CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

APPIUS [15] Claudius Pulcher, Consul, Q. Fulvii Flacii collega. Sub his Tarentum ab Annibale captum est. Poeni autem a Consulibus victi caesique sunt.

APPIUS [16] Claudius Pulcher, Consul, C. Norbani Flacci collega; de Afris, et Rege Hierone triumphavit, Polyb. l. 1.

APPIUS [19] Clausus, Sabinorum Dux, a civibus suis male tractatus, cum quinque milibus familiarum, Romam se recepit, in Senatorium ordinem mox adlectus. Plut. in Publicola.

APPIUS [20] Herdonius, Capitolium occupavit, cum quatuor mille partim exulibus, partim servis, inde paulo post deturbatus. Vide Dionys. Liv. l. 3. c. 15. Florum l. 3. c. 19. etc.

APPIUS [21] Junius Sabinus, Consul fuit anno [orig: annô] Urb. Cond. 837. collega Domitiani. ad quem Consulatum refert vir doctus Iuvenalis Satyras, sed perperam; omnes enim illas, exstincto [orig: exstinctô] iam Domitiano [orig: Domitianô], scriptas fuisse, ipsae de se clare clamant etc. Salmas. ad Solin. p. 448.

APPIUS [23] Silanus, maiestatis postulatus sub Tiberio. Tacit. l. 6. Annal. c. 9.

APPLICARE apud Scriptores citimae aetatis, idem quod divertere, hospitari, appellere; proprie in campo, in agro, sub tentoriis degere, quod sollenne fuit Wisigothis et Burguidionibus, atque adeo Francis veterib. cum iter agerent, uti observavit Car. du Fresne Notis ad Alexiadem, ex L. Wisigothor. l. 8. tit. 12. §. 3. et tit. 4. §. 25. et ex L. Burgundica tit. 38. §. 7. Edicto item Rotharis Regis Longobard. tit. 108. etc. Quod etiam firmat Gregorius Turonens. de Vitis Patrum c. 17. Cum propinqui ad Urbem, cadente Sole, fixis tentoriis mansionem par arent etc. Et Auctor libri de mirac. S. Dionysii c. 10. Bertrandus quidam Comes iter faciens, tempore aestivo [orig: aestivô], divertit temere in pratum fonti --- contiguum, ibique figi iussit tentoria, etc. Hinc a)/plhkton recentioribus Graecis pro castris, seu loco, ad quem exercitus applicat et ubi tentoria figit. Car. du Fresne Glopar. Aliter vox apud Cicdronem de Oratore l. 1. usurpatur, Quid quod item in Centum virali iudicio certatum esse accepimus: qui Romam in exilium venisset, cui Romae exulare ius esset, si se ad aliquem quasi patronum applicuisset, intestatoque esset mortuus, nonne in ea causa ius applicaationis, obscumum sane et ignotum, patefactum in iudicio atque illustratum est a Patrono? Ubi ius applicationis Hotomanno fuisse videtur, ut qui pereginus sese in civis alicoius Romani quasi Patroni fidem et clientelam dedidisset, herreditatem patrono, si intestato mortuus esset, elinqueret. Id ab Atheniensibus ortum esse tradit Hadr. Turnebus Adversar.. 24. c. 32. apud quos se peregrini opulento alicui civi in clientelam dabant dicabantque, quod ne/mein prosta/thn appellatum: quod qui non fecisset, in iudicium vocabatur quod dictum est a)prostasi/ou di/kh. Inde mos ad Romanos translatus, de quo multa apud Ioh. Calvinum in Lexico Iur. Vide quoque infra in voce Cliens, Commendati.

APPLUMBARII Papae, dicuntur Glossatorii Gratiani, qui Pontificum Romanor. bullis plumbum aptant, apud Spelmannum Glossar. macer Applumbaceos vocat, in Hierolex.

APPOSITUS in Concilio Moguntion A. C. 1071. est Episcopus intrusus seu contra Canones electus. Car. du Fresne Glossar.

APPRENTICII ex Gallic. Apprentis, Tyrones, discipuli, qui artificii alicuius ediscendi gratia [orig: gratiâ] ex pacto ad tempus constitutum serviunt. De quibus ita Cowellus Institut. l. 1. tit. 3. §. 10. Est apud Anglos certa personarum conditio, servorum instar, libera tamen et ingenua, eorum nimirum, quos Apprenticios dicimus, qui ad artem aliquam mechanicam, sive alias mercenariam perdiscendam, heris suis conventione parentum vel gubernatorum adstringuntur. Hi enim in herorum potestate sunt --- et illis acquirunt, nisi aliter conventum fuerit. Hi dominis spondent haud pauca etc. Eorum meminit Thom. Walsinghamus in Richardo II. p. 301. De Londoniis multi apprentitii, plures sevi, sumptis albis capuciis, invitis Magistris et dominis sunt profcti: ut alios omittam. Hinc Apprentitii Iuris, qui ediscendarum LL. civilium aut Regni causa [orig: causâ], Scholsas publicas frequentabant, apud Eund. Aprentitios ad Legem etiam dictos, auctor est Spelmanus, qui alios Apprentitions ad Barras recenset, quibus scil. post exacta in Scholis Iuris studia, cancellos Fori (quos Barras voncant) salutare atque illic causas agere permitteretur. De quibus apud Car. de Fresne, in Glossar. Andreas Horn in Speculo Iustitiariorum,

Hanc Legum summam, si quis vult mira tueri,
Perlegat et sapiens si vult orator haberi.
Hoc Apprentitiis ad Baaras Ebore munus,
Gratum Iuridicis utile mittit opus.
Horn mihi cognomen, Andreas est mihi nomen etc.

APPROPRIATIO in Foro Ecclcsiast. proprie usurpatur in Ecclesia Romana de Ecclesiis aut beneficiis Ecclesiastic. quae Ecclesiis principalibus aut Monasteriis, a quibus dependent, uniuntur, earum fructibus in proprios Ecclesiae, cui appropriantur, usus redactis. De quo more sic Alexander IV. Pontifex Roman. in Regesto anni 7. Ep. 23. ex Biblioth. Regia apud Car. du Fresue, Accepimus, quod Religiosorum qourundam non solum Angliae, sed et aliorum Regnorum avara cupiditas, qui, ut certo [orig: certô] utamur eloquio [orig: eloquiô], appropriationem Ecclesiarum parochialium in Regno Angliae a Sede Apostolica ex falsis cavis

hactenus obtinuere [orig: obtinuêre] sibi concedi in eodem Regne, usque adeo late, patel, quod illud veneno [orig: venenô] huiusmodi rotaliter fere in suis partibus iam infecit: quoniam ex hoc divinus in eis cultus perit, intermittitur hospitalitas, iura Episcopaliae detrahuntur, pauperibus clauduntur ostia pietatis, ac prosicientibus Clericis, dum spes provisionis adimitur, proficiendi studium minoratur. Inter alia quoque scandala, quae de huiusmodi Ecclesiarum appropriationibus suborta proponitis, signanter exprimere curavistis etc. Vide quoque Auctores eidem Carolo du Fresne laudatos hanc in rem in Glossar.

APPULEJUS tribunus plebei, qi Furio Camillo ad populum diem dixit, quod albis euqis triumphasset [orig: triumphâsset] et praedam Veientanam inique divisisset. praenomen huic fuit lucus. Vide per unum p.

APRANADIUS Babylonis Rex VIII. Successit Belibo, Manasse in Iuda et Asarhaddone in Assyria adhuc rerum potitis. Praefuit annos 6. eum excepit Regebelus. Vide Canonem Babylon. apud Ptolem. et Ioh. Marshamum Canone Chron. Sec. XVIII.

APRES e Ducibus auxiliaribus Aetae a Colaxe occisus. Val. Flacc. l. 6. v. 638.

APRI Monumentum, Graece *ka/prou sh=ma, locus in ea parte agri Messeniaci, qui Stenyclerus vocatus est, ubi Hercules olim e)pi\ tomi/wn ka/prou, super extis capri, cum Nilei liberis foedus icisse fertur. Hic [orig: Hîc] anno [orig: annô] post praelium ad Daras, anno [orig: annô] scil. 2. Olymp. 24. Lacedaemonii Rege Anaxandro [orig: Anaxandrô] ab Aristomene Messeniorum Imperatore fusi sunt: quos hic cum palantes ageret, scutum amisit, quo [orig: quô] pacto [orig: pactô] Lacedaemoniis datum est elabendi spatium. Ipse Andaniam reversus, taeniis et carminibus a matronis gratulabundis exceptus est. Scutum postea recepit, cum Delphos primum venisset atque inde pythisae iussu, in Trophonii adytum, apud Lebadaeam Boeotiae descendisset. Clypeum hunc ipsemet postea Lebadaeam detulit ibique affixit: eius e)pi/qhma fuit Aquila alis expansis ad extremos clypei margines, Pausan. l. 4. Vide quoque Marshamum Canone Chron. Saeculo [orig: Saeculô] XVII. ubi de Bello Messeniaco II.

APRIANUS Consul com Papo, cuius meminit Iul. Capitolin. in Gordiano III. c. 29. Quo [orig: Quô] mortuo [orig: mortuô], Apriano [orig: Aprianô], et Papo [orig: Papô] Coss. in eius locum Praefectus Praetorii factus est Philippus Arabs. Sed Salmal. Arriano legit et Papo, veter. lapidum Fastorumque fide nixus.

APRICA dicuntur loca, quae opportune Solem accipiunt, quasi aperica', quod Soli sint aperta: Nam apericum Veteres dixere [orig: dixêre]. Nec tamen omnis locus Soli expositus, apricus dicitur ex Latine loquentium usus. Non certe, qui adeo Soli patet, ut immodicis caloribus torreatur, sed ubi salubris temperies aeris. Solinus, c. 51. ubi de gente Attacroum, His temperies praerogativa miram aeris clementiam subministrat. Arcent sane affaltum noxium colles, qui salubri apricitate undique secus obiecti prohibent auras pestilentes. Disertius vocis vim apetit locus Iustini l. 36. c. 5. ubi de Hierichunte, Sed non minor loci eius apricitatis, quam ubertatis, admiratio est: quippe cum toto [orig: totô] orbe regions eius ardentissimus Sol ist, ibi tepidi aeris naturalis quaedam ac perpetua apricitas inest. Ubi apricitatem vocat locum tepidum ac temperatum nec nimio [orig: nimiô] Sole aestuantem: praecipue vero temperatus hic est, cum commodum oritur, qui proin coquendis uvis et perficiendis sucis maxime est accommodatus. Hinc aprici colles, qui Soli orienti sunt obversi: qui Sol quoniam non est intemperate calidus, apricitatem pro temperie optimi Auctores posuere [orig: posuêre]. Graeci Veteres eiusmodi loca eu)/eila et pro/seila vocarunt [orig: vocârunt]: est namque e)/lh et ei)/lh calor Solis modicus ac tepidior. Ab ea voce apricum locum idiotismo [orig: idiotismô] suo [orig: suô] Galli vocant, qui a vento, pluvia, coeterisque aetis iniuriis seclusus est etc. Vide Salmas. ad Solin. p. 990.

APRIES vel APRIUS, Psmmis Aegypti Regis fil. Africano, Eusebio et Syncello. Vaphres, in Sacris Pharao Hophra, Ierem c. 44. v. ult. undecim circiter annorum intervallo [orig: intervallô] demum patrem excepit: quippe quo [orig: quô] tempore, Rege sublato [orig: sublatô], populo [orig: populô] abducto [orig: abductô], libertate amissa [orig: amissâ] et commerciis interversis, gravissima calamitas regno incubuit, de qui vide Ezech. c. 29. Rerum potitus, bellum Sidoni intulit, et navali pugna [orig: pugnâ] cum Tyriis dimicavit: post Psammetichum avum suum Regum ante cum fortunatissimus, Herodot. l. 2. c. 181. Quo [orig: Quô] vero rerum successu elatus eo superbiae evectus est, ut ne quidem ab ipso. Deo regno [orig: regnô] se posse excuti iactaverit. At excussus est anno [orig: annô] regni 25. iussu Nabuchodonosori, ut creditur, ad Aegyptiis, qui ad Amasim defecerant, strangulatus, et in paternis monumentis sepultus. Herodot. l. 2. Diodot. Sic. l. 1. et Euseb. Chron. Eius tempore Astyages Medis imperavit. Vide et Partanus.

APRILIS ex ordinatione Romuli, secundus anni mensis, quibusdam a Venere, quae Graecis *)afrodi/th; cui tamen nullus dies festus, nullumque sacrificum insigne per hunc mensem a Romnais veteribus institutem legitur: Aliis potius ab aperiendo, quasi Aperilis dictus videtur, quod ver omnia hoc [orig: hôc] mense qperiat et hoc [orig: hôc] tempore cuncta florescant. Fuit in Veneris tutela, habuitque dies 30. ex Romuli et Iul. Caesaris, 29. vero ex Numae instituto. Graecis auspicatissimus, habuit apud Hebraeos ex parte sibi respondentem mensem Iiar, cui a pulchritudine nomen. Eius Kalendis, apud recentiores Romanos sacra fiebant Vereri cum floribus et myrto, et muliertes sertis myrteis redimitae lavabantur: Eodem [orig: Eôdem] die thute sacrificium a Virginibus Fortunae virili fiebat, et Venus Vorticordia placabatur. Pridie Nonas Megalesia celebrabantur: Octavo [orig: Octavô] Idus, dies erat consercrationis templi Fortunae publicae, in colle Quirinali: Sexto [orig: Sextô] Idus ludi fervebant ob victoriam Caesaris: Quinto [orig: Quintô] Idus, Ludi Cereris. 17. Kal. Maii seu die 15. Aprilis Fordicidia erant; eodemque [orig: eôdemque] virgo Vestalis Maxima cremabat vitulos, e quorum cinere in templo Vestae servato suffimen fiebat, quo [orig: quô] populus Palilibus purgaretur: Sequenti die, quo [orig: quô] apud Athenienses Munychia, unde mensi nomen, in honorem Dianae celebrabantur, Oct. Augustus apud Romanos Imperator est salutatus. Die 19. quo [orig: quô] apud Atheinenses *dia/sia festum, in Iovis Meilichii honorem vigebat, erant apud Romanos Equiria, in Circo Max. et vulpes cum stipulis ardentibus in Circo mittebantur. Eodem [orig: Eôdem] Cerealia erant: sicut 11. Kal Maii seu de huius

mensis 21. Palilia, et die 23. Vinalia, et die 23. Robigalia, et die 28. Floralia. Vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 4. c. 8. Eodem [orig: Eôdem] mense, apud Athenienses, exterorum causae diiudicabantur. Vide Franc. Roslaeum Archaeol. Att. l. 2. c. 10.

APRISIONES et APPRISIONES in Chartis Caroli M. Ludovici Pii et Caroli Calvi pro Hispanis, sunt novalia seu atva primum proscissa ac aperta, quae in solitudinem ab ipsis Regiis Marchionibus redacta, Hispanis, qui se de potestate Saracenorum subtraxerant, a Carolo M. excolenda fuerint data, uti quidem, praeter alios, Iac. Gothofredus asserit, ad L. unic. Cod. theodos. de Rei vindic. Vel agri in portionem seu sortem dati, tamquam adportiones, quos ii postmodum ex eremis et incultis ad cultum traduxerunt, dono [orig: donô] praefatorum Imperator. illorum possessionem nacti, ut pluribus contendunt Steph. Baluzius Appendic. ad Capitular. Regum Francor. et Car. du Fresiae in Glossar.

APRONIANUM Senatus Consultum l. 26. ad SC. Tertull. l. 1. liber. municip. Brissonius apud Calvinum Lexis. Iurid.

APRONIANUS [1] Consul Pauli collega. Alius eiusdem nominis, collega Braduae; sub quibus Romae incenium fuit. Vide et Titus.

APRONIANUS [2] nomine Vipsamus, Africae proconsul, sub Othone, antea Consul cum C. Fonteio sub Nerone. Fulvius Ursinus ex fragmentis inscriptionum fratrum Arvalium legendum censet C. Vipsanus Apronianus.

APRORUM Venatio, inprimis Principibus aestimata, ut in qua venatoriae artis palmam posuerunt: ut de fatali Diocletini Apro legimus, et multa in numismatis rei memoria. Imo nec satis ex aere nummos, marmore statuas talium facinorum principibus fecisse, sed ad gemmas etiam hoc [orig: hôc] argumento [orig: argumentô] nobilitandas assentatio laborem protulit: quo ex genenre Sapphirus est Constantii Aug. Xiphianam venationem exhibens, qua [orig: quâ] ille in Cappadocia feliciter defunctus est; Sed de hac aliquid infra dicemus, ubi de Sapphiro, ut et in voce Xiphiana Venatio. Ingens autem id fuit monstrum, et toti provinciae formidabile. Sic de Severo Imperatore scribit e Dione Xiphilinus, cum Nisibin venisset, aprum reperisse maximum, qui magno [orig: magnô] impetu cum equitem, qui viribus suis confisus eum conficere conabatur, deiecisset, randem triginta militum opera [orig: operâ] captus caesusque, et ad Severm fuerit perlatus. Telorum autem ad hanc rem non unum genus, iacula, hastae, hastilia, conti, enses, cultri, venabula: quoraum alia iactu mittuntur et vibrantur, alia manu inferuntur et defiguntur. Nimirum tutior ratio, primo hastis missi9libus praeludere aut experiri, quae vulnere debilitent feram, si non sternant. Neque alitet Meleager, apud Nasonem l. 8. Met. v. 414.

At manus Oeneildae variat, missisque duabus,
Hasta prior terra [orig: terrâ], medio stetit altera tergo.

Idem insigni ingemma apparet, cuius ectypon a Noc. Fabricio Patavio [orig: Pataviô] ad se missum refert Freherus: nimirum eques hastam intentans apro irritato, iam alteram in tergo sixam bahbenti, non sine literis APR. Et in denario Getae III viri una [orig: unâ] parte Diana pharetrata conspicitur, altera [orig: alterâ] aer a cane exagitatus, hastile tergo impactum ferens. Militum porro comitumque manus, canes, retia, huic usui: At in sapphiro praefata Constantius solus exprimitut, isque nec eques, ses manus [orig: manûs] solum lacertorumque fiducia [orig: fiduciâ] confisus,

--- hostemque irritat ad iram
Splendidaque adversos venabula condit in armos.

Quod etiam in Nerone, Tito, Commodo, subinde repraesentant nummi. Idem de Anthemio praedicat Sidonius, cui puero ludus fuerit.

Invontds agitare feras et fronde latentes
Quaerere, deprensas modo claudere cassibus artis,
Nunc toto [orig: totô] peneirare veru: tum saepe fragore
Laudari comitum, frendens cum bellua ferrum
Ferret et iratos exirent arma per armos etc.

Quo [orig: Quô] vero stautu corporisque nisu, qua [orig: quâ] arte tam metuendus hostis excipiendus, videre est apud Xenophontem in Cynegetico, quo avidum huius rei lectorem remitto; Illud unum, quod inprimis memorabile, hic [orig: hîc] addens, de Electore Brandeburgico moderno, Imperii fortissima columna, Germaniaeque gloria: quem non modo heroica [orig: heroicâ] hac venatione magnopere delectari, sed et inusitato [orig: inusitatô] animi imperterriti ausu, in feram iam obnoxiam insilire divaricatisque cruribus ei insidentem, illam sub se conficere consuevisse, refert Car. Patinus, Relat. Histor. 4. ubi tanto Capiti merito timens, addit verba illa Veneris ad Adonidem, apud Ovid. l. 10. Met. v. 544. 546.

--- In audaces non est audacia tuta,
Neve feras, quibus arma dedit natura, lacesse:
Fulmen habent acres in aduncis dentibus apri etc.

Vide quoque infra Aprugna, Fera: it. Rete: et locum Xenophontis, de iis quae in Aprorum venatione necessaria, voce Venabulum.

APROS Colonia Thraciae oppid. Iustino et Plinio. l. 4. c. 11. Theodosiopolis etiam dicta fuit, teste Cedreno [orig: Cedrenô]. Apri Ptolemaeo, vulgo Aprio, inter Philippos urb. Macedoniae 187. et Byzantium 120. mill. pass. longitud. 33. 40. latitud. 42. 50.

APROSITOS seu APROSITA, inaccessibiilis Insul. quibusdam Lanzarotta, una ex Canariis, in mari Altantico. Aliis autem est Proto Santo, Insul. prope Maderam, ad 25. leuc. in Caeciam, sub Lusitanis. Sansoni est Isla de San Borondon, quae aliis Ombrio dicta fuit, hodieque Hispan. l'incantada e la non tronada dicirtur.

APRUGNA in Tetrapharmaco Aelii Veri, memoratur Ael. Spartiano, in Vita huius c. 5. Nam tetrapharmacum, seu potius pentapharmacum, quo [orig: quô] postea semper Adrianus est usus, ipse dicitur reperisse, hoc est sumen, fasianum, pavonem, pernam crustulatam et aprugnam. Ubi pornam abesse debere, iudicat Salmas. Item in vita Getae, c. 5. Habebat etiam istam consuetudinem, ut prandia per singulas literas iuberet, scientibus servis, velut in quo erat anser, aprugna (alii legunt apruna )

anas. Apud Ael. Lamprid. in Heliogabalo, c. 21. aprugnorum suminum mentio fit: Psittacis alque fasianis leones pavit --- et sumina aprugna per dies dccem tricena quottidie exhibuit, cum suis bulbis; ubi bulbie sunt vulvae, quas in delicatissimis cibis posuere [orig: posuêre] veteres gulones. Sic bulbam pro vulvam legitur in versibus Naevii apud Macrob. l. 2. c. 14.

--- --- - --- heri
Quis apud te? Praenestini et Lanuvini hospites.
Suopte utrosque decuit acceptos cibos.
Alteris inanem bulbam madidantem dari:
Alteris nuces in proclivi profundere, etc.

APRUS amnis Poloniae, Wieprae; in Vistulam cadens, in confinio Poloniae et Silesiae, Cluverio [orig: Cluveriô] teste.

APRUSA Gall. Togatae fluv. viam Aemiliam secans, apud Savinianum oppid. inter Caesenam et Arminium, ac in mare Hadriaticum desinens. Plusa Leandro Alberto.

APRUSTUM Plin. l. 3. c. 11. Abystrum Ptolemaeo, oppid. Brutiorum in Calabria citeriore quod Castrovillari, nunc dicitur, teste Barrio [orig: Barriô], a Cosano 6. mill. past. a Balbia, 7. a Besidiano 22. in occasum. Aliis est Vernicario, oppidulum Castrovillario et Murano proximum. Abystrum vero teste eodem Barrio [orig: Barriô], diversum ab Aprusto, vulgo Ursimarso, in Magna Graecia, apud Petiliam ex Ptolemaei descriptione. Aliis est Aprigliano, vicus in Calabria citeriore.

APRUTIUM [1] vulgo Abruzzo, Italiae regio in regno Neapolitano ubialias Vestini, Marrucini, Frentani, Peligni et Marsi, populi. Nunc duplex est: Nempe Citerius et Ulterius. A Septentrione habet Marchiam Anconitanam et Umbriam: ab Oriente mare Adriaticum, a Meridie Comitatum Molicinum; ab Occasu Campaniam Romanam et terram Laboris; Regio est fettilis et abundans. aprutii ulterioris caput est Aquila, totius Aprutii facile primaria, citeroris autem Auxanum.

APRUTIUM [2] Civitas aliter Theramum, Teramo vulgo, Urbs Aprutii ulterioris in regno Neapolitano. Hinc Episcopus Aprutinus in provinc. Roman. Vide Interamnia et Theramum.

APSALUS oppid. Macedoniae mediterraneum, Europo, et Hormis oppidis finitimum. Ptol. Prespa Moletio.

APSANDRUS , Archon Athenis, tw=n *dekaetw= VI. post Leocratem, regnavit ann. 10. Successore Aeryxia [orig: Aeryxiâ] quem vide.

APSARUS oppid. cum fluv. Cappadociae in Colchidis confinio inter Trapezuntem 150. et Phasim urbem Colchorum in Boream 75. mill. pass. Arcani nunc dici putatur, teste Moletio [orig: Moletiô].

APSILAE gens Scythica Lazis vicina. Steph. Plin. l. 6. c. 4. post fluv. Chrysorrhoam Apfilarum mentionem facit, quorum Iustinianus quoque, in Novell. suis, meminit. Hos Apsilios appellat Agathias l. 3. et sub Colchorum ditione fuisse scribit.

APSINIUS Rhetor nobilis Atheniensis, de arte Rhetorica praecepta edidit, quae etiamnum Graece exstant.

APSINTHES Sophista Gadareus, Smyrnae praeceptorem habuit Heraclidem Lycium, Nicomediae Basilium; docuit Romae Maximiniani tempore, cuius beneficio [orig: beneficiô] adeptus est consulatum.

APSINTHII vel APSYNTHII, Thraciae populi ab *)/ayunsqos2, quae Stephano *ou/x ou(/tw *qra/khs2 po/lis2 dicitur. Dionysius v. 575.

*ou/x ou(/tw *qrh+i/kos2 e)p' h)o/sin *)ayi/nsqoio,
*bistoni/dhs2 kale/ousin e)ri/bromon *ei)rafiw/thn.

Ubi Scholiast. to\ de\ e)/sqnos2 oi( *)ayi/nsqioi, l)pi\ potamou= e)oi/kasi keklh=squai *)ayi/nqou.

APSIS recentioribus Absida, item Apsida, Graece *)ayi\s2, aliter Camera, in Basilicis Concha dicebatur, locus Sanctuarii, quod apside concameratus esset, cum reliquum Basilicae tectum lacunatum fieret. Hodie Chorum vocant. Constabat autem tribus concavitatibus intus recedentibus, hinc *)ayi\s2 trie/liktos2 Paulo Silentiario, quod scil. tres e(/likas2 haberet, h. e. circulos dimidiatos; et quod idem, apsis trichora, Paulino Ep. 12. ad Severum. Imonon locus solum Sacrarii, sed et culmina veterum Basilicarum sive Templorum apsidata fuisse; docet ex veteri Epigrammate Salmas. in quo mentio fit Apsidis in Templi introitu extra Narthecem. Proprie tamen pro Sacrario sumitur; musivo illudi consuevisse, diximus supra in Absida. Vide infra quoque in concha.

APSORUS [1] urbs Ponti, et fluv. ad mare Euxinum. Ptol. Apsarus Arriano, qui dicit eam Apsyrtum appellatam, quod Medea illic fratrem Apsyrtum occiderit. Fluvium hunc Aegialeum appellatum scribit Stuckius, et num idem dicatur Naxius ab Aeliano, subdubitat.

APSORUS [2] insul. in mari Adriatico, Liburniae adiacens, in qua civitas eodem [orig: eôdem] nomine. Ptol. Stephano civitas Illyriae dicitur.

APSUS [1] seu ANIUS, Plut. Aous, Strab. et Plin. l. 3. c. 2.3 Alores Appian. fluv. Macedoniae vicinus, in mare Ionium, inter Dyrrhachium, et Apolloniam decurrens, Genuso proximus. Aspro ho die. Eius meminit Lucanus l. 5. v. 461.

Prima duces vidit iunctis consistere castris
Tellus, quam volucer Genusus, quam mollior Apsus
circumeunt ripis. Apso gestare carinas
Causa palus, leni quam fallens egerit unda.
At Genusum nunc sole nives, nunc imbre solutae
Praecipitant: neuter longo [orig: longô] se gurgite lassat,
Sed minimum terrae vicino [orig: vicinô] litore novil.

APSUS [2] fluv. aliis Spiranza. In mare Adriaticum se exonerat. 18. milliar. ab Apollonia in Boream. Alias Thapsus etiam dicebatur. Baudrand.

APTA Julia, urbs Galliae Narbonensis ad Calevonem fluv. prope montes, Episcopalis sub Archiepiscopo Aquensi. Apte, Atte, Et Xat hode dicta longitud. 26. 05. latitud. 43. 10. Nic. Lloydius. Vulgientium fuit caput, oppidisque Latinis a Plinio l. 3. c. 4.

accensetur. Postea Colonia facta est, iuxta inser. in lapide Atelatensi, in qua Col. Apta nuncupatur. Sic autem a Romanis videtur dicta, quod apto et commodo [orig: commodô] esset situ: Sedet enim ad ripam Calvonis, qui in Druentiam esfluit, opportuno [orig: opportunô] loco [orig: locô] inter Segusteronem et Caballionem. Iulia vero cognominata est aut A C. Iulio Caesare, qui, teste Suetonio [orig: Suetoniô], c. 28. Galliarum potentissimaes urbes praecipuis operibus exornavit; ut certe ab Augusto, qui in Iulii, a quo adoptatus crat, nomen transiit, et secundum Dionem, in multas Galliae Narbonensis Hispaniaeque urbes colonias misit. In veterib. Notiliis provinciarum ac civitatum Galliae, inter Provinc. Narbonensis secundae civitates septem secunda ponitur, eiusque Episcopus, apud Gervasium Tisleberiensem, primus numeratur, inter quinque Episcopos, Aquensi Archiepiscopo vel Metropolitano suffragantes. Dicitur hodieque Apt. Ex eius Praesulibus; Praetextatus concilio Epaonensi, Clementinus Aurelianensi 4.2c et Matisconensi interfuere [orig: interfuêre], vide Hadr. Vales. Notit. Gall.

APTERA oppid. Cretae mediterraneum, Apteria Ptolemaeo Apteron Plin. l. 4. c. 12. Atteria in tabul. recent. et aliis Paleocastro. Rationem nominis reddit Steph. Ait enim a Sirenibus vocatum, quod victae ibi cantu a Musis, prae maerore exutis pennis in mare desiluissent; qui addit urbem Lyciae eodem [orig: eôdem] nomine appelari.

APTEROS Victoria, Graece *)/aptezos2 *ni/kh, i. e. sine alis, et implumis, ab Atheniensibus formabatur, teste Pausan. in Atticis, cuius et statuam describit. Idem in Laconicis ait, Victoriam ideo a)/pteron eos statuisse, ne videlicet avolaret.

APTUNGIS D. Augustino, Lungitaria incolis, teste Ludovico [orig: Ludovicô] Marmolio [orig: Marmoliô]. *)aptou/xou i(ero\n (inquit vir Maximus Bochart. l. 4. Phaleg. c. 29.) in Ptolemaeo servat adhuc ustigia nominis [gap: Hebrew word(s)] Naphtuchaeorum. Nam Aptuchus, aliis Aphtuchus, in fabulis legiture esse Cyrenses fil. et Aristaei frater. Apollonii Schol. de Aristaeo: h)n *kurh/nhs2 th=s2 *u(ye/ws2 kai\ *)apo/llwnos, a)delfo\s2 de\ *au)tou/xou: *)all' o( me\n e)n *libu/h| *)aristai=os2 de\ e)n th=| *ke/w|. Nic. Lloydius.

APUA [1] oppid. Liquriae, in Thusciae confinio amplum, ad Macram fluv. cuius incolae Apuani Livio. Hodie Pontremoli, teste Iustiniano [orig: Iustinianô] dicitur. Vide Cluver. Ital. Ant. l. 1. c. 10. Subest magno Duci Hetruriae, qui id redemit ab Hispanis, paucis ab hinc annis. Est valde munitum, eratque prius feudum Ducatus Mediolanensis.

APUA [2] pisciculus minutus admodum, qui ex limo concreseit, et miraculo [orig: miraculô] vivit; cibo [orig: cibô] enim non eget, sed alter alterius linctu paseitur, capitur reticulis et attritis pannis; est aliorum pilcium esca et coquitur celerrime. Unde Proverb. *)afu/a e)s2 pu=r, Ita Lexicographus. Vossio Apuarum genus est, quod gignitur loci foetidis et largos post imbres calescente saepius spuma [orig: spumâ], unde pisciculi sic geniti a)froi\ Aristoteli, a)fri/twei Athenaeo. Id vero nec prolem generat nec grandescit, nec diu vivit, sed solum ab Arcturo auctumnali ad ver usque. At Apua illa, quae katro\s2 vocatur, quasi Gobialem dicas, semper fit e pisciculis. Nam procreant eam kwbioi\ mikroi\ kai\ fu=loi, gobii minuti et ignobiles, Quemadmodum et alia Apua est, go/nos2 mieini/dwn kai\ kestre/wn, fetura maeridum et mugilum, vide Aristotelem Histor. Animalium l. 6. c. 15. et Scholiastem Aristophanis ad Equites. Caro illarum humida et flatulenta, ventrem solvit, ac difficulter concoquitur, Mnesitheus et Diphilus apud Athenaeum l. 8. ptwxiko\n o)/yon, pauperum opsomum hinc, ut et propter ex multitudine ortam vilitatem, Atheniensibus, teste Chrysippo [orig: Chrysippô], apud eundem; quod intelligendum de Apua, quae prope Athenas capiebatur, e)n tw=| *)aqhnai/wn lime/ni. At quae e)n falhrei=, Atticae portu capiebantur, apuae scil. Phalericae, in scitamentis Atheniensium recensentur Aristophani in Avibus: quemadmodum et Archestratus, ceteris damnatis, has solas excipit. *)afri/tides2 praecipue. Unde Scholiastes citatus, *)/esti de\, inquit, prohgoume/nh h( a)fri=tis2. sfo/dra de\ kai\ me/xri nu=n toi=s2 *)aqhnai/ois2 spou da/tetai. Hae liparai= Comico in Acharn.

*ei' de\ u(ma=s2 u(poqwpeu/sas2 lipara\s2 kale/seien *)aqh/nas2,
*eu(=re to\ pa=n a)/n para\ ta\s2 lipara\s2, *)afu/wn timh=s2 peria/yas2.

Nempe oleum carum timh\, et condimentum, idcirco ait, a)fu/wn timh=s2 peria/yas2 Vide hunc locum explicantem Des. Heraldum Animadversionibus Arnobianis l. 3. et Gerh. Io. Vossium de Idolol. Gentil. l. 4. c. 1. et 25. Atque hactenus Apua, ab a)fro\s2, spuma. Aliud etymon suggerit. Plin. l. 31. c. 8. Coepit tamen et privatim alex ex inutili pisciculo minimoque confici: apuam nostri, Aphyen Graeci vocant, quoniam ist pisciculus e pluvia nascitur. Ubi *)afu/hn, Graecis, a)po\ tou= u)/ein, a pluendo, vult dictam. Hodie in Oceano Normannico magna [orig: magnâ] copia [orig: copiâ] reperiri, Gallisque menuise dici, Lexici Auctor supra citatus ait: qui et Apollonio meretriculas duas, quarum nomina alias Stagonion et Anthis, quod minutulae, albae et grandioribus oculis essent, *)afu/as2 cognominatas fuisse, addit.

APUI vulgo Apuyes, populi Americae, in Brasilia mediterranea, versus fontes, et praefecturam fluv. Ianuarii. Laetius, alii.

APULEJA Varilia, sororis Augusti neptis, adulterii cum Manlio quodam, sub Imperatore Tiberio damnata. Tacit. l. 2. Annal. c. 50.

APULEIA Lex seu APPULEJA, cuius auctor L. Appuleius Saturninus Tribunus Plebis anno [orig: annô] Urb. Cond. 652. C. Mario [orig: Mariô] V. M. Aquileio [orig: Aquileiô] Consulib. vim in urbe ac seditionem vindicavit. Carolus Sigonius putat eadem [orig: eâdem] etiam quaestionem de Maiestate perpetuam constitutam esse, vide Ioh. Rosin. Antiq. Rom. l. 8. c. 23.

APULEJUS [1] vel APPULEJUS, Madaurensis, scripsit libros 11. Milesiarum (ut Capitolin. vocat) sive de Asino Aureo: quod opus de fonte expressit vel Luciani, vel Lucii Patrensis, qui auctor fuit libri ingeniosissimi Metamorphoseon [orig: Metamorphoseôn], cuius meminit Photius, cod. 129. et Salmas. praes. in Solin. Unde initio [orig: initiô] operis dicit, se Graecanicam fabulam incipere. Inter opera eius deperdita fuit Epitome

Historiarum; ut a Colvio, in vita Appuleii traditum est. Sane ex epitome Appuleii quaedam Priscianus l. 6. refert: at historiarum fuisse epitomen non dicit. Conscripsit et alia compluscula; velut Convivales Quaestiones, Macrobio [orig: Macrobiô] teste l. 8. c. 3. et 10. et Sidonio [orig: Sidoniô] Apollin. l. 9. ep. 13. Item librum de Proverbiis, ut est apud Sosipatrum. Ad haec libros ludicrorum, Apologiam, aliaque quae partim supersunt, partim a Servio, Nonio, ac Fulgentio, commemorantur. Scriptorem eruditissimum vocat Casaubon. de Satyr. poesi: In asino plan rudit, in aliis sonat hominem, nisi quod Florida sint ridicula, sed excusat ea Inscriptio. Lud. Vives l. 3. de trad. discipl. Apuleius non malus auctor, et antiquarum vocum usurpator. Turneb. Advers. l. 8. c. 14. Idem l. 29. c. 13. Interdum non malus auctor, praesertim cum lasciviae ingenii non indulget. Rudere verius, quam loqui in Aureo Asino Apuleius viris eruditis videtur. Neand. Geogr. part. 3.

APULEJUS [4] Ruffinus, Consul Roman. Ael. Spartian. in Severo c. 4. Consulatum cum Apuleio Ruffino primum egit.

APULIA [1] apud Tertullian. adnotante Lationio [orig: Lationiô] in Observat ad illum, locum denotat obtectum et a pluvia securum; unde etiam provinc. Neapolitanae nomen arcessit: Namque et Horatio in Epod. Od. 3. v. 16. Siticulosa Apulia dicitur. Pamelius vero, oriri vocem ex a. privativo e pu/lh, ac denotare locum extra portas vel columnas, contendit. Cui favere videtur Cyprian. de Spectac. Quod Deus etiam extra Cameras et gradus et apulias oculos habet etc. Vide Macros Fratres in Hierolex.

APULIA [2] Italiae regio fecunda [correction of the transcriber; in the print secunda], una cum Calabria, ex divisione Italiae ab Augusto primum facta [orig: factâ]; quae complexa etiam Salentinos et Hirpinos usque ad Tifernum fluv. se protendit. Ipsa mari Adriatico contermina (vulgo la Puglia ) inter Dauniam et Calabriam, quae et Iapygia, ab Iapyge Daedali filio, qui eam regionem tenuit usque ad Dauniam, dicta est: Dividitur in Apuliam Dauniam, quae hodie Puglia Piana, nunc Capitanata, quod vide, dicitur, et Apuliam Peucetiam, quae Italorum lingua [orig: linguâ] Terra Bariana, sive Terra di Bari ultra quam etiam partem Basilicatae continet, vocatur. Vide Plin. l. 3. c. 2. Dicta Apulia, an ab apulo Prisco, multis aetatibus ante bellum Troianum huius orae Rege? Apuliae Peucetiae termini sunt, in longum ab agro Tarentino ac Brundusino usque ad flumen Phiternum ultra montem Garganum: in latum a supero mari seu Adriatico, usque ad Lucanos, Hirpinos, et Samnites, ad Septentrionem sinus Ionicus sive Adriaticus, ad occasum amnis Phiternus Caracenorum et Frentanorum, qui nunc Aprutii terminus. Inter hos tamen limites conclusam regionem veteres in 2. partes dividunt, ut a Brundusio Tarentoque ad flumen Aufidum una, inde altera Phiternum pertineat, latitudine, ut supra constitutum, utrique reservata. Apuliae vero Dauniae seu Planae fines sunt ab Oriente Apulia Peucetia flumenque Aufidus, a meridie Apenninus cum Hirpinis et Samnitibus: ab Occidente Frentani Caracenique, nunc Aprutii cum Phiterno, a Septentrione Adriaticum vel Ionium mate. Ex praecipuis Regni Neapolitani partibus est, et alias Ducatus [orig: Ducatûs] titulo [orig: titulô] nobilis, Apulia: Imo et regni. Rogerius Normannus enim, ab Honorio II. Apuliae Calabriae et Siciliae Dux, ab Anacleto II. Antipapa vero Rex creatus est, circa A. C. 1130. Sigon. l. 11. qui a Lothario Imperatore pulsus Ranulpho [orig: Ranulphô], Duce Apulae declarato [orig: declaratô], A. C. 1137. post huius mortem, amissa recepit, A. C. 1139. et Innocentium II. per fil. Wilhelmum malum cepit, titulo [orig: titulô] Regis Papae extorto [orig: extortô], Successor sic patris, ab Adriano IV. per Graecos oppugnatus, hos feliciter superavit: navigatione in Aegyptum suscepta [orig: susceptâ] infelix, Idem l. 12, 13, 14. Huius filio [orig: filiô] naturali Tancredo [orig: Tancredô] mortuo [orig: mortuô], Henricus VI. Imperator regnum occupavit, filio [orig: filiô] Tancredi Vihelmo [orig: Vihelmô] evirato [orig: eviratô]. Idem l. 15. Postmodum Otto IV. Apuliam, cum aliis Italiae ditionibus, ereptam Imperio recuperaturus, Papam adversarium habuit, opposito [orig: oppositô] Friderico [orig: Fridericô] Siciliae Rege, qui Ottonem imperio [orig: imperiô] exuit, circa A. C. 1212. Quo [orig: Quô] in Castro Florentino Apuliae perempto [orig: peremptô], A. C. 1250. fil. huius Conradus Siciliae ac Apuliae Rex Innocentium IV. vicit, cui Conradinus fil. successit, sub tutore Manfredo; qui cum regnum invasisset, a Carolo Andegavens. a Pontifice evocato, victus est; ut et Conradinus, qui paternum regnum recuperatum advenerat. Sic Victor a Clemente IV. Siciliae apuliaeque Rex factus est. Platina in Clem. IV. Ei in Apuliae regno successit fil. Carolus Claudus; Huic fil. Robertus, Henrico VII. Imperator. obnixus, Princeps eruditus et fautor literarum. Hic Iohannae I. nepti ex filio Carolo, Andream maritum dedit. Bonfin. dec. 2. l. 10. Quo [orig: Quô] strangulato [orig: strangulatô] a Ludov. Ungaro Leviro pulsa, sed restituta est a Pontifice, iure in Avenionem ei donato [orig: donatô]. Iacobo dein Aragonio, postea Ottoni Brusuicensi nupta, Urbanum VI. qui Carolum Dyrrachinum Apuliae Regem creavit, infestum habuit, proin Ludovicum Andegavensem Caroli VI. patruum successorem sibi adoptavit. Idem ibid. Sed hoc [orig: hôc] exstincto [orig: exstinctô] regnum Carolus tenui et Ladislao fil. reliquit: qui Romam cepit, moenibusque nudavit, imperante Ruperto [orig: Rupertô] Palatino [orig: Palatinô]. Bonfin. dec. 3 l. 3. Peucerus Chron. l. 5. Platina. Ladislao postea veneno [orig: venenô] sublato, successit Iohanna II. soror: a qua Alphonsus primo Siculus, postea Ludovicus Andegavens. dein frater huius Renatus hearedes instituti: Qui ultimus ad Carolum ex fratre nepotem regnum transmisit, A. C. 1480. a quo Ludovicus XI. successor dictus est. Tandem in Hispanorum potestatem transiit, post gavissima cum Gallis bella, etc. Porro vastata est Apulia a Saracenis A. C. 825. 872. quo [orig: quô] tempore Ludovicus II. Imperator illis fortiter restitit; A. item C. 907. Graecis erepta est, cum Calabria, ab Ottone M. A. C. 973. ob Legatos contumeliose habitos. Sensit terrae motum adeo stupendum, A. C. 1627. ut plusquam x VIIC 10. hominum, una cum oppidis ac pagis quamplurimis, admirabili Dei providentia [orig: providentiâ], in conservandis quibusdam elucente, perierint. Ceterum ovibus Apulia olim abundabat, quarum lanae Martialis palmam tribuit in Apophoretis, l. 19. Epigr. 155.

Velleribus primis Apulia, Parma secundis
Nobilis; Altinum tertia laudat ovis.

Apula Ledaei tibi floruit herba Phalanthi,
Qua saturat Calabris culta Galesus aquis?

Et hinc Cicero Apuliam a pastorum copia describit Orat. 3. contra Catilinam. Prima syllaba communiter longa est. Horat. l. 1. Sat. 5. v. 77.

Nec tantus unquam siderum insedit vapor.
Siticulosae Apuliae. Nic. Lloydius.
Urbes Apuliae Dauniae; olim,

Andria, Andria. Asculum Apulum, Ascoli. Barium, Bari. Barulum, Barleta. Bituntum, Bitonto. Bovinum, Bovino. Gravina, Gravina. Luceria, Luceria. Manfredonia, Manfredonia. Tranum, Trani. Troia, Troia. Venusia, Venosa.

APULUM Daciae urbs. Ptol. Hodie Alba Giulia. Vide Alba Iulia, it. Iulia.

APURIMA fluv. Americae meridionalis in Peruvia. Fontes habet in Parinacochae tractu, ad pedes Andium montium, alluitque territorium Cusci; et post curium 60. leucarum Hispanicar. in fluv. Xauxam, seu Maranionem se exonerat; inter Abancayum et Incayum fluv.

APURWACA qui et Caperwaca quibusdam, fluv. Americae meridionalis in Guaiana provinc. ex praecipuis illius tractus. Oritur ex montibus, lupra Lacum Harritianorum, per quem labitur, et deinde, post longum cursum, in Oceanum Borealem se exonerat. Pirague quibusdam.

APUSCIDAMUS Africae lacus, in quo omnia fluitant, nihil mergitur. Plin. l. 31. c. 2.

APYRAE Lyciae urbs. Plin. l. 5. c. 27. Finica nunc, Nigro [orig: Nigrô] teste.

APYRI quos Tapyros vocat Geographus, ut Eustath. tradit in Dionys. Perieg. Populi sunt Hyrcanis vicini. Vide Tapyri.

APYRINA apud Martial. l. 13. Epigr. 42. malorum granatorum genus, de quo vide infra aliquid voce Tuber.

AQ. In nummis Constantini M. Constantii etc. Aquileiae nota est, iudice Car. du Fresne de infer. aevi Numism.

AQUA [1] ab Dorico ai)ko\s2, h. e. aequus sive levis, Voss. Orat. Institut. l. 4. c. 6. Etsi nec absurde Caes. Scaliger in Theophr. de Plant. L. 1. ubi et Graecos sic appellasse [orig: appellâsse] antiquitus, colligit ex nomine )axelw=os2. Ob utilitatem suam multiplicem ac miraudam naturam, tertio [orig: tertiô] inter Elementa loco [orig: locô], post Tellurem nempe ac Ignem, Deorum numero a Gentilibus addita est, uti etiam legas in libro Sapientiae c. 13. v. 2. Praecipua vero in veneratione apud Aegyptios ac Persas fuit, Plut. de Isid. et Osir. Athanas. Orat. contra Gentes, Iul. Firmicus de errore profan. Rel. Vitruvius praef. l. 8. Laertius proem. Clem. Alex. Admonit. ad Gentes, Arnob. l. 6. Agathias l. 2. Herodot. l. 1. et Strabo l. 15. Et proin, ut apud Aegyptios in caelo Sol, quatenus Lunam suo implet lumine, Osiris bonique effector; quatenus vero torret et exurit. Typho ac mali auctor: sic in subcaelestibus Aqua et Osiris, quaatenus Nilus attendebatur; et Typho, quatenus considerabatur Mare, est appellata. Unde, quod Clemens Rom. Recognit. 10. Aquam ait Osiridi dicatam, de aqua Nili non marina [orig: marinâ], quae Typhonis et mali principii nomine intelligebatur, capiendum est Sed et Canopus Aegyptiorum Numen fuit, nec aliud per eum, quam Aqua, significatum est. Vide suo [orig: suô] loco [orig: locô]. Aegyptios Libyes sequuti sunt, quibus Neptunum impense cultum esse, atque ab his venerationem eius ad Pelasgos pervenisse, Herodotus docet loc. cit. Persis tanta in veneratione fuit Aqua, ut iis in flumina meiere vel alvum exonerare, vel inspuere, vel sordidum quid conicere, atque adeo vel manus vivo [orig: vivô] flumine abluere, religio esset. Itaque et in expeditione Xerxis Magi, ubi ad Strymonem deventum, albis illi equis litaverunt, Herodot. l. 7. et Tyridates, Euphratem cum Vitellio et copiis transmissurus, equum ei immolavit, Tacit. Ann.al l. 6. c. 37. Sed et Assyriorum atergatis ad aquas refertur: ut et Palaestinorum Dagon, et Babyloniorum Oannes. Graeci vero inprimis Romanique huic Elemento, variis sub nominibus, divinos honores exhibuere [orig: exhibuêre]; imo Aqua Homero non solum pro Numine, sed etiam pro Numine primo atque antiquissimo fuit: ut hoc [orig: hôc] versu ostenditur Il. c. v. 201

*)wkeano/n te qew=n ge/nesin kai\ mhte/ra *thqu/n.
Oceanumque Deum [orig: Deûm] patrem, et Thetyn genitricem.

Fuere [orig: Fuêre] autem apud illos Numina Aquarum partim mascula, quorum principes oceanus et neptunus, partim muliebria, in quibus familiam ducebant Terhys et Amphitrite. Praeter quae Numina marina, habebant alia, per quae humor potabilis signabatur, nempe *dio/nuson sive Liberum vel Bacchum: Fluvios, Fontesque pro Diis cultos Deabusque, ut et Stagna et Puteos, quoque his enim omnibus suas fuisse Nymphas, legimus: de quibus vide suo [orig: suô] loco [orig: locô]. Neque vero apud Scythas, Celtas ac novi Orbis incolas sua Aquae veneratio defuit.

Scythis enim, ut Sol et Luna; Aer et Terra; sic Aqua etiam colebatursub nomine Thamimasadis, Herodot. in Melpom. fontibus et lignis sacrificabant Catti seu Hessi, Willbald. c. 8. et Bohemi, Ioh. Dubravius Histor. Bohem. l. 1. Mare pro Deo coluere [orig: coluêre] Peruani, sub nomine Mammacocha: ab iisdem flumina quoque ac fontes ro Diis sunt habiti, uti testis est Ios. a Costa l. 5. c. 2. et 4. etc. Vide his omnibus accurate agentem Voss. de orig. et progr. Idolol. l. 2. a c. 67. usque ad c. 83. Aliis non pro Numine quidem, in Sacris tamen, magni usus Aqua fuit, ut videbimus infra de Paptismo, item voce Lotio, et Mithra nec non ubi de Nutiis.

Amphitrite, Graecis dictum est mare, para\ to\ a)mfitri/ben th\n gh=n, i. e. quia cir cumquaque terram stuctibus suis atterat: Uxor fingebatur Neptuni; vide hic infra. Atergatis, Assyriorum Numen, superne mulier, inferne piscis, significabat potestatem a Sole in Lunam, a Luna in elementa tria, praecipue in Aquas, effusam. Bacchus, Graece *dio/nusos2, alias Liber, Latinis Graecisque, Aegyptiis Osiris, partim erat caelestis sicque idem cum Sole; partim subcaelestis atque ita idem cum humore potabili: qualis est aqua pluvia, fluvialis, fontana ac putealis. Unde Patet, cur a nonnullis Liber dicatur Lunae filius. Canopus, apud Aegyptios, quoque Aquam denotabat: cuius symbolum hydria fuit, Appulei. Milesiar. ult. quae quanta [orig: quantâ] religione ad eius aedem solita fuerit deferri, vide Vitruvium praefat. l. 8. Dagon, Palaestinorum Deus, semihomo ac sempipiscis, complexu suo [orig: suô], tum Lunam, sive Lunum, ut principium activum; tum Mare, ut passivum, indigitavit. Liber, vide hic [orig: hîc] supra Bacchus. Mammacocha, Mare Peruanis dicitur, hocque [orig: hôcque] nomine ab iis sollicite colitur. Neptunus Romanis, Graecis *poseidw\n, denotavit Aquam, prout una est ex praecipuis Mundi partibus: Sicut Oceanus, prout rerum principium est. Nereides 50. quarum praecipua Thetis, nymphae marinae, varias Maris affectiones indigitabant; vel partes internas. Nereus, filius Neptuni, aeque late patebat, ac ipse Neptunus: Namque pisces, qui universe dicebantur *nhrh/+ia te/kna, Plauto vocitantur Neptuni pecus in Pseud. Actu 3. sc. 2. v. 45. Nilus, praecipuus Aegyptiorum Deus, idem cum eorundem Ositide ac Graecorum Libero, in S. Scriptura dictus est Schichor. i. e. niger, ab aqua eius turbida, suffusca ac nigricante; denotavitque principium boni activum: sicut Typhon aquam marinam, seu principium mali. Nympharum vocabulum, proprie conveniebat Deabus aquarum praesidibus, quae ex eo dictae Hydriades vel Ephydriades. Oannes apud Babylonios, semipiscis, ad repraesentandam vim, tum Lunarem, tum Marinam, cultus est. Oceanus, denotabat Aquam, ut rerum principium, hinc ipso Neputuno dictus antiquor. Proprie vero indicabat mare externum, Orbem ambiens universum: quemadmodum Neptunus modo nobilem Universitatis totius: modo quamvis aquarum partem, ac saepius maris interni, ut Graecis Romanisque notioris, significabat. Salacia, eadem cum Tethye. Siris, pro Osiris, truncato [orig: truncatô] vocabulo [orig: vocabulô], Aethiopibus et Aegyptiis quoque Nilus dicebatur. Tethys, uxor Oceani, Mare itidem Graecis denotabat, a th/qh, vel thqis2, avia seu amita: ob rationem retro dictam. Thamimasades, apud Scythas Neptunus vocitatus, hocque [orig: hôcque] nomine humidum hocce elementum cultum est. Originem vocis e veteri Germanorum lingua arcessendam iudicat Voss. loc. cit. c. 82. cui ista Scitharum erat proxima; quandoquidem ex Asiatica Scythia Scythiam Europaeam, vicinasque magnae Germaniae gentes, genus ducere, validis argumentis probari possit. Thetis, Tethyos, de qua supra, ex Doride filia [orig: filiâ], neptis, hinc Oceanine dicta; quamvis alii Neptuninem vocare malint, tamquam ex Canache, Neptuni filia, Nereo genitam. ex Nereidibus una fuit; per synecdochen tamen partis pro toto Mari usurpatur, apud Maronem in Polliene. Quemadmodum, cum Peleo nupsisse nupsisse dicitur, id quoque ad connubium Maris ac Terrae pertinet. Typho. idem Aegyptiis, quod Neptunus Graecis, Aquam nempe marinam innuerat: quo [orig: quô] quia nihil inimicius Osiridi putabant vel Oro, eius ex Iside filio, eum sic fatebantur, ut nullis dignarentur sacrificiis. Vide quoque supra.

AQUA [2] per annos 441. a Romanis petebatur, aut ex Tiberi, aut ex puteis, aut hauriebatur e fontibus. Verum Urbe quottidie crescente, et penuria [orig: penuriâ] eius laborante, aliae aquae in urbem derivatae sunt tanta [orig: tantâ] copia [orig: copiâ], ut etiam singulae fere domus suos habere coeperint fontes. Fiebat id autem hoc [orig: hôc] modo [orig: modô]: Postquam ab Aquilege explorata fuit aqua, an facile ex illo fonte derivari alio posset, et probata, ducebatur aut forma [orig: formâ] structili (ita enim tubos seu canales diserte vocat Cassiodor. l. 7. Ep. 6.) aut plumbeis fistulis, aut canalibus ligneis, aut Fictililbus tubis, ut loquitur Palladius Aemilianus Taurus l. 9. rei Rusticae c. 11. (ubi non subterraneis meatibus, sed altis molibus substructis aquas in urbem invectas fuisse docet) in castellum primum, qui locus erat aquam publicam recipiens et in varia loca dimittens; ex illo a Castellario seu Castellorum horum custode certa [orig: certâ] mensura [orig: mensurâ] distributa in loca destinata effluebat. Omnis enim apud Antiquos aqua in publicos erogabatur usus, legeque cautum erat, ne quis privatus aliam duceret, quam quae ex lacu abundaret, posteris canducam vocataam: neque haec ipsa in alium usum, quam in balnearum aut fullonicorum dabatur, statuta [orig: statutâ] vectigali mercede, quae in

publicum penderetur. Ius dandae vendendaeve Censorum fuit, vel, cum hi non essent, Aedilium Curulium. Tutela singularum aquarum locabatur, eorumque operum probandorum cura fuit penes Consules aliquando, et Aediles; interdum etiam penes Censofres. Postea tota res ad Curatores transiit, quorum primus ab Augusto creatus est Messala Corvinus. Impetratae aquae ius neque heredem, neque emptorem neque ullum novum dominum apud Veteres sequebatur, solis Balneis publicis, ex antiquo privilegio, aqua [orig: aquâ], quae semel concessa fuit, perpetuo manente. Duae autem familiae erant, quae aquis operam praeberent, una publica, Caesaris altera: quarum illam Augustus ab Agrippa sibi relictam publicavit, hominum circiter 240. ista, quam Claubius, quum aquas in Urbem perduceret, constituit, 460. conrinebat: Utraque in aliquot ministeriorum species, Villicos videl. Castellarios, Curatores, Silicarios, Tectores aliosque opifices, diducta. Qui Aquaeductus, qui an. Urb. Cond. 441. ut dictum supra, vel sub Anco Martio, ut Plin. vult l. 31. c. 3. involeverunt, Romae, violassent [orig: violâssent], vel aquam alio, quam leges, statuta publica, Censores vel Aediles permisillent, derivassent [orig: derivâssent]: vel plus aquae, quam concessum erat, sumpsissent, magno mulctabantur. Primus autem Appius Cloudius Arcuato [orig: Arcuatô] opere aquam in Urbem perduxiffe dicitur. Arcuum altitudinem definit Procopius tantum, ut equus per eos fornices opportune posset ransire. Iulius Frontinus suolevatos ad centum et novem pedes habet. Urbis montes altitudine aequasse, refert Plin. l. 36. c. 15. Unde Rutilius Itinerarii l. I. v. 97

Quid loquar aerio [orig: aeriô] pendentes fornice rivos,
qua vix imbrifer as tolleret Iris aquas?
Hos potius dicas crevisse in sidera montes,
Tale giganteum Graecia laudat opus.

haec de Urbano aquae usu. In Castris autem, ad eam convehendam, si forte in locis aridioribus et siccis castrametatum fuisset, calones ac lixae adhibebantur: hinc ftequenter fiebat, ut fiuvii alio ab hostibus derivarentur, quo exerciius siti domitus sacise super ari posset, Herodian. l. 7. quod Gothis contigisse, memorat Claudian. l. de 4. Consul Honorii v. 478

Uno calle latent, sitiens, inclusaque vallo
Ereptas quaesivit aquas, quas hostibus ante
Contiquas alio Stilico deftexerat areu,
Mirantemque novas, ignota per oppida, valles
Iusserat averso siuvium migrare meatu.

Plura vide apud Iul. Frontinum, Plinium l. 31. c. 6. Georg. Fabricium in sua Roma, Aldum Manutium l. 1. de quaesitis per epist. Iustum Lipsium Magnit. Rom. l. 3. c. 11. Iohannem Rosin. Antiqq. Rom. l, 1. c. 13. et 14. Th. Dempster. Paralipom. ad c. posterius, Laur. Pignorium Comm. de Servis etc. uti de Aquae in borologiis inprimis usu, infra voce Clepsydra, item Horologium, in Musica, ubi de ea, et plura ubi de derivatis et compositis ex Graeco *u(/d\wr lit. H. it. vocibus Saliens et Silani.

Aqua Appia. Aqua Anio vetus. Aqua Mattia, alias Aufeia. Aqua Tepula. Aqua Iulia. Aqua Virgo. Aqua Halfia, quae et Augusta. Aqua Claubia Albudina, Caerulea, Curtia, Augusta. Anio novus. Rivus Heruclaneus. Aqua Crabra. Aqua Sabatina, vel Cimina, Aurelia, Septimiana trans Tiberim. Aqua Traiana. Auqa Alexandrina. Aqua Damnata. Aqua Annia. Aqua Algentina. Aqua Severiana. Aqua Antoniana. Aqua Stina. Aquaeductus vero quatuordecim, suo [orig: suô] tempore, in Urbe fuisse, scribit Procopius. Vide quoque in voce Aquae Romae.

AQUA Aspersionis , seu Benedicta, divinitus instituta, regenerationis nostrae Sacramentum est: de qua Basilius de Spirit. Sanct. c. 27. Consecramus autem aquam Baptismatis. Vide quoque Cyrillum Hierosolym. Catoch. 3. etc. praeter hanc alia est in Communione Romana cuius institutionem Alexandro I. Pontifici tribuit Anastasius in Alexandro, Hic constituit aquam aspersionis cum sale benedici in habitaculis hominum. Micrologus c. 46. et Honorius Augustodun. l. 3. c. 27. Alexander --- constituit, ut sal et aqua benediceretur, ad conspergendum populum, et habitacula eorum, quod et nos, in omni Dominica, iuxta Canones sequimur, etc. Vide Car. du Fresne Glossar. Ubi salis et aquae commixtione unionem Christi hypostaticam, et sale quidem divinam, aqua vero humanam naturam significari, ait Macer: qui addit, in aqua, quae pro benedicendis Aedibus sacris fiat, misceri vinum et cinerem, sicque alludi ad vinum et cinerem vitulae rubrae, quibus Moses divino [orig: divinô] iussu instrumenta Tabernaculi asperserit. Graeci in qualibet prima mensis dominica aquam benedictam renovant populumque aspergunt, hanc ceremoniam a(giasmo\n, h. e. sanctificationem, vocantes: Desistunt autem in duobus mensibus, Ianuario videl. ob sollennem benedictionem Epiphaniae, in qua Baptismum Christi celebrant, et Septembri, in quo hanc ceremoniam trausferunt, ad diem eiusem 14. propter festum Exaltationis S. Crucis. Solentque illi in aspersione, loco [orig: locô] aspergilli, frondibus ocymi uti, quod herba haec evulsa esset, iussu Helenae Constantini M. matris, in loco, ubi crucem ab ea inventam dicunt. Latini vero in templis Altaribusque benedicendis, feria [orig: feriâ] 5. hebdomadae maioris hyssopum adhibent, quod in Veteri Testam. eius in sacris aspensionibus olim usus esset, etc. Sed et in bello Aquam benedictam usurpari voluit Leo VI. Graecus Imperator ut e Tracticis eius discimus, ubi ante conflictum cum hostibus Duces monet hac [orig: hâc] aqua [orig: aquâ] exercitum aspergere; hodieque plumbeae glandes istiusmodi liquore tinctae a plurimis adhibentur, teste eodem [orig: eôdem] Macro [orig: Macrô] in Hierolex. quod mira patrandi vim ei credant

inesse. Eadem Aqua Exorcizata dicitur, quia in illius benedictions exorcizant Daemones iubentque ut ab ea recedant. Sie Salem exorcizatum et aquam commixtam, ac utroque [orig: utrôque] domum aspersam, legimus apud Braulionem Caesaraugust. in Vita S. Aemiliani c. 24. totius Monasterii ambitum aqua [orig: aquâ] exorcizata respersum, apud Gordianum Mon. in Vita S. Placidi Martyris c. 58. exorcizatis aquis lotum leprosum; apud Marbodum Diac. in Vita S. Lincinti Episcopi Andegavens. etc. Car. du Fresne Glossar. Formula exorcisandi Aquam hanc ista est: Exorciso te, inquit Sacerdos, in nomine + Dei Patris ommpotentis, et nomine + Iesu Christi, filii eiusdem, Domini nostri et in virtute + Sp. Sancti: ut fias Aqua exorcisata, ad esfugandam omnem potestatem inimici, et ipsum inimicum eradicare et explantare valeas, cum Angeslis suis Aposiaticis; per eiusdem Domini nostri Iesu Christi virtutem etc. ut in Pastorau legitur, Sed institutio eius Alexandero I. Eruditis vietur recentior, ut cuius Epistola habetur supposititia: cuius occasione Bellarmin. de omnibus his Epistolis; quae veterib. Romae Episcopis tribuuntur: Aliquos, ait, errores in eas irrepsisse non negaverim, nec indubitatas esse affirmare audeam, de Pontif. l. 2. c. 14. Occasio nonnullis a Gentilium ritibu arcessitur, apud quos vulgatissimum erat, ut aqua [orig: aquâ] a Sacercote consecrata [orig: consecratâ], reliqui homines ac sacrificiorum instrumenta aspergerentur. Unde apud Dionys. Halicarn. l. 7. ta i(era\ kaqarw=| u(/dati perikgni/zein. Vide quoque Homer. Il. a. et Virg. Aen. l. 6. Certe Guilielmus Choulius de Relig. Rom. aspergillum depinxit, quali veteres Romani usi sunt: Et marmoreum vas, in quo Aqua lustralis, ad Templorum portas, ingredientibus prostabat. Festus quoque loci, ubi aqua circa Templum inclusa conservabatur, meminit, quem Favissam appellat. Quo faciunt verba Baronii Annal Tom. I. ad A. C. 439. num. 88. Vigilias anniversarias habes apud Suetonium in Vespas. c. 7. Lustralem aquam, aspersionem sepulchrorum, apud Iuvenalem Sat. 6. et alios: lumina in iissdem par are etc. Epiphanius vero de Aquae (extra Baptismum) efficacia in spiritualibus, sic habet contra Hemerobapt. Neque Oceanus, neque omnia fiventa, ac maria, fluviique perpetui ac fontes, universaque o)mbroto/kos2 imbripara natura, in unum congressa, peccata delere non potest, quandoquidem non iuxta rationem, nec ex praecepto Dei fit. Historiam de Valentiniano, qui miles adhuc Iulianum Fortunae Templum intrantem sequens, ab Aedituo guttis istiusmodi aquae irrigatus est, lege apud Theodoretum l. 3. c.16. Vide quoque supra Aprilis et infra ubi de Aspergendi ritu.

AQUA Formarum apud Cassiodor. et Iosippum Gorionidem [gap: Hebrew word(s)] Aquae formae, Historiar. l. 1. c. 2. dicuntur, quae pet tubos vel arcus deferuntur. Apud Auctores enim Iuris Civil. eosque, qui de Aquaeductibus scripserunt, forma interdum est tubus, quo [orig: quô] defertur aqua; interdum arcus ipsi sic dicuntur, devehendis aquis, humilioribus in locis soliti exstrui; Ut cum dicuntur aquae formarum constructionibus advectae, Casaubon. ad Spartian. in Severo. c. 19.

AQUA Incorrupta in phiala hermetice clausa, asservatur in musaeo Kircheriano romae. Ventricosum vas est, in longitudine quatuor palmorum gracilescens a Christophoro Clavio concinnatum; qui ei indidit aquam puram et naturalem, e Iordane Romam allatam ac Hermetice clausam. Haec iam a sexaginta annis prorsus immutabilem statum retinet et in hodiernum diem incorruptum; ab omni phlegmate aut faecis contaminatione liberum, nec non ab omni sedimento immunem. Unde colligit Kircherus, omnis putrefactionis et corruptionis causam, Aeris esse inclementiam. Vide Georg de Sepibus in Musaeo Kircheriano p. 14. At u(/dwr a)qnhton, Aqua immortalis, nomen tincturae fuit admirabilis, qua de infra aliquid, ubi de Pontica terra.

AQUA Muliebris Carino apud Vopisc. c. 17. dicuntur lavacra muliebria, quas Capitalin. excaldationes vocat in Clodio c. 5. His raro viri utebantur a luxuria alieni, interdum tamen. Lamprid. de Alexandro, c. 30. Unctus lavabatur ita ut caldariis vel numquam vel raro, piscina [orig: piscinâ] semper uterotur. Militibus vero numquam permissum: unde balnea istiusmodi l. 1. Codicis, vetantur hospites poscere et ab iis exigere, praecipui quoque militiae Duces, notaque severitas Cassii, apud Volcatium Gallicanum, et Alexandri Severi apud Lamprid in milites aqua [orig: aquâ] istiusmodi muliebri usos. Vide infra, ubi de Excaldationibus, et plura hanc in rem apud Casaubon. Not. ad Volcatium modo dictum. c. 5.

AQUA Reconciliationis in Communione Romana, Aqua benedicta dicitur, qua [orig: quâ] asperguntur Aedes sacrae, cum reconciliantur. Vide infra, ubi de Reconciliandi ritu.

AQUA Sale conspersa , seu Aqua salsa, adhibita olim a Donatistis, qua [orig: quâ] ea lavabant, quae a Catholicis polluta esse calumniabantur. Hinc Optatus l. 6. contra Parmenianum adv. eos, o [orig: ô] aqua, ait quae dulcis a Deo creata es, super quam ante ipsius Mundi natalem Spiritus Dei ferebatur. Praesentia [orig: Praesentiâ] Moysi in te amariiudo moritur et a Schismaticis hodie cum Catholicorum turba, dulcedo tua vexatur. Ubi eos, quod aquae salem miscerent, vexasse [orig: vexâsse] dulcedinem eius, queritur. Vide eum loc. cit.

AQUA Sancta quid vocetur in Ecclesia Romana, vide infra, Aquae benedictae Beneficia.

AQUA Sapientiae in Musaeo Kircheriano. Fecit nempe Auctor globum crystallinum, hermetice sigillatum, in quo liquores, iuxta Elementorum ordinem, quadruplici colorum varietate distinguuntur; permixtione vero confusi tam pertinacis naturae sunt, ut immediate quilibet se in suam Sphaeram recipiat, verum quatuor Elementorum symbolum. Ita Georgius de Sepibus in collegii Romani Societ. Iesu Museao, p. 46. 46. Plura vero ieusdem Auctotis in hoc elemento experimenta vide infra, ubi de Hydr aulicis, Hydrostaticis etc.

AQUA Separationis apud Hebraeos, dicebatur Aqua cinere vaccae rufae respersa, qua [orig: quâ] polluti e morticino purificatio, quae prae

coeteris omnibus singulatis erat, peragebatur, Numer. c. 19. v. 19 Nempe vacca haec tota rufa erat, quam qui comburebat princeps Sacerdotum (secundus a Pontifice) per septem dies eum in finem separabatur ab uxore. Comburebatur autem, e Templo educta, in monte Olivarum, et sangui eius aspergebatur. Aquae vero illius respersae cineres servabantur, ut purgandae im munditiei ex contrectato [orig: contrectatô] cadavere contractae inservirent. Ad quem ritum David allusit Psalm. 51. v. 9. Expiabis me byssopo [orig: byssopô] et purus ero: lavabis me et prae nive albescam. Et Paulus 1. Cor. c. 15. v. 29. ubi de Baptismo u(pe\r nekrw=n, h. e. eorum, qui purificati a pollutione mortis, in Sanctuatium redibant. Burmannus, de Munditie et Immunditie legali.

AQUA Sordida et stercorata, super sponsam iactata , in L. Longob. l. 1. iti. 16. §. 78.

AQUA Sparsa castellum fuit Galliae, in inferiori Alvernia, Montipencerio proximum, a re nomen habens. Fons enim ibi seu rivus, cuius aqua spargitur ac deficit. Vulgo Aigue-perse, pro Aigue-eperse, Hadr. Vales. Notit. Gall. vide quoque Aquapersa.

AQUA Sparta oppid. Ital. in Umbria. Sita in monte, Ducatus titulo [orig: titulô] gaudet, gentis Caesiae.

AQUA Tepida , seu Calida , in sacrificio, ut vocant, h. e. in S. Eucharistia, a Graecis adhiberi solita, memoratur Innocentio IV. Ep. ad Ottonem Cardin. Tuscul. §. 8. Vide Iac. Goarum ad Euchologium Graec. p. 148.

AQUA Viva Vicus, prope Apenninum, in limine comitatus Molicini, in regno Neapolitano. Item, oppid. Pannoniae superioris in Stiriae et Hungariae confinio, Fuczel seu Teplicza. Item, ea strum regni Neapolitani in Batiana provinc. ad radices Apennini. Unde celebri familiae nomen. Vide et Aqua viva.

AQUAE Amarae examini olim apud Hebraeos, suspecta adulterii uxor, subiecta est, ex Lege de qua Numer. c. 5. a marito Zelotypo, h. e. qui praemonuerat uxorem, ne deinceps in secreto esset cum aliquo, idque coram testibus;M quae nihilominus cum illo, de quo praemonita erat, in secreto fuisset occultata, idque testibus item probaretur, quantillo [orig: quantillô] tempore pollui femina posset. Quo [orig: Quô] modo [orig: modô] uxore suspecta [orig: suspectâ] etiam marito interdicebatur, usque dum potatis aquis amaris innocentem se praebuisset etc. Fuere [orig: Fuêre] tamen uxorum aliquot genera, quae, tametsi antecesserat praemonitio et occultatio, aderantque testes utriusque, potatione nihilominus libera erant, at eicienda sine dote et illicita dein perpetuo maritis. In hisce et Sponsa et Fratria, cuius nuptiae a Leviro exspectabantur; nisi Sponsus praemonuisset et post nuptias occultaretur uxor cum eo, de quo praemonita fuerat. Item uxor caeci, claudi quoque ac muti, aliaeque, de quibus Magistri consulendi. Sed nec rite ad aquas has uxorem adigebat maritus, qui ipse purus non esset; unde, si talis uxorem suspectam in examen deduxisset, vim suam examinis non exercuisse Aquas, iidem tradunt. Vide Gemaram Babylon. ad tit. Kidoschem c. 1. fol. 27. Quae autem examinis huius formula fuerit ac ritus; quo [orig: quô] item illud saeculo [orig: saeculô] in desuetudinem abierit, dicemus infra, in voce zelotypia. Plura vero qui volet, adeat Ioh. Seldenum. Uxore Ebraic. l. 3. c. 13. 14. 15.

AQUAE Benedictae beneficia in Ecclesia Romana dicuntur in Synodo Exoniensi A. C. 1287 c.29. fuisse a Maioribus ab initio instituta, intuitu caritatis, ut ex eorum proventibt. pauperes Clerici exhiberentur in Scholis, ihidem taliter proficerent, ut aptiores --- fierent ad maiora. Mox addit Synodus, Statuimus quod in Ecclesiis quoque a Scholis Civitatis vel Castrorum Dioecesis ultra 10. non distantibus milliaria, Aquae benedictae beneficia, solis Scholaribus assignentur. Deinde iubentur Presbyteri Parochiales Clericos magis idoneos ad eiusmodi benficium praeficere, quibus si Parochiani subtrahere velint eleemosynas consuetas, ad ipsas eroganas compellantur. E quibus colligit Car. du Fresne, agi hic [orig: hîc], de Parochiarum, ut in Gallia vocantur, Clericis, qui etiamnum in aliquot Galliae provinciis statim post peractam Missam maiorem, quam benedictam in parochianorum domos deferunt, eaque [orig: eâque] familiam universam, praemissa [orig: praemissâ] oratione brevi, aspergunt. Non modo enim populum, sed et domus ipsas hac aqua [orig: aquâ] aspergi, ab antiquo obtinuit: Vide de Consecratione fontis et aquae per domos spargendae, apud Riculfum, Suession. Episcop. in Constitut. c. 5. E quo officio quod obveniebat, Aqua sancta nude appellatur in Charta veteri apud Ughellum tom. II. Hinc Circuitiones cum aqua benedicta, inter iura Paroeciarum, recensentur ab Innocentio III. l. 3. Ep. 31. nam solis Presbyteris Ecclesiarum seu Curionibus, ius erat die Dominico [orig: Dominicô] cum psallentio circumire Ecclesiam suam una cum populo et aquam benedictam secum ferre, ut habetur in Capitul. Caroli M. l. 5. c. 220. apud Car. du Fresne in Glossar. Quid autem dicatur Aqua Benedicta, vide supra.

AQUAE Ferventis iudicium una ex purgationibus olim vulgaribus, quas Iudicia Dei appellabant: seu examen, quo quis de crimine suspectus, quo [orig: quô] se purgaret, manum in aquam ferventem nudato [orig: nudatô] brachio [orig: brachiô] immittebat; atque, si illaesam extraherte, innocens: si contta, reus pronuntiabatur. De cuiusmodi examine multa prae coeteris habet Hincmarus Remens. de Divortio Lotharii et Tetbergae, Vicarius ipsiu feminae ad iudicium aquae ferventis exiit, et posiquam incoctus fuerat ipse repertus, eadem femina maritah toro ac regio coniugio --- restituta est, etc. Fuit autem aqua calefacta, in aeno [orig: aêno], i. e. cacabo, seu olla, supposito [orig: suppositô] igne: unde ad aenum [orig: aênum] seu aeneum provocare, in Pacto Childeberti et Chlotarii §. 4. quod aliis caldaria est, unde manum in caldariam mittere, L. Longobard. l. 1. tit. 33. §. 1. Quemadmodum et Cacabus pro examine ferventis aquae usurpatur, in Charta A. C. 1102. apud Ughellum Tom. VII. p. 864. et apud Iohann. Tinnemuthensem in Vita Paterni Episcopi Venetensis num. 4. Quo [orig: Quô] ritu vero hoc examen fuerit peractum, discimus ex Ordine Exorcismi vel benedictionis aquae calidae, quam habent Iuretus ad Ivonis Carnut. Ep. 74. Delrius Disquisit. Magic. l. 4. quaest. 4. sect. 4. Pithoeus in Glossis ad Capitul. Caroli M. Lindenbrogius, post

Formulas sollennes, goldastus Alamannicorum Tom. II. Mabillonius Analectorum Tom. I. Alii: Ita autem ist, Cum homines vis mittere, ad comprobationem iudicii aquae calidae, primum fac cos intr are cum omni humilitate in Ecclesia et Prostratis in or atione dicat Sacerdos has orationes --- -- Quibus completis surgatur pariter, et coram hominibus illis cantet Presbyter Missam et fariat ad ipsam Missam offerre. CUm autem ad Communionem venerint, antequam commmunicet, interroget Sacerdos cum adiuratione, et dicat: Adiuro vos etc. (Vide infra ubi de Aquae frigidae iudicio) Deinde imponatur ignis subter caldaria et dicat Sacerdos has orationes, quando ipsa aqua calescere coeperit --- et qui manum mittit in aquam, ad ipsum examen, dicat orationem Dominicam et signet se signaculo [orig: signaculô] crucis et festine deponatur ipsa aqua fervens desuper iuxta ignem, et Iudex perpendat ipsam lapidem inligatam ad mensuram N. infra ipsam aquam more solito et sic inde extrabat eam in nomine Domini, ipse qui intrat ad examen iudicii. Postea cummagna diligentia sic fiat involuta manus sub sigillo Iudicis signata, usque in die tertio, quo [orig: quô] visa sit viris idoneis et aestimatis. Ubi quae habentur de lapide inligato, distinctius explicantur in LL. Adelstani Regis. In aqua fervente accipiat homo lapidem, qui per funem suspendatur in simpla probatione, per mensuram palmae, in tripla autem unius unlae; manus vero sigilletur et aperiatur, ut dictum in consecratione ferri. Nimirum Lapis fune desuper alligatus in cacabum demergebatur, quem reus extraheret, immissa [orig: immissâ] in aquam ferventem manu, vel brachio [orig: brachiô]. Eodem facit vetus Notitia ex Adversariis peirescianis, a Car. du Fresne excerpta, quae sic habet: arnulfus --- S Mariae Monasterio vineas suas post mortem filiorum suorum Laurentii et Frogerii, si absque liberis migrarent a saeculo, in perpetuum concessit. Quibus nullo remanente haerede defunctis, Gaufridus Adelelmi fil. Telbertusque Praepositus, Odilaus atque Lambertus: sese heredes illius --- asserentes, donationem illam irritam reddere conati sunt, atque adeo praedictis vineis, calumniam imposuerunt, quod in Curia S. Mariae ante Richildim Abbatissam veraces sublimesque prsonae, quorum nomina subterscribuntur, APERTALEGE probandum fore iudicaverunt: qui videlicet claumniatore; hominem suum Hermaldum nomine --- in SS. Trinitatis Ecclesiam, ubi calefiebat aqua, deduxerunt. Sed Deus --- aperto [orig: apertô] manifestavit iudicio [orig: iudiciô], illos praedictarum calumniatores iniuste exstitisse vinearum. Nam praedictus Hermaldus, Missa [orig: Missâ] celebrata [orig: celebratâ], corprisque Christi ac sanguinis communione percepta [orig: perceptâ], nec non et iureiurando [orig: iureiurandô] super Sanctorum reliquias pro more persoluto [orig: persolutô], ita oculorum lumine privatus erat, ut vix ad sartaginem --- recedere potuerit. Immissam vero manum ita ex aqua lotam extraxit, ut ipse non solum in manu, verum etiam interius pene ad intima usque cordis se combustum confiteretur, et ille et magistri sui reatum suum agnoscere cogerentur. Qui etiam dum in manum, moris est, sigillare permitteret, rogaretur; aiebat, se nullatenus posse prae dolore pati ut aliquid manum illam contingeret. Servantus in manu mida usque in diem tertium inflatam admodum et excoriatam, sanieque iam carne putrida [orig: putridâ] essluentem dextram invitus ostendit. --- Testes Gausridus de Meduana etc. Vide quoque infra: it. voce Tripodium.

AQUAE Frigidae Iudicium seu etiam Aquae Iudicium simpliciter, purgationis olim genus erat, quo [orig: quô] criminis alicuius sulpectus vel accusatus, in aquam demergebatur: ita ut, si supernataret, nocens ac reus; contra, si in imum delaberetur, innocens iudicaretur. Sic apud Gregorium Decret. l. 5. c. 8. Presbyter de homicidio infamatus, iudicio [orig: iudiciô] aquae frigidae suam innocentiam probasse [orig: probâsse], dicitur: cuiusmodi purgationes, apud medii aevi Scriptores, frequenter occurrunt. Fundamentum earum hoc fuisse, ait Hincmarus Rement. lib. cit p. 60. Et quoniam --- ostendimus divina [orig: divinâ] auctoritate Baptismum esse iudicium quo [orig: quô] Princeps mundi mendax foras eicitur -- divim Viri ad ignota investiganda invenerunt Iudicium Aquae frigidae. In quo ad invocationem veritatis, quae Deus est, qui veritatem mendacio [orig: mendaciô] cupit obtegere: in aquis, supra quas vox Domini Dei intonuti, non potest mergi etc. Idem ad Hildegarium Episcopum Meldensem, p. 676. Sollertia Christianitatis, inter acta et agenda iudicia consistentis, ex antiquo sanxit et frequentavit iudicium quod fit per Aquam, quodque sub nae factum fuerat in Arca fidei, liberans innocentes et condemnans noxios. Adiurabat autem hominem prius Sacerdos hoc [orig: hôc] fere modo [orig: modô]: ut si de hoc furto scisti, aut vidisti, aut baiulasti [orig: baiulâsti], aut in domum tuam recepisti, aut consentiens aut consentaneus exinde fuisti, aut si habes cor incrassatum aut induratum, evanescat cor tuum et non suscipiat te aqua, neque ullum maleficium contra hoc praevaleat, sed manifestetur. Quo [orig: Quô] facto [orig: factô], interdum pluries in aquam demergebantur tales, si plurium criminum suspecti essent, et quidem immergendi colligabantur: in quo iudicio qui cadebat, perire vulgo dicebatur, ut discimus ex Hincmaro Tom. I. p. 608. item, ex Divortio Lotharii p. 607. Charta Philippi Augusti, apud Car. du Fresne Glossar. Aliis. Iudicii peragendi formam vero paulo prolixius ita exhibet Ordo ad Exorcismum Aquae Frig. apud Iuretum aliosque supra laudatos: Cum hominem vis mittere ad iudicium aquae frigidae, ob comprobationem, ita sacere debes; adduc eos in Ecclesiam et coram omnibus illis cantet Presbyter Missam et fac eos ad ipsam Missam offerre. Cum autem ad Communionem venerint, antequam communicent, interroget Sacerdos cum adiur atione ista et dicat: Adiuro vos homines per Patrem. et Filium et Spiritum sanctum, et per Christianitatem, quam suscepistis et per Sanct. Trinitatem, quam docuistis et per istas sanctas reliquias, vel sanctam venerationem quae in ista Ecclesia sunt, ut non praesumatis accedere ad hoc sanctum altare, nec hanc sacram communionem accipere ullo [orig: ullô] modo [orig: modô], si hanc causam vestrae reputationis (h. e. illa vel illa) fecistis, aut consensistis, aut scitis quis hoc egit. Si autem tacuerint --- accedat Sacerdos ad altare et more solito [orig: solitô] communicet: postea vero communicet illos, qui in aquam mittendi sunt. Cum autem communicat, dicat Sacerdos ad altare. Corpus hoc et Sanguis Domini nostri Iesu Christi sit vobis ad probationem hodie. Expleta [orig: Expletâ] Missa [orig: Missâ], accipiat Sacerdos crucem et Euangelium et incensum et pergat ad locum destinatum cum aspersione aquae benedictae, ut probentur. Et cum venerint ad ipsum locum, det illis hominibus bibere de aqua benedicta, dicens: Hanc aquam dedi vobis ad probationem hodie. Postea coniuret aquam, ubi illos mittere debet, dicens ita: Adiuro te aqua etc. Dein. exuat eos

AQUAE [1] vulgo Baden, oppid. Helvetiorum ad Limagum fluv. qui paulo post cadit in Arolam. Alias Oberbaden. Vide Thermae. Item, oppid. Germaniae, versus Silvam nigram, non procul a Rheno fluv. vide Bada it Badena.

AQUAE [2] Oppidum etiam Austriae, 3. leuc. a Vienna in Austrum, ad montium radices.

AQUAE Augustae Ptol. urbs Aquitaniae in Gallia, vulgo Baionne. Acs vero vel Dax Vineto. longitud. 19. 40. latitud. 43. 43. Vide Taberla et Vibio.

AQUAE Balissae oppid. Hungariae in Pannonia inferiore a Quinque Ecclesiis 5. leuc. distans in occidentem. Selle vulgo, teste Lazio [orig: Laziô].

AQUAE Bilbilitanorum Antonino, quod in Bilbilis Tarraconensis urbis agro sitae sint, forte sic dictae. In Arragonia sunt, et los bannos de Alhama, teste Varrerio [orig: Varreriô], vocantur. Eidem etiam hodie aliae sic dictae sunt in Baetica, quo [orig: quô] vero nomine eae antiquis cognitae fuere [orig: fuêre], studiosis indagandum relinquo.

AQUAE Cajae thermae in Thuscia. Harum meminit Strabo l. 5. ut refert Annius Viterbiensis, item Tibullus in hoc carmine l. 3. Eleg. 5. v. 3.

Sed illic optimi codices Baiarum habent. Vulgo Bagni di Ballicano. ferrarius non Caias sed Calidas habet.

AQUAE Calidae [2] Ptol. Aquae Celinae Antonino. amphilochia Straboni. Auria, in lib. concil. vulgo Orense, urbs Hispaniae Tarraconensis in Gallaecia Episcopalis sub Archiepiscopo Compostellano, inde 18. leuc. quot a Luco in austrum Tyden versus 8. ad Minium fluv. Sed Aquae calidae potius sunt Aiques Caldes; teste Beutro. Oppid. etiam Hispaniae Tarraconensis in Ausetanis, prope Gerundam urbem, vulgo Bagnoles.

AQUAE Convenarum Aquitaniae oppid. Antonin. vulgo Bagneres nonnullis. Hadr. Valesio Aques. Vide illum Notit. Gall. in voce convenae Longitud. 22. 15. latitud. 42.20.

AQUAE Cutiliae lacus Sabinorum in agro Reatino, vulgo Lago de Contigliano.

AQUAE Flaviae oppid. Hispaniae Tarraconens. in Bracatum et Callaicorum confinio; oppid. amplum Portugalliae, a Bracara Augusta 11. leuc. paulo pluribus a Bragantia. Populi Aquiflavienses. A Tito, et Vespasiano nomen habent. Ad fluv. Tamacam; estque in Provinc. Portugalliae, quae intra montes dicitur, et ad

radices montium. Quibusdam Aquae Leae. Baudrand. Vulgo Chiaves. Longitud. 12. 30. latitud. 41. 40.

AQUAE Gradatae vicus Carnorum apud Aquileiam, ab ea 3. mill. pass. ubi S. Chrysogonus pro Christo capite plexus est. Vulgo S. Cantiano. Vicus, ad Sontium fluv. 4. milliar. ab Aquileia; in Ortum, in ea parte Fori-Iulii, quae subest Imperaroti, prope oram littoream maris Adriatici.

AQUAE Grani ab aquis calidis seu thermis, et ab Apolline Granno, quasi Aquae Apollinis, vel certe a nomine loci, dictae sunt, vulgo Aken Germanis, Aix la Chapelle Gallis, a Basilica maxima, quam Carolus M. Christo Servatori et S. Virgini eius matri aedificavit, ut docent Eginhardus in Vita Caroli et Poeta Saxo Annal. l. 5. quaeque vulgo Christi omisso [orig: omissô] nomine Basilica S. Genitricis seu B. Marine vocata est. Sitae sunt in Tungris seu in dioecesi Leodicensi. Hic Pippinus Francorum Rex A. C. 765. hiberna habuit et Natalem Domini ac Pascha celebravit. Filius eius Carolus M. similiter A. C. 788. imo ab A. C. 794. usque ad mortem, per annos 20. ibi semper hiemavit ac sedit, solo [orig: solô] excepto [orig: exceptô] triennio [orig: trienniô], quem Ludovicus Pius estimitatus, qui Aquas coeteris villis Regiis ptaetulit. Factum id inter alia, ob calidos saluberrimosque fontes, quos ibidem ebullire notum. Alcuino non semel dicuntur, pro vico aut villa, magna et lata et excelsaurbs, nec non secunda Roma, ventura Roma, seu altera Roma; scribitque a Rege Carolo locum altis moenibus cinctum, foro [orig: forô], Senatu, arce, theatro [orig: theatrô], atriis et Aeterni Regis templo [orig: templô], balneis insuper seu thermis, ubi marmoreis gradibus speciosa essent sedilia, ornatum esse et fontis bullientis rivos in omnes urbis partes esse deductos. Unde colligitur, loco huic Romae tunc nomen impositum, et Carolum de hacce villa Regia urbem facere, atque ita vocari voluisse: Hinc et aedes, quas ibi condidit, Lateranas nuncupavit. Plura vide apud praedictum Eginhardum, et inprimis de Mansionibus omnium cuiusque dignitatis hominum, circa Palatium Caroli constructis, deque Procerum habitaculis a terra mira [orig: mirâ] arte in sublime suspensis, de Basilica item, antiquis Romanorum operibus praestantiore brevi ab eo fabricata, ex omnibus Cismarntis regionibus Magistris et opificibus advocatis, apud Monachum Sanctigallensem l. 1. c. 30. et 32. Etiam posterioribus tempotibus Reges ac Imperatores Romanorum Aquas adeo venerati sunt, ut ibi Regni Lothariensis atque Germanici coronam recipere plerundque voluerint: Ubi nimitum et a Carolo M. Ludovicum, et a Ludovico Lotharium coronatos ac Imperatorii nominis consortes constitutos, et ab eodem Ludovico Pippinum ac Ludovicum, minores filios, Reges appellatos, atque alterum Aquitaniae, alterum Baioariae praefectos esse cognoverant. Gaufridus de vita S. Bernardi l. 4. c. 6, sua [orig: suâ] aetate sedem Regiam adhuc fuisse docet, et celeberima [orig: celeberimâ] Caroli M. Capella [orig: Capellâ], i. e. Basilica [orig: Basilicâ], illustrem exstitisse. In libro item de mirac. S. Bernardi, vocatur Regum sedes, celeberrimus et amoenissimus locus voluptatis corporum accommodatior, quam animarum saluti. Vide Hadr. Vales. Notit. Galliae, et infra in voce Aquisgranum.

AQUAE Lupiae vulgo Guadaloupe, Insul. Americae Septentrionalis, una ex Anhtillis, nunc sub Francis. Vide Guadalupia. Item, Vicus Hispaniae cum amne cognomine in Extremadura.

AQUAE Mattiacae vulgo Visbaden, oppid. Germaniae cum titulo Comitatus in ditione Archiepiscopali Moguntina, a Moguntia 2. leucis in Boream, Francofutro [orig: Francofutrô] 4. in Occasum.

AQUAE Mortuae oppid. Galliae Narbonensis opera [orig: operâ] C. Marii 100. mill. pass. Rhodani ostiis deductae. Hae etiam Fossae Marianae vocabantur. Nunc vero, ob aquas silentes, Aigues mortes. Hic [orig: Hîc] Pharus est, et sedes salarii tributi. 7. leuc. ab Arelate in Occasum, 5. a Montepessulano in Ortum, iuxta Rhodani ostia, prope mare. Valesio hic locus erat positus, inter stagnum Laternam vel paludem Tautum et os Hispaniense Rhodani ad mare, et ob id quis stagnatibus ac residibus, et veluti mortuis abundabat. Usique sunt olim plurimum Franci hoc [orig: hôc] portu, unde apud Guil. Nangiacensem Rex Franciae Ludovicus, A. C. 1269. Lugdunum, Viennam et Belliquadrum pertransiens, ad optatum portum Aquarum mortuarum pervenisse, et intrasse [orig: intrâsse] mare, ut Tunetum peteret, dicitur. Nunc urbs alluitur quidem stagno [orig: stagnô] usque ad muros accedente, cui nomen suum debet; sed a mari 2. mill. pass. circiter seu semileucam abest, adeo que portu caret, qui arenis a Rhodano invectis obstructus esse dicitur. Male autem Fossa Mariana Iohanm Olivarto vocatur, cum ista, Mela [orig: Melâ] l. 2. c. 5. Plinio [orig: Pliniô] l. 3. c. 4. Aethico [orig: Aethicô] testibus trans Rhodanum fuerit in provicia Viennensi, Aquae Mortuae vero citra ostia Rhodani in provincia Narbonensi primaseu Septimania; vide Hadr. Valse. Notit. Gall.

AQUAE Neri municipium Galliae, in agro Burbonensi finibusque Biturigum Cuborum, aquis olim nobile, vulgo Neris. Hic [orig: Hîc] Patrolus Biturix Monasterium puellarum, deinde et coenobium Columbariense in Biturigibus aedificavit, Monachisque loci Abbateni praefecit, teste Greg. Turonensi de vita Partum c. 9.

AQUAE Passaris vel Passeris quarum Martialis etiam meminit l. 6. Epigr. 42. v. 5.

Non mollis Sinnessa, fervidique,
Fluctus Passeris, aut superbus Anxur,
Nen Pboebi vada, principesque Baiae.

AQUAE Patavinae Plin. quae Fontes Aponi Livio aliisque dicuntur. Babni d'Abano vulgo. Vide Aponus.

AQUAE Quinctiae sive Quinctianae oppid. Hispaniae in Callaicis. Aigues Caldes Moletio. Aliis oppidul. Sarria, in Gallaecia: quod forte melius.

AQUAE Regiae urbs Africae Episcopalis, sub Archiepiscopo Carthaginensi. Antonin. nunc pagus inter Hadrumetum et Suffetulam 50. mill. pass. Casal Romol vulgo dictus, teste Moletio [orig: Moletiô].

AQUAE Romae urbis fuere [orig: fuêre] sequentes. Anio novus, aqua ex Aniene fluv. extracta, via [orig: viâ] Sublacensi Romam perducta, 24. ab urbe mill. pass. Anio verus, aqua pariter ex Aniene, supra Tibur extracta,

Romamque perducta per viam novam inter Latinam et Lavicanam. Alsietina ab Alsio urbe. Appia ex agro Lucullano, via [orig: viâ] Praenestina [orig: Praenestinâ], inter sextum et octavum ab urbe lapidem deducebatur. Claudia e lacu Sublacensi 35. mill. pass. distante in urbem derivabatur: cuius aquaeductus arcus propior apud hortos Placianos adhuc conspicitur. Urbem ingrediebatur per portam, quae nunc maior appellatur, olim Esquilina. Iulia ab Aurelinao ducta in Tepulam 12. ab urbe lapide incidebat. Martia ex lacu Fucino via Valeria deducebatur: cuius aquaeductus pars apud Sanctum Laurentium extra muros adhuc videtur. Tepula ex agro Lucullano via Latina, 12. ab urbe milliario [orig: milliariô], ubi villa Luculli erat, apud Columnam oppid. excisum, inter Tusculum et Tibur. Virginea, et ipsa ex agro Tusculano via Praenestina, 8. mill. pass. ab urbe, in eam per portam Pincianam ducta, nomen servans, ac di Trevi dicta, usui totius urbis inserviens. Cuius meninit Ovid. l. 1. Fast. v. 464.

AQUAE Sextiae urbs Archiepiscopalis et colonia Galliae Narbonensis, Provinciae Metropolis, conventusque iuridicus Massiliae finitima, ab ea 5. leuc. in Boream distans, ab Arelate 12. ab Avenione 13. in ortum inter Nemausum ad occasum 53. et Nicaeam ad Varum in ortum 73. mill. pass. ex Strabone. Contractis in unum quinque syllabis Aix vulgo appellatur. Caesi hic [orig: hîc] a C. Matio Teutones Cimbrique. Ad amnem Arc sita, ampla et pulchraest, in plaitie, crefcit indies, estque Parlamenti totius Provinciae [orig: Provînciae] sedes. longitud. 26. 45. latitud. 42. 45. Olim colonia Romanorum, ut videbimus paulo post in Salyorum regione condita, a Caio Sexto Calvino, a quo nomen accepit, ut et therinis, quas ibidem exstruxit. An. 630. vel 631. Urb. Cond. 164. Olymp. 142. ante Natum Christum. Liv. l. 60. 61. Vellei. l. 2. c. 12. Srrabo l. 4. Plin l. 3. c. 5. Plut. in Mario. Adfidem conversa est, a S. Maximino, qui primus urbis Episcopus dicitur, A. C. 49. Archiepiscopalis postmodum facta. Parlamentum, cuius haec urbs sedes, institutum est a Ludovico XII. aliis id Luduvico XI. vindicantibus, postquam Carolus Andegav. ultimus Provinciae Comes, ei ditionem hanc donavit. Moneta hic [orig: hîc] cusa literam X. habet. Bouchetus et Pithonus, hist. urbis huius. Frequentes hic [orig: hîc] Synodi. Spond. A. C. 1585. et 1612. Morerius non a Sexto Calvino conditam, sed instauratam tantum vult, postquam a Barbaris eversa esset: quod fatum etiam sub Longobardis et Saracenis subiit. Academia quoque in hac urbe insignis est. etc. Aquarurm hatum calorem diuturnitate temporis defecisse, nec iam parem esse famae priori, saribit Solinus c. S. A Plinio Urbs oppidis Latinis accensetur, at in nummo Vespasiani nuncupatur, Colonia Aquae Sext. leg. X X V. h. e. legionis vicesimae quintae: a Ptol. quoque u/data *se/ctia kolwni/a dici tur; quod idem e duobus lapidibus, Arelatensi et Romano Ios. Scal iger ac Sirmondus probant. Sextias Baia Sidonius vocat i. e. Sextias Aquas ab aquis sinus [orig: sinûs] Baiani celeberrimis, circa quas duobus praeliis C. Marius Teutones et Ambrones delevisse dicitur, caesis hostium 200. milib. captis 90. In veternb. Notitiis provinciae Narbonensis secundae Metropolis civitas Aquen sium appellatur, subiectas sibl habens 6. civitates, Aptensium, Reiensium, Foroiuliensium, Vapincensium, Segestertorum et Antipolitanam. Sed postea, detracta [orig: detractâ] Antipoli, et Maritimis Alpibus attributa [orig: attributâ], coeterae supradictae civitates numero quinque, Aquensi Burgundiae vel Provinciae Metropolitano Archiepiscopo subiectae permanserunt. Montana urbs est, et sita ad fluviolum Arcum. ut dictum, vulgo Arc vel l'Arc, orientem, qui stagnum Mastromelam seu Berrense ingreditur et flexu aquarum suarum arcum refert. Incolas eius Gregor. Turonens. Aquenses. Theodulsus Aurelianensis Episcopus Aquinos, hodie Aquisexitenses eruditi vocant. Vide Hadr. Vales. Notit. Gall.

AQUAE Siccae vulgo Seiches, locus Galliae Aethico memoratus, a Verno Sole 12. milib. passuum distaus. Vide Hadr. Vales. in voce Vernus Sol.

AQUAE Solis Antonin. urbs Angliae. Thermae et Aquae calidae dicta; vulgo Bathe. In Somersetiensi Comitatu ad fluv. Avonam. In planitie. Britannis dicebatur Yrennaint Twimin. Vide Bathonia.

AQUAE Statellae vel Statyellae Plinio, l. 3. c. 5. Lombardiae Cispadanae oppid. quod Acqui hodie dictur. Populi Statellates Livio l. 42. c. 8. Ciceroni vero l. 11. Famil. Ep. 11. Statiellenses dicuntur. Vide Cluver. Ital. Ant. p. 81. Sub Duce Mantuano, sed vere desolata, longitud. 30. 27. latitud. 43. 35.

AQUAE Suessanae Sinuessanae Liv l. 22. c. 13. Plin. l. 3. c. 5. Martial. l. 11. Epigr. 8. vulgo Torre di Bagni, Thermae apud Sinuessam Campaniae urbem excisam. Aliis Acque di Mondrgaone dicuntur.

AQUAE Tarbellae Auson. Tarbelliae Antonin. quae Aquensium civitas. Liber. Provinc. Erant in finibus Tarbellorum, in arenis, quas Landas vocitant, caput pagi Aquensis, et cum Lapurdo seu Baiona male a quibusdam confunduntur. Habet urbs haec Tarbellorum praecipua ab aquis nomen, a gente cognomen, interdum et ab Augusto, unde nunc Aquae Augustae, nunc Aquae Tarbellicae dicta est. De aquis eius, iita Plin. l. 31. c. 2. Emicant aquae benigne passimque in plurinis terris, alibt frigidae, alibi calidae, alibi iunctae: sicut in Tarbellis Aquitanica gente, et in Pyrenaeis montibus, tenui intervallo discernente: quod hodieque ita se habet. Inter 12. provinciae Novempopulanae civitates secunda collocatur et Aquensium dicitur civitas, in veterib. Notitiis, Episcopusque eius primus numeratur, inter decem Antistites,

Auscirano, Vaconiae Archiepiscopo suffragantes, apud Gervasium Tisleberiensem. Vulgo Aqs. alias Dacqs, Episcopatus [orig: Episcopatûs] ac Vicecomitatus antiqua sedes. Vide Hadr. Vales. Notit. Gall. ut et Aquae Augustae.

AQUAE Taurinae Plin. Acqula Ptol. oppid. Etruriae sub Pontifice apud Peliam fluv. inter Saenam 40. et Volsinios 10. in via quae Romam ducit. Vulgo Acqua pencientc. Populi Aquenses. Vide Aqvula.

AQUAE Voconis oppid. Hispaniae citerioris in Caltalaunia, teste Episcopo [orig: Episcopô] Gerundensi. Urbs Hispaniae Tarraconensis in Ausetanis, Sansoni Balneole. seu Bannoles vulgo dictum. Aquae apud Geographos plura alia eiusmodi exstant nomina, quae partim Thermae, partim urbes, et oppida olim fuere [orig: fuêre].

AQUAE in Utta vulgo Aix en Otte, aliis Aiz en Ote, et Aix absolute, castellum olim Galliae in silva Utta, ad rivum in Venenam effluentem, non procul a Sedanto in Utta, ad Ecclesiae Tricassinae Episcopum pertinens: ubi Anglos 400. in praesidio fuisse A. C. 1358. et cum usque ad portas Augustobonae Tricassium incursionem faciendo pervenissent, a Tricassinis fusos esse, scribit, Aegitlius: qui addit, ab his qui evaserant, Aquas esse incensas atque desertas, Valesius, Notit. Gall.

AQUAEMANILIS AQUAMANILE et AQUIMINALE, Graecis *xerni/bion, malluvium est, quod in templorum vestibulis antiquitus exstitisse, indicat Synesius Ep. 121. ut notat Lydius, et liquet ex Paulo Diacono in Valentiniano. Anastasius de Innocentio, A. C. 402 Obtulit --- Aquaemaniles argenteas, pensantes sing. libras 16. etc. Glossaeveteres Latino Graec. tit. de aereis: Aquale, udroxoei=on, vide quoque infra Aquamanile.

AQUAGIUM Festo quasi aquae agium, i. e. aquae ductus appellatur: fossa nempe, per quam aqua ducitur, in locis palustribus, seu per quam elicitur. Glossar. Graec. Lat. *(udragwgei=on, Aquarium, Aquagium, apud Car. du Fresne Glossar. Salmasio vero Aquaria et Aquagia eadem cum Nympheis sunt, Graec. u(doei=a; Latinis aliter Silani: salientes videlicet, vel fontes mann structi aquam in publico eiaculantes, etc. Not. ad Capitolin. in Gordiano III. c. 32. Vide infra.

AQUALANIA vicus Italiae, in Ducatu Urbinat. ubi Totila victus a Narsete plagam accepit, ex qua interiit. Prope fluv. Cantianum.

AQUAM et Terram poscendi ritus , veterum Persarum a gentibus, quas sibi subici volebant, indigitatur Curtio l. 3. c. 10 Darii -- Xerxis insolentia, aquam ipsam terramque postulantium: ut neque fontium haustum, nec solitos cibos relinquerent. Qua [orig: Quâ] petitione absolutam dantium deditionem significabant, tamquam retum ad humanam vitam maxime necessariarum. Quod pulchre indicat Taxiles apud Plut. Alexandr. c. 103. Quum neque aquam nobi, ademptum, neque victum necessarium veneris, pro quibus solis necesse habent homines sani decertare. Qui itaque et hoc et illud quasi datent, accipere se imperium ultro innuebant: qui negarent, illi mox bello [orig: bellô] petiti sunt. Vide quae de isto Persarum more adnotavit B. Brissonius l. 3. cut adde ex Atistidis Panathen. locum, quo [orig: quô] tradit Xerxem iterum Salaminem ad Athenienses misisse, Aquam et Tertam, ut antea petitum, Freinshemius ad Curtium dict. loc.

AQUAMANILE Lanfranco Archiepiscopo Canturaiensi Ep. 13. vas dicitur inferius, in quod manibus insusa aqua delabitur. Sicut urceolus vas superius, unde lavandis manibus aqua infunditur. In Ecclesia Romana inter ministeria et vasa sacra, occurrit apud Ioh. de Ianua, Aquimanile dicitur res, super quod cadit aqua, qua [orig: quâ] abluuntur digiti Sacerdotum, post sumptionem corporis Christi. Hinc Aquamanile et urceum argenteum mirabili opere, habet Chronicon Fontanellense c. 16. etc. Fuit autem trulleum seu vas, quod vulgo Bacinum appellant Galli, in quod aqua ad manus abluendas defunditur; contra quam apud Latinos, apud quos Aquaemanale urceolus fuit, sic dictus Varroni de Vita P. R. l. 2. apud Nonium, quod eo [orig: eô] aqua in trulleum infunderetur, quasi a manando. Verum fallitur, iudice Scaligero [orig: Scaligerô], quia a manibus dictum, estque id vas, quod postea Aquimanile appellatum. Sed, ut dictum, recentiotes pro trulleo vocem hanc usurparunt [orig: usurpârunt]. Illius etymon attigere [orig: attigêre], qui per Aquamanus vel Aquammanus extulere [orig: extulêre]: Innuere enim hi voluerunt eam loquendi formulam, qua [orig: quâ] nobis, aut convivis, aquam ad manus lavandas ministrari petimus. Unde in Gloss. Lat. Graec. Aquamamis, per vi/yasqe effertur, ubi legendum alii volunt vi/yate, vel vi/yasqai. Et in Excerptis veter. Glossar. Aquam manibus, u(/dwr pro\s2 xei=ras2; quod iisdem pene verbis effert Auctor Colloquit, i. e. Affer aquam manibus, e)/negke u(/dwr pro\s2 xei=ras2; quae loquendi formula vulgaris est, apud Plantum Truculento [orig: Truculentô] et Persa [orig: Persâ]. Vide Iac. Cuiacium Observat. l. 2. et l. 10. c. 13. Lydius, Spelman. ut vidimus, et Vir doctus ad Epistolas Innocentii III. ita apud recentiores appellari censent vas illud, quod in Communione Romana in Aedis sacrae ingressu, aqua [orig: aquâ] lustriali plenum, collocari solet; sed assensum non impetrant a Car. du Fresne, quem vide in Glossar.

AQUAPERSA vulgo Aigueperse, oppid. Galliae, caput Delphinatus Averniae, ad amnem Buronium, in eo tractu, qui vulgo La Limaigne. Urbs princeps est Ducatus Montpneserii. Vetus hic [orig: hîc] castrum, situ opereque mumtissimum, urbi imminebat, sed destructum est, A. C. 1634. Davity.

AQUARIA [1] Gall. Yvare, oppid. Sabaudiae, ad lacum Lemannum, in Caballiaco tractu.

AQUARII [1] Haeretici quidam, sic dicti, quod solam aquam afferebant in Calice Sacramenti. Cael. Rhodig. l. 18. c. 40. Cyprian. Ep. 63. Epiphan. haer. 46. Augustin. haer. 64. Baron. A. C. 257. n. 5. Hos imitati sunt saeculo [orig: saeculô] 2. etiam sideles non pauci, qui, ne odore vini hostibus ac persequntoribus proderentur, aquam similiter puram in sacra Synaxi adhibebant, cui errori obviam itum

est Concilio [orig: Conciliô] Africano [orig: Africanô]. Sed et hodie guttas aquae vin1o mixtas, in calice, ponunt qui Latinos sectantur ritus; quo [orig: quô] pacto [orig: pactô] indigitari dicunt unionem hypostaticam duarum naturarum in Christo, vino [orig: vinô] divinam, aqua [orig: aquâ] humanam, denotantibus: sed praeter Christi Domini nostri instritutum, ut videre est ex Histori Euangel. et Pauli ad Corinthios priore. Graeci quoque, praeter aquam, quam in Missae principio calici infundunt, et aquam e latere Christi manantem designare volunt, infundunt post consecrationem etiam aliquas guttas aquae calidae ante communionem, ut indigitent, quemadmodum adnotat Simon Thessalonicensis, etiam in corpore Christi iam mortui remansisse Divinitatis calorem, seu ut idem subiungit, Ut labiis admotis et sanguini communicantes ita afficiamur, quasi e vivisico illo latere biheremus. Quod qui ex officio facere tenetur, Camisatus dici consuevit, forte a Camisia, quae est alba seu superpellicium Clericale indumentum. Sed et haec humanitus excogitat. Vide Macros Fratres in Hierolex. et plura de Aquartis Haereticis, infra in voce Hydroparastae.

AQUARII [2] vel AQUARIOLI dicebantur olim ministri Lenonum seu meretricum, qui in domo lenonia meretricibus ad lavandum aquas aggererent, vel eas lavantes aqua [orig: aquâ] perfunderent, ut mediastini solebant in balneis, quos Graeci perixu/tas2 aut paraxu/tas2 vocavere [orig: vocavêre]. Spartian. in Commodo c. 2. Aquam gessit, ut lenonum minister, i. e. ut Aquariolus aut baccario, quo [orig: quô] modo [orig: modô] vocabantur, inquit Salmas. oi( pomodi/akonoi, qui in lupanaribus aquam ministrabant. Festus, Aqarioli dicebantur mulierum impudicarum sordidi adsedae. Veteres Glossae, u(drofo/ron et balane/a et pomodia/konon pro synonymis habent, sicque interpretantur apud Plautum in Poenulo Actu. 1. sc.. 2. v. 12. locum, ubi meretricula de meretricularum lavatione ita verba facit.

Binae singulis quae datae nobis ancillae,
Eae nos lavando, eluendo oper am dederut:
Aggerundaque [orig: Aggerundâque] aqua duo sunt viri defessi.

Ubi ab gerunda, male quidam, pro aggerunda, legunt. Sic enim idem in Rudente, Actu. 2. sc. 5. v. ult.

--- --- - repperi negotium
Siquidem bis ultro mihi aggerunda etiam est aqua, etc.

Iidem Graecis balli/wnes2, ab aqua iacienda seu eftundenda, a)po\ tou= ba(llein u(/dwr. Latine quoque Bacariones, a bacarione, quod vasis erat aquarii genus, longiori manubrio [orig: manubriô]: trullam quidam appellabant inquit Festus. Eo [orig: Eô] aquam in balneis hauriebant mediastini, quam super lavantes iactarent et funderent, ad eos eluendos: Graece a)ru/taina, item a)ru/ballas2. Hinc itaque Bacariones Aquariolt dicti sunt, quod huiusmodi munus in domo lenonia obibant et lavantibus ministrabant meretticulis, etc. Salmas. ad Vopisc. in Carino c. 21. Vide quoque infra in voce Balliones. Multum autem in illis lustris aquae fuisse, testis est M. Tullius passim. Orat. pro M. Caseina, pro Muraena, in Vatinium: ad Atticum l. 1. Ep. 16. Hinc Frontinus de Aquaeductibus l. 2 Ipsam Martiam splendore et rigore gratissimam, balneis ac fullonicis et relatu quoque soedis ministeriis deprebendimus servientem. Erat enim moris, ut, priusquam inde abirent, totum corpus lavarent, Chrysostomus in ad Corinth. c. 6. Ad quem morem allusit Auctor *diatagw=n Clementianorum l. 6. ubi, quia consuetudo veterum Christranorum tunc fuit, ut, sive ab uxoris geniali lecto prodirent, sive ab impura et seelesta Venere, templa non prius orationis causa [orig: causâ] adirent, quam corpus lavissent; horum utrumque affirmat supervacaneum: hoc quia nil prosit; illud, quia non necessarium. Sane enim hae lavationes, quarum multi veter. Patrum meminere [orig: meminêre], imitatione paganorum usurpataesunt. clemens Alexandrin. ei)s2 i(era\ mh\ ei)sie/nai a)po\ gunaiko\s2 a)lou/tous2 e)nomoqe/thsan *ai)gu/ptioi, Aegyptii lege sanciverunt, ne quis a muliere illotus sacra adivet. Verba Herodoti sunt, quem lege in Euterpe, barbaros reprehendentem, quod non idem servarent. At l. 1. eiusdem consuetudo Babyloniorum eadem, multis exponitur: In Ritualibus quoque Iudaeorum libris de hoc lavationis genere complura occurunt. Vide iterum Salmas. ad Lamprid. in Commodo c. 2. Quia vero istinsmodi Aquarii semper mulieribus hisce praesto erant, hinc iis amorum interunciis non raro Romani sunt usi; teste Iuvenali, Sat. 6. v. 332.

Sed nec omittam, etiam Aquartum custodes, Graec. *)udrofu/lakas2, Aquarios appellari, l. penult. de aquaeduct. lib. 11. Cod. et apud Frontinum l. de Aquaeduct. Vide Ioh. Calvinum Lexic. Iurid. et qui multa de iis congessit, Laur. Pignorium Comm. de Servis, infra quoque aliquid voce Saliens. Car. du Fresne notat Aquarios seu Aquariolos metetricum, in balneis, *nerofo/rous2 dici, in Passione S. Patricii Episcopi num. 7. 28. April. *(o de\ o(/sios2 patri/kios2 ei)selqw\n e)n tw=| ze/mati, w(s2 ei(=s2 nerofo/rwn enh/xeto: etc.

AQUARIUM vulgo ACQUARIA, oppid. Italiae, in Friniana regione et Ducatu Mutinensi, medicatis aquis nobile, ad Scultennam fluvium.

AQUARIUS [1] Graece *(udrano\s2, in Eleusiniis sacris, olim dicebatur o( *)agnisth\s2 tw=n *)eleusini/wn|, qui expiabat aliquem Sacris Eleusiniis. Lavacrum enim, ut in allis, sic in horum quoque Sacrorum initiamentis, sollenne fuit, more, ex Aegypto Athenas ab Erechtheo iam Rege traducto [orig: traductô], Hesych. Y. et Diodorus. Sic. l. 1. Fuitautem in hunc ritum sacratus, Illissus fluv. ubi Lustratio fieri consuevit Minoribus Mysteriis, per quae ad Maiota transire solebant, Polyaen. Stratag. l. 5. in Heraclide.

AQUARIUS [2] undecimum Zodici signum, Capricorno proximum. Oritur 15. Cal. Febr. Fabulantur Poetae, hunc fuisse Ganymedem, quem Iuppiter eius pulchritudine captus, ab aquila in caelum raptum, ministrum suum fecisse existimatur. Catullus Epigr. 67. v. ult. vocat Hydrocboon, Iulian. Aquae fusorm. Palladius Aquae gestatorem. Ovid. l. 2. Fast. v. 457.

Nota eius [gap: Hebrew word(s)] aquarum fusionem repraesentat; qua [orig: quâ] antiqui etiam Chimiae Auctores marinas aquas designavere [orig: designavêre]. In libro vetustissimo, quibus ea signa explicantur, offendit hoc [orig: hôc] modo [orig: modô] Salmas. qala/ssia u(/data, [gap: Hebrew word(s)] o)/ mbria u(/data, sss. urit videre est apud illum ad Solin. p. 1235. Ceterum uti Leo Aegypttiis, sic Aquaxius Romanis anni fuit principium, Idem p. 435.

AQUARUM [2] Curator apud Romanos, qui et Aquarum Pontifex. Vide infra. Idem Graece *(uda/twn *)epista/ths2, Magistratus Athenis, de quo, vide infra in Puteus intra Hippicum.

AQUATIO Graece u(drei/a, apud Cicer. de Offic. 1. 3. Hoc [orig: Hôc] loco Syracusis est, quicquid est piscium. Hic aquatio. Hac vilia isti carere non possunt. Sicut locus aquationis, u(orei=on. Sed et pro ipso loco Aquatio, sumpta Latinis, vir et u(0dreuma Graecis, adeo que pro mansione in locis aridis ac incultis: Id enim in his u(dreu/mata sunt, quod in locis cultis ac habitaatis staqmoi\, i. e. mansiones. Mansiones nempe circa u(drei=a vel puteos dispositae, ad quas necessario divertendum ac manendum, quod iter alia [orig: aliâ] via [orig: viâ] inexplicabile esset propter aquarum penutiam. Hinc Plinius iter a Copto Berenicen consici scribit, aquationum ratione dispositis mansionibus, l. 6. c. 23. etc. Quemadmondum autem e)poxai\ temporum dicuntur certae notae ac signa, quibus temporum intervalla distingui solent, quibusque immorati ac state necesse habent, qui tempora sollicite computant ac Chronica scribunt: ita ta\s2 tw=n u(dreuma/twn e)poxa/s2, Aquationum mansiones, vocat Ptol. quibus itineris intervalla distinguebantur, quod per ea necessario transeundum viatoribus. Brevissimae vero illae sunt, utpote quae diei unius iter vix superent, et per eas necessario eundum ac redeundum: quapropter stadiasmum illorum locorum ita compertum idem esse vult, ut nihil magis. Cum in maioribus distantiis, quas mega/las2 diasta/seis2, item mei/zonas2 a)poxa\s2 vocat, talis certitudo locum non habeat. Vide Salmas. ad Solin. p. 495. et 1184. P. de Valle Itiner, Tom. IV. ubi iter suum per Arabiae Desertum enarrat, et infra in vocibus Hydreum et Mansio.

AQUATULCUM oppid. et portus Americae Septentrional. in nova Hispan. et provinc. Guaxacae, ad mare Pacificum. Paucis constat incolis, cum castro Hispanorum.

AQUAVIVA nomen urbis, de qua supra in Aqua Viva: in qua saeculo [orig: saeculô] 15. floruit Iulius Antonius Aquaviva Dux de Atri, fil. Giosiae Aquavivae Dux de Atri, exstinctus A. C. 1479. Quo [orig: Quô] et Catharina [orig: Catharinâ] Ursina [orig: Ursinâ] natus Andreas Matthaeus Dux de Atri, Princeps Tarent. genuit ex Isabella Piccolominea Arragonia, Ioh. Franciscum Aquavivam Marchionem de Bitonto, maritum Dorotheae Gonzagae, patrem Iulii Antonii Comitis Conversani; qui ex Anna Gambacorta reliquit Ioh. Franciscum Marchionem de Bitonto (qui in Gallia decessit exul: Pater ex Camilla Caracciola Giosiae et Annae Uxoris Ludovici d' Aretto, Comitis de Chasteau villain) et Balthasatem Marchion. di Bellante cui ex uxore Hieronyma Caietana Aragonta obtigit posteritas, titulo [orig: titulô] Marcbionum di Bellante et Principum di Caserta etc. Vide Phil. Iac. Spenerum Theatro Nobilit. tom. 3.

AQUENSIS [3] Vicus, Gall. Bagberes, oppid. Galliae, in Novempopulania, in Bigerronibus, aquarum salubritate nobile. Ad Aturrum fluv. in valla Campana.

AQUIA provinc. et oppid. Iaponiae, in Asia, in ora metidion. partequeea, quae Niphon.

AQUIFOLIUM inter arbores infelices, apud Veteres quibus portenta et prodigia comburi solebant, qua de re pluribus agit Salmas. ad Solin. p. 270. et seqq. Interim inter pretiosa ponitur ligna Plinio, quae in laminas secabantur et quorum operimento [orig: operimentô] vestiebatur alia materies, l. 16. c. 43. Quae in laminas secantur, quorumque operimento [orig: operimentô] vestiatur alia materies, praecipua sunt, citurm, terebinthus, aceris genera, buxum, palmae, Aquifolim, ilex, sambuci radix, populus. Idem ex Catone notat ibid. vectes aquifolios, laureos, ulmeos, fireis debere, Apud eund. p. 962.

AQUIGIRAE populi Americae meridionalis in Brasilia, versus praefecturam Spiritus Sancti in mediterraneis.

AQUILA [1] vir Iudaeus ex Ponto, Actor. c. 18. v. 2. Alius, qui libros Veter. Testamenti ex Hebraeo in Graecum sermonem transtulit. Vixit sub Hadriano, a quo Aedilis factus, et Hierosolymae, quam hic Imperator Aeliam a nomine suo vocavit, condendae praepositus est. In hoc munere dum versatur, Religionem Christianam amplexus, et baptizatus est, sed ob nimium Astrologiae amorem a communione exclusus, transiit ad Iudaeos, circumcisione admissa [orig: admissâ]. A quibus cum Hebraeam linguam utcumque didicisset, Biblia Graece sic vertit, ut animum in 70. Interpret. et Christum infensiorem non raro prodat. Moretius in Aquila. Voss. de Art. Gram. l. 1. c. 31. Aquila Ponticus ex Gentili Christianus, posteaque Iudaeus factus, cum Hebraice didicisset, sub Caesare Hadriano A. C. 129. Veteris Instrumenti libros Graece ita transtulit, ut verbum verbo redderet.

AQUILA [4] olim Calydon, urbs Aetoliae Episcopalis sub Archipiscopo Naupactensi ad Evenum fluv. vulgo Ayton, teste Sophiano [orig: Sophianô].

AQUILA [5] urbs Episcopalis Brutiorum, ex ruinis Furconii antiquissimi oppidi, a Longobardis aedificata. Volaterran. Ex praecipuis

regni Neapolitani longitud. 37. 10. latitud. 42. 19. Vide Amiternum. Item Scythiae fluv. Herodot. Etiam Aquila Maior et Minor, Manritaniae Tingitanae loca duo. Antonin. Fuit et Tusciae mediterraneae urbs, Aquapendente Leandro.

AQUILA [6] vulgo l'Aigle, oppid. Franciae, in Normannis, ad Rillam fluv. Orderico Vitali. Histor. Eccl. l. 4. vocatur castrum Aquila, a nido aquilae, in quercu ibi: cum conderetur, reperro. Eius Auctor Fuibertus eidem dicitur, qui praefato [orig: praefatô] libro [orig: librô] illud quoque Oppidum Richerii appellat. Oppidulum est, ad flum. Riselam, Hadr. Vales. Notit. Gall. Vide et ad Aquilas.

AQUILA [7] ob suam excellentiam a Gentilibus Iovi, ut summo Deorum, olim dicata, eiusque armigera dicta est, unde fulmen trisulcum pedibus gestantem fingebant. Hinc Aquila signum Iovis, Scholiastae Cassaris Germ. ad Arati Phaenom. dicitur; forte ideo, quia, ut scribit Fulgentius, in praeliis aquilam auream, loco [orig: locô] insignis, sibi fecit Iuppiter, unde finxere [orig: finxêre] Poetae, eiussce, eiusce avis ministerio [orig: ministeriô] Ganymedem ab eo raptum este. Sed et iam longe prius de ea Theocrutus dixerat, *dio\s2 ai)/sios2 o)/rnis2 *zhno/s2 pou to/de sh=ma, Iovis sausta avis, Iovis hoc signum. Aiunt autem, Iovem hanc potissimum sibi avem delegisse, quod, dum adhuc in cunis esset, in Creta insul. nectar eidem quottidie aquila deferret, ex scopulis; ut ex Oceano ambrosiam columbae. Vel, ut alti volunt, quod felici aquilae advolantis augurio [orig: auguriô] victoriam contra Titanas esset consecutus: Vel sane, quod aquila zw=on basiliko\n, animal regtum sit, uti appellartur ab Aeschyli Scholiaste; et supre mi inter Deos Imperii, quod in Iove finxere [orig: finxêre] Gentiles, fuerit symbolum. Unde Clearchus Heracleensis Tyrannus, cum se ab ipso Iove prodiisse, populis vellet esse persuasum, Aquilam, tamquam natalium huiusmodi infallibtle indicum, praeferri sibi voluisse legitur. In auguriis certe illi principatus attributus est, ac iam Homerica [orig: Homericâ] aetate, si a dextris, alis expansis, perstrepuisset, boni ominis putatum. Eadem Tarquinio Prisco imperium, Alexandro M. victoriam, at Tarquinio Superbo et Dionysio Siciliensis imperii amissionem dicitur portendisse. Etiam Iovis haec ales aliis praelata est, in Imperatoribus consecrandis. Nam, ut est apud Herodian. l. 4. simul ac Veter. rogo ignem subicerent, Aquila soluta e rogo petebat aetherem, quae in caelum animam Imperatoris deferre credebatur: Unde in num mis cernas parte una [orig: unâ] effigiem Imperatoris; altera [orig: alterâ] Aquilam, cut is insideat, cum inscript. CONSECRATIO SC. Praeterea, sigura [orig: sigurâ] eius significata olim Imperii potentia ac Maiestas: quam ob causam regiis scepttis eam effinxere [orig: effinxêre] insidentem, Dionys. l. 3. Liv. l. 9. Plut. in Romulo; uti et eburneis apud Romanos Consulum ac triumphantium scipionibus. Unde Prudentius contra Symmachum l. 1. v 349.

Qui a quibus eam acceperint an a Persis, quos Aquilam longiori hastae im positam vexilli loco [orig: locô] in praeliis extulisse atque inde Aeschylum non alio [orig: aliô] Xerxem, quam *)aetou= nomine indigitasse [orig: indigitâsse], legimus: an ab Epirotis, de quibus infra dicetur; non adeo liquidum est: cum ab ipsis Rei publ. primordiis inter praecipua supremae dignitatis insignia semper habita sit, tradatque Dionys. Halicarn. eam a Thuscis habuisse Romanos, quibus, post inita pacis focdera, Regum suorum ornatus praecipuos misetint, hosque inter sceptrum eburneum aquila [orig: aquilâ] insignitum, quod Romani Consules servaverint deinceps, tamquam praecipuum dignitatis suae argumentum. A quo tempore, Aquila, in insignibus militaribus praecipuum primo fuit: cuius custodiam gerebat primipilus sive primus Triariorum Centurio: quem ad honorem fere a primo principe, uti ad hunc a primo hastato pertingebant. Ab hoc itaque Aquilae huius sese expandentis effigies, hastae praepilatae suffixa gestabatur: primum legionibus dicata a C. Mario, Plinio [orig: Pliniô] teste l. 10. c. 4. Unde in nummo veteri videas aquilam bicipitem, argumentum legionum duarum in unam coalitarum. Dein, unicum esse coepit, ex quo Marius hic bello [orig: bellô] contra Cimbros, coeteris Romanorum signis abrogatis, illam solam retinuit: quae quidem aurea fuit, et in sacrario perinde aureo solebat asservari. Quando vero biceps Aquila invecta fuerit, similiter assequi planum non est; cum nec in Imperatores vel Consules nummis, nec in coeteris rei antiquariae monumentis uspiam occurrat, praeterquam in columna Traiam Romae, ubi militis clypeo insculpta visitur. Et quidem, ut de Orientali Imperio aliquid prius dicam, cum de Occidentali nullum sit dubium, (ubi Rex quidem Roman. unicam, Imperator bicipitem in insignibus habet) de Romano Diogene Imperatore Constantinopolit. eo [orig: eô] praelio [orig: praeliô], quo [orig: quô] a Turcis caesus est, agnitum ab iis, ex aquila aurea loricae intexta [orig: intextâ], ait Guilielmus Apuliensis, sed an bicipiti, non indicat, de Gestis Normann. l. 1. p. 23.

Indiciis Aquilae, quod plus dabat omnibus armis
Aurea conspicuum loricae innixa nitorem,
Graecorum dominus cognoscitur.

Et uniceps Aquila in insignibus gentilitiis Palaeologorum Montferratensium, qua [orig: quâ] Imperium Constantinopol. designatur, descripta est; in effigie quoque Constantini Palaeologi Michaelis Imperatoris filii, pallium aquilis cum unico capite inspersum conspiecitur. Praeterea in prioris Theodori Lascaris, eiusdemque Michaelis Palaeologi Imperatorum nummis, quos Octav. exhibuit Strada, si tamen genuini sunt pulvilli, Ita pariter in Michaelis Palaeologi Imperatoris pedibus insperguntur. Ita pariter in Michaelis Palaeologi Imperatoris pedibus substrato pulvillo, ad utrumque latus, uniceps aquila effinigtur: in Andtonici vero ad sinistrum duntaxat, in iis scil. eorundem Augg. imaginibus, quas ex codice Augustano Historiae Georgii Pachymeris. Nicephoro Gregorae praemisit Hieron. Wolphius. Idem tamen Strada Theodori Lascaris iunioris nummum alium describit, in cuius pulvillo aquilae bicipites: quomodo etiam effinigtur a Wolphio, ex eodem codice Augustano. Sed et Georgius Phranzes sollennem apparatum, quo [orig: quô] Venetiis exceptus est Iohannes Palaeologus Imperatot describens, ait, nautatum, qui navem, qua [orig: quâ] ille vehebatur,

ducebant, pileos bicipitibus aquilis fuisse exornatos: et in ipsius navigii puppi, binos exaratos leones, hosque inter similem aquilam effictam. Testatur etiam Ismael Bulialdus, etiamnum in eo Palatio, quod Constantini nomen servat, complura scuta cum bicipiti aquila spectari, Sec et prae manibus haberescribit Car. du Fresne Epistolam Demetrii Palaeologi Despotae ad Carolum VI. Francor. Regem cui adtextum sit sigillum cereum papyro superfusum, in quo biceps Aquila totidemque corollae conspicuae; ut de calceis eorum nil addam de quibus vide infra in voce Tzancae. E quibus omnino confici videtur, Byzantinos aevi posterioris Augustos bicipitem detulisse quilam auream (in campo rubeo) usosque perinde, ac coeteras nationes ar morum insignibus. Vide quoque Iohannem Cantacuzenum, quo [orig: quô] loco [orig: locô] navalem Andronici Palaeologi Imperatoris ad Chiensem expeditionem proficiscentis apparatum commemorat, l. 2. c. 11. A Romanis vero ad Byzantinos transiisse armorum seu insignium usum certum est, quam vis non certo definiri possit, quando id primum coeperit, Fuit autem biceps Aquila signum Romani Imperii, in Orient. et Occident. divisi: quod non iam aetate Constantini M. contigisse dicunt; nec demum imperante Carolo [orig: Carolô] M. quod Ulysses Aldrovandus censuit: sed in temporibus Honorii et Arcadii, quorum culpa [orig: culpâ] Imperium sic est debilitatum, ut inttra saeculum in Occidente, sub Momyllo Augustulo, amissum sit, nec nisi post 324. annos a Carolo praefato instauratum, Gerh. Ioh. Vossius de Idolol. l. 3. c. 76. Aliis tamen haec Aquila biceps non est, sed duae sunt Aquilae concorporatae, in campo aureo, expansis invicem alis, dorsa sibi iungentes; quale signum in columna Antonini quoque se observasse [orig: observâsse], tradit Lipsius Analectis ad Milit. Rom. p. 278. Applicatque hoc symbolum Henr. Kippingius ultimae imperii divisioni, quae sub Carolo M. introducta, posteaque stabilita fuit, tunc cum Otto II. Germaniae Im perator residuas Italiae partes, hactenus a Graecis possessas, iure dotis acquisivit, Otto 111. bello [orig: bellô] feliciter gesto [orig: gestô] retinuit, ut numquam eas Graeci recuperate possent: Haec, addens, Aquilae duplicis origo, in qua comprebenaitur Apuliae Regnum nobilissimum, pars Imperii eius, quod Graeciae Caesaves in Occidente viribus suis continebant. Vide omnino eum Iuris Publ. l. 2. c. 1. §. 13. et seqq. et hanc in rem plura, ut et egregia quaedam de Imperator. Germanorum Aquila, quae nigro [orig: nigrô] colore effingitur, forte quia optimae aquilae is color, deprehendes, apud Car. du Fresne Dissertat. de infertoris aevi numism. E quo hoc unum supperaddimus, Marianum Socinum scribere, Occidentales Imperatores bipartita insignia detulisse, in quorum parte altera dimidia aquila, in altera familiae insignia descripta fuerint, usque ad Sigismundum Imperatorem, qui, cum Orientalium Imperatorum, videret inclinare potestatem, Saracenis ac Turcis undique in illos irruentibus, primus Aquilam intergram ac bicipitem in insignibus adscripserit, quod nec Carolum M. ne Graecos irritaret, facere ausum addit. Cui sententiae favere videtur lemma adscriptum eiusdem Sigismundi sigillo cereo, uti a Marq. Frehero describitur: in aversa enim parte, circa Aquilam hosce versiculos mnsthriw=des2 quiddam sonantes, legi inquit.

SPONTE MISSA EST DE CELIS,
VOLAT IPSA SINE META,
QUO NEC VATES NEC PROPHETA,
EVOLAVIT ALTIUS. etc.

Nigram autem aquilam, quam a)et\n melano/thn et me/lava vocant Graeci, Valertam Latini, qui ideo Aquilam nominarunt [orig: nominârunt], quod aquilo [orig: aquilô], e. subfusco [orig: subfuscô] esset colore, ad cuius imitationem, nigrum colorem Im periali aquilae esse, diximus, Iac Aug. Thuanus de Re Accipitr. l. 2. ita describit:

Optima et ipsa aequans animis ingentibus illam,
Corporis inferior quamvis sit mole, nec ungue,
Aut rostro [orig: rostrô] tantum valeat, digitisve: sed ortus
Non mentita suos, animive oblita virilis,
Accipitres collata nothos facit, Hanc quoque nostri
Valeriam dicunt, Graii melanaeton, atrum
Quod reserat rostro [orig: rostrô] pennisque, atque ungue colorem etc.

Neque vero Romani solum Impetii, sed multorum etiam Regum Principumque Aquila gentilitium fuit signum, In Persarum certe exercitu, notat Xenophon Expedit l. 1. regii insignis loco [orig: locô] a)eto\n xrusou=n e)pi\ pe/lths2 e)pi\ cu/lon a)natetame/non: Curtiusque de acie Codomanni verba faciens, Inter haec, inquit, Aquilam auream, pennas extendenti similem, sacraverant, Histor. l. 3. c. 5. Vide quae supra iam dicta. Alexander dein M. Aquilam auream pennas extendenti similem sacratam cum fulmine trisulco, in nummis suis cudi curavit, Hub. Goltzio [orig: Goltziô] teste Vol. de Graecia univ. Tab. 33. Similem effigiem videmus in nummis Cleopatrae Aegypti Rginae, apud Petrum Seguinum de Numism. sel. p. 55. Apud Romanos, iam ante Caesates, signum Rei publicae fuit, ut diserte vocat sueton. in Aug. c. 94. et supra diximus. Vide quoque infra, ubi de Aquila Consulari. In ipsis Scripturis Sacris, Regiae dignitatis signum fuisse, Nebucadnezari Babylonio et Pharaoni Aegyptio, discimus ex Ezech. c. 17. v. 3. Ulterius Aegyptii procesere [orig: procesêre], apud quos in divino cultn Aquilam fuisse, annotavit Diodorus Sic. l. 1. *to\n d' a)eto\n, inquiens, *qhbai=oi timw=si dia\ to\ basiliko\n ei)=nai dokei= tou=to to\ zw=on kai\ tou= *dio\s2 a)/cion, Aqulam venerantur Thebaei, quod animal hoc Regium et Maiestate Iovis dignum videatur. Sed et Romanos Aquilis suis non minorem venerationem exhibuise, dicemus infra, ubi de Aquila Militari etc. Plura de Regia hac ave, vide apud Gerh. Ioann. Vossium l. cit. passim. Ulyss. Aldrovandum Ornitholog. l. 1. p. 92. Auctorem Anonymum Sinae et Europae c. 37. et Sam, Bochart. Hieroz. Part. poster. l. 2. c. 1. et seqq. uti de gemma hinc nominata [orig: nominatâ], supra voce Aetites.

AQUILA [8] apud Sugerium de Administrat. sua c. 32. Aquilam vero in medio chori ammirantium tactu frequenti deauratam, reaurari fecimus, aliosque recentioris aevi Scriptores, lectrum est seu analogium in modum aquilae alas expansas habentis confectum; in quo libri

Ecclesiastrici, qui in Ecclesia leguntur, reponi solent. Ita enim Hugo Flavintac. in Chron. p. 165. Instrumentum vero illud, quod paratum est receptui textus Euangelii, Iohannes Euangelista in similitudine aquilae volantis adornat. Nempe aqutlae hac [orig: hâc] specie Euangelistam Iohannem designari volunt. Aquilae istiusmodi cupreae, pretii sexies 20. libr. meminit Necrologium Ecclesiae Ambianensis, apud Car. du Fresne Glossar. ubi Aiglier in Charta vernac. Guilielmi Comitis Hannoniensis A. C. 1409. apud Aegid. Waldum in Histor. Lobiensi l. 9. vocari addir. Graeci quoque in aedibus sacris suas habuere [orig: habuêre] Aquilas. Euchologium de Ordinatione Episc. p. 305. prosfe/retai u(po\ tw=n *klhrikw=n o( upoyh/fios2 a)xris2 th=s2 ou)ra=s2 tou= a)etou=, kratw=n e)pi\ xei=ras2 au)tou= e)gtra/fws2 tou\s2 qei/ous2 libi/llous2 th=s2 o)rsqodo/cou pi/stews2 kai\ le/gei au)tw=| o( me/llwn xeirotonh=sai au)ao\n a)rxiereu\s2. Ubi Goatus, iudice Car. du Fresine, perperam, Aquilam in pavimento depictam, dixit: erat enim analogium, ad quod lecti sacti libelli. Aquilam tamen ab analogio distinguit, qui scripsit Gesta Francorum usque ad Robertum MSS. ex Bibl. Loiselliana, A. C. 1014. Porro multis ipsam sacratissimam aedem honestavit ornamentis: inter quae Analogium Hispanico [orig: Hispanicô] metallo [orig: metallô] fieri fecit fusoria [orig: fusoriâ] arte compactum [orig: compâctum], cui imminet aquila alis expansis, apud Eund.

AQUILA [9] sidus caeleste, cuius ala dextra circulum Aequinoctialem parum prodit: sinistra autem non longe a capite Ophiuchi videtur. Rostrum eius a reliquo corpore dividit circulus a Cancro ad Capricornum perveniens. Exorto [orig: Exortô] Leone occidit, oritur autem cum Capricorno. Habet in capite Stellam unam, m uttaque penna unam, in cauda unam. Inter astra autem receptus dicitur Aquila, quod Iovem Cretensem, cum adhuc infans esset, in spelunca, ne a Saturno patre occideretur, absconditum nectare nutriverit, uti tradidit Maero Poerria Byzantina, in bis,

*ne/ktar d' en pe/trhs2 me/gas2 ai)eto\s2 ai)e\n a)fu/sswn
*gamfhlh= fore/eske petw=n *dii\+ mhtio/enti.
*to\n kai\ nikhsas2 pa/tera *kro/non eu)ruo/pa *zeu\s2
*)asqa/naton poi/hse, kai\ ou)ranw=| e)gkate/nassen.

Vel quod Iovi ad expeditionen bellicam adversus Titanes, qui parentes eius in vincula coniecerant, accincto, haec avis augutium futurae victoriae in Naxo attulecit, et arma pugnanti subministrarit [orig: subministrârit]. Unde et sibi sacram Iuppiter in posterum volnit, et in reliquis expeditionibus Aquilae effigier pro signis militaribus usus est; quod imitati sunt postea Romani, ut aurhor est Alex. ab Alex. l. 2. c. 2. Imo attribuit illi tantam facultatem, ac immunitatem, ut nullo [orig: nullô] fulminis ictu laedi unquam, et solis fulgorem oculis semper apettis, ac minime hebescentibus intueri possit. Veletiam, quod formosissimum illum Ganymedem Trois, Troianorum Regis filium, centesimo [orig: centesimô] circiter anno [orig: annô] ante bellum Troianum, rapuerit, ac in caelum portaverit, quo Deorum conlnetudine frueretur: ut auctor est Apollonius Argonaut. l. 3.

--- *meta\ kai *ganumh/dea, to\n p)a/pote *zeu\s2
*ou)ranw=| e)g/kate/nassen e)fe/stion a)sqavatoisin,
*ka/lleos2 i(mersqei/s2. --- ---

Ubi Scholiastes: *to\n de\ *ganumh/dhn *(/omhros2 ou)x u(po\ *dio\s2 h(rpa/sqai, a)ll' u(po\ tw=n qew=n fhsin. *oude\ di' e)/rwta kai\ po)sqon, a)ll' e(/ste *dii\+ oi)noxoeu\ein,

Unde et traditum illi imperium in ceteras aves, teste Horatio [orig: Horatiô], Carm. l. 4. Od. 4. v. 1.

Qualem ministrum fulminis alitem
Cui Rex Deorum regnum in aves vagas
Permisit, expertus sidelem Iuppiter in Ganymede siavo.

Alii tamen tradunt, Iovem ipsum in Aquilam conversum, Ganymedem ex luco agris Priapenis, et Cyzcenis contermino rapuisse: unde locus ille postmodum Harpagia sit dictus, testante Strabone l. 13. Verum raptor ille non Aquaila fuit, neque Iuppiter Phrygius, qui Ganymeden rapuit, aut rapi curavit, in Aquilam transformatus; ut poetica [orig: poeticâ] saltem side traditur. Proinde suspicatur Philippus Caesius, navem fuisse Aquilam dictam, ob Aquilae insigne, vel, si mavis, cohortem, aut exercitum Phrygium, Aquilae pictura [orig: picturâ] in vexillis militaribus, ut modo diximus, utentem: quorum vel huius, vel illius adminiculo [orig: adminiculô] Tantalus, Phrygrae et Paphlagoniae Rex catamitum hunc abduxerit. Unde et Troi patri Ganymedis, ac Tantalo maximum bellum exortum esse, indicat Phanocles apud Eusebum et Orosium. Verum quidam hic [orig: hîc] intelligunt Aquilam, illam Typhone et Echidna [orig: Echidnâ], ut vulgo fabulantur, prognatam: quae promethei, Iapeti fillii, quem osiris, sive Mizraim partis Aegypti praesecerat, cor, et iecur in monte Caucalo exedisse, et ab Hercule postea sagittis transfixa dicitur, uti traditum est Duridi Samio, Pherecydi l. 2. et 10. Histor. Apollonio l. 2. Argon. Hesiodo in Theogonia, ac Luciano in Prometh. et dial. de Sacrificiis. Hi Prometheum tantis cruciatibus a Iove affectum scribunt; quod igne (nempe rerum Divinarum, et Scientiarum cognitione) morralibus divinitus adempto [orig: ademptô], Minervae (h. e. Sapientiae) auxilio [orig: auxiliô] in caelum ascenderit, ibique ferula [orig: ferulâ] ad currum solis admota [orig: admotâ], eum rursus in terram portaverit. Cuius tamen aliam causam affert Menander; nempe quia Prometheus invenerit feminam (forte Philosophiam intelligit) omnium humanarum calamitatum auctorem, et animalium genus scelestissimum, vel quia Palladem, h. e. sapientiam amaverit: uti Duridi Proditum. Verum de his plura in Prometheus. Antequam veromanum de tabula tollam, dicere est anim us; quod quidam Veterum in ea quoque, ut videtur, fuerint opinione, animam Platonis in hanc Aquilam caelestem fuisse conversam. Et indicat idem Speusippus, aut quisquis ille fuit, qui Graecum illud epigramma in tumulum Platonis composuit, quod aliquis ita transtulit:

Cur, Aquila, ad tumulum hunc volitas= dic; numquid ab astris
Hic [orig: Hîc] babitare Deum forte aliquem intuita es?
Imo anima exstincti sum diva Platonis; Olympum
Quae colo: sed corpus terrigenum [orig: terrigenûm] Attica babet.