plane ad cum modum, quem Johannes, inter Apostolos Christi eximius, visione repraesentavit, quum draconem cribit decicornem et septicipitem mulieri, id est, Ecclesiae Christo plenae, eumque in dominium nationum parturienti obsistere, rictuque immani devorationem ejus meditari. Quamobrem dum is mundi status durat, id est, dum mundi imperia Christi in gentes dominio adversantur, decurret hic liber octavus, parum bonos descripturus principes, eos praesertim, qui rem Romanam gubernarunt: maximas contra virtutes narraturus hominum, sincera Christo fide adhaerentium.

C. CAESAR CALIGULA.

subjecerat, adesse Deum illis, quibus injuste irascuntur Tyranni, divinumque incipere auxilium, ubi humanum deficit. Petronius enim praeses Syriae, mortis a Caio damnatus, quod distulisset exequi imperium, prius rescivit de caede domini, quam sua, atque in fumum abiit Caii indignatio.

De ejus vitiis nescio an plura deceat memoriae prodi, nisi forte ut improbi saltem famae metu talia declinent. Immanitate ingenii tanta fuit ut in proprias saeviret necessitudines, humanumque sanguinem haud majoris faceret, quam aquam. Fratrem Tiberium inopinantem, repente immisso tribuno, interemit, M. Silanum socerum ad secandas novacula fauces compulit. Cum tribus sororibus stupri facta consuetudine, per Drusillae quidem mortuae numen semper dejeravit, Agrippinam vero et Livillam, ut insidiarum adversus se Lepido conscias, Pontias in insulas relegavit. Macroni et conjugi ejus Enniae, adjutoribus imperii, pro gratia cruentam mortem persolvit. Gallis Graecisque aliquot uno tempore damnatis, gloriabatur Gallograeciam se subegisse. Nec temere in quenquam, nisi crebris et minutis ictibus animadverti passus est, perpetuo notoque jam praecepto; Ita feri ut se mori sentiat. Tragicum illud subinde jactabat, Oderint dum metuant. Infensus aliquando turbae exclamavit: Utinam populus Romanus unam cervicem haberet. Quin palam queri de conditione suorum temporum non erubuit, quod nullis calamitatibus insignarentur. Atque identidem exercituum caedes, famem, peftilentiam, incendia, hiatum aliquem terrae, optabat. Quoties uxoris vel amiculae collum exoscularetur, addebat: Tam pulcra cervix, simul ac jussero, demetur. Exegit et votum ad Afranio Potito, qui periturum se pro ejus salute voverat. Plurimos ob solam divitiarum opinionem perdidit. Nec pudicitiae virorum magis et mulierum, quam vitae pepercit. Liviam Orestillam, Lolliam Paulinam, alias non paucas maritorum toris abduxit, Imo in palatio matronas nobiles publicae subjecit libidini. Nec pecuniae parcior, nepotinis sumptibus omnium prodigorum ingenia superavit. Vicies ac septies millies H S. a Tiberio relictum non toto vertente anno absumsit. Itaque exhaustus atque egens ad rapinas convertit animum, vario et exquisitissimo calumniarum et auctionum, et vectigalium genere, inter quae et lenonius quaestus fuit. Edixit etiam strenas se ineunte anno recepturum, superque eas toto corpore aliquamdiu volutatus est. Militiam resque bellicas semel attigit, multa Germanis Britannisque vane minatus. Quos ut aliquo opere memorabili perterrefaceret, Bajanum finum trium millium, et sexcentorum fere passuum ponte conjunxit, contractis undique onerariis navibus. Prae hoc ponte Hellespontios illos Darii et Xerxis contemsit, cujus tamen nullus esset usus, nisi insana delectatio, cum interim detentis navibus, famem urbi induceret. Inde contractis in unum legionibus in Galliam proficiscitur, datoque repente pugnae figno, apud Oceanum conchas legere milites, galeasque et sinus iis implere imperat, spolia Oceani vocans, Capitolio Palatioque debita. Ob hanc insaniam maxima illi quaeque assentator senatus decrevit. At Gallus quidam sutor, quum Jovis specie pro tribunali sedentem conspexisset, mirifice excultum, risum clare sustulit: Interrogatus a Caio, quidnam ipsi esse videretur, <gap desc='Greek word'/> respondit <gap desc='Greek word'/> id est, magnum deliramentum. Idque dictum ob vilitatem conditionis impune tulit. Ferunt eum proposuisse Antium, deinde Alexandriam commigrare, interempto prius senatorii et equestris ordinis electissimo quoque. Sed talia molientem Chaerea Cassius et Cornelius Sabinus Tribuni, conjuratione facta oppresserunt, jacentemque et viverese clamitantem reliqui XXX vulneribus confecerunt. Confossa est et uxor Caesonia, a qua

potionatus amatorio medicamento, sed quod cum verterat in furorem, creditur. Filia infans parieti allisa. Vixit annis XXIX, imperavit triennio et decem mensibus, Sub co viguit Appion iste, Cymbalum mundi dictus, Didymi, quem <gap desc='Greek word'/>, hoc est ferreis visceribus appellarunt ob continua studia, discipulus. Ei concertatio fuit cum Philone Judaeo, de quo vulgatum illud ferebatur: <gap desc='Greek words'/> L. Annaeus Seneca, Philosophus, Stoicus et Senator, propter cloquentiam invisus Caio, foeminae cujusdam astu servatus est, quae tabe cum consumi, et brevi interiturum confirmabat. Domitius Afer, et L. Vitellius, ille ob facundiam, hic ob rem adversus Artabanum bene gestam perituri, sagaci gloriae dissimulatione periculum evaserunt. Ac persacetum est illud Vitellii, quaerente Caio, videretne jam lunam sibi accubantem, demittentis caput et obnubilantis prae reverentia, negantisque fas sibi esse Deos adspicere, quibus solis se invicem videre liceat.

T. CLAUDIUS DRUSUS CAESAR.

animi fuit, modo circumspectus et sagax, modo inconsultus ac praeceps, nonnunquam frivolus, amentique similis. Foeminam non agnoscentem filium suum, dubia utrinque argumentorum fide, ad confessionem compulit, indicto matrimonio juvenis. De alio negotio ex tabella pronuntiasse creditur; secundum eos se sentire, qui vera proposuissent. Propterea usque eo eviluit, ut passim ac propalam contemtui esset. Laudantur tamen, quae de mancipiis constituit. Cum enim quidam aegros affectosque servos taedio medendi exponerent, omnes qui exponerentut, liberos esse sanxit: et si quis quem necaret, caedis crimine teneri. Ingratos et de quibus patroni quererentur, revocavit in servitutem. Studiis liberalibus pertinaciter deditus, Graecas latinasque historias scripsit, de vita etiam sua magis inepte quam ineleganter. Ordinatae per eum et equestres militiae: retenti sines, seu dati imperio Romano, Mesopotamia per orientem: Rhenus Danubiusque ad septentrionem: et a meridie Mauri accessere provinciis demtis regibus post Jubam, caesaque Musalamiorum manus. Simul ultima occasus, Britanniae partes contusae, quam solam adiit, Ostia profectus mari: nam caetera duces curavere. Antiocho Comagenam Syriam a Caio ablatam reddidit. Confirmavit auxitque Agrippae regnum, adjecta Judaea et Samaria. Is liberalitate et omni genere popularitatis valde sibi conciliavit animos Judaeorum. Catenam auream, quam pro ferrea ei largitus fuerat Caius, Jerosolymae in templo suspendit, instabilitatis fortunae monumentum. Summoto Theophilo, Simonem Cantharam summo ornavit sacerdotio, qui tamen paulo post ademptum honorem, in Matthiam Jonathae fratrem transtulit. Et continue degens Jerosolymis, Judaismum et majorum instituta strenue propugnabat. Longius autem provectus, popularis aurae studio, Jacobum Christi Apostolum, fratrem Johannis, nefarie occidit, Petrum in carcere habuit, producturus et illum post Paschales ferias ad supplicium, ut cruentos Judaeorum oculos innoxio sanguine pasceret. Sed Dominus, cui serviebat Petrus, misso Angelo exemit eum vinculis, Caludii anno tertio, quo Paulus et Barnabas, par nobile Apostolorum, Symbolam ab Antiochenis erogatam (apud quos Christianorum nomen primum eluxerat) ad usum pauperum repraesentarunt Jerosolymae. At Agrippas paulo post Caesaream profectus, dum ludos edit apparatu plusquam regio, et veste argentea totus coruscat, DEUS salutatur ab adulante turba. Qui cum intolerandam blasphemiam non redargueret, repente conspecto bubone, quem ante septennium, Tiberio dira minantem, Germanus ei quidam monstraverat, percussum se sensit illico a Deo, cujus honorem rapuerat, ac verminante intus corpore, quinto post die, nihil remittente cruciatu, vitam finit, cum Tetrarchiam Philippi tenuislet annis VII, Judaeam vero cum Samaria et Abilena tribus. Anno Christi XLIV, Claudius Cuspium Fadum in Judaeam misit, filio Agrippae nondum maturo rerum administrationi. Herodi autem regi Chalcidis jus eligendorum pontificum attribuit, qui amoto Elioneo, Josephum Camydae filium praefecit sacerdotio, eique vicissim dejecto substituit Ananiam Nebedaei, veritatis Christianae inimicum.

Arctiorem hisce temporibus annonam Christianis praedixit propheta Agabus, quam illi mutuis sublevarunt subsidiis. Helena etiam Adiabenorum regina, cujus filius Izates Judaicam religionem amplectebatur, de suis thesauris largiter succurrente communi inopiae. Romae ob assiduas sterilitates detentus in medio foro Claudius, convitiisque a turba ac simul fragminibus panis instratus, aegre evasit in Palatium, nihil non commentus postea, ad invehendos etiam in tempore hibberno commeatus. Nam et negotiatoribus certa lucra proposuit, suscepto in se damno, si quid per tempestates

accidisset, et naves mercaturae causa fabricantibus magna commoda constituit. Ostiensem portum ingenti construxit sumptu, in aquaeductus sestertia quingenta LVM erogavit, fontibus a XL lapide in omnes urbis montes derivatis. Idem postea Messallinae conjugis, simulque libertorum delinimentis, quibus semet dederat, in pravum abstractus, non illa modo tyrannorum admisit, verum quae postremum genus mulierum atque servile quibat facere viro amenti dominoque. Namque uxor primo passim, quasi jure adulteris utebatur: eoque extincti cum suis plerique, ingenio seu metu abstinentes, dum illa pervagatis mulier um artibus peti a se petitis criminatur. Dehinc atrocius accensa, nobiliores quasque nuptas et virgines, scortorum modo, secum prostituerat: si qui talia horruerat, afficto crimine, in ipsum omnemque familiam saeviebatur. Namque Claudium natura performidolosum, injecto metu sui agitabant, maxime conjurationis: quo commento liberti etiam, quos vellent, perditum ibant. Qui primo sceleribus colludentes, ubi pares patronae facti sunt, eam quoque ignaro, quasi jubente tamen domino, per satellites interfecerunt: Et sane in id progressa mulier erat, uti Claudio animi ac pellicum gratia Ostiam profecto, Romae anuptias cum C. Silio palam agitaret.

Inquietissimae sub haec orientis res fuere. Judaeam Theudas praestigiator turbabat, assimilis illi, qui temporibus Archelai populum seduxisse memoratur a Gamaliele, nisi forte idem hic, et temporis lapsus Josepho fuit. Factione ejus disjecta, Cuspius Fadus Procurator cervicem plano abscidit. Apud Parthos atrocius tumultuatum est. Gotarzes fratri Artabano praeparata nece, regnum rapuerat: Parthi metu saevitiae ejus Bardanem acciverant. Bardanes subito exterritum fratrem. proturbavit quidem, sed implicatus obsidio validae urbis Seleuciae, spacium et Gotarzi respirandi, et Mithridati occupandi Armeniam dedit. Paulo post communibus moti periculis, fratres in foedus coeunt. Bardanes potior regno habitus, recuperare Armeniam nequivit, prohibitus a Vibio Marso legato Syriae. Mox autem Gotarzis a nobilitate revocati victor iterum, cum non perinde amorem inter populares, quam metum apud hostes quaereret, sub venatione primam intra juventam a suis intersicitur. Ejus morte turbatiores Parthi, dum multi ad Gotarzen inclinant, quidam ad Meherdatem, prolem Phraatis, obsidio Romanis datum; praevalentis bello Gotarzis luxum saevitiamque perosi, occultas ad Claudium preces mittunt, quibus Meherdatem permitti patrium ad fastigium orabant. Erat is annus Claudii septimus, ab urbe condita octingentesimus, quo ludos seculares magno apparatu edidit, anno sexagesimo octavo post editos ab Augusto. Questus tunc in Senatu est, externas superstitiones valescere, laboravitque ne aruspicina, vetustissimus Italiae ritus, inter prospera exolesceret.

Scilicet jam fructificabat inter omnes gentes Christi Euangelium, a Matthaeo etiam Apostolo in scripta relatum. Paulus et Barnabas Apostoli, a Spiritu Sancto emissi ex urbe Antiochia, in Cyprum pervenerant, ubi Sergium Paulum proconsulem Romanum Christo adjunxerunt, Elymae Mago, cui hactenus attenderat, subitaneam caecitatem imprecati. Paulus eo tempore ecstasi in tertium coelum raptus, e Papho Cypria in Pamphiliam, inde in Pisidiam delatus est cum Barnaba, sermonemque Dei per totam Asiam seminavit, ut taceantur, quae Petrus interim, aliique Apostoli passim propagando Dei regno peregerunt. Constat enim Andronicum et Juniam, nec paucos alios, Romanam urbem Christi notitia imbuisse, antequam eo vel Paulus vel Petrus venerint.

Nec digni hic fide autores sunt, qui Romanos prima fidei Christianae initia a Petro habuisse prodidere. Paulus enim

anno decimo quarto, post suam ex Arabia reversionem, Jerosolymam adiit, comitantibus eum Barnaba et Tito, communicaturus cum Apostolis de quaestione, vehementer tunc agitata inter gentes, utrum legis Mosaicae observantia ad caelestem requiratur beatitudinem. Ibi anno Claudii decimo Petrum, Jacobum et Joannem reperit, convenitque inter eos, sola Jesu Christi gratia omnes homines salutem aeternam tenere. Cavenda tamen non tantum crimina, sed et speciem habentia criminum, ut Deo obsequium, proximo charitas praestetur. Barnabae et Paulo comites ierunt Judas et Sylvanus prophetae, Apostolorum decreta firmaturi. Sic ubique locorum prisca superstitio ruit, frustra querentibus, queis stultus antiquitatis error mentem occaecarat.

Germanorum tunc nationes discordabant. Cheruscis regem misit Claudius, stirpis Arminii, sed in Italia educatum, qui varia fortuna regnavit. Domitius Corbulo Frisios Romanis infensos compescuit. Hedui senatorum in urbe jus adepti. Senatores probris famosi de se ipsis consultare, et sponte exire ordinem jussi. Condito lustro, censa civium Romanorum LXIX centena et XLIV millia. Nec mirum, venali jam cuivis civitate.

Sufficitur deinde apud Judaeos Fado Tiberius Alexander, e Judaeo gentilis factus: Illi Ventidius Cumanus, Judaeorum delicta intempestivis remediis non tam curans, quam accendens. Sub eo ex unius impudentia militis, nudata genitalia populo ostendentis, ingens seditio per ipsos azymorum dies oritur, quae XX Judaeorum millia absumsit. Tunc Caius Cassius Meherdatem Parthis regem adducturus, Ezatis Adjabenorum, et Abbari Edessenorum regis nudatus auxiliis, (quos reges Christianismo tinctos accepimus) frustra fuit. Meherdates in Gotarzis manus venit, qui eum decisis auribus vivere passus est, ostentui clementiae suae, et in Romanos dehonestamento. Gotatze aegritudine aut insidiis exstincto, accitus est in regnum Vonones, qui brevi et inglorio perfunctus imperio, Vologesen filium successorem habuit.

Caeterum Romae sublata Messalina, soli omnia liberti poterant, ex quibus Felicem legionibus Judaeae praefecit Claudius, Posidio Eunucho inter viros fortissimos honorem habuit, Polybium inter consules medium incedere fecit. Hos omnes anteibant, Narcissus ab epistolis, dominum se gerens ipsius sui Domini, Pallasque praetoriis ornamentis sublimatus, adeo divites, ut causante Claudio inopiam fisci, lepidissimo elogio vulgatum sit; Abunde ei pecuniam fore, si a duobus libertis in societatem reciper etur. Histupris, exilio, caede, proscriptionibus omnia faedabant, eoque herilem stultitiam perpulere, ut senex fratris filiam in nuptias concupisceret. Ea erat Julia Agrippina, soror Caii, versaque ex ea civitate, cuncta faeminae obediebant, non per lasciviam, sed severae palam, ac saepius superbae, cuique nihil esset impudicum, nisi dominationi expediret. Nam conciliator incesti matrimonii Pallas, stupro ejus illigatus, stimulavit Claudium, ut filium Agrippinae ex Domitio Aenobarbo susceptum adoptaret, qui Nero appellatus, ac gener juxta Claudii, filiusque effectus est, cum pernicie Britannici, quem ex Messalina is genuerat. Igitur Agrippina, quo vim suam sociis quoque nationibus ostentaret, in oppidum Ubiorum, ubi erat genita, Veteranos coloniamque deduci imperat, cui nomen inditum ex vocabulo ipsius. Per quaetempora Vannius, Suevorum rex a Jubellio Hermunduro et Ligiis regno exutus, agros in Pannonia accepit a Claudio: et Caractacus Silurum rex a Marco Ostorie debellatus, Agrippinae auxit insolentiam, cum Camalodunum quoque in Brittanniam valida veteranorum deduceretur manus, praesidium in rebelles, et imbuendis ad officia legum sociis. Firmandae mox

Neronis potentiae, praetoriarum cohortium regimen transfertur in Afranium Burrhum, gnarum cujus sponte tantos honores adipisceretur. Premente autem iterum frugum egestate, clamoribus circumvasere Claudium turbidis plebes, pulsumque in extremam fori partem urgebant, donec militum globus irruentes perrupit.

Praeerat eo tempore Samaritis Felix, Pallantis frater: Cumano Judaeorum et Galilaeorum natio habebatur. Hi ad deterrima aemuli, discordes jam olim Judaeos et Samaritas acrius accendere. Igitur raptare inter se, immittere latronum globos, componere insidias, aliquando praeliis congredi, spoliaque et praedas ad Procuratores referre. Arsissetque bello provincia, ni T. Vinidius Quadratus Syriae rector subvenisset. Nec diu adversus Judaeos, qui in necem militum proruperant, dubitatum, quin capite poenas luerent. Cumanus cum Anania Pontifice, et Anano duce, Romam ad dicendam causam missus, damnatusque flagitiorum est unus, quae quo deliquerant, et quies provinciae reddita. Claudius Felix potentia fratris subnixus, solus ex eo provinciam tenuit. Claudius anno imperii sui duodecimo Agrippam juniorem donavit Ituraea, Trachonitide, Batanaea et Abila. Ejus sororem Drusillam, mulierum pulcherrimam, Felix amore amens, ab Azizi Emesenorum regis toro blanditiis abduxit, cuncta sibi malefacta impune ratus ob lubricam aulae gratiam.

Eo tempore Judaei et Mathematici Roma pulsi sunt. Judaei, ut ait Suetonius, quod impulsore Christo assidue tumultuarentur: rectius, quod Christi caelorum regis imperium ferre nollent, et Christianis semper excirent turbas. Hoc edicto etiam Aquila et Priscilla, ex Judaeis Christiani, urbe et Italia ejecti, Corinthum navigarunt, ubi se ad eos applicuit Paulus, cum jam divina visione monitus Macedoniam, et in ea Philippos ac Thessalonicam Euangelio replevisset. Athenis quoque Dionysium Areopagitam et alios Christi fecisset partium, attestante ubique veritati suae DEO, per aegritudinum humanarum sanationes, et denudata daemoniorum passim regnantium ludibria. Atque ex Athenarum san urbe, superstitionis quondam Graecanicae matre, primas Paulus literas dedit, caelestis veritatis ad Thessalonicenses, omnesque deinceps populos nuncias. Corinthi quoque socios e Macedonia nactus, quos istic reliquerat, Silam et Timotheum, Judaeos primum, deinde plerisque illorum obnitentibus, Graecos edocuit viam verae per Christum beatitudinis, multumque ei populum ibi sesquiannuo ministerio acquisivit.

Decimo tertio Claudii anno suis foetus Romae editus, cui accipitrum ungues, ex impudica matre rapacem principatum et sanguinarium portendit, qui mox secutus, Nerone ad gubernacula admoto. Etenim Agrippina vocem metuens Claudii, quam temulentus jecerat, fatale sibi, ut conjugum flagitia ferret, dein puniret: infundi boletorum venenum delectabili ejus cibo curat. Cumque soluta alvus subvenisse videretur, per Xenophontem medicum pinnam rapido veneno illitam faucibus demittit. Vixit annos LXIV, imperavit tredecim, et ad menses novem. Funus, ut quondam in Tarquinio Prisco, diu occultatum, dum arte muliebri corrupti custodes aegrum simulant, et Nero privignus ejus imperii jura firmat. Narcissus, Domini sui custos fidissimus, interim ad aquas calidas ierat, mox morte eum sequi coactus. Sub eo quaedam terrae ex aquis emerserunt, partim divina virtute, partim humana.

In Aegeo mari inter Theram et Therasiam repente insula XXX stadiorum erupit, nocte qua defectus Lunae acciderat Fucinum in Marsis lacum exsiccare coepit Claudius, XXX hominum millibus XI annos sine intermissione operantibus, sed non perfecit. Visus est apud Aegyptum et Phoenix, quam volucrem ferunt anno

500 ex Arabia memoratos locos advolare. Ubi mors propinquet, suis in terris struere nidum, eique vim genitalem adfundere: ex qua foetum oriri patris sepultorem. Sed Tacitus hoc naturae miraculum tradit apparuisse P. Fabio, L. Vitellio Coss. id est, anno Christi 34. quum paulo ante divinus iste Phoenix Christus e mortuis revixisset.

Claudio regnante, Philippus Apostolus apud Hierapolim Asiae, dum strenue euangelizat, in crucem actus, lapidibusque occisus scribitur. Simon contra magus, homo plenus Satana, Romae statua honoratus, cum titulo: Simoni Deo sancto.

Claruit tunc Q. Curtius Rufus, scripta Alexandri historia, quam ornamentis triumphalibus a Claudio tributis notior. Dedecus natalium ejus velaturus quondam Tiberius, dixit; Curtius Rufus videtur mihi ex se natus. Aciolus Aviola consul erat eo anno, quo decessit Claudius, qui cam postmodum mortuus exportaretur, in rogo revixisse: et quoniam subveniri non potuerat, praevalente flamma, vivus crematus proditur. Certiori fide constat, Tabitham Joppensem viduam a Petro Apostolo vitae restitutam, Paulumque a lapidatoribus Lystranis pro mortuo habitum, respirasse, verbumque vitae innumeris nunciasse mortalibus.

NERO CLAUDIUS CAESAR.

pactum antea, ne cujus rei in praeteritum interrogaretur. Urgentibus mox Agrippinae minis, de Britannico, vera Claudii stirpe, in imperium collocando, decotum a Locusta venenum coenanti secum fratri dare imperavit. Et cum ille ad primum gustum concidisset, comitiali morbo ex consuetudine correptum apud convivas ementitus, postero die raptim inter maximos imbres translatitio extulit funere. Locustae pro navata opera impunitatem praediaque, sed et discipulos dedit. Tertio imperii anno itinera urbis, lupanaria et diverticula, veste servili in dissimulationem sui compositus, pererrare coepit, comitantibus, qui raperent ad venditionem exposita, et obviis vulnera inferrent: adversus ignaros adeo, ut ipse quoque acciperet ictus et ore praeferret. Quarto largitiones in spectacula edicto cohibuit, quia magistratus provinciarum quae libidine deliquerant, ambitu isto assueverant propugnare.

Et Pomponia Graecina insignis faemina, A. Plautio, qui ovans, sub Claudio de Britannis se retulerat, nupta, ac superstitionis externae (sic Christianismum appellitabant) rea, judicioque permissa mariti et propinquorum, insons pronunciatur. Longa ei deinde aetas, nec cultu nisi lugubri, nec animo fere nisi moesto egit. Tertium consul Nero Valerio Messallae collegae suo quingena sestertia dedit, quibus paupertatem innoxiam sustentaret. Tunc mollibus initiis prolatatum inter Parthos Romanosque de obtinenda Armenia bellum, acriter sumitur: quia nec Vologeses sinebat fratrem Tiridatem dati a se regni expertem esse, aut alienae id potentiae donum habere: et Domitius Corbulo dignum magnitudine populi Romani rebatur, partam olim a Luculle Pompeioque Armeniam recipere. Sed Corbuloni plus molis adversus ignaviam militum, quam contra perfidiam hostium erat. Dimissis tamen aut correctis, quorum inutilis opera erat, Antiochum Comagenum et Pharasmanem Iberum reges, socios adsciscit. Rhadamistus enim, Pharasmanis filius, Armeniam ante scelerata affinis sui caede acquisitam, scelere vicissim alieno amiserat: Unde jam Pharasmanes vetus adversus Armenios odium promptius exercebat. Sic captis Artaxatis immissus ignis, deletaque et solo aequata sunt, quia ob magnitudinem moenium teneri fine valido praesidio non poterant. Tandemque adactus Tiridates, ut Armeniam Romae tanquam Neronis beneficium acciperet.

Atque hactenus flagitiis et sceleribus velamenta quaesiverat Nero, publicanorum etiam immodestiam aequissimis legibus coercuerat, promptus omnia vectigalia rescindere, ni impetum ejus Senatores attinuissent. Post haec autem Sabinae Poppae ae amoribus illigatus, foeminae illustris, cui cuncta alia praeter honestum animum fuere, commendante eam aut lenocinante marito Salvio Othone, palam pro pellice cam ac tandem occisa conjuge Octavia, Claudii filia, uxoris loco habuit. Eo anno Frisii vicinos Rheno locos a Caesare postulaturi, cum per otium Romae cognovissent, sedere inter senatores earum gentium legatos, quae virtute, et amicitia Romana praecellerent, nullos mortalium armis aut fide ante Germanos esse exclamant, digrediunturque et inter patres considunt. Quod comiter acceptum a visentibus, quasi impetus antiqui, et bona aemulatio. Pernicioso contra ambitu Hermunduri inter se et Catti certarunt, dum flumen sale gignendo faecundum et conterminum vi trahunt. Praelium enim Cattis exitio fuit.

Secutum mox Neronis parricidium. Instigante enim Poppaea crebris criminationibus, eo impietatis prorupit, ut matrem Agrippinam solutili primum nave Oceano demergere statueret, cumque evasisset periculum, per Anicetum eam libertum imerficeret, non dissuadentibus Seneca aut Burrho, sed eo descensum credentibus, ut nisi praeveniretur

Agrippina, Neroni pereundum esset. At contraminatam ab eo, plures habent, dum ipsa dominandi ardore, scelere quolibet subjici filium cupit. Itaque sol repente obscuratus, qui abhorruit tantum nefas, et mulier Romae anguem enixa est. Neque sceleris conscientiam, quanquam exquisitis et militum, et senatus populique gratulationibus confirmaretur aut statim, aut nunquam ferre postea potuit Nero: saepe confessus exagitari se materna specie, verberibus Furiarum ac taedis ardentibus. Reliquum vitae eo dedecore egit, ut pigeat pudeatque referre hujusmodi quenquam, nedum rectorem gentium fuisse. Qui dum psallere per coetus, canere, et aurigari, Graecorum invento, in certamen Coronae cepisset, eo progressus est, uti neque suae, neque alienae pudicitiae parceret. Ad extremum amictus nubentium virginum specie, palam dote data, convenit in manum Pythagorae, lecto ex omnibus prodigiosis. Anxius quoque ob stellam crinitam, quae summis potestatibus exitium portendere putabatur, nobilissimo cuique exitium destinavit, duabus praesertim conjurationibus detectis, Pisoniana et Viniciana. Constat quosdam cum paedagogis et capsariis uno prandio pariter necatos, alios diurnum victum quaerere prohibitos. Nec posthac adhibitus modus aut delectus interimendi, quoscunque libuisset, adeo ut Paeto Thraseae etiam necis causa tristior et paedagogi, vultus esset. Mori jussis non amplius quam horarium spatium dabat. Ac ne quid morae interveniret, medicos admovebat, qui cunctantes continuo curarent. Ita enim vocabat, venas mortis gratia incidere. Luxuriae tam effrenis erat, ut retibus piscaretur aureis, frigidisque et calidis lavaret unguentis. Praeter domesticas ex insania principis clades, exorta sunt et alia Romano orbi mala. Dum enim Suetonius Paullinus Monam insulam expugnat, Britanni avaritia et fastu veteranorum in bellum acti; Camalodunum coloniam invadunt, 70 millia civium et sociorum trucidant, legionem Romanam vincunt. Verum moxpunita defectio. Reversus Suetonius subito contracta x millium manu, parem antiquis victoriam peperit, octoginta Britannorum millibus caesis. Illitamen successor missus Petronius Turpilianus, non irritato hoste, neque lacessitus, honestum pacis nomen turpi otio imposuit.

Eodem tempore cum Romanae urbis praefectum Pedianum Secundum servus, seu negata libertate, sive amore exoleti, infensus occidisset, vetere ex more omnis familia CCCC servi, qui sub eodem tecto mansitaverant, ad supplicium acti, urgente id C. Cassio, et omne magnum exemplum aliquid habere ex iniquo, dicente, sed quod contra singulos utilitate publica rependatur. Paulo post mors Burrhi, ut plures tradunt, veneno procurata Neronis, infregit Senecae potentiam, intra primum quadriennium regiae amicitiae, ter millies sestertium lucrati. Nam nec bonis artibus idem virium erat, altero velut duce amoto, et Nero ad deteriores inclinabat, tam foeda Senatus adulatione, ut lato in urbem Octaviae capite, quam patrator necis Agrippinae Anicetus a se vitiatam finxerat, dona templis decerneret, quaeque rerum secundarum olim, tum publicae cladis insignia faceret. Tandem et Pallas veneno interemptus, quod immensam pecuniam longa senecta detineret.

Leniter habitus Cesennius Poetus, qui obsessus a Vologese Partho ignominiose Armenia cesserat. Facete enim Nero ignoscere se dixit, statim, ne tam promtus in pavorem longiore sollicitudine aegresceret. Mox Corbulo coegit Teridatem, ponere apud effigiem Neronis insigne regium, nec nisi de manu Caesaris resumere.

Valescentibus autem indies Neronis vitiis, perque ea malis publicis, decimo imperii anno in Christianos quoque

palam saevire primus Caesarum occoepit. Laborabant illi omnium improborum, quibus semper abundat terra, et tum maxime, odio, quod vel sola Pauli acta monstrant. Achaeorum enim ad tribunal eum rapientium malignitati obstitit proconsul Junius Gallio, frater Senecae, quaestiones de religione ad suum non pertinere forum, testatus. Progressus Ephesum Paulus, inde Jerosolymam, Jerosolyma reversus Antiochiam, in conspectu omnium dictitavit collegae suo Petro, haudquaquam cogendos ad Judaismum, qui Christo fidem dedissent, quandoquidem sola Domini gratia cuique sufficiat ad salutem. Firmatis deinde per Galatiam et Phrygiam discipulis, rediit Ephesum, et XII viris, quos Apollo vir disertissimus baptizaverat, impositione manuum linguas a Spir. Sancto igneas impetravit. Nihilominus blasphemiis proscissus Judaeorum, segregavit coetum, et in schola Tyranni quotidianis disputationibus incumbens, tutam Asiam implevit Christianismo, sudariisque suis et semicinctiis aegritudines et daemonia prossigavit. Sed tantam tamque prosperam impietatis demolitionem aegerrime tulit Satanas, praesertim cum malarum artium libri sublice cremarentur, rueretque omnis veneratio Dianae Ephesiae. Ergo in seditionem impulit Ephesios, autore Demetrio argentario, cui superstitio quaestuosa erat. Qua DEI benesicio liberatus Paulus, in Macedoniam abiit, relicto Ephesi timotheo, cui plenam caelestis sapientiae epistolam misit, sicut et Tito, alii discipulo, Cretensibus nuper praeposito. Moratus autem trimestri spacio in Graecia, correxit Ecclesiarum defectus, et postea e Philipps Corinthios insigni libello erudiit, reversurus Ephesum, atque exinde in Syriamiturus. Verum consilio obstiterunt Judaei, quorum pene captus insidiis, decrevit reflectere iter in Macedoniam. Inde per Titum et Lucam iterum scribit Corinthiis, literasque promissas subsequutus cum pecuniis subsidiariis, quas Achaia et Macedonia erogaverant, in usum pauperum per Judaeam, Romanos Epistola omnium pulcherrima alloquitur, suumque ad eos aventum praedicit. In itinere apud Troadem Eutychum, lapsu exstinctum, reddit vitae, evocatisque Miletum Ephesiorum presby teris, accurata oratione commendat eis ecclesiam, Hierosolymamque exspectatus pervenit, Ibi persuadetur a Jacobo, ut propter infinitam Judaeorum Christo credentium multitudinem, Nazaraeorum ceremoniam cum aliis quatuor impleat. Quod dum agit, comprehensus per seditionem Judaeorum, extractusque e templo confestim periisset, nisi tribunus Claudius Lysias in tempore opem tulisset. Cum enim plena esset seductorum et Pseudoprophetarum judaea, suspicatus Lysias e numero illorum esse Paulum, tanto promptius intervenit. Deposcentibus eum morti Judaeis, expeditisque jam loris, ut verberaretur, civitatis Romanae privilegio, et coram senatu Pharisaismi professione se tuetur. Moesto nocturnus adstitit solator Dominus Jesus, praedixitque deportationem in urbem Romanam, quae biennio post accidit. Interim ereptus conjurjationi Judaeorum, et accusationibus Ananiae Pontificis, auditur a Claudio, Felice et Drussilla. Sed perterritus Pauli oratione de justitia, continentia, et extremo judicio Felix, et a conscientia percussus, abrumpit sermonem, pecuniae quam disciplinae avidior. Nam et Jonatham Pontificem ob libeiora monita, immissis sicariis trucidaverat, et incontinentissimam semper vitam egerat. Jonathae suffectus Ismael, in primates quosdam, et pauperiores Sacerdotum convitiis et lapidationibus grassabatur.

Felix Romam revocatus poenas dedisset scelerum, nisi Pallantis eum fratris gratia protexisset. Paulum vero in gratiam Judaeorum, quos infensos ei noverat, vinctum successori Poreio Festo reliquit. Festus optione Paulo facta, velletne Hierosolymae, an apud Caesarem judicari,

cum Agrippam regem et Berenicen in consilium adhibuisset, insanire judicat virum, cujus sapientiam non capiebat, volentemque mittit Romam: quo altero demum anno post varia maris pericula ventum est. Romae traditus Afranio Burrho Paulus, tunc superstiti, sub militis custodia biennium egit proprio in domicilio. Judaeorum aliquibus interea ad Christum conversis, plerisque autem pertinaciter veritati adversantibus. Ex eo carcere Galatas et Ephesios aeternis epistolis erudiit. Prima Neronis cognitione, defertus licet ab amicis, tam valide semet defendit, ut sem opimam liberationis conciperet. Erat enim religionum usquequaque contemptor Nero, praeter unius Deae Suriae, quam caelestem Venerem aliqui appellant. Quam paulo post cum icuncula puellari commutavit, remedium eam insidiarum arbitratus. Quamobrem laxe habitus Apostolus, discipulos ad se confluentes in varias provincias euangelizatum dimisit, Timotheumque et Marcum evocavit ad se ex Asia. Per Epaphroditum Philippensibus, per Tychicum Colossensibus et Philemoni divina monita curavit. Quibus et spem fecit certam de sua liberatione. Per eundem postea Timotheum Hebraeis scr4ipsit, criminumque mox absolutus in Asiam suscepit iter, comitante hactenus Luca, qui acta tunc Apostloica consignavit literis. Eo digresso, Petrus Romam venisse intelligitur, ex qua urbe priorem epistolam, mox et alteram scripsit, latore Sylvano, qui Pauli quondam comes eximius. Epiphanius author est, Paulum peragrata Hispania Romam rediisse. Tunc fertur illustris illa adversus Simonem Petri ac Pauli congressio. Qui cum magicis artibus, ut se deum probaret, duobus suffultus daemoniis evolasset, orationibus Apostolorum fugatis daemonibus, delapsus in terram, populoque inspectante disruptus est.

Occisum a Nerone Paulum cum Petro Collega, plerique tradunt, sed alii duodecimo, alii decimoquarto, quidam decimo imperii anno, cum scilicet offensus deformitate veterum aedificiorum tyrannus incendisset urbem, abolendaeque infamiae subderet reos Christianos, vulgo invisos, odiique obtentu publici quaesitissimis poenis afficeret. pereuntibus addita ludibria, ut tergis ferarum contecti, laniatu canum interirent, aut crucibus affixi, aut flammandi, aut ubi defecisset dies, in usum nocturni luminis urerentur. Unde miseratio vel apud hostes orta, tanquam non utilitate publica, sed in saeviiam unius absumerentur, prout res erat. Secuta horribilis strages plerorumque nobilium, ut Pisonianae conjurationis reorum, inter quos Annaeus Seneca, educator principis, M. Annaeus Lueanus poeta, Fenius Rufus praetorio praefectus, Vestinus Cos. plurimique alii, ob metum invidiamve, etiam insontes exstincti.

Ac ne cujus non caedis obnoxium esset cruentum ingenium, Poppaeam quoque uxorem gravidam fortuita iracundia, calcis ictu interemit, dignam tali exitu ot impublicitiam saevitiamque. Nec defuit divina indignatio, quae ipsis hominum oculis occurreret, quod nulla caeli intemperie, uno autumno, triginta funerum millia in rationem Libitinae venirent, pestilentibus morbis absumta. Atque illi quidem communi mortalitate praevenisse saevitiam tyranni videbantur, quae mox recruduit, Petroniumque Arbitrum, eruditi luxus ganeonem, cum aliis melioribus abstulit. Hic antequam interiret, flagitia principis sub nominibus exoletorum faeminarumque, et novitate cujusque stupri perscripsit, et obsignata misit Neroni. Actus et in exilium est Rufus Musonius Philosophus, Annaeus Cornutus Grammaticus: alii salutem a Tigellino, obscoenissimo Neronis praefecto, pecunia magna redemerunt.

Paulo post Tiridatem stupenda magnificentia coronavit, ac ludorum causa transivit in Graeciam, ductans secum quasi copias saltatorum, histrionum,

tibicinum, aurigarum. Ibi OEdipum, Thyesten, Herculem, Orestem egit, Sporo in similitudinem Poppaeae execto nupsit. Mox oblitus se histrionem esse, Ihstmum perfodere aggressus est, jamque exhaustus prodigalitate, calumniis et rapinis intendit animum. Corbulonem, per quem Tridatem vicerat, ad mortem adegit , damnantem se ipsum mollitiae, quod tali monstro tam diu pepercisset. Nulli delegavit officium, ut non adjiceret, Scis, quid mihi opus sit; et hoc agamus, ne quis quidquam habeat.

Talem principem paulo minus XIV annis perpessus terrarum orbis, tandem destituit: initium facientibus Gallis, duce Julio Vindice, qui tun eam provinciam obtincabt. Neapoli de eo motu cognovit die ipso, quo matrem occiderat. Postquam deinde etiam Galbam et Hispanias descivisse cognovit, collapsus diu sine voce, et prope intermortuus jacuit. Nunciata et caeterorum exercituum defectione, varia agitavit. Sed ubi adventare Galbam didicit, senatusaque sententia constitutum, ut more majorum collo in furcam conjecto, virgis ad necem caederetur: desertus undique noctis medio egressus urbem, sequentibus Phaone, Epaphrodito, Neophytoque, et Spadone Sporo, semet ictu gladii transegit, adjuvante trepidantem manum impuro, cum prius exclamasset, Itane nec amicum habeo, nec inimicum? dedeeorose vixi, turpius peream. Egredienti urbem tremuit terra, animaeque hominum ab ipso interfectorum velut insultare ei visae. Cum aegre moreretur, Epaphroditus eum confecit. Vixit annos XXX, menses IX, regnavit XIII, menses VIII, ultimus eorum, qui ab Aenea et Augusto ducebant genus.

Idem constitutis similibus sibi procuratoribus, Judaeos ad redellionem impulerat.

Etenim Albinus nemini non cujusvis gratiam delicti fecit, nisi qui pecunia careret. Antequam is veniret in provinciam, Ananus, Annae Pontificis filius Jacobum, Jesu Christi matertera natum, pluresque alios objecta legis praevaricatione, occidit. Quae ob facinora accusatus, excidit sacerdotio, substitutusque est ab Agrippa Jesus Damnaei, mox illi alius Jesus, Gamilielis filius. Qui cum dissidia invicem exercerent, faepe ad lapides utrinque ventum est, lapsaque indies in deterius Judaeorum Respubl. Deo, impietatis ac caedium poenas a nefario populo exigente.

Itaque Albinum excepit Gessius Florus, qui fretus Poppaeae gratia, nihil sibi ad summam in rapinis et suppliciis, iniquitatem reliquum fecit. Irrisit et Judaeos, precantes Cestum Gallum legatum Syriae, ut pestem illam provinciae submoveret. Accessit et alia calamitas Judaeorum Caesariensium, quos Nero jure civitatis privaverat, eosdemque florus fallacibus promissis in Syros quasi armabat, ut defectioni praeberet materiam. Eam mox acrius accendit sacrilegio, conviciis ob id proscissus publice, quorum authores cum dedi ad supplicium postularet, deprecante populo, diripi urbem imperavit, nec pucos interfici. Toclerabatur et haecinjuria, purdentissimis quibusque plebem mitigantibus, et ad occurrendum cohortantibus exercitui. Sed contemptim habebat miles officium populi, a Floro id praemonitus, irritatosque in iram Judaeos gravi cum cade in urbem redigebat. id delli initium fuit, anno Neronis XII. Mox enim Judaei castellum Masada adorti, Romanos omnes trucidarunt, et Eleazarus, Annae pontificis, ejus qui Christo illuserat, nepos persuasit sacerdortibus, ne amplius pro Caesare immolarent. Cumque meliora suadentibus nequaquam obtemperaretur, missi ab Agrippa equites, ut urbi praesidio essent, ejecti; Romani praesidiarii etiam contra datam fidem jugulati sunt. Additi caedi Ananias Pontifex, Annae filius cum fratre, et Manahemus, qui tyrannidem invasurus videbatur. Eodemque die (sabbatum erat)

Caesarienses XX Judaeorum millia necarunt, qua caede tota gens exxerata, vicissim in Syros Graecosque coepit grassari, ut non Palaestina tantum tota, sed et vicinae regiones, et Alexandria Aegypti, sanguine exundarent, in qua solaurbe L Judaeorum millia periere. Bellum hoc longe tristissimum multis ante prodigiis est denunciatum. Supra civitatem sidus stetit gladio simile, et per annum perseveravit. Paschate hujus anni, lux diei instar clara in templo, dimidiam horam fulsit, signans adesse lucem, sed brevi evanituram. Orientalis porta aenea sponte patuit; audita et vox, migremus hinc, solitudinem, et discessum numinis indicans. Visae et armatae acies tranantes nubila, et civitati circumfusae. Imo quod horribilius, cum Jesum quondam Dei filium renuissent audiret, coacti sunt audire per septennium alium Jesum Anani filium, hominem plebeium et rusticum, noctes diesque vociferantem, Vox ab oriente, vox ab occidente, vox a quatuor ventis; vox in Jerosolymam et templum, vox in maritos novos, novasque nuptas, vox in omnem hunc populum. Verberibusque ob id contusus, ad singulos ictus respondebat, vae Jerosolymis. Maxime autem diebus festis vociferabatur, donec tandem in obsidione conquievit, ad extremum addens, vae etiam mihi; lapisque tormento missus statim eum peremit. Verumhaec ostenta plerique, ut solet caecum vulgus, ex suis cupiditatibus, interpretabantur: Maxime eo dementati, quod sacri eorum libri Judaeo cuidam hoc empore totius orbis imperium promitterent, qui fuit Christus Mariae virginis filius, non Vespasianus, ut cum Josepho Suetonius et Tacitus opinantur.

Comprimere primos Judaeorum ausus cupivit Cestius Gallus, Syriae praeses, assumtis in hoc sociorum regum auxiliis. Sed ad urbem progressus, cum imprudentins pedem referret, repellitur a Judaeis jam prope furentibus, amissisque praeter machinas, v millibus peditum, et mille fere equitibus, Antiochiam recedit. Judaei successu animosiores, duces bello gerendo creant, interque eos Ananum pontificem: Josephum Matthiae filium, qui deinde hoc bellum descripsit, Galilaeae utrique praeficiunt. At meliores quique, Christiani praesertim, e Judaea, tanquam navi pessum itura, mature entabant.

Nero idoneum tanto bello ducem circumspiciens Flav. Vespasianum, Britannicis expeditionibus clarum, misit in Syriam, cui legatus ivit Titus filius, egregius belli juvenis. Cum Ptolemaidem venisset Vespasianus, Sepphoris urbs Gailiaeae maxima semet ei dedidit, moxque ex Aegypto, Syria, et a vicinis regibus Agrippa, Antiocho, Sohemo, Malcho, LX militum millia confluxere. Ductat ergo Galilaeam copias: non ferentibus vim Romanorum, qui cum Josepho erant. Prima omnium Gadara expugnatur, inde Japha, ubi XV Galilaeorum millia ceciderunt. Samaritae quoque in monte Garizimo oppressi, a Sexto Cereale, occisique undecim millia et sexcenti. Decimo tertio Neronis anno Jotapata, fortissime a Josepho defena, in potestatem Vespasiani venit, XL Judaeorum millibus peremptis. Venit et Josephus, optimum quidem ratus in bello pro patria mori, sed lege belli, id est, a victoribus trucidari: summumque scelus in DEUM creatorem esse, et a natura ipsa abhorrens, propria perire manu: Hic ergo, quod Vespasiano spem imperii faceret, benigna habitus custodia est. Excisa deinde Joppe, deditur Tiberias, expugnatur Tarichaea, Galilaei ad Genesaram lacum tanta strage caeduntur, ut foetore et sanie totum stagnum horreret. Supra XXX millia venditi, sex millia Neroni ad perfodiendum Isthmon missi. Ibi Titi virtus enituit, qui equo in acie sub feminibus amisso, alterum inscendit, cujus vectorem contra se dimicantem interefecerat.

Secua Gamalensium et Giscalorum exitia, totaque tandem Galilaea, postquam

multo sudore Romanos exercuisset, subacta: Supererant Judaea, Peraea, et Idumaea. Jerosolymam obsidione cingere distulit Vespasianus, comperta e transfugis seditione, qua Judaei laborabant, quam simulatione metus augendam putabat, ut suismet hostes armis conficerentur. Id quod evenit. Repleta enim latronibus urbe, nihil sacri profanique habentibus praedae erant opulentissimi quique. Anano sacerdoti Phannias quidam rusticus, sorte lectus sufficitur, ignarus quid rei esset, quod agendum susciperet. Quo facinore infensus ille, stimulat in Zelotas (sic semet appellabant, quasi legis patriae aemulatores diceres, qui perduelles erant honestatis) populum, Templumque De in speluncam latronum vertitur, confugientibus eo velut in castellum seditiosi, ipsumque sanctum profana turba polluentibus, quae abominatio manifestum desolationis praesagium cuivis cordato praebuit. Sic obsessi in templo Zelotae, Idumaeos advocant, eorumque XX millia nocturnis insidiis intromittunt, commissoque praelio supra VIII millia interfectorum dies ostendit. Direpta urbs, Ananus Pontifex, et primores plerique trucidati, caeterorum civium ad XII M. Zacharias Baruchi, quanquam a LXX judicibus absolutus, medio in templo occius est, corpusque in vallem provollutum. Nec sepultura dignabantur caesos, proditores eos, legisque patriae desertores ciminati, quicunque ad Romanos profugere tentarent. Interim qui Masadam tenebant, totam regionem depraedabantur. Vespasianus a Gadarenis invitatus, Peraeam subigebat, habitatoribus ad Jordanem tunc restagnantem compulsis. Eos Placidus Tribunus horrenda strage peremit; XV M militum gladiis absumta, innumera multitudo Jordane absorpta. Asphaltites lacus cadaveribus repletus est. Expugnata Gerasa, dum Jerosolymam obsidere parat imperator, affertur Neronem interiisse, eaque conficiendo bello mora intercessit.

Gerebat tunc consulatum Silius Italicus, Poeta egregius, florebat et Persius Satyricus. Epaphrodito Neronis liberto, qui impurae illius animae jam migraturae, latiorem viam aperuit, serviebat Epictetus magister virtutis,e t libertatis, quam omnem excindere, quamtum in se erat, Nero destinabat.

SERVIUS SULPITIUS GALBA. M. SALVIUS OTHO. AULUS VITELLIUS.

et tres tyrannidis administri. Julius Vindex antea, dum proditum se putat, sua manu ceciderat, acie ictus a Virginio Ruso. Mymphidium Sabinum praefectum, qui praetorianos ingentibus promissis conciliaverat Galbae, sed postea sibi met ipsi circumdare concupierat purpuram, milites interfecerant. Sed iidem mox infensi Galbae ob avaritiam, quodque Neroniani imbutos moribus prisca habere disciplina conaretur, quemvis prae illo Dominum adscivere. Igitur Salvius Otho, Neroni quondam criminose familiaris, et in Poppaea uxore rivalis, potentiam invadit. Conatibus Galbae primus accesserat, sperans fore ut adoptaretur ab ipso. Sed postquam, Pisone praelato, spedecidit, ad vim conversus instigante super animi dolorem, etiam magnitudine aeris alieni, dominatui intendit animum. Neque enim dissimulabat, nisi principem se stare non posse: nihilque referre, ab hoste in acie, an in foro sub creditoribus caderet. Corruptis pecunia militibus, Galbae ob avaritiam infensis, in castra latus, nihil magis pro concione testatus est, quam id demum se habiturum, quod sibi illi reliquissent. Ab infima plebe appellatus Nero, nullum indicium recusantis dedit: Sed ea nocte per quietem pavefactus, gemitus edidit maximos, questus a manibus Galbae se deturbari visum. Ac sub idem tempus, Germaniciani exercitus in Vitellii verba juraverant. Expeditionem in eum impigre atque etiam praepropere inchoavit, cumque trahi bellum oporteret, quam primum ipse decertaturus venit, sive ardori militum impar, seu sollicitudini. Et tribus quidem verum mediocribus praeliis, apud Alpes, circaque Placentiam, et ad Castoris vicit; novissimo maximoque apud bebriacum, fraude superatus est: cum spe colloquii facta, quasi ad conditiones pacis militibus eductis, ex improviso dimicaretur.

Ac statim moriendi impetum cepit, magis pudore, ne tanto hominum periculo dominationem sibi asserere perseveraret, quam desperatione, ut multi opinantur. Quippe residuis integrisque etiam nunc copiis, quas secum ad secundos casus detinuerat, et supervenientibus aliis e Dalmatia, Pannoniaque et Moesia, imo ne victis quidem adeo afflictis, ut non in ultionem ignominiae quidvis discriminis ultro, et vel solae subirent, suo exitio commune malum voluit antevertere. Suos igitur omnes comiter ab se dimisit, hortatusque ut quisque, qua ratione posset, sibi consuleret: Quicquid deinde epistolarum erat, ne cui periculo aut noxae apud victorem forent, concremavit. Divisit et pecunias domesticis ex copia praexenti. Atque ita paratus morti, arctissimo somno quievit, expergefactusque uno se ictu trajecit, XXXVIII aetatis anno, et XCV imperii die, adeo amabilis militibus propriis, ut plerique ejus corpore viso, suis manibus interierint.

Sic Aulus Vitellius successit, patre L. Vitellio ter Consule, miri in adulando ingenii viro. Aulus omnibus probris contaminatus, ex infami Tiberii apud Capreas secessu. Caio per aurigandi, Claudio per aleae studium familiaris fuerat, iisdemque artibus Neroni, Proconsul Africae singularem innocentiam praestitit: a Galba in inferiorum Germaniam praeter opinionem erat missus, prae se ferente illud, nullos minus metuendos, quam qui de solo victu cogitarent. Satis constat, exituro viaticum defuisse, tanta rei familiaris egestate, ut uxore et liberis, quos Romae reliquebat, meritorio caenaculo baditis, domum in reliquam partem anni abolocaret. Castra vero ingressus nihil cuiquam pocenti negavit, atque etiam ultro ignominiosis notas, reis sordes, damnatis supplicia demist. Quare vix dum mense transacto, pronus ad res novas exercitus reptum e cubiculo imperatorem salutavit, consentientibus mox superioris Germaniae legionibus: qui a Galba ad senatum defecerant. Victo per absentiam ejus Othone,

ut campos, in quibus pugnatum erat, adiit, abhorrentes quosdam cadaverum tabem, detestabili voce confirmare est ausus, dicenso, optime olere occisum hostem, et melius civem. Urbem ingressus comitia in decem annos ordinavit, seque perpetuum consulem. Hono non profundae modo, sed intempestivae quoque ac sordidae gulae, pronus vero ad cujusque et quacunque de causa necem et supplicium fuit. In una coena, quam ei Vitellius frater exhibuit, supra caeteros sumptus duo millia piscium, septem avium millia apposita tradunturm. Itaque octavo imperii mense desciverunt ab eo exercitus, Moesiarum atque Pannoniae, item ex transmarinis Judaicus et Syriacus: ac pars in absentis, pars in praesentis Vespasiani verba jurarunt, aemulis inter se, ut solent, militibus, ne deteriores Hispanicis, qui Galbam, ac Germanicis, qui Vitellium, et praetoriis, qui Othonem fecerant, viderentur. Retinendae potentiae Vitellius nihil non largitus est, et tentavit. At ubique aut superatus, aut proditus, apud Cremonam praesertim, ab Fl. Sabino urbi praefecto, vespasiani fratre, sestertium millies pepigerat, arbitris militibus, imperio cedere. Sed postquam mox circumventum se nuntio ratus est, quasi renovato furore, ipsum Sabinum caeterosque adversae partis, cum Capitolio, quod saluti remedium ceperant, cremavit. Mox ubi vera esse, et propiunquare hostes patefactum est, productus e latebra Palatii, quo se abdiderat, vinctis a tergo manibus circumducitur, ad spectaculum vulgi. Et ne homo impudens in extremis saltem, malorum, quae gesserat, rubore faciem demitteret, subjecto in mentum gladio, seminudus, multis caeno, fimo, et caeteris turpioribus dictu purgamentis vultum ejus incessentibus, per scalas Gemonias trahitur, ubi Sabinum necari permiserat. Sic numerosis ictibus excarnificatus interiit, anno vitae 57. Hoc civili bello plurimum sanguinis fusum, Cremonae omnia sacra profanaque in igne consederant, anno CCLXXXVI quam erat condita. Annibali in Italiam ingruente, T. Sempronio et P. Cornelio Coss. Praelia ante ipsam urbem Romam multa et varia, dum Petilius Cerealis et Antonius Primus, Vespasiani duces, irrumpunt. Concurrere et in campo Martio in festae acies. Pro Flavianis erat fortuna, et parta toties victoria. Vitelliani desperatione sola ruebant. Simul cruor et streues corporum: juxta scorta et scortis similes, prorsus ut eandem civitatem et furtere crederes et lascivire. Expugnata vi praetorianorum castra, caesaque in urbe hominum LM. Cohibitus tandem a superveniente Licinio Mutiano miles, nomen sedesque Caesaris Domintiano, principis filio tradita.

Nihilo melior tum Judaeae erat facies. Joannes Levii F. Giscalis elapsus, et Simon Gerasenus seditionsorum duces, mutuis in se caedibus et lanienis saeviebant. Erant Simoni haud contemnendae copiae quibus ut Idumaeos vicit, ita jerosolymitas perterruit. Ergo intra urbem Joannes, nullo non scelere grassatus, in templum compellitur, eique subigendo Simon in tromittitur portis. Dum illi intra moenia confligunt, Vespasianus depopulatus confinia quaeque, cognitis autem patriae a Vitellio occupatae calamitatibus, Caesaream revertitur, ibidemque ab exercitu salutatus Imperator, in Aegyptum tendit ad praefectum ejus Tib. Alexandrum, ut commeatu Romanos intercludat. Sed audita suorum victoria, Romam properat, filium Titum cum selectis copiis ad exscindendam jrosolymam mittit, triplici jam seditione laborantem, quod Eleaz arus superiorem templi partem Johanni extorserat, et Simon cum Johanne de reliquis contendebat.

FLAVIUS VESPASIANUS.

imperium emersit. Claudio principe legatus legionis in Germania, inde in Britanniam translatus tricies cum hoste conflixit. Post consulatum administrata Africa comes Neronis, quod cantante eo, vel abscederet citius, vel obdormisceret, pene occisus, latebras quaesivit, cum praeter opinionem extrema metuenti, Judaea cum exercitu oblata est. Vitellio et Othone rempubl. raptantibus, ad capessendum principatum ei multi hortatores, quidam etiam vates, lente admodum persuasere. Primus Aegypti praese Tiberius Alexander legiones in verba ejus adegit, quam mox alii secuti. Ingens deinde fama, cum absens consulatum collega fillio iniisset, ad urbem perrexit calliditate Mutiani a fectione Antonii Primi, turbidisque legionibus vix tandem liberatam. Mutianus enim, velut usurpator imperii, impleto spe Hispaniae Antonio, vires occulte demisit, legioneseptima, quae flagrantissimi in eum amoris erat, in hyberna, tertia in Syriam, aliis alio dimissis. Petitium Cerealem praemisit in Germaniam, vehementer tumultuantem instinctu Julii Civilis Batavi, cui pleraque Gallia accesserat, ipsaeque legiones vel jugulatae per fraudem, vel in partes traductae erant, Hordionio Flacco, ducibusque aliis interemptis. In Civilem sex legiones evocatae a Mutiano, venientisque exercitus fama, Galliarum civitates ad mitiora inclinatae Supervenit commune rebellantium malum discordia. Quidam cladibus, alii podore labesactae fidei in Vespasiani fidem redacti, edixitque per manipulos Cerealis, ne quis in certamine jurgiove seditionem aut cladem commilitoni objectaret. Crebris post haec et ambiguis praeliis, ac multo utrinque sanguine certatum, donec per occultos nuncios Batavis pax, Civili et Velledae Virgini fatidicae, cui plurimum ille tribuebat, monstrata venia, positisque armis tranquillitas populis reducta est.

Julius Sabinus, qui se Caesarem cognominaverat, in sepulcro subterraneo novem annos cum uxore delituit, ex eaque quos sustulit filios. Tandem proditus capite poenas pependit.

Dum ista fiunt, Titus ante moenia Jerosolymorum positis castris instructas legiones ostentavit. Judaei sub ipsos muros struxere aciem, rebus secundis longius ausuri: et si pellerentur, parato perfugio. Missus in eos eques cum expeditis cohortibus, ambigue certavit. Mox cessere hostes, et sequentibus diebus crebra pro portis praelia serebant, donec assidus damnis intra moenia pellerentur. Romani longum rati, famem hostium opperiri, ad oppugnandum vertuntur. Sed urbem arduam situ opera molesque firmaverant, queis vel plana satis munirentur. Duos colles in immensum editos claudebant muri. Templum in modum arcis, propriique muri, labore et opere ante alios. Ipse oprticus, queis templum ambiebatur, egregium propugnaculum. Et pervicacissimus quisque illuc confugerant, eoque seditiosius agebant. Tres duces, totidem exercitus. Extrema et latissima moenium Simon, mediam urbem Joannes, templum Eleazarus firmaverat. Sed praelia, dolus, incendia inter ipos; et magna vis frumenti ambusta. Diebus azymorum cum omnis populi colluvies afflueret, Joannes missis per peciem sacrificandi, qui Eleazarum manumque ejus obtruncarent, templo potitur. Ita in duas factiones civitas discessit, donec murum ferientibus Romanis, bellum externum concordiam pararet. Multitudinem obsessorum C. Tacitus sexcenta millia fuisse, Josephus multo plura tradit. Arma cunctis qui ferre porterant, obstinatio viris faeminisque par. Jam intus crematam annonam dira fames, foris cruenta supplicia, nec tamen remittebat furor pugnandi, aggeres vineaeque incendebantur. Tandem dividuntur legionibus munia: et quies praeliorum fuit, quod cuncta expugnandis urbibus reperta apud veteres, aut novis ingeniis struerentur. Ita circumdatis

XL stadiorum vallo Judaeis, prout olim Christus praedixerat, fames indies intendebaut, tanta pereuntium foeditate, ut ipsum hostem miseratio subiret malorum. Sed urgebat eos DEI ira, quam pertinaci perfidia quotidie cumulabant, ut nullam gentem atrocioribus acceperimus cladibus perculsam. Cum multi clam urbe ereperent, ingestis avidius cibis rumpebantur, aut avaritiae causa ob deglutitos aureos dissecabantur a Romanis. Constat una nocte duo millie apertis ferro ventribus peiisse: a XVI Aprilis usque ad Kal. Julii mtra moenia fame ferroque absumpta septies centena millia, quindecim millia et octingentos: Modium frumenti veniisse talento, repertos qui tetrum e cloacis et fimetis cibum, imo e laniata filiorum suorum carne peterent. Tandem ad diem VIII Augusti capta urbs, biduo sequenti templum, quod frustra obnitente Tito, a milite quodam incensum, deflagravit, inque eo sacerdotum et propugnatorum ingens multitudo. Una in porticu sex millia cremati, quos pseudoporpheta aliquis eo deduxerat, salutem isto die pollicitus. Restabat pars urbis altera, aeque firma ac prior, cujus tandem captae incensaeque omnis multitudo trucidata. Josephus qui interfuit, captivorum 97 millia, mortuorum in obsidione undecies centena millia prodit. Etenim tota gens ex omnibus orbis provinciis Paschales ad ferias congregata, subitoque circumfusa bello velut diro carceri inclusa periit.

Titus relictis aliquot turribus, pro testimonio ad posteritatem, quantam urbem excidisset, reliqua omnia solo aequavit, ut habitatam aliquando fuisse, vix quisquam agnosceret. Inde dum regiones lustarat apud Caesaream Philippi, bis mille quingentos capitivorum, velut solenni fratris sui natali, apud alteram Caesaream totidem bestiis objectavit, aut flammis exussit. Antiochenis tamen, praeter antecedentem in Judaeos saevitiam, exilia reliquis apud se poscentibus non annuit, superesse nullam pulsis patriam causatus. Captis Jerosolymis, oblatas sibi a gernribus coronas omnes repudiavit. Non sese, dicens, illa fecisse, sed Deo iram suam declaranti manus suas commodasse.

Cum romam venisset, festa totius ciuitatis gratulatione exceptus, acto cum patre triumpho, Simonem Bargioram, Joannem, aliosque bellatorum nobilissimos, quos ad id servaverat, in foro plecti capite imperavit. Pars triumphi fuit et mensa aurea, candelabrumque, ultimaque omnium Lex Judaeorum, postmodum in Palatio deposita. Supererant dahuc castella, Herodium, Machaerus, Massada. herodion et Machaeruntem Caecilius Bassus partim armis, partim deditione cepit, tria millia, quae in sylvam confugerant, occidit. Caesar venditis totius Judaeae agris, solam Emmauntem octingentis militibus concessit habitandam. Judaeis omnibus didrachma, ante templo DEI pendi solita, quotannis in capitolium deferenda imposuit. Faeces belli in Massada castello consederant, duce Eleazaro, Judae Galilaei nepote. Erant ad mille mortales pari obstinatione, ne quenquam hominum dicerent dominum, ipsi scelerum mancipia. Hos cum alia vi non posset, igne aggressus Flavius Sylva, DEUM palam sibi cooperantem reperit. Subito enim coortus auster flammam in munitiones rebellium tulit, omnemque eis spem salutis abstulit. Ergo mutuo se cohortati, ne libertate vitam cariorem ducerent, omnes in ferrum ruunt, nullo superstite, nisi duabus mulierculis et pueris, qui subterraneis se cuniculis abdiderant. Hujus farinae quidam profugerant in Aegyptum, proditique Lupo praesidi, quod nullis tormentis adigi poterant, ut Caesarem dominum appellarent, foedis interiere suppliciis, causamque Vespasiano parbuerunt, ut templo Oniae, ante 333 annos apud Heliopolin Aegyptiam exstructo, vastitatem induceret.

Nec cyrenenses Judaei communem

numinis effugerunt iram. Jonathae enim cujusdam impostoris pollicitationibus seducti, inde ejusdem indicio proditi, Catulli praesidis iniquitatem irritarunt, qui antea multis infensus, tria millia Judaeorum suppliciis necavit, nec paucioribus apud alexandriam ip samque Romam rebellionis crimen intendit, interque cos Josepho, scriptori hujus aevi nobilissimo. Sed homo nefarius diris paulo post morbis exhaustus, saevitiae suae poenas exsolvit.

Eodem tempore Alani, Caspiis effusi portis, Mediam Armeniamque caedibus ac rapini vastarunt; Teridates Armeniae rex aegre manus eorum elapsus est. Antionchus Comagenus conspirationis cum Partho insimulatus, tota ditione sua excidit. Parthis opem postulantibus, negavit Vespasianus, convenire sibi curam rerum alienarum. Literis Vologest, quibus scripserat: Rex Regum Arsaces Fl. Vespasiano s. omissa reprehensione insolentiae, simpliciter rescripsit, Fl. Vesp. Arsaci regum regi S. Mediocritatem enim pristinam neque dissimulavit unquam, ac frequenter etiam prae se tulit. Nobilitatem ei generis adstruere volentes irrisit ultro. Licinium Mucienum notae impudicitiae, sed meritorum fiducia minus sui reverentem, nunquam nisi clam, et hactenus retaxare studuit, ut apud communem qliquem amicum querens, adderet clausulae: Ego vir tamen sum. Offensarum inimicitiarumque minime memor executorve, Vitellii hostis sui filium splendidissime maritavit. Mecium Pomposianum, quod vulgo crederetur genesin habere imperatoriam, consulem fecit, spondens beneficii quandoque memorem futurum. Conjurationes multas scelere inulto abscedere patiebatur comiter, uti erat, stultitiae arguens, qui ignorarent, quanta moles molestiaque imperio inesset. Divinis adeo deditus, ut successores fideret liberos fore, aut neminem. Itaque primus Romanorum principum ex se genitos successores habuit. Nullius unquam caede laetatus, justis suppliciis illacrimavit etiam et ingemuit.

Achaim, Lyciam, Rhodum, Byzantium, Samum, libertate adempta: item Thraciam, Ciliciam et Comagenm, ditionis regiae ad id tempus in provinciarum formam redegit.

Cappadociae propter assiduos barbarorum incursus, addidit legiones. Plurimas per totum orbem civitates terrae motu aut incendiis afflictas restituit. Ingenia et artes vel maxime fovit. Primus et Fisco Latinis Graecisque Rhetor bus annua centena constituit. Praecipuum est, in quo merito culpetur, pecuniae cupiditas. Negotiationes enim vel privato pudendas propalam exercuit, venditavit reis absolutiones, procuratoribus se pro spongiis uti dicebat, quod quasi et siccos madefaceret, et exprimeret humentes.

Reprehendenti filio Tito, quod etiam urinae vectigal commentus esset, pecuniam ex prima pensione admovit ad nares, sciscitans num odore offenderetur? ac illo neganti, at, inquit, e lotio est. Nuntiantibus legatis decretam ei statuam auream, jussit ut continuo ponerent, cavam manum ostentans, et paratam basin dicens.

Avaritiam tamen inopia aerarii aliqui, sed frigidius excusant, et quod male partis bene usus est. Post mortem conjugis Caenidem libertam, aliasque pellices amavit, haud pro principe.

Contumeliis aliorum, ut erat fortissimsu, dictis jocularibus respondebat. Demetrium Cynicum impudentius lacessentem satis habuit canem appellare: Ego, inquit, canem latrantem non occido. Portas Palatii interdiu semper apertas, ac omni custodia vacuas habuit. Itaque annum agens vitae absque uno septuagesimum, cum aeger intestina vitiasset, alvo usque ad defectionem soluta, stantem, ait, imper atorem mori decet.

Prima morbi accessione, ur, inquit, puto, Deus fio, ridens consecrationem antecessorum. Decessit imperii anno decimo. Sub eo ut Judaismus defecit, ita Christianismus vires sumsit, confirmatis plurimorum animis, quod Judaeorum

continui in Christianos fremitus talem sortirentur exitum, XL ante annos accurate a Christoi praedictum, et Matthaei, Marci ac Lucae Euangeliis praescriptum disertissime. Igitur Christiani in ditionibus Agirppae, quo confugerant, servati, quotidianis e Judaeis juxta ac Ethnicis accessionibus augescebant, Johanne et Simone Apostolis, Lino item, Cleto, Clemente, aliisque Apostolorum discipulis strenue officium facientibus.

Communis doctrinae laudo floruerunt Plinius secundus, naturalis scriptor historiae, M. Fabius Quintilianus Rhetor, Helvidius priscus sehator Stoicus, Asconius Paedianus historicus, et alii bonas artes seape malis moribus corrumpentes.

TITUS VESPASIAUS.

fato dari, frustraque tentari facinus potiundi spe, vel amittendi metu? Fratrem quoque Domitianum parantem insidias, flens saepius obtestatus est, ne parricidio assequi cuperet, quod et se volente esset obventurum ei, et jam haberet, ut particeps potestatis. Hujus tempore mons Vesuvius in Campania ardere coepit, incentiumque Romae, sine nocturna requie, per triduum fuit. Luex quoque quante vix unquam antea. Quibus malis cunctis remediorum generibus subvenit. Bona oppressorum incendio et cineribus (nam duae urbes Herculanum et Pompeii penitus obruebantur, Plinius etiam senior novae rei spectator improvidus) quorum haeredes non exstabant, restitutioni afflictarum civitatum attribuit. Delatores partium vaenire imperavit, partim in asperrima insularum avehi.

Dio tantum cineris jactatum in aere narrat, ut pervenerit in Africam, Syriam et Aegyptum, introierique Romam, et solem obscuraverit, gigantium imaginibus in aere velut confligenibus, ut dixeris laetatos Daemones, quod tantum nuper hominum ad inferos Judaico bello rapuissent, ac mox Tito defuncto Domitianus plurimas esset Tartaro inferias missurus. Inter haec enim morte praeventus est Titus, majore hominum damno quam suo, anno aetatis altero et quadragesimo. Hujus mors adeo provinciis luctui fuit, ur orbem velut parente orbatum deflerent.

FLAVIUS DOMITIANUS.

poena repressit; ferebaturque vox ejus: Princeps qui delatores non castigat, irritat.

Bibliothecas incendio consumtas, petitis undique paresertim Alexandria exemplis reparavit. Sagittarum tam doctus fuit, ut inter patentes digitos extentae manus viri, procul positi, spicula ejus transvolarent. Sed in nullius virtutis tenore permansit. Atrox caedibus, quod Astrologorum arte comperto suo exitu, omnia metueret, bonorum supplicia agere coepit, ac more Caligulae, dominum se Deumque dicere. Erat autem non solum magnae, sed et callidae inopinataeque saevitiae. Neminem enim vere et ex animo dilexit, prater paucas mulieres: quanquam eum se diligere simulabat semper quem maxime interfectum cupiebat.

Praeter alios complures, vel nulla, vel levi de causa damnatos, etiam in Christianos saeviit, inter quos Johannem Apostolum in Pathmon relegavit insulam, ubi ille divinam revleationem vidit, acuendis deinde omnium piorum mentibus editam.

Flavium Clementem patruelem suum, cujus filios etiam tum parvulos successores palam destinaverat, illato Christianismi crimine et ipsi et uxori ejus Flaviae Domitillae, porpinquae suae, tantum non in ipso ejus consulatu interemit: Domitillam in Pandatariam seposuit. Aquilium quoque Glabrionem, qui cum Trajano magistratum gesserat, accusatum praeter caetera ejusdem criminis, per invidiam interfecit. Conquiri jussit et Davidis, Judaeorum quondam regis posteros, interque eos Jesu Christi propinquos. Sed edoctus, ad caelestem eos dignitatem per humillima quaeque adspirate, dimisit impunitos, cum jam plurimos, quod in mores Judaeorum Christianorumve transissent, aut vita, aut facultatibus spoliasset. Quo maxime facto maturavit sibi exitium. Nam occiso Clemente, octo mensibus tot fulgura facta, nuntiataque funt, ut exclamaverit: Feriat jam quem volet. Tactum de caelo Capitolium, quod iterum sub Tito arserat, magnoque ipse studio reparaverat. Tactum et Flaviae gentis templum, quod impius divinitatis raptor oexstruxerat: item Domus Palatina et cubiculum ipsius: Atque etiam titulus e basi statuae triumphalis excussus vi procellae in monumentum proximum decidit.

Exhaustus operum ac munerum impensis, stipendioque quod militibus adjecerat, tentavit quidem ad relevandos castrenses sumptus, militum numerum diminuere: sed cum obnoxium se Barbaris per hoc animadverteret, nihil pensi habuit, quin praedaretur omni modo bona vivorum et mortuorum, usquequaque quolibet et accusatore et crimine corripiebantur. Senatores plerosque instructo omnibus velut funebri convivio, in quo pueri in lemurum et spectrorum formam compositi ministrabant. praesenti mortis metu exterruit. Furens etiam libidine, foedum ejus exercitium Graecorum lingua vocabat <gap desc='Greek word'/>, nec Juliam Tito fratre genitam incestare exhorrebat. Quibus ejus vitiis, ac maxime injuria verborum, qua se scortum vocari dolebat, accensus L. Antonius, curator Germaniae superioris, imperium corripuit. Quo per Nobranum Appium et L. Maximum strato acie, Domitianus longe tetrior, in omne hominum genus, etiam in suos, ferarum more grassabatur. Sub eo C. Julius Agricola, socer Cornelii Taciti, historiarum scriptoris, britanniam edomuit, et calsse circummissa, insulam esse primus romanis affirmavit, incognitasque ad id tempus alias insulas, quas Orcades vocant, invenit, subegitque. Contra in Moesia Daciaque et Germania Pannoniaque amissi exercitus, temeritate aut per ignaviam ducum, aliquot militares viri cum cohortibus expugnati et capti. Cum ergo posceretur ore vulgi dux Agricola Domitianus virturibus infensus, et quo obscurior in iram, eo irrevocabilior, venen o virum intercepit,

Festinatae mortis, inquit Tacitus, grande solatium tulit, evasisse postremum illud tempus, quo Domitianus non jam per intervalla ac spiramenta temporum, sed continuo et velut uno ictu rempublicam exhausit. Non vidit Agricola obsessam curiam, et clauseum armis senatum, et eadem strage tot consularium caedes, tot nobilissimarum faeminarum exilia et fugas. Nero tamen subtraxit oculos jussitque scelera, non spectavit, praecipua sub Domitiano miseriarum pars erat, videre et aspici, cum suspiria senatus subscriberentur: cum denotantis tot hominum palloribus sufficeret saevus ille vultus et rubor, a quo se contra sudorem muniebat. Igitur metu crudelitatis et conscientiae suae conjuravere plerique, impulore Parthenio procurante cubiculum, adscita etiam in consilium tyranni uxore Domitia, ob amorem Paridis cruciatus formidante, Domitianum multis confodiunt vulneribus, anno imperii XV, vitae XLV. Senatus gladiatoris more funus efferri, eradendumque nomen decrevit.

Nocte quae caedem antecessit, ita est exterritus, ut e strato prosiliret: Longinus Proculus in Germania palam praedixit, qua die esset periturus, Apollonius Thyanaeus Pythagoricus Magus, ea hora, qua Domitianus Romae occidebatur, inscenso apud Ephesum saxo proclamavit: Recte Stephaen; euge Stephane, percute homicidam: percussisti, vulnerasti, occidisti. Paucos ante menses Cornix in Capitolio elocuta est, <gap desc='Greek words'/>. Nec defuit, qui ostentum sic interpretaretur:

Nuper Tarpeio, quae sedit culmine cornix,

Est bene, non potuit dicere: dixit, erit.

Ipsum etiam Domitianum ferunt pro certo Habuisse, quandoquidem erat somniis divinisque deditus, beatiorem post se laetioremque portendi reipubl. statum. Sicut sane brevi evenit, abstinentia et moderatione insequentium principum.

Quarto Domitiani anno decessisse narrat Eusebius Marcum Euangeliographum, cum primus Aegyptiis salutarem doctrinae caelestis facem intulisset, successore Aniano. Duodecimo ejusdem principis anno successisse Anacleto, secundo Romanorum Episcopo, Clementem, cujus Paulus Apostolus sua ad Philippenses epistola meminit.

Vixerunt eo tempore, sed longe dissimili studio, poetae, Junius Juvenalis, M. Valerius Martialis, Statius Papinius. Philosophi, interque eos Epictetus, urbe et Italia ejecti sunt.

COCCEIUS NERVA.

ab omnibus, adeo ut Fronto consul diceret, malum esse habere imperatorem, sub quo nemini licet quidquam facere: sed multo peius, cum omnia licet omnibus facere. Itaque hoc Caesaris indultu Johannes etiam Apostolus e Pathmo Ephesum revertitur, ac Deo plenus Euangelium suum, Apocalypsin et Epistolas edit, scripta perpetuam seculis lucem datura. Jam tum enim haereticorum semina pullulabant, quos et ipse in epistola sua Antichristos vocat. Nam post Simonem Magum, et Menandrum Samaritas, qui satanica pollentas virtute miraculorum, deitatem sibi asseruerant vanissime, dejectus eo consilio diabolus, Nicolatas, Ebionaeos, Cerinthianosque produxerat, Christianismi velatos titulo, ut Christo seu verae Dietatis, seu incorruptae ac perfectae humanitatis laudem detraherent. Etenim Gerinthus Christum quasi dissolvit, alium dicens Jesum visibilem in creaturis Dei maximum, alium Christum invisibilem, qui in eum caelitus devolarit. Ebionaei vere pauperes mentis ac sapientiae, Christum e Josepho et Maria natum, virtutibus profecisse, nec in ipso, sed legis Mosaice observantia stiam salutem docuere. Nicolaitae cum Cerintho altas jactarunt revelationes, libertatemque carne abutendi per Christum paratam nugati, Johannis Apocalypsi, caeterisque scripturis enervati sunt. Quo deinde inter initia Trajani defuncto, haereticorum colluvies primum Christianimi virginitatem, puram eousque et illibatam, maculare licentius occoepit, cum jam universus Apostolorum coetus contagia hujus vitae caelestibus gaudiis commutasset.

Caetera quoque Nerva aequissimum se civillissimumque principem praebuit. Quicquid enim poenae nomine tributis accesserat, remisit; afflictas civitates relevavit: puellas puerosque natos parentibus egenis, sumtu publico per Italiae oppida ali jussit. Cumque egeret pecunia, maluit sua, demtis tantum maxime necessariis vendere, quam subjectis onerosus videri. Calpurnium Crassum, promissis ingentibus animos militum pertentantem, satis habuit Tatentum relegare.

Cum interfectores Domitiani ad exitium poscerentur, vehementer obstitit, dictitans aequius esse mortem subire, quam autoritatem imperii foedare, proditis potentiae sumendae autoribus. Sed milites, neglecto principe, requisitos, Petronium Stephanumque uno ictu, Parthenium vero demtis genitalibus, et in os conjectis jugulavere, redempto magnis sumptibus Casperio Aeliano, quem, ut antea Domitianus, praetorio praefecerat Nerva. Ille scelere tam truci insolentior, Nervam compulit referre apud populum gratias militibus, quia nefandos pessimosque mortalium peremissent. Quare intelligens imperium nisi a superioribus, rebustioribusque corpore animoque geri non posse, mense sexto ac decimo semet eo abdicavit, egregium ratus metiri quantum queas, neque ambitionibus agi praecipitem, praesertim in dominatione, cujus adeo cupidi mortales sunt, ut eam vel ultima senectute sitiant. Igitur in Capitolium adscendit, ibique magna voce; quod felix faustumque sit, inquit, senatui populoque Romano, mihique ipsi, M. Ulpium Nervam Trajanum adopto. Is tum traeerat Germaniae, quantusque Nerva consilio esset, virture sua patefecit electus. Ad eum Nerva sua manu scripsit:

<gap desc='Greek section'/>

q. d. Telis nate tuis lacrymas ulciscere nostras.

Itaque Trajanus, quanquam Vervae propinqui non deerant, tunc Caesar, ac postea Imperator factus est. Nec enim ille conjunctionem sanguinis anteposuit publicae utilitati, neque eum deterruit, quod Trajanus, nec Italus nec Italicus, sed natione Hispanus esset. Censebat enim

virtutem cujusque non patriam aestimandam. Cum eo tribus eixit mensibus.

Nam dum, suggerente ira, in quendam nomine Regulum voce maxima inclamaret, sudore correptus, eoque refrigescente cum horrore sebri, vitam finiit anno LXV, imperio acto annum unum, menses IV, dies IX. Die quo interiit, solis defectio facta est.

M. ULPIUS TRAJANUS.

Dacorum rege, qui Domitianum ad tributa adegerat. Er subegit quidem, sed tanto Romanorum sanguine, ut obligandis vulneratis lintea deficerent, propriumque imperator scinderet paludamentum. Pontem immensi operis Danubio imposuit, ejusque reliquit pilas ostentationis causa, cum nulli transitus usui esset. Occiso tandem Decebalo, provincia trans Danubium facta in his agris, inquit Eutropius, quos Taiphali habent, et Victophali et Theruingi. Ea provincia decies centena millia in ciecuitu tenet. Dio ibidem Getas ponit. Trajanus, quia teneri non poterant, reliquendos esse liberos censuit. Circa id tempus Palma, praefectus Syriae, Arabiam Petraeam cepit. Trajanus editis Romae spectaculis, in quibus decem quandoque millia ferarum cecidere, totidem gladiatorum millia certarunt, conjuratisque aliquot vel punitis, vel benevolentia mitigatis, nova bella Armeniis Parthisque excitavit, eo quod rex Armeniae, non a se, ut dicebat, sed a Partho diadema accepisset, sed revera ambitione sola incensus. Expeditiones istae fecliciter primum cessere. Armeniam recepit, occiso, qui eam occupaverat, Pharnace Syro, aut, ut eum Dio vocat, Phartamasire, Albanis regem dedit.

Iberorum reges et Sauromatarum, et Bosphoranorum, et Arabum, et Osdroenorum, et Colchorum, in fidem accepit. Adiabenos, Marcomedos, magnamque Persdis regionem occupavit, Seleuciam et Ctesiphontem, Babylonem et Edessenos vicit. Progressus ad mare rubrum tres ibi fecit provincias, Assyriam, Armeniam et Mesopotamiam. In mari rubro classem instituit ut per eam Indiae fines vastaret. Ideo senatus optimum appellavit, et triumphos, quotquot vellet agere, decrevit.

At Deus horribili et stupendo terraemotu concussit Antiochiam, dum ibi hibernat Trajanus, qui Ignatium civitatis illius Eipscopum occidisset: cujus mali contagium ad totum orbem pertinuit, ob frequentiam mortalium, Caesaris causa eo congregatorum, qui plerique mille mortium generibus periere, interque eos et Pedo consul romanus.

Imperator ipse ab ignoto quodam per fenestram extractus, tanto metu egit sub dio, ut cessante terraemotu, per multos dies nulli se duderet tecto committere: Nihilominus ineunte vere rediit ad bellum Parthicum, pedesque anteivit milites, ut alacriores sequerentur, professus si junior esset, in Indiam se trajecturum: interdum longius se processisse, quam Alexandrum jactans. Sed dum navigat Oceanum, et reversionem versus Romam parat, omnia quae ceperat, maximo tumultu deficiunt, praesidiis, quae apud gentes eas reliquerat, dejectis caesisque. Igitur Lucium Quietum et Maximum contra rebelle smittit: Maximus praelio superatus occidit, Lucius Nisibin, Edessamque recuperavit. Seleucia ab legatis capta et incensa est. Ipse dato Parthis rege, in Agarenos movet. Sed frustra. Nam vix vulnera effugit ipse, et quoties in hostes impetum faceret, tonitura, turbines, fulmina in copias ejus jaculabatur Deus, coenantibus muscae involabant in pocula et catinos. Quare irritus consiliorum, paulo post in morbum incidit, quem alii a veneno, alii a sanguine fuisse volunt. Dio ait et apoplexia, et aqua intercute eum laborasse. Sic perlatus Selinuntem, urbem Ciliciae, illico interiit, cum imperasset annos novendecim menses sex, dies XV, frustrque tot pericula inglorius adiisset. Nam Parthi quoque regem sibi impositum detestati, jam iterum suis moribus regebantur. Judaei vero excitata rebeliione, duce quodam Andrea, Romanos pariter atque Graecos concidbant, occisorum quoque carnes gustare non abhorrentes. Multos a vertice discidere medios, multos objecere bestiis, multos etiam certare inter se coegerunt, ita ut interierint ad ducenta viginti millia hominum. Praeterea in Aegypto Cyproque, Aretemione duce, Cypriorum

caedes consimilis facta est, ubi desiderata scribit Dio ducenta quadraginta millia. Ex quo fit, ut Judaeo in Cyprum venire non liceat. Sed Judaei vicissim et ab aliis, et maxime a Lucio et Turbane subacti sunt. Aurea domus Neronis Romae, et Pantheonfulmine conflagrarunt. A Romanis inter divos relatus Trajanus, solusque omnium intra urbem sepultus est, erecta columna ingenti, servataque deinceps acclamatio principum: Sis felicior Augusto; sis melior Trajano.

Imperante Trajano, cum Apostoli Christi omnes, post centesimum corporalis ejus adventus annum obdormiissent, non cessavit tamen Prophetarum et Euangelistarum, multo minus doctorum pastorumque vis et diligentia. Nam supererant adhuc Apostolorum discipuli, qui prophetiae, linguarum, santionumque donis pollebant, inter quos Eusebius Quadratum numerat, cum Philippi Euangelistae siliabus. Item Polycarpum, Clementem, Papiam, Onesimum, plurimosque alios, angusta pagina neutiquam memorandos.

Inter gentes naturali rerum variarum scientia floruere, Plutarchus Chaeronensis, Trajano familiaris, in Philosophia, omnique literarum genere apprime versatus: Dion item Prusaeus seu Chrysostomus orator, Lucianus, aliquando Christianus, mox post facinora Atheos, et omnis irrisor religionis, Plinius Junior, Suetonius Tranquillus, L. Julius Florus, Cornelius Tacitus historiographi Julius Frontinus Geometra. Coeperant et sermones spargi inter Christianos, autore imprimis Papia, parum divini et caelestes, quibus Traditionum Apostolicarum titulus falso paretexebatur: qui cum tempore invalescentes, multis errorum materiam ansamque praebuere.

AELIUS ADRIANUS.

uxorem ipsam, ut morosam et asperam, tunc quidem retinuit, ac postea ad mortem adegit, palam dictiantem elaborasse se, ne ex eo ad humani generis perniciem quicquam procrearet. Vitiosissimum putant, quod omnia amicorum occulta exploraverit, necfere cuiquam servait fidem, adjungentes de puerorum amore, et nuptarum adulteriis. Nec magnam clementiae laudem habuit. Apollodorum Architectum, errores ejus in aedificando liberius carpentem occidit, cum alios inferioris sortis haud gravatim audiret, et anum, si regnare vellet, audiri se tantum non imperantem, statim admitteret: Quod ipsum Philippo Macedoni accidisse Plutarchus memorat. Sed erat revera varius, multiplex, multiformis: ad vitia et virtutes quasiarbiter genitus, impetum mentis quodam artificio regens, ingenium invidu, triste, lascivum (verba sunt Aurelii Victoris) et ad ostentationem sui insolens, callide obtegebat; continentiam, facilitatem, clementiam simulans, contraque dissimulans ardorem gloriae quo flagrabat. Acerrimus ad lacessendum pariter ac respondendum seriis, joco, maledictis, referre carmen carmini, dictum dicto: prorsus ut medditatum crederes adversus omnia. Atheniensium sudia moresque hausit non sermone tantum, sed et caeteris disciplinis, canendi, psallendi, medendique scientia, musicus, geometra, pictor, fictor, memor supra quam cuiquam credibile est, locos, negotia, milites; absentes quoque nominibus recensere. Immensi laboris, quippe qui provincias omnes pedibus circumierit, agmen comitantium praevertens, cum oppida universa restitueret, augeretque ordinibus. Namque ad specimen legionum militarium, fabros, perpendiculatores, architectos, genusque cunctum exstruendorum moenium seu docorandorum in cohortes centuriaverat. Nullo adducebatur frigore, nullo calore, ut capite adoperto esset. Venationibus ad reprehensionem usque addictus. Borystheni equo suo monumentum construxit, inscripto epigrammate. Professores omnium artium, ut doctior, risit, contempsit, obtrivit: eosdem, si professioni suae inhabiles videbantur, ditatos saepe honoratosque a professione dimisit. Floro poetae scribenti ad se;

Ego nolo Caesar esse,

Volitare per Sicambros,

Amobulare per Britannos,

Scythicas pati pruinas:

Rescripsit:

Ego nolo Florus esse,

Ambulare per tabernas,

Latitare per popinas,

Culices pati rotundos.

In colloquiis etiam humillimorum civilissimus fuit, detenstans eos, qui sibi hanc voluptatem humanitatis, quasi servantes fastigium principis, inviderent: servis tamen libertisque suis minimum indulsit.

Cum judicaret, in consilio habuit non amicos suos aut comites solum, sed Jurisconsultos, et praecipue Julium Celsum, Salvium Julianum, Neratium Priscum, aliosque: quos tamen senatus omnis probasset. Eos quos pauperes et innocentes vidit, ditavit sponte: quos vero calliditate ditatos, etiam odio habuit. Servos a Dominis occidi, lenonique aut lanistae quenquam vendi vetuit. Sacra Romana diligentissime curavit, Graeca etiam: Christianismum et Judaismum non contempsit modo, sed et excindere conatus est.

Pro eversa Jerosolyma aliam circa eum locum urbem condidit, quam de se Aeliam Capitolinam appellavit, adjuncto Jovis Capitolini templo, ubi quondam sancta Dei domus steterat. Eacontumelia, et quod mutilare genitalia prohiberentur, irritati Judaei, rebellionem diu agitarunt, effossisque per Palaestinam cunciculis et cryptis subeterraneis, in apertam seditionem proruperunt, non destituti auxiliis eorum, quibus talia quaestui fore sperabantur.

Accessit incitamentum furoir Barcochabus,

id est stellae filius, qui postmodum Barcotzbas, hoc est, filius mendacii dictus est, quod promissam Judaeis libertatem minime praestitisset. Mota semel gente, per orbis provincias sparsa, totus pene orbis bellis ardere visus est, innumerique a Judaeis mortales vel caesi, vel facultatibus exhausti sunt. Sed Adrianus, evocato e Britannia Julio Severo, lento eos bello, fameque praesertim edomitos, ad extremum exitium coegit. L. eorum arces munitissimae, vicique nongenti octoginta quinque funditus eversi, caesa in excursionibus praliisve hominum quingenta octogenta millia, demtis qui fame, morbo et igni perierunt. Nec incruenta tamen Romanis fuit victoria, adeo ut Adrianus non auderet scribere Senatui, Ego quidem et exercitus valemus. Exinde Judaeis patriam suam nec e specula licuit intueri, milesque praesidiarius Jerosolyma in perpetuum eos arcuit, nec nisi numerata pecunia, ut modicum ibi flerent, admisit.

Atque haec sane cruentae et infideli nationi, non absque Christi et Prophetarum vaticiniis, ita contigere.

At Christianos Caesar, magicis artibus et superstitioni addictus, nihil mirum si oderit. Igitur multi sub eo mortem haud inviti adiere, adeo ut Arrius Antoninus in Africa eis diceret, o miseri, nonne laqueos et praecipitia ipsi habetis? Veruntamen hunc impetum Principis eruditi mitigarunt Quadratus Episcopus, et Aristides Philosophus, Athenienses ambo, scriptis pro Christianismo apologiis clari: quibus Herennii Graniani praesidis Asiae, accessit testimonium, iniquum arbitrantis, quenquam nisi crimine probato, populi acclamationibus ad supplicium dari. Quare in hanc sententiam Minutio Fundano edictum misit, jubens in omnibus civitatibus etiam templa sine simulacris fieri: sed prohibitus ab iis, qui consulentes sacra, repererant omnes Christianos futuros, si id optato evenisset, et templa reliqua deserenda, decretum induxit.

Caeterum cupiente Adriano fatum producere, Antonius se pro eo ad voluntarium exitium caeteris retractantibus, obtulit. Quo ex Magorum sententia, aut immolato, aut submerso, furens ejus amore Adrianus, divinis eum coli honoribus voluit. Interim mortuo Aelio Caesare, quem adoptaverat, cuique primo, antequam imperaret, Caesaris nomen fuerat datum, cum ipse jam animo parum valeret, Aurelium Antoninum successorem creavit, necato Serviano sororis suae marito et nepote Fusco, quod id aegrius ferre viderentur. Antoninus Annium Verum et M. Antoninum adoptare jussus est. Pius dictus postea, sive quod socerum fessum manu sublevavit, sive quod multos Senatores Adriano, sub findem saevienti eripuit. Servianus moriens precatus est, ne Adrianus cum percuperet, finem vitae reperiret, idque evenit. Nam cruciatu membrorum fere omnium confectus, crebrose interficiendum ministrorum fidissimis precans obtulit, ac ne in se ipsum saeviret, custodia carissimorum servatus est, donec cibis semet noxxis perderet, exclamans illud prevulgatum: Multi medici regem perdiderunt. Et:

Animula, vagula, blandula,

Hospes comesque corporis,

Quae nunc abibis in loca?

Pallidula, rigida, nudula,

Nec ut soles dabis jocos?

Vixit annis septuaginta duobus, imperavit viginti uno, mensibus undecim. Praefectum praetorii habuit Similem nomine, qui impetrata dimissione, ruri reliquos septem vitae annos conquievit, ac sepulcro inscribi haec verba praecepit:

Hic jacet Similis, cujus aetas multorum annorum fuit, ipse septem duntaxat annos vixit.

Adrianus in mole a se nominata conditus est, ac invito fere senatu consecratus.

Episcopi Romani sub eo viguere Alexander, Sixtus et Telesphorus. Telephoro

quadragesimalis jejunii, Alexandro lustralis aquae sactionem, Sixto Trisagii decantationem circa mysteria attribuunt.

Christiani apud Jerosolymam tunc primum e gentibus Episcopum legere Marcum: Judaei patria ejecti et Christianismo imbuti, patrias consuetudines promptius tunc Christiana libretate commutarunt.

Agrippa Castor Gnosticorum deliramenta confutavit.

Claruit illis temporibus Ptolemaeus Alexandrinus Astronomus, Philegon Trallianus, Olympiadum supputator, libertus Adriani, ejusque librorum editor. Arrianus Nicomediensis Historiographus, A. Gellius noctium ATticarum rhapsodus, aliis Agellius dictus; Favorinus Arelatensis, qui Adriano se cedere eruditione dicebat, quod XXX legiones haberet. Atque hi scriptis orbem erudiebant. Haeresibus contra eum maculabant Basilides Alexandrinus, Saturnius Antiochenus, Carpocrates, et feralis illa Gnosticorum turba, pestes et portenta humani generis, atque ipsius Satanae excrementa, quorum pudenda dogmata vel referre horrescit animus. Aquila Ponticus ob exprobratas Astrologiae vanitates, Christianorum desertor, sacrum codicem post LXX interpretes, in Graecam linguam transfudit.

Fuerunt Adriani temporibus fames, pestilentia, terraemtous, quibus Nicomedia et Nicaea Bithyniae, Nicopolis et Caesaraea, Palaestinae urbes, conciderunt. Uscuduma Mysiae de Caesaris nomine Adrianopolis appellata, Aquisgranum in Germania conditum.

ANTONINUS PIUS.

Malle se unum civem servare, quam mille hostes occidere. Britannos per Lollium legatum urbicum submovit, et Mauros ad pacem postulandam coegit: Germanos quoque, et Dacos, atque Judaeos rebellantes contudit, per praesides ac legatos.

Successorem viventi bono judici nullum dedit, nisi Orphito praefecto Urbi, id petenti. Vini, olei, et tritici penuriam, per aerarii sui damna, emendo, et gratis populo dando sedavit Inter alia etiam hoc civilitatis ejus argumentum est, quod, cum domum Valerii Omuli visens, miransque columnas prophyreticas, cum requisisset, unde eas haberet, atque Omulus ei dixisset: Cum in domum alienam veneris, et mutus, et surdus esto, patienter tulit.

Periit febri anno septuagesimo, Imperii XXIII: sed quasi adolescens desideratus est, commendata genero Marco Aurelio Antonino Republica, quam divitem etiam de suo egens ipse reddiderat. Collapa terrae motu Rhodiorum Asiaeque oppida, Cyzicum praesertim, mirifice instauraverat.

Eo imperante visus est in Arabia jubatus anguis, major solitis, qui se a cauda medium comedit. Hordeum in Moesia in culminibus arborum natum. Quatuor praeterea Leones mansueti sponte se capiendos in Arabia praebuerunt. Signum puto mausuetudinis inusitate, quam imperatores ejus temporis praestitere, sicut frumen tum in arboribus secutae vilitatis cum pestilentia, quae inutiles reddidit fruges.

Foecunda etiam aetas eruditorum fuit, invitante studia liberalitate principum.

Polycarpus Smyrnensis Episcopus, Justinus e Philosopho Christianorum doctor, hegesippus historiographus, bene de ecclesia scriptis merebantur: Hyginus Romanorum Episcopus etiam sanguine pro veritate fuso. Cui successit Pius, a quo sancita Paschati dies dominica et mox Anicetus, undecimus Romanorum Praesul, quo sedente, Polycarpus Romam Romam venit, et Marcionem, Cerdonis discipulum, sibi ccurrentem, Satanae primogenitum appellavit. Is enim audebat asserere alium immitem DEUM legis et prophetarum auctorem, alium patrem JESU CHRISTI. Prodibat et Valentinus haeresiarcha, mira Deorum portenta et ceremonias nefandas commentus.

Naturalis sapientiae laude excellebant Galenus medicus Pergamenus, Maximus Tyrius, Apollonius Chalcidicus, Taurus Berytius Philosophi, Pausanias Caesariensis, descriptor Graeciae, Aelianus variae Animaliumque historiae auctor.

M. ANTONINUS PHILOSOPHUS.

gravissima, sua cura et praesentia temperarunt. Mox Lucius ad Parthicum bellum ivit, quod Vologesus, caeso Romanorum exercitu, inferebat, fugatoque Atidio Corneliano, qui Syriam tunc administrabat.

Eo missus dicitur a Marco, ne vel in urbe ante omnium oculos peccaret, vel, ut parsimoniam peregrinatione addisceret; vel, ut timore bellico emendatior rediret, vel, ut se imperatorem esse cognosceret. Sed nihil profecit. Verus enim postquam in Syriam venit, in deliciis apud Antiochiam et Daphnen vixit, adulteriis etiam et juventuris amoribus infamatus. Bellum per legatos gessit. Inter eos Avidius Cassius adorientem se Vologesum fortiter sustinuit, desertumque tandem a sociis, et terga vertentem insecutus, Seleuciam et Ctesiphontem venit. Seleuciam super Hydaspen fl. sitam, cum quadringentis millibus hominum cepit, eaque incensa, regias Vologesi, quae in urbe Ctesiphonte erant, solo aequavit.

Statius Priscus in Armenia res prospere gessit, Artaxatis captis, unde Parthici et Armeniaci Caesares appellati. Confecto sane bello, Lucius, regna egibus, provincias comitibus suis dedit regendas. Romam inde ad triumphum invitus, quod Syriam quasi regnum suum relinqueret, rediit post quinquennium, et pariter cum fratre Antonino, triumphavit. Fuit ejus fati, ut in eas provincias, per quas rediit Romam usque, luem secum deferre videretur. Et nata fertur pestilentia in Babylonia (ubi de templo Apollinis ex arcula aurea, quam miles forte inciderat, spiritus pestilens evasit,) atque inde Parthos orbemque complevisse. Nihilominus, quasi non parthicum, sed histrionicum bellum egisset Lucius, fidicinum, mimorumque et praestigiatorum secum greges duxit, contempta morum fratris sanctitudine.

Composito Oriente, ad bellum Germanicum profecti sunt ambo imperatores, Marcus et Lucius, diu eorum, qui aderant, arte suspensum, ut finito demum Parthico geri posset. Ejus tantus terror erat, ut undique sacerdotes Antoninus acciret, peregrinosque etiam ritus impleret, ut ait Capitolinus. Unde haud dubie factum, ut Melitensem legionem e Christianis conscriberet, quorum opera praecipue vicit, cum antea Christianos, Philosophorum instinctu, velut numinum contemptores, ac novae maleficaeque superstitionis reos, interficiendos curasset. Qua persecutione (quam quartam numerant inter atrociores) Justinus Philosophus Christianus scripta defensione altera; Polycarpus Smyrnensium Episcopus, restincto licet pr mirachulum rogo; Pius et Anicetus Episcopi Romani, Photinus pastor Lugdunensium, Attalus, Blandina, et complures, in Galliis praesertim, alii diversis suppliciorum generibus consumpti sunt.

Quorum equidem sanguinem perpetuis bellis contagiisque ultus est DEUS, donec principem, caetera laudatissimum frangeret, et ad veriores de religione cogitationes adigeret. Quippe ab armis nusquam quies erat: praeter Orientem per Illyricum, Italiam, Galliamque bella fervebant: terraemotus non sine interitu civitatum, inundationes fluminum, lues crebrae, locustarum species agris infestae, prorsus ut prope nihil, quo summis angoribus mortales atteri solent, dici seu cogitari queat, quod non illo imperante saevierit. Tant Romae etiam pestilentia erat, ut vehiculis cadavera exportarentur, multique ex proceribus interirent. Cum Aquileiam venissent Augusti, plerique legatos misere, defectionis veniam postulantes. Et Lucius quidem, quod pars exercitus interiisset, redeundum esse censebat; Marcus fingere Barbaros existimans poenitentiam, ne tanti apparatus mole premerentur, instandum. Denique transcensis Alpibus, longius processerunt, composueruntque omnia, quae ad munimen Italiae atque Illyrici pertinebant. Gentes enim omnes ab Illyrici limite usque in Galliam conspiraverant,

ut Marcomanni, Narisci, Hermunduri, Quadi, Suevi, Sarmatae, Latringes, et Buri: hi aluque cum Vistovalis, Sosibus, Sicobotes, Roxolani, Bastarnae, Alani, Peucini, Costoboci. Pacata Pannonia, quod urbanas desiderabat Lucius voluptates, in urbem destinatus est. Sed non longe ab Altino subito correptus morbo, quem apoplexiam vorcant, cum triduo mutus vixisset, periit, non sine rumore, tanquam veneno esset interceptus a Faustina, Marci conjuge, ipsove Marco, priusquam insidias ipsis structas perageret. Undecim annis cum ipso imperaverat Marcus, vitique, ut fratris, et celaverat, et defenderat.

Post ejus obitum solus Rempubl. tenuit, multo jam melior et feracior ad virtutes. Bellum Marcomannicum, quantum nulla unquam memoria fuit, magna tum virtute, tum felicitate transegit. Instante sane adhuc pestilentia, et servos, quemadmodum bello Punico factum fuerat, ad militiam paravit, et gladiatores, latrones etiam Dalmatiae atque Dardaniae. Emit et Germanorum auxilia contra Germanos. Et ne provincialibus esset molestus, auctionem rerum aulicarum fecit in foro Trajano, in quo praeter vestes, et pocula et vasa aurea, etiam signa cum tabulis magnorum artificum vendidit. Tantumque auri redactum, ut reliquias belli ex sententia persecutus, postea dederit potestatem emtoribus, ut si quis vellet emta reddere atque aurum recipere, sciret licere. Nec molestus ulli fuit, qui vel non reddidit emta, vel reddidit. Marcomannos tandem et Jazygas, in ipso transitu Danubii, glacie adstricti, delevit, et captam ab iis praedam provincialibus reddidit. Posthac praelium acre, bellum ingens cum Quadis fuit, ex quo victoria, praeter spem, solius DEI beneficio provenit.

Cum enim interclusi a Quadis Romani pugnarent fortiter, atque inteirm barbari differrent praelium, certi eos calore et siti perituros, quos circum occupatis locis omnibus ita obsidebant: ad Imperatorem extrema metuentem venit praefectus praetorianorum, aiens, Nihil esse, quod Christiani, quorum una legio in castris militet, impetrare precibus non possent. Ab illis petendas supplicationes pro salute sua, et totius exercitus. Fit, quod erat necesse. Imploratus a Christianis DEUS, statim univresas Romanorum copias recreavit copiosissimo imbre, et Barbaros fulmine et tempestatibus prostravit. Pars eorum consugiebat ad Romanos, pars praelio occidebatur, pauci fuga evasere. Legio exinde fulminatrix est dicta, remque ita gestam Imp. Antoninus publice notam fecit, atque exinde Christianos poenis liberavit, constituto accusatoribus eorum supplicio, accusatis ad honores aditu aperto. Dion ab Aegyptio quodam Arnuphi preces factas refert, seu ignarus rei Christianae, seu quod illud nomen Tribuno forte legionis fuit, quem Magum esse Dion opinatur. Julius Capitolinus simpliciter, Marcum preces junxisse indicat, dum inquit: Fulmen de caelo precibus suis contra hostium machinamentum extorsit, suis pluvia impetrata, cum siti laborarent. Ex devictis gentibus infinitos in Romano solo collocavit, voluitque Marcomanniam et Sarmatiam provincias facere, et fecisset, nisi avidius Cassius, exstinctum aut invalidum ratus Antoninum, in Oriente rebellasset, Faustina ut quidam dicunt, volente, quae de amriti valetudine desperaret. IS omnia quae intra Taurum montem erant, brevi suarum partium fecit, Divum jam Marcum appellant. Relicto ergo Sarmatico Marcomannicoque bello, in Orientem vertit expeditionem Imperator, sed Cassius, comperto vivere Antoninum, statim cum filio interfectus est, caputque ejus allatum, quo nihil exultans Antoninus, humari illud extemplo jussit. Ignovit et civitatibus, quae Cassio consenserant, ignovit Antiochensibus, qui multa in eum pro Cassio dixerant. Omnibus orientalibus provinciis carissimus fuit; apud multas etiam philosophiae

vestigia reliquit. Apud Aegyptios civem se egit, et philosophum in omnibus studiis, templis, locis. Faustinam suam adulteriis infamem, in radicibus montis Tauri, subito amisit morbo, laudavitque etiam, dissimulata ejus impudicitia. Monitus olim, ut repudiaret eam, si non occideret, dixisse fertur: Si uxorem dimittimus, reddamus et dotem: memor se imperium accepisse per eam. Orientalibus rebus ordinatis, Athenis fuit, ubi omnis doctrinae professores annua conduxit mercede, ad omnium gentium utilitatem. Inde revectus Romam, militibus togas imperavit, sententiam Platonis semper in ore habens; Florere civitates, si aut Philosophi imperarent, aut Imperatores philosopharentur. Erat famae suae curiosissimus, et requirens ad verum, quid quisque de se sentiret emendans quae bene reprehensa viderentur. Tantae tranquillitatis, ut vultum nunquam mutaret moerore vel gaudio: philosophiae deditus Stoicae, quam et per optimos quosque magistros acceperat, et undique ipse collegerat. Fisco in causis compendii nunquam judicans favit. Cum populo non aliter egit, quam est actum sub civitate libera. Fuitque per omnia moderatissimus, in hominibus deterrendis a malo, invitandis ad bona, remunerandis copia, indulgentia liberandis: fecit que ex malis bonos, ex blonis optimos. Jus magis vetus restituit, quam novum fecit, habuitque secum optimates et Jurisconsultos semper, quorum et autoritate et periculo jura dictavit, cumque iis non solum bellicas res, sed etiam civiles, priusquam faceret aliquid, contulit, saepius dicens: Aequius est, ut ego tot et talium amicorum consilium sequar, quam ut tot et tales amici meam unius sequantur voluntatem. Comitiis frequenter interfuit, nec unquam recessit de curia, nisi consul dixisset: Nihil vos moramur, Patres conscripti. Sederi in civitatibus vetuit in equis, sive vehiculis', lavacra mixta submovit: mores matronarum composuit diffluentes, et juvenum nobilium. Nihil propere agebat, ratus nec minimis in rebus errorem Principis calumnie vacare. Militibus aliquando donaria petentibus negavit, quod diceret, ex sanguine parentum ipsorum propinquorumque exactum iri. Gladiatoribus non concessit dimicare nisi obtusis gladiis, ne innocentes oculos sanguine pollueret.

Cum iterum ejus praesent am exposceret Sarmatia, in administratione belli obiit, triennium rursus cum Sarmatis, Marcomannis, Hermunduris, Quadis, praeliatus, ac semel integrum diem, conflictu acerrimo, quo victor tamen exstitit. Cum decumberet, ridens res humanas ad amicos dixit: Quid me fletis, et non magis de pestilentia et communi morte cogitatis? Recedentibus ingemiscens ait: Si jam me dimittitis, vale vobis dico, vos praecedens. Interrogans cui filium Commodum commendaret, respondit; Vobis, si dignus fuerit et Deo. Dio compertum sibi scribit, non morbo, sed a medicis, filio gratificantibus, peremptum, quod tamen, ut alia propinquorum vitia, dissimularit, tribunoque militum signum postulanti responderit: Abi ad orientem: ego enim jam ad occidentem commeo. Ita anno imperii octavo decimo, aevi validior, Vendobonae obiit, vitae LVIII, maximo gemitu mortalium omnium. Denique qui sejuncti in aliis, Patres et vulgus, soli omnia decrevere, templa, columnas, sacerdotes. Felix Imperator, nisi filium habuissent.

Philosopho hoc imperante, Philosophiae, tum caelestis, tum humanae studia ut maxime viguerunt.

Illam propagarunt et scriptis et moribus, praeter Polycarpum et Justinum, Theophilus Antiochenus, Melito Sardianus, Apollinaris Hierapolitanus, Dionysius Corinthius, Pinytus Cretensis, Episcopi, qui partim contra gentes, partim contra Haereticos tum surgentes, ut Hermogenem, Montanum,Cataphrygas et Encratitas, eruditione divina pugnarunt. Quibus addo Soterem et Eleutherum Romanos Episcopos, quorum

ille nuptias a Sacerdotibus benedicendas statuit, hic rogatu Lucii regis, in Britanniam Euangelizatores destinavit. Vigebant autem adhuc dona linguarum, prophetiae, curationum, resuscitabantur mortui, fiebant plurima admiranda ad gentes fide imbuendas.

Hanc, humanam puto sapientiam, Antoninus Imperator imprimis excoluit, itemque Athenaeus Naucratites, Sulpitius Apollinaris, Apuleius Afer, Magus et Philosophus, Philostratus Lemnius, Cornelius Fronto Orator, Poliaenus et Hremogenes rherores, Oppianus Cilix Poeta.

L. COMMODUS ANTONINUS.

per horas ac dies, viginti quinque Consules in unum annum legebantur. Omnia Cleander pecunia venditabat, revocatos de exilio ornabat dignitatibus, res judicatas rescindebat. Byrrhum sororis Commodi virum, reprehendentem nuntiantemque quae fiebant, in suspicionem affectati regni traxit; aususque occidere est, multis aliis, qui eum offendebant, pariter interemptis. Sed et illi dignus tandem vitae finis impositus. Nam cum insidiis illius Arrius Antoninus, fictis criminibus in Attali gratiam, quem in proconsulatu Asiae damnaverat, periisset, nec eam tum invidiam, populo saeviente, Commodus ferre potuisset, plebi propter annonam etiam tumultuanti, ad poenam donatus est, cumque eo Apolaustus et alii aulici liberti. Cleander inter catera etiam concubinas Commodi constupravit, de quibus et filios suscepit, quipost ejus interitum cum matribus sunt interempti. In hujus locum Julianus et Regillus subrogati sunt, quos et ipsos postea poenis affecit tyrannus.

Per id tempus tanta fuit pestilentia, quantam se nunquam cognovisse ait Dio, qui tum vixit. Interiisse saepe uno die ad duo millia hominum, multosque sub omni fere imperio Romano necatos a maleficis hominibus, acus venenis oblitas mercede in alios jaculantibus, quod malum etiam Domitiani temporibus extitit. Interea Commodus Felix, Pius, Hercules, Amazonius, Exsuperans, sexcentisque aliis titulis appellabatur, Romamque immortalem, fortunatam, Coloniam suam, orbem terrarum nominabat, seculum suum aureum. Usque adeo insaniebar scelus. Immiti prorfus feroque ingenio, adeo quidem, ut debiles pedibus aegrosque in urbe omnes, etiam senatores, unum in locum contraherer, formatosque in gigantium modum, ita ut a genibus de pannis et linteis quasi Dracones dirigerentur, sagittis conficeret. Gladiatores specie depugnandi crebro trucidavit, cum ipse ferrum obtectum veronibus plumbeis vibraret. Sed metu incusso, ne inter congressum, uti solet, extorto pugione conficeretur, in feras belluasque convertit ferociam, quarum multa millia manu sua occidit, validus quidem ad haec, alias debilis et in firmus. Impudentiaetantaet fuit, ut stercora cibis misceret, ac muliebriter indutus in amphitheatro saepissime biberet. Cum illi saepe pugnanti, ut Deo, favisset populus, a militibus classiariis universum interimi praeceperat, irrisum se ratus haud immerito. Incendisset et urbem, nisi eum Aemylius Laetus praetorio praefectus deterruisset. Queis rebus cum insatiabilem sanguinis cuncti horrescerent, conjuravere in eum ipsi custodes, ut nihil tyrannidi fidum appareat. Primo eum Marcia concubina veneno petivit, anno regni tertio fere atque decimo: cujus vi frustrata per cibum, quo se casu repleverat, autore medico, participe factionis, jam minax in Palaestinam perrexit. Ibi ab Laeto et Electo immissus validissimus palaestrita Narcissus, compressis eum faucibus exstinxit, anno vitae tricesimo secundo. Quo cognito, senatus populusque hostem Deorum atque hominum vocantes, radendum ejus nomen sanxere: confestimque praefecto urbi Aulo Helvio Pertinaci imperium defertur. Commodus omnibus incommodus, saevior Domitiano, nec purior Nerone, sicut fecit, sic passus est.

Sub eo Capitolium fulmine ictum, et templum etiam pacis a Vespasiano conditum; Bibliotheca et libelli ad principatum pertinentes, pene omnes conflagrarunt.

Ex tanta peste aliquid boni Deus elicuit. Etenim Commodus in gratiam Marciae concubinae, quam temere deamabat, Christianis pacem, a patre Antonino datam praestitit. Itaque valde aucta est Ecclesia accessione multorum, genere etiam et opibus praestantium. Supererant et Euangelistae, quorum unus Pantaenus Indis Christum praedicavit, et apud eos Matthaei Euangelium, a

Bartholomaeo illuc Apostolo delatum, reperit. Eleutherus duodecimus Romae Episcoporum, tunc fertur morte non violenta obiisse. Successit Victor, severitatis intempestivae, qui non consentientibus in tempus Paschale, quod diei Dominicae plures adstringebant, anathema dixit, revocante eum ab hac importunitate Irenaeo, Lugdunensi Episcopo, Polycrate autem pro Asiaticis, decima quarta Luna Pascha agentibus, dimicante. Ea tempestate Aristides Adrianaeus orationes, Julius Pollux Onomasticon, Dion Calisius Nicaenus, nocturni monitoris jussu, ut ait, historiam Romanam scirpsit, spacio annorum XXII. Tatianus Encratitarum, Montanus Cataphyrgum, Apelles, Florinusque et Blastus, Marcionitarum sectam propagarunt.

HSLVIUS PERTINAX, Et DIDIUS JULIANUS.

conturbata civitate, milites in castra reversi venale imperium turpissimo praeconio proposuerunt. Emit tandem et licitatione inhonestissima Flavium Suldicianum, socerum Pertinacis, vicit M. Didius Julianus, vir nobilis, juris peritissimus, factiosus, praeceps, regni avidus, pecuniosus, qui multas antea provincias rexerat, eruditione melior quam animo.

Senatu, seu blanditis, seu metu, in partes tracto, populum mitigare nulla ratione potuit. Nam post convicia et lapides in eum jactos, Pescenninum Nigrum, qui jam impreare dicebatur in Syria, ad urbis praesidium vocarunt. Invecti et vehementissime in milites, qui ob pecuniam Pertinacem occidissent, aureos, quos digitis Julianus ostendebat, indignanter repudiarunt, succlamantes, Nolumus, non accipimus. Quod ut audivit Julianus, teneri ultra non potuit, quin proximos quosque interfici juberet. Populus ea re multo irritatior, non desinebat Juliano maledicere, Deos invocare, milites execrari. Ad extremum arma capiunt omnes, et in Circo diem noctemque jejuni transigunt. Tandem fame stimulante diffugiunt, externa audxilia praestolantes. Cum ergo nunciatum Juliano esset, Scverum cum Illyricis exercitibus defecisse, quem suspectum non habuerat, preturbatus ad senatum venit, imperavitque, ut hostis Severus renunciaretur, militibusque praestitueretur dies, ultra quem, si cum Severo fuissent, hostium numero haberentur. Interim ipse omnibus assentari Romae, obviis arridere, multa libero homine, nedum principe indigna facere, conciliandae multitudini, sed frustra. Suspecta enim erant prudenti cuique immodica officia. Visae tum circa Solem tres stellae, claro die, tres principatus sibi invicem inimicos portendebant. Severus enim in Illyrico, Albinus in Britannia, Niger in Syria imperium sibi adversus Julianum afferebant. Albinum Serverus Caesarem dixit, ut securitatis impletum opinione in Britannia detineret. Ipse devincta sibi omni Europa, praeter Byzantium, Romam infesto agmine contendit, ubi milites desides, et urbana luxuria dissolutos, frustr Julianus in armis exercebat. Interim opintus Laetum fautorem esse Severi, ipsum Marciamque, pre quos Commodus interierat, interfecit: pureos etiam mactavit non paucos, (dirum facinus) ut per eorum exta et magorum ludibria futuros eventus expiscaretur. Crebro misit ad Severum, qui eum interficerent. Sed illi ad Severum transierunt. Tullius Crispinus praefectus praetorio, legatus ur classem produceret, repulsusque, ad Severum rediit. Sacer dotum deinde preces, virginumque Vestalium orans Didius, audivit a Fausto Quintillo, non debere imperare eum, qui armis adversario non posset resistere. Quare iratus, per milites Senatum ad obsequium cogere, aut obtruncare voluit. Sed mox mutato consilio, de participatione imperii egit, abnuente Severo, et praetorianos sibi literis conciliante. Tunc a Senatu capitis damnatus Julianus, nihil dixit percussoribus, nisi, Quid ego peccavi, aut, quem interfeci? Ita extenta damnatorum modo cervice, decollatur, caputque ejus in rostris ponitur, cum vixisset annos LX, imperasset dies LXVI. Corpus ejus a Severo uxori Manliae Scantillae, et filiae Didiae Clarae redditum: quae primo imperii die, quasi praesagientes ei imminens exitium, trepidae invitaeque in palatium transierant.

SEPTIMIUS SEVERUS.

expediret, cum eos ipsos pertimesceret, de quibus recte judicabat, quosque dignos imperio videbat, occideret. Quare octodecim imperii sui annos in caedibus fere et perpetuis bellis absumsit. Interfectores Pertinacis multavit morte, reliquos praetorianos occurrere sibi jussos exarmavit, et turbe ejecit. Ingressus Romam terrore magnifico, milites vastationem minantes secum traxit, urbemque ferae atque agrestis vitae replevit. Pertinacis deinde imago ingenti vanitate funerata, ipse inter Divos sacratus, pompa ethnicis digna superstitionibus, quam qui volet, ex Dione, qui interfuit, petat. Regnabat autem Pescennius Niger in oriente, Craeciamque cum Thracia et Macedonia, interfectis multis illustribus viris tenebat, ad participatum imperii Severum vocans: a quo causa eorum quos occiderat, cum Aemyliano hostis est appellatus, permisso tamen exilio tuto, si ab armis vellet discedere. Erat Pescennius bellator egregius, disciplinae custos acerrimus, ut miserum se diceret Severus, quod imitari ejus disciplinam non posset, quem bello vicerat. Imperatori Pescennio cum quidam panegyricum recitare vellet; dixit ei: Scribe laudes Marii, vel Annibalis, vel alicujus ducis optimi, vita functi, et dic, quid ille fecerit, ut eum nos imitemur. Nam viventes laudare irrisio est, maxime impreatores, a quibus speratur, qui timentur, qui praestare publice possunt, qui possunt necare, qui proscribere. Ego vivus placere cupio, mortuus etiam laudari. Hic variis proeliis in Hellesponto, ad Cizycum, ad Nicomediam, tandem ad portas Ciliciae a Severianis victus; caput ejus pilo circumlatum est. Filios Nigri, quos antea captos suorum liberorum cultu habuerat Severus, in exilium postea cum matre misit, denique etiam occidit, Byzantinos triennii obsidione exhaustos, cum plurima fecissent, et passi essent fortiter, dedentes se, libertate privavit, militares crudeliter interfecit, urbem longe pulcherrimam nudavit moenibus, et quasi vicum ignobilem Perinthiis subjecit. Antiochenos, Palaestinenses, multasque alias ejusdem partis civitates, injuriit affecit et damnis. Senatores, qui cum Nigro militaverant, ducum vel tribunorum nomine, occidit, damnata in Nigrianis constantia, quam in suarum partium ducibus laudabat. Vastata deinde Arabia, non sine periculo totius exercitus, ob aquarum penuriam, Parthisque et Adiabenis, qui cum Pescennino senserant, punitis, redeunti Romam aliud civile bellum natum est Clodio Albino, in Galliis dominante, quem Caesarem antea dixerat. Hunc enim, cum per dolosas literas pertrahere in insidias atque interimere non potuisset, bello subigere decrevit. Fuerat quidem ei primum animus, Pescenninum Nigrum et Albinum sibi substituere: sed postea et filiis jam majusculis studens, et Albini apud senatum invidens amori, sententiam mutavit, atque illos utrosque bello oppressit, precibus maxime uxoris Juliae, insolentis ac impudicae, adductus. Et primo quidem conflictu Albinus potior fuit, contra duces Severi. Post Severus ipse cum quinquaginta militum millibus, ut par esset viribus, contra eum profectus acerrime, nec sine varietate fortunae, pugnavit, apud Lugdunum, tanto suo periculo, ut discissa chlamyde, districtoque gladio, in fugientes suos contenderet, ut vel pudore affectos sisteret, vel ipse una periret. Eo praelio tantum est sanguinis fusum, ut in fluvios influeret. Albinus semivivus ad Severum est deductus. Ejus caput abscindi, Romamque deferri jussit, prosecutus illud literis; senatui exprobrantibus amorem defuncti, et mox fautores ejus, inter quos multi principes civitatis, Hispanorumque et Gallorum proceres, interfecit, quorum bona publicata aerarium auxerunt. Ex ea proscriptione tantum filiis suis reliquit, quantum nullus Imperatorum. Genus Albini exstinxit; Commodum, propudium illud principis, odio senatus Deum appellavit,

ut appareret eum apertissime furere. Occidit sine causae dictione XLIII nobiles et summos viros, Narcissum quoque, Commodi strangulatorem, objecit leonibus, fratrem se Commodi et Marci filium professus, Bassianoque filio Antonini nomen imposuit.

Post haec bellum intulit Parthis, qui, Severo civilibus armis occupato, securi Mesopotamiam ceperant, Laeto Nisibin fortiter interim tuente. Illis Seleuciam et Babylonem desertas ademit, Ctesiphontem cum centum millibus hominum cepit, sed inopia commeatus excedere ea coactus, Atra urbem Mesopotamiae irrito conatu oppugnavit.

Ibi Julius Crispus, praetorianorum tribunus, cecinit Virgilii illud:

Scilicet ut Turno contingat regia conjux.

Nos animae viles, inhumata infletaque turba

Sternamur campis.

Et ob id interfectus est, pauloque post Laetus, quod carior esset militibus, quam Severus suis rationibus conducere putabat. Multos inter haec causis, vel veris vel simulatis, sustulit. Damnabantur cur jocati essent, alii cur tacuissent, alii cur pleraque figurata dixissent, ut quod esset Imperator vere nominis sui, vere Pertinax, vere Severus.

Plautianus tunc omnia poterat, nihil Severo minor, secretorum ipsius omnium conscius, omnium praedo, castrator civium Romanorum; Imperatoris ipsius Imperator. In eo itinere Palaestinis plurima jura fundavit. Judaeos fieri sub gravi poena vetuit; Idem etiam de Christianis sanxit; arcanos Aegyptiorum libros fere ex omnibus adytis sustulit. Christianos, velut delendarum factionum cupidus, horribiliter coepit vastare, unde praesertim in Aegypto et Thebaide, et ubique pene gentium praeclara martyrii et memoranda certamina conficiebantur, testantibus Deo fidelibus amorem suum, et principem hujus mundi coelestis expectatione gloriae superantibus. Inter eos nobiles sunt Leonides, pater Origenis, Alexandrinus, Philippus praefectus Aegypti, Irenaeus Lugdunensis Episcopus; et Apologia tunc pro Christianis ad Romanos magistratus scripta a Tertulliano.

Hic Severum ipsum a Proculo Christiano per oleum aliquando curatum narrat, quem proinde requisitum in palatio habuerit, usque ad mortem ejus. Addit: Sed et clarissimos viros, et clarissimas foeminas Severus, sciens hujus sectae esse, non modo non laesit, verum et testimonio ornavit, et populo furenti in os palam restitit. Addit Sulp. Severus, interjectis deinde annis XXX et VIII pacem fuisse Chrsitianis, nisi quod medio tempore Maximinus nonnullarum Ecclesiarum clericos vexavit. Aiunt Plautianum Christianis fuisse infensissimum, qui certe ultionis divinae conspicuum omnibus est documentum factus. Nam socer Antonini jam, et ex recenti odio major amicus Severi, quam antea, adeo ut exilio punirentur, qui Severo ipsi consenserant, in detrahendis statuis Plautiani, eodem anno peremptus est, quo juraverat Severus, nullum ab se malum Plautiano accidere posse. Dederat tantum Plautillae filiae suae Plautianus, quantum L reginis sat esset, nuptiae ejus apparatu plusquam regio erant peractae, ob omnibus colebatur, jurabatur per fortunam ejus, qui ipse interim metu futurorum tremeret ac palleret. Tandem Geta, frater Severi, moriens Plautiania acta enarrat, Antonius uxori ob impudentiam infensus, soceri increpationes ulcisci parat. Ita insimulatus conjurationis Plautianus subito interficitur, Plautilla relegatur, quam postea quoque Antoninus cum filio Plautiani necavit. Ita omnium rerum semper naturali quasi lege mutatio est, nilque infirmius, quam potentia sine virtute, alieno favore subnixa. Amici quoque Plautiani familiariores universi periere. Antoninus et Geta, hoc quasi paedagogo libreati, deinceps pro libidine agere, violare matronas

et pueros, pecunias praedari, imitari se invicem, et tamen odisse: qui mores Getaae primum, deinde et Bassiano exitio fuere. Severus indies crudelior habitus, implacabilis in delictis, ad eligendos tamen industrios quosque judicii singularis, latronum ubique hostis, quorum unus Bulas, homo callidissimus, elusis saepe ducibus Severi, tandem amicae suae indicio proditus, bestiarum esca fuit. Postrema Severi expeditio in Britannos suscepta, magis ne segnescerent legiones, quam necessitate urgente. Ibi amisit insidiis Caledoniorum et aquarum insalubritate ad L millia, coegitque ad foedus faciendum, et arma tradenda. Quod dum facit, pene a filio pone equitante est occisus, sed clamore stipatorum conversus vultu eum deterruit, increpatumque deinde, praesentibus Papiniano et Castore, nihil laesit amplius. Mox denuo in Britannos, qui defecerant, vertit impetum, licet doloribus excruciatus podagricis, lectica portaretur. Verum sic quoque militari vexatus seditione, qua filium Augustum creabant, animadverti jussit in omnes auctores facti, praeter filium, sedensque pro tribunali, Sentitisne, inquit, tanden, caput imperare, non pedes.

Denique ducto pr transversam Britanniam muro CXXX millium passuum, quem auxit Bassianus, periit Eboraci atroci morbo. Extrema ejus feruntur verba: Rempublicam ubique turbatam accepi, pacatam etiam Britannos relinquo: firmum imperium Antoninis meis, si boni erunt, imbecillum, si mali. Ad filios: Locupletate milites, caeteros omnes contemnite. In moechos asper foris, domi tenuit Juliam, adulteriis famosam. Parum boni Principis habuit. Senatus eum aut nasci non debuisse judicavit, propter crudelitatem, aut non mori, propter sucessorum ignaviam. Explevit pene annum XLVI vitae, imperii XVIII. Juliani nomen et ejus scripta aboleri voluit, quod unum effici nequivit. Tantum enim (Aurelii Victoris verba sunt) gratia doctarum valet artium, ut scriptoribus ne saevi mores quidem, ad memoriam officiant.

Ergo sub Severo, Principe literato, sacris literis eruditis claruerunt T. Flavius Clemens Alexandrinus, Septimius Florens, Tertullianus Afer, Minutius Felix, quorum adhuc nomen in praeclarissimis, quae reliquerunt, ingenii monumentis vivit. Viguit et Judas, qui Antichristi adventum in propinquo esse scripsit. Symmachus, post Aquilam et Theodotionem, sacri codicis tertiam versionem Graecam dedit, cum pietatis et simplicitatis amantiores, turbari potius plebem, quam aedificari istac avrietate judicarent. Narcissus Jerosolymae Episcopus, quam DEO carus esset, trium testium, qui jurati, falso eum turpitudinis insimulaverant, evidenti poena patuit. Nam unus igni, alter faedo morbo, tertius amissis luminibus, plane sicut imprecati sibi fuerant, perierunt.

Tunc et Alexander Aphrodisiensis Philosophus, et Papinianus Jurisconsultus in pretio fuere.

ANTONINU CARACALLA.

cum potiri ejus non posset ob fidem exercitus, quam duobus se libris Serveri jurasse dictitabat, dolo accitum, quasi arbitra matre inimicitias positurus, eum in ipso Juliae matris sinu interemit. Iisdemque diebus occisi sunt innumeri, qui fratris ejus partibus faverant: Dion ad hominum mulirumve XX millia fuisse tradit, et ex illustribus multos, maxime Papinianum, praefectum pratorii, dicentem non tam facile extusari parricidium, quam fieri. Ob quam causam, ait Aurelius, furore poenas dedit, dirarum insectatione, quae non immerito ultrices vocantur: a quo post furore convaluit. Audiens posse mitigari facinus, si divum fratrem appellaret, dixisse fertur, sit Divus, dum non sit vivus. Ita utcunque rediit cum fama in gratiam parricida: milites enormibus stipendiis placavit. Julia ejus noverca laetari et ridere coacta nece filii. Haec forma privignum cepti postea, cum ejus praesentiae quasi ignaram se daret, intecto corpore, asserentique, vellem si liceret, uti petulantius multo (quippe quae pudorem velamento exuerat) responderet, libet? plane licet An nescis te Imperatorem esse et leges dare, non accipere? Ergo pro uxore habita, participem se imperii egit, nomenque ejus plerisque libellis et epistolis est appositum. Caeterum Bassinus ipse solis militibus comis atque humanus, reqliquos mortales omnes contemnebat, crebro jactans, pecuniam sibi soli esse oportere, ut eam largiretur militibus, praeterea nemini. Arguente eum Julia, quod nimios sumptus faceret, Bono animo es, inquit, mater; nam nobis, quam diu hunc habebimus (gladium ostentans) pecunia non deerit. Bonas artes, quas puer didicerat, Imperator factus, plane sprevit, et oblitus est, Aristotelis libros et sectatores, quod Alexandrum ab eo peremptum diceret, delere conatus, Alexandrinos certe, a quibus se irrideri cognoverat, crudelissime mactari jussit, totamque urbem militum ludibriis exposuit.

Abgarum, Osroenorum regem quasi amicitiae causa vocatum, in vincula conjecit, et Osroenen Rege destitutam cepit, itemque Rege Armeniorum usus est, quam ob rem Armenii arma capere, quam ad ipsum deficere, maleurunt. Atque exinde nemo ipsifidebat maplius, ut re ipsa cognosceret, quantae fraudi esset Imperatori, fraudem amicis facere.

Cum militibus etiam omnia servilia munera, pariter subibat, immemor interim officii Imperatoris ac disciplinae, quibus victoria maxime nititur. Ergo a Cennis, ut Dion vocat, seu Alemannis, ut Victor, prope Moenum amnem atroci praelio exceptus, magno preito emit, ut salvus se in superiorem Germaniam reciperet. Eorum uxores in pugna captae, cum interrogarentur, mallentne occidi, an vendi; responderunt, occidi: cumque essent venditae a Romanis, omnes mortem sibi consciverunt. Antoninus senatum irreverenter et contumeliose habuit, adulterinam monetam cudit, raro jus dixit, interdum bene potus; Magis et praestigiatoribus multum tribuit. Cum Commodi manes evocasset, audivit, <gap desc='Greek words'/>, perge ad supplicium. In occidendis feris et gladiatoria arte valde sibi placuit. Gladium quo fratrem interfecerat, Serapidi Deo Aegyptio consecravit, dignum Deo donum: sed gladius is caelesti igne deflagravit.

Posthaec exercitum in Parthos duxit, praetexens Artabanum negare sibi, quas pactus esset, filiae nuptias. Sed Artabanus fraudem Antonini verebatur. Quare de improviso irruens in confinia Mediae, Arbela subegit, sepulcra regum Parthorum, abjectis ossibus, subvertit; barbaris ultra Tigrim recedentibus, ut ad bellum se pararent. Interim in mediis militibus, quibus maxime fidebat, dum forte ex equo descendit ad naturae requisita, occiditur inter Carras et Edessam, astu Macrini, quem praetorio praefecerat; qui perspecto e quibusdam litris suo periculo, praevenire mortem sibi intentatam callide cogitavit. Macrinum

enim Antonino brevi successurum dixerat Alexandrinus Serapion, Christianus haud dubie, quem leoni objectum, cum ei fera pepercisset, Antoninus occidi imperaverat. Vixit annos XXIX. annos potentiae explevit VI et menses duos.

Per id tempus Origenes a continuis studiis Adamantinus appellatus, innotuit Alexndriae, communicatoque cum Heracla labore, quam plurimas divinas humanasque literas tradidit. Romanam quoque Ecclesiam, gubernante eam Zephyrino Episcopo, invisit, novasque sacri codicis versiones, unam Nicopoli apud litus Actium, alteram in dolio prope Jerichuntem repertas, usitatis jam translationibus conjunxit. Qua via, non tm faciliorem, quam perplexiorem mysteriorum sensum effecit. Cum ob tumultus Aegyptiacos Caesaream se recepisset, Demetrius Alexandrinus Episcopus vitio vertit Alexandro Jerosolymae, et Theoctisto Caesariae Pastoribus, quod homini non initiato gradu presbyterii, potestatem docendi in Ecclesia concessissent. Vrum illi hoc integrum esse Episcopis, ex veteri consuetudine confirmarunt.

Illis suppares fuerunt Beryllus Bostrensis in Arabia, Hippolytus, Ammonius et Caius Romanus, Cataphrygum confutator.

OPILIUS MACRINUS.

ut loquens de studiis liberalibus necessario a nimia, cui addictior erat, ingurgitatione abstineret. Sed hic licet grandis natu, annum agens LIV, tantique exercitus Imperator, a puero, cujus ne nomen quidem ante audierat, oopressus est, mensibus ferme quatuor ac decem vix retento imperio. De filio ejus vere dictum est, quod in somnis Antoninus fuisset. Imperium enim ad id solum habuit, ut cum patre intersiceretur.

VARIUS ANTONINUS HELIOGABALUS.

mensis adhibebat subito ad pavorem aut ridiculum excitandum. In calceamentis habebat gemmas, et quidem sculptas, quasi possent in calceis sculpturae artificum videri. Lupanaria domi amicis, clientibas et servis exhibebat. Nunquam minus quam centum sestertium coenabat, hoc est, argenti libris triginta. Jocabatur ita cum servis, ut eos juberet millena pondo sibi aranearum deferre, proposito praemio; collegisseque dicitur decem millia pondo, dicens et hinc intelligendum, quam magna esset Roma. Mittebat parasitis per cellarios salaria annua, vasa cum ranis et scorpiis, et serpentibus, atque hujusmodi monstris, digna certe et domino et ministris stipendia. Implebat etiam muscis, apes mansuetas eas appellans. Canes quaternos ingentes junxit ad currum, et sic est vectatus intra domum regiam. Semper sane aut inter flores sedit, aut inter odores pretiosos. Sexcenta secum vehicula ducebat, asserens, decem millibus Camelorum Persarum regem iter facere, et Neronem olim quingentis carrucis. Cum praedictum ei esset a sacerdotibus Syris, violenta morte periturum, sericos sibi laqueos, gladios aureos, turrim substratis aureis gemmatisque tabulis paravit, dicens etiam mortem suam pretiosam esse debere, et ad speciem luxuriae, ut diceretur nemo sic periisse. Nec quisquam facile sic periit, nemo turpius scilicet. Cum amandato ex urbe senatu et Ulpiano Juris consulto, Alexandro necem machinaretur, milites facta conspiratione, primum conscios ejus vario genere mortis, alios vitalibus exemptis necant, alios ab ima parte perfodiunt, ut mors esset vitae consentiens: post hoc in eum faciumt impetum, atque in latrina, ad quam confugerat, occidunt. Tractus deinde per publicum, annexoque pondere, ne fluitaret, in Tiberim abjectus est, ne unquam sepeliri posset. Occisa cumeo et mater, probrosissima mulier, et tali filio digna, cautumque ne unquam mulier in senatum ingrederetur. Vixit annos XVIII, exercuit infamem potentiam ultra triennium.

Ad eum Julius Africanus, Christianus historiographus, legationem suscepit pro instauranda Emmaunte, quae Nicopolis dicebatur, et impetravit. Callistus Romanae Ecclesiae episcopatum accepit, ab Apostolis decimus quintus.

ALEXANDER SEVERUS.

dixit, fures a Republ. pellendos pauperandosque, integros vero judices redimendos atque ditandos. Eunuchos tertium genus hominum esse, nec videndum, nec in usu habendum a viris, sed vix a foeminis nobilibus. Habuit in animo exoletos vetare, quod postea Philippus fecit: item omnibus officiis genus vestium proprium dare, et omnibus dignitatibus, ut a vestitu dignoscerentur, simul ne servi ingenuis miscerentur. Sed hoc Domitio Ulpiano et Julio Paulo Juris Consultis, quorum consiliis maxime regebatur, displicuit, dicentibus plurimum rixarum fore, si faciles essent homines ad injurias. Moderationis tantae fuit, ut omnibus se blandum affabilemque praeberet. Objicientibusque nimiam civilitatem Mammaeae matri, et uxori memmiae, dicentibusque: Molliorem tibi potestatem et contemptibiliorem imperii fecisti: respondit, sed securiorem atque diuturniorem. Milites quoque quos ostensionales vocabant, non pretiosis, sed speciosis vestibus ornabat: nec multum in signa aut ad apparatum regium auri et serici deputabat, dicens imperium in virtute esse, non in decore. Gemmarum quod fuit vendidit, dicens, gemmas viris usui non esse; matronas regias paucis contentas esse debere. Ad aurum colligendum erat attentus, ad servandum cautus, ad inveniendum sollicitus, sed sine cujusquam excidio. In Templis sane nunquam praeter quatuor aut quinque argenti libras, auri ne guttulam quidem aut bracteolam posuit, susurrans versum Persii, In sanctis quid facit aurum? Multis autem civitatibus, quae post terrae motus deformes erant, ad instaurationem operum et publicorum et privatorum, pecuniam ex vectigalibus dedit. Ubi aliquos voluisset magistratus ordinare, nomina eorum proponebat, hortans populum, ut si quis quid haberet criminis, probaret manifestis rebus: si non probasset, subiret poenam capitis. Dicebatque grave esse, cum id Christiani et Judaei facerent, in praedicandis sacerdotibus, qui ordinandi sunt, non fieri in provinciarum rectoribus, quibus et fortunae hominum committerentur et capita. Assessoribus salaria instituit, honoresque nunquam vendi passus est, dicens; Necesse est ut qui emit, vendat. Ego non patiar, mercatores potestatum; quos si patiar, damnare non possum. Erubescco enim punire illum hominem, qui vendit, quod emit. Illi sunt promovendi, qui per se Rempublicam gerere possunt, non per assessores. Militares habent suas administrationes, habent literati; unusquisque hoc debet agere, quod novit. Vetronium Turinum, quem familiarem habuerat, convictum persuasos ab eo homines, quod omnia ad nutum suum Imperator faceret, eventusque petitionum venditos, ligari ad stipitem praecepit, et fumo apposito, quem ex stipulis atque humidis lignis fieri jusserat, necari: praecone dicente: Fumo punitur qui vendidit fumum. Ovinio Camillo rebellionem molienti gratias egit, quod curam Reipublicae quae recusantibus bonis imponeretur, sponte reciperet. Deinde in senatu participem imperii appellavit, convivio adhibuit, ornamentis imperialibus et melioribus, quam ipse utebatur, affecit. Ad expeditionem Barbaricam, ut secum iret, hortatus, et ambulando et equitando fatigatum, carpento imposuit. Tandem seu timore, seu vere abdicantem imperium, et mori paratum dimisit, commendatumque militibus ad villas suas ire praecepit. Talia egit matris atque amicorum, quos habebat, eximiorum consilio, ut vere scripserit marius Maximus: Meliorem esse Remp. et prope tutiorem, in qua Princeps malus est, ea in qua sunt amici Principis mali. Siquidem unus malus potest a plurimis bonis corrigi, multi autem mali non possunt ab uno, quamvis bono ulla ratione superari. Sed plurimum ei Christiana institutio profuit, cum mater ejus Mammeaea Origenem quoque, celeberrimum tunc Christianorum doctorem ad se accerseret, multosque in aula haberer Christianos. Quantum enim Christianis detulerit Alexander,

Lampridius ultro fatetur, cum non tantum eis privilegia narrat indulta, sed et Christo, et Abrahamo rem divinam factam in Imperatoris larario, adjunctis tamen Apollonio, Orpheo et id genus aliis, cum minori in larario Ciceronis, Achillis, et similium imagines colerentur. Voluisse etiam Christo Templum facere Alexandrum, eumque inter Deos recipere, nisi metuisset, reliqua templa omnia deserenda. Clamasse eundem saepius, quod a Christianis audierat, idque per praeconem, cum aliquem emendaret, dici jussisse: Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris. Imo hanc sententiam usque adeo dilexisse, ut et in Palatio, et in publicis operibus praescribi eam curaret. Cumque publicum locum quendam Christiani occupassent, dicentibus popinariis sibi eum deberi, rescripsisse: melius esse ut quomodocunque illic Deus coleretur, quam popinariis dederetur.

Talis ergo cum esset domi et foris, iniit Parthicam expeditionem, tanta disciplina, tanta sui reverentia, ut non milites, sed senatores transire dicerentur. Vicitque potentissimum regem Artaxerxem, elephantos ducentem septingentos, ex quibus trecentos cepit, ducentos interfecit. E mille et octingentis falcatis curribus, ducentos in potestatem redegit. Centum et octoginta millia equitum fudit. Terrae Internamnanae, Mesopotamiae scilicet receptae, captivi Persis, sed acceptis preciis, redditi sunt. Ingens tamen clades etiam Romanis illata, sed quia Persae priores arma posuere, nec toto quadriennio campo se ausi committere penes Romanos victoria stetit. Actae sunt res feliciter, et in Mauritania Tingitana, per Furium Celsum et in Illyrico per Varium Macrinum affinem Alexandri, et in Armenia per Junium Palmatum. Sola de hostibus capta limitaneis ducibus et militibus donavit, ita tamen si haeredes illorum militarent, dicens, attentius eos militaturos, si etiam sua rura defenderent.

Posthaec ad Germanicum bellum profectus est, querens eam nationem imminere Reip. cervicibus, quae minusculis etiam Imperatoribus subjecta fuisse videretur. Cum ibi quoque seditiosas legiones comperisset, abjici eas praecepit. Sed Gallicanae et Germanicae mentes severitatem hominis nimiam non tulerunt, hi praecipue, qui Heliogabali praemiis effloruerant. Ergo quiescente eo post convivium, ingressus miles Germanus, cum intervigilantem offendisset, recurrit ad contubernales, ratusque se non posse evadere, quod in tentorum principis irruisset, contubernales ad caedem exhortatur. Qui subito irrumpentes, in vico Sicila eum prope Moguntiam cum matre interficiunt, cum explevisset annos imperii XIII, vitae XXIX. Hanc mortem sibi a quodam praedictam contemsisse dicitur, professus plerosque insignes viros non quieta morte oppetiisse. Apud eum quanquam plurimum posset Ulpianus, praetorio praefectus, tamen nocturna militum irruptione confossus est. Sed Epagathus necis Ulpiani causa, remotus ab Alexandro in Aegyptum, tanquam ad eam mitteretur regendam, callide in Cretam retractus, ibique condemnatus poenam luit. Dioni quoque Historiographo, quod continenter Pannoniae praefuisset, infensi adeo erant milites, ut Consulatum ei in urbe tuto gerere haud liceret: dimissusque ob aegritudinem pedum, reliquum vitae in Bithynia deinde exegit. Ejus hic historia desinit. Erant et aln Alexandri familiares, et socii, discipuli Papiniani splendidissimi, Pompomus, Alphenus, Celsus, Venuleius, Modestinus, Africanus, Fabius, Sabinus, Callistratus, viri amantes principis sui, et qui de illo nec ipsi riderent, nec risui esse vellent, qui nihil venderent, nihil fingerent, ad bonum facile consentirent.

Callistum vel Calixtum Romanae Ecclesiae Episcopum sancivisse: Urbanum argentea induxisse vasa, et praedia fundosque a Christianis oblatos recepisse, tradunt scriptores, sed non horum temproum, Eusebius nec martyrii Callisti

meminit, nec successoris ejus Urbani, quos tamen sanguinem pro Christo fudisse Damasus, et post eum marianus Scotus, Platina, Sabellicus, Nauclerus, aliique scripsere. Sed nobis ea, quae a suorum temporum historiographis nec fidem, nec probabilitatem habent, in literas mittere religio est.

JULIUS MAXIMINUS.

Tacitum id senatus consultum videbatur, adjuratis qui aderant, ne quis eliminaret. Sed statim omnia comperit Maximinus, ut habent se hominum mentes, erubescentium saepe, non cognosci per se ea quae sciunt, et humiles se putantium, nisi commissa produant arcana. Igitur homo natura ferus sic exarsit, ut non hominem sed belluam putares, inducendaeque oblivioni injuriae vino esset obruendus. A quo cum resipuisset, muneratus milites Romam iter intendit.

Interim Gordianus in Africa primum a Capeliano quodam agitari coepit, cui Mauros regenti successorem dederat. Contra eum misit filium, quem quum acerrima pugna interfectum comperisset, ipse laqueo vitam sibi abrupit, sciens et in Maximino multum esse roboris, et in Afris nihil virium, multum quinimo perfidiae. Tunc Capelianus Victor pro Maximino, omnes Gordiani partium in Africa aut interemit, aut proscripsit, nec cuiquam pepercit, prorsus ut ex animo Maximini videretur illa facere. Civitates denique subvertit, fana diripuit, donaria militibus divisit, plebem et principes civitatum concidit, praeludens ad imperium, si Maximinus periisset. haec ubi Romam nunciata sunt, senatus maximini et naturalem, et jam necessariam crudelitatem timens, Maximum, qui et Pupienus, ex praefecto urbi, ignobilem genere, sed virtutibus clarum, et Clodium Balbinum, moribus delicatiorem, Imperatores creavit. Quibus a populo Augustis appellatis, per milites et eundem populum, etiam parvulus nepos Gordiani e filio, Caesar est adjunctus.

Profecto igitur ad bellum Maximo, Balbinus Romae seditionibus urgetur, Gallicano et Mecaenate senatoribus in praetorianos irruentibus, quod curiae secreta rimarentur, populo vicissim a praetorianis laniato, magna denique urbis parte incensa, plateis omnibus cruore pollutis. Cum Balbinus per senectutem sedare tumultum nequiret, viso tandem Gordiano conquievit.

Maximinus Italiam ingressus, sublatis per provinciales omnibus quae victum praebere possent, fame coepit laborare, Aquileia porta ei clausit. Ea civitas oppugnationem fortiter sustinuit. Cumque nervi ad emittendas sagittas deessent, funes de capillis mulierum fecit, unde postea, victo et interempto Maximino, Romana civitas appellata est. maximinus suspicatus ignavia suorum bellum trahi, duces suos interemit eo tempore, quo minime oportebat, militesque jam ob famem murmurantes ex iratis iratiores reddidit. Itaque medio forte die cum a praelio quiesceretur, et Maximinus et filius ejus quiescentes in tentorio occiduntur conclamantibus cunctis militari joco, ex pessimo genere ne catulum habendum. Capita eorum contis praesia, et Aquileiensibus monstrata, inde Romam missa sunt, ingenti Romanorum laetitia, dolore Barbarorum. Juniori Maximino superbia imprimis obfuit, qua ipsum patrem superabat, genua et pedes nonnunquam sibi osculari passus, cum senior, licet atrocissimus diceret: Dii prohibeant, ut quisquam ingenuorum pedibus meis osculum figat. Cadavera eorum in profluentem missa, capita in campo Martio, insultante populo, exusta. Hic finis Maximinorum fuit, vita eorum dignus. Nam praeter alia cruenta, saevitum est eorum imperio in Ecclesiae Christianae praepositos, tanquam doctrinae ipsius duces, quorum tunc non pauci pro Christo oppetierunt. Ne plures occiderentur, divina providentia obstitit, quae ante expletum triennium violentam dominationem obtrivit.

ANTONIUS GORDIANUS.

ire, quam nepotem Gordiani, qui perierat, Caesarem nuncuparent, agentem tunc, ut plerique tradunt, aetatis annum decimum quartum.

Maximo pater fuerat faber ferrarius aut lignarius, sed per militarem industriam summi primum honores, tandemque imperium ei obtigerat, confitente omnibus senatu, eo tempore aptiorem Romae ad principatum esse neminem: Judicii texan fuit Maximus, neque aliis potius quam sibi credidit, nunquam iratus, nisi cum decuit, factionibus se nunquam praebens. Balbinus nobilissimus, multarum rector provinciarum, bellicis rebus minor, bonitate et verecundia majorem sibi amorem conciliaverat. In voluptatibus nimius, adjuvante divitiarum abundantia voluntatem. Sed neuter gratus militibus, quod eum Imperatorem, quem ipsi legerant, perdiderant, et eos habebant, quos legerat senatus: inde etiam frementibus ad senatus acclamationes, quibus dicebatur Maximo, magnifice urbem intranti; Sapienter electi Principes sic agunt, per imperitos electi sic pereunt. Cum ergo jam paratum esset, ut contra Parthos Maximus proficisceretur, Balbinus contra Germanos, puer autem Gordianus Romae remaneret, milites occasionem quaerentes, occidendorum Principum, discordiis eorum sunt usi, quod Balbinus Maxirnum quasi ignobilem contemneret, Maximus Balbinum quasi debilem calcaret. Ergo nacti occasionem Maximum invadunt, cui Balbinus praesidium non misit, suspicatus id contra se peti; quibus inter se contendentibus, superveniunt plures, necatisque ambobus, cum insultatione senatus et populi Gordianum Augustum appellant, et in castra se recipiunt. Mox indicium non diu imperaturi Gordiani fuit, eclipsis solis facta tanta, ut mox crederetur, neque sine luminibus accensis agi quidquam posset. Hic est annus, ut habet Censorinus de die Natali, ab Olympiade prima millesimus et quartus decimus, ex diebus duntaxat aestivis, quibus agon Olympicus celebrabatur, a Roma autem condita CCIOXCI, et quidem ex Parilibus, unde urbis anni numerantur. Eorum vero annorum, quibus Julianis nomen est, CCXXCIII: Sed ex die Kal. Januar. unde Julius Caesar anni a se constituti fecit principium. Ab excessu Alexandri Magni DLXII, sed quorum initia sunt a primo die mensis Thoth apud Aegyptios, qui hoc anno fuit ante diem VII Kalend. Julii. Quam temporum annotationem ex Censorino, illius scriptore, adjiciendam duximus. Anno sequenti Venusto et Sabino Coss. (verbis loquar Capitolini) inita est factio in Africa, contra Gordianum tertium, duce Sabiniano, quem Gordianus per praesidem Mauritaniae obsessum a conjuratis, ita oppressit, ut ad eum tradendum Carthaginem omnes venirent, et crimina confitentes, et veniam sceleribus postulantes. Finita igitur sollicitudine in Africa, Gordiano jam iterum et Pompeiano Coss. bellum Persicum nascitur, quod Sapores Persa, successor Artaxerxis, Parthis Mesopotamiam et Syriam raptando, inferebat. Quare adolescens Gordianus priusquam ad bellum iret, uxorem duxit, filiam Misithei, doctissimi viri, quem causa eloquentiae dignum parentela sua putavit, et praefectum statim fecit. Post quod non puerile jam et contemptibile videbatur ejus imperium: siquidem et optimi soceri consiliis adjuvaretur, et ipse pro aetate aliquantulum saperet, nec per spadones ac ministros aulicos matris, vel ignorantiae conniventia amplius venderetur. Miser est enim Imperator (prout ipse Gordianus ad Misitheum scripsit) apud quem vera reticentur: qui cum ipse publice ambulare non possit, necesse est ut audiat, et vel audita, vel a plurimis roborata confirmet. Secutus est terrae motus eousque gravis, ut civitates cum populis terrae hiaut deperirent, ob quae sacrificia per totam urbem totumque orbem terrarum, ex libris Sibyllinis celebrata. Aperto deinde Jano (quod signum erat indicti belli) in Moesiam

itum est, et quicquid hostium in Thraciis fuit, deletum. Inde per Syriam in Antiochiam venit Gordianus, quae a Persis jam tenebatur. Illic frequentibus praeliis pugnavit et vicit; submoto Sapore, Artaxansem, Antiochiam, Carras, et Nisibin recepit, quae omnia sub Persarum imperio erant. Effectum denique est, ut Persae, qui jam in Italia timebantur, in suum redirent regnum, totoque cederent Oriente, Sed haec omnia per Misitheum socerum Gordiani, eundemque praefectum gesta, cujus viri tanta in Republica dispositio fuit, ut nulla esset civitas limitanea potior, quae non posset per annonam eo convectam, exercitum populi Romani ac Principem ferre. Sed insaniente adhuc mundo in cultu numinum, felicitas illa longior esse non potuit. Exstincto enim seu morbo, seu Philippi artibus Misitheo, deducti sunt in ea loca milites, in quibus annonari non posset. Hinc imperitiam Gordiani perosus exercitus, imperium Philippo mandavit, praefecto praetorii, jussitque ut quasi tutor pariter cum ipso imperaret. Sed cum Philippus se contra Gordianum superbissime ageret, ille conquestione apud milites non tantum nihil egit, sed quod curae eorum famis causa vehementes essent, privatus etiam imperio est, et paulo post, jubente ac connivente Philippo, occisus sexennio imperii, juvenis egregius, prorsus ut nihil praeter aetatem ei ad imperium deesset. Familiae Gordiani hoc senatus decrevit, ut a tutelis atque legationibus, et a publicis necessitatibus, nisi si vellent, posteri ejus semper vacarent. Quicunque illum gladio appetiverant (qui novem fuisse dicuntur) postea sua manu, suisque gladiis, et iisdem quibus illum percusserant, feruntur interisse. Titulus Gordiano positus in finibus Persidis, Graecis, Latinis, Persicis, Judaicis, et Aegyptiacis literis, ut ab omnibus legeretur: Divo Gordiano Victori Persarum, victori Gothorum, Victori Sarmatarum, depulsori Romanarum seditionum, Victori Germanorum, sed non Victori Philipporum.

Tunc Pontiano in Sardiniae exilio, Anthero autem in Maximini tyrannide peremptis, successit in Episcopatu Romano Fabianus, qui cum nuper rure in urbem commeasset, columbae in ipsum devolantis omine dignitatem assecutus est. Origenes Athenodorum fratremque ejus Theodorum (qui et Gregorius Thaumaturgus postea) discipulos Caesareae habuit: et Beryllum Bostrensem in Arabia Episcopum, negantem Christum fuisse, ante, quam in humanam carnem immigraret, ab errore in viam reduxit.

Florebant tunc Historiographi Herodianus Alexandrinus, Arrianus, Dexippus Graeci. Vulcatius Terentianus, Curius Fortunatus, Serenus Sammonicus Latini, quorum Capitolinus in Gordianorum historia meminit.

M. JULIUS PHILIPPUS CUM FILIO.

haruspices solutionem posterorum portendere, vitiaque fore priora interpretati.

Quod frustratum iri aestimans Philippus, usum virilis scorti removendum honestissime consultavit. Veruntamen manet, inquit Aurelius, quippe conditione loci mutata pejoribus flagitiis agitur, dum avidius periculosa, quibusque mortales prohibentur, petunt. Sed ignorasse patet verum aruspices, mollissimum quemque beatum fore dicentes, Satanae haud dubio instinctu. Pudore enim amisso, fortunatus quis esse potest? Philippus, tradente ex fama Eusebio, Christianismum amplexus est, sed non admissus ob scelera, quibus maculabatur, donec inter poenitentes humiliter anteactorum veniam petiit. Filius ejus adeo severi et tristis animi dicitur fuisse, ut tener adhuc nullo prorsus cujusdam commento ad ridendum solvi potuerit, patremque ludis secularibus petulantius cachinnantem, vultu notaverit aversato. Forte ex Christiana institutione insolitam morum gravitatem traxit, quam in multis tunc velut miraculo fuisse, Origenes contra Celsum testis est. Caeterum Philippus Priscum fratrem Syriacis exercitibus, Severianum generum Mysiae Macedoniaeque praefecit. Ipse adversum Carpos profectus, Istri vicina populantes, victos in foedus recepit. Sed abeunte Philippo, Mysorum et Pannoniorum legiones Marinum, Orientales avaritiam Prisci non ferentes, Jotapianum Imperatorem creant. Tertius Philippus, et jam de deponendo agitans imperio, confirmatur a Messio Decio, rebelles deturbat. Decium in Pannoniam mittit, castigaturum ibi factionis Marini complices. Illi in rem suam rati, beneficio vincere Decium, qui poenas sumpturus venerat, imperare eum sibi compellunt, et in Philippum contra tendentem infesto agmine pergunt. Philippus, filio urbi relicto, quanquam debili per aetatem corpore, confligit apud Veronem cum Decio, pulsoque et amisso exercitu cadit. Queis Romae compertis, apud castra praetoria filius duodecimum agens annum interficitur. Annos potentiae sex egere.

Hoc demum tempore quum vehementer augesceret fides Christiana, Origenes jam sexagenarius per notarios exigi dictata sua, et in lucem edi passus est. Confutavit et Arabum haeresin, animas cum corporibus exstingui, pariterque cum iis resurrecturas delirantium. Confutavit et Helcesaitas, Paulum Apostolum improbantes, et satis esse dicentes, si quis corde fidem teneat, etiamsi eam ore non confiteatur. Tunc etiam Plotinus Philosophus, et Dionysius Alexandrinus Episcopus effloruere.

Suetidos, Cogenos, Danos. Expulsos a Danis Herulos, eosque ob proceritatem inter Scanziae nationes nomen sibi affectare praecipuum. Ex iis tunc Gothi, ob detracta stipendia, Moesiam vastabant, Cniva duce. Itaque Vibius Gallus a Decio Tanaidis ripae praeficitur, Imperator ipse in Gothos vadit, eosque aliquot praeliis superat. Tandem omni eos praeda exuere, interclusis itineribus conatur, sed frustra. Nam Cniva Philippopolim, a Philippo nuper conditam expugnat, Priscum urbi praesidentem sibi jungit, Deciique filium in conflictu interficit. Decius cum perculsi milites ad solandum eum multa praefarentur, dixisse fertur: detrimentum unius militis parum viderisibi. Tamen paternum non ferens affectum hostes invadit, delususque a Gallo apud paludem eos aggreditur: Ubi circumseptus a Gothis voraginibus hauritur, ita ut nec cadaver ejus potuerit inveniri. Qui Christum oppugnant reges, ita pereunt Imperavit menses triginta. Successit Gallus impietati, et imperio, et exitio.

VIBIUS GALLUS Et VOLUSIANUS.

etiam Cyprianus et Afri doctores plerique adstipulati sunt. Suborta est etiam in Pentapoli Libyae haeresis Sabellii, quae Noeti quondam atque Praxeae fuerat, eundem Christum dicentium et Spiritum Sanctum qui Pater est, et Patrem quoque passum; unde a quibusdam Patripassiani cognominantur.

AEMYLIUS AEMYLIANUS.

LICINIUS VALERIANUS, Et GALLIENUS.

Primum Scythae suis iterum sedibus effusi, cum Marcomannis, Macedoniam Graeciamque incursant, Thessalonica aegre se tuente, Atheniensibus muros tum demum post Syllanam cladem reparantibus, Peloponnesiis Isthmum munientibus. Borani, Gothi, Carpi, Burgundi, nullam nec Italiae, nec Illyrici oram a vastationibus immunem relinquunt. Hinc Borani cum Scythis per Bosphorum in Asiam penetrant, et a Successiano duce modicum reprimuntur.

Ergo Valerianus Gallienum filium Augustum creat, alterum Cornelium Valerianum Caesarem; Gallieno Occidentem tradit, ipse in Orientem adversus Persas proficiscitur, qui instigante Cyriade, in solum Romanum irruerant, captisque Antiochia et Caesarea, Cyriadem dixerant Imperatorem, hominem perfugio, parricidio, tyrannide, luxuria, tandemque digna sceleribus suis morte clarum. Sed nihil feliciter provenit Valeriano, quanquam Cyriadem sui interfecerant. Nam cum Successianum praetorio admovisset, eo amoto regressi in Pontum, et asiam Borani, Trapezuntem urbem cum innumera hominum opumque multitudine capiunt, avectaque praeda auctiores, Chalcedonem, Nicomediam, Nicaeam, Chium, Apamaeam, Prusam expugnant, diripiunt, incendunt. Valerianus per Mesopotamiam interim anceps et diuturnum instruebat bellum. Inde adversus Scythas in Cappadociam usque progressus, attritis duntaxat in transitu oppidis, stolidus multumque iners pedem refert inglorius.

Tandem lue corripiente exercitus, eorumque majori parte absumpta, Sapores Orientem aggressus, exitio dat omnia, Valerianus imparem se viribus conspicatus, pecunia placare Barbarum conatur. Sed proditus Sapori ab eodem Macriano, qui in Christianos eum armaverat, ignobili servitute consenuit. Quamdiu vixit, incurvati Valeriani cervicibus pedem imponens Sapores, equum adscendebat, nec ullis precibus aut pretio adduci potuit, ut Romanis suum principem restitueret, Armeniorum Cadusiorumque regibus moderate fortuna utendum, frustra eum monentibus. Ad extremum detracta cute foede laniatum interfecit, ac infelicissimus principum a filio Gallieno in Deos relatus est, quasi Deum facere posset, quem liberum facere aut nequiverat, aut neglexerat. Etenim Gallienus, capto patre, velut amoto censore laetatus, satis duxit Odenato, Palmyrenorum principi, Orientis relinquere ducatum, ipse ganeis et ludis vitam deputavit. Igitur Macrianus, cum filiis Macriano et Quieto, rapit imperium, autore Balista, qui praetorio praeerat, et Pisonem in Achaiam destinat ad Valentem, qui proconsulari illic imperio erat, tollendum.

Sub idem tempus Gallienus, cum a Gallia et Italia Germanos, Ravennam usque progressos, prospere arcuisset, in Illyricum properans discedit, ubi Ingenuum, comperta Valeriani clade, imperandi cupido incesserat. Hunc Mursiae devicit, tanta in Moesiacos milites ac cives saevitia, ut plerasque civitates virili sexu vacuaret. Quamobrem autoribus Moesiis, Regilianus prosiliit ad imperium, receptisque militibus, quos Mursina clades reliquos fecerat, duplicat bellum. Sed hic quoque timore provincialium, instinctu Roxolanorum periit.

Interim Valens, sumto contra Pisonem, jam in Thessalia purpuratum, dominatu, interemit hominem, et mox ipse vicissim a militibus interimitur. In Illyrico Aureolus, vir fortissimus, coactu militum purpuram accipit, frustra oppugnante eum Gallieno; indignante Macriano, qui quidem ad eum opprimendum ex Asia in Illyricum advolavit, cum XLV millibus, praesertim quod Gallienus, metu Posthumii, pacem cum Aureolo faceret. Sed Macrianus conserta manu a Domitiano, Aureoli duce, victus, cum filio et copiis suis periit, XXX militum millia in potestatem Aureoli concessere.

Eodemque tempore Quietus, alter Macriani filius, et Balista, ab Odenato oppressi exstinctique sunt. Has Valeriano et Christianis poenas dedit Macrianus, resplenduitque iterum Gallieni imperium, ac benignitatis in Christianos praemium tulit, quibus late per omnes provincias pacem promulgaverat, et coemiteria agendis conventibus reddi praeceperat: quam ob causam diuturnius ei imperium dari a DEO, quam praedecessoribus, palam testabatur Dionysius Alexandrinus, vehementissimis antea Aemyliani minis agitatus, ut Christi fidem ejuraret. Sed et idem Aemylianus hoc tempore supplicium pependit. Cum enim plurimos Christianorum per Aegyptum, cui praeerat, et Thebaidem, variis tormentis excarnificasset, orta per Aegyptiorum levitatem seditione, ob curatoris cujusdam servum plagis affectum, in tantas venit angustias Aemylianus, ut undecunque sibi pereundum decerneret. Igitur arrepto opera Transthebaitanorum militum imperio, multa oppida fame pressit, accenditque acrius seditiones, uti Dionysius Alexandriae Episcopus tutiora Arabiae deserta, quam Alexandriae plateas putaret, qui nec ore tunc amplius, sed calamo tantum erudivit Domini populum. Tandem Theodotus, dux tunc Gallieni, conflictu habito cepit Aemylianum, vivumque Romam misit, ubi in carcere strangulatus est. Frater Theodoti Causoleus Trebellium devicit, qui ab Isauris imperium acceperat, nihilominus Isauria locis, non hominibus defensa, ex hoc tempore Romanum jugum excussit, medioque in Romanorum solo Barbariae nomen induit.

Ita passim ira Dei fervebat, Gallieno non aliter regente Rempublic. quam cum pueri fingunt per ludibria potestates. Inter enim tot bellicas clades terraemotus etiam fuit gravissimus, et tenebrae per multos dies. Multi terrore mortui, multae fabricae cum habitatoribus devoratae. Pestilentia tanta, ut Romae vel in Achaicis urbibus, uno die quinque hominum millia pari morbo interireht.

Sub haec Junius Posthumius Galliam tenebat, Gothi et Clodius occupatis Thraciis Macedoniam vastabant, Athenas expugnabant, servile quoddam latronum belium premebat Siciliam. Scythae Asiam populabantur, a quibus templum Dianae Ephesiae, cujus opes fama in populo satis notae, dispoliatum est et incensum. Francorum gentes, direpta Gallia, Hispaniam possidebant, vastatoque Tarjaconensium oppido, nactisque in tempore navigiis, pars in Africam usque permeavit. Et amissa trans Istrum quae TRajanus quaesierat. Ita quasi ventis undique saevientibus parvis maxima, ima summis orbe toto miscebantur. Gallienus interim expositus erat Saloninae conjugi, atque amori flagitioso filiae Attali, Germanorum regis, Pipae nomine: qua causa etiam civiles motus longe atrociores orti. Nam Galli, quibus insitum est luxuriosos et a virtute degeneres principes non ferre, Posthumium Augustum dixere, perempto Salonino, Gallieni filio. Et juvabatur Posthumius magnis Francorum Celtarumque auxiliis, imperio cum Victorino participato. Et quamvis pluribus praeliis victrices Gallieni partes erant, tamen vulneratus fagitta Gallienus abscessit, Posthumius imperium adversus Barbaros mascule tutatus est. Inde Gallienus Byzantiorum cladem militum suorum internecione ultus, decennalia Romae egit exquisito luxu, nec erubuit de aliena triumphare victoria, et Persas captivos ostentare, apud quos patrem suum servitutem servire norat. Quare mordaci scurrarum cavillo, pater principis personatos inter captivos est quaesitus: quae cavillatio scurris morte horrenda stetit.

Sed Gallienus ut ingratus in Patrem, ita Odenatus gratissimus in Principem erat suum, qui nisi fessis Romanae Reip. viribus in Oriente sumsisset imperium, perditae res omnino fuissent. Is collecto

exercitu contra Persas profectus, Nisibin primum et Orientis pleraque, cum omni Mesopotamia, in potestatem recepit, Saporem ipsum acie victum fugere coegit, et ad Ctesiphontem usque progressus cepit thesauros, cepit etiam, quas thesauris chariores habent reges Parthici, concubinas Saporis, quas Herodi filio suo, paternae exceslu indulgentiae, tradidit: Captos Persarum Satrapas, insultandi gratia aut ostentandi sui, ad Gallienum misit, quasi ejus vices ageret, qui interim Archontem se ferebat Atheniis, aut carmina Romaevel orationes fundebat, parum memor, aliud in oratore quaeri, aliud ab Imperatore postulari. In hoc tamen laudandus, quod agnita Odenati virtute, participato imperio Augustum eum vocavit, et monetam victoriis ejus insignem cudi jussit. Facetissimum illud, quod in gemmarium vitreas gemmas pro veris vendentem, cum abripi eum quasi ad leonem curasset, caponem e cavea immisit, mirantibusque cunctis rem adeo ridiculam, per curionem edixit: Imposturam fecit, et passus est.

At Scythae populationibus agentes ferentes omnia, Caesarea Cappadociae cum 400 hominum millibus capta, dum in solum suum navigiis remeant, naufragiis plerique periere. Odenatus contra fortiter defenso-Oriente, non minus suo docuit exemplo communem virtutis exitum militaris.

Nam consobrini sui Maeonii insidiis peremptus est, una cum filio Herode, in quem Zenobia novercali erat animo, irato haud dubie Deo gentibus, quod Filii sui regnum jam tot annis vigens superbe aspernabantur. Sed Maeonio mox vicissim a militibus caeso, Zenobia uxor Odenati, quod parvuli essent filii ejus, Herennius et Timolaus, ipsa suscepit imperium, diuque rexit, non muliebriter, atque occiso a Palmyrenis Heracliano, quem Gallienus miserat, faemina tanto apud Orientales timori fuit, ut se non Arabes, non Saraceni, non Armenii commoverent; omniumque judicio virago melius, quam Princeps mulierosus imperio potiretur. Eodem fato, quo Odenatus in Syria, Posthumius in Germania functus est. Nam cum Galliam in pristinam securitatem revocasset, more illo, quo Galli semper rerum novarum sunt cupidi, quod flagitantibus Moguntiacorum direptiones abnuisset, Lolliano agente cum filio interimitur, vir quem Principis locum mereri Valerianus ipse censuerat. Sed, ut fit, Lolliano mox vicem reddidit Victorinus, Victoriae filius, quae matris castrorum et Augustae nomine affecta, similiter Posthumium et Victorinum, sicut Zenobia Odenatum excepit, cum ipsa fugiens tanti honoris onus, primum in Marium, deinde in Tetricum atque ejus filium contulisset imperia, quorum opera effectum, ne Germani similiter Gothis et Persis, Romanum pervaderent solum. Quibus si eadem, quae illis data facultas fuisset, periisset tunc omne Romani nominis imperium. Victorinum Trajano haud minoremvirtute, parem clementia Antonino, Nervae gravitate, severitate militari Pertinaci, in gubernando aerario Vespasiano, sola libido perdidit, et cupiditas mulierariae voluptatis. Qua cohibita in exordio, post biennii Imperium constupratis vi plerisque, ubi Attitiani cujusdam actuarii conjugem concupivit, facinusque ab ea viro patefactum est, accensis furtim militibus, per seditionem Agrippinae occiditur: Illico et filius, quem Victorina avia Caesarem appellabat. Suffectus est Marius, ferri quondam opifex, vix corpore validus, ac militaribus usque ad imperium gradibus evectus, qui carra venientia digito repulisse dicitur. Una die factus Imperator, altera visus imperare, tertia jugulatur gladio a servo, quem ipse fecerat. Ergo Victorina seu Victoria, legionibus grandi pecunia comprobantibus, Tetricum Imperatorem creat; qui familia nobili, praesidatu Aquitanos regebat: filioque ejus Tetrico Caesarea insignia impartiuntur.

Aureolus dudum Rhetias ac Pannonias tenens, excitus, uti mos est, socordia Gallieni, Romam novissime contendit. Eum Gallienus apud Pontem, cui ex eo Aureoli nomen est, fusum acie Mediolanum coegit, quam urbem dum machinationibus omnis generis oppugnat, ab suis interiit. Quippe Aureolus, ubi solvendi obsidii spem inanem vidit, ducum Gallieni Tribunorumque nomina, quasi destinata ab eo ad necem, astu composuit, literasque e muro, quam occultissime potuit, abjecit: quae forte a memoratis repertae, metum suspicionemque injecere mandati exitii; verum eas effluxisse incuria ministrorum. Qua causa, Martiani et Heracliani consilio, simulata proruptione hostium, nullis, uti re trepida ac repentina solet, tectum stipatoribus, tabernaculo educunt nocte intempesta; teloque trajicitur, cujusnam, per tenebras incertum. Ita autoris necisne errore, an quia bono publico acciderat, inulta caedes fuit; quanquam plures suo magis, quam Reip. studio ducebantur, potiorque flagitio tyrannidem amotam vocabat, damno saepe publico oppressos. Gallienus novem annos solus cum patre sexennium imperaverat, et a Claudio in caelestium est numerum relatus, vix exsequiis dignus judicio aliorum. Senatus, cui exercitum adire interdixerat, contumeliam ulturus, satellites propinquosque ejus per scalas Gemonias praeceps agendos decrevit, precante deos inferos vulgo, sedes impias uti Gallieno darent. Verum in Christianos mitissimus fuit, et persecutionem gravissimam, patre Valeriano adhuc imperante exortam, compescuit. Qua pace subnixi sancti, facilius omnia orbis mala perferebant, et plurimi contagiosa lue conflictantes, quos suit deserebant, Christianorum refovebantur opera. Lapsi quoque superioribus certaminibus, cum supplices veniam peterent, redibant ad Ecclesiae gremium, Novatianorum inclementia explosa.

De haereticis tamen, quomodo recipiendi essent, variabant sententiis Episcopi. Cyprianus rebaptizandos putabat, Lucius, Cornelius, Sixtus, Romani Episcopi non putabant. Dionysius Alexandrinus recte, semel in Ecclesia baptizatis sufficere baptisinum, quem susceperant: sed baptizatos ab haereticis, quibus integra Trinitatis fides deesset, vero baptismo non privandos.

Idem mille annorum delicias, ex Apocalypsi Johannis a quibusdam confictas, prudenter et moderate refutavit. Gentes, quae his temporibus Romanum occupabant solum, ea occasione sidem quoque Christianam addidicere. Ita ex ipsis imperii ethnici cladibus Christi regnum augebatur.

FLAVIUS CLAUDIUS ET QUINTILIUS FRATER.

est apud Byzantios, apud Thessalonicenses, et ubique tamen victi sunt Gothi, captae diversarum gentium nobiles faeminae, impletae servis militibusque peregrinis Romanae provinciae. Cum se reliqua multitudo in Haemum montem contulisset, illic ita fame ac pestilentia laborarunt, ut jam Claudius dedignaretur cos vincere. Versi autem in praedam Romani, ad duo millia a fugientibus interempti sunt: sed accepta clades virtute Principis antiquata, et Scytharum L millia traduntur occisa.

Sub haec Zenobia, majora appetens, ducem Sabdam in Aegyptum mittit, quam Timogenes in ejus potestatem se redacturum promiserat. Palmyreni LXXX millia in aciem produxere, quorum multitudine superati Aegyptii, praesidium receperunt. Sed illud Probus, Probatum vocat Pollio, Praefectus maris ejecit, coactisque Aegyptiorum et Afrorum copiis, indefessa pugnandi continuatione Palmyrenos vicit, ac paulo post ipse, Timogenis interceptus insidiis, sibi ipsi manus attulit. Scythae interim vagi Cretam Cyprumque vastare tentarunt, sed ubique morbo exercitu laborante, confestim occubuere, quo paulo post etiam Claudius intra biennium imperii Syrmii periit, devoto pro Republica, ut putabat, capite. Quae res sic erat cunctis grata, ut non Divi vocabulum modo, jam pessimo cuique per vim aut adulationem datum, sed ex auro statuam, prope ipsum Jovis simulacrum, atque in curia imaginem auream proceres ei sacraverint.

Successit Quintillus frater Claudii, vir multae moderationis, et civilitatis, aequandus fratri vel praeponendus, dignusque imperio, etiamsi frater Claudii Principis non fuisset. Ob brevitatern temporis nihil dignum imperio gerere potuit. Nam septima decima die, quod se gravem et serium contra milites ostenderat, ac verum principem pollicebatur, eo genere quo Galba, quo Pertinax, Aquileiae interemptus est, aut metu Aureliani incisis a medico venis, sponte exitum sumsit.

Eo tempore Paulus Samosatenus, Antiochiae Episcopus, homo arrogans et factiosus, negare ausus exstitisse DEI Filium, propriamve hypostasin habuisse, antequam ex virgine nasceretur, Episcoporum Orientalium Synodo damnatus est: substituto in ejus locum Domno Demetriani Episcopi filio.

VALERIUS AURELIANUS.

apud Placentiam accepit cladem, ut Romanum pene solveretur imperium, paventibus Romae cunctis, ne eadem, quae sub Gallieno fuerant, provenirent. Nec immerito quidem passi aliquid sinistri sunt, quod jam adulando dicebant, tantam Principis esse virtutem, ut non opus esset Deos consuli. Implorata autem divina ope, monstris quibusdam speciebusque impliciti Barbari, Romani ter victores facti sunt, juxta Placentiam, apud flumen Metaurum, postremo Ticinensibus in campis. Finito hoc bello, Aurelianus irarum plenus Romam petit, vindictae cupidus, quam seditionum asperitas suggerebat, quarum autoribus interemtis, in nonnullos senatores cruentius saeviit, cum his leve quiddam, et quod contemni a mitiore Principe potuisset, vel unus, vel levis, vel vilis testis objiceret. Muros urbis Romae laxiores firmioresque effecit propter Barbaros, ut L prope millia ambitus tenerent, pomoerio nihil addidit, quoad aliqua parte agri Barbarici Rempubl. locupletaret. Tunc contra Palmyrenos, id est, contra Zenobiam, quae Orientis et Aegypti tenebat imperium, iter flexit. Multa in itinere ac magna praelia fecit cum Barbaris, in Thracia, Illyrico, Bithynia. Cum Thyanam occlusam reperisset, iratus, affirmavit, canem se in oppido non relicturum. Proditam tamen ab Heraclammone urbem everti prohibuit, canes solos occidi jussit, ut votum impleret, et proditorem patriae, negans fidem cuiquam servari ab eo posse, qui patriae suae non pepercisset. Recepta Thyana, Antiochiam, Proposita omnibus impunitate, brevi apud Daphnen certamine obtinuit. Pugnatum est posthaec de summa rerum contra Zenobiam et Zabdam ejus Socium, apud Emissam, magno certamine. Cumque Aureliani equites jam fatigati terga darent, hortante quadam divina forma, per pedites restituti sunt. Fugata Zenobia Emissam victor Aurelianus intravit.

Palmyram deinde pergens, a latronibus Syris, male accipitur, et in obsidione usque ad ictum sagittae periclitatur. Sed cum auxilia Persarum interciperet, Saracenos Armeniosque corrumperet, Aegyptios per Aurelium Probum vinceret, tandem post multa mulierem potentissimam, novae instar Semiramidis praeliantem, vicit, retractamque ex fuga, quam ad Persas Camelis, quos vocant Dromadas instituerat, ad triumphum servavit, Longinum Philosophum, et belli autores praecipuos interemit. Factusque victoria, ut fit, insolentior, primus apud Romanos Diadema capiti innexuit, gemmisque et aurata omni veste, quod adhuc fere incognitum Romanis moribus videbatur, usus est.

Pacato Oriente, in Europam rediit victor, atque illus Garporum copias afflixit, interim Palmyreni, occilis praesidiariis, traditoque Achilleo, parenti Zenobiae, imperio non mediocriter rebellarunt. Verum ideo Aurelianus, ut erat paratus, ex Europa revertit, atque urbem, quia ita merebatur, excidit, immaniter usus victoria, nec sexui nec aetati ulli impertitus misericordiam. Dumdeinde vagantes per Europam hostes contundit, Firmus quidam Aegyptum, sine insignibus imperii, quasi ut esset civitas libera, sibi vindicat. Nec illic defuit felicitas solita. Nam Aegyptum statim recepit. Atque ut erat ferox animi, cogitatione multis vehementer irascens, quod adhuc Tetricus Gallias obtineret, Occidentem petiit: atque ipso Tetrico exercitum suum prodente, quod ejus scelera ferre non posset, deditas sibi legiones partim prostravit, partim in fidem recepit. Princeps igitur totius orbis Aurelianus, pacatis Oriente et Occidente, de Zenobia et Tetrico speciosissimum Romanis triumphum exhibuit.

Tetricus Corrector Lucaniae postea fuit, filius ejus in senatu permansit. Zenobia posteros Romae diu durantes reliquit, mulier venusta, casta, dentibus margaritarum candore praeditis.

Aureliano imperante, etiam Monetarii in urbe rebellarunt, vitiatis pecuniis, quum poenae metu bellum facerent usque eo grave, uti per Coelium montem congressi, septem fere millia armatorum confecerint. Eos Aurelianus victos ultima crudelitate compescuit, plurimos nobiles capite damnavit, saevus et sanguinarius, ac necessarius magis in quibusdam, quam in ullo amabilis Imperator. Provinciam Daciam retineri posse desperans, omisit, abductosque Romanos ex urbibus et agris Daciae, in media Moesia collocavit. Annonam urbis auxit, habuitque in animo vinum gratuitum dare, cum diceret, populo Romano saturo nihil quidquam esse laetius.

Delevit fiscales et quadruplatorum calumnias, consumptis igni tabulis, monumentisque hujusmodi negotiorum, decretaque ad Atheniensium morem injuriarum abolitione. Fures provinciales, repetundarum ac peculatus reos, ultra militarem modum est persecutus, ut eos ingentibus suppliciis cruciatibusque puniret. In templo Solis multum auri gemmarumque constituit. Incitatus adversum Christianos, dum subscribere cruento edicto parat, enervatis subitobrachiorum commissuris repressus est, patefactumque coelesti indicio, nihil facultatis esse Principibus mundi, contra Ecclesias Christi, nisi quantum Deus permittat.

Tandem indicto Persis bello, Cum iter faceret inter heracleam et Byzantium, malitia notarii sui et manu Mucaporis interemptus est, filioque aut filiae sororis, et aliis multis, quos levi aut nulla de causa occiderat, poenas exsolvit, anno imperii sexto.

Mnesteus enim notarius, minas ejus timens, praedae delictique conscientia, ad quosdam militares, amicos ipsius, nomina pertulit annotata, falso manum Principis imitatus, tanquam Aurelianus ipsos pararet occidere; Illique eo metu accensi facinus patravere. Re prodita, templum occiso delatum, Mnesteus bestiis objectus est. Aureliano imperante, Dionysius et Felix romani, Firmilianus Cappadociae, Gregorius Thaumaturgus Ponti Episcopi viguerunt. Plotinus senex Philosophus decessit, ejusque discipulus Porphyrius e Christiano, hostis Christianorum, maledicis eos laceravit scriptis, reprehensoresque suos reprehendens, a Methodio Tyri Episcopo, et ab Eusebio, postmodum Caesariensi et aliis, digna suis conviciis responsa tulit.

et tunicis iisdem est usus, quibus privatus. Cornelium Tacitum, scriptorem historiae Augustae, quod parentem suum cundem diceret, in omnibus bibliothecis collocari jussit. Holosericam vestem viris omnibus interdixit. Ipse vitae parcissimae, ut sextarium vini tota die nunquam potaret, pranderetque uno gallinaceo et ovis, in senectute validior minutulas literas legit ad stuporem, nec unquam noctem intermisit, qua non aliquid vel scriberet vel legeret. Uxorem gemmis uti non est passus. Tamen constat moderatissimum Principem militari improbitate eorum, qui cognatum ejus quendam occiderant, et vindictam metuebant, oppressum, mente atque animo defecisse.

AURELIUS PROBUS.

Saturnine Auguste, Dii te servent. Saturninus flens, omnia sibi ante bene gesta semel affectato honore perire, cum animaretur ab induentibus eipurpuram, Nescitis, inquit, quid mali sit imperare: Gladii et tela nostris cervicibus impendent: imminent hastae undique, undique spicula: Ipsi custodes timentur, ipsi comites formidantur: non cibus pro voluptate, non iter pro autoritate, non bella pro judicio, non arma pro studio. Nam quod Imperatorem me cupitis, in necessitatem mortis me trahitis. Sed habeo solatium mortis, solus perire non potero. Ergo Probus et clementes ad eum literas saepe misit, et veniam est pollicitus. Sed cum milites Probo fidem non haberent, variis praeliorum generibus victus Saturninus, et in castro quodam obsessus, ab iis, quos Probus miserat, invito Probo, periit. Alter motus e Gallis exstitit, avida semsper gente vel faciendi Principis vel imperii. Cum enim Lugdunenses graviter contusi ab Aureliano, Probum pertimescerent, Proculum Albingaunum ex Alpibus maritimis, divitem et armatam semper agentem vitam, duoque servorum millia habentem, salutant Augustum, qui alemannos Gallia amovit. Sed Probus eum fugatum ad Francos, prodentibus ipsis Francis, quibus familiare ait fuisse Vopiscus, ridendo fidem frangere, vicit et interemit.

Tertium motum excitavit Bonosus, origine Britannus, Galla tamen matre, dux limitis Rhetici, potator validior quam bellator, carus quondam Aureliano ob inebriandos per eum legatos, arcanaque ab his per vinum cognoscenda, de quo solitus est dicere: Non ut vivat, natus est, sed ut bibat. Hic cum quodam tempore in Rheno Romanas luxurias Germani incendissent, timore ne poenas daret, sumsit imperium: idque diutius tenuit, quam merebatur. Nam longo gravique certamine a Probo superatus, laqueo vitam finivit, dictusque per jocum amphora pendens. Uxorem habuit nobilem gentis Gothicae, foeminam singularis exempli, quam Probus in honore habuit, salariumque ei usque ad mortem praestitit. Receptis ita pacatisque omnibus, dixisse fertur, brevit milites frustra fore: quae vox exitii ei causa fuit. Nam quia nunquam militem otiari sinebat, dicens nefas esse, eum gratuitam comedere annonam; ac proinde militari manu Galliam, Pannoniasque et Moesorum colles Vinetis repleverat; irritati magis exercitus, cum ad siccandam lacunis ac fossa urbem, Probo patriam, adigerentur, quae palustri solo hyemalibus aquis corrumpebatur, paulo cis sextum imperii annum eum trucidant apud Sirmium, in ferratam turrim frustra confugientem. Et quantum facinus fecissent, sepulcri titulo ipsi testati sunt, qui hic fuit: Hic Probus Imperator et vere probus situs est, Victor omnium gentium barbararum, Victor etiam Tyrannorum. Sic patuit, quam difficile sit, apud milites vel probum vitam tueri.

Abhinc militaris potentia revaluit, ac senatui imperium creandique jus Principis ereptum, incertum, an ipso cupiente per desidiam, an metu, seu dissensionum odio. Quippe abolito Gallieni edicto, refici senatoribus militia potuit, concedentibus modeste legionibus, Tacito regnante: neque Florianus temere invasisset, aut judicio manipularium cuiquam, bono licet, imperium esset datum, amplissimo ordine in castris degente. Verum dum oblectantur otio, simulque divitiis pavent, et earum usum affluentiamque aeternitate majus putant, munivere militaribus, ac pene barbaris viam, in se ac posteros dominandi. Secundo Probi anno Manes, magister falsitatis novae, Paracletum se fingens, et duodecim discipulos insaniae propagandae emittens, innotuit. Multos errores, ut de duobus principiis, de phantasmate carnis humanae in Christo, de corporis humani origine mala, et his similes in unum confertos, de Perside in reliquum orbem sparsit; impiumque de se Manichaeorum nomen fudit. In Persia tandem, ob

deceptum vanis promissionibus regem, excoriatus periit, refutatus ab Archelao, Episcopo Mesopotamiae. At Christi Ecclesia passim in immensum se dffundebat, praefecturas etiam provincialium, et honores militares consequentibus Christianis, ut Dorotheo, Gorgonio, et similibus, narrante Eusebio, qui vixit his temporibus, Nec sufficiebant amplius priscarum domorum spacia conventibus agendis, sed laxiora aedificia e fundamentis struebantur, succrescente interim cum rebus secundis ambitione et discordia, fictaque specie sanctitatis, quae multorum fastum et malitiam obtegebat.

M. AUR ELIUS CARUS. NUMERIANUS et CARINUS.

Numerianus cum Olympio Nemesiano et Aurelio Apollinare Poetis de palma contendit editisque suis carminibnus, eos veluti radio Solis obtexit, referente Fl. Vopisco, scriptore horum temporum.

VALERIUS DIOCLETIANUS, AURELIUS et MAXIMIANUS.

Interim Diocletiano Alexandriam profecto, provincia credita Maximino Caesari, ut relictis finibus, in Mesopotamiam progrederetur, ad arcendos Persarum impetus, a quibus primo graviter vexatus, cum Diocletiano occurreret, ab irato indigne exceptus est, atque ut erat purpuratus, ante vehiculum ejus ad aliquot millia passuum cucurrisse traditur. SEd reparato confestim e veteranis ac tyronibus exercitu, per Armeniam in hostes contendit: quae ferme sola seu facilior vincendi Parthos via est. Ibi Narseum Persarum Regem in ditionem subegit: simul liberos conjugesque, et aulam regiam: adeo Victor, ut ni Valerius, cujus nutu omnia gerebantur, abnuisset, Romani fasces in provinciam essent novam lati. Pars tamen utilior terrarum, et quinque ultra Tigrim regiones Romanis acquisitae, quae dum acrius deinde reposcerentur, gravia admodum perniciosaque bella pepererunt.

At in Aegypto Achilleus faciliore negotio pulsus, poenas luit, nudata muris Alexandria, Coptos et Ptolemais excisae, tota Aegyptus gravibus proscriptionibus caedibusque foedata, Per Africam gestae res pari modo: solique Corausio remissum Britanniae Imperium, postquam jussis ac munimento incolarum, contra gentes bellicosas, oportunior habitus. Quem sane sexennio post, quidam Allectus nomine, dolo circumvenit. Qui cum ejus permissu summae rei praeesset, flagitiorum, et ob ea mortis formidine, per scelus imperium extorserat: quo usum brevi, Constantius praemisso Asclepiodoro, cum parte classis et legionum delevit.

Caesi interea et Marcomanni, Carporumque natio translata omnis in Romanum solum; cujus fere pars jam tum traducta ab Aureliano erat.

Neque minori studio, pacis officia vincta aequis legibus, remotumque pestilens frumentariorum genus, qui ad explorandos in provinciis motus instituti, compositis nefarie criminationibus, injectoque passim metu, praecipue remotissimo cuique, cuncta foede diripiebant. Simul annona urbis, ac stipendiariorum salus anxie solliciteque habita; honestorumque provectu, et econtra suppliciis flagitiosi cujusque, virtutum studia aucta, novis moenibus ornatae urbes, Roma, Carthago, Mediolanum, Nicomedia. Neque tamen cum haec agerent Imperatores, extra vitia fuerunt. Quippe Diocletianus ex auro primus vestem quaesivit, serici ac purpurae, gemmarumque vim plantis subdidit, affluentis tumidique animi indicia. Levia tamen prae caeteris. Nam renovata Caligulae Domitianique impietate, Dominum se palam dici passus est, et adorari appellarique ut Deum, documentumque praebuit, humillimos quosque, ubi alta accesserunt, superbia atque ambitione immodicos esse, dum animus potentiae expers, tanquam inedia refecti, insatiabilis est.

Herculius libidine tanta agebatur, ut ne ab obsidum corporibus quidem animi labem comprimeret, propalam ferus et incivilis ingenii, asperitatem suam etiam vultus horrore significans. Hic naturae suae indulgens, Diocletiano in omnibus est austerioribus obsecutus, cui parum honesta in amicos fides erat, discordiarum metu, quas enunciationibus agitari suspicabatur. Hinc etiam quasi truncatae vires urbis, imminuto praetoriarum cohortium, atque in armis vulgi numero. Triumphum egerunt Romae inclytum ex numerosis gentibus, quas devicerant, pompa ferculorum illustri, qua Narsei conjuges sororesque et liberi ante currum ducti sunt. Erat et a Constantio Caesare pugnatum in Galliis, circa Lingones, die una adversam erat et secundam fortunam expertus. Nam cum repente Barbaris ingruentibus, intra civitatem esset coactus, ram praecipiti necessitate, ut clausis portis in murum funibus tolleretur, vix quinque horis mediis adventante exercitu, LX fere millia Alemannorum cecidit. Sic omnia imperio

prospere provenerunt, usque ad annum Diocletiani XIX, Christi CCCVI, quo elatiores jam victoriis, sumptisque Deorum suorum cognomentis terribiles, Diocletianus et Maximianus, Christum atrociter oppugnare coeperunt. Saevitum antea in milites fuerat, exautoratis qui immolare idolis nollent, multis etiam occisis. Qua tentatione praeludebatur quidem ad truculentiores conatus; Sed vulgus Christianorum aspernatum preces et vota, quibus tristiora praeverteret apud Deum, securitate sua multo graviora promeruit,. ingenti cessura gloriae iis, qui serio diligerent Deum.

Igitur propositis publice edictis, vetiti esse Christiani, imperatum, ut Ecclesias diruant praesides, codices sacros ignibus aboleant, honoribus fungentes Christianos ad privatum redigant statum, privatos in servitutem. Mox ut ferae a morsibus saeviores Augusti, Ecclesiarum praesides ad negandum Christianismum compelli, nolentes abnegare occidi jubent. Tandem in omnes fine discrimine cruentum stringunt ferrum. Repertus Nicomediae est vir illustris, qui praesentibus in urbe Jovio et Galerio, auderet sanguinarium edictum concerpere, atque ob id animandis reliquis subire supplicium. Eum secuti de familia Principum, gestis honoribus clari, Petrus, Dorotheus, Gorgonius, Anthimus, et alii multi, velut duces et primitiae caedendorum Christi gregum, quorum aliqui vivi, aliqui jam mortui in mare praecipitati sunt. Narrat Eusebius, visas sibi tunc Tyri feras abstinentes a Christianis, in quos incitabantur, et cum furore irruentes in illos, qui circumstabant, crudeli spectaculo saturaturi oculos. Nec tamen ullum crudelitatis genus est, quod piae et devotae Christo animae, illis temporibus non pertulerint. Quidam crucibus suffixi, quidam cremati vivi, alii lentis ignibus assati, nonnulli inflexis arborum ramis discerpti: fame necati quidam. plures gladiis, plurimi a bestiis laniati, cutis detracta aliquibus; alii flagris ferreis per singulas partes corporis caesi ad mortem; quidam post tormenta reducti in carceres, ut lentitudine tormentorum deficerent. Mulieres uno pede suspensae nudae, adustae quibusdam mammae; nulli sexui, nulli aetati, nulli honori venia data. Philoromus procurator Caesaris Alexandriae, Phileas Thmuitarum Episcopus, plurimique passim alii illustres supplicio affecti. Non pauciores tamen vel arte effugiebant confessiones et tormenta, vel pecuniis redimebant, vel hanc miseram vitam Christo Domino praeponebant. Nomen aeternum de iis meretur Romanus, Caesariensis Diaconus et Exorcista, qui conspicatus Antiochiae multos ad idola transgredi, magna eos voce increpavit, et redire ad Christum compulit. Cui ob id lingua exsecta, diu tortus, tandem constantem animam Christo reddidit, laborum praemia percepturam.

Itaque Diocletiano et Maximiano non potuit durare imperium, quo eum oppugnabant, a quo illud acceperant. Altero statim persecutionis anno invasus foedo morbo Diocletianus, ac mente motus, ut ad se rediit, intestinas clades dixit, et fragorem impendere status Romani, novoque prorsus et inaudito exemplo, curam abjecit Reipublicae, adhuc valentior celebrato regni anno vicesimo: Auctorque Herculio fuit, ut pariter in privatam vitam concederet, et stationem tuendae Reipubl. viridioribus, junioribusque mandaret. Cui aegre collega obtemperavit. Tamen uterque una die privato habitu imperii insigne mutavit, Nicomediae Diocletianus, Herculius Mediolani. Ille Salonas in patriam, hic migravit in Lucaniam: Constantius et Galerius Augusti creati.

FL. CONSTANTIUS CHLORUS, ET GALERIUS MAXIMINUS.

Germaniam, Constantius; Illyricum, Asiam, Orientem, Galerius obtineret, sumptis duobus Caesaribus. Constantius tamen contentus dignitate Augusti, Italiae atque Africae administrandae sollicitudinem recusavit, vir egregius, et praestantissimae civilitatis, divinis provincialium, ac privatorum studiis, fisci commoda non admodum affectans, ducensque melius, publicas opes a privatis haberi, quam intra unum claustrum reservari. Quare Diocletiano aliquando exprobrante ei paupertatem, facile in unum contraxit sparsas divitias, et cum ostendisset tantum legatis, statim possessoribus reddidit. Cultus valde modici, non amabilis modo subditis, verum etiam venerabilis, praecipue quod Diocletiani suspectam calliditatem et Maximiani temeritatem sanguinariam imperio ejus evaserant. Galerius pulcher corpore, eximius et felix bellator, ortus Dacia Ripensi, parentibus agrariis, pastor armentorum, unde ei cognomen Armentarius fuit. Is insolenter affirmare ausus est, matrem suam more Olympiadis compressam a Dracone semet concepisse. Moribus certe odioque in Christianos Draco fuit, nec indignus eo, quo se natum parente fatebatur. Latiorem in Christianos, quam praedecessorum quisquam, persecutionem movit, quam plerique fuga antevertere conati, in eremos et avia se recepere. Apphianus, apud Pagas Lyciae nobili loco natus, Urbanum Palaestinae Praesidem, ab idolorum cultu dehortari ausus, crudelem mortem subiit, adjecto oleo luminis instar ustus: tandem in mare abjectus miraculum praebuit. Confestim enim regurgitans mare, concussa etiam validissimis procellis continente, exanimum corpus littori reddidit. Ejus frater Aedesius, simili de causa, apud Alexandriam cundem exitum habuit. Nec Urbanus, plurimis occisis Christianorum, effugit ultricem Dei manum, capitis damnatus a Maximino, cujus impiis jussionibus subservierat.

At Firmilianus Urbano deterior, in ipsa cadavera saeviit, sepeliri prohibens Christianos, detestantibus etiam profanis gentibus inimicum naturae scelus, nec sustinentibus dirum oculis spectaculum, cum carnivorae aves et bestiae, humana membra oribus circumferrent, ipsique lapides et columnae aedificiorum prodigiosas de se lacrymas funderent. Tandem Deus ipse prohibuit novo miraculo immanenefas. Bestiae enim cadavera Pamphili et duodecim aliorum, quatriduo relicta in plateis, attingere non ausae, audaciam praebuere amicis, ut sepulcris inferrent illaesa. Firmilianus mox suo gladio, quem in pios strinxerat, impie periit.

Ita grassante per Palaestinam, Aegyptum, Syriam, Mesopotamiam, Pontum, Cappadociam, Bithyniam, omnesque Maximino subditas terras Dracone, urbs quaedam Phrygiae, cum incolis omnibus et magistratibus, fidem Christi constanter confessa, injectis a Tyranno facibus conflagravit. Praesides provinciarum, quasi propositis praemiis nequitiae, certabant inter se, ut novorum acerbitate suppliciorum se invicem superarent. Sed major erat Dei virtus in sanctis, quam ut deleri ulla Satanae arte aut virulentia possent.

Octavo enim anno, lassatis judicum oculis, fessisque carnificum manibus, cum certatim gloriosa in certamina rueretur, multoque avidius a multis martyria, quam postea Episcopatus quaererentur, metuentes solitudinem urbium tyranni, contenti fuerunt oculum effodere, et crus alterum suffringere confessoribus, et metalla iis imponere eruenda.

Inter illustriores Ecclesiarum praepositos martyrio sunt coronati Anthimus Nicomediae, Tyrannio Tyri, Petrus Alexandriae, Silvanus Emisae, Silvanus Gazae Episcopi. Lucianus Antiochiae, Zenobion Sidonis, Pamphilius Caesareae presbyteri; Deinde in aliis orbis partibus innumeri, ut vere scribat Sulpitius Severus: Nullis unquam magis bellis mundus exhaustus est, neque majore unquam

triumpho vicimus, quam cum decem annorum stragibus vinci non potuimus.

Constantius sane detestatus collegae saevitiam, per provincias sibi subjectas pacem indulsit Christianis, solumque biennium illud Diocletiani et Maximiani illis fuit infestum. Sed breve Constantio, post abdicationem Diocletiani, imperium contigit, quo laudabiliter functus, praeter alia, hoc integritatis edidit specimen. Simulata enim conspiratione cum collega, Christiano aula pellit, ut sinceros, quos cognovisset revocet. Nam remanentes apud se, tanquam Deo suo infidos, ac multo minus sibi fidem servaturos, abjecit, contra Dei amorem praeponentes Principi, magno in honore habuit. Dum haec fiunt, Galerius accessisse administrationi suae Italiam sentiens, Caesares duos creavit, Severum per Italiam, Maximinum sororis filium per Orientem, ambos Illyricos. Constantinum, Constantii ex Helena filium, religionis specie ad vicem obsidis tenebat; cujus a puero ingentem animum veritus, ad pericula eum modo cum barbaro hoste, modo cum Leone subeunda hortatur, elapsumque semper interficere cogitabat. Atille arrepta fuga, cum ad frustrandos insequentes, publica jumenta, quaqua iter egerat, interficeret, in Britanniam pervenit, ibidemque Constantium patrem, vitae ultima agentem, reperit. Quo non sine luce Christi placide mortuo, et a Romanis in Deos relato, cunctis, qui aderant, annitentibus, praesertim Eroco Alemannorum rege, imprium cepit.

Romae interea praetoriani, corrupti a Maxentio, excitato tumultu, Maxentium Herculei filium, qui haud procul urbe in villa publica morabatur, Augustum nuncupant. Quo nuntio Maximianus Herculeus ad spem erectus resumendi fastigii, quod invitus amiserat, Romam advolat e Lucania, Diocletianumque etiam per literas adhortatur, ut depositam recipiat potestatem. Quas ille irritas habuit, imperium tanquam pestem detestans, dicensque: Utinam Salonae possitis visere olera, nostris manibus instituta, profecto nunquam istud tentandum judicaretis.

Sed adversum motum praetorianorum atque Maxentii, Severus Caesar Romam missus a Galerio, cum exercitu venit, obsidensque urbem, militum suorum scelere est desertus, auctae Maxentio opes, confirmatumque imperium. Severus Ravennae se moenibus defendens, dolo Maximiani evocatur, et Romae apud tres Tabernas interficitur. Maximianus posthaec in concione filium Maxentium denudare conatus, quem indignum judicabat, ut erat, imperio, seditionem et convitia militum tulit.

Inde ad Gallias profectus est, dolo composito, tanquam a filio esset expulsus, ut Constantino genero, cui Faustam filiam dederat, jungeretur; moliens tamen Constantinum, reperta occasione, interficere, qui in Galliis, et militum et provincialium, ingenti jam favore regnabat, caesis Francis atque Alemannis, captisque eorum regibus. Detectis igitur insidiis per Faustam Maximiani filiam, quae dolum viro enunciaverat, profugit Massiliam Herculeus. Ibi oppressus (ex ea etenim navigare ad filium praeparabat) poenas impietatis justissimo exitu, fractis laqueo cervicibus luit: vir ad omnem asperitatem saevitiamque proclivus, infidus, incommodus, civilitatis penitus expers, nulli nunquam carus, cui Eutropia Syra Maxentium filium muliebri arte supposuerat.

Per hoc tempus Licinius, a Galerio Imperator est factus, Dacia oriundus, notus ei antiqua consuetudine, et in bello, quod adversus Narseum gesserat, strenuis laboribus et officiis acceptus. Sed mors Galerii statim secuta est, cum Caesaris potentiam tredecim annos gessisset, naturae officiis instructus nisi ea insulsitate maculasset et atrocitate morum. Quare compertum est (inquit Aurelius) Eruditionem, elegantiam, comitatem praesertim, Principibus necessarias esse, cum

sine his naturae bona, quasi incompta atque etiam horrida, despectui sint: Contraque Persarum regi Cyro aeternam gloriam paraverint; addiderim ego, omnibus quotquot ante Galerium fuere, bonis Principibus Romanorum.

Galerius, relicto ad munimentum Illyrici ac Thraciae Licinio, Romam conrendit, oppressurus Maxentium. Ibi cum obsidione distineretur, militibus praemiorum illecebris a Maxentio attentatis, metu ne desereretur, Italia decessit: pauloque post vulnere pestilenti consumptis genitalibus, et verminante toto corpore, defecit. Ubi monitus a Medicis, quorum multos impatientia dolorum occiderat, incurabile esse malum, quo propter Christianorum supplicia torqueretur, retractavit edicta, reddidit Christianis libertatem, suamque corum precibus salutem commendavit. Sed sera hominis impii, et cruciatibus extorta poenitentia, nihil ei profuit.

Hac aetas non martyres solum, sed et historicos et philosophos fudit. Nam Aelius Spartianus, Julius Capitolinus, Aelius Lampridius, Vulcatius Gallicanus, Trebellius Pollio, Flavius Vopiscus, e quibus pleraque Caesarum descripsimus, historias suas Diocletiano et Constantio Augustis inscripsere. Arnobius e Philosophis Christianus, egregie fidem tutatus, parem discipulum Lactantium tulit.

FL. VALERIUS, CONSTANTINUS MAGNUS, et LICINIUS.

quia undique profliget Christianismum. Sed ut est vindex oportunus nominis sui Deus, extemplo eluxit mendacium, ingruunt subito morbi inusitati et pestilentes, exstinguuntur oculorum lumina mortalibus, tenebras luci praeponentibus, non cadunt ex more imbres, siccitate aduruntur sata, sames affligit provincias, una tritici mensura MMD drachmis, id est, CCC IMperialibus nostris vaenit, mediae sortis homines fame, contagiis absumuntur ditiores. Deserta a suis, abjectaque per vias cadavera hostium suorum sepeliunt Christiani, bonusque audit Deus ille, quem adeo boni colunt. Armenii libertatem exercendi Christianismi armis vindicant, clade afficiunt Maximinum.

His tandem gradibus ad deturbandum imperio mundi Satanam proceditur. Etenim Constantinus vir ingens, caeterisque, ut ait Aurelius, promptus virtutibus, eruditione usque ad astra votis omnium subvectus: ubi vastari urbem atque Italiam comperit, pulsosque seu interemptos Imperatores duos, Severum et Galerium, composita pace per Gallias, et Licinio sibi per nuptias sororis devincto, quinto imperii anno Maxentium petit, Romae adversus nobiles exitiis omnibus saevientem. Interim Diocletianus morte, per formidinem, voluntaria consumitur. Quippe cum a Constantino atque Licinio vocatus ad festa nuptiarum, per senectam, quo minus interesse valeret, se excusavisset, res scriptis minacibus acceptis, quibus increpabatur Maxentio favisse, et Maximino favere, suspectans necem dedecorosam, venenum dicitur hausisse: fulmen eum semper formidasse, palatiumque ejus, igni coelesti deflagrasse, Constantinus ipse ad sanctos Oratione testatur.

Maxentius pavidus et imbellis, atque in desidiam foede pronus, usque eo, ut flagrante per Italiam bello, fusisque apud Veronam suis, nihilo segnius solita curaret, neque patris exitio moveretur. Tandem ab urbe in saxa rubra, millia ferme novem, aegerrime progreditur. Inde dum, caesa a Constantino acie, fugiens semet Romam recipit, et in pontem navigiis compositum ab latere ingredi festinat, lapsu equi in profundum demersus est, voratumque limo, pondere thoracis, corpus vix repertum. Eodem exitio satellites et stipatores ejus absorpti, renovatumque in novo Pharaone prisci illius supplicium, tyrannidis ejus anno sexto. Maxentius CLXXM peditum, octodecim equitum duxerat, Constantinus vix dimidium. Hujus nece (verbis loquor Aurelii) incredibile quantum laetitia gaudioque senatus ac plebes exultaverint: quos in tantum afflictaverat, uti praetorianis caedem vulgi quondam annuerit, primusque instituto pessimo, Numinum specie, Patres, Oratoresque pecuniam conferre prodigenti sibi cogeret. Quorum odio praetoriae legiones, ac subsidia factionibus aptiora, quam urbi Romanae, sublata penitus simul arma atque usus indumenti militaris. Adhaec cuncta opera, quae magnifice construxerat, urbis fanum atque Basilicam, Flavii meritis patres sacravere. A quo etiam post Circus maximus excultus mirifice, atque ad lavandum institutum opus, caeteris (thermis puta Diocletianis) haud multo dispar, Statuae locis quam celeberrimis, quarum plures ex auro aut argenteae. Inter eas praecipuam, ait Eusebius, crucis aureae trophaeo insignitam, inscripto basi hoc titulo: Hoc salutari signo, vero fortitudinis indicio, nostram civitatem tyranni jugo liberavi, et S. P. Q. R. in libertatem vindicans, pristinae amplitudini et splendori restitui.

Addit enim oranti, et de eventu praelii sollicito Constantino, oblatum in coelo crucis ostentum, tempore meridiano lucidissimum, inscriptum literis, In hoc vinces. Territo exercitu defixoque in cogitationes profundas Caesari, apparuisse sequenti nocte Christum, mandantem Constantino, ut ea, quam conspexerat,

figura pro signo in hostem uteretur. Itaque debellato per Christum crucifixum Maxentio, statim Constantinus, et Licinius, pacem promulgant Christianis; C. Valerius Maximinus per Orientem jam sibi metuens, oppresso scelerum socio, vexandos quidem ulterius Christianos negat, conventus tamen nondum indulget.

Sed eum Licinius mox redegit in ordinem, nova molientem, sibique soli primas potestatis partes asserentem. Etenim victum et desertum a militibus, Illyrico primum, mox Thracia expulit, atque in Ciliciam refugum Tharsoque inclusum urbe, cum jam Christianis sero satis libertatem agendi conventus redderet, et suasores interficeret belli, obsidione ursit. Ibi vicinum ab Licinio exitium fatalis mors praevenit, post triennii Augustum imperium, deletisque tyrannis cessavit decennalis persecutio, pax aurea refulsit Ecclesiis Dei. Maximinus tam foedo morbo consumptus est, ut corpus ejus adhuc spirans, luminibusque orbatum, veluti sepulcrum animae in eo alte defossae haberetur, teste Eusebio, invocataque crebro morte, cum execratione vitae praecedentis tandem deficeret. Ita exstinctis quinque tyrannis Ecclesiae infestissimis, Diocletiano, Maximiano, Galerio, Maximino, Maxentio, C. Valerio Maximino: similiter Severo Galerii socio, et Alexandro Africae tyranno, denique etiam Licinio, cum transversum egisset eum Satanas, et collegis ab ipso dictis Valente Martinianoque, solus Constantinus orbis terrarum cepit imperium, perque eum Christus crucifixus omnium Dominus gentium propalam agnitus et celebratus est, dimoto a regnis mundi et in abyssum religato Dracone decicorne illo et septicipite, qui de septem Romae montibus decem persecutionibus et extremae persecutionis decem administris, foetam Christo Ecclesiam ducentis septuaginta novem annis impugnaverat. Atque hic octavo historiae nostrae libro finis esto, ut sequens liberatam a mystica Aegypto Ecclesiam exhibeat.

CONSTANTINUS MAGNUS.

essent. Indicta a Constantino Romae et Arelate concilia, praeceptumque Miltiadi Romano, et aliis Episcopis, ut Caeciliani Carthaginensis et Donati controversias, praesentibus Augustae majestatis Vicariis, deciderent. Absolutus Caecilianus, damnati Donatistae, qui illegitimam Caeciliano objectantes electionem, singularitatis studio commune Ecclesiae vinculum ruperant. Nec affecti supplicio tamen, dicente Constantino, commiserandos potius tales, quam poenis affligendos. Sed dum haec fiunt, interrupta communis felicitas per Licinianum Licinium, ad extremum in ipsius caput vertit.

Hic incitatus a Magis et praestigiatoribus, occulte primum, mox aperte vexare Christianos coepit. Principio Episcopos inter se convenire vetuit, deinde mulieres publicis exclusit sacris, jubens privatim eas a suo sexu institui, quod aliorum naturam, e sua metiens, castimoniam nullli hominum inesse credebat. Tandem clausis templis, sub dio convenire praecepit omnes, militia et palatio motis, qui sacrificare abnuerent Numinibus. Ad ultimum gladios strinxit in Episcoporum aliquos, Amasenam in Ponto Ecclesiam subvertit, confessores quosdam frustillatim concisos mari mersit. Igitur antequam ulterius pergeret, praevertit cruentos hominis conatus infsidiasque sibi structas Constantinus, quamvis ei per Constantiam sororem, Licinio nuptam, affinis. Nam illi praeter admodum magna caetera pietas, Licinio parsimonia, et ea quidem agrestis tantummodo inerat, tetra avaritiae cupidine, ut habet Epitome Aureliana, omnium pessimus, asper admodum, cui ne insontium quidem ac nobilium PHilosophorum, servili more cruciatus adhibiti modum fecere. Infestus literis, quas inscitiam immodicam, virus ac pestem publicam nominabat, praecipue forensem industriam. Agrariis plane ac rusticantibus, quia ab co genere ortus altusque erat, satis utilis, ac militiae custos ad veterum instituta severissimus. Spadonum et aulicorum omnium vehemens domitor, tineas eos soricesque palatii appellans sine discrimine. Augurum cultor et hariolorum, magna illi et fausta puaeque promittentium. Igitur non minus Dii inter se, quam homines concurrere, Licinio accuratissime sua venerante Numina, Constantino Christum, cujus insigne praeferebat, et modestiam aemulabatur. Nam cunctos hostes (verba refero Victoris Aurelii, sciptoris horum temporum ethnici) honore ac fortunis manentibus texit recepitque, eo pius, ut etiam vetus teterrimumque supplicium patibulorum et cruribus suffringendis primus removerit. Hinc pro conditore seu Deo habitus, calumnias sedans legibus severissimis, nutrire artes bonas, praecipue studia literarum, legere ipse, scribere, meditari, audire legationes et querimonias provinciarum.

Ergo primum apud Cibalas, juxta paludem Hiulcam nomine, Constantinus nocte castra Licinii irrumpit, Licinium in fugam agit, caesis partim, partim in fidem receptis ejus copiis, Licinius Byzantium fuga volucri pervenit: Ibi Valentem ut socium habeat belli fidum, Caesarem creat. Dehinc alio praelio pulsum, foederaque petentem non admittit solum Constantinus, sed et affinitatis gratia recepti in consortium, adscitique Imperio Caesarum communes liberi, Crispus, Constantinus Flaviogeniti, Licinianus Licinio. Valens dissidiorum author necatus. Quod equidem vix diuturnum, neque his, qui assumebantur, felix fore defectu Solis, foedato iisdem mensibus die, patefactum.

Itaque sexennio post rupta pace, apud Thraces Licinius pulsus, Chalcedona concessit. Martinianum officiorum Magistrum Caesarem dicit. Neque novi eum Dii, quos delusus iterum a Magis studiose erat veneratus, neque veteres, quorum infirmitatem superioribus cognoverat praeliis, servare potuerunt. Acie omni potior Constantinus,

adegit eum, pacta salute, indumentum regium offerre uxoris manu. Inde Thessalonicam missum, cum nova denuo moliretur, paulo post eum Martinianumque jugulari jubet. Ita Licinius annum dominationis fere post quintum decimum, vitae proxime sexagesimum, fusum Christianorum sanguinem proprio suo piavit.

Eo modo Resp. unius Constantini arbitrio geri coepta, ex tot rebus gestis vere jam Magni, et ut recte judicat Eusebius, Cyro et Alexandro Majoris. De Christianis contrarias plane tyrannicis istis leges tulit, exules revocavit, spoliatos ditavit, servos libertati reddidit, plerisque provinciis Christianos dedit rectores. Si qui Christiani esse nollent, idolis tamen sacrificare prohibuit; hortatus ad Christianismum induendum omnes, propositis diplomatis, molestus nemini ob mentis errorem fuit, certamen pro immortalitate sponte suscipiendum, cogi non posse dictitans.

Ejus Principis, totiusque Ecclesiae felicitatem obnubilavit Arius, aeternitatis veraeque in Christo deitatis hostis, homo argutus, ambitiosus, pertinax, callidus: Antagonistam nactus fervidiusculum, Alexandrum, Alexandrinae Ecclesiae, cujus presbyter erat Arius, Episcopum. Alexandriae suscitata dissensionis scintilla, primum Aegyptum, Thebaidem, Libyam, deinde totum orbem incendio aut fumo pstiferarum opinionum, dissidiorumque implevit. Imperator gliscentem flammam, misso Osio Cordubensi Episcopo, opprimere, imposito utrique silentio, cupiens, hortatus gravissima Epistola est, ne ob quaestionum litis quam pietatis feraciorum temeritatem, Ecclesiam Christi scinderent, praeberentque ludibrii causam infidelibus: sed nihil effecit.

Quaesita utrinque suffragia rem ad Concilium universale pertraxerunt, quod Constantini indictione qpud Nicaeam Bithyniae convenit, anno Christi, ut habet Eusebius, CCCXXV. Trecentos et duo de viginti Episcopos, presbyterosque insuper et Diaconos innumeros adfuisse, Sulpitius Severus, Socrates, Theodoretus, Sozomenus tradunt. Eusebius ultra ducentos quinquaginta Episcopos, et Romanum, (erat is Sylvester) ob senectam interfuisse per legatos Presbyteros narrat. Consedisse in medio Imperatorem sedili deaurato, post eum Episcopos, dextrique ordinis primum (is fuit Eustathius Antiochenus) incepisse Synodum a veneratione Numinis, cujus verba prosecutum Constantinum Oratione ad concordiam directa. Libri, inquit, Evangelistarum et Apostolorum, quin etiam veterum Prophetarum oracula, nos evidenter docent, quid de divino Numine sentiendum sit. Omni igitur seditiosa contentione depulsa, liter arum divinitus inspiratarum testimoniis res in quaestionem adductas dissolvamus. Audita Arianorum dogmata hujuscemodi: Patrem Domini instituendi orbis causa genuisse filium, ex eo pro potestate sui ex nihilo factum Dominum novum alterumque. Fuisse autem tempus quo filius non fuisset. Collatis sententiis ea confessio damnatur, Christus Patri <gap desc='Greek word'/>, id est, consubstantialis, non factus, nec creatus, sed ab aeterno ex Patre genitus declaratur. Imperator decretum complectitur: Arius cum factione sua in exilium agitur. Sublata et vetus est de Paschate controversia, ut deinceps non decima quarta luna cum Judaeis, sed prima post plenilumium aequinoctiale Dominica celebraretur. Alias Episcoporum inter se lites, conjectis in ignem tabellis, quibus disceptationes continebantur, abolevit Imperator.

Sic velut novo de hostibus Ecclesiae triumpho potitus, Vicennalia celebravit Imperii, Episcopos convivio excepit, muneribus affecit, Paphnutii Thebaidis, et Spiridonis Cypri Episcoporum, accepta pro Christo stigmata, exosculatus est, beatos praedicans, quibus talia pati datur. Ejusdem Paphnutii autoritate cohibiti in Synodo, qui ad continentiam ab uxoribus adigendos censebant Episcopos, assertus matrimonio suus apud omnes ordines

honor. Cohibita et Dialecticorum argutia, unius ejusque simplicissimi Confessoris Oratione, non verba sed verborum virtutem proferentis. Cumque Acesius Novatianorum Episcopus, privandos communione Christi contenderet lapsos, veniamque poenitentibus non ab Ecclesia, sed a solo Christo exspectandam, audivit a Constantino: Erigito scalam Acesi, et in coelum solus ascende. Caeterum Arriani nihil contra sanam fidem ructare ausi se quoque tanquam acquiescentes, nec aliud sentientes Ecclesiis immiscuerunt: manebat tamen in pectoribus eorum insitum in Catholicos viros odium, et adversus quos de fide disceptare non poterant, eos subornatis accusatoribus, fictisque criminibus appetebant.

Constantinus interim locum sepulturae Domini, a gentibus lascivae Veneris fano conspurcatum, emundari, insignique exornari templo jubet, addita urbe, cui novae Hierosolymae nomen datum. Mirumque dictu, quantum hoc temporum tractu invaluerit Christiana religio. Helena Augusta, mater Principis, regni usa viribus, Basilicas circa antrum nativitatis, dominicaeque adscensionis locum constituit, ubi calcati DEO pulveris perenne monumentum fertur, ut vestigia impressa cernantur, nec ulla temporum damna sentiant. Repertae crucis non meminit sane in vita Constantini Eusebius, posteriores autem constanter, addentes, contactu ejus hominem recens mortuum in vitam revocatum, aut mulierem seminecem valetudini pristinae redditam. Quibus gestis Helena, liberalitatis in sanctos exemplar octogenaria decessit.

Eo tempore cum Crispus, maximus filiorum Constantini, confictis Faustae novercae criminibus, occidisset, increpatus a matre Princeps, dolore nepotis nimio, uxorem sceleris convictam ardentibus balneis interemit, qui et antea Licinianum, sororis filium, (incertum qua causa) commodae indolis juvenem, occiderat, cum alias indulgentia potius quam severitate videretur peccari.

Tum vero Byzantium (ut erat laudis avidus, et superstitionis osor Romanae) de integro struens, Romam novam urbemque sui nominis appellavit, quam translatis eo pluribus nobilium Romanorum familiis, collectisque ex toto orbe opibus, subito ad tantum fastigium evexit, ut Romae aemulam faceret. Certe ab idolis repurgatam, templis ornavit augustissimis, uti et Nicomediam, Antiochiam, Hebronem, urbesque celebres alias: pari sibi studio duxit idolorum delere instrumenta, et pietatis verae condere.

Quare duos primariae autoritatis viros, citra tamen militarem apparatum, circummisit per orbis provincias, a quibus detecta daemoniorum fraude, protractisque et ludibrio expositis statuis, pleraeque gentium abolevere prisci erroris contagia, et relictis idolis unum creatorem coluerunt. Sic exstirpati Dii famosissimi, Apollo Pythius, Sminthius, Musae Heliconiae, Venus Libani et Heliopolitana, Aesculapius Cilicum, et id genus alii. Disturbata et haereticorum conventicula, Valentinianorum, Marcionitarum, Cataphrygum, Novatianorum, Paulianorum, et plerique eorum erroris poenitentes ad Ecclesiam rediere.

Subactis Ecclesiae perduellibus, ad bella iterum ingentem animum evocavit.

Victi feliciter ab eo Scythae, tributis imperiograves; succubuerunt et Sauromatae, vexillo crucis coelo monstratae cedentes, vexatique servis suis barbari, Romano in solo consedere. Honoratus Imperator Indorum, Blemyum, Aethiopum, Persarum donis ac legationibus, monitusque Sapores Persa, ut in honore haberet Christianos, quibus parum aequus, magorum et Judaeorum instinctu, vincula et neces inferebat. Sozomenus ultra XVI millia ab eo periisse memorat.

Felix imperio Constantinus, se aures

deceptoribus clausisset et sycophantis, a quorum veneno vix ulla satis tuta sanctitas. Etenim Eusebius Nicomediensis, Theognis Nicaenus, et alii fautores Arianae haereseos, criminando Alexandri successorem Athanasium, cujus doctrina imprimis Nicaenam apud Synodum enituerat, adhuc Diaconi, pervincunt, ut Tyrum conveniant Episcopi, et solide refutantem ingesta crimina, quod non exspectata sententia abscessisset, condemnant. Similiter Eustachium Antiochenum Episcopum ficta adulterii culpa subvertunt, haud sine maximo totius civitatis et pene exitiabili tumultu. Cum autem ad Imperatorem consugeret Athanasius, profecti eodem adversarii obtinent, ut ad Treviros exulatum mitteretur, aliusque Alexandrinam Episcopen susciperet. Sed mox in Aegypto octoginta Episcopi congregati, Athanasium injuste condemnatum pronuntiant.

Nec impotentiores in opprimendis catholicis, quam sublevandis suis, Ariani apud Imperatorem fuere.

Cum enim inducta a presbytero quodam suo Constantia, soror Constantini fratri suo persuasisset, injuriam factam Ario, revocatus ille, juravit in fidem Nicaenam, sub axilla gerens aliam, ut dicere posset jurasse se ut scripsisset. Sic delusus a veteratore Princeps, mandat Alexandro Constantinopolitano, ut recipiat publice Arium. Ille in preces totam noctem versus, exorat Deum, ut sequenti luce Arius, dum ingenti suorum pompa in templum deducitur, torminibus subito correptus, foedam unimam cum visceribus foedo in loco profuderit, documentum omnibus, perjuriis falli homines posse, Deum vindicem non posse. Atque isthaec forte crudelitas labem imponeret foedam Constantino, ni ejus virtus e quam plurimis actionibus eluceret. Nam, ut recte de eo Aurelius, in summo ingenio atque optimis Reipublicae moribus, quamvis parva vitia elucent magis, eoque notantur facile: quin etiam acrius saepe officiunt, cum ob autoris decus in virtutes potissimum accipiuntur, atque ad imitandum invitamento sunt. Id quod etiam in Constantino accidit, lentitatem ejus pronasque in Arianos aures imitante Constantio, qui in imperii gubernacula successit.

Enimvero multo plura, quae aemulanda reliquit posteris. Imaginem suam semper, velut Christum precantis passis manibus, insculpi nummis curavit. Diem dominicum cunctis nationibus feriatum esse jussit. Deorum in fanis locari effigiem suam vetuit. Precandi formulam militibus ipse praeivit, negans in armis aut corporum viribus ponendam victoriam, sed in solius manu Dei. Quare concepta a militibus semper vota haec: Te solum Deum agnoscimus; te regem profitemur: te adjutorem invocamus: per te victorias consecuti sumus: per te hostes superavimus. Tibi et praesentem felicitatem acceptam ferimus, abs te et futuram speramus. Tuiomnes supplices sumus. Constantinum Imperatorem nostrum, piosque ejus liberos quam diutissime nobis salvos et victores conserves. Imperator ipse quotidie statis horis prolapsus in genua orabat.

Ferebat et leges aequissimas; inter quas, ne liceret Judaeo Christianum habere mancipium. Nefas esset praesidibus decreta Episcoporum infringere: Ne gladiatorio sanguine foedarentur civitates. Ut qui bona Ecclesiarum tenerent, ea accepto pretio redderent. Ut cuique fas esset, honesto testamento haeredes instituere. Ut orbis et virginibus cognati haeredes essent; Nam virginitatem sancte colentes in honore habebat, frequentabatque sermone illud: Cunctos mortales summo regi omnium rationem reddituros: Sacra disserentes stans audiebat, indecorum dicens, institutis de Deo sermonibus negligentes aures praebere.

Tricesimo Imperii anno Constantem filiorum minimum Caesarem fecit: sicut Constantium vicesimo, Constantinum decimo adsciverat. Tunc Hierosolymae ingentem Episcoporum conventum egit, Tyro avocatum, quo Athanasii causa venerant. Qua non finita, Eusebius

Caesariensis, vix satis aequus Athanasio, cum reliquis Constantinopolim ivit, et in Constantini laudes perotavit. Secutae sunt Constantii nuptiae, et Indorum legationes, qui fidem nuper Christi per Frumentium Alexandrinum renovatam acceperant, sicut et Iberes, orta occasione et narratis ancillae regiae; qui populi a Constantino confirmati, testimonium Christi Majestati perhibuere. Ac patuit omnibus, Principem Christianum ab ultimo Occidente, usque ad extrema Orientis timeri. Nam ut Britanni initia Constantini, sic suprema ejus tempora Indi coluere. Ultimo imperii anno fratris filium, cui ex patre Dalmatio nomen fuit, Caesarem jussit, assentientibus valide militaribus. Ita anno dominationis tricesimo secundo, cum totum orbem solus annos tredecim tenuisset, ultra sexaginta tres natus, in Persas tendens, et summa cum laetitia baptizatus in suburbio Nicomediae, pie placideque migravit ad superos, cum obitum ejus tetrum sidus regnis, quod crinitum vocant, portendisset. Funus relatum in urbem sui nominis, et in Martyrio Apostolorum quod ipse magnificentissime exstruxerat, sepultum. Quod sane P. R. aegerrime tulit: quippe cujus armis, legibus, clementi Imperio, quasi novatam urbem Romanam arbitraretur. Pons per Danubium ductus, aemulatione Trajani, quem ob adspersos passim titulos herbam parietariam vocabat, laudis ipse cupidissimus. Castra castellaque pluribus locis commode posita. Fiscales molestiae severius pressae, cunctaque (ait Aurelius) divino ritui paria viderentur, ni parum dignis ad publica aditum concessisset. Quod ille haud dubie de Christianis locutus est sicut et Zosimus, laudibus Constantini, perinde ut Christi, infensissimus, atque ob id fidei apud Christianos tunc merito exiguae aut nullius. Nec meliores illi, qui posterioribus hisce seculis donatum a Constantino Imperium, urbemque Romam Romano Episcopo fabulantur, quo figmento nihil est ab omni historiae veritate alienius, nisi forte pupillum quis velit Constantinum novissimis annis credere. Per ea tempora Lactanius Crispum Caesarem, Constantini filium, erudivit, vir ingenio dives, non opibus. Juvencus item poeta Christianus, Eusebius Episcopus, pluresque alii viguere. Coepit tunc vita solitaria per Paulum Eremitam, et Antonium, qui tyrannorum et mundi detestatione, deserta petierant, eaque sanctis studiis excolebant, Meletius Episcopus, qui tempore persecutionis in Alexandrinam dioecesin irruperat, multosque praeter legem Ecclesiis praefecerat, cum factione sua multatus presbyterio, varias orthodoxis turbas dedit, ac tandem Arianorum auxit numerum.

Titus Calpurnius Poeta, et Nazarius, Rhetor sub haec tempora floruerunt.

latrocinii specie incautus foedeque temulentus in aliena irruit, ut ignotus obtruncatur prope Aquileiam, et in fluvium, cui nomen Alsa, projicitur, acto triennio Imperii. Ita respublica ad duos Augustos devoluta est, Constantis Imperium strenuum aliquandiu et justum fuit: Francos Galliam populantes devicit, Synodi Nicaenae propugnatores, interque eos Athanasium, nullis non Arianorum fraudibus agitatum, defendit: sed per aetatem cautus parum, atque animi vehemens, adhuc ministrorum pravitate praeceps in avaritiam, despectumque militarium, nec libidinum infamia caruit.

Quare dum venandi cupidine per sylvas saltusque erraret, conspiravere aliquanti militares in ejus necem, auctoribus Chrestio et Marcellino, simulque Magnentio Gallo; queis ubi patrandi negotii dies placuit, Marcellinus natalem filii simulans, plerosque ad coenam rogat. In multam noctem convivio celebrato, Magnentius quasi ad ventris secreta secedens, habitum veterabilem capit. Ea re cognita, Constans fugere conatus apud Helenam oppidum, Pyrenaeo proximum a Gaisone cum lectissimis misso interficitur, anno tertio decimo Augustae dominationis (nam Caesar vivo patre ad triennium fuerat) aevi septimo vicesimoque, rebus plurimis strenue in militia gestis, exercituique per omne vitae tempus sine gravi crudelitate terribilis.

Hujus morte cognita Vetranio, magister militum per Illyrios et Pannoniam, literarum prorsus expers, idcircoque agresti vecordia pessimus, dominationem apud Mursiam improbe corripuit. Eum Constantius cis mensem decimum, facundiae vi dejectum imperio, in privatum otium removit: quae gloria post natum imperium, ei soli processit eloquio, clementiaque. Nam cum magna parte utrinque exercitus convenisset, habita ad speciem judicii concione, quod fere vix aut multo sanguine obtinendum erat, eloquentia patravit, persuasisque militibus, consensu eorum Vetranio insigne deponere compulsus est. Constantius grandaevae ejus aetati, non vitam modo, sed etiam voluntarium otium concessit, quae res satis docuit, non modo domi, verum militiae quoque dicendi prodesse copiam, qua proclivius vel ardua confiunt, si modestia atque integritate superet. Constantium quo minus statim in hostes alios ad Italiam contenderet, hyems aspera, clausaeque Alpes tardavere: Magnentio jam totum Occidentem suas in partes vindicante.

Interim Romae corrupto vulgo, simul Magnentii odio, Nepotianus Constantini M. sororis filius, caeso urbis praefecto, armataque gladiatorum manu, Imperator fit: cujus stolidum ingenium adeo plebi Romanae patribusque exitio fuit, uti passim domus, fora, viae, templaque, cruore ac cadaveribus opplerentur, bustorum modo: neque per eum tantum, verum etiam advolantibus Magnentianis, qui intra tricesimum diem hostem perculerant.

Constantius imparem se toti Imperio videns, maxime Persis Orientem bello vexantibus, Gallum patruelem Caesarem pronunciat, sororem Constantinam illi conjungens, quondam Annibaliono nuptam. Magnentius quoque Decentium, suum seu fratrem, seu consanguineum, trans Alpes Caesarem creat. Ipsi inter se Augusti acrioribus praeliis per triennium congressi, apud Mursiam imprimis totius Imperii vires contulere. Magnentius profligatus acie est, ac paene captus, viresque Romanae ad quaevis bella externa idoneae, quae multum triumphorum possent securitatisque conferre, ea dimicatione concidere. Zonaras Constantiniani exercitus XXXM: Magnentii partium XXXVIM occubuisse memorat. Dehinc cum se Magnentius in Italiam recepisset, apud Ticinum plures fudit incautius, et ut in Victoria solet audacius persequentes. Nec multo post apud Lugdunum coangustatus, gladio occulte proviso, ictum pulsu parietis juvans,

transfosso latere, ut erat vasti corporis, vulnere, naribusque et ore cruorem effundens, mense imperii quadragesimo secundo, aetatis anno prope quinquagesimo exspiravit. Legendi studio promptus, sermonis acer, animi tumidus et immodice timidus, artifex tamen ad occultandam audaciae specie formidinem. Ejus morte audita, Decentius laqueo fasciae ad collum posito vitam finivit.

Et interea Judaeorum seditio, qui Patricium nefarie in regni specie sustulerant, oppressa est, multis eorum millibus, a Gallo Caesare trucidatis, Dio, Caesarea, Tiberiade, aliisque illorum urbibus exustis.

Sed idem Gallus ad principale culmen inspirato cultu provectus, ultra terminos potestatis delatae procurrens, asperitate nimia cuncta foedabat. Cujus asperitati uxor grave accesserat incentivum, germanitate Augusti turgida supra modum, Megaera quaedam humani cruoris avida, nihil mitior quam maritus; qui paulatim eruditiores facti processu temporis ad nocendum, per clandestinos versutosque rumigerulos compertis leviter addere quaedam male suetos, falsa et placentia sibi dicentes, affectati regni, vel artium nefandarum calumnias, insontibus adfingebant. Queis cum multi occidissent, Constantius nuper receptis in foedus Alemannis securior, Gallum sororemque ad se venire multis fictisque blanditiis hortatur.

Constantina metuens, licet germanum, saepe cruentum tamen, profecta cum Bithyniam introisset, absumpta est vi fabrium repentina, Gallus scelerum conscientia ultima formidans, principem locum, si qua potuisset, copia, adfectabat: sed proximorum perfidia, et truculentiam ejus levitatemque et altiorem Constantii fortunam horrentium, deserebatur. Itaque ut sollent, manum injectantibus fatis, hebetari sensus hominum et obtundi, illecebris alicujus Scudilonis ad meliorum exspectationem cvectus, pergit quo vocabatur, et apud oppidum Istriae Polam, jussus sigillatim docere, quam ob causam quemque Antiochiae trucidasset, cum in Constantinam transferret culpam, in modum noxii latronis cervice abscissa periit, Principatus anno quarto. Ita longo intervallo relata ad unum cura Reipublicae.

Quae recens quieta a civili trepidatione, Silvano in Imperium coacto, tentari rursus occoepit. Is in Gallia ortus barbaris parentibus, ordine militiae simul a Magnentio ad Constantium transgressus, pedestre ad magisterium adolescentior meruerat. E quo dum altius per metum seu dementiam conscendisset; legionum, a quibus praesidium speraverat, tumultu, octavum circa ac vicesimum diem trucidatus est. Post quae ita completa, Constantius, ut jam coelo contiguus, casibusque imperaturus humanis, magniloquentia fastuque sufflabatur adulatorum: quos augebat ipse, spernendo projiciendoque id genus parum callentes. Ut Croesum legimus, ideo regno suo Solonem expulisse, quia blandiri nesciebat. Quae res perniciosa vitiorum est altrix. Ea enim demum laus grata esse potestati debet excelsae, cum interdum et vituperationi secus gestorum patet locus. Ergo dominum se totius ferens mundi Constantius, multos, conspirationis cum Magnentio, Gallo, Silvano insimulatos ad supplicia rapit, Episcoporum multos Veritatis potiorem quam gratiae curam ducentes, exilio damnat, de quibus statim uberius disseretur.

Tunc vero ne quid apud Gallos natura praecipites novaretur, praesertim Francis, Alemannis, Saxonibus, Quadis pleraque earum partium populantibus, Claudium Julianum (Athenis recens accitum) cognatione acceptum sibi, fratrem Galli, honore Caesaris assumit, eumque adnitente inprimis Eusebia Regina, Transalpinis praeficit. Is nationes feras, captis famosis regibus, brevi subegit: in campis Argentoratensibus cum paucis militibus infinitas hostium copias

delevit. Stabant acervi montium similes, fluebat cruor fluminum modo, captus rex nobilis Chonodomarius, fusi omnes optimates, redditus limes Romanae possessionis.

Ac postmodum cum Alemannis dimicans potissimum eorum regem Badomarium cepit. Saxones, et partem eorum Quados, in Bataviam insulam transgressos, multis praeliis fudit, multosque eorum legionibus suis adscripsit. Ergo a militibus Augustus pronunciatur. Contra Constantius urgere legationibus, ut in statum nomenque pristinum revertatur. Julianus mandatis mollioribus referre, se sub nomine celsi imperii multo officiosius pariturum.

Hinc Constantius, superatis Sarmatis, qui Illyricum persultaverant, urgentibus contra Perlis, per Mesopotamiae clades, magis magisque ardens dolore, atque ut erat talium impatiens, in radicibus Tauri montis apud Mesocrenem febri acerrima, quam indignatio nimia vigiliis augebat, interiit, Augustus anno quarto vicesimoque, octo solus, cum fratribus atque Magnentio sedecim. Felix bellis civilibus, externis lachrymabilis, (nam adversus Persas novem praeliis parum prospere depugnatis, novissimam victoriam militum contumacia amisit) mirus artifex in sagittis, a cibo, vinoque et somno multum temperans, mire patiens laboris, literarum ad elegantiam prudens. Cultu genitoris satis pius, suique nimis custos, gnarus vita bonorum Principum quietam Remp. regi, Spadonum, aulicorumque amori deditus, et uxorum: quibus contentus, nulla libidine transversa, aut injusta polluebatur. Praecipue Eusebiam dilexit, decoram quidem, sed sterilem, per importuna ministeria vexantem famam viri, contra quam faeminis modestioribus mos est, quarum saepe praecepta maritos juvant.

Ejus historiam, uti et suam, Aurelius Victor, qui tum floruit, ita finit. Ut Imperatore ipso clarius, ita Apparitorum plerisque magis atrox nihil. Atque id in gubernatione etiam Ecclesiae nimis patuit, cujus religionem Marcellinus, scriptor Ethnicus, anili Constantium superstitione confudisse ait, scrutando eam perplexius, quam componendo gravius. Etenim maligna semper adversus Deum verum insectatio Diaboli, ab initio mundi nunc usque infusis errorum nebulis, lubrica hominum corda perturbat. Postquam Christianis Imperatoribus, summam potestatem in meliora vertentibus, Ecclesiam Christi insano gentium zelo persequi destitit, aliud machinamentum, quo per eosdem Christianos Imperatores Christi Ecclesiam vexaret, invenit. Fit primum Arii discipulis et fautoribus per presbyterum istum, olim Constantino a sorore commendatum, et venales aulicos, promptus et facilis aditus. Suadetur Constantio, ut quosdam in DEO gradus credat, et qui per januam ab errore idololatriae fuerat egressus, illusus a nugigerulis, in DEO fere Deos quaerit, et tanquam per pseudothyrum similem in errorem reducitur. Perverso igitur zelo potestas armatur circumventa, et sub nomine pietatis vis persecutionis agitatur. De novi nominis (Homousion id erat) electione contenditur, ut Arianorum potius Ecclesiae, quam Catholicorum sint. Sequitur terrae motus horribilis, qui plurimas Orientis urbes solo stravit.

Caeterum initium turbarum ab Athanasii restitutione fuit, deinde a Constantinopolitani Episcopatus vacatione.

Athanasio imputabant Eusebius Nicomediensis, Theognis Nicaenus, et Theodorus Perinthius Episcopi, quod sine Episcopali judicio sedem suam repetivisset, et vocabulum <gap desc='Greek word'/> minime in scripturis repertum doctrinae admisceret. Quamobrem indignante Constantio, Romam profugit Athanasius ad Julium Episcopum, qui Synodi autoritate volens decidere controversiam, non obtinuit, ut hostes Athanasii Romam irent: Sed Georgius Alexandriam pro pastore lupus intravit, Eusebio apud Antiochiam LXXX Episcoporum conciliabulum agente,

ubi et fides, deleta Homousii voce, exposita, et Eusebius Constantinopolitana in sede, quam pro Paulo occupaverat, confirmatus est. Sed eo mox vita privato, Paulus a Catholicis resumptus, ab Arianis Macedonius ordinatus est, cui cum suffragaretur Imperator, missoque Hermogene duce Paulum niteretur pellere, populus, ut fit, longius pastoris sui amore provectus, Hermogenem interemit, domumque ejus incendit. Quam ob seditionem civitati Constantinopolitanae annonae pars adempta. Paulus exilio multatus est. Macedonius tandem, non sine civium trium millium sanguine, cupitum thronum adscendit.

Athanasius interim, faventibus Imp. Constante et Julio Episcopo Romano, regressus Alexandriam, tertio fugatur, delatus ad Constantium, quasi frumenta pauperibus destinata, suis usibus applicaret: qui refugiens ad Constantem, Synodi cognitionem petiit, socio Paulo, Byzantio exulante, qui tamen paulo post Arianorum missu periit. Nec fortunata Macedonio possessio mansit Episcopes alienae, quin tandem ab Arianis ipsis pulsus, quia Creaturam non diceret DEI filium, novam peperit haeresin, Spiritum Sanctum Patris et Filii ministrum professus.

Ergo de Constantis voluntate ingens apud Sardicam conventus agitur, trecenti occidentalium, Orientales LXXX. confluxere; absolvuntque occidentales Athanasium et Marcellum Ancyranum; Nicaenam confessionem confirmant, obnitentibus nequicquam Eois Episcopis. Ita vir egregius tertio ovibus suis redditur, Ursacio quoque et Valente acerrimis ejus hostibus, a Julio Romano veniam erroris postulantibus. Sed Constante e rebus humanis sublato, nacti occasionem Ariani, conspirant penitus Sardicensis Synodi decreta subvertere, revocantque in memoriam Constantio, periculum a fratre ipsi ob Athanasium intentatum, clamantes, tam injuste ibi pro Athanasio judicatum, quam Marcellum absolutum, qui nunc ipsius Athanasii judicio Sabellianus esse probetur.

Veruntamen ea tempestate Ariani perfidiam suam occultabant, nihil prius sibi agendum rati, quam ut eos ab Ecclesia submoverent, qui semper eis velut murus obstiterant. Quare devinctum sibi habentes pravis adulationibus Constantium, per ipsam multitudinem inexpugnabiles videbantur, quia omnes fere duarum Pannoniarum Episcopi, multique Orientalium, ac tota Asia in perfidiam eorum conjuraverant. Sed Principes istius mali habebantur a Singiduno Ursatius, Valens a Mursia, ab Heraclia Theodorus, Stephanus Antiochenus, Acacius a Caesarea successor Eusebii Pamphili, Georgius a Laodicea, Narcissus a Neapoli. Hi ita palatium occupaverant, ut nihil sine eorum nutu ageret Imperator, obnoxius quidem omnibus, sed praecipue Valenti, quem pugnantibus adversus Magnentium copiis, in basilica orans solatio sibi assumserat, atque ab eo trepidus metu, primum victoriae nuntium acceperat. Valens enim tum gratiam Constantii captans, tum, si quid contra accidisset, vitae consulens, callide per suos disposuerat, ut quis praelii esset eventus, primus ipse cognosceret. Itaque indicem jussus intromittere, Angelum sibi fuisse nuntium respondit. Igitur benevolentia illecti Principis Ariani, extulere animos, Macedoniusque et Georgius Alexandrinus potestate Augusta abusi sunt, ad afficiendos quibuslibet malis eos, qui Christum patri <gap desc='Greek word'/> profitebantur.

Sub idem tempus Photinus, Sirmiensis Episcopus, Artemonis errore renovato, nullum Christi initium, nisi e virgine Maria humanum dicebat; qui ab ipsis Arianis juxta ac Catholicis, acto Sirmii conventu, damnatus in exilio consenuit.

Mox Aetius etiam, suam in sacris literis infantiam disputationum argutiis obvelans, ab ipsis praeceptoribus suis Arianis

fecit divortium: quem imitans postmodum Eunomius ejus discipulus, novorum de se haereticorum agmina fudere, ausi filium Dei nec similem quidem Patri asserere.

Tandem non recipientibus Hesperiis Orientalium de fide, ejusque propugnatore Athanasio, sententiam, Mediolanum conventus a Constantio IMperatore indicitur. Quo congregati utrique, contentionem nihil invicem relaxabant. Eusebius Vercellensis, Paulinus Trevirorum, Dionysius Mediolanensium, Lucifer Sardorum, denique et Liberius Romanorum et Hilarius Pictavorum Episcopi, quod consentire erroribus, et Athanasii damnationi subscribere nollent, in exilium pulsi: Liberius nec visum hominem, nec auditum damnare, nefas esse ultimum saepe exclamans, aegre populi metu, qui ejus amore flagrabat, noctis medio potuit asportari, et biennio post illustrium matronarum deprecatione, Arianorum communione maculatus sedem suam recepit. Constatque exules totius orbis studiis celbratos, pecunisque eis in sumtum affatim congestas, Arianis interim palam et publice haeresis suae piacula praedicantibus, quin etiam Synodum Nicaenam pro se interpretantibus, quam unius litterae adjectione corruperant, verbum <gap desc='Greek word'/> quod unius est substantiae, in <gap desc='Greek words'/> quod est similis substantiae, commutando. Quidam et ultra procedentes, Anomoeusian, id est, dissimilem Christi substantiam impudenti ore blaterabant.

Quibus rebus perturbato nimis orbe terrarum, cum nec inter ipsos Arianos de fide conveniret, congregatur apud Ariminum, Italiae urbem, Synodus e quadringentis amplius Italiae, Illrici, Africae, Hispaniae, Galliae, Britanniae, Germaniaeque Episcopis, quibus omnibus annonas et cellaria dare Imperator praeceperat. Sed et ibi fit partium secessio, octoginta Arianis separatis a reliquorum consortio. Eodemque tempore ad Seleuciam Isauriae, totius pene Orientis Episcopos Constantius evocarat, quibus aggregatus Hilarius, in Phrygia tum exulans, suspicionem eis de occidentalibus demsit, et plerisque in Nicaeni Symboli comprobationem deductis, avulsi ab Ecclesiae corpore sunt Georgius Alexandrinus, Acacius Caesariensis, Eudoxius Antiochenae sedis invasor, Uranius Tyri, Leontius Tripolis, Theodosius Philadelphiae, Euagrius Mitylenae, Theodulus Phrygiae; Cyrillus Hierosolymitanus omnium primus ad majus concilium, sicut communibus in judiciis, provocavit. Confectis Syndois et utrinque ad Constantium legationibus missis, ipsi quoque damnati una profecti sunt, satis freti sociorum viribus, et Principis societate. Nam qui Arimino venerant, Arianorum decem legati, senes erant eruditi et callidi, facileque juniores Catholicorum legatos circumvenere, offerentes Principi, perque Principem ipsis adversariis confessionem, verbis fallentibus involutam quae Catholicam fidem, perfidia latente, loqueretur. Nimirum deleto Usiae vocabulo, ne unius cum Patre substantiae Filius crederetur, similem eum Patri fatebantur. Ergo Tauro, qui vice Imperatoris Synodo praesidebat, mandatum, ne ante eam laxaret, quam conscriptaefidei consentire se omnes subscriptionibus faterentur. Ac si qui pertinacius obsisterent, dummodo is numerus intra quindecim esset, in exilium agerentur. Sic paulatim plerique Catholicorum, partim imbecillitate ingenii, partim taedioperegrinationis evicti, dedere se adversariis, jam post reditum legatorum superioribus, factaque semel inclinatione animorum, catervatim in partem alteram concessum, donec ad viginti usque Orthodoxorum numerus imminutus est. Sed hi, quanto pauciores, tanto validiores erant. Quia minis et terriculis non cesserant, Taurus eos precibus aggreditur, lachrymisque obtestatur frustra, plurium exemplum sequi, autoritatem ex numero mutuari. Postremo Ursacius et Valens, si quid minus plene praesenti fide

editum videretur, ipsos addere jubent: praebituros se, in his, quae essent adjecta, consensum. Favorabilis professio pronis omnium animis excepta, editaque a Foegadio, et Servatione Gallis Symbola, in queis primum damnatur Arius, totaque ejus perfidia: caeterum non etiam Patri aequalis, et sine initio, sine tempore, Dei filius pronuntiatur. Additum a Valente, Filium Dei non esse creaturam, sicut caeteras creaturas, fefellitque occulto dolo, ut neutra pars vicisse se penitus aut victam putaret. Ita Concilium dimissum, bono initio, exitu foedo. Ariani, rebus secundum vota fluentibus, Constantinopolin concurrunt, repertosque ibi Seleuciensis Synodi legatos vi regia compellunt, exemplo Occidentalium pravam illam fidem recipere. Plerique abnuentes, injuriosa custodia ac fame vexati, captivam conscientiam dedere. Multi constantius renitentes, adempto Episcopatu in exilium detrusi, atque in eorum locum alii dati; Hilarius audientiam Regis poscens, ut de fide coram adversariis disceptaret, quasi discordiae seminarium, et perturbator Orientis, redire ad Gallias jubetur, absque exilii indulgentia. Ita omnes pene toto orbe Ecclesiae, sub nomine pacis et regis, Arianorum consortio polluuntur. Hilarius in Galliam reversus, frequentibus intra eos fines conciliis, atque omnibus fere Episcopis de errore profitentibus, Ecclesiarum fidem in statum pristinum reformavit. Lucifer contra etiam ab eorum se communione secrevit, qui Ariminenses illos sub satisfactione vel poenitentia recepissent. Macedonius fugatus a Constantio, ob motum privato ausu Constantini corpus, Pneumatomachorum sectam profudit. Valens et Ursatius pro veteratoria, qua pollebant calliditate, novam apud Nicaeam Thraciae Synodum contrahunt, expositaque Ariminensi fide, persuadent imperitioribus, Nicaenam esse illam veterem, sub Magno Constantino conscriptam; quibus Damasus, Liberii successor, mascule quidem respondit.

Tunc quasi haud satis esset dissensionum, Apollinares etiam duo, pater et filius, eruditione freti et eloquentia, nec ferentes se ob consuetudinem cum Epiphanio Sophista communione Christiana privari, Laodiceae novam haereseos pestem introducunt, negantes animam a Deo verbo in dispensatione incarnationis assumptam, aut si assumpta sit, mentem deesse, Deumque ipsi homini assumto pro mente esse nugantes; unde Dimeritae appellati sunt. Sed quanquam talia fiebant, Deus tamen Opt. Max. Ecclesiam suam mirifice adauxit. Jerosolymae columna ignea, ad instar crucis, a monte Golgathano, usque ad collem oliveti porrecta, tantae venerationi et stupori fuit, ut plurimi Judaeorum gentiliumque Christianismo accederent. Jacobus, Nisibis Episcopus Sapori Persarum Regi cinyphes et muscas imprecatus, obsidionem urbis solvere coegit: Didymus Alexandrinus, corpore caecus, animo oculatissimus, Eusebius Emisenus, Ephrem Syrus, Julius Firmicus Maternus, Macarius Monachus, Victorinus Afer, Aelius Donatus, maxime Athanasius et Hilarius Episcopi Ecclesiam eruditissimis scriptis propagarunt, sanamque fidem tutati, destruxere vanam. Constantius ipse tantus ethnicae superstitionis insectator fuit, ut si quis super occentu soricis vel occursum mustelae, vel similis signi gratia consuluisset quenaum peritum, aut anile incantamentum ad leniendum adhibuisset dolorem, rapi in judicium, poenaliterque interire juberet.

FL. CLAUDIUS JULIANUS.

Deorum fecere cultores: unde ei Apostatae cognomentum. Et ut haec interim celarentur (verba sunt Ammiani Marcellini, laudatoris ejus et commilitonis acerrimi, Christianorum inimici) feriarum die, quem celebrantes mense Januario Christiani Epiphania dictitant, progressus in eorum Ecclesiam, solenniter Numine orato discessit. Superstite adhuc Constantio, cum Orationem acrem et invectivam, probra quaedam in eum explanantem et vitia scripsisset ad Senatum, eminuit nobilitatis cum speciosa fiducia benignitas grata. Exclamatum est enim, in unum cunctorum sententia congruente, Autori suo reverentiam rogamus. Tunc et memoriam Constantini, ut novatoris turbatorisque priscarum legum, et moris antiquitus recepti vexavit, aperte etiam incusans, quod barbaros adusque fasces auxerat et trabeas Consulares, insulse et leviter, cum ipse brevi postea Mamertinum subagrestem ad Consulatum eveheret, et quod multo minus erat ferendum, in celsa potestate crudelem. Ultimis Constantii vocibus in Augusta dignitate confirmatus, exceptusque Constantinopolitanorum exquisitis officiis, adesse sibi liberum tempus faciundi, quae vellet, advertit, planisque et absolutis decretis aperiri templa, arisque hostias admoveri et reparari Deorum statuit cultum. Utque dispositorum roboraret effectum, dissidentes Christianorum antistites, cum plebe discissa in palatium intromissos monebat, ut civilibus discordiis consopitis, quisque nullo vetante, religioni suae serviret intrepidus. Quod agebat adeo obstinate, ut dissensiones augente licentia, non timeret unanimantem postea plebem; nullas adeo infestas hominibus bestias, ut sunt sibi fere nonnulli Christianorum, expertus. Ubi causarum cogebat magnitudo, vel personarum, lites ipse deminuebat, indeclinabilis saepe justorum injustorumque distinctor. Exclamante enim Delphidio Oratore, ecquis nocens esse poterit usquam, si negare suffecerit? Julianus prudenter motus ex tempore, ecquis, ait, innocens esse poterit, si accusasse fufficiet? Et haec quidem, et ejusmodi multa in ipso civilia.

Illud tamen inclemens vocat ipse Marcellinus, obruendumque perenni silentio, quod arcebat docere magistros rhetoricos et grammaticos ritus Christiani cultores. Vafer scilicet et nimius, ut quivis desertor ordinis sui insectator, exarmare liberalibus disciplinis voluit Christianos, per quas terribiles eos ipsis Philosophis et Magis, cunctisque Numinum defensoribus erat expertus. Christianismum ergo serio persequebatur, perinde tamen ut cruore abstineret, attestante etiam Eutropio, qui expeditioni se ejus Persicae interfuisse memorat. Nam si quos religionis causa neci dabat, ut dabat non paucos, alios supplicii praetextus venditabat. Sed multi tunc Christianorum propria voluntate corruerunt. Erat enim in eo literarum ac negotiorum ingens scientia, aequaverat Philosophos et Graecorum sapientissimos, facundia singulari, promptae memoriae et tenacissimae, in amicos liberalis, diligentiae minoris, quam Principem decebat, tributorum, quatenus ferri posset, oppressor, civilis in cunctos, gloriae avidissimus, ac per eam animi plerumque immodici.

Lustratis Nicomediae, terrae motu nuper foedatae, ruinis, Antiochiam venit, Orientis pulcrum apicem, ubi illustrioribus aliquot interfectis, interque eos Artemio duce Aegypti, cognovit animatos nece Artemii Alexandrinos, Georgium Episcompum, a quo vipereis saepe morsibus erant appetiti, quique Mithrae sacra prolat is interfectorum ibi craniis illuserat, trucidasse, cumque eo Dracontium, monetae praepositum, et Diodorum comitem. Georgius enim Arianus, Episcopalis professionis oblitus, quae nihil nisi justum suadet et lene, ad delatorum latronumque ausa feralia desciverat. Julianus poenas expetiturus a noxiis ultimas, mitigatus est lenientibus proximis, acribusque saltem minis Alexandrinum populum

perstrinxit. Inter haec expeditionem parans in Persas, quod gens asperrima per IX ferme annos inussisset Orienti caedium, et direptionum monumenta saevissima, hostiarum sanguine plurimo aras persundebat, oscinumque et auguriorum, et omnium fidem crebritate nimia quaeritabat vanissime. Daphnaeus Apollo responsum negabat, ob mortuos quosdam vicinis in locis postos. Id percunctatus, dictum de corporibus martyrum, ad quorum coemiteria conventus agebantur Christianis, et Antiocheni nuper vigilias addiderant, invito Episcopo Leontio: mandat removeri mortuorum exuvias. Factum extemplo non sine acerba irrisione idololatriae Principis; cantante per vias populo vetus illud Davidicum: Confundantur qui adorant sculptilia. Quae coactus dissimulare pro tempore, ira sufflabatur interna, anxius praesertim prodigio, quod amplissimum Daphnaei Apollinis fanum, et simulacrum in eo Olympiaci Jovis, subita flammarum vi deflagraverat. Quare ut Christianis aegre faceret, Templum Jerosolymitanum instaurare sumtibus aggreditur immodicis, addito Judaeis Alypio, Britanniae quondam praefecto, et ipso provinciae rectore. Qui cum fortiter rei instarent, metuendi globi flammarum prope fundamenta crebris assultibus erumpentes, fecere locum, exustis aliquoties operibus, inaccessum: hocque modo DEO ipso destinata Juliani repellente, cessavit tam ipsius, quam Judaeorum ardens exspectatio, ac veritatis Christianae lux limpidius multo effulsit. Mox etiam Romae Palatini Apollinis templum exustum, Cumaeis carminibus vix concursantium multiplici auxilio conservatis. Julianus contractas undique vires in Parthos trahens, Christianorum sanguinem Diis suis vovit, si victoriam potuisset adipisci.

Cum Circesium Euphrate et Abora fl. circumfluum pervenisset, Sapores in utero materno ante XXIV annos Rex creatus ad Magorum divinationes, jam in fines irruerat imperii, et late praedas age bat. Julianus nunciata Persaarum irruptione, sexaginta quinque militum millia habens secum, aliquot oppida et castella, inter quae Bersabora munitissimum, vi, vel deditione cepit; habens inter magistros equitum quoque Hormisdam, regium e Parthis juvenem; qui interrogatus olim a Constantio, Romanam magnificentiam stupente, quid de urbe Roma sentiret, responderat: Id tantum sibi Romae placuisse, quod didicisset, ibi quoque homines mori. Itaque Assyriam populatus, et transgressus Tigrim flumen, dum exustis stolide navibus procedit Victor, a transfuga quodam in insidias deductus, urgentibus hinc inde et fame et Parthis, incerti hostis ictu percussus periit, expressa, ut aiunt, victoriae confessione, licet blasphema; Vicisti Galilaee; quo nomine Christum iratus miser mortalis incessebat. Sic misericors DEUS impia consilia, impii morte dissolvit, cum Imperii summam solus anno uno et octo mensibus tenuisset, vitam annis XXXI.

Uxor ei fuerat Helena, Constantini M. filia, veneno, ut scribit Ammianus, corrupta Eusebiae reginae, ut quotiescunque concepisset, immaturum abjiceret partum. Ergo de maligno semine ejus nemo, qui imperium capesseret, superfuit, cum ipse post amissam conjugem, egregia castitatis laude venereum nihil attingeret, juvante parsimonia, ciborum et somni, quibus domi forisque tenacius utebatur.

Eo regnante secularium literarum dispendia Apollinaris et Gregorius Nazianzenus Poetae Christiani, melioris argumenti carminibus correxere. Maris Chalcedonensis Episcopus, oculis captus, irridente eum Juliano, quod a Christo suo nec oculorum quidem usum haberet; Gratias, inquit, Christo ago, quod te tantam mundi pestem intueri non compellor.

Ecebolius Sophista, religionem cumregibus mutans, Constantio Christianum, Juliano Ethnicum, Valentiniano iterum Christianum se exhibuit, impudentissimae

levitatis exemplum. Athanasio, post ne catum Georgium, sedi suae restituto perbrevis obtigit quies. Nam ad calumnias hostium comprehendi jussus, divinaque elapsus protectione, latuit Alexandriae, cum diceret: Secedamus ad tempus amici. Nubecula est cito evanitura. Is tunc symbolum suum videtur condidisse, quo rectam de sanctissima Trinitate fidem complexus est. Eam enim fidem tomo scriptorum Athanasii secundo excipit Joviani epistola, qua recipere ei Ecclesiam suam permittit.

JOVIANUS.

tertio et tricesimo, suscepto clarior apice quam gesto.

VALENTINIANUS Et VALENS.

vesperam potest esse miserrimus, Arbetionis prisci ducis domum, cuihactenus tempestiva moderatione pepercerat, diripuit. Cujus viri fatiscentem jam excitans virtutem Valens, milites per eum allectat, collatisque manibus, defertus ex improviso Procopius, et mox e latebris ad Valentem perductus, discerptusque abscissa cervice discordias secum civiles finivit, multos, ut fieri assolet, trahens perditionis socios, adeo ut crudelem victoriam execrarentur et ii, qui vicerant, boni. Ac minus quidem id mirum, tentata adeo periculosa a Procopio, vel atrocem mortem clementiorem aestimante malis, quibus ob quotidianas ante insidias conflictabatur: In Damaso autem et Ursicino Christianis, iisque presbyteris, portenti similis ambitio, quae tunc enituit. Hi enim Romae supra humanum modum ad rapiendam Episcopalem sedem ardentes, scissis studiis asperrime depugnabant, ad usque mortis vulnerumque discrimina adjumentis utriusque progressus: quae nec corrigere sufficiens Viventius, Quaesitor palatii, nec mollire, vi magna coactus secessit in suburbanum: et in concertatione superavit Damasus, parte, quae ei favebat, instante. Constatque in basilica Sicinini uno die centum triginta septem reperta cadavera peremptorum: efferatamque diu plebem aegrepostea delinitam. Neque vero abnuit Ammianus Marcellinus, superstitionis homo Ethnicae, Episcopatus Romani cupidos omni contentione laterum jurgari debuisse, cum, inquit, adepti id quod appetunt, futuri sint ita securi, ut ditentur oblationibus matronarum, procedantque vehiculis insidentes circumspecte vestiti, epulas curantes profusas, adeo ut eorum convivia regales superent mensas. Qui esse poterunt, ait, beati revera, si magnitudine urbis despecta, quam vit iis opponunt, ad imitationem Antistiium quorundam provincialium viverent; quos tenuitas edendi, potandique parcissime, vilitas etiam inaumentorum, et supercilia humum spectantia, perpetuo Numini, verisque ejus cultoribus, ut puros commendat et verecundos.

Eadem ambitio cum Mediolanensium quoque Ecclesiam afflasset, Ambrosius urbis praefectus ad comprimendam seditionem a Valentiniano destinatus, subito omnium consensu Episcopus expetitur, initiatusque baptismo simul et mysteriorum dispensationi, frequentissimi populi curam ingenti fama gessit. Sub haec Valentinianus compressis Alemannis, morbique elapsus saevitiam, Gratianum filium, necdum plane puberem, Augustum dixit, primus morem institutum supergressus, ut tres simul Augusti Imperio praesiderent. Inde severius exercita potestate, militares fastus in majus extulit, ad rerum communium damna, indeflexa saevitia gregariorum puniens errata, potioribus ad licentiam immanium delictorum interim consurgentibus.

Sed belli strenuus, Britanniam per Theodosium vindicavit a Scotorum Pictorumque invasionibus: Certiorque Randonem Alemannum irrepsisse Moguntiacum, sub ipsam Christiani ritus solennitatem, et impraepedite cujusquemodi fortunae omnem sexum abripuisse, barbaros in collem conglobatos circumdedit, magnaque caede stravit. Rhenum exordio ad usque Oceanum magnis molibus communiyit. Similiter Valens irruentes in Armeniam Persas, necatoque Arsace Rege, nihil non ibi audentes, fortiter coercuit.

At Romae Maximinus, dum flagitia exscindere parat, flagitiosam ipse immanitatem in quosvis exercuit, civitate praesertim ita vanitatibus quibusque dedita, ita ad quemvis statum turgescente, ut nihil pene serium vel memorabile ageret, omnemque extra pomoeria sua natum pro vili duceret, teste oculato Marcellino, moresque ejus ridiculos partim, partim execrabiles, majore stylo depingente.

Nec multo melior Antiochia Syriae. lbi nobili quidam genere Theodorus,

suo semper loco superior sibi visus, detestandis praesagiis secretim discit, quatuor priores nominis sui literas competere in Valentis successorem.

Fuerant magicae curiositatis magistri aut socii, liberalium artium doctores aliquot, qui delati a quodam Palladio, convictique pariter cum Theodoro, omnibus passim Philosophis extrema pericula attraxere. Tantus eorum numerus hinc inde in carceres est et vincula missus, ut spatia tandem et custodes servandis deessent. Etenim Valens, regaliter rturgidus, pari eodemque jure, nihil inter se distantibus meritis, nocentes innocentesque maligna insectatione volucriter perurgebat. Itaque praeter Patricium, Hilariumque et Theodorum, flammis exustos, plexi capite sunt Maximus Ephesius, Diogenes quondam rector Bithyniae, Simonides, Andronicus Car, Alpius ille sub Juliano Jerosolymac instaurator, aliique magni nominis complures. Jamblichus hausto veneno semet perdidit.

In occidua orbis parte, accedente subditorum odio rapaci militarium fastu, gravis tributis videbatur Valentinianus: quae res Afros ad omnes dissensionum motus perflabiles, in seditionem egit. Apud eos Mauri, non ferentes Romani (militum is magister erat) ferociam, Firmum quendam suae gentis nobilem, purpura onerant, qui cum Theodosio comite crebris atrocibusque certavit praeliis; fractusque ad extremum frequentia cladium, ad Igmazanem Isaflensium fugit regem. Qui et ipse acerbitate certaminum protritus, salutem suam Firmi redimere pernicie statuit, custodesque apposuit homini. Firmus custodibus vino distentis, cum insomnis gradibus longius se discrevisset, inserto funi collo, animam absque mortis cruciatibus exhalavit.

Dum hoc pulvere dux antedictus per Mauritaniam anhelat et Africam, movetur etiam Quadorum natio, indignata in suis terris, ultra Istrum fl. praesidiaria aedificari castra, regemque Gabinium a Caelestio Perca inter hospitales epulas sceleste trucidatum. Igitur transgressi Istrum, dum plebem Pannonicam circa messes occupatam rapiunt improvisi, pene ipsam Constantii Imperatoris filiam, cum duceretur Gratiano nuptura, intercepissent, nisi Messala Pannoniae rector, judiciali carpento impositam, ad Sirmium eam cursu reduxisset effuso. Latius inde se pandentes cum Quadis Sarmatae, praedasque hominum agentes et pecudum, caesa Moesiaca legione, longius erant progressuri, nisi Theodosius, prima tum lanugine juvenis, Princeps postea perspectissimus, Sarmatas densis congressibus adeo attrivisset, ut residui, abjecta pugnandi fiducia, veniam pacemque peterent.

Sed cum Caelestius tam segniter defenderet Pannonias, quam turpiter conciverat Quados, Valentinianus ipse a Celtis profectus in Illyricum, Merobauden praefecit exercitui, qui vastatis late Quadorum regionibus, incolumem exercitum reduxit. Subsequentibus deinde Quadorum legatis, ac nihil communi mente procerum suorum delictum adseverantibus, sed munitionem injuste structam, ad ferociam agrestes animos accendisse, ira vehementi perculsus Valentinianus, nationem omnem ut beneficiorum immemorem et ingratam increpat, vitalique simul via ac voce obstructa, tanquam ictus e coelo, animam diu colluctatam efflavit, aetatis anno LV, imperii minus centum dies, secundo et decimo. Princeps solers ingenio, animo gravis, sensu integer, sermonis parcus, severus, acerbus infestusque vitiis, atque, ut breviter concludam, si ei infidis hominibus, quibus sese quasi fidissimis prudentissimisque dederat, carere, aut probatis eruditisque monitoribus uti licuisset, perfectus haud dubie Princeps futurus. Inter religionum diversitates medius stetit, nec quenquam inquietavit, neque ut hoc coleretur imperavit, aut illud: nec interdictis minacibus subjectorum cervicem ad id,

quod ipse colebat, inclinavit, sed intemeratas reliquit has partes, ut reperit.

Post conclamata Imperatoris suprema, quod Valens et Gratianus abessent longius, ne sine summo imperio agentem exercitum invaderent Barbari, aut Gallicanae quid legiones innovarent, Valentinianus adhuc quadriennis, autoribus Equitio, Cereale ac Merobaude propinquis, ubi cum matre Justina, Magnentii quondam conjuge, suerat allatus, creatus est Imperator, eique Italia, Illyricum et Africa provinciae cessere.

Interim Valentem undique fragores bellorum circumstrepunt. Isauris praedae erant Pamphylia et Lycia. Hunni gens ignota, ultra paludes Maeoticas glacialem Oceanum accolens, absque lare, absque lege et ritu stabili, semper palabunda, in carpentis habitans, nulla versandi vomeris cura, cum immenso equitatu in Transistrianas terras se effuderat, Scythas Gothosque cogens Valentis implorare sidem. Valens exitiali consilio jubet pulsos depositis armis, Romano solo suscipere, sperans Gothorum se opibus externa in bella usurum. Sed dum Maximus, aliique praesides, res suas agunt, et conspicuas venustate foeminas maresque suis conquirunt voluptatibus, quod fame penuriaque urgerentur Scythae exules, plerique barbarorum armati transeunt Danubium, auctique indies, Thraciam universam ita turbant, ut necesse esset Valenti, compositis quomodocunque bellis Persicis, desperatis pene Thraciis succurrere. Irritati enim Lupicini injuriis Gothi, a quo Martianopolis mercatu prohibebantur, caesis etiam Alavivi et Fritigerni, regum suorum satellitibus, tumultuarias ejus legiones fuderant, armisque induti Romanis, impune jam per obvia quaeque grassabantur, affluente quotidie mancipiorum, fugitivorum, metallariorumque turba, et quemcunque rerum taedebat praesentium. Ergo crebra ibi praelia, caedes altrinsecus nefandae. Mox novae ab occiduis etiam partibus turbae, Alemannis Lentiensibus Gratianum, patruo laturum opem, invadentibus.

Sed eorum ad quadraginta millia, latenter transito Rheno, delevit Gratianus, Princeps facundus, bellicosus, clemens, et Occidentalium nationum per oportunam hanc victoriam, singulari Numinis nutu hebetator. Sed teneram ejus fratrisque Valentiniani aetatem, plerique malis suggestionibus adnubilabant; quae causa exstitit Sebastiano duci, relictis iis, Valenti semet applicandi. Qui quidem Dux, reformata ad priscam virtutem bellatorum manu, faustis barbaros excursionibus fudit, dumque nullam pugnae majoris copiam facit, castellis locisque munitis se tenens, ad diram eos famem adigere, sedendoque conficere bellum conabatur. Verum incitantibus Valentem assentatoribus, nec consortem Gratianum pene jam partae victoriae censentibus faciundum, cum universis copiis in Gothos, Alanos, Hunnosque itum est. A quibus superatus acie Valens, sagitta saucius, casam subit rusticanam, ubi supervenientibus Gothis dignitatis ejus ignaris, ignique supposito, incendio concrematus est. Constat vix tertiam evasisse exercitus partem, nec post Cannensem pugnam, usquam deterius rem Romanorum gestam. Hanc gratiam debuerunt Valenti nationes Gothicae, quas autore Eudoxio, Ariana haeresi infecerat, Episcopo eorum Ulphila pecuniis delinito. Nec illis impune illata clades stetit. Nam dum Adrianopolin, prope quam pugnatum fuerat, oppugnant, indeque Perinthum, et ipsam urbem regiam, caesis per vecordem suam audaciam plurimis, repelluntur, praedandoque effuse, ad Alpes usque Julias cum caede sanguineque tam suo quam alieno remearunt. Hoc exitu periit Valens, quinquagesimo anno contiguus, cum per annos quatuor imperasset et decem, parvo minus; pervigil semper et anxius, ultor acer ambitionum, erga deferendas potestates vel adimendas nimium tardus, subagrestis ingenii, nec bellicis nec liberalibus

studiis decenter eruditus, religioni pene omni placabilis, praeterquam orthodoxae. Nam plerasque Orientis Ecclesias nudare pastoribus instituit, et immanes ejus minas mulier Edessena, parvulum filium secum ad poenas rapiens infregit; cumque Basilium Magnum pellere Caesarea vellet, scripturo nefarium edictum manus pertinaciter contremiscens, crudelem impetum exstinxit. At alios octoginta, paci Ecclesiis petendae delegatos, navi impositos combussit. Alexandriae Episcopum Petrum, qui Athanasio, XLVI Episcopatus anno vita functo, successerat, cum Lucio Ariano commutavit, qui in Aegypti monachos et sacras virgines desaeviit horribiliter. Fuitque Imperatore Christiano moderatior Themistius Philosophus, ignoscendum scribens iis, qui de divinis inter se dissentiunt, quum multo atrociores de humanis rebus, rationi perviis Philosophi alant discordias. Viguere tunc duo fratres eximii, Basilius et Gregorius Nyssenus, alterque Gregorius Nazianzi Episcopus, qui tres Eunomio, aliisque haereticis, eruditione solita obstitere.

Viguit et Ausonius Burdegalensis, Gratiani Caesaris et Paulini, postea Episcopi Nolani, magister. Item Eutropius, Vegetius, Jamblicus Procli Doctor, Libanius Sophista. Moses Agarenorum, qui obliterandae ignobisitatis causa Saracenos se dixere, Episcopus, fidem apud eos Christi propagavit. Rufus Festus P. R. rerum gestarum breviarium edidit.

GRATIANUS, VALENTINIANUS II. Et THEODOSIUS.

est, ei comparari Trajanus, a quo genus suum ducebat, moribus et corpore, ipsi simillimum. Clemens dicitur Epitomatori Aurelii, misericors, communis, solo habitu differens a reliquis, in omnes honorificus, verum effusius in bonos, simplicia ingenia aeque diligens, erudita mirans, sed innoxia, largiens magno animo magna, amans cives vel privato contubernio cognitos, eosque honoribus, pecunia, beneficiis munerans, praesertim quorum erga se aspero casu officia probaverat. Illa tamen, quibus Trajanus aspersus est, vinolentiam et cupidinem triumphandi, usque eo detestatus, ut bella non moverit, sed invenerit: prohibueritque lege, ministeria lasciva psaltriasque commessationibus adhiberi: tantum pudori tribuens et continentiae, ut consobrinarum nuptias vetuerit, tanquam sororum. Literis, si multum perfectos contemplemur, mediocriter doctus: sagax plane, multum diligens ad cognoscenda majorum gesta. E quibus non desinebat exsecrari, quorum facta superba, crudelia, libertati in festa legerat, ut Cinnam, Marium, Syllamque, atque universos dominantium, praecipue tamen perfidos et ingratos. Haec Aurelius Victor, scriptor historicus Consularis, Vir sobrietatis gratia, ut ait Marcellinus mutilandus, sub Juliano Dux, sub Valente magister equitum, tandemque urbi praefectus, quem oppono comiti Zosimo, tetricis animi tenebris referto, qui ingentis loco probri ingerit Theodosio fanorum idolorumque excidia, quibus pietatem Princeps sinceram probare voluit Deo sempiterno. Deorum, inquit, Sacraria per omnes urbes et agros oppugnabantur, periculumque imminebat cunctis Deos esse putantibus, aut omnino suspicientibus coelum, ejusque luminaria adorantibus. Idem tamen negare non audet, Athanarici Gothorum Regis, qui ad Theodosium transierat, honore et tandem sepultura magnificentissima effecisse apud Barbaros Theodosium, ut Thraciis molesti esse desierint, imo alias gentes a Romano solo submoverint. Item Scyros, Corpadacos, et alios Hunnis permixtos populos magna Theodosii felicitate profligatos. Atque haec quidem superstite adhuc Gratiano, et Valentiniano puero imperii consorte.

At vero Gratianus, dum exercitum fere negligit, et paucos ex Alanis, quos ingenti auro ad se transtulerat, antefert veteri ac Romano militi, odia contrase legionum excitavit. Quo tempore, Maximus Theodosii commilito, indignatus, nullos sibi honores haberi, apud Britanniam rapit Principatum, transgressusque in Galliam, et ab infensis Gratiano militibus exceptus, Gratianum fugavit: nec mora, per Andragathium apud Sigiduni pontem eum assecutus, exstinxit, cum vixisset annis XXVIII. Socrates eum XXIV anno aetatis, dolo Andragathii apud Rhodanum. fl. occisum tradit, item Orosius, et alii. Hoc tempore Audaeus in Syria Deum finxit forma praeditum humana, non ignis, nec renebrarum opificem. Cujus sectatores Audaeani, et Anthropomorphitae, arrogantiae pleni pharisaicae, usurisque interim ac mulieribus addicti, communione sanctorum excidere. Quibus suppares erant Messaliani, qui et Euchetae vel Enthusiastae, vim daemonis cujusdam admittentes intra animum, quam Spiritum sanctum esse somniabant, quietis captatores, laboresque manuum adversantes. Quibus haud dissimilis fertur in Hispania Priscillianus, praedives opibus, nobilis, profanarum inflatus literarum scientia, Gnosticorum recudens haeresin. In hunc Caesar Augustana Synodo damnatum, Idaicus atque Ithacius Episcopi elicuerunt a Gratiano rescriptum, quo cum sectatoribus extra omnes terras propellebatur. Qui vagantes per Gallias, data Macedonio officiorum magistro pecunia, imperiali autoritate sunt restituti. Hinc ad tribunal Clementis Maximi jam Principis, novo exemplo ducti sunt, obnitente admodum Martino Turonensi,

adeo ut sponsionem eliceret a Maximo, nihil cruentum in eos constituendum. At Maximus a mitioribus deflexus consiliis, convictos maleficii, nocturnorumque congressuum haereticos, supplicio affecit, luce quidem indignos, sed exemplo cordatioribus haud tolerando. Itaque Nardacius, accusatorum suffraganeus, Episcopatu excidit, perpetuumque inter Episcopos discordiarum bellum exarsit, cum inter haec plebs Dei et optimus quisque probro atque ludibrio haberetur. Inhiabant possessionibus, teste Sulpitio Severo, qui tum vixit, excolebant praedia, auro incubabant, emebant vendebantque, quaestui studebant per omnia. Ac si qui melioris propositi videbantur, neque possidentes, neque negotiantes, quod erat multo turpius, sedentes exspectabant munera, atque omne vitae decus mercede corruptum habebant, quasi venalem praeferentes sanctitatem. Interim et Theodosius convocata CL patrum Synodo apud Constantinopolin, laboranti Ecclesiae opem tulit, firmatamque ibi de Spiritus sanctidivinitate sententiam, Damasus et reliqui Occidentis Episcopi comprobarunt. Repertus tunc novus Episcoporum titulus, ut qui primariis praeerant civitatibus, Patriarchae dicerentur, quorum primus Romanus, alter Constantinopolitanus esset, ambo regiis urbibus praesidentes.

VALENTINAIANUS II. Et THEODOSIUS.

suae spectator insederat: Andragathius comes ejus summam ministrabat belli, qui cum magnarum copiarum fortitudine, praecellente consilio, omnes Alpium ac fluminum aditus communisset, ineffabili judicio Dei, navali expeditione, dum incatum hostem praevenire et obruere parat, sponte sua, eadem quae obstruxerat, claustra deseruit. Ita Theodosius vacuatas transinisit Alpes, atque Aquileiam improvisus adveniens, hostem illum magnum Maximum, trucem, et ab immanissimis quoque Germanorum gentibus, tributa ac stipendia, solo terrore nominis exigentem, sine dolo et controversia clausit, cepit et occidit. Valentinianus recepta Italia, potitus imperio est, Theodosio suasore Catholicam amplexus fidem, Gratianique imitatus in detestatione idolorum constantiam. Andragathius cognita Maximi nece, praecipitem sese e navi in undas dedit, suaque desperatione periit. Theodosius incruentam victoriam, Deo procurante adeptus, laudatori Maximi Symmacho, majestatis reo ignovit, non victoria, quam clementia clarior.

Valentinianus exstincto etiam Victore filio Maximi, quem Imperatorem Gallis reliquerat, in Gallias ipse transivit: Ubi cum tranquilla Rep. in pace ageret, apud Viennam dolo Arbogastis Franci, comitis sui, ut ferunt, strangulatus, atque ut voluntariam sibi conscivisse mortem putaretur, laqueo suspensus est. Causa necis erat, quod Arbogastes officio a Valentiniano motus ob rerum novarum suspiciones, in os ei dixerat: Nec potestatem mihi dedisti, nec eripere poteris: discerptoque exautorationis suae libello vindictam antevertere Domini exitio cogitaverat. Ita praefidens militum favore, innumeras invictasque contrahit copias, titulosque Imperatoris Eugenio, quem in aula habebat, viro literatissimo imponit pene invito, ipse acturus sub umbratili purpura imperium. Hi idolorum subnixi fiducia, quorum venerationem restituendam in integrum omnes iterum sacerdotes, Philosophi, Magi et Poetae canebant, in bellum formidolosissimum armabantur. At vero Theodosius in summis Alpibus constitutus, postquam insomnem noctem precum continuatione transegisset, fidenter arma corripuit pene solus, ac vexillo crucis in signum praelii elato, Arbetionem hostilium partium comitem ad suas transduxit. Ubi ad continua miscendae pugnae spatia perventum est, confestim magnus et ineffabilis ventorum turbo in ora hostium ruit, telaque ab ipsis intorta, retrorsum supinata egit, effecitque miraculo, ut parva manu fusa, Victori Theodosio totus se prosterneret exercitus. Eugenius captus atque interfectus est. Arbogastes sua se manu perculit. Illa victoria motus Poeta Claudianus, Paganus licet pervicax, DEO hominique testimonium tulit, cum cecinit.

O nimium dilecte Deo, cui militat aether,

Et conjurati veniunt ad classica venti!

Ita coelitus judicatum est denuo inter partem, de solo Deo humiliter sperantem, et partem arrogantissime de viribus suis gentiumque idolis praesumentem.

Theodosius Romam ingressus Victor, Honorium filium declarat Imperatorem, eique tutorem Stilliconem attribuit. Senatores deinde Romanos ad abolendum idolorum cultum hortatus, cum illi pertinaciter avitae superstitioni inhaererent, jactantes se idola colendo mille ducentis annis invictam Urbem coluisse, sumptus in sacra praeberi nefanda solitos abstulit. Quibus detractis, publice quidem daemoniorum concidit veneratio, at domi et in animis plerorumque mansit. Utmirari nemo possit, occupatam postea a Gothis Vandalisque Urbem, nolentem Deo vero impendere opes suas, et semper pro idolis insanientem, adeo ut Zosimus neglectionem Deorum, ludorumque secularium in quibus nihil inerat grave aut honestum, exitii publici causam scripserit. Qui sane furoris sui complures eo tempore habuit

suffragatores. Cum enim Alexandriae, et alibi delubra profanarentur Daemonum, seditiones cruentae exarserunt inter Christianos et Ethnicos, queis utriusque partis haud contemnenda occubuit turba. Sed vicit tamen Christus, idola funditus subversa, pretium statuarum alicubi in pauperes erogatum est, frementibus frustra amicis daemonum, permultis etiam ludibria errorum, quibus insueverant, revelata execrantibus.

Nec tamen deerant sua Christianis vitia, quae impotentem quoque irae Principem haud mediocri labe adsperserunt. Thessalonicae ob interfectum seditiose praesidem, ultra septem hominum millia, circumdato legionibus theatro, occidit. Quod ob facinus prohibitus sacris ab Ambrosio maximae tum autoritatis Episcopo, non intumuit purpurae splendore, sed fassus publice delictum, poenitentia magis laudari, quam errore carpi meruit, addiditque legem cohibendaeiracundiae, quae capitales sententias ad tricesimum diem differendas sanxit. Sic modica dilatione emolliebantur aliquando severa praecepta; quale et illud erat in Antiochenos datum, quos ob raptatam contumeliose Imperatricis Placillae, religiosissimae certe Principis statuam, vastitatis servitiique damnaverat: Sed Flaviani Episcopi, Libanii Rhetoris, Macedoniique monachi monitionibus, vehementior impetus elanguit. Placatus est et Byzantinis, ob Judaeorum eversam Synagogam multandis graviter, effectumque Ambrosii Oratione est, ut Judaei urbium moenibus passim excluderentur.

Non tamen eadem Romanorum Episcoporum, Damasi, Syricii et Ambrosii gratia fuit, qui vociferantes, Theodosium tyrannos imperio inhiantes comprimere, Ecclesiasticos fovere, Flavianum Antiochenum Episcopatu eversum ibant. Qui cum exire dignitate, quam Romam ire judicandus mallet, Imperatoris autoritate defensus est. Eadem Gregorii Nazianzeni moderatio fuit, qui Episcopatu Constantinopolitano maluit cedere, quam dissensionibus ansam praebere. Qui substitutus est ei Nectarius, pravum ob facinus optimam abolevit consuetudinem. Cum enim huc usque poenitentiam audiendis confessionibus praefuisset presbyter, autoritate et silentio venerandus, ille ob proditum Diaconi cum faemina nobili stuprum, sustulit disciplinam Ecclesiae, et conscientiae cujusque liberum de se judicium permisit. Nec cessarunt Ecclesiarum dissidia, augescente licet indies Christianorum numero, sed inter orthodoxos juxta ac haereticos de quaestiunculis inanibus, liberaeque observationis ceremoniis, imperite dissideri, et contra circa mortuorum ossa passim delirari coeptum est.

Caeterum Theodosius feliciter acto imperio, apud Mediolanum rebus humanis excessit, annum agens vitae plus minus quinquagesimum, dignitatis XVI, utramque Rempub. utrique, id est, Arcadio et Honorio, filiis quietam relinquens. Corpus ejus Constantinopoli sepultum est. Atque in eo Victor Aurelius desinit. Scripsere tunc Optatus Afer, Sulpitius Severus Biturigum, Cyrillus Hierosolymitanus, Epihanius Cypri, Ambrosius Mediolanensis, Amphilochus Iconiensis, Episcopi, Caesarius Nazianzeni frater, Hieronymus Stridonensis Pannonius, presbyter; Sophronius, et Joannes, presbyter Antiochenus, paulo post Episcopus Constantin opolitanus, Dictusque ob eloquentiae aureum flumen Chrysostomus. Praeclarum de Theodosio testimonium Ambrosii: Dilexi, inquit, Virum, qui cum corpore solveretur, magis de Ecclesiarum statu, quam de suis periculis angebatur; qui magis arguentem, quam adulantem probaret.

ARCADIUS et HONORIUS.

cum sedentibus filiis praeceptorem stantem docere conspexisset, mutavit consuetudinem, filiosque auscultari sedenti Arsenio stantes jussit. Caeterum Arsenius ob plagas Arcadio inflictas, insidiis ejus appetitus ex aulico factus est Eremita, et LV integros annos admirabilem omnibus vitam duxit, spretisque opibus, quas Augusti offerebant discipuli, id unum eis est precatus, ut ad DEI Opt. Max voluntatem componerent suum imperium.

At illorum tenera aetas occasionem praebuit fraudulentis ingeniis tam ipsis insidiandi, quam imperio, in quorum tamen caput insidiae tandem vertere. Rufinus homo improbus, haud contentus omnia pene apud Arcadium posse, Alaricum Gothorum Regem attraxit in Graeciam, qui plerasque urbes sanguine et direptionibus vastavit, Ruffino e turbida Rep. potentiae praebiturus majoris materiam. Similiter Stillico, Serenam fratre Theodosii genitam in matrimonio habens, cum susceptam ex ea Mariam Honorio collocasset, Gainam Arcadio mittit cum copiis Gothorum Ducem, atque ejus opera Rufinum, adspectante Arcadio, occidit, Orientis vires suis conjuncturus, aemulo per fraudem sublato.

Inde Gildo Comes Africae, consueta Romanis stipendia subtrahendo, ad rebellionem concitavit exercitus, spe prava rapiendi inflatus imperii, accendente eum praesertim Eutropio cubiculario, qui subversam Stilliconis potentiam ardenter concupiscebat. Sed et illum paulo post Stillico coegit ad exitium, usus opera fratris ejus Mascelzelis, qui Gildoni (ut sunt atroces consanguineorum irae) erat ob injurias infensissimus, victumque acie, adegit morte voluntaria captivitatem antevertere. Mascelxel deinde insidiis Stilliconis, quasi per militarem insolentiam in flumen detrusus, suffocatusque aquis periit: eoque facto poenas fraternis manibus dedit. Ita respirantes a seditionum turbis ac tumultibus Augusti, zelum aemulantur patris, totoque orbe Romano templa Idolorum destrui, ludos tolli gladiatorios praecipiunt, qui ad id temporis seu Diis placandis, seu efferandis cruento spectaculo militum animis, insanae plebis studio remanserant. Accitus tunc quoque ab Antiochia Joannes Chrysostomus, Ecclesiae Constantinopolitanae curam capessit, et Gainam dominationis appetentem in os redarguit. Nam quod omnium Ruffini artium potentiaeque velut haeres esset Eutropius, visum erat Gainae, inita cum Tribigildo gentili suo conspiratione, tollere hominem, ac summam rerum sibi vendicare. Igitur composita civilis belli specie, Tribigildus late vastat provincias, multas dat et importat clades, missusque in eum Gainas, de industria terrorem auget, eoque motu perficit apud Arcadium, ut securitatem suam Eutropii, jam in basilica Christianorum supplicis, exilio atque mox nece mercandam arbitraretur. Ita receptus in urbem Gainas, homo Gothus et Arianus, publicum haereseos suae exercitium instaurari intra moenia postulat, indignum perhibens sua majestate, qui Dux Romanorum esset, extra muros proficisci adoratum. Sed illi valide Chrysostomus obnititur, ingratum vocans et turbatorem Reip. Igitur Barbarus consilia miscere de invadenda urbe et Imperio, quasi recreandi sui causa in villas secedere, alios militum abducere secum, reliquos intra moenia, juvandis conatibus suis, relinquere. Sed nocturnas insidiatoris aggressiones tardarunt visi circa arcem custodes, quos angelos, creditum est fuisse, quandoquidem Arcadius Imp. ignarus Gainae fraudium, nullis urbem praesidiariis munivisset. Tandem prodita ejus armorum exportatione, declaratur hostis Gainas, Gothi quotquot Constantinopoli erant, concursu armatae plebis interficiuntur, septem millibus frustra se templi asylotuentibus. Fravittas deinde dux creatus, Gainam navali bello superat. et ad gentiles suos fugere compellit, quem varia

ibi molientem, Hunnorum tandem Rex praelio congressus interemit.

Ita dempto Orienti armorum metu, Ecclesiasticae dissensiones successere, causam praebente severitate Johannis Episcopi nimia. Is enim cum liberrima eloquentia in quorumvis etiam potentum vitia inveheretur, ac tredecim Episcopos variis de causis exautoraret, nec monachorum ferret in urbibus oberrationes, nec cum quoquam cibum vellet capere, odia excivit multorum. Qui explendis iris idoneum nacti administrum, Alexandrinae Ecclesiae Episcopum Theophilum, infensum Johanni, quod monachos quosdam, privatim exoso Theophilo, praetextaque librorum Origenis laudatione privatos communione, suscepisset foveretque; trahunt in partes Epiphanium Salaminis Cypri Episcopum, vitae praestantia celeberrimum, eisque judicium de Johanne committi procurant ab Imperatore Arcadio. Epiphanius maximis affectus a Johanne honoribus, nihilo tamen aequior litis arbiter, quam Theophilus, praedamnavit Origenis libros, antequam cognitum de iis decretumque Synodo esset. Evictus tamen monachorum colloquio, praecipitantiam ejus culpantium, discessit re infecta, atque in itinere diem obiit. At Johannes, aurei oris Vir cognominatus, cum ferventius in mulieres multa dixisset, accendit bilem Imperatrici Eudoxiae, Principi feroculae, quae facile effecit, ut properanter advolaret Theophilus, habitoque concilio, appellantem Oecumenicam Synodum Johannem contumaciae damnaret. Sic Johannes in exilium missus est, majore tamen populi studio mox redditus Ecclesiae. Sed cum non desineret linguam adversus iniquitates acuere, atque histrionicam imaginis Eudoxiae dedicationem perstringeret acrius, pacem male sartam disrupit iterum. Quare Arcadium Imp. conjugi obnoxium, expertus infestum, Herodiadem vocavit Eudoxiam, Johannis in patina caput expetentem. Ob id denuo relegatus, exul decessit. ejusque expulsio, quod videretur iniqua, ingentes in Ecclesiis perturbationes et scandala, multasque caedes peperit. Transiit et in partes Romanus Antistes Innocentius, atque ob damnatum Chrysostomum, Orientales Ecclesias ipsumque Imperatorem communione ausus est interdicere.

Nec melioribus cohaerebat Resp. quam Ecclesia vinculis, cum prarter Alanorum effusas populationes, Stillico Vandalus Romanam barbaramque juventutem sibi obsequentem, Arcadii ducibus infensam redderet, conatus utrumque inter se collidere imperium. Alarico ad Illyricos occupandos misso, ut velut e turbidis Reipub. aquis suam firmaret latius potentiam. Animos ei addebat parta de Rhadagaiso, Scytharum rege victoria, qui plus quam ducenta hominum millia (sunt qui quadringenta tradunt) in Italiam ducens multasque jam urbes populatus, cum favorem Deorum suorum obsequiis sacrificiorum invitaret, Fesulanis in angustiis circumdato exercitu clausus a Stillicone, fame ac peste interiit. Tantaque multitudo captivorum fuisse Gothorum fertur, ut vilissimarum pecudum modo, singulis aureis passim greges venderentur hominum, emptique illico morerentur. Sed dum ista molitur Stillico, decedit Imperator Arcadius, Olympiadis CCXCVII anno secundo, cum vixisset annos XXXI, regnasset cum patre XIII, post ejus obitum XIV. Eum Eudoxia Augusta miserabili morte praevertit, foetus sui, quem utero gestabat, sepulcrum facta.

Ea tempestate Monachorum valde gliscebat soboles, hominum, uti quidem Zosimus censet, parum commodantium Reip. sed dum omnia se cum pauperibus communicare dicunt, plerosque ad paupertatem redigentium. Hi in Aegypto, ubi Diocletiano imperante prognati sunt initio, tantas hoc tempore quaesiverant vires, ut Theophilo, Alexandrino, quod Deum nollet confiteri humana specie praeditum, vitae crearent periculum, invitumque ad approbationem erroris traherent.

HONORIUS Et THEODOSIUS JUNIOR.

praecipitanti obstinatione, Roma tandem Alarico per proditionem aperta, foedeque direpta est, spernente cladem Honorio, acceptoque de capta urbe principe nuncio (ut erat vecordi ingenio) de gallina, quam praegrandem habebat eo nomine, narrari aliquid opinante. Alaricus ut in capta urbe ditissima a milite barbaro, praestare non potuit, quin multa loca incenderentur, multi occiderentur, sanguinis tamen caedisque modum statuit, venia illis, qui ad sacra loca confugissent, solemniter promulgata. Paulus Orosius scriptor illius temporis, majorem putat cladem excitatam olim Romae per Neronis lasciviam, quam hanc illatam ab ira Victoris. Incidit hic casus Urbis rerum Dominae in annum Christi CCCCXI. Tertia die quam irruperat, egressus metu Theodosii Alaricus, vastatis Italiae provinciis, dum in Siciliam tendit, subita morte defungitur. Propinquus ejus Athaulphus succedit in potestatem, assumptaque in uxorem Placidia, sorore Honorii, quam Romae ceperat, blanditiis ejus mitigatus est, ut facta pace Hispaniam peteret, viamque aperiret Honorio, exortos passim tyrannos subigendi. Igitur Constantius Comes in Galliam cum exercitu profectus, Constantinum Imperatorem apud Arelaturm civitatem clausit, cepit et occidit; Constantem filium ejus necavit comes suus Gerontius, vicissim ipse a militibus propriis in mortem actus. Jovinus itidem, vir Galliarum nobilissimus, mox ut in tyrannidem assurrexit, cecidit. Attalus quoque, velut inane imperii simulacrum, cum Gothis in Hispanias portatus, cum nescio quae moliretur, captus in mari, truncataque manu vitae relictus est. Heraclianus vero defensa contra Attalum Africa clarus, dum quorundam periculorum suspiciones patitur, rebellionem facit, cumque IIIMDCC navibus in Italiam approperat. Sed occursu comitis Marini territus, facta jam exscensione, subito refugit Carthaginem, atque ibi militari manu consumitur. Sub haec recuperata jam a Constantio Gallia, Athaulpus apud Barcinonem Hispaniae dolo suorum periit, eodemque exempli Sigericus. Post quem Vallia electus quidem a Gothis, ut pacem ab Athaulpho et Sigerico servatam infringeret; at a Deo ordinatus, ut eandem confirmaret, memor cladium, quas decessores acceperant, pacem optimam cum Honorio Imperatore datis lectissimis obsidibus, pepigit, Placidiam ei reddidit: quae Constantio deinde eximio duci nupta, peperit ex eo Valentinianum, postea Imperatorem.

Alanis interim, Vandalis Suevisque continua cum Gothis per Hispanias certamina fuere, fatentibus ipsis, quod sibi perirent, Romanis vincerent, magnoque Honorii quaestui mutuis semper cladibus attererentur. At Burgundionibus e mediis malis salus maxima ineffabili Dei misericordia emersit. Nam cum infestissima Uptari Hunnorum regis tyrannide premerentur, ad Christianorum Deum, suis semper proptitium, conversis animis, baptismum repente postulant, eoque mundati, extemplo in Hunnos vadunt, et congressi praelio, XXX eorum millia prosternunt: ex quo tempore Christianismum amplexi, constanter deinceps tenuere.

Interea temporis, cum quievisset Oriens, tempestatibus tandem et ipse suis coepit agitari.

Baraanes Persa, instigatus a Magis, late propagatum Isdigerdae indultu Christianismum afflixit, cumque profugos non redderet Theodosius, bellum ei intulit. Sed Persam Ardaburius ab Theodosio legatus felicibus praeliis fregit, X Persarum millia, quos immortales vocabant, mortales esse omnes docuit, neceque quam parabant, insidias facturos oppressit. Saracenorum ad centies mille subito Romanorum terrore perculsi, dum fugiunt, Euphratis vorticibus sunt absorpti. Palladius, stupendae celeritatis eques, uno triduo e Mesopotamia Constantinopolin advolans, victoriae nuncium

attulit. Sub haec Honorius tricesimo Imperii anno decessit hydropicus, aetatis XL, quem praecesserat Constantius sororis ejus maritus, V solis mensibus Imperio functus. Principatus Honorii illustribus Poetis, Claudiano, Prudentio, Sedulio, Paulino; atque Ecclesiae Doctoribus, Hieronymo, Augustino, Ruffino, Orosio, et aliis effloruit. Pelagius quoque haereticus, gratiae Dei inimicus, liberi in hominibus arbitrii patronus, sub eo extulit caput, plerisque Episcoporum Synodis damnatus, Augustini imprimis acu tis confix us disputationibus.

THEODOSIUS II. Et VALENTINIANUS. III.

onerat. Bonifacius enim edoctus dolosis Aetii literis de periculo, quod ei a Placidia et Valentiniano immineret, in perniciem efferbuit Reipublicae, Gunthariumque et Gensericum, reges Vandalorum, ex Hispania evocavit in Africam, qui eamferro, flamma, rapinis crudelissime devastarunt, Arianaque simul infecerunt impietate. Patefacto deinde dolo Aetii, in animo quidem habuit Bonifacius pellere Africa, quos introduxerat, Vandalos, sed inferior praelio Romam venit, victoque acie Aetio, tantarum fraudium magistro, paucis diebus interjectis, morbo exstinctus est, Africa Vandalis relicta.

Sub hoc rerum turbine beatus Augustinus, Hipponensis Episcopus, ne civitatis suae ruinam cerneret, tertio ejusdem obsidionis mense, LXXVI vitae annis expletis, ad Christum perrexit, vir cui parem sacra eruditione sequentia secula vix tulere, Donatistis, Manichaeis, Pelagianis, Arianis, aliisque Haereticis valide obstiterat, Episcoporum etiam Romanorum ambitioni, qui causas transmarinas, ad suum trahere tribunal conabantur, Apiariumque presbyterum ab Africanis Episcopis damnatum, de integro judicari Romae postulabant, prolato ad id Nicaeni Synodi canone, qui requisitus in archivis Ecclesiarum Orientalium nusquam comparuit.

Ita Zosimi, Bonifacii, Caelestinique Episcoporum elisa dominatio, statutumque, ut unaquaeque negotia in suis locis, ubi oriuntur, accipiant definitionem; nec putetur, Deum uni inspirare examinis justitiam, et innumerabilibus congregatis in concilium sacerdotibus eam denegare.

Dum ita Spiritus Christi libertatem Africani, et Christi hominis gloriam Ephesini patres tuentur, Judaei in Creta a quodam Pseudo-Mose miserabiliter delusi, veritatem sera poenitentia agnovere. Ille enim cum freta eis pervia, sicut quondam mare rubrum verus Moses, promisisset, plurimos in aquas desilire impulit, mox vorticibus haustos, reliqui deceptione tam exitiabili emendatiores, relictis majorum erroribus, Christi crucisixi potentiam coeperunt venerari.

Paulo post Aetius, Hunnorum usus amicitiis, pacem principum, cum recepta interpolatae potestatis usura obtinuit, dataque Vandalis Numidia, Africae portione, pax cum eisdem necessaria magis quam utilis facta. Aetius Burgundiones, Litorius Gothos, Theodorico rege Narbonem obsidentes, pacem amplecti coegere.

Porro Imperatori Theodosio conjux erat Athenais, Leontii Philosophi Atheniensis filia, literis bene erudita, quae ex baptismo Eudoxiae nomen acceperat. Ex ea susceptam filiam matri cognominem, Valentiniano dedit conjugem, Constantinopolin profecto: Mater Augusta Jerosolymam ivit anno sequenti, gratificos hymnos ac donaria Christo oblatura, unde secum catenas Petri retulisse fertur.

Tricesimo deinde anno Theodosii, terrae motus facti sunt ingentes per menses aliquot integros, maximarum praenuncii mutationum, quibus Respublica tum Ecclesiastica, tum mundana mox laboravit, ac tantum non occidit. Romanum tunc praesulatum accepit Leo, qui primus in omnes totius orbis Christiani Episcopos dominatum sibi aliquem, velut ex privilegio Petro dato, coepit arrogare, venerator imaginum et reliquiarum magnus, autorque verborum canonis: quibus sanctum sacrificium, immaculatamque hostiam se Deo offerre dicit Sacerdos, Dominicam coenam celebrans. Vir caeteroquin eruditus, et assertor veritatis adversus Eutychen, a quo tamen deceptus, cum Flaviani improbaret Synodum, qua Eutyches erat damnatus, maximarum praebuit dissensionum materiam. Negabat Eutyches, Archimandrita Constantinopolitanus, remanere in Christo incarnato duas naturas, divinam atque humanam, docebatque

ambas in unam contemperatas permixtasque esse. Eum communione privaverat Flavianus Episcopus, quam sententiam Eutyches a Leone cupiens retractari, effecit, ut temeritatis collegam argueret Leo. Quare Chrysaphii Eunuchi potentia subnixus haereticus, impetrat concilium fieri Ephesi, ubi praesidente cum militibus Dioscoro Alexandrino, damnatus est Flavianus Episcopus, absolutus Eutyches. Episcopi qui aderant, metu coacti, placitis Dioscori subscripsere. Flavianus calce ictus Dioscori, triduo post mortalitatem explevit. Postea Domnus Antiochenus poenitens suffragii, in stabilimentum impietatis dati, vociferationibus suis accendit iras Theodosii in Dioscorum. Quibus sedandis Chrysaphius Anatolium Apocrisiarium admovet ad Episcopatum urbis regiae, Pulcheriamque prudentissimam Theodosii moderatricem fictis criminibus in privatum redigit statum.

Verum Theodosius vix tandem meliora edoctus, Chrysaphium multat exilio, sororemque in aulam revocat. Illa ut erat solertis ingenii, ad coarguendam fratris socordiam, componit literas, quibus Eudocia Augusta Pulcheriae vendebatur, curataque subscriptione regia, accersitam ad se non patitur redire ad Imperatorem. Interrogata facti tam insolentis, profert Syngrapham, convincit subscribi a Theodosio literis non perspectis. At Eudocia in suspicionern adducta postmodum levitatis, quod pomum ab Imperatore missum comedisse dejeraret, cum constaret ab ea datum alteri, pulsa matrimonio est, ac Jerosolymam magnis cum opibus commigravit.

Caeterum in terrae motu, quem dixi trepidantibus cunctis, adolescentulus quidam subito in aerem sustollitur, repositusque in terram ait canendum omnibus, Sanctus Deus, sanctus fortis, sanctus immortalis, miserere nostri, nihilque aliud apponendum; haud obscura invocationis Sanctorum, quae tunc incipiebat, damnatione. Quare cum passim cantaretur illud, Kyrie eleison, et quae sequuntur, cessavit terrae motus. At religiosa defunctorum veneratio non ob id cessavit, sed vires acquisivit majores indies, donec multiplicatis passim Diis tutelaribus, pene renovatum adspiceres mutato habitu, paganismum.

Igitur ad ruinam inclinavit imperium, barbaris quaslibet ejus partes foede lacerantibus, Theodosio eunuchis avarissimis habenas permittente Reip.

Primum ergo Gothi, capto Litorio duce, caesoque Valentiniani exercitu, pacem eum poscere compulerunt, tradita parte Galliae. Aetio autem ibi intento, Gensericus, de cujus amicitia nihil metuebatur, Carthaginem occupavit. Anno sequenti in Siciliam transiens, magnis eam affligit calamitatibus, missique ab Theodosio duces Areobinda et Anaxillus, dum longis cunctationibus bellum differunt, Siciliae magis oneri quam Africae praesidio fuere. Paulo post atrocius ingruit Dei flagellum Attila Hunnorum Rex, Thracias et Illyricum saeva depopulatione vastans, omniaque castella et civitates redigens in servitutem, praeter Adrianopolin et Heracliam. Hic sex millibus librarum auri delinitus, annuumque ab Theodosio pactus tributum, paululum quidem recessit. Interempto deinde fratre ejus Bleda, repertoque, ut putabatur Martis gladio ferocior, renovat bellum, causatus tributum haud fideliter persolvi. Eodemque tempore Picti et Scoti Britanniam, frustra Aetii subsidia precantem, vexando pertinacius ad circumspicienda Anglorum Saxonum auxilia compulerunt. Anglorum natio, cum prosperum suorum iter domi comperisset, eas in Britanniam vires intulit, ut et Pictos pelleret loco, et ipsam Insulam, stipendium minus praeparatum habentem, sui juris faceret.

Attila interim Genserico foederatus, innumeras gentes quibus praeerat, Scythas, Ostrogothos, Sarmatas, Quados, Rugos, Bastarnos, Marcomannos, Bructeros, Saxones, Gepidas, in bellum

evocat, nec minor astu quam viribus, simulat apud Valentinianum, se Gothos Gallia pulsurum; apud Gothos, se Romanis fingit solis inimicum. Sed fraude patefacta, Valentinianus omnes Galliarum reges, Theudericum Gothorum, Gundericum Burgundionurn, Meroveum Francorum, Sangibanum Alanorum, communis metu periculi sollicitatos sibi sociat, et duce Aetio dubiam Attilae palmam proponit, eodem tempore, quo Theodosius II equo delapsus, contracto ex luxatione vertebrarum morbo, obiit quinquagenarius, omni pene vita Imperator. Regnavit tamen post obitum patris Arcadii annos XLII.

Latissimis ergo in campis Catalaunicis conseritur pugna, cui xiv par alia veterum. Ab utraque parte CLXII millia caesa referuntur, exceptis XC millibus Gepidarum et Francorum, qui ante congressionem publicam noctu sibi occurrentes, mutuis vulneribus concidere. Franci Romanorum, Gepidae Hunnorum castra sequebantur. Theodoricus Gothorum Rex, dum adhortans discurrit exercitum, equo dejectus vitam matura senectute conclusit. Attila post praelium adversum castris excedere non ausus, cladem suorum maximam fuisse prodidit. In copiis eum quingenta millia habuisse Jornandes, P. Diaconus septingenta scribit. Aetius Thurismundum patris sui ultione ardentem a persequenda revocavit victoria. Hinc digredientibus ad sua Gothis, securior hostium Attila coepit Aquileiam diuturna obsidione fatigare. Ejus reformidantes adventum Veneti, relicta patria, in insulas se conferunt, futuraeque Reipub. quam florentissimam sequentia dedere secula, fundamenta locant. Eversis interim ab Attila Aquileia, Mediolano, Ticino, Vincentia, cum ulterius tenderet, Leonis Episcopi Romani legatione placatus, reduxit exercitum in Gallias, ubi a Thurismundo victus praelio, in Scythiam recessit, ac nuptiali in toro, dum vino madet, intercluso sanguine e naribus erumpere solito, feralique itinere in fauces illapso, stertens suffocatus est. Itaque glorioso per bella regi temulentia pudendam mortem attulit. Exitium ejus subsecutus est paulo post Valentinianus III, corrupta dolo uxore Anicii Maximi Consularis, dolosam passus adulterii vindictam. Maximus muneribus aliquos induxit, qui calumniis efficerent, ut Valentinianus sua manu Aetium, quo tunc praecipuo bellatore Respublica utebatur, interficeret. Hinc facile persuasum satellitibus Aetii, ut fortissimi ducis mortem ignavi Imperatoris sanguine expiarent. Occisus ergo in campo Martio est Valentinianus, anno Imperii XXX, cladibus imperii insignior quam imperio, praestigiisque ac divinationibus addictus.

Hac tempestate semptem Martyres, in spelunca quondam, Decio imperante, obstructa quiescentes, post CC fere annos excitati, resurrectionis mortuorum fidem apud multos labantem firmasse referuntur.

Theodosius codicem legum a se dictum promulgavit, Bononiensem condidit Academiam, virtutum suatum laudatores reperit viros eruditos Theodoretum, Socratem, Sozomenum Historicos: quibus suppares fuerunt Proclus, Prosper Aquitanicus, Evodius, Maximus Taurinensis, Palladius, primus Scotorum Episcopus: Johannes Cassianus monachus, Isiodorus Pelusiota, Synesius Cyrenensis, Symeon Stylita vitae repertor mirabilis, quam in columna egit, Nilus et Marcus monachi, Eucherius Lugdunensis, Vincentius Lirinensis, Salvianus Massyliensis.

MARTIANUS.

solum imperii et pacis publicae, sed et religionis cura fuit. In ore habuit crebro illud: non movenda esse arma, si pace frui liceat. Euagrius et Procopius jurasse eum scribunt Vandalis Africanis pacem, accepto omine imperii, quod aquila dormienti umbram fecisset, nec fas duxisse jam Augustum a foedere, quod privatus percusserat, resilire.

Ut dissidia Episcoporum maxima, Eutychiana ex haeresinata, compesceret, quartam universalem Synodum indixit apud Chalcedonem, eique ipse interfuit. Convenerunt Episcopi sexcenti triginta. Damnatus est Dioscorus Alexandrinus, definitumque, manere in Christo divinam humanamque naturam. Verba concilii sunt: Christus ejusdem cum Patre substantiae est secundum Dietatem, ejusdem substantiae et similis nobis per omnia secundum humanitatem, dempto peccato. Unus idemque in duabus naturis citra confusionem, mutationem, divisionem, separationem, distantiam unitis, faciente quaque natura quod sibi est proprium, cum ulterius communione. Decretum autoritate Augusta firmatum, multumque valuit ad Arianorum, Macedonianorum, Nestorianorum, Eutychianorumque lites finiendas, quae ad CL annos foedissime vexarant incolas terrarum.

Caeterum terrae motus crebri, et signa de coelo ignea novorum nunciabant malorum vestigia adesse. Nam non tantum Attila eo tempore Occidentales adhuc vastabat provincias; sed et diuturnior pestis Ecclesiam coepit infestare, arrepta ex hoc concilio ansa: Nimirum primatus et dominii cupiditas orta inter Episcopos, Occidentales simul et Eoos. Synodus Constantinopolitano Episcopo potestatem in Oriente tribuerat, parem illi, quam Leo Romanus in occiduis sibi asserebat provinciis.

Ea definitio Leoni Papae vehementer improbata, publicisque ad Ecclesias Epistolis impugnata est, seminarium perpetuae dissensionis: longiusque per ambitionem alienandis a se Christianis, quam unius alteriusve dogmatis conjuncti suffragio fuerant. Quare nihil mitum, si imperii quoque mundani convulsa est compages. Peremptis enim Valentiniano Aetioque, soluti metu Barbari, passim volitare, et tanquam laxatis vinculis discerpere Rempubl. coepere. Franci, sive a ferocia, sive a Francione dicti duce, ex Asia olim in Germaniam variis delati casibus, post Feramundum et Clogionem Reges, Meroveo parebant, quo duce Parisios, eamque Galliae partem, quae deinde Francia dicta est, occuparunt; Visigothi Theodorici regis ductu Hispaniam subegerunt, victis acie Suevis.

Roma Maximus Eudociam Theodosii filiam, conjugem Valentiniani, in matrimonium adscivit suum, imperiumque simul et torum armis rapuit. Sed cum imprudenter aperuisset Imperatrici, suo consilio Valentinianum interemptum, vindictae cupida mulier Gensericum ex Africa accersit occultis literis, communi pernicie privatum dolorem solatura. Gensericus occasione usus, Romam advolat classe valida. Maximus ab exercitu imparatus, in fuga lapidatur, Principes diffugiunt, urbs traditur Genserico. Ea per XIV dies diripitur, deformaturque: Eudocia cum filiabus Placidia et Galla Eudocia, multisque captivorum millibus asportatur in Africam, Romanum imperium a ferrea qua pollebat, firmitate in testaceam fragilitatem decidit.

Super haec Burgundiones Lugdunensem Galliam, Aquitaniam Gothi pervadunt, neque ea pars Galliae Romanis remanet integra, quam Rheni fluenta atque amnis Ligeris determinant. Cum Franci indies regni sui pomoeria dilatarent, Gensericus perpendens, bilem se movisse Martiano, ob spoliatam nefarie Romanam urbem, abductasque reginas, filiarum Valentiniani alteram filio suo Hunerico jungit, alteram Placidiam, cum matre remittit ad Martianum,

quam ille Olybrio tradidit patricio in matrimonio habendam. Procopius ad Leonem demum remissas eas affirmat. Crediderim ad Martianum destinatas, eo mortuo ad Leonem pervenisse. Interim Avitus in Gallia sumit imperium, invito Martiano, sed repulsus ab Romanis, et a Ricimero Suevo militiae magistro comprehensus, deponere cogitur purpuram, fitque ex Imperatore Episcopus Placentiae: neque sic tutus satis, cum in Galliam refugisset, peste aut animi moerore exstinguitur. Quam subsequitur paulo post Martianus, dum nequaquam se expedit de successore Occidentalis imperii, Asparis patricii veneno sublatus, anno imperii VII.

LEO I.

Designabat Julium Nepotem Imperatorem Occidentis, qui classe advectus in Italiam, movit potestate sua Glycerium, atque Episcopum Salonensem fecit in Dalmatia, quinquennio purpura usum.

Regnante Leone, Childericus Francorum Rex, ob insolentiam pulsus a suis, exulatum ivit in Thuringiam. Franci Aegidium Romanum ducem sibi legerunt. Sed post octennium, persuasis ab occulto amico Principibus gentis, revertitur Childericus, et modestius sceptro utitur.

Constantinopoli Studius consularis coenobium excitavit monachorum insomnium, id est, per ordines continuos, laudes Deo juges decantantium. Ibidem pictori cuidam, Christum ad instar Jovis delineare instituenti, manus exaruit, Gennadii precibus curata.

Bonae interim literae et artes liberales, itemque solidior sacrarum literarum scientia, ruente imperio una ruere coeperunt, barbaris secum barbariem importantibus, studiisque melioribus bellica passim clade obtritis. Sidonius tamen Apollinaris, Priscus Rhetor, Victor Uticensis, aliique viri docti haec tempora illustrarunt. Romae Leoni Papae erudito successit Hilarius, Hilario Simplicius. Gennadio Const. spectrum apparuit, quod repulsum ab eo respondit: Te quidem vivo, recedo: sedpostea modis omnibus Ecclesiam perturbabo. Apparuitque Daemonem aliquando vera, sed malo animo loqui. Leo Imper. expilatis passim subditis, adeo ut tributo non essent solvendo, Hyperechium quoque Grammaticum miserat in exilium, a Malcho ob id istius seculi historico minime laudatus. Laudatur tamen vox ejus, qua stipendium, Eulogio Philosopho datum, in militiam insumere suadenti, respondit: Utinam liceret meo tempore, quae militibus dantur, in artium professores impendere!

ZENO.

reginae Zenonidis, quem contra Zenonem miserat, proditione, ad hostem transeunte exercitu, deseritur a suis. Zeno regressus Constantinopolin, Basiliscum in Castellum quoddam misit Cappadociae, ubi cum uxore et liberis fame interiit, post biennii dominatum, insignem bibliothecae incendio Byzantinae, in qua CXX millia librorum arsere.

Zeno adversis rebus nihil emendatior, Armati proditoris filium Basiliscum Caesarem designavit, ut promissa quidem impleret: sed patrem occidit, dicens; qui Basilisco fidem fregisset, nec sibi eam servaturum. Filium quoque ejus mox e Caesare effecit Clericum, recepta jam semel consuetudine, ut male regnaturis aut regnantibus castigatio esse sacri officii severitas crederetur. Filium Zenonis Principatui innutritum, sed cui nihil esset regium, praeter morum et vultus insolentiam, mature exemit rebus humanis Deus, ne sua eis vanitate illuderet.

Cum autem Theodoricus, Theodomiri Amali filius, Ostrogothorum rex, Thraciam Moesiamque populatus, Byzantio minaretur, promptior ad blanditias quam ad arma Imperator, invitatum in urbem inimicum, Consulem creavit, maximisque honoribus vix saturatum, cum novas iterum res moliretur, in Italiam adversus Odoacrum ut iret, persuasionibus induxit. Theodoricus Princeps fortissimus, comperto Dominam olim mundi Italiam obscurae Herulorum genti parere, et Odoacrum, victo captoque Phoeba, Rugorum Principe, (quorum sedes Longobardi e Scandinavia egressi occupaverant) securum agere, expeditionem ardenter suscepit, Odoacrum ad pontem Sontium cum tota gente fugat, eodemque anno (erat Zenonis XV) repetito apud Veronam conflictu, iterum vincit, unde Veronensis dictus est. Tertio tandem certamine pulsum, includit Ravennae, nocturnaque eruptione pugnantem redigit in urbem. Hinc relicta ad continuam obsidionem parte copiarum, per reliquas Italiae urbes circumfert bellum, factaque pace cum Hunerico, Vandalorum in Africa rege, Siciliam ab eorum depraedationibus liberat. Is Hunericus patre suo Genserico immanior, instinctu Episcoporum Arianae haereseos, aegre ferentium Catholicae veritatis incrementa, ultra CCCC millia Orthodoxorum antistitum exilio aut morte multavit. Aliquos ex scelerum suorum conscientia veritus, mutilavit linguis, ex quibus fuerunt, qui nihilo minus divina mysteria expedite eloquerentur. Tyrannus, ultore Deo, verminante corpore, propriis tandem se morsibus laniavit, magnoque sed merito cruciatu abrupit vitam, anno regni octavo.

Nec melior Zenoni contigit exitus, licet a Theodorici Scythae, Martiani quoque generi sui, Ilique et Leontii tyrannide mire liberato. Etenim Zeno, sive acutiore morbo, sive ebrietate nimia exanimatus, cum concidisset, Ariadnae uxoris jussu in sepulcrum illatus est vivus, receptoque sensu, nequicquam lamentabiliter vociferatus, nemine succurrente, ita interiit, cum imperasset annos XVII, anno post mortem Julii Caesaris Dictatoris, quo solus regnavit Augustus 532. post urbem conditam 1244. Hic Petrum Fullonem seu Cnaphea Antiochenis Episcopum dedit, virum stolide Eutychianum, qui solenni Trinitatis hymno adjecit; qui mortuus est pro nobis, ac stolidam Theopaschitarum haeresin condidit. Circa hoc tempus, cum essent, qui ex Augustini libris colligerent, Christum pro aliquibus tantum praedestinatis mortuum, coacto Arelate concilio damnatus error, ac virtus universalis gratiae asserta est. Eustachius Syrus et Joannes Rhetor horum temporum historias scripsere, teste Euagrio, Gennadius Massyliensis, Julianus Pomerius, Gildas cognomine sapiens, Vigilius, Caesarius Arelatensis sacrae eruditionis monumenta reliquerunt.

ANASTASIUS DICORUS.

Deus, sancte fortis, sancte misericors, adjici praecepit illud Petri Fullonis: Qui crucifixus es pro nobis, suspicionemque praebuit, quasi Deitatem sentiret crucifixam, unde cruentae seditiones extitere, queis deprecatus ipse coram populo culpam, positoque diademate, vix tandem remedium attulit.

Secundo Anastasii anno Theodoricus, occiduarum partium Rex, ab Zenone destinatus, cum ex foedere Ravennam obsidione fatigatam diutina intrasset, molientem sibi insidias Odoacrum interemit, regnumque Italiae XXXIII annos tenuit. Romam cunctorum expetitus votis venit, senatumque mira tractavit affabilitate, plebi donavit annonas, dirutisque moenibus deputate per singulos annos pecunia, subvenit; castella, urbes, palatia condidit, ut operum magnitudine antiqua miracula renovaret.

In Galliis regnabat Clodoveus Jornandi dictus Lodoin, Childerici filius, qui a Clothilde, Burgundica conjuge, ad Christianismum incitatus, cum parere differret, periculo coactus est sapere. Nam in bello adversus Alemannos, laborante exercitu, fidem vovit conjugis suae Deo, si lapsam Francorum erigeret aciem, victoriamque exhostibus donaret. Itaque voti reus, a Remigio Episcopo Rhemensi baptizatur, exemploque movet subditos, ut Christo colla subdant, anno Domini CCCC XC IX. Favente dehinc, quem colere coeperat, Deo, Gundebaldum Burgundiae, et Alaricum Gothum Aquitaniae regem subegit, propagatisque Francici regni finibus, regiam sedem Parisiis statuit. Ejus filiam Audifledam Theodoricus duxit uxorem, omnesque vicinas gentes aut affinitatibus sibi, aut amicitia devinxit, vix quoquam Caesarum moderatione, prudentia, liberalitate aut justitia inferior.

Simultas autem suborta inter ipsum et Anastasium Imperatorem, quod is Bulgaros, ignotam antea gentem, in Illyricum irruentes et Thraciam, in occiduas avertisset provincias. Quibus proinde bello prostratis, Theodoricus Sirmium Pannoniamque suo subdidit imperio.

Contra Anastasius Clodoveum, missis insignibus, Patricium Augustumque nominavit, unde irae inter Clodoveum et Theodoricum, ac bellum varia utrinque fortuna gestum, Theodorico Gothos adversum Francorum tuente potentiam, perque Hibbam Comitem XXX eorum millia delente uno certamine.

Nec quies inter Romanae sedis Candidatos fuit. Symmachus et Laurentius, defuncto Papa Anastasio, dissentientibus Cleri populique Romani studiis electi, triennali discordia, ad sanguinem usque depugnarunt. Theodorici regis decreto Symmachus, qui prior electus fuerat, obtinuit honorem, cum Paschasius Diaconus Laurentii adhaereret partibus, cujus animam, ob id thermarum addictam ministeriis, suisque liberatam precibus, jactavit Germanus, capuae Episcopus.

Verius illed sane, quod revocatis a Gundamundo Catholicis per Africam, ac deinde expulsis a Thrasamundo, Olympius quidam in balneis Sanctam Trinitatem blasphemans, ignito jaculo coelitus veniente, visibiliter combustus scribitur: quodque Constantinopoli Deuterius Arianus, Barbam quendam baptizaturus, mutatis Christi verbis, non in nomine Patris et Filii, sed per Filium in Spiritu Sancto, aqua subito disparuisse memoratur. Memoriam quoque meretur duorum Principum circa religionis dissidia acumen, Theodorici, inquam, Gothi, et Alamundari Saraceni. Theodricus ita amavit Arianismum suum, ut nollet tamen sua causa quenquam deficere a fide, quam corde semel probasset. Itaque Diaconum quendam sibi antea aestimatissimum occidit, quod in gratiam Regis Arianismum esset amplexus, addito elogio, non servaturum sibi fidem, qui Deo eam non servasset. Alamundarus lepide elusit Severi fraudes, Antiocheni Episcopi, qui eum ut neophytum

Regem Eutychiana inficere haeresi parabat. Fingens enim magnam sibi esse moestitiam, quod Michaelem Archangelum comperisset vita esse defunctum, confessionem elicuit Episcoporum praesentium, Angelum mori non posse, consolari cupientium stolide, ut putabant, dolentem. Quibus ex tempore Alamundarus: Quomodo ergo Christus, inquit, mori potuit, si non nisi solam habet Deitatem? Caeterum Theodoricus etiam coluit Orthodoxos, inter quos Boetium et Cassiodorum, viros clarissimos doctissimosque ad Consulatum provexit, quorum scripta egregia adhuc supersunt. In Hispaniam quoque protulit arma, eamque tutotio nomine sibi vindicavit, atque filiam suam Amalasuentam Eutharici Gothi copulavit matrimonio, tertio ante Anastasii obitum anno. Anastasius oraculo quodam doctus, fulmine sibi pereundum, tholoto in aedificio se habuit, quod securitatem eo praestari a caelesti igne esset persuasus, sed frustra. Nam saeviente aliquando tempestate, cum discursaret per cubicula, subito mortuus est inventus, territus ante mortem viri cujusdam horribilis specie, in somnis ei dicentis: En ob perversitatem fidei tuae XIV tibi vitae annos deleo. Regnavit annos XXVII et tres menses, vixit LXXVIII.

Ipso imperante, Anglosaxones in Britannia novis Coloniis, multoque cum suo et Britonum sanguine, regnum sibi potestatemque firmarunt. Patricius in Hibernia fidei Christianae jecit fundamenta. Gelasius Papa primatum sibi in omnes Ecclesias, Anastasio refragante, adstruxit. Immeres bellicosi, reginae quondam Austri obedientes, quae Salomonem invisit Regem, missis ad Anastasium oratoribus, Christianismum sunt amplexi, et Episcopum expetiere. Acephali haeretici, Chalcedonensem exsecrantes Synodum, cum Episcopis ceu capitibus carerent, varias de se sectas fudere, Tritheitas, Agnoetas, Theopaschitas, Jacobitas, Armenios, Severitas, Aphthartodocetas, Severi Antiocheni, Juliani Halicarnassaei, Joannis Philoponi et aliorum scriptis deliria adstruentes.

JUSTINUS.

Tzatus, Lazorum seu Colchorum Dux, ad religionem se applicuisset Christianam, Justinus baptizatum eum regemque et filium suum appellatum, remisit in Colchidem, Persarum imperio subditam. Eo facto inimicitiae recruduerunt, Colchis Hunni adversus Persas venere auxilio. Postea Cabades fatis vicinus, Cosrhoem filium adoptandum dare Justino voluit: Factusque esset voti compos, nisi Proclus Quaestor tum Caesari, tum Justiniano, perniciosum esse id consilium demonstrasset. Unde paulatim acrius bellum utrinque sumi coepit. Quemadmodum autem Justinus tzati promotione Cabaden, ita Arianorum persecutione Theodoricum offendit Veronensem, qui ne idem in Catholicos statueret, quod Justinus in Arianos, legati venerunt Constantinopolin Johannes Papa, successor Hormisdae, et praestantissimi Romanorum Boethius, Symmachus, aliique, exorantes Justinum, ne sua in haereticos austeritate, Theodoricum in Catholicos efferaret. Quibus honorfice habitis, Justinus Imperatorum primus, a Romano Pontifice, qui superiorem se ferret Constantinopolitano Epiphanio, insignibus est Augustalibus redimitus, ingenti indignatione Theodorici, arbitrantis oratores conspirasse cum Justino in suam regnique Occidentalis perniciem. Itaque Johannem reversum in Italiam diutina maceravit custodia, eumque juejuniis et squalore carceris, comites vero ejus, partim igne, partim aliis suppliciis exstinxit. Symmachum Patricium generumque ejus Boehtium Consularem punivit gladio. Hi ambo quantum seu divina seu humana sapientia excelluerint, monumentis a se editis testantur.

Verum in Theodoricum nec sera, nec obscura coelestis ira Numinis apparuit. Nonagesimo octavo post hoc facinus die, piscis forte appositi caput, tanquam Symmachi esset, torvis oculis, exertisque dentibus exitium minitantis exhorruit, subitaque est morte defunctus.

Successit in regnum Amalasuenta silia, probe literis exculta mulier, cum filio Athalarico, qui puer fere pueriliterque vivens, matrem imperii administram habuit octennium, Galliarumque partes avo quaesitas bello, Francis repetentibus reddidit. Mortuo Alarico Amalasuenta cum Theodatum, amitinum suum, regni fecisset participem, non multo post, ipso jubente, in balneo strangulatur. Nam pravos Theodati mores, liberius increparat, et tres Gothorum primores, indignum esse vocifer antes fastigio Principis, si ferulam pateretur et literis incumberet, astu quodam interfecerat, ut petulantiam Alarici castigare decenter posset. Ita sagacissima regina, dum filium ad bonam frugem, et agnatum reducere studet, gentilium suorum ferocia interiit.

Feliciori institutione Eudoxia Valentiniani III filia, Childericum filium imbuit. Ille enim defuncto Thrasimundo, Vandalorum in Africa regnum adeptus, non patrem haereticum, sed matris catholicae monita sequens, cultor rectae fidei enituit. Adstrictus a patre juramenti nodis, ne unquam in suo regno catholicis faveret, priusquam regni jura assumeret, universos Episcopos ab exiliis revocavit, LXXIV annis evolutis, ex quo a Genserico, avo suo, primitus per Africam Ecclesiae erant Arianismo contaminatae. Sub haec Justinus, cum quarto ante obitum mense Justinianum successorem designaslet, in vivis esse desiit, gesto imperio annis IX.

Eo tempore Fulgentius Ruspensis in Africa, Ennodius Ticinensis, Nonnus Panopolita Aegyptius, Severinus Abbas in Noricis, Germanus Episcopus, et Genovefa virgo Parisiis, Brigitta vidua in Scotia, doctrinae sanctitatisque laudibus, floruere. Gabades Persarum Rex Manichaeos, quod filium ejus Phatuarsan, superstitione sua imbutum, ad res novandas pellicerent, spectante Magorum Principe et Christianorum Episcopo, contractos in unum omnes exstinxit.

JUSTINIANUS.

a regina Amalasuenta dissidebant: sed et Pontificiae sedis usurpatores, Bonifacium et Dioscorum, incessit discordia, Dioscori morte, et Senatorum Romanorum intercessione brevi interrupta, successore Bonifacii II. Johanne II. qui biennio insessam cathedram Agapeto adscendendam reliquit.

In Britannia Occa Cantiae Rex, auxiliares Saxonum copias in Arturum Britonum regem evocat, qui non admissi ad littora, Francorum se regi jungunt, praestitaque bello Thuringiaco forti opera, Thuringiae partes accipiunt incolendas. Certicius Australium in Anglia Saxonum rex, insulam Vectam occupavit.

Caeterum Belisario, Justinianei exercitus Duci, praeclarius res in Africa successere. Nam Gilimer ab eo in Numidiam fugatus, Carthago recepta est XCV anno, postquam ab Genserico adempta Romanis fuerat. Inde Gilimer in monte obsessus, fameque subactus in potestatem venit Belisarii, Belisarius catenis adstrictum argenteis, triumphoque ductum exhibuit Imperatori. Quum videret Justinianum alto conspicuum throno Gilimer, irrisit mundi vanitatem, luxumque aulicum, non immemor sortis humanae, et, qua paulo ante superbierat, regiae, identidem exclamans, vanitas vanitatum et omnia vanitas. Acceptis postmodum in Galatia praediis, cum imperio aliquanto fines Orientis adversus Persas tuebatur.

Justinianus Africam in septem provincias, tres consulares, quatuor praetorias distribuit, Belisariumque creatum consulem mittit in Siciliam, vindicaturum caedem Amalasuentae reginae, quae dudum adhuc captiva, clientelae se ejus commiserat. Occupata a Beli sario Sicilia, Theodahatus Agapetum, Romanum Papam, mittit Byzantium, cum Imperatore de pace acturum, qui Anthimum Patriarcham haerescos damnavit, et Menna ei substituto decessit Constantinopoli. Agapeto Theodahatus successorem dedit Silverium, ac mox ipse, expugnata a Belisario Neapoli, occisus est a suis Ravennae, socordiam ejus detestantibus. Ita Consobrinae Amalasuentae poenas illati exitii dedit. Gothi regem crearunt Vitigem. At Belisarius invitatus a civibus Romam obtinuit, murosque urbis instauravit. Ejus viri virtutem admirati Italiae populi, certatim in Justiniani ditionem transierunt. Vitiges, Francorum pactus amicitias, ad centum quinquaginta millia contrahit hominum, obsidione Romam cincturus. Cui obvius, forte cum M equitibus Belisarius, singulari sua suorumque fortitudine defensus, evadit in urbem, eamque tuetur mascule adeo, ut gothorum ad XXX millia, unius diei oppugnatione interirent. Certatum est, durante obsidione per annum diesque novenos, sexagies novies: Gothi ab urbe depulsi. Exinde cum Silverium proditionis insimulatum, Justiniani monitu in Pontiam insulam relegasset Belisarius, Vigiliumque effecisset Papam, obsidionem quidem Arimini solvit, at gothi Mediolanum deditione capiunt adjuti a Burgundis. Quicquid ibi virilis sexus erat occisum, ad trecenta millia, ut ferunt: mulieres Burgundis donatae. Tantaque exstitit fames per Italiam, cultura agrorum neglecta, ut solo Piceno L hominum millia periisse narret Procopius, nec e parvulorum carnibus abstinente matr um misericordia, et foeminis clam dormit antes in viros irruentibus, ut eorum visceribus paseerentur. Quae etiam causa Francos, Theodoberto Rege jam tumultuantes in Italia, ut romanos juxta Gothosque exturbarent, retro in Gallias compulit. Quare in angustias redactus Vitiges, Cosrhen Persam incitat ad bellum, ne omnes in Italiam vires posset effundere Imperator. Sed nihilominus se cogitur dedere, expugnata a Belisario Ravenna, cujus tunc non minor fides in Dominum, quam virtus in hostem eluxit. Repudiato enim, quod Gothi offerebant,

Italiae imperio, revocanti se Justiniano paruit, avecto secum Vitige, cui Gothi Transpadini Theudibaldum suffecerunt, anno post natum Christum DXLI, quo extremum Romae consulatum Flavius Basilius sine collega gessit. Theudibaldus, erectis per avaritiam Romanorum suis partibus, cum Vrajam ducem muliebri inductus contentione occidisset, vix annuo sunctus imperio, vicissim trucidatur. Successit Alaricus, eoque mox necato, Baduilla, cui cognomentum erat Totilae. Totilas Romanos de occupatae noctu Veronae praeda dissidentes, aggressus cum paucis exturbat, eoque casu recreatus, aperto duces praelio vincit: Belisario interim in Syria Persiaque adversus Cosrhoem praeliante, tantaque Constantinopolin vastante pestilentia, ut decem millia quotidie in rationes Libitinae venirent. Consrhoes Antiochiam, Apamaeam, Berrhoeam, Seleuciam, captas igni deformavit. Ergo inscitia aut rapacitate Justiniani Ducum, solertia vero et moderatione Totilae, instauratis viribus Gothorum, recuperatur Neapolis, praesidium benigne dimittitur, incolae magna cura, ne ex gravissima fame subita esculentorum copia suffarcinati interirent, praebitis ad medicorum consilia cibariis, refocillantur, tanta militaris disciplinae observantia, ut Totilas stupratorem virginis, licet sanguine sibi junctum, morte afficeret, ejusque omnia bona daret stupratae. Iis artibus, cum pleraque amissa recepisset, Justinianus revocatum e Persia Belisarium rursus mittit in Italiam, sed exiguo rerum profectu, quod veterani aut dilapsi, aut contumaces, qui remanserant, essent, nec novi facile comparari possent. Itaque Totilas Urbem Romam, fame domitam, atque a quatuor Isauris proditam, intrat, murorum partem diruit, excidio abstinet, monitus a Belisario, ne vel victor propria, vel victus tandem aliena perdidisse diceretur. Urbs per aliquot dies desolata mansit; qui in ea remanserant, clementem experti sunt victorem, tunc quidem Pelagii Praesulis, antea quoque, Benedicti Monachi precibus delinitum, Deoque victoriam hanc, non Gothicae virtuti adscribentem.

Interea Justinianus, Episcoporum implicitus controversiis, damnantium aut absolventium Origenis dogmata, ipsumque autem Origenem, ante trecentos prope annos defunctum, etiam Vigilium Papam Roma evocarat. Vigilius varius sententiae et anceps, modo damnabat Theodorum Mopsuestenum, Theodoretum et Ibam, (quos Theodorus Caesariensis, non minus, quam Origenem defunctum anathemate notandos censebat, quod fidei sanae adversa quondam scripsissent) modo eosdem ad Universale concilium differebat. Belisarius vero nactus tandem exercitum, Tarentum, Spoletum Urbemque Romanam recepit, exstructaque pro muris dirutis munitione, coepit eam defendere. Sed cum renovaret Cosrhoes bellum, quod duce indigeret virtutis spectatae atque continentiae, desertam rursus a Belisario Italiam percusat Totilas; urbe Roma, prodentibus eam rursus Isauris, potitur, eamque velut suam munit, ac commeatu invecto ibi ludos agit, eodem tempore, quo Sclavini, gens Scythica, trajecto Istro occuparunt urbes Illyriorum et Macedonum, expulsi tamen postea: Dai vero aliquot ante annis a Gallia repulsi, Frisiam invasere. Ex eorum terris pridem progressi Longobardi, rege Daniae, Suione, innumeram secum juventutem traxerant, continua sterilitatis damna suo exilio, quam suorum pernicie relevare praeoptantem. Qui ad Pannoniae fines delati, Albonio duce, vincunt Cunimundum Gepidarum regem, tenentem Sirmium et Dalmatiae pleraque. Mox a Narsete, quem Justinianus pro Belisario ducem Italis miserat, in auxilium vocati, egregiam navant in pugna operam, qua prostrati sunt Gothi, et paulo post Totilas, in Thuscia praelio inferior, accepto vulnere occubuit. Sic Roma Italiaque

ad Justiniani imperium rediere, deletis etiam aut pulsis Italia Gothorum reliquiis, qui Teiam sibi regem fecerant. Teias enim ad Cumas, post anni unius principatum gravi praelio interemptus est, anno belli Gothici vicesimo secundo. Aligernus Cumanidux praesidii, cum perpenderet aut Justiniano, aut Francis, quasi auxilio venientibus, serviendum, Narseti semet ddedidit, consilio prudenti et salutari. Nam mox Franci Alemannique, cum aliquandiu Italiam persultassent, praeda sunt exuti universa; de triginta millibus tantum quinque incolumes in patriam rediere, reliqui gladio aut peste absumpti. Pacata sic demum Italia, et Cosrhoe ancipites et cruentas cum Romanis pugnas, quas Agathias libro tertio et quarto persequitur, cum pace commutante, terrae motu vastatae sunt ambae urbes regiae, Roma et Constantinopolis, pestisque secuta immensam mortalium vim rapuit. Justinianus, posito diademate, pecunias spectaculis impendi solitas, in egenos erogavit, masculae Veneris reos punivit genitalibus, testatus etiam sacrilegis manus abscindi, quibus facinus patrare soleant. Zabergae deinde, Hunnos in Chersonesum et Graeciam immissuro, opponit Belisarium jam senem et incurvum, qui etiam tum strenue hostes repulit. Plenus autem vir gloriae, ad extremum invidiae, excellentes sempter viros comitari assuetae, dentibus appetitus, quasi conjurationis particeps, carceris subiit molestias. Sed sequenti anno, re ad liquidum explorata restitutus est in integrum, incolumemque sepulcro gloriam intulit, aut potius immortalem ad superos subvexit.

Caeterum Vigilius Papa, cum Anthimum non ut promiserat, Episcopatui suo redderet, accitusque Byzantium, ad Justinianum se voluisse ire, sed ad Diocletianum venisse, liberius eloqueretur, accepta ab adstantium quodam alapa in Basilicam confugit. Ex qua extractus, conjectusque in carcerem, post biennium, ad Narseits monita est dimissus. Sed antequam Romam reverteretur, Syracusis calculi defecit dolore, cum jam ei Pelagius successisset. Justinianus quintum egerat Constantionopoli concilium Universale, ubi Eutychius Byzantinus et Apollinaris Alexandrinus, cum CLXV patribus congregati, damnarunt Theodorum Mopsuestenum, Nestorii quondam magistrum, Theodoretum et Ibam; Origenistas item Didymum atque Euagrium. Hi fabulabantur, animas ante corpora exstitisse, suppliciorum infernalium finem fore, Daemones pristinam recuperaturos felicitatem, et alia id genus plura. Vigilius, etiamsi scripto interveniente Eutychio consentiret, assidere tamen illi in Synodo noluit, sed altiori collocari throno, quod antea Johanni Papae datum noverat. Itaque confessus abstinuit, prodito nimis arrogantiae spiritu, qui quidem nimium jam Romanos praesules coeperat agitare.

At Imperator, aedificationum nimius, cum infinitis egeret pecuniis, multos facultatibus spoliavit, stipendia liberalium disciplinarum magistris olim constituta, in omnibus urbibus sustulit, quas proinde vacantibus literarum ludis, rusticitas barbariesque implevit. Exstructo admirabili sapientiae templo (Aeterni Patris sapientia indigitabatur) in Severitarum opinionem ipse incidit imprudens, qua carnem Domini immortalem et passionum expertem, ex quo assumpta fuit, credidit. In quam cum omnes secum adductos vellet, Eutychium Constantinopolitanum Patriarcham in Cappadociam relegavit, dato ei successore Johanne Scholastico.

Inque hac persuasione decessit, honorem se hunc Christo habere eximium ratus, expletis potentiae annis XXXVIII, mensibus VII. Eo imperante, Monachi duo telam sericam texere, allatis ex India bombycibus, monstrataque vermium generatione, Romanos docuere. Nam antea serica vestis a Persicis mercatoribus adferebatur, ignorantibus Romanis vermium telam esse, qua tantum haec mortalitas

insolescit. Occasionem praebuit David seu Adad Axumitarum Indorum rex, qui cum vicisset Homeritas, ex voto Christianismum suscepit, Episcopumque Constantinopoli petivit; cum eo Monachi in Indiam profecti.

Justinianus festum Pruficationis seu Hypapantes toto orbe celebrari jussit, quemadmodum natalitia Domini Justinus, Dormitionem Mariae postmodum Mauritius.

Autor est Paulus Diaconus, tricesimo primo Justiniani anno, Constantinopolim venisse Avares, locos habitandi postulantes ab Imperatore, ac novitate spectaculi excitam universam civitatem, quod perplexa comarum prolixitate a caeteris Hunnis differrent. Illis postea Pannoniae, discedentibus in Italiam Longobardis, obitgere.

Eo tempore Procopius, Jornandes, Angathias, Marcellinus Comes, historiographi floruerunt. Dionysius Exiguus monachus tempora a Christo nato pietati convenientius supputare incepit, quum antea a Ceasarum initiis aut aliis rebus gestis numerarentur. Ei suppares aetate sunt Anastasius Sinaita, Junilius et Primasius Episcopi Africani, Procopius Gazaeus, Liberatus Archidiaconus, Arator Poeta Christianus, Priscianus Caesariensis Grammaticus.

JUSTINUS JUNIOR.

Romam rediret exoravit. Sed ambo post aliquantum temporis defuncti, Italiam Barbaris dimisere lacerandam.

Etenim Alboinus, occupata promo impetu Cisalpina Gallia, Longobardiae ei nomen intulit, unde postmodum corrupto, ut solet fieri, vocabulo, Lombardia est appellata. Difficillima ei Ticini expugnatio fuit. Urbem toto trennio et sex mensibus obsessam cepit tandem, regnique ibi sedem constituit: cui deinde Papiae nomen inditum. Ducatus facti tres sunt, Unus Foro-Julianus in aditu Italiae: alter Spoleti, media fere terra: Tertius deinde Beneventi, ad inferiorem Italiam regendam. Sed insperatam Alboini felicitatem, quarto regni anno barbara ejus temulentia corrupti. Occiderat praelio ante annos plures Gepidarum Regem Cunimundum, ac defuncta conjuge sua (ea Clotharii, Francorum regis filia fuerat) Rosimundam perempti hostis filiam, matrimonio adsciverat. Ei cum, apud Veronam, in convivio poculum propinasset, quod e soceri crandio confecerat, juberetque reginam laetanter bibere cum patre suo, ex rei indignitate altum cordi ejus dolorem impressit. Ardens ira mulier, patris sui necem martiti cogitat caede ulcisci, initoque cum armigero regis Helmiche consilio, prostituit, ei et Peredioni, viro bellicosissimo, corpus suum, eoque pudicitiae pretio percussores Alboino emercatur. Sic Alboinus, qui per tot hostium strages incolumis iverat, in cubinculo suo, dum meridiano indulget somno, foeda morte occubuit. Helmiches, frustra spe regni agitata, cum Rosimunda adultera ad Longinum Exarchum profugit. Illa novis sollicitata amoribus, oblato veneni poculo, paulo post interemit Helmichen, balneo forte egressum. Sed antequam concideret, animadversa fraude, Rosimundam evaginato super eam gladio, quod reliquum erat, bibere coegit. Ita DEI omnipotentis judicio Alboinus Cunimundo, Rosimunda marito, Helmiches Domino interfecto, meritas exitii poenas exsolverunt. Post Alboinum, cum Clephus Longobardorum nobilissimus, sesqui annuo principatu, multos Romanorum, potentia aut natalibus claros, gladio aut exiliis punivisset, servuli cujusdam sui gladio jugulatur. Longobardi, ut quondam habuerant, duces iterum pro regibus sibi crearunt. Hi non tantum Italiam late subegerunt, sed et in Galliam exurrendo, multas ei attulerunt clades. nec minoribus repulsi, decennium Rempubl. tenuere.

Eodem ferme tempore Cahtabria a Visigothis, Leovigildi regis Ariani ductu, (Athanathildi is erat filius) subacta, Suevi debellantur, atque a Gothis late potitis Hispania, Toleti sedes regni figitur.

Sub haec Justinus, retentis auri quingentis libris pro stipendio dari Cosrhoae solitis, armatoque in Parthos Aretha Aethiopum Rege, ac receptis in fidem majoris Armeniae incolis, Persicam solvit pacem. Acerrimo tunc praelio cum Persis conflixit Martianus, dux Caesariani exercitus, vicitque et obsedit Nisibin. Sed breve gaudium fuit moti temere tumultus. Cum enim Justinus, ignavorum more domi gloriabundus, Nisibin pro capta haberet, nec Gregorii Antiocheni literis, Persarum vim referentibus, haberet fidem, Martiano fortissimo viro, Acaciam sui ingenii ducem substituit. Martianum subito exautoratum videns exercitus, invito Justino obsidionem solvit, castrisque desertis dilapsus est. Qua occasione arrepta, Hormisdas, Cosrhoae illius Magnis filius, misso Ardamane cum novis copiis, longe lateque vastavit Orientem, et Sophiam Justini conjugem ad pacem petendam adegit. Nam superbia in moerorem versa nimium, Justinus contraxit phrenitidem, e qua restitutus aliquantisper, de consilio Sophiae Augustae, Tiberium excubitorum comitem creavit successorem, mandans ei publice; ut DEUM rite coleret, subditis bene praeesset, oppressis ferret opem, militarium avaritiam coerceret,

purpura neutiquam intumesceret, divitibus praestaret securitatem suis fruendi opibus, nihil habentibus daret. Imperatricem, benignam antea Dominam, convenienti honore afficeret. Ita non sine planctu vitae insipienter actae decessit, melior auri custos, quam imperii, meliorque monitor quam Imperator, actis potentiae annis XIII. Venantius Fortunatus, Episcopus Pictaviensis et Poeta, Childerico Francorum regi et Gelesuintae Athanagildis filiae epithalamium cecinit. Gallia fratrum inter se regum armis collisa, multas clades perpessa.

TIBERIUS II.

MAURITIUS.

Maxima illi cum Persis et Avaribus bella fuere.

Caganus Avarum Rex, subacto Sirmio, insigni Pannoniae urbe, et annuo a Romanis stipendio elatus, patientia Mauritii abutebatur, nec saturari se passus indulgentissimo ejus obsequio, tandem Sclavinos ad populationes Romanorum finium excitabat, qui ad longum usque murum progressi, ductu Commentioli, quem Mauritius copiis instruxerat, cesserunt captivis praedaque omni Romanis recuperata. Inde Mauritius Philippicum, desponsa ei sorore, in Persas misit, quorum rex Hormisda legem patris aspernatus, bellum in Romanos nequaquam deponebat. Augebant ei animos Romani exercitus, qui Prisco duce ob insolentiam rejecto, Germanum sibi privata autoritate invitum praeferebant. Quo acie superante Persas, multis tandem precibus obtinuit, magnaque eloquentia Episcopus Gregorius, ut Mauritio parerent legiones, ac Philippicum susciperent ducem. itaque Philippicus validis in Mediam Persiamque expeditionibus rem Romanam feliciter gessit, nisi quod prodita Persis Martyropoli a Sitta Decurione, successor missus est Philippico Commentiolus, qui fugatis ad Martyropolin Persis ingentium calamitatum occasionem praebuit. Cum enim Hormisda ducem suum Baram, post expugnatos Turcas, stipendiarios sibi factos, in Lazicam et Colchidem ablegasset, eumque ibi Romanus, Mauritii praetor, gravi affecisset clade, vestem Barae muliebris ludibrii causa misit, eumque ducatu privavit. Batas non ferens contumeliam, componit literas velut ad omnes exercitus scriptas, quibus Hormisda eis mollitiem exprobrabat, stipendioque militum sueto non parum detrahebat. Quibus velut ab Rege profectis injuriis irritati Persae in Barae verba jurant, ac Bynodoes illustrium unus, quem Hormisda in vinculis habebat, a Basta fratre liberatus, catenas injicit regi, collectoque Persarum senatu, ob crudelitatem, ob mota temere bella, alique scelera, indignum regno pronunciat. Ergo interfectis ejus uxore et filio, quem successorem destinaverat, Consrhoem patri invisum constituunt Regem: Hormisdam privatum luminibus carceri includunt. Cosrhoes aliquantisper benignissime habito patre, quum perpetuis ejus maledictis laceraretur, tandem fustibus eum curavit occidi, eoque facinore sibi totius gentis odium peperit. Quamobrem desertus a suis, ad Baram declinantibus, admisso equo quam celerrime in Romanorum se castra recepit. Receptus est a Probo Patricio, ac commendatur Mauritio Caes. jubente ipso per Narseten ducem debellatur Baras, Consrhoes in regnum reductus est. Ceciderunt multa Persarum millia, sex millia capit, quos omnes Consrhoes occidit, demptis Turcis qui Byzantium ad Imperatorem sunt missi. Horum supercilia in crucis formam composita, atramentoque fuisse illita narrant, quod eo insigni, ex Christiani cujusdam persuasione suscepto, famem diram effugissent. Sed posito tandem bello, profunda Orientem pax occupavit, anno Mauritii octavo. Cosrhoes restitutionem suam Sergio Martyri acceptam retulit, opinionibus Christianorum parum sanis Antiochiae delibutus. At cum Cagano Avarum rege continuum fere bellum Mauritio fuit, ancipiti utrinque fortuna gestum, crebrisque interpellatum induciis, sed quae ob Sclavinorum depraedationes facile dissolvebantur. Decimo imperii sui anno stratagemate eum depulit Thracia Mauritius. Fictis enim ad Priscum Praetorem literis, ut Zurulum constanter tueretur, quoniam in ditiones Avarum classis esset ab se missa, ad eos effusissime populandos. Caganus interceptis tabellis fidem adhibens, festinanter ad sua rediit. Sexennio proximo cum Sclavinis certatum, ac vix compressus Caganus ne universis copiis Sclavinorum ulcisceretur clades. Decimo sexto anno eum irritavit praetor Priscus, Sigidunum repetens, ideoque Caganus

XI. Dalmatiae civitates depopulatus est, ac Diriziperam Thraciae occupavit. Cum autem mauritius succenseret legionibus, quod stipendii partes aliquas armis ac veste sibi persolvi abnuerent, Commentioli ducis artibus effecit, ut plurimos militum caperet Caganus. Jamque habebat XII millia Romanorum Barbarus, ac dimidium saltem numisma in singula capita petebat, fractus animo, quod pestifera lues uno die septem ejus filios absumpsisset. Sed surdas Mauritii aures pulsavit, seu odio, seu avaritia spernentis tot jacturam militum: Qua re asperatus vehementer Caganus, omnes occidione occidit, ac pactus L aureorum millia in Pannoniam remeavit. Mauritius Commentiolum ex eo proditionis accusatum absolvit, petitusque ob id lapidibus a Byzantinis, supplicio affecit autores contumeliae, renovatoque Avarum bello, ingentibus potitur victoriis. Sed paulo post cum Theodosii filii, quem Caesarem nuncupaverat, nuptias peregisset, Monachus quidam strictum cir cumferens gladium, per plateas exclamavit, Mauritium brevi gladio periturum. In Nilo fl. species hominum aquatilium apparuere, et cometa maximus multis diebus luxit. Quare cum preces pro se fieri jussisset Imperator, ut peccatorum suorum in hoc seculo poenas penderet, visus est sibi in somnis ante tribunal Christi positus interrogari, ubi vis reddam tibi, in hoc, an futuro seculo? Respondit illico, Amator hominum Domine et judex juste, hic, non illo seculo; traditusque est divino judicio cum uxore et liberis Phocae militi. Expergefactus Imperator extemplo advocat Philippicum, suspectum sibi antea insidiarum, ac deprecatus culpam quaerit, an sciant aliquem inter agmina Phocam militem. Regerente illo, esse juvenem eo nomine, temerarium quidem, sed timidum, adjecit Mauritius: Si timidus, et Homicida. Hic Phocas cum strator fuisset Prisci Patricii, Centurionis nuper locum adeptus contradixerat cumprimis imperio Mauritii, stipendia mutare volentis. Ergo cum iterum parcius rigidiusque haberet exercitum Imperator, juberetque in hostili Sclavinorum solo hybernare, atque exinde commeatum et annonam petere, coorata seditione, Phocas de more in clypeum sublatus salutatur Imperator, ac petrus frater Mauritii, qui copiis praeerat, in fugam agitur. Accedunt et civiles turbae, Constantinopolitanis Theodosium, aut socerum ejus Germanum, ad imperium deposcentibus. Mauritius castigato filio, dum Germanum e templo, quo confugerat, extrahere nititur, accensa acrius seditione pellitur urbe; ubi dissidentibus Veneta et Prasina factionibus, Phocas a Prasinis recipitur, praestitoque jurejurando, se nihil novaturum in fide, a Cyriaco Patriarcha coronatur. Sed quinto die, exclamante factione altera, vivere adhuc Mauritium, in necem ejus commovetur tyrannus, retractumque e fuga Imperatorem cum quinque filiis ac tribus filiabus, ipsaque Augusta Constantina, Tiberii filia gladio percussit Chalcedone; Augusta tamen et filiae tunc templi asylo servatae, quinto demum post anno decollatae sunt. Spectato suorum exitio, Mauritius hanc eximiae patientiae ac humilitatis vocem protulit, Justus ex Domine, et recta sunt judicia tua. Cumque filiolum ejus minimum suffurata nutrix, suum pro eo offerret ad necem, non est passus, necatusque Caesaris infans omnibus excivit lachrymas, Ita ob avaritiam periit, caetera eximius Imperator, adversa laudabilior fortuna, quam prospera, cum gessisset imperium annis XX.

Roma Italiaque eo regnante variis laborarunt calamitatibus. Saxones quidem, intolerantes Longobardici imperii, pristinas in Germania sedes repetiverunt; quas cum tenerent Suevi, majorique parte ultro cedere vellent, illi, ut plane expellerent Suevos, armis congressi cum iis, ultra XX millia occubuerunt.

At Longobardi, post decennale ducum regimen, ultro sibi regem crearunt filium Clephonis Antharit, augendaeque dignitati Flavium cognominarunt, Romanorum id nobilissimorum nomen esse edocti. Atque ut novus Rex statum tueretur decentius, dimidiam ei bonorum suorum partem sunt largiti: ipse Theudolindam, Bajoariae Principis filiam, uxorem duxit. Sed Mauritius, conducto in eum Childeberto Francorum rege, ad summam sane rei profecit nihil, nisi quod variis turbis Longobardiam implicuit. Ingens tunc fuit in Italia aquarum diluvium, Romae etiam muros supergrediente Tiberi, ac magno Dracone per ubem mediam in mare descendente, secuta est inundationem pestis inguinaria, quae et Papam Pelagium absumpsit. Ac narrat Euagrius, teterrimam pestilentiam ad 52 annos, modo saevius, modo mitius, totius orbis peragrasse provincias, qua et ipse sit conflictatus, ac suorum amiserit non paucos. Ea in calamitate cum sufficiendus esset successor Pelagio, Gregorius (quem appellarunt Magnum) literas ad Mauritium Imp. dedit, ne electioni suae consentiret. Sed substitutis, a Praefecto urbis Epistolis, quibus confirmatio electionis petebatur, invito honor est impositus, quem tanto majori devotione gessit, quanti minori eum ambitione sumpserat. Litaniis depellere morbum instituit, in septem coetus distributa civitate, cum inter ipsas deprecationes intra horam octoginta homines spiritum exhalarent.

Gregorius in pauperes munificus, divinum cultum Ceremoniis, novis canticorum formulis et stationbius auxit.

Anglorum nationem jam ad CL annos in Britannia dominantem, missis Augustino, Mellito, Joanne, aliisque monachis, ad Christianam fidem perduxit. Cum Joannes Jejunator, ac Cyriacus deinde, Patriarchae Byzantini, Oecumenici vellent appellari, Gregorius eam esse Antichristi ambitionem judicavit, et dato uni Episcopi Universalis titulo, reliquos Sacerdotes honore debito priviari.

Hispania fere omni potitus, exstincta Suevorum post annos CXXVI dominatione, leuvigildus Visigothorum Rex, filium herminigildum, Catholica fide a Leandro Hispalensi Episcopo imbutum, securi, ipsis in Paschalibus feriis, percussit. Sed paulo post exstinctus ipse, et poenitens sceleris, Ricaredum habuit filium successorem, qui Arianam in Hispania luem discussit, ac Catholici Regis obtinuit nomen, bello juxta ac pace inclytus. Francis enim ob sororem suorum Regum, Herminigildo olim nuptam, cum sexaginta millibus armatorum in Hispaniam irruentibus, misso Claudio duce adversus eos, glorioso triumphavit eventu, nec ullo unquam in Hispaniis Gothorum major victoria exstitit. Ricaredus tantae humanitatis ac modestiae laudatur, ut malos quoque in amorem et reverentiam sui traxerit. XV regni anno Toleti decessit.

Hac tempestate. Euagrius Scholasticus historiam Ecclesiae ad mauritii Imperatoris annum XII pertexuit; Gregorius Turonensis Francorum res, non sine fabularum fermento, sicut et Gregorius Papa sui temporis miracula exposuit, de moribus pie satis, de fide pro ejus seculi superstitione multa disserentes. Ac tanta passim eruditionis inopia valescebat, ut nec Gregorius, Doctorum sui temporis clarissimus, Graece, nec Constantinopoli fere quisquam tantum Latine sciret, ut Romano sermone dictata, in Graecum bene transfunderet.

Antiochia sexagesimo et uno post extremum terrae motum anno iterum quassata, LX civium M perdidit. Gregorius Civitatis Episcopus, collapso post ejus egressum statim tecto, in quo morabatur, divino favore servatus est.

PHOCAS.

premebat obsidio. Hic dum lustrar munitiones, a Romilda Gisulphi conjuge visus, impudicos ejus oculos pulchritudine ac aetatis flore capit, proditione urbem obtinet, proditrice matrimonium ejus pacta. Ad hunc modum multa Longobardorum agmina servitute, aut vita sua, unis emunt mulieris voluptatem. At Caganus, nefariam Romildae perosus libidinem, una ei nocte, quod promiserat, exsolvit, de caetero cum militibus tradidisset polluendam, postremo transfixam palo interemit. Filiae Romildae matris dissimiles, arte conservarunt pudicitiam. Nam pullorum carnes mammis substratas, calore corporis putrefecerunt, eoque foetore abegerunt milites, omnes ob id Longobardas pro foetidis exsecrantes. Earum altera deinde Alemanorum Regi, altera Bajoariae Principi nupta, egregia custoditae pudicitiae praemia habuerunt. Agilulphus Longobardorum Rex, Theudolindae judicio allectus, in matrimonio juxta ac regno Anthari successit, ac conjugis impulsu, quam Gregorius Papa libris literisque instruxerat, catholica religione imbuit Longobardiam. In Hispania Vittericus, qui Luivam Recaredi filium occiderat, id quod fecerat suo Regi, est passus, septimoque regni anno inter epulas a suis caesus occubuit. Eum Gindemanus bienni, uinde Sisebutus octenni imperio est secutus. Hoc tempore Sclavini qui et Winidi, durum et flagitiosum Hunnorum Avarumque (qui postea Hungari uno nomine dicti sunt) imperium excusserunt, sumto Rege Samone, negotiatore Franco, cujus auxilio Hunnos acie superaverant.

Johannes Grammaticus, dictus Philoponus, Monophysitarum haeresin instauravit, Tritheitarum condidit, refutatus a Leontio Monacho et Georgio Pisida. Jacobus Syrus, ob tenuitatem vocatus Zanzalus, Armeniam Syriamque Severiani et Eutychiani implevit dogmatis: ex eo Jacobitae dicti.

HER ACLIUS.

nomen Christianum, indutus tandem zelo Dei Heraclius, composita quomodocunque pace Avarum, exercitus Europaeos in Asiam transtulit, ac detracto etiam templi auro, quod daret militibus, profectus est in Persas. Hortatus suos ut memores Dei ac injuriarum, quas Barbari intulissent cultoribus ejus, pietatem justitiamque sectarentur, improvisus Armeniam intravit, coactumque pugnare Sarbarum ducem hostilis exercitus, acie devicit, et castris exuit. Reversus XIII anno Imperii, penetrata interiori Perside, variis praeliis multa Persarum millia orco demisit, lucos eorum cum igni, quem colebant, sacro evertit, et in obvia quaeque ferro et igni grassatus est. Tanta eum captivorum copia onerabat, ut cum in Albania hybernaret, L millia laxatis vinculis abire sineret libera.

In hoc tempus, annum scilicet Domini DC XXIII incidit manifestatio pseudoprophetae Mahumedis Saraceni. Hic cum pauper esset et orphanus, ad cognatam suam praedivitem, nomine Chadigam, primo ut mercenarius, deinde ut sponsus se applicuit, perque eam nactus est divitias vix speratas. Chadiga cum aegre ferret maritum morbo vexari epileptico, specioso ejus mendacio est decepta, fingentis apparere sibi Gabrielem Archangelum, cujus consternatus aspectu, mente defecta concidat. Id mendacii Sergius monachus ob Nestorianam haeresin Byzantio pulsus, audacter firmabat, cujus adjutu et Judaici cujusdam impostoris, novae prodierunt revelationes, quibus honoratur quidem Mariae filius, ut Propheta magnus et lux gentium, sed Deus esse aut Dei filius negatur. Infideles appellantur, qui crucifixum colunt, et qui sanctam Trinitatem credunt; Laudatur circumcisio, licentia datur utendi uxoribus quibuslibet: E Christianismo, Judaismo, Ethnicismo inusitatum religionis chaos struitur, illaqueandis indoctis et simplicibus, ac deliniendis voluptatum sectatoribus aptum. Mecha urbe pulsus metu civium suorum Mahumedes, ab Heraclio petiit habitandi locum, et anno ejus XV, ut habet Diaconus, Arbaum Princeps coepit haberi.

Cosrhoes tunc furens, quod premeretur ab Heraclio, expilavit templa suae ditionis Christianorum, coegitque eos Nestorianismum, qui jam ante Armenios tenebat et Georgianos, amplecti. Atque ut undique circumdaret bello Caesarem, missis ad Avares, Bulgaros, Gepidas et Sclavinos nunciis, paciscitur cum eis de invadenda Constantinopoli. Id cum gnarum esset Heraclio, partitus et ipse copias, in auxilium vocat Turcas, quos Chazaros nominabant, ad XL millia Obsidetur ergo ann. Christi DC XXVI. ab infinitis Barbarorum copiis Byzantium, sed miro DEI favore, post decem dies ignominiosa fuga dissipantur: Solus persarum Dux Sarbarus Chalcedonis obsidioni inhaerescit. At Turcae auxiliares, cum non ferrent crebros Persarum insultus, sensim sunt dilapsi, heraclius eo magis ad fiduciam animatos milites, ad Niniven usque deduxit, acerrimoque praelio fusis hostibus, Razate etiam duce et multis Principibus interfectis, ferias natalitias egit in Assyria. Cosrhoes semet inclusit Seleuciae, ac misso Sparthario ad Chardarigam, collegam apud Chalcedonem Sarbari, ut eum interficeret, quasi cum Heraclio sentientem, implevit confusionis Persas. Comprehenso enim a Romanis internuncio ac re vulgata, Heraclius offert pacem Cosrhoi: Hanc cum repudiaret Tyrannus, facile auxit Caesar in majus ejus odium. Gundabundas Sarbari Chiliarchus transfugit ad Romanos ac plerique duces Syroi se applicarunt primogenito tyranni, quem ille privare haereditate, ac Merdasen, Syra uxore genitum, diademate ornare constituerat. Convenit ergo inter Heraclium et Syroen de pace, si captivi et adempta loca restituerentur. Syroes Rex lectus, subito oppressit patrem fugientique catenas injecit. Congestis

deinde auri et gemmarum acervis: Ob haec, inquit captivo, Romanos in Persas concitalsit, tantumque fudisti sanguinis: Fruere ergo divitiis tuis. Sic fame maceratum ad dies quinque Cosrhoen, cum prius Merdasen, quem regno destinaverat, aliosque filios in conspectu ejus jugulasset, tandem sagittis configi Syroes jussit. Dignum vastatore mundi exitium, ut qui in Romanos, a quibus regnum recepterat, tam ingratus extitisset, ab eo vita pariter ac regno privaretur, qui suam ipsi vitam deberet. Restitutis utrinque captivis, et quae bello occupata fuerant, lignum quoque crucis et Zacharias Praesul Jerosolymam redierunt; septimoque anno Imperator triumphabundus de victis Persis, partaque pace, Constantinopolin introivit.

Caeterum ut erat aliis disciplinis liberalibus, ita et Astronomiae addictior Heraclius, comperisse per Astrologs dicitur, imperium suum a circumcisa gente vastandum: Ratus ergo Judaeos designari, cogit eos abjurare perfidiam, et Christiana sacra suscipere, relustantes undique ejicit, vetans quoque eis, intra tria milliaria appropinquare Hierosolymae. Idipsum Sisebutus in Hispania, et Dagobertus Francorum in Gallia rex, in Judaeos statuerunt, quem zelum vocat Dei Isidorus, sed non secundum scientiam. Judaeorum sane aliqui Mahumedi se aggregabant, messiam hucn esse suum rati, sed cum camelo eum vesci vidissent, retrocesserunt; Mahumedes in nonum annum propagata ferro et fraudibus ditijone sua, constitutisque quatuor Amiris ad expugnandos Christianos, dolo uxorum suarum periit, ann. Heraclii XXII, Christi DC XXXII. Quo tempore et Suintilla Gothorum in Hispania rex, qui primus pulsis undique Romanis, tota Hispania potitus fuerat, a Sisenando regno dejectus est.

Obiit tunc etiam Lotharius Francorum rex, qui Brunichildem reginam, Chilperici matrem, quod perpetua discordiarum semina sparsisset inter reges Franciae, ac decem reges suis machinationibus peremisset, altero pede et brachio mutilavit, religatamque ad equae indomitae caudam, membratim discerpi fecit. Lothario Dagobertus in Austrasia, Neustria et Burgundia, Aribertus alter filius in Aquitania successit.

Porro Amirae Mahumetici volentes irruere in Arabicum castellum, a Theodoro Begario repelluntur: tres eorum cadunt, quartus aufugit, Chalegus nomine. Frenari sic potuisset licentia praedonum, ni successum eis praebuisset Spadonis cujusdam Romani importunitas, qui militibus, eremos illas tuentibus, jussus stipendium persolvere, per ludibrium Saracenos canes appellavit portioneque eos sua fraudavit. Hac enim ignominia exacerbati milites, assuetam latrociniis Saracenorum gentem in rebellionem propellunt, ac duce Abubecher, cognato Mahumetis, occupant regiones Gazae, ac Sinae montis aditus, frustra obnitente praefecto Caesareae Palaestinae, rarumque in multos praedones militem armante. Defuncto post biennium Abulbechero, Principatum sumit Homar, statimque aggressus Arabiam, Bosram urbem capit, Theodorum Heraclii fratrem Edessam usque fugat. Heraclius duos opponit Saracenis duces, Theodorum Sacellarium, et Bahanem, instructos XL millium exercitu; Sed cum Sacellarii agmina vicissent Saraceni, Bahanes a suis renuntiatur Augustus. Quamobrem desertus a Sacellario, vento etiam praeliantium Romanorum ora pulveris implente, in angustias cogitur Bahanes, caediturque a Saracenis; Homar Damascum et mox Phoeniciam occupat. Hinc in Aegyptum profert arma, eamque tributo subdit. Anno Heraclii XXVI aciem dirigit adversus Hierosolymam, obsessamque biennio capit, quum Sophronio Episcopo ac totius Palaestinae Christianis securitatem promisisset. XXVIII Heraclii anno, qui erat istius seculi XXXXIII, expugnatur

Antiochia: Muhavias ab Homaro Praetor seu Amiras ab Aegypto ad Euphratem ordinatur. Inde Hyaidus Dux Edessam et Daras cum Mesopotamia occupat. Sequenti anno potentissimum Persarum regnum, quod post annum Syroiis dominatum, tenebat Hormisdas, addorti Saraceni, in fugam conjiciunt Hormisdam, captisque filiabus Cosrhois, cum omni apparatu regio, mire tot victoriis triumphantes, late imperitant Orienti. Quarum nuncio cladium in diffidentiam conjectus Imperator, ex Athanasii Syri colloquio haereseos labe etiam aspersus est. Nam cum inquisivisset apud Patriarchas, Sergium Constantinopolitanum et Cyrum Alexandrinum, essetne una in Christo voluntas et operatio, an duae; audissetque unam esse, in errorem per inscitiam incidit. Decessit aqua intercute, anno imperii XXXI, illegitimis quoque nuptiis Martinae, filiae fratris sui, indignatione Dei irritata, quae et in posteros, ut solet ejusmodi in crimine, desaeviit.

Columbanus ex Hybernia his temporibus in Galliam, comitatusque S. Gallo in Helvetiam devenit, firmaturus Christianismum. Amandus Gandavi superstitiones confutavit ethnicas, Eduinus rex Northumbrorum in Britannia, praedicante Paulino, suscepti Christianismum, ab Oswaldo successore deinceps propagatum.

At Constantinopoli Martina, ut contra leges ducta, ita secundum leges mota imperio est. Comperto enim eam suo privigno Constantino III. post quatuor mensium potestatem, venenum propinasse, conscio Patriarcha Sergio, perbrevi usa est imperio.

Idque solo Caesareae Palaestinae excidio memorabile factum, quam septennio obsessam, expugnavit tunc tandem Muhavias Saracenus. Martina, exsecta judicio senatus lingua, filius ejus Heraclionas abscisso naso, post semetre imperium, pulsi sunt in exilium. Constantini filius Constans, nepos Heraclii, avitum obtinuit principatum. Pyrrhus patriarcha in Africam aufugit, successore Paulo, Ecclesiae Oeconomo, Isaacius Exarchus Ravennae, certior Honorio Papae congestos pecuniarum thesauros, eos sibi rapit, Mauritiumque chartularium, qui Italico regno, adactis in sua verba militibus inhiabat, capit, ac Ravennae supplicio afficit. Longobardis post Ariobaldum regnabat Rotharis, eorumque leges scripto comprehendebat, anno postquam in Italiam venerant LXXVII. Isidorus eo tempore Hispalensis rem Catholicam in Hispanis scriptis adhuc durantibus promovit.

CONSTANS II.

mare eorum sanguine purpurasceret, et Imperator vili circumdatus amiculo, inque dissimulationem sui compositus, elabereutr hostiles manus. Tunc etiam Rhodus Insula a Saracenis subacta, qui celebratissimum in ea Solis Colossum demoliti, aes ejus statuae Judaeo cuidam Emiseno vendidere, onus nongentis camelis asportatum.

Sed mox cum intestinis quaterentur dissidiis Saraceni, quod aliqui Muhaviam, aliqui sequerentur Halin Mahumetis generum, qui novum se jactabat prophetam, et Gabrielem ad se missum divinitus, per errorem adiisse Mahumetem mentiebatur, repressa nonnihil audacia est gentis, invidiosis tumidae successibus. Muhavias quotidiano se mille nummorum tributo obstrinxit Imperatori, quoad redintegrata concordia suorum dependere illud neglexit. Idemque Myhavias cum partes Halis, aqua intercepta, siti excruciaret, sine dolore de iis victoriam tulit, Constantis anno XV.

Constans Martinum, Romanorum Pontificem, qui acto Episcoporum concilio Monotheletas damnasset, per Olympium Exarchum jussit Constantinopolin deportari. Inde auditum in Synodo, quum non satisfaceret adversariis, misit Chersonam in exilium, suffecto in Episcopatum Eugenio. Abhic indies pejor, Theodosium fratrem suum, licet Clericum pridem, interficit, ejusque parricidii agitatus furiis, quod frater ei in somnis subinde claicem cruore plenum exhiberet, de deferenda Constantinopoli, et transferenda aliorsum sede cogitat. Aiunt voluisse eum Romam migrare, quod plus diceret honoris matri quam filiae deberi. Sed cum Imperatrix et filii, cognatorum ac populi deliniti precibus, Byzantii remanerent, evanuit hoc consilium. Ferunt Byzantium quoque venisse his temporibus Persarum regis conjugem, et Christianismo imbutam exemplo movisse regem, ut eidem religioni nomen suum daret.

Caterum Constans in Italiam tranigressus, cum Longobardis et Romoaldo eorum principe varia fortuna depugnavit. Primum Luceriam et plerasque Apuliae civitates, a Longobardis possessas devicit, Grimoaldo eorum rege, patre Romoaldi trans padum tum occupato. Nam cum Rodoaldus filius Rotharis, a Longobardo quodam, cujus uxori stuprum obtulerat, periisset, Aripertus successor ejus, Theudelindae reginae fratre genitus, duobus filiis adolescentibus reliquerat regnum. Oborta ut fit fraturum dissensione, Grimoaldus Beneventanus princeps, dum suspectum habet insidiarum Godobertum, a quo accitus auxilio fuerat, interfecerat eum, ac regno potitus, altero ex fratribus profugiente, Romoaldo filio dederat Beneventanam ditionem, quacum Constans Imperator bellum gerebat. Sed cum comperisset adventare Grimoaldum Caesar, soluta Beneventi obsidione, Neapolin se recepit, atque exinde affectus clade a Romoaldo, Romam. Ei sexto ab urbe milliario, Vitalianus Papa, cum clero populoque Romano occurrit. Constans cum B. Petro pallium, auro intextum obtulisset dono, paulo post multo plura Romanis, quam dederat, abstulit. Duodecim diebus omnia urbis ex aere ornamenta mandavit detrahi, etiam tegulas, quibus opertum erat pantheon, a Bonisacio IV omnium Sanctorum honori dicatum. Inde Siciliam, Calabriam, Sardiniam, Africam insolitis exhausit tributis, tanta Graecorum avaritia, ut a maritis uxores, filios a parentibus avellerent. Quare ut haud lenta suevit esse malorum poena principum, mulieribus Siculis, saevitiam ejus execrantibus, ab Andrea Troili situla capiti ejus impingitur, ad eumque modum in balneo exstinguitur Constans, anno imperii XXVIII.

Anno mortem ejus praecedente Spor Armeniae praefectus, qui ad Muhaviam Saracenum defecerat, equo perfidum caput per lasciviam ad portam affligente, interiit. Amorium Phrygiae oppidum

insigne, quod Saraceni expugnarant, fecliciter est a Romanis receptum.

Anno imperii Constantis undecimo, cinerem de coelo narrat decidisse Diaconus; addit cum illo Sigebertus secutam esse diram pestilentiam, visumque spectrum venabulo circuire et pulsare domos, totidemque exinde mori cujusque familiae, quot vicibus ostium esset pulsatum. Idipsum anno hujus LXXXII contigisse vult Regino Prumiensis, ac imperante bono angelo, pulsationem illam mali genii manu factam.

Vitalianum Papam hoc tempore organna musica ad concentus sacros adhibere coepisse, liber Pontificalis memorat. Flandri, docente Eligio, Noviomagensi Episcopo, Christum induerunt, Mercii etiam in Britannia, Osuii regis exemplum secuti, referente Beda, qui illa tempora attigit.

Constante Augusto, decessit Dagobertus Lotharii filius, Saxonico, Sclavico, et aliis bellis clarus. Is cum superstitionem circa corpus S. Dionysii Parisiensis propagasset, percrebuit de mortuo rumor, debuisse animam Dagoberti ob exspoliationem Ecclesiarum, a diabolis abripi, sed interventu Dionysii, cui se devoverat, esse liberatam. Successerunt ei filii, Sigebertus Austrasiae, et Clodoveus, qui et Ludovicus, Burgundiae reges.

Zechius Croata, e gente Sclavorum nobilis, perpetroato domi homicidio, judicium ultionemque fugiens, in regionem eam venit, cui nunc Bohemia nomen est, ac Bohemicam condidit gentem. Frater ejus Lechus, paupertatis et exilii comes, in aliam locorum planiciem coloniam deduxit, cui Polonia nomen datum. Nam planicies Sclavorum lingua Pole nominatur. Ejus haeredes in numerosam multitudinem brevi colauerunt, ac Russiam, Pomeraniam, Cassubiamque sui generis hominibus impleverunt, sicuti Zechii Moraviam Lusatiamque.

CONSTANTINUS IV. POGONATUS.

servorum et indigenarum transfugio, nihil eis tuti relinqubant. Idcirco rati id, quod res erat, Mahumetani, Christianorum imperium divina muniri virtute, pacem ineunt ad triginta annos tributariam, terna millia auri pondo, quinquagenos viros, totidemque equos promittunt Caesari annuos.

Hoc intellecto, hostes Graecorum Europaei veriti, ne ad se vis belli transiret, concordiam ab Imperatore missis legatis muneribusque petierunt. Ita Oriente atque Occidente pacato, factus est sequenti anno terrae motus, ingruentium malorum praenuncius, Muhavias Saracenorum Princeps decessit, successore Gizido filio.

Nec diuturnam mortalibus quietem peccata permittunt sua: Bulgari gens Scythica a Volga fl devocati, in Transdanubianas provincias semet effundunt, effuse omnia vastantes. Illis terra marique, non sine gravi animi motu, occursans Constantinus, terrorem incussit quidem, ac munitioribus se locis tenere compulit: at protracto bello, dum levandae pedum aegritudini, in mesembriam sese balneis lustraturus abit, editur per castra rumor, metu perculsum cessisse, fugaque exercitus, nemine persequente, oritur. Tum vero cedentium tergis inhaerentes Bulgari, caedes faciunt maximas, ac positis cis Istrum tentoriis, Sclavinos sibi subigunt. Necessitas etiam tributi imposita Constantino, ut Romanis ditionibus parceretur, dedecore ejus majore quam damno.

Constantinus deinceps quietus unire Ecclesias studuit, jam inde a Proavi Heraclii tempore, ob Monotheletarum errorem dissidentes. igitur concilium indicir Constantinopoli, ac CCLXXX Episcopos contrahit in unum. Jussi sunt omissis disputationibus Philosophicis, pacifico colloquio de vera fide perquirere, datis de bibliotheca Constantinopolitana, sanctorum patrum, quos petebant, libellis. Ibi convicti, qui unam voluntatem, et operationem in Christo adstruebant plurima patrum loca falsasse, Georgius Byzantinus Patriarcha correctus est, macarius vero Antiochenus cum suis sequacibus simul et decessoribus, Cyro, Sergio, Honorio, Pyrrho, Paulo et Petro anathemate notatus. Theophanes Abbas Antiochenae praepositus Ecclesiae est. Jerosolyma et Alexandria Episcopos ad Synodum non misere, a Saracenis occupatae. Agathonis Romani legati primas ibi tenebant, praesidente tamen Imperatore. Decretum, venerandas esse quinque Oecumenicas Synodos, Nicaenam, Constantinopolitanam, Ephesinam, Chalcedonensem, Constantinopolitianam alieram sub Justiniano, et hanc sextam Universalem, qua ut duae in Christo sunt naturae, ita duas esse voluntates et operationes in unum conspirantes, placuit.

Cum deinde iterum civilibus laborarent dissidiis Mahumetani, et Muctar novus pseudopropheta Persidem occupasset, Abdimelechus ab Aegyptiis, Palaestinis et Phoenicibus probatus, devicit tyrannos, pacemque a Muhavia quaesitam instauravit. 365 nomismata, totidemque servos et equos tributo Constantino obtulit, qui paulo post obdormivit anno Imperii XVII.

Pecuniam hactenus pro ordinatione Pontificis, Roma dependerat Augustae potestati. Eam relevavit hic Imperator, hac tamen lege, ne quis citra decretum Caesaris Papa consecraretur. Ravennati Episcopo mandatum, ut Romano se ordinandum sisteret, quod ille Exarchorum fretus autoritate facere antea neglexerat.

Partharis Longobardorum Rex, e dissidiis cum Godeberto fratre variox expertus exilii casus, Grimoaldo ob laesum post sectionem venae brachium, exstincto, velut a Deo revocatus successit, justitiae et liberalitatis cultor egregius. Similies ei Bamba Hispaniarum Rex, qui laudabiliter gesto regno, victisque etiam Saracenis littora carpentibus, monachi habitum sumsit. Hildericus rex Franciae, Bodilonem e nobilibus, cum servili verbere castigasset, in venatione ab

eo cum praeegnante uxore caesus est, sic Theodorico in coenobium ante detruso, reditum ad sceptrum aperuit, et Ebroino Majori domus (sic proximam regiae potestatem vocitabant Franci) ad regni administrationem. Ex eo nimia Majorum domus vis facta, regibusque ispis formidolosa. Ebroinus Leodegarium, antea sibi adversatum, post varia tormenta, capitis affecit supplicio.

JUSTINIANUS II. RHINOTMETUS.

parum sibi boni ab reconciliato Principe exspectantem. Leontius Pauli Monachi Astrologicis inflatus vaticiniis, audendum aliquid dicentis pro secundis adeo fatis, Byzantium regreditur, assumtisque fidissimis effringit carceres, quibus non pauci nobilium ad supplicia servabantur. Eorum concursu, adjuvante praesertim Callinico Patriarcha, a quo caedem publicam auspicari velle Justinianus dicebatur, extrahitur e regia sua Imperator, praecisoque naso (unde ei Rhinotmetinomen) et lingua, relegatur Chersonam, anno imperii X. Ministri tyrannidis funibus raptati per urbem et incensi sunt.

Ita Leontius Imperium arripuit, et triennio qualitercunque tenuit.

Nam Arabes tum alias provincias incursando, tum Africam subigendo multum Imperio damnum inferebant. Lazicam Sergius eis Patricius prodidit. Sed Joannes frater Imperatoris Leontii, universis cum copiis missus, mascule recuperavit Africam, expulsis Saracenis, perbrevi vincentium gaudio. Caliphas enim mox adornata ingenti classe, iterum invasit Africam, cui impar Johannes Constantinopolin majores postulatum vires proficiscitur. Interim Classe Romana in Cretam appulas, partim ignominia sua, quod victi cessissent Saracenis, partim metu Leontii, cum res novare cuperent praefecti, persuadent classiariis, ut Absimarum Cibyrraeotam Drungarium salutent Augustum, qui Tiberius appellatus est. Hic Byzantium pervectus, proditis sibi clavibus, urbem occupat, Leontium desecto similiter, ut ipse Justiniano fecerat, naso, custodiae tradit, ac principibus, qui ab illo stabant, exilii damnatis, imperio potitur.

Dum ita gliscentibus Christianor um vitiis, propagatur Mahumetismus, Germaniae quibusdam populis melior Dei notitia coepit illucescere.

Nam praeter Kilianum, ducis Francorum Gosberti conjugis dolo peremptum, Wigbertus, Willibrordus, Suidbertus, Wilibaldus, Eoualdi, ex Anglia profecti, Frisiis, Rugis, Danis, Saxonibus, Bructariis, Francis Orientalibus ac vicinis eorum, Christianam instillare religionem tentarunt, conatu non prorsus irrito. Nam Suibertus Westphalis, Willibrodus Trajecti Frisiis Episcopi sunt facti, annitente et Pipino, novo palatii magistro per Gallias, qui post multas antecessorum neces, dignitatem hanc erat adeptus, ut Radbodus Frisiorum Rex Euangelistis illis pacem vel invitus daret.

Caeterum Tiberius Absimarus, simul rerum potitus est, fratrem suum Heraclium in Orientem adversus Agarenos, Theophylactum Patricium, Joanni Exarcho successorem in Italiam misit. Heraclius Samosata usque peragratis Syriae regionibus, hostium ad ducenta millia vel cepit, vel occidit, praeda ditatus immensa, ipso Christi anno septingentesimo. Et Armeniorum Principes, occisis per seditionem Agarenis, in Romanorum ditionem se restituerunt. Sed Mahumetes tum Princeps Arabum, acerbam de eis exegit vindictam, coactisque iterum parere incolis, Principes gentis Armeniae vivos cremavit. Inde cum arma inferret Ciliciae, acerrimis repulsus est praeliis, ac majore exercitus ejus parte deleta, Heraclius reliquos fere omnes cepit, et ad fratrem Absimarum transmisit, pro mancipiis futuros.

Sub haec elapsus custodia Justinianus, Principis seu Chagani Chazarum amicitiam et affinitatem impetrat, ducta ejus sorore Theodora. Fretusque illis fidei vinculis per annum fere degit in Phanogoria, donec Barbarus Rex, Absimari auro correptus, illum tradere promisit, hospitem et affinem suum. Sed ille fuga antevertit exitium, praesentiens scelus a Theodora, quae per servum insidias suo marito locari intellexerat, cujus et instinctu vocatis ad se seorsim percussoribus ambobus fauces elisit. Relicta

deinde conjuge, ad Trebellin Bulgarorum regem profugit, cujus et armis protectus, et in patriam reductus est, anno exilii decimo. Castris ad moenia positis, largiter proscissus conviciis a Byzantinis, tertio post die aperto grandi aquae ductu intravit urbem, fugiente Absimaro. Sed is in urbem retractus, atque interempta magna civium multitudine, cum altero usurpatore imperii Leontio, ad pedes Justiniani jacuit vinctus, clamante populo: super aspidem et Basiliscum ambulabis. Calcati ergo pedibus ambo, in medio circispectaculum fuerunt, supplicio de eis sumpto. Callinicus Antistes, demtis luminibus, Romam est exulatum missus, suffecitque ci Justinianus Cyrum, a quo exul animatus ad recuperandum imperium fuerat.

Indulsti inde Justinianus nimium dolori suo, utpote qui Leontii odio, quoties truncas emungebat nares, unum aliquem, qui in ejus fuisset partibus, ad supplicium juberet rapi, quod et antea, cum promittere Deo clementiam in hostes, tempestatibus jactatus admoneretur, crudeli proposito jactaverat se facturum.

Trebellin quidem Bulgarorum Regem magnifice donatum dimiserat: sed oborto postmodum de finibus dissidio, rupta pace, bellum genti maximo apparatur intulit. Bulgari, ut imparatiores, territi initio in montes se abdidere; at conspicati postea palabundos otio indulgere Graecos, tanta eos strage ceciderunt, ut Justinianus, conscensis propere navibus, multo cum dedecore Constantinopolin refugeret.

Iram deinde in Chersonaeos exspuit, memorse, cumapud eos exularer, pene in ipsa novarum rerum molitione ab illis oppressum. Itaque misso exerciru, quoscunque nancisci potuerunt, Maurus Patricius, et Helias, Praetor creatus Chersonae, crudelissime mactarunt, primoribus etiam igni assatis, solos impuberes ad servitium custodierunt. Sed nec illis parcendum decernens ultor sanguinarius Caesar, classem eos advectum misit, frustra dehortante Constantino Papa, quem Roma evocaverat, magnoque in honore habebat. Nam laetari etiam visus, quod oborta tempestate septuaginta tria Chersonaeorum millia fluctus rapuissent.

Tum vero patuit pro miseris et innoxiis vindicem Dei oculum vigilare. Nam quia excindi Chersonaeorum oppida, et parvulos, allidi ad parietes mandarat, illi implorato Chazarorum ope, Philippico Bardani persuadent, qui nuper ab exilio revocatus, classis praefecturam acceperat, ut imperium induat, adjuvante Helia Praetore. Bardanes transfugio classis in ipsum missae confirmatus, in Justinianum insurgit, qui interemptis in sinu matris Heliae liberis, ipsam coquo Indo nubere coegerat. Quare Helias Amastri urbe capta, ubi erat Justinianus, sua ei manu caput amputavit: Filiusque ejus Tiberius, quem a Theodora susceperat, atque imperii crearat consortem, e templo abstractus, pecudis instar secto gutture occubuit, de stirpe Heraclii ultimus, cui soli contigit Augustorum, ut sextum haberet e sua progenie successorem. Imperabat Justinianus post exilium annum VII, quum exercitae crudelitatis poenas exsolvit.

Nec Longobardis per italiam civilia arma defuere illa tempestate. Alachis dux Tridentinus Guniberto Regi rebellavit, occupato etiam Ticino, sede Longobardorum regia, quam absente Rege duo ex optimatibus fratres defectori prodiderunt. Erat sacro imprimis ordini infestus Alachis, ac jam olim Perthari rebellis, patri Cundiberti, intercessione Filii recuperaverat gratiam Patris. Cunibertus contra in tantum aestimabatur viris Ecclesiasticis, ut Clericus ei corpore persimilis, habitu industus regio, congrederetur acie cum Alachi, mortemque oppeteret pro rege. Quamobrem eo vesaniae processit Alachis, ut juraret, si denuo victoria potiretur, se puteum Clericorum testiculis impleturum. Sed mox infandi odii damnatus a

Deo, in praelio cecidit, suoque exitio antecepit, quae in alios crudelis consultaverat. Cuniberto post duodecenne regnum vita functo, filius successit Luitbertus, qui a Taurinensium duce, agnato suo, victus acie, atque mox a filio ejusdem Ariperto captus occisusque, eadem traxit ruina tutorem suum Ansbrandum; cui tamen ad Bojoarios profugo, Luitprandum filiolum clementia victoris an contemptus remisit. Aripertus ita potitus regno, Alpes Cottias, factam olim a Nerone Imperii provinciam, Pontifici Romano donavit, ac donationis instrumentum aureis perscriptum literis ad Johannem VII Romam misit. Id initium temporalis Paparum dominii exstitit. Eccelsiasticum in transmarinas Ecclesias, jam inde a Leonis primi temporibus, sibi arrogare coeperant, et a Phoca Tyranno Oecumenicum sumserant cognomentum, quod decessoribus suis, licet oblatum inde ab Chalcedonensi concilio, contemptum tamen pro fastus Antichristiani nota, praeclare scripsit Gregorius. Sed nunc Constantini ad pedum usque oscula se demisit Justinianus: Cerdualla vero Westsaxonum in Britannia Rex, Romae initiari Christo voluit, initiatus sacro fonte statim decessit, successore Ina.

At Conredus Merciorum in Anglia Rex, assumto secum Offa, Sigeri Orientalium Saxonum regis filio, pro regiis monastica Romae indumenta sumsit. Felix Archiepiscopus Ravennas, qui subesse Romano nollet, dignitatem amisit et oculos. Judaei per Hispanias regno Egicae comperti insidias struere, omnes in servitutem redacti sunt, bona eorum fisco adjudicata, liberi eorum septimum egressi annum Christianis traditi, quorum institutione avitas traditiones desuescerent.

Magnae tunc erant Pipini ducis Austrasiae, in regno Francorum vires, qui magister palatii sub Theodorico, Clodoveo et Childeberto regibus, regiam exercebat potestatem, et Lambertum Trajectensem Episcopum creaverat. At quum postea Plectrudi conjugi pellicem superinduceret Alpaidam, ex qua Carolum Martellum genuit, nec ferret mulier Lamberticensuras, Dodoni eum fratri suo trucidandum objecit Leodii, qui sceleris poenas exigente Deo, vermibus postea corrosus, ob intolerantiam feotoris Mosa flumine demersus est. Pellex expiando flagitio scilicet et caedi, collegium Canonicorum suo sumptu institutit. Ea tunc temporis deploranda devotio inolere coeperat, ut maxima flagitia templis excitandis expiari putarentur. Sed quam Deus abhorreat libidines ac scelera, Hispaniae exemplum monstravit istis temporibus.

Ibi Recesuindi nepos Rodericus, Vitizae Regi, a quo pater ejus, Gordubensis Comes, privatus oculis fuerat, adjutu Justiniani Imperatoris acie devicto paria reddit, ac Gothorum in Hispania regnum samiliae suae debitum recuperat. Inde subditis, ne filios Vitizae revocarent, exarmatis, viam pandit Saracenorum turmis, ut impune depraedentur littora. Mox effusus in libidines, cum Juliani comitis uxorem adulterio maculasset, sibi totique regno attraxit perniciem, Juliano Saracenos, Taricho duce, ex Africa in Hispaniam transportante, ut domus suae casum patriae ruinis ulcisceretur. Hiin monte, qui Gebel Tarich, hodie Gibraltar, ex duce appellatur, castra munierunt, ac bellum Hispaniis exitiale e flagitio Regis ortum intulere.

PHILIPPICUS BARDANES.

Monotheletae, qui ab eo adhuc exule Synodi sextae abrogationem stipulatus, imperaturum esse praedixerat, secutus judicium, Monotheletarum sententiam approbabat, ejectoque Cyro Patriarcha, alium istius factionis substituerat, per quem acto conventu infirmavit, quae in Monotheletas erant decreta. Idem melior verborum, quam rerum gerendarum, congestos a decessoribus thesauros prodegit stolide, nihil pensi habens, cui quid largiretur. Bulgari sub eo Thraciam, Saraceni Asiam vastarunt, occupantes Pisidiae Antiochiam. Quare in odium venit apud proceres, atque ab illorum duobus, ut e convivio digressus somno indulget, domi suae privatur luminibus. Postridie (erat dies pentecostes) Artemius Secretariorum Princeps, publice renunciatur Imperator. Theodorus et Buramphus, quorum fraude excoecatus erat Bardanes, proximis sabbatis passi sunt, quod fecerant suo Imperatori. Primus Pontificum Constantinus, adspectu haereseos, obedire renuit summae in terris potestati. Onuphrius ex imaginum despectu obortum Philippici hunc contemptum memorat, cum Petrus regi qualicunque propter Dominum jubeat parere.

Similem fere casum expertus eodem tempore Longobardorum Rex Aripertus, is qui Alpibus Cottiis donarat Pontificem, solerti quidem ingenio Primceps, dissimulata majestate passim explorate solitus, quid de se, quid de judicibus populi sentirent; nunquam ostentare legatis divitias aut rerum abundantiam, ne aliis de se quam ipse sibi plus crederet; ad extremum praecipiti metu pristinam felicitatem ac prudentiae laudem corrupit. Nam ex dubio cum Ansprando exule Praelio, quod Ticinum resugisset, auxit hosti animum, suis dempsit. Quorum reveritus offensam, dum auro gravis transire in Franciam festinat, demergitur pondere, ac Ticino amne suffocatur. Ita potitus rerum Asprandus novennio exul, actaque trimestri potentia, Luitprando filio transmisit sceptrum.

ARTEMIUS ANASTASIUS.

custodiae, ex qua tamen ille, mortuo paulo post rege Dagoberto, elapsus, paternam adeptus est dignitatem, eamque tanta gessit felicitate, ut stirpi suae Francorum regnum acquireret.

THEODOSIUS III.

LEO ISAURUS.

ad tertium diem incomparabilia ei bona promiserat, ac pernicie eadem die subitanea oppressus, damnatorum numerum auxit.

Similiter Gizid Saracenorum princeps, cum Judaeo cuidam praestigiatori fidem adjunxisset, diuturnum ei promittenti imperium, si omnes Christi et sanctorum imagines aboleret altero anno periit. Alia longe Leonis Augusti sors fuit, qui et ipse anno imperii decimo ad venerationem dudum consecrari coeptas imagines jusserat deponi. Inter Constantinum enim Papam et Philippicum Bardanem, ea lis agitari coeperat, dum ille passim in templis imagines Patrum, qui conciliis interfuerant, locari, hic eas amoveri imperat. Leo autem addidit, idoloatriam committi, cum quis imagines et statuas religiosa vener atione colit, atque in ea sententia Judaeorum quoque autoritate est confirmatus, quibus diserte ab summo Numine imaginum cultu interdictum, nec id uspiam Christi ullo verbulo Christianis relaxatum edocebatur.

Percepta Imperatoris sententia, Gregorius II Papa detinet Romanae urbis et Italiae tributa, dicens: Imperatoris non esse, quidquam in fide innovare, tanquam fidei Christianae sit, manuum humanarum opera colere, quod clarissimo Dei verbo est damnatum. Quare cum de Leone in suas partes pertrahendo frustraneam sumsisset operam, populum militiamque in Imperatorem et Exarchum exacuit, quorum vicissim petitus ira, universam Italiam seditione, rapina, caede implet, ac tale suscitat incenduium, quo tandem cum fide, Imperii Augusta autoritas in Romana urbe deflagravit. Et sicut eo tempore praecedente horribili flammarum fumo, inter Theram et Therasiam nova emersit insula; ita e conflictu Imperatoris et Papae portentoso, novus in Italia Ecclesiae dominatus surrexit.

Nec mirum exarsisse saevitiam Leoni, eum suos etiam Byzantii imaginum demolitores e furente turba occidi persentisceret, ipsamque ob id urbem ab Agalliano et Stephano ducibus bello quati: quorum seditiosa classis, Graeco igni combusta interiit, sicut e Saracenorum gente horrenda adversus Nicaeam Bithyniae evanuit expeditio, qui prostrata licet muri parte, urbem tamen invito labore oppugnarunt. Ad eundum fere modum Pelagius, regiae Gothorum stirpis in Hispania, cum filiae suae vim illatam didicisset, collecta popularium manu Asturiae montes occupat, ac reliquiarum suae gentis libertatem, mascule adversus Saracenos tutatus, novum inibi regnum condit, sicut et Garsias Gentilis ejus in Cantabria.

Hinc Eudonis Aquitaniae Ducis accitu, infusi in Galliam Barbari, ad Caroli Martelli vires infringendas, Abdirama duce Garundam capiunt et Burdegalam. Carolus contra Longobardorum et Germanorum succinctus auxiliis, ipsum ducem praelio interimit, Eudone, ut jam facti poenitentia tacto, castra Saracenorum invadente. Trecenta septuaginta quinque Saracenorum millia cecidisse, narrant Anastasius, Sigebertus, Annales Fuldenses, et scriptores ejus aevi similes; cum Francorum mille tantum et quingenti desiderarentur.

Tanta ergo Victoria insignem Carolum, legatione adit Papa Gregorius, ut Romanam urbem Ecclesiamque imaginum patrocinio laborantem sublevet. Veneti et pentapolitiani subnixi Papae autoritate, exuunt se Leonis obedientia, deuqe alio eligendo Imperatore consultant. Exhilaratum Campaniae ducem adorti occidunt, cum filio, mox etiam Exarchum ipsum Paulum Patricium. Ei suffectus Eutychius notatur Romae anathemate. Romani sanctissimis se jurisjurandi vinculis adstringunt, nunquam se passuros, ut Gregorio, imaginum defensori, vis ab Imperatore ulla afferatur.

Contra Exarchus cum Luitprando paciscitur, ut Rex Spoletanum Beneventanumque

ducatum; Exarchus Romam, imperio palam rebellantem, subigat. Sed ducibus in Luitprandi venientibus fidem, Gregorius Oratione mitigavit Regem Luitprandum, ejusque interventu resarta et cum exarcho par est, et Tiberius jam regni invasor bello peremptus.

Inter haec accrescunt vires Pontifici. Inas Westsaxonum in Anglia Rex, vectigales ditiones suas Romanae Ecclesiae fecit, jussa quaque domo denarium pendere S. Petro, ut loquebantur, annuum. Luitprandus Longobardorum Rex, Alpium antedictam donationem renovat.

Queis rebus clarior Gregorius, cum Leo Imperator Germanum Patriarcham aliosque Episcopos morosius sibi obluctantes, sedibus expulisset, Anastasium Germano substitutum, advocata Synodo damnat, acriusque instans, ut Leo mutet sententiam de imaginibus, decedit vita, anno Pontificatus XVI.

Vunofridi Angli, qui et Bonifacius, in Germaniam ablegatione clarus hic Pontifex, per quem apud Cattos, Frisios, aliosque Rheni accolas, propagatus Christianismus.

Successit Gregorius III. flagrantissimo in imaginum venerationem zelo, adeo ut Leo classem dirigeret in Italiam ad compescendos Pontificis ausus; qua disjecta tempestatibus, Papa acto concilio excommunicavit omnes imaginum oppugnatores, eoque in Deum et magistratum impietate, seipsum exemit e filiorum Dei coetu, quicquid posteriorum temporum scriptores monachi, Paulus Diaconus, Sigebertus, Zonaras, Cedrenus, ac fidus Pontificum satelles Anastasius, pluresque alii, poculo Romanae Babylonis dementati, pro imaginum cultu disserant. Leo rectius e divinis informatus literis, idoloatricam statuarum adorationem, et Sanctorum ambiendas, ut fingebant, precibus intercessiones, cum superstitioso reliquiarum cultu, quibus insanire coeperat orbis Christianus, constanti animo damnavit, susque deque habens, quae de majorum quorundam institutis denarrabant impoliti nugarum patroni. Nec laudaverim tamen saevitiam, nisi atrocioribus forte accensam facinoribus, ut quod Oecumenicum, quem vocabant, magistrum, quibibliothecae praeerat Byzantinae, cum XII collegis, ob improbatam imaginum demolitionem, incendio punivisle dicitur, aliosque aliis affecisse poenis conquisitissimis. Sed haec eo quis zelo gesta dixerit, quod David quondam Ammonitas Idololatras simul et magistratuum contemptores, caminis exuslit, non sine laude, ardentibus.

At Gregorius spiritu percitus erroris, Romam Italiamque, quantum in se erat, abscidit a Graeco imperio, initoque cum Francis in Luitprandum Longobardum foedere, quod is ob receptum defensumque Thrasamundum, Romana circumsideret moenia, obtinuit a Carolo Martello, ut pro sua apud Luitprandum autoritate et amicitia persiceret, ne gravius quid ab ipso Romani paterentur.

At Leo Imperator postquam suos detineri census vidit ab eo, qui Christi, censum reddere jubentis Caesari Ethnico, vicarium se venditabat, Ecclesiae Romanae per Siciliam Calabriamque proventus suo addixit fisco, impeditusque crebris Saracenorum incursionibus, qui Caesarea Cappadociae et castris quibusdam captis, ad ipsos Turcarum fines excurrebant, ulcisci defectionem non potuit.

Sub haec Gregorius III vibrato in Imperatorem anathemate, moritur, atque ad tribunal vocatus Dei, dispensationis suae poscitur rationes. Quem non multo postj secutus Leo, praecedente mortem ejus terrae motu maximo, quo Constantinopolitani muri, Nicaea, Nicomedia, multaeque urbes aliae gravibus prostratae sunt ruinis. Imperaverat annis XXIV et mensibus duobus, nisi imagines destruxisset, multobenigniores imperii

sui scriptores habiturus. Sub eo decessit Beda, Epitaphio ei a Discipulo conscripto venerabilis dictus, ad numeros versiculi implendos. Joannes Damascenus, vir caetera doctissimus, suscepto et ipse imaginum patrocinio, infensum expertus Imperatorem, inter Saracenos fulsit.

CONSTANTINUS V. COPRONYMUS.

incredibilem fecerunt mortalibus admirationem potentiae coelestis.

Praeerat tunc, post Luitprandum Longobardis Ratechisus, oblitusque pacis vicennalis, quam juramento firmarat Pontifici Zachariae, Perusiam obsidebat. Ad eum in castra profectus Papa, muneribus eum delinivit, blandaque deinde oratione adeo perculit animum regium, ut violatam jurisjurandi religionem conaretur monastica eluere poenitentia, depositisque insignibus, cum filiis et uxore coenobium intraret, Clericorum adscriptus ordini. Diversa incedens via Aistulphus Ratechisi germanus et successor, expugnata Ravenna, totum Exarchatum in suam redegit ditionem, Eutychio Exarcho Byzantium fugato, cum illustris hic principatus in Italia viguisset annis CLXXXII. Inde ademtis Pontifici, quas ille ad jura D. Petri pertinere dicebat, civitatibus, nullis eas precibus ut redderet, movebatur. Quare accensus Papa Stephanus, is qui plumbo primus tabulas obsignavit suas, et humeris bajulorum portari in Lateranum voluit, ad Francias confugit opes, easque ex memeria beneficii, nuper a Zacharia in Pipinum collati impetravit.

Etenim Pipinus, altero fratrum Carolomanno monasticen amplexo, altero Gryphone, post varias molitiones trucidato, cum regnum concupisceret Francorum, Zachariam Pontificem per legatos consuluerat, deceretne frui regno eum, qui stupidus et ignavus nihil commodaret Reipubl. an eum potius, qui quotidie pro ea domi militiaeque pervigilaret. Zacharias mentis Pipini gnarus, Chilpericum Regem, ut rebus gerendis inutilem, privari sceptro, Pipinumque inungi Regem jusserat. Id praestitit Bonifacius, recens Moguntinorum Archiepiscopus; Chilpericus Merovaei stirpis postremus, pro regio paludamento monachi sumere cucullam coactus est. Ita rerum potitus Pipinus, ac jam de filiis Carolo et Carolomanno ad consortium successionemque evehendis regni cogitans, facile assensum praebuit Stephano, per omnia sacra oranti, D. Petro ut suppetias ferret. Transgressus cum exercitu Alpes, Exarchatum et Pentapolin bello extorquet Aistulpho, quodque id ad animae salutem, et peccatorum remissionem valiturum sibi persuasisset, Ravennam, Bononiam, Imolam, Faventiam, Ferrariam; et in Pentapoli, Ariminum, Pisaurum, Anconam, Auximum, Urbinum, id est, provincias, quas hodie vocamus Romandiolam et Marcam Anconitanam, Aemiliam olim, Flaminiam et Picenum, haereditarias assignat Romanae Ecclesiae.

Sed Pipino in Gallias regresso, Aistulphus poenitens transactionis, denuo circumdat Romam exercitibus, vicinaque omnia ferro ac flammis vastat. Quamobrem implorata a Pontifice iterum Pipini ope, coactus a Pipino Aistulphus tertiam thesaurorum partem et stipendium dare Francis, paulo post in venatione project sui equi interiit. Pipinus cum Guajofarium Aquitaniae ducem, ob jura Ecclesiis denegata, longo fregisset bello, eo tandem a suis interfecto, universam adjecit regno Aquitaniam. Constantinus Imperator missis muneribus, inter quae fuit et organum, amicitiam expetiit Pipini, et Exarchatus Ravennatis restitutionem, sed frustra; quod eas regiones Divo Petro acquisitas donatasque diceret. Sic vita decessit Pipinus Parisiis, data Austrasia Carolo, alterique filiorum Carolomanno Burgundia et Alemannia, Aquitania vero divisa utrisque, anno Christi D CC LXVIII. Saltzburgi, Ratisponae, Aichstati et Frisingae fundavit Episcopatus, cum Burchardus Herbipolensi Ecclesiae, Coenobio Fuldensi Bonifacius initium darent.

Caeterum exstincto Aistulpho, Ratechisus repetere regnum coeperat Longobardicum, despectui habens Desiderium, qui ex Thusciae rectore ad fastigium regni assurgebat. Sed eum Papa Stephanus isto consilio depulit, confirmatisque Desiderii partibus, Faventiam ab eo

Ferrariamque recepit. Sie immensis aucta divitiis Ecclesia Romana, moritur successore Paulo fratre suo, eodem anno quo Alphonsus, qui Catholicum nomen sumserat in Hispania Frojolae filio reliquit regnum, qui Juzaphum Saracenorum principem in Gallaeciae finibus insigni praelio fudit, a quo tempore Hispania Miramolino Babylonio vectigalis esse desiit, quod Abderamen, pulso Juzapho, Cordubae se regem scriberet. Etenim Saraceni dudum in factiones distracti, partiti erant dominatum, Abubales Persiam, Salimus Aegyptum, Syriam Habdallas occupaverat. Sed Habdallas, peremptis aemulis, potitus imperio Saracenico annis XXI, Christianis auxit tributorum onera, templorum pretiosa Judaeis concessit emenda, Antiochenis tamen permissa iterum Patriarcham legendi potestate. Persarum Magos aliquod incantamentorum fiducia volare conatos, cum decidissent in terram, sustulit e medio, praecipuosque ejus delirii magistros XVI affecit suppliciis.

Interea Constantinus Imperator acta Byzantii Synodo CCCXXXVIII Episcoporum, Theodosio Ephesio et Pastilla Pergano praesidentibus, damnat imaginum cultum, eique superstitioni inhaerentes Ecclesia ejicit, inter quos fuere Georgius Cyprius, Johannes Damascenus, aliique doctores non pauci. Id Concilium septimum Oecumenicum appellavit Imperator, reclamante Papa, et secundum praedecessorum vias iconolatriam pertinacitrer asserente. At nihili autoritatem faciens Pontificis Constantinus, perstitit in demolitione statuarum, reliquiarum, et quae alia divinis tabulis dissona irrepserant Ecclesiam. Templum Euphemiae martyris multa hactenus religione cultum profanavit, loculumque in quo servari putabantur ossa odorifera, projecit in pelagus, quae ad Lemnum appulsa Insulam, nocturno, ut putabatur, Euphemiae monitu suscepta iterum, et postea relata Chalcedonem sunt, Irene jam imperante. Etenim mortuorum apparitionibus et oraculis indigebant sacra ista, divinis monumentis improbata, queis mortuos audire prohibemur.

Constantinus vero indies irritatior, Stephanum Monachum, quod multos ad vitam allectaret solitariam, doceretque contemnere regias digniates, protractum e claustris affecit supplicio, atque adegit jurejurando subditos, ne quisquam domi aut publice, imaginem haberet venerationi. Nec paucos illustrium capite punivit aut exilio, quod consilia agitasse seditionis, cumque Stephano clam congressi dicerentur. Mox et Constantino Patriarchae, qui Anastasio successerat, imputata sunt cum principibus relegatis clandestina commercia, ob quae in exilium, ac tandem probrosam in mortem actus est. Atque eo processit atrocitatis ferale dissidium, ut siquis familiari in sermone exclamasset, Dei genitrix adjuva, aut noctu advigilasset mortuorum coemiteriis, pro lmperatoris perduelle notaretur ignominia.

Vigilantiam tuendo imperio non exiguam adhibuit Constantinus. Animadversus enim Saracenorum dissidiis, Theodosiopolin et Mitylenen, Armeniorum oppida cepit, multosque e Syris et Armeniis traduxit Constantinopolin, ut vacuefactae per contagia urbi frequentiam redderet civium. Anno imperii vicesimo secundo, occasione arrepta e Bulgarorum discordiis, qui principes suos per seditionem interfecerant, Zeletinem novum eorum regem praelio devicit memorabili, qui eam ob cladem necatus a suis, successorem habuit Sabinum, mox propter ambitam pacern regno pulsum a popularibus.

Secutae Turcarum eruptiones e portis Caspiis, qui Armenia persultata, inde et Iberia, praeda graves reverterunt domum. Is motus incidit in annos ejus seculi sexagesimum tertium et quartum, queis tanta memoratur hyemis saevitia, ut Euxinus Pontus glacie stringeretur triginta pedes alta, perviumque esset mare pedibus ad centum milliaria, imo

omnes a Lycia usque ad Danubium, et rursus ad Euphratem usque regiones, interveniente gelu tanquam vvinculo sociarentur. Excepit hyemem aestas siccissima, ut fontes arescerent. Fragmenta glaciei, ad instar montium, muros quarundam pulsarunt urbium subverteruntque. Visae et stellae delabi coelo, inductaeque cogitationes mortalibus, adesse finem hujus universi, scriptor Miscellarum oculatum se harum rerum testem nominat.

Caeterum Imperator, cum novis expeditionibus, pacem petere Bulgaros adegisset, eamque immissis inopinato in Romanos copiis violare decrevisset Telerichus, gentis ejus princeps, per aliquos procerum vulgatis sibi arcanis, locavit oportunis locis insidias, ac praedones intercepit, incruenta plane victoria. Telerichus emanasse secreta contemplatus, astuto id agit consilio, ut in proditoribus ulcisci acceptam cladem queat. Fingit se in fidem venturum Constantini, habere quae secreto cum illo colloquatur, petit describi eorum sibi nomina, quos dignos familiariori congressu, explorataeque fidei inter Bulgaros judicet Caesar. Ita nominatos ab eo per imprudentiam amicos, Telerichus jugulat, quod per eosdem comperisse Caesarem arcana suspicabatur. Ob eam Barbari fraudem renovata expeditione in Bulgaros, ardenti corripitur febre Constantinus, vivumque se velut in ignem mitti questus, confumitur actis in imperio annis XXXIV, mensibus III. Pessime audit apud soriptores ob reprobationem imaginum, persecutor Ecclesiae, Diocletianus, Daemonum socius, hostis Sanctorum proclamatur, sed ab iis, qui operibus humanarum manuum celendis addicti, imperitorum more, nisi quod ipsi faciunt, nihil rectum putant. Uxores duxit tres. E prima Irene Bulgarica suscepit Leonem, cui uxorem dedit Irenem Atticam, quae avum eum fecit procreato nepote Constantino, cum annum ageret imperii tricesimum.

Quo mense exstinctus est Constantinus, periit et Habdallas princeps Arabum, eodemque anno Adalgisus, Longobardorum Regis Desiderii filius, ad Imperatorem venit profugus, Carolo Magno paternas ejus ditiones armis invadente.

Eam Longobardico regno, quod annis CCVI duraverat, periciem conciverunt Pontifices Romani, Stephanus III et Adrainus I.

Stephanus Constantino surrogatus, fratri ducis Nepesini, adhuc superstiti contracta Synodo perfecerat, ut excoecatus Constantinus, quod per vim creatus videretur, ignis periret supplicio: Inde obstitit vehementer, ne Carolomannus, frater Caroli Regis Franciae, Desiderii filiam matrimonio sibi jungeret, clamans foetidam esse Longobardorum gentem, perjuram, horridam, leprosam; effectumque dedit criminatione, ut Carolus viduam fratris paulo post defuncti, cum filia remitteret ad Desiderium genitorem.

Mortuo post triennium Papatus Stephano, suffectus ei Hadrianus acrius exarsit in Desiderium, jam universa, a Pipino donata Ecclesiae Romanae, infestis armis repetentem, eique viribus impar, sueta decessoribus via, Caroli implorat opem, qui dimissa nuper filia Desiderii Bertha, ductaque pro ea uxore alia, Hildegarde Sueva, alieniori a Longobardis animo apparebat. Carolus, cum neque deprecationibus neque donis flectere valeret Desiderium, transgreditur Alpes armatus, ac Longobardos cum rege suo in fugam propellit, Ticino inclusos obsidet. Adelgiso mterim Constantinopolin migrante, Romam pergit, Apostolorum, ut loquebantur, limina visurus. Fatigatum deinde diuturna obsidione Desiderium, seque et sua dedentem, misit cum uxore in Galliam, Italiaque universa potitur dempta Neapoli, et caeteris, quae Siciliam spectant provinciis. Exarchatum et Pentapolin reddit Hadriano, coactaque Romae

Synodo Patricius, (quam dignitatem largiri Augustae erat potestatis) creatur, ac jus ei tribuitur Episcopos investiendi, addita lege, ne quis nisi a rege Carolo laudatus probatusque accipiat Etiscopatum. Ita completur annus Domini septingentesimus et septuagesimus quintus. Biennio ante bellum Italicum, cum Saxonibus, daemonum adhuc cultui addictis, praeliaric oeperant Franci, populo natura feroci ac retinentissimo moris patrii, qui XXXIII annos continuos Caroli arma mirabili pertinacia exercuit.

LEOIV. PORPHYR OGENNETUS.

Sed Alemannorum repulsi virtute, denuo fidem jurant Carolo, oblata mox rursus occasione rumpendam. Nam crebris vicinarum gentium motibus incitati, ac jugi impatientia extranei, annuas pene Francis expeditiones fecerunt, subnixi Danorum imprimis et Vandalorum auxiliis, quorum et in finibus non pauci eorum consedere. Carolus destructis passim Idolis, interque ea Crodone, quem Hardesburgi colebant Saxones, Mindensis, Paderbornensis, Osnabrugensis Episcopatus jecit fundamenta. Wittikindus tandem Attiniaci baptizatus est, anno DCCLXXXV. Dum ille Saxonum delet Idola, Leo similiter mysticam ratus Idoloatriam, quam sacrarum imaginum venerationem dicebant imperiti, eam in aulicis, ipsaque Irene conjuge damnavit. Theophanem et alios ejus superstitionis propugnatores, affecit poenis. Sed post annos v Imperii praematura abreptus morte, impuberem filium reliquit successorem. Mors ejus superbiae adscribitur, quod coronam e templo Sophiae insignem gemmis applicuisset capiti, qua gestata febri correptus, enatisque in capite carbuneulis, decessisse fertur. Paulus Diaconus Aquilegiensis et Alcuinus Anglus hoc tempore pro eruditis habiti.

ut aegre Carolo faceret, Adalgisum Desiderii filium, adjunctis copiarum ductoribus, ablegans in Longobardiam, turbas ibi daturum novas, sed comprehensus a Francis Adalgisus, amara luit morte mulieris intemperiem.

Anno Imperil decimo Constantinus, animadverso matris consilio, pro arbitrio agentis omnia, ac per Stauratium Patricium exercentem sceptrum, se, qui legitimus potestatis haeres esset, excluso, arripere imperium cogitat. Carolus Magnus eodem tempore devictis iterum Saxonibus, magnoque numero translatis in Flandriam et Brabantiam, pulsis itidem Slavis et Vinidis, Magdeburgum populantibus, Thassilonem Bajoariae Ducem Luitbergae conjugis suasu renovantem rebellionem, ut Soceri sui Desiderii cladem ulcisceretur, capit bello; atque majestatis damnatum, in monasterium misit cum suis. Ibi tam religiose vixit Thassilo, quam libenter illud vitae genus erat amplexus. Accessio ejus belli fuit Hunnorum Avarumque, id est, Hungarorum irruptio in Germaniam. quos Thassilo adsciverat socios, qui et ipsi Caroli viribus succubuerunt.

In Oriente Irene, persuasa fato sibi deberi non filio imperium, comprehendit amicos ejus omnes, eosque affectos plagis aut contumeliis in Siciliam velaliorsum relegat. Filium jam vigesimum agentem annum, verberibus excipit, ac domi tenet, legiones adigit sacramento, ne se viva, Constantino sint dicto audientes. Verum Armeniaci exercitus, quum constanter adhaerescerent Constantino, traxerunt exemplo reliquos, ut violata jurisjurandi religione redirent ad filii obsequium; qui seposito Stauratio per se egit potestatem, ac Matrem Eleutheriano in palatio, quod ipsa construxerat, regaliter haberi jussit, alteroque anno cum tentrasset Bulgaricam expeditionem, et Arabicam, restiruit dignitati. Irene admota iterum gubernaculis, id egit omni modo, ut filium suppliciis cognatorum et familiarium, ac divortio uxoris Mariae, invisum redderet subditis. Quibus rebus occasionem suppeditavit infelix in Bulgariam expeditio, ubi inferior praelio Imperator, Optimatum jacturam fecit grandem, quam secutae suspiciones de Nicephoro, Christophoro et Niceta patruis, quibus velut affectatae tyrannidis reis oculos eruit instinctu matris, eaque atrocitate vehementer Armenios offendit, deinde abdicata conjuge, tanquam veneno ejus esset petitus, ac profugatis Saracenis elatior, Theodatem e gynaeceo virginem creat Augustam, frementibus monachis, ac anathemate dicentibus notandum bigamum. Sed eos in exilium expulit Con stantinus, suffragante etiam tum matre Deinde iterum in Bulgaros profectus, insolenter efflagitantes tributum, ut comperit, natum sibi filium, propere contendit in urbem, relicta apud exercitum lrene. Quae filii absentiam occasionem rata suam, corruptis auro, aut delinitis blandimento muliebri, Ductoribus persuadet, ut sibi reddant potestatem, usa fideli ad id opera Stauratii, aliorumque amicorum veterum. Illi avocatum ab Saracenico bello Imperatorem, dum comprehendere student, detecta fraude, in fugam propellunt. Ac parum aberat, ut ipsi insidiat ores concursu interiissent populi Verum Imperatrix gnara esse apud filium conjurationis conscios, scribit eis, nisi maturent factum, omnes suo indicio perituros. Quare ab eis reductus in urbem incautus Imperator, effossis crudeliter oculis excruciatur, quinto post anno eodemque die, quo patruis ille suis idem intulerat supplicium. Exinde mors consecuta con festim eum exstinxit, Irene filii sanguine recuperatum solium denuo insedit, ipso sole septendecim dierum tenebris tam tetrum aversante scelus, anno ab incarnatione Filii Dei duodeoctingentesimo.

Melius occiduas Imperii partes Carolus administrabat, qui Saxones Transalbinos, a quibus praesides ipsius erant

trucidati, et Slavos Aistosque maris Balthici accolas, armis ultus; Hunnos etiam octenni bello ita contudit, ut excisa eorum nobilitate, congestos ex longo tempore thesauros diriperet, Pannonia pene omni evacuata. Hinc sepeliendis doctorum dissidiis incubuit. Igitur convocata Francofurtum Synodo, plusquam trecentorum Episcoporum, decernitur, Christum etiam secundum carnem dicendum non adoptivum, sed verum Dei Filium, quod Elipandus toletanus et Felix Orgellitanus Episcopi Nestorianismum reducerent, Christumque hominem minori dicerent afficiendum honore quam Deum. Damnatur et imaginum veneratio tanquam impia ac divinis contraria legibus: Synodus Nieaena II tanquam spuria rejicitur.

Alphonsus quoque Asturum et Galliciorum in Hispania Rex, pertaesus tributi virginum, quod exigebant Saraceni, acri eos pugna superat, Vlyssibonam capit, multisque hostium millibus caesis, jugo Saracenorum eximit magnam partem Hispaniae; insignia victoriae Carolo mittit, qui Saracenum quendam profugum eo tempore Barcinonem reduxerat.

Non minor pene Romae sub haec, quam Byzantii extitit tumultus. Leo III Adriano Pontifici successor datus, populum in Caroli verba adegerat, vexillo Romanae urbis adipsum transmisso. Ob id et ob crimina, quae ipsi objectabant aemuli, indignissime habitus ab Adriani necessariis, oculorumque suorum privatione damnatus, miseratione eorum, quibus demandatum erat supplicium, laesis tantum leviter oculis, aciem eorum retinuit incolumem, atque elapsus custodia ad Carolum profugit in Germaniam, ejusque autoritate et armis reductus Romam, recepit thronum, ringentibus frustra adversariis. Irene interemptis mariti sui patruis, ne respirare ad imperium possent, legatos de pace mittit ad Carolum, qui benigne auditi, e captivitate recipiunt Sisimnium Tarasii fratrem, et novas cruentae et insidiosae mulieri spes firmandarum opum afferunt. Nam imperii deinde ditiones cum Carolo partita, ut ipsa e Neapoli Siciliam versus omnia retineret, reliqua Italiae Carolo cederent.

Anno igitur Christi octingentesimo rerum maximarum et insolentium exordia memorantur.

Carolus Romam profectus, ut accita Synodo cognosceret de criminibus intentatis Pontifici, audit nefas esse, Papam Romanum a quoquam judicari, ac proinde, cum nemo criminum probator esse vellet, permittit Leoni, ut jurejurando se purget, pugatumque in sed relocat Pontihcia.

Leo gratiam relaturus benefactori tanto, ac ponderans secum, quanto odio laboraret Irenes Augustae infame ac cruentum imperium, Natalitiis Christi feriis Carolum in Divi Petri Basilica solenniter pronunciat Augustum, corona ad id capiti ejus imposita, acclamantibusque Romanis: Carolo Augusto, a Deo coronato, magno et pacifico Imperatori Romanorum, vita et uictoria. Unde mos inolevit, ut Imperatores Occidentis ab Romanis Pontificibus acciperent coronas, atque ex ea solennitate Augusti in Italia haberentur, cum romae jam a multis annis, ex quo de imaginibus disceptatum, perexigua aut nulla Graeci Imperatoris reverentia esset. Pontifex Carolum Imperatorem, antiquorum more Principum, adoravit, memor quantum deberet illi Patrono ac Domino. Sed successores ejus, vice versa Caesares postmodum ad suorum detraxerunt pedum oscula, ut suo tempore dicetur. Reipub. hanc mutationem, cum Episcopus corripuisse visus Augustae jura Majestatis, notavit gravissimus terraemotus, ac dira pestilentia, queis totus Occidens laboravit. Carolus Siciliam sibi subjicere cogitans, a legatis retinetur Irenes, pacemque ac nuptias prae bello amplectitur.

Obierat enim praecedenti anno Luitgardis, tertia uxor Caroli, ideoque haut

inconsultum videbatur imperii utriusque opes connubio principum copulari. Irene satis ad id propensa, sed Aetius Spado tanti negotium momenti dissipavit, cupiens per Irenae nuptias, Leonem Thraciae ac macedoniae ducem, fratrem suum, rerum potiri in Oriente, eaque spe inflatus cum Stauratio Patricio validas exercebat inimicitias; quo exstincto solutior illustriores quosque despectabat, quae vis tandem ipsi et Augustae vertit exitio.

Etenim aegrotante forte Irene, optimatum aliqui persuadent Legionibus, Augustam destinasse Imperio Nicephorum Logotheatm, eumque velle ad fastigium evehi Reipubl. ut importunis Aetii sollicitationibus liberetur. Extemplo milites, quod fidem virorum dignitati adhibendam ducerent, Nicephorum Imperatorem consalutant, inque ejus semet verba adigunt. Nicephorus obsepto custodibus palatio, Irenem cogit thesauros indicare absconditos, fatentem jam sero, peccatis se suis commeruisse hanc contumeliam. Sic dimota a gubernaculis mulier impia, in Lesbium denique relegatur insulam, ubi appositis excubitoribus tam arcte eam habuit Nicephorus, ut moerore contabesceret misera, actis potentiae annis XXIII.

NICEPHORus nihilo melius aut fortunatius administravit rem Graecorum, homo omnium receptaculum vitiorum, avaritia inexplebili, fallax, perfidus, qui nec iis pepercit, quorum opera Principatum acquisierat. Bardanem Patricium ab Orientalibus creatum Imperatorem, jurata fide, se nihil ei incommodaturum, ad deponenda insignia pellexit, monachumque sponte factum, per subornatos a se Lycaones excoecavit, fingens se invito id factum, simulatisque lacrymis deplorans tanti casum ducis. Adscito inde ad consortium potestatis Stauratio filio, Saracenis occurrit apud Crason Phrygiae, ac certamine inferior amissis quam plurimis, aegre effugit manus bostium. Sed um Aaron Persiam componit tumultuantem, munitur a Nicephoro Ancyra Galatiae, aliaque oppida, ad hoc saltem utili consilio, ut ne insequenti anno omnia prosterneret Saracenus. Nec subterfugere tamen potuit dedecus ab Irene susceptum antea, ut Christiana in terris summa potestas tributo se obligaret Mahumetanis. Impar enim Aaroni, cum trecentis millibus percursanti Romaniam, trecenta ei millia numismatum obtulit annua, atque ut agnosceres servile Imperatoris caput, terna pro se filioque coactus pendere, addita lege, ne instauraret munitiones, ab Arabibus destructas. Sed mox Nicephorus solita levitate contempto foedere, irritavit in Cyprum Saracenos, a quibus templa ejus Insulae diruta, incolae expulsi sunt. Tentata est et Rhodus, multo cum Insulanorum exitio: Sed urbs expugnari nequivit, classisique ipsa Arabum tempestatibus disjecta periit. Mox et Aaron ipse in Perside vita defungitur, succedente Mahumete ejus filio, qui agitatus fratris bello intestino, res Arabum et Christianorum illis in locis degentium vehementer afflixit, Ecclesias ac monasteria multa aequavit solo. Nicephorus interim Stauratio Caesari sponsam delecturus, dum formarum virginearum specatorem agit, duas sibi sumit stuprandas, praestantissimo puellas corpore: Filio Theophaniam quandam Atticam, Irenae cognatam, jungit, sed avulsam ab alieno toro.

Delinitus deinde Caroli Magni legationibus, recepta Venetia, foedus cum eo amicitiamque firmat, subditis ipse molestissimus novis iniquisque legibus; intolerandus praesertim tributo, Manichaeorum insuper, qui Pauliciani vocabantur et Athingani, amicus et defensor. Admonitus a Theodosio patricio, quod omnibus execrationi esset, ac cassbus ejus nemo ingemisceret. Quid inquit, si Deus cor meum obduravit, ut olim Pharaonis? Tu noli exspectare a me alia, quam quae vides hactenus. Landulphus Sagax, qui Miscellas Diaconi pertexuit, ex Theodosii ore se id accepisse

refert. Voluit videri tantae calliditatis Nicephorus, ut diceret, Imperatorem a nullo circumveniri posse, siquidem vigilanter principatum teneat.

Tandem nono imperii anno ulturus damnum a Crunno illatum Bulgarorum rege, qui direptis stipendiis, a Nicephoro submissis exercitui, occupataque Sardica, multa Romanorum millia occiderat, nullis induci legibus potuit, ut pacem deprecanti Barbaro concederet. Itaque vastatis late Bulgarorum agris, nocturna Crunni invasione capiuntur ejus castra, cacsisque, ut in re improvisa, copiis, suo in tabernaculo perimitur Imperator, ac malus male interit. Caput ejus recisum ligno figi Crunnus, atque exponi ostentui curavit. Amissi procerum praecipui, cum armis omnique imperiali instrumento, Stauratius Caesar in collo ictus, cum plurimum sui sanguinis amisisset, marcidus refugit Byzantium, ubi plerique Michaelem Curopalatem, sororis ejus Procopiae maritum destinabant imperio, filium Nicephori ut mali corvi malum ovum perosi. Michael cum ob id insidiis se cognovisset appeti, praevenire tutius quam praeveniri aestimans ab Affine, per Theoctistum et Stephanum, praecipuae autoritatis viros, devinxit sibi milites noctu, ac postridie in Hippodromum vocato Senatu, Imperator salutatur, tertio mense postquam exstinctus erat bello Nicephorus. Stauratius audita acclamatione plebis, monachi sumpsit habitum, inque eo decessit post trimestre, foetente admodum vulnere, quod a Bulgaris acceperat.

Michael largitionibus, comparata benevolentia omnium ordinum, cum Carolo etiam et Leone Papa junxit amicitiam, petens Theophylacto filio suo uxorem de filiabus Caroli. Hinc in Bulgaros ductar copias exitu infelici. Barbari enim praevalentes Thraciam et Macedoniam depraedando, exegerunt Christianos e Beroea et Anchialo, vociferantibus multis, nec immerito, ob imaginum stolidam venerationem praedae esse gentibus orbem Christianum, ac proinde Constantini Copronymi filios e Panormo reposcendos, ad imperium de Barbaris liberandum. Igitur eos Michael, erutis oculis, exilii damnavit atrocioris: Neque impune tulit. Nam Crunnus petita in hanc conditionem pace, ut veteres haberet Bulgariae limites, ac fugitivos reciperet, cum minus adstipularetur Michael, Mesembriam oppugnavit. Ea Arabis cujusdam Christiani, quem stipendio fraudarat Imperator, instrumentis potitus, immensum reperit variarum opum thesaurum. Mox et Michaelem, inanimatarum defensorem imaginum, adeo ut Monacho cuidam ob erasam statuam, oculos eraderet, tanta perculit strage, ut arrepta ex desperatione fuga, spoliatusque exercitu, imperium cum monastico habitu commutaret, ac Leoni illud Armenio prudentius gerendum relinqueret. Theophylactus ejus filius, jam Imperator appellatus, exectis virilibus, cummatre Procopia et fratribus exilio vertit solum. Tam bellos se Iconolatrae Imperatores praebuere. Tanti stetit populis, quod relicto Deo vivo, auro lignoque insipienter se incurvarent.

At Carolo propagandae intento religioni, felicius provenit Occidentis imperium.

Erat illis temporibus haut parva Danorum, quos Normanoos, septentrionales scilicet viros, appelitabant, potentia, sed majorum adhuc immersi tenebris Christianismum detestabantur. Angliam aliquoties classe adorti, magnas ex ea praedas egerant. Horum Rex Godefridus graviter acceperat Caroli in Nordalbingos Saxones, nunc Holsatos, impressionem, atque educto exercitu morantem in eis Carolum statuebat opprimere. Sed procerum praepeditus consiliis, confinia Eidorae munivit vallo, utriusque Oceani complexus littora, ut currus saltem aut bini equites per eam munitionem recipi ac emitti possent. Carolus desperato ulteriori progressu, castrum munivit ad Storam fl. haud procul a

Cempa, translatisque in Franciam Nordalbingiorum plurimis, pagos eorum Obotritis Vandalis concessit habitandos.

Biennio post Godefridus ducentis navibus advectus in Frisiam, victis praelio Frisonibus, tributum imperat; ne cum Carolo congrederetur, morte est praeventus. Occiso ei a Satellite quodam successit Hemmingus, fratris ejus filius, eodem anno, quo Pipinus Italiae Rex, Caroli primogenitus, qui Beneventanos ac Venetorum duces subegerat, e vita migravit, restitutaque Nicephoro Venetia, pax inter Graecos Francosque coiit.

Anno sequenti, qui erat noni post Christum seculi undecimus, sancita inter Francos et Danos pace, Carolus vastavit Lunonum agros et castrum Hamburgense vel Hohenburgense ad Albim, a Wilzis destructum egregie restauravit. In Pannoniam quoque misso exercitu, Slavos Bohemosque Hungarorum populantes ditionem represiit, et Aquisgrani donis Hemmingi Danorum Regis cultus, Eardulphum Regem in Britanniam restituit. Hemmingus mox fatis consumptus, Sigefrido et Aniloni regnum reliquit armis disceptandum, qui cum ambo interiissent praeliis, ac Danorum fere XIM, fratres Anilonis Hazaldus et Regnifridus Dania potiti sunt, eodem tempore, cum Michael Curopalates Imperio Byzantino. Sed hi fratres paulo post ab alterius factionis exulibus, e Suionibus reversis, pulsi regno sunt, anno Domini octingentesimo XIV, quo et Carolus Magnus, maxima bonorum parte Ecclesiasticis pauperibusque testamento legata, gravis senio, et continuis febribus decessit, LXXII annos natus, Rex Francorum XLVII, Italiae XLII, Imperator XIV annis. Ejus corpus nullo non genere honoris adhibito Aquisgrani, ubi decesserat, est sepultum in templo beatae Virginis, ab ipsomet aedificato. Princeps fuit adeo deditus literarum studiis, cum per otium liceret, ut plerisque sui seculi eruditis major haberetur, ac primus Parisiensem Academiam excitarit, maximas opes in Graecae ac Latinae linguae studium impenderit, concordiae in Ecclesia amantisiimus.

Praecedente ejus obitum anno deflagravit pons sumptuosissimus, quo Rhenum apud Moguntiam straverat, incensus a Richolpho Archiepiscopo, quo eo latrones ad praedas abuterentur nocturnas. Carolus juxta propriam, id est, Teutonicam linguam ventis mensibusque imposuit nomina, ut ait Sigebertus, ac per manum Pauli Diaconi decerpens optima quaeque de scriptis Catholicorum patrum, lectiones unicuique festo competentes in Ecclesia recitandas curavit. De ejus ania, autore Turpino Rhemenis Episcopo, turpis rumor circumlatus est, debuisse eam daemonibus tradi ad in feros rapiendam, nisi in statera aedificationes templorum coenobiorumque malis facinoribus praeonderassent. Fridericus I. postea Imperator, autoritate subnixus Alexandri Papae, eum consecravit, ut Aquisgrani ei caneretur, velut est in Chronico Belgico:

O spes affictis, timor hostibus, hostia victis,

Regula virtutis, juris via, forma salutis,

Carole, servorum pia suscipe vota tuorum.

Eginhardus notarius Caroli, atque ob furtivum Immae filiae ejus amorem, tandem gener factus, recenset provincias, ab ipso Francorum imperio adjectas; In Galliis scilicet Aquitaniam et Vasconiam. Hinc Pyrenaei montis jugum et fertilissimos Hispaniae agros usque ad Iberum amnem. Postea Italiam totam ab Augusta Praetoria usque in Calabriam inferiorem. Tum Saxoniam, duplo latiorem, quam erat reliqua Germania Francis olim subjecta. Pannoniam similiter utramque, et oppositam in altera Danubii ripa Daciam, Histriam quoque et Liburniam atque Dalmatiam, exceptis maritimis quae ex foedere Constantinopolitanus sibi Imperator vendicabat.

Denique nationes Barbaras inter Rhenum et Vistulam, Danubiumque et Oceanum positas, ut lingua fere similes, ita moribus atque habitu dissonas, inter quas numerat praecipuos, Welatabos vel Sclavos, Sorabos, abotritas, et Bohemos, queis trib utum ab Carolo imperatum. Nicephorus, Michael, et Leo Caesares Byzantini, ultro amicitiam Caroli et societatem expetivere, suspectam habentes ejus potentiam, adeo ut proverbio diceretur Graecis, Francum amicum habeas, vicinum ne habeas. Aaron Saracenorum Princeps ex ipsa Persia missis ad Carolum legatis, Elephantem, horologium et alia ei munera donavit. Cum novem genuisset filias, e duabus uxoribus (nam e tertia nihil liberorum tulit) et IV conculbinis, nullam earum marito elocavit, eamque ob causam domesticis maculatus infortuniis alto silentio pressit dolorem. Duabus conjurationibus, una Pipini gibbosi, filii sui e concubina, altera Germanorum, Fastradae reginae crudelitatem non ferentium, appetitus, feliciter ultus autores, evasit. Ex Hildegarde Sueva tres susceperat filios, Pipinum, Carolum et Ludovicum. Pipinus Italiae Rex, et Carolus, fato rapti ante patrem, Ludovicus solus superstes, de patris manu Augustae dignitatis haereditatem adiit. Una et viginti metropoles thesaurorum Caroli haeredes scriptae. Eae erant Roma, Ravenna, Mediolanum, Forum Julii, Gradus, Colonia, Moguntiacum, Saltzburgum, Rotomagus, Treviri, Senones, Visuntium, Lugdunum, Remi, Arelatum, Vienna, Tarantasia, Ebrodunum, Burdegala, Turones, Bituriges.

Turpinus autor est, Aigolandum Saracenorum in Hispania regem, fractum praeliss a Carolo, venisse ad eum baptismi suscipiendi causa. Sed cum vidisset tredecim pauperes, quos de more Carolus semper alebat in atriis male vestitos, humi jacentes, inquisivisse qui essent: acceptoque responso, esse populum et amicos DEI, qui sub numero XII Apostolorum Christi pascerentur, resiliisse a proposito, dicentem falsam esse Christianorum legem secundum quam melius haberent Regis amici, quam DEI. Sed eundem postero die congressum acie cum Carolo, cruenta morte peremptum. ait Turpinus se interfuisse expeditioni Hispaniae, ac solem aliquando per triduum stetisse immobilem, donec Carolus comprehenderet Saracenos, fabularum major autor quam historiae.

LEO ARMENIUS, MICHAEL II. BALBUS. THEOPHILUS, IMPERATORES ORIENTIS. LUDOVICUS PIUS, CAESAR GERMANICUS.

contaminare. Cum autem carceris clavem suo asservaret sinu, noctemque illam curis insomnem duceret, ingressus forte custodiam, reperit Balbum alte stertentem in lecto, ac praefectum Papiam ei custodiendo destinatum, jacentem humi. Hoc papiae in sontem affectu commotior, minaci manus agitatione iram prae se ferens, observatur a quodam vigilum, atque extemplo res excitato Papiae indicatur. Ille Imperatoris praevertendum ratus minis, communicato cum captivo perduelle consilio, conscios Michaeli insidiarum subitis perterret nunciis, impellitque ut metu attoniti, ne Michaelis perirent indicio, in necem conspirent Leonis. Nec mora sceleri. Sumpto Clericorum habitu abditisque sub veste pugionibus, conjurati psallentium se in templo choro miscent, ac Leonem cum reliquis DEO cantantem adorti, amputatis capite et manu, indignum in modum ipso in sacrario perimunt, dissectisque compedibus, e carcere ad imperium protrudunt sceleratum Michaelem.

Michael nefandam sacrorum violationem susque deque habens, mox in eadem aede, quam Leo sanguine imbuerat suo, corona insignitus est. UXOR Leonis, et quatuor filii, demptis partibus queis viri sumus, exilio deportati, atrocis exemplum vindictae DEI, quod Manichaeis multum detulisser Imperator, si vera sunt, quae Zonaras et Cedrenus furibundi cultu imaginum, impingunt crimina defuncto. Sed profundior coelestium abyssus judiciorum est, quam ut eorum semper ratio nobis homunculis constet.

Felicior sub haec Ludovicus, ex liberalitate in sacros ordines Pius cognominatus, nec prorsus tamen. Tricesimo post excessum patris die ex Aquitania advolavit Aquisgranum, susceptisque imperii gubernaculis, cum Leone percussit foedus. Bernhardum, fratris sui Pipini filium, Italiae donatum regno a patre, cum muneribus dimisit in Longobardiam, suorum filiorum alteri Lothario Bajoariam, alteri Pipino Aquitaniam regendam dedit. Herioldum Danum, a Godefridi filiis pulsum regno, frustra instituit reducere. At Sorabos Sclavos mixti Francis Saxones ad obedientiam redegerunt, uti et Bernhardus Romanos, qui decumbente Leone Papa, praedia ejus cremarant igne. Leoni post XXI Pontificatus annos mortuo, successor datus Stephanus V. maximis itineribus ad Ludovicum contendit, exquisitisque exceptus honoribus, diademate eum insignivit Rhemis, jam tertium imperantem annum. Ei post exiguam honoris istius usuram, substitutus Paschalis, excusavit se Ludovico per nuncios de sumpto apice, ipso inscio. Ludovicus tunc ruentis Aquisgrani porticus impetu prostratus, mortis adierat periculum. Ex eo vulnere recreatus, dum Sclaomirum, Abotritorum, id est, Orientalium Sclavorum regem, ob defectionem castigare parat bello, audit Bernhardum in Italia, obstructis Alpibus, res moliri novas. Bernhardus autem mox deseritur a suis, seque patruo infestis cum copiis venienti tradit. Acto concilio, seditionis autores, qui Laici essent, oculorum, Clerici dignitatis damnantur. Quam poenam non ferens Bernhardus, paucis diebus migravit e corpore, ingemiscente postmodum praecipiti sententia Ludovico.

Mox nova Britonum seditione compressa, Irmengardin amisit conjugem, ex qua Lotharium, Pipinum, et Ludovicum filios habebat. Id infortunium captivus Sclaomir aliqua parte leniebat, qui a Saxonibus perductus ad Caesarem, cum parum defenderet, quae egerat, multatus regno est; Ludovicus lustratis nobilium filiabus, Juditham Welpho Bavaro genitam applicuit toro consanguineam suam: unde plurimum in domum ejus exuberavit mali. Friderico Trajectinorum Episcopo id conjugium stetit capite. Nam cum Imperator eum obstringeret jurejurando, quo libidines Selandorum acriter se sponderet correcturum, ille liberius in Judithae

invectus matrimonium, ut piscis, inquit, caput primum edi, sic Principum vitia primo reprehendi decet. Ob quod dictum immissis a Juditha percussoribus, sanguine post suo altaria conspersit. Agebatur jam annus Ludovici septimus, ac bellum cum Luidevico Hungarorum rege flagrabat, diuturnum et atrox, morte tandem finitum Luidevici, quo tempore celebratis Lotharii nuptiis, consortem eum imperii pronunciavit pater, Haraldus a Godefridi filiis in regni Danici adscitus est societatem. Michael Balbus Graecorum imperio potitus est.

Balbus Phryx genere, linguae intemperantis et corruptae, sectarum sentina, osor disput ationum, quod eas evertendis opinionibus esse suis cernebat, male partum imperium non administravit melius, quam acquisierat. Principio nemini molestus ob religionem, ut firmiores res nactus est, laxavit animum. Statuas quidem oderat juxta ac Leo, sed et resurrectionem carnis repudiabat et Jusjurandum. Daemones esse negabat, scortationem habebat in levi. Igitur eum aggressus Thomas, foederatorum legionis Tribunus, bellorum felix, Oriente toto in potestatem redacto, coercitisque Agarenis tumidus, terra marique vicit, et magna vi oppugnavit Constantinopolin: Hyeme quidem depulsus, cum vere statim rediit, crebrisque ac dubiis congressus praeliis, ad extremum a Bulgarorum Principe, ipsoque etiam Michaele profligatus, inclusit se Adrianopoli. Qua urbe fame perdomita traditus, truncatis pedibus manibusque miserabili periit cruciatu. Perinthus et Panium, ejus etiam mortui partes pertinaciter tutatae, multo labore expugnatae sunt. Quibus dum distinetur bellis Balbus, Agareni Hispanienses Cretam invadunt, ductique ejus insulae fertilitate, sedes in ea, redactis in servitutem incolis, Achapso duce ponunt. Hos Michael majoribus semper suorum cladibus pellere conatus, Siciliam quoque amittit, proditam Saracenis a quodam Euphemio, quem ob monachae amorem capite punite Praetor ejus Insulae voluerat. Dalmatia quoque Graecorum excussit jugum. Ita debilitato undique ac foede lacerato Imperio homo avarissimus praefuit, aut, ut verius dicam, defuit, annis VIII et mensibus IX, phrenitide tandem et urinae compressit absumptus. Cum Ludovico Imperatore, dum vixit, pacem coluit.

Haud paulo melius Occidentis se res habuerunt eo tempore. Ludovicus excitata Corbejensi in Coenobio schola, bonas literas jussit propagari, Canonicis vitae ac laborum praescripsit normam. Monachi Corbejenses Rugianos Christianismo imbuerunt. Caesar Paschalem Papam, qui nuper Lotharium insignierat diademate, juramento se purgare coegit, de occisis Romae Imperatori fidelibus ministris. Paschalis paulo post exstinctus, locum fecit novis Romanorum dissidiis, quibus superior Eugenius ambitiosum ascendit thronum, exacto triennio eundem Gregorio relicturus. Ludovicus interim gratulabundus excepit Ebbonem, Rhemorum Archiepiscopum, qui publico consilio ad Danos Christiana fide imbuendos profectus, effecerat, ut Haraldus dudum in Daniam reductus, adjutu Caesaris, cum magna Danorum multitudine Christianismo initiaretur Moguntiae, anno ejus seculi XXVI. Edem id factum tempestate, qua Ranimirus Alphonsi Casti successor in Hispania, de Saracenis luculentam tulit victoriam, interfectis acie LX millibus Barbarorum. Sed eam felicitatem novi bellorum interruperunt tumultus. Danum expulerunt filii Godefridi, vel Gotrici Regnerus et Hella, veteris subnixi superstitionis aemulis. saraceni ex Hispania Barcinonem vastarunt et agros Gerundensium, Bulgari Pannoniam. Haraldo attributa pro regno Frisia est, velut religionis autoramentum: qui tamen, ut praecipuum inchoatae pietatis specimen, ita primum neglectae spectaculum fuit, Saraceni praedis onusti aufugerunt.

Bonifacius Corsicae Comes, regessit cladem Afris, nec laxamenti quicquam dedit Saracenis, firmandi suas in Sicilia opes, quam nuper de Balbi praefecto ceperant. Duces Pannoniae ob rem adversus Bulgaros male gestam, exemplo ut essent ignavis, loco sunt moti et dignitatibus. Dux Forojuliensis ditione etiam sua exutus.

Nec leniore in castigandis Ecclesiasticis censura usus est Ludovicus. Cingula enim auro gemmisque radiantia, exquisitae vestes et calcaria clericorum praecipuos onerabant. Id monstro simile ducebat Imperator, adspirare ad secularis gloriae ornamenta, qui Christi se profitentur legatos. Parisiensi etiam Synodo habendas ad memoriam imagines, neutiquam adorandas decrevit. Sed quae est hostis Tartarei immanitas, non destitit se oppugnantem oppugnare, et per membra sua Christi amicum lacessere. Inducti enim principum aliqui Pipino Aquitaniae regi persuadent, indignum esse diuturniori imperio patrem, qui Bernhardum Judithae Augustae corruptorem ferret, nec domesticum scelus ultore gladio exscinderet. Horum conspirationi simul accessit ex Italia Lotharius. Pene desertus a Gallis Imperator, amandat e Palatio Juditham, instantibus suis, ut et ipse coenobio se manciparet. Sed adventus Germanorum in comitiis factionum seditionem discussit, Lotharius primum, mox et Pipinus atque Ludovicus reconciliati patri, autores rebellionis inclusi monasteriis sunt, Juditha judicio absoluta Augustam recepit dignitatem.

Sub id tempus Egbrechtus Westsaxonum Anglorum Rex tota est potitus insula, et Theophilus Balbi filius, imperio Orientis. Is mira justitia, parricidas Leonis Armenii, quorum ope pater suus e carcere ad imperium esset protractus, omnes affecit supplicio. Petronam uxoris suae theodorae fratrem, qui Iuminibus cujusdam viduae obstruxerat aditum, cum demoliri illud aedificium nollet, verberibus affecit, aream viduae dedit dono. Ita et bona ducis cujusdam attribuit viduae, quae mariti sui equum Imperatori donatum, quasi ducis esset, probaverat, camque donationem causam mortis in proelio marito suo factam. Nec indulgentior in conjugem, navem ejus mercimoniis onustam allato igni incendit exclamans, Imperatorem se a Deo constitutum, quem uxor nauclerum et institorem conaretur facere. Idem imaginum veneratores detestatus, multos ex iis exilio multavit, multos morte. Joannem Syncellum, virum eruditissimum, maximis cum opibus ad Amiram Saracenorum, Bagdem versus (ubi vetus erat Babylon) ablegavit, imperii negotia curaturum.

Puellae cujusdam aulicae forma captus, juravit se nullam praeter hanc et uxorem cognovisse suam, delictique veniam humilis petiit. Cumque non desisterent imagines adorare superstitiosi, Theophilus Lazaro monacho iis pingendis dedito adussit digitos, ne opera ejus digitorum stulti colerent mortales. Qui convalescens it erum, nec cessans agere solita, miraculum insipientibus fuit. Theophilus meliori studio melodiis vacavit componendis, ac Arabum vastationes frequentibus expeditionibus, varioque marte repressit. Cum Sozopetram Syriae, Amirae patriam cepisset, doloris impatiens Amiras, ut paria redderet, Amoriam Phrygiae, unde originem ducebat Theophilus, obsidione fractam pertinaci expugnavit, multisque occisis hominum millibus, clarissimos quosque captos redimere cupienti Theophilo non restituit. Quamobrem moerore confectus Imperator et inedia, interfecto tamen ante Theophobo, quem XXX Persarum, quibus praeerat, millia Caesarem dixerant, animam exhalavit, anno Imperii XIII. Dum ita habet Graecorum Respublica, Latina intestinis motibus foedissime est collisa Ludovicus Imperator solita clementia, ut superioris concitores rebellionis in gratiam receperat: ita et Bernhardum Barcinonensium comitem, adulterii suspectum cum Augusta, quod

armis probare innocentiam vellet, ac deficiente adversario, juramento dilueret culpam, reposuit pristinae dignitati, nolentemque assentiri Pipinum Aquis tenuit. Pipino in Aquitaniam, inscio patre, dilapso, male resarta aula deteriorem egit. Animadvertendum namque judicans Imperator in filii contumaciam, Treveris eum custodire jubet, subductumque noctu a suis, Turonum citat ad Comitia. Sed Pipinus obfirmatis in Aquitania suis partibus, improviso excursu fregit paternas copias, persuasisque susurronum instinctu fratribus, scelerata sumuntur arma, quibus filii patrem deponere imperium adigerent. Adsciscitur in consortium Gregorius IV Papa, ordinari olim vetitus a Ludovico, donec Legatus Caesareus electionem ejus examinatam probasset. Hic cum Ecclesia diceretur ejecturus Ludovicum, Episcopi, qui cum Caesare faciebant, mascule, Si excommunicaturus, inquiunt, venit, excommunicatus vicissim abscedat. Tandem utraque acies prope Basileam in campo mendaciorum (liigenfeld dicto Teutonibus) dimicatura constitit, quum Pontifex subdolo ad Ludovicum transitu, tanquam reconciliaturus patri filios, praelium antevertit, ut occasionem praeberet suae catervae, Caesarianos ad defectionem allectandi. Extracta enim per aliquod dies consultatione, promissis interim aut minis traducitur Caesaris ad filios exercitus, Ludovicus in periculo constitutus, quum se honorifice putaret habendum a filiis, procedit ad castra eorum, et custodiae mancipatur. Ita nequissime ab iis exuitur regno, qui vitam ipsi regnumque post Deum debebant. Ac tanta rei indignitas visa est subditis, ut haud diuturnam ingratis esse contumaciam sinerent. E quibus Varinus et Bernhardus comites, collecta manu valida, per Legatos denunciarunt Lothario, ut aut patrem redderet libertati, aut armis secum divinum experiretur judicium. Qui conjecta in Episcopos culpa, patrem Dionysiano in monasterio reliquit, ipse in Burgundiam deflectens, stativa ibi coepit habere. Ludovicus consilio et ope suorum facile recuperata dignitate, tanta recreatus laetitia est, ut ipsum coelum, ex nubilo turbidoque inopinanter serenum per plures dies, congratulari communi felicitati videretur. Mox Lotharius, expugnato licet incensoque Cabilone castro victor, desertus tamen a fratribus Ludovico et Pipino, supplex ad partrem venit, verbisque pro tempore castigatus, dicto patri sacramento, remeavit in Italiam. Ludovicus aditus obstruxit Italiae, ne quis se invito in Germaniam transiret. Ebbo Danorum ille Euangelista, et Theodulphus Floriacensis, multique Episcoporum alii, quod fidem Imperatori fregissent, ordinibus moti verterunt solum. Theodulphus tamen cantato Caesari carmine, non veniam solum, sed et Aurelianensem Episcopen deinde est consecutus. Reliqui consultores Lotharii divinam non effugere manum, intra IX septimanas dira omnes peste absumpti, nequaquam insultante hostium morti Ludovico, sed alto cum gemitu Deum illis propitium comprecante. quinto post receptam potestatem anno, Pipinus patri poenas pependit, praecoci leto mersus, praecedente ejus mortem minaci Cometae signo. Cometam conspicatus Imperator, accivit eum, qui annales, a nobis ad marginem laudatos concinnavit, quidque hoc Sidus portendat, percunctatur. Cum ille propheticum illud produceret, A signis coeli nolite timere, quae pavent gentes. Bene, inquit Ludovicus, illum timemus solum, qui nos et ista creat. Sed et clementiam ejus veneremur, qui nostram inertiam talibus admonere dignatur judiciis. Itaque mane largissime distributis eleemosynis, omnes anlicos precibus jussit divinum placare Numen. Hinc instigatu Judithae, divisit inter filios regiones, quorum Lotharius imperium cum Italia accepit, partemque regni Francici Australem, ad Mosam usque fluvium; Carolo Judithae filio Francia; Ludovico

Bajoaria obvenit. Sed Ludovicus sua nequaquam contentus portione, quicquid trans Rhenum erat, sibi asserendo, novis Germaniam concussit motibus. Ad quos compescendos, festinante Augusto, deliquium solis maximum, ut stelae tanquam nocturnis e tenebris promicarent, lumen aliquod mundi mox ei subtrahendum praenunciavit. Itaque eodem mense II Kal. Julii, Caesar curis confectus et apostemate intraneo, spiritum Deo reddidit prope Moguntiam, anno vitae LXIV, Imperii XXVIII, Christi DCCCXI. Drogo frater ejus, Episcopus Metensis, funus Caesareum maximo honore Metis sepeliendum curavit.

In haec tempora locantur Oecumenius, Suidas, Graeci: Haymo Halberstadensis Episcopus, Rabanus ex Abbate Fuldensi, Episcopus Moguntinus, Aimoinus et Freculphus Historiographi. Tunc etiam Ansgarius Hamburgo Episcopus datus, Holsatorum Euangelista, Brama ad Visurgin munita, Stada portus ad Albin, intercludendis Danorum irruptionibus objecta. Georgius presbyter Venetus Organum coepit fabricari Aquisgrani. Paschasius Ratbertus Abbas Corbejensis contra Betramum asseruit, Corpus et sanguinem Domini vere sumi in S. S. coena. Jonas Aurelianensis ita defendit adversus Claudium Taurinensem imagines, ut nullum eis cultum deberi pateretur, peregrinationem tamen ad loca sancta propugnaret.

LOTHARIUS I. OCCIDENTIS, MICHAEL III. ET THEODORA ORIENTIS AUGUSTI.

Cassinum depraedati sunt, mox et Romana suburbia: quo tempore Sergius II, victo Johanne aemulo, capessit Papatum, Lotharii suffragio firmatus. Is cum antea os porci vocaretur, nominis detestatus foeditatem, Sergii sumsit vocabulum. Unde mos Papis nomina immutandi. Qui triennio potitus throni, reliquit eum Leoni IV, qui romanam Urbem adversus Saracenos muniit, atque eorum classem, adjuvantibus Nepolitanis et Cajetanis, vicit. Munita nova urbs Leonina civitas appellata, quam Corsi Sardique a Saracenis pulsi impleverunt.

Non minores fidei Christianae hostes erant Nortmani eo tempore. Hispaniae maritima incursantes, atque a Ranimiro regehaud exigua cum clade rejecti, in Galliam converterunt impetum, eamque allecti potius Caroli calvi regis largitionibus, quam aversi, ad Parisios usque persultando, praedae ac direptioni habuere. Nec meliori loco illis Frisia, Anglia, aut Saxonia fuit. In Saxonia Cisalpina destruxerunt Hamburgum, quod Carolus M. retinaculum cohibendae eorum irruptioni objecerat. Ad ultimum cum Valacram insulam occupassent, Selandiam eis dictam a patria sua, ac per XX annos Franciae plurima intulissent damna, in Daniam reversi sunt accepto auro, atque intestino semet bello deleverunt, Deo sanguinem Christianum de manibus eorum exigente. Lotharius Imperator, grassante in suos pestilentia, quos acervatim mori conspiciebat, cum paulo ante mortem habitu se onerasset monastico, febri extinctus est Placentiae, anno dominii XV.

Ipso imperante et vetus et nova Roma foeminae subierunt dominatum. In veteri enim Roma Leoni IV substitutum narrant Radulphus, Marianus Scotus, Sigebertus Gemblacensis, Gotfridus Viterbiensis, Martinus Polonus, Platina, Laonicus, Hartmannus Schedel, Matthaeus Palmerius, Volaterranus, Rolevincius et alii, Johannem quendam nomine VIII, specie Papam, re foeminam scortum, cum sacerdote olim Anglicano versatam Moguntiae, et e coenobio Fuldensi ductam Athenas, ubi ea literarum floruerit laude, ut Romam profecta, Pontificatum promeruerit. Sed cum sexum Reip. non amasio mentiretur, conceptum e scortatione foetum enixam publice, ac partus doloribus solenni in processione exstinctam, cum biennium, et VI menses orbi Christiano turpiter illusisler. Indignitatem rei notarunt terrae motus, grandines, ac insolitae aeris concussiones. Contradicitur historiae huic ab Romanae sedis amicis, qua fronte, quo fundamento, no est hujus loci dispicere, quo compendia rerum assignatis autoribus sine circuitione sectamur.

Apertius Theodora Augusta, Theophili Imperatoris vidua, pro Michaele adhuc puero, dominata est Constantinopoli. Manuel, Theoctistus et Barnas, tutores erant a patre dati Michaeli Porphyrogenneto, non sine emolumento Reip. sed Theodora, de gente orta Paphlagonum, ut erat imaginum venerationi dedita ab incunabulis, ita laxatis ingeniihabenis pergebat. Itaque rescindere acta Theophili, Joannem Syncellum dejicere Episcopatu Constantinopolitano, Manueli imperii tutorem per monachos eodem imbuere errore, Methodium sibi assentantem in thronum Episcopalem evehere. Sed Methodius mox stupri reus, nova et pudenda probatione, arefacta ostendit judicibus genitalia, professus se Petro et Paulo Apostolis hoc debere donum, a quibus istam Romae continentiam obtinuerit. Igitur foemina et illo precatore annitentibus, imaginum restituta veneratio apud Graecos, dignis illo dogmate miraculis roborata.

Apud Bulgaros Christianismus invaluit, Principe eorum Bogore pestis ac famis levamentum invocato Christo ferete acceptum, quem soror apud Constantinopolitanos captiva, et veri imbuta Numinis notitia ad id faciundum instigavit.

Cum autem Bulgari more gentium tumultuarentur, atque ob novatam religionem bellum inferrent regi, ille devictos acie, ad eadem traxit sacra, suorumque incrementum finium ab Theodora Augusta meruit.

At Manichaei a Paulo et Johanne ejus sectae autoribus Pauliciani dicti, tantum abfuit, ut in viam se reduci paterentur, ineptis praesertim doctoribus, quos miserat Imperatrix, ac poenarum doctioribus quam artium sacrarum, ut ad Agarenos plane defecerint ingenti numero, eisque juncti multas intulerint Byzantinis clades. Centum eorum millia suppliciis periisse, ait Cedrenus, reiquos exstructis urbibus, omnes Imperii in Asia provincias incursasse.

Eo tempore Hincmarus Rhemensis et Rabanus Moguntinus Episcopi Godescalcum refutarunt monachum docentem esse aliquos absoluto DEI placito ad exitium destinatos aeternum, alios ad vitam, proque his Christum oppetiisse mortem, pro illis non. Eum Ludovicus regno Germaniae expulit. Rabani discipulus fuit Strabus, qui expatribus coepit decerpere notas in sacrum codicem, glossae ordinariae insignitas vocabulo, Eulogius, Angelomus, Simeon Metaphrastes, literarum similiter laude floruerunt. Edelvolfus rex Angliae, Cantiam et Northumbriam ad redimendum popularibus suis poenitentiae onera, in vectigal obstrinxit Pontifici.

LUD OVICUS II. OCCIDENTIS, MICHAEL III. BASILIUS MACEDO ORIENTIS AUGUSTI.

eadem lege Britanniam minorem possedit.

Aliquanto post Lotharius illicito correptus amore odium induit conjugis suae tietbergae, et communicato cum Episcopo Coloniensi consilio, simulat se neptem ejus ducturum, si Tietberga damnari judicio possit. Gunterius Episcopus, adducto in sententiam collega Trevirensi, convocat Metis Synodum, gravia impinguntur crimina reginae, inter quae et incestus, separatur a regali toro, fit potestas Lothario ducendi aliam. Rex liber jam a vinculis tori, repudiata Episcopi nepte, Waldradam, forma cospicuam, matrimonio sibi jungit, Nicolao Papae per legatos eum increpanti obtendit Synodi sententiam. Ergo citantur Romam Episcopi, actoque ibi concilio multantur dignitate. Ea affecti ignominia, Ludovicum Imperatorem Beneventi tunc morantem adeunt, inauditam dicentes Papae tyrannidem, citra Principum et Metropolitanorum suffragia Episcopos exautorantis. Sed spe frustrati, Thietgandus quidem Trevirensis paruit Nicolao, Guntherius nihili fecit prolatam in se sententiam: deinde veniam ambiens, surdas pulsavit Nicolai aures. Lotharius vero, ne sacris prohiberetur, recepit ad tempus reginam, sed mox novis obrutam criminibus iterum dejecit, quae ad Carolum Francorum confugit regem, patruum mariti. Papa sub haec Waldradam diris devovet, minatur Lothario, Carolum collaudat de suscepto expulsae patrocinio.

Actiones has bellum interrupit. Nordmanni iterum Metenses, Andios, Pictavos, Turonenses populantur: Rupertum Marchionem et Ranulphum Aquitaniae ducem superant praelio, acpraeda graves domum abeunt. In Anglia similiter Eboracenses vastant, Northumbrorum occidunt Regem, Mercios ad pacem adigunt, ac Britanniam pro lubitu agunt ferunt.

Eodem modo Saraceni Beneventanam depraedantur ditionem, quos tamen Ludovicus Imperator, advocata Lotharii fratris ope, feliciter profligavit, Capuam et Beneventum recepit de barbaris: Gallicanum exercitum pestilentia attritum reduxit ad sua Lotharius. Inter haec Nicolaus decimum annum Pontifex decedit, successore Adriano; qui permisit Lothario, ut Romae disceptaret causam suam, id quod Nicolaus abnuerat. Itaque Lotharius cum Optimatibus suis, sumto corpore et sanguine Domini, jurat se innocentem esse, nec commercium cum Waldrada amplius habiturum. Sed antequam Italia excederet, intra annum correptus peste, Placentiae extinguitur, eodemque morbo Summates periere.

Quo Tempore Ludovicus Romano potitus imperio est, Michael quoque Theophili filius, amota matre, Graecorum coepit administrare Rempublicam. Jam enim pueritiae annos egressus, iniquius ferebat, penes alios esse vim Augustam, sibi nomen relinqui vacuum. Itaque incitatus a Barda avunculo suo, Theoctistum matri adhaerescentem, cum praesertim paedagogi sui obniteretur honoribus, concursu satellitum interemit. Theodoram matrem metu cedentem, coenobio inclusit cum sororibus, quum mulier, traditis mille ac nonaginta centenariis auri, tribus millibus argenti, parce ac frugaliter demonstrasset a se administratam Rempublicam. Nec diu calamitati huic mansit superstes, auri acimaginum patrona.

Michael a custode et magistra liber, thesauros in mimos profudit, et aurigas, quum congerronum liberos e baptismo suciperet, solitus centum aurilibras vilissimis dilargiri homunculis. Igitur brevi egens platanum auream, leones, vestes, aliaque aurea imperii monumenta conflari ac procudi in nummos jussit. In Saracenos progressus Samosata, Syriae urbem, cinxit obsidione, repulsus iteravit expeditionem, nihilque felicior periculum adiit vitae, fortissimorum vix virtute ereptus. At per Petronam, avunculum, praeclaram de Saracenis

adeptus est victoriam, Amira ipso in acie trucidato. Cum autem ludis suis nihil non seriae rei posthaberet, Bardas interim Theodorae frater ad gubernacula sedit imperii, quem et Caesarem creavit tandem.

Is vir Philosophiam et liberalia studia, quorum vix scintillae supererant, aggressus instaurare, cuique disciplinae scholas instituit, professoribus de publico stipendia ordinavit, Leonis praecipua usus opera, qui tunc eruditorum apex habebatur. Leo is in Andro Insula a Michaele Psello Rhetoricam, Arithmeticam et Philosophiam hauserat, ac per quendam discipulorum a Saracenis captum, depraedicatus eorum Amirumni, ea impleverat fama orbem ut Amirumnes centum auri libris et perenni foedere aliquantam informationem ejus emercari cuperet ab Imperatore Theophilo, patre Michaelis. Sed Theophilus adspectu eminentiae, quam artes praestarent ingenuae Graecis, noluit pecunia commutare istam Reipubl. dignitatem, ne ut armis, sic ingeniis superarent Graecos Agareni. Igitur Leonem Thessalonicensium creaverat Episcopum, apud quos in maxima positus autoritate, exciderat tamen sacerdotio, quod Joanni Syncello, cognato suo, in oppugnanda imaginum veneratione subscripsisset, regnante Theodora. Huic pro Episcopatu Scholasticum orbis magisterium tradidit Bardas Caesar, atque hoc pacto animam agentes, si non intermortuas literas, feliciter resuscitavit. Idem vero Bardas, ob repudiatam uxorem, sacris prohibitus ab Ignatio Patriarcha (is Michaelis Rangabis quondam Augusti, filius erat spado) dejecit eum sede Byzantina, ac Photium insignem doctrina virum, cujus bibliotheca thesaurum praebet adhuc priscae eruditionis, primarium tunc a secretis, evexit in thronum, per quem Nicolai Papae, quos Byzantium miserat imaginum curaturos adorationem, legati, tracti sunt in sententiam, ne rem sacris contrariam legibus morosius perurgerent.

Paulo post Rossi, Tauri montis ad Boream accolae, classe invadunt Pontum Euxinum, ac Byzantium annituntur expugnare: sed manifesta de coelo ira impediti, renavigant domum, ac Deum, cujus manum senserant, revereri incipiunt.

At Michael indies corruptior, ne interpellari quidem passus est nugas suas. Cum forte certamen ludicrum interturbasset nuncius, qui per ignium dispositorum in montibus in dicia cognoverat, Saracenos in provincias imperii fecisse irruptionem, stolidus homo amoveri praecepit stationes excubitorum, ut securius deinceps indulgere voluptatibus suis posset. Neque contentus imperii majestatem lusitando exponere derisui, sacras etiam templorum ceremonias histrionicis vecordium adolescentum gestibus imitabatur. Per quae tandem exitium sibimet ipse comparavit. Traduxerat in aulam Basilium quendam Macedonem, e prisca quidem Arsacidarum nobilitate, sed longa annorum serie obscurata, hominem pauperculum, exulem, mercenarium, fortitudine et circa equos curandos dexteritate commendatum. Hunc cum stabulo praefecisset, brevi tantum dilexit, ut ad ejus et aliorum calumnias Bardam avunculum, ineptiis suis morosius refragantem, sineret se adspectante trucidari, Basiliumque juncta ei Eudocia nobilissima conjuge, pellice sua, Caesarem pronunciaret. Sed cum per amentiam familiaris suos variis exciperet ludibriis, naso unum, alterum manu, capite etiam multaret aliquos, subvereri coepit novus Caesar, ne idem aliquando sibi eveniret lusus. Nec vana fuit suspicio. Paulo post ebrius Michael, remigem quendam, effusius sibi adulantem purpura induit, torvumque ob id videnti Basilio, Nonne, inquit, licet mihi, sicut te feci, sic et alium Imperatorem facere? Atque exinde insidias ei ponit. Basilius cognito periculo, anticipare insaniam hominis certus, effracto cubiculo, crapulabundum et semisomnem percussorum

gladiis interemit. Dominatus erat Michael cum matre annos XIV, solus XI. Basilius rara felicitate ex equisone Imperator, annis XVII gubernavit Orientem.

Is Justitiae et legum studiosus, quos noverat ab avaritia alienissimos, praefecit judiciis, ipse omnium querelis faciles praebuit aures, Pauperibus judiciorum implorantibus opem, alimenta ordinavit, ne inopia coacti, vadimonia desererent. Cum statuissent Optimates, adigendos ad restitutionem eos, qui malis rationibus a Michaele pecuniam obtinuissent, Basilius mitigata sententia, dimidium reddi jussit. Hoc modo auri ccc centenaria recuperata sunt aerario. A Photio sacris prohibitus, tanquam homicida, Ignatium ab exilio reduxit, Photium expulit. Insidiis quorundam patriciorum denudatis, filios suos Constantinum, Leonem, tandemque et Alexandrum Augustalibus ornavit insignibus, quartum Stephanum adscripsit clero. Adversus Orientales Agarenos aliquot secunda praelia fecit, totamque peragravit Asiam ad Euphratem usque, et captis, eorum pluribus castellis, triumphans rediit Constantinopolin.

Eadem fortuna Ludovicus pugnavit, Germaniae Rex, missis filiis in Sorabos, Siuslos seu Silesios, Bohemos et Sclavos. Carolomannus Bojoarios defendit, Ludovicus junior Thuringos et Saxones, Carolus Rasticen Sclavorum regem devicit. Bohemi in fidem Caroli, datis dextris sunt accepti, cum interim Ludovicus pater decumberet, et Carolus Calvus, occupata Lotharii ditione, imperio inhiaret, qui tamen deinde convalescenti Ludovico alteram Lotharingiae partem restituit, in qua erant Argentoratum, Treviri, Trajectum, Metis.

Sed contra Adrianus Papa Ludovicum Imperatorem coronat, ut Regem Lotharingiae, ac literis minacibus jubet patruos fraternas Augusto ditiones restituere, quod et Engilberga Augusta precibus juxta contendit. Basilius interea defuncto Ignatio Patriarcha, reddidit honorem Photio, quem Synodus acta Constantinopoli damnarat, asserto imaginum cultu, sed in favorem Pontificis, contra antiquos Canones, ut habet Aimoini Continuator. Idemque Basilius receptis liberatisque aliquot Italiae oppidis, incitavit Adelgisum, Beneventanum Ducem, missisque auxiliis roboravit in Ludovicum Imperatorem. Ludovicus cum aliquoties rebellem superasset, dolo tandem persuasus dimittit exercitum, atque ita inermis in potestatem Adelgisi redigitur. Solutus est ignominiosis conditionibus ne unquam fines intraret Beneventi. Verum a Johanne IX Papa, qui Adriano successerat, solita Pontificum indulgentia, juramenti religione eximitur, novumque Adelgiso infertur bellum. Imperator tamen, reverentia execrationum, quibus suum devoverat caput, per conjugem et duces Beneventum recuperavit, Adelgiso ad Corsos profugo.

Domesticis sub haec calamitatibus implicantur reges. Ludovicus Imperator expers prolis moritur, anno ejus saeculi LXXV, Imperii XX. Carolus Calvus, cum ex Hirmandrude regina tres haberet filios, Carolum natu maximum fortuita amisit caede: Carolomannum, quem coegerat invitum sacros ordines suscipere, ex clerico rebellem factum excoecavit, Ludovicum solum retinuit incolumem. Ludovicus Germaniae rex, Sclavis, per Moraviam et Bohemiam rebellibus, magna caede prostratis, Caroli silii insidiis petitur. Sed Carolus, qui patri suo laqueos tendebat, ipse in laqueos diaboli incidit, tam atrociter vexatus a malo spiritu, ut vix a robusti corporis viris teneretur. Sedata tandem infestatione Satanae, multis audientibus confessus, meditatum in patrem scelus, documentum fuit fratribus, omnibusque adeo liberis, ne quid sinistri in parentes suos machinentur. Ea tempora prodigiosis locustarum agminibus, pestilentia, frigoribus insuetis, fame, in fensa feruntur mortalium generi,

peccati moleonusto; tertiam hominum partem intempestivis absorptam perhibent mortibus. Ludovicus Germaniae rex, specie patris oblata in somnis, liberari se precantis a tormentis inferorum, multa excitavit monasteria, ut animam patris eriperet cruciatibus. Ea enim opinio tunc animos hominum pervaserat, spectris firmata et mendacibus miraculis, ut mortui a vivis, vicissim vivi a mortuis opem auxiliumque poscerent.

Bulgarorum rex, aucto per Basilii, Pontificis, et Ludovici regis episcopos, Christianismo in gente sua, seipsum disciplinae damnavit monasticae, filio tradidit sceptrum. Sed postea contemplatus filium ad Ethnicismi revolutum tenebras, resumtis regni gubernaculis, oculos ei ademit; alterumque filium evexit ad dignitatem regiam.

Basilius Graecorum Augustus, Chrisochirem Manichaeorum Principem, fines populantem suos, acie devicit atque occidit, Manichaeorum res ad summum elatas fastum redegit ad extrema. Recepit et Caesaream Cappadociae, et Agarenorum terras late praedando exhausit adeo, ut captivorum gravis multitudine, plerosque tolleret e medio, et plurima Arabum castella deleret. Cum autem Tarsenses Saraceni resurgerent atrocius, eorumque Amiras contumeliosis literis jactaret suam potentiam, ac nihil adversus eam valiturum diceret Mariae filium: Andreas Scytha, Patricius ab Imperatore creatus, audenter in eum ivit, consertaque manu jactabundus Mahumetista sensit divinam Filii Mariae virtutem, deletus adeo cum exercitu, ut pauci admodum Tarsum se reciperent, cladis nuncium allaturi. Sed hic suum tenuit morem invidia, calumniis onerans Andream, ut qui cunctatione ignava Tarsum expugnare distulisset; Igitur abrogato eiimperio, successit Stypejota, verbis quam manu promptior, qui cum munire etiam castra negligeret, Saraceni, fraudulenta equorum immissione territis Romanis dum instant, castra incauti ducis opprimunt.

Basilio et Ludovico regnantibus, Agarenorum etiam occidentalium vires non parum diminutae sunt. Qui enim per Michaelis socordiam Dalmatiae, Siciliae, atque Calabriae multos locos occupassent, Basilii vigilantia Ragusii obsidione (caput ea urbs Dalmatarum) depulsi sunt. Quam rem apud animos reputantes caeterae nationes, quas Saracenica premebat tyrannis, eandem postulant ab Caesareis opem, junctisque Basilii et Ludovici copiis capitur Sultanus, et Capuam perducitur. Qui tristis alias, cum rotae volubilitatem aliquando data opera risisset, atque interrogatus causam insolitae laetitiae, symbolum esse eam diceret rerum humanarum inconstantiae, amicitiam obtinuit Ludovici intimam, prudentiam viri mirantis. Sed fides habita Barbaro Ludovicum foede delusit. Cum enim persuasisset Imperatori Sultanus, ut illustriores Capuanos Beneventanosque, ne quid rerum molirentur novarum, alio transferri curaret, evulgavit eis, adversus quos dederat, consilium, effecitque suis artibus, ut ab Imperatore urbes deficerent, Sultanumque in Africam reducerent. Hinc ipse reparatis viribus, obsidione iterum pressit civitates, atque ad Francorum coegit refugere auxilium. Sed Ludovicus, cum supplicarent, laetari se, respondit, repertum esse perfidiae eorum, qui credidissent, vindicem. At Basilius ab iisdem imploratus, promisit opem, cujus legatus a Sultano captus, insigne dedit fidei in patriam documentum. Jussit enim negare obsessis auxilium, quod a Basilio petiissent, dissimulato, donec exaudiri posset, consilio, magna voce exclamavit, mox adfuturam ab Imperatore classem: ob quod factum a Saracenis dissectus, sua morte Beneventanis salutem attulit. Nam Sultanus, desperata urbium expugnatione, abscessit. Exinde Capua et Beneventum Graeco devinctae imperio, praedictas Ludovico turbas excitarunt. Crobatae, Servii, aliaeque

circa Dalmatiam Scythicae nationes, ad Basilii obedientiam rediere.

Photius sub haec, ut dictum, Anastasius bibliothecarius, vitae Pontificum scriptor superstitiosus satis et ineptus, Ado Viennensis Episcopus, eruditione et scriptis claruerunt.

CAROLUS II. CALVUS, BASILIUS MACEDO.

LUDOVICUS III. BALBUS.

BASILIUS MACEDO, CAROLUS III. CRASSUS.

exornavit, Calvum, Balbum et Crassum.

Interea vero Nordmnni ex cladibus suis reviviscentes, Cameracum, Trajectum, Coloniam Agrippinam, Bonnam, rapinis atque incendiis vastant, ac Ludovico mox Cometam, mortis praenuncium sequuto, omnia Rheni confinia ad Confluentiam usque cremant: Inde et Treyirorum urbem, Episcopo interempto. Ludovici filius unicus, Ratisbonae e fenestra delapsus, fractis cervicibus statim exspiravit.

Quare cum Gallia Germaniaque jam a multo tempore Danorum patuisset insultibus, Carolus Imperator, quantis potest copiis munitionem eorum ad Mosam flumen oppugnat. Ubi dum diutius haeret, prodigiosa grandine tam obsessi percelluntur quam obsessores, et ad pacis conditiones inclinant utrique. Godefridus Rex icto foedere, ut sibi Frisia provincia et Gisela Lotharii regis filia darentur, baptismo initiatus est. Milites tributis muneribus placati, aliquanti temporis quietem praestitere.

Agebatur jam annus istius seculi LXXXIII, cum Johannes VIII Papa veneno potatur a quodam suo propinquo, eoque non, ut putabatur, confectus, malleorum ictibus occiditur, actis Papatus annis X. Constructor factionis, invaso throno, brevi post interiit. Successit Marius Archidiaconus, quem Carolus Imperator rumoribus excitus in Italiam, excepit honorifice. Ibi Vido Comes Thusciae, Dux Spoletanus, majestatis reus, ut effugeret judicium, Saracenos sibi Mauritanos adjunxit foedere, gentesque Italicas timoris implevit. In hunc Carolus Berengarium, consanguineum suum, dirigit, a quo Vido magna ditionum parte est exutus. Ne debellaretur, morbus obstitit, totam Italiam, inque ea milites foede tunc populatus. Igitur Carolus Bajoarios in Italiam perduxit. Illorum terram atrociter affixerat Zuentibaldus Moravorum Dux, societate usus comitis Arbonis, quem a Caesare constitutum, principum duorum filii, eam dignitatem ex majoribus sibi deberi praetexentes expulerant. Involutus est iisdem calamitatibus Arnulphus, Carolomanni filius, Pannoniae rector, quod Arbonis comitis tueretur inimicos. Nam Zuentibaldus Pannoniam viris opibusque exhausit. Tandem advenienti Carolo sacramentum dixit Moravus fidelitatis; Carolusque per Carinthiam in Vidonem profectus, redegit eum in ordinem, Vido purgatis jurejurando culpis, in fidem receptus est Caesaris. Dehinc Carolomanno (Balbi is filius erat) Francorum rege, ex vulnere, quod venanti aper inflixerat, mortuo, reversi ad ingenium Nordmanni, et cum rege dicentes, non cum regno pactas inducias, necessitatem imposuerunt Francis, Carolo se Imperatori subjiciendi. Et Godefridus sane Nordmannus Batavia in insula dolo peremptus est: Carolus tamen inexpugnabiles hostium vires aestimans Parisios obsidentium, pacem ab illis ea conditione est mercatus, uti regiones ultra Sequanam sibi haberent; qui tractus abhinc Nortmanniae nomen tulit.

Postea Caroli felicitas, qui Germaniam, Galliam, Italiamque pene solus teneret, more sortis humanae, praecipiti lapsu ruit. Cum enim corpore simul animoque inciperet languere, ac Luituardo Vercellensi Episcopo, cui totum se permiserat, litem de stuprata Richarde Augusta intenderet, adoptata jam Bosonis, rebellis istius, ex filia Ludovici prole, iras accendit Germanorum. Franci, Saxones, Thuringi, Bavari, Arnulphum e Carinthia accersunt Francofurtum, eumque Regem sibi statuunt, frustra obnitente Carolo. Qui cernens ab omnibus se deseri, missis ad Arnulphum muneribus, pauca Alemanniae loca ad necessarios vitae usus sibi dari petiit: quibus impetratis, sequentis anni initio diem clausit ultimum, novo exemplo patruus nepotis sui cliens aut pupillus factus, acto Imperii fere novennio.

Nec Basilius Graecorum Imperator

perpetua fortunae blandimenta sensit. Dum enim templorum aedificationibus Michaelis expiare caedem nititur, et classiariorum in iis abutitur opera, ratus se ab Elia Vate, quem colebat eximie, in coelum rapiendum: Agareni arrepta occasione oras maritimas impune depraedantur, et Syracusas, infignem ac pervetustam Siciliae urbem, prorsus evertunt. Mox Abdalla, novus Africae Calypha, Mahometum execratus, et Halyn secutus atavum suum, ritus et orationes Saracenorum immutavit. Produvit deinde de se nepotem Elmedinallam, qui potitus Aegypti, Carium urbem struxit, et regnum ibi Babylonico aemulum condidit. Id Christianae reipublicae detrimentum resarcire visi Russi, Christi se samiliae applicantes. Cum enim Episcopus eis a Basilio Imper. missus, Dei potentiam extolleret, atque inter alia servatos mediis in ignibus referret cultores ejus, Russi istius rei postularunt documentum sibi dari, et Euangeliorum librum in ignem mitti, veritatem dogmaris hoc signo exploraturi. Episcopus Deum obtestatus, ut virtutem suam tantae multitudini approbare dignaretur, obtinuit quod poscebatur. Liber flagrantissimo in camino nihillaesus, consumptaque tandem omni ignis materia incolumis repertus, movit Russos, ut extemplo nomen Christo darent.

Sequiori miraculo illusus est Imperator Basilius, prophana curiositate inductus. Cum enim Constantinum, filiorum vetustissimum, aegritudine fatali exstinctum, ardentius desideraret videre, Theodorus Santabarenus monachus speciem defuncti, tanquam viventis, repraesentavit ejus oculis. Admirante Basilio, alter filiorum Leo praestigias has dicere Satanicas, Santabarenum magiae insimulare; haud immerito. Monachus in longum jacere doctus odium, id egit interim sedulo, ut retenta Imperatoris gratia filio exitium strueret. Persuadet Leoni, ut ad incertos casus pugionem secum ferat clam in ocreas abditum. Fingit deinde apud Basilium, insidiis eum a filio peti, testimonio esse gladiolum, quem occulte in ocreis Leo gestet. Ita circumventus calumnia praestigiatoris egregius juvenis, in vincula mittitur, multis civium miserabilem ejus fortunam lamentantibus. Quorum voces obiter haustas Psittacus quidam palatinus, solenni in convivio, ut consuetudo fert avis illius, repetens crebrius ingeminansque, Heu Domine Leo, profundam epulantibus tristitiam incuslit. Cujus ut causam postulat Imperator, illi arrepta e garritu avis occasione, deprecantur pro Leone, hominemque innoxium vinculis eximunt. Basilius haud impune tulit Satanicae artis commercium. Nam paulo post in venatione, ingentem percussurus cervum, zonam mirabili casu ramis cornuum ejus implicat, itaque raptatus confestim periisset, nisi aliquis Comitum dissecta ense zona exemisset eum periculo. qui ob id facinus, ut qui gladium strinxisset in Imperatorem, cui salutem attulerat, capite truncatus perniciem pro praemio tulit. Mox vero Basilius Servatoris sui perditor, inversis ex vulnere intestinis, cum cruciatu interiit, imperio functus annox XIX.

Remigius Antisiodorensis, Ambrosius Ansbertus, Regino Prumiensis, monachi his temporibus claruerunt.

ARNULPHUS, LEO VI. PHILOSOPHUS.

Franci Odonem Parisiorum conos qui urbem adversus Nortmannos mascule defenderat, Regem sibi praeficiunt, cujus prudentia ac moderatione flexus Arnulphus, regnum ei sub fide et clientela sua habendum permisit. Rodolphus autem Conrado prognatus, Hugonis Abbatis filio, occupatis inter Juram et Penninas alpes terris, regem se Burgundionum fecit, profectusque Ratisbonam ad Arnulphum, data acceptaque fide, toto vitae suae tempore deinceps in rupibus Penninis, adversus Arnulphi et filii ejus Zuentibaldi vires se tutatus est. In Italia Guido Lamberti filius, Dux Spoletanus, cum Berengario, Forojuliano Duce, de regno contendebat, fractumque praeliis aemulum ditionibus tandem expulit.

Illas principum dissensiones occasionem sibi sumserunt Nortmanni, Galliam et Germaniam infestandi, Hungari Italiam, Pannoniam, Carinthiam, Moraviam. Britones etiam Christiani cum gentis suae paganis atroci collisi bello, uno praelio ad quindecim eorum millia prostravisse memorantur.

Hungaris aditum in Germaniam aperuit Arnulphus, dum Bohemos ob impositum sibi ducem Zuentibaldum rebellantes, eorum auxilio comprimere annititur. Nortmanni a Parisiis aliquoties rejecti, navibus per aridam ad duo passuum millia tractis, iterumque immersis Sequanae, Burgundiam populantur, anno sequenti (is erat nonagesimus ejus aevi) Constantiam exurunt; nonagesimo primo Arnulphi copias ad Mosam magna profligant strage, Imperatore interim cum Sclavis Bohemiae incolis bellante. Arnulphus animoso in pectore versans illatum sibi damnum transmittit Rhenum fluvium, et Nortmannos cum insultatione et derisu improperantes fugam exercitui, ad Tiliam amnem atroci praelio devincit, vix cladis nuncium eis relinquens. Ubi et Dani, Nortmannorum praecipui, nec ullo praelio, ut ferebatur, domiti antehac, duos amiserunt reges, Godfridum et Sigfridum, signaque militaria XVI. Inde accersitus a Berengario, in Italiam Arnulphus, ut Guidonem Imperatoris nomine superbum amoveret, Zuentibaldum praemisit filium: quo parum promovente, subsecutus ipse in Longobardiam, Placentiam usque pervasit, reflexoque in Galliam itinere, Rodolphum Penninis se tuentem jugis, dejicere non valuit. Guido Arnulphum insectans, ad Tarum amnem sanguinis vomitione exstinguitur, aut promortuo latet, anno ejus seculi XCIV. Arnulphus filio suo acquirit regnum Lotharianum, et Ottonem Galliarum Regem, adversus quem Carolus, Balbi ex Adelheide filius, regnum sumserat, honorifice dimittit, mox a Zuentibaldo armis affligendum.

Deinde alteram in Italos expeditionem susceppit, quod Lambertus Guidonis filius, diademate insignitus a Formoso Papa, minus ex sententia Pontificis imperaret. Peragrata igitur Italia, obsidione cingit urbem Romanam Arnulphus, eamque miro ac ridendo casu occupat. Lepusculum forte versus urbem fugientem, exercitus pars cum clamore sequebatur. Romani in muris excubantes, impetum hunc in se ferri putant, metu dilabuntur, facilemque hostibus irrumpendi in Leoninam viam praebent. Sic velut a lepore captam urbem, mundi Dominam, Arnulphus ingreditur, acceptaque de Formosi manu corona, adversarios ejus plectit capite, Romanos juramento, ad fidelitatem sibi praestandam obstringit, urbem ipsam Faroldo cuidam custodiendam tradit, Agidrudem inde ejusque filium Lambertum bello persequitur. Dum Firmi obsidet vafram mulierem, illa faemineo astu famulum corrumpit Imperatoris, perque eum veneno vitam ipsi tentat adimere. Quo ille hausto, triduum semianimis jacuit, inde paulatim ad se reversus, retro coepit ferre pedem. Lambertus carpere ausus et lacessere ejus copias, interficitur, per venationem, ab Hugone Mediolanensi

comite, cujus patrem rebellionis causa supplicio affecerat, rex solam ob severitatem Italicis exosus. Arnulphus paralysi languens, redit in Germaniam; Ludovicus Bosonis filius, e Provincia in Longobardiam irrumpit, Zuentiboldo interim, ob expulsum ducem Reginarium, civilibus cum armis conflictante. In hunc irritatus et Carolus Simplex, qui jam exempto rebus humanis Othone, Gallia potiebatur, legatorum interventu placatur, eodem anno, quo Ludovicus, fugato Berengario, ingressus Romam, Imperatoris nomen a Stephano Papa obtinuit.

Etenim Formosum Pontificem Bonifacius homo nefarius, Bonifacium XV die podagra consumptum, Stephanus excepit, homo coopertus flagitiis. Hic Formaosum antecessorem suum, quasi vivum, traxit in judicium, devovit diris, corpus e sepulcro productum Papalibus nudavit ornamentis, abscissque tribus dextrae digitis, praecipitari in Tiberim jussit. Regino Abbas Prumiensis, aemulorum factione detrusus, Richarium, ut scribit, invidiosum successorem habuit: Sub excessum anni nonagesimi noni Arnulphus Imperator, longa dissolutus aegritudine cum uxor ejus adulterii esset convicta, migravit e mundo, anno imperii fere duodecimo. Luitprandus et sigebertus phthiriasi consumptum scribunt.

Orienti tunc imperabar Leo, ob studia artium et Philosophiae sapiens aut Philosophus dictus, filius Basilii. Is Santabarenum, jam e monacho Episcopum, flagris caedi, Athenas deportari, demptisque oculis ibi exulare jussit. Ne defenderetur a Photio Patriarcha, seposuit et illum in Armeniorum monasterium, suumque fratrem Stephanum levavit in thronum. Angaeum (Berengarium voluit forte dicere Cedrenus) Longobardiae ducem expeditione in festavit infelici. Nam Dux Leonis omnibus pene suis amissis aegre fugam evasit. Male audit Leo ob pellicem, Augustae Theophanae superinductam, cui nomen Zoe Ejus patrem Zausan nova dignitate Basileopatorem salutavit, defunctaque conjuge, Zoen legitimae habuit uxori loco. Zausas, mercimoniis Bulgarorum ex urbe regia translatis Thessalonicam, iniquitate vectigalium, accendit bellum Bulgaricum. Leo cum vincere non posset Simeonem regem Bulgarorum, Turcos Istri accolas, qui Ungari vocabantur, irritavit in Bulgaros, a quibus illi cladem acceperunt ingentem. Sed eam brevi post regessit Simeon, et Leonem redderecaptivos, quos ab Ungaris emerat, adegit. Deinde omnes Leonis copiae Bulgaris succubuere, cruento utriusque certamine, quo annales eo scripti temporenarrant, XX Bulgarorum millia cecidisse. Leo ipse domesticas vix effugit insidias, Zoes detectas vigilantia, quae pauxillum eis supervixit. Alias ei postea intendit Zoes patruelis Basilius, quarum conscius Samonas Agarenus, indicium fecit Leoni, Besilioque exilium procuravit, sibi honores ingentes. Mox et tertia Leonis conjux Eudocia in partu exstincta cum foetu. Imperator ipse Sacro Pentecostali, dum oraturus templum ingreditur, valido fuste percutitur caput, letali utique ictu, nisi ejus vehementiam candelabrum, a percussore minus observatum, nonnihil infregisset. Creditus insidiarum autor fuisse Alexander, sed nullo latronis indicio adspersus est, quamquam ille amputatis artubus in circo cremaretur. Leo Arnulphum anno seculi ejus nonagesimo sexto insigni legatione coluit, perque Lazarum Episconum munera ei transmisit Ratisbonam. Post illum in templo casum, decennium adhuc Graecorum rebus praefuit, fortuna mediocri, Ludovico interim IV Germanis jura reddente. Luitprandus lepidum Leonis factum memorat, quo excubitorum palatii integritatem exploraverit. Dissimulato enim quis esset, noctu solus, velut ad lupanaria egressum quaereret, custodes coepit precio demulcere. Cum prima et secunda statio lucri

potiorem quam fidei rationem habuissent, tertia nihil mota prece aut precio, flagris caesum in custodiam dedit donec illucesceret. Tum vero re cognita, corruptos expulit aula, fideique expertae vigiles donis magnificis ac reliquorum fortunis muneratos, excitavit ad virtutem.

LEO PHILOSOPHUS Et ALEXANDER, LUDOVICUSIV.

pupillum suum, homo gulosus per nimiam corporis jactationem vasa rupit spermatica, multoque sanguine per veretrum et nares rejecto exstinctus est. Constantinum aliorum reliquit insidiis obnoxium.

Constantinus enim septennis adhuc, statim Constantini Ducae factione est impetitus, cujus familiam Samonas perfuga foede afflixerat. Sed tutores, concitatis in Ducam praetorianis, id operam dederunt, ut ademto ei capite comprimerent rebellionem. quod cum feliciter peregissent, atrocius persequendo interfecti necessitudines, odia accenderunt publica, ac novum fere bellum suscitarunt. Simeonem tamen Bulgarum jam ad urbis haerentem moenia, pactis demulserunt et muneribus. Nec ipsi diuturno exultarunt dominio. Nam quod Constantinus matris suae Zoes, quam Alexander palatio depulerat, pio flagraret desiderio, revocata illa brevi administrationem Reip. ad se traxit, tutorum plerisque dimotis gubernaculo.

Pejor erat Romanae urbis conditio, quam deteriores foeminis Pontifices lacerabant.

Nam Romanus I. Praedercessoris sui Stephani acta improbaverat; ejusque vestigia legens post tertium mensem Theodorus II., cui XX die suffectus Joannes IX, aut X, Formosi tutando decreta, tantam conflavit seditionem, ut paulum admodum ab justo praelio abfuerit; profectus Ravennam, LXXXIV Episcoporum habito conventu, Stephani VI rescidit omnino sanctiones.

Sed et huic biennium acto Papatu, successit Benedictus IV eodem tempore, quo Ludovicus Bosonis, postremus e stirpe Caroli Magni Principum in Italia regnum oculosque amisit, ut solent occidere quae orta sunt et aucta maxime senescere, praesertim ubi remissa exercitatione virtutis, voluptatibus thermisque ad effoeminandas potius, quam roborandas mentes vocatur. Quod idem Pontificali accidiffe dignitati fatetur Platina, nullo Principe coercente portenta illa, a quibus sanctissimam Petri autoritatem occupatam dicit potius quam possessam.

Igitur Leo v, Benedicto post triennium substitutus, quadragesima die vincula pro ligandi potestate subiit, dolore animi enecatus, quod Christophorum, ut lupum, domi suae aluisset. Sed et Christophorus septimo mense dejectus, monasticam vitam, unicum calamitosorum refugium, obire cogitur. In monasteria enim velut in insulas, clerici et Principes male de Republ. meriti, tum relegubantur. Ejus Successor Sergius III, Gallorum Regis amicitia fultus, Christophorum arctiore custodia revinxit, et Formosi facta improbavit adeo, ut cadaver ejus investigatum capitali juberet supplicio affici, iterumque in Tiberim projici. Quod deinde repertum a piscatoribus, ferunt Basilicae Apostolorum illatum, et si credere fas est, ab imaginibus Sanctorum venerabunda capitum demissione exceptum. Sergius hic e Marozia scorto Johannem XI Papam genuit, teste Luitprando. Sic saevientibus in se invicem Christianae legis antesignanis, crudeles Hungari a DEO ultores immissi sunt. Illi enim Ticinum, praedando delati, Berengarium tunc Italiae Regem immensis subnixum copiis, ad Brennam fl. ingenti strage ceciderunt Cum enim a tumido viribus suis rege, ablata licet omni praeda, incolumitatem corporum obtinere nullis precibus possent, versi in desperationem Hungari, tripartitis insidiis aggrediuntur secura agmina, et quos placare muneribus nequiverant, implacabili caede sternunt Italicos. Neque fuit deinde quisquam, qui eorum vim sustineret, nisi munitissimis forte in locis. Pars Italiam, pare Germaniam effusissime devastarunt. Similiter in Thracia Bulgaricum recruduit bellum.

Simeon, Bulgarorum Princeps, Adrianopolin proditione cepit: Zoe Augusta iisdem eam artibus recuperavit, vario utrinque marte gesta res est. Augusta ut resisteret fortius Bulgaris, pacem cum

Agarenis Orientalibus fecit. Contractis in occidentem omnibus copiis, exorta est inter duces discordia, Phocam imprimis et Romanum, qui ambo muliebris contemptores aut puerilis imperii, potentiam affectabant supremam.

Sed Romanus (cognomen ei Lacopeno fuit) tam fortitudine praestans, quam genere humilis, praefectus maris, astu Phocam superavit. Dicto enim jurejurando, nec imperatori se nec imperio insidiaturum, intromissus est in regiam, dataque Constantino in uxorem filia Helena, generum sibi fecit Augustum, vicissimque ab eo pater appellatus est. Quo comperto, deseritur a suis Phocas, mox ut perduellis excoecatur. Paulo post Imperatrix Zoe seponitur in monasterium, Romanus Caesaream a genero dignitatem impetrat. Interjecto tempore apparuit, nec generum a socero tutum, nihilque non sacrum regnandi causa violari. Romanus enim fortunae elatus blanditiis, non habuit satis secundas a genero partes tenere Imperii, sed par ei initio, ac paulo post major haberi concupivit. Igitur Christophorum filium suum ornat diademate, et infra se Constantinum dejicit, pro arbitrio Rempubl. temperans, frustra queritante se delusum a genero, soloque Porphyrogenneti nomine, quod in conclavi Porphyra, legitimis imperii haeredibus destinato esset procreatus, Socerum superante.

Sub haec Siciliam tenentes Saraceniiterum coeperunt infestare Italiam, quibus impar Constantinus, per Eustachium Calabriae praefectum XXII aureorum millia pro tributo eis addixit annuo. Addit Sigebertus, Garelianum illos occupasse montem, ibique constructa munitione permultas Italiae urbes debellasse.

Nec Germania intestinis caruit motibus. Adalbertus Francorum Comes, Othonis Saxonum Ducis e filia nepos, per septennium rebellis Ludovico Imperatori, Conradum Francorum Comitem, ob interceptam quorundam locorum jurisdictionem, occidit, neque vi ulla redig in Ludovici potuit manum. Eum Hatto Moguntinus praesul, data dextera, se indemnem eum reducturum in urbem, fraudulento consilio circum scripsit. Simulata ex itineris taedio defectione corporis, ad prandium, quod antea abneuerat, revertit cum Adalberto. Hinc velut expleto juramento, quo se comitem reducturum promiserat, offert eum Ludovico, a quo damnatus majestatis, capitale supplicium luit, frustra Hattonis perfidiam exsecratus.

Biennio post Ludovicus, anno imperii XII ob tyrannorum in Italia insolentiam, multamque ingrentium malorum molem, non additu Italia, morbo absumitur XXIV annorum juvenis, in quo Caroli Magni mascula stirps defecit, ut et Chronicon Reginonis. Cui suppares feruntur, Marcus Eremita, et Radulphus Flaviacensis.

CONRADUS I. OCCIDENTIS IMPERATOR ROMANUS. LACOPENUS et CONSTANTINUS VII. PORPHYR OGENNETUS, ORIENTIS AUGUSTI.

Alemannis Bavari fuderunt. Saraceni interim liberius a Fraxieto et Gareliano monte Calabriam percursarunt, Apuliamque. Sed cum parum cohaereret inter se Germania, reversi post biennium Hungari, penetrarunt Fuldam usque, hinc et in Alsatiam se effuderunt, Lotharingiamque, late omnia prosternentes. Henricus Saxonum dux, invidiosa suspectus potentia, Hattonis Moguntini petitur insidiis, per aureum monile eum capere, et Conrado tradere molientis. Sed patefacto veteratoris dolo, incanduit Henricus, missasque in se Conradi copias tanta cedidit strage, ut proverbio jactarent Saxones, Ubi infernus, qui tantam caesorum capiat multitudinem? Hatto conscientia scelerum ictus, ut alii volunt, fulmine; ut Siffridus Presbyter, murium infestatione periit, a quorum se morsibus nec insulis poterat, nec arcibus defensare.

Nec diu superstes Conradus, imperii insignia ad Henricum aemulum mittit, commendatum proceribus ac potentia animique virtute ad illud culmen aptissimum. Ita decedit Imperator, eo maxime nomine memorandus, quod fati praescius majorem Reipubl. curam, quam suarum necessitudinum cupiditatumque habendam duxit.

Pugnatum sub haec a Byzantinis ad Lemnum cum Saracenis, et classis eorum mersa. Pugnatum et cum Simeone Bulgaro, sed illatae tantum acceptaeque clades. Bulgarus iterum ad Blachernas progressus, colloquio Imp. Lacopeni a caede eum dehortantis, si Christianus audire vellet et esse, oblatis muneribus cessit. Sed ut erat homo inquietus et sanguinarius, a Crabatis deinde et Serviis, quibus bellum inferebat, in montium angustiis circumvenitur, et mox cordis dolore exstinguitur. Petrus ejus filius neptem duxit Lacopeni Mariam, et pacem cum Graecis coluit. Inde Lacopenus haud contentus inferiorem se esse Constantinum, etiam filios ei suos tres anteposuit. Porphyrogennetus genuinus Imperator quasi pro adscriptitio fuit, adeo ut Luitprando et Sigeberto testibus, pingendis imaginibus lucrum faceret, inopemque in purpura vitam toleraret. In Apulia suffectus Eustathio Joannes Muzalo, imperiosa in subditos insolentia exitium sibi attraxit. Calabri Dandulpho, (Landulphum vocat Platina) Longobardorum deinde regi, semet subjecere, Graecorum abjecto imperio.

Sed Romanus, misso Cosma Patricio, blanditiis an minis perfecit, ut Landulphus, icto foedere provincias Graecis restitueret. Luitprandus, Saracenos ait a Graecis attractos, qui in Lucanos Campanosque moventes, urbi Romae exitium sint comminati, a Johanne XI. vel X. qui Anastasio et Lando, brevis aevi Papis, successerat, spiritusque militares magis et meretricios, quam religioni deditos fovebat, adjutu Alberici Marchionis repressi. Sed Saraceni occupato monte Gargano, loca circumquaque posita incursionibus valde vexarunt.

Felicius in Hispania Alfonsus, ac deinde filii ejus Garsia et Ordonius Saracenos debellarunt, adeo ut Almansor uno aliquando praelio, amissis LXX millibus, cum paucis arriperet fugam.

Cluniacensis Ordo ab Odone Musico initium sumsit, cum Conradus capesseret imperium.

ROMANUS ET CONSTANTINUS VII. ORIENTIS AUGUSTI. HENRICUS AUCEPS, OCCIDENTIS.

ostendit aemulo, divinitus sibi unanimo procerum suffragio datam esse coronam, inque eorum se futurum potestate, si adimere eam velint. Immaniter facturum Arnoldum, si divinae ordinationi obsistere contumaciter pergat. Ea oratio ambitiosum fregit ducem, qui accepta ab Imperatore potestate, ut Episcopos suae ditionis ipse confirmaret, sceptro se submisit Henrici. Non tam facile fuit Hungaros mitigare, Christianismo nondum tinctos. Hi non persoluto, quod Ludovicus Imper. promiserat, tributo, Henrici Saxoniam pervagabantur, omnesque supra pubertatem mares dabant leto. Imperator licet corpore invalidus, indicta praepropere Saxonibus expeditione, ad Mersburgum, in consinio Saxonum, Thuringorum et Sclavorum oppidum, obruit Hungaros. Primas sagittas prudenti scutorum objectu excipere mandat, ac dum secundo tendunt arcus, maximo impetu irruere. Sic in fugam aguntur Turcorum coloni Hungari, atque in fuga ad internecionem caeduntur. Reliquias latrocinantis exercitus roborabant e nobilibus multi, qui stemmatis indignitatem infami militia maculabant. Hos miro consilio delevit Imperator. Data enim captivis et capite damnatis venia, non exiguam facinorosorum armavit manum, eaque adversus praedones feliciter est usus. Ita victis hostibus, intestinam regni eluit labem, Simoniam appellabant, qua Spiritualia munia pecuniis elocabant multi. Id cacoethes, si Hungaros profligarent, abolituros se voverant Magnates. Et rei votorum praestiterunt, quod juraverant. Egregio Imperatori ditiones dilatavit Francorum regum dissensio.

Rudbertus, Odonis quondam regis filius, Galliam sibi adversus Carolum Simplicem vendicabat. Pugnatum est tanta utrinque clade, ut ambo sibi aemuli victores viderentur. Carolus tamen Sacrilego Rudberti ori ita inflixit lanceam, ut diffissa lingua cervicis posteriora penetraret. Inde Lothariense regnum, ad Moguntiam usque, sibi hostiliter usurpans, territus Henrici copiis, quae Vormatiam pervenerant, aufugit: Henricus obsessa Metensi urbe, redactoque in potestatem Episcopo, adegit Carolum restituere Lotharingiam et Franciae regnum Augusto apici submittere. Sed Carolus hic ex ingenii hebetudine Simplicis cognomen adeptus, ab Heriberto mox Comite in Aquitania comprehensus est, alteroque anno decessit in custodia: Filius ejus in Hiberniam profugit. Itaque Rudolphus, dudum Burgundis dominatus, Galliam occupat, Ludovico ejus agnato Italiam tenente, quam Adalberti Marchionis opera, Berengario extorserat. Sed cum lustraret Thusciam, excidit Ludovico verbum, nihil videri inferiores Adalberti opes regiis. Quo dicto offensa Marchionis uxor Berta effecit apud maritum et alios italiae principes, ut proditus Berengario Ludovicus, et regno multaretur et oculis. Ex eodem Alberto Marozia, scortum impudens Sergii III concubina, Albericum Romanae urbis Principem genuit: Berta pari ingenio Vidonem, Lambertum, et Ermengardem, dignam matre sobolem, quae impudico cum Principibus commercio maximam sibi potentiam fertur comparasse. Sub haec Berengarius recepta Lombardia, dum Lambertum emere cogit Praesulatum Mediolanensem, et in vinculis habet quosdam Principes, rebellioni ansam praebet. Itali Rudolfum Burgundum advocant, cui impar Berengarius conducit Hungaros, perque eos occidit aut capit factiosos. Gilibertum comitem dimittit. At Gilibertus immemor beneficii, intra XXX dies reducit in Italiam Rudolphum, qui receptus ab omnibus, nil Berengario, praeter Veronam relinquit, totoque triennio Italiae imperat. Sed ut erat in horas pene mutabilis, alienat quorundam a se animos, quorum affluxu, recreatus Berengarius, vicisset praelio Rudolphum, ni affinis ejus Bonifacius, in insidiis latens, labentem aciem erexisset. Tantam tunc hominum

stragem scribit factam Luitprandus, ut maxima deinceps militum raritas per Italiam exstiterit. Berengarius paulo post Flamberti cujusdam, quem summis affecerat beneficiis, scelere necatus, vindicem habuit Melonem familiarem fuum, qui suspendio percussorem punivit.

Hungarorum rabies, defuncto Berengario, regressoque in Italiam Rudolpho, Salardo duce ingravescit per Italiam, qui Ticinum circumsessum capiunt, atque incendio delent. Urbs tamen paulo post instaurata, prout Luitprandus ejusdem Ecclesiae minister, et hujus scriptor temporis memorat. Nec immerito clades has sensit Italia, quum magnates turpissimae obnoxii libidini Ermengardis Principis, Rem mulieri publicam permitterent, atque ipse Papa Joannes eo nomine pro Ravennate Romanam obtineret Ecclesiam, ut Theodorae, scorto Romani, propinquior esset toro. Mox et Rudolfum, in Italiam cum exercitu reversum, eadem delusit Ermengardis, amore se ejus fingens attineri, quo minus familiaribus necandum tradat. Igitur amens Rex et credulus meretrici, desertis suis, ocyssime ad eam transit, qui indignati turpitudinem, Mediolanum coeunt, atque Hugonem Arelatensium Comitem evocant in Italiam. Rudolphus desertus haud immerito ab iis, quos ipse prior deseruerat, in Burgundiam revolavit, ac frustra misso in Italiam Burchardo Suevorum duce, socero suo, Hugoni coactus est regno cedere. Tanti illi meretricis amor stetit.

Hugo utrumque Imperatorem legationibus coluit honorificis. Ad Romanum Byzantinum legatus ivit Luitprandi pater. Henricus tunc, capto Brandeburgo, Sclavorum castro, constitutoque ibi Marchione Sigfrido, numerosissimam Sclavorum gentem subjugarat. Misniam deinde exstruxit contra Sclavos Bohemicos, primumque Misniae creavit Marchionem cognatum suum: obsessaque Praga, cum Wenceslao Bohemorum duce Christiano foedus pepigit, qui anno sequenti fratris Boleslai perfidia in templo est trucidatus.

Hinc et Vandalos Saxoniam vastantes Transalbinam, per Luneburgicum ducem Bernhardum profligat acri praelio ad mare Balthicum, ubi 120 millia cecidisse hostium prodit Crantzius, atque exinde ab Imperatore Marchionatum Slesvicensem conditum, qui postea in Eipscopatum transiit. Translatum deinceps in Daniam bellum, Vormiumque regem tributo subditum: impetratum ab Hamburgensi Episcopo Hunni, ut Christianismum apud Boreales neglectum instauraret. Obetritos Vandalos ad Christiana traductos esse sacra constat.

Parum aberat, quin Rhedariorum (Sclavicus hic populus erat) ingens multitudo felicitatem obnubilasset Henrici, jam multis popularium in rebellionem depravatis. Sed Bernhardo et Dithmaro ducibus, omnes perempti, seditio restincta est.

Imperator et Danos Frisiam incursantes repressit, Chiupa rege eorum ad Baptismum compulso.

Interea Romana civitas iterum tumultuatur. Guido Thusciae Marchio, Maroziae maritus, clam collecto milite, Petrum, Johannis Papae fratrem, spectante Papa occidit, ipsumque tradit custodiae, in qua cervicali occluso ejus ore suffocatus est, successore Johanne XI, quem ipsa Marozia adulterino concubitu e Sergio Papa susceperat. Mortuo paulo post Guidone, partes ejus apud Maroziam, Herodiadem novam, sustinet Guidonis frater Lambertus, donec accitus ab ea Rex Hugo incesto succederet cubili.

Hugo per Maroziam Roma potitus, cum Albericum, quem illa ex Marchione genuerat Thusciae, incautius aquam sibi affundentem, pugno percussisset, tantum incussit audaciae in juvenem, ut concitatis ad arma civibus Regem urbe expelleret. Rex pulsus cum indigne ferret,

Lambertum fratrem dici suu, captum eum luminibus privat, et Bosonem creat ducem Thusciae: Rodolphum tradita Provincia placat, ne Italiam deinceps repetat. Arnoldum Bajoariae ducem et Carinthiae, jam Veronam usque progressum, sternit praelio, atque in Germaniam retro agit. Sed Romam, asylum tunc improhorum, recuperare non valuit, quantumvis Albericum, data ei in conjugem filia, demulceret. Nec Saracenorum e Fraxineto populationes avertit, nec Africanorum irruptiones, qui Genuam eo tempore adorti, necatis pauperibus, imbelle vulgus omne, in servitutem abripuerunt, ebullitione fontis sanguinei tristem civitati cladem praenunciante.

Nec mirum infeliciter Hugoni multa provenisse, qui optimas animi dotes foedavit lihidinibus, et Manassi cognato suo, primus Veronensem simul Tridentinamque et Mantuanam commendarit, seu quod verius est, in escam dederit Ecclesias, pessimo in posteritatem exemplo. Idemque defuncto Rodolpho rege Galliarum et quondam Italiae, viduam ejus Bertham concubinarum, quas amabat, gregi superinduxit, ejusque Berthae filiam junxit filio suo Lothario, jam regiae potestatis consorti.

Sub haec Henricus Imperator, victis iterum Hungaris, et tributo quod petebant in pauperes distributo, pacis studiosior quam gloriae, Italia tyrannis relicta, paralysi correptus obdormivit, anno regni XVIII. Sepultus Quaedlinburgi Saxonum. Jam quaestui coeperat esse et ostentationi passim pietas. Defuncto apud Byzantinos Stephano, surrogatur Tryphon monachus, sed ea lege, ut Theophylacto, Romani Imp. filio, admodum adolescenti, post aliquantum temporis decedat Episcopatu. Tryphon nihil minus in animo habens quam fructuosa abire dispensatione, Theophanis Caesariensis Episcopi illaqueatur dolo. Is persuadet homini, rudem eum credi literarum, nec parum ipsi adstrui dignitatis posse, si charta pura titulum ei nominis sua scriptum manu exhibeat. Cum id fecisset Tryphon, additur deinde a Caesarianis resignatio Episcopatus, suaque quasi manu convictus stipulationis Patriarcha dejicitur sede, adscendit Theophylactus, et contra morem majorum sedecennis adolescentulus potitur summo sacerdotio, equorum quam sacrorum studiosior, qui saltationes, vociferationes et insulsas cantilenas divinis admiscuit laudibus, narrante Georgio Cedreno et adjiciente, praefuisse tunc Romanis Johannem, ejusdem notae Pontificem, ad omnem lasciviam malitiamque propensum.

Nihil ergo mirandum, si Russi et Saraceni periculum excitarunt Byzantinis, Africani et Hungari Romanis. Russorum enim rex Inger comperto, quod Graecorum exercitus in Saracenos essent emissi, animum adjecit ad expugnandam Constantinopolin, adductisque aliquot navicularum millibus (XV millia Graeci ferunt fuisse) tam securus victoriae fuit, ut Graecos non tam occidi quam capi praeciperet. Sed Johannes Curcuas et Bardas Patricius, variis usi artibus, classem hanc dispersere, ut paucae cladium nunciae domum dilaberentur. Saracenis quoque inter alias urbes adempta est Melitena, quae magnos Graecorum aerario reditus fudit. Qui Edessae erant Agareni, incolumitatem effigie Christi Graecis tradita redemerunt, Curcuas pleramque Syriam ditioni restituit Byzantinae. Meridionales Saracenos Siciliam tenentes, ac praedae habentes Italiam, donis demulsit Romanus, quibus demonstratis, Phatlumus Africae Amiras tributi, quod a Graecis pendebatur, semissem eis ultro remisit. Ludovicus Carolo Simplice natus, aerumnose tandem avitum recepit regnum Galliarum. Luitprandus, ut testis oculatus, suae aetatis historiam in literas misit.

alienas prodegerat opes. Jamque vicesimum sextum annum cum doubus filiis (nam Christophorus decesserat) ludificabatur Constantinum, cum vindicta, lento quidem gradu eum secuta, sed tamen assecuta est, monstro duorum puerorum biformi tetram praemonstrante imperii combinationem, atroque simul sole ac diro cometa scelera mortalium accusantibus.

Etenim Porphyrogennetus vias circumpsectans, quibus amissam recuperaret potestatem, Stephanum, collegam scilicet in imperio suum et affinem, per idoneos artifices in Romanum facile excitat, dudum infensiorem filiorum suorum vitiis.

Stephanus captata occasione, comprehendi patrem, tonsumque in Insulam deportari Protam imperat. Inde praemonitus ab amicis Constantinus, tetriora in se consilia a Romani filiis coqui, adjutus ab uxore Helena, sorore eorum, ambos secum prandentes conjicit in vincula, patrique exilii comites addit. Eorum quidem Stephanus fortiter fortunam tulit, et annos XIX Lesbo in Insula degit: At Constantinus impatientior, saepe molitus fugam, cum tandem custodum proximum interfecisset, a reliquis necatus est anno exilii altero. Ita Romanus et suam in Constantinum generum, et filiorum in se fraudem, justo Dei judicio agnovit vindicatam.

Domitis ita rebellibus, Constantinus VII. cum filio deinde Romano, ex relegati Imperatoris filia genito, Orientem: Otho jam Magnus occidentem disponere pergit.

Constantinus artes liberales pene emortuas refocillavit, invitatis ad eas excloendas praemio, qui ingeniis pollerent. Segnior autem in administranda Rep. et in poenis sumendis inexorabilis, multorum et passus est insidias, et ultus. Ungaros, qui et Turci appellantur Zonarae et Cedreno, adduxit ad Christianismum, uti et reginam Russorum Elgam. Hugonis Italiae regis filiam Romano, potestatis jam paternae consorti, uxorem dedit, eaque defuncta Anastasiam, vili quidem loco, sed ad miraculum usque pulcram natam. Quo tempore Theophylactus Augustae frater, equis quam sacris aptior, laeso ex ferociore equitatione corpore, sanguinem vomens, decessit aqua intercute, et Constantinopolitanam Ecclesiam regere coepit Polyeuctus. Hic cum Senioris Romani necessarios accusaret avaritiae, odium incurrit Imperatricis, a qua incitatus Constantinus, pellere Patriarcham sede instituit. Sed dum hoc agit, praevenitur a filio, habere volente, quam exspectare imperium. Venenum, quod is dari jusserat, medicamento mixtum purganti, cum maximam partem forte effudisset Constantinus, hausto eo quod supererat, non penitus superavit. Nam paulo post ex itinere in Olympum montem suscepto reversus interiit, aetatis anno LIV. Dux ejus Bardas Phocas cum Orientalibus Saracenis, ductu filiorum suorum, prospere; Gongylas navarchus cum Cretensibus infelicissime dimicavit. Imperavit Constantinus tot annis, quot vixit; Sed puer cum patre, patruo et matre, annis XIII, pene ut pupillus cum Romano ejusque filiis XXVI. illis submotis solus XV. In Italia Stephanus VIII Pontifex, natione Germanus, tam male multatus est a suis civibus, ut ob inhonesta vulnera prodire in publicum erubesceret. Cupiebat quidem Rex Hugo tantam injuriam ulcisci, sed quod Albericus, instaurata Romanis quasi ad veterem formam Rep. In potestate haberet civitatem, cremare quae extra urbem erant potuit, urbem expugnare non potuit: Saracenis praesertim et Berengario Juniore, qui ad Othonem perfugerat, negotium ei facessentibus. Saracenos sane adjutu Romani et Constantini, navali devicit praelio, et Fraxinetum, eorum propugnaculum, occupavit armis: sed cum delere eos posset, in foedus adscivit Christi perduelles, ut Berengarium, Othonis suffultum auxiliis opprimeret, consilio tam infausto, quam impio.

Etenim licet intentus esset in peregrinas expeditiones Otho, tamen Berengarius, adjutus ab eo qui Adalberto Marchione Eporegiae, et Gilla Berengarii quondam regis filia ortus, odio Hugonis amorem contraxerat Italicorum. Is exploratis clam per Amedeum, astutissimum nobilem, animis principum, dum Saraceni Christianos in Alpibus depraedantur, perrepfit in munitionem Formicariam, suaque vafricie omnes ad se primates pellexit Italiae. Hugo abjecta spe tuendae Italiae, collegit gazam, atque in Provinciam digressus, Lotharium filium Berengarii fidei tradidit, ovem lupo: mox ipse explevit mortalitatem. Berengarius obviis omnium exceptus animis, ingens in capita, etiam lactentium, imperavit tributum, quo Hungaros Italia dimoveret. Expletis facile decem modiis nummorum, quantum et olim Hugo pependerat, reliquum in suam rem convertit, uxore ejus Willa interim domi presbyterum, filiarum praeceptorem, deamante. Sub haec Otho, adscito in consortium regni Luithulpo, liberat Ludovicum regem Galliae, qui, quod Heribertum patris sui inimicum suspendisset, et Wilhelmum Normannum trucidasset ex insidiis, Hugonis in Parisiensis custodia detinebatur. Cui regis affinis contumeliae vindicandae, Otho cum XXXII legionibus aggressus Galliam, libertati restituit Ludovicum, Luitprando interim Ticini Imperatoris admirante magnificentiam, cui et Otho Imp. suum legatum adjunxerat. Paulo post Danicum exoritur cum Haraldo rege bellum. Ejus pater Gormo templum Sclesvigae ab Henr. Imp. conditum everterat, Haraldus Marchionen ibidem constitutum trucidarat. Quamobrem Otho, nactus Jutiam, regio ductu vacuam (Haraldus enim in Hollandia erat, memorem damnorum iram adversus invisam Erici, Sueonum regis, dominationem distringens) ad Lymicum usque sinum penetravit, cujus objectu in Wandaliam excurrere prohibitus, conjecta in undas lancea, iter ad Eydoram fl. reflexit. Interim pro Marchionatu slesvigae excitat Cathedram, itemque Oldenburgi Episcopalem, et Danis Christianismum imperat. Haraldus rebus cum Imperatore compositis, consortium Christianae religionis amplexus, divinam humanamque pacem egno suo concilavit, cum mater ejus Thyra, Edeldrado Anglorum genita rege, quantum a Sclesvico ad occidentalem Oceanum patet, vallo fossaque proscindere aggressa est, deinde opus Waldemaro regi reliquit absolvendum. Nam Haraldus superbius subditis usus, Suenonis filii sui armis explusus regno est; Sueno totam religionis stirpem ab radice convulsit, ingenti ob id favore sublatus Danorum, qui ter a Julinensibus piratis captum, impenso etiam mundo muliebri, redimere non abnuerunt.

Mox Lothario, filio Hugonis, phrenesi extincto in Italia, novis exarsit motibus Imperium Occidentis.

Berengarius, qui tutelam quasi egerat regni pro Lothario, viduam ejus Adelheidem, Italiae haeredem (erat enim Rudolpho nata rege) canusiana in arce obsedit. Regina indigne habita, implorat auxilium Othonis, accedente et Agapeti II Pontificis voto. Mittit Otho filium Luithulphum; cumque is socordius rem gereret, ipse conscriptis majoribus copiis in Italiam vadit, deturbatisque statim e regno Berengario et Alberto, Adelheiden e carcere eductam Augusto jungit toro Papiae, Berengarii filias in Germaniam servandas ablegat. Inde Conradus, gener Othonis, praeficitur Italiae, qui captum Berengarium cum filio deduxit in Germaniam, cum jam filius Caesaris Ludolphus, ob novas patris nuptias, alieniori ab genitore animo esset. Nec Conradus satis gratum reperit officum suum, Othone vix in conspectum admittente Berengarium. Quare gener et filius conspirant in Othonem; Berengarius jurata Imperatori fide, remittitur in Italiam; sed Aquileia et Veroua

Henrico Imperatoris fratri assignantur. Intestinum id dissidium multo Germanis sanguine stetit. Conradus, dedita Othoni Moguntia, rediit in gratiam cum socero. Ludolphus pertinacior, cum occupasset Bavariam, Ratisbonae inclusus, et fame domitus tandem, assumto habitu miserabili veniam obtinuit, non sine Henrici patrui objurgatione, impietatem ei in eos exprobrantis. Neque sic finis erat turbarum. Rebelles isti Hungaros antea exciverant in Germaniam, molestiam creaturos partibus Othonianis. Hungari, composito inter Othonem filiumque dissidio, cum atrox movere certamen pergerent, grandi praelio sunt victi apud Augustam. Centum enim Barbaris militum millia, octo Othoni legiones erant. Sed Hungari occidione occisi sunt. Conradus bellator acerrimus eorum gladiis in praelio cecidit, quos malarum auxiliatores molitionum adsciverat. Eademque tempestate et Sclavi, qui erectis per infortunia Germanorum animis arma moverant, fusi domitique. Hermannus Bilingus, conspicuae vir severitatis, Lunaeburgensem ab Imperatore ducatum accepit, finesque ditionis sibi attributae egregie tutatus, stemma principum de se longa serie progagavit.

Eo tempore vetus Roma a Johanne XIII Papa; nova, id est, Constantinopolis, a Romano, Constantini VII filio, quem puerum, a moribus magis, quam ab aetate appellant, pessimis corrumpebantur exemplis. Romanus enim Imperator puerilibus vacabat lasciviis. Percunctatus Nicephorum Phocam, qui fieret, quod adeo res Romana pessum iret, magnae libertatis accepit responsum: Ideo fieri, quod ipse imperaret, atque ipsius Nicephori pater exercitui praesset. Nam tu, inquit, imperium male geris, et ille studet pecuniis. At si tu volueris, et animi Romanorum et Respublica sat brevi mutabuntur, nec tamen subiro. His dictis, jussus suo arbitratu rem disponere militarem Nicephorus, disciplinae ante omnia attendit animum, legiones priscas reformavit, conscripsit novas, bellicis utrasque studiis exercuit. Queis artibus Cretenses Agareni succubuerunt, pleraeque urbes receptae, interque eas Candace metropolis, unde Insulae nomen Candia. Curupas Cretensium Amiras, et Anemas secundus ab illo dignitate, vivi in potestatem redacti Nicephori. Leo Phocas, frater Nicephori, pari animo Halepi Dominum devicit praelio, quo tantam Saracenorum multitudinem prostravit, tantam cepit, ut illos desiderarent agri, his implerentur affatim. Cumque Chabdanus Amiras instaurasset bellum, fugatus a Nicephoro iterum; Beroea Syriae expugnata est. Romanus triennio in potenstate acto, exhaustoque voluptatibus corpore obiit, relicta Anastasia (quae Theophano dicebatur) uxore cum filiis duobus. Sorores, urgente conjuge, ex aula remotas, monasterio incluserat invitas.

Ergo Bringes cubicularius, et ad clavum sederet Reipub. Nicephoro in Cappadocia agenti insidiatus, coegit virum, instigantibus praesertim Zimisce et Curcua, arrepto semet imperio tueri. Nicephorus facile ab Orientali exercitu dictus Imperator, a Constantinopolitanis etiam admissus odio Bringis, ut firmaret autoritatem Theophano Augustam matrimonio sibi junxit, oblatrante secundis nputiis Polyeuco Patriarcha, sed frustra. Obtendit Polyeuctus spiritualis necessitudinis vinculum, quod Nicephorus aliquem Theophanus filiorum e baptismo suscepisset, ideoque aut dimittere eam, aut Eccclesia abstinere praecepit. Nicephorus, ut in re sacra dicto audiens Episcopo, abstinuit aliquantisper: Sed mox acta Synodo, judicatum est lege illius necessitudinis nihil Imperatorem teneri: Fuit etiam, qui negaret, contractam necessitudinem. Rudes sacrorum Episcopi, colare culices, deglutire camelos didicerant.

Inter quos vel pracipuus erat Romanus Papa Joannes XIII, octavo illi persimilis, nisi quod hunc marem satis fuisse

constat, illum foeminam. Homo sane, (ut verbis dicam Platinae) ab adolescentia omnibus probris ac turpitudine contaminatus, venationibus magis, si quid temporis a libidinibus supererat, quam orationi deditus. Erant tum Romae duo annui consules, ex nobilitate praefectus unus, qui jus populo diceret: ex plebe autem Decuriones XII, qui vicem gererent Senatus. Supra hos Johannes (Octavianus antea dictus) Alberici patris fretus potentia, pontificium sibi munus sumserat. Cujus improbitatem cum ferre non possent Cardinales quidam, imploratus est Otho, cujus paulo ante filius Ludolphus febri in Italia perierat. Igitur Othone, septenni adhuc, Aquisgrani coronato, Italiam valido cum exercituingressus Imperator, tyrannos Berengarium, Adalbertum, et alios majestate nominis sui ita exterruit, ut vel latibula quaererent, vel Saracenorum patrocinia. romae a Johanne benedictus, confirmatis auctisque de suo praedecessorum donationibus, redit in Germaniam, cum jurejurando obstrinxisset Johannem et Romanos, ne unquam Berengario filiove ejus studerent. Sed cum Imperator, ut ait Luitprandus, earum rerum testis oculatus, ea quae Dei sunt saperet, Joannes illis omnibus adversabatur, perinde ut Diabolus creatori. Itaque fidei immemor datae, Adalbertum e Fraxineto, Saracenorum receptaculo, Romam revocat, sanctissime promittens se ei contra Othonem adfuturum; invitat et Germanos ad lacerandam Germaniam, ut domi Imperatorem distineat. Imperator his cognitis, Puer est, inquit, Papa, facile bonorum immutabit ur exemplo virorum, atque hac mente Ravennam pergit. Ibi obvios habuit Johannis legatos, querentes, eum hactenus juventutis igne flagrantem, multa designasse puerilia, imposterum de Imperatoris arbitrio vitam correcturum. Sed nihil Johanni minus erat cordi, quam turpitudinis definere et perfidiae. Mox enim iterum susceptus ab eo Romae Adalbertus, ut urbi adversus Othonem praesidio esset. Sed adventante cum copiis Othone, Papa comes statim Adalberto fugae additus. Imperatori urbem ingresso sacramentum dixere Romani, nunquam se ipso, silioque ejus Othone insciis aut invitis, Papam electuros. Citatur Joannes, atrocissimorum reus criminum, ut in Synodo se purget, si possit. Ille tantum abest ut pareat, ut congregatos Episcopos et Cardinales anathemate ausit notare. Retorquetur extemplo in ipsum anathema, damnatoque totius Synodi suffragiis substituitur Leo, Protoscriniarius, ut vocabant, Ecclesiae, eique sacramento se obligat civitas. Imperator his gestis, captoque jam Berengario, et cum uxore in Bavariam relegato, ne oneri sit Romanis, dimittit milites, cum paucis Romae moratur. Interim Expada largitionibus corrumpit cives, ut Imperatorem improviso obraunt dolo. Canitur elassicum, concurritur a Romanis, ut Imperatorem contra omne jus fasque occidant. Sed ille suorum durato bellis robore, profligat perjuram multitudinem, multos terga vertentes caedit: ne pergat ad exitum reliquorum, exoratur a Leone Pontifice; qui et obsides reddi obtinuit, ac se civibus, ovem lupis, committi. Etenim dum Adalbertum persequitur Augustus, meretriculae Romanae Johannis amoribus, divitiisque suis in urbe potentes, perficiunt apud plerosque, ut Leoni letales struantur insidiae, quas tamen ille fuga antevertit, Joannem paulo post digna facinoribus suis mors oppressit. In ipso nimirum adulterio tempora percussus a Satana, octavo die interiit, et sine Domini viatico, ad eum cui servierat, migravit.

Romani tali Pontifice digni, calcata sacramenti religione Benedictum sibi Papam statuunt, nec minus pro ejus salute, quam nuper pro Imperatore et Leone sua devovent diris capita adversum eos, quibus se sacerrima juramenti religione dudum addixerant.

Adeo illis nulla DEI aut fidei cura fuit.

Sed Otho machinis et fame adeo afflixit perjuram Civitatem, ut Leonem VIII acciperent, annum et quatuor menses potitum sede: Benedictus Hamburgi apud Adelgagum Archiepiscopum exulem vitam clausit.

Dum ita Romae furorem castigat Deus, meliorem sui notitiam per Septentrionis regna spargit.

Sueno Danorum Rex, Scanico bello ab Erico sueonum rege devictus, Olaum Norvegum petierat auxilio; ab eo spretus Eduardum anglum. Cum et is eum adversaretur, confugerat ad Scotos, atque ab illis levamen senserat, unde nihil sperarat, fortunae saevitia ad Christianismi, quem antea abjecerat, amorem revolutus. Quare reverso in Sueciam suam Erico, Sueno amore sui receptus in regnum avitum, praeceptoris saepe partes apud nobiliores desumsit, suasurus religionem, quam olim exciderat, cupidiore tamen instituto, quam efficaciore. Populus enim Daniae, patriis innutritus superstitionibus, Christiana sacra pro externis et adventitiis adhuc aversabatur, concedens sane Deum esse Christum, sed suis Diis nihil quicquam majorem. Sed eam opinionem Poppo, ingenio vir et sanctitate conspicuus, sermone miraculoque discussit. Regnante Haraldo id contigisse Dithmarus, Witichindus, qui tum vixit, Adamus Bremensis et Albertus Stadensis notant: Saxo Suenonis, filii Haraldi, tempore. Percunctarus enim Poppo, an monitis suis obsecuturi essent populares, si ad flagrantis ferri tactum manum suam illaesam conspexissent, universis haud dubie parendum respondentibus, candentem ferri laminam ceu chirothecam brachio induit, eamque per omnes intrepide cir cumlatam ante Principis pedes excussit, incolumi dextera omnibus demonstrata. Ejus miraculi evidentia moti dani idola sunt demoliti, Popponi Episcopatum dederunt Athusiensem: felix deinde et larga Christianorum messis secuta per totum Septentrionem. Eodem tempore et Poloniae Christus illuxit, per Micislai cum filia Bohemorum Principis Boleslai, nuptias. Cum enim haud annueret conjugio sponsa, nisi solennibus aquis ablueretur Micislaus, et Seminaria Christianismi per Poloniam institueret, juvenis amoris vi subactus, amare et illum coepit DEUM, quem tanti fieri ab ea, quam amabat, intellexerat. Itaque baptizatus, Kracoviensem et Cnesnensem fundavit Ecclesias, cathedrasque Episcopales. At Roma novis exarsit seditionibus. Joannem XIV suffectum de sententia Othonis Leoni, Jofredus Campaniae comes accitus a Senatu urbe expulit. Unde iratus Otho, magnis itineribus contendit Romam, consules exilio multat, decuriones laqueo suspendit, Petrum urbis praefectum virgis caedi, asinoque impositum, verso ad clunes vultu, circumduci imperat. Hac severitate territi Romani, Johannem deinceps Pontificem ferre didicerunt.

Cesserunt et Saraceni armis Othonianis. Primum eos Sclavi Dalmatae de monte Gargano dejecerunt; deinde Hungari Consentia: tandem Otho reliquias eorum Fraxineto expulit.

Obortum denique et de Apulia Calabriaque cum Graecis bellum, Imperatore Nicephoro tam inviso domi, quam militiae claro, quod gloriam bellicam avaritia et expilationibus foedaret. Hic cum Imperium Orientis felicibus multum expeditionibus instaurasser, indigne tulit Calabriam Apuliamque Othonem sibi vendicare. Nam Siciliam Nicephorus, misso Manuele duce, recuperare de Saracenis voluerat, fecissetque, nisi rudis per adolescentiam Manuel, nec senioribus auscultans, classe in Syrtes impacta corrupisset exercitum. Idem Nicephorus Ciliciam, captis Taro et Mopsuestia urbibus, receperat. Cyprum etiam et maritimas urbes Syriae; tributariam reddiderat sibi Tripolin Phoeniciae et Damascum. Igitur Otho filiam ejus ambivit, filio sibi cognomini, cui

in dotem daretur, quidquid esset Graecorum in Italia. Et jam convenerat de nuptiis, cum qui accepturi venerant sponsam, partim occiduntur fallacia Graecorum, partim capti affectique ignominia, mittuntur Constantinopolin. Helena sponsa Uladomiro Russorum postea regi nupsit. Qua rei indignitate exasperatus Otho, contractis copiis Gunthero et Sigfrido ducibus, Graecos jam Mauris foederatos, gravissimis praeliis ita attrivit, ut tributariam deinceps ab Othone calabriam haberent, et Apuliam.

Interim Nicephorus Antiochiam Syriae per Michaelem Burzen cepit, sed invitus; quod ea urbe expugnata, interitum sibi imminere praedictionibus nescio quibus comperisset. Quare egregio duci, tantaeque civitatis victori ademit ducatum. Nec tamen fatum mutare potuit, quod odium ei publicum struebar.

Ecclesiarum fundos augeri prohibuerat, causatus opes a Sacerdotibus male collocari: Episcopos se inscio nullos fieri sinebat. Monetam a se cusam pluris volebat esse, quam veterem. Cumque duplicem reperisset nummum, graviorem fisco solvi, leviorem quotidianos in sumtus erogari ordinarat. Sustulerat et donaria, senatoribus templisque dari solita annuatim.

Quas ob res gnarus se exosum esse populo, murum circumdedit regiae, et fame pressam plebem detenta flagellavit annona, quam dein care vendidit, oblitus execrationis, quam tales incurrere ait Dei spiritus. Notatum ferunt festivo militis dicterio, qui interrogatus, cur senior jam dedisset nomen militiae, respondit, robustiorem se nunc esse senem, quam olim juvenis fuerit. Tunc enim dimidii aurei frumentum tollere nequivisse, jam duorum facillime sustinere. Cumque muro palatium cingeret Nicephorus, audita vox est: O Imperator, si vel ad coelum educas fastigia, intus existente malo, facilie captu munimentum est. Autor vocis reperiri nulla inquisitione potuit. Igitur qua die claves accepit portarum, quas muro indiderat, a conjuratis interfectus est, anno imperii septimo, aevi sui LVII. Conscia insidiarum traditur Theophano Augusta, tum quod frigidius se comperisset amari, tum quod filiis metueret suis, ideoque clam ad Johannem Zimiscem, ducem strenuum, amorem transtulerat. Zimisces cum conspiratis, inter quos et expugnator Antiochiae Burzes, sporta susceptus noctu intra murum, Nicephorum suopte in cubiculo jugulavit, vociferantem hoc solum, Domine miserere, adjuva Deipara. Saraceni cladibus, quas sub Nicephoro pertulerant, exacerbati, templum sepulcri Domini celeberrimum, ipsumque Patriarcham incendio concremarunt.

Interempto eum in modum Nicephoro, Zimisces a Polyeucto diademate cupiens insigniri, repudiatur ut homicida: cumque diceret, suis manibus caesum haudquaquam esse Nicephorum, jubetur Theophano reginam, et percussores in exilium agere, et libellum Nicephori, quo Episcopos Imperatore inscio legi vetuerat, abolere. Obsequenti in omnibus coronam imponit Patriarcha, ac tricesimo quinto post die abit vita, successore Basilio, monacho Scamandreno.

Zimisces Antiochiam maximo apparatu obsidentes Saracenos, per mesopotamiae ducem vicit, Ut pax esset cum Othone, Theophaniam neptem suam misit conjugem Othoni juniori, quae a Joanne XIV Augustum diadema suscepit.

Inde reversus in Germaniam Otho, condidit metropolitanam Magdeburgi Ecclesiam, dato ei praesule Alberto Trevirensi, ac sequenti anno (qui erat supra nongentesimum tertius et septuagesimus) migravit ex hoc mundo, cum paulo ante Hattonem Moguntinum Antistitem, Wilhelmi filii Imperatoris successorem, ob illusos murium nomine egenos, mures devorassent, et Saraceni in Aegypto Cairum aedificassent urbem maximam. Joannes XIV ea tempestate campanam de suo nomine appellavit,

unde mos inolevit praeposterus, tintinnabula aquis consecrandi, humanisque insigniendi vocabulis. Otho primus venas auri et argenti prope Goslariam, quam etiam exstruxit urbem, industria sua aperuit. Sclavicas gentes per verbi divini praecones imbuit Christianisino et Magdeburgensem, quae eis praeesset, statuit cathedram, cui Merseburgica, Misnensis, Cicensis (quae et Naumburgica) Havelbergensis, Brandeburgica et Posnaniensis dioeceses attributae sunt. In Dania fundasse dicitur Ecclesiam, quae ex ipsius nomine Ottensea, vel Othonia est cognominata.

Eo regnante Huldericus Augustanus, Luitprandus Cremonensis Episcopi; Witichindus Corbejensis, Frodoardus Rhemensis monachi, Rosuita Monacha, literarum et pietatis laude floruerunt. Bruno, Othonis frater, simul Archiepiscopus Coloniensis et dux Lotharingiae, novo exemplo fuit.

OTHO SECUNDUS, JOANNES ZIMISCES. BASILIUS II. ET CONSTANTINUS VIII.

Zimiscae felicitas unius fraude Eunuchi concidit. Praeclare quidem rem gesserat Graecorum Zimisces. Russos, hortante Nicephoro Imperatore, immenfis agminibus inundantes Bulgariam, eaque subacta jam Thraciam vastantes, primo per Bardam Sclerum, uxoris suae, quam privatus habuerat, fratrem: deinde et suopte ductu vicerat.

In quo bello memorabilis Scleri astus enituit. Cum enim rescivisset, longe praestare hostes multitudine, inque tres exercitus divisisse Sphendoslabum Russorum Principem copias; Pazinacas primum, qui Bosni, tum Hungaros et Bulgaros singulatim aggressus fudit, attritisque singulis turmis expeditiorem Imperatori victoriam fecit. Zimisces, superato Phoca, nepote Nicephori decessoris sui, assumtaque in matrimonium Theodora, Constantini VII Porphyrogenneti filia, multa Russorum castra et urbes, inter quas Persthlabe et Dorostolum fortiter expugnavit. Cepit Borisen, Bulgarorum regem: Sphendoslabum multis proculcatum praeliis, veniam petere adegit domum revertendi. Qui postea a Pazinacis Scythis, per quorum ditiones ei iter erat, cum exercitu est deletus.

Mox et Nicephoro Phocae, patrique ejus Leoni, Imp. Nicephori germano, iterata perduellio concivit necem; nam primam clementius vindicaverat Zimisces. Recte quidem Filio DEI imperium tulit acceptum hic Imeprator, quum nummos Christi imagine signari primus jusserit, addita inscriptione: Jesus Christus Rex regum: quem morem servarunt deinde posteri. At perperam Theodoro Martyri victoriam tribuit, de Russis, quod sacro ejus die pugnasset, oredulus nimium superstitiosis aliquibus, obequitantem se vidisse ordines Theodorum, religioso mendacio, asserentibus. Itaque ingentem rimam egit prosperitas Joannis. Nam dum Orientis quasdam urbes debellat, perspecta Basilii Eunuchi sui iis in locis potentia, quod iniquum diceret, tot praestantium virorum sanguine partas possessiones, ab uno spadone detineri, dato per eum tabifico veneno, et prostrata corporis habitudine periit, annos sex totidemque menses rerum potitus. Sic reddita potcstas filiis Romani Junioris, Basilii Macedonis abnepotibus.

Sed eorum Constantinus, mollioris vitaehomo, involuptatibus volutabatur. Basilius XX annorum juvenis acri et excitato ingenio, praeerat Reipublicae. Primum Basilio Eunucho ut rerum perito publicarum obsecutus, matrem Theophano revocavit in aulam. Bardam Sclerum, qui in Oriente multa fecerat fortiter, potentiam ejus et imperii cupiditatem veritus, detraxit ad inferiora, ac solius Mesopotamiae ducem esse jussit. Quo praepete consilio hominis non tam exstinxit ambitionem, quam inflammavit ardentius. Bardas enim velut ignominia notatus, totius Orientis dominium, favente exercitu, corripuit. Basilianos exercitus fudit praeliis, aut occidit. Nicaeam Bithyniae metropolin redegit in potestatem. Basilii res una velut sacra anchora sustentabantur, divino quodam ac caelesti praesidio.

Ergo reducitur ab exilio vir fortissimus Phocas Bardas, et copiis praeficitur fratrum Caesarum. Is singulari certamine vulnerato Sclero, perturbatas illius casu legiones fugavit, et ad Cosroen Babylonium Sultanum se recipere compulit, ad quem mox Sclerus proditionis delatus, carcerem pro regali intravit palatio.

Basilius intestino bello liber, Calabriam Apuliamque pro dote attributas Theophaniae, recuperare Graecis instituit. Otho eas provincias, ut conjugi fuae dotalitias, defensurus, valido cum exercitu in Italiam proficiscitur, anno regni VI, non revisurus Saxones suos.

Per ejus absentiam Sclavi, sublatis animis, Brandeburgum capiunt, bohemi Cizensem Ecclesiam; Mistuis Obotritorum Dux Hamburgum cremat.

Sed Duces Comitesque Saxonum, inter quos et Sigisfridus fuit, Dithmari Merseburgensis Episcopi, ex quo haec narramus, pater, muniti sacro Domini viatico, compellunt in collem quendam Sclavos, et praeclaram de iis victoriam reportant.

Imperator in Italia videns Graecorum juxta et Saracenorum incursionibus expositam Apuliam, accitis e Germania Bajoariis et Alemannis, occupat Tarentum. Deinde missis speculatoribus, Graecos alicubi improviso obrutos insultu tanta sternit multitudine, ut putaret esse deletos ominio, unde pallida mors Saracenorum dicebatur. Sed quemadmodum nihil est bellicis inconstantius successibus, conglobati iterum ex inopinato Graeci, ad Basentellum ingentem edunt Caesarianorum stragem. Otho plurimis illustrium occumbentibus, comite Othone fratris filio, ad littus properat, insiliensque in aquam, ab Henrico Zolunta milite, qui forte ibi in navi erat, agnitus, pro gregario quodam offertur, recipiturque navarcho. Patefactus autem petit ad oppidum deduci Rossam, ubi Theophania Augusta maximis se opibus praestoletur. Nautae praedae avidi applicant loco navem, intromittuntur aliqui Othonis necessarii, Imperator viribus et arte natandi confisus, dum exutis vestibus simulat se meliores assumpturum, e prora in mare desilit, natandoque remeat ad suos, egregie delusis Graecis. Reparato deinde exercitu, animadvertere in Romanos et Beneventanos constituit, a quibus initium fugiendi esset factum. Beneventum capit incenditque, Romanorum, qui maxime nobiles essent perfidia, ad convivium invitatos occidit; cum reliquis epulari pergit, unde Sanguinarii ei cognomen inditum. Theophania quoque Augusta venit in odium, Graeca et feminea levitate insultare visa Latinis, quod suae gentis hominibus bello succubuissent. Nec diu superstes malis Otho, taedio angoreque animi defecit; aut vulnere potius, quod victis iterum mari Saracenis, acceperat, decennio acto potestatis. Moriens unam pecuniarum partem Ecclesiis, alteram pauperibus, tertiam Mechtildae sorori, antistitae Quedlinburgensi, quartam Benedicto legavit Pontisici et roliquis Episcopis. Germani Othonem tertium, filium ejus Caesarem designarunt Romae, Italis Crescentium Nomentanum, aliis Henricum Bavarum, exilio nuper solutum, sibi regem deposcentibus.

Ea tempestate Adelbertus Pragensis Episcopus, cum Bohemorum non ferret mores, in Pannoniam descendit, et Geisam Ungarorum regem salutari fonte abluit. Inde profectus in Borussiam, a Barbaris laniatus interiit. Eduardus Angliae rex egregius novercae dolis occiditur, successore Edelredo, cujus regnum Canutus Daniae Rex miserrime est depraedatus, et fere pro suo habuit.

OTHO III. BASILIUS II. PORPHYROGENNETUS. BULGAR OCTONUS.

Polonus, adducto inter alia munera Camelo, Othonis se commisit clientelae. Oborto deinde inter ipsum et Boleslaum bohemum dissidio, Boleslaus Luiticios seu Lusatos, Miseco Theophaniam Augustam auxilio jungunt sibi. Sed territus Miseco, transactionem amplectitur, Theophonia decedit Neomagi, anno ejus seculi undenonagesimo. Adelheidis avia exinde Othonem educat, donec protervorum depravatus consilio juvenum, tristem a se eam dimisit. Anno nonagesimo Selavi iterum appetiti bello, subduntur Othoni, renovatis juxta Albim castellis. At Dani occupata Stada, plurimos capiunt Saxonum, gravesque praeda, ut remeant domum, deducti in insidias a quodam Herberto, strage ceduntur magna. Henricus Bajoariae Dux, a comitiis Magdeburgensibus ad Gerbergam sororem deflectit in Gandersheimanum monasterium, ibique correptus aegritudine subitanea, silium homonymum sibi accurate hortatur, ut fidem praestet Caesari illibatam, atque implorata DEI misericordia, obit diem supremum. Arserat tum iterum infandis seditionibus Roma.

Johannem XV (antea Petrum Papiensem) tertio Pontificatus mense captum, Ferrucius Bonifacii VII parens, pedore carceris et inedia exstinerat. Successor ejus Johannes XVI divina humanaque omnia, posthabito Dei amore dilargitus, clericorum omnium odia excitavit, habitusque est pestis, famis et terrae motus causa, per Dei ac hominum, quo se maculaverat, contemptum. Illo post mensem VIII exstincto, Joannes XVII, qui successerat, a Crescentio Consule imperium sibi urbis vendicante in Hetruriam est expulsus, Othonemque invitavit in Italiam. Ejus adventum pertimescens Crescentius, memor eorum, quae decessores Othonis egissent Romae, Pontificem venerabundus revocat, pedesque ejus humillime exosculatur. Johannes ita clavium potitus, Gerbertum, qui Archiepiscopatum nactus Rhemensem, multa in Romanos Pontifices disseruerat, sede detrusit, restituitque Arnulphum, quem Hugo Capetus, amotis Carolovingiis, Galliarum rex, proditionis reum abdicare se praesulatu coegerat.

Otho diu desideratus, pronunciat expeditionem Italicam, actoque Ticini Paschate Romam venit. Ibi defuncto nuper Johanni substituit Brunonem, Othone duce (Ludolphi is, patrui Othonis, filius erat) genitum, qui Gregorium se V appellavit. Mathildis interim, Othonis amita, praerat Saxoniae, cui defunctae suffecit germanam suam Imperator, Adelheide avia eodem tempore mortalitatem exuente.

Sed abeunte in Germaniam Imperatore, Brunco seu Gregorius seditionibus exagitatus Crescentii, ad Othonem confugit. Crescentius iterum consul Joannem quendam Graecum, non minus pecuniosum quam doctum, largitionibus corrupto Clero populoque, creat Pontificem, seque moli includit Adriani, quae exinde arx Crescentii dicta. At superveniente iterum Imperatore, urbemque oppugnare adorto, Romani clementia Othonis freti, portas ei aperiunt. Crescentius, dum arce sua prodit spe veniae, multis vulneribus a multitudine confoditur. Joannes erutis prius oculis Pontificatu simul privatur et vita, in pristinamque sedem Gregorius, undecimo ex quo pulsus erat, mense, restituitur. Is expensa imperii imbecillitate et varietate fortunae, quo diutius apud Germanos summa potestas permaneret sanctionem retulit haud abnuente Othone, ut solis Germanis liceret Principem deligere, qui Caesar et Romanorum Rex esset, habereturque etiam Augustus, quum eum Pontifex approbasset. Erat autem tunc Praesulum Moguntini, Coloniensis et Trevirensis antiquissima autoritas, Ducum Bajoariae, Saxoniae et Marchionis illius, cui Henricus I limites Imperii adversus Sclavos commiserat tuendos Brandenburgi. Tulisse hanc legem iniquo

animo Francos aiunt: Verum, quia in Carolo Ludovici fratre, desierat mascula Caroli M. prosapia, jamque exstincto Hugone, Robertus ejus filius Galliae adierat regnum, Ecclesiasticis clarus Canticis, contentus ea fortuna, conciliandis vulgi animis incubuit, ut recens acquisitam familiae suae dignitatem defenderet.

Brunoni tertio Papatus anno vita functo, substituitur Gerbertus, ille quondam Rhemis pulsus, Roberti praeceptor Regis: ab Othone Ravennati praepositus Ecclesiae, dixitque se Sylvestrum II. Homo erat Mathematicus, atque ut ferunt, Diabolo mancipatus, ut ejus opera summos in orbe honores consequeretur. Quos et adeptus est, variante admodum fortuna, admirantibusque ejus literaturam regibus, in illa seculi barbarie. Imperator Otho peregrinationem suscepit superstitiosam ad ossa Adalberti, in Poloniam delata, exceptusque a Boleslao duce magnifice, regem eum creat, Gnesnensem Ecclesiam Archiepisopalem statuit, subjecta ei Cracoviensi, Colbergensi, Viotislaensi. Inter quae approperans annus Christi millesimus multa protulit mundo prodigia, malorum sequentibus imminentium seculis praenumcia.

Terrae motus ingens, Cometa, facula ardens longo tractu instar fulguris illabens terrae, eaque evanescente figura serpentis, capite semper crescente, caeruleis pedibus, denunciarunt graviorem serpentis antiqui seductionem indies incubituram orbi Christiano. Nec mirum, cum Romae praesideret, tanquam Christi vicarius is, qui diabolo semet addixisset, atque Imperator eodem reversus, insidiis peteretur eorum, quos maximi aestimabat. Quibus vix elapsus, impudicae mulieris artibus intercipitur. Erat illa conjux Crecentii, quae regnandi cupiditate ad sui amorem pellexerat Imperatorem, trigesimum agentem annum; eoque privata, missis chirothecis veneno infectis, bonum Principem mala amica interemit, anno imperii XIX. Maria Augusta ob adulterium, quod ipsa cogitaverat, Comitique Mutinensi innoxio impegerat, supplicio affecta, perierat. dithmarus facie laetum, at conscientiae in secreto multa gementem facinora, jejuniis ac eleemosynis indulsisse Othonem narrat, suorumque conspirationem praevertisse leto, emicante maxima Henrici ducis fide, qui patris sui memor monitorum, assensum haud praeberet conjuratis. Otho enim clam scrutando ossa Caroli M. et ad instar veterum Caesarum adornando coenas, queis superiori loco solus accumbens epularetur, alienarat multorum animos. Decessit orbus, intestina ejus Augustae, corpus A quisgrani conditum ab Henrico successore, anno christi millesimo secundo. Sylvester Papa a Domino suo, cui servierat, percussus, peractis in Basilica Cruci Hierosolymitanae sacris, cum mortem sibi adesse persentisceret, professus peccatum suum, salutisque aeternae dubius, migravit de vita, exemplum relinquens tam sanctitatis Pontificiae posteris, quam fraudis Satanicae, qua multi illaqueati, ob hujus delicias seculi coelestia tabernacula aspernantur.

Sub haec tempora Basilio, Imperatori Graecorum, perpetua cum Bulgaris bellorum seges nata est. Cum enim regia apud Bulgaros familia, Petro exstincto, defecisset, quatuor fratribus summo loco natis delato Principatu, tres eorum variis casibus sunt consumpti, quartus vero Samuel nomine, occasione usus civilis Graecorum belli, multas eorum urbes ditionis suae effecerat. In eum suscepta expeditione, Basilius ducum suorum fraude delusus, non tantum repulsus facile est, sed et iterum civili impetitus bello Phocae, ejus qui Sclerum antea devicerat. Is enim indignatus, nullam sui rationem haberi a Basilio, quem tanti curis adversarii liberasset, invasit tyrannidem, variisque demum praeliis prostratus, subitanea morte antevertit fortunam graviorem. Tum vero Basilius anno

Imperii XXIV, cum sororem Patricii Byzantini Romani Argyri, Venetorum Principi elocasset, et Vrani ducis industria fregisset aliquantum Bulgaros, totam Graeciam persultantes, grandem exercitum trans Haemum montem misit: qui captis majore et minore Persthablis oppidis, victor revertit Byzantium. Sequenti anno ipse a Thessalonica adortus Bulgariam, Sarmatarum, et Soraborum colonos pervasit Servios, dirutasque in Thessalia instauravit munitiones Graecorum, eo tempore, cum Veremundus Hispaniarum Rex Almansorem, Saracenorum Cordubensium Dominum, maximo praelio profligaret.

Auctum ferunt superstitionem hoc tempore, narrante Peregrino, auditas sibi in Sicilia, apud ollas Vulcani, animarum tormenta patientium querelas, quin et daemonum, eripi sibi animas plangentium precibus monachorum Cluniacenfium. Itaque Odilo Abbas memoriam omnium animarum sanxit, ficut antea omnium festivitas sanctorum erat instituta.

Rex securum fuga sua patefecit iter. Introitur Verona, mox Brixia, Bergomum, Papia. Henricus ibi ab Archiantistite et regni primoribus regale in solium collocatur, murmurantibus interim civibus, quos indulgentia demulserat Harduigi. Qui et concitata subito seditione, Heribertum Coloniensem lapidibus impetunt, Giselbertum Kunigundis fratrem occidunt, omnibusque modis palatium oppugnant Henrici. Verum tuentibus se viriliter, qui pauci aderant, Germanis, excitati interim clamore, qui foris erant, Alemanni, Franci, Lotharingi, fractis intrant muris urbem, eaque direpta et incensa, ac plurimis civium trucidatis reliquos gratiam petere cogunt supplices. Sunt qui in hoc tumultu luxasse crus Henricum, atque exinde claudicasse memorant. Digressus papia Mediolanum usque, compositisque, ut poterat, Italiae rebus revisit Alemanniam, Hermanni nuper ducis obitu vacuam. Eam filius ejus, puer admodum, Imperatori regendam tradidit: cui successit Ernestus, in venatione pro fera occisus postmodum. Tandem ulturus Boleslai Poloniinjurias Henricus, suscepto Jaromiro, exule Bohemiae duce, Satzam a civibus traditam ingreditur, mox et Pragam, jam a Jaromiro praeoccupatam, Ibi Godescalci Frisingensis Episcopi concione in misericordiam flexus, Henricum carcere absolvit, captaque deinde Budissina, Wilzienorum urbe, Lusatorum auxiliis daemonia adhuc colentium, Polonos oppugnare instituit. Trajectum fluminis Crosna in urbe sedens Boleslaus custodiebat: Sed Henricus, reperto per speculatores vado, transmisit sex legiones, quae irruentes in castra, tantum ingesserunt Polonis metum, ut Henrico Posnaniam usque progredienti nihil objectarent impedimenti, nisi sicubi per insidias lacessere pabulantes possent. Itaque pacem Boleslaus per legatos precatus, obtinuit, perturbatores pacis Sclavi saspendio sunt puniti.

Inde cum fame pestilentia adeo orbem afflixit, ut taedio sepelientium, aegri adhuc spiritum trahentes cum mortuis obruerentur, et pecudes sine cura hominum per arva oberrarent palabundae.

Defuncto interim Othone duce Lotharingiae, Imperator Godefrido eam Arduennae principi assignat, invito Balduino Flandrorum comite: unde novum exstitit bellum, anceps et calamitosum. Robertus Francorum rex, et Richardus Normannorum Dux, opem Henrico ferebant, captoque tandem Gandavo et vastata Flandria, Balduinus dedit manus, et Valentinam urbem, cum Selandia Insula, pro feudo a Caesare impetravit.

Caeterum Henrico, ut erat Ecclesiasticis addictissimus, magni nominis Ecclesiam in Germania placuit excitare, eluendis, ut tum ferebat opinio, peccatis conscientiam prementibus. Ea condita est Bambergae, quem comitatum nuper acquisierat, omniumque ei bonorum Caesaris haereditas legata. Henricus Monachorum pater audire publice coepit.

Illas largitiones impatientius ferens Theodoricus, Metensium Episcopus, Kunigundis Augustae frater, et si orba decederet, haeres, arma occepit agitare. Sed urbs metensis ab Imperatore obsidione cincta, ac pene desolata, deditionem fecit, Episcopus cum Henrico in gratiam rediit.

Fervebat eodem tempore in Anglia bellum, quo Sueno rex Daniae subegit tandem Edelredum Regem, totaque Britannia est potitus. Boleslaus Jaromirum Bohemia ejecit iterum, et adductis in foedus Bernhardo Luneburgensium duce, ac Mislibogo Mechlenburgensi Vandalo, vastata est omnis Vandalia Imperio subjecta; Vandali Sclavique ad Idola sua redierunt.

Tandem Bernhardus Episcoporum monitis resipuit, solutaque Caesari multa, pacem est amplexus. Boleslaus excidit Lebusiam, recens ab Henrico conditam: Sed a Boleslao Polono sub epulis captus, oculorum lumina et Bohemiam

foede amisit. Boleslaum vicissim expulit Othelricus, pariterque fratrem suum Jaromirum, damnatum et carceris postea a Caesare, quod Bavaros quosdam, injussu Caesaris munera ferentes ad Boleslaum, trucidasset. Nec diffitetur Dithmarus, eo tempore Merseburgi Episcopus, perperam consuluisse eos Henrico, qui ad hanc fido principi infligendam poenam eum stimularint. Othelricus injuste usurpatam hactenus Bohemiam tunc gratuito Caesaris munere suscepit. Bolesali Poloni filius Miseco, allatis donis, fidem sacramento firmavit Henrico Merseburgi, mox et pater ipse Padebronnae. At cum repressisset Caesariano auxilio Russos, facile mutavit sidem, neque ex condicto expeditionem adjuvit Italicam, quam iterum Henricus adornabat, et Pontificis precibus, et suorum in Longobardia querelis imploratus.

Ejus copias veritus Hardicus Longobardiae Rex, munitionibus se tuebatur, campestri impar praelio cui comitatum saltem petenti obstinate refragatus Henricus, multum ea re familiaribus damni peperit. Interim profectus Roman, quo Benedictum VIII. Pontificem remiserat, pulsum a Gregorio aemulo, exquisitis suscipitur honoribus, pronunciaturque Augustus, Ecclesiae advocatus.

Praecesserat Benedictum Sergius, quo sedente, Guilielmus, Tancredi Normanniae ducis filius, adjuvante Mele seu Molocho Basilii Imp. praefecto, Saracenos ejecit Sicilia. Inde maligna praedae divisione exacerbatus, assumpta suorum manu valida, Apuliam Graecis obtemperantem occupat, victumque praelio Melen in suas traducit partes, qui inissos adversum se Sami ac Cephaleniae rectores, navali pugna devicit, atque ita regnum Apulaiae a Graecis ad Normannos transiit.

Successore Sergii Benedicto in sedem relocato, reflectit in Germaniam iter Henricus, fratremque suum Arnulphum Ravennae relinquit Episcopum. Tum vero prodiens e latebris suis Harduicus. Vercellis recipitur, ac denuo regium induit fastum, multumque Caesarianis molestiae creat; Imperatore interim cum Rodolfo Burgundorum rege, ut avunculo suo, de tradenda sibi Burgundia agente. Ea tractatio tandem peracta offendit Burgundionum primates, nihilque profecit Imperator, nisi quod vastatae sunt intestinis dissensionibus Burgundorum ditiones.

Sub haec cum Sueno subacta in Britannia subito interiisset, successit ei Canutus filius: Anglis interim Edelredum e Normannia revocantibus, Haraldus et Canutus Anglorum ulturi rebellionem, CCCXL navibus advehuntur, et Londinum urbem obsident: quam, defuncto Edelredo, tuebantur filii Edelstenus et Ethmundus. Ethmundus congressus acie cum Thurguto duce cadit, cumque eo flos Angliae: Canutus potitur insula. Mox recrudescit etiam cum Polono bellum, quod filium ejus Miseconem a Bohemorum duce captum, et Imperatori traditum, non extemplor restituisset Imperator. Miseco effuse populatus est Bohemiam, Henricus Glogoviam processit cum exercitu, variae utrinque caedes factae, donec Budissinae transigi sineret litem Imperator, non ut decebat, sed ut poterat. Echardi marchionis filia Polonorum regi nupsit, anno ejus seculi XVIII, quo et Lusati Mistislaum principem, quod bello Polonico negasset suppetias, Suerinum in oppidum compulerunt: juxta Obotritis et Varis pararunt facultatem ad Idola redeundi. Canutus, destructor antea Britanniae, adversus piratas eam strenue defendit.

Boleslao Polono aluid grande cum Jarislao Russorum principe exortum est bellum, quod is Suentipolcum Christianum ducem, expulisset, et in Poloniam iram verteret. Sed Poloni a Germanis adjuti expugnarunt Kioviam, fugatoque Jarislao, Suentipolcus regnum recepit.

Nortmannis inde Frisiam pro more non depraedantibus, Godefridus Lotharingus Comitem ibi quendam castigaturus, a Frisonibus capitur, impetrataque eis ab Imp. impunitate, dimissus obit, successore fratre. Eo tempore Benedictus Papa Bambergensem consecrarat Ecclesiam: cujus e Germania discessum prodigiosa siccitas, coelique intemperies, animalibus quam plurimis letifera, excepisse traditur. Aquisgranensi in conventu repertae columnae sudantes, quem Babo, vir Baro, XXXII filiis, et filiabus octo, legitimo susceptis matrimonio conspicuus, illustriorem reddidit.

Compositis ergo Germaniae rebus, tertio profectus in Italiam Henricus, Saracenos Capua expulit, Harduicum Longobardia, ac Bubaganum Graecorum ducem, qui Mauris faverat, acerrimo bello adeo est persecutus, ut eum quoque e Troja ejecerit castro, in finibus Apuliae eo loci condito, ubi olim Annibalis castra sunt habita. Felicitatem Caesaris maculavit pestilentia, qua confertim milites interiere. Sunt qui scribunt, Henricum cum uxore Kunigunda ita caste ac sancte vixisse, ut conjugarli consuetudine mutuo e consensu abstinuerint prorsus, cujus rei, si vera, miror nullam injici mentionem a Dithmaro Henrici coaetaneo, curioso satis etiam somniorum annotatore monasticorum. Compilator vetus et Hulricus Mutius Kunigundam aliquando adulterii suspectam, candenti ferro probasse innocentiam memorant. Illud certius constat, insigni pietatis et munificentiae laude floruisse hunc Imperatorem, orbumque decessisse anno imperii XXII. sororem suam Gislam Stephano collocavit in uxorem, regi Hungarorum, cujus opera rex ipse, et populi omnes imperio ejus subjecti, Christianismum susceperunt. Proximo ante obitum anno cum Roberto Francorum rege collocutus, de emendando Ecclesiae Reique publicae statu, pactusque ut opportune Papam Ticini convenirent ambo, non implevit quae destinaverat, fatis eum praevertentibus. Consultus de successore, Conradum de meliore nota commendavit principibus, quod et judicium illi sunt secuti. Sic moritur Groningae, aetatis anno LII, sepeliturque Bambergae, ubi adhuc sepulcrum coli videmus.

Eodem pene tempore et Basilius Graecorum Imperator, decessit orbus, victor bulgarorum, quibuscum multis annis dimicaverat, variis certaminibus et cruentis. Dum autem illos annuis expeditionibus fatigaret, singulare domi tributum instituit, quod divites pauperum in bello consumtorum haeredibus dependerent, idque graeco vocabulo allelengyum appellavit.

Tandem anno imperii XXXVIII, cum Samuel Bulgarorum rex angustias regni sui obsepsisset, Basilius, circuito magnis itineribus monte, subito a tergo aggreditur praesidiarios claustra custodientes, eosque in fugam agit. Capta eorum ad XV millia, ademptis oculis, relictoque singulis turmis uno duce lusco, ad Samuelem remittit. Qui non ferens tantam suorum calamitatem, vertigine propere oborta concidit, biduoque post exhalavit spiritum. Ejus patruelem Joannem Bladistlabum cum in acie interemisset Basilius, subacta est demum Bulgaria, illustriores quique gentis Constantinopolin translati. Bulgarorum fortunam Crabatarum mox natio, et Sirmium, Pannoniae urbs potentissima, imitatae, anno Basilii XLII.

Eodem tempore Turci, Gens Hunnica, populosissima et liberrima, Caucasiorum montium Boreale accolens latus, a Mahumete, Persidis et Mediae Sultano in auxilium vocati sunt, cujus antecessor cosroes, Byzantinorum opera adversus Persas erat usus. Etenim Inargus, regii generis Persa, populares suos diutinam coquentes iram in Saracenos, facile ad rebellionem incitaverat, recuperandaeque potestatis spe inflatos, multis conflictibus Cosroe superiores effecerat. Cosroes, qui Bardam Sclerum, ut

ante dictum, multosque milites Christianorum in vinculis haberet, statuit eos liberare, si forte Persas illorum virtute debellaret. Nec fefellit sententia. Sclerus cum suis Persas felicibus praeliis stravit, potitusque victoria refugit ad Christianos, Bardae Phocae se aggregans, qui tunc cum Basilio de imperio decertabat. Ejus Scleri astutum memoratur consilium. cum enim Basilii in perudelles felicitatem suopte exemplo comperisset, Romanum, filium suum, pro transfuga subornavit ad Basilium, ut si Imperatoris partes praevaluissent, filii deprecatione evitaret periculum, seu vicisset Phocas, filio ipse veniam impetraret.

Romanus consilium id gnaviter executus, brevi collegit gratiam Imperatoris, intimisque adhibitus deliberationibus, Eunuchum illum Basilium, cujus fraude Zimiscen diximus peremptum, ut rei publicae privataeque onerosum, depulit a gubernaculis. Imperator ablatis homini opibus, lento eum moerore animique aegritudine absumpsit. Sublato deinde repentina morte Phoca, Sclerus valde jam senex, e vastatore terrarum, studio filii, Curator palatii designatur: Sed antequam perveniret Byzantium amisso oculorum lumine, caecus est introductus. Basilius ea tempestate defuncto Iberiae principe, pleramque sibi addixit. Tripolitanum, Damascenum, Tyrium, Berytium, Dynastas, qui conspiratione inita Antiochiae agros populabantur, tributarios sibi reddidit. Mediam et Chazariam Romanae recuperavit ditioni, anno xi imperii.

Sed redeo ad Turcos. Cosroen vita functum Mahometus exceperat, a Pisasirio Arabum Babyloniorum exagitatus principe. Cui impar artraxit turcos, eosque profligatis Babyloniis Indisque, detinuit in Perside, ut eorum opera in alios etiam hostes uteretur. Obseptus jussu Sultani Araxes amnis custodiis, ne turci ad suos remearent. Sed pravum consilium et ingratum in caput autoris vertit. Turci enim dolore incensi, quod partia prohiberentur ab eo, cui ipsi suam reddidissent, desciscunt a tyrannos, et montes occupant, homines ad tria millia; praedae habentur Saraceni, Mahumetus eos depellere conatus, misso exercitu cum ducibus xx millium. Eos Tangrolipices Mucaletus, Turcorum princeps, in fugam compellit. Asperatus ignomina Sultanus oculis multat duces, et dira minatus suis, facit, ut ad Turcos fugiant, eorumque augeant vires. Ita confluente ad Tangrolipicen acerrimo quoque, praelio certare ausus est cum Sultano, quingenta hominum millia offerente certamini, profligatumque occidit. Inde patefacto Araxis transitu fluminis, innumera suorum agmina adducit in Babyloniam, et Saracenicum imperium in se suosque populares transfert. Ab eis Hierosolymam hoc tempore captam, nonnulli scriptores memorant.

Basilius interim crebris elatus victoriis, cives juxta ac milites coepit contemptui habere, eruditionem ut rem supervacaneam et inutilem spernere. Fiscum, obstructis liberalitatis foribus, refersit thesauris, ducenta millia talentorum auri, praeterque gemmas et margaritas, infinitam argenti copiam congessit, quae opes in conclavibus, inutile terrae pondus, jacebant. Pertinax ipse decretorum, irae dissimulator, sed quam differret, non auferret, metum incussit subjectis. Cum praemissis copiis, in animo haberet Siciliam repetere, fatis interceptus subsequi duces suos non valuit. Vixit et regnavit annos LXXII exemplo nullo: solus quinquaginta et amplius: reliquo tempore collega primum patris, deinde Nicephori Phocae, ac post illum Zimiscae, sed nomine tantum tenus. Ipso regnante, Bruno Episcopus Borussos cupiens ad Christum traducere, peremptus ab iiis praeivit morte.

Potiebatur tunc rerum apud Graecos Romanus III. quem Constantinus successorem legerat.

Basilio enim orbo e vivis sublato, constantinus frater ejus jam senex, Ventris ac Veneris mancipium, dominari liberis capitibus coeperat, insano aleae studio, theatrisque et venationibus addicuts. Hic in barbara prodigus mancipia, in optimos quosque tenax, tantum inertia sua afflixit rem Christianam in Oriente, quantum eam frater Basilius instaurare concupierat. Praecipuae urbes Syriae et Phoenices, interfectis praesidiis, libertatem resumere ausae. Pazinacas tamen, Scythicam gentem, Dux ejus Constantinus Diogenes, Syrmii et Bulgariae praeses, ultra Istrum profligavit: Classem Agarenorum, Cycladas vastantem, devicit dux Sami. Morti confinis Constantinus, ut imperium filiae relinqueret, alaborare omnibus modis coepot. Itaque Romanum Argyrum, virum illustrem, simulata primum ira, conjuge sua spoliat, quae attonsa, quasi liberando e discrimine marito, coenobium ingreditur. Inde in palatium accito, filiam suam Zoen cum imperio dat pro uxore habendam, tertioque post nuptias illas die, naturae persolvit debitum, rebus humanis LXX annos, summa potestate usus triennium. Laudatur in ipso placabilitas, et de injuriis praecipitanter illatis poenitentia. Nam illustrium plerosque, vanis perduellionis criminibus circumventos, ut Michaelis Burtzae filium, Nicephorum Comnenum, Romanum Scleri filium, Romanum Curcuam et alios, aut interfecit, aut privavit oculis. Sed turpissimum principi, ea per iracundiam committere, quae infecta fieri nulla poenitentia queant.

Romanus, dictus Argyropolus, quod ad prodigalitatem usque videretur munisicus, allelengyum tributum funditus sustulit, refocillavitque Episcopos per id pene ad egestatem redactos. Zoes Augustae sororem Theodoram, ob clandestina consilia seposuit in insulam, Constantinumque diogenem ob affectatae crimen tyrannidis in turrim conjecit, qui postea, ne proderet conscios, suopte se praecipitio interremit. Cum autem Romanus per decessoris Soceri desidiam receptas sciret Saracenis urbes Syriae, repetere eas bello perseveravit, magni nominis avens, etiamsi hostes sine sanguine eas parati essent restituere. Sed sanguinis fundendi cupidus largiter eum dedit, clade nobilitatus maxima, quum Saracenis castra ejus fame fatigantibus, amisso omni instrumento regi, aegre evaderet Antiochiam. Nec in Sicilia Italiave quicquam actum prospere, pudenda ducum inscitia. Normanni Apuliam, Conrado Caesare adjuvante, possederunt. In Syria tamen, coita cum Tripolitano Amita, qui ab Aegyptio desciverat, societate, duo recepit castella Romanus. Georgius Maniaces expugnavit Edessam, epistolamque Christi scriptam manu Abgaro, ut putabant, regi, transmisit Constantinopolin.

At Romanus ex infortuniis suis pejor, ut amissa pensaret, pro Imperatore Exactor, acerbus quaestor, e tanto opum contemptore factus est, obsoleta patrum debita a liberis postulando, multos ad egestatem adegit extremam. Nec parcior aedificationum interim, diruit, aedificat, mutat quadrata rotundis. Profligatis vero per duces classiarios e mari Saracenis, unde imperium acceperat, perdidit.

Nam dum e sterili sua Zoe jam quinquagenaria, sexagenario major ipse sobolem exsculpere omni arte humana magicaque annititur,irritus propositi rarius eam coepit attingere. Qua alienatione irritata mulier indomitae libidinis Michaelem Paphlagonem, cujus faciem natura expolierat ad venustatem, deperire incipit, qui ob id suspectus Romano, ejurat facinus, correptusque ob perjurium morbo comitiali, firmat Impetatori opinionem innocentiae, non judicanti amari illum aut amare posse, qui

tanto malo conflictaretur. Quare deleta adulterii suspicione, Paphlago noctu pedes fricat Romano, nec segnior Augustae concubinus, tandem incantamentis et balneis exanimato domino, post annos quinque imperii et semestre, pro moecho Imperatur est declaratus, mira aeterni Numinis tolerantia.

Dum illa fiunt, et Italiam componit Conradus, Occidentis Augustus, conspirationem in Germania obortamclementia divina brevi discussit. In conjuratis erant Fridericus Lotharingus, Cuno Wormatiensis. Ernestus Alemannorum dux, privignus Imperatoris. Friderici molitiones (vitricus is erat Cunonis) mors antevertit, Gothelo dux Mosellanam exinde ditionem accepit. Cunonis odium vi sua majus erat, Ernesti maxima audacia enituit. Hic collecta juventutis praevalida manu, Alsatiam vastat Burgundiamque, vocatusque Ulmam, minime supplexvenit, certus nihil concedere Imperatori. Sed cum Comites quidam negarent arma se laturos in Caesarem, desertus a suis, deditionem fecit, et Gibichinstainum pro captivo missus est. Cuno propugnaculorum destructione emercatus Conradi gratiam: Rodolphus Burgundiam tradidit, quae a temporibus Arnulphi Caesaris annis plusquam CXXX gentis suae habuerat reges. Adelbero dux Histriae, id est, Carentanorum, reus item majestatis, excidit Principatu, quem Cunoni, jam ex hoste socio, assignavit Imperator. Werintharius Argentinensis praesul, legatus ivit ad michaelem, novum Orientis Caesarem, quo Byzantii consumpto, Michael aureis literis legationi respondit, haud dubie, ut conjunctis viribus Saracenos, Sicilia pellerent. Jerosolymam instituerat proficisci Episcopus, ubi tunc templum sepulcro sacrum Dominico, incendio deletum a Mahumetanis, conjux Amirae Aegyptii Christiana instaurabat, impensis adjuta Romani et Michaelis Imp. Sed variis impeditus casibus in via defecit peregrinator. Conradus Augustus, exempto rebus humanis Rodolfo, haereditatem Burgundiae sine bello non crevit. Odo eam Campanus, Imperatricis matertera, Rodolfi sorore genitus, armis sibi asserebat; quicum Conradus fortibus congressus auxiliis, trucidato tandem in fuga aemulo, in provinciam redegit regnum, anno MXXXV. Eodemque tempore Miseconem Polonum revocavit ad obedientiam, qui Othonem germanum suum dejecerat regno. Laudatur in eo bello Conradi magnanimitas, qui captum ab Udalrico Bohemo, ad quem confugerat Miseconem accipere noluerit, proditorias detestatus artes. Miseco ambivit deinde gratiam Conradi per Giselam Augustam, tertiamque in Poloniae partem restitutus, Casimirum reliquit filium Imperatoribus tributarium.

Obortum deine et cum Stephano Hungarorum rege, et Luiticis paganis bellum, quod pari felicitate Conradus Caesar finivit. Stephanus filio suo Emerico, quem ex Henrici II sorore pocreaverat, Bavariam vindicabat, sed progressus in mediam Imperator Hungariam, ad pacem adegit Stephanum, morte praesertim Emerici adeo fractum, ut silium, cui ditiones quaesierat, jam pro Deo tutelari superstitiose inciperet venerari. Luiticos duello probantes (auqe tunc nimium vigebat stultitia) justam sibi in Saxones belli causam esse, caedibus et insectationibus acerrimis vectigales Christianis reddidit. Henricus filius Imperatoris subegit Bohemos, cui mox Canutus Anglorum Danorumque rex, filiam junxit Chunelindam: quae post biennium, edita in lucem filia, vitam in Italia clausit, et Limburgi, quam arcem Conradus in coenobium verterat, tumulata est. Italia eo tempore pestifero quassabatur motu, Episcoporum imprimis culpa, Mediolanensis, Placentini, Vercellensis, Cremonensis, quos Imperator suscepta expeditione comprehensos misit in exilium, murmurantibus non paucis, qui id absque Synodo haud rite freri

censebant. Sed Conradus Parmensium seditionem severe ultus, transcendit Apenninum, Trojamque, Capuam et Beneventum legibus firmavit et justitia. Dum ulcisci atrocius Mediolanensium perfidiam statuit, terretur quorundam sermonibus, Ambrosium se vidisse narrantium, minaci vultu poenas Conrado intendentem. Igitur compositis dissidiis revisit Germaniam, aegrotantem exercitum refecturus, dumque omne regnum serenitate pacis illustratum comperit, Burgundiam tradit filio, ac paulo post jam de otio sibi blandiens, Ultrajecti Frisiae moritur, anno potestatis XV. Corpus ejus Spirae conditum. Praecesserat obitum trabis igneae in terram lapsus, secutum et solis deliquium.

Deterior graeci et Asiatici imperii sors fuit, cui Zoe Augusta cum Michaele malis artibus marito praesidebat. Nam rotum illud septennium, quo adulter tori soliique Augustalis potiebatur, Cometis, pestilentia, siccitate, fame, terrae motibus, omnique infestum infortunio fuit. Locustae tantis catervis depascebant agros, ut incolae novas sedes quaererent, quae vento in Hellespontum demersae, cum aliquandiu jacuissent in littore, revixerunt demum, thraciamque triennium depopulatae, apud Pergamum tandem mira multaque strage interiere.

Zoe Regina, quae Michaelem tori primum, inde imperii fecisset consortem, aliquantisper simulato demulsa obsequio, at brevi redacta in ordinem, poenas dedit fraudis in Romanum maritum admissae. Amoti ab ea Michaelis jussu ministri, appositi custodes, nec quisquam admissus, nisi qui vigilum praefecto causas adventus sui explicastet. Id de Joannis Spadonis consilio gestum, hominis vigilantis et acuti, nec epulis addicti, nev vino, qui Michaelem, ut germanum suu, ad apicem rerum imprimis promoverat. Quocirca in eum praecipua imperii administratio incubuit, Michaele ob morbum (daemoniacam invasionem ex Cedreni sententia) publico abstinente. Cum eo Amirae Aegyptii vidua tricennales pepigit inducias. Georgius Maniaces usus Saracenorum dissidiis, de Siciliae dominio dimicantium, totam Francorum adjutu recuperavit insulam, quemadmodum pactus erat cum Conrado Graecus Imperator. Sed postquam Stephanus, cui Michaelis erat nupta soror, incuria sua Sultanum dimisisset, atque ob eam inertiam increpationibus esset et verbere impetitus a Maniace, homo aulico praevalens favore et affinitate regia, tyrannidis crimine sugillat Principem egregium, effecitque ut dignitate multatus, carceris sordes haberet rei bene gestae mercedem. Stephanus fallendi melior quam dimicandi cum hoste, totam mox Siciliam amisit; exemplum evidens, quantum calumnia et praeposterus in suos amor apud mulierosos valeant. Catacalon Ambustus Messanam defendit Graecis, plurimoque Saracenorum fanguine litavit Christianis. At Germani stipendi fraudati a Doceano, Maniacis successore, desciverunt a Graecis, belloque petiti, ad Cannos eos profligarunt, vindicata sibi exinde Italia, quatuor tantum urbes Brundusium, Hydruntem Tarentum et Barin Byzantinis reliquerunt.

Claruerunt hujus in seculi barbarie Fulbertus Episcopus Carnutensis, Berno Augiensis, Glaber Rodolphus monachus, Historiarum sui temporis scriptor, Wippo presbyter, Guido aretinus Musicus, qui sex syllabis modulatim appositis, Musica intervalla digitis distinguere docuit.

In Gallia aliqui tanquam per delatas coelitus literas militiam damnavere, et direptorum repetitionem; impetrarunt jejunia omnibus, aliaque his similia, quibus Gerarbus Cameracensis antistes restitit. Godescalcus Obotritorum dux, quod Nordalbingi patrem ejus Vidonem interfecerant, universam evastavit Holsatiam Stormariamque:

at perculsus tandem animi, recipit Christianismum, deletamque apud Sclavos religionem mascule instauravit.

HENRICUS III. NIGER. MICHAEL PAPHLAGO. ZOE et CONSTANTINUS IX, MONOMACHUS.

Nam Alusianus quidam, Aaronis quondam Bulgarorum regis filius, cognito popularium errore, qui subdititium quendam pro se creassent ducem, occulte se insinuat familiaribus, factusque imperii consors, dolusianum supposititium inter pocula captum excoecat. Inde gentem Bulgarorum ad Michaelis reducit obedientiam. Ea potitus insperata victoria Michael facinora sua confitetur Sacerdotibus, abjectisque Augustalibus, initiatur divinis mysteriis. Itaque mortem peccati voluntariam elegit, jamjam coelesti succubiturus indignationi. Zoen ne ad colloquium quidem admisit postea, sed execratus flagitia sua paulo post vita cessit, acto potestatis septennio, perpetuo numinis irae obnoxio.

Successit Michael Calaphates, picatore olim navium genitus, homo improbus et ingratus. Hic Zoen, cui juraverat obsequium, relegavit. Joannem avunculum suum, cujus studio tantae culmen dignitatis adscenderat, depulit gubernaculis. Cognatorum plerosque emasculavit, maritos etiam et patres. Sed scelestum mortalem vindicta non dormitans celeri apprehendit pede. Byzantina civitas impium detestata Principem, excitato tumultu, Theodoram a Zoe sorore ad monasticum damnatam exilium, in theatrum portat, Augustam consalutat. Sedandae seditioni, constantinus, Calaphatae avunculus, subito revocat Zoen, sed majore et suo et consobrini malo. Zoe enim memor injuriarum acrius factiones accendit. Commissa in urbe pugna, interemtis licet per praetorianos tribus civium millibus, superiores tamen urbani, Michaeli, et Constantino, in monasterium abditis, eruunt oculos, urbeque eos pellunt, potentiae quatuor solum mensibus elapsis, iisque assiduo terrae motu horridis. Ita Byzantinum imperium in gynaeceum devolvitur, tristi interitus praesagio. Quae tamen dominatio trimestris tantum fuit. Nam Zoe viri cupida, Constantino nupsit Monomacho, neptis quondam Romani Argyropoli marito, quem ob suspicionem consuetudinis cum Zoe, Michael exilio punierat. Monomachus Scleraenam exilii habuerat comitem voluntariam, foeminam pulcherrimam, quam potitus imperii, pari cum Augusta loco habuit, non refragante jam propter senium. Quali regiaestatu non mirum, si male imperium habuit.

Triballi et Servii latrociniis vexati a Scythis, duce Stephano, patre Calephatae. Michael Dyrrachi praefectus a Monomacho, rei militaris rudis, caesus cum XL militum millibus, Georgius Maniaces, dum Rempubl. strenue gerit in Italia, domi calumniis agitatus et injuriis, tyrannidem arripit, praelioque superior, vulnere demum accepto letali, concidit in bulgaria. Theophilus Eroticus Cyprum alienat, qui classe vincitur. Joannes Orphanotrophus Theodorae, ob exilium ei suum iratae, oculis pendit supplicium. Leoni, Tornicio Monomachi cognato, multorum votis maxima potestas destinabatur. Monmachus raso ejus capite, fortunam se simul erasurum ratus, hominem tanto citius ad res novandas impulit. Nam quod acceptissimus esset Macedonibus Leo, recipitur Adrianopoli, collectoque celeriter exercitu oppugnat Byzantium, cepissertque, si victoria uti scisset. Sed tardior ingenio, dum occasionem fronte capillatam dimittit e manibus, rejicitur ab urbe postmodum, interque importunas moras, evocatis e Media et Abasgia legionibus, deseritur a suis excoecaturque.

Eo hoste domito, confestim alius emersit, Russorum Princeps Uladomirus. Ille ob unum e suis, per litem forte obortam, Byzantii occisum, infinitis cum monoxylis (navium id genus erat) aggressus Constantinopolin, nullam pacis admittebat conditionem, quantumvis honestissimam. Multitudine confisus pugnatorum, quorum ad c millia adduxerat, nihil moderatum sapiebat. Sed Deo iniquitatem adversante Barbarorum, partim triremibus Graecorum,

partim ventis adversantibus, internecione fere occiderunt: eo tempore cum in Germania etiam Sclavi Saxoniam vexantes, victas Henrico porrexerunt manus.

Romanae urbis inquilinos solitis sub haec factionibus intumuisse, lego. Benedictus IX Magus Papa jam duodecennis, ob immania scelera dejicitur sede, Sylvestrumque III, pecunia inducunt aliqui. Mox benedictus, favore factionis suae restitutus, pellit Sylvestrum, et Joanni Gratiano Britannicis reditibus elocat thronum. Ita tres simul Papae Romanae insultabant sedi. Indignitatem rei detestatus Imperator, licet Hungari excoecato rege Petro denuo eum irritarent, tamen in Italiam adornavit iter, actisque Synodis, Sutrii praesertim, Pseudopapas canonica notatos censura, depulit Ecclesia, et Suidegerum Saxonem, Bambergensem Episcopum, praefecit cathedrae renitentem, qui nomine Clementis II auctus, consecravit henricum Caesarem, jurantibus Romanis se citra Imperatoris suffragium neminem Papam facturos. Henricus plurimum tum Ecclesiis per Italiam Germaniamque prospexit de pastoribus, Normannis duces dedit, relictoque Benevento Graecis revertit in Germaniam. Ea novis Gotfridi, cui captivitas erat relaxata, et Theodorici Comitis, ob ereptum pagum, seditionibus coeperat laborare. Imperator suffecto in locum Clementis II, qui post menses IX Benedicti decesserat veneno, Episcopo Brixiensi, firmataque cum Henrico Galliarum rege amicitia, Theodoricum Comitem in Phladirtinga accipit occisum, per Episcoporum Leodiensis et Trajectensis copias. Mox paucis Papatus diebus, exstincto Damaso II, substituit Brunonem Alemannum Tullensem Episcopum, qui Leonis IX nomen sumpsit. Ab hoc diris devotus Gotfridus, Imperatoris iterum exambiit gratiam: Balduinus Flander ejus socius contempsit anathema Pontificis. Sed vastata a Caesarianis provincia sua, aliam induit mentem, placatoque Henrico, obsides dedit.

Papa, actis Rhemis, Moguntiae, Romae Synodis, Simoniacos et Berengarianos damnat. Etenim Berengarius Presbyter Turonensis, perspectis absurditatibus, quae transmutationem panis in corpus Christi, a nonnullis assertam, sequi videbantur, in mystica Christi coena non corpus ejus, sed figuram esse corporis docebat, unde et adversus eum, et pro eo multum a variis, tam scriptum est, quam disputatum, donec eum Pontifices abjurare dogma, contrariumque ei errorem stabilire coegerunt. Graeci vero Pontificum Romanorum ambitionem, toti se Ecclesiae Christi pro dictatoribus obtrudentium palam detestabantur, clericorum etiam conjugia, ut divina lege permissa asserebant. At ceremonias quasdam Latinorum imperite cavillando, zelum in quibusdam scientia vacuum inaniter ostentabant.

Erat tunc in periculo Graecorum imperium ob Turcarum invalescentem potentiam. Cum enim e Babylonia, Basilio regnante, occupata, Mediam incursarent, repulsique a Byzantinis, iterarent expeditiones, misso tandem Seriphe (is Sultani sucdessor erat, tali ex lege, quali apud Byzantinos Syncellus Patriarchae) foedus postularant, sed indignum adeo, ut Imperatorem Sultano tributo vellent obstrictum. Oratore, ut par erat indignanter dimisso, percursabant Orientem Turcae, et ad oram maritimam Constantinopoli obversam proferebant castra. Monomachus Imperator, qui nuper Pazinacas Scythas, ductu Regenis transfugae reguli, dvicerat, ad Christanismum adductos collocaverat in Bulgaria, eorum XV millia in Iberiam deduci jubet, adversus Turcas militatura. Nam Turci ab Aarone Mediae praeside erant victi quidem, sed Liparitas Iberum rex captus, Sultano juraverat, non se in Turcas amplius pugnaturum. Verum Pazinacae Chrysopolin transvecti, progredi ulterius recusarunt, trajectoque ut erant

in equis, audacter Hellesponto, suis se junxerunt popularibus, thraciamque et Macedoniam, imo et vicina Byzantio quoque populati, multis acceptis illatisque cladibus, vix tandem XXX annorum inducias pepigere. Turcae interim pro libito grassabantur, quibus ipse Monomachus, profusis in aedificationes thesauris, ac deinde avocatis limitum praesidiariis, ut stipendiis parceret, stultissime aditus patefecit. Nationes enim, quae angustias provinciarum tuebantur, ab antiquo liberas, eo nomine, illigare tributis stolidus Princeps conabatur, eaque intempestiva avaritia eas Turcis faciebat obnoxias. Quorum impetum, ne laxatis habenis omnia prosternerent, divina cohibuit manus, immisso in Sultanum Persiae, ejusque fratrem Abrahamum intestino dissidio, quo mutuis Barbari cladibus tardarentur. Eum in statum deducta re Graecorum, Latinus Imperator Hungaros, quod male fidem pacemque colerent, primo per Ratisponensem Antistitem Gebhardum, inde etiam per Albertum Marchonem Austriae et Bavaros, tandem suopte ductu adortus, novam postulare veniam coegit. Sed male resarta gratia mox dissiliit, Andrea rege modo hoc, modo illud sibi indulgeri cupiente. Imperator Berzisburgum, id est, Presburgum, multiplicibus oppugnans machinis, cum frustra niteretur, nec Leonis IX interventu mitesceret Andreas, anathemate eum papali perculit. Papae pro Bambergicis et Fuldensibus, que reposcebat, legatis, Samnium, Calabriam, Campaniamque velut cambii jure tradidit, quibus in locis tum Normanni violentius dominabantur. Leo instructus Teutonum auxiliis, Normannos, quanquam subjectionem promittentes, bello aggreditur, excedere Italia jubet. Conserto praelio, Germani plerique occumbunt, deserti ab Italis, Papa gravi affi citur clade, occulto DEI judicio, ait Hermannus ejus temporis scriptor, quia tantum sacerdotem spiritualis potius, quam pro caducis rebus, carnalis pugna decebat, et nefarios homines ob impunitatem scelerum, vel quaestum avarum ad se confluentes, militatum ducebat secum. Igitur in castello quodam obsessus abolere cogitur anathema Normannis dictum, ac Beneventum in custodiam abripitur.

Henricus filium suum adhuc infantem Tribuatiae regem curat designari, et Conradum Bajoariae ducem Comitiis abstinentem, privat ducatu, mussantibus cunctis ordinibus, Imperatorem a tenore virtutis ac justitiae indies deflectere. Conradus Andreae se applicans, Carinthiae partem ab eo impetrat, quo tempoe Leo correptus languore, restitutua est a Gisulfo Sedi Romanae, ac paulo post obiit diem, ad quinquqnnium Papa. Huic Imperator Gebhardum, Aichstatensem Praesulem substituit, Victoris II nomine insignitum, petitumque mox toxico, sacro Romae calici indito; quo liberatus, convocato Florentiae concilio, multos Episcopos Simoniae aut scortationis damnatos exautoravit, praesente Caesare. Henricus Beatricem principem Italicam, Marchionis Tusciae viduam, quam Gotfridus Lotharingus, denuo rebellis, uxorem duxerat, ut ejus praetextu opum italiam posset invadere, redegit in potestatem, et Othonem Novariensem Episcopum ablegavit Byzantium ad Constantinum Monomachum, articulari morbo nuper et pleuritide exstinctum, anno imperii XIII, cui successerat Theodora, Zoes Augustae soror, quae sequenti anno (is erat supra millesimum LVI) legatis suis Episcopo adjunctis, amicitiam pactumque vetus cum Henrico renovavit. Ipsa annum unum et menses IX ad clavum sedit; exutisque interim honore et facultatibus nonnullis procerum, Iliaco morbo periit, sequente mox Henrico, cujus exercitum Luitici Sclavi, interemptis ducibus, prostraverant: Balduinus etiam Flander Belgicam inquietabat Galliam. Quibus in turbis infirmatus Caesar, Bothfeldii Saxonum moritur, praesenti Papa Victore II. Vixerat annos undequadraginta, imperaverat XVII, majestatis

Caesareae adversus ambitionem Pontificiam egreguis, ac pene ultimus conservator, successit Henricus IV, septimum annum agens.

Eo tempore defuncto Canuto, magno illo Daniae, Angliae et Norwegiae Rege, ci non minor justitiae et religionis, quam imperii prolatandi cura fuerat, Canutus ejus filius, Daniae et Angliae Rex, Norvegorum defectione, ac titubante Anglorum fide territus, foedus inierat cum Olai Norvegi filio Magno, ut ejus, qui prior decessisset, superstiti regnum cederet. Cumque priora Canutum fata abstulissent, Dani curiosius foederis pignus, quam debitam regno prosapiam intuentes, exclamationem extorserunt Saxoni Grammatico, qua adultae religioni eam exoptat vim autoritatemque, qualem intr antiquos tenera atque enervis habuerit.

Verum ut Magni votis Danica fides respondit, ita Suenonis, consanguinei ejus, crudelitatem Anglica perfidia circumventam oppressit. Nam haraldus Godovino natus, participato cum incolis consilio, Danicum, ut erat per praesidia distributus, exercitum excipi vicatim conviviis jussit, meroque ac somno sopitum unica nocte trucidari. Ea nox vetustam Danorum dominationem, diuque majorum virtute elaboratum finivit Imperium; Angli dominium ignavia perditum scelere an arte receperunt. Haraldus Eduardo permisit Angliam, vernae procerum, contentoque quod alii fructum potestatis, ipse umbram tantum ac speciem teneret. Sueno Anglia pariter Daniaque extoriis adivit Sueciam, e qua, excussu equi pereunte Magno, revocatus, avitum regnum recuperavit, sed nequaquam a felicitate, ut propagatum publici sementem odii rerum gestarum gloria aboleret.

HENRICUS IV, OCCIDENTIS: MICHAEL V, STRATIOTICUS, ISAACIUS COMNENUS, CONSTANTINUS X DUCAS, Orientis Augusti.

HEnricus IV, quinquaginat annis, inter varios fortunae ictus summum Occidentis apicem tenuti, eodemque temporis tractu multi Graecorum Augusti fuere, utrumque imperium hinc Pontifices, isthinc Turcae miseris labefactarunt modis, ipsique vicissim mutuo attritu labefactati.

Henrico puero primum a Saxonibus, ex odio patris, perculum fuit, cujus injurias, dum oportuna insidis filii aetas esset, excindendas judicabant. Igitur Othonem, Wilhelmi Thuringi fratrem, nuper latebris e Bohemicis reducem, in spem vocant magnarum rerum, manifesti rebelliones. Agnes Auusta Mersburgum convocat Princips, filii sui honorem defensuros. Quo dum properant Bruno et Egbertus Saxoniae duces, obvium in itinere offendunt Othonem. Concurritur statim paribus utrinque odiis, praeter publicam causam, privata inimicitia natis. Cadunt mutuis vulneribus Otho Brunoque; Respublica maximo metu liberatur, Saxones adempto Seditionis signisero, nihil sequis in Henricum moliuntur.

Sub haev Victorem II excipit novus Papa Stephanus VII, frater Gotfridi Lotharingi, multos annos perduellis, qui legatus olim ad Byzantinos majestatem Pontificiam Apostolica quadam Sandaliorum excussione asseruerat; nunc e Cassinensi Abbate Praesul Romanus, citra Imperatoris suffragium, Mediolanensem Ecclesiam ducentis annis a Romana alienam, eidem subjecit, septimoque mense ivit ad plures. Ei nobilium

quorundam factione subrepsit Episcopus Veliternus, Benedicti X nomine sumpto; sed Hildebrandus Cardinalis, cujus tunc astu praecipuo ea fulciebatur cathedra, Gerardum Florentinum Antistitem produxit. Eum Imperatrix per Gotfridum Lotharigum, tunc rerum potientem in Itlaia, Henricoque reconciliatum, collocavit in sede Romana, NIcolai II titulo insignitum. Nicolaus statuit, Pontificem injuste potitum sede, non Apostolicum, sed Apostaticum dicendum: Berengarium fateri coegit, in coena Domni verum Christi corpus edi, Lanfrancus idipsum editis etiam libris adstruxit. Robertum guiscardum, id est, erroneum, qui Normannia egressus, Campaniam aliaque maritima, ignavae plebis victor, occupaverat, Apuliae et Claabriae creavit ducem, acceptisque ab eo copiis, Praenestinos, Tusculanos, Nomentanos subegit, bellatori, quam Episcopo propior.

In Oriente a muliebri manu theodorae, ad militarem Michaelis Stratiotici morositatem defluxit imperium, id agentibus Eunuchis, ut sub principe civilium rudi artium, rem suam facere possent. Ideo senem decrepitum, a puero in castris versatum, nec ullius rei, nisi militiae gnarum (unde ei Stratiotici nomen) admoverunt regimini, juramento adactum prius, nihil sine eorum consilio acturum. Hic in alios potius omnes, quam in milites optimatesque liberalis, cum neque artes nosset conciliandi sibi animos eorum, quorum viribus tuenda ipsius dignitas esset, perbrevi ea excidit. Nam congregati in unum viri militares, Isaacio Comneno imponunt imperium: quem maxime adjuvit Catacalo Ambustus, fusoque in acie altero Stratiotici corna, ac direptis castris, Nicaeam occupavit. Stratioticus a vi in dolum vertit consilium, et Isaacium per legatos Caesarem appellat, cum jurejurando interim obligasset Senatores, ne unquam eum imperare paterentur. Georgius Cedrenus, hisce affinis temporibus, a fide dignis se accepisse narrat, Legatos Stratiotici, Michaelem praesertim Psellum, autores fuiisse Comneno, ne oblatas acciperet pacis conditiones. Itaque promoto Byzantium versus agmine, facile potitur rerum Isaacius. Primarii sacerdotes Stratioticum e regia eduxere, quos percunctatus, quid sibi daretur pro regno; illi, coeleste illud, responderunt. Ita per annum gesttis insignibus exutus, coenobium intravit. Ambustus a Comneno praemissus palatium occupat, anno Christi MLX quo Cedrenus historiam suam clausit.

Isaacius Comnenus, ut aerario mederetur exhausto, Ecclesiastica bona accidit, donationes a decessoribus factas rescidit, criminationes ea de causa nunciatas sprevit. In Hungaros et Pazinacas suscepta expeditione, illis pacem petentibus dedit, hos vicit. Spectro apri territus, aut vento perstrictus prodigioso, deposuit purpuram, eaque cum humili lacerna commutata, imperium biennio et tribus mensibus gestum tradidit Constantino Ducae. Regni affectationem objectanti cuidam respondit, ferre se non potuisse conservari imperium, justa sibi praemia denegantis. Literarum expers Comnenus, imbutos tamen iis in honore habuit.

Caeterum Pannoniae non licuit pace frui, quam a Comneno impetraverat. Andreas rex Hungarorum id pertulit a propinquo suo Bela, quod Petro fecerat ipse. Cujus pavefactus armis, Salomonem filium, cui sororem Henrici desponderat, maximis cum opibus ad Henricum mittit, auxiliaque ejusdem implorat. Missi Guilelmus Thuringus et alii duces, quum plurimos Hungarorum occidissent, intersepto reditu, dederunt poenas genti. Andreas rex equo excussus, pugnantium pedibus conculatur. Guilelmus Marchio, cum se dederet, ob virtutem restituitur libertati, qui reconciliatione tentata Henrici et Belae, decessit in thuringia, successore Othone fratre, anno MLXII. Paulo ante Henricus

Palatinus, infestationi obnoxius Daemonis, conjugem suapte manu occidit, vexatusque ad mortem mali insultu spiritus interiit.

Eodemque tempore Imperatrix Agnes, nimia Henrici Augustani Antistitis familiaritate, cujus consiliis gubernabat imperium, in suspicionem incestae consuetudinis venit, indignantibus etiam principibus, per unius superbiam, obliterari publicam autoritatem. Quare Hanno Coloniensis, communicatis cum Ecberto Comite et Othone Bavaro consiliis, Henricum post epulas forte hilariorem. navim quandam producunt spectatum, eamque ingressum, repentino remigio in medium Rhenum propellunt. Henricus adolescentulus necem sibi parari arbitratus in flumen se dat praecipitem, essetque suffocatus, nisi Ecbertus statim, dato post eum saltu, periclitantem suopte periculo eripuisset morti. Exin blanditiis, quibus poterant, delinitum, Coloniam perducunt, ac mitigandae invidiae pronunciant, in cujuscunque ditione principis pro tempore versetur Caesar, ut ei potestas sit potissima delatsa ad ipsum causas dijudicandi. Agnes Augusta necessitatem in voluntatem vertit, rejectoque non solum honore regni, sed et onere seculi, Romae privato deinde in otio consenescere eligit.

Sed in ipsis Christiani gregis pastoribus, et monastici rectoribus ordinis tanta regnabat ambitio his temporibus, ut nec conscientiae plerique nec fronti parcerent. Romae Anselmus Lucensis, imposito ei alexandri II titulo, Pontificalem adscenderat thronum. Cisalpini Episcopi, annuente Henrici, eligunt Cadolum Episcopum Parmensem, qui accitus Romanm, Alexandro Lucae delitescente, in pratis Neronianis commisit praelium grande, cum alterius factionis antesignanis, in quo multi utrinque cecidere. Repulsus tandem ab urbe, comparato majori exercitu rediit, et Leoninam cum D. Petri Ecclesia, armis expugnavit. Sed iterum eruptione Romanorum fugatus suorum ope perfecit, ut Hanno Coloniensis Episcopus componendae ex arbitro rei veniret Romam. Qui ab Hildebrando persuasus, Alexandri consecrationem habuit ratuam, hac lege, ut Mantuana in Synodo juramento se purgaret Simoniae crimine, quod et fecit. Tali ab exemplo in inferiores praesules idem manavit malum. Hildesiensis Episcopus et Abbas Fuldensis, de proxima Moguntino sessione, goslariensi in templo armis disceptarunt. Episcopus occupato editiori loco classicum cecinit, admonitisque suis, ut fortiter rem gererent, potitus victoria est, mox tamen a Fuldensibus interpellata, adeo ut caedibus nox aegre imponeret finem. Caesar qui aderat, subtraxit se periculo. Postridie Fuldensis, Episcoporum oneratus invidia, largitionibus tantis eorum emercari coepit gratiam, ut coenobitas antea ditissimos secum ad egestatem redigeret, parumque abesset, quin suorum monachorum seditione necaretur. Sed hi adspectu majoris scandali, suprema autoritate repressi regi suppkicia pependere.

Gesa Ungarorum regis filius, mortuo patre, fidem promisit Henrico, maluitque moderatis opibus in pace perfrui, quam immodicas periculose affectare. Ita Salomon in solium Andreae patris relocatus est, adjutu exercitus Henrici, cui Moguntinus et Coloniensis erant a consiliis Episcopi. Sed cum hi Adelbertum Bremensem in partem adhibuissent administrationis, ille qua assentatione, qua obtrectatione perfecit apud principem, ut omnem ad se potestatem declinaret, ejusque suasu Goslariae gladio se accingeret, anno aetatis XV; mox propulsus in bellum, cum per adolescentiam parum, quid hoc rei esset, caperet. In Coloniensem imprimis Episcopum ardescebat, memor discriminis ante triennium aditi ipsius culpa, at matris suasu impetum intempestivum cohibuit.

Reliqui Teutonum Pontifices, Sigefridus Moguntinus, Guntherus Bambergensis, Otho Ratisponensis, Wilhelmus

Trajectinus, aliique non pauci, nova impulsi superstitione, versus Jerosolymam iter arripiunt, qui justo Dei judicio male multati a Saracenis et Turcis, plerisque suorum amissis, ne ipsi quidem omnes redire domum incolumes potuere; de septem M vix duo millia Germaniam reviserunt. Bambergensem praesulatum, sueta tum mundi via, redemit sibi Hermannus, Moguntinensis Canonicus. Eberhardo Trevirensi defuncto, substituit Hanno Conradum, praepositum Coloniensis collegii, sed invitis iis, quibus praeesse debebat. Itaque comprehensus Conradus a Trevirorum Comite Theodorico, confectus est militum manu, quos tamen mox divina nemesis corripuit, ut miserandis mortibus interirent. Imperator Comitem expulit in exilium, qui petita voti causa Jerosolyma, cum omnibus suis in itinere exstinguitur. Erat sub haec maximo in odio Henricus, quod sibi et Bremensi omnia indulgeret. Bremensis communibus procerum studiis oppugnatus, abiit tandem tutela, magno cum probro exercitae insolentiae. Quo anno (erat ejus seculi LXVI) Haraldus psot Eduardum rex Angliae, a Guilelmo, Normannorum duce, et Haraldo Norvego pariter invasus, regno vitaque excidit. Et Haraldum quidem Norvegum omnia effuse populantem occiderat: Contra autem infelici cum Normannis pugna recentis victoriae omnem amisit gloriam.

Guilelmus Angliam annis XXII rexit. Ex eo Normannici sanguinis reges Angliam tenuerunt, usque ad Henricum VII. Dania quoque ab Norwegis afflicta, occiso per Anglos Haraldo, respiravit. Sueno Rex ab hoste jam liber, rudem adhuc Sacrorum Daniam, ad cultiorem religionis usum provexit, Sclavis contra Hamburgum et Nordalbingiam evastantibus, priscamque idolomaniam in usum revocantibus. Henricus Caesar Bertham, Marchinis Italorum filiam duxit, de qua questus postea, ut inepta ad matriomonium, et divortium petens, aegre cessit Petro Damiano, Pontificis Alexandri legato, et proceribus Germaniae postulantibus, ut majorem publicae honestatis, quam juvenilis desiderii rationem duceret. Juventutem certe Henrici non paucis flagitiis obnoxiam, illorum temporum scriptores tradunt. Orientis tum Imperio fungebatur Constantinus Ducas, sine sudore suo elatus, moribus sat commodis, nec a pietate alienus, quanquam ingenio tardiori. Valde obfuit Reip. vel ipsius, vel ducum avaritia. Etenim viros bellicosissimos, quod nimium stipendii pocerent, sacramento solvit Ducas, vectigalibus augendis intentior. Ita ferocitatem aluit Barbarorum, suis animos dempsit. Uzi, gens Scythica, transgressi Istrum ad LXM armatorum, in Macedoniam et Graeciam penetrarunt. Imperator omni militum ope, ob accisa eorum stipendia, destitutus, ad preces confugit et lachrymas, obtestatusque Deum anxie, auditur. Immissa Uzis pestilentia absumpsit plerosque, reliquos Bulgari et Pazinacae gladiis confecere. Eas calamitates ingens antecessit terrae motus, quo templa et aedes sacreae passim conciderunt: Fulsit et Cometa horrificus, lunae par plenae, sed paula tim diminutus, quantum illa crescebat, defecit. Regnante Duca, Joannes Xiphilinus Trapezuntius, mortuo Lichude, Patriarchalem adeptus est thronum, quod Ducas magni faceret viros eruditos, aiens, malle se doctrina nobilitari suorum quam militia. Obiit sexagenario major, dominatus in annum octavum: Eudoxiae uxori tribusque filiis reliquit potestatem.

HENRICUS IV, CAESAR GERMANCIUS: ROMANUS IV, DIOGENES, MICHAEL VI, DUCAS, NICEPHORUS III, BOTONIATES, Imperatores Graecorum.

COnstantinus Ducas juramento adegerat Senatum, et Patriarcham

Xiphilinum, ne alii, praeterquam filiis suis, parerent: Eudoxiam Augustam, ne alii nuberet viro. Sed cum virum posceret Respubl. qui Tucis Orientem praedae habentibus obsisteret, dilapso praesertim ob adempta stipendia milite, Eudoxia post menses septem tori imperiique consortem adscivit Romanum Diogenem, affectati jam imperii damnatum. Is spe elusa Eudoxiae, quae ei marito imperitare cupiebat, in Asiam transivit. Sultanumque et Turcas in fugam actos, praeda, quam Neo-Caesarea expugnata luculentam ceperant, luculenter exuit. Hinc in Syriam progressus, Halepum capit et Hierapolin. Turcas ingenti cum suo suorumque pericuo clam adortus, fugam coegit arripere. Altera deinde expeditione procedit in Cappadociam, varioque cum Barbaris marte praeliatur. Turci Iconium desolarunt, sed ab Armeniis omni praeda spoliati sunt. Diogenes ut erat ingenio acer, quanquam ambiguis certaminibus maximam copiarum partem amiserat, tamen praelii subire aleam cum Azane Sultano, quam pacis amplecti conditioones maluit. Et perculit sane audaci impressione Turcas, quodque serum diei esset, in castra se recipere voluit. Id fugam interpretatus Andronicus, Constantini Ducae frater, properanter abducit suos, proditoque et deserto Imperatori, necessitatem imponit extremi periculi faciundi: In quo certe non defecit animo Diogenes; sed obtruncatis Turcarum plurimis, ad ultimum captus, et premente primum collum ejus, mox vero fortunam miserante Sultano, gratis recepit dignitatem, quam mascule esset tutatus. Sed durius ab suis, quam ab hoste habitus Imperator privignorum conspiratione amisit potestatem. Illi Michaelis Pselli usi consiliis, obsessum Adanae allectant ad deditionem, interposito jurejurando nihil passurum mali. Dedito crudelissime erutis oculis, nec curatis indignissimam necem inferunt, quum quadriennium fere imperassetn.

Eadem tempestate, anno ejus seculi LXX Alexander Papa Romam evocavit Moguntinum, Coloniensem, Bambergensem Episcopos, acerbeque objurgatis, quod sacros ordines venderent, ipse eadem semet polluit labe. Nam Bambergensis corruptus muneribus, non solum impunitatem ei criminis objecti dedit, sed et pallium, aliaque insignia Archiepiscopatus. Henricus Othonem Bajoariae Ducem, suspectum insidiarum, quia minus se purgare videretur, bello petiit, Guelfoni Othonis genero dedit Bajoariam; Ducem ipsum haud segniter se vindicantem, ad deditionem compulit. Robertus Balduini Flandri filius tentata Gallicia, Graeciaque, Frisiam tandem occupavit, coactus ad id a patre, qui conservandae claritati stirpis, uni filiorum dederat principatum, ac more gentis alterum quaerere sibi opes, propriamque gloriam jusserat. Hunc cum frater Balduinus excutere parta possessione iniquissime niteretur, occubuit praelio: Robertus Philippi quoque Francorum regis, sororii sui, prostrato exercitu, Flandriam sibi soli vindicavit, frustra obnitentibus, quibus Henricus id muneris delegaverat. Albertus quoque Bremensis, iterum possessor IMperatoris, pertinacibus odiis hominum moriendo tandem litavit, cum videndo non potuisset. Hanno Coloniensis pro ipso suscepit clavum, vir spectatae probitatis, sed per iracundiam convicia in quosvis amarissima rotare solitus. Caesar ipse fervidioris ingenii, cum cognovisset Romanos, se inconsulto, Hildebrandum, de nomine Gregori VII celebrem, statuisse sibi Papam, per legatum eos increpavit. Gregorius Deo teste confirmans se consecrationem hactenus distulisse, ut regio assensu obtineret thronum, placavit animum Henrici. Hic cum vellet, manicas suas discutiebat, et in modum scintillarum dissiliente igni, hoc quasi signo sanctitatis, homo praestigiator, Laurentii et Benedicti in schola necromantica eruditus, simplicium oculos ludificabatur. Mox Caesar

atrociori in Saxones ira intumuit, aegerrime ferentes, quod per mohtes et colliculos exstructis castellis, avitam eis libertatem ereptum iret. Res legationibus cum componi neutiquam posset, ad arma devenit utrinque.

Henricus hartesburgo in castro obfessus, crebar nunciorum permutatione detinuit eousque Saxones, donev venatoris cujusdam ductu per invios saltus in Hassiam evaderet. Ibi convocat Duces, quos praetextu expeditionis Polonicae dudum in armis esse jusserat. Interim Hermannus Saxo, Magni Ducis jam captivi frater, Luneburgum obsidet, cogitque Henricum, ni deserere suos malit, jam ad extrema redactos, liberare custodia Magnum, quem Ducatu Saxonico privare nitebatur. Castella etiam aliquot diruuntur a Saxonibus, et de Rodolfo Suevorum Duce, cui soror quondam Henrici nupta fuerat, ad imperium evehendo, instituitur consultatio. Lutitii Barbari ab Henrico incitati in Saxones, et vicissim a Saxonibus in Henricum, dum inter se disceptant, utras partes juvent, ad intestinas cades deduxerunt controversiam; Rex Daniae suorum consiliis revocatus est a Saxonum infestatione. Jamque in arcto erant res Henrici, quod Rodolfus Suevus, Bertholdus Carinthius, et alii, persuasi insidias sibi strui a Caesare, eum deserebatn. Soli wormatienses magnifice exceptum aliquantum refocillarunt; Regingerus delator, qui principes fictis in regem calumniis alienasset, ac duello coepisset veritatem narrationum adstruere, paucis ante congressionem diebus dirissimo daemone arreptus, horrenda morte interriit.

Tandem Henricus conspicatus suos diminui indies, maluit vitam honeste, quam per dedecus regnum amittere, collctis, quascunque poterat, copiis acie decernere statuit. Sed Episcoporum interventu placati Saxones, bellum omiserunt. Henricus arces destrui passus, promisit se non semper Goslariae incubiturum Saxonico solo, sed et reliquas Imperii provincias de more circumiturum Sic refarta qualitercumque pace, Colonienses aemuli Vangionum, qui Caesaris adversam fortunam egregia fide fovissent, concurrunt in Episcopum suum, non minus sibi ob iracunda convicia, quam ob suspectam perduellionem, Caesari exosum. Arrepta cujusdam mercatoris navis oneraria, ut ejectis mercibus antistitem quendam portaret, idoneum seditioni fomitem attulit. Conclamatur undique injuriam fieri civibus, nec ferendam diutius Episcopi insolentiam. Post multas caedes suorum, vix evadit ex urbe Episcopus, et contractis dioeceseos subditis, Colonienses ad satisfactionem adegit.

Jam tum Gregorius VII, sine ullo majorum exempolo, anathema erat ausus dicere Henrico, quod Ecclesiasticas vendidisset dignitates; perque nuncios, ut vocabantur, Apostolicos concilium postulabat fieri, quo homines per Simoniam intrusi officiis moverentur. Sed abnuentibus id, veluit inusitatum, Episcopis, et concilii indicendi potestatem hau ipsi competere asserentibus, Hildebrandus frequentibus per Italiam Synodis, presbyteris uxores habendi facultatem adimit, praecipitque per literas Gallis et Germanis, ut et ipsi a contubernio sacerdotum omnes omnino foeminas perpetuo anathemate resecent. Aversus hoc decretum protinus infremuit tota Clericorum cohors, hominem plane haereticum, et vaesani dogmatis esse clamitans (oblitus sermonis Domini, quo ait: Non omnes capiunt hoc verbum, qui potest capere, capiat. Et Apostoli: Qui se non continet, nubat; melius est enim nubere quam uri) violenta actione cogeret homines ritu vivere Angelorum, et dum consuetum naturae cursum negaret, fornicationi laxaret frena et immunditiei. Sin pergeret, malle se Sacerdotium quam conjugium deserere, et tunc visurum eum, cui homines sorderent, unde gubernandis Ecclesiis Angelos eset comparaturus. Nihil minus

instabat ille, minis dirisque urgens Episcopos, ut ocyus injunctum sibi negotium exsequerentur. Moguntinus, evocatis Erphordiam presbyteris, abjurare conjugium aut Sacerdotium Pontificis nomine imperat. Illi velut ad consultandum egressi, partim non redeundum, partim Episcopum iniqua praecipientem, vi ejiciendum multandumque morte disserunt. Commonitus a suis Antistes dat operam, ut latere saltem tecto abscedat. Inde Romam profectus, ut Hermannum Bambergensem adversus suorum criminationes, seu auro seu gratia tueretur, infecto negotio, rediit. Mox bellum recruduit Saxonicum, quod Saxones templum Hartesburgi constructum cremassent, nec principes Imeratori dederent Magnum et Othonem, cum Episcopis aliquot maximopere exosis Henrico. Ibi rodolfi Suevi consilio obruuntur Saxones, securius agentes, vulgus ad satietatem victorum jugulatur, pirincipes diffugiunt. Altera expeditione, sed cui rodolfus Suevus, Guelfo Bavarus, Bertholdus Carinthius auxilium denegaveratn, plebe Saxonica jam taedio affecta belli, in deditionem venerunt Magnates, Wezil Magdeburgicus Bucco Halberstatensis, Otho dux quondam Bajoariae, Magnus dux Saxoniae, ejusque patruus Hermanus, Fridericus Palatinus, Didericus Comes Cadlenburgius, Adelbertus Thruingus, et eminentiores opibus nobiles, qui contra quam speravereant, per omnes imperii provincias deportati, triste exilium pertulerunt. Otho tamen paulo psot suum recepit locum.

Dum haec fiunt, et Henricus imperiosius sacras distribuit stationes in Ecclesiis, Hildebrandus Papa eum citare audet Romam, ad crimina, quae objicerentur, in Synodo responsurum: Ni comparcat, de corpore Ecclesiae anathemate rescindendum. Interim Pontifex ipse a Quintio praefecto urbis, quem diro ipse carcere et tormentis maceraverat, de altari abripitur et priusquam populus auxilio esse posst, ducitur in carcerem, ipsa nocte Domino nostro natali. Sed plebs ad arma convolans postridie, coegit Quintium dimittere e custodia Papam: nihilque minus mutuis in se cladibus utraque factio desaeviit. Caesar indignatus ad illatam sibi a Gregorio contumeliam, Wormatiae concilium egit omnium regni Antistitum, quo peropportune intervenit Hugo Blancus Cardinalis, deferens secum historiam Hildebrandi, quam perditis artibus perversoque ordine sedem occupasset, quae ante, quaeque post Papatum egisset nequiter. Cujus amplexati, qui aderant, autoritatem, scripto et voce denunciant Hildebrando, ut male invasa, et pejus usurpata potestate semet abdicet, sciatque post eam diem, quicquid agat, jubeat, decernat, irritum se habituros. Contra ille nihil territus, Imperatorem et tot Episcopos anathemate ferire audet, destinatisque in Germaniam et Galliam nuntiis, in rebellionem animat, quoscunque potest, proceres Sed XIII Cardinales praecipui ipsius Papae communionem deseruerunt.

Caesar quod in dedititios Saxones atrocius consuluisset, nec sidem principum eis, priusquam dederentur obstrictam lbieraret, invisus erat multis. Accedente jam Pontificis flabro, in flammam exarsit odium. Hermannus Metensis Episcopus nonnullos Saxonum, inscio Caesare, dimisit e custodia, qui recepta libertate mox instaurantper Saxoniam bellum, arces compescendae seditioni inaedificatas montibus diruunt, Othonem Hartesburgo excedere cogunt. Caesar Wormatiam indicit Comitia, hinc Moguntiam: Sed alienatis jam Rodolfi Suevi, Bertholdi Carinthii, Guelfonis Bavari animis, et ad alia diversis consilia, pauci ad edicta comparebant. Cum igitur et Halberstatensem effugisse intelligeret, quem Conjugi Salomonis, Regis Hungariae exulis, sorori suae, ad fines Pannoniae deportandum commiserat, reliquos Saxones ultro absolvit deditione, et sacramento obligatos novo fidelitatis, promptiores

se habiturum ad obsequia opinatur. Sed quum Misnensem Marchiam audirent duci attributam Bohemico, omnes infremuerunt. Egbertus Marchio adolescens adhuc statim eam armis repetere ausus est. Itaque fenestra jam aperta rebellioni, per ausus Pontificis et clientum ejus suggestiones, Rodolfus, Welfo et Bertholdus, allectis ad se Episcopis, Papam respectantibus, alium sibi creant regem, Henrico tamen denunciant, si intra vertentem annum anathemate absolvatur, et statim dimittat a se armatos, Pontificis se sententiae parituros. Caesar laetus aliqua vel foeda conditione, extremam declinari calamitatem posse, rigidissima hyeme perrepit in Italiam, Hildebrandum apud Mathildem, Canusina in arce morantem, humilis deprecator adit. Ea Mathildis conjux erat Gozelonis Lotharingorum ducis, nec maritum sequi in Galliam, nec eo nuper defncto aliud amplecti matrimonium certa, sed Hildebrando semper individua comes adhaerebat, jactante fama, eum dum prohiberet Clericis uxore uti, die ac nocte impudenter in Mathildis amplexibus volutari, ipsamque furtivis Papae amoribus praeoccupatam, facile secundas detrectare nuptias.

Tam indulgens in mariti desertricem Hildebrandus, cum leniter objurgatos Episcopos, qui cum Henrico fecerant, absolvisset, Caesarem per aliquos Italiae principes deprecantem relaxari dirarum vincula, aegerime admisit in conspectum. Receptus miser intra secundum murorum arcis ambitum, sine comite, sine cultu regio, nudis pedibus, jejunus, a mane usque ad vesperam perstabat, sententiam praestolans Pontificis. Hoc secundo, hoc tertio die fecit. Quarto demum die, exceptus vultu Hildebrandi tetrico, his conditionibus absolvitur, ut evocatis ad concilium principibus Teutonicis, die locoque, quem Papa designasset, ad ejus arbitrium, vel retineat regnum vel amittat: intereaque temporis nihil pro rege agat, cultuque omni regio abstineat; fin persitat regno, subditus Romano Pontifici, semperque dicto obtemperans sit. His conditionibus datis, Papa corpus ominicum sumsit, imprecatus sibi subitaneam mortem, si Simoniacis artibus Papatum obtinuisset. Quo manducato, invitavit Henricum, ut si nosset se innocentem, quorum argueretur criminum, intrepidus idem faceret. Sed ille eam sui purgandi viam prudenter aversatus, in comitiis appariturum duxit, quam rite imperio esset perfunctus.

Extemplo eluxit, quam vanum id Henrici de reconciliando sibi Papa consilium foret. Exclamatum mox est ab Italis, crimen eum gloriae suae intulisse, nunquam abolendum, quod Papae haeretico, omnibusque probris contaminato, majestatem regiam submisisset; quem justitiae patronum, legumque Ecclesiasticarum vindicem sibi parassent, eum cum hoste publico privata necessitudine in gratiam rediisse. Indignum jam esse imperii fascibus, filium ei, licet impuberem, substituendum, per quem Papae illius apostatici gesta delerentur. Vix sedata verbis seditione, cum nil sibi regii honoris usquam exhiberi perspiceret Henricus, sera ductus poenitentia, Papam autorem turbinis illius, quo concuteretur, agnovit. Quare eum detestatus, deflagrare illico Italorum furorem, incalescere denuo principum studia animadvertit. Sed cum praecipiente Hildebrando, non statim Forcheimum ad accipiendam ejus sententiam revolaret, jussi sunt principes de alio sibi rege prospicere. Missa est ab Hildebrando corona Rodolfo Suevo, hac inscriptione:

Petra dedit Petro, Petrus diadema Rodolfo.

Novoque exemplo omnes subditi Henrico obedire prohibiti. Verum paulo post judicium Dei longe a Papali diversum eluxit. Nam Rodolfum a Sigfrido Moguntino consecratum, ipsimet cives Moguntia expulerunt, Henricus, frustratis Papalium insidiis, feliciter

ex Italia Ratisponam assecutus, Rodolfum vertit in fugam. Inde Sueviam depopulatus, Hermannum Metensem Episcopum, Papae mancipium, patriae finibus ejecit. Hilbebrandus cognito, quod Italiae exitus Henriciani praeclusissent, captos insuper Bernhardum Cardinalem, Sigfridum Moguntinum, Adelbertum Vormatiensem, occisumque Werinherum Magdeburgensem in praelio, oblitus prioris ferociae, praecepit Germanis, ut discussa utriusque regis causa, justiorem retinerent, seque eum, qui id impediret, pr anathemate habiturum. Vehementer ea Papae inconstantia perturbavit Teutones, qui repetitis tertio literis, vix dormitantem et exterritum quasi galliciniis ex citare potuerunt, auro interium utramque factionem per crebros legatos emungentem.

Dum ille ita fluctuat, et Henrico ad Fladersheimum profligato, iterum blanditur Rodolfo, Henricus conventu Moguntiae habito, Papalem Hildebrando honorem secundo abrogat; petensque Longobardiam, Guibertum Ravennae Archiepiscopum, in locum ejus substituit. Hildebrandus ad usitatas pseudoprophetiae artes versus, falsum regem eo anno praedixit moriturum. Nec fefellit novi Cajaphae vaticinium. Eodem namque anno MLXXX Pseudo-Caesar Rodolfus, quarto tandem praelio, licet victor, ad Elistrum fl. ab Henrico caesus, cum multis Saxonum principibus, suo exitio fallacem Papae mentem, sed dicti veritatem revicit: magnumque mundo documentum datum est (verbis loquar autoris coaetanei) ut nemo contra dominum suum consurgat. Nam abscissa Rudolfi dextera, dignissimam perjurii vindictam demonstravit. Manifestus mendacii Papa, de anima se Henrici, non de corpore vaticinatum, mentitus est. Godefridus Bulioneus vexillum, quod gerebat, impegit in pectus Rodolfi, eoque transverberato, cruentum rursus erexit.

Exstincto aemulo, Imperator ad comprimendum incendii civilis fomitem in Itlaiam proficiscitur, expugnatisque urbibus et castellis, pro Papa adversus se munitis, Romam obsidet, Saxonibus interim novum sibi regem Hermannum designantibus. Capta Leonina, cum pax simulatione Pontificis non conveniret, et percussorin Henricum ab Hildebrando subornatus cum saxo, quod in ipsum orantem moliebatur, decidisset in pavimentum, Romani et Episcopi Italiae plerique a Papa desciscunt. Eo ad Normannos refugiente, Henricus intrat urbem, ejuratoque a Romanis Hildebrandi pontificatu, guibertus in sede collocatur, clemens III appellatus. Ab eo Henricus Augustalibus ornamentis redimitur. Reversus in Germaniam, Comitiis Moguntinensibus abdicationem Gregorii firmat, Guibertum aliquibus ore et manu approbantibus, corde adverso. Vicit deinde ingenti praelio Hermannum, regni invasorem, qui, dum in castellum quoddam irrumpit, dejecto molae fragmine est necatus. Pacem petunt Saxones, et pacti proscriptorum restitutionem in integrum, nec compotes promissi, ut volebant, rebellant iterum, incentore praesertim Egberto Marchione, Imperatoris consanguineo. Eodemque anno, ejus quidem seculi LXXXV, Hildebrandus Expapa obiit Salerni, confessus ante mortem scelera, prout Sigebertus se legisse profitetur. Benno Cardinalis Archipresbyter, qui tum vixit, oculatus testis asserit. At Monachi, partium studiis abrepti, Lambertus, inquam, Schafnaburgensis, Marianus Scotus, Leo Ostiensis, qui illa astate scripserunt, vel dubit anter attingunt Hildebrandi vitia, vel laudibus eum immeritis ferunt.

In Oriente jam tum inierat regnum Alexius Comnenus, Michaele Duca et Nicephoro imperio dimotis.

Michael Ducas scelere paternum solium receperat, ut dictum. Potitus rerum, orationibus et iambis scribendis a psello adhibitus praeceptore suo, cum nullius esset ingenii, eadem dexteritate artes

tractabat ingenuas, qua rempublicam, id est, nulla. Nicephorus Logotheat regia potestate fruebatur.

Ea occasione inescatus turcorum Sultanus, impune vastabat Orientem: Crabatae, qui et Servii, Bulgariae vim inferebant. Nicephorus botoniates vacuam a custode Rempublicam, cnciliatis sibi in Asia Turcis, mutua laborantibus discordia, ad se trahit: Bryennius novus in Thracia rex consurgit. Botoniates Nicaeam occupat eodem fere tempore, quum Xiphilino viro eruditissimo, Cosmas literarum rudis successit. Quare deponitur Michael, et cum Augusta sua includitur monasterio, expletis potentiae quantaelibet annis VI, mensibus VIII. Botoniates in Bryennium mittit alexium, fratres in ordinem redigere nititur Botoniates, illi sumunt imperium, et obsessam constantinopolin proditione Francorum occupant. Crudeliter in cives, matronas, virgines, sacra profanaque omnia saevitum: multo cum sanguine sacerrima inita potestas.

Botoniates annis regni tribus actis, in monasterium seponitur; Alexius Augustus, Isaacius frater ejus, natu major, novo nomine Sebastocrator appellatus. Admota et gubernaculo utriusque mater, quae muliebri impotentia multos afflixit illustrium. Ei suasu Pontificis, quem Michael imploraverat, bellum fecit Robertus Normannus, et Graecos prope Epidamnum devicit. Sed Alexius simulatione fugae, cum repararet interea copias, ex insidiis majorem Normanno cladem regessit. Robertus in Italiam regressus, cum Hildebrandum e mole Adrani secum aexiset, jam pene Henrici in manibus positum, defunctum einde subsecutus est morte, relictis Rogerio fratre et filio boemundo. Boemundo Apulia obtigit et Calabria, Rogerio Siecilia.

Invalescebant sub haec Turcarum vires, et percursata Syria Antiochiam redegerant on ditionem suam, quandoquidem et Botoniatae facesseret negotium Bryennius, et Hildebrandus cum Henrico ferali dissidio dimicaret. Boleslaus Polonus coronam sibi, hac oportunitate usus, sumpsit. Vratislaum bohemum, pro navata fortiter opera, Henricus diademate exornavit.

Canutus Daniae Rex, decimas impositurus incolis, religionis causa solvendas, Othoniensi in Basilica fraude peremptus occubuit, pro sancto deincesp cultus.

In Hispania Amful Galliciae Rex, Toletum, Saracenorum urbem maximam, aliquot obsessam annis, tandem expugnavit, et Christianisimum haud mediocriter instauravit in illis Hispaniae partibus.

At per Italiam, mortuis romae Henrici praesidiariis, factio Gregoriana, cum Odonem ex Monacho Cluniacensi ad Papatum evexisset, novas sibi vires comparavit. Odo Urbani II sumpto titulo, renovatisque adversus Henricum diris, Turbanus a Bennone appellatur. Unde in Ecclesia (verbis dicam Sigeberti) et in regno aucta sunt scandala, dum alter ab altero dissidet, dum regnum et sacer dotium dissentit, dum alter in alterum excommunicandi autoritate magis ex suo libitu, quam ex justitiae respectu, abutitur. Nimirum haec sola novitas, ne dicam haeresis, necdum in mundo emerserat, ut sacerdotes illius, qui dicit regi, apostata, docerent populum, malis regibus nullam deberi subjectionem, nec perjuros esse, qui contra regnum sentiant. Imo anathema dici, qui Regi pareat: perduellis a noxa injustitiae absolvatur.

Sed judicium Dei celeri assecutum est rebelles pede. Nam et Egbertus, qui tertius Imperatoris appetebat thronum, brevi usus felicitate, ab exploratoribus Henrici in molendino quodam est oppressus, Timoni Landsbergio Marchioni data est Misnia: Godefrido Bullionio, strenuo Henrici propugnatori, Lotharingia.

Sic vario peremptis marte seditionum antesignanis, pertaesi malorum Saxones,

composita tandem pace, ab armis conquiescunt. Henrico in Italiam profecot prospere sunt recuperata, quaecunque a factionum Pontificiarum spectatoribus tenebantur. Occurrentibus et a Roma legatis, et pactum pacis ferentibus, cum inimici mox moliminis fama sequeretur, Imperator relicto in Italia filio Conrado, qui se grassanti Mathildi opponeret, regressus est ad Teutones. Sed persuasus a Mathilde Conradus (quem enim astutia non subvertat foeminea?) inescatusque filiae rogerii Normanni nuptiis, regem se fert Italiae, et multos parentis secutos partes in sua castra trahit. Henricus impietatem detestatus silii, exhaeredato eo in Comitiis, Henricum minorem natu designat successorem, jurejurando adactum prius, ne quid unquam inscio aut invito patre imperii sibi arrogatet. Jamque ad intestinum bellum res spectabant, quum justus rerum humanarum arbieter, leto Conradi praecipiti, sueta contumacium filiorum poena, metum communem sustulit. Unde hostes Caesaris, detruncato toties capite, non habentes, cui adhaererent, pactione subacti, bellum omisere.

Regnabat iis temporibus fames valida, pestilentibus morbis plurimi mortales absumebantur, terra quoque et aether insolitis motibus damnabant humanae gentis scelera.

Quibus commoti et injuriis Turcarum irritati Principes Christiani, uti et Petri Eremitae, quas jactabat, revelationibus, Urbano Papa imprimis id agente, ut bellum a se suaque factione transferret longissime, novum consilium capiunt de terra sancta, inimicis Christiani nominis eripienda. Quare alii ab aliis animati, praesertim quod nupero pacis decreto ad egestatem redigerentur virimilitares, crucis signum insuunt vestibus, concurrunt undique viri foeminaeque, ab Germania, Gallia, Apulai, Hispania, Britannia, Scotia, Normannia, otharingia. Longobardia, Burgundia, aliisque item regnis et provinciis, atque ultum ire parant contumelias, ut rebantur, DEI a Mahumetanis ei illatas.

Et primo Judaeos in urbibus, ubierant, aggressi, ad credendum eos Christo compellunt; reluctantes bonis, patria, vita multant, quorum plerique postmodum ad Judaismum revoluti, specimen praebuerunt, non esse salutarem per arma viam homines ad Christum adducendi.

In hac expeditione eminebant, Dux Lotharingiae godefridus, et frater ejus Eustathius, et Balduinus, Robertus Flander, Balduinus Montium, Stephanus blesensis, robertus Normanniae, Raimundus S. Aegidii Comites, Hugo frater Philippi, Regis Francorum, boemundus dux Apuliae. Illos antecessit Petrus Eremita, qui tamen absque justioribus Principum copiis nihil momenti ad causam contulit, sed per intolerandas Graecorum expilationes, Alexium Byzantinum Caesarem, jam ante parum Hesperiis aequum, accendit adiras, ut conatibus illorum qua vi, qua fraude obsisteret. Petri exercitus XL millium variis cladibus, pene totus periit, Godescalci presbyteri sectatores ad Belgradum, a Colomanno Hungariae rege caesi sunt, similiter Hugonis copiae a Bulgaris. At Godefrido cum suis paulo melius res cessit. Cum pervenissent Byzantium vastatione suburbiorum coegerunt Alexium praebere commeatus. Jucti deinde Boemundo, qui in Graecia hybernarat, foedus ineunt cum Alexio, ut armis et annona adjuvet negotium, ereptasque Turcis ditiones, demptis Jerosolymis, sibi habeat.

Sic pergitur in Asiam. Dum Nicaeam obsident, advolat etiam Robertus Normannus, inventaque sunt peditum promiscui sexus sexcenta millia, centum equitum. Nicaea capitur cum uxore Solymanni Sultani. Turcae conspicati se Asiam tueri haud posse, diffugiunt: Ciliciam occupant Christiani. Inde Balduinus progreditur ad Euphratem usque,

lectusque ab Edessanis princeps, Samosata urbem expugnat. Godefridus reliqua trahens agmina, tandem pervenit Antiochiam, ubi post summam rerum abundantiam intercepto commeatu, dum obsidioni inhaerent, prae inedia plurimi aut mortem subeunt, aut capessunt fugam, copiaeque admodum diminuuntur.

Nono tandem obsidionis mense capta urbe, et Boemundo commissa obsidentur vicissim a Mahumetanis victores, ac dira iterum cruciati fame multi, immemores juramenti, quo se Jerosolymae obstrinxerant capiendar, effugiunt. Alexius ingentibus cum copiis laturus auxilium Christianis, terretur obsidentium multitudine. Quapropter desperata liberatione, eruptione pugnant Occidentales, cadunt hostium ultra centena millia, solvuntur castra Turcarum et luculenta victoria paratur; sed quam secuta pestis, qua L Christianorum millia perierunt, atra caligine obfuscavit. Hugo et Stephanus Blesensis Galliam suam repetivere.

Qui remanserant, expugnatis et aliis Turcarum castellis, dum longius provehuntur, tanta iterum fame sunt afflicti, ut nec a foetentibus Saracenorum cadaveribus abstinerent. Sed ab illorum locorum Christianis refocillati, Jerosolymam, ab Amira Aegyptio interceptam, tandem aggrediuntur, ubi cum denuo laboraretur victu, et presertim aquae penuria, omnes communi decreto nudi pedes circumeunt moenia precando, octavoque eam die expugnant, ex quo obsessa fuerat, XXXVIII. Tantum ibi narrant sanguinis fusum hostilis, ut ad equorum genua pertingeret. Godefridus, qui primus insilierat in muros, Rex designatur, Coronam recusavit, professus, Dominum suum spieno ibi serto per contumeliam illusum. Hinc Ascalonem itum est, quo Rex Saracenorum Admiravistus quadringenta millia peditum, centum equitum ducens pervenerat. Feliciter ibi a Christianis dimicatum, caesis Mahumetanorum centum ferme millibus, Godefridus Bullioneus initium regni Hierosolymitani fecit, anno Christi millesimo undecentesimo, cum sub Saracenis urbs fuisset, annos ad CCCLX.

Sic recuperata urbe sancta, tandem etiam Clemens et urbanus moriendo finem suae de Papatu contentionis fecere: Reginerus, qui et Paschalis II, obtinuit sedem. Eum Simoniae insirnulatum, Romani quinto post anno honore indignum pronunciarunt, recepto in ejus locum Maginolfo Archipresbytero, qui Sylvester IV dictus est. At Paschalis in Galliam migrans, actis ibi Synodis, dignitatem recuperavit.

Centesimus supra millesimum annus multis principibus fatalis exstitit. Boemundus dux Antiochiae a Turcis est interceptus, successore Tancredo, Comite Tiberiadis; Godefridus novus Hierosolymus Rex decessit. Frater ejus Balduinus, princeps Edessenus, accepit regnum. Wilhelmus Rufus Rex Angliae, a Waltero Gallo improviso ictu, quem is in cervum contorserat, trajectus occubuit. henricus Lovaniensis Tornaci in hastiludio periit. Bretislaus Bohemiae rex a latrone, dum e venatione redit, peremptus.

Ericus I. Canuti frater rex Daniae, ob inanes et falsas suspicines execratione multatus ab Hamburgensi Antistite, Romam e vestigio petivit, cunctisque defensionis partibus actore superior, Lundiae oppido Archipraesulatum obtinuit, non tantum Saxonicae praelationi subtrahens Daniam, sed et Sueciam illi Norwegiamque religionis titulo subjiciens. Suscepta deinde jerosolymam peregrinatione, Cypro in insula defecit, succesore Nicolao fratre. Italorum ingens multitudo victoriis excita Syriacis, dum incolas terrarum injuriose tractat, in solitudines abducitur Paphlagonicas a Raimundo comite. Ibi horrenda clade a Turcis caesi supra CLXM.

Caeterum Balduinus, adscita in auxilium Genuesi classe, Caesaream Palaestinae,

Ptolemaidem aliasque urbes maritimas expugant, tertia civitatum parte Genuensibus assignata. Boemundus precio redemptus, cum Tancredo, et aliis societatem init, de Carris Mesopotamiae obsidendis. Sed dum illi de capta jam urbe, cujus accedere ditioni debeat, litigant, vi depelluntur: Joscelinus et Balduinus in potestatem Turcarum veniunt. Boemundus repetit Italiam, ductaque Constantia, Philippi Gallorum regis filia, Antiochiam tandem redit.

Paschalis Papa nihil in Henricum decessoribus suis mitior, curat persuaderi ejus filio Henrico Juniori, ut Ecclesiae, quam vocabant, obedientiam subjectioni patri juratae praeferat, parum memor, quam nulla divinae legis sanctio filium culpae patris vindicem constituat. Hic simulata tandem deprecatione, et renovata fraudulento jure jurando fide patrem eo deduxit, ut exautoratis copiis pro captivo esset, et Moguntiae regni insignibus vi spoliatus, resignaret filio potestatem: Exarmato fortissimo Principi institit legatus Pontificius, ut fateretur, injuste ab se Hildebrandum, et Pontificiam majestatem esse violatam. Sed ille nullis minis, ut id faceret, adigi se passus, ad legitimam causae cognitionem provocavit. Quamobrem certior a suis factus periculi, Coloniam aufugit, indeque Leodium. Utrobique defensus a civibus fortiter, elusis vindicatisque impii filii conatibus, decessit, anno Domini post millesimum centesimo sexto, misericordiae in supplices, et placabilitatis in inimicos exemplar, inimicis ipsis fatentibus.

Eodem anno Philippus Galliarum Rex, cum abdicata Bertha regina, Fulconis Andegavensis uxorem rapuisset Bertradam, atque ex ea liberos genuisset, poenitens adulterii, abiit Miliduni, praesente Ludovico VI filio.

Tam sterili pietatis et eruditionis verae seculo monachorum aucti sunt greges. Bruno Coloniensis Carthusianum: Robertus Molisimi Abbas Cistertiensem condidit ordinem. Prisici Benedictini, ut plurimum a regula majorum deflectebant.

Theophylactus Bulgaroroum Episcopus, Anshelmus Cantuariensis, Ivo Carnutensis, Valtramus Naumburgicus, Auselmus Laudunensis, glossae autor, ut vocant, interlinearis, sacra eruditione celebres: Avicenna Arabs naturalium rerum scientia fuit.

quam composito pacis foedere, discessum. Henricus, Rex Angliae, eo tempore cum Roberto Jerosolymitano fratre suo, Normanniae duce, funestum super Angliae dominatu bellum ducebat, quo victoria potitus, omnes pene Principes Normannorum aut occidit, aut cepit, Normanniam sibi vindicavit. Cum de Gisortio arce dimicaret cum Ludovico Crasso, proceres Francorum regi suo infensiores sollicitavit, juvit, armavit. Sed cum liberi ejus tranquillo mari ex Normannia solvissent, in medio cursu, atroci exorta tempestate, naufragio periere: tristi suis, sed salutari ad posteros exemplo, spem regiae simul universam, fortunae discrimini, ventorumque ludibrio credendam non esse. Superfuit filia Anglo unica Mathildis, quam Caesar Henricus duxit. Mox ad preces Almi (frater is erat Colomanni regis Hungariae) ereptam sibi potestatem quaerentis, frustra tentavit Hungariam. Hinc adjutus a Suantoploco Bohemo qui Botivoium, Vratislai successorem, Bohemia ejecerat, in Polonos movit, tributa veteri ex pacto debita dudum denegantes. Sed delapsis ob caedem clandestin am Suantoploci Bohemis, victus acri praelio Caesar, abduxit ab obsidione Glogoviae copias, transegit cum Polonis. Boriveius irrito conatu laborans in recipienda Bohemia, captus est a Caesarianis, Bohemia Ladislao attributa.

Alexius Imperator Graecorum, cum persidiose haberet peregrinos, Jerosolymitanos roborantes regnum, Boemundi armis adactus, operam promisit Latinis fideliorem. Bertramus Raimundo natus, provinciae Comes, Balduini Regis auxilio, Tripolin subegit et Byblum, mox et Balduinus ipse Berytum, et Norvegorum confirmatus classe Sidonem.

Henricus vero Caesar, quinto a morte patris anno, Italiam intravit cum exercitum sedaturus dissensionem inter regnum et Sacerdotium, plurimis mortalium exitialem; asserturus simul autoritatem sibi et consuetudinem, per trecentos et amplius annos inde a Carolo Magno usurpatam Regibus Teutonum, qua Episcopatus et Abbatias per virgam et annulum conferebant. Papa Paschalis contra a laicali manu potestatem ejusmodi dari non posse contendebat. Sed quum Imperator nervos regni Ecclesiis erogatos ostenderet, Papa jurejurando confirmavit, quaecunque Episcopi et Abbates, praeter decimas et oblationes, haberent, se imperio redditurum. Confectae sunt literae, quibus Paschalis promittebat, se civitates, ducatus, marchias, comitatus, monetas, telonia, mercatus, jura centurionum, turres, villas, militiam, castra, Ecclesiasticis omnibus in perpetuum ablaturum; praedia et privilegia regalia, quae a Carolo; Ludovico, Othone et Henrico concessa essent Ecclesiis, redditurm imperio, eo quod divina lege sancitum sit, ne Sacerdotes curis secularibus occupentur. Sed Papa tam luculenta promissa implere aut non voluit, aut non valuit, praecipuis Clericorum in faciem ei resisentibus, a quibus datum Caesari privilegium pravilegium appellabatur. Quare delusum se contemplatus Henricus, inque extremo insuper positum periculo, advocatis militibus Romam occupat, Papam cum Episcopis et Cardinalibus redigit in potestatem, nec nisi comprobato sibi praedecessorum omni jure, liberati eos suae restituit. Paschalis, porrecto Imperatori sanctissimi corporis Christi pignore, collationem Episcoptauum ei publice roboravit. Ita reversus ad Alemannos Henricus, patrem demum suum Spirae magnifice sepelit, mox ipse eandem cum ipso fortunam subiturus. Etenim assentatores Papae, et tyrannidis Ecclesiasticae avidi Antistites, gnari, quantum fastigii accederet suo ordini, si maximas tenerent opes, nulli sceptro obnoxii, extortam vi pactionem pronunciarunt irritam, anathemati illigantes Henricum, ni propere Simoniam (eo nomine veniebat Imperatoria presbyteriorum collatio) abjiceret,

et ejuraret. Sed Fridericus Suevus, sorore genitus Henrici, omnia, Rheno fintima, ubi maxima vis imperii erat, mascule subegit. Non quiescebant interim paterni odii haeredes Saxones, Censuras Ecclesiasticas rebellioni praetexere docti. Illos anno ejus seculi XV apud Guelfonis Sylvam aggressi Caesariani, magistro militiae Hoiero Mansfeldio, acri praelio conflixere. Contrarias ante partes tutatus erat Hoierus: Nunc inferior acie cecidit; Adelgotus Magdeburgicus, Reinerus Halberstatensis, praesules, Luderus, qui et Lotharius, Saxonum dux, profligarunt Henrici copias. Quare omissis Saxonibus, haereditatem occuptaturus Mathildis, in Italiam reflectir iter, anno illo tristissimo (erat ejus aevi XVII) quo terrae motus concussit orbem, terrae hiatibus urbes, castella, villae, homines absorpti sunt, Leodii non pauci in ipsa sanctorum veneratione fulmine deflagrarunt, sicssi montes, siccata, imo librata in aere flumina, visa coeli ostenta: denique ea facta sunt, quae mundo aut extremum, aut extremo proximum pronunciarent exitium. Paschalis in Apuliam secessit, Henrico Romam contendente, quo cum rediret jam armatus a Normannis Papa, mox exstinctus, Joanni Caietano, qui et Gelasius II, fecit locum. Eo tempore et Balduinus, ex felici in Aegyptum expeditione aegrotus, obiit Jerosolymae, successore Balduino II, quondam apud barbaros captivo, affine suo. Similiter Alexius Comnenus, multiplicibus et continuis pene appetitus eluctatusque insidiis, cum mediocrem Imperatorem praestitisset (ut nulli non Principi maxime ad perfectam laudem plurinum deest, prout recte hic, historiam finiens, judicat Zonaras) difficillima absumptus est morte, anno XXXVII, inhumaniter extremo in periculo a suis pene omnibus desertus.

Caeterum novus Papa Gelasius, cum minime absolveret injustis execrationibus Henricum, pulsus Roma, Caietae delituit, donec a Guilelmo Apulorum duce, et Roberto Campano instrueretur copiis. Caesar ob id indignatus, Mauritium Baccarensem Archiepiscopum, creat Antipapam, eumque Fregepanum familiae, quae dudum in vincula misisset Gelasium, commendat. Inde motis castris abit Italia. Gelasius, quod Romae ei esse haud liceret. Cluniacum in Galliam profugit, ibique Pontificatus anno primo, die quinto obiit. Eodem tempore Templarii milites, prope sepulcrum Domini degentes, id muneris in se receperunt, ut peregrinos, ad sacra Palaestinae loca euntes, indemnes praestarent a maleficiis. Rogerius Antiochiae Princeps a Turcis caesus, ultorem habuit Balduinum Regem, qui affectis strage Turcis, Antiochiam Jerosolymitano regno adjecit.

Caeterum exstinco Gelasio, a Cardinalibus, qui tum Cluniaci aderant, sufficitur Guido Viennensis, qui rara huic generi modestia Pontificio abstinuit habitu, quoad constaret, Romanos electioni suae consensisse. Continuata deinde cum Caesare discordia, Burdinum Antipapam expugnat Sutrii, cameloque impsotium in triumpho Romam ducit, omnique notatum ignonimia, Cavensi includit monasterio. Majus cum ipsomet Henrico negotium erat, quem Saxonicis denuo oppugnare armis instituerat. Sed Principes regni tantarum pertaesi cladium, persuadent Imperatori, jam quoque Gallis ob Papae studium infesto, ut cedat obstinationi Pontificiae, investitura, quam vocabant, per annulum et virgam in aliam Augustae propiorem commutata. Quare sinis certamini impositus is fuit, ut deinceps electioni renunciaret Sacerdotum Caesar, ac per sceptrum concederet regalia designatis: sin dissiderent votis suffragatores, sua autoritate melioribus robur adderet. Itae Callistus ille III, bellisime rem gessit Pontificiam, Caesaream diminuit, anno seculi duodecimi secundo et vicesimo. Idem Rogerium, Siciliae Principem, frustra dehortabatur ab invasione Apuliae

et Calabriae, indignum ratus spoliari Principatu Guilelmum, quum nuptiarum causa abesset, Comnenam ducturus, Johannis Graecorum regis sororem. Sed Rogerius oppressa vi illa parte Italiae, ad imperium sibi struere aditum nitebatur. Callistus Venetorum Ducem Dominicum Michaelem excivit, ut Balduino a Saracenis capto, res lapsas Christianorum in Palaestina erigeret. Veneti instructa classe Joppen, a Turcis Babyloniis obsessam liberant, Tyrum, celeberrimam Phoenicum metropolin, terra marique mensibus quatuor oppugnatam capiunt, pacti prius cum Wilhelmo Palaestinae prorege, ut maritimarum urbium tertia ipsi parte fruerentur. Paulo post moritur Papa, quem morte secutus Trajecti Imperator, anno regni XIX, quum Balduinus II, multo se auro Turcica captivitate exemisset. Henrico et majoribus, jucunda cujusdam Poetae ruditas Spire Epicedion, divisim tumbis applicatum, condidit: Filius hic, pater hic, avus hic, proavus jacet isthic.

Orientis imperium tunc moderabatur Joannes Comnenus Alexii primogenitus, spirante adhuc patre potitus rerum, sed dissimulante injuriam, quod Irene mater generi Nicephori Bryennii justo studiosior erat. Ac sororis quidem victus sagacitate periisset Joannes, ni socordior Bryennius tarditate sua occasionem corrupisset, Joannes clementia et moderatione flexit in poenitentiam sceleris matrem et cognatos, firmatisque domi rebus, Sultanum Persidis, spreto foedere vastantem urbes ad Maeandrum fl. sitas bello agressus est. Cepit Laodicaeam, cinxitque moenibus.

Sozopolin, Pamphiliae munitissimum oppidum, strategemare occupavit. Jusso enim equitum tribuno aliquoties adequitare ad munitiones, conjectisque sagittis sylvas petere, effecit, ut Turcae aliquanto longius abstracti a vallis, nudatam fere urbem Graecis invadendam exponerent. Ejus oppidi fortunam alia ejus tractus secuta.

Quinto imperii anno Johannes Scythas Hamaxobios, qui et Pazinacae, innumera multitudine transgressos Istrum, donariis vanam in spem pacis impulit, atque hoc modo versos in ignaviam, albescente coelo, adhuc stertentes aut semisommes acri praelio devicit. Plurimi eorum capti, pagos deinde ad Istrum accepere, plerique pro mancipiis venditi, aliqui et cohortibus adscripti. Eadem felicitate foedifragos Triballos (aliis Servios dictos) domuit, captiva eorum turba in Bithyniam translata.

Postea ab Hunnis, Danubii et Savi accolis, ob susceptum Stephani, Principis eorum fratrem, insperato bello lacessitus, pricnipiis quidem censuit obstandum, ac imparatus ab idoneo milite, Philippopoli se tenuit, donec instructior Franco chorium, fertilissimam Hunnici territorii partem subegit, ipsumque deinde adortus Chramum, maximam de eo praedam cepit.

Per haec tempora Norbertus, nobilis Lotharingus, loci et ordinis Praemonstratensis fundator strictiorem monachis vitam praeire, Augustini nixus regula, coepit.

Apud Graecos Joannes Zonareas Monachus, et Euthymius Zigabenus, apud Latinos Sigebertus Gemblacensis, Rupertus Tuitiensis Abbas, Algerus Cluniacensis, Theologicae atque historicae eruditionis laude claruerunt. Pomerani Othonis Bambergensis opera Christianismo tandem tincti, aut Pontificii Christianismi traditionibus imbuti. Namque etiam tum meliores Ecclesiae praesules verbum Domini viva docere voce consueverant.

LOTHARIUS II, SAXO. JOHANNES COMNENUS.

erat majestati illorum detractum in animis popularium. Nec Henrico V (memori in oppressorem patris ira Numinis) proles erat, quae Augustum apicem propagaret.

Gotfridus Viterbiensis, Conradi III notarius, autor est, quatuor Teutonici imperii Optimates, diversis studiis rerum summae destinatos: Lotharium scilicet Saxonem, cujus pater Gebhardus Saxonico bello occubuerat, Fridericum Suevorum ducem, Henrici IV e filia nepotem, Leopoldum Marchionem Austriae, et Carolum Comitem Flandrorum, Canuti Daniae regis ex sorore Roberti Comitis filium: quem anno sequenti severius habita nobilium turba in templo Brugensi orantem nefarie interemit. Piaculum id Ludovicus VI teterrimis sceleratorum cruciamentis eluit. Fridericus Suevus studebat fratri suo Conrado, duci Francorum Orientalium. Carolum Flandrum popularitas, et in egenos munificentia, praeter alias virtutes commendabant. Sed vicerunt vota Saxonum, jus imperii ad suam gentem retrahentium. Sic Lotharius, renitens, ut aiunt hortatu Alberti Moguntini et Oratoris Pontificii, suscepit dignitatem. Qui judicatus olim ab Henrico V perduellis, et quamvis nuptias ejus lugubri habitu adiisset, carcere multatus, memor postea contumeliae, Henricianam familiam omnibus modis affixit. Interim Conradus a sua factione Rex creatus, munitis pro se Ulma, Noriberga, Augusta, intravit Ialiam, contemptoque anathemate Pontificis, Mediolani se pro rege gessit.

Sed quum Henricus superbus Bajoariae Dux, gener Lotharii, urbes Teutonicas, et in his Spiram, labore maximo, ad obsequium traxisset soceri sui, attenuatis viribus Conradus remeavit in patriam; Fridericus et Conradus fratres, dimisso regno, interventu Bernhardi, Abbatis Clarevallensis, aliquam in gratiam cum Lothario redierunt. Conradus exinde primam inter Principes sedem honir sergo tenuit.

Saxonum magna vis a Bohemis caesa, quum Othonem Moravum imponere eis vellet Lotharius: Moravus ipse occubuit. Gesserat his quinque annis Pontificatum Lambertus, qui et Honorius II. Orator quondam a Callisto ad Germanos missus, ut Henricum v ad deponendam cum Pontifice litem induceret. Intrusus Leonis Frangepanis astu, ita praefuit Ecclesiae, ut Arnulphum in Cleri lasciviam et fastum liberius invectum, occidi Romae pateretur. Hujus successor Innocentius II, dum Rogerium Siculum Apulia nititur depellere, eumque acie profligatum, Galucii obsidet, filii ejus Guilelmi superventu capitur, cum Cardinalibus militiae sociis; sed opinione sanctitatis indulgenter satis habitus, dimittitur custodia postmodum. Interim Romae Petrus, Petri Leonis potentissimi civis filius, creatur Papa, Anacletusque appellatur, qui expilatis templis, cum esset, unde militem aleret, vi tueri dignitatem nihil dubitavit. Innocentius vero attributa Rogerio Apulia, redditus suis, sed impar viribus aemulo, in Franciam profugit. Siculus utrinque auctior factus, ab Innocentio caetera impetrarat; eo profugo se causae Anacleti conjunxit. Ab eo Rex Siciliae, contributis etiam cis fretum Brutiis, Lucanis, Apulis, Calabris, salutatus. Innocentius concilium Claromonte habuit, Anacletique factionem damnavit. Ludovicus Crassus Francorum, Henricus Anglorum reges, Innocentii partes amplexi. Crassi filius jam diademate ornatus, dum in suburbano Lutetiae equitat, occursu foeminae suis pavefacto equo effunditur, paucisque post horis exspirat. Innocentius ejus fratrem Ludovicum VII, rogatu patris, regiis sacris initiavit, cum Rhemis concilium maxima celebritate ageret. Solus Crassus in Gallia opem implorantes Papas vidit, Urbanum, Paschalem, Gelasium, Callistum, Innocentium.

Sub dimissum Rhemis Consilium,

Pontifex in Eburones profectus, cum Lothario Caesare egit, de sede Petri a schismate asserenda. Caesar coepit repetere ab eo potestatem dandi Sacerdotia, nuper decessori suo Henrico V ereptam. Quibus postulatis turbatus, et jam anxius reditus sui Innocentius, Bernhardi intercessione securus recessit ab Caesare. Lotharius Episcoporum suorum precibus delinitus Innocentii probavit electionem, et anno tricesimo secundo istius seculi, in Italiam ivit, armata eum manu reducturus. Sed quum Romanos a dissidio partium revocare nequivisset, irritus pene coepti rediit domum, nisi quod Pontificem suum Lateranense in Patriarchium relocavit, et Augustalibus Romae insignibus exornatus est. Revertentem altero anno, solis jubare intercepto, nox mero die obnubilavit. Bernhardus et Norbertus, fautores Innocentii, cum eo ex Italia remearunt, quorum hic Magdeburgensi praepositus Ecclesiae, vitam ibi clausit, ille innumeris de se monachorum fusis gregibus, Cisterciensis regulae potissimus habetur illustrator.

Lothario in Germaniam abeunte ad compescendos Luticiorum motus, rursum Anacletus, licet Pisis quoque damnatus, Rogerio adjuvante, in Pontificem surgit. Nicolaus Danorum Rex, ob caedem patruelis Canuti, a filio suo Magno patratam, invisus populis, Ericum fraternae necis vindicem persensit, a quo et Lotharii arma Sclevicum versus pertracta, Cimbris metum incussere. Sed tantae Jutorum copiae Vallum, quod opus Danorum vocant, circumfuderant, ut Lotharius inaniter a se teri tempus conspicatus, speciosam solvendae expeditionis rationem excogitaret. Magnus Canuti interfector, supplex Caesarem veneratus, ut castra trans Eidoram metaretur, effecit. Inde Adolfum, cui Lotharius multo ante Holsatiam assignaverat, extremos tunc curae jussum, adortus per insidias Magnus, non solum copiis spoliavit, sed etiam arma deformiter abjectantem, nando coegit fugam capessere. Ericus Caesaris ope destitutus, Magni Norwegi, sororis sibi matrimonio devincti, ambivit amicitiam: quam auro Danico corruptam esse edoctus, Lalandorum evasit auxilio. Magnum deinde equitatus subitaneo oppressum insultu, et plerosque cum eo Danorum antistites occidit. Nicolaus Magni pater, dum Sclesvicenses sibi reconciliare parat, in ipsa regia cum praetorianis caesus est. Ita crudeliter fuso Canuti sanguine haud minori crudelitate parentatum. Ericus sublato patruo, et qui partes ejus sectus erat, Heraldo fratre, Danorum regno potitur, eo fere tempore, quo Henrico Angliae regi, Stephanus de sorore nepos successit, cui Mathildis filia Henrici, Goffrido nupta Andio, ademit Normanniam, inque Anglia maximas turbas dedit.

Porro Lotharius anno istius aevi, XXXVII revocatus in Italiam, ut Rogerium pro arbitrio dominantem compesceret, Cisalpinas partes prope sine ferro subegit. Transgressus Apenninum, Anconam, Spoletum, aliasque urbes accepit in ditionem. Pianorum adjutus classe Rogerium terra marique oppugnatum, amissis rebus omnibus, Italia in Siciliam pepulit. Cujus victoriae magnitudine motus Joannes, Byzantinus Imperator, legatos ei gratulatum misit, conciliataque sibi Loahtrii amicitia, Persarmeinos spoliavit Castamone, triumphumque redux Byzantii egit splendidissimum, Mariae virginis commilitio victoriam imputans, quam rectius aeterno et uni Numini adscripsisset. Quare haud diuturna ei adversum Turcas felicitas obtigit. Digresso eo, Tanismanius, atque illo exstincto, Mahumetes, non solum amissa recepere, sed et Gangra, Ponti urbs potentissima, in Turcarum ditionem venit.

Lotharius sesquiannum fere in Italia moratus, maximis rebus gestis, et commissa Reginaldo Apulia, Henrico genero Thuscia, dum per Tridentinos saltus

in patriam reverti parat, sub vilissima casa obiit diem, imperii anno XIII, funeratus in monasterio Ducatus Bruswigii, quod ex ipso Regis nomine Lotharium appellatur.

Ejus temporibus Gratianus Bononiensis Monachus, post Ivonem, collegit Canones Ecclesiasticos et decreta Pontificum; Hugo Rector monasterii sancti Victoris apud Parisios, eruditione sacra inclaruit; Vernerius libros legum Romanarum, multis neglectos seculis, renovare conatus, savente institutis Lothario, nova doctoribus juris, primum civilis, inde et Canonici, privilegia et immunitates praeparavit.

Jerosolymis, praeter Hospitalarios, quibus peregrinorum et aegrorum cura erat, et Templarios, itinera tuta praestantes, Teutonicus etiam ordo invaluit, Xenodochium suae gentis procurans. Initia exigua magnae opes secutae. Vicelinus Hameliensis ab Adelberone Archiepiscopo Hamburgensi, vel Bremensi, deductus Meldorfium, per Sclaviam et Nordalbingiam, ubi rara etiam tum pietas, Christianismum propagavit, fretus imprimis Henrici Sclavorum reguli, et Adolsi Schaumburgici favore et studio. Sed cum filii Henrici, Suentepolcus et Canutus, intestinis se bellis confecissent, Canutus Erico Dano genitus, Sclavorum principatu potitur. Illo autem necato, Vicelinus persuasit Lothario, ut exstructa Sigeberga arce, adversus Pribislaum Wagirensium et Polaborum ducem ethnicum, praesidium sibi compararet.

Anno Lotharii altero, Balduinus II, Hierosolymorum rex, Fulconem Andegavensem, Fulcone et Bertrada (postea pellice Ludovici Crassi) progenitum, suasu amicorum toto ex orbe delegit, cui majorem filiam Meliscendam in spem successionis collocaret. Elisa, minor ejus filia, Boemundo juniori Antiocheno principi nupsit. Tentata inde non sine clade Damasco, et Boemundo genero a Turcis interempto cum invita filia, et impie ad Turcicum principem Sanguinum respectante, subdidisset sibi Antiochiam, tricesimo primo ejus seculi anno abiit vita, successit Fulco. Edessenus princeps Joscelinus, aegro in corpore validos animos gerens, lectica deportari voluit in praelium, eaque constantia depulso ab obsidione Cressi Sultano Iconiensi, laetus reddidit Deo spiritum. Raimundus, Guilelmo Aquitaniae natus duce, inimco quondam Fulconis, secundas ab eo partes in regno, Antiochenum nempe principatum, et Constantiam Boemundi filiam obtinuit. Ita opes Asiaticae Latinorum virtuti, nobilitatique dotales erant; et Francorum nomen tam illustre, ut omnes Latinos Francorum nomine Barbara religio censeret.

Sic invetera scere in Oriente Latinum nomen et imperium, invidiae erat apud Graecos, suetos imperare Syriae. Joannes Comnenus a contemptu vindicaturus Graecorum Remp. destinavit Antiochiam recuperare Byzantinis. Sanguinus Halapianus Satrapes, Christianorum simultates occasionem suam ratus, Fulconem saevo adoriri bello statuit. Tharso, Baca, Anabarza, captis a Comneno, foedus ictum, ut Raimundo Ciliciam redderet Augustus, Raimundus ipsius beneficiarium se profiteretur, praesidium Graecorum reciperet Antiochia. Itaque ab illo et Tripolitano adjutus Joannes, Pizam ad Euphratem, aliasque urbes Syriae et Mesopotamiae extorquet Barbaris: Sed Antiochenis adversus praesidiarios tumultuantibus, deducere eos coactus, de amovendis e Syria Latinis agitavit consilia. Jamque in arcto erant res Antiochensium, Edesseno Joscelino obsides imperatos mittente, cum respondit patriarcha et cives, rata sibi publice non esse, quae injussu procerum populive egisset Raimundus. Missis et ad Fulconem legatis, quibus sacra invisere loca poscebat Comnenus, et adversus Barbaros commilitium, renunciatum est, non esse alendis exercitibus tantis regiones

istas. Sin cum decem millibus veniret, regio apparatu excipiendam Graecam majestatem. Ita utrinque exclusus Joannes, in Ciliciam se Tharsum recepit, ubi in qprum forte venabulum jaculatus, eversa impetu pharetra, venenatis telis referta, laevae infixit vulnus, eoque incuriosius curato, tumescentem manum abscindi noluit, negans unimano Caesare terras regi recte posse. Hoc casu magnanimo Imperatori mors attracta, anno dominationis XXV. Antequam exspiraret, Manueli, inter superstites filios natu minori, regnum legavit, negans Isaaci impotentem irae animum administrandae Reip. idoneum. Sub idem tempus obiit Joannes a Stampis, quem a temporibus multi vocitant, ob vitam ad miraculum usque longaevam. Plus enim trecentis sexaginta annis eum vixisse faciunt; Sub Carolo Magno meruisse stipendia, Ludovico Crassi filio decessisse.

CONRADUS III. MANUEL COMNENUS.

hanc invitabant: Petrum Apostolum tributum solvisse, nec competere Episcopis dominatum terrenum, contendebant. Quibus in litigiis anathemate notati, vulgato Pontificum relo, sed obtuso saepius, non approbarunt lectos a solo Clero suo Pontifices, Caelstinum II. quinque mensium, et Lucium II Bononiensem: eaque causa Rogerio in Italiam reverso, amissa brevi recuperandi potestatem praebuit. Quae ut teneret, studii duxit Conradum Transalpino haud extricari bello, ne otium ei esset Italiam more majorum ingrediendi. Jamque ad majores turbas spectabant res Germanicae, cum subito audita Edessae expugnatio, aliorsum abstulit impetus, neque hostes Christiani nominis torsit. Ejus expeditionis, quae et maxima fuit, et omnium in se populorum traxit animos, occasiones nobis paucis memorandae.

Fulco rex Jerosolymorum, dum recreationi indulget, et leporem forte oblatum apud Ptolemaidem, fervidius insequitur, excussus tam gravi ruina est, ut cerebro per aures naresque effluente, statim exspiraret, relicto filio tertium decimum agente annum, et Almerico sex annis minore.

Mater meliscendis tutelam gerebat regni, sexus quem neque hostes formidarent, neque subditi admirarentur. Simul in Syria progenies eorum procerum, qui imperium Turcarum prope everterant, non pietate modo religioneque animi, sed armis etiam virtuteque et consilio a parentibus degeneraverat. Joscelinus suo more usus, Edessam raro inviserat, mercenariis eam tradiderat, ipse deliciis vacans stipendium tarde persolvebat. Cum Raimundo insuper Antiocheno principe haud obscuras exercebat inimicitias. Contra Sanguinus, Persarum et Assyriorum princeps, in omnes augendi imperii occasiones intentus, Edessam, (quae Rages olim) Mesopotamiae metropolin, obside, obsessam capit, et magna Christianorum edita strage tendit ulterius. Sed dum crapulabundus jacet in tentorio, confoditur a suis, filiusque Noradinus, genitore cautior, legisque Mahometicae studiosior, suscipit gubernacula. Is Edessam, furtim receptam a Joscelino, trucidatis ingenticaede Christianis, subegit denuo. Orbis Christianus universus tristissimi rumoris impletus.

Regnabat eo tempore in Anglia Stephanus, et Davidem Scotorum regem Angliae infestum, variis praeliis sustinebat. Eo repulso, Mathildem quondam Augustam, Henrico rege, avunculo suo genitam, adversariam reperit constantiorem; cujus filius Henricus ab Ludovico VII, Dux Normanniae erat creatus. Mathildis transimisso mari, multa in ipsa Britannia praelia cum Stephano, et in his aliquot secunda fecit. Tandem collatis signis, captus Stephanus, ejusque filio Guilelmo bellum reparante, foedus ictum his legibus, ut Stephanus omni deinceps vita regnaret, defuncto succederet Henricus: Guilielmus certis in Anglia Normanniaque oppidis potiretur. Itaque ab Anglia tunc intestinis implicata bellis, praesidium Christianae rei nullum.

In Gallia Ludovicus VII, ducta Eleonora, Aquitani ducis filia, dotalem acceperat Aquitaniam. In Theobaldum Blesensium Comitem exarserat nimium, quod is dimissionem Petronellae (soror ea erat reginae) armis urgeret apud Rodolfum Veromanduum, obtendens Petronellam, repudiata justa uxore, praeter leges Rodolfo ductam. Rex direpto Victoriaco, theobaldi oppido, in supplices Divorum saevierat, combustis eorum in aede principe MD.

Ob id facinus se lamentis afflictantem, aggreditur Bernhardus, delendo sceleri esse, expeditionem Syriacam suggerit, firmatus autoritate Lucii et mox Eugenii Papae: res insuper ipsa Asiaticorum, et legatio missa auxilium flagitabat. Persuaso Franco itum ad Germanos, simul oratoribus Latinorum fidem

opemque Caesaris implorantibus. Nec mora, depositis ad tempus rixis signa moventur utrinque in Turcas Asiaticos, Caearem equitum loricatorum LXXM, peditum ad CCM secuta. Pronunciatur iter per Hungariam, ubi Geisa rex, profligato Boricho aemulo imperabat; attinguntur provinciae manuelis Comneni, Graeci Caesaris, foedere et affinitate juncti Conrado, quod duae sorores, Berengarii Sulbacensis filiae, illis nupserant. Francus rex eadem perreixt via.

Conradius, subdola exceptus magnificentia a Manuele, Bosphoro Thracio transit in Asiam. Graeci a se omnia polliciti, autores fuere, ne rei frumentariae prospiceretur. Hinc proditis Iconiensi Sulanto consiliis, ferro, fame, errore viarum, atque omni miseria vexati Teutones; vix decimus quisque superfuit. Coactus Imperator laceras reliquias ex hostico deducere. Subsequebatur Francus, mendacio fidens seductorum, qui viam in Orientem, expugnato Iconio, apertam Germanis ferebant. Sed Fridericus, Conradi fratre genitus, rapidissimo adequitans cursu, fraudis Graecorum admonuit Ludovicum, et jungere cum Germanis castra induxit. Fertur enim, gypsum farinae permixtum a Graecis, quo cum pernicie necessario Latini ignari vescerentur. Sic perventum est Ephesum, ubi Conradus multarum egens rerum substitit, inde Byzantio novam Manuelis opem quaesiturus. Franci ad Maeandrum progressi amnem, haud exiguam cladem a Turcis pertulere.

Interim Rogerius Siculus, vindicaturus illatas nostris ab Graeca perifida injurias, classe Corcyram occupat, omnemque populatur oram Graecorum maritimam. Unde atrox inter illum et Manuelem orta concertatio. Conradus Gareca, Francus sua classe Syriam tandem tenuere. Ingressus Antiochiam Ludovicus, a Raimundo principe, Eleonorae conjugis et sociae itineris patruo, rogatus est, ut in Noradinum arma verterentur. Sed Balduini regis preces, et parum pudica inter luxurias Antiochenses Eleonora, fecerunt, ut Rex in Judaeam festinaret. Conradus advecus Ptolemaidem, indeque deductus Jerosolyman assensit consilio, ut Damascus oppugnaretur. Eo XLVII ejus seculi anno omnibus copiis ventum est. Suburbanae munitiones urbis nobilissimae multo Latinis sanguine stetere. Expugnatis, illis, dum pro capta habent Damascum principes, deque ejus imperio praemature litigant, conspicati duces veterani, inclinare ad Theodoricum Flandrum vota, satius duxere, non capi urbem, quam fructum militiae ab recentibus advenis praeripi.

Quocirca occulta fraude, transferri in alterum latus castra suadent, quo facilior pateat in urbem aditus, receptisque interim per Damascenos suburbanis, iras conciunt Caesari, qui deserta obsidione Byzantium, Byzantio domum rediit inglorius. Francus sequenti vere secutus, capitivtatem pene subiit Graecorum, e qua Rogerianus eum Praetor explicuit. Manuelis enim classis, post multas clades, recuperata arce Corcyrana, mare Siculis infestum aegre tuebatur. Rogerius eo tempore inter alias praedas, repertos Chalcide serici confectores in Siciliam Apuliamque traduxit, et adversus Michaelem Palaeologum, Manuelis ducem, vario marte dimicavit. Alia sub haec Christianorum manus per mare Britannicum Ulyssiponem iverat, eamque urbem et vicinas oras extorserat Saracenis non sine dubio belliictu, et plurimo sanguine. Ea urbs Alfonso, Lusitaniae duci nuper a Castellae rege creato tradita. Saxones et Dani in Sclavos profecti sunt, ad Christianam eos fidem pertracturi. Sed Teuto miles, pecuniis Sclavorum corruptus, deserto in praelio Danos ladiis objectavit infidelium. Ipsi vero Dani, duobus tunc regibus, Juti Canuto, Sialandi et Scani Suenoni parebant, privatisque gliscentibus iris, publica minus concorditer tractabantur. Itaque promissa de Sclavis pietas suo exitu caruit.

Conradus Imp. et Ludovicus novis domi turbis excepti. Ludovicus e Sicilia revectus in Galliam, ante omnia diremit matrimonium cum Eleonora, obtentu consanguinitatis usus, ne difficiliore adulterii probatione laboraret. Illa mox Henrico Andegavensi nupsit, materno jure Anglorum regi, et duci Normannorum; paterno, Comiti Andium, Turonum, Coenomannorum; uxorio, jam Comiti Pictonum et duci Aquitaniae. Quae delicatissime apud novum habita maritum, feralium bellorum facem inter Anglos Gallosque praetulit: Constantia, Adelfonsi Gallaecorum regis filia, toro Franci sociata. Romanis Episcopis, per hosce annos, vix vitam in urbe, aut mortem pacatam civitas sua concessit. Indignatus enim populus, Tiburtinis favere antistites, ad priscum morem reformavit Remp. Pontifices sacra curare, et e decimis atque oblationibus alere semet jussit. nec segnius reliquae Italiae civitates intestinis inter sebellis concertabant. Eugenius tamen III, Bernhardi quondam discipulus, cui illos egregios de consideratione libros dicavit, Tiburtinorum auxilio coercuit populum Romanum, pacemque, sed infidam, eo tenore dedit, ut abdicato Patriciatu, Senatores de sua autoritate urbem gubernarent. Idem Viterbii Armeniorum legatos, de ceremoniis quibusdam consulentes, Romano ritu imbuit, edoctus ab iis, Joannem extremi Orientis regem (quem Presbyterum aliqui nominant) potentissimum, Ecbatana nuper expugnasse, et cruentissima acie Medorum ac Persarum reges eo prostravisse nomine, ut iter sibi Jerosolymann versus patefaceret: qui tamen conatus irritus exstiterit. Legationi interfuit Otho Frisingensis Episcopus, Conradi Imp. frater uterinus, historiographus, quem vitae jam tum taedebat, foeculentam ausus dicere tumultuosissimi Imperatoris improbitatem. Coaetanei fuere Petrus Cluniacensis: Dodechinus presbyter, Guilelmus Malmesburiensis, Richardus de S. Victore, petrus Lombardus, quem magistrum vocant sententiarum, Petrus Comestor historiae autor Scholasticae, Malachias Hybernorum Episcopus, atque ejus generis alii, pro sui seculi genio sapientes.

Caeterum Conradi ad Germanos reditum praeverterat Guelfo, infirmitatis causa in Siciliam delatus, ad veterem belli tubam Rogerium. A quo iterum incitatus, civilia per Germaniam dissidia coepit renovare: Sed Friderici, qui Conrado successit, prudentia repositus in gratiam patrui, conquievit tandem. Conradus, dum Italiam pacare cogitat, Bambergae moritur, imperii anno XV, non sine suspicione veneni Italici, per Rogerii medicos dati.

Eo tempore, Petrus Abelardus et Gisilbertus Pictaviensis Episcopus, sinistre de Trinitate visi ab Eugenio Pontifice damnati sunt.

Alius stolide dictus Eum, cum stolidius sibi divinum honorem arrogaret, in carcere exstinctus est.

datum ab Conrado Imp. Eipscopum Hermannum confirmavit. Reos majestatis judicaverat Trajectinos Conradus, quod a summi Principis sententia ad Papam provocassent; Fridericus pecuniis eos multavit.

Actis deinde Mersburgi Comitiis, Canutum Magni, regis quondam Danorum, filium, et Suenonem nuper defuncto Erico procreatum, de regno controvertentes, ita reconciliare tentavit, ut Imperatoris Sueno, Suenonis vero Canutus beneficio potiretur Dania; Valdemarus, nefarie quondam a Magno interempti Canuti filius, vadimonio se obstringeret utrisque. Sed reversus in regnum Sueno, deque aemulo comitem nactus, remissis e vestigio literis, in eas se conditiones fallaciter adductum affirmavit, in quas Danicorum adhuc regum nemo concesserit. Novas inde cum Canuto pactiones iniit, motisque in Suenonem Suecum armis, ob filii ejus injurias: Finnos et Verendiam subegit. At hyemis rigore subactus ipse, ut retro ferret pedem, domi turbata omnia factionibus reperit; atque a Sclavis insuper vexatus, ad Henrici Saxonis speciosam magis, quam utilem confugit opem.

Erat ille Henrico superbo natus, fratre Guelfonis, ac post multam Friderici diligentiam, avitum Bajoariae ducatum receperat. Henricus Caesaris patruus, ex Marchione Austriae Dux creatus, in compensationem damni, exemptus fuerat Bajoariae dominio, cujus principem antea ut superiorem reverebatur. Guelfoni avunculo suo, attribuit, Caesar Thusciam, Spoletum, Sardiniam, et Mathildis principatum. Conradum fratrem Palatinum Rheni fecit, Guichmannum Antistitem Magdeburgicum, obnitentibus frustra Eugenio, ac post eum Anastasio Pontificibus. Pacata sic quomodocumque Germania, firmataque autoritate, tertio imperii anno expeditionem suscepit Italicam, ab exulibus Appulis, Laudensibus item et Ticinensibus, quos Mediolanensis infestabat civitas, multis precibus exoratus. Cum de more in campis Roncaliensibus ad Padum fl. aliquandiu stativa habuisset, ut ibi civitatum causas cognosceret, progressus, aliquot Mediolanensium munitiones destruxit: Evertit Terdonam, pertinacius rebellantem, ac Ticini sueto in palatio Corona Longobardica redimitus, iter Romam flexit. Viterbii exceptus est ab Adriano IV, qui nuper e sedis Romanae legato, cum Nidrosiensem in Norvegia Archiepiscopen instituisset, ac Lundano Danorum Antistiti primatum concessisset in Suecos, cathedram illam adeptus, invito populo, fuerat. Romani ab Arnoldo Brixiensi, Doctore suo persuasi, velut Petri Abeilardi discipulo, non convenire clericis aut Monachis civilem dominatum, sed humilem sacrae rei curam, Christi fretam robore; minime erant dicto audientes Pontifici, Fridericum per legatos, vetera Romae jura jactantes, ut priscam eis redderet libertatem, insolentius alloquebantur. Ille a Carolo et Othone referens subactam vi Italiam, Desiderium et Berengarium, Romanorum tyrannos, in Germaniam abductos, nec accipere victorem conditiones, sed dare victis oportere, recipi in urbem sine tergiversatione postulavit. Mox praemissis mille armatis, urbem Leoninam cum Basilica S. Petri occupantibus, praecedentem subsequitur Adrianum, stipatusque exercitu, diadema Augustum sumit. Frementibus ob id Romanis, et castra pariter ejus ac templum invadentibus, occursum est fortiter. Caesi hostium aut Tyberi amne mersi pene mille, uno tantum e Caesarianis necato. Repulsi in urbem, cum commeatum Friderico negarent, insuperque eum urgeret Sirius, Nari fl. admovit Caesar castra. Huc annonam jussi expedire Spoleatni, non paruerunt, Guidonem ab Caesare ad Guilelmum Apuliae regem legatum, conjecerunt in vincula, nulloque contumaciae genere omisso, repentinum sibi attraxerunt exitium.

Expugnata urbs, et in favillas redacta est, anno seculi duodecimi LV. Accepta in fidem Apulia, et Veronensium insidiatorum quingentis patibulo affixis, in Germaniam revertit Imperator. Hermannum Comitem Palatinum, ob violatam se absente pacem, canes gestare per milliare Germanicum (probrosi id supplicii instar erat) coegit. Duos Henricos, Saxonem et Austriacum, sine sanguine reduxit ad concordiam.

Sed ejus praesentia ut Germanis pacem redditi, sic Italis absentia subtraxit, Guilelmus Siculus, Rogerio patre importunior, Apuliam et Campaniam, ipsasque Romani Antistitis ditiones bello vexabat. In eum profectus Papa, magna regni parte exutum compellit pacem poscere, et Manuelis Graecorum Augusti succinctus auxiliis, omnia Italia nititur ejicere. At mox versa belli fortuna, captus a Guilelmo, utrisuque regni, Siculi et Apuliensis, titulus redemit sibi libertatem: nec a suis receptus, voluntarii semet exilii damnavit, quoad captus a Caesarianis Arnoldus, qui Pontificem subesse urbano debere magistratui contendebat, a praefecto urbis exustus est.

Fridericus interea, repudiata dudum, ob sanguinis propinquitatem, fidemque dubiam, Adela Hochurgica, Beatricem Burgundam, Reinoldi filiam duxit, quae ei ex morte parentis dotalem attulit Burgundiam, Bertoldo duci Zaringio, Lausannae tantum et Genevae finibus, quaeque Juram interjacent montem, de veteri Burgundionum regno reservatis.

Italicam expeditionem, quam nova Ligurum rebellio exigebat, inhibuit aliquantisper Boleslai Poloni vis, qui pulsum regno Lobislaum, consobrinae Caesaris maritum, suumque fratrem, recipere, nisi armis adactus, detrectabat. Transgressus Oderam fl. Caesar, effusa Poloniae vastatione leges pacis accipere Boleslaum compulit, sed oblata necessitate Polonis, illico rescissas.

Major inde cum Ariano Papalis exorta, beneficium suum asserente esse imperium, Friderico contra se id a Deo accepisse, circummissis literis, praedicante. Imperator deleri picturam, Lotharii repraesentantem acta imperavit, quam Lateranensi in palatio fixam a Pontifice compererat, additis versiculis.

Rex venit ante fores, jurans prius urbis honores,

Post homo fit Papae, sumit quo dante Coronam.

Igitur Viennensi, Lugdunensi, Valentinao, Avinionensi, aliisque regni Burgundici Episcopis, Arelate sacramento sibi obstricitis, ac deinde Ratisponensibus in Comitiis Ladislao Bohemo, ob fidelem in Polonia fortemque operam, ex duce in regiam evecto celsitudinem, praemisit in Italiam Othonem Witelspachium Palatinum, et Reinoldum a Dasselis Cancellarium, qui occupata angustiis in Veronensibus Rivola arce, plerasque dubiae fidei civitates in verba adegerunt Caesaris, Legatos Graecorum, res novas molientes, minacibus dictis protelarunt. Queis territus Papa, quod beneficium dixerat, bonum factum interpretatus est callide, eaque importuni vocabuli emollitione, fremitum Caesaris et Germanorum principum mitigavit, cum omnes permitterent, bonum factum dici, quod Papa Caesarem corona exornasset.

Sub haec inveteratum inter Mediolanenses et Cremonenses odium, apertum in bellum erupit. Mediolanenses, olim Lotharii judicio Cremonam, ut proscriptam, bello vexare assueti, a nullo injuriarum genere temperabant. Prohibiti severitate Friderici Augusti, et ad causam citati dicendam, adjunctis sibi Brixianis et Placentinis, imperata facere renuebant, instauratisque quas Caesar diruerat munitionibus, Novariam Papiamque rapinis exhauriebant. Itaque Fridericus ad centum millia armatorum in Italiam duxit, urbem circumvallatam, ferro ac fame ad deditionem adegit. Imperatum, ut Cumas et Laudam sinerent

instaurari, palatium Caesari in urbe struerent, in verba ejus jurarent, consules de sententia ejus legerent, monetam, telonea, portus, imperio resignarent, novem millia marcarum argenti multae loco dependerent. His legibus advoluti pedibus Friderici, in gratiam recipiuntur.

Mediolanensium exemplo territae, aut castigatae sociae civitates, atque in his Verona et Ferraria, in jus ditionemque Imperatoris concesserunt. Latis deinde italiae legibus, de principum et Jurisconsultorum arbitrio, ordinatisque Rebus publicis, Albam hybernaturus processit, vicini incolis soli commeatum advehentibus, quae res Adriani iterum alienavit animum, accensum et illo nomine, quod tenacior priscae majestatis Fridericus, ab Episcopis terrenas tenentibus possessiones, homagium sibi praestari postularet, et Cardinalibus a latere Papae legatis civitates clauderet. Regessit Fridericus, quaecunque regalia veneat Ecclesia, largitione principum tenere, ac proinde jure sacramentum eis Episcopos dicere. Cardinalibus non patere urbes, quia praedatores veniant, non praedicatores: si mutent mores, stipendiis et commeatu non fraudandos.

Ita flagrante utrinque odio, Mediolanenses ab Adriano animati, resumunt spiritus, legatos Caesaris lapidibus incessunt, percussores ei et veneficos parant. Quare revocatis in Italiam, quos antea habuerat, belli sociis, imprimis Henrico Saxoniae et Bajorariae duce, Crema oppidum Mediolanesibus foederatum diruitur, Mediolanum denuo omnibus copiis oppugnatur. Meditabatur interim diras in Fridericum Adrianus, easque expuisset, nisi musca gutturi ejus inhaerens superbam exclusisset animam. Adstrinxerat autem jurejurando XIV Cardinales, ne quem se mortuo Pontificem crearent, nisi qui adversum Caesarem Guilelmi Siculi et Mediolanensium tueretur partes. Ejusdem conjurationis labe Mediolanum infecerat. Unde accidit, ut plures Cardinales suae factionis socium eligerent Rolandum, meliores autem, nec innodati consipirationis vinculis, Octavianum, qui et prior consecratus, atque a Clero populoque receptus, Victor appellatus est. Duodecimo post die, apud Cisternam Noerinis, Rolandus ab altera parte pronunciatur Papa, et Alexandri III nomen sumit. Tollendo schismati, Imper. vestigiis insistens, ut aiebat, Constantini, Theodosii, Justiniani, Caroli M. penes quos ea potestas fuisset, concilium indicit Ecclesiae praesulum, qui Papiae congregati, Rolandum defugientem judicium, nec se a quoquam judicari posse, insolenter jactantem damnant. Octavianum, qui in Synodi se potestate futurum profiteretur, rite electum pronunciant. Subscribunt Imperator, et reges Angliae, Daniae, Hungariae, Bohemiae. Mediolanenses religione se sacramenti attineri aiunt, ne pacem in vito Pontifice amplectantur, ac proinde, dimissa licet maxima Caesarianorum parte militum, nova cinguntur obsidione. Imperator haud sine vitae periculo, victoriam tandem adeptus, urbem secundo in suam redegit potestatem. Cives absque conditione supplices facti, et in crucis formam advoluti ejus pedibus, gratiam veniamque scelerum petierunt. Vita donati quidem; at urbe bonisque omnibus multati sunt. Qui postmodum miserabili per Italiam cultu vagantes, necessitatem in religionem versam, Humiliatorum ordinem pepererunt. Mediolanum solo aequatum, Placentiae, Brixiae, aliorumque illis foederatorum oppidorum propugnacula dejecta sunt.

Dum illa occiduis in partibus fiunt, Oriens quoque haud leves sensit rerum publicarum mutationes. Nam reversis ad sua Conrado Caesare, et rege Ludovico, audacia creverat Turcis, reputantibus indemnem sibi extitisse maximorum orbis regum praesentiam, quorum antea etiam nomen expavissent. Itaque

abhinc ultro incessere Christianos Damascenus et Iconiensis Sultani: Noradinus excursiones principatum in Antiochenum facere, Raimundum fortius quam prudentius, prosilientem ad certamina, occidere, vacuasque duce terras pro arbitrio agere ferre. Mox et Edessanus Comes. Joscelinus, ubi forte alvi causa levandi secesserat, capi et in carcerem compingi, uterque principatus ad viduas devolvi. Iisdem diebus et regnum ipsum Jerosolymae Melisendi matri extorserat Balduinus III, qui reputans imparem se tuendis terris, XV dierum itinere dissitis ab Jerosolyma, postulanti Edessanum Comitatum Emanueli Graecorum Augusto cessit, deducto ex urbibus Latinorum praesidio. Sed effaeminati Graeci, vix annum vertentem defensis oppdisi, Noradino succubuere: tres cathedrae principes orbis Eoi, Edessena, Hierapolitana, Coricensis, a Turcis subactae. Jacturam hanc resarsit defensio Hierosolymae quam qui venerant expugnatum Barbari, ingenti caede repulsi sunt. Hinc et Ascalon munitissima urbs, pervicaci obsidione victa Joppensi Comiti accessit, repertaque ibi annona famem sublevavit Palaestinae, quam annus 1154 advexerat vehementissimam.

Emanuel Imperator cum Armeniis decertabat, qui Ciliciae occupaverant pleraque. Reinoldus Castilionaeus, qui ducta Raimundi vidua, Antiochenum acceperat principatum, latrones ex angustiis Cilicum expulit. Sed fraudatus mercede, ab Augusto Graecorum promissa, Cyprum sibi sumsit depopulandam, dum Balduinus de Paneade cum Noradino ambiguis praeliis disceptaret. Hospitalarii et Templarii, praedis ditati et oblationibus, jam nec decimas Patriarchis amplius praestare volebant, Romanaeque curiae auro emercati gratiam facile pervincebant, ne quid Patriarchae Jerosolymitano ab ea subsidii existeret. Exorta esset et exitalis Reinoldo a Graecis pugna, ob devastatam Cyprum, nisi ille humillima deprecatione, Manuelis jam in Syria versantis, iram mitigasset, ac Balduinus Rex, nuper Theodorae (Manuelis ea neptis erat) matrimonio devinctus Byzantinis, et Reinoldum et Armenios reconciliasset Caesari. Caesar vicissim Balduino, qui fracto per venationem brachio Antiochiae decumbebat, Chirurgi exhibuit ministeria, suaque manu applicatis quotidie medicamentis, Augustam majestatem dilectionis obsequio vicit.

Diversa Pontifices indole, et illis onerosi, quorum amorem experiebantur, in Orientem quoque dissidiorum suorum semina dispersere. Balduinus rex negabat legato opus esse Papa, qui Ecclesias impensis gravaret, extorsionibus attenuaret. Archiepiscopus Tyrius Alexandrum, alii Victorem probabant Pontificem. Praevaluit inutile consilium, et mox gravis repertus legatus Alexandri, queis initio benignus apparuerat.

Balduinus III, missa Manueli Augusto Principis Antiochiae filia pro uxore (nam Reinoldus ejus vitricus in vinculis agebat Turcicis) Berythi obiit, tabefactus pharmaco, quod ei alienus a Christianismo Medicus praebuerat, anno ejus seculi secundo et sexagesimo. Successit frater Amalricus.

Hunc negatum ab Aegyptiis tributum perpulit armis jus suum persequi. Sultanus Aegypti Dargan, placato sibi Amalrico rege, gravem mox expertus hostem Savarum, Noradini succinctum copiis, de Christianis conquirit auxilium. Sed Dargane interfecto a suis, Savarus Syraconi (fiducarius is erat Noradini) armis restitutus, cum Syraconum pro amico aemulum comperisset, Amalricum donis illexit, ut ejus ope Syraconus pelleretur. Fecit id quidem Amalricus, sed dum longius ipse abest a suis, Antiochenus principatus invaditur a Noradino, capiuntur praelio victi Bohemundus princeps, Raimundus Tripolitanus, Colomanus Ciliciae procurator, illuditur Christianis. Capitur et Caesarea Philippi, alio nomine Paneas, capitur a Syracono

spelunca Tyria. Dum liberat auro captivos Amalricus, Syraconus a Calypha Babylonio impetrat exercitum, quo successorum Halys in Aegypto dominationem subvertat. Per Saladinum, fratre suo genitum, occupat Alexandriam, et toti inhiat Aegypto. Verum Amalricus, majoribus inescatus Elhadechi Calyphae tributis, auxilio ei venit, pellit Aegypto Turcas, regrediturque divitiis onustus Ascalonem, anno Domini MCLXVII.

Ut Amalricus Aegyptiacis, ita Fridericus Pontificiis semet implicuit dissidiis. Alexander III, cum videret ditionem Romanam, dempta Anagnia, a Caesarianis teneri, conscenso navigio, ad id Guilemi Siculi jussu comparato, in Franciam contendit, conventuque in Claromonte habito, anathema in Imp. et octavianum statim enunciat; Veroneneses, Vicentini, Patavini, Veneti, auxialia Friderico denegant. Fridericus ira incensus, Veronam ducit, oppugnandae urbis causa. Cum eo pervenisse aliarum civitatum auxilia intellexisset, tollendi schismatis ergo, novam apud Divonem Synodum indicit. Sed recusante ejus judicium Papa, redit in Germaniam. Victor Lucae moritur, eique Guido Cremensis surrogatur, Paschalis nomine insignitus. Tum vero Romani, creatis consulibus Alexandro amicis, eum revocant, Lombardicae civitates resumunt arma, praesidia Friderici ex arcibus dejiciunt. Imperator quarto regressus in Italiam, ac praeter spem nulli noxius, Padum trajicit. Anconam aliquandiu obsessam capit. Per Christianum praesulem Moguntinum et alios, XV millia Romanorum, pro salute Alexandri apud Thusculum depugnantium, occidit, pulsoque Alexandro, Paschalem Lateranensi in palatio collcat, Romanos sua in verba adigit.

Verum oborta peste, cum Reginoldus Coloniensis, Eberhardus Ratisponensis, Godefridus Spirensis Episcopi, adhaec Fridericus Conradi Caesaris filius, Berengerus Sultzbacensis, Welfo junior interissent; Graecorum quoque Augustus Alexandro Graecam offerret opem et conspirationem, si sibi Latinum diadema redderetur: Veritus graviora mala Fridericus, evitatis Cisalpinorum insidiis, rediit in Germaniam.

Illis temporibus Waldemarus, postquam Suenonem Canuti interfectorem, suique avidum sanguinis, per Jutos interemisset, potitus Daniae, assiduas in Sclavos, piratica infestantes Danorum insulas, expeditiones fecit. Foederatus tandem Henrico Leoni, et Alberto Urso Marchioni, Niclotum Sclavorum ducem in eas redegit angustias, ut Mechlenburgum, Suerinum, aliaque oppida ipse destrueret, sola ad Varnum Verla sibi incolumi reservata. Henricus et Albertus, accitis e Flandria, Hollandia, Frisia colonis, vastatam frequentarunt Sclaviam, praesertim ripas Albis fl. Ab iis excultae regiones, urbesque instauratae, Sclavorum nationes diminutae, Ecclesiae passim erectae, conditum et Rostochium a Primislao, filio Nicloti. Alter Nicloti filius, Christianismo tinctus, apud Danos exulabat, compertoque occisum patrem, nulla tristitia victus, impietatis eum dedisse poenas fatebatur. Ita Waldemarus Rugos vicit, Ericus Suecorum Rex Finlandos, Bremensium, et nuper ab Henrico Leone aucti Lubecensium mercatores, Livones armis ad Christianismum pertraxere. Episcopatus Altenburgicus, petente Geroldo praesule, Lubecam translatus est. Dantiscum a Danis in Vistulae ostio conditum. Imperator sub haec fratruelis sui ditionem universam, simul Guelfonis terras, quod henricus Leo aurum, seniori Guelfoni postulatum haud praestaret, sibi vendicavit.

Interim in Italia rebelles, nacti adjutores Alexandrum et Caesarem Byzantinum, Latini cupidum imperii, instaurant Mediolanum; apud Tarum amnem, condunt oppidum, de nomine Pontificis Alexandriam nuncupatum, inque

id XV hominum millia mittunt. Alexander vero Anagniae sedens, Francis Anglisque imperitabat. Angliam pro eo turbaverat Thomas Cantuariensis, jura regni in Episcopatibus, in quae semel juraverat, enervando. Qui ad tempus exul, ut ope Pontificis recepit sedem, quod anathemate non solveret adversarios, interemptus est a regiis, nec multo post Sancoturm annumeratus pontificialium gregi. Henricus junior Collega factus patris, conjuncto cum ipso jurejurando, provocationes ad summum Pontificem sancivit per Angliam. Pater ducentos milites in Palaestina se aliturum suo sumptu recepit. Ita Alexandri gratia Anglis recuperata, anno MCLXXII. Sed Henricum seniorem, duritia in filium, cui Ludovici Francorum regis filia nupserat, multis postmodum molestiis implicuit, regnumque Anglicanum Scoti regis incursionibus, et procerum ipsorum intestinis populationibus reddidit obnoxium. Verumtamen Deo, impietatem flii in patrem, licet duriusculum, adversante, tum ipsius, tum Ludovici ejus soceri copiae, Anglis succubuere. Guilelmus Scotorum rex captus, Philippi Flandri expedition irrita fuit, pertaesique sumptuum adjutores filii, pacem cum genitore inierunt. Scotus captivitate solutus regnum tanquam de benesicio Henrici recepit. Henricus ipse junior anno post sexto obiit, seculi istius secundo et octogesimo.

Graecroum rei labem imposuit Andronicus, Manuelis agnatus, homo in flagitiis versatissimus. Hic toties carcere elapsus, quoties in illum missus, recuperata tandem Imperatoris gratia, cum Toruse Armenio bellum gessit infeliciter, duasque nobilissimas foeminas, Philippam principis Antiocheni filiam, et Theodoram, Balduini III viduam, in stupri consuetudinem pellexit. Manuel interim Hungaros ad suscipiendum regno Stephanum, affinem suum, infelicibus armis urgebat. Postquam cos tandem acerrimo praelio prostravisset, Serviisque dedisset principem, inescatus celeberrima Aegypti opulentia, conjunxit cum Amalrico copias, praefectoque classi Contostephano, bellum ambitiosum et avarum movit. Captum est Pelusium, obsidione cincta Damiata, quae Memphis quondam, coactusque in angustias Calipha Aegyptus. Sed dum fraude Sultani pecuniam offerentis, et segnitie Amalrici trahitur bellum, accitus ex Assyria Syraconus erigit partes Aegyptias, infectaque re disceditur. Plerique Graecorum, dum redeunt domum naufragiis interiere. Syraconus temporum opportuna speculatus, immisit Sultano et filiis ejus percussores, habitoque honore Calyphae, summo Aegyptiorum Imperatori, Aegypti universae procurationem adipiscitur. Ita avaritia vitiorum radix, amicam antea Christianus Aegyptum, inimicissimam eis reddidit, quae altero anno Saladino cessit, Syraconi fratre nato, nostris infensissimo. Hic cum veluti Calypham pro more adoraturus, intrasset regiam, eum clava dejectum soloque affixum interemit, ac supremam ejusce terrae potestatem ad Turcas transtulit.

In eum novam moliti expeditionem Manuel et Amalricus, frustra desudant, incensaque partim classe, partim deinde fluctibus absorpta, innumeram vim hominum disperdunt. Saladinus adjecit animum ad regni Jerosolymitani eversionem, praevio, ut solet fieri, terrae motu, quo Antiochia, Laodicea, Alapia, Caesarea, Emissa, Tripolis, aliaeque urbes nobilissimae pene conciderunt. Caeterum parum ad rei summam profecit, dum in vivis fuit Amlaricus, annuis irruptionibus vastavit, quaecunque insederat loca; Christiani fortiter ei subinde occurrerunt.

Sub haec in fata concessit Amalricus, duobus insuper magnae rei conatibus frustratus, Assisinorum ad Christianismum allectatione, et restitutione Paneados.

Assisini (Arnoldus vocat Heisseim)

populus erant in Antarado Phoeniciae, castella incolentes decem, homines ad LX millia, qui Mahumeticae legis observantissimi, hoc imprimis studio sibi ducebant, ut quisquis eorum jussus a Magistro esset, Christianum quemcunque Mahumetismo perniciosum, clam sumta sica, quavis data occasione interficeret. Illorum Magister, expensis nostratium divinis monumentis, inclinaverat ad Christiana sacra animum, si Templarii duo aureorum millia, quotannis in tributum pendi solita, relaxarent. Id auri quum Amalricus de aerario suo solvere promisisset, legatum Assisinorum Templarii in itinere occiderunt, autore facinoris occulto. Ita pium consilium foedo facinore disturbatum. Similiter Paneadem Noradini vidua, qua precio, qua armis sibi servavit. Amalrici solio impositus est filius, Balduinus tredecennis, institutus a Guilelmo Tyrio, Jerosolymitanae historiae scriptore, anno duodecimi seculi LXXIII.

Interim Pontificias molitiones disturbaturus Imperator Fridericus, quintam expeditionem in Italiam parabat. Sed Moguntinos prius, qui Arnoldum Episcopum suum, arma in proprias oves agitantem, occiderant, datumque ei successorem Christianum ejecerant, muro et munitionibus nudavit: Conradus autem Moguntinus praepositus, Alexandri se applicuit partibus, hostisque Friderici capitalis factus. Quamobrem Caesar, anno LXXI ejus seculi, destinavit in Italiam Christianum, a Moguntinis reprobatum, qui Anconam, civitatem maritimam, expulsis Graecis, Imperatori restituit, totoque quinquennio cum multa fortiter fecisset, adunatis anno tertio Caesarianis copiis, Alexandriam obsidione cingebat. Ea urbs grandibus munita fossis, opinione diutius, exercuit Friderici militem, nec parva clade affecit. Nihilominus validissimas Lombardicarum civitatum copias, priusquam jungerentur Alexandrinis, adeo perterruit sua Caesar fortitudine, ut veniam ejus mallent, quam pugnam experiri. Cum prostratos et supplices recepisset in gratiam, induciasque Alexandrinis dedisset, majorem exercitus partem exautoravit. Mox nova Lombardorum defectione agitatus, suos revocare e Germania, eandemque aleam multo imparatior subire cogitur. Praecipua tunc erat Henrici Leonis apud Teutones potentia, quod teneret Bajoariam et Saxoniam, omnemque Sclavorum terram victricibus armis subjugasset. Quamquam enim Pribislaus, dolens, ereptum sibi Obotritorum dominium, et Guncelino attributum Suerinensium Comiti, bellum renovarat, dirutoque Mechlenburgo, et attractis in partes suas Casimiro et Bugiaslao, Pomeranorum ducibus, occisis quoque ad Demminum Adolfo Holsato, et Reinoldo Dithmarso Comitibus, formidolosus apparebat, tamen Henricus, sociatus Waldemaro Danorum regi, potenter eos devierat, ac Stolpam usque progressus, Pribislaum omni paterna ditione exuerat. Adeptus etiam erat comitatum Standensem et Dithmarsicum, nec pauca per universam Saxoniam territoria, quorum possessioni alii principes inhiabant; cumque ob id bello simul a plerisque Germanorum Magnatibus peteretur, fortissime se defenderat. Inde Mathilde Henrici II. Anglorum regis filia ducta, Voldemarum regem, Rugia potitum, novo sibi devinxerat foedere, Adolfo III addixerat Holsatiam, sub tutela Henrici ejus avunculi, Pribislaum in gratiam receperat, pacataque universa ditione sua, Jerosolymam adierat. Revertentem magnifice exceperat Sultanus Iconiensis, quem admonitum ab Henrico Christianismi, dixisse ferunt, haud incredibile sibi videri, Deum de virgine nasci, qui hominem de limo finxerit: sed eum non uno ab omnibus velle honorari cultu. Itaque Mahometi se probare sententiam, nec aegre ferre, si Christani suum Christum sequantur. Henricus omisso eo, jam redux in patriam, sollicitabatur a Caesare, ut quia

Geranorum potentissimus esset, honoremque ejus Fridericus amplificasset, memor beneficiorum labantem erigeret Rempublicam. Ille corruptus a factione Pontificia, praetexuit senium, et labores hactenus exatlatos, nimiumque demisse supplicantem sibi, Caesarem rejecit, ea tantum lege exorabilis, si Goslariam praemii loco obtineret.

Quod postulatum cum iniquius videretur Friderico, augere cupienti imperium, haudquaquam diminuere, accusavit eum postea laesae majestatis. Tunc vero dissimulata ira, qua potuit, virtute adortus Ligures, Brixianorum insidiis vincitur. Corruit suffosso equo, rapitur ejus aquila, ab uxore pro mortuo lugetur. Sed quinto post die, Ticini prius Imperatorio habitu conspectus est, quam vivere crederetur. Ibi plerique Antistites aperte testati, defecturos se a Friderico, nisi Pontifici reconciliaretur, rem ad legationes de pace deuxerunt. Narrant Antonius Sabellicus, Joannes Nauclerus, Jac. Philippus Bergomas, venisse venetias Pontificem, ind dissimulatinem sui compositum, quod parum fideret Italis.

Proditum ibi, postulatumque ad deditionem a Caesare, apud Venetos tanto in honore fuisse, ut bello eum navali defenderint, quo filius sit captus Imperatoris. Filium sub fide ad patrem missum effecisse, ut pax componeretur de sententia Pontificis, redditaque ditione Ecclesiastica, perferret Fridericus, quicquid pro perpetrata culpa Alexander injungeret. Hac lege ingressum urbem, et ad januas aedis D. Marci prostratum, ut absolveretur, premente collum ejus Alexandro, audivisse illud Psalmographi: Super Aspidem et Basiliscum ambulabis, et conculcabis Leonem et Draconem. Cum responderet Pontifici, Non tibi sed Petro, cujus es successor, pareo: regessisse illum solita insolentia; Et mihi et Petro. Acta haec anno post millesimum centesimumque septimo et septuagesimo: Veneti multis a Papa privilegiis ornati. Alexander post XVIII annorum turbas redditus urbi Romanae, concilium egit magnum stabiliendo Papatui, jus allegendi mortuos in Divorum gregem, sibi soli et successoribus asseruit. Waldenses multa Pontificiae docentes sedi contraria, bello domandos statuit. Petrum Lombardum inique damnavit haereseos, parum intelligenos eorum, quae ille de Trinitate alicubi disseruisset. Legem quoque tulit, ne quis Pontifex haberetur, nisi quem plures Cardinalium elegissent, Romanorum magistratus Pontifici sacramentum dicerent. Ita decessit, anno ejus seculi LXXXI, quo et Manuel Graecorum Imperator, ejusque aemulus Iconiensium Dynasta Solymanus. Manueli et cum Venetis navale bellum fuerat, quod eorum mercatores, opum fastu contumaciores, comprehendi, bonisque multari praeceperat. Illi enim cum praesenissent periculum, instructa classe, insulas vastarunt imperii, adjutique a Guilelmo Siculo, pro bonis publicatis quindecim auri centenarios Augusto extorserunt. Secuta in Sultanum Persicum expeditio, ex Dorylaei oppidi instauratione nata, per quam violata foedera Iconiensis querebatur. Conspicatus autem Manuelem maximis copiis Iconium tendere, praeoccupat angustias, et pacem petit. Qua spreta a Manuele, incantius procendentem obruit ex insidiis, et gravi afficit clade, ut perparum Imperator ipse a certissima morte abesset. Stipulatus ergo destructionem Dorylaei et Siblaei Sultanus, ut reliquias exercitus Graeci dimitteret incolumes, intellexit Manuelem parvi fracere vi expressam pacem. Itaque Tralles et Phrygiae Antiochiam deditione cepit. Sed ad Maeandrum per duces Graecorum victis Turcis, variis deinceps praeliis est certatum, donec moris utriusque principis finem turbis attulit. Manuel fatis vicinus, monasticum sumsit habitum, astrologorum, quibus attenderat, vanitatem sera poenitentia piaturus. Illi enim XIV vitae annos ei adhuc superesse

praedixerant. Cessit vita, dominatus ambitiose annis XXXVIII, successore Alexio II filio, cui Annam Ludovici Francorum regis filiam desponderat.

Ludovicus eodem tempore obiit, coronato jam Philippo ejus filio, cui Comes Flandriae nupserat, ex quo conjugio, ob dotales Flandrorum provincias, larga bellorum seges nata. At post Manuelis obitum, improbissimos gubernatores Graecorum imperium habuit.

Alexius Comnenus ex ephebis nondum excesserat, magnates interim pro arbitrio tractabant rempublicam. Alexius Protosebastus, Augustae amoribus fidens, nihil patrueli suo, praeter nomen Imperatoris, reliqui faciebat. Sororem ejus Mariam Caesarissam, compertam defectionis ad Andronicum exulem, ipso in Sapientiae templo oppugnabat. Per haec Andronico, apud Turcas Chaldaicos exulanti, invadendae tyrannidis occasio data. Ille enim conciliatis sibi passim animis Asiaticorum, quod ex testamento Manuelis, vindicatururn se profiteretur illatas filio ejus injurias, contraxit exercitum: Andronicum Angelum, a Protosebasto missum, praelio devicit in Bithynia, ac proditionis reum Byzantii factum, paulo post socium sibi adscivit. Inde promotis ad obversa Byzantio littora castris, plerosque nobilium ad se traducit. Protosebasto injecta vincula, mox jussu Andronici adempta lumina. Sic rerum potitus profanislimae mentis homo, Latinos pro Xene Augusta, ejusque amasio praeliantes, expellit urbe, aut capitis damnat: regiamque ingressus, ut erat mira calliditate, primo tutelam simulat Alexii, eumque propriis humeris deportat in templum, corona decorandum: Joannem Commenum Batazen, Philadelphiae praesidem, adoritur bello, quod edicta ejus contemneret. Iconii Sultanus interea Sozopolin, Attaliam, aliasque urbes suae ditionis facit. Punitis deinde atrociter conjuratis, remotisque ex aula Reip. primoribus, Andronicus Xenen Alexii matrem, insimulatam conspirationis cum Bela, Hungarorum rege, suffocat. Ipse collega additus Alexio, et paulo post ex tutore interfector ejusdem, strangulatum corpus mari demersit, anno aetatis ejus XV, imperii tertio, tyrannusque impius undecennem sobrini conjugem, toro adhiberi suo non abhorruit. Nicaeam postea Prusiamque, ubi erant, quos timere poterat, quique crudelissimum ejus imperium aperte detrectabant, illam deditione, hanc vi redegit in potestatem; victoriam atrocissime exercuit. Quare metuentes eum, Alexius Emmanuelis nepos, et Latini milites, ad Guilelmum Siciliae regem profugiunt: Isaacius Andronici Consobrinus, Cyprum quasi pro praetore occupat, tanto crudelior ipso Andronico, quanto Andronicus aliis. Pari ingenio Siculi, expugnatis Thessalonica et Dyrrachio, nihil non contumeliae civibus irrogarunt, nec illis sacri quicquam humanique fuit, cum Andronicus interim Byzantii in suos ferarum in morem grassaretur. Cujus tamen illa laus fertur egregia, quod rapaces quaestorum manus coercuit, magistratus, non pretio sed judicio dedit, egenos sublevavit, naufragos spoliari ante solitos juvari praecepit a littoraibus, eos qui secus facerent, altissimis in rupibus suspendit. magnates suos aut injurias coegit relinquere, aut vitam. Disputationes de rebus divinis inhibuit rixosas, eruditos in pretio habuit. Caeterum impulsus a Gnathonibus, ut captivos, omnesque eorum cognatos una sententia neci daret, hydromantas consuluit de successore: doctusque ab duabus literis I. S. incipere nomen ejus, vix assensit Hagiochristophoritae cuidam assentatori, ut Isaacium angelum interficeret. Ille vero comprehensurus virum, ab eo trucidatur. Angelus metu Andronici, qui ab urbe tum aberat, in templum confugit, et concursu populari salutatur Imperator. Andronicus frustra vocatis ad arma suis, frustra delinito precibus populo, frustra arrepta navi, assurgente in

fluctus mari, retrahitur e fuga, et per mille contumelias interimitur, acto tyrannidis biennio. Praecisa dextera, per aliquot dies inedia maceratur, deinde altero oculo effosso, scabioso imponitur camelo, productusque in theatrum, inter duas columnas pedibus suspenditur. Ibi uncis et harpagonibus petitus miser, saepius iteravit vocem: Domine, miserere: et quid calamum fractum conteritis? Itaque vario corporis laniatu interiit, lamentabile factus exemplum punitae in altiori fortumna insolentiae.

Ejusdem specimen Henricus Leo eodem tempore praebuit tantae felicitatis, ut aequalium fere omnium invidia peteretur. Fridericus eum ter citavit ad dicendam in Comitiis causam criminum, minimeque comparentem proscripsit. Othoni Witelspachio ejus Bajoaria, Bernhardo Anhaldino Saxonia, Coloniensi Praesuli Westphalia accessit. Sed Coloniensis Adolfo et Holsatis ad Osnaburgam succubuit: Halberstadensem cepit Henricus, itemque Ludovicum Thuringum, et Hermannum Palatinum Northusam exussit. Verum paulo post, cum captivos juberet gratis restituere Adolfum, obtendente illo, proprio se sumptu militasse, ac stipendium e captivorum redemptione petendum, iratus tam fido militi Henricus, ditione ejus occupata, multorum a se animos abjunxit. Quam rem, ut est edoctus Caesar, tanquam tempestas prostravit pleraque omnia Henrici propugnacula, in iis Hartesburgum, Lavenburgum, Blanckenburgum, Regensteinum. Bogislaus Pomeranus in fidem venit Barbarossae, cumque eo Sclavi omnes Henricum deseruere.

Imperator Albim transgressus, obsidione clausit Lubecam. Cives per Episcopum requisito principis sui consilio, qui tum Stradae erat, tradunt se Imperatori, a quo aucti privilegiis, laetanter eum suscepere. Adolfus mediam vectigalium urbanorum partem, ob praestitam Caesari opem, obtinuit. Ibi et Danorum rex Waldemarus, potentiorem expertus vicinum, quam amiciorem Henricum, amicitiam cum Caesare jungit, eique firmandae, filiae suae nuptias promittit Friderico Juniori, duci Suevorum. Cum Luneburgo admovisset Caesar castra, sub fide ad eum venit Leo, Sigefrido Bremensi interim Stadam recuperante, haud sine auxilio Philippi Coloniensium Antistitis. Henricus Erfordiam accitus, abjuravit ad triennium Germaniam, salvo tamen patrimonio Brunsvicensi, quod filius ejus teneret. Imperator fidem principibus dedit, nunquam se restituturum in integrum Leonem, nisi de communi omnium suffragio. Ita Henricus apud socerum exulavit. Bernhardus dux usurpavit sibi Saxoniam superbissme. Dithmarsiam conatus adimere Adolfo, itemque Todesloam et vectigalia Lubecensium, frustra fuit. Adolfus enim, adjunctis sibi Raceburgensi et Suerinensi comitibus, destruxit Lauenburgum, depopulatus est Sclaviam. Boruinus, Henrici Leonis gener, filius Pribislai, Rostochium obtinuit et Mechlenburgum, roboratus et Pomerani Ducis auxilio. Niclotus et Boruinus capti, ille a Bogislao, hic a Germaro Rugiano, ea dimissi sunt lege, ut Canuto Danorum Regi, qui Waldemaro successerat patri, clientum fide subessent, Canurus, Absolonis Lundani Roschildensisque Antistitis subnixus prudentia et viribus Sclaviam pleramque suae ditioni subdidit, indignante Imperatore. Coepere tum pietas, et bonarum studia literarum caput attollere per Daniam, conditumque ab Absolone Soranum monasterium, et aliae meliorum artium officinae.

Anno ejus seculi LXXXII, Fridericus filium suum Henricum, Comitiis in Moguntinensibus gladio accinxit, et Caesarem designavit; ubique grassante in monachis superbia, quod religio peperisset divitias, et filia praefocasset matrem. Abbas Fuldensis sinistrum Caesaris latus, prae Coloniensi praesule, ambitioso

claudere conatu voluit, sed irrito. Sequenti anno oborta lis Caesari cum Lucio III Papa, quem Consulum nomen abolere annixum, Romani expulerant urbe, fautoribusque ejus eruerant oculos. Lucius enim pollicitus restitutionem iis, qui sub Alexandri schismate ordines amiserant, mutaverat postea consilium. Disceptabatur et de principatu Mathildis, quem Caesar Imperio, Papa Ecclesiae datum affirmabat. Praeterea Trevirorum Episcopum Rodolfum defendebat Caesat, quod suo esset electus suffragio, Papa probabat Volomarum, a majori Canonicorum parte designatum. nec Augustalia dabat Henrico Lucius, nisi pater imperium deponeret. Interim morante in Italia Friderico, Henricus Leo, expleto exilii triennio, reversus est Brunsvigam, Imperator Guilelmi, Siculorum regis sororem Constantiam, dedit filio suo Henrico conjugem, celebratis magnifice nuptiis apud Mediolanum, perque id conjugium Sicilia Apuliaque ad imperium rediere. Henricus Rex, de pace agens inter Conradum Moguntinum et Landgravium Thuringiae, in coenaculo Erphordiano, tristi est exterritus casu. Rupto enim derepente pavimento, quatuor comites multique nobiles in cloacam deciderunt, turpi confecti morte, quidam ingenti cum vitae periculo extracti documentum fuere, quam displiceant Deo de lutosis putidisque rebus dissidia.

Defuncto sub haec Veronae Lucio Papalem adscendit thronum Urbanus, qui quod Mediolanensis erat, acceptum a patria odium adversus Caesarem, propagavit, atque ob turbatam Italiae pacem, Turbanus dici meruit. Cum vehementius urgeret traditum a decessore certamen, jamque in Fridericum coqueret diras, praeventus morte est, sicque Imperator maledictionis ejus jaculum evasit. Vitriacus et Platina dolore animi exstinctum referunt, quem ex calamitate Christianorum amissa Jerosolyma, contraxerit: Quae quomodo occiederit, paucis erit exponendum.

Balduinus IV corpore quidem leprosus, at animo validus, cum caelibem e morbo torum elegisset, sororem suam Sibyllam Guilelmo Montisferratensi elocaverat, ex quo illa filium tulit posthumum Balduinum. Mortuo interim Noradino, Damascena Syria potitus erat Saladinus, acer, impiger, audax, liberalitate mira, in acie ferox, in victoria mitis, nulla voluptate nisi dominandi, animo magno verius quam pio. Idem Noradini filium Alapiae regnantem, exuerat imperio; Tripolitanum Comitem, regui sacri tutorem, auxilium ferre Aladiensi parantem, beneficiis demulserat, redditis ei obsidum nobilissimis, qui apud Barbaros detinerentur.

Anno quarto regni Balduini, Philippus Flandriae Comes Ptolemaidem (quae et Accos) classe tenuit. Coeptum agitari de invadenda Aegypto. Sed cum Saladinus universas eo copias cogeret, deposito consilio, obsessa a Christianis Arethusa. Sic vacuum milite regnum Jerosolymitanum ingressus Saladinus, omnia ferro et igni miscet, Ascalonem XXVI millibus equitum petit. At Balduinus, supra aetatem fortis, palabundos nactus Turcas, admirabili victoria potitur. Ferunt equitibus CCCLXXV, peditumque paucis cohortibus, ingentem illam hostium vim succubuisse. Autor est Tyriorum Pontifex, ejus belli aequalis, e quo haec descripsimus, Turcarum nobilissimos, qui Arabice. Amiri vocitantur, servos sive bello captos, sive emptitios, sive vernas, assuefacere disciplinae militari: ac ut cujusque profectus animi indolisve fuerit, ita eos honoribus, stipendiis, fortunis augere, qui lingua eorum Mamaluci appellantur. Horum delectissimis stipatus Saladinus, non nisi fusis omnibus, finem pugnandi fecit. Ab Arethusa vero robut Latinorum veterum novorumque, re infecta, decessit. Saepe bellum intermissum repetitumque, ambigua utrinque sorte. Odo Templariorum magister, homo

nequam, captus ab hoste, in carcere interiit.

Intrantibus sub haec regnum Boemundo Antiocheno, et Raimundo Tripolitano, subveritus Rex, nequid monstri alerent, sororem suam viduam Guidoni Lusiniano e summa Pictonum nobilitate collocat, cum Saladino inducias facit, mox et Tripolitanus. Hic secundae ab regio genere majestatis, quod suspecuts rerum novarum esset Balduino, prohibitusque ab eo finibus regni, perniciosam rei Christianae iram animo concepit. Saladinus eo rempore, intercepta apud Damiatam navi, qua mille quingenti peregrini vehebantur, solvit inducias, praetexens Antiochenum principem infideliter pacem coluisse. In hunc tendentem Barbarum antevertere voluit Balduinus, nudatoque praesidiis regno, aliquot castella reliquit Damascenis occupanda. Fusus tamen a nostris Saladinus, ne victus diceretur, in Mesopotamiam duxit copias, exegit Noradini fratrem, nec Edessam modo, sed et Carras Parthiamque recepit. Ita potitus a Tigri usque ad Nilum, et a Cilicia ad mare rubrum omni Asia, insuperque Aegypto, nil mirum, si facilem postea de Christianis victoriam habuit, praesertim nec Deum rite venerantibus, nec invicem sibi fidis. Balduinus apud Nazaretham aegritudine correptus valida, pro curationem regni mandarat Guidoni Comiti Joppensi, sororio suo: Sed, cum socordiorem eum comperisset, anno LXXXV moriens Tripolitanum Balduino puero tutorem constituit. Puer diademate ornatus, paucis mensibus superstes avunculo fuit. Quare Sybilla redditam sibi a Templariis coronam, marito suo Guidoni imposuit, primoribus regni plerisque, et in his Tripolitano, inconsultis. Renata continuo simultas inter Tripolitanum, Raimundum et Guidonem, peccatis Hierosolymitanorum fata approperantibus. Apertum odium minus obfuit: simulatio gratiae reconciliatae res evertit. Saladinus obsidebat Tiberiadem. Ne urbs nobilis amicaque amitterietur, auxilio eundum erat. Tripolitanus, qui antea sub specie induciarum transitum praebuisset Saladino, non ferens, urbem, uxorio jure ad se pertinentem, ofeda cum nominis sui ignominia occupari a Turcis, Guidoni se conjunxit. Mille ducenti circiter equites loricati, peditum ad XX millia censebantur. Hostes cum L equitum millibus aderant. Annus ejus seculi agebatur septimus et octogesimus. Saladinus cognito, Christianos, dissuadente Tripolitano, ad Sepphorianum fontem progredi, aquatione eos interclusit. In sitiente iniquoque loco noctem sollicitam agere compulit. Antequam affectae jam vires totae desicerent, praelio erat decernendum. Sed priusquam consererentur manus, Tripolitanus in fugam se suosque subducit. Reliquos acriter pugnantes, lassitudo, vulnera, jejunium, aestus, sol, (quod imprimis captarat Barbarus) simul paucitas, ut a summo duce desertos, confecere. Nobilissimus quisque cum rege capti. Capta crux, fatale sacri Regni pignus, Templarii et Hospitalarii a Saladino necati: Caetera omnia Saladino prona exstitere. Insultatum passim nomini Christiano, vacuae prope urbes in potestatem venere Turcarum, Ptolemais, Berytus, Byblus sine sanguine cesserunt. Tripolin dum Comes tradere conatur, noctu mortuus in cubili fertur inventus. Ascalonitae negarunt se parituros Saladino, nisi Jerosolyma expugnata. Guidoni et captivorum nobilissimis libertatem obtulit Saladinus, si Ascalonitis deditio persuaderetur. Sancta urbs undenonagesimo, quam de Barbaris recepta fuerat anno, Sexto nonas Octobris Victori Saladino, cum non superessent, qui propugnarent, circumsider enturque, conditionibus reddita est, ut nostris incolumibus abire liceret. Latini emigravere, in quibus regina fuit. Reliqui Christiani nominis remansere, Graeci, Syri, Armenii: Jacobitae, Georgiani, Nestoriani; Terna nomina, illa gentium, haec sectarum.

Heraclius Caesar de Persis Cosroeque crucem recuperaverat, tunc Heraclio Patriarcha rursus amissa est, quem neque caste neque integre vixisse ferunt. Urbano II Pontifice sancta urbs recepta. Urbano III recidit in servitutem. Inde cum Ascalonitis convenit, ut rege et magistro Templariorum dimissis, urbs traderetur. Juravit Rex, se jus regni armis ultra non prosecuturum. Sed fidem hosti religionis haud servandam, visum malae fidei patribus.

Tres tantum urbes Tripolis, Tyrus et Antiochia Christianis remansere. Fama rerum in Oriente adversarum animos Pontis´ficis Augustique Germani, ac regum Optimatiumque moerore implevit. Urbanum secutus Gregorius VIII, decessit Pisis, Pontificatus die LVII. Ita Pontificatus ad Clementem III devolvitur. Hic statim de bello in Saracenos gerendo proponit edictum. Nam Saladinus secundo victoriae cursu usus, jam civitates quinque et viginti de principatu Anbtiocheno ceperat, ipsamque Antiochiam, corrupto largitionibus Patriarcha, occupare parabat, occupassetque, nisi Guilelmi Siculi classis desperatis rebus levamentum attulisset.

Adeo Deus Christianorum vitia gravius, quam infidelium inscitiam immanit atemque ulciscitur.

Caeterum Imperator Fridericus, sumpto crucis signo contractis XXX millibus militum, ereptum ivit Turcis Palaestinam. Negatum sibi a Bulgaris transitum ferro aperuit, Graecam astutiam Germana fortitudine prostravit, Philippopolin expugnatam diripuit. Hybernavit Orestiade et Philippopoli, invito Isaacio Angelo, Imperatore Byzantino. Isaacius ille, recepta de Siculis thessalonica, captivos eorum fame et siti confecerat, stolide persuasus, licere quod libeat victori de victis. Sed a Cypri Tyranno Isaacio Comneno, et Valachis (qui Mysi olim) rebellantibus, eurumque destinato domitore Alexio Brana, passus erat in suis, qualia fecerat aliis. Branam forti opera conradi, marchionis Montis ferrei prostraverat, qui exinde Tyrum abiit, camque urbem mascule adversus Saladinum est tutatus. Isaacius a Dositheo quodam, monacho fatidico delusus, opinabatur Byzantino imperio insidiari Alemannos, ac proinde omni eos injuria afficere cogitabat. Nicetas Choniates, qui tunc praeerat Philippopoli, aegre eum de sententia deduxit. Tandem vi territus Graecus, placavit sibi muneribus Fridericum, et data, quantam vellet, annona, structisque summo studio navibus, eum per Propontidem in Asiam cum exercitu transvexit. Angliae Franciaeque reges primum bello intestino, deinde Anglo mortuo, et Richardo filio succedente, tempestatibus impediti sunt, quo minus Fridericum mature sequerentur.

Ille benigne exceptus a Laodicenis, omniaque bonis bona imprecatus, Turcarum fines intravit. Choechosroem Sultanum Iconiensem filii sui expulerant. Hi cum barbarica feritate, pro commeatu quem promiserant, ferrum et insidias pararent, Alemannorum virtute sunt concisi: Sultanus ipse ad deditionem coactus. Tantae ad Iconium strages Turcarum editae, ut unus Isinaelita cc stateres pollinctoribus penderet, uti cadavera e suo tantum horto exportarent. Unus Germanorum, isque lassatus ex itinere, L Turcas profligavit. Quo spectaculo attoniti Barbari, datis obsidibus, per fines Fridericum suos benigne dedux ere. Fridericus supplici Sultano restituit Iconium, exercitumque spoliis ditatum Tharsum versus direxit, ubi et Armenii laetanter ad eum confluxerunt. Sed (o inexplorata hominibus Dei judicia!) cum in flumine (Cydnum vocant aliqui) lavandi refrigerandique sui causa nataret, vorticibus hauritur aquarum, extractusque ingenti habore militum, triduo elinguis, accepto Domini corpore, diem clausit extremum, Princeps nulli virtute aut Christi amore secundus, quem quieti et deliciis domesticis longe praetulit,

imperio functus annos XXXVIII.

Moestissimas velut defecto capite copias, Fridericus junior, Caesaris filius produxit Antiochiam, ubi exitiali correpti tabe plerique cesserunt fatis. Reliquias egregius juvenis Christianis in obsidione Ptolemaidis desudantibus aggregavit, mox febri ibidem confectus. Patuit ita omnibus, nondum desaeviisse iram aeterni Dei, absque cujus favore vel honestissime agitata publico nihil conferunt.

Haec aetas fertilis scriptorum visa, Joannis Sarisberiensis Clerum objurgavit, nugas curialium irrisit. Petrus Blesensis multa fapienter scripsit. Guilelmus Tyrius, Jerosolymitanam, Nicetas Choniata Byzantinam, Urspergensis Abbas Conradus, Otho de S. Blasio, Godefridus Viterbiensis, Robertus de monte Latinam; Guilelmus Neubrigensis, Rogerius de Hoveden Anglicanam: Helmoldus Butzaensis Sclavicam, Saxo Grammaticus Danicam Historiam in literas misere. Joachimus Abbas Calaber etiam praedictionibus pollere creditus.

Rogerii, opibus et studiis domesticae nobilitatis plus poterat. Itaque jam studiosior Caesaris causae, quam Tancredi erat Caelestinus, cui tamen, si Arnoldo fides, possessionem illarum terrarum, ante Caesaris adventum indulserat. Tancredus paulo ante Philippum Augustum Francum, et Richardum Anglam reges, e Sicilia dimiserat, Francum tamen prius; qui in Syyriam delatus, velut coelo missus, refecit Latinos, jam vicesimum tertium mensem Ptolemaidi assidentes, cum multa tanquam eorum, qui obsidebantur, clade. Ex eo obsessi arctius premi coepti. Anglus serius Messana solverat, extorto prius dotali auro Siculis, quod sorore sua sine liberis mortua, sibi ut haeredi reposcebat. Tempestate in Cyprum compulsus, cum littoribus arceretur, virtute terram tenuit; insulaeque tyrannum Isaacium Comnenum bello cepit. Totam insulam sui fecit juris, praesidia arcibus imposuit. In itinere maximam Saladini navem intercepit. Ita exscensione ad Prolemaidem facta, obsidentibus se conjunxit. Tantum non capta urbs erat, certa internecione si vi expugnaretur. Deditio facta hac lege, ut cives et praesidiarii ad Saladinum deducerentur, Christiani crucem, et quicquid captivorum in vinculis esset, reciperent. Leopoldus ibi Austriacus vexillum suum in turri quadam posuerat; Richardus id dejici, et luto conculcari jussit, gloriam captaeurbis sibi vendicans. Cum vero crucis signum non compareret, fraude id factum interpretatus, quotquot Barbarorum ei obvenerant, ad septem millia interemit. Francus prudentior, suorum permutationem fecit. Pestilentia in Syria plus L Pontifices principesque absumserat inter paucos dies: In quibus Philippum Flandrum, et Sibyllam reginam cum liberis quatuor. Francus valetudine affectus, irritatusque insuper Richardi aemulationibus, Othoni Burgundieo quingentos equites, decem peditum millia reliquit, repetitoque mari domum revertit.

Simile infortunium Henrici Caesaris consilia de Neapoli et Apulia interrupit. Nam miles aestu et pestis saevitia exhaustus, occupatis jam CLX castellis, a Neapoli re infecta discessit, omnibus pene ductoribus amissis. Quo comperto, Salernitani ad gratiam Tancredi recuperandam, Constantiam Augustam apud se degentem, custodibus sepsere, nec nisi fulmine Coelestini territi, libertati cam reddidere post biennium. Sub haec Henricus Leo Holsatiam et Lubecam, ut convenerat, minime restituens Adolfo Comiti, jam reducie Palaestina, armis Bernhardi ducis et othonis Brandeburgici adjuto, cedere coactus est. Adolfus etiam Stadam cepit, et Lubecam. At a Canuto Danorum rege, ob adjutum praesulem Waldemarum, bello petitus, pacem pecuniis redemit. henricus Junior, Leonis filius, ducta Palatina Principe, patruo Caesaris genita, tandem gratiam ejus emeruit, discussisque in Saxonia bellorum facibus contentus Brunsvigia et Luneburgica ditione Leo in pace decessit.

In Syria, post Philippi Franci abitum, uni Richardo Christianorum omnia parebant, dempta Tyro, quam Conradus tenebat, Ferratensis Marchio, cui Elisa, Sibyllae reginae soror nupserat. Is, (ut fama tulit) immissis a R chardo Assasinis percufloribus, dum otiosus Tyri in foro inambulat, peremptus est. Elisa vidua conciliante Anglo, jungitur Henrico Campaniae Comiti, sorore nato Richardi. Guidoni regi semel salutato persuasum, ut regnum Cypri a Richardo capesseret, cederetque jure, quod fibi esse in regnum Hierosolymitanum, caeteramque Syriam contenderet. Guido in Cyprum transmisit, sublatis secum rebus suis: quo regno Lusinianorum familia usque ad trecentos annos potita est. Haec Ptolemaide acta, inde ad tentandam Hierosolymam itum, occurrensque apud Antipatridem Saladinus, acerrimo praelio victus est, tot barbarorum millibus caesis, quot ila patrum

memoria una acies vix absumserat. Fortitudinis palma eo die Jacobo Aveniensi Comiti opinione omnium tributa, eaque illi morte empta.

Prope in oculis erat urbs sancta, quae accendere animum debuisset una tot hominum conatibus petita. At Richardus causatus hyemem instare, Ptolemaidem reduxit copias, Franci Tyri hyemarunt. Inde cupidine tacuts revisendi patriam, quod diceretur Joannes frater ejus regno Anglicano, Philippus Francus Normanniae insidiari, in quinque annos induciarum conditiones ab Saladino accepit; ut continuo muros Latini diruer ent urbium Ascalonis, Gazae, Dari, et aliarum, quascunque post receptam Ptolemaidem munivissent. Id erat, ut tanto duorum regum, tot principum conatu nihil actum videretur; utque in Syria ac Phoenice nihil integrum praeter Tyrum, Ptolemaidem, Antiochiam, nostri obtinerent. Cum fluctibus in Illyrici oram ejectus, sumpto Templarii habitu, per Pannoniam iter faceret, agnitum ex annulo per hospitem Leopoldus Austriacus cepit, et ad Caesarem Henricum duxit, multis criminibus oneratum. Duodeviginti menses custoditum non dimisit Caesar, nisi centum millibus ac quingentis pondo argenti redemptum.

Continuo auro Anglico auctus, in Italiam duxit exercitum, mortuoque Tancredo rege, cum filio ejus Rogerio adhaererent populi, Campaniam, Lucaniam, Apuliam, Brutios, Siciliam in jus ditionemque redegit. In conjuratos quosdam, qui necem Henrico intentarant, atrocius animadversum ferunt, alios rebellionis insimulatos, exquisitissimis tormentis periisse. Atque haec agitanti Caesari Augustam jam quinquagenariam, Panormi peperisse filium Fridericum, postea Augustum. Reperta et Panormi Irene, Isaaci Graeci Augusti filia, quae desponsa Rogerio fuerat. Eam Henricus Ph lippo fratri nuptum dedit, eumque ducem creavit Thusciae. Manfredi uxor, filius, et filia thesaurique incredibiles capti.

Hortante instanteque Caelestino, ut Caesar tam secundis rebus Syriacam susciperet expeditionem, domesticas occupationes, ac nondum firmatas opes suas causatus, duces cum exercitu in Asiam mittit, Conradum Moguntinum, ac Henrioum Saxoniae ducem, Palatinatu etiam nuper potitum. Novae autem semper res in Syria exoriebantur, Henricus Campanus, capta a Saracenis Joppe, jam aut reditum cogitans in patriam, aut peregrinorum Teutonum expulsionem, dum Prolemaide superiorem aedium partem incautius cir cumit, praeceps delatus exspirarat. Elisa matrimonio copulatur Haimerico, Guidonis Lusiniani fratri, jam Cypri et Jerosolymae regi salutato. Sublatus et Nostrorum terror Saladinus. In cujus, ut jusserat, funere, qui signifer in praeliis esse consueverat, praetulit lancea sublimem interiorem illius tunicam, clamitans; Illud unum ex domitore Orientis restare. Filios ejus undecim Saphadinus patruus omnes necavit, praeter unum Noradinum, Halapiae Sultanum, fide virtuteque paternorum amicorum tutum a patrui insidiis. Ea quidem ingens erat reparandarum rerum Christianis occasio: Sed illi iisdem languentes dissidiis, ultorem Deum vix sero agnoscebant.

Nec deerat suum Hispaniae terrae malum. Dani, Frisii, Hollandi, conjunctis classibus Barbariae Africanae bellum intulerant, quod non contenta finibus suis Hispaniam tentaret ureretque, Sylvinam Saracenorum urbem vi captam diripuerant, et everterant. Inde in Siciliam profecti, Jacobo Aveniensi se adjunxerant, in Syriam tunc ituro. Eam cladem ulturi Numidae, Mauri, Afri, transmisere in Hispaniam, congressique cum Alphonso Castellae rege, tantam vastitatem victores edidere, ut etiam Gallos metus incesserit, ne illi Pyrenaeum saltum sibi putarent transcendendum.

Balduinus Philippi Flandri, qui in

Syria perierat, sorore natus, ex haereditate Artesiam sibi asserebat, beneficii nomine Flandris a Franco attributam. Eodem tempore Francus dotem repetebat germanae, cui Rex Richardus repudium dederat. Foedus a Franco cum Balduino ictum ut ejus esset Hannonia, Atrebates Franci. Ductam deinde Canuti Danorum regis sororem dimittere ausus Rex Philippus, praetenso propinquitatis nomine, recipere eam ad se Synodorum autoritate coactus est. Bellum cum Richardo varia sorte tractum.

In Sicilia seditiones exercuerant Henricum, jam LX hominum millibus instructum, quos ad Palaestinam ablegarat. Contigit autem ut comprehenderet perduelles, et regem adversum se creatum, diademate clavis acutissimis affixo capiti, necaret filios ejus suspendio ig nique. At tertia expeditione principes Normannorum crudelius persequendo, ipsam a se alienavit Constantiam, qua conspirante cum popularibus in castro quodam obsessus, ad uxoris arbitrium pacem iniit, mitigatisque oratione Siculorum iris, de caetero Palaestinam curae habuit. conradus Moguntinus ejus legatus, regem Cypri corona insignivit. Inde Sidonem delati principes, urbem destruunt, Berytum expugnatam instaurant, Toroniam obsident, jamque illud conditionibus recepturi, ferali invaduntur discordia, atque occurrentibus auxilio Barbaris, Tyrum et Ptolemaidem recedunt. Percrebescente tum morte Imperatoris, qui ex venatione aestuans, largiore gelidae aquae haustu febrim, ex febri interitum attraxerat, Archiepisopus Duxque quorum in deligendo Imperatore autoritas praecipua esset, nulla obsecratione Francorum, qui Simone Ferratensi Duce advenerant, retineri potuere. Factae igitur induciae, cautumque, ne Tyro et Prolemaidi arma inferrent Barbari, qui fuit annus ejus seculi duodecentesimus. Henricus imperaverat octennium.

Haec inter Isaacius Angelus, homo vanus et sacrilegus, deliciarum melior quam belli, a duobus Pseudalexiis, qui se Manuelis Augusti filios asserebant, infinitisque aliis exagitatus tyrannis, a Walachis insuper per exactiones incitatis ad rebellandum, varias accepit clades. Illi non contenti agrorum populationibus, urbes quoque non paucas, in his Anchialum, Sardicam, Barnam, devastarunt. Constantinum Angelum, acris, sed insolentis animi juvenem, qui terrori Mysis erat, postquam ob affectationem imperii oculis multatum acceperunt, manifestam per irrisionem multos annos precati sunt patruo ejus Isaacio, gnari, Horituram Valachorum Remp. tam ignavo hoste. Isaacius enim imperii securus, modo Balsamonitae morbido, modo pueris permittebat gubernacula, convivia struebat in colles panum, saltus ferarum, piscium maria, vini flumina, vestibusque se et unguentis instar pavonis ostentabat. Aliis largiebatur, adulter abat monetam, auctionabatur magistratus. Tandem consulto Basilacio praestigiatore de sorte sibi imminente, subsannatur ab eo. Magus imaginem Caesaris in pariete pendentem oculis spolians, mox fidem praestigiis secit. Isaacius a proprio fratre, quem forte in castris reliquerat, fugatus captusque, et confestim oculis exutus est, anno dominationis X, aetatis XL, diceres excoecatum corpore, qui animo videre noluerat; in quo vix quod laudaret teperit Nicetas, nisi quod magnum facit imaginum beatae Mariae veneratorem, dignum sane umbratili numine, qui statuam potius Imperatoris, quam Imperatorem praebuerit. Nec illo oculatior fratricida Alexius, suspensa adversus Scythas expeditione, largitionibus emercatur auram popularem: Byzantiumque coronandus festinat. Eum equus Caesareus recipere dorso abnuit, ac vi impositum excussit, fracto diademate, ut brutum animal indignari intelligeres, quum civitas regia sceleribus serviliter plauderet. Solutus inde in voluptates, et communicato quasi cum

Euphrosyna, impudica conjuge, impetio, in Pseudalexium movit, sed praelio lacessere non ausus hominem plebeio favore subnixum. Eo autem nocturnis insidiis jugulato, impetitur ab Isaacio Comneno, qui a Richardo Anglo cuidam amico donatus, cum servitutem arte evasisset, novas tyrannidis spes conceperat. Sed et hoc venenata potione interempto, frustra Valachis pacem obrulit, doctis et duces Graecorum, et Caesares ipsos in fugam agere. Ipse contempto Angeli, sumtoque Comneni cognomento tumens, nec Scythis Valachis, nec Persis Galaticis resistere idneus, utinque carpebatur.

Henricus Imperator provincias omnes, ab Epidamno ad Thessalonicam usque sibi, ut Siciliae regi vendicabat, veteresque offensas, patri Friderico et Conrado propatruo illatas ulturum minabatur. Ostentantem divitias vestiumque elegantias Alexium, irriserunt Alemanni muliebria ornamenta viri.

Alexius cum tributum a subditis non impetraret, ad pacem redimen dam, sepulcra Imperatorum scrutatus, LXX centenarios argenti, aurique nonnihil inde corrasit, quod Germano augusto penderet, principi pallido et severo, atque vix vesperi curanti corpus, uti quidem Nicetas memorat. Sed eum ingenti cum Siculorum gaudio, plausuque Alexii, mors rapuit, priusquam funebris pecunia aerarium ejus subiret.

Eo tempore Theodorus Balsamon, vir eruditus, Antiochenae praeerat Ecclesiae, Constantinopolitanae, post Dositheum praestigiatorem, Georgius Xiphilinus praesidebat. Fulco presbyter per totam Franciam homines a vitiis revocare studuit, non sine notabili auditorum emendatione: Sed quo fine defecerit, ignoratur.

super adjutrice tua dixcordia, quae erupit puteo infernalis abyssi, ut accumulentur tibi multa pecuniarum praemia. Habes quod semper sitisti, decanta canticum, quia per malitiam hominum, non per tuam religionem orbem vicisti. Ad te trahit homines, non ipsorum devotio, aut pura conscientia, sed scelerum multiplicium perpetratio, et litium decisio, pretio comparata. Quam haec ille vere, docent, quae dicta hucusque e scriptoribus suorum temporum: Et haec ipsa duorum Caesarum tristissima dissidia. Philippus enim Augustalia tenens ornamenta et opes, multos promissis, multos minis ad se traducebat: Ortho Aquisgrani coronatus a Coloniensi et Treviro, jura jactando et loca, summique authoritate Pontificis, Philippi partes subinde diminuebat.

Certatum utrinque armis, quae cum a parte Othonis essent debiliora, adjuta sunt aliquandiu fulminibus Innocentianis, sed Philippo innoxiis. Tota enim fere Germania bellis involuta, Argentina, Colonia, totaque superior Teutonia perdomita a Philippo fuit, Saxonia Othoni suo adhaerente. primislaus Bohemiae Rex, initio vastando Saxoniam, sibi et successoribus regium nomen a Philippo meruerat: sed ob repudium sorori Marchionis Misnici datum, offenso Philippo, Othonem adeo coluit, ut Othocarus exinde diceretur. Conradus Moguntinensis reversus e Palaestina, quietemque reducere cupidus, insperata praeventus erat morte: Ecclesia schismate distracta, duobus in cathedram insilientibus, Philippus Imp. Probabat Leopoldum Vormatiensem, qui Moguntiae remanebat, discedentem Siffridum Innocentius. Octennio integro Moguntinenfes, fidelium communione exelusi a Papa, simulata ejus rei ignorantia, nihilominus sacris operabantur; hermannus Landgravius Siffridi tuebatur partes, et Philippum Erphordiae obsidebat. philippus item a Bohemo et Thuringo non desertus tantum, sed et oppugnatus, clam egreditur Erphordia, et terras eorum ferro ignique vastat, donec recedente Othocaro, hermannum reduxit ad obsequium. Henricum Palatinum a fratre Othone minis abstraxit: Bohemum dimidio regno multavit. Coloniensis Adolfus muneribus expugnatus, Aquisgrani Philippum consecravit, anno decimi tertii seculi quinto. Duces Brabantiae et Lotharingiae ibidem recepti in fidem, Siffrido Moguntino a latere Papae fulmen dirarum intentante Adolfo, quod et vibratum eo anno, et Adolfus dignitate sua exutus est, suffectusque ei Bruno, praepositus Bonnensis. Quae res dioecesin Coloniensem omnibus in juriis reddidit obnoxiam. Capta a Philippo Nusfia, obsessa Colonia, copiae ab Anglia venientes dissipatae, Bruno novus Antistes, Wassenburgi captus. Otho sub fide admissus ad colloquium, in Angliam abiit, auroque onustus in Germaniam revertit. Philippus anno ejus seculi septimo, redacta in potestatem Colonia, injustas exactiones abolevit, atque ut diuturnis bellis finem imponeret, elocatione filiarum principes sibi obstringere arctius, aut conciliare studuit. Bohemo Wenceslao, et Duci Brabantiae, despon. dit duas natu majores: Innocentii Pontificis, qui fortunam secutus, ab Othone semet ad Philippum transtulisset, nepotem Richardum sibi devinxit tertia. Othoni aemulo quarta destinabatur, ut adeo Bellonae faces hymenaeis exstinguerentur, afflictaeque Germaniae lene e regiis nuptiis medicamentum proveniret. Sedstrenuo, doctoque, et eg regio principi unius siliae matrimonium capite stetit. Otho Vitelspachius Palatinus, cui eam ob caedis cujusdam probrum denegaverat, repulsae, dolore accensus, Imperatorem nefarie in ipso palatio Bambergensi, dum salutare simulat, interemit, anno Christi MCCVIII, imperii X. Urspergensis cruentam mortem ideo putat Philippo immissam divinitus, quod pecuniis exhaustus, multas Ecclesias et monasteria nobilibus oppignoraverit, ut

esset, unde militibus stipendia persolverentur. Nobiles enim isti non tam patronos se fiduciarios Clericorum, quam Tyrannos aut expilatores gerebant.

Ardente civilibus dissidiis Germania, Marchio Brandeburgicus rem suam facere molitus, Sclavos quosdam Canuto Danorum regi fubjectos, ad se traxerat. Regis legatus Petrus, Roschildensium Antistes, classe ingressus Oderam, exposuit in Marchia militem, et congressus acie cruenta, captus est. Sed delinito custode elapsus, Marchionem, adjuvante Adolpho Holsato, vastantem Sclaviam, meliori marte oppugnavit. Reinholdesbergum, vetus ad Eidoram flumen castrum, Adolpho extortum. Sociatus inde Petro Valdemaro Sclesvicensium Duci, Regis germano, Comitem fere omni dirione exuit. Lubecam occupavit deditione. Scacco quidam Thitmarsiae comes impositus. Adolfus a Valdemaro cum oppido Hamburgensi captus. Accessit tandem et Travemunda Sigebergumque: mortuoque Canuto, frater ejus Valdemarus 11, Rex Danorum, Sclavorumque, et Nordalbingiae Dominus Lubecae salutatus; Lauenburgum munitissimum ad Albim castrum, pro liberatione Adolfi deditum Regi est. Valdemarus Episcopus Slesvicensis, qui cum Adolfo sensisset, pulsus Episcopatu, cum postea Philippi Caesaris auxilio Bremam se contulisset, a Burchardo Antepiscopo ejectus est; rex Valdemarus ei defendendo Horneburgum communivit. In quem meditatus expeditionem Philippus, Bambergae, prout dictum, occubuit. Uxor Irene tam tristi consternata casu, ut erat praegnans, gemino dolore contabuit.

Eodem tempore Imperium Byzantinum a stirpe domoque Irenes ad latinos transierat, mira divinae manus dispositione.

Alexius Angelus, seu, ut malebat ipse vocari, Comnenus, fraterno sanguine madens, ita gesserat imperium, quasi id esset praeesse aliis, voluptatum tyrannidi subesse. Iconiensem Sultanum ob detentum par equorum bello lacessere ausus, Caniam et Tantalum ad Maeandrum fl. oppida amiserat. Barbarus tanta allectabat humanitate Graecos, ut multi, cupide relicta patria, in colonias ipsius commigrarent. Nam crebrae tyrannides subditis sobriam cordatamque vivendi rationem extorserant, plerisque Imperatorum nihil in suos moderati vel cogit antibus, vel facientibus. Inde cum Chryso et Ibanco, Scytharum Valachorumque ducibus, cum improspere pugnatum esset saepius, desidiaque et muliebri mollitie omnia torperent apud Byzantinos, ab armis ad fraudes, aut turpes conditiones descendebatur. Illi permissae regiones, quas occupaverat: Ibanco contra fidem datam vincula injecta. Nec deerant seditiones interim crebrae, iisque sopitis expilationes, caedes, incesta conjugia, libidines. Interdum metus ad Astrologorum et Magorum venanda ludibria rapiebat.

Inter haec Isaacius, imperio oculisque privatus, liberiori fruebatur exilio. Alexius filius ejus custodia eductus, consilium fugae circumspexerat, incitatus a patre, ut a Latinorum opibus recuperandae dignitatis spem aliquam mutuaretur.

Veneti irati Byzantinis erant, veterum nomine injuriarum, quas Henricus eis Dandalus Dux subinde refricabat. Itaque ad sororem Irenem, Philippo Caesari nuptam, pervectus Alexius, facile obtinuit, ut rationes ejus reducendi inirentur.

Philippus proprio certamine, adversus Othonem aemulum, implicitus, Philippo Augusto, Francorum regi affinem commendabat, et proceribus novam expeditionem in Syriam professis, Bonifacio, inquam, Marchioni Ferratensi, Balduino Flandro, et aliis. Divina occasio Venetis visa, qua terrestres Francorum vires maritimis suis sociarentur. Aedisicata toto triennio classe, ad egestatem redacti, qui crucem sumpserant,

ingentem vim auri a Venetis mutuantur, inde Jaderam, quae a Venetis desciverat ad Hungaros, perdomant, contempto Innocentii fulmine, cujus consilio reges duo Hungarorum intestinum bellum in Syriam transtulerant. Alexius nihil non pollicitus Latinis, inter alia et depravatae eorum religionis commercium, excipitur classe, et Byzantium perducitur, jam multo ante gnaris occidentalibus, Graecum imperium nihil esse aliud, nisi crapulam et ebrietatem, nec aliud Constantinopolin, quam Sybarim illam luxu celebratam, CCL naves vehebant mille cataphractos, peditum XXXM. Istis copiis oppugnata Constantinopolis, fugatus tyrannus Alexius, cum molliter et timide sedisset in solio per octennium, nihilque minus nosset quam bellare. Vulgata ejus fuga, Constantinopolitani Isaacium, manu productum aliena ad solium, adorant. Latinis portas patefaciunt, Alexium adolescentem ei collegam poscunt. Datus ea lege, ut senex Augustus rata haberet filii promissa. Sed collatio tantae pecuniae gravis ingrataque Graecis erat, solitis exigere aurum, non pendere. Fremebant, oppignoratum addictumque imperium a puero avarae superbaeque genti. Ergo discurritur ad praedam a Latinis, nec sacro auro parcitur: Incenditur Saracenorum Synagoga, indeque orta flamma pleramque urbem vastar. Nullus statuitur finis modusque exactionum, conniventibus ad injurias Augustis, ne potestatis suae autores offenderent, quod indignatio populi, ducem nacta, in saevitiam efferbuit. Erat in urbe vir regiigeneris Alexius Ducas, ob conjuncta supercilia Murzuflus dictus, qui edito in grassatores fortitudinis specimine, popularem auram meruit. Itaque concursu in templum maximum civitatis facto, jactantur in Caesares, ut malos angelos, convicia, alius Imperator poscitur. Moritur interea senex Isaacius, jam infestus ipsisllio, et ad vanitatem auguriorum suorum pristinam revolutus.

Nicolaus quidam Canabus Imperator dicitur. In eum advocat Alexius Bonifacium Marchionem, Latinosque in urbem invitat, novum Tyrannum depulsuros. Ejus consilii gnarus Murzuflus, adiit clam Alexium, docet enotuisse populo insidias, suadet fugam, et quasi liberaturus eum producit e regia, teterrimumque in carcerem conjicit. Mox et Canabum e templo extrahit, Alexio guttur elidit laqueo, mense imperii VII. Deinde aliquanto tempore haud instrenue defensa urbe, ad pacem resarciendam egreditur, oppressusque pene a Latinis, refugit intra moenia, novamque oppugnationem paucis diebus sustinet. Ad extremum contemplatus, ni abiret, paratum se brevi obsonium maxillis Latinorum fore, LXXV sumptae tyrannidis die discedit, abductis secum Euphrosyna Augusta, et filia ejus, quam deamabat Eudocia. Theodorus Lascaris, gener Alexii Comneni, cum frustra incitari videret ad vim propulsandam Byzantinos, fuga et ipse salutem quaesivit. Ita ad supplicationes versi Graeci, inexorabili Latinorum saevitia spoliati, laniati, et miserrimam in servitutem redacti sunt, execrante impietatem eorum Niceta, paulo ante summo Logotheta, tetramque eorum hypocrisin posteris denudante. Latini, cedentibus urbe, quotquot poterant, Graecorum praestantissimis, reliquis semet dedentibus, post innumera scelera flagitiaque, sortiti sunt provincias. Balduino Flandro imperium obtigit, caeci imprimis Henrici Dandali studio, quippe qui eo eniteretur, ne quis Latinorum mari potens, vicinusque Byzantio, tantam adeptus dignitatem, unitis opibus, gravis exinde Venetis existeret. Balduinus XXXII aetatis annum non excesserat, piusque ac pudicus prae reliquis, ac dignus eo apice visus. Cum peragratis provinciis Thessalonicam venisset, cives exemplo Byzantinorum territi, introitum in urbem militum deprecantur, perficiuntque officiis, ut redeatur Byzantium, ubi

Bonifacius Marchio jam res novas agitabat. Balduinus eum placavit concessa Thessalonica, quam modeste ingressus Ferratensis, mutato paulo post animo, spoliavit opibus, ostentatoque e Maria Hungarica (fuerat ea quondam Isaaci Imperatoris conjux) filio, Graecos ad se pellexit, ut Beroea, Larissa, totaque Peloponneso potiretur; quod et Factum, Graeciaque occidentalibus collum subdidit, anno Christi supra millesimum ducentesimumque quarto. Balduinus firmandarum opum cupidus, trajecit in Asiam, praemisso Henrico fratre, qui per Idae montis angustias, Adramytium usque processit. Prusa Bithyniae portas ei clausit, clademque haud modicam intulit. Murzuflum erronem major error Alexius Latissae orbaverat luminibus, Latini eum et de altissima columna praecipitatum, crudeliter necarunt. Alexius solita ignavia ad Marchionem profectus, panis et vini demenso imperium commutavit. Comites ejus a Walachorum principe suscepti, Macedonum Thracumque urbes, inque his Adrianopolin et Didymotichum ad defectionem impulere, eoque facinore et Balduinus ex Asia, et e Graecia Marchio est revocatus. Adrianopolis a Graecis defensa, tempus Joanni Misorum Duci dedit armandi suos, qui interceptos insidiis Balduinum et Latinos, partim occidit, partim vinculis oneratos in captivitatern rapuit. Balduinus unius anni Imperator, maceratus carcere, foeda tandem morte interiit. Nicetas refert, cum pedibus manibusque truncatum, et volucribus escam factum, tertio demum die exspirasse: Scythisque haud multo mitiores Latinos, terram marique rapinis et caedibus complevisse. Utrisque populis victae civitates cum poenas miserabiles darent, ipsi vicissim Latini Scythaeque alternis cladibus atterebant. Dandulus Venetorum Dux, ruptis e suga intestinis periit, vulneribus Pleae Comes Doloicus; Henricus Balduini frater capessit imperium. Bonifacius Marchio, a Scythis Berrhoea, Serris, aliisque oppidis exutus, Thessalonicae se inclusit. Latini passim a Scythis male multati.

Philippopolis, Rusium, Perinthus, Daonium, Arcadiopolis, Mesena, Athyra, captae destructaeque. Duae tantum urbes Thracum, Bizya et Selybria, rapinas et vastitatem effugere. Latini lupis Byzantio velut ovili insidentibus, Graecia a variis distrahebatur tyrannis. In Oriente Prusa, Nicaea, Lydi, Smyrna, Ephesus, et interjecta oppida, Theodoro Lascari parebant, qui et fabricatis navibus plerasque Insulas subegit. David et Alexius fratres, Andronici quondam tyranni nepotes, alter Ponti Heracleam, et Paphlagoniam, alter Oenooeum et Sinopen urbes, ipsamque Trapezuntem tenebat. Attaliae Aldobrandinus It alus dominabatur. Ita dilacerati imperii membra quaelibet praedonum manus infestabat. Genuenses piratae, pro mercatoribus ingressi Cretam, ejus insulae potiti sunt. Vix a quoquam principum in commune consulebatur, quisque sibi captabat dominia, iisque moribus Graecorum Respublicas pene omnes pessumdabant.

Eadem tempestate inter Philippum Galliarum, et Joannem Anglorum regem, flagrabat bellum, quod Arcturus, Angli fratre majore genitus, qui potiorem se Britanniae haeredem contendebat, ad Mitabellum captus occisusque esset, idque Francus, contemptu legum Francicarum a Joanne patratum diceret. Arrepta igitur occasione, totam Normanniam armis recuperavit Philippus, ducentesimo et septuagesimo anno, quam attributa Rolloni Dano fuerat. Duodecim inde a Rollone Duces ejus numerantur: ex iis sex iidem Anglorum reges. Ac ne quid deesset ad mutationem rerum humanarum, eodem temporis tractu Tartarorum in Asia dominatus, autore quodam solerti ejus gentis viro, quem Chamum appellarunt, institui coeptus. Et Livonia cum tertium jam haberet Episcopum, e Bremensi Canonico Albertum (Mcinardus Sigebergensis primus

fuerat) novum sacrorum militum accepit ordinem, qui pari Pontificum indulgentia, quo Jerosolymitae, ad abolendum apud Livones gentilismum animati, magnas sibi iis in locis opes pepererunt.

Apud Graecos agitata quaestio, an corpus Domini in sacra Coena perceptum, sit maneatque in omnibus incorruptibile, praecessit ejus Ecclesiae servitutem. Nicetas haec mysteria silentio veneranda, omnique humana disputatione majora, pie ac prudenter judicat.

plurimi asserebant eo tempore, addentes, Romanam Ecclesiam esse coetum malignantium, ignarum Euangelii, meretricem Babylonicam, Papam ip sum caput errorum, subnixum suis Scribis et Pharisaeis, Praelatis et Monachis. Episcopos bello se miscentes, homicidarum in numero habendos. Deo obediendum prae Epi scopis; perniciosas esse Cleri divitias et dominationes seculares; in traditionibus humanis numeranda, quaecunque praeter Scripturas observent Monachi; Conciliis et Synodis non obstringi conscientias. Baptismum et S.S.coenam duntaxat esse Sacramenta, exonerandaque exorcismis et gesticulationibus, praeter divina mandata superadditis. Errasse, qui matrimonio interdixerint Clericis Occidentalibus, quandoquidem et orientales conjugiis utantur. Quod e sacris literis autoritatem non habeat, pro fabula censendum; Sacra vulgari lingua, quam omnes capiunt, peragenda. Neminem sanctum, nisi solum Deum invocandum. Consecrationes, translationes, vigilias mortuorum, nihil esse; Crucis signo nullam inesse vim, nec efficaciores ducendas in templo preces, quam in cubiculo. Praestare pauperes vestire, quam ornare parietes. Multa post Gregorium in Ecclesiam irrepsisse, priscis incognita aut damnata; nec esse nisi duas vias, alteram electorum in coelum, aliam damnatorum adinfernum, si bonus sit qui decedit vita, non indigere ope aut suffragio viventium: son malus, nihil juvari. Purgatorium nugas esse humanas. Hi aut ab autore, aut aloco, aut ab hostium ludibriis, vocabantur Valdenses, pauperes de Lugduno, Albigenses, Beggini haeretici; circumibant vicos et castella, prompti et Scripturarum. Eorum loco Innocentius Minores, Francisco magistro, erexit; aliusque ordo Praedicatorum, Dominico inventore, appellatus. Sed quia verbis expugnari haud poterant Valdenses, in arma propulit Papa suos, qui hinc inde plures variis enecarunt suppliciis. Simon comes Montisfortis strenuam navavit Pontifici operam, qui redactos in potestatem, quoscunque minis blanditiisque dimovere haud poterat a sententia, instructo rogo cremavit.

Otho sub haec Imperator, subactis Apulia Calabriaque revertit in Germaniam, jam instinctu Papae et praeconio Sifridi Moguntinensis tumultuantem. Sifridus enim promulgata Imperatoris execratione, Bambergae cum rege Bohemiae, et Hermanno Thuringo consilia tractabat de electione Friderici, nepotis Barbar ossae, Siciliae regis, cui quondam puerulo dixissent principes sacramentum. Sed pluribus assensum minime praebentibus, frater Othonis, Henricus Palatinus, dioecesin Moguntiacam incendio et rapina devastavit. Imperator, demonstratis Norimbergae causis dissidii inter se et Innocentium, Comitiorum decreto abrogavit regiam potestatem Odoacro Bohemo, camque filio ejus cum VI vexillis assignavit. Thuringiam quoque populatus, quarto demum a morte Philippi anno, celebratis cum filia ejus nuptiis, quarto eam die amisit, rebus humanis praepropere exemtam. Eodemque anno Saxones, Westphali, Frisones, Austriaci, in Begginos susceptam expeditionem, quum illi castra et urbes desererent, in Saracenos laudabilius vertere, auxiliatique Hispaniae regibus, Maroccae tyrannum acie devicerunt. Saraceni ad naves suas profugi, plerique fluctibus sunt mersi.

Ferunt et pueros ingenti multitudine, fanatici cujusdam nortamenta secutos, tanquam per ipsos Palaestina esset recuperanda, in mari et Sylvis, miserabilibus leti viis interiisse. Saeviebatur interea in Albigenses, quibus Petrus Aragonum rex et Tolosanus Comes suppetias ivere. Crudeliter utrinque exercitas victorias lego, Petrum bello occubuisse; Albigensium multos, quod fidem suam ejurare nollent, combustos igni. Fervebat eodem tempore inter Othonem et Fridericum aemulatio. Fridericus Moguntiae a praesule et Alemannis susceptus, Innocentii et Italorum suffragiis nitebatur,

suisque opibus. Accedebant et Philippi Francorum regis subsidia, qui perniciosam suis rebus Othonis potentiam duceret, nati sorore Joannis, regis Anglorum, ob ereptam sibi Normanniam, appetitamque de consilio Papae Angliam, infensi. Ferdinandus Lusitanus, e nuptiis cum Joanna filia Balduini, Flandriae Comes creatus, cum Anglo sentire visus; exutusque pene ditione a Franco, majori eam virtute recuperavit. Joannes Rex transmisit in Aquitaniam, Andegavum antea receptum, novis munitionibus firmavit. Pictones, obliterata pristinae simultatis memoria, ei affuere. Caesar Otho Reginaldo Bononiensi, Ferdinando Flandro, Guilelmo Brabantino sociatus, conflixit cum Franco acer rime juxta Tornacum, ad Bovinum pontem. Sed cum se inprimis cerneret peti, circumacto ex vulnere equo excessit acie. In exercitu ejus CL millia peditum fuisse narrant, equitum vim tantam, ut mille et quingenti ex iis aurata balthea virtutis causa gererent. Reginaldus in vinculis Peronam, Ferdinandus Lutetiam ductus, Otho cum suis evasit; sed eo praelio dignitatem amisit suam.

Fridericus ad Mosellam Mosamque omnia subegit, desertoque a suis Othone, et Coloniae incluso, Aquisgrani a Sifrido coronatus est. Mox et Colonia Friderici in nomen adacta, instaurataque divina, quae sesquiannum fere cessaverant, dum civitas anathemati Pontificio subjaceret.

In Anglia rem suam fecit Innocentius. Joannem regem metu Franci, cui universam Angliam, cum venia quoque peccatorum, occupandam concesserat, et suorum insidiis territum, ad turpissimas adegerat conditiones, ut refignato in manus Pandulsi legati regno, beneficiarium se Pontificis profiteretur; exules omnes reciperet regno, Stephanum pro Cantuariensi praesule haberet. Ita coactus expeditionem relinquere Francus, in Flandria etiam affectus clade fuerat. Proinde Joannes, intellecta exulum adversus se molitione, et Innocentii ambitione, et avaritia inexplebili; quem auro in quodvis scelus certum effici didicerat, largitionibus eum devinciendum sibi existimavit. Itaque Nicolaum Thusculanensem, Legatum Pontificis, observantissime excipit, ad ejus pedes regia ponit insignia, regna Angliae Hiberniaeque tradit Pontifici, receptaque ei, tanquam feudi Domino, vectigalia facit. Legatus vicissim differri curat restitutionem oblatarum Clericis opum, vacantes locos implet Clericis, suo solius arbitrio creatis, offendit praesules, et Stephanum ipsum Cantuariensem, tantum Pontificis clientem, morositatis et insolentiae accusat. Postea, licet in Normannia, et Pictonibus prospere bellaret Joannes, tamen inselici partium praelio ad Bovinas consternatus: Postquam me, inquit, meaque regna Romanae subjeci Ecclesiae, nulla mihi secunda amplius, sed adversa omnia evenerunt. Convenit ergo de quinquennalibus inter Gallos Anglosque induciis. Anglus dominovis exceptus, iisque majoribus turbis. Petebantur a Baronibus et Clericis immunitates, ab Eduardo olim et Henrico primo datae. Rex contra sacerdotibus satisfacere cupiens de ablato, aurum rapacius exigebat. Ea dissensio manifestam in rebellionem exarsit. Appellatus iterum Francus, ut invaderet Angliam ne inducias violare videretur, filium misit Ludovicum IX, qui rex salutatus, Londinum urbem regiam introivit. Innocentius omnes Angliae Barones notavit anathemate, Regem fide immunitatum data absolvit, Stephanum Cantuariensem, quod abnueret execrari magnates patriae, movit cathedra. Ipse eo anno (erat XV ejus seculi) frecuentissimum egit Romae Concilium Episcoporum CCCCXII, Metropolitanorum LXXII. Intererant utriusque Imperatoris, Henrici Byzantini, et Friderici Siculi, legati: Patriarchae etiam Orientalium Ecclesiarum aut ipsi venerant, aut miserant

nuncios. Nihil dignum tanto coetu actum.

Recitata ab Innocentio capita, aliquibus onerosa, aliis grata visa. Inprimis agitara adversus Palaestinenses Barbaros expeditio, solutoque concilio extorta a praelatis pecunia ingens, quam Romae a faeneratoribus duris coacti sunt legibus mutuari. Haud diu superstes tantis ausibus Innocentius, diem clausit extremum, Pontificatus anno XVIII, successore Honorio III. subsecutus Joannes Rex Angliae, et moerore animi confectus, Henrico ejus filio aequiores fuere gentis proceres, eique contra jurisjurandi, quo se Francis addixerant, religionem, affuere adver sus Ludovicum, jam undique omni Anglia evastata, vibrato nominatim in Barones, ipsumque Ludovicum fulmine Pontificis, Anglisque jam sero, quod in servitutem inciderent Francicam, poenitentibus indignantibusque. Igitur Ludovicus non una prostratus clade, Londinique obsessus, ejurat Angliam: Normanniam Pictaviamque Henrico restituit, anno supra millesimum ducentesimum septimo decimo. Ludovicus postmodum Albigenses domare conatus est frustrae. Simon Comes, qui velut in praemium militiae Tolosam sibi vindicaverat, Lateranensi concilio ei adjudicatam, ob pericula adversum haereticos suscepta, in obsidione ipsius Tolosae saxo ictus occulbuit. Albigenses omnia castra feliciter recuperarunt, filiosque Simonis captos interemerunt. Jactabat sub haec Honorius Papa, revelatum sibi divinitus Jerosolymam se Pontifice recipien dam a Christianis, quemadmodum et Innocentius ex Apocalypsi asseruerat, Saracenicam tyrannidem annis DCLXVI terminandam. Sed ambo falsi convicti vaticinii. Nam Honorio sedente, Damiata quidem Aegypti maximis Christianorum impensis et laboribus capta, at biennio post, majoribus eorum probris cladibusque amissa est, anno XXIV hujus seculi, ut suo dicetur loco. Potuerat recuperari Palaestina, si cupiditatibus modum scivisset statuere Legatus Pontificius: At dum nimia ambit, pro gloria ignominiam retulit.

Nec Latini propagarunt suum in Thracia Graeciaque imperium. Theodorus Lascaris, Alexii quondam profugi gener, Sultanum Alexio patrocinantem, in Phrygia devicit, captumque socerum liberaliter habuit Nicaeae. Cum Henrico Byzantino coluit pacem. Eo post XI imperii annos defuncto, Petrum Antisiodorensem, per nuptias Iolantes, potitum Byzantii, Romaque, ubi ab Honorio coronatus fuerar, revertentem cum copiis, depulit Dyrrachio. Tendentem inde in Macedoniam intercepit, et bienni maceratum captivitate interemit.

Haec pleraque debemus Arnoldo Lubecensi, Godefrido Coloniensi, Roberto Antisiodorensi, qui historias hujus seculi cujus ipsi pars erant, in literas misere.

administrabat. Sed ab Andrea Hungarorum rege, qui corpore ter in Jordane abluto voti se religione solutum putarat, domumque copias reduxerat, desertus, speque recuperandae Palaestinae exutus, castrum peregrinorum inter Caesaream et Cajapham montem communierat. Ex ea velut arce omnia infesta barbaris circa incolentibus, faciebat. At confirmatus novis peregrinantium auxiliis, statuit invadere Aegyptum, quod ea incolumi viderentur vix operae prerium nostri in Syria facturi. Petitur classe Damiata (Heliopolis quondam) munitissimum Aegypti emporium. Perrumpitur virtute arteque catena, ingressu Nili interiore arcens. Turris validissima Barbarorum ingenti labore nostratium, plurimoque cum sanguine expugnatur, Saphadinus interit. Filius commeatus inopia fractus, abducit exercitum quem defendendae urbi habebat. Conradinus Damasci et Hierosolymorum Sultanus, filius et ipse Saphadini, conditiones offert pacis; pollicetur, sacrosanctam se crucem, et quiequid de Christianis in Syria Phoeniceque, ipse aut decessores cepissent, redditurum. Franci, Angli, Germani, Itali, leges comprobabant. Obstabat Pelagius Cardinalis, perdomandam clamans prius, fanandamque Aegyptum. Conradini Oratores infecta pace dimissi. Ille indignabundus Hierosolymam, Caesaream, Saphatum, muris discinxit, magnificentiora aedificia et monumenta diruit, ne usui nostris fierent. Sub haec pestilentia nostros, at obsessos, cum lue dira, etiam fames populatur, capiturque tandem sesquiannum oppugnata Damiata, anno ejus seculi undevicesimo. Cum eam Pelagius, jure legationsi, Pontifici attribuere niteretur, Brennus rex Prolemaidem secessit, atque vix nobilissimorum precibus procerum mitigatus revertit. Revocato instat Pelagius, Cairum ducat, Aegyptum subigat. Reponit Brennus, de sancto solo certamen esse, in Syriam, non quo necesse non est, non unde nullus usus exstet, arma vertenda. Legatus perstitit in sententia, praecedere Ludovicum Bavarum, sequi caeteros jubet: qui dicto audiens non foret, eum se execrari. Iverunt metu dirarum ad LXX hominum millia: Castra ad decimum ab urbe regia lapidem locant. Munitionibus se continebat Aegyptius, quoad gnarus locorum temporumque, incautos improvidosque incruenta debellaret victoria. Patefactis enim Nili, maxime tunc increscentis, emissariis, castra nostrorum aqua superfusa operuit, usque eo, ut commeatus corrumperetur, nec in sicco consistendi locus esset. Ita plurimis submersis, superstites abjurare Damiatam, cedere Aegypto coacti: irriti tot labores redditi. Damascenus inducias in octo annos dedit: quibus fretus Rex Brennus, venit in Italiam, nova auxilia corrogaturus. Eam ingressus anno hujus seculi vicesimo Fridericus, ab Honorio acceperat Augustalia, ejusque gratiam dato Fundano Comitatu fibi authoraverat. Sed cum Anagniae Comites, Innocentii III fratres, Othonis quondam partes sequutos, in potestatem redegisset, unus eorum Thomas, custodibus frustratis ad Honorium confugit, a quo perbenigne susceptus, nova inter regnum et sacerdotium sevit dissidia. Fridericus filiolum suum Henricum, quem e Constantia genuerat Arragonica, consecrandum curavit Aquisgrani ab Reginaldo Coloniensi, dum horrendi terrae motus Europam quassarent, et Romae mixtum sanguine pulverem pluerent nubes, insequentium malorum portenta. Erat annus XXII illius seculi, Waldemari etiam II Danorum regis captivitate insignitus. Ille enim rex a bellica felicitate Victoriosi sortitus cognomen, quum omnem maris Balthici oram Sclavicam, Teutonicamque, adjecisset Daniae, et Hamburgum de Othone IV recepisset, florentissimum armorum decus Veneris impotentia maculavit, summamque fortunam una actione pessundedit. Henricus Suerinensium Comes, Sacram professus

militiam, uxorem regi suam commendaverat, nuspiam ratus tutiorem, quam apud Dominum suum fore. Redux comperit violatum a rege torum, dissimulat iram, agit gratias de servata conjugis pudicitia, vindictae cupiditatem quovis obsequio velat, donec obvium fraudulento consilio regem venatio maritima apud Fiones, largiorque Bacchus fecerunt. Sopitum enim lassitudine et vino Valdemarum nocturnus aggreditur, obstructoque ore, vinctum portat cum filio in navem, quam in hoc antea parari jusserat, abreptumque in alterum littus, Dannebergensi castro includit. Sic princeps armis inclytus, inopinanter regno et libertate excidit. Biennio post XXXV argenti redemptus talentis, regnum quidem recepit; at quia ditiones Germanicas repetiverant jam plerique, quibus antea ablatae bello fuerant, Vandalicae urbes per hoc regis infortunium in libertatem se vindicarant. Major motus inter Fridericum Caesarem, Honoriumque Papam, et Europae perniciosior exstitit. Brennus, autore Honorio, Iolen aut Isabellam filiam Friderico collocavit, ut dotali sacro regno, sacrum majore animo capesseret bellum, unde Siculis regibus mos Hierosolymitani imperii titulos usurpandi.

Philippus II. Galliarum Rex eodem tempore moriens, sexagena millia aureorum Brenno, et duobus magistris Templariorum Hospitaliumque legaverat; Ludovico filio dederat praecepta, rei Christianae omnibus modis adjuvandae. Sed cum is instinctu Honorii, novam in Tolosanos et Avenionenses haereticos, ut habebantur, persecutionem adornasset, tertio post patris obitum anno periit pestilentia, cumque ipso nobiliores expeditionis socii plerique Francia ad Ludovicum IX, puerum devoluta. Fremebat sub haec Honorius, ac dira coquebat in Fridericum, quod is minime expedit ionem sacram absolveret, Lombardorum licet Saracenorumque impeditus turbis. Balduinus quidam Flandriam reposcebat, fingens se Constantinopolitanum esse illum Caesarem, quem Nicetas trucidatum narrat. Sed filia eum sua minime recepit, proditusque tandem, capite poenas luit, licet haud desint, qui verum eum fuisse Balduinum arbitrentur. Engelbertus, Coloniensis praesul, a Comite Isenbergio, suo consanguineo, quem ob tyrannidem increpaverat, trucidatus, successorem vindicemque nactus est Henricum, qui captum Isenbergium rota, ad latronis instar, punivit. Fridericus Imp. Cremonam evocaverat Principes, ut Palaestinae negotium urgeret, cumque Veronenses, infessis Alpium claustris comitia impedirent, jaculatus est in eos diras suas Papa. Verum ipse mox mutatus, Veronensium se Lombardorumque aggregavit partibus, et conjurationem in Fridericum iniit, quam ne perageret, morte est praeventus, anno Papatus XI. Hugo Ostiensis, Gregorii IX nomine sumpto, strenue eam peregit, fulmine in Fridericum torto, tanquam voti reum, cui nequicquam aegritudo praetexeretur. Atque ut appareret, patres illos raptam majestatem, depressis Augustis, firmatum ire, transire jam volentem mare Imperatorem inhibuit Pontifex, minime ex dignitate Augusta instructam classem objectans. Th. Fazellus Monachus Fridericum tradit, pro pede dextro Pontificis Gregorii genua ejus exosculatum idque altius in Pontificis animo, quam ut unquam excidere posset, haesisse.

Sed Fridericus refutandae calumniae ursit iter, spretaque Papali ira, pervectus ptolemaidem, munit Joppen, Sultanum domestico intricatum bello cogit reddere Jerosolymam, Bethlehemum et Nazaretham. Gregorius interim Joannem Brennum sacratis instruit pecuniis, perque eum Apuliam occupat et Calabriam, adjecta et fama, mortuum esse Caesarem, fulminis Pontificii telo ictum, ut facilius in suas alliciat partes subditos. Inducit et Templarios, qui exitium

Friderico parent. Sed frustra fuere ista. Sultanus ipse execratus Pontificiam persidiam monstravit proditrices literas suis, addiditque: En fidem Christianorum!

Fridericus sua coactus repetere, Reinaldo Bavaro committit Syriae principatum, reversusque in Siciliam, brevi recuperat amissa, socerum perfidum praelio sternit et profligat, Soram uno die oppugnatam excindit. Gregorium ab ipsis Romanis expulsum, qui aliquandiu decimis hinc inde avarissime exactis militem saginasset, jamque auri egeret, per Leopoldum Austriacum, immensa placavit pecunia, ut absolutus mensae ejus gloriose adhiberetur. At de istis artibus populari dictum est verbo:

Non habet eventus sordida praeda bonos.

Anglia expilationes Romanensium detestata, decreto sanxit, ne quid ulterius erronibus istis penderetur.

Hinc Papa et Imperator in rebelles versi, igni eos cremant. Fridericus Messanenses in Sicilia, Papaper Conradum quendam innumeros Teutones, haereseos insimulatos. Eodem die, scribit Godefridus Coloniensis, quo quis accusatus est, seu juste, seu injuste, nullius appellationis, nullius defensionis refugio proficiente, damnatur, et flammis crudeliter injicitur. Quamobrem Conradus iste, immanissimae persecutionis administer, a quibusdam nobilibus, nullum gratiae locum apud eum invenientibus, juxta Marpurgum trucidatur. In Stadingos, Saxoniae Frisiaeque populos, arma sumpta a Pontificiis, quae illi mascule repulere. Gregorius iterum a civibus exactus, libertatem spirantibus vetustam, Reati se defendit Teutonicorum militum praesidio. Ceciderunt uno praelio armatorum xxx millia. Exinde circummisit praedicatores, qui novas in Palaestinam copias excirent, pecuniis populos emungerent, eorumque opera ingens multitudo confluxit, ducibus Theobaldo Navarrae rege, Almerico Montefortio, Henrico Campano et aliis.

Quae plebs, cum navibus haud posset, pedestre molita iter passimque caesa et attrita, attigit Ptolemaidem. Verum non multo post, superveniente Turcarum exercitu, fortissimus quisque occubuit; pauci admodum in patriam inglorii rediere. Illis temporibus Ferdinandus Rex Castellae, Hispalin et Cordubam: Jacobus rex Aragonum, Valentiam et Majoricam de Saracenis recepere, Barbaris in Africam expulsis. Friderico Imperatori Henricus filius, qui Germaniae praeerat, se opponere ausus ex subjugata Bavaria, vindicem sensit paternae majestatis Deum. Tradunt Longobardorum conjuratione corruptum, quod Conradum e Iolanta, Hierosolymae regina susceptum, tenerius diligeret Fridericus; sed cum in castello quodam captus, ad genua accidisset patris, demptisque vinculis, veniam pene impetrasset, convictus postea venenum procurasse genitori, oneratur catenis, et infensissimo hosti, Duci Bavariae, quem spoliare haereditate voluerat, custodiendus traditur.

Eodem anno Isabellam duxit Imperator, tertiam conjugem, Henrici III Anglorum regis sororem. Papa Gregorius decretales edidit: usurarios defendit Anglicanos; voto peregrinationis Syriacae absolvit pretio, quos voluit. Franciscani, eandem praedicarunt peccati indulgentiam iis fore, qui pecunias in recuperationem terrae sanctae erogarent, quam qui laboriosum iter susciperent. Quibus auditis, infremuerunt multi, admirantes tot reperiri vias Romanensibus, queis loculos expilarent populorum.

Anno XXXVI seculi Christiani decimi tertii, in Longobardos, eorumque insolentissimos Mediolanenses, arma paravit Imperator, cum interfuisset consecrationi Elifabethae, viduae Cattorum Landgravii, Andrea Ungarorum rege genitae, quam quinquennio anno defunctam,

Gregorius Divam pronunciaverat. Godefridus ejus aetatis scriptor, duodecies centena hominum millia ob hanc causam Marburgum confluxisse narrat. Tanta superstitionis vis fuit.

Interim ille Divorum creator Gregorius occulte fovebat rebelliones Longobardicas, Simoniam sine rubore exercebat, filia Sion, ut meretrix effrons, prostabat populis. Fridericum ab obsidione Medionlani retraxit Friderici Austriaci violentia, qui Hungaris, vicinisque omnibus ferebatur infestus, citatusque ad comitia edictum contemnebat. Is tota ditione exutus, quumque satisfecisset Imperatori, receptus iterum, a libidinibus suis non discessit.

Graecis Byzantinis dominabatur Robertus, Henrici et Balduini sorore genitus Iolanta, qui susceptis Alexio et Isaacio Comnenis exercitum dedit, ad Asiaticos Graecos subigendos. Indignabantur enim Comnem, Johannem Ducam, generum Theodori Lascaris, rerum potiri post socerum, regiumque stemma contemni. Sed infeliciter cessit ambitiosa expeditio. Theodorus Lascaris octodecim annis illas imperii reliquias collegerat, filiamque Irenen Ducae, egregio et cordato junxerat viro, qui nec inconsulto quicquam faceret, et consulta celeriter expediret. Itaque non tantum acie devicit aemulos, sed etiam civitates Asiae, olim Henrico subactas, Latina servitute liberavit. Theodorus Angelus, absente Montisferratense Marchione, regebat Thessaliam, atque ut erat acer, et rebus novandis ingeniosus, Thessalonicam ocupavit, regemque se a Primae Justinianae Episcopo inungifecit. Quem ut Bulgariae suae vidit imminere Joannes Dynasta, accitis Scytharum auxiliis, praelio vincit Theodorum, et oculos ei eradit. Joannes interim Ducas Lesbum, Chium, Sammum, Rhodon, aliasque insulas subigit, cui paulo post et Sestus, Calliopolis, Cardia, et Chersonesus accessere. Itaque Bulgarus fororem Helenam filio Ducae despondet, Theodoro, inquam, Lascari juniori, eoque pacto Ducas Thraciae et Macedoniae urbes, perpetuis conflictatas miseriis, dum modo huic, modo illi subjiciuntur praedoni, sibi subdidit, atque a Byzantio Strymonem usque fl. progressus, Graecorum refovere Remp. coepit. Joannes Brennus sub haec extorris Jerosolymae Rex, tutor Balduini pueri, cui Roberto fratre mortuo Byzantium cesserat, Latini imperii curabat rudera, quem Matthaeus Paris aut Parisiensis, hujus scriptor temporis, anno XXXVII ejus seculi memorat defunctum, Graecamque Ecclesiam penitus a Romana defecisse: quum, si Godefrido fides, Jacobitae, Nestoriani, Marmaritae, aliique Orientales Christiani, Pontificiam subirent ditionem, Armeniam et ulteriora quaeque Tartaris Scythis effusissime vastantibus. Eorum dux Sitzis Chanus, conditor Tartarorum Reip. duobus filiis relictis, decessit.

Telepugas alter filiorum, meridianas Caucasi partes, Caspiique maris littora pervasit, perque Massagetas, et Sauromatas progressus omnes ad Moeotidem paludem et Tanaim fl. gentes subegit. Deinde Tanais fontibus superatis, impetum in Europaeas nationes vertit. Hunni et Comani, Istri ostiorum accolae, intolerabili Tartarorum perterriti impressione, mutandas sibi sedes censuerunt. Neque enim ullis gentibus satis erat ad resistendum fiduciae, sed velut spicae in area terebantur. At priusquam certam sibi sedem legerent, Joannes Ducas Imperaror beneficiis eos allectavit, suisque adscripsit legionibus complures, aliis alibi sedibus attributis, partim in Thracia et Macedonia, partim in Asia ad Maeandrum Phrygiaque.

Alter Sitzis filius Chalaus, (M. Paulo Veneto forte Cublai, aliis Cobilas est) relictis ad Caucasi radices hybernis, populos superioris Asiae ad Indos usque, annuis praedatus exursionibus, ad Chaldaeos et Arabes pervenit, tertioque anno,

postquam Jaxartem fl. transierat, Mesopotamiam tenuit, tribunisque suis et Satrapis, aliis alio missis, Persas primum, et Parthos Medosque subegit: Deinde per Armeniam majorem abscendendo, eo tempore quo Damiatam expugnabant nostri, versus Scptentrionem ad Colchidem, et finitimam illi excurrit Iberiam, aurideliciarumque contemptor initio, postea vero per fortune blanditias cum aliis amator.

Turcae, impares se Tartaris simul Graecisque rati, fcedus cum Duca Imperatore inierunt, quod ille cupide amplexus, ad agros vineasque colendas incitavit suos, iisque effecit artibus, ut alimentorum egentes Turcae, aurum suum gemmasque vili cibo commutatas, haud gravatim Graecis permitterent. Peregrinas contra vestes, Assyrias, Babylonicas, sericas, inbibuit prudentissimus Imperator, nobilitatis insignia virtute et Graeco definiens amictu, divitiasque domo, quod aiunt, domum deferens, Notavit et Germanus, Byzantinorum praesul, Honorii et Romanensium tyrannidem avaritiamque, hortatusque epistolis, ut saniorem ad mentem redirent, nihil profecit. Ex eo Graeca Ecclesia, quae a Latinorum dominatu Romam coeperat ut matrem venerari, deinceps edocta mores ejus, tanquam meretricem novercantem execrata eft. Nec Scotiae rex ullum intra regni fui pomoeria Legatum Pontificis admisit. Henricus III, tanto pronior in Honorium, adeo peregrinis indulgebat consiliariis, ut alienatis a se indigenis Magnatibus, intestino Britanniam bello implicaret. Fridericus Imp. Mediolanensibus fortiter punitis, praeter urbes quatuor, inter quas Bononia, universam Italiam suispartibus adjunxerat. Balduinus contra, Petri Antisiodorensis filius, a Byzantinis suis Burgundionibus ablegatus, in Anglia, aliisque Latinorum regnis, opem commendicabat, imperio recuperando firmandoque, anno istius seculi XXXVIII. Saraceni similiter in Franciam Angliamque profecti, auxilia in Tartaros petitum, quos a Taro fl. dictos putat Paris, additque Episcopum Wintoniensem dixisse: Sinamus illos canes invicem se laniare, Christi inimicos, ut nos superstites, mundum Ecclesiae catholicae subjiciamus. Sane Marinus Sanutus tradit, Olacos et Siculos, Pannoniae populos, montium aditus Tartaris occlusisse, ne in occiduas terras licentius se effunderent: Sed paucis post annis, XLII praesertim, Russiam eos invasisse, vicinasque regiones, Turciamque ipsam, ac XXX regna integra, praedae ac ludibrio habuisse. Chan princeps Tartarorum nuncium se scripsit Dei excelsi, ad edomandas gentes sibi rebelles missum. Sed tanta incesserat Christianorum principes discordia, ut eo flagello opus esset ad veternum oculis detergendum, quod tamen nec illis vibicibus effectum.

Fridericus Lombardica e victoria tumidior, nullam Mediolanensibus pacem, nisi se suaque omnia permittentibus, dabat. Subegerat et Sardiniam insulam, ab antiquo Siculis obedientem regibus. Ea fortuna male habebat Gregorium, jam inde a principio Papatus parum Friderico aequum. Jubet ergo reddere Sardiniam Ecclesiae: ni faciat, anathemate plectendum. Imperator professus publice, nihil se alienum appetere, Sacramento obstrictum imperio recuperare sua, Gregorii indignis modis potestate sua abutentis judicium non vereri, diris devovetur, haereticus appellatus et hostis Ecclesiae. Ille vicissim circummissis ad reges literis, innocentiam demonstrat suam, Papam multorum redarguit criminum. Sed nisi Romana avaritia devotionem populorum ab Gregorio avertisset, totus mundus Papae epistolis exasperatus, in Imperatorem, ut christi inimicum, unanimiter insurrexisset. Nam et Ezelinus de Romano faciebat ei invidiam, copiis a Friderico acceptis, in Transpadana Italia tyrannidem exercens, redactis in potestatem suam Tarvisio, Patavio, Vicentia, Verona, Brixia.

Pontificem vero cives Romani lucro, quod e praesentia ejus capiebatur, adducti, in urbem receperant. Venetos et Genuenses, de imperio maris decertantes, sibi conciliaverat Gregorius ipse, foedusque inter eos in nonum annum stabilierat, ut communibus bellum auspiciis gereretur.

Robertum, Ludovici Francorum Regis fratrem, vocabat ad imperium, Germanos nequicquam ad defectionem incitari expertus. Responsum a Francis, plus se religionis in Friderico reperisse hactenus, quam in ipso Papa. Ausu eum temerario abjudicasse potestatem summo principi: qui si apice isto dejiciendus sit, meritis id exigentibus, penes solum concilium sententiae dictionem fore. Helias, Franciscanorum caput, absolvit etiam ligatos ab Gregorio, multorumque eum criminum publice reum fecit. Carthufiensis quidam in Anglia diserte eum haereticum, et Ecclesiae pollutorem consirmavit.

Paulo post Francorum rex Ludovicus, et Anglorum Henricus, inimicitiam induerunt Friderici, quod Raimundum Provinciae comitem, utriusque regis socerum, Tolosani Comitis oppugnaret armis, praetexens eum minus dicto audientem esse, neque in Flandrum, hostem imperii, bellum ex edicto sumsisse. Gregorius interim pene oppressus a Friderico, inducias interventu Joannis Columnae cum Caesare init, quas tamen mox dissolvit, auro Anglicano et Francico refocillatus, quod mellitis sermocinationibus, et fellitis comminationibus miscuerat, dicente Parisiensi. Columna jussus renunciare Caesari datam de induciis fidem, abnuit, oggerentique Papae, eum de caetero sibi haud pro Cardinali fore, reposuit, nec tu mihipro Papa. Etenim sacratum a Papa exercitum jam orco mactaverat Imperator, Venetosque paludibus conclusos vehementer afflixerat. Ferraria tamen Pontifici recuperata, et Azoni data Estensi.

Fridericus, cum non satis constaret, qui partes suas, quive Pontificis sequerentur, antiqua Guelforum Gibellinorumque nomina innovavit. Inde Florentini nobiles suos Gibellinarum, id est, Caesarianarum partium ejiciunt, Aretini et Senenses Guelfos. Exemplum reliquas pervasit civitates; ubique plus quam civilia bella, pleraeque urbes a Pontifice descivere. Defecissent et Romani, ni Pontifex, delatis per urbem supplicando Apostolorum capitibus, populum ad commiserationem flexisset.

Imperator Beneventum vi captum diripuit, Cassinensi monasterio ejecit Benedicti sectatores, Saracenis Nuceriam concessit, ravennam repentino incursu petitam, in potestatem suam redegit. Hanc ob rem Gregorius concilium apud Lateranum indixit, in quo de abrogando Friderico ageretur. Verum Fridericus, testatus diplomatibus, locum, tempus, patres, indictionem, omnia pro Gregorio, omnia contra se esse ordinata, terra marique praeclusit vias, quosdam Cardinales atque antistites mari captos, adjuvantibus Pisanis, in carcerem conjecit. Qua ex re tantum cepit doloris Gregorius, ut animam cum pravis molitionibus dimitteret, anno pontificatus plusquam XIV, vitae fere centesimo. Faventia diuturna obsidione subacta, se dedidit Friderico, et misericordem experta victorem est.

Fusi etiam ab ejus filiis Conrado Henricoque, et fugati Tartari, jam ad Danubium progressi; Polonia, Hungaria, Silesiaque vastatis. nam Hungariae rex Bela subditorum odiis laborabat: ob exceptos regni visceribus Cumanos, majorique quam Reip. expediebat, liberalitate cultos. Itaque invadentibus eum Tartaris, nihil feliciter gesserat, Barbari incendio, libidinibus, rapinis omnia foedarant. Cum autem Fridericus Austriacus, Conrado regi junctus, expulisset Tartaros, Hungari Cumanos eis exilii comites addidere. Verum mox revertentes Cumani magna Hungaros affecerunt strage: regnumque totum,

fugiente Bela, depraedatione habitum Barbaris; qui exsaturati vix tandem, onustique spoliis, Mysia, Bulgariaque peragrata, avitas ad Ostia Istri sedes repetierunt. Belacum crucigerorum, (quorum larga tum ubique seges) et Caesaris auxiliis, regnum recepisset, Austriacum adortus est bello, ob ademptos sibi profugo thesauros, eoque caeso, raptis ipsius opibus, expilatam Hungariam coepit solari.

A pud Polonos, post Lesci Albi obitum, dubiis casibus diu nutavit Resp. Boleslaus puer (cui ex votiva abstinentia Pudici cognomen inditum) ambitiosa tutorum inquietudine pene amiserat regnum. Conradus, ejus patrnus, tutelam sibi adversus Henricum Vratislaviensem vendicabat: unde crebri conflictus, et utrinque damna, donec tandem Conradus potiores tulit partes, invita matre Boleslai. Pupillus ipse genitricis secutus affectus, Henrico impensius favebat, ac proinde captus a Conrado, et in monasterio quodam delitescere coactus est. Deceptis autem vino custodibus, cum ad henricum evasisset, ejus ope operaque principatum recuperavit, aegreque per proceres impetratum, ut tutores ambo potestate se abdicarent. Ita attritam intestinis malis Poloniam Tartari irruperunt, sub annum salutis MCCXL. innumerosque mortales aut vita privarunt, aut libertate. Pudicus cum conjuge in Hungariam profugerat ad socerum: sed cum eadem tempestas, et illum regno exegisset, Tartarique jam Silesiam vastarent Moraviamque, castello se quodam abdidit. Submotis inde Germanorum virtute Barbaris, Henrici Vratislaviensis, qui in acie occubuerat, filius Polo nia potitur, mox vicissim amotus a Conrado, Boleslai patruo. Verum nec illi diuturnum imperium stetit. Ubi enim sumptus bellorum severius exigeret, in odium adductus Polonorum extremum, Boleslao reditum aperuit in patriam: qui anno demum XLVII, mortuo Conrado, principatum in pace possedit.

Ea tempestate Balduinus, Latinorum apud Graecos imperator, urgente re nummaria, sertum spineum, ac crucem Domini (ita habebantur, quanquam Saladinus crucem perhibetur veram abstulisse) Venetis grandi pecunia oppigneraverat. Illud nomen luit Rex Francus, Sanctissimaque deposita occurrens reverendissime excepit. Sed ea impietas visa Balduini, sacras opes nundinantis, odium invidiamque ei apud Graecos auxit, et novam ad occidentales oras profectionem imposuit. Successerat Gregorio IX, Caelestinus IV, quum Fridericus, deprecante Richardo Anglo, e Palaestina reduce, Cardinales ad tempus liberasset. Caelestinus duodeviginti dies, nec sine schismate sedit. Exin unum et viginti menses sine Papa egit Ecclesia, quo tempore Bononiensis Academia Patavium migravit, autore Caesare. Balduinus vero, omisla spe bene gerendae rei in Asia, cum Raimundo Tolosano in Italiam veniens, tantum precibus valuit et autoritate apud Fridericum, qui tum Parmae erat, ut Cardinales, aliosque praesules missos faceret, juberetque designationi Pontificis intendere. Dissidentes cunctantesque ipse armis, Ludovicus IX minis ursit, malis ambo suis, quantamque rei Christianae perniciem procurarent, ignari.

Creatus Anagniae anno MCCXLIII Sinibaldus Fliscus Ligur, cui Innocentii IV nomen impositum. Statim ex amico Cardinali Pontifex Caesari inimicissimus factus, suspicionem firmavit, sedem Romanam dare potius vitia sessoribus, quam accipere ab illis. Deluso enim spe pacis Imperatore, in quem statim more majorum fulminaverat, insidias sibi strui suspicatus, mentitusve, Genuam Roma profugit, exinde in Franciam profectus navi, Lugdunum pervenit. Viterbienses Romanis juncti, cladem quandam ingesserant Friderico, subitanea conspiratione praesidibus suis oppressis, ultionem meditanti. Ibi habito conflictu, quidam Imperatori persimilis occubuit,

vulgataque exitii ipsius fama, multos, ut est mobile semper vulgus, in diversas partes abstulit. Summa, nuspiam erat quies, nisi Deo fidentibus soli.

Papa et Imperator perpetuis inter se confligentes dissidiis, alebant Tartarorum, Saracenorum, Turcarumque errores, jactantium, benigniorem esse sibi ac suis Deum, quam Christianis, mutuo semet odio perimentibus. Inter Francos Anglosque vix coierant iterum induciae ex bello, quod Hugonis, Marchiae Comitis, ambitio, et Isabellae quondam Anglorum reginae, uxoris ejus, conflaverat.

In Syria Templarii ab Hospitalis Teutonicique ordinis militia dissidentes, classicum canebant, occasionem quoque praebentes Sultano Babylonico, Chorasinios a Tartaris pulsos in Palaestinam immittendi. Qui Gaza et Ascalone expugnatis, plurima intulerunt rei Christianae damna, caesisque ad Jordanem sacris militibus, ipsam Jerosolymam sine labore occupatam evertere, civibus et inquilinis immaniter trucidatis. Sultanus Aegypti novus, e Mamalucis electus, Damascenum, Christianis foederatum subegit; Tiberiadis castrum, aliaque a Navarreno, Richardo, aut caeteris munita, destruxit. Turcomanni, qui et Mamaluci, exinde et Antiochenis formidini esse coepere. Sacra profanaque Christianorum minabantur ruinam. Minores et Praedicatores monachi subitis inflati successibus, utri potiores essent, inter se rixabantur: Subtilius, quam par erat, de visione Dei, de natura divina et Angelica, disputaturientes, humanis etiam viribus ad caelestia acquirenda nimium deferebant. Innocentius continuando expilationes, nationibus, et inter eas Anglicanae, fastidium creabat regiminis Pontificii, Cistertiensium intercessione humillima apud Ludovicum IX reperit patrocinium, qui rex deliquio oppressus letali, cum admotis cruce et lancea, respirasset, vovit expeditionem Syriacam, Pontificiamque tutatus est inscienti zelo authoritatem.

Igitur legit novos Cardinales Papa, atque ut augustiores efficeret, purpureis eos vestibus pileoque nobilitavit. Imperatorem denuo execratus, cum Germanis sedulo egit, ut Henricum Thuringiae Landgravium sibi praeficerent regem. Sed Fridericus, qua authoritate, qua armis, filii imprimis Conradi opera, perfecit, ne quid illi motus pestiferum procrearent. Itaque Papa altiori intentus negotio, contraxit e variis mundi partibus Synodum Lugdunensem. Ubi eleganter et animose defendentibus Imp. Thaddaeo Suessano, Petro de Vineis, Waltero Ocrano, et aliis, cumque parum proficerent, ad plenius concilium provocantibus, nihilominus multo cum audientium horrore, Fridericus e coetu sanctorum exclusus, omnibusque diris devotus est, anno ejus seculi XLV. Mandatum et principibus, ut actutum novum sibi deligant Caesarem. Impletum ante omnia Pontificis aerarium thesauris ambitiosorum hominum, accusatoribus avaritiae et Simoniae Romanensis nihil responsum. Injectus tamen regibus scrupulus, ne forte deinceps Romani, plebeia licet stirpe orti dicerent: Nos maximum Imperatorem Fridericum conculcavimus, et quis tu es, qui nobis audeas resistere? Creditum interea plerisque Imperatorem varias ob noxas haud immerito damnatum.

Ille contemptis initio diris, Mediolanenses graviter affligebat: deinde conspicatus se a sponsa Austriaca, ac multis principibus, ut Ecclesiae extorrem sperni, obtulit Innocentio perpetuam in Palaestina militiam, modo sibi anathematis nexibus soluto, Conradus filius sufficeretur. Sed Innocentius erecta cervice, adeo irrisit conditiones, ut indignaretur et Ludovicus, quod speratam modestiam in servo servorum Dei minime reperiret. Nec annuit Francus incitanti eum Papae, ut Angliam negatas ob

contributiones armis adoriretur, pluris faciens fidem regiam, quam importunam nefandamque suasionem. Non desinebat sub haec Fridericus inculcare regibus, intolerabilis exempli rem esse, si Episcopo Romano, cui ut alii praesuli, clavibus regni caelestis legitime utenti obedientia minime denegaretur, in summas potestates tyrannidem liceret usurpare. Innocentius contra largitionibus devicit Henrici Landgravii cunctationem, et capessere imperium subegit. Conradus Friderici filius, dum pugnam adversus eum init, ignarus corruptos esse promisso aut muneribus duces, deseritur in praelio, et ad patrem inglorius redit.

Duo sub haec nova carcinomata Ecclesiae gubernationem insederunt. Si qui principes armis decertarent, illico alteram partem anathematis, urgebat Papa, hac via ex omni dissidio lucraturus. Et si quem solita inescatus ambientium prodigalitate, ad majorem provexisset dignitatem, illi etiam priores relinquebat census, utrinque hiantes impleturus rictus suorum familiarium.

Gemebat interim pietas, in Syria multi Mahumetismum amplectebantur. Fridericus jam malleus Romanensium, haud permittebat subsidia advehi Palaestinensibus, asserens, nulla arte ditiores effectos, nulla sophistica magis intumuisse saginatos Pontifices, quam specioso liberationis Palaestinae glaucomate. Inducias aut pacem petenti Innocentio rescripsit Sultanus Babylonicus, cum Friderico sibi foedus patrique suo ictum, absque eo nullum cum Christianis commercium fore. Innocentius autem sicarios subornavit Caesari: sed deprehensi capite luerunt scelus. Magnates Franciae, Papam ad humilitatem Ecclesiae primitivae reducere molientes, partim beneficiis, partim minis emolliti: Pecuniam tamen nec mutuaticiam dedere, fallacia Romanorum jam nimis denudata.

In Germania Episcoporum subnixus opibus Landgravius, pro Imperatore se gerebat; solenniter inaugurandus tendebat Ulmam. Ibi excipitur praeliis a Conrado rege, qui fata Martis ambigua metuens, XV bellatorum millia arcano cuidam diverticulo incluserat. Conserta acie, cum victoria ad Landgravium inclinaret, erumpunt ex insidiis armati; Pontificius Imperator accepto vulnere fugit, auro ab Innocentio submisso spoliatur, praecipui ejus fautores cadunt. Ipse Isenacum deportatus, maestissimam paulo post animam exhalat, anno ejus seculi septimo et quadragesimo.

Tanta ictus calamitate Innocentius, quatuor Oratores in Alemanniam, Italiam, Hispaniam, Norvegiam legat, pollicitus per eos peccatorum regibus veniam, si unanimes in Fridericum insurgant, deploratamve ex inopia curiam liberalitate juvent. Fridericus Apuliae Siciliaeque praeposito filio Henrico, quem ex Isabella Anglica genuerat, captoque per Hensium nothum Sardiniae Regem, praecipuo Innocentii agnato, cum comperisset se filiumque Conradum atrocissimis denuo perstrictum diris, Sic fecerunt, inquit, qui christum crucifixum mortuumque lancea perfoderunt. Exinde submissos a Papa Guilelmo Hollando, ad sumendum contra se imperium, thesauros, per Comitem Sabaudum intercepit. Sed legatus in Germaniam destinatus ab Innocentio, Conradum Coloniensem, aliosque praesules sibi devinxit; extortaque variis artibus infinita pecunia, validas armavit copias, quibus firmior jam Guilelmus, Conradum regem Germania exegit, piscantibus non homines, sed nummos Franciscanis Dominicanisque, quos dudum Pontifices cursores dromedariosque, et publicanos passim ordinarant.

Quare in Burgundiam cogitabat Fridericus, Lugdunum Pontifici ea parte infestum facturus. Iter ei habenti, Parma largitionibus corrupta Innocentianis, portas clausit. Ibi haesit, statuens non prius ultra progredi, quam ea expugnata

deletaque, caeteris terrorem hoc exemplo injiceret. Plus annum ea obsidio tenuit. Ibi novae urbis condendae spacium mensus, Victoriam eam appellat, nummum Victoriarum. Sultanorum Orientis, simul Africae regum socius, missis ad se elephantis ferisque, spectacula edidit; Caesarum veterum magnificentiam, aut potius vanitatem, alieno tempore aequare conatus, ad penuriam pecuniae recidit. Victoriatos ex aureis scorteos cudi fecit, fiscum suum aureis eos commutaturum pollicitus. Parmensibus deditionem offerentibus, in superbiam elatus et truculentiam, respondit: parce ac prudenter annona sua uterentur, quia vivente Friderico, nihil ultra quam nunc haberent, manderent. Ea austeritas a Thaddaeo ut emanavit, ita in ejus caput vertit. Aberat forte ab exercitu Caesar, valetudinis se causa recreaturus, magnamque partem militum secum abduxerat, proposito castris Thaddaeo. Ista occasione usi Parmenses, et repentina et fortissima, qualis esse desperatorum solet, eruptione in fugam agunt Caesarianos, castris et impedimentis exuunt, praeter aliam opulentiam, XV jumentorum millia capiunt, ipsumque Thaddaeum concidunt in frusta. Victoria urbs, ante victa eversaque, quam plane in basi consisteret.

Ea res prostravit partes Caesaris, Pontificias erexit. In Germania similiter fervebat bellum. Guilelmus consecrationis cupidus Aquisgranum obsidebat. Dux Saxoniae et Bavarus, cujus filiam duxerat Conradus, haud assentiebantur Guilelmi electioni: Coloniensis, Clericique ditiores eam armis dirisque urgebant. Victa tandem urbs aquarum inundationibus, admisit Guilelmum; Conradus a cruce signatis repulsus est cum clade.

Pio magis bello Ferdinandus Castellanus Hispalin, quae et Sivilia, edomuit eodem anno XLVIII, centumque Maurorum millia expulit urbe. Eadem mente Ludovicus IX, relicta matri Blancae administratione Franciae, in Palaestinam susceperat iter, quem prope fame confectum in Cypro, Imperator commeatu largiter misso refocillavit. Quo nomine monitus a Ludov. et Blanca Innocentius, rancorem in Fridericum conceptum demitigare, tantum abfuit, ut morem eis gereret, ut multo acrius Imperatorem oppugnaret. Patuitque eodem tempore horrenda proditio Petri de Vinea, qui depravatus, ut fama erat, ab Innocentio, per Medicum tollere veneno voluerat Fridericum. Detecto autem scelere, quum instaret aegro Imperatori, potionemque suaderet sumere toxicatam, praegustare eam jussus Medicus, effudit in terram medicamen. Petrus effossis ob id oculis circumductus, ne Pisanorum moreretur arbitrio, allisum columnae cerebrum excussit.

Innocentius ad Imperatorem Tartarorum quatuor Monachos miserat, e Praedicatorum coetu, si gens, horrido coeli cardine profecta, beatioresque quaerentes regiones, imbui Christianismo posset, ac ab insita feritate mansuefieri, ne vastitatem orbi terrarum inferret. Et percrebuit, susceptum a Tartarorum rege baptismum, ac missos ad Ludovicum Oratores, animantes eum premere fortiter Damiatam, Tartarum interim superiora Asiae invasurum. Literae Arabicis erant literis scriptae, quas a Mahumeticae superstitionis antesignanis addidicerant Scythae; Sed inspectis Christianorum vitiis, moribusque corruptissimis, obfuit magis legatio novae religionis rudimento, quam profuit.

Ab Chorasmiis, qui Palaestinam caedibus impleverant, periculum amplius non erat. Excitata enim adversus Sultanum rebellione, jam internecione erant deleti. Itaque Ludovicus Francus, comitatus principibus et copiis, quas pestilentia ei variique casus reliquas fecerant, Damiatam ab Aegyptiis desertam, incensamque occupavit. Inde promotis Cairum versus copiis, duobus fluviis clauditur. Hostes ex adversa ripa tormentis

tela ingerebant. Nulla evadendi patebat via. Plurimi tunc occidentalium ad Barbaros defecere, multi Christum, pro quo se militare putabant, subsannantes, Mahometi acceperunt legem. Monstrato tandem, transfuga indice, vado, pervenitur ad castra hostium, Robertus Atrebas cadit, variis praeliis certatur, quibus nobilissimi Barbarorum duces desiderati. Calipha Meledinus, cladis nuncio perculsus, animam exhalavit. Ejus filius Melexala, multo vicinis omnibus acceptior, Babylonicis Arabicisque stipatus auxiliis, advolavit in Aegyptum; pugnandi aequo loco copiam non fecit, quod Christianos sciret peste, rerumque omnium penuria laborare. Rex Ludovicus corpore tam exhausto erat, ut se, quantocunque animo, sustinere vix pedibus posset. Qui pauci a morbis integri adhuc erant, aut minus languebant, ii correptis armis, hostem ad pugnam provocant. Exigui numero, locis iniquis, multitudine hostium circumventi, vincuntur; fratres regis Carolus Alphonsusque cum rege capiuntur. Perpaucis receptus in castra patuit, quae ab aegris, rege capto, defendi non poterant. Mori sanctissimum videbatur. Sed conditiones ultro obtulit vitae Melexala; deduceretur exercitus, Damiata cederetur: captivi utrinque redderentur, induciae in decem annos fierent: ingens vis auri penderetur. Has conditiones necessitas injungebat, cum antea, nisi superbiissent nostri, tota offerretur Palaestina, modo Aegypto cederent. Ceciderunt equitum duo millia, peditum XV. Sunt, qui LX millia occubuisse tradunt. Revalescebant interim partes Friderici in Italia et Germania. Conradus Guilelmum in Hollandiam abegerat. Fridericus Parmenses pace securos oppresserat. Bononienses, qui filium ejus Hensium ceperant, Avenionenses item, Arelatenses, et alios pacem petere compulerat. Vulgantur in Francia rumores, submersum regis fratrem, regem ipsum, reliquosque duos fratres captos. Tam incredibilis res visa, ut regina mater nuncios suspendio puniverit. Mox firmata rei veritate, apud aliquos incredibilis planctus, apud plures indignatio in Papam, qui Fridericum tanto belo idoneum procaciter persequeretur, cruce signatos absolveret mercede, triennalibus decimis emunxisset Franciam, qui onerosus toti orbi Christiano, nil nisi bullas coqueret et diras. Venetiae, aliaeque civitates plenae semi-Christianis, plane vacillarunt fide: multi in blasphemias prorupere manifestas, nefarium Mahometum Christo Deo Dominoque praeferentes. Ludovicus Ptolemaide remansit, Alphonso et Carolo fratribus in Franciam remissis. Injunxit his, denunciarent Papae, uti Fridericum reciperet in gratiam, qui solus Ecclesiae periculis posset medelam adhibere, ni faceret, Lugdunensi statim excederet urbe. Sed dum Innocentius tenax propositi, Burdegalae hospitium sibi ab Rege Anglorum petit, exul ab Ecclesia sua et extorris, in Apulia sua stupor mundi Fridericus, acutissima correptus febri absolvitur a Cistertiensis ordinis Episcopo, legatisque testamento immensis thesauris, ad recuperationem Palaestinae, moritur, anno imperii XXXVIII, seculi istius L, cum eodem die gravis terrae motus secutura mortalibus mala praenunciaret.

Caesar hic Aristotelem, Ptolemaeum, Galenum, ex Graeca aut Saracenica lingua in Latinam curavit transfundi, studiaque discentium juvit.

Hugo Cardinalis, concordantiarum Biblicarum, ut vocant, autor primus, Alexander de Ales, Bonaventura, Vicentius Burgundus, speculorum scriptor satis insulsus: Matthaeus Paris Anglus historiographus, Accursius Juris Consultus, hac tempestate claruerunt, Albertus ex amplitudine doctrinae dictus Magnus, Episcopae Ratisponensi, quae interdum armis tuenda videbatur, eruditum otium praetulit. Rodericus Toletanus Praesul de rebus Hispanicis novem libros contexuit: de Ostrogothicis et

Arabicis singulos. Hallis Suevorum multi Papam haereticum, potestatisque spiritualis expertem esse praedicarunt, utpote a vita ac doctrina Apostolica alienum.

Fertur Friderici Epitaphium, ejus seculi Poesin repraesentans.

Si probitas, sensus, virtutis gratia, census,

Nobilitas orti, possent obsistere morti,

Non foret exstinctus Fridericus, qui jacet intus;

Eo temporis tractu redditus Danis suus Waldemarus, post abjuratam vindictam, coepit absolutioni fidere Papali, et cum Suerinensi Comite, cum Adolfo Holsato, vadibusque pro se datis, apud Bornhovedam infelici praelio concurrit. Ubi victus, damnata fortunae inconstantia, acquievit regno paterno, cum in Russia Frisiaque septem Episcopatus Christianismo acquisivisset.

Waldemarus III, regni consors, fortuito ministri telo ictus in venatione ante patrem deceslerat. Patre sub annum XLII exstincto, Ericus Lubecanos, jam Hamburgensibus foederatos, sub jugum redigere cogitabat. Sed a fratre suo Abele, Sclesvicensium duce, nefarie peremptus, quam impatiens sit consortis dominatio, exemplum fuit. Miracula ad sepulcrum ejus facta, sanctitatis ei opinionem apud credulum istius seculi vulgus pepererunt, ut passim aliis. Nec effugit Abel, in Cainum versus, vindicem Dei manum. Dum enim Frisones armis ad imperata vectigalia adegit, plebis armatae impetu trucidatur, Acone Norvego, qui a Legato Innocentii coronam acceperat, septentrionem gubernante.

sumptisque cum cruce armis, ut Palaestinam regemque suum liberaturi, Blancae reginae et civitatum favore provehuntur, execrantium Innocentii segnitiem malitiamque, qui in Christianos Principes crucem praedicari juberet, omissis Saracenis. Sed cum miracula promissa non praestaret Magus, haberetque praedae Gallias, a quodam bipennifero trucidatur. Successor ad Sultanum, cujus instructu illa fiebant, ut viris armisque evacuaret Franciam, profecturus, mergitur mari a nautis: Tertius Monstreoli frustillatim conciditur. Multitudo dispersa aut periit, aut in Palaestinam deducta, errore agnito, Ludovico regi dixit sacramentum, Sidonem tunc et Caesaream, Joppenque restituenti.

Invalescebat interim odium Innocentii. Robertus Lincolniensis in Anglia Praesul, Si Pontificiis, inquit, emissariis custodiam mandarem animarum, satanizarem. Magnates Franciae increpabant Monachos, vocem commodantes Innocentio, ad suadendum hominibus, quod veniam essent habituri peccatorum, tum ipsi, tum parentes largissimam, modo cruce insigniti arma capesserent in Conradum, filium Friderici. Blanca Ludovici mater, manus injecit eorum facultatibus, qui ferali tacti insania, in egregium illum principem insurrexissent. Quare elusis artibus suis, Innocentius neptem suam Henrico voluit collocare, Conradi germano. Sed Teutones id rati dehonestamentum stemmatis Caefariani, nuptiis contradixere. Thomas vero Sabaudus, et alii, quondam Pontifici hostes, per consanguinearum illius amplexus, non tantum anathematum nexibus exempti, sed et maximis opibus locupletati sunt. Conradus quum armis et benevolentia nationum facile superiores ferret partes, venenis, gladiisque petitus sicariorum, elapsusque divina ope, Papalium infamiam auxit. Romam commeantibus interclusit iter, justum asserens bellum in eos geri, qui iniquo Ecclesiae tyranno adderent robur.

Guilelmus Hollandus cum Frisiis ducebat bellum, quos portentosa aquarum inundatio pene absorpserat.

Ludovicus a Francis etiam suis derelictus est, quod Normanniam spoponderat Anglo se redditurum, si maturam sibi opem in Palaestina ferrat. Sed et Angli sui oderant Henricum, decimis inhiantem regni, quas et Ludovicus a Gallis, belli causa sacri, exegerat. Itaque spe frustratus Francus, Sultano se Babylonico arctius adversus Halapiensem conjunxit, ejusque beneficio Palaestinam cis Jordanem suscepit gubernandam, anno ejus seculi LII, quo et Alfonsus, subacta fere Hispania universa, et Blanca Gallorum regina, cesserunt vita. Papa vero Innocentius, rebus desperatis, Richardum Angli regis fratrem, pecuniosissimum simul et avarissimum, ad regnum invitavit Siciliae. Sed Richardus prudenti suorum monitu sprevit hamum aureum, perindeque esse hoc munus dixit, ac si quis Lunam daret, ea lege, ut adscendens detraheret ipsam. Robertus quoque Lincolniensis demonstravit Anglis, Innocentium IV. multo percipere abundantiores ex Anglia census, quam ipsum regem Henricum, ac LXX marcarum millia suis ibi clientibus lucrari annua. Moriens in Curiam Romanam hos torsit versiculos:

Ejus avaritiae totus non sufficit orbis,

Ejus luxuriae meretrix non sufficit omnis.

Verum Civitas ipsa Romanorum Brancaleonem sibi praefecit Bononiensem, adstrictissimae virum justitiae et severitatis, qui priusquam iniret magistratum, jurejurando adegit populum, ut triennio sibi audiens dicto esset. Tandemque serio monuit Innocentium, rediret ad coetum sibi commissum, quippe qui non Lugduni, non Perusiae, non Assisii, sed Romae Episcopus esset. Additae minae, nunquam rediturum, ni jam rediret, excindendamque urbem, quae eum foveret,

manibus Romanorum. Ita tremebundus pater revisit demum filios, anno, postquam abierat, decimo, parumque abfuit, quin Romani in male quaesitos ejus involassent thesauros, ni Brancaleo dedecere oves eam in pastorem saevitiam, docuisset. In Burgundia mons revulsus subito, ad alios transivit longe dissitos, civitatesque et villas interjectas, lapidibus obrutas delevit. Sub haec Conradus Neapolin, Capuam, aliasque urbes sibi adversantes contrivit, nudavitque moenibus. Henricus Anglus Vasconiam, quae ad Alfonsum defecerat, revocare ad obedientiam connixus, profusis inaniter sumptibus, Eleonoram, Alfonsi uterinam, Eduardo despondit silio, eoque conjugio Vasconiam felicius, quam armis recepit. Ludovicus misso e Palaestina edicto, Judaeos exegit Francia, haud temere motus falso Saracenorum cavillo, exprobrantium, regi minus charum esse Jesum Christum, qui infensissimos ejus hostes visceribus regni foverat. Itaque nemo ejus gentis remansit, nisi qui victum suis sibi manibus pararet: qua de causa haud indignum sancti nomine hunc regem exstimaveris.

Mox redire eum compulit Margaretae Flandricae intemperies. Ea clam e Burchardo Avennio tres susceperat filios. Postea Guilelmi Tampeti oblectata amplexibus, dum Burchardus Romae ambit legitimationem, ut vocant, liberorum, totidem Guilelmo parit. Joannes e priori natus concubitu, quum adolevisset, Guilelmum Tampeto genitum, Flandriae jam imperantem, petit bello, affinitate subnixus Guilelmi Hollandi, cujus sororem duxerat, simul et Germanorum auxiliis, Guilelmo ut regi opitulantium. Consertis praeliis, capta caesave ad centum millia hominum, necatoque Guilelmo, cui Flandriam adjudicaverant Galli, captisque caeteris fratribus, potitus Flandriae Joannes. Tantum unius mulieris luxuries vulnerum populis attulit; Ludovicumque e Palaestina in Franciam retraxit. Alii Margaretam, post excessum Burchardi, nupsisse Guilelmo aiunt, justumque ei fuisse cum utroque matrimonium. Guilelmus Frisones subinde vexando, exitium sibi concivit tandem. Etenim cum recederet incautius, equus ejus onere ferri pressus, haesit in palude, desertumque a suis Frisones in arundineto latitantem operuerunt telis, ac miserabiliter precantem parci sibi, in frusta conciderunt, anno ejus seculi LV. quum praecedenti et Conradus rex aemulus ejus, et protector Innocentius occidissent.

Etenim Conradus, Henrico fratre per Joannem quendam Maurum exstincto, Innocentii calumnias deterserat, fuderat ejus exercitum, Guilelmo nepoti Pontificis commissum. Apuliam potenter defenderat. Sed quum Innocentius Henrico III Anglorum regi, vano et credulo persuasisset, Edmundo ejus filio dandam a se Apuliam Siciliamque, ditatus auro Anglicano, odore ejus inescaverat cruce signatos quam plurimos. Quamobrem aeger animi Conradus, dum resistere parat, veneno interit, ingenti Innocentii laetitia, qui brevi totam Apuliam subegit. Sed impio perparum saginatus gaudio, Manfredi, quem Apuli dixerant regem, incursionibus citius amisit, quam occuparat aliena, caputque jam inter nubes condere visus, quasi ad Tartara decidit. Pleuresi laborantem cum plangerent circumstantes amici, sublevans oculos jam in morte natantes, Quid lamentamixi, ait, nonne vos omnes divites relinquo? quid ultra requiritis? Atque haec dicens, subituram Dei judicium animam exhalavit.

Graecis dominabatur adhuc Joannes Ducas, et Irene Augusta mortua, Annam, Friderici Imperatoris filiam duxerat: cui cum praeferret magistram ejus et nutricem Marcesinam, philtris illectus et deliciis amatoriis, tamen impetrare a se haud potuit, ut Nicephorum Blemmydem, qui sacris pellicem excluserat, puniret, sed accusata potius suamet libidine, laudavit incorruptam Doctoris integritatem,

Pontificem Rom. de fidei vitaeque erroribus vehementer increpavit. Inde Michaeli Angeli, Thessalorum et Aetolorum Principi male fido cum Macedoniam ei et Thessalonicam ademisset, Despotae indulsit titulum, et Michaelem Comnenum Palaeologum juramento adstrinxit, de regno nunquam affectando. Correptus ad ultimum epilepsia atroci, decessit Nymphaei anno imperii XXXIII. successore filio, Theodoro Lascari secundo. Ei praematurum diadema imponere noluerat, veritus ne tanquam potitus eo, indignum se fastigio praeberet, volensque, ut virtutis via velut ambiendo, constanti id potius subditorum voluntate, quam paterna indulgentia compararet.

Eo tempore Bela Hungarus, et Othocarus Bohemus, qui diu inter se de Austria Styriaque armis contenderant, pacem tandem hac lege fecere, ut Austria Bohemo per nuptias Margaretae Austriacae: Styria Hungaro relinqueretur. Othocarus cruce signatus in Prussiam abiit, magnamque istius terrae partem cultui subdidit Christiano.

e quibus sanguinem trahebat, contempto Alexandri fulmine, coegerunt Romanos eum eximere vinculis. Brancaleo, ut erat multitudini acceptissimus, dignitatem facile recepit, destructaque nobilium insolentia, moriens avunculo suo transmisit potestatem, invito Alexandro.

Nemo regum dicto audientior erat Pontificibus, quam Henricus III Anglus, ut supinae princeps de exteris crudelitatis, ita suspiciosus in suos.

Ejus fratrem Richardum plerique Germanorum Principes Regem sibi deposcunt, missusque in Angliam Coloniensis, electionis nuncius, viam praeparabat Caesari novo; aliis contra, nimirum Treviro, Saxone, Brandeburgico, Bohemio, Alfonsum X, eruditissimum juxta et ambitiosissimum Hispanorum regem designantibus; anno istius seculi LVII. Pontifex exitum speculaturus consiliorum, neutrius partis videbatur. Richardus prior insignibus potitus, Rhenanas urbes traxit in obsequium, aliquas oppignoratas redemit, Italicas etiam nonnullas (nam pleraeque, exturbato a Pontificiis copiis Ezelino, in libertatem se asserebant) accepit in fidem. Alfonsus Richardi fratrem appellavit de foedere, quo auxilium sibi de eo in hostes esset stipulatus. Verum Anglus festive; Igitur in fratris, inquit, mei inimicos tuam imploro fidem, quia mutuam nobis in communes stipulati sumus hostes opem. Richardus interea Trevirensem ditionem, quod Episcopus Alfonso studeret, igni ferroque vastat, Saracenis impedientibus Alfonsum, Cordubam infestando, ne suppetias suffragatoribus suis iret.

Sed perbrevis Richardo apud Teutones mora fuit, dispersis, quibus amabatur, nummis, reque Anglicana eum in patriam revocante, quae dudum per Henrici III socordiam ad perniciem spectabat. neque enim tantum emunxerat aere suos, octingenta marcarum millia in Apuliae occupationem effundendo, sed et omnibus Romanorum nugatoribus adhibebat fidem; alienigenis linguaeque ignaris Anglicae assignabat Ecclesias, adeo ut Eboracensis praesul morti vicinus, ad tribunal summi judicis Alexandrum Papam citaret, paulo etiam post sequutum. Fames insuper maxima conficiebat multos, nec praestabantur seu Baronibus, seu Praelatis, quae Comitiis erant promissa non unis. Quare trepidus rerum suarum Henricus, pacem componit cum rege Ludovico, Normanniaque ei cedit et Andibus, ccc sibi millia pactus Turonensium libratum. Richardus transmissurus in Angliam, non recipitur, nisi obligatus juramento, nihil adversus pacta conventa in Comitiis moliturum. Germani, perspecta ejus apud suos vilitate, revocare eum spreverunt ad Caesaris dignitatem. Ita ad interregnum deducta Respublica, donec anno ejus seculi LXXI in Anglia Richardus viam universae carnis ingressus, novis locum confiliis fecit.

Alexander interim IV Papa suum in Manfredum fulmen ejaculatus, perierat, anno LX: successerat Urbanus IV Gallus, patre sutore veteramentario, e Patriarcha Jerosolymae Pontifex, qui patrimonium Petri, ut appellant, a Romanorum exercitu, cum Siculo sentientium, vindicavit, ac primus Carolum Andegavensem, Ludovici IX fratrem, spe implevit occupandae Apuliae, jamdudum ad id uxoris, quae reginarum, Anglae, Francaeque et Augustae, Richardo nuptae, soror esset, stimulis incitatum.

Alexandri deceptus absolutione Anglus, discessit a fide, quam dederat suis, de immunitatibus indigenarum, electionumque jure sacris collegiis conservando. Post multa et cruenta certamina, Franci judicio lis permissa, qui pro Anglo rege sententiam tulit. Sed turbata semel Anglia, extractae dimicationes ad annum istius aevi LXIV. quum commisso praelio, Henricus Richardusque reges capti, et multa utrinque bellatorum millia ferro sunt perempta.

Eduardus Henrici III filius, Londinensium patrata caede, quos in fugam propulerat, in eosdem incidit casses, seque Simoni Montifortio, Baronum duci, obsidem tradere est coactus, in pacem perbrevi reformandam. Verum regiarum duces partium, Simonis vastando ditiones, irritarunt eum acrius, ut assumpto Leolino, duce Walliae, atrocem vindictam exerceret. Nec profecit Urbani quicquam anathema, quum Episcopi susque deque haberent ejus diras; cessissetque imperio Baronum universa Britannia, nisi, ut fit, suborta inter pares simultas, de captivorum redemptione, animos viresque disjunxisset.

Igitur Eduardus, simulato exercendi se equis studio, elapsus custodia Herefordensi, recolligit vires, separatasque nactus Simonis a caeteris copias, occidit eum in acie, cum filiorum maximo, patremque et patruum vinculis exemit.

Henricus proscriptionibus grassatus in eos, qui arma contra se tulislent, velut ignem affudit oleo, nec spacium respirandi Angliae dedit.

Luxit dirus sub haec Cometa, et Urbanus Papa Perusii eadem nocte, qua sydus illud deflagrabat, decessit, haerede solii Clemente IV Gallo, marito antea, et aliquot filiarum patre, qui e Consiliario regio ad Narbonensem Cathedram, hinc ad Pontificatum evolavit. Carolum hic Andegavensem, memor patriae, senatorem pronunciavit urbis, et regem creavit Siculum, Manfredum exercitu cruce signato, ut impium et haereticum debellavit, commisso ad Beneventum praelio victus Manfredus, et proditione cujusdam Comitis, cujus conjugem violarat, interemptus est, anno istius seculi LXVII. Cremona, Mediolanum, Brixia, Placentia, Ticinum, Dertona, excusso Palavicini imperio, legatos Pontificis susceperunt.

Conradinus, Friderici nepos jam adultus, cum paternam repeteret haereditatem, adjuvantibus Pisanis, Thuscis, et Veronensibus Longobardis, Friderico Austriaco comitante, intravit Romam, ubi a Senatore urbis Henrico, Alfonsi regis fratre, augustum in modum recipitur. Verum jam victor pene Siciliae Apuliaeque, et magistro militum Caroli interempto, postea infelici ad Beneventum praelio fusus proditusque a nauta, in vincula conjicitur, nec multo post inclementi Clementis sententia, percutitur securi Neapoli, supplicii socio Friderico. In iis duobus capitibus Caesarum simul Suevorum, et Austriacorum familia principum, tristi fato defecit. Robertus Flander promulgatorem sententiae, carnificem alius interemit, ne tam nobili sanguine a se fuso superbirent. Carolus Andegavensis, Rex novus, vectigalia a Pontifice suscepit regna, XL aureorum millia fisco Romano solvere annua jussus, Augustumque ejurare nomen, ut in officio semper fideque Pontificis foret. Nucerini fame perdomiti, Pisani et Senenses frequenti assultu subacti, Caroli subierunt jugum. Confestim et Clemens Viterbii moritur, vacavitque sedes triennio.

Eodem fere tempore (erat annus LXIX) praevaluit Henrici per Angliam tyrannis, ac Baronibus partim auro, partim exilio, partim capite multatis, pax parum amica agros illos revisit: rex ipse quinquaginta sex annis acta potestate, vivendi finem fecit, peregrinante in Palaestina filio ejus Edoardo, sub annum LXXIII.

Nunc et Graeca nobis et Asiatica sunt dicenda, haud minores passa per ea tempora mutationes, quam occidentalia haec nostra, quum et Byzantinum imperium Latinis, et Syriacum Latinis juxta Saracenisque pene adempta memorentur, ut verissime dixeris, Latinam potentiam, cum Friderico Imperatore ejusque sobole, prostratam concidisse.

Theodorus Lascaris, Ducae aut Batazis filius, avi referens nomen, Imperium Nicaenum, faventibus populis, Arsenio Patriarcha eum coronante, susceperat.

Asanem Bulgarum principem, et Michaelem Angelum, Thessaliae Despotam, in ordinem redegerat. Sed eo in Graecia absente, Michael Palaeologus, a veteri Comnenorum et Palaeologorum stirpe ortus, quod aut aliorum calumnias aut facinora sua extimesceret, ad Iconiensem profugerat Sultanum, cui cum Tartaris bellum erat, qui nec parva eum ditionis parte multarunt. Eum Theodorus imper. novo adactum jurejurando, quo fidem sibi et Joanni silio stipulabatur, revocavit Nicaeam; Constantino Taecho Theodoram elocavit filiam, ut bellum Bulgaricum cum matrimonio principi ejus gentis commutaret. Inde triennio acto imperii, ut fatalem vidit adesse diem, in monastico habitu exspiravit, Georgio Muzaloni sexennis filii tutela commendata:

Muzalo, novae homo potentiae, gnarus quam sibi difficile esset nobilitatis invidiam sustinere, maluit resignare tutelam, quam perpetuis subjacere insidiis. Sed non licuit ei hoc consilio uti, urgentibus aliis, ut retineret commissam sibi provinciam, aliis paucos post dies dexteras perjuras in caedem ejus armantibus.

Muzalone nefarie interempto, Palaeologo, procerum nobilissimo, committitur imperium, additurque Despotae titulus: quo insignitus, Thessalum Michaelem, duobus subnixum generis, Manfredo Siculo, et Guilelmo Peloponnesi Principe, ad Bellegradum profligat, ductu fratris sui Constantini; eoque facinore imperatoris cognomentum emeretur, Peloponnesius captus Monembasiam, (quae et Epidaurus) Mainam et Spartam addixit Palaeologo, ut principatus reliqua recuperaret.

Palaeologus ea oppida fratri dedit Victori, qui earum usus opportunitate, Graecorum auxit Rempub. pignusque hoc velut majoris fortunae suscepit. Etenim Byzantini, a Palaeologo munitis circum castellis inclusi, ob lignorum inopiam pulcherrimis jam aedificiis pro ignis materia abutebantur. Mox in ipsam Constantini potestatem subito redacti, documentum facti sunt mortalibus, exigua spe manuque maximas saepe urbes subigi, opesque dissipari. Etenim Constantinus, cum DCCC omnino militibus, Propontidem transgressus, cum in cives quosdam Byzantinos incidisset, edoctus ab iis est, Latinas copias Daphnusium oppidum circumsedere, vacuamque praesidiis urbem cuniculo posse intrari. Eo igitur a civibus monstrato ingressus, ignem immisit aedificiis, Balduinumque Imperatorem cvmba quaerere salutem coegit. Similis somnio res visa Palaeologo, orbis terrarum miraculum Constantinopolin, octingentis a viris expugnatam. Ejus Latinorum infelicitatis causam praebuit Venetorum et Genuensium discordia, quorum praecipue opibus res Balduini steterant.

Uterque populus Ptolemaide suum forum, suum praetorem, suas areas, suas sibi leges habebant. Philippus a Monteforti, Praetor Ptolemaidis, aequiorem se Genuensibus ferebat. Genuenses fanum divi Sabae, quod Venetus sibi vendicabat, occuparant, septumque instar arcis emunierant. Veneri indignatione accensi, mota Tyro classe, tres et viginti Ligurum onerarias incenderunt, fanumque diruerunt, anno ejus seculi undesexagesimo. Hoc initium funesti belli, cruentorumque inter Venetos ac Ligures certaminum fuit, quibus inter se dimicantibus, facile fuit Proceribus Graecis Latinos exigere, potentiamque majorum recuperare.

Receptum est Byzantium anno MCCLXI ut illius aetatis habent Historiographi, Nicephorus Gregoras, Guilelmus Rishanger, Monachus Patavinus, et alii, qua ex die captum a Franco Venetoque de Graecis fuerat, octavo et quinquagesimo. Michael Palaeologus, instaurata urbe, Graecisque in ea sacris, ut firmaret sibi imperium, Joannem Augustae dignitatis haeredem excoecavit; sorores ipsius, Latin orum devinctas connubiis, amandavit

in Italiam, fratrem suum, a Peloponnesio Guilelmo captum postea, Manfredi permutavit sorore, Joanni Batazi quondam Augusto nupta. Mox impar tantae felicitati, Arsenium Patriarcham, qui sacris ei, ob facinus in pupillum, perjuriumque ob apertum, interdixerat, ejicit in exilium, eique Germanum Adrianopolis praesulem substituit, Latinos opifices et negotiatores pellit urbe, eisque Galatam aslignat oppidum; servata tamen mercium immunitate. Euboeam, proditione cujusdam Icarii, Venetis adimit, insulasque Aegaei maris, Latinis servientes, reducit ad Graecos.

Igitur velut Numine Latinis irato, piacula quaerenda omnes censebant, moresque deformatos ad veteris sanctitatis aemulationem revocandos. Sed dum alter alterius accusat culpas, oboritur Perusii subito flagellantium se hominum caterva, propagaturque ad infinitos alios exemplum, nemine praecipiente, ut multa adeo millia passim per vicos discurrerent et oppida, iniquitatum suarum veniam hoc pacto deprecantium. Manfredus, Henricus Bavarus, Palavicinus Marchio, aliique, novum poenitentiae genus suis e ditionibus exclusere, aliaque magna ingenia, ut sumtam temere religionem, pro stultitia aut superstitione aversabantur.

Mox major ex Oriente calamitas Latinorum mentes consussit. Mango rex Tartarorum, Aitonis Armenii consilio, Christianismum amplexus, Saracenos late in Asia dominantes bello petierat, deleverat Assisinos. Frater ejus Haalo, Perside subjugata, Baldacam (Seleucia quondam ad Tigrim nominabatur, de ruinis priscae condita Babylonis) expugnaverat, Calypham tyrannum avarissimum, inter medios auri acervos collocatum, exstinxerat fame. Mesopotamiam postea ingressus, Halapiam obsedit cepitque. Edessa etiam et Samosata subactis, contendit in Syriam; Antiocheno principatui per Saracenos adempta recuperavit, munivitque praesidiis. Cum semel atque iterum Damascum frustra tentasset, Halapiensem Sultanum, quem in vinculis circumducebat, sub ipsis moenibus concerpi in frusta jussit, ad terrendum ejus filium, pertinacius urbi incubantem. Qui cum nihil tam atroci spectaculo moveretur, oppugnatam acrius Damascum tandem occupavit, eique Abagam filium rectorem dedit: ipse cognito, fratrem vita excessisse, expeditionibus anno sexto domum revertit ad suos, ubi domestico implicatus est bello, sicut et Guiboga Christianorum Syriensium seditionibus.

Tum vero Neledinus, Babylonius Sultanus, qui Aegypto se tuebatur, CCC instructus equitum millibus, invasit praesidia Tartarorum, et ad pugnam eos excivit in agris Tiberiadis, potitusque victoria, removit Barbaros ultra Euphratem, Saracenis sua reddidit. Sed eum Babylonem revertentem Aegyptiam, occupat in itinere Bendocdar, dudum imperii aemulus, et occisi statim tyrannidem corripit violenter, quaeque illarum erat levitas gentium, tota Aegypto, Arabia Syriaque potitur, ut veteris istius Saladini potentiam videretur aequaturus. Ab Antiochiae eum quidem obsidione Tartari, ab Armenio rogati, depulere: Ptolemais quoque tentata frustra fuit: At Caesarea, a Ludovico rege munita, proditione cessit Bendocdaro, anno istius aevi LXIV. Hugo Lusinianus maritus Isabellae reginae Cypri, defendit quidem adhuc Ptolemaidem, Saphatam vero Sultanus expugnavit. Caesi ibi sexcenti, quod Christum abnegare nollent. Venetis et Genuensibus, his Ptolemaide, illis Cypri receptum habentibus, mutuamque in mari exercentibus piraticam, capitur proditione et Joppe, anno LXVIII. Sequenti anno, Bendocdarus Armeniam depraedatus, Antiochiam Orientis oculum, abstulit Christianis; XVII ibi hominum millia interfecit, ultra centum millia in servitutem rapuit, factaque est urbs nobilissima miseranda solitudo. Jacobus Rex Aragonum senex

naufragiis quassatus, nulla ope Palaestinensibus allata, redit inglorius. Armenii, et qui Scytharum ad eos confugerant, communi missa legatione, Ludovicum Francum, et Carolum ejus fratrem, Siciliae simul et Hierosolymorum regem nuncupatum, ad bellum concitarunt, sed infausta auxilia laturos.

Carolus firmius regnum suum sperabat futurum, Africanis Saracenorum opibus eversis. Placuit Ludovico consilium, quod Tunetani in Palaestinam tendentibus crebra detrimenta inferebant. Jungitur cum Edoardo Angli regis filio societas, ut in Syria rem Christianam tueatur, dum Franci Siculique Afros premunt. Decurritur ad Carthaginis moenia, toties excisae, et prope veteris istius vestigia dudum restitutae. Capitur tandem urbs, transferuntur Tunetum castra, ipsa Carthagine majus certamen praebiturum. Dum commeatus inopia subigi posse urbs speratur, exorta pestilentia, Joannem Trestannum, filium regis, mox regem ipsum Ludovicum, cui Sancti cognomen impositum, absumit. Ejus morte perculsos Francorum animos, superveniens confirmavit Carolus, novisque perterrito hostibus Barbaro, leges dixit: ut verba facere de Christo liceret civitatibus Africanis, et quadragena aureorum millia persolverentur Siculo, quae summa Pontifici ex formula debebatur.

Inde in Siciliam recursum, magna spe, mutatione caeli leniri luem posse. Sed et classis pleraque absorpta est tempestatibus, et Theobaldus Navarrenus cum uxore, filia Ludovici, aliaque nobilia simul et ignobilia capita eidem fato cessere. Edoardus aegre evitatis Assasini cujusdam insidiis, cum nihil a Latinis suis perciperet auxilii, invitavit Tartaros, qui discursando per Syriam, ad Stratonis usque Turrim, quicquid erat obvium Saracenorum, trucidarunt. Hac via novas pactus inducias, ad regnum avitum recessit. Henrico etiam Richardi Caesaris filio, ad aram viterbii maximam, a Guidone Montefortio, in patris sui vindictam mactato.

Illi seculo, cum praeceptore suo Alberto M. Thomas Aquinas, Bonaventura item Cardinalis, Guilelmus de S. Amore, Martmus Polonus, Reinerus Dominicanus, aliique id genus scriptores, lucem adferre studuerunt. Robertus Sorbones Theologus, collegium Theologorum Parisiis excitandi autor Ludovico regi fuit, cui ab eo nomen Sorbonae. Cardinales de successore Clementis IV triennium disceptarunt, apparuitque Ecclesiam sine tali esse capite posse. Joannes Teutonicus, primus decretorum Pontificialium interpres, a flaminis Romani explicationibus ad communem Christianorum conventum provocavit. Urbanus IV Papa corporis christi solemnitatem sanxit, anno Domini MCCLXIV.

RODOLFUS I. HABSPUR GENSIS. MICHAEL PALAEOLOGUS.

divitiis potentiaeque egregias animi dotes, disserebat longe praeferendas. Inducti in candem sententiam Trevir et Coloniensis. Mox et Bavarus, cum Saxone et Brandeburgico, filiarum sibi Rodolfi matrimonia stipulantes. Burggravius urbis Noricae, Rodolfi consobrinus, Basileam oppugnanti ei (nam dudum e vicinis civitatibus, et nobilium terris, incrementa rerum suarum venabatur) electionis nuncium attulit, suaeque tenuitatis conscio, vix fecit jurejurando fidem. Pace statim Basiliensibus data, Aquisgrani ornatur diademate Rodolfus, cumque eo Anna conjux, Burchardo Comite Hohenbergensi genita, ex qua sex filias, filiosque duos habebat.

Aberat a Comitiis Othocarus, rex Bohemorum, qui ex Margaretae haeredis Austriacae matrimonio, Austriam, Styriam, et Carinthiam sibi vendicabat, atque tam late propagaverat ditiones, ut longe Rodolfo potentior videretur. Cum Bela, Stephano, Ladislao, Hungarorum regibus, de Austria Styriaque feliciter dimicarat. In hunc incitarunt Rodolfum expulsi a Bohemis et Cumanis proceres, perfeceruntque, ut pro imperio reposceret edictis prius, mox armis provincias, ab Othocaro occupatas. Bavarus neapolin Austriacam astu, paulo post Imperator ipse Viennam deditione cepit. Viennenses ipsi excursionibus vastarunt Bohemica, nec fuit fiducia Othocaro impetum sustinendi Teutonum. Itaque Alberto, Rodolfi filio, pactus suae nuptias filiae, in fidem venit Imperatoris. Studio erat Rodolfo, vestium contemnere splendorem, et superbas pomparum praestigias. Eam consuetudinem adversus Othocarum curiosius tenuit, insolentiam hominis suo exemplo castigaturus. Accessit exquisitissime ornatus Bohemus ad Imperatorem, vili in habitu ingentem prementem animum, apertoque de industria ejus tabernaculo, prostratus ad genua sui quondam ministri (magistrum enim aulae Bohemicae egerat aliquando Rodolfus) omnium oculis patuit. Coactus cedere Austria, maximosque ex ea reditus Alberto resignare, haut diu perstitit in fide, instigante praesertim Kunigunde Cumana seu Russica conjuge, quam abdicata Margareta, praeter leges duxerat, et indignum dicente, magnificum regem pauperculo Caesari genua flectere.

Igitur filia Bohemi monasterio sacratur, conscribuntur occulte X millia militum, qui infidias Rodolfo struant, tentantur pecuniis proceres, ut deserant Caesarem, aut saltem debilius juvent. Sed cum male ista celarentur, Rodolfus collecta Germanorum et Hungarorum manu, ad Viennam praelio congreditur cum Bohemo, et licet impari exercitu, jamque dejectus equo, vincit tamen perfidum regem. Othocarus ab ignobili quodam captus, dum ad Caesarem ducitur, insequentis cujusdam militis manu, cujus quondam fratrem interfecerat, cadit: in acie XIV bellatorum millia caesa. Subacta mox et Moravia, novum foedus percutitur inter Caesarem et reginam Bohemorum, ut filia Caesaris nubat Othocari filio Wenceslao, isque ut beneficium Caesaris Bohemiam capessat: Rodolfus junior sorori jungatur Wenceslai, et Austriacas possideat terras.

In hasce leges reformata pace, Bernenses Helvetios, hinc et Burgundos, imperata facere cogit Caesar, cumque XIV conflictibus priores tulisset, Victoriosi cognomento insignitur. In Thuringia vicinisque locis, ubi Albertus Landgravius, ob pellicem matri eorum superinductam, a filiis dissidebat, LXVI latronum arces diruit. Duodeviginti imperavit annos, nunquam Italiam ingressus, semperque novas occupationes causatus publice: apud amicos non dissimulans, se ab Italia deterreri, quod Caesarum versus eam vestigia laeta, magnifica, plenaque bonae spei videret: Sed retroversa, tristia, misera, luctuosa. Romandiolam Pontifici donavit, in detrimentum imperii, ut ait Albertus Argentinensis. Superbia sub eo et fastus Romanensium

accrevit in Italia, Augustorum vires ex eo tempore vehementer diminutae: Bononiensibus, Florentinis, Genuensibus, Lucanis, auro data libertas a Rodolfo. Cum rebellantem sibi Columbariam obsideret, quidam Friderico Imper. simillimus, Rhenanas pervagatus partes, Wezlariam pervenit, metumque incussit Rodolfo amittendi imperii. Quare admissis ad pacem Columbariensibus, descendit ad inferiora Rheni, fingensque obsequium erga Imperatorem novum, cum fraudes ejus deprehendisset, igni hominem exussit. Valde senex jam, postquam vitae finem sensit adventare: Eamus Spiram, inquit, ad alios reges: jamque vicinus urbi, decessit Germersheimii, et reliquis Germanorum Augustis appositus est, numerosa a se sobole relicta, Princeps facilitate et clementia laudatissimus.

Dominabatur Graecis eo tempore Palaeologus Michael, excoecato, ut diximus, Joan. Lascari, cujus soror Constantini Bulgari in matrimonio agebat. Confugerat ad Michaelem Azatines, Sultanus Iconii, a Tartaris pulsus imperio. Hic cum arctius custodiretur, impulit Bulgarum, jam domesticis suae conjugis stimulis concitatum, ut bellum Palaeologo inferret, Bulgarus XX Scytharum millia, sibi sociata, intrusit in Thraciam, quorum latrociniis misere ea terra evastabatur. Palaeologus aegre evasit insidiatorum manus: Sultanum Scythae custodia liberarunt. Comites ejus, qui plurimi erant et bellicosissimi, Christiano baptisimate regeniti, nomen Romanae militiae dederunt. Palaeologus Imperator multam Barbaris sternendae Christianorum potentiae occasionem praebuit. Sultano Aegypti et Arabiae patefecit Hellespontum, qui petitis hac via Europaeis Scythis, ad Tanaim degentibus et Maeotidem paludem, mancipia vel transfugas complures in Aegyptum coepit transferre, quorum virtute fretus, quod perpetuo in armis exercerentur, Celtas Gallosque in Oriente adhuc reliquos partim expulit, partim interfecit. Gregorius senex, Palaestinae magnus amator, e qua ad Pontificium venerat culmen, Lugduni egit concilium, quo Rodolphum Imperatorem, Philippum Francum, Ludovici Sancti filium, Alfonsum Castilionensem, aliosque Europae principes, incitavit ad recuperandam Palaestinam, Palaeologo Graeciae adjudicavit dominium, Balduino profugo etiam atque etiam reclamante. Sed paulo post e vita sublatus Aretii Pontifex, nihil ad rei summam profecit. Eo concilio Palaeologus Graecos, tertia decima vice in sententiam Romanae Ecclesiae, jam toties deficientes, retraxit, ut habet in Gregorio X Platina. Novaeque ibi leges editae de Pontificis electione, in conclavi undique custodito facienda, ne forte per januam illabens ambitio vel avaritia Cardinalibus sese immisceret. Lectus post Gregorium Petrus Tarantasiensis, Innocentium se vocavit v. Florentinos anathemate solvit, Genuenses et Venetos ad concordiam nequivit reducere. Semestrem hunc Pontificem secutus Adrianus v, qui undequadraginta dies sedit, jamque pertaesus Caroli Andegavensis, Romae pro arbitrio agentis plurima, frustra Rodolfum in Italiam accersivit. XII tamen millia librarum argenti Patriarchae misit Jerosolymitano, ad triremes instruendas. Eum excepit Petrus Hispanus, Joannis XXII nomine assumpto, omnibus instructus disciplinis, sed, ut Annales habent Colmarienses, magus, religiosis infestus, decretorum concilii Lugdunensis contemtor, inverecundi et socordis ingenii. Scripsit multa, principes orbis Christiani frustra cohortatus, ut positis dissidiis in Barbaros insurgerent, Camerae Palatinae ruina periit, Pontificatus mense octavo.

Nicolaus III, dictus ante Pontificatum Joannes Caietanus, cum post semestres Cardinalium discordias, invito Carolo Siculo, thronum conscendisset, abrogavit ei vicariatum Hetruriae, seque ipsum senatorem urbis fecit. Ubique

Franco nomini infensus, Philippoi regi mandavit, ut armavimque omnem ab Hispania abstineret. Volebat enim Francus Castilionense regnum parare sororis suae filio, quae ea lege ferdinando, Alfonsi regis filio, nupserat, ut qui ex ea nasceretur, avo succederet. Sed Sanctius, minor Alfonsi filiorum spsi patri imperium praeripiebat, ejusque petitus execrationibus, procumbebat supplex ad genua senis, veniamque aut supplicium postulabat. Iatque resarta parentis gratia, in haud dubiam spem regni alebatur. Jus nepotum contra armis prosequi nibebatur Philippus. Sed Nicolao Pontifici nimiae Francorum opes jam timori coeperant esse, quemadmodum et Palaeologo Graecorum Imperatori, a quo Carolus Rex, Philippi patruus, Byzantium repetebat, ut dotale suaesiliae, quam Balduini Imperatoris filio despondisset. Igitur foedus inter Nicolaum, Graecosque et Tarraconenses ictum, ut Palaeologus Graecos, qui iterum defecerant, ad Potificis obedientiam reduceret. Petrus Rex Tarraconensium, uxorio nomine, quod Constantia Manfredi filia uteretur conjuge, Siciliam Apuliamque occuparet, auro opibusque eum Graecus adjuvaret. Pontifex interim Caroli in Graecos expeditionem impediret. Joannes a Prochyta, prorex quondam Siciliae, tantae conjurationis internuntius, omnia sibi terra marique pervia Minorum tectus habitu fecit. Dum dolus ingens cruentusque struitur in Francos, decessit Nicolaus. Hujus consobrina, quod puerum ursinis ungulis peperisset (alii concubinam fuisse Pontificis aiunt) rubore perfusus, omnes urforum imagines e domibus suis abrasit. Succedit post tumultus semestres Simon Turonensis, Cardinalium Gallorum suffragiis, Martinus IV appellatur. Hic Francorum studiosior, execratur Palaeologum, Carolo dignitatem a Nicolao ademptam restituit: Tarraconensem sciscitatur, quid sibi velint tanti in adornanda classe apparatus: Cumque Oratores n ullum percunctandi finem facerent; Comburam, inquit Petrus, tunicam hanc interiorem, si supicer, eam arcanorum meorum gnaram. Comparata jam classe, in Africam contendit, atque Hipponensium populatus littora (ne quis subolfaceret fraudem) flexit in Sardiniam iter, exspectans conjurationis in Sicilia eventum. Ibi rei atrocis conspiratio, anno ejus seculi octogensimo primo, ipso Dominicae resurrectionis die, erupit. Cum ex templorum turribus, Campanae sonitu signum ad vespertinos hymnos daretur, caedes subito omnium Francorum tota insula factae. Tanta superbiae ac libidinis eorum detestatio apud Siculos fuit, ut nec mulieribus Gallico compressu praegnantibus pepercerint. Inde Siculus vesper proverbio increbuit. Naves etiam occupantur, quae in Siciliae portubus stabant, paratae ad Graecos invadendum. Petrus tanto pignore devinctos sibi animos sentiens, quid Carolus moliretur, exspectabat. Ille ex Gallia classem evocatat, transportatoque exercitu, Messanam obsidebat. Nulla multis seculis tenuit acrior et oppugnatio, et propugnatio; animis utrinque pari odio ardentibus. Tandem Tarraconensis Panorumum appulit, suceptusque maximo populi affluxu, perterruit Carolum, et in Calabriam recedere subegit. Maximae hinc contentiones insecutae, et perpetua inter se Hispanis Francisque materia bellandi. Cum apud Pontificem dehac consternatione ageretur, Carolo Mamertinos premente, missi a Panormitanis Oratores, non exhorruerunt Martinum, ut Christum salutare, stratique ad pedes ejus exclamare: Qui tollis peccata mundi, miserere nostri. Pontifex im agere dixit Siculos, quod illi, qui, cum regem Judaeorum salutarent Christum, caput ejus ignominia et verberbus affecere. Siciliae sacris interdixit. Carolus autem contraxit ex omni Gallia vires; e filio Carolo Claudo neptem despondit Franci regis filio, tantumque brevi effecit, ut non tantum terrestres copias haberet pares

Siculis, sed etiam maritimis prasestaret. Nec aurum Palaeologus, comrnissis jam inter se Latinis regnis, Petro ultra subministrabat. Itaque Arago astu procellam procul vertit, provocat ad duellum Carolum, paucorum jubet certamine dijudicari, utra gens bello sit melior. Placuit utrinque, ut equitibus uterque inter se centenis dimicarent burdegalae, quod ejus loci dominus rex Anglorum esset Eduardus, affinitate junctus utrique. Ingentem exspectationem gentium, mentemque mortalium suspensam, frustratio ludificationque excepit. Nullus Petrus comparuit, id solum consecutus, ut praesentem tempestatem devitaret, Francorumque vires a limine verteret Siciliae. Excusatione ea usus est, quod Francus rex cum justo exercitu appropinquare Burdegalae diceretur. Paulo post Rogerius Dorius, exul Apulus, fllium Caroli Claudum, in mari pugnantem cepit, Rosolulem in Macedonia Palaeologus: tanto dolore senis, ut luctu taedioque adversarum rerum fractus, exspiraret animam. Ita nobilissimo Conradi sanguini parentatum. Francus Rex Robertum Atrebatem misit in Apuliam, qui continentem a vi speque Petri tutaretur, desperata jam Siciliae possessione.

Martinus interim Pontifex in numero impiorum decernit habendum Aragonem, sacrum in eum bellum decernit, regnum Aragoniae Carolo Valesii Comiti, Regis Franci ex sorore Petri filio attribuit, ne in alienam cognationem transferri sceptrum populares conquererentur.

Anno ejus seculi LXXXV. Perpenianum perventum a regibus, quae urbs Jacobo Balearium regi, qui ad Francos transierat, deditionem fecit. Genua, Ruscinonis Comitatus oppidum, magnavi oppugnatum, quod interfectorum, eo bello peccata sua faceret Pontificis legatus. Caesi tandem puberes impuberesque, viri, foeminae. Ad ulteriora transgressis, Gerunda resistebat, tertiumque mensem Francos morabatur; Petrus locum quendam insidiis opportunum occuparat. In eum missus magister equitum cum turma lectissima, acerrime pugnantem, inflicto vulnere, fugere coegit, ex quo paulo post fuit exstinctus. Gerunda a Francis capta, pestilentia simul eos, novumque a Rogerio Apulo bellum invasit. Qua pulsi urbe, in angustiis montium atrocibus Hispanorum praeliis excipiuntur, perque infinita vulnera et mortes, cum Perpenianum attigissent, Philippus ibi ingravescente morbo decessit, eodem prorsus anno, quo et Martinus, Francorum amantissimus Papa, Carolusque Philippi patruus, et Petrus utriusque hostis, interierant, Petro Jacobus 11, Philippo Philippus Pulcher, filii patribus successere, Honorius IV Martino.

In Palaestina interim Barbaris res ex sententia proveniebant. Maria Domicella, regio Hierololymitanorum creta sanguine, cum regnum sacrum sibi adversus Hugonem, Cyrpri regem, assereret, et Romanam sectaretur Curiam, ad ultimum jus suum Carolo Siculo resignaverat, qui anno LXXVII, misso prorege, in sua verba adegit proceres, quo et anno Bendodacarus a Tartaris ad Euphraten profligatus, accedente ex veneno ventris profluvio interierat.

Ejus filius Melechsaitus, ingenti e Tartaris praelio ad Calamelam fusus, brevi occubuit, successore Helpi. Adversus eum Armenii, cum iterum Tartarorum implorarent auxilia, et aliquamdiu egregie dimicassent, deserti ab eis in acie sunt, quod Tangodomor, Scythici due exercitus, in fugam declinabar. Magna sic Christianorum recedentium strages edita.

Abaga rex Tartarorum, reversos domum milites suos, mulibri damnavit habitu, mollitiem hoc pacto exprobrans; Sed dum ipse congredi cum Saracenis parat, veneno tollitur; imperium Tangodomori delatum. Hic pro Christianismo Mahometis amplectitur deliria, Argoni etiam fratri infestus, a quo soveri

nostros noverat. Nec odii saturatus, intercipere eum insidiis conatur, quod dum agit, suopte praeventus dolo interiit. Argon e captivo Rex factus.

Ea Tartarorum dissidia respirandi Aegyptio tyranno occasionem lautam dedere. Quare cum Henricus, Hugone genitus Cyprio, laceras sacri regni reliquias vix teneret, Melech Messor obsidione cinxit Tripolin, perque cuniculos expugnatam tandem igni exussit, XII Christianorum millibus in urbe interemptis. Ita res iterum ad inducias deducta, mortuoque Messore, Seriphus ejus filius gubernacula sucepit. Hic anno XCI ejus seculi, quo et rodolphus Imperator obiit, immensis opiis circumsedit Ptolemaidem. Marinus ejus aetatis scriptor, LX equitum, CLX millia peditum ei adfuisse dicit. Capitur ita tandem corona Ptolemais, asylum Christianorum Syriensium, XXX hominum millia ibi horribiliter trucidantur, quae remanserant. Plerique enim antea, dum evadere in Cyprum sperant, tempestatis saevitia prope omnes sunt fluctibus obriuti. Hinc Sidon et Berytus spoliatae dirutaeque. Tyrii profugerunt urbe, Berytii simulata induciarum fide, nefaria a Barbaris caede sternuntur. Tyrus mox deditione capitur. Destruitur et castrum peregrinorum munitissimum, nihilque ex eo Christianis occidentalibus in Syria relictum. Reliqui peregrinorum, sarcinis peccatorum onerati, in Cyrpum se recpere. Dum illa superiorem per Asiam fiunt, Minorem incursare coeperunt Turcae. Palaeologus Imperator viros doctos, Pontificis Romani obluctantes imperio, omnibus modis est insectatus, nudavitque Ecclesiam simul et arces propugnatoribus, qui poterant, tum a finibus Graecis Barbaros, tum barbariem ipsam a templis scholisque propulsare.

Etenim postquam Azatinis Sultani, ejus qui ad Palaeologum a Tartaris pulsus profugerat, filium sui occidissent, eversus est Turcarum Iconiensis principatus, divulsumque inter Satrapas regnum, quos quia parum metuebat Palaeologus, sublatis castellorum praesidiis, latrocinandi quibusllibet viam aperuit. Accessitque mox gravius malum, ut propulsia a Scythis Turcae, quam infirmi adversus illos, tam validi in Graecos fierent, ac pro desertis suis, plenas omnibus opibus copiisque terras Graecorum infestarent.

Coactus ergo justo pugnare exercitu Augustus Craecorum, in Paphlagonia cum Turcis conseruit manum, eosque ad flumen fugibundos egit. Illos incautius secuti duces, opprimuntur insidiis, atque hinc flumine, illinc ab hostibus interclusi, cadunt pene Graeci omnes, ex eoque tempore Turcae ad Sangarium amnem omnia pro arbitrio populantur. Thracenses interim exercitus distinentur Bulgaricis moribus et Illyricis, quos Terteres Despota, pulso Imperatoris genero, excitaverat; Phryges vero Lyciique aliis Turcarum molitionibus obviam eunt. Visumque Imperatori, quae reliqua adhuc essent, tueri potius, quam amotis et inde copiis, omnia simul in extremum casum dare. Andronicum filium, dudum imperii consortem, instauratum Tralles, ultra Maeandrum sitas miserat. Sed Turcae quadrienni assultu, quicunque fame aut siti non perierant in urbe, deditione tandem cepere, haud pauciores XX millibus. Hinc dum Palaeologus Joannem Thessalum, qui rupta saepius pace animum ejus exacerbaverat, Scythicis petere auxiliis molitur, et prope Lysimachiam recenset copias, palpitatione cordis inopinata exstinguitur, a filio Andronico, nec plebeia affectus sepultura, quod a fide majorum ad Romanam Ecclesiam defecisset. Potestatem egerat annox XXXV.

Praeerat tum Romanis Nicolaus IV, iterum post annuas pene Cardinalium rixas lectus, qui post novam Francorum cladem, annuit paci inter Aragones Francosque. Cum enim Robertus Atrebas Catanam Siciliae Francis subegisset, classem ejus ad Neapolin cepit Regorius,

interque alios proceres, etiam Guidonem a Monteforti, qui hac via poenas Anglis dedit, quorum regio sanguine, necato quondam Richardi Caesaris filio, Viterbii aras perfuderat. Annitente ergo Eduardo rege, qui Vallia tunc subacta triumphabat, foedus his legibus inter Francos Aragonesque percussum: ut Carolus Claudus dimitteretur; viginti millia pondo argenti penderet, praestaretque intra triennium, liberam Jacobo regi Siciliam: ni faceret, in custodiam ipse rediret. In hac formulam dati obsides, Carolus, postearex Ungariae, et Ludovicus, ob accurate actam ex regula Francisci vitam, Sanctus appellatus, filii Caroliambo.

Hungaris vero tunc regnabat Andreas, vocatus ex Veneta matre educationeque Venetus, Andreae regis e Stephano filio nepos, quem, peroli Ladislai regis libidines Pannonii, regem sibistaturerant. Ladislaus et Boleslaus Pudicus vix tandem submoverant Tartaros, Hungariam Poloniamque persultantes. Boleslao apud Polonos, Lescus Niger successerat, Jazygum victor et Russorum, Conradi etiam Masovii, quem aliqui procerum regem dixerant.

Apud Danos Ericus VI. Waldemari ex Christophoro nepos, paucorum insidiis interierat, cum Waldemarum amitae suae maritum Sueciae regno depulisset, idque Magno fratri ejus conciliasset. Suffectus ei filius Ericus VII. admodum puer. Regnum consiliis Agnetis Brandeburgicae et procerum, egregie administratum. Interfectores regis hostes judicati, regnoque pulsi, piratica vexarunt populares; sed haud impune. Nam paulatim omnes poenas exsolverunt sceleris. Ericus jam adultus, pacis bellique artibus claruit. Holsatos, Vandalos, itemque Marchiones inter se dissidentes reduxit in concordiam. Rostochiensem ditionem, aliasque in obverso Danis littore provincias, suae iterum potestati subdidit.

In Belgio Joh. Dux Brabantiae emptam ab Henrico Limburgensi provinciam, haud sine armis occupare potuit. Impugnatus enim ab hostibus validissimis, proper Coloniarn eos insigni praelio porstravit. Capti Coloniensis praesul et Adolfus Nassovius. Henricus Lucelburgensis, et alii bellatores caesi magno numero. Reinhardus Geldriae Comes ejuravit Ducatum, atque ita libertate donatus est. Henrici filius, ducta Brabantini filia, dotalem Comitatum recepit, cujus postea nomen Augustum erit.

Hamelenses ad Visurgin, quum Magi conducta opera, mures fistulae cantu ejicientis, mercedem ei non persolvissent, ejusdem nefandis artibus CXXX pueros amisere, mirando Dei judicio. Alfonsus Rex Castiliae sapientia et Mathesi clarus, divina monumenta in Hispanicam traduci linguam curavit. Gulielmus Durandus, Jacobus Vorago, Becus Byzantinus, Aegidius Romanus, sacrarum professi literarum scientiam, Arnoldus Villanovanus et Thaddaeus Florentinus, Medicam excoluere.

ADOLFUS NASSOVIUS. ANDRONICUS PALAEOLOGUS.

meus stipendiarium se Anglo facit, quidni ego me Franco; Ita in contemptum venit Adolfi principatus. Cum Alberti filiam suo ambiret filio, repulsam tulit, addito cavillo: Si Comes esset Austriacus, velle et suam filiam principem facere. inde simultas inter Nassoviam Austriacamque domum firmata. Mox et aliud supervenit dissidii incrementum.

Albertus Thuringus, Friderici Imperatoris e filia nepos, invitis filiis, suum vendidit Adolfo principatum, intestinoque subditos bello implicuit. Adolfus hostilem in modum vexavit Thuringiam Misniamque, et plurimis Fridericum Dizemannumque, Alberti filios, cladibus affecit. Repulsus ipsevicissim a Friderico, ex amdorsa materno osculo maxilla denominato, conspirantibus adversus eux Pragae, dum Venceslaus 11 coronatur, Imperii principibus, indignus sceptro judicatur.

Idem Moguntinus, qui eum evexerat, imputata ipsi ingratitudine, Ecclesiarum vastatione, diminutione imperii, stupratione virginum, mercenaria militia, dejectionis autor fuit. Albertus Austriacus Moguntiae Rex designatus Romanorum. Inter duos reges nihil non pro conservanda potentia tentatum. Ad extremum Adolfus, quod esset animi vehementior, quitatum suum rapit in Austriacos, haud exspectato, ur prudentissime monebatur, peditum exercitu. Albertus, qui id operam dederat, ut adversum haberent solem hostes, armis eos astuque devicit. Adolfum ipsum in praelio vulneravit secus oculum. Prostrati in terram cum galeam armiger levasset, modico in collo vulnere inflicto obiit, anno potentiae octavo.

Otho Bavarus, Rodolfus Paltinus, et alii, Adolfi partes sequuti, fuga periculum declinarunt. Factum in agro Spirensi, anno saluti millesimo duodetrecentesimo, cum jam Anglus Francusque foedeve inter se affinitate juncti, bellum deposuissent, et Albertum juvandum, adversus perfidum Adolphum ducerent, quod a Rege in Regem auro corruptus, fidem minime praestitisst.

Nicolaus Pontifex, quod omnia male ei cederent, taedio animi exstinctus, duodetriginta mensium altercationes purpuratis suis reliquerat. Lectus tandem Petrus Brutius, vir lucis purpuraeque ignarus, et nascente dignior, quam senecente Christianismo, Caelestinum V vocaverunt. Eum mira fraude Benedictus Cardinalis abire provincia, cui impar erat, adegit. Longa arundine per parietem ei quiescenti acclamavit, cede Caelestine, cede: Nisi papatum dimittes, animam amittes: id aliquoties factum, ut exueret se Pontificatu, perpulit. Creatus Papa Benedictus, Bonifacius esse VIII voluit. Caelestinum eremum repetentem retrahi, et custodiri imperat, animique dolore exstingui, gnarus nomen ejus sanctum mortalibus, facile motum aliquem procreare posse. Ludovicum Pulchri regis avum, in superos memoria sacrata reutlit. Conciliasse quoque visus est pacem inter Francos Tarraconensesque, ut Siciliam Jacobus Carolo Claudo redderet, Adela ejus filia ducta, Sardinia insula dotali. Sed Fridericus Jacobi frater, classe in Siciliam ex Hispania vectus, Rex obviis cunctorum votis saltutatur. Asia interim variam experitur fortunam.

Argon Tartarorum Princeps, a regibus Armeniae Georgiaeque imploratus, cum foederibus sibi conciliaret vicinos ad recipiendam Palaestinam, obierat diem. Frater ejus Quegatus, ventris Venerisque mancipium, acta sexennii luxuria, a Scythis suffocatus est. Serisus quoque Christianorum eversor in Syria, cum classem strueresuos, et Cyprum invadere juberet, interemptus est a ducibus, qui dissibio inter se oborto, intestinis concurrerunt aaliquandium, dedissentque ansam respirandi nostris, nisi et Armeniorum reges mutuis semet odiis perdidissent, eadem tempestate.

Veruntamen Cazanus, Argone genitus, invitatus a Saracenis ad legem Mahometi accipiendam, ut pro Baytone, Quegati consanguineo, imperium capesseret, simulavit pro tempore obsequium, junctisque sibi Saracenis facile Baytonem devicit, tenendisque in officio Saracenis, Christianorum destrui permisit Ecclesias. Verum firmatis opibus, refovere Christianos, Saracenorum proceres, somnia sibi Mahumeti importunius inculcantes, interficere coepit. Quamobrem petitus bello a Melecho Nasero, Aegyptiorum tyranno, ac pene victus, desiliit in pedes, tantoque ardore instauravit praelium, ut caesis XX Saracenorum millibus illustri victoria potiretur. Mox LX Tartarorum millia tradidit legato, Sultanumque in Aegyptum usque persecutus, Baldacae, id est, Babyloni se includere compulit. Ipse distributa omni militibus praeda, solum Sultaniensem, victoriae documentum retinuit. Ita aliquantulum resurgere visa res Christiana anno millesimo trecentesimo: sed minime durabili felicitate. In Britanniae insulae parte boreali, jam inde e lapsu rei Romanae, dominbantur Scoti, gens ingenii et armorum laude felix. Georgius Buchananus, rerum Scoticarum scriptor indigena, XCV regem facit alexandrum, Henrici III Angli generum, cum tota stirpe circa haec tempora exstinctum. Joannes Bajolus, quod uxorem haberet generis regii, patruo quondam magno Alexandri progantam, Eduardi Angli opera sceptro potitur; Sed expressa antea regni deditione, qua illud, invitis proceribus plerisque, in Angli jus ditionemque concessit. Flagrante ergo inter Galliam Angliamque bello, Bajolus recuperandae avidus libertatis, Francorum amplectitur partes; vicissim aemulus ejus, pari gradu regium attingens sanguinem, Robertus Brussius, armatur in Scotos. Capitur ab Anglo Bervicum, hinc alia oppida. Tota fere Scotia in potestatem ejus venit, captivoque Bajolo, proregem Anglum accipit, praecipui nobilium, ne quid novi audeant, in intimam Angliam relegantur.

Sed dum in Gallia abest Eduardus, Guilelmus Vallas, nobili, sed paupere ortus lare, manu hominum collecta, quos par fortuna, aut similis patriae amor ei conciliaverat, primum castella aliquot expugnat. Inde Anglicanum prosternit exercitum, brevique adeo bello fortunam circumegit, ut neminem Anglici generis, praeter captivos, in Scotia reliquerit. Igitur Eduardus, compositis cum Pulchro rebus, subito in Scotiam advolat, atque invidia nobiliorum, defertum in acie Vallam ingenti profligat clade, ceciderunt a Scotis supra X millia. Vallas livori cessit, neque post eum diem pro imperio quicquam ausus. Joannes Cuminius Prorex a Scotis legitur, variisque rex extracta praeliis est, donec necato etiam Valla, Robertus Brussius solium conscendit Scoticum, anno interregni X.

Nec quietiores res in Polonia erant. Obierat sine prole Lescus. Boleslaus Masovius, Henricus Vratislaviensis, et Ladislaus Locticus, Lesci frater, de principatu contendebant. Wenceslaus Bohemus Sendomiriam Cracoviamque, velut legatas ab regina ditiones, invadebat.

Nec Tartarica deerant latrocinia. In istis turbis Vratislaviensis moritur; Primislaus a Polonis rex creatus, cum septimo mense decessissset, Ladislaum habuit successorem. Sed ille difficillimis laboribus partum regnum, otio ignaviaque amissit. Abrogatum ei a proceribus imperium, delatumque Venceslao Bohemo, anno ipso MCCC.

In graeco imperio, ob Michaelis cum Romana Ecclesia collusionem, eo exstincto nihil non turbatum. Patriarcha Becus clam se subducit: rediit Josephus ad dignitatem, quam olim pro Arsenio acceperat. Ita scissa in tres factiones Ecclesia, cum aliqui Beco, nonnulli Josepho, alii Arsenio mortuo adhaerecerent. Andronicus

natura mitis, ut tolleret scandala, Gregorium Cyprium provexit ad Cathedram: Sed eo consilio dissidia haud conciderunt. Tandem Adramyttii Synodus acta, placuitque post multa verborum certamina, cujusque opinionem libro consignatam in ignem mitti, divinumque de ea experiri judicium. Cujus charta incolumis transisset, ea pars vinceret. At ignis chartas omnes subito redegit in cinerem, non sine derisu eorum qui Ecclesiam alieno tempore, nullamque ob sufficientem causam turbarent. Itaque omnes Gregorio Cyprio assensi, interque se uniti, Becum et reliquos Pontisiciarum partium, exilio aut dignitatum amissione damnarunt. Sed cum a contumeliis non abstinerent, Gregoriusque imprimis in Becum exulem, scriptis detonaret, nec aurem praeberet mitiora monentibus, conspiratione Chilae Ephesii, et Danielis Cyziceni, exutus honore est: qui Episcopi vicissim a suis clericis sunt dejecti. Substitutus Gregorio Athanasius ererni sectator, Eiscopos ad suum quemque gregem pascendum abire jussit, eoque rigore homines, urbanarum amantes voluptatum, adeo offendit, ut quarto post anno eum repetere solitudines suas cogerent.

Im perator sub haec persuasus a quibussdam, rei privatae amantioribus, quam publicae, classem destruxerat, qua hectenus imperium maris valide asseruerat Graecis, et adversus Francos, Graeciae insidiantes, littora defenderat. Tunc Tarraconensibus junctus matrimonio, Siciliam obtinentibus, nullum esse amplius tanti apparatus usum judicabat. classiarii partim Latinis locarunt suam operam, partim ad agros se colendos transtulerunt. Imperium exinde Graecorum cuivis insultationi patuit. Accessit mox aliud malum. Cum enim delatores suspectam fecissent Caesari, fratris ejus Constantini munificentiam et comitatem, transgressus in Asiam Andronicus, commorantem apud Lydos germanum subito in carcerem detrusit, addito socio ei michaele Strategopulo, qui hactenus fortiter cum Barbaris dimicarat.

ALBERTUS AUSTRIACUS. ANDRONICUS PALAEOLOGUS.

Instabat nimirum ferale seculum, quo solvendus e carere Statanas, sursum deorsum omnia volutare cogitabat. Reati tum erat Pontifex, ubi rem divinam faciens, prae horrore defecit, casulamque ingressus delituit in ea aliquandiu, hiatum terrae pertimescens. Apparuit et Cometes, usitatus calamitatum nuncius publicarum.

Tum vero, quod nemini in mentem venerat, Bonifacius VIII, sibi redditus, lustralem annum (jubilaeum vocant) instituit, largissimamque peccatorum omnium indixit veniam iis, qui sacra Romanae urbis loca rite visitassent. Ibidem insolenti se habitu, Regem simul et Pontificem praelatis duobus gladiis gessit. Tanta undique multitudo confluxit Romam, ut vix incedere per urbem amplam vastamque liceret. Venit et Carolus Valesius, ductaque Balduini, ultimi ex Latinis Byzantinorum Augusti filia, soceri jure, Augusti titulum a Bonifacio emendicavit. Praefectus ab eodem patrimonio S. Petri, legatusque in Etruriam missus est, ad novas ibi seditiones comprimendas. Nam a Gibllinis et Guelfis ad Albos et Nigros transierant. Valesius Florentinos continere non potuit, quo minus Albos, id est, Gibellinos ab urbe sua pellerent, interque eos Dantem Aligerium, Poetam ingeniosissimum. Inde Carolus in Franciam ad Pulchrum fratrem revocatus.

In Asia Tartarorum opes rursus ingentes erant, anno millesimo trecentesimo. Cazanus pulso, ut diximus, Aegytiorum Imperatore, Syriae jure dabat. Religione noster erat, Armenii Regis filiam habebat in matrimonio. Cum sederet ad fluvios Syriae Damascenae, comperit Caydonem suum consanguineum in Persia moliri res novas. Ergo praeponit Damasco, Capchicum, vel Caycaphum, Saracenum transfugam, Damasci quondam rectorem sub Aegyptio; Oratores ad Francum regem, Bonifaciumque Pontificem mittit, cum Latinis proceribus foedus icturus, ut communi animo consilioque sacrum regnum recuperaretur. Ea spe inflatus Bonifacius, ad Pulchrum regem dat literas imperiosas, ac ni continuo sumatur bellum, minarum et sulminis plenas. Itaque datur in custodiam Episcopus Apamensis, solitus fando male de rege sentire. Pontifex eum dimitti imperat, Epicopos Francorum Romam ad concilium vocat. Vetuit Pulcher a Francia discedi. Majore accensus ira Bonifacius, Pulchrum nominatim execratur, jus ei regni abrogat, proceres sacramento solvit, diploma Natbonensi Archidiacono tradit vulgandum. Id priusquam coactis Lutetiam patribus recitaretur, Atrebas raptum igni dedit, facessere Archidiacono procul jusso. Philippus Bonifacio scribit: Sciat tua maxima fatuitas, in temporalibus nos nulli subesse. Ipsi Bonisacio domi periculum conflatum. Petro Jacoboque Columnis Cardinalibus jus pilei rubri ademerat, quod Gibellinae factionis essent. Illi vicissim malis eum rtibus dicebant inveasisse sedem, haeresisque et caedis reum. Pulcher quasi vacante sede, ad concilium appellavit.

Ea re percitus Bonifacius, Philippum, ejusque regnum Alberto Imperatori subjicit, quem initio repulerat. Albertus non annuit, nisi haereditarium sibi suisque fiat imperium. Ibi vero reputans secum curia Romana incrementa domus Habsburgicae subita, servitutem ex hoc verebatur, si cui familiae perpetua lege Augusta dignitas addiceretur. Bonifacius etiam animo contemplatus, Elisabetam Augustam sororem esse Conradi uterinam, pertimuit ejus progeniei dominatum, quae tantum Pontificiae sedi certaminum procurasset. Sic spes clusa tam Pontificis, quam Alberti. Franci, per Atrebatis praecipitantiam, insignem accepere cladem ad Curtracum. Duodecim eorum milliam cum nobilissimis ducibus perierunt, interque eos ipse Atrebas, cujus terrs Otho Burgundus occupavit.

Auxit spiritus Flandrorum, quod Guido

Comes eorum, spe veniae et impunitatis proposita, eos redire in fidem Pulchri precatus, obierat, relictis filiis victoriae autoribus. Audebant ergo et Hannoniae Comiti inferre bellum, qui Hollandiam sibi Selandiamque usurparat, occiso dudum florentino Hollando a suis, ejusque filio Joanne sine liberis exstincto. Sed dum circumferunt bellum incidunt in insidias, et altera post alteram affecti clade, has leges accipiunt, ut ducenta aureorum millia Guidoinis filii Francis numerent: Roberttus stirpis maximus in rem Flandricam patri succedat.

Interim bonifacius, principibus populisque terrorem potius, quam religionem injicere conatus, regnaque dare et auferre pro animi arbitrio, auri sitientissimus, indignum suo fastigio, dignum factis exitium subiit. Sarra Columna et Wilhelm. Nogaretus, quasi ad vulgandam Pulchri appellationem, in Italiam venerant. Admissi Anagniam a suae factionis hominibus Pontificem nil tale metuentem, in domo paterna capiunt, captumque Romam perducunt, ubi quinto et tricesimo die post, dolore animi confectus, periit, anno potestatis IX. dictum de illo percrebuit. Intravit ut vulpes, regnavit ut leo, mortuus est ut canis. Suffectus homini Benedictus XI. Pulchrum censuris absolvit: Columnios recepit in gratiam, intra mensem octavum veneno decessit. Creatus deinde post annuam contenionem Bertrandus Burdegalensis, Clemens V. vocitari voluit. Purpuratos excivit in Galliam, Lugduni Pontificatum iniit, tribus regibus coetum celebrantibus, Franco, Anglo, Arragone. Dum pompa coronationis per urbem agitur,Joannes Britanniae dux ruina opprimitur muri, Philippus rex eadem debilitatur, Pontifex ex equo deturbatus, excussa tiara, longe maximi ex ea pretii gemmam amittit. Hoc omine in Galliam transiit purpurata cohors et Papatus, anno infelicis hujus seculi quinto, ibique ad LXXII annos mansit. Tres Cardinales cum Senatoria potestate Romam missi, quorum auspiciis urbs atque Italia gubernaeretur.

Interea, desinente Christianismi regnantis millenario, Christianorum in Syria principatus corruit. Saracenus ille, quem Cazanus Damasco praefecerat, amicior patriae, ut putabat, quam benefactori, totam Syriam revocavit ad Sulani Aegyptii obedientiam. Malajus, Syriae Prorex, in Mesopotamiam recessit. Sequenti anno, seculi illius altero, confluxerant ad recuperandam Syriam Armenii Cypriique: Sed Cazani aegritudine nihil agi potuit. Corruptis dehinc astu Sultani graminibus, atque inducta provinciis solitudine, penuria conflictabantur Christiani pabulorum. Gotholosa quoque Cazani legatus, adversus Damascenos male dimicabat. Inter haec moritur ipse Tartarorum Imperator, ejusque frater Campanda, vel, ut Haythonus Armenius, istius aevi scriptor, eum mominat, Carbaganda, haud diutius Christianam coluit fidem, quam mater ejus vixit. Ea defuncta, Mahumentanis se adjunxit, quorum vires augeri perspiciebat indiex. Anno sexto hujus aevi Cyprii proceres (Templarii erant) Henrico regi abrogarunt imperium, gubernatore de se constituto, qui velut relegato in Armeniam rege, quadriennio post a quodam familiarium est interemptus. Percrebuitque eo tempore, Templarios ad Saracenos defecisse. Quamobrem passim cremati sunt, qui comprehendi potuere: eorumque bona partim Rhodiis militibus, (hi Hospitalarii erant) qui insulam paulo ante occupaverant, partim Papae et Pulchro regi, partim novis religionibus cesserunt. Oborta et Fratricellorum haeresis, qua mares et foeminae in omnem provolvi libidinem ferebantur, qui in Alpibus armis sunt Pontificiis oppressi.

Fuerat virgo quaedam Anglica, inauditae autor haereseos, quae Siritum Sanctum se esse asserebat, in salutem mulierum incarnatam, baptizabatque foemineum

sexum in nomine Patris, et Filii, et suo. Haec cum vita exisset, Mediolanum deportata et combusta est.

Albertus sub haec Caesar, cum Rhenanis Praesulibus gerebat bellum, iniquas eis imputans vectigalium in Rheno fl. exactiones. Moguntinus etiam Rodolfum Bavarum, qui fratrem possessionibus expellebat paternis, defendere ausus frustra fuit. Caesar et Ducem Rodolfum in ordinem redegit, et expugnata Binga, Moguntinum aliosque praesules, imperata facere compulit.

Per Hungariam, exstincto Andrea rege, Carolus, Claudi Siculi nepos, et Robertus Caroli patruus, et Venceslaus Bohemus de regno contendebant. Magnates Othonem elegerunt Bavarum, qui a Transylvano captus, uxoris ejus beneficio evasit ad suso. Albertus Carolum traduxit in regnum, qui pluribus procerum ejectis, aemulis suis praevalut.

Cum Wenceslao II affine suo, super terris quibusdam dimicatio Alberto grandis fuerat. Wenceslaum paulo post exstinctum, sequitur filius Wenceslaus III in cubili suo ob turpitudinem occisus, filioque Alberti Rodolfo regnum Bohemicum traditur, cui vidua Wencesali II matrimonio copulatur. Barones designaverant Henricum Carinthium, Caesare inconsulto. Ille, cum rodolfus sine prole periisset, regnum sibi iterum vindicabat. Albertus contra suis id asserere molitus, inter apparatus hosce a Joanne, Rodolfi fratris sui filio, quod Kyburgum, aliaque ejus bona diutius pro tutore teneret, prope Scafhusium intersicitur. Anno praecedenti MCCCVII, Dicemannus, Marchio Misnensis, a sicario Lipsiae in templo erat confossus, quem ei Adolfi regis patruus Philippus immiserat. Eoque tempore helvetii foederis sui initia ex Austracorum injuriis cepere.

Raimundus Lullius, ex mercatore Eremita, admirandas adinvenit artes, quas ut coelitus revelatas persuadere conatus mortalibus, multis delirandi materiam praebuit, ut et Joannes Scotus nimiae subtilitatis.

In eadem tempora Nicephorus Callistus, Siffridus presbyter, Henricus Stero historici incidere.

Andronicus Graecorum Augustus, Caroli Valesiifiliam, Michaeli suo filio, quem Caesarem creaverat, oblatam repudiavit, perque Theodorum Methochitem et Joannem Glycyn legatos, Armeniorum ei regis despondit sororem. Joannem Sozopolitianum creavit Patriarcham Byzantii. Turcas tum primum Maeandrum flumen transgressos, per Alexium Philanthropenum, et Lebadarium Ioniae rectorem repulit.

HENRICUS VII. LUCELBUR GIUS, ANDRONICUS PALAEOLOGUS.

quod dominorum suorum jussu se venisse dicerent. At cum mutatis verbis praefarentur: Cives vestri Argentinenses hoc orant: benigno eos profecutus est responso. Eberhardum Comitem Wittenbegicum, non satis facientem de contumacia in aliquot imperii subditos, cujus reus agebatur, ditione sua expulit. Percussores Alberti Caesaris, lata sententia, capitis damnavit, quorum nonnulli lentis, aliqui subitis casibus interiere.

Frid. Marchioni, cui cum Adolfo et Alberto de Thuringia Misniaque certamen fuerat cruentum, avitas confirmavit possessiones. Lusatiam regno abdixit Bohemico, idque filio suo Joanni per conjugium Elisabethae, Wenceslai filiae, armis acquisivit, expulso Carinthio. Frid. Austriaco Austriam, ob quam quinque reges periisse ferebantur, contulit pene invitus.

Vitupenasse fertur proximorum Caesarum ignaviam, qui Italiam intrare non ausi, decus ibi imperii corrupisset. Quare exercitum ex duxit, sperans velut exule sede Romana, imperii majestatem sanctius omnes culturos. Sed exitus docuit, Henrici spiritus Pontisici nimios visoso, qui statim cum novo Apuliae rege roberto, Claudi filio, consilia contulerit arcana, quibus Caesareos impetus coerceret. Ea re freti Florentini de recipiendo in urbem Caesare, tunc se deliberaturos responderunt, cum propius accessisset, Cisalpinarum tamen legati civitatum, honoris officiique causa obvii statim fuere. Mediolanum duae factiones, ut omnia ubique, distrahebant. Vido Turrianus Guelphorum, Matthaeus Vicecomes Gibellinorum principes erant. Sed tunc Matthaeus domo exactus, inopem sollicitamque agebat vitam. Ad Astam Caesari venienti occurrit: quo ingens vis exulum, spepatriae recuperandae, confluxerat. Pergitur Mediolanum. Anno ejus seculi undecimo ferrea ibi corona redimitur Caesar, aurum coronarium exigit, magna plebis querela.

Insurgitur in caput Caesaris, nec deest occasioni Turrianus. Sed revocatis, qui in suburbiis tendebant, Germanis, caesi Mediolanenses, vicariusque eis Matthaeus impositus. Cremonenses, funibus collo insertis, pacem coacti petere. Brixiam ingenti obsessam exercitu, quanquam a Guelfis omnibus defenderetur, Henricus subegit, transfosso tamen apud eam fagitta fratre Valramo, plurimisque peste absumptis. His vicinorum calamitatibus perterriti Mantuani, Veronenses, Vicentini, Patavini, Tarvisini, Veneti, mandata Imperatoris fecere. Qui Placentia Genuam profectus, Beatricem ibi Augustam amisit. Pisas classe delatus, Joannem Austriacum, isthic repertum, carcere damnavit perpetuo. Per Wernerum Hohenburgensem multas de Longobardis victorias tulit. Igitur Papa, Philippus et Robertus Reges, simul exterminium fortissimi principis spirabant. Robertus Romam praeoccupavit, Ursinorum factione adjutus. Columnii intromiserunt Henricum, purpurati eum legati tertia corona exornarunt. Romani omnes in verba ejus adacti. Tum vero neque assurrexit amplius Cardinalibus Imperator, neque ad mensam eos invitavit, indictoque tributo, fremitum facile populi movit. Tumultu exorto Tibur, inde Pisas regressus, Roberto diem dicit. Ubi ea venit, absentem sacri imperii hostem judicat, majestatis damnat: Regni nomen, jus, insignia ei abrogat. Hoc decretum deinde Clemens Pontifex irritum pronuntiavit, cognitionem causae ad se pertinere contendes. Idem Clementinas, ut vocant Constitutiones sanxit, a successore ejus Joanne XXIII editas, Pontificii regni robur.

Imperator, assumpto in foedus Siciliae rege Friderico, Calabros, Apulos, Lucanos, Picentinos, Campanos, magno terrore perculit. Cum in Florentinos et Lucenses copias duceret, occupato Bonitio, ad Bonconventum substitit, in itinere morbo implicitus. Ibi superante

magnitudinem animi vi morbi, haud dabia veneni suspicione decessit. Virus sacro calici, Florentinorum, ut volunt, conductu, miscuerat Bernhardus Monachus Praedicator, perque ultimum scelus et inauditum, columnam magnanimitatis et justitiae, florem germinis Germanorum, ut est apud Albertum, subvertit. Sunt, qui sacrilegum parricidam vivum postea excoriatum ferunt. Henrico in quintum annum imperium fuerat. Germani eo orbari, Italici belli concilio destitere. Cum eo vigor Germanici imperii apud Transalpinas gentes concidit: eodemque tempore, cum paulo post Clemens V interiisset, de pontificio apice purpuratos, de Augustali principes Electores longa et feralis incessit contentio, Suitenses, Urienses, Unterwaldenses, qui veterum Helvetiorum terras colunt, excusso Austriacorum jugo, in libertatem se vindicarunt. Leopoldus Dux haud exigua ab iis clade affectus, foedusque helveticum Lucernensium Turigensiumque accessione roboratum.

In Asia res Christiana partim intestinis, partim externis Turcarum armis inflicta, pessum ivit. Hucusque Alexius Philanthropenus et Libadarius, Ioniam et ulteriora Asiae feliciter defenderant, repressis furoribus, Turcarum, quibus Othomannus quidam Ertugulis silius, carmaniae antea regulus, manu et consilio proptus, coeperat praeesse. At quum Alexius a Turcis suisque juxta coleretur, subveritus Libadarius ejus potentiam, calumniis effecerat, ut minime cogitatum antea scelus, defendendi sui causa admiteret Philanthropenus, et Augustalia sibimet capesseret. Tardiorem in exsequendo eo consilio oppressit Libadarius, corruptisque custodibus, captum excaecavit. Sic magna Turcis janua exercendae tyrannidis aperta. Etenim Andronicus, suspecta jam suorum omnium fide, Alanos (qui et Massagetae) Scytharum fugientes imperia, accepit in foedus, eorum opera Turcas debellaturus.

Horum adventum ingens praecessit terraemotus, futurarum praenuncius cladium. Illi enim ex Transistrianis partibus in Aisam perducti, et jussu Caesaris, gravi subditorum incommodo, armis instructi equisque, quos defendere debuerant, tanquam hostes spoliarunt. Insuper e Turcis fusi fugatique, depopulatis undique agris, per hellespontum in Europam trajecere, quasi ea de causa duntaxat e Scythia acciti venissent, ut Turcis maturius iter ad mare praemonstrarent. Neque enim probabile erat, rem bene estureos eos, qui lacrymas et execrationes pro viatico secum absulissent. Andronicus eorum cladem edoctus, Magnesiae se tenuit. Quo mox Byzantium reverso, Turcae descenderunt ad littus, omnibus fere terris ad oram usque Lesbiam occupatis. Eodem tempore, Veneti Byzantini, suorum damna praetexentes, aperte illuserunt Andronico, et quod classe careret armata, domos civium spoliare, onerariasque naves in ipso ejus conspectu dirimere sunt. ausi. Quibus rebus tumidiores ferocioresque facti Turcae, provincias Asiae inter se diviserunt. Straparum potentissimo Othmano, Olympi confinia et Bithynia obyenerunt. Sorte, Halisurio Carmania Phyrgiaque, Hellesponto finitima Calami, aliis regiones aliae. Oblata tamen mox Andronico alia hostes reprimendi occasio.

Ronzerius seu Rogerius, Catelanorum Aragonum dux, qui Friderico regi in Sicilia militaverat, compressa Caroli ambitione, et foedere inter duas regias icto, prevagatus fuerat oceanum, et e piratica quaesierat opes. Tunc Constantinopolin porfectus, Andronico suam obtulit in Turcas opem, honoratusque ab eo, et in Asiam missus, Turcas in veteres submovit terminos. Sed vetitus ulterius ire miles, cum stipendiis fraudaretur, ex amico se hostem praebuit Asiaticis, primoque Asiam, deinde et thraciam foedissime devastavit. Graeci, per insidias caeso Rogerio, quam sopire vfoluerant, accenderunt acrius seditionem.

Auxiliares Turcae, qui dudum Graecis militaverant, pars factionis Catelanicae facti. Catelani in Thessaliam delati, pecunias extorserunt proceribus. Inde cum Athenarum ac Boeotiae princeps transitum eis interculuderet, conserta cum eo manu, ipsum exercitumque ejus occidione occiderunt, ac mox Athenis Thebisque potiti, in media consederunt Graecia. Turcarum pars ad Cralem Serviae Principem se contulit, pars in Asiam reducenda a Graecis, postquam insidias sibi tendi intellexit in Chersoneo, ob manubias, de Graecis ablatas, contraxit auxilia popularium. Res acie disceptatur; victi a Turcis Graeci. Michael Andronici filius, ornamenta Imperatoria amisit, quae ludibrio Turcis fuere. Sic res in Asia Europaque corruptae, dignitas Imperii conculcata, Magogicae et aliae gentes, impulsore iterum Satana, quemadmodum ante annos mille, Ecclesiam circumsedere, et oppugnare undique coeperunt: quarum potestas ex hoc tempore invaluit indies, Chrsitianismus in deterius vergit. Imperium utrobique, et in Oriente, et occiduis in partibus, in contemptum venit: Romanensium nugae et ambitiosae artes orbem Christianum implevere. Sacros Syriae et Plaestinae locos exinde Barbarica tyrannis insedit. Turcae tam effuse populati sunt Thraciam, ut Constantinopolitanis toto biennio vix porta exire liceret. Apud Gallos Templarii falsis, ut volunt, Pulchri criminibus circumventi, ignigus deflagrarunt. In regias eorum opes Pulcher involvait.

Pulcher, mortua uxore Joanna Navarrae regina, Ludovicum filium Pampelonem missum, coronandum curavit. Nurus regis omnes probri causam dixere. Joanna, Philippi uxor absoluta. Margarita Ludovici, Blanca Caroli, flagitii convictae. Adulteri verendis convulsis, cute nudati, unca tracti, reste tandem suspensi, poenas insessi illustris tori graves illustresque dedere. Ludovicus, adultera in carcere exstincta, Clementiam Roberti Apuli sororem duxit; Carolus Joannam, Henrici Imperatoris, Eburonum Comitis filiam: Pulcher per venationem excussus equo, mortuus anno ejus seculi tertio decimo, quo et Henricus VII decesserat.

Hic noni libri, quo feliciora Christianismi tempora depinximus, finis esto; graviora deinceps mala, haud sine animi cruciatu dicturi, quum et Turcae praecipua orbis terreni spatia, latitudinem terrae, ut vocat Apoclaypsis, occupaverint, oppresso iis in locis, aut exstincto Christianismo: et doctrina salutari Jesu Christi in ipsa Ecclesia oppugnata, et propemodum deleta sit, omnium vitorium sentina naviculam Petri inundante.

Durandus Mimatensis Episcopus de Ecclesia reformanda bene, sed irrito conatu scripsit. Dantes quoque Aliger, et Arnoldus Villanovanus, maximam in Ecclesia corruptelam agnovere. Dantes Pontifici nullam esse asseruit creandi Caesaris potestatem.