December 2004 Ruediger Niehl markup
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check - orthographical standardization performed
06/2005 Peter Stroebel markup
semi-automatic lemma-correction
05/2006; 06/2008; 06/2010; 12/2010; 02/2011 Antonio Javier Ortiz Cano; Reinhard Gruhl markup
largely revised


image: as0005

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.



image: as0006

[gap: praeliminaria]

image: s0220b

ANINSULA vulgo S. Carilefo, pagus seu coenobium Galliae Celticae in finibus Coenomanorum, apud Vindocin. Urbem et Ledum fluv. Ubi S. Carilefus eremita prius, mox Abbatem egit. Masson.

ANIO sive ANIEN, vulgo Teverone, nobilis Italiae fluv. in montibus Trebianorum nascens, Tiburtinum agrum irrigans, ubi e sublimi in subiectam vallem magno [orig: magnô] impetu delabens efficit catarractam, deinde per plana fluens tres nobiles lacus secum in Tilerim defert. Dixi sive Anien, idque auctoritate Statli l. 1. Silv. 3. v. 20.

Ipse Anien (miranda fides) infraque superque
Saxeus; hic [orig: hîc] tumidam rabiem, spumosaque ponit
Murmura. --- --- --- --- --- --- ---

Nomen autem accepisse putatur, ab Anio Hetruscorum Rege, qui insequens Cethegum filiae suae raptorem, cum eum assequi non posset, in hunc fluvium insiluit, et, ut Anio vocaretur, effecit. Horat. l. 1. Carm. 7. v. 13.

Et praeceps Anio, et Tyburni lucus, et nda
Mobilibus pomaria rivis.

Propert. l. 4. Eleg. 7. v. 73.

Ramosis Anio qua pomifer incubat arvis.

Virg. Aen. l. 7. v. 683.

--- Gelidumque Amenem, et roscida rivis
Hernica saxa colunt.

Strab. l. 5. *)en de\ tw=| pedi/w| tou/tw| o( *)ani/wn die/ceisi, kai\ ta/ *)/alboula kalou/mena r/pei= u(/data yuxra/. Plinius etiam ait, hunc fluvium efficere lacus tres nobiles amoenitate, l. 3. c. 12. Sil. Italicus l. 1. v. 606.

Ac gelidis Anio trepidabat caerulus undis.

Idem l. 12. v. 539.

Sulpureis gelidus qua serpit leniter undis,
Ad genitorem Anio labens sine murmure Tibrim.

Propert. l. 3. Eleg. 21. v. 23.

Hic [orig: Hîc] Anio Tiburte fluis, Clitumnus ab Umbro
Tramite, et oeternum Martius humor opus.

Hinc Anienus adiectivum. Virgil. Georg. l. 4. v. 369.

Unde pater Tiberinus, et unde Aniena siventa.

Propert. l. 1. Eleg. 20. v. 8.

Sive Aniena tuos tinxerit unda pedes.

Ubi Amerina legit Scaliger ex veteri libro et lacum Vadimonis intelligit. Sed Anienae undae Propertius ipse meminit, eleg. 15. l. 3. v. 4.

Et cadit in patulos lympha Amena lacus.

Stat. l. 4. Silv. 4. v. 17.

--- Anienaque frigora captant.

Hinc Anienus, Deus ipse fluvii Anienis, ut Tiberinus Tiberis. Propert. l. 4. Eleg. 7. v. 86.

Accessit ripis laus, Aniene, tuis.

Stat. l. 1. Silv. 3. v. 70. in Tiburtino Manlii:

Illis ipse antris Anienus, fonte relicto,
Nocte sub arcana [orig: arcanâ] glaucos exutus amictus.

Hinc demum Anienicola. Sil. l. 4. v. 225.

Quosque sub Herculeis taciturnus flumine muris
Pomifera arva creant, Anienicoloeque Catilli.

Nic. Lloydius.

ANISENA Flumina, apud Ovid. Fast. l. 4. Sed locus est corruptus, lege Amenana, et vide Amenanus.

ANISIS qui et Asychis, Aegyptiorum Rex a sacerdotibus designatus, regnavit ann. 6. Vide infra.

ANISTIS Lacon, Alexandri M. cursor, a Sicyone Elim usque mille ducenta stadia uno die percurrit. Solin. c. 6.

ANISUS Austriae fluvius, hodie Ens, Rhenanus.

ANITHA Arabiae Petreae urbs. Ptol.

ANITIA aliis Lentia, Lenza fluv. Italiae, in Longobardia. Oritur ex Apennino, caditque in Padum, prope Brixellum, dividitque Ducatus Parmensem et Mutinensem.

ANITIUS [1] Aedilis Curulis. Plin. l. 33. c. 1.

ANITIUS [2] Faustus, Consul Romanus Galli collega. Horum tempestate se, ut Deum, honorari Diocletianus iussit. Eusebius.

ANITIUS [3] Lupus, inter viros illustres, Commodi iussu occisos, apud Lamprid. in Commodo. c. 7.

ANITIUS [4] Paulinus, Consul Romanus Ceionii Iuliani Camenii collega.

ANITIUS [5] Paulinus, Iunior, Consul Romanus Publii Optatii collega.

ANITIUS [6] Rusinus, Consul Romanus Acilii Severi collega. Vide et Anicius.

ANITORGIS urbs Hispaniae Tarraconensis Livio, l. 25. c. 32. ad quam inter Scipiones, et Asdrubalem pugnatum est; Ea aliquibus Concha esse videtur, aliis Albaracinum.

ANIUS [1] locus Puteolis vicinus, hodie Lago Sudatorio dicitur.

ANIUS [2] Apollinis fil. ex Rhea, et Rex in Delo; habuit Andrum filium. Virg. l. 4. Aen. v. 80.

Rex Anius, Rex idem hominum, Phoebique sacerdos,
Vittis et sacra [orig: sacrâ] redimitus tempora lauro [orig: laurô]
Occurrit. --- ---

Ubi Poeta Anium, Deli insulae Regem Sacerdotemque inducit. Servatum hoc priscis gentibus, ut earum Reges, sacerdotes quoque essent. Quod de Rege Romulo scribit Cicer. l. 1. de Divinat. c. 2. Huius urbis parens Romulus, non solum auspicato urbem condidisse, sed ipse etiam optimus Augur fuisse traditur. Ubi late probat, Reges olim omnes ac Principes claruisse dignitate auguratus [orig: auguratûs], quae res semper ad sacerdotes pertinuit, et signate ait, principum liberos sex apud Romanos traditos in disciplinam Etruriae populis, ut


image: s0221a

artem vaticinandi addiscerent, ne ars tanta propter tenuitatem hominum a religionis auctoritate abduceretur ad mercedem et quaestam. Dionys. etiam Halicarn. l. 2. ubi describit constitutionem regni factam a Romulo, ita ait: *basilei= men\ oun e)ch/reto ta/de ta\ ge/ro. *prw/ton me\n i(erw=n kai\ qusiw=n h(geuoni/an e)/xein, kai\ pa/nta di' e)kei/nou pra/ttesqai ta/ pri\s2 tou\s2 qeou\s2 o(/sia. Deinde late persequitur, quae pertinent ad civilem administrationem Non solum autem hoci in usu Romanis, sed aliis quoque, ut Palaestinis, ut Aegyptiis etc. De Palaestinis Xiphilinus, in Pompeio: *)hrxon d' un)tw=n *)/urkano/s2 te, kai\ *)aristo/boulos2 a)o/elfoi\, kai\ e)tu/gxanon u(pe\r tn=s2 tou= sfete/rou qeou=, o(/s2 i/s2 pote ou(=th/s2 e)stin, i(erwsunhs2 diafero/ menoi Vide etiam, de hac eadem re, Iustinum l. 36. c. 2. loquentem de sacerdotibus et Regibus Iudaeorum. De Aegyptiis Plut. l. de Iside et Osiride; *(oi basilei=s2, kai\ i(erei=s2 o)/ntes2. Inde est, ut avocatis iam Regibus ab administranda religione, Reguli, auctore eodem Plutarcho [orig: Plutarchô], sacrorum et religionis curam suscepermt. Quae nota Plutarchi utilis est, interest enim iuventutis scire, cur, qui sacris praesunt, Reguli Latinis auctoribus dicantur. Sed ad Anium revertamur. Eum autem Delo imperasse [orig: imperâsse] Dionys. etiam narrat l. 1. Rom. Ant. ac Troianos, duce Aenea [orig: Aeneâ], eo appulisse: *)ex de\ th=s2 *pallh/nhs2 a)rantes2 oi( *trw=es2, ei)s2 *dh=lon a)fiknou=ntai, basileu\onios2 au)th=s2 *)ani/ou. Vide Cael. Rhodig. l. 7. c. 15. Ceterum Anius non solum vir et Rex fuit, verum etiam Deus habebatur. Clemens Alex. *)/anios, dai/mwn e)pixw/rios2 par' *)hlei/ois2; ubi Canterus *dhli/ois2 legit: Dicitur autem ab a)/nw, et cum *(uperi/onos2 nomine convenit, a mundi lustratione dictus, teste Nannio [orig: Nanniô] in Miscellaneis. Porro Anium sic vocavit mater para/ th\n a)ni/an, inquit Etymologus; vel dia\ to\ a)niaqh=nai di' au)to\n, ut scribit Isacius, in Lycophronem. Nam ex Apolline gravida, ut fabulantur, et e paterna domo pulsa, eum post multos errores peperit, in antro Euboeae. *)ani/a autem Phoenicibus est [gap: Hebrew word(s)] ani, quomodo etiam afflictum vocant. Plura de Anio vide apud Diodor. Sic. l. 5. p. 229. Nos ex fabulis hoc solum addemus, hunc Anium, ducta [orig: ductâ] Dorippe, genuisse tres Oenotropas, Oeno, Sperme, et Elardem, quibus Bacchus id impertivit, ut quotiescumque vellent, pro nominum ratione, vinum, semina, et oleum consequerentur, easque cum Agamemnon in expeditionem Troianam illas invitas secum ducere vellet, Bacchi ope implorata [orig: imploratâ], in columbas versas esse. Ovid. Metam. l. 13. fab. 4. Fabulae occasionem dedit magna vini, frumenti et olei copia Anio sacerdoti Apollinsi suppeditata. Nempe, ex omni terrae proventu, a cultoribus suis tria haec exigebat Diabolus, Dei simia. Vide Deuter. c. 18. v. 3. 4. Nic. Lloyd.

ANNA [1] Latine gratiosa, sive misericors, aut requiescens; vel donans, altera uxor Elkanae. 1. Sam. c. 1. v. 2. Hebraice Hanna. Nomen item Prophetissae cuiusdam, de qua sic D. Lucas c. 2. v. 36. 37. *kai\ hn)= *awk profh=tis2, quga/thr *fanouh\l, e)n fulh=s2 *)ash/r. *au)/th probebhkui=a e)n h(me/rais2 pollai=s2 zh/tasa e)/th meta a)ndro\s2 e(pta\ a)po\ th=s2 parqini/as2 a (th=s2. *kai\ au(/th xh/ra w(s2 e)tw=n o)gdoh/ko\nta tessa/rwn, h(/ ou)k a)fi/stato a)po\ tou= i(erou= nhstei/ais2 kai\ deh/sesi latreu\ousa nu/kta kai\ h(me/ran. De eadem hoc est testimonium S. Cyrilli Hierosolymit. Cat. 10. quod fuerit mulier e)gkrath\s2 eu)labesta/th, kai\ a)skh/tria. Ubi primus character continentiam eius, et castitatem vidualem denotat, quam per tot annos integram, illibatamque servaverat (septem nempe duntaxat annos cum coniuge post nuptias vixit, quo [orig: quô] tempore maritus eius, ut parest credere, moriebatur.) Secundus pietatem eius respicit. Tertius, non solitariam, aut nonialem vitam (quemadmodum ibi Latinus interpres falso reddidit,) sed severam oklhragwgi/as2 observantiam, utpote quae bis qualibet [orig: quâlibet] septimana [orig: septimanâ] ieiunaverit, precesque quottidianas tum publice, tum privatim assidue frequentaverit, prout olim Asceticis in usu fuit. Ita sese a curis, et negotiis mundanis subduxit, ut melius Dei cultui vacaret, ideoque sub horas precationis quottidie in templum ascendebat; Non quod numquam vel comederit, vel dormierit, vel quod inibi semper ullo [orig: ullô] modo [orig: modô] permanere potuerit; verum quod illic statis precationum temporibus Deum semper coluerit, posteaque domum suam redierit. Ita Apostoli, Luc. c. 24. v. 53. dia\ panto\s2 e)n tw( i(erw=| fuisse dicuntur. Et Act. c. 1. v. 15. diame/nontes2 enei=, non quod numquam exinde abscesserint, sed, ut illic sequitur, h)=san proskkrterou=ntes2 o(moqumado\n th=| proseuxh= kai\ deh/|sei. Nic. Lloydius.

ANNA [2] Dea ab annis, quibus praesidebat, vocata, cui mense Martio [orig: Martiô] privatim et publice sacrificabatur, ut populo Annare et Perennare liceret. Fuit autem Beli filia, et soror Didonis, cui in fuga comes fuit. Quae, postquam mortuam sororem vidit, et Carthaginem ab Hiarba Gaetulorum Rege occupatam, relicta [orig: relictâ] sede patria [orig: patriâ], ad Battum Regem, qui Melitae imperabat, cursum arripuit: a quo iure veteris hospitii benigue suscepta, duos circiter annos ibi mansit. Sed, cum Pygmalionem fratrem iam cum armis adventare didicisset, Battus veritus Potentiam illius, Annam, utinde abiret, hortatus est. Mox igitut mare ingressa, vi tempestatis acta, in Laurentem oram pervenit, ubi iam Aeneas, paratis rebus, ac ducta [orig: ductâ] uxore Lavinia [orig: Laviniâ] imperabat, a quo benigne invitata in regiam cum eo profecta est: cui mox Lavinia tendere insidias coepit. Sed Anna in somniis a Didione monita, ut infaustam domum relinqueret, statim per fenestram exiluit, cumque citato [orig: citatô] cursu ad Numicium amnem pervenisset, in eum se praecipitem dedit. Orta [orig: Ortâ] deinde luce, magno [orig: magnô] clamore eam quaeritantibus apparent vestigia pedum, usque ad Numicium amnem. Unde Ovid. Fast. l. 3. v. 653.

--- Placidi sum nympha Numici,
Amne perenne latens Anna Perenna vocor.

Aliis autem Anna elt Luna, tamquam ab anno dicta, ut quae menses, et annos suo [orig: suô] motu impleat. Aliis est Themis, aliis Io, aliis una Atlantidum, quam Iovi ubera praebuisse volunt. Ovid. ubi supra, v. 657.

Sunt quibus boec Luna est, quia mensibus impleat annum:
Pars Themin, Inachiam pars putat esse bovem.


page 221, image: s0221b

Invenies, qui te nymphen Atlantida dicant,
Teque Iovi priscos, Anna, dedisse cibos.

Sed et eodem [orig: eôdem] teste, v. 667.

Orta suburbanis quaedam fuit Anna Bovillis
Pauper, sed multae sedulitatis anus:

de qua mox plura.

ANNA [3] Bovillana vetula, plebem Romanam, cum in Aventinum fugisset, pavit. Unde Ovid. loc. cit.

Pace domi facta [orig: factâ] signum posuere [orig: posuêre] Quirites,
Quod sibi defectis illa ferebat opem.

Divinos propterea honores post obitum adepta, non tamen e Senatus sententia. Huic enim cum illa secessio neutiquam placuisset, honores divinos vetulae huic haberi nolebant, nec negare interim quidquam tempora sinebant. Quare, ut os plebi sublineretur, decrevit, quasi in Annae honorem, ut Martio [orig: Martiô] Mense, qui veteris anni erat primus, sacra caelesti fierent Numini, quibus rogaretur, ut annare et perennare, h. e. annum illum exigere et alios illi superaddere daretur. Itaque eius festo [orig: festô] in conviviis cum voto hoc alii aliis propinabant, sic ut pro cyathorum numero et votis multiplicibus, etiam Nestoris annos biberent: quod ex Ovidii Fastis cognoscimus. Atque hoc [orig: hôc] modo [orig: modô] alio plebs in appellatione huius Numinis, alio prudentiores spectabant, neque sacra illa vere anus istius, sed excellentioris potestatis fuere [orig: fuêre], cuius beneficium putarent annare et perennare. Voss. de orig. et progr. Idolol. l. 1. c. 12. ubi hoc [orig: hôc] nomine, non Didonis sororem, quae apud Aeneam exulaverit, cultam esse docet, quippe cum inter Aeneam et Didonem, cuius soror Anna fertur, circiter trecentorum annorum intervallum sit; sed anum illam, beneficentia [orig: beneficentiâ] in plebem inclitam, de qua dictum.

ANNA [4] Bernardi, Comitis Hohenbergensis Sueviae filia uxor Rodolphi I. Imperatoris. Obiit A, C. 1281. Basileae in Summi Tenipli adyto sepulta. Haec nobilissimorum Austriae Principum genitrix fuit, unde et praecipuarum per Germaniam domorum propagines exortae. Vide Urstis. epit. Hist. Basil. c. 8.

ANNA [5] filia Francisci, ultimi Aremoricae Ducis, quae cum iam per Procuratorem nupsisset Maximiliano Regi Romano A. C. 1491. ducta est a Carolo VIII. Galliae Rege, qui eiusdem Maximiliani filiam Margaretam, sibi desponsatam, Patri remisit. Quo [orig: Quô] mortuo [orig: mortuô], Ludov. XII. maritum nactusest; mater quidem egregiae prolis, sed quae brevis aevi. Obiit A. C. 1514. aetat. 37. Historici Gall. in Carolo 8. et Ludov. 12. Verulam. in Henrico 7.

ANNA [6] filia Moscoviae Regis Henrici I. Galliae Regis coniux.

ANNA [7] Austriaca, filia Philippi M. Hispani Regis nupsit Ludovico XIII. Galliae Regi ex eo Ludovici XIV. mater. Vide infra.

ANNA [8] mater Calo - Iohannis, Imperatoris Constantinopolit.

ANNA [9] filia Iohannis, Cypri Regis quae Ludovico Sabaudo nupsit, A. C. 1426.

ANNA [10] filia Ludovici XI. Caroli VIII. fratris tempore, turbarum causa.

ANNA [11] Sigismundi Bathorii uxor.

ANNA [12] Danica, Iacobi I. M. Britanniae Regis uxor.

ANNA [13] Binsia, Antverpiana, vernaculo [orig: vernaculô] sermone poemata scripsit a Guil. Euchario Gandav. Latine reddita. Albert. Miraeus in Elog. Belg. Valer. Andr. Biblioth. Belg. etc. De hac Frid. Subertus ita cecinit:

Arte pares Lesbis Sappho, et mea Binsia, distant
Hoc [orig: Hôc] solo [orig: solô], vitia haec dedocet, illa docet.

ANNA [14] Bolenia, uxor Henrici VIII. Angliae Regis capite minuta, etc.

ANNA [15] Comnena, filia Alexii Comneni Imperatoris eruditione insigni praefulgens. Scripsit historiam Patris sui 15. libris comprehensam, nuper a Iohan. Gronovio publici iuris factam. Vide de illa Zonaram.

ANNA [16] Maria Schurmann, Virgo, genere, ingenio [orig: ingeniô], et multivaria [orig: multivariâ] eruditione, nobilissima, natione Germana, Ultraiectinam Academiam, cuius natali, excellenti carmine, gratulata est, diu illustravit. Obiit ante paucos annos. Epistolas eius in 4. linguis exaratas Frid. Spanhemius edidit.

ANNA [17] Marquetia, Monialis Possiacena, Graece Latineque docta, poetria non incelebris, Ronsardi, Dorati, etc. tempore. Obbit A. C. 1588. Lud. Iacob, Bibl. foem. Augustin. de la Chiesa, Theat. des Dames Sçav. Hilario Costus, etc.

ANNA [18] Urbs antiqua Arabiae desertae, ad Euphratem fluv. Mercatu prius celebris; sed deficit in dies, variisque habitatur, cum arce in Insul. adiacente. Aliis in Mesopotamia est. Item, Portus in Amurgo, vel Mergo, Aegaei maris Insul. Natal. Metell.

ANNA [19] civitas Iudaeae supra Hierichuntem. Steph.

ANNABERGA Urbecula Germaniae, in Misnia provinc. et monte Schneberg, versus Bohemiam. Iuxta Schop amnem.

ANNACIUGI populi Americae, in Brasilia Mediterranea versus praefecturam Portus securi.

ANNACUS vir quidam, qui ann. 300, vixit. Vide Stephanum in Iconio.

ANNAEUS [1] vide Lucius.

ANNAEUS [2] Mella, vide Mella.

ANNAEUS [3] Seneca, vide Seneca.

ANNAEUS [4] Serenus, vide Serenus.

ANNAEUS [5] Statius, vide Statius.

ANNALE in Ecclesia Romana Anniversarium est, dies scil. qui pro mortuis celebratur singulis annis, Ugut. Ut plurimum vero Missas denotat, quae m eadem Communione per anni spatium pro defunctis celebrantur; et Annuale quoque dicitur, Car. du Fresne Glossar. Dominic. Macer, in Gallia, festum primae Classis Annale, festum vero secundae Classis Semiannale dici annotat, in Hierolexico.