December 2004 Ruediger Niehl markup
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check - orthographical standardization performed - corrections from the errata list not integrated
06/2007 Katharina Meiszus, Reinhard Gruhl markup
TERMINI Markup added - spell check partially performed
01/2008; 03/2010; 11/2010 Reinhard Gruhl markup
some corrections inserted


image: s000

[gap: illustration (Frontispiz)]

image: s001

STEPHANI BLANCARDI LEXICON MEDICUM VIRI CELEBERRIMI IOANN. HENRICI SCHULZII OPERA INSIGNITER AUCTUM ET EMENDATUM NUNC DENUO RECOGNITUM VARIISQUE ACCESSIONIBUS LOCUPLETATUM CURANTE MICH. GOTTL. AGNETHLERO SAXONE TRANSILVANO. PRAEFATIONEM PRAEMISIT ANDREAS ELIAS BUCHNER POTENTISS. PRUSS. REG. A CONSIL. SANCTIOR MEDICIN. ET PHILOS. NATURAL. IN ACADEM. FRIDERICIANA PROF. PUBL. ORDIN. ET IMPERIAL. ACADEM. NAT. CURIOS. PRAESES. CUM PRIVIL. POTENTISS. POL: REG. ET ELECT. SAX. HALAE MAGDEBURGICAE, APUD IO. GOTTL. BIERWIRTH CIC IC CC XXXX VIII.



image: s002

[gap: praeliminaria]

page 520, image: s544

PERISTALTICVS MOTVS, est vermicularis intestinorum motus, incipiens a pyloro et desinens circa crassiora intestina, contrahens intestina perpetuo quasi vermes repentes essent, quo motu mediantibus spiritibus animalibus, excrementa aluina sensim egeruntur et chylus oseulis lacteorum impellitur, a periste/llw contraho, arcto.

PERISTEREON, vocatur verbena: Lat. columbina, et columbaris; quia columbae huius plantae praesentia valde delectantur: peristera\ enim est columba, dicitur etiam i(era\ bota/nh, sive sacra herba, quod ea olim apud Romanos domus purgabatur, familia lustrabatur, Iovis mensam ad sacrificium et epulas ferebant, et feciales in sacris legationibus illa coronabantur; vel quod in expiationibus suspensa et alligata mire utilis sit. Sagminalis etiam vocatur, quod inter sagmina, hoc est, gramina ex loco sacro, praesertim arce Capitolii, cum sua terra evulsa primum haec honorem haberet. Vide verbena.

PERISTROMATA, sunt stragula, quibus aegri solent insterni. Item, tunicae visceribus circumiectae, ex peristrwnnu/w cireumsterno.

PERISYSTOLE, est tempus quietis inter systolen et diastolen cordis.

PERITONAEVM, est membrana tenuis, polita, et lubrica; musculis abdominis transversalibus proxime adhaerens, quae totum abdomen interius, eiusque viscera exterius circumvestit, constat ex tunica velut duplici, innumerisquc vasis sanguineis, lymphaticis, et absorbentibus scatet. Arab. Sipbac, a peritei/nw circumtendo. G. Die Haut, so um alle Eingeweide gezogen ist.

PERITTOMA, est excrementum, post humorum coctionem in corpore, relictum. Item reliquiae morborum a peritteu/w redundo.

PERIZOMA, est cinguli species herniosis praesertim utilis. Vide amma.

PERLA, vide margarita.

PERNIO, Gr. xi/metlon, et ma/lkh, est tumor rubens, pruriens, dolens, praeternaturalis a frigore brumali, praecipue in pedibus et manibus excitatus, qui tandem in scissuras et ulcerationes terminatur. G. Die Frostbeulen.

PERONA, sive FIBULA, sic dicta, quod tibiae musculos coniungere videtur; etiam sura, canna, minor, focile minus etc. est os minus et tenuius tibiae extrinsecus attensum, ut


page 521, image: s545

radius cubito, unde peronoeus tibiae primus et secundus musculus sic appellatur. Vide fibula. G. Das Wadenbein, die Röhre im untern Schenckel.

PERONAEVS, vide perona.

PERPERACVTVS, vide acutus.

PERSICA MALVS, est arbor, cuius rami sunt longi, extensi, fragiles: folia oblonga, angusta, acuta in margine dentata, saporis amari: calix monophyllus in quinque vel sex segmenta profunde sectus, expansus, cavus, intra hunc flos rosaceus, pentapetalus, vel hexapetalus, petalis ex margine calicis cavi interno enatis, et staminibus triginta fecundus: ovarium in imo fundo calicis, instructum tuba longa apice globoso, scabro, praedita, fit fructus carnosus, fere globosus, iuxta longitudinem sulcatus, fetus ossiculo profundis scrobiculis exsculptis ornato, in quo nucleus rubicundus, oblongus, plerumque unus. Eius caro est medullosa, vinosa, succulenta, saporis grati, nucleus est compressus, saporis aliquantulum amari sed grati; haec arbor colitur in hortis. Sic forte appellata, quod ex Perside primum advecta sit. G. Pfersichbaum.

PERSICARIA, penult. corr. [abbr.: paenultimam corripit] ob vocalem ante vocalem. Persicaria est planta, quae habet caules rotundos, excavatos, rubicundos, ramosos, nodosos: folia persicam referentia, aliquando maculata, aliquando non: flores spicati ex aliis foliorum supremorum nascuntur, longis pedunculis adhaerentes, quinque staminibus donati, coloris purpurei, aliquando albi; calix quadrifidus: ovarium in centro calicis compressum, ovatum vel orbiculare, tuba bifida, fimbriata praeditum: semen planum ex ovato acuminatum, nigricans; radix fibrosa; crescit haec planta in locis aquosis, et habet saporem ad acidum vergentem. G. Mückenkraut, Flöhkraut.

PERSICVM, penult. corr. [abbr.: paenultimam corripit]

Incita praecocibus surrepere Persica prunis. Calph. ecl. 2.
Persicon huic potum e nuce traditur iuteriore. Seren. tit. iecor. vit.

PERSICVS IGNIS, denotat morbum causticum et igneae indolis, estque vel anthrax ipse vel ei similis. Vide anthrax seu carbunculus, sumitur quoque pro gangraena.

PERSONATA, Gr. prosw/pion, proswpi\s2, a)/rkeion, est lappa seu bardana, appellata, quod ob foliorum magnitudinem, personae faciem tegat, atque a solis calore defendat. Personata hac quondam ad personas utebantur, quoties in theatris


page 522, image: s546

aliisve locis qui cognosci a populo nollent, egisse quippiam volebant. Vide lappa.

PERSPIRATIO, idem quod diaphoresis.

PERVIGILIVM, idem quod agrypnia.

PERVINCA, vide clematis daphnoides.

PES, Gr. pou=s2, sumitur late pro femore, tibia et pede ipso. Vel stricte pro pede, qui dividitur in tarsum, metatarsum et quinque digitos. G. ein Fuß.

PES ANSERINVS, est species atriplicis: sic dictus quod eius folia pedem anserinum referant. Gr. chenopus, vide suo loco. G. Gänsefuß, Schweinstodt.

PES COLVMBINVS, est geranii species, ob similitudinem cum pede columbino dictus. G. Taubenfuß.

PESSARIVM, est medicamentum oblongum, quod adversus varios uteri affectus, in crassioris, longiorisque digiti figuram efformatum, in cervicem eius immittitur. G. Mutterzäpflein.

PESSVLVS, et PESSUS, idem quod pessarium.

PESTIS, est morbus epidemius, contagiosus ex miasmate venenato aeris nimis aculcato, et evecto, primum suscepto, deinde per contagium propagato, ortum ducens, qui occulte et latenter homines plurimos simul subitissimo aggressus, febres validissimas, spirituum exstinctiones, cruoris solutiones vel coagulationes, ipsius et partium solidarum siderationes et nekrw/seis2 infert, cum apparentia exanthematum, bubonum aut anthracum, nec non horrendo aliorum symptomatum apparatu, aegros in vitae periculum adducit. G. Pestilentz.

PETALVM, Gr. pe/talon, proprie bracteam vel laminam denotat. A Nicandro iam olim translatum est ad foliola florum. Hodie frequentissimo in ufu est hic terminus technicus in arte botanica, crebroque audiuntur flores monopetali, dipetali, tripetali, tetrapetali, pentapetali, hexapetali, polypetali: de quo consulendi sunt botanicae artis magistri. G. Die Blumenblätter.

PETALOIDES, est urina foliacea aut squamea, ex pe/talon folium, squama, lamina, et ei)=dos2 forma.

PETASITES, Dioscoridi l. 4. c. 108. petasi/ths2, paenult. [abbr.: paenultimam] producit, vide Abrotonites, sequ. Petasites est planta, quae habet caules plures, crassos, excavatos, lanuginosos: folia initio angusta, acuta: ubi caulis est deciduus, oriuntur folia ampla, fere circularia, aliquantulum in margine incisa, superius ex viridi fusca, inferius lanuginosa et albescentia, pedunculis


page 523, image: s547

longis adhaerentia, crassis, rotundis, carnosis: radix oblonga, digitum crassa, ramosa, resinosa, foris fusca, albicans, saporis acris, aromatici, amaricantis, odoris fragrantis: nomen accepit a foliorum magnitudine, pileum, seu petasum referentium. G. Pestilentzwurtz.

PETECHIAE, PETECHIALIS febris, seu Pulicaris dicta, est febris qua cutis maculis, pulicum morsui similibus, variegatur, derivatur a voce italica Pettechio, significante variolas purpureas. G. Fleckfieber, Butflecken.

PETIA, est linteamentum ex quo sacculi formantur in usum medicum. G. Ein Säcklein.

PETROLEVM, seu OLEUM PETRAE OLEUM PETRAE, est liquamen, sive oxungia macrocosmi, pingue, liquidum ex bitumine fuso expressum, tenuissimum, levissimum, graveolens, inflammabile penitus, aquae fontanae saepe innatans, oleo stillatitio simillimum, e petris et saxis effluens. In Italiae regione Mutinensi stillat candidum et ruffum. In Sicilia fontibus innatat. Apud Meianum pagum in tractu Parmensi album est. Babylonicum autem in suo fonte flagrare dicitur, secus Italicum. G. Steinöhl.

PETROSELINVM, penult. prod. [abbr.: paenultimam producit]

Peucedanumque, apiumque, melanthia, petroselinum. Hont. 4.
*lwto\n e)repto/menoi, e)leo/qrepto/n te seli/non. Homer. Il. b.
*kai\ spe/rados2 nemeai=on a)eifu/lloio seli/nou. Nicander.

Petroselinum est apii species: sic appellatur, quod in petrosis rupibus, saxisve, locisque praeruptis naseatur: vel quod oreoselinum (id est selinum montanum) a linguae graecae imperitis, in Petroselinum mutatum sit. G. Peterlein, Petersilg [note of the transcriber: Cf. Helmut Genaust: Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen, 3. Aufl., Hamburg 2005, S. 441, s.v. Oreocereus: "oreoselínum (Peucadanum) 'Berg-Haarstrang'" ; ibid. S. 473, s.v. Petrorhágia: "Petroselínum 'Petersilie'" ].

PETROSVM OS, est interna ossis temporum facies, sic ob lapidis petrosam duritiem appellatum, eanales tres semicirculares et cochleam continens ex pe/tros2 lapis, et ei)=dos2 forma. G. Das Steinharte Bein im Ohre.

PETVM, est tabacum, dicitur Americanis petunc, hinc quia est vox barbarica, eius etymologiam describere nescimus, vide tabacum et nicotiana.

PEVCE, Gr. peu/kh est pinus, larix, quae vide.

PEVCEDANVMDioscoridi l. 3. c. 92. peuke/danos2 [note of the transcriber: in the print: peu/ke/danos2 ] pen. corr. [abbr.: paenultimam corripit]

*nai\ mhn penkedanoio, barupno/ou ou(=te kai\ o)dmh\. Nicand. in Theriacis.
Peucedanumque sonat stammis, Erycinaque tbapfos. Lucret. l. 9.



page 524, image: s548

Peucedanum est planta, quae habet caulem excavatum, ramosum: folia foeniculi follis maiora, laciniata, trilobata: semina sunt ovata, ampla, marginata, oblonga, involucrum deponentia: radix est crassa, longa, externe nigrescens, interne albescens, saporis pinguis, acriusculi, ut foeniculi radix, odoris sulpurei, est foeniculus porcinus; nomen accepit a pinu, quae Gr. *peukh\ dicitur, cui odore, ut sapore quodammodo par est. Hinc posteriores Lat. Pinastellum eum vocarunt. G. Haarsstrang, Schwebelwurtz.

PEZA, significat imam plantam vel pedis molleolum.

PHACE, Gr. fakh/ et fako\s2 est lenticula. G. Linse.

PHACIA, idem quod Lenticula.

PHACOS, est macula faciei lentem referens, unde Lenticula et Lentigo appellatur. G. Sommerflecken.

PHACOTOS, est scalpri chirurgici genus, lentem referens, a fakh\ lens.

PHAENOMENA, sunt omnia quae secundum et praeter sanitatem in corpore nostro apparent, a fai/nw appareo. G. Zeichen.

PHAGEDAENA, est cancer exulceratus, a fa/gw edo. G. Der Wolff.

PHAGEDAENICA, sunt medicamenta carnem superfluam ulcerum, eorumque latera callosa exedentia; item ulcera tumida, profunda, subiectas carnes erodentia, labia callosa habentia, et sanationi resistentia sic vocantur.

PHALACROSIS, est caluities sive capillorum decidentia et profluvium, ex falakro\s2 calvus. G. Das ausfallen des Haars.

PHALANGIVM, et PHALANGITES, est planta florifera, cuius flos est nudus, hexapetalus, amplectens ovarium subrotundum, fetum seminibus angulosis: folia sunt longa, angusta, caulis ex imo foliorum erumpens, rotundus, sic vocatur, quia creditur morsus phalangii animalis posse sanare.

PHALANGOSIS, est palpebrarum vitium, quando duplicem aciem pilorum repraesentant, vel quando interius crescunt, ita ut oculos pungant et lacrimas excitent [correction of the transcriber; in the print exciteut], a fa/lagc acies. Itein est vitium palpebrae superioris, quod nimium sit relaxatum, oculique aperturam et visum impediat, nisi aeger palpebram manu elevet.