CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

ALTARE [1] unus erat ex tribus sacrificandi locis, apud Gerites, ab altitudine dictus. Scrobiculo [orig: Scrobiculô] enim Diis Inferis, aris Terrestribus, Caelestibus autem exstructis focis sacra fecere [orig: fecêre] Gentiles: unde denominata etiam sunt Altaria, ad quae, cum sacrificabant, manus in altum porrigebant, Servins. Erat enim ara humilior, et vix e terra eminebat, imo secundum quosdam in ea occultata, Altare vero supra terram erectum stabat; Graecis *bwmo\s2, item *)/erkos2 i(ero\n vel e(/rkos2, quasi vallum, vel agger, ex aggestu terrae factus. Certe Scholiastes Euripidis in Phoenissis, notat, ad Altare per aliquot gradus fuisse ascensum. Hoc cum erigebant Graeci, quemadmodum et cum Idolum aliquod consecrabant, solebant feminae, certo [orig: certô] habitu indutae, o)sp riwn eyome/nwn xu/ras2 peripompeu/esqai: ollas coctis leguminibus resertas circumgestare, Diis offerendas. Aristophan. in Pluto.

--- *ta\s2 xu/tras2 ai/s2 to\n *qeo\n
*(idruso/meqa, labou=, e)pi\ th=s2 kefalh=s2 fe/re.

Communiter autem fiebat Altare ex terra congesta, et tum xw=ma, i. e. tumulus vocabatur. Similiter ex cinerum aggestu nonnumquam exstruebatur; aliquando ex terra sanguine macerata; deine lapidibus, et aliquando etiam ex ligno fiebat: Figura [orig: Figurâ] nonnumquam oblonga [orig: oblongâ], quadrata [orig: quadratâ] item, sed plerumque orbiculari. Loca, ubi Altaria stabant, Excelsa dicta sunt, toties in Sacris Israelitis Ethnicizantibus a prophetis exprobrata. Unde Sophocles in Trachiniis: *to\n *oi)/ths2 *zhno\s2 u(/yiston pa)gon. In quae verba Scholiastes: *pa(/n de\ o)/ros2 tou= *dios2 o)noma/zetai, e)pei\ u(yi)stw| o)/nti tw=| *qew=| e)n u(/yei dei= ta\s2 qusi/as2 poiei=sqai ta\s2 pro\s2 au)to\n i. e. Unusquisque mons Iovis nuncupatur, quia altissimo Deo in altissimis locis sacrificia offerre convenit, ut nempe eo facilius sacrificantium e propinquiori loco preces exaudirentur. Adde, quod Altaria in sublimibus locis minus erant profanationis periculo exposita, unde a)be/bhla et a)bata eidem Scholiasti dicuntur. Vide Franciscum Rossaeum Archaeologiae Atticae l. 6. c. 3.

ALTARE [2] apud Hebraeos, a quibus Altarium usus ad Gentes transiit, in Tabernaculo, duplex erat, Aeneum, in Atrio, et Aureum, in Sancto. Et illud quidem, de quo vide Exod. c. 40. v. 29. decem cubitos Austrum versus a Tabernaculo remotum, confectum erat, e purissima cedro, quinque cubitos longum ac tres altum. Obducebatur illud undique laminis aeneis; ac medio [orig: mediô] spatio [orig: spatiô] aerata itidem lamina, foraminibus plena, sacrificiorum cineres egerebat, in circuitu 4. annulos habebat quibus vectes inserebantur, quoties Arca a Levitis transferenda erat; pariterque quatuor eius anguli aere muniti, paulo altius extra Altaris limbum, extabant. Atque ea erant Cormia Altaris, sanguine libationi et victimarum alligationi destinata. Vincite victimam festivam funibus usque ad cornua Altaris, Psalm. 118. v. 27. Vide quoque Exod. c. 27. v. 1--8. Et hoc quidem fuit Altare holocausti, cui inserviebat reliquum instrumentum eius, Crateres, Lebetes, Forcipes, Fuscinulae, Palae etc. Exod. c. 27. v. 3. iuxtaque illud dispositae columnae, cum uncis ferreis, ad excoriandas victimas; duplex item in Templo mensarum lapidearum ordo, quibus vasa aurea et argentea, ad oblationem necessaria et praeparatae sacrificii partes im ponebantur, Ezech. c. 40. v. 42. Istud, nempe Aureum, cedrinis tabulis deauratis constans, unius cubiti longitudinem ac latitudinem habebat, Exodi c. 30. v. 1. et seqq. Super quo bis de die suffitus adolebantur, tum a Pontifice tum a reliquis Sacerdotibus. Semel autem quotannis sollemniori modo [orig: modô] odores in eo incendebat Pontifex atque illud piacularis victimae sanguine expiabat ac lustrabat, Exod. c. 30. v. 10. dicebaturque Altare suffitus: In Templi Salomonici postea Atrio Altare holocaustorum a [orig: â] Mosaico, cum magnitudine, tum materia [orig: materiâ], differebat: utpote 32. cubitos in infimo ambitu, in supremo vero 24. in longitudine ac latitudine 20. in altitudine 10. continens, ut videre est 2. Chronic. c. 4. v. 1. Non autem, ut prius, aere solum obductum, sed ex solido aere consectum ac septem varios annulorum ordines habebat, iuxtaque columnas quasdam et mensas marmoreas, ad sacrificiorum usum: Medium vero eingebat filium coccineum, ad sanguines discernendos: et subtus duo erant canales, qui victimarum sanguinem in proximum torrentem derivarent etc. Vide Franc. Burmannum Synopsi Theol. Christ. tom. 1. l. 4. c. 14. et 15. Altare hoc aeneum, quod fuerat coram Iehova usque ad tempora Achazi, Rex hic impius, qui in gratiam Tiglath-Pileseri Regis Assyriae, aliud erigi curaverat, ad similitudinem illius Altaris, quod Damasci viderat, longius amovit ab interiore ipsius domus, ne esset inter suum Altare et domum Iehovae: posuitque illud ad latus sui Altaris, Aquilonem versus, 2. Regum c. 16. v. 14. Adeo que sic ab usu removit: Quemadmodum et Manasses Rex toti exercitui caelorum Altaria exstruxit, in Atriis domus Iohovae, 2. Regum c. 21. v. 5. Sed huius filius Iosia, utrisque abolitis, Altare Dertestituit, 2. Reg. c. 23. v. 12. et seqq. donec expugnatis per Babylonios Hierosolymis Temploque [orig: Templôque] destructo [orig: destructô], illud cum reliqua supellectile in hostium manus pervenit, c. 25. v. 12. et seqq. Post elapsum vero captivitatis tempus, Altare Dei Israelis ad offerendum in eo holocausta, denuo exstructum est, Erzae c. 3 v. 2. mansitque, donec exhibito [orig: exhibitô] Messia [orig: Messiâ], omnibusque umbris impletis Romani sub Vespasiano Rei publicae Ceremoniisque Iudaeis finem imposuere [orig: imposuêre], qua de re alibi.

ALTARE [3] hodieque in communione Romana erigi solet, in eminentiori Aedis sacrae parte, teste Walafr. de Rebus Eccles. c. 6. Beda [orig: Bedâ] l. de Tabernac. Ruperto de divin. Off. c. 30. etc. Vide quoque infra, Mensa Domini. Et quidem antea, ad significandam Christi unitatem, unicum in Ecclesiis erat, quod proin Eusebius in encomio pro Paulino Tyri Episcopo Histor. Eccl. l. 10. c. 4. Unigenitum Altare appellavit. Postea in quolibet Templo complura struxere [orig: struxêre] Latini, meminitque tredecim eorum in una Aede Gregorius, Ep. 50. l. 10. ad Pallad. Lapideum illud omnino esse volunt, can. Altaria si non suerint lapidea: in quo, ubi Episcopus Dioecesanus celebravit, nemini eodem die, absque eius licentia, idem facere licere, aiunt; quam observationem Graeci extendunt etiam ad simplices Sacerdotes, ita

ut eodem [orig: eôdem] die ad unicum Altare duo Presbyteri sacrum facere nequeant. In maioribus vero Altaribus quatuor Basilicarum Urbis Romae Patriarchalium, nemini praeter Papam celebrare licet; nisi quod Iacobus quidam, S. Pauli Abbas ex privilegio Bonifacii VIII. A. C. 1301. Ep. 98. hanc facultatem pro al tari maiori eiusdem Basilicae accepit, a quo tempore Successores eius, qui Sacerdotii ordinem a Pontifice acceperint, idem privilegii retinent, sed et Cardinales, cum in uno ex praefatis Altaribus sacris defungi cupiunt, Brevi a Pontifice accepto [orig: acceptô], ad id idonei habentur. Ipse Pontifex antiquitus, in Sabbato quatuor Temporum Decembris, cum in Altari S. Petri colebrabat, pro conferendis Ecclesiastic. Ordinibus, ab hoc ad aliud Altare deducebatur. Descendit Pontifex ab Altari (scil. Maiori) et vadit ad S. Andream, ibi facit consecrationem; facta [orig: factâ] consecratione ad Altare revertitur, quia in hoc Altari nulla consecratio fiert debet, nisi a Romano Pontifice, Benedic. Can. S. Petri Ceremoniale MS. in Bibl. S. August. de Urbe. Porro mos eratolim apud eosdem Altare, ubi SS. ut dicunt, reliquiae quiescunt, circumire: qua de re vide infra in voce Philermus. Ad quem finem Altaria a muro antiquitus separata erant: cuius ritus hodieque Graeca Ecclesia retinens est; quae etiam tanta reverentia [orig: reverentiâ] Altaria colit, ut ad ea accedere nullis Laicis permissum sit etc. Plura hanc in rem vide apud Macros Fratres Hierolex. Sed et Altare, partem Templi, in quo erectum altare conspicitur, denotare, discimus et Gregorio Turonensi Histor. l. 2. c. 14. Ecclesiam praeterea, ut aiunt significat, vel obventiones ac reditus Altaris seu Ecclesiae, maxime decimam Ecclesiasticam, apud Gallos inprimis. Concilium Claromont. A. C. 1095. can. 3. Ecclesiae, quae vulgari vocabulo [orig: vocabulô] apud cos (Gallos) altaria nuncupantur. Unde Altaria vel Altaria et Decima, coniunctim Decimae Ecclesiarum dicuntur, quae ad ipsos Ecclesiarum Praesules pertinent, quasque saepe a Laicis usurpatas esse, docet Charta Philippi Regis Franciae. A. C. 1076. in Chron. Monaster. Iohannis de Vineis p. 50. Sed postmodum mors, quae intravit in Orbempterrarum, quamplurimos Laicos et Pscudo Christianos in tantum excaecavit, ut quidam Altaria vel Decimas in beneficia extorquerent, quidam vero in abusum miser ac haeeditatis, converterent, etc. Vide Car. du Fresne Glossar. et plura de variis circa haec Latinorum Ritibus, hic infra. Hinc Altaragium, seu Alteragium, vel etiam Altelagium, obventio Altaris, apud Eund.

ALTARE [4] seu ARA, in Circo Olympiaco, memoratur Pausaniae l. 5. ubi de Ludis illis. Cum enim duplex in Circo carcerum ordo esset, qui sortito capiebantur a certaturis, unus ad sinistram primae, metae, alter ad dextram; in medio utriusque partis locus erat eius, qui machinationem movebat, qua [orig: quâ] omnia ostia aperiebantur: Altare nempe, Graece *bwmo\s2, circa mediam proram Circi (prorae figuram quippe habuit h( a)/fesis2, quae satis lata erat, quae que discriminabat utrumque ordinem ostiorum) Ianuae Consulum vel ostio, quod ad medium Circi spatium patebat Romae, respondens. Ad huius Araevel primarum metarum partem dextram, omnes currus, em ittendi ad currendum, stare debebant, quoniam recto [orig: rectô] cursu ad ultimam metam circumflectendam pertendebant: cum paulo aliter se res haberet in Circo Romano, uti diximus supra in voce Alba Linea, plura vide apud Salmas. ad Solin. p. 902.

ALTARE Portatile seu Viaticum , Durando Ration. l. 1. c. 7. num. 34. quod per viam portetur: Altare Gestatile seu Gestatorium, Hugoni Flaviniac, Chron. p. 166. Lapis Gestatorius, Anselmo l. 3. Ep. 158. Tabula Itineraria, in Ord. Rom. Antimensium quoque Balsamoni, Altariolum est, quod in eadem Communione loco [orig: locô] Altaris omnino lapidei, usurpatur. Atque hoc ab Episcopo consecratum, itidem ex lapide esse debet ac Martyrum habere reliquias, sine quo celebrare nemo potest, nisi Pontificis Romani dispensatione, qui inter alia privilegia Missionariis Propagandae Fidei, ut vocant, concedere solet, ut in casu necessitatis absque tali Altariolo sacra conficiant. Debet autem istiusmodi Altare portatile quoque spatium habere commodum, ut calicem et hostiam capiat, uti loquitur Navarr. in Manual. c. 25. num. 3. In duas vero partes divisum ac plicatile, libri instar, Sacro inservire nequit, quia istiusmodi Altariolum symbolum unitatis Christi personalis esse aiunt, etc. Vide Macros Fratres in Hierolex. atque infra passim inprimis in voce Antimensium, et Viaticum.

ALTARE Testimonii , quod praealtum filii Ruben, Gad et dimidia tribus Manasse in testimonium legis Mosaicae super ripam Iordanis, in tribu Beniamin exstruxerunt.

ALTARE complectendi ritus ad finem faciendam, memoratur in Chron. Montis-Sereni A. C. 1126. In Ecclesia B. Petri Altare complexus, quasi ad probandum, quod Henricus pro femina commutatus fuisset, ita se obligavit, ut si idem filius esset Henrici Marchionis, ipse sui corporis perderet sanitatem, apud Car. du Fresne in Glossar.

ALTARE denudandi ritus in eadem Ecclesia, usitatus est. Fit autem Altaris denudatio in Feria 5. Cenae Domin. qua [orig: quâ] nuditatem Christi in passione significari, ait Alcuinus de Offic. divin. Meminitque Ordo Romanus ceremoniae huius Feria [orig: Feriâ] 6. Parascevae observari solitae: Scilicet ad illa verba Euangelicae passionis, Partiti vestimenta mea; duo Diaconi auferebant Altaris mappam, in quo sie denudato consumebatur Eucharistia a sepulchro delata. Abusus autem ille, quo [orig: quô] olim a Sacerdotibus implorabatur divina vindicta, uti refert Gregorius Turonens. de Glor. Martyr. l. 1. c. 79. abrogatus est in Concilio Toletano XIII. can. quicumque 26. quaest. 1. Denudabantur enim Altaria, exstinguebantur luminaria ac tandem ipsa Officia divina deserebantur. In Ecclesia Ambrosiana denudantur Altaria Feria [orig: Feriâ] 6. Parasceves; parietesque volis sanguinei coloris cooperiuntur, etc. Vide Dominic. Macrum Hierolex. Nudantur ibidem et lavantur quoque Altaria, in Cena Domini, uti refert Car. du Fresne Glossar.