CAMENA Early Modern Latin Texts

STEPHANI BLANCARDI LEXICON MEDICUM VIRI CELEBERRIMI IOANN. HENRICI SCHULZII OPERA INSIGNITER AUCTUM ET EMENDATUM NUNC DENUO RECOGNITUM VARIISQUE ACCESSIONIBUS LOCUPLETATUM CURANTE MICH. GOTTL. AGNETHLERO SAXONE TRANSILVANO. PRAEFATIONEM PRAEMISIT ANDREAS ELIAS BUCHNER POTENTISS. PRUSS. REG. A CONSIL. SANCTIOR MEDICIN. ET PHILOS. NATURAL. IN ACADEM. FRIDERICIANA PROF. PUBL. ORDIN. ET IMPERIAL. ACADEM. NAT. CURIOS. PRAESES. CUM PRIVIL. POTENTISS. POL: REG. ET ELECT. SAX. HALAE MAGDEBURGICAE, APUD IO. GOTTL. BIERWIRTH CIC IC CC XXXX VIII.

CHEMIA, idem quod Chymia. Olim significabat artem xrusopoih/tikh\n et metallourgikh\n. vide Chymia.

CHEMOSIS, est tunicae albae tumor, ita ut oculi nigrum concavum videatur, a xh/mh.

CHENOPVS, vocatur pes anserinus, eius etymon derivatur a xh\n anser, et pou\s2 pes. Vide pes anserinus.

CHERMES, et KERMES, est vox Arabica pharmacopoeis familiaris: estque coccus baphica, seu infectoria, vulgo scarlatum, hinc chermozinum, id est color ex cocco extractus. Vide ulterius in Coccos.

CHILIOPHYLLON, est millefolium, propter millena foliola sic nuncupatum, ex xi/liai mille, et fu/llon folium.

CHIMIATRI, sunt illi medici, qui medicamenta chymica praescribunt, ex xumi/a chymia et i)atro\s2 Medicus.

CHINA RADIX, satis est crassa, manum longa, contorta, nodosa, insipida, et sine odore, est orientalis e China allata, et occidentalis quae ex Hispania nova et Peru nobis adfertur. Praefertur tamen orientalis, quae exterius est colore rubente aut subnigro, interius candicante aut subrubente: et haec, quo nigrior eo melior. Occidentalis est colore interius magis ruffo: smilacis in modum crescit, folia fere plantaginis magnitudinc, cordiformia: caules habet spinosos, repentes, et arboribus vicinis adhaerentes. In morbis podagricis, in lue venereal, aliisque curatu difficilibus maximi usus exsistit, sed an effectibus promissis respondeat, merito dubittur. Chinensibus dicitur lompatan, lampacos et bonti, nobis a regione China appellatur radix Chinae. G. Pockenwurtz.

CHIRAGRA, est arthritidis species, sive articularis manuum dolor, vide arthritis ex xei\r manus, et a)/gra, captura, quasi minibus captus. G. Das Zipperlein der Hände.

CHIROMANTIA, est divinatio ex inspectione manuum, qua ex lineamentis futura praedicunt, medicis scitu non

necessaria, cum petius sit ars fallax, ex xei/r manus, ma/ntis2 vates. G. Wahrsagung aus den Händen.

CHIRONIVM, est ulcus malignum, et curatu difficillimum. G. Ein böß Geschwär. Vide Cacoethes.

CHIRVRGIA, est ars, qua ope manuum vel in strumentorum, morbos auferre nitimur. Vel est pars therapeutices, qua morbid incidendo, urendo, et membra dearticulata restituendo, curantur. Vel chirurgia est scientia docens modum et qualitatem operandi in corpore humano vivente. Vel, ut Vigo habct, chirurgia est scientia docens modum et qualitatem in carne, nervo et osse hominis laborantis, propriis chirurgorum minibus, omne morbosum curandi. Estque quintuplex: quamvis alii quadripartite divisione gaudent. 1. synthesis seu separata coniungens. 2. diaeresis, continua solvens. 3. diorthosis, compressa et contorta corrigens. 4. exaeresis, superflua extirpans. 5. anaplerosis, deficientia restituens, ex xei\r manus et e)/rgon opus. G. Wundartzney.

CHIRVRGVS, est vir artis chirurgicae peritus, ex xei\r manus, e)/rgon opus, qui instrumentis et manibus suis in corpore humano operatur. G. Ein Wundartzt. Habentur, qui in genere omnia, quae sunt in arte chirurgica, aggrediuntur, ut vulgares chirurgi. Sed et sunt, qui circa unicum solummodo accidens versantur, ut lithotomi k, qui calculum secant. Alii qui oculos currant; alii lui venereae medentur. Nonnulli dentes evellunt; quidam membra luxata, vel contracta restituunt etc.

CHLOROSIS, sive MORBUS VIRGINEUS, vulgo icterus albus, quia ex albo virent. Videtur osse species leucophlegmatiae, ex sanguine viscido, sive potius ex inertia solidorum, quo sanguinis periodus et spirtuum animalium confectio praepeditur, cum mensium obstructione, et diaphoresi denegata, unde fibris muscularibus obstructis, et spiritibus, deficientibus; ad quoduis opus peragendum tardae et segnes evadunt, a xlwro\s2, pallidus. G. Junferkranckheit, Bleichsucht.

CHOANA, est infundibulum in medullae oblongatae basi prope colitum nervorum opticorum repositum, rimam in concursu ventriculorum amplectitur, unde per hoc liquida serosa, ex cerebri ventriculis, ad glandulam pituitariam deducuntur. Item pelvis renum, de qua suo loco; est item instrumentum ex quovis metallo factum, vel vitro, per quod

liquores in aliud vas funduntur. Gr. xo/anos2 item pu/elos2, lhno\s2 HEROPHILO, a xe/w fundo. G. Ein Trichter.

CHOCOLATA, est compositio quaedam ex fructibus Cacoa dictis, vaniglia, cinnamomo, sacharo etc. quae omnia in massam vel placentulas rediguntur. Dicitur et Succolata, et Chucalata; praeparatur cum lacte vel aqua cocta et fervida, atque agitando chocolata liquescit, et sorbendo calide bibitur. Vide Cacoa.

CHOENIX, est mensura [correction of the corrected by hand; in the print mensuram] veterum, continens cotylas tres, sive sextarium unum et dimidium, sive duas libras mensurales cum quadrante. Notatur signo X. et desuper imponitur V. secundum aliorum calculum continet vini quadraginta et quatuor uncias, et olei circiter quadraginta.

CHOERAS, Gr. xoira\s2, idem quod Scrophula, a xoi\ros2 porcus: forte quia porcis familiaris est.

CHOLAGOGA, sunt medicamenta quae dicuntur ordinatam in hepate et vesicula fellis secretionem bilis augere, illam vel in intestina ducendo, vel receptam per intestina statim et rectra expellendo. a xolh\ bilis, et a)/gw duco. Vide porro Catharticum.

CHOLODOCHVS, vulgo sic scribitur, et effertur paenultima producta. Graecum esi xolh/doxos2 Ergo Latine erit CHOLEDOCHUS vel cholidochus: utrumque correpta paenultima. Choledochus est ductus biliarius communis dictus, recipiens ortu suo ductus hepaticos, et vesiculae fellis, quae cum poro biliario ad angulum acutum iungitur suo ductu: et duo hi ductus uniti faciunt ductum communem, maiorem prioribus, oblique descendentem, qui ad angulos acutos opposites duodeno, penetrat exteriorem eius tunicam, dein inter hanc et alteram descendens, mox perforata et hac, inter secundam et tertiam longo itinere progressus, foramina rotundo in cavum intestini libere exit; et per hunc ex vesicular fellis et ductu hepatico, bilis ad intestinum duodenum propellitur: ex xolh\ bilis et de/xomai recipio. G. Der Gallengang.

CHOLERA, sive passio felliflua, est convulsivus motus ventriculi et intestinorum, in quo omne, quod in ventriculo et intestines continetur, sed praecipue bilis, copiose per os et anum eicitur, imo aliquando omnis quae in corpore exsistit. Adsunt anxietates magnae, gravis cardialgia, sitis ardens, inquietudo et virium subita prostratio, diarrhaea quoque seu bilis, et aliorum humorum per inferiora effluxus magnus. Hinc pulsus in principio celer et frequens, debilis fit, tradus et

intermittens; animus deficit, exteriora frigent, et mors accedere incipit, quae aliquando intra paucas horas ingruit. Huc referunt choleram sicam, quae est eructatio magna multorum flatuum cum dolore et crepitu. Gr. xole/ra bilis. G. Die Gallenkranckheit, Cholerische Feuchtigkeit.

CHONDRILLA, est planta, quae folia ex radice erumpentia habet magna, cichorei silvestris sumilia, profunde incisa, per terram in orbem sparsa, ex his caulis enascitur, inferius spinosus et in plures ramos divisus flexiles, nudos, vel foliola tantum quaedam gerents angusta instar graminis: flos est semiflosculosus, constans plurimis semi flosculis, embryonic insidentibus, et calice veluti tubulato ac cylindriformi comprehensis. Embryo autem abit deinde in semen pappis instructum: radix est longa, pollicem crassa, succo lacteo valde viscose plena, saporis dulcis non ingrati. Haec planta nomen invenisse videtur ab eventu, quod in ramulis imis gummi reperiri solet magnitudine fabae, mastichae simile, aut nucleo thuris, quem xo/ndron Graeci nominant. G. Wartzenkraut, klein Wegwart.

CHONDROS, vide Cartilago: est etiam granum, grumus concretus, ut mastiches, thuris etc. Hinc Chondrilla.

CHONDROSYNDESMVS, est ligamentum cartilaginosum, sive unio ossium, interveniente cartilagine, ex xo/ndros2 cartilago et sunde/w colligo. G. Knorplichte Zusammenfügung der Beine.

CHORDA, idem quod tendo, nervus, vel intestinum de quibus suo loco. Ita etiam dicitur tensio quaedam penis versus perinaeum, cum dolore, ex venere maligna saepe contracta.

CHORDA MEMBRANAE TYMPANI, est nervus quidam formatus a concursu duorum nervorum, filamenti sc. tertii rami quinti paris, et filamenti spetimi paris, tympani membranam non tangens. Hoc ipsum est parvum illud nervi filamentum, quod olim anatomici velut chordam membranae tympani arbitrati sunt, quod cerdiderunt sonum aliquem excitare posse, communicando motum suum tremulum membranae, sicut fit in chorda, quae super pellem tympani militaris tenditur; sed eius usus patet ex natura sua nervea, et distributione, G. Die Seitengleiche Sennader im Ohr.

CHORDAPSVS, sic Celsio dicitur, a barbaris miserere mei; aliis iliaca passio. Tormentum Aurelianus dixit. Volvulus etiam non inscite appellatur, vulgo ileus. Estque faecum

alvinarum per solum os eiectio, ab obstructione excrementorum, a flatibus, inflammatione, aut involutione et convulsione intestinorum, inducta: cum nempe superior pars intestinorum in inferiorem, vel contra, sese insinuaverit, qua involutione velut nodi inde exoriuntur, unde quoque motus peristalticus inversus. Vide Iliaca passico, ex xordh\ intestinum, et a(/ptw nodum sacio, necto. G. Darmgicht.

CHOREA SANCTI VITI est insaniae species, quae aliquando diu grassata est, hominibus non decumbentibus, sed o)rdosta/dhn, ut Hippocrates appellat, discurrentibus, et saltantibus, ac choreas ad extremum usquespiritum, nisi per vim inde abstracti ferint, ducentibus. Horstius inquit se cum mulieribus quibusdam locutum, quae quotannis sacellum S. Viti, quod est in finibus Ulmensium, visitantes, ibidem saltu cum perturbatione mentis, eousque sese nocte dieque exercent, donce ecstaticarum instar corruant: qua ratione sibi restitutae videntur, ut parum vel nihil sentient per annum integrum, usque ad Mai tempus subsequens, ubi membrorum inquietudine eousque sese torqueri referunt, ut vicissim circa festum S. Viti ad praedictum locum, saltationis gratia, sese conferre congantur. G. St. Veits Tantz.

CHORION, Gr. xori/on, est membrana secundinarum externa, una cum ceteris membranis et humoribus fetum in utero comprehendens. Descriptio eius ab anatomicis petenda est. Scribunt aliqui xwri/on. Dicitur forte sic a xwre/w secedo, quod post fetum editum secedit: vel a xwri/on, parvus locus, eo quod in ipsa membrana, tamquam in loco parvo, fetus novem menses habitat, ut volunt. V. FORT. PLEMPIUS cum R. de GRAAF, vel a)po\ tou= xorou= a choro, quia in eo vasa, ut in choro ordinata sunt; plerumque secundinae nominee donatur. G. Das Aderhäutlein an der Nachgeburt.

CHOROIDEA, CHOROIDEVS, quod vulgatissimum est pro CHORIOIDES, paenultima longa. Graecum est xorioeidh\s2, quod chorio simile est. Sic vocatur Graecis 1. meninx tenuis indequc 2. producta portio, quae ventriculos cerebri subit, et vasa illuc defert arteriosa, vulgo plexus choroideus, 3. tunica oculi mollior exteriori, quae, a duritie, vocatur hodie sclerotica: de qua appellatione infra dicemus. Mundinus illam vocavit secundinam. Ceterum choroides excusatius dicitur, quia aliquae editiones sic exhibent: videatur Gorraeus.

CHORIOIDES, est plexus arteriae carotidis et venarum plurimarum, sub specie membranarum tenuissimarum invicem cohaerentium, in ventriculis cerebi anterioribus reperiundus,

in quibus, ut cavi maneant, arteriae liquidum continuo deponunt, quod venae ex illis iterum absorbent. Item Uvea tunica pupillam constituens. Ex xori/on, chorio, et a)=dos2 forma, quod chorii simile sit. G. Retzgleiche Gefäßlein.

CHRISTOPHORIANA, est planta, quae caules habet exiguous, teneros, ramosos, ad altitudinem circiter duorum pedum crescents; folia sunt magna, ampla, in plurimas partes oblongas divisa, acuta, dentate, coloris viridis albescentis: flores pentapetali, stellati, rosacei; flos non aperitur, quin diffletur calix, sic et petala cito difflantur, ita ut de unmero petalorum non conveniant inter se auctores. Post florem sequitur bacca mollis, fere ovata, aliquantulum carnosa, quae per maturitatem fit nigra, continens semina gemina, ordine ut plurimum super invicem posita. Radix satis crassa, fibrosa, externe nigra, interne flava: crescit haec planta in montibus. Obscurum est a quo Christophoro nomen habeat.

CHROMATISMVS, est coloratio seu tinctura in sano et morboso statu urinarum, salivae, cruoris, vel stercoris, a xrwmati/zw coloro.

CHRONICVS, est morbus diuturnus, ultra quadragesimum diem extensus, ut febris quartana, phthisis, asthma, hydrops etc. a xro/nos2 tempus. G. Eine langwierige Kranckheit.

CHRYSANTHEMVM, est planta, quae habet caulem altum, squamosum, cineritium, in multos ramos divisum, multa folia incisa, millefolium referentia, habentem; quilibet ramus florem radiatum aurei coloris in summitate habet; huius discus ex plurimis flosculis, corona vero ex semiflosculis componitur embryonibus insidentibus, et calice semisphaerico ac squamoso comprehensis: embryones autem deinde abeunt in semina plerumque angulata aut striata, vel tenuia et acuta: radix annua est, fibrosa, non longa, minima, alba; crescit in montibus ac pratis; floret per totam aestatem, eius appellatione plures herbae, flores luteos eximio splendore micantes habentes, veniunt, ex xruso\s2 aurum, et a)/nqos2 flos

CHRYSOCERAVNIVS PVLVIS, est Aurum Fulminans, quod praeparatur ex auro soluto, in menstruo, sale armoniaco impraegnato; infuso oleo tartari, calx ad undum praecipitatur, quae edulcoratur et ad usum exsiccatur, ex xruso\s2 aurum, et kerauno\s2 fulmen. G. Donnergold.

CHRYSOCOLLA, est sal fossilis, figurae variae, magnam aquae, vigecuplo maiorem, copiam ad solutionem requirens,

et calorem magnum; sapore subamarescente, sed dulcescente in exitu; ad ignem facile fluens; simul in spumas tum assugentes se effundens; aquam plurimam ita dimittens; residuo in vitri pulchri speciem subsidente; corporum sibi commistorum fluxum in igne valde promovens; sic metallorum, auri praeprimis, coonsolidationem efficiens. Vide Borrax.

CHRYSOCOME, est herba flores aureos et comosos proferens, ex xruso\s2 aurum, et ko/mh coma.

CHRYSOLACHANON est atriplicis species, foliis subluteis, ex xruso\s2 aurum, et la/xanon olus. Vide Atriplex.

CHRYSOLITHOS, veterum, vel topasius gemmariorum hodiernorum, est gemma aurei coleris. Duo habentur genera, Orientale et Europaeum. Ut illud colore, ita et duritie, Europaeum superat: hoc enim instar crystalli molle est, et cum aureo colore, vel multum vel parum nigricat. Invenitur in Bohemia passim. Gr. xruso/liqos2, ex xruso\s2 aurum et li/qos2 la. G. Ein Chrysolith.

CHRYSOMELA, sunt mala citrei vel aurei coloris, ex xruso\s2 aurum et mh=lon malum.

CHVS, Gr. xou=s2 dicitur et congius, et choa. Liquidorum mensura Atticis fuit, sex sextarios continens, vel cotulas atticas duodecim. Libras olei continet novem, vini vero decem, mellis tredecim cum dimidia. LINDENIUS vini tantum tribuit libras octo cum unciis quatuor RHODIUS congium denas libras pendere affirmat: aliis continet vini octo libras, et olei septem cum quarta parte.

CHYLIFICATIO, est actio in ventriculo et intestinis, qua cibi et potus, et digerendo et movendo in chylum mutantur. Vide Chylus.

CHYLVS, est sucus albus, ex levi dissolutione et motione alimentorum, praecipue sulpuris et salis, quibus esculenta abunde scatent, in ventriculo et intestinis, qui interveniente ventriculi succo ncido, albus redditur: si enim liquori cuilibet, sulpure, aut sale volatili impraegnato, humorem acetosum confundas, ilico lactescit; uti cernitur inm praeparandis lacte sulpuris, aut extractis vegotabilium resinosis. Quin et spiritus cornu cervi, aut fuliginis, sale volatili plurimum refertus, si liquori acido vel aquae simplici confundatur, colorem lacteum acquirit. Vera tamen chili albitudinis causa debetur inprimis miscelae partium oleosarum ingestorum cum aqua,

beneficio bilis, tamquam medii coniunctionis, unitarum, quod satis evidenter apparet in emulsis, quae eo magis albescunt, quo olei plus continent. Tandem Chylus post commixtionem bilis pariter et succi pancreatici volatilis intestinorum papillas et lacteas venas subiens, sanguini suffunditur. Latinis etiam Chymus. G. xulo\s2, sucus. G. Der Milchsafft aus den Speisen.

CHYMIA vel CHEMIA, est ars, docens regulas, quarum exercitatione fiunt operations, quarum effectu corpora sensibilia, quae vasis capi possunt, inter se componuntur, vel resolvuntur; horum mutationes per sensus examinat, idque inprimis ope eius instrumenti, quod ignis dicitur, Eius partes sunt duae, vel solutio corporum, vel compositio. Dicitur chymia, vel chemia, seu cum Arabico articulo alchymia vel alkymia. Unde haec nomina deducta sint, alii aliter sentient. Alii Chymiam a xu/w vel xe/w dictam existimant, quod scilicet metalla dura, visceribus terrae effossa, liquare et fundere primum docuerit. Alii xami/an nominant, quasi, ut quidam volunt, artem Aegyptiam. Cum enim, ut refert PLUTAR CHUS in libro de Iside et Osiride, Aegyptus a sacerdotibus sacra lingua Chemia appellaretur; aut ut est apud HERODOTUM, in Aegypto oppidum quoddam vetustum, Chemis nominaretur, hinc Chemiam, quasi artem Aegyptiam, in Aegypto scilicet primo, seu inventam, seu excultam, dictam putant. Ex Arabica lingua articulum, AL, qui intendit significationem, accessisse facile patet. Differentiam hodie faciunt inter Chyminam et Alchymiam, nempe chymiam referunt ad artem medicam, verum alchymiam ad artem xrusopoihtikh\n. Vocatur etiam Spagiria, Hermetica ars, ars perfecti magisterii, ars segregatoria, separatoria, et destillaroria. G. Chymie, Schmeltzkunst, Gießkunst, Scheidkunst.

CHYMIATRIA, idem quod Chymia, est medicandi ars per medicamenta chymica, ex xumi/a et i)atrei/a, medicatio.

CHYMICA, sunt medicamenta, quae chymici praeparant, ut gratiori et minori quantitate ab aegris assumantur.

CHYMICVS, est artis chymicaeperitus; sive chymicus est artis dissolvendi, et vicissim coagulandi peritus. G. Ein Chymist.

CHYMVS idem est quod chylus. Graece xumo\s2, sucus. Nonnulli eo designant partem chili optimam, a faecibus separatam, et lacteal ingressam, alii tantum praeparationem in stomacho.