CAMENA Early Modern Latin Texts

STEPHANI BLANCARDI LEXICON MEDICUM VIRI CELEBERRIMI IOANN. HENRICI SCHULZII OPERA INSIGNITER AUCTUM ET EMENDATUM NUNC DENUO RECOGNITUM VARIISQUE ACCESSIONIBUS LOCUPLETATUM CURANTE MICH. GOTTL. AGNETHLERO SAXONE TRANSILVANO. PRAEFATIONEM PRAEMISIT ANDREAS ELIAS BUCHNER POTENTISS. PRUSS. REG. A CONSIL. SANCTIOR MEDICIN. ET PHILOS. NATURAL. IN ACADEM. FRIDERICIANA PROF. PUBL. ORDIN. ET IMPERIAL. ACADEM. NAT. CURIOS. PRAESES. CUM PRIVIL. POTENTISS. POL: REG. ET ELECT. SAX. HALAE MAGDEBURGICAE, APUD IO. GOTTL. BIERWIRTH CIC IC CC XXXX VIII.

AVRIPIGMENTVM est fossile, sulpuri plurimis dotibus simile, friabile, fusile, facile inflammabile, tumque foetore sulpureo infestum, non acido volatili; iners, innoxium, parum venenatum, fusione rubescens, tumque volatilem materiam emeticam praebens. Arsenicum citrinum male appellatur. Auripigmentum hoc nativum, fusum igne in vase clauso, massam dat fragilem, facile conterendam, minii fulgore spectabilem, nec valde acrem aut venenatam, quae videtur esse Sandaracha veterum. Graeci vocant a)rseniko\n, arsenicum. Sed cavendum est ne ipsi nostra arsenica substituamus, utpote toto genere diversa. G. Operment, Auripigment.

AVRIS est organum auditus, et notat omnia auditoria organa; dividitur in tres cavitates, scilicet in exteriorem, mediam, et interiorem. Exterior auriculam meatumque auditorium; media tympanum; interior vero labyrinthum comprehendit. Gr. ou)=s2 G. Das Ohr.

AVRVM est metallum, omnium ponderosissimum, simplicissimum, molle, maxime expansile, in igne et aere fixissimumm, coloris flavi, rubens ante fusionem. Quanquam in Madagascar adeo molle nasci dicitur, ut leni igne instar plumbi liquescat. A sale marino eiusve productis tantum solvitur: hinc rubigine caret, cum aqua regia et spiritus salis marini nusquam in aere volitent: vix sonorum, specificae gravitatis ad aquam, ut 19636. ad 1000. G. Gold.

AVSTERVS Gr. au)sthro\s2, dicitur de eo, quod terrestris est naturae, cum salinis tartareis permixtae, vim habens linguam, dum gustatur, constringendi. G. Herbe.

AVTOGENES sic vocatur narcissus, albo flore: quia eius bulbus necdum terrae commissus folia emittit: ex sese enim quasi generatur aut nascitur, ex au)to\s2 ipse et gi/nomai nascor.

*a*u*t*o*m*a*t*w*s2 de eo dicitur, quod sua sponte movetur, ut est cordis motus, coctiones et fermentationes (ut vocantur) in ventriculo et intestinis. Hinc automatici vocantur motus, qui nobis insciis, et nec intellectu nec valuntate nostra concurrentibus, peraguntur. Tales sunt, praeter adductos, auctio corporis secundum omnem dimensionem, fetus incrementum et formatio in utero. Opponuntur ipsis actiones et motus animales seu voluntarii, qui ad nutum nostrum, quando sani sumus, peraguntur et cessant. G. Sich selbst bewegende.

AVTOPSIA ocularis alicuius rei inspectio est, ex au)to\s2 ipse, et o)/yis2 visus. Notat quoque observationes, et

AVTOPYRVS est panis, ex purissima farina coctus, cui nihil furfuris ablatum fuerit; huiusmodi panis aliis praefertur, quia furfures habent vim, ob gravitatem, abstergendi, ex au)to\s2 ipse, et puro\s2 triticum. Vocatur etiam sugko/mistos2. Talis est Westphalorum panis grossior, Pumpernickel dictus. Proxime huc accedit ille, quo ceteri Germani utuntur, ex farina non omnino a furfuribus secreta. G. Hausbacken Brodt.

AVTVMNVS dicitur anni tempus tertium, aestatem sequens, arcturo oriente incipiens et vergilliarum occasu desinens, quod notabile ob morbos mali moris plerumque eius comites: ab augendo opes, ex Festo. G. Der Herbst.

AVXILIVM seu REMEDIUM est, quicquid contraria agendi vi, morbum impugnare est aptum. Estque triplex, Diaeta, pharmacia et chriurgia. Vide Medicamentum. G. Ein Artzney, Hülfsmittel.

AXILLA dicitur extrema pars humeri, unde brachium incipit. Est diminutivum ab ala, eadem ratione formatum ut paxillus a palo, maxilla a mala. Barbari scribunt Asccella. Regio concava sub axilla, in audultis pilis consita, vocatur subalaris. G. Die Achsel.

AXILLARES VENAE, et ARTERIAE, sunt illa vasa sanguifera, quae a trunci summitate venae cavae, et arteriae supra cor ad axillas, et brachium excurrunt. G. Die Achsel Blutadern.

AXIOMA, effatum evidentissimum, simplicissimis innixum ideis, quod cuncti mortales, ob simplicitatem et claritatem [correction of the transcriber; in the print clariritatem], uno ore absque demonstratione pro vero admittunt: nonnumquam autem est propositio ab Hippocrate vel Galeno in observatis quamplurimis fundata, et pro inconcussa ab illis habita. G. Eine vollkommene ausgemachte Wahrheit.

AXIS est vertebra tertia colli, capiti subiecta. Gr a)/cwn. Aliis potius secundae deberi id nomen videtur, quia circum eius dentiformem processum vertebra caput sustinens, tamquam rota circa axim, movetur.

Axungia, *sti/ar u(/eion [note of the transcriber: in the print: u)/eion ] Dioscoridi *)ocu/ggion Aegin. pinguedo vel adeps porci, sebo mollior. Quia vero vero huius unguinis praecipuus usus fuit in axibus curruum inungendis, hinc illi

nomen creatum, et grammatici omnes pro unguine vehiculari exponunt, quamquam usus tyrannus id nomen plerisque pinguedinibus, quae in officinis asservantur, attribuit. G. Schmeer, Schmaltz. Abusive tribuitur terris quasi unctuosis et mollibus. Sic aliqui auctores terram sigillatam Silesiacam albam vocant axungiam lunae, luteam autem axungiam solis, persuasi alteram a luna, alteram vero a sole esse impraegnatam.

*au)ch/sis2 , ab au)ca/nw cresco, au)/cw augeo, corporis est in omnem modum ampliatio.

AZOTH modo mercurium cuiuscumque corporis metallici denotat, modo medicinam quorundam universalem putatam ex mercurio, auro et argento paratam. Ante aliquot annos per magnates, imo et vulgum celeberrimum, varii coloris; sed pro diversitate praeparationis, saepe minus sollicitae, mox pretio et fama vilescere incepit.

AZYGOS est vena sanguinem reducens Venae cavae: duplici origine in abdomine inter duas diaphragmatis appendices oritur, dein thoracem ingressa sub aorta iuxta dorsi vertebras, accipit venas intercostales, et venae cavae superiori iterum inseritur, estque insignis capacitatis. Sine Pari dicta, ex a priv. et zu/gos2 iugum, par. G. Die Ader ohne Paar.

AZVR a voce Arabica, et Persica, Lazur, quae [correction of the transcriber; in the print qua] caeruleum pigmentum denotant.

AZYMVS est panis non fermentatus, ex a priv. et zumo/w fermento, zu/mh fermentum. G. Ungesäuert Brodt.

BACCA, BACCAE, Gr. ko/kkos2, dicuntur fetus seu fructus sphaerici minores herbarum, fruticum, arborumve, qui dispersius rariusque nascuntur: vel quicumque parvi sunt et rotundi, ut ribes, fraga, baccae lauri iuniperi, plerumque molles; tenui membrana tecti, et semina in substantia pulposa nidulantia continent: atque in hoc ab acinis differunt, quod iis densius proveniant. Bacca, forte a Baccho, quia vitiis, baccas producens, Baccho dicata. G. Beeren.

BACCAR, BACCARIS, est herba odorata ex qua coronae contra fascinum parabantur. Credunt aliqui esse asarum.

BACILLI nomen imponitur medicamentis figura bacillorum oblonga seu tereti, ut bacilli, seu candelae odoriferae.

Item et bacilli ex glycyrrhiza, cocta, qui linctui inserviunt: Ut vulgo in affectibus pulmonum et tussi vel asthmate, a Galenica et Arabica medicorum schola praescribuntur. Sic quoque vocantur candelae illae, quae usui veniunt, si cadaver aliquod foetidum dissectionibus anatomicis vacet. G. Wohlriechende Kertzlein, Räucherkertzen.

BADIAGA est plata aquatica, spongiosa, ex multis fibrillis herbaceis quasi contexta, fragilis et friabilis, si sicca, semina sunt grana rotunda, coloris albidi, in altera parte instar lapidum cancri excavata: odor plantae est teter et pisculentus. Est planta apud Moscovitas in frequenti usu, contra livores oculorum et aliarum partiumm a verberibus, quos pulvis impositus una nocta tollere dicitur. Vide de hac Comment. Petropol. 2.

BALANEVM Gr. balanei=an, lat. Balineum sive Balneum, est proprie remedium corpori potissimum curando, detergendo, emolliendo, fovendo, quin et sudando deputatum: nam est totius corporis lotio; non raro tamen et pro lotione partium solummodo inferiorum sumitur, quas insessus et semicupia vulgo vocant. Estque vel siccum vel humidum; sicca parantur ex cineribus, sale vulgari, arena, chalybe limato etc. Humida sunt vel vaporosa, vel aquosa: vaporosa fiunt ex coctione radicum, herbarum, florum, seminum, etc. cuius vapor tantum suscipitur: aquosa sunt vel artificialia, quae parantur ex decoctis medicamentosis: vel mineralia, quae thermae vocantur, quarum aquae, ut prisci describunt, sunt aluminosae, ferreae, cupreae, nitrosae, sulpureae, bituminosae, vitriolicae, etc. Ex ba\lla pello, et a)ni/a tristitia seu morbus: sed est potius allusio, quam etymologia vera. Proxime enim venit a balaneu/s2, balneator. balaneu/w, balneatorem ago. Unde ille dictus, sit alia est quaestio: forte a ba/lanos2, glans unguentaria. Vide Etymologic. magn. G. Ein Bad.

BALANOCASTANVM, est radix tuberosa, quae etiam Bulbocastanum appellatur. Ex ba/lanos2, glans, et ka/stanon castanea.

BALANOS, est glans proprie quercus, sed latius saepe sumitur pro quibusque fructibus oblongis et duris. Forte a ba/llw proicio.

BALANVS, seu GLANS est penis suprema pars, praeputio tecta. G. *ba/lanos2. G. Der Kopff am mänlichen Gliede. Item clitoris muliebris, vide clitoris. Sic etiam bulbosi fructus et radices appellantur, ut iuglans quasi iovis glans; item glans

quercus, Bulbocastanum etc. G. Ein Eichel. Item Suppositorium, et glans, vide suo loco.

BALANVS MYREPSICA, pen. corr. [abbr.: paenultimam corripit] videatur Myrobalanus. Balanus Myrepsica, sive NUX UNGUENTARIA. Venit ex Aegypto, Arabia, Aethiopia, Syria et Barbaria. Fructus est arboris Tamarisco similis, magnitudine avellanae nucis, intus nucleum continens pinguem, et oleosum veluti amygdalae. Plinio dicitur myrobalanum. Arab. Habel-ben, vel ban, ab aliis granum ben, in officinis ben. ex ba/lanos2 glans, et mu/ron unguentum.

BALATRO, sive BAMBALIO est vitium linguae in laxitate consistens musculorum aut vinculi, cui adest nimia oris saliva, loquuntur enim, ac fi bucca pulte esset repleta. Sic G. Breyen. Quidam accipiunt pro homibus nullius pretii. Forte a balatu et vaniloquentia. G. Ein Plauderer, Gacker vel Lallender Troff.

BALAVSTIVM, Gr. balau/stian, est flos mali punicae, silvestris coloris punicei, saporis adstringentis. An a blastei=n geminare? Gr. balau/stion G. Wilde Granade.

BALBVTIES, G. traulo/ths2, traulis2 mo\s2. yello/ths2 et yellismo\s2. Huc pertinet blaesitas et blaesalingua; balator et bambalio. Est vitium in musculis et organis loquelae. Estque vox tarda et interrupta, varie flexa, et in quibusdam literarum pronuntiationibus admodum difficilis, hinc cum eas efferre non possunt, alium sonum et inarticulatum sive sibilum, et aspirationem eo conatu, quo difficultati mederi volunt, adspergunt, subinde silent, mox contentiore voce excutiunt incondita quaedam, incongrua oris et linguae contorsione. Porro tremulo sono certa vocabula loquuntur et os habere solent humore nimium madens, quem saepe cohibere non possunt, quin effluat, aut in adstantes expuatur. Tandem hoc habet balbuties, quod alio tempore maiore sit, alio minor: hinc sani et qui bene loquuntur, nimium si festinent, saepe balbutiunt. G. Das Stammeln.

BALLOTE, Gr. ballwth\ est marrubii species: habetque caules fortes, quadratos, lanuginosos, rubicundos, folia sibi invicem opposita, maiora et oblongiora marrubio albo, melissam referentia, sed obtusiora, magis rugosa, in margine incisa, coloris viridis subfusci, odoris foetidi; flores verticillatos colorios rubri; semina oblonga, in capsula, quae flori tamquam calix inseruit, inclusa; radix fibrosa, perennis: sic dicitur para\ to\ ba/llein, kai\ w)=ta, quod ad inveteratos aurium dolores sit

efficax. Vocatur marrubium nigrum, a foliorum similitudine et nigrum a caulis colore, qui niger est respectu marrubii albi: habet odorem virosum ut castoreum.

BALNEVM Chymicis dicitur vario modo, nempe arenosum, cinereum, martiale, Mariae, maris, vaporosum etc. Arenosum balneum est, cum retorta vel cucurbita in arena collocatur, vel in cineribus vel chalybis limatura. Blaneum mariae seu maris, quod hoc signo notatur B. M. Et M. B. est cum eadem instrumenta aquae calidae imponuntur; et cum vaporosum dicitur, instrumenta tantum vaporem aqueum exsicpiunt, vel corpora sudationi exponuntur. G. Im Bad Distillieren. De ceteris balneis, vide Balaneum.

BALSAMINA, est planta, quae habet caules crassos, rectos, ramosos, succulentos, aliquando in parte inferiori rubicundos: foliia oblonga, acuta, aliquantulum in margine inncisa, saporis amari: flores polypetalos, anommalos; hi autem vel tetrapetali, vel hexapetali; floris tetrapetali petalum superius fornicatum est, inferius concavum, et caudatum, duobus lateralibus auritis et amplioribus; floris hexapetali petalum infetius est caudae expers. Pistillum duobus foliolis stipatum, floris meditullium occupat, abitque deinde in fructum, nunc ex utraque parte turbinatum, nunc siliquae aemulum, valde contractilem, vi elastica hac illac dissilientem, seminibusque fetum, axi seu placentae affixis; radix fibrosa, alba est. Nomen, quod ex floribus insolatione balsamum fiat, ad vulnera sananda, accepisse creditur, quod mirum; nam minime balsamum refert, neque est apta ad balsamum conficiendum, sed penitus est venenata planta.

BALSAMITA, pen. producit, ut cetera derivata in eths2, quae et Latinis saepe in a excunt, ut *subari/ths2, Sybarita, palaistri/ths2, palaestrita. Balsamita est planta, quae habet caules canaliculatos, villosos, ramosos: folia oblonga in margine incisa: flores in summitate caulium congesti sunt: his succedunt capsulae membranosae, compressae, oblongae, semina parva continentes: radix mentham refert, fibrosa est. Dicitur et costus hortorum, mentha corymbifera; derivatur, ob odorem potentem, a voce balsamum.

Nicander tamen Graeco versu heroico, tum in Theriacis, tum Alexipharmacis paenult. [abbr.: paenultimam] producit. Andromachus senior, Neronis Archiater, carmine elegiaco penult. iam produxit, iam corripuit, ut apud Galenumm videre est libro de Theriaca ad Pisonem. Balsami vero planta frutex est, seu arbuscula, tres cubitos ad summum alta, folia alens rutae foliis similia. Syriacum dicitur rutae foliio. Nascitur sponte in Arabia felici, unde olim in Iudaeam, et hodie in Aegyptum translata, loco quodam occluso, Cayro vicino, quem Mateream vocant, colitur. Eius fructus dicitur carpobalsamus; Ramusculi xylobalsamum; Sucus opobalsamum. Fructus eligatur recens, planus, ponderosus, gustu mordax. Ramusculi probantur recentes, tenues et odorati. Balsamum dicitur, quasi Belsamin quod in orientalibus linguis exercitati dicunt esse, Princeps oramatum, vel oleorum; vid. Vossius in Etym. Pausanias, si recte scribitur, pa/lsamon vocat. Alii *bla/samon. Aegyptii Balassan nominant. G. Balsam.

BALSAMVS vel BALSAMVM, Balsami vocabulum pluribus in officina usurpatur significationibus. 1. Denotat genus quoddam odor amenti crassiusculi instar unguenti, vel linimenti, et haec significatio usitatissima est e. g balsamus rosarum, apoplecticus et similes. 2. Solent quoque ex gummi resinisue cum spiritu vini liquores destillari, qui extrinsecus illinuntur, balsamique nomine veniunt; ut balsamus nervinus, ischiaticus et similes. 3. Inunctorium liquorum significat, eumque oleo crassiorem, linimento liquidiorem. 4. Balsami nomina sibi vindicarunt salia fusa et liquata, ut balsamus salis gemmae. 5. Sunt singulares quaedam praeparparationes, quibus balsami vomen imponunt; ut balsamum sulpuris, etc. 6 Tandem etiam lacrimae quaedam arboreae balsami vocantur, ut balsamus copayuae. 7. Balsamus est, quo cadavera condiuntur. G. Balsam.

BAMMA, est tinctura seu liquor, in quo aliquid tinigitur, aut madefit, ut panis iusculo immersus, a ba/ptw immergo. G. Da man was eintaucht, einweicht, eine Tuncke.