Papis, maxima per Italiam, Galliam, Germaniam, autoritas habita. Tartari etiam, Armenii, Russi, Christum Dominum coluere. Turcarum nationes praedationibus magis, quam stabili potentia insultarunt Christianismo. Non pauca illorum millia sacro fonte tincta, pro ipso Christo depugnarunt.

Sequitur seculum infelix, malum, triste, turbidum, altimorum ultimum. Rara dehinc per universam Asiam Christianismi habitacula. Totam hanc mundi partem latissimam Scythicae gentes implent. Adscenderunt in latitudinem terrae, ut praedixit Apostolus. Mox Europae praecipua occupant, ipsum imperii Christiani oculum tollunt, Constantinopolin. Alteram mundi metropolin, eamque vetustissimam, Romam, Papa tenet, exclusis inique Imperatoribus: firmam ibi superstitiosi dominatus sedem figit, imperium exercet in reges terrarum. Testes Christi ferro inique oppugnat, vincit, occidit. Graeca Ecclesia perpetua obsidione premitur Turcarum. Imperatoribus Teutonicis vix per Germaniam integra autoritas manet. Tartari Mahumetum venerantur. Armenii, Russi et remontiorum terrarum Christiani, plus superstitionis et nugarum, quam religionis habent. Turcarum vires valido stant talo, et semper res Christiana diminuitur. Plerisque in mundi partibus, ne mutire quidem veritati Christianae licet. Solutus e carcere suo Diabolus, pertinacius astutiusque Ecclesiam Christi obsidet, quam unquam regnante Ethnicismo fecit. Haec nobis deinceps cursima contemplanda, ut Dei veritas et potentia in suis elucescat, Daemonumque malitia in pravo hoc mundo agnita devitetur, obsidentique Satanae repugnetur constanter, ne locum sanctis in cordibus reperiat. Igitur Orientis Imperatores mihi posthac erunt, non qui laceras imperii ruinas apud Graecos possident, sed qui florentissimas Asiae provincias ad nutum circumagunt, ipsamque tandem arcem doctioris mundi expugnant, habentque Constantinopolin. Eorum primus fuit, ut constat, Turca Othomannus, rerum potitus maxime, quum, qui auxiliares antea Andronico fuerant, Turcarum exercitus Christiani, ipsam urbem regiam, totamque Thraciam incursarent. Itaque tunc Imperatores erant.

ac execrabili in nos odio furens, cum ab Hutino recepti essent, ut bona sub Pulchro, patre ejus, direpta ulciscerentur, accepta ab Turcis pecunia, elephantiacis, qui stipe mendicanda vagi victitarent, persuaserant, venena in puteos spargere. Eorum quam plurimi comprehensi. quaestione habita, de confessis supplicium sumptum. Judaei quoque in custodiam alii alio divisi: ex quibus multi suis morentes manibus, ludibriis se suppliciorum subtraxere.

Anno XVI ejus seculi dira fames, et Cometa, extrema quaeque mortalibus minabantur, cum Ludovicus Imperator Rodolphum Palatinum fratrem suum, quod Frierico Austriaco suderet, ditione avita expulit; qui in Anglia est defunctus. Successit anno XVII, qui millesimus ab eo, quo Constantinus Magnus, victis tyrannis gentium, gubernaculis mundi a Christo, Satana depulso, es admotus. Tunc ad Eslingam infestis aciebus concurrunt Ludovicus Bavarus et Fridericus Austriacus Caesares, Consobrini; vix usquam pertinacioribus animis pugnatum. Extractum in atram noctem certamen, tanta utrinque clade, ut neuter sibi victoriam arrogaret. Fridericus essingensi obsidio inhaesit, a quo eum Ludovicus diversione abstraxit belli. Nulla non calamitas premebat interim Germanos. Ludovico fovebant Joh. Rex Bohemiae, Trevir, et Moguntinus Electores. Fridericum Coloniensis, Saxo et Palantinus adjuvabant. Brandeburgicus Legatus Ludovicum, inscio domino elegerat, ob id domiinedia interfectus. Ludovicus Aquisgrani a Moguntino et Trevio, lolo quo debuit, sed non a quo debuit: Fridericus Bonnae a Colonensi, a quo debuti, sed non loco, quo debuit, erant consecrati. Inferioris Germaniae civitates Bavarum, Argentina et superiores Austriacum sequebantur, sed valescente Bavari parte, Argentina ad eum transsit. Negotiationes, quibus crescunt civitates, jam totae propter infesta itinera cessabant. Omnibus malis, bello, fame, seditionibus, latrociniis, Germania vexabatur. Joannes Papa, neutrius Caesaris amicus utrumque regem appellando, ex illis dissidiis, autoritatis venabatur et potentiae incrementa. Dividebat Episcopatus, alios divisos redigebat in unum, mutabat in Abbatias Episcopatus, vicissim in Episcopatus Abbatias, novas dignitates, nova collegia instituebat, constituta invertebar. Clementinas consirmabat traditiones, mandans doctoribus, ut publice praelegerent librum. Novum crebat militum ordinem, in Lusitania adversus Saracenos dimicaturum, cui Templariorum in Hispania opes attribuit. Thomam Aquinatem Divorum addidit gregi. Declaravit edicto haereticos, qui affirmarent, Christum et Apostolos nil proprii habuisse.

Cum octennio unter se vario marte dimicassent Caesares aemuli, Bavarique imprimis et provinciae Rhenanae aegrescerent cladibus continuis, tandem in agro Salisburgensi, absente Leopoldo, Friderici fratte, consertae sunt validae manus. Fortissime pugnavit Fridericus, L amplius sua manu confodisse milites fertur. Sed superveniente cum recenti exercitu Friderico norimbergensi, victus captusque cum Henrico fratre Austriacus, Ludovicus solus rerum potitus est, princeps eo fastigio haud indignus, si citra ambitionem et clades publicas id assequi potuisset. Accidit ea strages Austriacis, anno liberationis humanae XXIV post MCCC, festo Michaelis die, quo ante annos L, rodolphus auctor illius stemmatis, lectus Caesar fuerat.

Leopoldus ex hoc casu semper tristis, Badensi Marchione et Civitatibus aliquot subnixus, nihil non liberandi causa fratris tentabat. Egit et cum Necromantico, ut Daemon sub habitu viatoris Fridericum educeret custodia. Sed cum venisset ad eum execrabilus vlator, precibus se Deo commendavit princeps egregius, atque tam fodi liberatoris gratiam est aspernatus.

Ergo armantur in Ludovicum, Pontifex et Carolus rex Francorum. Francus imperium ambit, Papa in Bavarum dira et execrationes jaculatur. Sed Germani, spretis hisce artibus, Ludovicum jam sequbantur, id agentes interim, ut custodia Austriacus exiret. Qud et factum, triennio exacto, ea lege, ut uterque, quoad viveret, regio uteretur titulo; Fridericus vero Italiam non intraret, quod et sancta fide servavit. Sic restituta fuisset pax Reipubl. nisi et Leopoldus, et Bohemiae rex Joannes, partium studia armis fovere perseverassent. Leopoldus varie debacchatus per Alsatiam Helvetiamque, insania denique correptus, sine poenitentia obiit. Joannes autem Bohemus et Carolus Hungariae rex, cum altero Friderici fratre Othone, Austriam rapinis et incendiis pervastabant. Paulo post Otho, hinc et Fridericus amatorio, ut ferunt, poculo tabefactus, interiere, anno XXX seculi istius. Ludovicus Alberto Contracto Austriam, Styriam, et Carinthiam contulit, eque re Bohemum, cujus filius Carinthima matrimonii lege tenebat, vehementer offendit. Auxitque iras, quum Margaretam Tyrolensam, filio Bohemi impotenti nuptam, suo sociaret filio Ludovico, quem Marchionem Brandeburgensem creaverat, eique Tyrolensem hoc pacto compararet Comitatum. Papa vero Joannes Caesari jam Victori litem intenderat, quod minime a se confirmatus, nomen vimque Imperatoriam usurparet, quodque Vice-Comiti mediolanensi adversus Guelfos auxilia submitteret. Etenim Henrici VII virtute, Gibellinorum in Italia partes revaluerant, quibus Bavarus haud obscurum impendebat favorem, uti et quibusdam Minoribus, quos Papa diris insectabatur. Fraterculi hi vocabantur, purpuram, opes, dominatum, a Sacerdotio aliena esse praedicabant. Christum et Apostolos non exemplum modo, sed et legem hanc successoribus dedisse. Hanc sententiam Joannes Pontifex impiam censuit damnavitque. Illi vicissim Pontificem haeresi laborare, novumque creandum contendebant. Wilehlmus Occaus Minor, cum Augustorum jura copiose tutaretur, Joannem haereseos aliorumque criminum coarguit.

Ludovicus anno ejus seculi XXVI Tridentum progressus, obvios habuit rectorum Longobardiae legatos. Miserant eos, Galeatius Vice comes Mediolanensis, Canis Scaliger Veronensis, Castrutius Lucanus, et alii Italici gibellini, quos Pontificis legati vexabant. Corruerunt apud Bononiam et passim Pontificii pugnatores. Itaque magnifice exceptus Mediolani Caesar, secundam ibi de more coronam accepit. Sed cum aurum a civitate exigeret coronarium, Vice comites sibi adversantes movit imperio, quos tamen postea restiuit. Pisanos in potestatem redactos, Castrutio jussit obedire. Ibi pestilentia exercitum vastavit.

Papa execratus Ludovicum, mandavit Electoribus, ut alium crearent Imperatorem. Sed Joannes Bohemiae rex ejusque patruus Balduinus, Trevirorum Paresul, illa consilia disturbarunt. Ludovicus perrexit Romam, invitatus a populo et principibus, ubi tertia redimitus corona, autoribus praesertim Stephano et Sarra Columnis, Petrum Corbarium Reatinum insignibus Pontificiis exornavit, hominem majoris, quam sanctioris litraturae; at ad res gerendas non ineptum. Illi Nicolai Vnomen inditum, a quo denuo Caesar coronatus. Si statim in Apuliam Movisset, eam Roberto, Pontificias tuenti partes, adimere putuisset. Sed moram trahendo in urbe, et muniendi sui spetium hosti praebuit,e t civibus oneri fuit. Quare discedere coactus in Thusciam, dum Florentinos obsidere parat, morte impeditur Castrutii: Inter Castrutii filios et Lucanos, cum parum conveniret, abstulit juvenibus civitatis dominium, Accium Vicecomitem Mediolanum remisit, Antipapam reliquit Pisis,

Marcus, frater Galeatii, Luca potitur, quam tamen mox milites Sinolae cuidam Genuensi vendidere. Quam ob rem Ludovicus, vacillantem Veritus Italicorum fidem, cum diceret, Caesares multos veneno, paucos ense ab Italia abactos, revertitur in Germaniam, re omni, quam susceperat, infecta, nisi quod civitatibus Procuratores dedit, Vicarios nomine, re dominos terrarum. Eo digresso, Bonifacius Pisanus Comes rem gratam Joanni facturus, antipapam Nicolaum Avenionem (ubi tum curia erat) perducit. Ibi ejurato honore, in carcerem conjicitur Pseudonicolaus, vitamque in aerumnis absolvit.

Dum illis Occidens factionibus quassatur, Oriens conculcatur a Turcis, Byzantinus principatus indies imminuitur.

Andronicus Junior, senioris nepos, flagitiosam agebat adolescentiam, nocturnis grassationibus rivales suos persequebatur. Factum casu, ut dispositi milites, dum genio heri obsequuntur, fratrem ejus Manuelem letali telo transfixerint, hucn de Andronici rivalibus esse rati. Eo infortunio adeo consternatus est Michael Plaeologus, pater utriusque, Thessalonicae tum degens, ut prae moerore vita abierit. Andronicus interim senior avus, altum mente dolorem concipit, et de redigendo in ordinem nepote, consilia agitat. Erat eidem nepos e Constantino filio spurius nomine Syrgiannes, cui multum tribuebat. Hic avi consilia adolescenti denudavit, fecitque, ut adjunctis sibi Joanne Cantacuzeno et aliis, Thraciam per illos clanculum occuparet. Senex interim objurgatum, convictumque de flagitiis nepotem, carceri volens mancipare, a Theodoro Metochita persuadetur, moram consilio interponere, quod instante Carnisprivio, lautioribus dediti conviviis cives, faciles in seditionem proruere solerent. Quo tempore ex equo ad parietem depicto clarissmus resonuit hinitus, malorum impendentium, ut et olim, praenuncius.

Elapos igitur quadragesimali jejunio, vocatus denuo in senatum nepos, jurejurando adigitur, de non struendis vitae, aut imperio avi insidiis. Sed illum conjurati adeo in diversum egere, ut et impunitatem illis per Metochitam, Andronici generum, auderet postulare. Ea audacia ingemiscens senior, aperte fassus est, sua aetate et imperii majestatum et pietatem Ecclesiae obiisse, atque comprehendendi nepotis confilium Gerasimo Partriarchae, qui Joanni Glycae successerat, aperuit.

Antistes male tegens arcanum, accurrit ad juvenem, exponit periculum, accelerare fugam suadet. Itaque nocte Pschali profugit Andronicus Adrianopolim, anno mundi (ut Graeci corruptis e libris putant) 6829, secundum Hebraeos libros 5237, salutis anno MCCCXXI. Ibi in castra delatus Syrgiannis et Cantacuzeni, colligit militem, et avo bellum facit. Seniorem oderant subditi, per bella Turcica continuis exactionibus et tributis pressi, atque tum maxime in perpetuam classem adversus Turcas annui census poscebantur. Quare junior, pronunciata per urbes et pagos immunitate, totam fere Thraciam Macedoniamque ad se traxit, in eumque egit terrorem avum, ut thraciam addiceret foedere nepoti, sola Constantinopoli et Macedoniae parte sibi retenta. Quo tempore Turci, animadversa imperii labe, classes aedificare, et mare ingredi coeperunt, idque adeo impune et magno numero, ut Thraciam quoque et Macedoniam incursarent, magnasque clades majoribus cumularent. Unde factum, ut exhausto fisco, veterum Imperatorum ornamenta venderet Andronicus, urgente inopia. Sub quod tempus primum visi sunt Byzantii funambuli, et alii curosarum simul, mirbailiumque artium ostentatores, qui ex Aegypto profecti, theatrumque sibi terrarum praestituentes orbem, suis plerique technis consumpti

sunt. Paulo post Syrgiannes indignatus, se consortem potestatis non sieri Andronico juniori, ad senem transfugit, speique illum impler fore, ut universum recuperet imperium. At junior, ficta avi morte, ad ipsa Constantinopolis suburbia promovet exercitum, incensus et matris suae Zenes infortunio, quam Constantinus Despota thessalonicam ingressus, vi impositam navi avexerat Byzantium, car cerique incluserat. Ejus tamen dimissae interventu nova pax coiit, flagitante id etiam Philadelphiae periculo, quum a Turicis tunc obsessam, Philanthropenus ante XXXVIII annos oculis captus exemit manibus Barbarorum. Junior Andronicus didaemate ornatus, collegam se avi gessit. Syrgiannes pro palatio subiit carcerem, opes ejus populus diripuit. Nicephorus Gregoras, unde haec descripsimus, Pascha haud justo tempore celebrari ostendebat Andronico, sed senex adspectu scandali, nihil censuit innovandum, temporis esse quaestionem, non fidei arbitratus. Interea neglectis Orientalibus oris, tota fere Bithynia in Othomanni venit potestatem. Decumbente ex pedibus Othomanno, filius ejus Orcanes Prusam, bithynorum urbem praecipuam, fame perdomuit, anno Christi MCCCXXVI, ibique anno sequenti patrem argentea in tumba sepelivit, functum principatum annis XXVIII.

Quo anno Othomannus, eodem et Carolus IV, Rex Francorum obiit: Eduardus III Auglus, sorore ejus genitus, haereditatem postulavit regni. Ex lege Salica Philippus Valesius, patruelis defuncti, Rex salutatur, sacraturque, quanta non alius multis seculis celebritate. Bellum cum Flandris gessit, natum e seditione, qua illi Ludovicum Comitem ob exactiones asperiores premebant. Comes, superatis ad Casletum Flandris, restitutus suae ditioni, de autoribus motuum suplicium sumsit, quorum circiter sex millia exstitere.

Eduardus II senior, Anglorum Rex, quod Scotos sibi subjicere tenrasset, varias ab iis acceperat clades; Isabellam et Eduardum filium, quod diutius in Galliis abessent, exules pronunciaverat; e primoribus multos affecerat suppliciis; Spensios pravorum consiliorum autores, altius quam propinqui ejus ferre possent, extulerat. Quare a filio atque uxore, modicis copiis transmarinis freta, comprehensus, atque in arctissimam custodiam datus, foedo mortis genere interiit. Transimisso in anum per fistulam corneam ferro calido, intestina ejus ita sunt adusta, ut nullo exterius indicio, facinus immanissimum proderetur. Nulla quaestione de tanto scelere decreta, uxor et filius ab eo consilio haud alieni crediti. Eduardus III, cum nihil adversus Robertum Scotum efficeret, pacem iniit, salva Scotis libertate. Apud eos Roberto Brussio David filius successt aetate pupillari. Sub eo Scotia multis calamitatibus, per indigenas exterosque hostes affligitur.

Joannes sub haec Bohemiae Rex, rarus domi et in regno suo, frequens apud exteros, aut Lucemburgensi in principatu, Lituanos, a Wernero Cruciferorum Prussiae Magistro, invitatus, multis affecit cladibus, qua expeditione alterum oculum ex aeris intemperie amisisse fertur. Boleslaus dux Silesiae, ejusque cognati, huic se regio obstrinxere, deserto Loctico, Polonorum rege. Hinc cum anno ejus seculi XXX et Friedricus decessisset, et Ludovicus ex Italia repetiisset Germaniam, Joannes rex a Brixianis, aliisque Lombardis invitatus, multas Italorum urbes subegit, ac Pontifici simul Caesarique simulans obsequium, ambobus displicuit. Quare ne de bohemia periculum subiret, Caesari semet excusaturus, rediit in Germaniam. Bononieses, et aliae Civitates, caesis Papae praesidiis in libertatem se vindicartunt. Legatus Avenionem proficiscitur, anno MCCCXXXIV, quo ipso Joannes Pontifex vita abit, anno aetatis XC, Papatus paulo plus XIX, relicto inaestimabili thesauro

1250000 aureorum, sive ut alii, millionibus XXV, ut vel hinc appareat, haud frustra illum sutoris filium omnibus modis restitisse, ne crederetur publice paupertatem Christi, non dominatum mundi, Ecclesiae pastoribus competere.

Ludovico Alemania, spretis Joannis execrationibus, obedire non abnuit, licet multa inter clerum populosque altercatione. Jam enim proverbio ferebatur illud: Curia Romana non pascit ovemsine lana. Joannes pertinaciter, omnem potestatem spiritualem civilemque Petro commissam a Christo, contendebat.

Eo tempore nova Byzantinos Principes discordia invasit. Andronicus junior longos pertaesus dies senis, Michaelem Bulgariae Despoten foedere sibi junxerat, avum aut purpura, aut vita privaturus. Proditis seni insidiis, auxilia quidem ille contrahit, sed frustra, populorum animis ad orientem potius nepotis fortunam, quam ad ignavum avi senium respectantibus. Duces ipsi intestinis dissensionibus exitium sibimet, nepoti victoriam peperere. Junior proditione cepit Constantinopolin, avumque ab omnibus derelictum, blande allocutus, non prorsus dignitate exuisset, nisi pravis aliorum, Niphonis praesertim Patriarchae, suggestionibus iniquior ei esset redditus. Amotus denique gubernaculis senex, tanta doloris acerbitate est perculsus, ut utriusque oculi usum amitteret, reliquamque vitam in meris ageret tenebris. Interim junior suscepta in Asiam adversus Orcanem expeditione, ob vulnus in pede acceptum, praelio excessit. Eum milites fugere rati, etiam ipsi in effusissimam projecti funt fugam, totumque exercitum perturbavere. Ingens a Turcis clades, ignominiaque accepta. Profectus inde Didymotichum Andronicus, ex frigore post balneum, subito gravem contraxit morbum, quo omnis ei saluris spes adempta. Id cum percrebuisset, Senior Byzantii monachum cogitur induere a Theodoro Synadeno, ejuratoque imperio, nomen immutare, ut pro andronico jam Antonius diceretur. Mox convalescit junior: a Bulgaro ad societatem belli in Triballos invitatur. Sed cum Bulgarum minus sincere amaret; fortunam ejus exspectare, quam periculum adire maluit. Bulgarus a Crale Serviae cum copiis caesus occubuit. Andronicus tantum abfuit, ut afflictis Bulgaris opem ferret, ut et oppida eorum invaderet. Sed perfidiam ultro sequitur a tergo Deus. Occiditur a suis Crales, Alexander, Bulgari filius omnia receperat. Triballi Amphipolin usque simul Bulgari ad Orestiadem, cunctas Graecorum provincias devastant. Mox etiam Orcanes celeberrimam Bithyniae Nicaeam, diuturnae obsidionis. malis fatigatam, expugnavit. Reliquos illorum locorum Christianos, tributis paulatim exhaurire, quam uno impetu delere maluit. Inter haec publica privataque mala, Andronicus senior tandem, in cucullo suo decessit, anno vitae quarto et septuagesimo, potestatis L, seculi istius XXXII. Junior bellum Alexandro Bulgaro intulit, affini suo, audo multa Haemi montis castella teneret. Alexander vim deprecatur, Turcas potius petendos, quam Christianos Imperatori christiano, ait. Cum nihil proficeret, copias contrahit, vincit Andronicum, victum obsidet, fame urget. Nihil ei exercituique supererat spei, cum ultro misertus tot hominum Alexander, pacem hosti obtulit, hortatus, ut memor periculi moderatior esset imposterum.

Hac clade depulsa, Syrgiannes vocatur in judicium, majestatis ei crimen intenditur. Ille fugit, conjurat cum Triballis, Macedoniam occupat. Andronicus impar viribus, fraude eum tollit per siearium. Crales, id est, Dynasta Triballorum pacem concedit Caesari, muneribus placatus. Macedonia ad officium redit. Missi tunc a Pontifice Episcopi duo, Byzantinos ad disputationem provocarunt. Sed Nicephorus Gregoras

autor fuit Graecis, ne id certamen subirent, cujus neque fructus, neque judex appareret ulliis. Rescriptum Joannia Graecis Laconice: Potentiam tuam summam circa tuos subditos sirmiter credimus, superbiam tuam summam tolerare non possumus, averitiam satiare non valemus; Diabolus tecum, quia Dominus nobiscum. Papatum susceperat Jacobus de Furno, Pistore genitus Tolosano, Benedictus XII voluit appellari. Ab eo cum nihil non impetraturum se confideret Philippus Valesius, alienavit a se hominis animum, contemni sacrosanctam potestatem indignantis. Quare coepit favere Ludovico Benedictus, in quem tamen decessoris diras renovaverat. Ludovicus Rupertum Bavarum, et Wilhelmum Juliacensem, Oratores ablegat, reconciliationem petituros. Sed obnitente purpuratorum cohorte, quae Franco regi studebat, nihil efficitur, fatente licet Papa Ludovici innocentiam. Jam enim proverbio Romanensium ferebatur, maxime eis expedire, Germanos esse quam stolidissimos.

In Italia quasi vacante imperio, quilibet rapere ex alieno conabatur. Scaligeri Parmam, Gonzaga Regium, Estensis Mutinam, Florentini Lucam appetebant. Imprimis vero crescente Mastini Scaligeri potentia, qui et Parmam, et Lucam, et Patavium, dedente Ubertino Garraria, in potestatem suam redegerat; ad tantum dominatum exstinguendum, omnes fere Italiae populi et principes conjurarunt. Cinxerunt Veronam obsidione Veneti, Gonzaga Estensisque, dum Luchinus Vice comes Brixiam et Bergomum ditionis suae faceret. Mox alterante ex metu motentiae odio, ne Vicecomes augesceret nimium, pax a Venetis constituta, ut Veronam, Vicentiam, Parmam, Lucamque, Scaliger retineret. Romanis persusum, ut Senatoriam dignitatem, quam diu regio nomine gesserant, suis et Ecclesiae auspiciis administrarent. Stephano Columnae potestas ea in quinquennium data. Franciscus Petrarcha, qui intermortuas literas, velut ab inferis revocavit, corona Poetica in Capitolio donatus. Pontifex veritus, ne Italia iterum ab externo quodam hoste invaderetur, Luchinum Vicecomitem, ejusque fratrem Mediolani, aliarumque urbium Vicarios instituit. Scaligerum Veronae et Vicentiae, Philippinum Gonzagam Mantuae et Regii, Albertinum Carrariam Patavii, Obicionem Estensem Ferrariae, Mutinae, Argentae, suo (ut ipse dicebat) jure, quod vacante imperio, omnis ejus potestas in Pontificem recideret.

Caeterum Ludovicus, congregatis Francofurti omnibus Imperii proceribus, decreta protulit contraria: Electorum esse, nec alterius cujusquam, Regem constituere Romanorum; cui plura accedunt suffragia, Imperatorem esse, regem esse. Nomina diversa haec, rem eandem: designatum posse imperii exercere jura, citra Pontificis approbationem. Teneri Pontificem inungere eum quem Principes elegerint, nisi horrendo quodam scelere, eoque notorio, sit commaculatus. Sin id recuset, posse ab alio quocunque Antistire Imperatorem proclamari et Augustum. Inunctiones istas esse solennitates adventitias. Pontifici nullum jus competere in Imperatorem, cum sint distinctae potestates, civilis et Ecclesiasticae. Falsissimum esse, quod imperio vacante, potentia ad Papam devolvatur. Imo in Palatino eam et Saxone remanere. Eluendo crimini haereseos plane confessus est omnes fidei articulos Imperator. Acta haec anno XXXVIII. Comes Juliacensis Marchio: Geldrus, Dux ibi creatus. Additum aliis Comitiis, si qui deinceps Ludovicum in impiorum numero haberet, aut ob sententias Papales a divinis cessaret officiis, proscriptorum poenis fore obnoxium.

Ea tempestate, maximum inter Eduardum III et Philippum VI, reges, subortum est bellum, autore inprimis Roberto Atrebare, cui Artesia ablata, et Mathildi amitae ejus, Burgundo nuptae,

adjudicata esset. Anglus suum esse jus regni Francici praedicabat: se Philippi Pulchrinepotem, filia ortum, Valesium patri Pulchri stirpem debere, remotioremque a solio censendum. Bavarus Caesar, Guilelmi Hollandi gener, alienior a Francis erat, quod consilia Pontificum ab iis regi sibi persuaserat, Francorumque artibus factum, ut neque supplex, neque armatus, benedictionem impetraret. Ipse Eduardus in continentem transgressus, obtinuit ab Caesare, ut Vicarius imperii in Germania Galliaque instituretur: ut ea potestate Augusta auctus, proceres imperii cogeret ad nomina danda in Philippum, Valesii Comitem (ita Francum appellabat) jam a Bavaro hostem judicatum, quod oppida Romanae ditionis, in queis Cameracum, detineret. Nec deerant Eduardo inferioris Germaniae principes; Cameracum obsidebatur. Philippo tres aderant socii reges, Bohemus Joannes, ejusque filius Carolus, David Scotus et Navarrus. Duces sex, in quibus Britannus et Lotharingus. Sexaginta millia pugnatorum sub signis Anglus, centum millia Francus habebat, mque iis quatuor millia equitum, baltheo virtutis causa donatorum. Cum pugnam detrectaret Francus, Roberti Apuli dehortationibus motus, qui unius praelii alese publicam salutem neg abat committendam; Germam duces, qui in spem propinquae gloriae praemiorumque venerant, dimissionem petiere. Eduardus regem se Franciae scripsit, ut Flandros, qui regi Franco sacramentum dixissent, perjurii noxa liberet. Parisios usque praecedente Ludovico Imperatoris fisio, igne ferroque omnia devastavit. Segnescente autem bello, exre nummaria laborare coepit Anglus. Interim Philippus ad filiam sororis, uxorem Caesaris, Oratores mittit, Reginam Alemanniae Augustamque, quod ad eam diem non fecerat, salutat: petitque ut Augustum maritum Franco nomini, ipsa Francico sanguine orta, conciliet. Ergo Bavarus, cum Anglus, quod convenerat, aurum non penderet, foedus cum Franco percussit, Anglo vicarii nomen jusque abrogavit. Promissa Bavaro reconciliatio cum Pontifice, Franci ope conficienda. Verum saepius missi Oratores reinfecta redierunt, variis occasionibus dilato negotio, adeo ut Francus crederetur, quod noluisset, simulasse se velle, Benedictus, quod voluisset, simulasse se nolle. Hanc enim Ludovici Francique confoederationem novam Pontifex, suis utilitatibus intentus, aegre tulit, qui et inter illas moras migravit vita, successore Clemente IV, qui ex monacho Praesulfactus Rothomagensis, et Carolo IV imperium erat ominatus, et ipsi Papatum Carolus, prout is in vita suanarrar. Anno praecedenti, qui erat ejus seculi XL, pro Slusa, Anglicarum partium oppido, stans classis Francica, Eduardum appulsu littorum prohibitura, gravem iniit cum Anglis pugnam, vincenteque Anglo, XXX circiter milliautrinque periisse feruntur. Inde dum Tornacum premit Anglus per sororem Franci induciae in triennium, inter duas cognatas regias factae.

Caeterum Clemens, mulierum, honoris ac potentiae cupidissimus, instanre Franco, ut absolveret Caesarem, diem ei dicit, quo post triduum, Ecclesiae satisfaciat. Acto triduo, impedivit Francus, ne novas detonaret in absentem diras. Tandem praescripta a Pontifice formula reconciliationis, quam ne captus quidem vilissimus quisque de se darer Nimirum per Humbertum Delfinum, et aliquot Clericos, confiteretur Ludovicus omnes errores haeresesque, resignarer imperium, nec nisi de gratia Papae resumeret; se, filios, dignitatem, opes universas, in manus Clementis deponeret. Indigna et crudelis res visa principibus imperii, judicatumque, perniciem strui Augustae potestati; missi qui turpitudinem negotii tam bello pastori ob oculos statuerent. Id Pontificem ita exasperavit, ut mox cum Boemo et filiis, ac Trevirensi eorum patruo, exterminium

Imperatoris, ac liberorum ejus meditaretur. Quadragesimus sextus agebatur ejus seculi annus, cum renovatis execrationibus in Ludovicum, jussi sunt a Clemente Electores novum principem creare. Motus loco Henricus Moguntinus, quod nova comitia haudindiceret: suffectusque ei Gerlacus Nassovicus, Adolfi Caesaris nepos: Joannes Bohemus et Carolus id Avenione agebant, qui et Pragensi praesuli Archiepiscopalem impetrarunt mitram, ne deinceps Moguntino subesset. Joannes rex paulo ante Caesari reconciliatus, Tyrolensi comitatui renunciaverat nomine filii; Sed Carolus et Joannes frarres eam pacem improbarant. Igitur novus ille Moguntinensium Antistes, ut Pontificis expleret voluntatem, contrahit in unum principes, ac facile obtinet, qunm Balduinus patruus, et Jannes pater Caroli latgitionibus pugnatent, ut Rodolfus Saxo, et Valramus Coloniensis, auro corrupti suffragia commodarent Carolo, Marchioni Moraviae, qui in baptismo quidem Wenceslaus, at a Carolo Franco, cui amita ejus nupserat, Carolus erat appellatus. Mox properatur Aquisgranum, ut novus Caesar diadema accipiat. Sed civitates Teutonicae solide Ludovico adhaerebant, inter quas Aquisgranum. Annitebatur et Margareta Augusta pro marito, quae occiso a Frisonibus fratre suo Guilelmo, haereditatem adierat Hollandiae.

Incidit in hunc annum atrocissimum illud Anglorum Francorumque praelium, ad Sylvam Cressiacam, quo Joannes Bohemus periit. Antecesserat pugna cum Mauris, quorum tres reges in Hispaniam transgress, et cum veteribus Saracenis Beticam incolentibus conjuncti, nostros terra marique vicerant. Sed duo Alfonsi, alter Castilionensis, alter Lusitanus, refecta spe, opeque divina adversus pietatis hostes implorata, vicissim Barbaros profligarant. Caesa eorum parte maxima, reliquis receptaculum Betica factum. Auxilia Hispanis Francus tulerat. Hic per inducias Anglicanas, quaestiones exercendo majestatis, quum multos Anglicarum partium proceres damnaret, et aliqui ad Eduardum transfugerent, resuscitavit bellum. Anglus plus mille navium classe in Normanniam transmisit, (de qua pridem inter se Carolus Blesensis, et Comes Montfortius, eoque defuncto, uxor Montfortii, haeres Normanniae, depugnabant) devicit Vasconiam Pictaviamque. Normanniam ferro ignique populatus, praedam et captivos in Angliam transportavit. Philippus rex, praeter domesticas copias, auxilia accersierat externa. Joannes Bohemus cum Carolo filio, recenti Caesare, adfuere: Rodolfus item Lotharingus, Ludovicus Flander, ducesque alii. Hi omnes in pugna illa occubuere. At Carolus cum insignibus Augustalibus e praelio fugit, ad nomen ingens in Germania capessendum. Pater ejus Joannes, jam oculis captus, et Carolus Franci regis frater, cum XXX millibus pugnatorum caesi, in quibus et praecipua nobilitas. Eduardus victor. Itium, quod et Cales oppidum unde in Angliam commodissimus est trajectus, pertinaci obsidione expugnavit, Coloniamque Anglorum fecit. Davidem Soctorum regem, bellum interea facientem, magna clade repulerunt Angli, regemque ipsum ceperunt, eodem anno, quo Imperator Ludovicus, dum venenum agitatione corporis discutere studet, excussus equo, ex convulsione decessit, anno potestatis XXX. Obtestatus antea devotis precibus Deum, misereret animae suae, omniaque sibi ignosceret delicta. Pestilentia tunc horrenda Asiam, Europamque depopulabatur, quae nec tertiam Europae partem reliquit incolumem. Florentiae LX hominum millia absumsit, Lubecae nonaginta millia. Viginti quatuor horis, aiunt, ibi ad mille quingentos interiisse. Autores habeo, in Anglia Franciaque VIX nonum hominem superfuisse contagio. Eduardus III post Cressiacense praelium,

Garterianum ordinem equitum, quorum insigne est ligamen auro fibulatum, condidit cum symbolo: Probrum ei, qui male cogitat.

Istis temporibus Manichaei, positis erroribus, ad Ecclesiam Graecam redierant, Turci maritima quaeque et insulas classibus coeperant populari, unde consilium Graecis Latinisque uniendi vires, ut Barbaris resisti posset. Sed provocato tot sceleribus Deo, irritum factum. Catanes, Genua oriumdus, qui ab Andronico seniore Phocaeam possidebat, contemplatus Rhodios et Cycladum principem Lesbo inhiare, Mitylenen intercepit, omissoque in Turcas bello, Andronicum recipere sua de Latinis adegit. Nam et Genuenses, Galatam seu Peram incolentes, Imperatorem Andronicum audebant aspernari. Quamobrem Andronicus Phocaeenses redegit in ordinem, Mitylenen Philanthropeno ductore recuperavit, cum interim Scythae transistriani, Thraciam percursando, Graecos juxta Turcasque, ibi vagantes, in serviturtem raperent, hominum ad XXXM. Orcanes vero Byzantio struebat insidias. Producti celeriter LXX Graecorum equites, numerosum Turcarum peditatum, Cantacuzeno duce, fuderunt, argumentum Byzantinis ponendae in Deum fiduciae, cujus solius auxilio insperatam victoriam obtinuissent. Sed vecordia principum, an ulciscendi libido, attraxit paulatim Turcarum in Europam arma. Andronicus, ut securior Aetoliarn occuparet et Acarnaniam, principis tum morte vacantem, Turcas accersit in Illyriorum agros, quod suis rebus iniquiores Illyrios comperisset. Sed dum ille Aetoliam Epirumque (quae tamen defecere postea) subigit, Orcanes expugnat Nicomediam Bithyniae, ac sequentianno Turcae, magno numero, Thraciam impune persultant. Mox et Hellespontum cum jumentis trajicere ausi, Callipolin tentarunt, eamque duce Solimanno, majore Orcanis filio, postmodum obtinuere, Irruptionem Graecis exitialem partus monstrosi et biformes, ac habitus majorum commutatio, dudum portenderant. Subhaec Andronicus, XLI ejus feculianno, exsplenis vitio interiit, expletis potentiae annis XX, quum paucos dies Barlaamus monachus Italus jactantiae et vanitatis suae editis documentis, Graecorum esset calculo damnatus.

Caesar filio, infra pubertatem adhuc posito, tutorem dederat Joannem Cantacuzenum, opibus praepotentem, sed jurejurando obstrictum, ut bona fide regnum pupillo conservaret. Cantacuzenus, sueta mortalium ambitione, imbellem aetatem despexit, primores Graecorum coluti. Orcani Turcarum Sultano filiam dedit conjugem, omnique arte viam sibi ad firmandam potentiam struxit. Orcanes XXX annis gesto imperio, cessit vita, et ante eum filius Solimanus, qui Hellespontum transmittere Turcas edocuerat. Ita ad Amurathen Turcica pervenit potestas.

Apud Septentrionales quoque Europaeos inquietas illis tempestatibus res invenio, Ericus VII, sexti filius, a Burgero Sueco, multisque aliis principibus adjutus, Stralesundam, olim a Waldemaro I fundatam, subigere decreverat, ingenti, sed irrito apparatu. Cum enim Ericum Saxonem Stralesundani cepissent, disjectaeque essent terrestres copiae, reges, qui maritimum bellum susceperant, domum discessere. Triennio post (erat annus XIX istius aevi) obierat Ericus; Burgerus, fratrum suorum interfector Suecia erat pulsus: Christophorus II, frater Erici, exul regnum suscepit Danorum. Er regnante, Dithmarsi, Altenvurdensi in templo obsessi et supplices, cum ignem injici tectis cernerent, fortissima eruptione Gerhardum et Joannem, Holsatos Comites, in fugam egere, duodecim illustres occiderunt, anno ejus seculi XXII. Christophorus rex civitatibus infensus, Rostochium Henrico Megapolensi restituit, Rugiam principe vacuam Danorum asseruit juri. Contra

eum Cimbri, qui et Juti, Valdemarum, Erici V nepotem, adjuvantibus Gerhardo et Joanne, Comitibus Holsatis, regem dixere. Gerhardus ab eo Slesvicensem accepit ducatum: Christophori filium Gottorpio depulit. Christophorus regno pulsus, exulavit rostochii, donec adjutus opibus atque copiis Holsati Joannis, fratris sui uterini, reductus est Wardingburgum. Dani eum, dominationis Gerhardi jam pertaesi, obviis animis recepere. Mox Cimbri, pro Valdemaro pugnantes, caeduntur, Joannes Selandiam, Helsinburgum, Lundam, aliaque oppida Danica, praemium reducti Christophori nactus est, Gerhardo Fionia permissa, Valdemaro Sclesvicensis ducatus. Sed Dani nihil mali timentes Holsatos, per occasionem adorti, in Scania trucidarunt. Scaniam addixerunt Magno regi Sueco, Erici, quem Burgerus occiderat, filio, jam per matrem quoque Norvegiae haeredi. Christophorus in istis aerumnis clausit vitam, sepultus Sorae anno XXXIII. Res ad interregnum devenit septennale. Gerhardus interim Jutiam tenens, filium Christophori Othonem, regnum repetentem, collatis apud Wiburgum signis cepit, anno 1337. Lubecenses a Caesare Ludovico jussi, frustra eum Segebergensi ex arce eripere tentarunt. Sed cum ad certas leges captivitatem exiisset, easque minus implere videretur, renovavit Gerhardus bellum, Valdemaro Slesvicensi Daniam acquisiturus. Eo consilio progressus in Jutos, a nobili quodam, latenter ejus castra cum LX armatis ingresso, trucidatur. Percussorem armis insectatus Gerhardi filius Henricus, cui a ferreo indutu cognomen, non conquievit, donec captum vulturibus devorandum exponeret.

Ludovicus Bavarus, Caesar, Othonem et Barnimum, duces Pomeranorum, denuo adjunxit imperio, qui cum filio Caesaris, Brandeburgico Marchione, bellum gesserant: initumque est pactum, ut deficiente Pomeranorum stirpe, Marchiones haereditatem adeant Pomeraniae. Valdemarus IV, Christophori II filius, qui Caesari militabat, accitus a Danis, regnum suscepit paternum. Ludovicus Marchio, Caesaris filius Holsatorum motus precibus, Lubecae evicit, ut posita lite, Slesvicensis Valdemarus Quarto cederet, Slesvicensique acquiesceret ducatu, et quae paternae ditionis fuissent, oppidis. Pax firmatur nuptiis; soror Slesvigii Valdemaro regi nupsit. Cimbri ei apud Wiburgum solenni sacramento devincti. Ita potitus rerum Valdemarus IV. Holsatos Fionia molitur ejicere. Fraus non latuit. Valdemarus Slesvicensis Neuburgum in captivitatem ductus, servatusque biennio, magno se ab Holsatis aere redemit. Callundburgum Wardinburgumque arces, postea eadem fortuna tentatae. Capti caesique ab Holsatis regii. Tandem agente Magno Suecorum rege, Comites Joannes et Henricus, persoluto sibi auro, arces oppignoratas reddidere. Magnus Ericum natu majorem Sueciae, Haquinum minorem filium Norvegiae regem constituiu. Valdemarus IV Estoniam vendidit ordini Teutonico: pecuniae maximam partem prodegit in itinere Jerosolymitano, consilio inepto et superstitioso.

Eo tempore apud Graecos Georgius Pachymeres, Nicephorus Gregoras, Maximus Planudes, eruditissimi viri enituere: Apud Latinos Guilelmus Occamus Theologus Anglus, Marsilius Patavinus, Franciscus Petrarcha, Nicolaus Liranus, Christianus e Judaeo. Permulti ea aetate Pontificem Antichristum scripsere. Minori laude Franciscus Maironis Scotus, Pelagius Alvarus Hispanus, Petrus Bertrandus, Simon de Cassia Hernicus, palpum obtrusere Pontificibus: Jurisconsulti quoque Joannes Andreas, et Calderinus, et Bartholus. Nec defuerunt qui Papam articulos fidei condere posse, in coelo, terra, infernoque vices Christi tenere, tribunal unum cum Christo habere, a quo appellare non liceat, assererent; imo Pontificem diserte Deum

Dominumque vocitarent. Joannes Villanus Italice historiam texuit.

CAROLUS IV. AMUR ATHES I.

fidei tutelaeque traderentur. Placuit, filii regum, ut quisque in proximam spem regni suscepti essent, Delphini vocarentur, juraque Delphinatibus rederent.

Meliori haeceis jure, quam Ludovico Tarentino Apulia, Pontifici Avenionenfis urbs cessere.

Robertus Apulus Joannam, neptem suam, Andreae, Caroli Hungari minori filio, ad se in spem regni evocato, collocaverat. Ludovicus Tarentinus, Caroli Claudi nepos, propiorem se haereditati putabat, Joannae placebat magis. Neatur ergo Atellae faucibus compressis Andreas, adultera Ludovico nubit. Resicripsit Ludovicus Hungarus, exstincti frater, Joannae: Et vita antea flagitiose acta, et retentum regnum, et ultio praetermissa, et subsequens matrimonium, et nullo dum accusante defensio tentata, haec omnia te parricidii arguunt. Mox cum exercitu in Italiam profectus, quum Joanna Tarentinusque Massyliam refugissent, omni cis fretum regno potitur. Sed pestilentia exercitum vastante, decessit, procuratione rerum Stephano Vaivodae demandata. Facile Joanna Clementis gratiam, attributa ei Avenione urbe, emercata, recepit ejus auxiliis regnum, cujus censuris notanda ignominia fuisset. Annus iste XLVIII terrae motibus et contagiis adeo est nobilitatus, ut Albertus Argentinensis inde a diluvio, haud regnasse tantam vim morborum et mortium putet. Quaedam provinciae hominibus plane evacuatae. Clemens VI Camerae inclusus, continuos habenti ignes, neminem ad se admisit, neminem visitavit. Non uno anno hoc malum grassabatur. Quadragesimo nono plurimos principes absumsit, in his rrginam Ungariae, Caesaris filiam, ejusdemque sororem, Joannis Franci regis conjugem; sola Argentina eo anno XVI millia Libitinae dedit. Judaei passim veneficii, corruptorumque fontium accusati, incendiis ad clamorem vulgi periere.

Eodem anno Guntherus Suartzenburgicus, princeps strenuus et bellicosus, imponi sibi Caesaris nomen passus, Francofurtenses agros cum exercitu insedit, sextaque hebdomade in urbem receptus, Wetteraviam dicto audientem reperit. Carolus cum suis collocutus, allectat in partes Rodolfum Palatinum, filiae ejus matrimonium paciscitur, Guntherus, ab expugnato Fridburgo Francofurtum reversus, in morbum incidit. Freidancius medicus, qui pharmaca ei parabat, venenum admiscuit potioni, coactusque eam praegustare, periit intra triduum. Gunthero aegrotanti, interveniente Ludovico Marchione, Caesaris filio, XX millia marcarum argenti data, duoque oppida. Haclege electionis juri renunciavit, aegritudine magis et perfidia Rodolfi, quam alia causa motus. Sexto post mense decessit. Ita tandem potitus exambito honore Carolus, Aquisgrani de more coronatur, Francofurtensibus, quas abstulerat, nundinas restituit, Rhenanis civitatibus telonea indulget nova, quae tamen mox, quod Argentinenses Rhenum clauderent, abolere est coactus. Comites Megapolitanos Albertum et Joannem, duces creat. Cum Ludovici Bavari filiis transigit NOribergae. Personatum Marchionem (is molitoris erat filius, armiger quondam Valdemari, ac proinde secretorum ejus conscius) se defendisse ait, persuasum ab Rodolfo Saxone, et Alberto Megapolensi. Romano, Ludovici filio, Brandeburgicum principatum, Ludovico natu majori superiorem attribuit Bavariam, Guilelmo Hollandiam Hannoniamque; Margaretae Augustae, Guilelmi matri, pensiones annuas. In hasce conditiones tradidit Carolo Ludovicus infignia, inter quae lancea, qua vulneratum putant Christi latus, clavi, spongia, pars crucis Domini, gladius Caroli Magni, dens Baptistae, et alia, quae praeter datam fidem, Pragam translata, et solennibus a Pontifice feriis celebrata sunt. Sed Margareta, vidua Ludovici Caesaris, cum adspiraret

ad imparis cujusdam matrimonium, repoposcit a filio Hollandiam, maximasque ei excitavit turbas. Minata filio, si eum caperet, supplicium, moderatissimo ejus responso haud lenita est. Rescripsit, se matrem, si in suas deveniret manus, non pro hoste, sed pro matre habiturum. Bello inter se atroci mater et filius concurrerunt, anno MCCCLI. Tandem Imperatrici Hannonia ad vitam concessa, Guilelmus matre defuncta, plures annos impos mentis egit.

Expiandis vero contagiis, novi Flagellantium greges prodiere, quos Henricus Rebdorfius, ejus temporis scriptor, Baalitis, semet cultris quondam et lanceolis configentibus, confert. Clemens Pontifex abrogavit eam superstitionem, ipse novam adinvenit, sed lucrosam aerario. Ut enim olim Bonifacius VIII centesimum, ita Clemens quinquagesimum sacravit annum, quo Romam euntes peccatorum omnium relaxationem impetrarent, Romani messem argentariam meterent. Sed pestis triennio adeo pervagabatur Italiam, utvix decimus quisque e millesimo homine superesset. Id malum ex Asia in Europam transierat, creditusque est nullus orbis angulus eo vacasse. Rebdorfius, qui Romae tunc spectarat sudarium Domini, multos se praesente suffocatos narrat; cumque dies XV peregrinis destinatos, in octiduum commutasset Legatus Pontificis, Romanos indignantes dies decurtari messis suae, sagittis eum petiisse, quas cum mitra ferrea elisisset, toxco infectum consumptumque.

Eodem anno Philippus Valesius clausit vitam, frustra tentato Calesio. Joannes regni haeres, decem purpuratos una promotione curavit pronunciari a Clemente. Eduardus, cum nec de uno audiretur, ira incensius, beneficiarios Pontificis omnes Anglia expulit, poenamque intendit submersionis ei, qui papales bullas in ditiones suas importaret.

Anno LI Carmelita quidam Papam et Cardinales in OS reprehendit acerrime, eamque ob causam honore excidit. Alius, Minor professione, quod multa Papatui et Imperio praediceret infausta, in carcerem est missus. Paulo post affigitur palatio Clementis epistola, qua princeps tenebrarum falutabat Vicarium suum et Cardinales, collaudans eorum vitia, quibus jam feliciter devinceret Christum, nitentem exaltare pauperes, adversus hujus mundi potestates. Salutabant eosdem mater ipsorum superbia, et sorores, Avaritia Luxuriaque, cum caetero grege iniquitatum, ut Romana ope bene solideque triumphantium. Clemens lecto scripto, cum non reperiret autorem, in morbum incidit gravissimum, annoque sequenti interiit. In vinculis erat apud eum Nicolaus Rentius Tribunus, quimetuens factionis, quam offenderat, ex urbe in Bohemiam profugerat ad Carolum, ab eoque Clementi dono erat missus. At qui successit Clementi, Innocentius VI, donationes et provisiones, quas antecessor Simoniacus sibi reservarat, sustulit. Nicolaum Tribunum absolvit vinculis, ut per eum Franciscum Baruncellum, ejusdem potestatis invasorem, debellaret. Obstrictus Pontifici Rentius, Romam vadit, receptaque populi favore dignitate, Baruncellum e Capitolio dejectum interfecit. Paulo post ipse, dum nobilitatem persequitur, pellitur in idem Capitolium, indeque fugiens, instinctu Columnensium, a civibus obtruncatur.

Decollaverat Nicolaus quendam Hospitalium magistrum, qui societati bellatorum praefuerat, Caroli Caesaris in Italia partes propugnantium. Carolus interim Sanctorum circuibat sepulcra, quorum membra, aut ossa abrasa, deportabat in Bohemiam, ejusmodi thesauris regnum illud ornaturus. Societas vero illa militaris, Marquardo Augustano ductore, persecuta quoslibet, tributa pendere abnuentes, turbarum implevit Italiam, jam ante factionibus civitatum Principumque tumultuantem. Quamobrem imploratus Carolus, intraverat

Longobardiam, Vicecomitibus suum Mediolani firmarat principatum, ferreoque ibi diademate redimitus, Romam festinabat. Florentini pecunia redemerunt{Franc. Petrarcha ad Carol. Epist. Blond. d. 2. l. 10. P. Jov. lib. 8. de vita Vicecom. Mediol.} libertatem. Romae hac conditione exceptus, coronatusque est, ut statim urbe Italiaque discederet. Igitur eodem die, quo Augustalia acceperat, abiit, obedientissimus Servo Servorum Augustus, anno ejus seculi LV. Pisanorum seditiones adversus eum excitatas Marquardus virtute compressit. Qui Praesul, vicarius Imperatoris in Italia relictus, ob aes alienum, quo laborabat domi, valde vexavit Italicos, donec Mediolanenses captum in vincula conjecere, e quibus altero anno evasit.

Eodem anno Franci, temerario in Pictonibus praelio commisso, et clade affecti sunt grandi, et rex ipse Joannes cum filio in potestatem Anglorum venit. Id bellum festinaverat Carolus Navarrus, qui ob simultates Ludovicum Hispaniensem, Caroli Blesensis generum, eumdemque magistrum equitum trucidaverat, impetrataque ab rege venia, cum novam insolentiam superiori adjecissiet, Lutetiam fuerat in vincula missus. Quare cum Joan. Rex Haricuriam et Eburovices subigere anniteretur, tota Normannia, in exspectationem rerum novarum erecta, Anglum exciverat. Conserta acie, die Gallis quinque armatorum millia occubuere: Princeps Valliae Eduardus, Joannem regem in Angliam transvehi curavit. Navarrus, furto mox e custoldiasubductus, per suam factionem, magis turbavit rem Francicam: solum Numen regnum texit. Rex Scotus cum beneficiarium se Angli faceret, dimissus custodia est. Joannes, ut idem promitteret, adduci nulla ratione potuit. Interim Gallia seditionibus quoquie, supra caetera mala, laborabat. Carolus Delfinus vix tandem Lutetiam suam placavit. Induciae cum Anglis profuerunt biennio populis Francorum. Cum exivisset dies, Eduardus ad suburbanum Lutetiae vicum processit, copiam pugnae fecit. Nihil fortunae commisere Franci. Sua uri vastarique malebant; et ille omnia ferro flammaque miscet. Ei Dux Claudiocestriae: Nudum, inquit, solum relinquere Francis potes: ipsi vero malorum assuetudine indomiti, caesisque patribus subinde succrescentes, te in rebus nullo exitu gerendis, omni vita tenebunt. Verba haec repentina tempestas, cum coeli fragoribus subsecuta, ita perterruit Eduardum, ut aequam se pacem Francis daturum voveret. Facta his legibus, ut Aquitaniam et Comitatum Pontivensem Angli haberent jure quoque optimo. Eduardi duo jurejurando solenni exuerent se jure, si quod illis in summum Franciae dominatum, spemque haereditarii diadematis exstitisset. Eis numerarentur tricies centum scutatorum millia. His conditionibus, quarto quam captus fuerat anno, revertitur Joannes rex, professusque Sacram militiam, antequam moveret quicquam, Londinum transmisit, ibidemque morbo obiit, anno ejus seculi LXIV. Ei filius Carolus V. Sapientis clarus cognomento successit.

Vicina Gallis Helvetia hisce temporibus arctiorain foedera coivit. Tigurinos incolis Suitiae Vallium foederatos, obsederat Albertus Austriacus, inano conatu. Depulsa, Bernatum aliorumque vicinorum ope, obsidione, Berna se addidit corpori Helvetico, ejuratoque Austriacorum dominio, foederati jam XXXVI annis liberi, jugique vexati bello, Carolos semet Imperatori subdunt. Eodem autore, Suevicae civitates, juramento interposito, se ad mutuam obstrinxerunt opem; Ulricus Comes Wittenbergicus invitus illi foederi nomen dedit.

Carolus sub haec Bohemiae suae ornator maximus, novam Pragam condit, Academiam exciutat, collegia doctorum instituit: Vicegradum munit, regnum in duodecim regiones distribuit, Flagellatorum sectam deler, multa boni principis officia implet, linguarum etiarn quinque, Latinae, Italicae, Gallicae, Germanicae, Bohemicae gnarus. Ambitionem

simultatesque Electorum ac principum sustulit sanctione illa, quam auream bullam vocat posteritas. Eam approbante frequentissimo procerum Senatu, promulgavit Noribergae, quagradus ac potestatem principum, aliorumque ordinum, ita discrevit, ut nullus de jure suo possit conqueri. Imprimis vetera Caesarum de eligendo rege Romanorum placita, eum in modum renovavit, ut hodiernum in diem Carolina constitutio de mandandis suffragiis, sola apud principes vireat, vigeatque. Clarus certe Imperator, nisi Bohemici regni gloriam{Cuspin. in Carolo IV. Theod. de Niem. l. 2. de schism. c. 25. et in Nemore unionis tract. 6.} magis quam Romani quaesivisset. Nam in Italia omnia ubique omnibus concessit, e quibus pecuniam abr adere potuit, venditurus imperium, si emptorem habuisset. Gallis jura regni Arelatensis indulsit. Silesios principes, quos pater ejus a Polonico regno disjunxerat, partim emptione et pretio, partim armis, partim matrimonio Annae Suidnicensis, Bohemiae adstrinxit. Marchiam Brandeburgensem a Bavari posteris versute emptam, Sigismundo, suo ex Elisabetha Stetinensi filio, attribuit. Anno LXI natus erat ei filius Venceslaus ex Agnete Palatina, quem maxima solennitate baptizandum curaverat, tantique ponderis aurum, quanti infans esset, miserat Aquisgranum, ut Divae eum virgini commendaret. Ei bimulo diadema Bohemicum, quindecenni Augustum nomen comparavit. Nam cum principes Electores haud facile ad eam rem trahipossent, ut duos adsciscerent Augustos, quod virtute non poterat, pretio obtinuit, promissis cuique Electori centum millibus aureorum. Quos cum repraesentare non posset, publica illis Romanae Reipublicae vectigalia obligavit, perpetuum Imperii detrimentum, libertatis Electorum pignus. Hinc enim Augusta potestas pene ad nihilum redacta, attollere deinceps caput nequivit, Electoribus semper jurejurando adigentibus Caesarem, ne pignora addicta revocet. Signismundum, cui Mariam, Ludovici Hungari filiam, desponderat, pro spe regni in Pannoniam misit, literis moribusque Hungaricis imbuendum.

Gessit potestatem annis XXXI, defunctus anno ejus seculi LXXVIII. De eo postmodum{Jac. Spigel ad l. 5. Ligur. in principie Chron. Belg. Plat. in Inn. VI. et Urb. V. Blond decad. 2. lib. 10. Benev. lib. Augustali.} Maximilianus I. Caesar dixisse fertur, pestilentiorem illo pestem nunquam Germaniae contigisse. Lucenburgensem ditionem, cuifrater Wenceslaus praeerat, in Ducatum provexit. Si quis Clericum in carcerem compingert, eum infamem pronunciavit. Urbano V. Avenione Stratoris praestitit officium, Papamque equitem secutus est pedes. Is Urbanus Innocentio VI erat suffectus Pontifici, qui alios omnes oves proprias hortaretur pascendas, ipse interim Avenione procul a grege suo desideret. Urbanus Italiam semper factione principum tumultuantem, per Aegidium Hispanum, quo et Innocentius erat usus, pacare instituit, Bernabovemque Vicecomitem, Gonzaga, Carrario, Estensi adjuvantibus, arduo praelio vicit. Aliqua ex eo pax refloruit, sed incerta. Urbanus ipse in Italiam, ut eam componeret, frustra venit; advolavit et Carolus. Sed cum fecisset metum Florentinis Pisanisque, et undecunque pecuniam abrasisset, tertio mense retrocessit, majori infamia quam opulentia. Urbanus quoque, dehortante Brigitta Sueca, et revelationes jactante, Avenionem reversus, periit toxico, anno LXXI. Ejus locum accipit Gregorius XI, a Clemente quondam vi, patruo suo, Cardinalis creatus adolescentulus, et a Baldo JCto institutus Romae tum Senator semestris jus dicebat, urbis custodia et administratio penes decuriones erat, qui a Vexillis Banderessii dicebantur. Veneti et Genuenses inter se decertabant, quod Petrinus, Rex Cyprius, in Venetos propensior, priorem iis in coronationis suae pompalocum dedisset.Cyprus ob id a Genuensibus devastata, Famagusta capta. Mox Florentinis autoribus, quos Legatus Pontificius offenderat, multae urbes Italicae a Pontifice descivere, Tifernates, Perusini,

Tudertini, Spoletini, Viterbienses, Eugubini, Forolivienses, Asculani, Vexillis Libertatis vocabulo inscriptis, id effecerant Florentini, quibus et Bononienses accessere. Gregorius frustra, misso exercitu Britonum, ad obedientiam eos revocare conabatur. Cum Episcopo cuidam praeciperet, ne diutius nudam pastore Ecclesiam relinqueret suam: Ille, cur tu, inquit, caeteris exemplum daturus, tuum Fpiscopatum non repetis? Iis verbis, damnoque Italico motus, Romam revertitur Gregorius, anno MCCCLXXVI, excipiturque gaudio civitatis ingenti. Nam et urbanitas et aedificia conciderant, diuturna per LXXII annos absentia Pontificum. Nihilo magis Florentini, vel anathemate, vel armis movebantur, ut ad Gregorii redirent jugum, qui paulo post intolerabili versicae dolore exstinguitur.

In Gallia adhuc bellum erat de Britannia minori, quae caeso Blesensi, devictoque Navarro, cessit Joanni. Militia in Hispaniam transiit, ubi Petrus Castiliae rex Blancam conjugem, reginae Gallicae sororem, veneni insimulaverat, captusque amore Padillae pellicis, sustulerat e medio. Vexabatur ab eodem rex Tarraconensis, et frater Petri nothus Henricus oppidis, quae habuerat, exutus ad Francos refugerat. Itaque Bertrandus Gasquinas Brito per Tarraconensium fines, in Castilionensem duxit, exegit Petrum, Henricum restituit. Petrus Burdegalam ad Anglum profugit, Princeps Anglus reducit Petrum, Gasquinatem acie vincit, capitque, Henricum fugat. Mox cum Petrus militi stipendia, ut convenerat, non dissolveret, Henricus novo Francorum exercitu adjutus, destitutum jam Anglicis auxiliis, fratrem victor occidit, rerumque potitus, rex salutatur Castiliae. Eduardus Aquitanis nova, insolitaque genti vectigalia imponebat, tam magnis rebus gestis, ob Petri Tyranni perfidiam, egens. Obsides Francorum, qui apud Anglum asservabantur, ut suos inviserent, dimissi, domum redierunt, nequaquam reversuri in custodiam. Comitatus Pontivensis ad Carolum regem defecit, mox et urbs Cadurcorum. Hincbellum inter Anglos Francosque, terra marique instauratum. Recepta Francis Rupella: utrinque magno conatu, multa hominum civitatumque strage, res actae, cum anno ejus seculi LXXVI Eduardus filius, insequenti Eduardus pater rex, decessere. Richardus, Eduardi junioris filius duodecennis, Anglia potitur, nulla ei mota a patruis, clarissimis Ducibus, controversia. Interim tota Britonia, excepto uno Bresto, in fidem Franci redierat, legem tunc ferente, ut mortuo rege, maximus stirpis filius, si XIV annorum esset, statim sine tutela regnaret. Idem Vectigal sali ac promercali vino imposuit.

Carolo IV regnante, Joan. Cantacuzenus, pueri Joannis tutor, cum Graecorum dominatum septem fere annis tenuisset, tandem adulto pupillo, a Graecis ob luxuriam, in monasterium seponitur. Joannes Francisco Catalusio, cujus ope tyrannum exegerat, Lesbum insulam cum Mitylene dedit, anno Domini 1354. Paulo post anno Agarenorum DCCLVIII id est, Christi 1356 Solimannus Orcanis filius occupavit Callipolin, maximamque Turcarum multitudinem in Chersonesum traxit, amoenitate Europae captam. Agros vicinos sine intermissione vastabat. Tandem, dum leporem effusius insequitur, labente equo corruit, et confestim exspirat: quem pater Orcanes duos post menses secutus, anno ejus seculi LVIII. Laonicus Chalcocondylas a Solimanno captus Adrianopolin tradit, et Philippopolin: Sed Sultanorum annales, Georgius Phranzes, Paulus Jovius, aliique historici, id Amurathi ejus fratri tribuunt, quem et perhibent patri Orcani solum successisse, exstincto ante Orcanem Solimanno. Itaque Amurathes, tertius Turcarum Imperator, pace cum Calo Joanne facta, trajecit in Europam: Cralem

et Unglesem, Triballorum duces, Graecis permolestos, castigaturus. Eum Triballi primo congressu fundunt. Vicissim auctus copiis Amurathes, utrumque fratrem vincit praelio, occidit Unglesem; Crales nescio quo casu interiit. Hinc Didymotichum, aliaeque Chersonesi et Thraciaeurbes, a Turcis captae. Itum est Adrianopolin, compulsisque in urbem Christianis, secuta deditio, anno ejus seculi LX. Cumque ingentem captivorum vim in Asiam transportare vellet Amurathes, de consilio suorum, Sacerdotum praesertim, quintum sibi quemque, elegantissimum forma delegit. Hi inter Turcas distributi, ut disciplinae laboribusque adsuescant, Turciceque instituti triennio, ad Portam reducuntur, Genizarorum ordinibus adscribendi. Ex his praetorianus miles, et robur belli Turcici adversus Christianos constat. Amurathes Adrianopolin sibi regiam statuit, populatur Macedoniam, praedam liberlaissime indulget suis. Cognito autem, Triballos Mysosqueingentem pa- rare exercitum, voluit sane accepta pecunia, restituere Graecis urbes, et in Asiam reverti: Sed quum terrae motu multorum moenia oppidorum concidissent, armatis ea Turcis dedit occupanda. Mox et Triballis, per ebrietatem suam acie devictis, Pherae urbs eorum, et finitima Rhodopae monti omnia, Barbaris cessere. Susmanus, Mysorum rex, data filia, placavit Sultanum, alteram Andronico Joannis filio junxit, cui pater Augustus regni curam commendavit, eumque stipendiarium, et vectigalem Amurathi fecit. Oborta deinde simultas inter Joannem et Andronicum, quod filius patri, apud Venetos aeris alieni causa detento, minime succurrisset, plurimum Graecis damni dedit. Interim praefecti Asiatici ab Amurathe desciscunt, quosille, regressus cum Joanne in Asiam, maxima utrinque clade superavit, paulo post Sauzis filii sui, quem in Europa reliquerat, rebellione exagitatus. Etenim Sauzes, absentibus et Amurathe et Calo Joanne, cum Andronico Joannis filio conspirationem iniit, ut ambo parentes suos imperio dejicerent. At Amurathes, quum revertisset in Europam, blanditiis ad se retraxit exercitus, filium Didymotichi obsedit, captumque (ut inter ipsum et Joannem convenerat) multavit oculis, idemque Andronicus, fedlenius, a patre suo passus. Platina in Gregorio XI. Genuensem hic intervenisse operam indicat, qui Tenedon insulam, praemium facinoris, ab Andronico tulerint: Sed vicissim Venetos (ut erant perpetua fere inter Ligures Venetosque dissidia) reducto per se Joanne, eandem ab eo insulam pactos. Quae deinceps cruenti causa belli mter utrumque populum fuit.

Dania et reliqua Septentrionis, non unam eo tempore mutationem experta. Valdemarus VI. cum Rostochiensem terram Alberto Megapolitano in feudum contulisset, filio ejus Henrico Ingeburgin elocavit filiam, Polono Casimiro foedere se devinxit. Atirae obsequentior rex, Cimbros suos adeo offendit, ut Comitibus Holsatis juncti, tyrannidem ei et libertatis avitae diminutionem exprobrarent. Multis tractatibus vix compositio tenuit, ut secundum priscas leges omnia deciderentur. Rex Avenionem abiit; reversus adulterinam cudit monetam, servitia impetravit insolita. Hinc renovatur bellum, varioque inter Cimbros reliquosque Danos Marte geritur.

Nec Suecia pace fruebatur. Rex Magnus vitae dissolutioris, quam ut ferri a Republica posset, Benedicto cuidam familiarium Scaniam, ab Joanne Holsato emtam, dederat. Is potiori apud Regem loco quam filius Ericus erat. Res indigna visa regio juveni; concitat nobilitatem, bello extorquet patri Scaniam, Benedictum novum principem exturbat.

Valdemarus sub haec Bugislao, Barnimo, Wartislao, Pomeranis ducibus, Rugiam contulit. Haquino Norvego,

alteri regis Magni filio, Margaretam despondit, septennem filiam: Ericus, cum paulo post iterum faceret bellum patri, Blancae Valesiae, matris suae, veneno intercipitur. Scania ad Valdemarum et Danos redit, anno ejus seculi LX. Occupatur iis sequenti anno et Gotlandia, ubi pridem Visboea, emporium Arctois gentibus opportunum fuerat, ex quo Vinetam Pomeranicam exciderat primus Valdemarus. Damni ibi civitatibus maritimis illatum haud parum, direptis a milite Dano mercibus, quarum maxima isthic copia servabatur. Ergo foederantur Suecis, expugnant Hafniam, Helsinburgum obsident, damna damnis pensant. Sed Dani, VI civitatum navibus in freto captis, solvunt obsidionem urbis regiae. Joannes Wittenburgius Lubecensium Consul, quod ejus inertia clades Lubecensibus accidisset, domi cervice luit. Dum ita bellum inter Danos Suecosque trahitur, Haquino Elisabeta Holsatica adducitur sponsa, quam Dani, ut in fraudem Margaretae nupturam Norvego, e mari abductam detinent. Haquinus nuptias cum Margareta peregit, cui datam fidem Sueca nobilitas impugnaverat. Elisabeta monasticam amplexa vitam. Verum enimvero Holsati perfidiae postulant Suecos, perficiuntque, ut Albertus Megapolitanus, amita genitus Haquini, frater uxoris Henrici, Holsatiae Comitis, Rex appelletur Suecorum. Hic bello congressus cum Magno rege, capit eum, septemque annis in custodia habitum, dimittit hac lege, ut regno se abdicet. Quod factum, submersusque est in Norvegia tandem Magnus, ann. MCCCLXXIV. Albertus rex Elsburgum, Gotlandiam, Verendam, Vindevidam, addixit regi Valdemaro: Valdemarus Adolfo Holsato Femariam. Eodemque tempore Albertus Megapolitanus Hamburgum pronunciavit subjectum esse Holsatis Comitibus: sententia a Carolo IV Lubecae confirmata. Hamburgenses dejiciunt Rolandi statuam, quam pro signo libertatis in ponte, qui hodie nomen tenet, erexerant, comitibus suis deinceps (ut semper) conjunctissimi.

Caeterum urbes Germanicae, quum minus sibi in principum favore auxilii esse cernerent, mutuo semet foedere colligarunt, quod Hansae appellatur. Einomen dedere sex Vandalicae, Lubeca, Hamburgum, Rostochium, Vismaria, Stralesunda, Lunaeburgum. Pomeranae: Stetinum, Anclama, Golnovia, Gryphisvaldia, Colberga, Stargardia, Stolpa, Rugenwalda. Prutenicae: Colmaria, Thuronium, Elbinga, Dantiscum, Regiomontium, Brunsberga. Livonicae: Riga, Derbatum, Revalia, Pernovia. Saxonicae: Magdeburgum, Brunsviga, Goslaria, Eimbeca, Gottinga, Hildesia, Hannovera, Vlyssaea, Buxtehuda, Stada, Brema, Hamelia, Minda. Westphalicae: Monasterium, Osnabruga, Dortmunda, Susatum, Hervordia, Paderbronna, Lemgovia, Bileveldia, Lippa, Coswaldia. Clivicae et Montenses: Colonia, Vesalia, Duisburgum, Emerica, Warbergum, Unna. Geldricae. Neomagum, Sutphania, Ruraemunda, Arnacum, Fendloa, Elburgum, Hardervicum. Transisulanae: Daventria, Campi, Suolla. Frisicae: Groninga, Staverda, Bolschuerda. Similiter, quae anno MDLIV descivere, Stendalia, Soltquella, Berlinum, Brandenburgum, Francofurtum, Vratislavia, Cracovia, Halla, Ascherslebia, Quedlinburgum, Halberstatum, Helmstadium, Chilonia, Northeimum. Istae civitates bellum denunciarunt Valdemaro, inter quas reperio Ultrajectum quoque, et Dordracum, et Amstelodamum. Rex Danus per irrisionem, LXXVII Hansas, et LXXVII Gansas, haud devoraturas jactans suos anseres, haud parum tamen damni pertuli a classe civitatum: ideoque profectus Avenionem, peregit apud Pontificem, ut anathemate ferirentur et ipsae omnes, et rebelles Cimbri. At interim Senatus Danorum pacem iniit cum civitatibus, eisque attribuit Scaniam ad annos XV, ea lege, ut tertiam redituum

partem fiscus perciperet regius. Jamque convenerat in ter Gregorium XI et Valdemarum, ut absentes signis quibusdam se invicem edocerent quid cuique e re sua videretur, cum Dani missis Oratoribus a Papa obtinent literas, quibus praeceptum Valdemaro, ut leniter tractaret subditos, ni anathema vellet subire Apostolicum. Ille ut erat iracundior, rescripsit: Naturam habemus a Deo, regnum ab incolis, divitias a parentibus, fidem a tuis decessoribus, quam si nobis invides, per praesentes remittimus. Quinquennio post decessit rex durus, et sententiae tenax, arcium Gurrae et Vardingburgi nimius aestimator. Sepulcrum ejus apud nos Sorae visitur.

Illis temporibus Joannes Taulerus, interioris Sapientiae praeco, et Joannes Wiclefus Anglus, liberioris puriorisque Theologiae Doctor, Pontificiae superstitionis subversor, Franciscus Petrarcha melioris literaturae instaurator, enituere. Albertus Argentinensis, Joannes Bocatius, Henricus Rebdorfius, historias condidere. Apud Graecos Nicolaus Cabasilas claruit. Feruntur et Gregorii Ariminensis, Richardi Armachani, Brigittae Suecicae libri, hac aetate editi. Joannes Columbinus Senensis, Jesuitorum ordinem instituit. Juris peritia Baldus claruit Perusinus.

fegnius, per compatrem suum carnificinam exercens in eos, quos suspectos sibi vel invisos habuit.

Jam tum Sigismundus, Venceslai frater, tegno erat potitus Hungariae, defuncto Ludovico, cujus filiam habebat conjugem. Attriverat Caroli Neapolitani factionem, quem nonnulli Hungari induxerant, tantosque in eam rem fecerat sumptus, ut Marchionatum Brandeburgensem Jodoco et Procopio, patruelibus suis, in pignus daret. Itaque placuit conjuratis, ut ex voluntate Sigismundi statuerent, de injiciendaiterum in Venceslaum manu. Deliciantem ergo cum paucis juxta Beraunam, invadunt, captumque turri includunt Pragensi, inde Viennam ad Albertum Austriacum transportant, quem deinceps Sigismundus, elocata ei filia, generum habuit. Nam Ludovicus Austriacus ab Helvetiis praelio erat interemptus. Ibi piscatorem, qui pietate ductus, captivis pisciculos frequenter donabat, promissis onerat Venceslaus, ut zona sibi allata serica, demittatur in scapham, Vicegradumque deportetur. Eam arcem mendici propemodum habitu ingressus, exclamat: Qui regius est, ad auxilium regi suo ferendum accurrat. Plures quam viginti praesto fuerunt, injectaque praefecto catena, vinctum illum Venceslao tradunt. Mox ille literas signat annulo praefecti, magistratus aliquot evocat in arcem, eorumque neminem incolumem restituit. Piscator in equestrem ordinem adscriptus. Tuendis deinde opibus, Joannis Palatini ducis filiam ducit Sophiam, ludionibus interim magis et praestigiatoribus addictus, inter quos quidam Zyto, impostor celeberrimus, a Daemone fertur abreptus, memorabili ejusmodi artium documento, Principatus Venceslai multis, eisque mirandis regum tyrannorum, Rerumpublicarum, casibus insignitur. Sub initium ejus curiam Romanam, post LXX annorum in Galliis exilium, feralis discordia incessit. XIII Cardinales Gallici, Pontificem e suo corpore volebant, Italici quatuor Papatum cupiebant suae genti, urbique restitutum. Romani stationibus militum cinxerant Vaticanum. Creatur rite Bartholomaus Barensis, Praesul Italus, Urbanusque VI appellatur. Mox Galli electionem, ut fraudibus metupue extortam, calumniantur. Post mensem tertium, ut aerem mutaturi, Anagniam, inde Fundos concedunt. Joanna regina favente, Gebennensem Cardinalem Robertum, qui ante legatus in Italia fuerat, Pontificem deligunt, cui Clementis VII indita appellatio. Nec eo contenti schismate, Britones, multa tunc Ecclesiae castella tenentes, in Pontificem Urbanum, et Romanos mittunt: quos tandem Romani ad internecionem cecidere. Discordia haec totum pene orbem Christianum ultra XL annos divexavit, clarissimum pils documentum, non esse in eo coetu divinum spiritum, qui horrendis in seip sum diris grassatur: neque ex eo capite Ecclesiae pendere corpus, quod ipsi ejus oculi, Cardinales inquam, partim ignorant, partim execrantur.

Itaque Franci, Neapolitani, Scotique Clementem, caeteri Urbanum secuti. Hispani variarunt sententiis, Arragonii Hannonesque neutras partes adscivere. Pax inter regna, Anglicanum Francumque tanto minus convenire potuit. Gandavenses Flandri comitis sui mores perosi, arma in eum corripuerant, insigne factionis alba capitia sumserant. Brugenses, Dammum, Hypras, redegerant in potestatem. Pacem, autore Philippo Audace, Flandri genero, resartam, tegmina ponere jussi, resciderant. Inter nobilitatem plebemque flagrabat bellum.

Angli in Britoniam tendebant, quum interim Carolus Sapiens decessit, relicto impubere filio. De quo rege questum lego Anglum, nullum sciri hostem, qui illo minus armaretur, et plus negott facesseret. Flandros intestinum, externum Venetos bellum ad extrema consilia adegit.

Petrus Auria Genuensium praefectus Gradum, Comaclum, Caprulas vi captas incenderat. Clugiam aliquandiu egregie defensam expugnarat: Carrariensis, Patavinorum tyrannus, terra ei subministrabat commeatum. Multa Venetorum millia, nec pauca occubuerant Geneuensium. Fracti cladibus Veneti, cum nec terra, nec mari auxilia sperarent, captivis Genuensium e carcere liberatis, per eos veniam pacemque petunt, eas accepturi leges, quas clemens victor imponeret. Genuenses prosperis rebus elati, quod solent victores; nullam spem pacis ostendunt, nisi se suaque omnia dedentibus. Desperatio animos accendit Venetis ut extrema, quam indigna mallent pati. Portus suos catenis obducunt ferreis, dispositisque in littore equitibus, Victorem Pisaneum (qui ob rem ad Polam male gestam in carcere latebat) rei maritimae praeponunt. Instabant sane Genuenses, et captis circumquaque castellis, ingredi urbem parabant. Sed eos, post longum certamen, Joannes Barbadicus armatis lembis repulit, cum progredi ulterius in aestuariis illis triremes Genuensium haud possent. Attulit opem tormentum bellicum (bombarda ei a bombis et ardore nomen) a Germano nuper machinatore Bertholdo Nigro repertum, atrox bellicis rebus et anceps instrumentum. Nulla enim erat Venetorum scapha, quin duas pluresve bombardas veheret. Singulaeuno ictu binos ternosve plerumque prosternebant, impetu ob novitatem rei improviso, ac proinde pluribus letali.

Pisaneus intra portus se fauces tenens, in quaslibet occasiones hostibus nocendi erat intentus. Bernabos Mediolanenfis Venetorum socius, divertendis Genuensibus, versus urbem eorum copias misit, sed irrito conatu. Calo Joannes Graecorum Imp. ut debitam ex foedere praestaret Veneto opem, Peram urbem Genuensium Byzantio vicinam, oppugnavit. Sed Andronicus, excoecari olim jussus, infuso aceto oculis, patri juxta ac Venetis erat infensus: qui Turcorum succinctus Bulgarorumque opibus, Peram acerrime defendit, eoque terroris deduxit patrem, ut falsa Venetis fide, in Genuensium partes transiret. Multa insuper variis locis utrinque accepta, illataque damna, in hoc opusculo omittenda. Unares civitatem Venetam mire recreavit. Carolus Zenus opulentissimam Genuensium navem, ab Alexandria venientem, intercepit, inque portum Venetum deportavit, cujus merces trecenta aureorum millia superabant. Inde duas onerarias Clugiensi in portu demersit, eoque deduxit necessitatis Genuenses, ut ipsi exinde majore quam Veneti penuria laborarent. Prostratus et Auria, dux eorum fortissimus, fulmineo tormenti ictu. Tandem deditionem facere coacti Genuenses, anno supratredecies centesimum octogesimo: capti eorum ultra quatuor millia, plures ab hoste et fame interierant. Cum finem belli non faceret Genuensis, captaque praeter arcem Justinopoli, nova peteret classe Venetias, nemo ad certamen prodiit. Fessum cladibus utrumque populum, reconciliavit tandem Sabaudus, hac formula, ut permutatis utrinque captivis, Hungaro Genuensibus foederato Venetus septem millia aureorum quoque decennio persolveret. Aquileiensi Pontifici, idem quod antea jus, in Foro-Julio permaneret. Arx Tenedi Insulae, belli fomes, excinderetur.

Urbanus Papa non intentus paci, ut par erat, componendae, Hungarum in Joannam Neapolitanam incitarat, quod ea Clementis Antipapae partes tutaretur. Carolus Hungari nepos, qui in Tarvisinis contra Venetos dimicasset, quum in Joannam ductaret copias, meliusculas res Venetorum effecerat. Jam subegerat Aretium, Florentinos auro multarat, superatisque Joannae ducibus, Neapolin deditione ceperat, cum nova belli nubes Italiam inumbravit. Sed hanc, priusquam demonstrem, Flandrici, qui praecesserunt, tumultus, paucissimis exponentur.

Etenim Gandavenses, quum, ut dixi, pilea non ponerent, factionis insignia, principis sui animum optimatumque acrius irritarunt. Hyprensibus etiam submiserant subsidia, quos ob caesam urbis suae nobilitatem plectere Flander cogitabat. Sed auxiliares istae cohortes interierunt, domitisque Hyprensibus, pleraeque civitates exemplo territae, redierunt ad Comitis fidem. Cum autem Gandavenses arctius obsideri, propter urbis magnitudinem, non possent, oppugnabatur Gavra. Sex millia Gandavensium, qui suppetias ibant, intercepta. Eodemque tempore plebs Anglicana, Sacrifico quodam praedicante, parem esse omnium conditionem mortalium, natales eosdem, neminem alteri praestare, tremendam seditionem moverat. Progressi Londinum homines ad LX millia, direptis potentium fortunis in via, aegerrime mitigati sunt ab Richardo rege, omnia illis promittente, ut insanam multitudinem blandiendo dissiparet. Quod factum est.

Flander obsidione cinxit Gandavum, ex Hannonia et Artesia, cujus non ita pridem a morte suae matris potiebatur, milite convocato, Petrus Sylvanus, et Philippus Artevillanus, furenti plebi duces se praebebant. Parisienses etiam, aliique Gallorum populi, ob novas exactiones ad cruentam spectabant seditionem, quae arte principum sedata. Flander inopia commeatus pressos Gandavenses, adegit pacem petere: Sed cum eam non daret, nisi nudi et inermes universi, permitterent liberam de capitibus suis statuendi potestatem, sensit superbiae vindicem Deum. Quinque enim Gandavensium millia, quod destinatos mori, aut vincere animos attulissent, maximum ejus exercitum profligarunt; ipsumque jam vitae dubium, ad Carolum Francorum regem compulerunt profugere. In victoris populi potestatem pene omnis Flandria concessit.

At vero Carolus VI patrui sui (is gener Flandri erat) precibus, communique omnium principum et nobilitatis periculo, id dedit, ut alacriter in Flandros susciperet bellum, LX bellatorum millia in Gandavenses ducta. Prima prope Cominum pugna fuit. Flandrorum sex millia caesi. Hypra deditionem fecit. Altero certamine L Flandrorum millia cum Gallis conflixere, Philippo duce. Ad horam circiter unam pugnatum refert Frossardus, ejus aetatis scriptor, tantilloque tempore viginti quinque millia Flandrorum desiderata. Cecidit Philippus seditionis caput. Si secus evenisset, qui tum erat passim rerum status, in summum, ait, esse periculum adductos reges, principes, nobiles. Nam multos populos ejus praelii eventum avide exspectasse, fortunam in consilio habituros. Necdum tamen sopitum erat bellum, quod Gandavenses, Sylvano autore, ut principem suum Ludovicum agnoscerent, nulla ratione inducerentur. Carolus rex etiam tum adolescens, in regnum rediit.

Clemens sub haec Papa Avenionensis decimas, vitamque aeternam largiebatur diplomatibus suis, si qui in Urbanum dimicarent. Idem vicissim Urbanus suis promittebat. Hujus hortatu patruus Angli regis in Galliam, Episcopus quidam in Flandriam classe appulit, quantumvis Flandri pervicaciter Urbanum sequerentur. Ad Duncquercam novem Flandrorum millia Angli occiderunt: junctique Gandavensibus, novum Ludovico crearunt bellum. Sed cum iterum major Gallorum adventaret exercitus, recessit Episcopus: Britoniae Dux rem ad inducias deduxit, in quibus Flander pene exul clausit vitam, exemplum principibus, ut leniter et moderate habeant suos, nec unquam in univer sam plebem citra discrimen grassentur, Philippus Burgundiae Dux, Caroli VI patruus, uxorio nomine Flandriam suscepit, suamque filiam Guilelmo, Alberti Bavari filio, Ludovici Caesaris nepoti, collocavit. Ita septennale Flandrorum bellum, quo nimium humani sanguinis fusum,

data per Philippum pace conquievit tandem. Sylvanus multitudini diffidens, in Angliam commigravit.

Haud minoribus interim Italia motibus turbabatur. Joanna Neapolitana, quae primum maritum intersici curasset, altero in Hungariam abducto, Balearium regi nupserat. Eo in expeditione adversus Hispanum exstincto, postremo adsciverat Othonem Brunsvicensem. Is contra studium uxoris Urbano cupiebat: in bello tamen fidem Joannae adversus Hungarum praestabat. Mira visa Hungari felicitas. Urbes advenienti ei victoriam acclamantes, deditionem fecerant. Neapolin receptus, Joannam in arcem novam in clusam obsidebat. Othonem, qui uxori opem ferret, praelio commisso egregie pugnantem, tandem ruente saucio equo, incantatoris cujusdam fraudibus comprehendit, Joannamque, amissa jam omni spe, dedititiam, conjecit in carcerem. Verum illa periculum contemplata suum, jam Clementi Apuliam Siciliamque donarat. Ille eadem regna Ludovico Andium Duci, Franciae tum Rectori contulerat, Caroli VI regis patruo.

Ludovicus ergo Provinciam Phocensem, quod ea ditio Joannae esset, metu, vi, malo, domuit. Ad triginta millia equitum (numerus peditum incertus est) in Italiam traduxit. Per Marsos regni fines ingressus, sperabat hostes potestatem pugnae facturos, ac se tanto exercitus robore facile brevique victoria potiturum. Sed Carolus cunctando eum ratus frangendum, injecto interim faucibus Joannae pulvino, animam ei interclusit. Jam ad Cassinensem saltum pervenerat Ludovicus, quum alia ejus equitum decem millia Aretium, opera exulum admissi, diripuere. Verum ipse, dum trahitur tempus in Apulia, morbo an veneno (utrumque traditur) decessit. Galli, ut capite resecto, bini ternive mendicantes in patriam rediere. Aretium Florentinis venditum. Is finis tumultus Gallici fuit.

Tum vero Urbanus terrore Gallico liberatus, cum nepoti suo Campaniam ab Hungaro non impetraret, Luceriam digressus, novos creat Cardinales, ingentem turam; septem ex veteribus dat in custodiam, quod diceret eos cum rege et Clemente adversum se conjurasse. Mox Carolum Luceriam citat. Responsum ab rege, affuturum brevi, verbisque juxta et armis objecta crimina diluturum. Cum obsideretur Luceria, Urbanus favore Raimundi Ursini exceptus navi, Genuam deducitur, ubi quinque Cardinales saccis involutos mari mersit, homo rusticus et inexorabilis.

Elisabeta sub haec Hungariae regina, judicium viri secuta, ut Sigismundus gener adolescentulus in Hungaria regnaret, elaborabat. Bona procerum pars exstincti regis nepotem, recenti fulgentem Neapolitani regni gloria, in Pannoniam accersebant. Advolat Carolus, coronatur, solatium vocatur viduitatis Elisabetae. Sed regina dolorem simula tione fraudeque atroci armans, parato domi percussore, venientem ad se Carolum, in sinu prope suo occidendum curat. Sigismundus ab Hungaris, Ladislaus Neapoli reges agnoscuntur. Urbanus ditionibus metuens suis, regnique Neapolitani cupius, Genua Ferentium movet, Ladislaum haereditate paterna deturbaturus. Sed quum Cajetani, aliique populi repugnarent, Romam infecto negotio reversus, Banderesiorum excipitur insidiis, quos creatis una die novem et viginti Cardinalibus sustulit, qui omnes, tribus demptis, Neaplitani fuere.

Avitum Mediolanensi erat Vicecomitum familiae in Pontifices odium. Hoctempore Joannes Galeatius Bernabovem patruum, insidias filiae ejus veritus, conjugis suae, interceperat dolo, captivumque ad mortem tenebat. Placentiam, Parmam, Laudam, Brixiam, Bergomum, quae in divisione patrimonii patruo obtigerant, sibi sumserat. Valentinam filiam elocaverat Ludovico

Aurelianensi, Caroli VI germano, dote attributa decies centenorum millium Francorum. Superatis Scaligeris, Veronam, Vicentiamque; Carrario Patavium eripuerat. Tremendam Italis omnibus, et in his Pontifici potentiam sibi parabat. Florentini metu servitutis, Franci regis imploraverant fidem. Comes Armeniacus, qui auro Florentinorum motus eam sibi provinciam depoposcerat, educere permissus e regno perditissimorum hominum manum, quindecim millia equitum, decem peditum conscripsit. Jacobus Vermis, praefectus Mediolanensium, passus advenientem eum circumvolitare, provocareque frustra ad cominus conserendas manus, in oneratos praeda, incompositosque, impetum repentinum facit: Ad sex millia eorum occidit: Armeniacum cepit saucium. Quo exstincto, reliquiae aegre domum sunt reductae.

Sub haec Urbanus VI undecimo infelicis Pontificatus anno obierat: Successor erat Bonifacius IX vir juvenis, sed tanti animi, ut primus populi Romani vim omnem in Pontificem transtulerit, creatis suo nutu magistratibus omnibus, munitaque Sancti Angeli arce, in mole Adriani sita. Huic insueta decessoribus felicitas obtigit, ut messem Jubilaei argentariam bis uno decennio meteret. Nam annum sui seculi nonagesimum sacraverat Urbanus, velut tricesimum tertium, quod id aetatis habens Christus, mortem pro nobis oppetiisset. At minime eum viderat: veneno aut aegritudine luci subtractus. Bonifacius, vorago pecuniarum insatiabilis, non lucratus inde, quantum vellet, mutata mente, centesimum deinde colere, ut sacrum jussit. Litem super Pontificatu cum eo Clemens primum, eoque deinde mortuo, Petrus Luna, cui Benedicti XIII nomen, pervicaciter continuavit. Franci, cum obsecratus Benedictus cedere sententia nollet, oppugnare eum armis tandem coepere. Ille sacra sua praeferens, ne a quoquam violaretur, ad natales suos Tarraconensesque concessit. Venceslaus Augustus in sedanda ea seditione, nihil memorabile gessit: nullum specimen religionis, magnive animi praebuit. Tantum Joannem Galeatium, ingenti pondere auri exoratus, ducem Mediolani designavit, contributis latissimis finibus.

Eo regnante, vir quidam nobili genere Wiclefi libros Pragam detulit, Joannique Husso, ingenio et mundiori vita claro, eos commendavit, uti thesaurum singularem. Hussus, cum magistratum Academiae Teutonicis abstulisset Caesar, illique maximo numero commigrassent Lipsiam, princeps Doctorum Pragensium habebatur. Ille, laudatis Wiclefiscriptis et Waldensium, ingenti clericorum et plebis plausu coepit docere. Romanum praesulem, aiebat, reliquis Episcopis parem esse, inter sacerdotes nullum discrimen, nisi quod vitae sanctitas conciliet. Animas e corporibus excedentes, aut in aeternas e vestigio poenas mergi, aut perpetua consequi gaudia. Purgatorium ignem nullum inveniri: Dei et sanctorum imagines, quae ad venerationem prostarent, delendas. Aquarum palmarumque benedictiones irridendas. Mendicantium religiones malos Daemones invenisse. Confirmationem, quam chrismate Pontifices inducunt, et extremam unctionem inter Ecclesiae Sacramenta minime contineri. Baptisma fluvialis undae, nulla inter jecta sacri olei mixtura, recipiendum. Templum Dei immensi ipsum mundum esse: coarctare majestatem ejus, qui Ecclesias, monasteria, Oratoriaque construunt, quasi praesentius ibi Numen habituri, Sacerdotales vestes, altarium ornamenta, pallas, corporalia, calices, patinas, vasaque hujusmodi, nil habere ad pietatem momenti. Sacerdotem quocunque loco, quocunque tempore, sacrum Christi corpus petentibus ministrare posse: sufficere, si verba sacramentalia tantum dicat. Suffragia sanctorum in coelis cum Christo regnantium frustra implorari. Incanonicis horis cantandis dicendisque frustra

tempus teri. Jejuniis feriisque ab Ecclesia institutis, nihil inesse meriti. Sbinco Praesul libros Joannis publice cremavit: autorem ipsum Praga expulit, qui natali in villa (Hus ei, quod anserem sonat, nomen) docere non destitit. Mox Petrus Dresdensis et Jacobellus Misnensis communionem calicis, a Christo praeceptam, impie intermitti praedicabant. Sbinco quum in Venceslao parum reperiret praesidii, Sigismundum ejus fratrem adlit. sed leto praeoccupatus inhibere Euangelii cursum desiit.

Perpetuis sub haec Italia motibus quatiebatur, in quibus Albericus Cunii comes, consociatis militarium virorum animis, Italicos docuit bellare, jampridem arma gestare desuetos, acproinde exterorum obvios injuriis. Ex ejus officina militari Brachiani sunt orti et Sfortiani milites, quorum armis Italia aut deterruit postea peregrinos, aut aditum tentantes depulit. Galeatius ejus opera tantum incussit Florentinis metus, ut actum de sua libertate putarent, nisi ipse e medio auferretur. Nam Pisas vendiderat ei Gerardus, Perusini, excusso Pontificis jugo, Bonnonia item Lucaque Galeatio se adjunxerant.

Hispania quoque bellis ardebat. Ferdinando Lusitano successerat Joannes filius nothus. Joannes Castiliae Rexquod gener Ferdinandi esset, uxorio jure Lusitaniam ad se trahebat. Compertum tamen postea, nec uxorem Joannis legitimo ortam toro: Ferdinandus enim matrem ejus abduxerat a marito. Galli Joannem, Angli Lusitanum adjuvabant. Cum Lisbonam Joannes frustra obse disset, pestilentia exercitum ejus popu- lante succinctus Anglorum copiis Lusitanus, Gallos et Castilianos duobus praeliis fudit. Perpetratis insignibus malis, qui mos principum, induciae convenerunt. Comes Lanclastrius, Angli regis patruus, qui Petri, Castilia quondam pulsi filiam, et ex ea prolem haberet, ftrenue adjutabat Lusitanum, alteramque filiarum ei connubio sociabat. Sedaegritudinibus vexato exercitu suo et contagiis, migrare Bajonam compulsus, ne omni spe excideret, alteram Petri neptium Henrico, Joannis filio, conjugem dedit, ut quomodocunque res caderet, suam prolem in Hispania regnantem videret. Carolus rex Navarrae improbus, cum proceribus suis exitium minatus, somno se dedisset, fortuito an insidioso incendio ambustus, misere vitam finivit. Richardi Angli regis juvenilem animum Hyberniae princeps pene excantaverat. Natrante illo credidit rex, insidias sibi strui a patruis, quia fremente ob iniquas exactiones plebe, quaestores aliquot capitis damnassent, Neclatebant Scotos intestina dissidia. Collecta enim manu, Anglos memorabili pugna profligarunt.

Induciae inter Anglos Francosque erant. Ad petitionem Genuensium visum utrisque, Africanos aggredi barbaros. Iverunt duce Borbonio, cinxerunt obsidione urbem, Africam nomine. Sed aestu et penuria vexati, plurimis amissis, liberatis tamen captivis non paucis, domum rediere. Secuti multorum regum miserandi casus.

Carolus VI, quum in Britonum ducem, Gallis permolestum, aestuosissimo die, citatissimo cursu ferretur, subita correptus amentia, et lingua pene captus, quanquam per intervalla respirabat a morbo, perparum deinceps pro rege egit. Eioblectando multa excogitabantur. Nocturnis aliquando ludis pice delibutus, semiferi portenti speciem spectantibus praebebat, eodemque habitu quinque alii in coetum matronarum virorumque prodibant. Frater regis, studio clarius visendi, correptam facem propius admovit. Scintilla ex ea in regem forte incidens, repentinum in omnes illos effusa flamma conflavit incendium. Duo inopes auxilii miserabili ululatu periere. Duo inter manus elati, cum biduum animam traxissent, exspirarunt. Unus ruens in propinquam Promi cellam, aqua vinoque se perluens salutem

sibi peperit. Foemina princeps regem veste, ut caudata fluxaque erat, involvit, ignemque restinxit. Exin valetudo regis multo magis suspecta mortalibus, bacchantium ritus execrsationi prudentibus fuere.

Interim Angli Hyberniam insulam, captis quatuor eorum regulis, in ditionem suam redegere. Franci regis filia septennis Richardo tradita. Id conjugium Thomae Glocestrio, patruo regis, acerbissimum accidebat, anhelanti per bella ad sceptri potentiam Anglicam: qua spe, ubi pax inter duas regias coaluisser, se dejectum providebat. Itaque adhortatus populum, ut exactiones tolli flagitaret, capitur per venationis speciem, Caletumque ductus, linteo strangulatur. Londini de conjuratis supplicium, jubente rege, sumptum, ac pro more Anglicano, pupillorum bona ejus administrationi subjecta sunt. Paulo post defuncto Joanne et Lanclastrio, filius ejus Henricus, ob quaedam liberius in regem effusa, exilio multatur. Rex similiter in patrimonium ejus involat, distribuit ex eo quaedam hominibus, nulli praeterquam sibi charis. Nec eo contentus, proditionis insimulat Henricum apud Gallos, quo confugerat. Haec cum implacatissime ferrent Londinenses, concurrerentque alia, quae odium incenderent regis, mittitur clam Praesul Cantabrigiensis, Henricumque, injecta spe regni, Lugdunum perducit. Extemplo Richardus in custodiam datur, vitaeque dubius, gubernacula cogitur tradere Henrico, quum annos regnasset XXII. Nec multo post vitam claudit. Haec in Anglia.

In Turcia, Amurathes multis maximisque victoriis florebat. Cum Mysos, Epirotas, Macedones profligasset, quoslibet deinceps bellis lacessebat. Emanuel Palaeologus, Calo Joannis filius, castra ejus sequebatur. Placebat Triballorum (Servios vocant) principem Lazarum invadere. Is Hungarorum implorata ope, quam maximis poterat copiis, Savum fl. tenebat. Ibi Milois cujusdam armigeri egregia fortitudo enituit. Simulat transfugam se, producitur in conspectum Amurathis, confestim tyrannum hasta transfigit, vitam suam publicae saluti donat. Amurathes humani cruoris sitientissimus, in suos blandus, sermonis parcus, XXXVII praeliis defunctus, tali fato periit.

Jagupe altero Amurathis filio strangulato, Bajazetes arripit tyrannidem. Triballos fudit fugavitque, Lazarum acie peremptum, concidit in frausta, Filiam ejus forma conspicuam toro adjunxit. Ad eum Andronicus, oculos jam meliuscule habere expertus, cum Joanne filio se recepit, oblatauqe tributaria adversus quosvis ope, auxilia impetravit ad expugnandam Constantionopolin. Ita potitus rerum, patrem cum Emanuele germano in custodiam mittit, Joannem filium regem declarat Graeciae. Quartum annum macerati carcere, Calo Joannes et Emanuel, cum custodem corrupissent, evadunt ad Turcam, promissisque aureorum triginta millibus, et quantuscunque posceretur, in quosvis hostes, exercitu, reducuntur Byzantium.

Emanuel ergo Palaeologus, vectigalis Turcae Imp. inane Augusti nomen gessit. Andronicus, ejusque filius januas Bajazetis sequuti. Prolata deinde in Orientem arma Turcarum, Armeniorum regia capta: duces Asiae, tametsi sanguinis Turcici Turcici essent, Mahumetumque prophetam colerent, ditionibus suis pulfi. Hi ad Temirem Lancum, id est, Claudum confugere. Temir Scytha aut Parthus, magna vi animi corporisque, audendo, agendo, moliendo, fortunam industriae parem nactus, Parthos Indosque subegerat, e gregario milite maximi exercitus dux, restitutionem exulum a Bajazete amice postulabt. Nihil aequi respondebatur. Bajazetes interim Macedoniam perpopulatus, Illyrios vexabat. Thessaliam deinde subigebat, et Phocidem. Ne Peolponnesum perdomaret, Hungarerum Gallorumque audacia obstitit.

Joannes Philippi Burgundi filius, Sigilmundo ferebat opem. Signismundus aliquandiu profugus, occiso per Blasium Forbachium Carolo, et vicissim per Croatiae Banum sublata Elisabetha, socru sua, revocatus erat per uxorem, punitisque Elisabethae interfectoribus, Hungaria potiebatur. Auxilia undique contraxerat, ut formidolosissimam Turcarum potentiam, priusquam majora sumeret incrementa, protereret. Galli auxiliares, primi fortunam praelii admodum secundam habuerant. Bajazetes, cum rescivisset ad Nicopolin processisse hostes, doctusque esset a Galeatio Mediolanensi, qui Gallos ob Valentinam filiam injuriosius habitam oderat, quantis inter se dissidiis laborarent Christiani, audenter obviam ivit, coactis ferme millibus ducentis. Artem viribus miscuit. Octo millia praemisit velitum, quae cladis occasionem nostris praebuere. Avidissimi enim laudis galli, tanquam ad certam de tantilla turba victoriam, prosiliunt in certamen. Sequuntur paulatim Hungari Germanique, ne desertores videantur. Sed circumfusi omnibus Turcarum copiis, Galli sternuntur, proceres agniti e splendore armorum, innectuntur vinculis: Equi sessoribus vacui, cum occursarent Hungaris, late terrorem fecere. Sigisrnundus vitae ambiguus, triremi arrepta, Byzantium profugit, captivi partim caesi, partim ingenti pretio redemti. felix igitur tam nobili victoria Bajazetes; At victor paulo post multo infelicior victis fuit. Tam fallax rerum humanarum fides. Turcarum enim in pios ingruentem procellam, majus in orbem terrarum fulmen inhibuit.

Marcus Dacorum (qui Moldavi et Valachi) princeps, impetum strenue repulerat Bajazetis. Turca denuo Byzantium obsidebat, pervicax instituti, fame exhaurire urbem cupiens. Causa praerexebatur conspiratio, quam ab Emanuele initam, Joannes ejus patruelis fingebat. Superstes etiam tum Calo Joannes, fertur filii sponsam (ea Trapezuntii regis filia erat, venusta supra modum) violasse. Turca suspicatus, junioris Joannis fraude expeditionem trahi, necessitatem ei quaerendae reconciliationis cum patruo imposuit. Ab eo receptus, et urbi ipsi praepositus, difficiliorem Turcis expugnationem faciebat. Emanuel interea occidentalium corrogabat auxilia. Theodorus frater ejus Spartam Venetis vendebat: Argos urbem expugnabant Turci.

Dum in annos aliquot obsidio tantae urbis ducitur, Iconium, Amasia, Sebaste, eripiuntur Turcis, illis qui Tamerlanis auxilium poscebant. Nova Scythae legatio cum irrisione excipitur, uxor ejus quoque, quae impetum viri cohibuerat, probro afficitur a Bajazete. Igitur frenare nulla gens iram Temiris potuit. Praedae fuit Oriens. Quadringenta millia equitum, sexcenta peditum, sub signis habuisse fertur. emporia, quae aurum defoderant, astu circumventa. Misit, qui partas direptione merces vili et praesenti pecunia divenderent. Ita plenus auro, vetere rursus praeda repente opprimens potiebatur. Ditissimae Civitates, in quibus Damascus, Halapia, Sebaste, ludibrio, direptioni, caedi fuere.

Aegypto tenus Tamerlanis procella omnia pervasit. Primo adventu signa candida proponebat: deditionem eo die facientes, sine insigni injuria recipiebantur in fidem. Postero die purpurea, ut sanguine luendam inobedientiam scirent. Tertio atra, velut undique funesta. Interempto apud Sebasten Bajazetis filio, patrem ipsum, Scytharum Europaeorum, multarumque gentium auxiliis munitum, praelio in Cappadocibus excepit. Scythae, et qui exulibus favebant plurimi, a Bajazete ad Tamerlanem defecere. Explicatis ad Stellam montem aciebus, tanta ferocia concursum a barbaris, ut CXL hominum millia occubuerint. Praelii exitus Bajazeti exitialis fuit. Equo plurimis confosso sagittis

captus, cum superbius loqueretur, miserabile domitae ferociae spectaculum toti Asiae praebuit. Catenis vinctus aureis, inque cavea ferrea circumductus, dorsum victori equum adscendenti supposuit. Expugnata Prusa, thesauri et concubinae Turci in potestatem Tamerlanis venere. Uxorum potissimam, Lazari despotae filiam, ubi contemptim haberi, seque Samarcandam, Scythiae urbem deportandum inaudivit Bajazetes, impatiens calamitatum, illisit ad caveam caput, sibique ipsi in Ionia mortem conscivit. Tamir fessus potius, quam satiatus cruore, vastitateque terrarum, ad comprimendam Indorum rebellionem revolavit in Scythiam, exornataque spoliis et captivis sua Samarcanda, salacissimus regum, interiit. Mortuo successere filii, neque fortuna, neque indole pares, ac parum inter se concordes. Proinde variis semet et diuturnis cladibus pessumdedere.

Haec circa annum millesimum quadringentesimum, quo innumera hominum multitudo Romam confluxit, haud exiguum Papatus Bonifacii sustentaculum. Venceslaus easdem peccatorum expiationes illis venditabat, qui Pragenses reliquias viserent. Idem Coloniae et alibi factum, Bonifacio indulgente, sed porrigentibus Ecclesiae romanae manus adjutrices. Electores Venceslaum, ut imperii dehonestamentum, sordibus ignaviaque infamem, potestate eodem anno exuerunt. Perque id tempus Jagello Lituaniae princeps, Christianis sacris initiatus, Ladislai nomen, et Hedvigem, Ludovici Poloni filiam, conjugem accepit. Igitur Poloniae rex creatus, Lituaniam, Samogitiam, Russiam adjunxit Poloniae, eaque accessione auctum regnum ad posteros in centesimum ferme annum propagavit. Academia Cracoviensis illo autore nata, sicut Heidelbergensis Ruperto, et Coloniensis et Erfurtensis, Senatu urbano procurantibus.

Apud Danos exstincto rege Valdemaro IV, Olaus undecennis, e filia ejus Margareta nepos, rex erat pronunciatus, tutrice matre. Decretum tunc Slagelosae fertur, ut quisque presbyter villam pagi sui possideret optimam: Nemo cogeret extra Daniae fines militatum proficisci; bellum ne moveretur, magnatibus invitis. Haquinus Norvegus, Olai pater, Orcades insulas Henrico Sanclaro Comiticontulit. Defuncto patre, Olaus Norvegiam Daniae conjunxit. Scaniam civitatibus Hanseaticis possessam hactenus, Danorum restituit sceptro. Mira eo tempore esculenotorum vilitas traditur. Medimnum filiginis XI nummis, vaccam solidis tribus, tonnam cerevisiae quatuor veniisse, mercedem servi diurnam ternos nummulos exstitisse. Sed neque India tunc praebebat Europaeis aurum, neque Islandia, anno 874 habitari primum ab exulibus Norvegis coepta, nisi regibus, adibatur. Olaus, ubi Gerhardum, Henrici Comitis Holsati filium, ducem Slesvigae, et regni Danici fiduciarium creasset, immatura morte praereptus, Sorae inter materni proavi, avique tumbam conditur.

Margareta Herois regnorum gubernationem retinuit, assentientibus provinciis. Cum prole careret, Ericum neptis suae e sorore filium, haeredem curavit declarari regni Norvegorum: Alberto Megapolitano, quem soror ipsa Ingeburgis pepererat, infensior, quod Daniam Norvegiamque bello impetiisset. Eam ob causam patruelis Alberti, Sueciae rex, bellum Danis movit, multisque modis, foemineum contemsit dominatum, missa cote jubens aciculas suas cultrosque acuere reginam. Nec blandior suis Suecis, praecipuas dignitates indigenis debitas, in Teutones transtulit, postulans insuper tertiam praediorum, quae nobilitas teneret, partem, ut regiam curaret splendidius. Hinc simul Suecico Danicoque vexatus bello, ad extremum Gothia in Occidentali cum filio capitur, duce Danorum Ivaro Luckio. Bahusam perductus, jubente regina, quam contemserat, in carcerem mittitur. Megapolitani,

quo nocere Danis possent, edicunt, ut cujuscunque generis nautae piraticam in Danos, Suecos, Norvegos promiscue exerceant. Praedae illecta dulcedine plebs confluxit. Iis nihil pensi erat, in quorum bona involarent: utrumque pervolitabant Oceanum, nemini, nisi unde lucrum deesset, parcentes. Septimo anno dimissus Albertus, ea lege, ut LX marcarum millia persolveret, aut tradita Stockholma, Suecico regno renunciaret. Civitates foederatae praeda factae. Cum solvendo non esset Albertus, Stockholmam reginae tradiderunt. Itaque Ericus VIII Pomeranus, a Danis, Suecis, Norvegiae rex lectus, decretumque in Comitiis Calmariensibus, ut tria haec regna perpetuo unita foedere, uni semper principi parerent, singulaque ex suis legibus et statutis regerentur.

Ea tempestate Paulus Burgensis Episcopus, Joannes Hussus, et Hieronymus, Doctores Pragensium, Manuel Calecas Graecus, Joannes Rusbrochius Belga, facra eruditione, Frossardus et M. Paulus Venetus, historica claruerunt.

Albatorum maxima multitudo, linteis amicta candidis, Sacerdote quodam ductore, in Italiam descendit. Clamabant, corruptam esse erroribus Ecclesiam, dignamque lachrymis. Cum multo applausu exciperentur, Bonifacius throno suo metuens, comprehensum sacerdotem igni tradidit.

Emanuel Chrysoloras Byzantinus literas in Italiam Graecas attulit, quae quingentis ibi annis conticuerant. Ex ejus schola Guarinus, victorinus, Philelphus, Leonardus Aretinus, aliique viri docti, tanquam ex equo Trojano prodiere. Latina etiam lingua, quae sylvescebat, excoli diligentius coepta.

terram exercitus ejus attigisset. Bonifacius Papa decimas interim sacras Caesari indulgebat. Quas cum Electores, Moguntinus, Trevir et Coloniensis, dare abnuerent, imperium, quod sub Boemis, Carolo et Wenceslao, languescere coeperat, sub Ruperto defecit aperte. Nam tota Italia a tyrannis undique subacta, ingressus ipsi Ruperto interclusus est. Venit sane in Brixianum agrum Caesar, pernegans Ducem esse Galeatium, quem largitione corruptus dixisset is, cui ob indignitatem imperium sit ademptum. Sed Galeatii copiis impar, accepta clade, Tridentum rediit. Inde vocantibus Venetis, Patavium est delatus, quo Florentini Oratores sumptuosissimo quidem apparatu, sed copias illius desiderio minores, ut bellum resumeret, transmiserunt. Ductores erant Sfortia Attendulus, tunc primum nosci coeptus, et Balthasar Mutinensis. Quumque copiarum tenuitati pecuniarum quoque paucitatem addidissent Florentini, nec Pontifex Venetique palam in auxilium descenderent, austerus re infecta Caesar, rediit in Germaniam.

At Bonifacius Pontifex, Simoniacus et indoctus, Romae ad subjectionem reductae gloria et pecuniis Jubilaeo anno perceptis auctus, rem aggressus est novam, quae Pontifices Romanos non minus orbis Christiani, quam Romanae urbis dominos reddidit. Legem promulgavit, non licere cuiquam sacerdotii, ad quod promoveretur, beneficium adipisci priusquam primi anni reditus, pecuniis aestimatos, Pontificali aerario dissolvisset. Soli Angli, cum legi in summis sacerdotiis parerent, in minoribus eam contempserunt. Ladislaus Neapolitanus, Caroli filius, autore bonifacio, Cajetae coronatus: Urbani in Carolum sententia antiquata est.

Caeterum Mediolani Dux, digresso Ruperto, copias illius respectu in Lombardia retentas, ad Albericum misit, Bononiam et Bentivolum oppressuras. Fusi sugatique Bononienses, eorumque auxiliatores Florentini: occiso Bentivolo, Albericus patentibus portis in urbem introductus. Trepidatum tunc per universam Italiam, apud Florentinos praesertim, incendio propiores. Sed Galeatius, oborta inter summas cupiditates et furores febricula exstinctus, metum dempsit Italicis: filiis Joanni et Philippo Mariis ditiones, cum odiis subditorum, subditis bella reliquit. Albericus a Ladislao Magister equitum creatus, Neapolin Ludovico Andegavensi, prioris illius filio studentem, recepit; Balthasar Cossa Pontifici, Bononiam; Florentino Pisas, a Gabriele Maria, tyranno exule sibi venditas, armis subegerunt.

Ladislaum mox in Hungariam nova procerum conspiratio traxit. Sigismundus ibi olim de duobus et triginta nobilibus sontibus supplicium sumserat, quod nullum sibi regi officium praestare voluissent. Conflatam ex ea severitate maximam invidiam, res ejus prosperae aliquantisper texerant: Clades Nicopolitana in lucem eam protulit. Facta, autore Papa, conjuratione, comprehensus duobus a juvenibus Gariis custodiebatur, filiis Niconis, inter caeteros interrempti. Ladislaus, nondum satis confirmato Apuliae regno, in Hungariam evocatus, Jaderam oppugnabat. Sigismundus interim matri juvenum Garensium persuadet, non defore, si interimatur, vindices necis suae: Sin ipsorum opera dimitteretur, maxima a se et certissima eos praemia manere. Dimissus brevi, aut perterruit, aut punivit adversarios. Ladislaus, Jaderam urbem obsidione premit recipitque, festino perculsus est nuncio. Neapolitanos in rebellionem animis apparatibusque propendere. Quare Jadera Venetis, quorum pluries fuerat, vendita, Neapolin rediit, et severiori quam prius disciplina usus, neminem in regno esse permisit, quivel oppidi, vel arcis retineret dominatum. Galeatii interim mortui ditiones, aut pulsi antea tyranni, aut praesidiorum duces occupabant.

Multi per ea tempora, sicut et semper, post schismatis originem de unione Ecclesiae tractatus sunt habiti. Quibus dum intenditur, nonus Bonifacius, putrescente virili membro periit. Carmen ei dictum a Theodoro Urico Theologo:

Heu Simon regnat, per munera quaeque reguntur,

Fudiciumque pium gaza nefanda vetat.

Curia papalis fovet omnia scandala mundi,

Templaque sacra facit perfidiosa sorum.

Suffectus Bonifacio in Septimum Innocentium Colmas Sulmonensis, jurejurando spopondit, quam primum esset pro unione requisitus, Pontificatui renunciare. Eo desunctio, purpurati singuli dira caput suum execratione detestati, se, si deligerentur, in autoritate concilii futuros. Interim cum et vero Pontifice, et optimo Imperatore carerent Itali, unicuique scelerato peccandi licentia data est. Joannes Galeatius Maria, Mediolanum, Philippus frater ejus Ticinum tenebat: reliquae civitates ad quinque et viginti variis artibus caedibusque agitatae, ab imperio Vicecomitum defecere. Franciscus Cararius multa improbe ausus, cum Venetos aestuariis se et paludibus suis juberet continere, ab iis Verona Patavioque spoliatus, necatusque est. Romani Innocentium V.II. crudelius dominantem urbe exegerant. Sed fuso Ladislai regis milite, quo utebantur, eundem in urbem recepere. Delectus, illo mortuo, Angelus Corrarius Venetus, anno ejus seculi sexto, Gregorium duodecimum nomen edidit. Jusjurandum, quod verbis conceptis purpuratus nuncuparat, Pontifex confirmatum in acta referri jussit. Caeterum cum locus congressui patrum consensu deligendus esset, nullus proponi poterat, nisi quem Benedictus, qui et ipse evocabatur, aversaretur. Collusio haec visa, et uterque in sacra causa praevaricator. Sanctius egere patres. Convenit inter utriusque partis Cardinales, ut Pisas convenirent. Ibi utrique Pontificatus aemulo jus sedis claviumque abrogatum: Delectus Petrus Minor, Theologus, genere Cretensis, quo Oratore quondam Galeatius Ducis exambierat titulum. Hic solitus dicere, divitem se Episcopum, inopem Cardinalem, mendicum Papam factum, Alexandri V nomen brevi tempore gessit. Tarraconenses, Scoti, Armeniaci, in Benedicti fide mansere: Carolus Malatesta Gregorium Arimini regebat. Ecclesia Romana triceps exinde visa, monstra simul biformia aut triformia nata. Alexander hostem judicat Ladislaum regem, quod urbes Imperii pontificii, inque his Roman suae ditionis saceret. Jus regni adjudicat Ludovico Andegavensi. Bononiae moritur, octavo sedis suae mense. Ibi largitionibus factis, suffectus Balthasar Cossa Neapolitanus, bellator melior quam Pastor, unionis Ecclesiae nullam curam habuit. Ei Joannis XXIII nomen inditum.

Genua tunc in fidem regis Franci venerat. Florentini Pisas occupaverant. Fucinus Canis, tyrannus potentissimus, Vercellas, Alexandriam, Dertonam, Novariam, obtinebat, ingentesque insuper divitias, Lombardiae direptionibus quaesitas. In Galliis varii erant rerum motus, temporum conditio misera, qualem fides sit esse rege mente affecta, ducibus dissentientibus, pace incerta. Ludovicus Aurelianensis, frater regis, immisso per Joannem, Philippi Burgundi filium, percussore, occubuit. Autori gratia delicti facta. Idem Joannes Eburones domuit, Episcopo suo infensissimus, quod inflatus spe dominatus Hannonum et Hollandorum (erat enim frater Comitis) majoribus initiari ordinibus nollet, aversus a sacerdotio. XVII millia Leodiensium cecidere. Chronicon Belgicum XXIII millia habet. Joannes Episcopus de plurimis supplicum fumsit, qui mortuo postmodum Cuilelmo fratre, cum Hannoniam, Hollandiam,

Flandriamque haereditate cepisset, a milite quodam suo trucidatus est.

Et ne male Christianis tantummodo iratum diceres Deum, in gentes etiam efferas indignationem suam effudit. Filii Bajazetis, patris exemplo nihil emendatiores, cruentis se invicem bellis attriverunt, quae occasio exsitisset optima rem Christianam in Asia reparandi, ni feralis discordia Romanensium animos principum distraxisset. Sex Amurathi erant filii. Mustaphan Tamerlanes occiderat. Mahumetes in Cappadocia indulgebat quieti. Isa (Josuam aut Jesum vocat Chalcondylas) et Moses, se invicem oderant. Isa regni sedem invasit Prusam, brevique Asiae et Europae pleraque in verba sua adegit. Solimannus militiae peritissimus, Byzantii se tenebat. Casan Celebis sextus aetate erat tenera. Solimannus ergo, allectis ad se militaribus, Europam, absente in Asia fratre, peragravit, firmusque ab exercitu transgressus in Asiam, in Cappadocia eum vicit praelio, comprehensumque trucidavit, anno tyrannidis quarto.

Cum ergo Solimannus regnare coepisset, rediit dimissus a Tamerlane Moses, conciliatisque sibi ducibus, qui Isam secuti essent, Marcum Docorum regulum, traducit in partes, et Adrianopoli rex salutatur. Solimannus contra, ut Emanuelem sibi adjungat, Theodori fratris ejus filiam ducit uxorem, transgressusque Byzantium, bellum Mosi infert. Mosen, praeter Dacos et Triballos, adjuvabat Stephanus, Lazari Despotae filius. Hunc ad defectionem impulit Graecus Imperator. Nihilominus victor Solimanni Moses, dum fugientes insequitur, per insidias fratris, castris exuitur. Quare dissipato Mosis exercitu, Adrianopolin recipit Solimannus, defunctumque se periculis arbitratus in ignaviam ac voluptates quasque provolvitur. Graecis, qui fidam attulissent operam, maritimam Asiam restituit. Interea Moses instaurat vires, adjuvante iterum rectore Daciae. Magister equitum et auxiliarium copiarum praefectus, ab rege inerti et vinolento, ad Mosen deficiunt. Solimannus Byzantium refugit, in animo habens Graecis reddere Europam, ut commodius posset Asiam tueri. Sed illa agitantem, in itinere comprehendunt Turci, et ad fratrem deducunt, a quo illico necatus est. Comprehensores pariter igne cremati a typranno, quod diceret eos impia in regem suum commisisse. Acta haec anno ejus seculi XI. Praecedente Rupertus Palatinus, cum improbasset Pisanum concilium, et Gregorio XII adhaereret, insperato diem obierat Oppenheimii, decennium potestate functus. At qui a confessionibus Pontifici erat, repetit ostio affixam epistolam, cujus hoc exordium: Satanus regnorum Acherontis Imperator, tenebrarum rex, profundissimae perditionis dux, superbiae Princeps, omnium damnatorum aeternus comes, fidelissimo dilecto nosiro Foanni, Dominici ordinis praedicatorum, perditionis filio. Pejor etiam Gregorio Joannes, nihilque habens sanctitatis, adeo ut meretrices ei Bononienses singulis mensibus trecentos penderent aureos, multorum mentes offendit. Cum plenam delictorum omnium veniam offerret iis, qui in Ladislaum, Neapolitanum regem, arma sumerent, exclamatum est Pragae ab Hussitis, Joannem Papam Antichristum esse. Eorum aliquos clam interfectos a Senatu, populus per omnia urbis templa circumtulit, praedicantibus Ecclesiasticis: Isti sunt sancti, qui pro testamento Dei sua corpora tradiderunt. E dispersione Pragensis Academiae Lipsiensis nata, Friderico Misnensi autore, sub annum MCCCCIX.

Petrus de Alliaco Cameracensis Episcopus, Joannes Gerson, Poggius Florentinus, ea tempestate claruerunt.

Inter Gerhardum ducem Slesvicensem, ejusdem fratres, Dithmarsos ortum est bellum, quod ericus Saxo Dithmarsos diripuisset, idque Damni Holsatis ferretur acceptum. Initio Dithmarsi, quod innocentibus Holsatis crimen impegislent perfidiae, male multati. E Delburgensi

castro et Hanrovia, incursiones in ipsos factae. Sed postea Comes Albertus, dum praeda gravis festinat in Holfatiam, excussu equi moritur. Gerhardus dux fervidius instans Dithmarfis, et subigere cupiens populum, ex insidiis trucidatur, cumque eo nobiles trecenti. Inhumata mansere cadavera, nisi quae multo auro redimerentur. Rusticae id inclementiae datum. Foedus tandem ictum, ut caveret uterque populus, ne alterutri per conniventiam damnum inferretur. Henrico, Adolfo, Gerhardo, filiis Henrici puerulis, tutores constituti, defenforque Ericus Rex Danorum. Sed cum Gottorpiensis arx tradenda esset Margaretae reginae, suspicio oboritur, eam insidiari ducatui obtentu tutelae, impleturque armatis castellum. Discedente regina, Ericus demolitur quaedam Slesvicensium: unde natum bellum, ingenti cum Danorum Holsatorumque clade per multos annos gestum.

Pluris stetit Cruciferis in Borussia, quod Lituaniam invaserant. Jagello seu Vladislaus IV rex Poloniae, ad Grunevaldum XL eorum millia, deinde post semestre X millia occidit. Ita Cruciferorum Resp. quae ab anno Christi M CXC variis surrexerat incrementis, ad interitum proclinata.

ducem Mediolani appellavit. Beatrix adulterii postmodum insimulata, capite caeso finivit vitam.

Agebantur haec in Insubria, quum Franciscus Gonzaga, Mantuae Domimus, Bononiam adversus Malatestam, Ladislai mercenariu, acerrime est tutatus, Ladislao interim Romam, Latium, Umbriam et hetruriam late occupante, non sine spe universae Italiae regno potiundi. Ludovicus sane Andius, rex ab Alexandro V. et Joanne dictus, clade eum aliqua affecerat; sed Ladislaus nihilo segnius bellum instaurabat, adeo ut Joannem Pontificem Roma exigeret, murosque dirueret urbis, anno ejus seculis XIII. Florentinos urgens, tam opportune obiit, ut veneno sublatum non absit suspicio. Florentina virgo venustissima, cujus amore flagrabat, accepta a patre cicuta eum confecisse perhibetur, non memorando artificio. Successit soror Joanna, nihilo illa superiore Joanna sanctius feliciusque Neapolitanis nomen. Matrimonium pacta Joannis Aragonis, matato consilio nupsit Jacobo Borbonio. Sfortia duce, Romanam urbem adversus Brachianos milites strenue defendit. Interea Sigismundus Romam, ut aiebat, diadematis causa iturus, in Venetos validum miserat exercitum, captoque Forojulio, Tarvisium oppugnabat. Sed eum Carolus Malatesta cunctando potius, quam pugnando fregit. Caesar Laudae congressus cum Pontifice, denunciat ei, ut concilium tollendo schismati indiceret. Aut dicto audiendum, aut offendendum genus humanum fore. Delecta tandem Constantia, Italis, Gallis, Germanis opportuna, miro gaudio Augusti, in cujus fide urbs erat. haudquaquam dubium, in conventus ejus potestate futuros Joannem Gregoriumque, utrumque Italum. Joannes, amicis dehortantibus, eo se contulit anno MCCCCXIV. Tam frequens erat concilium, ut discrimina et velut classes essent faciendae, divisis in quinque partes patribus. Initio Itali, Germani, Galli, Angli praecipuae dignationis erant. Postea et Hispani advenere. Caeterae nationes aliae aliis harum adscribebantur. Quod tribus harum generatim placebat, id reliquae ratum sanxere. Cum diu multumque disputationibus incertos ambiguosque tenuisset Joannes, qui potissimum decernerent, superveniente Sigismundo, factaque omnibus dicendi, quod liberet, potestate, multa crimina Joanni objecta. Probabatur, eum largitionibus et suam emisse, et plurimas aliis vendidisse dignitates, dedisse et Laicis spiritualem potentiam. Incestis et adulteriis se polluisse, negasse pertinaciter animarum immortalitatem, et corporum surrectionem. Audiens haec agitari Pontifex, sumto militari habitu, Scafhusam, Friderici Austriaci oppidum refugit, ad Joannem Burgundum iturus. Sed Imperator, confluentibus subito copiis, coegit Fridericum semet et Papam resistere. Retractus e fuga Joannes, cum non haberet, quod testibus opponeret, in carcerem traditur et convictus XL criminum, abrogato ei de concilii sententia Pontificatu, Ludovico tra ditur Electori Palatino custodiendus. Manheimii servatus est, dempto sermonis commercio. Jamque prolatum erat decretum, concilium generale legitime congregatum, statim habere a Christo potestatem, Pontifices concilio subjacere.

Gregorius Carolum Malatestam misit cum tam liberis mandatis, ut ei facultas, jusque cedendi Pontificatu daretur. Is insignia Pontificis indutus, in augustissima sella consedit, ac velut Gregorii personam gerens, depositis insignibus, relictaque sella, se abire Pontificatu effatus est. Gregorio jus pilei redditum, Legatione Piceni et principatu Cardinalium attributo. Sed non diu superfuit, dolore (ut aiunt) animi propter subitam abrogationem (nam in mora spem posuerat) absumptus. Sublatis duobus Pontificibus, restabat tertius Petrus Luna, qui et Benedictus, animi pervicacior. Duces Franci eum de sententia non moverant.

Sigismundus, cum oratoribus Concilii ad Franciae et Angliae reges ivit, hortatus, ut in abdicatione Benedicti ejus sequerentur sententiam. Perpauci Caesares, ut de hoste victoriam armis ferrent, tot labores adiere, quod Sigismundus bello infelix, ut pacem Ecclesiasticam constitueret. Perpeniani cum Benedicto et rege Aragonum in colloquium venit. LXXVII annos natus erat Benedictus facundia literaturaque praestans. Verum se Pontificem esse contendit, atque etiam si non sit, solum omnino ex omnibus Cardinalibus superesse, qui a certis Pontificibus purpura sint donati: reliquos a controversi juris aemulis creatos. Itaque si interregnum sit, penes se solum, nonnullosque Romanos, jus Pontificis eligendi fore. Expugnari fando non potuit, concessit Panoscholam, munitissimum etiam mari oppidum, exprobrans suum Ferdinando judicium, quo dictus ille post Martini utriusque obitum Tarraconensium rex esset. Imperator cum Oratoribus Castellae, Aragoniae et Navarrae regum, moram apud Francos Anglosque traxit, pacisque inter eos nomen redintegravit.

Pendente sic lite Pontificia, causa fidei adducta in quaestionem est. Joannes Hussus et Hieronymus Pragensis, fide publica ad Synodum evocati, plerosque Joannis Wiclefi, pridem defuncti, articulos propugnabant. Congressi cum doctoribus stetere constantes. Se veraces, se Christi discipulos esse, Romanam Ecclesiam, caeterasque per orbem dispersas, longe a traditionibus Apostolorum abiisse. Dominatum et delicias plerosque exquirere, nescire prorsus divina mandata, aut scientes contemnere. Poggius Florentinus, qui interfuit, ait, neminem se vidisse unquam, qui in causa dicenda, praesertim capitis, propius accederet ad facundiam priscorum, quam Hieronymum, nihilque protulisse indignum bono viro: adeo ut si id fide senserit, quod verbis profitebatur, nulla in eum mortis causa, imo ne levissimae quidem fuerit offensionis. Dixit, hunc morem priscis, doctissimis, sanctissimisque viris fuisse, ut in fidei interdum sententiis discreparent, non ad pessundandam, sed reperiendam veritaten. Prior Hussus combustus est, cantato hymno, quem vix flamma et fragror ignis intercipere potuit. Hieronymus in fundo turris foetidae atque obscurae, trecentis quadraginta diebus habitus, ubi ne videndi quidem facultas etat, tot Ecclesiasticos Doctores in sententiam suam protulit, quasi summo in otio sapientiae interim studiis operam dedisset. Cum lictor ignem post tergum injicere vellet, Huc, inquit, accede, et in conspectu accende ignem; si enim illum timuissem, nunquam ad hunc locum, quem effugiendi facultas er at, accessissem.

Cecinit Symbolum, et Davidicum illud: Circumdederunt me viri mendaces. Ambo (teste Sylvio Aenea, qui postea Pontifex Pius II fuit) pertulerunt animo constanti necem, et quasi ad epulas invitati, ad incendium properarunt, nullam emittentes vocem, quae miseri animi posset facere indicium, viri sempiterna memoria digni. Sangerhusae eodem tempore multi haereseos nomine cremati. Cineres exustorum, ne raperentur a bohemis, in lacum projecti. Sed discipuli terram, in quo ignis fuit, velut sacram secum in patriam detulere. Mox sequaces Joannis et Hieronymi, Ecclesias nonnullas a Venceslao postularunt, in quibus suae praedicari plebi, Sacramentaque ministrari libere possent: Et impetrarunt.

Constantiae, quasi id ageretur, ut pateret multitudo suffragatorum superstitionis, subducta ratione repertum est, in europa esse monasteria Benedictinorum 15107: Consecratos ex eo ordine 35449.

Sed cum de restituenda Ecclefia, emendandisque moribus Clericorum, mentio haberetur, placuit, velut vacante jam quadriennium cathedra, prius novum Pontificem creari, consilio, quo nullum

rei Christianae pestilentius, nullum Sigismundo et Germanis ingratius. XXXII Cardinales, adjunctis e quaque natione senis, Othonem Columnam crearunt Pontificem maximo plerorumque gaudio, qui quod sacra Martino die electus esset, Martinum se V appellavit. Confirmata concordiae ergo acta trium Pontificum aemulorum. Constitutum, ut ex ea die quinto postanno concilium haberetur, alterum septimo, tertium decimo. Exin perpetuum id esset, legitimumque, ut decimo quoque anno convenirent in unum patres omnium gentium. Reformatio Ecclesiae in capite et membris, quam Germani Gallique maxime urgebant, et in iis Joannes Gerson, in illud tempus dilata a Pontifice, qui anno XVIII ejus seculi, invito Imperatore, concilium dimisit. Nec puduit patres illos innoxiorum suppliciis defendere illam potestatem, quam tot annis a sceleratissimis hominibus gestam agnoscebant: non puduit Sacri calicis usum, non obstante scilicet Christi mandato, laicis adimere: eoque eniti, ut receptae superstitiones armata regum manu tegerentur.

Sigismundus ibi Adolfum Clevensem e Comite Ducem, Hermannum socerum suum e Barone Ciliae Comitem, Amedeum Sabaudum e Comite Ducem, Fridericum e Burggravio Noribergensi Marchionem Brandeburgicum creavit. Ericum Saxonem Lauenburgicum privavit eligendi Caesaris jure, idque in Fridericum Misnensem transtulit.

Martinus inter Philippum, Mediolani Ducem, et Pandulfum Malatestam, aegre pacem composuit, quae mox rursus disturbata, cum Malatesta reliquique reguli, gustata semel imperandi voluptate, quas occupaverant ditiones, non tantum tueri studerent, sed et augere aliorum injuriis damnisque. Receptis tamen Philippo Brixia et Cremona, Nicolaus Estensis sponte fecit, ad quod cogi poterat, reddiditque Parmam Philippo. Gonzaga Mantuanus, quum minus comi fronte inspiceretur Mediolani, odoratus id, quod res erat, Philippum sua repetiturum, Venetis se Florentinisque adjunxit, metu Principum quemvis omni arte in suas partes allicientibus. Hi Francisco Carmignola duce, cum multiplicibus praeliis Brixianum territorium subegissent, Bergomum quoque ex foededere tandem acceperunt. Carmignola postmodum proditionis compertus, cervice luit, cui substitutus Sfortia. Brachius vero Montinius interim pontificias ditiones insederat, ut Martino Romam proficisci tuto haud liceret. Martinus florentiam pervenit, ubi Joannes XXIV, empta XXX aureorum millibus libertate, eum adoravit, jussusque uti pileo, et Thusculanae praeesse Ecclesiae, moerore periit. Cosmus Medices, Joannis Expapae familiaris, maxime crevisse ejus opibus fertur. Porro Brachius, Florentinorum opera reconciliatus Martino Bononiam ei, quae libertatem denuo sumserat, subjecit, viamque Roman versus aperuit. Florentinorum Ecclesia ob id Metropolitano honore exornata.

Cum Romam denique anno XXI venisset novus Pontifex, adeo direptam eam vastamque reperit, ut nullam civitatis faciem agnosceret. Collapsae domus, templa, palatia, moenia destructa, coenosae desertaequae plateae, omnium rerum penuria, rusticitas mera regnabat. Refectam aliquantulum inundavit Tiberis, templumque Pantheon ad majus altare implevit.

Haud paulo feliciorem eo tempore reperio Constantinopolin. Musa vel Moses eam urbem obsederat, iratus Emanueli Palaeologo, quod Solimanno opem tulisset. Sed victus navali bello abscesserat, quo in certamine filii Emanuelis nothi enituit virtus, postea ob patrui invidiam carcere diuturno macerati. Imperator Graecus, ut se ulcisceretur, Orcanem Solimanno genitum opposuit Musae: qui in Thessaliam progressus, ibique custodis sui fraude proditus, poenas patruo elisis faucibus dedit. Minimus

filiorum Amurathis Byzantii Christianis imbutus sacris, eo tempore migravit vita. Supererat Mahumetes, qui metu fratris Musae chordis se fabricandis aluerat, et Caramannum apud principem latitabat. Hic Graecorum Turcorumque ope, tyrannidem Musae detestantium, Asia facile potitus, transcendit in Europam, praelioque primo inferior, Constantinopolin refugit. Musam, ne in Asiam transiret, Graeci occupato trajectu impediere. Refectis viribus, denuo tentatur praelii alea; victusque Mahumetes Triballorum adit Ducem, Turcarum proceres ad defectionem invitat, haud irrito conatu. Nam transfugio quorundam confirmatus, instaurat certamen. In eo Musa tyrannus, dum Cazanem peregrinorum ducem transfugam occidit, a ministro ejus manu truncatur. Saucium deserit exercitus, ad Mahumetem signa rapit: qui fratrem in paludibus latentem nactus, praefocavit laqueo, itaque imperio potitur.

Hic Graecorum beneficiis motus, qui et Mustapham, e Bajazetis se sanguine ferentem, in vincula misissent, perpetuam cum eis pacem coluit, Triballum finibus auxit, Dacorum regulo imperavit tributum. Oborto cum Venetis de insulis Ionii maris certamine inferior, Lampsaco cedere coactus est. Emanuel munito Isthmo, Peloponnesios principes redegit in potestatem, filiumque Joannem Graecis regem dedit. Mahumetes, punito Caramanno, qui Prusam urbem cremaverat, ablatisque aliquot oppidis ei reconciliatus, rara inter Turcas humanitatis laude decessit, anno istius seculi vicesimo secundo; Amurathes II ejus filius rei Turcicae praefectus est.

Italia interim, Francia, Bohemia, mirandis motibus agitabantur. Joanna Neapolitana haud majori fide Borbonium, quam antea Tarraconensem, amabat. Ob id administratione rerum submota, palam se lusibus ac deliciis, amplexibusque marti dabat, autores conspirationum ultro deserebat, ut nulla Jacobo uxor fidelior videretur. Sed mox muliebris enituit dolus. Occasionem enim nacta, Sfortiam eximit carcere, Jacobum in eam arcem, in qua delituerat ipsa, compulsum obsidet, ac navi profugere in Franciam cogit. Pollicita deinde Pontifici duces subsidiaque, adversus ditionis Ecclesiasticae invasores, eo autore, coronatur, Alfonsumque Tarraconensium regem novum, veterem Siciliae Dominum, adoptat. Verum cum minus promissa implerer Martino, Ludovicus ab eo Andegavensis, secundi Ludovici filius, rex appellatur, qui protinus Calabriam nulla contentione obtinuit. Aquilam urbem pro Alfonso obsidentem Brachium, Sfortia junior interimit praelio, Senior enim Aterni flu. undis perierat.

Idemque juvenis Perusiam, Tudertum, Assisium, ad Martini obsequia reduxit. Ibi vero indignatus Alfonsus, non sibi concedi, quod aemulo, missis ad Senense concilium Oratoribus, postulat causam Benedicti cognosci, qui superstes adhuc Panoscholae sedebat, haud obscuro Aragonum, Scotorum et Armeniacorum studio. Ea tantae rei mentio absterruit Pontificem, ut velut renascente schismate, ne qui denegaret Alfonso. Continuo Alfonsus gratiam retulit. Benedicto enim sub idem tempus mortuo, duo ejus Cardinales delegerant Aegidium Barchinonensem Canonicum, eum Clementem VIII appellantes. Et viri et loca in ditione Tarraconensis erant. Missus ergo Alfonsus Borgia, qui postea Callistus v fuit, Panoscholam, pervicit, ut Aegidius nomine pontificio cederet, Balearium Episcope accepta. is finis L annorum schismatis certus, uno jam certo Pontifice.

Ex eo tempore parum sancta societas regni inter matrem Joannam, vario mutabilique ingenio, et filium Alfonsum, non genitum, sed assumptum. Accedebant factiones, altera Tarraconensium, altera Andegavensium. Tandem regina, ut ingrati animi Alfonsum abdicat,

Andegavensem adoptat. Tarraconensis classe advolans Masiiliam, repentino adventu captam diripuit.

Ludovicus secundus, qui socer Delphini foret, et patruelis regis, tantum apud Gallos poterat, ut omnia ejus consilio agerentur, nec ejus Francos poeniteret. Ejus morte mala Franciae, quae interquieverant, recruduere. Armeniacus, magister equitum, avaritiae et impotentiae flagrabat invidia, e templis pecuniam ab regina depositam abripuerat. Regina Burgundionem evocat, praedicantem se afferre malis Franciae levamentum. Facile receptus, quod Anglus, Cadomo expugnato, Rotomagum obsideret, Parisiis etiam proditione potitur, regemque et aulam omnem sui arbitrii facit, aegre Delphino elapso. Armeniacus per tumultum occisus.

Cum nulius videretur malorum futurus finis, nisi morte Burgundionis, evocatus velut ad colloquium Delphini, trucidatur. Ita caedes Aurelianensis caede autoris piata. Philippus occisi ducis filius, acerrimus necis paternae ultor exstitit.

Cum Anglo Rotomagi jam potito foedus icit, urbem regiam, Carnutes, Tricasses, regem, reginam, Catharinam Virginem, quae omnia in potestate patris fuerant, ei incruenta victoria, nullo negotio tradit, anno ejus seculi duodevicesimo. Tam atrox telum indignatio praebet. Catharina, patre Carolo, qui nec sui, nec regni, nec mentis potens foret, nihil detrectante, nubit Henrico, his legibus, ut rex gener, si socero regi superstes foret, liberive ex Catharina procreati, in regnum Franciae succederent: interea rem Francicam administraret Anglus, rectorque Franciae diceretur. Eo nomine bellum gerens, adjuvante Burgundo, Senones, Meleduntum, Meldas cepit. Frater ejus in Andibus impetu multorum in se ruentium cecidit. Henricus ad nuncium occisi germani, relicta domi Catharina, et ex ea filio bimulo Henrico sexto, in continentem rediit, spe Franciam debellandi, anno ejus aevi XXI. insequens fuit ejus vitae postremus. Tres et quinquaginta dies illi superstes rex CaroluS VI fuit. Catharina vidua Ovino Tedertho Vallio nupsit, ex quo Edmundus, Henrici VII, postea Anglorum regis, pater ortus est.

Annum primum et vicesimum agebat Carolus VII, Sexti filius, cum allata morte patris, majore conatu res gerere constituit, ratus in primordio regit nominis a se suscepti sositum esse, qualis apud suos majestas, apud hostes terror, an contemptus imperii sui foret. Aderant egregii bellatores, ex his civitatibus, quas integras ab Anglis sua vel virtus fidesve, vel fortuna servarat. Ad Crepantum duo millia Francorum desiderata, oppidum amissum. Mansit tamen animus, adversis obluctandum visum. Hostes in Normanniam vim pecorum ingentem abigentes, praeda exuit Carolus. Fani Michaelis obsidionem solvit. Variante belli fortuna, ad Vernolium novam accepit cladem: Ligerim usque Anglorum pervenit imperium. Carolum Biturigum regem per ludibrium vocitabant. Aurelianensium fides eo bello enituit, qui suburbia sua aequarunt solo, obsidionem Saleberiensis Comitis fortiter sustinuere. Ingravescente fame, Burgundo se credere parabant. Id Saleberiensis aspernatus, minime dixit convenire, cum ipse plagas feris tetenderit, capturam alteri cedere. Clementius responsum reddi poterat nobilissimo duci, quod cum tantum belli superesset, segniorem eum non efficeret. Eamque ferociam etiam eventus damnavit. Comes enim e moenibus tormento ictus, biduo post decessit.

Jam Deus ipse Franciam respiciebat. Joanna puella Lotharinga sub patre pascere oves solita, ad regem ducitur, praedicans se Anglos Francia exacturam. Mirabundo rege, multiplici percontatione procerum versata, semper sibi constitit, nullumque ei verbum nisi pudicum sanctumque fertur excidisse.

Militari ergo habitu muliercula, accepto ab rege exercitu et ducibus, clausis jam septimum mensem Aurelianensibus, auxilia commeatusque intulit, crebrisque eruptionibus obsidionem solvit. Anglum deinde levibus praeliis, sed quae in summam universae rei spem proficerent, fatigavit. Ad tria hostium millia in Belsia caesa, anno ejus seculi undetricesimo, quo Burgundus Isabellam, Joannis Lusitani filiam, duxit. Nec fortunaese offerenti defuit Carolus: autore ac duce puella, Rhemos ad suscipienda regni insignia profectus est. Coronatus sacratusque ad urbem Parisiorum duxit copias Betfortus Anglus dux, diligentia virtuteque nullum locum, omnia attentanti hosti opportunum, reliquum fecit. Puella vulnerata reduxit copias, obsesso Compendio opem latura. Irrupit sane in urbem, sed eruptione deinde infausta in potestatem Anglorum venit, a quibus, fassa se spiritu agi familiari, ut superstitionis et diabolici rea consortii, crematur. Obsidione tamen exemptum Compendium, Meledunum, Corvolium, aliaque oppida recepta.

In Belgico sub haec, interquiescente tandem post varia bella Guilelmi hollandi fratre, Leodiensium designato Episcopo. Jacoba Guilelmi filia nupferat Joanni, Antonii filio, duci Lotharingiae, Brabantiae, et Limburgi, qui anno XXVI hujus aevi Lovaniensem Excitavit Academiam, quemadmodum Ericus Danorum rex anno decimo octavo Hafniensem, et Joannes Albertusque Megapolitani cum Senatu urbis, Rostochiensem condiderant, eodem Martino Pontifice tribus Academiis privilegia indulgente; Sed demto eisdem Theologorum collegio, quod successores demum addidere. Sed cum Brabantinus minus extolleret factionem Houxensium, quae Joanni, provinciarum Hollandiae, Selandiae, Frisiae, tutori adversabatur, abstractam a toro ejus Jacobam tradiderunt Humfrido Glocestrio, Angli regis Henrici V fratri. Sed eum Hannonia Joannes Brabantus expulit, exstinctoque tutore aemulo, ut legitimus Jacobae maritus, Hollandiam occupavit, anno supra millesimum quadringentesimum vicesimo quarto. Triennio ante infra Dordracum LXXII parochiae aquarum diluvio absorptae. Triennio post in Catalonia concidere XXI civitates, ad montem Pessulanum Tertona terrae motu in voraginem hausta. Erat mater Jacobae nupta Philippo Burgundo, eidemque Flandrorum comiti. Is a factione Cabeljaviensi invitatus, domitis bello Anglis, Hollandiam sibi subegit. Jacoba comes renunciare etiam Selandiae Frisiaeque coacta, dedit se tandem amplexibus Franconis, Dynastae Borselii, quem Ostervandiae Comitem Philippus designavit. Cumque tricesimo hujus seculi anno sine prole decessisset Philippus, Joannis Brabantini frater, Lotharingia quoque et Brabantia et Limburgum in ditionem Burgundi concessere, qui exinde maximis par regibus, Burgundiam, Lotharingiam, Brabantiam, Limburgum, Lucenburgum, Flandriam, Artesiam, Hannoniam, Hollandiam, Selandiam, Frisiam, usque ad annum MCCCCLXVII Mediocri in pace tenuit, et Carolo Burgundo, unico filio transmifit, ordine aurei Velleris equitum condito, in quem XXIV heroes adscivit.

At vero tricesimo secundo hjusce seculi anno Angli, ut majestatem partibus in Francia suis conciliarent, Henricum sextum, quinti e Catharina Franca filium, in Galliam evocant, qui annum duodecimum agens, Lutetiae coronatur. Carolus interim Carnutes arte cujusdam aurigae, in porta pisces donantis excubitoribus, recipit, rerumque secundarum cursui, nihil consiliis Anglorum territus, insistit, praesertim quod Philippus minus jam acer Anglicarum defenfor partium, propiora respiciebat. Verum enim vero universa Gallia diuturni belli mala sentiebat. Vastitas in agris, in urbibus inopia; armorum caedisque assuetudine mortalium animi efferabantur.

Multi igitur ad Burgundionem se contulere, ne bonis universis ab Anglo exuerentur, dederuntque operam, ut deflagrante Ducis ira, ac odiis cruore vastitateque exsatiatis, in Atrebatibus de pace ageretur. Conventum anno XXXV. Sed Anglo regni Franciae aemulo, satisfieri haud potuit. Burgundus Matiscone, Fano Gengonis, Altissiodoro, aliisque datis oppidis, placatus. Ita indignatio, quae sumta Anglos Franciae Dominos imposuerat, eadem deposita externum brevi dominatum discussit. Lutetia statim animos sustulit, Anglosque ejecit urbe. Burgundio Francis opem tulit. Mox, pars curarum bellum in Italicum, Neapolitanasque res versa.

Ludovicus enim tertius Andegavensis decesserat. Joanna ejus per adoptionem mater, annum ei superstes fuerat. Ferdinandus Alfonsi frater, Ludovici aemuli, in Sicilia degebat, vetere jam Tarraconensium regno. Joanna testamento, seu vero, seu supposititio, Renatum haeredem scripserat, fratrem Ludovici. Is a Burgundo captus bello Lotharingico, quod nondum persolvisset lytron, tardior aderat. Isabella uxor ejus classem militemque paravit. Alfonsus expeditior, Cajetam terra marique obsidebat. In ea urbe Genuenses magnam habebant fortunarum suarum partem, professique jam partes Andegavensium, pervicerunt apud Philippum Mediolanensem Ducem, in cujus tum fide Genua erat, praesidium Cajetam terrestre mitteret, ipsi classem adornarunt. Alfonsus contra e Sicilia Hispaniaque milites, et nobilitatem imprimis regiam, excivit. Inter Cajetam et Pontias navali praelio concursum. Ibi singulare Genuensium stratagema eluxit. Calcem vivam effudere in hosticas naves, ut velut densa nube oculis offusa, declinare ictus nequirent. Alfonsus cum duobus fratribus, et praecipua nobilitate captus. Blafius Agereus, non genere, sed virtute nobilissimus, Genuensium dux, reges et trecentos amplissimis familiis ortos, Mediolanum ad Philippum duxit. Ille rara moderatione magnificentissime exceptos captivos, cum muneribus dimisit, ratus nullum imperio suo firmamentum, quam tantorum regum procerumque benevolentiam fore. Renatus, redempta Casleti traditione libertate, cum Genuensibus firmavit amicitiam, infensis jam Philippo, quod sudore ac periculo alieno partam victoriam, in propriam gratiam gloriamque vertisset, eaque de causa in libertatem suam respectantibus, deserto Mediolanensi. Itaque sua et Genuensium classe Neapolin Renatus tenet, rex salutatur, res gerere incipit.

Dum haec in Italia Galliaque geruntur, majores Bohemiam motus agitarunt. Coeperat ibi statim populus, ob indignissimam Joannis et Hieronymi necem, tumultuari. Venceslaus rex aliquot templa Hussitis concesserat; plura petentibus dira minabatur, Sigismundi fratris opem implorabat, vetuerat dominicam Coenam solenni ab eis pompa agi. Illi impediti a Pragensibus, consulum plerosque mactant. Venceslaus ex ira paralysi correptus, signatis eorum nominibus, quos neci destinaverat, interiit, aetatis anno LVII. Joannes Trosnovius, qui et Zisca, id est, Coecus, quod strenue olim pugnans oculum amiserat, dux ab Hussitis lectus, simulacra sanctorum et imagines perfregit, monachos, qui velut sues in claustris saginarentur, migrare alio jussit. Brevi suprax XL hominum millia contraxit, qui Sigismundum, ut Sanctorum interfectorem detestati, Pilsanam et Vicegradum occuparunt, et pontem Muldaviae fluv. impositum Pragae. Intercesserunt induciae, restituerunt occupata Hussitae: Sed audito, Vratislavienses quosdam a Sigismundo securi percussos, manifesto descivere. Invasus apud Auscam Zisca, projicere mulieres in terram pepla jussit, quibus implicati per calcaria equites prius exstincti sunt, quam pedes expedire valerent. Prope Auscam munivit locum, cui Thabor nomen indidit, ex quo erumpens, Nicolao

Sigismundi duci mille ademit equos, equitibus interemptis: exinde equestri etiam pugna certaturus. Confluxerant eodem tempore, qui Adamitae vocabantur, promiscuo concubitu utentes. Ut quisque libidine in aliquam exarserat, in hanc, inquit, spiritus meus concaluit. Cui princeps: Ite, respondit, et replete terram. Hosce omnes Zisca gladio delevit.

Sigismundus interea convocatis Silesiae ducibus, Graetziam, exinde Cuthnam, infesto exercitu petit. Zisca a Pragensibus accitus, tenebat urbem, arcem obsidebat. Sigismundus, illato in eam commeatu, regni coronam accepit de Conradi Archiepiscopi manu, qui postea Hussi dogma amplexus. Albicus enim, qui familiam edentem ferre non potuerat, dignitate se abdicarat. Zisca de consilio suorum omnes basilicas delere adorsus est, quae hominibus essent dedicatae. Neque enim fas dicebant, alteri, quam soli Deo, templa sacrari. Inde oborto cum Pragensibus dissidio, abscessit, et Vicegradum expugnat. Martinus V. oblata peccatorum venia iis, qui adversus Theaboritas et Orebitas militarent, permultos gladiis Hussitarum mactandos misit. Sigismundo Bohemia pulso, Comitaviam cepit Zisca, ad Rabum oppidum alterum, quo uno coeli lumen adhuc videbat, amisit oculum. Jamque plane caecus, Peronam, Brodam Teutonicam, Cuthnam expugnavit, nihiloque remissior, Imperatorem ipsum cum omnium Electorum copiis in fugam egit. Cuthnam illi recuperatam exussit, ob argenti fodinas, crumenam eam vocans Antichristi. Hungarorum XV millia, Sigismundum secuta, fracta quam transibant glacie, undis hausta interierunt.

Jamque subacta Bohemia, in Austriam excurrebat Zisca. Sigismundus Moraviam Alberto genero suo, ne defensore careret, dono dedit. Sed Zisca eam Procopio commendavit, qui irritas Alberti molitiones effecit: Auscam, Friderico Electori Misnensi donatam, interemtis novem pugnatorum millibus, eripuit. Pragenses ob basilicarum demolitionem rebellantes, praelioque fusos, interventu Joannis Rochezanae presbyteri, ad obsequium reduxit. Quamobrem Sigismundus omnia et ex sententia cedere conspicatus, gubernationem totius regni et militiae praefecturam, cum ingenti vi auri annua ei obtulit, si in verba sua adigeret civitates. Supplex nimirum summa majestas facta homini seni, caeco, haud admodum nobili, ad infamiam imperii, adversus innocentes exercili, sempiternam. Sed Ziscam conventa impleturum, pestis exstinxit. Aiunt, priusquam decederet, jussisse e pelle sua tympanum fieri, arrepturos fugam hostes, quam primum ejus sonitum audivissent. Eo mortuo, divisi Hussitae, quidam orphanos se ob amissum ducem dixere; alii Procopium assumsere ductorem. Silesiam Moraviamque assidue populabantur. Retium Austriae caput diripuere. Nemo impetum virorum sustinebat.

Ergo Martinus Pontifex, misio cardinale Vintoniensi, vicinas gentes in arma excivit, tres conflavit exercitus. Unus erat Saxonum et Civitatum, quas Hanseaticas appellant. Alter Francorum, duce Brandeburgico. Tertius Bavarorum, Rhenensium et Suevorum, duce Trevirensi. Juncti, castra ad Misnam urbem ponunt, sed quum Bohemi, collecto raptim milite, in eos properare nunciarentur, non visum hostem fugientes, graviclade sunt multati.

Machinis bellicis, impedimentisque omnibus potiti Bohemi, divitem exercitum reduxere. Hinc Juliano Cardinale autore, Noribergae nova decernitur expeditio. XL millia equitum in Bohemos, plurimi pedites ducti, rectore Friderico Brandeburgico. Villae oppidaque crudeliter habita. Mox iterum subitus pavor castra invasit, et priusquam Bohemus in conspectum se daret, foedissima coepta fuga, ut abjectis armis salus quaereretur; Lusatia, Misnia, Frauconia, Noricum, direptionibus Bohemorum patuere.

Interea appetente tempore concilii Basiliensis, Julianus illud Cardinalis Martini jussu inchoavit, anno Christi millesimo quadringentesimo tricesimo primo. Ad id blandissime invitati, et a Caesare, et patribus Bohemi, venerunt cum trecentis equitibus, ducibus Procopio, Guilelmo Costa, Joanne Rochezana, Petro Anglico. L diebus causa eorum acta. Martinus sub id V. decessit, apoplexia ictus, qui viris doctis commisisse Ecclesias, et laborasse in reparanda Roma fertur, cumulandis thesauris intentior. Ejus successor Gabriel Condelmerius Venetus, Eugenii IV. vocabulum adscivit. Cum primum ageret Senatum Cardinalium, obtritus est Senogalliae Episcopus. Inde in Columnios saevitum, quod fama ferret, immensos iis thesauros a Martino derelictos. Qui adductum venerant, vi nsi, miserabilem in urbe tumultum excitarunt. Ne diutius dimicaretur, effecit Sigismundi metus, qui tunc in Italiam venerat, diadema accepturus, et Florentinos Venetosque, iterum cum Philippo Mediolanensi atrociter bellantes, redacturus in ordinem. Impedire quidem nixus Eugenius iter Caesaris, misso Nicolao Tollentino, qui Arnum flumen insideret: Sed dum Tollentinus Senenses vexaret, Caesar amnem trajecit, Romamque profectus, diadema sumsit, multis de more in equestrem ordinem in ponte Adriani adscitis, Mantuanum Gonzagam creavit Marchionem. Eo digresso, Mediolanensis cum Venetis transegit.

Mox in Eugenium ira vertit. Is Nicolaum Fortebrachium, ducem ingenio et manu promptum, stipendio privaverat. Ob id a Mediolanensi et Sfortia nactus copias, tam celeriter Romam occupavit, ut vix consilii capiendi otium Eugenio relinqueret. Romani damnis affecti gravissimis, fugientem mutato habitu Pontificem, lapidibus et sagittis petiere, magistratus ab ipso creatos expulerunt urbe: Solus arcis praefectus, quum veluti castrum traditurus Riccius quidam, potentiores ad se pellexisset, et in carcerem misisset, urbem ad obsequium Pontificis retraxit. Novem tamen annis Eugenius ab Ecclesia sua abfuit. Bohemos quoque interim invasit dissidium. Mainardus vir nobilis, Procopii aemulus, Alscionem quendam praefecit genti, Thaboritae et Orphani Procopio adhaerebant, Synodum aspernanti. Certamine prope Pragam inito, Procopius non tam victus, quam vincendo fessus, telo in incertum misso, transfoditur. Coapcho valida cum manu Coloniae se inclusit. Mainardus, simulatus se captivis, qui militare cuperent, adversus Coapchonem velle uti; in horreum quoddam congregatos immaniter combussit. Id eo tempore actum, quum Basilienses in Eugenium coepissent ipsum insurgere, quod concilii veritus judicium liberi, Bononiam illud transferre moliretur. Denunciabant Eugenio, nisi Basileam se conferret, constituturos se in illum, quod in desertores sacrae causae decerni conveniat. Compulsus Pontifex Julianum legatum confirmare, cum non assentiretur Synodo, nec sui copiam ipse faceret, aegre placavit per Sigismundum patres, ne clayium sibi jus abrogaretur. Inde cum Ratisponam venisset Sigismundus, probavit acta et conventa in Synodo de sacro calice Bohemis concedendo: profectusque Budam, proceres Bohemorum muneribus delinivit, Ecclesiarum praedia occupatoribus reliquit, Rochezanae Pragensem promisit Archiepiscopen; qui obedientiam concilio pollicitus. Ea lege Pragae summis Caesar honoribus excipitur; qui Thaboritis permisit suis moribus quinquennio uti. Quod dum mutare postea, et monachos reducere coepit, Rochezanae et sociis denuo accendit bilem: Sed majores turbas morte interrupit. Aeger comperit Barbaram Augustam, adulteriis assuetam, novum agitare cum Casimiro, Ladislai Poloni filio, matrimonium, ut regna sibi retineret. Itaque Albertum generum commendavit procerbus, uxorem in vincula dedit. Sic clausit vitam Znoimae, anno vitae

LXX, imperii XXVII. Doctos fovit, licet humiles natos, amtestare eos natura aliis affirmans, qui ingeniis pollerent. Divitias et munificentiam principum fato obtingere, querenti de sortuna sua ministro (ut erat facetus) optione duarum pyxidum monftravit, quarum alteram auro, alteram plumbo impleverat. Querulus enim iste plumbo plenam delegit. Saepissime in adulterio deprehensae Barbarae, adulter ipse ignovit. Haec in occidente.

Orientalibus plagis dominari occoeperat Amurathes II, Mahumeto genitus. Adversus eum Joannes Palaeologus, juvenis Graecorum Augustus, ad regnum produxit Mustapham, multum dissuadente patre, qui religionem foederum temeranti nihil prospere eventurum disserbat. Sed Joannes Callipolin recipere cupidus, quam Mustaphes offerebat, expugnata ea, Adrianopolin versus ductavit exercitum. Turcae Europaei Mustapham, ut Bajazetis filium, regem salutarunt, qui Adrianopoli potitus, in Asiam transportavit copias, sectante eum et Zunaita Smyrnensium duce, multisque aliis Amurathi infestis. Sed hi, cum a Mahumete Bego blandissime compellarentur, parum fidentes fortunae Mustaphae, quisque ad sua refugere. Mustaphas desertus, in Europam quam celerrime revolavit. Graecus Imperator Joannes in Periconneso interim amoribus dabat operam, quum Amurathem, quem stolide lacessierat, Europa arcere debuisset. Amurathes castra hostium ingressus, pedites, qui remanserant, occidit, conductaque Genuensi nave quantolibet pretio, exercitum transportat in Europam. Mustaphas ex arbusto quodam extractus, laqueo elisis faucibus, pependit de muris Adrianopolis, anno tyrannidis tertio.

Sic de facili utraque potitus continenre Amurathes, rex salutatur. Mox impetum in Byzantinos vertit, qui inimicum non juvissent tantum, sed et e latebris eduxissent initio. Obsessa magna vi Constantinopolis, haud minori defenditur. Tormentis aeneis (bombardas vocari diximus) certatum horribiliter, recentibus etiam tum apud Graecos et Turcas hisce machinis. Amurathes re infecta discedere coactus. Cum pacem a Graecis oblatam aversaretur, novum illi hostem Joannes excitavit. Laonicus filium Amurathis, Turcae fratrem fuisse asserit. Eum Niceae potitum, educator produdit Amurathi, a quo praefocatus laqueo est. Graecis exinde major afflictio orta. Direpta a Turcis Valachia, quae defecerat, Symrnensis princeps ditione sua pulsus. Graeci Thessalonicm, urbem nulli secundam, Venetis vendidere, rati eam facilius defendi ab Latinis posse. Sed opinio eos fefellit. Amurathes divinitus se motum professus, in eam maxima vi irruit, expugnatamque proditione, exhausit incolis. Cives passim venditi per Asiam et Europam trahebantur, praesidium Venetum classe evasit. Aetolia eandem fortunam subiit. Graecis ea lege pax data, ut Isthmi munitiones destruerent, nec quicquam deinceps novae rei molirentur. Cum Albanis deinde vario marte pugnatum: Sed ad extremum victi manus dedere. Cares, Pisidae, Caramanni, imperata secere, filii principum merere apud Amurathem jussi, qui exstructo ingenti apud Adrianopolin templo, Mahumetem filium maxima solennitate circumcidit.

Dicenda et septentrionis gesta. Apud Danos Margareta Herois clauserat anno 1412. vitam, quum a pactis Slesvigae induciis ad suos navi remearet. Corpus ejus a Roschildensibus ablatum Sorano monasterio, et sequenti anno Roschildiae conditum. Regina tantum Danis suis laudata, quantum vituperata Suecis.

Ericus exinde VIII, primus Danorum rex advena, Holfatis Slesvicensem abjudicat ducatum, praetexens, intra vertentem eos annum feudum haud petiisse, insuperque Danis bellum excitasse. Exstruit arces ad Sliam et Traeam flumina; quibus conservare ditiones istas

regno suo possit. Ea usi occasione Dithmarsi, Eidorostadios populationibus vexant, et pro arbitrio pecuniis multant, causati suorum aliquos suspendio ibi periisse innoxios. Holsati Fresenburgum et Tunderam, Femeriamque insulam occupant. Ericus, coactis a Dania, Suecia, Norvegiaque, centum millibus armatorum Slesvicum expugnat, Gottorpium arcem obsidet. Sed audito, Hamburgenses Dithmarsosque Holsatis suppetias festinare, solvit obsidionem intempestive: hostibus spatium semet colligendi praebet, qui a Brunsvicensibus et Lunaeburgicis adjuti (hi duces avunculi erant Comitum Holsatorum) Slesvicum recepere, arces Danorum aequarunt solo. Ericus contra Femariam invadit, ubi magna incolarum strages edita. Foedus cum Hanseaticis civitatibus jungit anno ejus seculi XXIII. quo et Albertus Saxo, ex Anhaldina familia elector ultimus, decessit, jus suffragii ad Fridericum Misnensem cum Saxoniae parte delatum. Sequenti anno Signismundus arbiter lectus, Slesvicenses ditiones Erico addixit. Holsati Pontisicem appellarunt. Rex, sumpto peregrinatoris habitu, invisit Hierosolymam, haud sine periculo. Depictus enim antea, agnitusque ex imagine, clam in Palaestinam praemisso, multo se auro redemit a Barbaris. Nihil ex ea peregrinatione melior, monetam domi corrupit, Slesvigam denuo obsedit frustra. Civitatum, quae jam alio spectare coeperant, apparatus eum exterruere. Henricus Comitum natu maximus, dum Flensburgum incautius oppugnat, hasta confoditur: Adolfus ei frater succedit, ex inimico deinceps amicissimus Danis factus. At Civitatibus haud impune violatio foederis sterit, XXX naves navali praelio amisere. Rex missis ad populos literis, quibus perfidiae senatores urbium accusabat, perfecit, ut Rostochii, Vismariae, Lubecae, et alibi, multi primores necarentur. Hinc variis tractatibus lis versata, quod Caesarem, ut regis consobrinum, non paterentur judicem Holsati et Civitates. Tentata ab Holsata classse Hafnia, a Danica Stralesunda, irrito utrinque conatu. Philippa regina, Henrico IV genita Anglorum rege, moerore rei, ad Stralesundam suo auspicio infeliciter gestae, Vadsteinum ingressa coenobium, sine prole decessit. Rostochium et Stralesunda, adspectu damni, e sublatis trium regnorum commerciis pullulantis, Erico reconciliatae. Reliquae urbes biennio post inducias amplexae. Interea expugnato ab Holsatis Flensburgo, Comites Adolfus et Gerhardus intestino vexantur dissidio. Adolfus Gerhardum fratrem coegit abdicare conjugem Annam Badensem, quod septimo post nuptias mense gemellos peperisset, quantumvis et Medici et obstetrices, id negarent infamiae cuiquam esse. Gerhardus prosecutus uxorem, in itinere exstinguitur. Adolfus ex eo solus Holsatiae potitus, sobolem, e conjuge Mansfeldia nullam tulit. Verum surgente in Suecia adversus Ericum tumultu, quod sub regiae exactionis umbra, sua quidam marsupia implerent, neque rex Engelberto auscultaret, afflictorum causam agenti, necessitas ei imponitur, cum Holsatis et Vandalicis urbibus transigendi. Permittitur Adolfo Australis Jutiae ducatus, Civitatibus prisca libertas negotiationum redditur. Sic externum tricennale bellum finitum. Graviora confestim domestica exorta, quod Suecicae turbae Daniam quoque invitare in perniciem videbantur. Itaque Ericus cedendi secreto sumsit consilium. Ubi enotuit, regem Gedanum enavigasse, parati mox ad eum revocandum nuncii. Reversus, Bugislaum Pomeranum, patruelem suum, postulat aut regem, aut, dum id nollent Dani, adjutorem regnorum institui. Traditae illi arces aliquot. Sueci interim se proditionis invicem arguunt: Alii per tumultum, alii quasi per sententiam capite puniuntur. Caesus mactator Engelberti Olaus Bentzius; Christianus Nicolai praetor regni, et Magister equitum Carolus Canuti omnem ad se Suecam

vim traxere. Ericus rex Gothlandiam cum aliquanta suorum manu insedit, Rugiam Vratislao dedit Pomerano. Quibus rebus moti Dani, quodque reverti in regnum rogatus nollet, Christophorum III Bavarum, sorore ejus genitum, designant sibi regem. Ericus frustra scriptis excusationibus, trajecit in Pomeraniam, et in arce Rugenvaldensi consenuit, consumptus demum anno MCDLIX, inconstantis forunae exemplu. Floruerunt hac tempestate sacra eruditione celebres, Joannes Gerson, Thomas de Kempis, Joannes Capistranus, Alfonsus Tostatus Abulensis, Nicolaus Panormitanus, Antoninus Florentinus, Joannes de Turre cremata, Joannes Nider: Graeca Latinaque, Laurentius Valla, Leonardus Aretinus, Georgius Trapezuntius, Ambrosius Camaldulensis. Blondus Flavius Foroliviensis Historiam Romanam condidit: Eugenio Pontifici a secretis fuit.

ALBERTUS II. AMUR ATHES II.

clam adjutare patrem dicerentur, hostilia agitantem, emasculati a tyranno exoculatique, documentum Turcicae fidei fuere: Amurathes occupata omni Triballorum regione, Belgradum quoque Savo et Istro fluminibus circumfluum, omnibus copiis obsedit, jamque irruperat in urbem, quum praesidiarii et cives ingenti eum caede repulerunt, solutaque obsidione, ut fugam circumspiceret, adegere.

Albertus cognito eum abiisse, dimisso exercitu, Budam rediit. Sed insolito ferventis Augusti calore vexatus, peponum abusu, in ventris solutionem incidit, Viennamque repetiturus, decessit prope Strigonium in itinere, princeps liberalitate et fortitudine clarus, cum annus ageretur seculi quatuordecentesimi nonus et tricesimus. Vidua Elisabeta posthumum proximo vere Ladislaum edidit, coronamque Hungaricam occulte custoditam, quadrimestri ei infantulo imposuit.

Basiliense sub haec concilium, ut Pontificatum, nimia tyrannide Ecclesiis insultantem, in ordinem cogeret, defugiente ejus judicium Eugenio, Pragmaticam sanctionem (ita vocabatur) edidit, e qua rex Francus Carolus VII publice mox jus dici imperavit. Per eam exspectationes et reservationes functionum spiritualium prorsus reprobatae. Jure equidem Annatae (id est, primi anni e quaque provincia reditus) interdictae, simul quae pro palliis, investituris, (inventa Romanensium sunt) consecrationibus, ordinibus exigebantur, recisa omnino. Praemetuit aerario suo Pontifex, Ferrariam se transferre Syndoum pronunciat, praetexit Joannis Palaeologi Graecorum Imperatoris adventum, qui dirimendis inter Graecos Latinosque controversiis, maximo comitatu adventaret. Sed eum tam Basilea poterat, quam Ferraria excipere, Basilienses imo Patres eum maximis sumptibus invitarant. Profectus Veneta classe Ferrariam venit, quod ibi Pontifex esset, exortaque mox peste, Florentiam itum. Alto in suggestu Eugenius; e regione Augustus sedit. Descenderunt Graci in sententiam nostram, Spiritum sanctum a Patre Filioque procedere: quin et sedem Romanam Armenii principem agnovere, persuasi et purgatorium dari post hanc vitam, Ephesius Pontifex expugnari noluit, in persuasione pristina cum suis permansit.

Conjugio, quemadmodum consueverant Graeci Sacerdotes, deinceps eis uti permissum, et pane fermentato in mysteriis, similiter utraque specie, Armeniis et Indis confirmationis quoque impositum Sacramentum. Basilienses discessu purpuratorum magis irritati quam territi, damnato Eugenii nomine, Amadeum Sabaudum Pontificem salutavere, Felicem V. nuncupantes. Id schisma decennium duravit, Germanis plerisque neutrum Papam probantibus. Autores habeo, sententiam Basiliensis concilii, qua concilio sibjiciebatur Papa, toto eo seculo maximis suffragatoribus et constantissimis esse defensam.

nihilominus Hungariae potitus. Elisabeta cum infante Ladislao ad Friedericum se receipit, qui et Austriae tutelam, ut stirpis maximus, capesseret. Inde bellorum mter Hungaros et Austriacos seges. Bohemi partim pupillo, partim Alberto studebant. Regem a regendo dictum, disserebat prarsco: reges regno dari, non regna regibus: qui regendus sit, eum regis titulo indignum. Vicit haec sententia. Albertus ea virtute atque animi moderatione usus est, quae postquam reges esse coepere, rarissima semper fuit. Noluit cum alterius injuria oblatum accipere regnum, paternam haereditatem nulli, nedum pupillo, dixit, auferendam. Ergo ad Fridericum itum, ab allis tutela, ab aliquibus ipsum regnum ei delatum, cui id ex foedere ut principum Austriae vetustissimo deberetur. Negavit ille se orphani haereditatem quoquo pacto invasurum, gnarusque insuper, se tutelam, sine prosusione maxima pecuniarum, retinere non posse, quod Bohemici Barones accipere potius ab regibus suis, quam dare eis consuessent, suasit, ut per se ipsi provinciam regerent, quoad adolesceret Ladislau. Lecti gubernatores Ptarsco et Meinardus, concordi aliquantisper discordia rem Bohemicam disposuere. Hussitis Ptarsconem, Pontificiis Meinardum colentibus, donec illo defuncto, et Meinard gliscente autoritate, Georgius Poggiebracius rector factus, Hussitarum conspiratione Pragam occupavit. Meinardus carceris taedio exstinctus est.

Italia sub haec perpetuis bellorum incendiis urbeatur. Philippus, Dux Mediolanensis, Nicolai Picennini opera Venetos adeo premebat, ut a Florentinis Franciscum Sfortiam, multa ditionis Ecclesiasticae oppida tenentem, contentissimis precibus auxiliatorem poscerent. is validis cum copiis missus, aliquot secunda praelia fecit, Veronam etiam, expulsis Picennino et Mantuano, recepit. Fugenius Pontifex decem et octo Cardinalium creatione, inter quos duo Graeci, Bessarion Nicenus, et Isidorus Rutenus, suas partes firmabat. Florentinos et Hetruriam suis copiis advresus Picenninum tueri conabatur, minima felicitate, nisi in Sfortiam reducturus exercitum Picenninus, dum iniquo loco praelium committeret, cladem magnam accepisset, signis etiam militaribus amissis.

In Apulia, post adventum Renati regis, exarserant majori odio partes. Renatus fideli Genuensium opera Neapolin defenderat. At Alfonsus Sinuessae, Fundorum, et Nolani principum, favori innixus, postquam Capuam, Cajetam, Acerras, et complura vetustae Campaniae oppida cepisset, Neapolin adeo afflixit, ut civibus pene destituta, tamen fame laboraret. Tandem transfuga quodam ingressum occultum, subter muros per cloacam, ostendente, urbem nocturno furto irrupit, eodem prope fato, quo tot ante seculis Bellisario recepta de Gothis fuerat. Renatus nulla spe defensionis reliqua, incolumitatem sibi suisque discessu pactus, in Franciam remigravit, anno ejus seculi altero et quadragesimo. Potitum ergo regni Alfonsum Philippus rogat, quo Franciscus a Venetis distraheretur. Sed ea re Sfortia ab instituto revocari non potuit, quin ultro Picenninum ad certamen provocaret. Post multum utrinque sanguinem fusum, pax componitur eodem anno, ut Franciscus, Blanca Philippi filia ducta, Pontremolum et Cremonam dotem acciperet: reliqua utrinque capta iis redderentur, quorum ante id bellum fuissent. Fremebat ad eas conditiones Eugenius, quod Bononia, se posthabito, in Picennini potestate permaneret. Romam ergo profectus, novum vectigal vino impositum sustulit, audivitque: Vivat Eugenius, cum antea succlamassent: Moriantur nova vectigalia, eorumque inventores. Hinc Laterani concilium generale indixit, ut Basiliensibus derogaret, memorque injuriarum, Picenninum ipsum accivit, bellique ducem in Picentes misit, Florentinis incommoda allaturum, qui frustra

renitente Sfortia in ditionem Ecclesiae redegit. Bononiam Bentivolus revocavit ad libertatem, Picenninum, dum eam punire nititur, dolor animi exstinxit. Franciscus ejus filius, praeter opinionem omnium obsidere Cremonam coepit, jubente Mediolanensi: unde bellum Florentini Venetique resumsere; occupatisque passim oppidis, nil praeter Cremam citra Abduam fl. Philippo est relictum. At Sfortia ab Eugenio simul et Alfonso in Picentibus oppugnatus, qui rem Venetam augeri indignabantur, omisso denique Piceno, Philippi militiam sequutus est, ejusque copiis praeficitur. Jamque Florentinos adoriri statuebat cum Alfonso Eugenius, quum Pontificatus anno decimo sexto, mors virum rapuit, in omni vita varium. Leonardum Aretinum, Carolum Poggium, Trapezuntium, Blondum, viros doctissimos secretis suis admiserat, non una re pessime meritus de Christianismo. Nam et superior omni esse concilio voluit, et Delsinum, Caroli regis Franciae filium, composita prius inter regem et Burgundum pace, cum magno equiratu in Basilienses concitavit, cujus impetu dissipatus ille conventus est. Viginti millia equitum, decem peditum, pauci numero Helvetii sustinuerunt, ad extremum non tam victi, quam vincendo fatigati, victoriam lugubrem Gallis reliquere, inter rarae fortitudinis exempla numerandi.

Gravius damnum Hungaris ejusdem Pontificis perfidia attulit. Vladislaus Polonus Hungariae rex, Joannis Hunniadis auspicio rem strenue adversus Turcas gesserat, Georgium Despotam restituerat in integrum. Amurathem felicibus praeliis eo redegerat, ut pacem ipsius arbitrio faceret, Hungaris Serviam relinqueret Moldaviamque. Juratis utrinque decennii induciis, Amurathes in Ciliciam profectus, Caramannum principem punire cogitabat, Pontem Bithyniamque in cursantem. Dum ille ibi bellum trahit, Eugenius per Julianum Legatum Cardinalem instigat Vladislaum, ut violato jurejurando, quod minus e Rep. praestitisset, novum Turcis bellum faciat. Morem gerit Vladislaus, in Mysiam progreditur. Amurathes composita facile Asia, praepropere in Europam revertitur, classeque Italica, quae Hellesponti aut Bosphori transitu eum arcere debuisset, metu aut persidia quiescente, Genuensi etiam adjuvante transfretat. itaque inopinatus ad Varnam oppidum supervenit Vladislao, jamque inclinata suorum acie (XXX enim Turcarum millia ceciderant) Deum, ut fama est, Christianorum in ultionem perfidiae implorans, ingenti eos clade sternit, rege etiam ipso et Juliano Cardinale interfectis. Turcae eum sui numinis petiisse opem ferunt, maximoque gaudio hanc victoriam celebrasse, amoreque otii voluisse regni gubernationem Mahumeti relinquere filio: Sed Genziaros eum ad gubernacula retraxisse, filio amoto. Nisi Huniadis, qui cum decem millibus excesserat acie, et a Dracula Walacho captus se redemerat, virtute servata tunc esset Hungaria, haud difficile fuisset barbaris, eam tanta perculsam clade omnino subjugare. Sed Amurathes fugientes persequi non ausus, nec exultare de victoria, nollem (inquit) hoc modo saepius vincere. Ita collectis sarcinis, copias, quas praelium superstites reliquerat, domum remisit. Elisas utrinque vires aliquanti temporis otium sequutum.

Ladislaus inde, Alberti posthumus, mortua et matre et aemulo Polono, rex ab Hungaris appellatur; postulatur a Friderico, ut eum in Hungariam dimittat coronandum. Responsum, recte egisse Hungaros, qui regem tandem suum recognoverint: sed eum tutoris indigere, coronatione, quae semel peracta sit, nova opus haud fore. Irritati ob negatum regem Hungari, infestis copiis Austriam petunt, duce Huniade. Sed neque coronam ab Elisabeta asportatam, neque castella a Ladislai partibus praeoccupata, neque ipsum obtinuere. Huniades gubernator regni Hungarici, Podiebracius

Bohemici permansit, donec duodecimum Ladislaus annum explevisset.

Infelicitatem eorum temporum novum Typographicae artis inventum parte aliqua resarsit. Joannes Gutenbergius Argentinensis, agenere ingenioque nobilis, primum specimen edidit. Joan. Faustus Moguntinus civis invenit, decennioque pressam artem inter secreta habuit. Magnum certe ac divinum munus, de quo Poeta ejus aevi Teutonicus:

Nuper ab ingenio Rhenanae gentis et arte,

Librorum emersit copia larga nimis.

Et qui e divitibus vix regi obvenerat olim,

Nunc liber in tenui cerntiur esse casa.

Quae doctos latuit Graecos, Italosque peritos

Ars nova, Germano venit ab ingenio.

Et Aprutinus Episcopus: Imprimit ille die, quantum non scribitur anno.

Mox sublectus etiam Eugenio Pontifex, qui doctrinae gradibus subito ad id fastigii evolavit, uno anno Episcopus, Cardinalis et Papa creatus, e Thoma Barzano Nicolaus V, librorum, et quae ex iis petuntur, artium fautor insignis et promotor. Cum pacem inter Philippum Mediolanensium Ducem Venetosque compositam cuperet, et bellum a decessore suo, Alfonsoque rege in Florentinos ac Senenses meditatum, restinguere conaretur, legatus ejus Philippum apoplexia mortuum reperit, anno ejus seculi XLVII. Mediolanenses, lacerato Philippi testamento, quo haeredem Alfonsum scripserat, in libertatem semet asserunt. Ergo Venetis Laudam Placentiamque occupantibus, Franciscus Sfortia, gener Philippi, a Mediolanensibus obducitur, cui Ticinenses confestim deditionem fecerunt. Placentia ab eo vi expugnata est, Alfonsus in Hetruria multa castella cepit. Sequenti biennio adeo ubique peste laboratum, ut pauci de multis superfuerint. Nihilominus bella invalescebant, Sfortia Venetos adeo premente, ut actum pene de iis videretur, nisi inter ipsum Sfortiam et Mediolanenses simultas orta, tempestatem in Mediolanenses convertisset. Etenim Veneti icto foedere, ut quae citra Abduam caperentur, ipsorum essent, Sfortiam ex hoste socium sibi fedcere, qui brevi omnibus pene Mediolanensium civitatibus potitus, majorem Venetis, quam prius pavorem incussit. A quibus ob id desertus, oppugnatusque insuper ab Alfonso, qui Mediolanum sibi jure haereditario deberidiceret, constantia sua urbem mediolanensem tandem subegit, anno MCCCCLIX. Veneti Alfonsu, et Florentinos, ut Sfortiam ducatu pellerent, invitarunt, Nicolao contra pacem omnibus modis urgente, ut sequentianno quinquagesimo ad Jubilaeum populis venire libere liceret. Nam apud Fridericum jam effecerat, ut Sabaudum Pontificatu se cogeret abdicare, Felicemque ex aemulo Cardinalem et Germaniae legatum crearat: Venientibus et in arbitrium Nicolai, quicunque a Felice purpuram erant consequuti. Itaque autoritate major, animos principum aliquandiu repressit, magnaque celebritate Jubilaeum egit. Tanta affluxit multitudo superstitiosorum illius seculi, ut occursante forte mula in ponte Hadriani, ducenta hominum corpora mutua collisione obtererentur. Sequenti anno munivit urbem Pontifex milite simul et turribus, quod venturum Friedericum intellexerat, tum coronae, tum nuptiarum causa. Desponderat enim sibi Imperator Leonoram, Eduardi Lusitani filiam, Alfonsi Neapolitani agnatam, quam Senis offendit, jam ex Hispania advectam. Benedixit Nicolaus nuptiis, ambosque Augustalibus exornavit, anno LII. Antoninus, qui tum vixit,parum majestatis in Friderico deprehendit, neque libertatem, neque liberalitatem, imo nec sapientiam quidem, quod semper quasi per alium loqueretur. Cupiditatem ait apparuisse

multam, cum munera quaereret et aciperet libenter. Laudatur sane in eo pacis studium. Sed id cum ingenti orbis Christiani incommodo conjunctum fuisse putatur. Sfortia enim Mediolanensium ducatum, aliique reguli alias imperii provincias decerpserunt. Borsius Estensis Mutinae, et Regii dux creatus. Clivensis dux et Antistes Coloniensis de Susatensi territorio, Frid. Saxo Elector, fraterque ejus Guilelmus, de haereditate armis contendebant. Apollonius Vicethumius autor erat tristissimi certaminis inter fratres, quod maximo Thuringiae et Misniae malo annis quinque continuatum, exilio demum inventoris est finitum. Albertus quoque Brandeburgicus, Teutonicus Achilles dictus, urbem Noricam et alias diuturno bello vexabat. Octo praeliis victor, uno defecit. Imperator rerum suarum satagens, quum Alfonsum Neapolitanum invisisset, celeriter in patriam iter arripuit, ubi Austriaci simul Hungarique, expulsis Friderici praefectis, aut tradere regem Ladislaum, aut bellum exspectare jubebant. Postulatis non tam rejectis, quam suspensis, Neapolis Austriae infestis signis petita, victisque Caesarianis, moenia machinis quassta. Obsessus a multis millibus Fridericus, interventu Caroli Badensis et Signismundi Saltzburgensis, Ladislaum tradidit Ulrico, Ciliae Comiti, qui mox Viennam ductus, principatuum regnorumque administrationem duodecennis adiit, alieno triumvirorum, Huniadis, Poggiebracii et Ulrici, arbitrio subnixus. Penes Ulricum major autoritas, qui regem in potestate habens, illis quoque imperare posse videretur. Sed eum Ulricus Eizingerus apud regem accusatum, aula et potestate dejecit; Ladislaus Pragae diadema suscepit Bohemum.

Ardebat adhuc inter Venetos et Sfortiam certamen, hunc Florentini, illos Alfonsus adjuvabat, terra marique pollens. Itaque Florentini grandi stipendio conducunt Renatum Lotharingum, paulo ante Sicilia pulsum, cujus adventu magna fortunae inclinatio facta. Sfortia Brixianis et Bergomatibus ad XL oppida, partim vi, partim deditione cepit, Veneti loco pulsi. Sensit haec Ciliae Comes, suam Venetis opem obtulit, perosus jam terras, in quibus e summa dignitate ad cujusque opprobrium esset devolutus.

Ad eum modum distractis Christianorum principum animis peropportuna Turcis occasio amplificandae suae rei fuit. Post Varnensem cladem impetus in Peloponnesum, servitutem nobilissimae provinciae attulit, cujus princeps Constantini Imp. frater, Pindum, Boeotiam et Locros, Atticam quoque, Rainerio Florentino parentem, infestaverat. Rainerius Amurathem juvit, ut expugnatis Isthmi munitionibus, Sicyonem, Patras, aliaque oppida diripienda daret. Peloponnesiacis antea liberis tributum imperatum. Altera expeditione Amurathes Joannem Castriotam, qui et Alexander, seu Scanderbegus vocabatur, periit, quod is, obses olim datus Amurathi, effugisset in patriam Epirum, eamque ad resumendam libertatem concitasset. Perpopulatus totam Albaniam Turca, et aliquot oppidis potitus, Croiam urbem, neque armis, neque fame, perdomare valuit. Moenibus ejus adhaerentem abstraxit generosa Huniadis audacia, qui progressus in Cosovae campos, arduo cum Turcis praelio conflixit, quo tandem inferior, Valachorum proditione septendecim amissis millibus, quatuor Turcarum occidit. Simulata vero in castra Amurathis irruptione, capessit fugam, captusque a Georgio despota, fancito inter filiam ejus, suumque filium connubio, evasit. Amurathes biennio post apoplexia ictus, quam nimia vini ingurgitatione conciverat, exspiravit, anno tyrannidis XXXII, istius seculi L. Paulo ante Joannes Palaeologus decesserat, relicto successore filio, cui Constantinus, fatale Constantinopoli nomen, et salutare, cum Christum rite coleret, et exitiale,

cum suis voluptatibus indulgeret, fuit. Patrui ejus Demetrius et Thomas, spreto et sanguinis et jurisjurandi vinculo, insanum inter se de Peloponnesi principatu bellum gerebant, auxiliante Demetrio Amurathe, ut mutua collisione frangerentur. Filius vero Amurathis Mahumetes II, interempto ante omnia fratre parvulo, foedera cum Graecis sanxit, itemque cum Triballis et Peloponnesiis, ut adversus Halisurium Caramannum tutius se defenderet, quem et brevi reddere ablata, pacemque petere adegit. Canum accipitrumque curatores, ad VII millia in militiam allegit, negans se aliturum tot homines ad rem nihili vanamque. Quanquam vero Tzanises, Persarum rex Armeniam percursaret, omisso tamen eo, mahumetes ad Bosphorum urbem validissimam Laemacopiam, tresque turres struxit, ut expeditum semper in Europam transitum pararet. Interjecto tempore lacessivit Byzantinos; Peloponnesios iterum dissidentes pacaturus, Isthmum diruit. Inde omnia ad oppugnandum Constantinopolin maximo studio comparavit, nactus praesertim tempus, quo Imperator Fridericus et reliqui Christianorum reges nihil minus, quam de Constantinopoli defendenda cogitarent. Fridericus enim eo anno, Ladislaum Austriacis et Hungaris tradere, armis compulsus.

Carolus VII Francorum rex, ruptis per Anglos induciis, Normanniam Aquitaniamque de Anglis tum imprimis recipere conatus, peregit negotium multis praeliis, cum interim Henricus rex domesticis seditionibus agitaretur. Et Scotia e Duglassii Comitis, qui in regem Jacobum II protervierat, nece conflato tumultu quassabatur. Renatus Andegavensis, ut dictum, Mediolanensi jam Sfortiae foederatus, regna Siculum et Neapolitanum, ab Alfonso repetebat. Ne quidem inter Electores Germanos conveniebat. Palatini cum Moguntinensi et vicinis principibus dissidium, jam ad arma processerat. Borussi quoque a Magistro militiae vexati sine modo, Polonis se in clientelam dabant. Nicolaus Pontifex Cardinalem Rutenum, patria Byzantinum, ad Constantinum XI miserat, qui auxilium ei et civibus polliceretur, sed hac lege, si ad Romanam subjectionem, ut in Florentino concilio promiserant, redire voluissent. Jamque ipse Romae cum Stephani Porcarii conjuratione conflictabatur, qui Pontificem et Cardinales capere, libertatemque reddere civitati, conabatur. Qua oppressa, morosior tum in omnes, tum praesertim Romanos, factus Nicolaus, neminem facile ad colloquium admittebat. Quibus dum laborat vitiis Occidens, advolavit subito fama, Constantinopolin esse expugnatam. Etenim Mahumetes, contracto in Europa Asiaque quadringentorum millium exercitu, terra marique urbem, cujus ambitum centum et undecim stadiorum prodit Laonicus, obsederat. Erant ei sternendis moenibus tormenta aenea praegrandia, inter quae unum a LXX boum jugis, viris bis mille trahebatur, globum torquens trium talentorum. Cum XL dies continuos in muros detonuisset, promisit ei, qui primus per ruinas irrumperet, amplissimam Europae provinciam, exercitui triduanam ditissimae urbis direptionem. Si quis segnius rem gereret, ei capitis poenam statuit. Indicto tridui jejunio, omnes vel ad moriendum, vel vincendum paratos esse jussit. Constantino pacem petenti, centena imperat aureorum millia annua, aut salvis opibus incolumem ex urbe discessum. Cum eae conditiones minime placerent, renovatur oppugnatio: pellitur loco Justinianus Genuensis, qui cum trecentis armatis primum imperum sustinebat. Constantinus ipse, et qui circa eum erant, in fugam versi sternuntur. Portae obstruuntur cadaveribus, ne fuga pateat fugibundis. Janitores etiam abjiciunt quarundam claves, ut retentos in urbe cives redintegrare cogant praelium. Mascula pubes pene universa occiditur, virgines et matronae

meliores rapiuntur in servitutem, ultra LX millia. Isidorus Cardinalis, missus ut Graecos Pontifici reconciliaret, cum id jam, sed sero nimis peregisset, captus venditusque, ignorantia sui tectus effugit. Pera Latinorum urbs, obversa Byzantio, eodem infortunio perculsa, tradidit se Turcis. Ejus muri statim destructi. Qui effugerant Graecorum, ibi postea receptum habuere. Hic finis imperii Graecorum. Is casus urbis, ubi Christus praecipue undecentos circiter ac viginti annos erat cultus, quaeque sanctissimos, doctissimosque viros genuerat. Nec periit nisi deserentibus illis, in quibus duodecim ante annos majorem, quam in avita religione, spem ponere occoeperat. Imagines et reliquiae sanctorum, quae ad venerationem prostabant, omnibus ludibriis irrisae. Visum a Turcis obsidentibus ingens lumen e coelo in urbem demitti, alteraque nocte in coelum redire. Indicatum, illuminatam olim divinitus urbem, jam tenebris relinqui. Mahumeres tamen frequentandae urbi, instaurare conventus suos jussit Christianos, lectumque ab iis Patriarcham, pedo ei pastorali tradito, palam confirmavit.

Nicolaus, dum impactam Pontificatui suo labem abolere, coactis in Turcas copiis studet, arthriticis doloribus totum corpus pervadentibus exstinguitur, anno potestatis octavo. Tristis nuncius religionem piis animis injecit, bellorum amplius in ejusdem Numinis cultores gerendorum. Itaque lugubres in Italia caedes festa tandem pax excepit, nisi quod Genuensibus cum Alfonso parum conveniebat.

Peloponnesi duces tantus pavor incesserat, ut fugam circumspicerent. Novo foedere devinctos, Mahumetes adversus Albanos quoque defendit, fractisque Albanorum viribus, duodecim millia staterum aureorum utrisque imposuit: unde mox nova discordia, dum Albani renuunt tributum, nisi aequaliter provinciae dividantur, ipsique fratres Thomas et Demetrius, suas quisque roborant factiones.

Barbarus interim Novopyrgum Triballorum capit oppidum, coecos Georgii filios, praeficit Serviae, Belgradum (Taurinum veteres, alii Albam Graecam vocant) quod olim Triballorum fuisset, reposcit. Mittit et Colchos triremes, qui maritimas Trapezuntii regis oras carpant.

Alfonsus Borgia Hispanus, qui Calixtus III Papa sedecim triremes, e Symbola passim corrosa aedificatas, duce patriarcha Aquiliensi in Asiam misit, Insulasque nonnullas, in iis Lemnum, cepit; Sed triennio post amissae. itali capti interfectique sunt. Hic Campanis in meridie signum dari jussit, ut orationibus juvarentur, qui in Turcos dimicarent. Crediderim tunc precibus omnium Christianorum datam victoriam, quam Joannes Huniades reportavit. Mahumeten enim ingenti cum exercitu Belgradum oppugnantem, strategemate devicit. Receptis videlicet in urbem Turcis aliquot, derepente jussit suos et ex arce et e latibulis irruere in discurrentes jam ad direptionem aedium, alios in tormenta immisit Turcica, eisque potitus, occisis XL millibus Turcarum, saucium tyrannum solvere obsidionem coegit. Res summa virtute acta, clamante Joanne Capistrano monacho: O Deus, o Jesu, ubi sunt misericordiae tuae antiquae, veni in adjutorium genti tuae. Huniades paulo post peste infectus, maximis rebus gestis decessit, simulque Capistranus, acerrimus vitiorum, aleae praesertim, ebrietatis, aliarumque nugarum insectator, aemulus Bernardini, qui in Italia Guelforum Gibellinorumque factiones magna ex parte abolevit. Vicerat Capistranus seculi pompas, fugerat delicias, calcaverat avaritiam, subegerat libidinem, contemnere gloriam non potuit. Describens enim bellum, nulla Huniadis facta mentione totum suum esse dixit, quod gestum erat. Scilicet ingens dulcedo gloriae facilius contemnenda dicitur, quam contemnitur.

Eo tempore Baptista Mantuanus vitia quoque Romanensium versibus castigabat, Georgius Heimburgius provocationem a Pontifice ad concilium ratam esse docebat: Nicolaus vero Cusanus Cardinalis, veniae papalis praeco, in carcerem a Signismundo Austriaco ob iniqua postulata conjectus, magno auri pondere se redemit. Matthaeus Palmerius historiam contexuit. Nicolaus Perottus Cornucopias, Bartholomaeus Platina ruinas Campaniae, quas terraemotus fecerat, lustravit. Pomponius Laetus, nimio profanarum literarum amore, pro Petro Pomponii nomen sumsit. Georgii Trapezuntii, et Georgii Phranzis, et Bessarionis Cardinalis, Graecorum, eruditio eluxit. Academia Gryphisvaldensis in Pomerania, Basiliensis in Helvetia, Friburgensis in Brisgoja originem habuere.

Calixtus cum Senenses a Jacobi Picennini incursionibus libreasset, mortuo, qui eum defendebat, Alfonso, sine prole legitima, regnum Siculum feudali, ut aiebat, jure ad sedem pontificiam retrahebat. Usumcassanum, Persarum et Armeniae principem, uti et regem Tartarorum, multis muneribus, uti bellum Mahumeti facerent, induxit. Extinctus anno ejus seculi duodesexagesimo, successorem habuit Aeneam Sylvium Picolomineum, bonis artibus excultissimum virum, qui Pius alter appellatus est. Hic multa, quae exstant, ingenii reliquit monumenta, in quibus historia Bohemica, et Europae status illo tempore. narrat Ladislaum, Huniadis filium, oborto jurgio, Ciliae comiti, qui jam gratiam regis Ladislai, ut avunculus, recuperaverat, intulisse necem, quod is perpetuus virtutum patris ejus obtrectator et hostis extitisset, nihilque moderatum in filios ejusdem cogitaret. Regem dissimulato aliquantum dolore, postmodum jussisfe capite plecti percussforem, fratremque ejus Matthiam Corvinum in Austriam captivum abduxisse, inde in Bohemiam, quo nuptias cum Magdalena, Caroli Franci regis filia, peracturus ibat. ibi nobilissimus adolescens, duodeviginti annos natus, in ipo gloriae culmine, inter maximos nuptiarum apparatus, deliciis atque opibus affluens, infra sex et triginta horas, postquam aegrotare coeperat, exstinctus, Georgio Poggiebracio Bohemiam reliquit, matthiae captivo Hungariam. Singulare prorsus humanae inconstantiae documentum. Alter ex regio solio, dum novae nuptae thalamum exornat, defertur ad tumulum; alter, dum capitale judicium trepidus manet, ex carcere vocatur ad regnum. Mirabile, quod matrem matthiae repentina laetitia non exanimaverit, cum tot cladibus afflicta, prius regem appellatum audiverit filium, quam vinculis exemtum.

Inde Fridericus Imperator Austriam cum Alberto fratre et Sigismundo patruele dividere coactus. Factus sub idem tempus e notario quodam Basiliensis Concilii Pontifex Aeneas Sylvius, Ferdinandum Alphonsi nothum, diademate donat Siciliae, ea tamen exceptione, ne id fraudi cuiquam foret. Mantuam deinde profectus, quo convenire Europaeos jusserat, bellum communi omnium decreto Turcis inferendum disseruit, oratione, ut poterat, comtissima. Verbis modo sacrum bellum decretum, controversiae privatae effecerunt, ut intestinis potius armis semet ipsos lacerarent. Surgunt Germani partim in se ipsos, partim in Pannonios. Excitatur Britannia duplici factione, quorum altera veterem in insula regem Henricum, altera novum, Richardum Eboracensem, fugato veteri, retinere conatur. Margareta Andegavensis, Henrici conjux, acie fusum Richardum occidit. Sed recepto jam ex hoste viro, post multam suorum stragem ab Eduardo pellitur regno, Henricus iterum in carcerem conjicitur. Surgunt Hispani Barchinonensibus auxilio futuri, quos Aragoniae rex, Gallorum armis adjutus, bello premebat. Et ne quid ad disturbanda

omnia deesset, Joannes Renati regis filius, Ferdinandum Apuliae regno pellere conabatur, unde duplex in Italia factio, cum ii Frerdinando, illi Renato faverent. Ferdinandus felicioribus praeliis et Pii favore subnixus, hostes regno expulit. Pius fortunae indulgentia mutato animo, ex hoste tyrannidis pontificiae, maximus ejus defensor, Annatas exegit rigide. Sigismundum, Friderici Imp. fratrem, quod rejecta Pontificis sententia, concilium appellasset, execratus est. Diterico Isenbergio, Electori Moguntino, imperare ausus, ne se inscio collegium principum convocaret; cum exactionibus suis et ambitioni resisteret, dignitatem abrogavit, Adolfum e Nassovium substituit. Inde bellum. Elector Palatinus Ditericum, Metensis Episcopus, Marchio Badensis, Comes Wittembergicus Adolfum tuebantur. Sed Palatinus cepit adversarios; captis quod molendina corrupissent, obsonia sine pane apposuit, multam grandem imperavit. Adolfus postmodum, adjutu Bavari Nigri, nocturna irruptione superatam Moguntiam diripuit, destruxit, incendit, vacuavit incolis, praedoniquam pastori propior. Ditericus tandem restitutus, Academia exornavit urbem, ut vel hinc appareret, quantum a lupo bonus pastor distaret. Idem Pius Georgium Bohemum regem, a Friderico confirmatum, damnavit haereseos. mathhiam Hungarum Bohemiae regem dixit, unde nova bellorum incendia. At Georgius a Friderico, quem cives Viennae obsidebant, imploratus, summa arte eum liberavit, ut neque periret neque vinceret. Papa cum eundem Matthiam, Philippumque Burgundum ac Venetos, expeditionis in Turcas socios adscivisset, Anconam lectica delatus, in itinere magnam hominum multitudinem quod belli impensam secum non detulissent, domum remisit.

Sed dum classem Anconae moratur, febri lenta et aegritudine animi moritur, anno Pontificatus sexto, seculi ejus LXIV. Ludovicum XI, Franci regis filium, a patre suo multis annis alienum, adeo ut apud Burgundum degeret, ob paternorum amicorum impotentiam, accusatum contumaciae absolvit. Carolum subincusavit. Decessit Carolus curis et inedia, anno LXI. Ludovicus ingenio asper et varius, jure pragmaticae sanctionis cessit Pontifici. Inter multa Pii egregie dicta laudantur et illa: Sacerdotibus magna ratione sublatas nuptias, majori restituendas videri. Lubricum esse primum apud reges locum. Ut in mare flumina omnia, sic vitia in magnas aulas fluere. Cuip plura nosse datum est, eum majora sequi dubia. Neque avarum pecunia, neque doctum cognitione rerum unquam repleri. Sed non erat in fatis, ut ambitiosus Pontifex quicquam adversus Turcas proficeret. Demetrius et Thomas, Palaeologifratres, malo genio agitati, neque pacem inter se, neque cum Albanis colebant fidem. Ea intemperie opportunam Turcarum injuriis Peloponnesum praebuit. Turcarum injuriis Peloponnesum praebuit. Turca expugnavit Corinthum, Athenas, Spartam, multasque post caedes universam occupavit Graeciam, praeter non multa oppida, quae Venetis parebant. Demetrio O Enum attribuit cum stipendio. Thomas, relicto Epidauri praesidio, ad Pontificem profugit. Capta et Amastris, Genuensium in Ponto urbs, et Sinopensi Principi, quod cum Usumcassane conspiraret, Sinope, Castamona, ditioque univresa adempta, reddita in Europa Philippopolis. Hinc in Trapezuntium regem itum, cujus majores Pontum et Colchidem ad ducentos quinquaginta annos tenuerant, Comnena domo prognati. David Comnenus tunc iis gentibus imperabat, neptemque e Joanne fratre uxorem Usumcassani junxerat, ac per eum laxari petebat tributum, quod ab Joanne Mahumetes esset stipulatus, dum Trapezuntem subigeret.

Eo postulato accensus Turca, utrumque armis aggredi statuit: Sed placatus

a matre Usumcassanis, quae nefas esse dicebat, ejusdem consortes religionis affligere, abstinuit a Partho manum, in Davidem solum iram effudit. Ille impar tyranno, deditionem fecit, pactus aliam provinciam: Turca imperium Trapezuntinum pro arbitrio disposuit.

Davidem paulo post e literis, ab Usumcassanis uxore ad eum scriptis interceptisque, proditionis insimulatum cum filiis omnique familia Byzantii interemit. Hinc in turpissimos puerorum et concubinarum solutus amores, a Dracula quodam concubino pene necatus, fratri ejus assignavit Delum, quam ille optimis quibusque interfectis crudelissime exhausit. Viginti hominum millia absumsisse fertur suppliciis.

Postea rebellionem molitus, Turcas etiam non modicis affecit cladibus. Mahumetes haud impune perpopulatus regionem, Draculae eam exoleto suo dedit, qui allectis ad se popularibus, Blandum fratrem ejecti. Eodem anno Lesbun subegit. Nic. Catelusius, princeps insulae dedit eam, inescatus spe novae ditionis potiundae. Sed stupra sceleraque vindices non effugiunt Dei manus, quibum maculatus Catelusius, quum assumpto ritu Turcico evadere poenas cogitaret, nihilominus capitali tandem supplicio periit. Interposuit aedificationes urbium Turca, quibus Hellespontum cinxit, mox in Illyricum movit, cujus rex Stephanus, ejecto antea patre suo, tributum denegabat. Centum et quinquaginta millia equitum, praeter pedestre robur, in felices Illyriorum terras ducta, postquam Dorobyzam vi cepissent, Jaizam et pleraque alia oppida facile subegerunt. Clissam rex ipse refugerat, quae summis viribus oppugnata, non sustinuit impetum. Stephanus ipse, accepto jurejurando se nihil mali passurum, Mahumetis in fidem venit, a quo, nequicquam allegans pacta, capite est truncatus: idemque reliqui Illyriorum duces passi. Tum vero Veneti, periculi vicinitatem apud animum reputantes, icto cum Pannoniis foedere, classem in Peloponnesum mittunt, Lacones et Arcades facile ad defectionem trahunt, Isthmum munire incipiunt. Sed cum Corinthus, reliquaque Achaia, in Turcarum fide manerent, adventaretque dux Europae Mahumetes cum exercitu, Veneti relicto Isthmo diffugiunt. Argos recipitur a Turcis, Laconica metu defecit. Peloponnesus, post varias caedes et praelia, in pristinam servitutem recidit. Matthias rex, cum Bosniam recuperasset propemodum, vulnere affectus recessit.

Romana jam sede potiebatur Paulus II, omnia habens venalia, humanitatis artes adeo contemnens, ut omnes carum studiosos, uno nomine haereticos appellaret; Romanis satis esse diceret, si legere et scribere didicissent, Platinam et Pomponium Laetum carcere et tormentis excruciaret. Mandavit, ne quisquam bireta coccinea (sic capitis tegmina appellant) praeter Cardinales ferret; quicquid gemmarum in pretio est, suam in mitram congessit. Romanis ludox et venationes ad veterum imitationem exhibuit. Comitis Aversi filiis novem castella, suis et Ferdinandi Neapolitani armis ademit. Petentem ob ea merita relaxata tributa Ferdinandum, invadere bello statuebat, cum mirandae solis ac lunae eclipses regnorum mutationem portendere visae. Secutus Francisci Sfortiae obitus, Genuae etiam dominatum adepti, pertaesis Gallici dominatus civibus. Galeatius, Sfortiae filius, in Gallia erat cum exercitu, ubi Ludovicus XI cum principius regni, haudquaquam obtemperantibus, bellum gerebat, cum Burgundo imprimis Carolo, qui ei expeditioni boni publici nomen impositerat, Francorum se vindicem professus.

Bartholomaeum Bergomatem, qui Florentinos exules, factione Petri Medicis pulsos, reducere arrnis conabatur, Ferdinandus rex et Galeatius acerrimo praelio repressere.

Ludovicus XI cum Burgundo et sociis

ambiguo marte conflixit. Plus fugae quam caedis fuit: ambo duces parum ab exitio abfuere. Philippus Comineus, qui prima pugna Burgundo adfuit, utrinque minimum duo bellatorum millia cecidisse, autor est. Sed cum Carolo, fratri regis, Rotomagum se permisisset, rex cum Burgundione congressus: Normannia, inquit, fratris esto, tua sunto ad Somanam oppida. Ludovicum Lucemburgensem magistrum equitum creo. Joanni Lotharingio ingens auri pondus ac militem do, ad regnum Neapolitanum repetendum. Duci Borbonio reliquum aurum dotale appendo. Bonipublici species hoc exitu terminata.

Matthias rex fortissimus, diplomate inescatus pontificio, ab Turcis in Bohemos arma vertit, Georgium, ut haereseos anquisitum, regno dejecturus. Septenne id bellum fuit, quo Moraviam, Silesiam, et Lusatiam Matthias subegit. Fridericus summa in patriae perturbatione paucis venerabilis, nemini formidabilis, Romam quasi ex voto petiit, Paulum ad reconciliandos principes in Germaniam vocaturus. Quod frustra fuit. Digresso Imperatore, Pontifex, cum die quadam laetissimus apparuisset, nocte in cubiculo nemine vidente periit, ejus seculi anno LXXI. Multitudinem propositis ab ipso indulgentiis excitam, Georgius facile dissipavit. Cumque Casimirus Polonus, cui soror erat nupta regis Ladislai, regnum Bohemiae ad se quoque traheret, Matthias cum Georgio pacem fecit, Moraviam Silesiamque sibi reservavit.

Veneti per id tempus regno Cypri singulari plane fortuna potiti. Ejus insulae Rex Joannes Carolottam filiam Ludovico Sabaudo collocaverat, Jacobum filium nothum exhaeredarat. Is Ludovicum conspicatus, pronis Cypriorum animis suscipi, ad Messeraphum, Aegyptiorum Calipham profugit, juratoque ei obsequio, expulit armis Sabaudos. Sic ejus regni potitus, Catharinam Marci Cornelii, patricii apud Venetos sanguinis, filiam duxit. Senatus Venetus eam adoptavit. Non multo post profluvio ventris moritur Jacobus, relicta conjuge praegnante, quam Venetorum tutelae commendat. Posthumus foetus cum vitalis minime esser, Cyprus in Veneti potestatem, velut haereditario jure devenit.

Multo inferior Joannis Lotharingi fortuna fuit, Tarraconense regnum animo complexi, quum Neapolitanum adipisci non potuisset. Pyrenaeum superavit, egregia facinora edidit, pestilentia exorta decessit. Ludovicus Francorum rex revocavit suos. Omnis Ludovici cura exinde in Britonem, quem a fratre Carolo serendis alendisque suspicionibus disjunxerat, fratremque ipsum versa, ut Philippi Burgundionis in Eburones. Philippus Leodiensem Episcopen Ludovico Borbonio, sororis suae filio exoraverat, admodum adolescenti. Borbonius, ubi per aetatem initiari poterat, noluit, magistratus praefecturasque intimis avunculi amicis credidit.

Permoti rei indignitate cives ab eo deficiunt, parere jussi permanent in sententia, a Pontifice impii judicantur, bello velut ad sanitatem revocandi dantur Philippo duci. Is fines populatur, Dinantum oppidum evertit, praelio victis leges imponit durissimas. Papa dicto audientes esse Episcopo jubet, obtemperantibus sacra restituit; Ludovicus tandem sacratus populo benedicit. Decedit sub haec Philippus anno ejus aevi LXVII, summa apud suos gloria, et virtutis, et felicitatis. Eburones jam solutos se Burgundionis imperio rati, finium suorum oppida recipiunt. Linium dejectis Caroli propugnatioribus occupant. Carolus suo paternoque odio plenus, majorem quam pater finibus vastitatem infert, praelio Leodienses fundit, urbem moenibus propugnaculisque nudat, graviores parendi tributique pensitandi conditiones imponit. Interea Ludovicus rex Britonem fratremque subigit, ad pacem paciscendam. Carolus

quasi confecto Eburonum bello, simul revocatis ad obsequelam Gandavensibus, qui gravitatem tributorum et ipsi questi, officio decesserant, in Britoniam movit, quxilio ducibus foederatisque futurus. In itinere rogatur, ut communis pacis sanciendae causa, Peronae cum rege det colloquendi facultatem. Dum ibi de pace agunt, compertum est, Eburonum exules in patriam rediisse, occupatisque Tungris, provinciam Burgundo infestam reddere. Confestim ille regem inquieti animi per simulationem colloquii, res suas turbare inclamat, eumque velut in custodia asservat. Ludovicus blandimentis pollicitationibusque effecit, apud ducis familiares, ut excusata imprudentia, expeditionis in Eburones socius fieret, vindexque seditionis, quam per legatos ei exciverat. Facile captum Leodium, oppositis iis viribus, quibus virtutem cedere necesse foret. Caedibus incendiis, ruinis foedatur; spoliatur armis, machinis, opibus, viris. Nulli aetati, sexui, dignitati, parcitur: urbs quae CXX animarum millia moenibus contineret, redigitur in solitudinem.

Ludovicus nato sibi Delphino animosior, id coepit agere, ut Carolum attributis ad Somonam amnem oppidis finibusque dejiceret. Egit cum Optimatibus, ut jura sibi aut non reddi, aut fordide per libidinemve reddi a Burgundo, conquererentur. Prompta via haec statuendi, fidem conventorum ab ipso violatam. Missus qui ei diem diceret, primum per iram retentus, deinde dimissus.

Lucemburgii magistri equitum occultis artibus factum, ut Fanum Quintini Ambianique Gallis reciperentur.

Reliqua porro aperto bello tentabantur. Frater, regis interea, non sine veneni suspicione, decessit. Aquitania Ludovico se reddidit. Tectior Ludovicus erat, Carolus apertior, liberius intemperantiusque indignationem prae se ferens, Magister equitum utrique suspectus erat.

Studia Francicarum partium ex continenti jam multo ante in Angliam transcenderant, et ipsam suis atque his atrocioribus morbis aegram. Duae factiones jam inde ab amissa Aquitania Normanniaque eam distinebant. Altera Henricum Sextum Regem ingenii mitioris, quam tempora belli postularent, dehonestamentum regiae majestatis dictitabat. et praelio his, qui ab eo stabant, victis, in custodia habebat. Ab ea Eduardus Plantageneta, Richardi ducis Eboracensis filius, Eduardi III abnepos, rex salutatus, sororem Burgundioni coelibi despondit. Margarita regina Henricum captivum praelio victrix liberavit, Eboracensem securi percussit. Sed victor altero praelio, quo pleraque Britanniae nobilitas occidit, Eduardus rex rursus Henricum in vincula compegit, prout supra indicatum. Et hoc parum malorum visum. Pristina recrudescunt. Comes Vervicus, acerrimus nuper hostis Henrici sexti, repente ab Eduardo IV, cujus summus modo propugnator fuerat, defecit. Acie victus, transimisit in Franciam, ne a Franco rege adjutus, ad instaurandum bellum, redire in patriam posset, Burgundionis classis observabat. Sed disjecta classe tempestatibus, Vervicus auxiliis Franci subnixus, Henricum e custodia educit, collatis signis Eduardum fundit fugat. Pulsus, ad Burgundionem sororis virum trajecit, qui simul et reconciliationem tentat, et occulte restitutioni necessaria parat. Igitur Eduardus prius Angliam classe tenuit, quam hostis eum solvisse suspicaretur. Pugnatum, caesus Vervicus. His de regno inter Anglos contentioniubs, permulta cruentaque praelia facta. Cecidere plus sexaginta summi proceres, amplislimae regiae cognationis, non pauci extorres. Horum nonnulli ne ausi quidem aperire quinam essent, vitam mendicitate diu tolerarunt. Eduardus IV. rursus rerum apud Anglos potitur. Henricum, et uxorem quod bellum instauraverat, in carcere exstingui curat. Periscelidem Burgundio sumit,

ordinis apud Anglos regii insigne. Pater Burgundionis anno MCCCXXX Velleris aurei ordinem, in Isabellae Lusitanicae nuptiis, condiderat. Rex Francus alium divi Michaelis instituit, idque insigne ad Britonem misit.

Burgundio, Eduardo ope sua in regnum restituto, habere se ratus, quem Franco regi opponeret, novi belli majorem molem suscepit. Arnoldum, Geldrum ducem, adolescens filius, Adolfus nomine, in carcerem miserat, juraque popularibus dabat. Eo pulso Carolus imperium seni restituit, ab eoque ob id meritum haeres instituitur, exhaerede filio. Tanta ditione praeter spem auctus, alia parte Comitatum Feretanum pignori accepit a Sigisimundo duce Austriae, Augusti fratre, Helvetiis infenso. His tam inter se longinquis inductus opibus, multo majorem concepit animo spem, quicquid terrarum inter hos duos jaceret dominatus, sui arbitrii faciendi. In Treviris caesarem convenit, illata mentione filiae Maximiliano Caesaris filio despondendae. Illam enim in tantas opes successuram, appeti ab omnibus, a nullo dum haberi cupiebat. Caeterum cum contenderet, ut Rex aut Vicarius interea imperii crearetur, deprehensa cupiditate, Fridericus, eo ne valere quidem jusso, repente discessit. Non tamen ob id Carolus conatu destitit. De pontificatu Agrippinensium contentio erat: pulsum ab adversariis Rupertum Palatinum restituere Burgundus nitebatur, foedere ac cognatione junctum. Caesar indigne passus, res Germanicas ducem externum ad se evocare, conventum gentis habuit, auxiliaque Novesium misit, quod oppidum Coloniae propinquum Carolus oppugnabat. Dum ibi haeret dux, sedendoque Caesar victoriam de feroci hoste reportaturum sperat; Ludovicus quoque novos in ducem hostes excitavit, et jungendarum et disjungendarum amicitiarum efficacissimus artifex. Occiso ab Helvetiis Hagenbachio, Caroli praefecto, pervicit, ut Sigismundi ea gens sponte ad imperium rediret, foedusque insuper fieret, quo Sigismundus et Suirenses ad mutua auxilia obstringerentur.

Renatum juniorem induxit, ut Lotharingiam, velut avitum patrimonium, bello repeteret. Tandem et ipse quaedam Caroli oppida capit. Vicissim sollicitante Carolo, Eduardus Calesium trajecit, autorque per oratores duci erat, ut Novesium omitteret. Aegre Carolus Pontificis Max. autoritati cessit, qui tum Sixtus IV. erat, ut crematis castris abscederet. Ferunt explicatis ad statariam pugnam utrisque aciebus, procerum quorundam Belgicorum opera, de nuptiis inter Maximilianum Caesaris filium, ac Mariam Caroli haeredem rursus agi coeptum, proclamataque ob id subito pace, cruentum bellum in optatissimi spem conjugii desiisse. Rupertus postmodum in carcere mortuus, Hermannus Landgravius Hassorum Episcopen sortitus est. Solta obsidione annua, Carolus Renato facessit negotium, Lotharingas res Francicis anteponit. Profectus ad Anglum modico comitatu, Quintinum velut a magistro equitum tradendum, invadi illico suadet. Sed cum id parum succederet, Anglus legatos de pace facile admisit, filiam Delphino despondit, Aquitaniam ei dotalem stipulatus, indignante supra modum Burgundo. Fides interim Magistri equitum (Franci Constablium vocant) nut abat, fortunam, non causam in consilio habentis. Ludovicus Rex, excusantibus eum legatis, inconsiliis, inquit, capiendis tali capite opus esset. Sed truncatum intelligebat. Itaque Carolus rexque simul, in perniciem hominis ambidextri, ac bellorum cupidi incubuere. Carolus Nancium tunc obsidebat, cum placabiliorem ejus iram ratus Lucemburgicus, vel Sancto-Paulianus Comes, supplex ad eum se recepit. Postulabat rex supplicium de eo sumi, ut convenerat. Carolus propinquitatem excercitus regii veritus, tradidit supplicem, quod mox,

deditione a Nanciatibus facta, infectum frustra exoptabat. Igitur Luteritae de eo capitis exacta poena: neque quicquam posthac prospere Carolo cessit. Bellum Helveticum suscepit, Helveriorum auxiliis a Signismundo Comitatu Feretano spoliatus. Deprecabantur illi vim, lacessitos se injuriis sumisse arma, pluris inquiunt, sunt equitum tuorum calcaria quam patrium nostrum solum. Dicta Carolus aspernabatur. Parat exercitum validissimum, quantumque aetas illa vix viderat. Lausanam prope sine certamine capit. Granosone plus quingentos Helvetios reste suspendit. Apparuit tunc genti, quo cum hoste sibi res foret. Tanto surore, cum eo conflixere, ut funderent, fugarent, castris, impedimentis, machinis exuerent. Granonem recepere: Burgundiones ibi inventos restibus sublimes tollunt, pari mortis foeditate.

Reparat bellum Carolus, Murtiam obsidet. Renatus extorris Helvetiis se jungit. Hi prostrati in genua, Numinis ante omnia auxilium poscunt. Vincitur iterum Burgundica acies. XXX Virorum millia sternuntur, vinci animo Carolus, nisi moriens, non potuit. Renatus Lotharingiam recepit, summa popularium voluntate. Carolus cum fortuna pariter hyemeque ipsa pugnaturus, obsidet denuo nancium. Antea fusus fugatusque erat, hic occiditur, ineunte anno ejus seculi LXXVII. Princeps caetera omnia, si ambitionem excipias, egregius.

Fuit deinde Eremita, qui Carolum se mentiretur, septennemque poenitentiam vovisse, ob temere suscepta bella; qui ob id a permultis visitatus, tandem ne agnosceretur, se subduxit. Renatus adnitente etiam Arausiensi principe, pauco tempore totius Burgundiae potitur, nomine regis Ludovici, qui Perona, Monstrolio aliisque oppidis captis, Atrebates quoque in ditionem redegit, pertinaciter Mariae Caroli filiae adhaerentes. Ideo translati in interiorem Franciam sunt; urbs novis colonis repleta, Franciaque nominata est. maria Maximiliano, Caesaris filio, viginti et duos, annos nato nupsit, reclamante frustra in Comitiis Francofurtensibus Ludovico rege. Cum Arausiensi avitus non redderetur dominatus, multi eo autore a Ludovico defecere, quo bello Francus sex Helvetiorum milla perpetuo alere stipendio coepit. Plura oppida auro pollicitationibusque, quam vi militari expugnavit.

Undecim diebus antequam dux Burgundiae caderet, Galeatius, dux Mediolani, in tmeplo ab Andrea Lemponiano cive suo, ob ereptum ei fundum occiditur, relicto filio admodum puero. Exinde rerum administratione obortis certaminibus, Robertus Severinas, ducis consanguineus, domo exactus, ad Francum regem venit, ad res Italicas affectandas eum impulsurus. Eam provinciam abnuit rex, praedicans documentis compertum, Italiam a Francis teneri non posse. Florentiam a Sixto Pontifice et Fredinando impugnatam, non armis, sed consilio juvit. Simul ad verecundiam terroremve Pontificis, de pragmatica sanctione restituenda Concilium Aureliani habuit, ne ob Romana diplomata aurum e Francia exportaretur. Itaque Pontifex, et illo et Turcico metu perculsus, jus sacrorum Florentinis reddidit, pacemque indulsit. Genua, velut Euripi agitata aestu, modo Mediolanensi subdita, modo libera sub ea tempora fuit, Spinolis, Doriis, Severinate, Flisco ad surarum factionum arbitria plebem trahentibus retrahentibusque.

Majora Graecorum et orientis mala fuere isto seculo. Mahumetes, repressis Venetis, omnes vires in Alexandrum Epiri ducem effudit, qui fortissime hactenus paternum defenderat principatum, maritimis praesertim munitionibus se tenens, unde, quum res ad extrema venisset, in Italiam pateret trajectus. Quare cum tueri se ultra non posset, in Italiam evectus, omnes ad bellum Turcis

inferendum inflammat, facturus utique operae pretium, nisi febris eum praematuro leto demersisset. Veneti interea acriter cum Turcis depugnabant. Si qui Graecorum defectionem pararent a barbaris, promiti iis aderant. Ludovicus Canalis, Classis Venetae praefectus, OEnum occupavit et diripuit. In Macedonia per legatum feliciter rem egit. Ad Imbrum Turcicae classi occurrit: sed explorata ejus magnitudine, deflexit Scyrum. Ferox hostis mox Euboeam petiit, excisisque duobus sub primum appulsum oppidulis, Chalcidem oppugnavit. Tanta ibi caede circa muros dimicatum, ut XL hominum millia castra Turcica desiderarint. Ad postremum, quia Veneta classis jam in conspectum urbis venerat, Mahumetes, satraparum consultu, a nocturna diurnaque oppugnatione nihil remittens, perrupti munitiones. Saevitum sine discrimine in omnem sexum et aetatem. Ferunt. praefecti filiam, corpore animoque praestantem, mori maluisse, quam tyranni explere libidinem. Insignis ea insula Turcicae tyrannidi subditur.

Nondum bellandi consilium Usumcassanes exuerat. Armeniam ingressus, Tocatam urbem ejus provinciae maximam poupulatur. Justufzes Begus in Carmaniam irrumpit. Europaeos hortatur, ut manu facta simul Turcas invadant. Avintes Asiae maritima vastata, multae urbes captae. Reliquis surdis cecinit. Mustapha, qui patris nomine iis locis praeerat, Justufzen praelio captum Byzantium misit. Mox Mahumetes ipse comitatus Bajazete, Mustapha, et Zeme filiis, octoginta bellatorum millia adversus parthos ducit. Usumcassanes ex insidiis adortus Turcicum Beglerbegum (id principi principum, qui toti Asiae vel Graeciae praeest, nomen) cum majori eum exercitus parte occidit. Sed dum incomposito agmine fugientes insequitur, in tyrannum ipsum incidit, ubi acerrimo praelio, tormentis praesertim aeneis victus, amittit filium et impedimenta omnia; arreptaque fuga ad sua tuenda recedit. Meliori marte Joannes Castriota, Scanderbegi filius, Scodram urbem tutatus est. Ingenti accepta clade, Solimannum Bassam repulit in Moldaviam, ubi is a principe gentis Stephano fusus fugatusque est, anno ejus seculi LXXV. Sequenti missis XX militum millibus, Capham, Genuensium in Taurica Chersoneso urbem, proditione cepit Turca, Tartarosque vicinos subegit, a Matthia interim Hungaro Sabbatia castell spoliatus. Cum ergo Stephanum Moldavum debellare cogitaret, Turcas simul Tartarosque concitat. Stephanus solo Dei subnixus auxilio, ex insidiis lacessit Turcas, commeatum intercludit; acie inferior subducit se quidem, sed Turcae interim lue etiam correpti domum abire compulsi sunt. Infelices quoque eisdem in Peloponnesum et Hungariam expeditiones susceptae. Duces Matthiae regis multa Turcarum millia cecidere: Scodra demum fame subacta, manus dedit, quum Castriota sibi, suisque salutem pactus, omnibus cum facultatibus inde emigrasset. Venetus cum Turca pacem fecit. Non contentus eo sucessu Barbarus, ingentes in Hungariam copias ablegat, quas praelio inopinato acerrimoque aggressus Rex Matthias delevit, caeso duce Isabego. Nihilo felicior Rhodi oppugnatio fuit. Tres continuos menses tormentis variisque machinis urbs quassata, Petro Danbussione, magistro militiae, acriter eam tuente. Virtus Rhodiorum militum tanta enituit, ut Mesites Bassa, amissis circiter XXX millibus, turpiter refugeret domum. Itaque surorem Mahumetes in Italiam vertit, Hydruntem Apuliae armis cepit. Archiepiscopum urbis serra dissecuit lignea, multosque mortales omni crudelitatis genere excarnificatos peremit. Trepidatum tota Italia est. Cardinales jam ad fugam se comparabant, Xystus vel Sixtus IV, qui in Laurentium et Julianum Medices, superbiae ejus adversantes, conjurationem tunc inierat, eaque parum feliciter peracta, Florentinos bello vexabat,

eo terrore consternatus, pacem hostibus dedit. Mox vero mors tyranni Turcici ex veneno consecuta, dum in Natoliam proficisceretur, permagno Italiam metu liberavit, anno imperii ejus XXXI, a capta Constantinopoli XXVII. Subegerat Byzantinum et Trapezuntium imperia, regna quatuor, Syriam, Peloponnesum, Armeniam, Sclavoniam, Provincias ademerat Christianis XX, urbes CC.

Romanam tunc cathedram, qui tenebat, Sixtus IV, olim Minor, nihil unquam praeclare in Turcas gessit. In suos indulgentissimus affectu, multa praeter jus fasque egit. Fridericum Feltrium creavit Urbmi ducem. Morte Mahumetis, et receptae Hydruntis nuntio animosior, Venetis favere coepit, Herculem Ferrariensem atroci tunc bello petentibus, volens ex Herculis calamitate, Hieronymi Riarii, cognati sui, ptentiam amplisicare. Sed foederatorum Italiae principum sollicitatione mutatus, subito adversus Venetos stetit, quorum cum jam fractae contusaeque vires viderentur, Ludovicus Sfortia a sociis discedens, aequissimam eis pacem, invito Sixto attulit; Sixto ex dolore animi et podagra mortem approperavit anno MCD LXXXIV. Liberalissimus hic idem fuisse et quaestuosissimus dicitur. Primus Pontificum nova instituit collegia, quae non nisi pecunia emerentur; conjecitque velut in compedes aulam Romanam, sublata omni industrii et laboriosi ingenii solertia, cum venderet officia, gratuito antea doctis et probis viris tribui solita. Janiceros et Mamaluchos milites instituit, qui Turcarum exemplo praetorium ejus munirent, certosque adstipulatores, sine quibus nullae tabulae conficerentur. Ex iis Mamaluchos et adstipulatores, qui ei successit, Innocentius VIII abrogavit. Sixtus veteribus novas solennitates adjunxit, ut conceptionis et oblationis mariae, Annae, Josephi, Francisci. Urbem velut e lutea lateritiam fecit. Bibliothecam in Vaticano palatinam, advectis ex omni Euorpa libris, construxit, certosque proventus, unde plures emerentur, assignavit. Id praecipuum Pontifice dignum operatus est. Sed et nobile aedificavit lupanar, nonnihil emolumenti ex meretricio quaestu aeratio suo accumulans.

Ad eum visendum, consiciendamque in Italia pacem, iter arripuit Christianus Daniae, Sueciae et Norvegiae rex, cum anno sequenti Jubilaeum indixisset Sixtus, tempusque illud, prout et anrecessori visum fuerat, quinto quoque et vicesimo anno celebrandum ordinasset.

Igitur monemur re notissima, ut Septentrionis intermissam historiam repetamus.

Dani, cedente Erico, Christophorum Bavarum, Joanne Plaatino et Sophia, sofrore Erici regis, genitum, evocaverant in regnum, anno seculi decimi quarti tricesimo nono, diademate ornandum, quum trium Borealium regnorum consensus accessisset. Anno quo appulit Christophorus, Vandalicarum urbium piratae Bergas Norvegiae, insultu captas, diripuere. Rex novus, omissis bellis, Carolo Canuti, Magistro equitum apud Suecos, Finlandiam Olandiamque permisit, Adolso Holsato Slesvicensem principatum ad pontem usque Coldingensem, Erici regis patrueles Dania dimovit. Ineuntes regni curas aggravarunt agrestes per Cimbriam, qui Erici exulis incensi literis, Escillum Brocium, duodecimque primariae nobilitatis viros per tumultum occidere. Christophorus acie devictos rebelles poenas pendere seditionis coegit. Coronatus a Suecis, trajecit Gothlandiam, avunculum ibi regem invisurus, cui exinde naves spolianti onerarias minus succensuit, perhibens indulgendum exuli, unde viveret, commeatum. Ab eo reversus, naufragii periculum scapha arrepta vix evasit. Upfloae a Norvegis, tandemque Ripis a Danis coronatus, de nuptiis coepit cogitare. Duxit Dorotheam Brandeburgicam,

Joannis Marchionis filiam. Triennio post obiit. Exuvias Roscildia habet.

Deligendus ergo rex erat, qui latissimas septentrionis provincias pacifico sceptro gubernaret. Erant e Danica nobilitate, qui id decus haud obscuris vortis indigenae cuidam servari poscerent. Sed eo in consilio, praeter aemulationem procerum, consensus etiam vicinarum gentium timebatur. Suecia statim praevaricata pactum, de trium regnorum conjunctione, e suo corpore regem assumsit Carolum Canutium. Dani ad Adolsum respiciebant Holsatum, vicinas Nordalbingiae ditiones ex infestis dudum, amicissimas regno facturi. Renuente propter aetatem Adolfo, Christianus Oldenburgicus, veteri ac nobili domo Comes, Hedvige germana Adolfi genitus, eique pro filio educatus, quem multae corporis animique virtutes ornabant, rex Daniae Norvegiaeque adsciscitur, Dorotheamque reginam ducit. Hoc matrimonio abolitum Danicae regiae oprobrium, quae sterilitatis incommodo percussa, intra annos XC nullum haeredem masculum tulerat. Dorothea intra annum enixa Olaum, eoque parum vitali, Joannem et Fridericum, longam sceptris borealibus posteritatem divino munere daturos.

Christianus deinde Gotlandiam, Erici refugium, vi capit, Adolfi avunculi armis adjutus. Wisbu, florentissimum quondam insulae emporium, disjicit. Gravissimis, queis Prussia laborabat, bellis, imploratus se non miscet. Olaum Nicolai, Bergensem in Norvegia praefectum, neque sibi satis fidum et Vandalicis negotiatoribus molestum, cum circumsistens Saxonum multitudo, simulque Episcopum loci interemisset, mitior in autores visus est.

Carolus Canutus, ne idem sibi a Suecis, violenti pertaesis dominii accideret, collectis clam thesauris, in Prussiam se recepit. Itaque Christianus Sueciae, volente procerum senatu, potitur: cumque biennio post Adolfus, Sclesvicensis familiae ultimus, vitam sine prole finiisset, Sclesvicensem ducatum, regni Danici feudum, sibi ut proximo haeredi asserit. De Holsatia major erat quaestio, quod more Teutonici imperii, cujus ea terra pars est, ad masculam propaginem crederetur pertinere, superessetque Otho Scaumburgicus, Adolfo agnatione, quanquam remotiori junctus, qui octo conspicuus filiis avitam haereditatem postulabat. Nobilium plerique defeusorem quaeritabant, trium regnorum potentem; alii masculae Comitum stirpi adhaerescebant. Repertum transactionis remediu8m, magno Holsatiae bono. Placati auro Scaumburgici omni in Holsatiam juri renunciarunt; Mauritius et Gerhardus, fratres regis, pacti et ipsi pecuniam sunt, ut solida regi, ejusque posteris, Holsatiae possessio foret. Pinnenberga, Hatzburgum, Barmsteda, vetus Scaumburgenfium inde a morte Adolfi Wagrii ditio, Othoni ejusque filiis relicta. Holsatiae praelati, nobilitas, civitates, viri, quum jusjurandum Christiano, designato jam principi, dicerent, insignibus ornantur privilegiis, inter quae et illa, ut indigenae Remp. regant, Sclesvicensi ducatui Drostus (sic vicarium appellabant) Holsatiae Marscalcus praesit, nec divellantur hae provinciae, nec arma cogantur extra limites ferre. Hamburgum, ut antiquissima Stormariae Civitas, fidem Christiano regi datis dextris sanxit, dominum eum suum successoresque legitimos Holsatiae rectores appellavit. Rex Marinum Pontificis legatum, qui oves trium regnorum totondisset, id est, argento emunxisset, portione privavit lanae. Reliquum exactori mercatores, mercibus involutum edocti, surripuere. Ita praeda injuste parta, haud multo meliori jure distracta est.

Mox exactiones Suecicum tumultum excitarunt. Proceres praefecturas alienigenis dari, plebs regem diutius abesse questa, in seditionem exardescunt. Pugnatum

majori regnorum clade; Carolus Gedano ad sceptrum revocatur. Sed paulo post, desiderata suorum integritate, sponte se abdicat rgno: Archiepiscopus Upsaliensis semel motam loco fidem Suecorum, diffculter Christiano restituit. Interquiescente hac tempestare, aliam Gerhardus, regis frater, in Nordalbingia movet, pro administratore principem segerit, gravis nobilitati, popularis vulgo. Igitur accusatus, Segebergae detinetur, donec persoluto ei auro provinciis decederet. Intervenit Anglicanum bellum, cum nec stipendium, proavo Christiani Henrico ferreo debitum, exsolveretur, insuperque Islandiae praefectus caesus ab Anglis esset. In eo Vandalicae civitates ingens damnum ab Anglis passae, compositionem demum octavo anno Trajecti obtinuere. Plus negotii cum Suecis fuit, qui duce Ivaro Axelio, arces a regiis insessas oppugnabant. Clade fracti, Lubecam veniunt, de pace agunt. Rex Carolum Canuti decedere regno jubet, tubam seditionis ablaturus. Cum id passuros se Sueci negarent, infecta pace disceditur. Rex angustias Suecicas nivis tempore ingreslus, cum enotusset consilium, magnam pertulit cladem. Surrexitque iterum Gerhardus, ac popularitate sua Eidoranos, Frisones, Marososque Crempenses et Wilstrios in sua verba adigit. Visis deinde, quibus impar erat, armis regiis, deserit quos animaverat. Plebs aegre ad renovanda regi sacramenta compellitur. Capiti seditionis Henningo Wolfio latibulum Dithmarsis fuit, dudum praedas agere e vicinis sueta. Christianus rex Orcades insulas Jacobo II1 Scoto, elocata filia, dotales addixit, donec persoluto nuptiali auro redimi Norvegis possent. Scoti omne jus Orcadum ad se transiisse contendunt. At continuator Hectoris Boetii J. Ferrerius, qui vidit tabulas, L millibus florenorum Rhenensium redimi posse insulas confitetur.

Sequutum regis ad limina Apostolorum (ut loquuntur) iter, LXXIV ejus seculi anno, cujus multi scriptores meminere: uti et Simonis pueri Tridentini, in quo Judaei omnes Christi cruciatus renovarunt. Conventus Imp. Fridericus, Dithmarsiam cum Holsatia Stormariaque conjunxit, inque unum ducatum vertit, edito super ea re diplomate. Loquente apud Romanos multa per interpretem rege, Sixtus nullas tanto in principe literas mirabatur. Magnifice ubivis exceptus rex, Carolum Burgundum cum Caesare frustra reconciliare laboravit. Domum reversus, ad Suecorum tergiversationem exstincto Carolo Canuti, nulli jam regi, sed Senoni Sturaeo, sorore Caroli genito, ut gubernatori parentium, connivet, temporum occasiones speculatus. Joanni interim filio Christinam, Ernesti Saxoniae Electoris filiam, maximo apparatu jungit. Indicto Reinholdesburgi conventu, Dithmarsis Augustales insinuat literas, suumque agnoscere imperium praecipit. Illi inde a Friderici I. aevo Bremensi se subjectos Ecclesiae, respondent, Caesarem de alieno largitum. Rex in speciem hoc praetendi certus, quod aliis interea Dominis Dithmarsi paruissent, cogitare gentem de sua salute jubet, recisisque, quas magnares Holsati postulabant, usuris, regressus Hafniam, carnem exuit, anno regni XXXIV. Rex omnium ssuffragio justus, moderatus, septentrioni perutilis, solo Joanne Magno, Upsalensis Ecclesiae Pseudomysta contrasentiente, Danicarum odio partium, quod nimium quidem ubique prodit.

In regna Daniae et Norvegiae haud dubius successor, Joannes, natu major filiorum Christierni erat. At Sueci, Helmstadium exciti, ut ex foedere prisco, trium concordiam regnorum restailirent, simulatione Stenionis Sturaei, quem gubernatorem assumserant, corrupti, Danorum spem frustrabantur. Joannes cum Friderico germano, ditionem Sclesvicensem et Holsaticam aequo jure divisit. Post reliquos Stormaros, etiam Hamburgenses ab utroque principe in fidem

accipiuntur. Sic denuo Holsatia, contra quam constitutum initio fuerat, in partes distracta, nobilitas utrique fratri juramentum dixit. Joannes, imperatis in vomerem binis aureis, grande aes alienum, quod pater emendis ducatibus conflaverat, fideliter dissolvit. Octogesimo tertio ejus seculi anno, Hafniae sacratur rex Daniae a Joanne Laxmanno, maximo regni Antistite; apud Nidrosios Norvegiae Steno quoque Sturaeus Calmariae tandem regium Joannis nomen comprobavit, modo rimam haberet, quo defectionem pro tempore renovandam tegeret. Ea erat adjecta electioni conditio, ut rex Sueciae Joannes aes parentis alienum dissolveret. Mox enim incusans neque id fieri, neque Gotlandiam Suecis reddi, novis Sueciam factionibus implevit, Ivarum Axelium Gotlandia OElandiaque insulis dejicere conatus. Quod periculum animis expendentes Dani, educta classe, Gotlandiam, tradente Ivaro, repetunt, Stenonemque fidem regi novare compellunt, quam nihilo sanctius ille, atque ante datam coluit, foedere insuper occulto, Vandalicas sibi devinciens civitates, nihilque exinde sacri aut profani habens. Tandem, cum indictis iterum comitiis praesentiam suam subtraheret fraudibusque omnia misceret, in apertum bellum, quo plurimum humani sanguinis fusum est, erupit discordia, multis Suecorum procerum perfidiam viri detestantibus.

Eo tempore enitebant Domitius Calderinus et Rodericus Santius Romae, Marsilius Ficinus Florentiae, reliqua in Italia Angelus Politianus, Philippus Beroaldus, Hermolaus Barbarus, Hieronymus Donatus, Georgius Valla, Franciscus Philelphus, Joannes Annius Viterbiensis. Nicolaus Helveticus Undervaldensis multorum annorum inedia et praedictionibus inclarescebat.

In Germania Rodolfus Agricola, Conradus Celtes, primus e Germanis Poeta laureatus, Joannes Reuchlinus, qui et Capnio, Hebraismi instaurator, Dionysius Carthusianus scripturarum interpres, Joannes de Monter regio Astronomus. Joannes Wesselius Pontificiorum Censor errorum, Moguntiae damnatus: Petrus Uxamensis Toleti. Academiam Ingolstadiensem anno LXXI Bavarus, Tubingensem anno LXXVII Eberhardus Wittenbergicus excitarunt. hartmannus Schedel historiam contexuit.

Sixti IV locum implebat Joannes Baptista Cybo Genuensis, Innocentium VIII vocarunt. Is innatam avaritiam dicteriis scommatibusque solitus velare. Liberos ante Pontificatum susceptos ad summos honores provexit. Ursini sub eo et Columenses atroci se bello laniabant, quod alio graviori ipse interpolavit.

Aquilanos enim, opulentam Civitatem, suo adjungere imperio cupiens, adversus Ferdinandum regem eos tuendo, cruentum tumultum excivit. Venetos, et Columnenses adscivit socios, Insubres, Florentini, et Ursini regem sequebantur. Caedibus incendiisque saevitum. Alfonsus, Calabriae dux, Latium hetruriamque, captis direptisque oppidis, foede laceravit. Tandem Innocentius, relicta Aquila, ut aerario consuleret, damnum bellicis impensis acceptum, institutis venalium officiorum collegiis, resarsit. Ferdinandum, ob negata sibi tributa, anathemate notatum exautoravit. Zemem Mahumeti filium in custodia habuit, ingenti ob eum a Bajazete fratre auro cultus. Id ita accidit:

Byzantii morte Mahumetis tumultuatum, partesque in contrarias itum fuerat, aliis Bajazetem stirpis maximum patre nondum Imperatore, aliis Zemem vel Zizimum eodem jura dante natum, ad imperium vocantibus. Cum abessent ambo, Bajazetis filius in regia sede locatur, dum pater advolaret. Bajazetes ergo Byzantium, Zemes Prusiam occupavit Bithyniae. Bajazetes, revocato ex

Apulia exercitu, Neapolitanis recuperandi Hydruntem ansam praebuit. Matthias Hungarus Turcas ultra Danubium removere annixus, importuna Caesarianorum irruptione revocatur. Quare Viennam expugnavit, totamque subegit Austriam, ab Alberto demum Saxone fractus, ut pacem amplecteretur. Bajazetes interim cruento fratrem praelio devicit in Bithynia, qui pulsus procul in Syriam, atque inde per Arabiae deserta in Aegyptum se contulit, fidem Sultani implorans. Ab eo perhumaniter exceptus, cum a fratre nihil aequi impetraret, spem concepit, vicinos Turcis Satrapas ad sese defecturos. Apud Cilices invenit auxilium, sed maximis impar viribus, descendit in maritima Ciliciae, fideque publica ad Rhodios trajecit. Rhodii honorificentissime exceptum in Franciam transvexere: a Ludovico rege Innocentio petenti transmissus est.

Provincia tum ad Francos devenit, stemmate Andegavensium exstincto. Maximilianus Romanorum rex dictus Francofurti, Francos in Morinis acie profligavit. Maria ejus conjux delapsa equo, per venationis studium, occubuit, relictis Philippo et Margareta parvulis. Ex ejus morte Maximilianus in Belgio parum autoritate valebat. Margareta trimula Delfino despondetur, doti adscriptis Atrebatibus, et comitatu Burgundiae. Delfinus, exstincto paulo post patre, tertium decimum annum agens, praeesse regno haud poterat. Latine eum scire pater vetuerat, praeter illud unum: Qui nescit simulare, nescit regnare, Sorori regis et duodecim paribus Respub. commissa. Decesserat et Eduardus IV Anglus, Henricus VII gener ejus e Britonia, ubi exulabat, furtim elapsus, Richardum tertium, Eduardiregis, soceri sui, fratrem, qui matri propriae adulterinum impegisset concubitum ex eoque Eduardum susceptum jactasset, necassetque ejus filios, sub signis occurrentem praelio vicit, occidit, ac eo regno potitur.

In Hispania Elisabeta vel Isabella, Joannis II Castilionensis filia et haeres, castiliam secum dotali nomine ad virum Ferdinandum traxit. Lusitanorum magna pars ad Alfonsum Galliciae regem inclinabat, unde factum, ut universa terra gravi exarserit bello.

Post varias hinc inde acceptas illatasque clades, in Numantino agro vincitur Alfonsus, speque omni occupandae Castiliae dejicitur. Ferdinandus jam late Hispaniae imperans, plurium annorum bello Maurorum opes in Betica (quae nunc Granata dicitur) oppugnavit, ac postremo totius regni viribus, cum Isabella conjuge connixus, anno ejus seculi nonagesimo, regnum barbarae gentis in ea terra funditus evertit, Mele seu Baudele Maurorum rege cum urbe regia in potestatem redacto, anno circiter DCCLXX, quam Saraceni Hispaniam invaserant. Inquisitionis officium exinde in Mauros Judaeosque institutum. Ferdinando Catholici nomen datum. Centum viginti quatuor millia familiarum migrare Hispaniis jussae. Ex eo tempore gens Hispanica multo per orbem illustrior facta, altero velut orbe terrarum, Hispanorum regum auspiciis, gentiubs patefacto. Christophorus Columbus Genuensis naucleri cujusdam naufragio edoctus, incognitas latere occidentali in Ocenao terras, primus omnium classe rem tentare ausus est, anno MCCCCXCII. Cum Fortunatas insulas (Canarias vocant) tribus navibus tenuisset, inde centesimo, quam Gadibus solvisset die, Leucajas inter Cubam et Floridam insulas attigit: Mox Hispaniolam, aliasque regiones lustrare coepit.

Fridericus sub haec Imperator Maximilianum filium, a Brugensibus Flandris captum, praecipua usus Alberti Saxonis opera, liberat. Albertus, Hector dictus Teutonicus, non Brugenses solum ad deditionem compulit; verum etiam Eburones, Sicambros, Batavos, novennibello attritos, Maximiliani agnoscere coegit imperium. Frequens iis praeliis rex ipse interfuit, ducemque suum

Frisonum provincia remuneravit. Eoam vero Frisiae partem Ulricus Nordanus, emta ab Hamburgensibus Embda, tenebat, Comitis titulo ab Imperatore Friderico fatis vicino exornatus. Frdericus enim anno imperii LIII, ex carcinomate desecto crure, decessit Lintii, pacis et otii, quam Respublica ferret, studiosior. Africa (inquit Langius) amissa, Asia sub jugum missa, Europa, eo imperante, adeo in angustias coacta, ut fidem, qua totus pridem personabat orbis, exiguus occidentis, incomtusque hirti septentrionis angulus vix audeat tuto profiteri. Triennio ante obierat Matthias rex Viennae, cum literis simul armisque Pannoniam exornasset: a cujus excessu Maximilianus Austriam recepit. Ladislaus, Casimiri Poloni filius, Bohemiae Hungariam adjunxit. Anno XCI Carolus VIII Francus Rex, Margaritae, quam impubis ipse impuberem sibi desponderat, repudium dedit, Britoniaeque haeredem, Maximiliano pactam, suo toro applicuit, gemina in Maximilianum injuria, cum et filiam ejus aspernaretur, et praeriperet sponsam.

Bajazetes variam expertus sortem est, fratre pulso. Moldaviam a Walacho adjutus subegit, a Sultano Aegyptio multas in Cilicia pertulit clades. Tharsum, Adanem, larandam, multo sanguine Aegyptius expugnavit. Cum bellum utrinque maximis esset viribus gestum, modestior tandem Bajazetes Oratorem Aegyptii humaniter habuit, pacemque restitutis sibi Tharso et Adane fecit. Deterior Barbaro Alexander VI, Rodericus ante Borgia, Pontifex fuit, qui emtis Cardinalium suffragiis, quos auro corruperat, ut dignitate potiretur, potitus ea suffragatores exitio dedit. Tam impudenter nundinatus sacra, ut versu notaretur:

Vendit Alexander claves, altaria, Christum.

Vendere jure potest, emerat ipse prius.

Pessimo tamen seculo doctissimi essloruere viri, Joannes Pieus Mirandulanus, Joannes Trithemius Spanheimensis, Antonius Coccius Sabellicus, Jacobus Philippus Bergomensis historiarum scriptione insignes. Rostochienses interempro collegio canonicorum, quos Magnus et Balthasar pirncipes introduxerant, praeposito Thomas Rhodio, plurima civitati suae incommoda accersivere, quae auro tandem et deprecatione humili sublata sunt.

Jacobus Usumcassano genitus, cum veneno ab impudica uxore peteretur, praegustare insidiatricem coegit. Quod cum illa fecisset, rex accepto eodem poculo, datoque filio, cum uxore filioque interiit. Ismael Sophus, sororis filius, avitum Persarum regnum recuperavit.

Reddita fuerat et Friderico Austria, avitus principatus: Verum Ladislaus Polonus, Matthiae Corvini apud Hungaros, et Poggiebracii apud Bohemos successor, Hungariam sibi pro peculio asserebat. pactum id impugnabat Maximilianus rex Romanorum, coactoque e Germanis potissimum milite, Belgradum cepit, parumque aberat ut totam Hungariam revocaret ad Austriacam domum. Sed cum milites parum obsequentes haberet, conventum est in conditiones, ut, si Ladislaus e vidua Matthiae regis liberos non gigneret, regnum ad Maximilianum, ejusque haeredes devolveretur. Belgradum (Albam regalem vocant) Ladislao receptum.

Poloniam, defuncto Casimiro, patre Ladislai, frater ejus Joannes Albertus, literatum quam armorum melior gubernabat, mox Barbarorum incursionibus affligendam.

Adscribere juvat Philippi Cominaei, cordatissimi scriptoris, de ejus seculi, quo et vixit, rebus judicium. Nihil, inquit, praestabilius est mediocri vitae genere, quod qui honeste acquisitum tuetur, is omnium certe est felicissimus. In rebus humanis ita comparatum est, ut nullus fere sit populus, quem non aemulus aliquis

exerceat. Gallis oppositi sunt Angli, Anglis Scoti, Hispanis perpetua quaedam simultas intercedit cum Lusitanis. Italiae principes magna ex parte retinent possessiones, nullo fere titulo, et acerbe suis imperant. lis adversantur reliquuae potentionres civitates, Venetiae, Florentia, Genua, nonnunquam etiam Bononia, Sena, Luca. Aragoniae reges oppugnantur ab Andegavorum ducum familia: Mediolani et Insubriae Vicecomites ab Aureliana domo. Venetis sunt infesti principes Itali et Florentini: Seneses autem et Genuates oderunt Florentinos. Genuates laborant, et sunt divisi civilibus factionibus Fregosiorum, Adurnorum et Auriorum. In Germania magnae sunt inter Austriacam et Bavaricam domum aemulationes, et quae sunt ex Bavariae ducum stirpe natae familiae, inter se ipsae dissident. Austriacis principibus grave est odium cum Helvetiis. Impugnantur a Clivensibus Geldri: et hi valde sunt iniqui Juliacensibus. Quae sunt ad Oceanum Germanicum et Balthicum mare civitates, bella saepe gerunt cum Daniae regibus. In Germania plurimae sunt arces et castella munita, quae res licentius agendi multis occasionem praebet. Populi Asiae Africaeque, dicuntur inter se non minus quam nos, imo turpius aliquanto dissidere. Nam in servitutem se pertrahunt ipsi, seque invicem nostris hominibus venundant. Et videmus, quam multi quotidie ad Lusitanos deportentur. Itaque nihil est in hac aerumnosa vita praestantius, quam divinum metuere judicium, et studere in omnibus aequitati, contentumque esse mediocri citae genere: neque defatigari iis curis, quales fere sucipiuntur a plerisque nimia quadam cupiditate et ambitione augescendi. Haec ille, quibus nihil verius, consuevitque Deus excitandis torpentium animis ostentare mundo prodigia. Sic designandae disidiorum foeditati natum reperio monstrum in Scotia (cujus regem Jacobum in conjurati interfecerant) biforme a capitibus ad umbilicum, inferius unus homo, diversis pugnantibusque inter se voluntatibus, quod XXVIII annis produxit vitam. Prope Basileam lapidem trecentarum librarum de coelo cecidisse prodit Trithemius. Hermannus Risvichus Batavus, cum immortalitatem animae, univerlamque Christi doctrinam, fabulas esse nugaretur, maluit vivus exuri, quam teterrimas blasphemias retractare, haereticorum stolidissimus.

Christianorum mactatis, pluribus in servitutem rapits, abierant. Croatia tamen in fidem Maximiliani rediit. Mox versa in Carolum Geldrum arma, qui haereditatem, patris Adolfi impietate amissam, multrisque annis Burgundo possessam, a genero ejus Maximiliano repetebat. Eum fregit Albertus Saxo, qui dextera manus imperii appellari meruit. Philippus Maximiliani e Maria Burgundica filius, Belgarum princeps saltutatur. Alberto Saxoni praemium militiae datum a Caesare Frisia, e qua ille nihil fere praeter labores et sanguinem tulit. Nam dum eam feralibus dissidiis fluctuantem subigere tentat, morte intercipitur. Filii Georgius et henricus, quod imperfectam victoriam prosequi anniterentur, cladibus quidem implevere Frisiam, sed semetipsos simul viribus pecuniisque exhauserunt; Frisii alieni, multoque servilis impatientes jugi, in libertatem semet, sed cruento Marte, vindicarunt.

Durius bellum Italiae incubuit. Ferdinandus Rex Neapolitanus, mente subdola, nemini fidus, decesserat anno M CCCCXC IV. Rem paternam susceperat Alfonsus, nihilo gratior Italis quam pater, cujus imitabatur sordes, impietatem, saevitiam, libidines. Francis imperabat Carolus VIII, qui Francisci Britonum ducis filiam, Maximiliano pactam, praeripuerat, Henricum VII Anglorum regem auro placarat, bellum Galliae inferentem. Ei spes ingestae amplissimae, per odia subditorum in Aragones, totius Apuliae, ac per eam Siciliae Graeciaeque occupandae. Favebat juris species, quod exstincta familia Andegavensium, ultimi ex ea stirpe regis testamento haeres esset scriptus. Incitabant Neapolitani exules, incitabat Ludovicus Sfortia, ut nepotem suum, cui Alfonsi regis filia nupserat, per bellum Gallicanum Mediolanensi ducatu depulsurus. Incitabat initio et alexander Pontifex, Alfonso infensus: qui cum se ei metu Gallorum submitteret, Caroloque insuper tributum offerret, remorari tamen iter institutum, in quod plurimi sumtus effusi erant, nequivit. Carolus paulo XX annis major, XX peditum, quinque equitum millia in Italiam duxit. Joannes Nauclerus L millia armatorum ei, praeter aliorum fidem, tribuit. Maximilianus Caesar, oblata sibi a Ludovico Sfortia in conjugem Blanca Maria, corpore animoque elegantissima virgine, ducis Mediolanensis Joannis Galeatii sorore, exuerat offensam, quam ex intercepta Britonica sponsa conceperat in Carolum. Ferdinandus Hispanus, restitutione Perpeniani et agri Ruscinonensis, Gallis erat devinctus. Itaque a nemine impeditur Carolus: urbes Italicas, novis passim imperiis studentes, sibi adjungit. Joannes quoque Galeatius, dux Mediolanensis, adolescentulus, seu fato, seu veneno raptus, vacuum Sfortiae patruo locum facit. Petrus Medices Reip. Florentinorum princeps, quod metu adductus Pisas, Liburnum, aliaque ditionis Florentinae oppida, Carolo permisisset, urbe ejicitur. Florentini pecunia adjuvant Carolum, oppida ei concedunt sua, quoad Neapolin intrasset. Alexander Romae exceperat Ferdinandum, Alfoni filium, cum copiis: Sed audito, omnia prospere Carolo evenire, jamque teneri ab eo Viterbium, inops consilii dimittit Neapolitanos, Carolum in urbem, seipsum Adriani in molem recipit; conscius sibi, quam turpiter solium Romanum adeptus, quanta cum infamia ei praesideret. Sic Romam intrat Carolus, extremo anni nonagesimi quarti die, largitione et promissis corruptus, ne a spurcissimo Pontifice poenas scelerum exigeret.

Inauguratur ibi regno Siculo, Gemum vel Zizimum, Bajazetis fratrem, bello adverfus Turcam gerendo usui futurum, ad se traducit. Sed Pontifex petitioni Bajazetis satisfacturus, quicum occultam contraxerat amicitiam, id egit, ut vixdum Neapolin translatus Gemes vitam finiret, non sine perspicuis

propinati veneni notis. Sola arx Neapolis impetum Gallorum aliquandiu sustinuit. Caetera regni omnia ultro Gallis deditionem fecere. Alfonsus rex gnarus, quanto in odio apud suos esset, Ferdinando filio tradiderat regnum, Jovinianus Pontanus abdicationis formulam conscripserat. Nemo enim crudelis vir fortis esse solet. Messanam profectus, abstinentia coepit monastica veteris vitae flagitia piare. Eum Ferdinandus filius, arreptis navibus, celeriter insequitur, nullo fortitudinis specimine edito. Simul Fridericus, frater Alfonsi, qui classe tenebat mare, inglorius fugit. Diceres, Dei nutu, adultos reges ac senes per adolescentem castigari. At sicut per aestatem extremo in septentrione sol ubi occidit, modico post intervallo oritur vicissim: Sic et quae Gallis affulsit fortuna, repente evanuit, Aragonensibus refulsit iterum. Ut enim in summo erant Galli honore initio, ob virtutis opinionem: Sic cognita eorum rapacitate, aliisque flagitiis, foedum sui odium excitarunt. Rex ipse, cum antea bellum spiraret in Turcas, subitaneae felicitatis sensu corruptus, nihil seriae rei agitabat. Nobilitas Italica contemptui erat Gallis, eum rerum successum virtuti suae tribuentibus. Quare cum Alfonsus et Pontifex Venetos, Ferdinandumque et Caesarem de auxiliis sollicitarent, jamque Ludovicus Sfortia metueret Gallos, quos adjuverat, praesertim Novaria spoliatus nuper a Ludovico, Aurelianensi duce, facile ictum foedus est de Gallis Italia exturbandis. Carolus exhausto opibus regno Neapolitano, modica ei pro tempore praesidia imponit; ipse reflectit iter Romam versus, exiturus Italia, priusquam confoederati copias in unum contraxissent. Sed antequam discederet neapoli, Ferdinandus Hispanus Rhegium, extremis in Calabriae finibus oppidum, munierat. Mox Calabriam quoque et Apuliam, adductis e Sicilia praesidiis, Aragones recuperarunt. Novem millia reducebat secum Carolus, quae nec ipsa retinuit integra, cum et Senensibus imponeret praesidium, et Genuam aliquot cohortes mitteret, Florentinos alienavit, non redditis, quae illi tradiderant, oppidis. Igitur Veneti eum et Sfortiani cruento ad Tarum amnem praelio excepere, quo victores quidem Franci, at per Stratiotas Graecos, Venetis militantes, praeda et impedimentis exuti sunt. Morbum, quem Gallicum vocant, Neapoli secum in Galliam miles traxit. Ferunt Hispanos eum ex Africa novoque orbe advexisse. Novariam confoederati obsidebant, quam a Ludovico, qui post Francis imperavit, interceptam diximus, antea Mediolanensibus subjectam. Ibi Gallorum jam duo millia fame interierant: reliquorum miseriis motus Phio. Cominaeus, Orator regis Francorum, omnibus modis id egit, ut pactis induciis, liceret eis egredi salvis, atque interim pax cum Sfortia et Venetis fieret. Ea confecta fuit sane, sed infida, quum nec Sfortia suppetias Gallis promissas praestaret, sed Ferdinando subministraret subsidia: nec Veneti conditiones admitterent alias, nisi si in Turcam duceret Carolus, et Ferdinando regnum Neapolitanum sub tributo possidendum, relinqueret.

Maximilianus sub id temporis conventum agebat Wormatiae, Eberhardum Wirtenbergicum creabat ducem, judicium Camerae formabat, Sfortiae Mediolanensi parabat subsidia. Francus rex cum in Galliam revertisset, nihil fere rerum per se ipsum agebat, neque per aetatem cavere sibi satis a deceptoribus poterat. Itaque commeatus subtractionem indignati milites, quo in Italia reliquerat, aut defecere ad Ferdinandum, aut turpes cum eo conditiones pacti, tradebant castella et urbes. nec deerant, qui mera perfidia transirent statim ad hostes. De multis Francorum millibus pauci, iique infirmi remearunt in Franciam. Mox vero et Ferdinandus, quum cajetam obsideret, nuperque toro adjunxisset amitam suam, febri vexatus discessit e vita. Horrescit animus Cominaeo ista

referenti, notantique, matrimonia ejus generis haud pauca Ferdinandi majoribus contracta. Jam ante eum pater Alfonsus interierat, cujus frater Fridericus rem Neapolitanam arripuit. Sic biennio quinque Neapolis reges extitere, Ferdinandus, Alfonsus, Ferdinandus, Carolus Galliae rex, et Fridericus, Nec mirum sane, regnare illustribus in familiis calamitates, quum praeter caeteram licentiam vitae, in matrimoniis etiam jus fasque omne conculcant, rati, leges plebeio tantum sanguini latas, se supra omnia divina humanaque jura positos. Igitur in Ferdinandi quoque Hispani domum haud exigua irruit clades. Unicus, qui erat filius, morte rapitur. Nurus, Maximiliani Caesaris filia, foetum edit mortuum. Gener Alfonsus, Lusitaniae regis filius, tertio post nuptias mense delapsus equo, perfringit cervicem. Filia Emanueli, demortui patrueli elocata, partus doloribus extinguitur. Ita ad Joannarn Philippo nuptam, devolvitur haereditas.

Neque Carolo VIII praereptio alienae sponsae feliciter cessit. Sobolem ex ea vitalem nullam tulit. Ipse um Ambosae ludentes pila spectaret, apoplexia ictus eo loco, ubi conciderat, nonam post horam exspiravit. Id ei fatum praedixerat Hieronymus Savonarola, hortatus fimulin coram et literis scriptis (quemadmodum Philipp. Cominaeus et legisse se, et audisse memorat) ut Ecclesiam reformaret, nec ad suorum conniveret rapinas et flagitia. Hunc coelestis sapientiae praeconem Florentini in cineres redegere cum sociis, Pontificis instinctu, cujus horrenda flagitia carpebat et tyrannidem. Viro, sanctitate vitae et praedictionibus claro, imputata est dissidii excitatio in Republ. crimen Apolstolis, aliisque Christi testibus solitum impingi. Neque vero melior Cajapha Alexander VI, Pontificiis historiographis testibus. Primum Cardinales, a quibus Pontificatum emerat, varie ab eo damnati, debitas, ut ait Onuphrius, scelerati studii, venalisque suffragii poenas dedere. Tum Ursinos bello persecutus aestate una, cum nihil inde praeter dedecus reportaret, in gratiam eos recepit. Spurios deinde suos, Innocentii exemplo, palam jactare, solutaque omni disciplina honoribus et divitiis cumulare unice studuit. Lucretiam filiam Hispano, cui nupserat, ademptam tribus principibus, primum Joanni Sfortiae Pisaurensi, deinde Aloisio Aragoni, tertio Alfonso Estensi, Ferrariae duci, contra jus fasque elocavit, simulipse eam in amoribus deliciisque habuit, filiis rivalibus patris: unde Pontanus et Sanazarius versibus in haec facinora lusere.

Pontanus.

Hoc jacet in tumulo, Lucretia nomine, sedre

Thais, Alexandri filia, sponsa, nurus.

Actius Sanazarius.

Pollicitus coelum romanus et astra Sacerdos,

Per scelera et caedes ad styga pandit iter.

Et in Lucretiam idem.

Ergo te semper cupiet, Lucretia, Sextus!

O fatum diri numinis, hic pater est.

E nothis minimum, principem regni Siciliae, medium, Caesarem Borgiam Cardinalem, maximum Candiae ducem in Hispania fecit. Sed hunc Cardinalis noctu vagantem per insidias occidi, projicique in Tiberim jussit. Post cujus mortem spreto sacerdotio, cupidus dominandi, se in Galliam cum magna vi auri ac supellectilis contulit. Regnabat jam Ludovicus XII, patruelis Caroli VIII, qui cum regno Neapolitano, Insubrum quoque imperium, haereditatis jure, ad se pertinere contendebat: Quippe cujus avia Valentina fuerat primi Insubrum ducis Joannis Galeatii filia. Ergo

contra Ludovicum Sfortiam, et regem Fridericum, cum Pontifice, Florentinis, Venetis, et Ferdinando Hispaniae rege, execrabile, ut ait Onuphrius, ac Italiae funestum foedus, his conditionibus percussit, ut principatu Mediolani acquisito, Cremona Venetis dederetur, Caesar Borgia Papae filius, qui sacram purpuram, ducta uxore Carlotta de Aliberto, Francorum regis propinqua, deposuerat, Aemiliam, Flaminiam, Picenum et Umbriam, veteribus dominis ejectis, obtineret. Reges vero Hispaniae et Francorum, regnum Neapolitanum sibi dividerent. Ingentibus igitur et potentissimis copiis comparatis, Sfortia parvo labore a Ludovico rege Mediolani imperio exuitur. Borgia, ejectis aut necatis Aemiliae Hetruriaeque principibus, maximum sibi in Italia dominatum comparat. Dici paucis nequit, quantum doli caedisque patraverint Pontifex ejusque filius, ut execrandas cupiditates adimplerent. Volaterranus, Guicciardinus, Jovius, et ex illis Onuphrius, idonei testes sunto. In urbe, inquit Volaterranus, gladiatorum nunquam licentia major, nunquam populo Romano libertas minor. Delatorum magna frequentia, brevissimo maledicto poena mortis erat; grassatorum insuper omnia plena, nec noctu tutum per urbem iter, nec interdiu extra urbem. Roma gentium refugium, et arx populorum, nobilis jam carnisicina erat, quae quidem omnia Alexander suorum causa, quibus omuia indulserat, permittebat. Hic vero inter reges partiebatur orbem novum: Quae ad Orientem spectarent, Joanni Lusitano, occiduas partes Ferdinando attribuens.

Lusitanus, superato suis auspiciis Bonae Spei promontorio, clausit vitam, Emanuele, Ferdinandi ejus patrui filio, successore. Americus Vesputius Florentinus novam continentem, cui nomen ab ipso Americae inditum, Ferdinando Hispano aperuit.

Ut felix illis expeditionibus Hispania, sic misera suis Polonia fuit, Joanne Alberto rege. Hic enim dum Albipolin et Lycoscoviam, instigante Moldavo, bellis appetit, in anguitiis montium a perfidis Valachis spoliatur exercitu, barbarisque in Poloniam irrumpendi audaciam praebet. Adjuncti enim Valachis Tartari, quum omni saevitia in Polonos essent grassati, ad centena hominum millia moestam in servitutem rapuere.

Haud multo felieior Austriacorum in Helvetios expeditio fuit. Austriaci enim successu rerum insolentes, cum Sigismundo, Maximiliani patruo, habenas principatus extorsissent, in Curienses, Engadinos et Grisones injurii, ademtas Episcopo Curiensi arces non reddebant. Erat enim eis in animo, Rhetos Helvetiosque sub excussum pridem jugum reducere. Praetexebatur causa, quod Helvetii Suevico foederi nomina dare nollent. Rheti Helvetios, Austriaci Suevos Francosque in societatem armorum tracere. Sed erant illi disciplinae militaris observantissimi, virtuti plurimum, fortunae in omnibus minimum tribuebant: Caesarianos duces plerosque et peritia rei militaris, et militis obedientia deficiebat. Itaque cum octies pugnaretur, semper victoria ab Helvetiis stetit. Apud Constantiam urbem M D Helvetii decem Caesarianorum millia fugarunt, cumque duo hostium millia occidissent, vix unum aut alterum desiderarunt e suis. Maximilianus tandem ipse, licet Geldrensi distentus bello, advolavit. Quo praesente, paulo quidem melius res gestae, vastatum pastim hosticum solum, in praeliis complures etiam Helvetiorum perempti, sed nihil tamen solidae victoriae partum. Fames utrinque foeda plurimos mortales absumsit. Bilibaldus Pircheimerus, qui octingentos tunc Norimbergenses pro Caesare ductaret, greges puerorum puellarumque, ait, se vidisse, pastum actos prata, ad herbas jumentorum instar vorandas. Caesarianis praeerat Henricus comes Furstenbergius, magnus contemptor hostium, qui disciplinae

militaris neglectu, ad Dornecum arcem a Bernensibus et Solodurensibus prostratus, cum quatuor millibus occubuit. Sfortia Mediolanensis, quem tunc maxime urgeret rex Francus, pacem facere inter Caesarem et Helvetios summopere annixus, priusquam pax plane coiret, omni fere ditione expellitur. Tandem Basileae, quum dura bellantium corda auro emolliisset ejus legatus, spoitum est crudele dissidium. XX pugnatorum millia occiderant, nec alterutris quicquam accessit, nisi quod ante discordiarum initium possedissent. In hoc bello novissimum virtutis suae specimen edidisse helvetios, Bilibaldus, qui id descripsit, censet: deinceps incrementa eorum fastum avaritiamque communes felicitatis pedissequas, excepisse.

Tum vero Sfortia omnibus modis stimulare Maximilianum, ut pro salute Italiae Alpes illico transcenderet. Idem Veneti et Pontifex per Oratores postulare. Caesar vicissim flagitare, ut rem pecuniariam celeriter expedirent Veneti, festinatoque itinere in Italiam contendere. Verum cum ex condicto neque aurum Veneti, neque copias ad oppugnandam Florentiam sisterent, nequicquam tentato Liburnensi portu, Caesar indignationis plenus in Germaniam revertitur. Galli, qui exterriti Caesaris adventu, trans Alpes reduxerant exercitum, eo digresso, mox in Liguriam et Transpadanam oram irrupere. Caesar interim tentatis Francorum finibus, cum nihil a confoederatis auxilii veniret, Geldricum metuens bellum, placem cum Ludovico fecit Cameraci, qui Sfortiam mox tota Insubria ejecit, maximoque cum splendore ingressus Mediolanum, Longobardorum dux appellatus est. Sfortiad Caesarem profugit. Ei frater Ascanius Cardinalis, versutissimi homo ingenii, brevi amissa recuperavit, quod Insubres aegre ferrent Gallorum militum insolentiam. Id Ludovicus non ferens, novos scribit milites, interque eos sex helvetiorum millia. Sfortiae suaserat Caesar, ut solis uteretur Suevis, quod inter Helvetios Suevosque haud facile conveniret. Id ille consilium aspernatus, malo suo optimum fuisse didicit. Cum enim ad certamen ventum esset, helvetii Sfortiani noluerunt cum gentilibus suis, qui Franco militabant, manus conserere: Sed congressi jungebant dexteras, felicia sibi invicem comprecati. Ita desertus Sfortia, capitur a Gallis, inde et frater ejus Ascanius a Venetis, amboque Gallicano in carcere contabuere. Ita quatuor mensibus Mediolanensis ditio, omnium Italicarum pulcerrima foecundissimaque, dominum mutavit.

Bajazetes, tyrannus Turicus, Methonem Venetis ereptam, omni pube mascula spoliavit. Ambitione Graecorum incitatus, a Joachimo Patriarcha tria ducatorum millia exegit annua.

Inter haec Alexander anno MD Jubilaeum celebrat, his qui venire neglexerant, seu minime poterant, per diplomata licitatus. Angelum supremum, Hadriani moli impositum, dejecit fulmen, ruituri papatus omen: quem Alexander restituit. Eo, qui sequutus est, anno primo ejus seculi, cruces variae, interque eas cruentae admodum in vestibus, indusiis, mulierum peplis, ipsaque adeo cute multorum apparuere, maximo cum spectantium horrore. Indignari diceres Deum, oculisque subjicere crucis signa, quam contemptim adeo haberent mortales, ut vel tantis e prodigiis commonefacti crucis Christi, desisterent a superstitionibus et vitiis, vel sanguine suo poenas penderent. Sed latius terrent portenta, quam emendant, uti finiens suam historiam, ait Johannes Nauclerus, Praepositus Tubingensis, qui tum vixit. Subjungit is, qui tredecim sequentium annorum pertexuit historiam, Nicolaus Basilius, monachus Hirsaugiensis, statim seditionis malo coeptum laborari passim, pestilentibusque morbis et contagiis, queis nonnullis in locis tertia, alicubi dimidia pars hominum interierit.

Basilea, Scafhusa Mulhusium, deserto Imperio, foederi se adjunxere Helvetico. Dioeceseos Spirensis rustici conjurarunt in capita magnatum, sacerdotibus imprimis infensi: Sed autores conspirationis suppliciis affecti sunt.

Judaei tum arbitrati Ismaelem Sophum, patre natum Alcorani interprete novo, qui collecta undique exulum et miserabilium hominum manu, Mediam, Parthiam, Persiam, Mesopotamiam, Armeniam, secundo victoriarum cursu peragraret, Messiam esse suum: brevi didicerunt illum Judaicam gentem ut coecam et infidelem detestari, legis Mahumeticae nova, atque a Turcis aliena instituta, urgere.

Parturiebat enim hoc seculum plurima ubique terrarum nova. Mahumetismus findebatur in sectas, cum aliam Persae, aliam Turcae inciperent tueri. Petrus Alvarus Brasiliam et Calecutium Ferdinando indagabat; Emanueli versus Orientem et Austrum novae insulae acquirebantur, qui et Ormusium et Malaccam postmodum, et Goen in India Alfonsi Alburquercii armis cepit, expulsis Saracenis. Prorsus Hispanae genti novum surgebat imperium, id quod novus Ferdinando Hispano titulus, quem Catholicum Papa dixit, praesagiebat. Poscebat et novum curia Romana censorem. Nam canente Mantuano:

Vivere qui sancte cupitis, discedite Roma:

Omnia cum liceant, non licet esse bonum.

Sanctus ager scurris, venerabilis ara cinaedis

Servit, honorandae Divim Ganymedibus aedes.

Teinpla, sacerdotes, altaria, sacra, coronae,

Ignis, thura, preces, coelum est venale Deusque.

Et:

I pudor in villas, si non patiuntur easdem

Et villae vomicas: urbs est jam tota lupanar.

Vulgatis proverbiis: Quo quis Romae proprior sit, eo pejorem esse Christianum. Item, in nomine Dei (id diplomatum Papalium exordium) incipere omne malum. Similiter: Qui semel it Romam, videre scelestum: qui secundo, recognoscere: qui tertio, in patriam referre. Non defuerunt divinae veritatis praecones, Joannes de Vesalia Vormatiae, Joannes Wesselus Groningensis, Gocchius Mechliniensis, Andreas Archiepiscopus Carniae, Nicolaus Rus Rostochii, Paulus Scriptoris Tubingae, Andreas Proles Lipsiae, et alii graviori censurae praenuncii.

Interim seculi istius anno secundo Ludovicus XII, ex foedere clam cum Ferdinando icto, maximas in Fridericum Neapolitanum mittit copias, Ferdinandus Consalvus Cordubensis exercitum Hispaniensem Siciliae applicat, praetendens se auxilio venire Friderico. Sic Fridericus, eodem tempore a duobus potentissimis regibus circumventus, facile opprimitur. Oppressus maluit aperto se hosti Ludovico, quam fucato consanguineo Ferdinando credere. Nec falsus opinione, pro regia majestate a Francis humanissime habetur. Hic imperii Aragonensium, quod LXXIX annis duraverat, in Italia finis, novique dominatus primordium.

Neque enim diu inter victores reges mansit in societate concordia. Exorta inter eos de finibus contentione, magno se ambo judice tuentes, ad arma devenerunt. Consalvus Baroli obsessus, collectitia manu majores Gallorum copias fudit. Variis deinde praeliis superior, oppidatim cuncta subegit, ac Neapoli demum recepta, munitissimam illam arcem solertia expugnavit. Summa denique belli ad Cajetam redacta, quo se Gallorum reliquiae ad octo millia ex fuga receperant, clausisque obsidione, supplementum post annum, armatorum fere decem millia, supervenere. At

Consalvus maluit Fabianis artibus bellum ducere, quam fortunam periclitando, ac militum sanguine abutendo, repentina hostem acie debellare. Itaque ad ultimam redactifamem Galli, deditionem tandem fecere, postque eos civitas ipsa anno MDIV> Hispanus regno potitus, Alexandro album equum pro tributo misit: reliquum Pontifex condonaverat.

At ille, cum animo adhuc majora de filio conciperet coenamque venenatam Adriano Cardinali, aliisque Senatoribus 9nstruxisset, fatali ministri errore, e lagena infecta potus, suamet fraude interiit. Borgia filius insutus ventri mulae, recens exenteratae, vim quidem veneni discussit, at gravi valetudine affectus, ausis plerisque excidit. Consumptus Alexander anno pontificatus XI, seculi istius tertio. Thesaurum Borgia omnem corripuit, Vaticanum, XII armatorum millibus insedit, ut Cardinales, successorem dicturos, in sua vota compelleret. Mox populus, velut capta urbe ad arma discurrit. Borgias aeger adhuc, Nepet se deferri lectica jubet, Patres militem scribunt. Tandem Pius III legitur, Piccolomineus antea, qui tricesimo post creationem die periit, haud sine veneni suspicione, Borgiam in mole Adriani detinet. Sequitur Julianus Cardinalis, armiger magis quam claviger, qui Julii II nomen sumsit. Borgiam mille neces meritum, copiis urbibusque, ac omni dignitate exutum, ea dimisit conditione, ut Caesenae et Forolivii arces, ejus praesidio munitas, reciperet. Ille libertate impetrata, Neapolin proficicitur, ubi a Consalvo captus, transmittitur in Hispaniam. Inde cum ex custodia ad Joannem Navarrae regem profugisset, ignobili quodam in praelio a Cantabris occiditur e Caesare nihil factus.

Caeterum Julius Ecclesiasticam ditionem non tantum recupeerare, sed et latius proferre cupidus, Bentivolum Bononia pellit, ad Veneti nominis excidium cum Caesare, Hispaniaeque et Galliae regibus, cum ducibus quoque Ferrariae et Mantuae, Cameraci in Belgis foedus percutit.

Maximilianus jam defunctus erat bello Bavarico, quod e Georgii Divitis testamento conflatum erat. Is enim Ruperto Palatino genero suo, omnem addixerat Bavariam, exhaeredatis patruelibus, Alberto, cui Caesaris soror nupserat, et Wolfgango. Caesar, quum honestis pactionibus edictisque nihil proficeret apud Rupertum, proscriptionis eum sententia ferit. Philippo contra Electore filium protegente. Insurgunt ergo cum Caesare et Bavaris Frid. Brandeburgicus, Guilelmus Hassorum Landgravius, Ulricus Wittenbergicus. Saepius ambiguo marte concurritur, Bohemis Palatinum adjuvantibus. Sed vicerunt tandem partes Alberti. Caesar Bohemorum mille sexcentos uno congressu occidit. Subacta Palatinarum ditionum pleraque, e quibus Maulbronnam, Winsbergam, Lauensteinum, Wirtenbergicus; Altorfium Noribergenses, alii alia decerpsere. Rupertus ea ex infelicitate contracto moerore moritur, mox et conjux ejus Elisabeta. Ita Georgius, dum injuste ditare filiam conatur, ipsam generumque perdit. Philippus Elector reconciliatur Caesari, deprecatus culpam: Ruperti filiis Neuburgum, Lauginga, aliaque oppida redduntur. Comes Leiningensis tantum hoc bello incendiorum excitaverat, ut neque templis parceret, neque coenobiis, irritatoque Caesare, tandem Germania pelleretur.

Deposito hoc bello, Maximilianus Philippo filio suo, adversus Carolum Geldrum submiserat auxilia: qui morte socrus suae avocatus in Hispaniam, Geldro provinciam avitam permisit, servato sibi in eam jure integro. Fuggeri Augustani Kirchbergensem omitatum emerunt a Caesare, quinto ejus seculi anno, quo et Cometae bini cruenta mundo bella, potentissimoque inter Europaeos principi Philippo Burgundo praematuram mortem denunciabant. Ille primus Belgicas provincias cum Hispania conjunxit,

accitus a proceribus Castiliae, ut defuncta socru regni administrationem capesseret, Ferdinando socero refragante, qui et ob id in Italiam se recepit. Sed Philippus inter summas spes fatis abreptus, vir annorum XXVIII, exemplum dedit quam fallax incertumque sit illud, quod flagr antissimis omnium votis petitur, divitiarum honorumque culmen. Ex Joanna Ferdinandi Catholici, et isabellae Castiliae haeredis filia, Carolum reliquit et Ferdiandum filios, postea imperaturos.

Insequenti anno ictum est Cameraci foedus, quum Veneti armato Maximiliano iter per suas terras denegassent, Ariminumque et Faventiam ac Ravennam, Romanensis ditionis urbes, sibi subjecissent. Eo bello, Tergestum et Guizensem Comitatum Maximiliano ademerunt. Julius damnis accensus, fulmen suum torsit in Venetos; coactoque exercitu valido, ad Abduam caeduntur copiae Venetorum, Livianus dux eorum capitur. Expugnatur Ravenna, sed ingenti cum Pontificii exercitus caede. Maximilianus Tergestum, Veronam, Vicentiam, Forum Julium, Gurzium subigit, Patavium supina suorum negligentia, cum recepisset, amittit. Ludovicus Bergomum, Cremam, Cremonam, Brixiam suae facit ditionis. Hispanus Tranum, Monopolim et Barlettam in Apulia, Ferrariae dux Rodigium, Mantuanus Asulam occupant; Veneti intra urbem suam, circumflui maris beneficio permunitam, rediguntur. Annus ille MDIX non Venetis tantum, sed et Dominicanis funestus exstitit, qui convicti malarum artium, quibus statuae Marianae lachrymas excusserant, Bernae exusti sunt. Similiter Judaeorum non pauci, qui emtum a Paulo Formio sacrilego panem consecratum, ad malefici adhibuerant, infantesque Christianorum nonnullos nefarie jugularant, Berlini et alibi poenas exsolvere.

Caeterum Maximilianus, cum apud principes, Wormatiae congregatos, non obtineret aurum, ad bella per Italiam sustinenda, Augustae eos exoravit, anno MDIX. Ibi Ludovici regis orator acerbissima oratione Venetos venenatos, perfidos, insolentes, Christianae rei proditores, appellare ausus. Julius vero suasmet ductans copias, tantum illis ingessit terroris, ut obsequia ei deferrent humillima. Quorum ille motus delinimentis inconsulto Caesare, rege Francorum invito, discessit a foedere, novamque cum Venetis amicitiam inivit. Quin et Alfonsum Ferrariae ducem armis adoritur, quod Franco nomini studeret. Ad hanc Pontificis intemperiem indignati Caesar et Ludovicus, promta Cardinalium plerorumque utuntur opera, concilium Pisis indicunt, Julium ad dicendam causam citant, Bononiam ei eripiunt, Mirandulam eis Joannes Franciscus Picus tradit. Ille vicissim, destruendis Cardinalium placitis, aliud indicit Romae concilium, quo et ipsos invitat, non obedientes diris insectatur. Interim suetis Pontificum artibus circumspicit, quem regibus tantis opponat. Repertus est Ferdinandus, gentes tunc Africanas felicibus armis premens. Eipersuadet, in Gallos et Caesarem utilius, quam in Christianismi hostes dimicari. Hispanus, imperato Numidis tributo, exercitum transportat in Italiam, castella aliquot capit. Incitatur et Henricus VIII, Angliae rex, nuper patri Henrico VII suffectus, Hispani gener. Anglus contra Aquitanos movit, in quibus jus sibi vendicabat: Hispanus contra Joannem Navarrae regem, quod sibi, ut Gallis foederatus, transitum armato non concederet. Eum homo alieni cupidus, a rebus omnibus imparatum, regno spoliat. Nec id satis Julio, tiarae suae metuenti: Helvetios in Italiam evocat, Joannem Medicen, cum tota domo Florentia exulem, legatum creat, alit rumorem, transegisse cum Venetis Maximilianum, ut interim Brixiani, Gallis praesidiariis infensi, urbem eis tradant. Id quod accidit. Levati clam in muros Veneti, Brixiam occupant; fit dira Gallorum

caedes. Sed rem edocti duces alii, caesis Venetorum subsidiis, recuperant urbem, oppidanos mactant. Cumque carpi fines regni sui ab Anglo Hispanoque rescivisset Ludovicus, constituit belli aleam in Italia jacere. It Ravennam cum universis copiis Gasto Foxius. Obsidionem soluturi adveniunt Hispani, Pontificiique. Fit acerrimum certamen ipso Paschali die. Vincunt andem Caesariani Gallique Pontificios: novem eorum millia occidunt, tria amittunt suorum, inter hos duces plerosque, ipsumque tandem Foxium. Germani flexis genibus, Deo grates pro victoria exsolvunt.

Raimundus Cardonus, Prorex Neapolitanus, aufugit: capitur Joannes Medices, paulo post Leo x, ducesque aliquot. Foxiano funeri XVIII vexilla, Hispanis erepta, praeferuntur, Ravenna, Faventia, Forolivium, Imola, Gallorum ditioni se addunt.

Tum vero omnibus modis id agere Pontifex, ut Maximiliani recolligat gratiam, et impetrare. Caesar Trevirennbus in Comitiis tunicam Domini inconsutilem, in ara absconditam, visus reperisse, felicior utique futurus, si vel consutilem inter Christianos concordiam reperisset. Nam Erfordia, Spira, Colonia, Vormatia, Halla Suevica, Lubeca, Ratisbona, Noriberga, Sueinfurtum, aliaeque civitates sub ea tempora, cum senatoribus male administrati aerarii culpam impingerent, cruentis seditionibus exarserunt. Plerarumque finis is fuit, ut punitis, qui utrinque ansam praebuissent, tribuni aerarii etiam e populo legerentur.

Mox autore Julio, inter Caesarem et Gallum foedus rumpitur. Maximilianus Julio et Ferdinando aggregatus, Helvetiorum, quos Galli, occiso eorum legato, offenderant, conscribit copias. Imperium Coloniae decem in provincias seu circulos partitur, Austriacum, Bavaricum, Suevicum, Francicum, Rhenensem superiorem, Electoralem, Burgundicum, Westphalicum, Saxonicum superiorem et inferiorem. Helvetii magno numero in Italiam perrumpunt, quorum subnixi viribus foederati, Gallos Mediolani possessione, quod jam XIII annos tenuerant, expellunt, Maximilianum Sfortiam Ludovicif. reducunt. Rex Francus ab infesto Pontifice proscriptus, cum redintegrato exercitu, rursus Mediolanum, duce Ludovico Tremollio repeteret, ab Helvetiis sanguinario ad Novariam praelio victus, totaque fere Italia exclusus est. Concilii Pisis inchoati, et Mediolani parum prospere renovati patres, Helvetiorum timore perterriti, Lugdunum se transtulerant, Julium execrantes. At ille, pulis Bononia Bentivolis, Ravennaque recepta, Parmam et Placentiam adjicit suo dominio. Genuam Fregosii: Cremam et Brixiam Veneti; Florentiam Medicei, factionis Pontificiae, occupant. Helvetii specioso assertorum Italiae titulo ornantur.

Caeterum quum Veneti Veronae Vicentiaeque imperium Caesari cedere obstinatissime recusarent, Pontifex novum cum ipso in Venetos cudit foedus: Illi cum Ludovico in Pontificem et Hispanos. Quos avertere ab amicitia Gallorum frustra conatus bellorum artifex Julius, contracta ex animi dolore, metuque schismatis febriexstinguitur, tumultus excitatos Joanni Mediceo, id est, Leoni x, sepeliendos relinquens. Claves hic in Tiberim projecisse fertur aliquando, addens, valiturum Pauli gladium, cum claves Petri nihil possent. Ulricus Huttenus in illum, ut multa, ita et illud:

Fraude capit totum mercator Julius orbem,

Vendit enim coelos, non habet ipse tamen.

Ludovicus Francorum rex nummis inscripsit aureis: Perdam Babylonis nomen. Sed qui tam arctam cum Alexandro VI affinitatem contraxisset, qui repudiata conuuge, Caroli VII sorore, ejusdem Caroli viduam sibi jungere non

abhorruisset, quid prosperi ex eo Ecclesiae? Hic ut Anglo domi facesseret negotium, Jacobum IV Scotum in eum armavit: qui inito praelio occubuit, cumque eo XV millia Scotorum. Erant, qui et Ludovicum, et Ladislaum Hungariae Bohemiaeque regem ad persequendos Waldenses incitarent. Sed illi edita fidei confessione, calumnias mascule refellunt, factaque inquisitione, meliores obtrectatoribus suis visi, avitam religionem in pace conservarunt.

Sub haeo Julio Leo X delicatulus Pontifex militi sufficitur, auri patrio more (ut ait monachus Citizensis P. Languius) sitientissimus, Romanae Florentinam jungens avaritiam, cuncta pecuniis venalia habens, Basilicam D. Petri a Julio inchoatam ita exstruens, ut lapides die secti, noctu ad palatium grande Mediceorum Florentiam transvolarent. Sanctus adeo, ut inter vina et lautitias Euangelium Christi, ut quaestuosam sibi suisque fabulam, irrideret. Quietis et otii cupidissimus, apud Ludovicum XII obtinuit, ut omissa Eccleasiae reformatione, Lateranensi concilio subscriberet. Cardinales, qui a Julio defecerant, in gratiam reduxit. Sorori suae Magdalenae obaeratus, quae prodigalem ejus vitam ante Pontificatum aluisset, pecuniam a Quaestoribus indulgentiariis conficiendam illi donavit: Magdalena eam curam committit Episcopo Aremboldo: ille praeconibus, qui eos thesauros plurimo licitarentur.

Sub ista Ludovicus XII, pace cum Anglo facta, et post con jugis suae Annae Britonicae repudium, ducta Regis sorore, dum recenti amori senex licentiosius indulget, moritur: regnum Francorum defertur ex lege Salica, proximo agnato Francisco Valesio, eidemque genero simul regis defuncti. Huic Jubilaeum mittit Leo, divulgandum per Gallias, caeteraque orbis climata, abyssum malorum. Emungebantur sub umbra Turcicae expeditionis crumenae vulgi. Exemptio animarum e purgatorio igni decem solidis aestimabatur. Aucta ex eo rei indiguitas, quod ejus thesauri nundinatores, in lustris et popinis, aleae lusu aut deterius id profundebant, quod populus suum defraudans genium redimendis peccatis e diario miser comparcebat.

Strigoniensis praesul, per Hungariam legatus (ut vocant) Apostolicus, validam contraxerat manum, Papali instinctu in Turcas pugnaturam. Sed dum pax cum Selimo initur, commeatu destituti, qui cruces sum serant, ducem sibi, mox regem legunt Georgium Ceculum, praeliis in Turcas clarum, Pannoniasque sine discrimine depraedantur. Uno quadrimestri LXX occidunt hominum millia, in iis nobiles CCCC. Horrendam cruciatorum (sic appellabantur) turbam Joannes Zepusiensis tandem fame domuit, captisque ducem suum immisit devorandum. Atrox sane spectaculum, et quod testimonio esse queat, e quo spiritu ista praeconia.

Exactiones Simoniacas juvit etiam Albertus Brandeburgicus, Germaniae primas, idem Magdeburgicus simul Moguntinusque Praesul, qui ut pallium redimeret (aucupium et hoc Romanensium est) sine onere Ecclesiae, quam decessores duo, expensis hoc nomine bis tricies mille aureis, depauperaverant, aurum a Fuggeris mutuo sumsit, idque licitando expiationes animarum recolligere cupiebat.

Sed displicebat hic quaestus sanctis Ecclesiae filiis, quorum acerbae passim querelae ferebantur. Natio Germanica fidem operamque Imperatoris, consignatis gravaminibus, implorabat. Coepit et ventilari quaestio, unde haec novissimis patribus autoritas et doctrina, priscis ignorata: Imprimis Martinum Lutherum, apud Wittebergenses acri ingenio Theologum, ac sincerae impietatis zeloten, urebat imprudens Joannis Tetzelii et sociorum ejus blasphemia, qui nihil non scelerum papalibus deleri indulgentiis praedicarent. Hic refutatis primum, mox damnatis praeconum concionibus, eo postremo devenit, ut ipsam Pontificis

potestatem, quam sibi per illa diplomata arrogabat, in dubium revocaret: ac tandem ad doctrinae examen, quam successu temporis labefactaram dicebat, crescentibus per adversariorum, Wimpinae, Eccii, Hochstrati, et similium pertinaciam animis, descenderet. Sed haec postea acciderunt.

Anno MDXV Maximilianus adornato magnifice trium regum, Ladislai, ejusque filii Ludovici, et Sigismundi Poloni conventu, cum eis Viennae transigit, ut quoniam mascula jam stirps Ladislao esset, Ludovicus adolescens, ei Maria nuberet, neptis Maximiliani e Philippo; et vicissim Anna, Ludovici soror, Ferdinando Caesaris nepoti, eoque pacto Austriacis in regna Hungariae, Bohemiaeque jus maneret. Promittit et Polono, se Albertum Borussiae magistrum, qui ne provincia sanguine Teutonum parta alienaretur a Germanis, subjicere semet Polono abnuebat, deserturum, pacemque Polonis cum Basilio Moscho curaturum, qui Smolensco eis erepto, acie victus postea, ingentes animo iras coquebat.

Dum Tractatibus illis Caesar advigilat, Franciscus rex, cum Anglo et Venetis jungit societatem, Maximilianumque Sfortiam, munitum armis Caesaris, Hispanorum Helvetiorumque, aggreditur. Helvetiis apud Meletianum fere ad internecionem caesis, Mediolanum nullo negotio obtinet. Sfortiam se dedentem in Galliam mittit, Placentiam et Parmam, non auso repugnare Leone, occupat. Imo Pontifex, mutata partium fortuna, quam fere semper innata vanitate ac perfidia sequebatur, foedus cum Francisco Bononiae percutit, additque munus, ut sublata veteris Ecclesiae consuetudine, jus sit regi, quos velit, apud Pontificem proponere, et eos in Episcopos, aut coenobiorum Praesules, diplomate suo creare Pontifex obstringatur. Verum id pactum adeo prudentioribus displicuit, ut exitium Francisco, ejusque generideinceps attulisse crederetur. Caesar, ne obsessum Mediolanum reciperet, inopia fecit. Milites ob non persoluta stipendia difugere. Qua occasione Veneti, singulares amplificandarum ditionum magistri, Brixiam vi, Veronam ex pactione Noviodunensi, dato Caesari auro, feliciter recuperarunt. Cum enim defuncto Ferdinando Catholico, haeredi ejus Carolo, Belgarum principi, pernecessaria Francisci regis amicitia haberetur, Maximilianus certis legibus deposuit bellum Venetum, et novo Gallis foedere junctus est, qui in octenne hoc bellum XV centena millia aureorum impenderant.

Interim Leo Pontifex Franciscum Feltrium Urbino spoliat, ut Laurentium intrudat, nepotem suum. Alfonsum Petruccium Cardinalem ejicit Senis, mox ex indignatione in caput suum conspirantem strangulat; insidiarum conscios Cardinalium non paucos, ordine movet: complendoque senatui unum et XXX Cardinales una lectione creat, insolenti liberalitate, sed e qua grande auri pondus sibimet compararet. At in Germania crescebat Lutheri nomen, cujus causae plerique magni viri ac principes, contra Pontificem, jam manifiesto favebant. Cui cum diras tantum minasque opponeret Leo, nec de corrigenda suorum audacia impudentiaque cogitaret, irritatum potius, quam sanatum vulnus est: majorisque periculi, quod a Turcis imminebat, metu, animum a rerum Germanicarum curis revocavit.

Etenim Selimus Turca, insigni fraude tyrannidis potius, eam haud minori felicitate propagabat. Bajazetem nimirum patrem velut invisurus, imperio dejicere cogitarat: eumque Adrianopoli abeuntem assecutus cum copiis, quum dolo non potuisset, armis cogere addeponendum principatum voluerat. Victus, refugerat Capham ad Tartaros, quorum regis filiam duxerat: instructusque novo exercitu, pronis ad rebellionem Genizarorum animis, et altero ex fratribus Corcute non alieno a consiliis, Constantinopolin erat receptus, patremque abdicare

se compulerat regno, ac Didymotichum euntem, veneno interceperat. Inde fratrum filios Prusae, Corcutem latebris extractum, Achmeten alterum fratrem, dolosis deceptum literis, strangulavit. Postea Aladulorum in Armenia rege necato, et Spoho Ismaele acie victo, occupavit Taurisium. Vexatus aliquantulum seditione suorum, Campsonem Aegyptium Sultanum, iter ejus novum in Parthos remorari cupidum, ad Singam profligavit, Syriamque omnem, captis Gaza et Damasco, redegit in potestatem. Mamaluci et Circasi, Alcairum fuga delati, Tomumbejum crearunt Sultanum. Selimus audito quod legatum suum interemissent, conceptis Jerosolymae et Bethlehemi precibus, per solitudines in Aegyptum contendit, disspatisque Mamalucorum exercitibus, expugnavit Alcairum. Tandem post varias utrinque caedes, Tomumbejum profugum, et nihil sani aut pacati spirantem, interclusis per Arabes itineribus cepit, quo in furcam acto, Mamalucorum imperium evertit. Tantis igitur per Orientem et Aegyptum partis victoriis, arma in Europam versurus videbatur: ubi anno XVIII actum de conscribendo communibus Christianorum impensis in Turcos exercitu. Maximilianus Caesar Augustanis in Comitiis sedulo rem egit, nepotesque suos Carolum et Ferdinandum commendavit Electoribus, cupiens Carolum, qui jam Geldria et Westfrisia quoque potitus erat, maximarum ditionum decus et fastigium, Augustam dignitatem adipisci. Ad ea comitia accitus et Lutherus, dicta coram Thomas Cajetano causa, cum assertam veritatem negare juberetur, interposita appellatione, Wittebergam rediit. At Maximilianus sinceritate animi, et castimonia corporis, peritia linguarum et modestia, inter Caesares conspicuus, cum quinquennium integrum secreto sarcophagum suum circumtulisset, Welsae in Austria pridie Id. Januarii pie vitam siniit, natus annos LIX, praecedente in sidere Geminorum solis deliquio.

Decumbens, passionum Domini Jesu historiam identidem relegi mandavit, et sub illa verba, quibus tradidisse spiritum narratur Servator, suum et ipse spiritum dimisit. Singularis id pietatis habuit ac modestiae, ut neminem sacerdotem circa se stare sineret, sed posita sella assidere semper juberet.

Arctoo in orbe Danis, Suecis, Norvegis, late imperitabat illis temporibus Joannes, filius Christiani: cui cum Steno Sturus, gubernator Suecorum popularis, pertinacius adversaretur, decreto Senatorum motus officio, et a Danis victus, necessitati cessit, impetrataque delictorum venia, patefecit Joanni Stockholmum, ubi corona Suecica solemniter insignitur: Biennio post coniux ejus Christina, Ernesto Saxone prognata. Suecorum regina; filiusque ejus Christianus II, qui et Christiernus, rex pronunciatur, anno salutis millesimo undequingentesimo.

Sed qui secutus est annus, ut sunt res mortalium, felicitatem regis Joannis atrae clamitatis nube obfuscavit. Dithmarsos, gentem extrema Nordalbingiae, intra Albis et Eidori ostia, tenentem, Fridericus Imper. Holsatis subjecerat: Populus id imperium detrectabat. Joannes igitur Rex, et Fridericus ejus frater evocant peditum phalangem, quae magna Guardia dicebatur, ipso tum nomine terribilem, quod vastatores terrarum invicti haberentur, eorumque robur in Belgio, Frisia, Hadelia, nuper etiam in Suecia enituisset. Tendebat etiam in Dithmarsiam solito alacrior miles Danus et Holsatus, facile ratus, sparsam per pagos, et longa pace opulentam Dithmarsam gentem debellare. Meldorpium capitur, jugulantur incolae: Heidam itur, alteram provinciae Metropolin. Sed quia coelo hyberno dies humectus et decolor vel contiguum eripiebat adspectum, Dithmarsi juvante locorum gnaritate, obsepta vallis via, prope Hemmingstedam pagum, adorti legiones regias, in praelium nec opinantes cogunt.

Regii imprudenti consilio a tergo curribus annonariis impediti, cum nec perrumpere urgentes a fronte hostes, nec reverti Meldorpium propter currus possent, interclusi a latere utroque fossis altissimis, miseranda strage caeduntur. Flos ipse Danicae Holsateaeque nobilitatis periit, infinito suorum gemitu, quem auxit Dithmarsorum intemperies, qui in ipsa cadavera saeviebant. Itaque splendidissimi bellatores in luto sub sole computruere, conspicuum argumentum, quam perniciosa militantibus res sit, nimium hostem contemnere.

Rex qui cladem effugerat, consolatus suos, cum ulcisci tot virorum mortem statuisset, tandem exorari se pacem passus est. Adversam enim ejus fortunam, Sueci in occasionem novae rebellionis traxere. Dissidebant ibi Jacobus praesul Upsaliensis, et Steno Sturus: utrique sua factio adhaerescebat. Jacobus Danis, Steno Suecis plerisque nitebatur. Persuasum regi, tum Sueciam disponenti, Stenonem in caput ejus conspirasse: nec defensione Stenonis tam deleta suspicio, quam aucta, in manifestam exarsit alienationem. Ipsa comitatus regii vilitas animos insolenti viro addebat. Timens autem sibi a majori assultu, communicat cum suis consilia, ait regem pactis conventis haud stare, extraneis praefecturas et imperia committere: teneri eos patriam a violentia tueri Danorum. Nec mora; Regi fidem obedientiamque renunciant. Rex haud satis fisus Suecis, reginam quidem Stockholmi relinquit cum mille praesidiariis; ipse in Daniam festinat, exercitum domando Stenoni adducturus. Sed cum per phyemis rigorem tardius classem expediret, Steno arces exteris creditas subigit: Stockholmum proditione occupat, arcem octo mensibus circumsessam fame expugnat. Regina liberam cum suis abitionem pacta, ut detineri se vidit, Wadstenum intrat coenobium, necessitatem in religionem vertit. Filia ejus unica Elisabeta, Joachimo interea Brandeburgico Electori nupsit, Joachimi soror fratri regis Friderico. Illis in nuptiis torquati tantum principes autoratique equites: nobili domo orti annulis insignes apparuere. At Steno diversurus in Norvegos belli molem, totum regnum, autore Herlovo Hudefato, in seditionem agit: Bahusam tantum Otho Rudus Danis defendit, qui et Olsburgum arcem, per temulentiam suam oppressis Suecis, eripuit. Mittitur in Norvegiam Christiernus regis filius, qui victo acie Herlovo, multos cum eo nobiles affecit supliciis, domitosque Norvegos, mascule et severe ad officium reduxit, maxima avitae libertatis parte diminutos. Ex eo magis haeredes se Norvegiae Danorum reges gessere. Christiernus, cum per decennium ei regno praeesset, apud Bergenses virginis cujusdam Batavae pulchritudine captus, adolescentiae famam impuris maculare amoribus coepit. Divica erat puellae nomen, matri Sibritta, quae et infandarum credita artium magistra fuit.

Apud Danos Joannes rex, justa in Suecos indignatione fremens, hortatur Lubecenses, ne arma vel commeatum in Sueciam importent: Sin faciant, pro hostibus fore. Cum autem nihil minus illi, quam gratificari regi suopte incommodo vellent, spoliati aliquot navibus, bellum sumunt; quod mox multa utrinque clade gestum. Concordiam resarsit Raimundus, Alexandri VI legatus, sui causa lucri Lubecae agens, qui et a Suecis impetravit, non una calamitate fractis, ut reginam dimitterent, deque tota lite Stralesundam se missuros, qui transigerent, pollicerentur. Verum postquam Steno, deducta ad Daniae fines regina, subito interiisset, suffectus ei Suanto Nicolai, neminem e suis misit. Calmarniam et Bornholmum obsedit frustrat. Paulo post et Bogislaus X Pomeranus, Stralesundam ipsam, tractandae paci delectam, quod jurisdictioni se ducali subduceret, armis adegit fidelitatem jurare. Tracto igitur diutius bello, Sueci denuo compositionem quaerunt; locum, tempus condicunt.

Cumque iterum datae fidei immemores, ludificari velle regem viderentur, citati ab iis, qui convenerant Calmarniae, infamiae et laesae majestatis damnantur: sententiam Maximilianus Imper. confirmat. Diploma proscriptionis Lubecae et alibi affixum.

Eam tunc urbem, insolentes ineptiae quorundam civium difficili bello implicarunt. Detinuerant illi duo rusticos Irmengardis Buchwaldiae, matronae nobilis, quod per temulentiam convicia jactassent. Tertius id queritur, tumultum movet, nobiles Megapolitani confluunt. Conclamatum et ad arma Lubecae, missi villas cremare incipiunt. Id principes sui despectum interpretati, serio inferunt bellum Lubecanis, qui ob id opus sibi gratia regis rati, eam exambiunt, Suecosque desertos inducias requirere a Danis cogunt. At dirempta post biennium inter Lubecenses et Megapolitanos lite, ad ingenium mercatores redeunt, Suecos iterum armis et commeatu juvant; excubitoribus regiis ut in naves eorum involent, praebita occasione, de vi conqueruntur, foedus cum Suecis renovant. Sic male sarta gratia rescinditur turpius. Rex depraedando pagos Lubecensium, concessaque quibuslibet piratica, Suecos quidem ad eam inopiam redegit, ut tributo se obstringerent, quoad vel ipsum, vel filium in lolio relocarent: At Lubecenses reliquarum civitatum, Hamburgi, inquam, Stralesundae, Wismariae, Rostochii et Lunaeburgi implorare subsidium compulit. Hamburgenses, autore Langebecio Cos. causas sibi bellandi cum Danis esse negarunt: eoque consilio, quum soli tuto utroque Ocenao uterentur, rem suam luculenter fecere. Reliquae urbes foederatae Suecis, ut resilirent illi a pactis, effecere. Praetexebatur paucorum arbitriis promissa regi obsequia, totum regnum non obstrinig. Haec sueta illis elabendi rima. Foederati Langelandiam, inde Moenum, insulas Danorum, mox iterum Langelandiam invaldunt. Modicum grassati rapinis atque incendiis, virtute insulanorum repelluntur, et Travemundam revolant queruli. Mox et Aco Jansonius, Suecorum dux asperrimus, occiditur in Hallandia a Tychone Krabbio cum copiis. Sueci fortunam maris tentandam cum Lubecensibus decernunt. Uruntur ab iis Bornholmiae et Blekingiae littora, Calmarniam obsidentes suos commeatu juvant, Lalandiae pleraque diripiunt. Vicissim Dani armata classe spoliant Lubecensem portum, e Wismariensi abducunt naves XV, ditiones Sundensium et Rostochiensium maritimas evastant. At Sueci interim Calmarniam et Bornholmum castra expugnant, quae hactenus ut claves Sueciae in Danorum fuerant manu. Sequuntur pugnae navales. Una ad Bornholmum acerrima qua civitatum quinque naves laceratae: reliquae elapsae noctu, cum Belgicas reperissent CCL, e Livonia redeuntes, sed in quibus quatuor tantum instructae machinis essent, disjecere universas, captis earum non paucis. Id edoctus Joannes Holgersonus, regiae classis praefectus, insequitur classiarios civitatum, plerasque Belgarum naves possessoribus recuperat. Dani, contra quam fieri decennali bello solet, locupletati praedis, abundantiam; Lubecenses ex impedita negotiatione, inopiam persensere. Ideo per consules suos, promisso regi in Suecos ni imperata facerent, auxilio, pacem et priscam immunitatem recuperarunt. Sueci fida hac ope destituti, et exstincto Suantone, filio jam ejus obnoxii, paciscuntur inducias; intra annum vertentem aut recepturos se regem filiumve ejus, aut perpetuum XIII millium Marcarum Holmensium vectigal pensuros, spondent. Sed sequenti anno prolapsus in aquam rex, corruente equo, contraxit e rigore febrim, ex eaque decessit Alburgi, anno regni XXXII, frugalis, benignus, fortis, ut rudis literarum, ita earundem fautor, qui Academiam Hafniensem imprimis auxerit.

Succedit Christianus II, saevus ingenio,

et praeter Danorum regum indolem, simulator, infestus nobilitati, veneri addictior: caeteroquin prudens, magnanimus, bellator strenuus, plebi blandus et exteris. Ei Elisabetha Maximiliani neptis, Caroli V soror quindecennis nupsit. Cum necessariam sibi judicaret vicinorum principum amicitiam, praeter alios sanguine aut affinitatibus devinctos, Anglos etiam et Russos foedere sibi adjunxit. Hollandorum amans industriae accipit e Waterlandia, qui Amaccam, confinem Hafniae insulam, incolerent: quorum adeo probavit diligentiam, ut Helsingoram, ad hellespontum Danicum sitam urbem, Batavis tradere statueret: id quod inidgenarum impedivit constantia, patrio solo cedere nolentium. Permultis tamen exteris, per hujuus favorem regis, patefacta Dania, a quibus hodienum habitatur.

Cum navem quandam Stenonis Sturaei, qui post patrem Suantonem sumserat Sueciae gubernacula, e portu Lubecensi abstulisset, gavisi Sueci, ansam sibi rumpendi inducias datam, nihil eorum, quae Joanni promiserant, praestitere, quantumvis repetentibus res Lubecensibus esset satisfactum. Tubam inflarunt Steno, et Gustavus Trollius, praesul Upsaliensis, inimici inter se, quod Steno procurationem regni Erico Trollio, patruo Praesulis, delatam suffragio procerum, subnixus populari affluxu, praeripuisset. Itaque Gustavus multa pro Danis in Suecia moliri ferebatur. Auctus in tantum rumor, ut Ericus Trollius caperetur, Praesul metu Stenonis arcem Steccanam communiret. Addebatque Suecis animos, quod jam Christiernus male audiret apud suos, ob impurum Divicae concubinatum. De quo reprehensus Rex ab Anna Maenstrupia, aulae magistra, indigne adeo tulerat, ut accusatam iniquitatis in rusticos matronam, regno ejiceret. Cumque deinde repente exstinctam comperiffet Divicam, percunctatus Torbernum Oxium, arcis Hafniensis praefectum, apud quem illa paulo ante mortem coenasset, ediceret ingenue, verane esset fama de consuetudine Torberni cum defuncta: Illo parum circumspecte fatente, se quondam ejus amorem ambiisse, stupri viro et veneni actionem intenderat, capitisque eum tandem affecerat supplicio, ingenti cum fremitu nobilitatis, aegerrime ferentis, quod resolutus a senatoribus reus, quasi per rusticos damnatus periisset. Ex eo Sibrittam rex, aliosque plebejos tanti fecit, ut ab interioribus eos consiliis haberet, spreta patrum autoritate. Creditum vulgo, excantasse annum regis animum. Sic sine publico concilio exambita Leonis Papae execratio, qua Steno et complices ejus Sueci feriebantur. Missus et in Sueciam miles subsidiarius, Gustavum obsidione exempturus, sed a Stenone profligatus. Gustavus coactus se dedere, autoritate et officio excidit. Rex eo irritatior, obsidet Stockholmum: cumque vi parum proficeret, in dolum versus, simulat colloquium velle, si obsides sibi dentur. Datos sex e prima nobilitate pro captivis avehit in Daniam, interque eos Gustavum Erici filium, qui postea regnavit. Ille enim impetrata ab Erico Bannero, cui erat traditus, venandi facultate, qua fide abductus e Suecia fuerat, eadem, mutato habitu, per Lubecenses in patriam rediit. Totas eruditorum cohortes isthaec aetas protulit, Deo res humanas benignius respiciente. E multis paucos, sed infigniores notasse sufficiat, Ambrosius Calepinus, Bergomensis Episcopus lexicon latinum edidit. Gabriel Biel Tubingae claruit argutiis Scholasticis. Jacobus Faber Stapulensis, Jodocus Clichtoveus, atque illis major Martinus Lutherus, sacre eruditione floruerunt. Ludovicus Vives, Desiderius Erasmus Roterodamus, Guilelmus Budaeus, Philippus Beroaldus, Beatus Rhenanus, Alexander ab Alexandro, Ulricus Huttenus nobilis, Thomas Linacer Anglus, et alii jam in historia laudati, bonas literas egregie illustrarunt. Joannes Cuspinianus, J. Nauclerus, Bil.

Pirckheimerus, Joannes Aventinus, Robertus Gaguinus, Albertus Crantzins, Pandulphus Collenutius, historias contexuere. Santes Pagninus sacrum codicem ex Hebraeo rite Latinum fecit. Franc. Ximenius Compluti Heb. Graece ac Latine Biblia S. excudi curavit.

Suecorum sane principes internecioni dedit Christierni regis furor, diris pontificiis armatus: At Lutherum Pontificis ira erexit.

Christiernus, conscripto e Danis Holsatisque suis exercitu, cum Gallis eum, Scotis, Anglis, Alemannisque roborasset, Othonem Krumpium praemiserat in Westrogotthorum terras, ubi commissa in stagno congelato pugna, ictu tormenti in femore vulneratus Steno, paulo post obiit, sublatoque duce, numerosus Suecorum exercitus facile est dissipatus. Itaque Christiernus a pleraque nobilitate evocatur, reliquos partiim vi, partim blanditiis subigit, deditaque Stockholmia, corona reglai exornatur. Sed praemetuens gentis dudum sibi infestae mutabilitatem, flagransque odio in illos, qui fomitem hucusque incendiis subdidissent, subornat Gustavum Trollium, regni Archiepiscopum, qui de injuriis sibi illatis publice conqueratur. Ea occasione arrepta, damnat capitis, quicunque praesuli vim fecissent, populoque adstante et trepidante, nonaginta quatuor e primoribus Suecorum, in his duos Episcopos, obtruncari jubet, relictis ante praetorium ad horrorem per triduum cadaveribus. Stenonis ipsius corpus, dudum terrae mandatum, novi tyranni jussu effoditur, et cum reliquis, ut papali itidem fulmine ictis, crematur. Viduae denique et filii interfectorum bonis spoliantur. Executorem se Pontificii anathematis, ut obedientem Ecclesiae filium deceret, hoc facto professus, cum multa saeve in alios quoque passim peretrasset, praeter fidem, contra jus jurandum, quo impunitatem antea omnibus promiserat, relicto post se nominis foetore gravissimo, in Daniam rediit. Gustavus, Erici Joannis cum caeteris truci dati silius, miris modis evasit pericula, atque ad Dalekarlos metallarios delatus, oppressam tristi servitute Sueciam paulatim ad resumendam libertatem excitavit, conatu non minus generoso quam felici.

Caeterum M. Lutherus, quum hactenus Papae autoritatem nequaquam violare voluisset, arbitratus, ipso inscio, quaestores indulgentiarios abuti sacra potestate, postquam se anathemate ab eo plecti, librosque suos exuri intellexit, tanto est zelo inflammatus, ut Leonem praedicaret esse Antichristum, ac diploma ejus jusque ipsum Pontificium projiceret in flammas, addens illud Samsonis heroicum: Quemadmodum fecerunt mihi, ita feci eis.

Carolus vero Caesar, primis comitiis, quae anno sequenti Vormatiae habuit, ut Leonis gratiam aucuparetur, Lutherum accitum, intrepideque professum veritatem proscripsit. Cujus capiti metuens Fridericus elector, Wartbergam abductum curavit custodiri, donec turbulenta Andreae Carolstadii Iconoclastae commotus reformatione, sponte sua Vitebergam reverteretur.

At Pontifex, inito cum Carolo foedere, de Gallis Insubria, atque adeo tota Italia expellendis, omnia consilia ad bellum vertit. Mediolanum facile captu fuit, foederatis Helvetiis, qui jam a Caesare sollicitati fuerant, ob non persoluta a Lautreco stipendia, a Gallorum castris discedentibus. Mediolanum Francisco Sfortiae Maximiliani fratri, uti convenerat, a Caesare attributum, Parma et Placentia Pontifici. Leo incredibili hinc gaudio perfusus, cum majora quaeque indies moliturus videretur, subita morte, veneno, ut putatur, a cubiculario dato obriguit. De quo Sannazarius:

Sacra sub extrema, si forte requiritis, hora,

Cur Leo non poterat sumere; Vendiderat.

Suffectus propitia Caesaris fortuna Hadrianus Ultrajectinus, praeceptor quondam ejus, Hispaniae tunc rector, ab infima sorte ad supremam industria et eruditione evolavit. Questus ab Italis se prodi, Belgis tantum hominibus, quos praeclara fide esse aiebat, se credidit. Solimannum cupiens debellare, frustra fuit. Is, quod Hungari legatum ejus in

carcerem misissent, Sabbatiam, Albamque Graecam expugnarat, jamque Rhodum gravissima obsidione tertium mensem infestabat. Nabves ab Adriano instructas cum detinerent venti, Rhodii pacti incolumitatem vitae rerumque, deditionem Turcis fecere, ipso Christi natali MDXXII, quo die et saxum ingens prodigiose decidens, Pontificem pene oppressit. Hic ut scandalis aliquomodo mederetur, coepit officia venalia abolere, empta quibusdam adimere, foeneratores et aversae Veneri deditos castigare, ingenti delinquentium offensa. Cognatis suis nihil more antecessorum tribuit, negans Sionem in sanguinibus aedific andam.

Atroci pestilentia Romam vastante, ipse nec pavidus multum, nec anxie pharmacis armatus, in urbe permansit, mirifice eo officio incolis gratificatus. Antonium Praesulem florentinum, et Brennonem Misnensem in sanctos retulit, Luthero ejusmodi consecrationes, ut errorum plenas, insectante. Hunc ut supprimeret, concilium omnibus deposcenribus, quo tantae de sacris rebus lites deciderentur, promisit; haud inficiatus, multa in Ecclesiam irrepfisse vitia per desidiam decessorum autmalitiam, quae censura acriori indigerent. Verum ipse rebus peragendis lentior timidiorque visus, adeo ut Hieronymus Balbus, Ferdinandi legatus, palam auderet dicere, corrumpere Hadrianum cunctando rem Christianam; ut quondam cunctando restiruerit Romanam Qu. Fabius. Foedere tamen junxit Carolum Caesarem, Henricum Anglum, Ludovicum Hungarum, et minores aliquot Italiae principes, exclusis Gallis, a quibus et Veneti descivere, Papae observantia. At interim Hadrianus seu veneno, seu curis confectus, altero Pontificatus anno moritur, expertus, ne licere quidem Pontifici, cum velit, benefacere, iterque ejus undique sentibus conseptum. Proinde sepulcro ejus inscriptum. Hadrianus VI hic situs est, qui nihil sibi infelicius in vita, quam quod imperaret, duxit. Eo sedente, inquisitor Hochstratus, flamma coepit in Lutheri asseclas saevire, cremavitque Bruxellis Henricum et Joannem Monachos. Lutherus constantiam eorum cantico celebravit: responditque mascule Angliae regi, qui calamum in se strinxisset, defenloris Ecclesiae titulum a Leone Pontifice eblanditus. Movit et Huld. Zwinglius, Tigurinus Canonicus, certamen Romanensibus, ac disputando effecit, ut Senatus Tigurinae Civitatis e sacris scripturis docendum esse populum, sepositis hominum traditionibus, decerneret.

Majores motus Daniam et Septentrionem a Romanae sedis cultu avertere. In Suecia, quam exercuerat tyrannidem Christiernus, eam Pontifex Leo, misso Joanne de Potentia Cardinali, justam pronuntiarat. Sed nihil ob id melius Rex apud suos audiebat. Gustavum adversa ejus saevitiae fama armaverat in regios, qui collectis undecunque profugis, brevi justum exercitum effecit, arces aliquot deditione, alias vi cepit, neque armis profecit magis quam contemptu sui, ut quem regii facillime se superaturos somniarent. Id quod contra accidit, Gustavo advigilante, ut victs rediret aliquando virtus in praecordia popularibus. Primum a Dalekarlis, inde apud oppidum Westeras, a plerisque Suecorum ordinibus Gubernator lectus, Stockholmiam obsidione cingit. Christiernus inteirm profectus ad Caesarem, diploma adfert, quo Fridericus Holsatus jubebatur, clientelae se Danorum regum, nomine Caesarum, adstringere, feudumqne Holsaticum de eorum suscipere manu. Jamque se ipso elatior rex, interdicebat suis omnem cum Vandalcis civitatibus negotiationem, praecipiens venalia quaeque in oppida Danica convehi. Suecorum praefectis imperabat, ut rebelles quoscunque neci darent: per Severinum a Nortby importato Holmiensibus commeatu, solvebat osidionem, nihilque moderati spirans, Lubecanos simul et Holsatos alienissimo tempore offenderat. Quare

cum Lubecensium clasle adjuvaretur gustavus, Stockholmiam pariter Calmarniamque obsidet.

Civitatum Vandalicarum classiarii, armatis triginita navibus, Helsingoram, profugientibus incolis, exurunt; aliis locis repulsi mascule. Sialandia nequicquam tentata, Bordingholmum occupant. Interim pressi obsidio Stockholmienses emittunt ad regem, qui rerum ei difficultatem exponant. Sed hi Abrahamsburgi nocturnis suppliciis enecti, auxere regis infamiam, qui nuper etiam promptum crudelitatis suae promotorem Theodoricum Slagheccium, quem Lundanum fecerat Archiepiscopum, variis oneratum criminibus incenderat.

Eodemque tempore novarum factus legum auctor, curias, Judicia, et consuetudines Danorum habebat in animo immutare, et ad Belgarum Teutonumque ritus componere: imprimis vero perpetuum ab omni ordine tributum fisco pacifici.

Sed pertaesi insolentoris dominatus Cimbri, quum Kalindburgum citati hyemem praetexuissent, jamque advolante in Jutiam Christierno, Wiburgensia formidarent comitia, quibus vim facturus repugnantibus dicebatur, maximi rem periculi audent, seque ejus imperio deinceps nequaquam parituros, datis ad eum literis aperte protestantur. Eas Magnus Munchius, Praetor Jutiae, oblitis de industria chirothecis indiderat, discedensque a convivio reliquerat regi inspiciendas. Ipse arrepto navigio in Holsatiam contendit, Fridericum regis patruum regno initiaturus, quod ille extemplo, partim odio in nepotem, partim metu exitialium Daniae ac suae stirpi consiliorum, suscepit. Christiernus, cum nullis conditionibus placare Cimbros posset, Fiones, Sialandos, et Scanos, denuo im sua verba adigit, remque omnem celeriter ad fratrem reginae Carolum v, et Joachimum Brandeburgicum sororium, et Fridericum Saxonem avunculum, VII viros perscribit. Hafniam Sialandiae, Malmogiamque Scanorum metropoles, munit praesidio. Mox autem praeveritus civitatum classiarios, ne mari incubantes periculum abeunti crearent, statuit matura sibi suisque consulere fuga, contractaque XVIII navium classe, ad Belgas enavigavit. Insulani cum se desertos contemplarentur, urgente armis Friderico, in ejus Partes transiere. Hafnia majus negotium fuit: quae dum obsidetur, rex profugus scribit militem, quem per Holsatiam traducere in Danos conabatur. At Fridericus LXXX Holsatorum millia armat, cum quibus priusquam consererent manus Teutones, de stipendio sibi caveri poscunt, eoque non impetrato, per Marchiam dilabuntur. Nonis Januariis Hafnia et Malmogia, post octo mensium obsidionem, deditionem fecere, quum jam Calmarniae et Stockholmiae potitus Gustavus, Suecorumque rex esset renunciatus. Nam simul percrebuit, Christiernum Aprili mense, anno vicesimo tertio ejus seculi, Dania cessisse, statim Calmarnia Maio, Stockholmia Julio sequente, in potestatem Suecorum rediere, eaque ratione avitum foedus de trium regnorum Borealium conjunctione exspiravit. Novi reges, Fridericus et Gustavus, quod Vandalicarum civitatum ope perutili fulcirentur, cum illis atque inter se foedus percussere Malmogiae, eoque ad mutua se subsidia adversus Christiernum devinxere. Eorundem postea autoritate subnixi praecones puriores Euangelii, per Daniam Sueciamque, et reliquum septentrionem, Papismi errores denudarunt. Prior Gustavus convictos neglecti officii Episcopos, redegit in ordinem, jussitque contentos honesto stipendio sacra curare, civilis autem bellicaaeque rei administrationem domui regiae permittere, ni facerent, se regno abiturum. Fridericus rex protexit sane Episcopos, sed Euangelii praedicationem per Daniam, Norvegiam, et Holsatiam, fideliter adjuvit.

Per haec Carolus Caesar Gallicano implicitus

bello, omissa Dania, quomodo Franciscum regem debellaret, consultabat. Ille enim motuum Hispaniensium occasione, totum Navarrae regnum receperat, maximasque in Italiam miserat copias, Mediolanum subacturas. Idoneum belli instrumentum visus Carolus Borbonius, qui indignatus litem sibi a rege Franco de haereditate intendi, instructu matris, cui nihil non Franciscus indulgeret, Galliam Caesari Angloque tradere nitebatur. Caesar, profligatis ex Italia per Marchionem Piscarium Gallis, Borbonium in Provinciam ablegavit, qui captis Aquis Sextiis, et tentata nequicquam Massilia, contendit ad Italos. Franciscus rex eum consecutus, Mediolanum, deserente id Sfortia, occupat. At cum in Papiae obsidione securius, quam decebat, ageret, et ex consilio Clementis VII (is Juliani Medicis e concubina natus, Adriano nuper successerat) exercitum separasset, sanguinolento praelio, suo equique vulnere retardatus capitur, ingenti totius Galliae detrimento.

Attamen ut solent afflictae res praepotentum allicere ad misericordiam, dum quisque in iis efficacius suae conditionis admonetur, Clemens, aliique principes, acrius exinde dispicere, qua via gliscentem Caesaris in Italia potentiam labefactent. Dolebat et Pontifici ereptum Regium Lepidi, Parmensisque agri depraedatio. Igitur consilia ineuntur cum Gallis Venetisque occulta, ut Sfortia jam Caesari suspectus, in avitam ditionem restituatur. Caesar minuendae invidiae ergo dimittit Franciscum, sed duris conditionibus. Juribus enim regni Neapolitani 20 Mediolanenfis ducatus renunciabat; reddebat Burgundiam, filios obsiedes dabat. Sed liber factus, negat promissionibus se teneri, quas Caesar ultima carceris necessitate expressisset: atque ita cum Clemente et Venetis foedus pro Italica libertate sancit. Caesar vicissim nominis Pontificii autoritatem per omnem Hispaniam aboler. exemplo ad posteros memrabili, posse Ecclesiasticam disciplinam, soluto Papismo, conservari. Feliciter interim in Insubribus praeliantur duces ejus, arcem Mediolani capiunt. Mox Columnii proceres invadunt Romam, Clementem ab insigni avaritia omnibus exosum, in Mausoleo Adriani obsident, palatium Vaticanum diripiunt. Nec multo post, cum interpositum foedus Pontifex foedius abrupisset, incensis quoque per vindictam XIV Columniorum oppidis, totis viribus Romam itur, duce Borbonio, qui se Germanici Fronsbergii legionibus conjunxerat.

Anno salutis humanae MDXXVII, capitur impetu Roma, vastatur caede et rapinis, nemo servatur, nisi qui vitam et libertatem universa re familiari redemisset. Templa fere omnia, multis necatis aut excruciatis sacerdotibus, direpta. Pontifex fame subactus, deditionem ea conditione fecit, ut quaecunque Caesar imperasset, faceret. Conflavitque omnia templorum ornamenta, pileos ad hastam proposuit Cardinalitios, obsides militibus nummatissimos quosque, Caesari quinque Cardinales dedit, ut imperiosam turbam exurbe, quam decem mensestenuerant, amoveret. Ita Caesaride ambigua Clementis fide, ita piorum hominum manibus Romanensium sanguine litatum. Interea Florentini, ejectis Mediceis, se in libertatem vindicant. Vicissim Genua in potestatem redigitur Gallorum, multisque in Cisalpina urbibus captis a Lautreco, qui auctore Anglo, jam Gallis foederato, ad id bellum destinatus fuerat, de consilio Pontifieis clanculum elapsi, in regnum Neapolitanum exercitus ducitur. Arausiensis Prorex Neapoli inclusus, magna constantia obsidionem sustinuir. Hugo Moncata, prorex Siciliae, a Philippino Auria navali praelio victus, occisusque, spem opimam potiundae urbis dedit. Sed exercitum Gallorum vastante morbo, cum ad xx millia periissent, dispersae reliquiae, Lautrecus ipse animi moerore exstinctus est. Nec in

Liguria, aut Gallia Cisalpina, feliciores Pontificiae partes erant, Andreas Auria, qui ab iis defecerat, Genua et arce potitus, Savona Gallos expulit. Fr. Borbonius, fani Pauli Comes, ab Antonio Laeva clade affectus, captusque. Toticti infortuniis foederati, ad pacem cum Caesare faciundam spectarunt, de qua priusquam dicamus, Germania eique vicinus orbis, quas mutationes intersenserint, subinseremus. Primum Papismus in plerisque Germaniae, Saxonum imprimis civitatibus, continuato casu ruit, quantumvis exorta lis inter Lutherum et Carolostadium (cui deinde etiam Zwinglius et OEcolampadius accessere) de coenae Dominicae aliisque Christianismi mysteriis, cursum Euangelii haud parum remoraretur, nec deessent persecutores saevi et potentes, qui fictis criminibus obrutos Lutheri sectatores raperent ad supplicia; inter quos Henricus Zutphaniensis Dithmarsorum, et Leonhardus Caesar stulto Bavarorum zelo cremati, Adolfus Clarenbachius Coloniensium.

Teterrimam veronotam praedicationi Euangelii inussit rusticorum rabies, qui ejus praetextu omnia libera esse debere contendebant, arreptaque occasione a servitiis, queis indignius a plerisque magistratibas premebantur, confluebant in Suevia armati, nihil non vi expressuri a principibus. Lutherus eos revocare a seditione conatus, cum insanabiles comperisset, acri scripto damnavit eorum insaniam. Illi tremendo Dei judicio conglobati, pellunt nobiles, arces diruunt, resistentes quoscunque, rabidorum instar canum, laniant. Sed a Sueviae foederatae duce Truxesio, caesi sunt ad Ulmam, inde in Franconia et passim, ad I. millia; auctor lento igni assatus est. Cum ductu Thomae Muntzeri, concionatoris fanatici, aeque Luthero et Pontificiis infesti, resumerent bellum, virtute praecipua Landgravii Philippi fusi, ac tandem omnino deleti sunt. Francisci etiam Siccingi adversus Trevirum Praesulem seditiosae molitiones, eo interempto, conciderunt. Muntzerus captus cervice poenas exsolvit.

At Lutherus excitatior indies, edita N. T. et Psalmorum translatione Germanica, canticis etiam suavissimis praecipua complexus dogmata, ritus primitivae Ecclesae conformiores ordinat, sacrum ut populari lingua fiat, praescribit, probantibus ejus pietatem, Joanne Saxonum VII viro, qui fratri successerat Friderico, Georgio Brandeburgico, Ernesto et Francisco Luneburgicis, Philippo Landgravio, Wolfg. Anhaldino, Philippo Pomerano, Ulrico Wirtenbergico, Alberto Manfeldio. Ii anno undetrigesimo contra decreta Ratisponae primum, dein Spirae de religione facta, quod iis libertatem superiori conventu Spirensi permissam impediri dicerent, protestati sunt: und Protestuntium nomen ad omnes postea, qui eorum, quae perperam in religionem invecta sunt, emendationem amplectebantur, atque ob id a Romana Ecclesia secessionem faciebant, dimanavit.

Eodem anno Albertus, a Magistro ordinis Teutonici, Borussiae dux creatus. Cum enim Borussiae, ut finibus inclusae Sarmatarum, clientaelam Poloniae reges sibivendicarent, Germani contra eam, ut suo sanguine partam, ad se traherent, diu quidem armis certatum, postremo tamen fides Polonis data victoribus fuerat. Istam litem Ernestus Saxo, ac post eum Albertus Brandeburgicus, varie renovarant. Adultimum desertus a Caesare et Germanis, quorum de majestate et jure agebatur, Albertus, imminentem belli procellam, in occasionem sibi privatim consulendi vertir. Qua mente, contractacum Sigismundo rege, cui nuper etiam Masoviae ducatus accesserat, pace, Prussiae dux renunciatur, mutataque religione, voti vinculum solvit, ac Dorotheam, Friderici I Danorum regis filiam, adsciscit matrimonio. Provinciam, quam ususfructus titulo tantum tenuerat, Polonus ei jure proprietatis ad haeredes transmittendam, concessit.

Eodemque tempore Rhodii milites Melitem insulam tuendam accepere, et sudor Anglicus, novum genus morbi, plurimos mortales delevit.

In Pannonia longe pejore loco res erant, regnante Ludovico adolescente, in quo omnia fuisse praecocia, recte dictum est. Praemature enim editus in lucem, exstincta in puerperio Annamatre, praemature patri Ladislao in regnis successor datus, anno aetatis decimo; praemature barbatus anno decimo quarto, nec non immature junctus uxori Mariae quindecennis; postremo et mortem obiit praematuram, vicesimo primo vitae anno a Turcis occisus. Etenim Solimannus cum digladiantibus inter se Christianis, commune periculum negligi animadver teret, potentissimis instructus copiis in Hungariam descenderat. Hungaris Joannes Zapolia, qui et Zepusiensis, auxilio veniebat. Sed ante ejus adventum conserta temere pugna, caesus est cum exercitu Ludovicus: Victor Turca Budam, Pannonum regiam, aliaque oppida nullo labore cepit. Mox Zapolia prono magnatum favore exceptus, Albae regali rex creatur, praeterito Ferdinando, qui tum aliis nominibus, tum per conjugium sororis Ludovici, Hungariam Bohemiamque ad se pertinere contendebat. Ferdinandus a Bohemis susceptus, nec ullorum subnixus Pannonum obsequiis, Joannem post infelicem Toccajensis praelii exitum, regno depulit, veterumque amicorum opes coegit implorare. Qui ne quid inexpertum relinquant, Hungariam Solimanni clientelae offerunt, modo ejus auxilio regni Joannes potiatur. Eam gloriae imperiique ampliticandi occasionem nactus Turca, tertio in Pannoniam movet, restitutoque in regnum Zepusiensi, castra ad Viennam locat. Sed eam gnaviter defendente Philippo Palatino, postquam mensem integrum frustra eam oppugnasset, amissis LXXX millibus, vastatisque late agris, in Thraciam recessit.

Antequam Turcis summam opponeret virtutem Carolus, foedus cum eo percusserat Barcinone Pontifex, pactus inter alia, ut Margaritam, ab Caesare coelibe procreatam, duceret Alexander Medices, atque in avitum Florenitae dominatum restitueretur. Deinde et Franciscus Cameraci, ac tandem Veneti, traditis, quae in Samnitibus, Piceno et Apulia tenebant, oppidis, pacem cum eo certis conditionibus fecerant, inter quas et illa, ut Gallus, persolutis vicies centenis millibus aureorum, liberos obsides reciperet. Inde fugato Solimanno, profectus in Italiam Caesar, Bononiae magna pompa a Pontifice coronatur, stipulato et Lutheranorum exitium, qui tentata Marpurgi cum Zwinglio concordia, nec peracta, Augustanis mox in Comitiis confessionem exhibuerunt fidei, quae recitata quidem publice, sed a Caesare tum rejecta est. Jussi principes Lutheri partium omnia in integrum restituere, ni facerent, proscriptorum nomine censendos, cum interim confutationem suorum dogmatum describere, aut cum aliis communicare prohiberentur. Itaque Lutherus evulgato libro monet Germanos, ne impio pareant edicto, nec idola, libidines et iniquitates Pontificias propugnent. sin inferant bellum, haud iniquam principum defensionem fore.

Caesar, arridente fortuna, nullam amplisicandae potentiae occasionem praetermittens, ut Imperium Germanicum in familia firmaret, Ferdinandum fratrem Romanorum regem Coloniae renunciandum curavit, obnitente Saxonum VII viro. Eodemque anno, post diuturnam obsidionem, in qua Philibertus Arausiensis vel Auriacus cecidit, eique Ferdinandus Gonzaga furrogatus est, Florentia Caesari dedita, et uti inter Caesarem et Papam convenerat, Alexander Medices, nothus Laurentii F. Florentinorum dux creatur, abutente Papa Christianorum viribus, ut privatae ambitioni et suorum libidini inserviret:

Hoc facto cum provideret sibi a Turcis negotium impendere Carolus, pacem

Protestantibus, interventu Alberti Moguntini et Ludovici Palatini dedit, Viennamque praegressus ingenti cum exercitu, suborta inter milites, ut fit, ob non soluta stipendia, seditione, in Italiam atque inde in Hispaniam rediit. Turcae praeda graves, dum reditum ad suos parant, pene ad internecionem cassi.

Anglia Helvetiaque miris sub haec tempora mutationibus agitatae. Henricus rex Catharinam, Arturi fratris conjugem, Caroli Caesaris materteram duxerat, Julio i Iannuente. Per xx circiter annos concordia conjugalis steterat. Regina aliquoties gravida, vel abortum fecerat, vel partum ediderat non diu vitalem, praeter unicam natam, nomine Mariam, quae postea regnavit. Rex prolis masculae cupidus, simul et in amores pronior, matrimonium cum fratria, ut illegitimum, coepit adversari. Scrupulum ei seu auxit, seu injecit Thomas Volsaeus, quem vili ortum loco, Eboracensem Archiepiscopum fecerat. Is enim cum spe decidisset, quam ei Caesar de consequendo Pontificatu excitarat, Francorum regis sororem Henrico, odio Caesaris, destinabat. Sed audito, regem Annae Boleniae amoribus imbutum, tepidior factus in stabiliendo divortio, excidit gratia, metuque supplicii anxius, abrupit vitam. Thomas Morus, doctrina spectabilis, ei subrogatur, cui et improbatio repudii capite stetit. Clemens, qui diu nutaverat, praetulit tandem Caesaris gratiam, secundum Catharinam judicat. Henricus contra Boleniam geniali locat toro, factum tuetur Academiarum, et in his Parisiensis, suffragio. Mox sub initium anni MDXXXIV, omnem Pontificis obedientiam detrectat, suisque omnibus edicit, ut neque Romam pecuniam deferant, neque divi Petri denarios quotannis colligi solitos, cuivis quaestori dependant. Tum ordinum Angliae decreto, seipsum Ecclesiae Anglicanae caput a Christo proximum professus, nihil praeterea in religione mutat, aeque Pontificiis ac Prorestantibus invisus. Bolenia, multis animi corporisque praestans virtutibus, enixa filiam Elisabetam, haud diu in gratia Henrici floruit, ex adulterii insimulatione securi percussa. Rex Janam duxit Semeram, quae in partu periit, Eduardo procreato. Catharina dolorem non ferens, jam vivis excesserat. Henricus Cliviam deinde quartam conjugem, vix ductam repudiavit. Ita res, quae lucrum importare maximum Romano fisco solita matrimoniorum puta regalium dispensatio, grande ei detrimentum peperit.

In Helvetia, quum Tigurinorum ac Basiliensium exempla secuti Bernates, Pontisicatum reprobassent, quinque pagici a Ferdinando et Clemente stimulati, contumeliosis verbis contentionem de doctrina exacerbaverant.

Tentata nequicquam a Gallis compositione, ad arma ventum, commissaque angusto loco pugna, victi Tigurini. Ipse Zwinglius in primis ordinibus pugnans cecidit, cadaver flammis absumptum. Ex interitu amici saucius supra modum animo Joannes OEcolampadius, cessit vita. Nec fractiores tamen Tigurini iterum praelii aleam subeunt, aequataque fere clade succumbunt. Unde pertaesi utrinque caedium paciscuntur, ut positis foederibus externis, durante licet religionis dissidio, ab intestinis bellis quiescant.

Atrocius bellum in Westphalia, Anabaptistis autoribus exortum. Venerat Monasterium Joannes Leidensis sartor, Muntzeri infectus delirio, qui infantium baptismum cavillando, jactandoque revelationes spiritus, Bernardum quoque romanum Ecclesiae ibidem doctorem, traduxerat in partes. Tantaque vis erroris erat, Ut praecipuam civitatis partem subito pervaderet. Apud eum cum disputando nihil efficerent, Glandorpius, Buschius, alii, discedunt ab urbe; Anabaptistae peregrinos advocant suae factionis, pulsoque Senatu novum eligunt. Lacessiti ob id armis ab Episeopo, increbrescente insania, novos Apostolos,

reges, judices, carnifices somniant, Jerosolymam novam dicunt urbem suam, omine sinistro. Nam adjutus imperii Germanici viribus Praesul, Hierosolymitanam induxit famem obsessis, intus nullo non calamitatis genere per fanaticos vexatis. Decimo sexto demum mense capta ex insidiis urbs, puberes trucidari, Joannes rex, Knipperdollingus et Bernh. Krechtingus Pastor, ignitis lancinati forcipibus, et ad turrim suspensi, documentum sunt posteris, ne quis inhonestas cupiditates religionis glaucomate obtegat.

Interea Clemens, cum novum Capucinorum ordinem confirmasset, promissamque Synodum miris extraxisset ludificationibus, onus successori Alexandro Farnesio, qui Pauli III nomen sumsit, morte praeventus imposuit. Paulus sobrietate, vultus gravitate, doctrina, 2c postremo corpusculi adfectata imbecillitate profundam ambitionem diu celaverat, quam mox adepta dignitate manifestam omnibus fecit. Cum enim concilii et reformationis cupientissimum se simularet, mox Cardinalcs creando, quos e liberis nothis habebat nepotes, adhuc pene ephebos, summi senatus porro deformandi studium, detexit. Neque candidior indicendo concilio, si idre, locoque liberum esset, Mantuam primum, dein Vicentiam nominavit, ubi ipse, licet alteram litis partem sustinens, sententiam velut e tripode dictaret. Unde e Protestantibus xv principes, et XXX civitates, Legato ejus Vergerio per suos Smalcaldiae ostendunt, Concilium non solius Pontificis, sed omnium Ecclesiae ordinum esse tribunal: tyrannidem sapere, si Papalis autoritas toti Ecclesiae praeferatur. Nec tolerandum, quod execratus pridem Lutheri dogmata Pontifex, nunc in praecipitis sententiae suffragium adigere Synodum concupiscat.

Lutherus Smalcaldiae articulos contexuit, qui a Theologis subscripti, Mantuano concilio exhiberentur.

Dum haec aguntur, Reipublicae Christianae utilitatem aliquam Caesar attulit expeditione Africana. Cum enim Solimannus Hariadenum Barbarossam, piratam Mitylenaeum, copiis instruxisset, quibus ille Coronam, aliaque Peloponnesi oppida ab Andrea Doria occupata receperat, et Muleassen Tunetanum dejecerat regno: Carolus occasionem speculatus, quod Turca jam in interiore Persia cum Thoma Isinaelis Fi. conflictaretur, profugum ad se Maurum reduxit, victo securitate sui Barbarossa, exstructaque Guleta arce, navigationem Christianis securiorem reddidit. Solimannus interim exciso Taurisio, expugnataque Seleucia, faustam principio militiam varia clade corrupit. Exercitum enim populante fame atque inedia, tumultuario in reditu, invaditur a quodam Thomae satrapa, multisque suorum occisis, laceras atque egentes copias aegre Constantinopolin perducit.

Reversus ex Africa in Italiam Caesar, vacantem ex obitu Francisci Sfortiae ducatum Mediolanensem, sibi ut feudi domino adjudicat. Rex Francus contra eum ad se pertinere haereditario jure demonstrat, renitentemque Sabaudum pleraque cis Alpes ditione multat. Caesarem tanta ex eo indignatio incessit, ut durius Romae in Gallos concionaretur, quam Pontifex ipse ferre posset, autoreque Antonio Leva, in Galliam Narbonensem irrumperet, sed irrito conatu. Paulo post Turcarum metus, qui Cliassam Dalmatiae expugnaverant, Corcyram Venetis parentem, duce Barbarossa, nudaverant fere incolis, Moldaviam subegerant, impulit Paulum, ut inducias inter Caesarem et regem decennales componeret, apud Niceam Provinciae urbem, ubi et Alexandri Medicis viduam nepoti suo Octavio impetravit. Etenim Alexander, dum libidinis causa toros sectaretur alienos, a Laurentio patruele suo saevissime erat interemptus, Cosmus Medices, dux Florentiae, ab Caesare, sed invito Papa, creatus est.

Caeterum Pontificia in Turcas expeditio, licet Caesariana et Veneta classis Papali jungerentur, effectu caruit, navibus apud Actiacum promontorium, post improsperam cum Barbarossa pugnam, dissipatis. Nec efficacior Henrici Angli proscriptio fuit, in quem fabricatum diu fulmen ejaculatus est Paulus, exeunte anno duodequadragesimo ejus seculi. Causae afferebantur, Catharinae divortium, abdicatum Ecclesiae obsequium, Cardinalis Roffensis caedes, et D. Thomae Cantuariensi impacta dica. Ob haec regem regno abjudicat, fautores ejus omnes bonis, honoribus, fortunis omnibus exigit. Imperatum subditis, ne parerent: extraneis, ne cum gente Anglicana commercium haberent: omnibus, ut contra principem ac populum armis insurgerent, regno et fortunis in praedam, populo in servitutem addictis. Sed nemo repertus, qui furiali edicto obediret: imo repertus Caesar ipse Carolus, qui foedus amicitiamque cum Anglo jungeret.

In Germania vicinisque terris invalescebant Protestantium partes. Lutherus sacrum codicem a se Germanice versum vulgaverat typis. Exemplum docti aliarum gentium sequebantur, translatisque in vernaculum sermonem Scripturis, mysteria regni Dei cum plebeiis et idiotis communicabant, testantes, ideo divinitus revelata esse, ut neminem lateant, sed omnibus divinae cognitionis affulgeant lucem. Marpurgi jam florebat Academia a Philippo condita Landgravio: nunc etiam Argentinenses eodem fine illustrem aperiebant scholam, anno MD XXXVIII.

Ignatius contra Lojola Hispanus societatem instituit novam Monachorum, qui Jesuitae appellantur, habenturque acerrimi traditionum Papalium vindices. Nec reliqui quicquam faciebat Pontifex, quod ad ex cindendum Lutheranismum pertineret. Principes vicissim, qui secessionem a Romanensibus tuebantur, foedus inter se firmant Smalkaldiae, quo se ad mutua auxilia, si vis fiat, obstringunt, cui et Christianus III Danorum Rex novus nomen dedit, qui nuper in Dania Norvegiaque Pontificios praesules officio deposuerat. Quam rem tristes illorum regnorum perturbationes praecessere, breviter nobis dicendae.

Carolus quidem Caesar, et Maria ejus soror, Belgii Gubernatrix, sedulo annitebantur, ut Christianus II. exul in regna aut partes regnorum Borealium restitueretur. Sedquum tandem anno XXXI Hamburgi compositio exspirasset, et rex profugus per Severinum a Norby in Scania, perque Nic. Kniphovium piratam in Oceano varia vane molitus, novas subinde spes melioris fortunaeindueret, contracta demum in Frisia et Hollandia classe XXV navium, subvehitur ad Hallandiae Warbergam. Sed reflante subito Euro, ad Norvegicum rejicitur littus, plus tertia suorum parte amissa. Ibi tamen dum haeret, Olai Nidrosiensis et Gustavi Trollii Upsaliensis praesulum opera, Norvegorum animos ad defectionem sollicitat, totumque regnum sibi adjungit isthac hyeme, solo Magno Guldensternio Aggershusam fideliter tuente, cujus exemplum duo Bildii praesides, Aeschyllus Bergensis, et Nicolaus Bahusanus secuti.

Fridericus rex armata classe, cui Vandalicarum civitatum egregia aderant et fida tum auxilia, praesulem Ottoniensem Canutum Guldensternium mittit, qui fratrem Magnum, a Christierno obsessum, annona et milite sublevat. Interpositis aliquot septimanis, utrumque exercitum per rigorem hyemis inopia invadit. Profecti interea ad regem Petrus Schramus et alii, larga cum spe subsidiorum, revertuntur. Sed dum in itinere haerent, Canutus Christiernum, facta spe benignae transactionis cum patruo, ad deditionem pellicit. Si tranfigi non possit, restitutionem pollicetur in Norvegiam. Illi pactioni, quanquam legati nuper a Friderico venientes subscribere abnuerent, tamen Canutus Christiernum Hafniam perducit, autorque

fit regi, ne dimittat dedititium, qui ipso in itinere, contra quam convenerat, Caesarem per literas de auxiliis interpellasset, quemque simul Dani, Sueci, Holsati, Vandalicaeque civitates, in custodiam dari postularent. Igitur Christiernus Sonderburgum in carcerem ducitur eadem ferme hora, qua filius Joannes in comitatu Caesaris Rathisbonae in fata concesserat. Ita rex quondam potentissimus, cum in religione ambidexter, Episcopos Suecos, et Norvegos, Papismi, patruum vero et civitates Vandalicas Lutheranismi professione demulceret, fideique ambiguae multa dediflet documenta, vicissim fide haud satis sincera circumscriptus, in carcerem ruit e solio. Proximo anno, regni sui decimo. Fridericus rex Gottorpii moritur, Danorum libertatis autor, praesertim nobilium, quibus tantum sane indulsit, ut dempto tantum nomine, Comites eos omnino aut Barones effecisse videatur. Exuvias ejus Slesyiga habet.

Secutum interregnum, quod Episcopi Christianum III, quem ex Anna Brandenburgica genuerat Fridericus, aversarentur, gnari dogmatibus eum Lutheri tinctum, quae ipsi e Dania exstirpata cupiebant, Magno Goe, Erico Bannero, et aliis procerum contra tendentibus. Fit ergo decretum. de sola majorum religione per Daniam tenenda; Joannes Tagonis et alii proscribuntur. Joannes e Sophia Pomeranica natus, octennis Friderici filius, magno Episcoporum studio producitur, qui regium titulum gerat, dum ipsi sceptrum suo nutu moderentur, Christianus, laudabili admodum modestia, integrum Senatoribus relinquit, quem velint e fratribus, (erant ii Joannes Adolphus, et Fridericus e Pomerana) regem constituere. Sed erat in fatis, ut Episcopalis ambitio et fraudes labascerent. Occasionem Lubecani consules, Georgius Wollenweberus et Marcus Mejerus, per seditionem creati dedere. Hi praetextu perficiendae reforrnationis, quam Episcopi Dani morarentur, Hafniensium Consulem Ambrosium Bibliopegum et Malmogiensem Georgium Monetarium, in suas trahunt partes, perque eos totius se potiri Daniae posse confidunt. Apud principes alia erat specie opus. Inducitur ergo Christophorus Comes Oldenburgicus, ut velut liberando Christierno scribat militem, inque Daniami irruat. Plebi Lubecanae, ut aperiat loculos, persuadetur, subigi posse per intestina ordinum dissidia septentrionem, sic Belgis per Hellespontum Danicum intercipientibus lucrum, obsisti facillime, universumque e Borussia, LIvonia, Sarmatia quaestum ad Lubecenses derivari. Tentatur et Anglus, ut pecuniam praeministret, ostentata spe tradendae ei Daniae.

Hac mente statim procurritur in Holsatiam: Eutinum Episcopi sedes, Trittovia, Plona, Arensboca obruuntur.

Exuritur Segeberga oppidum, arx in monte sita obsidetur: sed frustra. Classis Lubecana Oresundam delata, a consule Malmogiensi, ut convenerat, suscipitur: Hafnia et Malmogia traduntur Comiti, nomine captivi regis: Sialandia et Scania adiguntur in ipsius verba, mox et insulae minores. Initia feliciter proveniunt, plebe tam Episcoporum violentiam, quam nobilitatis fastum detestante. Interim Christianus Dux indignatus, se iniquissimo a Lubecanis bello peti, Travemundam, Slucopiumque oppida eorum diripit, abducit e portu eorum naves, junctisque Dravi amnis ripis, obsidione ipsam urbem claudit. Ibi dum occupatur, Cimbrorum Fionumque nobilitas verita periculum, regem Christianum dicit, consilio non minus necessario quam felici. Sed populus Fionum, a quo rex captivus amabatur, discurrit ad arma, multasque post clades, ab Holsatis, queis praeerat Joannes Ranzovius, vel acceptas, vel illatas nobilitati, Christophoro tradit insulam. Cimbriam simul vexare coepit Clemens nauta, piratarum caput, quos Christophorus emiserat ad excitandum

adversus nobilitatem vulgus. Eo duce, agrestes turmas aliquot prostravere equitum, inque iis nobilium non paucos, arcibus illorum passim igni datis. At rursus nobilitas, munita jam cohortibus peditum, quas novus rex submiserat, apud Horsensum oppidum profligavit turbam rusticorum. Quo tempore et Henrici Megapolitani et Hamburgensium studio, discussum inter Christianum III et Lubecenses bellum, atque pax HOlsatis solutione obsidionis redempta, Dania Martis arbitrio relicta est.

Confestim Joannes, Hojensi Comes, e sororio Gustavi, Suecorum regis, dudum hostis ejus, Lubecanas cohortes transportavit in Daniam. Rex quum equitum duo millia, peditumque firmas copias haberet, tradit partem Joanni Rantzovio et Erico Bannero; qui occidunt in acie agrestium duo millia, Alburgum recuperant, puberes ibi omnes necant. Clemens pirata, a quodam Cimbro captus, plumbea ornatum corona caput carnifici amputandum praebuit. Rex Suecus affinitate (nam soror conjugis ejus Christiano III nupserat) et communi periculo adductus, auxiliarem manum submiserat in Scania, cui offensa vulgi intemperie nobilitas se conjunxit, questa prius de Oldenburgici et Lubecensium erga plebem indulgentia. Igitur pleraque Scania brevi quidem, sed multo cum sanguine, redigitur in Christiani obsequium, cujus exemplum secuta Norvegia Australis, regem eum appellat. Eo bello insignis Marci Meieri dolus enituit Captus enim a Tychone Krabbio in pugna Helsinburgensi, et Trudoni Ulfstandio traditus, qui arcem Warbergensem tenebat, omni humanitate effecit, ut data fide, ne quid novaret, cum civibus confabulandiacciperet potestatem. Ea abusus, persuadet LXXX militibus, ut allatam noctu scalam demisso a se funi alligent, pertractique in conclave, dum abest Trudo, arcem occupent, opesque ibi depositas diripiant. Sed cruentae fraudis poenam luit Meierus capite, Ulfstandio tandem mascule arcem expugnante. Sub haec Lubecenses Alberto etiam Megapolitano vellunt aurem, qui filiam sororis Christierni captivi duxerat. Is Hafniam profectus cum conjuge, partes ab iis susceptus claritate nominis roboravit. Caesar quoque, cum filias Christierni, Dorotheam quidem Friderico Palatino, Christinam vero Sfortiae Mediolanensi, eoque exstincto, Francisco Lotharingo junxisset, spem eis auxiliorum fecerat, queis jus in Septentrione suum vindicarent.

At interim in Fionia Joannes Rantzovius, cum nobilitate Fionum egregio certaminie Lubecanam aciem prostravit. Caesi Joannes Hosjensis ex Nicolaus Teclenburgius Comites, Praesul Trollius, tot bellorum autor, ex vulnere interiit Gottorpii, Fionum deinde oppida quaedam direpta, de seditiosis sumtum supplicium. Ulterius tendenti regi classe opus erat; sine qua nec expugnari regnum Danicum, nec expugnatum defendi potest. Igitur contracta e Danis, Suecis, Borussis, classe XXXVII navium, praefecto Petro Schramo, decem Lubecensium bellicas capit, mox et Corsoram, objectum freto castellum; parataque via advectus in Sialandiam, terra marique Hafniam, Anconam, (quae et Malmogia) Coronam, Callundburgum obsidet. Dum ibi laboratur, civitates Vandalicae (nam Rostochium et Wismaria in partes concesserant) Anglis offerunt Daniam, refusione sumtuum, quos ipsae expendissent, emendam. Verum illis consultantibus, Christianus Hafniam, dira et miseranda cum fame praestolantem Belgica et Palatina auxilia, acerrime oppugnat. Coronam Scaniae urbem Oliger Ulfstandius, Malmogiam Consul ipse adegit in obsequia regis. Ne Maria Belgica succurreret Hafniae, missus est a rege in Groningensem agrum exercitus, qui expugnata cum Geldrensibus Dammo oppido, distinuit ibi Belgas. Jamque taedebat Lubecenses belli,

quum opportune ab Caesare jussi Nicolaum Bromsium recipere consulem, abrogant Wollenvebero imperium, antisenatum LX virorum abolent, purgatamque seditiosorum colluvie civitatem melioribus instituunt consiliis gubernare. Igitur priusquam dederetur Hafnia, pacem Hamburgi cum Danis ineunt, avocant suum militem, Christianum regem inter se et Suecos arbitrum legunt, Bornholmiae sibi paciscuntur usum fructum. Paulo post urgente omnium rerum inopia, Albertus et Christophorus deprecati coram rege culpam, arcem urbemque Hafniensem tradunt, integrum annum obsessas. Rex omnibus ingenti clementia ignovit. Wollenveberus autem tuba belli, comprehensus postmodum a Christophoro Verdensi Episcopo in itinere, apud arcem Guelphicam supplicium exsolvit scelerum. Consul Hafniensis, ob nefas quoddam anquisitus capitis, veneno se confecit. Georgius Malmogiensis perpetuam de facultatibus suis sanxit eleemosynam egenis. Episcopi septem Danorum, quod electioni Christiani obstitissent, multaque in fraudem regni apud indigenas exterosque essent moliti, de sententia senatus populique, officio moti; gubernatio regni ad illos, qui extraneo haud tenerentur juramento, translata est.

Mox reformatio doctrinae ac cultus, de M. Lutheri et Joh. Bugenhagii Pomerani consilio, Danis Norvegisque praescripta. Episcopos sane in custodiam rex dederat, sed eodem anno stipulatus ab iis, ne propagationem Euangelii impedirent, dimisit omnes, concessis non tantum patrimoniis, sed et coenobiis aliquibus, unde statum suum tuerentur. Solus Roscildensis Jacobus Ronnovius, acre et fallax ingenium, in custodia retentus. Olaus Nidrosiensis Antistes, qui multa apud Norvegos perfide ac crudeliter egisset, conscius sibi etiam necis nefariae, quam D. Vincentio Lungio intulisset, voluntarii semet exilii damnavit. Reliquis per Norvegiam episcopis similiter potestas adempta, Ecclesiis dati rectores Euangelici. Apud Scanos Fr. Vormardus Lundae, apud Sialandos Petrus Pelladius Hafniae, Georgius Sadolinus apud Fiones Othoniae: Apud Cimbros Arthufienses Matthaeus Langius, apud Wiburgenses Jacobus Sconingus, apud Alburgenses Joan. Thomaeus, denique apud Ripenses Joan. Wandalus episcopi aut Superintendentes facti.

Composita in hunc modum Dania, Rex Christianus Brunsvigae Protestantibus foederi adscribitur, quum interim Pontificii Noribergae conspirarent, ducemque foederatorum crearent Henricum Brunsvicensem, qui una cum Georgio Saxone acerrimum se priscarum traditionum defensorem gerebat, multa cum contumelia eorum, et persecutione, qui majores incusabant erroris, omniaque dogmata a Scripturis examinanda dictirabant. Certatum inter ipsos principes literis aculeatis, donec chartarum praelia in sanguinem desinerent. Georgium sane Saxonem Luthero infensissim um mors rapuit, moerentem filiorum fata, quos in continuationem certaminis alitos, Numen aeternum vitales esse non sinebat. Henricus ejus frater, statim Ecclesias Protestantibus permisit.

Joachimus Elector Brandeburgicus Marchiacis, fraterque ejus Albertus Cardinalis Magdeburgicis et halberstadensibus, auro exorati, imitationem Protestantium religionis indulsere. At Brunsvigius, turbulenti princeps ingenii, neque casti, quum bellum diu coctum animo, in Brunsvigam et Goslariam effunderet, suo malum capiti accersivit. Pulsus enim ditionibus a Joanne Friderico Electore et Landgravio, ad Bavaros fratres, Guilelmum et Ludovicum, refugit. Illud quidem postea contigit. Caeterum anno undequadragesimo Caesat a Ferdinande fratre interpellatus, Francofurti conventum indicit conciliando religionis dissidio, ubi Protestantibus induciae datae. Mox Caesar,

exstincta Isabella Augusta, Joannis Lusitani sorore, cum eluxisset, pergit in Galliam, ubi perhonorsice exceptus a Francisco rege Lutetiae et Eleonora sorore, Francisci conjuge, per legatos monet Venetos, ut in Turcarum oppugnationem conferre omnia velint, quorum regia Constantinopolis tunc incendio erat corrupta: at arx Guleta Barbarossae recuperata. Sed illi vim experti barbarorum, tantum abfuit ut id consilii amplecterentur, ut traditis Nauplia et Epidauro, pacem a Solimanno redimerent inviti. Hinc in Belgium festinans Caesar, Gandavenses, rebellionis suetos, privilegiis avitis multat, autores seditionis capite plectit. Vormatiae inter Protestantes et Pontificios colloquium haberi jubet, quod tamen injecto ei a Pontificiis metu schismatis, si natio Germanica aliquid seorsim statueret in fide, abrupit. Aderant ibi frequentes Protestantium doctores, Philippus Melanchthon, Martinus Bucerus, Wolfg Capito, Andreas Osiander, Joan. Brentius, Joan. Calvinus, Alesius Scotus, Wolfg. Musculus, Simon Grynaeus, Joannes Sturmius. E Pontificiis familiam ducebant, Laur. Campeggius Cardinalis, Petrus Paulus Vergerius et Joan. Eccius. Interim Francus Anglusque reges ignibus gladiisque in Protestantes grassabantur, in quibus illustres Thomas Cromelius et Robertus Barnus ab Anglo necati. Vicissim domi infelix Anglus, comperit quintam conjugem Catharinam Havardam clam cum alio consuevisse: quare et de illa sumto supplicio, Catharinam Parram ducit.

Mitior etiam tum Carolus in Protestantes, Ratisbonae operam dedit, ut delectis moderati ingenii collocutoribus, aliquot dogmata conciliarentur. Sed Caspar Contarenus Cardinalis, praemetuens offensae apud herum Pontificem, institit apud Carolum, ne compositio illa valeret. Igitur ingruente Turca, ad concilium rejecta res, Pontisiciis reformatio abusuum imperata.

Etenim Solimannus a Joannis Zepusiensis vidua imploratus, in Hungariam movebat, filiolo ejus Stephano asserturus regnum, quod Ferdinandus rex capto Pesto, obsessaque Buda, eripere ei conabatur. Et solvit obsidionem Turca, ingenti cum Ferdinandicorum clade, et Pestum Budamque occupavit, vidua cum infante in Transylvaniam ablegata. Carolus sub haec in Africa facturus Turcis negotium, cum Algieram appulisset, exortis tempestatibus horrendis, laceram classem, exhaustumque militem in Hispaniam reportavit. Exorantur ergo Spirae Germani, ut viritim Ferdinando in bellum Turcicum pecunias contribuant. Sed negligenter habitus miles nullum operae sumptusque pretium facit, ad haec contagiis absumitur. Nec mirum valescere hostes Christi, quando orbis Christiani reliquum dissidiis indulget, et quorum res agitur maxime, divine veritati obsistunt. Acciderunt enim haec eo tempore, quum rex Francus, fefellisse sibi spem reddendi Mediolani questus Caesarem, caesosque Fregosum et Rinconem legatos suos, ad Turcam ituros, inducias abrupit, ac Guilelmum Clivensem, cui Caesar Geldriam non concederet, traduxit in partes, qui Antverpiam, victo acie Renato Auriaco, inter cipere conatus. Nam Carolus Egmundanus, paterni cum domo Burgundica certaminis haeres, Geldriam moriens Guilemo Juliacensi ejusque unicae filiae Mariae transcripserat. Quaducta, Joannes Clivensis filio e Maria Guilemo amplissimum reliquerat dominatum, conjunctis sub uno principe Juliaco, Clivia, Marca, Geldria. Quas opes ut tueretur guilelmus, adversus maximi Caesaris potentiam, Gallicana sibi amicitia utendum existimabat. Unde mox grande bellum emersit. At Carolus Pontificem sibi ducebat demerendum, renato cum Gallis dissidio. Ideo Metensibus purioris doctrinae exercitium abstulit, Judicio Camerae, ad proscriptiones Protestantium facili, habenas non adstrinxit:

Induci tamen haud potuit, ut Pauli nepoti Octavio Farnesio Parmam Placentiamque Mediolanensis quondam ducatus partes, indulgeret: Sed Cosmo Medice, in redemtionem arcium suarum, supra ducenta aureorum millia persolvente, ad bellum cum Francis et Clivensi gerendum se instruxit. Ejus pars facti etiam Christianus III et Gustavus reges, Francisco auxilia subministrabant, quod Caesar neptium suarum causa, regnis Borealibus certam dare pacem abnueret. Nam ante triennium Fridericus Palatinus, haud obscure irruptionem in Holsatiam minatus, Crempam et Rendesburgum munire perpulerat Christianum: et Joannes Olausque Magni fratres, e Suecia profugi, adversus patriam varia moliri ferebantur. Itaque Christianus et Gustavus ad communicanda invicem auxilia se obstrinxerant.

Rex Gallus quinque simullocis adortus Caroli terras, majoris strepitus, quam consilii bellum fecisse visus est. Sparsis enim viribus, quas satius fuisset unitas habere, quae occupaverat loca, facile amisit. Caesar Clivensem, Dura oppido expugnato incensoque, Juliaco et Ruraemunda ad deditionem compulsis, adegit supplicem sibi fieri, ereptaque ei Geldria (quae tot bellorum seges) reliquas Provincias, Juliacum, Cliviam, Montes, fruendas reliquit. Vicissim Galli Landresium et Luceburgum occupant, Turcis ad expugnandam Niceam praebent auxilia, Caesareanos, duce Friderico Borbonio Angiano, ad Caringanum Pedemontii, fundunt magna strage. Quare Caesar Spirae dat pacem Protestantibus ad cornitia usque; Joanni Friderico ratam habenti electionem Ferdinandi, firmat pactionem dotalem cum Clivensi, ut eo sine masculis haeredibus exstinscto, Sibylla Saxonis conjux, soror Guilelmi, ex eaque nati mares succedant. Mox viribus succinctus imperii Germanici Caesar, recipit Luceburgum, multa expugnat Gallorum oppida, populabundus ad Parisios fere penetrat, cogitque Gallos paeem postulare, et Sabaudiam restituere, cum Anglus, Caesari foederatus, Boloniam expugnasset.

Potuerat et Turca profsigari, qui Quinquecclesia, Strigonio, Belgrado captis, tum maxime in Hungaria saeviebat, si pacem Caesar Protestantibus conservasset. Illi enim officinas condebant pietatis et ingenuarum artium, augescebantque indies. Per Saxoniam Misnae, Grimmae, Portae a Mauritio, per Pomeraniam Stettini, apud Westphalos Tremoniae, illustres Scholae aperiebantur: apud Regiomontanos Borussos Academia, autore Alberto duce. Jamque et Palatinus Otho Henricus et Elector Coloniensis Hermannus, fermentum Pontificium expurgaverant: Comitiis Vormatiensibus omnes pacem precabantur, non adstrictam Concilii Papalis arbitrio, quod neque liberum foret, neque eos pateretur judices, qui incorruptam dicere sententiam possant.

At Caesar compositione Crepiensi cum Francisco pactus, ut junctis virbius priscam religionem, id est, Pontisiciam, proximis seculis inveteratam tuerentur, edicto vetuit per suas ditiones, ne quis quid novaret, experimentumque novi consensus dedit, exusto statim Tornaci petro Brulio, quod sedi Romanae contraria docuisset. Franciscus simul Valdenses per Provinciam puniondos permisit Trivultio, Pontificis legato, et Aquensi judici Minerio, per quos captis eorum oppidis exustisque, horribilem in modum cum viris praegnantes, puerulique, omni saevitiae genere perierunt. Nec deerant, qui ipsis in comitiis Vormatiensibus, jam nunc tollendos concionarentur Protestantes, nec interponendam moram. Paulus quoque miserat Tridentum suos, inchoaturos concilium, ad cujus defensionem Caesar, Franeus, Polonus, literis semet adstringebant. Increpatus enim Caesar minaci epistola, ob pacem Protestantibus prolongatam, Tecolligere gratiam Pontificis cogitabat. Sed ei Epistolae librum opposuit

Lutherus acrem, refutatisque, quae Papatui stabiliendo Romanenses e Scriptura depromunt, a Satana eum manasse contendit, picturis insuper ludibriosis ei insultans. Interim Hernicus Brunsvigius, prohibente Caesare, scribit copias, foederatis Smalcaldicis dira minatur, obsidet Wolferbytum. Sed victus a Landgravio, captivum se sistere cum filio adigitur. Anno proximo Lutherus, dum Mansfeldios inter se comites reconciliat, Islebiae placidissima morte XXIX annorum certamina claudit. Moxcum colloquium Ratisbonense inter Protestantes et Pontificios, ob duriores Protestantibus dictas leges, esset abruptum, nec Concilium Tridentinum, quod solo Pontificiorum arbitrio regeretur, idoneum agnoscerent Protestantes, cui salutis committeretur negotium, discessionem a Friderico Palatino et Hermanno Coloniensi, (nam et illi Protestantium religionis erant nuper facti) Saxone et Brandeburgico, faciunt Moguntinus et Trevirensis, defendendumque Concilium ajunt.

Igitur Caesar cogit copias, Coloniensem proscribit Papa, cum Solimanno fiunt induciae, ne bellum in Protestantes interpellet. Madrucius, Cardinalis Tridentinus, pro Caesare stipulantur a Paulo duodecim millia peditum, et equites quingentos, aurique pondus immensum. Interrogatus molitionum Carolus, non in civitates, sed in principes quosdam se animadversurum edicit, qui paci ac juri praecludant viam. Saxo et Landgravius, quia nemini erat obscurum, ipsos peti, dilutis, quae objectabantur a Caesare criminibus, nihil in se culpae esse, nisi praetextum haereseos, demonstrant: eamque belli causam a Pontifice diserte enunciari. Nihilominus Smalcaldiae foederatorum non pauci Caesaris sequebantur castra, traductique in ejus partes erant Mauritius Saxo, Electoris patruelis, Joannes Brandeburgicus, Philippus, Ericus, Georgius Brunsvigii, Joannes, Albertus, et Georgius Megapolitani; Palatinus et Brandeburgicus Electores privatim sibi consulebant. Rex Danus ante biennium foedus inierat cum domo Burgundica, Carolumque semper bella minantem septentrioni, praevalida classe in Belgium misla, quae Francis subsidio esset, pacem ad perpetuam adegerat. Additum erat foederi, ne unquam Caesar armis urgeret jus neptium, quodcumque ab iis in Daniam praetenderetur.

Jamque etiam Pontificiarum partium eruditissimi per Daniam, octiduana disputatione evicti Hafniae, praesente rege manus dederant. Insuper quo anno Smalcaldicum bellum coeptum est, renunciabat Christiernus captivus omni juri in regna et ditiones paternas, suo filiorumque nomine, pactus saltem eis dotem et dotalia, digna stemmate, sibique ipsi Sampso insulam et praefecturam Calundburgicam: quam et obtinuit. Igitur Christianus 111, ne Burgundicam offenderet familiam, foederatis Protestantibus opem nullam tulit. Nec illis tam copiae deerant, quam consilium concors et pecunia. Proscripti a Caesare duces, Saxo et Landgravius, bellum ei indicunt, junctique Suevis et Alemannis Erebergum, impositam Alpibus arcem, Dillingam et Donaverdam jam tenentibus, tardius Caesarem, tum quidem imparatum, adoriuntur. Mox ille Pontisiciis, Hispanicis, Germanicisque instructus copiis, Landeshuto, quo diverterat, prodit, ac prope Ingolstadium validum e Belgio assequitur exercitum, frustra obnitente Protestantium manu. Neuburgum Ottonis Henrici capit: Apud Norlingam conserturos manum milites cohibet, cunctando frangendum potentiorem hostem arbitratus. Interim Donaverda ab Octavio Farnesio, Pauli nepote, expugnatur, Protestantibus ponuntur insidiae, sed explorates frustra fuere. Jam contagia Caesarianos invaserant, nec rei bene gerendae deerant Protestantibus oecasiones, cum subito Mauritius, a Caesare stimulatus, per Saxoniam movet

bellum Electori, qui cum antea simultates exercuerat, probata et Julii Pflugii electione, quem Caesaris filium creditum Joannes Fridericus ad Episcopen Naumbergicam non admiserat.

Ergo decernitur transferendas in Saxoniam copias Protestantium, relicto apud Suevos praesidio, Landgravius suos abducit domum, religioni habens in generum pugnare. Sic facile Caesari Snevos et Noricos vincere fuit. Fridericus Palatinus, qui aliquantum Protestantibus subsidii ministrasset, deprecatione id luit, Ulmenses etiam auro et tormentis, simul praesidium alere coacti. Francofurtenses, quia maturius deditionem facerent, etiam irrisi a Maximiliano Burensi, ductore Belgarum. Uldaricus Wirtembergicus humillimis conditionibus transegit. Memmingi, Bibraci, Ravensburgii, Campodunenses, Isnenses, delusi a Navio, qui satis cautum eis diplomate Caesariano de religione diceret; itaque supplices facti.

Verum longe aliud Tridenti agebatur. Ibi traditiones non scriptas aequiparaverant Patres sacris literis, nec paucos dubiae autoritatis libros pro divinis habendos sanxerant. Peccatum originis apud sanctos proprie esse peccatum negarunt. Nunc etiam justificari docebant hominem per bona opera, execrantes eos, qui fide certa ajunt statuendam singulis peccati sui in Christo remissionem. Mox septem Ecclesiae sacramenta ab omnibus veneranda edicunt.

Inter haec Saxo non tantum sua recuperat feliciter, sed et Mauricium propriis oppidis exuit, incolumi tantum Lipsia et Dresda. Magdeburgicum et Halberstandensem Episcopatus ad se traducit. Caesare Augustanos et Argentinenses, multam pendentes, in gratiam recipiente. Verum Coloniensis Hermannus, exoratus a suis, cedit praesulatu, Adolfus Scaumburgicus snccessor, coeptam reformationem statim abolevit.

Sub idem tempus moritur in Anglia rex Henricus. quinquennio ante victus ab eo Jacobus V. rex Scotus, curisque confectusk, Mariam reliquerat infantem. Eam filio pactus erat Eduardo Henricus, regna conjungere cupidus. At Mariae mater Guisia ad Gallos trahebat Scotiam. Unde bella pro connubiis nata, captoque ab Anglis et incenso Edinburgo, Scotia factionibus distinebatur. Exstincto jam patre, tutor filii praecipuus, Comes Herfordius, traditiones Pontificias in Britannia expunxit, Thomae Crammeri Eboracensis Praesulis adjutu: doctrinaeque melioris sementis exinde in Scotiam. profuga jam regina matre, victisque Scotis, sparsa.

Germaniae tanto deterior conditio fuit. Jodocus Gruningus in inferiores Saxones legatus a Caesare, Teclenburgium et Lippiensem comites, Osnabrugam, Mindam, Ritbergam subegerat, Bremam obsidebat. Inde quidem depulerant eum et occiderant Bremenses, auxilio Hamburgensium, et Elector Rochliciam expugnaverat capto Alberto Brandeburgico: Sed mox ad reliquam Caesaris felicitatem Fancisci regis mors accessit, Protestantibus bene cupientis, non amore religionis, sed Caesaris invidia, qui cum omne genus eruditorum mirifice foveret, Protestantibus quoque magnam submiserat vim pecuniae. Hoc nudatum amico Saxonem, adoriri parat Caesar, jun ctis sibi Ferdinandi fratris ac Mauritii exercitibus. Saxo, qui magnam virium suarum partem per oppida sparsisset, Vitebergam festinat, munitione se defensurus. At Caesar, reperto per Albim vado, assecutus eum celeriter, pugnare cogit, vulneratumque maxillam, dum mascule se tuetur, per Germanum quendam capit, IX Kal. Maji. Sol sudo coelo pallidus triduo, lamentari visus calamitatem afflictae veritatis. Misenae, dum paeana canunt pro capto Electore Canonici, templum fulmine incenditur, turres prosternuntur, aere et ante et postea tranquillo. Elector mortis damnatus, vitam abdicatione Septemviratus redemit, renunciavit foederi Smalcaldico, Vitebergam et Gotham

Caesari tradidit, Henricum Brunsvigium, et Alb. Brandeburgicum absolvit custodia. Sed ut concilio se submitteret Papali, nullo vel mortis metu adigi potuit. Bona illius publicata, Ferdinandoque aut Mauritio assignata sunt, relictis, unde aleretur, censibus. Igitur quanquam ad Dracenburgum Mansfeldiis et Hamburgensibus egregia esset, de Erico Brunsvigio et Caesarianis, victoria parta, tamen Saxonis calamitas foederatis animos dempsit. Landgravius a Mauritio genero et Brandeburgico persuasus, cum supplicem se Caesari sisteret, praeter factam spem captivus detinetur. Repertum vocabulum, quod levissima mutatione pro nulla captivitate non perpetuam sonaret. Caesar ad quingentas machinas tormentarias e Germania in suas provincias avexit, a Protestantibus decies sexies centena aureorum millia exegit. Ferinandus similiter Bohemos, quod Electoris ditiones tueri, quam invadere maluissent, duriter excepit. levia illa erant, si conscientiis salva libertas permansisset.

Ecce enim Comitiis armaris adiguntur Protestantes in Concilii Tridentini verba, nequicquam obsecrantes, ut legibus illud certis adstringatur. Sed vindex suorum Deus, consilia contra se inita discussit. Nam quod mireris, Pontifex victori Caesari clam infensus, qui compedes vellet injicere concilio, qui Papalem dignitatem per Praesules quosdam sugillaret, qui iniquior esset filio Pontificis, Placentiae duci, Bononiam transfert suos, Tridentinum aerem per Medicos cavillatur. Missi Bononiam Oratores Caesaris, illegitimam hanc esse migrationem protestantur. Paulo jam apertius fremente, cuditur per Julium Pflugium, Michaelem Sidonium, Joannem Agricolam Antinomum, liber, dogmatum complectens rationem, observandam interim, donec concilium rite fiat. Interim ex eo dictus codex, qui cum neque Protestantibus, neque Pontificiis satisfaceret, lucem ferre non potuit, editusque lites de adiaphoris, synergia, aliisque quaestionibus peperit, pomum eridos Theologis. Mauritius, quod sidelem Caesari operam navasset, Septemvir creatus Academiam Wittebergensem statim instaurat: at alibi Caesaris metus Euangelii praecones, aut exautorari, aut ejici, aut occidi fecit. Profuit multis Francisci Spierae exemplum, qui ob agnitae veritatis abnegationem desperatione punitus Patavii, Vergerium et alios ad ingenuam Orthodoxae pietatis professionem excitavit. Mart. Bucerus, Paulus Fagius, Petrus Martyr, in Angliam commigrarunt. Joannes Brentius, Musculus, et alii, mire servati e faucibus leonum. Elector captivus, Joannes Brandeburgicus, Wolfgangus Palatinus, Interreligionem Caesaris constanter improbarunt. Cumque reliquae civitates demissius agerent, Magdeburgenses, Bremenses, et paucae Resp. Saxonum, animosius tuebantur libertatem. Ad Magdenburgicos Matthias Flacius Illyricus, relicta Witteberga, ubi Melanchthonis fidem ut nutantem improbarat, transiit, oleum igni additurus. Proscripti a Caesare Magdeburgici: oppugnatio Electori Mauritio commendata, cui Lazarus Suendius sublegatus. Tentata simul Ferdinandi dignitas, quem Romanum regem Septemviri crearant, si forte ad Philippum Caesaris filium, jamque ex Maria Lusitana parentem, derivari is honor posset. Sed Electorum constantia praevaluit.

Nec Magdeburgici maxima totius Imperii vi premente, quicquam de animi robore remittunt: Imo hostes Otterslebiensi in pago obruunt, ad ducentos nobiles, et Georgium Megapolitanum, inquieti principem ingenii, capiunt. Perit interim moerore et ira Paulus III, curiosarum artium, et in his necormantiae sectator: perierat ante eum Petrus Loisius, turpissimus ejus filius, insidiis Ferdinandi Gonzagae ob nefandam tyrannidem trucidatus. Idemque Gonzaga praefectum Comensem, qui

captivi cujusdam uxorem, pudicitia redimentem liberationem sui mariti, perfidiose trucidato eo, fefellerat, justa ultione est prosecutus, dum dotis, contrahendique cum stuprata matrimonii damnato praeside, pro sponsa ei carnificem immisit, cervicem mox impiihominis dementem.

Paulum, post trium mensium litigia excepit Julius II1, ante Joannes Maria Montanus, e concilii Tridentini praeside continuator ejusdem, homo impurus, fruendoque potius Pontificatui, quam regendo vacans, voluptuarii secessus amator. Gallias moderabatur Henricus I1, Francisci F. Catharina Medicea conjuge, magnus renati Euangelii hostis. Hic Octavium Farnesium, Pauli 111 nepotem, qui invitis Caesare et Pontifice avo, Parmam occupaverat, defendendum, connivente Julio, suscepit; cum Eduardo Anglo, Boloniam persoluto sibi auro reddente, firmavit pacem. Mox Mauritii pertentat animum, quem ob Landgravii soceri captivitatem, vimque illatam religioni, iniquiorem factum Carolo sciebat.

Mauritius, re cum Alberto Brand. et Megapolitanis occulte communicata, init cum Gallo foedus, pro libertate Germanica: ducit bellum Magdeburgicum, donec tempestiva sit in Caesarem expeditio: facit deinde pacem, qua multam Caesari grandem solvunt Magdeburgici, salva religionis et majorum libertate.

Interim in Borussia rixatur Andreas Osiander de justisicatione cum Maximiliano Morlino, Georgius Major de necesitate operum adsalutem, Stancarus de Mediatoris Christi divina in officio natura, controversias movent. Mauritius Melanchthonem et alios instruit, ituros ad concilium. Veniunt etiam Tridentum legati Protestantium, Theologique Wirtembergici et Argentinenses. Sed quam exhiberent librum complexum dogmata, publice defendenda, sibique juxta formulam concilii Basiliensis caveri postularent, nunquam sunt aditi. Nec multo post Elector Mauritius, petita saepius liberatione Landgravii, pro quo vadimonio esset obstrictus ejus filiis, bellum denunciat simul Caesari et infert, Augustam Vindelicorum occupat. Patres Tridentinos nuncio adventus sui exterritos, praecipitem in fugam agit. Crescentio Cardinali, praesidi conventus, canis ater nocturnus exitialem incussit metum. Gallus rex cum Tullum, Virodunum, Metin, imperii oppida, redegifset in potestatem, per Lotharingos irruit in Alsatiam, ab Argentinensibus commeatum extorquet: Mauritius Lincium Austriae progressus, proponit pacis capita Ferdinando et Maximiliano cum Bavaris semet transactioni offerentibus. Quibus auditis, et Campaniae motus vastatione rex Francus, in quam Caesariani e Belgio irruperant, deflectit, in Lucemburgiam, Saxo Ereburgum, claustraque Alpium intercepit, caesis Caesarianis, captisque ad tria millia. qua quidem ex re tantum Carolo Ferdinandoque incussit terroris, ut accensis de nocte funalibus OEniponte discederent Villacum, dimisso Joanne Friderico captivo. Capto mox OEniponte, direptum quicquid ibi erat rerum Caesaris et Hispanorum, Ferdinandi civiumque bonis nihil illatum damni. Tandem interpositis induciis, pax conficitur Passavii, dimittitur e Belgico carcere Landgravius, Protestantium religioni liberum datur et perpetuum in Germania exercitium, proscriptiones abolentur. Priusquam transigeretur, Albertus Ulmenses, Noribergenses Bambergensem et Herbipolensem Episcopos, mox et Moguntinum, ingentibus affecerat damnis. Vormatiam et Spiram subegerat. Tum cavillatus pacificationem, discedit a Francofurtana obsidione, Moguntinis et Spirensibus pecuniam imperat, expugnat Trevirim. Praeclarius contra Mauritius in Hungariam demittit copias, ubi Turcae, ob expugnatam a Caesarianis Africam seu Leptim urbem, violatis induciis, Temisvarum,

Lippum, Zolnoccum occupaverant. Agriam quidem mascule defenderunt nostri; Sed fessus cladibus Ferd. pacem denique a Soliman. annua triginta millium aureorum pensione emercatus est.

Caesar in Gallum vadit, assumto Alberto, ejusque cum Episcopis pactione comprobata. At inaniter oppugnata maximis copiis Meti, distributi in hyberna Caesariani, tertiam partem contagiis periere. Albertus, persoluto sibi stipendio, atrocius exinde flagellat Episcopos, Bambergam et Suinfurtum capit. Illi implorato imperialis curiae auxilio, Mauritium et Brunsvigium accersunt. Noribergenses etiam Ferdinandum. Viciffim Ericus Brunsvigius a Philippo, Henrico filio, armis vexatus, Alberti postulat opem, quae causa Philippo ad suos redeundi fuit. Concurritur demum acri praelio ad Sivershusam. Vincit Mauritius, capit signa LXIV, quater mille equites sternuntur. Victor ipse XXXII annos natus, letali affectus vulnere, biduo post exstinguitur. Philippus et Carolus Brunsvigii, Fridericus Luneburgicus, et XIV comites acie cadunt. Albertus accisis nimium viribus, Hannoveram profugus, recolligit se quidem, sed semper praeliis inferior, ab Henrico Brunsvicensi et Ferdinando, post multiplices casus, omni demum ditione exuitur.

At Carolo, post captos Deo fideles principes, oppugnatamque religionem Euangelicam, vix prospere quicquam cessit, Parmam et Mirandulam, per suas et Pontificis copias, frustra cruento bello exagitavit. Senenses, ob exstructam a Caesarianis in urbe sua arcem, defecerunt ad Francum regem. Commissi enim inter sevanitate Pontificis reges, quod alius alii auxilio veniret, bella ex bellis serebant, quae in nonum protracta annum multas et maxime miserabiles clades Christianis invexerunt.

Senense omne territorium ad solitudinem pene redactum est, quod Cosmus Medices tandem subegit, Senamque fame domitam, suo ducatui, permittente Caesare, adjunxit. Corsicam Genuatium insulam Henricus rex, auxiliantibus Turcis occupavit, ditiones Caroli ferro ac rapinis exhausit, Carolo vicissim Terovennam et Hesdinum, Gal licana oppida, diruente.

Interim et Anglia tristissimis quassatur motibus. Eduardus, sagacissimi ingenii adolescens, detruncato antea avunculo suo et protectore Somerseto, lento (ut ferunt) Joannis Dudlaei veneno erat interceptus, quo is nurum suam Joannam Suffolciam in solio collocaret. Sed populus Mariam Eduardi sororem, Joannae praetulit. Unde Dudlaei Northumbrii dissipatis copiis, potita rerum Maria, ipsum reginamque Joannam, amitae suae neptem, capite plectit, Episcopos plerosque in carcerem rapit, Pontifici Julio Angliam denuo subjectura. Id quod plurimo cum Euangelicorum sanguine tandem peregit, Reginaldo Polo Cardinale populum, velut ab haeresi, emundante. Nupsit Maria Philippo, Caesaris filio viduo, cui pater regna, Siculum et Neapolitanum, cum Belgio tradiderat. Sed id matrimonium successu caruit, cum Maria sanctorum ebria sanguine, quarto post anno e vivis abriperetur.

Pontifex haud diu gavisus recuperato Angliae dominio, dum fingit morbum, serio eodem corripitur, migratque ad plures initio anni LI. Cut suffectus Marcellus II, inter molitiones varias XXII die apoplexia interiit, fassus aliquando, se non videre, quomodo quis pontificatum tenens salvari possit, teste Onuphrio familiari ejus.

Ejus locum accepit e Joanne Petro Caraffa, Paulus 1V, Theatinorum ordinis conditor, severitate cunctis metuenda, quam maxime necandis Lutheranis ostentaverat, inquisitoris officio functus, quo genere crudelitatis xix xxx annorum spatio CL Christianorum millia absumta memorant Vergerius et Balaeus.

Judaeos certis septis, more Veneto,

oppidatim conclusit, croceique coloris pileum, quo internosci possent, ferre coegit, imposito etiam graviori tributo. Caesarianis dudum infensus, qui obnixi quoque electioni ejus essent, vetus odium, comparato exercitu, in Regnum Neapolitanum unde ipse erat, evomere studuit. quo tempore Carolus, curis laboribusque fractus, novo et post Diocletianum insolenti exemplo abdicata dignitate, regna haereditaria in filium Philippum, imperium in Ferdinandum fratrem transtulit. Inde in coenobium abditus S. Justi Hispanicum, religioni attentius vacavit biennium, quo instituto quantum profecerit, testatus deinde est presbyter, cujus officio frequenti utebatur, quem Philippus filius, nimium Papalis fidei princeps, ob Lutheranisini crimen supplicio affecit. jam vero Papa, Gallorum auxiliis subnixus atrox bellum philippo moverat, qui vicissim ductu Albani, totum fere Latium eripuit Pontifici, parumque abfuit, quin denuo Roma a Caesarianis caperetur. Pontifex, cum nihil non venale haberet interim, ut aerario sumptibus exhausto subveniret: tandem conspicatus frustra se niti, quod Octavius Farnesius in gratiam Philippi receptus, Placentiam recepisset, Gallique apud S. Quintinum ab Hispanis victi, ac pleraque Francorum nobilitas capta esset, pacem admisit, quam mox tremenda Tiberini fluvii restagnatio, omnia urbis plana inundantis, tristiorem bello reddidit. Carolus XXXVIII imperii, vitae anno LIV, praelucente Cometa, migravit e mundo, vix ulli Germanorum Caesarum potentia et virtute secundus. Triennio eum anteccessit Joannes Fridericus Elector, qui redditus principatui, sed tradito Augusto patrueli septemviratu, conjugem Sibyllam placida morte est secutus, magnum inter principes fidei constantiaeque exemplum.

Contra infelicitatis Solimannus Turca, qui citcumventus ab uxore Rossa, Mustapham novercali odio proditionis insimulante, parricidio se maculavit, sublato filio Mustapha, rebus in Persas gestis clarissimo, cui deinde nepotem, aliosque duos filiorum exitii comites addidit. Nam Ziangir, indignitate fraternaenecis patri exprobrata, propria in viscera adegit pugionem, Bajazetes, postulante Solimanno, a Techmasi Parthorum rege, ad quem acie victus confugerat, cum filiis est peremptus.

Tandem ut ad lndica veniamus, post repertam Brasiliam Floridamque altero, postquam Carolus Caesar creatus est, anno, Ferdinandus Magellanus Lusitanus fretum a se Magellanicum dictum, praetervectus est. Qua in expeditione cum periisset, una ex ipsius navibus, coetera classe amissa, biennio post, toto terrarum orbe circumnavigato Hispalim appulit. Terrae a Magellanicis observatae ex ignibus, qui eminus accensi visebantur, sgneae vulgo tabulis in Cosmographicis indigitantur.

Eodem anno ceperunt Ferdinandi Cortesii victoriae, quibus tot capta oppida totis XX annis, tot lustratae provinciae, imprimisque Mexicana urbs in lacu sita, ut Epitome hac explicari nequeant.

Peruviae simul regio partim a Varga, partim a Francisco Pizarro subacta, inque ea urbs magni nominis Cusco Exinde Hispani ipsi mutuis se lanienis xx annorum spatio confecerunt, indignius avaritiam et libidinem victoris luentibus, donec Petrus Gasca Jurisconsultus, a Caesare missus, levamentum aliquod adferret, capto Consalvo Pizerro.

In India Orientali non minores progressus Lusitani fecere, difficiliore licet navigatione usi. Joan. Castrius parta contra Cambajae regem victoria captoque Dio, amplissima ditissimaque Cambajae urbe, Lusitanorum ibi imperium firmavit. Eorum sane civilior administratio fuit, regibus Emanuele et Joanne in illam curam intentioribus, quum Caesar bellis implicatus Europae, exorta inter longinquarum

ditionum rectores dissidia lentius componeret.

Literis adeo effloruit Caroli imperium, ut haud sciam, an multis saeculis felicior doctorum virorum proventus exstiterit. Imp. ipse parum literis cultus, Mercurino Gattinaria, Nicolao Granvellano, Heldo, Navio, Seldo, consiliariis eruditis utebatur: Pontifices, Cajetano, Bembo, Sadoleto, Contareno, Polo Cardinalibus: Historici Paulus Aemylius, Paulus JOvius, Franciscus Guicciardinus, Joannes Sleidanus enitebant.

Religionis Protestantium, praeter superius annotatos, Sebastian. Munsterus, Casparus Hedio, Joannes Aepinus, Georgius Anhaldinus, Jacobus Sturmius, Victorinus Strigelius: Et Mathematici, Joannes Schonerus, Petrus Apianus, Erasmus Rheinholdus: Poetae, Eobanus Hessus, Georgius Sabinus, Joannes Strigelius, et suniles clari habebantur.

Franciscus Vatablus Lutetiae, Joannes forsterus Witebergae egregii Hebraismi doctores erant. Beatus Rhenanus Selestadiensis, Joachimus Camerarius, Hieronymus Vida Cremonensis Episcopus, et major illis Philippus Melanchthon Brettanus, humanioribus literis praecellebant. Nicolaus Machiavellus, historicus et Secretarius Florentinus, ex ambitione Pontisicum docuit pleraque Christianis provenisse mala, Joannes Lascus, Anglia pulsus, cum in Dania sedes frustra quaereret, in Frisia eas invenit, secumque Calvini dogmaata advexit.

jus sibi in Albi flumine asserentes, quo annonam sua in urbe distrahere cogerentur Holsati et vicini Saxo nes, lenta licet apud tribunal Caesareum lite, quam armis persequi maluit, princeps pacis publicae studiosissimus. Cum quotidie flexis genibus Deo supplicaret, sanctiorisque doctrinae ministros, per universam Daniam, et septentrionem, primus instituisset, Coldingae anno regni XXIV, vitae LVI decessit, testatus aliquot ante obitum diebus, apparuisse sibi quendam in somnis, omnisque miseriae finem ad Kal. Januar. pollicitum, haud dubie angelum suum. Quare eo die laetus e mundo migravit, gaudii caelestis primitias mortali in corpore expertus.

Praecesserat christianum Maria, Anglorum regina, multis innocentium suppliciis cruenta, amisso Calesio, quod ducentis et undecim annis Angli tenuerant. Post cujus interitum, Elisabeta soror ejus, regni habenas suscepit, e carcere ad solium evecta, eaque duce, purior Dei cultus per Angliam refloruit; Pontificis Rom majestas conculcata.

Sequutus est patruelis sui mortem Christiernus II, fatalesque aerumnas anno aetatis LXXVIII, dejectionis XXVII finivit. Dixeris annum hunc plurimis principum emortualem. Nam et Henricus Galliarum rex, dum nuptias instruit filiae, Philippo Hispano jungendae, hastiludio congressus cum Mongomerio, dextrum perfoditur oculum, similibusque perit tormentis, qualibus affecerat Lutheranos. Ita a Pontificiis nominatur ii, qui romanae Ecclesiae errores denudant. Julio mense Henricus, Angusto Laurentius Priulius, Venetorum dux, exstinguitur, Octobri Paulus IV Pontifex, inquisitioni et poenis intentus Lutheranorum.

Quam gratus is Romanis esset, tumultus sub mortem ejus excitatus ostendit. Populus enim effracto inquisitionis carcere dimisit, quos ibi alter Herodes incluserat, captivos, domumque ipsam exussit. Statuam Pontificis marmoream triduo habuit ludibrio, capite manuque praecisis; omnia Caraffarum familiae insignia decreto ex urbe sustulit. Apud Rhenanos, meliori fama denatus Palatinus Septemvir Otho-Henricus, Fridericum decimo gradu agnatum successorem habuit.

Eodem anno Dithmarsorum libertas, quam multis seculis usurparant, occidit. Adolfus enim Holsatus, cui in aula Caesaris saepiuscule exprobratae essent clades, quas majores ejus a Dithmarsis accepissent, vindictam dudum animo conceptam, sed superstite Christiano III dilatam, eo mortuo exercere destinabat. Tractus in societatem belli Fridericus II, Christiani III filius, eo inprimis argumento, quod si vincerent Dithmarsi Adolfum, ignomima omnino ad regiam domum redundaret; sin vincerentur, gloria solius Adolfi foret. Itum ergo in Dithmarsos, trium principum, regis Friderici, Joannis et Adolfi ducum auspiciis, quibus Antonius Oldenburgicus quindecim cohortes adjunxit, adeo ut equitum millia quatuor, peditum signa quinquaginta essent, imperatore Joanne Rantzovio. Meldorpium, Dithmarsiae caput, Tilebrugga, et Hamma, uno tempore oppugnatae. Sed eo consilio, ut dubii, cui loco primum subsidio convolarent Dithmarsi, in diversa distraherentur. Idque accidit. Meldorpium totis viribus tripartito exercitu adortus Rantzovius, haud sine suorum sanguine expugnavit, viam per paludes monstrante Bertoldo Petri transfuga, atque occisis plerisque propugnatorum. Tertio post die Brunsbuttelium pars copiarum ducitur, ubi rivulum quendam communierant agrestes: qui circumdati legionibus, victas manus dedere, praesentique exitio Joannis Rantzovii commiseratione sunt subtracti. Idibus deinde Junii simulato ad Hemmingstadium vicum itinere, Tilebruggam deflectunt principes, eamque fere nudatam propugnatoribus occupant. Confestim Heidam itur, e qua elicitas ad

Pugnam cohortes quatuor intercipiunt occiduntque, Haud sane inultas. Etenim dum fugientibus insistunt victores, novem signa producunt Heidani, acrique inito conflictu, Adolfum ducem vulnerant, praetorianorum multos prosternunt. At Rantzovius, distinentibus praelium equitibus, Heidam injectis facibus incensam invadit, eaque cremata, reducit ad tormenta militem, dimicando jam fatigatum, tribus hostium millibus peremptis. Ea clade fracti Dithmarsi, mittunt cum niveis baculis sacerdotes, pacemque exorant. Data illis legibus, ut deprecati contumaciam, qui supererant, ad quatuor juvenum millia, instrumentum omne bellicum traderent, in singula agri jugera florenum penderent annuum, praefectis principum parerent. Ita gens libertate elatior, miti Holsatorum principum regimine mansuefacta, hactenus conquievit. Menstruum fuit hocce bellum; quo confecto Fridericus Hafniae diadema sumsit, uti et Franciscus II, Henrici F. Rhemis Gallorum. At Livonos diuturna miseria coegit ad Sigismundum Polonum confugere, qui Gothardum, militiae magistrum, Curlandiae nuncupavit ducem, cum ordo Livonicus CCCLVIII annis perdurasset, Fridericus rex Magno fratri Osiliam et Curoniensem dioeceses a Joan. Munchauseno sibi venditas, addixit, quibus Mauritius Vrangelius Praesul addidit Revaliensem. Interim Russi Harriam Lettoniamque perpopulati, Vellinum capiunt, Guilelmum Furstenbergium Archiepiscopum senem abducunt in Russiam. Revalienses Erico XIV, Gustavi nuper defuncti Filio semet subjiciunt, in grandioris belli autoramentum.

Papale solium, post quadrimestres Cardinalium altercationes, inscenderat Joannes Angelus Medices Mediolanensis, pii IV nomine assumto. In ejus inaugur atione duodeviginti homines, sparsas de more pecunias avidius rapientes, interiere, XL elisi foede luxatique, triste Pontisicatus omen fuere. Ipse Pius statim alienam personam, alienos mores induisse vssus, ex humanitate, patientia, liberalitate, modestia ad contraria omnia deflexit. In contumeliam decessoris Pauli patrata a populo, facile remisit: in ejusdem nepotes et familiares severe animadvertit. Carolum Carafam Cardinalem, et alios summae dignitatis, crimine majestatis circumventos, per carnificem exstinxit. Suos nepotes inque his Carolum Borromaeum, ad sublimes honores extulit. Ferdinandi Imperatorium apicem, Paulo summopere improbatum, non tantum ratum habuit; sed et absolvit Carolum v, ejusque filium Philippum criminibus, queis a Paulo erant onerati. Ad eum venit Abdisu, Orientalium Christianorum Patriarcha, perque interpretem Romana amplexus dogmata, in Assyriam largis cum muneribus rediit. Dispar Pii apud Germanos principes, et Danorum regem autoritas fuit. Cum enim generale concilium, quod superiores Pontifices aut parum cupere aut negligentius tractare assueverant, se studiosius apparare simularet, illud iterum Tridenti continuandum indixit, misitque legatos, qui Protestantes eodem invitarent. Fridericus Palatinus, Augustus Saxo, Septemviri, multique alii Teutonum principes, qui Naumburgi convenerant, Ferdinando Caesari responderunt, ab OEcumenico aut Nationali, sed libero concilio, se neutiquam esse alienos, quale hactenus Pontifex nullum promittat. Legatis Pii dictum, nihil Pontifici in principes juris esse, neque indicendae synodi autoritatem ei competere. Lubecam progressis Rex Danus literas commeatus denegavit, indignum ratus, intra regni fines admittere eos, a quorum Domino pridem neque auditus ipse, neque convictus, pro haeretico haberetur.

Contra Philippus, Hispaniarum rex, omni genere cruciatus Protestantium asseclas excindebat. Nec multo mitior Franciscus, rex Francorum adolescens, qui cremato Anna Burgio, in vivis esse

desiit, successore Carolo IX, sub quo pax nonnulla ex colloquio Possiaceno provenit Euangelicis, qui ob conventicula ad portam Hugonis apud Turonos, novo jam nomine Hugonoti appellabantur. Theodorus Beza, Petrus Martyr, Augustinus Marloratus, strenue apud Gallos Papatum oppugnabant, cum mox a verbis ad arma procursum, ac fidei quaestiones ferro disceptari coeptae. Congressi sunt aequo fere Marte ad Druidum urbem in Normandia, Franciscus Guisus Pontificiarum, et Ludovicus Condaeus Antonii Navarraei frater, Reform atarum partium duces. Caesi utrinque circiter novem millia: Condaeus in praelio captus, Guisius paulo post tormenti globo trajectus est. Exinde regina Hugonotis nobilibus domi suae, populo in suburbiis, exercitium purgatioris doctrinae indulsit.

Nihilominus suum Pontifex contilium Tridenti prosequebatur, jussis praesidere Hercule Gonzaga Mantuano, Hieronymo Seripando neapolitano, Stanislao Hosio Polono, mox etiam Jacobo Simoneta Mediolanensi, et Altempsio. Gonzage et Seripando vita functis, Moronum submisit et Navagerium. Exclusis ejectisque, si qui liberius disserevent, damnatisque Protestantibus, aegre ab ipsis Episcopis, Hispanis praesertum impetratum, ut officium suum a Pontificis autoritate pendere concederent. Nec parum litis rex Gallus et Hispanus de superioris loci praerogativa, moverunt, quum hic Catholici, ille Christianissimi titulum jactaret, ut potiorem.

Rejecta ad Pontificem controversia, priores tandem Gallo datae. Majoris momenti certamen de Episcoporum (ut vocant) residentia obortum, cum sanior pars jure divino quemlibet adstrictum judicaret, ut praesens gregis sui curam ageret, nec passim per alienas terras oberraret. Sed quum hoc pacto Pontisicium regnum, in quo personatorum Praesulum larga seges, ruuinam minaretur, nihil dceretum. Ingentibus legatorum studiis finis tandem Concilio impositus, anno XXVII, postquam primum a Paul III Mantuae indictum fuerat, a prima vero sessione Tridenti celebrata, XVIII. Duravit omnino annos V, biennium sub Paulo III, annum sub Julio III, biennium iterum sub Pio IV. Subscripsere Patres, quibus ea potestas erat, CCIV. Galli sub exitum fere advenere. Germani, Angli, Scoti, Dani, Sueci, Norvegi, Hungari, Poloni, Bohemi, aut rari, aut nulli interfuere. Ab Italis Hispanisque maxima Canonum pars confecta est. Ejusmodi tamen Synodus Pontifici ipsi terrori erat, nisi reservata sibi soli omni eam interpretandi et exsequendi potestate, decreta ejus canonesque sui arbitrii fecisset. Exinde novo et arctiori juramento clerum sibi magistratumque omnem obstrinixt, quo Concilii Tridentini dogmata singuli comprobarent, regnique Pontificii partes ubivis locorum tuerentur. Eo consilio Belgicas provincias, erectis novis Archiepiscopatibus, Mechliniensi, Cameracensi, Ultrajectino: et Episcopatibus Audomarensi, Namurcano, Harlemensi, Daventriano, Leovardiensi, Groningensi, Middelburgico, Antverpiensi, Gandavensi, Brugensi, Hyprensi, Buscoducano, Ruraemundano, compescere sperans, magis a se et Philippo principe eas alienavit. Unde atrox postca et diuturnum exstitit bellum, quo infinita hominum millia periere, opimiorque Belgii pars, excusso jugo Hispaniensi, pontificem abjecit. Philippus anno ejus seculi LX insignem a Solimanno acceperat cladem, expugnata a Turcis Meninge insula, Africae ad Syrtes objecta, in qua Prorex Siciliae dux Medinaeus arcem communierat. Pialis enim Bassa, profligata Hispanorum classe, quae Tripolm obsidebat, arcem commeatu et anxiliis destitutam subegerat, ad octodecim Christianorum millia aut occiderat, aut abduxerat in serviturtem. Proinde

Cosmus Florentiae dux, novum Stephanitarum ordinem condit, in Turcas militaturum, quibus Ebusam insulam assignat. Philippus Antonium Perenottum, Atrebatium Cardinalem, postulantibus id Guilelmo Auriaco, Egmondano, et Hornio, amovet a Belgica gubernatione, et Margaritae Parmensi, sorori suae, paulo pleniorem potestatem relinquit. Sub haec Ericus Suecorum rex, Revaliensium subjectione abusus, et Polonicas in Livonia, et Danicas ditiones lacessebat, Navigantes ad narvae emporium cogebat Revaliam flectere iter; onerarias naves Lubecensium complures detinebat, nec privilegia iis ante per Sueciam ut rederet, exorabatur. igitur bellum simul a rege Dano, Polono et Lubecanis in eum paratum. Initium bellandi anno LXIII prope Bornholmiam classis Sueca fecit, abducto cum nave praetoria Jacobo Brokenhusio, et duabus aliis in mari excubantibus. Quamobrem Fridericus, collectis quatuor millibus equitum XXIV peditum, et classe navium LIV, bellum Sueco indixit, confestimque Elsburgum cepit; majora confecturus, nisi attritis fame et contagio copiis, Guntherus Swartzeburgicus, quasi sibi potius quam Danico regno militaret, prolongare stipendia, quam maturare victoriam, studuislet. Rex magnam militum vim exautoravit. Ericus fratrem Joannem, quod ducta Poloni sorore, CXX millia Joachimicorum mutuo ei dedisset, conscium ratus foederis adversum se initi, aut participem, in oppido Finlandiae Abo oppressit cum conjuge, inque carcerem conjecit: de familiaribus ejus exegit supplicium. Hinc frustra oppugnato Helmstadio, victus acie, desideravit suorum quatuor millia, tormenta ejus XLV Dani corripuere. Neque tamen ad coeptam Rostochii de pace tractationem destinare legatos Suecus, sed Elsburgum irrito obsidere conatu, Nidrosiam Norvegorum occupare: quam Danibrevi recuperarunt. Quo tempore Ferdmandus, sexennium pacifice gesto imperio, vitaque defunctus, Maximilianum filium reliquit, virtutum imperiique successorem.

Davidis Georgii infanda haeresis a Basiliensibus derecta, et cadaver pseudoprophetae, qui se promissum illum Davidis filium apud suos jactasset, in favillas redactum est. Sebastiani Castalionis, Adriani Turnebi, Henrici Glareani, Martini Crameri historiographi, Joannis Mathesii Theologi, Conradi Gesneri, ingenia claruere. Joannes Brentius, Jacobus andreae, Theodoricus Snepfius et Balthasar Bidembachius, cum P. Boquino, Casp. Oleviano, Petro Datheno et Zacharia Ursino, Maulbrunnae disputarunt, super Jesu in coenae mysteriis praesentia.

pomposas et Concilium Tridentinum thesauris, resarcire damna usuris, exactionibus, et redituum venditione Ecclesiasticorum studuit. Ei suffectus Michael Chislerius Boschanus, Pii V vocabulum sumsit, ex Cardinali inquistore Pontifex Euangelicis metuendus. Solimanno tum fere octuagenario nondum desierant ambitiosa consilia, qui accitu Transsylvani, Sigethum Hungariae ducentis armatorum millibus circumsederat. Pius contra eum aurum, tota Germania militem et commeatum Maximiliano subministrabat. Igitur Solimanunus XLVII tyrannidis anno, inter flagrantissimas expugnandi Sigethi ipses, fremens frendensque defecit. Celata mors ejus Mahometis Bassae astu, fictaque edicta, quibus Barbari ad audaciam incenderentur. Quare cum Tartari eodem tempore effuse Hungariam popularentur, Lazarumque Suendium distinerent, debellatum tandem Sigethum. Nicol. Serinius eruptione fortiter tentata et XXX Turcarum millibus interemptis, caesus cum praesidiariis occubuit. Suendius interim, captis per Salmensem Vesprinio, Tata, Sabbatia, aliisque castellis, Tartaros magna affectos clade, Pannonia expulerat. Giula prodita, Baboza incensa, Turcis accessere. Mox Selimus II Solimanni filius, Transylvano submittit auxilia, queis Hungariam infestet; Tocjaum a Suendio ereptum recuperet. Sed hunc a Tocaji obsidione revocat Transylvaniae periculum, quam Tartari, Turcae, Valachi, praesidio ei relicti, crudeliter depraedabantur; quos dum ille conficit, Zatmarum Suendius et Muncazium Maximiliano Caesari subgeit. Quo facto, nec parum Maximiliani dilatatis finibus, induciae inter ipsum et Selimum octennales coiere.

Sub haec inter Arctoos reges summis virbus propagatur bellum. Fridericus Danorum rex, Lubecensibus foederatus, incensa demersaque Suecorum portentosa navi, cui ab impetu praevalido Macelosae erat nomen inditum, quaeque ducentas portabat machinas aeneas, totam eorum classem profligavit. Jacobus Baggius, Suecorum Navarchus, Danis semet dedere coactus. Paulo post cum interceptae Erici regis literae, quibus conjugium Elisabethae Anglicanae affectabat, Philippo Hesso repraesentarentur, Christina Hessi filia, Erico pene exambita, Adolfo Holsatorum duci nupsit: Suecus duo simul conjugia agitans, utroque exidit. Subsecuta altero anno non una Danorum in mari calamitas. Nam Suecae naves XL derepente in excubitorias Danorum invectae, dissiparunt omnes, apertaque Pomeranis via in Sueciam, commeatu eam et armis largiter refocillarunt. Mox et praetoria Lubecensis suomet igni deflagravit. Danorum praecipua undecentos vehens classiarios, cum sex Suecorum navium vim biduo sustinuisset, caesis aut vulneratis propugnatoribus universis, cum Amiralio (ut vocant) Othone Rudo, in Suecorum venit manus. Caetera passim dubio Marte pugnatum, nisi quod Oceani potentes Sueci, etiam Varburgum Hallandiae oppidum cum arce permunitum subegere, Atrocissimam Danis importuna Joannis Laurentii officiositas intulit cladem. Hic enim nobilem quendam, praelio navali interemptum, pomposis humaturus exsequiis, vadoso Wisbaeae Gotlandiae portu, universam classem, nequicquam dehortantibus praefecto insulae et nautis, sistit. Insequenti nocte, oborta ventorum procella cunctas fere lacerat, mergitque naves, inque iis ad novem millia hominum, autore temeritatis pariter absorpto. Itaque parum abfuit, quin de Republ. Rex ipse desperar et.

Restituit rem Danicam Daniel Rantzovius, abdicato Swartzenburgio, indigena lectus Imperator. Hic enim post ternas ad Deum preces, parva manu numerosum Suecorum exercitum stravit, amissisque fere e suis L nobilium, quatuor hostium millia delevit, XXVI M in fugam compulit. Germanis quidem ab Caesare importatione commeatuum in

Sueciam est interdictum. At Anglis per gl;acialem Oceanum ultra Norvegiam reperto itinere, narvam Russorum navigari coeptum, quam viam deinceps et Belgae institere. Caeterum Rantzovius per fauces viarum, quas cavas vocant, ingressus cum copiis victricibus Sueciam, aliquot menses impune rapinis eam incendiisque devastavit, Wastenum usque, oppidis plerisque a Sueco, ne receptum hostibus praeberent, exustis. Ericus interim vix sui compos, egregios quosdam viros, perfidiae titulo sustulit e medio, quorum mox poenitentia ductus caedis, fatum sero sapiens deploravit. Joannes tunc frater ab eo custodia liberatur, nimirum ut esset, qui innoxii sanguinis, labefactaeque Reip. exigeret a turbulento rege poenas. namque anno duodeseptuagesimo, quum concubinam, e qua duos susceperat liberos, probroso sibi connubio jungeret, regiique simul honoris participem facere destinasset, indignati dedecus fratres, Joannes et Carolus, ad arma vocant proceres populumque, traductisuque ad se copiis Erici, ac dedita Stocholmia, abrogant fratri imperium. Qui cum adscititia conjuge inclusus conclavi, tulit, quam antea inflixerat germano, captivitatem. Rex novus Joannes, quam obtulerat Danis pacem rebus suis ambiguis, eam secundis retractavit. Verum audito, quod Petri Munkii ductu, triginta naves onetariae e portu Revaliensi, generoso Danorum strategemate, eslent abductae, et Warburgum, transfixis licet Daniele Rantzovio et Francisco Brokenhusio ductoribus, Danicis succubuisset armis, insuperque Magnus, frater Friderici, a Moscho rex Livonum declaratus, obsideret Revaliam, annuit tandem paci Suecus, quae Caesare et Gallo rege intercedentibus, Stetini confecta est, anno ejus seculi LXX. Oesilia et dioecesis Revaliensis Friderico addictae, Revalia et Wittensteinum regi Sueco. Redditum Elsburgum Suecis; occupataque Norvegiae, et naves ereptae Danis in integrum restitutae sunt. Renunciatum juri, ti quod Suecus in Norvegiam, Gothlandiam, Hallandiam, Scaniam, Blekingiam teneret. Navigationi priscum jus, Lubecanis sua privilegia asserta.

Dum id bellum finitur, in Belgio novum exardescit, quod interpolatum nostro tempore induciis, necdum plane depositum, rotius orbis animos viresque pertentavit. Initium anno LXVI, seu occasio potius, a nobilium justissima petitione fuit. Hi praeeunte Henrico Bredenrodio, suspendi orvanerunt eruenta regis Hispani edicta, quae adversus Belgas Protestantes dudum exercebantur. Oratores Geusii, id est, mendici ex habitu forte dicti, id nominis deinceps, icto inter se pro religionis libertate foedere conservarunt. Prudens et moderatum eorum consilium Calvinisequae multitudinis impetus turbavit, quae erectis passim suggestibus, privato ausu dejicere status, inque templis tumultuari Pontificiorum coepit. At Guilelmus Auriacus, per Matthiam Flacium, Cyriacum Spangenbergium, Joannem Vorstium, et alios contexi formam doctrinae et rituum, quam Martinistae, id est Lutherani sequerentur, procuravit, potestatemque eis docendi fecit publicam, Margarita Parmensi gubernatrice connivente. Mox Philippus abolita ea libertate, abrogatoque Parmensi imperio, Ferdinandum Alvares, ducem Albanum trucis ingenii virum, Belgis imponit: cujus adventu perterritus Guilelmus, secedit ad Teutonas suos: Amoralus Egmondanus et Hornius Comes, astu capti, supplicium capitis pertulere, Antverpiani, arcis et praesidii jugum. Auriaco opis egeno commode obvenit exercitus Ludovici Borbonii Condaei, qui novam ab rege Carolo pacem Hugonotis suis nuper extorserat, armatus Joan. Casimiri auxiliis. Cum vero Albanus, proscripto Auriaco ut perduelle, de plurimis nobilibus et primariis viris crudeles sumeret poenas, et Ludovicum Nassovium Auriaci fratrem, qui prope Groningam

Hispanos devicerat, acie profligasset, Auriacus, contracta militum validissima manu, decernere cum Albano de summa rei statuebat. Sed veteranus alter, gnarusque haud diu contineri sine stipendio tantas copias posse, cum copiam pugnandi non faceret, ductus in Galliam a Guilelmo miles, facile dilapsus est.

In Galliis Condaeus, qui malefida pace Wolfgangum Palatinum, ob insidias sibi compertas a regiis, evocarat, paulo post captus praelio, contra datam fidem sclopeto fuit trajectus. Wolfgangus, perductis ad Casparum Castilionaeum copiis, interiit febri. Mox altero praelio ad Monconturium devicti Hugonoti, tam diu per Aquitaniam circumtulerunt arma, capto Nemauso, aliisque oppidis, donec tolerabilem iterum pacem religioni suae expressere. Dum Hispanus quartam conjugem, sororis filiam ducit, Albanus interim pro arbitrio de capitibus, bonis, libertate Belgarum statuebat; Anglos ejiciebat provinciis, Pio V Pontifice Elisabetam Anglorum reginam diris devovente. Belgae perpetua tributa, vicies centenis aureorum millibus persolutis, averruncare annixi, cum nihil se efficere adversus tyrannidem Albani, propulsari a cervicibus suis foedam servitutem exoptabant; nec pauci voluntarii semet ob id damnabant exilii. Igitur communicatis inter se et cum Auriaco exule consiliis, primum Brielam Hollandiae occupant: Flissingam, Enchusam, aliaque oppida traducunt in partes. Ludovicus Nassovius Montes Hannoniae strategemate capit, Guilelmus Ruraemundam, Lovanium, Mechliniam obtinet, Albano Montes obsidente. Sed quum desertus proditusque a Gallo, tunc Hugonotis laniandis intento, Guilelmus, vi depellere albanum a fratris obsidione non posset, in Hollandiam se recepit, eamque cum Selandia adjunxit sibi, Montibus Albano restitutis. Flissingenses Sanxium Avilam praelio navali, Enchusani classem Albani profligarunt. Alcmria Fridericum Albani filium obsidione depulit, Mons Gertrudis et Rammelia in potestatem veniunt Auriaci. Harlemum continua septem mensium obsidione fatigatum, ab Hispanis vix tandem dira subigi fame potuit. Albanus perturbatissimo evocatus Belgio, quod ante sexennium ingressus erat quietum, in Hispanias inglorius revertitur.

Successor ei datus Ludovicus Requesensius, mox Middelburgo, Selandiae metropoli privatur, at per Avilam et Mondragonium auxiliares Belgarum copias ad Neomagum fundit, Leidenses gravissima affigit obsidione. Sed illos fame pene expugnatos, jamque cum rerum natura colluctantes, Auriacus perfossis aggeribus, et illatis, Deo per aestum maris juvante, commeatibus, mirabiliter periculo exemit, urbemque Marte claram Academia exornavis, ut gemina laude effloresceret. Exstincto deinde Requesensio, devolutaque ad ordines Respublica, donec Joannes Austriacus adveniret, irritatiores Hispanorum nequitia Begae, ejiciendos communi marte Hispanos decernunt. Albani statuta abolent. Gandavenses, cognito, Antverpiam immissis per arcem Hispanis crudeliter direptam, primi se in libertatem, exautoratis praesidiariis, vindicarunt. Exemplum caeterae civitates imitatae.

Eadem tempestate Cyprus jugum accepit Turcicum, qua Belgae Hispanicum excutere parabant. Selimus enim II, Turcarum Sultanus, Cyprum AEgyptii esse partem regni praetendebat, de qua Veneti annum suo fisco tributum penderent, eamque nunc violata Turcis fide, Othomannidis restituere tenerentur. Veneti Arsenalis sui deflag ratione nuper perculsi, possessionem tamen nobilissimae insulae secularem, juncta cum Pio V, Pontifice et Hispano rege societate, classeque praevalida in Oceanum emissa, asserendam sibi decernunt. Verum ignavia Hieronymi Zanii, et ambitione ducum ad Cretam sedentium, omnis bene gerendae

rei occasio amissa est. Cyptus interim a Mustapha et Piali, Turcarum praetoribus, primum populationibus deformata, mox urbus Nicosia post menstruam obsidionem capta est. Famagusta, Salamin quondam dicta, cum undecim menses vim Turciacam fortiter sustinuisset, pacta libertatem religionis, vitamque et opes salvas, deditionem fecit. Sed Mustapha per summum scelus, fracta fide, dedititios jugulari, Antoninum Bragadinum, post exquisitas contumelias, vivum excoriari jussit. Venetos abire in Cretam paratos, ad transtra relegavit. Visus id dare suorum manibus, quorum LX CIC perfidus tyrannus bello desiderabat.

Sed volatica Turcis victoria fuit: Etenim ab altera Christianorum classe, ducibus Joanne Austriaco (Caroli Vnotho) et Sebastiano Venerio, Venetorum postea principe, et M. Antonino Columna, profligati ad Echinadas insulas, Cyprum suo sanguine luerunt. XXV eorum millia caesi, capti quatuor millia. Liberata Christiana mancipia supra XIVCID. Classis Turcarum fere tota CCL navium, aut corrupta, aut in Christianorum redacta potestatem. Solus Uluzalis cum XXX circiter triremibus profugit, qui cunctando deinde rem restituit. Turcicam, adeo ut nihilominus Cyprus Turcis relicta, paxque a Venetis cum Selimo facta sit.

Sequentem anntum LXXII nobilitarunt funera Pii V Pontificis et Sigismundi Augusti Polonorum regis, in quo duarum sororum marito, stirps Jagellonum defecit. Simul et nuptiae Friderici II Danorum regis, Solphiam Megapolitanam, Ulrico genitam duce et Elisabeta Holsata, sibi fausto auspicio copulantis. At multo magis eum foedavit laniena Reformatorum Parisiensis, Pontisicio impulsu parata. Cum enim Gallia a mutuis civilis belli cladibus aliquantulum respirasset, nec e re videretur, manifesto Hugonotos bello aggredi, ad dolos fraudesque Christianis indignas deventum est. Evocatos tanquam ad nuptiales epu las Henrici Navarreni, et Margaritae so roris suae, Protestantium primores, Ca rolus IX prima luce in cubilibus ac domiciliis suis opprimi atque impie trucidari curavit, nullo sexus aetatisque discrimine habito. Caput viri fortislimi, Casparis Castilionei, ad Pontificem novum, qui ex Hugone Bon-Compagnio Grego rium se XIII vocitabat, missum. Rex ipse perscriptis ad Papam literis de numero caesorum gloriabundus, ultra LXX millia paucis diebus se occidisse praedicavit. Inauditum nefas prodigiosa in coelo notavit stella, quae fulgida initio, attenuato sensim lumine post annum evanjuit. Etenim Carolus Hugonotorum reliquias bello delere aggressus, cum in extremum eos periculum adduxisset, paulo post ipse inopinata raptus morte evanuit. Obsessa ab Henrico fratre ejus Rupella, generosa fortitudine et constantia calamitates multas pertulit. Sancerrani, Montalbani, aliaeque civitates, ultima metuentes, praesentem senserunt Dei opem. Henricus enim, a quo premebantur, Rex a Polonis dictus ad pacem inclinavit animum, principisque honor populo saluti fuit. Pax iterum religioni data.

Sed Henricus, degustata vix Polonia, cum de fratris Caroli interitu accepisset, insalutatis Polonis in Galliam properavit, regnum ad se devolutum arrepturus. Poloni se desertos questi, sed parum in deligendo successore concordes, pars Maximilianum Caesarem, pars Stephanum Batorium, nuper exstincto Joanne Sigismundo Transylvaniae potitum, solio destinabant. Caesar cunctando fortunam frustrari visus Nam dum de legibus, in quas jurare eum legati volebant, ambiguus haeret, Batorius eum celeritate antevertit, ductaque Anna, Sigismundi Augusti sorore, Poloniae potitur. Mox Maximilianus ad caelsete regnum translatus, terrena alios habere jussit, fama moderationis et justitiae, sinceraeque religionis amore ingens apud posteros,

imperio XII annis gesto, pauloque ante Academia Helmaestadiensi privilegiis exornata. Laudatur ejus dictum: Gravissimum scelus esse, conscientiis velle dominari, id vero esse caeli arcem invadere. Nec Africa immunis belli fuit hoc cempore. Joannes Austriacus in regnum Tunetanum amidam a Turcis excussum reduxerat, novaque estructa munitione, cum fluxae fidei Amidas esset, fratrem ejus regem Afris fiduciarium imposuerat, conatu frustraneo. Turca enim, per Sinanem Bassam, Goletum et munitionem novam expugnavit, quingentas macchinas et opima spolia cepit, Hispanos aut occidit, aut Africa ejecit, XL post anno, quam Tunis in Caroli V ditionem concesserat. Famam rei bene gestae mors tyranni subsecuta, quem Amurates III filius excepit. Eodemque anno Cosmus, Magni ducis Hetruriae nomine a Pio V Pontifice insignitus, clausit vitam, Francisco filio successore. Veneti Corcyram insulam accurate munierunt.

Annus LXVIII hujus seculi non tantum Erico Sueciae regi, sed et aliis principibus calamitosus fuit. Maria Scotiae regina, Francisco quondam II, regi Franco nupta, quum reversa in Scotiam, Henricum Stuardum regem maritumque adscivisset, uterum ferens, trucidari Henricum, translato in Bothuelium amore permiserat. Ob id gesto violenter ac procaciter imperio spoliata a proceribus, in Angliam e custodia profugit, ubi nova subinde matrimonia agitans, ambitiosaque fovens consilia, sibi tandem et consciis exitium attraxit, XVIII exilii anno securi percussa. Guilelmus Cambdenus falsis circumventam testimoniis memorat.

Dispar Caroli Hispaniarum principis exitii causa fertur, qui quod displicere sibi crudelitatem in Belgas exercitam ostenderet, patris Philippi jussu, ut cui insidias strueret, in carcere exstinctus est, eodem illo anno, quo Maria regno excidit.

Alia Joannem Fridericum Juniorem Saxoniae ducem imprudentia perdidit. Hic enim Grumbachium et Bruccium ab Caesare proscriptos, pertinaciter fovendo, proscriptionis telum ipse persensit. Capta enim ab Augusto Electore Gotha, et Grimmensteino arce ejus solo aequata, missus ad Maximilianum Joannes Fridericuls in carcere diem obiit.

Paulo ante excessum Maximiliani civitatum quarundam temeritas est castigata. Hamburgenses, quod Stormarorum nautas in urbe sua merces venum exponere coegissent, violatam commerciorum libertatem C millibus Joachimicorum Friderico regi luerunt. Rostochienses per intestina dissidia sub jugum redacti ducum Megapolensium, pene perierant, cum singulari Dei beneficio, placatis per nobilitatem principibus Joanne Alberto et Ulrico ex deprecatione culpae, libertate redonati sunt.

Maximiliano regnante, purioris Christianismi doctrina longius se diffudit. Nam per Galliam, Anglaim, Scotiam, Pannoniam, Poloniam, Belgium roborata, dioeceses quoque Episcopales Magdeburgicam, Halberstadensem, Verdanam in Saxonia, illustremque Brunsvicensium ducatum pervasit: Joachimus Fridericus Marchio ditionem Magdeburgicam, Canonici Halberstadenses, postulato praesule Henrico Julio, Halberstadensem; Eberhardus Hollius Verdanam dioecesin, renovato Euangelio imbuerunt. Exstincto Henrico patre, Julius Brunsvicensium dux avitis terris exoptatum melioris Christianisimi exercitium indulsit, adjuncta Academia, felici pietatis et bonarum artium officina.

Nicolaus Razevilus, Vilnensis in Lituania Palatinus, edito Sarmatice sacro codice, facem Euangelii Polonis et Lituanis praetulit. Joannes Funccius Chronologus, e conciontore Alberti Borussi aulcio-consiliarius Borussis infestus, <tap desc='Greek word'/> cum aliis cervice luit. Princeps ipse Albertus prae senio delirus, in ordinem cogitur, Poloni regis adminiculis.

Confecto aegritudine, substituitur filius Albertus Fridericus, qui ducta Eleonora, Guilelmi Clivensis Filia mente motus, deinceps pro pupillo vixit, Borussiam Georgio Friderico administrante.

Res secundae Protestantibus Theologis dissidiorum occasio fuere. Matthias Flacius et Jenenses aliqui cum Victorino Strigelio ac Lipsiacis et Wittebergensibus de peccato, quod generi humano connascitur, importune contendentes, substantiam id esse asserebant. Joh. Wilhelmus, Septemviri illius constantissimi Fil. colloquio Altemburgensi sopire controversias satagens, acrius eas accendit. Filiorum defuncti tutor Augustus, Septemvir Saxonum, deceptum se ab aliquibus Theologorum suorum eodotus, et Jenensibus ejectis jam aequior, Wittebergenses plerosque nudavit dignitatibus; Gasparum Peucerum Medicum, et Georgium Cracovicum Epistolarum magistrum, custodiae mancipavit. Actis deinde Protestantium Synodis Lichtenbergae, Torgae, et Burgensi tandem in coenobio, concordiae formulam concinnati sedulo procuravit.

Valedixere sub haec mundo Theologi, Hieronymus Willerus, Paulus Eberus, Henricus Bullingerus. Item Matthias Flacius, Georgius Major, Victorinus Strigelius, magnae quidem eruditionis viri, sed beatiores futuri, si plus pacis quam dissidii Ecclesiis peperissent. Decessere et Petrus Lotichius Poeta, Joannes Camerarius, Guil. Xylander et Georguius Fabricius Philologi; Leonhardus Fuchsius et Hieronymus Cardanus Medici.

Valentinus Gentilis ob blasphemias in Dei filium a Bernensibus est crematus.

In quo praelio tres reges occubuere. Sebastianus cum suis caesus, abdelmelechus durante adhuc certamine apoplexia exstinctus, Mahumetes paludibus mersus est. Victoriae fructum regnumque Fessanum Hamethes, lter Mahumetis patruus, obtinuit, Lusitania obenit Henrico Cardinali, seni, Sebastiani propatro: eoque post annum exstincto, Philippus Hispaniarum rex, Hentici sorore genitus, regnum illud per Albanum ducem occupavit, fugato antonio quem Ludovicus, frater Henrici, coelebs procreaverat, et Ulyssiponenses regem dixerant. Antonius profugus, cum sparsis in itinere numis insequentes remorarerur, Anglicanis Gallicisque auxiliis recuperare Lusitaniam decrevit, majori consilio quam feliciori. Nam maritimis quoque victus praeliis, Azores insulas, quas occupaverat, amisit.

Largam bellorum segetem crinita admodum stella portenderat anno LXXVII, quo Turcicum in Asia bellum exarsit, et Belgium atrocioribus agitari coepit dissidiis. Nam ex quo Joannes Austrius Belgas insidiosa pacis Gandavensis approbatione fefellerat, non amplius illi ab Hispanis gubernatores exspectare, sed Germanos Gallosve ipsi accersere, bellum bello, vim vi propulsare, Remp. ut desertam proditamque suismet auspiciis gerere: Matthiam, Rudolfi II germanum, in Belgium evocare, quem postea Augustum vidimus. Ejus aliquandiu vices Guilelmus Auriacus gessit, qui Brabantiam subigente Austrio, Amsterodamum, Mechliniam, Campos, Daventriam, ad deditionem compulit: Mox accito in Belgium cum exercitu Joanne Casimiro Palatino, Gandavenses Pontificios ejecere. Inde pax utrique religioni, Pontificiae et Reformatae, per totum Belgium promulgata, Hannonios alienavit et Atrebates, qui solam Romanensem rati retinendam, Malecontentos semet appellarunt. Cumque Austrius, turbato Belgio, animam exspirasset, Alexander Farnesius, Parmensium dux, quem Hispanus ei suffecerat, expugnavit Trajectum, Hannoniam Artesiamque facile sibi adjunxit, dissidentesque jam Belgas intestinis vexare armis studuit. Caesar pacem inter Hispanum et Belgas conciliaturus Coloniae, nihil effecit. Auriacus cum nisireligione et libertate salva, paci praestare bellum docuisset, dirae proscriptionis diplomate ictus ab Hispano, fidem ei promissam obedientiamque omnem publice resignavit, persuasisque idem facere Belgis, Frnacisum Alenconium, Gallorum regis fratrem, ducem certis adstrictum legibus constituit, quae res parum abfuit, quin capite ei staret.

Nam Cantaber quidam decotor, Hispanicis inescatus praemiss, per adolescentem, sacrificorum excantatum praestigiis, sclopeto pene occidit Auriacum, utraque ei maxilla glande perforata.

Erat is tunc Antverpiae cum Alenconio, qui post occupatum Cameracum, petitaque Anglorum reginae auxilia, accurate exceptus a Belgis, conceptam de se spem minime implevit, sibi potius Gallisque suis, quam iis in quorum salutem juraverat, Belgis consulere studiosus. Id quod maxime in Brabantia Flandriaque apparuit, ubi Antverpiam fraudulento Gallorum stratagemate subacturus, accepit cladem haud modicam: at Dendermundae, Dixmudae, neuporti, Dunkerkae, Vinocibergae, Vilvordae, felicius processit dolus; qui agnitus postea, Parmensi luculentam multa oppida recuperandi occasionem praebuit. Diestum, Dunkerka, Neuportus, Dixmuda, Hyprae, Zutphania, Hispanis accessere.

His de causis imperium Francisco sane ab ordinibus abrogatum: at cum autoribus Auriaco et Philippo Aldegondio, urgente necessitate esset revocatus, in fata concessit prope Parisios, priusquam aliquid dignum Rep. perficeret. Fertur veneno interceptus, cum praeclara poenitentiae prae se signa ferret. Circumacto mense, princeps Auriacus per sicarium Burgundum, Balthasarem Gerhardum,

conscio Parmensi fummissum, inque Auriaci famulitium nuper receptum, Delfis Sclopeti ictu occiditur. Sumptum de scelesto supplicium, quidam pro martyrio praedicarunt. Inde Brugenses, Gandavenses, totaque pene Flandria, conditionibus non pessimis Hispano subacta.

Dum haec inferiori in Germania aguntur, Protestantes Teutonum principes ac civitates tollendis importunorum Theologorum dissidiis incumbunt. Concepta concordiae formula, post varias deliberationes et monita, primum sex Theologis Jacobo Andreae, Andreae Musculo, Christophoro Cornero, Nicolao Selneccero, Davidi Chytraeo, et Martino Chemnitio; deinde Synodis et conventibus dectorum perpendenda exhibetur. Cum plerique emendatio ris doctrinae praecones subscripsissent, regnorum Borealium Ecclesiae, itemque per Germaniam non paucae, litium immunes, quibus sopiendis concordia quaerebatur, aut sola in Augustana confessione acquiescentes, subscriptionem detrectarunt, interim a dogmatibus formula comprehensis neutiquam alienae. Ad Rhenum Coloniensis Praesul Gebhardus Truxesius haud plane eadem amplexus dogmata, Augustanae tamen confessionis socium professus, pactusque conjugium Agnetis Mansfeldiae, cujus desiderio urebatur, publicam purioris Euangelii propagationem suis indulserat, quum a Pontifice exautoratus, et a plerisque Dioecesis suae ordinibus aut desertus, aut oppugnatus, opposito aemulo et hoste Ernesto Bavaro, armis tueri dignitatem coepit. Pugnatum ambigno Marte saepius, Ernestus uno praelio duo veteranorum millia desideravit. Sed illecti ad defectionem Joannis Gasimiri centuriones, et Ludovici Palatini obitus, quo ad septemviratus tutelam Casimirus avocabatur, Gebhardi partes labefactarunt. Expugnata tandem Bonna, Dioecesi Ernestus potitur.

Opportunum sane consilium dederat Henricus Navarrenus, uniendas Ecclesias sc. acta Synodo Nationum, emendatam doctrinam sequentium, ut communi inito foedere facilius adversus Papatum se tuerentur. Et Legato ejus perbenigne quidem responsum passim; sed inquietorum molitionibus ingeniorum, nequid tale conficeretur, impeditum est.

Nec quietum Stephani Batoris imperium fuit. Dantiscanos caveri sibi de privilegiis, priusquam in verba Stephani jurarent, postulantes, bello adortus est: quo post acceptas utrinque clades posito, immunitates urbis minui coeptae sub Sigismundo Augusto, eodem fere loco mansere, donec anno LXXXIV amica transactione convalescerent.

Felicius cum Moscho certamen Polonis fuit, ob vastatam ei Livoniam, expletamque saevitiam indictum. Expugnatis strenue Polotia, Velisa, Veliluca, Nevela, Zavolocia, multisque aliis Russorum arcibus et oppidis, Plescoviam obsidione cingens Stephanus, adegit Moschum renunciare Livoniae, modo sua extra Lituaniam sita recuperaret. Nec segnius res in Livonia a Suecis actae, Wichiam regionem, Lodam arcem, Habsaliam urbem, Narvam permunitam, Wittensteinum a Moscho assatis igni ducibus antea captum, nec pauca alia oppida, profligatis Russis ademere, quae frustra deinceps Batorius restitui Polonis contendebat, ob repudiatos Jesuitas Rigensibus etiam infensior, quos invitis civibus obtruserat.

Non eadem Hispanis in Hibernos aut Jernen Insulam fortuna. Elisabeta enim regina, misso exercitu, plurimos Hispanorum occidit, reliquos Hibernia expulit, arces occupatas recepit. Adhaec Hispanis, ut tota Anglia cedant, edicit. Reliquas interim Europae terras epidemica lues peragrabat, quae paulatim progressa, mense Maio Longobardiam, mox Galliam et Hispaniam, Junio Siciliam, Julio Roman et vicina Italiae, Augusto Venetias et Constantinopolin, Septembri Germaniam et Hungariam, Octobri Saxoniam, Novembri et Decemcembri

Daniam, Sueciam, Livoniamque infestavit. Paucis letalis, omnibus permolestus frigore et tussi morbus, quod ei verveces obnoxii esse soleant vervecinus appellatus est.

In Livonia ante Moschus, usus illice ad inescandos Germanos Magno duce Holsato, Borealem Dunae fl. ripam suae ditionis fecerat. At, ut omnis dolus pellucet tandem, cum trucidaret Magni officiales, quod oppida quaedam in Magni, non Russi verba adegissent, alienavit amici animum, qui ob id Curionensem in Dioecesin migrans, reddita partim a Russis Livonia, partim a Suecis occupata, eodem anno, quo Jesuitae indignantibus Livonis obtrusi, id est, LXXXIII fatis concessit. Dioecesin Curionensem Georgius Fridericus Borussiae dux, persolutis Daniae regi XXX millibus Vallensium, ut feudum Polonicum, coepit possidere. Osilia Danis retenta. Sequenti anno Joannes Basilides ipse, Russorum tyrannus, cum proprium filium ob dictum confidentius, illiso in tempora baculo, necasset, Livoniamque XXV annis afflixislet armis, migravit ad plures; Theodorum F. ad colendam cum vicinis pacem gnaviter exhortatur.

Eodem anno Tartari Praecopitae, qui Tauricam Chersonesum incolunt, ex foederatis et sociis Turcarum, quod solet esse Mahometicae praemium amicitiae, servi eorum facti sunt. Postquam enim Sinan Bassa ob rem in Parthos male gestam, motus ducatu, pulsusque in exilium esset, neque successor ejus Ferhates multuma proficeret, omni studio annixus est Osman Temir capenus regulus, qui sublato per conjugem socero suo, ditionem ejus perfidiose occupaverat, ut suam ad Caspium mare dominationem Tartarorum adjutu dilataret. Jubetur ergo Muchametes Osmani opem ferre, invitus sane, quod per fratres suos antea infeliciter in Parthos esset pugnatum, seque absente Grimium et Cafa a Turcis perfacile obrui possent. Reperit excusationem, domum revertitur, Cosacorum ad Pontum Euxinum latrocinia praetexit. Hinc accensus Amurathes, per Osmanem Bassam et Islanum, Tartari fratrem, Iconiensi e carcere dimissum, regno vitaque Muchametem exuit, filiis duobus cum ipso suffocatis, Islano Tartaris fiduciario rege dato.

Oum deinde profugus trucidati Muchametis filius non pauca Islano ademisset, negelecto eo, Amurathes numerosissimo cum exercitu Osmanem in Parthos mittit, qui in itinere varie vexatus a Parthis, tandem per obscuras valles Taurisium, alteram Parthorum regiam (interior Casiminum dicitur) pervasit, ejusque arce munita, quinto post die dysenteria periit; dum interim Byzantii Amurathes, comitiali morbo sibi familiari ictus, alliso ad lapides capite pene exspirasset animam. In Carniola a Christianis per temeritatem suorum affectus clade, inducias cum Caesare renovavit. Parthus, continuatis triduo trinoctioque praeliis, recedentes duce Cigalogli Turcas foeda strage perculit. Ad LXXX Turcarum millia occubuisse autor est Leonclavius, qui tunc apud Turcas egit. Taurisium recuperatum. Parta victoria, abdicavit se regno Parthus integratoque cum Cathaeno Chane foedere, mortalium rebus excessit. Ibrahimus Bassa AEgyptius, Maronitas Libani, et Truscos, fortissimas Christianorum occidentalium reliquias, Turcici hactenus jugi immunes, subegit, Portam Osmanicam (sic aulam vocant Turcorum) ditavit spoliis. Aliter Pannonum Turcarum excepta est irruptio in Croatiam. Caesi affatim a Christianis; Copanum arx intercepta. Vindicaturos cladem, Georgius Comes Serinius longe majori affecit.

Praebuisse et Turcis aliquam saeviendi materiam fertur novum Pontificis Gregorii Calendarium. Eo ablatis e mense Octobri decem diebus, decima quarta Luna primi Hebraeorum mensis, quo Pascha agitur, ad XXI Martii diem, ubi tempore Synodi Nicenae fuisset, reducebatur.

Approbati a Byzantino Patriarcha fasti Pontificis, argumentum initae conspirationis praebuere Amurathi, qui ob id expulit Patriarcham in exilium, duo Christianis templa Constantinopoli eripuit. Augustae Vindelicorum, Rigae Livonum, et alibi, novi fasti turbarum occasio grandium fuere. Protestantes plerique, ne quid Pontifici Romano autoritatis aut imperii in alias gentes concedere viderentur, veteres retinuere. Gregorio Pontifice, multa passim societatis Jesuitarum collegia excitata, eruditio et sanctitas illorum in admiratione esse cepit, Antonino Possevino Ephoro generali. In urbe Romana seminarium nationum, Gymnasium puta, in quo educantur exteri, qui Pontificiis imbuti artibus, gentiles suos Romanae sedi concilient, magno sumptu structum. Jesuitae, ut tanto benefactori reddant gratiam ex ultimis terrarum angulis tres Japonios extrudunt legatos, qui per immensa terrarum spacia tertio anno Romam perducti, Gregorio obsequia detulere. Quibus apparatissime exceptis, Pontifex improvisa angina duabus horis suffocatur, cum nec urbem aut territorium Romanum a quotidianis proscriptorum, aut satellitum suorum latrociniis vindicare potuisset.

Laudabilius Polonorum rex Stephanus Batorius, qui sumto de quibusdam nobilium, et de Samuele Sborovio principe supplicio, effraenem magnatum aliquot licentiam coercuit. Praeclare etiam Fridericus II Danorum rex, Cronenburgo arce praecellentissima ad fretum condita, Rostochienses Ulrico Megapolitano pertinacius obluctantes, detentis eorum navibus, deponere spiritus coegit. Atque ut nihil excelsum durat perpetuo, Hennaebergensis, Hojensis, Deipholdia, illustres Teutonum familiae, deficientibus masculis haeredibus exstinctae sunt: Hojensis et Deipholdia ditio Brunsvigiis et Luneburgensibus, Hennaebergica Saxonibus Septemviris accessit.

Vicissim Farnesia, ducum Parmensium familia, Alexandri Belgarum gubernatoris felicitate magis inclaruit. Ab eo Antverpia anno diutius obsessa, cum haud segnius defenderetur omniartificio, quam oppugnaretur, ad extremum tamen fracta calamitatibus et subsidiorum desperatione, Hispanico se restituit dominio, praeter civicam libertatem impetrato et Protestantibus quadriennio, intra quod disponere domui, et aliorsum discedereliceret. Quorum quidem multi Hamburgam migrantes, Remp. illam cibius, bonis, opibusque haud parum locupletarunt, Mechlinia, Neomagum, Duisburgum promptius susceperant jugum, Buscumducis foederato Belgio nequicquam tentatum.

Cumque vix usquam affulgerent spes auxiliorum Reformatis, Elisabeta Anglorum regina milite eis auroque succurrit, rata, quod res erat, perdomito Belgio, Angliae causam agi, quum ipsa a Pontifice non minus, quam Henricus Navarraeus et Condaeus princeps, eodem tempore diris devota, et cujusvis exposita saevitiae esset. Quare distinendis Hispani viribus, Franciscum Dracum cum classe in Americam ablegavit, qui capto promontorio viridi, populatus Hispaniolam, immensam avexit praedam. Ipsa interim domi insidiis appetita, XIV nobiles, a Maria Scota corruptos, affecit supplicio. Hispanos Scotosque iterum Hiberniam adortos, per Richardum Binghamum rara victoria profligvit. Sequenti anno per eundem Dracum XXXVI Hispanorum naves, portum Iccium tenentes aut incendit, aut diripuit, aut in Angliam abduxit, opimis iterum spoliis ditata.

Dispar contra Roberti Dudlei Lancastrii in Belgio virtus an fortuna fuit. Nam Parmensis Gravam, et Venloam Geldriae de Hollandis recepit: Zutphaniam a Roberto obsessam feliciter defendit: Daventriam a Standlaeo Anglo porditum

reduxit ad Hispanum. Novesium quoque, a Truxesianis partibus mascule propugnatum, praesidiarii tandem incolumitatem pacti dediderunt.

Imminebat etiam Rigensi Reip. periculum ingens, quo Pontificias Stephani regis molitiones retunderet, et quosdam suos malae fidei legatos damnasset capitis. Sed illud mors subitanea regis Poloni antevertit. Quo quidem tempore locustis in Thracia, anatibus et anseribus pluere visum in Croatia Leonclavius oculartus restis memorat, tanta multitudine, ut locustae universos absumerent ejus anni fructus; anatibus contra plurimi mortales alerentur.

Ut diversa terrarum sors, sic hominum eluxit. Maximilianus Austriacus, frater Caesaris, a parte Polonorum rex dictus, cum exercitu Cracoviam processerat. Sed victus rejectusque a Joanne Zamoiscio, militiae simul et archivi Polonici magistro, qui Sigismundo Joannis III Sueci filio studebat, reflexit iter in Silensiam, ubi obsessus captusque, cessione regni redimere jubetur libertatem. Sigismundus maternum genus regiae Polonorum stirpi debens, etiamnum regno potitur, principum Christiani orbis vetustissimus.

Nec felicior Teutonum aliorum in Galliam expeditio fuit, Henrico Navarraeo suppertas ferentium. Fridericus sane Danorum rex eas festinari jusserat. Augusto deinde Septemviro apoplexia mortuo, Christianus F. Augusti impense iis incubuerat. Tandem cum Cardinales Borbonius et Guisius, aliique Pontificiorum duces, excindere prorsus Navarraeum niterentur, sera satis Germani auxilia adornarunt. Peditum viginti, equitum quinque millia, vexatis ubique popularibus suis, Alsatis maxime, affictorum onerati diris perruperunt in Galliam, ubi foede accepti a Guisianis, et defectione diminuti Helvetiorum, per varias caedes et aerumnas pauci, omniumque rerum egeni in Germaniam remearunt. Pauciores propositi tenaces ad Henricum se penetrarunt. Nec majori rerum gloria Lancastrius in Angliam est reversus, accusata Hollandorum temeritate. qui praepotentem Hispanorum regem vellent armis sustinere, vicissm ab iis audiens sublestae fidei gubernator.

Sic ad annum LXXXVIII venerant opera mortalium, quo finem eorum, aut ingentem praedixerant mutationem fore docti. Eo quidem Sigismundus Poloniae administratione adita, maximilianum dejecit. Fridericus II Danorum Rex laudatissimus, anno regni XXX, vitae LIV, Anderschoviana in arce clausit vitam, latissimum septentrionis imperium Christiano IV filio undecenni relinquens. Cui adjuncti moderatores Reip. Nicolaus Kaas, Georgius Rosecrantzius, clarissimi literis Oligeri parens, Christophorus Walkendorfius, Petrus Munkius, regni prudentissime clavum tenuere. In Hollandiae foederato Belgio admotus est ad gubernacula Mauritius, digna suo parente Guilelmo, avoque materno Mauritio Saxone soboles. Classis Hispanorum navibus CXXV praegrandibus, XX militum, decem nautarum, duo machinarum millia vehens fortunae ludibrium facta. Jam Iccium portum praeterlegebat, Flandriae CCC navium classi conjungenda, cum Fr. Dracus a tergo eam vexare catenis per tormenta emillis coepit. Alfonsus Peresius, Medinae Sidoniae dux, tanto cum maris imperio ab Hispano missus, ut occupata Anglia, reliquis gentibus a Pontifice alienis maximum incuteret metum, prope Caletum ancoras jecit. Dracus, cum octo picis, sulphurisque plenas naves per noctem aspirante valide vento, in classem hosticam immisisset, sublevatis aut rescissis anchoris discedere cogit Peresium, fugatas naves eminus globis impetit laceratque. Flandri, aut ob excubantes ad Dunkerkam Batavos, pelago se non ausi committere, aut vento adverso repressi sunt. Mox ut coelitus pugnatum intelligas, continuos dies abeuntem Hispanam classem Africus procellosus infestat, dispergit,

ad extrema Daniae littora propellit, cogitque circumnavigata eminus Britannia, laceras reliquias in Hispaniam reportare. Ita surrexit Deus, et judicavit causam suam, quas aplustria Hispanorum voces miro omine praeferebant.

Eodem anno in Galliis Henricus III, a Guisiano factione conspicatus se in ordinem cogi, propriisque contemptui subditis fieri, dolum dolo ulciscitur. Simulata in Guisios fratres benevolentia insigni, cum spe ampla ad se venientes subito occidi jubet, alios conjuratores in carcerem mittit. Catharina Medicaea regis mater, quarta nonnullis Francorum dicta Furia, seditionum altrix, dolore animi exstinguitur. Parisienses Carolum Maynium, Guisiorum fratrem, gubernatorem dicunt Lutetiae et Francorum Insulae, regis nomine omissio, adversus quem justa gesturi arma, sorbonistae pronunciabant, Maynius contractis undique vitibus religionem Romanam se tueri velle edicit, Lugdunum, Rhotomagum, Aurelias, Ambianum adjungit sibi. Rex Henricus Navarraei et nobilitatis succinctus auxiliis, jam Romanensium dissipatis copiis, Lutetiam fame urgebat, cum detestando exemplo Jacobus Clemens, Dominicanus Monachus, petito regis alloquio, venenato ejus ilia cultro perfodit, ex quo vulnere intra XIV horas decessit, haerede scripto Henrico IV Navarraeo; cui statim, utriusque religionis libertatem pacta nobilitas, jusjurandum dixit. Sicarius eodem cultro, quo regem confixerat, ab ipso jugulatus periit. Divisis aliquantisper copiis, ut Guisianos moraretur rex novus, varia expugnat oppida. Elisabeta eum regina et milite juvit, et Hispano, utriusque hosti, denuo per Antonium exulem in Lusitania facessit negotium. Martinus Schenckius occupata Bonna, neomagum obruere parans, ipse aquis obruitur.

Signismundi Poloni meuntes regni curas Theodorus Moschus oneravit, ademta Suecis Nerva Russica, eique vicinis arcibus. Mox et Tartari praedae habentes extrema Poloniae, quod Niscoii Cosaci in Tauricam Chersonesum irrupissent. Pax de Turca Zobelinis pellibus redemta, de Tartaris pensione XX millibus Ungaricorum.

Feliciora Christiani IV primordia nuptiae sororum ejus annae et Elisabethae insignierunt: illa Jacobo sexto Scotorum regi, haec Henrico Julio Brunsvicenfium duci, pompis splendidissimis Cronenburgi junctae, crescente ex ipsa sponsorum illustrium praesentia gaudio nuptiali. Holasta nobilitas, ut Episcopum Sclesvicensem eligendi jus liberum provincialibus, et sibi venandi in sylvis monasteriorum facultatem recuperaret, distulerat biennio homagium, quod intercodente Prorege Henrico Rantzovio, stipulata privilegiorum ab rege adulto confirmatione, praestitit.

Ingens vero negotium in Galliis Henrico IV regi cum factione Pontificia erat, praetextu haereseos, qua rex laboraret, contumaciam suam velante, quam ut accenderat Gregorius XIII, ita successor ejus iterata execratione alebat, e Felice Montalto Sixtum se V nominans. Hunc Felicem ab infimo genere domoque, non natalibus, sed lacero recto per solem illustri, ad summam dignitatem mixta diligentiae ejus erga magnates quoscunque officiositas evexerat. Dum enim de Francisci familia esset, fratrum monachorum simultatibus agitatus, Cardinalium ambierat patrocinia, per quos Pio V commendatus galerum obtinuerat, ac tandem exstincto Gregorio, quum XIV simul prensarent, solvendis illustrium dissidiis, obscurus ipse, minimisque subnixus clientelis emerserat. Ex inquisitore Pontifex, solito rigore agebat potentiam. Proscriptorum latrocinia nocentes juxta innocentesque jugulando deleverat. Pecuniarum venator assiduus, thesauros corraserat immensos, quos cum subinde in obeliscos, vias, templa, palatia, aquae ductus, egentium quoque et Bibliothecae Vaticanae curam profunderet, facile tamen rendendo offica

et tributa imperando resarciebat. Quinque milliones eum reliquisse tradunt, cum insanus mortalis in obelisci unius translatione ad XXXVIII millia corontorum impendisset.

At cum henricus, profligatis ad Harensium felici praelio Guisianis, Lutetiam denuo Saguntina fame premeret, induci non putuit Sixtus, ut opes suas in subsidia Parisiorum promeret, veritus, ne aucta Pontificio auro vis Hispanica, quae Galliis inhiabat, ipsam deinde vim Pontificiam pessumdaret. Interim Henricus, miserando suos, occasionem Alexandro Farnesio dedit, commeatum obsessis importandi: Sixtus, oborta inter ipsum et Hispanum ex subtractione opis inimicitia, melancholia decessit, cum paulo ante Jacobi Badensis marchionis laetatus reversione ad Papatum, supplicationem ea de causa habuisset, Jacobo interim, dum pontificiam suis religionem imperat, in ipso juventae flore dysenteria consumpto. Mox Urbani VII electionem (is Joannes Baptista Castanaeus erat) terrae motus insignivit, quo Austria, Moravia, Bohemia intremuit: aestatisque siccitas prodigiosa, ut accensa velut igni flumina aquas anhelare viderentur. Urbanus spe facta liberalioris principatus, XIII die febribus confectus, Nicolao Sfondrato reliquit cathedram, qui Gregorium se XIV dixit, cujus morbidum corpus (septimestris quippe partus fuerat) decimo Pontificatus mense spiritus destituit, dira interim fame et mox lue Italiam vastante, ut uno anno Romae, LX hominum millia occumberent. Nihilominus in bellum Gallicanum a Gregorio quinquies centena aureorum millia de publico, ac de suo peculio XL millia erogata; omnes Sixti opes absumptae. Rex Henricus, certamen detrectante Farnesio, distribuerat in hyberna copias, vicinia Parisiorum praesidiis insessa. Corbilium ad Sequanam quarto tandem, eoque cruento valde assultu a Farnesio captum, per Meloduna praesidem receperat. Erant et Hispani in Gallia Narbonensi a Momorantiis profligati: Diguierius Sabaudi molitiones in provincia disturbarat. Quare cum Germani per direptam Lotharingiam ad fines Galliae procederent, ac Parmensem ad Belgas regressum novae Mauritii impressiones detinerent, Pontificius exercitus, duce Sfondrato, Gregorii nepote, nihil tanto dignum conatu praestitit. Dum enim ad Rhenum Berka, sexennium obsessa, Ernesto Coloniensi expugnatur, Mauritius Bredam Brabantiae, absconditis in carina navis pro arefacto cespite militibus, astu occupaverat; mox et Zutphaniam subegerat Daventriamque. Jam Neomago imminebat, ac nequicquam suis auxiliante Farnesio, et Hulstum intercepit, et Neomagum ad deditionem compulit.

Igitur occupato in Belgis Farnesio, Henricus Carnutes et Novidunum subegit, Lutetiam circumsidet infestus. Eum Pontifex corpore invalidus, misso bulligerulo haereticum denuo pronunciat, auxiliatores sacris interdicit, sed diploma hoc impietatis damnatum, tam sacrae Francorum Reip. quam civilis partes per carnificem cremandum censuere: exercitusque Romanus, quum nullibi se Parmensis sisteret, exstincto, qui miserat, Pontifice, diffugit. Pontificem, Christianus I. Elector, Henriciarum fautor partium, intra decimum diem sequutus, relictis impuberibus filiis, quorum suscepta tutela, Fridericus Wilhelmus Dux Vinariensis, asperiora quaedam in Theologos et Rempub. decreta abolevit. Gregorium XIV. Joannes Antonius Fachinettus, patria Pedemontanus, adscito Innocentii IX nomine, bimestris Pontifex, in Hispanum, ut Gallia potiretur, pronus: illum Hippolytus Aldobrandinus, Clementis VIII insignis vocabulo, excepit, post ingentes comitiorum aestus. Obsidione semestri Rotomagum fatigabat Henricus, varia utrinque caede Parmensis, accepta Veromanduorum Fera, ad solvendam obsidionem cum auxiliari exercitu venit: Batavi vicissim cum classe ad Quillebovium, quibus locus deditus.

Meduanii et Parmensis de summa rei contentiones, multum regi profuere. Nihilominus securitate an negligentia regiorum, exemtum periculo Rotomagum. Mox captum a foederatis Espernaeum, sed a regiis receptum. Sequuti ancipites utrinque casus. Multi duces occisi, plurimum humani sanguinis profusum. Parmensis parte copiarum maxima in Galliis relicta, cunctando Navarrum ludit: quem iterum Lutetiae obsidione depulsurus, dum tertium reverti in Galliam parat, in Atrebatibus subitis acutissimisque doloribus conficitur. Mauritius tentatis irrito conatu Slusis et Trajecto, Steinvicum et Covordam deditione capit. Alsatia etiam morte Episcopi turbata. Argentinensis collegii sodales, qui religionis Protestantium erant, Joannem Georgium Brandeburgicum in urbe, Pontificii Tabernis Carolum Lotharingum Cardinalem Episcopum eligunt. Inde ad arma ventum, Caesare frustrapartes suas interponente, cui tum ruptis induciis Turcae Wihitzum Croatiae ademerunt. Turcarum ad Sissecam XII millia aut occisi, aut flumine subjecto mersi. Ulturus cladem Praetor Graeciae rursus ad Sissecam admovet copias, eamque expugnat. Similiter Sinam Bassa Vesprinium, Palotam, Vazzam. Vicissim Ferdinandus Hardeccius de Turcis hostiliter se insectantibus victoriam insignem parit: Fridericus Tieffenbachus Zabaccam, Villecum, Zetscham, Novigradum, Christiano orbi recuperat.

In belgio sane post excessum Parmensis indies inclinabat Philippi fortuna. Cum magnae virtutis duci suffectus Petrus Ernestus Manfeldius Carolum filium in Galliam misisset, Hispanicas ibi partes defensurum, illeque Novillam arcem et Noviodunum expugnasset. Mauritius Gertrudis montem, oppidum in confinio Zelandiae et Brabantiae permunitum, obsidione clausit, Mansfeldius revocat filium, sed is seditione desertus militari, ob Hispani cujusdam punitam libidinem, non reduxit eas vires, quibus castra Ordinum refringerentur. Oppidum in oculis Mansfeldii captum, Henricus Fridericus, praeclarus hoc tempore foederati Belgii rector, frater Mauritii, gubernandum suscepit eodem anno, quo Christianus IV, rex Danorum inclytissimus, regnorum ditonumque avitarum adiit administrationem, et Sigismundus Polonus, defuncto patre, Sueciae; facta fide, se solam Augustanae confessionis doctrinam Suecis conservaturum/ In Gallia, afflictis belli utrinque damnosi taedio populis, factionis Guisianae duces comitia Catholico regi creando indicunt. In id Meduanius scriptum publicat, quo sub finem proceres Navarrum sectantes ad conferendum de Rep. lconsilium excitabantur. Hinc Caspar Schombergius et Jacobus Augustus Thuanus occasionem colloquii inter partes quaerunt, quo disceptata inter Praesules de cultu et obedientia erga principes quaestione, a Navarro induciae oblatae. Guisianis in Comitiis ante omnia, urgente Cardinali Sega, de Concilio Tridentino propositum, sed hujus plurima decreta priscis Francorum legibus adversari, autoritatemque regis et regni labefactare, demonstrarunt Theologi.

Cum deinde Orator Hispanus Infanti Isabellae jus in regnum Gallicanum afsereret, Sylvanectensis Episcopus petitioni illus, ut legi Salicae repugnanti, intercessit; Contra instant factiosi, ut Ernestus Archidux, Infanti vir destinatus, rex creetur, inducias rejiciunt. Sed fremitu plebis adacti aslentiuntur, ut e Francorum principibus, quem Philippus nominaverit, rex creetur, Infantem in uxorem accepturus. Dum res disceptando extrahitur, Navarrus Drocum in Carnutibus capit; Henricus interfecti Guisii filius, rex dicitur. Sed et huic Electioni procurator Lotharingi intercedit, Cl. Castraeus aperte contradicit. Concursu ad Guisium facto, Meduanius seu Mainius, ejus patruus, ad solitudinem redactus, disturbandae electionis occasionem

captat, inducias cum navarro trimestres, invito Pontificis legato, sancit.

Sub haec nobilitas regi navarro persuadet, Romanam ut religionem sequatur; ni faciat, a plerisque deserendum. Advocantur Episcopi et doctores, quinque horis cum rege colloquuuntur. Rex amictu candido, praelucente cereo, ad templum San. Dionysianum pergit, ubi a Bituricensi interrogatus, quid velit; respondet, velle se in Ecclesiae Catholicae apostolicae Romanae gremium recipi, inque ea religione vivere ac mori. Sic ad aram deductus, absolvitur, indignantibus admodum Pontificis legato et monachis, atque hanc reconciliationem irritam decernentibus populo contra laetitia gestiente. Rex Ludovicum Gonzagam Nivernium ad Pontificem legat, cui demisse benedictionem et suppliciter petenti, regerit Clemens: de Regis sincera reconciliatione sibi persuaderi non posse, nisi id Angelus de coelo lapsus in aurem insusurret.

Contra Guisiani devinciendo arctius Pontifici, concilium Tridentinum pure et sine conditione observandum promulgant, unctionis Sacramentum repetunt, partes suas omnibus modis sibi stabiliunt. Monachi aliquot, interque eos Jesuitae, Petrum Barrerium subornant regi percussorem, qui Meloduni interceptus afficitur supplicio. Interim exeuntibus induciis, dum Pontifex, Hispanus, Maynius, nova consilia struunt, gratiam ab Henrico propositam amplectuntur multi. Primum Vitrius Meldorum praefectus, mox Lud. Carsius Aquis Sextiis praepositus, Villaregius, Estrumelius, reconciliantur; Aurelianum et Avaricum Castraeus tradit. Henricus Rex Autrici Carnutum a Nic. Thuano, urbis Episcopo, inauguratus.

Absente Mainio, Brissacus Lutetiae praefectus, patefactis per conscios portis, urbem regi tradit. Res tanto ordine peracta, ut a caedibus et direpitione sit temperatum, emissique sine injuria praesidiarii. Cardinalis Pellevenus aeger vix rem credens, prae indignatione moritur. Vil larius, qui rotomagum tenebat, Brissaci exemplum secutus. Abbatis villa, Monstrolium in Morinis, Augustobona, Tricassium, Agendicum Senonum; Rigomaguus in Arvernis; Aginum, Villanova, Marmanda in Nitiobrigibus, Pictavium, praeteritorum oblivione sancita, se gratiae regis submisere. At Ernestus, Caesaris frater, tunc Prorex in Belgium missus, Capellam, Henrico per mansfeldium eripuit: Covordam Frisiae obsedit frustra, Mauritius a Petro Furio et Mich. Remichonio sicariis nequicquam appetitus, Groningenses unioni provinciarum foederatarum adjunxit; Ernestum Itali milites, ob non repraesentatum stipendium deseruere.

Superioribus annis vitam finierant mortalem Theologi, Emanuel Tremellius, Andreas Musculus, Martinus Chemnitius, Rodolfus Gualtherus, Til. Heshusius, Nicolaus Selneccerus, joannes Wigandus, Timotheus Kirchnerus, Jacobus andreae, Paulus Matthiae Danus, Joannes Avenarius, Hieronymus Mencelius, Hier. Zanchius, Ant. Sadeel, Andreas Dudithius, et ante eos Joannes Maldonatus.

Item alia literatura celebres, Georgius Buchananus, Guilelmus Postellus, Carolus Sigonius, Abrahamus Bucholtzerus, Joannes Sambucus, Joannes Bodinus, Antonius Muretus, Joannes Sturmius, Posselius, Jacobus Schegkius, Joannes Leonclav. Augerius Busbequius, Barnabas Brissonius, Lutetiae a factiosis suspensus. Gerardus Mercator, Corn. Bonav. Bertramus, Orlandus Lassus Musicus, hoc anno XCIV rebus humanis exempti.

Eademque tempestate bellum Pannonicum maximis imperii Germanici viribus in Turcas foedifragos adornatum, duce Matthia, fratre Caesaris. Novigradum felicibus auspiciis Matthiae deditum. Tum a Serinio occupatis aliquot castellis, Tieffenbachius, caesis

Turcis, expugnavit Jasprinum. Matthias ipse Strigonium adortus, cum veterem urbem cepisset, ac novam aliquantisper irrito successu oppugnasset, Sinane adventante discessit, Germanorum plerisque invitis. Inde Sinan cum C bellatorum CIC et IXCIC Tartarorum incedens, Javarinum (ab alluente fl. Raba dicitur) obsidet. Tanta ibi virtute pugnatum, ut Sinanis exercitus ad LX CIC redigeretur. matthias ad Tatam castra, unde obsessis succurreret, posuerat, quae postremo relinquere coactus. Javarinum Ferdinand. hardeckius, nolens biduum praestolari auxilia, a Caesarianis promissa, Turcis tradidit, ob id facinus postmodum capitis damnatus. In urbe permunita CL machinae repertae. Ad sex millia praesidiariorum desiderata, tria dimissa. Objectam Javarino insulam Comoram mascule nostri defendere.

Sub haec Sigismundas Batoribus Transylvanus, dissuadentibus suis, tributum cum Turca pactum denegat, et male consultus a Pontifice et Jesuitis, perniciose se cum potenti hoste bello implicat: Gentiles suos diversum agitantes occidit. Ad cum Walachiae et Moldaviae despotae deficiunt. Interim rex Francus Laodunum, caesis ad Crepiacum magna strage auxiliaribus, deditione capit: Mox etiam Samarobrigam et Cameracum. Cum Henrico Guisio aemulo opimis conditionibus transigit.

At cum dissidia ac defectiones inter suos ab Hispanis ali sine fine videret, hortante Henrico Bullionio, Mauritii feliciter in Belgio praeliantis sororio validam ei manum tradit, Lucemburgicos in agros deducendam. Paulo post Joannes Castellus, vesano spiritu incitatus, ut poenae aeternae gravitatem, quam obrutus vitiis exhorrescebat, aliquatenus imminueret, interficiendi regis consilium capit, edoctus a Jesuitis, perpulcrum esse facinus, haereticum regem necare. igitur Parisiensi turbae immistus, regem usque in cubiculum prosequitur, directoque in gulam ejus cultro, paulum se inclinantis labrum vulnerat, dentemque rumpit. Confessus crimen sine poenitentia, damnatur, eodemque judicio Jesuitae, quod ex eorum schola percussor prodiisset, toto exterminantur regno. Additum, si qui liberos extra Galliam eis informandos darent, perduellionis reos fore. Vicissim renovatum in Protestantium gratiam diploma, quo honorum ac dignitatum capaces cum Catholicis pronunciantur. Vario deinde Marte cum Hispaniensibus certatum. Divion et Hojum Henrico intercepta: Sed hoc, defuncto Bruxellis Ernesto, Petrus Gusmanus Fontanus Comes, gubernatione Beglii ad se devoluta, recuperavit, mox Hanae deditione irritatus, Castellum Cameracensis agri subegit, cum Bullionio acri praelio confligit ad Durlanium, oppidumque illud per arcem expugnat, obviis quibusque trucidatis. Tandem et Cameracum ad deditionem, commeatu deficiente, adigit. Contra Vienna ab Henrico Momorantio, Equitum magistro, in Henrici fidem accepta, eique passim victori, a Pontifice, qui nivernium injuriose repulerat, poenitentia subeunte, spes reconciliationis per gondium Cardinalem facta, si legati ad se mitterentur. Missus Jacobus David Petronus Ebroicum Episcopus, qui non sine fremitu quorundam, veniam pro rege exoravit. Senatus Parisiensis Theologos aliquot, Pontifici supremum in reges dominium asserentes, ad palinodiam compulit.

Inter haec Amurathes III Sultanus, calcui doloribus et libidine confectus, Mahumetem III F. reliquit succesflorem, qui cum paternis exuviis octodecim fratres sepelivit, Turcico more strangulatos. Infanda Imperii auspicia Valachi, qui defecerant, prosperae cum Turcis pugnae exceperunt: Et Strigonium Vicegradumque a nostris captum, haud sine ducis Caroli Mansfeldii, animam tunc agentis, gaudio. Ferhati purpurato Turcarum clades et sua gaza capite stetit. Post varios nostrorum successus, Lippa in potestatem Transylvani redacta, Sinan

acri praelio victus, plus X Turcarum CIC trucidata. Aaroni Moldavia ob perfidiae suspicionem adempta, Stephanoque tradita Rosuano, quem Joannes Zamoiscius, qui Moldaviam regni Polonici beneficium esse assereret, aliquot praeliis cecidit, eique tandem occiso Jeremiam Mogigilam substituit. Contra Sigismundus Batorius, recenti Caesaris affinitate devinctus, assumtis Ciculis, Tergovistiam Valachi principis sedem capit; Sinanem multis affectum cladibus, ultra Agrium fl. repellit, qui senio et moerore periit.

Exstincto Sinane, Mahumetes ipse Sultanus haud minori cum potentia quam splendore, iter in Pannoniam molitur. Samboca interim et Wihisa insula a Palfio, Clissa ab Uschocis, Fillaca a Batorio captae. Hatuanam qui expugnaverant Christiani, omni crudelitatis genere in utrumque sexum saeviendo, nihilo se Turcis mitiores declararunt. Exhaustam incensamque urbem Maximilianus, adventante Sultano deseruit. Hatuanensium exitium luerunt Agrienses, qui a Sultano post multa summae virtutis specimina, in deditionem accepta, contra datam fidem a Turcis concisi, documentum fuere, immanitatem barbarorum similibus exemplis minime irritandam. Sero Maximilians XXXII expeditissimorum equitum, XXVIII millia peditum et CXX tormentatrahens, cum XX CIC quadrigarum, Cassoviam pervenit. Praelio cum Turca inito, jam superiores nostri, dum fugientibus instant solutius, superveniente Cicada purpurato, et ultimum agmen XL CIC armatorum in eos rapiente, in fugam ipsi vertuntur. Periere ad X CIC, inque iis peditum ductores pene universi. Machinae ac impedimenta omnia amissa. Turcae XX millia e nostris, ex suis Agriae, et in hoc ad urbis vadum conflictu, L millia desiderata ferunt. Ea parta victoria, CC post Nicopolitanam annis, Sultanus Constantinopolin revertitur, Viennam Maximilianus tristis-Strigionium et Wahizum, eo casu trepida Palfius confirmavit. Cumque Sigismundus rex Polonus de Pontificia religione apud Borussos et Suecos, contra quam jurasse dicebatur, restituenda laborans, Carolum fratrem, Sueciae Proregem, offendisset, accepta ad Agriam in limite Polonico clades obstitit, ne statim ea lis ad arma deveniret.

In Gallia tandem luculentis admodum conditionibus Carolus Maynius, Henricus Sabandus, nemorosius, henricus Jousae duces, in gratiam regis redierunt. Condonata zelo religionis eorum, quaecunque patraverant: aes alienum grande ab ipsis conflatum, Rex dissolvendum suscepit. Inde tantum plebi oneris, ut ipsa exhausta, honestiores etiam familiae redigerentur ad inopiam. Calcataque ubivis religione, quae praetextus belli fuerat, licentiae assueti militares supra facultates profusae, paulo post arma deposita ultro requirerent, atque ad privatas ruinas sarciendas novo opus esse bello civili arbitrarentur.

Guisius regi reconciliatus, interemto astu Casalio Consule Massyliensi, qui urbem praepotentem Hispanis prodere destinaverat, ingenti Provinciam periculo exemit. Solus Philippus Emanuel Mercurianus, reginae Aloisiae Lotharingae frater, Britoniam tenens, in armis permansit.

Sub haec Albertus Austriacus, Caesaris frater, e Cardinali conjux futurus Isabellae Clarae Eugeniae, Philippifiliae, cum Belgium dotale magnifice intrasset, Francos ad Feram haerentes, obsidione Caleti avertere alio studuit ancipiti consilio. Captum quidem Caletum Ardeaque, Anglis serius auxilio venientibus: sed Fera Francis dedita. Hinc foedus anglicum et Hollandicum cum Gallis adversus Hispanum coit, haud multo post victoria ad Gades classis Anglobelgicae firmatum. Aliae quatuor naves Batavicae ad Bentaman, Javae minoris urbem, penetrarunt, susceptaque tertia est ad Sinas per mare Tartaricum et glaciale navigatio. Joannes Ripus ad LXXX altudinis gradum, Hemskerkius ad LXXVI

versus Septentrionem prosecutus. Immami cum frigore conflictati nautae Batavi, pereuntibus plerisque desperatae temeritatis esse docuerunt, per Septentrionem in Orientem navigationem moliri.

Interim Hulstum ab Alberto, Fanum contra Pauli praedaeque ingentes a Birono, Gallorum duce, captae. Mauritius Albertinos ad Tornahutum convenientes opportune aggressus, dissipavit: XXXVIII peditum signa, duo equitum, cum impedimentis et pecunia abstulit. Samarobrigam in Ambianis a Francisco Tello interceptam, Henricus rex praecisa Hispanis auxiliorum spe, deditione recepit, fortunamque secutus hominum favor, Mercurianum ad paciscendas cum rege inducias traxit. Nec Diguierius veteri defuit fortunae. Instaurato enim in Carolum Emanuelem Sabaudum bello, totam cis Isaram fl. Sabaudiam, XLI dierum spatio, sub regis potestatem redegit. Parique felicitate Mauritius ab Aemilia stimulatus, Meursiae Domina, Alpenam suae ditionis fecit. Inde Bercam ad Rhenum, Grollam, Brefortium, Eschedam, Oldensielam, Goram, Lingenam continuo victoriarum cursu foederatis ordinibus adjunxit. Soror ejus Maria nupsit Emanueli, Antonii, quondam regis Lusitaniae designati, filio. Sic flagranti inter Hispanos ac Belgas, eisque foederatos Anglos Francosque bello, partes suas ad pacem faciendam praecipui Europae principes interponunt.

Rex Daniae Christianus IV, superiori anno MDXCVI, aetatis ingressus vicesimum, ingenti pompa erat inauguratus regno Hafniae, praesentibus Brandeburgicis, holsatis, Lunaeburgicis, Pomeranis, Palatinis principibus, equosque secum ducentibus supra bis mille, sacrum coronationis faciente Petro Vinstrupio, Zelandiae Episcopo. Eodemque tempore Augustam regis sororem duxerat Johannes Adolfus, Nordalbingorum princeps. Unctus sacratusque Rex suadet Batavis, per Arnoldum Huitfeldium et Christ. Barnecovium legatos, ut salva majorum libertate, praesertim religionis, pacem amplectantur. Eodem officio per suos Caesar et Polonus Rex frustra defunguntur, Batavis nihil sincerum se ab Hispanis posse exspecture questis. Polonus paulo post Carolo injungit patruo, ut proregis se dignitate abdiceret. Ea occasione Carolus praefecturam regni ab ordinibus suecis resumit, cumque accitas in regnum Sigismundus moras necteret, nec sine exercitu veniendum esse putaret, Carolus provincias omnes sua in verba adegit, Senatoribus, qui contra sentiebant, in latebras semet abdentibus. Hi quum ad Sigismundum se tandem in Poloniam recepissent, Rex misso Samuele Lasco, Carolum ut metas officii egressum publice objurgat. Ille contra leges obtendens Suecicas, Proregis se munus implevisse: praefectos praeter dictum a rege juramentum Suecis imposiros, aut sponte cessisse loco, aut decreto ordinum motos, respondet. Senatores aliquot, sparsis dudum inter se et regem odii seminibus, ut male meritos de Republica lucem fugere. Ad haec decidenda regis praesentiam postulari. Hanc elusionem mandatorum ratus Sigismundus, L navibus advehitur in Sueciam, quinque millia militum exponit apud Stecburgum, Georgio Farensbeko duce. Ea expeditione, cum et regiam restabilire velle autoritatem, et Pontificiam reducere religionem diceretur, pauci procerum ei ad obsequia praesto fuere: Stockholmia tamen, Calmaria, et Aboja Finnonum, regias amplexae partes. Carolus pacificum regis ingressum precatus, ingens prae se concordiae desiderium tulit. Mox certamine, ducibus fere insciis contracto, alienati sunt amplius animi Suecorum, contemplantium, in ipsa cadavera suorum truculento ab hoste saeviri. Igitur Rex male consultus, classis adventu Carolinae suam deserit; Carolus castris ejus et pecunia potitur. Extemblo

praegressos Lincopiam regios insectatur, victisque ad ripam amnis suis praecursoribus, robur exercitus opponit hosti, qui recedens ruptis pontibus, postremum agmen caedi Suecorum exposuit. Caesis bis mille, victor Carolus colloquium poscit regis, pacem offert, exules belli faces dedi ad judcium flagitat. Naves suas attribuit, Stockholmiam pervehendo, Steckburgum ei et ablata omnia bona fide reddit: Ergo traduntur Ericus Sparre Cancellarius, Turo Bielkius, Gustavus et Steno Bannerii, Georgius Posenus, viri clarissimi, qui a Carolo proditionis increpati in custodiam mittuntur. Confestim subeunte jam deditienis poenitentia regem, novus accessit error. Fugam capessit, quassatisque aut mersis navibus, Gedanum ejicitur magis quam exponitur, Carolo Frustra revocante, cujus in fidem mox Stockholmia reversa est. Calmaria demum post semestrem obsidionem dedita. Joanne Sparre, et aliis praesidiariorum antesignanis capite punitis. Inde Sigismundo dies dicitur, intra quem in Suecia se sistat, aut Vladislaum, ex Anna Austriaca, recens expuerperio mortua, filium sexennem mittat, Suecorum ritu et moribus imbuendum. Neutro comparente, in suffragia itum. Ordines eadem spe metuve, quo Carolus, animati, Sigismundo abrogant regnum, Vladislao id iterum, si intra praestitutum tempus adsit, deferunt. Inde Aboiam pergitur. Finnones subjugantur. Narva Livonica praesidium accepit Caroli. De exulibus a Sigismundo deditis mortis poena sumitur.

Dum inter Suecos Polonosque ardescit bellum, a Gallis Hispanisque deponitur. Mercurianus dux, qui Britoniam hactenus pro Hispaniensi factione turbasset, praeveniendum fortunae ictum matura cum Henrico reconciliatione consuit. Additum pignus resartae gratiae; Mercuriani filia Caesari Vendocino; regis e Gabrielide Estraea filio, desponsata. Mox Philippus Ardeam, Caletum, Dorlanium, Capellam, Castellum, Blavetum Francis:Henricus Carolotensem principatum Hispanis restituit. Lites avitae inter reges ad amicam sequestrantur compositionem. lis legibus ferale bellum conquievit, Sabaudo neutris exinde partibus implicando. Sed quum de Saluciano principatu lis integra inter Francum Sabaudumque maneret, arbitrio decidenda Pontificis, bellum biennio post renatum est. In quo ditione Cisalpina exutus Sabaudus, destructaque ejus San-Catharina munitione, Genevae imminente, ceffit regi, quicquid est a Geneva intra Rhodanum, et trans flumen oppidis aliquot. Rex facto divortio cum Margareta regina, Henrici III sorore; Mariam duxit Francisco genitam, Thusciae Exarcho, e qua Ludovicum progenuit, nunc Francis imperantem. Cum ea Aurelianum progressus anno propitiatorio, quem Jubilaeum vocant, rescivit ultra decies mille homines crimen falsi confessos sacerdotibus, ingenti publicae levitatis argumento.

At Philippus facta pace, dira morborum correptus confluge, verminante semper per totum corpus pediculorum eluvie, tristem animam, quaeinnumeris exitio fuerat, LXXII vitae anno exlialavit, Philippo III successore, qui Margaritam, Caroli Archiducis filiam duxit.

Sub idm tempus vitam clausit Theodorus Russorumprinceps, in quo stemma Basilidarum defecit. Boris Federovitzius, reginae Russorum frater, ex testamento sororiinon ausus arripere clavum, exquisitis artibus, profundaque dissimulatione perivicit apud populum, ut praeteritis nobilioribus familiis sibi deferretur sceptrum, quod felici in Tartaros expeditione confirmatum, crudeliter postea et invidiose gessit.

Nec fortunatior Tartarorum in Pannonia grassatio. Barnesteinius enim et Palfius, Caesariani duces, Totisa et Pappa captis, ad Javarinum locarunt castra, Tartarosque magna strage repulerunt.

Verum Turcis supervenientibus, variavit fortuna. Soluta Javarini obsidio, Totisa Barbaro recepta est. Et Pontificias ad Turcicum bellum collatas vires, in Italiam fere divertit Caesar Atestinus, Alfonsi Ferrariensis e vilis foeminae contubernio nepos. Hic enim avitos Ferrariensis ducatus titulos ferro sibi defensurus, quanquam anathemate notatus Clementis, primo conflictu Romanenses male multaverat. Caeterum frigescente agnatorum studio, Regio Lepidi, Mutina et Carpis (ea imperialis jurisdictionis oppida sunt) contentus, Ferrariam Pontifici resignavit. Sic continuato adversum Turcas bello, Adolfus Suartzemburgicus Javarinum astu intercepit, ocuis intra urbem mille sexcentis Turcis.

Sigismundus Batorius, metu Turcarum, Daciam transcripsit Caesari, compensationem traditae dignitatis pactus. Verum Cardinale Andrea ejus gentili renitente, cum et delusum se sentiret de pensione auri Sigismundus, retro in patriam revolat, Andreae semet obligat, rescissoque cum Caesare contractu, Transylvaniam isti donat. Unde hostiliter inter eum et Maximilianum Caesaris fratrem agi coeptum, quaeres Turcis animos fecit. Omar purpuratus LX bellatorum millibus Varadinum cinxit, repulsus saepius a nostris, quum ornnia summa tentasset, irritus consilii abscessit. Tantundem cum nostri ad Budam Pestumque proficerent, Georgius Basta Cassoviam ducit, sollicitato et Michaele Valacho, ut Batorios Transylvania deijceret. A Valacho capta Stephanopolis, Ciculi in consortium allecti. Andreas Batorius post obstinatum certamen profugus, ab Austriacis trucidatur. Alba Julia, aliaeque urbes in victorum redactae potestatem.

Nec minus ad Rhenum tumultuatum, ad Francisci Mendozae irruptiones. Hic rector Hispanis datus, Alberto nuptias celebrante, Orsojum Cliviae subita invasione oppresserat, Valsomoque ex adverso munito, utrique Rheni fl. ripae fraena injectabat. Alpenam et Meursinam ditionem cum Rhenoberca subegerat Hispanis.

Ea vis Germanorum animos acri perfodit stimulo; Caesari expostulatorias ad Mendozam literas extorsit. Lippensis et Hohenlous Comites, scripti a Rhenanis et Westphalicis militis duces, adversus cautum hostem parum effecerc. At Mauritio Nassovio se pariter opponente, Orsojum et alia pleraque loca ab Hispanis, deducto praesidio, derelicta. Hic ut erat ad omnes casus intentus, fremente hostili exercitu, ob aerarii inopiam, Vachtendoncam, Crepacordium, mox et Santandreanam arcem munitissimam, persoluto tumultuantibus stipendio, ab Hispana ditione avulsit.

Subinde etiam viros literis claros mors rapuit. Inter eos anno XCV Reinerum Reineckium et Michaelem Neandrum: XCVI, Franciscum Toletum primum e Jesuitis Cardinalem, Fridericum Sylburgium, Nicolaum Vignerium, Lambertum Danaeum, Johannem Bodinum, Petrum Pithaeum.Hos secuti anno XCVIII Gilbertus Genebrardus, Suffridus Petrejus, Franciscus Patricius, Aldus Manutius, Franciscus Raphelengius; Hieronimus Commelinus: anno duodecentesimo, Benedictus Arias Montanus Hispalensis, Thomas Stapletonus Anglus, Abrahamus Ortelius Antverpianus, Henricus Stephanus Parisiensis. Ipso anno seculari Fulvius Ursinus Romanus, Antonius Riccobonus Rhodiginus, Conradus Dasypodius Argentinensis, Carolus Utenhovius Gandavensis, Nicolaus Hemmingius Lalandus. Reformata tunc et Academia Parisiana, locusque ibi datus Isaaco Casaubono. Praecepta Theologis veteris et Novi Testamenti lectio accuratior, quod dicente Gersone, rejectio Bibliorum sit admissio Antichristi.

Sequenti anno migravit e vita Tycho Brahe, eques Danus, Astronomorum princeps, relicta ob quorundam simultates patria, Caesaream incolens aulam. Eumque anno undecentesimo praeiverat

Henricus Rantzovius, Produx Holsatus, heros literis armisque praelustris: Comites fati fuere David Chytraeus Theologia et Historia, Joan. Heurnius Medicinaillustres. Jacobus Peronus, praesente Henrico rege, aliquod veterum testimonia a Philippo Mornaeo Plessiaco incuriosius citata demonstravit. Rex Nannetensi edicto Protestantes restituit in integrum, aditu eis ad quoslibet honores aperto. Quae res ingenti ei apud Pontificios asseclas invidiae fuit; a quibus conducti percussores in regem mirisque proditi indiciis, Carolus Ridicovis Gandavensis, Petrus Angerius, Nicolaus Anglus, justas concepti parricidii poenas exsolvere.

Monstrosos animorum affectus monstrosae aegritudines notarunt. Martha Brosseria passim daemoniacam se mentita, et Lutetiae a monachis saepe producta in publicum, cum a Medicis redargueretur, Romam deportata est, ut Jesuitico sodalitio miraculipraeberet speciem. Sed Henricus rex per legatum actores fabulae repressit. Verum prodigium fuit Franc.Troviluvius Caenomanus, qui cornu e sincipite enatum post septimum aetatis annum, invitissimus ostendit Parisiis, exinde pro Satyro circumductus. Eodemque tempore virgines aliquot in Gallia et ad Rhenum, inediam trium pluriumve annorum prodigiosa aegritudine tolerarunt.

Per Hungariam Poloniamque Cirragra, morbus foedissimus, infestare homines coepit. De quo Hercules Saxonia aliique medici inter se editis libris decertarunt.

Malignus animi morbus praesidiarios Pappenses incessit, qui ob dilatum stipendium, Pappam Turcis prodidere. Suartzemburgicus dum eos obsidet, glande stratus est. Melchior Rederus ad fugam compulit proditores, prehensosque ex iis exquisitis necari suppliciis curavit.

Receptionem Pappae amissio Canisae, praecipui in Styria propugnaculi, pensavit. Regebat Styriam Ferdinandus Archidux, patruo Rudolfi genitus Carolo, receptis in ditiones suas Jesuitis clarus. Hi induxerant principem, ne Protestantes jam a multis annis redempta auro sacrorum libertate frui sineret. Roboratum Romae Consilium, quo anno seculari profectus Ferdinandus, solemne in eam rem juramentum dixit Pontifici. Exinde severe admodum per Styriam, Carinthiam, Carniolam, habiti ab eo Augustanae confessionis socii, proscripti, ejecti, sacris interdicti, occisi. Cum nullus eis dies aerumnis vacaret, inque ipsa mortuorum ossa saeviretur, dilapsi hinc inde sunt extorres, relictis bonis, quae belli sumptuum colore fiscum auxere.

Haud melior ex eo Ferdinandi in Turcas fortuna. Scilicet Sigismundi Turriani instinctu cautum (qui cum famulitio non multo post Igna fl. haustus est) ne quis Protestantium in expeditione Canisiana partem imperii caperet, ut ingentibus ex Italia, Germania, Pannonia, Catholicorum copiis Canisa obsideretur. Obsessa est, in consortium cladis non venere Protestantes. Cum enim lentitudine aut imperitia ducum primi conatus frustra fuissent, posteriores gelu corrupit, quo una nocte mille equites auxiliares obriguerunt. Foedo cum plurimorum exitio, machinarumque et impedimentorum jactura infelix obsidio soluta est.

Par fere Alberti Archiducis in Belgio sors patuit. Cum enim adducta secum conjuge Isabella Bruxellas appulisset, neque ex re videretur exclusis Hispanis, solis Belgium indigenis committere, id quod foederati ad pacem faciundam imprimis postulabant, lsabella, praestantis animi princeps, accendendo ad fortitudinem militi suo nihil sane reliqui fecit. Ostendae obnixis Flandrorum votis obsidio intentabatur, Mauritio contra antevertere eos conatus annitente. Apud Neoportum vero acri praelio est concursum. Initio per celeritatem victor Albertus, quum mari cinctis incumberet, sensit, quantum addat homini ad extremam

virtutem stimulum salutis desperatio. Illo enim ardore pugnatum est a foederatis, ut victi victores profligarent, caesis eorum plus quatuor millibus, desiderato suorum vix ejus numeri semisse. Capta ex hoste signa amplius centum. Nihilominus discessu Mauritii, munitiones circa Ostendam firmantur praesidiis, ipso Meursinam haereditatem armata manu cernente, nautisque Batavis Indos Orientales, insulas Moluccas, Javam, inhabitatasque terras; inque iis Cernen Insulam lustrantibus, generosa utique audacia.

Execrabilis contra et vesana Alexandri Ruveni, ejusque fratris Joannis comitis temeritas, qui Jacobum, Scotorum regem, in interiora conclavia quasi ad contemplandum thesaurum trahentes, occidere destinarunt.Rex percussoris manum inermis ipse verbis primum, mox injecta dextera, inhibuit, donec accitis clamore duobus viris fortibus utrumque parricidam interemit, salutem prorsus divinae acceptam protectioni ferens, qua omnium hominum, acpraecipue regum vita continetur.

Minus crudelia Roberti Ebroici, Essexiae comitis, in Elisabetam ausa feruntur. Hic Hispanorum in Hibernia victor, omnique genere virtutum, quae homines hominibus commendant, cumulatissimus, et flagrantissima reginae gratia, Roberti Caecilii, Epistolarum Magistri, aemulatione petitus, favorem regium nimia sui fiducia diminuerat. Quem dum temerariis molitionibus recuperare, Reginamque in potestate habere nititur, perduellionis incurrit crimen, eoque damnatus, cum sociis specimen fuit, per vastas spes in exitium raptari homines solere. Parisaccusatus sceleris Carolus Gontaldus Bironus, Magister Equitum Franciae, pares capite poenas exsolvit. Dissimili plane ausu Olivarius de Norto, archithalassus Roterodamus, fretum intravit Magellanicum, eoque accuratius lustrato, ac circumnavigato orbe, incolumis cum suorum plerisque patriam revisit, plenus gloria. Praeclaro etiam consilio Philippus Emanuel Lotharingus, exercita in patriam arma, adversus Turcas verterat. Albam enim Regalem fortiter e Barbarorum manibus extorist. Sed victoriam immanis miles foedavit, direpta funditus urbe nec a veterum Pannoniae regum ossibus abstinens injuriam. Turcae repetentes Albam, magna quidem tunc strage repulsi, at sequenti anno, exstincto jam victore, iterum loco potiti sunt. Interim Dacia inter Batorianos et Caesarianos, ut pila, volutabatur. Michael Valachus contra Sigismundum quasi Caesaris auspiciis duccns, conserta diu ambigua pugna, superior tandem, magnam etiam Moldaviae partem subegerat Ei gravis erat Georgius Basta aemulus, vastae ambitionis hominem Valachum, et ambidextrum Caesari inculcans, qui Transylvaniam suo accessuram imperio speratet. Quamobrem cum Bastae parere Valachus abnueret, exutus exercitu, ad Caesarem proficiscitur, criminationes purgaturus.Ibi in jecta ei mora, Sigismundus recipitur a suis, denuo Transylvanus Dux audit. Haec Valacho restitutionis causa, qui remissus cum copiis, Batorianos temere de colle descendentes displosione tormentorum turbat, turbatos in fugam agit, decem eorum millibus interfectis. Hinc resumtis animis, denuo Bastae detrectat imperium, a quo immissis percussoribus trucidatus, Daciaque in Caesaris adigitur verba. Batorius in Bistriciam urbem adverso praelio compulsus in deditionem accipitur, pactusque annuatim viaticum, inter Bohemos Barones inglorius consenuit. Mox novus Transylvanis vindex ortus Moses Ciculorum ductor, qui propulsus in ontes, instauratis viribus, Albam Juliam occupavit. Tandem ingenti strage apud Temisvaram caeditur, signis CXXVIII amissis. Quo tempore Christophorus Rusvormius, alius Caesarianorum dux, expugnato jam Pesto, Budam oppugnavit, et Germania Rudolfo LXXX mensium stipendia in alimoniam militis obtulit, amplissimas spes corrumpente Georgio Basta,

dum importunam vim Transylvanis Protestantibus infert, unde pro Turcico intestinum erumperet bellum.

Flagrabant interim ad Ostendam omnia Martis opera, pari oppugantium propugnantiumque ardore. Dici nequit, quantum ibi ingenii, fortitudinis, constantiae apparuerit, praesertim in obsessis. Integris quorundam libris narratum bellum, nefas nostra verborum tenuitate diminui. Sufficiat hoc addidisse, nullam nostro, aut patrum aevo parem Ostendanae obsidionern exstare, quae undequadraginta menses continuata, dum obstructo purtu alium struunt obsessi, dum oppugnato veteri oppido novum moliuntur, dum occisis centurionibus, tribunis, ducibus, substituuntur recentes, dum commeatus et arma, contempto vitae periculo, inter infesta hostium tela important, dum confligitur cum hoste, cum morbis, cum fame, cum inundationibus; dum faciunt utrimque et patiuntur fortia; ultra CXLIV hominum millia fertur absumsisse.

Albertini CLX millia tradunt. Expugnata tandem anno MDCIV, non minus ingeniosa quam pertinaci Ambrosii Spinolae opera, immensi laboris sumtusque exiguum praemium fuit. Mauritius interim Rhenobercam, Graviam, Isendicam, et quae solae damnum sarcirent, Slusas, dira fame domitas, subegerat. Batavi exinde reliquique foederati populi, suismet alimentis imposuere vectigal, netributa pendere exteris cogerentur, utque promtus semper promto stipendio miles foret. Tum ne scissa societatum Indicarum lucra avaritiam accenderent Indorum, in unius sodalitii corpus navigatio illa omiis conspiravit.Lusitani Bantamo pulsi. eorgius Spilbergius et Jacobus Cornelius Neckius triennali navigatione, Ceilam, Moluccas, Patanam, prope Sinas emporium, lustrarunt, captoque Hispanorum myoparone, divites rediere domum.

Sub haec Arctoas partes Suecorum et Polonorum dissidia agitabant. Tota fere Livonia, a Quintili mense anni MDCI usque ad Februarium sequentis, sub Caroi Sudermanni ducis imperium concessit, non tam suorum, ut aiunt, virtute, quam Polonorum dominandi impotentia et segnitie. Sola ad Dunam oppida et arces, Riga, Dunemunda, Kokenhausa, Sovenburga, et alia in limite Moschico sita, Polonum respectabant sceptrum. Ad Kokenhausanam arcem, capto jam oppido, Suecis victoria haesit. Christophorus Razevilius, Suecis Germanisque multitudine pugnatorum attritis, deditionem extorsit oppidi; sed vitam pactis incolumem, per odia Polonorum praestare non potuit. Inde Zamoiscius. dux veteranus, post acerba literarum cum Carolo certamina, Volmariam, Ronceburgum, aliosque locos expugnat; Joanne Nassovio mandato Caroli praelium abnuente. Interim vastatis undique agris, ad XXX hominum millia, inedia aut frigore interierunt, nonnullis nec liberorum parcentibus carni. Quare Nassovii conatis successus defuit, quumque nec stipendium militi, nec commeatus procederent, desperatis rebus, in Sueciam enavigavit. Ibi tandem Carolus, hortantibus Suecis, regiam dignitatem hactenus recusatam sumit, addita lege, ut posteris ejus utriusque sexus haereditaria maneret, nec unquam ad Polonos revolveretur. Mox renovato bello, a Chot-Kevizio Livoniae praeside, acri praelio prope Rigam stratus, VIII suorum millia desideravit. Quae clades in annum seculi hujus quintum incidit.

Biennio ante ab Henrico IV edictum bene Christianum, refraenandae duellorum licentiae, conditum, sancita in provocatores illos poena capitis, qui ferro potius quam jure lites, saepe etiam leviculas, propudiosa audacia decernunt.

Minus Christiane Sabaudus, nocturnis insidiis Genevam adortus, minime indicto bello. Ducenti bellatores jam in muris erant, cum caesis excubitoribus, puer qui laternam gestabat, profugus, periculum enunciavit; quo exciti

cives, aut depulere insidiatores patria, aut captos poenis affecere.

Secutus est obitus Elisabetae Anglorum reginae, foeminarum omnium, quae sceptrum gestarunt, felicissimae, quae non secure inter voluptat es, sed caute inter dignas principe sollicitudines versata, fortunatum regimen tranquilla morte finivit, vitae anno LXX, regni XLV. Haeredem scripsit Jacobum VI, Scotorum regem, amitae suae pronepotem, pacis et literarum studiis clarissimum. Ejus tamen virtus insanas quorundam, dignitati suae timentium, conjurationes VIX effugit. Detectae divino prorsus ductuinsidiae, et clementia pene inaudita, proditoribus aliquot jam ictum praestolantibus carnificis, gratia sceleris facta. Rex ad securitatem regni, Angliam Scotiamque uno Magnae Britanniae nomine complexus, Pontificiorum sustulit conventicula; leges de disciplina proxime ad majorum ritus accedente sanxit, cum Philippo III, Hispano pacem integravit.

Conraria Mahumetes Sultanus intemperie, uxorem propriam, quod de filii fatis curiosius esset scisitata, adjici in mare jussit cum consciis, filio in conspectu matris strangulato. Sed tyranno sequens annus advexit poenas crudelitatis ignavissimae. Nam Taurisium ei Emir Emza, Persarum Sachus (sic regem vocant) satrapae cujusdam Gassii defectione usus, ademit: Melitenses Naupactum et Patras destruxere. Rusvormius caesis ad Pestum Turcis, Hatuanam recuperavit. Sultanus ipse prae abdomine vix pedum compos, inter concubinarum et exoletorum greges, febri correptus pestilenti, anno aetatis XXXIV periit, acto tyrannidis octennio. Reliquit Achmetem filium pene impuberem, fortuna isti familiae insueta, cui Alis purpuratus tutor datus. Tempus sane instaurando Christianorum imperio opportunum, si fidem prius rectam instaurare ipsi, seque sincero invicem complecti amore voluissent. Sed malitia nostra armatur iste, alioquin imbellis hostis. Clemens Papa non veritus tunc Joa. Ritbergico permittere incestum cum fratris sui Ennonis filia conjugium, adjecta gratiae lege, ut Theodorico Furstenbergio Praesuli locaret operam, qui oppressa Paderborna, sacrum ibi ritu Protestantium fieri solitum aboleret, Liborium Wichordum Cos. afficeret supplicio.

Idemque autor Sigismundo Polono fuit, ut alteram duceret conjugem Austriacam, defunctae germanam. Henricum IV impulit, ut Jesuitas, exitio olim regi structo infames in Galliam revocaret. Recepti sunt, refragante Parisiensi curia, sed certis locis, eaque lege, ut sacramentum dicerent, de non violanda regis aut regni majestate, exterisque consortio movendis. Sic corda regis reginaeque, cum morerentur, ipis destinata, sinistro omine: pyramis, qua relegatio eorum continebatur, deprecante Petro Cotono publice amota. Paulo post domesticis rex petitur insidiis, Marchionissae Vernolii, quam deperibat, propinquis Hispanica arte corruptis. Sed culpa amori donata est. Officia apud Gallos venalia, pernicioso exemplo facta. Bellum inter Argentinenses Episcopos aemulos, Henrici regis arbitrio suspensum antea, vicesimo tandem anno positum istac conditione est, ut Joannes Georgius cedat, Lotharingius ei aurum ingens per Vittenbergicum, tradita territorii parte, persolvat.

Sub id per Septentrionem Christiani IV, Danorum regis, fida subditorum cura eluxit. Extremos Norvegios fines ipse invisit, sincerioris doctrinae depositum conservari severe jussit, fratres Ulricum et Joannem, largiter muneratos, suas in provincias extra regna dimisit, Ulricum ad Suerinensem episcopatum, Joannem in Moscoviam. Sed hic splendidissime exceptus a Borisii legatis, et paulo post febri absumtus, praevertit morte sua calamitates, quae triennio post Russiam inundarunt. Regi ex Anna Catharina, Joachimi Friderici Electoris Brandeburgici filia, nascitur Christianus V, mense Aprili, quo eodem,

post septennium, paternorum successor regnorum designatur. Lustratur a Danis Grunlandia. Hamburgum, florentissirma non Stormarorum tantum, sed et omnium Saxonum civitas, Regi, ut Holsatiae duci, homagium maximo praestat apparatu. Regnum alta in pace insignibus passim aedificiis, arcibus, (in quibus magnificentia eminet Frideburgici) navibus, templis, scholis exornatur.

Industria regis magnanimitati par, Crempas Stormarorum oppidum, cui ortum nos debemus, foslis vallisque egregie communivit. Christianopolin, sui nominis oppidum, ad fines Sueciae in Blckingia, e fundamentis excitavit, ut a meridie simul boreaque, amplissimarum ditionum terminos ab hostili invasione tueretur. Sed utrisque finibus, aliquot annis post, duo firmiora haud paulo adjecit munimenta, Tychopolin altero a Crempis lapide sitam, ad Rhinum amnem, ibi in Albim se exonerantem, et Christianiam in Scania, paludibus et mari circumfluam. Dum iis gaudet pacis bonis Cimbria, in Pannoniam nova tempestas incubuit. Georgius Basta, quasi Turcico solutus metu, quod Persae in Babyloniam usque excurrentes, Sultani pueri imperium vellicarent, intestinum Hungaris et Dacis movet dissidium, Protestantes, quos in Turcam commilitones habuerat fidissimos,ad sacra Pontificio ritu peragenda, vi compellere nititur, detrectantes exuit opibus. Mox Turcis crevere animi, Jagenreuterus Pestum eorum metu deseruit; vacuum extemplo Turci occupan. Serdar purpuratus ad Strigonium posuit castra, quod et tandem sub Turcicum redegit jugum, cum decennium sub Rudolfo fuisset. Per summam animorum exulcerationem Bethleemus Gabor, ducta Mosis Ciculi vidua, spem concepit de Transylvania ad se transferenda. Sed eum Tampirius comes, praeLio victum, coercuit. Felicior Stephani Botscaii fuit conatus, Batoriorum cognati. Hunc Barbianus Bellioci comes, in Cassovienses Protestantes omni saevitia debacchatus, quum Botscaii Castella in praedam exponeret, ad vindictam libertatis accendit. Heiducci generosum nacti ducem Caesarianos passim munitionibus expulere, Botscaio non abnuente Caesaris imperium, sisalva libertate et incolumi conscientia, ut convenerat, frui subjectis liceret. Internecinum bellum ex sterilitate et vastationibus agrorum tanta excepit fames, ut ab humana carne non abstinerent miseri. Quae mala late grassantia, stella nova et trigonus igneus, monstrante Joanne Keplero, mortalibus denunciabant.

Habebant et in sermonibus rem plerisque incredibilem Saxones nostri. Nimirum commeare per urbes Judaeum quendam immortalem, qui ob injuriam olim Christo crucifigendo factam, perpetuae usque ad extremum diem oberrationis esset damnatus. Visa et nobis res portentoso mendacio affinis, quanquam ille a quibusdam eruditis examinatus, pene fidem miraculo fecit. Id vero constat ex Matthaco Parisio, ante quadringentos annos eundem sermonem pene toto orbe frequentatum. Ait enim historiographus, Janitorem fuisse Pilati, initio Cartophilum nomine, qui postea ab Anania baptizatus, Josephi vocabulum sumserit. Hunc cum extraheretur praetorio Dominus Jesus, pugno eum impulisse, irridentemque dixisse: Vade Jesu citius, vade, quid moraris? Respicientem severo vultu Dominum, respondisse: Ego vado, et tu exspectabis, donec veniam. Itaque exactis centum vitae annis, gravi perculsum aegritudine Josephum, et ecstasin passum: inde velut redivivum integris plane viribus, queis Christo patiente fuerat, centesimo quoque anno in eandem valetudinem revolvi. In Armenia ut plurimum versarihominem, ac fuisse in Anglia Episcopos Armeniorum, qui interposito jurejurando, rem sibi exploratam, virumque familiarem esse confirmarint. Res digna memoratu, et si vera

est, ingens Christianismi adversus infideles testimonium.

In Belgio, post laetitiam de Philippo IV, Hispaniarum haerede nato, statutum est in Frisiam trans ferre bellum. Datum Comiti Bucquoio negotium, ad Rhenum colligendi copias; quo trajecto, Spinola Oldcnseelam expugnat et Lingenam, Mauritio frustra Antverpiam appetente. Nec felicior mox Spinolae, de Berga ad Somam intercipienda conatus fuit, Mulheimi certatum deteriori Mauritianorum fortuna. Vachtendoncam Bucquoius deditione cepit. Nihilominus sollicitati de pace ab Austriacis Batavi, respondent, si quid forte bona mente constituatur, Hispanis id statim consiliis eludi.

Eo anno in civitatibus aliquot valde tumultuatum. Aquisgrano, pervetustae et praecipuae dignitatis, urbi, multum ob mutatam majorum religionem, et a quibusdam parum mascule defensam, detractum. Marpurgo Hessorum, grandi plebis tumultu, obtrusus Calvinismus a Landgrayio, imaginum deletionem, et panis in sacrata coena fractionem, aliaque id genus, impensius urgente. Joannes Winckelmannus, Balthazar Mentzerus, et similes, Augustanae confessionis propugnatores. officio cadere quam fide maluerunt. Vehementior turbo Brunsvigam pene oppressit. Henningus Brabantus Jurisconsultus eam proditione voluerat evertere. Redetecta, eversus ipse est. Inde Henricus Julius, prinseps vicinus, majorum jura praetexens, in Brunsvicensem Remp. militem curribus abscondit, in portam eum vallumque intrudit. Cives viriliter pugnando, mille ducentis hostium occisis, patriam liberarunt. Ab insidiis dux ad apertum bellum prosilit, obsidione Brunsvigam claudit, Onacrum fl. qua aquas ex urbe defluentes ejicit, obstruit aggere, undis restagnantibus, fora, aedes, templa complet. In supremo periculo quum edictum Caesareum eluderetur, vis coelestis acceleravit opem obsessis, ventus aggerem disrupit, flumen resorpsit undas; bellum ad inducias, inde ad arbitros, Caesare imperante, deductum.

Parum etiam Roma a tumultu abfuit, Clemente VIII exstincto multis papatum prensantibus. Caesari Baronio, celebri annalium scriptori, favebant Galli, refragabantur Hispani, qui et litem viro intendebant, de jure in Siciliam regis sui, quod ille suspectis niti testimoniis scripserat. Roberto Bellarmino, paris famae Cardinali, Montaltana se factio praepotens opponebat, ne solio potiretur. Tandem in Alexandrum Medicen consensum, quod brevis aevi videbatur senex septuagenarius. Hic renovato Leonis nomine, post XXV diem absumitur; Unde hoc nonnullis commodi, ut mentione sui in urbe facta, tanquam creatorum Pontificum, aedes eorum diriperentur: Successorem Leo Camillum Borgesium habuit Senensem, qui Pauli v titulum adoptavit.

Atrocissima interim conjuratione Anglia et Muscovia laborarunt. Sed inscr utabili Dei cuncta temperantis sapientia factum, ut Anglicana ad evertendum regem legitimum suscepta, in conspiratorum capita recideret; Russica incerto intentata haeredi, finem suum sortiretur, et autores corona remuneraret. Russica quidem ita habuit.

Demetrius Joannis Basilidae filius, qui pridem a Bori Fedrovitzio interemptus credebatur, quasi redivivus in scenam prodiit, occultatum se ferens in coenobiis, imbutumque disciplina Jesuitica, ut fato sibi ac jure debitum regnum aliquando recuperaret. Persuasum regi Polono, Sendomiriensi Palatino, genuinum haeredem esse. Adjutus exercitu, pacta sibi Sendomiriensis filia, in Russiam ducit, Cosaccos sibi conciliat. Multis Borisii tyrannidem aversantibus, arces favore nominis et loca munita haud pauca sibi acquirit. Victus initio a Bori, sed altero praelio victor, pereunte mox tyranno, liberisque ejus veneno necatis, festa plebis gratulatione Mosquam

ingreditur, coronatur, foedus cum Polono facit, magnifico apparatu sponsam e Polonia adductam sibi copulat. Caeterum Russi proceres indignati, ad Polonorum fastum, fictamque esse persuasi de Demetrio fabulam, in exitium eorum conspirant.

Firmati concursu plebis, omnia permiscent caedibus; mille ducentis Polonorum peremptis, CCCC Russorum desiderati. Demetrius multis vulneribus confossus, omnibusque proscissus ludibriis; sponsa omni gaza spoliata pauperque in Poloniam remissa est. Basilius Joannides Suiskius, conspirationis signifer, gnifer, concordibus procerum votis princeps renunciatur.

Dispar ut causa, ita cxitus conjurationis in Jacobum VI, regem Britannorum, reginam, liberos, omnesque regni Magnates fuit. Ea ut nulla crudelior unquam, ita haud scio, an qua mirabilius aperta uspiam legatur. Consceleratorum unus monuerat occultis literis Montaquilium, ne interesset comitiis, quae improvisum ictum sensura, nec visura percussorem essent. Id suspicionem regi sagaci movit, ut subesse crederet periculum. Scrutati cellam curiae subterraneam, inveniunt XXXVI dolia, pulveris nitrati plena. Injecta manus Faukio, qui ocreatus forte ad januam assistebat, Is excussus, cum funes cannabinos celare nequi ret, statim crimen prodidit. Ejus peracti rei Jesuitae, nec pauci magnates, partim caesi in fuga, partim supplicio affecti sunt; monstrum horribile; antequam exiret in lucem, raro Dei beneficio in partu suffocatum.

Verum ut semper Jesuiticum sodalitium aliquid parturiret novi, eodem tempore Venetis non parvas excivere turbas. Illi leges quasdam majorum renovarant, quibus cavebatur, ne liceret, absque senatus suffragio, templa nova aut coenobia struere, neu clericis fundos donare aut stabilia bona. Miserant et in carcerem nonnullos sacerdotes, flagitiis infames. Jesuita haec accurate, ut omnia, quae sedulo rimabantur Reip. arcana, ad Claudium Aquavivam, ordinis sui rectorem perscripserant. Clemens quidem VIII ea pro sua moderatione dissimulaverat: at Paulus V, animi vehementioris Pontifex, abrogare Venetos leges jussit, renuentes cum universa ditione sacris interdixit. Plerique tamen Ecclesiastici fulmen id Pontificis, ut indicta causa adversus innocentes vibratum, contemnentes, sacrum minime intermiserunt. jesuitae contra, non tantum dicto audientes Pontifici, sed et propugnatores crudelis sententiae facti, in alia commigrarunt loca. Variis utrinque et aculeatis certatum est scriptis, Baronio et Bellarmino inter alios pro hero suo Pontifice, Francisco Paulo Servita et Joanne Marsilio pro statu Veneto dimicantibus. Cum neutri cederent, a verbis ad arma deventum. Conscriptis utrinque copiis, Rex Hispanus auxilia Pontifici, Hollandi Venetis obtulere. Nam et factio Hispanica Romaepotens, dissidii hujus fax esse putabatur.

Tandem vero interventu Galliarum regis, reperta reconciliationis via, si captivos traderent Vencti, legumque executionem nihil ultra patrum instituta extenderent. Ita revocatae a Paulo dirae, Jesuitis Veneto territorio interdictum, haud exiguo ordinis praejudicio. Unde eorum subornati artibus percussores in Servitam, Reipublicae illius Theologum, cum vulnera viro gravia inflixissent, consilio tamen exitii ejus frustrati, odium magis sui inflammarunt.

Nec tranquilliorem Poloniam eadem societas fecit. Ibi Joanne Zamoiscio (qui Academia sua Jesuitas excluserat) vivis exempto, majores jam illi apud regem, minor aliorum procerum, consiliis factiosis adversantium, metus erat. Unde tanta discipulis Jesuitarum audacia, ut aedem Protestantibus sacram Posonii, incendio delerent. Persuaso rege, ad querimonias obfirmandum animum. Igitur Nicolaus Zebrzidovius et Janus Ratzivilius,

indictis nobilium comitiis, facedus pro libertate condunt, quorum sequaces pupulari lingua Rackosiani, id est, comitiales appellati. Mox decursatur ad arma. Caeduntur initio regii ad mille, plures in fugam aguntur, eratque in proclivi Rackosianis victoria, nisi quidam inter eos corruptae fider ad regem deelinasset. Proinde omissa vi, ad comitia regni rejecta lis est; sed ut fit, civilibus dissidiis soluta passim licentia, Gedani monasterium S.Brigittae, Thorunae majus templum Jesuitis adimitur. Imputantur eis praecipuae Europae mala, urgetur a nobilitate feralibus sodalitiis exilium, Comitiis Varsoviensibus, ut parum liberis obtenditur protestatio.

Sparguntur et voces de novo rege eligendo, cum nimia securitas et audacia Rackosianis attraxit malum. Regii subito in eos irruentes disturbant conventum, multisque occisis, demunt reliquis animos. Soli Sueco haec profuit Polonorum discordia, qui capto per id tempus Weissensteino, labefactas in Suecia res suas multum erexit, causamque suam, diminuta Sigismundi existimatione, probabiliorem studuit efficere.

Exemplum haud dubie movit Matthiam Archiducem ut cunctante Caesare germano, Hungaricos motus quam benignissime componeret, assignata Botscajo Transylvania, et religionis sancita libertate, pacemque intestinam, extrinsecus pactis induciis muniret. Etenim Serdar Prosultanus, Gambolati sollicitus defectione, qui Alepum, Damascum et Tripolin occupaverat, tremendamque potentiam simulato in Sultanum velab at ob sequio, induerat jam desiderim belli cum Christianis finiendi. Decretae igitur in XX annos induciae, atque ut interim Achmetes Sultanus Caesarem vocet patrem, ille eum filium, Caesares vicissim ambo salutentur,commutatis tertio quoque anno utrinque muneribus, fida consolidetur amicitia. Transactionem Botscaii, qui maxme eam promoverat, mors excepit, et Stephani Ragotscii electio, qui fidus Caesari, petentibus auxilium Rackosianis, ait, nefas sibi videri in proprium insurgere principem, bellumque civile autorum finiri infamia solere. Atque ut testaretur, quam minimo flagraret dominandi aestu, abdicavit se principatu, eumque Gabrieli Batorio transmisit. Quo tempore,quum Persici regis legatus Pragae in majus extolleret vires sui domini, eique certum esse diceret, Osmanicam excindere domum, tarditatem auxit Rudolfi, ne initas firmaret inducias. Inde Heiduccis renata latrocinandi licentia, Matthiae crevit autoritas, qui gratiosus apud Hungaros aditum ejus regni sibi apud ordines aperuit.

Eodemque anno altae Germaniae paci ominosum sydus cometa minabatur, edito statim specimine ingruentium atrocius malorum, in urbe Suevica ad Danubium Donaverda. Ejus cives procacius usi publica securitate, Abbatem solenni pompa circumferentem Labarum et crucem, contumelia affecerant, eamque ob causam icti proscriptione Caesaris, etiamsi sarcire illatum monachis damnum cuperent, in Maximiliani tamen Bavari potestatem rediguntur. Haec litis et diffidentiae inter Imperii ordines occasio, quum subinde comitiis restitui in integrum peterent Donaverdam Protestantes, earumque postulata eluderent Pontificii.

Sub haec Rex Britannus, periculis adductus frequentibus novo obstringit subditos sacramento, quo quisque profitetur, nullam esse Romano Praesuli regis exautor andi potestatem, seque nullo talis censurae praetextu a fide et obedientia recessurum. Dictum et a Catholicis, quos vocant, jusjurandum illud, Pontifice et Bellarmino nequicquam reclamantibus. Inviserat paulo ante regem frater reginae, tunc puerperae, Christianus IV, maximisque ab Anglis honoribus affectus, intra sex hebdomadas in regnum erat reversus. Sommersetiam et Bristoliae urbis viciniam inundavit Oceanus, ut subito solum diceres salum factum.

Angli, quod infeliciter antea tentave rant, in Virginiam Colonias deduxere.

In Belgio vix tandem satietas bellandi apparuit. Brevordam ab Hispanis sed sine arce captam, foederati receperant. Slusis depulsus Spinolae miles, Lochumum expugnaverat et Grollam, mox et Rhinbercam. Post tot felices successus, injectumque Batavis metum, seditio Albertum militaris exercebat, quae vix, oppignorata tumultuantibus Diesta, modicum sopita, ac denique soluto stipendio, rebelles relegati, multi moram trahentes occisi sunt. Mauritius interea Lochumum recuperaverat, a Grolla erat rejectus. Jamque novum, Hollandis praesertim et Zelandis, arridebat consilium in Americam navigandi. Nam in Moluccis prospera usi fortuna, praevalidam rursus ad Orientales Indos classem expedierunt, majora utique animis volventes, nisi exhaustum aeratium, et spes praecidendi molitiones Indicas, Hispanum et Archiduces inclinassent ad pacis studium, a quo nec alieni erant Ordines si certam acquisitae libertatis confessionem adversariis extorsissent. Interim ne falleret ignava pacis exspectatio, mittitur in fretum Gaditanum cum classe Jacobus Hemskerkius, qui littus Hispanum infestans, naves regias prope Gades, aut flammis absumsit, aut ictibus tormentorum quassatas fere inutiles reddidit, victoria patriae sua morte dedicata. Percussus enim, celari prudenter casum voluit, ne cursum victoriae inhiberet. Hispanorum ibi ad bis mille interempti. Ergo pactis induciis, pronunciantur liberae foederatorum Ordinum provinciae, in quas Rex et Archiduces nihi juris praetendant. Postulatur contra; ut Indicam aboleant navigationem Batavi Zelandique, atque integra sit Regiis solis novi orbis usurpatio, Ea disceptatio aliquot menses tenuit,dum Joannes Najus Franciscanus, impiger rimus alias pacis promotor, excurrit ad Philippum, tantoque tempore detinetur, ut et Gallus Orator, et Danus Jacobus Ulfeldius cum Jano Charisio domum remigrarent, ac tota mox pacis actio abrumperetur. Ad extremum Galli et Britanni, Regum, Electorumque et Principum quorundam Legati, inducias duodecennes persuaserunt partibus, quibus stabilis utrinque sancita securitas per Europaeas terras, at extra Europam arbitrio relictum Hispani Regis, si cui in provinciis suis commerciorum vellet permittere libertatem. Cautum tamen, ne impediret, si quam exteri principes foederatis indulgerent, negotiandi facultatem. Pactae induciae mense Aprili, anno hujus seculi nono, sed quae vim haberent anno demum sequenti.

Confectis in Belgio induciis, Germania dissidiorum nova semina suscepit. Matthias frater Caesaris, armatus venit in Bohemiam, discussurus, ut ferebatur, consilia Hispaniensium, qui Ferdinando Archiduci Hungariam et reliquos Austriacorum principatus destinarent, ut addictiori partibus Pontificiis. Bohemi se in armis fore polliciti sunt pro Caesare, si libertatem, eam praesertim quae conscientiae est et religionis, sanciret, ad patris Maximiliani exemplum. Cum id postulatum differretur, tradenda fuit Matthiae Hungaria Austriaque. Matthias mox ad suggestiones Legati Pontificii et Cleselii, Praesulis Viennensis, Protestantibus Austriacis sacrorum suorum exercitio interdicit, recusantibus obsequium vim ostentat. Verum illis ad propulsandam vim semet comparantibus, antequam sacramentum dicerent Matthiae, atque adinstar Hungarorum et Moravorum, gratiam sibi fieri ejusdem divini cultus; suppliciter postulantibus, assensum praebuit princeps. Nec difficilior Caesar ipse, qui Bohemis, Silesiis, Moravis, ejusdem Augustanae confessionis sociis, sacrorum libertatem promulgavit, diplomatibus ad id solenniter conditis, Academiaque Pragensi eorum tradita directioni, quae res postmodum minus sincere observata, funestorum bellorum materiam dedit.

Successere statim tumultus Juliacenses. Mortuo namque Joanne Guilelmo absque prole, atque inde Electore Brandeburgico, hinc Palatino Neoburgico, aliisque ex connubiis cum sororibus defuncti prognatis, successionis juspraetendentibus, Imperator litis disceptationem ad se revocans, interim Leopoldum Austriacum, Episcopum Argentinensem et Passaviensem miserat, suo et imperii nomine Juliacenses ditiones recturum. Hujus partibus principes Pontisicii, illorum Reformati plerique studebant. Hinc conventus Lalae Suevorum Protestantium, hinc Herbipoli Catholicorum: hinc foedera cum exteris et conspirationes intestinae, in perniciem tandem Germaniae erupturae. Brandeburgicus Joannes Sigismundus et Palatinus Wolfgangus Wilhelmus, re inter ipsos composita pro tempore, scripsere militem, et pleraque ducatus oppida suae potestatis fecere, excepto Juliaco, quod Leopoldus detinebat. Verum et illud quoque a Mauritio Nassovio, Belgicis jam praeliis soluto, et Christiano Anhaltino obsessum, simulque auxiliaribus oppugnatum Gallorum copiis, deditione ac. cipitur post bimestre. Ac positis utrinque armis, lis judicibus delegatis Coloniae dirimenda frustra committitur.

Per haec Henricus IV, Francorum et Navarrae Rex fortissimus, dum altam vigliantia sua pacem a multis jam annis regno conservasset, ac nuper florentissimum exercitum, et omnibus rebus ad magnam expeditionem instructum, ad confinia Galliae et Germaniae collocasset, spe facta Juliacensium ditionum possessoribus parati apud se auxilii, multis metum injecit, multis male opinandi loquendique occasionem dedit. Cum haereticorum fautorem, et morte dignum audisset praedicari Franciscus Ravaillacus, extremae homo dementiae et impietatis, interficiendi regis sui consilium cepit. Quem nactus in rheda, Parisios obambulantem, contemplandi causa apparatus; quo reginam pridie coronatam exciperet, praecipiti insultu, gemmo ad cor ejus illato ictu cultri necat, regem, si simulationem ejus religionis, quam plerique in eo non fuisse confirmant, excipias, suae aetatis maximum. Sicarius perditissimus, vix ullo idoneae poenitentiae signo edito, inter exquisitissimas poenas nefarium spiritum exhalavit. Filius regis Ludovicus XIII, quum nonum aetatis annum nondum implesset, administratio regni reginae matricollata est, quae et promissam Juliaci obsessoribus opem tulit.

Inquietissimae etiam tum res Barbarorum erant. Gambolatus sane Alepiensis Satrapa, fractus a Turcis, atque a suis, Achmetis gratiam pollicitatione militandi contra Persas obtinuerat: At Persa Siasaba nihilo segnius continuabat expeditiones; Pontificem, delato ei Christianorum suae ditionis obsequio, Caesarem, jactatione virium ad socianda secum arma provocabat. Pontifex ea causa Religiosorum familiis injunxit, ut Hebreae Arabicaeque linguae Professores alerent, quorum opera in conciliandis Orientalium terrarum Christianis uteretur. Matthias jam Hungariae potitus, pacem Turcicam stabilivit. Turcae a Persis in Babylonia ingentem accepere cladem: in mari Mediterraneo cum Florentinis et Melitensibus varia fortuna dimicarunt.

Mauri quoque reges, Fessae et Marocci, diuturnis inter se dissidiis conflictati, victique ad ultimum a Muleo Sidane, amplissimas ei Africae ditiones reliquerant. Ejus patruus Schequus, Hispaniae regem suppetias orabat, a quo et pecunia instructus, Alarachiam, firmissimum littoralis Africae propugnaeulum, ad columnas Herculeas, corruptis praesidiariis, Hispanicae tradidit ditioni, tam fidei suae in Philippum pignus, quam adversus Sidanem adjumentum. Interim Philippus e tota Hispania Mauros, veteres earum regionum incolas, malaque fide Christianismo tinctos, pellit, quod Africanos Mauros et Turcas, in perniciem

Hispaniae, sollicitare dicebantur. Exuti agris fundisque miseri, aurumque et gemmas cum mercibus commutare jussi, retento rantum viatico, navibus exportantur, capita hominum, ut narrant, ad novies centena millia, qui diversis locis temporibusque, partim expositi in littora Africae, partim prohibiti appulsione, partim in alias gentes sparsi, ingenti numero, fame, gladio, frigore, aut aliis periere. Unde multos cepit admiratio, quid adeo peregrinas et longe dissitas lucrari animas nitantur Jesuitae, tantaeque multitudinis in oculis suis versantis negligentes, ad certum eam exitium expelli sustinuerint. Neque enim dubium, inter tot millia, puerorum praesertim et mulierum, dociles reperiri animas potuisse. Sed de eo quidem ipsi viderint, nobis quod superest historiae pertexetur.

Rex Polonus, composito cum Rackosianis dissidio, Suecos simul Russosque se acriter lacessentes, secundis praeliis, illos in Livonia; hos in Lituania prosternebat. Compertoque, Russos quosdam adversus Suiskium, duce novo Pseudodemetrio, rebellare, Smolenscum Lituaniae metropolin, pridem Moscorum subditam tyrannidi, obsidione cingit, in qua expugnanda dum laborat, alia Polonorum manus ipsum Suiscium, cum duobus ejus fratribus, praelio victum capit. Novogardia obsequium Sigisinundo, ipseque adeo Chamus Tartarorum Astracanensium defert, annoque exeunte Demetrius impostor trucidatur. Vilnam exurunt Moschi. Smolenscum bienni obsidio fatigatum, postremo dat Polonis manus, ubi ducenta Moschorum millia feruntur interiisse, atque ut solens est difficilioribus ad magnas urbes praeliis, obsidentium ingens turba.

Tunc vero Belgas foederatos intestina invasit, super aliquot Chistianismi quaestionibus discordia.

Jacobus Arminius, ex Amstelodamensi Pastore Theologus Leidensis, de quibus per literas contulerat cum Fr. Junio, dogmara pleraque a Calvini schola aliena, studiosae juventuti diligentius inculcaverat, Francisco Gomaro, ejusdem Academiae Proefessore,acriter refragante. Lite saepius agitata, cum Magistratus ac primores coepissent in partes secedere, qui Arminium tuebantur, Remonstrantes; qui Gomarum Contraremonstrantes dici occoeperunt. Tandem a verbis et stylo ad factiosas molitiones, ad arma, ad pugnas, progressi dissidentes, grande aliquod malum florentissimis Ordinum rebus minabantur, controversia neutiquam cum autore suo exstincta. Etenim mortuo su annum MDCIX Armino, novalis de successore ejus Conrado Vorstiot tenuit, quem certatim ab omnibus appellatum schismaticum aut haereticum, atque in divinas perfectiones injurium, nihilominus ut insignem Doctorem Remonstrantes commendabant. Quorum studio ille adeptus functionem publicam, praepotenti regis Britannorum adversatione, ea rursus excidit, foederis et amicitiae dissolutionem minitantis Ordinibus, nisi corruptorem divinae veritatis desinerent fovere. Amotus vero et sepositus Goudam Vorstius, suae tamen factionbi quasi pro Apostolo fuit, donec gliscens subinde discordia, non tam transactione, quam expulsione aut caede Arminianorum oppressa, coepit relanguescere, pro ut suo loco dicetur.

Invasit et Septentrionem nostrum acerba cum Suecis contentio. Carolus IV Suecorum Rex, quod cum Polono bellaret, naves per Hellespontum Danicum, et ex ipsa Dania Rigam et ad Borussica itantes oppida, passim detinebat. Lappones maritimos (Norvegiae illi pars sunt) vexabat tributis, quorum et titulo insolenti uti cocperat. Ea de causa Christianus IX, misso ad eum feciali, quum nihil responsi ferret, Calmariam, permunitum Sueciae oppidum, obsidet, repulsisque erumpentibus, Vi expugnat, exeunte Maio, anno hujus seculi

undccimo. Et quanquam edixerat, ne in impuberes sexumque sequiorem a milite saeviretur, tamen cum mulieres lapidibus in cesserent irrumpentes, promiscua fuit caedes, exacerbatis et eo Danis, quod frumentatores suos, nuper a nobili quodam fraudilenter evocatos, contra datam fidem trucidatos meminissent. Capto oppido, arx Caroli freta subsidio,diutius victorem distinuit. Crebrae ibi cum proximis Succorum castris concertationes, caedes multae. Dumque obsidioni advigilant Dani, interceptis a Sueco literis, quibus Christianopolitae auxiliares copias postulabant, mittuntur eo, qui se Dnicum fingendo praesidium, praelatis, quae forte nuper eripuerant, vexillis, oppidanos fallerent. Ita insidiis doloque capta Christianopolis, incendio deletur, incolarum plerisque necatis. Vicissim Sueci classe a Danis spolianturi, terumque expelluntur, quod receperant, Calmariensi oppido. Qui justi praelii copiam non facerent, obsidionique solvendae impares viderentur, Christianus Sommius, qui arcem tenebat, regi eam Danorum tradidit. Ubi CVIII tormenta aenea, et sexarmatae naves, cum omni instrumento bellico, in regis potestatem venere, Augusto ineunte. Secutae sortem Bornholmia, Olandia, Goldburgum. Carolus impatientius ferens acceptas clades, ad duellum provocat regem Christianum, quasi duorum periculo universum certamen niteretur, sed cum impar aetas, conditio, causa esset regis utriusque, indignabundam provocationem salse Rex Danus elusit. Carolus, accedente ad senium et aegritudines moerore, confectus est sequenti mense, successore Gustavo Adolfo filio, qui hactenus egregie rem Suecicam administrat. Finiente anno ad Elsburgum, alteram quasi Sueciae clavem, captae Suecorum naves pleraeque, quam victoriam quinto post mense castelli deditio secuta. Eam regis Dani felicitatem obnubilavit reginae mors, quae enixa anno hujus aevi nono Fridericum, Verdensem postea Episcopum, undecimo ineunte Ulricum Suerinensem, mox duodecimo laudatissimam vitam beato fine clausit, ingenti hisce regnis sui desiderio relicto. Rex ipse pene interceptus insidiis,Franciscum Rantzovium, Christ. Barnecovium, Stenonem Rosensparrum, aliosque nobiles non paucos, luctuoso quidem privatis domibus, sed felici patriae praelio amisit.

Initium ejusdem anni funestavit obitus Caesaris Rudolfi, quem semestri spacio inopinatum Christiani II Saxonis funus praecesserat, sequebaturque Ernesti Coloniensis. Hujus Septemviratum Ferdinandus Bavarus, istius Joannes Georgius frater suscepit. Caesare vivo ac vidente, Hungariam Austriamque Matthias frater artificio quodam in se transtulerat, quibus et Bohemiam, paucis ante mortem ejus mensibus, adjecit. Etenim miles Leopoldicus, qui ruendae administrationi Juliacensi scriptus, ac postmodum ad IX peditum, IV equitum millia auctus fuerat, invaserat Bohemiam, Buduisium astu, Pragam minorem vi occupaverat. Inde adventante in auxilium Bohemis Matthia, jam ad subitas hasce impressiones fremente, Caesar tradere ei Bohemicam coronam, annusaque pacisci pensiones adigitur. Exercitus Lepopoldicus, gratia metuve Matthiae fractus, repraesentato sibi stipendio, demigrat. Rudolfus praegnante jam dissidiorum civilium Germania, derepente in fata concessit, imperio functus annis XXXV, immensa vi auri in thesauris relicta, majori pacis publicae desiderio. Princeps caetera eximius, sed matrimonii abstinens, liberiorique, quam fas erat, Veneri assuetus, culpam haud modica dignitatis jactura luit, insuperque liberis orbus legitimis, dum fratres, Matthiam, Maximilianum, et Albertum similiter relinquit orbos, patruelem denique haeredem habuit. Hac sc. occasione foecunda Maximiliani regia ad Caroli, fratris ejus, stirpem devolvitur, qui e Maria Bavara quinque filios, decem filias proceaverat, quorum Ferdinandus

natu maximus tempore, quo haec scribimus, Augustum apicem inter perpetuas Germaniae turbas tenet.

Biennio ante Rudolfum decesserat Fridericus Palatinus, haerede filio cognomini, qui tutore usus Joanne Bipontino (licet Philippus Guilelmus Neoburgicus septemviralem tutelam sibi assereret) Elisabetam, Jacobi VI filiam, sibi junxit, nobisque inter alios spectantibus, pomposo apparatu deduxit Heidelbergam. Sed id quidem anno hujus seculi XIII accidit, quum jam Caesar Matthias Germania potiretur, Dacia Gabor Bethlemus.

Caeterum superstite adhuc Rudolfo, in Transylvania res varie nutaverant. Batorio Valachiam pene eripuerat praefectus Radulensis, ejusque ad Cronstadium fuderat copias. Inde Forgatscio creverat audacia in Transylvaniam movendi, et Claudiopolin, alique loca munita, redigendi sub Matthiae regis dominium. Verum, (quae est bellicae sortis inconstantia) rursus a Batorio profligatus, compulsusque in sylvas Forgatscius, quum varias pertulisset miserias, recesserat in Poloniam, quando Sutschius a Polonis dimittebatur, ut Moscoviam eis subjiceret, irrito consilio. Poloni namque a Russis acri ad extremum praelio victi, etiam Smolensco rurus exciderunt. Batorius Austriacis semet, Turcarum odio, applicans, Gabori viam ad principatum capessendum Sultanico patrocinio aperuit. Dicenda nunc eruditorum funera; quibus primordia hujus seculi caligarunt. Res sane praeclaras tentarant aliqui.

Colloquio Ratisponensi, erat disceptatum, si convenire in principiis fidei Romanenses cum Protestantibus possent. Philippus Heilbrunnerus et Aegidius Hunnius contenderant, eloquia Dei scripta esse ideo, ut normam pr aebeant sola omnium ad aeternam beatitudinem credendorum, judice secundum ea controversiarum Spiritu Sancto. Sed contra Jacobus Cretserus, Albertus Hungerus, Adamus Tannerus, judicem litium constituerunt Romanum Pontificem, legem et normam non solas literas divinitus inspiratas, sed et traditiones viva Ecclesiae voce traditas. Sic, controversia in ambiguo relicta, discessum. Secutae anno hujus seculi secundo mortes Francisci Junii Galli, Danielis Tossani, Guilielmi Perkinsi Angli, Casparis Peuceri Medici et Historici, Pauli Melissi Franci, Joannis Passeratii. Anno MDCIII, Aegidii Hunnii, Theologi Wittebergensis eximii. Sequenti, Syriaci Spangenbergii, Christophori Pezelii, Lucae Osiandri Theologorum, Jani Douzae, arte et Marte praestantis Batavi, Oberti Gifanii Sicambri, Hieronymi Mercurialis Forojuliensis, Melchioris Junii Argentinensis. Anno MDCV longaevam senectam absolvit Theodorus Beza Vezelius, quem Spondanus Calvinianorum Calipham dicit. David Paraeus, elevata inter Lutheri et Calvini sectatores lite, concordiam utriusque persuadere frustra studuit. Sextum annum Justus Lipius, varia literatura nobilis: Septiumum Caesar Baronius Cardinalis, Georgius Mylius et Lucas Trelcatius, Theologi, Joannes Reinoldus Anglus, Otto Casmanus, Martinus Crusius, decessu insignierunt. Octavum Arnoldus Huitfeldius, Danorum Historiographus et Cancellarius, et Philippus Nicolai, Pastor Hamburgensium clarissimus. Initium anni noni funestavit mors Josephi Scaligeri, raissimae eruditionis viri, et Caroli Clusii, Botanici. Decimus rapuit Amandum Polanum, insignem inter suos Theologum. Valentinus Smalcius, Christophorus Ostorodus, Georgius Enjedinus, et alii, infaustum Fausti Socini magisterium sequentes, sopitam multis seculis Photini haeresin ab inferis in lucem revocarunt. Quidam, sumpto fratrum Roseae crucis titulo, incredibilem lem perfectionem et scientiam omnium artium, Magiae praesertim, multis libellis professi, nihi dum humano generi certae salutis aut notitiae de se praestitere. Fama de iis aliquot annis jactata in tenebras, e quibus emerserat, recidit.

religionis adspectu, insolitam fere majoribus suis, sed optatissimam semper plebi utilissimamque amicitiam colentibus.

In Asia Achmetes, composito aliquamdiu cum Parthis bello, Hollandos admisit in foedus, quorum legatus Cornelius Hagius exquilito Byzantii apparatu exceptus, commerciorum immunitatem, et captivorum dimissionem de facili obtinuit, Hispanorum crediderim odio, quibuscum fere perpetuum Turcis dissidium.

Erat et in Mauritaniam intenta Turci aula, ubi a ferro ad magicas artes deventum fuerat. Ingens enim Sidanis,Marocci regis, exercitus parva magi manu stratus est, regnumque mago cessit. Sed rex alium nactus ejusdem artis gnarum, rursus priorem devicit, qui tamen instaurata incantatione, denuo potitus Marocco, credulae plebi speciem vatis praebuit. Sic ludunt Daemones inter suos asseclas in perniciem infelicium animarum.

Neque Gallia immunis fertur earum fuisse fraudium. Ibi Marchio Ancraeus, repente collecta reginae et invidiosa sane gratia, incantamentis fertur effecisse, ut omnes prae ipso principes parvi essent. Magister equitum Franciae creatus, domo ipse Florentinus, regem,qui nondum in suam tutelam pervenisset, regnumque fere habebat in potestate, aerario deutebatur, leges pro arbitrio figebat, refigebatque. Ea causa Henrico Borbonio Condaeo principi, Henrico Bullionio, Nivernio, et aliis regiae proximis, secessionis fuit, et tumultus intestini. Cumque tandem promulgatio Tridentini concilii totes elusa, urgentibus, qui Italicae et Pontificiae factionis erant, exisset in vulgus,a multis est reclamatum. Curia Parisiensis delenda sanxit Marianae, Fr. Suarezii, Bellarmini, et aliorum scripta, quibus potestas Pontifici regis abdicandi datur.

Cardinalis Peronius, cum clero et nobilitate pleraque, autoritatem concilii asseruit, Jacobo Anglorum rege Peronium valide refellente, Hugonotisque regnum peregrinae tradi potestati, praeter majorum instituta, haud vane contendentibus. Sed caesis Condaei cpiis, Ancraei praevaluit factio, ad ultimum exitio ejus finita et Condaei captivitate. Interim Aquisgrani et Coloniae Pontificiae partes, Francofurti et Vormatiae Judaiace, factiose impugnabantur, grandi seditiosorum malo. Aquisgrani multis jam annis dissidia ferbuerant. Senatus e Pontificiis (qui se Catholicos appellari malunt) suppletus, abdicatis Protestantibus, omni sacrorum eis exercitio tam domi quam foris interdixerat, punieratque recusantes. Id cives insueram servitutem interpretati, quod nec audirentur in curia, urbis per tumultum a plebe excitatum potiuntur, Jesuitas ejiciunt. Intercedentibus deinde Juliacensium terrarum possessoribus, legarisque Francicis, concordia sarcitur, sed qua priscae religionis senatus teneri nollet, novique patres in curiam adscisccrentur. Ea discordia proscriptionis fulmen Caesari extudit. Similiter Coloniae multi, sacro suo prohibiti, Mulheimum, quod altero ab urbe lapide Juliacensium muniebatur auspiciis, secesserant, frequentiaque novae civitatis (ut habebatur) et metuendum robur, Agrippinensibus accenderat aemulationem, privilegiis cautum sibi jactantibus, ne ea vicinia urbs ad Rhenum conderetur Re literis plurimum disceptata, interdicitur et principibus, Brandeburgico inquam et Neoburgico, aedificatione Mulheimi, et civibus destructio imperatur ab Caesare, cunctantes proscribuntur.

Dum ea lis tenet, Wolfgangus Guilelmus Neoburgicus, et Georgius Guilelmus Marchio, Electoris filius, cognati principes, super possessione maternarum ditionum dissidere animis, mox et religione coepere. Ille ducta Magdalena Bavara, ad Pontificios se applicat, hic ad Calvini sectatores. Ille munit Dusseldorpium, hic Batavorum

manu Juliacum. Caesar, mandata Alberto fratri executione sententiae, adversum Aquisgranenses latae, oleum igni affudit. Neoburgicus Mulheimum destruendo, parere edicto Caesaris, Elector Brandeburgicus ejusmodi proscriptiones, quasi praeter leges imperii evulgatas, rescindi postulare. Interim Spinola Aquisgranum occupat, restituit senatores; fugiunt Euangelici, qui remanserant, puniuntur. Mox et Mulheimum excindit idem: Vesaliam, insigne ad Rhenum fl. oppidum, alique Juliacensis dominii loca, pro Neoburgico subigit. Vicissim Mauritius a Brandeburgensi evocatus, Emericum, Retzum, et Marcani comitatus pleraque. Dum ille ad Retzum haeret, Vesalia a Ludovico Velasco, contra quam convenerat, copiosum alere praesidium trium millium cogitur; Neoburgicus, exstincto patre Philippo Ludovico, Romanensium suis in ditionibus instaurat cultum, Brandeburgensis in suis (ut quam longissime ab eo recederetur) Calvini mum praescribit, adeo in alteram declinantes ambo partem, ut subditis aegrescerent animi intemperie principum, ac Berlini fere ad seditionem prosiliretur, tumultuante admodum plebe, ad ritus Lutherani immutationem. Francofurti oborta ob Judaeos seditio, uti et Vormatiae. Illa atrocior, et cum manifesto Caesaris conjuncta contemptu, Fetmilcho et aliis capite stetit: haec mitior, ne ratione sua carens, Friderici Septemviri vigilantia sonita, atque quacorum exilio finita est, Judaeis, quos cives ob immanes usuras exegerant, urbe abstinere jussis. Qui Francofurtum quidem pompose sut reducti, haud sine Christianorum opprobrio, exitiale illud Reipublicae virus suopte passim gremio foventium. At Salinis Thuringorum emersit haudquaquam tolerabilior Stifelii et Ezechielis Methi blasphemia, qui se maximum illum Michaelem et immortalem, Deique verbum jactare ausus, experimento ipso miserum se mortalemque demum didicit. Valentinus vero Smalcius, sparsis hinc inde Socin suisque libellis, Christum Jesum aeternam habere Deitatem pernegavit. Cui sectae, quamquam ex omni Christianorum classe valide contradicitur, Sarmatia tamen Daciaque vires hospitium que praebet. Ac nisi vigili doctorum calamo obviam argutiis esset itum, novitatis avidae fluxique ingenii juventiss, inauditum majoribus Christianismum imbibisset.

Interim Turca vicennales cum Caesare renovat inducias, haud levi Cosacorum agitatus in juria. Illi enim praecipuas interioris Moschoviae urbes anno XIII perpopulati, quum et Tartaris graves intulissent clades, Turcarum in Ponto Euxino XXIV triremes cremarunt. Quin et irritatiores, ad Sultani expostulationes, Thraciam ipsam percursant, pene usque ad moenia Byzantina praedabundi, Najagensium Tartarorum diripiunt terras, Bithyniam vastant et Paphlagoniam, Trapezuntem cum portu, armamentario, triremibus evertunt, Sinopen Ponti incendunt, opimaque praeda ditissimi recurrunt in Sarmatiam. Ea damna cum sarciri Achmetes a rege Polono posceret, ille se inscio illata respondit. Ne ergo ferrum in Polonos stringeret, Persarum regis in Asia felicitate est praepeditus, qui defectione quorundam Sultani purpuratorum usus, late Turcicas depopulabatur provincias, et Georgianorum regem, Sultano adhaerentem, prinicipatu pene suo multabat. Neque fortunatior Turcis annus XVI illuxit, quo terra sunt marique caesi. Ab Hispanis quidem in mari Mediterraneo, simulque a Florentinis et Melitensibus: tum vero in palude Moeotide a Cosaccis; Denique a Persis in Asia, ubi XI eorum millia peste ferroque occubuerunt. Vicissim tamen assumptis Tartaris, incubuerunt copioso agmine in Podoliam, magnasque ibi praedas egere. Post quae Achmetes, anno tyrannidis XIV fere expleto, in locum suum migravit.

Eadem tempestate Russia ancipiti a Suecis Polonisque bello vexabatur. Multi

Russorum sub Polono merobant, Vladislao ejus silio Moscoviam acquisituri, quorum comperta ex defectu stipendii seditione, Tartaris audacia surrexit in Podoliam irruendi. At placati tandem auro et promissis Moschi, tres popularium suorum profligant exer citus, Neudam pro Polonis intercipiunt, ex alia parte Suecis Plescoviam ad deditionem adigentibus, quibus postmodum et alia Russorum oppida accessere. Mosqua a Polonis crematur. Iis cladibus fracti Russorum proceres, posita tandem inter se aemulatione, unum e suo corpore principem constituunt, Michaelem Federovitium, missisque legatis, Polonum regem et Caesarem pacem orant. Annuit Caesar, Polonus annuit.

Subinde arsit et Italia bello, ex Francisici Mantuani ducis obitu. Ferdinandus enim Gonzaga, frater defuncti et Cardinalis, abdicato pileo, conjugem quaerens, ditionem avitam apprehenderat, a quo Carolus Emanuel Sabaudus repetebat filiae suae, quondam Francisco nuptae, dotalia, et Montisferratensem Marchionatum. Mantuanus, Mediolanensi subnixus, Producis Hispani subsidio, Montisferr atum sibi asserebat, coactoque exercitu, Hispanicas Allobrogi objectabat vieres; quas ille viriliter sane sustinuit, donec pace quadam interposita, Mantuanus se dotem Margaretae persoluturum reciperet, reliqua lite arbitris permissa. Sed cum Hispanus leges ferret Sabaudo intolerandas, mox acrius resumptum est bellum, plurimumque sanguinis fusum, hinc Helvetiis Gallisque Sabaudo, istinc Hispnis Italisque Mantuano opem ferentibus. Vercellas tandem Produx Hispano expugnavit, cum vicissim Sabaudus multa Mediolanensis ducatus vastaret loca, nec modicis hostem cladibus multaret. Ad postremum anno XVIII hujus seculi, restitutis utrinque, quae armis occupata fuerant, transactione discordia solvitur.

Celerius positum, haud minori gestum ardore est Brunsvicense bellum in Saxonia.

Henricus Julius id olim imperante Rudolfo intermiserat, Pragamque profectus proscriptionis fulmen in Brunsvigos ab Caesare impetrarat. Ibi postquam debitum naturae morbo exsolvisset, Hannoverae propemodum pax coiit inter Fridericum Ulricum, ducis filium, et civitatum legatos, quam sola denegatio clavis, qua dux portam unam Brunsvicensium pro lubitu sibi aperiret, abrupit. Mox ergo Brunsviga a duce obsessa, aestate media anni XV. cadentibusque utrinque plurimis, obsidentium, ut ajunt, XIIM, obsessorum tribus M. Vix tandem exeunte Octobri sopitae sunt contentiones. Durante obsidione, implorata Batavorum auxilia Hervordiam, et Ravenspurgicum comitatum pro Brandeburgico invasere, praetendentes (id quod res erat) pactionem, quam principum Juliacensium legati, de partienda terrarum administratione et usufructu inivissent, Spinolae aut Hispanorum artibus elusam. Receptis vero in urbem Brunsvigam subsidiis, Kalcndis Septembribus felici eruptione est pugnatum, qua Michael Victor Vustrovius, qui ducem ad belli consilia maxime incenderat, dum Ulprensi munitioni festinat subvenire, cecidit. E vestigio Rex Daniae suam interponit operam, ut res ad dierum aliquot inducias, et ex induciis ad pacem devolvatur. Quod dum agitat ipse, Brunsvicensibus auxiliares submittuntur copiae per Joannem Georgium Solmensem, et mox per fratrem ejus Fridericum, Hansae foederatae ducem, qui per ictus et vulnera in urbem penetravit, fratre Joanne Georgio ab hostibus intercepto. Denique convenit, ut civitas more majorum sacramentum duci diceret, aboleretur proscriptio, prisca inter ducatum et urbem commercia instaurarentur, si qua superessent litigia, non ferro deinceps, sed jure disceptarentur.

Hanc sane viam aliquandiu et Veneti institerant, ab Uscochis Croatis terra marique latrociniis vexati, e parvis saepe scaphis magnas naves depraedantibus. Malebant einm nocendo aliquid omittere, quam cum detrimento Reipublicae suae hostibus nocere. Verum quum querelis nihil efficeretur apud Ferdinandum Archiducem, atrox suscitatum est bellum, Ferdinandi partes Caesare et Hispano sublevantibus. Gradisca mascule adversus Venetos defensa a Trautmansdorfio; caesus Pompejus Justinianus militiae Venetae magister, rursus a Joanne Medice Trautmansdorfius.

Altero belli anno Joannes Nassovius valida adduxit Venetis Batavorum auxilia, sed qui Italicarum insueti artium, varia cum incusatione Venetorum, plerique in patriam revolarunt inglorii. Interea Ferdinandus a Matthia Caesare, suffragantibus ejus fratribus, Alberto et Maximiliano, veluti adoptatus, Bohemis rex datur ea conditione, ne vivo Imperatore gubernationi se immisceat. Diademate insignitur, cum Caesare, Maximiliano Archiduce, et Melchiore Cleselio, jam cardinali, Dresdam advehirtur ad Saxonem Septemvirum, ab eoque apparatissime excipitur multis diebus. Inde Silesii, Moravi, Lusati, in verba ejus jurant. Grandibus vero acceptis bello Veneto, illatisque vicissim damnis, ad pacem inclinantur anmi bellantium, quae Cleselio annitente conclusa, anno hujus seculi XVIII. Uscohis advenis et stipendiariis, qui praedones se potius, quam milites agerent, Senga pulsis, urbs illa Teutonum praesidio a Ferdinando commendata est.

Dum haec agunter, novae Concini Ancraei molitiones in Gallia perniciem homini admaturarunt. Etenim Longevillanus, Bullionius, Maynius, aliique principes, pace nupera freti, postquam libere Parisiis versantem Condaeum, abreptum in custodiam Aneraei artibus accepissent, subito discesserant ab aula, proscriptique erant a Rege. Parisenses incitati rei indignitate, Ancraei domum ac thesauros diripiunt, aegreque a satellitio regio placantur. Principes, evulgata populis regni corruptela, cui delendae justa arma induerint, per amicos insusurrant tandem Regi, exitiales ipsi regnoque futuras Ancraei insidias, persuadentque, ne suas ac regni florentissimi fortunas unius viri causa, in dubium devocet. Quos cum adaequatet Ancraei apud reginam matrem gratia, negotium ejus capiendi necandive datur Vitrio, praetorianorum praefecto, qui hominem sperbum palatium subeuntem sistit, manumque jam admoventem gladio, sclopetis transfigit. Cum caedes enotuisset, civitas, quae propter odium ex ejus casu fructum oculis capere vellet, clam humatum corpus tumulo extrahit, perque omnia volutatum ludibria, tandem redigit in favillas. Uxor Ancaei, diabolicarum revicta artium, suspendio periit. Corpus igni crematum. Ita pucorum interitu dira Galliarum tempestas conquievit. Regis statim deferbuit in principes ira, et illorum renovatum est ultro obsequium. Regina mater, abdicata regni administratione, Blaesas concessit, retento in custodia Condaeo, ob linguae intemperantiam.

Ut Gallicanam felicitatem Ancraeana factio, sic Batavicam armata super religione dissidia perturbarunt. Summae namque virtutis est, in secunda servare fortuna modum. Redemerant jam Belgae foederati Flissingam Brielamque ab Anglis, quibus ea oppida, Elisabeta regnante, arctis rebus suis, oppigneraverant. Apud Indos Orientales, Spilbergio et aliis ducibus, res Batava superior paulatim evaserat. Quin et Saxonicae urbes, Lubeca, Brema, Hamburgum, Rostochium, Stralesunda, Vismaria, Magdeburgum, Brunsviga, Lunaeburgum, Gryphisvaldia, in foederis duodecennis communionem venerant, obstrictae ad commerciorum libertatem, communibus in Balthico et Septentrionali Oceano sumptibus defendendam. Verumtamen domi

vix ferendae libertati erant animi plurimorum. Amsterodami involabatur in aedes, quas sacro suo Arminiani destinaverant. Delphis nec mulieres temperabant manibus.

Cognito enim, vectigal vini minutum, auctumque frugum esse, impetum in curiam fecere. Ibi pecunias ex frumentis factas effundunt, viros seditionem inhibituros redigunt domum, senatum, ut arbitrio suo vectigal recidat, compellunt. Opusque exercitu fuit, quo muliebris vindicaretur audacia, ut pene Amazonum diceres praelia integrata. Quam bellaces et nonnullae in Venerem sint, unius discas exemplo, quae in vicino Amsterodamensibus pago Sloterdica, viginti quatuor ex ordine maritis nupsit. Vicesimo quinto, Ditmarso viro, superstes tandem esse desiit.

Caeterum Arminiani, impares se conspicati adversariorum viribus, et Synodo, quae instituebatur, diffidentes, praevertendum periculo, autoratis hinc inde aliquot militum signis, censuere. Ultrajectinorum, Leidensium, Harlemensium imprimis id consilium erat, autoribus, ut ferebatur, Joanne Barneveldio, viro summae apud Batavos autoritatis, Joanne Utenbogardo presbytero Hagiensi, Adolfo ab Wale, Aegidio Legenbergio, Rumoldo Hogerbetio Syndico Leidensi, Hugone Grotio Roterodamensi, et aliis, qui cuique Ecclesiae id juris esse contendebant, ut suo arbitratu Pastores sibi legeret. Atqui celeritas Mauritii, Principis Auriaci, Ultarajectinos excubitores oppressit, exarmataeque civitati rectores dedit ab istis consiliis alienos, conspirationis incentoribus in vincula abductis. Quae res Remonstrantium plepisque animos demist. Incessit et nautas aemulatio.

Jacobus Lamaire et Guilemus Schoutius Navarchi, novo itinere ad Moluccas evaserant, reperto ultra Magellanicum fretum alio maris et insularum anfractu. Eorum navem et merces reliqui in India negotiatores Batavi detinuere, quod privilegio cautum esset, ne, qui a societate alieni, in istis tractibus mercimonia exercerent. Nautae hi biennio quinquies perambulato aequatore, in Hollandiam remearunt.

Necdum deflagraverat, quod indicavimus in Russia certamen. Poloni Smolenscum tuentes, ceruptione in Russos praefidenti, octo eorum millia deleverunt, ceperunt duo. Amotae sunt urbe Moschorum legiones. Inter Suecos vero Russosque pax coiit, interveniente Britannorum regis legato. Dictae leges, ut Novogardia, Stavarussa, Porcovia, Ladga et Augdovia redderentur Michaeli, Russorum Exarcho: Gustavus Adolfus, Suecorum rex, Ivanogrodam, Jammam, Caporiam, Noteburgum, Neckholmiam sibi retineret. Neuter arma auxiliaria Polono alterius incommodo ferret.

Eodemque temporis tractu, Pernavia et Vindavia Livonum Suecis captae sunt; Dunaemunda iisdem a Farensbeco tradita. Sed eo mox mutante, copiae Suecorum exponuntur Polonis caedendae, Rigaeque obsidio solvitur.

Multas terras bello intactas divina manus flagellavit. Barcinone et reliqua Catalonia velut novo inundata diluvio, multa hominum millia interiere, oppidis pagisque unda absorptis. Mitius ex igni passim acceptum damnum, quod Viennae, Pragae, Ossatii, Paderbornae, Fuldae, isenaci, Tangermundae, et alibi in tecta grassatum, hominum fere capitibus pepercit. Quare talium damnorum minor nobis narrandi cura.

Id vero tacendum minime, quod in Othmanidarum regiam horrendus incubuit turbo. Cum enim summus Vezir funestum Turcis cum Persa bellum duceret, Achmetes moriens, Mustaphae fratri, qui in cella reclusus orationibus vacaverat, gubernacula tradidit dominatus. Vixerat annos XXX, denatus anno MDCXVII. Praeter Circassidem Sultanam, concubinas alensa ac CCCC.

Mustapha praelatus fratris sui Achmetis filiis, justa ei facit, Turcicum conscnedit

solium. Mox invisus austeritate, et tantae moli impar creditus, post menses tres in pristinum redactus est carcerem. Osmanes duodecennis, ineunte anno XVIII, Turcicum in thronum evehhitur, fervidissimi ingenii adolescens.

Eo qui praecesserat anno XVII, quod secularis esset renato per Lutheri manum Euangelio, visum erat plerisque gratias Deo exsolvere solemnes, pro conservata inter tot potentes adversarios luce Christianismi. Unde jubilaeum dixere Euangelicum indignantibus admodum Pontificiis, velut re bene gesta Paeana canere Protestantes, et nova inter se cudere foedera. Tale enim tunc Heilbronnae inter plerosque superioris Germaniae principes coierat, Westphalici praesertim circuli adspectu, qui pene jam avulsus ab imperio, conniventia Caesaris, videbatur. Quare meditata dudum consilia de minuendis, destruendisque Euangelicorum viribus, hoc velut cantato classico, erumpere in nervum coepere, Paulo V. ad id quoque suum populis Jubilaeum promulgante. Secutus est extemplo annus (quam vere possis ejuleum appellare) multis coelestis irae signis formidabilis, quo et belli fax e Bohemia erupit, toti Germaniae ac finitimis provinciis feralis, et fax diri syderis luxit in coelo, iniquitati hominum supplicia denuncians. Ac stupendum in Rhaetia emicuit, rarissimumque divinae indignationis exemplum, quo rupes altissima, Dei abscissa manu, vesperascente XXV Augusti die, Pluram oppidum uno momento ita obruit, ut ictu oculi ad sesquimile homines interirent, nec oppiduli vola aut vestigio relicto. Loco castelli lacus jam apparet, sesquimilliari Italico longus. Lutertiae palatium de coelo tactum conflagravit, antiquitatesque et statuae regum in igne consederunt.

Nec tamen iis emendati signis mortales, ut praecipites semetipsos in poenas agere scelerum suorum reformidarent.

In Pannonia et Bhemia, libertas religioni Potestantium data, male imprimis habebat Ecclesiasticos, Romanesibus addictos. Per eos templa quaedam, recens ab Euangelicis structa, Brunoviae, et Clostergrabii, aut occulusa erant, aut aequata solo. Id proceres, qui a Romanensi Christianismo discesserant, adversari legibus, ab Rudolfo et Matthia latis, contendebant. Praesul contra Pragensis et Abbas Brunoviensis, suo in territorio, nullum aliis aediflcandi jus esse, ac proinde recte punitos suae ditionis Protestantes. Caesar appellatus, non obscure Praesulibus favebat. Qui cum per id tempus viennam abiisset, coronationi Ferdinandi in Hungaria propin quior futurus, Magnates Protestantium comitia indicunt, ut de conservatione acturi religionis suae. Id diversae factionis proceres mali esse exempli aiunt, Caesaremque inducunt, ut misso diplomate, adversum suam majestatem haec agi conventicula extemploque dissolvenda, pronunciet, poena abnuentibus indicta. Asperatis per haec procerum animis, facinus illi concipiunt nullius exempli, conscensaque arce, Guilelmum Slabatam, et Jarislaum Bazitam, alias Samesancium, cum scriba Philippo Plattero, proditores declarant patriae libertatis, ac nequicquam ad causam, coram tribunali Caesaris dicendam, se offerentes, corripiunt statim, deque fenestra in subjacentem praecipitant aream, quibus tamen vitam incolumem divina benignitas texit. Mox Adamo Sternbergio, summo arcis regnique custodi, milites apponunt, placatoque a Matthaeo Turrensi populo, Pragensium oppida accipiunt in fidem, Jesuitas, ut qui tubae dissidiorum essent, Bohemia exigunt. Neque segnius exaratae ad Caesarem, editaeque in vulgus literae, quibus haec uti jure facta praedicabantur. Caesar contra seditionsum dicere facinus, exhortari principes, ne qui auxilio eant, vetare collectionem exercitus, polliceri, si desistant vim parare Bohemi, se quoque milites non scripturum.

Ni pareant, non defore copias contumaciae poenam exacturas. Cum et illi vim deprecarentur, seque in officio fore promitterent, nec Caesar a pacis rationibus plane videretur alienus, tamen audaculi homines, fibique invicem metuentes, quod jam sibi ipsi judicavissent, quo procedendum, aut quid agendum videretur, adjuvarentque rem proclinatam, ut facinore admisso, reverti ad sanitatem puderet, toti et mente et animo bellum insistebant. Unde dum Caesar Tampirio et Bucquojo ducibus, colligit mittique copias, Bohemi Silesios, Lusatosque allectant in partes, Budvisam, Caesaris studiosum oppidum, circumdant milite, Crumaviam imperata facere compellunt. Nec pigrior Tampirius, Bistricium intercipit, seque statim in findibus Bohemiae munit. Neuhusio repulsus, suburbium devstat, deditione occupat Pilgronum. Mox Saslaviam usque progressus majori cum exercitu Bucquojus Comes, majorem dedit strepitum, frustra jam Palatino et Saxone Septemviris, de opprimendo in cineribus incendio, laborantibus. Concursum est ad Saslaviam ambiguo praelio, plurimi utrinque desiderati, Pilsam Ernestus Mansfeldius Bohemis subegit, affluente eis jam undique turba militum, et Silesiis suppetias ferentibus. Bucquojus tamen fortier cum Bohemis praeliatus, Budvisam assequitur, Crumaviam intercipit grandi Bohemorum malo. Tampirius praeda gravis, cum Viennam repetit, a Comite Sliccio argento exuitur et pecudibus. turrensis Novembri in Austriam excurrit. Protestantibus eorum locorum minus aequis Caesari, quod ipsis inconsultis id bellum praeporpere sumsisset. Inter foedos hosce tumultus, cum Elector Saxonicus inducias urgeret, quibus durantibus Egrae de pace ageretur, nec eas fideliter a Caesarianis servari praetexerent Bohemi; cumque Viennae Carolus Gonzaga Nivernius, Razivilius, Lavenburgicus, Althemius aliique duces, in novum conjurarent ordinem militiae daversum haereticos exercendae, Caesar Mathias, proscripto Mansfeldio, continua aegritudine conficitur mense Martio, vixerat annos LXII, imperaverat septem, amplioris spei quam gloriae Augustus. Octo ante mensibus, Melchior Cleselius, a Ferdinando rege et Maximiliano male gestae Reipublicae insimulatus, Ereburgum erat deportatus; actumque mox Maximiliani fatum excepit.

Eodem tempore Tuci, ulciscendis Cosaccorum injuriis, infusi in Podoliam, praefectum istius provinciae cum tribus militum millibus fuderunt. In Aisa cum Persis atrocissimo congressi praelio, ingentem pertulerunt stragem, sed adeo ipsis cruentam victoribus, ut exinde Parthus Turcicam pacem pensionibus sericarum vestium annuis redemerit. Coepit et Rhetia, post dirum illud montifragium, intestinis agitari motibus, dum Democratici status eversores proscriptione aut suppliciss multat; exules potentum implorant vindicias, et peregrinis copiis viam sternunt. Veneti quoque suae proditores urbis magno numero deprehensos, singulari fehlicitate oppresserunt. Chymicus Italus, qui fraude an incuria Vinariensem arcem incenderat, insigni damno dato aufugit.

Caeterum decimo quarto hujus seculi anno, Respub. literaris Groningensi Academia aucta est, diminuta autem, regnante Matthia, permultis magnae eruditionis viris. Vidimus anno decimo tertio Helmaestadii tumulari Joannem Caselium, literatorem praecellentem. Ad Fridericum Taubmannum, dum ferremus ab amicissimo nostro Joanne Kirchmanno commendatitias, mortuum reperimus Vittebergae. Eodemque anno Conradum Rittershusium Altorfi reliquimus, animam agentem. Heidelbergae invisimus Janum Gruterum, Dionysium Gothofredum, Henricum Smetium, sed Joannem Jacobum Christmanum mors rapuerat, quem mox XIV. Marquardus Freherus et Smetius secuti. Tubingae ab Andrea Osiandro, Matthia

Hafenreffero, Joanne Siguarto, magnis Theologis, amanter sumus habiti: giessae a Balthasare Menzero. Decimus sextus Joanni Drusio, antiquitatis Hebraeae scientissimo, Scipioni Gentili Jurisonsulto, Christiano Frisio Daniae Cancellario, emortualis fuit. Ei alius Christianus Frisius, pari virtute et eruditione, successor datus a Rege. Georgius Lungius, literis armisque praecellens, Equitum magister, Albertus Schelius praefectus maris eodem anno creati; Oliger Rosencrantzius, Senatorum sciptus numero. Cumque exstincto Joanne Adolfo Holsato, feudum Sclesvicense conferretur ejus filio Friderico, praeclara mente atque eruditione principi, auratae Rex militiae inauguravit, praeter jam dictos, Breidonem, Gerhardum, Dethelevum Rantzovios, Andream Bilkium, Andream Senclarum, Janum Sparrum, Marquardum Pentzium, Ulricum Sondbergium, Georgium Schelium, columina patriae, decore Septentrionis. Biennio post, fatali illo anno decimo et octavo hujus seculi, Ceilanem, Indorum insulam, quique Danorum naves lustrarunt, et Philippus Sigismundus, Praesul Osnadrugensis et Verdensis, Hafniae exceptus exquistissime, Friderico regis filio, successionem destinavit dioeceseos Verdanae. Sequentem annum pestis, et eluviones foedarunt aquarum, quibus et sumptuosissimus agger, Oceano coeptus obduci prope Breitsadlum Cimbriae, ruptus est. At Tychopolis Stormariae vallo et fossis communita interque Christianum IV et Gustavum Adolfum reges, foedus intetratum.

In Gallia Jacobus Perronius, magnae eruditionis Cardinalis, cessit vita. Apud Venetos, post continuas fere ducum Joannis Bembi et Nicolai Donati mortes, Antonius Priolus, antiquae prudentiae princeps, habenas Reipublicae suscepit.

ingenium, nec mortuis, si lucrum affulgescat, passim carpunt: At Bucquojus XVII ductans bellatorum millia, Gretasam, Veitrachium, aliaque oppida cepit deditione, Tampirio adversum Moravos misso. Sic adulta jam aestate, depulsoque Vienna Turrensi, Ferdinandus rex Francofurtum proficiscitur, ubi Joannes Suerckhartus, Septemvir Moguntinus, comitia creando Caesari indixerat. Bohemis, qui jam leges agitarent novas, in quas rex suus juraret, nihil accidere poterat adversius, quam ferdinandum, cui regnum ipsi abrogatum ibant, ut regem Bohemum comitiis interesse. Igitur per literas legatosque, ei suffragii jus non esse, qui Bohemiam minima possideat, contendunt. Frustra. Ferdinandus enim non receptus solum a collegio Septemvirali, sed et Caesar XVIII Augusti die designatus, exeunte mense sacratur. Ex adverso Bohemi, caesis in Moravia Tampirianis, ejectisque similiter e Silesia, Moravia, Hungaria Jesuitis, recepto simul Theino, et affulgente Palatini Eleftoris gratia, audentiores, postridie quam Caesar creatus esset Ferdinandus, regnum ei Pragae abrogant, Fridericumque Palatinum substituunt, cum interim Electores, decidendae controversiae, diem eis Ratisponae dicerent. Palatinus, dehortantibus graviter Septemviris, et quae jam fiunt, haud vane praedicentibus, male consultus a suis, arripit diadema Pragae; mox et Elisabeta ejus conjux, ex regio sanguine regios dudum spiritus gerens. Vicissim Bucquojus irritatior Pissecam corna capit, oppidanos omnes trucidat. Renovatur et ab novo Caesare in mansfeldium proscriptio, qui nihil exinde placatior, immortales adversus domum Austriacam, sed invalidas concepit iras, circumlatoque passim bello, perniciosior innoxiis populis, quam Friderico suo utilio fuit. Maximum Ferdinandi reb u damnum Gabriel Bethlemus (dictus patrio idiomate Bethlehem Gabor) Transylvaniae princeps dedit, qui cum Bohemis conspirans, Hungariaeque inhians dominationi, Cassoviam, Fillecum, Poosnium, aliaque oppida, vi aut deditione cepit, Pontificios seu Catholicos dire tractavit passim, tranflataque ad se corona Hungarica, quae summae apud Pannonas venerationis, Principis Hungariae sumsit titulum. Paulo post habitis conventibus correspondentium (sic vocabantur, qui Palatino et Bohemis favebant) Norimbergae, et Catholicorum Herbipoli, utrobique actum est de modis res suas provehendi, et religionem quam profitebantur, conservandi. Bucquojus commeatus pressus inopia, et a praedonibus Hungaris destitutus, in Austriam declinavit, ubi jam Protestantes, a Pontificiis ordinibus secessione facta, Bohemicam respectabant fortunam.

In foederato Belgio sub haec flagrabat inter Remonstrantes et absolutae praedestinationis defensores controversia. Remonstrantium hi erant articuli: Electionem ad vitam aeternam a Deo, adspectu fidei in Jesum Christum et perseverantia fieri; reprobationem, secundum praescientiam infidelitatis obstinatae. Christum ex decreto et voluntate Patris pro omnibus et singulis mortalibus redemptionis pretium sanguine suo exsolvisse. Non esse in Deo voluntatem arcanam, revelatae illi, qua omnium omnino salutem so velle et procurare testatur, contrariam. Gratiae efficaci resisti posse. Hominem vero credentem excidere saepe fide, et suapte culpa aeternun perire. Admiscebantur et alia, odium acrius inflammantia. Agitur ergo Dordraci Synodus; conscribuntur et e magna Britannia, Helvetia, Palatinatu, Hassia, et e Rebusp. Genevensi, Bremensi, et Embdana Theologi. Remonstrantes, qui jam sibi judicassent, non parere eorum, quos actores suos hostesque ducerent, decreto, exhibita fidei suae confessione, interpositaque protestatione, in sententia perstitere. Damnati sunt ergo erroris, in carcerem etiam missi aliqui; plures patria pulsi, in Holsatia nostra

et alibi fixerunt sedes. Joannes Barneveldius septuagenario major, grandibus de patria mertis conspicuus, capite plexus est. Crimina ei imputata sat multa, in quibus praecipuum, quod Remonstrantium molitionibus se ducem ac signiferum praebuisset, eosque tuendi causa, leges foederis Belgici multifariam violasset, adducto quoque in suspicionem Mauritio, Principe Aurantio, quasi ad absolutum Belgii adspiraret dominatum, cui proinde secretis conventionibus obviam eundum forte. Conspiratorum, Ledenbergius manus sibimet ipse diras attulit: Grotius et Hogerbetius perpetui carceris damnati; bona fisco applicata. Sed Grotium conjux sua, mulier haud minoris in maritum fidei quam sagacitatis, astu inclusum cistae exportari custodia, locarique in tuto curavit.

In Gallia tristibus laeta miscebantur. Victor Amedaeus, Caroli Sabaudi primogenitus, Christinam regis sororem duxerat. Regina vero Maria, pertaesa commorationis Blaesensis, ab Espernonio se curaverat deduci Engolismam, inscio rege filio, qui hanc regiae suae autoritatis diminutionem interpretatus, exercitu collecto poenas sumere de Espernonio cogitabat. Sed mitigatus crebris internunciis, Andes permittit matri, ac Condaeum restituit libertati. Italum quendam Luciolum, Atheismum docere deprehensum Tolosae, paecisa lingua vivum exuri jussit.

Ambitur deinde legationibus Gallus, et Caesaris et Friderici Palartini, jam ingentibus copiis, rem bohemicam disceptantium. Jam enim in partes transierant Hungari Silesiique.

Caesar evulgatis diplomatibus, nihili esse Palatini coronationem declarabat, quod nec ab iis facta esset, qui creandi regis haberent potestatem, nec vacante solio facta: Imo, quod nec Palatino conveniret ullo modo ejus diadema usurpare, quem legitimum agnovisset Bohemiae regem, et Caesarem cum reliquis Septem viris elegisset. Idipsum jussu Caesaris, Julius Henricus, Dux Lavemburgicus, et Hieronymus Elverus, apud Regem Daniae et Saxones contestati, haereditarium insuper jus Austriacis in Bohemiam esse docebant, quod Bohemi editis libris prolixe pernegaverant.

Caeterum Fridericus rex novus, tam Romanarum in arce Pragensi, quam Lutheranarum alicubi ceremoniarum abolitione, multorum animos offendit. Joan. Christianus Brigensis dux, Lutheri hactenus sententiam de coena sequutus, Calvini instituta, regemque suum in percipienda Eucharistia, aemulatus est. Inauspicata regni exordia horribilis notavit casus. Wartenbergius Baro Smirsitziam duxerat parenobilem sponsam, sed ex criminum quorundam suspicione captivam, et ab Henrico Slasvata, sororis marito, haereditate spolitam; mox Gutscinum, oppidum uxoris haereditarium, occuparat. Ergo Fridericus rx mittit, qui Slavatae Gutscinum cum arce tradant. Ibi mulier irae impotens, ad nitratum pulverem, in conclavi quodam absconditum discurrit, militesque eodem introducit. Hi vino depositi, ignem temere in pulverem effundunt, arcem seque, et dominam cum Slavata et delegatis judicibus, uno horribili impetu perdunt, hominum capita ad centum.

Similiter dum Moravos, Silesio, Lusatos, sua in verba adigit Fridericus, novas in Bohemiam cohortes Balthasar Maradas a Caesare ducit, Meslinum occupat; Bucquojus Mansfeldianos, stipendiorum causa parum morigeros, invadit noctu, magnaque multat strage. Transylvanus cum Caesare aliquot mensium inducias paciscitur. Regerit tamen cladem Christianus Anhaldinus, Bohemici exercitus ductor lectus, et Bucquojum Cremsam recedere cogit. Nihil autem atrocius Cosaccis, Polonis auxiliaribus fuit, qui omnia ferro et libidine miscentes, praesertim ubi Euangelium a Luthero instaratum vigeret, multos in sylvas refugos, frigore et fame ad mortem adegere, plures acinace aut sclopeto,

citra modum ac mensuram, prostravere, affecti et ipsi vicissim, praesertim a Silesiis et Moravis, strage non una. Hos audacius persequens Baro Felsius, sed sine pedestribus copiis (quae praetextu cessantis stipendii imperium detrectabant) incidit in Bucquo jum, ab eoque haud modicam accipit cladem, suopte auctam exitio.

Talium adspectu motuum, Electores caeteri, praeter Brandeburgicum, ex conventu Mulhusino Palatinum flectere ad poenitentiam student, haud obscure arma ei intentantes, ni Bohemiae renunciet. Palatinus contra causae Bohemicae cognitionem, neque penes paucos Electores, neque penes Archiducem Austriae Ferdinandum (quicum sibi res sit, non ut cum Caesare) sed penes regnum Bohemicum, aut totum imperium esse contendit. Qua etiam de causa exteri principes, et indigenae plurimi, plenis comitiis litem decidi postulant. Apud Bohemos adeo nihil Electorum valuere monita, ut Henricum, Friderici Palatini primogenitum sexennem, jam tum patris successorem designarent.

Quamobrem Caesar, a regibus Hispaniae et Poloniae militum, a Pontifice pecuniarum impetratis subsidiis, summa ope vindicare id familiae suae illatum probrum annititur. Palatino nequaquam, quantum exspectaverat auxiliorum, ab Anglia veniente. Rex Galliae satius arbitratus de conciliatione agere, quam subministratis alterutri viribus, roborare dissidia, ducem Engolismae, olim Arvernum, et Bethurium legat ad Germanos, dehortaturus eos ab intestino bello, et concordiam, quantum fieri posset, redintegraturus. Per hos, ineunte Julio, Ulmae transactum inter Maximilianum Bavarum, et Joachimum Ernestum Onoldinum, qui instructissimos exercitus, ille a Catholicis Romanis, hic ab Euangelicis, mutuo in conspectu habebant, decretumque, ut intra solius Bohemiae, ac unitarum ei provinciarum fines contineretur fax Bellonae, nec cui alii, ne Palatini quidem avitis ditionibus, periculum crearetur.

Extemplo Bavarus in Austrios, Bohemis foederatos, movet, renunciare societati cogit, et reliquis ejus Provinciae Protestantibus, qui jam sacramentum Caesari diexerant, accedere.

Elector autem Saxonicus Joannes Georgius, tum antea offensus Bohemicis tumulitibus, tum frustra hortatus nuper ad consilia pacis collegam Fridericum, imposita sibi a Caesare executione proscriptionis Bohemicae, in Lusatiam ducit; Budissinum vi tormentorum foedissime laceratum, ad deditionem trahit; utramque Lusatiam, valido et lento Marte pressam, subjugat Casari.

Ea res Bohemorum vires distraxit, et maximum Caesari ad victoriam momentum attulit.

Eodem prorfus tempore Ambrosius Sinola, congregato e Belgis, Hispanis, Italis exercitu, jubente rege Hispaniarum, patrimonium ipsum Friderici adoritur, fortunatas illas ad Rhenum terrs, et conniventibus meticulose an diffidenter unionis Heibronnensis ducibus, Creutznacum, Altzeam, Oppenheimum, mox in Ringavia Simmeram, Baccharacum, Caubam, subigit.

Ex Palatini partibus, princeps quidem Auriacus validis cum copiis Vesaliam processit, positisque ad confinia castris, munitionem Modorfii supra Coloniam medio Rheno excitat, cui a forma clericalis galeri, nomen Pfaffenmutzio fuit: At frater ejus Henricus Fridericus, in Palatinatum profectus, minime eum in Onoldino reperit propugnandi Friderici ardorem, quem res tanta videbatur postulare.

In Hungaria Gabor, actis Neosolii suorum comitiis, Rex proclamatus, Austriam incursat, Bohemis auxilia mittit, Tampirium, Posonium tentantem, occidit tormenti ictu: magna patraturus, ni socii res in bohemia uno praelio corruissent. Ibi enim, pacata Austria,

Bavarus universas vires Bucquojo comiti junxerat. Expug nabantur vi oppida, Pragoditzum, Pissecum, alia: inquilini omnes ferro mactabantur. Satzensi territorio in dominos suos coloni insurgebant, praedia et aulas insanis evastabant modis. Oppositus Bohemorum exercitus, praesente quidem Palatino rege, qualemcunque praestitit fidem. Raconitzae velitationibus aliquandiu dimicatum. Sed parum in officio erat miles, stipendio fraudatus, quod Caesarianus vel ex hostico, vel divite Maximiliani ducis manus petere assuecebat. Et fatalis exercere visa multos intertia, qui quasi salvae opes forent et pecuniae, amissa patria, ita aurum omni studio occultabant. Reducit ergo Pragam copias Palatinus, jussas in Albo monte tumultuario opere castra munire, ut conserturus cum hoste manum, et urbe eum regia depulsurus. Verum plerisque in pedibus, haud in dextera consilium et robut erat. Dum se muniunt, admaturat Comes Tillius cum Bavarico exercitu, et Caesariano iter, Dominico Carmelita Hispano, certam, ut ajunt, victoriam promittente. Confestim Hungari in pedes se conjiciunt ad IX millia.

Inito praelio, Turrensis legio et Hollachiana caeduntur. Reliquis parum animi ad certandum fuit, dissipatisque ordinibus, ad urbem se trepidi recepere, antevertendibus Christiano Anhaldino et Comite Hollachio, tristique regem nuncio ad fugam accendentibus. Vix impetratae VIII horarum induciae, quibus aut renunciaret Bohemiae, aut vim fortunae amplius experiretur. Non placuit ibi experiri. Impositi curribus uxor, liberi, et quicquid pretiosioris rei erat, neglecto tamen diademate et archivo, inque Silesiam itum est. Dies erat VIII Novembris, Romanis, solemni Euangelio de reddendis, quae sunt Caesaris, Caesari, insignis. Postridie victores Pragam intrant triumphabundi, pleramque Bohemiam statim ad Caesaris obsequium trahunt.

Maximilianus in Bavariam suam paulo post revertitur, Joanni Tillio exercitus, Lichtenstenio principi Reip. cura commendata. Octo millia Bohemicorum, duo Caesarianorum, caesa eo praelio tradunt. Palatini milites apud Brandeisum oppidum jussi se sistere, cum nec ducum compareret quisquam, nec stipendium, devota diris Bohemia, illico diffugere, praeter eos quos Mansfeldius Pilsnae, et Hermannus Francus Thabore continebant, quosque Turrensis senior sevocabat in Moraviam.

Nec alibi eo anno res quietas deprehendimus.

In Valachia et Moldavia Gratinum Vaivoldam tuebantur Poloni, Turcae eum et Tartari oppugnabant. In causa erat conspiratio Gratiani cum Polonis, ob quam Osmanes eum sublatum cupiebat e medio, Campagiumque ad id miserat legatum, sed a Gratiano praeventum caede. Bino certatum est praelio; Prius secundum Polonis, alterum exitiale fuit, quo Gratianus cum auxiliaribus suis interiit.

His rebus excitatus Osmanes, cui jam pax cum Parthis esset, et direpta nuper in Apulia urbs Manfredonia, ejicit ex aula sua Ploni regis legatum, bellumque ei denunciat, eodem tempore domesticis infidiis pene oppresso. Percussor in ipso templi aditu regem nefario ausu aggressus, fallente execrabilem dexteram fortuna, debitas sceleris poenas luit. Bellum daversus Turcas acerrimis animis sumptum.

Plures eo anno in Valle Telina cruenta Rudolfi Plantae fraus neci dedit. Hic proscriptus a Grisonibus, secretam init conjurationem cum Pontificiis; Euangelicos omnes Morbae et alibi, tam incolas quam exteros occidit, et favore ducis Feriae, qui Mediolano praerat, IV bellatorum millibus adjutus, universam vallem, a lacu Comensi ad Tirolensem porrectam comitatum occupat; Grisones Vallensibus unitos repellit. Inde vero, cum dux Feriae opportunis locis propugnacula

strueret, non tulerunt Veneti Italiae ostium Helvetiis Gallisque obstrui; Rex Francus aperiri vallem ab Hispano rege, per legatos postulavit. Instituuntur ea de re deliberationes, sed varie interturbantur. Pompenjus interim Planta cum familiaribus in arce sua trucidatur.

Nec Gallia suis carebat fluctibus. Rex Luineum summo habebat loco, Ancraei opes in ipsum effuderat. Id indignati proceres Longovillius, Nemorosius, Mainius, Roanius, ad reginam matrem secedunt. Verum rex praeveniens, fideli Condaei obsequio, Cadomum Normanniae praeripit, antequam pricnipes adunare copias possent, plerasque eorum urbes, ad spontaneam deditionem adigit. Tum prope Andegavos, fuso reginae exercitu, adeo in arctum cogit principes, ut veniam ipsi petant, mater blandum filii imperium agnoscat. Igitur arma in agnatos sumpta, vertuntur in Aquitaniam. Jussi erant Bearnenses Ecclesiasticis Romanensibus bona omnia, et priscae religionis ritus integrare. Abnuentes improviso rex obriuit adventu, praesidiisque passim mutatis, templa, opes, honores Romanensibus restituit, Provinciam liberrimi antea juris adnectit coronae Franciae, Ea res plerisque Reformatorum incentivum novarum consultationum fuit, qui post conventus alios, Synodum indicunt Rupellae, eamque, rege licet praefracte interdicente, peragunt, majorem turbarum seminarium.

In Septentrione nostro, praeterquam quod Hamburgensibus cum Lunaeburgico duce armorum dissidium fuit, sed brevi sopitum, laeta erant halcyonia eo anno, tedis etiam jugalibus exornata Gustavi Adolfi Suecorum regis, Mariam ducentis Eleonoram Brandeburgicam, (cujus frater Georgius Guilelmus nuper Septemviratum Marchiacum, exstincto patre, susceperat) nuptiis item Augusti Lavemburgici cum Elisabeta Sophia Holsata, et Augusti Palatini cum sorore ejus Hedvige, Husemi solemniter peractis. At in Bohemia, et omni late vicinia, sequentibus abhuc annis flamma bellorum arsit. Proscripti ineunte anno XXI ab Caesare Fridericus, Septemvir Palatinus, ob arreptum Bohemiae diadema, Christianus anhaldinus, Joannes Georgius Marchio Jegerndorfius, Comes Hohenlous, et alii, quod Palatinum adjuvarent. Turrensis, frustra sollicitatis ad constantiam Moravis, profugit ad Bethlemum, cujus regiam electionem Imperator irritam pronunciaverat. Palatinus Segebergae adiit Danorum regem, et Saxonum aliquot principes, auxilia rogatum. Sed quum evulgatis Caesar diplomatis, libertati et paci fraudem se facturum negaret, nemini facem placuit subdere incendio, quo de facili Saxonia deflagraret. Solus Christianus Brunsvicus, Halberstadensium praeul, invitis aliis conscripsit exercitum, et agmine primo dissipato, der Westphaliam et Hassiam, in ditionem Moguntinam duxit, Palatino jam in Bataviam digresso.

At Caesaris victoriae multis simul exercitibus urgebantur. Bucquojus Comes Moraviam; Silesiam et Egram, Saxo Septemvir subegit. Silesiis ultro ad officium redeuntibus ignoscitur, cavetur et de tuendo religionis Euangelicae exercitio: Moravi Caesaris jubentur arbitrio stare.

Marchio Spinola, circumlatis ad Rhenum et in Wetteravia armis, dissociavit arte principes, Onoltzbacenum, Wirtenbegricum, Durlacenum, Hassum, et alios, qui unioni nomen dederant. Ferunt auro rem magis quam ferro confectam. Pacti sunt suis ditionibus pacem, Palatinis inducias, donec transactio tentaretur. Interim comes Tillius in Bohemia cum Mansfeldio dubio Marte praeliatur. Tenebat Mansfeldius Pilnam, Slaccenvaldiam, Elbogiam: socii ejus Thaborem, Clingenbergam, Wittingaviam; Palatinatum etiam superiorem

dictis audientem habebat. Sed iterum belli nervum esse pecuniam patuit. Centuriones enim, dum abest cogendae pecuniae causa Mansfeldius, et lente procedit stipendium, urbes sibi commissas Tillio pene divendunt, Elbogia et Flackenavia, cum fortiter aliquandiu restitissent, dimissis praesidiariis, deduntur Tillio. Mansfeldius in angustias redactus, tandem et ipse paciscitur sibi veniam, honores, pecuniam a Caesare: sed confirmatior, rescissis mox pactis, per Noricos agros in inferiorem perrumpit Palatinatum. Ibi Franckenthali obsidionem solvit, peropoulatusque Spirensem et Argentinensem dioecesses, Hagenoam occupat. Eque praeda militem alit praeferocem, Palatino novis programmatis se publice ex cusante, quod libertratis communis causa, Bohemicum suscperit sceptrum, nec ab honesta abhorreat pace, modo sint, qui serio in eam incumbere cupiant.

Caeterum Bucquojus Comes, domitis Moravis, in Hungariam profectus, Gaborem a coronatione callide abstinentem, Presburgo, Posonio, Altemburgo, thirna, Schiltenavia, alii sque oppidis spoliat; Setscin Georgium ab eo disjungit, qui clam reconciliatus Caesari, Gaborem Turcica praestolantem auxilia gravibus affecit damnis, Neusolo submissos auxiliares intercepit. Jamque in arcto erat Bethlemica militia, quum Bucquojus Neusolum obsides, audaciusque in erumpentes provectus, XVI vulneribus confoditur, ineunte Julio; corpus multo Caesarianorum sanguine vix e manibus eripitur Hungarorum. Quo exstincto, Valones alium aspernati ducem, Gabori ansam multa recuperandi loca dedere. Denique exeunte anno, Niclasburgensi conventu concordia quaedam inter ipsum initur et Caesarem; redditur diadema Hungaricum Ferdinando; Cassovium, Toccajum, et aliqe quaedam urbes Gabori permittuntur, Caesareo nomine gubernandae. Adduntur Oppelia et Ratiboria, Silesiorum ditiones, et principis imperii titulus. Religio, quo loco Ferdinando regnum capessente fuerat, relinquitur.

Dum haec aguntur, jegerndorfius Silesiam habet infestam, Troppaviam, Nissam, Glatzam occupat, grandes Silesiis imperat pecunias, cum Saxonicis vario Marte confligit. At Thabor oppidum Bohemicum, post multas obsidentium clades, desperato subsidio, pactoque praesidiariis stipendio, Balthasari Dynastae traditur. Glatzam junior turrensis mascule defendit, sequentique demum anno, incolumitatem et fortunas sibi suisque stipulatus, resignavit Caesari.

Dispar aliorum, qui hosce accenderant, aut foverant motus, fortuna eluxit. Joachimus Andreas Sliccius, apud Rederum Baronem Fridlandum captus, jussu Septemviri Saxonis, Pragae sistitur, cumque aliis XXVII perduellione damnatis (inter quos et Joannes Jessenius, vir magnae eruditionis, afficitur supplicio atroci. Multi absentes proscirbuntur, mortuorum bona applicantur fisco. Eaque severitas passim sequentibus etiam annis, ingenti cum lamentatione multorum illustrium, continuata.

Nec multo secundiores Reformatorum in Galliis res aceptimus. Rex Francus enim, conventus Rupellani obstinatis adductus ausis, urbem Santonum munitissimam San-Joannem, post duram viginti dierum obsdionem subegit, dirutisque moenibus vicum fecit. Inde Cleracum in Vasconia pari vi ad deditionem compulit. Et alias qua ferro, qua minis ad LX urbes, praesidiis Reformatorum munitas perdomuit, magna variis certaminibus resistentium strage. Montalbanum tamen morbi ac inundationes hybernae derelinquere regios coegerunt, desiderato inter plurimos duces ac nobiles etiam Henrico Mainio, Aquitaniae Prorege. Soluta obsidione, dum rex Mongurtum oppidum vi capit, incenditque mense Decembri, dux Luinius, Franciae

equitum magister, ingentibus per regis favorem divitiis oneratus, animam exspiravit. Antegresso octobri Parisiis oborto incendio, duo pontes, Aurificum et Cambii, deflag raverant, inaestimabili mercatorum damno.

Caeterum periculosiori bello Polonia conflictabatur cum Turcis. Hi mense Januario in Moldavia alteram cladem Polonis intulerant; Sed subsequente Martio, Vladislaus princeps cum L millibus irruens, atroci barbaros praelio prostravit. Quo mire exacerbatus osmannes, refragantibus suis, numerossimum trecentorum millium exercitum in Moldaviam rapit, ubi Vladislaus limites regni rexaginta millibus, Polonorum Teutonumque insederat, quad pater Sigismundus universas Polonorum equitum turmas conglobaret. Castris in conspectu positis, dum Sultanus insultibus Plonos carpit, et Cosaccorum copias intercludere nititur, tantis utrinque cladibus est certatum, ut desperans ulterius propredi Turca, pacem aequis conditionibus offerret, quam velut divinitus missam, magno gaudio Ploni acceptarunt, cum rebu omnibus consumptis, vix jam haberent, quo vel unum diem vitam ducerent. Caesis certaminibus ad duodecim millia Polonorum et Teutonum, plures morbis absumpti: E Turcis ad centum circiter millia caesa, totidem aliis casibus exstincta.

Occasione ejus belli ductus Suecorum rex Rigam Livonum, quinque septimanis obsessam, ac pene suffossam cuniculis, deditione capit, civibus plerisque invitis. Mox et Mitoviam Septembri exeunte, quam Poloni semestri obsidione, fame et contagiis exhaustam recepere, bellum hoc paulo post induciis interpolantes.

Eodem vero hoc anno, duodecennes Belgarum cum Hispanis induciae Aprili mense exibant. Albertus Archidux frustra per legatum obedientiam Hollandis inculcat, obtendentibus sero eam cani cantilenam, iis qui pridem suae confessionem libertatis ab ipso hoste expressissent. Igitur Spinola Juliacum Septembri mense obsidet, sequentisque anni Februario deditione capit, principe Auriaco nequicquam obsessis succurrere conato.

Nec Rhetis seu Grisonibus feliciter cessit Telinae Vallis vindicatio. Repulsi enim ab Hispanis occasionem dedere hinc Leopoldo Austriaco, isthinc duci Feriae religione eam Romana imbuendi.

Eadem regis Marocci in Africa sors fuit: Qui propugnaculum ab Hispanis prope Alarachiam structum capturus, luctuosam pertulit stragem, advolante in auxilium classe Hispanica, quae et in freto Gaditano triginta duas Belgarum naves aggressa, cepit aut dissipavit. Batavos etiam ex Moluciis Insulis Anglorum subsidio expulit. Nec enim jam obscure cum Hispanis faciebat Anglus rex, fremente licet Parlamento, ut vocant, seu senatu Britannico, autoritatemque sibi in ministros regios, atque ipsum adeo Cancellarium sumente, et alios, qui Hispanam principem Carolo regis filio uxorem destinarent.

Idem annus Paulo V Pontifici emortualis fuit, apoplexia exstincto, finiente Januario, cum vixisset annos LXIX, sedisset pene XVI. Subvcectus in cathedram est Alexander Ludovisius Bononiensis, pace inter Sabaudum et Hispanos facta nobilis. Eum paucis diebus sequitur Cosmus Exarchus Hethruiae, diuturna in juventute valetudine confectus, prole relicta numerosa. Ferdinandus, liberorum ejus vetustissimus, sed puer, successit, sub tutela aviae Lotharingicae, matria Austriacae et patrui Cardin alis. Extremo Martio decessit Philippus III, Hispanus rex, anno vitae XLIII, regni XXIII. Sufficitur Philippus IV sedecennis, qui patris facilitate abusos exturbavit aula, interque eos ducem Ossunae vinculis, Rodericum Calderovium capite damnavit, ducem Lermaenum dignitate privavit et

divitiis. Philippum decimo tertio Julii sequitur morte Albertus Archidux, hunc Septembri Robertus Bellarminus, sorore Marcelli II. Pontificis genitus, fere octuagenarius, illustris Romani solii hyperaspistes. Gregorius XV legem de Pontificum creatione tulit, ut deinceps mero Cardinalium arbitrio legantur, posthabitis regum commendationibus.

Neque quietior annus XXII hujus seculi fuit. Priumu Osmanes Sultanus, ob suspicionem novae militiae, et difficilis ad sepulcrum Mahometicum peregrinationis, a Janitzeris suis deseritur. Mustapha ejus patruus restitutiur in solium, qui timens rursum, ut antea, deponi, e vestigio Osmanem strangulari jussit, ad Caesarem legatum sirmandae paci misit. Ormus, potentissimum Lusitanorum ad fines Persiae Arabiaeque emporium, a Persarum rege et Anglis expugnatum, praedae implevit victories.

Denide in nostro orbe Christianus Brunsvicus Lippam, Susatum, Paderbornam, Braceliam, aliaque Westphaliae oppida subigit. Ab Anholdino Barone attritus, pergit infestare Pontificios, magnas undicunque pecunias facit, etiam statuis sanctorum in nummos conflatis. E Westphalia progressus in Eisfeldiam, pessime accipit incolas, perque Wetteraviam populabundus Ursellas, ac mox Hochstam, ditionis Moguntinae oppidum arcemque occupat.

Interea Palatinus in ditiones suas Rhenanas, dissimulato habitu, redit; Mansfeldius et Badensis Marchio Tillium prope Wislochum profligant; Badensis, tradita filio Repub. bellum omnibus viribus statuit propagare. At Tillius Wimphae se includit, donec firmatus Cordubensis Dynastae copiis, Badensem Manfeldianis imprudenter exutum cohortibus, ad praelium trahit, pellectumque in insidias, fundit fugatque, nec non omni ejus instrumento bellico pecuniaque potitur, quae Caesarianis in praedam vertit. Eodem vero tempore Mansfeldius Ladenburgum deditione capit. Leopoldicos Hagenoam obsidentes pellit, paulo post ab Oberntrautio, Palatini tribuno, in fidem acceptos. Inde Darmstadium festinat, Ludovicum Chorarcham capit, Brunsvico se juncturus. Sed tillio totis viribus eum insectante, recurrit Manheimum, Tillio, Cordubensi, Anhaldino, Thomae Caracciolo, Cosaccorum etiam manu firmatis, Brunsvici dopias reliquit dissipandas. Hi famosissimum Brunsvici exercitum tormentis vacuum nacti, ad Moenum fluv. in fugam propellunt. Dumque ducem ponte transeuntem effusius sequuntur milites, disruptis ordinibus, tanto impetu festinant iter, ut scisso ponte absorberentur amnis vorticibus multi, reliquae cohortes desertae, gladiis glandibusque Caesarianorum conciderent. Praeter submersos tria millia interiere, Hochsta statim recuperata. Igitur Palatinus, cum nec suppeditate Mansfeldio et Brunsvico sumptus, nec commodare per eos rebus suis, pene deploratis, ulla ratione posset, fretus tandem compositione Bruxellenes, quae agitabatur a Joanne Digbio, soceri sui legato, exatoravit id postulantem Mansfeldium. Tabernas tum Alftaicas denuo obsidentem. Paulo post Clingenberga Bohemiae, vitam et facultates salvas pacta, reddit se Caesari. Wormatia et Spira praesidium accipiunt, Neapolis capitur, Heidelberga obsidetur. Palatinus Sedanum deductus Mansfeldianorum praesidio est. Qui Brunsvigiensibus juncti copiis, per Galliam irrumpunt in Hannoniam, acrique cum Consalvo Cordubensi conserto praelio, (in quo brachium Brunsvici laceratum, posteaque refectum a chirurgis) vi aditum sibi Braedam versus Brabantiae aperuerunt: Eo certamine multi utrinque desiderati, haud dubia Brunsvici victoria, nisi Mansfeldianae quaedam turmae, stipendia inclamantes, pugnam detrectassent. Non multo post, sexto, inquam, Septembris die, Heidelberga nequicquam

generose defensa, vi expugnatur a Tillio. Praesidiarii omnes caesi, urbs direpta; Civibus, deflagrante paulatim ira victorum, parcere tandem Tillius jussit. Rex Daniae, misso Sigwarto Pogwischio, libenter ea mala avertisset, rogans Caesarem, ut acceptas a Palatino injurias publicae saluti ac quieti donaret, eumque abjurata Bohemia deprecantem, Septemviratui suo restitueret. Verum Caesar continuari praetexens contumaciam, ad Bruxellanam compositionem omnia rejecit, quae tam lente egit hoc negotium, ut Palatinus interim omni ditione privaretur. Nam Manheimum Horatius Verus, de subsidiis desperans, aequis conditionibus cessit Tillio.

Spirensem agrum, et Germersheimum subegit Leopoldus, mense Octobri. Frankenthalum Isabellae, agente Jacobo rege, velut sequestro traditum. Nec Marchionatus Badensis iras Caesaris effugit. Abjudicatus enim Georgio Friderico, et Eduardi Fortunati filio addictus, Romanam religionem sequenti, nullum non crudelitatis genus a Bavarico milite, Croatis praesertim et Cosaccis, pertulit.

Felicius Hollandis res provenit ad Bergas Somenses. Hi enim obsidentem oppidum Spinolam isthinc crebris eruptionibus (quibus octo Hispaniensium millia ferunt cecidisse hinc exercitu numeroso quadraginta millium, coegerunt solvere conatus, crematisque castris abire inglorium. Verumatamen Pfaffenmutzium, post multa tum fortitudinis, tum arrogantiae specimina edita, Henrico Bergensi deditionem fecit, praesidio variis morbis et praeliis jam nimium diminuto. Id exeunte anno contigit, die Stephano sacra, cum et Sancti Muritii munitio in Flandria, ab Hispanis astu intercepta est.

Caetera Germania pene efferabatur militum contumeliis. Cosacci a Caesare dimissi, quacunque iter faciebant, inaudita crudelitate, libidine, rapacitate, et nequitia plane diabolica, in omne mortalium genus saeviebant, ob id a Silesiis non semel pro meritis tractati. Nec multo melius Mansfeldiani Westphaliam habebant, et Frisiam Orientalem, quos in locos e Batavia migraverant; occupatis in itinere oppidis, arcibus, villis, imperataque pro lubitu cuivis pecunia et commeatu. Qui militiae mores, cum aeterno nostri seculi probro invalescerent, Saxonicus ob id tractus inferior, assentiente Caesare, militem scripsit, ab exterorum injuriis se defensurus. At ne quid malis deesset, praecones renati Euangelii omnes e Bohemia Moraviaque exulare jussi, adhibitumque, quicquid artis reperiri poterat, delendo ex animis hominum Christianiso puriore. Rex Gallus etiam abrupta praeter spem pacificatione, Montem Pessulanum, aliaque Reformatorum oppida, ingenti cum suorum clade, ad deditionem impellebat, vix adspectu tot funerum ad novam compositionem adductus, frementibus Zelotis Romanensium. Et ut justam Dei intelligas iram, nec vulgaris quidem justitia sedem amplius apud Teutones retinebat: imperiali nummo, per aeruscatorum nequitiam, ad XVI florenorum aestimationem elevato. Eodem vero anno Papa novos coelites legit, Isidorum Agricolam Hispanum, Ignatium Lojolam, Franciscum Xaverium, Teresiam fundatricem Cermelitarum discalceatorum, Philippum autorem congregationis Oratorii. Mariam virginem cum peccato conceptam dicere piaculum appellat. Collegium titulo de fide propugnanda novum excitat. Mittit et in Daniam institores personatos, reipsa Doctores Theologos, avitas superstitiones scholis et Rebuspub. inseminaturos, quorum tamen conatus Dei beneficio frustra fuit, quemadmodum et antea Laurentii Nicolai Norvegi, qui anno MDCIV. idipsum ore calamoque attentaverat. Rex Daniae ex Celiane, Indorum insula, naves duas hebeno et aromatibus onustas recepit. Oddo Giddaeus, praefectus Classis, castrum in Trangabare

structum, Dansburgum appellaverat. Per istas autem Germaniae turbas, luculenter rem suam fecerunt tum alii, a Caesare magnis honoribus aucti, tum etiam Mximilianus Bavarus, Septemviratu honestatus Palatino, reclamantibus frustra Moguntino, Saxone et brandeburgico. Addita lex tamen, ne ea inauguratio Palatini seu filiis, seu agnatis fraudi esset. Id actum Ratisponae decimo quinto Februarii, anno hujus aevi XXIII, quo tribus simul aeterni numinis beneficiis Dania effloruit. Nam et detecta emissariorum Pontificalium fraus est, ipsique Dania pulsi; et in Norvegiae praefectura Sandverta repertae argenti venae purissimi: et in Selandia Sorae nova nobilium Academia surrexit, attributis ei, praeter monasterii Sorani reditus (quos pridem scholae rex Fridericus addixerat) etiam Mariaeboanis in Lalandia, et Burglamensibus in Jutia proventibus. Datus novo Lyceo Ephorus Justinus Hogius, vir plane factus a natura ad eam functionem, et praeter natalium splendorem, rarum pietatis, prudentiae et eruditionis exemplum. Professores dicti a Rege inclytissimo primi, Joannes Cluverus Theologus, qui haec scripsit, Joannes Laurembergius, Mathematicus. Quibus altero anno additi, Joannes Meursius historiographus, et Joachimus Burcerus Medicus Lusatus. Post etiam Helmaestadio exciti, Christophorus heidmannus Orator, Martinus Trostius Huxariensis, Hebraeae Professor linguae, et e Danis Nicolaus Martini Schelderupius, Logices, et Stephanus Joannis, Eloquentiae Doctores. Inter haec detegitur in Belgio conspiratio, qua vita Mauritii principis et aliorum Arminianismo infestorum petebatur, ductoribus filiis Barnefeldii, quorum alter deprehensus cum sociis, facinoris poenas luit, alter evasit. Atrocior tempestas e Belgio in Frisiam et Visurgis ripas incubuerat, Christiano Brunsvico et Mansfeldio signiferis. Brunsvicum quidem Rex Danus et Saxoniae principes finibus ejus circuli excedere compulerunt, purgati etiam Caesari ejusmodi moltionum conscientia. Transgressos Visurgim Brunsvigianos insequitur Tillius, eorumque extrema agmina prope Statloam, in ericeto Duvendica, invadit, occultata vicinis in arbustis et paludibus forti manu, quam Lingenses Grollanique praesidiarii submiserant. Commisso certamine, undique circumfusae Brunsvici cohortes sternuntur, numerosusque exercitus a quinque millibus in fugam agitur, Christianus ipse, cum expeditis equitum turmis, assequitur Brevordam, sed amissi machinis, imperdimentis, commeatu, longeque maxima coipiarum parte (e quibus DCC caesi, reliquum dissipatum, multi illustres capti sunt) Meppena tillio deditur. Mansfeldium diutius Frisia in cubantem perpessa est, donec Anthonius Guntherus, comes Oldenburgicus, exoravit Caesarem, ut data exitialibus illis harpyis venia, sacramento solverentur. Etenim Tillius, sumpto per Oldenburgiam itinere, vi militari nihil adversus callidos praedones effecerat. Ingens aurum pacti, ne pro more viciniam omnem vastarent, regis Danorum minis dedere.

Redeunt ergo in Monasteriensem Westphaliae provinciam aliqui: Frisoyta oppidum a Limbaco oppugnatur. Ibi circumventa ab Erwito Tribuno sacra capita, XV multantur vexillis, Limbacus cum plerisque centurionibus in deditionem venit. Ex quo tempore atriti quotidie, dispalatique Mansfeldiani: ipse ductor paucis comitatus, in Hollandiam refugit, Brunsvicus in Saxoniam.

Fatalis idem annus Pontifici et Turcico Sultano fuit. Gregorius enim XV Romae paralysi exstinctus, Cardinalem Maphaeum Barberinum habuit successorem, qui Urbani VIII vocabulum susit. Turrensis senior, sollicitato Mustapha Sultano, auxiliis ejus stipatus Moraviam diripiebat.

Verum paulo post Mustaphas abdicare se tyrannide cogitur a Jenizaris, atque Amurathi IV. fratri Osimanis sedecenni, solio cedere. Sic intra XVI menses tres Sultanos vidit Turcia, quorum largitionibus (nam Spachi et Genizari suos Imp. donativo aestimant) exhaustum aerarium: tumultus praepotentibus non paucis exitio fuere. Quanquam ergo Bethlemus, maxima maxima cinctus multitudine, processerat in Moraviam, comitemque de Monte nigro, Caesarianum ducem, regegerat in angustias: tamen Turcis ejus imperium abnuentibus, neque comparentibus Germanorum auxiliis, compulsus est ad inducias, Caesarque ei postea principis imperii titulum abrogavit. Turci praeda graves, passim a Caesarianis praefectis caesi, aut exuti spoliis, justas temeritatis poenas dedere. Sequentis anni Maio pax renovatur inter Caesarem et Transylvanum, Oppelia et Ratiboria Carolo Caesaris fratri datae. Dum igitur et Jegerndorfius Silesia, et Turrensis Moravia, et Hungaria Bethlemus dejicerentur, Rex Anglus interim sueto principum delinimento, conjugali foedere filii sui et Mariae Hispanae, obliterare exortas inter suam et Austriacam domum offensas meditabatur, reique peragendae, jam multa Romanensibus in ritannia licebant.

Feruntur et literae, nescio an verae, quibus Carolus Pontificem honorifice compellat. Verum post immensa utrinque commutata munera, quum insolenti propemodum inter tantos principes exemplo, Carolus ipse diutule in aula Hispanica esset commoratus, nihilque certi ad sororis suae, filiorumque ejus, in avitas ditiones restitutionem proveniret, evanuit consilium, et alia conjux e Gallicana regia, Henrica Maria, Ludovici XIII soror, Carolo principi nupsit. Extemplo renata apud Anglos Romanensium licentia considit, non sine prodigio ruentis eorum suggesti, dum ex eo Druerius Jesuita concionem alloquitur. Fracta enim insistentium pondere contignatione, circiter XC auditores oppressi, ara diffracta, concionator ipse misere contusus interiit. Contrarium in Germania servandi Euangelii eluxit signum. Ecce enim dum Lutheri sectatores passim adiguntur, ad recipiendam fidem Romanensium, atque in Wetteravia Longogintzi centurio eripit tubicini libellum, preces continentem a Joanne Arndo, Lunaeburgici ducatus Praesule, concinnatas, eumque in fornacem ignitam projicit, attestatur miraculo Deus, quam nullo igni verbum suum consumatur. Etenim liber, inter candentes prunas incolumis, post horam extractus ab hospita, et pro rei magnitudine, Philippo Landgravio Butzbacum dono missus est, a quo et dicitur asservari.

Caeterum placuit Deo, suorum mentes ardore tentationum vehementiori ex plorare, paleas vero, quarum larga nimis copia, aestu indignationis suae comburere. Quod consilium evidentibus hinc inde prodigiis, ipsaque in Saxonia, inferiori et Dania, luculenter patefecit, modo fuissent, qui id ad animum voluissent sumere. Vidimus aquas cruore congelatas in stagnis, vidimus e trabibus destillantes sanguinis guttas; audivimus quorundam panes, mensas, ocreas, sanquinem sudasse. Visi inter se confligentes in aere exercitus. Visae in arboribus natae fruges, quasi indigna iis terra foret, hominum ingemiscens nequitia.

Igitur unde nemo putabat, grande exstitir Axoniae Daniaeque feralisbelli incendium. Res ita habet.

Joannes Tillius Comes, validis Hassiam copiis insederat, anno XXIII. invito sane Mauritio, at Ordinibus, quia obniti haud tutum videbatur, hyberna indulgentibus. Ex illo exercitu Ritbergicus, Lipstadio et Ravenspurgico Comitatu domitis, cumque eo Anholdinus Baro, Scaumburgicam infestabant ditionem, Huxariensem cis Visurgim arcem plane diripientes.

Fatigabatur Saxonica Visurgis fluvii ripa annonae et pecuniarum exactionibus.

Nec hostis tamen ibi Caesaris aut Bavari quisquam erat, Christinus Brunsvicus exercitus sui reliquias exautoraverat, desertoque Mansfeldio anno XXIV. migrarat in Daniam; quo tempore etiam Caesar, misso Antonio Guntero Oldenburgico, fidam Dano regi pacem et amicitiam pollicebatur. Sed cum querimoniae e Saxonia increbrescerent, proximi incendium parietis ad regem quoque pertinere visum est. Tenebat et oppignoratam sibi Rex Sicanam arcem et praefescturam, quam Erwittus, Bavarici tribunus exercitus, praesidio imposito exhauriebat. Rogatur ergo Caesar, ut importunis praesidiis Saxonicos fines levet. Responsum, Bavari esse Electoris illas copias, qui ob metuendam e Saxonia vim, exautorare milites nequeat; verumtamen locis regi subjectis esse demigraturos. Mittuntur proinde, qui id Comiti Tillio regis nomine denuncient; sed insolentius exceptum responsum a centurionibus ferunt, haud volare in aere milites posse, locum iis in terra dandum. Id teli instar regium perculit pectus, qui eodem tempore invitatus a regibus agnatis, Britanno, Gallo, Sueco, Belgis, de communi regnorum asserenda salute, haud sibi insuper habendum viciniae periculum duxit, praesertim de ferendo auxilio obnixe et saepe rogatus.

Annus agebatur XXV hujus seculi, horrendis et inauditis fere ventorum fragoribus infesto initio, quibus in Dania et Holsatia non arbores tantum innumerae, sed et turres, aedificia sacra profanaque, molae, aggeres, mari et fluminibus objecti, foede prosternebantur. Finiente fere Martio, Lavenburgi conveniunt Saxoniae inferioris principes, Rex Daniae ut Dux Holsatus, Administrator Magdaburgicus, Praesul Bremensis, Dux Brunsvicus, Megapolitani, Holsatus decernunt, augendas esse copias, dudum ad circuli Saxonici desensionem conscriptas, nequid Respublica detrimenti ab insidente fines exercitu capitat. Imperator ejus militiae Rex Danus, Lunaeburgi, ac deinde Brunsvici, constituitur, quam quomodo gesserit, mox dicam, ubi primum iis, quae alibi paulo ante contigerunt, paucis me absovero.

Etenim anno antecedenti, per hyemis saevitiam, occasio erat Henrico de Monte, in Velaviam irrumpendi, concreto glacie Isala flumine. Verum, quasi Hollandis adversum eum producentibus instructas cohortes, territus rubicinio, cum ad tria millia militum ejus frigore obriguissent, laceras reducere copias adactus est. Foederati Belgae validam classem expedierunt in Americam, oppressisque aliquot Hispanorum myoparonibus, Bajam, id est, Portum omnium Sanctorum cum Salvatoris oppido, ingentique praeda, expugnarunt. Marchio Spinola Bredam, exeunte Augusto, cinxit obsidione: Henricus de Monte capto Gennepo depulsus, in eadem se castra contulit. Mauritius Cliviam expugnavit, pervetustum oppidum, mox quoque Mondelbergam et Gocham. Antwerpianum vero castrum strategemate occupaturum, fortuna delusit. Breda, arctissima obsidione novem menses clausa, cum eruptiones vario Marte non paucas Justinus Nassovius; foris vero praelia Henricus Fridericus, adducto solvendae obsidioni ingenti exercitu, fecisset; tandem urgente fame et contagio, in deditionem venit, XXVI Maii, Praesidiariis ad ter mille arma et facultates, civibus libertas, sed religioni ad tem pus concessa. Paulo ante et Bajam Brasiliensem Fridericus Toletanus Hispanis receperaverat. Rex Philippus IV, commercia inter Iberos, et suae ditionis Belgas sustulit.

Recruduerat et in Rhetia, valleque Telina bellum, indignantibus Gallis, Venetis et Allobrogibus, opportunam sibi provinciam alieno obnoxiam dominio fieri. Igitur foederatis iis, Mejenfeldia, Curia, Tyranum, Sondrium oppida; Clavenna et Wormium Comitatus, deditionem faciunt; occiduntur proditores non pauci patriae. At romanenses

Helvetii Austriae se domus protectioni submisere. Mox expugnata et urbe Cleva, tota vallis Telina in potestatem foederatorum transit, moveturque et Genuatibus bellum, quod illi pecuniam et auxlia quaeque Hispanis subministrarent. Id fervide a Sabaudo et Gallis gestum initio. Casei aliquoties Ligures, Prava et Albinga ad deditionem redactae sunt, repleta tumultibus Italia. Ab hoc autem igni alius, domi natus, Gallos pene avocavit, renatum scilicet inter Regem et Hugonotos, quos vocant, civile dissidium, quo Dux Soubizius praelio navali victor, mox victus rursum in Angliam profugit. Sed Rupella terra marique obsessa, tum fortibus factis, tum precibus, pacem denuo exoravit. Exinde ad crebras Pontificis de pace sollicitationes, paulatim bellum Italicum obtepuit. At Pontificiorum sub haec augescebat in opprimendis Euangelicis studium. Nam militiam novam, quam anno XIX hujus seculi Viennae sacratam diximus, Urbanus Papa confirmavit, imposito ei conceptionis sanctae Mariae titulo. In Austria, bohemia, Moravia, aliisque locis, nihil non operae, cremandis libris, disturbandis sacris, exagitandis et pellendis renati Euangelii confessoribus, impenditur. Subornati et in Gallia sunt scriptores, qui sub nomine Hugonotorum, libros de occidendo rege, recuperandaque libertate, extruderent in publicum. Sed deprehensa fraude, justas innocentibus poenas dedere. Marcus Antonius de Dominis, qui dudum inescatus Hispani legati pollicitationibus, e Britannia Bruxellas, atque inde romam transierat, cum parum idoneis refelleret argumentis, quae adversus sedem Pontificiam aliquot libris eventilarat probra, jugulatus in carcere, ineunteque Decembri crematus est. Mox auspicatus Pontifex suum jubileum, quem Vladislai, principis Poloniae, praesentia illustriorem redidit.

Turcicum etiam regnum continuis fere motibus a morte Othomanni II obno xium, nondum quiescebat, Purpuratus enim Arzironius, quasi Janizarorum castigaturus superbiam, qui domino suo necem intulissent, formidabiles in Asia copias contraxit, ipsique urbi regiae ingessit minas. Qua occasione illectus Persa, in Turcicas irruit ditiones, Babylonem (Seleuciam puto veterem) occupat, Edessam circumsidet Mesopotamiae Sed interim Arzironius Prusam obsidens et Anjgeroniam placatur, exercitusque ingens in Parthum ducitur, qui non una ab eo clade multatus. Irrumpunt et in Podoliam Tartari, pensaturi damum, per Cosaccos Turcis Ungaricis illatum. Prima quidem expeditione felices, sed altera, per insidias, a Polonis ingenti strage caesi sunt.

Ferdinandus Imperator pactus cum Turca inducias duodecennales, Joannem Tillium et Albertum Fridlandum duces, exercitibus instructissimos, Saxoniam jussit inferiorem invadere: tametsi Rex Daniae, qui circiter XXIV millia armatorum ad Visurgim, sine cujusquam laesione, produxerat, nihil se adversus Caesarem moliri, sed Saxonicam tantum libertatem defendere velle testaretur. Usque ad decimum Julii nihil utrinque tentatum hostile. Primus impetus a Tillianis fuit in munitionem Saxonicam, quam apud Huxariam struxerant: quae statim a Saxonicis deserta, et a Tillianis occupata est. Decimo post die Hamelienses lustraturus excubias Rex, incuriosius in vallo obequitat, ignarus foveas ibi latere asservandae rei tormentariae, asseribus contectas parum solidis. Harum unam equus calcaribus impetitus insilit, ruptaque tabula, decussus, praecipitem secum Regem viginti novem pedum spatio in subjectam fossam rapit. Susfocato fere equo, Rex post duas demum horas compertus vivere, sed toto triduo habitus inter morentes fuit. Quare propinquo hoste, castra versus dioecesin Verdanam retrahuntur. Interim

Tillius, nequicquam deprecantibus per Oratores Saxonicis, totis aginibus in Brunsvigiam irrumpit; Hameliam, Holtzmindam, Mindam, aliaque ad Visurgim oppida, munit praesidiis. Saevitur horribilem in modum in Brunsvigienses incolas, qui proinde et armis induuntur, ad vim iniquam propulsandam. Postulatur et ab Rege Caesaris nomine, ut militem de Saxoniae finibus deducat. Niemburgum violenta obsidione premitur. Sed rex, raro Dei beneficio, et corpore jam refectus, et milite, tam strenue tuetur id oppidum, ut Tillius, amissi circiter quatuor millibus, re infecta discederet. In ejus tamen partes transivit Stoltzenavia, centurione quodam muneribus corrupto. Inter quae Mansfeldius, qui Mercurii instar inter Anglum, Gallum, et Batavos commearet, cum molitiones ejus mire proveheret enata inter Anglum atque Hispanum discordia, ob negatam Palatino restitutionem, firmas iterum conglobarat copias; quas tametsi maxima sui parte diminutas, in Saxoniam penetravit, et Lavemburgi ad Albim stativa fixit, cum paulo ante Christianus Brunsvicus castra regia, insigni stipatus equitatu, intrasset. Caeterum per haec Fridlandus Dux in Magdenburgicam irruerat Dioecesin, a quo Halla Saxonum occupata, milesque in Hal;Halberstadenses infusus terras, nemine fere obluctante. Quare ne tanti belli incendium latius vagaretur, interventu Electorum, Saxonis et Brandeburgici, coeptum est Brunsvigae, Octobri mense, de pace agi. Post quadrimestres disceptationes, etiamsi utrinque certis legibus dimitti placeret copias, tamen, cum Minda et Huxaria cedere nollet Tillius, Saxonicique ordines acquisiti juris sui, in Ecclesiasticis praesertim ditionibus, confirmationem urgerent, eamque Fridlandus et Tillius praestare se haud posse dicerent, infecta pace discessum, bellumque majori exinde, et conatu, et clade, gestum est. Eo Christianus Brunsvicus fortem se grassatorum vindicem praebuit, obruta eorum in pago Saldera legione, itemque Otterslebiae octingentis Fridlandicis. Antea Fuchsius Stoltzenaviam receperat regi. Vicissim Tilliani, improviso insultu, Oberntrautium, Fridericum Altenburgium, Jacobum Ulfeldium juniorem, fortissime pugnantes, occiderant.

At Mansfeldius Lubecensium incumbens pagis, eruptione civium multatus est, caesis aliquot ejus equitibus, aut exutis praeda. Joannes Ernestus Vinariensis, egretius animi princeps, quem Rex sibi legaverat, Osnabrugam, Widenbrugam, Furstenaviam: alique manus Mansfeldiana Servestam, Saxonicis adjunxit partibus.

Quae dum fiunt, Leopoldus exstincto in Hispania Carolo fratre, Episcopatibus se Argentinensi, et Patavino abdicat, ducisque Urbinatis viduam ducit Claudiam Medicaeam. Vratiflaviensem Episcopen Sigismundi Poloni filius junior, Bavarcam Leopoldus Guilelmus Caesare genitus, obtinent. Clauserat interim tertiana febri vitam Jacobus VI Anglorum Rex, Martio vicesimi quinti anni exeunte, autor foederis inter se, Gallumque et Danum reges, eruditissimus Princeps, pacisque artibus inclytissimus. Hujus haeres Carolus, dignus diademate, Britanniam pronis populorum studiis coepit moderari, pronior ipse in Bucquingamium ducem, variis pollentem artibus hominem, sed patriae minus acceptum. Regem Anglum secutus erat decimo tertio Aprilis Mauritius Auriacus, foederati Belgii rector laudatissimus, consumptus et ipse febri, auctorque ante mortem factus fratri Henrico Friderico, conjugii cum comite Solmensi Amelia, lectissima virgine, ineundi. Tum vero lues dira Britanniam, Belgium, Constantinopolin, et pleraque Europae pervagata, innumeros mortales leto dedit. Nec mitior Bellona, vel intactas hactenus corripuit provincias, vel modicum respirantes, denuo conturbavit. Inter has Livonia est, quam improviso

adortus assultu Suecorum Rex, Kokenhusam, Runneburgum, Birsam, Derbatum, et alia Polonicae adhuc fidei oppida, intercepit. Polonis Rigam conatis rursum sibi vindicare, cum quorundam civium pellexisset dolis, iteratam intulit cladem, caesis eorum per Turrensem juniorem plus sexcentis. Inter illas numera Borussam, quam idem Rex, medio Junio advectus octoginta navium classe, subiti terroris implevit, jactisque apud Pilaviam vallis, Brunsbergam, Frawenbergam, Elbingam, Mariaebergam coegit imperata facere, Dantiscanis Polonicas auferre naves, tributumque Polono debitum solvere injunxit; sed inter maximos rerum successus, illius urbis obluctatione retardatus.

Saxonici vero flamma belli latius se vicesimo sexto anno diffudit. Cum numero militum superarent Caesariani, commeatu erant prohibendi. Havelam, et inferiora Albis jam tenebant Saxonici. Decimo quinto igitur Aprilis Mansfeldius impetum fecit inmunitionem Fridlandicam, quae Caesariano exercitui Albis usum superioris prope Dessaviam tuebatur. Praecps facinus, octo milliam XXXM objicere. Itaque pedites re fortiter gesta, cum deseri se ab equitibus cernerent, paulatim recedendo, auxerunt Caesarianis animos; qui atrocius incumbentes, Batavicos auxiliares (quatuor millia erant) Nienhovio regente adductos, fere occidunt, universam aciem in fugam vertunt. Desiderati Mansfeldianorum ultra millequingentos, ad triginta vexilla capta. Infelix ductor Brandeburgum se recepit, Caesarianis mox Servestam, alibi Calenbergam Tillio occupantibus, cum in Hassia interim, excitato ab agrestibus tumultu, caedi passim praedaeque essent. Tum vero Christianus Brunsvicus in Grubenhagiensem irrumpit principatum, quod Georgius Lunaeburgicus, ejus possessor provinciae, scirbendis pro Caesare copiis abesset, impositoque locis praesidio, legiones in Hassia Georgianas disjicit. Contra Imperator, misso feciali, diplomata profert Magdeburgi, quibus omnes imperii Romani subditos, denunciata proscriptionis poena, castris jubet Danicis valedicere. Extemplo Tillius vim minis jungit. Mundam, clavem Brunoniae, paucis subnixam praesidiariis, exeunte Maio, vi capit, et cives, dum poterant, fortissime dimicantes, Furstenburgio imprimis exsequente, occidione occidit. Nulli ibi aetati aut sexui parcitur, pauci admodum in cryptis aut fastigiis domuum abditi, expleta Caesarianis saevitia, vitam sibi auro exorarunt. Paulo post Christianus Brunsvicus Wolferbyti (sexto Junii) haud sine veneni suspicione decessit, sequuta decimo nono Julii matre Elisabeta. Guilelmus, Mauritii Hassi filius, Cassellas Tillio permittit. Mauritius, eruditione illustris, secedit Zigenhaimum. Joannes Fridericus, Bremensium Praesul, vigilantia regis compertus cupientior esse hostibus, Vordae arcis imperio solertissime privatur. Rex Vordae praesidium imponit. tillius Hasiam tradit Guilelmo Landgravio. Inde Gottingam itur strenus se tuentum. Rex Daniae obsidionem soluturus, contrahit in unum copias; Tillius adunatis et ipse viribus, obviam pergit, dedita sibi Gottinga. Northeimi non sustinuit vim regiam, relictaque ingenti cum jactura urbe, instaurat copias. Primae velitationes regiis faustae, Tillianis plus sexcenti, et vexilla aliquot adempta. Insistit Rex cedentibus, apud Lotteram opportunum defensioni locum capit. Ibi cum perseverandum suaderet Fuchsius, peditum ductor, tribunique alii, quod neque machinis favere videretur locus, ventusque insuper hosti secundus esset, tamen Rex metuendi nescius, fugibundoque instare hosti certus, praelio decernere statuit. Nec consilio audaci defuisset fortuna, nisi plerisque equitibus mens laeva fuisset. Nam primi ordines validam adeo impressisonem fecere, ut ad tormenta penetratretur Tilliana, atque dux ipse propemodum victoriae desperaret. Sed cum omnem vim Tillius in pedites lassos inedia

raperet, atque peropportunis Georgii Lunaeburgici auxiliis esset sublevatus: detrectante contra equitatu regio pugnam, dilati obtentu stipendii (quod tamen in prompte erat, atque superioribus mensibus satis liberaliter ab Rege fuerat repraesentatum) caesus misere peditatus est. Equites frustra ab Rege implorati, fuga se turpi subduxere. Reperti qui occubuerant, ut ferunt, mille ducenti, interque eos Philippus Landgravius, Fuchsius, Comes quidam Solmensis, Siguardus Pogwiscius; vexilla amissa viginti octo. Lohausius, Lindslavius, Frencus, aliique ductores ordinum, Lotterae ad deditionem compulsi, captique milites ad mille octingentos. Par fere numerus caesorum e Tillianis fuit, solo Pinthovio suae legionis quindecim centuriones desiderante. Vix impetratum ab Rege aiunt manganimo, ut periculo se eximeret. Qui sua, paucorumque suorum manu mascule quidem defensus, donec intuto sisteretur, Wolferbytum se eadem vespera recepit, certatum est decimo septimo Augusti. Plus victoriae Tillio quam praedae fuit, seu insidias metuenti, seu quod equites regii spolia ante caperent. Biduo post Brunsvicus Dux Saxonicae renunciat societati, totamque Brunoniam Caesaris permittit obsequio. At Wolferbytum, Dani regis praesidio insessum, adoriri ausus non est victor, expiscatus, Regem instaurare vires, lentamque obsidionem ingenti damno fore. Itaque Rotenburgum, Friderici Ducis, hoc est, Verdani praesulis, sedem, aliaque munita illius tractus loca, deditione occupat. Rex strato pontibus Albi, prope Lavenburgum et Blekedam, exercitus recolligit reliquias, ut riusque ripae potens, donec firmior a copiis contra ire Tillianis possit.

Caeterum ineunte Julio, Vinariensis et Mansfeldius, junctis viribus, per Marchiam repentino itinere in Silesiam irruperant, sedecim bellatorum millibus stipati. Eos insecutus Bechmannus, irritus consilii fuit; alienatis insuper violentia sua Silesiiis, ut Tropavia, Jegerndorfium, Lobschutza, aliaque oppida, Vinariensi accederent. Mansfeldius Bethlemi auctus copiis, quem male haberet Oppeliae et Ratiboriae ereptio, jamque Catharinae Brandeburgicae honoratus conjugio, resumsit spiritus, et in Moraviam processit; Turcarumque fretus molitionibus, instigatu Bosnensis Bassae tumultuantium aliquot Hungariae loca insedit. Eo missus cum exercitu Fridlandus, apud Neutram a Turcis repellitur, ambiguisque saepius cum Mansfeldianis decertat praeliis. Sed cum Transylvanum Fridlandus demitigasset, collusionum metuens Mansfeldius, Venetias procurrere instituit assumits suorum expeditissimis, traditisque Vinariensi copiis. In itinere datum visceribus, ut aiunt, venenum ferens, in Bosnia corripitur dysenteriae malo, atque varia coquens animo, inter molitiones novas versatilem emittit animam. Vinariensis Hohenwaldae potitus et Gabeluncae, dum et ipse per Hungariam multa molitur, Transylvani ingemiscens consiliis, subito absumitur, triginta duos annos natus; ob res in Silesia praeclare gestas et moderate magno sui desiderio relicto.

Grandior sub haec Austriam supra Oenum tumultus agrestium pene pessum dedit. Eum Adamus, Comes Herbersdorfius, nimia severitate accenderat, dum ruricolas aut Jesuitam juberet, aut carnificem sibi eligere. Ea enim ex re tanta incessit indignatio turbam, ut correptis lapidibus, in fugam ageret hominem, et mox MD stipatum militibus pene ad internecionem caederet. Hinc Velsam, Stiram, Lambacum, Gemundam, Freistadium, aliaque loca, suarum faciunt partium agrestes, supplices interim Caesari de libertate Euangelici cultus integranda, affluxuque exulum nobilium, et quorumvis afflictorum, in tantas aucti vires, ut

dempto Lintzio, quod Procurator Bavaricus tenebat, Austriam supra Oenum omnem haberent in potestate. Ad Lintzium haesit victoria. Eam urbem circumfidentes, licet frenato catenis quasi Danubio, ne quid annonae obsessis importaretur, impedire tamen haud potuere, quo mius et commeatu suos Dux Bavarus et milite sublevaret. Quin et in fugarn propulsi ab Herbersdorfio, Breunero, Lobelioque, cum carpi se viderent undique maximam partem ad officium rediere. Mox vero accensi iterum suorum suppliciis et incendiis, quae ducis Holsati legio excitaverat, summo eam mane invadunt; et ad castra sua pertractam dissipant, caesis ultra quatuor millibus. Similiter reliqui in deserto lacessiti a Bavaricis, iterata saepius dimicarione, non unam reportarunt victoriam. Lindlous et Hubnerus duces interiere. Lobelius et Breunerus, ferratis agrestium clavis dedolati, plus duo millia desiderarunt. Quae clades fecerunt, ut Caesar promissa Austriacis religionis libertate, etiam proscriptos eam ob causam Bohemos, affixis Pragae tabellis, publice revocaret. Sed ut nihil est plebejis motibus inconstantius, magisque obnoxium discordiae, ita et hocce vulgus insanum dissidium perdidit. Dum enim alios ruricolas ad armorum societatem instituunt cogere, gravem ab iis accipiunt cladem, et paulo post Paphenheimio, octo armatorum millia in eos ductanti, poenas exsolvunt seditionis, dissipati fusique passim. Fuga sibi consuluisse autores praecipuos, plurimos suppliciis enecatos perhibent.

Interea e Rhetis in Galliam migraverat bellum. Barbarinus Cardinalis regi Franco pacem cum Hispano jugendam persuaserat, valle Telina Pontifici tanquam sequestro permissa, viaque per Rhetorum angustias utrique Regi aperta. Sabaudus tamen et Veneti, cum Genuatibus inveteratas alebant dissensiones. Inde Gallus ab exteris vertitur in suos, queritantes, non indulgeri libertatem Euangelicis, postrema transactione pactam, neque amoveri castella edomandae Rupellae aedificata: conventus presbyteriorum interdici. Roanius et Soubizius fratres, Euangelicorum antesignani ad Anglica confugiunt auxilia; jam enim inter Gallum Anglumque offensae exarserant. Cum enim ad exercendam majorum religionem, regina Anglorum haud paucos adduxisset Clericos Romanenses, iique contra quam expedire regno videbatur, in suam allectarent sententiam Anglos, ac magister confessionum reginae arcana saepiuscule inquireret, Rex eum et sodales Britannia jusserat excedere, missoque Georgio Villiero, duce Bucquingamo, rationes facti explicarat, qui minus visus honorifice haberi apud Gallos, bellum inter Reges affines promovisse dicitur.

Id evero inchoaverant Angli, depraedando Gallorum naves, quae Hispano adveherent commeatum. Alebat Rex Francus, Anglorum vicissim merces detinedo, queis damnum illatum pensaret. Bucquingamus classe adortus Insulam de Re, objectam Rupellae, quum felici praelio Francos in castellum redegisset, nullum dehinc operae pretium fecit, lacerasque et male multatas copias reportavit in Britanniam. Haec discordia, quo minus Regi Dano ex foedere aurum proveniret, et auxilia, maximo obstaculo fuit. Anglia promiserat centena et quadraginta millia Joachimicorum in menses singulos, Gallia centena millia coronatorum, adeo lenta nomina, ut Vassenarius annotet, anno XXVIII debuisse Angliam tres milliones, duas Galliam. Atramen Rex animi invictus, collectis iterum sex peditum, quatuor equitum millibus, adversus succinctum pluribus legionibus hostem, arte agendum putabat. Igitur subito Hojam oppugnat, sauciatoque licet glande plumbea brachio, capit. Christianus V. princeps Daniae, paternae aemulus alacritatis, Niemburgicis celerrime commeatum infert. Inde Rex in Holsatiam progressus,

Rendesburgi conventum gentis agit. Quae, urgente imprimis Produce Gerhardo Rantzovio, continuando bello omnes vires offert. Legatur et in Belgium Galliamque Christianus Thomaeus, Daniae Senator, eruditionis vir rarae et experientiae, captusque a Lingensibus praesidiariis, ab Isabella liber pronunciatur, obtinetque a foederatis subsidii aliquantum Regi suo mitti.

Jam enim tantum impenderat thesaurorum Rex Christianus, ut grandes summas a suarum terrarum ditioribus mutuaretur. Nam implicari huic bello Daniam, idque totis Septentrionis viribus geri, haud ex re visum, quod eo non tam Daniae, quam Saxonicarum ditionum defensio agitaretur. Interim decedit Produx, vir strenuae prorsus et invictae industriae, et perantiquae apud suos auctoritatis, cui Rex ipse, meritorum ejus adspectu, Chiloniae exequias ivit. Inde structis ad Visurgim et Albim munitionibus, commeatu Tillianos intercludit, nitentesque vallum expugnare, crebris repellit cladibus. Cumque in Marchiam Georgius Lunaeburgensis ductaret copias, et vi Brandeburgum caperet, Slammersdorfius ei adversaturus, templum Dominicum Havelbergae occupat, et quasi pro castris munit, unde ad quatuor Caesarianorum millia glandibus perempta memorant. Marchio Durlacensis, qui hactenus Sabaudum affectatus fuerat, domi infelix, apud exteros patriam quaesiturus, regia intrat castra, itemque Turrensis Senior, compositoque prope apud Italos bello, a Venetis honorifice dimissus. Hos sibi Rex legat, invisa Caesari capita, aliis aestimata. Mox videres Lunaeburgicam ardere ditionem, dum Caesariani regiis, regii Caesarianis annonam corrumpere student, receptumque omnem eripere.

Nec alibi fere in Germania laetior rerum facies, Caesarianis, maxime qui Fridlando suberant, adeo sine disciplina obvia quaeque eradentibus, ut Electores etiam Ecclesiastici urgendam pacem, inhibendamque communis patriae perniciem decernerent, detento etiam tribunorum militarium instrumento. Brunsvici agrestes ad Hercyniam latrocinari incepere, quorum alii post varia facinora domiti a Caesarianis, aut ultro gratiam amplexi. Northeimum diuturna obsidione fortissime repulsa, cum pridie iterum Furstenbergianas cohortes cruento certamine excepisset, tandem XVII. Junii deditionem fecit, praesidiariis Wolfenbuttelum deductis. Interea apud Tillianos commeatu laboratur. Danicis Albim, Visurgim et Havelam flumina insidentibus. Unde Comes Tillius aperiendum quovis modo iter ratus, versus Albim movet, Stoltzenavia et Wolpa, quae strenue et diu restiterant, vulnerato etiam letaliter Furstenbergio, ad deditionem redactis. Cum ergo timide aut perfide desererent commissa loca regii, tandem extremo Julio, explorata excubitorum ad Albim socordia et paucitate, dum Rex Rendesburgi comitia habuit, Tillius antelucanis horis manipulum militum rate quam occultissime transportat. Dum nemo se moveret, addit alterum agmen. Eo excitati vigiles, sed conspecto jam prorum transitu pavidi, arripiunt fugam; terrorisque implent Beutzenburgum, cujus in vicinia praetorianae aliquot cohortes erant. Extemplo, quos obviam ire hosti oportuerat, in praedas vertuntur, relicto abunde spatio Tillianis, universas traducendi legiones. Castrum Beutzenburgo adversum, cum nihil contra vim trantam posset, et pons Albi instratus a regiis, a Caesarianis occupatur. Ita in universam cis Albim Germaniam irrupit praedonum juxta militumque horribilis multitudo, ingens fundi cujusque calamitas. Mox in ipsa Holsatia sententiarum oritur divortium inter regem, ejusque sororis filium Fridericum ducem, in majus Reipubl. detrimentum. Dux tempestatis praemetuens, quae extremam patriae ruinam minaretur, simul transportatas Tillii copias comperit, pacis causa ad eum profectus,

id solum fertur impetrasse, ut promisso a Rege secessu, tolerabilius suis esset, quod vix tamen postea apparuit.

Secutus nobilitatis, et aliorum ordinum tepor, nec idonea ducum copia, qui patriam propugnarent, et confertim conglobatos incolas confestim in hostem ducerent. Praecesserat aliud e Silesia malum. Pacato enim a Caesare Gabore Bethlemo, regiis ibidem copiis nihil subsidii, nisi quod ferro pararetur. Neque in Mitzlavio praetore exercitus, ea prudentia et fides, quae cordatis ducibus satisfaceret. Corrupta namque moneta, et sanis consiliis temeritate eversis, militem ab officio avertisse dicitur. Quare Dux Fridlandus, Saganum principatum a Caesare pactus, animat suas copias, Lobschutzam, et Luschuizam multa cum suorum clade, ad deditionem trahit: mox et Jegerdorfium, civibus direptionem bonorum ingenti pecunia redimentibus. Troppavia et Cofelum strenue restitere, cum etiam foris strategematibus Caesariani atterentur. Sed quia desperandum subsidiis erat, Troppaviam Marquardus Ranzovius Honestis conditionibus, Confelum Joachimus Carpezanus tradidit. Inde juncti Baudisius, Holkius, Rantzovius in Marchiam festinant, Durlaceno se aggregaturi. Sed eos Comes Merodius, et Bechmannus Bernsteini assequuntur, instructi septies mille bellatoribus. Conseruntur strenue manus, inclinat ad regios victoria. At cum Poloni pedites et Croatae in auxilium Caesarianis properarent, versus est in fugam Baudisius, liberati magni nominis captivi, Bechmanno libertatem aliis sua morte comparante. Audito ergo, Tillianos Albim superasse, Septemvirumque Brandeburgensem imperare abitum regiis, in ditionem Megapolitanam ducit Durlacenus. Ibi pleraque adversa reglis, certatim jam omnibus cum fortuna Caesarem respectantibus. Paelam igitur insulam occupant regii, navibus ad Wagriae littora advehendi. Et preventum est Hierolimeniam (sacrum portum Holsati vocant) factaque ad Grotenbrodam exscensio. Sed jam Fridlandus, Tillio junctus et Lunaeburgico, exeunte Augusto, per Alstriam amnem in Stormariam maximis copiis irruperat. Holsatis, qui prope Hamburgum Albis confinia insederant, domum discedentibus. Ne fame interirent Caesariani, commeatum eis Hamburgum praebuit. Ita refecti, maximo lucro Hamburgensium, ad Pippenbergam procedunt, Stormariae arcem: ubi tormento pene ad necem ictus a Joanne Henrico Drengenburgio Tillius, deficiente tamen obsessos re tormentaria, calstellum subegit. Solae in Stormaria Tychopolis, Crempa et Bredenberga, aliquantum sustinere obsidionis poterant, in Holsatia Rendesburgum. Proinde in Marchiacis et Silesiacis cohortibus Holsatorum defensio versabatur, quorum plerique, relictis laribus, in Daniam, Frisiam, Hollandiam, ac vicina oppida, Lubecam Hamburgumque confugerant. Sed ut fatalem quorundam pigritiam, irascente terris Deo, intelligas, vix animus Marchiacis plerisque fortiter conserendi manus fuit, neque plumbum in promptu quibusdam cohortibus rei feliciter gerendae necessarium, Pugnatum tamen acerrime a Bernhardi Vinariensis, Conradi nellii, et nobilitatis Holsaticae equitatu; a Scotis etiam peditibus, ad internecionem usque. Sed cum et multitudine, et omni re alia impares Caesarianis essent, aut dediti Comitis Slickio, aut dissipati, aut in naves rejecti sunt. Durlacenus ipse a navibus non decessit. Sic in proclivi fuit centum millibus armatorum terram pavidam et discordem, poenisque maturam pervadere. Itaque placando Deo, praeter triduanum jejunium, etiam quotidianas preces et Litanias, per duo regna sua, Rex animi invictus, fiduciaeque in Deum plenus, indixit: qua mente, consilioque (benedictus esto in saecula Deus) inconcussi stetimus, cum exteri duces plerique omnes dimissi, ac solis indigenis Respublica

mandata esset. Interim Rendesburgi certatum erat strenue, nec leve hosti damnum datum. Sed Rex a plerisque desertus, cum in Fioniam se recepisset, deditionem uti honestam oppidani facerent, permisit. Dimicabatur aliis simul locis. Berdenberga, Christiani Rantzovii arx, qui tum Sorae in avitas virtutes formabatur, adeo ad extremum duravit, ut circiter quatuor hostium millibus interemptis, vi capta praesidiarios omnes, Stromaros plerosque, mactandos Fridlando daret. In Wilstriorum Marsia, quae Turrensi seniori cum Dithmarsis attributa, cum nec nunita satis loca essent, nec mercenarius miles rapaces cohiberet manus satius plerique duxere, siquidem expilandi omnino essent, ab hoste id pati, cui fas resistere foret, quam a sociis et defensoribus. Idem in Jutia accidit, longissime inter mare Oceanum et Balthicum porrecta. Tanta enim ex praedabundis Calenbergii, Baudis et Otthonis Rhingravii legionibus indignatio Cimbros incessit, ut fugitiva grassatorum agmina sequentes Caesarianos, ultro receptarent, nobilium aliquibus, qui arma suaderent opponenda, vel in vitae adductis periculum. Quare et isti plerique omnes, et honoratiores alii, arreptis navibus, interiorem Daniam aut Norvegiam petere, relictis laribus, quam fidem regi juratam violare maluerunt, id unice miserantes, quod nec indicto quidem bello victi, et priusquam arma cepissent, exules viderentur. Baudis conscenso navigio evasit. Calenbergius et Nellisu a Comite Slickio circumvallati, prope Alburgum Cimbriae in deditionem venerunt. Vexilla equitum XII Calenbergius, quatuor Nellius tradidit; alia XII, elapsis equitum magistris, occupata; tria equitum millia, peditum signa duo, postridie Nonas Octobris in Slickii potestatem transiere. Sequebantur adhuc Regis partes, Stada, Bremensis dioecesis oppidum, et e Stormaricis, Crempa et Tychopolis. In Sleswica ditione, Sildia et Fora insulae. In Brunswigia quoque, sedes principis Wolfenbuttela, a Philippo Reinhardo Solmensi strenue defendebatur, et multa Caesarianorum millia oppugnantium morti dabat. Nec segnius Niemburgum ad Visurgim Limbachus tuebatur. At Nerbrotus insignem plane equitatum regiis auspiciis tenens, in Bremana ditione, parem cum plerisque aliis fidem praestirit et constantiam; derelictis suis, fugam pro praelio capessens. Deserti equites, tredecim vexilla Tillio afferunt: pedites ad duo millia in fidem Caesaris adiguntur. Quo facto, dioecesis Bremana, praeter Stadam, Tillianis cessit. Fridericus, Regis filius, summae moderationis princeps, Stada demigrans, per Belgium in Daniam revertitur. Fioniam Rex, introductis Rhingravianis, adjacentesque insulas, variarum nationum milite implevit. Rhingraviani in Selandiam intromitti cupientes, cor regni Danici, irriti consilii fuere. Placuit publice, littora per indigenam militem defendi. Sic ad Fioniae fretum vis Caesariana haesit, tametsi angustiori fere trajectu, quam Albis.

Crempae duo praeerant, Georgius Alefeldius Holsatus et Franciscus Tretanus Gallus. Sed cum Gallorum superaret multitudo, neque in eam imperium Alefeldio esset, absumptum est luxuriante extranei militis petulantia semestri spatio, quod in biennium suffecisset. Stadam Carolus Morganus Anglus firmo munivit praesidio, ac post edita summae virtutis specimina, et varias Caesarianorum strages, XXV Aprilis anno vicesimo octavo, fame demum evictus, Tillio cessit. Wolfenbuttelum, urgentibus praesidiariis, exeunte anno XXVIII. duci Brunsvico redditur, Solmensi cum voluntariis comitibus Lubecam, inde Hafniam ad Regem prficiscente. Sed pappenheimius, Caesarianorum ductor, permodico ducis respectu, urbem praesidio Caesariano obligavit, Niemburgum Limbachus ad mortem usque tutatus est. Centuriones id, permissu regio,

incipiente Novembri, duci Lunaeburgico tradidere. Corpus Limbachi postea refossum, ignominiaeque causa, nescio quo, projectum est.

Caeterum ut fortuna maris haud eadem, quae continentis risit Caesarianis, callidum arripiunt consilium. Autores urbibus Teutonum fiunt Hanseaticis, conspirandi cum Caesare et Hispano rege, ad Daniae subversionem. Verum illae non nesciae, quantum Dani mari possint, hoc praesertim tempore, quo nunquam classis validior ex illis portubus Oceanum perambulavit, ancipitis periculi negotium urbana prudentia declinant; ad commeatus interea subvectionem, aliaque officia, suis fructuosa, Danis fere Holsatisque noxia, haud pigrae. Nec defuerunt, quae praesidio se insideri, cervicesque liberas implicari jugo paterentur, promissionum invitamentis aut metu subactae. Eo loco sunt Wismaria, Rostochium, et Pomeranae civitates universae, exceptis Stralesundo et Stetino; quae cum Saxonicis potentioribus, Lubeca, Hamburga, Brunswiga, Magdeburgo, Berema, majorum se exemplo, et inveteratis viribus tuentur. Pomerania, Marchia, Frisia Orientalis, totaque inferior Saxonia, insolentibus tributis et militaris turbae tyrannidi subjiciuntur.

Nec dispar superioris Germaniae fortuna, ut vetus illud hic usurpare liceat; Dat veniam corvis, vexat censura columbus. Hamburgenses, munita et dilatata maximopere urbe sua, munificentia etiam sua Caesarianos sibi duces devinctos reddere, aut placare saltem studuerunt. At Rex, classe Aprili mense expedita Femariam, Balthici maris insulam praedivitem, caesis aut in deditionem acceptis praesidiariis DCC, recuperat, Wagriam tentat et Chiloniam. Eklenfurdam diripit. Inde accursantibus ingenti multitudine Caesarianis, imponit Femariensibus praesidium, classemque in Daniam reducit. Mox Stralesundanis imperatur a Caesarianis pecunia, ejusque parte oblata, nihilomius praesidii impositio indicitur a Joanne Georgio Arnheimio, legionum aliquot Caesarianarum ductore. Dum de pace agitur, vicinum Denholmum occupare Arnheimius instituit. At oppidani, exploratis insidiis irritati, locum recipiunt statim, novasque compositionis insistunt vias. Verum edocti iterum, sub vulpina pelle latere leoninam, et infestati maximis conatibus, regis Dani auxiliares oppido admittunt. Iis freti, oppugnationes, caesis hostium multis millibus, strenue propulsant. Cumque esset, qui tradere urbem Arnheimio occultis literis moliretur, prodita fraude per excubitores, Henricus Holkius, auxiliarium Danorum rector, obsignatas caute literas tabellioni reddit, ad Arnheimium ferendas, qui ignarus enotuisse consilium, loco horaque statis urbem adoritur; sed erumpentibus, ut ad praevisam vim Oppidanis, ingenti cum clade rejicitur in castra. Par aliarum ibi machinationum successus enituit, incensis et per cuniculos strato pulvere munitionibus, ut ingens multitudo obsidentium foedissime lacerata in aerem mitteretur. Cum abesset nuptiarum causa Holkius, assenserat fere deditioni jrbis senatus; At illo admaturante reditum, Julio adulto, visa classis Danica, animos absessis refecit. Hokius Jacobo steinbergio comitatus, Jurisconsulto et Oratore regio, occoeptas tractationes dissipavit, Caesarianos occuptat munitione depulit. Compertumque est durante obsidione, nocte una quinquies impetum fecisse in valla totis legionibus Fridlandicos, quinquies ingenti cum clade rejectos. Extemplo advolat Rex ipse Christianus IV, ducens secum Christianum V Daniae principem, et Fridericum ducem, filios, heroico patre dignos. Mox ejus recentibus auctus subsidiis Holkius, Caesarianos munitionibus omnibus cogit excedere, desertas plerique regii in sident. Inde Barthum strategemate Holkius occupat, divitisque suos praedae implet. Rex ipse Wolgastum, in vitis Bogislai

ducis consiliariis, deditione capit. Inde Usedomum insulam. Anclamensium pecora abigit miles regius, totiusque Pomeraniae praesidiariis injectat metum, arrectis jam velut ad libertatem Pomeranorum animis. Sed Dux Fridlandux XXII Augusti toto exerciut obruit ad Wolgastum regios, occidit quadringentos, Scanos praesertim pedites, viriliter dimicantes, stipendiariis plerisque fugam magis quam praelium respectantibus. Quae causa fuit exautorandi Rheingravium, quod ejus inutilem operam regia majestas comperisset. igitur reliqua exercitus Rex in naves, ad littus paratas imponit; praemissaque praeda et tormentis, in Daniam reportat. Stralesundani, nihil ad reditum Fridlandi timidiores, jam tertium annum acri libertatis defensione admirationem de se virtutis praebent, recepto demum in urbem Sueci regis praesidio, prout alexius Ochsensternius, magnificus Sueciae Cancellarius, ob id in Daniam missus, impetraverat. Nec segnior Tychopolis, quamvis vastante incolas pestilentia, magistro militiae Marquardo Rantzovio, defendi tur. Rex enim, animadversa Duranti Galli vecordia, indigenae fideli praefecturam ejus urbis, salutari consilio commiserat, qui exeunte Maio, oppugnatores felici manu repressit. Propugnaculis tamen ad Storam, quae fluminis usum Crempensibus defendebant, potiti per Gallicani militis socordiam Caesariani, famis induxerunt obsessis periculum: quae etiam causa exstitit, ut quarto Novembris Alefeldius, incolumitatem civibus, sibique et praesidio pactus, oppidum traderet Fridlando Duci, cum annum et mensem a maximis viribus illaesum perdurasset. Ambiguam id solum deditori palmam fecit, quod tempore deditionis cum nonnulli clam abundarent, penes plerosque extrema regnavit inopia, prout civium meorum sermonibus comperi. Caeterum ad Tychopolin frequentibus multatis cladibus Fridlandici, crematis castris, obsidionem solvere coguntur, cum pauco tempore plus tria millia obsessi jugulassent.

Etenim decimo octavo Augusti castra ad Colmarium vicum adorti, Annibalem Scaumburgicum, cum aliquot tribunis ceperant, caesisque Caesarianorum compluribus, ultra mille vulneratos propulerant in fugam. Nec quicquam ab iis praesidiariis tuti Fridlandicis aut Tillianis, in Stormaria, Dithmarsia, ve adversa Albis ripa fuit, cum continuis eruptionibus, etiam longius posita, ferro aut flammis devastarent. Quo tempore itzehoae, cum horribili strepitu et clamore nocturno, porta coenobii, a Caesarianis occupati, revellitur, boves praedatitii, circumactis a spectro cervicibus, strangulantur, defixis etiam alte in terram cornibus, reliquisque armentis passim dissipatis. Sic annus attingitur nonus et vicesimus, quo ineunte, dum Rex Danus, Hafniae convocatis Senatoribus et Theologis, de emendanda Ecclesiae disciplina, asserendaque Ministerio autoritate clavis utriusque, salutare consilium agitat, Lubecae de bello honestis conditionibus deponendo, inter Caesarianos, ejusque legatos disceptatur. Pene ut victis, dicebant initio leges Caesariani. Danici Legati, canae prudentiae, infractaeque generositatis viri, nihil de principis sui majestate, avitoque jure, volebant diminutum. Erant Cancellarii ambo, Christianus Frisius, Regis, Jacobus Ulfeldius, Regni; Albertus Schelius, praefectus maris emeritus, Heroes summae in Dania, ut prudentiae, sic autoritatis. Ex Holsatis, Dethlevus et Henricus Rantzovii, Senatores, cum Levino Marschallo Cancellario, tam genere quam virtute praestantes. Quibus et aderat Fridericus Guntherus, Regi a secretis intimis, exemplum maximae eruditionis, cum civili prudentia certantis. Hi de pace cum Alberti Ducis Fridlandi et Joannis Tzerclas, Comitis Tillii, bellatorum nostra aetate felicissimorum delegatis, jam quintum mensem tractabant, ancipiti

successu. Sed cum ductores regii, inter quos Ulricus Dux, filius regis, Carolus Morganus, Ferentius, Dethlevus et Daniel Buchwaldii, validissimo instructi exercitu, Strandiam insulam, confinemque Eidorae ripam occuparent; Tonderam subigerent, Rexque ipse cum apparatissimis copiis in Angliam, Slesvici ducatus peninsulam, appelleret, jam Gottoripium locatis verberaturus tormentis, Cimbricusque exercitus Caesaris ab Holsaticis disclusurus, extemplo panicus invasit metus turmas Fridlandicas, gnaras dudum incolas ad sui exitium occasionem praestolari: Igitur summa festinatione Lubecae pax conficitur, interveniente haud modica Annibalis istius, libertate ob Rege redonati, et Joannis Altringii, ducum Caesarianorum, opera. Autorem habeo, Altringium lassatis ad mortem prae festinatione equis, Caesarianos ad pacis consilia, commemorato periculo excitasse. Redduntur ergo Regi, Cimbria, Slesvigia, Holsatia, et quicquid haereditarium domui Holsaticae Caesariani occupaverant. Rex aliis Saxonum provinciis renunciat, dissidium, aeterna oblivione aboletur. Deducto milite, nobiles et honorati quique, qui Sacramentum Caesari dicere detrectarant, laribus suis officiique laeti restituuntur. Pridie quam pax conficeretur, Wilstriam Tychopolitae oppresserunt, caeso cum cohortibus Frencko Caesarianorum tribuno; majora ausuri, ni misso praecone, Rex arma ponere jussisset. Pacem, ut coelitus missam, populi bellicas jam experti clamitates, accepere, solemnique festo Deo optimo maximo publicas exsolverunt grates. Nec levi triumphant Dithmarsi gaudio, qui superiore anno, suo se Marte in libertatem vindicare frustra attentarant. Cum enim frumenta, pecunias, pecora Caesarianis tradita perspicerent, neque modum aut fidem reperirent exactionum, induti arma, qui fervidioris ingenii erant, hospitia invadunt praesidiariorum, eorumque uno impetu supra centum jugulant. Alios placidiores cogunt secum Marnam proficisci, quo mox alte ra advolavit manus agrestium, qui Caesarianos Friedericiana in villa obrutos mactaverant, arreptoque confestim versus Brunopolin itinere, castrum prope Albim munitum aggredi statuunt. Sed ut in populo libertatis amantiori, quam concordiae, ae quorum plerosque studium praedae magis, quam amor patriae armasset, domum rediere multi, multi plena periculi majoris haec ausa, haud vane submovebant. Reliqui, nullo se obstrictos Caesari jurejurando praetexentes, audacius quam cautius in hostem pergunt, sed ut ebrii a sobriis, facile caesi, aut fugati, duriorem patriae conditionem reddidere. Accepi a fide dignis, pravissimas in eis terris Caesarianorum artes eluxisse. Multis enim gladio feriri pro lusu fuit, quod cutem Satanicis adjurationibus et incantamentis adversus ferrum durassent, e quibus submersi aliqui, aut fustibus caesi ad necem. Nec pauci incolarum e Dithmarsis, venenatis ab iis icti glandibus, nequeuntem exire spiritum vix extremis cruciatibus expulere. Igitur tam atroces mutasse dominos multum gaudent, id serio interim dolentes, quod vicinis Saxonibus, Pomeranis, Megapolensibus, haud eadem frui felicitate liceat, quae causa erat sumendi pro iis arma. Etenim Megapolitanae ditiones, quas Adolfus Fridericus et Joannes Albertus fratres, pervetusto regum principumque Henetorum stemmate procreati, permultos annos tenuere, Alberto Fridlando primum quasi pignoratae a Caesare, nunc vero haereditario etiam jure, quo quae optimo, addictae sunt; promulgata adversum duces, nec auditos quidem, ut aiunt, perduellionis sententia, quasi cum rege Dano consilia et vires contra Caesarem cociarint. Quam societatem ipsi pro defensione Saxoniae contractam non negant, attamen avocatos se ab ea Caesarianis literis, haud renuisse, aiunt, obedientiam. In Pomeraniam vero infusus a Fridlando

miles, omnia passim eradit; Dioeceses Saxonum Ecclesiasticae, non viris solum et opibus, sed et libertate exercendi acceptum a majoribus Dei cultum, penitus exuuntur. Sed id ante, cum praediceretur futurum, ni Romanensium soederi (sacram Ligam vocant) mature iretur obviam, plerisque haud persuadebatur. Nunc vero promulgato etiam edicto, quo Caesar omnia loca, Romanae religionis sectatoribus, post Passaviensem transactionem, id est, totis septuaginta quinque annis alienata, restituere in integrum jubet, serio ingemiscunt: miserantes pelli et aliis Ecclesiis Presbyteros simul, ac ludimagistros, quae ante datam purgatiori cultui pacem Lutherum sequebantur, ut sunt augustanae, Mindanae, Tremonienses, et aliae. Quin et saeviri in corpora doctorum, quemadmodum infinitis exiliis, et Theodori Thummii, Tubingensis Theologi, et Campidunensis Zeaemanni, aliorumque captivitatibus elucet.

Felicissime vero his temporibus Belgae uniti cum Hispanis dimicarunt. Nam Mosam Rheno infundere molientes, facta e Rhezanis castris eruptione, disturbarunt. Ernestus Casimirus Oldensilam eis anno XXVI cepit, nudavitque munimentis: Sequenti princeps Auriacus Grollam, caesis Hispanis, qui suppetias latum venerant. Vicesimo octavo classem argentiferam Hispanorum debellavit Petrus Petraeus Heinius, qui praeter alia hostibus illata damna, viginti duas naves, Americanis praegnantes opibus, ad portum Matancaeum expugnavit, partisque opimis spoliis, quae ducentis auri talentis aestimantur, deportavit in Hollandiam. Inde tantum apud Hispanienses querelarum, auantum apud Batavos jubili. Penes milites vero, stipendiis suis e Dominorum jactura desperantes, alacritatis miniumu, seditionum abunde. Unde fiducia principi Auriaco, appetita tories frustra Sylvam-Ducis obsidione cingendi praevalida; cujus is exitus fuit, ut conatibus Henrici de Monte foris discussis et intus defatigata obsessorum fortitudine, ad ultiinum munitissima urbs Brabantiae in Ordinum migrare potestarem coacta sit, exhaustis quadrimestri obsidione viribus, prostratisque per incensos cuniculos portis aliquot, benignitate Auriaci honestas deditionis leges pacta, ineunte Septembri.

Tantum ibi virium, tantum adhibitum ab obsidentibus artis fuit, ut satius sit obiter successum designasse, quam maximas ingenii humani molitiones levi penicillo diminuere. Id vero magis praeter omnium opinonem accidit, quod paulo ante Vesalia ad Rhenum, longe potentissima urbs et opulentissima, captam se citius, quam oppugnatam a Batavis intellexit. Didemius enim Dynasta collectis peditum MCC, equitibus octingentis, quasi aliud agendo, nocturno itinere Vesaliae propinquavit. Mox audaculi quidam, eas diu praemeditati insidias, transnatant fossam, munitionem alicubi semiperfectam superant, excubias opprimunt, portam malleis securibusque, revellunt, et intromisso milite, Franciscum Losanum, qui urbi praeerat, subitaneo consternatum discimine, cogunt claves tradere. Cives, qui antea exarmati essent, nec sine causa infensi Hispanis, ob ademptam nuper patrii cultus libertatem, praesidiariis opem non tulere. Capta ibi praeda ingens, tribuni militares in captivitatem rapti, milites dimissi sunt. Didemius urbi praepositus. Is victoriarum cursus, ut animos foederatis auxit, ita Henrico Montensi Velviam deserendi necessitatem imposuit. praegresso Junio, Heinius in praelio Dunkerkano navali, cum displosiones machinarum hostilium sustinere, et evacuatis demum iis, summa vi incumbere navibus decrevisset, glande stratus ignita, victoriam, sed morte partam, patriae suae reliquit.

Nec degeneres Magdeburgici avitae libertatis vindices. Hi cum omnibus officiis demereri Caesarianos bello Saxonico

curae habuissent, Norbertique, veteris Archiepiscopi, exuvias effodi terra, Pragamque deferri concessissent, tamen effugere quorundam ambitinem, an avaritiam nullo modo poterant. Illusi saepius, prout libello edito memorant, praediisque et pagis suburbanis tantum non privati, tandem etiam commeatu, Albisque fluminis usu spoliantur. Unde exacerbati nonnulli civium, navigia aliquot annonaria in urbem abripiunt, Croatas praedones, abigere pecora urbica molitos fugant. Hinc bellum, Caesare licet ignaro, (quemadmodum et ante ferunt, Stralesundo) natum, prostratisque eruptionibus non paucis Caesarianorum, Magdeburga obsidione clauditur. Dux Fridlandus ei praesidium imperat, grandeque urbi periculum intentatur. Sed cum mascule se tuerentur obsessi, interventu quorundam principum, civitatumque, sopita controversia, emollitus Dux, majorumque libertas civitatis restabilita est.

Sedet et Stralesundanis, licet atroci pestilentia exhaustis, mens pristina asserendae libertatis, a quibus Hatzfeldius tribunus, dum oppidum, veluti enervatum, opprimere tentat, mixto virtuti dolo repulsus est, parumque tuti Caesarianis ea in vicinia relinquitur.

Rex Suecus, densis victoriis, honorabiles sibi, utilesque cum Rege Polono Patruo inducias comparavit, in sexennium. Anno XXVIII hujus seculi Neoburgum et Strasburgum expugnarat, inventis nuper a quodam Elia Tripo machinis coriaceis, quae perinde, atque aeneae ignitos jaculantur globos, paululum adjutus. Quo tempore etiam Ulricus dux, Christiani IV regis filius, maximae alacritatis, animique imperterriti documenta in castris Suecicis dedit. Sed neoburgum Polonus receperat; Strasburgi obsidione depulsus ab Axelio Oxensterno Cancellario, similiter Mevam ab ipso Rege coactus relinquere, nihil etiam profecit Caesaris auxiliis. Igitur appellatus de pace Suecus, Strasburgum, Dirsaviam, Fraubergam, reddit Polono: retinet occupata Livoniae, et in Borussis, Braunsbergam, Elbingam, memelium, et plerosque locos littorales, mariaebergam, hauptum, Stummam, Brandenburgicus pro sequestro accipit. Si quis tertius alterutrum turbare bello conetur, ad mutua se auxilia devinciunt Reges. Re peracta exeunte anno XXIX.

Belgae foederati Duisburgum, Rhurortam, Essenam, suae ditionis faciunt, Hispanis Velavia exactis: in novo orbe Giamericam occupant. Anno quo haec scribimus, id est, XXX, Fernambucum Brasiliae capiunt, cum luculenta praeda; Hispanienses ad Mulheimum profligant, vulnerato ad necem eorum duce Joanne Nassovio, qui nuper pro Henrico, Comite Montano, otium amplexo, ad exercitum cum imperio venerat.

Dum Suecus Borussiam insidet, atque Caesariani subigendae inhaerent Stormariae, Regi Franco cum Rupellanis, Angilisque negotium fuit. Rupellani enim religionis suae exercitio metuentes, Anglorumque subnixi fide, quod multa prioris pacis capita eludi, nec solide impleri cernerent, obsidionem terra marique strenue sustinebant. Ludovicus rex, misso antea in carerem Vendomio, suo ex Estraea fratre, Diguierium crearat equitum magistrum, nuper ad Romanam versum Ecclesiam. Sed nihilominus conspiratione suorum pertitus, aliquot conjuratos deleverat, Diguierio paulo post concedente in fata, haerede Crichio Dynasta genero. Igitur Cardinalis Richelius, dudum maris praefectus, imperator adversus Rupellanos dictus, anno supra MDC vicesimo octavo. Condaeus in Quitaniae oppida, ab Euangelicis habitata, plumbeas iras concepit. Ex eoque atrox bellum inter Regem et Hugonotos flagravit; Plamieram, Brassacum, Castelnovum, Sanseverum, Caunam, aliaque oppida, promiscua omnium incolarum caede exhauriente Condaeo: Cui Afriam occupaturo regessit Rohanius cladem.

Passi sunt multa, feceruntque fortia Religiosi, donec Rupella tardatas, aut disjectas a Francis Anglorum naves, frustra respectans, extremam vim famis subiit, qua non tam domita fortissima civium pectora, quam quod nihil superesset spei de Anglicana ope, victas porrigunt Regi manus. Aurum ingens promittunt, praesidiumque Regium de suo alunt, quoad arcem ei suo sumptu intra moenia exaedificent. Vicissim ab Rege vitae, fortunarumque incolumitatem, ac praesertim religionis restipulantur. Perierant fame aut gladio XV millia obsessorum: regia castra contragium devastarat, Dux Roanius et Soubizius fratres, eadem comprehenduntur pactione: si occupata regi restituant. Montalbanum quoque, Castra et Nemausum, intra trimestre ad officium revertantur. Simul ea pax effloruit, affines quoque Reges Gallus et Anglus sopitis dissidiis, instaurant concordiam, adversus communes se deinceps hostes conjuncturi.

Id quod eo facilius putant confectum, quod paulo ante bucquingamus, a Jano Feltone, viro militari, dum cubiculum suum egrederetur, derepente invasus confossusque fuerat, autore caedem hanc Reipublicae se causa fecisse, inaniter protestante. Bucquingamus, vir magni animi, et excitatissimi, flagrantissima regis gratia, publico odio cruenta morte litavit. Igitur Gallicana arma arctius sociantur duci Nivernio Carolo, qui ex morte Vincentii patruelis mantuanas ditiones, et testamento, et agnationis jure apprehenderat inconsulto Caesare, feudi Domino, indignantibus Hispano et Sabaudo, cui cum Mantuanis ducibus antiqua super Montisferrato lis est. Sic vetera partium inter Gallos Hipsanosque studia recrudescunt. Sabaudus Hispanis jungitur, genua interim intestinis conspirationibus laborante, quae in autorum capita recidere. Inclinant et in Mantuani partes Veneti. Proreges, Neapolitanus, Siculus, Mediolanensis maximo studio in bellum incumbunt, irruente et in italiam divini ira numinis, quam horrendi in Apulia terrae motus, quibus septendecim hominum millia interiisse ferunt, prodigiosae inundationes sanguineaeque ebullitiones fontium, securis mortalibus denunciant. Casalin, Montisferratis marchionatus praecipuum oppidum, Mediolani produx Consalvus de Corduba pertinaci obsidio pressit, donec plus sex millibus suorum amissis, inundante Pado, abscedere coactus est, Mantuano causam Caesaris cognitioni submittere haud abnuente, si arma utrinque deponantur. Id cum Hispanus, haud ferens Gallum principatu aliquo italiae frui, et Allobrox, Montisferrati pene potitus, recusarent, Nivernius Gallicanis suffultus opiubs, jam animosius se tuetur, ut bellum e Nordalbingia nostra Alpes transvolasse, haud immerito dixeris. Interea Grisones seu Rheti Austriacis se submittunt, Helvetiorum neglecta amicitia. Id quidem indigne ferunt Helvertii, sed placati legationibus, quibus nihil adversum prisca foedera Caesarem moliri docentur, conquiescunt. Merodius Caesarianas copias e Rhetia Monferatum perducit, contagiis tertiam partem diminutas, sed quae jugi e Germania affluxu auctuae, multa Mantuanae ditionis loca subegerunt, Mantuamque ipsam obsidione cingentes, haud modicam pertulerunt stragem. Obsessi enim, ut Venetis suffulti auxiliaribus, facta eruptione, Caesarianorum ad tria miliia prostravere, qui graviora pertimescentes, pro tempore obsidionem relaxarunt. At postea reversi, mense Julio hujus anni XXX, postquam Rex Francus jam Sabaudiam subegisset, Mantuam Caesari expugnarunt, reliquam Italiam pestilentia exhauriente.

Dubitatur et de pace Turcica, praesertim cum Transylvania, hactenus inter Caesarem et Sultanum nutans, mortuo Bethlemo, Turcam dicatur respicere: qui exstincto nuper Parthorum rege Sia Aba, mille et octingentarum

mulierum viro, inveteratas dissolvere cum Parthis lites instituit. Arcironium purpuratum redegit ad obedientiam, eumque praefecit Bosniae. Jambecum Girain Rhodio solvit exilio, victoque ejus aemulo, Tartaris iterum regem imposuit. Interim Anglus et Batavi, cum Gallis, Palatini urgent restitutionem, Belgicaeque copiae prius indies Germaniam carpunt, jam in Westphalia, Susatum, nec pauca alia loca tenentes. Timentur et Palatinis Bavaris, Hispanisque, qui ob id Hannoviam, praesidium recipere abnuentem, circumsedere, aliisque ad Moenum Rhenumque oppidis militem alere imperant.

Alius Pomeraniam et Megapolium metus tenet, quod pugnatum in se a Caesarianis Suecus indignatur, justamque prae se fert causam irrumpendi in Germaniam. Dudum vulgatis diplomatis, commeatus adverctione interdixit littoralibus Pomeraniae et Megapolis oppidis, quae a Caesariano exercitu insidentur. Coeptum quidem Dantisci pacis negotium, sed priusquam convenirent legati, interruptum. Interea Rugiam et Pomeraniam, ex defensorum iniquitate, dira infestavit fames, quae plurimos mortales exstinxit, aliquos in proprios armans affectus, adeo ut nec ab humana carne abstinuerint. Qua rerum facie torpentem Rugiam occupavit Rex Suecus, profligato felicibus praeliis Caesariano praesidio. Mox portibus, Divenoviano et Paenemundano, potitus, Stettinum, alteram Pomeraniae metropolin, classe advehitur. Bogislaus ei dux tradit oppidum, conquestus publice, exitio esse Pomeranis Caesarianum militem, aliaque omniapotius, quam protectionem cogitare clientum. Itaque nondum expetita pax res mortalium revisit. Seculum hoc, praesertim ultimum, jugi quassatur dissidiorum exitilaium catena. Ferdinandus Caesar, suae zelo religionis fervens, eique acceptas ferens, quas XII hisce annis frequentes habuit victorias, pergit imperare Euangelicis, ut abjecta, quam sacris literis consonam putant, fide, Romanae Ecclesiae sequantur autoritatem. Diversum docentes, tota Bohemia, Austria, Moravia, Glogovia, multis Silesiae principatibus, Stiria, Carinthia, Croatia, Juliaco, Clivia, Rhetia, expulit. Maximilianus Bavarus, reddita Caesari, quae supra Oenum est, Austria, utroque potitus Palatinatu ad Rhenum, exemplum Caesaris imitatur. nec mitior Hispanus, qui Franckenthalum, elusa regis Britanni spe, dudum sibi servat, ejectis purioris doctrinae praeconibus, Manheimum diruit, Juliacenses, Rheticas, Westphalicas, quas tenet civitates, ad Romanensium adigit ritum. Egra, Colmaria. Lindavia, Campodunum, Tremonia, Minda, Halberstadium, Stada, aliaque passim oppida Germanorum, spoliantur a Caesare religionis, ab Luthero instauratae, exercitio. Repetuntur jura Episcopalia, quae principes aliquot Augustanae addicti confessioni, integro pene seculo usurparunt, per ordinarios Ecclesiarum Superintendentes. Neque obscure id agitur, ut Ferdinandus III. Caesaris e Maria Bavara primogenitus, quem ante biennium Haungari Bohemique Regem coronarunt, Romano deinceps initietur regno, quamque orsus est telam parens Augustus, eam pertexat. At Christianus Guilielmus Praesulatu pulsus Magdeburgico, successoremque nactus Caesaris filium, Leopoldum Guilielmum, nuper ab exilio redux, totam fere dioecesin improviso adventu recepit. Jan-Georgius Saxonum Septemvir, qui Silesiam, Lusatiam, Egram subegit Caesari, jamque aliquot millia eorum, qui ob Lutheranismum exulant, sui in ditionibus alit, aegre fert, operam ab se Imperatori praestitam, in perniciem converti ejus Ecclesiae, quam ipse judicat orthodoxam. Florentissima quondam et liberrima Germania fugitivam anhelat, cum pace libertatem.

Ea ne solida frueretur et Nordalbingia nostra, Hamburgensium quorundam praeceps fecit temeritas, qua tres

serenissimi Danorum regis naves, in Albi excubantes, mox quoque pontonem praegrandem, derepente invaserunt, captasque traduxerunt Hamburgum. Praetexitur causa, quod vectigal Rex novum Tychopoli a navigantibus coeperit exigere. hamburgenses enim flumine, ut suo, se usos ab antiquo jactitant, cum Holsati duces dominium Albis, qua Nordalbingiam alluit, ut principes imperii, ipsorumque Domini Hamburgensium, sibi vindicent. Neque vectigal rex sibi deposcere ait, sed compensationem damni, quod Hamburgici, Holsaticae rei, contra jus priscum, intulerint, quum merces et alimenta venalia, novos eis imponendo census, iniquis modis flagellaverint. Res hisce diebus in Albi tribus praeliis decreta, quibus victor Rex Danus, Hamburgenses flumine, cujus usus Tychopolitas quatuor fere mensibus prohibuerant, expulit, extraque sui partes territorii rejecit. Nimirum nunquam hoc mundi salum fidam pollicetur requiem: Sola coelestis pax omni intellectua major piorum mentes irradiat. In ea non pauci melioris Theologiae praecones proximis annis ad superos evolarunt: inter quos Wittebergae Leonardus Hutterus, Balthasar Meisnerus, Fridericus Balduinus, Wolfgangus Frantzius, et ante eos, Joannes Arndus, Lunenburgiae inspector Ecclesiarum, singularis magister pietatis: Marpurgum Balthasarem Mentzerum, Joannem Winckelmanum: Rostochium Eilh. Lubinum, Joannem Affelmannum, Joannem Tarnovium, maximae eruditionis viros desiderat; Vienna Martinum Becanum suum, controversiarum inter scholam Pontificiam et Lutheranam continuatorem. Franekera nuper etiam Sixtinum Amamam; Basilea Joannem Buxtorfium Seniorem, hebraismi, sicut ante quadriennum, Leida Thomam Erpenium, Arabismi doctorem nobilissimum, ad meliores misit: Uti et Hafnia maximum suum Casparum Bartholinum. Sorbona Parisiensis, majorum suorum insistens vestigiis, Antonii Santarelli Jesuitae librum, quo reges Pontificiae subjicit jurisdictioni, eisque ob haeresin abrogari imperium posse, nec Ecclesiae doctores subesse terrenis potestatibus contendit, publice proscriptum, in cineres jussit redigi. Atque hic nos longo atque perdifficili itineri inetam ponimus, ad desideratissimum illus e coelis regnum, quod adventus Jesu Christi pollicetur, cum omnibus sanctis anhelantes; reliqua mundi acta aliis curae sunto.

JOAN. CLUV. EPITOMES HISTORIARUM LIB. X. APPENDIX.

tutela ac propagatione suscepto cum Ferdinando II. Caesare bello acerrimo, quo omnis Germania involuta est. Ejus causas et progressiones paucis explicabo: finem posteritas loquetur. Cum enim Stralesunda, prout in Epitome nostra narravimus, Suecicum accepisset adversus Caesarianos praesidium, spontanea ad id Regis Sueonum, Gustavi Adolphi liberalitate invitata, asperrimumque dudum bellum inter cognatas Regias Polonicam et Suecicam, de vero Sueciae dominio flagraret: Caesar Ferdinandus, qui Regi Polono, ex gemino cum suis sororibus conjugio, cupientissimus forte, suppetias ei in Borussiam, adversus Suecum misit, ejusdemque legatos a Lubecensi cum Rege Daniae transactione repulit. Addita ab ejus Ducibus alieni affectus irritamenta quam plurima, quae conpioso scripto Rex Suecicus publicavit. In Borussiam contra Gustavum duce Arnheimio Caesarei campi Mareschalco missus est exercitus: quam ob rem Steno Bileke Baro, Regi a cubiculis, qui a Sueco Senatu tunc temporis ad Caesareum Generalem Walsteinium ablegatus, ut si animos partis adversae in pacem pronos repeririret, etiam pro Stralesun danis armistitium statueret, scribens ad Walsteinium de iniquitate transmissi exercitus protestatus est. Cui responsum illusorium datum; Arnhemium cum exercitu ideo missum esse, quod tot copiis abundaret Caesar, ut sibi hunc exercitum dimittere opus esset, atque ideo Caesarem amico Poloniae Regi contra Suecum cum misisse. Porro conflatae inimicitiae faces subdidit Protestantium Principum ex avitis territoriis ejectio, purgataeque Religionis cultorum per universam Germaniam afflictio continua, et gemitus, perpetuum et efficax ejusdem fidei consortibus ad opem eis ferendam, invitamentum. Gliscebat et suspicio hostilium in Borealia regna machinationum, et titulo, quem Fridlandus Dux Albertus, Caesaris nomine, sibi arrogabat, Archithalassum vocitando se generalem Oceani Balthicique maris, quem nulla hominum memoria quisquam Caesarum usurparat. Augebatque metum piratica, quae ex oppositis Teutonici littoris portubus in Classiarios Suecos ac negotiatores exercebatur.

Igitur questus apud Electorale collegium (quod de jure imperii exterorum Regum causas cognoscit) Rex de illatis sibi injuriis, pacis quidem hortamenta proferri: at remedia exulceratis animi sui vulneribus nulla adhiberi, circummissis diplomatibus testabatur; ac proinde in animo se habere, illatam contumeliam armis vindicare.

Mox expedita classe, Rugiam Insulam die Baptistae sacra ingreditur, flexisque in littore genibus, gratias Deo de fausto expeditionis initio, ab ejusdem benigna Majestate, prosperos deinceps successus consiliis suis precatur. haud irrita fuerunt vota. Wolgastum, pulsis Caesarianis, expugnat. Caminum, Julinumque ab iis cremata, sponte deseruntur. Inde, prout diximus Stetinum, alteram Pomeraniae metropolin, certis legibus suarum facit partium, seque Pomeraniam minime ab imperio avellere aut suo subedere sceptro, sed tueri potius adversus injustam vim ac tyrannidem velle pronunciat. In hasce conditiones Dux Bogislaus cum ipso foedus iniit.

Erat foeda Pomeraniae et mechlenburgiae facies: praesidiarii a nullo crudelitatis aut libidinis exemplo sibi temperabant, ex hospitibus hostes evaserant saevissimi. Id Stargardia, Pasevalcum, Pencunum, oppida Pomeranica, cum strage sua experta, Stargardiam sueci nocturna irruptione intercepere, fugatis pravae fidei defensoribus. Pasevalcum contributionibus exhaustum, primoribus spoliatum, Suecicae cohortes duae equitum, quos Tragonas vocant, intraverant. Eo cognito, Joannes Gotzius, Legionis Caesareae Ductor, tantam vim mittit militum, cui inermis et trepida civitas, parum haberet resistere. Sueci fuga salutem quaesivere.

Cives miseranda clade trucidati, violatae mulieres, direptae opes, oppidum ipsum cum templis et turribus, frustra deprecante presbyterio, in favillas redactum. Septimam Septembris lucem Sol faciebat, cum id nefas adspiceret, Pencunum praecedente Julio pari insolentia et tyrannide Caesariani tractaverant, nulla rebellionis labe adspersum.

Sub haec comitia habebantur Ratisponae, seu constituendae per Germaniam paci, seu alendo commodius exercitui, donec imperata facerent, qui Caesaris, aut foederatorum Romanensium placitis adversarentur. Electores Euangelici, Sexo et Brandeburgicus interesse huic conventui, nisi per legatos detrectabant; Romanam qui colunt sedem Pontificis frequentes aderant, a quibus et renovatum foedus, decretumque ut validissimus cogeretur exercitus, compellendis Principibus ad Ecclesiasticorum restitutionem bonorum, quaecunque post Passaviensem transactionem suis adjecissent partibus. Imperator, edicto, commemoratis Regis Sueci in juriis, qui nihil ab se laesus, imperium Germanicum violentis armis lacesseret, proscriptionis eis poenam indixit, si qui ope operaque Suecorum conatibus faverent. Injunxit contra ut ratione abs se, et qui aderant, Ordinibus constituta, pecuniam, commeatum, et subsidia in bellum Sueco inferendum, suppeditarent singuli.

Rex literis prtestatus, per se non stare, quo minus in tranquillum pacis portum deferretur, concussa hactenus jugi bello Ecclesia, Caesaremque ad compositionis negotium, novis tractatibus integrandum hortatus, haud segniter incubabat militiae. Cum enim Wolgastensi arce capta, magnam Pomeraniae partem sibi adjunxisset, Stralesunda, Barthum, indeque Damgartum profectus turrem munitionemque ibi tuendis finibus structam, vi cepit, praesidiariosque occidit. Confestim Ribbenitza, Ducatus id Megapolitani est oppidum confine Pomeranis, victas manus porreexit.

Inde vulgato diplomate, megapolitanos monet deserere aut ejicere Fridlandicos, legitimisque Ducibus Adolso Friderico, et Joanni Alberto per summum nefas expulsis fidem redintegrare et obedientiam. Ni faciant, se ut in rebelles ferro et igni saeviturum. Id poscere justitiam, id consanguinitatem, id communis qua nihil efficacius, religionis vinculum. Idem Rostochiensibus, qui ad tertium lapidem aberant, edicit. Sed illos Caesariani Equites mille, qui in speciem, petito transitu urbis, eoque impetrato in plateis substiterant, arctius Fridlando obstrinxere Duci, crebrisque pabulationibus annonae et pecoris civitatem implevere. Qua occasione tunc quidem elusum est Regis Sueci consilium.

At Franciscus Carolus, Dux Lavenburgicus circa Albim collecto milite, pro Suecis partibus Bouzenburgum, Winshemum, aliosque locos insedit. Eum Remacri (Caesaris hic erat Chiliarchus) celer adventus Raceburgum secedere adegit. Ibi a fratre Augusto in arcem non admissus Lavenburgicus, paulo post Comiti Pappenheimio cum aliquot turmis insectanti, captivum se sistere cogitur.

Ita variante fortuna, quam tamen Lavenburgicus haud diu pertulit, Colbergam, urbem Pomeraniae maritimam, Sueci obsident. Eam Torquatus de Comitibus, Caesariani exercitus iis in locis rector, eximere periculo, tentabat, hortatus et per auxiliares copias Ducem Savellium, qui Gryphis-Waldiam procurabat, viderct, ne quid istis aut Megapolensibus in oris detrimenti res Caesarianae caperent. Sed Rexper Gustavum Horn. Castrorum praefectum, et Wolfgangum Henricum Baudis legatum eam cepit, profligavitque subsidiarias Caesarianorum turmas, quae Colbergam liberatum exierant. Obsidio urbis per saevam

hyemem, usque in finem Februarii, pervicaci marte continuata: clades utrinque datae sunt.

Interea autem dioecesis Magdeburgica, quam Christianus Gulielmus Administrator, prout dictum recuperaverat, a Caesariano rursus invaditur milite. Halla urbs, Otterslebia, Galba, Wettinum, aliaque loca obruuntur copiarum superventu. Sed hallae violata victoria dioecesanorum fuit. Nicolaus Boccius, auxilio salinatorum urbem sane occupaverat: sed idem mox male multatus ab Henrico Holquio est, arcis tunc Mauritianae possessore, Caesarianis ad eum, liberandis commilitonibus, certatim confluentibus. Igitur exutus praeda Boccius triumphavit, quod relicto oppido maximam agminis sui partem Magdeburgum perduxerit incolumem. Querfurtum et Mansfeldiam ex abitu dioecesanorum, illico Caesariani oppressere, ipsique metropoli Saxonum Magdeburgo exinde obsidio parta est.

Eo misit Rex Suecus Theodoricum Falckenburgium, Administratoris adjuturum conatus; Joannes Schneidevinus Allenslebiam ei devicit, quidquid inerat commeatus, et rei tormentariae Magdeburgum curavit deportari. Superveniente autem Pappenheimio Comite, circumvallatus cessit oppido, coactus et abjurare cum suis omnem militiam, qua in Caesarem pugnaretur.

At Magdeburgo extrema imminere, haud obscuris caelestis irae nunciis significabatur. Nam XXVI Novembris vehementissima ventorum procella Catharinianae ibidem Basilicae turris altera decussa est, altera pari infortunio paulo ante jam deciderat. Joannei fani sub idem tempus maxima turris prostrata, tectumque ejus ruina molis contusum. Id ipsum Basilicae S. Annae et Gertrudis, ac Sudenburgico templo accidit. in templo summo (domum vocant) peribolus fornicatus, ab aula Episcopali in adytum templi ducens, concidit. Eadem tempestate molae quinque pneumaticae, sex hydromylae, ventorum fragore eversae sunt, aedificiis aliis ingens illatum damnum. Ita solet divina manus priusquam caedat, ictum intentare, priusquam puniat, gladium ostendere peccantibus, ut aut poenitentia praevertant exitium, aut malorum ingruentium exspectatione, praeparentur ad patientiam, aut denique contemtis tam perspicuae expergefactionis signis, reddantur inexcusabiles.

Neque solis Magdeburgicis offensi Numinis signa apparuere. Paria terriculamenta Italiam, Germaniam, aliasque provincias ad supremi Judicis metum excitabant. In Italia atrox pestilentia ponendi Montisferratensis belli occasionem praebuit. Inita inter Caesarem, Regem Francum, et alios Principes concordia, ut Sabaudo duci maneret Taurinum: Nivernio Mantua et Montisferratum, de quibus principatibus dimicatum fuerat, in feudum assignarentur a Caesare: culpa, quod Dux Caesarem, Dominum feudi, minus esset veneratus, deprecatione expiaretur. Rex Franciae Pinarolam, Susam, Priacassen, Avilianum, quae loca armis subegisset, Sabaudo restitueret, Caesariani Rhaetiae eam redderent faciem, quae ante hoc bellum fuisset. Iis conditionibus reformatam pacem, fama tulit, diu quidem ambigua, cum tempore tamen robur adepta.

Fluctuabat inter haec misere Germania, cum pars Suecum Regem, pars alia Caesarem, utraque metu adacta potius, quam propria sponte sequeretur. Rex sub signis ferebatur habere, sub anni XXX exitum, XII Equitum, XXXIV peditum millia, nec scientia militari cuiquam Ducum concedere. Inerat praeterea Suecis Finnisque militibus frigoris patientia, in praeliis obfirmatus ad resistendum animus, in victu frugalitas, laborum tolerantia incredibilis. Quas virtutes, dum Germani, eidem Regi magno numero militantes, supergredi aut aequare conantur, fructuosam Duci aemulationem genuere. Plurimum ei apud Teutones pretii fecit disciplina adstrictior militum,

quam cui Caesariani assueverant, pietatis exercitium juge per castra, victoriamque coelestis indusgeniae munus, non suarum virium habere.

Accepi, advolasse ad Regem hyeme tres Lapponum cohortes, hominum statura paulo infra alias gentes, sagittis perite utentium, lata fronte, vestitu e pellibus damarum, aut rangiferorum; quorum animalium tam silvestrium, quam cicuratorum, largus in Lapponia, ac inquilinis perutilis proventus. Hi Suecis ac Finnonibus juncti, haud contemnenda feruntur manu, fide praesertim et obedientia nullis secundi.

Contra Caesarianis per universam Germaniam instructi exercitus, Duces veterani, quaesita multis victoriis audacia, jam fere in superbiam surgens, et contemtum novi hostis, ex ultimo Septentione, per catervas vilium nationum interpellantis spes vastas, de dominatu conceptas gentis in Europa longe Fortissimae. Indignanter ergo accepti Pomeraniae et Marchiae cives, colonique, detractae opes, si quae supererant, ablati equi, et jumenta, laxata defectu stipendii disciplina, jus fasque conculcatum. Elector Brandeburgicus Georgius Guilelmus, inter sacrum, quod aiunt, saxumque stans, cum hinc Caesar Dominus, illinc Suecus Rex sororis maritus, urgerent, cum domi insolentia premeretur grassatorum, foris terreretur Borealium metu hospitum, hoc sibi ante omnia consultandum duxit, ne per ipsum defensionis nomen, suae subverterentur provinciae. Proinde edixit subditis, uti praedones, militum habitu personatos, comprehenderent, vicinosque raptarent in carceres; resistentium vim vi publica repellerent.

Dum hoc agitat, percrebescit, Regem Suecum ipso Christi natali Griffenhagam Pomeranicam vi expugnasse, captum Ferdin. de Capua, praesidiarios castris ultra bis mille Gartzam profugisse. Nec fidentem Gartzae Hannibalem Scaumburgicum, ignem subjecisse tectis, exustoque oppido, Francofurtum ad Viadrum urbem Electori Brandeburgico obnoxiam, refugisse. In ea Caesarianorum fuga multos eorum caesos, direptas sarcinas et impedimenta, Suecos per Landsbergam irruptionem in Silesiam minari. Ea res sollicitudinem Marchiacis auxit, novae Marchiae nova praesidia attraxit. Rex Suecus feliciter peracto anno hujus seculi tricesimo, de purgata a Caesarianis Pomerania et Neomarchia, solennes Deo grates Stettini exsolvit, quotidianis personare castra precibus curavit, opera et ministerio usus Joannis Bothvidi, Theologi praecellentis et sinceri, ex veteri nobis amicitia aestimatissimi, certas votorum formulas exercitui praescriptis. Extremis anni mensibus fato functi erant magni et celebres Pontificiarum paritum propugnatores, Ambrosius Spinola, tunc Mediolani Produx, Joannes Jacobus Comes Anholdinus, Colaltus Italus.

Sub tricesimi anni auspicium beerwaldam appulit Hercules de Charnace, Ludovici XIII Galliarum Regis legatus, qui sopiendo inter Reges Polonum et Suecum bello perutilem navaret operam, foedusque inter suum Regem et Suecum quinquennale condidit. Leges dictae, ut mutua sibi praestarent auxilia Reges, ad defensionem Oceani maris et Balthici, in restitutionem exulum et adflictorum Germaniae Ordinum, ac demolitionem propugnaculorum, quae in Rhaetia hoc bello Germanico emersissent. Hoc fine Rex Suecus XXX peditum, VI Equitum millia aleret, in sumptus Rex Galliarum XLM Imperialium subministraret annua, delectibus utrumque regnum pateret, religio Teutonibus secundum imperii pacta statutaque exerceretur.

Rex Britanniae Carolus, cum Philippo IV, Hispaniarum et Indiarum Rege firmam pacem iniit, fidam fanxit inter subditos utriusque commerciorum societatem. Injuriarum mentio utrimque

abolita. Nihilominus Regi Gustavo ex insulis Britannicis copiae auxiliares submissae, quae adulta jam aestate a Marchione hamiltono in Pomeraniam perductae sunt.

Sub haec Alberto Fridlando Duci ademptum Caesarianae militiae magisterium, seu quod mutandis per Germaniam sacris mens viro parum fervida; seu quod metus de ipsius exercitu et potentia Caesaris, in cujus verba juraverat, Catholicis Ordinibus foret. Joannes Tzerclasius, Comes Tillius, Walo genere, generalissimam omnium, tam Caesaris, quam foederatorum exercituum curam suscepit. Is calliditate et solertia nobilissimus, ut adolescenti de se famae alimenta largiretur, statim lustrare coepit exercitus, disciplinam labantem sanare, commercari annonam, laboranti Scaumburgico supplementum validum submittere in Marchiam, omnia belli momenta captare.

Rex aliquot legiones Gustavo Hornio ad expugnandam Landsbergam tradit: Ipse Demminum vadit cum XVI millibus. Neobrandeburgum in itinere, arcemque Clempenaviam, et Loitzam deditione capit. Treptovia a Caesarianis deseritur. Malchinum Joachimus Molctius astu rapit pro Regiis. Medio mense Februario Demminum magnis viribus invaditur, Dodone Kniphusio peropportune duo peditum millia, et equites mille adducente. Ita duorum simul principatuum ferro suecico tres urbes cinguntur, Colberga Pomeraniae, Landsberga Marchiae, Demminum confine Mechlenburgiae. Demminum Regiis impar viribus inopinato tradit Dux Savellius, arce, commeatu, re tormentaria permunitum. Dux, qui praesidio erat, cum suis dimittitur incolumis. Sequitur finiente Februario Colberga. Julianae Comes, Gubernator ejus oppidi, novem peditum, sex equitum agmina, educit, signis nudata, Landsbergam versus iter instituit. Colbergae ingens instrumenti bellici apparatus, annonae nihil erat. Fame subacti sunt praesidiarii, cui levandae qui missi erant classiarii, quinto a deditione die adrepentes, parum abfuit quin in hostium manus pervenirent. Landsberga usque in Aprilis exitum vim obsidentium sustinuit. Dixeris, infelices eos dies Caesaris Ducibus fuisse. Nam qui Rostochio praeerat Tribunus, Hatzfeldius, a cive quodam literato Jacobo Varmejero inflicta cervice securi obtruncatus est. Auctor facinoris ab angelo se id jussum professus, quantumvis ad necem exagitatus cruciamentis, nihil agnovit sceleris.

Ea damna pensare cupiens Comes Tillius ad d. IV Iduum Martii neobrandeburgum summa vi adoritur, expugnat, praesidiarios plerosque omnes mactuat, suorum ad duo millia amittit. Kniphusium, qui praesidio fuerat, cum uxore et filiabus capit. Templum ibi ipsum Consulis ac civium cruore profanatum, IX signa capta, oppidum direptioni expositum, et quod mireris, derelictum. Inde cum Regem ipsum, munitionibus se tuentem, invadere non posset Tzerclasius, Magdeburgum regreditur, in itinere ejus agmina carpentibus Sueci equitibus: qui et Lieben-Waldam intercepere, et mox Neobrandeburgum a Tillianis exarmatum.

Caeterum Magdeburgici, per absentiam Tillianorum, resumtis animis, aliquoties eruperant, commeatu et instrumento bellico urbem suam auxerant. Eo autem reverso sub Martii mensis exitum, brevi ejecti munitionibus sunt, quas extra vallum urbis fixerant, optimisque bellatoribus ibidem locatis exuti. Cumque sibi adversus vim Caesarianam non satis instructi a militum copia viderentur, Sudenburgum, novamque civitatem (nomina suburbiroum sunt. quae ipsa erant munita) ipsi incendere, aequaruntque solo eorum aggeres.

Dum ibi Martis flagrant studia, Rex Suecus Francofurtum ad Viadrum circumvallat, cujus suburbia, perinde ac Magdeburgensium, praesidiarii

cremarant. Hanc urbem commeatu opibusque refertam vi expugnat subito, Dominica a Palmis cognominata, duo amplius millia occidit Caesarianorum, ad octingentos capit. Hannibal Scaumburgicus, Tieffenbachius, Montecuculius, cum reliqua multitudine effugere. Civitas aliquot horis praedae exposita, tantum damni pertulit, ut ejus miseratus cladem Wolfg. Henricus Baudis flagris compesceret militarem insolentiam.

Decimo septimo post die Landsberga itidem Regi dedita est. Exiere peditum signa XXV, equitum XII. Silesia Suecicis armis patefacta. Brandeburgum vetus a Wittenhorstio centurione Tilliano desertum est. Sic Aprilis actus.

Kal. Maii Copenica mittuntur ad electorem Brandeburgicum, qui Custrinum et Spandaviam (praecipua haec Electoratus istius firmamenta sunt) Regi Sueco tradi postulant, restituenda Septemviro, simul ac Magdeburgum obsidione exemerit. Id aegre persuasus Elector, adsensit tandem de Spandavia, postquam Berlinum circumdatum signis vidit: praesidium Spandaviense utrique principi juramentum dixit. Petitus deinde transitus Regi per Saxoniam, atque ut junctis viribus, Joannes Georgius Sax. Elector Magdeburgum obsidione levaret. Neutrum impetratum est. Elector abhorruit suas terras adhuc pacatas, sedem belli formidolosissimi efficere, neque sui officii duxit, Magdeburgensium acta, armis suis adversus Caesarem asserere. Illi questi publice sibi pro innumeris officiis, queis suam Caesari obedientiam probaverint, hostilia quaeque referri, sub Principis sui umbra recipere vigorem sperabant, propinquante praesertim Sueci Regis victore exercitu, cujus auxiliis sustentabantur. Sed eos securitas, Regem Suecum cunctabunda circumspectio frustrata est, fatis excidium urbis admiaturantibus. Nam minime existimatum vulgo ferunt, tam arcta obsidione clausam urbem iri, quam ad d. VII. Kal. Maii contigit, Pappenheimio etiam Comite Garlebia advolante. Si enim id praemetuisset civitas, poterat utique plus militum conscribi, aut quicquid aderat, in urbe retineri, quos partim penuria, partim munitiones urbanae in tantum attenuaverant, ut obsessis vix bis mille pedites sani, ducenti quinquaginta equites in urbe superessent. Nec minori tamen fortitudine eruptiones tentatae in hostem, eaeque uno die tres, nec sine clade obsidentium. Literis Tillianis, quibus extrema, ut deditionem maturarent, minitabatur, responderunt: non se pertinaces propositi fore, modo legatos ad confines emittere Septemviros ac civitates, eorumque perquirere sententiam liceret. Per ea tractatuum ludibria, Caesariani valla sua propius urbi admovent, oppugnationem parant, turrim excelsam machinis prosternunt. Repulsi mascule Pappenheimiani, resarciente damna multitudine, pugnam facile instaurant, oppidanos in angustias redigunt. Eos jam nitratus pulvis deficiebat, machinis grandio ribus uti non poterant, Caesarianis talia ex Hamburgo suppetebant.

Ergo decernitur corona capiendam urbem. Qua novum oppidum spectabat agger urbicus, declivior erat et adscensu facilis, eoue die (Decimus erat Maii urbi fatalis) male firmatus excubiis. Nam persuasum oppidanis erat, cum praeteriisset hora diei septima, nullum restare ab oppugnatione tantae urbis metum, quae summo mane exordienda foret. Itaque potissima excubitorum pars somno concesserat, Christianus Guilelmus Praesul, Falckenbergius, Senatus, in curia agebant, de tubicine Tilliano rite ablegando. Civibus, si vera mihi retulerunt exules, proponebatur a Tillio; si Praesulem ac Ministros Ecclesiae traderent, XXX Papisequas Doctores reciperent, centum millia Talerorum persolverent, praesidium susciperent, veniam delictorum fore. Dum minime placeret, Pappenheimius, dato suis symbolo Jesus Maria, et pro signo taenia circa brachium

alba, declivia valli sibi adsignati invadit, ictoque Falckenbergio, qui suppetias properabat, suam urbis partem occupat. Vulgato rumore, eadem mox omnia a parte, viriliter resistentibus praesidiariis juxta ac civibus, magna caede vincitur. Fama tenet, si eae virea Pappenheimianis, quae caeteris invasoribus, essent oppositae, co die irrita consilia Caesarianorum fuisse. At cum neque vigil ibi stationarius rite servaret excubias, neque milites in promptu essent idonei, unus locus pigre curatus, reliquis omnibus fraudi fuit. Praeveriti autem urbicorum obstinationem Caesariani, incendio eos terrendos existimarunt: quae res tam ipsis, quam civibus noxae fuit. Ignis enim tectis inditus, afflante tunc repente procella, adeo invaluit, ut direptione interclusis victoribus, urbs tota ampla et magnifica, XXIV horaum spatio funditus deflagraret. Templa sex insignia Parochialia in eodem igni consedere. Aedes sacrae, compita, viae, cadaveribus instratae. Una in Cathariniana basilica, capita reperta 53. O tempora! O mores! Administratorem femore et capite vulneratum, Caesariani captivum abduxere, cum plerisque primoribus, et Ecclesiae ministris. Imbellli sexu abusi sunt ad foedam libidinem, tanta barbarie, ut puellas impuberes ad necem constupratint. Nulli ordini, aut sexui ferox miles pepercit. Templum summum ac Marianum Coenobium defensa ab incendio, reliqua omnia aedificia, demtis CXXXIX, flammis deleta, incolae omnes aut occisi, aut capti. Proditam hostibus ab inquilinorum nonnullis urbis conditionem, atque exinde facilem eis redditam victoriam, in ore habent plurimi.

Nec inficias ibit quisquam, civilibus eam turbis, et intestinis dissidiis ab aliquot annis laborasse, quae res ut foecunsam simultatibus, omnibusque vitiis materiam praebet, ita exitio dare provincias, urbesque consuevit. De numero caesorum haesitant plerique: ac de reticendo talium numero, actores plerique historiarum sanxere. Magdeburgi is eo magis in incerto fuit, quod haud pauciores igni, quam ferro hostili sunt absumti. Exulum fide dico, ultra XXII. millia peremptorum in profluentem Albim esse praecipitata. Neque enim terrae gremio condita cadavera, sed in amnem turpiter projecta sunt. Sexcenti circiter cives catenis adstricti, cum potuerunt, lytro redemere libertatem; alii suborro castrorum incendio, circa Fermerslebiam, occasione ad fugam usi, evasere. Reliquiae ex tanta strage, sine tecto, sine viatico oberrantes, stipem commendicando vitam trahunt. Praecones divini verbi, raro Dei beneficio, plerique vitam conservarunt, atque apud suae consortes fidei honestas stationes nacti sunt.

Praecessere, praeter superius dicta, <gap desc='Greek word'/> de coelo alia. XXI Januarii throni instar ignei in cassiopeae sydere apparuit, auditus sub noctem sonitus creber, qualem tormenta aenea displosa edunt: quo cessante, lurida Caelum, atraque contectum nube, triste spectantibus praesagium concivit. Secuta turrium prostratio, ante commemorata. Paucis ante excidium septimanis, militis cujusdam uxor, ubi partus doloribus extinguendam se perspexit, uterum aperiri suum mortuae, faetumque inspici precata est. Repertus est puerulus, trimuli magnitudine, caput galea munitus carnea, quod instar chartae detrahi potuit, pedes ocreatus. Adhaesit corpusculo mantica militaris, in qua orbiculares glandes consimiles iis, quae Musquettis emittuntur. Nimirum mundus jam nil nisi arma, caedes, bella parturit: iisque semetipse prout miser abilis illa mater, cum sobole sua crudeliter absumit.

Magdeburgum ex quo munitum, exornatumque metropolitana dignitate est ab Ottone I Magno, septingentos circiter annos stetit. In ea nos refervati tempora sumus, ut ipsos sibi oculos mater Germania effodiat. Resipiscite ad exemplum sorores: Nisi conver timini, omnes similiter peribitis. Neque o dira Babylon sanctorum ebria sanguine, calicem tuum devitabis.

Numquid enim victor diu insultavit exstinctae urbis cineribus? Imo eadem die Caesariani, praemetuentes, ne Rex Suecus Dessaviensem transmearet pon. tem, et ipsum, et munimentum ei adstructum, incendio cremarunt. Cujus facti, cognito urbis casu, sera subiit poenitentia.

At Regem Magdeburgicae rei anxium, tractatus distinebant cum duobus Septemviris, quos in societatem trahendos formidolosissimi belli judicabat. Jamque Cronsnam Silesiae tenebant ejus agmina, et circa Glogoviam pabulabantur. Castrorum Magister Gustavus Hornus novos per Marchiam habebat delectus, tyronum, supplementa in Silesiam ducturus. Igitur denuo Spandavia deposcitur Regi: Custrinumque in ejus obsequia adigitur. In sumptus bellicos XXX Talerorum millia imperantur Marchiae menstrua.

Adolescente Junio, quum Stetinum reversus, de Gryphis-Waldia subigenda cogitaret, eam sibi devictam subito rescivit. Id ita accidisse accepimus.

Obequitabant Sueci equites urbem, quasi pabulandi causa. Ad displosiones sclopetorum excurrit Perusius, aurei velleris torquatus, praefectus oppidi, longiusque per temeritatem profectus, cingitur ab insidiatoribus regiis, globoque transfixus concidit. Nec mora obsidioni. Circumdatur a Suecicis Gryphis-Waldia, postulatur deditio a praesidiariis et civibus. Milites, Duce licet orbati, eruptione tamen viriliter tentata, rediguntur in urbem, desperant de subsidiis, suae consulendum incolumitati decernunt, cedendum victoribus. Ergo traditur oppidum apprime munitum, et a re tormentaria instructissimum regiis, Caesariani exinde universa Pomerania exiguntur.

Cum igitur nihil isthic hostile superesset, maximis viribus in Marchiam itum est. Ibi Baudis, et Comes Ortenburgicus Werbenam occupant, locum castris metandis conquirendisque alimentis accommodum. Caesariani per Cotzum Chiliarchum, Cotbus oppidum invadunt noctu, expletaque in muliebri sexu nefaria libidine sua, vastant civitatem et diripiunt. Tillianus exercitus Mansfeldiam insidet, vicinamque Thuringiam praedae habet, indignante Comite ad Electoris Saxonis molitiones, qui acto Lipsiae conventu utriusque Saxoniae, Marchiae, Hassiae, Franconiae, Sueviae Principum, Ordinumque, consultandum proposuerat, quomodo libertas Germanica, jam in extremum adducta periculum, conservaretur.

Aderant ibidem legati Ducum Megapolensium, Adolfi Friderici, et Joannis Alberti, quos avitis possessionibus exutos a Ferdinando Imperatore diximus. Hi conscriptis militibus, adjurique a Rege Gustavo, recuperare nituntur sedes suas. Gustroviam Joannes Albertus, Suerinum Adolfus Fridericus, pulsis Caesarianis, subigit. Butzovium, ubi Episcopi Suerinensis aula esse consuevit, desertum a Wallensteinianis, quique exierant, praeda, quam Rostochium pervehere conabantur, spoliati sunt, Rex ipse Duces consanguineos solenni pompa Gustroviam comitatus, applaudente populo, paternas in sedes restituit.

Ea re peracta, Magdeburgum versus promovet copias, Tangermundam in itinere intercipit, prope Werbenam figit castra, circumfusa quasi Albis et Haveli amnium trigono. Havelbergam per duces sibi vinci curat, ulcisci Magdeburgicos cineres, omnibus opibus atque copiis destinat. Interim Regina maria Eleonora appellit Wolgastum, cum supplemento tyronum e Suecia. Marchio Hamilthonus, et Alexander Leslaeus octo millia Britannorum et Scotorum perduxerunt in Pomeraniam. Undecunque belli majoris seges apparebat.

Jam enim et Lipsiae erat decretum, Caesarianis exercitibus, qui totam Germaniam praedae haberent ac ludibrio, non ultra aperire portas urbium,

castellorum, arcium, neque cedere territoriis Ecclesiasticis, quae semel in Euangelicorum ditionem pervenissent, cum eas vi atque armis potius, quam jure ac justitia repetere Pontificii viderentur, lisque illa non ab solo Caesare, sed ab omnibus Imperii ordinibus, plenis comitiis, decidenda foret. Igitur Guilelmus Hassiae Landgravius, defensandis suis finibus militem scribit, Bernhardum Vinariensem Ducem, mente manuque strenuum sibi adjungit, brevi haud spernendas copias contrahit. Quibus infringendis conatibus, Joannes Tzerclasius Erfordiam festinat, urbem paavefactam portas sibi aperire jubet, finibus Cattorum fremebundus propinquat, dissipaturus utique Hassiacas cohortes, nisi Comes Pappenheimius, eversae custos Magdeburgae, alio convertere impetum postulasset. Etenim Rex Sueciae, peragrata veteri Marchia, inque ea Stendaliae, Garlebiae, Soltquellae potitus, jam Wolmerstadium pervenerat, Magdeburgicas munitiones haud dubie invasurus, nisi vi majore arceretur.

In hunc totis castris insurgendum videns Tillius Comes, partem equitatus praemittit, subsequitur ipse cum firmissimo exercitu. Rex, explorato ejus adventu, strategemate praever tendum istis viribus censuit, quibus pares opponere non haberet. Misso igitur Rheingravio et aliis equitum Magistris, tria Caesarianorum agmina feliciter aggressus est. Montecuculii agmen Borgstallis pago, Bernsteinianum Rheindorsi, Holcianum Angriae fudit, fugavitque; opima spolia victoribus parta.

Sed Carolus Ludovicus Palatinus, qui Regi militabat, glande prostratus aenea, funere suo victoriae laetitiam diminuit. Tillius restauraturus cladem, propinquavit sane castris Suecicis: sed Regem ad pugnam elicere non potuit. Fulminatione machinarum, ac velitationibus acerrimis extracto triduo, recessit Tillius nova subinde clade multatus. In Mansfeldia se ei junxit Eggo Furstenbergius, qui Italicis auctus coplis, Sueviam et Franconiam Lipsiacis pactis renunciare, tributum Caesarianis conferre adegerat. Rex Suecus Horni ac Totti, Ducum suorum, auxiliis consirmatur, Guilelmo Landgravio duas legiones (regimina hoc vocat seculum) in Hassiam ducendas dedit; Vinariensem Ducem Bernhardum suae devinxit militiae. Is Hirschfeldiam et Fuldensem Abbatiam percursans, rem fecit egregie nummariam. Fuggerus Romanensium Foederis legatus, Hassos societate sui Principis et Vinariensis, suas avocare in partes, literis armisque frustra connixus est. Francofurti ad Moenum componendis hisce turbis, conventus partium fuit, ut aliquibus forte parum serius, ita ad rei summam plane inefficax. Interea vero Tillius languescentes legiones suas, nova cupiens praeda accendere, Electorem Saxonicum aggreditur. Ab illo conscriptas copias sibi tradi, Lipsiensi antiquari decretum postulat; renitenti vim infert, Merseburgum invadit, Freibergam incendit, Misniam late populatur, dire affliegit incolas. Elector injuriarum postulat Tillium, leges obtendit imperii, sua in Caesarem beneficia narrat; quaecumque ei ut Imperatori debeantur, fideliter ab se hactenus praestita omnia, decere vicissim Caesarem, nihil praeter jus fasque jurejurando firmatum, agitare. Sin fiat, prout initia appareant, Deum ultorem fore.

Cum haec incassum dicerentur, foedus cum Rege Sueco ferit in mutua auxilia, ad suas provincias ei viam sternit, Wittebergam permittit, quae ineunte Septembri interatur. Septemvir Brandeburgicus, exhaustis contributaria rapina suis ditionibus, commeatum ac nummos, si quid corradi queat, pollicetur. Nulla inter haec mora Tzerclasio, Comiti Tillio fuit. Lipsiam circumsidet, finitima urbi omnia diripit, urbem sibi aperiri postulat. Cum citra Electoris Saxonis, ut principis sui, consensum, nihil ei concederet civitas, ea vis opponitur

quae frangere etiam pervicaces posset. Quanquam enim suburbia sua incendebant, atque ad defensionem omnia comparabant, tamen recens Magdeburgici exitii exemplum, quod atrocissimis minis Lipsiae repraesentabatur, flexit animos ad obsequium. Data fides de religionis ac Reipubl. conservatione, praesidium urbi arcique impositum, Electorale dimissum est. Verumenimvero haud diu servat fortuna fidem. Ad diem VII. Septembris, continuo sane favore Comitem Tillium complexa, tandem destiuit. Septemvir Saxo uberiori ditionum parte ab eo privatus, necessariam sibi suisque pugnam arbitrabatur. Erat in oculis certissima pernicies Saxoniae, Misniae, Thuringiae, si tres parit er exercitus inibi hybernarent. De causae justitia felicissima quaeque sperabat, princeps antiqua virtute et fide: si quid secus eveniret, subeundam sortem, quamcunque Deus imponeret, statuebat. Rex Suecus. in unius praeliicasum dar duos Septemviratus, periculosum ducere facinus; Saxonicum militem, recenti delectu conscriptum, cum veteranis committere, intutum, cunctationem securiorem affirmare. Victus autem Electo ris constantia, praelium adornari jussit. Ante omnia Deum solemniter veneratus, ad pietatem fortitudinis genitricem, animavit milites. Symbolum dedit, Nobiscum Deus: insigne, ramum viridem galeae innixmu. Dextrum cornu sibi curandum sumsit, laevum Septemviro permisit. Podevlitza pago nomen est, quatuor millia passuum abest Lipsia. Ibi concurrerunt infestae acies. Caesarianis de more pontificio, pro Symbolo erat, Maria Iesu conjuncta. Commoda locorum praeoccupaverat Tillius, Solem ventumque Suecis adversum effecerat. Rex circumtorquendo leniter aciem auram paulo secundiorem suis reddidit, suoque ab latere, quod intermixtus equiti pedes sclopetarius nova arte confortabat, valide submovit irruentes Caesarianos, imbecillior Saxonum tyronum vigor fuit. Jamque in laevo cornu fugae, apud Tillianos victoriae et jubili initium erat, cum Rex per Hornianos pedites e sylvula tam opportune succurrit Saxonicus, ut redintegrato ad Arnheimianos monitus certamine, verteretur in fugam equitatus Caesarianus, totaque laxaretur acies. Tenebris, quas fumus ardentis nitri pulvisque equorum faciebant, diremptum praelium. Metuente Rege noctem, insidias, fortissimum astutissimumque hostem, rursus pugna sperabatur, nisi lucem reddens aurora, cladem hostium, tormenta, sarcinas, currus, omnia derelicta, perfectae victoriae signa edidisset. Caesa ad mininum XV millia, interque illos e Caesarianis, Adolfus Dux Holsatus, et Scaumbergius, cum Tribunis Baumgarto,Ersto, aliis: e Suecis et Saxonicis Teufelius, Hallus, Kallenbachius, Fridericus Langius Tillii vulnerator, Bindaufius, Adrica. Par fere utrimque numerus militantium fuit, in universum ad LX millia. Sed Tilliani plerique veterani. Ante pugnam, columba candida inopinato vexillum quoddam insedit Saxonicum, praesagium victoriae. Hallis et Merseburgi aqua in sanguinem versa, praelium praemonstravit cruentum. Tillius in praelio ictus plumbo quidem nitrato, obduratam, quemadmodum Chirurgus censuit, arte daemoniaca cutem, non penetrabili, extra vitae periculum fuit, at tuberibus enatis, spinaque dorsi, verbere laesa aeger, continenti fuga Hameliam properavit. Hac acie ruptum papale jugum, haud dubie imponendum Saxoniae, nisi Deus Ligistica ligamenta dissolveret. Capta de Caesarianis signa ultra centum.

Rex Victor Merseburgum, Hallam, Halberstadium, Calbam, Erfurdiam, jugi successu occupavit, Elector ipse ipsiam. De recuperatis tam subito, quas amiserat, ditionibus suis laudes Deo Liberatori, gratesque egit publice. Convenit inter foederatos Euangelicos, ut in superiorem Germaniam Rex Suecus, in Silesiam, Bohemiamque Septemvir Saxo duceret. Rex, Hennebergensi

comitatu subacto, dioeceseos Herbipolitane castellum, quod Aulam Regis vocitant, commeatu opulentum expugnavit, hinc Sueinfurtum, Imperialem urbem Herbipolinque ipsam, ab Antistite Francisco Hatzfeldio derelictam, cum arce omnibus opibus copiisque instructissima, vi redegit in potestatem. Praesidiarii, quod acriter restiterant, omnes caesi. Sexui imbelli vita et pudicitia, praeclaro Regis edicto, conservata. Eo perculsus metu Bambergensis Praesul, renunciat foederi Catholico, seque Regi Sueco obligat, direptionem sui territorii auro redimit. Pari felicitate Wertheimum, Miltenburgum, Bobenhusa Suecis; Munda, Fulda, Huxaria Hassis subactae. Caesarianis Wertheimum recuperaturis, grandis per insidias ingesta clades. Franconiae oppida pleraque in Regis verba jurarunt, permissa, uti fas est, subditis religionis et conscientiarum libertate.

Kal. Novembribus Hanovia, urbs elegans, repentina Christophori Haubaldi irruptione capitur: praesidiarii arma ponere adacti, ut ea resumerent, plerique Regi Sueco sacramentum dixere.

Inter haec victoriae Lipsiensis fama inferioris quoque Saxoniae exercitus Caesarianos pervasit, excelsosque eis detraxit animos. Rostochium Megapolitanis Ducibus deditum. Id sesquimille Equites, XIV peditum vexilla tenuerant, qui abitionem, resque salvas pacti excessere. Wismaria confidentius restitit. Eruptione ibi pugnatum, accepta utrinque clades. Tandem luce Thomae Apostolo sacra, deditio urbis a Grammio, militum praefecto extorta: qui tria educens millia bellatorum, quod parum sincere pactis stetisse deditionis videbatur, Gryphi-Waldiam missus, ejusque miles partim caesus, partim sacramento Suecico obligatus est. Secuta passim Caesarianorum fuga, cum aliquot septimanis nihil de Comite Tillio certi constaret, mortuumque virum ex vulneribus sama sereret. At ille refovere valetudinem, recolligere sparsas exercituum reliquias, meliori se fortunae parare coepit, Altringero et Fuggero, qui adverso praelio abfuerunt, haud modicas circumductantibus copias, labantemque Caesaris causam nonnihil instaurantibus.

Juxta Rotenburgum ad Tuberam improsperum rursus praelium Caesarianis fuit. Mergentheimum Suecis traditum. Similiter Aschaffenburgum, seu Asciburgium, Moguntini Archiepiscopi sedes, et Steinheimum Regiis accessere partibus.

Neque nundinale illud Musarum Athenaeum, Caesarum inauguratione, totiusque Europae mercatu celeberrimum Francofurtum, victori Gustavo portas clausit. Saxenhausae praesidium Rex locavit XVII Novembris. traductus Francofurto exercitus Hochstum cepit. Russelsheimum ad Moenum fl. Darmstadinus ei Landgravius Georgius concessit. Maeni accolae imperata facere coacti. Sociatis ibi Guilelmi Landgravii copiis, Rheingavia subacta, pactisque exinde argenti pensionibus derelicta est. Moguntinus Elector Anshelmus Casimirus, ac Praesul Wormatiensis Coloniam secessere. Rex Suecus, comperto, Tillium e Noribergensi agro discessisse, tractus montani, Bergstras appellitant indigenae, dominium sibi vindicavit, atque ad d. VII. Decembris Rhenum transmeare copias jussit. Quingentib bellatores, qui primi transierant, tam validas in XIV Hispaniensium equitum alas fecere impressiones, ut eas, priusquam subsidiarii alteram ripam attingerent, in fugarn agerent. Rex, cognito suorum periculo, palmas in caelum tendit, Deique Opt. Max. imploravit opem, et obtinuit.

Superato Rheno, Oppenheimum expugnatur XVII Decembris, Steinum ab Hispanis, Wormatia a Lotharingis deseritur, sextoque post die (erat XXIII Decembris) Moguntiacum, cum arce et propugnaculo, post acrem aliquot dierum oppugnationem, traditur Regiis. Eorumque locorum exemplum

Bingiu, Altzheimum, Konigsteinum, in eandem sortem traxit. Baccheracum, Boppardiam et confinia Rheingravius subegit Regi, cui Natalis Christi Moguntiae solemniter celebratus, ejusque in arcis templo sacrum Euangelico ritu factum.

Mira sane felicitas, totam Germaniam a mari Balthico usque Moguntiacum victricibus armis uno anno peragrare, Viadro, Havelo, Albi, Visurgi, Rheno, Maeno, aliisque fluminibus habenas injectare, victos oppressosque antea repentinae fidueiae successibus exultantes victores metus ac formidinis implere. Accessit mox et Manheimum, ad Rheni Nicrique confluentes permunitum oppidum, deinde et Heilbronna, Fridberga, Wetzlaria, aliaque Wetteraviae oppida. Quid multa? Spira, Landavia, Weissenburgum, Germersheimum, praeclarae urbes, Suecicis patuerunt praesidiis.

Jamque et coelum ipsum, terraque parum propitia Pontificiis visa. Neapolitanus Italiae tractus terrae motu quassatus: Mons vesuvius incendio flagrare tremendo coepit, saxa ingentia ad XX millia passuum projectavit. Jesuitici templi recens structae turres, Viennae in ipso Caesaris conspectu, ventorum impetu prostratae. Nec mirandum sane, tot facinoribus foedum annum a Deo quoque Omnnipotenti tempestatibus et morbis insignitum. Omne enim mortalium genus aut pestilentia, aut febres, aut capitis dolores dorsique depopulabantur, tanquam communi mortalitate saevitatem armorum praevenirent. Sophia eminentissima Daniae Regina, LXXIV vitae annos sanctissime actos, beatissimo fine clausit, praecipuorum melioris orbis principum aut genitrix, aut cognata. Supremus ei dies IV Octobris suit.

Initia sequentis anni nobilitarunt legationes Angli et Franci Regum, et Ragotzii recentis Transsylv anorum Principis, ad Gustavum Regem et Joannem Georgium Septemvirum. Franci Regis postulato induciae concessae sunt, intra quas Dux Bojoariae Maximilianus, foederatique Romanense cum Regiis transigerent. Videbantur enim secessionem a Caesarianis meditari, neutrarumque velle partium fieri. Sed brevi patuit, aut fictas hasce consultationes, aut majori autoritate disjectas esse, Urbano Pontifice ex Italicis Ecclesiasticorum proventibus Caesari decernente subsidia, et Germaniae Praesulibus cum Bavaro Electore, quicquid restabat virium, consociantibus.

De Anglicana legatione nihil certi nobis compertum est, nisi quod paulo post Fridericus V Palatinus, exul, Britannico, ut ferunt, auro, et Belgicis auxiliaribus instructus, avitas ad Rhenum ditiones revisit, seque Regi Sueco Hochsti conjunxit, fidum exinde Achatem, armorumque consortem praebiturus.

Ragotzius conspiratione suoru,, per Salomonem Davidem detecta, liberatus, frendere dicebatur in Caesarianos, atque occasionem captare in Hungariam excurrendi aut Silesiam, si quid ab Euangelicis foederatis adjumenti affulgesceret.

Quemadmodum enim Suecicus exercitus insignes ad Rhenum, Visurgim, et Maenum progressus fecerat, ita et in Bohemia Saxonicus. Pragam, capur ipsum Bohemiae, Joannes Goergius Arnhemius pro Saxone septemviro occupaverat, et confinia pleraque oppida, Leutmeritzam, Pissecum, Colsinum, Brandisium. Elector ipse eo profectus, sub exitum anni XXXI, instauravit sacrum Euangelicum, capita decollatorum Pragensi in ponte erecta, detrahi, ac honesta adfici sepultura praecepit. Egrana civitas, inscio invitoque Senatu, equites admisit Saxonicos, Electori sacramentum dixit. Budveisam Balthasar Marradas Caesari defendit strenue. Reliquis locis restituti passim ingenti cum gaudio exules, renovata sacra, fugaci utique laetitia, quod constantior istis partibus arridentis fortunae aura non spiraret.

Etenim Albertus Wallensteinius, Fridlandus Dux, quem rogatu foederatorum Romanensium exautoratum a Caesare scripsimus, jam denuo Magister adcitus totius militiae, cum summo fere pacis bellique arbitrio, ingentem vim militum subito coegit. Ei Jacobus Gallas et Sultzensis Comes promti adfuere, qi praedas subinde e Pragensi agentes territorio, breviarctissimam ibi locorum annonam effecere.

Medio Februario Satzam Bohemicam conspiratione civium tenuit Marradas, praesidiarios Saxonicos occidit. Id odorati qui Cadenae erant Saxonici, deseruere urbem, seque Annaebergam retulerunt pavidi. Securitatem illis cladi fuisse, fama perhibet, quae in tantum ex hostili insultu tremorem verterit, ut Caesarianis direptionibus omnem patefacerent Bohemiam, ac Silesiam, solisque propemodum nivibus Misnia irruptione tegeretur.

Per tontam hyemem rara ab armis quies erat. Suecicae turmae jam in Alsatiam penetraverant, Caesarianarum partium frumentatores Lotharingici, Argentinense territorium agebant ferebant praedonum ritu. In hos Civitas alam equitum cum uno peditum vexillo emisit. quae manus exigua magnam grassatorum vim aut cepit, aut delevit, opimisque ovans spoliis domum sese retulit. Wirtembergicum itrem ducatum, t Marchiam Badensem, pervasit victoris metus. Passim fuga caedesque Caesarianorum fuit. Frankenthalium Palatinatus Inferioris oppidum nobile et elegans, copiis cinctum, Creutznacum XXII Febrauarii vi expugnatum Regi Sueco, Braunfelsia deditione. Cum praesidiariis Udenheimanis et Frankenthalinis crebrae, variique Martis pugnae factae.

Mox ausa et inferior saxonia in factionem Romanensem insurgere denuo. Joannes Fridericus Archiepiscopi Bremensis nomen gerens, proventus dicecesis praeripi a Caesarianis indignatus, aliquot bellatorum agmina coegit, Verdam aggressus cepit, Burgum repentino assultu obruit. Rurus Reinacker et Gronsfeldius repellunt Episcopales, Verdam et Languedelam recuperant, ad sisurgin illis cladem ingeminarunt. Illi vero, resumtis animis, Verdam iterum occupant et Ottersbergam, ut miseram dioecesin ceu pilam inter has et illas partes volutari diceres. Indignationem censeo altissimi incubuisse, in illas oras praecipue, quae cum olim magnae dignitatis et sanctimoniae Praesulibus assignatae ab Imperatoribus fuissent, majorumque nostroum aevo ad superbiam et superstitionem deflexissent, repurgatae quidem ab Episcopi Romani corruptelis et erroribus publice, vita autem et actis parum Episcopales rectores nactae sunt.

Pari exemplo Pappenheimius, contractis in unum aliquot cohortibus Schoningam et Helmaestadium adoritur, diripit spoliatque Brunsvigiam: Joanni Bannero Magdeburgicas circumsidenti munitiones (nam urbem deflagrasse diximus) tantum sui metum ingessit, ut Calbam secedens, Bonighausio Chiliarcho et Virmundo viam patefaceret ad Wolfgangum Mansfeldium, cineribus illis incubantem, qui collectis sarcinis, deletisque portis et aedificiis, rudera urbis paupercula, Suecis reliquere. Nunc igitur Saxonico et Suecico tenentur praesidio.

Mox Pappenheimius, Magdeburgicis auctus excubitoribus, praedae habet Lunaeburgiam, quantumvis a Christiano duce commeatu juvaretur, confinia Visurgis perambulat, modo Westphalicam ripam, modo Saxonicam carpit, nulli ducum praeliandi facit copiam.

Non einm deerat Euangelicis robur aut consilium resistendi grassatoribus, tota perstrepebat armis Saxonia, qui consisteret usquam hostis, nisi in oppidis, non erat. Guilielmus Vinariensis Goslariam strategemate, Gotingam oppugnatione divicit. Duderstatum et Eisfeldiam deditione cepit. Tottus, Suecorum ductor, cum circa Kuneburgum et Bardevicum

stativa habuisset, ad superiora contendit Brunsvigiae, aut si malis, Brunoniae, ubi Bannerus, Wolferbyti obsidens exitus, Guilelmo Vinariensi se conjunxerat, ex nupera de Lobelianis agminibus victoria laetanti. Illis enim, absente Straubio legtato, genioque indulgente, sex vexilla eripuera Batendorfius, Guilielmi ducis tribunus. Gottingae parum annonae, rei tormentairiae affatim repertum. Accessit victoribus Peina, Calenberga, Steurvaldia, Domitza quoque (Mechelenburgiae, id ad Albim castrum est) praesidium Caesarianum denegaverat.

Agitabantur inter haec pacis consilia Torgaviae, irrito conatu. Feliciori auspicio Christiano V. Daniae Principi, Electoris Saxonis filia despondebatur, cujus soror maxmia natu Georgio Hassiae Landgravio, secunda Maria Elisabeta Friderico Holsatiae duci nupserat. Germanus Christiani V. frater, Ulricus, togae bellique gnarus artium: legionem militum pro Electoralibus provinciis regendam sumsit.

Recollegerat vires Comes Tillius, junctusque Altringero, per agros Noricos, in Bavariam tendebat. Noriberga, oculus Germaniae, quinque cohortes Euangelicarum partium, intra moenia receperat, ductoribus Schlammersdorfio, et Guilielmo Henricoque Solmensibus. Ulma quoque Suecicis se applicuerat partibus. Augustae autem Vindelicorum a Tillio pecunia, commeatus, munitio imperata. Northgavia et Palatinatus superior faede vastabantur.

Kalendis Februarii Bamberga a Gustavo Horno occupata est, Caesariani, qui praesidio erant, Forcheimum evasere. Episcopus profugit in Bavariam. Sed Tillius, mense Martio <gap desc='Greek word'/> Bambergam duxit: quo adventante, Hornus astu fortitudine temperato subtraxit copias, quantum vis laceratas, nocturnaque irruptione se de Tillianis ultus, Sueinfurtum ordinato agmine recessit. Eodem Rex universo cum exercitu venit. Aderant ei Fridericus Palatinus, ejusque frater Ludovicus, Ernestus Vinariensis, Joannes Holsatus Dux, christophorus Marchio Badensis, Augustus Sultzbachensis. Bernhardo Vinariensi inferiori Palatinatus inspectio commendata. Noriberga Regem splendide XIV Martii excepit.

Comperto ejus adventu, Tillius, direptis, qua transibat, agris, oppidisque in Palatinatum Superiorem, Neomarchiam versus retulit pedem. Rex Danubium petiit, urbemque Donaverdam magna vi adortus, Rudolphum inde Maximilianum, Ducem Lavenburgicum expulit, recedentes praesidiarios machinarum ictibus prosequutus, haud modica illorum strage.

Ejus insistens vestigiis Tillius, Rainam permunitum ad Lycum amnem oppidum insedit, ripamque fluminis Augustam usque accurate custodivit. Rex ex adverso inter Lycum Istrumque fixit castra, omnesque Danubii accolas usque ad Imperialem Ulmam redegit in potestatem, ductore Sperreutero, Chiliarcho suo, Lichtenaviae potitus, t Pappenheimi castri, continenti victoria Gunsburgum, Lavingam, Hochstatum, Gundelfingam, Kirchbergam, Dillingam sui juris fecit. Nec irritus consilii in jungendo ponte Lyco fuit, reperto loco, ubi ob ripae curvitatem rapidum coerceret impetum fluvius. Ibi dum impigre pontem struit, frequenti grandium tormentorum fulmine sylvam pulsat, quam suo commodo Caesariani ac Bavarici praeoccupaverant, glandesque exinde maximi ponderis in regios jaculabantur, sed munimentis se suis protegentes. Geminato igitur periculo exterriti Tilliani, quod pontem transire regii inceptabant, ac tormentaria verberatione, quam arborum strages tanquam coelo tactarum, horribiliorem mageque noxiam efficeret, promiscuam caedem faciebant, praesertim Ducis Tillii crure transverberato, Altringeri capite icto, excedere arbustis, fugamque arripere destinarunt. Igitur

noctis usi umbraculo Neuburgum atque Ingolstadium trepidi refugere, ultra mille suorum desideratis. Alii longe plures tradunt. In Nonas Aprilis ea Caesarianorum clades incidit.

Rex amnem ponte transgressus, misit Neuburgum, qui oppidum a Maximiliano Bavaro Tillioque desertum occuparent, Augustam Vindelicorum mox ipse sibi aperiri postulat. Eam urbem, imperii Germanici praecipuam, XVIII peditum, duo equitum signa, Caesari Bavaroque duci jurata tuebantur. Timebatur enim Pontificiis Magistratibus, quod vi publica inibi repurgatioris Christianismi exercitium aboleverant. Itaque validum praesidium civitati erat impositum, armaque Euangelicis omnibus adempta. Rex praesidium ex urbe ejici im perat. Oppidani, hoc minime suarum esse virium causati, honestas abitionis leges praesidiariis ferri precantur, iisque obtentis, aiunt, se Regis felicitatem nihil moraturos. Quarto die, abscesserunt cum telis sarcinisque Caesariani, adhibitis iis viribus, quibus contundi pertinaciam suam posse speculabantur.

Undecimus agebatur Aprilis dies, quando Rex Euangelicis commisit Augustanam Rempublicam, Pontificios a clavo submovit. XIV ejus mensis instauravit sacrum ex Confessionis, ibidem Carolo V. exhibitae, tenore, docuitque, haud vanum fuisse jubilum, quem ante biennium seculari religionis ejus prosperitati confessores accinuerant, quantumvis Papistae palam lessum magis atque ejuatum rei Euangelicae, quam jubila convenire, importune jactitaverant. Rex Senatores restitutos et civitatem sacramento regnoque Suecico obstrinxit. Memmingam, Nortlingam, Campodunum, per legionarios aliquot duces devicit, ipse Ingolstadium, quo Tillius aeger se receperat, adoririri decrevit.

Dum illa per Sueviam Bavariamque agerentur, saxonia nostra haudquaquam expers novorum motuum fuit, qui propemodum aureum pacis, quo Dania, Sueciaque colligatae sunt, vinculum dirupissent. Etenim militares quaedam Harpyae, sub Sueco nomine, perreptare Holsatiam, colonisque et subditis, tam regiis quam ducalibus, atrces inferre injurias audebant. Accessit militum quorundam Gluckstadiensium, in Kedingia, dioecesis Bremensis provincia, agentium caedes. Postulati violatae pacis Sueci Duces, nihil suo jussu, nihil regio commissum responderunt. Deductae statim ex Holsatico solo catervae militum, quae ad Francisci Caroli, Lavenburgici duois, signa adspirabant. Reges per legatos amicitiam veterem instaurarunt. Sub haec Tottus, Sueci Regis per Inferiorem Saxoniam legatus, Buxtehudam devicit, Stadam commeatu coepit intercludere. Pappenheimius, Volaterrani cujusdam instar, Saxoniam, Westphaliamque persultabat. Ille Einbecae potitus, Visurgis confinia agere, ferre, parva sed fortia praelia facere: Tottum et Lohusium Buxtehudam usque insectari, stadam ingredi, dioecesin Bremensem, qua Stormariae Ditmarsiaeque obvertitur, faede populari, horribilem in modum saevire in omnem sexum, aetatem, ordinem: nihil acri profanique habere. Tandem aliqua a Totto et Lavenburgico accepta clade, Vordam oppugnare frustra, stadam deserere, per Brunsvigiam Westphaliamque in superiora contendere Germaniae, ut afflictis ibi Romanensium rebus levamentum afferretur. Tottus ad Regem accitus, substitutus ei Baudis; Georgius Lunaeburgicus Euangelicarum in inferiori Saxonia copiarum supremus rector factus est.

Electoralibus Superioris Saxoniae exercitibus praeerat Arnheimius, quem pacis exspectatione pene circum ventum accepimus, Duce Fridlando clam subornante agmina, quae exitus Bohemiae victis praecluderent. Nam Pragam ineunte Maio Maximis adortus viribus, deditione receperat, praesidiarios dimiserat gladiatos. Erant signa peditum XXII, duo equitum: quae Leutmeritzam discessere,

ubi robur et nervus Saxonici exercitus erat. Inde nisi admaturasset abitionem Arnheimius, ac strategemata pari artificio elusisset, obsidere Albim et montes, Saxonicosque prohibere Misnia statuerat Fridlandus. At spe facta compositionis, silenti Luna Leutmeritzano ponte traduxit suos Arnheimius, Pirnamque assecutus, ibidem stativa habuit.

Dum haec ad Albim fiunt, circa Danubium acriter inter Regem Suecum, Bavarumque Electorem certatur. Bavarus Ingolstadii relicto Tillio, Ratisbonam astu circumscripist. Simulat armilustrium unius praesidiariae cohortis, extra portam. Dum cives se sacris parant, aditus urbis per illam cohortem occupantur, subeuntque moenia novem agmina equitum, qui exarmatis civibus eorum opibus emet explevere. Ratis bona exinde Bavaro quasi pro sede fuit. Comes Tillius, ex vulnere ad Lycum accepto, bellacem Ingolstadii exspiravit animam, ex fortunatissimo bellatore ad extremum fortunae ludibrium factus.

Rex Suecus qui urbem obsidere coeperat, parum ab infelici ejusdem fortunae ictu abfuit. Nam munitiones obequitanti Ingolstadienses, gradarius albus, quo vehebatur, glande suras insidentis praetervolante, trajectus concidit: eodemque die Christophorus Durlacenus Marchio, caput aeneo globo percussus occubuit: Vrangelius vigiliarum praefectus atrox vulnus tulit. Quamobrem satius visum, alibi Martem experiri, quam unius oppugnatione oppidi lassare militantium animos. Et processit consilium.

Landesbergaad Lycum, Landeshuta, Frisingensis Episcope, Monachium ipsum, praeda opulentum (ibi enim Bavari Ducis regia est) Suecicum acceperunt jugum. Ibi CXL machinae aeneae, tormentaque maxima, quae cartaunas vocitant, effossa e terra Regis Sueci armamentarium implevere. Earum una machinarum triginta aureorum millibus gravida, ea fisco regis peperit. Diversi agrestium animi erant. Mirabantur alii regis clementiam et liberalitatem, alii noves execrati dominos, si quos sparsi palantes deprehenderent, dire excarnificabant, auribusque interdum aut naso mutilatos neci dabant. Suevia et lacus Acronius seu Brigantinus haud pauca ejusmodi exempla edidere, quos facile imitati Bavariae coloni. Ravensburgi et Elvangae praesidiarii male a rusticis multati. At Ulmenses Stationarii et qui confinia eorum locorum tutabantur, mox ab agrestibus poenas exegere, crudelitatemque eorum paribus pensarunt suppliciis. In autores facinorum asperatum vulgus culpam contulit, qui et supplicium pendere efferatis coacti. Cum autem Ratisbonenses excurrere, direptumque ab iis Weissenburgum comperisset Rex Suecus, relicta Bavaria, Donaverdam reversus est, cumque Augustam, Rainam, Donaverdam, praesidiis firmasset, reliquos locos occupantium fore veritus, graviora animo consilia agitavit.

Omnis enim Germania bello inardescebat. Per Alsatiam, et qua dioecesis Argentinensis patet, Ossa Caesaris legatus cum Harincurtio, igni ac ferro grassabantur. Lichtenavia et Offenburgum in cineres redactae: Spira recepta, commeatu privata, ac mox deserta est. Neostadio propinquantes Caesarianos aggressus Axelius Oxensternius, Regni Sueciae Cancellarius, Moguntinae rector dioeceseos, fregit eorum impetum, parteque praedae ac tribus eos vexillis spolivait.

Major a Duce Fridlando et Pappenheimio metus erat. Etenim fridlandus, Egra et Ellenbogia deditione receptis, consociare Bavaricis suas copias parabat: Pappenheimius, Hassiacos fines perpopulatus, Thuringiae minitabatur. Eodem autem mense Belgae foederati peropportunam in Geldriam et Brabantiam expeditionem adornarunt, Hispaniensibus argentariae classis, quae ex nova Hispania maximuas opes advectabat, naufragio valde contristatis; Venlo ab Henrico

Bergensi derelicta, post undecim dierum obsidionem foederatorum Reip. accessit. Ruraemundae expugnatio lugubrior Principi Auriaco et exercitui facta, ex inopinato casu Ernesti Casimiri, bellatoris tam generosi, quam periti, qui fortuita glande ab Oppidanis torta, caput ictus, ex vulnere occubuit. Sittardam Otho Stirumbius Comes paucis horis subegit. Majus negotium Trajectum ad Mosam erat, finiente Maio, validissima ab Auriaco Principe Henrico Friderico, obsidione cinctum, dum interim Wilhelmus Nassovius Castrum crucis ad deditionem adigeret. Nihil utrinque intermissum, quod solvendae adstringendaeve obsidioni crederetur. Sed defendendae urbis cura apud Isabellam oneravit Henrici Bergensis secessio, qui palam questus de Hispaniensi insolentia, fraudatusque militaribus stipendiis, ademtum sibi a Rege Philippo IV. militiae magisterium, suopte ausu resumebat, inveterataque ad milites autoritate Leodii se tuebatur.

Ad Mosam simul et Mosellam Bellona operabatur. Ad Mosellam Hermansteinum (Galli Ernbreitstenium vocitant) Septemviri et Archiepiscopi Trevirorum castellum munitissimum, annuente Domnino, Gallis traditum, cum finitimam Confluentiam Hispani tenerent. Inter quos et Gallos, ut est avitum ferme ac implacabile dissidium, sic et crebrae velitationes intervener, donec Otho Ludovicus Rheingravius Confluentia Hispanos exegit, eamque urbem pecuniis multatam Gallis, Trarbachium Suecis occupavit. Mox ipsam Trevirorum urbem Gallis permissam, confinia ab Hispanis deserta memorant.

Argentina quoque ex hoc tenipore regias amplexa partes, tres equitum turmas, sexcentosque Sclopetarios Gustavo Regi in supplementum misit. Qui cognita Ducis Bavari in Noricos profectione, Donaverda propere Noribergam advolavit, caenatusque ibi X Junii, nocturno itinere rediit ad exercitum, quem in agris Noricis collocaverat. Sultzbacum iis locis confine est, Augusti Palatini, cui Holsatica Princeps nupsit, oppidum. Id a Bavaricis inte ceptum, Augustus ipse recuperavit, suaque in arce Joannem Ducem, conjugis Germanum, excepit decenter: primores urbis et aulicos metu propinquantis hostis, oribergam traduxit. Cum autem Septemvir Bavarus relicot Ratisponae praesidio, CXXXIV, vexillaequitum, LVIII peditum, VIII Junii, junxisse Walsteinianis diceretur, Rex prope Noribergam mature communivit castra, sparsasque hinc inde vires quam celerrime in unum contraxit. Dum id agitur, Tupatelius Chiliarchus apud Neocomen (Neumarchiam appellant indigenae) circumventus a Fridlandicis, strenue dimicando capitur, legio ipsi commissa propemodum conciditur, haud modico Regis dolore. Hic castra castris opposita, ineunte Julio; tentata utrimque praelia, sed minoris momenti, neutris ducibus totam aciem in discrimen adducere volentibus, Fridlando in id intento, ut annona Suecos premeret: vicissim Suecis subsidiariis, qui conjungi castris cuperent, pabula praeoccupantibus. His certaminibus Julius mensis actus.

At Pappenheimio novus Saxonum inferiorum exercitus negotium facessebat, quem Dux Lunaeburgicus et Baudis circumductabant, quocunque versutissimi hostis impetus ferebatur. Ille vero ab Hispaniarum haerede Isabella accitus, in Belgium postremo iter flexit, metuendus hostis, quacunque pergeret, pavoremque secum actimorem vehens. Ejus verstigia legens Wolf. Henricus Baudis, cum Duce Georgio, quinque equitum M, octo peditum Eisfeldianos in agros immisit. Duderstadium, operibus et praesidio munitum a Pappenheimio, ad deditionem redegit, valla et munitiones solo aequavit.

Hanc miserabilem Teutonicis urbibus sortem diuturnum bellum attraxit, ut modo divites, munitae, splendidae,

modo inopes, lacerae, squalidae viderentur. Lubena Lusatiae civitas, intra decimum diem bis a Caesarianis, semel a Saxonicis, capta, libidinem victorum explevit. Ad Sittaviam vario Marte certatum. Numero enim bellantium Caesariani vincebant, cum quatuor Saxonicae legiones regiis apud Noribergam castris sociarentur. Ubi vero Brandeburgici et Sueci auxiliares commixti sunt Saxonicis, res Euangelcis sub Ulrico Danico Principe, Joanne Arnheimio, Jacobo Dubaldo, felicius provenere.

Major Glogovia capta; Joan. Gotzius sex vexilla peditum, decem equitum tradere, pactaque sibi et iis incolumitate, ac melioribus armis positis, superiorem in Silesiam abire jussus est.

Caeterum Pappenheimianus exercitus, ineunte Augusto, Trajectum attigit, pontibus Mosam stravit, commeatu intercludere obsidentes laboravit. Frustra omnia. Henricus Fridericus, obsidentium Imperator, Guilelmum Nassovium, Hispanicarum, quae in vicinia erant, munitionum expugnatorem, in castra accivit. Marchio Sancrucius, Joannes Nassovius, qui Hispaniensibus praeerant, experimentis dedicerant, quantumvis prodigi sanguinis humani forent, nequicquam se et incassum pugnaturos.

Igitur, Pappenheimio extrema confidentia in obsessores irruente, maximarumque machinarum ictibus vix cedente ejus exercitu, quies Hispaniensibus placuit, quos etcavillando acclamasse Germanis feruntur: Vigilate, orate, date nobis pecuniam, et pugnabimus. Caesi Pappenheimensum supra mille quingentos. Trajectum XIII Augusti foederati Belgii rectoribus deditum est. Decretum ibi utriusque religionis, Romanae et reformatae exercitium. Relicta Episcopo Leodiensi, quae priscitus fuerat eo loco jurisdictio: si qui demigrare urbe cuperent, iis permissum. Limburgum, Sanvitium, Falckenberga, Dalema easdem leges subiere. Praecesserat exeunte Julio clades Fridlandicorum ad Freistadium. ibi maximam vim annonae et commeatus congestam a Caesarianis, ubi rescivit e captivo Centurione Rex Sueciae, Tupatelium nuper a Duce Fridlando solutum, cum equitibus sclopetariis eo amandaverat. Ille porta petardis, ut vocant, rupta, nocturnus irrupit in oppidum, pecora abegit, annonam omnem cremavit. Rex ipse revertentibus subsidio futurus, Caesarianos qui id damni ultum exierant, ex insidiis adortus est, magnaque caede profligavit. Vigiliarum praefectum, Sparrum nomine, captivum abduxit.

Interea Herbipoli, Sueinfurti, Kitzingae confluxerant auxiliares Suecorum, Rhenanae, Saxonicae, Hassiacae copiae, ut exercitum efficerent L millium: Quae medio Augusto conjunctae castris regiis, non tantum aequarunt vires, sed et audaciam concivere ultro lacessendi Caesarianos, vallis se tenentes.

Post triduanas fulminationes machinarum et leviora certamina, ab exploratoribus cognitum est, Caesarianos abitionem parare. Id dolo an per socordiam nunciatum, stimulavit regios, ut castra Fridlandica adorirentur. Dies erat XXIV augusti, qui totus vehementissimo conflictui datus, fumo flammisque totus mons, ubi conserebantur manus, exardescere visus est. Nox praelium diremit, cum neque munitionibus se Fridlandici, neque campo regii pelli paterentur, atque propter arbusta equestris explicari acies nequiret. Ex utraque acie egregii bellatores hoc praelio desiderati, e Sueca septingenti circiter, e Fridlandica mille. Fridlandus et Vinariensis Bernhardus tam vicini exitio fuere, ut equi insidentium globis sternerentur. Tandem VIII Septembris die defectum haud dubie annonae veritus Rex Gustavus, prior mutavit castra, et Neostadium ad Aitscham fluvium concessit: Noribergae peditum regimina VIII, trecenti equites relicti. Dux Fridlandus Noribergae potiundae spe dejectus incensis castris

pagisque confinibus, Forcheimum celerrime contendit, extremum discedentis agmen carpentibus Noribergensium praesidiariis.

Nullum discordanti Germaniae, ex tanta tot millum animarum confluge ac aerumnis, remedium fuit, nullum lacrymis, doloribus, suspiriis, alibi apparuit levamentum. Bavaria, Suevia, Alsatia, Rhen Palatinatus, Saxonia, Silesia nihi exinde pacis percepere.

Fuggerus Landsbergam Bevaricuam vi extorsit Suecis. Per Silesiam Saganum, Sprottaviam, Steinaviam, Wolaviam, Lignitium subegere Saxonici. E dioecesi Trevirorum alis manus militaris in Alsatiam infusa est. Eam Ossa et Montecuculius suis junxere. Wirtembergiam, Badenam et Argentinenses agros direptioni habuere. Brettam Melanchthonis patriam, compulsis ad deditionem praesidiariis expugnarunt, portas et moenia diruerunt oppidi, Reutlingam Wirtembergicam exussere. Illos, adulto Augusto, ad Wiselochum ex insidiis adortus Gustavus Horn cum Rheingravio, quamlibet fortiter pugnantes, in fugam egit. Wiselochum liberatum. Montecuculius, Ossa, Henricus Metternichius, qui Heidelbergae praeerat, irriti expeditionis fuere, nisi quod Argentoratensis ditio ab iis plurimum damni cepit. Persecutus illos Horn, trajecit prope Argentoratum amnem Rhenum, cumque Ottone Ludovico Rheingravio, perhumaniter in urbe exceptus, in superiorem Alsatiam arma vertit. Est ibi Benfeldia, castrum apprime munitum, praecipuum illius tractus propugnaculum; Id obsidere Horn coepit, Stolhofena et Offenburgo praeoccupatis. Badensis Marchiae partem Guilielmus Durlacensis, cui Caesaris judicio adempta ante decennium fuerat, recuperavit. Benfeldia finiente demum Octobri, deditione capta est: quam victoriam plerorumque Alsatiae oppidorum subjugatio auxit.

Cum autem Saxonis Septemviri copiae partim in Silesiam, partim ad confirmanda regis Sueci castra essent amandatae, defensoribus nudatae provinciae ejus, injuriis patebant irrumpentum. Occasioni id sumtum Fridlandicis est. Henricus Holckius, e nobilitate Daniea Caesariani exercitus Tribunus, e castris delegit octo millia armatorum, tremendam Nariscis, Misniae et Saxonibus manum. Cremati passim eorum vici, exhuasti pabulationibus incolae. Holckius ad ipsam Electoris sedem, Dresdam usque, pabulabundus processit, fumoque pene suburbanorum pagorum Septemviralem aulam implevit. Alius Caesarianorum manipulus Annaebergam diripuit, exactisque a civitat bis mille imperialibus, Nariscos faede vastavit. Zuiccavia honestis conditionibus Caesarianum praesidium admisit.

At Albertus Walsteinius, Fridlandiae Dux, solutis, ut diximus, ad Noribergam castris, partitus est copias, autumno ineunte. Bavaricas legiones in Bavariam, Jacoabum Gallam cum validis agminibus in Bohemiam ablegavit, Franconiam sibimet ipsi disponendam retinuit. Gallas transeundo Laufenam, Grevenbergam, Hirtzbruccam, Sultzbacum, Caesari subegit: Noricum populationibus et incendiis pene delevit. Egrae se junxit Holckio.

Rex Suecus, flexa in Bavaricos facie, Winsheimo Dunckespulam transtulit castra. Bernhardum Vinariensem Kitzingae reliquit aut Sueinfurti, Fridlandi molitiones observaturum: Guilielmum ejus fratrem remisit Erfordiam.

Fridlando duci Culmbacenae ditiones et Coburgicae mox praedae et direptioni fuere: Culmbacum ipsi fortissime restitit. Coburgum victas praebuti manus, arx macule propugnata fusoque feliciter irruentium sanguine, Saxoniae ducibus conservata est.

Nec mora apud Vindelicos bellandi. Sueci enim Regis Centurio, cui Reinam commiserat regendam (Mutefallum vocant virum) cum temere Bavaricis

restituisset oppidum, subdolae gubernationis poenas cervice exsolvit. Reina ineunte Octobri Suecis recuperata.

Caesarianis plurimum momenti in equitatu Isolani Croatico erat situm. Id gnarus Vinariensis Bernhardus, inopinato insultu easce turmas sultzbachii oppressit, dissipatisque et laceratis decem vexilla extorsit. Is casus Fridlando duci, qui per saltum Thuringiacum irrumpere in Thuringiam cogitarat, causam mutandi consilii praebuit.

Postquam dux Bavarus Ratisponam se recepit, Kniphusius Laufenam et conterminos ei locos redegit in Sueci Regis verba: Submissos a Bavaro duce subsidiarios Rex ipse nocturna invasione concidit.

Sub haec Gallas et Holkius per Nariscos et Saxones praevalidas agitantes manus, quacunque tendebant, omnia tanquam tempestate prostravere. Altenburgum et Chemnitium suae debilitatis conscientia, palmas eis porrexerunt, Hokius sub ipsis Dresdae moenibus cum Vizethumianis manipulis conflixit: Machinarum ex urbe ingruens grando fulminea audaces ejus impetus protelavit. Propridie Noas Octobris Freibergam Gallas et Holkius perdomuere: cives direptionem bonorum, centies mille imperialibus, Elector ipse sepulcreti Septemviralis vilationem octuagies mille imperialibus, quos Taleros vocitamus, redimere coactus est.

Ea damna sanarunt Silesiaci progressus. Ibi enim circa Olaviam transgressus Viadrum flumen Arnheimius; prospere cum Caesarianis conflixit Kalend. Septembris, inferioremque omnem Silesiam foederatis Euangelicis subegit: Caesariani Oppeliam et Conselum refugere. Nec tamen fida illis statio Oppeliae, Euangelicis eandem quoque exeunte Septembri vi expugnantibus.

Dux Fridlandus hoc militaris gloriae fastigium in diminutionem sui accipiens, in Saxonicis ditionibus facere festinvait, quae Arnheimius in Caesarianis faceret. Igitur Plavenam, Altenburgum, Bornam, traducto exercitu, Lipsiae propinquat, quum alia parte Holkius, et Gallas Misnam, Oschazium, Lummitsium, Vurtzenam direptionibus aut incendiis deformarent. Lipsia defensine desperans adversum vires Caesareas, XXII Octobris se permisit Holkio, tolerabiles passim conditiones consortibus ejus fidei, cui ipse intiiatus est, indulgenti. Postidie contiguum Lipsiae castrum, quod Bleissenburgum appellitant, Caesarianis dedidit Joannes Voppelius, idque facinus, ut inhonestum, minimeque decorum dignitati suae, postea capite luit. Lipsiensibus L. Talerorum millia imperata, cives exarmati. Praecesserant exemplo Weissenfelsa, Naumburgum, Merseburgum, praesidium que ferre quam exitium maluerant. Hallam quoque Hatzfeldius Caesari receperat. Wed arcis excubitores eum oppido rursus exegerant. Certa Septemviratuis Saxonico pernicies imminebat, Pappenheimio etiam Comite, exirrita ad Trajectum expeditione, revertente in Saxoniam, irsaque minaces haud obscuris indiciis promente.

Cum enim Baudis Paderbornam Westphalicam obsidione premeret, accursu Pappenheimianorum exterritus abscessit urbe, gnarus longe imparem se viribus fore. Ejus quingentos equites, Bracelliae invasit Comes Gronsfeldius. Sed baudis, equestri manu stipatus, crenta eos pugna liberavit, suumque damnum trium machinarum hostilium spolio, ipsorumque fuga invasorum solatus est. Atqui mox gravius ipsi periculum concivit Pappenheimii, Merodii, Gronsfeldii conjunctio, duodecim bellatorum millia in eum raptantium, vix quinque millibus instructum. Ibi vero a prudentia et consilio salutem mutuatus, Mindam regredi statuit, talique artificio recedentem aciem moderatus est, ut non tantum illaesas ab hostili violentia servarit opes atque copiae; verum etiam tergo inhaerentes

Pappenheimianos Equites tribus vexillis exspoliarit.

Qui in partem curarum venerat antea Du Lunaeburgicus, ad Wolferbytum tunc haerebat. Eo properatis itineribus, XX equitum turmas perductat Gronsfeldius, nocturnaque irruptione a praesidiariis intromissus, in obsessores irruit, universos dissipat, multos eorum capit, Georgio Lunaeburgico aegre suos intra Brunsvicensium machinarum jactus receptante, vexillis novem desideratis. Haec vexilla Hildesianis monstrata, fidem fecere cladis sociorum, persuaseruntque, ut ferociter oppugnanti urbem Pappenhemio, intra triduum ad deditionem consentirent. Stipulati duabus auri tonnis salvas opes, religionem liberam, praesidiumque intra du millia, contra quam pacti erant, omni auro argentoque facto excutiuntur, avectoque Wolferbytum potiori commeatu, in triste rediguntur servitium.

His rebus peractis, Pappenheimius Visurgis tutamen Gronsfeldio mandat, altiusque profectus Muhlhausam sui juris facit, Saltzam, Longam et Creutzbergam diripit, Septemviratui Saxonico exsequias struit.

Tantis foederati Principis periculis excitatus Rex Sueciae, accelerandas suppetias decrevit. Quamobrem compositis pro tempore Bavaria, (ubi Landesbergam redegerat ad obsequium Christianus Birckenfeldius) Suevia, Franconia, per sylvam Thuringiacam, ubi suas ei consociavit legiones Bernhardus Vinariensis, Arnstadium, Suarciburgum, Erphordiam progressus, relictaque ibidem Regina, Naumburgum tertio Kal. Novembris, per Brandenstenium Tribunum habuit. Priusquam Pappenheimiani jungerentur Fridlandicis, praelio dirimendam Septemviratus possessionem duxit.

Concurrunt infestae acies ad Lutzenam oppidulum, cui ingeniosus aliquis vocabulum a Graeco, <gap desc='Greek word'/>, hoc est, singultiendo indidit. Ipsis Nonis Novembris praelusum levioribus certaminibus est. Postridie cum Sol nebulas dispulisset, Rex cibum aspernatus, implorato Domini Jesu Numine, confidenter in hostem duxit. Consertae sunt strenue manus. Circa decimam diei horam valescebat praelium, totisque in se invicem viribus invehebantur. Cum sinistra Equitatus Caesariani ala in fugam proclinaret, ferventiori raptus ictoriae studio Rex, validam Smolandorum equitum manum in fugibundos agit, confertissimosque in hostes illatus, dum instantissime eos urget, acceptis aliquot vulneribus, spiritum, quem Creatori suo, pro tuendo ejus sanctissimo cultu, devoverat, in armis posuit. Vulgatum ejus exitium, Croaticis agminibus fiduciam peperit, ut alam Regis victricem circumeundo, in impedimenta involarent Suecica. Sed inconcussa Teutonum, Suecorumque constantia, magna cum clade sunt rejecti. Sinistrum enim cornu equitum tam dextre Bernhardus Vinariensis rexit, ut oppositam aciem, quantumvis acriter dimicantem, et ipse campo pelleret. Jamque debellatum plerique existimabant, cum fatis suis actus Pappenheimius Halla derepente advolat, effusos in fugam Caesarianorum ordines restituit, mixtisque suis agminibus, quae nucleus et medulla Romanensium exercituum habebantur, asperiorem longe in tenebris pugnam accendit, quam qua fulgente Sole defuncti erant Euangelici, eoque in conflictu animosam animam cum sanguine exspiravit. Ad octavam noctis horam extracto certamine, cesserunt tandem Caesariani, relictaque sarcinarum et machinarum parte, Lipsiam refugerunt. Interiere capita hominum utrinque ad IX millia. E Caesarianis cecidere Duces, praeter Pappenheimium, Abbas Fuldensis, Bartholdus Wallensteinius, Comargus, Breunerus, Witzlebius: ex acie Suecica, Islerus, Gerstorfius, aliique: victoriae gaudium pene exstinxit praecox Regis Sueci interitus, quem adeo aversata est purioris Christianismi Ecclesia, ut mortuum toto semestri vix crediderit.

Exegerat annum aetatis fere duodquadragesimum, Princeps, cui parem Suecia nullum, reliquus orbis paucos dedit.

Ejus morte compertum es,t quod ipse sui casus praesagus pronunciasse fertur: Non in unius capite mortalis ponendam salutem Ecclesiae, bonaeque causae triumphum, sed in ipsius Jesu Christi Sevatoris Opt. Max. favore ac patrocini. Ille enim caeso Macchabaeo, Jonathas, Simones, Hyrcanos, in promptu habet, labantis Reipub. vindices.

Dux Fridlandus postridie praelii Lipsiam statim deseruit, indignatusque serio, aliquos Ordinum Ductores signa deseruisse, et commilitonum exspoliasse sarcinas, ab eis Pragaepostea capitis supplicia exegit. Henricus Holckius claves urbis Senatui Lipsiensi restituit. Saxonici eam X Novembris confestim recepere. Victori exercitui, contra quam accidere consuevit, non ceciderun ex capitis sui jactura animi: quin ad ultionem acrius exarsere. Dux Vinariensis equitatu Saxonico, et Lunaeburgico confirmatus. Chemnitzium oppidum praevalide adortus, praesidiarios ad deditionem adegit. Kniphusio Pleissenburgum ineunte Decembri, ipsoque Christi Natali, Zuiccavia victas manus praebuere. Praesidiarii Bohemiam versus deducti.

Quo die Rex Suecus victorem spiritum emisit, eodem Moltzheimum Alsatiae ei subegit Gustavus Horn, decimoque post die Otto Ludovicus Rheingravius prope Brisacum equitatum fudit Caesarianum. Et ne fortunam partium, in capite regis, tanquam mucrone teli, obtusam crederes, Selestadium, valentissima obsidione contusum, III Decembris eidem Horn subactum est. Mox et Columbaria, seu Colmaria, urbs Imperialis, quam quinquennio ante Caesariani purioris exercitio religionis spoliaverant, pertaesa insuetae servitutis, simulque verita praepotentem Euangelici exercitus gladium, se ultro permisit Horn, solenni formula suae libertatis plenam redintegrationem pacta. Joannes Schmidius Argentoratensis Theologus, quem annis adhinc XX, argentinae audiebamus, reformati Christianismi exercitium ibi publica autoritate instauravit. Hagenovia similiter Suecicum admisit praesidium. Franckenthalium 26 Novembris, Friderici Palatini, Bohemiae quondam Regis, partibus redditum; Hispaniense praesidium in Lucemburgiam deductum est.

At Fridericus ipse Moguntiaci, cum plerasque ditiones avitas, adjutu Regis Sueci, revolcasset ad obedientiam. fatigatam sortis humanae inconstantia animam Deo reddidit 19 Novembris, relictis decem ex Elisabetha Britannica liberis impuberibus. Frater ejus Ludovicus Philippus, et ipse per hanc tempestatum <gap desc='Greek word'/>, paterna haereditate motus, administrationem Electoralium terrarum capessit. Axelius Oxensternius, regni Sueciae Cancellarius, suscepta Christinae, filiae Regis septennis, regnique haeredis unicae, tutela, Ludovico regimen Palatinatus tradidit.

Emortualis ille principibus Viris mensis, Coloniensi quoque dioecesi, profugorum Praesulum receptaculo, funestus extitit. Nam Wolff. Henricus Baudis, evitato Pappenheimiano insultu, Hassiacis auctus cohortibus, Siburgum Bergensis Ducatus oppidum, cum opiparo commeatu intercepit: exinde exercitu in Coloniensem districtum transportato, longum et latum de se terrorem in confinia projectavit. Municipia, castella, oppida, inque iis Lintzium, Blanckenburgum, Vindeca, Reineca, Oberwintera, victas tetendere palmas. Andrnaco vi expugnato, armati omnes caeso. Orsojum a Guilielmo Nassavio foederatis Belgis subactum.

Interea Colonienses Teubiscum suarum commodo partium muniunt, donatum id municipium suae civitati obtendentes. Baudis eos desistere hortatur, pergentes inopinato obruit. Id ulciscendi studio prorumpunt Colonienses, dumque

militem quendam in D. Urbani Basilica captivum attinent, ille immisso in nitratum pulverem igne fanum incendit, trecentosque secum mortales leto dedit. Ita Numinis ira coelestis inquietas hominum molitiones, turbulentaque consilia flagellat. Quod etiam per Gallias enituisse accepimus.

Inter fratrem enim Regis Gastonem, Aurelianensem Ducem, et Cardinalem Richelium simultatem exarsisse ferunt. Eam robur traxisse monetae signatione aliisque juribus, quae Dux sibi, ut proximo Coronae haeredi, et juxta ac regi convenire asseruerit, Richelius negaverit. Igitur indignabundum Aurelianensem fratris regia excessisse, Regem Aureliano imposuisse praesidium. Cum id sibi dedecori aut periculo fore censeret Aurelianensis, aliquandiu iis locis suam praesentiam subtraxisse. Scripsisse interim milites, quos commune ei seu odium, seu gratia partium conciliaverat. Commisso autem praelio inferiores tulere foederati, Dux Montmorantius in ipso certamine captus est. Sopiendo civili dissidio Rex fratri, ejusdem aulicis ignoscit, exteros milites exautorri, regno excedere, Montmorantium suo relinqui judicio jubet. Nobilitati, judicibus urbanis, aliisque qui in partes fratris ivissent, deprecantibus, delicti veniam pollicetur. Praesulibus Albionensi, Nemausensi, Uticensi, bithuricensi, Agathensi, praestolandam concilii sententiam. In hasce leges reformata pace, Dux Aurelianensis Lugdunum intravit splendide. At Montmorantio, cui implacabilius Rex irascebatur, majestaris damnato, irritis pro ipso precibus, cervix Tolosae abscissa, anno aetatis 35. Tanto severitati exemplo perculsus Gasto, paterno regno demigravit, pactis se non teneri rescripsit: Caeteroquin nihil adversus patriam moliturum. Paulo ante, sub initium erat Octobris, insolens Orgionis fluvii eluvio, e comitatu regio, circa Boeterras ultra centum capita delevit.

Fuit omniuo hic annus Illustribus luctuosus familiis. Nam praeter Regem Suecum, t Fridericum Palatinum, Sigismundum quoque Augustum, Poloniae Regem Aprili mense, actis potentiae annis 45 abstulit. Adde, si publicatis relationibus fides, Leopoldum Archiducem, Septembri: Franciscum Lotharingum, Octobri: Henricum Scombergium, Franciae Marescallum apoplexia mense Novembri mortuum. Quibus et praecocia nimis fata sociarunt Franciscum Rantzovium, regni Daniae supremum Aulae-Magistrm.

Nam indignari judico coelos ad nefandissima hominum facinora, floremque humani generis ad se raptare, stipulas et arentes culmos terris relinquere.

At vos, o terrigenae, qui ad Spiritus divini vocem non resipiscitis, e prodigiis saltem et portentis sapite. Exhibuit nobis coelum hoc anno fere jugem vultus sui torvitatem, imbres, ventos, indeque enascentes morbos intolerabiles. Terra passim sanguineis conspersa est guttis, stagna tota in cruorem versa apud Saxones, accepimus. Apud Dithmarsos homo biceps Eddellacae genitus, ventre uno; bos biceps Sarzebuttelae, aliique monstrosi partus alibi visi. Sanguis in panibus, ocreis, pavimentis, arborum foliis repertus. Naturam, credite, vanitati obnoxiam, congemiscere sanguinolentis machinationibus, suique liberationem parturire.

Ecce vero mihi, qui homines degenrasse in feras, diffiteris, evidentissimum tremendi judicis testimonium. In finibus Muscoviae Martio hujus anni mense vivebat vir nobilis genere, dignitate quaestor, nomine Albertus Pericofcius. Hic miseram plebem, si tributa tardius exsolveret. pecoribus et jumentis spoliaresuetus, cum domo forte abesset, unica nocte omnem injuste quaesitum gregem amisit. Exstinctum subitanea internecione jacuit, quicquid rapuerat, quicquid coemerat homo improbus. Revertenti peregre nunciat servus, inde uxor,

cladem divinitus immissam. Ad hoc frendere homo blasphemus, sclopetum in coelum explodere, nefandas eructare voces: Qui interfecit, devoret. Si noluisti me edere, tute edas. Ad furiosos in Deum latratus, guttae destillarunt sanguinis. Homo confestim in canem versus nigrum, ululando invasit pecudes morticinas, iisque pasci coepit, ac forsan hodieque pascitur. Mulier gravida, aliquandiu viri casui superstes, tanti horrore judicii exanimata est. Non ab auritis tantum, sed ab oculatis accepi testibus, quod narro.

Sed age perstringamus cursim, quid primi hujus anni XXXIII, quo haec scribimus, menses tulerint. Haec enim ineunte Julio meditamur: neque plura quisquam dehinc a nobis exspectet. Aggressi sumus totius mundi acta, eaque in Epitomen arctavimus: multum temoris, valetudinis, virium, sumptuum, hausit iste Iabor: Officium nostrum, aetas, status, studium, aliud agere postulant. Epitomatoris historiarum publico bono sumpsimus provinciam; ea mantissae loco publico bono decedimus. Accipe saltem, Lector amice, quae de hujus anni initiis nobis comperta sunt.

Ea nobilitarunt tum Regis Poloni coronatio, tum nova Georgii, Lunaeburgici Ducis, expeditio, tum continuatae Euangelicorum per Germaniam victoriae.

In Polonia, sub exitum Septembris insigni omnium Ordinum consensu successor Regi Sigisinundo lectus erat filiorum ejus vetustissimus, fortissimis factis regiisque dotibus pridem celeberrimus Vladislaus IV, qui curatis rite parentis utriusque exequiis, Cracoviae ad diem XXVII Januarii Polono Diademate exornatus ext. Fratrem Regis Joannem Albertum, Episcopum Cracoviensem, galero Cardinalitio muneratus est Pontifex, Urbanus VIII. Reliqui fratres, Joannes Casimirus, Carolus Ferdinandus, Carolus Alexander solennitatem hilares condecorarunt.

Dux vero Lunaeburgicus e superiori Saxonia XVI ar matorum millia ad Visurgim deduxit, legato Dodone Kniphusio. Hi transmeato flumine mense Februario, Wilshausam, Fechtam, Quakenburgam, Furstenaviam, Hervordiam, Bilefeldiam, Lemgoviam, aliaque Westphaliae oppida vel arces suarum partium fecere, cum Guilelmus Landgravius Tremoniam, Dorsenam, Cosveldiam, confiniaque loca in sua verba adigeret. Tandem et ipsa Paderborna contributarium suscepit jugum.

Etenim Baudis, translatis in Coloniense territorium armis, effecerat, ut Gronsfeldius ex oris Saxonicis, Teubiscum juvandis Coloniensibus excurreret. Laborabantque Praesules, Coloniensis, Moguntinus, Herbipolensis, et Dux Neoburgicus, ut deduceretur iis finibus omnis miles extraneus. Nec abnuit Baudis inducias, donec superiorum vota perquisivisset, illico autem finibus demigrare, minime e re Euangelica censut. Interim Gronsfeldius ad suas revolat in inferiore Saxonia copias, ut Dodonem Kniphusium in Brunsvigiam, et Schavenburgiam transitu arceat. Nam Kniphusius Rintloniae propinquabat, ejusque potitus oppidi, Visurgim transgredi cogitabat. Opponuntur ei aliquot agmina bellatorum, et machinae, qui ripas tueantur. Paulo post Lunaeburgicus firmiores trahens copias, monstrato per colonum quemdam vado, nocturnus traducit equitatum, Caesarianos adoritur de improviso, quadringentos eorum capit, reliquos supra mille in fugam agit, quos Mindam aut Hameliam usque strenue insectati Sueci et Saxones, compluribus prostratis, opima spolia retulerunt.

At in Ubiorum Dioecesi, cum parum placerent Praesulibus Baudisiana responsa, Sanftenburgum illi occupant per Hispanos milites, Gronsfeldianis junctos, Andernacum per Comitem Isenburgicum valide oppugnant. Mascule autem illis restitit Josias Rantzovius, praesidii rector Holsatus. Trina eruptione

unico die haud modicam obsidentibus stragem intulit. Cumque interea per Palatinum Birckenfeldium et Vitzthumium supplementum veniret Euangelicis, Baudis obsidionem solvere adegit Pontificios, jam per moenia jugi tormentorum verberatione rupta, irruere in urbem molientes. Andernaci munitiones ab ipso deinde Rantzovio destructae, resque istic locorum majori conatu ab Euangelicis geri coeptae sunt. Baudis hoc fortitudinis exemplo edito, Proregis quondam Holsati, Gerhardi Rantzovii filiam elegantissimam, sacro nuptiali sibi adjucturus in Holsatiam venit, aerumnas Martias dulciori interpolare palaestra cupiens.

Medio mense Martio Hamelia, viris, opibus, vallis, munitissima, ab Georgio Lunaeburgico obsideri coepta. Schelhamerus praesidii Ephorus sex peditum, duobus Equitum signis, ad haec commeatu et re tormentaria validus, difficiliorem opinione ac diuturniorem obsidentibus oppugnationem effecit. Merodium et Gronsfeldium, subinde eximere urbem periculo conantes, repressit Guilelmus Hassiae Landgravius, foedamque in fugam egit. Qua victoria Jacobus cognomine Parvus, major animis, dum Lipstadji transitum suis militibus MD audentius postulat, negantibusque vim infert, tardante foris exercitu suo, a Lipstadiensibus transfigitur. Res variis certaminibus extracta, III Kalend. Julii, praelio devicti sunt Gronsfeldiani, Merodianique, quum haud minori fiducia quam apparatu Hameliensibus subsidio adventarent. Victoriam Euangelicis Burchardus Rantzovis, Equitum Magister, juvenis, genere pariter animoque nobilissimus, suo etiam sanguine emit. Caesis hostium fere septem millibus, inter quos ipse Merodius, ac plerique ordinum ductores, caeterisque fugatis ac dispersis, Hameliam hisce diebus a Duce Lunaeburgico expugnatam, accepimus, sicut antecedente Maio, a Principe Auriaco Rheinbergam.

Felix et in superiori Germania Gustavo Horn et Bernhardo Vinariensi Mars fulserat.

Vinariensis, sub anni hujus auspicium, in Bambergicam profectus dioecesin, Cronacum, Hochstadium, Auracum subegit: Duce Bavaro in Suevia Gunsburgum, Kauf beuram, Landsbergam redomante. Ille ut obsisteret Horn, imposito Alsatiae a se subactae praesidio, arma convertit in Sueviam. Friburgum Brisgaviae et Kirzingam deditione occupavit. Wirtembergici, expugnata a se Rotweila, sociarunt ei vires: Joannes Bannerus cum suis cohortibus obviam perrexit. Per haec autem Altringius Memmingam deditione, et III Noas Januarias, Campodunum vi cepit. Ubi explendo furori armati, inermesque juxta trucidati, urbs direpta, impuberes puellae et anus ipsae vitiatae sunt. Reliquis civium, qui in posterum usque diem restiterant, catenae injectae. Horn, fusis aliquot Altringiorum equitum turmis, Mundelheimum et Kauf beuram intercepit: Altringium egit in Bavariam.

Relictus in Alsatia Rheingravius, Tannum, Altkirchium, Pfirtum, Sundgaviae oppida, Suecis firmat praesidiis. Caesariani Lotharingo Duci Tabernas Alsaticas, et Dachsteinum tradunt; nactique occasionem, curribus stramine oneratis occulunt aliquot milites, eosque in Hagenoviensi porta sistunt. Interemptis per eos stationariis, cives et rustici ex conspiratione cum consule urbis, et Salmensi Comite, qui Tabernis praeerat, prosiliunt in praesidiarios, eosque gladiis aut flagris occisos, in plateas abjiciunt inhumatos. Pari exemplo Sundgavienses rustici in Pfirti et Altkirchii praesidiarios insurgunt, Erlachium Baronem, Rheingravii legatum, variis cruciamentis necant. Stationarios passim mactant crudelissime: quid de se vicissim faciendum exemplis praemonstrantes. Rheingravius tam per Centurkones, quam suopte ductu, agrestium ad quatu or millia, armis victa delevit. Confinia

agitantes Brisgaviae coloni, ad centum triginta recte suspensi sunt. Ita pacatis Sundgavia et Brisgavia, Horno se junxit Rheingravius. Horn Februario mense equitum cohortem Simeringae dissipaver at. Rituinus ejus Chiliarchus, aliam prope Erbachium. Kalendis Martii Palingam duxere instructissimas copias, Bavarosque equites a superiori Suevia redegere in Sundgaviam. Postridie Nonas Martias Bibraci ostentum eis visum, gladii duo, alter cruentus, alter ignivomus, acie versus hostes versa, portendentes haud dubie, sanguine et igni judicaturum perduelles verbi sui Dominum. Idibus Martiis Rainam proditione civium ceperunt Bavarici, Horno Augustae adventum Ducis vinariensis praestolante, ut adunatis exercitibus Bavariam aggrederentur. Neque falsus consilii fuit. Bernhardus Dux praecellentissimus, posteaquam Heriedenam vi, Eschenbachium deditione, Abrenhavium astu cepisset, fuso insuper Joannis de Werda equitatu, Donaverdam prvenit, ibique assecutus Horn, peditum ad viginti octo millia, duodecim equitum, utriusque copias effecit. Quibus brevi aichena, Dachavia, Monachiumque ipsum patuere: Landsberga vi expugnata, cives jugulati ob ferociam, praesidiarii victorum signis adscripti sunt, munitiones urbis dirutae. Inde Neoburgum Euangelicis redditum, ubi ponte instratus est Ister; copiae in Aicstarensem deductae dioecesin, eam facile subegere. Dum haec scribo, percrebuit, Neocomen Palatinam ab Horn captam, Rheingravium in superiorem Alsatiam remigrasse: Caesarianos et Bavaricos intra Egram et Ratisbonam junxisse copias, Fridlandum cum praegrandi exercitu in Silesiam penetrasse. Ibi Brigam, Oppeliam, stralenam, Crotcaviam, hoc anno Euangelici sibi subjecerant, Polonos, quos praedae cupiditate invitarat Hannibal Dhona, repulerant fortiter, adeo ut perspecta eorum clade nvitator ipse animi dolore interier it Ulricus Princeps Danicus, elicitis ad pugnam Caesarianorum bis mille equitibus, profligatisque, Brauram eis oppidum eriprit. Nunc Euangelicorum exercitus fertur XXX exsuperare millia; sed longe Caesarianos numero anteire. Rex Daniae inclytissimus maximo sumptu ac labore pacem resarcire instituit: quo etiam recentem Polonorum Regem adspirare perhibent, maxime Michaelis Federovitzii, Russorum Principis bello motum, quod is Smolensco jam iterum potitus, gravis Poloniae immineat. Adhaec Turcam, Persico feliciter gesto bello, occasioni haud defuturum, nisi inter Christianos pax conveniat.

Quanquam autem adverso plerumque Marte a Caesarianis et foederatis pro religione Pontificia hisce annis pugnatum sit, nihilominus Caesar in Austria sua pergit excindere eum Numinis cultum, pro quo certant Euangelici, eaque severitate Austriacos patriae damnatos, agit in militiam. Fuerunt tamen ex iis, qui Heilbronnensibus Comitiis auxilia a confoederatis Euangelicis peterent. Nempe Franci, Suevi et Rhenani, qui Augustanae confessioni dant nomen, Heilbronnae se obligarunt ad continuandum in Pontificios bellum, donec restituta sit Germaniae libertas. Oxensternius, bellici Senatus praeses declaratus. Ubi pax affulserit, regno Suecico de satisfactione cautum. Rex Galiiae arctiori illis foedere per legatum se adstrinxit. Vicina Heidelberga cum arce in Euangelicorum redacta est manus. In Suecia ipsa actis comitiis allecti in Senatum Joannes Pontus, Axelius Banneer, Steno Bielkie, Carolus Sparre, Aco Axelius, Carolus Bondae, Ericus Runningh, Joannis Kurck. christinae Principi, Regis filiae septenni sacramentum publice dictum. Sigismundi Regis haeredibus, jus omne ad regni Suecici fastigium denuo abrogatum. Cultus divinus, prout Augustana confessione explicatur, in omnibus Sueciae provinciis

administrari ijussus. Regni vicario, Marescallo, Admirali, Cancellario, Thesaurario, Quinqueviris, regniccura, tutelaque principis pupillae mandata. Decreta et continuatio belli adversus Caesarem et Romanenses foederatos, ni salutaris regno pax obtineatur. In id molarum, aediumque tributa, ut regnante Gustavo Magno, prorogata. Ejus funus regie adornatum, in Sueciam mittitur, avito sepulcro inferendum.

Dum haec concipio, refertur e Dania, Regem fortissimum Hafniae, postridie Kal. Julii, collato Alexandri Sundenburgensis filiis feudo Ducatus Slesvici, undecim praecellentes prudentia et armis viros aureo donasse baltheo; Nimirum Georgium Henricum Witfeldium, Tagonum Tottum, Andreanum, Georgium Urn, regni Daniae Marescallum, Nicolaum aut Claudium Daa, Admiralem; Tagonem Tottum Ottonidem, Magnum Kaas, Christophorum Ulefeldium, regni Senatores. Adhaec Canutum Guldensternium, Georgium Brahaeum, Palaemonem Rosencrantzium, Fridericum Rees, praefectos regios. Scilicet virtutis gloria merces. Idemque militiae decus Rex Galliarum eximiis aliquot viris praecedente mense tribuerat.

Melior illis mens viris, quam multis hujus aevi bellatoribus, tam perplexe in arma ruentibus, ut conscientiae consulti, pene obstupescant ad plerorumque insaniam. Nam alii excisum eunt religionem, quam ore suo solam ad coelos ducere profitentur: alii illorum sibi arma sociant, quos pro haereticis et nefandis habent: alii ambigunt, utrum hostes publice appellandi sint, in quos ferro ignique pugnant: alii haesitant, utrum communi Marte debellare deceat eos quibus communem in se pugnandi causam subesse norunt. Plerique omnes operantur deliciis, ambitioni, avaritiae; rara avis est, qui coelestem in coelo parriam ambiat, quiaeternas sibi opes paret. Multi sane meliora optant tempora: sed pauci aut nulli semet ipsos meliores praestant. Efferatur orbis Christianus, vastatur, deficit viris, opibus, scientia, pietate. Nihil restat, nist Apocalypticum illud, <gap desc='Greek word'/>, factum est. Nimirum ut fiat maximus omnium, quiunquam fuere, terrae motus, divisio, eversique urbis Romae, ruina gentium, civitatum, insularum, montium, denique totius mundi subversio.

Atque haec exspectare, non universam mundo pacem polliceri jubent divina oracula, coeli ostenta et prodigia, malorumque morum et extremae impietatis exuberantia. Haec nunciant imbres sulfurei, pluviaeque sanguinolentae nuper in Marchia et Pomerania caelitus demissae.

Sed

Gentes tumultus concit et impias,

Et regna belli concutiat furor,

Flammis fremat coelum coruscis,

Terrificet labefacta tellus:

Tu munias nos praesidio tuo,

Virtute firmes, quum gravis intonat

Procella, fortunae periclis

Eripias, dominator orbis.

Nullam tremamus vim: quatiat licet

Orbem tumultus: terraque sedibus

Convulsa, montium ruinis

Arctet aquaes pelagi frementis.