August 2005 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check


page 221, image: s237

BALTHASARIS EXNERI DE HIRSCHBERGA, DICTORUM ET FACTORUM MEMORABILIUM LIBER SEXTUS.

CAPUT I. DE LABORIOSIS PRINCIPIBUS.

SUMMARIA.

Magni Sfortiae. MAGNUS Sfortia in usum militiae ad palaestram cunctos ordines exercebat, multa arte luctando, ingentis ponderis saxum iactando, ferreum vectem iaculando, teretem palum interga conucrsis manib. evibrando, saltuque et cursu plurimum contendendo: quibus exercitationibus continuis ita profecerat, ut ipse lacertosus et industrius facile validissimum quemque superaret, ita voluntariis laboribus se exercuit, ut necessarios facile perferret: quo effectum est ut praeclaris de variis hostibus victoriis partis familiae suae immortale cognomen dederit.

Sophi Hismaelis. Sophus Hismael in stadio et palaestra cum primoribus aulae equitando, sagittando, aucupio et venatione, ac omni honesta et utili contentione corpus exercebat, ita ut in expeditionibus exaequato cum gregariis militibus labore, nocte et die profectionem non intermittens, sui adventu


page 222, image: s238

famam celeritate praetergressus, hostes Imperator saepius oppresserit.

Ludovici XII. Regis Galliae. De magnitudine frequentiaque hominum, qui Lutetiae erant, disceptandi, et Stisaco miranti, quo pacto tantus numerus hominum aleretur: Quid miraris, ait, Ludovicus XII. Rex Galliae, quo ego pacto, cum tot annos pedibus aeger iaceam, pedestre tamen certamen ineam, ubi res exigit? significans hominum industria et improbo labore multa perfici, quae factu natura diffi cilia videantur.

Alphonsi Regis Arragoniae. Cum Regiae bibliothecae custos obserata libraria abesset, Rex Alphonsus ipse legendi percupidus, forcipe seram excuteret, intervenit Matthaeus Siculus eximiae ille sanctitatis sacerdos, dixitque, tu ne id Rex magne manibus propriis, tu ne? Cui Rex Alphonsus subridens, quaeso, inquit, vir sancte, numquid Deus et natura nequiquam Regibus manus dederunt?

Henrici Goriciae Comitis. Henricus Goriciae Comes, absente qui cellae vinariae claves haberet sitibundus ostium calcibus invasir, arguenteque eum Phoebo de Turri, qui secum nutritus erat, utque se sineret frangere repagulum orante. Tace, inquit, me sitis, non te cruciat.

CAP. II. DE LACRYMIS.

SUMMARIA.

Matthiae Regis Hungariae. VIderat Rex Matthias quendam atris vestibus ac promissa barba lugubrem, cuius aviditatem avaritiam que pluribus experimentis noverat. Erat autem homo ille lugubris propter fratres mortuos, quorum bona iure hereditario iam possidebat, de quibus cum viventibus diu coram Rege litigaverat. Vocavit ad se Rex hominem, fingens, sehuius lugubris habitus causam ignorare, interrogavitque, quaenam causa tam maestum lugubremque fecisset? ille illacrymans ait, mors fratrum. Tum Rex, dic quaeso, tarda ne an cita te priuavit? Fuerant enim illi diuturno morbo macerati. Tarda, inquit ille. Rex ait, Sic ego putabam. Voluisses enim iam


page 223, image: s239

dudum illos fuisse extin ctos, ut eorum bona diutius habuisses, sed te excrucias, te lug ubrem, barbatumque efficit bonorum fraternorum usu tam diu caruisse. Erubuit ille lacrimasque fictas compressit.

CPUT III. DE LAUDIBUS IMMODICIS.

SUMMARIUM.

Sigismundi Imp. LAudanti eum supra modum, et diis persimilem esse prae. dicanti cuipiam alapas Sigismundus non paucas incus sit, dicentique illi, cur me caedis? cur me mordes? ait.

CAP. IV. DE LECTIONE ASSID VA.

SUMMARIUM.

Alphonsi Arragoniae Regis. AD lectionem usque adeo Regem Arragoniae Alphonsum intentum aliquando ferunt, ut neque tibias sonantes, neque saltantium strepitum audire omnino videretur.

CAP. V. DE LEGATIS VIOLATIS.

SUMMARIUM.

Achomatis Turci. AChomates Baiazetis eius nominis secundi Turcarum Imperatoris filius natu maximus, a patre evocatus, ut Imperium regendum assumeret, cum refragantibus praetorianis, id obtinere non posset, et re infecta in Cappadociam provinciam suam reverti coactus esset, repulsae dolore atque ignominia exstimulatus, coactis copiis minorem Asiam occupare decrevit. Cognito filii consilio Baiaaeres, legatos ad eum mittit, qui ipsius insaniam lenitent,


page 224, image: s240

aut (si fieri non posset) bellum indicerent. At ille furore plenus, principem legationis bellum atque extrema quaeque comminantem in conspectu iugulari, et ceteros ante vesperam castris ex cedere iussit. Baiazetes cam indig nitatem a silio cum ferre non posset, bellum omnium ducum suasu illi indixit, quod gestum per Selymum filium natu minimum, cum eventum habuit, ut ipse Achomates vita, provin cia, et imperii successione, quae sihi aetatis praerogativa debebatur, spoliaretur.

CAP. VI. DE LEGATIS IMPRUDENTIBUS.

SUMMARIUM.

Petri Toletani. CUM Petrus Toletanus, Orator Hispanicus, ad Regem Galliae Henricum IV. in Luparam deductus esset, deque aedificiorum insigni structura sermones inciderent, aiunt, Toletanum in haec verba prolocutum: Herus meus, inquit. in Hispania, lapides ad exornanda aedifi cia habet pretiosiores, quam ipsa Gallia: Non inficior, Rex subiungit, At dicas, quaeso, e fenestra prospicienti, Lutetiam metropolin suam ostendens, tantis compositis suburbiis Escuriale praestat.

CAP. VII. DE LEGIBUS.

SUMMARIA.

Iustini Curopalatae Imper. Constantinopol. IUSTINUS Curopalates Imperator Byzantii. Cum enim ipse morbido corpore esset, ac raro ius diceret; iniuria et lites creverant, adeo ut pro desperata res poene (Byzantii praesertim) videretur. Ecce adit eum quidam, et in genium


page 225, image: s241

operamque obtulit ad coercendum, ea lege, utipse praefectus plena potestate in tempus certum esset. Annuit Imperator, sumit potestatis infulas, et pro Tribunali sedet.ac primo accusatur ex coposito apud eum unus ex illustribus senator, in Aula ipsa gratiosus: accusatur, spernit se sistere, et contemptim, praeter ipsum tribunal, in Aulampergit. Pergit extemplo et praefectus, videt principem in convivio; et ibidem huncreum. Nihil dererritus: Imperator, inquit, iuri dicendo praefecturam a te habeo: et ab ipso te auxilium et praesidium merito sperabam. Num quid? vides his oculis homines palam iniurios, et legum non fractores solum, sed spretores aut illusores, in tua domo, gratia, mensa esse. Itaque insignia haec tibi habe irritae potestatis: ego abdico. Imp. mirari, et excitari: Tu vero, inquit, quod es esto: et ius tuum vel in me, quidni meos? exerce. Duc si peccavi, sequor: duc si quis hic alius, et sequetur, aut trahetur. Praefectus iam animi erectior, oculos et manus in illum Senatorem conicit, per apparitores renitentem etiam trahit: atque in iudicio convictum damnatumque, primum verberibus afficit, tum et grandi pecunia excusseratmultos terruit: et in paucis diebus vim et vitam Iustitia recepit.

Caroli IX. Regis Galliae. Sed de iis, qui lites aut leges minuere voluerunt, CAROLUS etiam Nonus in Gallia nuper fuit: is prurigini sistendae vectigal iudiciarium excogitavit, Ut quicumque litem ordiretur, deponeret et dependeret in fiscum Regium duos aureos, recipiendos si iure litigasse iudicatus esset; si aliter, amittendos. Sed non diuturnum id fuit: et leve etiam remedium in grandia et vetera mala. Severius, et fortasse utilius, illud IACOBI Arragonum regis, qui litibus et litigiosis semper infensum se praebuit: et ex iis Semenum Radam, insignem et primarium ea aetate Iurisconsultum, quod eius argutia aut malitia multi se afflictos quererentur, praevaricatoris lege postulatum, regni finibus eiecit.

Galeacii Ducis Medielanens. Quid GALEACIUS Dux Mediolanensium? cum aliquoties audisset vafro ingenio Caussidicum esse, qui lites serere, et satas producere atque alere, etiam in liquidio iure posset: hominem ad se accitum affatur. Debeo, inquit, pistori meo centum aureos, non lubet solvere: tu ecquid tueri me in iure, et rem protollere potes? Annuit largiter, et


page 226, image: s242

Principi promptese dedit: sed iste ei malum. Nam fiaudis sic confessum, verbis prius increpitum, laqueo publice necari iussit.

Turcarum. Heu, percutiunt haec aures rabularum? desino: si MAHUMETANUM sive Turcicum iudiciorum morem, et in iis breutatem, explicaro. Qui alium in ius vocat, ne lictorem quidem aut publicum apparitorem adhibet ad vadandum: sed ipse adversarium adit, et coram testibus ad Dei Iustitiam (sic loquuntur) vocat. Hic nec verbo refragari ausit, sed statim una ad Iudicem sive Cadium suum eunt. Ille autem semper paratus, totum diem ante aedes, sub tecto aliquo sedet, et copiam sui facit. Isti, nullo advocato aut caussidico, quisque rem suam narrat: testes, si eos habent, adhibent: iudex, ibidem re pensitata, in hanc aut illam partem decidit Quod postea aliud alleges, aut approbes, nihil est: arborea cecidit, relevari aut erigi ultra non potest. Quid? inquies, non interdum Iudices improbe, aut improbi? credo esse sed in rebus humanis nihil sinceri est et eligenda quae minus noxae habent.

CAP. VIII. DE LIBERATIONE.

SUMMARIUM.

Alphonsi Arragoniae Regis. PRaestito iam auxilio Ioannae Reginae, eiectisque eius adversariis e Regno, et tandem illa in pristinam et dignitatem et tranquillitatem Regis Arragoniae Alphonsi opera atque potentia restituta, allatum est Henricum fratrem a Ioanne ulterioris Hispaniae Rege, dominatu bonisque omnibus spoliatum in vincula coniectum esse. Rex celeri nuntio permotus siquidem Henricum propter eius animi egregia ornamenta, magis etiam quam fratrem diligebat, posthabitis Neapolitani regni deliciis, quas sibi multo et sudore et cruore comparasse videbatur, ad liberationem fratris maturavit, liberavit, et in ptistinam fortunam restituit.


page 227, image: s243

Eiusdem. Ioannes Castricurti Dominus, natione Gallus, genere, auctoritate, factis, eques insignis, ab Henrico Britanniae Rege praelio captus, carcere asservatus est, donec fide dara grandi admodum sese pecunia redempturum repromitteret. Cumque is promissis haud sufficiens, Reges ac Principes Europae omnes adiisser, uti ab his ea pecunia, aut saltem quanrulacumque relevaretur. Unum denique ex omnibus Alphonsum reperit, qui eum tota illa, quamvis iniqua pecunia, et a fide obligata liberaret, et a captivitate redimeret.

CAP. IX. DE LIBERIS.

SUMMARIUM.

Alphonsi Regis Arragoniae. CUm Alphonsus Rex Arragoniae peregre advenienti Ferdinando patri obviam progressus advertisset, illum lectica vectari valetudine affectum. Statim equo desiliit, ut patrem pedibus comitaretur et si opus esset, humeris et cervice etiam sustolleret. Cumque e lectica pater identidem cohortaretur, ut exemplo multorum procerum iuxta adequitantium et ipse quoque equum ascenderet: alii, inquit, ô pater, quid ad se atting at ipsi viderint Ego quidem adduci ipse neutiquam potero, quin Regem, quin patrem et eundem aegrotum pedibus sequar.

Matthiae I. Regis Hungariae. Cum inter comedendum in mensa regia volutaretur sermo i0cosus, incidimus in mentionem cuiusdam Principis, cuius uxor libidinibus omnibus patebat, ita ut inter meretrices haberetur. Quidam non indoctus vir defendens mulierem insinuabat eius pudicitiam similitudine filiorum ad maritum, dicens: si haec mulier adulteraretur, ut vos opinamini, adulteris et non marito similes procrearet, maximum putans argumentum legitimi filii esse parentum similitudinem. Tunc Rex Matthias subridens ait ad illum: Numquam amplius hoc dixeris. Si tu aliquando libros sapientiae percurrisses, similitudinem ad patrem prolis, inceste potius, quam castae uxoris, signum esse affirmares.


page 228, image: s244

Mulieres enim cum suntin complexu cum adulteris, timentes a viris deprehendi maritorum imaginem semper habent ante oculos. Unde fit ut illa vehemens imaginatio similitudinem parentum in filios inprimat. Imaginationem vero hoc efficere, et acutissimi Philosophi et summi Medici et plurima experimenta declarant: Erubuit ille mulieris defensor, et nos risu et laetitia pleni hoc verum esse contendimus: cum animae nostrae, ut Auicenna testatur, vim rerum immutandarum inesse cognoscimus, et ars magica ab huiusmodi rebus non est omnino aliena, imo hoc verum esse, sine aliqua dubitatione confirmat.

CAP. X. DE LIBERORUM NUMEROSORUM parentibus.

SUMMARIUM.

Caroli Magni Imp. CAROLUS Magnus Imp.ex multis coniugibus et concubinis multos etiam liberos habuit: nimirum ex Hildegarda Sueva Carolum, Pipinum, Lotharium et Ludovicum: filias autem Ruthrudem, Bertam, Gislam, Hildengardam, Adelheydam, Bellixandam, Immam, Gertrudim. Tum ex concubinis, Gersuinda, Adeltrudem, Reginam, Diogonem, et Hugonem, Adelinda, Theodoricum: Himmeltrude, Pipinum, in patrem seditiosum: Rothilde, Adelroden, Roynam, Adelindam. Tres filias ex Fastrada Franca suscepit, Theodoretam, Hiltrudim et Rothaydem. Et ita viginti tres liberos genuit.

Alberti I. Imp. Albertus I. Imp. Dux Austriae, multos habuit liberos, sex filios, Rudolphum, Fridericum, Lupoldum, Henricum,


page 229, image: s245

Albertum, et Othonem. Deinde quinque filias, agnetem, Elizabetham, Annam, Catharinam et Guttam.

Philippi Comitis Palatini. Philippus Comes Palatinus Rheni, vixit anno Christi 1500. et hos habuit liberos legitimi coniugii, nempe septem filios: Ludovicum, Philippum, Fridericum, Ioannem, Georgium, Henticum, et Wolfgangum. Quatuor item filias, Elizabetham, Amaliam, Margaretham, et aliam quae monialis facta est.

Friderici March. Brandeburg. Fridericus Marchio Brandenburg qui vixit anno Christi 1510 hos genuit liberos ex Sophia Regis Poloniae silia: octo filios: Casimirum, Georgium, Albertum, Ioannem, Fridericum Gulielmum, Ioannem Alberti, et Gupertum. Ettres filias Margaretham, Sophiam, Elizabetham.

Othonis II. Imp. Otho Il. Imp. hos genuit liberos: Othonem III. qui patri successit in Imperio, Hugonem, Fridericum, et Huldricum. Deinde Adelheiden et Mechtilden filias.

Roberti Imp. Robertus Imp hos habuit liberos legitimi coniugii: Othonem, Fridericum, Robertum, Ludovicum, Ioannem, Stephanum, Agnetem, Margaretham et Elisabetham.

Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. ex coniuge Anna comite Holtenburg. filios septem: scilicet, Rodolphum, Hartmannum, Fridericum, Rudolphum II. Albertum, Hartmannum II. Carolum, et totidem filias, Euphemiam, Guttam, Mechtildem, Agnetem, Catharinam, Annam, et Clementiam.

Babonis, Comitis Rorensis. Babo Comes Rorensis, et liber Baro Abenspergensis, quamquam in principum Catalogo non sit scribendus, tamen ob numerosam et memorabilem sobolem, huc eius adscribi me rito debet historia. Ex duabus legitimis uxoribus triginta filios (velut fama adhuc est) duos et triginta:atque octo filias tulit, totque liberos superstites (sicuti in fastis Monasterii Weltenburg et Iuvanensium legitur) moriens reliquit. Vixit autem hic Babo sub D. Henrico Rom.Imperat. fuitque D. Chunegundae aulae praefectus. Contigit autem, cum Caesar Reginoburgii circa annum Domini 1015. habitaret, atque solatii causa venationem indixisset, quo Babonem una venatum ire iussit cum paucis comitib. Babo itaque sperans opportunum se tempus nactum quo liberos suos Caesari commendaret: iuvenes scitos admodum, cultu egregie ornat, et unicuique comitem adiungit: cumque tali filiorum comitatu ad Imperatorem venatum venit. Caesar visa multitudine Comitum, Babonem


page 230, image: s246

vocat sciscitaturque Curnam, cum paucis venire iussus, rorequites adduceret? Babo respondit: Cum unoequidem duntaxat famulo praestosum. Qui igitur alii sunt, inquit, Augustus? Respondet Babo: Tui famuli, filii mei legitimi, quos tuae Maicstati exhibeo, commendo dono do: quos ut ingenuam decet sobolem, maxima cura educavi. Imperator singulos appellat, dextra et osculo excipit, filios nuncupat, secum in aula consistere iuber. Omnesque et singulos paulatim praediis stipendiariis, castellis et vicis collocu pletavit. A quibus plurimi Comites, nobilesque Nariscorum, Vindelicorum, Noricorum, Carionum, Boiorum et Francorum genus trahunt. Hinc enim originem ducunt Comites et liberi Barones de Ror, Rietteburg, Stephanning Raning, Lengfeldt, Calmuntz, Progen, Rotenock, et alii quidam: sicuti ex authenticis auctoribus clarissime patet, et Ioannes Auentinus non in uno loco Annalium suorum refert.

Margaritae Comitis Holsteiniae. Anno Christi 1313 Margaretha quaedam Comitissa Holsteinii cuiusdam comitis, uno partu tot edidit infantulos, quot anni sunt dies: nimirum trecentos sexaginta quatuor, omnes maturae aetatis et humane formae: et omnes etiam vivi baptizati sunt.

Comitissae Querfurtensis. Comitissa quae dam Querfurtensis, uno partufertur edidisse novem infantulos, quos omnes ad unum usque voluit inter imere sed patre forte fortuna adventante, conservati sunt.

Georgii, Principis Anhaltini. Georgius primus, Senior Princeps Anhaltinus, ex quatuor uxoribus novem filios et octo filias suscepit, Ioannem, Laurentium, Voldemarum, Bernhardum, Georgium II. et iuniorem, Sigismundum, secundum Henricum, Rudolphum et Ernestum. Hinc Margaretham Barbaram, Mariam, Hedvigem, Annam Scholasticam, Agnetam et Annam secundam.

Embracii Regis Britanni. Embratius Britanniae Rex Bruti, qui primus ibi regnavit abnepos, viginti quinque filios genuit, et triginta filias.

Regis Porsensis. In Porne Insula non longe a Moluccis Rexfuit, cum Magabanes eo cum sua classe pervenit, qui sex centos filios habuit.

Regis Crambes. Rex Provincia Crambe, cum Marcus Paulus Venetus eo profectus est, habebat trecentos et viginti sex filios et filias, quorum iam centum et quinquaginta arma ferre poterant.


page 231, image: s247

CAPUT XI. DE LIBERALITATE.

SUMMARIUM.

Ludovici XII. Regis Galliae. ALexandrum Rex Galliae Ludovicus XII. cum Luretia summo auditorum concursu, Gryphum Ausonianum primum, et Theodori Gazae, Graecae Linguae Grammaticas institutiones: mox et Platonis Timaeum, et M.T.Ciceronis Librum de universitate enarraret: quingentorum nummum aureorum stipendio annuo foverat. Ea liberalitate factum est, ut ad mansuetiorum Musarum studia plures confluxerint.

Caroli Magni Imp. Carolus Magnus Rom. Imper. liberalem se ostendit hoc pacto. Ut Hadrianum Pontificem adversus Desiderii Longobardorum Regis arma tueretur, bis in Italiam decendit. domitaque Longobardorum rabie, donodata a Pipino patre confirmavit: eisque Parmam Mantuam et Lucam, atque cum eis haud contemnendam Hetruriae partem addidit: quae omnia, si voluisset retinere sibi poterat.

Othonis III. Imp. Otho III. Imp. divendito patrimonio, Germaniam multis ornavit caenobiis.

Henrici I. Imp. Henricus I. Imperat tantae fuit liberalitatis, quantae vix


page 232, image: s248

ullus Regum aut Imperatorum. Nullum enim suorum Saxonum a)/dwron, hoc est, indonatum ac sine munere, a se dimi sit:nec quemquam fidelium ministrorum absque honesto officio reliquit.

Eiusd. Idem tantae fuit liberalitatis, ut a Rudolpho Rege Burgundionum, sibi lanceam Constantini Magni (quam ille ex clavis, quibus Christus Iesus Servator crucifixus fuerat, sibi artificiose confecerat) data provincia Sueviae compararet.

Henrici V. Imp. Henricus V. Imp. Princeps a nonnullis fertur liberalissimus exstitisse in Rom. Pontificem, Cardinales, Episcopos, et clericos: cum crearetur Rom. Imperator, et coronam Romae susciperet.

Philippi Imp. Philippus Imperator Princeps liberalissimus, nullis sumptibus pepercit, ut Fridericum II. Imp. patruelem ad Imperium Rom. promoveret: Imo nec vitae pepercit, ut duntaxat illi conservaret dignitatem.

Ioannis Regis Boem. Ioannes (qui prius fuerat Comes Lucenburgensis, filius Henrici VII. Imperatoris) ingressus est Bohemiam, ut Rex coronaretur a Petro Archiepiscopo Moguntino. Absoluta vero inauguratione et coronatione, dono dedit Rex novus Bohemiae summa liberalitate praeditus, auream sellam pretiosis gemmis exornatam, Petro Archiepiscopo Moguntino.

Philippi I. Regis Hispan. Philippus Rex Hispaniae, filius Imperatoris Maximiliani, virtute liberalitatis maxime emicuit. Quoscumque potuit iuvare, liberale auxilium non negavit.

Maximiliani I. Imp. Si quis unquam Germaniam inter Principes Germanos sua liberalitate fovit, et eius salutem et felicitatem quae sivit, sane Imperator Maximilianus illud praestitit. Nam cum ordines Imperii pro conservanda salute Imperii deberent illi quingenta milia aureorum contribuere, ibi vix dimidium accepit. Nihilominus ut ipse Germaniam in suis finibus et felicitare rerineret, ex suis opibus plus quam centies centum milia aureorum expendit. Eius rei rationem reddidit Constantiae in comitiis.

Sigismundi Imp. Sigismundus Imperator, laudatissimus Princeps: cui tanta adfuit liberalitas et munificentia, quanta in nullo alio Principum. Carolus Magnus Imperator rogatus a nobili quodam, ut donaret tantam Bavariae partem, quantam plaustro


page 233, image: s249

aureo liceret in circumferentia circumvehi: risit Imperator et annuit, ratus nobilem nullum unquam posse aureum plaustrum conficere. Nobilis, ut Bavaria potiretur, vulgarem currum ascendit, et plaustrulum aureum adhoc sibi confectum gestabat in sinu, ac se cum illo circumvehi passus est in ea parte Bavariae qua sedem figere cupiebat. Quibus factis rediit ad Imperatorem et aureo curru se circumvectum asseruit. Carolus audita sollerti industria nobilis, illi Bavariam summa cum liberalitate concessit. Ex quo deinceps multi Principes Bavariae orti, Bavaria potiti sunt.

Maximiliani I Imp. Cum Albertus Archiepiscopus Moguntinus, Anno Domini 1518. crearetur Augustae Windelicorum, a Romano Pontifice, Cardinalis summa liberalitate Maximilianus Caesar munera misit, regiam lecticam, equos, et stragula, vestem multam et pretiosam.

Friderici Pulchri Imp. Fridericus Pulcher Caesar, largus et liberalis erga omnes et ob id omnibus pergratus fuit.

Othonis II. Imp. Otho II. Imperatortam liberalis fuit in divinum cultum, utimaginem crucifixi Christi donaret Episcopo Volckmato Paderboinensi, quae pretio constitit sexaginta milibus aureorum Hungaricorum: et conflata fuerat ex tributo, quod illi largiti fuerant Longobardi per triennium.

Constantini M. Imp. Constantini Magni liberalitas, quo pluribus profuit, eo magis commendanda venit. Is in omnibus Imperii sui locis census publicos diminuit, et quartam eorum partem agrorum dominis remisit.

Almansoris Mauritaniae Regis. Almansor Mauritaniae potentissimus Rex, cum in palude errans in densissimis noctis tenebris, et gravissima aeris tempestate, quae ipsum, aulicosque suos in venatione occupatos pene oppresserat, a vilissimo piscatore humanissime receptus esset, et postero die sollicite et fideliter usque ad Regiam deductus, in ipsa palude ob beneficii accepti memoriam amplissimam urbem aedificandam curavit, cuius praefecturam hospiti, eiusque posteris generoso et grato animo adiudicavit.

Alphonsi Regis Neapol. Alphonsus Neapolis et Siciliae Rex, honesto loco natos, et magistratibus atque honoribus functos, quos inopia rei familiaris oppressos intelligebat (modo neque per luxum


page 234, image: s250

patrimonium absumpsissent, neque caute se egere simularent) alios aliis commodis, agris, seruis, armentis, pecuniis iuvabat: quinetiam magnificas domos a se exstructas integrae famae viris, quos secum spectata virtus coniunxerat, donabat, qui ad eum divertebant, non solum liberaliter et splendide accipiebat: verum amplissimis donis pro cuiusque dignitate prosequebatur, Oratoribus populorum aut Regum, tum claris viris ad ipsum publico aut privato nomine venientibus, aedes exornari iubebat, et victum lautissime ministrari, nec nisi excults muneribus abs se dimittebat.

Borfii Ferrariae Duc. Borsius Ferrariae Dux omnes peregrinos, qui Ferrariam diverrissent renuntiari sibi volebat demandata ministris cura, ut cuius sortis et conditionis essent, diligenter inquirerent: ne qui erga notos liberalissimus praedicabatur, erga ignotos et peregrinos parum benignus et munificus haberetur. Ad eum quoque multarum Italiae urbium exules confluebant tamquam ad commune asylum, quos omni humanitate semper prosecutus est.

Alphonsi Regis Arragon. Cum a quaestore Regi deferrentur aureorum X.milia, dixisserque qui forte aderat, ea duntaxat summa se divitem et beatum fore. Accipe, Rex Arragoniae Alphonsus inquit, quantacumque ea est et beatus esto.

Sigismundi Imp. Allata erant Sigismundo Caesari ex Hungaria aureorum quadraginta milia. Cum iam advesperasceret, eaque in thalamo regio recondita fuere cum cubitum isset. Caesar dum cogitat in quemnam usum eam pocuniam convertat, somnus eum destituit Tum ille excitatis cubiculariis, Ite, inquit, ocius consiliarios, ducesque militum huc accersite. Vocati proceres media nocte trepidi (timebant enim ne quid adversi accidisset) Imperatorem celeriter adeunt, et quae causa sit tam repentinae vocationis inquirunt. Imperator confestim aperta archa, inter eos qui advenerant pecunia distributa. Ite, inquit, secure tranquilleque nobis dormire liceat. Nam quod mihi somnum ademerat, vobiscum exit.

Alphonsi Arragon. Regis. Cum Alphonsus Arragoniae Rex audiret Fridericum III. Imperatorem ad se visendi et salut andi gratia Neapolim accedere, multa secum milia hominum ducentem, continuo illi obviam misit lectissimos oratores, antistites, Principes,


page 235, image: s251

Duces, comites, viros venerabiles, et illastres, qui illum qua maxime possent humanitate ac larrgitione susciperent, processerunt hi usque in agrum Privernatium, conduxeruntque Imperatorem magna cum pompa ac festivitate Terracinam, ibique primo claves regni Neapolitani cum iurisdictione plenoque Imperio derulerunt. Deinde prolixam orationem de adventu ac laudibus eius habuere. Panormitanus orationem communi Oratorum nomine dixit. Aderat ille ex oratoribus unus, quam postea qualemcumque hortatu scriptam reliquit. Acceptus ac perlaute regalique apparatu cum universo comitatu quo Leonora Augusta aderat, et albertus Caesaris frater, et quam plures ex Germania Reguli, ac proceres. Sequenti die cum Terracina decederet a Ferdinando Regis filio miro cum splendidissimorum equitum comitantium applausu receptus est, perque medias civitates sub umbella magna cum gratulatione, ac prope triumphantium more, in campum Stellatem perductus inter profusissimos ac pene continuos obsoniorum apparatus, ubi a Rege ipso receptus est cum omnibus una regni regulis, proceribusque, hilaritate laetitiaque in credibili deductus ad Regis dexteram sub pallio umbellari Capuam, inde perpetua pompa Neapolim. Ibi per omnia theatra, aut magis sessiones, ubi pulcherrimae honestissimaeque civitatis puellae auratis, sericis coccineisque vestibus excultae cantantes, choreizantes, plaudentes, transeuntem, paululum remorantem adorabant, productum. Sileo hic ludos equestres ac Christianos, omitto convivia ac potiones, transeo venationes, et reliqua ad honorem ipsius Imperatoris tam magnifice excogitata, quanta nusquam essent, aut lecta, aut visa, aut audita alias. Verum illud praetereundum non fuit, quod tantae huic multitudini non solum lautitia et impensa ex regio fisco duos ferme menses fuerit oppipare praebita, sed quicquid etiam vestitui, quicquid voluptati usui esset, sine pretio promptissime traditum tradunrid quod et regiae rationis scriba testatur, universam hanc in Imperatorem hospitalitatem aureorum C. millium summam praeter ingentis pretii munera supergressam fuisse.

Caroli V. Imp. Carolus V. Imperator in largiendis eleemosynis, ad redimendos ab hostib. captivos, ad nosodochia, gerontotrophia,


page 236, image: s252

inopum puellarum matrimonia, ad exules bonis suis iniuste spoliatos benigne sublevandos, omnium regum ac principum liberalissimus sine ulla ostentatione erat.

Philippi II. Regis Hispaniae. Philippus II. Rex Hispaniae nullas unquam praeclaras in studiis literarum, in Institia, in bello actiones irremuneratas abire passus est. Non modo benefaciebat bonis, uteos redderet meliores, verum etiam malis, ne devenirent peiores. Numquam tamen promovere illos voluit, qui gratias immensuratas appeterent, nec convenientes illorum conditionibus. Dedit aliquid prae ceteris Ruyo Gomesio propter uxorem eius Principissam Ebolie. Quae tamen liberalitas nullam ei potuit fenestram ad altiores dignitates aperire. In distributione amplissimorum officiorum, praesertim quae administrationem Legum concernur, in quibus Rei publicae vel salus vel pernicies versatur, ut Plato scribit, magna circumspectione usus est. Et quamvis Comes Chinchoni, propterea quod cum eo a prima pueritia educatus fuit, debuisset sperare plura quam alius quisquam, tamen nihil impetrare potuit, praeter quod rex iudicavit eius quaitati convenire. Dicere amabat: Corrumpi homines magnitudine bonorum: neccuiuslibet esse in rebus tam prolixis magnam fortunam concoquere.

Francisci I. Regis Galliae. Franciscus I. Rex Galliae dicebat, quocumque regno maius exsistere regias opes regio animo scire munifice elargiri.

CAP. XII. DE LIBIDINE.

SUMMARIUM.

Mos Britanniae. IN Anglia quae quondam Britannia dicta est, qui extra matrimonium mulieribus commiscentur deprehensi, sacerdotis Imperio die festo in processu cleri ac populi adesse iubentur, et retentis femoralibus nudi Ecclesiam circumire ardentem cereum manu gestantes. Si quem poenae pudet, is auro noxam redimit. Mannus quidam Florentinus qui saepe data pecunia effugisset poenam, rursus deprehensus


page 237, image: s253

subire quam dare argentum statuit. Die dicta, ad Ecclesiam longo pallio contectus venit, quo in media turba virorum feminarumque deposito, omni ex parte nudus remansit. Ac indignante sacerdote, et femoralia ut resumeret iubente, Minime, inquit, gentium. Nam pudenda haec, quae peccaverunt, ea potissimum dare poenas decet.

CAP. XIII. DE LIBRIS.

SUMMARIUM.

Alphonsi Arragoniae Regis. IN urbium direptione quicumque ex militibus librum offendisset, confestim certatimque illum ad Regem Alphonsum quasi suo quodam iure perferebant. Siquidem fama vulgaverat eum libris maxime delectari solitum. Itaque nulla alia in re magis sese Regi gratificari dignius aut facilius posse arbitrabantur, quam in libris exhibendis atque tradendis.

Eiusd. Cum aliquando de iactura rerum pretiosarum sermo haberetur,- persancte affirmasse Regem Arragoniae Alphonsum audivimus, malle se gemmas, uniones, margaritas suas, quae quidem essent in terrarum orbe diffamatissimae, quam libros qualescumque perditum iti.

Ludovici XII. Regis Guid. Libros M. T. Ciceroniis de officiis, Catonem maiorem, Laelium, Paradoxa, Oratiunculas aliquot in gallicam linguam, etsi parum feliciter versa, summopere Ludovicus XII. Rex Galliae exosculabatur.

Eiusd. Ludovicus XII. Rex Galliae delectabatur Commentariis Iulii Caesaris in linguam patriam eversis potius quam versis, ita erroribus scatebant.

Ferdinandi I. Imp. Ferdinandus Imp. Aurea illa Ciceronis de officiis praecepta adeo fideliter Ferdinando in prima aetate tradita sunt: ut toto postea vitae tempore familiarissime ipsi nota fuerint, ut totas saepe sententias, in gravissimarum rerum deliberationibus, recitare memoriter solitus sit.


page 238, image: s254

CAP. XIV. DE LINGVARUM STUDIO.

SUMMARIUM.

Maximiliani II. Imp. MAximilianus II. Imperator Hispanos, Italos, Gallos. Germanos, Belgas, Boemos, Pannones, et Latine loquentes, recte intelligebat, et singulorum linguas, perinde ac si nativae essent, callebat. Latina certe oratione non tantum petspicua et diserta: verum etiam eleganti et pura, et expedite profluente, usum esse constat. Postea aliquantulum temporis quieti, aut hortorum inspectioni tribuit. Ante cenam rursus vel deliberationibus vacabat, vel recitantes literas, de responsis antea decretis formatas audiebat, et subscriptione sua confirmabat.

Caroli V. Imp. Carolum V. magnitudo statim rerum et Imperii, tenerum adhuc a studiis abduxit, etsi amorem tamen et reverentiam non excussit. Ac quondam cum Genuae oratorem aliquem audisset Latine dicentem, nec plene satis cepisset, tristi et ingenuo ore confessum Paulus Iovius scribit (is arbiter coram et testis erat:) confessum, inquam, Dare se nunc puerilis incuriae poenas: et praesagum Hadrianum praeceptorem fuisse, qui hanc paenitentiam ei praedixisset.

Friderici II. Imp. Fridericus II. Imperator Latinam, Graecam, Saracenicam, Gallicam et Germanicam linguam optime calluit: quicquid habuit otii, librorum lectioni habuit.

CAP. XV. DE LIBERTATE LOQUENDI.

SUMMARIUM.


page 239, image: s255

Henrici IV. Regis Galliae. CUm aliquando Henricus IV. Rex Galliaeinter venandum famelassus viam maiorem offenderet: et in hospitium recta deductus mensae cum aliis incognitus assideret; post prandium de aulae et Regis statu sermones habere coepit: ubi sociis de ignoti illius coversatione loquentibus, suarius negotiator, qui sibulam collo adversarius applicarat, effatur: haec missa faciamus, sacculus enim semper halecem resipit: quo dicto, Rex surgit, aeque fenestra prospicit Magnates quosdam, qui pastum venerant, vocati cum subdite eum salutarent, sermone garrulo reliqui consternati, aiebant: Utinam datum esset, dicta verba revocare: Rex tamen simulat, ut abit, humeros suarii viri percutit: tuus sacculus halecem resipit: qui non levifermenti more inquietaris. Haec spontanea libertas fuit, ut alterius opiniones de suis actionibus audiret.

Rudolphi I. Imp. Fuit Rudolphus Habsburgensis Comes in Ottocari Bohemi Regis aula, magisterii domus honore insignis. Ottoca rus autem alio nomine Primislaus fuit dictus. Hic Rudolphus virtute ad Imperium sibi viam fecit. Namque cum ab Ottocaro, qui iam ei propter Imperii nomen subiceretur, peteret, ut secum fidei atque oboedientiae sacramento adigeretur: indignatus Ottocarus, ei parere, cui iam ipse imperare consuevisset, Imperium neglexit. Rudolphus vero, qui cum nomine animum simul Imperatorium induerat, ne suum ius amitteret, armis id repetiturus venerat. Sed amicorum opera tandem Ottocarus sibi persuaderi passus est, ut iuraret, modo inter paucos ea res ageretur, quod suppudebat eum, ut coram Rudolpho deflexo genu in adorantis specie conspiceretur. Rudolphus, ut gravis vir, et animi ingentis, sed nec minore ingenio, superbo regi annuit, ut intra tentorium suum iuraret. Ad eum igitur postero die, Ottocarus rem occultam esse arbitratus, se contulit. Dum ergo in tentorium proficiscitur, inspicit Rudolphum chlamyde atque diademate Imperatorio ornatum in aureo toro principib. septem


page 240, image: s256

sedere. Itaque stupore captus, cum quid consilii iniret, not videret, quia iam ad paenitentiam regressus non erat, deflexis pedibus ad Rodulphi pedes iacuit. Ubi dum scriba longis verbis iuramenti formulam recitaret, tentorii latera quae ad eam per Rudolphum composita erant, cum ad terram corruissent, Rudolphum diademate insignem Germanis Bohemisque in throno sedentem, Ottocarumque ad eius pedes iacentemostenderunt. Eo facto, Bohemus Rex vehementer indignatus, cum postea in Rudolphum arma cepisset, vitam amisit. Ostendere enim Rudolphus Ottocaro voluit, pro fortuna animum habendum esse: et qui olim, cum ei pareret, officio non defuerat, postea mutata fortuna alium quoque induisse animum, atque sibi quoque alium debere honorem.

Friderici III. Imp. Interrogatus Fridericus Imper. quinam sibi carissimi essent? Qui me, inquit, non magis quam Deum timent.

Eiusdem. Fridericus III. Caesar Augustus, cum Romam profecturus Florentiam transiret, videretque Cosmi Medici florentissimas opes, qui aliquando pauper fuisse praedicabatur, dixisse fertur: O quam multa convicia et contumeliosa verba pertulit, surdaque aure transivit, donec ita locupletatus fuerit. Optime indicans, omne illos qui praeter consuetam felicitatem aliorum, ex paupertate, vel humili loco stirpeque emergunt, multorum odiis variisque opinionib. atque conviciis exponi.

Sigismundi Imp. Cum rogaretur Sigismundus Imper.quem virum regno dignum existimaret, eum, inquit, quem neque secundae res ex tollunt,neque deprimunt adversae.

Eiusdem. Idem dicere solitus est: Quemadmodum superi amari et timeri volunt, et ita reges, neque enim bene ames, nisi timeas.

Eiusdem. Idem cuidam quarenti coram eo, Constantiae libertatem non esse: Atque, inquit, nisi hoc summa esset libertas, tu tam libere minime loquereris. Libere enim loqui dum permittitur magnae libertatis est signum.

Othonis Magni Imp. Otho Magnus Imp.cuidam Comiti roganti, ut donaret monasterium Larissense: respondit, Quemadmodum non decet margaritas canibus et procis obicere: sic nec Imp. profano et civili homini, ea quae semel Deo dicata sunt, in profanum usum ex sacro convertere. et irato vultu Comitem importuna petentem dimisit.

Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. a Germanorum principib. iussus ut coronationem et inaugurationem apud Pontificem Romae


page 241, image: s257

susciperet, renuit. Interrogantibus causam, respondit per Apologum Aesopi de leone et vulpe, dicens:

Quia me vestigia terrent.

Significaus maiores suos et antecessores, conatos quidem apud Papam coronationem et inaugurationem consequi, sed miris fallaciis et dolis impeditos fuisse a Pontif. Romano: sepius Italiam ingressos sed difficulter reversos esse.

Henrici IV. Imp. Henricus IV. Imp. cum Rudolphum ducem Suevorum accepisset Regali pompa sepultum, et id plerique aegre ferrent, regeque Henrico indignum esse dicerent: tum quererentur, Non decere tyrannum regiis insignibus mortuum etiam honorari: Sinite, inquit Rex Henricus, eum ornatum ita sepeliri: utinam omnes mei hostes eo ornatu sepulti iacerent.

Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. ex milite quodam audiens, non opportunum esse aggredi proelium: Respondit, inanem geris curam miles, si enim vicerimus, eorum victualibus vescemur. Si vincent nos, siquidem nobiles sunt, captivis victum sine dubio praestabunt.

Eiusd. Adolphus priusquam eligeretur in Romanorum Regem, quinque excellentissimos in apparatu signorum Ducis Brabantiae satrapas prostravit: sed captus ipse, duci offertur. Et rogatus quis esset? Comes sum, inquit, Nassoviae, rerum Dominus non magnarum Et rursus ad Ducem: Heus tu, quis es? Sum, inquit Dux Brahantiae, quem bello persecutus es assiduo, et cui quinque duces strenuissimos occidisti. Tum Adolphus: Miror, inquit, quomodo ensem meum evaseris, quem in te acueram, quemque prae omnibus occidere animus gestiebat. Dux Brabantiae audiens liberam hominis vocem, e captivitate liberum dimisit: muneribusque insuper honoratum, in familiaritatem suam accepit.

Henrici VII. Imp. Henricus VII. Imp. cum ad ipsum venissent Spirae cives Argentinenses, privilegiorum suorum confirmationem petentes: ac se missos a Dominis Argentinensibus longo verborum ambitu narrassent: derisit, nulla eos responsione dignatus, donec se submitterent, seque non dominos, sed cives Argentinenses testarentur.

Ludovici Bavari Imp. Ludovicus Bavarus Imp. cum aliquandiu in Italia egisset, eamque iam esset relicturus, non arma, sed proditionem et venenum Italorum metueret, diceret solebat: Germanorum Caesares multos veneno, paucos ense ex Italia esse


page 242, image: s258

actos. Similiteritaque et sibi curandum: ac ne vel proditione, vel veneno periret, discedendum: quod et fecit et ita valedixit Italiae.

Caroli V. Imp. Carolus V. Imp. in bello Africano Algerensi, non ex animi sententia successurum proelium cernens, Malle se dixit, unum Christianum servare, quam mille Mauros, Turcas Poenos ve occidere.

Friderici III. Imp. Fridericus III. Imp. semper in ore habuit dictum illud de arte gubernandi: Oportere Imperatorem et auditu saepe non audire, et visu saepe non videre. Quod carmine sic habetur:

Qui regnare volunt, multis dormire, sagaci
Multaque consilio dissimulare solent.

Voluit innuere optimus Imperator, multa esse Imperatoribus dissimulanda, ut publica saltem tranquillitas conservari possit.

Maximiliani I. Imp. Maximilianus Rom.Imp.vivus adhuc iusserat, ut suum cadaver a cunctis, cuiuscumque ac quantumvis insimae sortis hominibus conspici permitteretur: ut vel suo exemplo discerent, cogitarentque, cuiuscumque status forent, sese mortales esse: nec ulla diademata, ullas opes, regna et Imperia a morte hominem praeservare posse.

Friderici III. Elect. Saxon. Fridericus III. Elector, Dux Saxoniae, dicere solitus est, nolle se munitissimas atces condere, quibus fretus arceret hostes: nec multum pecuniae se corrassurum, aut post se relicturum.Interrogatus, ut causam ederet, respondit: si vicinus aut alius quispiam leviter se offenderet, mox ipse fretus et confisus opibus et munitionibus suis, facilime cuilibet illaturus esset bellum. Quod alias non faceret, munitissimis arcibus et ingentibus aceruis pecuniae, anquam nervis belli, destitutus. et eam ob causam laudatissimus apud omnes principes iudicatus est.

Friderici III. Imp. Fridericus III.Imp.hoc proverbio semper uti solitus est: Qui nescit dissimulare, nescit et imperare. Unde et ipse diuturnum, quantum vix ullus Imperatorum, imperium consecutus est.


page 243, image: s259

CAP. XVI. DE LOQUACITATE.

SUMMARIUM.

Ludovici XII. Regis Galliae. BOIONENSEM Centurionem et Lemovicensem superbius de exitu et ordine proelii disserentes hactenus tulit Ludo vicus XII. Rex Galliae, ut Baionensi diceret: Cum te rogabo pernas quomodo salire oporteat in dolio vel seria: Lemovicensi autem: cum te rogabo, Castanea qua in terra et quo pacto repastinata serenda et quibus campis rapa et napus laetentur, tum demum respondeto, silente utroque conversus adlemovicum: nostin inquam in alto solo rapam biennio satam converti in napum: in alio napum raparum accipere speciem? ita et tu hausisti a Boionensi superbiam: ille a te ignorantiam, quae sic insolescat.

CAP. XVII. DE LUCRO.

SUMMARIUM.

Ludovici XII. Regis Galliae. CUM Ludovicus XII. Rex Galliae Lutetiae obambulans obvios haberet quosdam e senatu, quiraptim ad senatum properabant: Annon inquit, hi ad nundinas videntur proficisci? imitatus Stratoclem et Dioclem, qui se mutuo ad messem auream invitabant. Ita enim tribunal et curiam vocabant.

Henrici IV. Regis Galliae. Cum quidam officium iudicis pretio maiore, quid mutuo acceperat, emisset, Henricus IV. Rex Galliae ad Provincialem quendam, qui proximus erat, dixisse fertur: hem bonum iudicem, non dubito, quin officium illud brevi ex usu ementis siet.


page 244, image: s260

CAP. XVIII. DE LUCTV.

SUMMARIUM.

Alphonsi Regis Arragoniae. CUM aliquando Alphonsus Rex Arragoniae Ludovicum Podium Putium appellatum in veste lugubri, fronte subtristem intueretur, et quid sibi vellet luctus ille sciscitaretur. Ac Putius ob uxorem mortuam maestum se esse respondisset. Adiecit laetum potius atque hilarem esse eum convenire, ob illius mortem. Nam si cognata mortua esset, et fratrem a mortuis suscitatum esse. Erat enim mulier illa intractabilis, difficilis, et viro, dum vixit, admodum molesta, et infesta, ac mariti prope mors quaedam.

CAP. XIX. DE LUDIS.

SUMMARIUM.

Alphonsi Regis Arragoniae. LUDOS Christianos mangnificentissimo apparatu, devotissima ac sollenni representatione ingenti hominum fre quentia, ac celebritare quotannis edentent Alphonsum Arragonum Regem ferunt. Imo vero cum accepisset Hetruscos eiusmodi ludos singulari industria commentos esse, ne hac saltem in re, quae ad divinum cultum pertineret, a quoquam mortalium vinceretur, omnia perscrutatum atque exploratum eo misisse Explorata longe praeclarius atque artificiosius expressisse.

CAP. XX. DE LUXV.

SUMMARIUM.

Muleassis Regis Thunetani. MULEASSES Rex Tunetanus luxu perditis annumerari rite debet. Is cunctis dapibus insani sumptus unguenta


page 245, image: s261

infarciebat, adeo ut Neapoli ubi apud Proregem diversabatur, pavonem cum duobus phasianis a structore ex regiae culinae disciplina conditum, centum aureorum impensam excessisse constet. Tanta autem erat ipsius opiparae et lautae stru cturae fragrantia, ut non cenaculum tantum cum in mensa concideretur: sed domus universa suavissimo nidore compleretur tanta inhalatione, ut a tota vicinia huius inusitatae, et non cito evanescentis voluptatis odor sentiretur. Officinam domi habebat, in quam prodigiosi sumptus inusitataeque lururiae orientis opes contulerat, plumbeis in locuilis eburn eisque arculis maxima vis ambrae, moschi et Zibeti in balnei quottidianos usus, et nocturnos diurnosque suffitus erat recondita. Tanto autem amore fragrantis odoris tenebatur, ut ne in bello quidem carere potuerit, ita ut ab Amida filio proelio victus, cum inter turbam terga vertentium profugeret, unguentorum odore pulverulentus, et cruore in facie foedatus a perscquentibus sit agnitus.

CAP. XXI. DE MAGISTRATV.

SUMMARIA.

Alphonsi Regis Arragontae. QUEMADMODUM argentarii ad aurum atque argentum probandum cote indice utuntur, ita se Rex Arragoniae Alphonsus uti magistratibus ad cognoscendum civium mo res, atque animos dicebat: magistratu quidem maxime homines demonstrari atque cognosci.

Matthiae I. Regis Hungariae. Ioannes Varadiensis Episcopus regnique Hungariae Cancellarius, tam morum elegantia quam literarum scientia regnicolarum nulli secundus, cum praefecturas urbium et provinciarum ad novos et incognitos deferri homines animadverteret. Post annum, inquit, videbimus, bona ne fuerit Regis electio, quod si mihi fides fuerit, probatos adhaec munera, quam probandos potius assumam.


page 246, image: s262

CAP. XXI. DE MAGNIFICENTIA.

SUMMARIUM.

Alphonsi Regis Arragoniae. NOMINABANT nonnulli principes non sine laudibus Alphonsum Arragoniae et Neapolis Regem, qui tum et rebus fortiter sapienterque gestis: tum etiam animi magnitudine ac liberalitate immensa, memoriam sui reliquit sempiternam. Gesta enim alphonsi, et dicta ac facta sapienter, sunt a doctissimis viris mandata literis, sed inter tot huius regis egregia, non in postremis habendum est: quod iam natu grandior ita literis incubuerit, ut doctissimus evaserit. Huius autem praeclarissimi regis similitudinem in duobus relucere cognovimus. Nam Alphonsi incessum, egina Beatrix et manuum decoro motu a natura imitatur: et quod maximum est doctissima doctos colit et veneratur. Numquam enim cessat, quin aut legat aut audiat, ad avi sui similitudinem se conformans. Et Dux Franciscus reginae Germanus animos militiamque Alphonsi secutus, literatura, liberalitate, humanitate, magnificentia, ingenii acumine, prudentia in negotiis, fortitudine in periculis, gravitate morum, promissionum fide, tantam de se in hac aetate iuvenili spem omnibus praebet: ut alterum Alphonsum brevi videre, speremus. Allegare autem ad rem auctores, cum Beatricis et Francisci communis sit laus, quid referam? cum Beatrix regina tam prompto et eloquenti sermone cum Boemiae Rege locuta est. Hoc enim nos oculis vidimus: ut omnes audientes obstupefecerint. Auctorum autem sententias in medium ex tempore et apte adducere: fecundi ingenii, doctrinaeque exercitatae signa esse, intelligimus. Nonne adhuc mentibus hominum inhaerescit, cum de mutabilitate, ut dixi, cuiusdam dominae sermo haberetur, a Beatricis ore decoro, statim Virgilianum illud, varium et mutabile semper femina. Et ad iuvenem summa anxietate amicam requirentem, illud quoque Ouidii adductum: Res est solliciti plena timoris amor. De Psalterio in praesentiarum nihil referam, quoniam et est quottidiana lectio et allegatio. Et ut ad rem


page 247, image: s263

nostram revertamur, fama erat, hunc Regem Alphonsum, dispensatori suo, et proemia et laudes tribuisse, ex eo, quod visus est, prodigalitate opprimere temerariam cuiusdam emptionem. Habitabat enim tum Rex Alphonsus Tiburi, et dispensator cum pretiosa optabat Romam ire. Est enim distantia 16. millium passuum. In macellum Romanam attulerant Piscatores murenam venalem, satis grandem, pro natura regionis et piscis. Vix enim tres quatuorve libras implet. Et piscator propter raritatem (unica enim erat in macello) tunc adventantibus uno temporis momento Pontificis et Alphonsi dispensatoribus, Venale, plura offerenti, proposuit. Dispensator Pontificis tres: Regis autem sex: Rursus Pontificis decemRegis viginti obtulit. Et altercatione crescente ait piscator: murenam auferat, qui triginta aureos dabit. Alphonsi dispensator tacente convivali murenam numerata pecunia asportavit, Regique narrato emendi modo, ostendit. Rex autem Alphonsus, negotium hoc diligenter advertens, dispensatorem suum, et laudibus et muneribus Regiis cumulavit. Hoc audiens Rex Matthias, inquit, Magnificentiam et liberalitatem nemo unquam improbavit: Sed si dispensator meus mihi in huiusmodo rebus liberalitatem ostentasset, laudassem quidem, si emptam murenam Pontifici donasset: ut Dominum suum et pecuniarum, et gulae contemptorem produentiores iudicarent, quandoquidem murenam non ex avaritia dimissam, nec ex gula emptam cognoscerent. Dispensator qui haec fecisset, sine dubio laudem meruisset.

CAP. XXII. DE MATRIMONIO.

SUMMARIUM.

Ludovici XII. Regis Galliae. ANNAM Reginam acriter instantem, ludendo adepturam se sperantem, ut desponderet Carolo, Maximiliani Caesaris nepoti, Claudiam filiam foedus aiebat Ludonicus XII. Rex Galliae, velle pacisci inter musculos domesticos et aeluros.


page 248, image: s264

CAP. XXIII. DE MEDICINA.

SUMMARIUM.

Alphonsus Rex Arragoniae. CUM accepisset Alphonsus Rex Arragoniae Gallum medicum acutissimi quidem, sed avarissimi ingenii sophistam, relicta medicina ad causas agendas sese convertisse, forumque omnesophismatibus involuere, illum foro prohibuit, decreto edicto, ut omnis lis, quam Gallus patronus susciperet, ipso iure haberetur iniqua et iniusta.

CAP. XXIV. DE MEMORIA.

SUMMARIUM.

Matthiae I. Regis Hungariae. MIRABILIS diligentiae, Regem Matthiam et in magnis et inparuis rebus esse, hoc maxime indicat. Omnes literas quas ad diversas partes mittit, aut ipse dictat aut ab aliis scriptas legit. Itemque ad se missas sine aliqua mora oculis percurrit, quocumque ex loco venirent. Peritus enim plurium linguarum intelligit Latine, ut dictum est, optime scit, Bulgaricam linguam, in qua Turci sua scribunt diplomata, bene tenet. Parum namque a Sclavina distat. Quae cum latissime pateat, maximam habet varietatem. Cuius Rex Matthias non est ignarus, unde factum, ut cum Bohemis, Polonis, Ruthenis, Dalmatis, Bulgaricis, Curetibus, Servianis, Bremis Roxolanis, aliisque permultis populis sine interprete loquatur. Sclavina enim lingua omnium istarum mater esse agnoscitur. German orum autem sermonem puer adhuc et in carcere didicit, adaugetque iam natu grandis continuam cum Principibus Germaniae habens consuetudinem: sed Germani, et Bohemi, et Poloni, aliquando lingua patria, plerumque latinas literas scribunt, sola Hungaria, (ex Christianis loquor) non nisi Latine scribit. Quoniam Hungarorum lingna non facile scribi potest. Minima enim accentuum


page 249, image: s265

mutatione et diversitate prolationis mutatur significatio. Nam apud Hungaros sunt vocabula, quae in u lirera desinunt, sed si illa litera promptis aliud, quam si contractioribus, et de pressioribus labiis pronuntiatur, significat, quod scriptura ostendi nequit. Quandoquidem latina lingua unicum habet u, et lingua Hungarica quadruplici indigeret, si varietas omnis comprehendi deberet, et sic de aliis. Habent etiam linguae penuriam, in nominibus provinciarum. Nullam enim nomine suo nuncupant, sed circuitione utentes gentile nomen ponunt, adduntque regnum: Olaz Orssag dicunt Italiam: quod sonat Italorum egnum: Tot orssag, quod Sclavinorum regnum. Nemet autem Orssag est Germanorum regnum. Et sic de singulis. Habent etiam multa Sclavinorum vocabula et latinorum etiam. Mit Reress? dicunt, quid quaeris? cum c et q sint affines. De his satis. Ad illam minimorum quoque regiam diligentiam atque memoriam revertamur. In maxima mole bellorum et rerum cardine, in medio hostium, cum exercitus castra movetet omniaque et clamarent et tumultuarentur. (Sic enim fit cum tot milia armatorum et hominum et carrorum loco moventur) in quodam oppi- do Austriae, quod vocant Balneum, propter aquas calidas, termasque magnificas, quae ibi sunt, erat Galeotus Martius, qui ab Italia venerat, et ut dotibus filiarum, quas nuptui tradiderat, auxilium a Rege peteret, et gloriam Regis videret. Expugnaverat enim paucis diebus ante oppidum grande nomine Hamburcum, muro et viris munitum et arce quodammodo inexpugnabili. Est enim in altissimo monte sita, et ab impetu tormentorum tuta. Sed auxilio dotis impetrato, volebat Galeotus redire in patriam. Non enim Regem sequi poterat, adiitque Regem memoria eius fretus dicens, se non posse sine periculo redire, nisi sua Maiestas provideret. Fiebant enim crebrae hostium excursiones crebraque latrocinia, quae illis regionibus peculiaria sunt. Accedebat etiam ad hoc, quod Galeotus sciebat, se quibusdam principibus esse invisum. Nam diu in curia Regis versatus, non potuit efficere, quin amicos in re honesta iuvaret. Quo factum est, ut et inimicos inveniret. Qui enim amicis Galeoti adversabantur, et Galeoto erant contrarii. Humanum est hoc, ut qui multos muat amicos, pariat etiam sibi multorum inimicitias, qui adversariorum iuvamenta pro offensionibus


page 250, image: s266

habent. Rex cum omnia streperent, vixque Galeoto dicere posset verbum, ait: Eris mihi curae. Biduo post, cum rex armaretur, ut illinc castra moveret, omniaque in motu, ut diximus, essent, et hinc inde variis, ut fit, negotiis infestaretur, diversis resonantibus linguis (erant enim ibi Rasciani, Turci, Bohemi, Germani, Poloni) Galeotus rursus Regem interpellavit. Est enim Rex Matthias memoriae validae, benignus in audiendo, in respondendo promptus, et facundus, eloquentiam suam nunc hilari nunc tristi vultu, gestuque ad rem accommo dato prosequens. Est etiam vocis tam clarae, ut longissime audiatur, videns Galeotum ait: Currus et ductores, pecuniaque et commeatus tibi dabuntur, redi in Hungariam: et cum ibi fueris, scribam, quid tibifacien dum sit. Discessimus illinc, Rex Viennam cum exercitu, ego Hungariam versus bonis et felicibus auspiciis, omnia enim abunde et ex sententia habui, recognoscens, regis Matthiae summam etiam in minimis rebus et memoriam et diligentiam, maximamque in viros doctos benevolentiam. Nemo enim ausus est, etiam e potentioribus Galeotum vel minimo nutu laedere: sed eam, quam cum Cyro Persarum Rege, similitudinem habet, non praeteribo. Hic, sicut ille nominatim suos omnes milites cognoscit. Sed cum Rex Matthias literas manu sua scribit, breves admodum facit. Autographa autem eius perpulchram inter neotericos, et antiquos literarum continet formam. Scribit autem ad familiares amicos, ut nos aliquando conspeximus. Plerumque enim Ioannem Archiepiscopum Strigonien. tum Regi carissimum, literis manu sua scriptis, ad se vocavit.

CAP. XXV. DE MENDACIO.

SUMMARIA.

Alphonsi Regis Arragoniae. MENDACIUM ex iis potissimum emanare dicebat Rex Arragoniae Alphonsus, aut qui multum legissent, aut multum peragrassent, aut multum vixissent.

Sigismundi Imp. Inter eos qui mendacissimi sunt, adde si placet, et qui militassent multum, Ioannes Hannelburgensis non


page 251, image: s267

incelebratus medicus, iubente aliquando Sigismundo Imp. secedere paululum omnes, qui Comanum nescirent. Nam cum Comanis ei res erat, qui sunt Hungariae populi, non paruit Imperio. Interrogantique Caesari cur non exisset, quia solos, inquit, abire iussisti, qui Comanum ignorent, quae iussio haud quadquam me comprehendit. Nam mentiri ac furari, quod est Comanorum proprium, nemo aeque ignoratatque ego calleo.

CAP. XXVI. DE MERETRICIBUS.

SUMMARIUM.

Alphonsi Arragoniae Regis. VECTIGAL quod ex meretricio, atque alea multis ante saeculis pensitabatur Alphonsus Arragoniae Rex sustulit. Neapolitano civi cui ad lucrum a superioribus regibus concessum erat, priusquam vectigal aboleretur satisfaciens.

CAP. XXVII. DE MILITIBUS.

SUMMARIA.

Ludovici XII. Reg. Galliae. LUDOVICUS XII. Rex Galliae dicebat, plebem et rusticos pascua esse tyrannorum et militum: milites pascua esse daemonum.

Alphonsi Arragoniae Regis. Alphonsus Arragoniae Rex apud Iuliani templum iuxta Neapolim cum ex proelio relatum militem leraliter gula transfixum, circa se locari iussit, suoque sudario vulnus obdurari. Cum vero nullam spem vitae praesentis haberet, ad bea tam et immortalem vehementer hortatus est, mortuum sepeliti quoque diligentissime curavit.

Philippi Ducis Mediolanens. Cum classis Philippi ducis Mediolanensis adventare in auxilium Caietanorum cerneretur, essetque de


page 252, image: s268

imperatore regiae classis eligendo non parva dissensio. Siquidem Ioannes Navarrae Rex et Henricus infans utrique Regis fratres, id pro se quisque appetere videbatur. Alphonsus ne alteri curam et imperium classis demandando, alterum offenderet, statuit ipse classem conscendere, pacem et concordiam fratrum pluris faciens, quam periculum, quod castris imminere videbatur, si quod accidit castra ipse relinqueret. Sed et illud mox in eo proelio memorabile exstitit, quod cum victo regi conditiones afferrentur, non prius illas recepit, quam sociorum vitam cum hostibus pactus esset, nullam omnino vitae aut salutis suae mentionem faciens, praeclarissime secum agi existimans, si sua ipsius morte reliqui vel a morte servarentur vel a captivitate redimerentur.

Caroli V. Imp. Carolus Quintus in comparando exercitu, se caput sumere ab Italis: Brachia et manus ab Hispanis: pectus a Germanis (quorum fidem et robur maxime probabat) ventrem et pedes ex reliqua gentium colluvie dicebat.

Eiusd. Carolus V. dicebat Nervos belli esse pecuniam, commeatus, milites, verum si ex iis aliquo carendum esset, militem veteranum se electurum esse, cuius industria et fortitudine reliqua duo se ex hoste comparaturum confideret.

CAP. XXVIII. DE MINISTRORUM BENEFICIS dominis.

SUMMARIA.

Maximiliani I. Imp. MAXIMILIANUS Caesar Romanorum, ut nequaquam solitus est defodere pecuniam, ita clementissimus erat in eos qui decoxerant, modo nobilitatis titulo commendarentur. Ex hoc igitur hominum genere cum cuidam iuveni velle: opitulari, mandavit illi legationem, ut a civitate quadam (nescio quo titulo) peteret centum milia florenotum. Talis autem erat titulus, ut si quicquid impetratum esset dexteritate legati, pro lucro duci posset. Legatus igitur


page 253, image: s269

milia quinquaginta extorsit, ac Caesari triginta reddidit. Caesar laetus insperata praeda, dimisit hominem, praeterea nihil inquirens. Interea Quaestores et rationales olfecerunt plus acceptum fuisse, quam exhibitum. Interpellant Caesarem, ut accerseret hominem: accitus est, venit ultro. Tum Maximilianus: audio, inquit, te accepisse milia quinquaginta. Fassus est. et, Red denda est, inquit, ratio. Promisst se facturum, et discessit. Rursum cum nihil esset actum, interpellantibus officiariis, revocatus est. Tum Caesar: Nuper, inquit, iussus es reddere rationem. Memini, inquit ille, et in hoc iam sum. Caesar suspicans illi rationem nondum satis esse subductam, tum quidem passus est illum sic abire. Cumque sic illuderet, officiarii vehomenter instabant, clamitantes, non esse ferendum ut ipsi palam adeo illuderet: ac Caesari persuaserunt, ut accersitus iuberetur ibi praesentibus ipsis reddere rationem. Annuit Caesar Maximilianus. Accitus igitur venit ilico, nihil tergiversatus. Tum Caesar: Nonne, inquit, pollicitatus es rationem? Pollicitus sum respondit. Iam ergo, inquit, opus est. En adsunt qui excipient, nec est diutius tergiversandi locus. Assidebant officiarii, paratis ad id codicillis. Ibi iuvenis sat dextre: Non detrecto, inquit, rationem invictissime Caesar: verum huiusmodi rationum non sum admodum peritus, ut qui numquam reddiderim. Isti qui assident, talium rationum sunt peritissimi. Si vel semel videro, quemadmodum illi tractent huiusmodi rationes, ego etiam facile imitabor. Rogo igitur iubeas illos vel exemplum edere: videbunt me docilem. Proinde Caesar dictum hominis intelligens, quod hi in quos dicebatur minus intelligebant: ac subridens, verum, inquit, narras, et aequum postulas: atque ita iuvenem dimisit. Subindicabat enim, sic illos Caesari solere rationem, quemadmodum ipse reddiderat: nimirum ut bona pecuniae portio penes ipsos maneret.

Henrici V. Imp. Henricus V. Imp. habuit cancellarium Adelbertum, quem creavit Episcopum Moguntinum, ut illi ob fidos labores in Imperio toleratos, beneficus esset.

Henrici VI. Imp. Henricus VI. Imp. ut se exhiberet beneficum Marquarto Anniu veilerio dapifero suo, illum creavit ducem Ravennae: donavitque ipsum Romania, marchionatu Abilonensi anno Christi 1195.

Othonis IV. Imp. Otho IV. Imp. ut se beneficum praestaret erga Henricum


page 254, image: s270

Episcopum Spirensem et Metensem, dum ab eo accepisser coronam, crucem, et reliqua insignia Imperialia: ipsum creavit cancellarium suum, ut hoc pacto sibi illum benevolum redderet, qui summus fuerat amicus Imperatoris Philippi, et qui gravissime restiterat Othoni.

Henrici VII. Imp. Henricus VII. Imp. medicum habuit Petrum: quem, ut se beneficum erga illum exhiberet, promovit ad Archiepiscopatum Moguntinensem.

Friderici, Comitis Palatini. Fridericus Comes Palatinus Rheni, in clytus heros, anno Christi 1464. cancellarium habuit, Mattham Raymingium. Huic ut esset beneficus, iuvit illum promoveri ad Episcopatum Spirensem: qui Ioanni Episcopo defuncto successit, et excancellario Episcopus factus est.

Rudolphi I. Imp. Rudolphus Imp. habuit confessorem monachum Franciscanum, pictoris cuiusdam filium in Algovia Henricum Gürtellknopf dictum: quem promovit, ut crearetur Episcopus Basiliensis. Et postea factus est Archiepiscopus Moguntinus.

Caroli Magni Imp. Carolus Magnus Imp. notarium et scribam habuit Reinhartum, cui desponsavit filiam Emmam ex uxore Hildegarda Sueva susceptam: quae postea fuit fundatrix monasterii Selingenstadensis.

CAP. XXIX. DE MINISTRIS FIDELIBUS.

SUMMARIA.

Friderici Landgravii Thuring. ADOLPHUS Rom. Imp. Fridericum Landgravium Thuringiae citaverat, ut publica fide Aldenburgumveniret. Publicae is fidei credidit, et Imperatorem paucis comitatus accessit. Verum Suevi Friderici adventum exploratum habentes vi in ipsum irruerunt ut in mensa sedentem occiderent. Huic tumultui civis quidam Friderico fidelissimus intervenit: cumque Principem maximo in vitae discrimine constitutu


page 255, image: s271

videret, semetipsum praesenti exposuit periculo, suo corpore Suevis obiecto, proque Friderico concisus et interemptus est. Et hac ratione servatus Landgravius, mutatis vestibus aufugit incolumis.

Henrici IV. Imp. Cum Henricus IV. Imp. pugnaret adversus Saxones, hic dux Rudolphus in ministerio Imperatoris versatus est, et fortissime pro Imperatore pugnavit: adeout Henricus victoria potire tur. Fidem et fortitudinem summam hac in re exhibuit Imperatori.

Philippi Imp. Philippus Imp. dolose ab Othone Comite Palatino Wittelspachio occisus, ministrum inter ceteros habuit Henricum dapiferum: qui cum videret Othonem dominum suum Philippum Imp. vulnerasse, apprehensis foribus, latronem et proditorem tenere voluit. Sed Otho Palatinus Comes, dapiferum similiter ingenti vulnere circa genas laesit, ac vi erupit et aufugit. Ceterum habuit philippus alium fidelem ministrum Henri cum Ralendinum, magistrum equitum: qui postea Othonem Palatinum non procul a Ratisbona occidit, et homicidium proditorium ultus est.

Caroli quarti Imp. Carolus IV. Imp. volens aliquot civitates Italiae subicere iugo Pontificio, inhumaniter ab illis acceptus est. Pisas enim ingresso, et Senas, oppidani coniugem illi abripuerunt, et in ganeum duxerunt, una cum virginibus suis: salva tamen pudicitia illius mansit. Et nisi fideliter illi suppetias tulissent Germani milites ac ministri, actum penitus fuisset de salute Caroli.

Friderici secundi Imp. Fridericus II. Imp. ministrum habuit dapiferum suum Eberhardum Tannensem: de quo tantam concepit fidem, ut in periculo constitutus, Henricumfilium, puerum octennem, et insignia Imperialia illi concederet: quae etiam Eberhardus fidelissime concredita servavit apud Walpurgum.

Adolphi Imp. Adolphus Imp. pugnans fortissime adversus Albertum ducem Austriae, electum Imperatorem, misere a suis in acie desertus est: praeterquam a comite quodam Isenbergio, signifero suo, qui solus constanter et fortiter cum Adolpho pugnavit, donec uterque concideretur.

Friderici Comitis Palatinl. Fridericus Comes Palatinus Rheni, consiliarium fidelissimum habuit Schabpfsartum, Comitem Liningensem: qui a comitibus Lutz ensteiniis, quod inseruiret Friderico, captus, inque arcem Lutzelsteinium ductus, ac ibidem aliquandiu in cust odia detentus est. Fridericus autem ut reciperet et liberaret ministrum suum, simulque iniurias quas


page 256, image: s272

Comites Lutzelsteinii intulerant, vindicaret, contra eos atrocissimum bellum gessit, eos vicit, ad deditionem coegit, sibi subditum illum Comitatum fecit, et Consiliarium suum iterum liberavit.

Adolphi Imp. Adolphus Imp. habuit ministrum Rudolphum Wardensem, longe fidelissimum: qui occiso Adolpho Domino suo ab Alberto Imperatore, similiter et ille trucidare iuvit albertum Imp. cum aliquot aliis. Captus igitur, et ad supplicium ductus (condemnabatur autem, ut torqueretur rota) constanti animo dixit: se non commisisse latrocinium, aut ut latronem puniri: sed tamquam fidelissimum ministrum, domini sui Adolphi necem, iniuste ab Alberto Imperatore factam, ultum esse: et sic homicidio suo excusato, expitavit.

Mauricii Electoris Sax. Mauricius Saxoniae dux, anno Christi 1542. adhuc iuvenis profectus in Turcas, et e castris quodam die progressus, uno solum comitante satellite: cum in Turcas aliquot irruisset, manus conserit, equoque confosso in terram effunditur. Ibi famulus genere nobilis, corpore toto super eum incumbens, iacentem protexit: ac tantisper hostes demoratus est, atque sustinuit, donec equites supervenere, qui principem eriperent. Atque ita vitam ei servavit. Ipse vero multis vulneribus acceptis, in castra relatus, non multo post interiit.

Ernesti Ducis Sax. Ernestus Dux Saxoniae, praefectus exercitui maximiliani Imperatoris in inferiori Germania, tantam ipsi fidem praestitit, ut octodecim annos Maximiliano militatet, ac oppida urbes et provincias illi fidelissime subiceret: unde et flagellum inferioris Germaniae dictus est.

CAP. XXX. DE MISERICORDIA.

SUMMARIUM.

Ludovici XII. Regis Galliae. LUDOVICUS XII. Rex Galliae valde delectabatur M. Tullii dicto, quo Caesarem admonuerat, nullam de virtutibus eius plurimis nec gratiorem nec admirabiliorem misericordia: homines enim ad Deos nulla re propius accedere, quam salutem hominibus dando: nihil habere nec fortunam regiam maius, quam ut possit: nec naturam melius, quam ut


page 257, image: s273

velit conservare: eaque Francisco genero saepe inculcabat, conducere arbitratus, talibus aures eius vocibus undique circumsonare: isque soceri admonitionibus excultus clementissime postea regnavit, etsi multis hostium domesticorumque insidiis exagitatus.

CAP. XXXI. DE MODERATIONE PRINCIPUM.

SUMMARIA.

Alberti Ducis Bavariae. MODERATI animi exemplum illud silentio praeteriri non debuit, quod de Alberto duce Bavariae refertur. Nam cum ingens ad eum legatio totius Bohemiae populorum nomine profecta esset, ostendissetque mortuo ipsorum rege Alberto Austrio, qui Ladislaum infantem filium in cunis reliquerat, quia tamdiu exspectare infantis grandiorem aetatem populi nolebant, ipsum omnibus suffragiis ab omnibus populis Regem electum esse: ipse ingenti moderatoque animo renuit. ac multis sancte facundeque in eam sententiam dictis, populus ut Regem suum parvum exspectare vellet, hortatus est. O animum vere excellentem, et laudibus omnibus celebrandum, qui (meo quidem iudicio) oblatum spernendo regnum non minor fuisse, quam Alexander appetendo, censeri debet. Illud quidem haud dubium erit, honestiorem sanctioremque Alexandro fuisse.

Friderici Marchion. Brandeburg. Par quoque Brandeburgensis Friderici modestia fuit, cum vacante Poloniae regno, in Uladislai morte per leg atos ad regnum accersitus, ut qui inter eos nutritus plurimum diligebatur, accipere abnuit: hortatus populos, ut Casimirum Lituaniae ducem, defuncti regis fratrem, quia id aequius erat, Regem acciperent.

Henrici IV. Imp. Henricus IV. Imp. Gebhardum Episcopum Ratisbonensem, patruum, hostem perniciosum, carcere mancipatum


page 258, image: s274

liberavit: et magna animi moderatione usus, ipsum iterum in gratiam recepit.

Henrici V. Imp. Henricus V. Imp. erga Henricum ducem Lotharingiae (quem ducatu suo privare voluerat, et ob laesae maiestatis crimen proscipserat, dum patri Henrico IV. Imperatori fidem praestitit, et contra Henricum V. pugnavit, eiusque exercitum apud Masam fluvium vicit) singulari moderatione animi usus est, inque gratiam et proscriptum et rebellem recepit.

Philippi Imp. Philippus Imp. etsi aliquoties deceptus fuit ab Hermanno Landgravio Thuringiae, sanguine iuncto, imo etiam detestandam seditionem ab illo passus: tamen cum fieret illi supplex, et ad genua procideret, depositis fraudibus, odiis et simultatibus, ita sibi Imperator moderatus est, ut in gratiam reciperet rebellem Landgravium: necunquam postea facti sunt inimici.

Cunrad. Suevi Imp. Conradus Suevus Imp. Guelfum ducem Bavariae sibi aliquandiu rebellem in oppido Winsbergensi cinxit obsidione: et tandem coegit ut se dederet. Ibi Imperator praecepit, ut Guelfus ceterique nobiles iuncti in custodiam traderentur, quo in eos iure belli propter rebellionem animadverteret. Tunc Guelfi et ceterorum nobilium uxores petiverunt, antequam portae aperitentur, ut sibi salvis abire liceret, portantibus de suis rebus quantum unaquaeque posset. Quod cum a clementi victore facile impetrarent, capiunt mulieres consilium pium ac memorabile. Nam cum hostes eam Guelfi uxo rem, cum reliquis, aurum et gemmas, mundumque muliebrem, aut pecuniae aliquid secum elaturas putarent: illae omnibus his rebus praedae militum relictis, maritos fuos in humeros sublatos, et paruos liberos in sinu atque amplexu tenentes, urbe exportabant. Vidisses agmen mulierum, cuius agminis dux erat Principis Guelfi uxor, per media hostium castra et tela incedere. Factus est huius spectaculi concursus ingens militaris. Unde prodiit et Imp. Conradus: qui ut inge niosam filostoggi/an mulierum vidit, subito ad hoc spectaculum ira, etiamsi non iniusta, optimi Principis resedit. Itaque am plexus illam pietatem, omnem offensam Guelfo duci et reliquis remisit, et in gratiam recepit.

Henrici Aucupis Imp. Maxima animi moderatione usus est Henricus Auceps Imp. adversus seditiosum Arnoldum Ducem Bavariae. Cum


page 259, image: s275

enim ille infestis armis se opposuisset Henrico, profectus est henricus instructis copiis adversus Bavaros. Sed nihil hostiliter tentans, postulavit Arnoldum ducem ad colloquium familiare. Contulit cum eo sermones, et monuit serio Imperii maiestatem a Deo donari. Quod si reliquorum Principum suffragiis Caesar eligeretur, tum se ultro cessurum, et sub eius ditionem submittere se primum omnium paratum esse. Retulit haec Arnoldus dux ad suos, a quibus responsum est: Videri palam a Salomone Prou. 2. verissime dictum esse de sapientia, per me reges dominantur. Et cum satis appareat sapientia summa praeditum esse Henricum, Deum haud dubie adesse ei. Proinde ab inceptis porro desisteret, neque moliretur quicquam amplius in Henricum. Quievit itaque Dux Arnoldus, et sine caede suorum ultro apparuit. Quis quaeso non diceret, hos principes Germanos minime barbaros fuisse, sed vere heroica sapientia et humanitate summa praeditos?

Caroli V. Imp. Carolus V. Imp. bellum acre gerens anno Christi 1544. dum est Metis, captus in Lotharingia fuit Hubertus Comes Bichlingus Germanus, qui Galliae Regi merebat. Adductus itaque metim, damnatur capitis. Uxor cum eo venisset, ad pedes proiecta Caesaris, nihil egit. Et iam ad supplicium instructa erant omnia: sed Ferdinandi Caesaris Filius maximilianus, quem Carolus Imp. ad se receperat, is demum exorat, et vitae apud Imperatorem salutem impetravit.

Othonis Magni Imp. Otho magnus Imp. fratrem Henricum, atrocissimum virae et regni oppug natorem et insidiatorem, suppliciter orantem commissi delicti veniam, recepit in gratiam: et intercessione matris feminae sanctissimae, regem ipsum creavit Bavariae. Atque ea moderatione animi usus, ex vehementissimis hostibus facti sunt Reges amicissimi: quae concordia duravit ad utriusque finem vitae.

Othonis II. Electoris Brandeburg. Otho II. Elector, Princeps Brandenburgensis, cum a fratre Alberto multas pateretur in iurias, imo bello ab eo impeteretur, sic animum moderatus est, ut potitus erga fratrem victoria, ipsum aliquandiu in custodia detineret: ac illum sibi postea successorem suae ditionis crearet, et gubernationi praeficeret.


page 260, image: s276

CAP. XXXII. DE MODERATIONE PARENTUM.

SUMMARIA.

Caroli Magni Imp. MITI se et ingenti animo Carolus Magnus ostendit, cum iam Pipini filii nothi coniuratio in eum detecta esset. Nihilo enim iratior, quia primo ignovisset, parentem se magis quam Regem ostendens: quem alius fortasse capitali poena mulctasset, ipse nonultra in eum animadvertit, quam ut profiteri monasticam religionem cogeret: quae poena eiusmodi fuit, ut eius paenitere numquam posset.

Ludovici Pii Imp. Caroli Magni filius Ludovicus, patri in Galliarum regno Imperioque successor, a Lothario filio, non minus quam pater a Pipino laesus est. Nam cum ab eo in carcere habitus esset, quem ipse pro paterna charitate Imperii consortem fecerat (id enim etiam gravius filii crimen reddidit) postea procerum opera in honorem restitutus, Lotharium in iis regnis quae ante dederat, vivens confirmavit. A volente enim patre cum honore ea accepit, quae ipse per impietatem parate contenderat.

Friderici III. Imp. Fridericus II. Imp. quamquam rebellionem passus a filio Henrico, quem Romanorum Caesarem creaverat: tamen recepit eum in gratiam, et ut filium unice dilexit. Sed cum fidem non servaret, et iterum rebellionem incurreret, non vita priuavit, ut meritus fuit: sed in custodia tantum illum sernavit.

CAP. XXXIII. DE MODESTIA IN SENSV.

SUMMARIA.

Maximiliani I. Imp. MAXIMILIANUS I. Imp. Austriacus memor fragilitatis huius, triennio (alii biennio) ante morbum, non


page 261, image: s277

solum mortem, capulum funebrem e querno ligno, arcae viatoriae inclusum, circumferri secum iussit: cavitque testamento, ut exanimum corpus suum, rudi linteo involutum, sine ulla exenteratione, illi imponeretur, naribus, ore, auribusque viva calce oblitis. Quid sibi voluit magnus vir? nisi monumentum illud assidue in oculis habere, quod diceret, cogita mori. quod amplius diceret, quid te dilatas et extendis? quid multa possidens plura appetis? Quem tot provinciae et regna non capiunt, loculus iste capiet. Cur autem et calcem cavis illis partium immisit? en aromata quibus condiretur! sed hoc spectavit, ut corpus putredine natum, ea quoque exedente et consumente materie, citus confumeretur, et iret in suam terram. Maximiliane, magnus fuisti! et res tuae dicunt, tum et haec circa mortem.

Eiusd. Sed amplius ille idem pluribus diebus ante mortem nil nisi Maximilianus appellari voluit. Quod imitatus nepos eius Carolus, cum raro et miro exemplo, Imperio seultro abdi casset, et in filium iam validum aevi et animi, curas contulisset. Secessit enim i Hispaniam et in divi Iusti monasterio, septem a Placentia milliaribus, se abdidit, cum duodecim duntaxat familiaribus, Deo et quieti vacaturus. Interdixit autem, aliter se quam Carolum appellare; Caesaris atque Augusti illa nomina, cum rebus animo exuens, et totum hoc honorari contemnens.

Canuti Regis Angliae. Sed Canuti etiam Anglorum regis insigne ad Modestiam documentum est. Qui cum obsideretur ab adulatoribus, id est, coruis aulicis, et sortem eius attollerent, dicerentque omnia seruire, et ad nutum eius vultumque (verba annalium) converti: ille foedam adulationem sic repressit. Spectantibus iis, sedem regiam in littore maris posuit, in ipso accessu eius et fluxu. Tum dixit: Tu mare ditionis meae es; et rerra, in qua sedeo, est mea. Impero tibi et denuntio, ne in terram meam ascendas, nec membra, nec vestem domini tui madore perfundas. Ille dixerat, mare tenorem suum tenebat, veniebat, alluebat. Tum resiliens: En, inquit, quam ego omnibus imperito! Quin sciant omnes, qui terram incolunt, vanam et falsam esse regum potentiam: atque unum eo nomine dignum, qui vere imperium inhibet caelo, terrae, mari. Neque intra verba Modestia haec stetit. In omni actione talem se praebuit, atque adeo coronam ultra in caput non admisit.


page 262, image: s278

Gildimeri Regis Vandalerum Addamus quamquam aevo dissitum, sensibus exemplum assitum, Gilimeris regis in Africa Vandalorum. Diu felix fuerat, opes, rerrasque victoriis quaesiverat: vertit se Fortuna, et Belisarius a Iustiniano Imperatore missus, cum exigua manu, hominem evertir. Acie igitur victus, fugit in Numidiae excelsum montem Iappum, atque illic obsidione aliquandiu rolerata, desperans ad Pharam misit, qui mandato Belisarii obsidebat, actum super deditione, simulque petitum, Panem sibi mitti, spongiam, et citharam. Panem, fami relevande; spongiam, siccandis oculis; citharam, leniendo animo. Dedit ea Pharas, et mox sese Gilimer. qui ad Belisatium deductus, nil nisi risit. Desipere eum e cladibus homines censebant: vera sapientia erat, qua incerta haec rerum, usu edoctus ridebat. Idque apertius in ipso triumpho ostendit. Cum per pompam Byzantii, ad Iustinianum et Theodoram coniugem in sublimi solio sedentes adductus, hoc tantum effatus est, vanitas vanitatum et omnia vanitas. O bone Gilimer, felix tua infelicitas, quae mentem hanc didit! nec vita deinceps infelix, quam in Galliae angulo privatus quietusque duxisti.

Ferdinandi I. Imp. Ferdinandus primus Imperator Titulos quoque in appellando se et confirmando, prohibuit: nihil se praestare ceteris apud DEUM asseruit: mortem aequare omnes, atque iudicium esse conditionis mortalis, secuturaeque laetitiae hanc inter quietem.

CAP. XXXIV. DE MORBIS.

SUMMARIA.

Philipp II. Hispan. Regis. PHILIPPUS II. Hispaniarum Rex gravissimis subiectus fuit morbis, crus ei saepe non sine maximis doloribus ape riendum fuit. Paucis ante diebus digitus a manu rescissus, in quo gangraena serpere occoeperat. Quod fuit interusurium longae morae, nolente natura gratis dare tam longam senectutem. Mors noluit eum abripere, priusquam illi reipsa ostendisset, Principes, vel summo maximos in orbe, habere vitae excessus aeque miserabiles et turpes, quam vel homines omnium pauperrimos. Principio invasit illum sedes phthiriatica et innumerabilis pulicum exercitus, in quo ipse


page 263, image: s279

fuit et castrorum locus, et pugnator et pugnatus. Sed miseria praesentis non tam eum excruciavit, quam futurae vitae. Nam cogitans profundissimam iustitiae Dei abyssum, simul et rationes quas eidem reddere haberet de tot diebus, tot actionibus, tot populis, tanto sanguine fuso et perdito, optare cepit ut aut Rex numquam natus fuisset, sed omnium pauperrimus in Hispania opilio, aut statim post nativitatem in pueritia exstinctus, existimans DEUM, qui rerum humanarum sciens est, eum quem habet carissimum, celerrime vitae in commodis liberare.

Eiusd. Philippus II. Hispaniarum Rex gravissimos chiragrae dolores febresque frequentes sentiens imminentis fati praescius de migtando cogitat, interea in dextra tibia unum, in pectore quatuor ulcera prominent, quibus omnis ordo medentium perterritus, cruda adhuc concoquere et emollire laborat, hiantib. erupit foetor et teterrima sanies, unde pediculorum in exhaustus numerus (audiant stupeantque posteri) derepente innascitur ea formicatione, ut huic superfetenti phthiriasi, omnis labor, cura, munditia stragulorum linteorumque in momento mutatio impar esset: medici forsan divinae ultionis casus tegentes asserebant, pedicularem hanc foeditatem, ex mephiti et sanie ulcerum gigni.

CAP. XXXV. DE MORIBUS.

SUMMARIA.

Alphonsi Arragonia Regis. CUM Syracusanum equitem truculentis moribus Alphonsus Arragoniae Rex hominem barbarum appellasset, atque ille quod praeclara, prima Graeca origine esset, nomen barbari abhorrens iniqu animo ferre iniuriam videretur, ego, Rex inquit, non a prima soleo, sed a moribus barbaros definire.

Ludovici XII. Regis Galliae. Annae Reginae dicenti futurum ut claudicantem leviter filiam gener contemneret, id ingessit Ludovicus XII. Rex Galliae: certum esse amorem morum futurum, ut formam aetas popularetur.


page 264, image: s280

CAP. XXXVI. DE MORIONIBUS.

SUMMARIA.

Alberti Marchionis Brandeburg. PARASITUS Alberti Marchionis Cilianus nomine dicenti sibi cuipiam, curte stultum assimulas cum recte sapias. Heu quam inique fortuna, inquit, mecum agit, quanto magis studeo me fatuum ostendere, tanto prudentior existimor. Contra filium meum, qui videri sapiens nititur, stultissimum omnes iudicant.

Friderici III. Imp. Neque stultis, inquit Fridericus Caesar, del ectari possum, neque superbis esse amicus.

Rudolphi II. Imp. Rudolphus II. Imp. nullum morionem penes se ferre potuit: sed uti Imp. gravis erat, ita etiam cum viris gravibus conversari gaudebat.

Matthiae I. Imp. Matthias I. Non unum: sed plures moriones perpetuo secum habebat.

CAP. XXXVII. DE MORUM ET FORTUNAE MV tationibus.

SUMMARIA.

Othonis II. Imp. OTTHO II. ex Germania in Italiam profectus, cum in Calabria adversus Graecos bellum gereret, ab Alexio atque Constantino Impp. proelio superatus est. Fugiens autem cum in parvam navem conscendisset, incognitus a piratis est captus: atque in Siciliam perductus, pretio illic redemptus est. Cum Romam rediisset, intra paucos dies ipsos etiam piratas, qui ipsum prius ceperant, omnes captos suspendit.


page 265, image: s281

Henrici Pomeraniae Ducis. In miserabilem casum Henricus incidit, qui olim Pomeraniae ducatum obtinebat. Ea autem regio Polonis paret, ad mare Balthicum sita: quae pars recentiori nomine Sterlingorum sinus dicitur. Nam cum Aquitanus Norvegiae Rex, Olao filio impuberi testamento matrem Margaretham tutricem reliquisset: et ante pubertatem filio decedente, Margarithae ipsum etiam regnum cessisset: ipsa virtute insignis femina, ac potius inter excellentes belli duces, quam mulieres referenda, adversus Albertum Naupolensem ducem armis regnum egregie defendit, belloque superatum hostem in triumphum duxit. Quae postea mortuo Olao filio, regni successorem Henricum constituit, quem Pomeraniae ducem diximus, qui ei vicinus erat. Is cum in Norvegia, Suecia, Daciaque annos quinque et quinquaginta regnasset, quo tempore senium se per quietem traducturum arbitrabatur, a Christophoro Bavariae duce tam multarum provinciarum regno pulsus est, sola ei Gothica insula concessa. Sed postea mortuo Christophoro, cui Carolus successit, intra breve tempus ipsa quoque pusilla insula, ubi exulare magis quam regnare dici poterat, Henrico adempta est: qui iam decrepitus, in Pomeraniam miserandum in modum redire coactus fuit. Neque Caroli fortuna certior fuit. Nam cum adversus Deum hominesque impie se gereret, Ioannis Episcopi opera concitatis ad arma populis, ipse quoque in exilium in parva fluminis Vistelli insula pulsus fuit, in qua diem suum misere obiit.

Friderici Barbarossae Imp. Friderici Barbarossae Imperatoris fortuna sic mutata est, ut cum ex Italia fugeret in Burgundiam, regnum coniugis, servilem habitum induerit: ac se ministrum equarum, ne agnosceretur ab hostibus, exhibuerit, donec fortuna laeto vultu iterum eum aspiceret.

Maximiliani I. Imp. Maximilianus Imperat. cum occupasset Burgundiam a Burgundionibus, praeter dignitatem regiam, in vincula coniectus est. Neque carcere contenti illi, addiderunt ei et morionem, cui captivus regulus (erat enim tum adhuc adolescens) quottidie Iudus esset. Sed voluntate superum, haud multo post proceribus Germaniae deposcentibus, redditus et liberatus est, poenis acerbe sumptis de Burgundicis.


page 266, image: s282

Friderici Pulchri Imp. Fridericus Dux Austriae, ob elegantiam formae cognomento Pulcher dictus est. Captus autem in proelio a Ludovico Bavaro aliquandiu in custo dia detentus est. Sed liberatus, et ad suos Viennam rediens, venit demissa barba horridus, et squalore obsitus, qui pulchritudine et elegantia corporis alios omnes principes suae aetatis superabat.

CAP. XXXVIII. DE MORTE.

SUMMARIA.

Alphonsi Arragoniae Regis. CUM Alphonsus Arragoniae Rex Ioannem fratrem Panor mitani iuvenem excellentis et eximiae virtutis, mortem obiisse, audisset, non solum sermone, sed consolatoriis ad Panormitanum literis dolorem animi graviter testatus est Cum interrogaretur, quae res reges ac privatos, divites ac pauperes, claros et obscuros; denique omnes prorsus exaequaret, respondit Cinis.

Friderici III. Imp. Interrogatus aliquando Fridericus Imperator quid homini optimum possit contingere, respondit, Bonus in hacvita exitus.

Alphonsi Arragoniae Regis. Cum Puteolos obsideret Alphonsus Arragoniae Rex, atque animi laxandi causa littus quottidie peteret, reperit viri Genuensis cadaver e triremi hostium eiectum, iisque qui prope aderant omnibus desilire iussis, aliis negotium dat, ut terram effodiant, aliis ut nudum corpus obvoluant: Ipse vero crucem ligneam suam manu fabricatus humati ipsius capiti affixit.

CAP. XXXIX. DE MORTE FORTVITA.

SUMMARIA.


page 267, image: s283

Cunradini Germaniae Regis. CONRADINUS Germaniae Rex, in Italiam adversus Carolum primum, Neapolitanum Siciliaeque Regemvenit, cum ius sibi in illis regnis esse videret. Illic vero cum et superatus, et veste etiam mutata fuga sibi consulere vellet, captus, inusitato miserandoque in regem more in medio Neapolitano foro securi percussus, carnificis manu caput amisit: quod Germaniae, Siciliae atque Neapolis regnorum diademata ornari consueverat.

Friderici I. Imp. Fridericus I. Imp. cum in Armenia magno comitatu amnem vado traiceret, ruente ipsius equo solus demersus est. Etsi per errorem nonnulli scripserint, id eum natando egisse.

Caroli Calui Imp. Carolus Calvus Imp. veneno a Sedechio medico Ludaici sanguinis dato, interiit: cum Mantuae in valetudinem adversam incidisset. Henricus VII. ex Lucelburgo Imp. post Albertum a Clemente Pontifice electus, dum superata Hetruria, Florentinis, salutem desperantibus iam immineret, veneno in Eucharistia dato periit: anno imperii quinto. Illud autem ve nenum datum est opera Roberti Siciliae Regis.

Ludovici Bavariae Ducis. Ludovicus Boiorum Dux, Chelheimii a morione, ut quidam ferunt, supra pontem Danubianum, ciiltello vulneratus letaliter, corruit, ac inde obiit. Attamen alii scribunt, Henrici Caesaris designati fraude factum ab ignoto quodam, qui habitu tabellarii Caesarei literas Principi exhibuerit, ac le gentem eas consoderit. Factum id est anno Christi 1231. 16. Cal Octob. Referunt alii Fridericum II. huius caedis auctorem exstitisse.

Hartmanni Habspurgici. Anno Christi 1281. 13. Cal. Ian. Hartmannus Rudolphi Imp. filius. Rhenum traiecturus cum aliquot suis nobilibus et satellitibus submersus est.

Othonis M. Imp. Otho Magus Imp. subitanea decessit morte, in vico Saxoniae Mibeceliba nonis Maii Anno Christi 961.

Cunradi Ducis Teccens. Conradus Dux Teccensis, a nobili quodam Suiggero Gundelfingensi, quasi ipsum esset salutaturus, Monacii in aedibus suis vitiose et crudeliter occisus est: et aufugit homicida. Factum id est anno Christi 1348.


page 268, image: s284

Othonis III. Imp. Otho tertius Imp. adamatus ab uxore Crescentii Romani consulis, quem ut seditiosum interfici iusserat: huic dono de dit duas chirothecas veneno litas, in pignus amoris. Quibus Imperatorindutis, corpus infecit et mortuus est.

Pribislai Regis Megapol. Pribislaus postremus Rex Megalopurgensis, Anno Christi 1178. cum rediisset feliciter ex Hierosolymitana profectione, cum Henrico Leone Duce Saxoniae Luneburgensi, instituit ludos equestres: et inter cursitandum, equus eius cum illo praecipitatus est, et ille brevi post obiit.

Caroli Calui. Carolus Caroli Calui Imperat. filius, a patre designatus Rex Aquitaniae, adolescens ferox, ab Albuino milite fortissimo, ignorante quisnam esset, et nihil minus quam filium Regis existimante, faciens virium periculum, et congressus, tam gravi ruina prostiatus est, ut inter manus sublatus exspiraret.

Ludovici Bavari ducis. Ludovicus Dux Bavariae, Norimbergae in quadam hastarum concursione (hastiludium nostri vocant) lancea perfossus, interiit. Otho IV. Dux Bavariae, ut per rusticum quendam praedictum fuerat, cum tertium diem aute Cal. Decembris apud uxorem et liberos hilarem sumeret, noctu subito exspiravit, anno Christi 1253.

Hermanni Voltbergesis Mar. Hermannus Marchio Voltburgensis in equestribus certaminibus hastiludio, sive torneamento (ut hodie vocant) Herbipolensi, equestri lancea transfossus occubuit.

CAP. XXX. DE MORTE PIA.

SUMMARIA.

Othonis MagniImp. OTHO Magnus Imp. per omnem vitam pietati maxime fuit deditus. Devictis hostibus, semper egit immensas Deo gratias, et devictorum a se hostium bona in pios contulit usus: unde et pie mortuus est. Brevi enim antea quam moreretur, templum ingressus, vespertinis precibus interfuit: et sacra Synaxi munitus, leniter inter adstantes ministros emisit spiritum.


page 269, image: s285

Henrict III. Imp. Henricus III. Imp. moriturus, ab omnibus quoscumque tandem offenderat aut laeserat, sibi ignosci petiit: seque etiam omnibus qui offendissent, aut laesissent, ignoscere velle palam dixit. Mandavit etiam nonnulla bona, quae abstulerat, reddi: ut ita in vera Christiana pietate diem extremum clauderet.

Friderici Ducis Sax. Fridericus Dux Saxoniae moriturus, se religiose muniit Eucharistia, et Christianis precibus. Et cum ipsum quidam sub vitae finem consolaretur, respondit: Dominus dedit Dominus abstulit: sit nomen Domini benedictum.

Ludovici Pii Imp. Ludovicus Pius Imp. religiosissime perceptis Christianis sacramentis, quadraginta diebus sine cibo ac potu iacuit: ac 12. Cal. Iunii anno Christi 840. spiritum suum Deo reddidit.

Ludovici Bavari Imp. Ludovicus Bavarus Imp. in venatione effusus ab equo, ac destitutus omnibus viribus et sensibus, se recollegit: elevatisque in caelum oculis, cum maximo singultu Deum rogavit, ut animae suae misereretur, et peccatis ignosceret, pulcherrima ac devotissima oratione praemissa.

Maximiliani I. Imp. Maximilianus Imp. omnia cum rite ordinasset, salutatis omnibus familiaribus suis, Christo Deo, post percepta sacramenta, suam animam commendavit: strenue ipsum adhortante confessore suo: cui viriliter etiam respondit. Et cum vox deficeret, signis quoque se strenuum Christi militem professus est.

Friderici tertii Imp. Fridericus III. Imp. sentiens mortem ingruentem, acceptis iuxta Christianorum instituta Ecclesiae sacramentis, devotissime animam Deo commendavit pacata iam universa Germania, ac singulis principibus summa in tranquillitate degentibus.

Friderici secundi Imp. Fridericus II. Imp. quamquam ab aliis plerisque historicis prodatur insidiose a notho Monsfredo exstinctus esse: tamen nonnulli sic de eius obitu referunt. Sentiens se moriturum, primum peccata sua recognovit, atque inter manus archiepiscopi Panormitani et complurium aliorum religiosorum, se addixit oboedientiae sacrosanctae Ecclesiae: simul, uti decet bonum Christianum, tanta contritione et paenitentia confessus, ut Maynandinus Episcopus Imolensis, qui plurima de eo conscripsit, narret, ex tali confessione credi posse, ipsum hominem fuisse a Deo electum. Item Gulielmus de Puteo, et Dandolus in sua historia scribunt,


page 270, image: s286

quod interdixerit aulicis suis, ne funus ei facerent tam sumptuosum et magnificum, quam solet esse Imperatorium. Condonavit quoque culpam magna cordis contritione, omnibus suis inimicis et rebellibus, Imperioque male fidis: exceptis solis regnis sui subditis, qui non dicenda ingratitudine proditionem in ipsum fuerant moliti: ipsorum crimina iustitiae arbitrio committens. Tandem conditio testamento, reddens Caesari quae sunt Caesaris: et animam suam, quae a Deo venerat, Deo commendans, devote ex hac vita in aliam migravit. Sepultus est ad montem Regalem supra Panormum, in Sicilia.

CAP. XLI. DE MORTE MIRABILI PRINcipum.

SUMMARIA.

Honorici Vandalor. Regis. HONORICUS II. Vandalorum Rex, cum Ecclesias in Affrica variis modis adflixisset, earum pastores alios manibus truncatos, pedibus alios reddens, nonnullos oculis orbatos, aut dissectis auribus; quosdam etiam in sublime suspensos ad mortem adigens, saeva Dei manu percussus suae saenitiae finem imponere coactus est. Vermibus enim toto e corpore scatentibus miserabiliter vitam finiit.

Theodorici Regis Gothorum. Theodoricus Rex Gotthorum cum in Italia multa saevitiae et crudelisatis exempla adversus catholicos exercuisset, semel cum inter cenandum piscis caput alatum esset, visio horrenda ei apparuit, qua adeo fuit consternatus, ut gravem inde morbum conceperit, quo breni exteinctus est.

Mempricii Britan. Regis. Mempricius III. Britannorum Rex inter venandum a suis forte procul dissitus, a lupis, antequam ei succurri posset, dilaniatus est.


page 271, image: s287

Magni Norvegiae Principis. Magnus Norvegiae princeps, occursu leporis cespitante equo in truncum delapsae arboris, cuius praeacuti stipites eminebant incidens, statim interemptus est.

Svenonis Dani. Sveno Danus dum apud suos milites ob regnum Angliae adeptum exsultaret, repente velut pugionis superne demissi ictugraviter percussus, in terram decidit, ac confestim exspiravit.

Ludovici VII. Francor. Reg. Ludovicus VII. cognomento Crassus, Francorum Rex, Philippum filium natu maximum se vivente coronari et salutari regem voluit. paulo post ipse Philippus, dum in suburbano Lutetiae equitabat, occursu feminae suis pavefacto equo, quod inter pedes volutaretur, effugium quaerens, ex ephippio decussus est, et tam gravi ruina stratus, ut paucis post horis exspirarit.

Fulconis Regis Hierosolym. Fulco Rex Hierosolymorum, dum in equo leporem fugientem instans premensque insequitur: praeceps in terram gravi ruina decidit, sublatus a suis, in regiamque delatus, paulo post obiit.

Cavillonensis Comitis. Fama celebris fuit, Cavillonensem Comitem, qui Ecclesiis infestissimus fuerat, dum frequenti procerum convivio epularetur, ab ignoto quodam pro foribus in equo sedente evocatum exiisse, coactumque e vestigio conscendere, tum e vestigio procul raptum, nec deinceps postea unquam comparuisse.

Arnolphi Imp. Arnolphus Imp. cum ad rapinas et templorum spoliationes animum nimium adiecisset, iusta numinis ira paulo post pediculari morbo interiit.

Adriani IV. Papae. Cum Papa Adrianus IV. apud Agnaniam contra Imperatorem Fridericum I. anathema denuntiaret, refrigerandi gra tia ad fontem quendam devenit, e quo hausit aquam: quam cum ebiberet, musca in os intravit, et gutturi ita adhaesit, ut nulla medicorum opera avelli potuerit, et ita cum omnium stupore vitam misere finiit.

Henrici V. Regis Angli. Henricus V. Rex Angliae, occupata magna Galliae parte, apud Vicennium saltum in horrendum et antea inauditum morbigenus incidit. Erumpebant in magna copia e naribus, oculis et auribus pediculi, crescebantque in omnibus corporis partibus, eas atrociter depascentes: et cum nulla medicorum arte expelli potuerint, rex ipse in maximis cruciatibus diem clausit extremum.

Henrici Hispani Principis. In Hispania Henricus I. puer sceptrum ceperat, nec


page 272, image: s288

diu tenuit, post biennium miro casu, et vere casu, sublatus. Nam dum Palentiae, in area domus, cum aequalibus ludit, tegulae lapsae ictu repente caput comminutum: et ex vulnere undecimo post die obiit. Ioannes itidem primus, in flore rerum et aetatis (annum 33. agebat) dum equum iuveniliter calcaribus incitat, et ad cursum admittit, cum eo labente lapsus, inibi exstinctus est.

Petri Hispani. Magis tragicum est de Petro. qui cum aliquandiu saeviter, et multa procerum caede, regnasset, Henricus frater arma in eum cepit; et auxilia e Gallia etiam conduxit: Pugnatum acriter, quam odiis pertinacibus, exitus docuit. Nam victus Petrus, cum esset captus in conspectum Henrici addu ctus, iste pugione faciem eius percutit: atque alter dum vindicare parat, foede colluctati, uteraque ad terram prosternitur. Sed aliis quoque suppetiantibus Henricus superior, fratrem multis vulneribus conficit, et regnum capit. Nonne hoc Thebanum illud vetus par fuit?

Sebastiani Lusitani. In isto, et est Sebastiani nuper Lusitaniae et Indiarum regis, Indoles, proh, quanta iuvenis! sed fata eum everterunt, et ipsum regnum verterunt. iuvenis erat, animorum plenus: et accedebant, qui etiam pietatis specie illos tollerent, et arma in Mauros, exque iis victorias, suaderent aut sponderent. Acrior stimulus Mahometes Abdulae filius, profugus e Fessae regno; qui ius suum et amicos ostendebat, et largiter promittebat, exulum ingenio et more. Ergo excitatur, et omnia parat, naves, milites, commeatus; praeter consilia, quorum inops tum et postea fuit. Vetus regnum, et alta pace, commovetur. Insolens armorum nobilitas, et facta maiorum facilius, quam sua ostentans. Additur et mercenarius miles: Dux nusquam, nisi in titulo et splendore Regis. Mare transcunt, regna Fessae et Mauri, ut destinant, occupaturi: sed rex illorum ex adverso prodit, Moleius Moluccus, corporis aeger, animo melior. Disponuntur acies, pugnatur, Moleius interest, etsi per aegritudinem vix in equo haerens. videt autem fluctu are suos aut fugere, et generosa ira in hostem ipse equum concitat, exemplo aut terrori futurus: sed proximi recinent, gnari virium. Quare ita excanduit, quasi in ordinem redactus, aut proditus, ut gladio eos petierit; et mox animo linquens, in lecticam repositus, illic in ipsa acie obiit. Sed mira fides aut provisio amicorum fuit. Silentium de


page 273, image: s289

morte, cursus et recursus ad lecticam eius, quasi a vivo mandata peterentur: quae res victoriamparti illi dedit. Nam Christiani pauci in plures paulatim fatigari aut cedere, multi cadere: postremum ipse Rex, qui in mediis hostium pugnabat, cum videt omnia adversa cinctum se sine spe effugii, verba de pace aut deditione facere: ah, quamsero! Hostes invadunt, et occidunt sine inter plures ignotum (et quidam aiunt regia insignia sibi detraxisse) sine cognitum, sed rixâ inter ipsos orta, quorum praeda esset, per iram interemptum. Addunt, equ estri sellae cadaver impositum, et in tentorium novi Regis Afri (frater defuncti erat) delatum abiectumque ostentui fuisse, donec a captivis bonâ fide agnosceretur. Ita ille obiit: et simul Rex III. Mahometes exul, qui fugere et fluvium vadare conatus, vorticibus sive voragine haustus mersusque est. ô acerbi fati adolescens, quae tulisti et quae dedisti! nam tecum regnum corruit, et quod seorsim diu luxit splenduitque, velut radius rediit ad suum solem.

Cunradini Neapolitani. Assiduus hic ludus: et ideo non sit finis narrationum, nisi reprimam: quod facio: sed unicum insigne Mutationis effatus, in quâ et manus carnificis interuênit. Conradinus Imperatoriâ et Regiâ stirpe iuvenis, ultimus Ducum Sueviae fuit. Pater ei Conradus, Rex Neapoleos et Siciliae; mater e ducibus Bavariae; avus, Fridericus II. Imp. avia Constantia filia Ferdinan li Hispaniae Regis fuit. Quam amplum, et illustre hoc stemma! quos animos non faciat? quae fata non promittat? sed spes undique destituit: et statim a puero adversâ sorte, regna Neapolitana et Sicula, iure debita, Manfredus patruus iure invasit, vi tenuit. Cum ille abiisset aut pulsus esset, auctoritate Pontificis (Clemens IV. tunc erat, Gallici sanguinis, et genti fautor) Carolus Andegavensis advocatur et invadit. Quem Conradinus dum pellere conatur, copias contrahit, e Germaniâ in Italiam venit, multâ nobilium manu: inter eos, Friderico Duce Austriae, cognato suo. Sed et Itali se iungunt, quidam ius eius, plures commoda vel affectus suos spectantes. Pugnâ cum Carolo commissâ, primo victor, denique vincitur: et fugit cum eodem Friderico Austrio per ignotam Italiam, trepidi et agasonum habitu se occultantes. Ita Asturam ventum. Ubi consilium capiunt navis conscendendae, et Pisas dirigendae sociam et fidam urbem. Conveniunt cum naviculatore, et iam in navi


page 274, image: s290

erant, sed panis et commeatus deerat, quem mittunt eundem illum praestinatum. Pecunia etiam deerat: ergo annulum alter a digito detrahit, sive pignus naviculario sive pretro ab eo permutandum. Is annulus gemmam raram et aestimatam habebat. itaque aurifex miratus a sordido homine deferri, et suspectans, unde habeat? quaerit, Ille candide, a duobus iuvenibus ingenui vultus et sanguinis, sed habitu et veste squalidis: neque ultra se scire. Defertur res ad Dynastam vibis (qui tum illi proprius erat) Ioannem, ê gente Frangipanum: atque is ex eventu proelii, et famâ, tale suspicatus, navem instrui iubet, adolescentes retrahi, et ad se duci. Dictum. factum: sistuntur, agnoscuntur: et putabant extra periculum se, quia extra hostile solum erant, esse. Aliter accidit pravitate, sive avaritia Dynastae. nam is Carolo indicat: qui statim cum copiis terrâ marique advolat, et captivos suos Neapolim abducit Quid exspectas? aliquid regium? pudor est Andegavensis stirpis aut macula, quod dicam. Diu deliberato concluditur, tollendos adolescentes, et publice capite minuendos. Quid? ut sicarios et praedones? qui ius suum repetierant? qui bellum palam intulerant, et iure ac more gentium administrarant? Omnia in hoc facto saevitiam et barbariem habent: etsi Pontificem etiam obtendunt, atque illum consensisse, aut suasisse. Alterum potest, vix alterum: sed aestimatio aliorum etiam esso. In re autem istud. Producuntur in scaenam publicam, concursus ad tale spectaculum e totâ Italiâ, plerique omnes miserantur et illachrymantur; sed nemo nisi inani favore, iuvat. Contadinus animose loquitur, Carolum accusat, se excusat: Deum vindicem invocat, et ius suum in haec regna Henrico Castellano, amitae suae filio donat. Huic rei tesseram, chirothecam exuit, abicitque. Tum Fridericus Lingeniculare iubetur, et caput inciditur: quod sublatum e tabulato Conradinus (quis sine motu audiat?) pectori appressum, deinde ori applicuit: et sortem miseram eius deflevit, cui anthor ipse esset. Tum et ipse in genua provoluens, fortiter carnificem exspectat: qui caput amputat. et cum fecisset, statim alius hunc interficit, ne exstaret qui iactaret generosum illum sanguinem a se sublatum. Hoc unum Carolus magno in speciem animo: cetera feritatem habent: etiam illud, quod ipse spectator supplicii esse sustinuit, in altâ quadam turri occultus. Illi obierunt: nec diu victoriâ aut


page 275, image: s291

regnis Caroli posteri gavisi sunt, et Hispani (an non morituri voce et voto?) ciecerunt.

CAPUT XLII. DE MORTE PRAEDICTA.

SUMMARIA.

Henrici II. Angliae Regis. PAULO ante Henrici II. Anglorum Regis mortem, ex quodam lacu in Normannia pisces noctu in terram exilientes, tanto strepitu congressos ferunt, ut multi homines eo accurrerint ad contemplandum miraculum: et cum nullum amplius piscem in lacu su perstitem invenissent, magis mirati sunt: cum omnes autem in exspectatione essent, quid mali hoc portenderet, brevi post regis mors est nuntiata.

Mauritii Saxon. Ducis. Ante mortem Mauritii Saxoniae Ducis, sanguineae guttae in foliis arborum haeserunt, canum importunissimi latratus auditi, et mutuae dilaniationis tabernaculum ipsius turbine disiectum ceteris intactis.

Cosmi Medicis. Ariolus Graecus, qui Cosmi Medices principatum praedixit, Alexandri caedem magno multorum miraculo indicavit, et tanta animi considentia, ut certum quoque percussorem designaret, qui esset ipsi intimus habitu gracili, vulticulo buxeo, et suspensa taciturnitate fere ceteris in aula insociabilis: quibus indiciis velut digito monstrabatur Laurentius Medices, qui nefario ausu ipsum Alexandrum principem contra omnia et consanguinitatis et hospitalitatis iura insuo cubiculo brevi post trucidavit.

Petri Aloisii Farnesii. Paulus III. Pontifex Romanus Petro Aloisio Farnesio filio scripsit, ut a decimâ Septembris die sibi caveret. Astra enim ei praenuntiare cladem aliquam insignem. Ipse Petrus patris monitis credeus, cum in maximo metu et sollicitudine sibi eo die maxime caveret, nihilominus a triginta sex coniuratis trucidatus est.


page 276, image: s292

CAPUT XLIII. DE MULIERIBUS BELLICOSIS.

SUMMARIA.

Valascae Bohemorum. VALASCA Bohemorum Regina, facta cum ceteris mulieribus coniuratione de excutiendo virorum principatu, copiarum ductrix bellum movit, interfectisque viris feminas omnes libertati asseruit, adeo ut ipsius operâ Amazonum instar multos annos sine viris regnârint.

Ioannae Lotharingae. Ioanna Lotharinga duo deviginti circiter annos nata, sub patre oves pascere solita, desperatis Gallorum rebus, cum ab Anglis acerrime sub Henrico VI. premerentur, commode adfuit, et ad recuperandum amissum decus eos efficaciter accendit: accepto siquidem a Rege exercitu, Aurelianensibus arctissime obsessis, intromisso commeatu opportune opem tulit, mox obsidionem variis proeliis prospere editis solvit: Regem Rhemos, ut ibi de more sacro chrismate inungeretur, regnique insignia susciperet, deduxit: variaque oppida de Anglis modico temporis spatio recepit: et demum belli fortunam, quae eousque Francis infesta fuerat, mutavit. Lemnum Turcica classe oppugnante Coccinus, vir egregie fortis in aditu portae dimicans occubuit: illicô Marulla ipsius filia, ferocissima virgo, patrem cadentem conspicata, propere adcurrit illiusque iacentis scuto enseque arrepto, barbaros irrumpentes portam tantisper sustinuit, donec aliquot viri auxilio supervenirent, tum interventu suorum adaucta fiducia et multiplicatis viribus gradum inferens, hostes ad naves usque cum maxima caede reiecit.

Braidae Brixiensis. Cum Brixia a Picinnino Philippi vicecomitis Duce oppugnaretur, in ea defendenda non minus feminarum quam virorum opera enituit: quae in centurias decuriasque distributae graviter et sedulo in repellendo hoste desudârunt: in quibus Braida Advocatae gentis matrona tam praestantia animi, quam domestica nobilitate illustris, apprime celebris et spectatae virtutis apparuit.


page 277, image: s293

CAPUT XLIV. DE MULIEBRIS IMPERII INfelicitate.

SUMMARIUM.

Fredegundis. FREDEGUNDIS diu pellex duarum reginarum, Chilperici Regis Galliae uxorum: alteram Andoveram, ut pelleretur, effecit; alteram Galsuindam, per insidias curavit occidi. Ita totum Chilpericum, et sola iam possidens, legitimam uxorem et reginam egit: sed, pro ingenio, parum fidam. Nam cum Landicro magistro equitum furtim consueverat: et res marito casu quodam detecta fuit. Ibat venatum, et uxorem conspicatus, quae capillum comebat, et lotum siccabat in sole, accedit tacitus, et per lusum a tergo virgâ percutit. Illa suspicata amatorem suum esse, et nomine compellans, Quid agis mi Landrice? inquit: quin si vir es, adversam me, non aversam pete. Confessio flagitii erat: et cum dicto se obvertit, plura etiam dictura; sed attonita maritum videt, et silet. Etiam ille, et porro venatum, ut instituerat, pergit: iram coquens, et vindictam, ut res erat, meditans. Sed praevenit mulier, et Landrico suo vocato: Periimus uterque, inquit, incautâ meâ voce: et rem narrat, additque: Quid stupes? virum ostende: patiendum, aut patrandum est scelus. Landricus suo metu, et illo stimulo excitatus, rem suscipit: deligit duos e fidissimis, qui Chilpericum serâ nocte e venatu redeuntem, turbae mixti ferro invadunt, et singuli singulis ictibus conficiunt. Clamor est ab ignaris, et consciis: atque isti, quasi externae insidiae essent. In silvas, vocem tollunt, eoque se proripuisse parricidas. Ita auctores celantur: et felix Fredegundis ad alia scelera animum adicit, infensa inprimis Praetextato Rhotomagensium antistiti, non ob noxam aliquam, sed viri eximiam virtutem. Itaque laetissimo die Paschatis, cum in frequenti templo sacra perageret, non Deum non homines verita, percutiendum cutavit letali quidem vulnere, sed cui aliquandiu supervixit. Maesta eo ipso, venit visere, sive ut exploraret, sive ut oculos in eius angore pasceret: atque ibi belle, ut putabat, dissimulans, questus et iram miscuit, quod in tali die et loco, in


page 278, image: s294

talem virum, patratum esset facinus, et auctor lateret. Sed Praetextatus, vicinâ morte liberior: Minime, inquit, latet. et testor me eius scelere percussum, qui Reges occidit. Bene ille de Regibus. nam praeter maritum suum, etiam fratrem eius sustulerat Sigibertum, Mediomatricum (ut tunc diviso erat) Regem. Sustulerat autem scelerato astu, immissis duobus percussoribus: quos, cum sacinus exsecuti essent, ilico iussit interfici: ut vocem cum vita amitterent, et in tuto auctor agitaret. Ita iustitiae victrix, si non famae, egit: et paulo post Childebertum etiam Regem, praelio prius victum, cui ipsa interfuit stans in primâ acie, veneno tolli cum uxore, eodem utrumque die curavit. Quot palmas una mulier meruit? habeat: et siccâ etiam suaque morte abeat, providentia apud imperitos laborante.

CAPUT XLV. DE MULIEBRI IMPERIO felici.

SUMMARIA.

Pulcheriae. PULCHERIA Theodosii iunioris soror, vitam et virginitatem Christo deuovit: paulo maiore natu, quam ille, qui septennis fere a patre Arcadio relictus, hanc habuit morum et institutionis magistram. Atque adeo iam grandiore illo, adhaesit, et curas imperii participavit: salubriter omnia, et pie, modesteque disponens. Et vero quamdiu habenas tenuit, felix imperii et rectus cursus: postquam invidia aliorum, et calumniis Eunuchorum (Chrysaphii praesertim) submota est, et loco pulsa: contulit ea se in Hebdomon locum Byzantio suburbanum, atque ibi summâ pietate et quiete victitabat. Donec post annos septem, fraude calumniatorum agnitâ, et imperio undique concusso, fulcrum iterum rebus labentibus adsumitur, aut reparatio iam lapsis. Fit utrumque: et restituit pleraque omnia, aut tuetur. Specimen animi eius et prudentiae hoc esto. Fratrem Theodosium videbat. et dolebat, temere libellis saepe subscribere, et nec lectis: alienâ commendatione aut fide, ut fit, nixum. Dolum bonum hunc reperit, ad emendandum. Concepit


page 279, image: s295

enim et ipsa libellum, atque obtulit: quo Eudociam eius coniugem petebat mancipari sibi in seruitutem. Capit, et subscribit statim: quidni in sororis petitione? atque illa, scaenae instruendae causâ, Eudociam apud se aliquamdiu habet. Miranti, et evocanti, negat missuram, et suam eam, uti qua OPTIMO MAXIMOQUE iure, esse. Profert manum et subscriptionem, confuso iam illi, nescio an emendando. Revera enim secois ingenium fuit, et alter Claudius, in feminarum aut effeminatorum (Eunuchos intelligo) potestate. Mortue autem illo, et sine liberis, re celatâ, Marcianum evocat, vitâ et bello bonum, et ad imperium producit. Quoque magis commendaret, nuptias suas ei donat, sed titulo tenus: stipulata, ne sacrata Deo virginitas libaretur. Rexit cum illo annos aliquot, mirifice a nostrae religionis apicibus, Leone Pontifice, Hilario Episcopo, aliisque laudata. Vixit annos circiter LVI.

Isabellae Hispaniae. Sine Isabella Ferdinandi coniuge Hispaniarum Regina nihil magnum in Regno gestum est. Rex maritus et Consiliarii, usu edocti peritiam eius et felicitatem in sententiis, quae edicebat pro oraculis (nec id per adulationem) amplecti. Illafactionibus, latrociniis, infestum regnum purgavit, et pacavit: illa iustitiam restituit, potentiorum iniuriis exsulantem Iam vero et militiae non consilio tantum, sed operâ intervenit: modesta quaedam Zenobia: et bellum Lusitanicum, absente marito, confecit; Maurico sine Granatensi, quod plures annos traxit, pluries interfuit, et summam manum praesens cum marito imposuit.

CAPUT XLVI. DE MULIERIBUS IMPUDICIS.

SUMMARIUM.

Ioannae Reginae Neapolitanae. IOANNA Neapolis Regina, virorum egregiorum sine ullo pudore appetens, quos procacibus oculis ad amorem pelliciebat: ita regiae mai estatis nomen perpetuis stupris dedecoravit, ut regno exturbandam Martinus Pontifex et Alphonsus Arragonius ab illa in filium adoptatus susceperint.


page 280, image: s296

CAPUT XLVII. DE MULIERIBUS QUAE MARITOS interfecêre.

SUMMARIA.

Rosemundae Alboini Longobardi. ALBOINUS Longobardorum Rex, Rosmundam Comundi Gepidarum Regis a se praelio caesi filiam, cum duxisset in uxorem, et in convivio vino gravior e calva patris bibere coegisset: contumeliam non ferens Amechildem formosissimum et audacissimum iuvenem, in necem viri dormientis nuptiarum pactione impulit.

Uxoris Chilperici Franci. Chilpericus IX. Francorum Rex, cum ad venationem profecturus in uxoris cubiculum intrasset, et eam capillum siccantem invenisset: virga quam manu gestabat, leniter ipsius caput per lusum tetigit. Illa non Regem, sed Landricum magistrum equitum, cuius consuetudine utebatur, adesse putans, et secum amatorie colludentem, risu oborto, Mi Landrice (inquit) frontem vir fortis pete. Sed dum connersa discriminatis capillis virum intuita, atronita reticuit, supra modum dolens quod incaute tectas antea libidines reserasset. Ut periculum autem sibi imminens averteret, duos ex sibi fidis percussores paravit, qui eum serâ iam nocte a venatione redeuntem immaniter et perfide confoderunt.

Uxoris Luchini Vicecomitis Mediolan. Luchini Vicecomitis Mediolanensis impudica uxorcum incestu et adulteriis esset viro suspecta, poenma flagitii a severo marito verita, mixto poculis veneno cum e medio tollendum curavit.

Galeoti Foroiuliensis. Galeotus Foroiulii Princeps Ioh. Bentivoli filiam cum in uxorem duxisset, non maritali affectu eam prosecutus: quae ab illo sperni aegre ferens, simulata aegritudine sicarios subornavit, qui eum adorti in cubiculo immaniter confoderunt.


page 281, image: s297

CAPUT XLVIII. DE MUNDITIE.

SUMMARIUM.

Matthiae Regis Hungariae. MORIS est apud Hungaros, uti in discumbendo mensis quadratis qui ab antiquitate Romanâ defluxit, omnia in iure apponere. Variant enim iura pro rerum varietate, Anserculi enim et anaticulae, capones, phasiani, perdices, starnae, quorum ibi copia magna est, praeterea bubala, agnina, haedina, et suilla, aprugnaque caro, piscesque diversi et alia huiusmodi, vario semper et proprio iure aut merguntur aut condiuntur. Est etiam consuetudo, non ut modo apud nos, ut singuli ex singulis, sed omnes ut ex unâ patinâ accipiant, nec ibi ullus in assumendo bolo, aut carnis morsu, furcilla utitur, ut nunc in Italia Transpadana in usu frequenti est. Quisque enim mensam ante se paniceam habens ex communi patinâ, quod placet, assumit, frustillatimque sectum digitus ad os applicat. Hungari non habent in frequenti usu escarum structores. Unde fit, ut cum maximâ difficultate, in illâ Hungarorum copia, et mensa opipara quis se a manuum vestisve inquinatione tueatur, guttatim enim aliquando crocinum ius defluens sordidum hominem reddit. Croco enim et gariophyllis cinamomo zinzibereque et specieb. in maximâ copiâ utuntur. Nam cum Ungari sint robustioris calidiorisque naturae, quam Itali, non viderur abs re factum, ut speciebus utantur, calida namque testimonio Auicennae, calidis conveniunt, nutricioque ex similibus semper exsistit, calidiora esse huiusmodi condimenta, quae speciebus abundant, nemo est, qui non intelligat, a iure autem et crocino praesertim ungues et digitos, quibus escam apprehendimus fieri crocinos, nullus ambigit. Sed Rex Matthias omnia manibus pertractans, numquam sit sordidus, quamvis locutioni intentus, semper enim in eius convivio disputatur, aut sermo de re honestâ, aut iucundâ habetur, aut carmen cantatur. Sunt enim ibi Musici et citharoedi, qui fortium gesta in linguâ patriâ ad mensam in lyra decantant. Mos enim Romanorum hic facit, et a nobis defluxir ad Hungaros. Cantatur autem semper aliquod egregium


page 282, image: s298

facinus: nec deest materia. Nam cum Hungaria in medio hostium diversarum linguarum sita sit, semper rei bellicae habet fomitem. Amatoria autem carmina raro ibi cantantur, et ut plurimum gesta in Turcos in medium veniunt, non sine sermone concinno. Hungari enim sive nobiles, sive rustici sint, eadem fere verborum conditione utuntur, et sine ulla varietate loquuntur, eadem enim pronuntiatio, eadem vocabula, similes accentus ubique sunt. Nam ut de Italiâ loquar, nobis tanta est loquendi varietas: ut civis a Rustico, et rursus Calaber a Tusco, tantam in sermone habeant dissimilitudinem, ut difficultatem intelligendi maximam praebeant. Sed apud Hungaros, ut diximus, eadem loquendi forma vel exigua admodum differentia est: Unde fit, ut carmen linguâ Hungaricâ compositum, rusticis et civibus, mediis et extremis eodem tenore intelligatur. Sed ut ad rem revertamur, oculis meis non sine admiratione vidi Ioquentem Regem, aut aures catmini vel sermoni maximâ attentione praebentem, esculenta usque pertractantem, et numquam coinquinatione turpatum, quod profecto mirum est, cum attentione aut diligentia non possint aut manuum, aut vestimentorum sordes praecavere. Sunt igitur huius Regis naturales munditiae, quoniam eis maxime gaudet, praeter influxum et consuetudinem regionis.


page 283, image: s299