CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

ACTIANUS fundus iuxta Pisaurum, ab Actio tragoediarum scriptore. Chronicon Eusebii. Melius Accianus: est qui Farnazzano interpretatur. Ortel. in thes. Geogr.

ACTINUS Solis fil. e Graecia in Aegyptum profectus, Astrologiae praecepta tradidit. Diodor.

ACTIO [1] Fidei, et ejus pompa, in Ecclesia Romana ultimus Inquisitionis est actus, olim sermo Gener alis de Fide dictus, quo [orig: quô] plures religionis causa [orig: causâ] rei, aliquando centum aut ducenti, in publicum spectaculum, ad varia paenitentiarum et suppliciorum genera, horrendis vestimentis induti, producuntur: qua [orig: quâ] fini Inquisitor diem quendam Dominicum seu festum eligit, ut maior sit hominum ad hoc spectaculum confluxus. Designato [orig: Designatô] die, iussu Episcopi seu Inquisitoris, Curati omnium Ecclesiarum illius civitatis vel loci, in quo sollennitas haec peragetur, peracta [orig: peractâ] contione publice Clero ac Populo, insinuant. Inquisitorem in tali Ecclesia habiturum de Fide Sermonem generalem, omnrbusque eo constuentibus promittunt indulgentiam consuetam, videl. XL. dierum, indicantque illo [orig: illô] die nullum alium in ea civitate fore sermonem. Idem nuntiari curant, in domibus Religiosorum, qui communiter Verbum Dei praedicant; et eorum Superioribus indicai, ut quoniam Inquisitor in tali Ecclesia Sermonem generalem de Fide faciet, omnes alios Sermones suspendat, ut itaque quiliber Superior quatuor vel duos fratres, prout videbitur, mittat, qui Sermoni et sententiis ferendis intersint. Quod si aliquis, sive Haereticus impaenitens, sive relapsus, tradendus sit Curiae saeculari, Episcopus et Inquisitor indicant Ballivo loci, ut tali die ac hora [orig: horâ] sit cum sua familia in tali platea seu loco ad recipiendum de Foro suo quendam Haereticum, quem ei sint tradituri; et ut eadem [orig: eâdem] die seu pridie mane voce praeconis per omnem civitatem, omnibus in locis et vicis, quid futurum sit, promulgari curet. In plerisque Tribunalibus Inquisitionis, maxime apud Hispanos, celebris consuerudo est, ut pridie Actionum Fidei in caminum incendii rubus sollenniter deseratur, cuius flammis damnati exurantur. Sed et pridie eius diei, quo [orig: quô] rei e carcere ad publicum actum Fidei adducuntur, comam ac barbam deponunt: ipso [orig: ipsô] dein sollennitatis die., captivi omnes ornatu, quo in spectaculum sunt prodituri, induuntur. Datur autem omnibus vestis nigra albis lineis distincta, cum femoralibus ad talos usque protensis, pedibus et capite nudis, nisi quod mitra [orig: mitrâ] infami ornantur personae viles et abiectae, pro atrocioribus calumniis, Heareticis paenitentibus aut de vehementi suspectis, datur in super Saccus benedictus, crocei coloris vestis, in pectore et tergo erucem S. Andrae rubei coloris ostentans, sambenito vulgo, vide infra. Reliquis, quorum delicta leviora, praeter nigram vestem aliae non datur: singulis vero datur cereus exstinctus, et funis collo innectitur. Quibus vero supplicium ignis destinatum est, Samarra [orig: Samarrâ] induuntur, de qua suo [orig: suô] loco [orig: locô], Quo [orig: Quô] facto [orig: factô] singulis humi sedere conceditur, ut nova mandata exspectent: rogoque imponendi in vicinum conclave deducuntur, iisque Confessarii adduntur, qui ipsos ad mortem praeparent et ad fidem convertant. Circa horam quartam ministri omnibus panem et ficum distribuunt; circa ortum Solis Ecclesiae Cathedralis maior campana sonat, conveniunt in domum Inquisitionis reorum Fideiussores, vide infra: quibus ita praeparatis, Inquisitor sese prope portam domus Inquisitionis collocat, comitatus Officii Inquisitorii Notario [orig: Notariô], qui omnium reorum nominae ordine legit, incipiens ab iis, qui minus deliquerunt, donec tandem ad gravissime delinquentes perveniat. Rei singuli ordine exeunt, quisque cum fideiussore suo, qui ei in processione latus claudat. processionem praecedunt Monachi Dominieani, quod auctor Ordinis ipsorum etiam Inquisitionis fuerit inventor. Vexillum Inquisitionis praefertur, de quo suo [orig: suô] loco [orig: locô]. Tum sequuntur rei cum suis fideiussoribus: quorum illi, qui levius deliquerunt, cum in processionem exiere [orig: exiêre], sequitur imago Crucifixi: succedunt, qui ad mortis supplicium educuntur. Tandem circumferuntur statuae in haeresi defunctorum, indutae Samarra [orig: Samarrâ], riec non ofsa e sepulchris eruta et cistae nigrae, in qua daemones et flammae undique sunt depictae, inclusa, ut in cineres redigantur. Cum ita per plateas urbis praecipuas ab omnibus spectandi circumducti sunt, tandem Templum in quo Sermo de Fide habendus est, intrant, quo de Inquisitione disseritur, ordinarie Dominicano [orig: Dominicanô] contionante. Illo [orig: Illô] finito [orig: finitô], duo Lectores tandem cathedram alternis ascendunt, atque sententias in singulos alta [orig: altâ] voce praelegunt. Inde, qui a mortis supplicio liberi sunt, absolvuntur et certis ritibus, virgis inprimis adhibitis, Ecclesiae reconciliantur: qua [orig: quâ] actione durante unusquisque captivorum in templo panem edit et ficus praedictos. Postea leguntur sententiae ad mortem damnatorum, hique ad Iudicem saecularem deducuntur, qui illos extremo [orig: extremô] supplicio [orig: suppliciô] assicir, dum reliqui a suis Fideiussoribus in carcerem Inquisitionis sine ullo ordine reducuntur. Ita quidem in Lusitania aut India Lusrtanica, paulo aliter in Hispania, uti videbimus, ubi de Pueris Doctrinae. Exsecutione peracta [orig: peractâ], rei paenitentes et reconciliati, ut dictum, in carcerem reducuntur, et die sequenti producuntur in Auditorio Inquisitorum, admonitique ut iniunctas paenitentias humiliter impleant, mittuntur quisque ad locum sibi per sententiam assignatum. Qui ad triremes darnnati, ad carccres iudicum saecularium transmittuntur, quidam virgis per praecipuas urbis plateas caeduntur, aliis gestanda est vestis Samberito, vel quottidie, vel diebus solummodo Dominicis ac festis. Goae, antequam dimittantur, prius instituuntur in doctrina et ritibus Ecclesiae Romanae, dein datur ipsis schedula, qua [orig: quâ] continentur paenitentiae ipsis iniunctae, imponiturque iuratum silentium, ne quidquam enuntient eorum, quae tam ad mensam, quam in aliis Inquisitionis locis, dixerint, viderint, audiverint etc. Eodem [orig: Eôdem] die omnium ad mortem damnatorum essigies, ad vivum expressae, in templum Dominicanorum deferuntur ac suspenduntur, ut ab omnibus videri possint, ubi quid observari soleat, discere est ex Ludovico a Paramo de Orig. et Progr. officii S.

Inquisitionis l. 1. tit. 2. c. 5. num. 9. 10. 11. Plura hanc in rem vide apud Phil. a Limborch Historia [orig: Historiâ] Inquisitionis l. 4. c. 41. nec non hic [orig: hîc] passim, de alio imprimis infamiae monumento, infra voce Linteum.

ACTIONES Synodorum, a Synodorum sessionibus distinguendae, cum in uno interdum conseslu plures causae vel actiones explicari soleant. Sic in Synodo quidem Chalcedonensi sex primae sessiones, totidem omnino actiones continent, singulae singulas. At sessio septima tres actiones complectitur, septimam, octavam et nonam. Octava iterum unicam actionem, nempe decimam. Denique Synodi universae sessiones, sive ut Liberatus c. 13. vocat, Secretarii, fuere duodecim, Actiones vero sexdecim. Sirmondus ad Facundum Hermian. l. 5. ex eodem Liberato, apud Car. du Fresne Glossar.

ACTIPUS Iudaeae urbs in tribu Aser, ut Iosephus tradit, qui eam quoque Arcen vocat. Lege Arctipus.

ACTISANES Aethiopum Rex, qui Amasin Aegypti regem, suis crudelius imperantem, regno [orig: regnô] deturbavit, Aegyptiisque summa [orig: summâ] aequitate imperavit, Hic latrocinia novo [orig: novô] more compescuit, sontes neque morte plectens, neque linquens impunitos. Constituto [orig: Constitutô] quippe de iis iudicio [orig: iudiciô], reos omnes in unum cogens, amputatis naribus, in ultima deserti ire compulit; ibique civitatem condidit, ab excisis naribus Rhinocolur am appellatam. Ea in Aegypti, Arabiaeque finibus, haud procul a mari sita, omnibus vitae commodis caret: nam omnis vicina regio salsa est; intra urbis maenia unicus est puteus, et is inutilis, utopote aqua [orig: aquâ] eius gustu amara [orig: amarâ]. Hos autem eo in loco posuit, ne suis moribus vicinas gentes inficerent, neve eorum erga reliquos iniuriae essent occultae, sed ut tamquam in oram desertam relegati, omni re egentes, cogente necessitate victum sibi quaererent. Fissis itaque calamis, quos ex vicinis agris collegerant, longa sibi retia fecere [orig: fecêre], quibus iuxta littus, per plura stadia dispositis, ex captis coturnicibus, victum sibi compararunt [orig: comparârunt]. diod. l. 1. c. 60. vixit circa Iephthae tempora, A. M. 28 50. Nic. Lloydius.

ACTIUM Epiri oppid. et promontor. ubi Augustus, devictis navali praelio [orig: praeliô] Antonio [orig: Antoniô] et Cleopatra [orig: Cleopatrâ], an. Urb. Cond. 724. A. M. 4024. A. C. 30. unde illustris Epocha orta, et Actraci anni originem ceperunt, urbem condidit, et Nicopolin, a Victoria nominavit Plut. Figalo hodie dicitur. Hinc Actia, orum, Suidae quinquennales. Vide supra, Actia. long. 46. 30. lat. 39. 15. Vide et Attium.

ACTIUS [3] III. Estensis Princeps: is ut paternas opes et principatum occuparet, Opizum II. patrem in lecto iecentem oppressit: deinde fratres pepulit, ut filio Elisco, qui naturalis tantum erat; principatum relinqueret. Fulgosus l. 9. c. 11.

ACTIUS [4] Apollo dicebatur variis de causis, imprimis tamen ab Actio, promontor. et civitate Acarnanum celebri. Virg. Aen. l. 8. 2. 704.

Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
Desuper. --- --- --- --- --- --- --

Actius hinc tr axit Phoebus monumenta, quod eius
Una decem vicit missa sagitta rates.

Actia Virgilium, custodis littora Phoebi,
Caesaris et fortes dicere posse rates.

ACTIUS [5] Centurio, custodiae et supplicio Drusi, Germanici filii a Tiberio additus, Tacit. l. 6. Annal. c. 24.

ACTIUS [6] vel ACCIUS Tragoediarum scriptor inter colonos Pisaurum deductus, a quo et fundus Actianus iuxta Pisaurum dictus: in scribendis Tragoediis, sententiarum gravitate, verborum pondere, personarum auctoritate gravissimus; eius meminit Horat. Serm. l. 1. Sat. 10.

--- --- --- --- --- --- Hic et in Acci
Nobilibus trimetris apparet rarus, et Enni.

ACTIUS [7] Labeo, Poeta fuit indoctus tempore Persii Iliada Homeri versibus Latinis adeo inscite transtulit et obscure, ut nec sua ipse cognosceret, Gyraldus. Voss. de Poet. Lat. c. 3.

ACTIUS [8] Navius, augur, novacula [orig: novaculâ] cotem praecidit, spectante Tarquinio [orig: Tarquiniô] Prisco rege; quo factum est: ut et a Rege, et populo; semper in rebus dubiis consuleretur. Flor. l. 1. c. 5. Liv. l. 1. c. 36.

ACTIUS [9] Sincerus Sannazarius, vir rari ingenii, magnaeque nobilitatis, cum in conspectu Frederici Regis esset inter Physicos quaestio, quid praecipue conferret oculorum perspicuitati? aliique foeniculi afflatum dicerent, alii vitri usum, aliique aliud: at ego, (inquit) Invidiam aio, siquidem maiora et pleniora omnia videre facit. Pontan et Panormitan. Vide Sannazarius.

ACTIUS [10] praenomine Caius, ex Romanis civis Atestinus fuisse fertur, circa A. C. 390. Ex cuius posteris Forestum, Aquilegiae adversus Attilam defensorem, Acharium, de quo supra: Marvellum Valentiniani III. Ducem, adversus Vandalos, Sabinianum Illyrici praefectum, aliosque enumerant, serie continua [orig: continuâ] usque ad Azonem, Guelficae posterioris lineae conditorem. Alii vero Actiam stirpem in Caii trinepote Bonifacio, et eius filio Valeriano, qui A. C. 590. praelio [orig: praeliô] Longobardorum in Francos ceciderit, defecisse

ACTOR [1] comes Herculis contra Amazonas, in quo bello vulneratus, cum retro domum abire vellet, in itinere mortuus est. Item Astyoches pater. Hom. Il. ss. Item, Menaetii, ex Aegina, parens, Ovid. l. 1. Trist, Eleg. 8. Alius fuit, Autuncus. Virg. Aen. l. 12. v. 93.

ACTOR [3] fil. Deionis, Phocidis Regis, ex Diomeda coniuge, Xurhi filia, frater Cephali. Apollod. l. 1. Biblioth.

ACTOR [4] unus ex Argonautis, Hippasi fil. ex Peloponneso. Hyginus Fab. 14.

ACTOR [5] honestissimo [orig: honestissimô] prae reliquis servis loco [orig: locô] atque gradu, apud Romanos, fuit, utpote qui in rei dominicae procuratione primas sibi vindicabat. Rabanus Maurus de institut. Cleri l. 1. c. 10. Quoniam enim actor prudens et bonus scit, quid sit domini sui census et omnis substantiae modus et redigit apud se totius possessionis instrumenta originalia. Irenaeus adv. Haer. l. 4. quis igitur erit fidelis Actor bonus et sapiens, quem praeponet dominus supra familiam, ad danda eis cibaria in tempore. Apuleius Metam. l. 8. Servus quidam, cui cunctam familiae tutelam dominus permiser at suus etc. Eiusdem meminit Plautus Asinar. Actu 2. sc. 4.

Nam si sciet noster senex, sidem buic non esse babitam,
Succenseat, quoi omnium rerum ipsus summam semper credit.

Hinc familiae contradistinguitur, apud Columellam, de Re Rust. l. 1. c. 7. Itafit, ut et Actor et familia peccent. Et hi videntur fuisse, quos Ael. Donatus Maiores domus [orig: domûs] appellat. Quod enim apud Terentium in Phorm. Actu 2. sc. 1. Demiphoita Getam alloquitur,

Id ille ita interpretatur, Columen culmen, an columen columma? Unde Columellae apud vetores dicti servi maiores domus [orig: domûs]. Lucilius 22.

Servu' neque insidus domino, neque inutili quoiquam
Luceili, Columella hic situ' metrophanes.

Ita enim legendum hoc distichon. Hucque referenda sanctio Theodorici Regis apud Papinianum tit. 4. qui pretium occisi Actoru centum solidis taxavit. Neque aliunde fluit Iulii Pauli IC. senrentia, existimantis, animadvertendum esse severissime in eum, qui Actorem corrupisset, ut qui posset rationes dominicas intercidere, vel adulterare vel etiam rationem sibi commissam turbare. Imo, etsi servus, qui Actum domini gessisse diceretur, in comissum cecider at, non vendebatur; sed pro eo, viri boni arbitratu, aestimatio dabatur, ex rescripto D. D. Severi et Antonini, l. 16. ff. de Publ. et Vectig. Quod et Iustiniano Aug. observatum, §. Paena. Instit. de iniur. nec iniuria [orig: iniuriâ] sane, ideoque recte Iuvencus Histor. Evang. l. 3. servos, a Patrefamilias [orig: Patrefamiliâs] missos, ad colonos agricolas, ut vineti fructus perciperent, Actores interpretatur:

Tum longinqua petit, sed fructus tempore certo [orig: certô]
Actores famulos mittit, quibus [orig: quêis] portio salva
Cultorum, corta [orig: cortâ] ruris mercede daretur.

Vide quoque infra Maior Domus. Quoniam vero unus non omnia poterat, adiutoribus suis non carebat Actor. Scaevola l. 40. ff. de statulib. Item quaero, an ea quae exacta sunt per adiutores eius (Actoris) neque Calendario illata sunt, aut fraudulenter acta, huic ascribi possint, cum esset hic praepositus; Calendario nempe praeponebatur aliquando servus quispiam, ut pecunias domini exigeret crederetque, qui a Calendario dictus est. Actor vero secundarum in familia, Disponsator fuit, sive Prorogator, de quo Irenaei locus laudatus intelligendus, vide suo [orig: suô] loco [orig: locô]. Item a Frumento dictus; quo et illi pertinem, qui diurna asservabant, ab Ephemeride nomen adepti. Vide Laur. Pignorium Comm. de servis. Reperiuntur Actores rerum, Actores bonorum, Actores praemiorum fundorumque, apud Columellam l. 1. c. 7. et c. 8. Apud Sueton. in Domitian. c. 11. habemus Actorem summarum, qui rationibus dispungendis praeerat; illasque observabat, de quibus vide Titum Popmam l. de Poeris servorum, aliosque.

ACTORES [1] Ecclesiae, dicti proprie, qui res, bona, possessiones et facultates Ecclesiarum administrabant, veluti earundem Oeconomi vel Villici: seu, ut Pithoeus in Comitibus Campaniae censet, Advocati et Defensores Ecclesiarum. Qua [orig: Quâ] ratione occurit vox apud Iustinianum in Novell. 3. Gregorium m. l. 1.Ep. 9. et 53. Marculfum l. 2. form. 4. Flodoardum Hist. Rom. l. 2. c. 17. 18. Alios, laudatos praefato Glossarii Auctori: quem vide etiam de Actoribus Regis, Fisci Regii, provinciarum et Villarum.

ACTORIDES [1] Partroclus, nepos Actoris. Is enim ex Aegina [orig: Aeginâ], quam ei Iuppiter a se vitiatam, uxorem dederat, Menaetium genuit: Menaetius autem relicta [orig: relictâ] Aegina [orig: Aeginâ], Opuntem in Locris se contulit, et ibi Patroclum genuit. Ovid. Met. l. 13. Fab. 1.

Reppulit Actorides sub imagine tutus Achillis.
Troas ab arsuris cum defensore carinis.

ACTORIDES [2] fratres, a Patre Actore; a matre Molione, Molionidae dicti, congeniti fuerunt aurigae et concordes, alter habenas et lora, alter scuticam et flagellum moderabatur: duo uterque capita, quatuor manus totidemque pedes, unum vero corpus habuisse dicuntur: hos cum Hercules vincire nequiret; insidiis intercepit. Pherecydes, Mnaseas, Pindarus, alii. Nic. Lloydius.