December 2004 Ruediger Niehl markup
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check - orthographical standardization performed - corrections from the errata list not integrated
06/2007 Katharina Meiszus, Reinhard Gruhl markup
TERMINI Markup added - spell check partially performed
01/2008; 03/2010; 11/2010 Reinhard Gruhl markup
some corrections inserted


image: s000

[gap: illustration (Frontispiz)]

image: s001

STEPHANI BLANCARDI LEXICON MEDICUM VIRI CELEBERRIMI IOANN. HENRICI SCHULZII OPERA INSIGNITER AUCTUM ET EMENDATUM NUNC DENUO RECOGNITUM VARIISQUE ACCESSIONIBUS LOCUPLETATUM CURANTE MICH. GOTTL. AGNETHLERO SAXONE TRANSILVANO. PRAEFATIONEM PRAEMISIT ANDREAS ELIAS BUCHNER POTENTISS. PRUSS. REG. A CONSIL. SANCTIOR MEDICIN. ET PHILOS. NATURAL. IN ACADEM. FRIDERICIANA PROF. PUBL. ORDIN. ET IMPERIAL. ACADEM. NAT. CURIOS. PRAESES. CUM PRIVIL. POTENTISS. POL: REG. ET ELECT. SAX. HALAE MAGDEBURGICAE, APUD IO. GOTTL. BIERWIRTH CIC IC CC XXXX VIII.



image: s002

[gap: praeliminaria]

page 653, image: s677

SYNTHESIS, est totius corporis structura et compages: sed stricte pro ossium compositione anatomica accipitur, a sunti/qhmi, compono.

SYNVLOTICA, vide cicatrisantia, a sunoulo/w cicatricem infero.

SYPHILIS, idem quod lues venerea. Est vocabulum, ut res ipsa, novum. Primus forte id invenit Hieron. Fracastorius, qui poema sub hoc titulo scripsit.

SYRINGA [1] melius syrinx, est instrumentum, quo liquores in anum, uterum, et aures, etc. iniciuntur. Item, vas fistulosum, ut arteria aspera. Gr. su/rigc. G. Eine Sprütze.

SYRINGA [2] arbuscula est pulchra, in latum se valde extendens, caules et rami sunt nodosi, et cortice rubicundo obtecti vel cinereo, medulla fungosa alba, repleti: folia sunt oblonga, lata, venosa, in margine leviter dentata, acuta, pyri foliis fere similia, sed asperiora, sibi mutuo opposita, saporis aliquantum acris: calix est monophyllus, quadrifidus, segmentis magnis expansis: flos est rosaceus, pentapctalus, staminibus plurimis fetus: ovarium in fundo calicis instructum quatuor tubis erectis, apiculatis, fit fructus turbinatus, quadrilocularis niger, quadrifariam dchisccns, fetus seminibus exiguis. et oblongis: radix in multos ramos est divisa: colitur haec arbuscula in hortis. G. Spanischer Flieder.

SYRINGOTOMIA, est fistularum incisio, ex su/rigc fistula, et te/mnw seco.

SYRINGOTOMVS, est culter, quo fistula inciditur: ex su/rigc fistula, et te/mnw seco.

SYRONES, vide in phthiriasis.

SYRVPVSActuario sera/pion, cuius primi natales traduntur esse vel ex Syriaco Sareb, quae Angeli Caninii fuit sententia; vel, quod credibilius, ab Arabico Sirab, id est, potione medica (unde sirupus, vel sirubus rectius appellabitur.) ut persuadet in Clave sanat: Simon Ianuensis. Quod ad quantitatem paenultimae, si Actuarius sera/pion appellando, voluerit natales eius a Serapi, Deo Aegyptiorum deduxisse, penult. producet, iuxta illud Martialis l. 9. ep. 30.

Vincebant, nec quae turba Serapin amat.

Ceterum videtur Actuarius respexisse potius Arabicum Sirab. Golius in Lexic. Arab. Syrupum Arabibus hodie Scharabon appellari monet, accentu paenultimae ob eliph quiesoens impresso; a radice Scharaba, id est, bibendum dedit. Quia ergo paenultima Arabibus longa mora exprimitur, cum desint in


page 654, image: s678

Latio leges, leges Arabum hic opportune sequemur, et penult. tou= Syrupus producemus. Est medicamentum internum fluidum, ex decoctis, sucis, vel infusione, cum addito saccharo vel melle, in eam consistentiam coctum, ut gutta in marmore non diffluat: estque simplex vel compositum: item alterans, purgans, ad tussim, confortans, stomachieum, nephriticum, scorbuticum, etc. Gr. dro/saton Nic. aliis *suroupo\s2. G. Sirup.

SYSSARCOSIS, est connexus ossium mediante carne, ut in hyoidis osse conspicitur. Ex su\n cum, et sarko/w incarno.

SYSTEMA, idem quod synthesis, a suni/sthmi constituo.

SYSTOLE, est cordis contractio, eiusque ventriculorum commissio, qua cruor in arteriam aortam expellitur, a suste/llw committo. G. Das Zusammendrucken des Hertzens.

SYZYGIA, est debita combinatio, ex su\n cum, et zeu=gos2, zugo\s2, iugum.

T.

TABACVM, penult. prod. [abbr.: paenultimam producit] quia Insula, quae ipsi nomen dedit, non tantum tabacum, tabaco, tubac, sed et tubacka, et tabacca appellatur, quemadmodum ex Indicarum Occid. rerum Scriptoribus constat. Tabacum est petum, vide Nicotiana. G. Toback.

TABELLA, est medicamentum internum, solidum, ex pulvere et triplo vel quadruplo sacchari, in liquore accommodato soluti, ad spissam syrupi consistentiam cocti et supra lapidem marmoreum in orbiculos effusi, confectum. G. Küchlein, Morsell.

TABES, vide atrophia.

TABES DORSALIS, praecipue recentes sponsos et libidinosos corripit: hi aegri febris sunt expertes, bene comedunt et colliquantur, quod si ita affectum percuncteris, asserent, sibi videri ex superioribus partibus a capite velut formicas in spinam demitti, cumque urinam aut stercus reddunt, semen genitale copiosum et liquidum eis effluit, neque generatio fit, et inter dormiendum, cum uxore dormiant, aut non, veneris ludibria patiuntur. Cumque alias, tum


page 655, image: s679

praecipue cum per locum arduum iter fecerunt aut cueurterunt, anhelosi, et imbecilles evadunt, caput gravatur, et aures sonant. Sic temporis progressu vehement bus febribus correpti pereunt ex lipyria febre. G. Schwindsucht, Rückendarre.

TABVLA, vide tabella et morsuli.

TABVM, est sanies tenuis varii saepe coloris, aliquando subsanguinei e malo ulcere exiens. G. wässerich Blut, Eyter.

TACAMAHACA, vox Indica, quae quia iam civitate Latina pharmaceutica donata est, producet merito paenultimam, ut Latina in aca, cloaca, lingulaca, pastinaca, portulaca, proserpinaca, securidaca, verbenaca, etc. Tacamahaca, resina est, ex Hispania nova huc allata. Colligitur ex vulnerata arbore instar populi procera, admodum odorata, cuius fructus rubet, paeoniae semen aemulans. Resina autem colore accedit ad galbanum, unguibus est albis, uti ammoniacum, odorum ac saporem gravem refert, cutique tenaciter abhaerescit.

TACTVS, est sensus, quo tactiles quorumuis corporum tactilium qualitates, ex diverso motu nervorum, per totum corpus diffusorum, (et praecipue eorum, qui ad digitorum apices tum manus, et pedis, cutem transeuntes, retis in modum expanduntur, et suis villis prominentibus in theculis cuticulae defenduntur, qui ut ibi copiosissimi ob accuratiorem sensum, sic alibi per totum corpus pauciores sic dispositi erunt) communi sensorio offeruntur, ibique percipiuntur; vel tactus est rei tactae, mediante cute, per nervos sensorio communi oblatae, ibique perceptae, sensus. G. Das Fühlen.

TAENIAE, sunt lumbrici lati, vide lumbrici, ubi cucurbitini vocantur.

TAGETES, planta est, cuius plures dantur species; habent caulem plus minusve altum, et crassum, nodosum, ramosum, plurima medulla alba repletum: folia tenaceti follis satis similia, oblonga, acuta, in margine dentata, viridia, plura supra unam costam disposita terminatam per unum foliolum; odoris nec valde gravis, nec grati: flores radiati, quorum seilicet discus ex plurimis floscnlis multifariam incisis, corona vero ex semiflosculis componitur, embryonibus insidentibus et calice monophyllo et tubulato comprehensis. Embyrones autem deinde abeunt in semina longa, angulata, nigra, capitulo


page 656, image: s680

foliato instructa, et thalamo affixa: radix ex multis fibris tenuibus, et mollibus constat.

TALPA, est tumor ita dictus, quod sicut talpa sub terra repit, hic sub cute cranium depascit dum saepe materiam albam in se continet: referri potest ad species atheromatis. G. eine blinde Geschwulst.

TALPARIA, idem quod talpa.

TALVS, vide astragalus.

TAMARINDVS, est arbor fraxini aut iuglandis, castaneaeve amplitudine. Folia sunt solsequia, noctu se contrahentia, interdiu se explicantia, minutim incisa, fere forma et virore ciceris arietini, palmi magnitudine: flores fert albos et odoratos mali aurantii floribus perquam similes, e quorum medio exeunt quatuor fila alba et enuissima, ex quibus siliquae crassae producuntur; primo virides, tandem maturae cineritiae, quae intus nonnulla semina crassa, rubentia, dura et inaequalia, lupinorum magnitudine, pulpamque nigram gustui acidam, continent, per totam Indiam orientalem fere. Tamar Arabibus et tamar - Indi idem vult ac dactylus Indicus, quamvis dactylum vel glandem non referat. Gr. o)cufoi/nic palmula acida: fructus conditi ad nos vehuntur. G. Tamarinden.

TAMARISCVS, TAMARICE, TAMARIX, est arber mediocriter alta; cortex est asper, extus griseus, intus rubicundus: lignum est album: folia sunt parva, longa, rotunda, tenuissima, cupressi foliis fere similia, coloris viridis pallescentis: calix est exiguus: flores in summitate ramorum crescentes, exigui rosacei, pentapetali, albi, et purpurei: ovarium est capsula oblonga, membranacea, bivalvis, scminibus papposis et nigris plena: radix crassa, lignosa, in multos ramos divisa: crescit haec arbor in regionibus calidis circa flumina, cortices usui medico adhibentur, vi adstringendi maxime pollentes. G. Tamariscken.

TANACETVM, quod a Tanaco Plinii existimat derivari Bauloinus, penult. producit, ut acetum, coryletum, dumetum, equisetum, fruticetum, ilicetum, myrtetum, moretum, olivetum, quercetum, salicetum, temetum, vepretum. Tanacetum est planta, quae crescit ad altitudinem duorum vel trium pedum; caules sunt rotundi, radiati, medullosi: folia magna, longa, instar alarum extensa, et in margine dentata, coloris virido flavescentis: flores sunt flosculosi, in summitate caulium crescentes et in capitulum quoddam congesti; coloris aurei splendentis rato albi, calice squamoso et quasi hemisphaerico


page 657, image: s681

comprehensi. his succedunt semina parva, oblonga, per maturitatem nigra: radix longa, lignosa, divisa in multas fibras repentes: tota planta est odoris ingrati, et saporis amaricantis. G. Reinfarn, Wurmkraut.

TAPSVS BARBATVS, est verbassum: vide phlomos.

TARAXACVM, est dens leonis, sive cichoreum silvestre: est planta humilis, quae ex radice habet folia erumpentia longa, mediocrirer ampla, repentia, utroque margine profundis incisuris, veluti per lacinias, divisas, cichorei silvestris aemula, sed laeviora, cuspidata, saporis amaricantis: flos est semifloseulosus, plurimis scilicet semiflosculis constans embryoni insidentibus, et calyce comprehensis; embryo autem abit deinde in semen pappis instructum, in capitulum globosum collectum, et thalamo affixum: radix in plures ramos divisa, minimi digiti crassitie, tenues, lacteo succo turgentes, amaricantes: haec planta in omni parte habet sucum amarum et lacteum, sed non tantum ac ipsum cichoreum: crescit ubivis in campis, pratis, hortis, agrorum margimibus. Origo est incerta. G. Münchskopff.

TARAXIS, est humorum oculi, ventriculi, aut alui perturbatio, a tara/ssw turbo.

TARSVS, est palpebrarum extremitas cartilaginosa, ex qua pili erumpunt, est segmentum circuli cartilaginei positum in extremo margine palpebrarum, ab angulo minori seu temporali procedit usque ad angulum maiorem, quem non absolvit, finitur membrana tenuissuna; a Latinis cilium dictum. Item octo ossa pedis posteriora cratium more ordinata. G. Die Fußbiege, der Rieß auf dem Fuß.

TARTARVSHomero in Hymn. ad Merc. et Apoll. item Iliad. q. ta/rtaros2, et Virgilio 6. Aeneid. pro caliginoso et impuro Inferorum loco sumitur: hinc Paracelsus per similitudinem quandam, pro impura vini faece, lateribus doliorum adhaerente, et impuro sanguinis sedimento, unde calculi, et duri in corpore tumores nascuntur, usurpare coepit, unde penult. quoque tartari Paracelsici corripi oportet, ut Tartari Rhadamanthei.

Exercet poenas, et ad impia tartara mittit. Virg. Aen. 6.
Saevior intus habet sedem, tum Tartarus ipse. Virg. Aen. 6.

Tartarus, et TARTARUM significat illum salem, qui rubri vel albi coloris, vini doliis instar lapidis accrescit; et verus sal essentialis plantae est: sed et latius deducitur ad quoduis sabulum in rebus fermentantibus, imo ad crassamentum sabulosum in corpore humano. G. Weinstein.