] mortis puniri, nisi omnia et singula ista concurrant, ut scil. et cum ferro aggrediantur et spoliare instituerint. et saepius adeoque in itineribus hoc admiserint. dict. l. capitalium. Faber. in Cod. lib. 9. tit. 24. ff. 7. num. 3.

Sic quoque Bernhardus Zieritzius. in notis ad Constit. Crim. Carol. d. artic. 126. attestatur, propter rem non adeo magnam, deportationem a Facultate Wittenbergensi Iuridica Anno 1616. dictitatam esse, licet illa rapina facta fuisset, etiam vi armata et in regia via.

Dn. Franciscus Pfeil. consil. 153. daß wegen eines attenti ten, doch nicht allerdings vollbrachten Raubs poena relegationis temporalis, oder ewige Landsverschwörung, so wol vermög der Kayserlichen, als Peinlichen Halsgerichts Ordnung statt finde.

Gestaltsame dann, was bißherö für limitationes vnd moderationes poenarum, quibus grassatores et depraedatores vulgo afficuntur, auß den gemainen Rechten, vnd selbiger Lehrer einhelligem Schluß eingeführt, in keinen Weeg der Peinlicher Halsgerichts-Ordnung. artic. 126. (ubi vide Bullae.) zuwider seynd, als welche zwargleichsamb pro regula setzt, daß die boßhaffte Rauber am Leben gestrafft werden sollen: Sich jedoch außtruckenlich auff die gematne Kayserliche Rechten renferirt vnd ziehet, also völligklich alle restrictiones et interpretationes besagter gemainen Rechren adprobi ren, vnnd in sich halten thut: cum relatum una cum omnibus suis qualitatibus in referente contineri videatur; per iura vulg.

De crudelissima morte praedonum apud Hetruscos, vid. Talenton. ren. reconditar. lib. 1. cap. 19. et Virgil lib. 8. Aeneid. ubi describit saevitiam Meuzontii, qui fuit unus ex Hetruriae Principibus, et at:

Mortua quin etiam iugebat corpora vivis,
Compnens manibusque manus atque oribus ora.
Tormentig genus, et sanie, taboque fluentes.
Complexu in misero, longä sic morte necabat.

8. Raubschlösser.

In historia Germanica [orig: Germanicâ], ante ducentos, et quod excurrit annos, frequentissima mentio est der Raubschlösser, ac quomodo eae fuerint destructae. vid. Freher, ad Ando. fol. 196. lib. 2. cap. 11.

Et de Buchonia olim plena latronibus, et multis ibi destructis latibulis latronum, Bruschium. de Monast. in Fulda. fol. 62.

Cum enim paxpublica non esset, et privati in dictis bellis omniapassim depopularentur, tandem illi milites (qui tum fere soli Equites, et vel nobi es ac eorum ministri erant) in praedones degeneraverunt.

Hanc praedonum rabiem severissime inh???buit et extinxit Fridericus Palatinus I. cuius haec laus inter alia rumulo eius inscripta legitur: Fulmen praedonum. Eadem pestis postea Suevico Foederi causam dedit, Freher. d. loc. v. quoque Brover. annal. Fuldens. lib. 1. cap. ult. f. 98.

ADDITIO.

Anno 1282. teste Trithemio. lib 2. annal. fol. 20. Rudolphus Rex duo Latron um Castella haut procul a Rheno sita, Richenstain vnd Schöneck, ex quibus rapinas et praedas exercere in pauperes ac viatoreslimpietatis et nequitiae Ministri consueverant, cepit ac funditus destruxit. Ipsos vero Latrones, quos reperit, sicut meruerant, omnes laqueo suspendi mandavit sive nobiles essent sive ignobiles. Comes autem quidam de Waldeck, Regi persuadere conabatur, ut servos et rusticos suspenderet, Nobiles vero pecunia [orig: pecuniâ] taxaret, indecorum existimans, homines militaris Ordinis laqueo in terire. Cumque adiunctis sibi pluribus Regem instantissime rogaret/ quatenus nobilibus parceret, ille cum furore, imo zelo iustitiae plenus tale supplicantibus dedit responsum: Sinite Latrones in supplicium trahi ultimum, quod meruerunt, non enim sunt nobiles, sed fures soelerattssimi atque raptores, qui pauperes opprimunt per violentiam, Pacem violant, rumpunt: Regnique iura confundunt. Vera nobilitas fidem servat, virtutes colit, lustitiam diligit, neminem laedit, contra ius neminem offendit, nulli pentius iniuriam facit. Qui nobilis est, usque ad mortem defendit iustitiam, furtum non committit, nec perpetrat rapinam. Cessate nunc igitur vos. si nobiles estis, fundere preces pro furibus, qui ettamsi Comites viderentur aut Duces, mortis non evadent poenam, me ludice, qua [orig: quâ] digni sunt. Non est viri Nobilis ossicium, pauperes violenter opprimere, sed ab omni potius iniuria [orig: iniuriâ] defensare.

Certe Regia, ex fundamento iustitiae deducta, ac aureis, ut dicitur Literis digna, sententia, quam nemo nisi verae Nobilitatis ignarus et indignus, impugnare ausurus erit.

Apprime huc facit, cum latrones ac grassatores aliquod suspendio addicti essent in Dania, et unus ex eis vitae suae consulere cupiens, elamaret, se consanguineum Regis esse, Regia [orig: Regiâ] Danorum stirpe oriundum tum Rex Cantus: Turpe est, inquit, Consanguineum nostrum, vulgarium morte affici, decet nos ei impendere claritat. m, et iussit in nautica pinu sollenne ei suspendium exhibere, Abbas Stadens. Ad An. Chr. 1133.

Non immerito; cum dignitas augeat delictum, et nihil magis nobilitati repugnet verae,

Omne animi vitium tanto conspectius in se
Crimem habet, quanto, maior qui peccat, habeto

In tantum ut nullum Privilegium, utpote contra iura et bonos mores tendens, in contrarium subsistere queat nec debeat. Unde etiam est, quod Stephanus Poloniae Rex, ad perpetuam nominis famam, consuetudinem illam pra vam, et Legibus Divinis contradicentem, qua nobilibus hominem occidentibus, certa peccunia cadaveri imposita, poenam redimere licuit, sustulerit et abrogarit.] Iohan, Iacob. Speidel. V. Iur. Lic.

9. Rauch vnnd Liechthaltung.

Larem, hoc est, focum seu domesticam habitationem habere, dicitur Germanice Die Rauch vnd Liechthaltung. Einen eignen Rauch haben.

Sic quibusdam in locis non conceditur daß jemandt, so nit Burger, oder dessen sonderlich Erlaubnuß hat, ein eigne Haußhaltung anstelle: sondern muß beyeinem Wührt zehren. Ego d. iure Civium. fol. 81

10. Rauchhüner, Faßnachthüner.

In Marchia, teste Schepliz. ad cons. Brand. part. 2. tit. 3. n. 6. das Rauchhun, in fallibille signum Iurisdictionis, et cui illud penditur, ad illum omnino Iurisdictio istius subditi spectat. Pruckman. consil. 21. num 83. lib. 1. ubi inquit, has Gallinas Iurisdictionales appellari. adde Husan. in tract. depropr. hom. cap. 6. nu. 64. Ernest. Cothman cons. 42. num. 33. et seq. et consil. 47. num. 146. et 162. qui et nu. 164. et seq. ait: hoc maxime verum esse, si talis consuetudo probetur, et alia adminicula concurrant. Et has Gallinas sine dubio merum Imperium denotare, testatur Husanus. d. loc. qui n. 64. hanc rationem reddit, ut dixi in verb. Leibaigne: quia Gallinae illae in altum evolant, et ibi requiescunt, propterea altitudinem luris significant. Tileman. de Benignis. obs. pract. pentecoste. 5. obs. 1. vid. omn. Hering. de molend. quaest. 33.

Quibusdam in locis, als bey den Graffen zu Sultz im Glöckaw, ist der Brauch, daß ein jeder Vnderthan, so ein eigen Kauch hat, vnnd in die Gemaind gehet, Jährlich ein Henn, quae Rauchhenn vocatur, seinem Herrn in signum subiectionis erlege.

11. Räischig Risch.

Risch, antiquum Germanicum vocabulum, pro alacri, gaillard. sive frisch, proqe/s1ei tou= f. In martyrologio Apostolorum de monacho luxurioso:

Rüschig dicuntur semipoti, ab alacritate nimirum, quia vinum exhilerat cor hominis, uti docet Goldast. ad Paraenetic. veteres. fol. 376. ac adhuc hodie dicimus de aliquo, erist räuschig, id est interdum pro Munder, interdum etiam fürseltzam.

12. Real.

ADDITIO.

Der grosse Real von Oesterreich, von Kaysen Maximiliano vor 150. Jahren gemüntzt, wirds taxirt auff sibendthalb Thaler, der halb vnd das viertel nach Anzahl. Sonsten seynd andere Gülden Real, von Kayser Carl, halb vnnd hält, die gantze zuzween Thaler vnd 1. Orth, die halbe 1. Thaler, ein halb Orth, oder ein Goltgülden. Dise ist die rechte Köntgische Erb Müntz in Niderland, darvon sie den Namen hat. Tileman Frieß im Müntzspiegel. lib. 4. cap. 29. ] Iohan. Iacobus Speidel. V. I. Lic.

13. Rebellen.

Vide Frider. Mindan. de process. lib. 2. c. 46. item de seditiosis Rosbach. prax. Crim. Decianum. tr. Crim. lib. 7. c. 32. per tot. Masc. concl. 1257. per tot. ubi an sententia decalaratoria requiratur. Gail. 1. obs. 15. num. 6. et seq. et d. arrest. c. 10. et d. PP. lib. 2. c. 3. um. 16. adde Molan. tr. d. fide haeret. servanda. et supra Ausfruhr, ut et verb. confiscation, Item Ritter, ad Constitut Henrici VII. qui sint rebelles.

nemo in propria causa potest esse ludex, ac subditi et Dommini suos certos Austrägas habent. vid. me de curanda Rep. f. 170.

14. Rechen, Ich wil mich rechen.

Verba ego me vindicado, vel ego ulciscar de tali, Ich wil mich rechen, oder ich Wils vngerochen nit lassen, in dubio de vindicta Iuris intelligenda sunt, per tradita Treutler. consil. 86. numer. 28. vol. 2. Bullae. in discurs. Academ. 3. miscell. 8. et in decad. consil. 5. quaest. 6. Verba enim quae possunt interpretari ad bonum et malum, in dubio debent intelligi in bonam partem, ut excludatur praesumptio delicti, Alex. consil. 188. lib. 7. consil. 233. col. 1. lib. 6. Modestin. Pistor. vol. 2. consil. 22. n. 51. Bald. consil. 98. lib. 2. ubi dicit, quod etiam iactatio sive minae generaliter sactae de expellendo aliquem ex possessione sua, non inducant unstum metum, sed in mitiorem partem interpretari, atque de expulsi one legitima intelligi debeant. Nisi adsint circumstatiae quaedam aliud suadentes.

15. Rechenbücher, Schuldbücher, Kechnung.

Liber Rationum (Kechenbücher, Bücher Einnemmens vnnd Außgebens) definitur, ultro citroque dandi, accipiendi, credendi, obligandi, ac solvendi sui causa [orig: causâ] negotiatio. l. si quis ex argentarius §. rationem fs. de edendo. Beust. ad l. admonendi. num. 10. et 12. de iureiurando.

Libri rationum sunt varii. Quidam enim confecti sunt ab aliquo ratione sui officii, ut olim erant Numularii; l. quidam §. Numularios. ff. de edend. et exactores tributorum l. illatae C. de fide Instrum.

Quidam vero sunt ab aliquo confecti ratione suae administrationis, ut sunt libri Tutorum, curatorum, Pflegrechnungen, et huiuscem odi aliarum personarum, l. 1. §. officio. de tutel. et rationib. distrah. vid. supra verb. Pflegrechnung.

Suntetiam Libri pro arbitrio. et voluntate uniuscuiusque, prout res postulat, conscripti, et suntii, quos quis sibi privatim conficit. Nicolaus Ianua. de privat. scriptur. lib. 4. tit de libro rationum. n. 4. An et quando liber rationum probet, vide eundem omnino d. loc. num. seqq. et Bolognet. in C. de edend.

Pariationes sunt, accepti et expensi parem rationem facere et reliquari nihil, schlechte Kechenschafft machen. l. stichus §. argentarius. ff. de statuliber. ibi: rationes red diderit, parique fecerit, hoc est, satisfecerit plene, ac persolverit id, quod acceperit administrando seu agendo res dominicas. Loquitur hic Scaevola de servo actore. Oldendorp. Class. 6. action. tit. de condict. indebiti. f. 799.

Liber rationum probat contra scribentem. Bart. in l. nuda ratio C. de donat. col. 2. vers. circa secundum. et in l. quaedam. §. numularios. ff. eod. ac in l. admonendi. de iureiur. Sive rationes istae scriptae sint manu suß, sive per manum servorum, vel administratorum, dummodo exsistant penes dominum. Iohan. Bolognet. adl. 1. num. 17. C. de edend. Quod ramen intelligitur, si est liber rationum completus, continens negotia ordinate, secus si esset Schedula quaedam pro memoriali. Bolognet. d. l. Necesse porro est, ut causa debiti sitassignata, quia si nulla adesset, rationes haud fidem facerent. Iste etenim liber sine causa obligationem inducere nequit. Bald in rubr. de fid Instrum. col. 13. vers. sed quaero. et facit l. cum indebito. §. sin. ff. de probat.

Plura vid. apud Munnozd. Escobar intract. de Ratiociniis et Ayrer. d. errore calculi.

16. Recht, von Billigkeit vnd Kechtswegen.

Cautionem illam deß Rechtene außzuwarten, non esse sufficientem ad relaxan dum arrestum, tradit Mod. Pistor. part. 3. q. 110. num. 7. quia nihil aliud cavetur, quam de lite persequenda: quam cum arrestatus possit persequi per Procuratorem, non videtur tali cautione caisse, de iudicio sisti, et tamen si in arresto maneret, posset actor obtinens petere eum sibi dari ad manum, secundum ius Saxonum, quae quidem exsecutio in personam fieri non posset, etc.

declaranda sunt, ut et in qualibet alia [orig: aliâ] dispositione, quam disponens censeturse conformasse cum dispositione iuris communis. Ioh. Goedd. inter consil. Marpurg. consil. 27. sub numer. 167. vers. tertii, ad fin. Corne. consil. 24. num. 11. vol. 2. et consil. 307. num. 2. vol. 4.

17. Cl. Mitallem Recht, vnnd Gerechtigkeit.

Hisce verbis, nempe omnibus iuribus vel pertinentiis, etiam merum imperium venire videtur. Menoch. de praesumpt. 97. num. 38. lib. 3. Vultei, de feud. cap. 5. p. vide Wesenbec. consil. 195. num. 107. et 119. etc.

18. Rechtburg.

Invenitur Rathinburgius et Ratmiburgius. Leg. Salic. tit 60. Si qui Rathinburgii Legem volnerint dicere in Mallebergo resi dentes, cum causam inter duos discusserint, debentiis, qui causam requirunt, dicere. Si vero Rathinburgii non secundum Legem iudicaverunt Salicam, his, contra quos sententiam dederunt, sol. XV. solvant. Si vero Rathinburgii illi Legem dixerint, et ille, contra quem dixerunt, eis contradicat, et hoc sustinere volluerit, eos enim contra Legem iudicasse [orig: iudicâsse] sibi putat, et id comprobare non potuerit, unicuique de VII. Rathinburgiis solid. XV. solvat.

Leg. Rip. tit 34. §. 3. et seq. Si autem mannitus venire distulerit, pro uno quoquo mallo, si ille, qui eum mannit cum tribus Rachinburgis in Araho coniuraverit, quod legitime mannitus fuerit, XII. sol. culpabilis iudicetur, etc.

19. Rechte Handt, zur rechten oder lincken Handt gehen.

ADDITIO.

Sinistri ac dextri lateris locus uter nobilior, et quam varius ea [orig: eâ] in re mos fuerit olim ac nunc sit, multis docet Bisciola horar. subcesivar. tom 2. lib. 11. cap. 5. per tot. add Sirmond. ad Apollinar. Sidon. Epistol. fol. 274. et seqq. ubi de loei praerogativa, quisve interior dicatur, quisve exterior, quid item tegere latus, aut me/s1on e/xein, dextrane potior an sinistra? Ex quo hoc unieum annotare libet: Apud veteres Romanos, et hodie apud Gallos, aliasque gentes, in incessu consessuque praecipuum honoris locum interiorem semper suisse, licet is dexter non semper esset. Clare id quidem ac sine exceptione Ovidius et Horatius: ut frustra sint, qui pro dextra tantum, aut pro sinistra [orig: sinistrâ] contendere velint. Neque tamen interim dextrae sua praerogativa detrahitur: dextrae enim hoc honori datum liquet, primum ut quando proximum nihil erat unde interior alter altero, vel latus ei tegre diceretur, tum ea semper sinistrae praeferebatur. Deinde in ipso interioris loci obsequio contendebant, quoad sieri posset, ut cum eo loco dextrae simul honor iungeretur, ita ut idem dexter atque interior esset. Ceterum, ubi res non ferebat, utinterior dexter esset, tum ad eum plane modum, quo adhuc in Gallia, interioris potiorem habuisse rationem, ut eum locum honoratis potius cum laeva tribuerent, quam cum dextra exteriorem.

Ita et sinistrae suus nonnumquam honos fuit, sed tum sc. quando interior erat, et dextra numquam non praelata, nisi cum interior esse non potuit. Interioris autem loci praecipua semper ac perpetua dignitas; non quia dexter aut sinister, sed quia superior, quia prior, quia medius quodammodo. Medius inquam, inter Comitem, et illud quid quid est, quod alterum latus claudit. vid. Bisciol. allegat, loc. fol. 754. et seq. item Kekerman. disputat. Physic. 19. thes. 3. ] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. L.

20. Rechtsprechen.

Non licet in alieno territorio, et nec in feudali, sententiam ferre. l. ult. ff. de Iurisd. Unde in Investitura Hillenii Episcopi Trevirensis de Anno 1152. cavetur: Idem Castrum, quod Seyna dicitur, et ipsam Curiam dem Seyna, cum omni integritate et utilitate ad ipsam pertinente, excepto allodio quod fuit porta et area quaedam, quae Pomerium dicitur, in quo Ministralibus suis ad consequen da iurasua, cum iportuit, diem ponere possint. Acta. Seyn contra Trier. Sic ist in Ebersteinischem Vergleich Gernspach etwas außdem Lehen behalten, daß man da Kecht sprechen möge.

21. Rechts Verwaigerung vnd Verziehung.

Constat et certi iuris est, actorem reum prius in prima Instantia coram Iudice competenti, convenire debere; Etenim aliter si fiat, competit reo convento exceptio fori declinatoria: Tamen si aliquoties a Iudice meditato Actori Iustitia denegetur vel prorogetur, concessum ei est, Reum in Curia [orig: Curiâ] suprema [orig: supremâ] convenire, superiorisque Iudicis officium implorare, et ob denegatam vel prorogatam sibi Iustitiam, actionem contra eum instituere. Id quod iustissimum esse, cum indignatione testatur Imerator noster Iustinian in Novell. 17. cap. 3. Scito namque, inquit, si quis veniat et aditionem nobis faciat, et a nobis interrogatus, si prius te adiit, deinde te dicat adiisse, et quod iustum est non impetrasse, et hoc inveniamus, in te indignationem convertemus. Imo haec est communis via, ut inferiore Iudice Iustitiam non exhibente, ad Superiorem causa aevolvatur. cap licet 10 inprinc. cap. extenore 11. de for. compet. Matth. Stephan. de iurisdict. lib. 2 p. 1. cap. 7. memb. 2. n. 149. vide Caspar. Ziegler. in §. Schrifftsassii. concl. 1. in limit. num. 2. et. seeq. ac me de Appell. cap. 7. num. 12.

22. Redliche Anzaigung.

Appellatione legitimorum indiciorum, redlicher Anzaigung, plenaeprobationes non veniunt: sed solum gravioraindicia, quae vel per se, vel cum aliis iuncta, ad torturam sufficientia sunt: uti etiam semiplena probatio ad indicia legitima referri solet, quod ex Constitutione Corolina, art. 15. 26. cum multis. seqq. probatur. Insuper in criminalibus haec proprie dicuntur Indicia, quae semiplenam probationem non faciunt, ut docet Bart. in l. 2. ff. de excus. tut. et Bald. in l. cumprobatio. ff. de probat. in dicium enim distans argumentum a specie probationis, appellatur ab eodem Bald. inrubr. C. de probat. et est loco diffamationis tantum, Angel. Aret. in tract. de malefic. in §. Famapublica. vers. tene menti. Et ideo in criminalibus non iungitur cum alia probatione imperfecta, ad hoc, ut plena probatio inde efficiatur, vide Alex. consil. 23. col. pen vol. 2. Hypol. Rimin. consil. 83. num. 18. inter consil. Crimm. Zillet. tom. 2. vide Apolog. meri Imperii Senatui Civitatis Spirensis in Camerales competentis, Petri Denaisii, fol. 108. et seqq.

Est quoque unum tale in dicium raro sufficiens est ad torturam, sed plura concurrere debent: Nisi esset pro semiplena probatione habenum.

23. Referiren.

24. Reglia.

Refalia duplici modo cosiderantur, uno, ut qualitates tertitorio cohaerentes, et non nisi territorii Domino com petentes. Altero, ut iura separabilia, et extraneo etiam competentia. Meichsner. decis. 156. num. 5.

Sed de Regalibus, quia plures plura scripserunt, ut et Rosenthal. c. r. per tot. non ideo plura addo.

Regalia sunt iura singularia, Principi summo, etiam iniis locis competentia, ubi alii beneficio illius Principis Iurisdictionem habent. Et ita consi derantur Regalia, inc. un. de Regal. in usib. feudor. v. Hering. de Molendin. cap. 19. apr. (Ac olim Regalia erant ea iura, quae Imperatofio Fisco ubivis in Imperio competebant, Gunther. in Ligurino lib. 8. ibi Libera Romano liquerunt onia Regno. )

Nec tum differentia est inter Regalia et iura Maiestatis, quam vis in d. cap. un. non absoluta potestas, sed commoda imprimis fisci Regii, vel Imperialis enumerentur. Postea, cum et Regalia multa ad Principes et Civitates. variis titulis pervenerunt: differentia fieri debuit inter Regalia et reservata. Suntque Reservata talia Regalia, quae Imperator sibi reservavit, nec Staibus, una [orig: unâ] cum territorio competere solent. Quamvis et ea per Privilegium singulare, commissiones, etc. communicentur. Tuncque non proprio iure, hocest, iure territorii vel Magistratus, sed fere Procuratorio

Reservata insuper duplicis iuris sunt: quaedam Imperatoris personae, quaedam Imperatori, et Statibus simul, tamquam corpori reservantur.

Notandum, quod in concessione Castri, Ducatus et Comitatus factä per supremum Principem, etiam cum omni Imperio, etiam cum Clausuls, omni iure, nullo reservato, non veniant nec transeant Regalia, neca alia Reservata Regiae Maiestati in signum supremae potestatis, sed solum ea, quae possunt convenire illi, cui fit concessio, seu cuilibet inferiori et Domino particulari Castri. Nam duplex ius habet Rex in Castro vel re concessa [orig: concessâ], unum, ut Dominus specialis et utilis ipsius Castri, et illud censetur transferre; aliud tanqum Rex, qui habet Dominum directum, et ius Regium universaliter in toto Regno, et de isto iure Regio nihil transfertur, Ratio duplex est: prima, quia huiusm odi regalia sunt de iuribus Coronae, et illi annexa ac inseparabilia; nec sunt in Commericio, ita quod non sint alienabilia, Luc. d. Penna, in l. 2. d. iure Reip. Sesse. decis. Aragon. 175. numer. 3. Secunda ratio, quia licet aliquomodo concedi possunt; tamen non veniunt sub quibuscumque verbis generalibus, nisi specialiter concedantur, idem Sesse. d. l. num. 5.

Sciendum quoque est, quod in Gallia, aliisque locis, Barones, Dominique terrarum Regalia et talem potestatem non habeant, qualen Principes Germaniae in terris eorum, ubi omnia facere et exercere possunt, quod Imperator in terris Imperii. Nam Imperator concendendo alicui Regalia, videtur ei omnia concedere, quae Principi cohaerent, et utilitatem illius terrae respieiunt. Etideo hodie dicitur Imperium divisum esse: cum quilibet Status Imperii in terra sua sit Imperator, Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 62. num. 14.

Regalia, Blutbann vnd Gericht, etc. feudalia et Lehenbar regulariter praesumi, ac ea iura eiusdem qualitatis censeri, quae naturam Iurisdictionis vel Imperii sapiunt, nec a privato propria [orig: propriâ] auctoritate, iureque Dominii exerceri possunt, sed superioris alicuius et inprimis Imperiali concessione indigere [orig: indigêre] reputantur, qualia inprimis sunt Zoll, Forst et similia videre est infra in Consilio quodam verb. Wuecher subiecto. quaest. 1. adde quoque Consil. supra verb. Lehen.

25. Regal.

Regales sive Philippici, vulgo per excellentiam, Regal, sunt velaurei, et dicitur Gulden Real, vel argentei, et vocantur Real, Hispanische Königedicke, oder Philips Tahler: ii qui dem apud mercatores noslros sunt frequentes, nec repudiantur; Camera tamen debentem Imperiales et in his solvere cupientem, non audit, sed et per Men. de An. 72. et 77. aerario praecepit, ne in edicto et constitutionibus reprobatas, bannitasve accipiat. Hanfman. de re monet. th. 5. sub lit. f.

26. Regent, Administrator, etc.

De la Regencede la Royne Mere, vid. Servin. Plaidoy. tom. 4. plaid. 1. Item ob ein Viduus alicuius Principissae, die Regierung behalt, eund, d. tom. 4. plaid. 15.

27. Regierer.

Sentential lata contra Iudaeum quendam, nomine Iodocum von Reschain, der sich einen Regierer gemainer Jüdischheit geschriben, hic Iudaeus fuit in Camera condemnarus in zwey Marck lötigs Golds dem Kayserlichen Fisco zur Straff, cum expensis zuentrichten. Licet enim alii Iudaei sic scripserint, quod probavit; cum tamen hic titulus sit inusitatus: elatum et seditiosum animum arguens, nemo debet talem titulum agnoscere. Si se Hebraeo nomine ita appellasset, aliud dicendum videtur. Licet autem Iudaei sub Imperio Romano vivant iure communi, gl. inc. per venerabilem. de elect. et sic nomen suum mutare possint, l. 1. C. de nom. mutat. tamen non potuitid sibi nom??? usurpre: quia Regirer requirit pubiicum officium, quo Iudaei privati sunt, c. nulla offic. dist. 54. c: cum sit de Iudae. l. 1. infin. C. eod. Licet

etiam l. generaliter. §. fin. ff. de Decur. admittat eos ad honores, Bart. ibid. et Abb. in d. c. dicat, quod possint inter se habere officia et dignitates; so hat er ihm doch zuvil gethan, et est in dolo, a quo non potest excusari. Et quamvis hoc verbum varias habeat significationes, si ex Hebraeo in Germanicum transferatur; tamen verba magis accipienda sunt in specie, quam in genere, licet dubia sint. Bart. in l. hoc legatum. deleg. 3. Poena ergo extraordinaria [orig: extraordinarîa] puniendus venit, l. 1. de extraord. crim. l. falsi nomine. ff. de fals. Haec ex Decisi onibus seu praeiudiciis Camerae Imperialis, verb, Iudaeus.

28. Registratur.

In tota administratione regiminis Registraturae nihil aliud tractatur, nec agitur, nisi quod registrando contenta Instrumentorum, aliarumque Scripturarum, ad perpetuam rei instructionem atque memoriam, aliquibus libris commendentur. Ipsaque in strumenta atque scripta in suis ordinationibus et collocationibus reponantur, conserventur, ac ab interitu vindicentur.

Registratura autem cum exactissima, instructissimaqueve, tum et ornatissima consistit In

Ex eorumque contentis tam principales, quam accessorias theses eliciendo, constituendo.

In collocando et ordinando omnia sub suis libris, atque rubris libros conficiendo.

Denique omnia in ordine suo servando, atque extra confusi onem ab interitu vindicando.

Sequentia auß dem Summarischen Bericht, wei es mit einer künstlichen vollkomnen Registratur ein gest alt, Herrn Jacob von Ramingen, addere volui,

Von etlichen fürtrefflichen Nutzbarkeiten, welche auß Anstellung vnd Haltung einer gantzen volkomnen Registratur entstehen vnd kommen.

Zeit ist es, daß wir anzaigen vnnd hören, was für Coventientia vnd Commoda, was für fructus vnnd utilitates, auß Anstellung vnd Haltung vnserer Registratur, einem Herrn oder einer Obrigkeit entstanden, vnd kommen: dann das ist auch causa finalis, eines jeden Wercks vnnd Tractats, darnach man fragt, siher vnd sich bearbeitet. Wiewol, nun auß vnserer, als einer gantzen vnd volkomnen Registratur, mancherley grosse, treffenliche, vnd so vil Commoda vnd Nutzbarkeiten entstehen vnd erfolgen, die ein Herr oder Obrigkeit, an ihr haben, ist vnnd kan, daß die alle nicht wol erzehlt mögen werden: so will ich doch ausser denselben allein die treffenlichistem, fürnembsten vnd bestendißmahls erwöhlen, vnd anfangs allein die gemaine Commoda vnd Nutzbarkeiten erzehlen.

1. Für das erst, so hat ein Herr oder Obrigkeit an vnserer Registraur, den Vortheyl vnnd Nutzen, daß alle seine Brieff vnd Schrifften, die solche Herrschafft vnd Obrigkeit, vnd ihre Herrlichkeiten, Recht vnnd Gerechtigkeitten, vnd vmb all ihr vnd ihrer vordern Sachen vnd Handlungenhat, bey einander bewahret vnd verwahret seyen: daun vnser Registratur ist ein solch Kegiment, welche die Reputation und den Stat aller Brieff, unnd was in Schrifften verfaßt, der Gedächtnuß befolhen worden, in einem bleiblichen wesen, und unzerrürter Ordnung

2. Secundo, so kan ein Herr auß dem registrieren seiner Registratur, vnnd auß Bericht jhres Verwalters wissen, was er aller dings für Brieff hat, vmb was Schen er allerdings Schrifftlich Orkund hat: dann die Registratur ein gründtlichs anzarigen thut vnnd gibt, was für Briefflicher vnd Schrifftlicher Schein, Handfestin, Orkund vnd Ge zeugknuß vmb ein jedes Ius, vmb ein jede Handlung vnd Sach vorhanden, dardurch vnd mit deren sie zuverthädigen, zubelegen, zubeschürmen vnnd handzuhaben seye.

3. Dak an dann, protertio, ein Herr auß solchen Briefflichen vnd Schrifftlichen Orkunden bald ersehen, erkennen vnd sich berichten, ob vnnd was er in erner jeden Sach für ein interesse vnd Ius habe.

4. pro quarto, so kan ein Herr in eir nem jeden Fürfall, bey jhme vnd dem Registratorn, deliberiern vnd berahten, was jhme zu einer jeden Sach zu handlen gebühren wölle, vnnd weß er darinnen befügt, vnd im Rechten fundiert, vnd gegründet seye: ja wann er gleich jhrthalben einig brie fflich schein noch schrifftlich Orkund nicht hätte, dannoch kan er sich dester ehe der Sachen, quid sibi faciendum, berahren vnd gefaßt machen.

5. Quinto, so findt ein Herr beysei, ner Registratur, vnd derselben Administratorn, als dem Registrator, Vnderricht vnnd Raht, wie er sich in ein jede Sach vnnd Handlung richten vnnd schicken soll, daß er jhrethalben eingen Scaden noch Nachtheyl nit empfahen noch einnemmen, noch seinen Iuribus praeiudici ren; sondern vilmehr daß Vortheyls vnnd Nutzen halb, vnd eintweder ein lus daß er an solcher Sach vorhin hat erhalten vnd handhaben, oder eines de novo acquiriern mög. Dann vnser Registratur gibt Anlaitung vnd zuerkennen, was in einer jeden Sach zuhandlen vnd fürs zunemmen, zuthun oder zulassen seye, vnd seyn wölle, vnnd was jhrthalben Fug, Macht, Gewalt vnd Recht hab, Item, vnd, was Scheins, glaublichen Darthuns, vnnd Schrifftlichen Behelffs darinnen sich zutrösten vnnd zuverlassen seye, zu verhütung künfftiger Zweyung, Spän, Irrung, Mißverständ, vnd darauß folgende müheseelige vnnd langwirige Rechtfertigung, vergebner vnnothwendiger Expen sierung, auch Kostens vnnd Schadens, so darauß erfolgen vnd empfangen werden möchten.

6. Vnd wird als pro sexto ein jeder Herr bey seiner Registratur vnnd derselbem Registratoren guten Bericht sinden, was Schadens oder Nachtheyl jhm auß einer jeden fürfallenden Sach entstehen vnd entspringen, Item, vnd was jhm darauß für Vortheyl vnd Commoda, für Nutzen vnd Iura prove niern vnd accresc iern möge.

7. Da wirdt dann pro septimo die Regilstratur weiter lebren, vnd vnderrichten, wie man solche vorstehenden Schaden oder Nachtheyl, soll vnd könne fürkommen, vnnd ab sich wenden, wa nicht gar, jedoch zum thayl, daßgleichen wie man den Vortheyl vnnd Nutzen, der sich darunder erzaigen werde, mit guten Fugen, mit gutem Glauben, vnd mir Billigkeit vnd gegründren rechtmässigen, ja in recht erheblichen vnd fürträglichen Bethedungen bekommen vnnd auff sich bewenden möge.

8. Also wird ein Herr pro octavo bey seiner Registratur, was jhm an Regalien vnnd andern Dingen manglen möchte, Item, warnach et trachten, vnd zubekommen sich bearbeiten solle, gnten Berict sinden. Sonst vnderricht vnnd lehret ihn gleich wol die nächst oberzehlte Puncten, auch das ander Geschlecht vnserer Renovatur, darvon wir in demselben vnsern gestellten Werck tractirt vnd Anzaigung gethanhaben.

10. Decimo, so hab??? wir an einem andern Ort angezaigt und außgefüirt, und deßhalben wolgehört,

11. Undecimo, so haben wir auch aneinem andern Orth gesagt, vnd gehöret, vnd melden es allhter auch, daß anff ein Renovation, ein gentze vollkomne Registratur volgen wölle, gehörig vnnd ja nothwendig seye: als welche die Renvoata confervirt, vnnd zu einem esse vnnd bletblichen Wesen ordenlichen vnd geschicklichen erhalten, vnd vor Abfall vnd Schaden verhüten thur.

Darumb hat ein Herrschafft vnnd Obrigkeit an vnser Registratur auch disen Vortheyl vnd Nutzen, daß man durch sie, zu einer nutzlichen, volkomnen Renovation vnd Renovatur, darzu mit wenigstem Kostenko mmen, vnd von derselben Renvoata, in esse vnnd vor Schaden, Nachtheyl vnnd Verlurst erhalten kan

12. Duodecimo, so ist vnser Registratur vnnd ihr Registrator einer solchen Auctoritet vnndGlaubwürdigkeit, daß man jhnen in ihrem anzaigen glaubt, vor Gericht für rechtmässige Zeugenzuläßt, vnd annimbt, auch so weit, daß nicht zu einem jeden Fürfall vonnöthen die Originalia hersür zuziehen, ausser der Registratur zuerheben, vnd an andere Ort zuführen, sondern hat die Registratur von jhren Originalien, rechtmässige glanbwürdige Transsumpta, nicht allein inihren Libris, sondern auch authent sierte Transsumpta, welche man an statt der Originalien vnd Hauptschrifften herfür ziehen, gebr auchen vnd fürwenden mag, als welche Glaubens vnd Zeugnuß gnung haben vnd geben, daß also gar nicht vonnöten, allwegen die Originalia herfürzuzihen, das ist dann darzu nutzlich vnd gut, daß die Archigrapha oder Prototypa dester weniger besudlet, versehrt, zerbrochen, oder sonst beschädigt werden mögen.

13. Tredecimo, so hat man an vnsere Registratur ein solchen Nutzen vnd Vorthayl, vnd dise Commoditet, daß man ohne besichtigung der Hanpt dirieff vnnd Schrifften, dannoch ein Wissens vnd Berichthabenkan, was dieselbigen allerdings innhalten, begreiffen, vermögne vnnd mitbrigen, auch wahin vnnd wiederr sie sich allerdings lenden vnnd strecken, vnnd auch mögen gedeutet vnd extendirt werden, in Summa, man waist ohne jhr besichtigung, was sie allerdings vermögen, importi ren, erfordern vnd wöllen

Wir müssen aber mit Erzehlung der Nutzbarkeiten, so auß vnserer Registratur erfolgen vnd kommen, etwas weiter sehen vnd schreyten, vnd sagen demnach.

14. Pro decimo quarte, daß vnser Registratur alle hievor verhandelte Sachen vnd Geschäfften, vnnd derselben Brieff vnd Schrifften in einem ordenlichen beständigen Statu vnnd Wesen, nit allein impraesentiarum et praesentibus, sondern auch auff alle Nachkommen, zu fünfftiger ewiger Gedächtnuß in einem unvergeßlichen Wesen behalten und erhalten ist und kan, mit dem ferrnern Vortheyl und Nutzen, daß nit allein die ietztlebendem, sondern auch die Nachkömbling wissens und Bericht haben und bekommen mögen, was unnd wie vor ihnen in allen Fällen, einer ieden Sach und Handlung, und denen

15. Decimo quinto, so ist vnser Kegistratur auch darzu gut vnd nutzlich, daß sie avisiert (wa man sie anderst vmb Berscht anspricht, vnnd jhres Rahrs pfleget) damit nicht heut jchtzit für genommen vnd gehandlet werde, da aber verschiner Zeit das Gegenoder Widerspil (also zureden) gehandelt worden, Als, Exempligratia, daß nicht heut von einem Herrn ein Sach bewilligt werde, die aber von seiner Eltern oder Vordern einem auß merckliche, bewegenden Ehehafften Vrsachen verwaigert vnnd abgeschlagen worden, durch welches man dann auch etwan Nichtigkeit, etwan praeiudicia, etwan vnwiderbringlichen Schaden oder Nachthayl verhüten vnd fürkomen mag.

16. Decimo sexto, dieweil diser zeit, vnnd bey diserargen, boßhafftigen, vngottsförchtigen vnd vnschamhafftigen Welt der mehrerthail Menschen, nicht allein geschwind (vnd wie mans nenner) spitzfündig, sondern auch so verrucht vnd Gottloß, so arg vnd bößlistig, daß ihr Sinn vnnd Gedancken dahin stehen, vnd darauff gericht seyen, wie sie ander Leuth (laut Sprichworts) vbers Sail werffen, Item, in Sack, vnd vnder die Bänck stossen, eins auff ein Aug geben, Item, einer vngerechtn, faulen Sach ein Schein machen, ein tanto de naso, erzaigen, ein wächsin Nasen drähen, einer Lauß Scken vnd Händ schuh machen, Item, schwartzfür weiß, Mäußdreck vnder Pfeffer verkauffen können, ja wie sie eines andern Haab vnd Gut, anderer Leuch Reht vnd Gerechtigkeit, mit geschwinder Arglistigkeit zu sich reissen vnd an sich beingen mögen (diser Erbarer Hertzen vnnd Thaten ist die Weltvoll) so wird aber ein solches von der Registratur avisiert vnd gewarnet, ja durch sie mit Nutzen fürkommen vnd abgewendet: dannso sich ein solcher arger Kund, ein so faulet keinnütziger Handel herfür thut, entdeckt vnd offenbahrt die Registratur, den Schalck, Betrug vnd List, vnnd die falsche böse Practic darunder verborgen, vnd gibt Vnderricht, Lehr vnd Rahr, zaigt an, Weg, Wieß vnnd Maß, wie solchem zu begegnen, Widerstand zuthun, vnnd wes sich allerdings darinnen zuhalten seye.

17. Decimo septimo, so ist vnser Registratur, ein solch hochlöblich, groß nutzlich Regiment, welches mit seinem Admimstrator, nicht allein auff die zwey Regimina, nemblich einer Herrschafft oder Obrigkeit Cantzley (mit welcher schier das gantz Politisch Regiment dirigiert wirdt) vnd jhr Rait Cammer ein gehührlichen fleissigen Respect hat, sonder auch ein gemaine Cantzley vnnd Kait Cammer, mit jhrem gebührlichen zustand vnd gentzen Statu, in allen jhren Officiis et Negotiis, vnd also alle derselben Ord. nungen, Sachen vnd Handlungen (ja das ich etwas freyer herauß fahren thue) aller Regimenten Handlungen vnd Sachen, zumal quo ad res, causasque Politicas, Fordnses, Oeconomicas et Georgica: In Summa, was sie zuthun vnd zuverrichten haben, in ordenlichen, vnderschidlichem, bleiblichen vnd vnzerrütten Wesen, vnnd zu einer ewigen Gedächtnuß verwalten vnnd erhalten ist, auch so weit, daß, wa in deren Regimenten eines einig Zerrittung, Vnordnung, Vnwesen oder Abgang sich erregen vnd empören wolte, kansich ein solches vor der Kegistrautr vnnd jhrem Administratore keines, wegs berge, sondern kombt als bald durch sie ans Liecht vnnd an Tag, vnd wird also nicht allein offenbar, sondern auch auß jhrer Weisung vnd Vnderrichtung widern??? erholt, gebessert, vnnd in vorigen Stand gericht vnd gebracht.

19. Decimo nono, et ultimo, vnd beschlüßlich (auff daß wir auch der Utilitet, quae ex nostra Registratura aliis proveniunt, gedencken) So ist vnser Registratur nit allein ein Hertz, Trost vnnd Schatz eines Heren, der sie hält vnnd vnderhält, sondern auch seiner Vnderthanen vnd armen Leuth, vnd ja aller seiner Nachbarn, vnd auch deten, die etwa mit ihme oder seinen Vordern oder Eltern zuthun gehabt haben, daß, wa dise etwa durch Krieg, Brunst oder ander weg vmb ihr Brieff vnd Schrifften, die sie von diser Vereschafft oder Obrigkeit haben, komen, finden sie doch hie bey der Registratur den Innhalt desselben, da ihnen alsdann andere Brieff vnd Schriftliche Vrkund, den alten gleichlautend mögen vnd können gefertigt vnd communiciert werden.

Das seynd nun die fürnembsten vnd besten utilitates vn fructus, die ein Vereschafft vnd Obrigkeit auß Anstellung vnd Verwaltung vnserer Registratur hat vnnd haben kan, bey deren wir es bleiben lassen, vnnd fürter gedencken vnd sehen wöllen, durch vnd mit wem ein Hereschafft oder Obrigkeit einsolche Registratur anstellen, halten vnd erhalten soll vnd müssen.

Folgt nun der Eyd deß Registrators, weß er beaidigt werden soll.

Ein ieder, der zu einem Registratorn will angenommen werden, soll zuvorderst vor Antrettung deß Ampts zu einem Eingang geloben und schwören, seinem Heren, als der Oberhand der Registratur, in allweg unnd zu allen

29. Regulae Cancellariae.

ADDITIO.

Regulas, Ordinationes et Constitutiones Cancellariae Apostolicae Romanae, cum summariis et notabilibus, iuxta glossemata Alphonsi Sotto et Commentar. Ioan. a Chokier. vid. apud Vorburg. in Pararit. Iuis Canonic. lib. 7. fol. 652. et seqq.

Quae Regulae Cancellariae naturam Legis sapiunt, licet Butr. dissentire videatur, quod non censeantur Constitutiones generales, sed derogatoriae voluntatis Papae edentis, et morte exspirent, etc. Quaedam vero ex eis sunt de Dandis. et istae ut fidem faciant, extra Curiam dantur sub Plumbo in forma aliarum Bullarum. Aliquae autem dantur cum subscriptione duorum officialium de Parco maiori, et Signeto Vice Cancellarii; et istae fidem faciunt solum in Romana Curia, si producantur in Rota, vel apud alios Officiales et Commissarios Curiae Romanae. Et productae semel coram uno Auditore, possunt postea reproduci coram omnibus aliis habita [orig: habitâ] de hoc fide a Notario producente. Illae vero, quae non sunt de Dandis, non faciunt fidem extra Cancellariam, quasi dent normam solis Officialibus Cancellariae; et si non essent servatae in confectione Literarum, remittuntur literae ad Cancellarium corrigendae, etc. vel de speciali mandato Papae, vel per Auditorem, aut alios Commissarios; coram quibus causae penderent. Vorburg. d. loc. fol. 588. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

30. Regulares.

Ad solum Summum Pontificem spectat Regulae Monasticae (quae est, quasi Lex et Norma perfectionis) approbatio. Imo sub anathemate Innocentius III. cavit, ne quis sine expressa [orig: expressâ] Pontificis approbatione Religionem institueret.

Potest tamen Episcopus approbare honestum quendam vivendi modum, cum votis simplicibus, qui tamen ideo non censebitur Religio.

Canonici Regulaeres Ecclesiarum Cathedralium, sunt eiusdem Ordinis et Religionis cum Canonicis Regularibus Monasteriorum: cum sit inutrisque idem habitus et professionis ratio. Deferunt enim tam hi, quam illi lineum habitum, et Regulam Monachalem eandem promittunt. Et licet in poenalibus nomine Monachorum quandoque non comprehendantur: non ideo tamen non sunt vere Religiosi, quamquam etiam eorum Regula simpliciter Clericorum dicatur. Compendium Quaestionum Regularium Emanuel. Roderici verb. Reformatio.

Ex vi Regulae quilibet professus, ad sex duntaxat sub peccato mortali obligatur. (1) Ad oboedientiam superioris praecipientis. (2) Ad non habendum proprium. (3) Ad non contrahendum matrimonium. (4) Ad obser vantiam praeceptorum Regulae. (5) Ad non agendum ex contemptu (6) Ad tendendum ad perfectionem, quae est finis omnis Religionis: id est, ad numquam contemnendum habitus virtutum. Roderic. d. loc. verb. Religio.

De Regularibus et Religiosis extra Claustra vagantibus, ac de poena corum, qui in aetate legitima religionis votum emittentes a professo vitae instituro deficiunt, et ad alios ordines transeunt, vid. Lib. VII. Decretal. lib. 3. tit. 7. cap. 1.

Exosa sanc est sacris Canonibus vagandi illa libido in iis, qui voto adstricti sunt Monastico. Oderunt quoque Pontifices illos Religiosos, quibus nullum placet vitae institutum, qui apud omnes omnia experiri satagunt.

Quod Regulares non possint audire Confessiones saecularium, nisi adprobatione et indulto Ordinariorum, constituit Pius V. Pont. Maxim. ut videre est in d. lib. VII. Decretal. cap. 3.

De regularibus et Religiosis multa habentur in Statutis Synodalib. fol. m. 147. etc. De modo corrigendi Regulares, vid. Praxin. Octav. Spathaiii, et de reformatione Regularium, Iohan, Bapt. Lenzana Carmelitan.

ADDITIO.

Ad nomen Regularium vel Religiosorum non spectant, quicumque votum sollenne (praeter Societat. IESV.) non emiserunt, ut Beghinae, quae vere statum peculiarem non habent, Clem. 1. d. Religios. Domib. Idem censendum quoque est de canonicis feminis, de quibus in Clem. attendentes de Statu Monachor. quarum Statum, Ordinem aut Regulam, Pontifex ibi declarat, se non intendere adprobare; interim tamen iubet eas per Ordinarios, sua, vel si exemptae sint, Apostolica Auctoritate visitari, vid. Paul. Zipae. in annaliis. Iuris Pontificii. lib. 3. tit. de Regularib. fol. 302. et seqq. ubi de earum instituto, religiosa [orig: religiosâ] disciplina [orig: disciplinâ], quando caeperint, etc.

Ad validam professionem Lessius. d. Institut. et iure. lib. 2. cap. 41. disput. 7. novem requiri docet. (1) est aetas 16. Annorum expletorum: (2) annus probationis (3) animus profitendi. (4) non fraude vel metu impulsus, (5) admissio per superiorem habito confilio sui conventus, etsi non assenssu (6) in Religione approbata [orig: approbatâ]. (7) nuncuptatio expressa vel implicita trium votorum substantialium (8) nulla adiecta [orig: adiectâ] conditione substantiae Religionis repugnante et (9) nullo obstante profitenti impedimento: quod in eo ordine censetur essentiale, quod professionem redderet nullam, ob inhabilitatem, quam indit Regula profitenti; quod si non sit essentiale, sed valde obstat Ordinis functionibus, v. g. morbus caducus, aut similis a Regula pro essentiali impedimento non habitus, professionem non irritat; Si tamen profitens eum celaverit, ob dolum eici potest, si vero superior novit impedimenrum, qui potest dispensare, admittendo dispensasse censetur, Zypae. n. tit. fol. 311. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

31. Reichsabschid.

Ob novos emergentes casus post Auream Bullam, Imperii Constitutiones vel Recessus Imperii, vulgo Reichsabschid lati sunt: qui definiri possunt communes Rei publicae seu Imperatoris et Statuum Sponsiones, ad ipsam Imperii administrationem et gubernationem ab Imperatoribus et Imperii Statibus variis in Comitiis sancitae.

In Comitiis tres habentur Senatus: Electorum unus, Principum, Eipscoporum, Comitum et Baronum alter, tertius Civitatum Imperialium. Et cuiusque Senatus vota, ad proposita gravamina, in völligem vnd gesambtem Reichs Raht,

deliberato deposita, cuilibet Senatui communicantur, atque de uno Senatu in alterum referuntur et correferuntur: et quod ab omnibus Senatibus unanimiter conclusum est, una cum punctis, in quibus dissentiunt, Imperatori, für ein gemain bedencken offertur, qui re cum suis Consiliariis, Kayserlichen gehaimen Rähren, ausser den Reichs Hoffrähten, communicata et pensi culata [orig: culatâ], si non habet relevantes exceptiones', communi sententiae, atque etiam alicui Senatui quoad puncta controversa, maxime si vota utrimque paria sunt, assentit: alii Senatus vel aliquando Status aliquot particulares dissentientes excipiendo, replicando, duplicando et triplicando cum Imperatore agunt, et tandem desuper concludunt, quibus productis omnibus irrelevantibus vel relevantibus iudicatis, utra opinio ab Imperatore et maiore parte statuum recipitur, eiusmodi conclusio in Curia Moguntina, als deß heyligen Reichs in Teutschland Ertz Cantzley, sub nomine Imperatoris et Statuum, literis mandatur, concipitur, Statibus publicatur, concepta vnd verfaßte Beschluß, singulis Statibus communicantur, pbulice describuntur, et ab illis secundo approbantur. Ac demum in dicta Curia Moguntina munde et authentice exarantur, vulgo mundiren vnnd ingrossiren, et in formam authenticam rediguntur, cui ab omnibus et singulis Statibus ac Legatis subscribitur, quae ab Imperatore, Moguntino et Palatino Electoribus, voce omnium electorum, Principe Ecclesiastico ac saeculari nomine ceterorum eiusdem ordinis Statuum, Praelato, Comite atque Civitate Imperiali, loco ceterorum Imperii Praelatorum, Comitum, Baronum ac Civitatum, Signillis confirmatur, atque de illa duarum authenticarum Scripturarum, vulgo Originalia, confectarum, una in deß Reichs Hoff Tantzley, altera in deß Reichs Cantzley, apud Moguntinum deponitur, illisuque tandem copia Camerae transmittitur, ut secundum eam Processus decernat. Et ea demum vocantur Reichs Abschid. vide Caspar. Leipold. de concurrent. Iurisdict. apud Arum. volum. 1. discurs. 13. quaest. 19. fol. 312. et seq. De subscriptione Receptorum Imperii. v. Pacis Composit. m. f. 405. et fol. 416. ubi exemplum, quomdo Imp. adprobet Statuum transactionem in forma Legis, etc.

32. Reichs-Anlag, Reichs-Anschlag.

Deß heyligen Reichs Anlagen dicuntur; quae contra crudelissimum Christiani nominis hostem, Turcam imponuntur, et praestantur non solum ex bonis mobilibus et immobilibus', feudalibus ac allodialibus, Reichs Abschid zu Speyr, de An. 1544. §. vnd nemblich sollen: Ibi: von allen ihren bewegvnd vnbeweglichen Haab vnnd Gütern, sie seyen Lehen oder Eigen. Sed et capitibus, sive personis ipsis non Dominorum tantum, coniugumque eorum, et liberorum, etitam ministrorum, Knecht vnd Mägden, quandoque indicuntur, R. A. zu Augsp. An. 1400. §. Nemblich daß allen, R. A. zu Cöln. An. 1512. vnnd damit der Arme. Praeterea nec Laici tantum, sed quoque Clerici, Ecclesiae Monasteria, sive feuda ab Imperatore habeant sive non, aliique omnes omnino Status, quantumcumque alias privilegiati sint, huic muneri subiugantur. R. Absch. zu Speyr. An. 1542. §. vnd nemblich sollen §. vnd zu disem Christlichen et §. es sollen auch alle Churfürsten. Item de An. 1544. §. vnd nemblich sollen alle.

In Circulo Austriaco Costantz per mensem pensitat 236. flor in Francico Nürnberg 1480. Rotenburg an der Tauber. 380. Winßhaimb. 148. Schweinfurt. 186. Weissenburg im Nortgaw. 100. In Bavarito, Regenspurg. 320. In Suevico, Augspurg. 900. Ulm 900. Memmingen 248. Rempren 156. Bibrach 169. Rauffbeuren 160. Rsni 189. Lentkirch 40. Wangen 80. Lindaw 196. Ravenspurg 196. Buchorn 20. Oberlingen 312. Pfullendorff 104. Reitlingen 188. Eßlingen 220. Gmündt 176. Weil 60. Hailbronn 280. Wimpffen 80. Schwäbischen Hail 292. Dinckelspil 208.

33. Reichs Hoffrath.

De Iudicio Aulico, dem Reichs-Hoffrahr, eiusque concurrentia cum Imperiali Camera, ac quod etiam iudicetin causis Religionis, v. Thom. Michael de Iurisdiction. conclus. 28. Valentin. Riemer. d. Iurisdict. lit. S. Pacis Composit. fol. m. 354. et seqq. ubi etiam de conditione deß Reichs Hoff Raht. An ab eo ad Imperatorem provocari possit, vid. Deduct. Brandenburg contra Würtzburg, wegen Ritzingen, allda gesetzt, daß vor disem nicht vnbekandt gewesen, die remedia Provocatoria vnd suspensiva, auch in Aulico Iudicio auffzunemmen, etc.

In Kayser Matthiae Reichs Hoffrath Ordnung, tit von Sachen, in Reichs Hoffraht gehörig. §. Wir befehen, sequentia disponuntur: Wir befelhen hiemit Vnserm Reichshoffraht Praesidenten vnnd Rähten ernstlich, vnd wollen, daß Sie in erkennung der Citationen, Rescripten, Mandat: vnd andern Processen, nicht bloß allein Vnser Kayserl: Hochheit, sondern auch Vnser vnnd deß Reichs Thurfürsten, Fürsten, Graffen, Heren, Stände, gefreyter Ritterschafft vnd andere Mittel vnnd vnmitelbarer Vnderthanen Privilegia, sonderlich aber der ersten Instantz aller Gebühr nach, sorgsamblich in acht nemmen, niemands darwider beschwären, sondern in Erkandtnuß der Proceß sich den gemainen Rechten, Reichsabschiden vnnd wolverrodneten Satzung, ohne Verletzung der Ständt Privilegien gemäß verhalten sollen, etc.

34. Reichs Lehen.

Was ein Reichs Lehen in sich halt, v. Mündelhaimische Acta pro Bayrn, fol. 69. in Documentis.

An Caesar sit Iudex, si de toto feudo vel eius parte, aut re singulari disceptetur? Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tract. d. Quinquennel. fol. 29. et seq.

Das Stifft Tryer hat ein rayserlich Privilegium, daß alle insolchem Stifft eröffnere Reichs Lehen, selbigem zufallen sollen Beweiß in Sachen Sayn contra Tryer. Tale Privilegium etiam habet die Pflatz, v. Engelhard. d. vectigalib. conol. 2.

35. Reichs Regiment Raht.

Imperator Maximilianus, post institutum a se Camerae Iudicium; etiam Anno 1500. in Comit. August. Regimentum, den Reichs Regiment Raht, cum omnimoda et generali Iurisdictione, et potestate, de quibuscumque causis universi Imperii, Statuum et immediatorum, deliberandi, definiendi et statuendi instituit. Recess. Wormat. An. 1521. §. vnd dieweil. Quod cum Imperatore et Imperio concurrit in omnibus Imperii negotiis. Recess. August. An. 1500. §. ob jemandverb. da einer wider beschwärt, vnd ers an ihre Mayestät, vnd das Regiment gelangen läßt, et tit. d. recess. von deß Regiments Macht vnd Gewalt. verb. soll der Römische Kayser, oder der, deneer an sein statt setzt, vnnd das Regiment vollen Gewalt vnd Macht haben: ut illud etiam Cametae circa exsecutionem eius sententiarum assistere debeat. Quam concurrentiam sibi asserit etiam Imperator

indecreto et monitotio, an die Reichs-Hoffräht sub dato den 1. Iul. An. 1596. ut iuxta Recessus et ordinationes Imperii et Camerae decreta sua et decisiones conformare et regulare debeant. Iurisdictio quippe Imperatoris est universalis et integra, antequam a litigantibus in Camera Processus extrahantur, partique reae insinuentur, atque sic ab ea praeveniatur. Quemadmodum multis retro annis indifferenter non minus in Aula [orig: Aulâ] Caesaris, in dem Reichs Hoffraht,Camera [orig: Camerâ] praeventa, recipi et decidi solitae suerunt totius Imperii causae, ut probat Caspar. Leipold. apud Arum. d. concurr. Iurisdict. vol. 1. discurs. 13. qu. 4. fol. m. 237. et seq. vide praesertim fol. 240. et seq et fol. 258. et seq. item fol 313. ad fin. et seq. Donawertische nothwendige Erinerungfol. 191. et seq. vom Regiments Reichs Rahr, ad de Konig [orig: Kônig]. in theatr. Polit part. 1. cap 7. num. 7.

In dem Regiments Raht seynd allein die Sachen fürkommen, so Statum puplicum Imperii Romani betroffen: Als alle vnd jede deß Römischen Königns, vnd dessen heyligen Reichs Sachen, Recht, Frid, vnnd ihrer beeder vollziehung vnd Handhabung, auch Widerstand wider die Vnglaubigen, vnnd anderer Anfechter der Christenheit deß Reichs vnd was deme anhängig. Was auch auff den Jährlichen Reichsversamblunge hat mögen vorgebracht vnd gehandlet werden, das ist gleicher Gestalt an diß deß heyligen Reichs Regiment remittirt worden. Regiments Ordnung. Anno 1500. zu Augspurg. sub rubr. von den zwaintzigen, so zu der Königlichen Mayestät vnnd deß heyligen Reichs Regiment geordnet, vnd ihrem Gewalt. et differt Regiment Raht vom Kayserlichen Cammergericht dann an selbiges alle Gerichtliche Proceß vnd Rechtfertigungen, so für die Kayserliche Mayestät sonst gehörig gewesen, verwisen, vnd deren Expedition demselben allein committirt vnd auffgetragen worden, vide gründtlichen Vndereicht vber die Frag, ob der rayserliche Hoffraht mit vnd neben dem Kayserlichen Cammergericht zu Speyr concurrentem Iurisdicitonem in allen vnnd jeden Sachen ohne Vnderschid habe? Apud Londorpium in Actis publicis.

36. Reichsschluß.

37. Reichs Ständ.

Proprie Status Imperii dicuntur, qui cum Imperatore, als ein Christlich Corpus vnd Versamblung, statuendi de Republica, vel sessurae ac dicendae sententiae ius habent in Comitiis, abiisque Imperii Conventibus Reichs Abschid zu Cöln, An. 1512. Paurmeister. de iurisdict. lib. 2. cap. 8. num. 8.

ADDITIO.

Status Imperii, Reichs Ständt ideo appellantur, quod Statum et Iocum votandi ac sedendi in Comitiis Imperii habent, hac quippe unica [orig: unicâ] et propria [orig: propriâ] quasi nota [orig: notâ] Status ab aliis Imperii subiectis, die dem Reich zwar ohne mittel vnderworffen seyndt, secernuntur, Paurmeister lib. 1. cap. 8. nu. 3. R. Absch. d. An. 1512. et An. 1555. §. dieweil, item Ann. 1576. in pr. Nec enim eorum probatur sententia, qui illos, qui solum Imperatorem superiore recogno scunt, aut etiam, qui ius territorii cum omnimoda Iurisdictione habent, Statuum in Classem referunt: hi quippe licet lato quodam modo certorum respectuum intuitu, puta si de Collectarum praestatione quaestio est, pro Statibus, hoc est immediatis, vel exemptis subditis Imperii haberi soleant, Gail. 1. obs. 21. n. 4. non tamen Statibus sic proprie dicitis aggregari possunt. Siquidem, qui immediatus est, autiure territorii fruitur, non protinus votum aut sessionem habet in Comitiis, uti constat ex alleg. Recess. d. A. 1555. §. dieweil aber, etc. ibi: so dem Reich ohne Mittel vnderworffen, vnnd Reichs Siändt seyndt, etc. Ergo quidam immediati sunt, qui tamen Status Imperii non exsistunt. Quod Clarius elucescit ex Recess. d A. 1564. §. vnd wollen wirs: ibi gegen denen, so nit Stände deß Reichs, jedoch dem H. Reich immediate vnderworffen, dise Constitution exerciren, etc. proprie ergo et ex usu Iuris et Recessuum Imperii, is Status Imperii est, qui in Imperii Comitiis ius votandi et sedendi habet, quibus si et superiores qui litates omnes vel quaedam assistant, tanto magis quin pro talibus habeantur, dubitari non debet, Recess. d. Anno 1548. §. wann auch ein Außgezogener. ibi: nicht Stimm vnd Standt in Reichssamblungen hat, etc. ex ducto argumento

a contrario sensu; Ergo welcher Stimm vnnd Standt in Reichssamblungen hat, der ist ein Reichs Standt, et qui sessionem in Comitiis habent, aut de ea cum aliis ratione praelationis certant, dicuntur Status, reliqui quidem vel membra Imperii vel subditi sunt, sed Comitiorum Ius non habent, uti pluribus docet Dn. Arumae. d. Comitiis Imperii cap. 4. a princ.

Differunt itaque Membrum vel Status Imperii esse: nam qui Princeps vel membrum Imperii est, propterea non etiam protinus Status censeri debet: siquidem aliud est, esse et dici membrum, et aliud Imperii Statum, ut ex allegatis Recessib. facile constare potest. Status quidem omnis membrum est Imperii, sed non omne membrum est Status. Sic. Nobiles immediati non minimum repraesentant Imperii membrum, et in tantum suspiciuntur, ut Contributionis causa cum iis non secus ac cum Regibus Bohemiae, Recess. d. An. 1500. § wie man mti den Königen zu Hungern etc. agi et tractari soleat, d. Rec. §. wie man mit den Ritterschafften, etc. non tamen Status sunt, nec Ius Comitiorum habent, sicuti indicio sunt omnium Recessuum Imperii subscriptiones, in quibus nulla mentio Nobilium reperitur. vid. arumae. d. cap. 4. num. 3. et seqq. et Me in annotat. ad Aureae Bullae part. 1. Disp. Rimelini qui idem Arumeus tract. d. Comit. cap. 7. num. 126. et seqq. docet, ob der ein Reichs Standt, so kein territorium hat, oder noch nit investirt. Item, si quis plura territoria habet, an plura etiam ei competant vota? adde Vietorem d. exemption. conclus. 28. adfin. Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

An hoc de nobilibus dici queat? quaeritur. Negant Six tin. de Regalib. lib. 1. cap. 4. num. 74. Buxtorff ad A. B. concl. 5. Sed vide me. Discurs. de libero ord. Equestri.

Quando ab Imperatoribus et Statibus Imperii iam aliquid est decretum et conclusum, tum demum cum nobilitate ista [orig: istâ], de rebus decretis tractatur, R. A. zu Augspurg. de Anno 1500. sub rub. Was man mit den Ritterschafften zu Francken, Schwaben vnd Rheinlanden handlen soll. vide Mingium, de superior. territor. thes. 46. in disp. Basil. vol. 5.

Licet etiam dubium non sit, sed manifesto ex A B in proaem. Buxtorff. in diss. ad A. B. concl. 5. lit. C. et Dd. ab eo allegati. et permultis Imperatorum rescriptis, aliisque antiquis Monumentis appareat, quod olim Nobile, immediate Imperio subiecti, aeque ac Principes, Duces, etc. ad Status Imperii fuerint relati. Casparus Ziegler. in §. Ladsassii. in limitat conclus. 1. num. 44. Hodie tamen id non observatur. Et sic multum interest, inter di, quod fuit, et id, quod nunc est, l. qui res 98. §. aream 8. ff. de solut. Nec hac [orig: hâc] in parte immediatam Imperii subiectionem aliquid in contrarium urgere ait, nu. 46. quod adhuc die freye Ritterschafften zu Francken, Schwaben vnd Reihnland immediate Imperio pareant, vnd keinem Chur Fürsten oder anderer Obrigkeit vnderworffen, R. A. zu Regenspurg, de Anno 1557. §. Wir wollen R. A. zu Augspurg. de Anno 1500. tit. Wie man der Ritterschafft zu Francken. Nam diversa sunt, esse Statum Imperii, et Imperio immediate subiectum esse, Dn. Ioach. Cluten. in Syllog. rer. quotid. concl. 26. lit. K.

In Recessu Imp. Wormat. d. A. 1495. wirdt zwar auch der Ritterschafft gedacht, deß gleichen Carolus V. schreibt Anno 1555. ad comitialiter congregatos, et facit mentionem der Graven, Freyhen, Herren oder vom Adel vnd Ständt etc. Pacis Composit. in appendic. fol. 29. Constat tamen, Nobiles non adfuisse in forma der Ritterschafft, vide d. loc. fol. 31. et seq. ubi etiam cur hodie non vocentur ad Comitia. Ergo wirde das Wort die vom Adel verstanden von den Freyherren, so Edel genannt, oder von den nobilibus Consiliariis. Et ita interpretatur quoque in Aurea Bulla ac alibi.

Quid autem in causa sit, quod nobiles illi Status esse desierint, de eo Ludov. Gremp. et Hieron. zum Lamb. In dem Rahtschlag, von der Erbarn Reichs Stärt, Stand vnd Stimm, etc. duas ad ducunt rationes, quas refert Ziegler. d. loc. num. 48. (1) Als der Adel zum theil der Thur- vnd Fürsten Landsassen worden, als in Sachsen, Bayrn, Hessen: Vnd (2) die Vberigen die noch ohne Mittel, dem heyligen Reich vnderworffen, als Schwaben, Francken, Elsaß vnd Reihnstrom aller Beschwärden frey, vnnd der Anlagen gantz vnd gar privilegirt feyn wollen, da ist dem Adel hinfürter auff die Reichstäg zubeschreiben, oder je zuerscheinen, nicht vonnöhten gewesen, etc.

Status sunt, qui habentin suis territoriis merum mixtumque Imperium, et omnimodam Iuris dictionem, ac quoque ad Comitia vocantur, ibique votum et sessionem habent: et sic ipsum Caesarem in suis territoriis repraesentant. Et tamen nobiles putant nonnulli intelligendos, qui sint in suis territoriis, quasi Ständ. Reichwein. in formular. fol. 270.

Sed quod Eipscopus Wurzeburgensis [orig: Wûrzeburgensis], in causis Religionis, Nobiles non velit Statib. aequiparari apparet ex responso, de daro Würtzburg, den 11. Iul. An. 18. ubi inter alia habetur:

Wie nun Seine Fürstl. Gn. auch ohne dise vnnötige zu Gemüthführung nächstgedachten Religionsfriden lautern Buchstaben, auch dessen bey Berahtschlagung, Abfassung vnnd Publicierung desselbigen von Chur: Fürsten vnd Ständen deß Reichs erwogenem Verstand, vberail vor Augen gehabt vnd noch haben; sich auch zumal nit erinnern, daß sie darwider einigen dero Stifft angehörigen oder eingesessenen von Adel in dem wenigsten beschwäret: Also können Ihre Fürstl. Gn. auß denselbigen auch zumal nit ermessen, welcher Endes doch, vnnd in was denselbigen Worten, die von der Ritterschafft den Ständen deß Reichs allerdings aequipariert vnd gleich gemacht.

hatten auch darfür gäntzlich gehalten, ermelte von der Ritterschafft in ihrem deßwegen gehabten Raht leichtlich befunden haben sollten, alldieweil sie (obwol ohne Grund) vermainen wöllen, seine Fürstl. Gn. ihren Vogtbarn in der oselben Dioeces auch Geistlich: vnd Landtsfürstlichen Obrigkeit (dann die Zentbarliche bey disen Reformations Fällen nichts zuthun) gesessenen Vaderthanen nichts zubefelhen, daß ihnen, als Sein Fürstl. Gn. mehrerthails Lehenleuthen vil weniger gebühren wollen, onn gleich wie sie dieselbe versichern, daß sie mehrgedachtem Reichssatzungen etwas zuwider durch die ihrige vorgehen zulassen, nicht gesonnen; Als wöllen sie auch die gedachte von der Ritterschafft erinnert haben, die hohe Gedancken von parification vnnd Gleichheit der Reichsständ fallen zulassen, vnd sich in den terminis der Wort vnd Verstands deß Religionfridens, vber welchen noch niemandt auß ihnen beschwärt worden, zubetragen.

Sed quia nobilissimus quidam, in omnique eruditionis genere versatissimus, nonnulla mihi nuper suggessit, quibus probari posse videtur, Nobiles Statibus recte aequiparari, ea apponere visum fuit:

Daß etliche wollen vermainen (wie mit gleichwol auch bewußt) daß, nach dem das Imperium Romanum ad Germanos gelangt, vnd besonders die Iura feu dalia auffkommen, alle Nobiles den Comitibus, oder andern höhern Ständen, tam personae, quam bonorum respectu, quoad Iurisdictionem vnderworffen gewesen, solches kan ich nicht glauben, vnnd halte darfür, Erstlich, daß neque ante Carolum, sub Regibus Francorum, neque post ipsum sub Imperatorib. Romanorum, neque ante Originem Feudorum, neque post, die Freye Reichs vom Adel jemahls, ullo modo, den Comitibus vnderworffen gewesen, (Intelligo Nobiles in Franconia, Suevia et tractu Rhenensi) sondern daß dieselbe coram Imperatore ipso, oder dessen missis haben müssen beklagt werden, vnnd seyen dise Sachen pro causis maioribus (ratione nempe personarum) gehalten worden: de quibus exstat expressa Lex Caroli Imperator. lib. 2. legum Longobard. tit. 45. Si enim ipse Comes Sacri Palatii non nisi pauperum, et minus potentum causas iudicare potest, reliquis ipsi Imperatori reservatis: quid de reliquis Comitibus minorum, ut ita dicam gentium, dicendum erit, an credibile, ipsos cum rusticis suis assessoribus, nobiles (quibus illo quidem tempore in Imperio potentior ordo nullus erat) iudicandi potestatem habuisse.

Ja ich halte gäntzlich darvor, et attestantur omnes Historici antiquissimi, daß die Germani in disen dreyen Provincien, allzeit, inde a Iapeto usque, liberrimi gewesen seyen, et quod nullam unquam servitutem (de privatorum servis hic non loquor) servierint, usque ad Clodoveum Magnum: ausserhalb was von den Römern ad tempus et per intervalla, idque tantum in Confiniis, interdum fürgangen. Reges, si quos Germani isti interdum habuerunt, solo nomine tantum Reges fuerunt, revera autem duces militares quidam ad vitam, quidam vero temporanei ad certum

bellum, quo finito, privatorum loco iteterum erant et habebantur: absoluta enim et pura fuit Germanorum in hisce maxime locis democratia, ut late demonstrat Cluverius. in German. antiqu. lib. 1. cap. 38. et seqq. Praesumitur pro libertate, vnnd wird das contrarium zubeweisen schwär fallen. Tandem Excellentiores et praestantiores ex illis, magisque de patria bene meriti pro nobilibus haberi coeperunt, qui nobilitatem postea in posteros propagarunt, nemini subiecti, nec enim ut iam dictum, Reges habuerunt.

De Saxonibus (sub quibus Westphalos comprehendo) et Bavaris non idem statuo. Nam licet et ipsorum forma Rei publicae Caesaris et Taciti aetate, Democratica fuerit: tamen postea multo quidem ante Carolum Magnum, proprios Reges habuerunt, quorum fuerunt subditi, et quorum in locum tandem, post aliquot mutationes, successerunt Duces superioris et inferioris Saxoniae et Bavariae, et quidam Episcopi, ex donatione Caroli Magni et aliorum. Derowegen seynd sie billicher Landsassen, vnnd ihrer Lands fürsten Vnderthanen, (scio quosdam, dissentire et oppinari, etiam Saxones, Bavaros, liberos, Regique Francorum et horum successoribus Imperatoribus Romanorum, immediate subiectos fuisse: Sed quibus rationibus et probationibus ignoro, avidissime autem scire cupio) dieweiln sie solche gewesen seyndt, auch vnder ihren Königen, ehe vnnd dann sie von Carolo Magno, Henrico Aucupe, vnd andern vberwunden, vnd dem Röm. Reich subiiciert worden. sonderlich, weiln die obsigende Römische Kayser dieselbe Provincias neimahln Regno Germanico oder dem Röm. Reich, als ein Domanium Coronae incorporirt, oder unirt, vnnd in ihren eigenen Handen behalten, wie mit Schwaben, Francken vnd den Rhein-Landen vil hundert Jahr beschehen Nemblich von Clodovaei M. Regierung an, biß auff Othonem Magnum, sondern vilmehr dieselbe, thails den vberwundenen Königen selbst, alio tamen titulo, nempe Ducali, thails new eingesetzten Episcopis, Marchionibus et Landgraviis, erblich, doch certis conditionibus zugestellt haben.

Wann ein Potentat ein Land mit lauterm Gewalt, ohne einige Acconamodation der Innwohner, einnimmet, so pflegt er selten denselben subditis ihre Privilegia zumehren, vilweniger sie ex servis vel subditis in omnimodam libertatem zu vindiciren: sondern wann es gar wol gerahtet, so laßt man sie im alten Stand, vnd daß so vilmehr in disem Fall, weilen die Saven vnnd Bayrn auch post subiectionem vnnd vilfältige Victorias, Carol. Magno rebellirt, vnnd darnach ihne gezwungen haben dise Landen in minutas particulas zu discerpiren, damit sie von ihren particularibus Dominis (welche man zum thayl zugleich recompensiren wollen) per absentiam Imperatoris, desto besser in officio gehalten werden köndten.

Dises halte ich, seye die rechte causa differentiae, warumb in disen dreyen Provincien kein Landsässerey, in den andern aber solche allezeit gewesen sey. Vnd hindert nicht, daß auch in Tyrol, Oesterreich, Gülch, etc. nobiles Primarii gefunden werden, welche vor Zeiten immediati gewesen, oder noch zuseyn praetendiren: dann praeterquam daß deßwegen noch lis pendens, sokan auch gar wol seyn, daß, da die Kayser solche Landen Ducibus, Episcopis et aliis erblich außgethailt haben, daß sie etliche particulas reservirt, vnnd solche Nobilibus Francicis, ex suis militibus maxime Primariis, geschenckt, vnd ihnen ihr Libertet reservirt haben. Wie dann auch im Sächsischen, Bayrischen vnnd Gülchischen Gezürck, Reichs Stärt zufinden, die den Lands-Fürsten nicht vnderworffen seyn. Wie nun solche zu Reichs Stätten worden (vnangesehen sonsten deß Lands Fürsten territorium der Orthen conclusum ist) eodem modo können auch Nobiles Primarii, deren doch wenig seyn werden, per concessionem, reservationem, ja auch wol per praescriptionem longissimi temporis, ad immedietatem kommen seyen. Quis enim omnium,

quae ante 1000. annos contigerunt, in tanta Scriptorum inopia, omnes circumstantias nösse et exacte rationem reddere posset?

Clodoveus Magnus hat zwar Allemanniam, Francoiam et tractum Rhenanum subigirt, vnd den mehrerthails subactorum Allemannorum gar in servitutem redigirt, wie solches die Historici illius temporis klärlich schreiben: er hat sie fast alle zu Leibaignen Leuthen gemacht, hinc Origo et frequentia der Leibaigenschafft in hisce Regionibus. Weiln er aber vnd seine Nachkommen, ohne Adel nicht seyn köndte, hat er ohne zweiffel seinem Adel vom Fränckischen Blut gebohren, so er mit sich gebracht, mit welchem er auch dise Land gewonnen, vnd erobert, vnd erlichen andern seinen wolverdienten Ducibus, et Militibus, einen Guten Thail der eroberten Landen in praemium navatae operae außgethailt, vnd sie damit recompensirt, vnd zwar nicht nur die geringsten, sondern vilmehr die Häupter Obersten, Consiliarios et similes, wie solches fast zu allen Zeiten geschehen, vnnd man es noch Täglich erfahret. Vnd wiewoln ich gern glaub, daß erliche vom Allemannischen vnnd zugesticketen Romanischen Adel bey Zeiten sich gegen den Francis, ante et post Victoriam, wie allezeit geschicht, accomodirt vn zugeschmaichlet, auch dardurch a Clodov eo et successoribus erhalten haben werden, daß sie bey ihrer Libertet vnd Gütern, mit vnnd neben den Francis seynd gelassen worden, welches auch die alte Capitularia mit sich bringen, in denen einem frey gelassen wird, sich zuerklären, quo iure vivere velit: So ist doch nicht zuzweif, len, daß die Francken, die beste vnnd mehriste Güter, partim Liberalitate Regum victoriosorum, partim aliis Titulis an sich werden gebracht haben, Wer will aber glauben, uti tunc fuerunt tempora, daß freye Francken, de quibus proverbium natum, vnd sonderlich die vornembsten Häupter sich werden einem Comiti alicuius pagi, welcher ihres gleichen, vnd mehr nit, als auch ein Edelman gewesen, wie sie, vmb eines, zweyer oder dreyer schlechter Dörffer willen (dann die Stammhäuser bezeugens, daß man keinem allein zuvil geben, uti hodie, sonder daß man gleichsamb colonias deducirt, vnd jedem etwas geben hat) vnder die Füß legen, vnd zu Sclaven haben machen lassen: cum dulce nomen sit libertatis, et milites, in primis Duces post victoriam plerumque soleant esse insolentiores, quam alias. Vilmehr ist zuglauben, daß sie vnder ihres, ohne langst newerwöhlten Königs immediata Iurisdictione gebliben seyen, als daß (da sie kaum 70. Jahr gar kein Heren gehabt) jetzo gählingen post tantam victoriam sich werden den Bawrn gleich, von dem jenigen, den sie so newlich selbst erwöhlt hätten, einem jeden Comiti alicuius pagi subiciren, vnd wie Bestien tractiren haben lassen.

Alle Zentgerichten seynd mit lauter Bawren besetzt gewesen, quibus praefuit Comes: dann es kan nit bewisen werden, daß jemahls ein Edelman ein Zentrichter oder Zentschöpff, uti nominant, gewesen sey; Quis autem credat, solche vornemme Persohnen, ja woln proximi a Rege selber, werden sich in realibus, personalibus, civilibus, et criminalibus, von lauter Bawren haben iudiciren lassen; vil glaubiger ist es, wann die vom Adel solcher Iurisdiction der Comitum wären vnderworffen gewesen, es wurden deroselben Gerichten in tanta copia nobilium illius temporis, mit lauter Edelleuten seynd besetzt worden, wie es mit den Rittergerichten am Rheinstrom, zu Oppenhaim, Ingelhaim, Altzey, Nierstain, Saulhaimb, Mommenhaimb, Schornshaim, vnnd andern geschehen, welches alles doch keine Comitatus, sonder mehrer thails nur eintzige Dörffer, in Summa, der Edelmann liesse sich damaln von keinem Bawrn vrthailen, sonder allein von ihres gleichen; Hinc tantopere decantatum illud verbum PARIUM, ta??? in Germania, quam Gallia et Anglia, Originem procul dubio dicit. Iudicabant ergo Comites tantum super causis levioribus, et inter viliores personas, ut

supra probatum. Nobilium autem lites dirim ebantur a missis Regnis forte, aut per amicabilem compositionem aliorum nobilium, quod adhuc ante 100. 200. 300. annos valde usitatum fuit, aut per Comitem Sacri Palatii, qui proximus erat a Rege, aut denique a Rege ipso: wie solches in Criminalib. Caroli M. Oratio ad nobiles si ve milites, si tamen autentica ist, bezeuget his verbis: Vos autem caveto, ne tantum decus, tamquam Privilegium iusto bellorum labore partum, aut ebrietatis aut scurrilitatis, aut alio quo vis vitio maculetis, ne quod largimur vobis ad gloriam, redundet ad poenam, quam de vobis sumen dam, si forte exc esseritis, NOBIS et successoribus nostris Romanorum Regibus perpetuo reservamus.

Item: Ite milites mei, vos Heroes vocabimini, Socii Regum (non mancipia Comitum) IUDICES CRIMINUM, etc.

Welches alles (daß nemblich die Comites nicht mit dem Adel zuthun gehabt, sonderdas alles den Adel belanget, per Missos expedirt worden) ex Turonensi lib. 11. cap. 44. bestärrigt wird, ibi: Ludovicus Rex. Volumus atque iubemus, ut missi nostri (2. Speciales Commissarii, non Comites pagorum) diligenter inquirant, qno liberi homines (id est nobiles) in singulis Comitatibus maneant; Hinc vero ea diligentia et ratio examinetur, per singulas centenas, ut veraciter sciant illas, atque describant, qui in exercitatam possint ire expeditionem. Hactenus Turonensis. Quo praesupposito (nempe nobiles Comitibus sub Carolo M. subiectos non fuisse, quaeritur iam, qua die, qua hora, quo loco, quibus testibus, a quo Imperatore nobiles, in praeiudicium totius Imperii fuerint ab Imperio per stupendam prodigalitatem alienati, idque hereditarie et irrevocabiliter? Vnd demnach der Adel damal der einige Stand im Reich gewesen, sonsten keiner mehr, auch noch heutigs Tage, vnd vorhin allzeit in Regno Francorum Domanium Regis inalienabile gewesen: fragt man, ob der Adel auch in solche alienation aller Reichs-Ständt consentirt habe, oder ob ein Kayser oder König auch könne alle seine Freye Ständt auff einmahl, oder auchsuccessive [orig: successivê] omnes tamen (aut si non omnes, demonstretur quos et quos non) prodige hinwegk schencken? inprimis cum in hisce regionib. cessaverit ratio, propter quam partium Saxoniae et Bavariae alienatio facta fuit: longior nimirum absentia Regis vel Imperatoris, vicinitas hostium, et consuetudo rebellandi subditorum. Ob nit solche Ständt etiam post mille annos können ad libertatem provociren, quaeritur?

Ecum praecipuum signum subiectionis sit homagium: Quaeritur iterum, Welchem Vörtzogen in Schwaben oder francken, welchem Candgraffen oder Pfaltzgraffen, oder andern Graffen, dise drey Ritter Craiß, oder ein Thail darvon, mit vund neben den Bawren jemahln gehuldigt haben? vnd weiln sie hentigs Tags nicht mehr huldigen, quo anno, die, qua de causa, sie ausfgehörthaben solche Duldigung zulaisten?

Welches alles meines ermessens, nicht vmbstosset, was ex iure feudali de Valvasoribus et Valvasinis ex Cuiacio angezogen wird: Dann 1. So begreifft das Ius Feudale, collectum ab Oberto de Orto et aliis, mehrerthails nur consuetudines Longobardicas et Mediolanenses in sich, et in plerisque (nisi in quibus usu receptum.) nihil ad nos, ut post alios, etiam Reincking tradit.

2. Longobardi seynd Sachseu gewesen, keine francken, vnd haben diese Gentes diversissimas, imo plane contrarias consuetudines gehabt: Daher seynd noch heutige Tage zween Vicari, daß Reiche, einer deß fränckischen, der ander deß Sächsischen Rechtens. Quid ergo ad Francos Ius Saxonicum vel Longobardicum, sonderlich weiln die Longobardi ohne zweisfel post constitutum plane novum Imperium in Italia, pro commoditate novi illius Regni, ihre consuetudines geänderthaben.

4. Et quis unquam vel fando in hisce Regionibus audivit nominari Valvasores et Valvasinos, es seynd allen alten vnnd newen Teutschen Politicis vnnd Historicis Böhmische Dörffer. Wan zaige mir etwas darvon sub Ottonibus, Henricis, Fridericis, bey einem Teutschen Scriptore. 5. Wann Cuiacius recht sagt, quod hisce verbis, Valvasini sunt, qui a Valvasoribus investiuntur, vera nobilium definitio comprehen datur, so muß necessario folgen, 1. quod non si nt nobiles, qui non habent feuda a Valvasoribus, sed tantum ab Imperatore, aut mera bona allo dia, quae opinio iam diu explosa et mani feste falsa est. 2. Muß folgen, daß vor Auffkommung der iurium feudalium, vnd sonderlich Valvasorum, als Ducum et Comitum hereditariorum, gar keine Nobiles gewesen, quod iterum falsum. Dann auch schon Iulii Caesaris et Taciti Temporibus infinita multitudo nobilium in disen Canden gewesen: wie der Here selbsten in seinem angezogenen tractatu sehr stattlich bewehrr vnnd außführet, dann die Teutschen wurden abgethailt in Adelingos, Frilingos et Laffos, et his proximos Libertinos. Nobilium maximum fuisse numerum puto, wie heutigs Tage in Polen. Francos, scribit Turonensis. lib. 2. cap. 9. transacto Rheno Thuringiam transmeasse, ibique Reges Crinitos (Pharamundum et posteros) super se creasse, DE PRIMA ET NOBILIORI SVA FAMILIA. Ergo iam Anno 420. nobiles Familiae apud Francos erant, et quidem plures. Ubi autem tunc latitabant nomina Feudorum, Vasallorum, Valvasinorum, nondum erant in rerum natura, ut puto.

Ja es müßte zum dritren folgen, daß mehr als 500. der vornembsten Adelichen Geschlechter in den dreyen Craisengar nicht Edel seyen: dann es ist beweißlich, vnd gehe man von einem Stamhauß zum andern, sowirdt man befinden, daß noch vor 200. oder 150. Jahren, alle Stamhäuser allodial gewesen, vund seyther allererst, mehrers Schutz vnd anderer Vrsachen wegen, post tempora Rudolphi I zu Lehem auffge, tragen worden; Gemußte zum vierdten folgen, daß ein Valvasor, dasist ein Fürst oder Graff, der von einem andern Valvasore, oder auch von einem Valvasino oder Edelman Lehen empfienge (wie wolsolche casus wußte anzuzaigen) seinen Stand dardurch verliehre, vnd zu einem Valvasino, oder wolgar zum Bawren würde; Dann Vulteius, Barones et alios Nobiles Nobiliores, die voruembste ältiste Geschlechter, vocat Valvasores mai ores, reliquos Nobiles, Valvasores Minores nominat, Valvasinos autem putat ignobiles plane esse. In summa, man waißt noch nicht, was Valvasores Maiores, Minores oder Valvasini gewesen; Darvmb kanich dem Cuiacio (cui consentit Petr. d. Andlo. 2. cap. 12. fol. 117.) nit glauben, daß, sive origo sive definitio nobilitatis primariae vel inferioris, maxime in diesen Landen a feudis dependire (welche quaestion auch Reinckingg tractirt) minus, daß nostri Nobiles Valvasini seyen, qui proprie non erant olim Vasalli. tit. 1. lib. 1. Feud. Der gestalt wäre manchem Edelman, auch mir selbstengar leicht quaestio Status zu moviren, dann vor 150. Jahren ist das Stamhauß Gemmingen noch Allodial gewesen, hernach Speyr, et tandem Würtemberg auffgetragen worden: Ergo so müssen Speyer vnnd Würtemberg allererst meine Vorältern zu Edelleuthen gemacht haben, vnd sie vorhin keine gewesen seyn, ja wir müßten noch nicht Edel seyn, per textum in tit. 10. lib. 2. Feud. ibi: Ceteri vero, qui ab antiquis (id est, ante conscriptos libros Feudorum) temporibus beneficium non tenent, licet noviter a Capitaneis vel a Valvasoribus acqui sierint, plebei nihilominus sunt. Der gestalt wären wol alle Edelleuth Bawren. Dann ich glaub nit, daß ein einiger Edelmann in disen Landen, tempore Friderici I. et Oberti de Orto ein Ceh???gut besessen, dergestalt müssen auch die Graffen von Oettingen, vnnd andere Graffen mehr, die ihre Graffschaffren iure allodii besitzen, keine Graffen seyn,

Etliche wollen Originem deß Adels von den Erbämptern der alten Stiffter deduciren; ego autem compertum habeo, man habe auß den fürnembsten Edelleuthen vnnd Geschlechtern die Erbämpter besetzet, aber gar nicht econtra, non Nobiles zu Erbämptern gezogen, darauß endtlich der Adel herkommen wäre; Der Adel hat sein Originem nicht von Pfaffen, ist vil älter; Officiales illi haer editarii, sive Mini steriales, ut quidam vocant, non sunt nobilitati per officium, sed iam erant Nobiles, antequam fierent Officiales, imo nobiles nobiliores, ut ita loquar, das ist, die ältesten vnnd fürnembsten Geschlechter, ad talia officia hereditaria promovebantur, uti etiamnum ho die fit, exempla sunt in promptu. Vnnd wann die Edelleuth von den Erbämptern her kommen, wo seyndr dann die Geschlechter vnnd Edelleuth alle hinkommen, die tempore lulii Caesaris Pharamun di infinito numero gelebr habem? haben dann die selbe keine posteros verlassen, daß die Bischöff wider so vil newer Edelleuth hätten machen müssen, vnd wer hat ihnen potestatem nobilitandi gegeben? Der Bischoff zu Bamberghar alle Weltliche Lhursürsten zu Officierern, hat er sie darumb zu Churfürsten gemacht, oder kommen darumb die Churfürsten originaliter von einem Bischoffe von Bamberg her? Ich halte vilmehr dar für der Adel in den dreyen Ritter Craisen seye in trip lici vel potius quadruplici differentia. Die erste seyen quasi Aborigines a primis anti quissimis Germanis et Allemannis, horum Regionum incolis oriundi: nam et apud illos antiqui ssimos Germanos distin citones ordinum, et ita nobiles et ignobiles fuisse, Tacitus, Caesar, Atheneu, ex Posidonio, Adamus Premensis et alii demonstrant. Die andere kommen her von den Romanis, welche ihren Militibus in Germania trans Rhenum praedia distribuirt haben, sub conditione, si ipsi et haere des ipsorum militarent, possidenda, darunder seyndt ohne zweiffel vil Centuriones, Tribuni, Equites Romani, ja auch erarmte Patritii, id est, Senatorum Filii gewesen, dise, nach dem sie ein hundert vnd mehr Jahr da gewesen, seynd sie hernacher bey der francken Einfall, dulcedine soli nativi illecti, da gebliben, vnd haben sich (wie auch erliche andere ex primo genere nobilium, nempe aboriginum) den Francis Victoribus zeitlich accommodirt. Stynd derowegen nicht wie die andere obstinatiores, in servitutem redigirt worden. Die dritte, et qui dem maximam partem deducire ich, a Victoribus Francis, quae gens liberrima semper fuit: Die vierdt, seynd Nobiles recentiores, von den Imperatoribus inde a Carolo Magno adhaec usque tempora nobilitati, welche doch nicht leichtlich gleich in der freyen Ritterschafft Matricul recipirt werden.

Wann man dann ex antedictis gestehen muß, daß vor dem Anfang Feudorum, Valvasorum et Valvasinorum, ja auch vor dem ersten Anfang der Erbämpter der Bistumb vnd fürstenthumb, auch Edelleuth gewesen seyen, die keine Valv asini noch Officiales oder Erb Officirer, sondern liberi gewesen, (uti omnino in hisce Regionibus pleriqueve, si non omnes fuerunt) so fragt man billich, ob dann dieselbe freye vom Adel, die weder Vasalli noch Valvasini, weder Officiales noch Ministoriales gewesen, ohne Wittelbar dem Reich oder einem fürsten underthan gewesen? Seynd sie Reichs frey gewesen, wann haben sie angefangen

Zur andern Dauptfrag zuschreitten, so kan ich auch sehr schwärlich glauben, daß jemahls die jetzige freye Reichs Ritterschafft, der altem Schwäbischen, oder fränckischen Dörtzogen, oder auch Pfaltzgraffen am Rhein vnmittelbare Vnderthanen gewesen seyen, vnd von denselben a ctive et passive recht geben, vnd genommen haben, praesumitur autem pro Libertate, vnnd ligt mir die Probatio nicht ob.

Ja ich glaub auch nicht, daß jemals ullus Dux Sueviae universam Sueviam, ullus Dux Franconiae, universam Franconiam, Comes Palatinus Rheni, omnem tractum Rheni absolute beherie schet, mit aller Lands fürstlichen Dohen Obrigkeit, et iure territoriali, vnd also conclusum, quod aiunt territorium gehabt habe, sondern nur hine inde dispersas certas particulas, die Einkommen, Leibaigne, et per consequens die Dörffer, in welchen lauter Leibaigne weren, ut ego existimo, es wirdt schwärlich ein anders erwisen werden, die vberige Güter waren deß Reichs, als sonderlich die Stätt (deren damahls im Reich wenig waren) wie auch alle andere fürsten, Stifftre, Graffen, vnnd vom Adel dem Reich allein zustunden, dise besassen auch vil Lands vnd Güter, auch Dörffer, vnd war nicht alles allein der Ducum Sueviae, Franconiae, etc. Ja das weniger Thayl deß Lands war ihr, sie waren nicht Domini totius Sueviae, deß gantzen Craises, sed Duc es in Suevia, in Franconia, id est, in parte aliqua Sueviae, Franconiae, ad partem Rheni, Von den alten Pfaltzgraffen am Rhein, ist offenbahr, daß sie noch vor 400. Jaren keines Schuchsbrait ober halb Bacherach gehabt haben, da sie doch jetzo vnderhalb Bacherach nichts mehr besitzen. Daß auch die Schwäbische Graven, Edelknecht, vnd Stätt Conra do Duci Sueviae, postea Imperatori, nicht subiect gewesen, tamquam Duci, haben wir ein klaren Text in Prooemio ordinationis antiquae Rot Wilensis de Anno 1147. §. Wann aber Pabst Innocentius, ibi: er zwang auch alle fürsten, Graffen, Edelknecht vnd Stätt, die dem heyligen Reich zugehören.

Nec movet in contrarium, daß sie Du ces Sueviae, Franconiae, etc. genennt worden: a den ominatione enim, non firmum ducitur Argumenttim. In Spannien, vnd sonderlich Engelland schreibt sich mancher Dux, vel Comes, von einem Land, darinn er sehr???nig oder nichts besitzet, sondern es ist wol alles deß Königs, wie solches auch Betlehem Gabors Evempel beweiset, der ist von Reyserlicher Wayestät schon längst Princeps Hun gariae tituliert worden, ist darumb nicht Herr

Interim non nego, daß sie nicht (ut tunc erant tempora) reich vnnd mächtig gewesen seyen, ich glaub auch, daß sich der benachtbarte Adel propter opinionem virtutis sehr zu ihnen gehalten, wie noch heutigs Tags vom Adel geschicht, auch wo sie keine Landsässen seyndt: man hat ein Evempel andem Friderico Victorioso Palatino vor 150. Jahren; ja hat doch noch vor 100. jaren frantz von Sickingen ein Edelman, proprio nomine 2000. Reutter können zusamen bringen, vnnd grosse Stätt belägern. Es kan auch wol seyn, weiln sie den Kaysern sehr nahe verwandt, die Kayser aber fast stätigs, ausserhalb Teutschland in Kriegen occupirt gewesen, daß sie von ihnen ad tem pus zu Gubernatorn nom ine Imperatoris, oder Vicarlen einem gantzen Craitz, oder auch weiters verordner worden.

Vnnd wird alles, so ich bißhero angedent, desto mehr bewehrt, durch die Erörterung der frag von den Landgerichten: dann haben die Duces Sueviae, Francomae, etc. ein conclussum territorium vnd Landts fürstliche Obrigkeit gehabt, so muß notbwendig folgen, daß ihnen die Landtgericht in Schwaben vnnd francken zuständig gewesen. Vnd daß ipsorum nomine daselbsten ius et iustitia admini strirt worden. Solchs hat aber meines wissens nach, niemand gesagt, sondern es seynd vor 500. vnd mehr Jaren, mächtig vil Landgerichten gewesen, die man die Kayserliche Landtgericht genannt, allda alles in Razserlichem Namen verrichtet worden> gestalt auch noch Anno 1282. Schweickhart von Gemmingen, Kayserlicher Landrichter zu Wümpffen gewesen: Dann lang hernach allererst etliche Landtgerichten in Schwaben vnnd francken etlichen Reichs Ständen vbergeben worden. Welches ich doch anderst nit verstehe, als daß sie erbliche Landrichter nomine Caesaris seyen, wie die Graffen von Sultz Erb Voffrichter zu Rotweil.

Sed posito Duces Sueviae et Franconiae, Comitesitem Palatinos Rheni haben Edelleuth zu Landsassen gehabt, so wurden doch derselben wenig etwan vmb Waiblingen, Göppingen, vmb Würtzburg, vmb Bacherach, vnd ein Thail der Mosel gewesen seyn: Was seynd aber die andere gewesen, freyoder Landtsässen, et cuius? dann einmahl ex supradictis certum, daß derselben Dörtzogen keiner einen gantzen Craiß reglert hat.

Sed et hoc dato, die alte Vörtzogen in Schwaben, francken, seyn Lands-Fürsten, et Domini territoriales deß gentzen Craiß, vnd also der Adel Landsässen gewesen, vnd seyen dem Kayser oder Reich widerumb haimbgefallen, so folget darumb nicht, daß die vom Adel, nicht freye Reichs vom Adel, sondern deß Kaysers Landsässen sollen titulirt werden, vnd seyn. Dann seynd sie universales Domini territoriales gewesen, so muß folgen, daß ihnen die Graffen, ja auch die Stätt gleicher gestalt subicirt gewesen. Wienun dieselbe post exstinctas illas Ducum familias, wider zum Reich kommen, vnnd Ständ seynd, wie vor, warumb nicht auch die Edelleuth? cum unum quodque facile redire soleat ad suum principium. Also gehet es auch mit den Pfandschillingen, wann sie abgelöser werden, also auch in franckreich mir den Appennage Ländern, die man deß Königs Söhnen oder Brüdern gibt.

Daß erliche (wie mir gleichwoln anch nicht vnbewust) et inter alios Goldastus darfür halten: Ob sollte der Adel antiquitus nur modicam cohercitionem, gar aber nicht ius gladii gehabr haben, welches ich also nude et generaliter nicht wol begreiffen kan. Anetlichen Orthen ist es noch heutigs Tags wahr, als utplurimum im Ottenwald, non tamen semper, also auch in den beeden Zenten, auff dem Craichgäw, ausser derselben Zenten begriff aber gar nicht. Interdum et Nobiles sibi vigilarunt [orig: vigilârunt], hat einer fein gjantze Graffschafft geschenckt bekommen, so hat er etwan ein Dörfflein verdient; es seynd doch die alte, ita nominati Comitatus

sub Carolo Magno, nicht alle ita in corpore verschencket, quis hoc dixerit, sondern gar vil seynd membratim yerrissen, nobilibus, monasteriis, et aliis geschencktwordem. Wo ist da die Obrigkeit gebliben, oder hinkommen. So seyndt auch die Grentzen der alten Graffschafften sehr verloren, darumb sihe ich keine Vrsach, warumb die vom Adel nicht sollten ab anti quissimis temporibus ius gladii et merum Imperium in ihren Dörffern gehabt haben können: exceptis illis locis, wa die Centenae im herkommen, deren auch droben gedacht. Ich glaub auch nicht, daß Conradus Dux Sueviae, die Dohe Obrigkeit Michelfeld oder Dreschklingen gehabt habe, oder jemahls daselbsten ipse vel ipsius ministri eius nomine, einen iustificiren lassen. Quis ergo merum Imperium ibi et in vicinia habuit? quis delin quentes punivit? si nec ipse, multo minus Conradus Francus, aut Conradus vel henricus Palatini habuerunt. Caesar certe non, nam nulla exstant ibi talis alicuius Caesareae criminalis exercitae iuris dictionis vestigia. Wol aber in der zwo Meil wegs von dannen gelegenen zent, die Stieber zent genannt, welche noch heutigs Tags vom Reich ein Pfandtschilling ist, und hiebevor den Edelen von Dirschhorn, heutigs Tags aber Chur, Pfaltz verpfänder ist; aber im Obern Craichgäw, und von dannen biß in das Land zu Würtemberg, und gar an die Donaw hinauff, auch dem Rhein hinauff, biß uber Straßburg, ia Basel, waißt man von keiner Zent. Wer ein Dorff hat, besitzet es utplurimum cum omnimo da [orig: dâ] iurisdictione, wenig außgenommen, da etwan gratuitae, conditionirte concessiones oder Pacta vorgangen. Wann man nun dem Adelan solchen Orthen wolte ius gladii absprechen, wem wolte mans zu sprechen? haben doch Vicini Principes alle ihre Land litulis particularibus, utplurimum von Edellenthen, Stifftern, Graffen, etc. an sich gebracht, vnd also nicht mehr iuris, als die primi possessores auch. Sohat auch der, so ihnen die Vogtey geben, ihnen die Vohe Obrigkeit auch geben können, ja auch wollen: weiln er vnnd seine Successores so vil 100. ja 1000. Jahr solche niemahle exsercirt, noch einen Diener, der sie Imperatoris nomine exserciren sollte, bestellt (dann die Landrichter waren nur auff die Civilia iudicialia bestellt ( sondern Sciens et Prudens die Nobiles exerciren lassen. Goeddaeus redet in hac [orig: hâc] materia sehr vngereimbt von der freyen ritterschafft, wie ein Blinder von der farb: Vrsach, er ist in der Landsässerey gebohrn, erzogen, vnd weiter nicht kommen, waiß nicht, was die freye Rittersch afft für ein Thier ist; ipsius absurde dicta refutationem non merentur. Die Graffen von Catzen. Elenbogen seynd potentes gewesen, haben aber nie keine Landrsässen gehabt. Landgraff Georg (moderni Principis Avus) hat es angefangem zu praeten diren An. 1566. et lis adhuc pendet in Cam era. Zigenhaim ligt im fürstenthumb Hessen, seyndt selbige Graffen selber Landsässen gewesen. Von Niede waiß ich kein Grund, halte es sey vi et de facto geschehen, wie es mit denen im Ginsseckerthal auch ergangen, alles bey Menschen gedencken. Die gute Leuth haben sich wegen manglenden Schutzes, durch vil Trangsaal außmatten lassen, vnnd keiner endtlichen rechtlichen Eröterung erwarter, ausserhalb deren in der Obern Graffschafft Catzen Glenbogen. Gs seynd laider dem Adler per potentiores successive hin vnnd wider vil federn, nicht nur Adeliche, sondern woln grössere außgeropfft worden.

Wie es mit dem angezognen Evempelder Verrschafft Vohenberg beschaffen, waiß ich nicht. Posito, daß dieselbe vonm Adel keine hohe Obrigkeit von Alters gehabt haben, sonder seythero praescribirt, oder sonst aliter acquirirt, oder auch noch nicht haben, wie dann deren Evempel vil mehr gefunden werden: so kan doch solches den jenigen, die solche haben, nicht praeiudiciren: a singulari enim ad universale nihil concluditur.

Die fürstenbergische vnd Helffenstainische angezogene docum enten, möcht ich in Forma [orig: Formâ] wol sehen, wurde sich ohne zweyffel die Antwort fauch finden, sonderlich von denen, die damit interessirt seynd. fast gleichmässige argumenta, hat auch Chur Pfaltz wider den Adel gebraucht, inter alia auch einen Brieff vorgelegt, in welchem die Wort auch befindtlich, Nobiles, Ignobiles: sed frustra. Dann solche argumenta von Kayserl. Mayest. in Necker geschetzt worden. Annquae istae Scripturae ita sunt intelligendae, ne inde sequatur absur dus in tellectus. vnd kan der Helffenstainisch Lehenbrieff gar wol de directo domino feudorum de pen dentium de illo Comitatu verstandem werdem, quae feuda Nobiles possid ebant.

Auch ist vor Zeiten noch ein tertium genus hominum gewesen, freyburger, Geschlechter, qui et ipsi Nobiles dici volebant, ut nunc etiam, seynd darumb keine freye Reichs vom Adel, es ist ein grosser Vnderschid. So ist vor zeiten ein armer Zustand im Reich, vnd magna simplicitas hominum gewesen. In libro traditionum Fuldensium seyndt in grosser Anzahl in strumenten zufinden, in welchen allem Wasserbäch Mühlen, Leuth, Leibaigne etc. tradirt werden, da doch an manchem daselbst benambten Orth, niemahln kein Bach, oder etwas dergleichen gewesen, sonder offt nur ein schlecht Stuck Wisen, vel tale aliquid. Ich hab selbsten dergleichen vil Rauffbrieff, es hat schlechte Concipisten damals geben, haben sich certarum formularum gebraucht, es schicke sich oder nit. Vnd solche Lehenbrieff seynd quoad liberam Nobilitatem Imperii niemahln ad effectum kommen, ja wol nie fürgewisen worden, oder ad notitiam deß Adels bracht worden, biß jetzo; Wie auch ebenmässig der Graff von Ost frie´land vil Jahr haimblich mit denselben Landen sich hat belehnen lassen, ehe ers hat offenbahrn dörffen, biß er seinen Vortheyl ersehen; Ihme ist es per arma et varias artes geglückt ad tempus, gehet nit allen also an, vnd regen sich Ost friesen auch noch, ist nit aller Tag Abendt.

Iam coincludebam, so fällt mir aber ein, daß hieoben der Aureae Bullae vnd der beschreibung der Reichsständ zu Reichs Tägen gedacht wordem, darbey erinnere ich mich, daß auß den Actis daß gemainen Pfennings de An. 1495, Offenbahr, daß noch damahls die Schwäbische Ritterschafft S. Georgen Schilts am Dögaw, unnd weit unnd brait da herumb, wie auch in der Mortenaw zu den Reichs Tägen

Sonsten halte ich darsür, wann die Ritterschafft ad Comitia vocirt wurde, so wurde sie ihre Selsion im fürsten-Raht, gleich nach den Graffen vnnd Herin haben, vnd nach dem Evempel deroselben in drey Banck abgethailt werden, auch wo nicht drey, doch zum wenigsten ein votum conclusi vum haben, wie die Graffen, nicht nur consentiendi, wie die Stätt.

Sed num hisce Nobilium, quoad eorum personam, an vero etiam quoad sibi sub ditos immediata libertas evicta sit, aliorum iudicium esto.

37. Reichs-Statt, Freye-Reichs-Statt.

De liberis Imperii Civitatibus. vid. meum tr. singular. Item Iohan. Steinwich. de iurib. Civitatum, et Iohan. Michael Heintz. de subiectione, et libert. Imperial. Civitatum, inter disp. Argentinens. ut et Chronicon Spirense Lehmanni, passim. Dn. Mager. tr. de Advocatia, multis in locis, quae Index monstrat.

Die Reichs Stärt seynd Röm. Ray. May. vnd deß D. Reichs Stärt vnnd Vestungen, auch deroselben Patrimonium, vnd haben wegenerzaigter Trew vnd Beständigkeit ihr exemption vnd Freyheit auch thails Regalia vnd Deriligkeiten von den Röm. Kaysern erhalten, Fer dinand. II. in einem Mandat an die Reichs Stätt de Ann. 163 1. den 14. May.

Suntque Liberae Imperii Civitates loco Provinciae, Apolog. Meri Imperii Civitat. Spirens. fol. 199. ubi passim deiure Civitatum multa habentur.

ADDITIO.

Notandum hic, ant iquarum Civitatum diversissimam fuisse rationem: utpote quarum quaedam in Societatem Romanam receptae, quaedam singulari Privilegio. iure Civitatis Romanae donatae, quaedam ut Coloniae habitae, quaedam vero Municipales et privatorum iure reputatae fuerunt. Lege autem Regia [orig: Regiâ] Imperio ad P???cipem et Imperatorem delato, omnes eiusdem Imperio immediate parebant, sed successu temporis Imperatoris gubernationem certis Praesidib. Marchionibus, Landt: et Marggraviis commiserunt, et eosdem ob benemerita de certis Provinciis investierunt, et in Investituris nonnumquam Civitates Imperiales cum Investitura

concesserunt, nonnumquam suae potestati reservarunt, et caper Praefectum, qui pierumque Princeps seu Episcopus erat, quem Vogt appellabant, gubernabant, is plerumque Vicarium, quem Schultheissen, vel Advocatum dicebant, Iurisdictionem exercebat. Haec iura nonnumquam Imperatoris auctoritate et consensu Civium ad vicinos Principes transierunt. Hinc nata sunt iura Advocatiarum et protectionum. Lindenman. in historia Iuris thes. 27. ubi attestatur Lubecae adhuc quotannis actum Censorium sollennem celebrari in quo compareat der Vogt, repraesentans Caesareum Praefectum, quem Senatus interrogat, anne isto anno recte sit administrata Iustitia. In multis autem Civitaribus Praefecturae et Advocatiae iura ipsae Urbes a Caesaribus sibi redemerunt.

Ac sciendum porro, olim in singulis Urbibus Imperialib. Imperatores certos Ministros, vulgo Reichs Vögt, Reichs Schulthessen habuisse, qui ipsorum nomine Senatoriis Consultationib. non interessent modo, sedet praeessent. Variis quidem illi nominibus censebantur, officio et sunctione ii dem. Cum vero Urbes non supra se tantum, se etiam supra maiores capita extulere [orig: extulêre], partim prece, partim pretio, partim etiam fraudibus hosce Censores loco moverunt. Ac teste Lucio Vero in nova Apocalypsi pro innocentia Caesaris, etc. considerat. 86. fol. 254. Norici Burggravios suos pecuniis datis, honeste eiecerunt. Plures, ne huiusmodi officia aliis, quam ex ipsorum Collegiis, Imperatoribus praesentatis conferrentur, impetratis in id Privilegiis particularib. effecerunt, ut Ratisbon. et aliae multae. Ita fit ut nullum Caesar fidelem in Republ. habeat, qui ipsius causam agat, licet omnes omnino tales audire velint, Secundum Lucium Verum d. loc.

Unde insignis nominis Politici sunt et fuere [orig: fuêre], qui Imperatori consultissimum esse censent, talium Urbium Praefectos, Reichsvogt oder Schultheissen, revocare et denuo constituere, de quorum, fide et dexteritate securus esse, quique malignos in obsequio continere, queant, ac in simul efficere ut omnes in Imperatorem machinationes, et Imperio ac sibimetipsis Civitatib. (ut eventus hactenus docuit) detrimentosae confaederationcs impediantur, etc,

Huc conferunt ea quae praedictus Lusius Verus alleg. loc. fol. 252. consid. 35. habet, dum ita scribit. Urbium Liberarum et Imperialium singularis cura habenda est. Earum enim Politia ad interitum ruit, et magno detrimento Imperium afficit. Opes enim Urbium sunt. Quid pro Urbium Libertate, emendatiore politia statuendum sit, breviter annotari potest. Nisi enim illae a Calvinianis Principibus separentur, numquam tumultuum occasio deerit. Quid desit, ostendam, ex eo apparebit, quid sit corrigendum.

1. Omnibus in Urbib. potentioribus, vel astu vel auctoritate vel dignitate sunt aliqui Calvinistae magnates, illi hoc agunt, ut aliqu e Secretariis, Syndicis, aliisque sint eiusdem superstitionis.

2. Illi partim opinione sua [orig: suâ] inducti, partim pecunia [orig: pecuniâ] empti, aut promissis a Consiliariis Principum seducti, sensim Senatorum opportunos, deinde reliquos ad seditionem concitarunt. Nam populus fere inscius machinarum, aut falso persuasus, magis passus rebellionem, quam fecisse iudicandus est Expressit haec Vates Germanicus non in eleganter:

Die Herien mit Schmiralien Safft,
Seynd vbergnldet worden,
Daher kombt die arme Burgerschafft,
In disen schwären Orden.

3. Post quam agi caeptum cum Calvinistis, omnium Senatorum Libertas incisa est. Cives enim veriti sunt offendere magna nomina. Omnia enim sua dicta ad Aulas deferenda sciebant. Alii in eorum territotio vineas, vel agellos, alii cognatos habebant, alios portoria tran sire necesse erat. nemo libere loqui est ausus, alii occulte obaerati, mutationes optabant, quic quid metu, prece, favore, pretio, spe agi potest, actum est. Nulla pars artis amissa est. Haec quomodo emendari queant vid. Lucium d. loc. fol. 254. et seqq. ubi multa von Regiments verbesserung der Reichs Stätten habentur.

Imperiales autem Civitates dicuntur vel Liberae et Imperiales, Frey vnd Reichs: vel Imperiales tantum, Reichs Stätt. Inter eas, qualis sit differentia, veriis â Politicis disceptatur coniecturis, quarum illa verisimilior videtur, qua vox Liberae insignia prae aliis Privilegia denotari colligitur; Alii, Liberas dictas putant, quasi ex potestate Principum et Episcoporum exceptas, Imperiales vero, quod primoprdialiter sub Imperio manserint, Praeiudic. Cameral. verb. Civitas. Lindenman, in histor. Iuris thes. 29. ubi alios allegat. Et notandum etiam hic venit, quod scribit Felix Fabri histor. Suevor. lib. 1. fol. 102. ante tempora nimirum Friderici I. in tota Suevia non fuisse unam Imperialem Civitatem, Imperio addidit. Quamvis enim ab antiquo Civitas Imperialis fuerit; tamen per Nobiles fuit Imperio subtracta, sicut etiam modo cum Civitate Ratisbonensi contigit, etc.

Daß vor Zetten ein grosser Adel in den Stätten, auch zwischen dem Adel vnnd den Stätten vll Feindschafft gewesen, woher solches entstanden, auch warumb der Adel außden Stätten kommen, videre est apud Lerch. de Equestri ordine Germanico. fol. 44. et seqq. item fol. 74. etc. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Daß die Reichs Stätt vor Zeiten einen Richter gehabt, auch dem Bischoff obligirt geweßt vnd geschworen, vide die Wurmbsische Rahtung. K 3. et 4. b. l. M 3. b. N. 4. b. Q. 4. R. 1. b. ibi etiam Episcopo iurat, der Stätt Maister. L. 3. b. ac passim ubi de iuribus Episcopi in Civitate Wormatiensi. Ac Episcopos in Civitatib. Imperialib. habere Iuris dictionem in Cives Catholicos, scribitur in der Donawertischen Relation. fol. 22.

Liberae Imperii Civitates, die freyvnd Reichs Stätte, pari modo ut Principes, iure territorii in suis Civitatibus, earun demque pertinentiis, iura der Lands-Verrligkeit, vnd Landts-Obrigkeit, exercere possunt. Matth. Steph. de Iurisdict. lib. 1. part. 2. 6. 1. numer. 63. Klock. de contribut. concl. 10. Caspar Ziegler. in §. Landsassii conclus. 1. numer. 203. Scipio Gentil. de iurisdict. lib. 3. cap. 22.

Nam et ipsae immediate Imperatori et Imperio subiacent, ac sunt Status Imperii. Matth. Stephan. de Iurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 4. num. 35. Geil. 1. observ. 1. num. 19. vid. Pacis Composit. qu. 37. num. 59. et qu. 34. num. 26. et seqq.

Sunt etiam in matriculam Imperii, de An. 1521. confectam, relatae, quam veram Status immediati notam esse, certum est: Ut patet ex Decreto Comitiorum Ratisb. Anno 1576. §. wann auch Franckfurt, et de Anno 1548. §. wiewol auch in der Regierungs, etc. Quae et quanta iura ac beneficia habeant hae liberae Civitates, operose. d. loc. num. 205. et multis seqq. tradit Ziegler. quem omnino vide. Et sciendum, daß die Burger inn Reichs Stätten, ideo Reichs Burger genennt werden, weil sie zusambt dem Raht ein Reichstand machen, etc. Pacis Composit. Dilling. Sunt enim Cives Imper. Civitatum immediate Imp. subditi, d. Pac. Comp. qu. 37. num. 52.

Prae aliis autem multis iuribus, munita et dotata est Civitas Imperialis Fridburgensis, Auth. Deß gründtlichen Berichts, der Reichsstatt fridberg Regalien, etc. cap. 2. num. 15. et cap. 1. numer. 203. ibi: daß sie mit der reichsbehd begnadet, ihre Krieg zubestellen, die Landstrassen mit dem Glait zuversehen, Zoll, Mahlgelt, Weggelt, Bruck- Marck- Vuffgelt zuerheben, Ordnung vnnd Satzung zumachen, zustraffen, die Regimenter vnd Aempter zubestellen, Raht vnnd Gericht zuhalten, Privilegia vnd Immunitates zugeben.

Civitates etiam Imperii in suo genere eadem habent iura, quae Princeps in Principatu. Et quod Summum Imperium in Principe est Lands fürstlich, in Comite Gräfflich, in Civitatibus est Stättlich, Meichsner. tom. 2. lib. 1. decis. 8. num. 2. et 3. ziegler. d. l. num. 218. Bidembach. in quaest. nobil. quaest. 1. num. 10. vid. Riemer. de Iurisdiction. X. 2.

Von der Keichs Stätt Stand, Session vnd Stimm, vid. hac de re duo Consilia singulatim edita. An ad Comitia vocentur, et votum consultivum vel decisivum habeant) dict. Cosil. item Arumae. d. Comitiis Imperii cap. 4. num. 126. eet cap. 7. num. 145. Depotestate, mittandi Religionem in Civitatib. Imperialib. Pacis Comppsit. qu. 37. et seqq. Donawertische Relation et Refutation.

Multae variis Dominis, praesertim Ecclesiasticis subiectae, libertatem arripuerunt. Ita de Campidono, Bruschius, de Monaester. fol. 25. scribit: Erat ibi Arx vetustissima, in vicina colle Hylermontana, a praeterfluente Flumine Hylario sic dicta, quam hoc tempore disiectam etiam et vastam, die Burghald appellare solent, avita ea sedes fuit Sueviae Ducum ad tempora usque Caroli Magni. Paruit Arx una cum oppido Abbatibus. Et Anno Christi 910. Coenobium oppidum et castrum ab Hunnis Germaniam inaudentibus circumquaque direptum ac fastatum fuit. Circa A. 1336. sub Burchardo Abbate, qui fugi??? Coenobio propter impacabiles discordias Conventualium, quibus datus est Commissarius a Romano Pontifice Episcopus Constantiensis, is Gubernatorem Caenobio praefecit, aliquamdiu in Arce Hillermontana

sedentem Sacerdotem ac Praepositum Conradum Clangenbergerum, cui concubina Rosina Lattmerina, arcam plenam literis et diplomatibus subtrahens, literas eas quibusdam vicinis desideranter eas petentibus vendidit. His literis adiuti et anim osi ores facti Campidonenses Cives, et tali Praeposito ad Clavum sedente, qui homo ignavus, populo etiam Campidonensi ad omnia connivens, nimium aequus et propitius erat, strenue iam laborarunt [orig: laborârunt] in construendis et absolvendis urbis suae munitionibus, turribus ac moenibus. Quibus ex voto completis, coepit Campidonum erigere Christas, et dici iam, appellarique Civitas, quaeprius non clausa, sed semper Abbati aperta, et omnibus hominibus, omnibus momentis pervia erat; Tuncad se trahere et rapere multas Abbatiae libertates et immunitates, quasdem etiam cum favore et consensu Conventualium Dominorum consequi coepit. Sub hoc ipso Praeposito amisit Abbas Claves ad Portas Civitatis, quae semper fuerant prius in manu Abbatis. In Summe, utmulta breviter dicantur: Praepositus iste infidelis exstitit et infelix, ac admodum noxius Coenobii huius Administrator, quod uni Constantiensi Episcopo Nicolao et fratrum discordiis acceptum fertur.

Henricus a Mittelberg eligitur Anno 1356. sub Clemente VI. Pontifice Maximo. Sedit plerunquein Arce Hillerm ontana, hodie Burghalden dicta. lbat plerumque Alba [orig: Albâ] indutus tunica, cui pilosa crumena semper ad latus pendebat, ita solebat singulis diebus Eques descendere ex arcein Coenobium, et ibi in omnium Sanctorum templo sacrum audire. Accidit autem aliquando, ut descendente Abbate, et custodibus Arcis non admodum fideliter vigilantibus, Arxpraeter spem aut exspectationem Abbatis, nohil violentum metuentis, a Civibus circa vesperam occuparetur, et direpta everteretur ipso die S. Martini, cum invitati fuissent omnes Senatores et praecipui Cives ad peragenda sollenni pompa [orig: pompâ], et opiparo convivio uniosa Christianorum festa Martinalia. Abbas in Arcem rediens e templo, ab ingratis convivis suis depraehensus statimdeiectus dictitur e gradibus a duobus Civibus, Bustaro et Seniore Otocaro, sed elapsus est fuga [orig: fugâ] ad Schweighusium, ubi conscenso cquo rustico, concomitantibus eum aliquibus Ministris, Isnam adhuc ea [orig: eâ] nocte pervenit incolumis. In hac [orig: hâc] seditiosä Arcis eversione amissa est Arca plena literis et diplomatibus, quam Cives incendio delerunt. Postero die eligebant sibi Campidonenses primum Consulem Henricum Sculteum, qui etiam diem hunc postea diu sollennem, et Magistratibus novis creandis dicatum, quasi festum diem habuere ad tempus usque Abbatis Iohannis de Ryetheym. Causa hius rebellionis ac foedae vastationis haec Civibus in ore erat quod ab Abbatis Servis et Ministerialibus filiae Civium vi in Arcem pertractae et vitiatae fuissent. Abbas Henricus re ad Caesarem Carolum IV. relata [orig: relatâ], effecit, ut S. P. Q. Campidonensis, et magnam mulctam nimerare, et Arcem libere redderc Abbati cogeretur, sive reaedificandam eam, sive ita desertam relinquendam, quam tamen paulo post idem Abbas Rei publicae praedictae in universum vendidit. Obiit Anno 1382.

Et idem Bruschius ad finem huius Campidonensis Monasterii descriptionem addit: Pagum Crunenfurtensem, quem hodie Memmingam vocamus, ad hanc Abbatiam pertinuisse. Et fol. 29. tradit: Circa Annum 800. paucas in Suevia fuisse urbes, imo praeter Augustam, Pfullendorphum et Campidonam ferenullas, sed pagos multos amplos, Ulmam videlicet, Grunenfurtum, Bibracum, Leutkirchium, lsnam. etc. qui omnes vicinorum erant Abbatum.

vicissim multae Civitates Imperiales, in potestatem Principum pervenerunt; quae olim liberae fuerant. Imprimis Moguntia, vide Georg. Hel Wich. in Meguntia devicta: Sicut et Austriaca Vienna, Lazius. d. Vienn. lib. 2. cap. 6. fol. m. 72.

Imperatores olim oppignorabant Civitates Imperiales. Teste documento, hic [orig: hîc] subsequenti:

Ich Hanß Hütter, Claß Cechner, zu disen Zeiten Burgermaister, Conrad Brunner, Beringer Zeulen, Peter Rüstel, Haintz Dinckel, Dtz Contz Menne, Ptel Leo, Contz Cechner, Ruff Wintz, Danß Mörlen, Danß Schüle, Peter Gongler, und der Raht aller, vonnd auch die Gemainden, alle der Statt zu Giengen, Arm unnd Reich, veriehen offentlich an disem Brieff, für uns und alle unsere Nachkommen, wann das ist, daß der Aller-Durchleuchtigst fürste, unser Gnädiger Herr, der Römisch König Carl, zu allen Zeiten Mehrer deß Reichs, und König zu Böhem, mit gutem fürsatz von gar rechter Sach wegen, mit Raht, Willen und gantzen Gunst aller Chur-Fürsten deß heyligen Römischen Reichs, und auch wit Raht, der Dienstherzn, und der Edlen, auch deß heyligen Reichs ergeben und verlihen hat, die Burg unnd Srart Giengen, den Edlen unsern Gnädigen Derzn, Graff Ulrtchen dem Eltern, unnd Graff Ulrichen dem Iüngern, beeden Graffen zu Delffenstain, unnd allen ihren Erben, mlt allen Rechten unnd Nutzen, die zu derselben Burg unnd Statt, und darein gehörendt, daß sie dieselben Burg und Statt Giengen, und auch ihre Erbenhabensollen und nüssen immer unnd ewigklich, für ein recht Edel Erblehen von dem beyligen Reich, als die Brieff sagendt, die die vorgenandte unsere Derzn von Delffenstain, von dem vorgeschribnen unsern Herrn, dem Römischen König, unnd von allen Chur-fürsten handt, und die wir alle gantz und getechte von Wort zu Wort ver höret, unnd gelesen haben. Nun haben wir angesehenden rechten redlichen fürsatz unsers obgenandten Derzn deß Römischen Rö, nigs, unnd auch aller Chur-fürsten, und daß sie die Gaube, und dasCeihen, mit allem Rechten wolgethun möchten, darvon haben wir alle, Arm und Reich gehuldet, denselben unsern Herrn von Delffenstain, unnd allen ihren Grben, für unsererechte Derzn, und haben auch alle Arm unnd Reich der vorgenandten Stattzu Giengen, willigklich unnd unbezwinglichen zu den Heyligen Gelehrten Aidt geschworen, mit auffgebottnen fingern, daß wir und alle unsere Nachkommen, dieselben unsere Derzn von Delffenstain, und all ihre Erben haben sollen immer und ewiglichen, für unsere rechte Derzn, unnd daß fürbaß niemand kein Recht zu uns haben solle, dann sie, noch sollen auch fürbaß niemandt erkennen für unsere rechte Derzn, dann sie allein und all ihre Erben. Diser Sach aller seynd Gezeuge, die Edlen vnsere Gnädige Herrn, Graff Ludwig von Oetingen, Graff Vlrich von Würtemberg Dörtzog friderich von Theck Graff Wilhelm von Rirchberg, vnnd der Veste Ritter Derz Brunn Güsse von Brentz, die alle, bey allen disen vorgeschribnen Sachen, den offtgenandten vnsern von Helffenstain, vnd allen jhren Grben, von vns vnd allen vnsern Nachkommen, steht vnd gantz beleibe, vnd nimmer vberfahren werdr, geben wir disen Brieff versigelt, mit vnser Statr zu Giengn Insigel, dasoffentlich daran hanger, der geben ist zu Giengen, An S. Paulus Abendt, als er bekert ward, damanzehlt, von Gottes Geburt M. CCC. darnach in dem LIV. Jahr.

Mention autem merito fit consensus Electorum: Etenim iam Anno 1216. in Curia [orig: Curiâ] seu Comiti is Principum, Herbipoli habitis, sancitum fuit, quod non liceret Imperatori aliquem ex Statibus Imperii alienare: tuncque omnrum consensu ac sententia rescissa est permutatio quaedam, per Fridericum II. facta. Hund. in Metropoli Salisburgensi, tom. 1. fol. 200.

Vicissim multae Civitates Principibus olim parebant, quae postea ad Imperium pervenerunt, reservatis tamen quibusdam iuribus, veteribus Principibus ibidem competentibus??? Episcopi etiam fere ubique iurisdictionalia quaedam, in Civitatibus, quarum Episcopi erant, habebant: ut de Ratisbona videre licet apud Hund. d. tom. 1. fol. 220. Item fol. 238. etc. ac fol. 267. De Civitatib. mixti quae sunt Status, vid.

me. in tract. de Iure universitat. Braumschweigische Acta contra Braunschweig, Consil. 5. Knichen. in epopsi. et Dauth. fol. 200. ac in genere de Civitatib. Scip. Gentil. 3. de Iurisdict. cap. 22. Bocer. d. lurisdict. cap. 8. num. 81. et seqq. Waremund. 2 de foederib. fol. 29. et seqq. et quod contra Civitates Imp. crimen Maiestatis committi possit, vult Bocer. tr. d. Crim. Maiest. cap. 2. num. 100. De Privilegiis Imperialium Civitatum atque Civium carundem, Pacis Composit. fol. m. 368.

Civitates Imperiales (vel expressis Caesarum Privilegiis, vel praescriptione hominum memoriam excedente, vimque et effectum Privilegii ex certa [orig: certâ] scientia [orig: scientiâ] concessi obtinente) Iurisdictioiem, quam olim Imperatores per Praefectos Imperiales (vulgo Reichsvögt) explicare solebantin urbibus suis, tam quoad causas, quam quoad personas quaesitam habent; eandemque, quam Principes, Comites et Barones, in Provinciis suis, potestatem obtinent: hoc ipsum nuncupatim stabiliente Paurmaistero. de iurisdict. lib. 2. cap. ult num. 17. et Dan. Martin. Mager. de Advocat cap. 6. num. 189.

Das Amman Ampt in den Reichs-Stätten hat dem Kayser gehört, solches ist auch nachgehends auff fürsten, Graffen vnd Derzn kommen Also hat etwan das Amman Ampt zu Biberach, die Steur vnnd das Amman-Ampt zu Buchow deneu von Delffenstain gehört

Civitates Imperiales tempore Caroli V. fere Democratiae formam prae se ferebant, quae cum seditionibus obnoxia essent, eam praedictus Imperator post bellum Smalcaldicum in Aristocratiam convertit, non tamen ubique, hat die Zünfften abgethan.

ADDITIO.

Constat Rem public. nullam diu consistere pesse, in qua Cives primi Ordinis alios ex infimo gradu in societatem, communionem que Imperii admittunt; quod suae calamitatis exemplo probant Volsinii, de quibus Valer. Maxim. lib. 9. cap. 1. Urbs haec (de Volsinia loquens) inquit, etat opulenta, erat moribus et legibus ornata; Hetruriae caput habebatur: sed postquam luxuria [orig: luxuriâ] prolapsa est, in profundum iniuriarum et turpitudinis decidit, ut servorum se insolentissimae dominationi subiceret. Qui primum admodum pauci Senatorium ordinem intrare ausi, mox universam Remp. occupaverunt. Testamenta ad arbitrium suum scribi iubebant, couvivia, caeusque ingenuorum fieri vetabant, filias Dominorum in matrimonium ducebaut. Postremo lege sanxerunt, ut stupra sua in viduis pariter ac nuptis impunita essent, ac ne qua virgo ingenuo nuberet, cuius castitatem non ante ex numero ipsorum aliquis delibasset, etc.

Vindices tantorum scelerum demum Romani fuerunt, qui a Civibus oppressis clam vocati in auxilium, misso Decio Mure, libertinos omnes superarunt, et aut in carcere necarunt, aut Dominis in servitutem restituerunt. Pflaumer. in Mercurio ltalico. fol. 152.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

38. Reichssteur, Anlag.

Reichssteur, Reichsanlag, Reichshilff, est Collecta Imperialis, quae ad utilitatem totius Imperii, universis, qui ei subsunt, indicitur. Gail. lib. 2. obs. 53. Ut est Turcica collecta, Türckensteur, Türckenhilff, Römerzug, quam collectam iura feudalia et lustinianea appellant extraordinariam Collationem, ad felicissimam expeditionem Numinis Caesarei exhibendam, tit. quae sint regal. lib. 2. feud. et l. C. de quib. munerib. velpraestat. Imdicitur etiam collecta ad conservan dum Imperii Regimen, zu erhaltung deß Reichs Regiments. Hancce Collectam Imperialem. die Reichssteur, solus Imperator Romavus, et non nisi consentientibus Imperii Statibus imponit. Hinc et in Imperii Recessibus, plerumque haec clausula adponitur; vnd haben wir vns mit jhnen, auch sie hinwider mit vns vergliche.

Vor Zeiten haben die Römische Kayser durch bestellte Officialn von allen mittelbahren Vnderthanen der

Reichs Stände die Steur ohne Mittel selbst, an jetzo aber durch die Stände von jhren Vnderthanen, wie solches in Sachen Teutschen Maisters, contra Oettingen berührt ist, apud Meichsnerum, tom. 2. lib. 1. decis. 6. num. 64. fol. 630 Ruland. de Cemmissar. p. 4. lib. 2. cap. 6. num. 65.

ADDITIO.

In Comitiis hodiernis frequentissimum punctum est de Contributionib. hae enim omnib. fere Comitiis a Statibus exiguntur, ita ut Paulus Iovius argute dixerit, pecuniam esse summam Comitiorum Germanicorum, Clapmar. d. arcan. rerump. lib. 6. cap. 13. nec aliter fieri posse, tenuior Imperatoris status in causa est: nam e publico et bectigalibus Imperii non modo non nervos bellorum, sed ne Pacis quidem subsidia amplius habere, ait Plugius, in orat. de Ordin. Reip. Germ. late Arumae. d. Comitiis. cap. 8. num. 26. et seqq,

Contributionis autem, quae in Comitiis imponitur, et pro qualitate hostium a quibusvis ingruit, varia sunt nomina, quae com a Turcis, iam a ducentis fere annis continue duraverit, solet omnibus et singulis Comitiis eius intuitu, die Türckensteue exigi. Huius folvendae modi hactenus duo in Comitiis observati fuerunt, quorum unus der gematne Pfenning, alter der Römerzug dicitur: deillo in Comitiis Ratisbonensibus acriter An. 1471. inter Status disceptatum fuit, ut videre est apud Christ. Lehman in der Speyrischen Chronick. lib. 7. cap. 112. demum ita consensu omnium decretum est, ait Anton. Campanus. lib. 6. Epistolat. ep. 14. utin sumptus belli, quisquis proventus annuos mille Ducatorum habeat, is equitem unum conducat, pedituem, qui quingentos. Ceteri pro portione fortunarum ad eam summam contribuant. Ceterum ubi de proventibus haberi ea ratio nequeat, de capite habeatur, ut cui mille sint aurei, quinquaginta habere de provembibus censeatur, atque ea [orig: eâ] computatione contribuat. Fieri enim posse hoc modo, ingentem exercitum aiunt, et facilime sustineri etiam longissimum bellum. Et sunt qui assirment, si ad unguem res exigeretur, ducenta prope hominum milia cogi posse. Qui modus fubseque ntibus Comitiis, uti Augustanis 1474. Francofurt. A. 1486. Norimberg. A. 1486. Francofurt. An. 1489. Wormatiens. An. 1495. observatus fuit, vid. Arumae. d. cap. 8. num. 34. et seqq.

Alter modus est, qui nititur secundum Romanam expeditionem, nach dem Römerzug,qua [orig: quâ] Status Imperii pro obtinenda [orig: obtinendâ] et ornanda [orig: ornandâ] coronatione Pontificia [orig: Pontificiâ] Imperatori in Italiam eunti viginti milia peditum, et quatuor milia equitum, secundum taxam unicuique assignatam suppeditabant, Reichs Abschid d. A. 1521. vers. auch haben vns Churfürsten, quae quidem expeditio licet post Carolum V. a subsequentib. Imperatoribus omissa est, nohilominus tamen summa taxata a Statibus in casu necessitatis praestanda mansit plurib. Arumae. d. Comitys cap. 8. num. 38. et seqq. ] Iohan. Iacob Speidel. V. I. Licent.

39. Reichs Tag.

De Comiti is, vide omnino Dn. Arumaeum. in absolutiß. tract d. Comitii Imperii. Bertram apud eundem Arum. 1. dicurs. 9. Dn. goldast. Bohem. fol. 435.

Reichs Tag, vocatur Diaeta, et antiquissimum est Diaet pro multitudine aut conventu hominum, Goldast. ad Paraenetic. veter. fol. 371. Nithart:

Nuhatsich verkehret,
Schamloser falschet Diet ist jhr
Hoff gemehret.
Brueder Werner:
Do jhn dü vngetöfse Dier mit
Nagelen
Andas Crütze schlueg.
Strickere. in gestis Caroli M. Das er mit siner Diete
Einen Doff dar gebiert
ansinen Stulze Ache.

Inde Diaeta [orig: Dîaeta] Conventus publicus, Comitia, Cand Tag, Craiß Tag, Reichs-Tag, de quibus festivum Caroli V. Imp. dictum: Diaeta, Diaetam parit, et partus suffocat matrem. Diaetae etiam progentibus. Veteri Psalmorum Interprert: Thiat gens, Thiadon, nationes, Thiede gentes, Thiadekunne. generationes, etc.

Wie es auff den Reichs Tagen pflege herzugehen, vid. tractat singularem, qui iunctus est Chronico Spirensi Chr. Lehmanni, et consimilem tract. annexum den zweyen Consiliis, von der Reichs Stätt Stimm vnd Session.

Alii Conventus an liciti? Limnae. ad Ius Public. Dan. Ottonis. fol. 58. An Status possint personaliter ad Comitia citari? Valent. Riemer. de Iurisdict. L. 1. D???e von Adelzu den Richs Tägengehörr, v. supra verb. Reichs Ständ, etc. et Cerm. d. Equestri Ordin. German. fol. 91. et fol. 138.

Circa den Außschreiben zum Reichstag, sciendum est, quod praeter locum et diem etiam causae habendorum Comitiorum in iis exprimi debeant, eo scilicet fine, ut vocatus velut in antecessum mature de illis deliberare, ac Legatos suos, si quos missurus est, eo plenius, cautiusque instruere queat. Et alias regulare est, ac de cuivis citationis natura, ut praeter nomen citantis et citati, diem et locum, causae quoque in ea [orig: eâ] fiat mentio. Gail. 1. obs. 51. Quamquam ctiam Imperator non rogandi, sed cogendi in modum literas eas ad Status emittat; quia tamen magna iuris Comitiorum pars ad eos quoque pertinet, aequum et libertati Germanicae congruum est, ut verbis compellantur, non adeo imperiosis. Hinc ab antiqua [orig: antiquâ] vocandi formä, quae quandam iussionis duritiem prae se ferre videbatur, posteriori tempore fuit recessum. Et cum Caesares vetustiores verbo gebieten, haissen, befelhen, ut in reformatione Friderici IsI. Anno 1442. et im Außschreiben auff den Reichstag zu Augspurg. Anno 1530. Carolus v. uterentur; noviores suam ad Comitia citandi auctoritatem non sine maxima insignis clementiae laude, blandiori alloquio nunc temperant, vide Bertram apud Arum. vol. 1. de Comitiis. disc: 9. th. 20. ubi addit: Idcirco magis exsistsmaverim, nec Imperatori quicquam desua [orig: desuâ] Maiestate decedere, si ita Status ad Comitis vocet, ut non täm citare, quam rogare videatur; nc Statuum Iura, Privilegia aut libertatem imminui, si venire iubeantur pro Imperio.

40. Reichsvogt, Reichsvogtey.

Vor Alters, ingemain, habennicht nur die Tlöster jhre eigne Advocatos, Vögt vnd Tastenvögt; sondern auch die Reichs Stätt jhresonderbare Praefectos Imperiales, Reichsvögt, Reichs Schultheiß vnnd Reichs Ammangehabt; Welche in Namen Kayserlicher Mayestät die Iustitiam, oder doch den Biutbann der Orthen distincte administtirt vnd verwesen (massen solches vor andern Petrus Pythaeus, lib de Comitibus Champagniae schön erklärt, vnnd nach folgender auß jhm gemachter Extract zuerkennen gibt, a quo non multum abludit Knicken. de sublim. territ. iure cap. 4. num. 302. cum seqq. multis. ) daß es uch also insonderheit, vor vil hundert Jahren mit dem Stritr vnd der Statt Lindaw, eben dergleichen Beschaffenheit eraiget: In dem hochermeltes Stifft, nach seiner erstlichen durch Graff Adelbert (dann etliche von Buchorn, etliche von Bregentz, etliche von Rorbach nennen) beschehener Fundation bey Kayser Ludwig daß Andern Zeiten, auff einen Tastenvogt, vnd vnder andern dahin (besag seines ersten Anno 866 datirten Privilegii) ist befreyet worden, daß vber Ecclesias eius Curtenses, aut loca vel agros seureliquas possessiones, sich niemands Ritterlichen Ampts, dann deß Closters Advocat oder Castenvogt annemmen; Welcher anch in dem Jahr zweymahl Gericht halten, jedoch vber 12. Pferdr nicht mit sich bringen, vnd von den Gerichts gefällen, den dritten Theyl, die vberige zween Thayl aber ein fraw Abbtissin einsäcklen soll.

Ea autem, quae adhuc pertinent, et apud Pythaeum habentur, Gallice refert Erasmus a Chokier. tract. de advocat. feudal. quaest. 1. num. 9. fol. 4 et seqq.

Quae iura olim habuerit ein Reichsvogt, patescit ex duobus Privilegiis Rudolphi I. datis Civibus de Lindogia Anno 1274. et seq. ubi inter alia habentur: Utnullus Iudex publicus, Dux vel Comes, aut quilibet ex ludieiaria potestate, ipsos super possessionibus iuris forensis suae Civitatis subiacentibus, et aliis causis saecularibus seu Civilibus quibuscumque, possit vel audeat constringere; nec coram alio quam Advocato, vel suo substituto in Palatio Dn. Abbatissae, et ea [orig: eâ] praesente teneantur querelantibus respondere, nec Advocatus, nec Dux, Comes vel alter ratione iudicii cuiuscumque in aliquem Civium praedictorum in causis, quae coram Advocato vel suo substituto sunt in Palatio Abbatissae tractandae,

possitvel audeat proscriptionis sententia fulminare. Praeterea, si proprius sive suus ali cuius in possessione libertatis in d. Oppido, tamquam Civis diem clauserit extremum, cuius status detegatur Domino tertia pars rerum mobilium cedet, si naturales heredes superstites videbuntur. Si non, medietas rerum mobilium Domino assignetur. Praeterea si homo Advocatitius in praedicto oppido tamquam Cicis domicilium habuerit, Advocato nullum personale servitium tenebitur exhibere. Ipso autem Advocatitio homine diem extremum claudente, Ecclesiae, ad quam spectavit, quicquid iuris ipsi Ecclesiae in defuncto, vel in iis, quae suae conditionis fuerunt, competit, dabitur sine dolo. Adhaec, quicumque aliquod praedium ad forum praedicti oppidi pertinens, quocumque titulo per unius anni et diei spatium, pacifice et quiete, sine reclamatione seu interruptione legitima [orig: legitimâ] possederit, reclamante in Provincia exsistente, illud praedium inantea pacifice possidebit. Si quis etiam a suis parentibus, sinenaturali herede migraveritab hacluce, eius haeteditas devolvetur ad patrem velmatrem. Si aute parentes non exsistunt, tunc heredes proximi ex paterna seu materna linea procedentes, succedent defuncto.

Etin altero Privilegio sequentia leguntur: Promittimus itaque dictis Civibus munere genere specialis, quod nos Advocatiam nobis et Imperio attinentem, quae vulgariter dicitur Castfogit, numquam alienabimus, obligabimus, aut commutabimus. Volentes idipsum a nostris successoribus inconvulsum perpetuitate temporis observari. Item statuimus, quod nullus Iudex publicus, nec Dux, nec Comes, nec quilibet ex iudiciaria [orig: iudiciariâ] potestate, ipsos super possessionibus iuri forensi, ipsorum Civitati subiacentibus, et in aliis saecularibus causis quibuscumque, nisi coram Advocato, vel suo Iudice substituto, in Palatio Dn. Abbatissae, et praesente Dn. Abbatissa poterit aliquatenus convenire. Praeterea proscriptio Advocati, Ducis, Comitis vel alterius Iudicis ratione Iudicii cuiuscumque ipsorum Civium intrare non debet, vel attingere Civitatem. Ipsorum etiam Civitas tali iure et libertate uti debet, videlicet, quod quicumque extraneus servilis condutionis a praedictis Civibus recipitur in Concivem, si idem per spatium unius anni, sine impeditione vel repetitione Domini sui in dictorum Civium Civitate commoratur, ita si ipsum Dominus scit in oppido residentem, deinceps liber et solutus ab omni servicio sui Domini penitus permanebit. Si autem ab eodem Cive recepto, servitium a suo Domino postulatur, ita tamen si infra terminum illius primi anni convincitur, de iure ad servitutem pertinente, quicquid Advocato de ipso nomine servitii dabitur, Dominus in tertia parte penitus contentus esse tenetur. Insuper si proprius alicuius Domini convictus ad servitutem, in saepe dictorum Civium moritur Civitate, Domino tertia pars rerum mobilium ecdet, ita si carnales heredes esse videntur, si non, tunc Domino medietas mobilium assignatur. Item, si aliquis homo Advocaticius in ipsorum Civitate est residens, Advocato desua persona aliquod servitium facere non tenetur, si autem idem homo Advocatitius, viam carnis ingressus fuerit, universae Ecclesiae, ad quam spectare videtur, quicquid iuris cadem Ecclesia in ipso vel in iis, qui sunt eiusdem conditionis, habere videtur, dabitur sine dolo. Nullus etiam Miles nec Monachus praedium aliquod in Civitate praedictorum Civium, hereditario iure acquirere poterit, nectenetur: Et si aliquod praedium alicui Coenobio, vel aliis personis Religiosis dabitur propter Deum, infra terminum unius anni vendere tenentur, quod si facere neglexerint, ex tunc proprietas eiusdem praedii ad heredes proximos tradentis succedit libere et quiete [orig: quietê]. Quicumque etiam puer cum rebus propriis a suis parentibus separatus, sine carn??? herede de hac luce emigrabit, eadem hereditas in patrem vel matrem cadet evidenter. Si autem ibi parentes esse non videntur, tunc in pr oximum heredem, sive ille sit ex parte patris, sive matris, de iure cadet hereditas.

41. Reymen, Rythmi.

Wann die Reymen angefangen, vid. Praefation. Parnassi Mariani, et Les Recherches d. Pasquier.

De Rythmis tam in soluta [orig: solutâ] quam in adstricta [orig: adstrictâ] numeris oratione, late Lael. Bisciola horar. subcesivar. tam. 2. lib. 15. cap. 9.

42. Raisen.

Ob das Raisen nutzlich, vid. Dn. Guli. Anton. in tract. de Rescript. Moratoriis fol. m. 488. etc.

43. Religion, Religions Frid.

De Religione et Pace Religiosa, vide omnino Pacis Compositionem. An pax Religiosa pactum vel Lex? Pacis Composit. in praefat. lit. gg. et quaest. 25. d. praefat. lit. oo. Ubi non una Religio, ibi nulla pax, ac etiam Pacis conditiones disputantur vnd machen vil vnruhe. Pac. Comp. quaest. 62. adfin. Et ubi dissensus in Religione, ibi certa est dissolution Imperii. Aliud est in Turcia; degentes enim ibi, nullam habent potestatem, sed sunt ut servi, quem admodum in Babylonia Iudaei etc.

Ob jedem vngemittelten vom Adel frey stehe, einen frembden Glauben anzunemmen: Er habe gleich die hohe, oder nur die vogreyliche vnd nidegerichtliche Obrigkeit? Bidembach. quaest nobil. 3.

Ob bey den Landsässen vnd vngemittelten vom Adel, ein vnterschid mit dem Exercitio Religionis zumachen: daß die Landsässen allein für jhr Persondas Exercitium treiben? oder solches gleich wie vngemittelte Ritterschafft in jhren Rirchen, Schulen vnd Gebieten frey anrichten können oder möchten. vide Bidembach. quaest. 4.

Ob ein gefceyter vom Adel befügt, die Religion zuändern, Erhabe gleich vor oder nach auffgerichtem Religionsfriden, den ein oder andern Glauben gehabt? vide Bidembach. quaest. 5.

Da ein fürst vnnd einer vom Adel nicht eines Glaubens: Ob sie in einem gemainen flecken oder Dorff die Vnderthanen zu jedes Glauben zwingen? Oder auff den Fall jhres widersetzens, dieselben vertreiben könden, Vnd die Vnderthanen zuw eichen schuldigseyem? vide Bidembach. quaest. 6.

Religio generale est, et in cludit omne id, quod contra conscientiam fit. Quoties igitur fit prohibitio, ne quis turbetur in sua Religione, omne prohibitum censetur, propter quod conscientia minus libera red ditur.

Cum Iurisdictio Ecclesiastica quoad Religionem, Conscientiam et Caeremonias Personarum Augustanae Confessionis suspensa dicatur ex §. damit es wider Augspurgische Con fessions- Religion, Glauben vnd Bestellung der Ministerien. Exinde concludunt, eam utique et in causis Matrimonoalibus, respectu eorumdem suspensam esse: siquidem ubi nulla Diocoesis, ibi nulla amplius Iurisdictio spiritualis. Et sub istis verbis: Religion, Glauben, Rirchen-Gebrauch (quam vis in specie non facta mentio causarum matrimonialium) putantur easdem inclusas, ex identitate rationis, et causae finalis pacis Religionis: quae utrobique eadem. Quia Legis ratio in uno casu, sicut in alio obtinet, non dicitur Lex extendi ad casum, sed dicitur istum casum comprehendere, tamquam genus suam speciem.

Praeterea laia atque alia est Religio, quoad matrimonia apud Augustanae Confessionis asseclas, quam apud Catholicos, cum illi pro Sacramento nequaquam matrimonium reputent, et aliis Legibus diiudicent hasce causas.

Habent itaque Status Augustanae Confessionis suas speciales ordinati ones Ecclesiastcas, vulgo Rirchenordnung, quibus annexae sunt ordinationes matrimonoales, Eheordnung, ubi disponitur de matrimoniis, de consensu Parentum, de gradibus, etc.

Ob in einer Reichs Starr möge ein Gesatz gemacht werden, daß keiner zum Burgergelange, er bekenne sich dann zur Augspurgischen Confession? Nego, si non ab initio tota fuit Lutherana illa civitas.

Item, wann in iner Reiche Sratt beede Religionen vblich,vnd die Catholische, offentliche Processionen,

Item, offentlich vnd sollenniter zu den krancken zugehen, zugestatten? welches in der Donawertischen Sach gestritten worden. Et impediri non posse tales Processiones, puto: cum qui antecedens concedit, necessario consequens permittere censeatur.

An in Civitatib. Liberis liceat repetere Monasteria etiam ante Passaviensem Transa ctionem occupata? Resp. quod sic: nam (1) hoc nullibi prohibitum. Et quod Statibus concessum, hoc non pertin et ad civitates Imperiales, ubi Caesar plus Iuris habet, qui non aggre gatur Statibus, ex Stylo illius Con stitutionis, es wirdt auch absönderlich von den Reichs Stätten et Statibus gehandler, ac Civitates Statibus opponuntur (2) sancitur in §. von Reichs Stätten, daß jeder den andern sollbleiben lassen bey der Religion; Sed propterea non impeditur repetitio eius, quod est suum. Et dicitur, bey seinen Güerern, quorum scil. dominuum habet, non quorum detentor est viloentus. Item ibi comparantur Ständt vnd beederseyta Burger, sed Status müssen wider geben, was einer dem andern ante Pacem genommen.

Catholici in materia Pacis Religiosae semper habent intentionem fundatam, et quod ab adversa parte non probatur aperte conc essum esse, prohibitum merito dicitur, vid. Pacis Composit. quaest. 31. et 35.

Per pactum et foedus, non autem per legem, haereticis pacem dari posse, deducitur in saepe alleg. Pac. Composit. in praefat. lit. vv.

De differentia deß Religionfridens mit den Reichs. vnnd Landtständen, Pacis Composit. quaest. 27. num. 44.

Notandum, si Status Imperii, secundum axioma Adversariorum, vigore Pacis Religiosae vnd Krafft der Landtsfürstlichen Obrigkeit die Clöster, etc. reformiren köndten, hätten sie solches gleich vnd zumahl gethan, nec capassent occasiones, et pedetentim hoc fecissent, man hätte auch nit vil tractiren oder handlens gebraucht.

Wie die Engelländer die Catholische tractiren, Mercure Francois tom. 13. fol. 784.

An in uno Regno plures debeant esse Religiones, Mercer. 2. opin. cap. penult. et ult. An Princeps vel Cones sub ea conditione institui posset, ne religionem muter? Iohann. Regulus in discurs. singul. ubi fol. 13. an utriusque Religionis defuncti Beati sint appellandi?

Quod periculosum sit, plures esse Religiones, vel ob religionem bellum gerere, tradit Mariana 1. Institut. Princ. 2. cap. 14. et 3. cap. 17.

De Zelo Religionis loco Ratienis Status, vid. Meillet. in discurs ad Tacit. fol. 190 Guyon divers. lecons tom. 3. cap. 10. et seqq. ubi multa de abusu Religionis.

Ob ein Religiosus könne auß dem Closter gehen, vnd wider zu den Güetern, denen Er renuncirt, gelangen? Servin. plaid. tom. 4. plaid. 16.

Turcae observatores strictissimi sunt suae legis, et tamen tolerant plane contrarias Confessiones amplectes. Les Turcs sont moins scrupuleux, que les Grecs, et que beauccup d' autres nations. Ils permettent que les Grecs Chrestiens facent leurs prieres sur la terresellee en leur prescence, et eux mesmes assistent et aident aux Grexs. Bellon. 1. cap. 29.

Licet omnes Religiones Turcae tolerent, Apostatas tamen suae Religionis, ac etiam Haereticos ut Persas acerrime persequuntur. Idque fit propterea, quia in talem Regionem pervenerunt, ubi alia religion in ust erat, quam extirpare non potuerunt. Sic et Romani moderate ab initio cum Paganis egerunt, vid. tot. tit. C. d. pagan. et ibi Commentar. Iacob. Gothofredi, quia Religio Christiana tum nova erat.

Et les Turesmesmes, qui dominent sur toutes les contrees, qu' avons susdictes, aux Coloieres font grandes aumosnes pour la bonne vie et grande obsevation des ceremonies, qu'ils maintienent. Idem 1. cap. 35.

L' Alcoran est si estroictement garde, que si quelque l~ urc avoit mue une seule lettre, ou change le stile,??? accent, la loy commende, qu'il soit lapide des l'heure mesme. Tous Turcs ont le Alcoran susdict en si grande reverence, qu'ils le baisent et l' embrassent et iurent per luy, comme per Dieu, etc. Idem 3. cap. 3.

De diverses sectes, qui sont survenies entre les Mahometistes, sur le fait de leur Religion, et lemoyen qu'ils sont use d' y pourvoir. Idem 3. c. 4.

Nul Chrestien n' est fait Turc par force, mais s'il veut de son bon gre se faire Turc, il en est beaucoup mieux estime. Ceux, qui sont faits surcs par force, comme qui pour sauv er leur vie se sont faits Turcs, n' en seront pas tant estimey. Ceux qui blasphement et disent in iures a Mahomet, doivent mourir; mais la loy les absout, s'ils se veulent rendre Turcs. Idem c. 28.

Que les Turcs en toute fortune prononcent ce Mot: Alavara, id est, Dieu aidera. Parquoy estimans leur fortune predestinee, sont ha Zardeuz a tous perils, sur mer, sur terre et aux combats vide de hac re Aulae Turc. part. 1. et Bell. 3. cap. 21.

Omnia quidem plena Deo sunt, etc. sed plurimum valet ad metum delinquen di etiam presentiam Religionis urgeri. Symmach, 1. Epist. 40.

Inprimis hoc volunt persuadere, non interire animas, sed ab aliis post mortem transire ad alios, atque hoc maxime ad virtutem excitare putant, metu mortis neglecto. Caesar. lib. 6. de bell. Gallic.

Religionis zelus primum medium auctoritaris seu oboedientiae Turcicae. Tarduccius. fol. 235.

In Germania Religio a Carolo Magno per Saxoniam, et post a Saxonicis Imperatoribus per Slavonicas Provincias: Pomeraniam nempe, vicina sque Regiones, vi et bello propagata fuit. Qua [orig: Quâ] de re videri potest Albinus in der Meißnerischen Chronic. tit. 11.

De Religione multa habeo, iutr. de iurib. Maiest. Ecclesiast. et tr. d. informat. educat. etc. fol. 33. et usque ad fin. ac vid. supra verb. Retzer.

45. Reliquien.

De Reliquiis, vid. Filesacum 1. Selectar. cap. 13. et Paul. Zypaeum in analysi luris Pontificii lib. 3. tit. de reliqu. et venerat. Sanctorum, fol. 369. et seqq. Etsi alioquin novorum miraculorum aut novarum Reliquiarum receptio Episcopo approbante fieri possit, qui adhibitis Theologis ac aliis de iis decernat, quae veritati congruent; Si qua tamen gravior quaestio incidit, Metropolitani Comprovincialium Episcoporum sententiam exquirere debent (sic tamen ut nihil inconsulto Rom. Pontifice novum, aut in Ecclesia hactenus inusitatum decernatur) Cons. Trident. Sess. 25. d. invoc. et vener. reliq. Sanctor. ne irrepant falsa improborum molimina, quemadmodum Tacitus lib. 4. histor. enarrat, duo non sacra miracula a Vespasiano patrata: ut eius attactu aegra conversa est ad usum manus, ac caeco reluxit dies. Utuumque, inquit, qui interfuere, nunc quoque memorant, postquam nullum mendacio pretium. vid. Cardin. Baron. in annalib. ad An. Chr. 1027. num. 3. ubi exempla aliquot habet de nundinatoribus et falsariis Reliquiarum.

46. Remission der Maleficianten.

Deremissione delinquentium, vide Hunnium in discurs. Crim. fol. 18. etc. Mein tract. de foro Competent. rutger. Ruland. in not. ad Ferrar. Montani process. fol. 51. etc. et Speidel. in Syllog. lit. R. verb. Remissio delinquent. part.1. et 2.

47. Remonstranten.

48. Renovatur.

Von der Renovatur hat Derz Jacob von Ramingen, so wol als von der Registratur ein nutzliche Erinnerung auß gehenlassen, vnd daselbst vnder an dern gesetzt: So wil erstlich die notturfft erfordern, zubedencken vnd zuberahtschlagen, was man allerdings renoviren lassen wölle. Primo. Ein Fürstenthumb oder ein gantze Landschafft, oder ein Graffschafft, vnnd also ein Provintz, vnnd also ein gantzes Territorium alicuius Provinciae, oder sonst ein Herrschafft vnnd

Dominium, oder ein einzechtigen Flecken, oder sonst ein einzelig Gut. Secundo, Herrlichkeiten, oder allein Reditus sive proventus, oder ste Beede. Tertio. Oder sonst aliqua Iura.

Sollein Provincia, oder ein gantze Landschafft ernewerr werden, alsdann ist insonderheit zubedencken, vnd warzunemmen, was ein Provintz, oder ein solche Landschafft, allerdings für Regalien vnd Iura, de iure communi aut consuetudine, hab vnnd haben möge vnd solle. Vnnd dann, was für Dereschaffren, Stätt, Schlösser, Bürge, Bürgställ, Dörffer, Weiler, vnd Döfe, mit vollkomnem Dominio, Item, was dann solcher Provintz vnd Landschafft, mit dem Eigenthumb zugethan, Item, vnnd was daran Lehen seye.

Soll sonst ein Derzschafft ernewert wrden, würde abermals vonnöhten seyn, zubedencken vnd warzunemmen, was für Regalien, von Recht oder gewonheit, oder ex speciali concessione, solche Herrschafft haben solle, oder haben niöge. Item, was für Iura Incorproalia, vnd dasselbig de Iure communi, oder abermals ex quadam consuetudine, aut ex speciali concessione, aut praescriptione longissimi temporis, aut ex aliquo contractu, vel, pacto, aliove iusto Titulo

Darnach Obsolche Derzschafft, ein freye eigenthumbliche Derzschafft, oder ein Lehem, oder ein Pfandtschafft, einem Widetkauff vnderworffenseye, etc.

Tertio. Was für Bona zu solcher Herrschafft gehören, derselben zugethan oder annectirt, was darunder eigen, vnd dann was Lehen. Item, was nicht mit dem Eigenthumb, noch weniger der nießlichen Gerechtigkeit, Sondern allein ratione aut merl, aut mixti, aut simplieis Iurisdicti onis, aut modicae coercitionis, oder sonst alicuius praecminentiae, Vnd also allein der Obrigkeit, oder sonst einer Derzligkeit halben der Derzschafft vnderworffen sey. Item, da das Gut allein mit dem Eigenthumb zugethan, oder auch das utile Dominium darzu gehörig.

Quarto. Was solche Derzschaffe für Bona habe, so andere besitzen, nutzen vnd niessen, Aber jhr deßhalben vnd darvon, auch was Recht oder Gerechtigkeit zuthun, oder zu Jeben schuldig vnd pflichtig. Item, rs vnd welche vnder denselben in fevaum concessa, et quale feudum, cuiusque naturae. Item, was darunder für bona Emphytheotica, Was darauß für Canones et servitla praestirt werden, vnd fa werden sollen. Vnd dann, quae Partiariis aut Colonis distributa sunt. Item, quae ad aliquod tempus concessa, locata atque conducta sunt.

In jetzt erzehltem allem vnd jeden, muß sich ein jeder Herr, der jhme wil einige Land oder Herrschafft erneweren lassen, bey jhme selbst gefasset machen.

49. Rentkammer.

Aerarium Civile, quod inservit expensis administrationis Civilis, tempore Pacis, Rentkammer vulgo vocatur Quod principaliter, in omni Republica instituendum est. Desid erat enim inprimis Politia Civilis, quae totius Rei publicae administrationem togatam complectitur, expensas innumeras in personas et res conferendas, puta Magistratus, Iudices et alios Officiales, in Legatos, in Aedificia publica, Circos, Theatra, Palatia, Pontes, Vias publicas, Moenia, Muros, Turres, Aquaeductus. vide Iacobum Bornitium, in tract. de aerarii reditibus, lib. 10. cap. 3. et me, de aerar passim.

50. Rentgülden.

Rentgülden appellatur in Comitatu Mansteldico id, in quo pretium Cupri impensas in eo factas, excedit. Moller. ad Constit. Saxon. part. 3. const. 25. nu. 7.

51. Repraesentation.

Repraesentatio Lege Salica [orig: Salicâ] nulla erat: illa namque tit. 62. proximiores tantum admittebat, et nepotes omnes repellebat. vid. Bignon. in notis ad Marculphi Formulare fol. 557.

52. Repressalien.

Repressaliae seyndt vnnd heissen auff Teutsch Fehden, oder Pfandungen der Güter vnd Personen, als da einer für den audern, vnd eines Gut für deß andern Gut gefangen vnd verhafftet wirdt. text. in cap. 1. de iniur. lib. 6. Bart. hoc tract. ubi dicit, Repressaliae conceduntur propter iniustitiam alicui factam in ali qua [orig: quâ] Civitate non subdita concedenti repraessalias Lignag. in tr. de repress. part. 4. 2. part. pr. quaest. 10. Si per viam iuris non potest conveniri, alias secus, ubi tradit licite posse concedi repressalias contra Magistratum Civitatis, pro iniustitia alicui facta. Sed vide Parid. de Puteo, in tract de Synd tit. de offic. Syndic. vers. Quidam de Regno. per tot. Et ideo, ean dem rationem habent, quae bellum: nam et ibi innocens subditus punitur, et damno afficitur, propter Principem nocentem. vide me, de Maiest. fol. 170.

Repressaliae, quae et pressalia apud Isern. et Afflict. in Constit. Neapol. tit. de pressaliis puniend. Cuiac. inl. un. C. ut null. ex vic. ab Italico presa, quod capturam sonat, derivantur, ves a reprimendo, quod iis aliorum in iustitia reprimatur, Petr. Frider. de process. cap. 46. numer. 4. lib. 1.

An Vasallis unius Regis, liceat ad ulciscendas iniurias, sibi in alienis Regnis illatas, personas et bona dictorum alienorum regnorum pro aliorum noxa capere, repressaliis propria auctoritate utendo, si concluditur, quod non, qua poena puniantur capientes. vid. Peguer. decis. 11.

Opfanden, arrestieren, kümmern, oder auffhalten, soll niemandts Person, Haab oder Gut, vmb frembder Sachen oder Schuld mwillen, er habe sich dann darfür verpflichtet. Geschicht es aber, so verwürcker der, so es thut oder thun läst, sein Spruch vnd Forderung gegen dem Hauptschuldner, vnd muß dem Gepfändten, Arrestierten, Rümmerten oder Auffgehaltenen das jenig, so er ihme abgetrungen, vierfach erstatten, Nov. ut non fiat pignor. pro al. auth. sed omnino C. ne ux. pro marit. Pfeil, consil. 38. in pr.

An Repressaliae iure defendi queant? ac quis con cedere possit? contra quos item concedi possint? et denique quae sint iustae causae repraessaliarum, vide apud Arumae. Quir. Cubachium tom. 4. discurs. 25. 26. 27. et 28. Item Grotium. de Iure belli. 5. c. 2. R. P. Ludov. Molin. d. iust. et iur. tr. 2. disp. 121. et Georg. Berchtold. Lorich in Enchiridio arreptor. et repressaliar. Petr. Fontanell. in tract. d. pactis antenuptialib. claus. 3. gloss. 3. fol. 30. etc. Item disputat. iunct. tract. Daln eri de renuntiat. ut et Matth. Stephani in Commentar. ad Novell. 52.

Olim autem in Germania, ubi diffidationes, die Fehden, vnnd selb Gericht noch im Schwang gegangem, auch kein gemeiner Landfrid auffgericht gewesen, quaelibet Civitas contra alteram ciusmodi repressalias concedebat: Ut passim in der Speyrischen Chronick Christoph. Lehemanni adparet.

53. Reputation.

54. Requisitorial oder Hilffbrieff.

V. supra v. Bitt: vnd Hilffbrieff. add. Cancer. var. resolution. lib. 2. cap. 15.

55. Restitution.

Restitutio banniti an etiam ad bona extendatur? Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 25. et Peregrin. intract. de iur. fisci. lib. 5. tit. 2. pertot. De restitutione in integrum, etiam maioribus facienda, et quae ad eam obtinendam requirantur vel necessaria sint? multis agitur supr. verb. Pflegrechnung.

56. Restitutio Theologica.

De restitutione, vid. Casistas, Molinam, Sotum, Philipp. Fabri Faventinum et alios. item Franc. de Platea.

57. Retorsion.

Da variis significationibus vocabuli Retorisionis, et quod retorisio iniuriae sit contra omnem rationem, vid. tract. singul. Roenemanni. Ac sequens a me olim conscriptum responsum Iuris, materiam retorisionis tractans, inserere libuit.

Facti Species.

SEr Hochwürdig, Woi Edle, vnd Gestrenge Herr Wilhelm Michael, deß Hochlöblichen Teutschen Ordens Ritter, der Palley Francken, etc. Har vor disem Herren Doctor S. eine Retorision durch Notarium vnnd Zeugen in seine habitation vnd Wohnbehausung lifferen lassen, dessen Inhats daßer Herr Commentur glaubwürdig berichtet worden, wie ermelter D. S. vnlangsten zupor, beyeiner Mahlzeit oder Zech offentlich außgegossen vnnd gesagt haben sollte, Er Herr Commenthur sey nicht allein ein Ehrloser Mann, vndSalva [orig: Salvâ] venia [orig: veniâ] ein Schelm, sondern halte auch alle die jenige, so mit ihme Herrn Commenthurn essen vnd trincken, für dergleichen leichtfertige Leuth vnd Schelmen welchezugefügte iniurien er Herr Commenthur ihme D. S. in optima forma, wie es zu recht seyn vnd geschehen soll, köndt oder möchte non animo iniuriandi, sed defendendi, hinwider in seinen Buesen geschoben haben wolte, vnd halte ihn D S. nit anderst, als einen Ehrenvergessenen Schelm, vnd alle je jenigen, so mit ihme Gemainschafft haben, oder halten werden, so lang vnnd vil, biß er D. S. ein solches auff ihne Herrn Commenthurn, wie zu recht gnuegsam, erweisen thue, vnd was sonsten in angeregter retorsion, welche hiemit sub lit. A. beygelegt, weiter zufinden seyn mag.

Demnach aber mehrbesagter Herr D. S. selbsten nicht, sondern allein sein Schwager bey vorgangner insinuation zu Hauß gewesen: So hat hernacher der Hochwürdigste Fürst vnnd Herr, Herr Joh. Caspar, Administrator deß Hochmaisterthumbs in Preüssen, Maister Teutschen Ordens, in Tentsch vnd Welschen Landen, Herr zu Frewdenthal vnd Mülenberg, Röm. Kayserl May gehaimer Raht, etc. von solcher obangeregter retorsion copias, einem Ehrsamen Raht der Statt Haylbronn vberschickt, vnd in einem darbey einkommen Schreiben vermelt, obwool ihme D. S. ein Retorsion insinuirt worden seyn soll, so vernemmen doch Ihre Hochfürstl. Gna. sovil, daß er D. S. nichts desto weniger bey seiner Stell vnd function vngescheucht, wie vor, gelassen werde, da doch ein ernstliche demonstration hierzu vonnöhten seye, also Ihre Hochfürstl Gna zuvernemmen begehren, ob ein Ehrsamer Raht für sich selbsten, von Oberkeit wegen ernstlichen vnd rechtlicher Gebühr nach bemelten Herrn D. S. darumb ansehen, vnd denselben zu genugsamer satis faction obbenandts Herrn Commenthurs, auch allen andern interessier ten anhalten wolten, oder nicht, inmassen solches auß höchst gedachter Ihre Hochfürstl. Gna. Schreiben, sub lit. B. mit mehrerem zuvernemmen seyn wird.

Hierauff nun, vnnd zuverhütung aller ferrnern Gefahr vnd Vngelegenheit ihne Herrn D. S. per Decretum angedeuttet worden, daß er biß zu Außtrag solcher Sachen seiner Stell wegen in suspenso gelassen werden sollte, welches sich nunmehr in die 6 oder 7. Wochen lang also continuirt. Wiewol nun inmittelst der Herr Commenthur, wie wir zwar berichtet werden, auff beschehen ersuchen vnd ansprechen vornemmer Adels vnnd anderen Persohnen, den gefaßten Vnwillen in seiner beschwärlichen Kranckheit gäntzlich schwinden vnd fallen lassen, auch in seiner retorsion vnder andern vermel???t, daß er sein D. S. vorgesetzte Herren Burgermaister, unnd die deß Rahts, so mit ihme Herrn Commenthurn Gemainschafft gehabt, oder gepflogen, in solcher retorsion nicht angezogen habem wöllte, etc. So steht man doch nichts

Was sonsten das factum an sich selbsten belangenthur, ob nemblich obangezogene verba iniuriosa, weiln eben einen Tag zuvor erliche auß eines Ehrsamen Rahts Mittel bey Herrn Commenthurnzu Gast gewesen, vom Herrn Doctor S. geredt, vnnd etwan wegen einer vorgangnen widerwärtigen Handlung auß Zorn, vnnd mit vndergelauffenen Trunckenheit außgestossen worden seyen, daß gibt beyligendes Examen sub lit. C. zuerkennen, auch solches vor etlichen Rahts-Persohnen attestirt. worden, wiewol er Doctor S. sich dessen nicht zuerinnern wissen will: Inmassen auß der Beylag sublit. D. zuvernemmen, welches man vmb mehrerer Nachrichtung willen, solcher gestalt Schrifftlich zuvberschicken nicht vnderlassen wollen, darvber obbegehrten wolmainenden Resolution erwartendt.

SEmnach Wir Decanus, vnnd andere Doctores der Juristen Facnität, bey gemainer hohen Schul zu Tübingen günstig ersucht worden, vber vorgesetzte fact speciem, Vnser Rähtlich gutbeduncken zueröffnen, als haben zu dienstlicher Willfahr, Wir in vnserm versambleten Collegio hiervon reifflich deliberiert, vnnd auß denen vns mirvberschickten, auch in der Facti Specie angezogenen Schrifften, sovil befunden, daß das Werck sowohl an ihme selbsten, als auch wegen seiner nachzüglichen consequentien, vnnd weil deß Herren Teutsch Maisters Hochfürstl. Gna. sich dessen starck annimbt, nicht von ringer Importantz.

Dann obwol (1.) vnzweiffelichen Rechtens, vnnd an ihme selbsten billich ist, daß, wann schon einer von jemandt anderm schmächlich angetastet wirdt, auch die, so mit ihme zuschaffen haben, für vnredlich angezogen, vnnd von den Iniurianten ihme gleich vnd ebenmässig geschmächt zuseyn, gehalten werden wollen; Solches jedoch weder dem iniuriato, noch andern, die sich seiner in Ehrlichen Sachen annemmen, oder mit ihme

Etenim ut S. Cyrpianus. in Epist. ad Cornel. vere et eleganter scribit: Non qui audit, sed qui facit Convitium, miser est. Et cum nocientes innocentibus iniuriam faciunt, illi patiuntur iniuriam, qui facere se credunt. Quodque per iniurias, vel contumelias, ab alio quocumque illatas, nemini fama sua auferatur, nec alienum delictum tertium aliquem infamare possit, passim in tractatu de existimat, praesertim lib. 2. num. 16. docet Marquardus Freher, quia infamis nemo esse potest, nisi qui peccat, l. 7. inpr. ff. quod vi metusve causa. Quod et toto libro docuit Seneca, in sapientem in iuriam non cadere. Idemque indicandum esse de libellis famosis, consimilibusve iniuriae generibus, in aliquem sparsis autpublicatis, tradit idem Frcher. d. loc. num. 8.

Ob wol auch fürs ander, jeniger, welchem ein Retorsion insinuirt wird, exisdem modo iam dictis rationibus, nicht für vnehrlich zuhalten, vil weniger seines Diensts vnd Ehrenstands zuentsetzen.

Min ime enim tantam vim retorsi oni esse tribuendam, ut possit infamia notare illum, cui retorisio obtinigt, novissime satis probavit Henningus Rennemannus. in tract. de iure Retorsionis. fol. 140. et seqq. ut et fol. 172. ac seqq. Contrariamque opinionem carere iure, praecepto et exemplo, tradit; cum propter solum delictum proprium, et quidem ex proprio veroque delicto factum, fama alicuius periclitari possit, non propter delictum retortum, quod proprie delictum non est, sed imaginarium duntaxat quippiam. Quia nempe retortores non volunt, eum, cui retorsio insinuatur, esse furem, latronem, proditorem ipsum, sed instar illius et talem, qui debeat exsuo ipsorum iudicio, ut fur, latro, praedo, etc. donec aliquid fiat, haberi. Et quid porro iniuria [orig: iniuriâ] aliqua [orig: aliquâ] affectus, non statim ab officio sit suspendendus, aut ei exercitium sui muneris interdicendum, satis evicit, et pluribus docuit Domin. Arumaeus. lib. 2. decis. 13. ut et Marquard. Frcherus. d. existimat. lib. 3. c. 2. num. 2.

Siquidem alias amplissima ingeniis turbitis probos de sede honorisque statu deiciendi seges subministraretur, quia facilius nihil, quam impingere etiam probissimis crimina, vanius autem nihil quam ad levem opinionis auram condemnare, crimen vero non comprobare, ut loquitur textus in c. sexta actione 15. q. 7. quare salubriter legibus nostris cautum est, ne Iudex levioribus excitatis rumoribus decipiatur, et ne temere immeritos et insontes, fama notatos tantum, divexet et iudicet, sed ut negotium plena disquisitione indaget. l. Iudices oportet. C. de Iudic. c. iudicautem. 30. q. 5. c. eorum qui 11. q. 3.

Auß welchem dann erscheinen will, daß wie dem Herrn Commenthurn, oder die mit ihm conversation pflegen, an ihren wolhergebrachten Ehren gar nit schädlich seyn kan, wann gleich Herr Doctor S. die bezüchtigte Wort außgegossen, vnd noch darauff beharren thet, weil besonders hochwolgedachter Herr Commenthur per factam retorsionem exegisse quodammodo et recuperasse, ab asserto Domino iniuriante, ablatum sive laesum honorem videatur. arg. traditor. a Domino Harprecht. ad tit. institut. d. injurijs. Haec actio. 12. num. 92.

Also ingleichem Ehrengedachtem Herrn Doctor S. weder an seinen Ehren, Officio vnd Stand, schädlich seyn könne, ob gleich ihm dise scharpffe retorsio infinuirt, oder einem Ehrsamen hochweisen Raht notificirt vnd zuwissen gemacht worden.

Aber dessen allem vnangesehen, halten wir vnsers thails, daß von wolgedachtem Raht gar vernünfftig vnd recht gehandlet, daß man ihne Herrn D. S. anhero ein Zeit lang von seinem Officio suspendirt, weil sonderlich beraits

Angesehen, die Wort seyn Herrn D. S. auff alle Teutsche Häuser, vnd daß man sich mit selbigen nicht also gemain machen solle, gericht gewest, daß auch jenige einer Herrährerey bezüchtigt werden, die mit dem Herren Commenthurn zuschaffen haben, solches villeichten in eum sensum gezogen werden möcht, daß solche Herrätherey mit Ihr Mayest vnnd dero gehorsamen Dienern machinirt oder angestellt werden müste. Zu dem, vnnd da gleich Herr Doctor S. pro statu, conditione, et circumstantiis illius temporis, einen oder andern, von zuvil grosset Gemainschafft sein deß Herrn Commenthurns abmahnen wollen, doch solches mit vil beschaidenen Worten beschehen, vnd nicht mit dergleichen notorie Ehrverletzlichen Worten, als losen Leuthen, Schelmen vnd Verrähter (quae iniuriandi contumeliaque afficiendi animum satis edocent) beschehensollen.

Constat enim non solum ob crimen notorium vel legitime probatum, sed et ob infamationem criminis ortam ex eo, vel quod dubitetur, an crimen obiectum et imputatum infamatus commiserit, nec ne, vel quod de criminis qualitate ambigatur, rectissime et aequissime ad suspensionem deveniri. Ioann. Immola. in Clement cupientes. sub num. 11. Bonifacius de Vitalinis. ibid. num. 20. de poenis.

Et constat etiam, eandem sine processu et figura iudicii, imo sine aliqua praevia sollenni monitione recte expediri, praesertim si ad tempus tantum fiat certum incertumve. gl. in c. Presbyter si aplebe verb. suspendatur. 2. q. 5. Bonifac. de Vitali d. Clem. cupientes. num. 48.

Ac solet per suspensionem, quandoque lingua effrenis compesci, ut modestiae studere discant. l. 1. ubi gl. et Dd. ff. de peonis. l. 1. §. puto. ubi Otofredus, Accursius, Salbericus, et alii. C. eod.

Wie wir zugleich nicht ermessen könden, daß der Herr Commenthur dise iniuriam remitirt, oder auch remittiren könden, in betrachtung nit allein berait obverstandnermassen, hiermit gleichsamb der gantze Hochlöbliche Teutsche Orden sugillirt, sondern zumal er Herr Commenthur, propter vota praestita, gleichsamb pro vere Religioso zuhalten, vnd darumb erachtet werden möcht, er seye nit bemäcchrigt geweßt, sine assensu sui superioris, dise iniuriam nachzulassen.

Constat enim, quod Religiosi non habeant velle aut nolle. Bald. cons. 1. in fin. sub num. 7. lib. 3. Cardinalis Zabor. cons. 28. Habetque Praelatus maiorem potestatem in Religiosum, quam maritus in uxorem. Oldrad. cons. 267 subn. 6. Cardin. Tuschus. lib. M. conclus. 326. a princ.

Vnd ob gleich ferrner Herr D. S. vmb jenige Wort, deren er anjetzo bezüchrigt, nichts wissen, sondern sich mit der Trunckenheit entschuldigen will, ist doch solcher Vmbstand noch nicht bewisen, geben auch die Wortselbs, darvon obangezogener Zeug Meldung thut, fast sovil zuerkennen, daß solche von keinem dergleichen truncknen Mann hergeflossen, cui vinum omnem ademerit sensum, animumque ita occuparit, ut in eum propositum iniuriandi cadere non poturerit.

Welchem allem nach wir unsers thayls der Mainung seynd, man sollte noch zu Zeit die von dem Herrn Commenthurn gesuchte ferrnere Zeugenverhör einstellem, als welche besorglich zu mehrerer verbitterung und weitläuffigkeit

Sane proximo nobis iniuriam inferenti ita demum iniuriam condonare debemus, si id fraterne petat, supplicet, ac veniam roget, (ansi illic. 29. causs. 23. quaest. 4. I uncque inhumanum, et contra fraternam charitatem est, non dare veniae locum, Hartmanni. pract. observat. lib. 2. tit 49. observat. ult. ubi addit, talem qui ita precibus impetravit, ne secum ageretur in iuriarum, non effici in famem, nec videri aliquod crimen confiteri.

Ac satis facere in causis iniuriarum est, testato affirmare, paenitere se quod ea dixisset. Freherus de existimat. lib. 3. c. 9. num. 15. ubi huiusmodi deprecationis veterem formulam fuisse dicit, Nollem factum, aio te esse indignum hac iniuria, etc. Consentit Muretus. in Commentariis in Catullum folio nobis 49.

Es wird auch ein Ehrsamer Rahr, oder andere, bey deß Herrn Hochmaisters Hochfürstlichern Gnaden, vnnd dem Herren Commenthurn selbst vermutlich sovil erhalten könden, daß man mit sainblicher satis faction oder Abbit zufriden seynkönn, alles zu guter Ruhe gestellt, vnd von beederseits Obrigkeiten, was diß Orths fürgeloffen, abolirt, cassirt, vnd der gestalt auffgehoben werde, daß es keinem Thail an seinen Ehren, Standt, Glimpff vnnd guten Namen schad, oder nachthailig seyn solle.

Wurde nun wider versehen ein oder der ander thail zusolcher accommodation sich nicht bequemen, müßte vnsers vermainens dem Herrn Commenthur mit gesuchter weiterer Zeugenverhör willfahrer, doch jedem Thayl sein defension, auch stellung gehöriger Artickel vnnd Fragstuck zu besserer Erlernung aller Vmbständen, freygestellt werden.

Dann ob gleich dise Sach noch der Zeit zu keinem ordenlichen Proceß gelangt, weil jedoch an jetzo allein die Frag, was diß Orths ein Ehrsamer Raht von Obrigkeit wegen fürzunemmen oder zuthun habe, ob auch der Herr Commenthur, zu anstellung solcher retorsion befügt geweßt. Als ist hierzuein summarius processus gnugsamb.

In causis enim summariis non requiritur libellus, nec etiam litis contestatio; ac multa quoque singularia, circa testium receptionem, ibi permitti solet, arg. traditor. a Decio. cons. 54. in causs. col. 3. mihi enim omnis sollennitas iuris et strepitus iudicii est sublatus. Roman. cons. 20. num 8. ubi Apostilla in verb. remittitur. Tuschus. lit. 5. conclus. 891. per discursum. Marcellus Cala, de modo articulandi gl. 3. fol. nob 51. passim.

Solte dann die Sach von dem Herrn Commenthurn in seiner Retorsion fürgegebnerm assen erwisen, vnd deß seinen berait verharrten Zeugen Aussag bestärcket, auch vom herrn D. S. zu seiner Entschuldigung fürgewendte Vmbständ nit beygebracht werden, sondern erst angedeute Retorsion allerdinges bey ihren Kräfften verbl???den (welches wir doch nicht verhoffen, auch nicht mehr der Mainung seyndt, es werde zu solcher Weitläuffigkeit vnnd Führung fernerer Zeugen gelangen) wurde auff solchen fall die Sach noch mehr vnd sehr beschwerlich, auch die

Inmassen dann vnd was gestalt man sich in eum eventum zuverhalten, die weitere Kundschafft vnnd deß Herren Commenthurs ansinnen, an die Hand geben wirdt.

58. Reservat, Kayserl. reservat.

De Imperatoris Reservatis, von der Kayserlichen Hochheit, ac quae ad ea referantur, vid. Dn. Hermann. Stamm intract. d. servitute personali lib. 3. cap. 7. nu. 3. etc. vnd werden gemeiniglich vnder die Kayserliche reservata neben andern gezehlt, restitutio illegitime natorum, Aetatis venia qua minores ad rerum suarum administrationem ad effectum, ut in omnibus pro maioribus habeantur, habilitantur. Concessio repressaliarum Postarum et cursuum publicorum per Imperium institutio. Regum, Principum, comitum et Baronum cum dignitate regali creatio. Academiarum erectio. Doctorum et Notariorum creatio. Ius Civitatis, facultas militem in Imperio conscribendi. Damnorum tempore belli subditis illatorum, obtinendae pacis publicae causa, remissio. De Ducatibus et Comitatibus Imperii maioribus cognitio, etc. vid. supr. verb. Regalien.

59. Revers.

De reversalibus, quas Vasalli Dominis facta [orig: factâ] investitura [orig: investiturâ] dant, vide Gothofred. Anton. disputat. feudali 8. thes. ult. fol. 150.

60. Rhein.

Germaniae notissimus Fluvius, non a puritate, quasi adulterinos detestaretur et mergeret liberos, ita vocatur, sed vom rinnen, sive Graeco ri/w. Hincque multorum locorum terminatio est Rohn, sive Rhen; ut Beyren, bey dem Rhon, ad fontes sive scaturiginem. Blaubeyren, oppidum Wurtembergicum [orig: Wûrtembergicum], ad fontes Blavii fluminis (ita a colore caeruleo dicti) situm: quasi bey der blawen Rohn. Et Pagus ex opposito in Montis iugo collocatus, appellatur Jennenbeyren, id est, ultra sive trans fontes. Jennen enim sive Jenet, Jenseidts, est ultra vel trans. vid. Goldast. rer. Alemannicar. tom. 1. part. 1. fol. 179.

ADDITIO.

Nonnus in Dionysiacis vel lib. 23. Rhenum vocat Indicem ac vindicem matrimonii. Qua de re Iulianus (quem citat Bisciol. horar subcesivar. lib. 3. cap. 14. ) ita scribit: Neque omnes iniuria afficit Rhenus Celtas: quos enim Infantes acceperit illicito concubitu editos, involvit undis, et vindex iustus: quos vero mundo conceptos semine agnorit, eos super aquas tollit, et in manus deponit matris salvos ac fi incorruptum redderet castr matrimonii testimonium. Unde valde miratur idem Bisciol. cur Tacitus hanc tam in signitam filios explorandi rationem tacuerit, et planius dicam, inquit, quomodo id facerent, filios recens natos Clypeo im positios ad Rhenum deferebant, quos si Unda abripuisset, habebant pro Spuriis aut nothis, si innatassent, pro legitimis. Ac in quadam Epistol. Theophil. confirmat. Mos certe merito arguendus, ut fallax et superstitiosus: nam periculo sum quis neget? Ut ille Hunnorum, quem Iordan. lib. de rebus Geticis narrat: Maribus mox natis ferro genas secantium, ut antequam lactis nutrimenta, inquit, perciperent, vulneris cogerentur subire tolerantiam. Hoc sane Barbaricum.

Longe Barbarior est mos ille Psyllorum in Lybia, qui cum certi esse volunt, sintne legitimi liberi, eos in arcula cum ceraste includunt: Si enim legitime nati, morsus evadunt cerastarum; Si ex adulterio non evadunt. Quem morem ab omni humanitatis genere abhorrentem, Isaacius Tzetzes Chil. histor. 4. cap. 135. descripsit versu. qui idem adiungit: quemadmodum Rhenus Celtas, et Liidius, Lapis aurum, sic pullos aquilarum Splendor Solis probat.] Iohan. Iac. Speidel. V. I. L.

61. Revision.

Revisio est remedium extraordinarium, quo in Camera laesis, ex quadam [orig: quâdam] benignitate, per Commissarios Imperatoris et Statuum Imperii, ad id Deputatos, succurritur. Binder. h. tract. conclus. 1. V. Valascum consultat. 51. et Bullae. discurs. Academ. 10.

Cum revisio sit extremum refugium, nullumque amplius supersit remedium iuxta §. Im fall, tit. 53. facit. l. si quis adversus 5. C. deprec. Imp. offer. quam cautissi me profecto in eo procedi, ac omnia quam deliberatissimo fieri debent animo. Binder. d. loc. conclus. 19. num. 1. et seq. Ne igitur Revisores quid temere, vel contra partem, vel contra Cameram statuant: operae pretium, summeque necessarium est, ut tam Acta quam diligentissime perlegant ac revideant, quam etiam rationes sententiae ab Assessoribus assignatas, exquisitissime et perfectissime examinent atque ponderent, per text. d. tit. 53. §. Vnd darauff et §. Vnd sollen. Quod si iustas eas ac legitimas compererint, sententiam priorem confirmare, sin minus, et ex iniustis et frivolis causis sententia lata appareat, eam retractare queant. arg. d. §. Vnnd darauff. et §. Vnd sollen. Sententiam namque, si bene iudicatum constiterit, Revisores confirmabunt: Si male, retractabunt: Si vero partim male, bene eandem reformabunt. Sed v. Binder. in allegataconclus. num. 3. et seqq.

In quibus casibus Revisio deneganda, et an denegata repeti possit. v. decis. Alvari Valasci tom. 1. cons. 51.

Revisionis temeritati, necessario succurrere coactum fuit Camerae Imperialis Iudicium inclusum, singulari Senatusconsulto. De cuius validitate et intellectu. sequens agit dis???ursus.

Daß solch Senatusconsultum, kein Krafft haben thue, möcht auß folgendem geschlossen werden.

Erstlichen istin part. 3. tit. 53. inpr. dises Hochlöblichen Cammergerichts-Ordnung, et ita lege publica, hailsamlich gesetzt, wo einige Parthey hinfürter vermaindt, daß sie durch Cammerrichter vnd Beysitzer beschwärt, auch vnrechtmässig vnd nichtige Vrthailen wider sie gesprochen vnd eröffnet, derohalben gedächte vmb reformation vnnd besserung solcher Vrthail anzuhalten, daß derselbigen Parthey solches zuthun zugelassen seyn solle.

Ubi inprimis vox haec, einige Parthey, probe notanda venit, utpote respondens voci quaecumque, quae plane est Universalis. l. cum quid ff. de reb. credit. ita ut extendi debeat in infinitum. Iohann. Goeddaeus inter consil. Marpurg. consil. 18. num. 175. vol. 1. Eaque dictio suam propter generalitatem, ad improprios quoque easus trahi solet, Dd. in l. unius. §. cogniturum. ff. d. quaest. Hoc itaque remedium Revisionis admodum salubre, summiqueuc Principis et Statuum Imperii auctoritate concessum atque stabilitum, indifferenter et omnes omnino litigantes, qui se per sententiam aliquam Cameralem laesos esse putant, tamquam ad sacram, quod aiunt anchoram, confugere possunt, omni prorsus obstaculo, remota [orig: remotâ], atque impedimento procul amoto.

Vnd obwohl fürs ander in dem Abschaid deß 57. Jahre. §. Wiewol ferrner Innhalt, etc. In gleichem auch Anno 59. in dem Augspurgischen Reichs Reichs Reces. §. Gleicher gestalt in Fällen, allerhand mittel geordnet vnd vorgeschriben, dardurch temere susceptis Revisionibus begegnet werden möchte; So ist jedoch allwegen darbey gesetzt, daß für vnd an sich selbst, den Partheyen an ihrer Revision oder Syndicat, nichts benommen, auch solche Mittel ihnen in keinen weeg abzuschneiden seyen, etc.

Orittens, könden nicht weniger auß dem Deputations Abschid zu Speyr in Anno 1600. auffgericht, §. als auch Streitt für gefallen, etc. et duob. §. §. seqq. allerhand vnwidertreibliche Behelff genommen, vnnd damit behaupter werden, daß die Revision keiner Parthey, bevorab a Iudice a quo abzuschlagen, oder selbiger, num Revisioni deferendum sit, zu cognosciren habe. Dann daselbsten (1.) wolbedächtlich, communique scitu geordnet, daß pendente Revisione mit der exsecution nit

Facit huc [orig: hûc], quod in casu, ubi appellatio effectum non devolutivum tantum, sed et suspensivum quoque parit, tunc non ulla ratione liceat aliquid attentare. Covarruv. pract. quaest. 23. num. 7. roll. a Vall. consil. 77. incip. Viso. num. 20. etc. libr. 2.

Ingleichem ist (2.) auch auß angezognem Speyrischen Deputations Versamblung zuvernemmen, daß bey damaliger Deputations Versamblung, zwar auff mittel vnnd weg gedacht worden, damit Hochlöbliches Cammergericht, mit denen bißhero zu sonderer Vernachthailung der Iustitien, vnd deroselben exsecution, indifferenter ohne allen Vnderschaid gesuchter Revisionen, nicht so vilfältig molestirt vnd beschwärt werde: Jedoch solche biß zu gemainer decision Kays. May. vnd gemainer Ständ außgestellt, auch weiter nit geschlossen, dann daß ein jede Parthey, welche Revision suchen will, parte adversa [orig: adversâ] petente schuldig seye, das Iuramentum Calumniae eintweder in der Persohn, oder durch ihren hierzu gnugsamb gevollmächtigten Anwaldt, vor Herrn Cammerrichten, Praesi denten vnnd Beysitzern zulaisten. Eo itaque Iuramento praestito, pro petita [orig: petitâ] revisione praesumi debet, nec eam ideo Iudex a quo pro frivole interposita [orig: interpositâ] reputare, sed indifferenter, et omni absque discrimine petitas revisiones admittere necesse habet.

Weil bevorab (3) ineben disem Deputation Abschid, statuirt, daß in causis Mandatorum, de relaxando captivo, et decretorum alimentorum, die Revision keinem zuverwaigern, aber gleichwol pendente revisione, die aufferlegte parition de relaxando captivo, auff anerbietung vnd laistung gebürlich gnugsamer Caution, ervolgen, vnd der Gefangen erledigt, wie auch in Sachen decretorum alimentorum, effectus sententiae nit suspendirt, sondern mit der Exsecution vngehindert verfahren werden solle.

Wann dann allein in causis Mandatorum de relaxando captivo, decretorumque alimentorum, non obstante ipsorum insigni favore, nil item periculo illo impediente, quod post moram recuperari vix potest, die Exsecutio statt haben mag, et quidem ipsa nihilominus revisione salva [orig: salvâ]: als ist wolfölglich zuschliessen, daß in ceteris Mandatorum causis, minori praesertim favore dignis, ac inprimis in eo casu, da die Gegenthail ein verantwortlich lucrum praetendiren weder gefangen ligen, oder gesuchte namhaffte Summa Gelts, zu ihrer Täglichen Vnderhaltung benötigt seyn: Noch weniger die Revision abzustricken, ullove praetextu zuverhindern. Cum si admittatur aliquid in casu; ubi ratio est fortior atque maior, illud idem non prohibitum censeri queat, ubi ratio militat minor. per iur. vulg.

Weil auch einig vnd allein, in nächsterwehnten beeden Mandat Sachen, de relaxando scilicet captivo, et decretorum alimentorum der effectus exsecutivus sententiae nit suspendirt, als ist dahero vnwidertreiblich zuverhalten, daß vorgenomne revisio, in allen andern Mandat Sachen, die Urtheyln

Constat enim, quod ut exceptio in casibus exceptis Regulam vitiare solet, ita eandem in casibus non exdeptis firmet. l. 1. ff. d. R. 1. l. in his. l. quod vero. l. ius singulare. ff. d. legib. l. nam quod liquide. §. fin. ff. d. pen. leg.

Et obtinet hic vulgata illa Reg. locum: quod exclusio unius, alterius inclusio exsistat. l. 21. C. de procurat.

Et quod uno casu seu specie est prohibitum, censeatur in genere permissum: et contra, in specie concessum, in genere prohibitum, videatur dd. Iurib.

Vnd deme zuwider, soll ex adverso allegirt, vermaintes Senatusconsultum, Krafft dessen, von den bekandtlichen Schulden keine Revisiones an disem Hochlöblichen Kayserlichen Cammergericht statt haben oder angenommen werden sollen, kein einige hinderung schaffen.

Dann erstlichen noch starck gezweiffelt werden möcht, ob dises Löblich Kayserliche Cammergericht, durch einig Senatusconsultum oder andere Verordnung, das beneficium revisionis benemmen, vel saltim ulla [orig: ullâ] ex parte restringiren könne. Angesehen, per iam supra allegatas Imperiales et publicas, saepeque repetitas Leges, einem jedwedern, welcher per sententiam aliquam Cameralem beschwärt, selbiges beneficium in definicte, generaliter et indifferenter gestattet wird.

Nunc autem negare haut ullus potest, neminem adimere Statib. posse, quod lege generali, communique Ordinum sponsione, et loco item singularis beneficii introductum invenitur.

Et ut in Imperio Romano Legum ferendarum potestas, Caesari, Ordinumque communis esse reputatur, Franc. Burckhard. intr. von der Freystellung, lib. 3. cap. 14. Lehman in der Speyrischen Chronick. lib. 7. cap. 124. Paurmeister. lib. 2. de iurisdict. cap. 2. num. 50. etc. num. item 63. ac multis seqq. Ita pariter Legibus derogare, easque non nude interpreta ri, sed simul novum quasi ius interpretando constituere, nemini alteri licet, nisi qui Leges ferre potest. l. 1. l. pen. et l. ult. C. de ll. l. 35. d. R. 1. Martin Becanus. in Scholast. Theolog. tit. de legib. cap. 6. quaest. 4. Donell. 1. in comment. 13. Illustr. Enenckel. tractat. de Privileg. lib. 2. cap. 2. nu. 14.

Sicque Decreta etiam Visitationum publicare, dubia Camerae decidere, ac similia facere, iunctim Caesari, Ordinibusque in Legibus Imperii nostri Fundamentalibus adscriptum invenitur. Denais. iniur. Camer. §. Caesaris Ordinumque communia.

Et quam vis in l. non ambigitur. 9. d. llb. Senatus ius facere posse, dicatur, id tamen omnino aliter haut est intelligendum. quam si interveniat auctoritas superiorum, velita ferant Leges Rei publicae Fundamentales. Quin imo, nec olim inscio Principe id facere potuerat Senatus, sed deliberationes praecedebant cum Principibus institutae, ipsorumque Principum orationes, quibus explicatis totius rei circumstantiis, quod iustum, utile ac honestum Rei publicae foret, ostenderunt; Senatumque rogarunt [orig: rogârunt], an sic constituere placeret. Bellon. supputat. iur. 4. cap. 5. num. 5. Et sic pleraque Senatusconsulta, quorum mentio fit in iure nostro, IMperatorum temporibus facta fuisse, adnotat Muretus ad d. l. 9. Sed praecedente eiusmodi Oratione Imperatoris. Brisson. selectar. antiquit. 16.

Licertitem Stylus a ludice induci possit; tamen is solum respicere debet ordinem procedendi, qui et tum demum valet, si de modico praeiudicio agatur. Cravett. d. antiquit. temp. part. 4. num. 36.

Neque Stylus respicit decisionem causae, sed ordinem procedendi, versaturque solum circa ea, quae iudici arbitraria exsistunt. Alex. cons. 63. §. viso themat. num. 9. etc. lib. 2. Sique et is iuri contrarius esset, vel a superiori confirmari, vel a iudice, Legis condendae potestatem habente, induci debet, alias non valet Grammat. consil. 1. quod et post decis. num. 20. et seqq. late et per discursum Ioseph. Ludovic. decis. Lucens. 36.

de processu, ordineve iudiciario concipirt, sondern die merita causae principalis concernire, auch den gemainen Ständen einsonder höchste vnerduldenlich praeiudicium, vnd gantz weitschwaiffende Consequentz zuziehen, oder in sich halten thäte, wann besondertz, wie ex adverso geschicht, man selbiges so weit exten diren, vnd dahin denten wollte, ut nempe in potestate, arbitrioque Iudicis, qui partem semel gravavit, et cuius ideo gravamen porro etiam metuitur, debeat esse situm, an Revisio publica [orig: publicâ] et inviolabili Imperii lege cuilibet concessa, admitti deberet vel denegari? Maxime cum Iudex, qui sententiam tulit, eam tamquam proprium ingenii sui partum amare, defendere atque fovere, vicissim indigne ferre censeatur, remedia illa cuncta, ad eiusdem sententiae eversionem, quae tendunt.

Besonders sollt sich diß Orths sowol der Herr Iudex als die Parthey selbst damit ersättigen lassen, was in den Reichsschlüssen vnnd Ordnungen ad evitandam calumniam, quae quandoque in frivole perenda Revisione committit solet, introducirt, oder eingeführt zubefinden; daß nemblich der jenigen Parthey, so ein Revision suchet, daß Iuramentum malitiae deferirt werden kan, sie auch andere Schäden vnd Vngelegenheit, in eventum die vorige Vrtheyl confirmirt, zugewarten hat.

Es sollte nicht weniger der Gegenthayl sich billich schewhen, also operose zubestreiten, daß deß Herrn N. zu N Gnaden, tot Consiliariis, fide, candore, et rerum experientia praeclaratissimis stipata, frivole, claumniose, et ita contra conscientiam ein Revision vorzunemmen sich vndernemmenthue.

Gesetzt aber, daß widerig angezognes Senatusconsultum für vnd an jhme selbsten gültig, so wär es doch auff gegenwärtigen Fall, vnnd auff dise mit jhren sonderbahren bekandren Vmbständen limitirt vnd qualificierte Sach, in keinen Weeg zuziehen. Dann einmaln solches anderst nicht, dann secundum illos notos terminos iuris, Interpretumque nostrorum traditiones auffzunemmen vnd zuverstehen, ubi quaeritur, an et quaten us Iudex a quo, appellationi, quam adversarius frivolam esse intendit, deferre teneatur vel possit.

Etenim Supplicatio (seu Revisio) in locum appellationis succedit, et cum ea ambulat pari passu. Nam extra differentias iure scriptas, Statura in causa [orig: causâ] appellationis, habere quoque locum in causa [orig: causâ] Supplicationis, asserit Rebuff. in tractat. de Supplic. quaest. II. in fin. per l. fin. §. cui consentaneum, C. de temp. uppel. ubi Angel. et Salic. a Rebuff. in d. tit. relati. Et gloss fin. in fin. l. un. C. de sent. Praefect. Praet. quam gl. ab omnibus approbatam esse, testatur Ferr. Montan. de Supplicat. cap. 3. in fin. et cap. 2. in fin. Unde ab appellatione ad Supplicationem licite [orig: licitê] argui posse, sentit Capyc. in decis. suis. cum nempe procedant a pari, et Supplicatio in locum appellationis succedat, eiusque naturam assumat. Rol. a Vall. consil. 94. num. 4. 11. et 12. ubi adhuc alios allegat.

Nunc autem sollennis et concors est traditio nostrorum Dd. cunctos Iudices appellationem, quae intra statos, deputatosque dies offertur, omnibus modis suscipere teneri, Nov. 126. cap. fin. in pr. adeo, ut dicere ausint, appellationem etiam Diabolo concedendam esse. Paris. consil. 28. incip. aedresolutionem. num. 11. lib. 4. simulque ei, qui non defert provocationi, de facto quandoque resisti possit. Lancellott. d. attent part. 2. cap. 12. ampl. 20. cap. ult. num. 216. etc.

Nec unquam appellationem esse denegandam, ubi vel in facto aut in iure, de aequitate causae dubitare quis possit, pro communiv vendidat Soarez. in commun. opin. lit. Anum. 221.

Et quamvis illud etiam receptum inveniatur, cum in notoriis appellatio prohibita sit, nec proinde frustratoriae vel moratoriae provocationi, quaeque inconsulta [orig: inconsultâ] auducia [orig: auduciâ] processit, deferendum esse. l. eius qui 4. ff. d. appell recip. Bart. in l. 1. § interdum. ff. a quib. appell. non lic. Heig, quaest. 10. num. 44.

Quamvis item in hoc vulgo dicant, conficto et confesso, appellationem denegari. l 1. et t. t. ff. l. un. C. d. confess. Guid: Papae. decis. 339.

Attamen et uno ore omnes tradunt, ad appellationis obstaculum convolare posse etiam eum, qui contra suam confessionem, causam probabilem adducere potest. Clarus. §. fin. quaest. 94. numer. 1. Covarruv. pract. quaest. 23. num. 5. vers. secunda conclusio.

Nec item confessio pro clara et liquida habetur, si aliquam recipit disputationem vel dubitationem, Lancellot. d. attent. part. 3. cap. 24. quaest. 1. numer. 71. et seqq. Aut si saltem confessio revocetur, et illa pro erronea allegetur, ut tradit Sigism. Scaccia. d. appell. quaest. 17. limit. 4. num. 47. ubi de communi attestatur.

Iudici item incumbit, ex iustitiae et necessitatis opinione, recipere potius aeppellationem, quam ex iniustitiae aut temeritatis suspicioner reicere eandem: cum multa dicantur notoria, quae talia non sunt: providendumque ideo sit, ne quod dubium est, pro notrio habeatur, cap. consuluit. 14. extr. d. appell.

Ex quo etiam fundamento Scaccia, d. limit. num. 19. porro evincit: debere Iudicem in dubio flectere arbitrium pro admissione appellationis. Maxime cum nihilita notorium sit, quin adversus id aliqua excusatio competere praesumatur. Nevizan. consil. 37. num. 29. qui allegat Curt. consil. 21. col. 11.

Sic et pariter notorium haut suos operatur effectus, quando aliquid allegatur, quod illud obfuscare possit Lancel. part. 2. cap. 12. ampl. 1. num. 54. et ibid. lim. 9. ubi addit; licet dicatur a notorio non appellari, et propterea non dari attentata; attamen a declaratione notorii appellationem esse; talique provocatione stante, si fiat exsecutio, non minus eam vitio attentatorum laborare, quam si simus in alio casu appellabili, ex quo data [orig: datâ] appellatione, regulariter resultat effectus suspensivus, qui solet causare attentata. Iason. in consil. 187. col. 6. vers. facio aliam conclus. lib. 2. Consentit. Scaccia. d. limit. 4. num. 65.

Ita similiter via exsecutiva non habet locum, quando Instrumentum sollemne et guarentigiatum aliquo modo est offuscatum, ut post Bald. in l. 2. C. de except. rei iud. et in l. 1. ff. de leg. 2. tradit. Blanc. in tr. d. compromiss. in 4. qu. princ. sub. nume. 2. col. 3. vers. ex Instrumento. circ. fin. inferendo ibi, quod etiam super Instrumento guarentigiato possit peti fieri compromissum, quando illud ex aliqua [orig: aliquâ] causa [orig: causâ] offuscatur.

Notandum quoque, quod Revisio Revisionis non concedatur, ita qui semel petiit Revisionem, eam iterum petere non possit, aber jenigen,wider den ein Revision ist begert worden, kan nachmals selbige begehren, wann er in Iudicio Revisorio vnden gelegen: idque propter aequalitatem, quae in iudiciis maxime est servanda.

Jn Ost Frießlandt kan man von dem Gräfflichen Hoffgericht entweder ad Cameram appelliren, oder bey dem Graffen Revision begehren, haecque revisio tamquam surrogata apepllationi ad Cameram, eiusdem sapit naturam. Et ita inibi possunt non probata probari, et non deducta deduci etc.

An revisio omnibus Consortibus communis? negat Mastrill. 1. decis. 45. In causa Revisionis Bayern contra Ortenburg hat man die vota tam Cameralia quam Revisionis gewust, dahero auch der Brandenburgisch Abgesandte bey publicirung der Vrtheil offentlich darwider protestirt, ut videre est in den Ortenburgischen Acten fol. 347.

62. Reut.

Latine, excisum est nemus: Hinc et hodie dicimus außreuten, wann ein Wald oder wüster Orth gesäubert, vnd zum Baw gerichter wirdt. Sic Bruschius de Monaster. in Michaelis Campo fol. 86. Reut, Riet et Rode, dicuntur Germanis plerumque illa loca, quae prius silvestria, postea in agros conversa sunt, quorum magna est in Germania, olim plane silvestri multitudo. Sic hodie Barreüt, Reütlingen, etc.

63. Rewkauff.

Conventio poenalis in contractu emptionis venditionis, propter paenitentiam adiecta (vulgo Reükauff) an valeat? Et quod haec conventio quoad venditorem valeat, minus dubium est,

propterea quod alias ex dispositione Iuris venditor, si contractum ex procacia et temeritate quadam [orig: quâdam] non servat, nec rem tradere velit, ad interesse teneatur; praesertim si facultatem rei tradendae non habet. De emptore magis dubitari potest: quia Hartman. Pistor. observat. 8. num. 5. et seq. in terminis tradit, quod eiusmodi poenae adiectio, in casu, ubi emptor contractui non staret, nec pretium exsolveret, tamquam in fraudem usurarum facta, non valeat; atque ita a Scabinis Lipsiens. ib. pronuntiatum esse testetur.

Verum cum praedicta theorica, quod scilicet adiectio poenae in obligationibus dandi, censeatur facta in fraudem usurarum et non valea,t obtineat tantum in contractu mutui, et non etiam in aliis contractibus. Cumque emptor et venditor sint correlativa, in quibus idem iudicium et eadem disciplina obtinet, etc. Ideoque haec conventio poenalis etiam quoad emptorem merito valet: prout haec omnia latius deducit, et textibus authtoritatibusque quamplurimis probat Matth. Berlich. decis. 43.

64. Richterlich Ampt.

Tutius esse implorare Officium Iudicis, quam actionem instituere, docet Wesenbec. consil. 7.

65. Ring.

ADDITIO.

Triplex olim annuli usus fuit: erat enim annulus nuptialis, vulgo Braut: oder Trewring, erat honorarius dignitatis atque honoris: erat et Sigillarius custodiae index: de quo triplici genere accipienda vetus Plinii querela. lib. 33. cap. 1. pessimum vitae scelus fecit, qui annulum primus induit digitis: adiungit incertam originem, nec hoc quis fecerit, traditur, vid. tamen Bisciolam. horarum subscesivar. lib. 14. cap. 13. ubi late de annulorum origine, varietate, usu et abusu eorundem agit: Item Baron: in Annal. An. Chr. 57. num. 51. etc.

Et notandum hic, annuli traditionem olim heredis instituendi tesseram quandam ac Symbolum fuisse. Sic Val. Max. lib. 7. cap. 9. Q. Caecilius L. inquit, Luculli promptissimo studio maximaque [orig: maximâque] liberalitate, et honestum dignitatis gradum et amplissimum Patrimonium consecutus, cum praese semper tulisset, unum illum sibi esse heredem, annulos ei suos tradidisset. Pomponium Atticum Testamento adoptavit omniumque bonorum reliquit heredem. Idem paulo [orig: paulô] post: Unum etiam de multis, quiassidebant, ultimo complexu et osculo dignum iudicavit, insuperque annulos quoque suos ei tradidit, ne quid ex ea hereditate, quam non erat aditurus, amitteret.

Ignominiosum e contra fuit, alicui annulum detrahere, ut idem Val. Maxim. lib. 3. cap. 5. de Scipione ignobili testatur, qui cum rebus domi militiaeque ignaviter gestis, ab Africani Patris fortitudine degenerasset, propinqui e manu annulum, in quo caput Africani sculptum erat, ei detraxerunt.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

66. Risen.

De gigantibus et Pigmaeis. v. Carranzam. in tr. de partu naturali, et legitimo fol. 637. etc. Delrio. disquisit. Magicar. fol. m. 164. etc. Torreblancam, in demolog. fol. 295. etc. Bolduc. d. Ecclesia ante legem. 1. c. 7. et 9. ac lib. 3. c. 3. Scriban. in orig. antuerp. fol. 63-etc. Maiolum. lib. 1. fol. 36. Claude Verdier. lib. 7. c. 1. et me. tract. de Rep. curauda. fol. 118. ubi disquiro, an unquam fuerint gigantes. De ossibus Gigantum vastissimae magnitudinis, in Sicilia repertis. v. Iac. Pontanum. vol. 3. bellar. Syntagm. 1. num. 31. Sagittar. quaest. illustr. decad. 5. qu. 9. et seq. Bartholin. de pigmaeis, ubi fol. 20. von Risen/De Caroli M. Statura [orig: Staturâ]. Freher. et Fabric. in Chron. Misniens. fol. 290. sub An. 81. Souterius. in suo Diario 11. Dec. A. 635. testatur se invenisse in sepulcris scelida hominum, longitudine 10. et 11. pedum. De Gigantibus in Holandia, Hadrian. Iun. in Batav. cap. 2. Sonston. de naturae constantia. fol. 50. De gigantibus in Islandia, vid. Resp. Daniae et Island. fol. 387. et seqq. De Andromeda eiusque monstro, Sagittar. in quaest. illustr. decad. ult. qu. 9. Dicitur autem Gigas a ginerqai et gh=, quasi ghgenhs2. q. terra genitus. vid. Becan. d. Origin. Linguae Latina v. Gigas. Unde Ovid lib. 5. Fastor.

Terra feros partus, immania monstra Gigantes,
Edidit, ausuros in Iovis ire domum.

67. Ritter, Ritterorden, zu Ritter schlagen.

De Equitibus, Equestri ordine, eorumque Origine, etc. vid. Fauchet. tract. sing. Chevaliers. Chronicon Chronicor. Gualterii. part. 2. passim. Discurs. Historico Politic. Anonym. Rostochii in 4. impressum.

Militaris virtutis est, pro Patria mortem bellicam honeste appetere. Cic. lib. 1. Off. Cum non tam Parentibus, quam Patriae nati simus, et data [orig: datâ] paritate terminorum, quis potius Patriae quam Parentibus succurrere atque obedire debeat. Decianus. respons. 82. num. 15. et seq. vol. Hoc autem inprimis Equiti incumbit. Glossa Iuris Saxonici. lib. 1. art. 20. in princ. ibi: Ein Ritter soll schwöhren den Aidt, daß er den Todt nit förchten wolle, zubeschürmen Witwen vnd Waisen, vnnd da es sich zubeschürmen gebühret. E contra multos nobiles iacturam dignitatis fecisse, quod ob flagitium timoris ac fugae, hostibus loca munita dederint, notavit Werner Gebhard. lib. 1. Fürstlicher Tischreden. cap. 29.

Regulariter vero Eques nemo nascitur, sed creatur, vel ab ipso Rege vel Regis exercitus Praefecto: idque aut ob bellicam virtutem, aut Prudentiam. Ego de Maiest. fol. 185. et de iure Civium. fol 103. Flexis enim genibus, educto gladio leviter in humero percutitur, Princepsque his verbis Gallice affatur: Sois Chevalier au nom de Dieu. Quae forma Equitis creandi in Anglia, Saxonico tempore, his verbis, qui tum vixit, ostendit Ignulphus: Qui militiae legitimae consecrandus esset, vespero praecedente, apud Episcopum, Abbatem, Monachum vel Sacerdotem, contritus de peccatis confessionem faceret, et absolutus orationibus deditus in Ecclesia pernoctaret, in crastinum rem sacram auditurus, gladium super altare offerret, et post Evangelium, Sacerdos benedictum gladium militis collo cum benedictione imponeret; et communicatus sacris Christi Mysteriis denuo legitimus miles permaneret. Nec omnino sub Normannis inibi exolevit. Scribit enim in Polycratico Iohannes Sarisberiensis, inolevit consuetudo sollennis, ut ea [orig: eâ] ipsa [orig: ipsâ] die, qua quisque militari cingulo decoratur, Ecclesiam sollenniter adeat, gladioque super altare posito, et oblato, quasi celebri professione facta [orig: factâ], se ipsum obsequio altaris devoveat; et gladii, id est, officii sui iugem Domino spondeat famulatum. Tunc enim ad ornamentum praeter gladium, cingulum et calcaria aurata accesserant, unde Milites et Equites Aurati hodie vocantur. Nec dubito, quin hic mosa vetustissimis Germanis descenderit; apud quos auctore Tacito, primus honor Iuventae, Scuto frameaqueve [orig: frameâqueve], a Principe ornari, ante enim domus pars videbantur, sed iam Rei publicae.

Et faciunt huc [orig: hûc], quae habet Dn. Ios. Nolden. de stat. nobil. cap. 6. numer. 66. et seqq. ubi scribit: Mos creandi Equites a priscis temporibus hodie longe recessit. Olim enim erat praemium fortitudinis. At hodie Reges et Principes Equestris ordinis iura promercalia faciunt, et tamquam sub hastae auctionatu prostituunt Cornel. Agripp. de vanit. scient cap. 80. de nobil. Bodinus. de republ. lib. 3. cap. 8. Geben noch Brieff vnd Sigel darvber. Minster. lib. 3. Cosmograph. cap. 22

Ita ut revera [orig: reverâ] cum Ant. Guevara. lib. 3. horolog. Princ. cap. 31. circ fin. dici possit, Patres gladium capulo apprehendisse, filios illum mucrone accipere. Quia promiscue hodie fiunt Equites, non ex nobilitate tantum, sed Mercatores etiam, quibus vix gladius unquam vagina [orig: vaginâ] vacuus visus. Sleidan. lib. 2. comm. circ. fin. fol. m. 50. Petr. Bellin. de re milit. part. 7. tit. 3. num. 41. et seqq. ubi ait, se vidisse in Cancellaria Caroli V. etiam Salis venditores, mediantibus 25. vel circiter aureis nummis, impetrare hunc honorem. Imo multi eo insaniae redeunt, ut emant titulos, et vendant terras. Quibus merito Boccalini part. 1. ragguagl. 49. dat beneficia in iure concessa, minoribus prodigis, et furiosis. Ita in Gallia tempore Gatharinae Medices (quam probrosis titulis prostituit Herm. Kirchner. de Leg. lib. 1. cap. 5. num. 22.) militaris torques dicitur aptatus indignissimis quibusque. Unde descendit veriverbium Gallorum,

L'oordre de Francec' est un collier de toutes bestes. Seu ut Itali dicunt: una Caneza a ogni una bestia. Thuan. lib. 3. histor. v. Freher. ad petr. d. Andlo. fol. 198. et Petr. Blesens. epist. 49. Equitum autem creationes plerumque inter coronationis sollennia ab Imp. fieri solent, percutiendo eos super scapulas aut dorsum gladio Caroli M. In torneamento autem celebrato Noribergae Anno 1433. eiusmodi Equites non fuisse admissos, quotquot ita milites facti fuissent Romae a Sigismundo Imp. annotavit Andreas Ratisbonens. in Chron. Bavar. Freher. d. loc. fol. 183. fac. 2.

Probe notanda est differentia, quae antiquitus in Westphalia observabatur inter nobiles, ut ex antiquis Instrumentis apparet hoc modo: Wir Johann von N. Ritter, vnd Hainrich der Knappe bekennen,hiemit,etc. Qui enim reipsa dignitatem Equitis Aurati legitime adeptus erat, der zum Ritter geschlagen ware, vocabatur eo nomine Ritter: Qui vero vir armipotens erat, quem nos Rittermässig nominamus, vocabatur Armiger, ein Wappener, Escuyer, Edelknecht. Iuniores v. die junge Gesellen, nominati sunt Knaben, a Graeco nh/pi/ws2 puer, addito k fit knh/pios2. Nolden d. l. n. 72. Reinec. in histor. Oriental. tom. 1. tit. 34. et 35. Et hoc liquido constat ex literis, olim ad Pontificem scriptis, uti ponit easdem Blarer. in tract. ad l. diffam. c. 2. num. 12. cum subscriptione:

Usitatissimum fuit, ut Nobiles, aliique ex Militibus primariis, pridie proelii, vel paulo ante proelium ineundum, ense stricto ter in caput percuterentur, ut animosicres fierent; ut ita Equites Aurati designarentur: Hoc facienbant etiam quandoque Episcopi. Wiguleius Hund. in Metropoli Saelisburgensitom 1. f. 22.

De Equitibus auratis praeterire non possum, inquit Oldendorp. in tract. de except. tit. de iure singulari. m. fol. 538. id quod doctissimus quidam Interpres Cornelii Taciti tradit. Quae verba inquit, cum perpenderemus, nuper in mentem nobis venit, quem Equitem Auratum Latine vocamus, olim ein Dritter dictum, ob duos adiunctos Equites: quemadmodum pluribus verbis illic Pausanias vetustum morem explicat, quem hodieque Franci obscrvant: deinde vero Ritter, litera D. expuncta.

Eques autem auratus nuncupatur, quod Romae olim aureis annulis a plebe distinguerentur Equites, sicut et nunc aureis calcaribus, phalerisque utuntur. Erant enim in Romana Republ. tres ordines: Senatorius nempe, Equestris et plebeius. Idem Oldendorp. in tract. de action. class. 5 de actionib. beneficiariis. f. mihi. 740. vers. Equites.

Geistliche Ritter an in feudis succedant? vid. Goth. Anton. disp. 6. thes. 9. lit. g.

Morem initiandi milites, et ordinis militaris regulam, v. in magno Chron. Belgico quod Wipponi est iunctum. p. 244.

In vita quoque du Chevalier Bayard. Gallice conscripta, in addit fol. 450. egregia multa de iuramento Equitum habentur. De Equitibus Militum S. Sepulcri, vid. Chronic. Ordin. Francisci, Observantiae strictoris. fol. 743.

De ordinibus Sacris militaribus per Hispaniam, Osor. lib. 1 fol 33. et seqq. et tractat. Gallic. in 16.

De equitibus, eorumque origine et progressu multa habet, Reiner. Reinecc. von deß Adele anfänglichen herkommen, fol, 122. et seqq. ac an Equestris ordo apud Romanos plebeius vel nobilis fuerit, disquirit Biscio la. horar. subsecivar. lib. 13.. cap. 12. ubi multa scitu digna de Equitibus congessit.

Ac insuper notandum hic [orig: hîc], Nobilium quondam filios appensione scuti, galeae impositione, et acccinctione Ensis in Equestrem dignitatem fuisse allectos: ministros illis ad iunctos, alapa [orig: alapâ] et gladio in ius arma ferendi. Non enim cuivis licitum erat arma portare; adeo ut Fridericus I. mercatoribus, qui animo negotiandi, iter facerent, gladios permiserit, non quibus accingerentur, sed quos ephippio alligarent, aut rhedae inicerent, rusticis vero et aliis omnibus

prohibuerit de Pace ten. lib. 2. Feud. tit. 27. §. 5. Otth. Frising. liber. 2. d. vita. Friderici cap. 13.

Nunc moribus ius arma ferendi aequo iure nobilibus conceditur atque servis, in qud vulgo dicunt wöhrhafft machen. Et Iuvenibus ita inittiatis olim turpe atque probrosum erat domi residere, et melioris aetatis robur otio inhonesto deterere. Unde Gastus. Was soll ein junger Ritter, der nit Ritterschafft begat. Ac propterea peregre profecti omnia Christianorum Regna obibant, Regibus ac Principib. ab hoste haborantibus praestituri suppetias contra infidos, quum maxime contra Christiani nominis hostes, ut testatur Goldast. in Paraenetic. vet. fol. 402.

Nec etiam Principes facile in Aulas admittebant, nisi vita [orig: vitâ] peraeque ac strenuitate probatos, quaeres denique dignitatis invenit nomen, ut Equites kate)/goxh\n Strenui. gestreng salutarentur. Et hodie malo labascentis Reip. laudabilis ille Principum rigor ita laxatus atque remissus est, ut et ipsi quoque in aliam partem nunc palmam possideant, ut loquitur idem Goldast. d. loc. fol. 403. nedum iuventus corruptis moribus severa [orig: severâ] Lege proficiat.

Olim etiam in Germania non nisi Nobiles militabant; unde in Libris feudorum Miles sumitur pro Vasallo seu Nobili. Sic et in Suecia tantum Nobiles et Liberi, armis et Equis Regi servire tenentur, Tributarii ab hoc onere sunt immunes, et olim tantum constabat Equitatu Exercitus, unde Nobiles vocantur die Ritterschafft, Leges Suecicae. liber. 2. cap. 10.

Plura non addo, cum de Equitib. et Equestri ordine multis egerim in Notabilib. Iuridico Politic. verb. Ritter. fol. 791. et seqq.

68. Ritterzecht.

Von den Schlesischen Ritterzecht, exstat tract. singularis. Inibi enim habent veri Nobiles, die jhre Ahnen deduciren können,sondere Freyheit auch sonderbare Außträg, vermittelst dero jhre Stritt erörtert werden.

69. Ritterschafft, freye Reichsritterschafft, etc. vid. supra lit. F.

Von der Freyen Reichs Ritterschafft Güter, dero Contribution vnd Anlag, sonderlich wann solche alienirt, oder in ander weeg in frembde Händ gebracht werden, wie es damit gehalten? ac de aliis huc spectantibus quaestionibus subsequens Responsum Iuris (quod ante aliquod annos nomine Facultatis Iuridicae Tubing. a me conscriptum fuit) tractat, quod inserere placuit.

WEil die Röm. Kayserl. auch zu Hungarn vnnd Böheimb Köngl. May vnser Allergnädigster Herr, auff vnderthänigst anbringen der Freyen Reichs Ritterschafft in F. an den Durchleüchtigen, Hochgebohrnen Fürsten vnnd Herrn, Herrn N. N. Hörtzogin zu O. wegen bißhero auß hochbewegendem vrsachen verwaigerter Contribution von vielen vnderschidlichen Gütern (die vor disem von den Adenlichen Innhabern zu gedachter Ritterschafft zwar vertretten, aber seithero Rauffs: Tansch: oder in ander weeg, an das Hochlöbliche Hörtzogthumb O. gebracht vnd demselben haimbfällig oder apert, vnd nachgehends gäntzlich incorporirt worden) allergnädigst gelangen lassen, vnd darbey bevolhen, solche Contribution ebnermassen, als wann angeregre Güter von der Ritterschafft noch besessen wurden, je auff begebenden fall abzustatten, gestaltsame auch sowol hiebevor, als in Newligkeit wolbesagte Ritterschafft, mit anziehung allerhand von jeweiln regierenden Röm Kaysern, erhaltenen Alt: vnnd newen Privilegien, bey hochgedacht Ihrer Fürstl. Gn. vnnd dero geehrten Vorfahren, eben diser Contribution halber inständig, vnnd öffters angesucht.

Demnach wirdt erstlich gefragt, ob Ihre Fürstl. Gn. vnd künfftige Successores deß Hörtzogthumbs O. von denen Adenlichen Gütern, welche ermeltem Hörtzogthumb zwar zuvor sonsten niemahln zugethan, sondern derRitterschafft einig vnd allein eigenthumblich zugehörig vnd incorporirt gewesen, auch zu derselben alzeit contribuirt haben, an jetzo aber zu dem Hörtzogthumb O. erkaufft, oder sonst titulo oneroso, an dasselbige gebracht, vnnd noch bey denselben seyen, besagter Ritterschafft die gewohnliche Contribution darauß zuerstatten schuldig.

II.

Ob Ihre Fürstl. Gn. von den jenigen Adenlichen Gütern, welche von dero Voreltern die Ritterschaft jederzeit zu Lehen getragen, vnnd eintweder Rauffsweiß an die Hörtzogen zu O. wider gelangt, oder aber denselben durch Todtfäll, der Vasallen begangnen Felonien, oder auff andere weeg apert vnd haimbfällig, mit dem Eigenthumb consolidirt, vnnd volglich dem Hörtzogthumb O gäntzlich einverleibt worden, zu der Ritterschafft zu contribuiren verbunden?

III.

Weil das von der Ritterschafft angezogen Kayserl. Privilegium, auch auff dergleichen in secunda Quaestione vermelte Güter gerichtet, ob nicht Ihr Fürstl. Gn. von rechtswegen die exexceptionem, quod Privilegia in praeiudicium tertii non valtant, einwenden könden?

IV.

Was es mit denen Adenlichen Gütrrn für eine Beschaffenheit, welche hie bevor zwar frey Adenliche, aigenthumblich, vnnd der Ritterschafft zugethane Güter gewesen, aber vor 30. 40. 50. 100. vnd mehr Jahren, von dero Innhabern dem Fürstlichen Hauß O. ultro. sponte, vnnd frey aigens willens zu Lehen gemacht, anjetzo aber apert vnnd haimbfällig werden, oder aber Contracts oder anderer weise, auff gedachtes Fürstl. Hauß O. kömmen, ob Ihr Fürstl. Gn. auß denselben zu der Ritterschafft zu contribuiren, von rechtswegen verbunden?

V. Wann Ihre Fürstl. Gn. oder künfftige Hörtzogen zu O. je solcher Güter halb zu der Rittertruchem zu contribuiren gehalten, ob nicht hingegen auch Ihre Fürstl. Gn. von rechtswegen ein Stimm vnd Session bey den universal vnd particular Ritter Conventen zubegehren, die Ritterschafft auch schuldig seye, Ihre Fürstl. Gn. darzu jedesmals wie andere Adenliche Mirglider zubeschreiben?

Wann nun vns Decano vnd andern Doctorn der Juristen Facultät bey gemainer hohen Schul zu Tübingen, in Gnaden angeditten worden, dises Werck seiner Wichtigkeit nach, mit fleiß vnd collegraliter zuerwegen, auch vber obangeregte Quaestiones ein außführ: rechtlich pro et contra abgefaßtes bedencken vnd gutsachten, nit weniger was bey disem beschwärlichen Werck Ihrer Fürstl. Gn. vnpraeiudicierlich zuthun vnnd zulassen, vnverlängt zueröffnen: Als haben zu vnderthän. volg, Wir vns damit vberschaffte Acta, besonders aber die von der Ritterschafft fürgeschütze Privilegia, auch bey der Röm. Kays. May. allergehorsambst eingeraichte Memorialia in vnserm versambletem Collegio abgelesen, darvon reifflich deliberirt, vnd befunden, daß sovil die erste Frag anbetrifft, nit ohne schein erachtet werden möchte, daß Ihr Fürstl. Gn. dise geforderte Contribution gantz nit zverstatten schuldig: in erwegung zweifels ohn dergleichen Güter Ihrer Für. Gn. oder dero Vorfordern, nicht mit solcher Beschwärd, sondern für frey, ledig vnd eigen eingehendigt, auch in den Rauff: oder andern hiervber auffgerichten Brieffen, sambliche Beschwärd, nit auffgedingt, oder darvon meldung beschehen. Dahero dann es das anshen gewinnen möcht, daß Ihre Fürst. Gn. eintweder sebige beschwärt nit zu agnosciren schuldig, oder doch die Verkäuffer vnd andere, von welchem titulo oneroso dise Güter auff Ihre Fürstl. Gn. gelangt, evictionis nomine besprochen werden können.

solum ad evictionem teneri, si res auferatur; sed et si onus aliud ei inhaerere comperiatur, eum obligatum esse, per iura vulgata.

Welches fürnemblich allhie statt finden wil, in dem offenbar, daß inn verkauffung der freyen Adenlichen Güetern, deroimmunitat [orig: immunitât] vnd Freyheit hoch angeschlagen, vnnd selbige vil desto thewrer verkaufft zu werden pflegen.

Zum andern seynd solch Andeliche Güeter, gewohnlich allodial vnd frey aigen, ist auch solche dem Adel, vnder sich selbs, noch auch gegen höchern Stände zuvereüssern, nirgent verbotten. Inmassen dann offenbar, daß von Menschen gedencke, wie auch von ein, zwey, oder mehr hundert Jahren hero, allwegen derogleichen frey Adenliche Güeter, an Geist: vnd Weltliche Ständ Fürsten, Graffen, Herren vnnd Stätt in grosser anzahl transferirt vnd vereüssert worden, also daß hernach auß solchen Stucks weiß zusamen gebrachten Adenlichen Güetern, offtertz sonderbare territoria formirt, vnnd erwachsen sein. Gestaltsame mit der vndern faltz beschehen. Ibi enim Palatinorum Electorum Dominatus, ex variis Contractibus, haecreditatibusque succrevit, quod Marquard. Freherus non uno loco docet, et innuit etiam Lehenmann in der Speyrischen Chronick, fol. 295. lib. 4. cap. 7.

So haben ferrner in Anno 1561. mit der Röm. Kays. May. allergnädigster Confirmation vnd bestettigung deß H. Röm. Reichs freye Ritterschafft vnd Adeln der fünff Viertel in dem Land zu Schwaben ein Ordnung, hinfüro mit vnd gegen einander zuhalten, abgeredt vnd auffgericht, auch damaln vnder andern, welcher gestalt die alienation der Rittergüeter, vnd daß selbige nicht in freinbde Händ kommen, zuverhüetem sein möchte, in berahrschlagung gezogen, auch in dero dreyssigstem Articul ein vergleich, mit folgenden formalibus verbis aufgesetzt: Dieweil vns von alter ein grosse anzahl deß Adels, vnnd ansehenliche theil derselben Güeter entzogen, wir deß wegen, wo nicht vnder vns einsehung beschehen, je länger je mehr gewärrig sein müsten, vnd leistlich allein durch disen weeg, vnser gewiser vnwiderbringlicher Fall erfolgem würde, habenwir vns dahin entschlossen, vnd verglichen, daß sich hinfüro ein jeder, deme seine freye Ritter, vnnd Adenliche Güeter fail, so vil mit fueg vnd guter gelegenheit geschehenmag, gemeiner Ritterschafft zu ehren vnnd wolfahrt befleissen, dieselbe wider inn deß Adels Handen kommen zulassen, oder da es ohne sein mercklichen nachtheil vnd schaden nit geschehen köndte, sollen doch die denjenen, so vns nicht verwandt, anderst nicht, dann mit vorbehalt gemeiner Ritterschafft, darauff alt hergebrachter Contribution, hingegeben vnd verkaufft. Insonderheit aber sich deßwegen mit niemandts, so vns in seinem Gebiet den freyen Güeterkauff abgestrickt, käufflich einlassen, es seye dann, daß vns entgegen ein gleichheit gehalten, vnd solches abstricken auffgehoben werde.

Auß welchem zusehem, daß einem vom Adel seine freye Güeter nicht absolute einem andern Standt zuverkauffen inhibirt vnd verbotten: Sondern es werden selbige allein erinnert, sich hinfüro solcher alienation, so vil mit fuegen vnnd guter gelegenheit beschehen mag, et quidem non exnecessitate, sondern gemainer Ritterschafft zu ehren vnd wolfahrt,zuenteüssern. Quae verba non praeceptiva aut imperativa, sed adhortatoria tantum exsistunt:

Weilen auch ferrners in angedeüt Adenlicher Ordnung gebotten, daß von der zeit an kein Rittergut anderst, dann mit vorbehalt der alten hergebrachten Contribution verkaufft werden soll. Als möcht man darfür haltem, daß wann solche Contribution nitexpresse [orig: expressê] in den Rauff oder anderer alienation reservirt, alsdann auch selbige nicht gefordert werden, sondern den vbrigen Mitglidern der freyen Adenlichen Ritterschafft accrescirenthne. Weil insonderheit die gemaine Ritterschafft ihro selbsten

Fürs dritte, hardises alles desto mehr schein, weil die Ritterschafft in gemain, vil weniger dero freye Adenliche, dem heyl. Röm Reich ohne mittel zugethone Güter mit keiner gewisen Anlag behaffter, sondern dero gantz frey, eoque nomine von andern Reichsständen, denen jhr gewiser Anschlag aufferlegt, vnderschaiden seyn.

Indeque evenit, ut Nobiles in Suevia [orig: Sueviâ] praesertim, iam a multis annis, ceteris maioribus Statibus liberiores se, maioribusque Privilegiis dotatos iactitarint [orig: iactitârint], qua [orig: quâ] de re Nauclerus, Cancellarius primus Academiae Tubingins. generat. 43. fol. 231. ita scribit: Nobilitas gradus habet. Sunt enim Principes, sunt Comites atque Barones, sunt et inferioris gradus Nobiles. Principes non solum dignitate et generis claritate, sed et potentia [orig: potentiâ] antecedunt reliquos, terras habent et Dominia latissima. Comites et Barones, ceterique Nobiles per totam Sueviam dispersi sunt, regionem veluti flores, campos undique exornantes. Et quod mirum videtur, cum Principes, Comites et Barones, quoties Imperii necessitas exigit, obsequia Caesari tamquam subiecti praestant; inferioris tamen gradus Nobiles exemptos se dicunt, et nisi ad stipendium nemini serviunt, nec suos subiectos servire sinunt; et tamen Romanum Imperatorem, ut suum naturalem Principem omnes recognoscunt.

Wann auch gleich der Reichs Ritterschafft ein Schatzung von der Kays. May oder dem H. Röm Reich abgefordert, geschicht doch selbiges nit imperative. Constat enim quod Nobiles haut in partem onerum Imperialium vocentur, ut ceteri status, sed requirantur a Caesarea Maiest. vmb ein mitleydenliche Hilff, ohn einig gewisen Anschlag: id quod passim Imperii Recessus inculcant, et inprimis der Reichs Abschid zu Augspurg d. An. 1500. tit. was man mit der Ritterschafft zu Francke, Schwaben vnd Reinlanden (der Türckenhilff habler) handlen soll, ubi ita habetur: Wir oder der, so an unser statt sitzen wird, vnd vnser verordnet Regiment, sollen vnd wollen auch mit der Ritterschafft zu Francken, Schwaben vnd Rheinlanden ernstlich handlen vnd reden lassen, zu obangezaigten Christlichem vornemmen, auch zu Beschürmung deß H. Reichs, dieweil sie vmb jhrer Vorfahren Dienst willen, von demselben Reich jhr Ehr vnnd Würde, auch den mehrern thail jhres Gutes haben, jhr getrewe Hilff, wie jhnen als Christglaubigen Rittern vnd Knechten deß heyligen Reichs wol anstehet, zuthun.

Idemque repetitur in der Ordn. deß Regiments zu Augspurg, eodem Anno auffgericht, tit. von der Ritter: vnnd Knechts Stewr, ut et in dem Reichs-Absch. zu Speyr, de An. 1542. §. Demnach haben wir. Item in dem Reichs-Absch. zu Regenspurg A 1576. §. Dann weiters wollen wir nit vnderlassen.

Et sunt sane qui dicunt, Nobiles liberos olim Statibus Imperii annumeratos fuisse, quod vero iidem ad Imperialium Statuum Diaetas vocari desierunt, hoc in eorum favorem receptum esse, ne Camerae Imperialis sumptus pro rata ferre, aliaque Statuum onera subire teneantur. Sicque nunc maiori immunitate gaudent, nec a Statibus decretas collectas exsolvere tenentur. Qua de re Henric. Bruning. disp. de var. universitat. specieb. thes. 18. ad fin. ita scribit: Crediderim, nobilitatem, et Civitates quasdam, non invitas Citatoriis

libellis se praeteriri passas, quod hoc pacto mitigationem onerum der gewisen Anschläg impetrarent, et tolerabiliores fierent Contributiones illae, quae ad peculiares Caesaris expeditiones conferuntur.

Wann auch schon die Reichs Ritterschafft ein dergleichen mitleydige Hilff einzubewilligen beliebt, wirde doch selbige nit vmbgelegt, sondern es thut ein jedwederer pro Conscientia, vnd was er der Sachen gemäß zuseyn erachtet, vnwissendt der andern einschicken, etc.

Wann dann jetzt außgefierterm assen, die Adenliche Güter in Schwaben, für vnd an sich selbst frey, vnnd mit einer gewisen Beschwerde behafft: Als will hierauß volgen, daß wann sie der gestalt, nemblich für frey vnnd eigen verkauffte oder hingegeben, alsdann jeniger newe Possessor, so nit in der Ritterschafft begriffen, vnnd in solch freywilligen Anlag nicht consentirt, mit der auch in keinen weeg beschwärdt werden könne: Angesehen auff solchen Gütern einige hypothec, wie sonst ratione collectarum, aliorumque onerum consimilium beschicht, weder die Ritterschafft, noch auch die Kays. May. selbst praetendiren kan. Cum, quae precario dantur, eo nullo iure exigere liceat, nec ulla actio competit, ut quid precario alicui detur.

Dises alles wird fürs vierdte zugleich dahero bestärcker, weil dise Contributiones, so die Ritterschafft einbewilligt, keine onera realia, sondern mere personalia, vel saltem pro mixtis gehalten werden sollen; ita ut instar vere realium cum re haut transire videantur ad quem libet possessorem: Dann die Ritterschafft, das ist die Freye Adenliche Ritter vnd Knecht, thun solche fürnemblich wegen der Personal Privilegien, so jhnen als freye vnmittelbarn Reichs vom Adel, vnnd welche keinem andern Stand mit Bottmässigkeit, oder in ander weeg vnderworffen seyn, bewilligen pro aliqua recompensa huiusmodi in signis immunitatis, hernacher aber wird dise Contribution vnder jhnen selbsten (wie in oneribus mixtis, et ex illorum natura zugeschehen pflegt) secundum aes et libram, sive pro ratione et quantitate patrimonii, sovil nemblich selbiges an Gülten gefällen, oder auch ligenden Gütern ubicumque sitis moderirt, gewürdigt vnd erstattet.

Darbey dann auch fürs fünffte dises zubedencken, daß solche Güter nicht einem frembden sondern einem Stand deß Reichs vberlassen worden: Also einweeg als den andern der Röm Ray-May. vnd dem heyligen Röm. Reich, ratione Maiestatis, supremaeque Maiestaticae Iurisdictionis vnderworffen bleiben, vnnd dardurch verschaffet wird, daß die zimblich starcke Anlag, damit höchstgedachtem Röm. Reich vor andern Fürstenthumben das Hörtzogthumb O. verhafft, desto bequemer abgestattet vnd ertragen werden kan.

Intelliguntur sane eiusmodi alienationes nobilium et liberorum praediorum, salva [orig: salvâ] suprema [orig: supremâ] Caesaris Iurisdictione fieri, et cum fiant pars territorii alicuius Status Imperii, cui illa praedia accedunt, remanent prout totum illud territorium sub Imperii fide, et inde alienatio illa tolerabilis quoammodo est, nec cum adeo magna devotionis publicae fruade coniuncta, ut in similibus fere terminis tradunt. Gilman. tom. 1. Symphorem. part. 2. tit. 11. vol.1. num. 112. et tom. 2. part. 1. vot. 7. num. 37. et vot. 8. Bodin. d. Republic. cap. 9. num. 125. Vasqu. 2. quaest. illustr. 87. num. 31. et seq. Natta. consil. 640. num. 16. et resp. 4. Finariens. num. 50. Citius enim res aliqualem diminutionem, quam universalem interitum patitur. Corn. ad l cum quaestio C. d. legat.

Vnd letstlichen seynd jhre Fürstl Gn. nicht allein in possessione liberratis vel quasi, sicque rei obtinent partes, et in dubio pro reo ac possessore est pronuntiandum, sondern es seyndt etlich dergleichen Güter, auch vor vilen, vnnd weit vber 30. oder 40. Jahren dem Hörtzogthumb O. incorporirt, also per praescriptionem legitimam huiusmodi oneris entbunden worden.

Omnimoda quidem libertas et suprema Iurisdictio in aeternum non potest praescribi. Bodin. d. Republ. lib. 1. cap. 9.

num. 129. et cap. 10. num. 149. Enenckel. lib. 2. d. Privileg. cap. 5. num. 68. Sixtin. d. Regalib. cap. 5. num. 145. Rosenthal. concl. 16. c. 5. n. 1. Verum quia in praesenti casu, ut iam supra dictum est, praedia illa Nobilia trans feruntur salva [orig: salvâ] suprema [orig: supremâ] Caesaris Iurisdictione. et tamquam pars territoriiaut Provinciae, cui accedunt, considerari possunt, illa praescriptio procedere posse videtur.

Hingegen aber könden nicht wenig ansehenliche fundamenta vnnd Vrsachen auff die Bahn geführt werden, Krafft deren den Rechten vnd Reichs, verfassungen ehnlicher zuseyn scheinen will, daß sambliche Adenliche Güter, so jeder zeit der Ritterschaft einig vnd allein aigenthumblich zugehörig vnd incorporirt gewest, auch zur selben allzeit contribuirt, ohne außgetruckten consens Ihnrer Kays. May. vnnd der Ritterschafft, iisque non intervenientibus solenitatibus, die in alienatione bonorum et iurium Imperialium, sonsten vermög der Rechten vnnd Reichsatzungen vonnöhten, in keinen weeg frey vnd ledig transferiri, oder von deß Reichsimmediata [orig: immediatâ] Iurisdictione vel subiectione eximirt, von dem corpore der Ritterschafft dismembrirt, vnnd einem andern Standt vnderwürffig gemacht werden können, sondern daß alle Gerechtigkeit, wie die immer Namen haben mögen, also auch insonderheit die Contribution Kays. May vnd dem H. Röm. Reich, so wol auch der gemainen Ritterschafft Corpori oder Cassae einweg als den andern darauff gebühren, vnnd allerhöchstgedacht Ihrer Kays. May. dem Röm. Reich vnd der Ritterschafft Corpori, gantz vngeschmälert verbleiben müssen.

Weil erstlich die particular Verkäuffer, aliove titulo in Principem vel Statum alium Imperii haecce praedia transferentes, nicht mehr iuris, den sie selber gehabt, transferiren, oder mit ihren manchmahl vnbedächtlich, vnd durch vbel hausen ervolgtes verkauffen, tertio et praesertim superiori gar nit praeiudiciren können, wie solches ohne ferrner außführung die natürliche Billigkeit an die Hand gibt, vnd vnwidersprechlich macht.

Confert huc, quod insimili traditum invenimus, si nobiles emunt bona rusticorum, Bawrengüter, ea nihilominus servitiis et oneribus obnoxia manere, et non minus ab emptore Nobili, quam a Rustico praestanda esse: Cum et Ecclesia emptrix (quae alias valde privilegiata est) hoc facere teneatur, Can. si tributum. qu. 1. etc. tributa 23. qu. 8. Res enim cum onere suo transit, nec possessor mutat, ius rei, per iura vulg.

Ac quam vis nonnulli dicant, immunitatem in dubio ad bona etiam postmodum quaesita referri, tapia. d. Constitut. Princip l. ult. p. 1. cap. 4. numer. 1. Alex. consil. 178. num. 17. vol. 3. Rol. a Vall. consil. 1. num. 170. vol. 2. Natta. consil. 66, num. 13. Franc. Marc. decis. 425. num. 8. lib. 2. Cacheran. decis. 130. Guid. Papae. decis. 218. 265. 384 et 489. Et in specie, Privilegiu exemptionis datum Ecclesiae cuipiam, extendi ad omnes ad iacentes, seu sub ea comprehensas, gloss in auth. ut Eccles. Rom. et Bartolus. Losae. d iure universitat. p. 3. cap. 13. num. 12. Maria. d. Iurisdiction. part. 1. centur. 1. cas. 11. Unde itide concludunt, concessa [orig: concessâ] Castro cuipiam immunitate, si in Civitatem aut Villam excrescat, quod exemptio totum comitetur, Bald. in l. cum fundus. ff. d. legat. 2. Laudens. tract. d. Castell. conclus. 32. Alb. Brunus. tr. d. augment. conclus. 6. Natta. consil. 340. num. 25. Cum quippe accessorium parilem naturam sapiat cum principali, et augmentum sumat naturam eius, cui adiectum comperitur: Also daß dise Güter deß Hörtzogthumbs O. immunitet, als nunmehr dessen pars genüssen solten.

Veruntamen cum in materia exorbitante, et minus favorabili non fiat extensio, a principali ad accessorium. Iason. inrubr. ff. d. reiudic. Everhard. in Topic. loc. 79. multi aequius censuerunt, exemptionem velut odiosam et stricti Iuris, extra suam causam non esse extendendam, Bero. consil. 24 num. 9 lib. 1. Cavett. consil. 811 num. 14. et consil. 851. num. 9. neque ad postmodum quaesita applicandam. Moditius. § Principum placita, dubitat. 209. num. 1. Losae. d. iure

universitat. p. 3. cap. 13. num. 22. Natta. consil. 340. num. 1. hinc Ecclesiam profanorum bonorum emptione ditatam, immunitatem non mereri, constat, Petra. d. iure quaesit. cap. 4. num. 57. Meisner. tom 2. lib. 2. decis. 3. num. 21. itemque Nobilem plebeios agros comparantem, ad pristina onera teneri, per l. si quando C. d. bon: vac. Maul. d. homag. tit. 9. num. 68. Gothofred. disputat. feud. 1. thes. 2. lit. A. et disp. 7. thes. 6. lit. a. Modestin. Pistor consil. 9. num. 36. vol. 2. Papon. lib. 5. arrest. tit. 11. arest. 9. Quin ipsam Divinam Domum, functiones agnovisse cernimus, quas prior Dominus dependerat. in l. 8. C. d. exaction. trib. l. 1. C. d. praed. et omn. reb. nav. Boss. tit. d. Principe. n. 110.

Et sic Iurisdictionem unius Provinciae, ad locum noviter adiectum non prorogari, docet Brun. d. augment. conclus. 5. num. 8. et conclus. 17. Cabedo. decis. 11. n. 7. p. 2. illiusve statutis illaqueari, Losae. d. Iure universit. p. 3. cap. 14. num. 5. Alex. consil. 149. lib. 1. et cons. 151. lib. 2. Pruckman. consil. 27. num. 11. vol. 1. et Cothman. consil. 84. nu. 51. vol. 1. Aequum enim est, ut separata aut separabilia diverso iure aestimentur, Cantiuncula. consil. 10. num. 13. Laurent. decis. 53. n. 5.

So gelten fürs ander allhie ex plane aequitatis ratione auch alle rationes, welche contra exemptionem, vnnd da ein Freygut von einem andern Stand an sich gezogenwurd, militiren, darvon hin vnd wider in den Reichs Abschiden gehandlet, vnnd hiervber geklagt wird, daß nemblich das heylig Röm. Reich an seinen Glidern nit allein von fremöden Potentaren mercklich geschwächt, sondern daß sich auch etliche selbst darvon absöndern, vil Praelaturen, Grgv: vnnd Hereschafften, auch Fürstenthumb durch aallerley mittel darvon entwendet, zertailt, vnnd dermassen zertrennt, daß man ihrer Anschläg nit hebig seyn kan, etc. Reichs Abschid. d. An. 1570. §. als wir dann weiters et An. 1548. §. die weil auch etliche.

Hisce etiam incommodis, ut iretur obviam, a sempemviris iam adstringuntur Caesares, ut non modo abstineant a pignoratione fundorum Imperialium, sed etiam revocent distractos, daß sie nichts hingeben, verschreiben, verpfänden, versetzen, oder in ander weeg vereussern wollen, sondern sich auffs höchste bearbeiten, dass entkomn eherzubringen, In Capitulat. §. zu dem, vnd insonderheit. Choppin. 2. d. Doman. tit. 1. numer. 9. Respons. 4. Finariens. numer. 8.

Indeque etiam in Comitiis Augustanis cum fere similis quaestio Burggravio Misniae moveretur, iusserunt Ordines, so er andere Herrschafften vnnd Lande jetzo innen hätte, oder künftigklich an sich bringen wurde, die ohne daß in daß H. Reichs Registern vnnd Anschlägen begriffen, daß er darvon sein Gebühr auch tragen vnd entrichten solle, Reichs Abschid de An. 1548. §. mit den Gesandten, etc.

In transactione itidem Burgundica [orig: Burgundicâ], etsi variis casibus et causis Belgium eximeretur, in sertum tamen Concordiae legitur: Doch soll diser Vertrag vnnd Bewilligung dem heyl. Reich an denen Landen, so demselben hiebe vor verwandt gewest, vnvorgreifflich vnd dardurch nichts benommen seyn. Quae transactio exstatin Goldasti Reichs Satzungen Anno 548.

Et tum demum si ex Contractu aut transactione, idque Statuum unanimi consensu territorium vel praedium, Imperio immediate subiectum, ab aliquo Statu occupatur, eum sine offensa turbare Caesar non potest, Frider Mindan. lib. 2. de process. cap. 67. num. 4. Gilman. tom 1. part. 2. tit. 11. vot. 7. num. 83. et seqq. Peregrin. lib. 1. d. iure fisci p. 38. 72. 79. 85. et 102. Rauchbar. lib. 2. qu. 11. Modit. §. plebisscitum. dubitat. 10. Natta. consil 269. num. 5. et 7. Alex. consil. 54. n. 12. vot. 4.

Ac etiam quo Imperii ista compages, consisteret, generali loge sancitum est, ut Fiscus inquireret in eos, qui eximunt Imperii membra, segetemque ex publico exitio sibi metunt: Wir haben vns verglichen, daß vnserm Kayserlichen Fiscal der außgezognen und außziehende Stände, ein Verzaichnuß durch die Maintzische Cantzley zugeschickt werden soll, unnd soll Unser Kays. Fiscal hiemit Befelch haben, wider die

Welche Proceß nicht allein dem Kayserl. fiscal wider jenige, so Reichsständ oder dero Güter zu sich ziehen, sondern auch ad instantiam der Ritterschafft wider die possessores der Adenlichen Güter, vnd die sich der Ritterstewr zuentziehen begehren, erkennt zuwerden pflegen. Inmassen dergleichen eines ad instantiam der Fränckischen Ritterschafft in Anno 1615. außgewürckt, auch mehrmahln Kayserl. rescripta eodem nomine an die pssessores der Adenlichen Güter erlangt worden, gestaltsame bey denen vns vbermachten Actis zufinden.

Daß aber fürs dritte, Kayserl. May. vnd das H. Röm. Reich in vil weeg, sonderlich der Contribution halb, diß Orths mercklich interessirt, also in dero praeiudicium solche alienationes nit geschehenkönden, oder doch auffs wenigst die Contribution vnd andere dergleichen onera, non obstantibus eiusmodi alienationibus, darauff haffren bleiben, ist nit allein an vnnd für sich selbsten offenbahr, sondern auch Handgreifflich dahero zuvermercken, weil Jhrer Kays. May. die immediata Iurisdictio vnnd Bottmässigkeit, recursus appellationes, etc. gezucker, zumal die personal vnnd real onera, zu welchen Ihrer May die Ritterschafft, als dero Edelknecht vnnd Leibquardi, wie sie sich selbst zunennen pflegen, verbunden, oder doch auff erfordern sich jederzeit willig finden laßt, hernach abgehen, vnd sehr geschmälert werden.

Dann mit dem Leib, kan Ihrer Kays. May. die ritterschafft nit dienen, wann ihnen vnd dero nachkommen, die Güter, tamquam alter sucus et sanguis entzogen seynd: Cum splendor familiarum etiam in divitiis, ac inprimis in subditis consilstat, arg. traditor. a Bodino. lib. 3. d. Republ. c. 8. et Stephan. Guazzo. de Civil conversat. lib. 2. die Ritterschafft in gemain kan Kays. May. zu gutem keine Soldaten vnderhalten (wie noch bey Menschengedencken in den Vngarischen Kriegen, wider den Ertz: vnnd Erbfeind deß Christlichen Namens, mit gantzen Regimentern zu Roß vnd Fuß geschehen) wann die Güter geschmälert, vnd der gestalt distrahirt werden, da durch solche alienation zumal ein exemption von den gemainen Reichs Contributionen, vnd andern Beschwärden erzwungen werden will.

Vnd weil auch die Röm. Kays. May. von den Freyen Reichs vom Adel newlicher Zeit hero vermutlich an start der Dienst, so selbige etwan Ihrer May. mit Leib, vnd auff ihren eignen Costen gelaistet, die Einquartierung fürgenommen, wird auch solch Ihrer May. Ius damit difficultirt vnnd verhindert, oder die vberige, so noch bey der Ritterschafft halten, auch auff fürfallende noth (non quidem ex necessitate, sed tamen ex civilitate et plerumque si rogentur) contribuiren, vnnd in die Ritter Truhen mit einschütren, desto mehr beschwärt, wann ein grosse Anzahl Ritter Güter disem Corpori eximirt, vnd denselben entzogen werden.

So ist fürs fünffte, auch der gemainen Ritterschafft höchst daran gelegen, daß ihr Corpus vnzertrennt verbleibe, vnd danenhero ex singulis partibus in commune bonum totius Ordinis zusamenflüessende Commoda, nit gesperet oder abgeschnitten werden. Welchem Iuri dann kein membrum particulare, das ist, ein oder der ander freye Recihs vom Adel, alienando vel aliter contrahendo aut pasciscendo praeiudiciren kan, weil bevorab Crafft dieses ansehenlichen Privilegi), weiland Kayser Maximiliani deß Andern, de dato Augspurg den 25 May Anno 1566. statuirt, gesetzt vnnd geordnet, daß nun hinfür all vnd jede gemainer Ritterschafft zugehörende Adenliche Sitz vnd Güter für ein Corpus geacht oder gehalten werden, vnnd da sich künfftig zutragen, vnnd etlich ihre Güter Rauffs: oder anderer weise alienirt, vnd in anderer hoher oder nidern Standrs Persohnen Händen kommen wurde, die von Alters hero, vnnd jetzt darauffstehende Contribution, Anlag,

Vnd wird daselbst noch feriner hinzugethan: Wir wollen auch all vnnd jeden Privilegien, Freyheit vnnd Exemptionen, so disem vnserm Statut, Satzung, Ordnung, Gnad vnd Freyheit zuwider seyn vnd verstanden oder angezogen werden möchten, in disem fall von vnser Kayserl. May. Macht, wissentlich in Crafft diß Brieffs hiemit außtruckenlich derogirt haben, etc.

Dergleichen Privilegien noch mehr andere vnnd stärckere werden von der Ritterschafft in Schwaben abgeord neten D. Johanni L. bey den Actis noch mehr erzehlt, besonders weiland Kayser Rudolphus II. lobwürdigster Gedächtnuß, dessen Kays. May. A. 1601. angedente Freyheit, Satz vnnd Ordnung dahin vnd so weit declarirt, extendirt vnd erklärt, daß all vnd jede deß H. Röm. Reichs Stände, Hoch vnnd Nider, Geist: vnd Weltlich von jenigen Gütern, so sie damahln allberait inngehabt, oder noch bekommen mögen, welche von der Zeit zu einer freyen Reichs Ritterschafft in Schwabem mit der Contribution vertretren worden, ferener je vnnd allwegen auff der Ritterschafft außschreiben ihrem verordneten Truchenmaistern die Strew lifern lassen sollen ohn einige Außflucht vnd Widereed, auch ohne vnd erschid der Güter, sie seyen Lehem oder eigen, Geist: oder Weltlich, von Herenstands oder Adels Persohnen, oder allein schlechte gemaine oder ansehenliche Güter, sie werden durch andere Ständt erkaufft oder sonst vberkommen, die Lehen fallen als apert haimb, oder werden verwürckt, oder in ander weeg alienirt, es seye auff was weiß vnd gestalt es immer wolle.

Auß welchem ervolgt, daß die alienationes vnd Räuff, saltem so fere selbige ad plenariam immunitatem et exemptionem von den gemainen Ritterbeschwärden gemaint, ipso iure von vnwürden vnd nit bündig seyen. Cum quod iuri publico, eiusque statui et utilitati contradicit, in praeiudiciumque aliorum, ipsius vel Imperii et Imperatoris, absque omnium interessentium solito sollennique consensu, fürgenossien, krafftloß vnd vnwürdig zuhalten.

Wie dann von oberstandnem O. Johann L. nit vnscheinbar angezogen wird, daß hier durch der Ritterschafft Standt vnd Wesen, bey so mercklichem starcken abgang vnnd entziehung dergleichen Güter, darauf stehender Contributionen vnd andern gemainen Beyhilff, weiters nicht bestehn könn, sondern nothwendig zu grund vnnd scheuttern gehen muß, alles zu Ihrer Kays. May. vnd deß H. Reichs befahrendem hohen Schaden vnnd Abbruch.

Constat autem, actum, factum ve contra Legis prae ceptum et prohibitionem, esse indubitanter nullum, l. non dubium. et ibi Dd. C. d legib. l. 1. §. siquis ita. ff. d. V. oblig. l. an invitlis. ff. d. acceptilat. et quamvix lex ulterius non procedat factum annullando; attamen is, in cuius favorem is actus vetitus fuit, potest impugre illum et rescindere, §. emancipatos Inst. d. exhered. liber. ubi si filius emancipatus sit praeteritus, testamentum non vitiatur ipso iure, licet Praetor huic emancipato praeterito huius testamenti impugnandi facultatem praebeat, etsi interim testamentum ipso iure non desinat valere, glossa communiter approbata. in l. filium. ff d bonor. possess. contra tabul. in verb. quemadmodum.

Ob gleich auch fürs sechste, dise Privilegia zum thail etiam de praeteritis venditionibus reden vnnd dahin gehn, daß auch die vor Erlangung solcher Privilegiorum erkauffte Güter mit den alten Beschwärden behafft verbleiben, vnd die Ritterschafft solche darvon zuerfordern bemächtigt seyn solle, sondten aber die Privilegia sowol als Leges generales allein

de futuris negotiis zuvermercken; So ist jedoch auß obriger deduction gnugsamb bescheinet, daß der Innhaltmehr angezogner Privilegiorum der Billigkeit selbst, gemainen Rechten vnd Reichsverfassungen nit vngemäß seye, dahero dann ferener ervolget, daß der Röm. Kayserl. May. sowol auch Löblicher Reichs Ritterschafft, daß Orths ihr Gerechtigkeit zu vindiciren, vnbenommen, vnnd ihnen daran kein praescriptio oder Verjährung hinderlich seyn werde.

Quamvis enim quis possit praescribere, ut Imperatori immediatre non solvat aut non subsit, meichsner. decis. 61. num. 71. et seq. lib. 3. Cra vett. d. antiquit. tempr. p. 4. §. materia. num. 74. Oldrad. consil. 172. Mastrill. decis. 114. num. 20. Etenim Caesaripse mandat, daß das Cammergerichterkenne, ob ein stand billich außgezogen, vnd wider deß Reichs Anschläge praesoribirt. Reichs Abschid d. Anno 1548. § vnnd soll vnser Kays. Cammerger. et §. Wann auch. Veruntamen non sufficit promiscua praescriptio, quando de mutatione status, et sic de maximo praeiudicio agitur, Thomatus. d. Collectis. §. exactis. num. 28. Balb. d. praescript. 2. p. 3. pr. qu. 10. num. 34. Guid Papae. decis. 416. Husan. tr. d. propriis hominib. cap. ult. num. 43.

Et quam vis prisco aevo, si cuti omnes actiones Fiscales 30. aut 40. annorum spatio tollebantur, l. omnes. l. cum notissimi. C. d. praescript. 30. ann. Peregrin. d. iure fisci lib. 6. tit. 8. ac ita quoque exemptiones a solutionibus contra Principem aut Fiscum, iisdem annis cessare videantur, Vasqu. 2. illustr. qu. 64. num. 5. Covarruv. 1. var. resolut. cap. 17. num. 10. Paris. consil. 25. num. 27. vol. 1. Mynsing. consil. 1. num. 54. decad. 15. Ob praesentem tamen Imperii usum sencitum est, ne praescriptio procederet, nisi memoriam omnem excederet vetustas, was gegen ihme nit dargechan werden köndre, daß er je in Menschen Gedächtnuß in deß Reichs gemainen, vnd nit privilegirten Hilffen contribuirt, Beichs Absch. d. An. 1548. §. wann auch ein außgezogener. Arnisae. d. Iure. Maiestat. cap. 2. num. 6. Gail. d. arrest. Imper. cap. 8. num. 24. Schurff. consil. 72. nu. 22. cent. 1. Tilman. d. benign. Syntagm. 2. dec. 4. vot. 1. nu. 59. 96. et 114.

Sed porro nonnulli novo plane nisu persuadere satagunt, immemoriale non dici, cuius initum quocumque modo possit ostendit, Covarruv. in c. possessor. 2. part. relect. §. tertius. num. 8. Montan. d. fin. regund. cap. 51. num. 3. sive per INstrumenta sive per literas, sive per alia quaecumque documenta, Mascard. d. probat. conclus. 1043. Alex. cons. 74. num. 38. fol. 4. cum immemorialis aetas supponat et sonet nescio quid infinitum, Azevedo. lib. 6. constitut. Hispan. tit. 2. num. 143. ex Oldrad. consil. 254. nu. 18. quam sententiam nuper prae aliis defendere conatus est, Matth. Stephan. lib. 2. Iurisdiction. part. 1. cap. 7. p. 204. et seqq quia tamen vulgo videtur paradoxa, eo [orig: eô] quod nec initum orbis, nec diluvium hac ratione superaret memoriam vetustatis, si cut lepide replicuit Marth. wesenbec. cons. 2. n. 82.

Ideo in foro probatur tempus carere memoria [orig: memoriâ], sufficitque testes laudare canitie venerabiles, qui nec se vidisse, nec homines, qui viderint vidisse, sed a maioribus contrarium semper audivisse, profiteantur, de quo probandi modo intelligenda est, l. si arbiter. 28. ff. d. probat. et late ea [orig: eâ] de re agit Mascard. d. probat. concl. 142. Chassanae. ad consuetud. Burgund. tit. des iustites. § 2. Capic. decis. 193. Mastrill. decis. 114. numer 47. Seraphin. decis. 1102. num. 4. et decis. 1307. numer. 1.

Ex indeque perspici potest, quale tempus immemoriale ad probandam hancce, dequa nunc agimus, immunitatem, necessarium exsistat. Sed vero cum immunitas a collectis admodum odiosa, ac propterea stricti Iuris, et publicae utilitati inimica sit, non sine ratione receptum est, ut qui ab iis ratione praescriptionis immunis esse velit, ad probationem sequentium requisitiorum adstringatur, Primo ut interpellatus pro muncribus praestandis, id ex alicuius causae praetextu recusarit, et ab eo tempore quadraginta anni sint decursi, per l. si cum scimus. ubi Bartol. C. d. agricol. et censid. gloss. et Dd. in l. qui luminibus. ff.

d. serv. urb. praed. Alex. in l. per haec autem iura. ff. eod tit. et l. 1. C. d. servit. et aqu.

Sed haec quoad tempus quadraginta annorum, intelligenda sunt de praescriptione cum titulo coniuncta, Bocer. d. Collect. cap. 11. num. 68. et seq. ut et nume. 77. ac seqq. ubi tradit, immemoriale tempus requiri, si nullus titulus adsit, et Status contra Imperatorem praescriptione se tueri velint.

Insuper Secundo necessum est, ut Dominus vel Resp. sciverit, et passi sint bona illa, aut illorum possessores tali libertate gaudere, Balb. d. praescript. p. 2. 5. pr. qu. 7. num. 4. verb. quarto requiritur. p. 424. et alii plures, quos recenset Mynsinger. resp. 1. num. 73. vers. praeterea licet. decaed. 15.

Et tandem requiritur bona fides, qua temporis inter capedo iuvetur, arg. c. possessor d. R. Iur. in 6. Etenim de iure Canonico (quod tamquam Christianae fidei et conscientiae magis consonum sequi debemus) ea in omni requiritur praescriptione, c. possessor. d. praescript. in 6. etc. ult. extr. eod. tit. proindeque et in hac immunitate a Collectis praescribenda ea necessaria est, Alex consil. 136. col. pen. vol. 2. Ripa. respons. 4. num. 14. tit. d. divers. rescript. Mandell. consil. 62. num. 38.

Et quamvis probanda sit illorum sententia, qui volunt, quod bona fides in praescribente immunitatem hanc adversus collectas, ex isthoc longissimi temprois spatio praesumatur in dubio, Balb. d. praescript. part. 2. 5. pr. qu. 7. num. ult. Cephal. consil. 129. num. 11. et alii quos refert Mynsinger. d. resp. 1. nume. 74. et seq. decad. 15. Modest. Pistor. consil. 4. num. 38. lib. 1.

Jedoch weil Ihre Fürst. Gn vnsers vermuetens, deren bey diser Frag gedachter Güeter halb, keinen habilem titulum, immunitatem a Collectis praebentem, einwenden oder fürschützen könden, vnnd an ihm selbst offenbar, wen jemandts, wer der auch seye, von einem freyen vom Adel ein Gut einkaufft, so jederzeit der gemainen Ritterschafft Steürbar, auch der Röm. Kays. May. vnnd dem heyligen Röm. Reich in vil weeg verhafft gewest, hier durch et ex tali mutatione possessoris, ihme selbst keinimmunitat [orig: immunitât] adscribiren köndt, zumal die Ritterschafft vilfältige Klagen dagegem eingebracht, vnd bey der Kays. May. darwider dienende Privilegia, rescripta vnd andere Hilffshandt erhalten, thnen wir vnsers theils starck besorgen, daß man ex adverso defectum bonae fidei, et ita ad praescriptionem, etiam immemorialem roborandam necessarium aliquod requisitum, gedewlich fürschützen werde.

Et constat, quod numquam etiam per tempus immemoriale, scientia neque patientia praesumatur, ubi apparet de iniustitia tituli, ut notat Cephal consil. 316. num. 30. vol. 3. Cavalc. decis. 46. numer. 222. et seq. part. 1. maxime in universitate seu corpore, quod indies solet mutari, et sic in ea praesumitur ignorantia, et observantia nihil operatur, ut post Alciat. notat Menoch. lib. 3. praesumpt. 103. numer. 37.

Et quando constat de initio possessionis seu quasi, et apparet illud esse vitiosum, et contra constitutionem, nihil quis iuvari potest ex dicta possessione, seu quasi, cum nec possessio immemorialis iuvet, ubi apparet de titulo vitioso, in valido aut iniusto, qui non potuit praestare causam praescribendi, Raudens. decis. Pisan. 9. num. 17. Casp. Roderic. d. annuis reditib. lib. 1. qu. 14. num. 8. Covarruv. ine. possessor. part. 2. §. 8. num. 4. adfin. d. R. Iur. in 6. Clavert. d. antiqu. temper. nu. 2. sect. 4. part. princ. num. 60. Peregrin. d. iure fisc. lib. 6. tit. 8. num. 26. et Pereg. respons. 5. pro Monasterio de asserae ad fin. bbi dicit, quoties de initio et primi tituli vitio et iniustitia apparet, eo casu de titulo, eiusque viribus exacta discussio et investigatio est ineunda; Neque iuvare possessionem immem orabilem, sive allegetur in vim praescriptionis, sive in vim privilegii et iusti tituli et ad eius probationem.

Hierauff nun vnd nach anlaitung anjetzo in utramque partem weitläuffig außgeführter rationum, die für oder wider das hochlöbl: Hauß O. angezogen werden möchten, verbleiben wir vnsers theils deren Mainung, daß ad hanc primam quaestionem cum distinctione vnnd der gestalt zu respondiren, daß nemblich ienige Adenliche Güerer

Weil auch, wie wie vermainen, etlich lange Jahr hernach dises Hörtzogthumbs O. Reichs Anlagen gewehrt, vnnd vermutlich alle newerworbne Hereschafften, stätt, Schlösser vnd andere Güter in considerationem vnd obacht gezogen, auch der Anschlag desto mehr ansehenlicher worden, wird ex eadem [orig: eâdem] identitate rationis die Kayserl. May. oder das H. Röm. Reich Ihre fürstl. Gn. weiters von der Ritterschafft grviren zulassen nit gestatten.

Si enim territoria separata ad idem nomen, ad idem regimen et superioritatem confluentur, ita ut plane confundantur, tunc illud quod exstinguitur, non attenditur, sed in principalis sui leges commigrat, per text. in Novell. 8. cap. 2. et l. 20. §. Tyrauno. d. instrum. legar. Bart. ad l. 36. C. d. appellat. in fin. Choppin. 1. de doman. tit. 6. num. 12. Cravett. consil. 454. per tot. Meisner. tom. 2. lib. 1. decis. 9. num. 14. Sicuti id exemplo Delphinatus et Comitatus Valentiniensis firmat. Guido Papae. dicis. 265. et exemplo Ducatus Astensis Cacheranus. decis. 22.

Solten sich aber dergleichen Güter befinden, die in die gemaine Reichs-Anlag, so das löbliche Hörtzogthumb O. zuerstatten schuldig, noch nitkommen, vnnd anhero sowol gegen dem heyligen Röm. Reich, als der Ritterschafft für allerdings frey bessen, vnd deßwegen ledig nicht contribuirt, oder an statt dessen, so der Ritterschafft oder Kayserl. May. entzogen, denen ledig kein commodum zugewachsen, oder eo intuitu, die Fürstl. O. Reichs Anlag nicht gemehrt worden: Derohalben ergibt sich vnsers erachtens selbsten, daß Ihre Fürstl. Gn. sich mit der Kayserl. May. oder Ritterschafft noch ferener diß Orths zuvergleichen haben.

Weil auch Ihr Fürstl. Gn. noch weiter gnädig begehren, vnser gutachten zueröffnen, was bey disem beschwärtlichen Werck ihre vnnd dero Vormundts Sohn, wie auch andern Ständen deß Reichs vn praeiudicirlich zuthun oder zulassen: Also seynd wir, doch ohn all maßgebung der vnderth. Mainung, daß besser wäre, wann Ihr Fürstl. Gn. mit der Kays. May. vnnd dem heyligen Röm. Reich dahin tractiren köndren, daß intuitu diser Adenlichen newerlangten Güter, die Anlag vmb etwas erhöcht, vnnd selbige gleich wie andere Ducatus O. Membra deme allerdings incorporirt, vnnd gegen der Ritterschafft vnansprüchig verbleiben.

In bedenckung, da gleich Ihre Fürstl. Gn. sich mit der Ritterschafft der Contribution halb in ein leydenlichen vergleich (welcher vermutlich der Orthen vnschwär zuerlangen) einlassen thäten, möchten doch vber kurtz oder lang die Röm. Kays. noch mehr andere iura auff disen Gutern, als nemblich die Einquartierung, appellation, etc. suchen vnd begehren.

Da auch mit der Ritterschafft ein Vergleich getroffen, wäre nit vnrahtsamb, daß die Kays. May. oder wo vonnöhren, auch die Churfürsten selbigen ratihabiren, consirmren unnd

Vnnd diser vnser hienächstgesetzter decision, könden die zu eingang vermelte dubitandi rationes, so auch beraits ihr Abfertigung per subiunctas decidendi rationes, et iam per distinctionem factam, guten thails selbst erlangt, kein hinderung gebehren.

Dann ob schon fürs erste Ihr Fürstl. Gn. derogleichen Güter nicht insonderheit mit andingung jetzt strittiger Beschwärd vberlassen seyn möchten; thut sich doch solches für sich selbst et ipso iure verstehen, darumb es keiner sondern expression vonnöhten: weil in allen verkäuffen der höhern Obrigkeit darauff hafftende Gerechtigkeit, besonders jetzt vnd ins künfftig eratgende Schatzungen, Stewren, etc. stillschweigendt gemaint, also daß wann Crafft solcher hohen Obrigkeit, new vnd alte Beschwärdt Iuris dictionis et Imperii in der Orthen angesetzt, oder erfordert werden, solche dem Käuffer obligen, eoque nomine der Verkäuffer, sub specie factae evictionis nichts suchen oder fordern mag, es wäre dann von den Vorkäuffern insonderheit vnd außtruckenlich der gestalt gehandlet worden, daß samblicht Güter auch gegen der Obrigkeit, aut in nostro casu, gegen der Ritterschafft aller Contribution halber, frey seyn sollen.

Quia quotiescumque provenit evictio ex natura rei, non sufficit simplex et generalis promissio de evictione, sed requiritur specialis et expressa in tali casu, ut declarat Bartol. in l. si filiae. in fin. ubi Bald. num. 8. Angel. in fin. Salicet. prope fin. Castrens. in ult. verb. C. famil. ercisc. Becc. consil. 24. num. 34. Cravett. consil. 211. nu. 6. lib. 2. Petra. de fideicommiss. artic. 52. num. 69. Menoch. lib. 3. praes. 112. num. 12. qui de communi testatur, et Rota Roman. in noviss. divers. decis. 152. num. 4. part. 2.

Vnd ob gleich fürs ander, die Adenliche Güter, mit seiner maaß zuverenssern nicht verbotten; kan doch solche verensserung in praeiudicium deß gemainen Ritterwesens, wie auch zuvorderst zu Nachthayl der Röm Kays. Mayest nicht geditten, oder dardurch darauff allerhöchstgedacht Ihrer Kayserl. May. vnd gemainer Ritterschafft ein abgang ihrer lurium zugezogen werden.

Da auch erwan auß vnderschidlich Adenlichen Gütern ein territorium vnd titulirte Hereschafft coalescirt, ist solches vor vilen Jahren, et consensu Caesareae Maiestatis ervolgt (wie hieoben mit dem Hörtzogthumb O. geschehen zuseyn angeregt) auch solche territoria hernach in die Reichs Anlag gebracht worden, welches aber ansetzo bey der Kayserl. May. steher, solches weiter fürzugehen zulassen, oder zuverhindern: cum ad id nullo iure cogi possit.

Vnd obwol solche alienationes der Rittergüter, gegen vnderschidlichen Ständen deß Reichs beschehen, auch die Ritterschafft weder in gemain, noch eines dero incorporirte Membrum die Außlösung fürgenommen, mag auch solches nit hinderlich seyn, dann es manchmahl am vermögen gemanglet. Man köndte auch wol exempla anziehen, da die Käuffer der Lösung nit statt thun wollen.

Ob auch schon weiter vnd fürs dritte, die Ritterliche Güter mit keiner gewisen Anlag in specie behaffter, sondern ihre Contributiones ein mitleydende freywillige Hilff genennt werden; So laßt sich doch daher gar nicht schliessen, wann ein Adenlich Gut einem Standt deß Reichs, so kein Membrum der Ritterschafft ist, verkaufft, daß deßwegen eveniente casu, unnd wann die gemaine Ritterschafft einsolche Hilff bewilligt, oder zu Erhaltung deß gemainen

Quam vis enim prae dia nobilia, non in specie ad certam collectam quoad tempus vel quantitatem adstricta sint; ea tamen Caesareae Maiestati indefinite ratione iuris exigendi aliquam collectam ex discretione Ordinis Equestris determinandam devincta comperiuntur. Hocque ius in ipsis praediis est radicatum, et una cum eis transit ad quoscumque possessores. Et est de natura [orig: naturâ] collectarum, quae extraordinarium munus et onus sunt, ut tam temporis quam quantitatis ratione nullam certam habeant praestationem. Ac interpretum Iuris commune est conclusum, eum, qui ius collectandi habet, non imperare, sed impetrare debere collectas, violentiam omnem abesse, et suasionem principalem locum habere debere, Wintzler. d. Collect. observ. 5. a pr. et num. 7. et post alios a se allegatos Philiopp. Hoennon. disputat. polit. 5. thes. 90. fol. 290. Bocer d. Collect. cap. 4. num. 8.

Sunt et Provinciae Germaniae multae, quae non nisi ex Ordinum consensu et pacto, ad eiusmodi onera tenentur, wann Chur: vnnd Fürsten deß Reichs ein steür anlegen wolle, ist fast allenthalben der brauch, daß Sie erst ein Landtag derohalben ersordern. Cuiusmodi Provinciarum Privilegiis et consuetudinib. standum, neque ex moribus antiquis quicquam immutandum esse, post Heigium Maulius probat d. homag. cap. 9. num. 119. et facit huc l. 8. C. d. legib. Unde collectae quibusdam in locis die Beet in digitantur.

Wann nun in einem Fürstenthumb, welches ratione collectarum extraordinariarum oder der Landsteüren der gestalt privilegirt, ein freyer Reichs vom Adel oder auch ein Frembder erwas kauffen, doch sich hernach, wann die Landrschafft auch ein freywillige Steür zu erhaltung deß gemainen Wesens bewilligt, solche Güeter deren entziehen vnd frey dargeben wolte, wirdt ihme solches (wie auch täglich geschicht) in keinen weeg gestattet werden.

Dahero im gegenspil der Kayserl. Mayest. auch freyer Reichs Ritterschafft ledig nicht zuzumneten, daß sie die vhralte freye Adenliche Güeter, so jederzeit mit der Ritterschafft gehebt vnd gelegt, auch ratione der freywilligen Hilft, eiusve iuris insignis, ihnen ohne entgelt oder anderwertliche recompens entziehen lassen: Weil der gestalt der Kayserl. Mayest. die immediata subiectio, krafft deren Sie diese freywillige Hilff, vnnd andere Dienst beydenen Adenlichen Güetern suchem geschmälert, auch der Ritterschaft ihr Corpus mutilirt, vnd gantz schädlich zerstucket wirdt. Hingegen de Röm Reich, wann die accessio solcher Adenlichen Güeter ad aliud territorium kombt, die alte Anlag nit mehret, ein merckliches abgeher, vnd ein nachzüglicher eingang geschafft wird, ob schon solche Güeter mediate dem Reich, doch ohne sonderbaren nutzen zugethon verbleiben. Darumb dann auch die fünffte Ratio dubitandi nichts widriges gebähren kan.

Vnd wie es endlich mit der praescription, deren in der letsten dubitandi ratione anregung beschehen, ein bewandrnuß habe, ist allberait hieoben in ulrima decidendi ratione außführliche meldung beschehen.

Quaestio Secunda.

Ratione bey der andern Frag gedachter Adenlichen Güeter, wirdt vnsers ringfüegen erachtens, vorderst quoad factum wol erkundigt werden müssen, ob selbige de territorio, unnd für ein Theil deß Hertzogthumbs O. zuhalten oder nicht? Dann etliche der

Unionis enim diversi sunt modi, et inter alios unio interdum cum alieno maiori territorio fit, solum quoad protectionem, Azevedo. lib. 6. ad Constitut. Hispan tit. 2. rubr. num. 215. Angel. consil. 247. Socin. Iun. cons. 28. num. 21.

Dahero dann beweißlich daß nach 200. oder 150. Jahren alle Stammhäuser allodial gewesen, vnd seythero allererst, mehrers Schutz vnd anderer Vrsachen wegen, post tempora Rudolphi I. solche auffgetragen worden.

Vnnd ist dises ein vera nota eines Lehens, welches der Dominus infeudans de suo territorio einem Vasallo oder vom Adel, per modum beneficii et donationis feudalis leihet, wann er darauff den recurs der Vnderthanen, appellation vnnd andere Regalia behaltet. Ut et alias quamvis Princeps quidam ob egregia belli vel pacis facinora in Reip. utilitatem praeclare gesta, aut alia [orig: aliâ] ex causa, Episcopo vel Nobili Civitates, Villas aut oppida Regio contulerit beneficio, una cum omnimoda [orig: omnimodâ] Iurisdictione, mero mixtoque Imperio adhuc in amplissimo territorio exercendis, Baroniamve, Marchionatum, Comitatum, Ducatum, cuicumque ac quocumque titulo et praerogativa [orig: praerogativâ] concesserit; fidei tamen obligatio, clientelaque Regi debita, sed et ea Iurisdictio, quae apud Principem concedentem summa est, cuiusque iure vel provocationes a Iudicibus inferioribus, aut supplicationes, et recursus, aliaeque causae ad illum ceu supremum caput, et Reip. Patrem deferuntur, aliaque Iura superioritatis, nequaquam translata, â seve abdicata videntur, etiamsi verbis hac in re usus fuerit quoad significationem uberrimis, amplissimisque, eleg. Molin. ad consuetud. Paris. tit. 1. §. 1. gloss. 5. in verb. le sief. num. 49. Mynsing. observ. 99. Otto. de jure public. cap. 11. Surd. consil. 275. vol. 2. Hinc quaecumque semel fuerunt de territorio alicuius Principis, wann er es einem andern zu Lehen leihet, bleibt er dannocht Landtfürst darvber, vnd die Vasalli seynd saltem quoad illa bona Landtsssen, Compilator Symphorem. supplicat. Cameral tom. 1. part. 1. tit. 2. d. reconvent. vot. 1. num. 176. fol. 125. col. 1. Peregrin. consil. 1. num. 15. tom. 1.

Wir thun aber vnsers thails mehrers dahin in cliniren, daß in dubio ein Lehen gar nicht für ein auffgetragen Feudum, sondern vilmehr darfür zuhalten, daß der Lehen Vere solches von seinen aignen Gütern dem Vasallo liberaliter gegeben habe. Est enim feudum beneficium tale, quod ex benevolentia ita datur alicui, ut proprictas quidem rei immobilis beneficiatae, penes dantem remanteat, ususfructus vero illius rei ad accipientem transeat, ut ad eum heredesque suos feudales in perpetuum pertincat, adhoc ut ille et sui heredes fideliter Domino serviant, lib. 2. feud. tit. 23.

Nunc autem praesumptio capienda est secundum id, quod plerumque fit, et magis convenit naturae ipsius rei.

Constat etiam, quod olim Valvasini a Valvasoribus investiebantur, lib 2. feud. tit. 10. ubi Cuiacius notat, comprehendi ibi veram originem et definitionem Nobilitatis.

Vnd obwol die Graffen vnd andere Herene in Schwaben, Francken vnnd dem Rheinstromb in disen ihren feudis die Landtsfürstliche Obrigkeit erwan nicht vorbehalten haben möchten, wäre doch solches auß Vnachtsambkeit, vnnd weil man vor Alters mehr auff die Kriegsdienst, dann auff die Iurisdictionalia gesehen, ervolget.

Namque ut amore et dilectione Princeps esset tutior, Feuda viris fortibus utenda fruenda dedit, Cuiac. lib. 8. observ. 14. Choppin. lib. 2. de Doman. tit. 14. num. 7. Carolus Topia, in rubr. d. Constitat. Princip. cap. 4. num. 21. ut isto nexu devinciret, quiparati essent pro ipso promiscue sanguinem fundere vel haurire, perdere vel perire, lib. 2. feud. tit. 7. et 28. ibique FF. Borrinius. de Cavalcato num. 1. cap. 1.

Gleichwoln die erection deß Hörtzogehumbs O. auch andere alte Documenta sovil zuerkennen geben, daß von alters die vom Adel, welches vnzweiffenlich von dergleichen Lehenleuthen zuverstehen in O Landeständ gewest, aber vermutlich durch allerhand turbas sich allgemach je mehr vnnd mehr freyzumachen anlaitung genommen, wie dann apud Crusium. p. 3. annal. lib. 6. cap. 5. eines Kriegs meldung geschicht, welchen An. 1395. weiland Eberhard Graff zu Würteinberg, der gütig genannt, wider seine Edeileuth fürgenommen, die sich ihme widersetzt.

Vnd daß solche Güter in die Contributiones der Ritterschafft kommen, ist vermutlich dahero ervolget, weil sie freye vnd alte vom Adel inngehabt, die hernach ihre Güter ubi cumque sita, et cumseun que conditionis, in die Rittertruchen verstewret. Quem admodum videmus, quod Civis in loco Domicilii, etiam ratione bonorum extra territoriorum collectautis sitorum, collectari possit, et Civib collectam, etiam pro bonis alibi, extra territorium sc collectantis situatis, licite imponi, tradit Bart. inl. un. C. d. mulier. inquo loco. Guid. Papae. decis. 5. num. 2. Gail. 2. observ. 53. num. 10. Sic in Camera IMperiali in causa quadam iudicatum fuit, Cives extra territorium Civitatis, rationebonorum eo loci collectari posse, Mynsing. centur. 5. obs. 22. num. 22. et speciatim in causa Herrn Teutsch Maisters contra Donawehrt. Rosenthal. d. feud. cap. 5. conclus. 80. num. 4. lit. 6.

Dahero auch in etlichen Reichs-Stätten die Patricii ihre Lehen vnnd andere Güter, wann sie gleich ausserhalb solcher Reichs Statt Bottmäsfigkeit gelegen, in loco domicilii, vnd da die Innhaber verburgert, mir collectis beschwären lassen müssen. Cum collectae tamquam onus mixtum, ei, qui collectantis Imperio subest, collectari queat intuitu Patrimonii totius.

So ist offenbahr, daß etliche vom Adel in der Graffschafft Hohenberg, vnnd in dero Landts Obrigkeit gelegnen Gütern, vnd, nominatim die Scheeren von Schwartzenburg, das Gut vnd Dorff Oberhausen, so ihnen von weiland König Ferdinand mit der Nidern Gerichtbarkeit, doch reservatis regalibus, vnd allen sonst zu der Lands, fürstl. Oberkeit gehörigen Iuribus zu Lehen gelihen, von der Kirrerschaffs verstewrt, vnnd allgemach für ein frey Adenlich gut asseriren wollen, deßwegen es anjeßobeschwärtliche Stritt abgibet

Auß diser Consi deration nun ist zusehen, mit was Gelegenheit die Fürstl. O. Lehen Güter in der Ritterschafft Contribution gelangt seyn möchten, daß auch solche Güter resoluto iure Vasallorum, widerumb an den fürstlichen Lehenherrn frey, vnd mit solcher Contribution ferrner vnbeschwärdt nothwendig gelangt. Weil gar nit zuvermuthen, ja vilmehr notori vnd offenbahr ist, daß dise Güter, da sie noch bey O. gewest, vnnd ehe sie jemandt zu Lehen gelihen, der Adenlichen Contribution halb sich vnverhafft, befunden, darumb wann solche in den Stand fommen, wie sie ante infeudanonem vel primam investituram gewest, eodem iure iisdemque immunitatis dem Lehenherrn wider vberlassen werden müssen.

Cum nempe Vasallus feudo servitutem, usum fructum vel simile onus nullo modo imponere possit, aut si id faciat, tale onus resoluto iure dantis, debeat cessare. Vasallus enim rei feudalis substantiam, sartam tectam conservare tenetur. Et quod usus fructuarius meliorem rei conditionem efficere possit, non autem deteriorem, dicitur.

in l. si cuius 13. §. fructuarius. et in l. 44. ff. d. usufruct. Idemque affirmatur de Vasallo. in ca. 1. §. e contrario. vers. meliorem namque. d. investitur. de re alienfact. Et eam ob causam usufructuario on conceditur, rei usufructuariae imponere servitutem, ut est text. in l. sed si his. in fin. ff. d. usufruct. Et si id fiat, debetur ius illud potius ex promissione, quam ex iuris constitutione, ut in eo locum habeat regula illa vulgata, quod resoluto iure dantis, resolvatur etiam ius acceptoris, per l. ex vectigali. ff. d pignor. l. 3. §. sed et Marcellus. ff. d. in diem addict. ut communem affirmant Pinel. in l 1. §. 3 num. 70. C. d. bon. matern. Soarez. in thesaur. commun. opin. lit. F. num. 101. Et quod Servitus a Vasallo rei feud ali imposita, morte Vasalli resolvatur, communiter traditur. in c. 1. §. quid ergo. d. Investit. de re alien. fact. Schrader. d. feud. part. 8. cap. 2. num. 49. Surd. decis. 102. Num. 15. Qua ratione etiam cum Vasallus disponit de fructibus feudi singulis annis in opus aliquod erogandis, dispositio ista morte Vasalli evan escit, secundum Vulteium. d. feud. lib. 1. cap. 30. sub num. 50.

Vnd hindert nicht, wann gleich dise Lehen Güter, so lang sie von den Adenlichen Vasallis besessen, mit der Landts fürstl. Oberkeit nir beschwärt, oder dero Innhabere auch von alters niemahln für Landsässen oder Landtständ wären gehalten worden. Dann dahero nit zuschliessen, daß solche Güter niemahln de territorio, oder ein pars territorii Domini investientis geweßt wären. Angesehen vor Zeiten, et etiam secundum Ius feudale, Vasallus haut subtitus efficiebatur, et praedia feudalia Iuris dictione et obligatione reservata [orig: reservatâ], ad Vasallum transibant; Unde dicitur, Vasallum et subditum toto genere distinctos, Gail. d. pignorat. cap. 15. nu. 3. Wesenb. consil. 1. vol. 1. num. 57. Decian. cosil. 18. num. 34. vol. 1. Late zachar. Victor. d. caus. exemption. conclus. 22.

Hincque maior, veluti Papa aut Caesar, Vasallus alterius esse potest, subditus esse non potest, Hottoman. illustr. quaest. 35. Vultei. d. feud. cap. 4. num. 9. Zas. part. 5. d. feud. num. 73. Rosenthal. cap. 3. conclus. 15. lit. c.

Et feudi Dominus notionem habet feudalium litium septis inclusam, nec egredi eam audet, per clem. Pastoralis. d. sentent. et reiudic. Paurmaister. 2. d. Iurisdict. cpa. 8. num. 41. Marta. d. iurisdict. part. 4. cas. 133. num. 15. Rosenthal. 5. conclus. 69. lit. b. hoc est in rebus, quae ad constitutionem, conversationem ac privationem feudi attinent, Curt. d feud part. 7. qu. s. pulchre Marta. d. tract. p. 4. cent. 1. cas. 16. num. 12. et 20. Guid. Papae. decis. 42.

Weil also beschließlich dise Lehen ein ohralt Pertinentz deß Hörtzogthumbs O. oder dessen zugehörigen Grav: vnd herrschafften gewest, auch ratione proprietatis niemahlndarvon oder zu der Ritterschafft kommen, als volget hierauß, daß wann die proprie tates cum usufructu sive iure feudi quacumque ratione legitime widerumb consolidirt, daß alsdann cessante causa huius contributionis, auch der effectus sive ipsa contributio nothwendig cessiren thue.

Quaestio tertia.

Auß deme, was bey nächster Quaestion außgeführt, ergibt sich gleich selbsten, daß das Kayserl. Privilegium auff die in secunda Quaestione vermelte Güter, so die Ritterschafft jederszeit von dem löbl. Hörtzogthumb O. z Lehen getragen gar nicht zuvermercken, sondern in dubio vilmehr allein auff jenige Lehen Güter zuziehen, darvon die nachvolgendt vierdte Quaestion verfast ist. Da auch gleich die Kayserl. May. mit erthailung diser Privilegien zugleich die Güter secundae Quaestionis mit eingezogen köndte doch solches von rechtswegen nicht bestehen. Weil einmahl solche Güter, wann sie wider auff O. vnnd in ihrem altem Stand gelangt, als ein vhralt Pertinentz desselben, vnder der gewohnlichem Anlag desselben begriffen, auch Ihrer Fürstl. Gn. als Lehenherr hiser güter halb einiger weiß gegen der Ritterschafft nit verbunden ist.

Et huc confert, quod ius quaesitum Princeps alteri invito adimere nequeat, l. 2. §. si quis apr. ff. si quis in loco publ.

Peregrin. d. fideicommiss. art. 59. num. 119. Signorol. de Homod. cons. 10. n. 4. et cons. 218. num. 21. Et quod Privilegia ad alienam iniuriam, non debeant porrigi, est text. in l. 40. ff. d. administrat. et peric. tut. Anton. Faber: in Codic. tit. 2. defin. 22. et tit. 11. defin. 1. Seraphin. decis. 351. num. 7.

So ist auch versehenen Rechtens, das jenigen Privilegia, so in Praeiudicium tertii, vnnd mit verschweigung andeter Herrschafft Gerehtigkeit außgebracht, nicht gelten, Felin. in c. nonnull. num. 12. extr. d. rescript. Bart. in l. Gallus. §. quod si ff. d. liber. et posthum. Paris. consil. 1. num. 71. et seq. lib. 1. Et sic Privilegium, quod absorvet ius alterius, vel quod impetratur tacita [orig: tacitâ] veritate, de possessione vel alio iure, quod tertius bona [orig: bonâ] fide habet, non valet: quia praesumitur emanasse [orig: emanâsse] propter nimiam importunitatem, et ex nimia occupatione, ita quod non fuerat ponderatum, Ius alterius per hoc laesum iri, Panormit. ad c. dudum. num. 2. extr. d. Privileg. et ad c. 1. extr. d. rescript.

Etlicet porro quodlibet Privilegium contra concedentem, largissimam accipiat interpretationem; non tamen debet nec potest taliter interpretari, ut per ipsum laedatur iustertii; imo verba ipsa Privilegii impropriari potius debent, ut minustertius laedatur, Panorm. adc. quid circa extr. d. Privileg. Alex. consil. 215. vol. 7.

Accedit, quod omnia Imperatoris rescripta, beneficia largitiones, etc. hanc tacitam habeant clausulam annexam, salvo iure IMperii et cuiuscumque, Bodin. 1. de Republ. cap. 8. num. 104. Marsil. singul. 483. Arnisae. lib. 1. de Iure Maiest. cap. 5. num. 20. Gail. 2. obs. 48. num. 6. Wensenbec. consil. 21. num. 5. Gilman. tom. 1. part. 2. tit. 11. vot. 7. n. 14. 20. et 44. Seraphin. decis. 827. num. 1. Mantic. d tacit. et ambigu. convent. tit. 19. num. 23.

Ad Quaestionem etiam hancce nostram adaptari potest illud Nattae, quod IMperator non possit mutare statum, ant minuere honorem veterum vassallorum. consil. 686. Cacheran. consil. 49. num. 12. Bald. consil. 329. num. 4. vol. 1. eleganter Capicius. decis. 162. num. 4. aut augere dignitates cum iniuria aliorum, Anton. Faber. lib. 6. Cod. tit. 27. defin. 15. Sed quod semper illustres personas ob dignitatem et sublimitatem in generali concessione, illaesas esse velit, Raudens. d. adquivocat. cap. 28. num. 112. Knichen. in encyclopaed. cap. 10. num. 156. ex Natta Schradero et Paciano, add. Cacheran. consil. 49. per tot. Cum sc. Principis supremi officium sit, omnes omnium Iuris dictiones et statum legitimum tueri, non turbare, Capitulat. Caesar. §. 2. ibi: ein jeden Herrn vnnd Stand bey ihren Hochheiten, Würden, Rechten, Macht, Gewalt, etc. bleiben lassen. Anton. Faber. lib. 3. Cod. tit. 12. defin. 5. num. 2. et membra sua non supprimere vel laedere, Denais, in assert. Iurisdict. Cameral. p. 254. Cothman. consil 28. nu. 108. vol. 1. Sed unumquemque Imperii statum in ea conditione, in qua [orig: quâ] fuit a sui principio et origine, conservare, Vult. consil. 35. num. 205. §. at ius tom. 3. Marpurgens. et ut Ordinum, familiarumque dignitas salva sit, providere, l. 1. §. et si servus ff. d. vent. inspic. Coras. 3. miscell. cap. 3. num. 1.

Quaestio Quarta.

Die jenige Güter belangendt, so originarie vnd jederzeitbey der Ritterschafft gewest, aber vor Jahren von dero aigenthumblichen Innhabern, der Hörtzogthumb O zu Lehen auffgetragen worden, bleiben vnsers vermainens, eben in dem Stand darinn sie sich allweg befunden, vngeacht selbige hernacher durch Abgang deß Stammens, oder in ander wegan das Hörtzogthumb O widerumb gelangt, allermassen vnnd mit der dillinction, wie bey der ersten Frag anregung beschehen, wann nemblich solche güter nicht zvor in der Fürstl. O. Anlag begriffen, vnnd also ihre Fürstl. Gn. wann sie derentwegen auch bey der Ritterschafft contrioniren mußten, zwifach beschwärt wurden, dann durch solche Lehens aufferagung vnnd hernach ervolgte Investitur. könden weder die Persohnen, noch vilweniger die Güter deß H. Köm. Reichs immediate Iurisdictioni, noch auch der gemainen Ritterschafft, sovil sie dero

In eundem sensum Compilator Symphorem atis. tom. 1. part. 1. tit. 4. fol. 300. solent, inquit, Nobiles allodialia sua a Principibus in feudum recognoscere, non quod velint praeiudicium sibi creare, sed ut abundantiore cautela sibi provideant. Add. Knichen. d. iure territor. cap. 1. num. 226. et Matth. Stephani. lib. 2. d. Iurisdict. part. 1. cap. 7. num. 177. Status ait, i mediatus potest allodialia sua a Principe Imperii in feudum recognoscere; quo tamen ipso nulla conceditur superioritas aut Iurisdictio in personam Vasalli, eius bona, subditosve.

Conferunt huc tradita Bruningii. d. iure universitat, sive d. var. universit. specieb. conclus. 16. Paurmaist. 2. cap. 8. num. 48. et Azovedo. tom. 4. Constitut. Hispan. tit. 3. rubr. num. 2., ubi ait, quod Vasallus se alicui alteri submittens, in praeiudicium primi Domini operam laedat, nec hilum agat. Interest enim Caesaris, omniumque Ordinum, ut Status Imperii, et etiam eidem immediate subiecti, alii integre conserventur, c. 1. d. probibit. feud. alien. per Frider. Idcirco si quis habet superiorem; v. g. Caesarem, pactionata et spontanea ista subiectio nihil operabitur, etiam interveniente Iuramento, text. inc. ea te credimus. etc. veniens d. iureiur. Knichen. in epops. num. 177. Iacobin. d. S. Georg. d. homag. in pr. num. 21. Etenim in obligatione quantumvis generali non veniunt vel expresse vel tacite prohibita, l. 1. §. qui mandatum et l. 2. ff. d. offic. eius. Cravett. confil. 106. nu. 6. et cons. 170. num. 2. Milanens. decis. 2. num. 142. lib. 2. Caroc. decis. 117. num. 2. et ad ea solum, quae transferri possunt, voluntas data censetur, l. Lucius. 21. §. pen. ff. ad municipal. Peregrin. d. fideicommiss. art. 6. num. 11. quia ob medium inhabile, generalitas non operatur, nisi in quantum potest, Everhard. in Topic. loc. 5. num. 1.

Quinta et ultima Quaestio.

Bey diser Fragsehen wirkein zweif. fel, nec ullum rationabile dubium apparet, derenthalb Ihre Fürstl. Gn. durch dero sonderbahr obgeordnete nicht zu disen Conventen erfordert vnnd beschriben, auch nicht gleich andern zuvotiren mit zugelassen werden sollte. Cum qui incommoda sentit, commoda etiam percipere eundem, aequissimum exsistat. l. secundum naturam. ff. d. reg. Iur. c. qui sentit. eod. tit. l. 2. §. pro secundo. C. d. Caduc. toll.

Et porro quando aliquid collegialiter vel universi tatis nomine est agendum, singuli, qui interesse habent, nominatim suntcitandi, et etiam ad votum ferendum admittendi. Naturalis namque ratio dictat, communia negotia communi consilio esse gerenda, etc. naturalis vero ratio habet vim legis. l. cum ratio ff. d. bon. damn. et ubi deficit lex, sufficit ratio naturalis, l. scire oportet. §. consequens vers. sufficit. ff. d. excusat. tutor. Item

ex terminis naturalibus potest inferri ad decisionem causarum. text. in cap. in Genesi. et ibi Abb. d. elect.

Et quod omnes tangit, ab omnibus debet approbari, c. quod omnes. d. R. I. in 6. Omniumque consensus requiritur, ad quos res pertint, vel de quorum iure detrahitur, l. darum. ff. d. auth. praestand. c. Archiepiscopus extr. d. temp. ordin.

Dahero dann auch zu solchen Conventen etwan die, so Adenliche Güter innhaben, ob sie schon nit Adenlichen herkommens, beschriben werden. Pertinet enim ad essentiam quasi Collegiorum et Corporum, conventum saltem deliberationemque communem esse, Bodin. d. Republ. lib. 3. cap. 7. num. 331. Althus. polit. cap. 4. num. 8. et seqq. Schönborn. lib. 1. polit. cap. 11. num. 3. Nec Collegium vel Corpus diu consistere potest, si separatim deliberationes instituantur. Ego Besold. d. iure Colleg. cap. ult. num. 7.

Et quando nomine universitatis aliquid peragendum est, requiritur, ut omnes vocentur, l. 2. et l. 3. ff. d. Decret. ab ordin fac. Trentacinqu. lib. 1. resolut. pract. tit. quod cuiusque universicat. nom. num 3. Et siquis diserte non vocetur, contemptus nomine agere, vel quod actum est, irritare potest, c. quod sicut 28. d. elect Abb, in c. cum in cunctis, sub. num. 16. de his quae fiunt a maior. part.

Sic et iure cautum est, in negotiis et actibus decernendis, universos ut universos, universi tatem ut univer sitatem concernentib. non solum unam vel alteram, sed omnes partes Ordinis sive Collegii convocandas, iuxta text. ad hoc singulariter traditum. in l. observare. C. d. Decur. lib. 10. quem adhoc commendant Paul. d. Castro et alii. in l. nulli. ff. quod cuiusque universit. nom.

Praeterea cum actus tales non Nobilium praediorum possessores universos ut universos concernant, et omnino de universitate, sed de singulorum commodo vel incommodo particulari agatur, ad eorum consultationes omnes, qui interesse habent sunt vocandi, per text. in l. item qui habet servitut. ubi Bart. ff. d. servitut. rustic. praed.

Vnnd weil hieoben angeregtermassen alle Adenliche, taellliabilia praedia et Castra, Vnnd welche mit der Ritterschafft zu contribuiren schuldig, in ein Corpus verfaßt; sequitur, eorum possessores tamquam membra suum competens officium et vocem in consultandis actibus publicis ut universos habere, ex theorica [orig: theoricâ], negotia universos ut universos concernentia, ab omnibus voce universitatis deputatis consultanda et approbanda esse, l. per fundum. ff. d. servitut. rust. praed. Canonistae. in c. cum omnes extr. d. constitut. Ad hoc facit theorica vulgata, neminem inauditum et indefensum gravandum, sive obligandum, iure Naturali et Gentium probata.

Et ad hoc non opus est titulo, idque maxime procedere videtur in materia casus nostri, in quo agitur non cum extraneis, sed collegiatis, Panorm. in cap. bonae memoriae extr. d. postulat. Praelat. concordant in hoc Dd. fere omnes Innoc. Ioan. Andr. et alii. in c. de quarta. extr. d. praescript.

Hinc que dicitur, quod in actibus universitatis, in quibus tractatur de rebus concernentibus, ipsam univ ersitatem ut singulos, non sufficiat maioris partis consensus, sed omnes expresse consentire debeant, l. per fundum. ff. d. serv. rust. praed. et inc. inre communi d. R. I. in c. Sic et traditum invenimus, quod in huiusmodi actibus, si mille essent, factum omnium non noceret uni. Et per hanc regulam concludit Oldrad. consil. 33. incip. quaestio taelis est. quod unus, qui habet partem in aliquo molendino, possit omnibus aliis resistere; volentibus tale molendinum vendere, etc.

Bey diser Frag aber möchte noch ferrner in zweiffel gezogen werden, ob Ihre Fürstl. Gn. allein ein Stimm, oder sovil selbige Adenliche Güter in Handen haben solle vnd zwar hat man sich zuberichten, daß auch bey den Reichs vnnd Krayßrägen dise Frag auff die Bahn kommen, ob die pluralitas secundum porportionem aritmethicam, daß ist nach anzahl der Personen, oder aber,habita [orig: habitâ] ratione Geometricae proportionis, das ist nach grössin

Weil aber dise Frag noch nicht decidirt, auch sovil wir wissen, bey der Ritterschafft nit herkommen, daß die vota nach den Gütern gezehlt, oder einer vom Adel, so mehr dann ein Gutan sich bringt, darumb zwey vota habe: Als stellen zu Ihrer Fürstl. Gn. hocherleüchten unnd dero Räht vernünffrigen ermessen, wir anhaimbs, ob diß Orths solche Controversia gar fürbey zugehen, vnd außzusetzen, oder intuitu notoriae aequitatis, wann nemblich Ihre Fürstl. Gn. ein gute Anzahl gewest Adenlicher Güter nomine Contributionis zuvertretren hätten, derselben erwan ein gewise Anzahl Persohnen abzuordnen, oder Gewalt zugeben durch sonderbahre Vergleichung gestattet werden möchte, etc.

Quem ad modum supra, etc. Actum in Collegio nostro Tübigen, den 12. Martii Anno 626.

70. Ritterschafft, Mannschafft.

Vocabula illa sunt nomina collectiva, comprehendentia non solum singulares sive particulares nobiles, sed etiam ipsam universitate Nobilium. Sic quoque et illa verba, die von der Ritter: oder Mannschafft, comprehendunt non tantum singulares persenas, verum etiam ipsam universitatem sive collectionem Nobilium. Schrader. consil. 23. num. 40. vol. 2. Sie ut hoc satis secundum cundem d. l. probatur, tum per gl. cap. cum in multis verb. quidam alii. de rescript. in 6. ubi dicitur Rescriptum impetratum contra homines talis loci, ita accipiendum esse, ut vigore illius rescripti, non tantum homines singulares illius loci, sed etiam universitas illorum hominum in ius vocari possit. Tum quia a pari proccdunt, sive in aliqua dispositione fiat mentio Nohilitatis, sive illorum, qui sunt de Nobilitate: uti hoc satis probatur per id, quo Dd. tradunt, quos refert Schrader. d. loc. a pari procedere: sive in aliqua dispositione fiat mentio Perusinorum vel Florentinorum, sive illorum de Perusio vel de florentia. Dispositio enim indefinite loquens de Civibus, non tantum de hominibus singularibus, sed de ipsa Civitate, aut universitate intelligitur. l. Civib. et ibi Bart. et Socin. ff. de reb. dub. l. Lucius. §. Civib. ff. de leg. 2. adde Schrader. sup. alleg. loc. num. 41. et seqq.

71. Römer Zinßzahl.

Indictio (ab indicendo dicta) capitur dupliciter, uno modo pro onere seu munere subditis indicto, per Principem vel Imperatorem: seu ut definit Alciatus in l. inter publica, d. V. S. esse, quod edictio Principis subditis indicitur, utplurimum certam quantitatem non complectens: et hoc modo non accipitur hic [orig: hîc]. Et initio quidem indictiones illae fiebant, prout publica necessitas vel utilitas postulabat. Sed possea coeperunt esse aniversariae. Altero vero modo sumitur pro spatio illo temporis, quod erat trium Iustrorum, scilicet trium quinquenniorum, quod idem est, l. item quaeritur §. qui impleto. ff. locati. quo exigebantur huiusmodi indictiones seu munera. Et Speculator. §. 2. col. 2. vers. post annos et col. seq. de edit. Insrum. dicit, fuisse inductum tempore Romanorum, quibus solvebatur primo Iustro seu quinquennio ferrum pro fabricandis armis militibus. Secundo, argentum pro stipendiariis militibus. Tertio, autum aerario deputandum, pro Republica conservanda, et secundum nonnullos pro simulacris constituendis; quib. quidem Iustris finitis, finita erat Indictio, et de novo incipiebat. Bertazol, de Claus. Instrum gloss 4. Ab illa igitur indictione ita introducta, introductum fuit, ut Notarii in Instrumentis apponant annum ipsius indictionis, seu ipsam Indictionem, denotantem annum ipsius, prout Indictione quinta, scilicet quinto anno Indictionis, quae semper reperiri potest,

dividendo annos Domini per numerum quindenarium, et addendo tres, quia tertia agebatur indictio tempore Nativitatis Christi, et ita habetur Indictio, quod ex his versibus positis per Speculator. suprae dict. loc. facile cognoscitur, cum inquit:

Siper quindenas Domini diviseris annos,
His tribus adiunctis, Indictio certa notatur.

Indictio si per Notarium erronec et corrupte fuerit apposita, quid iuris? et an ubique confuetudo sit, ut apponatur. vide Bertazol, dic. loc. gloss. 4. Claus. 1. per tot.

Certum enim alias est, nisi consuetudine aliter receptum sit, quod omissione Indictionis, vitietur Instrumentum. auth. ut praepon. nom. Imp. in princ. et in §. quantum vero. auth. quib. mod. nat. leg. eff. cap interdictos. ubi gl. et Dd. extr. de fide Instrum. Natta. consil. 47. inprinc. lib. 1. Ruin. consil. 23. lib. 4. num. 4. in vers. non obst. dicit, etiam vitiari Instrumentum, quamvis Notarius reliquerit spatium pro indictione apponenda, ac quando Notarius scripsisset indictione, et nihilominus non poterit Indictionem supplere, et Ruin. dict. consil. num. 2. ait, vitiari Instrumentum, quamvis ex annis appositis Instrumento, possit dignosci Indictio, ea [orig: eâ] ratione, quia Indictio requiritur pro substantia [orig: substantiâ]. Hanc opinionem dicit communem Ioseph. Ludovic. decis. 13. num. 37. quam ut magis communem sequitur Covarruv. lib. 2. var. resolut. cap. 12. nu. 7. ubi plenius hanc materiam tractat. et dicit Natta, d. consil. 47. numer. 4. quod Princeps depotestate ordinaria, non possit supplere ultium Indictionis; si tamen de consuetudine omissio Indictionis non vitiaret Instrumentum, consuetudo, de qua [orig: quâ] vide Bertazol. d. clauss. gloss. 4. Cl. 1. illa faceret valere Instrumenta absque appositione Indictionis. Felin. in cap. inter dilectos. num. 32. extr. de fide Instrum. Similiter, si dubitetur de errore annorum Domini, et de Indictione, praesumendus est magis error in Indictione, quam in annis Domini. Covarruv. d. loc. in fin. cap. 12. Dec. et Cagnol. ad l. si librarius. ff. de R. I. Ludovic. d. decis. num. 40.

Non vero illa probatur Baronio Anno Christi, 312. quae ab emendatore temporum (Ioseph. Scaligero, de emend temp. lib. 5.) ex cogitata est de inventione Indictionis opinio, dum ait: ab exhibitione munerum quinquennalium Imperii Constantini, usque ad vicennalia, statuta periodo annorum quindecim, esse numerum Indictionum inventum. Nam cum ipse salso nitatur fundamento, dum putavit, hoc anno celebrata esse quinquennalia Constantini, quem iam septimum Imperii anuum in choasse vidimus, cum Maxentium debellavit: totam supere disicatam structuram aeque corruere, necesse est. Atque utinam tam facile esset de istis vera statuere, quam falsa destruere. Adiciemus tamen, quae nobis interdum contigit ex coniectutis opinati.

Inprimis igitur explosis iis, quae a quibusdam recentioribus de Indictionum exordio, iam ab ipsis Augusti temporibus absque aliqua [orig: aliquâ] testificatione feruntur. (Quid enim, ut alias rationes taccam, quod Censorinus egregius auctor, qui longe ante haec tepora scripsit, dum exacte agit de antiquis omnibus, quae in usu fuissent annorum Supputationibus, Indictionum nullam prorsus facit mentionem) assentimur et nos, non ante annum 312. eas ad annorum numerum consignandum inventas esse: tum quod nulla deiis apud externos ante Constantini tempora mentio habeatur, et apud Ecclesiastiea monumenta prima mentio reperiatur in Concilio Romano sub Iulivo Papa, qui Silvestro Iucessit, et apud. S. Ambrosium in Epistola ad Episcopos Aemiliae Provinciae: tum quod ex Graecis fastis exploratum reddatur, sub dicti anni Coss. coeptas numerari Indictiones Constantianas.

Sed quanam [orig: quânam] ex causa [orig: causâ] usuv enerit, ut eiusmodi quindenus inventus sitnumerus, ad annos sub Indictionis nomine Iupputandos, id vero praecipue investigandum relinquitur. Sane, ut quindecim annorum periodo, aliquid coeptum absolveretur, et in tabulas publicas referretur, nullam aliam apud antiquas

huius temporis memorias rationem reperire licuit, nisi stipendia militaria, cum quendenis emeritis, miles honestam missione, concessa [orig: concessâ] capitationis immunitate, si vellet, solutus militia [orig: militiâ] abire posset si nollet, maioribus Privilegiis augeretur.

72. Kömerzug, Herfahrt, Heerzug, Böhemischzug, Vngarisch Zug, etc.

Vondem Römerzug, sequentia legunturim Schwäbischen lehenrecht. artic. 8. Wann die Teutschen einen König kiesen, vnd er dann gen Rom ziehet, zu der Weyhung, so seynd pflichtig sechs Fürsten mir ihme zuziehen, die die ersten in deß Reichs Chure seynd: Der Bischoff von Maintz, der von Tryer, vnd der von Cöln, vnd der Pfaltzgraff von de Rhein, der Hörtzog von Sachsen, vnd der Margraff von Brandenburg, durch das, daß dem Papst wissentlich werde deß Königs Rechre fehre. Auch soll damit ziehen ein jegklich Mann mit seinem Herrn, der deß Reichs Lehengut von ihmezu Lehen hat, oder soll die Fahrt lösen mit dem zehenden Pfundt deß Einfes, den er Jährlichen von ihme hat.

Sed hac [orig: hâc] dere; qui plura scire cupiat, adeat Freherum, in dissertat. sing. vom Römerzug, addatur Carpzov. in Capitulat. Caesar. cap. 8. num. 8. Dn. Coldast. de Bohem. lib. 2. cap. 15 Gothofred. Anton disputat. feudal. 7. thes. 6. et tract. a Clutenio. editum.

73. Römisch.

ADDITO.

Tam Francos, quam Romanos, reliquasque nationes permixtim olim habitasse, attestatur Bignon, in not. ad Marculph. Formulaere fol. 504. et seqq. Romani autem veteres incolae appellabantur: omnes namque Provinciales Romani Imperii, Cives Romani erant post constitutioem Antonini, l. in orbe ff, d. Statu homin. et inde everso Imperio nomen Romanum retinuere. Franci. Leg. Salic. tit. 34. ibi: si Romanus Francum ligaverit sine eausa, et tit. 43. ibi: 6. Romanus homo couviva Regis. 7. Romanus homo pessessor, 8. Romanus Tributarius. Gregor. Turonens. lib. 2. cap. 33. de Gundebaldo R. Burgundionibus leges mitieres instituit, ne Romanos opprimerent ] Iohan.Iacob. Speid. V. I. L.

74. Römisch Kayserthum, Römisch Reich.

De Romano Imperio, et an etiamnum recte Romanum vocetur, vid. Francis. Zoanett. tractat. singular. Martam. in tract. d. Iurisdiction. passim. Disp, Argentinens. Lehmanni. Arumae. de Comitiis passim. Rimmelia. ad Aur. Bullam. pü. 1. dissert. 1. quaest. 5. et ibi in annotat. Speidel. Wurmser. in exercitat. Iur. publ. 1. conclus. 10. Limmae. d. iure publis. tom. 1. lib. 1. cap. 4. quod affirmatur contra Bodinum, qui ex Daniel. vaticinio scire debuit, ex quatuor Monarchiis ultimam Romanorum ad finem mundi duraturam esse, quaesi apud Germanos non est, nullibi crit: nullus quippe in toto terrarum orbe Princeps est, qui se praeter Romano Germanicum Imp. ei praeesse scribat, Monarchia itaque Romanorum etiamnum in Gente Germanica 8cui iam tum possessionem rerum humanarum portendi, Capitolio fortuito incendio sub Vespasiano sublato, Druidae canebant, ait Tacit. 4. Histor.) viget, unde in Recessibus Imperii, Privilegiis, aliisque publicis Actis, das H. Röm. Reich, Teutscher Nation, saepissime scriptum reperitur.

Combien l' Empire Romain est deschev de sa grandeur, et en quoy ilconsiste aviourdhuy, vid omnino Guyon. d. divers. legons. tom. 2. lib. 2. cap. 2. fol. 260. et seqq. Teste Lucio vero. in Nova Apocalipsi pro innocentiae Caesaris. fol 93. Florentinus, Mantuanus, Parmensis, Britannus, Divionensis, Lithuanus, Ungarus, Polonus in Imperio Anno 147 1. Ratisbonae in Comitiis sub Friderico III. recensebantur, ubi etiam de Sigismundo Imp. qui anno 1411. Electus fuit, quod quatuor habuerit Vicarios, Austriae sc. Mediolani, Sabaudiae et Burgundiae, etc.

Quod Imperio Romano tantum decesserit, inprimis attribuit Ottonibus Impp. idem Guyon. d. cap. fol. 263. Depuis la venue det Ottens Empereurs, inquit, eleus par les Alemans, ils ont si mal mesnage les

domaines de l' Empire, qu' il nest presque rien reste cest Emptre si non le nom seulement, si bien que plusieurs feroient grande doute d' appeller le designe Royde Romains. Et puis l' Empereur des Romathsne possederten a Rome, et fort peu atlleurs Suivantcela un Francois fit allusion sur certaines lettres significatives premieres des tiltres anciens des Romains, qui estoyent S. P. Q R. qui disoit signifier Si peu que rien, au lieu qu' elles signifient Senatus Populusque Romanus, etc.

75. Römischer König.

De Romano Rege, vid. Disputat. singular. inter Dispp. Basileens. tom. 4. Thom. Michael. de Iuris dict. thes. 9. Limnae. in notis ad Daniel Oltan, Ius public. fol. 19. et seq. et Dn. Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tract. de literis Moratoriis, fol. m. 28.

76. Rosenkreußer.

Iniustitia, defectus charitatis, iniquitas, foenus, et similia vitia, quam altas in animis hominum nostri saeculi, egerint radices; aperuit depravatio rei Monetariae, quae praecedentibus proxime annis invaserat Germaniam, et ad iniquissimas, inhonestasque plane pactiones et postulationes, a regit etiam eos, qui saltem civiliter probi videbantur. Sedvanitarem, monstrosasque opiniones in intimis hominum mentibus latentes, palam ostendit figmentum Fraternitatis Rosea Crucis; quod horrendum magis anridiculum siet, ambiguos vere censentes relinquit. Et tamen infiniti fuere [orig: fuêre], qui fucum (vix iocum dicere ausim) non anim adverterunt: innumeri, qui spes suas inanes eo foverunt: non pauci, qui ultro et scriptis hasce inanitates defenderunt, suamquefidem et operam, Fratribus hisce Utopianis botulerunt. Quae cuncta evidens praebent Argumentum, quam facile sit haereses, etiam monstrosas propagare: Germaniamque imo Furopam praegnantem esse multis dogmatibus, honis legibus contrariis et vere Antichustianis, vid. Gassendrum contra Fluddum. passim et praesertim. Fol. 249. et seqq.

Certe turbae Germaniae nostrae non ita facile pontnissent cresere, si Fanaticismus non fuisset, ac nescioquae opinio de novo Imperio Schlaurafico, quod quidam sibiimaginarant, ac illius Auctorem Suecum fucurum esse cum applausu credebant.

77. Rosennobel, Schiffnobel.

Die alte Rosennobel halten infeinem Golde 23. Karat, zehen vnnd ein zweytel Grän, gehen inndie Cölnische Marck dreyssig Stuck, haben nach der Nider-Sächsischen Craises letstern Valvation 75. Batyen thut 5. fl. Oder 4. Thaler, 4 Groschen, 4. Pfenning Meißnerischer: vnd fünff Gülden 13. Schilling, 9. Pfenning, Lübeckischer vnd Magdeburgischer Wehrung. Iacob. Alemann. in Palaest. consult. consult. 8. quaest. princ. 1. partit. 23. vide Tileman. Friessen Müntzspiegel. lib. 4. cap. 30.

78. Roßkauff.

Unditor equi, redhibitoria [orig: redhibitoriâ] in factum actione, pro omnibus vitiis equi internis, et non adparentibus conveniri potest. Videlicet, si equus sit calcitrosus. l. bovem 43. vers. unde quidam. de aedil. edict. Item. si Iunaticus aut phreneticus sit, vulgo Rollerendt. l. 1. §. apud Vivianum. 9. in fin. d. t. Item, si ita pavidus schen, fit, ut semetipsum turpet et eripiat. d. l. bovem. Item si transiungi non possit. l. aediles. 38. §. quaesitum est. 8. saep d. l. Transiungere; autem secundum Speckhan. quaest. iur. centur. 1. qu. 18. est iugalium loca mutare, quadrigae locum mutare, temonarium facere, qui praecedere solitus sit, vel dextrum facere, qui sinister esse solebat vel contra. Item, si sit retrogradus, stettig. Specul. t. de rescind. vend. §. et nunc dicendum. num. 2.

Ac denique si habeat superossa, vel gallas. Specul. d. l. Speckhan. alleg. quaest. Ubi dicit, de iure Saxonico, venditorem equi detribus tantum teneri vitiis, (1) quod non sit retrogradus, daß er nicht stettig seye, (2) quod caecitate latente vel invisibili non laboret; daß er nit staarblind seye, et (3) quod non

siscabiosus, daß er nithaarschlechtig seye, Coler. de process. part. 2. cap. 1. num. 71. et seq.

Sed hoc ex consuetudine variatur, vnd seynd etlicher Orthen gewise vnnd allein vier Mängel, darunter die Caecitas auch nicht gerechnet wirdt.

79. Rotweilisch Gericht.

De eo vide Praeiudicia Cameralia, verbo Korweilisch Gericht: ut et v. Inhibitio. tom. 6. Symphoram. cap. 8. §. 2. Item Paurmeister, et Matth. Stephani, in tractatib. de Iurisdictione. Inprimis autem Commentaria Wehneri, in die Rorweilisch Hoffgerichts Ordnung; quae tantae auctoritatis, in ipsa etiam Aula Caesarea sunt, ut S. S. Caesar. Maiestas, cum nuper cortis quibusdam personis reformationem huius Dicasterii comisisset; ea commentaria, quasi loco manuductionis sequenda esse, iniunxerit.

80. Rotwelsch.

Dergleichen Sprachen haben auch die in Hispania, ut videre est ex Mig. d. Cervantes en sus Novelas, Novel. d. Cortadillo. welche Sie Germanesque nennen. vid. Gesneri. Mithridat. et Guil. Bouchet. des Serces cap. 15. fol. m. 95. etc. tom. 2.

81. Ruckbürge.

Fideiussor succedaneus, sive surrogatus vocatur is, quando primus fideiussor alium rursus dat fideiussorem, quem vulgo vocamus Ruckbürgen, arg. l. si plures. 3. §. plan. pen. ff. de administr. et per. tut. l. quicumque. 3. C. de fund. rei privatae inde fortassis, quod fidem non satis habentes, primo fideiussori, ahum succedaneum eligimus, qui non solum [orig: solûm] primi fidem fulciat quasi, verum etiam ad quem regressum habeamus, si forte primus ad inopiam redigatur. vide omnino Hering. de fideiuss. cap. 4. num. 48. et mult seqq.

Et licet aliqui, praesertim Schneidewin. in §. in omnib. 1. nu. 6. Instit. de fideiuss. Gail. 2. obser. 27. num. 13. inter fideiussorem indemnitatis (de quo infra in verho Schadloßbürgen) et fideiussorem succedaneum, nullam faciant differentiam, sed pro uno eodemque accipiant: tamen quod vere hi duo inter sc differant, liquido constat ex eo, quod non omnis fideiussor fideiussoris sive succedaneus, sit fideiussor indemnitatis: cum ille etiam ab initio in solidum obligari possit: hic vero in id tantum teneatur, quanto minus ad debitore Creditor consequi potest. Speckhan. cent. 3. quaest. 32. class. 1. Sed vide Forner. et Goeddaeum, ad l. Gita stipulatus. 150. ff. d. V. S. Hering. de fideiussor. cap. 4. num. 62. Interim tamen non negautr, etiam pro primo fideiussore, alium fideiussorem intervenite posse, qui quidem non solidum, sed indemnitatem tantum promittat. Speckhan. d. loc. m. fol. 374. num. 6. in fin.

82. Rueffen.

Das Ruessen wirdt im Landtgericht vnd anderer Orthen erkennt vnnd gebetten, wann die Sach absentes oder minderiährige concernirt, ob iemand sich ihrer annemmen wolle, etc.

83. Ruge, Ruggericht, Rugraff.

Rügen helft so vil bey den alten Teutschen, als agere, accusare, damnare, unico verbo iudicare, ereigen, vermelden, fürbringen vnd anzeigen auch nach verhörung beeder Theil, vnnd fleissigem nachforschen, erörtern vnnd vrtheilen: Dahero auch Rugravius genant, nicht asper Comes, wie es der alten reutschen Spraach vnd Rechtens vnerfahrne außlegen, sondern kata\ s1unkoph\n, quasi Rugegravius, das ist, Gericht Graff, vnd allen Circumstantien nach, muß Ruggraff gewest seyn, quasi quidam Advocatus aut Procurator Imperatoris vel Regis, durch den, oder in welches Namen die Fiscalische Sachen vnd Büssen, in den jahrzeitlichen Gerichten accusirt vnnd fürgebracht worden, ut in poenas Legibus sancitas condemnarentur. Dn. Griphian der. tract. de Weichbildis Saxon. cap. 71. num. 7. et seq.

Apud Saxones, Scultetus ut vocant, maleficii, corporis poenam afflictivam inferentis, iudici territorii hereditario, dem edle Erbgericht zustehen, ubi delictum perpetratum est, indicare tenetur. Landrecht. lib. 3. art. 19. et illam denuntiationem, ut et nos, in vernacula lingua vocant das Rügen. In quibusdam locis ex vulgo, ad quaevis delicta, etiam minima deferenda, quidam deputantur, quos vocant Rügemeister. Quando vero ex officio quis denuntiare tenetur, ut apud multos populos usuvenit, et pecunia, quo minus delicta et crimina deferat, corrumpi se patiatur, Simoniam committere dicitur. in cap. nemo. extr. de Simon. Luc. de Penna, in l. un. C. de Irenarch. Quod autem in officio constitutus, delinquens, se ipsum deferre debeat, affirmat Menoch. de arb. iud. quaest. cent 2. cas. 323. num. 11. et vide die Würtembergische Landts Ordnung, daselbst von dem Ruggericht vil gehandlet wirdt. Adde etiam me, tract. de Censura.

Quid vero dicendum de reo criminis, qui se ipsum prodit, an a crimine absolvendus? Negant Rebuff. super constit. com. 2. in tract. de famul. Salar. gl. 10. num. 10. Bayard. in addit. ad Iul. Clar. lib. 5. pract. quaest. 27. n. 7. Bart. in l. 3. §. si ex stipulatu. ff ad Syllan. et in l. 4. §. si tibi in fin. ff de condict. ob turp. caus. ubi addit Historiam de Famulo quodam, qui die Sabbathi, cum aliis sibi iunctis criminis participibus Iudaeum una cum filiis se interfecisse denuntiat, illa [orig: illâ] spe fretus, sepraemium quingentorum aureorum, quod delatori erat constitutum, consecuturum esse; sed deceptus, pro praemio ipsi laqueus contigit.

Aliter tamen in iure civili constitutum videtur, idque per text. in l. un. C. de famos. libell. praesertim, cum Reip. expediat, crimina non manere occulta. l. eum qui 18. §. fin ff. de iniur. et fam. libell. Bodin. de Republ. lib. 1. cap. 1. num. 2. qui contrarium recenset exemplum de Caesare Augusto, qui deciels sestertium se illi daturum, qui Coracotam latronum principem in Hispania vivum ad se duceret, publicis edictis fidem fecit; Coracota re explorata [orig: exploratâ] et comperta [orig: compertâ], sponte se Augusto Caesari sistit, asserens, se ipsum latronum Ducem esse, quare, ut Caesar ipsi praemium promissum numeret, petiit: Caesar ne publicam fidem et securitatem fregisse diceretur, pecuniam illam delatori constitutam, numerari iussit, et impune Coracotam dimisit.

An quilibet subditus teneatur denuntiare maleficium in aedibus suis commissum? vide Modest. Pistor. part. 2. quaest. 61.

Utrum sciens delictum committendum, teneatur illud revelare in foro exteriori et interiori. vid. quaest. 18. Flores Diez.

Denuntiatio dicta iudicialis, ist dem Ruggericht zuvergleichen. vid. Praxin. octav. Spatharii. fol. 107. etc. ubi denuntians partes probandi non sumit.

De officio Censoris v. Meillet. in Discurs ad Tacit. fol. 250. et fol. 305. De onere et obligatione denuntiandi, Bonacin. disput. singul. iunct. tractat. de clausur. An liceat se simulare haereticum, ut haeretici deprehendantur, et an eorum testimonio credendum? Molinae. eonsil. 3.

Sed de delatoribus, eorumque praemiis, et quando ob non probatam delationem excusari mereantur, vid Menoch. libr. 2. arbitrar. cent. 2. cas. 198. et late Alberic. Gentil. ad l. 3. C. de malefic.

84. Rueten Außhawung.

Solet quandoque pro sceleris admissi qualitate, reus publice per Carnificem virgis castigari, er wird mit Rueten außgehawen. Quae virgarum castigatio mero ad scribitur Imperio. Iacob. d. S. Georg. de feud. v. cum mero. num. 5. Gylm. tom. 2. part. 3. tit. 10. vot. 2. in caus. NN. ab N. contr. D. NN: num. 20. fol. 235.

Et descendit sine dubio a flagellatione, supplicio illo servili, quod â fustigatione, virgisque differebat, v. Barnab. Brisson. antiq. selectar. lib. 3. cap. 9. Marcellum Donatum. in dilucidationibus in T. Livium. fol 45. De flagellatione Iudaeorum v. Dilher. 2. electr. cap. 18. et Baron. An. Christi 34. num. 83.

Grandis et in famis est poena fustigationis, quando ex turpi causa irrogatur, l. ictus fustium. ff. de his. qui not. infam.

Unde patet, quod haec poena, quae infamis est, et fustigatum plerumque infamat, nonnisi vilibus personis, minime nobilibus soleat imponi. c. 26. quaest. 5. c. contra Idolorum. Romanus, singul. 667. Ios. Ludovic. decis. 1. num. 23. Quodque ista poena sit gravis, dignoscitur ex hoc, quia si quis ad fustigationem condemnatus fuerit, vel ut Mitra [orig: Mitrâ] dehonestaretur in publico, nisi fuerint constitutus in carceribus, Procurator pro eo non admittitur, quemadmodum pro condemnato in poenam relegationis: pro quo secundum magis communem opinionem, Procurator ad mittitur, de qua re per Menoch. in tract. de arbitr. Iud. quaest. lib. 1. quaest. 80. num. 41. ubi dicit, quod poena ista, ex eo, quod infamat, aequiparetur morti, quem vide, ac de gravitate huius poenae, vid. Ioseph. Ludovic. decis. Lucens 1. De relegatione ad ergastula seu vincula argonautica. Damhoud. in prax. crim. cap. 51. ac teste Lindenbrogio. ad tit. C. si quis Imp. maledix. fol. 55. verbera olim ad nutum carnificis dabantur.

Daß fürthin in dem Hertzogthumb die Straff der Rhuten Außstreichung abgestellt, vnd der delinquenten zu gemainen Bäwen vnnd Arbeiten anzuhalten (quod et in tr. d. poenis et de aerario, ego iam olim consultum esse reputavi) ac vid. quoque P. Contuzen. in histor. Abyssinorum. fol. 212. ist auß nachfolgendem Fürstlichen Befelch zuvernemmen.

Von GOTes Gnaden, Johann Friderich, Hertzog zu Würtenberg, etc.

Vnsern Gruß zuvor Liebe Getrewe, Wir seynd in allweg gemaint, der lieben Justitz in vnserm Vertzogthumb vnd Landen, ihren gestrackten Lauff zulassen, ja, bey zunemmenden Lastern die Straffen (zu mehrerm Ernst gegen den delinquenten, auch andern zu abschewlichem Evempel) zuschärpffen, Wir haben aber hierinnen mehrmahln die Gedancken gefaßt, ob nicht in denen Fällen vnd Verbrechungen, so nit gäntzliche ensserste Todtsstraff auff sich haben, sondern da die Maleficantem bißherd in die Vand deß Nachrichters zur Fustigation vnnd Rhuten außstreichen, Ohren abschneiden oder dergleichen, mit Vrtheyl vnnd Recht erkennt, an statt solcher Leibsstraffen, andere Poen zubefinden, dardurch der Justitz dannoch ein Benügen geschehen, vnnd die Verbrecher nichts deste weniger ihrem verschulden gemäß, büssen thäten: in Bedenckung, wann der Nachrichter einmahl an einem Sünder vnnd delinquenten Hand gelegt, demselben kein Mittel mehr vberig, sich vnd die seinige bey den Handwerckern redlich zunehren, seytemahl selbiger aller Orthen geschihen, auffgetriben, vnd dardurch fast gemüssigt wirdt, daß er dem Diebswesen widerumb nachhengen, vnnd endtlich gar dem Strick zuthail werden muß. Da hingegen, wann andere Straffen gebraucht, welche nicht durch deß Nachrichters Hand exsequirt, vnd dardurch die Verbrecher nit in zeitliche Schand, neben verliehrung aller Ehren gerahten, sondern wann einer noch vnder Biderleuthen geduldet wird, alsdann noch eine Voffnung seyn köndte, es möcht ein solcher Sünder sich etwann bessern, vnnd widerumb zu ehrlicher Handthierung oder Vandtwercken greiffen, sich vnnd die seinige weiter mit Ehren zunehren.

Vmb welcher Vrsachen willen, vnd bey vorlauffenden sonderbahren beweglichen Vmbständen (als vns erwann angelangt) der verständige Richter manchmal selbsten gern ein solche Straff sehen vnd wünschen mögen, darbey der Sünder sein Vnrecht gebührlich büssen, vnnd dannoch (bevorab wann obgemelter massen noch besserung bey ihme zuhoffen, oder selbiger zuvor sich böser Thaten sonsten nie beflissen) deß Nachrichters Vand entgehen, auch zeitlicher Schand vnd vnwiderbringlicher Verlust seiner Ehren (inmassen bey dem Rhutenaußstreichen vnnd Ohren abschneiden geschicht) entvbrigt seyn köndte.

Dieweil auch sonsten uberhäuffte Verbrechungen (sonderlich bey den Wildbret Schützen, und andern, die

Damit nun diß in Sachen, so durch ordentlich peinlich Recht zuerörtern, zu effect gerichtet, so stellen wir euch (den Richtern) anhaimb, in denen Fällen vnd delicten, da das Leben nit gewürckt, in Erkandtnuß dahin bedacht zuseyn, ob die delinquenten nach Beschaffenheit ihres Verbrechens, Alters, vnnd hievorgeführten Wandels, auff ein Zeitlang nach Bezahlung ihrer Atzung (da sie selbige zuerstatten vermögen) ad operas publicas zu condemniren: da als dann (du Amptmann) die Vrthayl vor der publication zu vnser Cantzley vberschicken, auch in welche Gebäw selbige zuschlagen? vnnd wie sie dahin zubeglaiten? Beschaidts erwarten sollest.

Belangendt aber die jenige Verbrecher, als Wilderer, Prodigos, vnd andere dergleichen, darvon oben Anregung beschehen, so nicht rechtlich beklagt, sonder wider welche wir ex officio procediren mögen: sollt du Amptmann auff vorgehende Erkundigung und gefängklichs annemmen derselben, ihr Verbrechen nach gnugsamer ihrer Anhör, die Sach mir guten Umbständen, neben vermeldung ihres Alters, Leibskräfften und Beschaffenheit hievor geführeem Wandels

85. Rungen vnd gewunnen.

Hierunder ist nicht gehörig, quae quis a parte, deque bonis paternis durante matrimonio accepit, non quidem titulo hereditatis, sed donationis, attamen contemplatione futurae hereditatis: quoniam haec ad instar hereditatis obtinent, eiusque vice funguntur, sive eodem sunt iure, conditione ac natura, per text. express. in l. si non mortis. ff. de inoff. testam. Neque enim pro acquisitis habentur, quae alias quoque ex successione erant obventura, Iohan. Fab. in prooem. Inst. inpr. nu. 7. Unde in fert Boer. in consuet Bituric. tit. d. coustumes concer. les mariages. §. 2 col 2. vers. et dicuntur. quod donatio facta a parente alteri coniugum, cui alias successurus erat donatarius in re donata, non censeatur conquaestus, et quod ideo alius coniunx partem in ea [orig: eâ] non habebit. Idemque tradit Ioann. Saison. in consuet. Turon. tit. 22. art. 1. verb. communaulte des biens. et Chass. ion consuet. Burg. rubr. 4. §. 2. verb. et acquests. num. 4. et 5. Nicol. Val. de reb. dub. tract. 13. num. 2. dicens, quod constante matrimonio donatum est, venire in communionem, exceptis parentibus in recta linea, velutia patre vel matre.

Regula est, neque in pactis dotalibus, neque in vollo Statuto, ubi disponitur, quod bona constante matrimonio acquisita inter Coniuges sint communicabilia, contineri illa, quae opera et industria tantum alterutrius, non utriusque acquisita sunt. Ioann. Lopez. d. lucr. Mar. cap. 5. num. 8. et cap. 9. num. 62. Segura de lucr. Mar. numer. 158. Sanz Morquech. d. bon. divid. lib. 2. cap. 11. num. 15. Anchar. consil. 102. nu. 34. Nicol. Everh. consil. 135. Gail. 2. obs. 78. num. ult. Wesenb. par. ff. de Rit. N. num. 6. Peck. detesta. Coniug. lib. 2. cap. 2. num. 1.

Quorum opinio confirmatur ex natura communi societatis, quae simpliciter inita est, in qua communicantur ea tantum, quae ex lucro et quaestu, non quae aliunde obveniunt, l. coiri. 7. et seqq. ff. pro Soc. Unde etiam ea, quae per donationem inter vivos, vel alio titulo Iucrativo quaesita sunt, ad adquaestus coniugales pertinere, communiter negant Dd. in loc. supr. alleg. et Sanz Morquech d. lib. 2. cap. 15. num. 18. et seqq. Gars. de acq. coniug. num. 101. et multis seqq. praecipue num. 144. Frid. Sol. de bon. const. matr. acquisit. quaest. 9. num. 9. 10. et 19. in fin.

Sed alii dissentiunt, et dicunt, quacunqueve [orig: quâcunqueve] ratione acquisita communicari, etiam donata et hereditates: et aiunt, quod verba gewinnen, acquirere, seu lucrari, generalia sint, et quoduis augmentum patrimonii significent, sive ex causa lucrativa, sive onerosa id accedat. Idem enim est acquirere, quod lucrari, cap. ex transmissa. de decim. iunct. cap. Pastoralis. eod. Ancharan. consil. 102. num. ult. Quis vero magis lucrari dici potest, quam qui titulo lucrativo rem consequitur. v. Rosacorb. in pract. forens. cap. 71.

Neque hoc novum in huiusmodi Statutis et consuetuidinibus: cum etiam nonnunquam per hereditates acquisita communicentur, ut not. Nicol. Everh. consil. 135. Et nomine acquisitorum venire, per donationem inter vivos et mortis causa, legatum, hereditatem, testamento extranei (cui scilicet non eramus ab intestato successuri) delatam acquisita, nisi specialiter excepta inveniantur, tradunt Chassan. ad consuet. Burg. rubr. 4. §. 2. verb. et acquests. num. 4. Papon. arrest. libr. 15. tit. 2. art. 16. Nicol. Valla de reb. dub. tr. 13. num. 2. qui, d. l. respondet ad d L. coiri. 7. ff. pro Soc. quod sc. illa locum habeat in conventionali societate, et quae quaestus causa inita est: Secus autem sit in eiusmodi societate, quae a lege municipali et moribus introducta est, omnium scilicet bonorum, mobilium et immobilium quaesitorum, quae iuri communi non convenit, Covarr. tom. 1. part. 2. cap. 7. §. 1. num. 6. Gars. d. expens. cap. 13. num. 14. et de coniug. quaest. num. 31 Wesensb. de R. N. num. 6. Gail. d. obs. 79. num. 9. Et in multis, a Societate conventionali differt, ut praeter supra notat Sanz. Morquech. d. cap. 15. Ideoque

ex Statuto, et consuetudine, ac pactis contrahentium potius, quam iure communi, eius natura indaganda est, Gars. d. l. num. 32. Ioh. Lopez. d. luer. mar. cap. 6. num. 1. 18. 19. ubi lucra ex qualicumque causa, et quomodocumque acquisita, communicari tradit. Constat tamen constanti Dd. qui de acquaestu coniugali scripsere, traditione, bona per donationem, legatum, aliamue causam lucrativama [orig: lucrativamâ] parentibus et aliis cognatis constante matrimonio a coniuge, qui i isdem ab intestato succedere potuisset, quiaesita, pro hereditariis, adeoque incommunicabilibus haberi. Uti praeter allegatos tradunt Papon. d. arrest. 16. et lib. 7. t. 3. art. 19. Nicol. Valla. de reb. dub. tr. 13. num. 2.

Sed vide de acquisitis coniugum, tr. singulares. Suarez, Lopez, Segurae. et disput. 3. ac 4. adius Wurtemb [orig: Wûrtemb]. ex adversariis Fratris mei, pie defuncti, excerptas. add. Beat. decis. tom. 3. de testament. part. 2. fol. 876. etc. Goldbeck. iunct. Consil. tract. de Gerada. ubi late, an sub vocabul. rungen vnd gewonnen, veniant etiam legata et hereditates, quod negat Christinae. decis. Belgicar. vol. 1. decis. 206.

86. Rutscherzinß.

De his vid. Dn. Wihelm. Anton. in tract. de Literis Moratoriis. cap. 4. num. 44. prior. edit.

1. Saalrecht.

DE Lege Salica, ac unde ei nomen, vide Raudens. dec. 41. et Bisciol. horar. subcesivar. tom. 2. lib. 10. cap. 2.

Salica, dicitur Lex Aulae; vel de terra Fiscali, sive Aula concepta. vide me; de success. et elect. fol. 13 1. etc. adde les Antiquitez. de Paris. fol. m. 200. Item Anton. le Pippre. cap. 124. des intentions. qui novissime L. Salicam, feminas a successione Regia [orig: Regiâ] arcentem, contra impetitionem Iacobi Maieri. Historici Belgici defendit. Et hoc tamen addit; eos Principes, qui filias suas Galliae Regibus despondent, etiam in suis Regnis eandem Legem firmare debere.

2. Sabbath.

3. Sachen.

Vocabulum Sach begreifft allerley Burger: vnd peinliche, Gerichtliche vnnd ausserhalb Gericht streittende Sachen, darumb einer mit dem andern kan jrrig vnnd streittig seyn oder werden Vocabulum enim causa, generale est, tam ad civilia, quam ad criminalia pertinens, tam ad iudicialia, quam ad extraiudicialia, tam ante contestationem litis, quam post, secundum gloss. et comm. Dd. praesertim Alciatum. vers. 40. in l. causas et lites. C. de transact. Et est in tantum generale, ut apud Rhetores tria illa causarum genera, comprehendant omnes, quae in mundo occurrere possunt, controversias. erichtliche Acten der Statt Braunschweig Huldigung betreffendtpart. 2. fol. m. 45. num. 53.

4. Sachs.

Cultelli nostra lingua [orig: linguâ] dicuntur Sachs. Gregorius Turonensis. lib. 4 histor. cap. 51. tunc duo pueri cum cultris validis, quos vulgo Scramsaxos vocant, infectis veneno, maleficati a Fredegunda Regina, cum aliam causam se gerere simularent, utraque ei latera feriunt, Gothfridus Viterbiensis. in Pantheo. part. 17.

Ipse brevis gladius apudillo Saxa vocatur,
Unde sibi nomen Saxo peperisse notatur.

Lipsius cent. 3. Epist ad Belg. Epistol 44. Ex vetustissimo Psalterio Latino Germanico Scharsachs, novacula rasoria. Lindenbrogius. in glossar. ad LL. veter. Germanor. Schergav novacula, in glossario Latino Germanico Sachs.

In de vulgare apud Saxones, Sassen, id est, novacula caesariem radere. Meibom. ad Witichind fol. 44.

Alii Saxones derivant vom Sitzen, sic Holtzsassen, die im Holtz wohnen, v. Reineccium, de Saxonum Originib. Adde Albini Weißnische Land Chronick, in Appendice fol. 392. ubi de Etymologia huius vocis, item von der Sachsen

5. Sachenrecht.

De iure Saxonico multa iucunda, et scitu non indigna habet Dn. Iohan. Griphiander. in tract. de Weichbild. Saxon. passim. praesertim cap. 37. et multis seqq. Ac de origine, progressu et utilitate iuris Saxonici, singularem Orationem, quam in Academia [orig: Academiâ] Ienensi publice habuit, tractatui suo de processu exsecutivo praemisit Matth. Colerus.

Apud Iohannem Heroldum et Fridericum Lindebrogium exstat Lex Saxonica, octodecim capitulis distincta. Wippo, in vita Conradi Salici Imper. Saxonum Legem crudelissimam vocat, sine dubio, quod in ea usitata et crebra capitis poena. Apparet autem scriptam Saxonibus iam ad fidem Christi conversis: nam de praecipuis anni festis ibi mentio, et irrogatur capitis poena sacrilegis et periuris.

De iuris Saxonici recentioris, quod Speculi titulo circumfertur, compilatoribus, disputat Crancius Saxon. lib. 2. cap. 21. negans Carolum Magnum Speculi auspicem esse, et id quidem recte.

Adamus Bremensis, lib. 2. cap. 19. affirmat, Haroldum Danorum Regem miraculis clarum, Leges Saxonibus tradidisse. Verba eius haec sunt: Certissimum vero est, eum tam nostro populo, quam Transalbianis, et Fresonum genti, Leges et iura constituisse, quae adhuc protanti auctoritate viri servare contendunt.

Tempore Friderici Barbarossae inveteri Saxonia ius Susatense viguit, quod Henricus Leo novae Urbi Lubecae, in suam potestatem redactae, usurpandum tradidit. Poeta anonymus:

Iam fratres et quasi una gens
Tum sub iudicibus, quos Rex imponeres
ipsis,
Legatisque suis, permissi Legibus uti
Saxones Patriis et libertatis honore
Hoc sunt postremo sociati foedere Francis,
Ut gens et populus fieret concorditer unus,
Ac semper Regi parent aequaliter uni.

Adamus Bremensis, lib. 1. cap. 7. Omnibus, qui resistere solebant, profligatis, et in suam potestatem redactis, ea conditio a Rege proposita, et ab illis suscepta est, ut abiecto Daemonum cultu, relictisque Patriis Ceremoniis, Christianae fidei Sacramenta susciperent, et Francis adunati, unus cum eis populus efficerentur. vide Heig. 1. qu. 8.

Iuri Saxonico, an et quatenus deferendum, vidle Schaeffer. part. ulut. quaest. 14.

Ius Saxonicum in Silesia maxime olim viguit, vnd seynd die Vrthayln zu Magdeburg geholer worden, biß Anno 1545. solche Statt in Kayserliche Acht kommen,eaque [orig: eâque] occasione Ferdinandus I. solches verbotten, vnnd die Partheyen nacher Prag gewisen. Schickfus in der Schlefischen Chronic. lib. 3. cap. 22. vid. Schiffordegher lib. 1. tract. 30. quaest. 7. ubi, an consuetudines iuris Saxonici silesia sint observandae multis agit.

6. Saalbuch.

Liber, cui bona censualia et census inscripta sunt, barbare aestimum: Germanice appellatur ein Saalbuch, a Sala, hoc est, aula seu Basilica, quod in eo praedia, quae Aulae Regiae censum praestant, sint descripta, Ioann. Aventinus Annal. Boior. lib. 4. in pr. Fridericus Martini. de censib. c. 1. num. 14. et in Indic. verb. census varia significat. item v, Salbuech.

8. Saltzpfann.

De Sale plura lectu haud indigna, refert Stephan. Gratian. tom. 1. discept. forens.

cap. 179. vid. Halograph. Ioh. Tolden [orig: Tôlden]. et Lexic. Alchimiae Rolandi. fol. 410.

Salinae, vel in publico vel in privato sunt loco. Illo casu publicae sunt, atque ad superiorem spectant, tam proprietatis, quam fructuum ratione. Hoc casu ad privatos pertinent, salva tamen vectigalium de iis praestatione, fisco faeienda. Et hoc de veteri iure Romano. Ita Salinariae annonae privatae vectigal impositum primo omnium a Lysimacho in Thracia, sed quod memorabile Athenaeus refert, natura [orig: naturâ] id quasi refugiente, salinas statim exaruisse, et remisso vectigali, rursus prodiisse. Ab Anco Marcio et Limo Censore, qui Salinator inde vocabatur Romae. In Gallia [orig: Galliâ] a Philippo Longo. In Germania olim Iudices peculiares Salinis praefecti erant, quos nominabant Saltzgraven. Postmodum cum omnia habendi cupido excrevisset, privatis in totum ademptae, fisco Regio addictae, et inter Regalia numeratae sunt. Hinc est, quod Salinae speciali quadam gratia a Carolo IV. Electoribus collatae, et hodie non nisi permissu superiorum, ab Imperatore causam habentium, possidentur.

Salis mineram et usum faciendi Alberti I. Imp. Uxor Elisabetha, filia Meinhardi Comitis Tyrolis et Goriciae, ac Ducis Carinthiae Conradini soror ex matre illustrissima, magni et acuti ingenii femina, Hallis prope Gmünden in superiori Austria, invenit: omnibusque Monasteriis de Sale in Austria providit, Dei dono non ingrata.

Ioannes Alberti Ducis Bruns Wicensis frater, primus operam impendens, Salinae Luneburgensi, novam illi venam aperuit, longe ea quam quae pridem fluxerat, uberiorem Anno Christi 1269. et prospere opus in eius cessit manibus. Et his Salinis multi Monasteriorum Abbates et Praelati vitam ducere consueverunt. Eas post Luneburgenses violenter usurparunt, propterea a Nicolao Pontifice Max. et Friderico III. Imp. Augusto damnati fuerunt. In Italia Iacobus Dondus Medicus et Mathematicus Patavinus ex aquis Aponi, Sal coagulare primus docuit, ut ex 1000. libris aquae, una Salis conficeretur, circa annum Christi 1370.

Excellentiores in Europa sunt in Comitatu Burgundiae, in urbe Salins, ubi altissimum Sal coquitur, ex quibus ingens et vix credibilis provenit reditus, quotannis 300000. libras excedens. His vix cedunt Salinae Saxonicae Hallenses, quae inter ceteras Germaniae postremae non sunt. Hae ab Ottone Imperatore Archiepiscopatui Magdeburgensi concessae, atque sic Iuris Episcopalis effectae sunt. Dein rursus ab Archiepiscopis Capitulo Magdeburgensi id ratificante, eaedem Civibus Hallensibus partim in feudum concessae, partim vero Mensae Archiepiscopali destinatae: hac lege, ut certam quotam ex illi reditibus Archiepiscopis pendant, vulgo vmb die Außläuffe, quae tamen minuitur et Episcopo decedit, si lignorum incideret caritas; residuum autem ut sibi seruent.. Hoc Archiepiscopus Ernestus An. 1479. Constitutione ita stabilivit, ut singuli eius successores in Capitulatione Archiepiscopali iurare teneantur, se Salinas hasce mensales aliis, quam Civibus Hallensibus non concessuros. Ita Salinarum Dominium manet Archiepiscopo, ut quae tamquam bona Mensalia omnem respuunt alienationem, nec Dominio alterius possunt subici, usus earum saltem subditis liberaliter conceditur.

Salinae an et quatenus regalibus annumerentur, vid. Consil. Marpurgensia. vol. 1. cons. 9. a pr. etc. de Salinis adde Heig. lib. 1. quaest. 14. item Guidium. d. metallis. tit. 8.

9. Salvaguardia.

Violans securitatem Principis, eo ipso committit crimen laesae Maiestatis, l. 1. §. Maiestatis. ff ad L. Iul. Maiest. Sicut de Salvaguardia in specie concluserunt Ioan. Papon. lib. 5. arrest. tit. 7. de saufconduits et enfrainte d' iceux. Paul. d. Castro. consil. 324. num. 9. vol. 1. Guid. Pap. decis. 418. num. 1. Cacheran. decis. 88. num. 16. modo tamen dolus verus adsit.

ADDITIO.

Salvaguardiam dupliciter consideratur, pr our quaedam est generalis, quaedam vero specialis. Illa fit sine causae cognitione, haec autem cium

maturitate, et ex gravi causa, Nevizan. consil. 83. num. 12. Osasc. decis. 88. utraque autem respicit personam tantum vel res duntaxat, vel utrumque simul, Guid. Papae. decis. 418.

Non parui autem sunt Salvaguar diae effectus, et praecipue vero, quia in eius concessione, partis non requiritur citatio; deinde infringens Salvaguardiam, laesae Maiestatis aliquando fit reus, semper tamen extraordinariae locus fit poenae. Costa d. remed. subsidiar. 19. num. 7. Salvaguardia tamen non aufert priorem Iurisdictionem, cognitio autem remanet apud superiorem concedentem, et aliquando poena in casu contraventionis ei debetur, si persona recepta in protectionem, nullum alium recognoscat superiorem. Post Bertazol. dictus Costa alleg. loc. num. 9.

Quaeritur, utrum Vasallus petens ab Imperatore Salvaguardiam contra Domini iniurias et oppressiones, committat feloniam? haec quaestio a Landgravio Hassiale Comitibus Waldeccensibus mota, ac hauc absque rationibus pro iis responsum fuit. Siquidem nemini facit iniuriam, qui suo iure utitur. Imo Dominus prohibens Vasallos, ne Regem pro querelis adeant, crimen laesae Maiestatis committere dicitur, Rebuff. ad Constitut. Regias tit. de evocat. in praefat. quaest. 7. num. 61. Paris de Puteo. d. excess. baronum. cap. 2. num. 1. Waldeckische Ehrenrenung. part. 2. cap. 34. ubi haec leguntur. Bey wem hätten die Heren Graffen in disen schwären Läuffen anders, als bey ihrem allergnädigsten Kayser vnd Heren, in cuius sinu totus orbis Romanus quiescit, Zuflucht suchen sollen? gleich wie nun die vorige Graffen zu Waldeck, von Kayser Ludovico Bavaro, Carolo IV. Maximiliano I. et Carolo V. Vnder die Arm in Schutz vnd Schirm. genommen: Eben so wenig ist der jetzigen Röm. Kays. May. zuverdencken, daß dieselb ihres Kayserl. Ampts vnd Hochheit sich gebraucht vnd den Heren Graffen den Kayserlichen Verspruch vnd legitimum praesidium allergnädigst erthaile hat: quoniam tutelae publicae assertio, praecipuis supremi Principis iuribus adscribitur, Ronat. Choppinus. lib. 2. d. doman. tit. 8. num, 11. Cartasque tuitivas, Schutz: vnd Schirmbrieff, dare, supremae Iurisdictionis est, et ad solum superiorem spectat vid. Gail. 2. obs. 54. num. 7.

Ac notandum insuper, quod is, qui se Salraguardia [orig: Salraguardiâ] laesum putat, ipsum principem adire, et de iure suo docere, minime autem sua manu sibimetipsi ius dicere debeat, menoch. lib. 2. arbitr. cas. 33 8. num. 17. aut indultum a Principe per Literas Salvaguardiae beneficium auferre vel calumniari, Rebuff. ad Constit. Regias de mater. posses. artic. 2. gloss. 2. num. 33. ] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. L.

10. Sampt, sampt vnd sonderlich.

Dictio una, sampt, coniungit sequentia cum immediate praecedentibus: et talis est huius vocabuli natura, ut magis extrema coniungat, inter quae est posita, quam si esset posita copula, ut tradit Bart. in l. Gallus. §. quidem recte. ubi et Ias. num. 14. ff. de lib. et postbum. et probatur in l. fin. ubi Ias. C. de Impub. Ac notandum, quod in Mandatis possit unus agere, ceteris absentibus vel mortuisus.

In Fideiussionibus autem, aliisque obligationibus, ubi plures in solidum obligatur, adponi solet: Einer für all, vnd all für einen. Iuncta renuntiatione omnium beneficiorum, quae solidam duorum correorum obligationem impediunt.

11. Samptlehen.

Verbum Samptlehen, licet dupliciter possit intelligi, vel quod feudum sit commune, et sit communis agnitionis; vel commune, id est, simultaneum, quod simul plures de eo investiuntur. Tamen propius est communi usui loquendi apud nos Germanos, ut hoc verbum intelligatur et exponatur de feudo toti agnationi communi, ut testatur Iohann. Fichard. consil. 8. num. 13. vol. 1. allegans Henning. Goden [orig: Gôden]. sub. rubr. de feud. num. 16.

12. Saphoy.

De Sabaudia, et Sabaudis, vid. Vanderburch. Guil. Paradinum et il Cavalicro de Savoye. Quod Dux Sabaudiae Imperatorem superiorem respiciat, praeter id, quod se Vicarium Imperii et Vasallum Imperatoris semper et ubique profitetur, etiam vel hoc unico argumento constat, quod ad Comitia vocari solet, quod ius ab antiquo ei competiit, elt etiamnum ei sartum tectumque in hocusque tempus servari, indicio sunt subscriptiones Recessuum Imperialium. de An. 1542. 1551. 1559. 1566. 1570.

1576. 1582. 1594. 1598. et per consequens Status Imperii, Imperatorique subiectus est, vid. Arumae. d. Comitiis cap. 4. num. 118. etc.

13. Saraceni.

De Saracenis, eorumque secta, etc. v. me in Discurs. sing. Erpenii Historiam Saracenicam. Notas ad Eustathium. fol. 262. Fuller. 2. Miscellan. 12. Selden. de Diis Syris. fol. 284. et 288. Teixera in Itinerar. cap. 3. ad fin. Guyon. divers. Lecons tom. 1. fol. 30. Schickardi Persic. passim. De Saracenorum salute procuranda, Thom. a Iesu. fol. 640.

14. Schachspil.

Vom Schachspil vid. tract. singular. Gallic. add Schickard. in Persicis fol. 66. et fol. 146.

15. Schaden vnd Vnkosten.

Pactum, quo debitor in Instrumento obligationis promittit, si constituto tempore non solverit debitum, quod tunc super damnis et interesse, velit stare iuramento; vel simplici et nudae etiam assertioni ipsius Creditoris, daß dem Gläubiger alle Schaden vnd Vnkosten, wie er die selbe mit blossen Worten, mit oder ohne Aid wird angebem, sollen erstattet, vnd daß seinen schlechten Worten soll geglaubet werden, an et quatenus validum exsistat? quaeque remedia competant debitori adversus Creditorum iniquas expensas et damna iniusta petentem, wann der Gläubiger den Schaden zu hoch vnd vbermässig angibt? vide Speckhan. late hac [orig: hâc] de re agentem. cent. 3. quaest. 29. class. 1. Beust. ad l. iusiurandum quod ex convientione. pag. 235. et seqq. de iureiur. Schneide Wein. de success. lib. num. 10. Coler. de process. exsecut. part. 1. cap. 19. num. 118. cum mult. seqq.

Appellatione damni, Germanice Schaden, non comprehendi videtur interesse: cum longe aliud sit damnum pati, et lucrum non capere. Harde Wig. Dassel. consil. 29. lib. 1. num. 18. et seq. Sciendum tamen est, quod in condemnatione der Schäden, veniant tantum damna intrinseca, puta in expensis Procuratorum, Advocatorum, Notariorum et similium, qui in iudicio versantur. Veluti, si propter absentiam, litis causa, furtum passus sim, quod me praesente factum non fuisset, aut si proficiscendo litis causa in itinere damnum aliquod, vel iacturam rerum mearum patiar, puta, quia incidi in latrones, vel naufragium feci, vel correptus morbo impensas aegritudinis feci, haec damna in condemnationem non veniunt, neque mihi sunt resarcienda: quia non sunt damna intrinseca eiusdem litis, sed extrinseca sive extra litem; quia per aliud accidens, separatum a lite veniunt, adeoque nec officio Iudicis comprehenduntur, per tradita Dn. Matth. Steph. tr. de offic. Iudicis. lib. 6. cap. 5. num. 18. qui idem num. seq. secus esse dicit, si damna sint personalia: ut quia propter assistentiam litis non potui exercere artem meam: nam ista non sunt extrinseca a lite; ideoque iudicem eius damni in condemnatione rationem habere debere. add. Schleiffium in notis ad Laudens. d. bello qu. 1. num. 4.

16. Schädlich, vnschädlich.

Clausula salvo iure tertii, literis feudalibus inserta, eius efficaciae, virtutisque est, quod cuilibet ius suum, quod in illis bonis feudalibus, quis habere posset, reservat, nullique per illam infeudationem ullum praeiudicium vel detrimentum inferri possit, Schrader. cons. 48. nu. 30. vol. 2. Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 30. et seq. qui successores ten. Licet porro d. Clausula in literis Investiturae expresse non reperiatur, nihilominus tamen omnes literae feudales vigore iuris, in se hanc interpretationem habent, quod in illis subintelligatur haec Clausula, quodque Princeps feudum concedens vel Investituram faciens, non censeatur voluisse praeiudicare iuri tertii. Schrader. d. loc. num. 31. Alex. consil. 3. lib. 5. Dec. consil. 185. num. 11. et consil. 468. num. 26.

17. Schadloßbürge.

Fideiussor indemnitatis dicitur, qui sese obligat ad id, quod Creditor a Debitore servare nequerit; vel qui in subsidium promittit, quanto minus a principali exigi potest. l. si ita fuero. 6. ff. denovat. et deleg. l. tutor. pupillig. 19. §. quid ergo. 3. ff. ad SC. Vell. l. si fideiuffores. 7. ff. de fideiuss. vel qui in reliquum non exolutae quantitatis accedit. l. in fraudem fisci. 45. §. si principalis. 11. ff. de Iur. fisc. Et vulgo inde dictus est Schadloßbürge, quod cautio ipsius damnum avertere debeat. arg. l. aliud est 71. §. ult. ff. de V. S.

Fideiussor hic antequam Reus principalis excussus fuerit, conveniri haud poterit: Idque natura [orig: naturâ] obligationis magis, quam beneficio fideiussionis receptum est: cum inprimis constare debeat, quantum a principali consequi possit Creditor, ad hoc, ut indemnitatis promissio locum habeat; adeo, ut ne quidem mediante iuramento, huic beneficio recte renuntiari possit, prout est verior et communior Interpretum sententia; tum quod iuramentum sequatur naturam eius actus, cui adicitur; tum etiam, quod iuramentum appositum in aliquo contractu, omnes conditiones, subauditiones et limitationes, quas habet contractus, cui adicitur, accipiat. vid. Gail. l. 2. obs. 27. n. 13. et 23. Fachin. lib. 3. controv. 15. Calvin. in lex. verb. fideiussor indemnitatis. Speckhan. cent. 3. Class. quaest. 32. fol. 373.

18. Schäfferey.

An quis in proprio solo pro arbitrio, in materia pascendi; die Schäfferey belangendt, possit disponere, licet alteri noceat, et forma prior mutetur, utpote quod alius in eo loco ius foresti habeat, praesertim si idem fiat et observatur in vicinis locis? et an admittatur praescriptio contra talem observantiam? Consil. Argentoratens. tom. 1. consil. 8. qu. 4.

19. Schalck.

Schalcus est vocabulum mediae aetatis, ac idem quod Servus, Minister. Inde Gottschalck, Servus Dei, Marschalck, Servus Equorum, Schalck in der Ruchin. Sed quia Servorum fraudulentia et calliditas, ubivis frequens erat, tropice Schalck, pro callido sumebatur. Indeque Schalcum, quod Auctores nonnulli habent, es damnum fraudulenter datum, vulgo ein Schalckheit.

20. Schalt-Jahr.

Ein Schalt, Jahr oder Tag, secundum Barth. Scheraeum in der Tentschen Sprachschule. m. fol. 204. hat den Namen vom einschallen, das ist einkommen, einfallen, darzwischen gesetzt werden, vel potius weil es fortschaltet, oder ein Tag vberhupfft, auß Vrsachen, daß wegen der 6. vbrigen Stunden, in einem jeden Jahr, immer im vierdten Jahr ein Tag mehr wird, als sonst in andern Jahren: nemblich, der 24. Februarius, Sexto Calend. Martii, Dahero er Bissextilis vel intercalaris genannt, dieweil man dise Wort (Sexto Calend. Martii) muß zwey mahl zehlen, nach den Versen:

Bissextum Sextae Martis tenuere Calendae?
Posteriore die celebrantur festa Matthiae:
Matth Matth dicatur, sed festum non
variatur.

Das ist, der 24. Tag Februarii, muß in einem Schalt Jahr zweymal im Calender gesetzt werden, also, daß der erste 24. Tag Febr. seye der Schalt-Tag der ander 24. Tag aber seye der Tag Matthiae deß Apostels.

De annis bissextilibus, et quod in Medicina, visitationeque acidularum, plane nulla eorum habenda sit ratio, cum res sit mere positiva, accurate agit Dn. Melchior Sebitzius, in tract. de Acidulis. sect. 1. dissertat. 10. num. 16. et seq. fol. 271. etc. Ac notandum, quod in anno bissextili, in Losungen, item restitutionibus, etc. duo illi dies habeantur pro uno, l. 3. §. 3. de minorib. v. Goddaeum. ad l. 98. d. V. S.

21. Schanckung, Schmiralien der Amptleuth.

Vid. Volzii Consil. Iunct. tract. d. Inquisition. consil. 1. Talmuth. in Sanhedrim. fol. 52. etc.

22. Scharpffrichter.

De Carnifice, et an apud omnes populos sit infame eius officium, vid. Lips. in excurs. ad Tacit. 2. Annal. fol. 504. Pontanum. part. 3. Bellar. fol. 754. et me de nobilit fol. 106.

An puniendi sint illi, die einen Nachrichter vmdbringen oder beschädigen, wann er nit recht richtet. vid. Aleman. palaestr. cap. 9. Peinl. Halsger. Ord. et ibi Matth. Stephan. et Zieriz. Et Historiam recentem, ubi similem ob causam, Carnifex et eius uxor occisi fuerunt, refert Merc. Francois. tom. 11 fol. 531.

Quaeritur, utrum alicui poe na remitti possit, ut Catnificis officio fungatur, daß er sich zur Exsecution für ein Scharffrichter oder Hencker gebrauchen lasse? Ac licet usu in Germania, Italia, Gallia et Hispania receptum testatar Bockel. disquisit. crim. 6. fol. 103. §. quin usu. quod multi mortis rei expertes poenae illius, quam merito promeriti fuissent, fuerint declarati, solum quod officio isto sanguinario perfuncti, et alios correos loco Carnificis, an statt deß Nachrichters, gladio et alio genere poenae e vita ad mortem violenter su stulerint. Non temere tamen id conce dendum, vel poenam in totum remittendam esse, concluditur, ne plures alioquin Carnifices, quam Rei exsisterent, vid. Papon. arrest. notar. 10. cap. d. remissionib. qui [orig: quî] enim Leges latae? qui [orig: quî] poenae datae? qui [orig: quî] dati Quaestores et Iudices rerum criminalium? cur scelus innoxium esset debet et impunitum? quod sequitur ex natura sui auctorem suum, in quem iusta ultio, quae de legibus venit, exardet, ne sub impunitate gratia immunitatis sit illecebra iniquitatis: cum iudicia sint pravitatis medicina, etc.

23. Schatz.

De Thesauris vid. Bitschii tract. singular. memorabilia habet Camerar. horar. subcesivar. cent. 1. cap. 63. et seq. item centur. 2. cap. 72. et seq. Guyon. divers. lecons tom. 2. fol. 134. Thesaurus ex iure universalis dominii, pertinet ad Principem, et de Iure Saxon. subditi habent tantum superficiem.

Thesaurus in domo recenter vendita repertus, ad quem pertineat? Wilhelm. Anton. in Corolar. ad tract. d. Quinquennel. fol. m. 22.

24. Schätzer, Schatzung, aestimation.

ADDITIO.

Tanti res est, quanti vendi potest homini scienti qualitatem rei. Dinner. de iusto pretio definiendo, et quidem quanti vendi potest communiter, non huic vel illi: quandoquidem pretia rerum non ex affectu, nec utilitate singulorum, sed communiter funguntur. l. pretia 63. ad L. Falcid. Nec si duo, 3. aut 4. dicant, se velle rem istam tanti emisse, ideo probatus sit verus rei valor: cum illi possint rem aestimare pluris propter privatam affectionem, aut imperitiam. Sichard. ad l. 2. num. 19. C. d. rescind. vendit. et ibi Salice. num 30. Cod. Fabr. d. rese. vendit. defin. 19.

Ac sciendum, quod quando partes non concordant, Iudex aestimatores eligere debeat. Bart. in l. 3. ad fin. C. d pignor. Bald. in l. 2. num. 25. C. d. resc. vendit. Uti et quando verisimile est, quod ipsae partes non concordabunt, per tradita Ant. Petr. d. Petra. d. fideicommiss. qu. 15. num. 290. ubi ait aestimatores huiusmodi debent esse duo, et ab utraque partetlecti, Iudice mandante, ubi aliter partes non concordarent, etc. Et quod Aestimatores possint eligi a Iudice, tam ex officio, quam ad Instantiam partis alterutrius, docent Tusch. lit. E. conclus. 674. n. 1. et lit. M. conclus. 183. Mascard. d. probat. conclus. 654. n. 1. Mynsing. 6. obs. 34. n. 4. ubi plerosque existimare ait, partes non posse aliter eligere aestimatores et peritos, nisi Iudice annuente et consentiente: quia ubique iura permittunt et iniungunt Iudicibus, ut ipsi adhibeant, quos peritos, prudentes et honestos in ea arte esse putaverint, Gail. de prgnorib. cap. 18. num. 6. et 7. ubi ait Bartol. in l. 2. C. d. resc. vendit. num. 17. et seq. pro regula tradere, quod in omnibus casibus, in quibus magis iudicio, quam testimonio opus est, Iudex debeat constituere aestimatores ad faciendam illam aestimationem. Pruckman. censil. 49. num. 138. vol. 1. ubi omnino opus esse ait, ut aestim atores a Magistratu sint deputati et dati, ita ut qui se velit fundare in aestimatione, is probare debeat, aestimatores eiusmodi a Magistratu fuisse constitutos.

Quaeritur an aestimatio rei traditae in dotem, vel sub alio titulo faciat emptionem, ita ut transferat dominium in recipientem cum omni causa? In hac quaestione aliquot adhibentur distinctiones, an sc. sit congrua ipsi rei vel incongrua; an praecedat vel superveniat, item an titulus sit translati dominii vel non. v. Costam. in tract. d. remed. subsidiar. remed. 63. ] 10. lac Speid. V. I. L.

25. Scheiden.

Vox scheiden, plurium est significationum. Nam et transigere, litem componere, rem ad fundum dividere, vel discernere limites significat, ut nulli Germanicae Linguae perito obscurum esse potest. Iohan. Godd. inter Consil. Marpurg. volum. 3. cons. 26. num. 121. Sic Abscheidt, pro recessu, Entscheidt, pro Sententia, Schicht vnnd Scheidung, pro divisione bonorum: Scheiden, pro co, quod est in concordiam redigere; Item Scheidt pro limite dicitur: Goddd. d. loc. Unde ubi vox multiplicis significationis in Statuto, vel qua [orig: quâ] alia [orig: aliâ] dispositione occurrit, pro re subiecta, eique magis apta accipi debet. arg. l. eius causas. fi. de condit. et demonstr. Surd. consil. 179. num. 52. et consil. 198. num. 22. Ita, ut evitetur iuris communis correctio, Surd. consil. 245. num. 11. minusque praeiudicetur; Idem cons. 383. num. 19. et seq. vel absnrditas removeatur, utpote quae potissimum in Staturtis vitanda. Goedd. d. loc. num. 122. et seqq.

26. Scheling.

Verbum Scheling, aequipollet verbo controversia, vel saltem verbo lis. vide Gerichtliche Acta, der Statt Braunschweig Huldigung betreffent. part. 2. cons. 4. num. 73.

27. Schelm.

Cypraeus intract. de iure Connub. cap. 13. num. 4. a vocabulo Schild, Scuto, deducit vulgare verbum Schelmen, quasi Schildnemmen, qui seutum deseruerunt, secundum illud Taciti de morib. German. Scutum reliquisse, praecipuum flagitium. vid. Dn. Adam Keller. desuccess. ab intestat. tit. 15. n. 9. vel Schelm potest etiam dici q. Schlim.

De Clausula, qua [orig: quâ] debitores promittunt, se nisi debita vel promissa servaverint, scelestos, mendaces et infames esse velle, daß sie wollen vnredliche, verlogne vnnd vndichtigt Ceuth seyn, wa sie nit bezahlen. vid. Hering. de fideiuss. cap. 9. num. 146. etc.

28. Schencken.

Verbum dono, quando respectu veluntatis testatoris ad institutionem adaptatur, in stitutio valida habetur. Iason. in l. cum filiusf. num. 7. deleg. 1. per l. indignum. C. de testam. quia verba improprie potius sumuntur, quam ut pereat ultima voluntas hominis. l. non aliter in fin. de leg. 3. ubi ait Papinianus, quod in causa Testamentorum ad verborum definitionem non semper sit descenden dum: Cum homines plerumque abusive loquantur, nec propriis utantur vocabulis: nec oportet quaeri, cum quo de supremis quis loquatur, sed quo voluntatis intentio dirigatur, l. cum Pater. §. denationis. in fin. ff. de leg. 2. Mair. de testam. lib. 1. tit. 5. num. 16.

29. Schergen.

Lictores, factae violentiae antagonistae, in omne servile obsequium proiecti, et pudoris prosligati homines (quos Hispani Merinos et Alquaziles ) Itali Sbirri, Galli les Sergeans vocant, quos Romani olim vocarunt, qui ex cohorte Praetoris fuerunt, nos appellamus Häscher, Menschenfänger, etc. die alsbald Hand anschlagen. Resistentem, ne capiatur, an occidere possint? vid. Gull. Bockel. disquis. 9. num. 4.

30. Schiff vnd Gschirt.

An fundo Legato, videantur etiam Instrumenta ad fundum pertinentia, vulgo Schlff vnd Gschtre, simullegata esse? Resp. Fundo legato, instrumentum eius non cedere, nisi id specialiter esset expressum, per text. in ult. ff. d. suppellect. legat. vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 83. quaest. 5. sonderlich, wannsolches nicht eben zu dem Gut gehört, oder nicht vnnd eben demselben, als ein pertinenz erkanfft worden.

31. Schiffart.

32. Schilling, doppelt Schilling.

Vor Schilling,qua [orig: quâ] utimur quottidie, est nomen ponderis et quantitatis. In quro enim Schilling 20. pars aurei est: in argento tertia pars semunciae sive Lothonis. Quae portio Romanis sextula fuit dicta. Et quivis solidus vel Schilling habet 12. obulos. Pro certo quoque nummo sumitur tam in auro, quam argento. In quro solidus vel Schilling, tempore Iustiniani ad aequavit 2. Thaleros, uti notat Tilemannus Friesen im Müntzspiegel. lib. 4. c. 4. In argento sumitur regulariter pro certo nummo in 12. partes divisibili. Horum nummorum 20. faciebant libram. Varie fuit soli dus argenteus computatus, semper tamen habuit suam certam ligam, nec in sola imaginatione consistebat.

Notatio nomins Schilling traditur diversa, Freherus putat Schilling, dici quasi Siliquam. Ita enim antiquitus fuisse vocem illam scriptam. Siliqua Namque Rom anis erat unciae pars quarta. l. 21. §. filium. ff. de ann. leg auch. sed hodie. C. de Episcop. et Cler. auth. adhaec. C. de usur. l 2. et 3 de eo qui pecul. in dann. Tilemannus a Schellen, hoc est, Tlingen, quod tinnitum ederet, vel a schiden, Schiding, quasi Schide Pfenning, quod non soli dum est, daß klinget.

Solidus, licet de solido aureo, quando de iure prosertur, intelligatur: tamen secundum consuetudinem de solido minuto, hocest, monetae minutae accipitur. Bart. in l. quotiescunq. num.).. de suscepter. Et aestimatur duodecim nummis antiquis Magdeburgischer Wehrung, vel sed ecim novis, die gäng vnd gäb seyndt, darvon man Bier vnnd Brodt kauffen kan. Gloss. Iuris Saxon. lib. 2. art. 45. ubi habetur: Solidum in terris Saxonicis dici ein Schilling Pfenning, qui contineat duodecim nummos antiquos vel sedecim novos. Io. Schneidew. §. de poena. 7. num. 17. Inst. de Iniur.

Sumitur quoque Solidus interdum pro grosso, quem vulgo vocant Baurgroschen, qui octo decim nummis Misnicis commutetur, Coppen. decis. Iuris 5. num. 14. ubi notat, usu observari, ut pro solido, qui Germanice ein Bawr-Grosch appeoletur, non duodecim nummi Misnici: sed antiqui, qui octodecim novis valeant, computentur: quippe die jetzige Schilling seynd am Schrott vnnd Korn, in materia, am Silber den alten nicht gleich. Unde solutio ad bonitatem intrinsccam, quae tempore contractus fuit, facien da est. Modestin. Pistor. consil. 27. num. 41. 51. et seqq. vol. 2.

Würtzburger, Würtenberger vnd Badische Schilling, deren 28. 60. kr. gelren, gehen auff die Cöllnische Marck 145. Stuck, an feinem halten 8. Coth: wird die feine Marck außgebracht vmb 10. fl. 23. kr. drey siben Theil eines Crentzers. Alemannus in palaestr. consult. consult. 8. quaest. princ. 1. partit. 42.

Sundische Schilling oder Sechsling, deren 48. Stuck, 60. Creutzer gels ten, gehen auff die Cöllnische Marck 187. vnd ein halb Stück, vnnd halten anfeinem 6. Loth: Romdt auß der feinen Marckt 10. fl. 25. Kreuzer. Idem, ibidem.

Deß Nidersächfischen Craiseß newe Müntz Ordnung, den 20. Ianuarii, An. 1610. in sin. ita ordinat: der einfachen Schilling, sollen 306. Stück auff die Marck gehen: 14. Loth, 4 Grän fein halten, vnnd die Marck fein 12. fl. 11 Groschen, vnnd 3. Pfenning außbracht werden.

Die doppelten Schilling aber 153. Stück auff die Marck gehen: 14. Loth 4. Grän fein halten, vnnd die Marck fein Silber, auff 12. fl. 9. Groschen außbracht waden. Aleman. alleg. loc.

33. Schillinggüter.

Im Fürstenthumb Cüneburg seynd erliche Güter, die haissen Schillinghawer, die empfahet der Bawr mit einem Schilling, so kan man ihm auch mit einen Schilling darvon

34 Schilt vnd Helm.

ADDITIO.

Verba haec Schilt vnd Heims, deß N. Namens vnd Stammens, in dispositique posita, solos agnatos et masculos significant. Sic enim tradunt Doctoros, quod verba de nomine meo, de armis meis, sive donominatio de N. puta de Gratis, de Tavellis, de Bardis, etc. vel simili nomine designent domum et agnationem. Alex. Cons. 125. num. 2. vol. 7. Ruin consil. 24. num. 5. et consil. 110. num. 14. vol. 2.

Unde si Testator lega vit bona non nisi familiae masculorum de suo nomine, stipite et armis, seines Schildt vnd Helms, patet, quod feminas vel extraneos excluserit: cum inclusio unius sit exclusio alterius. Et in specie, quod qualitas Masculinitas exptessa videatur ad omnimodam exclusionem feminarum, tradit, Paris. consil. 31. num. 22. vol. 2. v. Georg Euerhard. vol. 2. consil. 41. num. 15. et seq. ] Iohan. Iacob, Speid. V. I. Lic.

35. Schilt Lehen.

Zurechtem Mannlehen, die wir vnd vnsere Manns Lehen Erben, jetzt vnd in künfftigklich dermassen empfahen, tragen vnd verdienen sollen vnd wollen, nach Mannlehens Recht, Sitt vnd Gewonheit, vnd als ein ale Vätter- vnd Schiltlehen.

Sed puto illud quoque sumi pro feudo nobili, daß einer, so ein Schildgenoß bedienen muß. Est et titulus 4. Feud. 74. de Feudis Scutiferorum.

Hinc vulgata illa Clausula in feudis femininis, et transeuntibus ad heredes quoscumque: Doch daß vns, vnnd vnsern Erben, so es zu Fällen kompt, allwegen ein Lehemann der Mapensgenoß vom Adel seye, das Lehen vermanne, vnd vns thüe, sovil ein Lehemann seinem Lehen Herrn von Recht vnd Gewonheit wegen thun soll, gegeben werde, etc.

Ac notandum est, quod Schilt vnd Wapen haben, sumatur pro Nobili: nam antiquitus tantum Edelknecht habebant scutum et militabant, dicebantur Escuyers, Waffenträger, nicht daß sie andern die Maffen nachgetragen, sondern daß sie Waffen getragen. Hinc insignia dicuntur arma.

36. Schiltwachten.

Castris metatis, excubiae circa eadem ponendae, quae sunt vel diurnae vel nocturnae, utrasque milites per vices subcant. Duxautem curet constitutos subinde visitari vigiles, eaque de causa tesseras militares in circuitione ab ipsis accipiat, quod Romanos sedulo observasse, dicit Petrt. Gregor. Tholosan. de republ. lib. 6. cap. 9. sect. 9. ad de Schröder. apud Arumae. tom. 1. discurs. 23. de iure bellico. th. 5. lit. c. Hi autem vigiles, si desides in suo officio deprchenduntur, capitali supplicio subiciuntur, per l. qui excubias. de re milit. nec ulla est negligentiae venia. Veget. lib. 3. cap. 5. Unde quidam Epaminondam Thebanum laudant, quod cum in magno periculo vigilias circumiret, vigilem, quem dormientem invenerat, gladiotransfixerit, adserens, mortuum hominem inveni, mortuum reliqui. Francisc. Patricisu. lib. 9. tit. 3. Hispani non mitiori negligentes afficiunt poena, dum in statione dormientem, de muris vel Saxo, in quo excubat, praecipitant. Schröder. d. loc. allegans Ayalam deiur. bell. lib. 3. cap. 17. num. 3. Coterae. lib. 1. cap. 37.

Monet autem alicubi Monluc, en sa histoire, non securas magis excubias esse, nec quae e longinquo accuratius sentiant hostem; quam si solo incumbant, auremque applicent terrae.

Custodia Civitatis ad quem spectet an ad Dominum, an vero ad universitatem, vid. Petr. Fontanell. in tract. d. pactis antenuptial. Claus. 4. gloss. 10. part. 2. ubi num. 17. et seq. Custodiam clavium civitatis item electionem Custodum spectare ad Decuriones etc. tradit.

37. Schirmbrieff.

Literae illae, quibus petitur exsecutio dicuntur Schirmbrieff, quando in Iudicio Rotwilensi, etc. Beleutung, hoc est, citatio per edictum, auch volgents Anlaitung, seu immissio ex primo Decreto erfolgt, vnd niemand erscheint, wirdt darauff erlangtes Recht, welches krafft hat der immission ex secundo Decreto, vnd darüber auch Schirmbrieff an die Obrigkeit gegeben, dar, unter die Güter gelegen, welche auch solche zu exsequiren schuldig ist. vid. supra verb. Anlaiten.

Exinde Schirmheren dicuntur Magistratus ii, qui a Iudicibus Consistorii Rotwilensis, et aliorum Tribunalium Provincialium, post latam in aliquem Banni sententiam, et immissionem ex primo et secundo Decreto (quarum illam priorem, Anlaitin, hanc erlangt Recht vocant) pro exsecutione facien da implorantur. Nam exsecutores illi appellantur Schutzvnnd Schirmheren, hoc est, Einsatz- Herrn. Rotweilisch Hoffger. Ordnung. p. 2. tit. 13.

Dein de etiam Schutz vnd Schirmbrieff dicuntur protectionis privilegia, quae ab Imperatore privatis etiam personis interdum dari consueverunt, quae vulgo literae salvaeguardiae dicuntur, daß sie, ihre Kinder vnnd Güter in der Kayserlichen Mayestät, vnd deß heyligen Römischen Reichs Schutz vnnd Schirm seyn sollen. Unde offen dens talem, qui habet securitatem ab Imperatore, crimen laesae Maiestatis committere dicitur, vid. Gig. in tr. d. Crim. laes. Maiest. in fol. 48. Hae autem Salvaeguardiae literae, Schutz vnd Schirmbrieff, interdum etiam assecurationis seu salvi conductus literae sunt et dicuutur, quas in Aula Imperatoris facile et saepissime, in Camera vero raro admodum et difficulter obtineri, testatur Magenhorst. cent. obs. am. obs. 49. In materia autem Iuris Advocatiae, Schirmbrieff vocantur tabulae protectitiae, seu Patroni obligatio, quae scripta capitula protectionis complectuntur. vid. Dn. Mager. de advocat. armat. cap. 2. num. 198. et seqq.

38. Schlaff, Schlaffgänger.

De Dormientibus et Noctambulis, item Lethargicis, Comatosis, Caroticis, omnisque generis somniculosis, vide omnino Paul. Zachiam in quaestionib. Medico legalibus lib. 2. tit. 1. quaest. 12. et 13.

39. Schlesien.

Sunt, qui Silesiam a Slesa, qui et Elsa, flumine deducant. Nonnemo sic dictam putat, quasi Slusam a Latino vocabulo Clusa, id est, Schluß, vel nostrate dialecto Schleuß, quod Germaniam claudat, velut praestructura quaedam ac propugnaculum adversus Sarmatarum et Tartarorum irruptiones. Dubravius vero auctor est, a Bohemis Slavis sic primo nuncupatam, qui videntes Polonos, Misnicos, Pomeranos, Marchitas, et aliam miscellaneam turbam, illo velut inserpere, paulatimque irrepere, a serpendo Slesitas, nativo suo sermone appellare coeperint. Sudetes denique a Slavica voce Slezak, id est, Convena seu Advena, plausibili coniectura derivat. Cui convenire videtur Slesazia, itemque Slesiziae appellatio in Slavorum monumentis. Dn. Goldast. de Bohem. lib. 1. cap. 14. num. 3.

Sed de hac [orig: hâc] incluta [orig: inclutâ] Provincia [orig: Provinciâ], vide Curaeum, et Henelium in Historiis particularibus. Ac etiam quaedam habet Schifordegher, in suis tractatib. ad fin.

Die König in Böheimb nennen sich Oberste Herztogen vnd Candtsfürsten in Ober: vnd Nider Schlesten: die andere Fürstenthumb schreiben sich der Kron Böheimb incorporitt vnnd vnderlegen.

Ob Schlesien das Sachsen Recht gebrauche? vid. supra verb. Sachsen-Recht et Treutler. disputat. 1. thes. 10. in einer Confirmation Rudolphi II. vber ein Schlesischen Heyrathsbrieff ziehen sich Ihre May. auff das Landt vblich Sächsisch Recht.

40. Schlüssel entgegen tragen.

Est Signum subiectionis. Et quomodo Rex Galliarum iis, qui Claves offerunt, respondeat, vid. Mercure Francois. tom. 15.

41. Schlösser.

Mediae aetatis Scriptores Castrum pro oppido accipiunt, ut Castrum Valentinianum, Castrum Gandense, Castrum Loven, et similia. Codex Donationum Auberti Miraei, cap. 6. fol. m. 29.

Vendens simpliciter et concedens rem, videtur concedere et vendere cum cohaerentiis suis. l. via constitut. §. pen. et fin. ff. de seruit. rustic. l. 2. et 3. ff. si serv. vend. l. et in Provinciali. C. de seruit. et aqua. l. aede sacra. §. 1. ff. de contr empt. Ideo vendito Castro, videtur quoque vendita eius curia, et Iuris dictio cum omnibus pertinentiis suis. l. 1. §. venditor. inpr. et §. fin ff. de act. empt.

Tamen vendito Castro, non veniunt Molendina, quae sunt communitatis: quia solum censetur venditum Castrum cum iurisdictione, ipsi Castro vel Villae cohaerenti. Roman. consil. 444. Crotus consil. 55. num. 15.

Aliud dicerem, si Castrum fuisset venditum cum omnibus suis iuribus et pertinentiis, dummodo Molendina non essent privatorum, arg. text. cum gl. in l. si adoptavero. ff. deprec. ubi possessio et dominium omnium bonorum illius, qui arrogatur, transeunt in arrogantem sine ulla apprehensione.

Vendito autem territorio, an censeantur quoque relicta et vendita Castra, atque oppida illius territorii? Respondeo non censeri venditum esse Castrum: quia plurimum inter se differunt Castrum et territorium, et unum non venire appellatione alterius, censent Bald. in cap. 1. de Cap. qui Cur. vend. col. 4. num. 7. et seq. Alex. in l. 3. in princ. num. 27. et ibi Aretin. in fin. ff. de acquir. poss. Conferunt dicta per Bart. et alios, in l. 1. circ. ff. de Iurisd. omn. Iud. Paris. consil. 20. num. 58. lib. 1. Gozadin. consil. 5. col. 1. Nam si appellatione territorii venires Castrum, esset quasi dicere, quod accessorium trahat principale.

Sic et in simplici concessione et possessione alicuius Castri, non statim competit ius territoriale et superioritatis. Siquidem Castrum potest pertinere ad unum, et tamen suprema potestas ad alium. Carol. Molin. ad cons. Paris. tit. 1. §. 1. gl. 5. num. 55. etc. Ant. Peregrin. in tr. de Iur. fisc. libr. 1. tit. 2. Non cnim sequitur: Habet Castrum; Ergo etiam territorium vel iuris dictionem, Bidembach. in quaest. nobil. 1. num. 22. et seq. Hieron. de Monte, in tract. fin. regund. cap. 78. num. 14. Knichen. de Iur. Sax. verb. Ducum. cap. 4. num. 63.

Castra, quae Civitatibus non adiciuntur, etsi merum Imperium non habeant, eam tamen habent Iurisdictionem, quam Civitatum defensores exercent, ut post Bart. tradit Obrecht. de Iurisdict. c. 6. num. 66. Ea autem Iuris dictio ex t. t. C. de Defensor. civ. et t. t.. de magistr. num. et cum mixto Imperio iuncta est, per Novell. 8. et l. ult. de offic. eius. l. 12. de Iurisd. Obrecht. d. c. 6. num. 63. quo tendit etiam Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 6.

Iurisdictio Castri atque territorii in se una est incorporalis, ac per consequens indivisibilis. Oldrad. consil 121. num. 16. Hinc Iuris dictio in territorio pendet quidem ex Iurisdictione in Castro, quasi ex capite, sicut aqua, quae ex Castello deducitur, ex Castello pendet. Oldrad. consil. 121. num. 15. Sed econtra omnibus in ore est, quod accessorium non influat in principale. Pacian. de prob. lib. 1. c. 27. num. 23. Ex quo consequitur, beneficium pago alicuius territorii concessum, ad Castrum eius et ipsum territorium non porrigi.

42. Schmachsachen.

Si reus absolvitur, actorem non notari in famia [orig: famiâ], text. est, in l. 3. Cod. de calum. Wurmser. decis. 19. libr. 1. Bart. cons. 111. ubi concludit, posse fieri reservationem honoris, licet reus absolvatur. Meichsner. decis. 4. fol. 32. tom. 1. Calvol. in prax. 51. concl. 12. num. 5.

audita. Quamvis enim tectus, attamen pestilens est detrahendi modus; cum per hoc mussandi genus fama vires acquirat eundo, etiamsi animus iniuriandi vel diffamandi abfuerit (multo [orig: multô] magis ergo si adfuerit) in eo quo quid dixerit, Marquard. Freher. tr. de existimat. lib. 2. cap. 9. num. 16. et seq. l. 15. §. 2. et 6. ff. de iniur. Verum etiam is iniuriarum tenetur, qui sub conditione solum, verba in iuriosa profert, text. in l. conditio. 100. et l. 120. ff. de V. Oblig. Hinc Zasius refert, se per hunc textum ad versarium Advocatum refutasse [orig: refutâsse]. Dn. Boccr. class. 3. disp. 4. thes. 28. lit. d. An infamis sit, qui deprecatur iniuriam, vel cum iniurato paciscitur? vid, Kirchov. tom. 5. cons. 9. De eo, qui iactat, se aliquam carnaliter cognovisse, vid. Dn. Bullae. in pentad. Consilior. consil. 3.

An in Camera oblatus libellus, vim habeat litis contestationis, et actionem perpetuet iniuriarum? rutger. Ruland. ad process. Ferrari Montani. fol. 84.

Quod quidam dicunt, veritatem convicii in iuriam excusare, ad id requiritur, ut istud crimen revera sit perpetratum, nec ante notum vel manifestum, alias enim non excusatur, prout tradit Andr. Gail. 2. obs. 99. Graeven. concl. 99. num. et seqq.

De verbis, er hat mir das mein genommen. vide Uran. volum. 3. fol. 301. num. 2. Ulmensi in Republica iniuriarum tenetur, si quis ad quampiam dixerit, dn schöne Fraw. vide Uran. vol. 3. fol. 209. num. 37.

De in iuriis, vide meas disputationes, de hac [orig: hâc] materia [orig: materiâ], quae habentur, vol. 2. disp. Tubingensium.

43. Schmirbalien.

Cum barateria et receptio mune ris fiat per Iudicem clandestine, propterea admittuntur probationes, quae alias minime admitterentur; per tradita Ioseph. de Sesse. decis. Aragon. 214. ubi num. 2. ait, licet testes, etiam mille singulares non probent; quod tamen tres testes etiam de proprio vel singulari facto deponentes ad probandam Iudicis barateriam sufficiant, ob excogitatas fraudes Iudicis illam committentis.

44. Schock.

Sexagena Marchica, nova Sexaginta grossis Marchicis: Antiqua triginta valet. Iohan. Copp. quaest. Iur. 26. num. 1. Galli olim numerabant allein biß auff 60. hernach non dicebant, Septante, etc. Sed trois vingt, et dix trois vingt, et quinze quattrevingt, etc.

In Electoratu Saxonico, Sexagena argenta nova, ein newe Silber Schock, viginti grossis Misnicis: Antiqua vero ein Altschock, viginti grossis Misnicis commutatur. Dem alten Schocken wirdt gleich geachtet ein schwäre Schock, vnd auff 20. Groschen Meißnißnischer wehrung geschätzet. vide Alemanni consultat. 8. quaest. princip. 1. partit. 45.

Jedes Magdeburgisches Schock wird gehalten vnd gesetzt auff 8. Schilling, 4. Pfenning. v. Tileman Friesen Müntzspiegel. lib. 4. cap. 14.

45. Schöpffen.

ADDITIO.

Qui hodie quibusdam in locis Scabini, Schöpffen vocantur, olim Racimburgi vel Rachimburgi dicebantur, qui una [orig: unâ] cum Comito ius dicebant, eique plerumque numero septem assidebant, vid. Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 588. et seq. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

46. Schöppenbare Freye Leuth.

Schöppenbare Freye-Leuthz, Saxoni est, ein jegklicher Christenmann, der zu einem Schöppen mag gekohren werden. Georg. Rotschitz. in process. crimin. art. 3. num. 3. vid. Matth. Steph. de Iurisd. lib. 2. p. 2. c. 4. fol. 307. etc.

47. Schottland.

De Scotia, eiusque Statu Politico, multa habet Thomas Rosa, in Idea virtutum Iacobi Regis, etc.

De eius Coniunctione cum Anglia, vide me in praecognitis Polit. fol. 79. et d. increm. Imper. fol. 48.

48. Schrifftsassen.

Usu in Electoratu et reliquis Saxoniae Ducatibus, differentia nobilium mediatorum et immediatorum invaluit: Illos Amptsassen; Hos vero Schrifftsassen, seu Cantzleysassen, vocare solent. Sunt autem die Schrifftsassen, die, so auff Schrifftlichen Befelch vnd Bericht sitzen, vnnd ihre Bestallung von Hofe haben: Als die Hauptleuth, Superintendentes, Amptschössere vnd andere. Vel Schrifftsassii sunt, quibus Princeps aut ancellaria (a qua [orig: quâ] Cantzleysassen denominantur) imperitat. Knichen. de jur. Sax. vers. Ducum. cap. 6. num. 23. Caspar. Ziegler. in §. Schrifftsassii, in princ. num. 3.

Duplex est Schrifftsassiorum, prae Amptsassiis praer ogativa. Primum, quod hi Praefectorum cognitione subiciantur, müssen zuvor bey ihren Amptlenthen, beklagt vnd angehalten; Illi vero directio illustre iudicium Curiale agnoscant, sollengleich in erster Instantz vorm Hofgericht gerechtfertigt werden. Oberhofgerichts Ord. zu Leipzig. rubr. Wer vor das Oberhofgericht mag geladen werden. Berlich, lib. 1. concl. 3. numer. 7.

Deinde, quod Amptsassii Schrifftsassium in Curia [orig: Curiâ] a ctione pulsantes, non nisi praestita satisdatione de expensis litis et reconventione admittantur, ut maxime bona immobilia possideant. Moller. ad Constit. Sax. 5. part. 1. num. 14. Andr. Knichen. de pact. vest. part. 2. cap. 5. num. 13. Quod secus est in Schrifftsassiis, qui nulla satis datione ar ctantur. Iacobus Schultes. obs. 22. num. 2. Berlich. d. loc. concl. 13. num. 5. Sed vide Caspar Ziegler. in §. Schrifftsassii. conclus. 2. num. 3. et seqq. ubi huius Conclusionis tres affert limitationes.

49. Schrott vnd Korn.

Bonitas monetarum intrin seca, in duobus consistit: in liga [orig: ligâ] nempe (de qua [orig: quâ] Budel. 11. cap. 8. ) seu pretiositate materiae, et in pondere: nos Germani populariter agentes: Im Gehalt vnd Gewicht, vel im Schrott vnd Korn dicimus. Liga enim Germanice nihil hic aliud est, quam Gehalt vnd Korn. Etenim, quasi Nucleus in cortice: ita in cupro est aurum vel argentum finum. Speciem Valentinianus in l. 1. C. de vet. num. pot. vocat. Pondus vero Gewicht oder Schrott, vom schrotten oder abschneiden. Hinc dicimus solutionem fieri debere secundum bonitatem intrinsecam, quae fuit tempore contractus, hoc est, in Schrott vnd Korn, wie sie dargeben oder verschriben. Budelius de monet. lib. 1. cap. 7. num. 3. Gail. 2. obs. 73.

Intrinseca bonitas monetae definitur et appellatur, quae in numismatis proba materia et pondere iusto consistit. l. 1. inpr. ff. de contr. empt. l. 2. C. de veter. numis. et nihil aliud est, quam quod a monetariis Germanice vocatur Schrott vnd Korn. Schneidewein. ad §. bonae fidei num. 33. Inst. de action. Gail. 2. obs. 73. nu. 7.

Extrinseca vero monetae bonitas vocatur, quae continetur numismatis aestimatione, valore, cursu et usu. Nos Germani appellamus den Werth der Müntz, Schneide Wein. d. §. bonae fidei. num. 33. Item, wie die Müntz gäng vnd geb ist. Fichard. consil. 46. vol. 2. Academia Lipsens. cons. 27. inter Consil. Modest. Pistor. vol. 2. An quantitas pecuniae, pecuniae valorem denotet, vid. Iohann. Robert. lib. 3. cap. 6. ubi plura huc pertinentia.

50. Schulden.

Vocabulum Schulde, latissime patet, et comprehendit omnia omnino debita, sive illa descendant ex contractu, sive ex delicto. l. debitor. ff. de V. S. §. pen. Inst. de poen. tem. litig. l. sed utrum. ff. de petit. hered l. peculium. §. si ipse Servus. ff. de pecul l. pen C. qui manumitt. non poss. l. qui in fraudem. §. ex omni. ff qui et a quib l. si fideincommissaria. §. ne quis ff. eodem l. qpud Iulianum infin. ff. ex quib caus. in possess. Quinimo etiam cum, qui actione in rem conveniri potest, debitorem saltem largo modo dici, docet Bart. ad l. dominium. C. quod cumeo. Dubium item non est, debiti appellatione, comprehendi etiam illa debita, quorum respectu sive

nomine actio in Iudicio instituta, et non modo ad litis contestationem, sed etiam ulterius processum est. Gerichtl. Acta der Statt Braunschweig Huldigung betreffendt. part. 2. m. fol. 62. n. 70.

Nomina an sint computanda inter mobilia vel immobilia in successione Mariti in bonis uxoris? v. Modest. Pistor. quaest. 124.

Sub qua [orig: quâ] Iurisdictione, nomina, iura et actiones constitutae sint, vide omnino Schultes. pract. quaest. 40.

51. Schuldigen, beschuldigen.

Vocabulum schuldigen, idem est ac convenire, reum facere, accusare, actione pulsare: dann den Sachsen familiare ist, daß sie ein simplex, pro composito nemmen vnd setzen, etc. Braunschw. Acta, part. 2. consil. 3. fol. 45. num. 54. et num. 228.

52. Schultheiß.

Schuldasius Schultheiß, Praetor, vel vom Schulden heischen, cum is olim de debitis pronuntiabat. vide me, de Civit. Imperial. num. 3. vel a Scholat, Hebraico, quod est imperavit. Unde et Soldan. et Sulthan. Leg. Longobard. lib. 2. fol. 83. Ut universali quidem populo, qui ubicumque iustitiam quaesierint, suscipiat tamen a Comitibus suis, quam etiam a Gastaldiis seu Schuldasi is, vel loci Praepositis, iuxta ipsorum Legem, etc. Dicitur et Schuldais. Leg. Longobard. tit. 20. Si quis causam habuerit et Schuldais suo, causam suam dixerit, et ipse Schuldais iustitiam intra quatuor dies facere neglexerit, si ambo Causatores sub uno Schuldais sunt, tunc componat ei, qui causam suam reclamavit, ipse Schuldais solid. VI et Iudici suo sol. VI.

Comiti suberat Vicarius, qui in iure Saxonico Sculteus appellatur, ac primus ex Scabinis erat, sine quo Iudicium haberi non poterat, artic. 59. lib. 1. artic. 52. lib. 3. Landr. artic. 18. Scultasius dicitur, Germanice Schultheiß, a Paul. Diacon. lib. 6. de gest. Longob. 8. quasi qui debitum exsolvere iubet, pignoris captione et mulcta. Alicubi etiam Ammanus dicitur, sicuti Ambactis pro Praefectura aliqua apud Gallos accepta. Et Scultecia praefectura definitur, in artic. 80. lib. 3. Landr. Ut haec Synonyma esse, intelligas. Licet Argentorati eo nomine etiam Consulatus denotetur Ammeister, quasi Magister populi, a Hebr. Am populus, aut quasi Ampt Meister.

Alicubi Scultetus etiam Centenarius appellatur. Cum tamen utriusque officia proprie diversa fuerint. Praeerat enim hic olim Centenis, in quas singuli Comitatus distincti erat. Dn. Griphiander, de Weichbild. Sax. cap. 64. num. 1. et seqq.

Schultheiß in Civitatibus Imperialibus fuit Vicarius Imperatoris, deß Reichs Vogr.

53. Schult Thurn.

Quamvis iure Civili contra debitorem non sit inhoandum a captura. l. ob aes. 12. C. de ob. et act. Sed servandus ordo praescriptus a D. Ipo. l. a D. Ipo. 15. §. in venditione. 2. ff. de re iud. Adeo ut ex constitutione Constantini, etiam pro debitis publicis, quis non possit carceribus mancipari. Carcer enim, inquit, Poenalium, carcer hominum noxiorum est, l. 2. C. de exact. lib. 10. Attamen, quia decoctorum, vel banc carotorum nunc magna est frequentia, carceribus publicis includuntur, werden auff die Schult-Thurn gelegt. Val. Forster. de Iurisdict. part. 2. fol. m. 425. Constit. Saxon. parte secunda. tit. vom Schult Thurn. Ibi, Würde jemandt, der in vnsern Landen gesessen, oder sich darinnen enthielte, wer der auch wäre, so vil auffborgen, die Leuthe vorsetzen, oder in andere weeg schuldig werden, daß alle seine Haab vnnd Güter, nach ergangener Hilff, Exsecution vnd Ecussion, zur Bezahlung nicht raichten und gnug wären, oder uber Vermögen sich in Bürgschafft einlassen, und er möchte bey seinen Glänbigern kein Nachlassung erlangen, berührte Glänbiger wären auch auff andere weeg nit zubehandlen: So soll er auff begehren unnd ansuchen eines oder mehr der Gläubiger befridigte, oder sich sonsten mit ihrem

Hicque carcer assignatur debitoribus pro custo dia donec solvant, qui nihil aut parum cum iis, de quibus supra in v. Gefängknuß dictum, commune habet: quia nec subterran cus, nec opacus est, ut hominum noxiorum, neque vel ipse poenae loco imponitur, neque ad poenam vel paenitentiam tendit, sed eo tantum fine imponitur, ut tantisper haereatreus in locis sive diversoriis, pro carcere deputatis, donec satisfaciat Creditori. Doctores huc carcerem taedialem vocant, vide Speckhan. cent. 1. quaest. 19. in fin. nec pertinet ad merum Imperium.

Plura huc spectantia vid. apud Dn. Wilhelm. Anton. in tract. de literis Moratoriis. cap. 1. num. 9. etc Beat. in decis. tom 15. d. iudicialib. part. 5. vol. 1. fol. 803. etc. et tom. 2. d. contract. part. 1. fol. 31. ubi an quis se ad carcerem obligare possit. Herman. Stamm. de seruitute personali. lib. 1. tit. 4. cap. 4. et me in delibatis Iuris, ubi de cessione bonorum ago.

54. Schultverschreibung.

In cautionib. et Chirographis vel Instrumentis, in den Schuldverschreibungen, debitores non raro Creditoribus potestatem fa ciunt et relinquunt, si non servata [orig: servatâ] solutionis fide, im fall einiger nicht haltung, iudicio experiri vel iudicis auxilio uti cogantur, quod tamen fieri non debeat, ab uno iudicio ad aliud pro libitu transvolandi, legi ita ubi caeptum. ff. d. iudiciis. renuntiant, quam Clausulam post Mandos. valere tradit Mindanus. d. processib. extrah. lib. 3. cap. 5. §. 24. num. 62. Et hanc mutationem Iudicii permissivam vocat, ac quod iudicium in uno loco caeptum, in alio, seu coram alio Iudice prosequi et finiri possit, debitor item ad libitum Creditoris, in omnibus locis conveniri et arrestari queat, sine ulla fori praescriptione.

Idemque obtinet, si plura remedia Creditori permittantur, puta si potestas fiat arrestandi, mandata exsecutoria impetrandi, pignus propria [orig: propriâ] auctoritate occupandi: Nam et tunc non obstante, quod una [orig: unâ] forsan via [orig: viâ] Creditor experiatur, data occasione et ad alteram transirepotest, donec ad sfficientem solutionem perveniat: quandoquidem ista remedia non alternative, sed coniunctim in arbitrium collata sunt Creditoris, ita ut electione minime tollantur, Guid. Papae. cons. 114. num. 5. et seq. Coler. d. process. exsecutiv. p. 1. cap. 8. n. 40. Mindan. a. loc. et num.

Sic etiam valere conventionem, quod in casum solutionis ad praestitutum diem non factae, omnia debitoris bona, officio iudicis sequestrentur, docet Dn. Knippschilt. d. contract. exercit. 4. qu. 21.

55. Schupfflehen.

Praedia, quae Rustici colunt, nec tamen ius aliquod hereditarium, ad suosque hered es transitorium inibi habent, in Suevia ita dicuntur: Weil die Etben darvon geschupfft werden, vnnd muß das Gut nach ableiben deß Inhabers, eins vnder den Kindern, widerumb von newem, doch nur auff seinen Leib kauffen. Dicuntur etiam Fall-Güter: weil sie dem Herrn wider anhaimbs fallen. Welche Lehen den Precari is (de quibus Bignon. in notis ad marculphi Formular. fol. 550. et 552. ) nicht vngleich zuseyn scheinen. Hicque mos dominatum, quem vel Romani in Germaniam, vel Franci in Alemanniam induxerunt, resipere videtur. vide me. de Monarchia fol. 80. et de trib. domest. societ. specieb. f. 29.

56. Schutz vnnd Schirms Verwandte, schutz vnd Schirms-Herr.

Patronus dicitur, cuius tutelae, Clientelae, patrocinio et protectioni, Ecclesia, Princeps, Comes, Civitas, vel alia Universitas, superiorem recognoscens, liberamque suorum

administrationem habens, se una cum subiectis et fortunis subicit, committit et commendat certo stipendio, salva pristina potessate, Iurisdictione, libertate et priore Domino, vulgo Schutz vnnd Schirmsherr indigitatur. Speckhan. cent. 3. quaest. 35. inpr. n. 2. Cl. 1. Clientes autem exinde non subditi efficiuntur, sed dicuntur Schutz vnnd Schirms-verwandte. Gail. lib. 2. obs. 54.

Econtra etiam Schutz vnd Schirm, vel receptionem in Imperii et Caesaris tutelam ac patrocinium, immedietatem non probare, nec Domino, qui antea ius habet, per issam receptionem praeiudicari, traditur in Chronico Riddagstutensi Henric. Meibomii fol. 33. et seq.

Aliqui tamen Toparchae, pro defensione, ad quam tenentur, monasteria et subditos saepe supprimunt, pro patrocinio oppugnant, subterunt, spoliant, gravant, premunt, flagellant, personisque et rebus, Privilegiis et iuribus Monasteriorum abutuntur. Quam ob causam in odium a plerisque pro Schirmherm, Stirmherrn vocitantur. vide Keller. de offic. Iurid. polit. lib. 2. cap. 11. fol. m. 377. vers. Advocatus. adde Donawertische nothwendige Erinnerung. part. 1. fol. 10. et seq. Primus quippe post protectionem gradus est invasio. Petr. Gregor. de Republ. lib. 11. cap. 11. num. 6. iusque protectionis respective et subiectionis et Iurisdictionis est initium. Petr. Frider. deprocess. in Cam. cap. 14. num. 4. Idque passim testantur historiae, qua de re potest videri Maulius de homag. tit. 11. nu. 2. Ziegler. commun. conclus. §. Landsussii. num. 98.

Im peratores nosiri a Patriciatus officio iam functionem hodie obtinent, quod sint Advocati et Patroni Ecclesiae Romanae. seyndt Advocaten, Beschütz: vnd Beschürmer der Christlichen Krichen. vid. Dn. Dracon. de origine et Iure Patricior. lib. 2. cap. vit. num. 15. etc. f. 176. etc. Erat Ius Vogtrecht Imp. competens, in recognitionem superioritatis, quod Impp. concedebant Principibus, Statib. etc.

Praeterea constat, ius Patronatus sive protectionis Patrono in Clientes suos, tribuere nullam iurisdictionem: unde vulgo dici solet; Schutz vnnd Schiem gibt kein Obrigkeit. Zas. 2. cons. 7. num. 6. et 14. Gail. 2. obs. 54. num. 1. et 3. Natta. cons. 636. num. 96. Sixtin. de Regalib. cap. 14. num. 105.

Unde nec modum eis in religione praescribere, nec collectas imponere potest Wintzler. decollect. cap. 21. Gail. 2. obs. 54. num. 5.

Aliud autem sunt Defensores, Schutz herrn, aliud Advocati sive Casten, Vögt. Illi ad defensionem assumuntur: hi Monasteria fundarunt, et in eorum Territorio sita cum sint, multa sibi iura, et plerumque territorialem superioritatem sibi reservarunt. vid. Chokier, d. Advocatiis.

Defensionis dignitas sui natura Iurisdictionem comitatur: quia Iurisdictio propter defensionem subditorum inventa et constituta est; Atque ideo Ordinarius loci, in territorio suo, respectu generalis Iurisdictionis et iure Magistratus, non tantum subditos. sed etiam extraneos, a vi et iniuria tutos, securos atque indemnes praestare tenetur. Petr. Frider. Mindan. deproc. cap. 14. num. 10. et 13. lib. 2. Est enim superioritas nihil aliud, quam protectio, defensioqueve, ratione Iurisdictionis, seu gubernationis territorii universalis. Thom. Michael. d. iurisdict. tbes. 44. sub. lit. d. quae ut aliis Statibus, ita etiam Civitatibus Imperialibus competit. Dn. Martin. Mager. tract. de advoc. armat. cap. 3. num. 87. Et haec ordinaria protectio vi superioritatis competens, non solum ad rerum et personarum temporalium, sed etiam Ecclesiasticarum porrigitur. Mager. cap. 5. numer. 82. et seq. et cap. 9. num. 427. etiamsi bona illa et personae Ecclesiasticae alias exemptae, et superioribus subiectae non sint: Mager. cap. 8. nu. 447. quia exempta loca et exemptae personae extraneis comparantur. Chokier de Iurisd. ord in exempt. p. 2. quaest. 1. num. 6. et seq. et quaest. 17. num. 4. tom 1.

Hacqueve [orig: Hâcqueve] ratione subditi non possunt se alterius subicere protectioni: Dann hierdurch dem Landtsherin ein Eingriff beschicht.

intentions morales etc. cap. 20. Tempore necessitatis sich vnder eines Mächrigem Schutz vnd Schitem zubegeben, laudabile est, per tradita Calderini, discurs. 14. Ob man sich aber nach: oder weitentlegnen vndergeben soll? vide cundem Calder. discurs. 24. et seqq. An civitas se alteri ratione protectionis subicere possit: Chokier. d. Iurisdiction. in exemptos. quaest. 18.

De Advocatia Ecclesiasticorum, Monasteriorum, etc. vide etiam Hospinianum de Templis lib. 5. Hotoman. in Lexico feudal. verb. Advocatia. Lehman. lib. 2. Chron spirens. cap. 36. et lib. 5. cap. 108. fol. item 358. 547. et 630. Calv in. intract d feud. fol. 378. et Documenta rediviva Monasteriorum in Würtemberg. et supra verb. Kastenvogt. Defensorem autem Monanasteria pro lubitu sibi sumebant, saepius etiam Fundatores ius Advocatiae haud sibi reservabant, Acta Pfaltz contra Kaißhaimbfol. 180. Chron. Reicherspergense. fol. 212. etc. adde Bruschium de Monasteriis in Utenburen et Zwifalten. Stengelin Monasterio S. Crucis Donavvert. Miraeum in document. fol. 32. et 54.

Defensio enim suscipiebatur in favorem Monachorum, et iterum poterat repudiari. Dn. Crusius. in annalib. part. 2. lib. 1. fol. 111.

Sic sub Austriacorum Archiducum protectione, ratione Comitatus Tyrolis, Aquilegiae, Brixiae et Tridenti Episcopus est. Felix Fabri. lib. 1. de Sueviae cap. 5. item lib. 2. cap. 9. fol. 282. et cap. 7. fol. 272.

In Episcopatibus Naumburg Metssen, Merseburg, Electores Saxoniae Ius Advocatiae sibi vindicant. Hortleder. vol. 1. lib. 5.

De Advocatia veterum, pulchre Caspar Barthius in Adversariis. lib. 47. cap. 4.

Sic Plinius Iunior creatus fuit Patronus Tyferni, etiam puer. lib. 4. Epist. 1.

Sic et Spirensium clientelam saepe habebant Palatini, Lehmanlib. ultim. cap. 75. et cap. 119 et fol. 919.

Zu Erffurt hat das Ehur-vnd Fürstliche Hauß Sachsen den Schirm, von deßwegen die Statt Jährlich 1800. Goldgulden gibt, davon gebührt dem Churfürstlichen Hauß Sachsen der halbe Thail, der ander halbe Theyl gehört wider inzween Theyl, darvon der ein Thail den Weinmarischen der ander halbe Theyl aber, den Coburgi, schen gebühret.

De hoc Patrocinio, protectione, Clientela sive advocatia, ut barbare vocatur, deque prima et antiquissima eius origine, et quod moribus communi usu et consuetudine per totum Imperium Romanum recepta sit, et novissimis Imperii Recessibus approbata, atque adeo deuniverso iure eius, vid. Bodin. 1. de Rep. cap. 7. Mager. in tract. de Advoc. armat. per tot. Petr. Gregor. de Rep. lib. 11. cap. 11. num. 6. Gail. lib. 2. obs 54. Althus. de Repub. c. 7. §. similes quoque. Matth. Wesembec. consil. 48. Rittershus. in part feud. lib. 5. cap. 2. quaest. 15. Vult. de feud. lib. 1. cap. 8. num. 17. Dracon. de iure acorigine Patricior. lib. 1. cap. 6. Ziegler. in § Landsassii §. 1. passim. Goth. Anton. disp. feud. 1. fol. m. 33. lit. r. Post quos plura addere, nilesset nisi actum agere. vide tamen etiam me de foederibus. fol 56. etc.

Demnach hin vnd wider in Schwaden, etlich vnder schidliche frey Aden liche Dörffer vnd Güter sich hefinden, daselbsten ein Geist oder Weltlicher Standt deß heyligen Römischen Reichs die Schutz vnd Schirms Gerechtigkeit von Alters hero gehabt, auch etlicher Oerter deßhalber die Vnderthanem in Huldigung nemmen thut, hingegen aber deme vom Adel alle lurisdiction zuständig ist: Als wirdt gefragt, ob diß Orths der vom Adel in seinem exercitio Religionis von derogleichen Schirmherrn molestirt, gehindert, oder ihme, wann er die Religion endern wolt, einiger Gintrag von Rechtswegen beschehen köndt.

Auff dise Frag wirdt von Hermanno Esaia Rosacorb. pract. forens. cap 29. ad fin. recht geantwortet, quod Schutz vnd Schirm: nihil tribuat ad effictum mutandi religionem, prout nec Ius Patronatus, nec investiturae aliquid hic [orig: hîc]

operetur: aliter enim et Iurisdictioni Ecclesiasticae maiori locum fore. Idque maxime obtinere debere, quando non agitur de mutanda religione, sed ea conservanda: Protectio enim illa, seu ius utvocant, Advocatiae, regulariter Iurisdictionem non tribuit. Natta. cons. 636. num 95. tom. 3. Gail. 2. obs. 54. num. 2. et seqq. Schurpff. cons. 7. Germ. Acad. cons. tom 4. Wesenb. consil. 5. part. 1. Wehner. verb. Schirmsvetwandte. quam sententiam firmat. l. 7. decaptiv et postlim. revers. ut et c. exparte. extra de privileg. Et conferunt huc, quae dixi in tract. de appell. c. 4. §. 5. et etiam in dissert. de foeder. iur. cap. 5. numer. 12.

Hincque communis est traditio interpretum Iuris, haut ullum, per submissionem in protectorem, transferri aliud ius, quam defendendi. Zas. cons. 7. n. 6. et 14. vol. 2. Caspar. Ziegler. §. Landsass. concl. 1. num. 82. Indeque positi sub alicuius protectione, non eiusdem subditi dicuntur: nec etiam Clientes, Schutz vnderthanen vnd Schutz-verwandte indigitantur. Inde quoque Advocatia [orig: Advocatiâ], seu iure Clientelari, aut protectionis, sive ea sit simplex, sive administrationis inspectionem habeat adiunctam, territorii iurisdictio non probatur, Thom. Mich. de Iurisd. concl 55. Diversumque etiam est turelare ius, a Vogteia. Knichen deterritor. iur. cap. 4. num. 98. etc. Nec item territorialis potestas, die Landts Orbigkeit, exinde probari potest; licet dicantur die Oberste Schirmherrn. Ruland. de Commiss. lib. 2. part. 4. c. 13. n. 12. Vietor de exempt. concl. 20. ubi ex Natta refert, quod potius protectio evidens signum siet, Iurisdictionis et superioritatis non competentis. Quippe nam si peculiarib, pactis protectio impetratur, adparet, eam non competere ipso iure.

Sic etiam Dn. Martinus Magerus a Schonberg [orig: Schônberg]. in absolutissimo suo tract. de advoc. armat. cap. 2. num. 235. tradit, praeter defensionem, eique annexa, modernis protectoribus plus iuris haut competere, strictasque habere fimbrias, et ultra defensionis terminos extendi non posse. Quam eandem opinionem, quod sc. protectio, aut Advocatia nullam tribuat Patronis ac protectoribus imperium aut Iurisdictionem in Clientes, creberrimo tam veterum, quam recentiorum interpretum calculo approbatam ac receptam esse, idem Dn. Magerus attestatur, multisque rationibus probat, et contrariis sufficienter respondet. cap. 12. nu. 386. et multis seqq. Qui ibidem num. 434. scribit: aliis non obstantibus impedimentis, vel concurrentibus cogendi causis, eos, qui sub aliqua protectione sunt, religionem conservare antiquam vel assumere novam, in Imperio tamen approbatam, quocumque tempore libere posse.

Zuwelchem Ende in dem Religion Friden de An. 1555. der §. es soll auch kein Stand den andern, etc. allegirt zu werden pflegt, weil er nemblich dahin gehet, daß die Schutz vnd Schirms-Gerechtigkeit mit der Religion nichts zuthun haben solle.

Also seynd auch vil Reichs Stätt in der benachbartem Fürsten Erb. Schutz, welche doch ohn allen zweiffel immediate dem heyligen Römischen Reich subicirt verbleiben. Inmassen dann auch sehr vil Rlöster vnnd Gottshäuser immediate dem heyligen Römischen Reich vnderworffen, die dannoch ihre Erb Schutz-Herrn haben, welches alles noch vil mehr,vnnd von denen gesagt werden kan, ubi protectio illa expacto singulari widerrüfflich ist. Dabey aber dises nicht ausser Acht zulassen, daß etliche Iura protectionis ex singulari pacto, aliisque circumstantiis, pleniora seynd, vnnd zumahl ein subiectionem vnnd respective Iurisdictionem nach sich ziehen.

Quippe, ut iurisdictio, omniaque fere iurisdictionem aliquam seu Imperium et subiectionem redolentia iura, usu magis et consuetudine pro diversitate personarum et locorum variante, quam certis iuris regulis aestimantwr; ita et hoc axima, quo regulariter Advocatiam non tribuere iurisdictionem asserimus, perpetuum non est. Sunt enim quorundam

Monasteriorum Advocati, quibus praeter oeconomiam et obventionum rationes, iurisdictio criminalis, et quandoque etiam civilis comperit.

Sicque Rosenthalius notat, cap. 4. de feud. concl. 14. num. 4. lit. d. pacto vel usu, Advocatiae Iurisdictionem accedere posse. Ita fere semper Principibus in Coenobia, sub eorum districtu sita, competit Advocatia, et una cum ea exercitium deß Blutbanns, inspectio oeconomicae administrationis, et temporalium aliorum: adeo, ut sine eorum consensu, Monasterii immobilia bona nequeant oppignorari vel alienari. Idque Ius Advocatiae Coenobiorum plerumque Principibus in territoriis suis, hac [orig: hâc] sub formula [orig: formulâ] verborum ab Imperatore concedi solet: Mit allen Praelaturen vnd Clöstern, deroselben Weltlichen Obrigkeiten, Schutzrechten vnd Advocatien. Weher. in observ. pract, verb. Vogttey. Immassen dann, zum Exempel, die Kayserliche Lehenbrieff, vder die Marggraffschafft Baden vnnd Hochberg, etc. vnder andern auch dise Clausulam haben: Mit Landen, Leuthen, Clöster vnd Clöster: Vogteyen, Mann vnd Mannschafften, Lehen vnnd Lehenschafften, Heist: vnd Weltlichen, Zwing vnd Bännen,etc.

Auß welchem aber allem,so biß anhero außgeführt, zu verhoffter Genüge erscheinet, daß, ob gleich je zu Zeitender Schutz vnd Schirm ein Obrigkeit, vnd respective subiection mit sich führt,solches jedoch nit regulariter et ex natura protectionis beschehe: Sondern in allweg vonnöhten seye, daß andere Actus iurisdictionales, a summove territorii iure dependentes, gleich damit hergebracht vnnd gevbet worden. Warvon in thesi nichts weiter gehandlet werden kan, sondern in allweg mehrer Bericht vonnöthen seyn will.

Et confer huc, quod scribit Dn. Mgerus, cap. 10. num. 523. et seqq. Semper annexam habere Iurisdictionem Advocatiam, interritorii iure quae sit radicata, aut si ex usu longaevo seu praescriptione iurisdictio Advocatiae adhaereat, vel eidem annexa reperiatur. Quae tamen an in hoc vel illo pago obtineant locum, ex circumstantiis variis diiudicari debet.

Sic et Erasm. a Chokier, in tract. de Advocat. feudael. quaest. 28. ubi quaerit, an Advocatis competat merum et mixtum Imperium? num. 2. tradit: haec omnia a Diplomate Advocatiali, aut temporis praescriptione dependent, et allegat Wames. consil. 481. de iure patron tom. 2. Praescriptio enim ut et consuetudo, ex. pressae Investiturae aequipollet, ut tradit Andr. Knichen. de sublim. territ. iur. cap. 5. num. 50. Alioquin Advocatis merum, mixtumque Imperium competere non solet, tit. de feud. Guard. et Castaldiae. Nisi iis, tamquam feudatariis iurisdictio sit demandata: Nam eo casu, merum mixtumque Imperium concessum esse censebitur, veluti receptum communi Doctorum calculo testatur Card. Mantica, de tacit. et ambiguis. conven. part. 2. lib. 23. tit. 18. num. 17. Quae sunt verba Erasmi a Chokier.

Dises aber soll allhie vnangeregt, ich nicht lassen, daß, ob gleich die Schirmsverwandte Vnderthanen, ex moribus Iuramentum, quod Schirmspflicht vocant, praestare teneantur; nihilominus tamen exinde Superioritatem vel Iurisdictionem minime probari. Tale enim a Clientibus protectionis causa praestari solitumhomagium, neque assecurationis neque fidelitatis iuramentum dici posse, sed cum iuramento, quod familiaritatis ratione, â Consiliariis Principum et similibus praestatur, aliquam habere cognationem, scribit Dn. Magerus. c. 10. numer. 138. etc.

Ac addit, d. l. Chokier: hoc per iuramentum protectorem nullam Superioritatem vel Iurisdictionem in Clientes acquirere, veluti, nec Nobilis Imperii immediatus, Principis alicuius exsistens Consiliarius, in realibus et personalibus actionibus officium eius non concernentibus, Principi illi, cui a Consiliis est, quoad Iurisdictiomem subicitur, sed pro casuum contingentia vel in Camera Imperiali, vel coram Austragis [orig: Austrâgis] conveniendus est: eo quod iuramentum ultra iurantis intentionem

operari non debeat. Consil. Marpurg. 15. num. 360. vol. 1. Sed ad iurantis consensum restringendum sit, Schrader. de feud. part. 10. sect. 13. num. 47.

Sic etiam novissime Iohan. Bruningus, dissert. de homag. conclas. 9. et. 10. cap. 1. refert Clientes praestare homagium familiare ratione protectionis seu defensi onis, innuens, ex eo nullum subiectionis vinculum enasci, eo quod. ut et subsequenti th. 13. adseverat, non omne et quodvis iuramentum, quod de fidelitate praestatur, Iurisdictionem ei, cui iuratur, attribuat, vid. quoque Beat. decis. tom. 5. d. iudicialib. partis. vol. 1. fol. 729 etc.

Et quod causa protectionis non habeat aliquod ius dominii, asserit Petr. Gregor. Tholosanus, de Republ. lib. 11. cap. 11. num. 6. quema dmodum nec auxiliarii milites mercenarii, ideo Rei publicae domini sunt, quod stipendio ad auxilium, et opem et protectionem eius fuerint advocati.

Sed haec cuncta dicta sunt salvo iudicio prudentiorum, meliusque in iure publico versatorum.

59. Schweren, Schwur.

Schwur dicitur, quod iurantes, suscipiant in se onus longe gravissimum, sie nemmen ein schwär ding auff sich, dum ad Caeli et Terrae, hoc est, ad Creatoris et Creaturarum tribunal augustis simum et tremendum, in omnium et superarum et inferarum rerum velut praesentia constituti, univ ersam naturam contra se ipsos cient, atque sententiam plane horrendam pronuntiantes, et naturae beneficiis, ad hanc vitam necessariis, et Dei favore, conspectuque omnibus optatissimo privari sevolunt: aeternis vero cruciatibus et igni inexringubili se devocent, si scientes fallant. Sie stellen sich für gehägte Bänck, fällen selbst ein Orthail, vnd schreyen Zetter vder sich. Iacob. Ebertus, in historia Iuramentorum, fol. m. 18. fac. 2.

60. Schufft.

Nobilis Saxonibus vocatur Schufft, quae appellatio usu parekba/s1iws2 ignominiosa hodie est, licet in sese honorifica sit. Descendere enim videtur ab Hebraico Schophet, quod Iudicem significat. Quae certe vox eadem [orig: eâdem] adhuc notione apud Germanos, Belgasque usitata reperitur, Söpffen, Scheffen: nec aliunde Gallorum Eschevins deducuntur. Dn. Iosias Nolden. de Statu Nobilium. cap. 1. num. 29.

61. Schutz-Vogt-vnd Standgelt.

Gleich wie dem Malesitz vnd Herrn Mitlern Obrigkeit, die gemaine Gebiett zuversorgen, si in aliam. §. aedes ff. de offic. praesid. auch die Geistliche Güter, vnnd in gemain durch die gantze Herrschafften auß, bey Rechr vnd der Billigkeit mänigklich zubeschützen, Gewalt vnd Recht hat: So gebührt denselben auch, vnnd sonst niemand das Schutz vnnd Vogtgelt von den Geistlichen Gütern einzuzieheit, auch ab den Jahr- vnnd Wochenmärckten das Standgelt einsamblen zulassen: ob den Kirchweyhen den Schutz zuhalten, den Friden außzuruffen, die Verbrecher zustraffen, vnnd alle darvon fallende vnd disen Stucken anhangende Emolumenta, gehören ihme allein zu.

62. Schwaben, Schwabenland.

Vetustorum Suevorum sedes nostra aetate tenent Sueci, Poloni, Livones, Borussi, Pomerani, Lusatii, Bohemi, Moravi, Saxones, Holsati, Dani, Misnenses, Thuringi, Hassi seu Catti et Franci. Basil. Faber. in Thesaur, erudit. Schol. Et quam vis tantum esset Suevorum Imperium, non erat tamen Dominicum aut pambas1ilikon, sed confoed eratum, in quo gentes prope innum erae comprehendebantur, omnes Germanae, ut Suevi ipsi a Monte Suevo sic dicti. vid. Dn. Goldast. de Bohem. lib. 1. cap. 5.

Dicuntur autem ab aliis vom Schwe, ben, propter frequentes transmigrationes. Schwaben, Anglo Saxones fuisse, testaur P. Gretser, in Divis Eystetensib, fol. 170. et seqq.

Sed de Suevis et Suevia. Fabri Crus. in Annal. ac alios item Werdenhag. in Rebus publ. Hanseatic. p. 3. fol. 231.

63. Schwäbisch Kraiß.

64. Schweden.

De Suecia, Suecis, iure Regni Suecici, etc. vid. Leges Suecorum praesertim lib. 1. Typotii Relationem, et Skyte Orationes, ut et Historiam sive Exegesin abdicationis Poloni. add. Tractat. Messenii d. Tumbis apud Sueones. ac eiusd. Retorsionem adversus Petrum parvum. nec non descriptionem Sueciae Lugduni Batav. in 16. impress. Thesoro Politic. part. 1. fol. 340. et seqq.

65. Schwängerung.

De simulata [orig: simulatâ] praegnantia, vid. Paul. Zachiam. in quaestioib. Medicolegalib. lib. 3. tit. 2. qu. 8. de praegnantium super fetatione, et mola, eund. d. loc. lib. 1. tit. 3. per tot. et de morte causa partus. ibid. tit. 4.

Ac notandum hic [orig: hîc], quod pater nomine filii dotare teneatur virginem, quam filius corrupit, partumque alere, salvo tamen iure sibi imputandi in filii legitimam, quicquid eius nomine praestitisset, per tradita ab Anton. Fabro in Codic. tit. ne filius propartreus. lib. 4. definit. 3. ubi ita in Sabaudiae Senatu iudicatum fuisse asserit. Maxime etiam Patris interest, ne filius ignominia afficiatur, ut quod non habet in aere, luere debeat in corpore. l. 1. §. ult. ff. d. poen.

D. Navarr. ad. rubr. non moecbaberis. cap. 16. fol. 115. et seq. in haec verba rescribit: Qui importunis precibus et appellationibus, muneribus, aut falsis persuasionibus, sine pollicitatione virginem ducendi, eam decepit, in utroque foro tenetur. In exteriori quidem ad satis faciendum: in interiori vero ad ducendum, vel ad satis faciendum id, quo illa maneat contenta, vel ad resarciendum ei damnum omne, quod inde illi evenit, scilicet, quanto maioris eget, quo talem adipiscatur Maritum, qualem manens Virgo adipisceretur, iuxta boni viri arbitrium, et aliquid amplius, ob verecundiam, quam rota [orig: rotâ] vita [orig: vitâ] passura est, et ob contumelias, quas ob id a suo marito est acceptura. Imo ultra praedicata obligatur, etiam ad placandum illius Patrem, et satisfaciendum ei pro iniuria illata. Idem traditur in Decisionibus Rotae Rom. a Farinac. collatis. decis. 770. n. 2. et 3. Gutierrez. lib. 1. Canon. quaest. cap. 37. n. 8. 9. 10. 11. et 12. iunct. n. 23. ubi dicit, se ita in Praxi obtinuisse. Et n. 28. ita scribit, quod stuprator non tantum dotem, quam talis virgo accipere consueverit, dare, sed insuper etiam praestare teneatur, quo plus indigert corrupta propter deflorationem, ad inventiendum virum sibi aequevalem: nec Parentes teneantur hanc iniuriam pati, nubendo filiam propter deflorationem viro indigno. Quia dubium non est, quin per deflorationem etiam deterior sit facta puellea, ratione famae et honoris, ideoque longe maiori dote indigeat ad inveniendum virum sibi aequalem: Et defloratorem, qui causam damni dedit, teneri ad illud compensandum. Vnd ob gleichwol, quanta dos esse debeat, deß Herrn Iudicis arbitrio haimbgestellt wird, so ist doch in allweg auff den Statum der Parentum, et qualitates puellae, nec non divitiarum Rei, etc. zuschen. Sic tradente Anton. Thes. decis. pedem. 3. n. 2. Navarrus in suo manuali. cap. 16. num. 16. Quod si vir importunis precibus, et appellationibus, muneribus aut persuasionibus, sine pollicitatione eam ducendi, decepervit virginem, quod ad satis saciendum in utroque foro teneatur. Et sic distinguit inter stupratorem, qui seduxit et decepit virginem, et inter eum, cui vel leviter rogata virgo ultro consensit: Nam si graviter importune fuit rogata, vel muneribus impulsa, saits dicitur coacta quoad hunc effectum, arg. l. 1. C. d. raptu virg. Sicut etiam non tam verum, quam scitum est, quod stuprum ob concurrentes circumstantias, etiam usque ad mortem, vel fustigationem, et relegationem extendi possic. Farinac. in Praxierim. tit. d. delictis Carnis, in V. stuprum. Sic etiam ubi stuprator est inops, et dotem dare non potest stupratae puellae, tunc fustigabitur, et exilio damnabitur, Petr. Gregor. in Syntagm. Iur. lib. 36. cap. 9. Rubic. de stupratorib. num. 5. in fin. vers. fustigabitur. Gutierrez. lib. 1. Canon. quaest. cap. 37. num. 10. Ego in disput. quam defendit Dn. Andreas Rizinger. thes. 26. fol. 61.

Quidam Dd. huius esse opinionis videntur, quod non semper dos integra a stupratore puellae constituenda sit, sed tantum praestandum esse id plus, quod necesse est dari ultra dotem, quasi additamenti loco, propter amissam virginitatem, et quod non daretur filiae, si stuprata non fuisset: Integram vero dotem tum demum a stupratore solvendam esse, si virum eiusdem conditionis et qualitatis invenire amplius non possit, ac si adhuc fuisset virgo: aut puella vel eius parentes, quibus alias onus dotandi incumbit, propter paupertatem non habeant modum illam condigne dotandi: Nam si vel ipsa hunc modum hacbuerit, vel eius parentes, tunc stuprator non teneatur ad integram dotem, sed tantum ad illud plus damni, quod patitur propter passum stuprum, in constituenda maiori dote, quam constituerit, si stuprata non fuisser. Sed haec opinio a Farinac. in Praxi. crim. tit d. delictis Carnis. quaest. 47. §. dos. num. 147. in fin. tit. 129. omnino reicitur, ubi scribit in haec verba: Sed videtur haec limitatio contra mentem omnium Dd. allegator. Imo etiam contra iura, quib. praeallegati Dd. nituntur, volentia, dotem a stupratore stupratae puellae constituendam esse, non in subsidium ipsa, aut parentibus non solvendo exsistentibus, sed simpliciter in odium et poenam delicti, et ita etiam (inquit) apud me dubia admodum exsistit supra allegata opinio, ut nec unquam in Practica viderim fieri distinctionem paupertatis, aut divitiarum puellae et eius parentum: Sed petitam dotem a stupratore semper dandam et constituenda esse, ludices (ait) decreverunt, addito etiam illo pluri, quod necesse esset dari viro propter amissam virginitatem. Allegat Iason. in §. ampl. n. 24. et 25. Instit. d. action. Cacheran. decis. Pedemont. 107. n. 10. Bermon. de publ. Concubin. in §. stuprum. n. 17. Menoch. d. arbitr. Iudic. quaest. lib. 2. Cas. 288. n. 18. et seqq. in addit. qui praeterea dicit, tradita in contrarium a Diaz. in pract. Crim. Canon. procedere tantum in foro conscientiae, non autem foro exteriori seu contentioso, etc. Quibus adstipulatur Berlich. part. 5. pract. conclus. 38. n. 24. ubi ait: Farinacium contrariam opinionem tamquam erroneam recte reicere. So ist auch darauff nit zusehen, oder zugehen, ob vnnd was die deflorirte künfftig für einen Mann erwerben möchte. Anton. Gomez. ad l. Tauri 80. n. 11. ubi arguit pro et contra, et concludit tandem, stuprantem teneri dotare stupratam, etiam quod ipsa nupserit viro ciusdem conditionis et qualitatis, ac si adhuc esset virgo, vel licet etiam habuerit dotem competentem a patre, vel a matre, vel ex suo matrimonio. Ego in disput. de poen. quam defendit Rizinger. th. 26. fol. 61. Facit, quod stuprator, dotem mulieri stupratae statim post stuprum illatum solvere teneatur, nec necesse sit, ut exspectetur tempus nuptiarum, quoniam fieri posset, ut mulier stuprata numquam inveniret virum. Berlich. d. l. n. 26. Harprechts. Oper. Tomo 4. fol. 937. n. 94. Pergit, Cacheran loco supra alleg. nu. 9. in haec verba, quod non attendatur ea tantum dos, quae a Patre stupratae puellae constitueretur, sed maiorem dare teneatur stuprator. sec. expressam decis. Abb. inc. 1. n. 4. Notab. d. adulter. quem sequitur Apostill. ad summam Angel. in verb. stuprum. lit. C. Idem Cacheran. decis. 107. n. 11. in fin. sic concludit: Et ita per excellentiss. Senatum iudicatum fuit, dotandam esse filiam stupratam secundum qualitates et facultates stupratoris, habita ratione qualitatis ipsius virginis, ita ut maior sit dos, quam si a patre filiae virgini fuisset constituta. Secundum ius Div. et Can. Deut. 22. debet stuprator dare Patri puellae 50. Siclos, fünfftzig Seckel Silbers, propter iniuriam etiam Patri illatam, etc. In contrarium vero allegati Dd. Harprecht. Oper. tom 4. pag. 937. n. 97. et Berlich. part 5. conclus. 38. n. 32, in longe diversis a nostris loquuntur terminis, in eo nimirum casu, ubi noteric, vel ex confessione ipsius puellae, vel aliis probationibus constat: puellam nudam ad lectum iuvenis venisse, et in stuprum consensisse. Hoc enim casu alunt praefati Dd. quamvis stuprator neque ad ducendam, neque ad dotandam talem puellam compelli possit, tamen Patrem huius puellae, stupratorem adhuc posse convenire,

ut ab eo aestimationem damni sibi inde provenientis, scil. illius plures, quo ob stuprum illatum caret, cum maiori pecunia [orig: pecuniâ] ad filiam stupratam dotandam opus habeat, petat. Idem Harprecht. d. l. n. 96. et Berlich. loco quo supra. num. 31. Alias enim virginitas et honestas vitae praesumitur: Et virgo semper decepta et seducta praesumitur, donec contrarium dilucide probetur. Harpr. d. l. n. 86. Berlich. d. l. n. 30. in fin. dubio etiam caret, quod in taxanda et aestimandatali dote ratio habenda sit qualitatis, status, conditionis, et divitiarum puellae, suorum que parentum; nec non etiam divitiarum Rei. Ego. d. disp. d. poen. fol. 61. Cacheran. decis. Pedem. 107. n. 6. ubi dicit, dotem a stupratore constituendam esse, ut ex ea possit puella stuprata congrue ali, cum dos et alimenta regulentur a pari. l. cum unus. §. fin. ff. de aelim et cib. legat. Et ita dicit debere esse arbitrium boni Viri Bl. in Nov. speciali 16. primae partis. col. 9. Et Archiepiscopus Florentinus in Summa. in secunda parte, tit. 5. in c. d. stupro. §. 1. ibi vult: stupratorem debere satis facere secundum suam facultatem, et mulieris indigentiam.

66. Schweitzerlandt.

Suevi, Suebi, Suabi, Sueones, Suedi, Sueci, re et veritate sub eandem derivationem eadunt, eandemque gentuem, licet in regionibus et locis diversis consi dentem significant. Reinec. in Commentar. de Saxon. Origin. fol. 7. Inde adeo est, quod regio, ubi habitant Sueci, qui nunc Suiceri, Helvetiorum populus montanus et inalpinus, et a quo universa illa natio nomen est sortita, Suecia, Suicia, Schwei, tzerlandet appelletur, illique sese Suevos esse iactitent, ex Suecorum Regno in hasce alpestra ductos, post multos alios, Dn. Goldast. de Bohemia. lib. 1. cap. 5.

67. Schwertmage.

Der nächste Frendt Mannes halber, qui Latinis dicitur Agnatus, ut Inst. de legit. agnat tut. §. sunt autem agnati. apud Saxones vocatur ein Schwertmage. Georg. Rotschitz. in tract. von Mitgifft. gerade, etc. art. 14. nui. 3. Dann der Magen bedent hid den Begriff vnnd vrsprung der Blutfreunde: Wie sonst der Magen, die Speisel vnnd tawung be, greifft, vnnd der Leber einen! vrsprung zum Geblüte gibet. Das Schwert aber zeiget den Mann an, als der es führet. Doch nennet auch das Weichbild, artic. 26. in gloss. einen Schwertmagen den senigen,der ein Vormunde vnd Vorfechter seines vnmündigen Magens ist, vnd ein Schwert führet. Scheraeus, in der häußlichen Sprachschule. m. fol. 140.

Magum autem antiquissimum verbum est, et significat domum, mansionem, aut etiam familiam. Serrarius lib. 1. Moguntiac. cap. 4. Hinc Neomagum, quasi Newheim oder Newhausen, et convenit cum Hebraeo Mahon, aut Magum, eiusdem notationis. vid. supra verb. heim. et Reiner. Reinec. in Com. ad gest. Caroli M. fol. 14. fac. ubi ait, placet Rhenani coniectura, qui Magum prisicis Gallis domum significare ait. Intelligenda autem Gallorum lingua Germanica, id est, conclave, signihcato ad partem restricto, quod veteribus totum aedificium aut etiam munimentum exprimeret. Hine ergo apud Romanos scriptores Drusmagus, Rothomagus, Neomagus, etc. si dicas, Drusigemach, Roth, gemach,Newgemach.

68. Sein.

Vocis, Sein, Sua, haec natura est, ut si ad rem cum aliis communem referatur, partem quotam designet, ac vim distributivae particulae habeat, eamque tantum partem significet, quae in ea [orig: eâ] re loquentis vel disponentis ita propria est, etiam si tertia vel vicensima fuerit, docente Bartolo ad l. servi electione. §. Labeo. Ibid. Iason. num. 5. ff. de leg. 1. Nam, si ita dictum sit: Quae mea est, quae sua est, et res illa non sit tota mea, non tota sua, tunc hanc particulam mea, tua, sua, distributive positam censeri, ac si describeret partem quotativam, illam videlicet, que mea, quae tua, vel quae sua est, sive illa sit minima, sive magna. vide Iohann. Goeddaeum, inter Consil. Marpurg. vol. 3. consil. 26. num. 78. etc.

69. Cl. Seiner Lehens Gerechtigkeit, vnd mänigklichen anseinen Rechten vnschädlich.

Clausulam hancce apponens, exprefse protestatur et testatum facit, quod non tantum in proprio ipsius iure, sed etiam in aliorum iuribus, nullo modo sibi, aliisve tertiis praeiudicium facere velit, per text. in l. si debitori §. 1. l. sicut. §. non videntur. ff. quib. mod. pign. vel hypoth. l. nec avus. C. de emanc. liber. etc, vide Beatum. in sentent. Saxon. contractib. fol. 539. etc.

70. Selbige.

Dictio eam vel eum, est repetitiva praecedentium, cum omnib. suis qualitatibus. Cephal. consil. 140. num. 17. et seqq.

71. Selbgericht.

Utrum quandoque Vasallus vel Dominus, praetermissis actionibus, aliisve legitimis remediis, ad arma convolare, et depraedationis beneficio ius suum impune promovere queant? Affirmativam tueri videtur Obertus. in cap. 1. de milit. Vasall qui contumax. in fin. lib. 2. F. 22. Schoner. disput. feud. 8. thes. 60. Et sic olim nil frequentius erat, quam iniurias ac lites privatas, bello et armis vindicare, ac extricare: bellumque iustum reputabatur, modo indictum erat: Das Faust, recht, vulgo adpellitabant. Verum abhorrent ab hoc saluberrimae moderni nostri Imperii constitutiones, utpote, quibus iudicia illa, quae Selbgericht nostri appellitant, tamquam pestes Pacis publicae pernitiosi ssimae admodum invisa sunt, Reichs Abschtd, de Anno 1495. 1500. 1522. 1555. 557. 1559. 1566. 1570. et postremo 1576. in quibus habetur firmissimum illud pacis publicae vallum. vid. Gothofred. Anton. disput. feudal. 13. incoronide. item Wilhelm. Anton. in tr. d. literis moratoriis, c. 51. num. 111.

72. Selbsschuldner.

Certa est, et communis Dd. traditio, Fideiussoribus tria competere beneficia, ut notat Abb. in cap. 2. num. 5. extra de fideiuss. Primum est beneficium ordinis seu excussionis. Alterum beneficium divisionis, seu Epistolae D. Hadriani. Tertium cedendarum actionum.

Quod ab beneficium ordinis attinet, sciendum, quod de iure Codicis creditor habebat electionem conveniendi primo vel principalem vel fideiussorem, per l. non recte et l. Iure nostro 5. et l. reos. 23. C. de fideiuss. Hodie vero de iure novissimo Authenticorum, tenetur Creditor prius convenire debitorem, quam fideiussorem conveniat: et si ordine turbato prius convenit fide iussorem, competit fide iussori exceptio ordinis seu excussionis, ut Creditor prius conveniat debitorem Principalem, eumque excutiat, er muß zuvor den Selbsschuldner, ehe er den Bürgen beklagt, der Bezahlunghalber ersuchen. Fideiussor enim non convenitur quamdiu debitor principalis est solvendo. auth. praesente. C. de fideiussor.

Secundum, divisionis nempe beneficium est, quando sunt fideiussores plures, et unus convenitur, tuncis, qui de pluribus solus conventitur, petere potest per Epistolam D. Adriani, ut creditor compellatur dividere actionem, et a quolibet fideiussore suam partem contingentem petere. l. fideiussor. 10. l. inter fideiussores. 26. C. de fideiuss.

Beneficium cedendarum actionum est, quando creditor actiones sibi competente contra consideiussorem, ceditsideiussori solventi. Cum enim fide iussor nullam habeat actionem contra confideiussorem, quia nulla est inter eos obligatio: idcirco fideiussore in solidum convento et solvente, poterit is a creditore petere sibi cedi actione, contra confideiussorem. l. fideiussor. et l. fideiussorib. ff. defideiuss.

Hisce praecognitis, quaeritur an fideiussor, qui se simul constituit principalem debitorem (quod saepius fit) der sich als einen Bürgen vnnd Selbsschuldnern verschreibet, debitum alterius suum proprium faciendo, possit se tueri beneficio ordinis seu excussionis? Omnissis superfluis, et quae in contrarium afferri possent, non attentis, respondeo,

quod illud beneficium eo in casu, dader Bürge zumal Selbsschuldner ist, fideiussori sit denegandum. Quia eo casu, is qui antea erat fide iussor, iam personam fideiussoris exuit atque in eius locum se ipsummet Debitorem constituit. Alias si haec verba Selbsschuldner nihil operarentur, cur posita essent? Ac si non differunt invicem fide iussor simplex, et huiusmodi constituens: quid opus esset aliis atque distinctis nominibus? Indubitatum autem est, verba sic accipienda esse, ut aliquid operentur. l. siqu. 109. inpr. vers. alioqui frustra. ff. de leg. 1. §. haecautem. 2. ff. quod quisque Iuris. l. si stipulatus his. 4. vers. fructus. ff. de usur. Rol. a Valle. consil. 1. num. 123. cons. 55. numer. 45. vol. 3. ubi scribit, quod in dispositione hominis, nullum verbum sine virtute operandi appositum censeatur. Et in Contractibus minimum verbum, Gail. lib. 2. obs. 28. num. 3. nec unica syllaba virtute operandi destitui debet. l. item veniunt. 20. §. Praetor. haec. 6. infin. vers. aptanda. ff. de petit. hered. Nam si haec non stricte observaverimus, verba in contractibus captioni et ludibrio apponerentur, et essent non tam otiosa quam odiosa, Cravet a cons. 272. num. 7. et membranae frustra occuparentur, gloss. in cap. si Remanor, verb. membranas. distinct. 19. Hicronym. Schurff. cons. 23. n. 11. cent. 3.

Hac [orig: Hâc] de quaestione tamen vide Val. Franc. de fideiussor. cap. 5. num. 189. et seqq. Gail. lib. 2. observ 28. Borchold. detransact. cap. 3. Tessaur. decis. 116. Coler. de process. part. 1. cap. 10. num. 254. et mult. seq. Beust. ad l. admonendi. n. 305. ff. de iureiur. Treutler. vol. 2. disp. 28. th. 5. lit. D. Florez Diez demena. quaest. practic. 11.

73. Semperfrey.

ADDITIO.

Liberi homines, quorum maiores nullam servitutem servierunt, proprie erant Nobiles. Nam qui ex servitute manumissi libertatem consequebantur, Ingenui dicti, et ab Alemannis Semperfry, et formula manumissionis, semper ingenuus atque securus exsistat. Item ab omni servitutis iugo sit exutus in perpetuum, vide Cuiac. lib. 14. observat. c. 27. Haec formula, teste Goldast tom. 1. rer. Alemannic. part. 1. fol. 218. avorum memoria, sublato manumissionis ritu, iis aptari caepit, qui Baronum Ordini ab Imperatore primum adscribebantur, ut iuberentur esse ac dicerentur porro Semperfrey, quae appellatio olim nota erat libertini generis, apud maiores autem nostros novorum Baronum. Hodie ut vetustas temporis omnia commutat, et vilia quoque in maius provehit, et quae despecta erant, in honoris ac dignitatis gradum collocat; sicut alii tituli, sic etiam iste ab iis vindicatur, qui hoc in gradu superiores aliis esse ac praeire student, et tantum non privus ac novus honor factus est, haec Goldast. sed vide quae habeo in Notab. 1. l. verb. Freyherr §. at. hac aliquantum. fol. 325. ] Ioh. Iac. Speid V. I. L.

74. Session.

De praerogativa Sessionis, vulgavi Tractatum, qui videri potest. Et etiam Iohan. bolognetus, ad l. 3. ff. si cert, petat.

Ac de Sessione Ordinum in Comitiis agit Dominic. Arumae. in tract. de Comitiis Imperii cap. 7. num. 18. et num. 50. ac seqq. passim. Von den Session Stritten auff den Reichstägen, vnnd wie dieselbige beyzulegen, vide Geitzkoflers drey discurs cap. 3.

An Doctor nobilem praecedat? disquirit Arum. 4. disc. 32. Et de praerogativa militis ac literati, exstat consultatio Cl. Dn. Thom. Lansii singularis.

quis maioris sit dignationis, titulus Comitis an Marchinis, quaeri potest: Quod ad ius commune attinet, Marchio Comiti anteferendus esse, non dubitatur. Late Boer. tract. de auctor. magni Consil. 2 part. §. 1. num. 6. nisi modo idem fuerit Comes simul et Marchio, quia tum praeferendus est illi, qui altero tantum titulo fuerit insignitus, per tradita Iason. in l. re coniuncti. num. 18. ff. deleg 1.

Ceterum, quod ad Hispanos pertinet, Comitis titulum praestantiorem esse, quam Marchionis, cerium videtur: Fere enim ubique locorum Regiae Leges loquendo, Comites Marchionibus anteponunt. Et cum alias saepe reperire licet, in l. 11. tit. 1. part. 2. raroque hic ordo pervertitur. ideoque sequendus, l. quoties. ff. de usufruct.

Quod si Hispaniae annales consulas, facile comperies, Comitis titulum antiquissimum esse, Marchionis contra quam recentissimum.

Ducibus praestabant, uti ostendunt Acta antiquorum Conciliorum, quibus ita inscribi solitum erat: Ella Comes et Dux: Fandilla Comes et Dux. Teste Vasaeo, in Chron. Hispan. tom. 1. c. 22. vide Parladorium, rer. quotid lib. 2. cap. 13.

Depraecedentia Hispani et Galli, vide Maiol. indieb. Canicular. fol. m. 1151. et conscripsit hac de re, Tractat singular. Valdesius, ubi in genere multa de hac [orig: hâc] materia [orig: materiâ] habentut. Et haec lis in causa fuit, ut Hispanicus Legatus, Tridenti separatim, nec apud alios Oratores sederet: Ut refertur in subscript. Concil. Tridentini. Ibid etiam sess. 2. ad fin. habetur: quod sessio non debito loco, nemini debeat praeiudicare.

Anno Christi 1608. in Comitiis Ratisbonensibus, ist den Thursächsischen Rähren die Instruction gegeben worden: Ob nichr der Session-Stritt auff ein vnparrhevisch Loß zurichten, oder gar einzustellen.

75. Setzlehen.

Sic vocatur scudum conditionatum, seu conditionale, vide Gothofr. Anton. disp. feud. 1. th. 7. lit. K.

76. Siben Wunderwerck der Welr.

De septem Orbis spectaculis et miraculis, vid. P. Rader. adlib. singular. Martial. fol. 18. et seqq.

77. Sich selbst entleiben.

Deiis, qui sibiipsis mortem inferunt, vide Bockel. in visionib. disquisit. 6. nu. 20. Guyon. divers. lecons. tom. 3. lib. 2. cap. 14. et seq. Onciac. quaest. 38. Verdier. var. lect. fol. m. 164. Bullae. inpraecept. Iuris, praecept. 2. nu. 26 etc. et me disp d. homicid. ac intract. d. vitae et mortis considerat.

Utrum aliquis possit se ipsum occidere, et quot peccata committat, qui se ipsum occidit? vide Bonacinam, de contract. et restitution. disput. 2. quaest. ult. sect. 1. punct. 5. Adde R. P. Hier. Drexelii, Aeternitatis Prodromum. c. 2. §. 6. fol. 147. ubi aliquot exempla contemptae, sibique fortiter illatae mortis refert; et andem addit: Ergone tantum robur vanissimis hominibus fuerit in mortem, et Christiani Deo Adiutore freti trepident, concidantque animis? Non estmalum mors, sed malum est mortis metus. Obsecro res ipsas examinemus, non umbras rerum. Si Senecae credimus, Mors optimum Naturae inventum, malorumque omnium remedium est. Quid ergo ad extrema trepidamus? Excipiet nos magna et immortalis voluptas aeterna. Invicti esse possumus, inconcussi non possumus. Transeundum est. De occulta vi morbi aut furoris, ad interitum praecipitio cogentis, exemplis illustrata, vide omnino Lul. Bisciol. horar. subsecivar. lib. 3. c. 3.

Eorum, qui semet necassent [orig: necâssent], Tarquinius Priscus iussit corpora in crucem suffigi, Plinius lib. 36 cap. 15. sub Impp. amputata sontibus capita, in crucem sublata, Xiphilinus, in Severo de Nigro. Apud eundem et Herodianum de Albino, Plutarch. de Cleomene. iussisse Ptolomaeum corpus eius crucifigi, capitenus in culeum insutum. Et videtur moris fuisse, ut perditissimi quiqueve, et maxime ex osi parricidarum in morem, vel ante vel post supplicium culeo insuerentur. vid. Pontan. in Attic. Bellar. vol. 3. cap. 286. fol. 266. et me, de vita et morte, fol. 100. etc. ac disp. de homicidio. thes. 4. etc. item Bisciol. horar subcesivar. tom. 2. lib. 16. cap. 1. Servin. plaid. tom. 3. fol. 520.

Farinacius tamen de inquisit qu. 11. sub. num. 80. tradit, de iure veram, magisque communem opinionem esse, cadver eorum, qui se ipsos occidunt taedio vitae, non suspendi, vel in eos saeviri debere, sed tantum Ecclesi astica sepultura privari. Wie die ienige,so sich selbs entleiben, in dem Hertzogrhumb Würtemberg begraben werden, vide die Würt. Landrsordn. ad fin. ubi tres distinguuntur casus. fol. 363.

Sed quaeritur, wann eine so schwanger,sich ersäuffr, an partus utero matris exsistens, mit der Mutter, cui Christiana sepultura merito denegatur, vnder den Galgenzuvergraben. Nego, ne innocens puniatur: Ergo forsan exsecandus partus.

Repertus autem suspensus laqueo vel praecipitatus, an praesumatur se ipsum occidisse, etc. vid. annotat. ad Iul. Clar. lib. 5. §. fin. n. 200.

An liceat se occidere pudicitiae servandae causa? Camerar. meditat historicar. centur. 3. cap. 78.

78. Siechen, Siechenhäuser, Sondersiechen.

In proclivi est, Constitutionem Curatorum leprosorii, susceptionem rationum ab ipsis reddendarum, nec non visitationem et inspectionem huius Domus, etc. ad ius Superioritatis spectare. administratio enim annexa est visitationi, et visitatio Iurisdictioni Ordinarii, per notata Nicol. Everhard. Iun. consil. 1. num. 176. et seq. vol. 1. Qui Ordinarius, quoad hospitalia laicalia (et sic multo magis leprosoria) est superior Laicus vel Dominus territorii, Alder. Mascard. de Satutor. Interpret. concl. 1. num. 164. et seqq. multis.

De Lepra autem nostrate, et num eadem cum Iudaeorum, ac item cur hodie minus frequens et saeva sit? dixi quaedam intract. de vita et morte, fol. 78. et seq. de lepra etiam vide Mercurial. de morbis cutis, fol. 179.

79. Sigil.

Sigillum vel Signum (vulgo Sigil, Petschafft oder Pitschler) est character, idest, nota et forma, quae imprimitur probationis et fidei causa, cap. inter dilectos. de fide Instrum. sive id fiat annulo signatorio, l 74. de V. Signif. sive alio Signo et Sigillo. Varie enim homines signant, dummodo Signum illud, quo utuntur, habeat xarakth=ra id est, formam, aut insculptam imaginem. l. 22. §. 4. ff. quitest. fac. poss. l. 22. ff. detestib.

Instrumentum quando non est Magistratus publico, et ad negotia destinato Sigillo corroboratum, sed tantummodo Sigillum privatum habet appositum, tunc non habetur pro publico Instrumento, quo probetur veritas iudicii seu actus, cuius meminit, sed tantum est privata scriptura, quae probat quidem et operatur aliquid contra scribentem, sed contra tertium fidem non facit. Innoc. et Dd. in c. 2. de fide Instrum. Socin. consil. 108. col. 3. vers. praeterea lib. 2. Cravet. cons. 40. num. 5. Eodem modo distinguit Menochius inter Sigillum publicum Magistratus, seu solitum, et ad negotia destinatum, et inter Sigillum privatum libr. 2. de arb. Iud. quaestion cas. 113. cent. 2. quam distinctionem confirmant Felin. in c. 3. defid. Instr. Spec. tit. deprobat. §. ult. vers. decipere. Bald. cons. 464. num. 1. part. 1. Huius distinctionis certae suntrationes, nimirum quod sigilla privata facilius surripi, et ad fraudem faciendam, usurpari possint, quam principum, magnatum, ac Civitatum sigilla publica, quae idcirco magna sollictudine custodiuntur. Panorm. inc. post cessionem n. 5. extra de probat. Wesenbec. cons. 11. num. 36. et cons. 27. n. 12. per l. 2. §. ille autem. C. de Lat. lib. toll.

Sigillorum ergo in iure duo sunt genera, alterum authenticum, quod fidem facit, ut sunt Sigilla Impp. Principum et similium Magnatum, quod Sigillum publicum dicitur a publico officio. Iudicibus enim tam ordinariis, quam delegatis ad suorum actorum fidem Sigilli usus permittitur, tam in citationibus, quam in aliis actibus substantialibus, cuius rei formam ponit Specul. tit. de citat. §. iam de citatione. num. 2. et ubi unus est Iudex, unicum Sigillum ponitur, si vero plures, plura poni possunt sigilla, sed unicum sufficere, dicit Specul. d. loc. Thessaur. libr. 2. for. quaest. ult. num. 10 etc. Aliud est genus Sigillorum, quae privata sigilla dicuntur, et illa scripturam non faciunt authenticam: quia Sigillum privatum non apponitur ad confirmandam scripturam, sed tantum in testimonium, et habet solam vim subscriptionis, late Socin. cons. 258. lib. 2. nu. 7. Roman. cons. 303. in fin. Imo videtur Sigillum minus ponderis ad probandum, praesertim contra tertium habere, quia Sigillum perse nihil dicit, nihil loquitur, estque testis mutus et incertus Bald. in titul. de Pac. constant. vers. Imperialis. n. 8. Menoch. cas. 113. in princ.

Sigilla vel Signa maioris securitatis causa [orig: causâ] in Instrumentis adhibemus, iisque ca vallamus et munimus. Quippe quod ver itas magis oculis, quam auribus infigatur. §. fin. Inst. de grad. cognat. Unde plura Sigilla literis appensa maiorem et validiorem probationem faciunt. Gasp. Ant. Thesaur. lib. 2. quae. forens. qu. ult. n. 9.

Et Sigilli appositio fit pro authenticanda et confirmanda fide actorum. text. et gl. inc. pervenit. de fideiussorib. Sigilli namque appositio reddit scripturam authenticam et fide dignam. Bl. in l. bonaefidei. C. de iureiur. inductiturque totius scripturae approbatio, etiam alienae, late Gabriel. comm. conclus. 1. de prob. conol. 4. per tot.

Ut Sigillum indubitatum sit, necesse est, ut integrum et cognoscibile imprimatur. Canonistae. in c. quod super his. de fide Instrum. Unde si Signa turbata sunt, non videtur signatum. l. 22. §. 3. ff. qui test. fac. poss. Menoch. cas. 113. et praes. 57. libr. 2. Covarruv. pract. quaest. 22. Anton. Gabriel. conclus. 4. n. 23. lib. 1.

Ex Sigillo apposito probatur, vel saltem praesumitur consensus eius, cuius est Sigillum. l. 51. l. Ista stipulatio. 126. §. Chrysogonus. ubi Dd. ff. de V. Signif. Appositio item Sigilli est signum ratificationis et confirmationis. Bald. in l. fraudem. ff. detestam. milit. et Delegationem probari per solum Sigillum delegantis, voluit Angel. in l. consentaneum ad fin. C. quomodo et quando Iudex. Innocent. in c. quoniam contra. d. probat. Et inductit contra Sigillantem perfectam probationem, ut tradit Cephal. consil. 141. n. 11. vol. 1. Modo nihil dolose et in fraudem factum fuerit. l. 2. C. de reb. al. vid. omnino Menoch. lib. 2. praesumpt. 57. et seq. pertot.

Quod enim invito vel ignorante appositum est, Domino non praeiudicat. l. Caius Saius. de pign. act. Schurpff. consil. 7. n. 5. et 17. n. 13. cent. 1. Schrader. libr. 2. consil. 32. Saepe enim compertum est, fraude conquisita Sigillum adhibitum. d. l. 2. Cod. dereb. al. non al. Quod si quis alienum Sigillum imitatus fuerit, in crimen falsi incidit, et poenam mortis vel relegationis et fustigationis, perpensis circumstantiis, subire tenetur. l. quid sifalsum. ff. de fals. Quilibet namque suo, et non alieno signouti debet, l. 27. ff. eod. Nam qui signum adulterinum fecerit, sculpseritve, l. 30. ff. d. t. quique illicitis signis usus fuerit, punitur L. Cornelia de falsis. l. cos. 27. §. 3. ff. ad L. Corn. defals.

Testibus vero, qui carent aliquo annulo signatorio vel alio Sigillo, absque poena falsi, alieno annulo vel Sigillo uti licet. per §. possunt. 5. Inst. de Testam. ordin. l. 22. §. 2. et l. 12. C. de testam. Is vero qui utitur signo alieno, hoc exprimere debet, quare illud adhibuerit. l. ad testium. §. siab ipso. ff. de testibus. Fr. Marc. 1. decis. 992.

Nam alio ignorante, et fraudulenter appositum non obligat. text. in l. 2. de reb. al. non al. Mascard. conclus. 1302. num. 8. et seq. Menoch. praesumpt. 57. numer. 8. et 9. Secus est, quando Sigillum proprium impressum fuit. Marc. decis. 991. Bornit. de Instrum. lib. 1. cap. 20. §. deinde.

Sigillum solum sine adminiculis positum, est veluti testis mutus et incertus, ut ait Bald. in l. 19. in fin. C. de furt. Francisc. Marc. decis. 992. inpr. vol. 1. vid. Borel. de Magistr. f. 424. Est enim res inanimata, quae facile corrumpi, surripi atque eius loco falsum clam substitui potest. c. tertio loco. et ibi Dec. num. 1. de probat. Coler. in Process. exsecut. part. 3. cap. 1. num. 81. Cravetta. consil. 46. num. 5. part. 1. Ideo subscriptio atque signatio partis et testium necessaria est simul et regulariter. Quippe quod duo vincula fortius ligant, quam unum. l. reconiuncti. ff. de leg. 3. auth. cessante. C. de suis et legitim. §. sed hodie. Inst. de adopt. Et varietas oculis spectata, et totsensibus insinuata, manibusque in tuto locata. l. hac consultissima. C. de testam. atque signis indubitatis monstrata, magis magisque confirmatur. l. 9. §. 8. ff. de condit. et demonstr. Ita in sollenni Testamento usus utriusque manus et signi necessario requiritur. d. l. hac consultissimal. ad testium. 22. §. 4. ibi: Si quis ex testibus nomen suum non adscripserit, veruntamen signaverit, pro eo est, ac si adhibitus non esset. C. de testam. sed vide Bornitium. de Instrum. lib. 1. cap. 21.

Remoto Sigillo, Instrumentum annullatur et vitiatur eadem ratione, qua subscriptio deletur, text. in auth. non

observatur. C. de Testam. ibi: Si Testator Testamentum Iure factum inciderit vel signa removerit. Nov. 119. c. 9. et l. 30. C. cod. vel resignaverit. l. 23. vel signa turbaverit. l. 22. §. 3. ff. qui testam. fac. poss. Cum ergo ad sollennitatem Testamenti quoque requiratur sigillatio, et pro solenni adhibita fuerita Testatore, consequens eritdicere, per illam remotionem videri eum recessisse a priore voluntate, et illud Testamentum, tamquam non sollenne, non velle valcre eo modo, quo deberet.

Sigillorum usus ad evitandas falsitates potissimum introductus fuit, non enim tam facile Sigillum falsificari, sicut scriptura potest, ut Sueton. in Nerone ostendit cap. 17. vid. Casp. Anton. Thessaur. lib. 2. qu forens. qu. 10. apr.

Sigillis alienis quando fides adhibenda. vid. Mynsing. defide Instrum. cap. 7. nu. 3. etc. fol. 33.

De Sigillorum recognitione. vid. Praeiudic. Camer. verb. Sigillor. recognitio.

Ius sigillandi literas, pertinet ad universalem territorii Dominum, Nicol. Everhard Iun. cons. 47. vol. 1. per discurs.

Concordi Doctorum assertione tenetur, si Instrumentum publicum sit sigilatum, et Sigillum frangatur vel deponatur, quod nihilominus fides Instrumenti duret, Zasius lib. 1. consil. 2. num. 37. et seq. cum allegatis ibidem.

Plura de sigillis invenies apud Bornitium tr. de Instrument. f. 81. etc. et fol. 88. Ludoph. Schraderum consil. 32. Monte. rum a Cueva deeis. 12. Menoch. lib. 2. praesumpt. 57 etc. Borell. de Magistratuum Edictis. libr. 2. cap. 13. Dn. Martin. Mager. tract. deadvocatia armata. cap 14. num. 80. et seqq. Kirchner. Cancellar. lib. 4. cap. 2. et 3.

De efficacia auctoritate et probatione Sigillorum, late Matth. Coler. consil. 28. num. 220. etc. et Rutger. Ruland. in notis ad process. Ferrar. Montan. fol. 124.

80. Silberkauff.

Ius Civili constitutum est, ut metalla potius fisco, quam privatis vendantur; unde hodie Principes Germaniae in suis ditionibus emptionem metallorum, vulgo den Silberkauff, sibi rescrvant. l. 1. C. de metallar. Quod et in Sale in Gallia observari, allegat Farinac. quaest. 104. inspect. 2. num. 64. et in ferro in Italia, Afflict. cap. 1. quae sunt Regal. Ita Principi reservatur ius licentiam concedendi privatis, ut possint inquirere Saxa, lapides, metalla. Afflict. d. c. 1. quae sintregal. in v. Argentariae. num. 8.

81. Simonia.

De Simonia et Simoniacis, vid. tract. singul. Martin. Bonacinae Hackelmann. Dispp. Canonic. disputat. 11. et libr. VII. Decretal. lib. 3. per tot. et lib. 5. tit. 11.

82. Sipp.

Sipp haißt sovil als das Geblüte, vnd ein Sippschafft bedeut die Blut-Freundtschafft, die Gesippe, die in Erbgang volgen Sächsisch Landtrecht. lib. 1. art. 3. in gl. et Weichbild. art. 63. ingl.

83. Slaven.

Maximae molis erat, Slavicam in Bohemia et vicinis locis dominare ac subagitare gentem. Ut enim Slavi primum in Bohemiam et confinia eius sunt ingressi, numquam cessaverunt infesta continuo negotia Teutonibus facessere, quibus initio non admodum grati erant hospites. Quamobrem Germani aegerrime sustinentes in sinu alienigenas, ceu proserpentes quasdam bestias fovere, assiduo laborabant, ut Slavos sedibus occupatis, rursum depellerent, aut si id fieri propter multitudinem corum non posset, frenum saltem inicerent, ne ulterius progredi ac grassari auderent: Hinc bella ingentia orta sunt, Slavis pro possessione, Teuthonibus pro iure suo pugnantibus. Et fortuna plerumque Germanis favebat, ut victos et captos Slavos in miserrimam servitutem abducerent, cosque iumentorum instar passim per Europam distraherent, ad operaque publica destinarent. Hinc nata est illa vulgaris loquendi formula, qua [orig: quâ] non Germani modo, sed plerique Europaei etiamnum

utuntur, ut Salvos pro servis et mancipiis in communi sermone usurpent. vid. Dn. Goldastum, de Bohemia lib. 2. cap. 1. et adde me, de trib. domest societ. specieb. fol. 32.

84. Sodomia.

De turpi amore virorum erga viros, ementito sexu sub praetextu nuptiarum, et falsa feminarum specie etc. vid. Camerar. meditat. historicar. cent. 2. cap. 42.

85. Söhn.

Filiorum appellatione non veniunt filii adoptivi vel arrogati. l. si ita quis ff. de leg. 2. l. fideicommissum. ff. condit. et demonstr. Isti enim dicuntur filii uris fictione. §. 1. Inst. deadopt. Bald. consil. 24. lib. 1. Et imaginarii appellantur. l. filio quem inprinc. ff. delib. et posthum. l. cum in adoptivis. §. Sed ne. C. de adopt. imo dicit Baldus, illos dici filios abusivos, in cap. cum incunctis, infin, de elect. Rol. consil. 18. num. 24. lib. 2. late Tiraquell. in l. si unquam in verb. susceperit liberos.???. 7. de revoc. donat.

An filiorum appellatione veniant nepotes in contractibus? Peguera, decis. 161. An item veniant filiae? late Fusar. d substitut. et fideic. quaest. 319. et seqq.

86. So.

87. Soferm.

Dictio illa so ferin, conditionem designat, et per saeclarat, ut testatur Borgnin. Cavalc. tr. de usufr. mul. relict. sect. 2. num. 42. et 44. ubi quod dictiones hae, dummodo, ita tamen, casu quo, etc. non solum conditionem inducant, sed etiam denotent eam perpetuo servari debere et oportere. Magon. decis. Lucens. 89. num. 10. et seq.

88. Sold, Soldner, Soldat.

Solidatus, teste Vegetio, appellatur is, cui Stipendia ab Imperatore erant promissa. Unde procul dubio acceptum est vulgare ein Soldner, pro Stipendiato, et Sold pro Stipendio, Enimvero populus Romanus, cum supra ducentos annos, propriis impendiis militasset [orig: militâsset]: tandem decreverunt Patres, ut stipendium miles acciperet. Succedente feliciter re militari, quo magis animos eorum inflammarent: praeter pecunias, frumenta quoque ac vestem addere solebant pedestribus, aliis vero Equum. Inde Matriculati et Solidati coeperunt appellari. Oldendorp. de actionib. class. 5. tit. de actionib. beneficiariis. fol. 742.

Aliis origo huius vocis (Soldat) est a Solido, quem XL. denarios valuisse, Hincmarus testatur in lib. de vita et actib. B. Remigii, vel a Sold, quod Stipendium et mercedem signisicat. Abb. Ursperg. de Philippo Imperatere: Hic cum non haberet pecunias, quibus solaria sive solda praeberet militibus, primus coepit distrahere praedia, quae Pater suus acquisierat. Carolomannus enim in Edicto religioso apud Aventinum lib. 3. Propter crebra bella pars Ecclesi asticae pecuniae, nempe XII. Denarii, quem solidum vocamus, contribuantur mihi, quo militibus nostris praemia condigna laboribus solvantur.

Feudistae quoque a solidis nomen hoc deducunt, lib. 2. tit. 10. Soldata est praestatio quaedam annua gratuita, sic dicta, quae plerumque in solidorum donatione consistit: quandoque autem in vino et annona.

Potest et a Solduriis Gallis deduci etymon der Soldaten-vide me, de ordine Equestri libero, a princ.

89. Soldaten Werbung.

Ob Teutsche vom Adel frembden Herin zuziehen dörffen? vide Arum. 4. decis. 20. ubi hoc affirmat. Sed nisi id fiat nec principaliter, nec in consequentiam contra, Imperatorem. Nobiles enim seyndr deß Kaysers Edle Knecht vnd Leibguardi, eiusque quasi Landsassii.

Eandem libertatem non solum praetendunt Galli, sed etiam REx corum eam ex cusat. Iulien Peleus. lib. 2. de l' histoire

de Henry legrand. fol. 454. Non consultum esse, Principibus permittere die Soldaten Werbungen in corum territoriis, docet Calderin. discurs. 13.

90. Solennitäten.

Sollennitas est, quicquid praecipuum requiritur ultra consensum, et quicquid adicitur formationi iuris gentium, secundum Bald. in l. et Epistola C. de fideicom. et est actus indivisibilis. Et dicit idem Bald in l. prolatam. 2. num. 7. Cod. de sent. quod folennitas sit facere actum solenem, secundum formam iuris, et sollennitas est quid diversum, et differt a substantia et forma. Innoc. in c. quodsicut. col. 2. deelect. Bald. in l. 1. col. 2. num. 4. C. de sacros. Eccles. ubi inquit, quod licet promiscue utamur his verbis, tamen differunt: quia aliud est forma, aliud sollennitas, et aliud substantia. Formae est exemplum unus Contextus in Testamento, interrogatio et responsio in stipulatione. Sollennitatis exempla sunt, testium adhibitio, rogatio, Scriptura et similia requisita. Substantia vero est ipsa dispositio, et ipsa res, idest, essentia rei. l. obligationum substantia. ff. de act. et oblig. vide Bertazol. in tract. Clausular. Instrument. Claus 4 gloss. 20. Everhard. inlocis legalib. in loco a desectuformae.

91. Soofft vnd vil.

Per verba Toties, Quoties, videtur liberrimum sine ullius temporis circumscriptione arbitrium concessum esse, ad faciendum id, quod hoc modo concessum est, l. veluti. 7. §. 1. ff. de edend. l. 15. §. 1. ibique gl. in verb. iterum. Anton. Gabriel. commun. concl. lib. 7. tit. de maleficiis. concl. 15. num. 3. et seq. ubi hanc Clausulam dicit apram esse importare infinitatem, istamque opinionem magis communem appellat lacob Schultes. lib. 2. quaest. pract. quaest. 55. nu. 1. vide Martam. in tract. Clausular. part. nclausul. 148.

92. Sollen.

Verbum oportet, praecisam coactionem, sive necessitatem importat, ut probatur in l. 1. in princ. ibi: prius nosse [orig: nôsse] oportet. ff. de Iust. et iur. Tamen aliquando ratione subiectae materiae, impropriatur, ut importet solum honestatem, et exponitur pro decet, textus est in l. 1. inprinc. iunct. gl. ff. de Iustit. et iure. et in prooem. Instit. a princ. Sic etiam verbum tenetur, quod regulariter necessitatem importat, clem. exivide paradiso. §. et quia praeterea in fin. propter subiectam materiam mutat naturam, text. in c. inter alia. de sent. excomm.

Ut et verbum debet, ratione subiectae materiae impropriatur, et interdum ponitur pro potest, et econtra verbum potest pro debet. text. iuncta gl. in l. 2. C. ubi inrem act. et in l. observare. §. postbaec. ff. de off. Procons. et interdum verbum debet, ratione subiectae materiae ponitur pro decet, etiamsi praecedat dictio praecisa omnino, per c. 1. dedespons. impub. Schrader. d. feud. p. 10. sect. 20. n. 26. Nicol. Everhard. in loco a subiecta materia. num. 17. Stephan. Gratian. tom. 1. discept. forens. cap. 146. num. 19. Verbum sollen, quomodo in mandatis accipiatur, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tr. de literis Moratoriis. fol. m. 509. Quando item verbailla, sollen krafftloß vnnd vnvorträglich seyn, intelligenda, docet idem. d tract. cap. 29. num. 5. et 6.

93. Sondern.

Huius adversativae natura est, ut ponatur inter diversa, et apertam inter illa demonstret diversitatem, tam in iure quam in facto: per singularem doctrinam Socini, in l fandum num. 7. ff de except. Octav. Vulpel. in tract. de praepos. adverb. et coniunct. in verb. sedvers. et ponitur. Herman. Vultei. inter consil. Marpurg. cons. 35. num. 79. vol. 3.

94. Sonderlich, fürnemblich.

Dictio praecipue, fürnemblich, est implicativa, et sic casum contrarium, licet non expressum comprehendit. gloss. in l. 1. in verb. praecipue. ff. de testib. Sicut de dictione maxime, sonderlich censuit gl. in illud verb. aestimari. ff. ad L. Aquil. et in l. quod

siminor. §. restitutio in verb. in venditione. ff. de minor. Iason. in l. qui se patris. num. 34. C. unde lib. Everhard. in loc. a natur. diction. implicat. Molin. ad consuet. Paris. part. 1. §. 2. gl. 4. num. 37. et vide quae dixi supra, in verb Auch. Volcmar. Hess. in tract. de testib. centur. 4. conclus. 40. num. 117.

Dictio praesertim, proprie ponitur comparative, et importatidem, quod dictio maxime, Calder. consil. 548. Gemin. cons. 16. num. 4. ver. non obstat. ubi quod non inducit necessitatem probandiid, quod dicitur per actionem praesertim vel maxime, Tusch. pract. concl. lit. D. concl. 338.

94. Sonsten andere.

95. Sontag.

In Resurrectionis Dominicae memoriam, ac gratiarum actionem, ipsa dies, qua id accidit, Dominica est appellata, non ab aliis, quam ab ipsis Apostolis. Nam et Iohannes Evangelista de eadem [orig: eâdem] diesic dicta meminit; itemque Ignatus, et aliitemporibus Apostolorum proximi; eandemque celebrandam statuerunt, non anniversario revoluto tantum mensium orbe, sed cuius libet hebdomadis eadem [orig: eâdem] prima [orig: primâ] recurrente die. Baron in annalb. ad An. Christi 34 n. 52.

96. Sowol, als, etc.

Dictiones tam et quam, sunt divisae, et actum tribuunt cuilibet enuntiato. l. si cui legatorum. ff. ut in poss. legat. Grat. 9. cons. 9. num. 99. libr. 1. Menoch. consil. 400. num. 1. et sui natura resolvuntur in singularitatem, l. fin Cod. dedot. promiss.

Quae verba interdum stant augmentative, veluti; si alicui conceditur Privilegium in omnibus, et per omnia, prout habet talis et subiungitur, tam quoad iurisdictionem, quam quoad alia, tunc ipsa Clausula extendit. Aliquando restringit, ut si societas sit contracta de omnibus quaesitis et quaerendis, tam ex arte, quam ex operibus, tunc ipsa Societas restringitur ad explicata per Clausulam. Marta, de Clausul. part. 1. Cl. 372.

97. Spanische Monarchi.

De potentia Regis Hispaniarum, vid. REsp. Hisp. Lugdun. Batav. impress. Meillet, ad Tacit. fol. 886.

98. Spilen.

De variis ludis antiquorum. vid. Souterii Palamadem, et Rauchbar. 2. quaest. 25. ubi de ludis licitis et illicitis. adde Molinam, de iust. et iur. tract. 2. disp. 510. etc. de pecunia ludenti mutuo data, Parlador. 2. quotid. cap. 7. ego de mutuo. cap. 22. De repetitione pecuniae in ludo amissae, Farinac. quaest. 109. De poena falsorum. Pfeil. consil. 28.

Von falscher Müntz, so bey dem Spilen auffgesetzt. Item von falschem Gelt, welches bey dem Spilen gewonen vnnd wider auffgesetzr worden. vid. Beat. decis. tom. 4. p. 4. de crimin. tit. 43. cap. 1. et 2. fol. 674. et seqq. qui idem tom. 2. d. contract. p. 1. cap. 2. fol. 48. Sententiam refert, daß man das auff Borg verspilte Geltzubezahlennit schuldig, deßgleichen, wann einer einem Gelt zum spilen leihe, vnd wider abgewine.

Utrum debeatur poena, wann einer das spilenbey angesetzter Straff zu 10. oder mehr Gülden, veriedr, et postea tali promissione non obstante, ludit? quod affirmatidem Beatus. d. loc. fol. 49. in eam remque sententiam d. An. 1554. latam, adducit: ibi: daß außden Actis sovil befindtlich, daß der geklagte vor Vngehorsamb nicht zuachten, sondern zulässig gewesen, vnd die Klagvernainer, Klager aber ihme dieselbe in sein Gewissen gestellt so ister schuldig sein Gewissen zueröffnen, nemblich ob er Klägerverhaissen vnd zugesagr habe, daß er kein Spil mehr sein Lebenlang thun, weder auff der Karten, Würffel vnd Boßkugeln, vnd sooffter deß spilens befunden, so wolt er dem Kläger 100. Thaler verfallen seyn,wo ernicht solches gerhan, vnd daß er darvberzu P. auff der Karten gespilt, sowäre er schuldig dem Kläger vor jedesmal die gewilligte Peen zugeben, von rechrswegen, etc.

De pernitie deß spilens, vid. Dn. Wilhelm. Anton. intract. d. Quinquennel. fol. m. 483. Maurit. Alcedo intract. de praecelletntia Episcopal. dignitat. cap. 5. nu. 9. et seq. fol. m. 51. et Taffin. d. emendat. vita. 2. c. 19.

99. Spital.

Hospitale dicitur venerabilis, pius locus, sicut Ecclesia, et ideo omnia Privilegia concessa Ecclesiis, ad hospitalia et alia loca pia extenduntur, Schneidewin. de praescript. spec. 4. sub num. 18.

Hospitalia Episcopi auctoritate erecta, Ecclesiastica [orig: Ecclesiasticâ] immunitate gaudent, Archidiac. in c. definivit. 17. quaest. 4. quem sequitur Bald. in l. si quis ad declinandum. §. in omnibus. numer. 2. C. d. Episcop. et Cler. Paul. de Castro, consil. 458. vol. 2. Alex. consil. 9. col. 1. vol. 2. plene Remig. tract de immunit. Eccles. ampliat. 17. verb. Hospitalia.

Hospitalia an et quatenus ad Ecclesiasticos spectent, vid. Costam. consil 4. Tusch. practic. conclus. verb. Hospitale. Ludovis. decis. 2. et 8. ubi cui competat visitatio Hospitalium.

Von Hospitalien vnd Allmosen der alten Fränckischen Kayser, multis le grand Ausmonier d. France. fol. 230. fol. 260. et passim.

An peregrinis vel expossitis liberis, ab intestato morientibus, succedat hospitale. vide Pascal. de Patr. potest. part. 2. cap. 1. fol. 235. num. 71. et me. in delibat part. 3. fol. 136.

100. Spolisachen.

Praxin in casu spolii, vid apud Francisc. Pfeil. consil. 27. Rosacorb. in pract. forens. cap. 35. et qui possessione antiquiore gaudet, in ea est tuendus, idem consil. 172. De possessionis turbatae recuperatione, Pfeil. consil. 173. de causa spolii et interdicti adipiscendae possessionis, Rosacorb. cap. 40.

Can. redintegrandae locum habet in Ecclesiae bonis, ibique habetur ratio fructuum perceptorum et percipiendorum damni et interesse, Meichsner. tom. 4. decis. 19. De spoliis Clericorum, v. Libr. VII. Decretal. lib. Z. tit. 3. Chokier. d. advocat. feudal. fol. 120.

An et quatenus malae fidei possessor, via [orig: viâ] facti de possessione expelli possit? Consil. argentoratens. vol. 1. cons. 28. qu. 8.

101. Sportul.

Sportularum significatio et usus quis fuerit Lael. Bisciola. horar. subcesivar. lib. 18. tom. 1. cap. 6. add. Guyon. divers. lecons tom. 2. fol. 932.

102. Sprüch vnd Forderung.

Vox Sprache, vernachula nostra ad obligationes et actiones, quae intentari adversus qvenipiampossunt, refertur Iohann. Goedd. inter consil. Marpurg. consil. 28. num. 174. Da man etwvs an einen zusprechenhat.

Litis ac negotii (Sprüch vnnd Forderung) nomine, etiam causae criminales continentur. l. Iudiciorum ff. de accusat. l incriminalib. C. de lurisd. Cuiac. 9. obs. 21. et 24. cap. 16.

103. Staffel- Stappelgerechtigkeit, oder Freye Niderlag.

Constat liberum debere esse usum commerciorum et navigationum: cuius consequens est, neminem cogi posse, ut hoc velillo in loco merces suas exponat. Myns. consil. 19 num 3. ubi ait in Camera ita iudicari; Sixtinus. de regalib. cap. 5. num 29. nisi cogens habeat Ius Emporii, die Freye. Niderlag oder Staffel-Gerechtigkeit, hoc est, ius de exponendis mercibus, ex Privilegio Caesareo vel ex praescriptione. Qui enim haber ius Emporii, die Staffel-Gerechtigkeit, cogere et impellere potest transeuntes, ut ibi subsistant. ibidemque merces divendant, Mynsing. et Sixtin. dd. loc. Nicol. Everhard. Iun. cons. 9. l. 1. quod maxime ad augmentum civitatis, vel Rei pub. tendit. Eiusmodi Privilegio Imperatoris de certis exponendis mercibus (quod ad alias expressas merces non

trahendum est) Colonienses, Moguntini et Spirenses, qui et inter alia nominatim ex suo Privilegio, der dritten vnd letzten Staffel am Rhein, intentionem suam fundaruat [orig: fundâruat], in impetriatione Mandati, contra Chur Pfaltz, die Speyrische Schiff vnnd Meßgüetter zu Oppenheim angehalten, betreffent. Symphorema, tom 1. part. 2. titul. 18. In Danubio hoc ius habet Ratisbona, Ingolstadium, Passavium. In Visurgi, Brema: in Albi, Magdeburgum, Hamburgum, etc. Quarundam harum Civittum ius, non nisi ad esculenta quandoque etiam ad alias merces, certas tamen extenditur. Et concludit Nicol. Everhard. Iun. d. consio. 9. num. 82. si quis habeat ius emporii, die Freyen Niderlag/ quod vehentes ad evitandam expositionem, non possint novas vias quaerere: quod non debeat per indirectum licere, quod directo prohibitum est, et si prohibitum, quid reperitur ex aliqua ratione, tunc censentur etiam prohibita omnia illa, per quae potest sequi effectus illorum prohibitorum. arg. corum, quae tradunt Paris. consil. 83. vol. 3. Corn. consil. 221. nu. 1. vol. 4. Alex. consil. 194. num. 14. vol. 2. et consil. 95. numer. 5. volum. 2. Thomas Maulius deiure conducendi. tit. Z. nu. 23. Qui item num. 25. tractat, quomodo praescribatur ius emporii, der Freye Niderlag. quem vide.

Sed e iure Stapulae, vide quoque Rosacorb. cap. 85. Pfeil. consil. 190. me, de Maiest. fol. 204. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 62. qu. 4. et 5. et Consil. Marpurg. vol. 4. consil. 18. et 17. item Wertenhagen Rerum publ. Hanseatic. part. 3. cap. 20. fol. 539. et multis seqq. ac Iacob. Marchant. indescript. Flandr. lib. 1. f. 113.

Das ius ein Freye Niderlag zuertheilen, pertinet etiam ad eos, qui absolutam potestatem habentin suos, licet alterius maiestatem comiter observent. Sic Vratislavia, Anno 1511. a Rege Vladislao impetravit Stapulae Ius. Iacob. Schickfus, inn der Schlesischen Chronick. lib. 1. cap. 38. f. 180.

103. Stamm.

Stipes appellatur communis parens, a quo plures descenderunt, sicut Isaac fuit stipes Esau et Iacob; ita quod tantum masculi possint esse de nomine et stipite, feminae enim transeunt ex stipite et nomine, et matrimonio iunguntur ei, qui est de alieno stipite et nomine, vel certe nomen stipitis non obtinet, per tradita Georg. Everhardi tom. 2. cons. 41. num. 14.

Vocato Cippo, qui veniant? vid. Gratian. discept. forens. tom. 5. eiscept. 901. Fusar. de substitution. quaest. 348. 451. et seqq.

104. Stammlehen oder Altvätterlich Lehen.

Feudum ex pacto et providentia dicitur, quando conceditur alicui pro se atque liberis vel descendentibus, seu coniunctis de familia, non facta [orig: factâ] mentione heredum: vulgo appellatur ein Stamm oder Altvätterlich Lehen. Andre. de Isern. incap. 1. num. 3. an agn. vel fil. Anton. Gabriel. in com. opin. lib. 6. tit. de V. S. concl. 3. num. 22. Fichard. vol. 1. consil. 18. numer. 32. Myns. cent. 3. obs. 67. et cent. 4. obs. 2. num. 2. Vulteius definit feudum ex pacto et providentia, in quo succeditur iure sanguinis, secundum dispositionem iuris feudalis. cap. 8. num. 6. Quod feudum a quibusdam familiare dicitur. per l. familiaria. 5. ff. de relig. et sumpt. fun. Bald. in l. cum virum. C. de fideicommiss.

105. Stammgütter.

Stammgüter seyndr, welche der Donator nicht selbsi acquirirt oder erlangt,sondern die von seinen Vorfahren, als Großvarter vnnd dergleichen gewonnen, vnd von derselben ihren Vhrsprung haben. Pertext. Constit. Saxon. 12. part. 2. inpr. Itaque appellatione vocabuli Stambgüter, illa tantum comprehendi videntur, quae ex linea paterna, non vero materna acquisivimus. Etenim allegata Constitutio, avi, minime aviae mentionem facit, cui consentit Constitut. 31. d.part.

2. ibi: Vnnd dieselben bey dem Geschlecht zuerhalten. Appellatione autem familiae proprie loquendo, agnati tantum veniunt, non etiam et cognati l. pronuntiatio. §. familiae. ubi Dd. ff. de V. S.

Contrarium tamen a Scabinis tam Lipsensibus quam Wittebergensibus pronuntiatum esse, testatur Mollet. lib. 1. semestr. cap. 36. ita ut indistincte pro Stambgüter habeantur, sive ex linea paterna sive materna ad nos perveniant: idque per d. constit. 31. in fin. quae dicit, appellatione der Stambgüter illa debere intelligi, die nichr von Elrern allein,sondern von GroßEltern herkommen, quo vocabulo posteriori, non minus aviam quam avum significari non est dubium. Moller. d. loc. in fin. De iure retractus in Stammgütern, v. Consultat. Constitut. Saxonic. lib. 1. qu. 19. et seqq.

107. Standt- von Spießrecht, Kriegsrecht.

Sic iudicium hastatum criminale, vocant milites. A principio belli, omnes Milites iurare coguntur, quod militarium articulorum transgressores iuste punire, nulli affectui in dulgere, sed ita iudicare velint, ut ius militare praescribit, propria conscientia monet, et Deus, severus iniustitiae vindex exigit. Inde si quis forte contra unum vel alterum militarem articulum peccat, die iuridico statuto, universus convocatur exercitus, vnd wird der Verbrecher dargestellt, vnnd endrlich auff vorgehendes Vrtheyl vnd Recht, durch die Spieß geiager, da vnder dessen alle Fenderich, so gegenwärrig, ihrer Fahnen Spitzenin die Erd stecken, bißdas Vrtheyl ergangen, alsdann erheben sie dieselbe, vnd lassen sie gegen Auffgang der Sonnen fliegen, ist er ein Schütz gewesen, wirdt an die Säule gebunden, vnnd von andern, so gegen der Sonnen tretten, erschossen. Schröder. d. iur. bell. th. ult. in disp. Bas. tom. 5.

Iniudicio Militari Criminali, requiritur Scultetus, Regimenrs Schuldrheiß, qui praestito iuramento, duodecim ut plurimum seligit Adsessores, Iudicii Scribam et viatorem, Gerichtschreiber vnd Welbel, quorum opcra in scribendo et citando utitur; die statuto iudicium punctim ad horam octavam sub dio peragitur, ac ut quilibet excubias sibi destinatas interim, aut si quid aliud sibi coniunctum observet, tympanorum sonitu admonetur; ceteri si iudicio spectandi causa interesse velint, non prohibentur. Concoditur autem tam actori, quam reo, ut quendam ex his duodecim, si velit nominet, qui causae suae patrocinetur; cum hoc secreto deliberat, communicatis Consiliis Advocatus prodit, petitaque venia, velactionem vel exceptionem instituit, testes producit, etc. et ne cuiquam defensio, quae iuris naturalis est, adimatur, nec inauditus morte condemnetur, ter idem repetitur iudicium. His peractis, reus vel absolvitur, velad poenam gladii aut furcae, arboris, etc. de qua per tri duum pendet, numquam tamen ad patibulum, quod vocant commune, condemnatur. Ethoc dicitur Iudicium militare ordinarium. In hastato Criminali Germanis das Spieß Rechr, eodem forte proceditur modo. v. Schröder. d. loc. Et ego ad fin. tract. d arte et iura belli, in tegrum pono processum Iudicii militaris.

Huc pertinet Iudicium statarium, vulgo dan Standr Recht, quod praecipue in causis notoriis locum habet; et sicut duo priora tribus diebus, ita hoc uno tantum instituitur et peragitur. In disem wird keinem Vbelthäter Auffschub,als wie in andern gestarter,sonder wa der Arricul Brieff gebrochen, wird er ohn alle Gnad,an einen Baum gehänckt, vnd die Vrsach seines Todts auff einen Zettel geschriben, vnd auff die Brusi gegen das Hertz geheffr. Si causa capitalis non est, processus variat, vnnd wird dieselbe ein Cammer Rechr genennr. De quibus omnibus, vid. plenius Andr. Reuter. in seiner Kriegs-Ordn. et Obrechtde militar. discip. th. 1174.

108. Statt, Stattrecht, Stattmauren.

Vocabulum Statt, a Romanis Stativis derivatum esse, notat Iohan. Herold. in Commentar. de Roman. in Rhetia litorali Stationib. cap. 11. atque in usum Germanicae linguae receptum: Romani enim voces suas plerumque abbreviatas scribebant, atque pro Stativa, seu Statione, Syllabam illam STAT. exsculpere solebant. Et haec ut assertionibus multis confirmentur, opus non habent. Pauca enim Municipia reperies, paucas urbes, quae in Statt desinant, quas non contingat esse anti quissimas, Romanorumque incolatu nobilitatas. Sicque Canstadt, pro Castris Stativis usurpamus. Eodem intuitu, Castrum interdum sumitur pro Oppido: quia Castrorum militarium ritu, vallo et fossis oppida claudebantur. Arces autem Castella dicebantur. Lipsius in Lovan, lib. 1. cap. 6

Varias vocabuli Civitatis significationes, vid. apud Ziegler. in proem. §. Civitas. item Werdenhag. Rerump. Hanseaticar. p. 2. fol. 583.

Welcher gestalt von Henrico Aucupe, vtl Stätt in Teutschland gebawet worden, daß auch allweg 8. Bawren einen Burger in der Statt ernähren müssen. Ac item de differentia Burgensium, vid. Albini Meißnische Landte-Chronicktitul. 11. fol. 156.

Roma olim Orbis Caput et Imperii, post Constantinopolis, demum Aquisgranum, Ach ist deß Reichs Statt vnnd Königlicher Stul, vid. Histor. Aquisgranens. fol. m. 15. et Petr. de Andlo ac ibi in notis. Freher. fol. 157. ubi ait, quod Aquisgranum ceu praecipua Imperii Francici Sedes, non aliter atque olim Constantinopolis, Nova Roma excitari visa fuerit, etc.

Ius Municipale definitur, quod homines unius Civitatis, sive fori concluserunt, inter sc tenentes, quemadmodum Colonienses circa Rhenum Ius Caroli confirmatum habent, Weichbild. artic. 1. Germanica versio ita habet: Marcktrecht ist diß, daß die Marcktleuthe hievor bey den alten gezeiten vnder einander gesetzt haben, von jhr selbst Willkuhr. Von alter Gewonheit nach Carols Recht, als die von Cöln vber Rhein, die von Magdeburg vnd andere gute Stätt. Ubi glossa annotat, es haiß darumb Statt Recht, daß es ein jegkliche Statt selbs Willkorte von Göttlicher Anweisung, nach jhrem gutduncken, vnnd solch Recht haißt ein Willkor Recht. Marcktrecht, daß die Marcktleuthe vnder sich gesetzt haben. Stattrecht ist das, dz einer Stattvolck vnder sich selbst Willkorte, daß sie begunten zusammen bawen. Ex quibus constat. Marck Recht, Statt-Recht, Willkuhr vnd Weichbild Synonyma esse. Griphiander de weichbil. c. 77. num. 7. et seqq.

Olim Statt Recht dabant etiam Comites, ut colligere licet ex Crusio paralipom. annal. Suevicar. fol. 37.

In Imperio Romano, secundum modernum Statum, potestas loco alicui spiritum et vitam, seu Ius Civitatis Statt-Recht, conferendi: soli Imperatori, tamquam regale Maius competit, (si et Marcktrecht plerumque in feudum datur.) arg. l. un. C. de metropol. Obrecht. de regel. t. 8. concl. 188. et seq. Matth. Steph. de Iurisd. lib. 2. p. 1. c. 1. membr. 2. num 114. Clapmar. de arcan. Rerump. lib. 1. cap. 20. in fin. Et hac de re illustre refertur exemplum Maximiliani I. Imper. qui Alberto Comiti Mansfeldensi, vicum quendam Iure Civitatis donare sibi praesumenti, An. 1514. hisce verbis inhibuit: Wann nun dir, noch jemandt andern gezimbt, Statt-Recht oder anders, daß der Hohen Obrigkeit anhängt, sonder Erlaubnuß auffzurichten, so befehlen, etc. Brunning. de var. univers. specieb. Dn. Ioachim. Cluten. rer. quot concl. 22. lit. D. vid. Dn. Crus. lib. 5. p. 3. fol. 264. et me de iure Maiestat. fol. 205. Quod in tantum verum est, ut si quis absque Imperatoris consensu, ad minimum tacito, Valasc. in l. Imperium. num. 13. de Iurisd. Civitatem constituerit, ea nec Civitas revera sit, nec iura Civitatis usurparc possit. Natt. cons. 636. num. 100. De Privilegiis newer Stätt, vid. Privilegia der Statt Manhaimb.

Notandum hic est, Ius Civitatis (Statt Recht) differre a Iure Civilitatis (Burger Recht) quod non est de reservatis Principis, sed eius concessio, Senatibus et Magistratibus Civitatum ordinarie competit. Lancell. Conrad. in templ. omn. Iud. lib. 1. cap. 1. §. 4. verb. Civilitatem. num. 3. Petra de potest princ. cap. 15. num. 1. et in eo Princeps Civibus non potest praeiudicare. Ego de Universit. fol. 258.

Ius Civitatis non importat merum et mixtum Imperium, sed tantum modo territorium, et quandam Iurisdicitonem, l. pupillus. §. territerium. et ibi not. ff. de V. Sig. Petr. de Anchoran. in c. ubi periculum. §. porro. num. 2. de elect. in 6. Ego de iure universit. fol. 256. Et territorium dicitur tam in terra, quam in aqua. vid. Georg. Everhard. vol. 1. cons. 12. num. 6.

ADDITIO.

Sub Romano Imperio Civitates Curiam seu Senatum, Duumviros seu Magistratus Municipales et Defensores plebis, oppida autem Defensores tantum, qui hodie quibusdam in locis haimbürgen vocantur, habebant. Ac in Civitatib. quae Curiam et Magistratus habebant, publicatio et insinuatio actorum fiebat. vid. Bignon, in notis ad Marculphi Formulare. fol. 582.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. Lic.

Differunt Urbs et Civitas. Nam urbs, aedificia ipsa intra moenia consistentia, denotat: ab urvo, id est, aratri parte illa, quae incurva inspicitur, qua [orig: quâ] signabantur ipsa moenia, deducta voce: Civitas autem hominum, eorundem que Civium congregationem designat. Bart. et alii communiter, in l. Civitas. ff. si cert. pet. et in l. pupillum. §. urbs. ff. de V. S. Quorum nominum differentiam etiam animadvertit Cicero, cum alicubi pro Sextio inquit: Cum conventicula hominum, quas postea Civitates nominaverunt; tum domicilia coniuncta, quas urbes dicimus. Ego in praecognit. politic. fol. 39.

An Civitas possit in stituere collectam vel vectigal? vide Menoch. cons. 1201,

Daß zu Zeiten auß Clöstern auch Stätt erwachsen, bezeuger Crusius in annalib. da er von der Statt Thonawert also schreibet: daß Thonawert zur Zeit der Graffen von Dillingem, kein Statt, sondern allein etliche Fischerhäußlein an der Thonaw gewest, allda Huipoldus II. Graff zu Dillingen, das Schlost wert auff den Felsen, vmb das Jhar 908. gebawet, bewohnet, vnd als sein Successor Manigoldus vmb das Jahr 1040. das H. Creutz (davon das Closter den Namen) vom Griechischen Kayser gebracht, auch seiner Schwester Irmentraut ein Jungksraw Closter in das Schloß verordnet, ist dasselbig hernach mit Benedictiner Ordens Religiosen besetzt. Vnnd volgendts von Kayser Hainrichen dem sechsten, vmb das Jahr 1194. Wert zu einer Statt gemacht. vid. Thonawertische nothwendige Erinnerung. part. 1. fol. 20.

Quomodo autem Civitas a Castello, Vico, etc. differat? vide Marcellum Donatum, in dilucidationib. fol. 150.

Olim in Imperio tempore Caroli M. tantum XXI. Civitates Metropoles erant in Imperio, v. Sleidan. d. 4. Monarch. fol. m. 329.

Fürsten Stätt an possint punite Principum Ministros? Constitut. Adolphi Imp. cum Commentar. Freheri. §. 3.

An muros transiliens, mortis paena sit afficiendus, dixi in tract. de iure rer. item in delibat. Iur. zu Cöln, wirdt der, so die Statmaur vnd Vestung vbersteiget, offentlich gerichter. Cölnische Statuta. part. ult. lit. 1. ult. fol. 56.

109. Statt-Richter.

li dicuntur, qui omnem omnino iurisdictionem in Civitate vel Oppido aliquo, cui praesunt, exercent. Mynsing. resp. 3. num. 11. et 14. decad. 13. Exnominis etenim appellatione, regulariter rem ipsam iudicamus: praesertim, cum nomina communem loquendi usum ostendant, l. Labeo. ff. de sup. leg.

110. Stätt-Steür.

Mos fuit antiquus, et a primis nostris Regibus introductus, ut Regibus et Imperatoribus, qui Germaniae imperabant, quotannis munera quaedam certa et ordinaria ab immediatis Imperii

Ordinibus, maximis, medioximis et infimis, qua sacris, qua profanis, in publicis et generalibus Comitiis praesentarentur: quorum quaedam tributa a devictis gentibus, alia precaria a liberis, vel uti Civibus, pro cuiusque Regionis genio et ingenio offerebantur. Cuius rei vestigia quaedam remanent in annuis Civitatum Imperialium collectis, vulgo Stätt Steur dictis, quae Imperatori nostro hodieque solent pensitari, et quarum occasi one ipsaemet Civitates annuas illas praestationes, quas a suis Civibus pro fortunarum modo ac conditione singulatim exigunt, et Steuras vocant, introduxerunt. vide Dn. Goldast. de Bohemiae lib. 2. cap. 11.

111. Statt Vogtey.

Verba haec in Instrumento emptionis, venditionis posita, verlaufft die Statt Vogtey N. mit Gericht, aller Gerechtigkeit vnnd Zugehörde, quid importent? consulendo respondit Virgil. Pingizer. decad. Consilior. consil. 1. per tot.

112. Sterbende.

Agonizantes qui, et quando quis in articulo mortis constitutus dicatur, vid. Paul. Zachiam. quaest. Medicolegal. lib. 2. tit. 1. quaest. 19. ubi num. 14. ait, quod agonizantes a positis in mortis articulo non differant, nisi secundum maius aut minus temporis spatium, quo a morte distant: nam ante dicimus aegrum in mortis articulo esse constitutum, mox animam ipso agente, et morti magis vicinante, agonizantem vocamus, etc.

113. Statuten.

De Statutis quaedam commentatus sum, adl. 9. ff. de lust. et iur. et in disput. 3. ad Statutum Wirt. quaedam etiam habentur. Vide etiam Syllogen Iohan. Iacob. Speudelii. verb. Statutum. p. 1. et 2. et late Tusch. pract. conclus. lit. S.

114. Steür Satzung.

Collecta est contributio publica, pro Rei publicae commodo vel necessitare, a Magistratu indicta: Germanice Steür, Satzung, Hiffgelt, Anlag, Beth. Sane quod est iuris auctoribus contributio, in l. sine herede. 32. §. Lucius. ff de administ. et pericul. Tutor. Id collecta hodie ex consuetudine appellatur. Heig. quaest. 17. num. 29. part. 1. Vocatur et alio nomine Collatio. l. si pendentes. 27. §. 3. ff. de usufr. Appellatur item Indictio. tot. tit. C. de Indict. itemque tributum. l. ult. §. Divus. 7. ff. de censib. Alicubi etiam Steura vocatur Berna, unde dicitur einen Behrenanlegen. Andr. Knichen. de Sax. non provoc. iur. cap. 5. n. 335. et seq. Dn. Collega Bocer. tract. de collect. cap. 1. num. 2. Sed fallitur Knichen. dann ein Beeren anlegen, est Schulden machen, deren exactores hernach anfangen zubrummen.

Collecta autem vel est ordinaria, ut tributum Jährlich Burgerliche Beth: oder Steüren, vel est extraordinaria, et vocatur Schatzung.

Ob die vom Adel, jhre, in den Fürstenthumben, gelegne Güter, wie andere, zuversteüren schuldig? vide Bidembach, quaest. 18.

Ob ein Fürst Adeliche Güter, Häuser, Gärten, weinberg, aecker, wisen, so in seinem Land gelegen, oder hingegen einer vom Adel, da eines Fürsten Vnderthan bey jhme Güter kauffen, seines Gefallens, wie andere bürgerliche Güter besteüren, oder auff verwaigern, solche aufflösen könde. vide Bidembach. quaest. 19.

An Nobiles de bonis, quae a Rusticis acceperunt, die Nüfen-Landes, welche die vom Adel in wenig Jahren von Bawren an sich, vnd zu den Lehengütern gebracht, aliquid contribuere teneantur; Et teneri, docet Modestinus Pistoris, qui consil. 9. num. 49. in haec verba notabilia scribit: wann solche newerkauffte Hüfen-Landes, nit zu Rittergüter gemacht, auch keine sonderliche Ritterdienste darauff geschlagen, daß die vom Adel von denselben, so wol als von den andern jhren Gütern, die sie nicht verdienen dörffen, gemaine Steür vnd Anlagen, vnnd sonderlich dise, so zu erhaltung deß gemainen Landfridens angelegt, daran denen

vom Adel nicht weniger, dann den Stätten gelegem, zuerlegen schuldig In simili, si Nobiles emunt Bona Rusticorum, Bauren Güeter, ea nihilominus servitiis et oneribus manent obnoxia, et non minus ab emptore Nobili, quam a Rustico praestanda sunt. Cum et Ecclesia emptrix (quae alias valde privilegiata est) hoc facere teneatur. cap. si tributum. 11. quaest. 1. cap. Tributa. 23. quaest. 8. Quia etiam dum sentiunt commodum, nec esse quoque est, ut sentiant incommodum. Cum igitur Nobiles participes sint commodorum communitatis, aller gemeinen Recht vnnd Nutzungen, aequum est, eos non respuere servitia, maxime vicina, Nachbaur Dienst, gemeine Dienst. Natta. consil. 460. num. 16. Cravetta consil. 642. num. 4. Menoch. consil. 444. num. 22.

Ius collectandi quidam adscribunt mero imperio, quod tamen non obtinuit in causa [orig: causâ] Speyr contra Speyr, Teutschmaister, contra Heilbronn. Alii et forte rectius, quia commodum pecuniarium spectat, mixto imperio adscribunt. Camerales tenent pro singulari iure regali, nihil commune habens cum iurisdictionalibus, per cap. un. quae fint regal. et l. cum satis. §. caveant C. de agricol. et cens. per quae iura hoc deductum fuit in causa [orig: causâ] Wangen contra alle Borcken zu Labis, de quo tamen subtiliter pluribus disputari posset. Du. Rutger. Ruland. decis. iuris controv. qu. 11.

Collectae ab eo, qui regalia et sublimem iuris dictionem, vulgo die Lands-Obrigkeit hat, recte imponuntur atque exiguntur. Andr. Knichen. de iure territ. et sublim. potest. cap 3. nu. 209. et seq. Matth. Steph. lib. 2. de iurisdict. cap. 2. n. 115. Puta ab Imperatore, ad publicam totius Imperii utilitatem. l. un. C. de superindict.

Wann das Eigenthumb eines Hofs frey ist, weiles Geistlichen oder vom Adel zugehört; So kan doch der Emphyteuta oder Colonus, als ein Burger bestewret werden, ratione scilicet utilis sui dominii. Marta, de iurisdict. part. 4. cent. 1. cas. 13. vide Caevall. quaest. pract. 726.

Villa vel vicus, illi Civitati subicitur, cui tributa persolvit, arg. §. si quis igitur. auth. quib, mod. nat. effic. per quem text. Bald. cons. 61. col. 3. part. 2. docet, Civitates esse in posse ssione et proprietate Villarum et Castrorum, a quibus accipiuns collectionem; allegans etiam textum, in l. forma. 4. §. is vero. 2. C. de natur. lib. Zas. consil. 16. num. 3. Hinc solutio census, ordinariam Superioritatis Iurisdictionem arguit; et probat, Villam esse de territorio eius, cui exhibetur, ut multis adstruit Knichen. de iure territor. cap. 3. nume. 310. et seqq. multis. Ita etiam gabella Cauponaria, quae potulentorum nomine penditur, Vmbgelt vulgo, solvitur in recognitionem superioritatis, et subiectionis tessera reputatur. Knichen. d. cap. 3. num. 331. nisi moribus aliud introductum, et talis gabella ad bassam iurisdictionem solum pertinere deprehen datur: per tradita Gylman. rer. iud. lib. 1. dedec. 37. num. 26. §. quod ad. fol. 535. et Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 2 fol. 99. inpr.

Sed de Collectis Disp. Casp. Kloki. in vol. 1 Basil. item Thomatum Wintzler, et Dn. D. Bocer. d. collectis. Florez Diez de Mena. lib 2. var. quaest. per tot. me in tr. de iure Maitst. et tr. d. aerario.

Petr. de Ubaldis. Mundii disp. sing. Consil. Argentoratens. tom. 1. fol. 85. et f. 220. item fol. 39. Consil. Marpurg. vol. 4. consil. 16. Sesse. deeis. 7. et dec. 129.

De Collectis extra territorium, me in Consiliis, et Consil. Argentoratens. vol 2. consil. 61.

115. Stieffmutter.

No vercae odio praesumuntur habere filios mariti, privignos suos, Tiber. Decian. vol. 1. resp. 49 num. 2. Paucae enim inveniuntur, quae filiali amore privignos ita prosequuntur, ut de Livia Ocellina scribit Sueton. in Galba cap 3. et 4. quae Galbam privignum adoptavit, et heredem instituit. Hinc etiam Novercale odium in proverbium abiit, propterea quod Novercis omnibus innatum sit fatale quoddam et irre conciliabile odium in privignos, id quod eleganter indicat epigramma sequens:

Exiguo lapidi puer adsit serta Novercae Mutuasse ut vitam, sic ratusingenium.
At puerum exstinguit tumulo haec illapsa novercae
Privigni exanimem vel tumulum fugite.

Vid. Bullae. consil. 6. quaest. 8. in quaestione, an filius apud patrem superinducentem novercam, vel apud aviam alendus et educandus sit? Ioh. Iac. Sp. V. I. L.

116. Stifftung.

In einem alten Stifft Brieff, de An. 1115. seyndt folgende Wort zufinden: Placuit etiam huic testamento inseri, ut ab illa die, qua [orig: quâ] facta est haec traditio, nec ipse Luitfridus, nec aliquis Parentum suorum, aut aliquis Principum saecularium, non Comes quisquam, nec Pontifex Spirensis et alius quis temere invaderet, et possideret easdem res Servorum Dei, in N. N. commorantium, et hoc per Deum et omnes sanctos eius, et per tremendi iudicii diem contestatus est, et intime rogavit, ne aliquis praedictas res et distrahat aut minuat, non procambiat, non beneficiet inde aliquid, (id est, feudum det) non aliquem Praelatum, circa voluntatem eorum, super idem praedium constituat. Si quis forte, quod absit, et quidem per Dei misericordiam et patrocinia S. Greg. et omnium Sanctorum evenire non aestimo, et ex propinquis aut extraneis, et ex qualibet conditione sive potestate, qualicumque calliditate contra hoc testamentum, quod pro Dei omnipotentis amore, ac veneratione S. Greg. et omnium Sanctorum sanxit, aliquam concussionem in ferre temptaverit: primum quidem iram Dei omnipotentis in currat, auferatque Deus illius memoriam de terra viventium, et deleat nomen eius de libro vitae, nisi resipuerit, fiatque pars illius cum his, qui dixerunt Domino, Domine recede a nobis, et cum Dathan et Abiron, quos terra aperto ore deglutivit, et vivos infernus absorbuit, et perennem incurrat damnationem, sociusque Iudae proditoris effectus, aeternis cruciatibus retrusus teneatur. Aliud exemplum vid. in Testamento S. Remigii in Codice Donation. Aub. Miraei fol. 11. add. Scriban. Origin. fol. 62. et Documenta Rediviva Monasterior. in Würtemberg. Ex hisce patescit, quam non recte faciantii, qui bona Ecclesiastica profanant, et ad alios usus insumunt.

Qua [orig: Quâ] de re etiam Petreius de Monasteriis fol. praesertim 56. quaedam habet, et ego quoque monui, in tr. d. Maiest. Ecclesiast.

De suppressione Canonicorum in den Stifftern, vid. Concil. Tridentin. Sess. 24. cap. 15. Daß man die alte Stifftungen nicht abgehen, sondern selbige erhalten solle, exstat discurs. singul. quod et docet Petrei. d loc. fol. 56.

116. Stifft, Adenliche Stiffter.

De Coenobiis nobilitati Hollandicae destinatis, vid. Hadrian. Iunii Bataviam cap. 20. fol. 342. et seqq.

117. Strandrecht.

Vide me in Politic. aliquot locis, maxime intract. d. Iure rer. et Iurib. Maiestatis. Peinl. Halsger. Ordn. Caroli V. ad fin. ubi de pravis consuetudinib. et Samuel Brunnen in seinen Schiffarten, ubi attestatur, das solches Recht in Hispanien noch gebräuchig. Albert. Stadens. in Chronic. f. 153. et seq. et supra v. Grundruhr Rechr. Hocque ius in Graecia usitatum refert Paul. Venetus. lib. 3. cap. 33.

118. Straff.

De variis suppliciorum generibus, agit Camerar. meditat. historic centur. 1. cap. 87. et de paena talionis. ibid. cap. 99. et centur. 2. cap. 79. de poenis brutorum.

De necessitate paenarum ita eleg. Ioh. Sarisberiensis. Epist. 33. Multorum excessibus viam aperit, qui subiectorum dissimulatis erroribus eis praestat audaciam delinquendi. v. me. tr. depoenis. apr.

Poenae humanis legibus iuste irrogatae, quasi ab ipso Deo infligi censentur, eamque teste Corn. Agrippa, lib. 3. de occulta Philos. cap. 41. nulli Deum remittere, dicunt Haebreorum Magistri. Unde tradidit Conventus Ezechiae, quod post dirutam sanctuarii domum, licet nullus iudiciariae exsecutionis superfuisset ordo, tamen quadrifaria suppliciorum genera, quibus condemnari solebant, neminem mortis reum sine retaliatione evasisse: nam qui lapidibus mortem promeruerat, is dispensante

Deo, aut tecto praecipitabatur, aut a feris conculcabatur, aut ruina aut casu obruebatur: qui vero meruisset ignem, hic aut incendio absumebatur, aut venenato morsu, aut serpentis ictu, aut toxico vitam finivit: qui autem gladio interiturus fuisset, aut Imperii violentia, aut populi tumultu, aut factione, aut praedonum insidiis trucidabatur: qui laqueo suspendendus erat, aut aquarum vortice suffocabatur, aut alia quavis strangulatoria lue exstingucbatur, Et hac doctrinae ratione etiam magnus ille Origenes enarrandum censuit illud Christi Evangelium: Qui gladio ferit, gladio peribit. Quin et Ethnici Philosophi eiusmodi relationis ordinem Adastriam esse pronuntiarunt, videlicet divinarum legum inevitabilem potestatem, qua futuris circuitibus rependatur unicuique pro ratione, et meritis vitae prioris, ut qui iniuste dominabatur in vita priore, vita alia in servilem relabatur statum: qui manus sanguine polluerit, talionem subire cogatur; qui bestialem vixerit vitam, in brutale corpus revolutus praecipitetur. Adde Anton. de Balingen, in solatio afflictorum. sect. 4. c. 13. ubi ex Medina, de satispassione eorum, qui puniuntur, quaedam tractat; qui idem sect. 6. cap. 5. etc. de utilitate poenarum disserit, et inter alia ait: Non praestantiorem fere esse Magistratum ullum insipientium, quam publicam aliquam de sceleratis vindictam, multorum series saeculorum plus satis demonstravit. Quid enim clamant aliud inter flagella scelerati, quam ut a nefaria vita resipiscant mortales, discantque ne iisdem subiciantur poenis atque ipsi, vitam ex virtute instituere. Quam eorum vocem si minus audimus, deteriores sane sumus ethnicis ipsis, quorum aures inter gemitus crepitusque plagarum vox illa feriebat. Testis Virgilianus ille Phlegas, de quo Princeps Poetarum, lib. 6. Aeneid.

Phlegiasque miserrimus omnes
Admonet, et magna testatur voce per umbras,
Discite Iustitiam moniti, et non temnere Divos.

119.Streiffen.

Dominus territorii, qui guidagium, das Glaid Gelt accipit, tenetur indagere, persequi et conquirere securitatis viarum maris et fluminum infestatores. l. 13. ff. de offic Praesid. quod vocamus das Straiffen, quandoque ubi magna est latronum colluvies, integra alere agmina, quae in eos excurrunt, vulgo straiffende Rotten, nonnumquam et precia iis comprehenden dis imponet: item in mari et in fluminibus habere naves exploratorias et excursorias, Außlager Schiff, securitatem maris et fluminum explorantes, tutan tesque et mare et flumina a malis hominibus purgantes. Item die Verordnung zuthun, wann jemandt auff der Strassen angegriffen vnd beschädigt würdt, daß an die Glock geschlagen, vnd die Amptleuth vnd Vnderthanen, so sie das ermahnet vnnd gewahr worden, dem Thäter nacheylen, damit derselbe zuhanden gebracht, vnd den Beschädigten das jhrig erstattet werde. Item, sich mit den Benachtbarten zuvergleichen, daß sie zuhülff kommen, welches dann eine Obrigkeit der andern, deßgleichen die nächst geseßne Vnderthanen zuthun schuldig. Reiche Abschid. de An. 1548. §. Ferrner, et de A. 1559. §. Waferrn aber, etc.

120. Streng, oder Gestrenge.

Nobiles insigniuntur praeeminentibus titulis quibusdam, prae aliis plebeis: dicuntur enim alii Generosi, alii Nobilissimi et Strenui, Edle, Streng, seu Gestrenge, secundum Latinorum Strenuum: Graecorum strhne/a, quorum alterum fortitudinem, et ad res gerendas promptitudinem: alterum magnum quid acutum ac manifestum significat. Solent tamen et debent non indistincte omnes Strenui, sive Gestreng indigitari. Sed illi praesertim, qui sunt ex maiori et praeclariori prosapia et familia: vel alias in officiis, dignitatem annexam habentibus constituti sunt, ut sunt in Germania Locum tenentes Principum, Statthalter; Item Praefecti Aulae, Hofmaister,

Marescalli et Cancellarii Principum. Matth. Stephani. tr. de Nobilitate cap. 6. n. 15. Hisce convenienter Angli Streng, sumunt pro potestate.

122. Strengrecht.

An summum ius, summa iniuria? vid. Iacob. Martini disput. illustr. centur. 1. disputat. 2. quaest 9.

123. Student.

De Privilegiis Studiosorum, vide Arum. vol. 4. discurs. 33. seq. aliosque, qui ad Auth. habita C. ne filius pro patre. scripserunt, et Horat, Lutium ac Rebuff. de Privileg. Studioser. adde me. tr. d. Academ.

ADDITIO.

De favore studiorum, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tract. d. literis morator. fol. m. 223. quod non studentes, non gaudeant privilegiis, docet Tiraquell. in tract. cessante causae. lit. P. num. 213. etc.

Quaeritur, an studiosi vigore Constitution. Friderici in auth. habita. C. ne filius pro patre. exempti sint a iure migrationis, vulgo von dem Abzug jhrer Güter? quae quaestio in Consiliis Argentoratensib. tom. 2. consil. 47. qu. 3. tractatur, ac num. 78. ita concluditur: Daher erscheine, daß der Studiosen Verlassenschafften, wann sie nach jhrem Absterben angetretten werden, der Schul Freyheit nit mehr fähig, derowegen die Erben sich billicher weiß, deß Abzugs nit zubeklagen oder zubeschwären haben. Quia tum temporis bona sunt principaliter in consideratione, non persona: ergo non debent gaudere Privilegio personae, amplius non exsistentis in rerum materia.

Secus esset, si Doctor, Magister aut Studiosus post cursum studiorum suorum absolutum, alio commigrare vellet. Nam in co casu videretur parum aequum esse, si persona universitatis, ut vocant, cogeretur non de bonis antea Reip, obnoxiis aut affectis, quae transeunt suapte natura cum onete, sed de bonis aliunde allatis aut sua industria [orig: industriâ] quaesitis ius migrationis persolvere. Tunc enim persona principaliter considemptur, et non bona, etc.

Apud Sinas studtren auch die Bawren, darvmb seynd sie gescheid, vnd der Künsten fähig, Literae Chinens. d. A. 21. in 4. fol. m. 124.] lehan. Iacob. Speid. V. I, Lie.

An Studiorum sumptus filius conferre ten eatur, vide Dassel. cons. 38. lib. 1.

124. Stumm vnd Taube.

De mutis et surdis, scitu digna habet Paul. Zachias. Quaestion. medico Legal. lib. 2. tit. 1.

125. Stund.

Duo genera horarum sunt, unum temporalium, quas Graeci kairikar vocant, quae ex solis progressu vel regressu supra nostrum haemisphaerium incrementum vel decrementum capiunt: nam Brumae tempore diurhae brevissimae, nocturnae longissimae sunt. Solstitio autem aestivo contra, noctis horae brevissimae, naturalis diei longissimae sunt. Polletus. in hist. fori Romani. lib. 1. cap. 9. fol. 80. n. 6. quem vide. item Alb. Gentil. d. divers. tempor. appellat. cap. 6.

Alterum genus est aequinoctialium horarum, quas Graeci i)s1hmeirna\st dicunt, quibus nunc passim utuntur in automatis et aliis Sciothericis nostris horologiis, quando diem civilem quemlibet, in viginti quatuor aequales partes dividimus, nulla [orig: nullâ] ratione habita [orig: habitâ] diei artificialis sive naturalis. Idem Polletus. d. loc.

De lege horarum, vide Polletum. fol. 93. ac de horis in genere multa habet Caspar Barthius. adversarior. in Indic.

126. Summa.

Appellatio Summae, intelligenda est de nummo, sive pecunia nurnerata, ut tradit Iacob Thoming. decis. 19. num. 15. l. si servus plurium. fin. de leg. 1.

127. Summarischer Proceß.

De iudicio et processu summario, vide Matth. Stephani, de officio Iudicis. lib 5. cap. 2. Calam. d. modo articulandi gloss. 3. fol. 51. etc.

Sciendum hic est, sum mariam cognitionem dupliciter in iure intelligi solere: uno modo, respectu ordinis, quando nimirum proceditur de plano, sineque strepitu, figurave iudicii,

ubi neque libello, neque litis contestatione opus est, feriarum ob necessitates hominum con stitutarum solennitas non attenditur, dilationes, exceptiones, appellationes dilatoriae ac frustratoriae, non admittuntur, Gail. 1. obs. 78. num. 4. Altero modo summaria cognitio appellatur separatim, solius probationis respectu, quando videlicet semiplenae probationes, praesumptiones et indicia sufficiunt, praesertim, si agatur de re modici praeiudicii. vide Stephan. d. loc. num. 3. etc.

Summus Princeps summaric procedere potest, ita tamen, ut naturalis processus observetur, vide omnino Morlam, in emporio Iuris. quaest. 2. tit. 2. Aliquando etiam ab exsecutione incipere licet, vide me, de iure Maiestatis. fol. 163. Sed hoc non permittitur, nisi in notoriis, et ubi propter potentiam rei, non conceditur, processum observare, alias si per eiusmodi processum ex abrupto aliquis condemnetur, iustitia prostituitur, vide me, de appellationib. cap. 2. n. 18. fol. 68. et seq.

Ac etiam, quando summo Principe aliquis condemnatus, appellare non potest; tamen sententia non praecipitanter est exsequenda, l. sivindicare. 20. C. de poen. Graeven.. 2. conclus. 110. Ego de appellat. cap. 2. num. 12.

In Curiis supremis, non tam apices iuris, et rigor processus, quam iustitia notoria consideratur, Innocent. in c. de causis. de re iudicat. Bertrand. consil. 6. Rosenth. cap. 10. conclus. 32. num. 70. Ego de appellat. c. 2. num. 22. At vero in Camera Clausulae sulutares in Supplicationibus per iudicem non sunt attendendae. Ordinat. part. 1. tit. 22. §. wiewol. in additionibus.

127. Supplication, Supplications Proceß.

De modo et Processu Supplicationis ac quando eo uti liceat? supra in Consilio quodam verb. Lehensubiuncto quaest. 3. et 4. dictum fuit.

128. Suspension.

ADDITIO.

Suspensio in materia de Censuris, sumitur pro poena Ecclesiastica, qua ita quis prohibetur exercere ordinis actus, ut si contra faciat, irregularitatem incurrat, ac definitur, quod sit Ecclesiastica censura, qua Clericus usu privatur beneficii Ecclesiastici aut officii. Est quintuplex: nam si matertae ratio habeatur, alia est ab officio, alia a beneficio; si causae, propter quem fertur, alia fertur in vindictam criminis, alia in contumaciam; si spectetur eius efficacia, alia suspendit in totum ab officio et beneficio, alia in parte ab altero illorum, alia, ab officio in totum vel beneficio, alia in parte tantum, ut ab officio Ordinis, non Iurisdictionis. Si consideretur eius duratio, alia indefinita est, alia determinata, alia perpetua positive. Si denique eius cessatio attendatur, alia solo temporis lapsu cessat, alia per exercitium, vel omissionem alicuius actionis, alia per solam absolutionem. Ex his suspensio simpliciter lata, suspensionem ab officio et beneficio comprehendit, nisi ex circumstantibus verbis aliqua colligatur restrictio. Ac differt suspensio a depositione: quia illa iure ordinario remissibilis est, non haee: illa si sit ab officio vel beneficio, nec munere nec beneficio privat; at depositio et munere et beneficio ipso privat vid. Vorburg, in paratitl. uni versi iuris Canon. fol. 279. et muliis seqq. ubi materiam suspensionis late tractat.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

129. Synagog.

130. Syndicat.

De Syndicatu vid. tractat absolut. Paridis de Puteo. Tusch. pract. conclus. lit. S. verb. Syndicatus, et Guyon. divers. Lecons tom. 1. fol. 696 etc.

131 Synodus.

De Synodo Dicaesana, vid. tract. singul. Henrici de Bottis. Statuta Synodalia fol. 215.

ADDITIO.

Antiquissima est in Ecclesia Conciliorum congregatio per longos servata annos: caepit namque Apostolorum tempore, ut colligitur ex illo celebri Concilio Hierosolymitano ab Apostolis congregato, de quo fit mentio. in c. porro. 66. distinct. Et si Concilium est generale, Synodus vocatur Episcoporum, c. sancta romana. 15. dist. c. satis evidenter. 96. distinct. Barbosa in remiss. ad Concil. Tridentin. Sess. 2. n. 3. Eo quod in eo totius Ecclesiae Episcopi congregantur, et omnes Patriarchae, Primates, Archiepiscopi, et etiam sanctae R. E. Cardinales, Abbates, Ordinum Generales, Senatores Rotae, Principum Saecularium Legati, Oratores, etc. vid. Alzedo de praecellentia Episcopal. dignitatis. cap. d. Concilior. general. et Synodal. congregat. fol. 172. et seqq.

Tenentur etiam Episcopi non solum vocati ad Concilium ire sed et quotannis, vel quando ipsis conveniens, necessarium visum fuerit, Concilium Synodale congregare, pro moribus moderandis, et excessibus corrigendis, Concil. Tridentin. de reform. Sess. 24. cap. 2. Tempus autem praecipuum ad Synodum congregandum, est post tertiam hebdomadam Paschae, vel ante dies quadragesimae, ut omnibus (si quae sunt) simultatibus amputatis, mundum ieiunium et sollenne Deo possit offerri, c. habeatur. c. propter Ecclesiasticas 18. distinct. Alzedo. d. loc. num. 25. et seqq. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

1. Tachrinnen.

Der die Rinnen trägt, ist von dem Costen deß legens befreyet. Onus enim deß tragens, quo alter caret, et fere numquam sine in commodo est, ab onere impensarum excusat. Et quod in Statutis vel alibi inveniri potest, eiusmodi sumptus debere esse communes, exaequitate ita est intelligendum, wann dergleichen Tachrinnen zwischen beeden Häusern seynd, vnnd einem sovil als dem andern Schaden thunkönnen.

2. Tag.

Dies in iure quinque modis (contra Acatum qui in l. 2. § cuiusque diei. ff. d. V. S. triplicem tantum ponit) diversimode accipitur.

(1.) Est Naturalis, habens 24. horas, incipiens a media nocte, et altera media nocte finiens, more Romanorum, ex Macrobio Iason. in l. more Romano, in princ. de fer.

(2.) Artificialis, qui tantum comprehendit lucem a mane ad vesperas, et si quando [orig: quandô] Sol est super terram. c. si perfodiens. de homicid. horis duodecim constabat. Unde Salvator noster, Iohan. 11. Nonne, inquit, duodecim sunt horae diei.

(3.) Est Legalis, seu emergens, qui computatur praecise de momento ad momentum. l. 3. §. minorem ff. de minorib.

(4.) Appellatur Conventionalis, secun dum quod partes conveniunt, quia ex conventione partium contractus vim habent. l. contractus. d. R. I. l. 1. §. si convenerit. deposit. qui in dubio aliter per partes non declaratus, est horarum 24. et sic naturalis. l. eum qui certar. ff. d. V. Oblig.

(5.) Et ultimus, est dies Ecclesiasticus, qui diversi mode incipit, ut prosequitut late Iason. d. loc.

In Instrumentis publicis requiritur, ut dies semper apponatur. per auth. ut praep. nom. l. optimam. C. de contr. stipul. l. 1. G. de apoch. public. ut et in beneficiis Principum. l. si quae beneficia. C. de divers. rescript.

Sed in privatis Instrumentis et Epistolis dies non est necessarius, per l. lex vectigali. 31. ff. de pign. et hypoth. l Publia. ff. depositi. Bald. inrubr. C. de fide Instrum. col. pen. Sic in Instrumentis privatis non requiritur scribentis subscriptio l. cum antiquitas, ibi Paul. de Castro. Cod. de testament. contra tamen in Notariorum Instrumentis obtinet. auth. de tabellion.

In Mercatorum rationibus sive Calendariis dies etiam est necessarius. l. praetor. §. si initium. ff. de edend.

In testibus etiam non est dies aut consul ad liqui dum exquirendus, sed sufficit testari, se meminisse actum id, de quo quaeritur. l. 11. §. idem Labeo. de aq. pluv. arc. et ibi Bart. cui consequens est, ut si interrogatus de die testis, responderit, se non recordari, tamen probei Bart. adl. librarius. ff. de R. I.

De dierum appellationib. dimensione item ac distributione, vid. Robert. 1. cap. 1. Alber. Gentil. de divers. tempor. appellat. cap. 5. et Brisson. ad tit. C. de Spectaculis.

3. Tag-vnd Lidlöhner.

Mer cenariorum et famulorum appellatione cum quaeritur, an mercedis nomine Privilegium ipsis detur inter Creditores, continentur illi, qui in aedibus Domini commorantur, vel qui ad annum conducti sunt, vel qui ad tempus pane et aqua ipsius utuntur, ut sunt omnes omnino famuli, servi operarii, ancillae et similes, als da seynd Rauffgesellen, Haußknecht, Dienstbotten, gemeine Fuhrleut, Gutscher, Tag- vnd Lidlohner, Röchin, Hauß vnnd Viehe-mägdt vnd dergleichen. Fürstl. Würtemb. Landr. part. 1. tit. 75. §. wann der Schuldner. fol. 209. ubi vide meas adnotationes.

4. Tantz, Vid. supr. lit. D.

ADDITIO.

Quis usus fuerit saltationis apud veteres, quae genera et quanti facta? vid. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 7. cap. 21. ubi duo summa saltationum genera fuisse docet, aliud Poeticum aliud Gymnasticum: illud rerum imitationem humanarum continebat, et propterea nominata u(porxh/mata, hoc nullam habebat. Sic Athen. lib. 14. cap. 12. et lib. 1. cap. 8. Ad chorum inquit, canentem et imitantem quasi subsultabant, id est ad chori cantum saltum accommodabant, quod erat per honorifi cum, si recte fiebat, sin male, pene infame etc.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. L.

5. Tauf. Gehetauf.

Vid. R. P. Laymanni Theologiam Moralem, et vitam Aloysii Gonzagae fol. m. 7. et de ritibus baptismi, Brisson. ad tit. d. spectaculis. quod baptisma etiam per Laicum exerceri possit, ac quando, docet Costa in tract. d. remediis subsidiariis remed. 127.

6. Tauffbücher.

Cum liber Plebani vel Parochi, quoad multa sit efficax modus probandi: quaeritur, an per ipsius librum, in quo passim describuntur nomina, ac cognomina corum, qui ab eo sacro baptismatis fonte, lustrati fuerint, recte ac valide aetas alicuius probari possit? Et concludo quod sic, per tradita Iohan. Mauritii. tractat. de restit. in integr. cap. 321. Idque dicit approbare universam Galliam, ex eoque modo probationis nullam fraudem resultare, tradit: Cum id hac praecipua intentione agant Plebani, ut sciant, quosnam Parochianos habent, et ut incidenter, de eorum aetate pateat: qui cum nihil utilitatis, ac commodi pecuniarii sint ex eo assequuturi, praesumuntur vere aetatem descripsisse. Etpro hac [orig: hâc] opinione iudicatum fuisse, refert Francisc. Vivius, decis. 184. num. 2. lib. 1. Nicolaus Ianus, tract. de privat. script. lib. 5. f. m. 926. n. 16. ubi inquit: Observandum tamen temporibus nostris, vanam et futilem hanc Disputationem videri, utrum scilicet liber ipsius Curiati de aetate alicuius fidem faciat, cum [orig: cûm] id apertissime sancitum ac conclusum sit a Patribus, in Tridentina Synodo, sess. 24. tit. de reformat. Matrim. cap.). sub fin. vers. habeat Parochus librum: nempe, ut Parochus librum habere debeat, in quo omnia illa, quae ad curam sibi subditorum spectent, fideliter describat et annotet. Ex quo colligitur, quod illi quoque sine ulla dubitatione super illis, de quibus in libro, fides adhibenda sit. Nam alias frustranea haecce praeceptio esset, si nihil operaretur. Adde me, de aerar. fol. 224. etc.

7. Taxatio der Vnkosten.

Aliud est condemnatio expensarum, et aliud earundem Taxatio: cum Taxatio non sit nova condemnatio, sed tantum demonstratio et declaratio eius quantitatis, quae in condemnationem deducta intelligitur, l. Maevio. 41. §. 1. ff. de leg. 2. l. 4. infin. C. de act. empt. l. si quando 6. ff. ut leg. nom. cav. l. cum propria in fin.

C. si quis alteri vel sibi. Bald. in l. terminatio. 4. C. d. fruct et lit. expens n. 6. vers. modo quaer numquid. et seq. Anton. Faber. in suo Cod. lib. 2. tit. de Procur. definit. 14. numer. 1. vers. Taxatio autem non novae. et seq. Berlich. decis. 122. num. 2 in fin.

11. Testament.

Testamentorum sollennitates sunt iuris Civilis, et ideo quidam ex Privilegio Caesareo singulari testamenta condere possunt, solum observata probatoria, et ex iure gentium descendente sollennitate. Quale Privilegium vidi Rudolphi II. hoc verborum tenore conceptum: Deßgleichenbefreyen, vnnfürsehen wir auch vber das, auß Kayserlicher Vollkommenheit vnd Macht, benandte N. N. jhre Eheliche Leibs-Erben, vnnd derselben Erbes Erben wa sie oder die jhrige, künffrig jhrer gelegenheit nach, Testament vnnd Codicill jhres letsten Willens (die doch von jhren Haden, oder zum wenigsten vnderschriben, vnd jhren Insigeln verwahrt vnnd bekräfftigt seyn sollen) ohne all andereSollenni tät macheten vnd nach jhrem Abgang hinder jhnen verliessen, daß dieselbe Testament vnd dieser Will etc. (wa anderst die sonsten wider Recht vnnd Billichkeit nicht wehren) Keafft vnnd Statthaben, vnd andern ordenlichen Testamenten vnnd Codicillen gleichmässig vor Geist vnd weltlichen Rechten vnd Gerichten, kräffrig vnnd bündig seyn sollen, allermassen, als ob solches in bester zterlicher Form vnd Weise, nach gebrauch Rechtens, vnd jedes Landts Gewonheit in beyseyn vnd bekräfftigung der Gezeugen vnd Notarien auffgerichr, verfertigt vnnd beschlossen wäre: von mäniglich vnverhindert. Darwider dann keinerley Freyheitem, Recht, Ordnung, Satzung Land oder Statt Gewonheiten, nicht seyn, noch solcher vnser Bewilligung in Kechtem derogiren noch praeiudiciren, sollen vnnd mögen in keinerley weege, etc.

Quodque Imperator tale privilegium concedere possit, et teslamentum ita factum, modo adsit perfecta voluntas, valeat, dubio caret. Princeps etenim Romanus, quam vult testandi formam et sollennitatem praescribere potest, per text. in l. omnium. 19. Cod. de testam. Cum Ius testandi sit ex legibus l. verbis legis 120. l. lege obvenire. 130. ff. de U.S. Princeps vero supra leges, legibusque solutus est. l. princeps. 31. ff de legib. Quod ex vera et communi Dd. sententia de legibus civilibus, et inter cetera de sollennibus testamentorum intelligendum est per l. ex Imperfecto 3. Cod. de testam. Dauth. in tract. de testam. num. 5. Iohan. Corasius. Miscell. Iur. Civil. lib. 2. cap. 25. num. 5.

Hincque Antonius Faber in Codice suo lib. 6. titul. 5. definit. 22. tradit: quod etiam in praeiudicium eius, qui alioquin ex anteriore Testamento successurus erat, is, qui a Principe facultatem absque sollennitate testandi impetravit, utiliter testari intelligatur: scilicet quod nemo Ius acquisi visse ante mortem testatoris dici possit, propterea quod neque heres ullus, neque hereditas viventis esse videatur. l. 1. ff. de herede vend. l. 1. ff. pro herede. ubi addit, in Senatu Sabaudico ita iudicatum fuisse, per text. in l. si non speciali. 9. ubigl. et Sichardus. num. 16. C. de testam.

Daß jeniges, so in einem Zettel in künfftig beygelegt, ebenmässig gelten soll, als wann selbiges dem Testamene von Wort zu Worr inserirt wäre. Hanc Clausulam non valere, evinci potest ex traditis Thomae Herbai, ver. quotid. cap. 8. ubi docet, quod testator caverc non possit, uti legata, quae minori testium numero adhibito postea dederit, rata sint.

Sed pro ea Clausula propugna vit frater meus in adversariis suis: quae iam inservi disputationi 3. ad lus municipale Wirtembergicum. ad fin. thesi 155. etc.

12. Teuschlandt.

Germaniae fines quousque sese extendant, etc. vid. omnino Carpzov. in Capit. Caesar. cap. 5. num. 8. et seqq.

Teutschen et Teutschland unde originem trahant, vid. Dn. Goldast. in Bohem. lib. 1. cap. 3. Becman. orig. verb. Ascenas.

Calcocondil. histor. fol. 233. col. 4. et Hadrian. Iun. in Batavia cap. 21. et seq. ubi multa de Germania et Celtis habet.

13. Teutsche Maister.

V. supra v. Johanniter, et Chronicon. Chronicor. Gualtherii. part. 2. fol. 5. et fol. 100. Anton. Fabr. de religion. regend, lib. 1. fol. 54. num. 77. et seqq.

14. Teutsche Sprach. vid. supra v. Sprach.

Specimen linguae vetustioris Germanicae, conservavit nobis Nobiliss. Goldastus per editionem Paraeneticorum veterum, qui idem in notis varia verba Germanica vetustiora explicavit. Quod et fecit Frcherus in notis ad Foedus Ludovici Germaniae, et Caroli Galliae Regis; ac quoque in speciminibus Saxonicae et Alemanicae dialecti. Pertinet huc Paraphrasis Willerami Abbatis Cantici Canticorum, cum notis Pauli Merulae, et liber Evangeliorum Otfridi, item Georg. Henisch. in der Teurschen Sprach vnd Weißheit. Et confessio, ut a Francis Orientalibus et Thuringis coram Sacerdote olim vernaculo sermone fieri solebat, quam habet Christoph. Bro Werus. 2. antiq. Fuldens. cap. 14. De praestantia et antiquitate etiam Germanicae Linguae, pluribus agunt Goropius Becanus, et Adrianus Scriekius, in pluribus opusculis. Sed optime de ea disserit Abraham Vandermyle. Quodque vetus Moguntiae lingua mere Germanica fuerit dialectus, scil. Gallicae, probat Serrarius Moguntiacarum lib. 1. cap. 11. Sed sunt tamen, qui Gallicam seu Celticam, et Germanicam linguam, plane diversas faciunt: quod et facere videtur Cambdenus in Britannia, fol. mih. 17. ubi Celtica multa cum Britannicis vocibus confert, quae a Germanicis videntur alieni ora. vid. tamen me d. nat. popul.

De antiquitate Linguae Saxonicae egregie etiam scribit Griphiander de Weichbild. cap. 38.

Quando lingua Germanica literis fuerit mandata, docet Heigius. libr. 1. quaest. 8. vid. quoque Verdier. divers. lect. fol. m. 437. et Arumae. in tract. d. Comitiis Imperii cap. 7. num. 138. ubi habet, wann Die Lateintsche Sprach auffgehört, vnd dargegen die Teutsch angefangen. Et quod circa Annum 1243. Germanica [orig: Germanicâ] Lingua, Latinis tamen literis, publica, privatque Instrumenta scribi fuerint caepta: quamquam iam tempore Caroli M. de referenda in literas quoquo modo eadem lingua resset tentatum. Et quod tum Germani quoque in sacra abluitione Sanctorum et Latinorum nominibus suos initiare caeperint, cum patriis et barbaris hactenus essent usi, attestatur Christoph. Hartman. in Annalib. Heremi S. Matris Deiparae Monasterii. fol. 246.

Linguam Germanicam, non esse primam et vetustissimam, contra Goropium Becanum, probat Christian. Becman. in manuduction. ad Linguam Latinam cap. 5. fol. m. 22. et seqq. et in Originib. fol. m. 139. etc.

De Germanica et Gallica Lingua, vid. quoque Dn. D. Lansium in Consultat. orat. contra Galliam. m. fol. 309. etc. et Antoin. Pippre. d. Intentions Morales. cap. 27.

Plurimas Germanorum voces Latinitati debitas, constat sonum et sensum harum linguarum aliqua exquisitius callenti, vid. omnino Robigium Lib. 10. de rebus Criticis. cap. 18. Econtra cum Teutones in verbis, maxime vero in sententiis romanizent, factum inde est, ut in contrarium verba ex nostratibus quaedam a Icc. forensi Latinitate donata sint, ut videre est apud eundem Robigium. d. loc. cap. 19.

Quanta autem copia fuerit olim Germanicae Linguae, et in quantum Hodie ea degenerarit, apparet ex subsequenti elencho nominum propriorum, passim in historiis occurrentium, quorum tamen minima admodum pars hic [orig: hîc] inserta conspicitur.

Wunebald. de quib. Gretserus. in Divis. Tutelarib. Eustetensib. fol. 159. ubi Wilibald, Bilibald rectius dici putat Vilebald, id est, qui multis est praefectus, multa gubernat, qui supremus vel maior gubernator super ceteros, unde etiam Anwaldt, vel enim accentu circumflexo Saxonice multum significat, aut a bonitate Wolwald, bene gubernans, velut ominis boni gratia sic vocatus.

15. Teutschen Recht.

Vil. Diploma Caroli Magniapud Aubert. Miraeum in Fastis Belgicis et Burgundic. fol. 55. et seqq.

16. Thaler.

Talerum nonnulli derivant a Talento, vel a Metallo: alii (et rectius, videatur Iac obus Alemannus in palaestr. consult. consult. 8. quaest. pr. 1 partit. 32. ) a Germanico Thal, quod in Valle loachimica [orig: loachimicâ], im Joachims Thal, vel primi vel meliores reliquis percussi, in deque kai(e)=coxh\n, Ioachimici Vallentes nuncupati fuerunt.

Et quidem Anno 1518. hat man die erste Joachims Thalergemüntzt, Matthes. in der Chronick der Berg-Postill angehängt.

Olim non cuivis Statui Imperii, Thaleros cudendi potestas concessa, sed singulariter restricta fuit. R A zu Augspurg. 14. Febr. Anno 1551. §. weirer so setzen, etc. Quae prohibitio, quandoquidem Thaleros exterminari et inhiberi impossibile visum fuerit, demum relaxata est durch Ferdinandi newe Müntzordnung zu Augspurg, den 19. Augusti, Anno 1559. §. nach dem aber, etc.

De Thalerorum valore, et emissione, est Rcessibus Imperii ita ordinatum; Reichs Abschid. ibidem den 30. Maii, Anno 1566. §. demnach haben wir. cum daob. seqq. in verbis: Setzen, daß der gantzen Thaler, deren ein Stück 69. Creutzer gelten, sollen auff die Cölnische gehen 8. Stuck, vnnd fein halten 14. Loth, vnd 4. Grän: wirdt also die feine Marck außgebracht vmb. 10. Gulden vnd 12. Creutzer. Budelins de renummaria, lib. 1. cap. 18. n. 7. ubi notat, Thalerorum octo Marcam ponderarc: et puri argenti continere quatuordccim

Lotones, Grana quatuor: vel quod idem est, decem Denarios, sedecim Grana. Alemannus, in palaestr. consult. consult. 8. quaest. princ. 1. et partis. 32.

Verba harre Thaler, in Instrumento obligationis posita, de Ioachimicis Imperialibus intelligenda, ideoque solutio facienda in grossiori illa moneta, in grober Müntz, non vero in moneta, vel minori pecunia [orig: pecuniâ] aere contaminata. Quia vocabuli Germanici Thaler, propria, orginalis et fundamentalis significatio in lingua vernacula innuit non nummos aut grossos: Sed grossiorem pecuniam. l. 27. §. 1. ff. de aur. arg. mund leg. l. 78. §. 4 ff. de leg. 3. Aliud etcnim pro alio invito Creditori non solvitur, l. 2. §: mutui datio. 1. ff. de reb. cred. l. 16. et seqq. C. de solut. l. 19. §. 3. ff. locat. conduct. Sed conventis et pactis expressis standum est, alias verba sic posita, mit guten Thalern, essent frustranea, quod fieri non debet. Sunt enim ita interpretanda, ut operentur aliquem effectum. l. siquando. 109. in pr. ff. de leg. 1. Bald. super rubr. C. de contrah. empt. in 9 quaest. Quod et in tantum habet locum, ut promittens 20. Thaleros Saxonicos vel Caesareos, non liberetur solvendo aestimationem in aliis Ioachimicis vel Thaleris (quam vis non negem, specie etiam aliqua debita amplius non reperta, aestimationem recte solvi. l. 14. §. 2. de leg. 3. ) Alteri enim per alterum iniqua conditio inferri non debet. per l. non debet 74. ff. de R. I. Fierct autem, si minutam pecuniam Creditor recipere cogeretur, nam obveniret incommodum, resultaret inde detrimentum, cum facilius in numerando et expendendo deciperctur, et multum temporis insumeret. Moneta etiam minuta pondere est onerosa, de loco in locum transportatione periculosa, nec ubique ceiti valoris; imo minor moneta ex aere et cupro conflata est, nec bonitas intrinseca respondet maioris monetae bonitati.

Et licet hac [orig: hâc] in re subesset aliquid difficultatis: tamen illa plane sublata est ordinat. Imperii Ferdinandi I. An. 1559. Augustae publicata. §. die jetztgemelte Reichemüntzen In qua [orig: quâ] clare exprimitur, neminem cogi in solutionem qualem cumque summae alicuius notabilis, de minuta pecunia ultra 25. flor. accipere, reliqua vero omnia, licet specialiter non sit expresum, in grossiori moneta solvenda esse. Hac [orig: Hâc] de quaestione videndi. Matthias inprocess. exsecutiv. part. 1. cap. 10. nu. 7. et seqq. Frider. Mindanus. de Mandst. libr. cap. 63. num. 7. Virgilius Pingizer. quaest. Sax. 40. numer. 20. et seqq. Aleman. inpalaestr. confult. 8. princ.

Ac not. quod Zahl Thaler opponantur den harten Thalern. Sic aliud est in Gallia Fran. et ptece de Franc. also ist es auch in Teutschland mit den Gulden gegangen.

16. Thailung.

Wann in Adenlichen Thaliungen einem daß Lehen, dem andern das eigen wirdt, an postea si ille habeat solum filiam, ei filiae competat adversus patruum regressum? Schneidevvin. ad §. quaedam actiones rubr. d. action. famil. ercisc. num. 20. instit. d. action.

Wie man in Thailungen die Güter aestimi ren vnd schätzen soll, vid. suprae verb. Anschlag. Wann jemandt den usumfructum noch darauff hat, werden die Güter angeschlagen allein ad facilitandam divisionen, nicht daß die aestimatio pro venditione gehalten werde, nisi diserte hoc exprimatur, praesertim in immobilibus. Von Schatzungen der Fahrnuß, vid. me. in disputat. 4.a d Ius Municipal. Wurtemb. Nach der In ventation muß man mit der Feder, oder auff dem Papir außthailen, was jedem gebührt, nach bewandtnuß deß Fahle, vorderst aber muß man die abfertigen, so hinderfällige Güter, oder sonsten iure vindicationis etwas zusuchen haben, man muß auch sovil Thailungem machen, sovil vnderschidliche Fäll bey solchem Werck zubedencken seynd Wann nun jeder auff dem Papir waißt, vnnd sihet was ihme gebühret, kompt er zur assignation, welche per Iudicem pro arbitratu libero auff das best vnnd billich ist zum achen, vnnd wann die portiones angestellt, so gleich es immerseynkan, per sortem distriburirt werden.

18. Theologia.

De Theologia, et quae ad illam spectent, vid, Dn. Minsing. tractat. de Deo. in proem.

19. Thewerung.

Vor 200. vnd mehr Jahren, hat man auß 100. fl. Capital jährlichen 12. fl. Zinß geben, hingegenseynd die Besoldungen, so wol an Gelt, als Wein vnd Rorn sehr ring gewesen: propter simplicitatem et temperantiam antiquorum. Also hat man einem Burgsässen, sive Custodi Arcis temporebelli, fährlichen geben vder die Noltzung, zwölff Pfund guter Würtzburger Pfenning, zwölff Malter Fesen, ein Eßlinger Aimer Weins, ein Schwein, vnd Saltzscheiben. So hat auch darzu man siben Wächtern vnd Thorhütern shrer seglichem besonder geben, jährlich zwey Pfundt Würtzburger Pfenning vnd zwey Malter Fesen, vnnd auch darzu feglichem derselben Wächter vnd Thorhüter für Cost, neun Malter Fesen, minder sechs Viertheil Alles Geißlinger Mäß. vide me, de vita et morte. fol. 15. ubi de causis huius vilitatis, ut et in corollariis miscellaneis, subiunctis Comment. meis, ad aliquot titulos Pandect. lib. 1. coroll. 5.

Vor 200. Jahren befinde sich, daß etner Adenlichen Persohn, so Geistlich wer den wollen, die weltliche Brüeder särlich 20. Hällische Pfundt geraicht, dieselbige mit einem geistlichen Beneficio, so 40 Pfundt ertragen mögen, versehen, vide Testam. in dem Mümpelgartischen Consilio, vol. 1. Consil. varior, a me editorum.

Et certe monetarum bonitas vel depravatio multum operatur; ita in Ann. 1622. et 23. hic [orig: hîc] I ubingaemensura Vini duobus florenis vendebatur.

Anno 1268. galt in Thüringen ein Schäffel Waitzen, 18. Pfenning, ein Schäffel Rorn 16. Pfenning, ein alte Henn 2. Pfenning. Anno 1280. galt ein Schäffel Rorn 22. Pfenning. Acht Hering ein Pfenning. Iohan. Binhard. in der Thüringer Chronic. Also war vor Zeiten eines öbersten Bestallung 100. Pfundt Häller. Leheman in der Speyriscben Chronicfol. 238. et fol. 761, qui idem lib. 7. cap. 84. fol. 872. refert, daß ein Kayserliche Mahlzeit 37. fl. koster. Adde Marianam, de ponderibus et mensuris. cap. 24. et vid. infr. Consil. verb. Wuecher. etc. quaest. 1. ration 9. ubi multis agitur, wie vnd was gestalt vor 200. vnd mehr Jahren Hereschafften, dörffer, etc. verkaufft worden, insimulque rationet adduntur.

20. Thumbheren.

Olim, teste Gretsero in Divis Eystettensib. lib. 1. cap. 17. fol. 233. non pauci Episcoporum, maxime ex illis, qui ex Hibernia et Britannia in Germaniam veniebant, Monasticam vitam ante Episcopatum profitebantur; qui etiam Episcopi facti eadem [orig: eâdem] professione se non abdicabant, institutis Congregationibus Collegiis, quae et erant et nominabantur Monasteria, eorumque Professores Monachi. Ac in ipsa etiam Historia Episcoporum porum aliquoties Templum, quod nunc Primarium seu Cathedrale appellamus, cum adiunctis Domiciliis appellatur Monaesterium, et certum est, Germanicum nomen Münster, quo multis in locis Fcclesiae Cathedrales afficiuntur, a Monasteriodescendere, quia priini illi Canonici (qui nunc Thumbherien vocantur) Regularem vitam profitebatur, edocti a primis suis Magistris, quorum multi, ut dictum, Monachi erant. Etipsemet S: Bonifacius Moguntiae in Metropolitana Sede sua Monasterium condidit, et Canonicos non nisi Monachos habuit, qui diu in hoc vitae genere perdurarunr. Sic etiama Mariano Scoto Ecclesia Metropolitana Moguntina An. 1071. vacatur S: Martini Monasterium et An. 1081. Episcopale Monafterium, vid. Serrar. Moguntiac. lib. 1. cap. 18. et lib. 5. in lohanne 11. Archiepiscopo. Otton. Frising. lib. 5. Chron. cap. 24. ubi colligere licet, quod primi Canonici Frisingae Monastic am vitam fuerint professi.

21. Thumbkirch, Thumbstifft, Nohestifft, 9. suprav. Kirch:

Metropolitana, sive Ecclesia Episcopalis, unde et Canonici Thumdherin vocitantur. Quidam a Dominico derivant, sed rectius meo iudicio a Domo. Erant enim vetustiores et principales Ecclesiae Martyrum et Apostolorum Domus; nec olim fere Ecclesia construebatur, absque reliquiis, sive integro aliquo corpore Martyris cuiusdam. Et ita olim omnis Ecclesia ita vocabatur, postea principates tantum. Ac olim etiam Duomae sumebatur pro iudicio teste Frehero. ad Saxonic. Symbol. C.

Cathedralis Ecclesia dicitur, in qua [orig: quâ] Episcopus ipse cum Collegio seu Capitulo residet, vulgo Thumnstifft, Thummkirch, Hohestifft, ad differentiam Ecclesiae Collegiatae, Collegiat Kirch oder Stifft, et Parochialis, Pfarekirch. Atque hinc itidem descendit, quod Episcopi non gubernasse [orig: gubernâsse], sed sedisse in Cathedra nimirum tot vel tot annis ab Historicis passim memorantur. Ac vera quidem publicae in Ecclesia professionis, et doctrinae nota est Cathedra, quemadmodum Chrisfus ipse, Matth. 23. vers. 3. Scribas et Pharisaeos dicit sedere in Cathedra Mosis, hoc est, tradere ac docere publice legem Mosis, etc. Laur. Ohm. de lur. Episcopal. thes. 17. sub lit. r.

De Basilicis, et quod alia fuerit Romanis, et alia Christianis, vid. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 12. cap. 10.

22. Thumbvogt.

Advocatum maiorem, qui potestatem iudicandi ex parte Episcopi habet, vulgo vocari Thumbvogt, tradit Reiner. Reinecc. inannal. Caroli Magni. lib: 4. sol. 63. b.

23. Thurnhüter.

De Commentariensibus et illorum aena, vid. Helfric. Hunnium. in discursu Criminal. cap. 131. fol. 99. et seqq.

24. Titul.

De Titulorum simplicitate et luxuria, vide Dn. Dracon. de origine et iure Patritioram, lib. 3. in append. v. 2. ubi a prins. Fribit Nobilibus, ut et Patriciis quondam scribebatur, denen Erbarn vnnd Vesten. Hodie Nobilium Titulo nolunt contenti esse vel inferioris subsellii homines. Hinc dicitur, cum Virtus decrescit, titulorum crescit arrogantia.

De Titulorum periodo ita sc ribit Munsterus, lib. 3. c. 21. Da die Freyen shren ersten vnd alten Titul (die Edlen) behalten haben, alsbald haben dle Graven einen höhern Titul wollen haben, vnnd genentnt werden die Wolgebohrnen. Die Fürsten, so im Stand vber die Graffen waren, wolten auch einen höhern Titul haben, vnd genennt werden die Hochgebohrnen. Allein die Freyen haben jhren Titul behalten die Edlen (hodie paribus Titulis cum Comitibus incedunt) welche Titulnoch bey vnsern Zeiten, ein seder Edelknecht haben will, etc. Idem eodem lib. 3. cap. 20. scribit: Es ist auch vor Zeiten der Titul deß Adels allein gegeben worden den Fürsten vnd grossen Herren, wie noch der Bapst im brauch hat, daß er allein den Hörtzogenschreibet: dem Edlen Hertzogen zu Sachsen vnd Bayrn. Der ander Adel vnder den Fürsten, hat vor Zeiten andere Namen gehabt: nemblich, Semper Freyen, Mittel Freyen. Semper-Freyen, seynd die höchsten Freyen geweßt. Mittel Freyen die Kittermässigen, die man Dienstmänner vnnd Edel Knecht hat gehaissen. Vnder-Freyen die Freyen Burger (ingenui et Patricii Cives) vnd Frey Landsässen gewesen. Der Fürsten Söhne haben gehaissen Edelherzn, ihre Gemahel Frawen: jhre Töchter Jungksrawen, so man jetzund Fräwlein nennet.

Manuel Friderici Barbarossae Coaetaneus, Ita apud Albertum Stadensem ad Annum M. C. LXXIX. ampullatur: Manuel in Christo Deo fidelis Imperator, Porphyrogenitus, divinitus coronatus, Regnator, Potens, Excelsus et semper Augustus, et Moderator Romanorum Magnificus. Reponitur crambe illa, a Cranzio Saxen. lib. o. cap. 37. et Metrop. lib. 7. cap. 5. Inanior autem multo magisque ridiculus alter eiusdem Manuelis strepitus, relatus a Camerario in Chronolog. Nicephoriana, ad hunc

modum: Manuel in Christo fidelis Rex, purpurigena, Romanorum Imperator, pietate praestantissimus, semper venerandus, Augustus: Isauricus, Cilicicus, Armeniacus, Dalmaticus, Ungricus; Boheuticus; Crabaticus, Lazicus, Ibericus, Bulgaricus, Servicus, Zecchicus, Chazaricus, Gothicus: qui gubernatur a Deo, Haeres Coronae Magni Constantini, et animo colens omnia Iura ipsius. Alios pariles Titulos pomposos habet Pontanus in bellariis. tom: 3. a princ,

Econtra Dn. Meibonius, ad Bullam Audronici. fol. 9. Summi ait, Principes tam Ecclesiastici, quam Politici, infimos etiam Titulos non aversabantur. Exempla addit. In literis Conradi de Dorstad, Nobilis Dynastae, sive Baronis Saxonici ad Annum M. CCC. LIIIX. haec exstant verba: cum conniventiae honorabilis Viri, Domini Wilhelmi Regis Romanorum. Literae Magni Torquati Ducis Brunsuicensis, hoc modo clauduntur: Hier hefft over gewesen de Erbare Vorste, Bischop Albert von Haverstad. Anno M. CCC. LXX. Wernerus et Otto Nobiles Dynastae in Egelen, ita affantur Ottonem Ducem Brunsuicensem: Werner vnnd Otte, de Edelen von Hademerßlevo, vnd Herrnto Esieln, beden deme Achtbarn Vorsten, vseme Herren Hertogen Otten von Brunßwick, vfe berede vnnd willige Dienste etc. Literae datae sunt Anno Chr. M. CCC. XLI. Idem Otto vel alius eiusdem nominis, Instrumentum quoddam Donationis ita orditur: Dei gratia [orig: gratiâ] nos Otto, Domicellus de Brunsuick et Luneborg. Annus adscriptus est, M. CCC. XXIX.

Sic in Anno 1401. wirdt Hörtzog Leopold zu Oesterzeich in einem alten Brieff von einem Ritter noch genant, der Hochwolgeborne Fürst vnd Herr.

At quantum diserepat simplicis istius saeculi modestia, ab insolenti lascivientis temporis nostri fastu?

Nomina et Titulos Comitatuum aut familiae addendi consuetudo, nulla ferme tenuit: raro quoque ante Henricum IV. fuit, postea prope invaluit. Guiliman. Habsburg. lib. 3. cap. 70. fol. 70. vid. etiam Les Recherches de Pasquier.

De Titulis et insigniis Principum quid sit sentiendum, daß sie sich von Länderschreiben, so ei nicht haben. vid. Pipre des intentions, cap. 8. Me de Monarch. fol. 10. Et corum iuridico effectu, adde Rosacorb. fol. 105.

24. Tituli Editio.

Qui rem alienam, vel ius in re aliana possidet, Titulum edere tenetur, pet tradita Fulv. Paciani. d. probation. lib. 1. cap. 61. num. 26. et 32. Rosenthal. de feud. cap. 8. conclus. 33. num. 8. in addit. ubi num. 12. de poena inficiantis. Sed qui cum pacto de retrovendendo possidet, non tenctur cdere titulum. Possessio item antiqua relevat a probatione tituli, Consil. Marpurgens. 9. n. 29. etc. vol. 1.

25. Todtbeth.

Vid. Polydor. Ripam. in tract. singul. de gestis in mortis articulo. adde Consil. Zuuti pro Uxore.

26. Todtengräber.

Vespae, vespillones, funerarii, a Graecis *nekrofo/roi vocantur, a Gallis Fossoyeurs, seu potius, qui portent les corps en terre, a Germanis Todtenträger, quos in bene constitutis Rebus publicis Magistratus peculiari genere vestimentorum, vel signo aut fasciis, variegati coloris, rubris, albis, etc. in cedere volunt, ut fugiant eosdem sani, nec contagio affciantur. Et alii sunt ab iis, qui sepeliunt mortuos: Todrengräbet. Sunt et quibusdam in locis Seelwarter, so dem Sterben den zusprechen. Item Beguinae, Seel Nonnen.

Qui si peste in fectos interficiunt, pitrato spolio aut furto, decapitantu???. Constit. Saxon. tom. 2. part. 4. quaest. 63. n. 1. et Constit. 5. Novell. August. n. 1. parr. 4. Saepe enim accidit, quos malignita. pestis non consumit, et benignitas Ichousalvare voluit, illos malignitas homini

occidat, ut vi irruant in aegrotantes, vitam cita [orig: citâ] et importuna morte praecipitent, vel malignis medicamentis et noxiis, alioque genere pharmaci deleterii adhibito, exstinguant. vide Guil. Bokel [orig: Bôkel]. in Visionib. disquisit. 6. num. 19.

27. Todten-Halßlösen.

Apud Populos Septentrionales quosdam Danos nempe, Polonos, Suecos, Frisios, Holsatos, etc. a multis annis receptum fuit, ut homicidae absque discrimine, poena [orig: poenâ] tantummodo pecuniaria [orig: pecuniariâ] puniantur, quod illi vocant einen Todtenhals lösen. Bodin. lib. 6. de Repub. cap. 6 etc. Ludovic. Roman. sing. 709. Covarruv. lib. 2. resolut. cap. 9. n. 2. Herg. part. 2. quast. 24. num. 43. vid. Dn. Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tr. d. Quinquennal. fol. m. 33.

Quam tamen consuetudinem merito improbat. Valent. Winther. in suo Parthen. litig. lib. 1. cap. 13. Cum [orig: Cûm] Deus ipse praecipiat: Homicidam idem exspectare debere, quod fecit, contra eamque saepius iudica vit Stephanus Poloniae, et modernus Daniae Rex.

28. Tödtliche Wunden.

De vulneribus Letalibus, vid. tract. singul. de vulnerum Inspectione Bern. Suevi ac notandum hic [orig: hîc] est, quod olim non mors subsecuta, sed animus inspiciebatur, et hodie numquam ex dolo quis occidatur, si vulneratus non moriatur; nisil laesus sit aliquis magni nominis, vel aliud crimen coincidat.

29. Todtsfall.

Vocabulum Todtfall, non simpliciter idem, quod post mortem, sed aliquid amplius, scil. mortis eventum significat, atque adeo totam promissionem in incertum mortis eventum suspendit, quod proprium est donationis mortis causa. Hartm. Pistor. lib. 3. quaest. 8. n. 52.

30. Todtschlag.

De homicidiis vid. Farinac. Tiber. Decian. Bocer. ac alios multos, et de atrocitate dolosi homicidii tract. sing. scripsit Hering.

Qui per lasciviam causam mortis praebuit (puta per iocum, oder wann ihrer erlich mit einander schertzen) non ordinaria, sed temporali tantummodo exilio punitur, l. 4. §. 1. ff. ad. I,. Cornel. de Sicar.

Sonderlich, wann der Entleibte, den Beklagten selbst angemutet, kan weder er, noch die seinige propter hanc culpam, an jetzo etwas fordern, Moller. ad Constit. Sax. part. 4. const. 10. num. 10. vid. Speckhan. cent. 3. quaest. 6. Class. 2. nu. 5. ubi dicit ex Constit Elect. 10. provocantem provocato, si ipsum quidem non occidit, sed mutilavit aut vulneravit tantum, hoc nomine nihil praestare debere: cum Textus ibi expresse dicat, daß er einigen Abtrag zugeben schuldig seyn solle. Etenim uterque, et quidem provocans in maiori est culpa, merito itaque culpa cum culpa compensatur. Schrader. part. 9. cap. 4. num. 47. sub fin. Berlich. tom. ult. conclus. 16. numer. 2. et facit. l. 2. §. 1. ff. de aleator.

Aggressio si probata, numquam est locus ordinariae poene, per tradita Thomae Metzgeri cons. Crim. 3. vid. me in Disp. d. homicid. fol. 28. Et aggressorem habere animum repercutiendi, docet Schneidewin. ad. §. 1. Instit. d. I. N. G etc. num. 15.

In dubio autem is aggressor praesumitur, qui alium in terram proicit, et subtus tenet, prout probat Farinac. quaest. 125. num. 446. Is item aggressor praesumitur, qui magis associatus quam alter reperitur, Bertazol. consil. 1 lib. 1. num. 10. Farinac. d. quaest. 125. num. 469. quia non est verisimile, quod unus aggrediatur duos vel tres, sed potius e contra, Menoch. d. arb. Ludic. cas. lib. 2. cas. 363. nu. 10. Mascard. d. probat. concl. 72, nu. 4. et concl. 1244. num. 7. Eumque etiam aggressorem praesumi, qui armatus incessit, vel magis armatus erat, aptiorque ad occidendum arma deferebat, docet idem Farinac. d. l. num. 449. et seqq.

At de materia aggressionis et excessus videri quoque potest Ios. Sesse decis. 104. et Kremberg. in tract. de necessaria defensione.

l. 1. §. Divus in fin. ff. d. Sicar. ac si in rixa quis inconsulto calore, quem occidat, illud homicidium culposum, imo magis casufieri dicitur, quam voluntate. Peguera, decis. 14. Honded. consil. 99. nam. 45. Farinac. quaest. 126. num. 48. Wann nun ein casus alsdann zupraesum iren, ubi in rixa homicidium factum fuit: als muß solches vilmehr statt haben, da ihrer zwen allein, mit Wehrer gegen einander schertzen, vnd kündtlich kein Rancor, Zanck oder Widdrwillen enthalben ist. Nam et alias homicidium in persona amici, pro casuali habetur, Ias. in l. lex. num. 22. de leg. 1. Item ex verbis prolatis ante et post factum, excluditur animus occidendi, ut ait Bursat. consil. 27 1. num. 12. et seq. et Mandel. consil. 46. num. 9l infin. et seq. ubi in terminis et fere in individuo proponit exemplum de eo, qui socios rogaverat, ne quempiam offenderent, vel rixam inciperent. Et similiter animum occiden di in eo haut esse praesumendum, qui facta percussione, aliqua signa probabilia profert, quod ipsum occidisse paeniteat, secundum Caepoll. consil. 31. n. 5. et seqq. Et huiusmodi signa a iudicibus saepissime observata se vidisse, ait Farinac. quaest. 126. num. fin.

Item innocentia probatur unico teste, et quaelibet sempilena probatio habetur pro sufficienti. Gabriel. tit. de testib. conclus. 1. num. 37. Masc. concl. 491. nu. 17. et concl. 904. num. 10.

Et quoque Farinac. de honmicid. quaestion. 126. tit. 14 num. 30. tale homicidium, ubi amici vel armigeri iocantur cum ensibus, aut ex duobus colluctantibus, si unus obeat vuineratus cum cultello socii, culposum quidem vocat, si aliqua culpa praecedat (ludus nempe vel illicitus, vel in loco non consueto) sed tamen tradit, non posse imponi maiorem poenam, nisi temporalem relegationem, eumque in sensum plures adducit. Videatur etiam Menocli. lib. 2. cas. 400. Et farinac. d. l. num. 33. de eo loquitur casu, ubi quis alterum occidit, insimul dimicando iocose cum ensibus etiam nudis, ubi homicidium illud culposum vocat et extraordinarie puniendum; allegat tamen Marsil. consil. 91. per tot. qui nullam poenam hic [orig: hîc] locum habere, tradit operose.

Et est poena ratione der Obrigkeit debita, pro facti et personarum qualitate zum oderiren, nempe, ut sit vel pecuniaria, videlicet qinquaginta aureorum, aut exilii temporalis. Farinac. d. q. 126. tit. 34. n. 44. et seqq.

De homicidio casuali Consil. habet Wesenbec. tom. 2. consil. 156. ex quo multa huc pertinentia transferri queunt. Quod item homicidium licet non sit fortuitus, sed tamen possit esse inopinatus casus, atque improvisus, nec omnino impunibilis, traditur in Consiliis illustriorum ICC. tom. 1. consil. 82. num. 12. et seqq.

De homicidio itidem casuali, est art. in crim. Const. art. 146. ubi Matth. Stephan. tradit, quod dicitur homicidium culpa commissum, extraordinaria poena puniendum, hoc. de levi et levissima culpa non intelligi: nam hanc etiam, quoad extraordinariam poenam. praesertim criminalem, tamquam casum veniam mereri; allegans hunc in finem Clarum.

Et porro notandum, quod iure Divino homicidum casuale ita deseribatur, quando Deus obicit aliquem manui alterius, qui non est insidiatus, Exod. 22. vers. 13.

Etiam in homicidio casuali, ubi quis rei illicitae operam dedit, reus quidem est illius actus illiciti, cui dat operam: non vero homicidii, cap. tua nos. in princ. ubi Panorm. et d sicut c. extra de homicid. Convarruv. in Clem. d. homicid. §. 4. num. 9. et 10. part. 2. tom. 1.

Si remotis arbitris quis occidatur, et persona sit suspecta, quae defensionem allegat, ad torturam pervenitur, ego disp. d. homicid. th. 70.

A quo praesumatur commissum homicidium, quando plures intervenerunt, vid. Sesse. decis. 103. De homicidiis bannitis. Lib. VII, Decretal. lib. 5. tit. 8. Cultro occidens an gaudeat der Freyhung, Bullae. consil. 5. quaes.t 7. qui idem Consil. in casuali homicidio habet in Pentad. consil. 1. an poenam minuat, wann einer sich mit der Freundtschafft und

Is qui personam aliquam in suam Tutelam, sustentationem et alimentationem suscepit, si persona illa interficitur, de homicidio rationem reddere tenetur, et nisi eum sine sua culpa inter fectum esse doceat, eius culpa vel dolo occisa praesumitur, Castrens. et Fulgos. inl. qui mercedem. ff. locat. Mascard. d. probat. conclus. 265. et conclus. 469. num. 1.

Ac vide quoque de homicidio, Bokel. disquis. 6. per tot. Ayrer. in com. ad l. ut vim. 3. d. Iust. et Iur. Me disp. singul. d. homicid. in disput. Tubingens. et in com. ad. d. l. 3. in opusc. meis Iuridic.

31. Träger.

Träger non potest conveniri in solidum, quia est tantum administrator, daß er die Schuldigkeiten, so gut müglich einbring, et si non potest, singuli erunt conveniendi.

32. Tranßfix.

Interdum authentico Instrumento alia scriptura appendi et transfigii solet, eius articuli, qui forte praetermissus inferendus aut excipiendus fuit, in ipso originali, quae exinde dicitur Trans fiv, so man an Verträge pflegt zuhäncken, sed sb eodem Sigillo. Bornit. de Instrum. lic. I. cap. ult.

33. Trauffrecht.

Servitus urbana stillicidii duplex est, una affirmativa, videlicet avertendi stillicidii; ut scilicet in tuum fundum, tuasve aedes meum stillicidium avertas et recipias. Et altera negativa, scilicet non avertendi stillicidii. Servitus igitur affirmativa stillicidii avertendi dicitur, quando quis habet illud ius, ut a tecto suo possit avertere seu derivare aquam pluvialem, in aream vel tectum vicini, daß die Trauff, auff deß Nachbawrn Tach oder Hoff falle. Et scindum, neminem avertere stillicidium posse a suo tecto, et dirigere in tectum domus vel aream vicini, si servitus non sit imposita. Quaelibet enim domus et area praesumitur libera. Et de iure saxonico expresse cavetur, daß niemandt mag seinen Trauff hangen, in eines andern Mannes Hof. Negativa servitus non averten di stillicidii est, quando is, cuius stillicidium cadit in meam aream, veluti, si habeam cisternam, cui quantum satis est, implendae, stillicida domus meae non sufficiunt: vel habeam hortum aedibus meis contiguum, qui ex vicini mei stillicidio commode irrigari potest, ac proinde cum eo agam, ne stillicidium avertat nec alio, quam in aedes, vel in hortum meum perducat: illa dicitur servitus stillicidii non avertendi, in qua [orig: quâ] praedium dominans est illud, quod stillicidium recipit: ideo ad eum quoque pertinet refectio canalium. vid. Schneidevvin. ad §. praediorum. nu. 7. et seqq. Inst. deservit. urb. praedior.

34. Träum.

Quae sint Philosophorum placita de div inatione per somnium habet Iacob. Martini. Quaest. illust. Phil. centur. 9. disput. 7. quaest. 3. et quaest. seq. ubi, quomodo petitio Salomonis in somniis facta, Deo ita placere potuerit, ut singulare sapientiae munus ab eo obtinuerit, 3. Reg. 3. cum somniantes Liberum rationis usum non habeant? Et quousque somniorum praesagia auscultanda sint, idem d. centur. disput. 8. quaest. 5. docet. Sed de somniis late Pererius. lib. 2. de Magia agit.

35. Traumrecht.

Ius immittendi tigni in parietem vicini, vulgo Traumrecht, est servitus Urbana. vid. Schneidevvin. ad §. praediorum. num- 5. et seq. Instit. de Servitut. vrban. praedior.

36. Traw vnd Glauben, vide supra verb. Aid.

Nobilium promissa, bey ihren adenlichen Ehren vnd Glauben, prodebitis, factis et completis habentur. Chassanaeus, in Catal. glor. Mundi. part. 8. cons. 34. Decian. resp. 82. nu. 32. vo. 4. Et confert

Et practicatur quottidie, daß, wa ein Fürst, Graff oder einer vom Adel etwas zusagt, oder sich verschreibet, bey seinen Fürstlichen, Gräfflichen, oder Adenlichen Ehren, Traw vnd Glauben, alles vnnd jedes so der Verschreibung mit einverleibt, fest vnverbrüchlich vnd wol zuhalten, zuerfolgen, vnd deme zugeleben, Ersolches von rechtswegen eben zuhalten schuldig, als ob er solches mit einem leiblichen Aid geschworen hätt, bey Poen Meinaids: Et vide de hac [orig: hâc] quaestione utramque in partem setser. de iurament. lib. 1. cap. 16. adde Bapt. Caesar. in consil. Illustr. ICC. cons. 34. num. 14. et consil. seq. num. 13. etc.

Quemadmodum tamen nimia familiaritas in personis, l. observari. 19. ff de off. praesid. et abusus in rebus contemptum parit; Sic etiam fit, ut Nobiles, quibus familiare est, ut per fidem gentilitiam iurent, denen es offt ehe im Mund ist, als das liebe Brott, ut loquitur Nolden. de nobilib. c. 12. num. 43. suspectos se reddant, non secus ac illi, qui non rogati ad testimonium dicendum se offerunt, arg. l. omnia. 25. §. 1. ff. de Procurat. l. si quando. 19. C. de testib.

Si nobilis in cautione in einer Hauptverschreibung, per verba iuramenti aequipollentia, bey Adelichen, Gräfflichen Ehren, Trawen vnd Glauben, sese astringit, an mandata sine clausula, in Camera [orig: Camerâ] decernenda sint? vide Nolden. d. loc. num. 43. et seqq.

An Nobilibus Baronibus, Comitibus, etc. qui pro aliis fide iusserunt, et beneficio cessionis, bey Adelichen, Herrlichen vnnd Gräfflichen Ehren, renuntiarunt, per auth. praesente. C. de fideiussorib. succurratur? vide Nolden. cap. 12, num. 50. et seqq.

An Nobilis contraveniens transactioni promissae per fidem, bey Adelichem Glauben, incidat in poenam. L. si quis maior. 41. C. de transact. vide Nolden. de nobilib. cap. 12. n. 62. et seqq.

An filia renuntians, cap. quamvis de pact in 6. sub promissione generositatis vel nobilitatis, possit ista [orig: istâ] renunclatione non obstante, in bonis paternis succedere. vide Nolden. de Stat. nobilium cap. 12. num. 68. et seqq.

Item, an mulier nobilis intercedens pro marito, et renuntians iuri suo, bey ihren Fräwlichen Ehren vnd wahren Worten, valide renuntiet. vide Schaeffer. part. 1. quaest. pract. quaest. 36.

De promissione, vel assertione, bey seinen Priesterlichen oder geistlichen Trewen vnd Ehren. vid. Leyman, in Theol. moral. part. 4. fol. 163.

Cum fidem servare homines probos et honestos Viros, praesertim Nobiles deceat, unde et eorum promissiones pro corporali iuramento habentur; multo magis id procedit, et locum sibi vindicat in Principibus et aliis Magnatibus. vide omnino Hartman. Pistor. lib. 4. quaest. 6. per tot. Cum dicere solitus fuerit Rex Alphonsus: Tantum valere ad fidem debere verbum Principum; quantum privatorum hominum iusiurandum. Sic et Carolus V. obfidem servatam Luthero, interrogatus a Ludovico Palatino Rheni, cur id faceret? respondit: Fidem rerum promissarum; etsi toto mundo exulet, tamen apud Imperatorem debere consistere. Tholosan. de Rep. libr. 8. cap. 8. num. 10. Adde Reinking. de regim. saecul. cap. 2. num. 12. Richardum Dieter. de summa summi Imperii potestat. concl. 47. et seqq. Andr. Knichen. part. 1. de vestit. pact. cap. 5. num. 221. Iacob. Aleman. inpalaest. consult. 6. pag. 313. et seqq. et p. 738. et seqq. Arumae. diss. 1. ad Aur. Bull. vide Dn. Bullaeum. in discurs. Academ. discurs. 1. num. 28. fol. m. 86. et seq. Verba Principum et Imperatorum pro Iuramento haberi debent. Crantz. libr. 6. Saxon. cap. 46. Qua [orig: Quâ] de re Fridericus I. Barbarossa apud Gunter. in Ligur. lib. 3. ita scribit:

Iuramenta petis? Regem iurare minori,
Turpe reor: nudo ius et reverentia verbo,
Regis inesse solet: quovis iuramine maior,
Non decet in labiis versari lubrica Regis:
Non decet ore sacro mendacia cudere Regem,
Sancta et plena suo sunt regia pondere verba
Dicta semel nullum patiuntur iure recursum.

Et nihil est, quod in Principe ac similibus personis magis refulgeat, quam firma ac illibata fides. l. inter claras. C. de summ. Trinit. Bald. consil. 327. num. 4. vol. 1. ubi dicit, quod maxime conveniat verbum illud Principi: Quod scripsi, scripsi, et semel locutus est Deus, et quae processerunt de labiis meis, non irrita faciam. Et quod Princeps debeat esse immobilis sicut polus in caelo, et lapis angularis in terra, quodque debeat habere unum calamum, et unam linguam. Rimin. consil. 103. num. 48. et seqq. Socin. consil. 32 nam. 22. part. 1. Hipp. de Marsil. sing. 166.

Quare contemnendi sunt illi fideiussores, ut loquitur Dn. Bullaeus d. loc. una cum suis pessimis Advocatis et Patronis, qui quamprimum ratione obligationum suarum conveniuntur, non imitantur illud Tobiae. c. 5. v. 3. sed fidem et promissa frangunt obligationes suas callide et malitiose interpretantur, imo gloriari audent, nullam obligationem debere esse tam firmam, quam in dubium vocare non valeant, Hering. de fideiuss. cap. 19. n. 31. et seqq. Winter. inparthen. litig. lib. 1. c. 13. num. 26. et seqq.

Pudeat itaque plerosoque Germanorum fluxae fidei, quod am maiorum more ita degeneraverint. De quibus Cornelius Tacitus: Nullos Mortales fide ante Germanos esse. unde vulgare illud auff gut alt Teutsch.

Antiquitus obligationes brevissimae, hodie longissimae, et ad membranam totius cutis bovinae extenduntur: Kleine Handschrifft, grosser Glaub, jetzo grosse Handtschrifften, kleiner Glaub.

Heus tu, nostra aetas non multum fidei gerit.
Tabulae notantur, adsunt testes duodecim,
Tempus, locumque scribit actuarius,
Tamen invenitur Rhetor, qui factum negat.

37. Trewlich, vnd ohne Gefärd.

Clausula alles trewlich vnd ohne gefärd, nihil aliud est, quam clausula, dolum malum abesse, abfuturumque esse. l. stipulatio. 38. et. siquis dolum. l. doli. 119. l. ex caparte. 121. de contr. et comm. stipul. l. novissima. 29. ff. Iudicat. solv. l. haec verba 69. ff. d. V. Sig. l. hoc ita in fin. ff. de re Iud. l. 5. ff. de usufruct. quemad. cav. l. sicum. 68. ff. de contrah. empt. l. 4. §. Labeo. ff. de dol. ma. except. v. Hering. d. fideiuss. cap. 17. n. 17. etc.

Adeoque commisso dolo, hoc operatur, ut promissor in id, quod interest, caventi teneatur. iuxta. l. si quod aurum. 22. ff. d. V. Obl. stuck. exerc. Iustin. part. 2. decad. 5. assert. 3. Wesenbec. in §. actionum. num. 1. de action. et passim in suis Consil. praesert. cons. 14. num. 17. et cons. seq. num. 48. paulo animosius tradit, vigore huius Clausulae induci Contractuum quandam metamorphosin, ita ut ex stricti Iuris Contractu, fiat contractus bonae fidei per text. in L. hoc Iure. 152. §. fin. ff. de R. Iur. ubi praestatio doli et bona fides exaequari videntur. Sed in eo redarguitur a. Ioh. Goeddaeo. de contr. stip. cap. 8. concl. 1. num. 25. et seq. Oportuisset enim hanc metamorphosin, secundum Andr. Schaeffer. pract. quaest. part. 3. quaest. 42. nu. 6. toti certelurisprudentiae incognita quae est, iam olim inductam esse: cum tamen stipulatio dolum malum abesse, abfuturumque, etc. mutuo vel alii stricti Iuris contractui adiecta, nullibi legatur alterare principalem dispositionem, aut contractum stricti Iuris, apposita bonae fidei conditione, imbuere. l. doli. l. ex ed parte l. si id quod aurum. ff. de Verb. Signif. Sed vide per tot. d. quaest. Schaeffer. ad huius Claus. intellectum; adde quoque Dn. Wilhelm. Anton. intract. d. Literis. Moratoriis. f. m. 509. Barschamp. in tract. d. Clausulis. cap. 9. et seque. item Mylium in annotat: ad Beroi. quaest. 61. fol. 188.

37. Tribut.

Sic quoque Chius Tributum solvebat Turco, solvebatque annuatim 12000. Ducatos, ut libertatem suam conservare posset, non tamen permittebatur habitantibus, urbem fortificare. Et sane ubi non est Bellerbegus, ibi Provinciae tributariae exsistunt. Sorazius, lib. 1. c. 19. Alia autem est ratio subditorum, alia Tributariorum, et durius apud Turcos tractantur Christiani extra Tributarias Provincias, quos armis spoliant,

Soranzius, cap. 110. Nec etiam in urbes fortes intrare permittunt, Soranzius. c. 108. Etquas conditiones victis Principibus imposuerit Amurathes, tradit Tarduccius, fol. 206. et seqq.

Et Tributariae eiusmodi Provinciae, si deficiant, bello repeti, et in servitutem redigi queunt, qua [orig: quâ] ratione Iudaei a Babyloniis subacti fuerunt.

Eiusdem etiam iuris praetextu, Cyprum Veneti amiserunt, referente Iohan. Sturmio, de bello aadversus Turcas administrando. ad fin. qui ita scribit: Selymus I. Turcarum Imperator cum oppressis Sultanis, Aegyptum occupasset [orig: occupâsset]: Tributum, quod ante Sultanis pendere Cypri Reges in mercibus solebant, in octo milia Ducatorum convertit, tranquillamque Cypri possessionem Venetis, tamquam Vasallis, pactione annui Tributi obligatis, concessit. Tametsi octo milia illa Veneti, non Triburum, sed honorarium munus, solummodo esse volebant.

At hic Selymus Cyprum a Venetis per fecialem repertens, feudum Regni Cypri, quod sub pactione annui Tributi hactenus possedissent, iure eos amisisse, idque ad Patronum et Dominum superiorem recidisse, affirmabat. Quod contra fidem Domino feudi debitam, Veneti cyprum hostibus Selymi, piratis Hispanis patefecissent, qui praedam ex Cilicia abactam, permissu Magistratus Veneti, in Cyprum convexissent, ac vendidissent. Etsi igitur superiores aliquot Turcarum Caesares in Insula sua Venetos tolerassent [orig: tolerâssent]: Selymum tamen, quod suum esset, ab eis repetere. Id si sponte et volentes redderent, pacem non violatum, et Rei publicae ac subditorum saluti optime consultum iri. Sin recusarent, Selymum armis eam nihilominus recuperaturum esse. Veneti, quamvis continua aliquot annorum caritate et penuria [orig: penuriâ] annonae, et superiore anno etiam Navalis seu Arsenalis sui horrenda conflagratione graviter afflicti et perculsi erant, tamen magno et excelso animo respondent, nullam habere selymum iustam causam eripiendae Venetis Cypri, quam hereditario iure iam centum annos tranquille possedissent. Pensionem annam, Aegypti Sultanis praestari solitam, non Tributum, ut Domino feudi debitum, sed honorarium munus fuisse, quo gratitudinem suam superiores Cypri Reges, erga Aegypti Sultanos benefactores et amicos suos, quorum ope Petrus olim Cyprum recuperasset [orig: recuperâsset], declarare soliti essent, sperare se Deum iustae causae suae ad futurum, cuius fiducia vim atque iniurias Selymi armis propulsare, et Cyprum defendere decrevissent.

39. Trier.

Trevirenses Annales, Episcopos etc. vid. in Chronico Chronicorum Gualterii part. 1. fol. 1425. et multis seqq. Item Trierische Annales in fol. ut et die Trierische Acta contra den Bischoff.

40. Trost, Tröster.

Advocatia (quae hodie communiter ac proprie Schutz vnd Schirm, Schutz- vnd Schirms Gerechtigkeit appellatur,) olim Germanis Trost seu trustis, id est, fidelis advocatia, seu tuitio dicta fuit. Dn. Martin. Mager. in elegantiss. tract. de advocatia armata. cap. 2. nu. 241. A quo verbo consequenter ipsos Protectores Tröster nominari convenit, qui etiam, ut notavit Stumpff. inn der Schweitzer Chronic. lib. 17. cap. 3. Pfleger, et lib. 5. cap. 3. Schaffner et priscis saeculis Besorger, appellati fuerunt. Mager. d. loc. num. 242. Saxones etiam dicunt Trost, pro Praefecto.

41. Tröwen, Trowort.

Qui minitatur animo nocendi concepto, domui alterius incendium, daß er ihme einen rohten Hanen auff sein Hauß setzen wolle, vivus comburendus est, farinac. part. 3. quaest. 110. nu. 157. Damhoud. inpract. crim. cap. 103. num. 11. Quippe in atrocissimis conatus pro effectu habetur, l. si quis. C. de Episc. et Cler. Farinac. quaest. 124. num. 11. vide Bockel. in visionib. disquisit. 6. num. ult. t. et Peinl.

42. Truckerey.

De origineTypographiae, vide Bornitium, de rerum sufficientia. fol. 164. etc. Serrar. in Moguntin. lib. 1. cap. 37. etc. Maiol. tom. 1. colloq. ult. fol. 423. etc. Herztzog. in Chron. Alsatiae. lib. 2. cap. 64. fol. 127. Meteranum, in der Niderländischen Histori. lib. 4. fol. m. 218. sub An. Chr. 1573. Mildendorp. de Academ. lib. 1. cap. 22. Herm. Hugon. de orig. scribendi. c. 34. Felic. Fabri. rer. Suevicar. fol. m. 68. etc. et me. de Arte belli fol. 60. discursu singulari. Quem ut et alios meos consimiles discursus; nescio quis tenebrio, meo nomine tecto, suis discursibus inseruit, et Francofurt. publicavit,

In compendio, seu Breviario primi voluminis Annalium sive Historiarum, de Origine Regum et Gentis Francorum; ad Dominum Laurentium Episcopum Wurtembergensem, orientalisque Franciae Ducem, Iohannis Tridemii Abbatis. Sequentia ea [orig: eâ] de re ad finem libri habentur.

Inpressum et completum est praesens Chronicarum opus Anno Domini M. D. XV. in Vigilia Margarethae Virginis: In nobili famosaque urbe Moguntina, huius artis impressoriae inventrice prima. Per Iohannem Schöffer, nepotem quondam honesti viri Iohannis Fusth, Civis Moguntini, memoratae artis primarii auctoris. Qui tandem imprimendi artem proprio ingenio excogitare, specularique coepit Anno Dominicae Nativitatis M. CCCC. L. Indictione XIII. regnante Illustrissimo Rom. Imperatore Frederico III. Praesidente Sanctae Moguntinae Sedi, Reverendissimo in Christo Patre Domino Theodorico Pincerna de Erpach Principe Electore, An. autem M. CCCC. LII. perfecit, deduxitque eam (divina favente gratia [orig: gratiâ] ) in opus imprimendi) opera tamen ac multis necessariis adinventionibus Petri Schoffer, de Gernsheim, ministri, suique filii adoptivi: Cui etiam filiam suam Christianam Fusthin pro digna laborum, multarumque adinventionum remuneratione nuptui dedit) Retinuerunt autemhi duo iam praenominati Iohannes Fusth, et Petrus Schöffer, hanc arteme in secreto (omnibus Ministris ac familiaribus [orig: famîliaribus] eorum, ne illam quoquo modo manifestarent, iureiurando astrictis.) Quod tandem, de Anno Domini M. CCCC. LXII. per eosdem familiares in diversas terrarum Provincias divulgata haut parum sumpsit inurementum.

43. Trunckenheit, zutrincken.

De ebriis et ebrietate, vide Georg. Obrecht. de necessaria defens. cap. 6. num. 58. et multis seqq. Hering. de fideiussorib. cap. 7. num. 119. et seqq. Paul. Zach. in quaestion. Medicolegalib. lib. 2. tit. 1. quaest. 11. Mundium. intract. d. diffamat. cap. 3. nu. 102. etc. De variis modis inebriandi et vitiis ebrietatis. Camerar. meditat. histor. centur. 1. cap. 93. et seq. Guyon. divers. lecons tom. 1. fol. 269. et seqq. ubi de potu inebriante, ac de gradibus ebrietatis. Bapt. Caesar. var. Consil. p. 3. cons. 55.

De ingurgitationis et ebrietatis luxuria coercenda. vid. Dn. Herman. Lather. decensu, lib. 2. cap. 3. et Gumpelzheimer. In Gymnasm de Exercit. Acadern. partit. 5. sect. 1. m. fol. 290. et seqq.

An in delictis Ebrietas excuset: utputa si homicidium vel tale quoddam commissum sit delictum, an tunc quia ab ebrio perpetratum est, ordinaria [orig: ordinariâ] vel mitiori aliqua [orig: aliquâ] paena sit vindicandum? vide Dassel. consil. 13. lib. 1. Dic, quod is mitiori et extraordinaria paena sit coercendus, ut patet ex textu. in l. omne delictum. §. per vinum, ff. de re milit. l. respiciendum. §. delinquunt. ff. de poen. Quem text. Bald. in cap. crapula. extr. de vit. et honest. Cleric. singularem facit ad hoc. Non enim ex proposito, studio, industriave delinquere et peccare censetur, sed potius impetu quodam ac infirmitate, l. perspiciendum est. 11. §. delinquitur. 3. ff. depoen. Nam ut ordinariae poenae sit locus, dolus simul concurrere debet, quod in tali ebrio non praesumitur. Hinc ab Imp. in l. un. C. siquis maled. Imp. constitutum est, ne puniatur, qui de Imperatore temulentus male loquitur. Facit huc etiam

text. in cap. inebriaverunt Loth. 15. quaest. 1. ubi inopinata ebrietas Loth, eum ab incestu excusat.

Non tamen omnino excusandi, sed pro arbitrio Iudicis, et qualitate delicti, puniendi veniunt: quia culpa praecessit casum: dum nempe rei illicitae operam dederunt.

Imo sunt, qui ebrios delinquentes duplici poena [orig: poenâ] afficiendos esse putant: proptera, quod principium delinquendi in ipsis ebriis est, cum in ipsorum potestate fuerit, ebrietatem, quae delicti causa et fomes est, vitare. Sic teste Aristotele 2. polit. c. 10. Pittacus Mitylenensis legem tulit, qua [orig: quâ] cavebatur, ut si ebrii quem pulsassent, maiori poena damnarentur, quam si sobrii id fecissent. Idcirco Carolus V. in suis hereditariis Provinciis constituit, ne ebrietas in caedibus, quae saepe a vinolentis committuntur, excusationem adferat. Wesenbec. in par. ad L. Cornel. de Sicar. Existimavit enim prudentissimus ille Princeps, sine culpa eius non esse, qui quottidie sese ingurgitat, et ebrietatis causam sibi praestavit. Petr. Peck. ad reg. sine culpa. 18. de Reg. Iur. in 6. num. 3. Quod idem sancitur in der Fürstlichen Wirtembergischen Hoffgerichts Ordnung.

Sed hic [orig: hîc] et similibus in casibus non omittenda erat traditio Nicol. Everh. Iun. consil. 75. num. 12. vol. 2 et Gailii. 2. obs. 110. ubi num. 28. distinguit inter ebrietatem, Trunckenheit, et ebriositatem Vertrunckenheit, Gewonheit vol zuseyn. Ebrietas ex casu quodam, ebriositas vero ex habitu vitioso nascitur.

Priori casu, quando quis non ex proposito et industria [orig: industriâ], sed vini ignorata vi deceptus, inebriatur, homicidium ab eo commissum non punitur poena ordinaria: Covarruv. in Clem. sifuriosus. p. 3. n. 3. de homicid. Iul. Clar. libr. 5. sent. § fin. quaest. 60. vers. praeterea Dd. in l. data opera. C. qui accus. non. poss. quia furioso et mortuo comparatur, et per consequens, in eo abest dolus et voluntas peccandi, sine qua delictum non puniri, vel si plectitur, mitiori saltem poena, veram ac divinam sententiam esse, dicit Menoch. de arb. Iud. quaest. 2. cent. 3. cas. 324. num. 1. per. l. 1. §. divus. 3. ff. ad L. Cornel. de Sicar. l. absentem. 5. §. ult et l. perspiciendum. 11. §. delinquitur. ff. de poen.

Posteriori casu, quia ex consuetudine sciens, prudensque inebriatur, paena interdum ordinaria plectendus erit. Nam ut ait Menoch. d. loc. n. 8. ebrietas affectata, dolosa, paena gravi digna est: Einer der sein Vnweiß oder Vnart waißt, vnd doch trincket, est in dolo et graviter puniendus. Sed ille dolus non est destinatus ad hoc factum.

Ad hanc Quaestionem videri quoque potest Iohan. Baptist. Caesar. part. 3. Cons. 55. Knippschilt. in exercitat. de Contractib. disputat. 1. quaest. 18. et Martin. quaest. illustr. centur. 4. disput. 6. quaest. 9.

Vino quatenus uti liceat, et num sapienti ac bono viro concedenda ebrietas? vid. omino Lael. Bisciolam. horar. subcesivar. tom. 2. lib. 14. cap. 2. ubi in hoc variarum gentium mores observatos recenset sacrorum et profanorum scriptorum loca pleraque enucleat.

Perniciosissima hodie illa pro salute alicuius bibendi ratio, vulgo das Gesundheit trincken, adeo invaluit, ut ingratus et iniurius erga alterum is esse putetur, qui erectus, uno haustu, plerumque grande poculum pro eius salute ebibere et se inebriare recusat. Georg. Obrecht. de necess. defens. cap. 6. num. 75. Sed salutipotatores isti audiant Ambrosium, dum lib. de Elia et Ieiunio cap. 17. sic seribit: Quid obtestationes potantium loquar: quid memorem Sacramenta, quae violare nefas arbitrantur? Bibamus inquiunt, pro salute Imperatorum: et qui non biberit, sit reus in devotione. Videtur enim non amare Imperatorem, qui pro eius salute non biberit. O piae devotionis obsequium! Bibamus pro salute exercituum, pro Comitum virtute, pro filiorum sanitate. Et haec vota ad Deum pervenire iudicant: Sicut illi, qui Calices ad sepulcra Martyrum deferunt, atque illic in vesperam bibunt: et aliter se exaudiri posse non credunt. O Stultitiam hominum, qui ebrietatem sacrificium putant, qui aestimant illos ebrietate placari: qui ieiunio passiones sustinere didicerunt. Haec

Ambrosius. adde Obrecht. d. loc. nu. 77. et seqq. Gumpelzheimer. exerc. Acad. fol. 309. Ioh. Frid. Mantenesium, in critica Christiana, deritu bibendi super sanitate et de somnifero potu, vom Schlafftrunck, et Sagittar. illustr. decad. 3. qu. 8.

44. Türck.

Quid Legatus in Turcia debeat observare (ubi multa de statu Imperii illius) vide apud Frider. d. Marselaer. lib. 1. fol. 135.

De foedere cum Turcis. vide me, tr. d foederib. fol. 30. etc. et in Mercurio Gallico. tom. 10. fol. 9. An. Chr. 1623. fol. 110. etc. An. 24. tom. 11. fol. 171. 1101. item tom. 15. fol. 159.

Fraudum optimos architectos Turcas esse, notat Soranzius cap. 42. et etiam Tarduccius, fol. 229.

An Regnum Turcarum sit Monarchicum? Martin. illustr. quaest. centur. 1. disput. 8. quaest. 10.

De Tuccis autem, eorumque Republica, moribus, et minutissimis etiam multa observavit Petrus Bellonus, cuius iter orientale suffixum est; Exoticis Caroli Clusii. Et addi potest Busbequius ac Soranzius. Regnat. Lusignan. in tract. de incrim. Imperior. Tract. de Turcico Imperio. inter Res publ. Lugdun. Batav. in 24. impress. Orat Henr. Stephan. contra ubertam Volietam, qui Turcas Laudaut. Ut et Nicolaus Nicolai, Geographus Galliae Regis, von der Schiffart und Raiß in die Türckey. Ac etiam Michael Heberer. Item Guyon. divers. lecons. tom. 3. fol 558. et multis seqq. Raw Wolffen reiß in Egypten. Salomon Schweigger et Wilden Reiß.

45. Türckensteür.

Ad contributionem expeditionis bellicae contra Turacas, ex casua [orig: casuâ] necessitatis publicae indictam, omnes tam Clerici, quam Laici, quantumvis multum privilegiati, nemine penitus excepto, obstringuntur. Reichs Abschid zu Wormbs den 17. Augusti, An. 1495. rubr. von dem gemainen Pfenningin fin. princ. vers. Alle vnnd jegkliche Menschen, sie seyen Geist- oder Weltlich, Frawen oder Mann, was Würden, Standts, Ordens oder Wesens die seynd, niemand außgeschlossen, etc. R. A. zu Angspurg, den 2. Iulii, An. 1500. rubr. daß die Geistlichen allwegen von 40. Gülden Gült, einen Gülden geben sollen, et rubr. seq. vers. Item ist angesehen, daß alle Geistliche Personen, Mann vnd Frawen, sie seyen exempt oder nicht, von allen ihren Einkommen, Renten, Gülten vnnd Nutzungen, alle Jahr von 40. fl. einen geben sollen. R. A. zu Speyr den 11. Aprill, Anno 1542. §. vnnd nemblich, sollen alle. vers. niemand außgenommen, auch vnangesehen aller Verträge, Indulten vnd Herkommen, so diser Anlag zuwider seyn möchten.

Cumprimis vero tres Recessus Imperii (referente Iacobo Alemanno. in palaestr. consultat. consult. 5. fol. 249. et seq. (nimirum de datis Spirae Nemetum 10. Iunii, Anno 1548. §. als aber wir, sambt den Fürsten, etc. Ratisbonae 12. Octob. Anno 1576. §. vnd nach dem dise ansehenlich Hilfflaistung, etc. Ibidemque 19. Augusti, Anno 1594. §. nachdem nun die vorgesetzte, etc. qui ob verborum praegnantiam et generalitatem hanc in rem sunt legendi.

Quod autem Clericis ob necessitatem publicam collecta indici possit, tradunt Tessaurus. decis. 234 num. 10. Hartman. lib. 2. obs. cap. 2. Miscellan. obs 7. Gail. 2. obs. 32. Schurff. cons. 44. cent. 1. Thomatus. de Collectis. §. exactio???unerum. 2. num. 44. et 46. Necessitatis enim Leges amarissimae sunt, et faciunt licitum, quod alias est illictium.

46. Turnier, Turnierbuch.

Ludi torneamentorum apud maiores nostros frequentissimi fuerunt: unde Sebastianus Meichsnerus, in Praefatione, der Kayserlichen Königlichen Land- vndLehenrecht vnserer Teutschen Vorfahren, etc. conqueritur.

Seit die Ritterschafft Thurniren vermeidt,
Vnnd die Priesterschafft im Harnisch reith,

Das Thurnierbuch wöllen etliche verständigt Politici vnd Historici dieser zeit, nicht zwar ratione ipsorum hastiludiorum, sondern respectu circumstantiarum confictarum für suspect vnd vnglaubhafftig achten.

Sed de Torneamentis, vid. Dn. Vischer. de Duello. Draconem, de Patriciis. fol. 77. et Maiolum, in dieb. Canicular. fol. 775. Bischiol. hor. subcesivar. tom. 2. lic. 6. cap. 6. ubi num Torneamentorum Troiae ludus, quod genus Thesei mortis adnotatum etc.

Contra Torneamtenta autem olim Theologi multa dixerunt et scripserunt. vide Cantiprat. fol. 443. ibique notata.

Et quod eiusmodi Torneamenta propter luxum et amores, Civibus, ubi celebrabantur, fuerint exosa, edocent hastiludia Basileae, An. 1217. magna [orig: magnâ] frequentia agitata, sed fine lugubri et cruento terminata. vide Guilliman. lib. 6. Habsburg. cap. ult. fol. 408.

47. Tyrol.

Deroselben incorporirte Graff- vnd Herrschafften seynd Burgaw, Kirchberg, Weissenhorn, Veldkirch, Bregentz, Bludentz, Sonnenberg Montfort, Hohenegg, die Ober- vnd Nider-Landt Vogtey in Schwaben, Nellenburg, die Herrschafft Hohenberg, Seyfriedsperg, Ehingen, Schelcklingen vnd Perg, so mit den hohen Obrigkeiten in die Ober Oesterreichische Regierung gehörig.

1. Vaganten.

DE his vide Dn. Wilhelm. Anton. in tractat. de Quinquennal. lit. cap. 68. m. num. 78.

2. Valvation.

Hac voce denotatur extrinseca bonitas nummi. Nec enim satis est, nimium pondus et characterem publicum habere, nisi etiam aequo, constanti et certo aestimio publicitus definitus fuerit, l. 3. de in lit. iurand. l. 30. de eo, quod certo loco. Quippe quod nummus instar Legis, quae publica et constanti auctoritate innititur, ut omnibus rebus venalibus, quarum aestimatio varia est, semper et constanter adaequari, l. pen. de Constitut. Princip. adeoque suum finem adipsici possit.

3. Vasall. vid. supra verb. Lehenmann.

Olim dicebantur Vassi fideles, qui servitium exhibebant, Leg. Aleman. tit. 36. ibi: qualiscumque persona sit, aut vassus Ducis Comitis. Leg. Boioar. c. 11. tit. 15. sive. Regis Vassus, sive Ducis, omnes ad placitum veniant. Capitula Episcoporum Rhemensis et Rotomagensis Provinciarum in Carisiacensi Palatio ad Ludovicum Regem A. DCCCXVIII. in Comitatu Drudorum atque Vassorum. Drudi autem apud Falcet. antiqu. lib. 9. cap. 15. pro fidelibus, a Germanico vocabulo Drovv, accipiuntur.

4. Vatterlandt.

Patriae appellatio non modo ad Provinciae alicuius late patentis significationem, verum etiam aeque ad Civitatem, in qua domicilium est, referri solet, ut declarat Bartol. in l. 3. C. de natur. liber. per illum textum, praesertim ubi Civitas Provinciae tenet principatum, sicuti dicit idem textus circa finem. vide Consil. Illustr. ICC. Baptist. Caesar. consil. 73. num. 6. part. 3. Patria est, ubi bene est, ea etiam per homagium acquiri dicitur. Sed si quis sit Syndici alicius civitatis filius, non erit civium oneribus subiectus.

5. Vätterlicher Gewalt.

De Patria potestate, eiusque effectu et viribus, vid. tract. absolut. Paschalii. add. Acac. Enenckel. de Privilegiis Parentum et Liberorum Scipion. Gentil. in tract. de bon. mater. n. cap. 1. et 2. Me non uno in loco in Iuridic. tractatib.

Patria potestas an adhuc hodie in Saxonia duret? Consultat. Constitut. Saxon. lib. 1. quaest. 28.

6. Vätterliche Lini.

Verba illa, ex linea patris, possunt intelligi duobus modis, primo modo materialiter, effective pro omnibus, qui habuerunt materiam et effectum a patre, et hoc modo veniunt solum descendentes a patre: quia in transversalibus patris non est aliqua materia aut effectus patris, subiective aut contentive seu comprehensive pro omnibus, qui continentur sub linea, et subiciuntur lineae, in qua [orig: quâ] pater continetur. Et hoc modo coniuncti patri in transversum, dicuntur ex linea patris, et etiam ipsi transversales continentur sub eadem [orig: eâdem] linea. vide Gravett. consil. 150. num. 4. et 5.

7. Vattermordt.

8. Aberbesserung.

Ita in Suevia utile Dominium unphyteutae vocitari solet: Weil ad emphyteutam jeniges gehörig, so er vber den Canonem auß solchen Lehengütern erbawet Et vere convenit emphyteusi vocula haec, quia in emphyteusin dantur bona inculta, ut excolantur.

9. Vberhang.

Vberhang der Bäum vnd Obs, ad quem spectent, vid. Clessen. disputat. de acquir. rer. domin. thes. 10.

10. Vber den Rhein, oder die Thonaw weisen.

An sententia Iudicis vim suam porrigat etiam extra territorium ius dicentis? quaestio est perplexa, quam Bart. ita enodat in l. cunctos populos. num. 50. C. de sum. Trin. Aut, inquit, poena per sententiam inflicta, respicit personam ipsam, quae deliquit, aut eius bona. Priori casu tursus subdistinguit. Aut paena respicit interdictum corti loci, puta, si persona relegetur, ita, ut prohibeatur commorari in certo loco, hoc casu, sententia relegationis, seu, ut loquitur Bart, confinii, die Landtsverweisung, extra territorium iudicis vim habet nullam l. relegatorum. 7. §. interdicere. 10. ubi Bart. ff. de interdict. et releg. Atque hinc est, quod relegatio, qua [orig: quâ] fa cinorosus a Tubingensi Praetore per sententiam in Hungaricos fines contra Turcam condemnatur, de iure communi non valeat. Bart. in d. l. relegatorum. § est quoddam. Verum. dict. l. relegatorum. 7. §. inter dicere. 10. vitiatur: (1.) ratione consequentiae. Nam interdicto loco domicilii, etiam locus originis prohibitus censetur. d. l. relegatorum. 7. §. interdicere. 10. vers. Maevio enim. (2.) Si ob publicum damnum evitandum, aut ob commune Rei publ. bonum, ad externum et loginquum aliquem locum accedere prohibeatur condemnatus. l. pen. ff. de decret. ab ord. faciend l. mercatores. 4. C. de commerc. (3.) Si consuetudine contrarium sit inductum: cuiusmodi consuetudo passim in Germania viget, ubi v. g. einer vber den Rhein oder Thonaw schwören muß: Etsi iudicis relegantis Iurisdictio eousque se non extendat. Anton. Berned. magnus Germaniae practicus, in tract Germanic. qui inscribitur. Einnewe Halsgerichts Ordnung. tit. 5. art. 2. Aut, qui est alter subdistinctionis casus, sententia respicit diminutionem status personae, hoc est, continet personae excommunicationem aut infamiam iuris, et huiusmodi sententia paenalis sequitur condemnatum extra territorium, et ubique vim habet. Ratio est, quia huiusmodi paena personae inhaeret, eamque sequitur quocumque se recipiat. l. ex ea. 9. ff. de postul. Posteriori casu principali, cum scil. paena respicit bona eius, qui deliquit, iterum distinguit Bart. Aut enim paena privationis seu confiscationis bonorum, ex iure communi pro delicto est constituta, aut ex iure speciali, puta lege municipali, praescriptione aut consuetudine loci. Priori casu concluditur, quod sententia privationis seu confiscationis bonorum, extendat vim suam ad bona extra

territorium ius dicentis sita, quodque bona extraterritorium sita, non iudex, in cuius banno delictum commissum est, quique sententiam tulit, sed iudex loci bonorum capiat. c. postulasti. extr. eod.

Hinc efficitur, si nobilis aliquis, qui a diversis principibus amplissima feuda habet, suam pugione coniugem interfecerit, et ab uxoris consanguineis parricidii accusatus, ad perpetuos carceres poenae causa condemnatus, adeoque per talem sententiam infamis redditus fuerit, sicque legitimam standi in Curia dominorum per sonam non habuerit: quod non solum a Principe, in cuius territorio parricidium commissum, sententia carceris lata et incarceratio facta est, iis feudis, quae ab eo recognoscit, sed etiam ab aliis Principibus, feudis, quae abiis tenet, possit privari.

Altero casu, cum videlicet privationis bonorum poena ex iure speciali delinquenti imponitur, concluditur: quod privationis et confiscationis sententia, ad bona alibi sita non porrigatur. Bart. in d. l. cunctos populos. numer. 50. Panor. d. c. postulasti. numer. 9. extr. eod. Gail. lib. 2. obs. 124. numer. 9. Hinc illud quoque, si quis sub diversis territoriis bona possidens, se interficiat, et Dominus loci delicti, ius confiscationis bonorum ex praescriptione sibi arroget, contra ius commune, an sententia privationis bonorum, ad alibi sita se extendat, atque liberos excludat? item cui Fisco bona alibi sita cedant? non ineleganter quaeritur? et negativa sententia, ut legalior, amplectenda est, ita tamen, ut bona illa alibi sita domino loci rei cedant. Ratio est, quia hoc casu, poena confiscationis imponitur ex iure speciali, vide me, in delibatis. ex lib. 1. ff. quaest. 45. et intr. d. Territorio. fol. 275. adde Pegueram. decis. 89.

11. Vberhaupt kauffen, ins Meß kauffen.

Aversione venire, est vendi ad corpus, sive speciem: cui modo opponitur, vendere ad quantitatem, pondus, numerum vel mensuram. vide Dn. Bocer. in class. disp. de empt. thesi. 18. etc. et Cavalcan. d. Tutor. et Curat. sect. 5. num. 38. f. m. 162.

Per av ersi onem emptio venditio fieri dicitur, quod quasi aversi quodammodo negotium contrahamus, re omni neque perfecta neque explorata bene, et quod emptor omne periculum in se suscipiat, vel venditor in illum omne damnum avertat. Costal. ad l. qui officii. 62. §. 2. de contrah. empt. quod et dicitur universim et uno pretio vendi. l. quod saepe 35. §. in his. 5 ff. a tit l. si plura. 36. ff. de aedil. edict. Sic aversione, Vberhaupt, opus locatum et conductum dicitur, quod non in certos pedes, mensurasque conductum est, sed en o(ma(dh uno pretio. Idque conductoris est periculo, donec approbatum fuerit. l. opus. 36. l. ea lege. 51 ff. locat. conduct. Speckhan. cent. 3. quaest. 10. Class. 1. num. 3. Quid si emptor sit in mora admetiendi: vid. Costal. ad l. 1. ff. d. peric. et com. rei vendit.

In venditione per aversionem, cum uno pretio venditio facta sit, et omne periculum et damnum, commodum et incommodum peraversionem in emptorem a venditore aversum sit et translatum: consequens est dicere, emptionpn venditionem hoc casu adeo per factam censeri, ut statim post pretium rei venditae, in universum constitutum, et aversionem periculi a venditor in emptorem factam, omne rei venditae periculum et damnum, commodum et incommodum ad emptorem pertinean Speckhan. d. loc. num. 3. princ.

12. Venedig.

De Venetis ita Frider. de Marselaer. de Legato. lib. 1. fol. 133. scribit. Cum Venetorum Republica [orig: Republicâ] agere, non parum difficile credat Legatus, ubi cum tot hominibus negotium explicandum crit, qui summa [orig: summâ] invicem diffidentia feruntur, pereundique metu, aequalitatisque et conservationis sui amore, allaborant, ne quis prae reliquis excellat. Res publica Pacis apprime studiosa, atque ita diuturniore tranquillitate digna, hoc egit semper, non adeo, ut cuiquam imperaret, quam ut ne cui serviret. Et cum relationes totius orbis regiminum accuratissimas et absolutissimas

asservent, et perdiscant Veneti; non aliunde Legati instructiores prodeunt, quam ex hac Republica, ceu Equo Troiano, vel rei Politicae Palaestra. Hic quoque attentius, quam uspiam alibi notatur, quicquid agat aut moliatur Legatus. Utpote quia Venetorum Legati secretis exterorum cognoscendis et penetrandis maxime intenti sunt; ita vicissim hic [orig: hîc] metuitur, ne eadem curiositas et cura occupet atque erudiat exteros inibi residentes. Idoque incolis non promiscue licet, dum lubet, Legatum adire, eius aedes frequentare, domesticos convenire aut excipere. Male tamen quis neget, hic [orig: hîc] (ubi etiam homines degunt et regunt homines) Legati industriae, largitioni, fidoque silentio invia et occlusa esse omnia.

Et post addit: porro in hac Republica primum munus est electi Ducis: proximum, sex Procuratorum S. Marci Officia hi gerunt perpetua: reliqui certis temporibus definita> Deductor quidem exercitus assumitur, nisi ad tempus, isque externus; quo minus forsan auctoritate vel bellica [orig: bellicâ] gloria intumescens, Imperium invadat. Et quamquam Venetorum Dux ordine primus sit; seorsim tamen sine Concilio Decemvirum (quod apud eos summum) non deliberat aut statuit quidquam: ne Epistolam quidem externi Principis aut Legati reserat, nisi quispiam ex praedictis Decemviris casu vel vocatus ad sit. Quinimo suffragium cuiusque Senatores non aliter numeratur, quam ipsius Ducis: proindeque pro ratione et Rei publ. bono, libere Senatores eidem refragantur. Deniqvenon nisi Rei publicae nomine, nec aliud quam quod decrevit Concilium Decemvirorum, exterorum Legatis Dux respondet. Huius Concilii Vir magnae semper existimationis existit, qui a Secretis est, Legato colendus.

Adde contarenum de Rep. Veneta, et tr. ex Ital. a Megisero in vernaculam nostram conversum, et Venediger Herrligkeitinscriptum. Item tractat delle cose notabili della cita di Vinetia [orig: Vinetiâ].

De rebus Venetis sub Carolo M. vid. Card. Baron. Annal. ad An. Ch. 810. infin.

13. Verbrennen, lebendig verbrennen.

Inter summa supplicia non abs re vivi crematio recensetur a Calistrato in l. capitalium. 28. ff. d. poen. Eius poenae severitatem notat quoque Val. Maxim. lib. 6. cap. 3. et vivos exuri suo tempore solitos conqueritur Tertullianus. de fuga in persecutione. et lib. d. animae. quae poena olim in solos servilis conditionis homines, quorum fere deterior est in poenarum ratione conditio, exercebatur, exempla et casus quando servi tali afficiebantur supplicio, vid. apud Radulph. Forner. rer. quottidian. lib. 1. cap. 7. Porro, ut hominum in dies crescente malitia, poenas etiam augeri oportuit; ita tandem in liberas quoque personas hoc supplicii genus translatum est, saltem in atrocioribus criminibus, ut in sacrilegio l. 6. ff. ad L. Iul. pecul. Latrocinio, etc. Frequens etiam hoc supplicium fuisse in delictis militaribus, constat ex eo, quod passim legimus, transfugas, proditores, eosque, qui hostibus consilia secreta renuntiant, vivos exuri, l. aut damnum. 8. §. hostes. 38. § 1 ff. d. poen. item eos, qui dant operam, ut Romanos barbari depraedentur, l. si quis. 9. C. de re militar. et qui detrectandae militiae causa sibi digitos praecidunt, l. de tironibus 5. C. Theodos. Quo exemplo haereticos etiam quasi trans fugas, et legitimae militiae desertores puniendos esse, postremis temporib. Principes Christiani sanxerunt, ut surgenti malo acerbitate occurreretur. Constat etiam olim hanc poenam in falsae monetae percussores, in aggerum Nili corruptores, incensores aedium, acervorumque frumenti, Magos et aruspices, Reos laesae Maiestatis, etc. fuisse constitutam, uti probat idem Forner. d. cap. 7.

Ceterum eorum, qui exurendi damnabantur, corpora peti potuerunt, ut cineres et ossa sepulturae mandentur, per text. l. 1. infin. ff. d. cadav. punit.

Quibus in casibus hodie poena combustionis locum habeat, et quare Sagae vivae non sint concremandae, dixi

14. Verehrung.

Daß die Räth vnnd Ambtlenth kein Verehrung nemmen sollen, ist in dem Tübingischen Vertrag versehen. vide Auctores de Barateria.

15. Vereinigen, vbereinkommen. v. infra verb. vergleichen.

Clausula haben vns vereinigt, vnd seynd vbereinkommen, formam exprimit stricti iuris, in stipulatione consistentem. arg. l. 5. § satis. et ibi lason. ff. de V. O. l. si hereditatem. 32. ff. mandati. l. 2. §. pen. ff. de admin. rer. Civit. pertinent.

16. Verändern, vereüssern.

Alienationis appellatione et prohibitione, ea tantum venit alienatio, quae voluntaria est, non quae necessaria. l. Divus Pius. in fin. pr. l. in aestimationibus. de petit. beredit. l. alienationes. ff. famil. hercisc. Propterea, quod ei, qui praeter voluntatem suam in necessitate constitutus est, facilius subveniendum Leges percipiant, quam ei, qui actum voluntarium libere exercet. l. si fideiussor. §. si necessaria et not. ibi Dd. ff. qui satisd. cog. Iacob. Thoming. decis. 31. num. 40.

Notandum omnino hic est, quod communiter Interpretes tradunt, quod nimirum stante aliqua prohibitione alienationis, nihilominus concedi possit commoditas percipiendorum fructuum. Hering. de fideiuss. allegans in hanc sententiam plures. cap. 7. num. 195. Unde et Iason. in l. filiusfam. §. Divi. in 2. lectur. col. 11. in 12. limit. ff. de leg. 1. scribit: quod prohibitus rem alienare, possit tamen locare fructus, toto tempore vitae suae.

17. Veränderung der Regimenten.

De causis conversionis Imperiorum ago in tract. de curanda Rep. Sequentia etiam legere, forsan non ingratum eritt cum cuncta (Centonis in morem) desumpta sint ex Propheticis scriptis.

Permovet me, facies orbis praesens, ut in causas tot malorum pressius inquiram, ac in thesi tantum, quod aiunt, repetam paucis, quid Imperia converterit, quid Resp. everterit, quid populos perdiderit, corumque nomen et vestigia penitus olim extinxerit in orbe: quomodo item miseriae illae averti, vel suspendi saltem queant. Et faciam id bona [orig: bonâ] venia [orig: veniâ] vestra [orig: vestrâ], incluti auditores, ac quidem ex mente et verbis etiam, quantum fieri potest, eorum, quibus contradicere nemo ausit, quos audire omnes iuvit, quibusque non aures morigeras praebuisse, paenitebit certe multos.

Non est autem, quod quis casu cuncta haec fieri putet, quodque omnia incerto eventu nunc sursum, nunc deorsum, vel etiam transversum rapiantur, autumet ullus. Cornua in manibus Altissimi sunt: ibi abscondita est fortitudo eius. Ante faciem eius mors vadit, et egreditur Diabolus (pestis ) ante pedes cius. Aspicit et dissolvit gentes, ac montes saeculi conteruntur. Habacuc. Orat. v. 4 etc. Quemadmodum avis in laqueum terrae, absque aucupe non cadit, nec antequam ceperit quid, laqueus de terra auffertur: Sic non est malum in civitate, quod Dominus non fecit. Amos. 3. vers. 5. 6. Ipse mutat tempora et aetates: transfert atque constituit Regna, Dan. 2. vers. 21. Dominatur Excelsus in hominum Regno, et cuicumque voluerit, dabit illud. Dan. 4. v. 14. 22, 29. non est. qui resi stat manui eius. Dan. d. eap. 4. v. 32. Ecce Dominator Dominus exercituum, auffert omne robur panis, et omne robur aquae. Esai 3. v. 1. Ipse conterit baculum panis, facitqueve, ut in sollicitudine, et in pondere comedant panem; ac ut aquam in mensura [orig: mensurâ] et in angusta [orig: angustâ] bibant. Ut deficientibus pane et aqua [orig: aquâ], corruat unusquisque ad fratrem suum et contabescat. Ezech. 4. v. 16. et 17. Ipse solus conterit virgam panis, ac in terram immittit famem, et interficit de ea hominem et iumentum. Ezech. 14. vers. 13. Facitque, ut comedentes

non saturentur. Mich. 6. vers. 14. ut residuum erucae comedat locusta, et residuum locustae, comedat bruchus, et residuum bruchi comedat rubigo. Ioel. 1. v. 4. Ipse, quod indomum est illatum, exsufflat. Ipse prohibet, ne Caeli darent rorem, et terram prohibet, ne daret germen suum. Vocat siccitatem super terram, super triticum et super vinum, et quaecumque profert humus, et super omnium manuum laborem; Ag. 1. v. 9. etc. A Signis Caeli metuere haut quis debet, quae timent gentes. Ierem. 10. v. 2. Qui enim fecitterram in fortitudine sua [orig: suâ], is etiam elevat nebulas ab extremitatibus terrae, et dat multitudinem aquarum in Caelo, Fulgura in pluviam facit, et ventum educit de thesauris suis. lerem. d. cap. 10. vers. 13. Is cum percutit habitatores Civitatis, homines et bestiae magna [orig: magnâ] pestilentia moriuntur. Ierem. 21. v. 6. Ille idem gladium inducit super terram, eidemque gladio dicit: Transi perterram, ac intersice de ea hominem et iumentum. Ezech. 14. vers. 17. Tunc gens ascendit super terram innumerabilis et fortis: dentes eius, ut dentes Leonis, et molares eius, ut catuli Leonis. Vineae ponuntur in desertum, et ficus decorticantur, depopulatur Regio, luget humus. Ioel. 1. v. 6. 7. et 10. Dominus cum loquitur verbum, terra dissipatione dissipatur, et praedatur direptione: defluit orbis et altitudo populi infirmatur. Esai. 4. vers 3. et 4.

At vero minime malis populorum, Deus gaudet, non sponte et volens gentes affligit. Haud filios hominum abicit, eosque humiliat ex corde. Lament. Ierem. 3. vers. 33. Non terra officium suum negligentius obit: Sed ea infecta est ab habitatoribus suis. Esa. 24. v. 5. Eam ob rem prohibitae sunt stillae pluviarum: et serotinus non fuitimber. Ierem. 3. vers. 3. Iniquitates hominum declinant haec, et peccata corum prohibent bonum. nempe, cum non in corde suo dicunt: Metuamus Dominum Deum nostrum, qui pluviam temporaneam et serorinam dat, in tempore suo, plenitudinemque annuae messis custodientem. Irem. 5. v. 24. et 25. Non est abbreviata Domini manus, ut nequeat salvare, neque auris eius est aggravata, ut nonexaudiat. Sed hominum iniquitates dividunt inter homines et Deum suum, et peccata abscondunt faciem eius, ne exaudiret. Esai. 59. v. 1. 2.

Oculi Domini Dei, sunt super Regnum peccans, et conterit illud a facie terrae, Amos 9. v. 8. Vineam cum [orig: cûm] plantar Dominus, et nec est, quod ultra debuit facere vineae suae, quod non fecit: at cum exspectat, ut faceret vuas, et facit labruscas. Tunc aufert spem eius, et erit in direptionem: diruit maceriam eius, et erit in conculcationem. Esai. 5. vers. 2. 4. et 5. Si volueritis et audieritis me, bona terra comedetis, inquit Dominus. Quod si nolueritis, et me ad iracundiam provocaveritis, gladius vos devorabit, quia os Domini est locutum. Esa. 1. v. 21. Vae tunc genti peccatrici, populo gravi iniquitate semini nequam, filiis sceleratis Esa. 1. vers. 4. Subsequuntur tunc fere ea, quae ruinae appropinquantis certissima critiria perhibentur. Auffert Dominus Dominator fortem, et Virum bellatorem, Iudicem et Prophetam, senem et honorabilem vultu, et consiliarium et sapientem de architectis. Dat econtra pueros Principes corum, et effeminati dominantur eis. Contra senem puer, et ignobilis contra nobilem tumultuatur. Esa. 3. v. 2. etc. Iustus petit, et non est, qui recogitet in corde suo, et Viri misericordiae colliguntur: quia non est, qui intelligat, et a facie malitiae colligitur Iustus. Esa. 57. vers. 1. Populus, quando appropinquat oresuo, et labiis suis glorificat Deum, cor autem longe est ab illo, et timent Deum mandato hominum et doctrina [orig: doctrinâ]. Perit tunc sapientia a saplentibus eius, et intellectus prudentum eius abscondetur. Vae tunc, qui profundi estis corde, ut a Domino Consilium abscondatis: quorum sunt in tenebris opera, et dicunt: Quis videt nos, et quis nos novit? Perversa cogitatio haec est: quasi, si lutum contra figulum cogitet, opus dicat factori suo: Non me fecisti. Et figmentum dicat suo Fictori: Non intelligis. Esai. 29. vers. 13. etc. Labia Sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore eius,

quia Angelus Domini exercituum est. At cum illi recedunt de via, et scandalizant plurimos in lege, irritumque faciunt pactum Levi. Propter quod et Dominus exercituum, contemptibiles eos dat, et humiles populis cunctis: si cut non servant Domini vias, et accipiunt faciem in lege. Malach. 2. v. 7. etc. Speculatores sunt caeci, canes muti, non valentes datrare. Intelligentiam ignorant, quando omnes in viam suam declinant, unusquisque ad summum. Esa. 56. v. 10. 11. Cum tenentes legem nesciunt Dominum, et Pastores praevaricantur in eum. Ierem. 2. v. 8. Propheta et Sacerdos cum sunt polluti, tunc via eorum, quasi lubricum in tenebris erit. impellentur et corruent in ea. Ierem. 23. v. 11. et 12. Vae Pastoribus, qui pascunt semetipsos: nonne greges a Pastoribus pascuntur. Ezechiel 34. v. 2. Cum non est, qui gratuito ostia claudat, et Altare Domini incendat: tunc non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum, et munus non suscipiam de manu vestra. Malach. 1. vers. 10. Dominus ad iudicium venit cum Senibus populi sui, et Principibus eius, quando vincam depascuntur, cum rapina pauperis est in domo eorum. Esa. 5. v. 14. Cum Principes sunt infideles, socii furum: cum munera diligunt, et retributiones sequuntur omnes. Esa. 1. v. 23.

Vae, qui Civitatem aedificant in sanguinibus, et praeparant urbem in iniquitate. Habacuc. 2. v. 12. Qui comederunt carnem populi mei, dicit Dominus, et pellem eorum desuper excoriaverunt, et ossa eorum confregerunt, et conciderunt sicut in lebete, et quasi carnem in medio ollae. Tunc clainabunt ad Dominum, et non exaudiet eos, et abscondet faciem suam ab eis in tempore illo, sicut nequiter egerunt in adinventionibus suis. Mich. 3. v. 3. et 4. Vae, qui condunt leges iniquas; et scribentes in iustitiam scribunt: quid faciet in die visitationis et calamitatis de longe venientis. Esai. 10. vers. 1. et 3. Propter hoc laceratur Lex, et Iudicium non usque ad finem pervenit quia impius praevalet adversus iustum, propterea egreditur iudicium perversum. Habacuc. 1. v. 4. Cum veritas et misericordia non est, nec est scientia Dei in terra: cum maledictum et mendacium et homicidium et furtum, et adulterium inundaverunt, et sanguis sanguinem tegit. Propter hoc luget terra, et infirmatur omnis, qui habitat in ea, in bestia agri, et in volucre Caeli. Oseae. 4. vers. 1. etc.

Cum in Prophetis similitudinem adulterantium videt Dominus, et iter mendacii: cum confortant manus pessi morum, et non convertitur unusquisque a malitia sua. Tunc coram Domino omnes ut Sodoma fiunt, et habitatores ut Gomorrha. Ierem. 23. v. 14. Vae, qui consurgunt mane, ad sectandam ebrietatem, et potandum usque ad vesperam, ut aestuent vino. Cithara et lyra, et vinum in conviviis ipsorum, et opus Domini non respiciunt, neque consi derant opera manuum eius. Propterea populus ducitur captivus, et nobiles eius intercunt fame. Esai. 5. v. 11. etc. Ecce haec fuit iniquitas Sodomae, superbia, saturitas, panis et abundantia, et otium ipsius, filiatum eius, et manum egeno et pauperi non porrigebant. Ezech. 16. vers. 49. Pro eo, quod elevatae sunt filiae Sion, et ambulaverunt extento collo, et nutibus oculorum ibant, et plaudebant: ambulabant et pedibus suis composito gradu incedebant. Decalvait Dominus verticem filiarum Sion, et crinem earum nudavit. Abstulit Dominus ornamentum calceatorum, et torques, et monilia et armas, et olfactoria; et inaures et annulos et gemmas, et acus et specula et sindonas et vitras. Maerebant atque lugebant portae eius, et desolata in terra sedit. Esai 3. v. 16. etc. Visitat Deus super omnes, qui induuntur veste peregrina. Visitabit super omnes, qui arroganter ingrediuntur super limen. Zephan. 1. vers. 8. Vae illis, qui coniungunt domum ad domum, et agrum agro copulant, usque ad terminum loci. Esai. 5. vers. 8. Cum a minore usque ad maiorem omnes avaritiae student, et a Propheta usque ad Sacerdotem, cuncti faciunt dolum: tunc transibunt ad alteros domus eorum, agri et uxores pariter. Extendam manum meam super habitantes terram, dicit

Dominus. Ierem. 6. vers. 12. et 13. Vidit S. Amos Dominum stantem super Altare et dixit: Percute cardinem, et commoveatur super liminaria. Auaritia enim in capite omnium, et novissimum eorum in gladio interficiam: non erit fuga cis. Fugient et non salvabitur ex eis, qui fugerit. Amos. 9. vers. 1. Audite hoc, qui conteritis pauperem, et deficere facitis egenos terrae. Dicentes: Quando transibit messis, et venundabimus merces, et aperiemus frumentum, ut possideamus in argento egenos, et pauperes pro calceamentis, et quisquilias frumenti vendamus. Iuravit Dominus, si oblitus fuero usque ad finem, omnia opera eorum. Numquid super isto non commoveatur terra, et lugeat omnis eius habitator, Amos 8. v. 5. etc. Vae, qui congregat avaritiam malam Domui suae, ut sit in excelso nidus eius, et liberari se putat de manu mali. Vae animae eorum, quoniam reddentur eis mala, qui peccatum suum quasi Sodoma praedicant, nec abscondunt. Esai. 3. v. 9.

Qui confusione non confunduntur, et erubescere non sciunt. Quam obrem cadent inter ruentes, et corruent in die visitationis suae. Ierem. 6. vers. 15. Quando vocat Dominus ad fletum, ad planctum, ad calvitiem, et ad cingulum sacci. Cum tunc gaudium et laetitia est, occidere vitulos, et iugulare arietes, comedere carnes, bibere vinum. Si dimittatur iniquitas haec vobis, donec moriamini, Dominus Deus exercituum dicit. Esa 22. vers. 12. etc.

Minime autem haecce mala, hypocritica pietate aut prudentia, quae ex carne avertuntur aut praecaventur. Quod si quis dixerit: Lateres ceciderunt, sed quadris lapidibus aedificabimus; Sycomoros succiderunt, sed cedros immutabimus. Esa. 9. v. 10. Destructi sumus, sed revertentes aedificabimus, quae sunt destructa. Haec dicit Dominus exercituum: Isti aedificabunt, et ego destruam, et vocabuntur termini impietatis, et populus, cui iratus est Dominus usque in aeternum. Malach. 1. vers. 4. Omnes munitiones sicut ficus cum grossis suis, si concussae fuerunt, cadent in os comedentis. Ecce populus tuus, mulieres in medio tui, inimicis ad aperitionem pandentur portae terrae tuae, devorabit ignisvestes tuas. Exstrue munitiones tuas intra lutum et calca, subigens tene laterem. Ibi comedet te ignis: peribis gladio, devorabit te ut bruchus. Nahum. 3. v. 12. etc. Vae, filii desertores dicit Dominus, ut faceretis consilium, sed non ex me, et ordiremini telam, et non per spiritum meum, ut adderetis peccatum super peccatum. Esai. 30. v. 1. Concipient ardorem, parient stipulam, spiritus ipsorum ut ignis devorabit eos. Esai. 33. vers. 11. Non est, qui invocet iustitiam,neque est, qui iudicet vere: Sed confidunt in nihil, et loquuntur vanitates. Concipiunt laborem, et parient iniquitatem. Tales araneae texant, telae eorum non erunt in vestimentum, neque operientur operibus suis. Esa. 59. vers. 4. 6. Tuncque Dominus dicit: Arrogantia tua decepit te, et superbia cordis tui, qui habitas in cavernis petrae, et adprehendere niteris altitudinem collis. Cum exaltaveris quasi Aquila nidum tuum, detraham te inde. Esa. 49. vers. 16. etsi intra sidera posueris nidum tuum. Abd. 1. v. 4. Maledictus homo, qui in homine confidit, et ponit carnem brachium suum, et a Domino recedit cor eius. Ierem. 17. vers. 5. Pro eo enim, quod quis habet fiduciam in munitionibus et thesauris, ipse quoque capietur. Ierem. 48. v 7.

Alia ergo [orig: ergô] media sunt adprehendenda, alius Auxiliator est exorandus. Convertimini ad me, ait Dominus exercituum, et convertar vos. Zach. 1. vers. 3. Venite et arguite me, dicit Dominus: si fuerint peccata vestra ut coccinum, quasi nix dealbabuntur. Si voluerrtis et audieritis me, bona terrae comedetis. Esai. 1. vers. 18.e t 19. Qui siduciam habebit mei, hereditabit terram, et possidebit montem sanctum meum. Viam facite, praebete iter, declinate de semita, aufferte offendicula de via populi mei. Esa. 57. vers. 13. et seq. Vivo ego, dicit Dominus, nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur impius a viasua, et vivat, Si dixero impio, morieris, et egerit paenitentiam a peccato suo,

feceritque iudicium et iustitiam, et pignus restituerit ille impius, rapinamque reddiderit, in mandatis vitae ambulaverit, nec fecerit quicquam iniustum, vita [orig: vitâ] vivet et non morietur. Ezech. 33. vers. 11. 14. et 15. Si paenitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus eam, agam et paenitentiam super malo, quod cogitavi, ut facerem ei, dicit Dominus. Ierem. 18. vers. 8. Imitandi sunt Ninivitae, qui crediderunt in Deum, et ieiunium praedicaverunt, et vestiti sunt saccis, a maiore usque ad minorem. Ionae. 3. vers. 5. Lavamini, mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum: quiescite agere perverse, discite benefacere. Quaerite iudicium, subvenite oppresso, iudicate pupillo, defendite viduum, dicit Dominus. Esai. 1. vers. 16. 17. etc. Qui ambulat in iustitiis, et loquitur veritatem, qui proicit avaritiam ex calumnia, et excutit manus suas ab omni munere, qui obturat aures suas, ne audiant sanguinem, et claudit oculos suos, ne videat malum; iste in Excelsis habitabit. Panis ei datus est, aquae eius sunt fideles. Esai. 33. vers. 15. et seq.

Timor Domini ipse est thesaurus eius, Esai. 33. v. 6. Frangit esurienti panem, et egenos, vagosque inducit in domum suam. Tunc erumpet quasi mane lumen eius, et sanitas eius citius orietur. Tunc invocabit, et Dominus exaudiet. Esai. 58. vers. 7. et seq.

Indicatum est hominibus, quid sit bonum, et quid Dominus requirat ab eis. Utique facere iudicium, et diligere misericordiam, et sollicitum ambulare cum Deo suo. Michae 6. vers. 8.

Haec si quis populus nolit audire, vel audita non ad animum revocare velit, prope est perditio totalis, quam Pharaonica excaecatio praecedere solet. Audireque sibi persuadeat dicentem Deum: Super quo percutiam vos ultra, addentes praevaricationem. Esai. 1. vers. 5. Non quaesi verunt Dominum, dum potuit inveniri. Esai 55. vers. 6. Interibit tunc vir et mulier, parvulus et lactens: nec quicquam residuum relinquetur. Ierem. 44. vers. 7. Non illos castigabit in iudicio, sed eos faciet in consummationem. Ierem. 30. vers. 11. Mactenus Propheticus Cento.

Addo Herodoti Ethnici, minime Ethnicam sententiam, quae exstat. lib. 6. Cum Deus puniturus est gentem vel urbem, prodigiis id prius solet significare. Quo facit etiam pia et gravis illa Christiani hominis vox: Loquitur cum hominibus Deus, non modo lingua [orig: linguâ] humana [orig: humanâ] per Prophetas, Apostolos et Pastores, sed nonnumquam etiam ipsis elementis in formas et imagines diversas compositis.

18. Verfangenschafft, verfangne Güeter, Theil Recht.

Germanica vox verfangen, Verfangenschafft,propria [orig: propriâ] sua vi, aes alienum et debitum significat: quomodo etiam in Statutis, Ulmensibus Verfangenschafft, cum legitima coniungitur. part. 1. tit. 10. §. 2 ibi: den Kindern vnd Eltern ihre Legitima vnd gebührende Pflichtheil oder andere Verfangenschafft entzogen. Legitima autem est debitum. l. 36. §. 2. Cod. de in offic. Test.

Verfangne Güeter vocamus, da die immobilia den Kindern erster Eheverfangen seynd, vnnd die Eltern davon mehr nicht. dann allein, den usumfructum oder die Abnutzung haben. Dn. Adam Keller. de success. ab intestat tit. 29. nu. 80. ut in multis locis, etiamnum hodie, et olim ubique fere locorum illius Provinciae obtinebat: da eintweder nach zertrenter Ehe das Verfangen. schafft: oder Thailrecht, in usu erat. Sed de hisce bonis affectis, seu restitutioni subiectis, quaedam tradit Udalricus Zasius, in parat. ff tit. usufructuarius, quemad. cav. num. 6. Et quod Statuto alienatio vel translatio dominii plane prohiberi possit, est text. in l si in emptione. §. 1. ff. de contr. empt. Quae bona die Eltern weder verkauffen, vensetzen, noch sonsten alieniren mögen, vnd daetzgleich geschehe, selbige auch durch sie vor ihrem Todr einem Frembden würcklich tradirt, uberliessen und einhändigten, so härten doch ihre Kinder Macht und Gewalt, solche ihnen verfangne Güter, ohne allen ihren Enrgelt wider

Das Thailrecht vocitamus, wann die Elter nach zertrenter Ehe, da sie sich wider verheyrahten, mit den Kindern thailen müssen: vnd nemmen nur einen Kindts Thail. Auff beeden Fällen, haben die Kinder nichts mehr zufordern, vnd werden für Vätter- auch Mütterlich abgefertigt. Also, daß sie nichts mehr erben, wann gleich der vberbliben Vatter oder Mutter keine Kinder, sondern allein ein Eheweib verlasset.

20. Vergleichen, vertragen. v. supr. verb. vereintgen.

Si cum IC. Caio. in l. contraxerunt. ff. d. V. S. verum amamus, fateamur oportet, verba illa vergleichen, vbertragen, abhandlen, apud Germanos in lingua nostra vernacula, ac frequentiori sive communiori significatione, generaliter idem denotare, quod Latinis pacisci, convenire sive quodcunque negotium, in quo duorum, pluriumve consensus requiritur, quacunque ratione componere. Ac Vertrag, Abhandlung, idem esse, quod Latinis est pactum vel conventio. Ita namque communiter loqui aut scribere solemus: Sie haben sich vber den Kauff zu Grund verglichen vnd vertragen, vnd ist also abgehandlet, daß Käuffer, etc. vide omnino Ernest. Cothman. vol. 3. respons. 50. nu 16. et multis seqq. Consil. Altorff. consil. 99. fol. 625. Sed tamen plerumque sumuntur pro transactione, quam verbum Vertrag proprie denotare videtur.

21. Verhafftung.

Obligatio bey Verhafftung seines Leibs, quid importet, vide Hering. de fideiuss. cap. 10. num. 163. etc. ubi etiam notat, quid Verhafftung.

22. Verjährung.

Depraescriptionibus vid. Balbum in tract. sing. Card. Tuschum. in practic. conclusion. verb. praescriptio. Ioh. Iac. Speidel. in Syllog. Quoestion. part. 1. et 2. eod. verb. De praescriptione immemorali, et quid sit immemoriale tempus, Beroi. quaest. 114. Vietor. de exempt. conclus. 17. et de interruptione praescriptionis, Monter. decis. 21.

Titulus vitiosus numquam purgatur, Ergo cautela est, non edere titulum. Fachinae. 1. consil. 1. nu. 66. etc. Excipiens praescriptionem non tenetur probare se non solvisse, Cancer. var. resolut. tom. 1. cap. 15. nu. 8. Sed si probatur, aliquando eum solvisse, sentio contra Cancerium.

Quod non valeat immemorialis praescriptio, ubi apparet detitulo, qui non potest dare initium praescriptioni, docet idem Cancer. d. loc. lib. 3. cap. 3. n. 124.

De praescriptione immemoriali, eiusque effectibus, item de antiquitate temporis, etc. multis agetur infra verb. Wucher. in Confil. quaest. 1.

23. Verlassen.

Verbum relinquo, separatim nullo respectu hereditatis, ad iectum rei particulari, numquam trahitur ad universum, nec ad institutionem, quod probatur in l. cogi. 16. §. et generaliter. 2. ff. ad Trebell. quem textum ad hoc reputavit unicum Dynus, et Bartolus ibi dicit, Dynum illum adduxisse in Argumentum ad hoc, quod verbum relinquo, ad iectum rei singulari, non trahitur ad institutionem directam vel obliquam. Plus probat ille text, secundum Bart. ibi, in quantum IC. loquitur generaliter, ut idem sit in omni verbo obliquo, ut adiectum certae rei, vel qualitati, numquam extendatur ad institutionem, nec ad universitatem bonorum. Alex. in l. humanitatis. num. 2. C. de impub. Bald. consil. 409. vol. 5. Corn. cons. 161. vol. 1. Canonistae. in c. Raynutius. de Testam. et haec est communis opinio, secundum Vivium. lib. 1. com. opin. verb. relinquo. Iul. Clar. quaest. 38. de Testam. Et per illum textum datur sollemnis limitatio. ad l. 1. §. ex fundo. ff. de hered. instit. ubi textus disponit, quod institutus in re certa [orig: certâ], alio universaliter non instituto, habeatur loco

universalis heredis: ut illud obtineat, quando institutio particularis esset facta per verba civilia directa, secus, si per verba inflexa et obliqua, puta, si dicat, relinguo Titio fundum. Nam ille non erit haeres universalis, licet non alius esset institutus. Angel. in §. ex fundo text. in l. his verbis. ff. de hered. instit. Suarez ad l. quoniam in priorib. C. de inoffis. testam. §. Sexto quaeritur. num. 2. Et in tantum dicta conclusio vera est, quod verbum relinquo adiectum certae rei vel quantitati, non inducat institutionem, quod etiam si tale verbum apponitur in persona filii, idem dicendum erit. c. cuncto. §. ceterum. ut cum de appellat. cogn. ubi cavetur, quod non sufficiat relinquere filio, nisi iure institutlonis relinquatur. Bart. et Bl. in l in his verbis. ff. de hered. instit. et in l. fin. C. fam. herc. et in auth. novissima. C. de inoff. testam. l. quoniam indignum. C. de testam. Suarez. d. loc. qui contrarium tenentes refutat, et nu. 3. huius conclusionis affert limitationem hanc, nisi per dicta verba inflexa seu obliqua testator, adiciendo illa etiam certis rebus, universum patrimonium suum divisisset inter plures in suo testamento. Nam tunc dicta verba, etiam sic obliqua et inflexa, sapiunt vim directorum verborum, si alias testamentum habuisset sollennitatem testium, vide omnino Suarez. d. num. 3. qui et seqq. num duas ad hanc addit limitationes.

Si vero verbum relinquo, esset appositum non certae rei, sed universitati alio universaliter non instituto, tunc trahitur ad institutionem. Bald. consil. 136. vol. 3. Roman. consil. 189. Corn. consil. 162. in princ. vol. 1. Alex. consil. 50. vol. 7. Iason. in auth. novissima. num. 33. C. de inoff. test. Schurff. consil. 92. cent. 2. Gloss. sing. in auth. de hered. et Falc. in §. si vero nulla super parte relictis. text. in l. Divus. d. test. Milit. plene Sal in l. quoniam indignum. C. de his. quib. ut indign. Unde, si dico, bona mea relinquo Titio, videor illum heredem instituisse, quod est verum duob. concurrentibus. Primo, quando alius non est universaliter institutus, secus, si alius esset institutus, quia non trahitur ad institutionem. Sed quid importabit tunc verbum relinquo? dico, quod si dixit Testator, bona mea relinquo Tito, intelligitur per fidei commissum, de quo est casus. in l. nam. in fin. ff. ad Treb. Suarez. d. loc. num. 6. aut per modum quotae seu partis, puta dimidiam, tertiam velq vartam seu aliam quotam bonorum meorum. relinquo Titio, est simplex legatum. l. si pars bonor. ff. deleg. 1. Si autem dixisset, tertiam hereditatis meae relinquo, tunc etiam inducitur per talia verba fideicommissum, gl. in l. mulier. §. fin. ff. ad Treb. Salicet. in d. l. quoniam indignum. Secundo requiritur, quod illud verbum adiciatur in voluntate sollenni, in qua [orig: quâ] adsunt septem testes. Secus, si adiciatur vel proferatur in voluntate, in qua [orig: quâ] non potest fieri heredis institutio, ut in Codicillis: quia tunc non trahitur ad institutionem, sed ad fidei commissum, secundum Salicet. in d. l. quoniam, per l. Scaevola. ff. ad Trebell. adde Suarez. saepe d. loc.

24. Vermachen, verschaffen.

Verbum Lego, etsi sui natura singularem Titulum producit, ut per tot. tit. de leg. 1. 2. et 3. tamen, si testator verbum Lego, adiecerit universitati bonorum, veluti Lego Titio omnia meabona, vel lego partem bonorum meorum Titio, et aliam partem Sempronio, verbum Lego, quarenus est universitati bonorum adiectum, trahitur ad vim institutionis, per notabilem text. in c. Raynaldus. in verb. porro legavit. d. testam. Schurpff. consil. 73. cent. 1. Alciat. in l. verbis legis. ff. de V. S. Et certe verbum Lego, L. XII. Tab. late extendebatur, sed postea interpretatione coangustatum est. Mair. de testam. lib. 1. cap. 5. num. 7. Vicissim si alio herede instituto, verbum Lego certae rei vel quantitati sit adiectum, illud non trahitur ad institutionem, sed manet Legatum, ex mente Testatoris apparente. l. his verbis. ibi Br. Bald. et alii. ff. de hered. instituend. l. mulier. §. ultim. ff. ad Trebell. estque communis conclusio. Maier. dict. l. num. 8. vid. omnino bolognet. in rubr. ff. deleg. 1.

25. Verminderungs Aid.

appellatur, quo reus, ob vim rebus seu iniuriam personae illatam, conventus, damnum quod hoc nomine datum est, ab actore aetsimatum, moderatur, ac diminuitur. vid. Moller. lib. 3. semestr. cap. 38. Quo praestito iureiurando, Iudicem oporter praecise in id condemnare reum, quod iuramento ipsius est declaratum. Si vero istud iuramentum reus subire recusaverit, tum in id, quod ab actore taxatum et aestimatum est, non in plus, vel minus fit condemnatio. vid. Andt. Rauchbar. lib. 1. quaest. Saxon. quaest. 9. ubi quaeritur: An iuramentum hocce, iure Saxonico reus praestare teneatur, si ante litis Contestationem vel Guarendam hoc actor non petierit?

26. Verrähter.

Proditores licet initio grati iis, quibus profuerunt, visi sint, attamen paulo post poenas condignas sustinuisse, probat Camerar. meditation. historicar. centur. 2. cap. 60. qui idem d. loc. cap. seq. de praemio et mercede digna proditorum late agit.

28. Versetzen, Verpfenden.

Nemo negare potest, quin verbum hoc versetzen, de proprietate sermonis idem sit, quod oppignorare, vel pignoris loco tradere, et nullo modo aptetur ad venditionem, Bapt. Caesar. in Consil. illustr. ICC. consil. 67 num. 5. part. 2. Quod notandum in casu, ubi quaeritur, an res sub pacto de fetrovendendo, sit distracta; an vero solum pignorata.

Vid. quoque Goden [orig: Gôden]. consil. 109. Coler. consil. 29. numer. 69. vol. 1. Berlich part. 2. concl. 2. num. 7. ubi quod verba versetzr, verschriben, abgelößr, non emptionem, sed pignus lignificent: cum verba ad luris intellectum redigi debeant, ac luere contractum pignoris importet. add. Wesenbec. consil. 2. num. 91. ubi de indagatione emprioms vel pignoratitii Contractus agit.

29. Versichern.

Verbum versichern, cautionem et securitatem notat. lacob. Schultes. ad Modest. Pistor. quaest. part. 2. qu. 77. num. 4.

Sciendum autem est, quod dictio Cautio simpliciter prolata a Lege Praetoria, intelligatur de idonea, quae fit per fideiussores vel pignora. l. 1. §. stipulationum. ff. de Praetor. stipulat. l. 1. §. caveri. de collat. bonor. Sed dictio Cautio, simpliciter prolata a lege civili, vel a testatore, intelligitur de nuda promissione, quae fit per stipulationem, nisi aliquid aliud sit dictum vel adiectum> ut quia promisit quis idonee aut sufficienter caver. Schneidewin. in princ. Inst. de satisd. tut. num. 5. et seq.

30. Versprechung, Verspruch.

Advocatia sive Ius defensionis saepius nominatur vulgo Verspruch, Versprechnuß, id est, defensa, a verbo versprechen, defendere, si cuti in his terminis sumitur in form. foeder. inter Principes innominatos. quam Warem. ab Erenberg. lib. 2. de foederib. eirca fin. pag. 205. exhibet; ubi in §. 2. habetur. Were es auch, daß semand wer der wäre, vns Fürsten einen, die seinen, oder die in seinem Versprechnus vnd Schirm stünden, etc. Et hinc Defensor, dicitur Verspruch Herr, et honorarium, quod protectori quotannis penditur, Verspruch-Gelt. vide. Dn. Mager. de Advocat. armata. cap. 2. nu. 253. et seqq.

31. Verhedigung, Hülff- vnnd Handhabung.

Advocatiae etiam denominatio vulgari nostra lingua fit per verba Thädigung Hilff, Handhabung, Manutention, quaeuti Synonyma defensionis, passim in usu esse solent, uti videre est im Burgundischen Vertrag, so Anno 1548. zu Augspurg auffgerichter. ubi in §. 1. incip. Aber nichts desto weniger. talia Advocatiae seu protectionis vocabula ponuntur: vnnd dagegen in deß heyligen Reichs Schutz Schirm, Vertheidigung vnnd Hilff begriffenseyn. vide Mager. de Advocat. cap. 2. num. 252.

32. Verursachen.

ADDITIO.

Verba, was ohn mein Vervrsachung geschicht, eiusdem significationis sunt, ac si diecerem, sine

mea culpa, nam quae occasionem damni praebet, damnum ipsum dedisse videtur.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I, Lic.

33. Verwandt.

Verbum Verwandt, aequipolet verbo attinentes, adhaerentes complices et sequaces, quorum signisicatio Ilatissima est, et comprehendit non tantum subditos, sed etiam vasallos, domesticos, Consiliarios, reliquosque quomodolibet alteri addictos, quamvis etiam non subditos, ut notat post Bald. Bart. et Salicet. Georg. Everhard. vol. 1. consil. 28. num. 1.

Also in Privilegiis exemptionis contrad das Rothwetlisch Hoffgericht werden auch die begriffen, so nulla specie Iurisdictionis dem Hochlöbl. Hanß Oesterreich zugethan, da sie allein die hohe Obrigkeit haben

Et quod verbum Verwandten, de cognatis, non vero [orig: verô] affinibus, intelligendum dixi in Delibatis Iuris part. 1. fol. 124.

34. Verzig Adelicher Töchtern, biß auff einen ledigen Anfall.

Constat Germanorum moribus, praesertim apud Nobiles receptum esse, ut filiae in favorem fratrum, et ad conservandam agnationem, successione et bonis Paremum, certa [orig: certâ] portione accepta [orig: acceptâ], Iuramento renuntient. De qua [orig: quâ] consuetudine, eiusque validitate, vid. Consil. Argentoratens. vol 1. consil. 63. Menoch. consil 412. ac inprimis Dauth. Kellenbenz. Giphan. et Dalner. in tractatib. singul. add. Georg. Everhard. vol. 1. cons. 44.

Cum tamen saepius eos, quorum causa renuntiatio facta, absque masculis, mori contingat, fit, ut communiter Instrumento renuntiationis, dem Verzigsbrieff, talis Clausula apponatur: Verzeihen vnd begeben wir vns aller Güter vnd Erbschafft, so von vnsern Eltern herrühren möchten, doch der gestalt, vnd biß auff einen ledigen Anfall, etc. Quae Clausula facit, ut filiae renuntianti, tam ad Paterna, quam Materna, et fraterna bona atque successionem, pro portione sua [orig: suâ] sit locus et regressus. Quia nempe in eum casum, videlicet quam diu masculi supersint, filia renuntiavit, merito cessante conditione, cessat eius effectus, vel cessante causa impedimenti et exclusionis, ipsa cessat exclusio et impedimentum. arg. l. fin §. ait lex. ff. de divort. l. ubi lex. 24 §. 1. ff. de usucap. Refervatio etiam conservat ius reservantis. l. et si quis. 14. §. plerique. ff de et sumpt fun. Relig. l. 4. §. 1. ff. quib. mod. pign. solv. Sed ad unum casum tantum, si masculi adsint, tunc conditio exspirat, vid. Consil. Husani.

Et filia interim non exclusa, sed tantum supensa a suc cessione reputatur, et remoto obstaculo, nimirum de cedentibus fratribus, vel eorum legitimis liberis masculis, omnibus quibus ante renuntiationem potuisset. pro portione succedit. Cravetta. consil. 127 et seqq.

Rationem quoque hanc reddit Dn. Kellenbenty. hic quaest 18. num. 6. quod nimirum eiusmodi renuntiationes sint stricti iuris, et propterea non sint extendendae. Socin. cons. 92. lib. 1. Brun. de Stat. exlud. faem. art. 8. num 18. Rimin. consil. 164 num 43. Surd. consil, 355. num. 14. lib 3. Decius. consil. 379. num. 3. consil. 551. num. 1. et 9. Sed prout limitatae, intelligendae: cum renuntiatio limitata, limitatum soleat producere effectum, l. iubemus. C. ad Senatuscons. Vellei. l. cancellaverat. de bis, qui ante apert. tab. Ruin. consil. 204. volum. 1 et iis solum prodesse, in quorum favorem expresse interposita est. Rom. consil. 168. Paris. consil. 5. numer. 34. vol 2.

Vnd ist die reservation mit dem ledigen Anfall deß effects, daß eveniente casu, als wann man niemaln renuncirt, gehalten wird, per tradita Georg. Ever hardi. vol. 1. consil. 44. num. 20. Consil. Marpurgens. vol. 1. consil. 20. et seqq. Fichard. consil. 52. num. 18. lib. 1.

An nepos filiae deß ledigen Anfalls sich gebrauchen könne? docet Phanut. de Phanutiis. tract. de dote gloss. 5. in verb. sine libris num 31.

De renuntiante filiae in favorem Patris, an deficientibus masculis ea succedat contra Testamentum Patris, Ludovis. decis. 85.

An renuntiatio simpliciter facta biß auff einen ledigen Anfall, si fratres, qui pacti tempore exsistebant, nullis masculis, sed tantum filiabus relictis, decesserint: an filiae hae amitae renuntianti, in portionc, quam fratribus ecessit, impedimento esse possint. vide Kellenbentz. derenuntiat. quaest. 19. per tot.

Qui decidit, filias fratris defuncti, Sorori renuntianti non impedimento esse. In omni enim dispositione, ratio eius inprimis investiganda, quaesi cessaverit, statim corruit et ipsa dispositio, l. adigere. ff. de iure patron. c. etsi Christus, in fin. extr de Iureiur. Bursat. consil. 200. num. 123. volum. 2. Et si locutio sive dispositio est generalis, venit ista generalitas ex intentione partium; et ratione praesumpta sive cogitata restringenda, licet verbasintpraecisa. l emptor. 56. §. ancillam. ff. de rei vin. l. 2. §. cum Pollidius. ff. de usur. Moderatur enim ea quamliber dispositionem, non aliter quam frenum equos, et gubernaculum navem. l. scire. ff. delegib.l. 1. §. lexetiam. ff. ad L. Falcid.

Renuntiatio facta a sorore, pacto adiecto, quod mortuo Titio et Sempronio sine liberis, liceat sibi redire ad bonasua, an subsista mortuo uno istorum sine liberis, ita ut altero supervivente, a mortui hereditate excludatur. vid. Tessaur. decis. 187.

Successionis item regressus si fuerit sibi a femina, in casum deficientium masculorum, biß auff einen ledigen Anfall, reservatus, quousque et adversus quos heredes extendatur. vide D. Dn. Kellenbenty. dict. loc. quaest. 20.

De redintegratione vom ledigen Anfall, vid. Decis. Rotae in causa Perusina de Ninis singulatim editam.

An filia possit disponere super refervatum deß ledigen Anfalls, ante masculos decedens, in favorem mariti? quod affirmare videtur Kellenbenty. d. renuntiation. quast. 22. Sed contrarium verius puto, quia est instar fideicommissi pacto initi, et conditio incerta facit, ut non transeat ad heredes, vid. Noal. d. transmission. cap. 5. et Cravett. consil. 127.

ADDITIO.

Quod filia ante masculos moriens, ius reservatum ad suos heredes transmittat, exinde dicendum videtur, cum omnes obligationes, etiam conditionales, active et passive in heredes transeant, §. ex conditione. Inst. de V. obl. sive heredum mentio facta sit sive non, l. veteris C. d. contrah. stipul. adeo ut clausula illa Notariorum, de heredibus contrahentis mentionem faciens, superflua videatur. Quaelibet enim conventio censetur esse realis et transitoria ad heredes, non autem personalis, l. pactum. ff. de pact. etiam conditionalis: Exsistente enim conditione, obligatio ad tempus conventionis retrotrahitur, quasi pure ab initio contracta fuisset, l. necessario. 8. §. si ita. ff. d. perscul. et commod rei vend. quod multo magis in casu renuntiationis dicendum est, cum hocius succedendi filiae competens, propter adiectam reservationem, non penitus sit exstinctum, sed tantum suspensum, quod ad transmissionem sufficit, l. si quis 7. §. 1. l. illud. §. fin. ff. d. acquir, heredit. Disp. Basileens. tom. 5. disput. de renuntiat. mmm. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Filiam renuntiantem iuramento bonis Paternis et fraternis, seque volentem postea immiscere hereditati, mandato poenali coercitam in Camera, constat ex praeiudicio in causa Holdingshaussen, contra Holdingshusen, 26. Iun. An. 591. Dn. Rutger. Ruland. de artic. lib. 6. cap. 1. num. 17.

Renuntiatio successionis a liberis facta parentibus, etsi accedente Iuramento valeat, c. quamvis de pact. in 6. Si tamen renuntians ante Parentem decesserit, tum renuntiatio ista non obstat liberis, quo minus hi avo vel aviae succedere, et hereditatem eius petere possint. per l siex paeternis. §. fin. de bon libert. l. si quis filio. de iniust. rupt. et irrit. Paul. Castrens. et Dd. in l. qui superstitis. de acquir. hered. et in l. pactum dotali. C. de collat. et in l. stipulatio. d. V. O. Quibus in locis nemine pene refragnate, uno ore id tradunt, ut dubium non sit, hanc doctrinam communi Dd. calculo, approbatam esse, per tradita Hartm. Pistor. lib. 4. quaest. 7. inpr. Quem vide per tot. ubi an et quatenus haec conclusio procedat, probe examinatur. vid. Casp. Thessaur. lib. 2 quaest. forens. 90.

ingressum in Monasterium a successione paterna excluditur, quatenus partem faciat respectu reliquorum liberorum. vid. omnino Hartm. Pistor. d. lib. 4. quaest. 8.

An autem filiae ex necessitate renuntiare cogantur, quaeri so let? Daß die Verzüg der Adelichen Töchrern, nicht der gestalt per consuetudinem introducirt, daß sie Töchrern eben selbige nothwendig vnnd wider ihren Willen thun, (Constat enim renuntiationes hasce in sola renun ciantium voluntate et quidem libera et spontanea consistere. Bolognet. in l. naturali. §. nihil commune. part. 2. n. 141. ff de acquir. poss. And. Dalner. de var. iur renunc. §. 5. num. 1. auch da gleich dapffere ansehenliche widerige Vrsachen enthalbem hierzu gezwungen werden mögne, wirdt keiner, so der Rechten gnugsamb erfahren, sich zubehaupten vndernemmen.

Et in constituenda consuetudine, consensum populi non simpliciter actuum frequentia, et simplex usus comprobat, sed insuper hoc etiam docendum est, quod iuris constituendi et consuetudinis introducendae animo hoc factum sit. Panorm. in c. fin. num. 12. extra de cons. Cravett. consil. 17. numer. 14. Dec. cons. 215. num. 4.

Ac item is, qui Iure communi utitur, licet per mille annos, actus eo modo gesserit, nihil tamen praescribit: quia possidendi animus in eo deficit. l. sine possessione. 25. ff. de usucap. Verum filiarum renuntiationes iuri communi, et dispositioni c. quamvis de pact. in 6. conventi: non enim ex necessitate (prout consuetudo filiabus iniungeret) sed voluntatesaltem libera procedunt. Ideoque astrui nequit, eas hactenus eo animo fuisse interpositas, ut consuetudinem et generalem renuntiandi necessitatem inde constituere cogitassent. Cum ex voluntariis actibus nulla consuetudo introducatur. Porc. consil. 106. numer. 64. Dec. cons. 437. num. 5. Hancque sententiam, quod filiae, quibus dos tempore clocationis constituitur et numeratur, nullo modo tamquam ex recepta consuerudine, renuntiare teneantur, aut renuntiatione omissa, ea tacite interposita habeatur, multis rationibus probat. Dn. Bart. Kellenbentz. tract. derenunc. success. quaest. 7. per tot. Et idem fere in simili casu, praesertim si possessorium remedium institutum sit, decidit egregius Camerae Imperialis Assessor quondam, Iohann. Meischnerus. tom. 3. decis. 14.

In gleichem vnd daß die Renuntiationes oder Verzig der Adelichem Töchtern, diser Orthen nicht genöhrigt, sondern zu der Töchtern freyen Willkuhr gestelt seye, gibr die Sollennitet, so darbey allemahlfürgeher, vnwidertreiblich zuerkennen. Dann kundtbar vnnd niemandtläugnen kan, daß den Adelichen: renuncirenden Töchtern ein Beystandr zugeordner, auch sie zum dritteumal ab: oder beseyts geführt, vnd allweg von den Anwesenden ernstlich befragr werden, ob sie von freyem vngezwungnem Willen, sich srer Erbschafft begeben wollen, auch ererst wann solches gnugsamb erinnern von ihnen bejaschzer, hier auff ein Cörperlichen Ayd mit auffgelegten Fingeru schwören müssen, welches alles nicht vonnöhren, sa lächerlich zuhören wäre, wann die Adeliche Töchtern renunciren müsten.

Et sic frequens iste renuntiationum usus, sententiam potius nostram confirmat nam si per pactum eiusmodi Ius universale in omnes filias istius familiae, et masculi et foemellae trans ferre cogitassent, sine dubio renuntiationum interpositionem in totum intermisissent, et sola dotis constitutione contentae fuissent. Cum Iuramentum, quo pactum hoc carere non potest, sit quaedam spiritualis tortura, et animam stringat. Wesenbec. cons. 23. vu. 25. Ex quo ergo sollennibus renuntiationibus, quae dispositioni Iuris communis conveniunt, et ex cuiusque libera voluntate descendunt, huc usque Puellaeuti voluerint, eas nullam renuntiandi necessitatem in posteros deducere vel trasmittere voluisse, dicendum erit.

Praeterea renuntiationes non sunt uniformes, vnnd stehr zu der renuncirendem Töchtern, oder dero Curatorum

oder Beyständer discretion, wie die renuntiationes, deß vorbehaltnen ledigen Anfalls haiber zu conditioniren, ob er auff die Vätrerlich oder auch Mütterlich, Brüderlich, vnnd zumal schwesterliche Erbschafft zurichten? ob er durch deß lersten possessoris Testamenr, oder wann er allein Töchtern verläßt, könne entzogen werden. Renuntiationes namque aliae sunt generales, aliae speciales. Generalis dicitur, quando filia paternae, maternae, fraternae et omni denique successioni renuntiat. Specialis, quando certae successioni, v. g. Patris tantum, vel etiam feduo renuntiat: de quibus videatur Andr. Dainer. de vaer. iur. renunc. cap. 2. n. 52.

ADDITIO.

Notandum tamen, daß wa Erbainigungen in elnem Geschlecht vorhanden, die Töchrern alsdann simpliciter, ohne den ledigen Anfall, sich vorzeihen müssen, vnd fällt von dem Vatter daß Gutauff die Agnatos, exclusis filiab. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Dividuntur Renuntiationes in iudiciales et extra iudiciales. Iudicialis renuntiatio est, quae fit in iudicio, iudice pro Tribunali sedente, vel actis publicis in sinuatur. Hoc in casu renuntiatio, licet nulli adhibeantur testes, nihilominus tamen pro valida habetur: ea enim quae in iudiciis fiunt, omnium contractuum sollennitatem exsuperant. l. 19. C. de testam. Extraiudicialis est, quae fit coram Notario et testibus, vel in praesentia Patris et cognatorum tantum. vide Berlich. conclus. practic. part. 2. concl. 43. num. 5. Et tales fieri solent in Rot Wilensi Dicasterio. In Iudicio Provinciali Suevico, ac quoque Dicasterio Wirtembergico: Ut omnium horum ludiciorum Ordinationes attestantur, et hoc fieri permittunt.

Inter requisita ad formam harum renuntiationum spectantia, primum sese offert certioratio. Constat quippe, ut valeat renuntiatio necessum esse, ut filia de iure et praeiudicio suo certioretur. Giphan. de renunc. consil. 2. Cum nemo censeatur remittere, quod sibi competere ignorat. c. veniens, etc. quemadmod. deiureiur. l. legitimam. ff. de petit. bered. in tantum, ut renuntiatio, omissa [orig: omissâ] certio ratione, sit ipso iure nulla. per. l. 30. §. fin. C. ad SC. Velleian. Eius enim omissio, suspicionem doli et fraudis importat: praesumuntur enim fratres, sororis decipiendi gratia [orig: gratiâ] id fecisse. l. 35. ff. de pact. l. qui cum. §. qui per. ff. de transact.

Requiritur (2) ut filiae, pro qualitate patrimonii, dos congrua constituatur. per c. quamvis. de pact. in 6. Dos enim succedit in locum legitimae, et ipsi assimilatur. Barthol. Kellenbenty. quaest. 2. num. 32. et 42. Maxime autem convenit filias esse dotatas, cum alias odio habeantur a maritis. l. fin. C. ad SC. Vellei. aut ob egestatem quaestum corpore faciant, et foedus matrimonii rumpant. Et ut haec dos mensuram legitimae attingat, voluit Treulter. part. 2. disp. 7. th. 2. lit. h.

Praecedente sufficienti certioratione, et constituta (pro facultate patrimonii, numero liberorum, dignitate mariti, et consuetudine loci) dote, sequitur (3) Iuramentum, d. c. quamvis. quo filiae omnibus Parentum, fratrum. etc. sive etiam solum Parentum bonis renuntiant. saepe dict. cap. quamvis. Wesenbec. in par. ff. de iureiur. Quod Iuramentum, non vi metu aut dolo extorquendum, sed exlibera et spontanea iurantis voluntate praestandum, ut ex supra ad ductis liquet.

Dubium vero hic occurrit: an nimirum hoc in casu in personis illustribus sufficiat fidei praestatio, Fürstliche Trew, oder Adenliche Trew vnnd Glauben? vide Ios. Nolden. de statu. Nobil. cap. 12. num. 68. et seqq. Negat Natta. adc. quamvis. num. 5. Ias. in auth. Sacr. puber. Cod. si adversus. vendit. per l. 3. in fin. Cod. si miner se maior. dix. Quoties enin actus in iure non valet absque iuramento, tunc illud praecise requiritur, nec sufficit praestatio pro iurament. Natta. d. loc. Hoc autem in casu pro fundamento substantiali quodam requiri??? Iuramentum, d. c. quamvis. itaque praecise et ad unguem praestandum, nec per aequipollens, nimirum per fidei in. terpositionem, adimpleri debet. l. 13. Cod. detestament.

Requiritur (4) interventus et praesentia Parentum et cognatorum; ad excludendum dolum et omnis fraudis suspicionem, quod fit, si vel iudioialiter fiat; arg. l. 19. C. detestam. l. 2. C. si propter publ. pens. vel in praesentia Patris, qui optimus liberorum amicus censetur, l. 50. §. 2. ff. de bon. libert. l. fin. C. de Curat. furios. et cognatorum celebretur. Horum enim praesentia similiter omnem doli et fraudis suspicionem excludit, l. transactionem. et ibi Dd. d. transact. Wesenbec. consil. 3. num. 66. Maxime si utrinque tam ex materna, quam paterna familia iuncti adsint. Myns. resp. 59. num. 19. decad. 6. nec commodum in de per directum vel indirectum sperare possint. l. 1. l. quod dicimus. ff. dec auth. et cons. tutor.

In quaestione: An femina semel per masculum exclusa, perpetuo maneat exclusa: (de qua est cons. Dn. Wolffii. in hendecad. 2. 3. et inter Cons. Illustria mea [orig: meâ] cura vulgata, 14.) Ludovic. Molina. tract. de hispan. primogen. lib. 1. cap. 6. num. 22. cum Dd. ibi citatis, distinguit, utrum femina simpliciter, vel per verba suspensiva renuntiaverit. Primo casu dicit, esse perpetuo ex clusam dicendam. Altero vero admitti ad successionem, si masculi, in quorum gratiam renuntiatio illa facta est, illaque exclusa fuit, decesserint. Reservatio enim illa in tali casu per eiusmodi vocabula suspensiva facta, conservat Ius integrum reservanti. Heig. quaest. 26. n. 16. et seq. l. si quis. 14. §. reliqui. ff. de relig. et sumpt. fun. l. 4. §. 1. ff. quib. modl. pign. vel hypoth. l. pen. ff. de aqu. quotid. l. sip ater. 40. §. exheredato. ff. de bon. liber. Et dictio donec stat suspensive, et moratoriam tantum exclusionem, non petpetuum inducit impedimentum, qua [orig: quâ] mediante, impeditur dispositionis nativitas, et removetur consensus ab actu. Alex. Raudens. decis. Mediol. seutractat. de analog. univoc. lib. 1. cap. 27. n. 15. et seq. et cum limitata sit, limitatum etiam producit effectum. l. in agris. 16. ff. de Acquir. rer. domin.

Quod in tantum verum existimatur, ut neque fratres viventes illam portionem, quam sibi soror in casu deficientium masculorum reservavit, pendente ea conditione alienare, et ad suas filias, vel ex testamento vel ab intestato transmittere queant. arg. l. fin. §. 2. et 3. Cod. commun. de legat. alb. Brun. tract. destatut. faem. exclud. art. 10. quaest. 4. et 45. Gravetta. cons. 127. vid. Mynsing. respons. 57. num. 6. Consil. Marpurgens. cons. 21. Meichsner. lib. 3. decis. 2. (quid importet Clausula, daß der Sohn mir den renuncirten Gütern handlen vnnd walten möge, nach gefallen, etc. dixi in decad. 1. Consil. fol. 213. et fol. 237. etc. )

Quemadmodum enim haeres ad restitutionem rerum hereditariarum sub conditione aliqua obstrictus, eas interim ad alios transferrenequit, l. Marcellus. 3. §. resquae ff. ad SC. Trebell. l. fin. C. de legat. Paris. consil. 48. num. 16. vol. 3. Gail. lib. 2. observ. 137. per tot.

Et Maritus Usufructuarius, Emphyteuta et Vasallus eam ob causam, quod, iure ipsorum exstincto, ad restitutionem rei in dotem, Usumfructum, emphyteusin et feudum concessae, devincti sunt, omnem alienandi potestatem interdictam habent, l. neque Mater. 14. l. ususfructus. 66. ff. deiur. dot. l. 2. et 3. Cod. de Iur emphyt. c. Imperialem. de prohib. feud. al. per Freder. Et hoc casu, cum fratres similiter ad portionis restitutionem, filiae ex paterna successione debitae, obstricti sint, pendente conditione, alienatio subsi stere minime poterit. Et ita in Camera Imperiali in causa Ambrosii Reigers contra Heinrich Sawerzapff, Anno 1570. decisum fuisse, refert Rutger. Ruland. decis. Camer. quaest. 22. addens, talem alienationem neque in causa maxime facorabili, videlicet in institutione heredis procedere> quam sententiam quoque approbavit Hubert. Giphan. tract. de renunc. p. 65.

Sed Anton. Faber. errot. pragmaticor. decad. 27. error. 1. num. 38. et decad. 30. error. 1. num. 10. ab hac [orig: hâc] opinione dissentit, statuendo: filiam etiam sub verbis quousque Donec. etc. renuntiantem excludi in perpetuum, si vel semel masculus hereditatem paternam acquisiverit, non quidem vi et intentione pacti, sed potius aditae, semelque agnitae

hereditatis acquisitione, ne alii hereditas ex die, vel ad diem obvenisse videatur, contra l. hereditas. 34. l. ei qui solvendo. 88. ff. de hered. instit. vide Dn. Wolff. in hendecad. cons. 2. num. 34. et seqq.

Ac licet etiam Husanus in Consil. a me edito, et Consil. meis. tom. 1. inserto. velit feminam semper exclusam in perpetuum mancere exclusam: Sowird doch solche Mainung fastins gemain verworffen, vnd damit künfftiges disputiren in dergleichen Fällen verhüter werde, ist zuc versicherung der verzeihenden Töchtern der gestalt die renuntiatio zustellen, ut importet fideicommissum, daß nach Abgang de letsten Manns Stammens, die Töch rernesnenfreyen Zutrithaben ad bona Paterna, etc. Vnd sie die Verzicht nicht binden solle. Aliud forsan est, so die renuntiation simpliciter auff ein ledigen Anfall geschicht.

Si Pater et Mater filiae dotem ac alia zu ihrer Abfertigung assignent, ut renuntiet, et illa hoc faciat, tunc est contractus irrevocabilis, do ut facias, et tenentur Pater ac frater, nec possunt parentes Contrariam ordinare dispositionem.

Wannschon die Adeliche Töchtern, vnnd andere Hohen Srandrs Personen, zu gleicher Erbschafft zugelassen, werden doch den Söhnen die ligende Adeliche Güter eingeschetzt, die Töchtern aber mit Gelt agbefertigt. Cuiusmodi invereratam quoque consuetudinem in Suevia [orig: Sueviâ] esse, attestatur Fachin. lib. 3. cons. 2. in princ.

Promissio de renuntiando, an eam vim habeat, ut promittentem ab omnibus hereditatibus excludat, perinde, ac si actualiter praestita fuisset? vide Nicol. Everhard. Iun. vol. 1. consil. 6. quaest. 1. et addi potest Boer. decis. 3. Fichard. lib. 1. consil. 52. incip. nobilis olim. et consil. 90. libr. 2. Mynsinger. consil. 50. num. 30. etc. Wesenbec. consil. 11. sub num. 28.

Sed de renuntiationibus, vide Giphan. cui aliquot ea de materia consilia sunt subnexa. Kellenbenty. et Musculum. in itractatib. singular. Consil. Marpurg. vol. 1. consil. 21. etc. et vol. 4. cons. 58. Consil. illustria a me edita. consil. 13. et 14. Ioh. Bolognet. ad l. stipulatio. 84. etc. d. V. O. et ad l. fin. Cod. d. pactis. Et exstat hac [orig: hâc] de re disput. inter Basileens. tom. 5. Philip. Dobneri, et in Sylloge Iohan. Iacob. Spei delii. verb. renuntiatio. et vide consiliorum meor. et fratris mei, p. m. decad. 1. consil. 5. add. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 30. Cod. Fabr. tit de pact. Cancer. var. resolution. lib. 3. cap. 15. Dalner. tract. singul. Meichsner. tom. 3. decis. 2. fol. 23. etc. Cothman. consil. 16. lib. 4.

35. Veste.

Qua [orig: Quâ] voce fortalitium seu castrum designatur. Dicitur etiam de loco vallato sive aggeribus cincto, domo vel habitatione carente. Iohan. Goeddaeus, inter Consil. Marp. 33. num. 317. vol. 3.

36. Vff.

Dictio super, auff, in verbis auff dem Gut N. etc. Herrschafft etc. importat de iure pignus vel hypothecam. Coler. consil. 27. num. 8. Bartol. in l. fundus. ff. de annuo legat. Alberic. de Rosate. in l. cum ii. §. sicuti. et ibi Dd. ff. de transact.

37. Vff den Fall.

Verba illa auff den Fall, hoc est, illo casu vel Tunc (haec enim verba idem denotant, Rol. a Valle, cons. 38. num. 19. vol. 4.) sunt limitativa dispositionis et restricta. Rol. a Val. cons. 70. num. 13. vol. 3. et notabiliter dicit Decius. consil. 336. n. 2. in fin. quod illa verba eo casu, limitent fid eicommissumm, ita, ut non trahatur dispositio testatoris extra illum casum, Et idem consil. 273. num. 3. dicit, quod verba illa restringant dispositionem praecise ad casum expressum> Voces namque hae, nempe tunc, vel illo casu, habent vim restrictivam. Decian. consil. 13. num. 31. vol. 2. nec possunt, nisi in casu expresso verificari. Dec. consil. 63. nu. 2. Pacian. consil. 63. vum. 61. Restringiturque ad casum formaliter expressum. Roland. a Valle, consil. 39. num. 14. et seqq. vol. 4. Decius. d. consil. 336. nu. 2. Arum. lib. 2. decis. 9. num. 33.

38. Auffgehabten Raht der Rechtsgelehrten.

Si iuris imperiti de facto constituantur Iudices, ipsi Assessores Legum peritos adhibere possunt et debent, ut illorum consilio ius dicant. Qua [orig: Quâ] ratione defectus scientiae per Assessores suppletur. Et hinc quottidie videmus, Iudices quosvis, praesertim minores, Consilia Collegiorum Iuridicorum et Scabinatuum perquirere, quae sententiae velut Praeiudicia quaedam sunt, et in singulis causis, de quarum iure quaeritur, valent. Idque praesertim in criminalibus, ex Constitutione Carolina facere Iudices iubentur, art. 189.

Ceterum videmus in quibusdam locis, ait Marth. Stephan. tract. de officio Iudicis. lib. 1. cap. 5. nu. 34. usuvenire (quod omnium insulsissimum esse, et apud Westphalos fieri testatur Iohan. Ferrar. Montanus, lib. 3. de iudicior. praexercitamentis. cap. 2. in fin. ) ubi impetitione et responsione, quales quales etiam sint, ultro citroque factis, Iu dex a circumstantibus, qui neque cognitionem causae habuerunt, neque iudicandi functione sunt inauctorati, sententiam quaerit, qui parumper (aliquando bene poti) discedentes, reversi, statim pronuntiant, quicquid ipsis visum, et in buccam venerit, et pronuntiati loco erit.

Sane vere hoc omnium insulsissimum esse scribit Iohan. Ferrarius, d. loc. quod tamen in Plmeraniae quibusdam Civitatibus, teste eodem Stephani, d. loc. nu. 35. servatur: ubi ait, et ex aliis fide dignis habeo, etiam Hampburgi in in feriori iudicio et alibi. Recteque dicitur, eiusmodi sententiam vulgi nullius momenti esse. Iudicis enim competentis est, causam cognoscere et desuper iudicare: Quin amplius Iudex non ex abrupto, sed deliberato sententiam proferre debet. Ferrar. d. loc.

39. Vffswenigst.

Dictionis Saltem, proprietas est, ut imminuat ea, quae dicuntur. l. 1. Cod. de emendat. propinq. Bart. in l. 1. col. 2. vers. sed quid si. num 5. de iur. Codicill. vide Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 1. num. 38.

40. Vhrstatt.

Vhrstatt usurpatur pro cautione, vnnd ist so vil ale ein Hintersatz vnd völlige versicherung. Sic Vhrstare laisten, idem est, ac vesichern, einen Hintersatzhun.

41. Vicarij deß Reichs.

Solch Vicariat gehört dem Churfürsten auß Sachsen, als einem Pfaltz=Graffen, dise Pfaltz Graffschafft aber ist in Sachsen vnnd Westphalen, vnnd nicht in Meissen: Wie auß einem Lehen, Brieff König Sigmundts, de Anno 1414. (darinnen er Harrn Erich Hertzogenzu Sachsen, Engern vnnd Westphalen zu Lehen geliehen har, das land zu Sachsen, vnd die Pfaltz. Graffschafft zu Sachsen vnnd Westphalen) zusehen ist.

Vicarii Imperii, qualem habeant potestatem, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tract. de literis Moratoriis, in Corollar. fol. 26. an possint dare Literas Quinquennales, idem d. tract. fol. m. 89. docet. Quod Vicarii non possint erigere Academias, sed ius eiusmodi soli competat Imp. ut et creatio Doctorum, Licentiatorum etc. decucitur inNova Apocalypsi Lucii Veri, pro innocentia Caesaris contra Rebelles considerat. 26. §. 3. ibi> Palatinus Vicarius omina agit, ut Provisor, Verwalter vnd Verweser, eius potestas in rebus est, que vel omnino moram non patiuntur, vel non sine in commodo, et ea tamen non rata sunt, nisi Imperator postea probet. At vero Academias erigere, Principes novos facere, res sunt, quae moram non modo patiuntur, sed et postulant. Quare nec Argentoratenses Academiam a Vicario, sed a Caesare petiverunt. etc.

42. Vidimus, vid. supra lit. A. verb. Abschrifft.

Clausula in Privilegiis quibusdam, daß man auch allen blossen Vidimus, voneinem Notario verferrigr glauben solle, non ita crude est intelligenda, alias quippe daretur ansa multis falsis, sondern sie ist also zuvermercken, wannein Privilegium einmahl legitime edirt etc.

43. Visitation.

De visitationibus et Visitatoribus Dioecaesium vid. Constitutiones et Decreta Synodi. Dioecaesan. Constantiens. part. 4. rit. 8. ubi disponitur, quod singulae Dioe ceses semel in anno, vel si propter latitudinem Dioecesis fieri non possit, saltem biennio visitari, ad eiusmodi munus visitandi viri graves, discreti, probi, scientiarerum agendarum periti, ac boni nominis et exempli beneficiati, et in Ecclesiastica dignitate constituti delegari; et Visiatores Episcopo speciali iuramento, ad munus commissum fideliter omni rancore, odio, amore et affectu semotis exserecendum, obstricti esse, neminemque sumptibus superfluis gravare, nihilque pro visitatione postulare aut extorquere debeant iis exceptis, quae ad moderatum victum, et visitationis sumptus necessarios pertinent.

Sed de Vicariis hisce. vide Dn. Ge-Wold. d. septemvir. cap. 11. exta etiam disput. hac [orig: hâc] de materia [orig: materiâ], inter Bsileens. tom. 5. Adde Arum. vol. 3. dis. 1. ac ad A. B. disc. 3. th. 24. item de comitiis. c. 3. n. 52. et seqq. et cap. 7. na. 11. etc. me, de success. et elect. fol. 215. etc. et 4. Widerwärtige Tractatus Bayrn contra Pfaltz.

44. Villeicht.

Dictiones forte vel forsan, in facto important dubietatem facti, non dubietarem iuris. Iason. in l. si ex falsis. C. de transact. num. 5. Hincque et vulgo dici solet: Vielleicht solvitur per vielleicht. Et ideo testis deponens per verbum forte, nihil concludit: quia videtur dubitative deponere. Ant, de Butr. consil. 45. vers. et non obstat. Et quod haec verba de sui natura [orig: naturâ] importent dubium facit, quando facto applicantur, licet non semper sit verum, est gloss. in c. parte in verb. si forte. dec elebr. Miss. Alber. in diction. verb. forsan. ubi quod importent dubitationem, quandoque tamen infirmationem, quandoque temperamentum, secundum contingentiam casuum, sed quod regulariter importent dubitationem. Doctores tamen decidentes per similem dictionem, non dicuntur dubitare, sed absolute solvere et decidere, per tradita Card. Tusch. pract. concl. lit. D. concl. 281.

45. Vitzthumb.

Proprie Vitzthumb, ex sententia Speculatoris, quem allegat Dn. Mager. de Advocat. arm. cap. 2. nu. 260. nominantur Administratores rerum ac ditionum Episcopalium, qualem Episcopatus Bambergensis continuum habet in Carinthia [orig: Carinthiâ], ex Canonicis eiusdem Ecclesiae Capitularem. vide tamen Mager. d. l. num. 257. et duob. seqq. Et est quasi Dominus, quia illius vices gerit. Ita Visconte, Vice Comes.

De vocabulo Vitzdumb, vid. Hund. in dem Bayrischen Stammbuch. part. 2. circ. fin. weiches Wort nach vnderschid der Landen auch vnderschidlicher signification ist, vor alters in Bayrn so vil war, als Vicedominus, oder wie mansagen möcht Vice Rex zu Neapo, li, oder heurige Tags ein Gubernatur zu Maylandt. Dann als deß Ludovici IV. Söhn, sich maistenthails ausser den Landen, als in Niderland vnnd Brandenburg auffgehalten, auch vorher Ludovicus seldsten mit dem Reich beladen gewest, haben sie dergleichen Statthalter sive Vice Dominos gesetzt, welche tunc temporis, wie auß deß hochansehenlichen Geschlechre der Herrn von Norhafft (von denen zu Straubingen, Landtshut, Amberg vnd Legenfeld beyzwölff Vice/Domini gewest, vnd auff heurigen Tag, Herr Hainrich Nothafft, Freyhgerr von Werenberg zu Misenfeld, auff Schernegg, Hag vnd Petmos, etc. Der Röm Kays. May. Cammerer vud hochberühmbter Reichs Hoff Raht ist) alten Bestallungen abzunemmen, absolutam potestatem, auch alle Dienst im Land zusetzen vnd zuentsetzen, allein keinen Kreig ohne wissen deß Oberherrn anzufangem Vollmacht gehabt habem. Heutigs Tags zwar ist solches Ambt in Bayrn zu einem blossen Praesidenten oder Richter Ambt, der bestellten Regierung restringirt vnd gemacht worden.

In Oesterreich vnd andern Orrhen ist das Vitzdumb Ampt, von weit geringerm ansehen, vnd will solcher enden so vil sagen, als Malesitzdumb, Ampt, id est, welches vber den Blut, bann zu richten hat. In den newen Bayrischen Landrechten, will es auch fast das ansehen haben, wie dann alldorr ein sonderbahrer Articul von den Vitzdumbhändeln, vnd was hiesfür zuhalcen beschriben wirdt. Nach welcher Mainung die derivatio nicht a Vice, sondern a Vitiis müste genommen werden.

48. Vmbgelt.

Esdt Vectigal. sive Accisa vini. Welches in erlich Orten, wie zu Augspurg, Olm, etc. auff allen Wein geschlagen wirdt, dene man außtrinckt. In etlichen Orthen, geben nun die Wirth, vnnd welche Wein außschencken, ein Vmbgelt: vnd ist die Schenckmaß desto kleiner. Also, daß solche Beschwerden nicht den Wirth oder den Schencken, sondern dem Gast, oder deme so Wein vom Zapffen kauffr, treffen thut. In etlichen Orthen ist das Vmbgelt die zehend, in etlichen die dreyzehend Maß.

Quaeritur autem, an hoc onus etiam incumbat Vinis Medicatis, Malvatico, etc. welchen die Apotecker mehrerthails für die Krancken brauchen?

Quod negatum memini. Sed vide de hoch iure Consilia Argentinensia. consil. 10. num. 27. fol. 27. et fol. 87. item Disputat. quae exstat inter disp. Argentinens.

Qui ius collectandi et alia regalia habet, deme die Land- vnd Reichssteüren, sampt andern Regalien gehören, derselbe zeucht auch billichen die Vmbgelt oder Tafernen Gelt ein, vnnd hat die Tafernen abzuschaffen oder zuentvrlauben.

Datia Vini, das Vmbgelt, iuris rationibus inspectis, est regale, per text. in c. un. quae sint regal. in verb. Telonia. De consuetudine vero Germaniae, non potest dici Regale: quia vidimus Nobiles etiam eodem iure in pagis suis uti, quod notatum in causa Erfurt contra Episcopum Moguntinonesem. Dn. Rutget. Ruland. ecis. iur. controv. quaest. 12.

Sed scio Nobiles, pro impetrando hoc regali ad Caesaream Maiest. supplicasse [orig: supplicâsse], nec hoc impetrasse, nisi edocto consensu suorum subditorum. Wie es mit der Geistlichen Wein deß Vmbgelts halber zu Wurmbs gehalten, vid. Wurmbsische Rathung. tit. ult. et seqq. item lit. B.

Dicitur Vmbgelt, weil es vmbgelegr wird. Accis, weil es von dem erkauffren Gut geschnitten wird.

47. Vmb.

Dictiones Circa vel Circiter, modicum tempus important. Gemin. consil. 24. nu. 9. Et ideo testis deponens, quod vidit circa principium mensis, necessario concludit de 1. 2. vel 3. die, et sic ante octavam diem, quia modicum imprtat tempus. Card. Tuschus. pract. conclus. lit. D. concl. 249. in princ. Imo, quod dictio circa, nihil importet in dicto testis, tenuit Castrens. consil. 113. num. 4. lib. 1. Contrarium Conr. consil 179. num. 4. lib. 3. stativit, quod nimirum haec dictio possit importare quartam partem, et in teste importet ambiguitatem, quae non concludit.

Testis deponens per dictionem circa, in causa quae fundata est in tempore certo, quatenus probet? Viv. dec. 354.

48. Vnd

Propiretas copulae Et, est augere et ampliare, non autem minuere, nec restringere; ut si lego (quem casum proponit Plotus, in tract. de in lit. iurand. §. 6. num. 33 ) empta parata causa uxoris, non veniunt omnia empta in tali legato, sed veniunt solum empta, quae tamen sint etiam parata causa uxoris. Sed si ego empta Et parata causa uxoris, vel empta parataque causa uxoris, tunc in tali legato veniunt empta, licet non essent parata causa uxoris, ex quo natura copulativarum dictionum, ut sunt istaevidelicet dictio Et, que, atque et dictio, at ut inquit Alciat. in l. saepe. ff. d. V. S. et quarumlibet ipsarum etiam per se positarum, est augere, ampliare, adicere, et

non minuere, nec restringere. text. in l. ea tantum adiectio. ibi gl. et Dd. ff. de leg. 3. Et ista est communis opinio, ut testatur Ripa, incap. ex parte 3 num. 47. vers. sexta proprietas. dereseript. Huiusque dictionis Et, natura est, diversa copulare: iuxta illud Alexandri: Iungit diversa coniunctio significata. l. naturaliter. §. nihil. ff. de acquir. poss. Lanfranc. de Oriano. super rubr. de caus. possess. et propriet. num. 4. vide Dn. Wolff. consil. 1. num. 73. et seqq.

Quando copula Et, vel alia ponitur inter duas orationes, quae copulantur perseprincipaliter, et non per modum accidentis, nec respective ad unam speciem, Et, seu copulantur de per se, et non respective ad aliud, maxime, ubi Orationes de per e sunt perfectae, quod tunc copula non requirit concursum copulativorum, ex quo tunc non habet vim copulativae, sed vim dictioneis nontinuativae: et sufficit tunc adesse unum, seu unam qualitatem, vel unam tantum ex copulatis, et in quolibet etiam de per se, ex copulatis procedit dispositio. Br. in l. siis, qui ducenta. §. utrum. col. pen. vers. tertio casu. ubi Socin. dicens, quod distinctio Br. communiter probetur ff. dereb. dub. Felin. c. exparte col. 7. vers facit sexto. et ibi Dex. col. 5. vers. et praedicta de rescript.

In feudis quid verbum Et, importet, si feudum concessum est pro masculis et feminis. vid. Myns. 5. observat. 74. num. 3.

Dictio Et, interdum capitur pro disiunctiva et aequipollet dictioni Vel l. pen. C. de V. S. l. saepe. de duob. reis. Dec. in l. 1. C. de sent, quae pro eo, quodinterect. num. 18. Felin. in cap. 2. col. 10. vers. fallit tertio. de rescript vide Ronchegallum. tract. de duob. reis in l. reos promittendi. §. cum tabulis. num. 4. et seq. Ita magna controversia est, an in Recessu Imp. de An. 55. §. die weil aber erliche Ständ. Ibi: vnd deren Possession, etc. illa vocula vnd, sumatur copulative vel disiunctive.

Quando dictio Et ponitur inter speciem et genus, tunc censetur posita ad demonstrandum, quod illa species magis sit notatione digna, quam ceterae non expressae. arg. l. item apud Labeonem. §. hoc edicte. ff. de iniur. Sic habetur et in Evangelio: Dicite discipulis eius et Petro. Ita quoque notant. gl. et Bald. in rubr. C. de servit. et aqu. Soncin. in rubr. de vulg. et pupill. num 13. et consil. 62. numer. 4. val. 3.

Sed de dictione Et, plura habent Card. Tuschus pract. conclus. lit. D. conclus. 274. Layman. in causa Honoldina, numer. 279. etc seqq. Everhard. in locis legalib. loco a natura copulae. Marc. Anton. Peregrin, tract. de fideicommiss. artic. 17. num. 40.

49. Vand andere, oder anders, oder dergleichen.

Cum iterata repetitio sit et dicatur odiosa, brevitati non convenit ea, quae dicta sunt, ter, quaterve repetere, sed sufficit priora verba exprimere: nam quae in contextu sequuntur, licet non exprimantur, habentur tamen ac si expressa essent, eo modo, quo in contextu leguntur. l. his verbis. §. de duob. reis. Et tunc quando verba illa, quae sensum absolutum non exprimunt, ad di solet dictio Et Cetera, vnnd anders, oder was dergleichen mehr ist, per quam dictionem reliqua expressa censentur. Ronchegallus, in rubr. de duob. reis. numer. 57. Sic Scaevola IC. ubi semel Galli Aquilii formulam plene retulisset, in l. Gallus, in princ. ff. de lib. et posthum. quae in illius enarratione saepius esset repetenda paulo post, hoc est, in §. idem credendum. cum [orig: cûm] illius iterum esser facienda mentio, expressis prioribus illius verbi, subnectit dictionem Et Cetera, cuius vi reliqua intelliguntur: quoniam ut ibi annotat Baldus, illa dictio est epilogativa, et formae praecedentis repetitiva, sub qua [orig: quâ] intelligitur oratio per fecta. ad de Dd. ad d. §. idem credendum. Item Ronchegallum. d. l. num. 58.

De dictione Et Cetera, vide Consil. Argentoratens. vol. 1 cons. 83. quaest. 2. et Martam tractat. de Clausul. part. 1. Clausus. 276.

50. Vndergänger, Baurichter.

ADDITIO.

Stante consuetudine loci, quod causae summariae per simplices et Iuris scripti ignaros homines, quo Baurichter item Vndergänger appellantur, tamquam per Procuratores in

Iudicio, Burgergericht vocatum, secundum eiusdem stylum, sine sollenni processu Iuris, summarie, simplicissime, et de plano nuliis actis conscriptis praeponatur, adeoque causae expedita citatione, summariaque cognitione praevia, lata sententia simplicissime finiantur, processus nullus dici non potest Actis non conscriptis. Consuetudo enim Loci facit processum valere. Nec enim scriptura ad constituendum, sed probandum processum adhibetur, unde eius defectus nullitatem non parit. Cranius in tract. d. interdictis cap. 10. ad fin. ] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

51. Vnder diß.

52. Vnderhalt, Nahrung.

Nemo est, qui eat inficias, quin appellatio alimentorum latissime petat. Unde dubium non est, quin alimentorum appellatione, non solum cibus, verum etiam potus vestes, lectus, calceamenta, calcitra, habitatio, equus, si talis sit, qui ali debet, quod crica decoris iacturam, pedes ire nequeat. Nec non aqua, si hanc emi, veluti in quibusdam locis, ut Venetiis, Romae et Ferrariae fit, oporteat. Item lignum, tam ad conclave, quo alimentarius habitat, calefaciendum, quam ad coquendos quoque cibos: prout haec omnia pluribus textibus et auctoritatibus probat Frid. Pruckman. cons. 35. num 79. et multis seqq. vol. 1.

Verbo Vnderhaltung, an sumptus Studiorum contineantur? vide lason. in l. cum hi. §. qui transigit. num 4. ff. de transact. ubi dicitur, quod sic: adeo, quod frater, qui alimenta fratri praestare tenetur, etiam tales sumptus suppeditare debeat: Secus si alimenta ex ultima voluntate debeantur.

53. Vnderpfand.

Verba Instrumenti in hypotheca [orig: hypothecâ] postita alle meine Güter, important specialem hypothecam, non secus ac si quaelibet singularia fuissent expressa, Craveett. consil 381. nu. 4. late Ruin. consil. 112. vol. 1.

54. Vnderschrift, Vberschrifft.

Quod verba Gnädige Herin, vnderthänige Diener et similia in sub: vel inscriptionibus Literarum vel alibi posi ta non semper nec necessario subiectionem; et ex parte eius, cui ita scribitur superioritatem importent, deducitur in der Grävl. Walderckischen Ehrenrettung. part. 1. cap. 15. ubi inter alia et sequentia habentur verba: Es ist in keinen Rechten geschriben, daß Confessio ein rechrmässiger Tirul Dominii, vel Dominii trans ferendi seye, vilweniger daß sie mutatioem status würcken köndte, per text. claros. cum scimus. 22. C. d. agricol. et censit. et l. cum testamentum. 8. C. d. iur. et fact. ignor. Sintemahl solche verborum multiplicationes, recognitiones vnd bekandtnussen, den natürlichen Zustandr vnnd Substanz keines dings endern, quia recognitio nihil addit, sed tantum fovet ius quod invenit, Laurent Silvan. d. seud. rccognit. guaest. 34. Wie dann in specie von solchen Sendschreiben vnd Handbrieffen geordnet ist, quod Epistolis aut nudis asseverationibus, personarum status et qualitas non constituatur, l. non Epistolis, l. non nudis. C. d. liber. caus. dann in solchen Familiar: vnd liebkosenden Missiven, offt vnsere Herin genennt werden, die es doch nicht seyndt. Herm. Vultei. consil. 30. num. 15. vol. 1. weil vnd Tentschendie Tirul kein Gelt kosten. Ruland. d. Commissar part. 1. lib. 5. cap. 1. Dahero am Kayserlichen Cammergericht in einer wichrigen Sach einmal für alle erkennt ist, daß den Vberschriffte kein Recht erworben werde, weil sie nach Gunst vnd Gschänck, deme sie zukommen, gericht werden. Gilman. tom. 4. Symphor. part. 1. vol. 30. n. 183.

Deinde ut Confessiones alicuius probent, requiritur factum, quod pendet a potestate confitentis, alias neque nocent, neque probant, Surd. consi. 5. num. 42. vol. 1. daß aber kein Stand in seiner Macht habe, publicorum graduum seriem turbare, vnnd dem H. Reich sich zuentziehen, bringen die vbliche exemptions Urtheil mit sich: Nemblich: daß Beklagten nit gezimbt, der Röm.

Es können auch solch Brieffliche Confessiones in materia Status, den successoribus keines wegs nachtahil: oder schädlich seyn, Costa. d. iur. et facti ignor. in spect. 52. num. 2. Cephal. consil. 154. num. 23. In his enim quae concernunt subiectionem personae, obligatio Patris non nocet filio, nisi faciat similem recognitionem. Nevizan. consil. 11. num. 7. Surd. cons. 390. num. 13.

Quod maxime tum procedit. quando eiusmodi confessio exerrore provenit, l. cum testamentum. 8. C. d. iur. et fact. ignor. l. interregatam. C. d. liberal. caus. cum error facti negotio nondum finito nemini noceat, nec ullum praeiudicium generare possit; adeo ut confessiones crroneae, etiamsi factae sint in iudicio, etiam cum iuramento, parte insuper praesente et acceptante, tamen ne ipsi quidem confitenti praeiudicent aut obsint, Beroi. consil 94. n. 1. et consil. 106. n. 34. etc. vel. 3. quia errantis nullus consensus, nulla voluntas est. Erroneae autem sunt. quando probatur rem aliter se habere. Decius. eonsil. 408.

55. Vnderthan.

Quis proprie subditus sit, vide Ludolph. Schrader. consil. 1. vel. 1. nu. 523.

ADDITIO.

Vnderthanen sunt subditi, quidam etiam dicuntur Landtständ, qui fere privilegiati. Et est subiectio in Germania arctissima: Also nennen die von Königstain Werthaimb in einem Vertrag, ihr an Leib, Haab vnd Gur vnderworffene Staat vnd Vnderthanen. Wie dann absoluti subiecti ihren natürliche Herin mit Leib, Gut vnnd Blut sich obligirt erkennen, müssen auch darvber Huldigung vnd Aidt thun. In Hispania etiam habent Domini temporales in subditos absolutam potestatem, nec Rex potest eos impedire, per tradita Sesse decis. Aragon. 73. ubi quid sit absoluta seu Dominica potestas, docet.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

Principes iure territorii habent potestatem convocandi Comitia provincialia, vulgo [orig: vulgô] Landräge, ubi subditis et Landsassiis parendi necessitas incumbit. Gail. de arrest. cap. 7. n 14. Knichen. deiur. territ. cap. 3. nu. 181. ubi tradit, comparitionem auff den Landeägen, probare subiectionem Iohan. Tileman. de Benign. decis. 2. vot. 5. num. 14. Knichen. in encyclop. cap. 14. in princ. Meichsner. tom. 2. decis. 2. et tom. 3. dec. 6. num. 52.

Sola tamen citatio et praeceptum ad comparendum, non subsequuta reali comparitione, in dubio nnllam subiectionem inducit, per decis. Afflict. 265. num. 9. Iof. Mascard. de probat. conclus. 947. num. 4.

Landsassii et Subditi tenentur comparere in tribunali, müssen bey jhren Landts Fürsten Rechr nemmen, tam in personaliubs, quam realibus active et pasive, sive immediate in Aula, five in Curia Provinciali causa disc eptetur. Hoc enim annexum der Landts Fürstlichen Hochheit, daß ein Landts Fürst uber Landts Sachem, under den Landtsassen richte. Caspar Ziegler, in §. Landsassii. concl. 1. num 145.

Itam parere debent monitis, legibus et statutis etiam inviti. Pacian. de prob. lib. 2. cap. 35.

Ut mulctam persolvere et poenam luere. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 8. Ziegler. d. loc. num. 147.

Solutio collectarum et contributionum, importat subiectionis qualitatem, per quam ius territorii fundatur. c. recepimus. de privil. c. sitributum, 11. quaest. 1. c. illud. 10. qu. 3. l. nulli. 28. l. quod si in vico. 4. Cod. de Episc. et Cler. Gail. de arrest. cap. 7. n 14. Heig. part. 2. quaest. 18. Sed vid. Casp. Ziegler. in §. Landsassii concl. 1. num. 157. et seqq.

56. Vnder: vnd Erbgericht.

Is, cui simplex tantum Iurisdictio competit, die Vnder: vnd Erbgericht, habet solummodo causarum civilium et pecuniarum cognitionem, als Gülten, Schuld, Güter, ligendt, stehendt, fahrendt, beweglich vnd vnbeweglich, etiamsi excedant summam treccentorum

aureorum. Schneidewin. de feud. part. 2. num. 88. Quod quidem procedit de Iure Saxonico: de Iurevero Civili defensor Civitatis seu Iudex Pedaneus, qui in ferior et minimus Iudex dicitur, ultra trecentos aureos iudicare non potest, per §. et iudicare. in auth. de defens. Civit. §. audienti. auth. de Iudic. et l. 1. C. de ddefensor. Civitat.

Item talis Iudex, secundum eundem Schneidewin. d. loc. potest etiam cognoscere de criminibus levioribus, ut in iuriis verbalibus, item realibus, quando non sunt atroces: als wann einer den andernräufft, stößt, schlägt braun vnd blawe, Messer zucker. Item blutrüstig machet, doch ohne Fleisch oder Rampffer Wunden, vnnd andere deßgleichen kleine Brüche gehören zum Erbgericht. Nam talia levia delicta Magistratus Municipalis coercere potest: ut not. in l. Magistratib. ff. d. Iurisdict. omni. Iud. l. fin. C. de ped. Iud et de §. audienti. auth. de defens. Civit. Vnd von solchen kleinen Brüchen vnnd Mißhandlungen mag der, dem die Erbgericht zustehen, sein Gewerth, id est, mulctam nemmen. Schneidewin. d. loc. Simplicem vero Iurisdictionem habens, non potest quem relegare: dann wem die Erbgericht zuständig seyn, mag niemandt ein Statt oder Dorff verbieten. l. nulli. iunct. gl. verb. fasultatem. C. de sent. et interloc. omn. Iud. Alex. de Imola. in l. Magistratib ff. de Iurisd. omn. Iudi. Potest tamen capere malefactores, et eos Iudici superiori, habenti merum imperium, praesentare: ut probatur in d. §. audienti. Schneidewin. dict. l. n. 89. vid. me, tr. d. Iurisd. Imperii Romani quaest. 22.

57. Unio Ecclesiarum, beneficiorum.

Vid. Molinae. consil. 44. Costam. cons. 4. et de remed. subidiarii remed. 133. Ludovis. decis. 112. et de separatione Ecclesiarum, Costam d. l. remed. 75.

58. Unio territoriorum, Provinciarum etc.

Vid. Rosenthal. d. feud. cap. 12. conclus. 7. num. 9. etc. Vietor. indiscurs. de exemption. conclus. 18. ubi quod quaedam sit unio protectionis, ut erant Monasteria in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico].

59. Vnkosten.

In Criminalibus werden auch deme, so ab solvirt. quibusdam in locis die expensae zugesprochen, quia fiscus agere cogitur. vid supra verb. Gerichrs Costem. Sed hoc non est Iuris, Fiscus hat andere commoda, krafft deren er dise vnnd andere onera sustiniren soll, ut puta die Frevel, Straffen etc.

60. Vniversität. vid. supralit. A. verb. Academia.

Licet inter Universitates et Academias quidam nullam constituant differentiam, sed hasce voces in differenter ac promiscuem usurpent; eam tamen faciendam esse, ex hoc constat, quod Universitas proprie sit, in qua omnes gradus literarii peti possunt; Academia vero in qua non aeque. Sicque Universi tatem Altorfinam et Argentoratensem superioribus Annis, non Universi tates, sed Academias duntaxat fuisse, sunt qui dicunt. Ac olim Pontifices Romani in suis Decretis, tantum Parisiensem, Oxoniensem, Bononiensem et Salamantinam Academiam Universitatis titulo dignati sunt, post Cambdem. Ioh. Iac. Speidel. in Notabil. Histor. Politic. verb. Academiae. fol. 9. §. Universalis Schola.

61. Vns, Vnfer.

Particula vns, censetur restricta ad personam conced entis, ac proinde heredem non afficit. Cum etiam alias et quando apparet, tale quid obligationi additum, quod ad propriam ipsorum contrahentium personam spectet, tunc obligatio sistatur in ipsa [orig: ipsâ] persona [orig: personâ], nec transeat ad heredes, etiam si alias suapte natura [orig: naturâ] essent transitoria. Bart. in l. si sic stipulatus. col. 2. num. 2. ff. V. O. vid. And. Schaeffer. part. 1. pract. quaest. 49. Sed ad huius voculae maiorem declarationem, hic [orig: hîc] repeti possunt, quae dicta sunt supra in verb. Ihme.

Negat vero Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 26. num. 9. horum verborum (si nobis feudum apertum fuerit, wann es sich vns erledigt) conditionem, de quo casu etiam loquitur Schaeffer. alleg. loc. huius vis atque eficaciae esse, ut solum in vestientem respiciant, non autem ad heredem pertineant. Dictio enim mihi vel nobis, hoc operari non solet, ut propterea obligatio minus ad haeedes transeat: cum etiam stipulatio, quae tamen est stricti iuris, non videatur coarctata ad personam stipulatoris vel promisso ris, quamvis nulla heredum mentione facta [orig: factâ], adiecta fuerit dictio mihi, ut probatur in l. stipulatio ista. §. sic autem, d. V. O. Ideoque, si quis promiserit, de suo dato vel facto, nihilominus tenetur de facto ipsius, cuius haeres est, et viceursa Bart. in l. si servus. la 2. in princ. de cond. furt. vide Pistor. d. loc. per tot. quaest.

Vocabulum vnser, latam habet significationem, secundum communem loquendi usum, qui semper est attendendus. Georg. Everhard. consil. 28. numer. 2.

61. Cl. Vnsvnd dem H. Reich an vnsern Rechten vnvergriffen, vid. supralit. L. verb Lehen, in Consil. posteriori. quaest. 2.

Quamvis videatur, quod Clausula ista reservatoria, omnia iura Dominicalia, in omnem modum salva custodiat, uti Zas. consil. 12. num. 86. lib. 1. existimat, per l. si debitor. §. 1. et ibi Bart. post gloss. ff. quib. mod. pign selv. l. autem in princ. in l. resp. ff. si quis caut. l. 1. §. poena. verb. debebit. delib. agnosc l. ex verbis. C. de donat. int. Vir. et Uxer. vid. Chockier. Vindis. libertat. Ecclesiastic. part. 1. cap. 21. et quod sic vi huius Clausulae, Imperio etiam futurum ius separationis et aperturae sive reversi onis hic [orig: hîc] integrum et illae sum manserit, so hat es doch damit dise Mainung, vnnd berührte Clausul solchen Verstandt, ut non referatur ad ea, de quibus in praecedentibus investiturae verbis mentio expressa facta est, ne Dominus videatur sibiipsi contradicere, aut semet in continenti corrigere, et sic quod una [orig: unâ] manu praebuit, per alteram iterum aufferre. Itaque hace Claufula ad iam remissa et specificata trahenda non est, nec referenda ad capitula, quae destruerentur, si talis fieret relatio, nec operari hunc effectum debet, ut prae cedentibus specificatis ad versetur, ut pluribus enodant Schrader. de feud. p. 6, cap. 3. num. 36. et seqq. et p. 8. cap. 4. num. 31. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 48. num 32. et Petr. Heig. p. 2. quaest. 20. (ubi in fortioribus terminis, et de Clausula salvo semper et in omnem casum iure dominico, loqitur) num. 11. et seqq. Cacher, decis. 264. num. 5. Interim tamen existimandum non est, quasi a parte Domini effectu suo destituatur ista Clausula: Cum Dominus ius vasalliti cum nihilominus in ceteris retineat, et omnia, quae concessione illa [orig: illâ] non continentur, reservare censeatur: puta renovationes investiturarum, servitia, Superioritatem, felonias et si milia. Heig. d. l. num. 10. Dummodo illa Clausula, non ponatur in fine et in exclusivis: tunc enim plane nihil operatur. Menoch. censil. 2. num. 58. per cpa. 1. ad fin. de praebend.

63. Vnsinig, verwirite.

De multiplici dem entiae et huiusmodi nominum acceptione; de pluribus amentiae differentiis, item de signis non sanae mentis, fatuis, stolidis, etc. vid. omninio Paul. Zachiam in Quaestisnib. Medico Legaelib. lib. 2. tit. 1. quaest. 1. et seqq. qui idem quaest. 14. de Lunaticis, et qu. 16. de phreneticis, maniacis, furiosis, exstaticis, Lycantropicis et his similibus, qu. 17. de rabiosis, ex assumpto veneno delirantibus et fatuatis, ac quaest. 18. de Daemoniacis, Fanaticis, Praestigiatis, enhusiastis, etc. late agit, ac pro more singula, docte et ex fundamento tractat, mira, variaque et scitu digna habet.

64. Vnderschreiben.

Das vnderschreiben sufficit quidem in contractibus, non autem in Testamentis ubi Statutum scripturam propriae manus requirit. Ac aliud est scribere, aliud subscribere, l. cum antiquitas. §. fin. C. de Testament. ubi Da. Quia verba Statuti proprie et stricte sunt interpretanda, non extensive, et per aequipollens, vid. Bart. in l. ait Praetor. §. haec verba. ff. d.negot. gest. ubi quod statutum non adimpleatur, si fiat per fictionem, nisi fictum specialiter in Lege vel Statuto exprimatur, vid. me in Disputat 3. ad Ius Municipal. Wurtemb. ubi de forma [orig: formâ], da einer ein Testament allein vnderschriben, ubi allegavi lasonem, qui videndus.

Sed videri posset etiam in Statutis, ubi requiritur, ut quis testamentum scribat, sufficere subscriptionem: quia secundum ius commune sufficit subseribere testamentum, nec opus est, ut a testatore totum scribatur. Statuta autem eam ad mittunt interpretationem, quam ius commune, et ita sunt interpretanda, ut quam mimimum contraria sint Iuri communi, utque formulae statutariae testandi leviores sint illis Iuris communis, etc.

65. Vnverdingt Recht.

Nach dem in dem Kayserlichen Landtgericht in Schwaben, die Remissions Vrtheylen, ein frey vnverdingr vnd vnverlengr Recht erfordern, vnd deß´Wörtleins vnverdingt halben, ein vngleicher Verstand geschöpfft hat werden wollen: also erkläret die Land, ger. Ordn. p. 2. f. 53 etc. solches dahin, daß die Rläger, gegen denen die Beklagten an andere Gericht remittirt seyn, in Besuchung jhrer Rechten, durchauß vnnd im wenigsten einigen Peten Lohn, Claggelt, Haltun der Gericht, auch andern Gerichts- als Zehrungs Costen, wie der immer genant werdem möchte, außzugeben noch zubezahlen schuldig seyn sollen. Es wäre dann, daß dieselbe Sachen, demselben Land: oder andern Gerichren Schriffrlich eingebracht, vnnd verhandler würde, vnnd der Cläger Abschrifft, als Vrtheyl Brieff begehrte: oder da sie die Clägere, die Gerichte, Cosien, Acta vnd Vrthexl Brieff gegen den Beklagten vnd remittirten nicht erhalten, als dann sollen sie allein den billich rechtmässigem Tav vmb Abschrifften, Acta vnd Vrtheil Brieff ent, richten.

66. Vnverschidne Bürgen.

Fideiussores se obligantes, als vnderschidne Bürgen, idem est, ac li expressis verbis singuli in solidum se obligassent, et coniunctim beneficio divisionis renun ciassent [orig: ciâssent]. Regner. Sixtin. inter consil. Marpurg. velum. 2. consil. 12. nu. 120. Wesembec. consil. 2. nim 11. Nam quando requiritur, ut expressa mentio alicuius rei fiat, pro expresso habetur id, quod profertur talibus verbis, quae non possunt alium habere sensum, quam illum ipsum, cuius expressio requiritur. Paul. de Castr. consil. 15. Modest. Pistor. consil. 1. num. 64. lib. 2. Pro expresso enim habetur, quod per aequippollens exprimitur, nec refert, quid ex his, quae aequipollentia sunt, fiat: l. mulier. in princ ff ad Trebell. l. Gallus. §. et quid si tantum ff. de lib. et posthum. l. fin. C. de donat. quae sub modo. cum [orig: cûm] aequipolentium eadem sit disciplina et idem iudicium. l. fideicommissa. §. si cui ff. de leg. 3. Sixtin. d. loc. num. 123. Adde Everhard. in los. ac aequipollentib.

67. Vnwideriüfflich.

Haec verba posita in dispositione, arguunt eam valere iure donationis inter vivos. l. ubi ita donatur. de mort. causa donat.

68. Vogelfrey

Hodie vulgo banniti sic vocantur, qui ut avis in aere volans, ubivis locorum impune occidi possut. vid. Gail 2. de pace publ. 1. quique extra omnem sunt positi protectionem: Unde etiam plerumque in sententiis condemnatoriis

haec clusula adicitur: wir denunciren vnnd erklären, etc. also, daß er auß dem Fride, in den Vnfriden gesetzt, vnnd sein Leib vnnd Leben, wie eine Vogels, in der Luffr seye gemain jederman. Griphiander. de Weichbild. cap. 57. num. 6.

69. Vogthabern.

Iuris dictionis cognoscendae propriissimus dicitur modus de consuetudine Bavariti Ducatus et vicinorum locorum, solutio Avenae, vulgo die Liferung deß Vogthabers. Nicol. Everhardi Iun. consil. 47. num. 30. et 32. vol. 1. Knichen de iur. territor. cap. 4. num. 411. et seqq ubi ait: in recognitionem Voitheae quod pendatur annuatim Vogthaber, vnd Walperkühe, quae die Walpurgis, vel circiter exhibentur, unde sic dictae quasi inferendales. Scheplitz. ad consuet. Brandenburg. part. 2. tit. 3. num. 8. Et datur quoque illa avena in recognitionem Advocatiae, vel etiam Iuris dictionis.

70. Vogt.

Dn. Goldastus alicubi dicit in priscis Germanorum Carminibus, vocabulum Vogt idem esse, quod est Imperator. vel Rex: Ut Vogt von Bern, Theodoricus Veronensis. Vogt von Rom, Carolus Magnus. Sed notum est, Germanis Vogt, idem esse, quod est Praefectus et Tutor, si ve descendat a Graeco *boiqo/s2, ut nommullis visum, si ve a Latino Advecatus per aphaeresin, syncopen et apocopen, quasi Voct. Quo circa minime sequitur: Iste vel iste a Germanis vocatur Vogt; ergo est Imperator; nimis multos haber emus Imperatores, si quilibet Vogt vel iam esset,vel olim apud Germanos fuisset Imperator. Fieri quidem potest, utis, qui nominatur Vogo, sit Imperator; at fieri potest: et quidem saepius, ut non sit: itaque non magis ex hac [orig: hâc] praecise nomem clatione colligi potest, aliquem ita vocatum esse Imperatorem; ac audito, aliquod brutum dici animal; colligere queo, illud esse canem vel leporem, vel equum. Gretser. in retect. Impostur. Calvinistic. cap. 1.

ADDITIO.

Vocabulum Vogt, interdum quoque sumitur für einen Pfleger, vid. Goldast. ad Paraenetic. veteres. fol. 358. §. Römisch Vogt, ubi fol. 360. ait: Vogt est Latinorum Advocatus, Administrator, Gubernator, Curator. Ita Monasteriorum Advocati Kastenvögt. Provinciarum et Ditiorum Praesides, Landrvögt, Castellorum Praefecti, Burgvögt, Minorum Curatores Vögt, hoc est, ut hodie vocantur Pfleger, si ve Vormundrer, etc. et Hotoman. in verb. feudal. verb. Advecatia, ubi quod Bogt sive Advocatus sit Publici negotii Procurator. item eundem Goldast. rer. Alemannicaer. tom. 1. part. 1. fol. 214. et seq. et fol. 180. ubi de Advocatis Camerae, qui erant Praesides Imperii subiectis impositi, ut Imperatoris fiscum ministraent, exinde etiam terram Advocatorum esse dicit, quae ab Advocatis, id est Praefectis Imperii administraretur, Vogt Landt, et corruptius Voyt Landt. Quod nomen remansit cuidam Praefecturae in Francia orientali, Marchionum Brandenburgensium, qui Burggraviatum Norimbergensem possident, ditionis. Alioqui Aduscati Camerae nominabantur, qui publicae pecuniae functionem et procurationem Imperatoris vicem gerebant, qui et Advocati Fisci, et tandem Fiscales dicti. etc ] Ich. Iac. Speid. V. I. L.

De Vocabulis Vogt, Vogtey, Schirm-Vogt, Vogtey Heri, Landt-Vogt, Burg-Vogt. Dienst Vogt, Vnder-Vogt, Reichs-Vogt, Chumb-Vogt, Römischer-Vogt Casten Vogt, Schirm-Vogt, Vogt Recht, vide omnino Dn. Mager. de Advocat, armat. cap. 2. anum. 202. usque 240. De dictione Vogt, adde Drcaon. de iure et origine patriciorum, cap. 6. fol. 187. et seq.

71. Vogttey, Vogiteyliche Obrigkeit, Obervogtrey.

An Vogtteyliche Obrigkieit sufficiat ad reformationem, ita disputatur apud Richvvin. in form. 270. Cum supplicantes habeant solum die Vogtteyliche Obrigkeit in D. Pago, et simul ius praesentandi Contionatorem, putat non posse decerni citationem. Nam qui est Vogt seu defensor loci, non habet propterea merum et mixtum Imperium, et sic putat hic non comprehendi sub Religionfriden, qui vult, ut Status in suis Herischafften vnnd Fürstenthumden, possint mutare Religionem.

Cum aute hic non habeat Herischafft, sed Vogttheyliche Obrigkeit, decernit, ut Dominus referens.

D. W. Cum hactenus fuerunt nobiles in possessione praesentandi huiusmodi Contionatorem, et praeterea hic habeat defensionem loci in iuribus, quae ibi sunt,putat posse decerni citationem, maxime cum aperte non constat, an Episcopus habeat ibi Hohe Obrigkeit. ttamen quia constat, quod Status non aliter possint mutare Religionem nisi habeant Hohe Obrigkeit, et sic Supplicans eam non habeat, non videt, quomodo comprehendatur hoc casu sub Religion Friden. Nam et Statusipsi citra maiorem Iurisdictionem Religionem mutare non possunt.

Secundo propter rationes a Dn. K. allegatas, quibus non videt responsum, scilicet quod maiores qualitates supprimantur a minorib.

Licet situs sit Pagus in Episcopatu, tamen putat eam Iurisdicti onem esse suspesam. Hoc contra non obstat. Narratur autem ibi, quod habeat supplicans einen freyen Sitz vnd vber die Güter, so da ligen, die Vogtthexliche Öbrigkeit. Non constat autem, an Episcopus certo ibi habeat die hohe Obrigkeit, contra in dubio vellet decernere. Accedit, quod sit ein Freyer von Adel, et parochiale Ius non inhaer eat rebus sed personis, cum personae vocentur ad Religionem, non res, ob id in dubio vult decernere: praeterea ibi moris est, quod quando quis habet Vogttheyliche Obrigkeit, non habeat quidem merum et mixtum, sed tamen in casibus meri et mixti Imperii, solent vicinum aliquem pro libitu vocare vel requirere, qui habeat privilegium meri et mixti Imperii, ut contra subditum ratione maleficii Ius dicat.

Sciendum, quod verbum Vogtey, dubium,valdeque ambiguum sit, adeo ut pro locorum diversitate diversum, aut iuxta mores cuiusque regionis et observantiam interpretandum veniat: Et Vogtgeding, quandoque Königsbann, id est, merum Imperium. Matth. Stephan. de Iurisdict, p. 2. lib. 2. cap. 4 nu. 41. quandoque sine Königsbann mixtum imperium importet. vid. Dapp. de Civit. Germ. fol 22. et disp. Bas. tom. 6. disp. de iure protect. thes. 7. et thes. 15. item ex tom. 5. d. de super. territ. auth. Mingio. th. 58.

Ober Vogtey, quid in se contineat? vide apud Arum. vol. 1. Casp. Leipold. d. concurr. quaest. 12. fol. 277. etc.

Aliud est Gericht, aliud Vogtey. Hinc in Investituris in venitur, dz Dorff-Gerlcht vnd Vogrey. Dorff est ipsum territorium, Gericht est Iurisdictio, Vogtey est aliquid plus: nimirum potestas ordinandi et disponendi. v. supra. verb. Gerichr. item verb. Lehen.

72. Vogtlehen.

Vogtlehen werden genant, wann ein Heri einem ein Ampr, Schloß oder Herischafft einthut, die selbigen zuregrien, zubeschützen, vnd zuverwahren, vnd belehnet jhn damit auff ein Jahr, oder länger: wann nun dieselbe Zeit verflossen ist, so ist das Lehen auß, vnd mag der Herr dasselbig wider zu sich nemmen, einen andern einthun vnnd jhne damit belehnen, wa ers dem erstem nicht länger lassen wil. c. 1. de feud. Guard. et ibi Iacob. de Belvis.

73. Cl. Vollem Recht.

74. Von beeden Banden.

Constat vinculi dupli citatem non extendi ultra fratres, fratrum que filios. Sed in tr. d. success. ab intest. Dn. Praeceptor et Collega meus Harpprechtus, casum habet, ubi ultra illas personas aliquis duplicem capit portionem.

75. Von Röm. Kays. Macht.

Haec verba aequipollere videntur clausulae, de plenitudine potestatis, ut voluit Ludolph. Schradet. Consil. 37. numer. 8. et 15. vol. 2.

76. Vorauß.

Probe in plerisque Civitatibus et provinciarum reformationibus est statutum, ut in unione liberorum, liberis prioris matrimonii Precipuum aliquod (hoc est certa quaedam quantitas pecuniaria, vel species, ut fundus, etc. quod ante divisionem bonorum, cum unitis fratribus praecipiatur) assignetur, quod Germanico idimate einen vorauß appellant. vid. Rickh. de unione prolium, cap. 7. num. 24.

76. Vorfahren.

Vocabulum Vorfahren, non solum cognatos, sed et quosvis decessores, atque adeo maritos quoque defunctos comprehendit. Interdum tamen verbo Vorfahren, nihil aliud, quod maiores, hoc est, ex quibus orti sumus, significari, tradit Cothman. consil. 40. vol. 1. num. 201.

77. Vorkauff.

Utrum monopolia, quibus aliquid pluris, vel minoris venditur, licita sint? vid. Martinum Bonacinam. De contract. et restitution desput. 3. quaest. 2. punct. 5. m. f. 410. et seqq et me de Aerario c. 3. num 6.

ADDITIO.

Paucis sed gravibus verbis avaros quosdam et inhumanos homins reprehendit Salomon Proverb. Qui ab scondit frumenta inquit, maledicetur in populis. Horum genus unum est, monopolia exercentium, alterum genus illorum, qui Dardanarii vocantur, sub quibus Pantopolae Seplasiarii, Pantometaboli, et similes continentur, genus hominum fere [orig: ferê] avarum, fordidum. periurum, fraudulentum, crudele, quod variis olim constrtutionibus fuit coercitum; tametsi eorum negotiatio non inutilis sit aliquando Reip. licet saepe ex urbibus fugati, l. annona. ff. d. extraord. crimin. Postremo tale est omne genus hominum, qui ex annonae caritatelucrum sperant, eandemque exspectant avide, nec iusto pretio vendunt, ut quae longo [orig: longô] tempore horreis vecultarunt, demum promant, vulgo Korn Juden, Fruchtwürm, etc. vocantur. in quos graviter et accerbe Innoc. 3. P. M. lib. 2. d. contempta Munds cap. 2. et seq. invehitur. Hi certe Frumentarii mercatores et tritici caupones, temporum difficultares captat, observant temporum angustias, et ex annonae penuria lucrum captant, ex aliorumque calamitatibus messem faciunt.

Adversus hos flagellatores et nundinatores annonae, duo sunt illustres loci Isid. Pelusiotae opitel. lib. 1. eptist. 399. et lib. 3. eptst. 13. Aiunt te, inquit, inexplebilem quendam et saevum esse anncnae cauponem, observatorem temporeum, et captorem Iucri, eiusque ex alisnis calamit atibus demessorem. Imelligis opinor. tibi clausa esse Dei viscera, ut tua tu claudis aliis, humanitati igitur cede, hoc reput ans non tam ope tua aelios egers, quam tu egeas Dei.

Dardanarii nomen his convenit omnibus, praesertim iis, qui emunt ut carius vendant, die die Frucht nicht eben zu nothwendigem Haußbrauch, sondern zum Wuecher vnd Statgerung auffkaussen, ignominiae causa ducto nomine, a Dardanis, qui Phryges, gens mendacissima, ae creditum fuit olim horum et maleficiis et magiis annoman in ipsorum horrea averti, et mensuram inter metiendum imminui. vid, Bisciol. horar. subcesivar. tom. 2. lib. 4. cap. 16.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. L.

78. Vormünder.

Edle Hertzogein.
Darumb wir auch hie bitten,
Ihr woller vnser Vormünderin seyn.

Pupillus vocatur vnmündig, weiler sich selbst nicht versprechen oder defendiren kan, qui non habet ius loquendi, ac est in pote state alterius. Hincque eius Curatores, Tutoresque vulgo Vormündere in digitantur: Die für ihre Pflegkinder reden vnd versprechen.

Idem autem, quod vnmündig, est mundtbar, quasi carens ore: inde ein mundrbarer, Fleck, so keinem Vogrherin har. Mundrodr, der sich nich mehr defendiren kan, ut prodigus. Mundebüde, ius, sive onus Advocatiae.

Vox Vormünder, generalis et aequivoca est, et tam Curatorem, quam Tutorem significat. Ideoque, prore subiecta intelligenda. Iohan. Goedd. inter consil. Marpuirg consil. 27. vol. 1. num. 128.

Tutela illustrium, da Land vnd Lent zuverwalten, multa singularia habet vid Parlador. rer. quottidian. 1. cap. 12. (1) raro conficitur Inventarium, quod et consuetudine introduci potest, Crotus, cons. 131. facti contingentia n. 51. (2) Werden Regiments oder Vormunde Rähr bestelt, weiches alles administriren. Wann auch nachgehenrs ein solcher Tutor oder Administrator, von der Administration abtretten thut, darff selbigernit Rechnung erstatten, sondern

Von der Churfürsten Vormundrschafft, vid. die Ablainung deß Haidelbergischen kurtzen Berichts, item orationes Latinas Freheri, wie lang ein Churfürst minorennis. Adde etiam me de success. et elect. Regia, ubi daß Pfaltz contraria bestritten ratione status, welchen nunmehr, sonderlich von den Calvinnisten, etc. vnnd Ante Caesarianis die quaestiones Iuris accommodirt werden wollen. iunge dubia Cameralia et Rosenthal. d. feud. Disputat. Andr. Clessen. de Tutel. lit. C. et seqq. von Vormundrschafft der Fürsten vber jhre Rinder, Mercure Francois. tom. 13. fol. 520. etc.

Mater praefertur Legitimis; Ergo sola potesta Nobili Testam ento dari, ut dixi in tract. de tuelis. fol. 18.

De requisitis Tutorum, wann sie die Tntel antretten, vid. Annotat. ad August. Beroi. Quaestion 69. Circa alimenta Tutoris in bonis pupilli, agit Costa in tract. de remed. subsidiae. 96. illat. 5.

Tutor qui fuit liberatus, der ratione gestae tutelae ist quittirt worden, non debet de novo reddere rationes, praesertim si librum suar rationis et administrationis exhibuerit, legen dum obtulerit et computandum, an accepta et data probe an improbe relata fuerint, reliqua restituerit, et culpam solutione purgarit, per tradita Franc. Anton. Costae. consil 30. add. Florez Diaz de Mena. quae. 15.

ADDITIO.

Licet constitutio Tutorum vel Curatorum superioritatem ac respective subiectionem ac notam der Landtsässerey arguat; si qua tamen aliae adsunt circumstantiae, ut est in Tutoribus voluntariis, prorogatis, etc. quae contrarium suadent, regula patitur exceptionem, ut disputatum fuit in der Grävl. Waldeckischen Ehrenrettung. part. 1. cap. 19. ubi ad fin. traditur, daß nach Sachsenrecht, ohne consequenz einer ordenlichen universal Landts Obrigkeit, die Lehen Herin jhren vnmündigen Vasallen, da es nicht gestritten wird, beyzufügen vnd zu subdelegirrn pflegen, de quo Matth. Wesenb. consil. 35. p. 1. num. 4. Pruckman. consil. 27. num. 125. Choppin. lib. 2. de LL. Andium. cap. 2. p. 1. in. 2.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Ut Pupillorum et impuberum bona, rite administrentur, in bene constitutis Rebus publicis ûngulares constituti sunt Pupillares Praefecti, eamque in rem Leges ac Statuta sancita inveniuntut: ut Amstelodami, vid. Historiam eius urbis Isaaci Pontani. lib. 3. cap. 3. In Ducatu Wurtem bergico werden solche die Waisenrichter gentennt, vide Würtemb. Landts Ordnung, ubi prudenter disposita reperiuntur perquam multa.

80. Veriähter, oder Mummer.

Sic vocantur Praevaricatores, qui recte describuntur, quod sint proditores propriae causae, verorum criminum occultatores, dissimulatoresque ac cum reo colludentes. Oldendorp. in Lex. verb. Praevaricaetor. Ulpianus, Praevaricator est, qui diversam partem adiuvat, prodita [orig: proditâ] causa sibi commissa. l. 1. in princ. ff. de praevar. l. athletas. §. Praevaricator autem de his qui not infam. Marcianus vero aliter definit. in l. 1. §. 6. ff. ad SC. Turpill. Praevaricatorem, inquit, eum esse, ostendimus, qui colludit cum reo, translatitie munere accusandi defungitur, eo quod proprias quidem probationes dissimularet, falsas vero rei excusationes admitteret. Addi potest Ebert. Speckhan. cent. 2. q. 41. class. 4. quo in loco agitur, quae praestituta sit Praevaricatoribus poena.

81. Vorsitz-Gerechtigkeit.

In Ducatus Wurtembergici ea [orig: eâ] parte, quae ad Silvam Hercinicam sese extendit, seynd wenig Dörffer, sondern fast nur einzige Döff, welche thatls von der Herischafft, thails von den Clöstern zu Lehen rühren. Haecque praedia omnimo dividi non permittuntur, sed uni ex liberis cedunt, (wie dann ins gemain die Zinßgüter nit sollengethailt

Vnd gehört solches Gut in die jenige Ehe der ältesten Tochter oder jüngsten Sohn, darinn es acquirirt vnd bekommen worden.

Quid autem, si in viduitate ac quisitum sit, anne liberis primi matrimonii vel secundi cedat ius hocce? et certe non potest cedere Liberis primi matrimonii, sondern denen, da der Todtfall geschicht, id est, secundi matrimonii, etc.

82. Vorzugs Gerechtigkeit.

De praelatione Creditorum, vide tractat. singul. Beutherii, Werndl. Melonii, etc. add. me in Disp. ad Ius Municipale Wurtemberg [orig: Wûrtemberg]. p. 1. et Iohan. Iacob. Specidel in Syllog. quaestion. v. hypotheca, pignus, praelatio Creditorum. part. 1. et 2.

83. Votiren.

ADDITIO.

Quo ordine vota Electorum colligenda, ac quod ea clara esse debeant, tradit Dn. Arumae, in tract. de Comitys cap. 7. num. 78. et seq. et nu. 80. per quifitionem votorum publice fieri receptum esse attestatur, non attento eo, quod in Comitiis Electorum, ubi de Rege Romanorum, in Imperatorem sublimando agitur, nonnumquam alitor observatum sit, et utique si de idoneitate personae deliberatio instituitur, puta si Dux belli contra Turcas eligendus sit, qua de re saepe in Comitiis praesertim An. 1594. et 1598. disceptatum fuit, rebus communibus utilius videbitur, si sententiae in secreto proferantur: maiore enim cum libertate, et minore cum offensa ambientium suffragia dici possunt: nonnullos quippe quidam pudor naturalis, vel praecepta opinio de prudentia eius, qui prius votum dixit, deterret, quo minus id, quod mente cogitant, libere proferant. Quo pertinet id, quod Ulpianus in l. item. 17. §. fin. ff. d. recept. arb. dixit: Potuit praesentia eius trahere eos in eius sententiam. Unde et in Areopago sententiae in pugillaribus scriptae exhibebantur, Sueton. in Augusto cap. 35. et Iure Canonico electio secreto institui praecipitur, eap. quia propter. extr. de elect. et elect. potest. modumque secreto votandi, Nicol. Cusan. d. concord. Catholic. caep. 37. adducit, quo ut ipse putat, nullus sanctior, iustior, honestior et utilior inveniri potest: quem ex eo refert idem Arumae. alleg. loc. num. 82.

Interdum Ablegati ex scripto vota praelegere solent, quod a S. et W. nuntiis in Principum Senatu Comtiis An. 1594. factum fuit, cum vero in Comitiis A. 1598. alterius Principis Nuntius votum suum similiter ex scripto legere, et ad describendum Statib. dare vellet, Director Austriacus id permittere noluit, vnd sagt, was ad describendum gegeben wirdt, gehört in die Meinzische Cantzley, hätte aber der Gesandt etwas Mündtliches vorzubringen, sollt er gehört werden. vid. Arumae. d. loc. num. 83. et nnm. seqq. ubi modum votandi per literars non admittit.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

84. Vr.

Vetustissima est Germanica vox, quae aliis ad dita, auget significationem, sic ohren viel, id est, gat viel, Vhr Ochs, ein grosser Ochs, vhralt, seht alt. Sic in dem Heldenbuch. part. 2.

Ein Zweglin auff dem Meere,
Das rüfft den Fürsten au,
Wolff Dietrich lieber Herre,
Kehr gegen mir herdan.
Ergreiffn dich die Winde,
Du musigeligen todt.
Da halff ihm das Orkinde (id est,
kleines, oder gar ein Kind)
Auß Jammer vnd auß Not.

Sic Vrach oppidum in Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] Ducatu, a multitudine aquarum et fontium ibi scaturientium, nomen coepit. Ach en im olim dicebatur für Wasser. Sic Aquisgranum Achen, et etiam rivum Germani vocant Bach, quasi bey Acht.

85. Vrkunden.

Vrkunden idem significat ac profiteri, ptefacere, ostendere, demonstrare, testatum facere: inde vulgatum, ut

in Instrumentis in fine apponi soleat, dessen zu Vrkund. Vhr enim emphasin innuit, ut modo dictum, Bornitius, de Instrum. cap 3. lib. 1. vers. hodie.

86. Vrphed.

Urpheda est cautio iuratoria, quam dat captus, de non molestando incarcerantem, aut vindicando carcerationem v. Viv. dec. 505. ubi von den Vrpheds Brechern. De quo crimine etiam vide P. G. O. art. 108. et ibi M. Stephani, et Berlich. 5. conclus. 72. Alias dici potest Vrphed, avasi ein grosse Feindtschafft oder Streit, et Orpheds Verschreibung, ubi aliquis non se vidicaturum promittit, quod ipsi loco magnae iniuriae illatum est. Solet interdum addi sententiis, auff ein gewohnliche alte Vrphedt, quaestionis, est quid differat. a nova? R. Veterem Urphedam esse eam, in qua [orig: quâ] non ponitur clausula, daß er mit Recht sich nicht wöller rechen. At novam, ubi haec ponitur mit oder ohne Recht; itaque propter hanc clausulam Domini revocaverunt novam ad veterem Dn Rutger. Ruland. decis. Iur. controv. quaest. 52.

Sed an hae promissiones ab incarcerato, praesertim mediante iuramento factae, sint servandae. vide Setser. de iurament. lib 1. cap. 21.

Quodque non adimat viam iuris, diserte cautum est, in der P. Halsger. Ordn. art. 20. vers. Es soll auch. Schurff. 3. conisl. 87. si cque is, qui literas exsecutionis dedit, aut iuramentum de non vindicando carcere praestitit, nihilominus postea iniquitatem incarcerationis ordinario processu vin dicare potest. Raphael Sayler. in select. Cam. sent. 10. Octobr. Anno 1561. et 4. Nov. Anno 1566. etc. Nam promissio illa intelligitur facta de vindicta privata, et quae fit de facto, non autem de licita et iuridica, quae fit iure permittente. Schurff. consil. 87. cent 3. Natt. consil 42. num. 3. Mozz. de contract. tr. de mand §. venio ad quartum. num 86. Hering de fideiuss. cap. 5. num. 287. Qui idem num. seq. subicit; licet quis tale iuramentum praestiterit, simulque confessus fuerit, se hoc vel illud commisisse, non tamen iuri agendi vel iuri de non vindicando renunciasse [orig: renunciâsse], censetur. Sed vide Hering. d. loc.

ADDITIO.

Vrpheds Brechung non semper digitorum amputationem requirit, quia in art. Peinliche Halsger. Ordn. 108. habetur, oder andern. Ac interdum levis, imo ut dicitur bestialis causa apoena ordinaria excusat, per tradita Molleri 2. semestr. 38. quae tamen non praesumitur.

Ob in einer Sententz oder Vrphed de futura poen etwas gesetzt werden könne, ut puta, si iurans redeat, ut taliter vel taliter puniatur? quaeritur, et videtur quod non, cum ad iudicem non spectet futurorum provisio, sed tantummodo super re deducta in iudicium pronuntiare; sed contrarium verius apparet, arg. l. aut damnum. §. quisquis. ibi Bart. ff. d. poen. ubi si quis frangit relegationem, duplicatur poena, ac facit etiam text, in l. relegati. ff. eod. ubi frangens fidem, si sit condemnatus in exilium relegatur si relegatus, condemnatur deportari, et pro hac sententia decisum esse testantur. Peguera decis. 41. et Ricc. in prax. Ecclesiast. part. 2. decis. 588. ] Ioh. Iacob. Speid. V. I. L.

Elogia haec ce iurata de non vindicando carcere, praesertim cum relegatione coniuncta, Criminalem iuris dictionem sufficienter probant, Mynsing. decad. 2. resp. 16. num. 27. Knichen. de iure territ. cap. 3 num. 412. Michael. de Iurisd. thes. 87. lit. f. tam de iure, quam notissima Germaniae consuetudine, Gylman. Symph. tom. 2. part. 3. tit 10. vot. 2. nu. 23.

87. Vrthayl.

Vervrthailt in antiquis dicitur verthailt Sic que Vrthail est ein Vertheil, distributio scilicet iustitiae.

An ludex teneatur reddere rationem sententiae latae, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tract. d. Literis moratoriis. fol. m. 22. Item an res iudicata faciat legem ibid. fol. 35.

88. Vrthail straffen.

Vrthail straffen, idem est, ac appellare. Hanning. Goden. consil. 29. num. 10. vol. 2. gloss. Sax. art. 74. ubi: Ihr sollt

89. Vsurpantz vnnd Herkommen. supra verb. Observantz.

Constat vel unicum interpretationis actum, ad usum et observantiam sufficere, Bender. de revision. concl. 20. num. 65. Et in observantia ista interpretativa, non requiritur spatium longi temporis: Sed satis est, ali quando ita observatum fuisse. Nic. Everhard. Iun. consil. 47. nu. 20. vol. 1. Adeoque in terminis observantia secuta declarat, quale ius fuerit praecedens reservatum; Everhard. d. l. n. 19. etiam si talis observantia recta non esset, Cravett. consil. 492. num 6. Usus etiam et usurpantia firmat conventionen, late Consil. Argentoratens. tom. 1. consil. 1. quaest. 2.

1. Wachen, Wachthalten.

AN subditi cogantur indistincte vigilare, et excubias agere in Castro Domini? Haec quaestio agitata in causa Pappenheimb, contra Elgaw. Ubi Dominus allegabat iura Magistratus, et vigore eius hoc ius sibi competere. Domini vero Assessores, ex mente lacob. de S. Georgio, de bomag. col. ult. vers. an autem Domini terrarum. distinguebant: Quod Subditi non possint cogi ad custodiam in Castro nocturnam, vel diurnam, nisi immineret periculum Domini proditionis Castri tempore guerrae, et subsit necessitas custodiendi, vel nisi pacto et consuetudine ad hoc adstricti sint. Cum autem hic nulla necessitas vel periculum aut consuetudo allegetur, conclusum, subditos eo non gravandos. Dn. Rutger. Ruland. decis. Iur. controv. quaest. 23.

2. Wachs.

Cerae viridis et nigrae usus est permissus. rubra eorum tantum est, qui in dignitate positi et privilegio muniti: Praesertim autem Imperatori, Regibus et Principibus, aliisque Magistratibus, Nobilibus, Doctoribus et aliis. Uti enim colorum differentia et praeeminentia in Insignibus attenditur, ita et in Cera [orig: Cerâ] Signorum. Bornitius de Instrum. lib. 1. cap. 20.

Soletque usus sive licentia Rubeae Cerae, mit rotem Wachs zusiglen, Civitatibus loco praemii et privilegii indulgeri, vid. me de Legatis. fol. 19. uti constat ex concessione Regis Matthiae, de An. 1469. in Vigilia B. Petri et Pauli, Civitati Budissinensi facta. §. Auch haben wir von obberührter Königlicher Macht vnd Gewalt, den obgenandten vnd der Cron zu Böhem lieben Geitrewen zu einer sonderlichen Ehr vnd Zierheit, vnser Königlichen Statt Budissen die Gnade gethan vnd gegeden, daß sie vnnd ihre Nachkommen forter vnnd zu ewigen Zeiten mit rotem Wachs siglen sollen vnd mögen.

Cera flava autem, quae nobis non est in usu, sed magis pro vili habetur, Regibus Galliae est propria. Gab. Chappuys. dissert. de Galliae Regno cap. 1. Bornit. dict. loc. verb Quamquam. iuxta formulam: Et seelle de grand Seel du Cire laune, vid. les antiquitez et recherches de la France. fol. 164.

Cera autem cui signum imprimitur, hodie vel chartae imponi vel Capsulae infusa, appendi membranae solet, quae Bulla Imperatoris vel Regum indigitari solet, ex auro olim confecta. Bornitius dict. loc. aut quia forte Sigillum aureum erat.

3. Wachten, Hut, Schützen.

Custodia arguit fines illos esse custodientis. l. in nomine. 2. vers. in Sardinia. C. de offic. Praef. Praetor. Menoch. cons. 147. num. 17. cum allegatis et est evidens Signum

divisionis territoriorum, Ios. Mascard. de probat. vol. 1. conclus. 402. num. 2. Siquidem et actus ponendi custodes vel custodiendi, ne damna eveniant, denotat iuris dictionis dominium: quia Domini terrarum et Castrorum custodes deputantur omni tempore, ne damna fiant, Hieron. de Monte tract. de finib. Reg. cap. 52. num. 6. et Referen. apud Gylman. rer. iudic. lib. 2. decis. 35. num. 39. ubi plures allegat.

4. Wachtmaister.

Vulgo vocatur excubiarum praefectus, cuius (praesertim superioris) munus est, excubias ordinare et educere, reliquos inferiorum ordinum praefectos in severa [orig: severâ] disciplina continere: Tesseram militarem acceptam a Magistro Equitum clam [orig: clâm] distribuere, excitato tumultu, exercitui indicere, quo loco concertatio fieri debeat. Reinh. Konig. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. sub n. 4.

5. Waggelt.

Waggelt est vectigal quoddam, so wegen das wägengeraicht wird. Mensurae enim et pondera sunt regalia.

6. Wahl, wöhlen.

Verba eligcre, wöhlen, Woliti, interdum kataxhsikw=s2 et abusive usurpantur pro declarare, approbare, recipere et assumere in Dominum: quod sit, quando haeres legitimus succedit, et inauguratur, et fidelitas atque subiectio ei promittitut ac praestatur. Dn. Goldast. de Bohem. lib. 6. cap. 20. num 9. ubi addit: Quid enim quaeso de Hispaniae et Galliae Regibus dicemus, de quibus verbum eligere et electionis admodum frequentatur, non tantum in Historiis, verum etiam in ipsis legibus et canonibus? Et exstat formula inaugurandi Regis Francorum, in qua Archiepiscopus Remensis nomine solius populi dicit, se eligere Regem. vid. Goldast. d. loc. et a prine.

7. Wahltag.

Convocatio Electorum est actus legitimus, quo Elector Moguntinus, reliquos Electores, sub certa forma [orig: formâ] in B. A. praescripta, ad electionem Imperatoriam in Civitate Francofordt expediendam, convocat A. B. tit. 4. §. ceterum quoties. vid. omnino Dn. Arumae. in tract. d. Gomitys Impery passim. ubi omnia, quae huc spectare possint, exacte tractat, ac in specie cap. 2. num. 13. quando soli Electores vocari coeperint, et num 31. quod Wahl: vnd Collegial Tag (ut illis Rex Bohemiae interesse, his vero non itidem soleat) differant, multis docet.

8. Wahren.

Mercium appellatione indefinite comprehenduntur Res mobiles (non adhibita distinctione, ex aurone vel argento, aliave quacumque materia confectae sint) quae in commercium emptionis et venditionis deduci solent ac possunt, l. 1. de contr. empt. et l. mercis appellatio. ubi Alciat, et Brechae. ff. de V. S. Usque adeo, ut in materia confiscationis pecunia etiam (quam plerunque ex auro vel argento conflatam constat (mercium nomine venire solcat. Bart. in l. 3. num. 3. C. de naut. foener. Sed vide Thoming. vol. 1. cons. 24. quaest. 6. num 2. 15. et 22. ubi contrarium defendit.

9. Waid, Waidgang.

Servitus pascendi dicitur, quae est ius pascendi pecoris in alieno fundo, et ad hoc ut illa servitus sit realis, requiritur, quod quis habeat praedium vicinum, cui haec servitus debetur. Et regulariter quisprohiberur pascere animalia sua in agro alieno, nisi quis habeat servitutem constitutam vel praescriptam: et tunc ita debet uti servitute, prout in constitutione conventum, vel servitus illa praescripta est. Itaque si praescriptum vel conventum sit, de pascendis ovibus tantum in fundo alieno, non ibi licet pascere boves, sues, aut equos, nec pro maiori numero pecudum hac servitute uti poterit. vid. Schneide Win. ad rubr. et princ. tit. de servit. rust. praedior. numer. 31. et seqq.

Da jemand die Waid hat, iure servitutis, da darff der Dominus fundi faciem soli nicht endern. Ego in delibat. lib. 8. ff. quaest. 4.

ADDITIO.

Notandum est, quod nemora, pascua, ceteraque praedia publica, quae sunt infra fines alicuius Castri seu pagi, praesumantur esse Communitatis vel universitatis, et non Domini Iurisdictionis, Natta consil. 460. num. 10. lib. 2. Rol. a Vall. consil. 49. num. 67. lib. 3. Aliud enim est, habere Iurisdictionem, et aliud habere Dominium terrarum, Petr. Anton. Petra de fideicom. qu. 13. n. 446. Rol. a Vall. d. cons. 46. n. 67. Et licet Dominus habens Iurisdictionem, possit uti pascuis et nemoribus, si ut habitator et incola illius loci illic habitet; tamen uti debet moderato numero pecorum pro arbitrio boni viri, iuxta territorii, et pascuorum qualitatem, ita etiam ne vicini vel habitatores ibi hac in re laedantur, Georg. Everhard. vol. 2. cons. 34. num. 76. et seqq.

Nec tunc valet argumentum a iurisdictione ad proprietatem: habeo in hoc loco iurisdictionem, ergo et ius pascendi mihi competit, Keller. d. offic. Iuridico Polit. lib. 2. cap. 15. fol. m. 450. Mynsing. resp. 11. num. 18. dec. 18.

Porro, ex recognitione conducentium pascua, probatur bona illa iure dominii pertinere ad ipsum locatorem, ut docent Cephal. consil. 458. num. 12. et seq. et num. 27. ac seqq. Licet merces valori fructuum non respondeat, Menoch, consil. 13. num. 9. Sed sciendum est, hoc procedere tantum quoad superioritatem. non quoad dominium particulare, ut et census praestatio superioritatem, non dominium arguit, c. 2. ubi Panorm. extr. d. censib.

Sed de pascuis eorumque iure et praescriptione pluribus agitur in Consiliis Argentoratensib. vol. 2. consil. 67. et confil. 85. add. Sesse decis. 74. et seqq. item decis. 156. ubi de servitute depascendi acquirenda. Caephal. d. servitut. m. f. 604. etc. ius pascui an possit dividi, decidit Grivell. decis. 66. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

10. Wald.

Vendita sylva [orig: sylvâ], non intelliguntur vendita ibi ligna incisa: quia in enditione simpliciter facta, ex natura venditionis non veniunt separata a solo tempore venditionis. in l. vendendo. §. fin. ff. de contr. empt. Quamobrem vendito fundo non veniret granum secatum ibi exsistens, sed quod est in pendenti per l. fin. §. pen. ss. quae in frund. cred. Et vendita [orig: venditâ] sylva [orig: sylvâ] caedua [orig: caeduâ], non intelligitur vendita glans, quae ante incisionem silvae ceciderat, sed tantum illa, quae in arboribus crat tempore incisionis. l. cum mann sata. §. si silva caedua. ff. de contr. empt. Secus si fuisset omnis fructus silvae venditus. Mozz. de contract. tit. d. empt. vendit. mihi f. 354. num. 47. Nam per illam dictionem omnis, quae est universalis, omnia comprehendens et nihil excludens, venient omnes glandes, tam quae erant tempore venditionis, quam incisionis.

11. Wann, Da, Wa anderst, Wann aber, vid. supra v. So.

Dictio Si, Wann, conditionem magis quam tempus insinuat, remque constituit non secus ac in puncto indivisibili, usque adeo ut non possit in forma specifica adimpleri, Bart. in l. 1. de condit. et demonstr. verbi gratia: Centum lego uxori, si ipsa non nupserit, et vitam vidualem servaverit: nam si vidua facta postea nupserit, vel inhoneste vixerit, privatur legato, omnesque fructus et lucra praeteritis annis percepta reddere cogitur: §. si vero et §. seq. auth. de nupt. auth. cui relictum C. de indict. viduit. toll. Paul. de Castro et alii, in l. fin. C. dict. tit. Cavalcan. de usufr. mul. relict. num. 117. Nam haec conditio perpetuam, non autem temporalem exigit viduitatem. Cavalcan. d. numer. vid. Tuschum. lit. C. concl. 598.

Eiusdemque significationis est dictio Dummodo. Hinc Aretinus, uxorem dominam et usufructuariam toto vitae suae tempore maritus reliquerat, dummodo vitam castam et vidualem servaverit. Quod si ad secunda transierit vota, et vitam inhonestam duxerit, propter emphasin dictionis dummodo, cecidit ab usufructu, et quos vidua collegit fructus, omnes restituere oportet. Cavalcan. de usufruct. mulier. relicto. num. 117. Sic dictio dummodo, sive modum sive conditionem importet, specifice est implenda. Marta. part. 1. clans. 34.

Dictio Quando, importat conditionem. Dec. cons. 421. num. 5. Reusner. libr. 3. consil. 27. num. 82. et seq. Conditionis autem natura est, ut impleatur, antequam sequatur emolumentum. l. Thais. §. Stichus. ff. de fideic. libert. l. qui heredi. §. fin. ff. cond. et demonstr. Ruin. cons. 181. n. 2.

libr 2. Ea namque dehet adimpleri in sua forma specifica. Alex. consil. 130. num. 1. lib. 2. et cons. 212. num. 6 lib. 6. M. Wesenbec. cons. 14 num. 88. lib 1. Iason. in l. 3. § 2. num. 1 vers. sed. conditio ff quod quisque iur. Guid. Pap. consil 28. num 6 Ti raguel. de retraict. lignag §. 3. gl. 3. in v. a payer num. 2.

Qualiscumque enim actus sub conditione celebratus, illa deficiente, pro eo habetur, ac si numquam factus fuisset. Moller. lib. 4. semestr cap 1. num. 18. vid. Iacob. Schult. pract. qu lib. 1. quaest. 51. num. 26.

Dictio adversativa si vero hoc importat, quod altera dispositio ex adversativis potest esse vera, non autem utraque et ideo si pater legat filio profiteri volenti in legibus, libros legales, si vero profiteri velit in medicina, libros medicinae, non poterit in utraque velle profiteri. Bald. consil. 412. lib 1. et quia non potest variare. Alex. cons 9 num. 4. lib 7. v. omnino Tusch. lit. d. concl. 240.

12. Wapen.

Insignia conceduntur nohilibus cum apertis galeis, mit offnem Helm, ut exiis appareat, Nobiles aliis praestare. Matth. Stephani, de nobilit cap. 6 nu. 5.

Qu imvis enim uniuscuiusque familiae sua sint insignia: quae inventa sunt ad cognoscendas fimilias et agnationes; l. sanctum. §. 1. ff. de rer: divis prout nomina sunt inventa, ad cognoscendos homines. l. ad recognoscendum. C. de ingen. manumiss. vide Nicol de Noal. de transmiss cap. 33. per disc. Tamen plebei, filii terrae, non possunt ea sibi pro lubitu sumere, et ita familiam suam insignem reddere Sed haec concedere pertinet ad ius Maiestatis, et qui id ab ea habent. Unde Hispani nobilem Hidalgo vocant, quasi filium alicuius.

ADDITIO.

Ac ab initio Insignia Militibus nobilib. in signum virtutis et fortitudinis fuerunt concessa, quae tempore Friderici Barbarossae magis etiam in usum venerunt. Qua de re Paul. Iovius nell' ragionament. drll' imprese ita inquit, Al tempe de Foderise Barbarossa vennero in uso l' insenge delle Famiglie, chiamate da noi Arme, donaede Prencipi, per merite dell' honorate imprese faite in guerra. ad effetto di nobilitare i valorosi Cavalliari, ne nacquere biz arrissime inventioni ne' cimieri et pitture ne gli scudi. ] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

Inprimis vero plebei talia sibi non possunt eligere insignia, qualia Nobiles hodie sibi usurpant cum apertis galeis, ut confusio evitetur: cum alias non facile possent Nobiles discerni a plebeis per arma et insignia. l. 1. C de his, qui potent. Doctoribus tamen etiam absque speciali Imperatoris concessione permissum est. Nobilium insignia cum apertis galeis. Wapen mit offnem Helm vnd Schilt zuführen, dum modo ab insignib. certae familiae propriis abstineant. Chassaneus. in Catal glor. Mund. conclus. 20 ego de nobilit. fol. 116. Was aber aber offene Wapen, vid. me. in discurs. de Nobilitat. Apud Virgil. lib 7. Aeneid. mentio fit Helenoris, filii Maeonii et Liciniae, der ein Schilt gehabr, weiß vnd kein Zaichen daran, weil er nicht Edel geweßt, quia Wapen antiquitus soli Nobiles habebant, unde etiam Edelknecht, Schilt: vnnd Wapenträger, Escuyers dicebantur.

Von daß Reichs Adels vnnd der Stärten Helm Zier vnd Heer Schilten, Wapen vnd Farben, vid. Casp. a Lerch. d. ordin. Equest. fol 87 ubi quae differentia inter Nobiles et Imp. Civitates hac in re fuerit, docet, ac inter alia sequentia habet verba: die Stärt haben ihre gewise Classes vnd ab sonderlichen Heer Schilt gehabt, vnnd auff dise Stundt ihre Stättische Wapen mit Helmen zuziehren, weil sie nicht thurnierfähig, weder befügt noch hergebracht, die Freye Ritterschafft aber haben thails am Rheinstrom, in gemainen vnd sonderheit sowol ihren gezierten Helm, als deß St. Georgen, (welchen sie von Zeit Christlichen Glandens angenomnem Symbolo für deß Adels Geist: vnd Weltlichen Pantronen erwöhlt) Bild vnd memoriam, auch in iren Sigillis neben dem Reichs Alder, sampt Beyfählin in communi gebraucht, etc.

veterib. quam [orig: quâm] novis, agit Guilliman. Habsburgiacar. lib. 2. cap. ult. ubi fol. 61. et seq. Austriae Clipei recentioris et nunc usitati, purpurei, facscia [orig: facsciâ] ut vocant argentea, quis auctor exstiterit, incertum Scriptorum dissensionem facere, tradit. illorum tamen plerique, ut continuator Belli sacri lib. 2. cap. 3. et 7. Heuter. d. Austr. Origin. cap. 15. et alii, repertorem Leopoldum V. Henrici Ducis Austriae suae stirpis primi F. prodidere, quod oppugnatione Ptolem aidis, suo et hostium sanguine madenti et cooperto, album in eo non apparuisset aliud, quam quod baltheo tegebatur virtutis, et fortitudinis Symbolum et monumentum retulisse, mem oriaeque perpetuae consecrase. Occupata [orig: Occupatâ] tutre quadam [orig: quâdam], inquit alleg. Continuator Belli sacri, cum Austrius in repugnantem hostem saeviret atrocius, suorum caesis permultis, in mare se praecipitem dare coactus est, totus suffusus sanguine, cingulotenus duntaxat, quod album corpus intersecabat a cruore immunis, ad suos redibat. Unde ex eventu Fridericus, Friderici Aenobarbi Imp. F. qui post patris mortem, Christianae in oriente militiae Dux et Imp. totius exercitus suffragio nova illi insignia rubro et albo colorib. interstincta concessit. Acta sunthaec A. D. N. CIO. C. XC. Alii Albertum Rudolphi Regis I. F. ferunt proelio Othogarico hanc parasse novi clipei gloriam, vexillo, quod portabat candidum, toto sanguine aspero et cruento.

Quicquid eius rei certi, Albertum eo praelio, Patris Vexillo praesedisse, nec minus fortiter ac strenue rem gessisse, pugnasse, denique haec ante omnes Insignia celebravisse, posterisque una cum Austria, cuius suae Familiae et gentis primus Ducatum iniit, reliquisse, compertum est, ut non immerito eorum, si non auctor et institutor, certe conservator et propagator videri possit, Guilliman. d. cap. ult. ad fin.

Sic etiam, concessio insigniorum et armorum facta ab aliquo pro se et filiis, seu pro se et familia sua vel agnatione, tunc ista arma quidem transeunt ad filios, sive descendentes solummodo de familia illa vel agnatione, servata forma concessionis, minime tamen ad cognatos, affinesque. l. ius familiarum C. de relig. et sumpt. fun. Bartol. in tr. de insign. num. 10. Descendentes quoque ex feminis non sunt de familia vel agnatione. l. pronuntiatio. in fin. d. V. S. Ideo non transeunt etiam ad earum filio. Ut autem solus Princeps concedit Insignia gentilitia, vulgo arma, Wapen, quae rerum gestarum signaconcinent (de quorum origine Lipsius, in libr. de Milit. Rom. Budaeus. in l. 2. de orig. iur. Chassaneus. de Gloria Mundi. consid. 28. concl. 10. ) Ita etiam de eorum coloribus et dispositione statuere ad eundem Principem pertinet. Chassan. d. l. consid. 59. et seq. Stephani supra d. l. num. 7. qui idem sequentia habet. Sicut ergo inquit, ipsae familiae in singulis ordinibus horum: Ita quoque ordines et dignitates inter se ex insigniis distinguuntur. Sic olim certa et peculiaria fuerunt Proconsulum et Legatorum in signia. l. 1. ff. de off. Procons. et Legat. Hodie iti dem sunt quaedam certa insignia singularis dignitatis, quibus utuntur Imperatores, Reges, Duces, Principes, Marchiones, Comites. Sunt item certa insignia dignitatis seu officii in universo, ut Episcoporum, Recotrum, Doctorum et similium, quibus quilibet in dignitate illa [orig: illâ] constitutus, uti potest. d. l. 1. de off. Proc. l. sanctum. de rer. divis.

Arma et insignia domorum portare, honor et nobilitas est, ut dicit Bald. in l. generaliter. §. cum autem. num. 5. C. de instit. et subst. Chassan. in Cat. gl M. p. 1. concl. 12.

Et quidem Nobiles, vel habent sua insignia longa [orig: longâ] serie et prosapia praedecessorum: vel ex speciali concessione Principis, qui dum nobilitatem confert, simul etiam insignia addere solet, licet per se nobilitatem non conferant. Thom. Horner. in resp. de nobil. §. aber so einem von dem Kayser, etc. Sic etiam aliud videtur nobilem esse, aliud ein offen Wapen haben. Sicque Comites Palatini, licet interdum possint offne Wapen geben, non tamen nobilitare queunt.

ADDITIO.

Pro beneficio ab Impp. habetur, non solum Nobilitatis gradum, sed et eiusdem insignia distribuere. Ab his ad Heraldos et Comites Palatii Titulares hoc etiam Ius, insignia concedendi translatum videmus. Ac pro gratia quadam signulari et raro favore agnoscendum olim fuit, si Princeps partem suorum Insignium alicui concederet. Ut Bela Rex Hungariae Philippo et Bartholomaeo Scalichiis ornaturam suae Coronae: Rupertus Palatinus Senior Comitibus de Nassavv Leonem inter duo cornua, et Ludovicus Bav. Imp. Fratribus de Prato, Freher, in not. ad Petr. d. Andlo. fol. 199. ubi diploma desuper concessum refert, in quo haec verba inserta conspiciuntur: Ipsos, universosque eorum posteros, et heredes Dono Gratiae infra scriptae duximus honorare. Videlicet, quod ipsi in aciebus bellorum, Torneamentorum, et ubique locorum, quando et quotiescumque voluerint, aut alias fuerit oportunum, tam in Banderiis, Clypeis, quam vestibus, ceterisque ornacibus, super caput armorum Leonem crocei coloris, quam ipsi (ut asserunt) deferunt et prius detulerunt ex cessione paterna, Coronam de Armis nostri Ducatus Ba variae etc.

Alias in Quaestione hac, utrum alter alterius arma assumere possit? ita distinguit Andlo. 2. cap. 14. Siquis assumit arma, quae alius portat ab antiquo, et illius non interest, nec ex hoc aliquo modo laeditur verisimiliter, e. g. quidam Teutonicus tempore Indulgentiarum venit Romam, et ibi reperit Italicum deferentem arma et Insignia suorum antiquorum, tunc de hoc conqueri non poterit, propter distantiam enim locorum alter alterius armis gravari vel laedi non potest: Aut alterius multum interest, ut si homo odio plenus, cuius vitae insidiantur multi, vult assumere arma hominis Pacifici, et tunc non dubium est, quin prohibere possit. Idem si ex hoc honor et pudor primi vel eius familiae aliquo modo laederetur, vel ex hac assumptione praeiudicium aliquod sequi posset, etc.

Quae res non semel iurgii materiam praebuit. Ac nota est historiola duorum, qui ex hac contentione, quod uterque caput bubulum pro insigni gereret, ad manus et arma provecti, tandem errore detecto conciliati sunt, quod alter se Tarui caput, alter vaccae gerere agnosceret, also hat der Kue vnd Ochsenköpff sich miteinanver vereiniget.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

Arma et insignia altioris dominii et possessionis sunt Symbola. vid. Knichen. in encyclop cap. 14.

In insignibus mutandis magnam sibi olim libertatem permisisse Principes, in confesso est. Dn. Meibomius. ad A. Bull. Andronici fol. 33. ubi addit: memini me legisse, Principes, Comites et Dynastas, per Belgium et vicina loca, cum bello sacro nomen dedissent, uniformia Leonis insignia sibi sumpsisse: sic ut Geldrus binos, Batavus, Selandus, Flander, Iuliacensis, Montensis, Ieverensis, aliique plures, unum sibi Leonem eligerent: quae insignia posteri minime mutarunt [orig: mutârunt]. Usu etiam interdum venit, ut quia ab aliis victi essent, abdicare insignia sua cogerentur: qua [orig: quâ] de re lubet subicere locum ex Chronico rithmico M. S. in quo Poeta de Alberto Magno, Duce Brunsuicensi, belligerante cum Ottone Nobili Domino Hadmerslebii, sic loquitur:

Hette Burne Heer gewan,
Sine Borch, vnnd Vinc wol dritzig Mann,
Daruffe, Ritter vnd Knapen,

De sine, so man pliget,
Sua ein den andern obsiget,
Daß her auch an sin Wapestiget.

Poenae etiam loco Insignia interdum mutabantur. Sic teste/Bernhard. Hertzogen in der Elsässer Chronicklib. 5 fol. m. 76. ist vonn König Albrechten vonn Oesterzeich, Reinhardt Graven zu Hanaw (welcher König Adolphs von Nassaw Fendrich, vnd dem selben als er vberwunde, bedient war) das Wapen geändert, der gelbe Löwe im schwaztzen Feldt ihme abgestrickt, vnd an desselben statt, roht vnd gelbe Sparren zuführen aufferlegt worden, wie auch denen von König- vnd Epstein,etc.

Quare Otho Vice Comes Insubriae familiaria Domus insignia Viperae cohonestarit imagine, vid. Lael. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 16. cap. 8. circa med. ubi quod Vipera pro Victoriae signo fuerit habita, exemplis demonstrat.

Vide etiam Valdesium, de praerogativa Hispan cap. 15. Dn. Dracon. de patricys cap. 7. me, de Nobilium Iure, f. 102. et seq. Casp. a Cerchde Equestri ordine Germanic. fol. 9. et fol. 64. etc. Fauchet. lib. sing. Reinec. Von deß Adels herkommen. Typotii Hieregraph. Nicod. in Lexic. verb. blason guele. et Histor. Meroving. verb. Insignia. item Claud. Minois Adnotat. ad Emblemata Alciati fol. 20. etc. et Carol. Paschal, in opere Coronae ad fin.

De insigniis etiam sequentia memoratu digna, habet Welserus rerum Augustanar. Vindelicarum. lib. 4. adfin. Quamvis Romani, et omnis ante Romanos antiquitas Symbolis, quae Signa et Insignia dicimus, uti consueverit; quippe, nec exercitus sine Aquilis, Draconibus, Vexillis (muta Signa Vegetio, ad distinctionem vocalium et semiv ocalium) neque fere Heroes apud Poetas sine Clypeorum imaginibus, neque signatoriae gemmae sine caelatura, neque pleraeque urbes absque Symbolis: haec tamen ad unum aliquod idem praescriptum, cum nostri aevi Insigniis non exigenda sunt: falluntur admodum, qui exigunt, et res, quas ex eodem fonte, naturae parentis instinctu haustas fatemur, sed alio atque alio ritu, prout temporum ferebant consuetudines, constitutas fuisse videmus, imperite confundunt. Quin Leges, quae hodie, opinione an certo iure, Insignia circumscribunt, ut antiquissimae sint, Carolum Magnum non praevertunt, a quo primum adumbratas: sub Henrico demum Aucupc et Posteris perpolitas arbitror. Fortissimi Imperatores, militarem virtutem, cur toto pectore incumbebant, hoc modo honestatam voluere: Unde Clypei et Cassidis nata species, nomen quoque, nam vernaculis quibusque linguis Arma appellamus. A militibus ad reliqua postea hominum genera fluxere tam effuse, ut cum Europam omnem pervaserint, Asiam usque penetrarint [orig: penetrârint]. Vidimus et Sinis parmulam advectam, in qua tum alia, tum auto pictum scutum erat, panthera conspicuum, scuto incumbebat galea aperto hiatu cancellis fenestrato, laciniis sivevitiis utrimque dependentibus tecta, supra galeam plumea crista surgebat, prorsus ad Europae morem. Sive cui credibilius, Sinas haec ab Europaeis nequaquam accepisse, quin iis idem quod nobis sua [orig: suâ] sponte in mentem venisse: id enim profecto [orig: profectô] de bellicis tormentis et calcographiae arte propemodum verisimili ratione negari potest.

ADDITIO.

De colore in armis ferendo, uter altero sit nobilior, inter otiosos et de nobilitate disputantes, quandoque dubitatum fuisse, attestatur Petrus de Andlo de Imperto Romano lib. 2. cap. 14. fol. 125. Et quam vis vulgarium secundum diversas considerationes, varia in hoc fuerit sententia; Bartolus tamen in tract. d. Insignys, Chassaneus in Catalogo gioria Mundi aliique docent, quod considerato colore in se ratione suae proprietatis, Color aureu dicatur nobilissimus, quod per eum Lux repraesentetur. Secundus sit purpureus sive rubeus, quia figurat ignem, qui est super cetera elementa nobilius elementum, et est corpus post Solem. Secundo luminosum. Post hunc colorem est az ureus sive albus: per eum enim significatur aer, qui est corpus transparens et diaphanum, ac maxime receptivum lucis, sequens elementum post ignem. Unde praedicti colores per id quod repraesentant, dicuntur nobiliores, et cum lux sit nobilissima, ideo contrarium sunt tenebrae, et idcirco in coloribus, secundum se saltem, color niger est infimus. Colores autem medii sunt nobiliores vel minus nobiles, secundum quod appropinquant plus albedini vel nigredini.

Insiguris animalium et aliarum rerum, cum ars imitetur naturam, illa insignia nobiliora sunt, quae magis appropinquant naturae, et proprietati rei, quam designant, etc. Plura non addo, cum de Insigniis, Wapen, Schile vnnd Helm multis egerim in Notabilib. Iuridic. Polit. histor. lit. W. verb. Wapen. fol. 963. et seqq. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lit.

14. Warph.

In Suevonia commune Concilium Populorum Warph dicitur, in Saxonia Ling, Olaus M. lib. 4. cap. 5. et 6. de Lapponibus Sueciae Populis: Loca quoque constituta vel in campestri planicie, vel stagnis gelu concretis singulis annis ad haec peragenda negotia et nundinalia retinent: Tales nundinas usque in hunc diem vocant Dysting, id est, Iudiciarium locum Reginae Dysae, v. supr. Dinstag.

Verum sicut multae voces Gothicae et Suecicae Saxonicam originem redolent: ita ipsum quoque Warff Saxonicum est, et hodie quidem negotium sive expeditionem, proprie tamen etiam iudicium, sive potius vices seu terminos iudicii denotat. Quod auctor Reineckes ita

reddidit, man schall ein drudde Werff verdagen. Lehenr. cap. 32. §. 18. Man soll ihn dreymahl citiren. Ich esche vor minen Herrn eine Worffe, ander Worffe,drudde Worffe. vide Griphiander. de Weichbild. cap. 68. num. 6. et 7.

15. Wart.

Ad iuris dictionem maritimam pertinet Specularum erectio, ad dirigendos cursus navium ex alto in portus:

Ne Notus abrept as insaxa latentia trudat,
Illi datque vadis atque aggere cingat arenae.

ut loquitur Poeta lib. 1. Aeneid. Talis in Pharo Aegypti Insula turris altissima, petrae, quae mari circumluitur, albo lapide imposita. Caesar. lib. 3. de bell. Alex. in fin. sive a Ptolomaeo Philadelpho, ut vult Strabo, lib. 17.

Dicta est Pharus (vom pharen) ex rei pisius usu, ut ait Hegesippus, lib. 4. cap. 27. a)po/ to=u farou=, quasi faeno\n, id est, lucidum, quod nocturnis ignibus navigan. tium cursus dirigat. Germani Wart. Inde Warthauß, Arx, quasi domus praesidii. vide Dn. Griphiandr. tr. de Insulis. cap. 31. num. 156. et seqq.

16. Wasser.

Per verba Wasser vnd Wasserläuf, sen, secundum genuinam significationem verborum, et Stylum multarum Curiarum, nequevaquam concessa dicuntur flumina publica navigabilia, vel quasi; sed explicantur pro antiquis et aquarum decursibus, quae aliud diversum sunt a Fluminibus publicis, ut signanter voluit Lucas de Penna, in l. usum aquae. col. 2. post princ. Cod. de aquaeduct. Matth. Afflict. in cap. 1. quae sint. regal. super verb. flumina. num. 7. dicens, quod in forma investiturarum exprimi soleant tria verba, hoc est Castrum concedimus cum fluminibus, aquis et aquarum decursibus, sed vide omnino Georg. Everhard. consil. 47. num. 33. et seqq. vol. 1. adde Iacob. Thoming. consil. 28. nu. 42. etc. volum. 1.

Sed de Wasser vnnd Wasserzecht, vid. omnino Noe Meurer, tract. sing. German. ubi undecumque Clarissimi IC. Iohan. Goedddaei Consilium quoddam appositum invenitur. Et addi potest absolutissimus Dn. Gryphiandri Tractatus de Insula.

17. Wasserschlachten.

Utrum concessum sit ad flumen aggerem facere (Wasserschlachten vulgo appellamus) contra inundationes, agri vel praedii sui muniendi causa, etiam cum incommodo vicinorum, wann man einen Bug auff die angrentzende Güter, in das Wasser machen rthut? affirmo, per l. 2. §. 9. ff de aqu pluv. et l. 1. §. sed etsi. 7. ff. ne quid in flum. publ. Rauchbar. lib. 2. quaestr. 27. Meuret [orig: Meûret]. vom Wasserzecht, p. 3. quaest. 12. vid. der Vßsührung Hamburg contra Lüneburg gedruckt zu Hamburg An. 1620. in 4. ubi late haec quaestio tractatur, et pro affirmativa respondetur.

18. Wasser-Vrtheni, Wasser-Prob.

In quibusdam locis recepta per aquam frigidam exploratio, fere communiter improbatur. Quia fallibilis est, de qua vid. Servin. tom. 1. d. plaid. fol. 686. Hotoman. disputat. feudali fol 196. Zieriz. ad artic. 20. Peinl. Halsger. Ord. et Goldast. rer. Alemannic. tom. 1. p. 1 cap. 14 fol. 210. § Feminas nudatas aquis immergi impudicis otulis curiosi perspiciant, etc. add. Ricki. et ibi historias, Melandrum, item Göhausen. At cur sic aquae superficiei utplurimum istae mulierculae inhaer eant (quod experientia attestatur) rationes varias reddunt Physici. Goclenius, id fieri putat propter aeream, ideoque levem Diaboli inspirationem, qua [orig: quâ] corpus Sagae, quod sua natura grave est, tale manet, quasi suffulcit, cohibet et coercet. ne submergatur. Et, ut in aquam iniectus uter non potest mergi, quamvis magna superiniecta gestat pondera, etsi etiam pondus ipsum deprimat, aer tamen inclusus rursus sublevat eum et tollit. Ita Sagae corpus sua natura deorsum nitens, vi spirabili, quam daem on occulte afflat, quasi liberatur et gestatur, ut in aquae extrema sine periculo suffocationis possit fluitare. Arum. exercit. 20. q. 18. add. Heig. 2. qu. 39. v. omnino [orig: omninô] Guil. Bokel. in visi on. disqu. 6.

num. 32. ad de orat. Dn. Frid. Heinii suffixam Tractat. meo de poenis. fol. 132.

Similis olim suit proba ferri candentis, de qua v. Camerar. meditat. hist. 2. cap. 18. Notas Logotherae. fol. 90 etc. Et cum [orig: cûm] olim in Hispania, utrumne Gothica an vero Romana precum ratio melior esset, disceptaretur, visum est, controversiam ignis iudicio permittere. Tuncque rogo in platea accenso, liber uterque Romanus et Gothicus in ignem proiecti fuerunt, qua [orig: quâ] de re Mariana, lib. rer. Hispan. 9. cap. 18.

19. Wasser-Zoll.

Vectigalia fluviatica (vulgo Wasser-Zoll) nemo iure exigere potest, nisi is, qui ius teloniorum in flumine, ab Imperatore, per expressam vel tacitam conventionem, hoc est, per Privilegium aut praescriptionem quaesitum habet, sicut Electoribusd, qui, sive de vectigalibus in terra, sive de teloniis in flumine, a transeuntibus, quae exiguntur, sermo sit, generaliter verum est, quod nemini, ne in proprio quidem territorio, ea liceat instituere sine auctoritate summi Principis, vel praescriptione temporis immemorialis. Bald. cons. 310. num. 3. volum. 5. Iacob. de S. Georg. in verb. cum mero et mixto. num. 18. et seqq. vide Becht. de securitat. et salvo cond. th. 71. et seqq.

20. Watsen-Gericht.

Ita vocatur in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] Collegium quatuor vel quinque ex Senatorio vel Iudicum ordine, qui pupillis prospiciunt, et fere etiam divisi onibus hereditatum praesunt: Unde etiam Thail Richrer, indigitantur. Qui mos laudabilis certe et imitandus videtur. Ac sane frater meus, p. m. in monitis, quibus equestris et immediati ordinis nobilitas conservari possit (In meo tract. de nobilit fol. 128. num. 12. ) inter alia suadet, ut etiam concessione Imperatoria [orig: Imperatoriâ], tale iudicium constituatur, ac ab eo appelletur, experientia namque docet multas familias, ea [orig: eâ] solum de causa [orig: causâ] vivere in paupertate, quia negligentius earum Tutelae administratae fuerunt.

21. Wechßlen, Wechsel Gelt, Vff-Gelt, Wechsel-Brieff.

Cambire, permutate, cum mercibus negotiari. Leg. Bosoar. tit. 8. Commutatio (hoc est, quod Cambias vocant) talem qualem emptio habeat firmitatem.

Cambiare, permutare, kämmen, unde Roßkamm, Changer Gall. Leg. Salic. tit. 50. quanticumque fuerint, qui rem ipsam vendiderunt, aut cambiaverunt, aut fortasse insolutionem dederunt, etc.

Hinc Campsores, qui ex pecnniae permutatione lucrum faciunt. Et etiam priscum verbum Campsor. vide Lex. Philolog. Martinii, v. Cambivus.

Hincque hodie Cambium est commutatio unius generis in aliud genus numismatum. Leonhardus Lessius, de Iustit. et iur. lib. 2. cap. 3. dub. 3. numer. 1. et seqq. Cambium aliud dicitur Siccum, aliud reale. Siccum dicitur illud, quod reipsa Cambium non est, iustitia et subiecto carens, et nomine tantum appellatur Cambium. Hocque Siccum committitur duplici modo: Primo, quando quis pecuniam, puta Florentiae cum Cambio accipit, ut eam solvat Venetiis, et conficiuntur ad id literae, vulgo Wechsel-Brieff, quae mitti debent ad eum locum, ubi moneta solvenda est, quamvis vero et realiter debitor Florentiae duntaxat, ubi Cambium datum fuit, soluturus sit. Conscribuntur tamen literae solummodo ad simulandum contractum illum, qui inter dantem et accipientem Cambium celebratur, quod Cambii genus propter id Siccum appellatur. Nicolaus lanua, de privat. Scriptura. lib. 3. tit. lit. Cambii. num. 8. Secundo celebratur, quando literae remittuntur in nundinas alicuius loci, ubi debitor, nec pecuniam nec Factorem, cum quo exercere mercaturam soleat, habet, nec habere posse sperat; sed duntaxat ipsius nomine Procurator a Campsore constitutus accipit ibi üecunias, cum Cambio et Recambio illas solvendas remittit Florentiam; unde sub illa [orig: illâ] sim ulatione persolvuntur usurae, et usurarum usurae, quae ab omni iure tamen damnari solent.

Per ea, quae habet Petr. August. Morla. in empor. iur. part. 1. tit. 9. de contrah. empt. vend. num. 11. et seqq. et quod tale Cambium sit illicitum, tradit lanua. d. l. num. 9. et seqq.

Cambium vero reale illud est, quod realiter habet subiectum et substantiam, et in quo nulla intervenit ratio mutui, et sine quavis [orig: quâvis] fictione reipsa [orig: reipsâ], et cum effecxtu numismata diversorum generum, quae sunt verae res, ad invicem commutantur. Ianua. d. l. num. 26. apud quem plura, huc spectantia et cognitu necessaria ivenies.

An praepositus tabernae, negotiationi vel aliis expediundis negotiis mercantilibus, possit Domino ac Praeponente irrequisito, literas quoque Cambii acceptare. vid. Schaeffer. pract. quaest. part. 3. quaest. 38. qui numer. 36. concludit, quod institor vel praepositus negotiationi, aut aliis negotiis mercantilibus explicandis, etiam indefinite et cum Mandato sub libera [orig: liberâ], etc. non possit absque speciali mandato literas Cambii acceptare et expedire, procul dubio verius ac magis receptum esse. Ita decisive Rota Genuens. decis. 12. incip. quemadmodum causa. num. 88. ubi quod numquam Institori tacite permissum Cambium intelligatur, sed expresso ad hoc mandato opus sit, ut exceptio hoc casu promptuaria habeatur, Dominum talem ac tantam potestatem Mandatorio non dedisse.

De Cambio et literis Cambii, plura habet Rener. Budelius, de monetis et re monetaria. lib. 1. cap. 25. et Philip. Paschal. tract. de virib. patriae potest. part. 1. cap. 8. nu. 65. et seqq. Add. tractat. de Mercatura in fol. Disputat. Basil. tom. 1. Disp. Basil. et Costam. consil. 48. Lib. VII. Decretal. lib. 2. tit. 12. ubi Pontifex Pius V. omnia ea Cambia damnat, quae sicca nominantur, et ita configuntur, ut contrahentes ad certas nundinas, sed ad alia loca Cambia celebrare simulant, ad quae loca ii, qui pecuniam recipiunt, literas quidem suas Gambii tradunt, sed non mittuntur, vel ita mittuntur, ut transacto tempore, unde processerant, inanes referantur, aut etiam nullis huiusm odi literis traditis, pecunia ibi denique cum interesse reoposcitur, ubi contractus fuerat celebratus, etc.

De Cambiorum institutis et abusibus, vid. Anton. 2. part. tit. 1. cap. 7. §. 47. Laur. de Radulph. de usuris cap. consuluit. p. 2. qu. 26. Soto de iustit. et iur. lib. 6. quaest. 8. artic. 1. Navart. cap. 17. iunge Philipp. Fabrum in tract. de restitut. fol. m. 82. etc.

Collybus est, quod pro permutatione pecuniae datur (vulgo Auff Gelt, Wechsel. Gelt) vel ut Hieronymus habet, munus, quod pro Cambio datur. Martin. in Lex v. collybus. Unde Collybistae sunt, qui vendunt minuta aera, proalia pecunia, feilicet accepto collybo. Quique argentariis haud absimiles sunt, quos siuc ars, sive usus longus tractaudarum et per mutan darum pecuniarum ita erudivit, ut auri argenti, aerisve qualitatem hi soli nosse [orig: nôsse] existimentur probe. Qua [orig: Quâ] de causa ad eos eunt frequenter, quasi peritissimos nummorum aestinmatores, qui de quantitate nummorum ambigunr: puta, quanti sit nummus, aut solidus aliquis, cuius auri, an probus, an subaeratus, an ponderis aequi, an lacuna in eo sit aliqua. Sed vide Eberhard. Speckhan. quaest. iur. cent. 1. quaest. 68. ubi habetur, qui dicantur Argentarii in iure nostro, aliisque auctoribus, et quam varie [orig: variê], quaeque sit eorum professio et officium.

22. Weeg, Strassen.

Super refectione viae devastatae quando contenditur, quis ad eam teneatur, distingui solet inter viam publicam et privatam. Nam si via sit privata aut vicinalis, quae impetu aquarum fuit devastata, vel casu, tunc Dominus tenetur, vel vicini contribuunt in via vicinali reficienda vel reparanda l. 1. et 4 ff. d. itin. actque privat. Secus in viae publicae refectione, quia tunc vioini tenentur ad refectionem, quatenus regulatur et visitatur per Officiales, Franc. Marc. decis. 594. num. 6. part. 1. nisi constet, devastationem contigisse facto privati alicuius, quia is inprimis cogendus esser ad restaurationem, quoquo modo causam dederit ruinae et devastationi. Si vero

ipse non esset solvendo, tunc in subsidium tenerentur vicini praediorum, Caepolla d. serv. rustic. praed. cap. 3. num. 38. Recuperabunt tamen ii hanc impensam per regressum contra auctorem devastationis, etiam per immissionem in possessionem praedii vicini, si quod habent, vel per actionem negotiorum gestorum, quando huiusmodi actio exercitio erit utilis apud vicinos, etc. vid. Costam. in tract. d. remediis subsidiariis. remed. 95.

De viarum Curatoribus, (sive composito nomine Viocuris) qui et quot fuerint, ac in quibus officium eorum con stiterit, docet Barnab. Brissonius. antiquit. lib. 4. cap. 12.

23. Weglagerung vnnd Verwartung.

Insidiosa illa occultatio et obsessio viae publicae, nobis eine Weglagerung dicitur, quod pro atrocissimo crimine habetur. Discrimem tamen est inter Weglagerung et verwarten. Illud die Weglagerung fit a grassatoribus et depraedatoribus; Verbum autem verwarten fit animo vindicandi, et plerumque de nocte contingit, quando compotatores rixa [orig: rixâ] inter eos exorta [orig: exortâ] domum concedunt, seque armant, et adversarium praetercuntem in loco aliquo exspectant, et ex insidiis aggrediuntur, et vulnerantur. Priori casu poena capitis locum habet, posteriore vero, vel carcere vel relegatione delinquens punitur; nisi forte inflicta sint vulnera gravia, quo casu delinquens vel manus amputatione, vel ictibus fustium, vel exclusione puniri potest. vide Cothman. Consil. Academ. 9. num. 27. et seqq.

24. Wehrgelt.

Werigeldus, compositio Iudicialis, pretium pro maleficio perpetrato, proprie tamen hominis occisi. Et quamvis pro homicidio certa poena Wergeldi agnatis occisi debeatur; si tamen isti agnati nolint, vel non possint dolorem proprium perceptum ex caede Patris, fratris et alterius agnati, per quam atrocissima eis iniuria allata est, persequi, sed Iudici commiserint ius vindicandi necem defuncti, nihil certe lucri ob einsmodi renuntiationem, vigore dispositionis Iuris Saxonici, percipiunt, sed totum illud ludex vel Fiscus lucratur, ob expensas in processu criminali expediendo factas. Virgil. Pingizer. in quaest. illustr. quaest. 4. num. 10. vid. quoque Beat. decis tom. 5. part. 5. de iudicialib. vol. 1. fol. 381. ubi ad quem spectet das Wehrgelt.

De Werigeldo, eiusque pretio seu valore probe examinando, teste Iacob. Aleman. in palestr. consult. 8. de iur. monetae. quaest. princ. 1. partit. 13. variae opiniones et computationes referuntur, quem vide.

25. Wehrhafft machen.

Mos est in Germania, quo Principes et Nobiles ministris suis, per fectam aetatem adeptis, impactis colaphis, ius gestandi gladium concedunt: daß fie dieselbe Wöhrhaffe, oder zu Knechten machen, quo colophoem imponunt nugis et ineptiis primae aetatis: et simul eum ex potestate sua dimissum declarant. Bald. in l. 1. §. miles. ff. de test. milit. Nam ut inquit Claudianus. in 4. consul. Honor.

Huncque ritum Cont. Rittershusius in notis ad Gunther. de reb. gest. Frideric. lib. 6. p. 117. ab antiquissimo Germanorum instituto promanasse scribit, inque testimonium Taoitum adducit. De quo etiam Guntheri versius sunt:

Sic tandem tuti, vix tota mente recepta [orig: receptâ],
A summe petiere [orig: petiêre] viro (nec tarda voluntas
Adfuit ) ut Princeps puerum praesentibus illis
Accingit gladio Frideritum rite iuberet.

Non abludunt Romanorum thapismata, quae in manumissionibus et emancipationibus adhibebantur, â quibus alii ius gestandi arma, sive manumissionem equestrem deducunt. Nam sicut hodie in isto ritu alapa sive colaphus intervenit, ad eundem modum modum manumissiones olim servorum et emancipationes liberorum cum

iniuriis et alapis fiebant. vide Dracon. de orig. et iure Patricior. cap. 4. fol. 280. ad de Dn. Wolff. in Colleg Politic. disput. 13. thef. 21. et P. Rader. in Commentar ad Epigrammat. Martial. lib. 2. Epigrammat. 6. fol. 190.

26. Wehr vnnd offne Zechen verbieten.

Est singularis quaedam poena, homicidis quae interdum apud nos imponi solet: et qui dem iis, qui graviorem in defensione excessum committunt; vel etiam ex ebrietate, aut inter compotationes, rixa fortuito exorta [orig: exortâ] aliquem occidunt. Haecque poena, adae quata huic delicto esse videtur: ut nempe qui gladio non recte usus est, eius porro abstineat portatione; ac compotationes vitent, qui vino rite non sunt usi.

27. Wehrschafft, Schadloßhaltung.

Evictio dicitur vulgo Gewöhr, Wehrschafft oder Schadloßhaltung. Non quod haec verba, si propriam significationem spectes, idem sint quod evictio: sed quod res non intelligatur evicta; respectu scil. emptoris, si praestatur auctoritas, die Gewöhr oder Wehrschafft Et est haec auctoritas, ut re, iure, iudicioque evicta emptori, emptor regressum habeat adversus Auctorem suum (nobis Wehrmann: quem Galli vocant Garant, ex eodem fonte. Esse enim vocem eam ex prisca Germanorum lingua, testatur Cuiac. in Com. ad lib. 4. feud. tit. 37. etc. ) id est, Venditorem; et emptori venditor auctoritatis nomine teneatur.

Instrumentis emptionum venditionum, ubi evictio promittitur, plerumque sequentia vel similia inseri solent verba: Wir gereden vnnd versprechen auch für Vns vnnd Vnsere Erben, gedachten N seinen Erben vnnd Nachkom men, diesen Kauff vnnd Verkauff, zufertigen, zuvertretten vnnd vnansprüchig zumachen, vnnd deßhalben gegen mänigklichen alles das zuthun, daß man einer jeden sichern, Wöhrschafft vnnd Fertigung, thun soll vnd muß, so offt vnnd dick das Noth beschicht, allwegen in vnserm eignen Costen, ohne deß benannts N seiner Erben vnd Nachkommen schaden, so lang vnd vil diß ihnen jedesmals vmb alles daß darumb sie zu schaden kommen wären, allerdings vollkommenlich genug beschehen ist vnd sie dessen wol zufrtden seyn, darvon vns, noch vnsere Erben, kein Geist: noch Weltlich Recht, weder jetzt habendt, noch künfftig erlangende Privilegia, Freyheiten, etc. freyen, schützen noch schürmensoll, etc.

In contractu nullo non datur evictio, ut si alienatio nulla est. Tiraquell. de rer. prexim. §. 1. gl 1. num. 12. Rub. consil. 152. Hanc regulam adeo veram esse, quidam arbitrati sunt, ut voluerint, nec etiam stante expressa evictionis promissione, venditorem teneti. Surd. decis. 290. n. 16. Cravett. cons. 211. n. 6. Ruin. cons. 42. nu. 19. lib. 1. Tiraq. de retr. consang in fin num. 46. vide Casp. Anton. Thessaur. lib. 2. quaest. forens. quaest. 23.

De evictione in feudo vendito, vid. Bullae consil. 7. et de evictione et denuntiatione, Meichsner. tom. 4. deeis. 8. An detur actio de evictione, si tantum possessio evincitur, Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tract. d. lit. Morat fol. m. 19. et Molinae. consil. 49. ubi cautelam suggerit, wie der secundus venditor einen auff den ersten weiset.

28. Wehemuetern.

De obstetricibus, vid. Caranzam in tract. d. partu naturali et Legitims cap. 1. section. 1. num. 36. etc. fol. 22.

29. Wehrung.

Verba gangbare Wehrung oder Müntz, ad monetam tempore contractus currentem referenda sunt. Cum ubique regulariter tempus contractus sit inspiciendum. l. si volunt atis. l ult. C. de resc. vend Laudens. de monet. num. 25.

Verba autem cuiuslibet obligationis debemus interpretari secundum regulas Iutis communis. Br l heredes. § cum ita. num. 4. ff. ad SC. Trebell. Brun. de monet. lim. 8. num. 12. post prius. et per l. cum quid 3. ff. R. C. in fin.

Et quod verba illa, gangbare Wehrung, intelligenda sint de aestimatione et valore monetae, tempore contractus currente, ex modo d. l. cum quid. adparet, ut qui intellectus secundum illam legem tacite inest de Iure, ut aeque bonum et quidem idem, non plus vel minus reddatur, Bald. in l. illud. col. fin. vers. ultimo quaevo. C. de SS. Eccles. Fabian. de Monte. in tr. de empt. vend. n. 14. et 15, Berlich. lib. 2. conclus quaest. 35. num. 41. et 42. Henning. Goden. cons. 78 n. 5. et 6.

Dicitur autem Wehrung, ex eo, quia moneta debet habere perpetuam aestimationem. l. 1. d. contrah. empt.

30. Weiber.

Quibus in casibus faminae vel deterioris vel melioris conditionis sint maritis, vid. tractat. singul. Frider. Pruckmanni de utriusque sexus different et de privilegiis ac iure feminarum, immunitatibus item et praecedentia [orig: praecedentiâ]. Iohann. Ulric. Wolff. in discurs. Iuridic singul.

De poenis uxoris, sive num fas sit vapulare uxores a maritis? Henric. Freder. Oration. 4. Tubingae in 12. apud Brunn. impressa. add. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 52. ubi et haec quaestio deciditur, utrum mulieri ob casti gationem mariti ab eo divertere liceat.

Consilium sane est, ut uxores non verberibus, sed exemplis et moribus corrigamus, et a vitiis, si quae sunt, ad virtutem provocemus: imperata enim correctio exasperat, blandissima autem iubetur, secund. text. in §. necesse est. 47. distinct. etc. indignanter iu fin. 33. qu. 6. Virorum dicta factaque sint uxoribus veluti speculum, ad cuius intuitum suos ipsae mores forment atque componant, eleganter Tiraquell. d. Legibus Connubialib. gl. 9. num. 230.

31. Weiber Güter.

Maritum pro uxoris obligatione conveniri non posse, constat, nisi pro ea [orig: eâ] se obnoxium fecerit. l. cum te possessiones. 3. et rubr. C. ne ux. pro marit. vel. mar. pro uxor. Et poenam ibi esse debere, ubi noxia est, sanxit Imp. in l. sancimus C. de poen. Unde si cut ob maritalem culpam uxores inquietari leges vetant. l. 3. d. t. Sic et ob uxoriam culpam inquietari maritos in legibus passim fundatae correlativorum regulae prohibent. Es werden aber dißfahls deß Manns Güter geachtet, mcht allein, die er vor der Ehe gehabt, oder nachmahls vor sich selbst ererbt, oder sonsten vberkommen, sondern auch, die ihme sein Haußfraw zur Ehesteür eingebracht, vnnd was er darauß oder damit erlangt vnnd erworben. Franc. Pfeil. cons 38. num. 3.

In dem Sächsischen Rechten ist versehen, daß Mann vnnd Weib, zu ihrem Leib kein gezweier Gut haben, Item, daß der Mann an deß Weibs Gut, kein andere Gewöhr hab, dann in Vormundtschofft Ladtr. lib. artic. 31. Diser Articul begreifft aber den Fall nicht, da ein Ehe Contract mit sonderlichen Persohnen vnd gedlingen, wie es beederseits mit dem Gut soll gehalten werden, ist auffgericht worden, sondern redr allein in dem Fall, da kein besondere Ehestifftung vnnd Beredung, wie es zwischen den Eheleüren, mit ihrem Gur solle gehalten werden, enthalben.

Nach deß Weibes Todtfall aber behalt der Mann alles was fahrendr vnnd beweglich ist, ohne die Gerade. Vnnd dannoch wann schon die Fraw ihrem Ehemann insonderheit kein Ehegelt außgesetzt, so wäre doch das Gelt, so sie ihme zugebracht härt, sein, sowol als ihr, vnd nach ihrem Todtfall, blib es sein allein erblich vnnd eigenthumblich, vnnd köndre ihme der Frawen Handlung ansolchem seinem Rechten zu keinem Nachthail geratchen. Pfeil. d. cons ad fin.

32. Weich Bischoff.

ADDITIO.

De suffraganeis, et quod S. Wilibaldus et Successores eius (Episcopi nimirum Eystettenses) sint suffragenei et Cancellarii Sedis Moguntinae. vid. P. Gretserum in Divis Eystettensibus lib. 1. cap. 15. quo tamen loco et nomine (suffraganeorum nimirum) non intelligit titulares illes Episcopos, quos Germani ab

initiando et consecrando vocant, Weichbischoff, qui sunt Episcoporum adiutores, et in Episcopalibus functionibus Cooperatores seu Vicarii; sed Episcopos, qui Metropolitano alievi subsunt: Tales enim iam olim Suffraganei nominabantur partim quia a Metropolitano ad Synodum vocati, suffragii ius in ea habebant, partim quia non nisi Metropolitani suffragio consecrari poterant. Illi alterius generis Suffraganei olim Chorepiscoporum nomen habebant, ut in lib. d. Clericis cap. 17. docet Card. Bellarminus, quorum usus praecipue in Germania, ubi Episcopi simul sunt sacri Romani Imperii Principes, amplissimis Dioecaesib praefecti, non tantum quoad spiritualem Iurisdictionem, sed etiam quoad temporalem. Quocirca necessario Adiutoribus egent, in quos partem laborum transferant, exemplo Moysis, qui cum regendae tantae multitudini, et audiendis omnium quaerimoniis, litibusque definiendis, solus non sufficeret, socios sibi adscivit, cum quibus occupationes partiretur.] Ioh. Iac Speid. V. I. Lic.

33. Weichbild.

Weichbild ist vnd heist, ein weit Gebiet, so weit nemblich einer Statt Gebiet mit ihrem Recht geher Weichbildart. 9. in gloss. Dann das Wort Weich, hat bey den alter Sachsen geheissen, lurisdictio, das ist, Gericht, Gebiet: Sintemal maneinem Gebietenden weichen maß, oder wo ein weichen ist, da ist auch zugebieten, etc. Vnd das Wort Bild, kan hit heissen ein vorgedildet Land, Feld, etc. Barthol. Scheraeus inn der Geistlichen Sprach-Schul.

Nomina Weichbildiac Rulan di quando coeperint. vid. Dn. Gryphiandr. hoc tractr cap. 71. ubi num 9. ait, ist derowegen Rulandsbild, nichts anders, als Weichbud, das ist, Statua, per quam notatur, ibi esse forum publicum causarum, Iurisdictionem, locum lustitiae, districtum, territorium, oder wie es die alten Tentschen eigentlich genennet haben, mallum publicum, ein Mahlstatt, da manfrey Kayserlich Gericht hält. Et cap seq. inquit; Weichbildi vox si cut multis incongrua videtur ad signifrcandum id, quod volunt, ita eius varias notationes comminisci licet. Hieron. Treutler. 1. disp 3. th 10 lit. a. ita dictum putat, quasi Weichhild, id est, vici voluntatem. Quae alias Statuta Willchur appellamus. Quidam Weichbild, quasi eingeweyher Bild, dictum existimant. Sed vide Gryphiandr. per tot. capit. 72.

34. Weich-Frid Recht.

Quid sit Weich-Frid Recht, vide Gryphiandr, de Weichbildis Saxonicis, cap. 70. num. 3.

35. Weidmesser schlagen.

An nobilis, cui in actu venationis, das Weidmesser geschlagen wirde, vel propterea, quod in exercitiis tormentorum vel Balistarum a scopo aberraverit, vel alias die Saw, ut loquimur, bekommen hat, a scurra flagro quodam ligneo seu tabella supet nates petcutitur, oder gepritscher wirdt (quem morem a Romanis antiqui oribus ad Germanos dimanasse [orig: dimanâsse], probat Sim. Maiol. tom. 2. dier. Canicular. colloq. 6. fol. 3 53. ) actione iniuriarum agere possit? Negat Ios. Nolden. tract. destat. nobil. cap. 13. num. 83. et seq. Quia per iocum et lusum non infertur iniuria. 2. 3. §. 3. ff. de iniur. Farinac. lib. 3 pract. crim. quaest. 105. num. 125.

36. Weinen.

Statim natos nec ridere nec flere, sed vagire tantum, et vagitum non esse fletum, multis docet Talenton, rerum reconditar. lib. 1. cap. 22.

An indicium sortilegii vel veneficii sit, nit weinen können. dix alicubi in Delibat. et Consiliis.

37. Weinkauff, Gorrspfenning.

Cum in contractu emptionis venditionis, quando arrha intervenit, detur locus paenitentiae l. contractus in fin. C. d. side Instrum. sequitur, quod is, qui contractum revocat, in nihil aliud teneatur, quam quod vel arras perdat. vel receptas in duplum reddat. Nec potest eo loci agi ad interesse, cum revocans contra Contractum non veniat, et sic in nullo damnificet alium: ea enim fuit a

principio natura contractus, ut revocari posset arrhis acceptis. Imputet namque sibi, qui cum fortissimo poterat vin culo ligare et munire contractum, scil. consensum, quo ex bona fide nitebatur, fragiliori vinculo arrharum usus est. Zasius singul. respons. lib. 2. cap. 24. num. 2.

Nec obstat in contrarium, quod perditio et duplicatio arrharum poena sit, quae non excludat interesse: arrha enim in principio non datur, nec super ea convenitur in modum poenae, sed pro argumento emptionis, et ut evidentius constet convenisse de pretio. Sed dicamus, quod damnum arrharum redundet in poenam, nihilominus tamen et facultatem paenitendi praestat, ut sic interesse excludatur, Zas. d. loc. num. 4. et seqq. ubi limitat id, quod de paenitentia dictum, quando bibales pro testimonio contractus darentur, vulgo Weinkauff, quemadmodum in Germania mos est: huiusmodi enim bibales non habent vim arrhae, sed ideo dantur, ut hi, qui praesentes fuerunt, de contractu recordentur: hoc namque casu non haberet locum paenitentia, cum contractus iste solo consensu niteretur. Simile est, cum datur Sancti alicuiu denarius, vulgo Gorres Pfenning.

Limitatur itidem, si expressa esset poena, ut et si arrha loco pretii, zum Ankauff oder Kauffschilling daretur: tunc enim non solum paenitentia locum non habet, sed nev utriusque partis consensu nudo, contractus, in quo cessavit iam res esse integra, dissolvi posset. Item in contractu matrimonii, secus in sponsalibus.

38. Weiß-Pfenning.

Alborum duplex genus alii enim in Saxonia nati, dicuntur witten, quos Lübecenses primo, post alii quoque cuderunt, Tileman. Fris. in tract. von der Müntz, p. 3. cap. 13. ubi de valote; alii in tractu Rheni, et dicuntur Weißpfenning, iuxta quos pleraeque monetae sunt aestimandae, et etiamnum, sed non ita crebro taxantur. Frcher. de remonet.

39. Welsch.

Quicquid excellit magnitudine, Germani Italum appellant. Georg. Fabric. annal. urbis Misniae. lib. 3. f. 223. Sic Welsche Ganß, Anser magnus Penelops, Welsche Nuß, Welsche Erbsen, Welsche Hüner, etc. Ira sumitur Welsch pro raro peregrino. Alias vocant Welsch, alles so nit Teutsch ist. Proprie autem, Welsch, a Wallonibus est, quo nomine fere Gallo-Belgae appellantur, et dicuntur Wallones, vom Wallen. Unde et aller proire Galli adhuc hodie usurpant.

40. Weme.

Dictio, Cuicusque, weme, effrenata est, et neminem excludit, c. sollicita. 6. vers. quodcumque ligaveris. ibi Abb. extr. d. maioritat. et oboedient. Ne quidem in materia odiosa aut restringibili, cum propria et ampliativa dictionis huius significatio, etiam hic retinenda sit, Aretin. in l. cum de legat. ff. de testam. Socin. consil. 297.

41. Werchtegen.

Werchregen appellabant Veteres, qui apud nos sunt Statthalter Compositum videtur ex Werck, quod vulgare est; et antiquo vocabulo Tegen, quod virum significabat, sicut in Historiis antiquis Alamannicis saepius invenire est, der küne Tegen, der streiti bare Tegen, der starcke Tegen, id est, der küne Mann, der streitbare Männ, der starcke Mann oder Held, et sic Werckregen, ein Werckmann, ein Werckmaister, quod nobis adhuc frcquens est pro Bawmann, Baw Obrister, Bawmaister, adeoque Wercktegen et Werck Obristen, apud Veteres nihil aliud fuisse videntur, quam hodie Bawmaister. Killinger. de Ganerb. discurs. 3. num. 175. et seqq. nec alii videntur, quam quos Caesar. d. bello Gall. vocat Vergobretos.

42. Werdk.

Veteres Germani Insolam dixeruns einen Werder. Schneide Wein. in §. Insula. nu. 7. instit. derer. divis. Noe Meurer.

in tract. vom Wasser Recht. De huius Germanicae vocis significatu, in Instrumento Investiturae Comitis Frisiae orientalis positae, prolixe disputatur in Consil. Iohan. Gaeddaei, de alluv. maris. num. 344. Ego cum Dn. Iohanne Gryphiandro. in tract. de Insul. cap. 1. num. 14. generalius esse, et tam [orig: tâm] Insularum, quam alluvionum, alveorumque incrementa, adeoque et angulos terrae in confluente fluminum includere conicio: ita dictum a fiendo: quod est werden. Sic Imperiale oppidum Dona Werda dicitur, quasi Danubiana Peninsula. Quod Sueci Holm vocant. Unde Stockholm, et multorum aliorum locorum terminationes, eo loci. Sed a Werd sunt derivata Werdun et werden. In quo plurimae urbes et pagi Frisiae desinunt, ut Leo Werdia, Bolswerdia. vide Ubb. Emm. de Republ. Fris. Qui tamen Werd pro tumulo sive loco editiore interpretatur, ad pascua pariter et sementem apto: vide Gryph. d. loc. Sic et Tubingae adpellatur der Werd, ubi pascua publica sunt ad Nicrum, aliosque rivulos vicinos.

43. Westphalisch Gericht, oder Proceß.

Constat in multis Privilegiis Statuum inveniri, daß sie wider die Westphälische Gericht befreyer seyen. Undo apparet, magnam olim potestatem ac latitudinem, simulque rigorem intolerabilem horum Iudiciorum fuisse. Sed vide Freher. tr. sing. et Dn. Griphiandr. intr d. Weichbild.

44. Wette.

Saxonis est mulctate: inde Gewette, mulcta. Quam vocem Itali in guadiam convertentes, pro sponsione accipiunt, sicuti ex Saxonico Gewöhr, facta est guaranda: Neque procul abludit notatio gloss. ad art. 64. lib. 3. num. 2. das Wörtlein Wetts, hatßt sovil, als wehe thun. vide Griphiand. de Weichb. cap. 69. num. 7. et seq. Alemannis Veteribus Wizzi pro paena, vid. Preher. in Symbol. Alemann. Saxones mutant S. in T.

45. Wetten.

Sponsio dicitut ab eo, quod sonte fit vel dicitur: uti etiam spondere, quasi sponte dicere, dare ac promittere. Iohan. Goed daeus, in l. 7. num. 16. ff. de vere. signif. Vocabulum hoc sponsionis licei s1unw\numos2 a Dd. sumatur. Hic tamen id usurpamus pro eo, quod Germanice dicimus Wettung; item wetten. Recte autem definitur, quod sit promissin quaedam reciproca, qua [orig: quâ] quis perdendo obligatur, vel pecuniam, vel quid aliud solvere, quae sponsio ludicra erat, et non nisi ludendo antiquitus committebatur. Casp. Anton. Thessaur. lib. 2. qu. Forens. quaest 19. a pr. de ea [orig: eâ] re vide Hering. de fideiuss. cap. 18. num. 42. et disputationem singularem, inter inaugurales Argentinenses. Molinam. d Iust. et lur. tr. 2. disp. 508. et me, in delibatis. lib. 2. ff. quaest. 16.

Sponsi ones autem an et quando sins licitae, docent Petr. Biusfeld. ad c. naviganti. de usuris. qu. 5. fol. 550. Stracha in tract. d. Mercatura. ubi etiam de sponsionib. Philip. Fabri in tract derestitution fol. 112 etc.

Schaeffer. practic. quaestion. lib. 1. quaest. 34. et Pfeil. consil. 34. qui idem consil. 36. de stipulatione paenali, si luserit aleis ut solvat centum etc. agit.

Depositiones das Wetten, videlicet cum de re aliqua [orig: aliquâ] decertantes sequestrum saciunt, quod illi obveniat, a quo steterit veritas, licet modus sit aquirendi non illicitus, secundum Dom. Soto lib. 4. de Iust. et iur. qu. 8. art. 2. Tamen recte ac prudenter facit Magistratus Amsteldamensis et alii, qui in hoc casu actionem iudiciariam non committunt inter Mercatores, vane et temere alioquin, hoc indirecto acquirendi modo abusuros: Keckerm. Cursus Philosophit. disp. 28. quaest. 48 in fin.

Wann einer wettet, diser oder jener werde nicht auff ein Hochzeit kommen, vrd selbiger verhindert wird, casu, vel vi maiori: quaeritur wers gewonnen? Videtur dicendum, es habe der so gewettet, er werde kommen, mehr auff, voluntatem et propensam venien di inclinationem gesehen. Pro neganre militat, daß selbiger auff das factum sein

Praecipui effectus sponsionum, sunt actiones ex sponsionibus emergentes. (1) Competit actio ex stipulatu, si per stipulationem sponsio facta fuit, si curaverit, ne conditio exsistat arg. l. 85. §. ff. d. V. O. l. iure civili. 24. ff. de coudit et demonstrat. Et hoc asu etiam adversus heredes agi potest. per l. 57 ff. de V. O. (2) Actio ex pacto, si nudo pacto sponsio facta fuerit.

(3) Actio praescriptis verbis, quae non solum adversus spondentes datur, si condition em implere nolunt, quam possunt, l. 59 ff de contrah. empt. Verum etiam adverlus eum, qui pignus apud se depositum victori dare recusat. l. 17. §. ult ff. de praese. verb. (4) Actio pro eo quod interest obligationem revocari, si quis aliquem dolo ad sponsionem traxerit. Stracha de sponsalib. part. 4. cap. 14. num 1. (5) Actio de dolo. l. 5. 6. et 7. §. 3. de dol. Ut si quis dolo aliquem ad spondendum pertraxerit, exemplum tradit Stracha. d. l. quem vide.

Sponsionibus hisce contraria exlstunt. (1) Dolus. l. 2. §. 2. ff. de dol. (2) Captatio in verbis, exemplo sit illa lusio. was soll es gelten, ich kenne einen Stattschreiber, der weder schreiben noch lesen kan.

(3) Vis. (4) Metus (5) Causa inhonesta. l. 17. §. ult ff de praesc. verb. vid. Casp. Ant. Thesaur. lib. 2 qu. Forens quaest. 19. n. 6. ubi datur repentio illius, quod solutum est, dict l. 17. (6) Error. Cum errans consentire non videatur. l siper errorem. ff. de iurisdict. Est enim nihil consensui tam contrarium quam errorsi. Unde consensus et error in eodem subiecto consi stere nequeunt. (7) Dubia promissio. Zasius ad l. 108. n. 11. ff. de V. O.

Sponsio facta super sententia certo modo ferenda, an de iuresubsistat. vid. Gasp. Anton. Thesaur. lib. 2. quaest. forens. qu. 19.

De sponsionum iure et modo. vide etiam res quotid. Thom. Herbai. cap. 1. et 2.

46. Wit.

Wic, teste Alfredo anglo Saxone Scriptore pervetusto, quem Gulielmus Camdenus in sua Britannialaudat, autiquis Saxonibus Castellum significavit. Ide affirmant excerpta quaedam ex Nicolao Marschalco, in quil us haec leguntur: Wic in alter Sächsischer Sprach haißt ein Fleck oder Stärtlin, darinn sich die Burger vnd Innwohner, deß Orthe für Gewalt enthalten, etc. Nihil enim moror Crancium, qui Saxon. lib. 2. c. 30. et Metropol. lib. 2. c. 3. affirmat, Wic, Saxonibus esse Sinum excurrentis fluminis, slagni aut maris: Consentit Sethus Calvisius in opere Chronologic. ad Ann. Ch. 861. fol. 558. ibi: Brunsvicum nomen habet a Brunone, et a sinu excurrentis fluminis, quem Saxones sua Lingua Wick appellant, et pars urbis hodie etiam vocatur die alte Wick etc.

Neque dubitarim, Saxonicum Wic, esse a Latino Vicus: sicut a Vella (sic emm veteres pro Villa scribebant. Frisius in dictionario) ortum est vocabulum wölle (unde Suevicum weil weiler) signifi cans domum, vel modicam domorum congeriem, ut Rottwelle in agto Mansfeldico: Cowelle, cuius mentio in literis Monastetii Mariae Vallensis sit. Pleniore item sono enuntiatur Wedel, quo nomine est oppidum in Holsatia et Pagus prope Riddagshusium. Composita in de passim in venias, Borchwedel et Steinwedel in agro Luneburgico: Saltwedel in veteri Machia Brandenburgica: Langwedel in dioecesi Bremensi. Vvero geminatum remansit ex veterum pronuntiatione, quod indicant similia vocabula, puta Vacillo, Vallum, Vanus, Vannus, vaslus, vermis, vidua, quae nobis. Wackeln, Wall, Wahn, Wanne, Wüste, Worm, Wirwe.

Composita etiam Wic invenias passim, ut Catwic, Catrorum Colonia, et Nort Wic apud Battavos: Warwic, et Nor Wic in Saxonia Transmarina sive Anglia: Holt Wic et Gutterswick in Westphalia: Cos Wic ad Albim non proeul a Viteberga: Sleswic

ad Lacum Sliam in Holsatia: Osterwic in Dioecesi Halberstadensi, et Brunswic, etc. Meibonius in hist. Burdewici. fol. 4. Widdumb v. mox infr. v. Wittumsitz.

47. Widerkaüff.

Pactum de retro vendendo, est vulgo der Widerkauff, cum emptio venditio ita celebratur, ut quanducumque venditot pretium obtulerit, res restituatur. per l. 2. C. de pact. int. empt. et vend. nec liberatur emptor, praestando interesse, d. l. 2. Scit namque, rem a se avocari posse, et sic semper est in mala fide c. possessor. de Reg. Iur. in 6. arg. l. 2. C. de pact. quia ilia res merae est facultatis. l. viam. de viapubl. l. pure. §. fin. de except. dol. Grassus lib. 1. comm. opin. c 3. qu. 7. Myns. cent. 1. obs. 10. et cent. 6. obs. 70.

Ubicumque in Contractu venditionis est appositum pactum de retrovendendo, et intervenit modicitas pretii, puta si res valebat centum, et est vendita pro quin quaginta, iunciste contractus censendus est foeneratitius, etiam si emptornon consueverit foenerari.

Nam debemus iudicare actum esse et fieri debere secundum naturam eius: cum natura rei sit de eius essentia. Verum natura venditionis est, ut pretium sit conforme rei venditae: quia si res valet centum, communiter emitur pro centum, vel si non pro centum, non fit excessus neque diminutio pretii communiter et secxundum cursum communem. Lanfranc. de Orianad Clem. dispendiosam, de Iudic. num. 24. si vero pretium est iustum, talis contractus est licitus, et vera venditio. l. 2. C. de pact. inter empt. Lanfranc. d. loc.

De hoc contractu pluribus agunt Ludovic. Molina in tract. de Institia et iure com. 2. aisputat. 373 etc. Ioan ett. d. emption. vendition. sub vact. vetrov. in operefol. m. 388. et seqq. add. Ioann. Iacob. Speidel. in Sylloge Quaestion. verb. Pactum. retrovendendi part. 1. et 2.

ADDITIO

Ac notandum hic, quod venditor reluere volens ex pacto de retrovendendo, non teneatur ad totalem integri pretii refusionem, sed sufficiat, si partem duntaxat pretii, das Angest vulgo, osserat, et pro reliquo certum tempus, termmosque et ipse petat, quales forte emprori antea in dulserat, auff gewtse Zeit vnd Zihl, Scheffer. pract. Question. lib. 3. quest. 10. ubi hanc opinionem rationibus et praeiudiciis firmat, contrariisque argumentis respondet. Et certe si rem eodem pretio (ut vulgo Instrumentis super huiusmodi Contructibus confectis inserl solet, daß die Widerlosung mit ebenmässigem Wehrt vnd Gelt beschehen soll) venditor recuperare debet, consequeus utique est, iisdem quoque induciis atque dilationibus, quales emptor antea habuit, et ipse fruatur: cum mora solvendi sit quaedam veluti pretii diminutio, l. circa legem. ff. ad l. Falcid. quatenus intervallum temporis, et interusurium huius spatii minorem facit quantitatem, uti et e converso, pretii universi representatio maiorem. Tanta quippe pro varietate maturioris aut tardioris solutionis in iure nostro vis est, ut pro varietate eius et ipsa varietur, adeoque plus solvisse intelligatur, qui maturius solvit, et contra minus, qui tardius solutionem expedit, Tiraqu. d. retract. lignagier. §. 1. verb. pretium. gloss. 18. num. 35.

In tantum, licetis, qui ad retroven ditionem tenetur, rem pluris vendere queat, nihilominus tamen ei, qui ius ad rem habet, eodem pretio quo vendidit, restituere reneatur, per tradita Franc Pfeil. consil. 46. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

48. Widerlag.

Dotalitia vel Doeria, Gallice Dovarves, quid sint, vid. Rebuff. de sent. provis. gl. 3. fol. 78.

Differt nostris moribus vom Widumb, vnnd auch Morgengab. Widerlag, est Donatio propter nuptias, dotem quae plerumque aequet: ac ut dos apud maritum, ita die Widerlag ad dies vitae, etiam si ad alias nuptias convolaril [orig: convolâril], permanet. Hoc de consit etudine, non autem de iure. vid. Sicnard. ad tit. C. d. donat. propter nupt. Widumb, a vidua derivatum, vid. infra Wirtum-Sitz, est victalitium pro vidua, quod maritus constituit uxori, non e contra. De Morgengab, quae est pretium Visginitatis, dixi supra suo loco.

De his donationibus, videri potest Bocer, in tract. d. donation. cap. 10. ubi quomodo differant, docet item Brunner. de Collationib, cap. 4. num. 815. Ac olim maritos dotasse uxores, et non uxores maritos, dixi supra verb. Heyrat Gut.

49. Widerlösen, lösen.

Verbum luere, lösen oder widerlösen, tantum pignoribus, non autem emptioni et venditioni convenit, ut patet ex rubr. C. de luit. pignor. vid. Ludolph. Schader. cons. 32. num. 43 etc.

50. Widertäuffer.

De hisce ita Lambert. Hortensius, de Anabaptistis. m. fol. 7. Principio [orig: Principiô] omnium satis constat, varios errores, reviviscentibus nostra tempestate humanitatis studiis, iam tum in Ecclesiam irrepere coepisse. Horum autem plerique ab obscuris auctoribus et rudibus bonarum literarum ortum habuere. Sed cum alii aliis pestilentiores essent, eum nemo non iudicarit orbi pernitiosi ssimum fuisse, quo consensus humanae soceietatis perturbatus fuit: quo nihil sanctum in vita, nihil iure proprium haberetur, nullus esset Magistratus, nullis viveretur Legibus. Sed aureo (quod in fabulis est) renato saeculo, mortales sua sponte fidem servare cogerentur. His ceu fundamento Anabaptistae, homines fanatici, postremo exorti, nullo Iudicio nixi, rationis et Legis naturae expertes, omnia Divina et humana pervertere coeperunt. Nam cum Legibus soluti viverent, ferarum ritum, et latrocinantium vitam sequuti magis videntur, quam ductum naturae humanae. Illi enim rapere aliena, Sacrilegiis fana infestare, stupris omnia polluere, iisdem sacris non intiatos trucidare, nullum forum, nulla iudicia exercere, uxores nullo certo numero habere ad libidinem, pium ducere. Vide etiam isacium Pontanum, in seript. urbis Ambsteloaamenfis. lib. 2. cap. 5. et seqq. Hocque etiam sequentia comprobant Exempla.

Anno 1525. hat ein Ehrsamer Raht zu S. Gallen vil vnd schwären Vberlast von den Widertäuffern, welche Sect sich bey jhnen auch gar einließ, vil legr mangefangen, man hielt offentliche Gespräch vnd Disputationes mit jhnen, die Räht waren nicht gesinnt, jemando am Leben zustraffen, dieweil man anderst waher Bericht namb, daß wenig verfahren, sondern jhrer vil nun halsstertig machen wolte. Zuletst aber, war jhres vngehorsamen trutzens sovil, daß die Räht, klein vnd groß der Statt S. Gallen sich vereinbgretend, 200. redlich gestandner Männer von der gemainen Burgerschafft zu jhnen in disem Fall sonderbarlich schwören zulassen vnnd mit Gewöhr vnnd Harnisch auff alle Stud, Tags vnd Nachts zuverfas, sen, wer oder welche die wärendt, die eines Ehrsamen Rahts Gehaiß, Willens, Gebotts vnd Ansehens nit geleben, sondern sich wider gerhone Aidts Pflicht demselben widersetzen, vnd eigens Bewalts vnd Mutwillens sich behelffen wolte, etc. Daß man den oder diselbigen mit der Handt vnnd Tharzu Gehorsame weisen, vnd keinem freflen Gewalt, weder ranm nochstatt geben wolte, so fere Leib vnd Leben gelangen möchte etc. Hierab entsatzen sich die Widertäuffer sovil, daß sie jhr stürmen vnnd zusammen lauffen, nach außgangnem deß Rahte Verbott sinckenliewssend, vnd kam die Statt zu ruhe. Dann, nachdem man sie an Gelt anfieng straffen, lissendt sie die Milch garnider, vnnd wurdend so geschlacht, als die Lämble.

Anno Christi 1526. begab sich ein wunderbahrlicher und erschrocklicher Handel zwischen zweyen Widertäuffern und Leiblichen Gebrüdern Thomam unnd Leonharden den Schickheren, welche beede in S. Gallen Gerichten seßhafft, und auch Burger warend, zween ansichrig, von Gestalt und Wesen vornemme redliche Gesellen. die hatrendsich den 7. Tag Februarii fampt ihren Weibern unnd Geschwistrigten, zu angehender Nacht, in ires Vatters Hauß, ob der Statt hinder

Von den Hutterisch: vnnd Märet schen Widertäuffern, vid. Schick fus. in ger Schleier Chronicklib. 4. cap. 35. Vom Bauren Krieg, ibi vom Münzer, vid. Binhard Türingische Chronick, ad An. 1524. et seq.

51. Widerumb, abermahl, nochmahl.

Licet dictio iterum. ex propria significatione, designet geminationem, et numero binario sit contenta; tamen in materia editionis Instrumentorum, ratione subiectae materiae exponitur, id est, quoties opus fuerit. l. veluti. § haec vox. ff. de edend. gl. in c. suae nobis. ibi Panorm. de appellat. Nicol. Everhard. in loc. legal. loc. a subiecta materia. num. 10.

52. Widereuff.

Actio ad recantationem, auff einen Widereuff, consuetudine introducta, et iuri civili incognita est. Licet in vetustiori antiquitate eius vestigia occurrant. ut docui in disp. 2. d. Iniur. inter Tubingenses. thes. 17. et. seqq. unde etiam perpetua est. d. disp. thes. 33. consuetudo enim habetur pro lege.

Actionem ad Palinodiam vel reclamationem, auff einem Widereuff, hodie Civilem esse, defendunt Marquar. Freher. lib. 2. de existim. 9. numer. 4. Muns. cent. 2. observat. 98. Wurmser. pract obs. tit. 9. observ. 8. Andr. Gail. lib. 5. obs. 65. num. 5. ubi dicit in Camera Imperiali receptum, non Criminale sed Civile iudicium esse, quando ad recantationem sive ad Palinodiam agitue: recipiuntur enim ibi quottidie libelli iniuriarum, ad reclamationem concludentes, qui recipi et admitti non possent, si criminale Iudicium esset: cum vigore ordinationis Cam part. 2. tit. 28. §. Vnd sonderlich ut et totius Germaniae consvertudine, (nam iure communi secus est, Clarus §. fin. quaest 94. num. 3. Myrisinger. d. observ. 98. ) nulla causa Criminalis, excepta [orig: exceptâ] fracta [orig: fractâ] Pace ibi agitari possit aut debeat, Mynsing. respons. 7. decad. 1. num. 15.

Ob quam causam receptum, approbatumque est, ut haec actio quia Civilis, cum actione iniuriarum ad aestim ationem cumulari sive in eodem libello coniungi, moverique possit. Wurmser. pract. obs. tit. 47. de iniur. obs. 8. in fin.

In Saxonia post novam Constitutionem Augusti, p. 2. cap. 4. dictam actionem, criminalem esse, tradit Moller. 1. semestr. 23. propterea quod simul cum recantatione pro qualitate in iuriae, etiam carceris vel relegationis poena coniungatur. d. const. 24. vers. Darüber auch vnd daneben. Quod tamen Wesenbec. in par ff. de Iniur num 18. improbat, dum dict. Constit. Palinodiam quasi Civilem separatam dicita poena Criminali, sic ut utraque debeatur, quod aliter esset, si

utraque Criminalis foret: quia nemo duabus poenis est affigendus. Berlich. 5. concl. 62. num. 13. mixtam vocat. Sed de retorsi onibus vid. tractat. sing Roenemanni et Harppr. in tit. Inst. d. iniur. item me in disputat. ad Ius Municipal. Würtemb. part. 1. ubi de iniur.

53. Widumbguet.

Widumbguet est dos Ecclesiae, mansus Ecclesiae dotis loco datus, welche Güter hernach den Bawren als Erblehen verlihen werden.

54. Wie, gleich wie, etc.

Bald. Paul. de Castr. in l. pen. Cod. de instit. et substit. etc. tradunt, illa verba, prout, iuxta, secundum, sicut, quemadmodum et si milia, posita in transachione, Investitura, privilegio, sententia, contractu et si mili dispositione, referente se aliud, non con ditionaliter, sed causative intelligen da esse. Unde Boer. decis. 16. refert in Cons. Burdegalensi, se Praesi dente, cum quidam in iudicio inferiori obtinuisset restitutionem in bona controversa, ut ea possideret, iisque uteretur, frueretur, quemadmodum Pater ipsius fecisset, et condemnatus petiisset sibi probari, qualitet Pater actoris ea possedisset, antequam sententia exsecutioni mandaretur, et repulsus appellasset, iudicatum fuisse: Verba sententiae causaliter intelligenda, quia Pater actoris possedisset, non conditionaliter, si possedisset, et propterea appellato nulla probatione opus esse, et appellantem in expensas condemnatum. Sed hac de re vide Mollet. libr. 2. semestr. cap. 32. per tot.

Dictio Sicut, om nim odam si militu dinem denotat, tam in substantia, quam in qualitate. l. sicut C. de act. et oblig. c. fin. et ibi Ant. de Butr. notab. 4. extra de restit. spoliat. c. olim. extra d. U S. Socin. Iun. consil. 76. numer. 44. lib. 1. Similiter et dictio ita, significat ad modum et similitudinem. Hieron. Gratus. cons. 86. lib. 1. Schrader. consil. 14. num. 201. vol. vid. Tusch. pract. conclus. lit. D. conclus. 347. et 374.

55. Wie oben gedacht, oder gemeldt, jetztgehörter massen.

Per dictiones ut supra, censentur repetita omnia superius narrata. Alex. cons. 59. num. 21. vers. non obst. vol. 3. Paris. cons. 48. bum. 14. lib. 2. Decius. cons. 227. nu. 3. Eaque verba relationem omnium supra dictorum faciunt, ut doce5 Ruin. cons. 183. volum. 2. Socin. Iun. cons. 170. nu. 34. vol. 2. vid. omnino Layman. in causa Honoldina num. 379. et seqq.

Per verba jetzt gehörter massen, restringi videtur dispositio ad prius expressa, Gravetr. consil. 98. nu. 8. Menoch. cons. 95. num. 128. Saepius autem verbum illud relativum est non substantiae, sed qualitatis, ut testatur Bart. in l. cunctos populos. num 3. in fin. et nu. 4. C. de summ. Trin. et proinde non restrictive, sed demonstrative adicitur, Bart. in l. omnes populi. num. 1. in fin. ff. de l. et l. Alciat. consil. 6. num. 5. lib. 6. ut et alias in dubio solet. Gravett. cons. 301. num. 5.

56. Cl. Wie von Alters herkommen.

Clausula haec in Investituris posita, non semper importat feudum antiquum: Feudum enim antiquum Domini voluntate, in extraneum, hoc est, eum, qui in prima Investitura non erat comprehensus, cessione vel emptione translatum, in illius cessionarii vel emptorie persona fit novum. Schrader. de feud. p. 8. c. 4. n. 39. et Rosenth. c. 2. concl. 22. n. 1. etiam si tenor Investiturae alias quantum ad substantialia, mutatus non fuerit: sufficit enim seriem successionis esse mutatam. c. 1. qui test. sint neces tap. 1. de fratre de nov. benef. invest. Zas. consil 13. num. 17. lib. 1. fac. tradita I hessauri decis. 146 num. 10. Quin adhuc novum efficitur, quamvis Dominus in investitura adiciat, quod illum investiat de isto feudo, prout venditor aut cedens ille hoc possederat, vel a nobis in feudum tenuerat. Rosenth. d. concl 22. num. 2.

57. Wildbann.

Ob Vorst vnd Wildbann ein ding: oder was vnder disen beeden für ein vnder schid seye? vid. Bidembach, qu. 15.

Ius venandi alicui competens ratione maiorum ferarum vocatur venatio superior, die hohe Wildbann. in ferior autem in feris est minoribus. Sixtin. de Regal. cap. 8. num. 48. Sic nonnumquam duorum Principum vel nobilium uni in minoribus, alteri in maioribus feris ius venandi competit: Pruckman. §. venatio. cap. 4. nu. 67. ubi quantum a quolibet possessum, tantum quoque censetur praescriptum. Camman. de Maiestat. disp. 7. thes. 81. Paris. cons. 14. n. 25. lib. 1.

Iureterritorial ac Regalium, von Landts Fürstliche Obrig. Herelig: vnd Hochheit wegen, competunt, ut êtiam insalutatis der Cent: vnd Vogtheren, eorum districtuales, etiam der Vncentbarn vnd Vogreylichen Vndersassen vnd Lehenleuthen, ad Jagt, Volg, Pferdt oder Handfrohn vnd Dienst, zu vortführung der Jagt Hund, Zeugs vnd Netzgarn Hundts Lager, Jagt: Vorsts vnd Hundshaber, Abzug auff den Gütern, Jägerzehrung, die Bawren: vnd Schäffer Hundt mit Retren vnd Brügeln oder Knitten zubelegen, Pfandung, Waldmied et similia conse quentia der Wildbann, in recognitionem Iuris dictionis Forestalis, von den Forst: Vnnd Jägermaistern, auch Forst Flur. Wilds. Wacht; vnnd Holtzgerichts Landrknecht auch Feld, schützen moneantur, puniantur ac vocentur Siquidem aliquis ratione solius der Cent: vnd Vogttey mihil potest sibi de Iuribus foresti ac Iurisdictione forestali, aut aliis banni ferini accessoriis et consequentiis, ut sunt vitra modo recensita, Waldtordnung publici ren, Hegung, Schliessung, Bannirung vnnd Oeffnung der Gehültz, Vogelherdt, Schneid vnd Baiß, vnnd deroselben andere Pertinentien. Leipold. apud Arumae. tom. 1. discurs. 13. quaest. 11. fol. 274.

58. Wilderer.

Non esse saevien dum in eos, qui illicite fuerint venati, docet Arnisaeus de Maiestat. lib. 3. cap. 4. num. 3. fol. 522. Etenim quicquid delinquunt ferarum captores, non aliter delinquunt, nisi quod Mandatis Magistratus non oboediunt, aut alienos agros ingrediuntur, quod, certe crimen non est tanta [orig: tantâ] severitate vindicandum.:vide omnino Eberh. Speckhan. quaest. iur. cent. 1. quaest. 98. per tot. Boss. in tract Crim. tit. de reis requir. n. 1. Heig. lib. 1. quaest. 15. n. 79 qua [orig: quâ] Galeatius Sfortia coegit Colonum, leporem, quem ceperat, crudum cum peele devorare, ex quo mortuus est. Corius vol. 3. Histor. Mediol. Henricus 2. et Richardus I. Anglorum Reges solebant oculis et genitalibus multare, qui regias capiebant feras. Henlish. in horum vit. Nam Carolus V. in const. poen c. 169. distinguin inter subtractionem ferarum ex leporario, quam furto aequiparat, arg. l. 3. §. feras 9. de acqui. poss. Natta. cons. 375. nu. 8. et seq. lib. 1. et inter simplicem bestiarum liberarum venationem, quam pro modo delicti vindicandum relinquit. Ius Saxonicum expresse vetat poenam vitae aut corporis irrogart. Verba sunt lib. 2. Landr. art. 6. Da GOTT den Maneschen schuff, gab er jhme Gewalt vber Vögel, Fisch vnd alle wilde Thier, darumb haben wir das ein Vrkundt von Gott, daß niemand sein Leben an disen dreyen verwircken kan. Ex qua [orig: quâ] constitutione Thomingius et ahi colligunt const. Sax. consult. p. 4. p. 8. per tot. numquam fas esse Iudici, talia delicta gravius, quam exilio punire. dMohr. de iur. venat. part. 1. cap. 4. num. 4. Soto de Inst. et iur. lib. 4. quaest. 6. art. 4. Gail. 2. obs. 68. nu. 10. Et Alphonsus a Castro lib. 1. de potest. legis poenal cap. 6. Tyrannos appellat, qui morte mulctari ivent quemquam ob interfectum cervum, pluris bestiam, quam homincm aestimantes, qua de re ita scribit Sarisberien. in polyecr. lib. 1. c. 4. In tantam quosdam, inquit, vanitatis venatioriae instinctu, erupisse vesaniam, ut hostes naturae ficrent, conditionis suae immemores, Divi Iudicii contempores, dum in vindictam ferarum imaginem Dei, exquisitis subiungant suppliciis. Si vero ex proaeresi multiplicentur delicta, aut ad venationem accesserit animus laedendi alterum, non dubium est, intendi quoque oportere poenam. l. capitalium. §. solent. de poen. §. 1 et quae ibi not. Inst de in bon. rapt. Farinac. qu. Crim. quaest. 23. num. 2. Fachin. lib. 1. controv. Iur.

infiu. v. Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 92. ubi de poena der Wilderer.

Ergo hic [orig: hîc] ut in furto, malus habitus et quando nulla spes adest, quod delinquens animum sit mutaturus, et pertinax contemputs ordinarii Magistratus punitur.

59. Würth. vid. supra lit. G. verb. Gastgeb.

ADDITIO.

An Caupones, Nautae, Stabularii etc, Würth vnd Gastgeber hospitibus de rerum in cauponam, navim et stabulum, etc. illatarum periculo teneantur? qua [orig: quâ] de quaestione vide Hermann. Stamm. in eleg. tractat. de servitute personale. lib. 2. cap. 16. per. tot. ubi late decasibus fortuitis et improvisis tractat, a quo et qualiter probari debeant, demonstrat.

Caupones autem et Stabularii, etc. licet mercedem non pro custodia accipiant, custodiae tamen nomine obligantur. Quod ideo constitutum, ne cauponibus detur materia cum fueribus adversus eos, quos recipiunt coeundi. Nequ vero hoc grave alicui videri debet, cum sit in arbitrio eorum, ne quem recipiant, sunt verba Ulpian. in l. 1. §. 1. ff. natura. caupones. etc. Hoc quidem est regulare, sed dantur casus, in quibus caupones etiam inviti hospites recipere coguntur, Eorum primus est in eo, qui publici hospitiii munus, suspensa [orig: suspensâ] haedera [orig: haederâ], mu auffgehangenem Schilt, profitetur; hic enim omnes viatores, nisi forte propter multitudinem eorum non possit, aut alia ex post facto nova causa supervenerit, quae ipsum excusset, recipere cogitur. Caroc, d. locat. et conduction. part. 3. qu. 30.

Secundo aliquis in casu advenientis multae militiae ad recipiendos hospites iure cogi potest, da man für die Soldaten Quartier geben muß. Ac in loco, ubi comitia celebrantur Imperii, nemo inhabitantium ab adscriptione, oder Anschreibung, et munere suscipiendi status, eorumque Legatos est exemputs, Stamm. d. cap. num. 3. ] Iohan. Iac. Speid. U I. L.

60. Wissenschafft. Cl. auß rechter wissenschafft.

Dictio Wissenschafft, secundum propriam et verissimam significationem suam, nihil aliud est, Latine loquendo, quam scientia. Quae scientia a credulitate differt, distaque plurimum Bartol. in l. 1. n. 7. de interreg. action. Cum scire vel Scientiam habere is demum ciatur, qui veritatem certo perspectam habet atque cognitam. c. 1. §. Vasallus si feudum. et not. ibi Bald. ad verb. certa scientia. nu. 1. si de feud. defunct. l. 2. §. idem Labeo. de aqu. Pluv. arc. Iacob. Thoming. decis. 45.

Sic etiam Cl. excerta scientia, eius efficaciae est, ut ex cludat omnem non modo praesumptionem, sed et allegationem et probationem erroris, ignorantiae et doli, Bart. Bald. et Ias. in l. sed etsi quaesitum. §. fin. ff. si quis caut. Paris. cons. 96. n. 70. et seq. lib. 1. Alex. cons. 4. n. 9. lib. 1. Quae itidem Clausula omnem simulationis tollit praesumptionem, Paris. cons. 54. n. 16. lib. 1. Schradet. cons. 46. nu. 24. volum. 2. ut et sub: et obreptionem ac defectum intentionis, Innoc. in c. 2. extra de confirm util. et inutil. Andr. c. fin. extra ut lit. pend. Paris. cons. 3. num. 71. cons 2. n. 124. vid. Schrader. d. loc. num. 56. etc.

61. Wittib.

De la charite qu on doit user envers les Vefues, vid. Guyon. divers. lecont. tom. 1. cap. ult.

Quod viduae Viri familiam et conditionem, ac per consequens privilegia eius retineant, docent Guido Papae quast. 389. Menoch. casu 379. num. 5. et Iacob Benius de Privilegiis Icc. privileg. 91. num. 2. remanet namque in eis viri imago, Bald. in l pignoris C. de pignor. Hinc vidua aliquin plebeia patritio nupta, ac nobilis facta, viri familiam et conditionem retinet. Tiraquel. d. nobilitat. cap. 18. num. 5. Quod tamen diversum est in filiis, qui vivo tantum patre immunitatibus potiuntur, per tradita Benii d. loc. vers. idtamen.

Pourquov l' on appelle le Vefues des Rosy de France Roynes Blanches? disquirit allegat. Guyon. tom. 2. lib. 3. cap. 38. fol. 719. Par Coniecture. in quit, ilme semble, que ce nom est provenu de deux Roynes Veufes, qui avoient nom Blanches. Scavior est la Royne Blanche de Castile, femme de Louys VIII. et autre fut Blanche d' Eureux Vefue de Roy Philippe de Valois. Mais ce nom n' appartient qu' a icelles qui l'ont, et possibile le peuple les a appellees Blanches, pource que iadis durant leur viduite elles portoyent le Voile blanc. ubi addit,

quod Catharina de Medicis, Vidua Henrici II. fuerit vocata Royne Mere, et non Royne Blanche, ultimam vero viduam usque ad Ann. 1609. iterum fuisse appel latam Royne Blanche. Ilse void donques, subiungit Guyon que le peuple donne les noms a beaucoup de choses par inadvertence, et assez mala propos.

62. Wittumsitz.

Habitatio, quae in pactis dotalibus a maritis nobilibus constitui solet uxoribus, quando marito sunt super stites, et in viduitate degunt, quam nos Wittumsitz vocamus, (Widumb namque a viduitate descendit) in eo convenit cum donatione propter nuptias; quod gaudet Privilegio tacitae hypothecae, idque intelligi potest ex iis, quae notat Negusant. membr. 4. numer. 47. et aliquot seqq. Quodque pro alimentis tam constante, quam soluto, matrimonio detur tacita hypotheca in bonis mariti. Nam cum agitur de vavore, sub alimentis etiam habitatio continetur. l. legatos 6. et l. ult. de aliment et cibar. legat. ita notatum in causa Agathae Fordertn contra Schwenden. Dn. Rutger. Ruland. decis. Iur, controv. quaest. 62. vide me disputat. ad Ius Municipal. Würtemb. 1. ubi de praelat. Creditor. Ft quot Widdumb viduae ad vitalitium constituatur, zum Leibegeding, docet Modestin. Pistor. consil. 22. et seqq. vol. 1. Cothman. consil. 50. num. 61.

Dotalitio sive usufructu personali durch das Leibgut, perimitur dos, sive res in dotem data, schwindet das Hauptgut. vide Cothman. vol. 4. respns. 48. num. 54. et Bocer. in tr. d. donation. cap. 11.

Si ergo vidua dotalitium petat, amplius dos peti nequit. Quod moribus Saxonum contra ius commune est introductum. Sed an hoc locum quoque obtineat in Principib. personis? scio dubitatum fuisse. Et magis est, ut negem. Non enim sunt Legibus, quibus subditi reguntur, subiecti. Schaeffer. gart. 1. quaest. 39. ubi de vidua nobili, an succedat ex tenore statuti, et adde Modest. Pistor. quaest. 41. vide Ald. Mascard. concl. 6. Ac notandum, quod Widumb non debeatur viduis, welche in der Naußhaltung bleiben. Utrum autem vidua peccans in corpus suum amittat dotalitium, vid. Guyon. divers. lecons. tom. 1. cap. vlt.

63. Wa anderst, Dummodo.

Dictio Dummodo, interdum facit modum, quandoque conditionem infert, cum rei imper fectae iungitur. Tiraquel. de retract. consang. §. 8. gl. 8. num. 1. Designat etiam praecisum implem entum, et de necessitate adesse debere illud, cui adicitur. Hieron. Gratus. consil. 86 numer. 1. part. 2.

64. Wochen.

Hebdomades, quas Latini septimanas, Germani Wochen appellant, septem dierum; secundum communem usum intelliguntur.

Vnsere Wochen fahen wir nit an, am Sonnabendt, wie die Juden, auch nicht an einem Freytage, wied die Türcken, sondern am Sonntage. Cur hoc fiat, frequentes Bartol. Scheraeus: in der Teutschen Sprache Schul. fol. m. 208. affert rationes. (1) Dieweil Gott an einem Sontag Himmel vnnd Erden zuschaffen angefangen. Gen. 1. v. 1. 2. (2) Weil der HEre Christus, wie etliche rechnen, an demselben gebohren, vnd zum (3) beschnitten, auch (4) aufferstanden ist, vnd (5) den heyligen Geist vber die Apostel außgossen hat. Darumb auch (6) der Sontag deß HEren Tag haißt, kuriakh h(me/ra. Apoc. 1. vers. 10. (7) Dieweil der Juden Sabat (vnser Sonn Abendt) ist gewesen ein Zaichen oder Fürbild vnnd Erinnerung der Schöpffung Heyligung vnd deß zukünfftigen Sabbaths. Esaei. 66. v. 23. oder der zukünfftigen Güter. Ebr. 10. v. 1. unnd aber alle Fürbild unnd Schatten müssen im newenm Testament auffgehaben seyn, so verstrickt uns der sibende Sabbaths Tag nicht mehr, sondern wir bleiben in unser

65. Wolbedacht.

Verbum Wolbedacht, omnem eroris et ign orantiae allegationem plane discutit, atque excludit. Paris. consil. 93. num. 58. vol. 3. Pruckman. consil. 49. num. 6. 4. vol. 1.

66. Wöllen.

Verbum volo, naturalem cuique facultatem tribuit faciendi eius, quod libeat. Oldrad. consil. 187. num. 4. praesertim in ultimis voluntatibus importat plenam dispositionem, per L. Pamphilo. §. Propositum. ff. de leg. 3.

Hocque verbum, si in stitutioni conveniat, rata erit testatoris voluntas. per l. Pamphilo. §, propositum. et ibi Bart. ff. de leg. 3. verbumque volo est fons et radix omnium dispositionum. Corn. consil. 300. num. 9. vol. 4. Bart. in l. servi electione ff. de leg. 1. ibidem Ias. num. 44. et seq. ait Barroli opinionem esse sequendam, Maier. de Testam. lib. 1. cap. 5. num. 12. Utique ubi de sensu Pestatoris constat, frustra fit disputatio de apicibus verborum. l. 3. C. de lib. praeter. l. Pater Severinam. l. in conditionib. ff. de cond. et demonstr. l. ul.t C. quae res pignor.

Secus tamen aliis in casibus, ut si dico, volo tibi vendere hoc vel illud, pro 20. vel 30. per hoc verbum volo, nondum est perfecta et contracta venditio, nisi aliter esset de consuetudine loquendi, per Labeo ff. de suppellect. leg. Ratio est, quia etsi contractus emptionis ven ditionis solum consensum requirat: per l. 1. §. 2. ff. de rer. permut. ibique Gothofredus. Non tamen sequitur, quod illis verbis volo tibi vendere, inducatur venditio, sicut non sequitur volo tibi donare, ergo dono. arg. c. pen. et ibi gl. de regul. transeund. ad relig. in 6. ibi: a liud est profiteri religionem, aliud vovere de profitendo. vide Menoch. consil. 92.

Quid autem deverbo Volo, in contractu Matrimonii dicendum: utputa [orig: utputâ], si Titius dicat Bertae, volo tecum contrahere Matrimonium, vel volo te ducere in uxorem: Ich will mit dir Hochzeit halten, oder ichd will dich zum Weib nemmen, an per illa verba sit contractum Matrimonium, vel sponsalia tantum? Et aliquibus videtur per haec verba contracta solum esse sponsalia: quia verbum Volo, ich will, in his, quae a sola voluntate loquentis pendent, si ad iungatur infinitivo designanti initium actus, eiusque suspensionem, erit contractus sponsaliorum, ut volo contrahere, volo te ducere in uxorem. Et hanc opinionem communem esse, testantur Matth. de Afflict. in constit. Neapol. libr. 3. tit. 19. col. 2. Boer. consil. 40. num. 54. et seq. Vivius in concl. commun. verb. matrimonium, quaest. 489. vide Mozz. in tract. de contractib. tit. de Matrimonio, de substant. et formalib. matrim, num. 24. ubi num. seq. quaerit: an per illa verba, volo te haebere in uxorem, vel volo te tenere uxorem, dici possit matrimonium esse contractum, et respondet quod sic: Nam verba illa, ich will dich nemmen, ich will dich zum Weib haben, non futuri, sed praesentis temporis sunt. Et vus Germanicae Linguae non fert hanc phrasin neque probat: Ich werde dich nemmen.. vide Cypr. de spons. fol. 27. et §§. seqq.

Et porro, per verbum volo, quando adiungitur verbo praenotanti exsecutionem actus per fecti, et sic matrimonii excercitum, censetur matrimonium contractum, ut in supra dictis verbis: et haec videtur communis opinio D. in cap. ex literis. ubi Host. et Abb. de sponsal. et hoc est apud omnes in confesso, matrimonium contractum censeri, quando verbum volo, adiungitur rei: exemplum, volo te ducere in uxorem. Idquo sentit Bald. in l. 1. col. 2. C. desumm, Trinit. Dd. in l. servi electione. §. fin. ff. de leg. 1. et in l. vendentis. C. de contr. empt. et de communi Angel. de Clavasl. in verb. matrimonium. 2. §. 12. Vivius. opin. commun. verb. Matrimonium. quaest. 490.

De verbis, ich will dich nimmer verlassen. vid. Cypr. de connub. fol. 65. num. 13. etc.

Item: Wann ich wolt eine nemmen, so wolt ich euch nemmen. vide Uranium, consil. fol. 3. fol. 211. num. 6.

67. Wucher, Wucherer.

Propter odium usurarum iura et interpretes, pro criminis atrocitate demonstranda, in foeneratores duriores, iniurios et im probos, acriter insurgunt.

Romani etiam multis plebiscitis foenus inhibuerunt, ut gravior mulcta foeneratori, quam furi infligeretur, si cut M. Cato, in praef. lib. de re rustica [orig: rusticâ] scripsit. Certe Lucius Genutius Trib. plebis ad populum tulit, ne faenerari liceret: ac Cato eiusmodi compendia perosus', omnes faeneratores ex Sardinia abegit: ut Livius, lib. 7. et 32.

Dicuntur et Trucidatores Pauperum, Augustinus in cap. quid dicam. caus. 14. quaest. 4. ibi: Quis crudelior est, qui subtrahit alteri aliquid, vel qui pauperem feaenore trucidat.

Infames, per l improbumfoenus. 20. C. exquib. caus. infam. C. infames. 2. §. fin. caus. 3. quaest. 7.

Homicidae. Cato Censorius interrogatus, quid esset faenerari: Quid, indignatus respondit, aliud, quam hominem interficere. Menoch. 2. arbitr. Iud. cas. 398 num. 2.

Delinquentes contra Deum; HOminem et bonos mores. Roland. a Valle. consil. 75. num. 7. volum. 1.

De crimine item usurarum. vide Decian. lib. 4. prax. crimin. 27. Covarruv. 3. variar cap. 3. Sesse. decis 148.

De usuris et interesse ex frumento debitis, et de emptionibus redituum in frumento, hordeo, vino quatenus et quantum tales reditus et obventiones in Imperio Romano sint licitae, vide Constitut. Politicas publicat. Francofurti ad Moen. sub Anno 77. tit. 19. §. desselben. §. Hier auff setzen.

Quod mutuans licite aliquid ultra sortem a debitore suo recipere queat, quando sibi sponte gratia remunerationis offertur, nulla interveniente petitione aut obligatione seu pactione, tradit Natta. consil. 498. nu. 28. Clar. lib. 5. §. usura. in pr. Marta in digest. Noviss. tom. 3. tit. d. usur. cap. 42. et Hieron. Laurent. ex decis. Rotae Avenionens. 48. scribit, reum quendam a fisci petitione relaxatum fuisse, quia usuras promissas non exegisse, apparebat.

Ac notandum, quod aequitas der Gültkauff habet hoc substantiale, daß man das Gelt nicht wider fordern darff. Ergo quia quis cogitur carere pecunia, aequum etiam est, ut habeat aliquid quotannis.

In der Würtembergischen Landreordnung. tit. von wucherlichen vnd andern Verbotnen Conträcren, wird jeniger vmb den vierdten Thayl der Summ gestrafft, wann verbottne Pacten vnd Geding dem lethen annectirt werden: wa aber solches böser, wucherischer, fürsetzlicher Weiß beschehen, würdt die gantze Hauptsumm confiscirt. Quomodo autem haec constitutio sit interpretanda, vid. Georg. Everhard. consil. 18. vol. 2. num. 5. ubi de simili Statuto Bavarito agit. Quid hac de re in Marchia Brandenburgensi recepdtum, tradit Scheplitz. part. 4. tit. 1.

Usura nautica adhuc hodie est in usu, et Galli asseurer vocant. Suntque singularia Collegia Mercatorum, qui incidentia omnia pericula in se suscipiunt, tutamque et indemnem navem praestant, ab aqua [orig: aquâ], igne, tempestatibus, amicis, inimicis, ab arrestis Regum, a negligentia Nautarum, etc. vide Historiam Amstelodamensem Pontani. lib. 4. c. 4.

Montes pietatis an et quatenus subsi stere queant vel non? vid. Libr. 7. Decretal. fol. m. 408. et Paul. Zypaeum in analysi Iuris Pontificii lib. 5. fol. 489. lib. 5. fol. 489. et seqq.

68. Wundartzet.

Chyrurgicum artificium olim Medicis commissum: hodie Chyrurgis et tonsoribus deputatur. Quod etiam summe necessarium est, ad externa vulnera, ulcera, cicatrices, fistulas, et.c ope externa curanda et sananda, pace et bello

potissimum: inde Statt- vnnd Veld-Wundartzt. Quorum singularis peritia exigitur et circumspectio, ne in affectibus periculosis, absque consilio et praesentia Medicorum, manum admoveant. vide Iacob. Bornit. tract. de rerum sufficientia. tractat 2. cap. 20. per tot. ad de Iacob. Fabrum. tract. de alimentis. cap. 2. fol. 90.

De examinatione Chyrurgorum, vnd Italienischen Mißbräuche, vid. Feliv Würtzen, in seiner Wund Artzney. cap. 9 fol. 47.

72. Würden.

Cl. Mit allen Würden, cum omni dignitate, importat regulariter Imperium et Iurisdictionem. Iurisdictio namque dignitas est.

73. Würtzburg.

Orientales Francos agnoscit Otto Frisingensis, Chron. lib. 6. cap. 18. Regio ipsa Orientalis Francia in culcatur ab Annalibus Francicis ad Annum 824. Dithmaro lib. 6. Auctore historiae belli sacri, edito a Reinero Reineccio, lib. 1. cap. 24. Ottone Frisingensi, lib. 6. cap. 2. 6. 7. 8 et 16.

Antiqua Francia dicitur ab anonymo Scriptore vitae Caroli Magni, quem edidit Heinricus Canisius, vide lib. 1. cap. 25. lib. 2. cap. 16.

Eandem appellationem reperias apud Aventinum, lib. 3. Teutonicam Franciam vocat Henricus IV. Imp. diplomate fundationis Monasterii Gothavv. dato An. 1069. Item Lambertus Schafnaburgensis. Complexa fuit Boiariam, Sueviam, Saxoniam, Thuringiam, Frisiam, ut idem Frisingensis, lib. 6. cap. 11. et inde Gothfridus Viterbiensis. Cum quibus consentiens Rhenanus lib. 1. rer. Germanicar. sic ait: Francia Germanica totum Regnum Germanicum complecti caepit, quod hodie Romanum Imperium appellatur. (Unde Elector Palatinus Vicarius, et defensor est daß Fränckischen Rechtens: Saxo deß Sächsischen) Verum annales Francici anonymo auctore ad Annum 810. et 823. Franciam Orientalem a Saxonia Boiaria et Alemannia discernunt. Secundum hos erit regio illa Germaniae, quam hodie Franconiam indigitamus, vocabulo, ut Althamerus in Tacitum annotavit, novato: Exstat tamen apud Adamum Bremensem lib. 1. cap. 8. Sigifrid. Presbyterum, lib. 1. Gobelinum in Cosmedremio aetatis 1. cap. 7. aetat 6. cap. 18.

De eodem Crancius Saxon. lib. 2. cap. 1. Francia Germanica nunc per iniuriam appellatur Franconia, cum verum illi Galli abstulerint. Servant tamen nonnulli scriptores illi Provinciae suum nomen et honorem, ut Franciam vocent Orientalem, etc. Trithemius lib. 1. compendit annalium. Franciam hanc Orientalem primum pagum Moingavv, dein de Franciam dictam affirmat. Rhenanus lib. 1. rer. German. Scribit etiam Austrasiam appellatam. Dn. Meibonius ad Witechind fol. 52.

Francos occidentales nominat eos, qui Galliam inhabitant, ut Frisingensis in Chronic. lib. 6. cap. 8. et 10. Franciae occidentahs meminit Ausonius Eidyllio 9. et Panegyricus incerti auctoris, dictus Constant. Imp. Hanc Luitpran dus lib. 3. cap. 6. et Continuator Reginonis ad An. 939. Galliam Romanam appellant, quod homines Romane ibi loquerentur. Unde adhuc le vieux Romains. De hac Aventinus lib. 2. Gallia Lugdunensis et Belgica praeceptae sunt Romano Imperio, et in Germaniam translatae: hasque Nostrates Franconreich, hoc est Francorum Imperium, Regionem vero Germaniae, unde Franci profecti sunt, Franconlandt, hoc est, Francorum patriam vocare solent, quod hic nati sint, illic imperent.

Gallicos istos Francos Lupoldus de Babenberg cap. 3. de lurib. Regni et Imperii. et Aeneas Sylvius de statu Europae sub Friderico III. Imp. cap. 31. non Francos, sed Francigenas appellandos censent. Paul. Diaconus Historiae Miscell. lib. 17. Gallos minores appellare videtur, nam Arbogasten Ducem et Parricidam Valentiniani II. Caesaris, quem ibi a gente illa propagat, alii Francum faciunt. Gothfrid. Viterbiensis part. 17. Occidentalem Galliam inter Ligerim et Sequanam Fluvios, olim Gaudinam vocatam, sed

a Carolo Marcell, Caroli Magni Avo Franciam vel Francigenam appellatam affirmat.

Addit Rhenanus, Franciam Romanam Neustriam sive Westriam dictam, id est, occidentale Regnum, Meibon. ibid.

Franciam orientalem obtinet hodie Episcopus Wirtzburgensis: qui etiam se nominat Hörtzog in Francken. Quod tamen ipsi \controversum red dunt nonnulli. vid. me de Equestri libera nobilitate n. 8. Liberi Barones de Limpurg, olim Franconiae Duces fuerunt, vnd bezenger solches noch heutigs Tags ihr Wapen. Wie Francken an das Stiffe Wärtzburg kommen, vid. Spangenbergin Bonifacis. fol. m. 103. b.

Pro Würtzburg volunt quidam dici debere Würtburg, quasi Patrisfamilias burgum, Reinecc. in annal. Caroli M. fol. 35. Apud Francos enim paterfamilias a vulgo Wirt appellatur. Ita etiam Wirtemberg vel Wirtinenberg, pro monte Matrisfamilias sunt qui interpretantur.

1. Zahlen.

2. Zehendt.

De Decimis, tam novalibus, beneficialib. quam aliis speciebus, earumque iure, usu, Privilegiis, etc. vid. Tindarum, Petr. Rebuffum, Canisium et Iohann. Werndle in tractatib. singularib. add. Statuta Synodalia Constantiens. Episcopat. fol 134 etc Hackelman. in Dispp. Inris Canonici disput. 8. Stephan. in Institution. Iuris Caenon. lib. 2. cap. 6. Le Grand Ausmonier de France fol. 244. etc. Disp. Dasileens. tom. 3. disp de Decim. De Decimis in Lege Dei, v. Ioseph. Scaliger. in Opuscul fol. m. 61. et Wilhelm. Schickard. de Iure Regio. fol. 105. etc.

Das Wort Zehendt, oder im Zehenden gelegen, ist nicht pro Zehendtbar, sed potius pro territorio et districtu zu, vernemmen, ut communis loquendi usus, quem inprimis sequi debemus, hocce dem onstrat in dem man gewonlich zusagen pflegt, so weit gehet dises oder jenes Flecken Zehendt, das Gut ist in eim oder andern Zehenden gelegen, pro eo sumitur, ac si quis diceret, eo usque sese territorium et Iurisdictio extendit, aut hic fundus in hoc vel illo territorio situs reperitur. Ac ita vocabulum Zehendr sumitur dupliciter (1) pro districtu seu territorio (2) pro Decimis'.

Zehendt, Decimae sunt multiplices, der groß Zehendt wirdt geraicht von Weißen, Rocken, Dinckel, Habern, Einkorn, Gersten, Erbiß, Cinsen, Bonen vnd allen andern Früchten, so der Halm trägt.

Hewzehendt, dann von dem Oembt meines wissens, keiner Orthen etwas geraicht wirdt.

Minnt oder kleiner Zehendt: Darvnder wirdt gerechnet Obs, vnd was auffven Bäumen wächst Item, Kraut, Rüben, Flache, vnndergleichen Früchten. In materia deß groß vnnd kleinen Zehendt, vid. Consilia Argentoratens. vol 1. cons. 2. quaest. 4. fol 55. et seqq.

Blut oder lebendige Zehendt, Carnaticus vel carnaticum, Carnium exactio, ut sunt friscingae, porcelli, pulli, constit. Carol. sidem in Vineis et campis, seupratis, nec non eorum aedificiis, illos faciant operari, et carnaticos, et vinum contra omnem iustitiam ab illis exactare non cessant, ubi Vitus Amerbach, per Carnaticum intelligi dicit Carnium Decimam, den Fleischzehendten.

Zehendt von Besoldung vnd Rauffmanns Gewinne, de quibus vid. Rebuff. tr. d. decimis. Quae species Decimarum in Germania non est usitata.

Pontificum Romanorum concessione, variorum locorum Decimas ad manus Principum et aliorum Laicorum transi isse, intuitu beneficiorum ab iis Ecclesiae praestitorum, notat Codex Donationum Aub. Miraei. cap. 34. in not. At vero, quod decimae, ac quoque Novales non possint pervenire ad manus magnatum Laicorum, sancitum fuit in Concilio Viennensi, Lazius de Viennaelibr. 2. cap. 5.

Decimarius, sive is, cui decimae iure proprio ex fundo pertinent, ut Parochus, cui per investituram competunt, et iure cesso habet privilegium, ut possit prohibere, ne fructus a fundo exportentur, nisi ipso monito, ut videat eorun dem fructuum descriptionem fieri, per tradita Marci Anton. in praxi Archiepiscopal. Cur. Neapolitan. cap. 79. et Gasp. Anton. Thesauri. lib. sing. quaest. forens. quaest. 9. n 1. ubi num. seq. quaerit, quanto tempore fructus post incisionem debeant manere in fundo, antequam exportentur, ne detrimenti aliquid contingat ex mora illa, Dominis fructuum. An liceat von einem Ackerzum andern zehlen? Neg. weil 'man hierdurch in fraudem die Aecker thailen möcht damit mankein Zehenden geben dörffte.

De praescriptione decimarum, vid. Gilkhen. de usucap. et praescript. fol. 102. et seqq. et fol. 712 part. 3. c. 8. et me decad. 3. consil. 3. et in Consiliis variorum ICC. consil. 19 et seq. Quod etiam decimae ex certis fructibus ex consuetudine vel praescriptione non dentur, vid. Piascec. in praxi Episcopali. part. 2. cap. 4. n. 67. fol. 335.

Decimas etiam non praescribi ex non praestatione earum, probat Chokier, in Vindiciis contr. Libert. Eccles. part. 2. cap. 2.

Quotam tamen decimae, seu ad minorem summam praescribi posse, multis docent loseph. Sesse decis. Aragonens. 162. Servin. tom. 4. plaid. 7. Cod. Fabrian. lib. 7. tit. 13. definit. 14. add. Petr. Fontanell. in tract. d. pactis antenuptialib. part. 1. fol. 501. fol. 515. et fol. 517. Pacis Composition. qu. 60. num. 14. etc. Cancer. variar. resolution. lib. 1. cap. 23. Marc. decis 205. tom. 1. et tom. 2. decis. 198. ubi late materiam praescriptionis decimarum tractant.

Quantum molis fuerit ad decimas assuescere Saxones, vid. Dn. Gryphiandr. de Weichbild. Saxon. cap. 30.

Et de decimarum origine vid. Hospinian. de Monachatu lib. 5. cap. 3. Et quo iure debeantur, tradit Baronius An. Chr. 57. num. 23. De decimis quis cognoscat in possessorio, et inter Evangelicos? vid. Rosenthal. cap. 12. conclus. 3.

Et an praescribantur contra Ecclesiam, disquiritur apud eundem tom. 4. decis. 11.

De origine Decimarum et quomodo in manus laicorum pervenerint, multa habet D. Hospinianus de templis. lib. 5.

Decimae res sunt spirituales, Ecclesi aeque reditus, ac proinde inviolabiles, cap. sua 25. ibi: neminem potest a solutione decimarum eximere, quae Divina [orig: Divinâ] constitutione debentur. extra de decim. Gail. 1. obs. 38. num. 1. Et custodes si fraudulose proprios in usus res suae custodiae commissas, contra datum Iuramentum, convertant, duo perpetrant crimina, furtum nimirum et periurium, ac propterca asperiore quadam animadversione arbitraria [orig: arbitrariâ] coerceri huiusmodi delinquentes debent. Dn. D. Bocer. tr de furt. cap. 2. n. 148. von Novalzehen, den, vid. supr. verb. Newbruch.

Athenienses olim Regibus decimam a proventibus praediorum suorum, ut publicis sacrificiis ac communibus rebus, et si bellum forte ingruat, sumptus suppetat, solvisse, testatur Meursius in Pisistrato cap. 6. fol. 42. ubi de Pisi strato fol. 47. ita inquit: exigebat ipse decimam eorum fructuum, qui ex agris provenissent, aliquando autem egressus, cum videret laborantem in petricoso loco senem, accessit quaerens, quosnam hinc referret fructus, illo autem respon dente, Dolores et Phacelos, et eorum decimam a Pisistrato exigi, miratus viri libertatem, decimae immunitatem dedit, etc.

Decimae an sint bona propria vel feudalis, tractatur in Consiliis Argentoratensib. vol. 2. consil. 90.

4. Zettergeschray.

Licet de iure communi evidentia patrati sceleris clamore accusatoris non indigeat, c. evidentia. extra de accusat. Iure tamen Saxonico accusationes in criminib. flagrantibus, cum clamore institui denbent, mit Gerüff vnd Zettergeschray, Moller. 4. semestr. cap. 33. num. 12.

Et de eodem iure Saxonico clamor iudiciarius in criminalib. est iudicii initium. Landtr. lib. 1. art. 62. das gerüffte oder Zettergeschray ist der Clage anfang, vnnd wer das geruffre schreyet,

(hoc est, qui crimen flagrans esse dicit, et cum clamore illo sollenni iudicium incipit) der muß es verführen mit Recht. Treutler. vol. 1. disp. de Iudiciis. 12. thes. 2. sub lit. a.

Flagrans autem dicitur crimen, sive quis in eo comprehendatur, sive in fuga criminis. Nam fugiens ante familiam Indicis vel accusatorem, perinde punitur ac ille, qui deprehensus est in ipso delicto, per Dd. allegatos a Mollero lib. 4. semestr. cap. 33. num. 13. qui idem num. seq. dicit: sed etsi reus in crimine vel fuga non deprehendatur, usus tamen apud nos ita observat, ut cadavere interfecti in locum Iudicii delato, contra homicidam fugitivum aut latitantem accusatio cum Clamore, non quidem ipsius accusatoris, ut olim apud Saxones usitatum fuisse, ex textu art. 63 Landr. lib. 1. vers. Da sahe ich selber, etc. et aliis locis manifeslum est; sed Praeconis, quem, quod horrendam ipsius vocem, supplicium nocentis confestim ut plurimum subsequitur, den Blutschreyet vulgus appellat, instituatur, nisi forte nomine accusati quispiam comparens, causas vel absentiae eius alleget, vel cur cum clamore Iudicium haberi non debeat, tum enim plerumque Clamor ille usitatus differri solet: et ita pronuntiari, daß das Zettergeschray noch zur Zeit billich eingestellt wirdt. Quod si vero crimen in iu dicium deductum, non sit conspicuum, aut ut textus latinus in d. artic. 64 libr 2. loquitur, manuale oder Handhafft, cum clamore agi non debet, nisi in iuriarum damnari velit accusator, dann wa kein handhaffre That ist, da muß man ohne Gerüffte klagen, ob man ohn Schaden bleiben will. Sed vide Moller. d. loc. Beat, in decis. tom. 5. de Iudicialib. part. 5. vol. 1. fol. 557. et seq. num. 12. et seqq item fol. 547. ubi, wann, vnnd wie fern das Zettergeschray ergehn zulassen.

Hancque vocem derivat Albinus in der Meißner Chronick, von dem Latheinischen cirieren: Weil hierdurch die Thäter, gleich alß zur Verantwortung citiert werden. tit. 11. fol. 152.

5. Zeugen, Zeugen Aidt.

De testibus de universitate, vid. Beat. decis. tom. 5. d. Iudicialib part. 5. vel. 2. fol. 581. etc. Quod unus testis, nullus testis, Salmuth in Sanhedrin. fol. 100. et fol. 201. ubi testibus tertorem in cutere idemesse tradit, ac si quis diceret, Sie der Straff daß Mainaydts zuerinnern. Personas Ecclesi asticas in causa criminali absque consensu Pontificis testari non posse, decidit Pequera decis. 52. De inimicis in testes non producendis, Camerar. meditat. historic. centur. 1. cap. 19. Testem sub falso nomine citatum, comparere non teneri, respondit Pfeil. consil. 169. An valeant testes coram arbitro examinati in alio iudicio, Dassel, censil. 9. De arbitrio iudicis in adhiben do fidem testibus, Ioseph. Ludovic. decis. 3.

Ob ein Sacerdos mit dem Zeugen, Aidrzubelegen, Beat, decis. tom. 5. d. Iudicialib. vol. 2. fol. 274. etc. acfol. 867. wann einer bey seiner Trew gelassen, ex consuetudine vel consensu partium, si falsum deponit, an sit periurus? v. Freher. lib. 1. parerg. cap. 29.

6. Zigeiner.

Hi ex Aegypto se esse mentiuntur, extorresque domo a Superis cogi maiorum delicta, qui Deiparam Virginem cum puero IESV hospitio excipere recusarint, septem annorum exilio expiare: alioquin calamitatem et sterilitatem omnino praesto esse, impudenter fingunt. Sed aliter se rem habere, experientia ostendit. Nihil enim sunt aliud, quam manipulus furum, et colluvies pessima otiosorum ac fraudulentorum hominum, ex variis nationibus non ita remotis, sed vicinis collecta: qui extra Civitates, in agris, in triviis tentoria erigentes proditionibus, latrociniis, deceptionibus et permutationibus, atque ex chyromantica divinatione oblectantes homines, iis fraudibus victum mendicant. vid. Dn. Martin. Mager. de Advocat armat. cap. 8. n. 77. et seqq.

In libro quodam veteri Italico, sive Itinerario ad Ierusalem L. 5. huiusmodi cingari dicuntur esse posteri Caini, vagi et extorres propter ipsius peccatum; quod tamen absurdum, cum omnes tales perierint in Diluvio universali.

Sed de his, plura scire qui desi derat, videat Polydor. Virgil. de rer. Inventor. fol. m. poen. Guyon. divers. lecons. tom. 2. fol. 472. Istuanfi in descript. Hungar. in Indic. verb. Cingani. Reinh. Konig [orig: Kônig]. in Theatro Polyt. part. 2. cap. 10. num. 52. et duob. seqq. et Bernhard. Zieritz ad constit, crim. art. 39. verb. incertis laribus. inprimis I. B. Gramaye. Aphricae illustratae. lib. 6. cap. 1. fol. 138. Et ego, de iure civium. fol. 80. et in praecognit. Polit. fol. 181. Hisce iunge omnino las Novelas, de Miguel de Cervantes, en la Gitaenillae. wie Zigeiner auß Mayland vnd Parma vertreiben, v. Surium A. Ch. 1572. fol. 844.

7. Zinß, Jährliche Zinß, Zinßverschreibung, Erbzinß, Pacht.

Census quomodo constituatur, et quomodo census reservativus a censu constitutivo differat; de censibus item ex titulo emptionis, eiusque requisitis, v. Carol. a Kirchberg. de feud. hereditar. c. 4. num. 163. et seqq. Item an census in dubio praesumen dus sit feudalis, emphyteuticus aut communis ibid. n. 171. etc.

Annuae praestationes, Jährliche Zinse oder Päckte, num praescriptione tollantur? Distinguitur inter pensiones futuras et praeteritas. Pensiones praeteritae tantum, et non futurae praescriptioni subiacent. per l. 7. §. fin. C. de praescript. 30. vel 40. ann. ibi: praescriptionem ab initio cuiusque anni computari manifestum est, l. 28. ff. quem usufr. amitt. Deinde, cum in contractibus, tum in ultimis voluntaribus pro subsequentibus annis in debitis annuis, obligatio nascitur in diem vel sub conditione. l. 16. §. 1. ff. d. V. O. l. 1. C. quand. dies leg. Pro annis igitur sequentibus ante diem obligationis non currit praescriptio, per text. express. in cap. olim causaem 20. extr. de censib. c. quante 18. de iureiur. Et hanc esse communem opinionem, ac in Camera aliquoties sic iudicatum, refert Mynsinger. cent. 3. obs. 13.

De forma contrahendi censum, vid. Libr. VII. Decretal. lib. 2. tit. 13. ubi Pius V. Pontif. censum dicit rei immobilis fructiferae in pecunia numerata contractum, nec super fructibus census augeri vel creari posse, cuius pretium semel constitutum immobile permaneat. Et sane Iuris Canonici placitis census est quaedam pensio, quae de proventibus Ecclesiae persolvitur, c. quaesitum. que 3. Potest etiam dici census quicquid annatim praestatur in quantitate vel summa, Hostiens. in Summa lib. 3. de censib. et exact. Communiter autem Census dicitur Contractus quidam, quo habens plenum rei dominium eam alteri tradit, quod ipsum dominium utile directum pro centum aureis, ea [orig: eâ] pactione, ut perpetuo [orig: perpetuô] ex ea [orig: eâ] re sibi quinque, vel tot quot loci consuetudo fert, aurei annui solvantur, Imol. in c. ad audientiam. d. reb. Eccles.

Annui reditus, an mobilibus vel immobilibus bonis annumerandi, saepius dubitare contigit?

Plerique perpetuos census et reditus, vel qui debentur ad longum tempus, puta ad triginta vel plures annos, vulgo Erbzinse oder Päckte, rebus immobilibus, clem, exivi. §. cumque annui reditus, d. V. S. arg. l si quis. ff. de leg. 1. Tiraquel. in tract. de retract. lignag. §. 1. gl. 6. num. 4. ubi omnes ita tenere, dicit Molin. de usur. que 37. num. 273. ubi post multos hanc sententiam communem dicit. Temporales vero, qui ad modicum tempus debentur, mobilibus adponunt. Bald. in l. hac [orig: hâc] edictali. § ius illud. num. 1. vers. ibi annuorum. C. de secund. nupt. Tiraquel. d l. n. 7.

Alias tutior videtur distinctio, quae sumitur ex obiecto: ut annumerentur immobilibus, si debeantur ex reimmobili, quamdiu dies eorum non venit, die noch nicht fällig seyndr worder, cum eo casu conferantur cum fructibus pendentibus, l cum quidam 31. §. praterea. 2. C. de iur. dot. l. iubemus. 14. C. de SS. Eccles. l. hac [orig: hâc] edictali. 6. §. his illud. Cod. de secund. nupt.

Si ex re mobili, puta pecunia debeantur, et in quibus venit dies, die fällig vnd betagt seynd, annumerantur mobilibus: quia reditus, qui iam incipiunt deberi, et pro quibus exigendis competit actio, pro mobilibus habentur, Alciat. in l. moventium. n. 7. d V. S. Beust. de matrim. c. 68. Gail. l. 2. obs. 10. ubi num. 4. cum seqq. usum huius quaestionis ostendit in rebus minorum immobilibus non

alienandis, in interdictis, quae non competunt, pro remobili, in satis datione iudicio sisti. Mynsing. 1. observ. 69. Schurff. cent. 3. consil. 74. Menoch. 2. arb. iud. quaest. cap. 223. num. 2. et seq.

Vocabulum Zinßbar, varie sumitur. Interdum pro praedio censuali für einen Canonem, Erbzinß, oder sonsten ewige Beschwärden so auff einem Gut liget. Fere autem non gratuitam, sed soeneratitiam pocuniam datam esse, arguit; Et Zinß vel usurae, propter sortem dantur, eique accedere dicuntur. c. consuluit. extr. de usur. Menoch. consil. 109. num. 8. arguuntque mutuum contractum esse. Cravett. consil. 73. num. 9. Reusner. cons. 27. n. 18. vol. 3. Arum. lib. 2. decis. 3. n. 45.

De hac materia plura non addo, cum eam exactissime tractarint Frideric. Martin. in tract. de censib. Felician. a Solis eod. tract. et Roderic. de annuis et menstruis reditibus. Petr. Fontanella. in tract. d. pactis antenuptialib. part. 1. fol. 416. et seqq. multis. et Costa deremed. subsidiariis, remed. 124. qui videri possunt.

8. Zinßlehen. Zinßgüter, Erbzinß.

Vid supra verb. Erblehen, etc. Ruland. d. articul cap. 5. num. 22. etc. et de emphyteusi fol 62 et seqq. Carol. a Kirchberg. in tract. d. feudo ex pact. et provident. capit. 4. n. 109. ubi Zinßlehen vocat etiam Beutel Lehen, et ex quaestione, utrum feuda censualia mere et absolute hereditaria sint necne, Advocatos hodiernos satis commodam arripere occasi onem infinitarum contentionum, et pro varietate causarum, nunc hoc nunc illud defendendum suscipere, allectos nempe metalli illo genere, quod propter multos insi diatores semper pallere dixit Diogenes. Solum enim curant inquit, hodie de iis, quae bursam faciunt hydropicam.

Zinßlehen quomodo differant autem ab emphytensi, docet idem Kirchberg. d. cap. num. 138 etc. An praedium censuale vel feudale praesumatur, docent Nicol. Sudorius lib. 2. fol. 118. et Mascardus d. probation. verb. census. et verb. emphyteusis add. Ioseph. Sesse decis. Arragenens. 32. 33. et decis. 35. ubi multis de Contractu censuario, et quando celebratus dicatur; item de commisso, an locum habeat in censu.

9. Zoll, Zollhäuser.

Ob die von Adel, in durch führung ihrer Güter, Früchten, Wein vnd anders, in den Fürstenthumben vnnd Reichsstärten daß Zolls befreyer seyem? vide Bidembach. quaest. 18.

Zollhäuser pertinent ad regalia et feuda. arg. eorum, quae scribit Bald. in tit. quae sunt regal. num. 7. vers. item omnia. Melioramenta etenim, et quae ad perpetuum usum rei feudalis constituta sunt, induunt naturam eius, cuius gratia [orig: gratiâ] facta sunt. Tiraquel. de retract. proxim §. 36. gloss 3. num. 4. per not. l. in reum. §. si quis post. Et magis dignum trahit ad se, quod est minus dignum. Wesenbec. consil 4. num. 69. lib. 1. Et ei competit ius Zollhäuser auffzurichten, cui concessa sunt vectigalia. l refectionis. ff commun. praedior. l. servitus. § si domus. ff. de servit. urb praed.

Sicque Serenissmi Archiduces Austriae in Comitatu Hohenbergensi, in praediis nobilium, da die Hohe Obrigkeit Oesterreichisch ist, erigunt Zollhäuser. Quia ibi tales nobiles Regalia non habere: sed ea zu der Hohen Obrigkeit pertinere, dicuntur.

Nemo vectigalia imponere potest, nisi solus Princeps, vel Rex in suo Regno. l. vectigalia. ff. de publican. Potest tamen ius exigendi vectigalia, praescribi per usum tanti temporis, cuius initii memoria non exstat. text. in cap. super quibusdam. §. praeterea. de V. S. Sed adde Ferrar. in form. lib. act. confess. super verb plenam. n. 15. vide me. d. iurib. Maiest fol. 174.

Poena non solventis vectigal, so den Zoll verfährt, est amissio et confiscatio ipsius rei, de qua vectigal solvendum erat. l. fin. §. Divi. ff. de publican. gl. et Dd. in l. 1. C. de vectigal. et in l. commissa ff. de public. Schneide Win. de feudis part. 2. num. 112. ubi textum iuris Saxonici, lib. 2. art. 27. cuius verba haec sunt, adfert: Wer Brücken: oder Wasser Zoll verfährt, muß denselben vierfälrig geben, aber Marckt Zoll darfür muß er 30. Schilling geben vide Pfeil. consil. 192.

tenere debent, in omnibus locis, ubi colligunt Pedagium: ita quod si aliquis in illo territorio derobaretur, ubi a transeuntibus solutum est vectigal; teneantur Domini istius territorii ad emendationem damni, vel ad exhibendum malefactorem. Bald. in §. conventiculas de pact. iur. fidel. adde Iacob. de S. Georg. super verb. Marchio. vers. quaeritur. num. 4. Et de iure Saxonico, lib. 2. art. 27. expresse cautum est: Wann einer aber Gelait gibt, der soll ihrfür Schaden behüten, oder soll ihme den Schaden gelten. Schneide Weinus. de feud. part. 2. numer. 115.

Differt autem Vectigal a Pedagio, quod olim dicebatur Pulveraticum, eratque vectigalpro labore viarum, et pulvere in viam regiam comportato. Capit. Carol. lib. 6. §. 119. Ut nullus homo praesumat tholoneum per vias, nec per villas rodaticum (est vectigal pro rotis) nec pulveraticum recipere.

Ius exigendi gabellam in loco, arguit ceteris paribus, imperium. Bald. in cap. 1. de pace ten. Capyc. dec. 27. num. 31. at que ideo exactione vectigalis, territorium osten ditur, Cravett. cons. 881. nu. 2. Cacheran. consil. 38. num. 19. et fines probantur ex solutione gabellae, per eos, qui eo transeunt. Corneus. consil. 333. col. 8. vers item probatur. Menoch. cons. 147. Hier. de Monte de finib. reg. cap. 52. num 9. Quin ex eo vectigalis iure, etiam dependent poenae et mulctae fraudati vectigalis; quippe quae illius iuris consequentia sunt. Cothman consil. 47. num. 1479. vol. 3.

De vectigalibus, Gabellis, etc. et an antiquum privilegium exemptionis Dominus infringere possit? vid. Dassel. cons. 3. et late ago etiam de hoc iure ego in tr. de Aerar. quod Index monstrat. add. Dispp. Basileens, tom. 3. Engelhard. disp. de vectigalib. Wilhelm. Schickard. in tract. de iure Regio Samuelis. fol. 105. etc. et Guilhelm. Forner. 1. felect. cap. 20.

10. Zorn.

Calore iracundiae quid factum eo ipso praesumitur, quod occasio ad iracundiam data fuisse probatur, Farinac. d. poen. num. 48. et Menoch. d. arbitrar. Iudic. casib cas. 301. num. 6. ubi animum deliberatum duplicem facit.

11. Zuchthauß, Spinnhauß.

Belgae, ad coercen dos prodigos, malos et vagos homines, nec non mendicos validos et otiosos ad laborem compellendos, et hbidinem effrenem domitandam, singulari modo in carcere quodam publico, opificia (de quibus Bornit. tract. de ararii reditib. lib. 2. cap. 1. Ego d. Aerar. c. 3. §. 13. exercitant) qui (vulgo das Zuchthauß) eo fine in star Palati iampli et spatiosi exstructus est, et cubiculis, officinisque diversis ad opificia mechanica opportunis distinctus: Cui otiosi, prodigi, filii immorigeri et id genus malitiosi includuntur, ut victum labore et manu mereantur: et tandem ad meliorem frugem et vitam regressi, emendatiores et mansuetiores, ac laboris patientes dimittantur. vid. Pontan. in hist. Ambstelodam. lib. 2. cap. 19. Unde sane metu huius censurae publicae, paucissimi inveniuntur in trivio mendicates validi, otiosi, prodigi et id genus inutilia pondera terrae. Bornit. d cap. 2. Dn. Wolff. in Collegio Politit. disp. de legibus, earumque sanctione, etc. thes. 23. n. 9.

Ubi addit: Talem esse domum non solum Amstelrodami, sed et in omnibus fere urbibus Hollandicis, imo etiam Germanicis, ut Bremae, Lubecae, Hamburgi, etc. Est et Amsterodami domus Netoria (vulgo het Spinnhuyß) qua puellae et feminae honestorum Civium, quae lustris atque ignaviae student, suspectae vel deprehensae quod corpore quaestum fecerint, vel facere voluerint, introducuntur, Pontanus d. lib. c. 11.

12. Zu.

Dictio ad, importat vicinitatem, non intrinsecitatem: ideo si quis probat possedisse fossatum usque ad aliam ripam, non in cludit ripam. Card. Tuschus pract. conclus. lit. D. concl. 239. inpr. quia est captiosa, dubia probatio, quae contra probantem interpretatur, Alex cons. 54. nu. 8. libr. 5.

Haec dictio quoque importat conditionem, nimirum si promitto tibi centum ad arbitrium boni viri, censetur obligatio sub conditione, si iudex vel bonus vir declaraverit, et ante

declarationem nihil debetur, idem Alex. cons. 72. lib. 5. Idem si promitto tibi dare decem ad voluntatem meam: quia intelligitur si voluero, et sic sub conditione. Alex. d. loc. n. 14. sed adde Tusch. d. loc.

13. Zu Ehren bestättigen, berahren, etc.

Verba zu Ehren bestättigt, berahtem etc. qumodo in dispositione hominis accipiantur, docet Pferl. consil. 9. dum ita scribit: Seynd einer Jungkfrawen Güter jemandt außgethan vmb ein Jährliche pension zugebrauchen, diß daß sie zu Ehren berahten, vnd außgestewret wirdt, vnnd haben dieselbe Jungkfraw, jhre Freundt vnnd Vormund einem ehrlichen Gesellen in den H. Ehestandt, purc oder de praesenti verlodt, vnd die Ehe sonsten kein Anfechtung hat; So ist auch der jenig, deme die Güeer mit obberürtem Beschaidt eingethan seynd, dieselbe abzu, tretten, vnnd einzur aumen schuldig, vnd mag sich mit dem, daß das Beylaget mit dem Kirchgang vnnd andern Hochzeitlichen Gepräng noch nit geschchen, in Rechten nit schützen noch auffhalten. Cum in aliquo pacto ad tempus nuptiarum refertur dispositio, sufficit ad implendam vel extenuandam conditionem nuptiarum vota reipsa processisse, hoc est puellam de praesenti, ut loquuntur desponsatam esse, nec opus est, ut carnis commixtio vel convivii, aliave pompae celebritas accedat, per tradita d. Pfeil, quod magis obtinet, quando de puellae favore agitur.

14. Zugebracht Gut.

Paraphernalia bona a marito alienari non posse, multis docet Cothman. vol. 2. respons, 94. num. 4. et seqq.

15. Zufluß, Zuwachs.

Ita vocamus alluvionem, de qua vide Caepollam in tract. de servitutib. rusticor. praediorum. cap. 35. Alluvio autem dicitur in crementum latens seu occultum, quando scil. flumen publicum paulatim detrahit fundo alicuius, et alterius fundo adicit adeo latenter, ut non possit oculis per imbecillitatem visus humani deprehendi, quantum et quid quovis memento ad iectum sit. Si quid igitus non latenter et paulatim, sed palam et aperte repentino quodam impetu, vel vi fluminis, agro vel fundo meo fuerit adiectum, meum non fit, sed manet prioris Domini. vide SchneideWin. ad §. praeterea. Inst. de acquir rer. dom. Late hac de re Dn. Gryphiander de Insulis.

16. Zugehört.

Pertinentiarum nominc comprehenduntur, quae statuto, consuetudine, vel lege deputata sunt, ut accedant. Inn???cent. in c. cum ad sedem. num. 2. ibi Ant. de Butrio. numer. 23. Panorm. num. 11. extra de restit. spoliat. Socin. Sen. cons. 47. num. 4. vol. 1. Bald. cons. 420. n. 6. vol. 1. Decius cons. 516. num. 23. Hieron. de Monte. de finib. regund. cap. 80. num. 7.

Pertinentiarum nomine quae veniant, vid. omnino rosacorb. in pract. forens. cap. 104. Dn. Hering. tract de Molendinis. quaest 35 Iacob. Thoming. consil. 20. num. 73. et seqq. vol. 1. Aymon. Crav. consil. 345. et cons. 480. Acta Sayn contra Tryer. fol. 50. t Friderum Mindan d processib. extrah. lib. 3. cap. 20. et Rosenthal. d. feud. cap. 12. conclus. 15.

Verba illa mit allen Zugehörungen vnd Gerrechtigkeiten, sunt universalia, nihil excludentia. l. emnia. ff. de reb. cred. l. Iulian. ff. de leg. 3. l. a procuratore. C. mandat. l. siplurib. ff. de leg. 2. quam generahtatem verborum trahi ad casum improprium, docet gl. in l. 2. verb. alias. C. de quadr. praescript. maxime in dispositione nominum, et sic contractuum. Ias. in l. 1. §. nuntiatio. num. 6. ff. d. nov. oper. nunc. Bald. in l. fin. C. sine sens. vel reliq. et ad casus insolitos arg. l. tres fratves. ff. de pact lsub praetextu. C. d. transact. l. qui iure. ubi angel. ff. d. iur. milit.

Sub verbo pertinentiarum, in concessionibus Castrorum et villarum, venit quoque territorium, et per consequens, etiam merum, mixtumque Imperium et Iurisdictio, ut asserit Paris. cons. 9. num. 16. et 20. vel. 1. Fichard. cons. Germ. 20. n. 10. Item Bombardae, etc. Barbosa. ad l. divortie. §. fin. num. 122. ff. solut. matrim.

Vendito vel concesso castro cum pertinentiis, sub verbo pertinentiarum non intelliguntur praedia, sed solum Iurisdictio et similia, quae Castro adhaerent. Curt. Iun. consil. 158. nu. 26. et Cravetta cons. 54 num. 9. in fin. et cons. 234. n. 2.

Sic etiam is, qui est investitus de Castro cum territorio habet quidem Iurisdictionem in omnibus praediis sitis intra territorium in feudatum, non tamen proprietatem vel dominium agrorum, Curt. Iun. consil. 41. num. 9. et consil. 159. num. 26. Roland. a Valle. consil. 46. n. 29.

Quod domo legata, vnd alles, was darinnen ist, non comprehendantur iura et actiones, docet Dn. Wilhelm. Anton in Cerollar. ad tract. d. literis Moratoriis m. fol. 19.

18. Cl. Zuhaben, Zuhalten, zuverkanffen, zuversetzen, zuverwechßlen, zuvbergeben, zuverpfänden, vnd seines gefallens damit zuthun vnd zulassen.

Clausula haecce, Investiturarum literis inserta, varie a variis intelligitur ac explicatur. Sunt etenim qui dicunt, Dominum per eam potestatem facere Vasallo, feudum, se ipso irrequisito, et inscio posse libere extero, et cuicumque voluerit, tradere.

Sed huius Clausulae vis ac energia melius ut intelligatur ac interpretetur, referendae sunt Dd. de ea opiniones.

Primo sunt qui volunt, Cl. hanc intelligendam esse secundum naturam contractus, circa quem tale pactum apponitur. arg. l. stipulatus. ff. de usur. l. si uno ff. locat. Feudi autem natura est, quod sine consensu Domini non possit alienari. E, Specul. in §. nunc aliqua. qu. 49. tit. locati.

Sed si haec interpretatio admitteretur, nulla omnino vis esset istius Clausulae, et nihilo magis vasallo concessum videtur: merito ergo illa reicitur sententia. Cum sit contra vulgatam Regulam Iuris, quae vult, quod verba et eiusmodi pacta in contractibus posita, non debeant esse otiosa, sed semper ali quid operari. l. si quando ff. de leg. 1. et l. si quis. ff. si quis caut.

Propterea alii Dd. hanc C. ita interpretantur et dicunt, Vasallum vigore illius Clausulae, posse non solum feudum absque consensu Domini alienare, sed etiam directum eius Dominium in alium transferre, ut ita illa bona feuda amplius non sint, sed censentur eodem iure, quo alia, quae quis pleno Iure habet, et corum ratione nullum alium superiorem recognoscit. Et ita sentire videntur Feudistae, Belviso. Isern Alvarott. Laud. in c. 1. de feud. non hab. prop. nat. feud.

Verum cum per hanc interpretationem bona feudalia naturam et proprietatem suam plane amittant, et hoc absque dubio contra voluntatem directi Domini: ab aliquibus Doctoribus via media aequitati magis consentanea et conformis redditur interpretatio huius Clausulae, exemplo Imper. Iustiniani in §. fin. Inst. quib ex causis manum non lic. et in §. cum ex aliena. Inst. de rer. divis. in quibus locis Dd. admonent, in eiusmodi conflictu opinionum, mediam viam esse eligendam. Et iuxta horum opinionem, Clausula illa tantum operatur, ut Vasallus propter illam possit bona sua fendaia, etiam irrequisito Domino alienare, deque feudo libere disponere. Socin. Sen. cons. 252. qu. 2. lib. 2. Cravett. cons. 256. col. 4. Grammat. decis 103. nu. 129. Cacher. decis. 164. Brun. consil. 36. et consil. 121. col. 6. v. septimo. Natt. cors. 644. num. 5. lib. 4. Thessaur. decis. 146. num. 6. sed tamen ea conditione, ut alienatio illa in tales fiat, qui feudorum capaces sint, et Dominium Domini directum salvum maneat, feudumque debito temporte et modo ad eum redeat. Sch Wanman. in Consil. feudal. 6. num. 6. quem vide pertot.

Et quamvis Dominus Vasallo potestatem facit, feudum alienandi, vendendi, pignori obligandi, non tamen verba aliud quidpiam important, quam quod Dominus Vasallo per ea permittat, feudum suum, hoc est, Ius suum feudale, quod in feudo habet, Dominium scil. utile in alium transferendi. Non vero [orig: verô] potest dici, quod Dominus directum suum dominium, servitia sibi a Vasallo debita, et alia iura sibi competentia, refutarit, et iis sese abdicare

voluerit, vel quod possit Vasallus in exterum et ignotum Domino, feudum alienare, et sic illud transferre, quod a Domino sibi adhuc traditum non est, Sch Wanman. dict. loc. numer. 10. cum aperta iuris regula sit, quod nemo plus Iuris in alium trans ferre possit, quam ipse habet. l. nemo. ff. d. R. l. c. nemo plus Iuris. d. R. I. in 6. et c. quod autem. extra de Iur. Patron. nec etiam facile hoc modo verba illa intelligi poterunt.

Sed de Clausula, ad habendum, et quicquid tibi plaecuerit faciendum, etc. vid. Martam. de Clausulis p. 1. claus. 5. et part. 2. claus. 2. et Stephan. Gratian. in discept. forensibus. tom. 2. capit. 344.

18. Zutrincken,

19. Zuevor oder hernach.

Testes deponentes per dictionem ante vel post zuvor oder hernach, ut, quid ante nuptias factum esse vel post, vel ante bellum vel post, si in eorum dictis discordes exsistunt, utputa quando quidam dicant ante aliquid factum esse, quidam vero post, sunt ad concordiam ita reducendi: ut hi qui dixerint ante intelligantur dicere voluisse, ante finem, ut ante finitas nuptias vel bellum. Hi vero qui dixerint post, intelligantur post actum inceptum et contractum, ad hucque durantem, et nondum expletum. Vide Laurentium Tenninum in tract. Clausul. Claus. 267. numer. 1.

Dictionis prius natura est, ut quando a lege exprimitur, inducat ordinem, quo perverso, actus fieri non potest. Abb. in c. literis. §. not. de rest. spoliat. per text. in l. 2. §. prius ff. de vulg. et pupill. subst. Hering. de fideiuss. cap. 10. n. 469. vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tract. d. quinquennal. cap. 29. num. 20.

20. Zugrecht.

Si una Civitas ex consuetudine solet consultare apud aliam civitatem, hoc non est proprie appellare, prout inferior facit apud superiorem: sed est genus quoddam prorogationis, et est voluntatis, non necessitatis. vide Dauth. de testam. fol. 13. Lehman. fol. 317. et 652. Dn. Adam Keller. d. offic. iuridicopolit. 2. c. 27. et me. de appellat. fol 109. item dubia Cameralia. lit. A. fol. 37. Tom. 6. Symphorem. cap. 7.

Verum decet, si omisso loco Consultationis veniatur ad iudicium Camerae, quod tunc saltem prius requisierint loca consultationis, quae quidem solent admittere Consultationem, quando partes ambes coram eis comparent simul. Sed si acta non exhibeantur ultro, tunc ipsa loca Consultationis non possunt concedere compulsoriales': quia par in parem non habet imperium, sed venitur ad Iudicium Camerae, tamquam a denegata [orig: denegatâ] vel impedita [orig: impeditâ] iustitia [orig: iustitiâ], Rich Win. fol. 280.

21. Zug, Vmb Zug.

Cum interdum contingat, (duobus forte de homicidio, furto, rapina, latrocinio, si milive delicto aliquo sociali, se invicem deferentibus, et accusantibus, et pro eruenda [orig: eruendâ] imputati criminis veritate, aliis legitimis et sufficientibus indiciis deficientibus, ad torturam mutuo sustinendam, einen Zug vmb den andern zuleyden, sese offerentibus) ut scrupulus hic iudicibus causae non im merito iniciatur, et utrum scilicet haec ipsorum pactio et spontanea oblatio, de iure valida, ac proinde exsecutioni demandanda veniat nec ne? Licet autem non desint fundamenta, quae tradit Eberh. Speck han. cent. 3. quaest. 17. in fundam. num. 2. quibus Iudices ad deferendum huic ipsorum oblationi, et ad exsequendum hoc pactum probabiliter moveri possint. Contraria tamen sententia verior exsistit, et in usu practico, iudicando, pronuntiandoque a iudicib. causarum criminalium, oblatione et conventione ista partium nihil obstante, omnino servanda est. Rationes posterioris huius sententiae, vide apud Speckhan. all. loc. sub num. 2.

22. Zunfft, Innung, v. supra v. Handwerck.

Extra dubium est, quod mercatores cordones et alii opifices sua Collegia (Zunffren vulgo, vocantur etiam quibusdam in locis Innung, Gilden)

habere possint, dummodo illis hoc lege, vel consuetudine, vel singulari Principis Privilegio concedatur: vide omnino me, de iure Collegior. Alias omnia Collegia sunt reprobata, etiamsi essent mille vel duo milia, tamen congregati per se absque eiusmodi permissione non possent facere Collegium approbatum, nec iudicem eligere. Collegia autem approbata et licita censentur, et corum possessio vel quasi probatur ex eorum literis fundationis, et Privilegiis a Magistratu concessis. Vel si solent constituere Syndicum, in certo loco convenire, tractatus Collegiales negotiorum communium exercerei arcam communem, gemaine laden, et Sigillum habere. Quae tamen Signa omnia simul et coniunctim non requiruntur, sed unum et alterum sufficit: prout haec omnia probat Dn. Berlich. decis. 150 quem vide.

Quomodo opificia exerceri debeant. vide Bornitium, derer suffinient. 2. cap. 5.

aliud autem sunt Zuafften, tribus, quibus forma Rei publicae democratica efficitur: quas post bellum Smalcaldicum plerisque in Civitatibus abrogavit Carolus V. Imp. ne ita facile eae commoveantur. vid. me, de democratia, fol. 65. Item Carolus V. zu Augspurg die Zünfften abgethan, aber sie seynd zuvor auch nicht geweßt, Augsp. Calender Acta A. 3. b.

Id Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] der handwercker Zünfften, duplicem habent rationem.

In der Wurmbfischen Rahtunglit. S. 2. b. werden nachvolgende Zünfften erzehlt. Ober-Metzler, Weber, Schilter, Krämer, Schneider, Becker, Bender, Ackerleuch, Schmidt, Schueflet, Tawer, Weinschrötter, Fischer, Sackeräger Weingartleuthe, Zimmerleuth und Kürßner Zünfften, etc. welche auch samentlich, daß sie neben dem Bischoff, Capitul, Burgermaister unnd Gerichte in dem daselbst getroffenen Entschaidt, ihrer Zunfft Insigel anhängen sollen.

De antiquitate Collegiorum et Confratermitatum vid. Guyon. divers. lecons tom. 1. f. 241

Ob einer in den Zünfften zuleyden, so geschmächt worden? hanc quaestionem ex facto tractat Laurent. Kirchov. tom. 5. Consil. var. consil. 9.

23. Zürch.

De Tigurensibus et Tiguro vid. annotat. Relicani in Caesarem lib. 1. de bello Gallico fol 11. etc.

24. Zwang-Mühlen.

De Molendinis bannariis. vide omnino Dn. Iohann. Hering. Tractat. de Molendinis. quaest. 11. per tot.

Subditi alicuius licet longissimo tempore ad molendinum Domini iverint, Non tamen ex hoc in futurum cogipossunt, ut ibidem molant. Per tradita Covarruv. in c possessor. de R. I. in 6. in 2. p. relect. §. 4. Francisc. Bald. de praesoript. part, 4. qu. 5. Borcholt. inc. un. quae sint regal.

Ad molendinum namque ire, est merae facultatis, ea autem, quae in mera facultate consistunt, per praescriptionem non adimuntur. l. viam publicam. ff. de via publ. Coras. libr. 6. miscell. c. 21. num. 2. et seq. nec ex his, quae gratuito fiunt, ullo temporeius acquiritur. arg. l. qui iure familiaritatis ff. de acquir. poss. Quo pertinet, quod is, qui longissimo tempore hospitio recepit alicuius familiae nobiles, non sit obligatus, nec cius heredes, in futurum praedictos nobiles recipere. Innocent. in c. cum Ecclosia de caus. poss. et propr.

Ita Vasallus. qui non requisitus, nulla pet immemoriale tempus praestitit servitia, ab iis non liberatur. arg. §. licer. et ibi Matth. de Afflict, tit. si de feud. defunct. fuer. contr.

Ratio rationis est, quia possessio ex actibus mere voluntariis non acquiritur. l. Proculus. ff. de aqu. pluv. arc. l. 2. ff. de via publ. sine qua [orig: quâ] praescriptio non procedit. l. sine possessione. ff. de usucap. De hac [orig: hâc] quaestione. vid Iacob. Thoming. vol. 1. consil. 17. num. 66. et seqq.

25. Zwey oder dreyherrige Herrschafft, gesambte Herrschafft.

Non est novum, unam Provinciam plurium dominatu fatigari, alio nempe summum Imperium, alio Iurisdictionem simplicem, alio ius gladii, alio alia iura sibi vindicante. Rosenthal. de fend. c. 6. concl. 85. num. 10. Nec infrequens est, quod zwey, drey, oder vierherrige Provinciae reperiantur, ubi unus habet die landts Fürstliche Obrigkeit, alius die Landts Hoheit, tertius die Wildbann, quartus die Forstliche Obrigkeit, quintus die hohe Craiß vnd Cent, sextus die Vogtey vnd Erb Gerichte Caspar Ziegler. in §. Landsassii, concl. 1. num. 75. et seqq. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 4. num. 20. et 27. et lib. 3. decis 33. et seq. Sixtin. de regalib. c. 4. num. 82 vide. omnino Caspar. Leipold. de concurr. iurisdict. qu- 12. et me, de Monarchia. fol. 12. et de statu mixto fol. fin.

Cum ex duobus Dominis in iurisdictione et Imperio aequalibus, et pro indiviso possidentibus, unus sine alio et eo invito, licet ad quemlibet in solidum spectet iurisdictio, non possit exercere per se, vel alium iurisdictionem: quia par in parem non habet Imperium. l. nam Magistratus. de recept. arb. c. innotuit. de elect. Circa tamen usum et exercitium iurisdictionis concordare debent: adeo, quod si id facere recusant, et nolint, superioris provisione et mandato ad id venire compelluntur. Peguera. dec. 10 in princ.

Forma autem concordiae circa huius iurisdictionis usum et exercitium, duplex praecipue a Scribentibus annotatur. Quarum altera est, quod dicti Domini utantur iurisdictione alternis vicibus, dividendo usum iurisdictionis per tempora, ita Angel. in l. 2. §. ex his. n. 3. ff. d. V. O. Sed Peguera addit, num. 4. Haec autem forma dividendi per tempora usum iurisdictionis, salva pace tantorum doctissimorum

virorum, mihi numquam placuit, propter multa inconvenientia, quae ex ea oriri et sequi possent: Primum inconveniens est, quod si finito tempore unius Domini, alter non potest recuperare processus, tam civilium, quam criminalium causarum non expeditos, nec terminatos, retardabitur iustitia, quae forte expediri non posset infta terminos a iure statutos.

Secundum inconveniens est, propter praecipitatam iustitiam, quam officiales unius infra tempus suum abbreviabunt, et accelerabunt, ut officales alterius nihil commodi et emolumenti percipiant.

Tertium est inconveniens, quod si aliquando unus bene et iuridice processit, alius male et favorabiliter, et forte [orig: fortê] per invidiam, aut inimicitiam absol vit condemnandum, vel eum, qui venit absolvendus condemnabit, vel bonas causas terminabit, modicas vero et breves aliquando ruinosas relinquet. l. 1. §. sciendum. ff. de magistr. conven.

Altera vero forma concordandi se circa usum et exercitium dictae iurisdictionis est, quod omnes in solidum Domini et pro indiviso possidentes, constituant et eligant unum iudicem communem: videlicet unum Baiulum, unum Assessorem et unum Scribam, atque alios Ministros, qui Dominorum nomine unam tantum Curiam faciunt, in qua [orig: quâ] subditis iustitia administretur. Sed vide Peguer. de decis. 10. num. 6. et seqq.

Non absurdum est in profanis, ut in uno corpore territorii, duo capita constituantur. Pacian. d. prob. cap. 36. lib. 2. num. 90. et seq. Et quemadmodum castrum vel territorium dividi potest; ita etiam annexa ei iurisdictio, eodem modo dividitur. Idem Pacian. d. c. 36. n. 79.

Communio iurisdictionis neglectum iustitiae parit. per l. 2. vers. naturale. C. quando et quib. quarta part. lib. 10. Econtra quod per divisionem castri et territorii, cique annexae iurisdictionis, discordiae Dominorum tollantur. Pacian d. c. 36. n. 92. Siquidem discordantibus Dominis duobus aut pluribus super exercitia iurisdictionis, subditi ipsorum, et cumprimis superioreos ad concordiam compellere potest. Gail. d. pignorat. c. 20. num. 7. Pacian. dict. l. num. 58. ac seqq. ubi plures et nominatim septem modos recenset, quibus Domini isti invicem discordantes ad concordiam facilime reduciqueant.

Iurisdictio ubi communis, vel uno in loco multi in exercitio Iuris dictionis sunt, quid circa religionem fieri possit vel debeat? traditur in Pacis Composition. prior edit. quaest. 38. fol. item 368. ut et quaest. 65.

Praeterea [orig: Praetereâ] notum est, quibus remediis, Vasallus iustitiam non administrans, ad officium faciendum, tam de iure feudali (de quo videri potest Rosenthal. c. 12. concl. 4. n. 53. et 57. et cap. 18. conclus. 33. num. 68. et seqq. Schrader. de feud, part. 10. sect. 9. n. 40.) quam iure communi (de quo Gail. 1. obs. 18. et Petr. Frid. Mindan. lib. 2. cap. 53. n. 19. et seqq. ) cogi possunt.

In den Dörffern / da vnderschidliche vom Adel wohnen, vnd die Iurisdictio gemain ist, wird doch ad evitandam confusionem et rixas, in eines jeden Schloß vnd dessen Vmbfang alle hohe vnd nidergerichtliche Obrigkeit, auch was deroselben anhängig, einem jeden possessori in solidum gelassen: Also, daß er solche gantz vnnd gar ohne Eintrag deß andern haben, vnd exerciren mag.

26. Zwing vnd Bann.

Civitas sine territorio esse potest. l. urbis. 2. in pr. et in l. 239. §. urbs et l. bona Civitatis. cum l. seq. ff. d. V. S. Meich sner. decis. Camer. 3. num. 17. tom. 2. lib. 2. daß doch nichts desto weniger ein jegkliche Statt, auch ausserhalb ihret Mauren, gemaingklichein universitatem agrorum et territorium (das ist, ihren eignen Eiter, Oesch, Weichbild, Zwing vnd Bänn, uti interpretantur Gilman. Symphor. tom. 1. part. 2. tit. 2. de reconventione. in causa Erfurt contra Mayna, n. 156. et seq. et Rosenth. de feud. c. 5. concl. 6. n. 3. ) zuhaben pflege, vnd auch regulariter habe. l. pupillus. §. territorium. 8. d. V. S.

Adeoque territorium dicitur esse de pertinentiis et ac cessoriis Civitatis, Innocent, in o. cum ad sedem n. 7. de restit. spol. Oldrad. consil. 176. in sin. Boer. quest. 227. n. 7. Civitas enim inest territorio, et territorium inest Civitati, Adrian. Gilman. rer. iudicat. lib. 2. decis. 35. numer. 19.

Deinde praedia Civitati adiacentia, vel in eorum finibus sita et exsistentia, praesumuntur subesse iurisdictioni Civitatis, Menoch. de prasumpt. 3. pras. 100. n. 1. Et ita hoc respectu, appellatione Civitatis, veniunt etiam Villae, suburbia et districtus. Gylm lib. 2. decis. 12. n. 21.

27. Zwitracht.

Verbum Zwitracht, admodum generale est, aequipolleus verbo controversiae, et comprehendens omnem omnino controversiam, quocumque modo in iudicio vel extra iudicium, de iure vel de facto motam, nulla facta [orig: factâ] distinctione, verum in ista [orig: istâ] controversia [orig: controversiâ] ad litis contestationem, vel etiam ad ulteriora processum fuerit, an vero non. l. non solum. §. si status. ff. de procur. l. sed etsi lege. ff. eod. l. Lucius. §. tres haredes. ibi gloss. in v. moveri. et Bartol. ff. ad SC. Trebellian. l 1. C. de testam l. sicontroversia. C. de evict. Gerichtliche Acta der Statt Braunschweig Huldigung betreffendt. part. 2. num. 71. m. fol. 62.

SERENISSIMAE CLAUDIAE ARCHIDUCISSAE AUSTRIAE, DUCISSAE BURGUNDIAE, COMITISSAE TYROLIS, LANDGRAVIAE ALSATIAE, NATAE HETRURIAE PRINCIPISSAE.

1. Abbreviaturen.

ADDITIO.

2. Aber.

3. Abforderung.

4. Abgefundene Herren.

ADDITIO.

5. Abgesönderte Kinder.

6. Absagung. Feindbrieff.

7. Abschidt.

8. Absolution von gethonem Aidt, etc.

ADDITIO.

9. Absolutori Vrtheil.

10. Abschrifft, Copey.

11. Abbt, Abbteyen, Gefürste Abbt vnd Abbtissin.

ADDITIO.

12. Abthallung der Hertschafften.

13. Abtrag.

ADDITIO.

14. Abschoß, Abzug, Nachsteur.

ADDITIO.

15. Aach.

16. Acadamiae, Universitäten.

17. Actum, oder geschehen seyndt dise Oing.

18. Adel, Edelmann, Edle Knecht, Adelschalck.

ADDITIO.

ADDITIO.

ADDITIO.

19. Adenlich Lehen vnd Güter.

20. Adler.

ADDITIO.

21. Advocaten.

22. Aequivocation.

23. Aera.

24. Aerarium.

25. Agenten.

26. Affterlehen.

27. Ahnen.

28. Aidt, an eines Aidtsstatt, ein gelehrter Aidt.

ADDITIO.

ADDITIO.

29. Aydt für geferde.

30 Aigenthumb, Aigenthumbliche Güter.

31. Alchimi.

32. Alcoran.

33. Alenation Fürstlicher Güter.

34. Alimentation.

35. All, Alles, Allen.

36. Allegantiones Iuris.

ADDITIO.

37. Allein.

38. Allenthalben, nichts darvon außgeschlossen.

39. Allermassen.

40 Allmanden.

41. Allmuesen.

42. Allodium ut infra in v. Lehen.

43. Als, gleich wie.

44. Alsbald.

ADDITIO.

45. Alsdann.

46. Also daß.

47. Altar.

48. Alter.

49. Alte Graffen.

50. Alte Sitten.

51. Alt Testament.

52. Alt Vätterlich Lehen.

53. Allweg, Allzeit, Immer, in Fwigkeit. vid. infra verb. vnd allwegen, et verb. Oewigkeit.

54. Amadis.

55. Ambacht. v. verb. Ampt, Amman, Ammeister.

ADDITIO.

56. Ambassador: vid. infr. verb. Gesandte.

ADDITIO.

57. Amiral.

58. Ammodiren.

59. Ampt, Pfleg, Pfleger.

60. Ampts Bücher.

61. Amptliche Beschaid.

62. Amptsknecht, Amptsdiener.

63. Amptmann, Amptleuth, Verwalter, Schaffner.